.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS FARAON1 003=#Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ P"c6c D(Kc=7*7 "FARAON" TOM I BOLESAW PRUS onie mojej Oktawii z Trembskich Gowackiej jako drobny dowd czci i przywizania powicam t prac Autor WSTP W pnocno-wschodnim kcie Afryki ley Egipt, ojczyzna najstarszej cywilizacji w wiecie. Przed trzema, czterema, a nawet picioma tysicami lat, kiedy w rodkowej Europie odziani w surowe skry barbarzycy kryli si po jaskiniach, Egipt -ju posiada wysok organizacj spoeczn, rolnictwo, rzemiosa i literatur. Nade wszystko za wykonywa olbrzymie prace inynierskie i wznosi kolosalne budowle, ktrych szcztki budz podziw w technikach nowoytnych. Egipt -jest to yzny wwz midzy PustyniLibijsk i Arabsk. Gboko jego wynosi kilkaset metrw, dugo sto trzydzieci mil, rednia szeroko zaledwo mil. Od zachodu - agodne, ale nagie wzgrza libijskie, od wschodu strome i popkane skay arabskie s cianami tego korytarza,ktrego dnem pynie rzeka -Nil. Z biegiem rzeki, na pnoc, ciany wwozu zniaj si, a w odlegoci dwudziestu piciu mil od Morza rdziemnego nagle rozchodz si, i Nil zamiast pyn ciasnymkorytarzem, rozlewa si kilkoma ramionamipo obszernej rwninie majcej ksztat trjkta. Trjkt ten, zwany Delt Nilow, ma za podstaw brzeg Morza rdziemnego, za u wierzchoka, przy wyjciu rzeki z wwozu, miasto Kair tudzie gruzy przedwiekowej stolicy, Memfisu. Gdyby kto mg wznie si o dwadziecia mil w gr i stamtd spojrze na Egipt, zobaczyby dziwn form kraju i osobliwe zmiany jego koloru. Z tej wysokoci, na tle biaych i pomaraczowych piaskw, Egipt wygldaby jak w, ktry w energicznych skrtach posuwa si przez pustyni do Morza rdziemnego i -ju zanurzy w nim trjktn gow, ozdobion dwojgiem oczu: lewym -Aleksandri, prawym -Damiett. Dugi ten w w padzierniku, kiedy Nil zalewa cay Egipt, miaby bkitn barw wody. W lutym, kiedy miejsce opadajcych wd zajmuje wiosenna rolinno, w byby zielony, z bkitn prg wzdu ciaa i mnstwem bkitnych yek na gowie, z powodu kanaw, ktre przecinaj Delt. W marcu bkitna prga zwziaby si, a ciao wa, skutkiem dojrzewania zb, przybraoby kolor zoty.Wreszcie w pocztkach czerwca Nilowa prga byaby bardzo cienka, a ciao wa zrobioby si stare, jakby przysonite krep skutkiem suszy i pyu. Zasadnicz waciwoci klimatu egipskiego jest upa: w styczniu bywa dziesi stopni ciepa, w sierpniu dwadziecia siedem; niekiedy gorco siga czterdziestu siedmiu stopni, co u nas odpowiada temperaturze rzymskiejani. Nadto -w ssiedztwie Morza rdziemnego, nad Delt, deszcz pada ledwie dziesi razy na rok, za w Grnym Egipcie raz na dziesi lat. W tych warunkach Egipt, zamiast kolebk cywilizacji, byby pustynnym wwozem, jakich peno wrd Sahary, gdyby co roku nie wskrzeszay go wody witej rzeki Nilu. Od koca czerwca do koca wrzenia Nil przybiera i zalewa prawie cay Egipt; od koca padziernika do koca maja roku nastpnego opada i stopniowo odsania coraz nisze paty gruntu. Wody rzeki s tak przesycone mineralnymi i organicznymi szcztkami, e kolor ich staje si brunatnawym, wic w miar opadania wd na zalanych gruntach osadza si mul yzny,ktry zastpuje najlepsze nawozy. Ten mu i gorcy klimat sprawia, e Egipcjanin, zamknity midzy pustyniami, moe mie trzy zbiory w cigu roku i okoo trzystu ziarn z jednego ziarna zasiewu! Ale Egipt nie jest jednostajn paszczyzn, lecz krajem falistym; niektre jego grunta tylko przez dwa lub trzy miesice pij bogosawione wody, inne nie widz jej przez cay rok; wylew bowiem nie dosiga pewnych punktw. Niezalenie od tego -trafiaj si lata maych przyborw, a wwczas cz Egiptu nie otrzymuje zapadniajcego muu. Nareszcie, skutkiemupaw, ziemia prdko wysycha i trzeba j zlewa jak w doniczkach. Wszystkie te okolicznoci sprawiy, e nard zamieszkujcy dolin Nilu musia albozgin, jeeli by sabym, albo uregulowa wody, jeeli posiada geniusz. Staroytni Egipcjanie mieli geniusz, wic stworzyli cywilizacj. Ju przed szecioma tysicami lat spostrzegli, ze Nil przybiera, gdy soce ukazuje si pod gwiazd Syriuszem, a zaczyna opada, gdy soce zblia si do gwiazdozbioru Wagi. Spostrzeenia te popchny ich do obserwacji astronomicznych i mierzenia czasu. Aby zachowa wod przez cay rok, wykopali w swoim kraju dug na kilka tysicy mil sie kanaw. Aby za ubezpieczy si od nadmiernych wyleww, wznosili potne tamy i kopali zbiorniki, spomidzy ktrych sztuczne jezioro Moeris zajmowao trzysta kilometrw kwadratowych powierzchni, przy dwunastu pitrach gbokoci. Nareszcie wzdu Nilui kanaw pobudowali mnstwo prostych, ale skutecznych machin hydraulicznych, za pomoc ktrych mona byo czerpa wod iwylewa j na pola pooone o jedno lub dwa pitra wyej. I jeszcze, jako dopenienie wszystkiego, trzeba byo co roku oczyszcza zamulone kanay, poprawia tamy i budowa wysoko pooonedrogi dla wojsk, ktre w kadej porze musiay odbywa marsze. Te olbrzymie prace wymagay, obok wiadomoci z astronomii, miernictwa, mechaniki i budownictwa -jeszcze doskonaej organizacji. Czy to umocnienie grobli, czy oczyszczenie kanaw musiao by robione i zrobione w pewnym czasie na wielkiej przestrzeni. Std powstaa konieczno utworzenia armii robotniczej, liczcej dziesitki tysicy gw, dziaajcejw oznaczonym celu i pod jednym kierunkiem. Armii, ktra musiaa mie mnstwo maych i wielkich dowdcw, mnstwo oddziaw wykonywajcych rozmaite prace, skierowane do jednolitego rezultatu, armii, ktra potrzebowaa wiele ywnoci, rodkw i si pomocniczych. Egipt zdoby si na tak armi pracownikwi jej zawdzicza swoje wiekopomne dziea. Zdaje si, e stworzyli j, a nastpnie nakrelali jej plany -kapani, czyli mdrcy egipscy; rozkazywali za krlowie, czyli faraonowie. Skutkiem tego nard egipski w czasach wielkoci tworzy jakby jedn osob, w ktrej stan kapaski odegrywa rol myli, faraon by wol, lud -ciaem, a posuszestwo -cementem. Tym sposobem sama przyroda Egiptu, domagajca si wielkiej, cigej i porzdnejroboty, stworzya szkielet spoecznej organizacji tego kraju: lud pracowa, faraon kierowa, kapani ukadali plany. I jak dugo te trzy czynniki dyy zgodnie do celw wskazanych przez natur, tak dugo spoeczno moga kwitn i dokonywa swoich dzie wiecznotrwaych. agodny i wesoy, a bynajmniej nie wojowniczy lud egipski dzieli si na dwie klasy: rolnikw i rzemielnikw. Midzy rolnikami musieli by jacy waciciele drobnych kawakw gruntu, przewanie jednak byli dzierawcy ziem nalecych do faraona, kapanw i arystokracji. Rzemielnicy wyrabiajcy odzie, sprzty, naczynia i narzdzia byli samodzielnymi; pracujcy za przy wielkich budowlach tworzyli jakby armi. Kada z tych specjalnoci, a gwnie budownictwo wymagao si pocigowych i motorw: kto musia czerpa po caych dniach wod z kanaw lub przenosi kamienie z kopal tam, gdzie byy potrzebne. Te najcisze mechaniczne zajcia, a przede wszystkim -prace w kamienioomach, wykonywali przestpcy skazani przez sdy lub schwytani na wojnieniewolnicy. Rodowici Egipcjanie mieli barw skry miedzian, czym chepili si gardzc jednoczenie czarnymi Etiopami, tymi Semitami i biaymi Europejczykami. Ten kolor skry, pozwalajcy odrni swojego od obcego, przyczynia si do utrzymania narodowej jednoci silniej anieli religia, ktr mona przyj, albo jzyk, ktrego mona si wyuczy. Z biegiem czasu jednak, kiedy pastwowy gmach zacz pka, do kraju coraz liczniej napyway obce pierwiastki. Osabiay one spjno, rozsadzay spoeczestwo, a nareszcie zalay i rozpuciy w sobie pierwotnych mieszkacw kraju. Faraon rzdzi pastwem przy pomocy armii staej i milicji czy policji tudzie mnstwa urzdnikw, z ktrych powoli utworzya si arystokracja rodowa. Tytularnie by on prawodawc, naczelnym wodzem, najbogatszym wacicielem, najwyszym sdzi, kapanem, a nawet synem boym i bogiem. Cze bosk odbiera nie tylko od ludu i urzdnikw, ale niekiedy sam sobie stawia otarze i przed swymi wasnymi wizerunkami pali kadzida. Obok faraonw, a bardzo czsto ponad nimi, stali kapani: by to zakon mdrcw kierujcy losami kraju. Dzi prawie nie mona wyobrazi sobie nadzwyczajnej roli, jak stan kapaski odegrywa w Egipcie. Byli oni nauczycielami modych pokole, wrbitami, a wic doradcami ludzi dorosych, sdziami zmarych, ktrym ich wola i wiedza gwarantowaa niemiertelno. Nie tylko speniali drobiazgowe obrzdki religijne przy bogach i faraonach, ale jeszcze leczylichorych jako lekarze, wpywali na bieg robt publicznych jako inynierowie tudzie na polityk jako astrologowie, a nade wszystko -znawcy wasnego kraju i jego ssiadw. W historii Egiptu pierwszorzdne znaczenie maj stosunki, jakie istniay midzy stanemkapaskim a faraonami. Najczciej faraon ulega kapanom, skada bogom hojne ofiary i wznosi witynie. Wwczas y dugo, a jego imi i wizerunki, ryte na pomnikach, przechodziy od pokolenia do pokolenia, pene chway. Wielu jednak faraonw panowao krtko, a niektrych znikay nie tylko czyny, ale nawet nazwiska. Par razy za trafio si, e upadaa dynastia, a klaff , czapk faraonw otoczon wem, przywdziewa kapan. Egipt rozwija si, dopki jednolity nard, energiczni krlowie i mdrzy kapani wspdziaali sobie dla pomylnoci ogu. Lecz nadesza epoka, e lud skutkiem wojen zmniejszy si liczebnie, w ucisku i zdzierstwie utraci siy, napyw za obcych przybyszw podkopa rasow jedno. A gdy jeszcze w powodzi azjatyckiego zbytku utona energia faraonw i mdro kapanw, i dwie te potgi rozpoczy midzy sob walk o monopol obdzierania ludu, wwczas Egipt dosta si pod wadz cudzoziemcw, i wiato cywilizacji przez kilka tysicy lat ponce nad Nilem -zagaso. Ponisze opowiadanie odnosi si do XI wiekuprzed Chrystusem, kiedy upada dynastia dwudziesta, a po synu soca, wiecznie yjcym Ramzesie XIII, wdar si na tron iczoo swoje ozdobi ureusem wiecznie yjcy syn soca San-amen-Herhor, arcykapan Amona... ROZDZIA PIERWSZY W trzydziestym trzecim roku szczliwego panowania Ramzesa XII Egipt wici dwie uroczystoci, ktre prawowiernych jego mieszkacw napeniy dum i sodycz. Wmiesicu Mechir, w grudniu, wrci do Tebw, obsypany kosztownymi darami, boek Chonsu, ktry przez trzy lata i dziewi miesicy podrowa w kraju Buchten, uzdrowi tam crk krlewsk imieniem Bent-res i wypdzi zego ducha nie tylko z rodziny krla, a nawet z fortecyBuchtenu. Za w miesicu Farmuti, w lutym, pan Grnego i Dolnego Egiptu, wadca Fenicji i dziewiciu narodw, Mer-amen-Ramzes XII,po naradzeniu si z bogami, ktrym jest rwny, mianowa swoim erpatrem, czyli nastpc tronu, dwudziestodwuletniego synaCham-sem-merer-amen-Ramzesa. Wybr ten wielce uradowa pobonych kapanw, dostojnych nomarchw, waleczn armi, wierny lud i wszelkie yjce na ziemi egipskiej stworzenie. Starsibowiem synowie faraona, urodzeni z krlewny chetyjskiej, za spraw czarw, ktrych zbada nie mona, byli nawiedzeni przez zego ducha. Jeden syn, dwudziestosiedmioletni, od czasu penoletnoci nie mg chodzi, drugi przeci sobie yy i umar, a trzeci przezzatrute wino, ktrego nie chcia si wyrzec, wpad w szalestwo i mniemajc, e jest map, cae dnie przepdza na drzewach. Dopiero czwarty syn, Ramzes, urodzony z krlowej Nikotris, crki arcykapana Amenhotepa, by silny jak w Apis, odwany jak lew i mdry jak kapani. Od dziecistwa otacza si wojskowymi i, jeszcze bdc zwyczajnym ksiciem, mawia: -Gdyby bogowie, zamiast modszym synem krlewskim, uczynili mnie faraonem, podbibym, jak Ramzes Wielki, dziewi narodw, o ktrych nigdy w Egipcie nie syszano, zbudowabym wityni wiksz anieli cae Teby, a dla siebie wznisbym piramid, przy ktrej grb Cheopsa wygldaby jak krzak ry obok dojrzaej palmy. Otrzymawszy tak podany tytu erpatra, mody ksi poprosi ojca o askawe mianowanie go dowdc korpusu Menti. Na co jego witobliwo Ramzes XII, po naradzie z bogami, ktrym jest rwny, odpowiedzia, i uczyni to, jeeli nastpca tronu zoy dowd, e potrafi kierowa mas wojsk na stopie bojowej. W tym celu zwoana zostaa rada pod prezydencj ministra wojny San-amen-Herhora, ktry by arcykapanemnajwikszej wityni -Amona w Tebach. Rada postanowia: Nastpca tronu w poowie miesica Misori (pocztek czerwca)zbierze dziesi pukw rozlokowanych wzdu linii, ktra czy miasto Memfis z miastem Pi-Uto lecym w Zatoce Sebenickiej. Z dziesiciotysicznym korpusem, przygotowanym do boju, zaopatrzonym w obz i machiny wojenne, nastpca uda si na wschd, ku gocicowi, ktry biegnie odMemfis do Chetem, na granicy ziemi Gosen ipustyni egipskiej. W tym czasie jenera Nitager, naczelny wdz armii, ktra strzee bram Egiptu od najazdu azjatyckich ludw, ma wyruszy odGorzkich Jezior przeciw nastpcy tronu. Obie armie: azjatycka i zachodnia, zetkn si w okolicach miasta Pi-Bailos, ale -na pustyni, aeby pracowity rolnik ziemi Gosennie dozna przeszkd w swoich zajciach. Nastpca tronu zwyciy, jeeli nie da si zaskoczy Nitagerowi, a wic -jeeli zgromadzi wszystkie puki i zdy ustawi je w szyku bojowym na spotkanie nieprzyjaciela. W obozie ksicia Ramzesa znajdowa si bdzie sam jego dostojno Herhor, minister wojny, i o biegu wypadkw zoy raport faraonowi. Granic ziemi Gosen i pustyni stanowiy dwie drogi komunikacyjne. Jedn by kana transportowy od Memfis do jeziora Timsah,drug -szosa. Kana znajdowa si jeszcze w ziemi Gosen, szosa ju w pustyni, ktr obie drogi otaczay pkolem. Z szosy prawie na caej przestrzeni wida byo kana. Niezalenie od sztucznych granic ssiadujce krainy rniy si pod kadym wzgldem. Ziemia Gosen pomimo falistoci gruntu wydawaa si rwnin, pustyni zaskaday wapienne wzgrza i doliny piaszczyste. Ziemia Gosen wygldaa jak olbrzymia szachownica, ktrej zielone i te poletka odgraniczay si barw zb ipalmami rosncymi na miedzach; za na rudym piasku pustyni i jej biaych wzgrzach pat zielonoci albo kpa drzew i krzakw wyglday jak zabkany podrny. Na podnej ziemi Gosen z kadego pagrka tryska ciemny gaj akacji, sykomorw i tamaryndusw, z daleka przypominajcych nasze lipy, wrd ktrych kryy si paacyki z rzdami przysadzistych kolumn albo te lepianki chopw. Niekiedy obok -gaju bielio si miasteczko z domami o paskich dachach albo ponad drzewa ciko wznosiy si piramidalne bramy wity, niby podwjne skay, upstrzone dziwnymi znakami. W pustyni, spoza pierwszego szeregu troch zielonych pagrkw, wyzieray nagiewzgrza, zasane stertami gazw. Zdawao si, e przesycony nadmiarem ycia kraj zachodni z krlewsk hojnoci rzuca na drug stron kanau ziele i kwiaty, lecz wiecznie godna pustynia poera je w nastpnym roku i przerabia na popi. Odrobina rolinnoci, wygnanej na skay i piaski, trzymaa si miejsc niszych, dokdza pomoc roww, przebitych w nasypie szosy, mona byo doprowadza wod z kanau. Jako midzy ysymi wzgrzami, wpobliu szosy, piy ros niebiesk ukryte oazy, gdzie rs jczmie i pszenica, winnykrzew, palmy i tamaryndusy. W takich miejscach yli i ludzie -pojedynczymi rodzinami, ktrzy spotkawszy si na targu w Pi-Bailos, mogli nawet nie wiedzie, e ssiaduj ze sob na pustyni. Szesnastego Misori koncentracja wojsk bya prawie skoczona. Dziesi pukw nastpcy tronu, ktre miay zluzowa azjatyckie wojska Nitagera, ju zebray si na gocicu, powyej miasta Pi-Bailos, zobozem i czci wojennych machin. Ruchami ich kierowa sam nastpca. On zorganizowa dwie linie zwiadw, z ktrych3"j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} jiC }x}`XjPc`Oc 6c , c :4  ;dalsza miaa ledzi nieprzyjaci, blisza -pilnowa wasnej armii od napadu, ktry by moliwym w okolicy penej wzgrz i wwozw. On, Ramzes, w cigu tygodnia sam objecha i obejrza maszerujce rnymi traktami puki pilnie baczc: czy onierze maj porzdn bro i ciepe paszcze na noc, czy w obozach znajduje si dostateczna ilo sucharw, misa i suszonych ryb? On wreszcie rozkaza, aby ony, dzieci i niewolnikw wojsk, idcych na granic wschodni, przewieziono kanaem, co wpyno na zmniejszenie obozw i uatwio ruchy waciwej armii. Najstarsi jeneraowie podziwiali wiedz, zapa i ostrono nastpcy tronu, a nade wszystko jego prac i prostot. Swj licznydwr, ksicy namiot, wozy i lektyki zostawi on w Memfis; a sam w odziey prostego oficera jedzi od puku do puku, konno, na sposb asyryjski, w towarzystwie dwu adiutantw. Dziki temu koncentracja waciwego korpusu posza bardzo szybko i wojska w oznaczonym czasie stany pod Pi-Bailos. Inaczej byo z ksicym sztabem, z greckim pukiem, ktry mu towarzyszy, i kilkoma wojennymi machinami. Sztab, zebrany w Memfis, mia drog najkrtsz, wic wyruszy najpniej, cignc za sob ogromny obz. Prawie kady oficer, a byli to panicze wielkich rodw, mia lektyk z czterema Murzynami, dwukolny wz wojenny, bogaty namiot i mnstwo skrzynek z odzie i jedzeniem tudzie dzbanw penych piwa i wina. Prcz tego za oficerami wybraa si w podr liczna trupa piewaczek i tancerek zmuzyk; kada za, jako wielka dama, musiaa mie wz, zaprzony w jedn lub dwie pary wow, i lektyk. Gdy ciba ta wylaa si z Memfis, zaja na gocicu wicej miejsca anieli armia nastpcy tronu. Maszerowano za tak powoli, e machiny wojenne, ktre zostawiono na kocu, ruszyy o dob pniej, anieli by rozkaz. Na domiar zego, piewaczki i tancerki zobaczywszy pustyni, wcale jeszcze niestraszn w tym miejscu, zaczy ba si i paka. Wic, dla uspokojenia ich, trzeba byo przypieszy nocleg, rozbi namioty i urzdzi widowisko, a potem uczt. Nocna zabawa, w chodzie, pod gwiadzistym niebem, na tle dzikiej natury, tak podobaa si tancerkom i piewaczkom,e owiadczyy, i odtd bd wystpowa tylko w pustyni. Tymczasem nastpca tronu,dowiedziawszy si w drodze o sprawach swego sztabu, przysa rozkaz, aeby jak najprdzej zawrcono kobiety do miasta i przypieszono pochd. Przy sztabie znajdowa si jego dostojnoHerhor, minister wojny, lecz tylko w charakterze widza. Nie prowadzi za sob piewaczek, ale te i nie robi adnych uwag sztabowcom. Kaza wynie swoj lektyk na czoo kolumny i stosujc si do jej ruchw posuwa si naprzd albo odpoczywa pod cieniem wielkiego wachlarza, ktrym osania go adiutant. Jego dostojno Herhor by to czowiek czterdziestokilkoletni, silnie zbudowany, zamknity w sobie. Rzadko odzywa si i rwnie rzadko spoglda na ludzi spod zapuszczonych powiek. Jak kady Egipcjanin mia obnaone rce i nogi, odkryt pier, sanday na stopach, krtk spdniczk dokoa bioder, a z przodu fartuszek w pasy niebieskie i biae. Jako kapan goli zarost i wosy i nosi skr pantery zawieszon przez lewe rami. Nareszcie, jako onierz, nakrywa gow maym gwardyjskim hemem, spod ktrego na kark spadaa chusteczka, rwnie w biae i niebieskie pasy. Na szyi mia potrjny acuch zoty, a podlewym ramieniem, na piersiach, krtki miecz w kosztownej pochwie. Lektyce jego, dwiganej przez szeciu czarnych niewolnikw, stale towarzyszyo trzech ludzi: jeden nis wachlarz, drugi topr ministra, a trzeci skrzynk z papirusami. By to Pentuer, kapan i pisarz ministra, chudy asceta, ktry w najwikszyupa nie nakrywa ogolonej gowy. Pochodzi z ludu, lecz pomimo niskiego urodzenia zajmowa wane stanowisko w pastwie dziki wyjtkowym zdolnociom. Chocia minister ze swymi urzdnikami znajdowa si na czele sztabowej kolumny inie misza si do jej ruchw, nie mona jednak twierdzi, aeby nie wiedzia, co sidzieje poza nim. Co godzin, niekiedy co pgodziny, do lektyki dostojnika zblia si -toniszy kapan, zwyczajny suga boy , to onierz maruder, to przekupie albo niewolnik, ktry niby obojtnie przechodzcobok cichego orszaku ministra, rzuca jakie swko. Swko to za Pentuer niekiedy zapisywa, ale najczciej pamita, bo pami mia nadzwyczajn. Na te drobnostki nikt nie zwaa w zgiekliwym tumie sztabowcw. Ofcerowie ci, wielcy panicze, zanadto byli zajci bieganiem, haaliw rozmow lub piewem,aeby mieli patrze, kto zblia si do ministra; tym wicej e wci mnstwo ludzi snuo si wzdu szosy. Pitnastego Misori sztab nastpcy tronu, wraz z jego dostojnoci ministrem, przepdzi noc podgoym niebem w odlegoci jednej mili od pukw ustawiajcych si ju do boju w poprzek szosy, za miastem Pi-Bailos. Przed pierwsz z rana, ktra odpowiada naszej godzinie szstej, wzgrza pustynne przybray kolor fioletowy. Spoza nich wychylio si soce. Ziemi Gosen zalaa rowo, a miasteczka, witynie, paace magnatw i lepianki chopw wyglday jak iskry i pomienie, w jednej chwili zapalone wrd zielonoci. Niebawem zachodni horyzont oblaa barwa zota. I zdawao si, e zielono ziemi Gosen rozpywa si w zocie, a niezliczone kanay, zamiast wody, tocz roztopione srebro. Ale wzgrza pustyni zrobiy si jeszcze mocniej fioletowymi, rzucajc dugie cienie na piaski i czarno na roliny. Strae stojce wzdu szosy doskonale mogy widzie wysadzone palmami pola za kanaem. Na jednych zieleni si len, pszenica, koniczyna, na innych zoci si dojrzewajcy jczmie drugiego posiewu. Jednoczenie z chat, ukrytych midzy drzewami, zaczli wychodzi do roboty rolnicy, ludzie nadzy, barwy miedzianej, ktrzy za cay ubir mieli krtk spdniczk na biodrach i czepek na gowie. Jedni zwrcili si do kanaw, aby oczyszcza je z muu albo czerpa wod i wylewa na pola za pomoc machin podobnych do urawi przy studniach. Inni rozproszywszy si midzy drzewami zbierali dojrzae figi i winogrona. Snuo sitam sporo nagich dzieci i kobiet w biaych, tych lub czerwonych koszulach bez rkaww. I by wielki ruch w tej okolicy. Na niebie drapiene ptactwo pustyni uganiao si za gobiami i kawkami ziemi Gosen. Wzdu kanau hutay si zgrzytajce urawie z kubekami podnej wody, a ludzie, ktrzy zbierali owoce, ukazywali si i znikali midzy zielonoci drzew jak barwne motyle. Za w pustyni, na szosie, ju zamrowio si wojsko i jego suba. Przelecia oddzia konnych uzbrojony w lance. Za nim pomaszerowali ucznicy w czepkach i spdniczkach; mieli oni uki w garci, sajdaki na plecach i szerokie tasaki u prawego boku. ucznikom towarzyszyli procarze nioscy torby z pociskami i uzbrojeni w krtkie miecze. O sto krokw za nimi szy dwa mae oddziaki piechoty: jeden uzbrojony we wcznie, drugi w topory. Ci i tamci nieli w rkach prostoktne tarcze, na piersiach mieli grube kaftany, niby pancerze, a na gowie czepki z chusteczkami zasaniajcymi kark od upau. Czepki i kaftany byy w pasy: niebieskie z biaym lub te z czarnym, corobio onierzy podobnymi do wielkich szerszeni. Za przedni stra, otoczona oddziaem topornikw, posuwaa si lektyka ministra, a za ni, w miedzianych hemach i pancerzach, greckie roty, ktrych miarowykrok przypomina uderzenia cikich motw. W tyle byo sycha skrzypienie wozw, ryk byda i krzyki wonicw, a z boku szosy przemyka si brodaty handlarzfenicki w lektyce zawieszonej midzy dwoma osami. Nad tym wszystkim unosi si tuman zotego pyu i gorco. Nagle od stray przedniej przycwaowa konny onierz i zawiadomi ministra, e zblia si nastpca tronu. Jego dostojno wysiad z lektyki, a w teje chwili na szosie ukazaa si garstka jedcw, ktrzy zeskoczyli z koni. Po czym jeden z jedcw i minister zaczli i ku sobie, cokilka krokw zatrzymujc si i kaniajc. -Bd pozdrowiony, synu faraona, ktry oby y wiecznie -odezwa si minister. -Bd pozdrowiony i yj dugo, ojcze wity -odpar nastpca. A potem doda: -Cignicie tak wolno, jakby wam nogi upiowano, a Nitager najpniej za dwie godziny stanie przed naszym korpusem. -Powiedziae prawd. Twj sztab maszeruje bardzo powoli. -Mwi mi te Eunana -tu Ramzes wskaza na stojcego za sob oficera obwieszonego amuletami -e nie wysyalicie patroli do wwozw. A przecie na wypadek rzeczywistej wojny nieprzyjaciel z tej strony mg was napa. -Nie jestem dowdc, tylko sdzi -spokojnie odpowiedzia minister. -A c robi Patrokles? -Patrokles z greckim pukiem eskortuje machiny wojenne. -A mj krewny i adiutant Tutmozis? -Podobno jeszcze pi. Ramzes niecierpliwie uderzy nog w ziemii umilk. By to pikny modzieniec, z twarz prawie kobiec, ktrej gniew i opalenizna dodaway wdziku. Mia na sobieobcisy kaftan w pasy niebieskie i biae, tego koloru chustk pod hemem, zoty acuch na szyi i kosztowny miecz pod lewym ramieniem. -Widz -odezwa si ksi -e tylko ty jeden, Eunano, dbasz o moj cze. Obwieszony amuletami oficer schyli si do ziemi. -Tutmozis jest to prniak -mwi nastpca.-Wracaj, Eunano, na swoje stanowisko. Niech przynajmniej przednia stra ma dowdc. Potem, spojrzawszy na wit, ktra ju go otoczya, jakby wyrosa spod ziemi, doda: -Niech mi przynios lektyk. Jestem zmczony jak kamieniarz. -Czyli bogowie mog mczy si!... -szepn jeszcze stojcy za nim Eunana. -Id na swoje miejsce -rzek Ramzes. -A moe rozkaesz mi, wizerunku ksiyca,teraz zbada wwozy? -cicho spyta oficer.- Prosz ci, rozkazuj mi, bo gdziekolwiek jestem, serce moje goni za tob, aby odgadn twoj wol i speni j. -Wiem, e jeste czujny -odpar Ramzes. -Ju id i uwaaj na wszystko. -Ojcze wity -zwrci si Eunana do ministra -polecam waszej dostojnoci moje najpokorniejsze suby. Ledwie Eunana odjecha, gdy na kocu maszerujcej kolumny zrobi si jeszcze wikszy tumult. Szukano lektyki nastpcy tronu, ale -nie byo jej. Natomiast ukaza si, rozbijajc greckich onierzy, mody czowiek dziwnej powierzchownoci. Mia na sobie mulinow koszulk, bogato haftowany fartuszek i zot szarf przez rami. Nade wszystko jednak odznaczaa si jego ogromna peruka, skadajca si z mnstwa warkoczykw, i sztuczna brdka, podobna do kociego ogona. By to Tutmozis, pierwszy elegant w Memfis, ktry nawet podczas marszu stroi si i oblewa perfumami. -Witaj, Ramzesie! -woa elegant, gwatownie rozpychajc oficerw -Wyobrasobie, e gdzie podziaa si twoja lektyka;musisz wic usi do mojej, ktra wprawdzie nie jest godn ciebie, ale nie najgorsz. -Rozgniewae mnie -odpar ksi. -pisz zamiast pilnowa wojska. Zdumiony elegant zatrzyma si. -Ja pi?... -zawoa. -Bodaj jzyk usech temu, kto mwi podobne kamstwa. Ja, wiedzc, e przyjedziesz, od godziny ubieram si, przygotowuj ci kpiel i perfumy... -A tymczasem oddzia posuwa si bez komendy. -Wic ja mam by komendantem oddziau, wktrym znajduje si jego dostojno minister wojny i taki wdz jak Patrokles? Nastpca tronu umilk, a tymczasem Tutmozis zbliywszy si do niego szepta: -Jak ty wygldasz, synu faraona?... Nie masz peruki, wosy i odzienie pene kurzu,skra czarna i popkana jak ziemia w lecie?... Najczcigodniejsza krlowa-matka wygnaaby mnie ze dworu zobaczywszy twoj ndz... -Jestem tylko zmczony. -Wic siadaj do lektyki. S tam wiee wiece r, pieczone ptaszki i dzban wina zCypru. Ukryem te -doda jeszcze ciszej -Senur w obozie... -Jest?... -spyta ksi. Byszczce przed chwil oczy zamgliy mu si. -Niech wojsko idzie naprzd -mwi Tutmozis -a my tu zaczekajmy na ni... Ramzes jakby ockn si. -Daje mi spokj, pokuso!... Przecie za dwie godziny bitwa... -Co to za bitwa! -A przynajmniej rozstrzygnicie losw megodowdztwa. -artuj z tego -umiechn si elegant. -Przysigbym, e ju wczoraj minister wojny posa raport do jego witobliwociz prob, aeby dosta korpus Menfi. -Wszystko jedno. Dzi nie potrafibym myle o czym innym anieli o armii. -Okropny jest w tobie ten pocig do wojny, na ktrej czowiek nie myje si przez caemiesice, aeby pewnego dnia zgin... Brr!... Gdyby jednak zobaczy Senur... tylko spojrzyj na ni... -Wanie dlatego nie spojrz -odpar Ramzes stanowczo. W chwili gdy spoza greckich szeregw omiu ludzi wynioso ogromn lektyk Tutmozisa dla nastpcy tronu, od stray przedniej przylecia jedziec. Zsun si z konia i bieg tak prdko, a dzwoniy mu napiersiach wizerunki bogw lub tabliczki z ich imionami. By to rozgorczkowany Eunana. Wszyscy zwrcili si do niego, co zdawao si robi mu przyjemno. -Erpatre, najwysze usta! -zawoa Eunanaschylajc si przed Ramzesem. -Kiedy, zgodnie z twoim boskim rozkazem, jechaem na czele oddziau pilnie baczc nawszystko, spostrzegem na szosie dwa pikne skarabeusze . Kady ze witych ukw toczy przed sob glinian kulk w poprzek drogi, ku piaskom... -Wic c? -przerwa nastpca. -Rozumie si -cign Eunana spogldajc wstron ministra -e jak nakazuje pobono, ja i moi ludzie, zoywszy hod zotym wizerunkom soca, zatrzymalimy pochd. Jest to tak wana wrba, e bez rozkazu nikt z nas nie omieliby si i naprzd. -Widz, e jeste prawdziwie pobonym Egipcjaninem, cho rysy masz chetyckie -odpowiedzia dostojny Herhor. A zwrciwszy si do kilku bliej stojcych dygnitarzy doda: -Nie pjdziemy dalej gocicem, bo moglibymy podepta wite uki. Pentuerze, czy tym wwozem, na prawo, mona okoli szos? -Tak jest -odpar pisarz ministra. -Wwz ten ma mil dugoci i wychodzi znowu na szos, prawie naprzeciw Pi-Bailos. -Ogromna strata czasu -wtrci gniewnie nastpca. -Przysigbym, e to nie skarabeusze, ale duchy moich fenickich lichwiarzy -odezwa si elegant Tutmozis. -Nie mogc z powodu mierci odebra pienidzy, zmuszaj mnie, abym za kar szed przez pustyni! wita ksica z niepokojem oczekiwaa decyzji, wic Ramzes odezwa si do Herhora: -C o tym mylisz, ojcze wity? -Spojrzyj na oficerw -odpar kapan -a zrozumiesz, e musimy i wwozem. Teraz wysun si dowdca Grekw, genera Patrokles, i rzek do nastpcy: -Jeeli ksi pozwolisz, mj puk pjdzie dalej szos. Nasi onierze nie boj si skarabeuszw. -Wasi onierze nie boj si nawet grobw krlewskich -odpowiedzia minister. -Nie musi tam by jednak bezpiecznie, skoro aden nie wrci. Zmieszany Grek usun si do wity. -Przyznaj, ojcze wity -szepn z najwyszym gniewem nastpca -e taka przeszkoda nawet osa nie zatrzymaaby wpodry. -Bo te osio nigdy nie bdzie faraonem -spokojnie odpar minister. -W takim razie ty, ministrze, przeprowadzisz oddzia przez wwz! -zawoa Ramzes. -Ja nie znam si na kapaskiej taktyce, zreszt musz odpocz. Chod ze mn kuzynie -rzek do Tutmozisa i skierowa si w stron ysych pagrkw. ROZDZIA DRUGI Jego dostojno Herhor natychmiast poleciswemu adiutantowi, ktry nosi topr, obj dowdztwo stray przedniej w miejsce Eunany. Potem wysa rozkaz, aeby machiny wojenne do rzucania wielkichkamieni zjechay z szosy ku wwozowi, a onierze greccy aby uatwiali im przejciew miejscach trudnych. Wszystkie za wozy i lektyki oficerw wity miay ruszy na kocu. Kiedy Herhor wydawa rozkazy, adiutant noszcy wachlarz zbliywszy si do pisarza Pentuera szepn: -Chyba ju nigdy nie bdzie mona jedzi t szos... -Dlaczego? -odpar kapan. -Ale skoro dwa wite uki przeszy nam drog, nie wypada i ni dalej. Mogoby si zdarzy nieszczcie. -Ju i tak jest nieszczcie. Albo nie uwaae, e ksi Ramzes rozgniewa sina ministra, a nasz pan nie naley do tych, ktrzy zapominaj... -Nie ksi na naszego pana, ale nasz pan na ksicia obrazi si i zgromi go -odrzekiadw, z ktrych3"j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA Pcj Wa cO)Kc79Pentuer. -I dobrze zrobi. Bo modemu ksiciu ju dzi wydaje si, e bdzie drugim Menesem... -Chyba Ramzesem Wielkim?... -wtrci adiutant. -Ramzes Wielki sucha bogw, za co we wszystkich wityniach ma chlubne napisy. Ale Menes, pierwszy faraon Egiptu, by burzycielem porzdku i tylko ojcowskiej agodnoci kapanw zawdzicza, e jego imi jest wspominane... Chocia nie dabym jednego utena miedzi, e mumia Menesa nie istnieje. -Mj Pentuerze -mwi adiutant -jeste mdrcem, wic rozumiesz, e nam wszystko jedno, czy mamy dziesiciu panw, czy jedenastu... -Ale ludowi nie wszystko jedno, czy ma wydobywa co roku gr zota dla kapanw, czy dwie gry zota: dla kapanw i dla faraona -odpowiedzia Pentuer i oczy mu bysny. -Rozmylasz o niebezpiecznych sprawach -szepn adiutant. -A ile razy ty sam gorszye si zbytkami dworu faraona i nomarchw?... -spyta dziwiony kapan. -Cicho... cicho!... jeszcze bdziemy mwili o tych rzeczach, ale nie teraz. Pomimo piasku machiny wojenne, do ktrychprzyprzono po dwa woy, szybciej toczyy si po pustyni anieli po szosie. Przy pierwszej z nich szed Eunana, zakopotany i rozmylajcy nad tym: dlaczego minister pozbawi go dowdztwa przedniej stray? Czy chce mu powierzy jakie wysze stanowisko? Wygldajc tedynowej kariery, a moe dla zaguszenia obaw, ktre miotay jego sercem, pochwyci drg i gdzie by gbszy piasek, podpiera balist albo krzykiem zachca Grekw. Ci jednak mao zwracali na niego uwagi. Ju dobre p godziny orszak posuwa si krtym wwozem o cianach nagich i spadzistych, gdy stra przednia znowu zatrzymaa si. W tym miejscu znajdowa si inny wwz, poprzeczny, rodkiem ktrego cign si do szeroki kana. Goniec wysany do ministra z wiadomoci o przeszkodzie, przywiz polecenie, aebykana natychmiast zasypa. Okoo setki onierzy greckich z oskardami i opatami rzucio si do roboty. Jedni odrbywali kamienie ze ska, drudzy wrzucali je do rowu i przysypywali piaskiem. Wtem z gbi wwozu wyszed czowiek z motyk majc form bocianiej szyi z dziobem. By to chop egipski, stary, zupenie nagi. Przez chwil z najwyszym zdumieniem patrzy na robot onierzy, nagle skoczy midzy nich woajc: -Co wy dokazujecie, poganie, przecie to kana? -A ty jak miesz zorzeczy wojownikom jego witobliwoci? -zapyta go, ju obecny w tym miejscu, Eunana. -Widz, e musisz by wielkim i Egipcjaninem -odpar chop -wic odpowiemci, e ten kana naley do potnego pana: jest on ekonomem u pisarza przy takim, co nosi wachlarz jego dostojnoci nomarchy Memfis. Baczcie wic, aeby was nieszczcie nie spotkao!... Rbcie swoje -rzek protekcjonalnym tonemEunana do onierzy greckich, ktrzy zaczli przypatrywa si chopu. Nie rozumieli jego mowy, ale zastanowi ich ton. -Oni wci zasypuj!... -mwi chop z rosncym przeraeniem. -Biada wam, psubraty! - zawoa rzucajc si na jednego z motyk. Grek wyrwa motyk, uderzy chopa w zby, a krew wystpia mu na usta. Potemznw zabra si do sypania piasku. Oszoomiony ciosem chop straci odwag izacz baga: -Panie -mwi -ale ten kana ja sam kopaem przez dziesi lat nocami i w wita! Nasz pan obieca, e jeeli uda mi si przeprowadzi wod do tej dolinki, zrobi mnie na niej parobkiem, odstpi pit cz zbiorw i da wolno... Syszycie?... Wolno mnie i trojgu dzieciom, o bogowie...Wznis rce i znowu zwrci si do Eunany: -Oni nie rozumiej, ci zamorscy brodacze, potomstwo psw, bracia Fenicjan i ydw. Ale ty, panie, wysuchasz mnie... Od dziesiciu lat, kiedy inni szli na jarmark albo na tace, albo na wit procesj, ja wykradaem si w ten niegocinny wwz. Nie chodziem na grb matki mojej, tylkom kopa; zapomniaem o zmarych, aeby moim dzieciom i sobie cho na jeden dzie przed mierci da wolno i ziemi... Wy bdcie moimi wiadkami, o bogowie, ilerazy zaskoczya mnie tutaj noc... Ile ja tu razy syszaem paczliwe gosy hien i widziaem zielone oczy wilkw. Alem nie ucieka, bo gdzie bym nieszczsny uciek, gdy na kadej ciece czyha strach, a w tym kanale wolno trzymaa mnie za nogi. Raz, o tam, za zaamem, wyszed na mnie lew, faraon wszystkich zwierzt. Motyka wypada mi z rki. Wic uklkem przed nim i rzekem te sowa, jak mnie widzicie: Panie -czyli raczyby mnie zje... jestem przecie tylko niewolnikiem! Lew drapieca ulitowa si nade mn; omija mnie wilk; nawet zdradzieckie nietoperze oszczdzay biedn moj gow,a ty, Egipcjaninie... Chop umilk, spostrzeg zbliajcy si orszak ministra Herhora. Po wachlarzu pozna, e musi to by kto wielki, a po skrze pantery, e kapan. Pobieg wic kuniemu, uklk i uderzy gow o piasek. -Czego chcesz, czowieku? -zapyta dostojnik. -wiato soneczne, wysuchaj mnie! -zawoa chop. -Oby ni e byo jkw w twojej komnacie i nieszczcie nie szo za tob! Oby twoje czyny nie zaamay si i oby ci prd nie porwa, gdy bdziesz pyn Nilem na drugi brzeg... -Pytam, czego chcesz? -powtrzy minister.-Dobry panie -prawi chop -przewodniku bez kaprysw, ktry zwyciasz fasz, a stwarzasz prawd... Ktry jeste ojcem biedaka, mem wdowy, szat nie majcegomatki... Pozwl, abym mia sposobno rozgasza imi twoje jako prawo w kraju... Przyjd do sowa ust moich... Suchaj i zrb sprawiedliwo, najszlachetniejszy ze szlachetnych... * -On chce, aeby nie zasypywano tego rowu -odezwa si Eunana. Minister wzruszy ramionami i posun si w stron kanau, przez ktry rzucano kadk. Wwczas zrozpaczony chop pochwyci go za nogi. -Precz z tym!... -krzykn jego dostojno cofnwszy si jak przed ukszeniem mii. Pisarz Pentuer odwrci gow; jego chudatwarz miaa barw szar. Ale Eunana schwyci i cisn chopa za kark, a nie mogc oderwa go od ng ministra wezwa onierzy. Po chwili jego dostojno, oswobodzony, przeszed na drug stron rowu, a onierze prawie w powietrzu odnieli chopa na koniec maszerujcego oddziau. Dali mu kilkadziesit kuakw, a zawsze zbrojni w trzciny podoficerowie odliczyli mu kilkadziesit kijw i nareszcie -rzucili u wejcia do wwozu. Zbity, pokrwawiony, a nade wszystko przestraszony ndzarz chwil posiedzia napiasku, przetar oczy i nagle zerwawszy si pocz ucieka w stron gocica jczc: -Pocho mnie, ziemio!... Przeklty dzie, wktrym ujrzaem wiato, i noc, w ktrej powiedziano: narodzi si czowiek... W paszczu sprawiedliwoci nie ma nawet skrawka dla niewolnikw... I sami bogowie nie spojrz na taki twr, ktry ma rce do pracy, gb tylko do paczu, a grzbiet do kijw... O mierci, zetrzyj moje ciao na popi, aebym jeszcze i tam, na polach Ozirisa, po raz drugi nie urodzi si niewolnikiem... -------- *Gadanina chopa autentyczna ROZDZIA TRZECI Dyszcy gniewem ksi Ramzes wdziera si na pagrek, a za nim Tutmozis. Elegantowi przekrcia si peruka, sztuczna brdka odpada, wic nis j w rkach. Pomimo zmczenia byby blady na twarzy, gdyby nie warstwa ru. Wreszcie ksi zatrzyma si na szczycie.Od wwozu dolatywa ich zgiek onierstwa i oskot toczcych si balist; przed nimi rozciga si ogromny pat ziemi Gosen, wci kpicej si w blaskach soca. Zdawao si, e to nie ziemia, ale zoty obok, na ktrym marzenie wymalowao krajobraz farbami ze szmaragdw, srebra, rubinw, pere i topazw. Nastpca wycign rk. -Patrz -zawoa do Tutmozisa -tam ma by moja ziemia, a tu moje wojsko... I ot tam- najwyszymi budowlami s paace kapanw, a tu najwyszym dowdc wojskjest kapan!... Czy mona cierpie co podobnego?... -Tak zawsze byo -odpar Tutmozis, lkliwie ogldajc si dokoa. -To fasz! Znam przecie dzieje tego kraju zasonite przed wami. Dowdcami wojsk i panami urzdnikw byli tylko faraonowie, a przynajmniej energiczniejsi spord nich. Tym wadcom nie schodziy dnie na ofiarach i modlitwach, lecz na rzdzeniu pastwem... -Jeeli jest taka wola jego witobliwoci... -wtrci Tutmozis. -Nie jest wol mojego ojca, aeby nomarchowie rzdzili samowolnie w swoich stolicach, a etiopski namiestnik prawie uwaa si za rwnego krlowi krlw. I nie moe by wol mego ojca, aeby jego armia obchodzia dwa zote uki, dlatego e ministrem wojny jest kapan. -Wielki to wojownik!... -szepn coraz bardziej wylkniony Tutmozis. -Jaki on tam wojownik!... e pobi garstk zbjcw libijskich, ktrzy powinni ucieka na sam widok kaftanw egipskich onierzy? Ale zobacz, co robi nasi ssiedzi. Izrael zwczy ze skadaniem haraczu i paci coraz mniej. Chytry Fenicjanin co roku wycofuje po kilka okrtw z naszej floty. Przeciw Chetom musimy na wschodzie trzyma wielk armi, a koo Babilonu i Niniwy kipi ruch, ktry czu w caej Mezopotamii. I jaki jest ostateczny skutek rzdw kapaskich? Ten, e kiedy jeszcze mj pradziad mia sto tysicy talentw rocznego dochodu i sto szedziesit tysicy wojska, mj ojciec ma ledwie pidziesit tysicy talentw i sto dwadziecia tysicy wojska. A co to za wojsko!... Gdyby nie korpus grecki, ktry trzyma ich w porzdku jak brytan owce, ju dzi egipscy onierze suchaliby tylko kapanw, a faraon spadby do poziomu ndznego nomarchy. -Skd ty to wiesz?... Skd takie myli? -dziwi si Tutmozis. -Albo nie pochodz z rodu kapanw! Przecie uczyli mnie, gdym jeszcze nie by nastpc tronu. O, gdy zostan faraonem pomoim ojcu, ktry oby y wiecznie, poo im na karkach nog obut w spiowy sanda... A najpierwej sign do ich skarbnic, ktre zawsze byy przesycone, ale od czasw Ramzesa Wielkiego zaczy puchn i dzisiaj s tak wydte zotem, e spoza nich nie wida skarbu faraona. -Biada mnie i tobie! -westchn Tutmozis. -Masz zamysy, pod ktrymi ugiby si tenpagrek, gdyby sysza i rozumia. A gdzie twoje siy... pomocnicy... onierze?... Przeciw tobie stanie cay nard, prowadzony przez potn klas... A kto za tob? Ksi sucha i zamyli si. Wreszcie odpar: -Wojsko... -Znaczna cz jego pjdzie za kapanami. -Korpus grecki... -Beczka wody w Nilu. -Urzdnicy... -W poowie nale do nich. Ramzes smutnie potrzsn gow i umilk. Ze szczytu nagim i kamienistym spadkiem zeszli na drug stron wzgrza. Wtem Tutmozis, ktry wysun si troch naprzd, zawoa: -Czy urok pad na moje oczy?... Spojrzyj, Ramzesie! Ale midzy tymi skaami kryje si drugi Egipt... -Musi to by jaki folwark kapaski, ktrynie opaca podatkw -z gorycz odpowiedzia ksi. U ich stp, w gbi leaa yzna dolina majca form wide, ktrych rogi kryy si midzy skaami. W jednym rogu wida byo kilka chat dla suby i adny domek waciciela czy rzdcy. Rosy tu palmy, wino, oliwki, drzewa figowe z powietrznymikorzeniami, cyprysy, nawet mode baobaby.rodkiem pyna struga wody, za na stokach wzgrz co kilkaset krokw wida byo niedue sadzawki. Zeszedszy midzy winnice, pene dojrzaych gron, usyszeli kobiecy gos, ktry woa, a raczej piewa na tskn nut: -Gdzie jeste, kureczko moja, odezwij si, gdzie jeste, ulubiona?... Ucieka ode mnie,cho sama poj ci i karmi czystym ziarnem, a wzdychaj niewolnicy... Gdzie jeste, odezwij si!... Pamitaj, e ci noc zaskoczy i nie trafisz do domu, w ktrym wszyscy ci usuguj; albo przyleci z pustyni rudy jastrzb i poszarpie ci serce. Wtedy na prno bdziesz woaa twojej pani, jak teraz ja ciebie... Odezwije si, borozgniewam si i odejd, a ty bdziesz musiaa wraca za mn piechot... piew zblia si w stron podrnych. Ju piewaczka bya od nich o kilka krokw, gdy Tutmozis wsunwszy gow midzy krzaki zawoa: -Spojrzyj no, Ramzesie, ale to przeliczna dziewczyna !... Ksi, zamiast patrze, wpad na ciek izabieg drog piewajcej. Byo to istotnie pikne dziewcz z greckimi rysami twarzy icer soniowej koci. Spod welonu na gowie wyglday ogromne czarne wosy, skrcone w wze. Miaa na sobie bia szat powczyst, ktr z jednej strony unosia rk; pod przejrzyst zason wida byo dziewicze piersi z ksztatu podobne do jabek. -Kto ty jeste, dziewczyno? -zawoa Ramzes. Z czoa znikny mu grone bruzdy, oczy zaiskrzyy si... -O Jehowo!... ojcze!... -krzykna przeraona, bez ruchu zatrzymujc si na ciece. Powoli jednak uspokoia si, a jej aksamitne oczy przybray zwyky wyraz agodnego smutku. -Skde si tu wzi?... -zapytaa Ramzesa troch drcym gosem. -Widz, e jeste onierz, a tu onierzom wchodzi nie wolno. -Dlaczego nie wolno? -Bo to jest ziemia wielkiego pana, Sezofrisa... -Ho! ho!... -umiechn si Ramzes. -Nie miej si, bo wnet zbledniesz. Pan Sezofris jest pisarzem pana Chairesa, ktry nosi wachlarz nad najdostojniejszym nomarch Memfisu... A mj ojciec widzia go i pada przed nim na twarz. -Ho! ho! ho!... -powtarza, wci miejc si, Ramzes. -Sowa twoje s bardzo zuchwae -rzeka marszczc si dziewczyna. -Gdyby z twarzynie patrzya ci dobro, mylaabym, e jeste greckim najemnikiem albo bandyt. -Jeszcze nim nie jest, ale kiedy moe zosta najwikszym bandyt, jakiego ta ziemia nosia -wtrci elegancki Tutmozis poprawiajc swoj peruk. -A ty musisz by tancerzem -odpara ju omielona dziewczyna. -O!... jestem nawet pewna, e widziaam ci na jarmarku w Pi-Bailos, jak zaklinae we... Obaj modzi ludzie wpadli w doskonay humor. -A kt ty jeste? -zapyta dziewczyny Ramzes biorc j za rk, ktr cofna. -Nie bd taki miay. Jestem Sara, crka Gedeona, rzdcy tego folwarku. -ydwka?... -rzek Ramzes i cie przesun mu si po twarzy. -C to szkodzi... co to szkodzi!... -zawoa Tutmozis. -Czy mylisz, e ydwki s mniejsodkie od Egipcjanek?... S tylko skromniejsze i trudniejsze, co ich mioci nadaje wdzik nadzwyczajny. -Wic jestecie poganami -rzeka Sara z godnoci. -Odpoczni jcie, jeelicie zmczeni, narwijcie sobie winogron i odejdcie z Bogiem. Nasza suba nierada takim gociom. Chciaa odej, lecz Ramzes j zatrzyma. -Stj... Podobaa mi si i nie moesz tak nas opuszcza. -Zy duch ci opta. Nikt w tej dolinie nie miaby przemawia w taki sposb do mnie... - oburzya si Sara. -Bo widzisz -wtrci Tutmozis -ten modzik jest oficerem kapaskiego puku Ptah i pisarzem u pisarza takiego pana, ktry nosiwachlarz nad noszcym wachlarz za nomarch Habu. -Pewnie, e musi by oficerem -odpara Sara w zamyleniu patrzc na Ramzesa. -Moe nawet sam jest wielkim panem?... -dodaa kadc palec na ustach. -Czymkolwiek jestem, twoja pikno przewysza moje dostojestwo -odpar Ramzes namitnie. -Powiedz -rzek nagle -czy prawda, e wy... jadacie wieprzowin?... Sara spojrzaa na niego obraona, a Tutmozis wtrci: -Jak to wida, e nie znasz ydwek !... Dowiedz si zatem, e yd wolaby umrze anieli je wiskie miso ktrego ja wreszcie nie uwaam za najgorsze... -Ale koty zabijacie? -nalega Ramzes ciskajc rce Sarze i patrzc jej w oczy. -I to bajka... poda bajka!... -zawoa Tutmozis. -Moge mnie zapyta o te rzeczyzamiast gada brednie. Miaem przecie trzy ydwki kochankami... -Dotychczas mwie prawd, ale teraz kamiesz -odezwaa si Sara. -ydwka nie bdzie niczyj kochank! -dodaa dumnie. -Nawet kochank pisarza u takiego pana, ktry nosi wachlarz nad nomarch memfijskim?... -zapyta drwicym tonem Tutmozis. -Nawet... -Nawet kochank tego pana, ktry nosi wachlarz?... Sara zawahaa si, lecz odpara: -Nawet. -Wic moe nie zostaaby kochank nomarchy?... Dziewczynie opady rce. Ze zdziwieniem spogldaa kolejno na obu modych ludzi; usta jej dray, a oczy zachodziy zami. -Kto wy jestecie? -pytaa zatrwoona. -Zeszlicie tu z gr, jak podrni, ktrzy chc wody i chleba... Ale mwicie do mnie jak najwiksi panowie... Cocie wy za jedni?Twj miecz -zwrcia si do Ramzesa -jest wysadzany szmaragdami, a na szyi masz 3"j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP2I c& c!c}0c?Sacuch takiej roboty, jakiego w swoim skarbcu nie posiada nasz pan, miociwy Sezofris... -Odpowiedz mi lepiej, czy ci si podobam?... -spyta z naleganiem Ramzes, ciskajc jej rk i tkliwie patrzc w oczy. -Jeste pikny jak anio Gabriel, ale ja bojsi ciebie, bo nie wiem, kto ty jeste... Wtem, spoza gr, odezwa si dwik trbki. -Wzywaj ci -zawoa Tutmozis. -A gdybym ja by taki wielki pan jak wasz Sezofris?... -pyta ksi. -Ty moesz by... -szepna Sara. -A gdybym ja nosi wachlarz nad nomarch Memfisu?... -Ty moesz by nawet i tak wielkim... Gdzie na wzgrzu odezwaa si druga trbka. -Idmy, Ramzesie!... -nalega zatrwoony Tutmozis. -A gdybym ja by... nastpc tronu, czy poszaby do mnie, dziewczyno?... -pyta ksi. -O Jehowo!... -krzykna Sara upadajc na kolana. Teraz w rozmaitych punktach gray trbki gwatown pobudk. -Biegnijmy!... -woa zdesperowany Tutmozis. -Czy nie syszysz, e w obozie alarm?... Nastpca tronu prdko zdj acuch ze swej szyi i zarzuci go na Sar. -Oddaj to ojcu -mwi -kupuj ci od niego. Bd zdrowa... Namitnie pocaowa j w usta, a ona obja go za nogi. Wyrwa si, odbieg par krokw, znowu wrci i znowu pikn jej twarz i krucze wosy pieci pocaunkami jakby nie syszc niecierpliwych odgosw armii. -W imieniu jego witobliwoci faraona wzywam ci -id ze mn!... -krzykn Tutmozis i schwyci ksicia za rk. Zaczli biec pdem w stron gosu trbek. Ramzes chwilami zatacza si jak pijany i odwraca gow. Wreszcie zaczli wdrapywa si na naprzeciwlegy pagrek. I ten czowiek -myla Tutmozis -chce walczy z kapanami!... ROZDZIA CZWARTY Nastpca tronu i jego towarzysz biegli z wier godziny po skalistym grzbiecie wzgrza, coraz bliej syszc trbki, ktrewci gwatowniej i gwatowniej wygryway alarm. Nareszcie znaleli si w miejscu, skd mona byo ogarn wzrokiem ca okolic. Na lewo cigna si szosa, za ktr dokadnie byo wida miasto Pi-Bailos, stojce za nim puki nastpcy tronu i ogromny tuman pyu, ktry unosi si nad nacierajcym ze wschodu przeciwnikiem. Na prawo zia szeroki wwz, rodkiem ktrego puk grecki cign wojenne machiny. Niedaleko od szosy wwz ten zlewa si z drugim, szerszym, ktry wychodzi z gbi pustyni. Ot w tym punkcie dziao si co niezwykego. Grecy z machinami stali bezczynnie niedaleko poczenia obu wwozw; lecz na samym poczeniu, midzy szos a sztabem nastpcy, wycigny si cztery gste szeregi jakiego innego wojska, niby cztery poty najeone iskrzcymi wczniami. Mimo bardzo spadzistej drogi ksi cwaem zbieg do swego oddziau, do miejsca, gdzie sta minister wojny otoczony oficerami. -Co si tu dzieje?... -gronie zawoa. -Dlaczego trbicie alarm zamiast maszerowa?... -Jestemy odcici -rzek Herhor. -Kto?... przez kogo?... -Nasz oddzia przez trzy puki Nitagera, ktre wyszy z pustyni. -Wic tam, blisko szosy, stoi nieprzyjaciel?... -Stoi sam niezwyciony Nitager... Zdawao si, e w tej chwili nastpca tronuoszala. Skrzywiy mu si usta, oczy wyszy z orbit. Wydoby miecz i pobiegszydo Grekw krzykn chrapliwym gosem: -Za mn na tych, ktrzy nam zastpili drog!... -yj wiecznie, erpatre!... -zawoa Patrokles, rwnie dobywajc miecza. -Naprzd, potomkowie Achillesa!... -zwrci si do swoich onierzy. -Pokamy egipskimkrowiarzom, e nas zatrzymywa nie wolno!... Trbki zagray do ataku. Cztery krtkie, alewyprostowane szeregi poszy naprzd, wzbi si tuman pyu i krzyk na cze Ramzesa. W par minut Grecy znaleli si wobec pukw egipskich i -zawahali si. -Naprzd!... -woa nastpca biegnc z mieczem w rku. Grecy zniyli wcznie. W szeregach przeciwnych zrobi si jaki ruch, przelecia szmer i - rwnie zniyy si wcznie. -Kto wy jestecie, szalecy?... -odezwa sipotny gos ze strony przeciwnej. -Nastpca tronu!... -odpowiedzia Patrokles.Chwila ciszy. -Rozstpi si!... -powtrzy ten sam wielki gos co pierwej. Puki armii wschodniej z wolna otworzyy si jak cikie podwjne wrota i -grecki oddzia przeszed. Wwczas do nastpcy zbliy si siwy wojownik w zocistym hemie i zbroi i nisko skoniwszy si rzek: -Zwyciye, erpatre. Tylko wielki wdz wten sposb wydobywa si z kopotu. -Ty jeste Nitager, najwaleczniejszy z walecznych!... -zawoa ksi. W tej chwili zbliy si do nich minister wojny, ktry sysza rozmow, i rzek cierpko: -A gdyby po waszej stronie znalaz si rwnie niesforny wdz, jak erpatre, czym zakoczylibymy manewry? -Daje spokj modemu wojownikowi! -odpar Nitager. Czyli nie wystarcza ci, epokaza lwie pazury, jak przystao na dzieci faraonw?... Tutmozis syszc, jaki obrt przybiera rozmowa, zwrci si do Nitagera: -Skd wzie si tutaj, dostojny wodzu, jeeli gwne twoje siy znajduj si przednasz armi? -Wiedziaem, jak niedonie maszeruje oddzia z Memfis, gdy nastpca gromadzi puki pod Pi-Bailos. No i dla miechu chciaem przyapa was, paniczykw... Na moje nieszczcie znalaz si tu nastpca i popsu mi plany. Tak zawsze postpuj, Ramzesie, naturalnie wobec prawdziwych nieprzyjaci. -A jeeli, jak dzi, trafi na trzy razy wiksz si?... -zapyta Herhor. -Wicej znaczy odwany rozum anieli sia -odpowiedzia stary wdz. -So jest pidziesit razy mocniejszym od czowieka, a jednak ulega mu lub ginie z jego rki... Herhor sucha w milczeniu. Manewry uznano za skoczone. Nastpca tronu w towarzystwie ministra i wodzw pojecha do wojsk pod Pi-Bailos, przywita weteranw Nitagera i poegna swoje pukirozkazujc im i na wschd i yczc powodzenia. Nastpnie otoczony wielk wit wraca szos do Memfis wrd tumw z ziemi Gosen, ktre z zielonymi gazkami i w witecznych szatach pozdrawiay zwycizc. Gdy gociniec skrci ku pustyni, tum przerzedzi si; a gdy zbliyli si do miejsca, gdzie sztab nastpcy z powodu skarabeuszw wszed do wwozu, na szosie ju nie byo nikogo. Wtedy Ramzes skin na Tutmozisa i wskazujc mu ysy pagrek szepn: -Pjdziesz tam, do Sary... -Rozumiem. -I powiesz jej ojcu, e oddaj mu folwark pod Memfisem. -Rozumiem. Pojutrze bdziesz j mia. Po tej wymianie zda Tutmozis cofn si ku maszerujcym za wit wojskom i znikn. Prawie naprzeciw wwozu, do ktrego z rana wjechay machiny wojenne, o kilkanacie krokw za szos roso niedue, cho stare drzewo tamaryndowe. W tym miejscu zatrzymaa si stra poprzedzajca ksic wit. -Czy znowu spotykamy si ze skarabeuszami?... -zapyta ze miechem nastpca tronu ministra. -Zobaczymy -odpar Herhor. Jako zobaczyli: na wtym drzewie wisia nagi czowiek. -C to znaczy! -zawoa wzruszony nastpca. Pobiegli do drzewa adiutanci i przekonali si, e wisielcem jest w stary chop, ktremu wojsko zasypao kana. -Susznie powiesi si -krzycza midzy oficerami Eunana. -Czybycie uwierzyli, e ten ndzny niewolnik omieli si schwyta za nogi jego dostojno ministra! Ramzes usyszawszy to zatrzyma konia. Nastpnie zsiad i zbliy si do zowrogiego drzewa. Chop wisia z gow wycignit naprzd; mia usta szeroko otwarte, donie zwrcone do widzw, a w oczach zgroz. Wyglda jak czowiek, ktry chce co powiedzie, ale mu gosu zabrako. -Nieszczliwy -westchn ze wspczuciem ksi. Gdy wrci do orszaku, kaza sobie opowiedzie histori chopa, a pniej przez dugi czas jecha milczcy. Przed oczyma wci sta mu obraz samobjcy, a w sercu nurtowao uczucie, e temu pogardzonemu niewolnikowi staa si wielka krzywda. Tak niezmierna krzywda, e nad ni mg zastanawia si nawet on, syn i nastpca faraona. Gorco byo nieznone, kurz wysusza wargi i ku oczy ludziom i zwierztom. Zatrzymano oddzia na krtki postj, a tymczasem Nitager koczy rozmow z ministrem. -Moi oficerowie -mwi stary wdz -nie patrz pod nogi, tylko przed siebie. I moe dlatego nigdy nie zaskoczy mnie nieprzyjaciel. -Tym przypomniae mi, wasza dostojno, e powinienem zapaci pewne dugi -odpar Herhor i kaza zgromadzi si oficerom i onierzom, jacy byli pod rk. -A teraz -rzek minister -zawoajcie Eunan. Obwieszony amuletami oficer znalaz si tak prdko, jakby od dawna czeka na to wezwanie. Na jego twarzy malowaa si rado, z trudem hamowana przez pokor. Herhor, ujrzawszy przed sob Eunan, zacz: -Z woli jego witobliwoci, wraz ze skoczeniem manewrw, najwysza wadzawojskowa znowu przechodzi w moje rce. Obecni pochylili gowy. -Wadzy tej wypada mi uy przede wszystkim na wymiar sprawiedliwoci... Oficerowie zaczli spoglda po sobie. -Eunano -cign minister -wiem, e zawszebye jednym z najpilniejszych oficerw... -Prawda mwi przez wasze usta, dostojny panie -odpar Eunana. -Jak palma czeka na ros, tak ja na rozkazy zwierzchnikw. A gdy ich nie otrzymuj, jestem jak sierota wpustyni, szukajca drogi swojej. Okryci bliznami oficerowie Nitagera z podziwem przysuchiwali si wartkiej wymowie Eunany i myleli w sobie : Ten bdzie wywyszony nad innych! -Eunano -mwi minister -jeste nie tylko pilny, ale i pobony; nie tylko pobony, ale iczujny jak ibis nad wod. Bogowie te zleli na ciebie wielkie dobrodziejstwa: dali ci wow przezorno i wzrok jastrzbia... -Czysta prawda pynie z ust waszej dostojnoci -wtrci Eunana. -Gdyby nie mjdziwny wzrok, nie wypatrzybym dwu witych skarabeuszw... -Tak -przerwa minister -i nie uratowabynaszego obozu od witokradztwa. Za ten czyn, godny najpoboniejszego Egipcjanina, daj ci... Tu minister zdj z palca zoty piercie. -Daj ci ten oto piercie z imieniem bogini Mut, ktrej aska i roztropno bd ci towarzyszyy do koca ziemskiej wdrwki, jeeli na ni zasuysz. Jego dostojno wrczy piercie Eunanie,a obecni wydali wielki okrzyk na cze faraona i zaszczkali orem. Poniewa minister nie ruszy si, wic i Eunana sta i bystro patrzy mu w oczy, jak wierny pies, ktry otrzymawszy z rki paskiej jeden ksek, jeszcze krci ogonemi czeka. -A teraz -zacz znowu minister -przyznaj si Eunano, dlaczego nie powiedziae, gdzie poszed nastpca tronu, gdy wojsko ztrudem maszerowao przez wwz?... Popenie zy czyn, musielimy bowiem trbi alarm w ssiedztwie nieprzyjaciela. -Bogowie s moimi wiadkami, em nic nie wiedzia o najdostojniejszym ksiciu -odpar dziwiony Eunana. Herhor potrzsn gow. -Nie moe by, aeby czowiek, obdarzony takim jak ty wzrokiem, ktry o kilkadziesitkrokw widzi wrd piasku wite skarabeusze, nie dostrzeg tak wielkiej osoby, jak jest nastpca tronu. -Zaprawd nie widziaem !... -tumaczy siEunana bijc si w piersi. -Zreszt nikt mi nie kaza czuwa nad ksiciem. -Czyli nie uwolniem ci od dowdztwa przedniej stray?... Czyli wyznaczyem ci jakie zajcie? -pyta minister. -Bye zupenie wolny, wanie jak czowiek powoany do ledzenia rzeczy wanych. A czy wywizae si z tego zadania?... Zaiste, za podobny bd w czasie wojny musiaby umrze mierci... Nieszczsny oficer poblad. -Ale ja mam dla ciebie serce ojcowskie, Eunano -mwi dostojny pan -i pamitajc na wielk usug, jak oddae armii przezwypatrzenie symbolw witego soca, skarabeuszw, wyznaczam ci, nie jak surowy minister, ale jako agodny kapan, bardzo ma kar. Otrzymasz pidziesit kijw. -Wasza dostojno... -Eunano, umiae by szczliwym, bd teraz mnym i przyjmij to drobne upomnienie, jak przystao na oficera armii jego witobliwoci. Ledwie skoczy dostojny Herhor, ju starsi rang oficerowie pooyli Eunan w wygodnym miejscu obok szosy. Potem jedenusiad na karku, drugi na nogach, a dwaj inni wyliczyli mu w obnaone ciao pidziesit gitkich trzcin. Nieustraszony bojownik nie wyda jku, owszem -nuci pie oniersk, a po ukoczeniu ceremonii sam chcia si podnie. Ale schorzae nogi odmwiy mu posuszestwa. Wic pad twarz w piasekimusiano go odwie do Memfisu na dwukolnym wozie, na ktrym lec i umiechajc si do onierzy rozmyla, enie tak prdko zmienia si wiatr w Dolnym Egipcie jak fortuna w yciu biednego oficera! Gdy po krtkim postoju orszak nastpcy tronu wyruszy w dalsz drog, jego dostojno Herhor siad na konia i jadc obok jego dostojnoci Nitagera rozmawia pgosem o ludach azjatyckich, a przede wszystkim o rozbudzeniu si Asyrii. Wwczas dwaj sudzy ministra: adiutant nioscy wachlarz i pisarz Pentuer, zaczli te rozmow. -Co mylisz o przygodzie Eunany? -spyta adiutant. -A ty co mylisz o chopie, ktry si powiesi? -rzek pisarz. -Zdaje mi si, e dla chopa dzie dzisiejszy jest najlepszym, a powrz koo szyi najmikszym, jaki spotka w yciu -odpar adiutant. -Myl te, e Eunana od tej pory bdzie bardzo troskliwie pilnowa nastpcy tronu. -Mylisz si -rzek Pentuer. -Eunana od tej pory nigdy nie dojrzy skarabeusza, choby by wielkim jak w. Co si za tyczy owego chopa, czy nie sdzisz, e jemu jednak musiao by le, bardzo le... bardzole na witej ziemi egipskiej ! -Nie znasz chopw, wic tak mwisz. -A kt ich lepiej zna?... -odpar pospnie pisarz. -Czyli nie wyrosem midzy nimi?...Czy nie widziaem, jak mj ojciec nawodnia grunta, oczyszcza kanay, sia,zbiera, a nade wszystko -jak paci podatki. O, ty nie wiesz, co to jest dola chopa w Egipcie! -Za to wiem, co jest dola cudzoziemca -odpowiedzia adiutant. -Mj pradziad czy prapradziad by jednym z wielkich midzy Hyksosami, ale zosta tu, bo przywiza sido ziemi. I co powiesz: nie tylko jemu odebrano majtek, ale jeszcze i na mnie ciy plama pochodzenia!... Sam widzisz, co nieraz znosz od rodowitych Egipcjan, chomam znaczne stanowisko. Jake wic mog litowa si nad egipskim chopem, ktry widzc moj taw cer nieraz mruczy pod nosem: poganin!... cudzoziemiec!... Chop za nie jest ani poganinem, ani cudzoziemcem. -Tylko niewolnikiem -wtrci pisarz. -Niewolnikiem, ktrego eni, rozwodz, bij, sprzedaj, niekiedy morduj, a zawsze ka mu pracowa obiecujc w dodatku, e i na tamtym wiecie rwnie bdzie niewolnikiem. Adiutant wzruszy ramionami. -Dziwny ty jeste, cho tak mdry! -rzek. -Przecie widzisz, e kady z nas zajmuje jakie stanowisko -niskie mniej niskie lub bardziej niskie, na ktrym musi pracowa. A czy martwi ci to, e nie jeste faraonem i e twoim grobem nie bdzie piramida?... Wcale nie mylisz o tym, bo rozumiesz, e taki jest porzdek wiata. Kady peni swoje obowizki: w orze, osio dwiga podrnych, ja chodz jego dostojno, ty za niego pamitasz i mylisz,a chop uprawia ziemi i paci podatki. C wic nam z tego, e jaki w urodzi si Apisem, ktremu cze oddaj, a jaki czowiek faraonem lub nomarch? -Temu chopu zniszczono jego dziesicioletni prac... -szepn Pentuer. -A twojej pracy nie niszczy minister?... -spyta adiutant. -Kt wie, e to ty rzdzisz pastwem, nie za dostojny Herhor?... -Mylisz si, rzek pisarz -on rzdzi naprawd. On ma wadz, on ma wol, a ja... tylko wiadomoci... Mnie wreszcie nie bij ani ciebie, jak owego chopa... -Ale za to zbili Eunan, a i nam moe si dosta. Trzeba wic by mnym i cieszy si ze stanowiska, jakie wyznaczono czowiekowi. Tym bardziej e, jak ci wiadomo, nasz duch, niemiertelny Ka, w miar oczyszczania si, wstpuje na wysze szczeble, aby za tysice czy milionylat, razem z duszami faraonw i niewolnikw, nawet razem z bogami -rozpyn si w bezimiennym a wszechmocnym ojcu ycia. -Mwisz jak kapan -odpar z gorycz Pentuer. -Ja to raczej powinienem mie ten spokj !... Lecz zamiast niego mam bl w duszy, bo odczuwam ndz milionw... -Kt ci kae? -Oczy moje i serce. Jest ono jak dolina midzy grami, ktra nie moe milcze, kiedy syszy krzyk, lecz odpowiada echem. -A ja tobie mwi, Pentuerze, e za duo mylisz o rzeczach niebezpiecznych. Nie masz 3"j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP32 c1 c#0cJ1 G<;&mona bezkarnie chodzi po urwiskach gr wschodnich, bo lada chwil spadniesz; ani bdzi po zachodniej pustyni, gdzie kr lwy zgodniae i zrywa si wcieky chamsin. Tymczasem waleczny Eunana jadc na wozie, ktry mu tylko odnawia bole, abypokaza, jak jest mnym, zada jedzenia i picia. A gdy spoy suchy placek, natarty czosnkiem, i wypi kwane piwo z wysmukego garnuszka, poprosi wonicy, aby mu gazk spdza muchy z poranionego ciaa. Tak lec na workach i pakach, na skrzypicym wozie, twarz zwrcony do ziemi, biedny Eunana jkliwym gosem zacz opiewa cik dol niszego oficera: -Z jakieje to racji mwisz, e lepiej by oficerem anieli pisarzem? Przyjd i patrz na moje sine prgi i popkane ciao, a ja ciprzez ten czas opowiem dzieje udrczonegooficera. Jeszcze byem chopcem, kiedy przyniesiono mnie do koszar. Na niadanie dostawaem pici w brzuch, a mnie mdlio, na obiad kuak w oczy, a mi si gba rozdziawiaa, a ku wieczorowi miaemju gow okryt ranami i prawie rozszczepion. Chod, niech ci opowiem, jak odbyem podr do Syrii. Jedzenie i picie musiaem dwiga w rkach, objuczony jak osio. Szyj miaem zesztywnia jak szyja osa,a krgi pacierzowe spkane. Piem zgni wod, a wobec wroga byem jako zapany ptak. Wrciem do Egiptu, ale tu jestem jak drzewo, ktre robak toczy. Za byle co kad mnie na ziemi i bij jak w ksik, tak e od kijw jestem prawie poamany. Jestem chory i musz si ka, musz mnie wozi na wozie, a tymczasem sucykradnie mi paszcz i ucieka... Dlatego, o pisarzu! zmie swoje zdanie o szczciu oficera. * Tak piewa mny Eunana, a jego pie, pena ez, przetrwaa pastwo egipskie. -------- *Autentyczne ROZDZIA PITY W miar jak wita nastpcy tronu zbliaa si do Memfis, soce pochylao si ku zachodowi, a od niezliczonych kanaw i dalekiego morza zrywa si wiatr nasyconychodn wilgoci. Szosa znowu zbliya si do yznych okolic, a na polach i w zarolach byo wida nieprzerwane szeregiludzi pracujcych, cho na pustyni ju pada rowy blask, a szczyty gr paliy si pomieniem. Wtem Ramzes zatrzyma si i zawrci konia. Natychmiast otoczy a go wita, podjechali wysi dowdcy i z wolna, rwnym krokiem zbliyy si szeregi maszerujcych pukw. W purpurowych promieniach zachodzcego soca ksi wyglda jak boek; onierze patrzyli na niego z dum i mioci, dowdcy z podziwem. Podnis rk, wszystko umilko, a on zacz mwi: -Dostojni wodzowie, mni oficerowie, posuszni onierze! Dzi bogowie dali mi pozna sodycz rozkazywania takim jak wy.Rado przepenia moje ksice serce. A poniewa wol moj jest, aebycie wy, wodzowie, oficerowie i onierze, zawsze dzielili moje szczcie, wic przeznaczam: po jednej drachmie dla kadego onierza ztych, ktrzy poszli na wschd, i tych, ktrzy wracaj z nami od wschodniej granicy. Oprcz tego po jednej drachmie onierzom greckim, ktrzy dzi, pod moj komend, otworzyli nam wyjcie z wwozu,i -po jednej drachmie onierzom tych pukw dostojnego Nitagera, ktrzy chcieli nam odci drog do gocica... W wojsku zawrzao. -Bd pozdrowiony, wodzu nasz!... bd pozdrowiony, nastpco faraona, ktry oby y wiecznie!... -woali onierze, a Grecy najgoniej. Ksi mwi dalej: -Do podziau midzy niszych oficerw armii mojej i dostojnego Nitagera przeznaczam pi talentw. Nareszcie do podziau midzy jego dostojno ministra i naczelnych wodzw przeznaczam dziesi talentw... -Ja zrzekam si mojej czci na rzecz wojska -odpowiedzia Herhor. -Bd pozdrowiony, nastpco!... bd pozdrowiony, ministrze!... -woali oficerowie i onierze. Czerwony krg soca ju dotkn piaskwzachodniej pustyni. Ramzes poegna wojsko i galopem pocwaowa do Memfis, ajego dostojno Herhor, wrd radosnych okrzykw, wsiad do lektyki i rwnie kaza wyprzedzi maszerujce oddziay. Kiedy odsunli si tak, e pojedyncze gosy zlay si w jeden wielki szmer, niby szum wodospadu, minister wychyliwszy si do pisarza Pentuera rzek: -Pamitasz ty wszystko? -Tak, dostojny panie. -Twoja pami jest jak granit, na ktrym piszemy histori, a twoja mdro jak Nil, ktry wszystko zalewa i uynia -mwi minister. -Przy tym bogowie obdarzyli ci najwiksz ze wszystkich cnt -roztropn pokor... Pisarz milcza. -Ty wic dokadniej ni inni moesz oceni postpki i rozum nastpcy tronu, ktry oby y wiecznie. Minister chwil spocz. Tak duo mwi nie byo w jego zwyczaju. -Powiedz mi zatem, Pentuerze, i zapisz to: czy godzi si, aeby nastpca tronu wobec wojska wypowiada swoj wol?... Tak czyni moe tylko faraon albo zdrajca, albo... lekkomylny modzieniec, ktry z rwn atwoci popenia gwatowne czyny, jak wyrzuca bezbone sowa. Soce zaszo i w chwil pniej zapada noc gwiadzista. Nad nieprzeliczonymi kanaami Dolnego Egiptu zacza zgszcza si srebrna mga, ktr agodny wiatr zanosi a na pustyni, chodzi strudzonych onierzy i nasyca roliny, ju konajce z pragnienia. -Albo powiedz mi, Pentuerze -cign minister -i zbadaj: skd nastpca wemie dwadziecia talentw na dotrzymanie wojsku obietnicy, ktr dzi tak nieopatrznie uczyni? Zreszt skdkolwiek wemie pienidze, wydaje mi si, a zapewne i tobie, rzecz niebezpieczn, aeby nastpca robi podarunki armii, wanie w tym dniu, kiedy jego witobliwo nie ma czym zapaci odu wracajcym ze Wschodu pukom Nitagera. Nie pytam ci o zdanie o tej rzeczy, bo je znam, jak i ty znasz moje najtajniejsze myli. Prosz ci tylko, aeby zapamita, co widziae, dla opowiedzenia tego w kolegium kapaskim. -Czy prdko bdzie zwoane? -spyta Pentuer. -Nie ma jeszcze powodu. Sprbuj pierwej uspokoi rozhukanego byczka za pomoc ojcowskiej rki jego witobliwoci... A szkoda byaby chopca, bo ma due zdolnoci i energi poudniowego wichru. Tylko jeeli wicher, zamiast zdmuchiwa nieprzyjaci Egiptu, zacznie ka jego pszenic i wyrywa palmy!... Minister umilk, a jego orszak uton w ciemnej alei drzew prowadzcej do Memfisu. W tym czasie Ramzes dojeda do paacu faraona. Gmach ten sta na wzgrzu za miastem, wrd parku. Rosy tu osobliwe drzewa: baobaby z poudnia, cedry, sosny i dby z pnocy. Dziki sztuce ogrodniczej yy onepo kilkadziesit lat i dosigay znacznej wysokoci. Cienista aleja prowadzia z doudo bramy, ktra miaa wysoko trzypitrowej kamienicy. Z kadej strony bramy wznosia si potna budowla niby wiea, w formie citej piramidy, szeroka na czterdzieci krokw, wysoka na pi piter. Wrd nocy wygldao to jak dwa olbrzymienamioty z piaskowca. Dziwne te gmachy miay na parterze i pitrach kwadratowe okienka, a dachy paskie. Ze szczytu jednejtakiej piramidy warta ledzia ziemi, z drugiej -dyurny kapan patrzy w gwiazdy.Na prawo i na lewo od wie, zwanych pylonami, cigny si mury, a raczej dugie, pitrowe budynki z wskimi oknami ipaskim dachem, po ktrym chodziy warty.Po obu stronach bramy gwnej siedziay dwa posgi, dosigajce gowami pierwszego pitra; u stp posgw znowu chodziy warty. Kiedy ksi w towarzystwie kilku jedcw zbliy si do paacu, wartownik, pomimo ciemnoci, pozna go. Za chwil wybieg z pylonu urzdnik dworski, ubrany w bia spdnic,ciemn narzutk i peruk, z wielkoci podobn do kaptura. -Paac ju zamknity? -spyta ksi. -Prawd rzeke, dostojny panie -odpar urzdnik. -Jego witobliwo ubiera bogw do snu. -A potem co bdzie robi? -Raczy przyj ministra wojny, Herhora. -No? -Pniej jego witobliwo popatrzy si w wielkiej sali na balet, a nastpnie przyjmie kpiel i odprawi modlitwy wieczorne. -Mnie nie kazano przyj? -spyta nastpca.-Jutro po radzie wojennej. -A krlowe co robi? -Pierwsza krlowa modli si w pokoju zmarego syna, a wasza dostojna matka przyjmuje posa fenickiego, ktry przywiz jej dary od kobiet z Tyru. -S i dziewczta? -Podobno jest kilka. Kada ma na sobie kosztownoci za dziesi talentw. -A kt si tam wczy z pochodniami? -rzek ksi wskazujc rk na d parku.-Zdejmuj z drzewa brata waszej dostojnoci, ktry tam siedzi od poudnia. -I nie chce zej? -Owszem, teraz zejdzie, bo poszed po niego bazen pierwszej krlowej i obieca, e zaprowadzi go do karczmy, gdzie pij paraszytowie, otwieracze cia zmarych. -A o manewrach dzisiejszych ju syszelicie co? -Mwili w ministerium, e sztab zosta odcity od korpusu. -I jeszcze co? Urzdnik waha si. -Mw, co syszae. -I jeszcze syszelimy, e z tego powodu wasza dostojno kazae odliczy pewnemu oficerowi piset kijw, a przewodnika powiesi. -Wszystko kamstwo!... -odezwa si pgosem jeden z adiutantw nastpcy. -onierze te mwi midzy sob, e to musi by kamstwo -odpar mielej urzdnik. Nastpca zwrci konia i pojecha do dolnej czci parku, gdzie znajdowa si jego paacyk. Bya to waciwie jednopitrowa altana, wzniesiona z drzewa.Miaa form ogromnego szecianu z dwomawerendami: doln i grn, ktre wkoo otaczay budynek i wspieray si na mnstwie supw. Wewntrz pony kagace, wic mona byo widzie, e ciany skadaj si z desek rzebionych jakkoronka i e s zabezpieczone od wiatru zasonami z rnobarwnych tkanin. Dach budowli tej by paski, otoczony balustrad; na nim stao par namiotw. Serdecznie powitany przez pnagich sucych, z ktrych jedni wybiegli z pochodniami, drudzy padli przed nim na twarz, nastpca wszed do domu. W mieszkaniu na parterze zdj zakurzon odzie, wykpa si w kamiennej wannie i narzuci na siebie bia tog, rodzaj wielkiego przecierada, ktre zapi pod szyj, a w pasie przewiza sznurem. Na pierwszym pitrze zjad kolacj zoon z pszennego placka, garstki daktylw i kielicha lekkiego piwa. Potem wszed na taras budowli i pooywszy si na kanapie okrytej lwi skr kaza subie odej i natychmiast przysa na gr Tutmozisa, gdy przyjedzie. Okoo pnocy stana przed domem lektyka i wysiad z niej adiutant Tutmozis. Gdy ciko wszed na taras ziewajc, ksi zerwa si z kanapy. -Jeste?... I c?... -zawoa Ramzes. -Wic ty jeszcze nie pisz?... -odpar Tutmozis. -O bogowie, po tyludniowej morddze!... Mylaem, e bd si mg przedrzema choby do wschodu soca. -C Sara?... -Bdzie tu pojutrze albo ty u niej na folwarku, z tamtej strony rzeki. -Dopiero pojutrze!... -Dopiero?... Prosz ci, Ramzesie, aeby si wyspa. Zbyt wiele zebrao ci si w sercu czarnej krwi, skutkiem czego do gowy uderza ci ogie. -C jej ojciec? -To jaki uczciwy czowiek i rozumny. Nazywa si Gedeon. Kiedy mu powiedziaem,e chcesz wzi jego crk, upad na ziemi i zacz wydziera sobie wosy. Rozumie si, przeczekaem ten wylew ojcowskiej boleci, troch zjadem, wypiem wina i -przystpilimy nareszcie do ukadw. Zapakany Gedeon najpierw przysig, e woli widzie crk swoj trupem anieli czyjkolwiek kochank. Wwczas powiedziaem, e pod Memfis, nad Nilem, dostanie folwark, ktry przynosi dwa talenty rocznego dochodu i niepaci podatkw. Oburzy si. Wtedy owiadczyem, e moe jeszcze dosta co roku talent zotem i srebrem. Westchn i wspomnia, e jego crka przez trzy lata ksztacia si w Pi-Bailos. Postpiem jeszcze talent. Teraz Gedeon, wci niepocieszony, nadmieni, e traci bardzo dobre miejsce rzdcy u pana Sezofrisa. Powiedziaem, e tej posady rzuca nie potrzebuje, i dorzuciem mu dziesi krw dojnych z twoich obr. Czoo wyjanio mu si troch, wic wyzna mi, pod najwikszym sekretem, e na jego Sar zwrci ju uwag pewien strasznie wielki pan, Chaires,ktry nosi wachlarz nad nomareh Memfisu.Ja za obiecaem mu doda byczka, mniejszy acuch zoty i wiksz bransolet. Tym sposobem twoja Sara bdzie ci kosztowaa: folwark i dwa talenty rocznie gotowizn, a dziesi krw,byczka, acuch i bransolet zot jednorazowo. To dasz jej ojcu, zacnemu Gedeonowi; jej za samej co ci si podoba. -C na to Sara? -spyta ksi. -Przez czas ukadw chodzia midzy drzewami. A gdymy zakoczyli spraw i zapili dobrym winem ydowskim, powiedziaa ojcu... -wiesz co?... e gdyby jej nie odda tobie, weszaby na ska i rzuciaby si gow na d. Teraz chyba bdziesz spa spokojnie -zakoczy Tutmozis. -Wtpi -rzek nastpca opierajc si o balustrad i patrzc w najpustsz stron parku. - Czy wiesz, e w drodze spotkalimy powieszonego chopa... -O!... to gorsze od skarabeuszw -sykn Tutmozis. -Powiesi si sam z rozpaczy, e wojsko zasypao mu kana, ktry przez dziesi lat kopa w pustyni. -No, ten czowiek ju pi twardo... Wic chyba pora i nam... -Ten czowiek by skrzywdzony -mwi ksi -trzeba znale jego dzieci, wykupi i da im kawaek ziemi w dzieraw. -Ale trzeba to zrobi w wielkiej tajemnicy -wtrci Tutmozis -bo inaczej zaczn si wiesza wszyscy chopi, a nam, ich panom,aden Fenicjanin nie poyczy miedzianego utena. -Nie artuj. Gdyby widzia oblicze tego chopa, nie zasnby jak i ja... Wtem z dou, spomidzy gstwiny, odezwasi gos niezbyt silny, lecz wyrany: -Niech bogosawi ci, Ramzesie, jedyny i wszechmocny Bg, ktry nie ma imienia w ludzkim jzyku ani posgw w wityniach! Obaj modzi ludzie, zdumieni, wychylili si. -Kto jeste? -zawoa ksi. -Jestem skrzywdzony lud egipski -powoli i spokojnie odpowiedzia gos. Potem wszystko ucicho. aden ruch, adenszelest gazi nie zdradzi ludzkiej obecnoci w tym miejscu. Na rozkaz ksiciawybiega suba z pochodniami, spuszczonopsy i przeszukano wszystkie zarola otaczajce dom nastpcy. Ale nie byo nikogo. -Kto to mg by?... -pyta Tutmozisa wzruszony ksi. -Moe duch tego chopa?... -Duch?... powtrzy adiutant. -Nigdy nie syszaem gadajcych duchw, cho nieraztrzymaem stra przy wityniach i grobach. Prdzej przypuszczabym, e ten,ktry odezwa si do nas, jest jakim twoim przyjacielem. -Dlaczego by si ukrywa? -A co ci to szkodzi? -rzek Tutmozis. -Kadyz nas ma dziesitki, jeeli nie setki niewidzialnych wrogw. Dzikuj wic bogom,e masz cho jednego niewidzialnego przyjaciela. -Nie zasn dzi... -szepn wzburzony ksi. -Daje spokj!... Zamiast biega po tarasie, usuchaj mnie i legnij. Widzisz, sen -to powane bstwo i nie wypada mu goni za tymi, ktrzy biegaj jelenim kro-kiem. Gdy si za pooysz na wygodnej kanapie, sen,ktry lubi wygod, sidzie przy tobie i okryje ci swoim wielkim paszczem, ktryzasania ludziom nie tylko oczy, ale i pami. To mwic Tutmozis posadzi Ramzesa na kanapie, potem przynis podstawk z kocisoniowej w formie ksiyca na nowiu i pooywszy ksicia umieci mu gow na podporze... Nastpnie opuci pcienne ciany namiotu, sam pooy si na pododze i -w kilka minut zasnli obaj. ROZDZIA SZSTY Do paacu faraona pod Memfisem wchodzio si przez bram osadzon midzy dwoma piciopitrowymi wieami, czyli -pylonami. Zewntrzne ciany tych budowli, wzniesionych z szarego piaskowca,od dou do gry byy okryte paskorzebami. Na szczycie bramy wznosi si herb czy symbol pastwa: skrzydlata kula, spoza ktrej wychylay sidwa we. Poniej siedzia rzd bogw, ktrym faraonowie skadali ofiary. Na bocznych supach wyrzebiono rwnie wizerunki bogw, w piciu kondygnacjach, jedna nad drug, a u dou -hieroglificzne napisy. Na cianach kadego pylonu gwne miejscezajmowaa paskorzeba Ramzesa Wielkiego, ktry w jednej rce mia podniesiony topr, a drug trzyma za wosy gromad ludzi zwizanych w pk nibypietruszka. Powyej krla stay lub siedziay znowu dwie kondygnacje bogw; jeszcze wyej szereg ludzi nioscych ofiary, a pod samym szczytem pylonw -wizerunki skrzydlatych ww, przeplatane wizerunkami skarabeuszw. Te piciopitrowe pylony, o cianach zwajcych si ku grze, trzypitrowa . Nie masz 3"j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPcTc G c!9+ I"05& I brama, ktra je czya, paskorzeby, w ktrych porzdek misza si z ponur fantazj, a pobono z okruciestwem, robiy przygnbiajce wraenie. Zdawao si, e trudno tu wej, niepodobna wyj, a y ciko. Z bramy, przed ktr stao wojsko i tum drobnych urzdnikw, wchodzio si na dziedziniec otoczony krugankami, wspartymi na pitrowych supach. By to ozdobny ogrdek, w ktrym hodowano aloesy, mae palmy, drzewa pomaraczowei cedry w wazonach, wszystko wycignite w szeregi i dobrane wedug wzrostu. Na rodku tryskaa fontanna; cieki wysypano kolorowym piaskiem. Tu, pod krugankami, siedzieli lub przechadzali si wysi urzdnicy pastwa szepczc po cichu. Z dziedzica, przez wysokie drzwi, szo si do sali wspartej nadwunastu kolumnach trzypitrowych. Sala bya dua, lecz z powodu gruboci kolumn wydawaa si ciasn. Owietlay j drobne okienka w cianach i duy prostoktny otwr w suficie. Panowa tu chd i cie, prawie zmrok, ktry jednak nie przeszkadza widzie tych cian i supw pokrytych kondygnacjami malowide. W grze licie i kwiaty, niej bogowie, jeszcze niej ludzie, ktrzy nieli ich posgi lub skadali ofiary, a midzy tymi grupami szeregi hieroglifw. Wszystkoto byo malowane wyranymi, prawie ostrymi kolorami: zielonym, czerwonym i niebieskim. W tej sali, z wzorzyst posadzk mozaikow, stali w ciszy, biaych szatach iboso -kapani, najwysi urzdnicy pastwa,minister wojny Herhor tudzie wo-dzowie: Nitager i Patrokles, wezwani do faraona. Jego witobliwo Ramzes XII, jak zwykleprzed narad, skada ofiary bogom w swojej kaplicy. Cigno si to do dugo. Co chwil z dalszych komnat wbiega jaki kapan albo urzdnik komunikujc wiadomoci o przebiegu naboestwa. -Ju pan zama piecz od kaplicy... Ju myje wite bstwo... Ju je ubiera... Ju zamkn drzwi... Na twarzach obecnych, pomimo ich dostojestw, malowa si niepokj i zgnbienie. Tylko Herhor by obojtny, Patrokles niecierpliwy, a Nitager od czasu do czasu mci uroczyst cisz swoim potnym gosem. Za kadym tak nieprzyzwoitym odezwaniem si starego wodza dworacy poruszali si niby sposzone owce, a potem spogldali na siebie jakby mwic: To gbur, cae ycie ugania si za barbarzycami, wic mona mu wybaczy...W dalszych komnatach odezwa si dwikdzwonkw i chrzst broni. Do sali weszo dwoma rzdami kilkunastu gwardzistw w zotych hemach i napiernikach, z obnaonymi mieczami, potem dwa szeregi kapanw, a nareszcie ukaza si faraon, niesiony na tronie, otoczony obokami dymuz kadzielnic. Wadca Egiptu, Ramzes XII, by to czowiek blisko szedziesicioletni, z twarz zwid. Mia na sobie bia tog, na gowie czerwono-biay kopak ze zotym wem, w rku dug lask. Kiedy orszak ukaza si, wszyscy upadli na twarz. Tylko Patrokles, jako barbarzyca poprzesta na niskim ukonie, a Nitager przyklkn na jedno kolano, lecz wnet podnis si. Lektyka zatrzymaa si przed baldachimem, pod ktrym na wzniesieniu sta tron hebanowy. Faraon z wolna zeszed z lektyki, chwil popatrzy na obecnych, a potem, usiadszy na tronie, utkwi oczy w gzyms sali, na ktrym bya wymalowana rowa kula z niebieskimi skrzydami i zielonymi wami. Na prawo od faraona stan wielki pisarz, na lewo sdzia z lask, obaj w ogromnych perukach. Na znak dany przez sdziego wszyscy usiedli albo uklkli na pododze, za pisarz odezwa si do faraona: -Panie nasz i wadco potny! Twj suga Nitager, wielki stranik granicy wschodniej, przyjecha, aby zoy ci hody, i przywiz haracz od pobitych narodw: waz z zielonego kamienia pen zota, trzysta wow, sto koni i wonne drzewo teszep. -Ndzny to haracz, mj panie -odezwa si Nitager. -Prawdziwe skarby znalelibymy dopiero nad Eufratem, gdzie pysznym, chojeszcze sabym krlom bardzo potrzeba przypomnie czasy Ramzesa Wielkiego. -Odpowiedz sudze memu Nitagerowi -rzekdo pisarza faraon -e jego sowa bd wzite pod piln uwag. A teraz zapytaj go: co sdzi o wojskowych zdolnociach syna mego i nastpcy, z ktrym wczoraj mia zaszczyt zetrze si pod Pi-Bai los? -Nasz wadca, pan dziewiciu narodw, zapytuje ci, Nitagerze... -zacz pisarz. Wtem, ku najwikszemu zgorszeniu dworakw, wdz przerwa szorstko. -Sam sysz, co mwi pan mj... Ustami zajego, kiedy zwraca si do mnie, mgby bytylko nastpca tronu, nie za ty, wielki pisarzu. Pisarz z przeraeniem spojrza na miaka, ale faraon rzek: -Mwi prawd mj wierny suga Nitager. Minister wojny ukoni si. Teraz sdzia obwieci wszystkim obecnym:kapanom, urzdnikom i gwardii, e mog wyj na dziedziniec, i sam wraz z pisarzem, skoniwszy si tronowi, pierwsi opucili sal. Zosta w niej tylko faraon, Herhor i dwaj wodzowie. -Nako uszy swoje, wadco, i wysuchaj skargi -zacz Nitager. -Dzi z rana kapan-urzdnik, ktry z twego rozkazu przyszed namaci wosy moje, powiedzia mi, aebym idc do ciebie zostawi sanday w przysionku. Tymczasemwiadomo jest nie tylko w Grnym i Dolnym Egipcie, ale u Chetw, w Libii, Fenicji i w kraju Punt, e dwadziecia lat temu dae mi prawo stawania przed tob w sandaach.-Mwisz prawd -rzek faraon. -Do mego dworu zakrady si rne nieporzdki... -Tylko rozka, krlu, a moi weterani zaraz zrobi ad... -pochwyci Nitager. Na znak dany przez ministra wojny wbiegokilku urzdnikw; jeden przynis sanday iobu Nitagera, inni naprzeciw tronu ustawili kosztowne taborety dla ministra i wodzw. Gdy trzej dostojnicy usiedli, faraon zapyta: -Powiedz mi, Nitagerze, czy sdzisz, e mj syn bdzie wodzem?... Ale mw szczerprawd. -Na Amona z Teb, na saw moich przodkw, w ktrych pyna krew krlewska, przysigam, e Ramzes, twj nastpca, bdzie wielkim wodzem, jeeli mupozwol bogowie - odpar Nitager. -Mody to jest chopak, jeszcze pachol, a jednak z wielk umiejtnoci zebra puki, zaopatrzy i marsz im uatwi. Najwicej za podoba mi si, e nie straci gowy, kiedy mu przeciem drog, lecz poprowadzi swoich do ataku. On bdzie wodzem i zwyciy Asyryjczykw, ktrych dzi trzeba pobi, jeeli nasze wnuki nie maj zobaczy ich nad Nilem. -C ty na to, Herhorze? -zapyta faraon. -Co si tyczy Asyryjczykw, myl, e dostojny Nitager za wczenie kopocze si nimi. Jeszcze jestemy chorzy po dawnych wojnach i musimy pierwej dobrze si wzmocni, zanim rozpoczniemy now -mwi minister. -Co si za tyczy nastpcy tronu, Nitager sprawiedliwie mwi, e modzian ten posiada zalety wodza: jest przezorny jak lisi gwatowny jak lew. Mimo to wczoraj popeni duo bdw... -Kto z nas ich nie popenia!... -wtrci milczcy dotd Patrokles. -Nastpca -cign minister -mdrze prowadzi gwny korpus, ale zaniedba swj sztab, przez co maszerowalimy tak wolno i nieporzdnie, e Nitager mg zabiec nam drog... -Moe Ramzes liczy na wasz dostojno? -spyta Nitager. -W rzdzie i wojnie na nikogo nie liczy si: o jeden niedopatrzony kamyk mona si przewrci -rzek minister. -Gdyby wasza dostojno -odezwa si Patrokles -nie zepchn kolumny z gocicaz powodu tych tam skarabeuszw... -Jeste wasza dostojno cudzoziemcem i poganinem -odpar Herhor -wic tak mwisz. My za, Egipcjanie, rozumiemy, e gdy lud i onierze przestan szanowa skarabeusza, synowie ich przestan si baureusa. Z lekcewaenia bogw rodzi si bunt przeciw faraonowi... -A od czego topory? -przerwa Nitager. -Kto chce zachowa gow na plecach, niech sucha najwyszego wodza. -Jaka wic jest twoja ostateczna myl o nastpcy? -spyta faraon Herhora. -ywy obrazie soca, synu bogw -odpar minister. -Ka Ramzesa namaci, daj mu wielki acuch i dziesi talentw, ale wodzem korpusu Menfii jeszcze go nie mianuj. Ksi na ten urzd jest za mody, za gorcy, niedowiadczony. Czy wic moemy uzna go rwnym Patroklesowi, ktry w dwudziestu bitwach zdepta Etiopw i Libijczykw? A czy moemy stawia go obok Nitagera, ktrego samo imi od dwudziestu lat przyprawia o bladonaszych wrogw ze wschodu i pnocy? Faraon opar gow na rku, pomyla i rzek: -Odejdcie w spokoju i asce mojej. Uczyni, jak nakazuje mdro i sprawiedliwo. Dostojnicy skonili si gboko, a Ramzes XII nie czekajc na wit przeszed do dalszych komnat. Kiedy dwaj wodzowie znaleli si sami w przysionku, Nitager odezwa si do Patroklesa: -Tu widz, rzdz kapani jak u siebie. Ale jaki to wdz ten Herhor!... Pobi nas, nim przyszlimy do sowa, i nie da korpusu nastpcy... -Mnie tak pochwali, e nie miaem si odezwa -odpar Patrokles. -Zreszt on daleko widzi, cho nie wszystkomwi. Za nastpc wcisnliby si do korpusu rozmaite paniczyki, co to ze piewaczkami jed na wojn, i oni zajliby najwysze posady. Naturalnie starzy oficerowie zaczliby prnowa z gniewu, e ich awans omin; eleganci musieliby prnowa dla zabaw, i -korpus popkaby, nawet nie uderzywszy o nieprzyjaciela. O, Herhor to mdrzec!... -Bodajby nas nie kosztowaa wicej jego mdro anieli niedowiadczenie Ramzesa -szepn Grek. Przez szereg komnat penych kolumn i ozdobionych malowidami, gdzi e w kadychdrzwiach kapani i paacowi urzdnicy skadali mu niskie ukony, faraon przeszed do swego gabinetu. Bya to dwupitrowa sala o cianach z alabastru, na ktrych zotem i jaskrawymi farbami odmalowano najznakomitsze wypadki panowania Ramzesa XII, a wic: hody skadane mu przez mieszkacw Mezopotamii, poselstwo od krla Buchtenu i triumfaln podr boka Chonsu po kraju Buchten. W sali tej znajdowa si malachitowy posek Horusa z ptasi g ow, ozdobiony zotem i klejnotami, przed nim otarz w formie citej piramidy, bro krlewska, kosztowne fotele i awki tudzie stoliki zapenione drobiazgami. Gdy faraon ukaza si, jeden z obecnych kapanw spali przed nim kadzido, a jeden z urzdnikw zameldowa nastpc tronu, ktry niebawem wszed i nisko ukoni si ojcu. Na wyrazistej twarzy ksicia byo wida gorczkowy niepokj. -Ciesz si, erpatre -rzek faraon -e wracasz zdrowym z cikiej podry. -Oby wasza witobliwo y wiecznie i dzieami swoimi napeni oba wiaty -odpar ksi. -Dopiero co -mwi faraon -moi radcy wojenni opowiadali mi o twojej pracy i roztropnoci. Twarz nastpcy draa i mienia si. Wpi wielkie oczy w faraona i sucha. -Czyny twoje nie zostan bez nagrody. Otrzymasz dziesi talentw, wielki acuch i dwa greckie puki, z ktrymi bdziesz robi wiczenia. Ksi osupia, lecz po chwili zapyta stumionym gosem: -A korpus Menfii?... -Za rok powtrzymy manewry, a jeeli nie popenisz adnego bdu w prowadzeniu wojska, dostaniesz korpus. -Wiem, to zrobi Herhor!... -zawoa nastpca ledwie hamujc si z gniewu. Obejrza si wkoo i doda: -Nigdy nie mog by sam z tob, mj ojcze... Zawsze midzy nami znajduj si obcy ludzie. Faraon z lekka poruszy brwiami i jego wita znika jak gromada cieniw. -Co masz mi do powiedzenia? -Tylko jedno, ojcze... Herhor jest moim wrogiem... On oskary mnie przed tob i narazi na taki wstyd!... Mimo pokornej postawy ksi gryz wargi i zaciska pici. -Herhor jest moim wiernym sug, a twoim przyjacielem. Jego to wymowa sprawia, ejeste nastpc tronu. To ja -nie powierzamkorpusu modemu wodzowi, ktry pozwoli odci si od swojej armii. -Poczyem si z ni!... -odpar zgnbiony nastpca -To Herhor kaza okra dwa uki... -Chcesz wic, aeby kapan wobec wojska lekceway religi? -Mj ojcze -szepta Ramzes drcym gosem -aeby nie zepsu pochodu ukom, zniszczono budujcy si kana i zabito czowieka. -Ten czowiek sam podnis rk na siebie. -Ale z winy Herhora. -W pukach, ktre tak umiejtnie zgromadzie pod Pi-Bailos, trzydziestu ludzi umaro ze zmczenia, a kilkuset jest chorych. Ksi spuci gow. -Ramzesie -cign faraon -przez usta twoje nie przemawia dostojnik pastwa, ktry dba o cao kanaw i ycie robotnikw, ale czowiek rozgniewany. Gniew za nie godzi si ze sprawiedliwocijak jastrzb z gobiem. -O mj ojcze! -wybuchn nastpca -jeeli gniew mnie unosi, to dlatego e widz niech dla mnie Herhora i kapanw... -Przecie sam jeste wnukiem arcykapana,kapani uczyli ci... Poznae wicej ich tajemnic, anieli ktrykolwiek inny ksi... -Poznaem ich nienasycon dum i ch wadzy. A e ukrc to... wic ju dzi s moimi wrogami... Herhor nie chce mi da nawet korpusu, gdy woli rzdzi ca armi... Wyrzuciwszy te niebaczne sowa nastpca struchla. Ale wadca podnis na niego jasne spojrzenie i odpar spokojnie: -Armi i pastwem rzdz ja. Ze mnie pyn wszelkie rozkazy i wyroki. Na tym wiecie jestem wag Ozirisa i sam wa sprawy moich sug: nastpcy i ministra czyludu. Nieroztropnym byby ten, kto by sdzi, e nie s mi znane wszystkie gwichty. -Jednak gdyby, ojcze, patrzy na bieg manewrw wasnymi oczami... -Moe zobaczybym wodza -przerwa faraon -ktry w stanowczej chwili rzuca wojsko i ugania si po krzakach za izraelsk dziewczyn. Ale ja o takich bahostkach nie chc wiedzie. Ksi upad do ng ojcu szepczc: -Tutmozis powiedzia ci o tym, panie? -Tutmozis jest dzieciakiem jak i ty. On ju robi dugi, jako szef sztabu w korpusie Menfi, i myli w swym sercu, e oko faraona nie dosignie jego spraw w pustyni... ROZDZIA SIDMY W kilka dni pniej ksi Ramzes zosta wezwany przed oblicze najczcigodniejszej matki swojej, Nikotris, ktra bya drug on faraona, a dzi najwiksz pani w Egipcie. Bogowie nie omylili si, powoujc j na rodzicielk krla. Bya to osoba wysoka, do pena i pomimo czterdziestu lat jeszcze pikna. Nade wszystko w oczach, twarzy i caej postaci jej by taki majestat, e nawet gdy sza samotna, w skromnej szacie kapanki, ludzie schylali przed ni gowy. Dostojna pani przyja syna w gabinecie wyoonym fajansowymi pytami. Siedziaa na inkrustowanym krzele, pod palm. U jejng, na stoeczku lea may piesek; z drugiej strony klczaa czarna niewolnica zwachlarzem. Krlewska maonka miaa na sobie mulinowy paszcz, haftowany zotem, a na peruce obrczk ozdobion klejnotami w formie lotosu. Kiedy ksi nisko ukoni si, piesek obwcha go i znowu pooy si, a pani skinwszy gow zapytaa: -Z jakiego to powodu, Ramzesie, dae ode mnie posuchania? -Jeszcze przed dwoma dniami, matko. -Wiedziaam, e jeste zajty. Ale dzi oboje mamy czas i mog ci wysucha. -Tak mwisz do mnie, matko, jakby owionmnie nocny wiatr pustyni, i ju nie mam odwagi przedstawi ci mojej proby. -Wic zapewne chodzi o pienidze? Ramzes zmieszany spuci gow. -Duo ci te potrzeba? -Pitnacie talentw... -O bogowie! -zawoaa pani -wszak par dnitemu wypacono ci dziesi talentw ze skarbu. Przejd si, moja dziewczynko, po ogrodzie, musisz by zmczona -rzeka monarchini do czarnej niewolnicy. Gdy za zostali oboje z synem, zapytaa ksicia: -Wic twoja ydwka jest a tak wymagajca? Ramzes zarumieni si, ale podnis gow.-Wiesz, matko, e tak nie jest -odpar. -Aleobiecaem nagrod wojsku i... nie mog jej wypaci!... Krlowa przypatrywaa mu si ze spokojn dum. -Jak to niedobrze -odezwaa si po chwili -kiedy syn robi postanowienia nie naradziwszy si z matk. Wanie, pamitajc o twoim wieku, chciaam ci da niewolnic fenick, ktr przysa mi Tyr, z dziesicioma talentami posagu. Ale ty wolae ydwk. -Podobaa mi si. Tak piknej nie ma midzytwymi suebnicami, matko, ani nawet midzy kobietami jego witobliwoci... -Ale to ydwka!... -Nie uprzedzaj si; matko, bagam ci... To jest fasz, e ydzi jedz wieprzowin i zabijaj koty... Dostojna pani umiechna si. -Mwisz jak chopiec z najniszej szkoy kapaskiej -odpara wzruszajc ramionami -a zapominasz o tym, co powiedzia Ramzes Wielki: Lud ty jest liczniejszym i bogatszym od nas; zypitrowa . Nie masz 3"j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA#Pc $ c % &cpc '+c (:# dziaajmy przeciw niemu, lecz ostronie, aby nie sta si jeszcze silniejszym... Nie sdz wic, aeby dziewczyna z tego ludu bya waciwa na pierwsz kochank nastpcy faraona. -Czyli sowa Ramzesa mog odnosi si do crki ndznego dzierawcy!... -zawoa ksi. -Gdzie wreszcie s ci ydzi u nas?...Trzy wieki temu jak opucili Egipt, a dzisiajtworz mieszne pastwo, rzdzone przez kapanw... -Widz -odpowiedziaa dostojna pani z lekkamarszczc brwi -e twoja kochanka nie traci czasu... Bd ostrony, Ramzesie!... Pamitaj, e wdz ich, Messu, jest to kapan zdrajca, ktrego w naszych wityniach po dzi dzie przeklinaj... Pamitaj, e ydzi wynieli wicej skarbw z Egiptu, anieli bya warta praca ich kilku pokole: zabrali nam nie tylko zoto, ale i wiar w Jedyne-go i nasze wite prawa, ktre dzi ogaszaj za wasne. Nareszcie wiedz o tym -dodaa z moc -e crki tego ludu wol mier anieli oe obcego czowieka. A jeeli oddaj si, nawet nieprzyjacielskim wodzom, to chyba w tym celu, aeby albo zjedna ich dla swojej polityki, albo zabi... -Wierz mi, matko, e wszystkie te wieci rozgaszaj kapani. Nie chc oni dopuci do podnka tronu ludzi innej wiary, ktrzymogliby suy faraonowi przeciw nim... Monarchini podniosa si z krzesa i zaoywszy rce na piersiach ze zdumieniem przypatrywaa si synowi. -Wic to prawda, co mi mwiono, e jeste wrogiem kapanw -rzeka. -Ty, ich ukochany ucze?... -Jeszcze musz mie lady ich kijw na plecach!... -odpar ksi. -Ale twj dziad, a mj ojciec, mieszkajcyz bogami, Amenhotep, by arcykapanem i posiada rozleg wadz w kraju. -Wanie dlatego, e mj dziad by wadc i ojciec jest nim, ja nie mog znie wadzy Herhora... -Na to stanowisko wprowadzi go twj dziad, wity Amenhotep... -A ja go strc. Matka wzruszya ramionami. -I to ty -odezwaa si ze smutkiem -chceszdowodzi korpusem?... Ale ty jeste rozpieszczona dziewczyna, nie m i wdz...-Jak to?... -przerwa ksi, z trudnoci powstrzymujc si od wybuchu. -Nie poznaj syna mego... Nie widz w tobieprzyszego pana Egiptu!... Dynastia w twojejosobie bdzie jak nilowe czno bez steru...Wypdzisz z dworu kapanw, a kt ci zostanie?... Kto bdzie twoim okiem w Dolnym i Grnym Kraju, kto za granic?... A przecie faraon musi widzie wszystko, na cokolwiek pada boski promie Ozirisa... -Kapani bd moimi sugami, nie ministrami... -Oni te s najwierniejszymi sugami. Dzikiich modom ojciec twj panuje trzydzieci trzy lat i unika wojen, ktre mogyby by zgubnymi... -Dla kapanw. -Dla faraona, dla pastwa!... -przerwaa. -Czy ty wiesz, co si dzieje z naszym skarbem, z ktrego w jednym dniu bierzeszdziesi talentw, a dasz jeszcze pitnastu?... Czy wiesz, e gdyby nie ofiarno kapanw, ktrzy dla skarbu nawet bogom zabieraj prawdziwe klejnoty,a podsuwaj sztuczne, czy wiesz, e dobrakrlewskie byyby ju w rkach Fenicjan?...-Jedna szczliwa wojna zaleje nasze kasy jak przybr Nilu nasze pola. Wielka pani rozemiaa si. -Nie -rzeka -ty, Ramzesie, jeste jeszcze takim dzieckiem, e nawet nie mona poczytywa za grzech twoich sw bezbonych. Prosz ci, zajmij si greckimipukami i jak najprdzej pozbd si ydowskiej dziewczyny, a polityk zostaw...nam... -Dlaczego mam pozby si Sary? -Bo gdyby mia z ni syna, mogyby powsta zawikania w pastwie, ktre i takma do kopotw. Na kapanw -dodaa pani -moesz gniewa si, byle ich publicznie nie obraa. Oni wiedz, e trzeba wiele wybaczy nastpcy tronu, osobliwie jeeli ma tak burzliwy charakter. Ale czas uspokoi wszystko, na chwa dynastii i poytek pastwu. Ksi rozmyla. Nagle odezwa si. -Wic nie mog rachowa na pienidze ze skarbu? -W adnym razie. Wielki pisarz ju dzi musiaby wstrzyma wypaty, gdybym mu nie daa czterdziestu talentw, ktre mi Tyr przysa. -I co ja zrobi z wojskiem!... -mwi ksi, niecierpliwie trc czoo. -Oddal ydwk i popro kapanw... Moe ci poycz. -Nigdy!... Wol wzi od Fenicjan. Pani wstrzsna gow. -Jeste erpatrem, rb, jak chcesz... Ale ostrzegam ci, e musisz da duy zastaw,a Fenicjanin, gdy raz stanie si twoim wierzycielem, ju ci nie puci. Oni s podstpniejsi od ydw. -Na pokrycie takich dugw wystarczy czstka mego dochodu. -Zobaczymy. Szczerze chciaabym ci pomc,ale nie mam... -mwia pani, ze smutkiem rozkadajc rce. -Czy wic, jak ci wypada, ale pamitaj, eFenicjanie w naszych majtkach s jak szczury w pichlerzach: gdy jeden wcinie si przez szczelin, inni przyjd za nim. Ramzes ociga si z wyjciem. -Czy jeszcze powiesz mi co? -zapytaa. -Chciabym tylko zapyta... Moje serce domyla si, e ty, matko, masz jakie plany wzgldem mnie. Jakie?... Monarchini pogaskaa go po twarzy. -Jeszcze nie teraz... jeszcze nie teraz!... Dzi jeste swobodnym jak kady mody szlachcic w tym kraju, wic korzystaj... Ale, Ramzesie, przyjdzie czas, e bdziesz musia poj maonk, ktrej dzieci bd ksitami krwi krlews-kiej, a syn twoim nastpc. O tych czasach ja myl... -I co?... -Jeszcze nic okrelonego. W kadym razie mdro polityczna mwi mi, e twoj maonk powinna by crka kapana... -Moe Herhora?... -zawoa ksi ze miechem. -C by w tym byo nagannego? Herhor bardzo prdko zostanie arcykapanem w Tebach, a jego crka ma dopiero lat czternacie. -I zgodziaby si zaj przy mnie miejsce ydwki?... -z ironi zapyta Ramzes. -Musiaby si postara, aeby ci zapomniano dzisiejszy bd. -Cauj stopy twoje, matko, i odchodz -rzek Ramzes chwytajc si za gow. -Tyle tu syszaem dziwnych rzeczy, e zaczynam si ba, aeby Nil nie popyn wstron katarakt albo piramidy nie przeszy na pustyni wschodni. -Nie blunij, dziecko moje -szepna pani, ztrwog patrzc na syna. -W tym kraju widywano dziwniejsze cuda... -Czy nie te -spyta z gorzkim umiechem syn -e ciany krlewskiego paacu podsuchiway swoich panw? -Widywano mier faraonw po kilkumiesicznym panowaniu i upadki dynastii, ktre rzdziy dziewicioma narodami. -Bo ci faraonowie dla kadzielnicy zapomnielio mieczu -odpar ksi. Ukoni si i wyszed. W miar jak kroki nastpcy cichy w ogromnym przysionku, twarz dostojnej panimienia si: miejsce majestatu zajy bole i trwoga, a w wielkich oczach bysny zy. Pobiega przed posg bogini, uklka i nasypawszy indyjskiego kadzida na wgle zacza mwi: - O Izis -Izis -Izis! -po trzykro wymawiamimi twoje. O Izis, ktra rodzisz we, krokodyle i strusie, po trzykro niech bdzie pochwalone imi twoje... O Izis, ktra chronisz ziarna zboowe od zabjczych wichrw, a ciaa ojcw naszychod niszczcej pracy czasu, o Izis, ulituj sii chro mojego syna... Po trzykro niech bdzie wymawiane imi twoje i tu... tam... i tam... I dzi, i zawsze, i na wieki wiekw, dopki witynie naszych bogw bd przeglday si w wodzie Nilu. Modlc si tak i kajc monarchini pochyliasi i dotkna czoem ziemi. A w tej chwili rozleg si nad ni cichy szept: -Gos sprawiedliwego zawsze jest wysuchany. Dostojna pani zerwaa si i pena zdumieniazacza oglda si dokoa. Ale w pokoju nie byo nikogo. Tylko ze cian patrzyy na ni malowane kwiaty, a znad otarza posg bogini, peen nadziemskiego spokoju. ROZDZIA SMY Ksi wrci do swojej willi stroskany i wezwa Tutmozisa. -Musisz mnie -rzek Ramzes -nauczy, jak dostaje si pienidze... -Aha!... -rozemia si elegant. -Oto jest mdro, ktrej nie ucz w najwyszych szkoach kapaskich, ale w ktrej ja mgbym zosta prorokiem... -Tam wykadaj, eby nie poycza pienidzy -wtrci ksi. -Gdybym nie lka si, aeby warg moich nie splamia bezbono, powiedziabym, eniektrzy kapani marnuj czas. Biedni ludzie, chocia wici!... Nie jedz misa, poprzestaj na jednej onie albo cakiem unikaj kobiet i -nie wiedz: co to jest poycza... Jestem kontent, Ramzesie -prawi Tutmozis -e ten rodzaj mdroci poznasz przy moich radach. Ju dzi rozumiesz, jakich cierpie staje si rdem brak pienidzy. Czowiek potrzebujcy pienidzy nie ma apetytu, zrywa si przez sen, na kobiety patrzy ze zdziwieniem, jakby pyta: na co one s? W najchodniejszej wityni bij mu ognie do twarzy, a w najwikszy upa, wrd pustyni, czuje dreszcz chodu. Patrzy przed siebie jak obkany, nie syszy, co do niego mwi, najczciej chodzi w przekrconej peruce, ktrej zapomnia napoi wonnociami, a uspokaja si tylko przy dzbanie mocnego wina, i to na krtko. Bo ledwie nieborak odzyska zmysy, znowu zaczyna czu, jakby mu si ziemia rozstpowaa pod nogami. - Widz to -cign elegant -po twoim niespokojnym chodzie i bezadnym wyrzucaniu rkoma, e w tej chwili doznajesz rozpaczy z powodu braku pienidzy. Wkrtce jednak doznasz innych uczu, jak gdyby ci zdjto z piersi wielkiego sfinksa. Pniej ulegniesz sodkiemu stanowi zapomnienia o swoich poprzednich kopotach i teraniejszych wierzycielach, a potem... Ach, szczliwy Ramzesie, czekaj ci nadzwyczajne niespodzianki!... Bo gdy upynie termin, a wierzyciele zaczn odwiedza ci pod pozorem skadania hodu, bdziesz jak jele cigany przez psyalbo jak dziewczyna egipska, ktra czerpicwod z rzeki zobaczy skaty grzbiet krokodyla. -Wszystko to wyglda bardzo wesoo -przerwa miejc si Ramzes -ale nie przynosi ani jednej drachmy... -Nie kocz! -przerwa Tutmozis. -W tej chwili id po fenickiego bankiera Dagona, a wieczorem, choby ci jeszcze nie da pienidzy, odzyskasz spokj. Wybieg, wsiad do maej lektyki i otoczonysub tudzie takimi jak sam letkiewiczamiznikn w alejach parku. Przed zachodem soca do domu nastpcy tronu przyjecha Fenicjanin Dagon, najznakomitszy bankier w Memfis. By to czowiek w sile wieku, ty, suchy, ale dobrze zbudowany. Mia niebiesk tunik, na niej biay paszcz z cienkiej tkaniny, ogromne wosy wasne, cinite zot obrczk, i du czarn brod, rwnie wasn. Bujny ten zarost imponujco wyglda obok peruk i przyprawnych brdek egipskich elegantw. Mieszkanie nastpcy roio si arystokratyczn modzie. Jedni na dole kpali si i namaszczali, inni grali w szachyiarcaby na pitrze, inni, w towarzystwie kilku tancerek, pili pod namiotami na tarasie. Nastpca nie pi, nie gra, nie rozmawia z kobietami, tylko chodzi po jednej stronie tarasu, niecierpliwie wypatrujc Fenicjanina. Gdy go zobaczy wyjedajcego z alei w lektyce na dwu osach, zeszed na pierwsze pitro, gdzie by nie zajty pokj. Po chwili we drzwiachukaza si Dagon, przyklkn na progu i zawoa: -Pozdrawiam ci, nowe soce Egiptu!... Oby y wiecznie, a twoja sawa oby dosiga tych dalekich brzegw, kdy dobijaj fenickie statki... Na rozkaz ksicia podnis si i mwi z gwatown gestykulacj: -Kiedy dostojny Tutmozis wysiad przed moj lepiank (lepiank jest mj dom wobectwoich paacw, erpatre!), taki bi blask z jego twarzy, e zaraz krzyknem do ony:-Tamaro, dostojny Tutmozis nie od siebie przychodzi, ale od kogo wyszego ni on sam, jak Liban jest wyszym od nadmorskich piaskw... A ona pyta si: -Skd wiesz, panie mj, e dostojny Tutmozis nie przychodzi od siebie?... -Std, e nie mg przyj z pienidzmi, bo ich niema, i nie przyszed po pienidze, bo ja ich nie mam... - W tej chwili ukonilimy si oboje dostojnemu Tutmozisowi. A gdy nam opowiedzia, e to ty, najdostojniejszy panie, chcesz pitnastu talentw od swego niewolnika, ja zapytaem ony: -Tamaro, czy le nauczyo mnie moje serce? -Dagonie, jeste tak mdry, e powiniene by doradc nastpcy tronu... -odpowiedziaa moja ona. Ramzes kipia z niecierpliwoci, ale suchabankiera. On, ktry burzy si wobec wasnej matki i faraona! -Kiedymy -prawi Fenicjanin -zastanowili si i zrozumieli, e ty, panie, chcesz moich usug, taka w nasz dom wstpia rado, e kazaem da subie dziesi dzbanw piwa, a moja ona, Tamar, kazaa, aebym ja jej kupi nowe zausznice. Wesele moje tak si wzmogo, e kiedym tu jecha, nie pozwoliem olarzowi bi osw. A kiedy niegodne moje stopy dotkny waszej posadzki, ksi, wydobyem zoty piercie (wikszy ni ten, ktry dostojny Herhor da Eunanie!) i podarowaem ten zoty piercie waszemu niewolnikowi, ktry mi nala wody na rce. Za pozwoleniem waszej dostojnoci, skd pochodzi ten dzban srebrny, z ktrego poleli mi rce?... -Sprzeda mi go Azariasz, syn Gabera, za dwa talenty. -yd?... Wasza dostojno z ydami handluje?... A co na to powiedz bogowie?... -Azariasz jest kupcem jak wy -odpar nastpca. Usyszawszy to Dagon oburcz schwyci siza gow, zacz plu i jczy: -O Baal Tammuz!... o Baaleth!... o Astoreth!... Azariasz, syn Gabera, yd, ma by takim kupcem jak ja!... O nogi moje, po cocie mnie tu przyniosy?... O serce, za co cierpisz taki bl i naigrawanie?... Najdostojniejszy ksi -krzycza Fenicjanin -zbij mnie, utnij mi rk, jeeli bd faszowa zoto, ale nie mw, e ydmoe by kupcem. Prdzej upadnie Tyr, prdzej miejsce Sydonu zajmie piasek, anieli yd zostanie kupcem. Oni mog doi swoje chude kozy albo pod egipskim batem misza glin ze som, ale nigdy handlowa. Tfu!... tfu!... nieczysty nard niewolnikw!... Rabuniki, zodzieje. W ksiciu, nie wiadomo dlaczego, gniew zawrza, lecz i wnet uspokoi si, co wydao si dziwnym samemu Ramzesowi, ktry dotychczas wobec nikogo nie uwaa za potrzebne hamowa si. -A wic -odezwa si nagle nastpca -czy poyczysz mi, zacny Dagonie, pitnacie talentw? -O Astoreth!... pitnacie talentw?... To jesttak wielki ciar, e ja musiabym usi, aeby o nim dobrze pomyle. -Wic siadaj. Za talent -mwi Fenicjanin, wygodnie siadajc na krzele -mona mie dwadziecia zotych acuchw albo szedziesit piknych krw dojnych, albo dziesiciu niewolnikw do roboty, albo jednego niewolnika, ktry potrafi czy to gra na flecie, czy malowa, a moe nawetleczy. Talent to straszny majtek!... Ksiciubysny oczy. -Wic jeeli nie masz pitnastu talentw... -przerwa ksi. Przestraszony Fenicjanin nagle zsun si zkrzesa na podog. -Kto w tym miecie -zawoa -nie ma pienidzy na twj rozkaz, synu soca?... Prawda, e ja jestem ndzarz, ktrego zoto, klejnoty i wszystkie dzierawy nie warte twojego spojrzenia, ksi. Ale gdy obejd naszych kupcw i powiem, kto mnie wysa, do jutra wydobdziemy pitnacie talentw choby spod ziemi. Gdyby ty, erpatre, stan przed uschnit fig i powiedzia: Dawaj pienidzy!... -figa zapaciaby okup... Tylko nie patrz tak na mnie, synu Horusa, bo czuj bl w doku sercowym i misza mi si umys -mwi bagajcym tonem Fenicjanin. -No, usid, usid... -rzek ksi z umiechem. Dagon podnis si z podogi i jeszcze wygodniej rozpar si na krzele. -Na jak dugo ksi chce pitnastu talentw? -zapyta. -Zapewne na rok. -Powiedzmy od razu: na trzy lata. Tylko jego witobliwo mgby odda w cigu roku pitnacie talentw, ale nie mody ksi, ktry co dzie musi przyjmowa wesoych szlachcicw i pikne kobiety... Ach, te kobiety!... Czy prawda, za pozwoleniem waszego dostojestwa, e ksi wzie do siebie Sar, crk Gedeona? -A ile chcesz procentu? -przerwa ksi. -Drobiazg, o ktrym nie maj potrzeby mwi wasze wite usta. Za pitnacie talentw da ksi pi talentw na rok, a w cigu trzech lat ja wszystko odbior sam, tak e wasza dostojno nawet nie bdzie wiedzie... -Dasz mi dzisiaj pitnacie talentw, a za trzy lata odbierzesz trzydzieci?... -Prawo egipskie dozwala, aeby suma procentw wyrwnaa poyczce -odpar zmieszany Fenicjanin. -Ale czy to nie za duo? -Za duo? -krzykn Dagon. -Kady wielki pan ma wielki dwr, wielki majtek i paci tylko wielkie procenta. Ja wstydzibym si wzi mniej od nastpcy tronu; a i sam ksi mgby kaza mnie zbi kijami i j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA)P D * _c +Uac ,&=c -4 .6@ wypdzi, gdybym omieli si wzi mniej... -Kiedy przyniesiesz pienidze? -Przynie?... O bogowie! tego jeden czowiek nie potrafi. Ja zrobi lepiej: ja zaatwi wszystkie wypaty ksicia, aebywasza dostojno nie potrzebowa myle otakich ndznych sprawach. -Albo ty znasz moje wypaty? -Troch znam -odpar niedbale Fenicjanin. -Ksi chce posa sze talentw dla armii wschodniej, co zrobi nasi batikierzy w Chetem i Migdolu. Trzy talenty dostojnemu Nitagerowi i trzy dostojnemu Patroklesowi, to zaatwi si na miejscu... A Sarze i jej ojcu Gedeonowi ja mog wypaca przez tego parcha Azariasza... Tak nawet bdzie lepiej, bo oni oszukaliby ksicia w rachunkach. Ramzes niecierpliwie zacz chodzi po pokoju. -Wic mam ci da rewers na trzydzieci talentw? -zapyta. -Jaki rewers?... Po co rewers?... Co ja bym mia z rewersu?... Mnie ksi odda w dzieraw na trzy lata swoje folwarki w nomesach: Takens, Ses, Neha-Ment Meha-Pechu, w Sebt-Het, w Habu... -Dzierawa?... -rzek ksi. -Nie podoba misi to... -Wic z czego ja odbior moje pienidze... moje trzydzieci talentw?... -Zaczekaj. Musz najpierw zapyta dozorcystod, ile przynosz mi rocznie te majtki.-Po co wasza dostojno ma zadawa sobie tyle pracy?... Co wie dozorca?... On nic nie wie, jakem uczciwy Fenicjanin. Kadego roku jest inny urodzaj i inny do-chd... Ja mog straci na tym interesie, a wtedy dozorca nie zwrci mi... -Ale widzisz, Dagonie, mnie si zdaje, e te majtki przynosz daleko wicej anieli dziesi talentw rocznie... -Nie chce ksi zaufa mi, dobrze. Ja, na wasz rozkaz, mog opuci folwarki w Ses... Nie jest ksi jeszcze pewny mego serca?... No, wic ja jeszcze ustpi Sebt-Het... Ale po co tu dozorca? On ksicia bdzie uczy mdroci?... O Astoreth! ja bym straci sen i apetyt, gdyby jaki dozorca, poddany i niewolnik, mia poprawia mojego miociwego pana. Tu potrzebny tylko pisarz, ktry napisze, e wy, najdostojniejszy panie, oddajecie mi w dzieraw na trzy lata folwarki w tym, tymi tym nomesie. I potrzeba szesnastu wiadkw, e mnie spotka taki honor od ksicia. Ale po co suba ma wiedzie, e ich pan poycza ode mnie pienidze?... Znudzony nastpca wzruszy ramionami. -Jutro -rzek -przynie pienidze i sprowad sobie pisarza i wiadkw. Ja o tym myle nie chc. -Ach, jakie mdre sowa! -zawoa Fenicjanin. -Oby, najdostojniejszy panie, y wiecznie... ROZDZIA DZIEWITY Po lewej stronie Nilu, na brzegu pnocnymprzedmiecia Memfis, znajdowa si folwark, ktry nastpca tronu odda na mieszkanie Sarze, crce Zyda Gedeona. Bya to posiado na trzydzieci pi morgw rozlega, tworzca niewielki kwadrat, ktry ze szczytu domu ogarniao si wzrokiem jak na doni. Grunta folwarkuleay na wzgrzu i dzieliy si na cztery kondygnacje. Dwie najnisze i najobszerniejsze, ktre Nil zawsze zalewa, byy przeznaczone pod upraw zb i jarzyn. Na trzeciej kondygnacji, ktra czasami nie ulegaa wylewom, rosy palmy, figi i inne drzewa owocowe. Na czwartej, najwyszej, by ogrd zasadzonydrzewami oliwnymi winem, orzechami i kasztanami sodkimi, wrd ktrych znajdowa si dom. Dom by drewniany, jednopitrowy, jak zwykle z tarasem, nad ktrym wznosi si pcienny namiot. Na dole mieszka czarny niewolnik Ramzesa, na grze Sara ze swojkrewn i suc Tafet. Dom by otoczony murem z niepalonej cegy, za ktrym w pewnej odlegoci znajdoway si budynki dla byda, parobkw i dozorcw. Pokoje Sary nie byy due, ale wykwintne. Na podogach leay dywany, we drzwiach i oknach zwieszay si zasony w rnokolorowe pasy. Byy tu rzebione ka i krzesa, inkrustowane skrzynie na odzie, trjnone i jednonone stoliki, na ktrych stay wazony z kwiatami, wysmuke dzbany do wina, szkatuki z flaszeczkami perfum, zote i srebrne czarki i kielichy, fajansowe wazy i misy, brzowe kagace. Kady choby najdrobniejszy sprzt czy naczynie byo ozdobione rzeb lub kolorowym rysunkiem;kada sztuka odziey -haftem i frdzlami. Ju dziesi dni mieszkaa w tym ustroniu Sara, z obawy i wstydu kryjc si przed ludmi, tak e ze suby folwarcznej prawie nikt jej nie widzia. W zasonitym buduarze szya, tkaa ptno na maym warsztacie lub zwijaa wiece z ywych kwiatw dla Ramzesa. Niekiedy wymykaa si na taras i ostronie rozchyliwszy cianynamiotu wygldaa na Nil peen odzi, ktrych wiolarze piewali wesoe pieni. albo podnisszy oczy patrzya z trwog naszare pylony krlewskiego zamku, ktry milczcy i pospny growa nad drugim brzegiem rzeki. Wwczas znowu uciekaa do swoich robt i woaa Tafet. -Sied tu, matko -mwia -co ty tam robisz na dole?... -Ogrodnik przynis owoce, a z miasta przysali chleby, wino i ptaszki; musiaam to odebra. -Sied tu i rozmawiaj, bo mnie strach ogarnia... -Gupiutka z ciebie dziecina! -odpara miejc si Tafet. -Do mnie take pierwszego dnia strach wyglda z kadegokta; ale jak wyszam za mur, wszystko si skoczyo. Kogo ja si tu mam ba, gdzie wszyscy padaj przede mn na kolana? Przed tob chyba by stawali na gowach!... Wyjd do ogrodu, jest pikny jak raj... Wyjrzyj w pole, gdzie zbieraj pszenic... Sid w dk rzebion, ktrej przewonicy usychaj z tsknoty, aeby cizobaczy i przewie po Nilu... -Boj si... -Czego?... -Albo ja wiem?... dopki szyj, myl, e jestem w naszej dolince i e zaraz przyjdzie ojciec. A kiedy wiatr uchyli zason okna i spojrz z gry na ten wielki... wielki kraj, zdaje mi si... Wiesz co?... e mnie porwa sp i zanis do swego gniazda na skale, skd zej nie mona... -Ach ty... ty!... Gdyby widziaa, jak dzi wann przysa ksi, miedzian wann!... A jaki trjng na ognisko, jakie garnki i rony!... A gdyby wiedziaa, e ja dzi dwie kury posadziam i niedugo bdziemy mieli pisklta... Po zachodzie soca, gdy nikt nie mg jej widzie, Sara bywaa mielsz. Wwczas wychodzia na taras i patrzya na rzek. A gdy z daleka ukazaa si d owietlona pochodniami, ktre na czarnej wodzie rzebiy krwawe i ogniste smugi, Sara obu rkoma przyciskaa swoje biedne serce, ktre drao jak zapany ptak. Tam pyn do niej Ramzes, a ona nie umiaaby powiedzie, co si z ni dzieje. Czy rado, e zblia si ten pikny, ktrego poznaa w dolince, czy trwoga, e znowu zobaczy wielkiego wadc i pana, ktry j oniemiela. Jednego dnia, w wigili szabasu, przyszed na folwark ojciec, pierwszy raz od jej osiedlenia si w tym miejscu. Sara z paczem rzucia si do niego; sama umya mu nogi, a na gow wylaa wonnoci, okrywajc go pocaunkami. Gedeon by to czowiek ju szpakowaty, o surowych rysach. Mia na sobie dug do kostek koszul, u dou obszyt kolorowym haftem,a na niej ty kaftan bez rkaww, rodzajkapy spadajcej na piersi i plecy. Gow nakrywa niewielk czapk, zwajc si u gry. -Jeste?... jeste! -woaa Sara i znowu zacza caowa jego rce i gow. -Ja sam dziwi si, e tu jestem! -odpar smutnie Gedeon. -Skradaem si do ogrodu jak zodziej. Przez ca drog z Memfis zdawao mi si e wszyscy Egipcjanie pokazuj mnie palcami, a kady yd pluje... -Przecie, ojcze, sam mnie oddae ksiciu?... -szepna Sara. -Oddaem, bo c miaem robi? Zreszt mnie si tylko tak zdaje, e mnie pokazuj iopluwaj. Z Egipcjan, kto mnie zna, kania mi si tym niej, im sam jest wyszy. Przez czas, kiedy tu jeste, nasz pan, Sezofris, mwi, e trzeba mi dom powikszy; pan Chaires darowa mi stgiew najlepszego wina, a sam najdostojniejszy nasz nomarcha przysya do mnie zaufanego sug pyta: czy ty jeste zdrowa i czy ja nie zostabym u niego rzdc? -A ydzi?... -spytaa Sara. -Co ydzi!... Oni wiedz, e ja nie ustpiem z dobrej woli. No, a kady chciaby, eby jemu tylko taki gwat robili. Niechaj nas wszystkich Pan Bg sdzi. Lepiej powiedz: jak ty si masz? -Na onie Abrahama nie bdzie jej lepiej -odezwaa si Tafet. -Cay dzie znosz nam owoce, wina, chleby i miso, czego dusza zapragnie. A jak wann mamy!... caa miedziana. A jakie naczynia kuchenne!...-Trzy dni temu -przerwaa Sara -by u mnie Fenicjanin Dagon. Nie chciaam go widzie, ale tak si napiera... -Da mi zoty piercionek -wtrcia Tafet. -Powiedzia mi -mwia Sara -e jest dzierawc u mego pana, darowa mi dwie bransolety na nogi, zausznice z pere i szkatuk wonnoci z kraju Punt. -Za co on ci to darowa? -zapyta ojciec. -Za nic. Tylko prosi, aebym o nim dobrze mylaa i niekiedy powiedziaa mojemu panu, e Dagon jest najwierniejszym jego sug. -Ty bardzo prdko zbierzesz ca skrzyni zausznic i bransolet -odpar z umiechem Gedeon. -Ach -doda po chwili -zbierz prdko wielki majtek i uciekajmy do naszejziemi, bo tu nam zawsze bieda. Bieda, kiedyjest le, a jeszcze wiksza bieda, kiedy jest dobrze. -A co by powiedzia pan mj? -zapytaa Sara ze smutkiem. Ojciec potrzsn gow. -Nim rok minie, pan twj porzuci ci, a innimu dopomog. Gdyby bya Egipcjank, wziby ci do swego domu, ale ydwk... -Porzuci?... -powtrzya Sara z westchnieniem. -Co martwi si przyszymi dniami, ktre s w rku Boga? Przyszedem spdzi u ciebie szabas... -A ja mam doskonae ryby, miso, placki i wino koszerne -szybko wtrcia Tafet. -Kupiam te w Memfis siedmioramienny wiecznik i wiece woskowe... Bdzie kolacja lepsza ni u samego pana Chairesa. Gedeon wyszed z crk na taras. Gdy zostali we dwoje, rzek: -Mwia mi Tafet, e cigle siedzisz w domu. Dlaczego? Trzeba wyjrze przynajmniej do ogrodu. Sara wstrzsna si. -Boj si -szepna. -Dlaczego ty si masz ba twego ogrodu?... Przecie ty tu jeste pani, wielka pani... -Raz wyszam do ogrodu w dzie... Zobaczyli mnie jacy ludzie i zaczli mwi midzy sob: Patrzcie, to ta ydwka nastpcy tronu, przez ktr opnia si przybr!... -Gupi oni s -wtrci Gedeon. -Albo to razNil o cay tydzie spni si z wylewem? Wic tymczasem wychod sobie wieczorami.Sara otrzsna si jeszcze gwatowniej. -Nie chc... nie chc!... -zawoaa. -Innego dnia wyszam wieczr, tam, midzy oliwne drzewa. Nagle z bocznej cieki wysuny si, jak cienie, dwie kobiety... Przestraszona, chciaam ucieka... Wtedy jedna z nich, modsza i nisza, schwycia mnie za rk mwic: Nie uciekaj, musimy ci si przypatrzy... A druga, starsza i wysza, stana o kilka krokw przede mn i spojrzaa mi w oczy... Ach, ojcze, mylaam, e si w kamie obrc... Co to bya za kobieta... co za spojrzenie!... -Kto to mg by? -spyta Gedeon. -Ta starsza wygldaa na kapank. -I nic do ciebie nie mwia? -Nic. Tylko kiedy odchodzc skryy si za drzewami, syszaam zapewne gos starszej, ktra powiedziaa tylko te wyrazy: Zaprawd, jest adna... Gedeon zamyli si. -Moe to byy -rzek -jakie wielkie panie. ze dworu?... Soce zachodzio, a na obu brzegach Nilu zbieray si gste tumy ludzi, niecierpliwieczekajcych na sygna o przyborze, ktry istotnie opni si. Ju od dwu dni wia wiatr z morza i rzeka pozieleniaa; ju soce mino gwiazd Sotis, ale w studni kapaskiej w Memfsie woda nie podniosa si nawet na grubo palca. Ludzie byli zaniepokojeni, tym bardziej e w Grnym Egipcie, wedug sygnaw, wylew szed prawidowo, a nawet zapowiada si doskonale. -C wic zatrzymuje go pod Memfisem? -pytali stroskani rolnicy, z utsknieniem czekajc na sygna. Gdy na niebie ukazay si gwiazdy, Tafet w jadalnym pokoju nakrya st biaym obrusem, postawia wiecznik z siedmioma zapalonymi wiecami, przysuna trzy krzesa i owiadczya, e zaraz poda szabasow kolacj. Wtedy Gedeon nakry gow i wznisszy nad stoem obie rce mwi zapatrzony w niebo: -Boe Abrahama, Izaaka, Jakuba, ktry wyprowadzie lud nasz z ziemi egipskiej, ktry niewolnikom i wygnacom dae ojczyzn, ktry z synami Judy zaware wieczne przymierze... Boe Jehowa, Boe Adonai, pozwl nam spoywa bez grzechu pody wrogiej ziemi, wydobd nas ze smutku i strachu, w jakim jestemy pogreni, i powr nad brzegi Jordanu, ktry opucilimy dla twojej chway... W tej chwili zza muru odezwa si gos: -Jego dostojno Tutmozis, najwierniejszy suga jego witobliwoci i nastpcy tronu... -Oby yli wiecznie!... -odezwao si kilka gosw z ogrodu. -Jego dostojno -mwi znowu gos pojedynczy -zasya pozdrowienia najpikniejszej ry spod Libanu! Gdy umilk, rozleg si dwik arfy i fletu. -To muzyka!... -zawoaa Tafet klaszczc wrce. -Bdziemy obchodzili szabas przy muzyce... Sara i jej ojciec, z pocztku przeraeni, zaczli si mia i zasiedli do stou. -Niech sobie graj -rzek Gedeon -nie zepsuje nam apetytu ich muzyka. Flet i arfa odegray zwrotk, po ktrej odezwa si gos tenorowy piewajc: -Jeste pikniejsza od wszystkich dziewczt, jakie przegldaj si w wodach Nilu. Wosy twoje czarniejsze od pir kruka, oczy spogldaj agodniej od oczu ani, ktra tskni za swoim koziokiem. Wzrost twj jest jako wzrost palmy, a lotus zazdroci tobie wdziku. Piersi twoje s jak winne grona, ktrych sokiem upajajsi krlowie. Znowu odezwa si flet i arfa, a po nich pie: -Przyjd i spocznij w ogrodzie. Suba, ktra do ciebie naley, przyniesie liczne naczynia i piwa wszelkich gatunkw. Przyjd, uwicimy noc dzisiejsz i wit, ktry po niej nastpi. W moim cieniu, w cieniu figi rodzcej sodkie owoce, twj kochanek spocznie po twojej prawicy; a ty go upoisz i powoln bdziesz wszelkim jego daniom... Flet i arfa -po nich znw piew: -Ja jestem milczcego umysu, nigdy nie mwi, co widz, i sodyczy moich owocwnie psuj czczym paplaniem... ** -------- *Autentyczne ROZDZIA DZIESITY Wtem piew umilk zaguszony wrzaw i szelestem jakby wielu biegncych. -Poganie!... wrogowie Egiptu! -woa kto. -piewacie, kiedy wszyscy nurzamy si w strapieniu, i chwalicie ydwk, ktra czarami swoimi zatrzymaa bieg Nilu... -Biada wam! -woa inny. -Depczecie ziemi nastpcy tronu... mier spadnie na was i dzieci wasze!... -Ustpimy, ale niech wyjdzie do nas ydwka, abymy jej przedstawili nasze krzywdy... -Uciekajmy!... -krzykna Tafet. -Gdzie? -spyta Gedeon. -Nigdy! -odpara Sara, na ktrej twarz agodn wystpi rumieniec gniewu. -Czyli nie nale do nastpcy tronu, przed ktrymci ludzie padaj na twarz?... I zanim ojciec i suca opamitali si, wybiega na taras caa w bieli, woajc dotumu za murem: -Oto jestem!... Czego chcecie ode mnie?... Gwar na chwil ucich, lecz znowu odezway si grone gosy: -Bd przeklta, cudzoziemko, ktrej grzech zatrzymuje wody Nilu!... W powietrzu wisno kilka kamieni rzuconych na olep; jeden uderzy w czooSar. -Ojcze! -zawoaa chwytajc si za gow. Gedeon porwa j na rce i znis z tarasu.Wrd nocy wida byo nagich ludzi w biaych czepkach i fartuszkach, ktrzy przeazili mur. Na dole Tafet krzyczaa wniebogosy, a niewolnik Murzyn schwyciwszy topr stanw jedynych drzwiach domu, zapowiadajc, e rozwali eb kademu, kto omieli si wej. -Dajcie no kamieni na tego psa nubijskiego! -woali do gromady ludzie z muru. Lecz gromada nagle ucicha, gdy z gbi ogrodu wyszed czowiek z ogolon gow,odziany w skr pantery. -Prorok !... ojciec wity... -zaszemrano w tumie. Siedzcy na murze poczli zeskakiwa. -Ludu egipski -rzek kapan spokojnym gosem -jakim prawem podnosisz rk na wasno nastpcy tronu? -Tam mieszka nieczysta ydwka, ktra powstrzymuje przybr Nilu... Biada nam!... ndza i gd wisi nad Dolnym Egiptem. -Ludzie zej wiary czy sabego rozumu -mwi kapan -gdzieecie syszeli, aeby jedna kobieta moga powstrzyma wol bogw? Co rok, w miesicu Tot, Nil zaczynaprzybiera i do miesica Choiak ronie. Czy dziao si kiedy inaczej, cho nasz kraj zawsze by peen cudzoziemcw, niekiedy obcych kapanw i ksit, ktrzy, jczc w niewoli i cikiej pracy, z alu i gniewu i j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA/Pvc 0c 1- 2+c 3.c 4/<= mogli rzuca najstraszliwsze przeklestwa.Ci z pewnoci pragnli na nasze gowy zwali wszelakie nieszczcia, a niejeden oddaby ycie, aeby albo soce nie weszo nad Egiptem o porannej godzinie, albo Nil nie przybra w pocztkach roku. I co z ich modlitw?... Albo nie zostay wysuchane w niebiosach, albo obcy bogowie nie mieli siy wobec naszych. Jakimwic sposobem kobieta, ktrej midzy nami jest dobrze, mogaby cign klsk, ktrej najpotniejsi wrogowie nasi sprowadzi nie potrafili?... -Ojciec wity mwi prawd!... Mdre s sowa proroka!... -odezwano si w tumie. -A jednak Messu, wdz ydowski, zrobi ciemno i pomr w Egipcie!... -zaoponowa jeden gos. -Ktry to powiedzia, niech wystpi naprzd!... -zawoa kapan. -Wzywam go, niech wystpi, jeeli nie jest wrogiem egipskiego ludu... Tum zaszemra jak wicher z daleka pyncy midzy drzewami; ale naprzd nie wystpi nikt. -Zaprawd mwi, cign kapan, e midzy wami kr li ludzie niby hieny w owczarni. Nie lituj si oni nad wasz ndz, ale chc was popchn do zniszczenia domu nastpcy tronu i buntu przeciw faraonowi. Gdyby za uda si ich nikczemny zamiar, a z waszych piersi gdyby zacza pyn krew, ludzie ci ukryliby si przed wczniami jak w tej chwili przed moim wezwaniem. -Suchajcie proroka!... Chwaa ci, mu boy!... -woa tum pochylajc gowy. Poboniejsi upadali na ziemi. -Suchajcie mnie, ludu egipski... Za twoj wiar w sowa kapana, za posuszestwofaraonowi i nastpcy, za cze, jak oddajecie sudze boemu, speni si nad wami aska. Idcie do domw waszych w pokoju, a moe, nim zejdziecie z tego pagrka, Nil zacznie przybiera... -Oby si tak stao!... -Idcie!... Im wiksza bdzie wiara i pobono wasza, tym prdzej ujrzycie znak aski... -Idmy!... Idmy!... Bd bogosawiony, proroku, synu prorokw... -Zaczli rozchodzi si caujc szaty kapana. Wtemkto krzykn: -Cud!... spenia si cud! : -Na wiey w Memfis zapalono wiato... Nilprzybiera!... Patrzcie, coraz wicej wiate!... Zaprawd, przemawia do nas wielki wity... yj wiecznie!... Zwrcono si do kapana, ale ten znikn wrd cieniw. Tum niedawno rozjtrzony, a przed chwilzdumiony i przejty wdzicznoci, zapomnia i o swoim gniewie, i o kapanie cudotwrcy. Opanowaa ich szalona rado izaczli biec pdem ku brzegowi rzeki, nad ktrym ju zapony liczne ogniska i rozlega si wielki piew zebranego ludu: Bd pozdrowiony, o Nilu, o wita rzeko,ktra objawia si na tej ziemi. Przychodzisz w pokoju, aby da ycie Egiptowi. O boe ukryty, ktry rozpraszasz ciemnoci, ktry skrapiasz ki, aby przynie pokarm niemym zwierztom. O drogo, schodzca z niebios, aeby napoi ziemi, o przyjacielu chleba, ktry rozweselasz chaty... Ty jeste wadc ryb, a gdy zstpisz na nasze pola, aden ptak nie omieli si dotkn zbiorw. Ty jeste twrc zboa i rodzicielem jczmienia; ty dajesz odpoczynek rkom milionw nieszczliwych i na wieki utrwalasz witynie. * W tym czasie owietlona d nastpcy tronu przypyna od tamtego brzegu, wrd okrzykw i pieww. Ci sami, ktrzyp godziny temu chcieli wedrze si do willi ksicia, teraz padali przed nim na twarz albo rzucali si w wod, aby caowa wiosa i boki statku, ktry przywiz syna wadcy Egiptu. Wesoy, otoczony pochodniami Ramzes w towarzystwie Tutmozisa wszed do domu Sary. Na jego widok Gedeon rzek do Tafet: -Boj si bardzo o moj crk, ale jeszcze bardziej nie chc spotyka si z jej panem... Przeskoczy mur i wrd ciemnoci, przez ogrd i pola, poszed w stron Memfisu. Na dziedzicu woa Tutmozis: -Witaj, pikna Saro!... Spodziewam si, e nas dobrze podejmiesz za muzyk, ktr ci przysaem... W progu ukazaa si Sara z obwizan gow, wsparta na Murzynie i suebnicy. -Co to znaczy? -spyta zdumiony ksi. -Straszne rzeczy! -zawoaa Tafet. -Poganie napadli twj dom, a jeden uderzy kamieniem Sar... -Jacy poganie?... -A ci... Egipcjanie! -objania Tafet. Ksi rzuci jej spojrzenie pene wzgardy.Lecz wnet opanowaa go wcieko. -Kto uderzy Sar?... Kto rzuci kamie?... -krzykn chwytajc za rami Murzyna. -Tamci znad rzeki... -odpar niewolnik. -Hej, dozorcy!... -woa zapieniony ksi -uzbroi mi wszystkich ludzi na folwarku i dalej na t zgraj! Murzyn znowu pochwyci swj topr, dozorcy zaczli wywoywa parobkw z zabudowa, a kilku onierzy ze wity ksicia machinalnie poprawili miecze. -Na mio bosk, co chcesz uczyni?... -szepna Sara wieszajc si na szyi ksicia. -Chc pomci ci... -odpar. -Kto uderza w moj wasno, we mnie uderza... Tutmozispoblad i krci gow. -Suchaj, panie -odezwa si -a jake po nocy i w tumie poznasz ludzi, ktrzy dopucili si zbrodni? -Wszystko mi jedno... Motoch to zrobi i motoch bdzie odpowiada... -Tak nie powie aden sdzia -reflektowa Tutmozis. -A przecie ty masz by najwyszym sdzi... Ksi zamyli si; jego towarzysz mwi dalej: -Zastanw si, co by jutro powiedzia nasz pan, faraon?... A jaka rado zapanowaabymidzy wrogami Egiptu, ze wschodu i zachodu, gdyby usyszeli, e nastpca tronu, prawie pod krlewskim paacem, napada w nocy swj lud?... -O, gdyby mi ojciec da cho poow armii, umilkliby na wieki wrogowie nasi we wszystkich stronach wiata!... -szepta ksi uderzajc nog w ziemi... -Wreszcie... przypomnij sobie tego chopa, ktry si powiesi... aowae go, gdy umar czowiek niewinny, a dzisiaj... Czy podobna, aeby sam chcia zabija niewinnych?... -Do ju!... -przerwa gucho nastpca. -Gniew mj jest jak dzban peen wody... Biada temu, na kogo si wyleje... Wejdmy do domu... Wylkniony Tutmozis cofn si. Ksi wzi Sar za rk i wszed z ni na pierwsze pitro. Posadzi j obok stou, naktrym staa nie dokoczona kolacja, i zbliywszy wiecznik zerwa jej opask z gowy. -Ach -zawoa -to nawet nie jest rana, tylko siniak?... Przypatrywa si Sarze z uwag. -Nigdy nie mylaem -rzek -e moesz mie siniaka... To bardzo zmienia twarz... -Wic ju ci si nie podobam?... -cicho zapytaa Sara podnoszc na niego wielkie oczy pene trwogi. -Och, nie!... wreszcie to przejdzie... Potem zawoa Tutmozisa i Murzyna i kazaopowiedzie wypadki wieczorne. -On nas obroni -rzeka Sara. -Stan z toporem w drzwiach... -Zrobie tak?... -spyta ksi niewolnika, bystro patrzc mu w oczy. -Czyli miaem pozwoli, aeby do twego domu, panie, wdzierali si obcy ludzie? Ksi poklepa go po kdzierzawej gowie.-Postpie -rzek -jak czowiek mny. Daj ci wolno. Jutro dostaniesz wynagrodzenie i moesz wraca do swoich. Murzyn zachwia si i przetar oczy, ktrych biaka poyskiway. Nagle upad nakolana i uderzajc czoem w posadzk zawoa: -Nie odpdzaj mnie od siebie, panie!... -Dobrze -odpar nastpca. -Zosta przy mnie, ale jako wolny onierz. Takich mi wanie potrzeba -doda patrzc na Tutmozisa. -Ten nie umie mwi jak dozorcadomu ksig, ale gotw walczy... I znowu zacz wypytywa o szczegy najcia, a gdy Murzyn opowiedzia mu o zjawieniu si kapana i jego cudzie, ksi schwyci si za gow woajc: -Jestem najnieszczliwszym czowiekiem w Egipcie!... Niedugo nawet w moim ku bd znajdowa kapanw... Skd on?... Co on za jeden`?... Tego Murzyn nie umia objani. Powiedziajednak, e zachowanie si kapana byo bardzo yczliwe dla ksicia i dla Sary; e napadem kierowali nie Egipcjanie, ale ludzie,ktrych kapan nazwa wrogami Egiptu i bezskutecznie wzywa ich, aby wystpili naprzd. -Dziwy!... Dziwy!... -mwi w zamyleniu ksi rzuciwszy si na ko. -Mj czarnyniewolnik jest dzielnym onierzem i penym rozsdku czowiekiem... Kapan broni ydwki dlatego, e jest moj... Co to za osobliwy kapan?... Lud egipski, ktry klka przed psami faraona, napada na dom nastpcy tronu, pod dowdztwem jakich wrogw Egiptu?... Musz ja to sam zbada...--------- *Autentyczne ROZDZIA JEDENASTY Skoczy si miesic Tot i zaczyna miesicPaofi, druga poowa lipca. Woda Nilu z zielonkawej zrobia si bia, a potem czerwon i wci przybieraa. Krlewski wodowskaz w Memfisie by zapeniony prawie na wysoko dwu ludzi, a Nil rs co dzie na dwie pici. Najnisze grunta byy zalane, z wyszych piesznie zbieranolen, winogrona i pewien rodzaj baweny. Gdzie z rana byo jeszcze sucho, tam ku wieczorowi pluskay fale. Zdawao si, e gwatowny, cho niewidzialny wicher dmie w gbi rzeki. Orze na niej szerokie zagony, wypenia pian bruzdy, potem na chwil wygadza powierzchni wody, a po chwili skrca j wprzepaciste wiry. Znowu orze, znowu wygadza, skrca nowe gry wody, nowe smugi pian i wci podnosi szeleszczc rzek, wci zdobywa nowe paty ziemi. Niekiedy woda dosignwszy pewnej granicy przekracza j, w okamgnieniu wlewa si w nizin i tworzy byszczce jeziorko tam, gdzie przed chwil rozsypyway si w proch zwide trawy. Cho przybr dosign ledwie trzeciej czci swej miary, ju cae wybrzee byozalane. Co godzin jaki folwarczek na wzgrzu robi si podobnym do wyspy, z pocztku odgraniczonej od innych tylko wskim kanaem, ktry stopniowo rozszerza si i coraz bardziej odcina domostwo od ssiadw. Nieraz, kto wyszed do pracy piechot, wraca cznem. dek i tratew ukazywao si na Nilu corazwicej. Z jednych apano ryby w sieci, na innych przewoono zbiory do stod albo ryczce bydo do obr, na innych odwiedzano znajomych, aeby wrd miechu i krzyku zawiadomi ich (na co patrzyli wszyscy), e Nil przybiera. Niekiedy odzie, skupione jak stado kaczek,rozbiegay si na wszystkie strony przed szerok tratw, ktra z Grnego Egiptu niosa w d olbrzymie bryy kamienne, wyrbane w nadbrzenych kopalniach. W powietrzu, jak ucho sigo, rozlega si szelest przybierajcej wody, krzyk sposzonego ptactwa i wesoe piewy ludzkie. Nil przybiera, bdzie duo chleba! Przez cay ten miesic toczyo si ledztwo w sprawie napadu na dom nastpcy tronu. Kadego ranka d z urzdnikami i milicj przybijaa do jakiegofolwarku. Odrywano ludzi od pracy, zasypywano ich podstpnymi pytaniami, bitokijem. Ku wieczorowi za wracay do Memfisu dwie dki: jedna niosa urzdnikw, druga winiw. Tym sposobem wyowiono kilkuset przestpcw, z ktrych poowa nie wiedziaa o niczym, poowie za grozio wizienie lub kilka lat pracy w kamienioomach. Niczego jednak nie dowiedziano si ani o przywdcach napadu, ani o owym kapanie, ktry skoni lud do rozejcia. W ksiciu Ramzesie kojarzyy si niezwyklesprzeczne przymioty. By on gwatowny jaklew i uparty jak w. Obok tego mia wielki rozum i gbokie poczucie sprawiedliwoci. Widzc, e ledztwo prowadzone przez urzdnikw nie wydaje rezultatu, ksi pewnego dnia sam popyn do Memfisu i kaza sobie otworzy wizienie. Byo ono zbudowane na wzgrzu, otoczone wysokim murem i skadao si z wielkiej liczby budynkw kamiennych, ceglanych i drewnianych. Budowle te po wikszej czcibyy tylko wejciami lub mieszkaniami dozorcw. Winiowie za miecili si w podziemnych jaskiniach wykutych w wapiennej skale. Kiedy nastpca przekroczy bram, spostrzeg gromadk kobiet, ktre myy i karmiy jakiego winia. Nagi ten czowiek, podobny do szkieletu, siedzia naziemi trzymajc rce i nogi w czterech otworach kwadratowej deski, ktra zastpowaa kajdany. -Dawno ten czowiek tak cierpi? -zapyta ksi. -Dwa miesice -odpar nadzorca. -A dugo jeszcze ma siedzie? -Miesic. -C on zrobi? -Zely urzdnika zbierajcego podatki. Ksi odwrci si i ujrza drug gromad, zoon z kobiet i dzieci. Midzy nimi by stary czowiek. -Czy to s winiowie? -Nie, najdostojniejszy panie. To jest rodzina oczekujca na zwoki przestpcy, ktry ma by uduszony... O, ju prowadz go do izby. -mwi nadzorca. Po czym zwrciwszy si do gromadki rzek:-Bdcie jeszcze chwilk cierpliwi, kochani ludzie, zaraz dostaniecie ciao. -Bardzo dzikujemy ci, zacny panie -odpar stary czowiek, zapewne ojciec delikwenta.- Wyszlimy z domu wczoraj wieczr, len zosta nam w polu, a tu rzeka przybiera!... Ksi poblad i zatrzyma si. -Wiesz -zwrci si do nadzorcy -e mam prawo aski? -Tak, erpatre -odpowiedzia nadzorca kaniajc si. a potem doda: -Wedug praw, na pamitk twojej bytnoci w tym miejscu, synu soca, dobrze prowadzcy si, a skazani za obraz religii lub pastwapowinni otrzyma ulgi. Spis tych ludzi bdziezoony u stp waszych w cigu miesica. -A ten, ktrego maj w tej chwili dusi, czynie ma prawa skorzysta z mojej aski? Nadzorca rozoy rce i pochyli si w milczeniu. Ruszyli z miejsca i przeszli kilka dziedzicw. W drewnianych klatkach, na goej ziemi, roili si w ciasnocie przestpcy skazani na wizienie. W jednym budynku rozlegay si straszne krzyki: bito dla wydobycia zezna. -Chc zobaczy oskaronych o napad na mjdom -rzek gboko wzruszony nastpca. -Jest ich z gr trzystu -odpar nadzorca. -Wybierzcie, zdaniem waszym, najwinniejszych i wypytajcie ich w mojej obecnoci. Nie chc jednak, aeby mnie poznali. Otworzono nastpcy tronu izb, w ktrej prowadzi czynnoci urzdnik ledczy. Ksi kaza mu zaj zwyke miejsce, a sam usiad za supem. Niebawem zaczli ukazywa si pojedynczo oskareni. Wszyscy byli chudzi; porosy im due wosy i brody, a oczy miay wyraz spokojnego obkania. -Dutmoze -rzek urzdnik -opowiedz, jak tonapadlicie na dom najdostojniejszego erpatre. -Powiem prawd, jak na sdzie Ozirisa. Byo to wieczorem tego dnia, kiedy Nil miazacz przybr. Moja ona mwi do mnie: Chod, ojcze, pjdziemy na gr, skd prdzej mona zobaczy sygna w Memfisie. Wic poszlimy na gr, skd atwiej mona zobaczy sygna w Memfisie. Wtedy do mojej ony zbliy si jaki onierz i mwi: Pjd ze mn w ten ogrd, to znajdziemy winogron albo i co jeszcze. Wic moja ona posza w ogrd z owym onierzem, a ja wpadem w wielkigniew i zagldaem do nich przez mur. Czy jednak rzucali kamienie do domu ksicia? Powiedzie nie mog, gdy z powodu drzew i ciemnoci nic nie widziaem. -A jake moge puci on z onierzem?-spyta urzdnik. -Za pozwoleniem waszej dostojnoci, a c ja miaem zrobi? Przeciem ja tylko chop,a on wojownik i onierz jego witobliwoci... -A kapana widziae, ktry do was przemawia? -To nie by kapan -odpar chop z przekonaniem. -To musia by sam bg Num, bo wyszed z pnia figowego i mia barani gow. -A widziae, e mia barani gow? -Za pozwoleniem, dobrze nie pamitam, czy ja sam widziaem, czy tak mwili ludzie. Oczy zasaniaa mi troska o moj on. -Kamienie rzucae do ogrodu? -Po c bym rzuca, panie ycia i mierci? Gdybym trafi on, sobie zrobibym niepokj na cay tydzie, a gdyby onierza, dostabym pici w brzuch, aby mi jzyk wylaz. Przeciem ja tylko chop, a on wojownik wiecznie yjcego pana naszego. Nastpca wychyli si spoza kolumny. Odprowadzono Dutmoze, a wprowadzono Anupa. By to chop niski, na plecach mia jasne blizny od kijw. -Powiedz, Anupa -zacz znowu urzdnik -jak to byo z tym napadem na ogrd nastpcy tronu? -Oko soca -odpar chop -naczynie mdroci, ty wiesz najlepiej, e ja napadu nie robiem. Tylko przyszed do mnie ssiadi mwi: Anupa, chod na gr, bo Nil przybiera. A ja mwi: czy aby przybiera?A on mwi: Jeste gupszy od osa, bo przcie osio usyszaby muzyk na grze,a ty nie syszysz. Ja za odpowiadam: gupi jestem, bom si pisa nie uczy, ale za pozwoleniem, co innego jest muzyka, a co innego przybr. A on na to: Gdyby nie byo przyboru, ludzie nie mieliby z czego cieszy si, gra i piewa. Wic poszlimy, mwi waszej sprawiedliwoci, na gr, a tam ju muzyk rozpdzili i ciskaj w ogrd kamienie... -Kto ciska? -Nie mogem zmiarkowa. Ludzie ci nie wygldali na chopw: prdzej na ewu i j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA5P c 6 c 7  8c9F,Hc::!nieczystych paraszytw, ktrzy rozpruwajzmarych do balsamowania. -A kapana widziae? -Za pozwoleniem waszej czujnoci, to nie by kapan, ale chyba jaki duch, ktry pilnuje domu ksicia nastpcy (oby y wiecznie!...). -Dlaczego duch? -Bo czasami tom go widzia, a czasami gdzie mi si podziewa. -Moe go ludzie zasaniali? -Z pewnoci, e go czasem ludzie zasaniali. Ale za to raz by wyszy, a innyraz niszy. -Moe wazi na pagrek i zazi z niego? -Bez zawodu musia wazi i zazi, ale moe wydua si i skraca, gdy by to wielki cudotwrca. Ledwie rzek: Zaraz Nilprzybierze --i wnet Nil zacz przybiera. -A kamienie rzucae, Anupa? -Gdziebym mia rzuca kamienie w ogrd nastpcy tronu?... Przecie ja prosty chop irka uschaby mi po okie za takie witokradztwo. Ksi kaza przerwa ledztwo. A gdy wyprowadzono oskaronych, odezwa si do urzdnika: -Wic ci ludzie nale do najwinniejszych? -Rzeke, panie -odpar urzdnik. -W takim razie jeszcze dzisiaj trzeba uwolni wszystkich. Ludzie nie mog by wizieni za to, e chcieli przekona si, czywity Nil przybiera, lub e suchali muzyki. -Najwysza mdro mwi przez twoje usta, erpatre -rzek urzdnik. -Kazano mi znale najwinniejszych, wic wybraem tych, jakich znalazem. Ale nie w mojej mocy jest powrci im wolno. -Dlaczego? -Spojrzyj, najdostojniejszy, na t skrzyni.Jest ona pena papirusw, na ktrych spisano akta sprawy. Sdzia z Memfisu co dzie otrzymuje raporty o jej przebiegu i donosi jego witobliwoci. W c obrciaby si praca tylu uczonych pisarzy i wielkich mw, gdyby oskaronych uwolni? -Ale oni s niewinni! -zawoa ksi. -Napad by, a wic byo przestpstwo. Gdzie jest przestpstwo, musz by przestpcy, a kto raz dosta si w rce wadzy i jest opisany w aktach, nie moe odej bez jakiego rezultatu. W szynku czowiek pije i paci; na jarmarku co sprzedaje i otrzymuje; w polu sieje i zbiera; w grobach dostaje bogosawiestwa od zmarych przodkw. Jakim wic sposobem kto przyszedszy dosdu wrciby z niczym jak podrny, ktry zatrzymuje si w poowie swej drogiizwraca stopy do domu nie osignwszy celu? -Mdrze mwisz -odpar nastpca. -Powiedzmi jednak, czy i jego witobliwo nie miaby prawa uwolni tych ludzi? Urzdnik zoy rce na krzy i schyli gow. -On, rwny bogom, wszystko, co chce, uczyni moe: uwolni oskaronych, nawet skazanych, a nawet zniszczy akta sprawy,co spenione przez zwykego czowieka byoby witokradztwem. Ksi poegna urzdnika i poleci nadzorcy, aeby na jego koszt lepiej karmiono oskaronych o napad. Nastpnie, rozdraniony, popyn na drug stron cigle rozszerzajcej si rzeki, do paacu, aeby prosi faraona o umorzenie nieszczsnej sprawy. Tego jednak dnia jego witobliwo mia duo ceremonii religijnych i narad z ministrami, wic nastpca nie mg si z nim widzie. Wwczas ksi uda si do wielkiego pisarza, ktry po ministrze wojnynajbardziej znaczy we dworze. Stary t en urzdnik, kapan jednej ze wity w Memfis, przyj ksicia grzecznie, ale zimno, a wysuchawszy go odpar: -Dziwno mi, e wasza dostojno podobnymisprawami chcesz niepokoi naszego pana. Jest to to samo, co gdyby prosi o nietpienie szaraczy, ktra spada na pole. -Ale to s ludzie niewinni!... -My, dostojny panie, wiedzie o tym nie moemy, gdy o winie lub niewinnoci rozstrzyga prawo i sd. Jedno dla mnie jestpewnym, e pastwo nie moe cierpie, aeby wpadano do czyjego ogrodu, a tym bardziej, aeby podnoszono rk na wasno nastpcy tronu. -Sprawiedliwie mwisz, ale -gdzie s winni? -spyta ksi. -Gdzie nie ma winnych, musz by przynajmniej ukarani. Nie wina, ale kara nastpujca po zbrodni uczy innych, e tegospenia nie wolno. -Widz -przerwa nastpca -e wasza dostojno nie poprzesz mojej proby u jego witobliwoci. -Mdro pynie z ust twoich, erpatre -odpowiedzia dygnitarz. -Nigdy nie potrafiudziela panu memu rady, ktra powag wadzy naraziaby na szwank... Ksi wrci do siebie zbolay i zdumiony. Czu, e kilkuset ludziom dzieje si krzywda, i widzia, e ratowa ich nie moe. Jak nie potrafiby wydoby czowieka, na ktrego upad obelisk albo kolumna wityni. Za sabe s moje rce do podniesienia tego gmachu -myla ksi z uciskiem wduszy. Pierwszy raz uczu, e od jego woli jest jaka nieskoczenie wiksza sia: interes pastwa, ktry uznaje nawet wszechmocnyfaraon, a przed ktrym ugi si musi on, nastpca! Zapada noc. Ramzes nie kaza subie nikogo przyjmowa i samotny chodzi po tarasie swojej willi dumajc: Straszna rzecz!... Tam rozstpiy si przede mn niezwycione puki Nitagera, a tu - nadzorca wizienia, urzdnik ledczy i wielki pisarz zabiegaj mi drog... Czyme oni s?... Ndznymi sugami mojego ojca (oby y wiecznie! ), ktry kadej chwili moe ich strci do rzdu niewolnikw i zesa w kamienioomy. Ale dlaczego ojciecmj nie miaby uaskawi niewinnych?... Pastwo tak chce!... I c to jest pastwo?... Co ono jada, gdzie sypia, gdzie jego rce i miecz, ktrego si wszyscy boj?... Spojrza w ogrd i midzy drzewami, na szczycie wzgrza, zobaczy dwie olbrzymie sylwetki pylonw, na ktrych pony kagace stray. Przyszo mu na myl, e ta stra nigdy nie pi i e pylony nigdy nie jedz, a jednak s. Odwieczne pylony, potne jak mocarz, ktry je wznosi, Ramzes Wielki. Poruszy te gmachy i setki im podobnych; zmyli t stra i tysice innych, ktre czuwaj nad bezpieczestwem Egiptu; okaza nieposuszestwo prawom, ktre pozostawi Ramzes Wielki i inni, jeszcze wiksi przed nim mocarze, a ktre dwadziecia dynastii uwicio swoim poszanowaniem... W duszy ksicia, pierwszy raz w yciu, poczo zarysowywa si jakie niejasne, ale olbrzymie pojcie -pastwa. Pastwo jest to co wspanialszego od wityni w Tebach, co wikszego od piramidy Cheopsa, co dawniejszego od podziemi Sfinksa, co trwalszego od granitu. W tym niezmiernym, cho niewidzialnym gmachu ludzie s jako mrwki w szczelinie skalnej, a faraon jak podrny architekt, ktry ledwie zdy osadzi jeden gaz w cianie iju odchodzi. A ciany rosn od pokolenia dopokolenia i budowa trwa dalej. Jeszcze nigdy, on, syn krlewski, nie czu tak swojej maoci jak w tej chwili, kiedy jego wzrok wrd nocy bdzi ponad Nilem, midzy pylonami zamku faraona i niewyranymi, lecz przepotnymi sylwetkami memfijskich wity. Wtem spomidzy drzew, ktrych konary dotykay tarasu, odezwa si gos: -Znam twoj trosk i bogosawi ci. Sd nie uwolni oskaronych chopw. Ale sprawa ich moe upa i wrc w pokoju do swych domw, jeeli dozorca twego folwarku nie bdzie popiera skargi o napad. -Wic to mj dozorca poda skarg?... -spyta dziwiony ksi. -Prawd rzeke. On poda j w twoim imieniu. Ale jeeli nie przyjdzie na sd, nie bdzie pokrzywdzonego; a gdzie nie ma pokrzywdzonego, nie ma przestpstwa. Krzaki zaszeleciy. -Stje! -zawoa Ramzes. -Kto jeste?... Nikt nie odpowiedzia. Tylko zdawao si ksiciu, e w smudze wiata pochodni, palcej si na pierwszym pitrze, migna naga gowa i skra pantery. -Kapan?... -szepn nastpca. -Dlaczego on kryje si?... Lecz w tej chwili przyszo mu na myl, e w kapan mgby ciko odpowiada za udzielanie rad tamujcych wymiar sprawiedliwoci. ROZDZIA DWUNASTY Wiksz cz nocy Ramzes przepdzi w gorczkowych marzeniach. Raz ukazywao mu si widmo pastwa jako niezmierny labirynt o potnych cianach, ktrych nie mona przebi. To znowu widzia cie kapana, ktrego jedno mdre zdanie wskazao mu sposb wydobycia si z labiryntu. I ot najniespodziewaniej wystpiy przed nim dwie potgi: interes pastwowy, ktrego dotychczas nie odczuwa, cho by nastpc tronu, i -kapastwo, ktre chcia zetrze i uczyni swoim sug. Bya to cika noc. Ksi przewraca si na ou i zadawa sobie pytanie: czy on nie by lepym i czy dopiero dzisiaj nie odzyska wzroku, aeby przekona si o swoim nierozsdku i nicestwie? Jake inaczej przedstawiay mu si w tych godzinach przestrogi matki, powcigliwoojca w wypowiadaniu najwyszej woli, a nawet surowe postpowanie ministra Herhora? Pastwo i kapastwo!... -w pnie powtarza ksi oblany zimnym potem. Tylko bogowie niebiescy wiedz, co by nastpio, gdyby miay czas rozwin si i dojrze myli, jakie tej nocy zakiekoway w duszy ksicia. Moe, zostawszy faraonem, naleaby do najszczliwszych inajduej panujcych wadcw? Moe imi jego, ryte w podziemnych i nadziemnych wityniach, przeszoby do potomnoci, otoczone najwysz chwa? Moe on i jego dynastia nie straciliby tronu, a Egipt unikn wielkiego wstrznienia w najgorszych dla siebie czasach? Ale jasnodzienna rozproszya mary krce nad rozpalon gow ksicia, a dni nastpne bardzo zmieniy jego pojcia o nieugitoci pastwowych interesw. Pobyt ksicia w wizieniu nie pozosta bez nastpstw dla oskaronych. Urzdnik ledczy natychmiast zda raport najwyszemu sdziemu, sdzia powtrnie przejrza spraw, sam zbada kilku obwinionych i w cigu paru dni uwolniwiksz ich cz, a reszt jak najprdzej odda pod sd. Gdy za, w imieniu poszkodowanego na wasnoci ksicia, nie zjawi si oskaryciel, pomimo wywoywago w sali sdowej i na rynku, sprawa o napad upada i reszt oskaronych wypuszczono. Wprawdzie jeden z sdziw zrobi uwag, e wedle prawa dozorca ksicego folwarku powinien mie proces o faszyw skarg i w razie dowiedzenia mu ponie tak kar, jaka grozia oskaronym. Kwesti t jednak pominito milczeniem. Dozorca folwarku usun si z oczu sdowi, wysany przez nastpc do nomesuTakens, a niebawem znika gdzie caa skrzynia aktw sprawy o napad. Dowiedziawszy si o tym ksi Ramzes poszed do wielkiego pisarza i z umiechemzapyta: -C dostojny panie, niewinni zostali uwolnieni, akta ich w witokradzki sposb zniszczone i mimo to powaga wadzy nie narazia si na szwank? -Mj ksi -odpar ze zwykym chodem wielki pisarz -nie rozumiaem, e jedn rk podajesz skargi, a drug chcesz je usun. Wasza dostojno bye obraony przez motoch, wic nasz rzecz byo ukara go. Jeeli jednak ty przebaczye, pastwo nie ma nic do dodania. -Pastwo!... pastwo!... -powtarza ksi. -Pastwo to my -doda przymruajc oczy. -Tak, pastwo to faraon i... jego najwierniejsi sudzy -odpowiedzia pisarz. Dosy byo tej rozmowy z tak wysokim dostojnikiem, aeby w duszy nastpcy zatrze budzce si a potne, cho jeszcze niejasne pojcie o znaczeniu pastwa . Wic pastwo nie jest odwiecznym i niewzruszonym gmachem, do ktrego po jednym kamieniu chway dodawa powinni faraonowie, ale jest raczej kup piasku, ktr kady wadca przesypuje, jak mu si podoba. W pastwie nie ma tych ciasnych drzwi, zwanych prawami, w ktrych przejciu kady musi uchyli gow, kimkolwiek jest: chopem czy nastpc tronu. W tym gmachu s rozmaite wejcia i wyjcia: wskie dla maych i sabych, bardzo obszerne, a nawet wygodne dla silnych. Jeeli tak jest -zakiekowaa nowa myl wksiciu -to ja zrobi porzdek, jaki mnie sipodoba!... W tej samej chwili przypomnia sobie dwu ludzi: oswobodzonego Murzyna, ktry nie czekajc na rozkaz by gotw odda ycie za wasno ksicia, i nieznajomego kapana. Gdybym mia wicej podobnych im, wola moja znaczyaby w Egipcie i za Egiptem!... - rzek do siebie i poczu niepokonan ch odnalezienia owego kapana. By on prawdopodobnie tym samym, ktry powstrzyma tum od napadu na dom ksicia. Z jednej strony doskonale zna prawo, z drugiej -umia kierowa tumami. -Nieoceniony czowiek!... Musz go mie... Od tej pory ksi, w czenku prowadzonym przez jednego wiolarza, zacz zwiedza chaty w bliskoci swego folwarku. Ubrany w tunik i wielk peruk, z kijem w rku, na ktrym bya wycita miara, ksi wyglda jak inynier ledzcy przybr Nilu. Chopi chtnie udzielali mu wszelkich objanie, dotyczcych zmian ksztatu gruntw skutkiem wylewu, a zarazem prosili, aby rzd wymyli jakie atwiejsze sposoby czerpania wody anieli uraw z wiadrem. Opowiadali te o napadziena folwark nastpcy tronu i o tym, e nie znaj ludzi, ktrzy rzucali kamienie. Wreszcie przypominali sobie kapana, co tak szczliwie usun zbiegowisko: ale kto by on by? nie wiedzieli. -Jest tu -mwi pewien chop -w naszej okolicy kapan, ktry kuruje na oczy, jest taki, co goi rany i skada zamane rce i nogi. Jest paru kapanw, ktrzy ucz pisa i czyta; jest, co gra na podwjnym flecie, i nawet adnie gra. Ale tamten, ktry objawi si w ogrodzie nastpcy tronu, nie jest adnym z nich, i oni sami nico nim nie wiedz. Z pewnoci musia to by boek Num albo jaki duch czuwajcy nad ksiciem, ktry oby y wiecznie i zawsze mia apetyt. A moe to naprawd jaki duch! -pomylaRamzes. W Egipcie zawsze atwiej o ze czy dobre duchy anieli o deszcz. Woda Nilu z czerwonej zrobia si brunatn, a w sierpniu, w miesicu Hator, dosigna poowy swej wysokoci. W nadbrzenych tamach otworzono luzy i woda gwatownie zacza wypenia kanay tudzie olbrzymie jezioro sztuczne, Moeris, w prowincji Fayum syncej z piknych r. Egipt Dolny przedstawia jakby odnog morsk, gsto zasian pagrkami, na nich ogrodami i domami. Komunikacja ldowa cakiem ustaa, a dek na wodzie kryo takie mnstwo: biaych, tych, czerwonych i ciemnych, e wyglday jak licie w jesieni. Na najwyszych punktach kraju koczono zbiera pewien rodzaj baweny i po raz drugi kosi koniczyn, a zaczynano zrywa owoce tamaryndowe i oliwki. Pewnego dnia pync wzdu zalanych folwarkw ksi spostrzeg ruch niezwyky. Na jednej z czasowych wysepekrozlega si midzy drzewami gony krzykkobiet. Zapewne kto umar... --pomyla ksi. Od drugiej wyspy na paru czenkach odpyway zapasy zboa i kilka sztuk byda, a ludzie stojcy pod gospodarskimi budynkami grozili i zorzeczyli ludziom w dkach. Jaki spr ssiedzki... --rzek do siebie nastpca. W kilku dalszych folwarkach byo spokojnie, a mieszkacy, zamiast pracowaalbo piewa, siedzieli na ziemi milczc. Musieli skoczy robot i odpoczywaj. Za to od innej wysepki odbio czno z kilkorgiem paczcych dzieci, a jaka kobieta wszedszy po pas w wod wygraaa piciami. Wioz dzieci do szkoy -myla Ramzes. Wypadki te jednak poczy go interesowa. Na ssiedniej wyspie znowu rozlega si krzyk. Ksi przysoni rk oczy i zobaczy lecego na ziemi czowieka, ktrego bi kijem Murzyn. -C si tu dzieje?... -zapyta Ramzes wiolarza. -Czyli nie widzicie, panie, e bij ndznegochopa? -odpar przewonik miejc si. - Musia co zbroi, wic chodzi mu bl po kociach. -A c ty jeste? -Ja?... -odpar z pych wiolarz. -Ja jestemwolny rybak. I bylem odda, co naley, z poowu do jego witobliwoci, mog pywa po caym Nilu, od pierwszej katarakty do morza. Rybak jest jak ryba albo dzika g, a chop jak drzewo: karmi panw swoimi owocami i nigdzie nie moe uciec, tylko skrzypi, gdy na nim dozorcy psuj kor. O ho! ho!... spojrzyjcie no tam... -zawoa znowu zadowolony rybak. -Hej !... ojciec!... anie wypijaj wszystkiej wody, bo bdzie nieurodzaj... Wesoy ten wykrzyknik odnosi si do grupy osb speniajcych bardzo oryginalnczynno. Kilku ludzi goych trzymao za nogi innego czowieka i nurzao mu w wodzie gow po szyj, po piersi, wreszciepo pas. Obok sta jegomo z lask, ubranyw poplamion tunik i peruk z baraniej skry. Nieco dalej krzyczaa wniebogosy kobieta, ktr za rce trzymali ludzie. Bicie kijem byo tak upowszechnione w szczliwym pastwie faraonw jak jedzenie i spanie. Bito dzieci i dorosych, chopw, rzemielnikw, onierzy, oficerw i urzdnikw. Kto y, dostawa kije, z wyjtkiem kapanw i najwyszych A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA;PMc<c=X9c>,;$?1 ^dostojnikw, bo tych ju nie mia kto bi. Ksi wic do spokojnie patrzy na chopa bitego kijem; ale zastanowi go chop nurzany w wodzie. -Ho! ho!... -mia si tymczasem wiolarz -ato go poj!... Zgrubieje tak, e ona bdzie musiaa nadsztukowa mu opask. Ksi kaza przybi do brzegu. Tymczasemchopa wydobyto z rzeki, pozwolono mu wykaszla wod i znowu schwycono go za nogi, pomimo nieczowieczych wrzaskw ony, ktra zacza ksa ludzi trzymajcych j. -Stj! -krzykn ksi do oprawcw, ktrzy cignli chopa. -Czycie wasz powinno! -zawoa przez nos jegomo w baraniej peruce. -Kto jeste, zuchwalcze, ktry omie... W tej chwili ksi zwali go przez eb swoj miar, ktra na szczcie bya lekka. Mimo to waciciel poplamionej tunikia usiad na ziemi, a obmacawszy peruk i gow, spojrza na napastnika zamglonymi oczyma. -Odgaduj -rzek naturalnym gosem -e mam honor rozmawia ze znakomit osob...Oby ci, mj panie, zawsze towarzyszy dobry humor, a nigdy nie rozlewaa si po kociach... -Co wy robicie z tym czowiekiem?... -przerwa ksi. -Pytasz, mj panie -odpar jegomo, znowu przez nos -jak cudzoziemiec, nie znajcy ani miejscowych zwyczajw, ani ludzi, do ktrych odzywa si zbyt poufale. Wiedz przeto, e jestem poborc jego dostojnoci Dagona, pierwszego bankiera w Memfis. A jeeli jeszcze nie zblade, dowiedz si, e dostojny Dagon jest dzierawc, penomocnikiem i przyjacielem nastpcy tronu (oby y wiecznie! )i e ty dopucie si gwatu, o czym zawiadcz moi ludzie, na gruntach ksicia Ramzesa... -Wic to... -przerwa ksi, lecz nagle zatrzyma si. -Wic jakim prawem katujecie w podobny sposb ksicego chopa? -Bo nie chce otr paci podatkw, a skarb nastpcy jest w potrzebie... Pomocnicy urzdnika, wobec katastrofy, jaka spotkaa ich pana, wypucili swoje ofiary i stali bezradni niby czonki ciaa, ktremu ucito gow. Uwolniony chop znowu zacz plu i wytrzsa wod z uszu, ale za to ona jego przypada do wybawcy. -Kimkolwiek jeste -jczaa skadajc rceprzed ksiciem -czy bogiem, czy nawet posacem faraona, posuchaj o naszej ndzy. Jestemy chopami nastpcy tronu (oby y wiecznie! )i zapacilimy wszystkiepodatki: w prosie, pszenicy, kwiatach i skrach bydlcych. Tymczasem ostatniej dekady przyszed do nas ten oto czowiek ikae sobie znowu da siedm mierzyc pszenicy... Jakim prawem? -pyta mj m -przecie podatki ju zapacone? A on mego ma wali na ziemi, kopie nogami i mwi: Takimprawem, e dostojny Dagon kaza. -Skde wezm? -odpowiada mj chop -kiedy nie mamy adnego zboa i ju z miesic karmimy si ziarnami albo korzonkami lotosu, o ktre take coraz trudniej, bo wielcy panowie lubi bawi si kwiatami lotosu. Zatchna si i zacza paka. Ksi czeka cierpliwie, a si uspokoi, ale unurzany chop mrucza: -Ta baba swoim gadaniem nieszczcie na nas sprowadzi... A mwiem, e nie lubi, jak mi si baby miszaj do interesw. Tymczasem urzdnik podsunwszy si do wiolarza spyta go po cichu, wskazujc naRamzesa: -Kto jest ten chystek?... -Bodaj ci jzyk usech! -odpar wiolarz. -czy nie widzisz, e to musi by wielki pan: dobrze paci i tgo wali. -Ja zaraz poznaem -szepta urzdnik -e to musi by kto wielki. Modo zesza mi na ucztach ze znakomitymi panami. -Aha! jeszcze ci nawet po tych ucztach zostay sosy na odzieniu -odburkn wiolarz. Kobieta wypakawszy si prawia dalej : -Dzisiaj za przyszed ten pisarz ze swoimiludmi i mwi do mego chopa: Kiedy nie masz pszenicy, oddaj nam dwu synkw, a dostojny Dagon nie tylko daruje ci ten podatek, ale jeszcze za kadego chopca coroku zapaci po drachmie... -Biada mi z tob! -wrzasn topiony chop. -Zgubisz nas wszystkich gadulstwem... Nie suchaj jej, dobry panie -zwrci si do Ramzesa. -Jak krowa myli, e ogonem odstraszy muchy, tak babie zdaje si, e jzykiem odpdzi poborcw... A nie wiedz, e obie s gupie... -Ty gupi! -przerwaa baba. -Soneczny panie, ktry masz posta krlewsk... -Bior was za wiadkw, e ta kobieta bluni... -rzek pgosem urzdnik do swoich ludzi. -Kwiecie pachncy, ktrego gos jest jak dwik fletu, wysuchaj mnie!... -bagaa kobieta Ramzesa. -Wic mj m powiedziatemu urzdnikowi: Wolabym straci dwa byczki, gdybym je mia, anieli odda moichchopcw, chobycie mi za kadego pacilipo cztery drachmy na rok. Bo jak dziecko wyjdzie z domu na sub, nikt go ju nie zobaczy... -Bodajbym si udusi!... bodaj ryby jady ciao moje na dnie Nilu!... -jcza chop. -Przecie ty cay folwark zmarnujesz swoimi skargami... kobieto... Urzdnik widzc, e ma poparcie strony gwnie zainteresowanej, wystpi naprzdi zacz znowu przez nos: -Od czasu jak soce wschodzi za paacem krlewskim, a zachodzi nad piramidami, dziay si w tym kraju rne dziwowiska... Za faraona Semempsesa ukazyway si okoo piramidy kochom zjawiska cudowne i duma spada na Egipt. Za Boetosa rozwara si ziemia pod Bubastis i pochona wielu ludzi... Za panowania Neferchesa wody Nilu przez jedenacie dnibyy sodkie jak mid. To widziano i wiele innych rzeczy, o ktrych wiem, bo jestem peen mdroci. Ale nigdy nie widziano, aeby z wody wyszed jaki nieznany czowiek i w majtkach najdostojniejszego nastpcy tronu broni zbierania podatkw... -Milcz! -krzykn Ramzes -i wyno si std.Nikt wam nie zabierze dzieci -doda do kobiety. -atwo mi wynie si -odpar poborca -bo mam lotne czno i piciu wiolarzy. Ale daje mi, wasza dostojno, jaki znak do pana mego, Dagona?... -Zdejmij peruk i poka mu znak na swoim bie -rzek ksi. -A Dagonowi powiedz, emu takie same znaki porobi na caym ciele... -Syszycie blunierstwo?... -szepn poborca do swoich ludzi cofajc si ku brzegowi wrd niskich ukonw. Wsiad w czno, a gdy jego pomocnicy odbili i odsunli si na kilkadziesit krokw,wycignwszy rk pocz woa: -Oby was kurcz zapa za wntrznoci, buntownicy, bluniercy!... Std prosto jad do nastpcy tronu i opowiem mu, co si dzieje w jego dobrach... Potem wzi kij i zacz okada swoich ludzi za to, e nie ujli si za nim. -Tak bdzie z tob!... -woa groc Ramzesowi. Ksi dopad swego czna i wcieky kaza wiolarzowi goni za zuchwaym urzdnikiem lichwiarza. Ale jegomo w baraniej peruce rzuci kij i sam wzi si do wiose; jego za ludzie pomagali mu tak gorliwie, e pocig sta si niepodobnym. -Prdzej sowa dogoni jaskk, anieli my ich, mj pikny panie -rzek miejc si wiolarz Ramzesa. -Ale co wy, to nie musicie by miernikiem, tylko oficerem, moe nawet z gwardii jego witobliwoci. Zaraz walicie w eb! Znam si na tym, sam przez pi lat byem w wojsku. Zawsze waliem w eb albo w brzuch i nie najgorzej dziao mi si na wiecie. A jak mnie kto zwali, zaraz zrozumiaem, e musi by wielki... W naszym Egipcie (oby go nigdy nie opuszczali bogowie! )strasznie ciasno: miasto przy miecie, dom przy domu, czowiek przy czowieku. Kto chce jako tako obraca si w tej cibie, musi wali w eb. -Jeste onaty? -spyta ksi. -Phy! jak mam kobiet i miejsce na ptorejosoby, tom onaty, ale zreszt kawaler. Byem przecie w wojsku i wiem, e kobietajest dobra raz na dzie, i to nie zawsze. Zawadza. -A moe by ty poszed do mnie w sub? Kto wie, czyby aowa tego... -Za pozwoleniem waszej dostojnoci, ja zaraz zmiarkowaem, e wy moglibycie dowodzi pukiem, pomimo modej twarzy. Ale w sub do nikogo nie pjd. Jestem wolny rybak; dziad mj by (za przeproszeniem)pastuchem w Dolnym Egipcie, za nasz rd pochodzi od Hyksosw. Prawda, e wytrzsa si z nas gupie chopstwo egipskie, ale mnie na to miech bierze. Chop i Hyksos, mwi waszej dostojnoci, to niby w i byk. Chop moe chodzi za pugiem czy przed pugiem, ale Hyksos nikomu nie bdzie suy. Chyba w wojsku jego witobliwoci, bo to wojsko. Rozochocony wiolarz cigle mwi, ale ksi ju go nie sucha. W jego duszy coraz goniej odzyway si pytania bardzobolesne, gdy zupenie nowe. Wic te wysepki, okoo ktrych przepywa, naleay do jego majtnoci?... Dziwna rzecz, on wcale nie wiedzia, gdzie s i jakwygldaj jego folwarki. Wic w jego imieniu Dagon oboy chopw nowymi opatami, a ten szczeglny ruch, na jaki patrzy jadc wzdu brzegw, to byo zbieranie podatkw?... Chop, ktrego bito na brzegu, wida nie mia czym paci. Dzieci, ktre rzewnie pakay w odzi, byy sprzedane, po drachmie za gow na cay rok. A ta kobieta, ktra po pas weszaw wod i kla, to ich matka... Kobiety s bardzo niespokojne -mwi do siebie ksi. -Sara jest najspokojniejsza z kobiet, inne jednak lubi duo gada, pakai wrzeszcze... Przyszed mu na myl chop, ktry agodzi uniesienia swojej ony. Jego topili -i nie gniewa si; jej nic nie robili i pomimo to wrzeszczaa. Kobiety s bardzo niespokojne!... -powtarza. -Tak, nawet moja czcigodna matka... C to za rnica pomidzy ojcem imatk! Jego witobliwo wcale nie chce wiedzie, e opuciem armi dla dziewczyny, ale krlowa lubi zajmowa si nawet tym, e wziem do domu ydwk... Sara jest najspokojniejsz kobiet, jak znam. Za to Tafet gada, pacze i wrzeszczyza cztery... Potem przypomnia sobie ksi sowa onychopa, e ju miesic nie jedz zboa, tylko ziarna i korzonki lotosu. Ziarno jego jest jak mak; korzenie -takie sobie. On nie jadby tego nawet przez trzy dni z rzdu. Wreszcie kapani, zajmujcy si leczeniem,radz zmienia pokarm. Jeszcze w szkole mwiono mu, e trzeba jada miso obok ryb, daktyle obok pszenicy, figi obok jczmienia. Ale przez cay miesic ywi si ziarnami lotosu!... No a ko, krowa?... Ko i krowa lubi siano, a jczmienne kluskitrzeba im gwatem pcha w gardo. Zapewne wic i chopi wol karmi si ziarnami lotosu, a pszenne lub jczmienne placki, ryby i miso jedz bez smaku. Zreszt najpoboniejsi kapani, cudotwrcy, ni gdy nie dotykaj misa ani ryb. Widocznie magnaci i synowie krlewscypotrzebuj misa jak lwy i ory, a chopi -trawy jak w. Tylko... te nurzanie w wodzie za podatki?... Ech, albo to on raz, kpic si z towarzyszami, pakowa ich pod wod, a nawet sam si nurza?... Co przy tym byo miechu!... Nurzaniezabawa. A co si tyczy bicia kijem, ile razy jego w szkole bito kijem?... Jest to bolesne, ale wida nie dla wszelkiego stworzenia. Bity pies wyje i gryzie; bity w nawet nie obejrzy si. Tak samo wielkiego pana bicie moe bole, ale chop krzyczy tylko dlatego, aeby wykrzyczy si przy okazji. Nawet nie wszyscy krzycz, a onierze i oficerowie piewaj pod kijami. Mdre te uwagi nie potrafiy jednak zaguszy drobnego, ale dokuczliwego niepokoju w sercu nastpcy. Oto jego dzierawca Dagon naoy niesprawiedliwy podatek, ktrego chopi jupaci nie mogli! W tej chwili ksiciu nie chodzio o chopw,ale -o matk. Jego matka musi wiedzie o gospodarce Fenicjanina. Co ona powie na to synowi, jak spojrzy na niego, jak szyderczo umiechnie si?... A nie byaby kobiet, gdyby mu nie przypomniaa: -Wszak mwiam, Ramzesie, e ten Fenicjanin zrujnuje twoje majtki?... Gdyby zdrajcy kapani -myla ksi -ofiarowali mi dzi dwadziecia talentw, jutro wypdzibym Dagona, moi chopi nie dostawaliby kijw i nie byliby nurzani w wodzie, a matka nie artowaaby ze mnie. Dziesita... setna cz tych bogactw, jakie le w wityniach i pas chciwe oczy goych bw, na cae lata zrobiaby mnie czowiekiem niezalenym od Fenicjan... W tej chwili bysno w duszy Ramzesa dosy dziwne pojcie, e -midzy chopstwem i kapanami istnieje jaki gboki antagonizm. Przez Herhora -myla -powiesi si tamten chop na granicy pustyni... Na utrzymanie kapanw i wity ciko pracuje ze dwa miliony ludu egipskiego... Gdyby majtki kapaskie naleay do skarbu faraona, ja nie musiabym poyczapitnastu talentw i moi chopi nie byliby tak strasznie uciskani... Oto gdzie jest rdo nieszcz Egiptu i saboci jego krlw!... Ksi czu, e chopom dzieje si krzywda, wic dozna niemaej ulgi odkrywszy, e sprawcami zego s -kapani. Nie przyszo mu do gowy, e jego sd moe by mylny i niesprawiedliwy. Zreszt on nie sdzi, tylko oburza si. Gniew za czowieka nigdy nie zwraca si przeciw niemu samemu; jak godna panteranie re wasnego ciaa, lecz, krcc ogonem i tulc uszy, dokoa siebie wypatruje ofiary. ROZDZIA TRZYNASTY Wycieczki nastpcy tronu, podjte w celu odkrycia kapana, ktry ocali Sar, a ksiciu udzieli porady prawnej, miay nieoczekiwany rezultat. Kapan nie znalaz si, natomiast midzy egipskim chopstwem zaczy o Ramzesie kry legendy. Jaki czowiek pywa wieczorami ode wsi do wsi w drobnym czenku i opowiada chopom, e nastpcatronu uwolni ludzi, ktrym za napad na jego dom groziy kopalnie. Oprcz tego zbiurzdnika, ktry od chopw chcia wydoby niesprawiedliwy podatek. Dodawa w kocu nieznany czowiek, e ksi Ramzes znajduje si pod szczegln opiek boga Amona z pustyni zachodniej, ktry jestjego ojcem. Prosty lud chciwie sucha wieci, raz dlatego, e zgadzay si z faktami, po wtre, e opowiadajcy je czowiek sam wyglda na ducha: przypywa nie wiadomo skd i znika. Ksi Ramzes wcaleo swoich chopach nie mwi z Dagonem, nawet nie wzywa go do siebie. Czu wstyd wobec Fenicjanina, od ktrego wzi pienidze i jeszcze nieraz mg ich potrzebowa. Ale w kilka dni po awanturze z pisarzem Dagona bankier sam odwiedzi nastpc tronu, trzymajc co zasonitego w rkach. A gdy wszed do pokoju ksicia, uklk, rozwiza bia chustk i wyj z niej przeliczny zoty kielich. Kielich by wysadzany rnokolorowymi kamieniami i pokryty paskorzeb, ktra na podstawie przedstawiaa zbieranie i toczenie winogron, a na czaszy -uczt. -Przyjmij ten kielich, dostojny panie, od niewolnika twego -mwi bankier -i uywaj go sto... tysic lat... do skoczenia wiekw. Ale ksi zrozumia, o co chodzi Fenicjaninowi. Nie dotykajc przeto zotegodaru rzek z twarz surow: -Czy widzisz, Dagonie, te purpurowe blaski wewntrz kielicha?... -Zaprawd -odpar bankier -jakebym nie mia widzie tej purpury, ktra dowodzi, e kielich jest z najczystszego zota. -A ja ci mwi, e to jest krew dzieci zabieranych rodzicom -odpowiedzia gniewnie nastpca tronu. Odwrci si i wyszed do dalszych pokojw. -O Astoreth!... -jkn Fenicjanin. Usta mu posiniay, a rce zaczy dre tak, e ledwie zdy owin swj kielich w bia chust. W par dni pniej Dagon popyn ze swoim kielichem do folwarku Sary. Ubra si w szaty przetykane zotem, w gstej brodzie mia szklan kulk, z ktrej cieky wonnoci, a do gowy przypi dwa pira. -Pikna Saro -zacz -oby Jehowa zla na twoj rodzin tyle bogosawiestw, ile dzi pynie wody w Nilu. My, Fenicjanie, i wy, ydzi, jestemy przecie ssiadami i brami. Ja za takim arem miosnym pon do ciebie, e gdybynie naleaa do najdostojniejszego pana naszego, dabym za ciebie Gedeonowi (oby zdrw by! )dziesi talentw i pojbym ci za praw maonk. Taki jestem namitny! -Niech mnie Bg zachowa -odpara Sara -aebym potrzebowaa mie innego pana anieli ten mj, ktry jest. Ale skde to, zacny Dagonie, przysza ci ochota nawiedzi dzisiaj suebnic pask? -Powiem ci prawd, jakby bya Tamar, on moj, ktra cho rodowita crka Sydonu, cho wniosa mi duy posag, jest ju stara i niewarta zdejmowa ci sandaw. -W miodzie, pyncym z ust waszych, jest duo piounu -wtrcia Sara. -Mid -prawi Dagon siadajc -niech bdzie dla ciebie, a pioun niech moje zatruwa serce. Pan nasz, ksi Ramzes (oby y wiecznie! ), ma lwie usta i spi przebiego. Raczy mi wypuci w dzieraw swoje majtki, co odek mj napenio radoci; ale nie ufa mi tak, e panw i najwyszych A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA@P5cABcBCcDq,cEU;ja ze zgryzoty po caych nocach nie sypiam, tylko wzdycham i zami oblewam oe moje, w ktrym oby ty wesp ze mn spoczywaa, Saro, zamiast mojej maonki Tamary, ktra podliwoci ju we mnie rozbudzi nie moe. -Nie to chcielicie mwi -przerwaa zarumieniona Sara. -Ja ju nie wiem, co chc mwi od czasu, gdym ujrza ciebie i gdy nasz pan, ledzc moje czynnoci na folwarkach, pobi kijem i odebra zdrowie mojemu pisarzowi, ktryzbiera od chopw podatek. Przecie ten podatek nie dla mnie Saro, tylko dla naszegopana... Przecie nie ja bd jad figi i pszenne chleby z tych dbr, tylko ty, Saro, i nasz pan... Przecie ja daem pienidze panu, a tobie klejnoty, wic dlaczego pode chopstwo egipskie ma zuboa naszego pana i ciebie, Saro? Aeby za zrozumiaa,jak mocno wzburzasz moj krew dla siebie,i aeby dowiedziaa si, e z tych paskich majtkw ja nic mie nie chc, tylko wam wszystko oddaj, wemij, Saro, ten kielich szczerozoty, wysadzany kamieniami i okryty rzeb, ktrej dziwilibysi sami bogowie... To mwic Dagon wydoby z biaej chusty kielich nie przyjty przez ksicia. -Ja nawet nie chc, Saro -mwi -aeby tyten zoty kielich miaa w domu i dawaa z niego pi naszemu panu. Ty oddaj ten szczerozoty kielich twojemu ojcu Gedeonowi, ktrego kocham jak brata. I ty,Saro, powiedz ojcu twemu takie sowa: Dagon, twj blinicy brat, nieszczliwy dzierawca majtkw nastpcy tronu, jest zrujnowany. Wic pij, mj ojcze, z tego kielicha i myl o twoim bliniaczym bracie Dagonie, i pro Jehowy, aeby nasz pan, ksi Ramzes, nie rozbija jemu pisarzw i nie buntowa chopw, ktrzy ju i tak nie chc paci podatku. Ty za Saro, wiedz o tym, e gdyby kiedy dopucia mnie do poufaoci ze sob, dabym tobie dwa talenty, a twojemu ojcu talent. I jeszcze wstydzibym si, e daj ci tak mao, bo ty warta, aeby pieci ci sam faraon i nastpca tronu, i dostojny ministerHerhor, i najwaleczniejszy Nitager, i najbogatsi bankierowie feniccy. W tobie jesttaki smak, e ja, gdy widz ci -omdlewam,a gdy ci nie widz, zamykam oczy i oblizuj si. Ty jeste sodsza od fig, bardziej pachnca od r... Ja bym da tobie pi talentw... We ten kielich Saro... Sara usuna si ze spuszczonymi oczyma. -Nie wezm kielicha -odpara -bo pan mj zabroni mi od kogokolwiek przyjmowa darw. Dagon osupia i patrzy na ni zdziwionymioczyma. -Ty chyba nie wiesz, Saro, co jest wart tenkielich'?... Wreszcie ja daj go twojemu ojcu, memu bratu... -Nie mog przyj... -szepna Sara. -Gwatu!... -krzykn Dagon. -Wic ty, Saro,zapacisz mi za ten kielich innym sposobem,nie mwic twojemu panu... Przecie taka pikna jak ty kobieta musi posiada zoto i klejnoty i powinna mie swego bankiera, ktry by jej dostarcza pienidze, kiedy jejsi podoba, nie za tylko wwczas, gdy jej pan zechce?... -Nie mog!... -szepna Sara nie ukrywajc wstrtu dla Dagona. Fenicjanin w okamgnieniu zmieni ton i rzek miejc si: -Bardzo dobrze, Saro!... Ja tylko chciaem przekona si, czy ty jeste wierna naszemu panu. I widz, e jeste wierna, chocia gupi ludzie gadaj... -Co? -wybuchna Sara rzucajc si ku Dagonowi z zacinitymi piciami. -A cha! cha!... -mia si Fenicjanin. -Jaka szkoda, e tego nie sysza i nie widzia nasz pan... Ale ja jemu kiedy opowiem, gdy bdzie dobrze usposobiony, e ty nie tylko jeste mu wierna jak pies, ale nawet nie chciaa przyj zotego kielicha, poniewaon nie kaza ci przyjmowa prezentw... A ten kielich, wierz mi, Saro, skusiby niejedn kobiet... I niema kobiet... Dagon posiedzia jeszcze chwil podziwiajccnot i posuszestwo Sary, wreszcie poegna si z ni bardzo czule, wsiad w swoj d z namiotem i odpyn do Memfis. Im czno dalej odsuwao si od folwarku, z twarzy Fenicjanina znika umiech, a wystpowa wyraz gniewu. A gdy dom Sary ukry si za drzewami, Dagonpowsta i podnisszy rce do gry pocz woa: -O Baal Sydon, o Astoreth!... pomcijcie mojzniewag nad przeklt crk Judy... Niech przepadnie jej zdradziecka pikno jak kropla deszczu w pustyni... Niechaj chorobystocz jej ciao, a szalestwo opta dusz... Niech jej pan wygna j z domu jak parszyw wini... A jak dzisiaj odtrcia mj kielich, tak niech przyjdzie czas, aebyludzie odtrcali jej wysch rk, gdy bdzie ebra, spragniona, o kubek mtnej wody... Potem plu i mrucza niezrozumiae a straszne wyrazy, a na chwil czarny obok zakry soce, a woda w pobliu odzi pocza mci si i wydyma w due fale. Gdy skoczy, soce znowu zajaniao, ale rzeka jeszcze niepokoia si, jakby poruszy j nowy przybr. Wiolarze Dagona zlkli si i przestali piewa, lecz oddzieleni od swego pana cian namiotu, nie spostrzegli jego praktyk. Od tej pory Fenicjanin nie pokazywa si nastpcy tronu. Lecz gdy pewnego dnia ksi przyszed do swojej willi, zasta w pokoju sypialnym pikn szesnastoletni tancerk fenick, ktra za cay strj miaa zot obrcz na gowie i delikatny jak pajczyna szal na ramionach. -Kt ty jeste? -zapyta ksi. -Jestem kapank i twoj suebnic, a przysa mnie pan Dagon, aebym wyposzya twj gniew na niego. -Jake potrafisz to zrobi? -O tak... Sid tutaj -mwia sadowic go nafotelu -ja stan na palcach, aeby zrobi si wysz anieli twj gniew, i tym szalem, ktry jest powicony, bd odpdza od ciebie ze duchy... A kysz!... a kysz!... -szeptaa taczc wkoo Ramzesa. -Niech moje rce zdejm ponuro z wosw twoich... niech moje pocaunki przywrc jasne spojrzenie oczom twym... niech bicie mego serca napeni muzyk uszytwoje, panie Egiptu... A kysz!... a kysz!... on nie wasz, ale mj... Mio potrzebuje takiej ciszy, e wobec niej nawet gniew musi umilkn. Taczc bawia si wosami Ramzesa, obejmowaa go za szyj, ca owaa w oczy. Wreszcie zmczona siada u ng ksicia i, oparszy gow na jego kolanach,bystro przypatrywaa mu si dyszc rozchylonymi ustami. -Ju nie gniewasz si na twego sug Dagona?... -szeptaa gaszczc twarz ksicia. Ramzes chcia j pocaowa w usta, lecz zerwaa si z jego kolan i ucieka woajc:-O nie, nie mona!... -Dlaczego? -Jestem dziewic i kapank wielkiej bogini Astoreth... Musiaby bardzo kocha i czci moj opiekunk, zanim byoby ci wolno pocaowa mnie. -A tobie wolno?... -Mnie wszystko wolno, bo ja jestem kapanka i przysigam zachowa czysto.-Wic po ce tu przysza? -Rozpdzi gniew twj. Zrobiam to i odchodz. Bd zdrw i zawsze dobry!... -dodaa z przejmujcym wejrzeniem. -Gdzie mieszkasz?... jak si nazywasz?... -pyta ksi. -Nazywam si Pieszczota. A mieszkam... Ech, po co mam mwi. Jeszcze nieprdko przyjdziesz do mnie. Skina rk i znika, a ksi, jak odurzony, nie ruszy si z fotela. Gdy. za po chwili wyjrza oknem, zobaczy bogat lektyk, ktr czterej Nubijczycy szybko nieli w stron Nilu. Ramzes nie aowa odchodzcej: zdziwia go, ale nie porwaa. Sara jest spokojniejsza od niej -myla -i adniejsza. Zreszt... zdaje mi si, e ta Fenicjanka musi by zimna, a jej pieszczotywyuczone. Lecz od tej chwili ksi przesta gniewa si na Dagona, tym bardziej e gdy raz by u Sary, przyszli do niego chopi i dzikujc za opiek owiadczyli, e Fenicjanin ju nie zmusza ich do pacenia nowego podatku. Tak byo pod Memfisem. Za to w dalszych folwarkach ksicy dzierawca wetowa sobie straty. ROZDZIA CZTERNASTY W miesicu Choiak od poowy wrzenia do poowy padziernika, wody Nilu stany najwyej i zacz si nieznaczny opad. W ogrodach zbierano owoce tamaryndowe, daktyle i oliwki, a drzewa zakwity po raz drugi. W tym czasie jego witobliwo Ramzes XII opuci swj soneczny paac pod Memfisem i z wielk wit, na kilkudziesiciu strojnych statkach popyn do Teb dzikowa tamtejszym bogom za dobry wylew, a zarazem zoy ofiary w grobach wiecznie yjcych przodkw... Najdostojniejszy wadca bardzo askawie poegna syna swego i nastpc; ale kierunek spraw pastwowych, na czas nieobecnoci, powierzy Herhorowi. Ksi Ramzes tak mocno odczu ten dowdmonarszej nieufnoci, e przez trzy dni niewychodzi ze swojej willi i nie przyjmowa pokarmw, tylko paka. Pniej przesta si goli i przenis si na folwark Sary, aeby unikn stykania si z Herhorem i dokuczy matce, ktr uwaa za przyczyn swoich nieszcz. Zaraz na drugi dzie w tym ustroniu odwiedzi go Tutmozis cignc za sob dwie odzie muzykw i tancerek, a trzeci napenion koszami jada i kwiatw tudzie dzbanami wina. Ale ksi kaza odjecha precz muzyce i tancerkom, a wziwszy do ogroduTutmozisa rzek: -Zapewne wysaa ci tu matka moja (oby ya wiecznie! )w celu oderwania mnie od ydwki?... Ot powiedz jej dostojnoci, echoby Herhor zosta nie tylko namiestnikiem, ale nawet synem mego ojca,ja robi bd to, co mi si podoba... Znam si na tym... Dzi chc mnie pozbawi Sary, a jutro wadzy... Przekonam ich, e ja nie wyrzekam si niczego. Ksi by rozdraniony, Tutmozis wzrusza ramionami, wreszcie odpar: -Jakwicher odnosi ptaka na pustyni, tak gniew wyrzuca czowieka na brzegi nie-sprawiedliwoci. Czy moesz dziwi si kapanom, e nie ciesz si, i nastpca tronu zwiza swoje ycie z kobiet innej ziemi i wiary? Prawda, e nie podoba im siSara, tym wicej e masz j jedn; gdyby posiada kilka kobiet rozmaitych, jak wszyscy modzi szlachcice, nie zwracano by uwagi na ydwk. Lecz c oni zrobili jej zego?... Nic. Owszem, nawet jaki kapan broni jej przed rozjuszonym tumem napastnikw, ktrych tobie podobao si wydoby z wizienia... -A moja matka?... -wtrci nastpca. Tutmozis rozemia si. -Twoja czcigodna matka -prawi -kocha ci jak wasne oczy i serce. Juci i jej nie podoba si Sara, ale wiesz, co mi raz powiedziaa jej dostojno?... Oto aebym odbi ci Sar!... Widzisz, jaki zrobia sobie art?... Na co ja odpowiedziaem rwnie artem: Ramzes darowa mi sfor goczych psw i dwa konie syryjskie, gdy mu si sprzykrzyy; moe wic kiedy oddami i swoj kochank, ktr bd musia przyj zapewne z dodatkiem... -Ani myl o tym. Nikomu dzi nie oddabym Sary wanie dlatego, e z jej powodu mj ojciec nie mianowa mnie namiestnikiem. Tutmozis krci gow. -Bardzo si mylisz -odpar. -Tak si mylisz,e a mnie to przestrasza. Czyliby naprawd nie rozumia powodw nieaski, ktre zna kady owiecony czowiek w Egipcie?... -Nic nie wiem... -Tym gorzej -mwi zakopotany Tutmozis. -Nie wiesz wic, e od czasu manewrw onierze, osobliwie greccy, w kadym szynku pij za twoje zdrowie... -Na to przecie dostali pienidze. -Tak, ale nie na to, aeby woa na cay gos, e gdy nastpisz po jego witobliwoci (oby y wiecznie! ), rozpoczniesz wielk wojn, po ktrej zajdzmiany w Egipcie... Jakie zmiany?... I kto, za ycia faraona, omieli si mwi o planach jego nastpcy?... Teraz ksi spospnia. -To jedno, ale powiem ci i drugie -prawi Tutmozis -bo ze jak hiena nigdy nie chodzi w pojedynk. Czy wiesz, e midzy chopstwem piewaj o tobie pieni, jak uwolnie napastnikw z wizienia, a co gorsza, znowu mwi, e gdy nastpisz po jego witobliwoci, bd zniesione podatki?... Trzeba za doda, e ile razy midzy chopstwem zaczynano gada o niesprawiedliwoci i podatkach, zawsze nastpoway rozruchy. I albo zewntrzny nieprzyjaciel wpada do osabionego pastwa, albo Egipt dzieli si na tyle czci, ilu byo nomarchw... Sam wreszcieosd: czy jest rzecz stosown, aeby w Egipcie jakiekolwiek imi czciej byo wymawane anieli faraona?... I aeby ktokolwiek stawa midzy ludem a naszym panem?... Gdyby za pozwoli, opowiedziabym ci, jak na t spraw zapatruj si kapani... -Ale, rozumie si, mw... -Ot jeden wielce mdry kapan, ktry ze szczytu wityni Amona zajmuje si dostrzeganiem niebieskich obrotw, wymyli tak przypowie. Faraon jest socem, a nastpca tronu ksiycem. Gdy za wietlanym bogiem z daleka posuwa si ksiyc, mamy jasno we dnie i jasno w nocy. Gdy ksiyc chce by zanadto blisko soca, wwczas znika sam i noce s ciemne. Ale jeeli zdarzy si tak, e ksiyc stanie przed socem, wtedy robi si zamienie, wielki popoch dlawiata. -I wszystkie te paplaniny -przerwa Ramzes -dochodz do uszu jego witobliwoci?... Biada gowie mojej!... Bodajbym nigdy nie by synem krlewskim!...-Faraon, jako bg ziemski, wie o wszystkim; ale jest zanadto potny, aby mia zwaa na pijackie okrzyki onierstwa albo na szepty chopw. On rozumie, e kady Egipcjanin odda za niego ycie, a ty najpierwej. -Prawd rzeke!... -odpar stroskany ksi. -W tym wszystkim jednak widz now nikczemno i obud kapanw -doda oywiajc si. -Wic to ja zasaniammajestat pana naszego, bo uwalniam niewinnych z wizienia albo nie pozwalam memu dzierawcy drczy chopw niesprawiedliwym podatkiem?... Ale kiedy jego dostojno Herhor rzdzi armi, mianuje dowdcw, ukada si z obcymi ksity, a memu ojcu kae spdza dni na modlitwach... Tutmozis zasoni uszy i tupic nogami zawoa: -Milcz ju, milcz!... kade twoje sowo jest blunierstwem... Pastwem rzdzi tylko jego witobliwo, i cokolwiek dzieje si na ziemi, pochodzi z jego woli. Herhor za jest sug faraona i robi to, co mu pan kae... Kiedy sam przekonasz si... Oby sowa moje nie byy le zrozumiane!... Ksi tak spospnia, e Tutmozis przerwa rozmow i czym prdzej poegna przyjaciela. Gdy wsiad do swej dki opatrzonej baldachimem i firankami, gboko odetchn i wypiwszy spory kielichwina, pocz rozmyla: Brr!... dzikuj bogom, e nie dali mi takiego charakteru, jaki ma Ramzes. Jest tonajnieszczliwszy czowiek w najszczliwszych warunkach... Mgby mie najpikniejsze kobiety z Memfisu, a pilnuje si jednej, aby dokuczy matce! Tymczasem on nie matce dokucza, ale tym wszystkim cnotliwym dziewicom i wiernym onom, ktre usychaj z tsknoty, e nastpca tronu, a w dodatku przeliczny chopak, nie odbiera im cnoty albo nie zmusza ich do niewiernoci. Mgby nie tylko pi, ale nawet kpa si w najlepszymwinie, a tymczasem woli ndzne piwo onierskie i suchy placek natarty czosnkiem. Skd te chopskie upodobania? nie rozumiem. Chyba czcigodna pani Nikotrisw najniebezpieczniejszym czasie zapatrzyasi na jedzcych robotnikw? Mgby te od witu do nocy nic nie robi. Gdyby chcia, nawet karmiliby go najznakomitsi panowie, ich ony, siostry i crki. Lecz on nie tylko sam wyciga rk po jado, ale jeszcze na utrapienie szlachetnej modziey sam si myje, sam si ubiera, a jego fryzjer po caych dniachapie ptaki w sida i marnuje zdolnoci. O Ramzesie! Ramzesie!... -westchn elegant. -Czy podobna, aeby przy takim ksiciu rozwina si moda? My przecie od roku nosimy takie same fartuszki, a peruki utrzymuj si tylko dziki dworskim dygnitarzom, bo Ramzes wcale peruk nie chce nosi, co jest wielkim ponieniem dla szlacheckiego stanu. A wszystko to... brr!... robi przeklta polityka... O jak szczliwy jestem, e nie potrzebuj zgadywa: co myl w Tyrze albo Niniwie, troszczy si o od dla wojska, rachowa, ilu ludzi przybyo czy ubyo Egiptowi i jakie mona wybra podatki? Straszna rzecz powiedzie sobie, e mj chop nie tyle mi paci, ile ja potrzebuj i wydaj, lecz -na ile pozwala przybr Nilu. Ojciec Nil przecie nie pyta moich wierzycieli: co ja im jestem winien?... Tak rozmyla wykwintny Tutmozis i zotymwinem krzepi stroskanego ducha. A zanim czno przypyno do Memfis, zmg go tak ciki sen, e niewolnicy musieli swego pana do lektyki przenie na rkach. Po odejciu Tutmozisa, ktre wygldao na ucieczk, nastpca tronu gboko zamyli si, nawet poczu trwog. Ksi by sceptykiem, jako wychowaniec najwyszych szk kapaskich i czonek najwyszej arystokracji. Wiedzia, e gdy yszych A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAFPcGokcHcIj, PJ,8:2jedni kapani przez wielomiesiczne posty i umartwienia sposobi si do wywoywania duchw, inni -nazywaj duchy przywidzeniem albo oszustwem. Widywa te, e wity w, Apis, przed ktrym pada na twarz cay Egipt, dostawa nieraztgie kije od najniszych kapanw, ktrzy mu podawali pasz i podstawiali krowy. Rozumia wreszcie, e jego ojciec, Ramzes XII, ktry dla posplstwa by wiecznie yjcym bogiem i wszechwadnym panem wiata, jest naprawd takim jak inni czowiekiem, tylko troch wicej schorowanym ni inni starcy i bardzo ograniczonym przez kapanw. Wszystko to wiedzia ksi i z wielu rzeczy drwi w duchu, a nawet publicznie. Lecz cay jego libertynizm upada wobec faktycznej prawdy, e -z tytuw faraona artowa nie wolno nikomu!... Ramzes zna histori swego kraju i pamita, e w Egipcie wiele rzeczy przebaczono wielkim. Wielki pan mg zepsu kana, zabi ukradkiem czowieka, drwi po cichu z bogw, bra prezenta od posw obcych mocarstw... Ale dwa grzechybyy niedopuszczalne: zdrada kapaskich tajemnic i zdrada faraona. Czowiek, ktry popeni jedno lub drugie, znika, czasami po upywie roku, spord sug i przyjaci.Ale gdzie si podziewa i co si z nim dziao?... o tym nawet mwi nie miano. Ot Ramzes czu, e znajduje si na podobnej pochyoci, od czasu gdy wojsko ichopi zaczli wymawia jego imi i rozprawia o jakowych jego planach, zmianach w pastwie i przyszych wojnach.Mylc o tym ksi doznawa wraenia, ejego, nastpc tronu, bezimienny tum ndzarzy i buntownikw gwatem pcha na szczyt najwyszego obelisku, skd mona tylko zlecie i rozbi si na miazg. Pniej, gdy po najduszym yciu ojca zostanie faraonem, bdzie mia prawo i rodki dokona wielu takich czynw, o ktrych nikt w Egipcie nie pomylaby bez zgrozy. Ale dzi musi naprawd strzec si, aby go nie uznano za zdrajc i buntownika przeciw zasadniczym ustawom pastwa. W Egipcie by jeden jawny wadca: faraon. On rzdzi, on chcia, on myla za wszystkich, i biada temu, kto omieliby siwtpi gono o wszechpotdze faraona albo mwi o jakich swoich zamiarach czy choby o zmianach w ogle. Plany robiy sitylko w jednym miejscu: w sali, gdzie faraon sucha zda czonkw rady przybocznej i wypowiada jej swoje opinie. Wszystkie te zmiany mogy wyj tylko stamtd. Tam pona jedyna widoczna lampa mdroci pastwowej, ktrej blask owietla cay Egipt. Ale i o tym bezpieczniej byo milcze. Wszystkie te uwagi z szybkoci wichru przelatyway przez gow nastpcy, gdy siedzia na kamiennej awce ogrodu Sary, pod kasztanem, i patrzy na otaczajcy go krajobraz. Woda Nilu ju odrobin opada i pocza robi si przezroczyst jak kryszta. Ale jeszcze cay kraj wyglda niby zatoka morska gsto usiana wyspami, na ktrych wznosiy si budynki, ogrody warzywne i owocowe, a gdzieniegdzie kpy drzew wielkich, sucych do ozdoby. Dokoa wszystkich tych wysp wida byo urawie zkubami, za pomoc ktrych nadzy ludzie miedzianej barwy, w brudnych przepaskachiczepkach, czerpali wod z Nilu i kolejno wlewali j do coraz wyej pooonych studzien. Szczeglnie jedna taka miejscowo odbia si w pamici Ramzesa. By to stromy pagrek, na ktrego zboczu pracoway trzyurawie: jeden wlewa wod z rzeki do studni najniszej; drugi czerpa z najniszej i podnosi o par okci wyej, do studni redniej; trzeci ze redniej przelewa wod w studni najwysz, pooon ju na szczycie pagrka. Tam za kilku rwnie nagich ludzi czerpao wod konwiami i polewao zagony jarzyn albo za pomoc rcznych sikawek skrapiao drzewa. Ruchy urawi, zniajcych si i podnoszcych, nachylenia kubw, wytryskisikawek byy tak rytmiczne, e ludzi, ktrzy je wywoywali, mona byo uwaa za automaty. aden z nich nie przemwi doswego ssiada, nie zmieni miejsca, nie obejrza si, tylko pochyla si i wyprostowywa zawsze w ten sam sposb od rana do wieczora, od miesica do miesica, a zapewne od dziecistwa do mierci. I to takie twory -myla ksi patrzc naprac rolnikw -takie twory chc zrobi mnie wykonawc swoich przywidze!... Jakich zmian mog oni da w pastwie? Chyba, aeby ten, kto czerpie wod do niszej studni, przeszed do wyszej albo zamiast polewa grzdy kubem, skrapia drzewa sikawk?... Gniew bi mu do gowy, a upokorzenie przygniatao go na myl, e on, nastpca tronu, dziki bajkom takich oto istot, cae ycie kiwajcych si nad studniami mtnej wody, nie zosta namiestnikiem! W tej chwili usysza midzy drzewami cichy szelest i -delikatne rce opary si najego ramionach. -C, Saro? -spyta ksi nie odwracajc gowy. -Smutny jeste, panie mj?... -odpara. -Nietyle ucieszy si Mojesz widokiem ziemi obiecanej, ile ja, gdy powiedzia, e sprowadzasz si tu, aby ze mn mieszka. Lecz ju dob jestemy razem, a jeszcze nie widziaam twego umiechu. Nawet nie mwisz do mnie, ale chodzisz ponury, a w nocy nie piecisz mnie, tylko wzdychasz. -Mam zmartwienie. -Powiedz mi je. Zgryzota jest jak skarb dany do przechowania. Pki strzeemy jej sami, nawet sen ucieka od nas i dopiero wtedy robi si lej, gdy znajdziemy drugiego stra. Ramzes obj j i posadzi przy sobie na awce. -Kiedy chop -rzek z umiechem -nie zdyprzed wylewem zebra z pola, ona mu pomaga. Ona pomaga mu te doi krowy, nosi mu jado za dom, myje go, gdy wrci od pracy. Std urosa wiara, e kobieta moe uly kopotw mczynie. -Ty w to nie wierzysz, panie?... -Ksicym troskom -odpar Ramzes -nie poradzi kobieta, nawet tak mdra i wadna jak moja matka... -Przebg! jakie one s, powiedz mi? -nalegaa Sara tulc si do ramienia nastpcy. - Wedug naszych poda, Adam opuci raj dla Ewy; a przecie on by chybanajwikszym krlem najpikniejszego krlestwa... Ksi zamyli si, po chwili zacz: -I nasi mdrcy ucz, e niejeden mczyzna wyrzek si dostojestw dla kobiety. Ale nie sycha, aeby ktry zyska co wielkiego przez kobiet; chyba jaki wdz, ktremu faraon odda crk wraz z duym posagiem i urzdem. Ale pomc do wydwignicia si czy to na wysze stanowisko, czy choby tylko z kopotw, kobieta nie potrafi. -Bo moe nie kocha jak ja ciebie, panie... -szepna Sara. -Wiem, e mnie kochasz nad podziw... Nigdynie daa ode mnie darw ani opiekowaa si takimi, ktrzy nie wahaj si szuka kariery nawet pod kami kochanek ksicych. Jeste agodniejsza od jagnicia i cicha jak noc nad Nilem; pocaunki twoje s jak wonnoci z kraju Punt, a ucisk twj sodki jak sen strudzonego. Nie miam miary na twoj pikno ani sw na zalety. Jeste dziwowiskiem midzy kobietami, ktrych wargi s pene niepokoju, a mio kosztuje drogo. Lecz przy caej doskonaoci swojej, w czym ty moesz uly mym troskom? Czy sprawisz, aby jego witobliwo zrobi wielk wypraw na Wschd, a mnie mianowa wodzem? Czy dasz mi cho aby korpus Menfi, o ktry prosiem, albo uczynisz mnie w imieniu faraona rzdc nad Dolnym Egiptem? A czy sprawisz, aby wszyscy poddani jego witobliwoci myleli i czuli jak ja, jego najwierniejszy?... Sara spucia rce na kolana i smutnie szeptaa: -To prawda, e nie mog... Nic nie mog!... -Owszem, wiele moesz... moesz mnie rozweseli -odpar umiechajc si Ramzes.- Wiem, e uczya si taczy i gra. Zdejm wic te powczyste szaty, ktre przystoj kapankom pilnujcym ognia, i ubierz si w przejrzysty mulin jak... tancerki fenickie... i tak tacz, i tak mnie pie jak one... Sara schwycia go za rce i z pomieniami w oczach krzykna: -Ty wdajesz si z takimi wszetecznicami?... Powiedz... niech si dowiem o mojej ndzy...A potem odeszlij mnie do ojca, w nasz dolin pustynn, w ktrej obym ci nie byaujrzaa!... -No, no... uspokj si -mwi ksi bawicsi jej wosami. -Musz przecie widywa tancerki, jeeli nie przy ucztach, to na uroczystociach krlewskich albo podczas naboestw w wityni. Ale one wszystkie razem nie obchodz mnie tyle co ty jedna, wreszcie... ktra z nich mogaby dorwnatobie? Ty masz ciao jak posg Izydy rzebione z koci soniowej, a z tamtych kada ma jak skaz. Jedne s zbyt tuste, inne maj chude nogi albo brzydkie rce, a jeszcze inne nosz przyprawne wosy. Ktra z nich jest jak ty?... Gdyby bya Egipcjank, wszystkie witynie ubiegayby si, aby posiada ci za przodownic swych chrw. Co mwi, gdyby teraz ukazaa si w Memfisie w przejrzystej sukni, kapani pogodziliby si z tob, byle chciaa przyjmowa udzia w procesjach. -Nam, crkom Judy, nie wolno nosi nieskromnych sukien... -Ani taczy, ani piewa`?... Po ce si tego uczya? -Tacz nasze kobiety i dziewczta same zesob, na chwa Panu, nie za po to, aby wmskich sercach zasiewa ogniste ziarna podliwoci. A piewamy... Zaczekaj, panie mj, ja ci zapiewam. Podniosa si z awki i odesza w stron domu. Wkrtce ukazaa si z powrotem. Za ni moda dziewczyna, o wylknionych czarnych oczach, niosa arf. -Co to za dziewczyna? -spyta ksi. -Czekaj no, ja gdzie widziaem to spojrzenie?... Aha, kiedym tu by ostatnim razem, ta wystraszona dziewczyna przypatrywaa mi si z krzakw... -To moja krewna i suebnica, Ester -odpara Sara. -Mieszka u mnie ju miesic, ale boi si was, panie, wic zawsze ucieka. Moe by, e kiedy przypatrywaa si wam spomidzykrzakw. -Moesz odej, moje dziecko -rzek ksido skamieniaej dziewczyny. A gdy skrya si za drzewami, doda: -Ona take ydwka`?... A tene str twegodomu, ktry rwnie patrzy na mnie jak baran na krokodyla? -To jest Samuel, syn Ezdreasza, take mj krewny. Wziam go na miejsce Murzyna, ktremu, panie, da wolno. Wszak pozwolie mi wybiera sugi?... -Ale tak. To ju chyba i dozorca parobkw jest ydem, bo ma t cer i rwnie patrzy tak pokornie, jak by aden Egipcjanin nie potrafi. -Tamten -odpowiedziaa Sara -jest Ezechiel,syn Rubena, krewny mego ojca. Czy nie podoba ci si, mj panie?... To s bardzo wierni sudzy twoi. -Czy podoba mi si! -rzek markotny ksi bbnic palcami w awk. -On nie po to tu jest, aeby mi si podoba, lecz aby pilnowa twego dobra... Nic mnie zreszt nie obchodz ci ludzie... piewaj, Saro. Sara klka na murawie u stp ksicia i wziwszy na arfie par akordw zacza: -Gdzie jest ten, ktry by nie mia troski? Gdzie ten ktry zabierajc si do snu miaby prawo rzec: oto dzie, ktry spdziem bez smutku? Gdzie czowiek, ktry by kadc si do grobu powiedzia: ycie moje upyno bez boleci i trwogi jak pogodny wieczr nad Jordanem. Lecz jake wielu takich, ktrzy co dzie chleb swj oblewaj zami, a ich dom peenwestchnie. Pacz jest pierwszym gosem czowieka natej ziemi, a jk ostatnim poegnaniem. Peen strapienia wchodzi w ycie, peen alu zstpuje na miejsce odpoczynku, a niktgo nie pyta, gdzie by chcia zosta? Gdzie jest ten, ktry nie zazna goryczy bytu? Azali jest nim dzieci, ktrego matk mier porywa, albo niemowl, ktremu przynalen pier gd wyssa pierwej, nim zdyo przyoy usta swoje? Gdzie jest czowiek pewny losu, ktry niezmruonym okiem wygldaby swego jutra? Czy ten, co pracujc na roli, wie, enie w jego mocy jest deszcz i nie on wskazuje drog szaraczy? Czy kupiec, ktry bogactwo swe oddaje wiatrom, nie wiadomo skd przychodzcym, a ycie powierza fali nad gbi, ktra wszystko pochania i nic nie zwraca? Gdzie jest czowiek bez niepokoju w duszy?Jestli nim myliwiec, ktry goni prdk sarn, a spotyka na swej drodze lwa miejcego si ze strzay? Jestli nim onierz, ktry w utrudzeniu idzie do sawy, a znajduje las ostrych wczni, i miecze ze piu, krwi aknce? Jestli nim wielki krl, ktry pod purpur nosi cik zbroj, bezsennym okiem ledzi zastpy przemonych ssiadw, a uchem chwyta szmer kotary, aby we wasnym namiocie nie powalia go zdrada? Przeto serce ludzkie na kadym miejscu i o kadej porze jest przepenione tsknoci. W pustyni grozi mu lew i skorpion, w jaskiniach smok, midzy kwiatami mija jadowita. Przy socu chciwy ssiad rozmyla, jak by umniejszy mu ziemi, w nocy przebiegy zodziej macadrzwi do jego komory. W dziecistwie jest niedony, w staroci pozbawiony mocy, wpeni si okrony niebezpieczestwem jak wieloryb przepaci wodn. Przeto, o Panie, Stworzycielu mj, ku Tobie zwraca si umczona dusza ludzka. Ty j wywid na ten wiat peen zasadzek. Ty w niej zaszczepi trwog mierci, Ty zamkn wszelkie drogi spokoju, wyjwszy tej, ktra do Ciebie prowadzi. A jak dzieci stpa nie umiejce chwyta si szat matki, aby nie upa, tak mizerny czowiek wyciga rce do Twego miosierdzia i wydobywa si z niepewnoci. Sara umilka, ksi zamyli si i rzek pochwili: -Wy, ydzi, jestecie nard pospny. Gdyby w Egipcie tak wierzono jak uczy wasza pie, nikt nie miaby si nad brzegami Nilu. Moni ukryliby si ze strachu w podziemiach wity, a lud, zamiast pracowa, uciekby do jaski i stamtd wyglda zmiowania, ktre by zreszt nie nadeszo. Nasz wiat jest inny: wszystko w nim mona mie, ale wszystko trzeba zrobi samemu. I nasi bogowie nie pomagaj mazgajom. Schodz na ziemi dopiero wwczas, gdy bohater, ktry odway si na czyn nadludzki, wyczerpie wszystkie siy. Tak byo z Ramzesem Wielkim, gdy rzuci si midzy dwa tysice piset nieprzyjacielskich wozw, z ktrych kady dwiga trzech wojownikw. Dopiero wtedy niemiertelny ojciec Amon poda mu rk i dokoczy pogromu. Lecz gdyby, zamiast walczy, zacz czeka na opiek waszego boga, ju dawno nad brzegami Nilu Egipcjanin chodziby tylko z kubem i ceg, a ndzni Chetowie z papirusami i kijmi! Dlatego, Saro, prdzej twoje wdziki anielitwoja pie rozproszy moj trosk. Gdybymtak poczyna sobie, jak ucz ydowscy mdrcy, i czeka na pomoc z nieba, wino uciekaoby od moich ust, a kobiety od moichdomw. Nade wszystko za nie mgbym by nastpc faraona jak moi przyrodni bracia,z ktrych jeden nie przejdzie pokoju bez oparcia si na dwu niewolnikach, a drugi skacze po drzewach. ROZDZIA PITNASTY Na nastpny dzie Ramzes wysa swego Murzyna z rozkazami do Memfis, a okoo poudnia, od strony miasta, do folwarku Sary przybia dua d, napeniona greckim onierstwem w wysokich hemachi poyskliwych pancerzach. Na komend szesnastu ludzi uzbrojonych w tarcze i krtkie wcznie wysiado na brzeg i uszykowao si we dwa szeregi. Ju mieli maszerowa do domu Sary, gdy zatrzyma ich drugi posaniec ksicia, ktry rozkaza onierzom zosta na brzegu, a tylko naczelnego ich wodza, Patroklesa, wezwa do nastpcy tronu. Stanli i stali bez ruchu, jak dwa rzdy kolumn obitych byszczc blach. Za posacem poszed Patrokles, w hemie z pirami i purpurowej tunice, na ktrej miazot zbroj, ozdobion na piersiach wizerunkiem gowy kobiecej najeonej wami zamiast wosw. Ksi przyj znakomitego jeneraa w bramie ogrodu. Nie umiechn si jak zwykle, nawet nie odpowiedzia na niski ukon Patroklesa, lecz z chodn twarz rzek: -Powiedz, wasza dostojno, greckim onierzom z moich pukw, e nie bd z nimi odbywa musztry, dopki jego witobliwo nasz pan nie mianuje mnie poraz drugi ich wodzem. Zaszczyt ten utracili wydajc po szynkowniach godne pijakw okrzyki, ktre mnie obraaj. Zwracam te uwag waszej dostojnoci, e greckie pukis nie do karne. W miejscach publicznych onierze tego korpusu rozprawiaj o polityce, a mianowicie o jakiej moliwej wojnie, co wyglda na zdrad stanu. O tych rzeczach mwi moe tylko jego witobliwo faraon i czonkowie najwyszej rady. My za, onierze i sugi pana naszego, jakiekolwiek zajmujemy stanowiska, moemy tylko wykonywa rozkazy najmiociwszego wadcy i -zawsze milcze. Prosz, aby, wasza dostojno, uwagi te zakomunikowa moim pukom, i ycz waszej dostojnoci wszelkiego powodzenia. e gdy yszych A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAKPcLcM%N#^cO1 \-Bdzie tak, jak powiedziae, wasza dostojno -odpar Grek. Obrci si na picie i wyprostowany poszed z chrzstemdo swojej odzi. Wiedzia on o rozprawach onierzy w szynkowniach, a w tej chwili zrozumia, estaa si jaka przykro nastpcy tronu, ktrego wojsko ubstwiao. Gdy wic dosign stojcej nad brzegiem garstki zbrojnych, przybra min bardzo zagniewan i wciekle machajc rkoma zawoa: -Waleczni onierze greccy!... -parszywe psy, oby was trd stoczy... Jeeli od tej pory ktrykolwiek Grek wymwi w szynku imi nastpcy tronu, rozbij mu dzban o eb, a skorupy wpakuj do garda i -won z puku!... Bdziesz jeden z drugim winie pas u egipskiego chopa, a w twoim hemie kury bd skaday jaja. Taki los czeka gupich odakw, ktrzy nie umiej powciga swego jzyka. A teraz -lewo -w ty -zwrot!-i marsz na czno bodaj was mr pobi! onierz jego witobliwoci powinien przede wszystkim pi za zdrowie faraona i pomylno dostojnego ministra wojny Herhora. Oby yli wiecznie!... -Niech yj wiecznie!... -powtrzyli onierze. Wszyscy siedli na statek pochmurni. Ale okoo Memfisu Patrokles rozpogodzi zmarszczone czoo i kaza zapiewa pieo crce kapana, ktra tak lubia wojsko, e do ka kada lalk, a sama ca noc przepdzaa w budce szyldwachw. W takt tej pieni najlepiej maszerowao siinajraniej uderzay wiosa. Nad wieczorem do folwarku Sary przybia druga d, z ktrej wysiad naczelny rzdca dbr Ramzesa. Ksi i tego dostojnika przyj w bramie ogrodowej. Moe przez surowo, a moe -aby nie zmusza go do wchodzenia w dom swojej naonicy i ydwki. -Chciaem -rzek nastpca -zobaczy si z tob i powiedzie, e midzy moim chopstwem kr jakie nieprzystojne gadaniny o znieniu podatkw czy o czym takim... Pragn, aeby dowiedzieli si chopi, e ja im podatkw nie zmniejsz. Jeeli za ktry, mimo ostrzee, uprze si w swej gupocie i bdzie rozprawia o podatkach, dostanie kije... -Moe lepiej, aby zapaci kar... Utena czydrachm, jak rozkae wasza dostojno - wtrci naczelny rzdca. -Owszem, niech paci kar... -odpar ksipo chwilowym zawahaniu si. -A teraz moe by da kije pewnej liczbie niesforniejszych, aeby lepiej pamitali miociwy rozkaz?... -szepn rzdca. -Owszem, mona da niesforniejszym kije. -Omielam si zrobi uwag waszej dostojnoci -szepta wci pochylony rzdca -e chopi przez pewien czas istotnie mwili o zniesieniu podatkw, buntowani przez jakiego nieznanego czowieka, ale od paru dni nagle ucichli. -No, wic w takim razie mona im nie dawa kijw -zauway Ramzes. -Chyba w formie zapobiegawczej?... -wtrci rzdca. -Czy nie szkoda kijw? -Tego towaru nigdy nam nie zabraknie. -W kadym razie... z umiarkowaniem -upomina go ksi. -Nie chc... nie chc, aeby do jego witobliwoci doszo, e bez potrzeby drcz chopw... Za buntownicze gawdy trzeba bi i ciga kary pienine, ale gdy nie ma powodu, mona okaza si wspaniaomylnym. -Rozumiem -odpar rzdca patrzc w oczy ksiciu. -Niech tyle krzycz ile potrzeba, aeby nie szeptali blunierstw... Obie te mowy: do Patroklesa i do rzdcy, obiegy Egipt. Po odjedzie urzdnika ksiziewn i ogldajc si dokoa znudzonym wzrokiem rzek do siebie: Zrobiem, com mg... A teraz nic nie bdrobi, o ile potrafi... W tej chwili od strony budynkw folwarcznych dolecia ksicia cichy jk i gste uderzenia. Ramzes odwrci gow i zobaczy, e dozorca parobkw, Ezechiel, syn Rubena, wali kijem jednego ze swoich podwadnych uspokajajc go przy tym: -A cicho!... a milcz, ty pode bydl! Bity za parobek, lec na ziemi, zatyka rk usta, aby nie krzycze. Ksi w pierwszej chwili rzuci si jak pantera w stron budynkw. Nagle stan. -C mu zrobi?... -szepn. -Przecie to folwark Sary, a ten yd jest jej krewnym...Przygryz usta i skry si midzy drzewami, tym bardziej e egzekucja bya ju skoczona. Wic to tak gospodaruj pokorni ydzi?... -myla ksi. -Wic to tak?... Na mnie patrzy jak wystraszony pies, a bije parobkw?... Czy oni wszyscy tacy? I pierwszy raz zbudzio si w duszy Ramzesa podejrzenie, e i Sara pod pozorami dobroci moe ukrywa obud. W Sarze istotnie zachodziy pewne zmiany, przede wszystkim moralne. Od pierwszej chwili, kiedy spotkaa ksicia w pustynnej dolince, Ramzes podoba si jej. Lecz uczucie to naraz umilko pod wpywem oguszajcej wiadomoci, e ten pikny chopiec jest synem faraona i nastpc tronu. Gdy za Tutmozis uoy si z Gedeonem o zabranie jej do domu ksicia, Sara wpada w stan oszoomienia. Za adne skarby, za cen ycia nie wyrzekaby si Ramzesa, lecz -nie mona powiedzie, aeby go kochaa w tej epoce. Mio potrzebuje swobody i czasu do wydania najpikniejszych kwiatw; jej za nie zostawiono ani czasu, ani swobody. Jednego dnia poznaa ksicia, nazajutrz porwano j, prawie nie pytajc o zdanie, i przeniesiono do willi za Memfisem. A w par dni zostaa kochank, zdziwiona, przeraona, nie pojmujca, co si z ni dzieje. Nadto, zanim zdya oswoi si z nowymi wraeniami, zatrwoya j niech okolicznego ludu do niej, do ydwki, potemwizyta jakich nieznajomych pa, wreszcie napad na folwark. To, e Ramzes uj si za ni i chcia rzuci si na napastnikw, przestraszyo j jeszcze bardziej. Tracia przytomno na myl, e znajduje si w rku t ak gwatownego i potnego czowieka, ktry,gdyby mu si podobao, mia prawo przelewa cudz krew, zabija... Sara na chwil wpada w rozpacz; zdawaosi jej, e oszaleje syszc grone rozkazyksicia, ktry wezwa do broni sub. Lecz w tym samym momencie zdarzy si drobny wypadek, jedno swko, ktre otrzewio Sar i nowy kierunek nadao jejuczuciom. Ksi mylc, e jest raniona, zerwa jej z gowy opask, lecz zobaczywszy stuczenie zawoa: -To tylko siniak?... Jak ten siniak zmienia twarz!... Wobec tego swka Sara zapomniaa o blu i trwodze. Ogarn j nowy niepokj: wic ona zmienia si tak, a to zdziwio ksicia?... A on tylko zdziwi si!... Siniak znikn w par dni, ale w duszy Sarypozostay i rozrosy si nie znane dotychczas uczucia. Pocza by zazdrosn o Ramzesa i ba si, aby jej nie porzuci. Ijeszcze jedna drczya j troska: e ona czuje si wobec ksicia sug i niewolnic. Ona bya i chciaa by jego najwierniejsz sug, najbardziej oddan niewolnic, nieodstpn jak cie. Ale jednoczenie pragna, aby on j, przynajmniej w chwili pieszczot, nie traktowa jak pan i wadca. Przecie ona bya jego, a on jej. Z jakiej wic racji on nie okazuje, e naley do niejcho troch, lecz kadym sowem i ruchemdaje pozna, e dzieli ich jaka przepa... Jaka?... Albo nie ona trzymaa go w swoichobjciach? Albo nie on caowa jej usta i piersi?... Pewnego dnia przypyn do niej ksi z psem. Bawi tylko par godzin, ale przez cay ten czas pies lea u ng ksicia, na miejscu Sary, a gdy ona chciaa tam usi, warkn na ni... A ksi mia si i tak samo zatapia palcew kudach nieczyst ego zwierzcia jak i w jej wosach. I pies tak samo patrzy ksiciu w oczy jak ona, z t chyba rnic,e patrzy mielej ni ona. Nie moga uspokoi si i znienawidzia mdre zwierz, ktre jej zabierao cz pieszczot, wcale nie dbajc o nie i zachowujc si wobec pana z tak poufaoci, na jak ona zdoby si nie miaa. Nawet nie potrafiaby mie tak obojtnej miny albo patrze w inn stron, gdy na jej gowie leaa rka nastpcy. Niedawno znowu ksi wspomnia o tancerkach. Wwczas Sara wybucha. Jak to, wic on pozwoliby si pieci tym nagim, bezwstydnym kobietom?... I Jehowa, widzc to z wysokiego nieba, na potworne kobiety nie rzuci gromu?... Wprawdzie Ramzes powiedzia, e ona mu jest drosza nad wszystkie. Ale sowa jegonie uspokoiy Sary; ten tylko wywary skutek, e postanowia nie myle ju o niczym poza obrbem swojej mioci. Co bdzie jutro?... o to mniejsza. A kiedy u ng ksicia piewaa pie o utrapieniach, od kolebki do grobu cigajcych rd ludzki, wypowiedziaa w niej stan wasnej duszy i swoj ostatni nadziej -w Bogu. Na dzi Ramzes by przy niej, wic ma dosy; ma wszystkie szczcia, jakie jej mogo da ycie. Ale tu wanie zacza sidla Sary najcisza gorycz. Ksi mieszkaz ni pod jednym dachem, chodzi z ni po ogrodzie, czasem bra do dki i wozi j po Nilu. Ale ani na jeden wos nie sta si dla niej dostpniejszy ni wwczas, gdy bypo drugiej stronie rzeki, w obrbie krlewskiego parku. By z ni, ale myla oczym innym, a Sara nawet odgadn nie moga -o czym. Obejmowa j albo bawi si jej wosami, ale patrzy w stron Memfisu, na ogromne pylony zamku faraonaalbo -nie wiadomo gdzie. Czasem nawet nie odpowiada na jej pytaniaalbo nagle spojrza na ni jak zbudzony, jakby dziwi si, e j widzi obok siebie. ROZDZIA SZESNASTY Tak wyglday, zreszt do rzadkie, chwile naj-wikszego zblienia midzy Sar i jej ksicym kochankiem. Wydawszy bowiem rozkazy Patroklesowi i naczelnemu rzdcy dbr, nastpca tronu wiksz czdnia przepdza za folwarkiem, zazwyczaj na cznie. I albo pync po Nilu chwyta siatk ryby, ktre tysicami uwijay si w bogosawionej rzece, albo dostawa si namoczary i ukryty midzy wysokimi odygamilotosw strzela z uku do dzikiego ptactwa, ktrego krzykliwe stada kryy gsto jak muchy. Lecz i wwczas nie opuszczay go myli ambitne; wic z polowania zrobi sobie rodzaj kabay czy wrby. Nieraz, widzc stado tych gsi na wodzie, naciga uk i mwi: -Jeeli trafi, bd kiedy jako Ramzes Wielki... Pocisk cicho wisn i przeszyty ptak trzepoczc skrzydami wydawa tak bolesne krzyki, e na caym moczarze robi si ruch. Chmury gsi, kaczek i bocianw poryway si w gr i zatoczywszy wielkie koo nad umierajcym towarzyszem spaday w inne miejsca. Gdy ucicho, ksi ostronie przesuwa dk dalej, kierujc si chwianiem trzcin iurywanymi gosami ptakw. A gdy midzy zielonoci spostrzeg pat czystej wody i nowe stado, znowu naciga uk i mwi: -Jeeli trafi, bd faraonem. -Jeeli nie trafi... Strzaa tym razem uderzya w wod i odbiwszy si kilka razy od jej powierzchni znika midzy lotosami. A roznamitniony ksi wypuszcza coraz nowe pociski zabijajc ptaki lub tylko poszc stada. Z folwarku poznawano, gdzie jest, po wrzeszczcych chmurach ptactwa, ktre cochwila zrywao si i kryo nad jego odzi. Gdy nad wieczorem zmczony wraca do willi, Sara ju czekaa w progu z miednic wody, dzbanem lekkiego wina i wiecami r. Ksi umiecha si do niej, gaska po twarzy, lecz patrzc w jej pene tkliwoci oczy myla: Ciekawym, czy ona potrafiaby bi egipskich chopw jak jej zawsze wylknieni krewni?... O, moja matka ma suszno nie ufajc ydom, cho -Sara moe by inna... Raz, wrciwszy niespodziewanie, zobaczy na dziedzicu przed domem bardzo liczn gromad nagich dzieci, wesoo bawicych si. Wszystkie byy te i na jego widok rozbiegy si z krzykiem jak dzikie gsi na moczarze. Nim wszed na taras domu, zniky, e nawet ladu nie zostao. -C to za drobiazg -spyta Sary -ktry takprzede mn ucieka? -To dzieci twoich sug -odpara. -ydw? -Moich braci... -Bogowie! jake mnonym jest ten nard -rozemia si ksi. -A kt jest ten znowu?... -doda wskazujc na czowieka, ktry lkliwie wyglda zza muru. -To Aod, syn Baraka, mj krewny... On chce suy tobie, panie. Czy mog go przyj?...Ksi wzruszy ramionami. -Twj jest folwark -odpar -moesz przyjmowa wszystkich, kogo zechcesz. Tylko jeeli ci ludzie bd si tak mnoyli, niedugo opanuj Memfis... -Nie cierpisz braci moich?... -szepna Sara, z trwog patrzc na Ramzesa i obsuwajc mu si do ng. Ksi dziwiony spojrza na ni. -Ja o nich nawet nie myl -odpar dumnie. Drobne te zajcia, ktre ognistymi kroplamipaday na dusz Sary, nie zmieniy dla niej Ramzesa. Zawsze by jednakowo yczliwy i pieci j jak zwykle, cho coraz czciej jego oczy biegy na drug stron Nilu i opieray si na potnych pylonach zamku. Wnet spostrzeg, e nie tylko on tskni na swoim dobrowolnym wygnaniu. Pewnego dniabowiem od tamtego brzegu odbia strojna barka krlewska, przepyna Nil w stronMemfisu, a potem zacza kry tak blisko folwarku, e Ramzes mg pozna osoby siedzce w niej. Jako pozna pod purpurowym baldachimemswoj matk midzy dworskimi damami, a naprzeciw niej, na niskiej awce, namiestnika Herhora. Wprawdzie nie patrzylina folwark, ale ksi zgad, e go widz. Aha! -pomyla miejc si. -Moja czcigodna matka i jego dostojno minister radzi by wywabi mnie std przed powrotem jego witobliwoci... Nadszed miesic Tobi, koniec padziernika i pocztek listopada. Nil opad na wysokoptora czowieka, co dzie odsaniajc nowe paty czarnej, grzskiej ziemi. Gdziekolwiek ustpiy wody, zaraz w tym miejscu ukazywaa si wska socha cigniona przez dwa woy. Za soch szed nagi oracz, obok wow poganiacz z krtkim batem, a za nim siewca, ktry brnc po kostki w mule nis w fartuchu pszenic i rzuca j penymi garciami. Zaczynaa si dla Egiptu najpikniejsza poraroku -zima. Ciepo nie przechodzio pitnastu stopni, ziemia szybko pokrywaa si szmaragdow zielonoci, spomidzy ktrej wytryskay narcyzy i fioki. Wo ichcoraz czciej odzywaa si wrd surowego zapachu ziemi i wody. Ju kilka razy statek, nioscy czcigodn pani Nikotris i namiestnika Herhora, ukazywa si w pobliu mieszkania Sary. Zakadym razem ksi widzia matk swoj wesoo rozmawiajc z ministrem i przekonywa si, e w ostentacyjny sposbnie patrz w jego stron, jakby mu chcieli okaza lekcewaenie. -Poczekajcie! -szepn rozgniewany nastpca -przekonam was, e i ja si nie nudz... Gdy wic jednego dnia, niedugo przed zachodem soca, ukazaa si na tamtym brzegu zocona d krlewska, ktrej purpurowy namiot zdobiy w rogach strusiepira, Ramzes kaza przygotowa czno na dwie osoby i powiedzia Sarze, e z ni popynie. -Jehowo! -zawoaa skadajc rce. -Ale tam jest wasza matka i namiestnik. -A tu bdzie nastpca tronu. We twoj arf, Saro. -Jeszcze i arf?... -zapytaa drc. -A jeeli wasza czcigodna matka zechce mwiz tob?... Chyba rzuc si w wod!... -Nie bd dzieckiem, Saro -odpar miejc si ksi. -Jego dostojno namiestnik i moja matka bardzo lubi piew. Moesz wic nawet zjedna ich, jeeli zapiewasz jak adn pie ydowsk. Niech tam bdzie co o mioci... -Nie umiem takiej -odpowiedziaa Sara, w ktrej sowa ksicia zbudziy otuch. Moenaprawd jej piew spodoba si potnym wadcom, a wwczas?... Na dworskim statku spostrzeono, e nastpca tronu siada z Sar do prostej odzi i nawet sam wiosuje. -Czy widzisz, wasza dostojno -szepna krlowa do ministra -e on wypywa naprzeciw nam ze swoj ydwk?... -Nastpca znalaz si tak poprawnie w stosunku do swoich onierzy i chopw i okaza tyle skruchy usuwajc si z granic paacu, e wasza cze moesz mu przebaczy to drobne uchybienie -odpar minister. -O, gdyby nie on siedzia w tej upince, kazaabym j rozbi!... -rzeka z gniewem dostojna pani. -Po co? -spyta minister. -Ksi nie byby potomkiem arcykapanw i faraonw, gdybynie szarpa tych wdzide jakie, niestety! narzuca mu prawo lub nasze, by moe, bdne zwyczaje. W kadym razie da dowd, e w wanych wypadkach umie panowa nad sob. Nawet potrafi uzna wasne uchybienia, co jest przymiotem rzadkim, a nieocenionym u nastpcy tronu. To samo za, e ksi chce nas drani swoj ulubienic, dowodzi, e boli go nieaska, w jakiej znalaz si, zreszt z najszlachetniejszych pobudek. -Ale ta ydwka!... -szeptaa pani mnc wachlarz z pir. -Ju dzi jestem o ni spokojny -mwi minister. -Jest to adne, ale gupiutkie stworzenie, ktre ani myli, ani potrafiobyzych A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPPcQY IRAcS'PcT&68 >wyzyska wpywu nad ksiciem. Nie przyjmuje prezentw i nawet nie widuje nikogo, zamknita w swojej niezbyt kosztownej klatce. Z czasem moe nauczyaby si korzysta ze stanowiska ksicej kochanki i choby tylko zuboy skarb nastpcy o kilkanacie talentw. Nim to jednak nastpi, Ramzes znudzi si ni... -Bodajby przez twoje usta przemawia Amon wszystkowiedzcy. -Jestem tego pewny. Ksi ani przez chwil nie szala za ni, jak si to trafia naszym paniczom, ktrym jedna zrczna intrygantka moe odebra majtek, zdrowie, a nawet zaprowadzi ich do sali sdowej ; Ksi bawi si ni jak dojrzay czowiek niewolnic. e za Sara jest brzemienna... -Czy tak?... -zawoaa pani. -Skd wiesz?... -O czym nie wie ani jego dostojno nastpca, ani nawet Sara?... -umiechn si Herhor. -My wszystko musimy wiedzie. Ten zresztsekret nie by trudny do zdobycia. Przy Sarze bowiem znajduje si jej krewna Tafet, kobieta niezrwnanej gadatliwoci. -Czy ju wzywali lekarza? -Powtarzam, e Sara nic nie wie o tym, zapoczciwa Tafet z obawy, aby ksi nie zniechci si do jej wychowanicy, chtnie ukrciaby gow temu sekretowi. Ale my nie pozwolimy. Bdzie to przecie dziecko ksice. -A jeeli syn?... Wiesz, wasza cze, e mgby narobi kopotu -wtrcia pani. -Wszystko przewidziane -mwi kapan. -Jeeli bdzie crka, damy jej posag i wychowanie, jakie przystoi panience wysokiego rodu. A jeeli syn, wwczas zostanie ydem!... -Ach, mj wnuk ydem!... -Nie tra pani do niego zbyt wczenie serca. Posowie nasi donosz, e lud izraelski zaczyna pragn krla. Zanim wicdziecko uronie, dania ich dojrzej, a wtedy... my im damy wadc i zaprawd piknej krwi! -Jeste jak orze, ktry jednym spojrzeniem obejmuje wschd i zachd!... -odpara krlowa, z podziwem patrzc na ministra. -Czuj, e mj wstrt do tej dziewczyny zaczyna sabn. -Najmniejsza kropla krwi faraonw powinna wznosi si nad narodami jak gwiazda nad ziemi -rzek Herhor. W tej chwili czenko nastpcy tronu pyno zaledwie o kilkadziesit krokw od dworskiego statku, a maonka faraona zasoniwszy si wachlarzem przez jego pira spojrzaa na Sar. -Zaprawd ona jest adna!... -szepna. -Ju drugi raz mwisz to, czcigodna pani. -Wic i o tym wiesz?... -umiechna si jejdostojno. Herhor spuci oczy. Na czenku odezwaa si arfa i Sara drcym gosem zacza pie: -Jake wielkim jest Pan, jake wielkim jest Pan, twj Bg, Izraelu!... -Przeliczny gos! -szepna krlowa. Arcykapan sucha z uwag. -Dni Jego nie maj pocztku -piewaa Sara -a dom Jego nie ma granic. Odwieczne niebiosa pod Jego okiem zmieniaj si jak szaty, ktre czowiek wdziewa na siebie i odrzuca. Gwiazdy zapalaj si i gasn, jak iskry z twardego drzewa, a ziemia jest jakcega, ktrej przechodzie raz dotkn nog idc wci dalej. Jake wielkim jest twj Pan, Izraelu. Nie masz takiego, ktry by Mu powiedzia: <>, ani ona, ktre by Go wydao. On uczyni niezmierzone otchanie, ponad ktrymi unasza si, kdy chce. On z ciemnoci wydobywa wiato, a z prochu ziemi -tworygos wydajce. On srogie Iwy ma za szaracz, ogromnego sonia way za nic, a wieloryb jest przy nim jak niemowl Jegotrjbarwny uk dzieli niebiosa na dwie czci i opiera si na kracach ziemi. Gdzie jest brama, ktra by Mu dorwnaa wielkoci? Na grzmot Jego wozu narody truchlej i nie masz pod socem, co ostaoby si przed Jego migotliwymi strzaami. Jego oddechem jest wiatr pnocny, ktry orzewia zemdlae drzewa, a Jego dmuchniciem jest chamsin,ktry pali ziemi. Kiedy wycignie rk swoj nad wody, wodastaje si kamieniem. On przelewa morza na nowe miejsce jak niewiasta kwas do dziey.On rozdziera ziemi niby zbutwiae ptno, a yse szczyty gr nakrywa srebrnym niegiem. On w pszenicznym ziarnie chowa sto innych ziarn i sprawia, e lgn si ptaki. On z sennej poczwarki wydobywa zotego motyla, a ludzkim ciaom w grobach kae oczekiwa na zmartwychwstanie... Zasuchani w piew wiolarze podnieli wiosa i purpurowy statek krlewski z wolna pyn sam z biegiem rzeki. Nagle Herhor podnis si i zawoa: -Skrci do Memfis!... Wiosa uderzyy, statek zawrci w jednym miejscu i z szumem zacz wdziera si w gr wody. Za nim gonia stopniowo milknca pie Sary: -On widzi ruch serca mszycy i ukryte cieki, po ktrych chadza najsamotniejsza myl ludzka. Lecz nie masz takiego, ktry by Jemu spojrza w serce i odgad Jego zamiary. Przed blaskiem Jego szat wielkie duchy zasaniaj swoje oblicza. Przed Jego spojrzeniem bogowie potnych miast i narodw skrcaj si i schn jako li zwidy. On jest moc, On jest yciem, On jest mdroci, On twj Pan, twj Bg, Izraelu!... -Dlaczego wasza dostojno kazae odsun nasz statek? -zapytaa czcigodna Nikotris. -Czy wiesz, pani, co to jest za pie?... -odpar Herhor w jzyku zrozumiaym tylkodla kapanw. -Przecie ta gupia dziewczyna na rodku Nilu piewa modlitw, ktr wolno odmawia tylko w najtajemniejszym przybytku naszych wity... -Wic to jest blunierstwo?... -Szczcie, e na tym statku znajduje si tylko jeden kapan -mwi minister. -Ja tego nie syszaem, a chobym sysza, zapomn. Lkam si jednak, czy bogowie niepoo rki na tej dziewczynie. -Ale skde ona zna t straszn modlitw?...Przecie Ramzes jej nie mg nauczy?... -Ksi nic nie winien. Ale nie zapominaj, pani, e ydzi niejeden taki skarb wynieli znaszego Egiptu. Dlatego midzy wszystkimi narodami ziemi traktujemy ich jak witokradcw. Krlowa wzia za rk arcykapana. -Ale memu synowi -szeptaa patrzc mu w oczy -nie stanie si nic zego?... -Rcz pani, e nikomu nie stanie si nic zego, skoro ja nie syszaem i nie wiem... Ale ksicia trzeba rozdzieli z t dziewczyn... -agodnie rozdzieli!... prawda, namiestniku?-pytaa matka. -Jak najagodniej, jak najnieznaczniej, ale trzeba... Zdawao mi si -mwi arcykapanjakby do siebie -e wszystko przewidziaem... Wszystko, z wyjtkiem procesu o blunierstwo, ktry przy tej dziwnej kobiecie wisi nad nastpc tronu!... Herhor zamyli si i doda: -Tak, czcigodna pani! Mona mia si z wielu naszych przesdw; niemniej prawd jest, e syn faraona nie powinien czy si z ydwk... ROZDZIA SIEDEMNASTY Od owego wieczoru, kiedy Sara piewaa w dce, statek dworski ju nie ukazywa sina Nilu, a ksi Ramzes pocz nudzi si na dobre. Nadchodzi miesic Mechir, grudzie. Wodyopaday niej, ziemia rozlegaa si coraz szerzej, trawa bya co dzie wysza i gstsza, a wrd niej, jak barwne iskry, zapalay si kwiaty przerozmaitych kolorw, niezrwnanego zapachu. Niby wyspy na zielonym morzu ukazyway si w cigu jednego dnia kwieciste kpy: biae, niebieskie, te, rowe albo pstre kobierce, z ktrych dyszaa wo upajajca.Mimo to ksi nudzi si, a nawet -czego lka. Od wyjazdu ojca sam nie by w paacu i nikt stamtd u niego, nie wyczajc Tutmozisa, ktry po ostatniej rozmowie przepad jak w w trawie. Czy szanowanojego samotno, czy chciano mu dokuczy, czy wprost lkano si odwiedza ksicia dotknitego nieask?... Ramzes nie wiedzia. A moe ojciec i mnie odsunie od tronu, jakstarszych braci?... -myla niekiedy nastpca i pot wystpowa mu na czoo, a nogi ziby. Co on poczby w takim razie? W dodatku -Sara bya niezdrowa: chuda, blada, wielkie oczy zapaday si, czasem z rana narzekaa na mdoci. -Pewnie kto czary rzuci na niebog!... -jczaa chytra Tafet, ktrej ksi nie mg znosi za jej gadulstwo i bardzo mizerne praktyki. Par razy na przykad widzia nastpca, eTafet wieczorami wyprawiaa do Memfis ogromne kosze z jadem, bielizn, nawet naczyniami. Na drugi za dzie wniebogosynarzekaa, e w domu brak mki, wina lub garnkw. Od czasu bowiem, jak nastpca sprowadzi si na folwark, wychodzio dziesi razy wicej rnych produktw nidawniej. Jestem pewny -myla Ramzes -e ta gadatliwa jdza okrada mnie dla swoich ydw, ktrzy w dzie znikaj z Memfisu, ale w nocy roj si po najbrudniejszych zaukach jak szczury!... W tych czasach jedyn rozrywk ksicia byo przypatrywa si zbieraniu daktyli. Nagi chop stawa pod wysok, bezgazist palm, otacza pie i siebie sznurem, jak lun obrcz, i wchodzi na drzewo pitami, caym ciaem odsadzony wty, sznur za utrzymywa go przyciskajcdo drzewa. Potem sznurow obrcz posuwa na pniu o kilka cali wyej, wspinasi, znowu posuwa sznur i w ten sposb, cigle naraajc si na zamanie karku, wazi niekiedy o par pitr wysoko, na szczyt, gdzie rosa kpa duych lici i daktyle. wiadkiem tych wicze gimnastycznych by nie tylko ksi, ale i dzieci ydowskie. Z pocztku nie byo ich. Potem midzy krzakami i spoza muru zaczy wychyla si kdzierzawe gwki i czarne byszczce oczy. Potem spostrzegszy, e ksi nie poszy ich, dzieci wyszy ze swych ukry i bardzo powoli zbliyy si doobrywanego drzewa. Najmielsza dziewczynka podniosa z ziemi pikny daktyli podaa go Ramzesowi. Jeden z chopcw zjad sam najmniejszy daktyl, a nastpnie dzieci poczy ju to same je, ju czstowa ksicia owocami. Z pocztku przynosiy mu najlepsze, pniej gorsze, wkocu cakiem zepsute. Przyszy wadca wiata zamyli si i rzek w duchu: Oni wszdzie wlez i zawsze tak mnie bd czstowa: dobrym na przynt, zepsutym na podzikowanie!... Wsta i odszed pochmurny, a dziatwa Izraela, jak rj ptakw, rzucia si na prac egipskiego chopa, ktry wysoko nad ich gowami nuci piosenk, nie mylc ani o swoich kociach, ani o tym, e zbiera nie dla siebie. Niezrozumiaa choroba Sary, czste jej zy, zanikanie wdzikw, a nade wszystko ydzi, ktrzy, przestawszy si kry, coraz goniej gospodarowali si na folwarku, do reszty obmierziy ksiciu ten pikny zaktek ziemi. Nie pywa ju cznem, nie polowa, nie patrzy na zbieranie daktylw, lecz pochmurny bka si po ogrodzie lub z tarasu ledzi zamek krlewski. Nie wezwany, nigdy nie wrciby do dworu,ale ju zacz myle o wyjedzie do dbr pooonych w Dolnym Egipcie, obok morza. W takim nastroju ducha znalaz go Tutmozis, ktry pewnego dnia na paradnym dworskim statku przyjecha do nastpcy z wezwaniem od faraona. Jego witobliwo wraca z Tebw i pragn, aeby nastpca tronu wyjecha naprzeciw powita go. Ksi dra, blad i rumieni si, gdy czyta askawy list pana i wadcy. By tak wzruszony, e nawet nie zauway nowej kolosalnej peruki Tutmozisa, wydajcej ze siebie pitnacie rnych zapachw, nie spostrzeg jego tuniki i paszcza, delikatniejszego od mgy, ani sandaw zdobnych zotem i paciorkami. Po niejakim czasie Ramzes ochon i nie patrzc na Tutmozisa rzek : -Ce tak dawno nie by u mnie? Czy przestraszya ci nieaska, w jak wpadem?... -Bogowie! -zawoa elegant. -A kiedye ty by w nieasce i u kogo? Kady goniec jego witobliwoci zapytywa, jak si miewasz,za czcigodna pani Nikotris i jego dostojno Herhor kilka razy podpywali do twego domu liczc, e zrobisz ku nim cho sto krokw, gdy oni zrobili par tysicy... Owojsku ju nie wspominam. onierze twoich pukw jak palmy milcz podczas musztry i nie wychodz z koszar, a dostojny Patrokles ze zmartwienia cae dnie pije i klnie... A wic ksi nie by w nieasce, a jeeli by, to ju si skoczya!... Ta myl podziaaa na Ramzesa jak puchar dobrego wina. Szybko wykpa si i namaci, woy now bielizn, wojskowy kaftan i hem z pirami i poszed do Sary, ktra blada, leaa pod opiek Tafet. Sara a krzykna zobaczywszy ksicia takubranego. Usiada i schwyciwszy go rkomaza szyj pocza szepta: -Ty odjedasz, panie mj?... Ty ju nie wrcisz!... -A to dlaczego? -zdziwi si nastpca. -Czyli raz odjedaem i wracaem?... -Pamitam ci tak samo odzianym tam... w naszej dolince... -mwia Sara. -O, gdzie teczasy!... Tak prdko przeszy, a tak dawno miny. -Ale wrc i przywioz ci najznakomitszego lekarza. -Po co? -wtrcia Tafet. -Ona jest zdrowa, pawica moja... jej trzeba tylko odpocz... Alekarze egipscy wpdz j w prawdziw chorob... Ksi nawet nie spojrza na gadatliw kobiet. -To by mj najszczliwszy miesic z tob-mwia Sara tulc si do Ramzesa -ale nie przynis mi szczcia. Na statku krlewskim zatrbiono powtarzajc sygna dany w grze rzeki. Sara wstrzsna si. -O, czy syszysz, panie, te straszne gosy?... Syszysz i umiechasz si... i biadami, wyrywasz si z moich obj... Kiedy trbki woaj, nic ci nie zatrzyma, a ju najmniej twoja niewolnica... -Chciaaby, aebym zawsze sucha gdakania kur folwarcznych? -przerwa zniecierpliwiony ksi. -Bd zdrowa i wesoo czekaj na mnie... Sara wypucia go z obj i spojrzaa tak aonie, e nastpca zagodnia i pogaska j. -No, bde spokojna... -mwi. -Boisz si gosu naszych trb... Albo one wtedy z byy wrb?... -Panie -odezwaa si Sara -ja wiem, e oni ci tam zatrzymaj... Wic zrb mi ostatni ask... Dam ci -mwia szlochajc -dam ci klatk gobkw... One tu urodziy si i porosy... Wic... ile razy wspomnisz o sudze twej, otwrz klatk i wypu jednego ptaka... On mi wiadomo przyniesieod ciebie, a ja... ucauj go... upieszcz, jak... jak... No, ju id! Ksi ucisn j i wyszed do statku polecajc swojemu Murzynowi, aby zaczeka na gobie Sary i dopdzi go w lekkim cznie. Na widok nastpcy odezway si bbny i piszczaki, a osada podniosa wielki krzyk. Znalazszy si midzy onierzami, ksi gboko odetchn i przecign rce, jakby uwolnione z powrozw. -No -rzek do Tutmozisa -dokuczyy mi ju baby, i ydzi... Ozirisie!... lepiej ka mnie natychmiast upiec przy wolnym ogniu, ale nie osadzaj drugi raz na folwarku. -Tak -potwierdzi Tutmozis -mio jest jakmid: ze smakiem mona jej kosztowa, aleniepodobna kpa si w niej. Brr!... a mnie ciarki przechodz, kiedy pomyl, e blisko dwa miesice spdzi karmiony pocaunkami wieczr, daktylami z rana, a olim mlekiem w poudnie... -Sara jest bardzo dobra dziewczyna -wtrci ksi. -Ja te nie mwi o niej, tylko o tych ydach, ktrzy obsiedli folwark jak papyrusmoczary. Czy widzisz, e jeszcze wygldajza tob, a moe nawet zasyaj ci pozdrowienia... - prawi pochlebca. Ksi z niechci odwrci si w inn stron, a Tutmozis wesoo mrugn na oficerw, jakby chcia im da do zrozumienia, e Ramzes nieprdko rzuci ichtowarzystwo. Im bardziej posuwali si w gr rzeki, tymgciej byo ludu na obu brzegach i czen na Nilu, tym wicej pyno kwiatw, wiecw i bukietw rzucanych pod statek faraona. O mil za Memfisem stay ciby z chorgwiami, bogami i muzyk i rozlega si wielki gwar, podobny do zgieku burzy. -Ot i jego witobliwo! -zawoa radonie Tutmozis. Oczom patrzcych ukaza si jedyny widok. rodkiem szerokiego zakrtu pyna ogromna d faraona, z przodem podniesionym jak abd. Z prawej i lewej strony, niby dwa olbrzymie skrzyda, suny niezliczone dki poddanych, a z tyu, niby bogaty wachlarz, roztacza si orszak wadcy Egiptu. Kto y -krzycza, piewa, klaska lub rzuca kwiaty do stp panu, ktrego nawet nikt nie widzia. Do byo, e nad zocistym namiotem i pkami strusich pir powiewaa czerwononiebieska chorgiew, znak obecnoci faraona. Ludzie w dkach byli jak pijani, ludzie na brzegu jak oszaleli. Co chwil jakie cznopotrcao lub wywracao inne i kto wpada w wod, z ktrej na szczcie ucieky krokodyle sposzone niebywaym haasem. Na brzegach popychano si, nikt bowiem nie patrzy na ssiada, na ojca, na dziecko, ale obkane oczy wlepia w zocisty dzib odzi i namiot krlewski. Nawet ludzie tratowani, ktrym rozhukany tum bezmylnie gnit ebra i skrca stawy, nie mieli innego okrzyku nad ten: -yj wiecznie, wadco nasz... wie, soceli, ani potrafiobyzych A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAUP^cV0WcXq$cYA3 RZP?,Egiptu! Sza powitalny niebawem udzieli si i odzinastpcy tronu: oficerowie, onierze i wiolarze, zbici w jeden tum, krzyczeli nawycigi, a Tutmozis zapominajc o nastpcytronu wdar si na wysoki przd statku i o mao nie wlecia w wod. Wtem z krlewskiej odzi zatrbiono i po chwili odpowiedziaa trbka ze statku Ramzesa. Drugi sygna i -czno nastpcy przybio do wielkiej odzi faraona. Jaki urzdnik wezwa Ramzesa. Midzy statki rzucono cedrowy mostek z rzebionymi porczami i -ksi znalaz si wobec ojca.Widok faraona czy burza okrzykw huczcych dookoa tak oszoomiy ksicia, e nie mg wypowiedzie ani sowa. Upadojcu do ng, a pan wiata przycisn go do swej boskiej piersi. W chwil pniej podniesiono boczne ciany namiotu i cay lud z obu brzegw Nilu ujrza swego wadc na tronie, a na najwyszym stopniu klczcego, z gow naojcowskich piersiach, ksicia Ramzesa. Staa si taka cisza, e byo sycha szelest chorgiewek na statkach. I nagle wybuchn ogromny krzyk, wikszy anieli wszystkie dotychczasowe. Uczci nim lud egipski pojednanie ojca z synem, pozdrawia obecnego, wita przyszego pana. Jeeli ktokolwiek rachowa na niesnaski w witej rodzinie faraona, mg dzi przekona si, e nowa ga krlewska mocno trzyma si pnia. Jego witobliwo wyglda bardzo mizernie. Po czuym przywitaniu syna kaza mu usi obok tronu i rzek: -Dusza moja rwaa si do ciebie, Ramzesie,tym gorcej, im lepsze miaem wieci o tobie. Dzi widz, e jeste nie tylko modzianem o lwim sercu, ale i mem penym roztropnoci, ktry umie ocenia wasne postpki, potrafi hamow si i ma poczucie interesw pastwowych. A gdy wzruszony ksi milcza i caowa ojcowskie nogi, pan mwi dalej: -Dobrze postpie zrzekajc si dwu pukw greckich, naley ci si bowiem korpus Menfi, ktrego od dzisiaj jeste wodzem... -Ojcze mj!... -szepn drcy nastpca. -Nadto w Dolnym Egipcie, z trzech stron otwartym na ataki nieprzyjaci, potrzebnymi jest m dzielny i rozumny, ktry by wszystko dokoa widzia, rozway w sercu swoim i szybko dziaa w nagych wypadkach. Z tego powodu, w tamtej poowie krlestwa, ciebie mianuj moim namiestnikiem. Ramzesowi obfite zy popyny z oczu. egna nimi swoj modo, wita wadz, do ktrej od wielu lat z tsknoci i niepokojem zwracaa si jego dusza. -Jestem ju czowiek zmczony i schorzay-mwi wadca -i gdyby nie troska o twj modociany wiek i przyszo pastwa, dzi jeszcze prosibym wiecznie yjcych przodkw, aby mnie odwoali do swej chway. Lecz z kadym dniem jest mi ciej, i dlatego, Ramzesie, zaczniesz ju podziela ze mn brzemi wadzy. Jak kokosz uczy swoje pisklta wyszukiwa ziarn i chroni si przed jastrzbiem, tak ja naucz ciebie penej trudw sztuki rzdzenia pastwem i ledzenia obrotw nieprzyjaci. Oby z czasem pad na nich jak orze na poche kuropatwy! d krlewska i jej strojny orszak przybiy pod paac. Strudzony pan wsiad do lektyki, a w tej chwili do nastpcy zbliy si Herhor. -Pozwl, dostojny ksi -odezwa si -abym by pierwszym z tych, ktrzy radujsi twoim wyniesieniem. Oby z rwnym szczciem przewodzi wojskom, jak rzdzi najwaniejsz prowincj pastwa na chwa Egiptu. Ramzes mocno ucisn mu rk. -Ty to zrobi, Herhorze? -spyta. -To ci si naleao -odpar minister. -Masz moj wdziczno i przekonasz si, e jest co warta. -Jue mnie wynagrodzi mwic tak -odpowiedzia Herhor. Ksi chcia odej, Herhor jeszcze go zatrzyma. -Mae swko -rzek. -Ostrze, nastpco, jedn z twych kobiet, Sar, aeby nie piewaa pieni religijnych. A gdy Ramzes patrzy na niego zdziwiony, doda: -Wtedy, podczas przejadki na Nilu, dziewczyna ta piewaa nasz najwitszy hymn, ktrego ma prawo sucha tylko faraon i arcykapani. Biedne dziecko mogo ciko odpokutowa za swoj umiejtno piewu i niewiadomo o tym, co piewa. -Wic ona popeniaby blunierstwo?... -spyta zmieszany ksi. -Mimowolne -odpowiedzia arcykapan. -Na szczcie tylko ja syszaem i sdz, e midzy t pieni i naszym hymnem jest podobiestwo bardzo odlege. W kadym razie niech jej ju nigdy nie powtarza. -No i powinna si oczyci -wtrci ksi. -Czy do bdzie dla cudzoziemki, jeeli ofiaruje wityni Izydy trzydzieci krw?...-Owszem, niech ofiaruje -odpar Herhor z lekkim grymasem. -Bogowie nie obraaj siza dary... -Ty za, szlachetny panie -mwi Ramzes -racz przyj cudown tarcz, ktrm dosta od mego witego dziada... -Ja?... tarcz Amenhotepa?... -zawoa wzruszony minister. -Czyliem jej godzien?... -Mdroci dorwnywasz memu dziadowi, a stanowiskiem dorwnasz. Herhor milczc zoy gboki ukon. Owa zota tarcza wysadzona drogimi kamieniami, oprcz wielkiej wartoci pieninej, miaa jeszcze znaczenie amuletu; bya wic krlewskim darem. Ale bardziej doniose znaczenie miay sowa ksicia, e -Herhor stanowiskiem dorwna Amenhotepowi. Amenhotep by teciem faraona... Czyby nastpca ju zdecydowa si polubi crk jego, Herhora?... Byo to ulubione marzenie ministra i krlowej Nikotris. Trzeba jednak przyzna,e Ramzes mwic o przyszych dostojestwach Herhora bynajmniej nie myla o enieniu si z jego crk, lecz -o daniu mu nowych urzdw, ktrych byo peno w wityniach i przy dworze. ROZDZIA OSIEMNASTY Od dnia kiedy zosta namiestnikiem Dolnego Egiptu, zaczo si dla Ramzesa ycie niesychanie uciliwe, jakiego nie domylasi nawet, pomimo e urodzi si i wyrs wrd krlewskiego dworu. Wprost tyranizowano go, a katami byli interesanci rnych gatunkw i rozmaitych klas spoecznych. Ju w pierwszym dniu, na widok tumu ludzi, ktrzy, cisnc si i popychajc, mimowolnie wydeptywali mu trawniki, amali drzewa, nawet psuli mur otaczajcy, nastpca do swej willi zada warty. Ale trzeciego dnia musia uciec ze swego domu, w obrb waciwego paacu, gdzie z powodu gstej stray, a nade wszystko wysokich murw, dostp dla zwykych ludzi by utrudniony. W cigu dekady, poprzedzajcej wyjazd, przed oczyma Ramzesa przesunli si przedstawiciele caego Egiptu, jeeli nie caego wczesnego wiata. Najpierwej puszczano wielkich. Wic przychodzili pozdrawia go: arcykapani wity, ministrowie, posowie feniccy, greccy, ydowscy, asyryjscy, nubijscy, ktrych nawet ubiorw nie mg spamita. Dalej szli naczelnicy ssiednich nomesw, sdziowie, pisarze, wysi oficerowie korpusu Menfi i posiadacze ziemscy. Ludzie ci nie dali niczego, wypowiadali tylko swoj rado. Ale ksi, suchajc ich od rana do poudnia i od poudnia do wieczora, czu zamt w gowie i drenie we wszystkich czonkach. Potem przyszli reprezentanci niszych klas z darami: kupcy ze zotem, bursztynem, zagranicznymi tkaninami, pachnidami i owocami. Potem bankierzy i wypoyczajcy na procenta. Dalej -architekci z planami nowych budowli, rzebiarze z projektami posgw i paskorzeb, kamieniarze, fabrykanci naczy glinianych, stolarze zwyczajni i ozdobni, kowale, giserzy, garbarze, winiarze, tkacze, nawet paraszytowie, ktrzy otwierali ciaa zmarych. Jeszcze nie skoczya si procesja hodownikw, a ju nadcigna armia proszcych. Inwalidzi, wdowy i sieroty po oficerach domagali si pensji; szlachetni panowie -dworskich urzdw dla synw. Inynierowie przynosili projekta nowych sposobw irygacji, lekarze rodki przeciw wszelkim chorobom, wrbici horoskopy. Krewni winiw podawali proby o zmniejszenie kary, skazani na mier o darowanie ycia, chorzy bagali, aby nastpca dotkn ich lub udzieli im swej liny. Zgaszay si wreszcie pikne kobiety tudzie matki dorodnych crek, pokornie i natrtnie proszc, aby namiestnik przyj je do swego domu. Niektre oznaczay wysoko danej pensji, zachwalay swojedziewictwo i talenta. Po dziesiciu dniach przypatrywania si co chwil nowym osobom i twarzom i wysuchiwania prb, ktre zaspokoi mgby chyba majtek caego wiata i boska potga, ksi Ramzes wyczerpa si. Nie mg sypia, by tak rozdraniony,e irytowa go brzk muchy, i chwilami nie rozumia: o czym mwi do niego. W tym pooeniu znowu Herhor przyszed mu z pomoc. Monym kaza zapowiedzie, e ksi ju nie przyjmuje interesantw, ana lud, ktry, mimo kilkakrotnych wezwa do rozejcia si, wci czeka, wysa kompani numidyjskich onierzy z kijami. Tym udao si bez porwnania atwiej anieli Ramzesowi zadowoli ludzk podliwo. Zanim bowiem mina godzina, interesanci znikli z placu niby mga, a ten i w przez par dni nastpnych okada wod gow lub inn rozbit cz ciaa. Po tej prbie piastowania najwyszej wadzy ksi uczu gbok wzgard dla ludzi i wpad w apati. Dwa dni lea na kanapie, z rkoma pod gow, bezmylnie patrzc w sufit. Ju nie dziwi si, e jegowitobliwy ojciec przepdza czas pod otarzami bogw, lecz nie mg poj, jakim sposobem Herhor daje sobie rad z nawaem podobnych interesw, ktre, jak burza, nie tylko przewyszaj siy czowieka, lecz nawet mog zmiady. W jaki sposb przeprowadzi tu swoje plany, jeeli tum interesantw pta nasz wol, poera myli, wypija krew?... Po dziesiciu dniach jestem chory, po roku chybabym ogupia!... Na tym urzdzie niepodobna robi adnych projektw, lecz po prostu broni si od szalestwa... By tak zatrwoony bezsilnoci na stanowisku wadcy, e -wezwa Herhora i jkliwym gosem opowiedzia mu swoje strapienie. M stanu z umiechem sucha biada modego sternika nawy pastwowej, wreszcie rzek: -Czy wiesz, panie, e ten ogromny paac, wktrym mieszkamy, wznis tylko jeden budowniczy, imieniem Senebi, i w dodatku -umar przed ukoczeniem go? A z pewnoci zrozumiesz: dlaczego wiecznie yjcy ten architekt mg wykona swj plan, nigdy nie zmczywszy si i zawsze majc wesoy umys. -Ciekawym?... -Oto on sam nie robi wszystkiego; nie ciosa belek i kamieni, nie wygniata cegy,nie nosi jej na rusztowania, nie ukada i nie spaja. On tylko wymalowa plan, a jeszcze i do tego mia pomocnikw. Ty za,ksi, wszystko chciae wykona sam; sam wysucha i zaatwi wszelkie interesa. To przechodzi czowiecze siy. -Jake miaem robi inaczej, jeeli midzy proszcymi znajdowali si niewinnie pokrzywdzeni albo zasuga nie wynagrodzona? Przecie fundamentem pastwa jest sprawiedliwo - odpar nastpca. -Ilu ksi moesz wysucha dziennie bez zmczenia? -spyta Herhor. -No... dwudziestu... -To szczliwy. Ja sucham najwyej szeciu lub dziesiciu, lecz nie s nimi interesanci, tylko -wielcy pisarze, nadzorcyi ministrowie. Kady z nich nie donosi mi drobiazgw, lecz rzeczy najwaniejsze, jakie dziej si: w armii, w dobrach faraona, w sprawach religijnych, w sdach, w nomesach, w ruchach Nilu. Dlatego za nie donosz mi bahostek, e kady z nich, zanim przyszed do mnie, musia wysucha dziesiciu pisarzy mniejszych. Kady mniejszy pisarz i dozorca zebra wiadomoci od dziesiciu podpisarzy i poddozorcw, a tamci znowu wysuchali raporty od dziesiciu niszych urzdnikw. Tym sposobem ja i jego witobliwo, rozmawiajc tylko z dziesicioma ludmi dziennie, wiemy, co wanego stao si w stu tysicach punktw kraju i wiata. Wartownik, ktry czuwa na kawaku ulicy w Memfis, widzi tylko par domw. Dziesitnik zna ca ulic, setnik oddzia miasta, naczelnik cae miasto. Faraon za stoi ponad nimi wszystkimi, niby na najwyszym pylonie wityni Ptah, i widzi nie tylko Memfis, ale jeszcze miasta: Sochem, On, Cherau, Turra, Tetaui, ich okolice i kawaek pustyni zachodniej. Z tej wysokoci jego witobliwo nie spostrzega wprawdzie ludzi skrzywdzonychalbo nie nagrodzonych, ale dojrzy tum gromadzcych si bez zajcia robotnikw. Nie zobaczy onierza w szynkowni, ale pozna, czy puk odbywa musztr. Nie widzi, co gotuje na obiad jaki chop albo mieszczanin, ale dostrzee poar zaczynajcy si w dzielnicy. Ten porzdek pastwowy -mwi oywiajc si Herhor -jest nasz chwa i potg. A kiedy Snofru, jeden z faraonw najpierwszej dynastii, spyta pewnego kapana, jaki by sobie pomnik wystawi? -ten odpowiedzia: Wyrysuj, panie, na ziemi kwadrat i po na nim sze milionw gazw -one przedstawi lud. Na tej warstwie po szedziesit tysicy kamieni ociosanych -tobd twoi nisi urzdnicy. Na tym u sze tysicy kamieni wygadzonych - to bd wysi urzdnicy. Na tym postaw szedziesit sztuk pokrytych rzeb -to bd twoi najblisi doradcy i wodzowie, a na szczycie po jedn bry ze zotym wizerunkiem soca - a bdziesz ty sam. Tak te zrobi faraon Snofru. W ten sposbpowstaa najstarsza piramida schodowa -rzetelny obraz naszego pastwa -z ktrej urodziy si wszystkie inne. S to budowle nie wzruszone, z ktrych szczytu wida krace wiata, a ktre bd podziwem najodleglejszych pokole. W takim urzdzeniu -cign minister -spoczywa i nasza przewaga nad ssiadami.Etiopowie byli rwnie liczni jak my. Lecz ichkrl sam troszczy si o swoje bydo, sambi kijem poddanych i ani wiedzia, ilu ich ma, ani potrafi zgromadzi ich, gdy wkroczyy nasze wojska. Tam nie byo jednej Etiopii, ale wielka gromada ludzi nieuporzdkowanych. Wic dzisiaj s naszymi wasalami. Ksi libijski sam sdzi kad spraw, szczeglniej midzy ludmi bogatymi, i tyle oddaje im czasu, e prawienie moe obejrze si za siebie. Tote, pod jego bokiem, rodz si cae bandy rozbjnikw, ktrych my wytpiamy. Wiedz jeszcze i o tym, panie, e gdyby w Fenicji by jeden wsplny wadca, ktry bywiedzia, co si dzieje, i rozkazywa we wszystkich miastach, kraj ten nie paciby nam ani utena danin. A co to za szczcie dla nas, e krlowie Niniwy i Babelu maj tylko po jednym ministrze i tak s zmczeninawaem spraw jak ty dzisiaj! Oni wszystkosami chc widzie, sdzi i rozkazywa, przez co na sto lat zawikali sprawy pastwa. Lecz gdyby znalaz si jaki nikczemny pisarz egipski, ktry poszedby tam, wytomaczy krlom ich bdy w rzdzeniu i zaprowadzi nasz urzdnicz hierarchi, nasz piramid, za kilkanacie lat Judea i Fenicja wpadyby w rce asyryjczykw, a za kilkadziesit lat -od wschodu i pnocy, ldem i morzem zwaliyby si na nas potne armie, ktrymmoglibymy nie da rady. -Wic dzisiaj my napadnijmy ich korzystajcz nieadu! -zawoa ksi. -Jeszcze nie wyleczylimy si z poprzednichnaszych zwycistw -odpar zimno Herhor i zacz egna Ramzesa. -Albo zwycistwa osabiy nas?... -wybuchn nastpca. -Albo nie zwielimy skarbw?... -A czy nie psuje si topr, ktrym cinamy drzewo?... -zapyta Herhor i wyszed. Ksi zrozumia, e wielki minister chce spokoju za wszelk cen, pomimo e sam jest naczelnikiem armii. -Zobaczymy!... -szepn do siebie. Na par dni przed wyjazdem Ramzes wezwany zosta do jego witobliwoci. Faraon siedzia na fotelu w marmurowej sali, w ktrej nie byo nikogo, a czterech wej strzegy nubijskie warty. Obok fotelu krlewskiego sta taboret dla ksicia i may stolik zaoony dokumentami pisanymi na papirusie. Na cianach byy kolorowane paskorzeby przedstawiajce zajcia rolne, a w rogach sali sztywne posgi Ozirisa, z melancholijnym umiechemna ustach. Kiedy ksi na rozkaz ojca usiad, jego witobliwo odezwa si: -Masz tu, ksi, twoje dokumenta, jako wdz i namiestnik. C, podobno pierwsze dni wadzy zmczyy ci?... -W subie waszej witobliwoci znajd siy. -Pochlebca!... -umiechn si pan. -Pamitaj, e nie chc, aeby si zapracowywa... Baw si, modo potrzebuje rozrywki... Nie znaczy to jednak, aeby nie mia wanych spraw do zaatwienia. -Jestem gotw. -Po pierwsze... Po pierwsze, odkryj ci moje troski. Skarb nasz le wyglda: dopyw podatkw jest co rok mniejszy, osobliwie z Dolnego Egiptu, a rozchody mno si... Pan zamyli si. -Te kobiety... te kobiety, Ramzesie, pochaniaj bogactwa nie tylko miertelnych48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA[Pc\@c] c^+_+c`: ludzi, ale i moje. Mam ich kilkaset, a kada chce posiada jak najwicej pokojwek, modystek, fryzjerw, niewolnikw do lektyki, niewolnikw do pokoju, konie, wiolarzy, nawet swoich ulubiecw i dzieci... Mae dzieci!... Kiedy wrciem z Tebw, jedna z tych pa, ktrej nawet nie pamitam, zabiega mi drog i prezentujc tgiego trzyletniego chopaka daa, abymmu wyznaczy majtek, gdy ma to by mjsyn... Trzyletni syn, czy uwaasz, wasza dostojno?... Rzecz prosta, nie mogem spiera si z kobiet, jeszcze w tak delikatnej sprawie. Ale -czowiekowi szlachetnie urodzonemu atwiej by uprzejmym anieli znale pienidze na kad podobn fantazj... Pokiwa gow, odpocz i mwi dalej: -Tymczasem moje dochody od pocztku panowania zmniejszyy si do poowy, szczeglniej w Dolnym Egipcie. Pytam si: coto znaczy?... Odpowiadaj: lud zuboa, ubyo wielu mieszkacw, morze zasypao pewn przestrze gruntw od pnocy, a pustynia od wschodu, byo kilka lat nieurodzajnych, sowem -awantura za awantur, a w skarbie coraz pycej... Prosz ci wic, aeby mi wywietli t spraw. Rozpatrz si, poznaj ludzi dobrze informowanych i prawdomwnych i utwrz z nich komisj ledcz. Gdy za zaczn skada raporty, nie ufaj zbytecznie papyrusowi, ale to i owo sprawd osobicie.Sysz, e masz oko wodza, a jeeli tak jest, jedno spojrzenie nauczy ci, o ile s dokadnymi opowieci czonkw komisji. Alenie piesz si ze zdaniem, a nade wszystko -nie wygaszaj go. Kady wany wniosek, jaki ci dzi przyjdzie do gowy -zapisz, a po kilku dniach znowu przypatrz si tej samej sprawie i znowu zapisz. To nauczy ci ostronoci w sdach i trafnoci w ogarnianiu przedmiotw. -Stanie si, jak rozkazujesz, wasza witobliwo -wtrci ksi. -Druga misja, ktr musisz zaatwi, jest trudniejsza. Co si tam dzieje w Asyrii, comj rzd zaczyna niepokoi. Kapani nasi opowiadaj, e za Morzem Pnocnym jest piramidalna gra, zwykle okryta zielonoci u spodu, niegiem u szczytu, ktra ma dziwne obyczaje. Po wielu latach spokoju nagle zaczyna dymi, trz si, huczy, a potem wyrzuca z siebie tyle pynnego ognia, ile jest wody w Nilu. Ogie ten kilkoma korytami rozlewa si po jej bokach i na ogromnej przestrzenirujnuje prac rolnikw. Ot Asyria, mj ksi, jest tak gr. Przez cae wieki panuje w niej spokj i cisza, lecz nagle zrywa si wewntrzna burza, nie wiadomo skd wylewaj si wielkie armie i niszcz spokojnych ssiadw. Dzi okoo Niniwy i Babelu sycha wrzenie:gra dymi. Musisz wic dowiedzie si: o ileten dym zwiastuje nawanic, i -obmyle rodki zaradcze. -Czy potrafi?... -cicho spyta ksi. -Trzeba nauczy si patrze -mwi wadca. -Jeeli chcesz co dobrze pozna, nie poprzestawaj na wiadectwie wasnych oczu, ale zapewnij sobie pomoc kilku par cudzych. Nie ograniczaj si na sdach samych Egipcjan: bo kady nard i czowiekma wyczny sposb widzenia rzeczy i nie chwyta caej prawdy. Wysuchaj zatem, comyl o Asyryjczykach: Fenicjanie, ydzi, Chetowie i Egipcjanie, i pilnie rozwa w sercu swym -co w ich sdach o Asyrii jest wsplnego. Jeeli wszyscy powiedz ci, e od Asyrii idzie niebezpieczestwo, poznasz, e ono idzie. Lecz jeeli rni mwi bd rozmaicie, take czuwaj, bo mdro kae przewidywa raczej ze anieli dobre. -Mwisz, wasza witobliwo, jak bogowie! -szepn Ramzes. -Stary jestem, a z wysokoci tronu widzi si takie rzeczy, jakich nawet nie przeczuwaj miertelni. Gdyby soce zapyta, co sdzi o sprawach wiata, opowiedziaoby jeszcze ciekawsze nowiny. -Midzy ludmi, u ktrych mam zasiga zdania o Asyrii, nie wspomniae, ojcze, Grekw -wtrci nastpca. Pan pokiwa gow z dobrotliwym umiechem. -Grecy!... Grecy!... -rzek -wielka przyszo naley do tego narodu. Przy nass oni jeszcze dziemi, ale jaka dusza w nich mieszka... Pamitasz ty mj posg zrobiony przez greckiego rzebiarza?... To drugi ja, ywy czowiek!... Miesic trzymaem go w paacu, lecz w kocu -darowaem wityni w Tebach. Czy uwierzysz: strach mnie zdj, aeby ten kamienny ja nie powsta ze swego siedzenia i nie upomnia si o poow rzdw... Jaki by zamt powsta wEgipcie!... Grecy!... czy ty widziae wazy, jakie oni lepi, paacyki, ktre buduj... Z tej gliny i kamienia wypywa co, co cieszy moj staro i kae zapomina o chorobie... A mowa ich?... O bogowie, wdy to muzyka irzeba, i malowido... Zaprawd mwi, e gdyby Egipt mg kiedy umrze jak czowiek, dziedzictwo po nim objliby Grecy. I jeszcze wmwiliby w wiat, e to wszystko jest ich dzieem, a nas -wcale niebyo... A jednak s to tylko uczniowie naszych szk wstpnych: cudzoziemcom bowiem, jak ci wiodomo, nie mamy prawa udziela wyszych nauk. -Mimo to, ojcze, zdajesz si nie ufa Grekom? -Bo to szczeglny nard: ani Fenicjanom, aniim nie mona wierzy. Fenicjanin, gdy chce,widzi i powie prawd murowan, egipsk... Ale nigdy nie wiesz: kiedy on chce powiedziprawd? Za Grek, prosty jak dziecko, zawsze mwiby prawd, ale -tego ju nie potrafi. Oni cay wiat widz inaczej ni my. W ich dziwnych oczach kada rzecz tak byszczy,koloryzuje si i mieni jak niebo Egiptu i jegowoda. Czy wic mona polega na ich zdaniu? Za czasw dynastii tebaskiej, daleko na pnocy, byo miasteczko Troja, jakich u nas liczy si dwadziecia tysicy. Na ten kurnik napadali rozmaite greckie wczgi i tak dokuczyli niemnogim mieszkacom, e ci, po dziesicioletnich niepokojach, spalili forteczk i wynieli si na inne miejsca. Zwyka historia bandycka!... Tymczasem patrz, jakie pieni piewaj Grecy o trojaskich walkach. miejemy si z tych cudw i bohaterstw, bo nasz rzd mia dokadne sprawozdania o wypadkach. Widzimy bijce w oczy kamstwa, a jednak... suchamy tych pieni jak dziecko bajek swej niaki i -nie moemy si od nichoderwa!... To s Grecy: urodzeni kamcy, ale przyjemni, no i mni. Kady z nich prdzejpowici ycie, anieli powie prawd. Nie dla interesu, jak Fenicjanie, ale z duchowejpotrzeby. -A co mam sdzi o Fenicjanach? -spyta nastpca. -To s ludzie mdrzy, wielkiej pracy i odwagi, ale handlarze: dla nich cae ycie mieci si w zarobku, byle duym, najwikszym!... Fenicjanin jest jak woda: wiele przynosi i wiele zabiera, a wciska siwszdzie. Trzeba dawa im jak najmniej, a nade wszystko czuwa, aeby nie wchodzili do Egiptu szparami, po kryjomu. Gdy im dobrze zapacisz i dasz nadziej jeszcze wikszego zarobku, bd wybornymi agentami. To, co dzi wiemy o tajemnych ruchach Asyrii, wiemy przez nich. -A ydzi?... -szepn ksi spuszczajc oczy. -Nard bystry, ale pospni fanatycy i urodzeni wrogowie Egiptu. Dopiero gdy poczuj na karkach podkuty gwodziami sanda Asyrii, zwrc si. do nas. Bodajby nie za pno. Ale posugiwa si nimi mona... Rozumie si, nie tu, tylko w Niniwie i Babelu. Faraon by ju zmczony. Wic ksi pad przed nim na twarz, a otrzymawszy ucinienie ojcowskie uda si do matki. Pani siedzc w swym gabinecie tkaa cienkie ptno na suknie dla bogw, a jej damy suebne szyy i haftoway odzie albo robiy bukiety. Mody kapan przed posgiem Izydy pali kadzido. -Przychodz -rzek ksi -podzikowa ci,matko, i poegna. -Krlowa powstaa i objwszy syna za szyj mwia ze zami: -Jake ty si zmieni?... Jeste ju mczyzn!... Tak rzadko ci spotykam, e mogabym zapomnie twoich rysw, gdybymich cigle nie widziaa w mym sercu. Niedobry!... Ja tyle razy z najwyszym dostojnikiem pastwa jedziam do folwarku mylc, e nareszcie przestanieszmie uraz, a ty wyprowadzie naprzeciw mnie naonic... -Przepraszam... przepraszam!... -mwi Ramzes caujc matk. Pani wyprowadzia go do ogrdka, w ktrym rosy osobliwe kwiaty, a gdy zostalibez wiadkw -rzeka: -Jestem kobiet, wic obchodzi mnie kobietai matka. Czy chcesz wzi ze sob t dziewczyn w podr?... Pamitaj, e haas i ruch, jaki ci bdzie otacza, jej i dziecku moe zaszkodzi. Dla kobiet brzemiennych najlepsz jest cisza i spokj. -Czy mwisz o Sarze? -spyta dziwiony Ramzes. -Ona brzemienna?... Nic mi o tym nie wspomniaa... -Moe wstydzi si, moe sama nie wie -odpara. -W kadym razie podr... -Ale ja jej nie mam zamiaru bra!... -zawoa ksi. -Tylko... dlaczego ona kryje si przede mn... jakby dziecko nie byo moim?... -Nie bde podejrzliwym !... -zgromia go pani. -Jest to zwyka wstydliwo modych dziewczt... Wreszcie moe ukrywaa swj stan z obawy, aby jej nie porzuci?... -Przecie nie wezm jej do mego dworu! -przerwa ksi z tak niecierpliwoci, e oczy krlowej umiechny si, ale przysonia je rzsami. -No, nie wypada zbyt szorstko odpycha kobiety, ktra ci kochaa. Wiem, e byt jejzapewnie. My jej te damy co od siebie. I dziecko krlewskiej krwi musi by dobrzewychowane i posiada majtek... -Naturalnie -odpar Ramzes. -Mj pierwszy syn, cho nie bdzie posiada praw ksicych, musi by tak postawiony, abym ja go si nie wstydzi ani on nie mia alu do mnie. Po poegnaniu si z matk Ramzes chcia jecha do Sary i w tym celu wrci do swoich pokojw. Wstrzsay nim dwa uczucia: gniew na Sar, e ukrywaa przed nim powody swej saboci, i -duma, e on ma by ojcem. On ojcem!... Tytu ten nadawa mu powag, ktra jakby wspieraa jego urzdy: wodza inamiestnika. Ojciec -to ju nie modzieniaszek, ktry z szacunkiem musi patrze na ludzi starszych od siebie. Ksiby zachwycony i rozrzewniony. Chcia zobaczy Sar, zgromi j, a potem uciska i obdarowa. Gdy jednak wrci doswojej czci paacu, zasta dwu nomarchw z Dolnego Egiptu, ktrzy przyszli zda mu raport o nomesach. A gdy wysucha ich, by ju zmczony. Nadto mia u siebie wieczorne przyjcie, na ktre nie chcia si spni. I znowu u niej nie bd -myla. -Biedna dziewczyna, nie widziaa mnie blisko dwie dekady... Wezwa Murzyna. -Masz ty t klatk, ktr daa ci Sara wwczas, kiedymy witali jego witobliwo? -Jest -odpar Murzyn. -Wee z niej gobia i zaraz wypu. -Gobie ju zjedzone. -Kto je zjad?... -Wasza dostojno. Powiedziaem kucharzowi, e ptaki te pochodz od pani Sary; wic on tylko dla waszej dostojnoci robi z nich pieczenie i pasztety. -A nieche was krokodyl pore! -zawoa skopotany ksi. Kaza przyj do siebie Tutmozisowi i jego natychmiast wysa do Sary. Opowiedzia mu histori z gobiami i cign: -Zawie jej szmaragdowe zausznice, bransolety na nogi i rce i dwa talenty. Powiedz, e gniewam si, i ukrywaa przede mn ci, ale jej przebacz, gdy dziecko bdzie zdrowe i adne. Jeeli za urodzi chopca, dam jej drugi folwark!... -zakoczy miejc si. Ale, ale... namw jte, aby odsuna od siebie cho troch ydw, a przyja cho paru Egipcjan i Egipcjanek. Nie chc, aby mj syn przyszed na wiat w tym towarzystwie i moe jeszcze bawi si z ydowskimi dziemi. Nauczyliby go podawa ojcu najgorsze daktyle!... ROZDZIA DZIEWITNASTY Cudzoziemska dzielnica w Memfisie leaa w pnocno -wschodnim rogu miasta, bliskoNilu. Liczono tam kilkaset domw i kilkanacie tysicy mieszkacw: Asyryjczykw, ydw, Grekw, najwicej Fenicjan. By to cyrku zamony. Gwn arteri tworzya ulica szeroka na trzydzieci krokw, do prosta, wybrukowana paskimi kamieniami. Po obu stronach wznosiy si domy ceglane, piaskowce lub wapienne, wysokie na trzy dopiciu pitr. W piwnicach byy skady materiaw surowych, na parterach sklepy,na pierwszych pitrach mieszkania ludzi zamonych, wyej warsztaty tkackie, szewskie, jubilerskie, najwyej -ciasne lokale wyrobnikw. Budynki tej dzielnicy, jak zreszt w caym miecie, byy przewanie biae. Mona jednak byo widzie kamienice zielone jak ka, te jak an pszenicy, niebieskie jakniebo lub czerwone jak krew. W wielu za domach ciany frontowe byy ozdobione obrazami przedstawiajcymi zajcia mieszkacw. Na domu jubilera dugie szeregi rysunkw opieway, e: jegowaciciel wyrobione przez siebie acuchyi bran-solety sprzedawa krlom obcych narodw i obudza ich podziw. Ogromny paac kupca pokryty by malowidami opowiadajcymi trudy i niebezpieczestwa ycia handlowego. Na morzu chwytaj czowieka straszne potwory z rybimi ogonami -w pustyni skrzydlate i ogniem ziejce smoki, a na dalekich wyspach trapigo olbrzymy, ktrych sanda bywa wikszy od fenickiego okrtu. Lekarz na cianie swojej pracowni przedstawia osoby, ktre dziki jego pomocy odzyskiway utracone rce i nogi, nawet zby i modo. Na budynku za, zajtym przez wadze administracyjne dzielnicy, wida byo beczk, do ktrej ludzie rzucali zote piercienie, pisarza, ktremu kto szepta do ucha, i rozcignitego na ziemi penitenta, ktremu dwaj inni ludzie bili skr. Ulica bya pena. Wzdu cian miecili si lektykarze, wachlarzownicy, posacy i robotnicy, gotowi ofiarowa swoj prac. rodkiem cign si nieprzerwany acuchtowarw dwiganych przez tragarzy, osw lub woy zaprzgnite do wozw. Nachodnikach snuli si wrzaskliwi przekupnie wieej wody, winogron, daktylw, wdzonych ryb, a midzy nimi kramarze, kwiaciarki, muzykanci i rnego rodzaju sztukmistrze. W tym ludzkim potoku, ktry pyn, roztrca si, sprzedawa i kupowa krzyczc rozmaitymi gosami, wyrniali si policjanci. Kady mia brunatn koszul do kolan, goe nogi, fartuszek w niebieskie i czerwone pasy, krtki miecz przy boku i potny kij w garci. Urzdnik ten spacerowa po chodniku, niekiedy porozumiewa si ze swoim koleg, najczciej jednak stawa na przydronym kamieniu, aeby lepiej ogarn tum przelewajcy si u stp jego. Wobec takiej czujnoci zodzieje uliczni musieli dziaa bardzo roztropnie. Zwykle dwaj rozpoczynali midzy sob bitw, a gdyzebra si tum i policjanci okadali kijami zarwno swarzcych si, jak i widzw, innitowarzysze kunsztu -kradli. Prawie we rodku ulicy sta zajazd Fenicjanina z Tyru *, Asarhadona, w ktrymdla atwiejszej kontroli byli obowizani mieszka wszyscy przyjedajcy spoza granic Egiptu. By to wielki dom kwadratowy, z kadego boku mia po kilkanacie okien i nie styka si z innymi, wic mona byo obchodzi go i podglda ze wszystkich stron. Nad gwn bram wisia model okrtu, na frontowej cianie byy obrazy przedstawiajce jego witobliwo Ramzesa XII, jak skada bogom ofiary lub roztacza opiek nad cudzoziemcami, midzy ktrymi Fenicjanie odznaczali si duym wzrostem i mocno czerwon barw. Okna byy wskie, zawsze otwarte i tylko w miar potrzeby zasaniane roletami z ptna lub kolorowych prcikw. Mieszkaniagospodarza i podrnych zajmoway trzy pitra, na dole miecia si winiarnia i restauracja. Marynarze, tragarze, rzemielnicy i w ogle ubosi podrni jedli i pili w podwrku, ktre miao mozaikow posadzk i pcienne dachy rozwieszone na supkach, aeby wszystkich goci mona byo mie na oku. Zamoniejsi za i lepiej urodzeni ucztowali w galerii otaczajcej podwrko. W podwrzu zasiadano na ziemi, przy kamieniach zastpujcych miejsce stow. W galeriach, gdzie byo chodniej, znajdoway si stoliki, awki i krzesa, nawet niskie z poduszek sofy, na ktrych mona byo drzema. W kadej galerii by wielki st zaoony chlebem, misiwem, rybami i owocami tudzie kilkugarncowe gliniane stgwie z piwem, winem i wod. Murzyni i Murzynki roznosili gociom potrawy, usuwali stgwie prne, dwigali z piwnic pene, a czuwajcy nad stoami pisarze skrupulatniezapisywali kady kawaek chleba, kad gwk czosnku i kubek wody. Na rodku podwrza, na wzniesieniu, stali dwaj dozorcy z kijami, ktrzy z jednej strony mieli oko na sub i pisarzy, z drugiej -przy pomocy kija -agodzili spory midzy uboszymi gomi rnych narodw. Dziki temu urzdzeniu kradziee i bitwy trafiay si rzadko; czciej nawet w galeriach anieli na podwrku. Sam gospodarz zajazdu, sawetny lko miertelnych48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAaPcb4cccdb, Xe19D,Asarhadon, czowiek przeszo pidziesicioletni, szpakowaty, ubrany w dug koszul i mulinow narzutk, chodzi midzy gomi, aby dojrze, czy kady ma, czego potrzebuje. -Jedzcie i pijcie, synowie moi -mwi do greckich marynarzy -bo takiej wieprzowiny i piwa nie ma na caym wiecie. Sysz, pobia was burza okoo Rafii?... Powinniciebogom hojn zoy ofiar, e was ocalili!...W Memfis przez cae ycie mona nie widzie burzy, ale na morzu atwiej o piorun anieli o miedzianego utena... Mam mid, mk, kadzida na wite ofiary, a tam, w ktach, stoj bogowie wszystkich narodw. W moim zajedzie czowiek moe by sytym i pobonym za bardzo mae pienidze. Zawrci si i wszed do galerii midzy kupcw. -Jedzcie i pijcie, czcigodni panowie -zachca kaniajc si. -Czasy s dobre! Najdostojniejszy nastpca, oby y wiecznie, jedzie do Pi-Bastu z ogromn wit, a z Grnego Krlestwa przyszed transport zota, na czym niejeden z was piknie zarobi. Mamy kuropatwy, mode gski, ryby prosto z rzeki i doskona piecze sarni. A jakie wino przysali mi z Cypru!... Niech zostan ydem, jeeli kubek tej rozkoszy nie jest wart dwie drachmy!... Ale wam, ojcom i dobrodziejom moim, oddam dzi po drachmie. Tylko dzi, aeby zrobi pocztek. -Daj po p drachmy kubek, to skosztujemy-odpar jeden z kupcw. -P drachmy?... -powtrzy restaurator. -Pierwej Nil popynie ku Tebom, anieli ja tak sodycz oddam za p drachmy. Chyba... dla ciebie, panie Belezis, ktry jeste per Sydonu... Hej, niewolnicy!... a podajcie dobrodziejom naszym wikszy dzban cypryjskiego... Gdy odszed, kupiec nazwany Belezisem rzek do swoich towarzyszw: -Rka mi uschnie, jeeli to wino warte p drachmy. Ale niech go tam!... Bdziemy mieli mniej kopotu z policj. Rozmowa z gomi wszelkich narodw i stanw nie przeszkadzaa gospodarzowi zwaa na pisarzy zapisujcych jado i napitki, na dozorcw, ktrzy pilnowali sub i pisarzy, a nade wszystko na podrnego, ktry we frontowej galerii usiadszy z podwinitymi nogami na poduszkach, drzema nad garstk daktylw i kubkiem czystej wody. Podrny ten mia okoo czterdziestu lat, bujne wosy i brodkruczej barwy, zadumane oczy i dziwnie szlachetne rysy, ktrych, zdawao si, nigdy gniew nie zmarszczy ani wykrzywiatrwoga. To niebezpieczny szczur!... -myla gospodarz patrzc na niego spod oka. -Ma min kapana, a chodzi w ciemnej opoczy... Zoy u mnie klejnotw i zota za talent, a nie jada misa ani nie pije wina... Musi to by wielki prorok albo wielkizodziej!... Na podwrko weszli z ulicy dwaj nadzy psyllowie, czyli poskramiacze ww, z torb pen jadowitego gadu, i zaczli przedstawienie. Modszy gra na fujarce, astarszy pocz owija si maymi i duymi wami, z ktrych kady wystarczyby do rozpdzenia goci z obery Pod Okrtem . Fujarka odzywaa si coraz piskliwiej, poskramiacz wygina si, pieni, drga konwulsyjnie i cigle drani gady. Wreszciejeden z ww uksi go w rk, drugi w twarz, a trzeciego -najmniejszego -zjad ywcem sam poskramiacz. Gocie i suba z niepokojem przypatrywali si zabawie poskramiacza. Dreli, gdy drani gady, zamykali oczy, gdy w ksaczowieka. Lecz gdy psyllo zjad wa -zawyli z radoci i podziwu... Tylko podrny z frontowej galerii nie opuci swoich poduszek, nawet nie raczy spojrze na zabaw. A gdy poskramiacz zbliy si po zapat, podrnik rzuci na posadzk dwa miedziane uteny dajc mu rk znak, aeby si nie zblia. Przedstawienie cigno si z p godziny. Gdy psyllowie opucili dziedziniec, do gospodarza przybieg Murzyn obsugujcy pokoje gocinne i co szepta zafrasowany.Potem, nie wiadomo skd, ukaza si dziesitnik policyjny i zaprowadziwszy Asarhadona do odlegej framugi dugo z nim rozmawia, a czcigodny waciciel zajazdu bi si w piersi, zaamywa rce albo chwyta si za gow. Nareszcie kopn Murzyna w brzuch, kaza poda dziesitnikowi g pieczon i dzban cypryjskiego, a sam zbliy si do gocia z frontowej galerii, ktry wci zdawa si drzema, cho oczy mia otwarte. -Smutne mam nowiny dla ciebie, zacny panie-rzek gospodarz siadajc obok podrnego.-Bogowie zsyaj na ludzi deszcz i smutek, kiedy im si podoba -odpar obojtnie go. -Gdymy si tu przypatrywali psyllom -cign gospodarz targajc szpakowat brod - zodzieje dostali si na drugie pitro i wykradli twoje rzeczy... Trzy workii skrzyni, zapewne bardzo kosztown! -Musisz zawiadomi sd o mojej krzywdzie.-Po co sd?... -szepn gospodarz. -U nas zodzieje maj swj cech... Poszlemy po starszego, otaksujemy rzeczy, zapacisz mu dwudziesty procent wartoci i wszystkosi znajdzie. Ja mog ci dopomc. -W moim kraju -rzek podrny -nikt nie ukada si ze zodziejami, i ja nie bd. Mieszkam u ciebie, tobie powierzyem mj majtek i ty za niego odpowiadasz. Czcigodny Asarhadon zacz drapa si midzy opatki. -Czowieku z dalekiej krainy -mwi znionym gosem -wy, Chetowie, i my, Fenicjanie, jestemy brami, wic szczerzeradz ci nie wdawa si z egipskim sdem, bo on ma tylko jedne drzwi: przez ktre siwchodzi, ale nie ma tych, przez ktre si wychodzi. -Bogowie przez mur wyprowadz niewinnego -odpar go. -Niewinny!... Kto z nas jest niewinny w ziemi niewoli? -szepta gospodarz. -Oto spojrzyj -tam dojada g dziesitnik z policji; wyborn gsk, ktr sam chtnie zjadbym. A wiesz, dlaczego oddaem, sobieod ust. odjwszy, ten frykas?... Bo dziesitnik przyszed wypytywa si o ciebie... To powiedziawszy Fenicjanin zezem spojrza na podrnego, ktry jednak ani na chwil nie utraci spokoju. -Pyta mnie -cign gospodarz -pyta mnie dziesitnik: Co za jeden jest ten czarny, ktry dwie godziny siedzi nad garstk daktylw?... Mwi: Bardzo zacny czowiek, pan Phut. - Skd on?... -Z krajuChetii, z miasta Harranu; ma tam porzdny dom o trzech pitrach i duo pola. -Po co on tu przyjecha? -Przyjecha, mwi, odebra od jednego kapana pi talentw, ktre jeszcze jego ojciec poyczy. A wiesz, zacny panie -prawi restaurator -co mi na to odpowiedzia dziesitnik?... Te sowa: Asarhadonie wiem, e jeste wiernym sug jego witobliwoci faraona, masz dobre jado i niefaszowanewina, dlatego mwi ci -strze si!... Strzesi cudzoziemcw ktrzy nie robi znajomoci, unikaj wina i wszelkich uciechimilcz. Ten Phut, harraczyk, moe by asyryjskim szpiegiem. Serce we mnie zamaro, kiedym to usysza -cign gospodarz. -Ale ciebie nicnie obchodzi!... -oburzy si widzc e nawet straszne posdzenie o szpiegostwo nie zamcio spokoju Chetyjczyka. -Asarhadonie -rzek po chwili go -powierzyem ci siebie i mj majtek. Pomyl wic, aby mi oddano wory i skrzyni, gdy w przeciwnym razie zaskar ci do tego samego dziesitnika, ktry zjada g przeznaczon dla ciebie. -No... wic pozwl, abym wypaci zodziejom tylko pitnacie procent wartoci twoich rzeczy -zawoa gospodarz. -Nie masz prawa paci. -Daj im cho trzydzieci drachm... -Ani utena. -Daj biedakom choby dziesi drachm... -Id w pokoju, Asarhadonie, i pro bogw, aeby ci rozum przywrcili -odpar podrny, zawsze z tym samym spokojem. Gospodarz zerwa si z poduszek sapic z gniewu. To gadzina!... -myla. -On nie tylkopo dug przyjecha... On tu jeszcze zrobi jaki interes... Serce mwi mi, e to musi by bogaty kupiec, a moe nawet restaurator, ktry, do spki z kapanami isdziami, otworzy mi gdzie pod bokiem drugi zajazd... Bodaj ci pierwej spali ogie niebieski!... bodaj ci trd stoczy! Skpiec, oszust, zodziej, na ktrym uczciwy czowiek nic nie zarobi... Jeszcze zacny Asarhadon nie zdy uspokoi si z gniewu, gdy na ulicy rozlegysi odgosy fletu i bbenka, a po chwili na podwrze wbiegy cztery prawie nagie tancerki. Tragarze i marynarze powitali je okrzykami radoci, a nawet powani kupcy spod galerii zaczli przyglda si ciekawie i robi uwagi nad ich piknoci. Tancerki ruchem rk i umiechami powitay obecnych. Jedna zacza gra na podwjnym flecie, druga wtrowaa jej na bbenku, a dwie najmodsze taczyy dokoa podwrka w taki sposb, e prawie nie byo gocia, ktrego by nie zaczepiy ich mulinowe szale. Pijcy zaczli piewa, krzycze i zaprasza do siebie tancerki, a midzy posplstwem wynikna zwada, ktr jednak dozorcy atwo uspokoili podnisszydo gry swoje trzciny. Tylko jaki Libijczyk, rozdraniony widokiem kija, wydoby n; ale dwaj Murzyni schwycili goza rce, zabrali mu kilka miedzianych piercionkw, jako naleno za jado, i wyrzucili go na ulic. Tymczasem jedna tancerka zostaa z marynarzami, dwie poszy midzy kupcw, ktrzy ofiarowali im wino i ciastka, a najstarsza zacza obchodzi stoy i kwestowa. -Na wityni boskiej Izydy!... -woaa. -Skadajcie, poboni cudzoziemcy, na wityni Izydy, bogini, ktra opiekuje si wszelkim stworzeniem... Im wicej dacie, tym wicej otrzymacie szczcia i bogosawiestw... Na wityni matki Izydy!... Rzucano jej na bbenek kbki miedzianego drutu, niekiedy ziarnko zota. Jeden kupiec zapyta: czy mona j odwiedzi? na co z umiechem skina gow. Gdy wesza do frontowej galerii, harraczyk Phut sign do skrzanego worka i wydoby zoty piercie mwic: -Istar jest bogini wielka i dobra, przyjmij to na jej wityni. Kapanka bystro spojrzaa na niego i szepna: -Anael, Sachiel... -Amabiel, Abalidot -odpowiedzia tym samymtonem podrny. -Widz, e kochasz matk Izyd -rzeka kapanka gono. -Musisz by bogaty i jeste hojny, wic warto ci powry. Usiada przy nim, zjada par daktylw i patrzc na jego do zacza mwi: -Przyjedasz z dalekiego kraju od Bretora i Hagita... **Podr miae szczliw... Od kilku dni ledz ci Fenicjanie -dodaa ciszej. -Przyjedasz po pienidze, cho niejeste kupcem... Przyjd do mnie dzi po zachodzie soca... -dania twoje -mwia gono -powinny sispeni... Mieszkam na ulicy Grobw w domupod Zielon Gwiazd -szepna. Tylko strze si zodziei, ktrzy czyhaj na twjmajtek -zakoczya widzc, e zacny Asarhadon podsuchuje. -W moim domu nie ma zodziei!... -wybuchn gospodarz. -Kradn chyba ci, ktrzy tu z ulicy przychodz!... -Nie zo si, staruszku -odpara szyderczo kapanka -bo zaraz wystpuje ciczerwona prga na szyi, co oznacza miernieszczliw. Usyszawszy to Asarhadon splun po trzykro i cicho odmwi zaklcie przeciw zym wrbom. Gdy za odsun si w gbgalerii, kapanka zacza kokietowa harraczyka. Daa mu r ze swego wieca, na poegnanie ucisna go i posza do innych stow. Podrny skin na gospodarza. -Chc -rzek -aeby ta kobieta bya u mnie.Ka j zaprowadzi do mego pokoju. Asarhadon popatrzy mu w oczy, klasn wrce i wybuchn miechem. -Tyfon opta ci, harraczyku!... -zawoa. -Gdyby co podobnego stao si w moim domu z egipsk kapank, wypdziliby mnie z miasta. Tu wolno przyjmowa tylko cudzoziemki. -W takim razie ja pjd do niej -odpar Phut. -Albowiem jest to mdra i pobona niewiasta i poradzi mi w wielu zdarzeniach. Po zachodzie soca dasz mi przewodnika, aebym idc nie zbka si. -Wszystkie ze duchy wstpiy do twego serca -odpowiedzia gospodarz. -Czy wiesz,e ta znajomo bdzie ci kosztowaa ze dwiecie drachm, moe trzysta nie liczc tego, co musisz da suebnicom i wityni.Za tak za sum, zreszt -za piset drachm, moesz pozna kobiet mod i cnotliw, moj crk, ktra ma ju czternacie lat i jako dziewcz rozsdne zbiera sobie posag. Nie wcz si wic noc po nieznanym miecie, bo wpadniesz wrce policji albo zodziei, lecz korzysta z tego, co bogowie ofiaruj ci w domu. Chcesz?... -A czy twoja crka pojedzie ze mn do Harranu? -spyta Phut. Gospodarz patrzy si na niego zdumiony. Nagle uderzy si w czoo, jakby odgad tajemnic, i schwyciwszy podrnego za rk pocign go do zacisznej framugi. -Ju wszystko wiem! -szepta wzburzony. -Ty handlujesz kobietami... Ale pamitaj, e za wywiezienie jednej Egipcjanki stracisz majtek i pjdziesz do kopal. Chyba... e mnie wemiesz do wspki, bo ja tu wszdzie znam drogi... -W takim razie opowiesz mi drog do domu tej kapanki -odpar Phut. -Pamitaj, aebym po zachodzie soca mia przewodnika, a jutro moje worki i skrzyni, bo inaczej poskar si do sdu. To powiedziawszy Phut opuci restauracj i poszed do swego pokoju na gr. Wcieky z gniewu Asarhadon zbliy si dostolika, przy ktrym pili kupcy feniccy, i odwoa na stron jednego z nich, Kusza. -Piknych goci dajesz mi pod opiek!... -rzek gospodarz nie mogc pohamowa drenia gosu. -Ten Phut prawie nic nie jada, kae mi wykupowa od zodziei rzeczy, ktre mu skradziono, a teraz, jakby na urganie z mego domu, wybiera si do egipskiej tancerki, zamiast obdarowa moje kobiety. -C dziwnego? -odpar miejc si Kusz. -Fenicjanki mg pozna w Sydonie, tutaj za woli Egipcjanki. Gupi jest ten, kto na Cyprze nie kosztuje wina cypryjskiego, tylko piwo tyryjskie. -A ja ci mwi -przerwa gospodarz -e to jest czowiek niebezpieczny... Udaje mieszczanina, cho ma postaw kapana!... -Ty, Asarhadonie, wygldasz jak arcykapan, a jeste tylko szynkarzem! awa nie przestaje by aw, cho ma na sobie lwi skr. -Ale po co on chodzi do kapanek?... Przysigbym, e to wybieg i e gbur chetyjski, zamiast na uczt do kobiet, uda si na jakie zgromadzenie spiskowcw. -Zo i chciwo zamroczyy twj umys -odrzek z powag Kusz. -Jeste jak czowiek, ktry, szukajc dyni na figowym drzewie nie widzi figi. Dla kadego kupca jest jasne, e jeeli Phut ma odebra pi talentw od kapana, to musi skarbi sobie aski u wszystkich, ktrzy krc si przy wityniach. Ale ty ju nic nie rozumiesz... -Bo mnie mwi serce e to musi by asyryjski wysaniec czyhajcy na zgub jego witobliwoci... Kusz z pogard patrzy na Asarhadona. -Wic led go, czuwaj nad kadym jego krokiem. A jeeli co wykryjesz, moe dostanie ci si jaka czstka jego majtku. -O, teraz powiedziae mdre zdanie! -rzek gospodarz. -Niech ten szczur idzie sobie do kapanek, a od nich w miejsce nie znane mi. Ale ja za nim poszl moje renice, przed ktrymi nic si nie ukryje! -------- *Tyr -miasto w Fenicji. **Duchy pnocnej i wschodniej okolicy wiata. ROZDZIA DWUDZIESTY Okoo dziewitej godziny wieczorem Phut opuci zajazd Pod Okrtem w towarzystwie Murzyna nioscego pochodni.P godziny przedtem Asarhadon wysa naulic Grobw zaufanego czowieka rozkazujc, aby pilnie zwaa: czy harraczyk nie wymknie si z domu pod Zielon Gwiazd , a jeeliby tak uczyni -dokd pjdzie? Drugi zaufany czowiek gospodarza szed w pewnej odlegoci za Phutem; na wszych ulicach kry si pod domami, na szerszych -udawa pijanego. Ulice byy ju puste, tragarze i przekupnie spali. wieciosi tylko w mieszkaniach pracujcych rzemielnikw albo u ludzi bogatych, ktrzyucztowali na paskich dachach. W rnych stronach miasta odzyway si dwiki arf ifletw, piewy, miechy, kucie motw, zgrzytanie pi stolarskich. Czasem okrzyk pijacki, niekiedy woanie o ratunek. Ulice, ktrymi przechodzi Phut i niewolnik, byy po wikszej czci ciasne, krzywe, pene wybojw. W miar zbliania si do celu podry, kamienice byy coraz nisze, domy jednopitrowe liczniejsze i wicej ogrodw, a raczej palm, fig i ndznych akacji, ktre wychylay si spomidzy murw, jakby miay zamiar uciec std. Na ulicy Grobw widok nagle zmieni si. Miejsce kamienic zajy rozlege ogrody, awrd nich -eleganckie paacyki. Przed jedn z bram Murzyn zatrzyma si i zgasi pochodni. -Tu jest Zielona Gwiazda - rzek i zoywszy Phutowi niski ukon zawrci dodomu. Harraczyk zapuka do wrt. Po chwili ukaza si odwierny. Uwanie obejrza przybysza i mrukn: -Anael, Sachiel... -Amabiel, Abalidot -odpowiedzia Phut. elnych48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAfPcggchJci+qcjH:#-Bd pozdrowiony -rzek odwierny i szybko otworzy bram. Przeszedszy kilkanacie krokw midzy drzewami Phut znalaz si w sieni paacyku, gdzie powitaa go znajoma kapanka. W gbi sta jaki czowiek z czarn brod i wosami, tak podobny do harraczyka, e przybysz nie mg ukry zdziwienia. -On zastpi ci w oczach tych, ktrzy ci ledz -rzeka z umiechem kapanka. Czowiek przebrany za harraczyka woy sobie na gow wieniec z r i w towarzystwie kapanki poszed na pierwszepitro, gdzie niebawem rozlegy si dwikifletu i szczk pucharw. Phuta za dwaj nisi kapani zaprowadzili do ani w ogrodzie. Tam, wykpawszy go i utrefiwszywosy, woyli na niego biae szaty. Z azienki wszyscy trzej znowu wyszli midzy drzewa; minli kilka ogrodw, wreszcie znaleli si na pustym placu. -Tam -rzek do Phuta jeden z kapanw -sdawne groby, tam miasto, a tu witynia. Id, gdzie chcesz, i niechaj mdro wskazuje ci drog, a wite sowa broni od niebezpieczestw. Dwaj kapani cofnli si do ogrodu, a Phut zosta sam. Noc bezksiycowa bya do widna. Z daleka, otulony we mg, migota Nil, wyej iskrzyo si siedem gwiazd Wielkiej Niedwiedzicy. Nad gow podrnego wznosi si Orion, a nad ciemnymi pylonami pona gwiazda Syriusz.U nas gwiazdy mocniej wiec -pomylaPhut. Zacz szepta modlitwy w nieznanym jzyku i skierowa si ku wityni. Gdy odszed kilkadziesit krokw, z jednegoogrodu wychyli si czowiek i ledzi podrnego. Lecz prawie w tej samej chwilispada tak gsta mga, e na placu, oprczdachw wityni, nie mona byo nic dojrze. Po pewnym czasie harraczyk natkn si na wysoki mur. Spojrza na niebo i pocz i ku zachodowi. Co chwil przelatyway nad nim nocne ptaki i wielkie nietoperze. Mga zrobia si tak gsta, e musia dotyka ciany, aby jej nie zgubi. Wdrwka trwaa do dugo, gdy nagle Phut znalaz si przed nisk furtk, nabit mnstwem brzowych gwodzi. Zacz je liczy od lewej rki z gry, przy czym jedne mocno naciska, inne zakrca. Gdy tym sposobem poruszy ostatni gwdu dou, drzwi cicho otworzyy si. Harraczyk posun si kilka krokw i znalaz si w ciasnej niszy, w ktrej panowaa zupena ciemno. Pocz ostronie prbowa nog gruntu, a trafi jakby na krawd studni, z ktrej wia chd. Tu usiad i miao zsun si w gbprzepaci, chocia w tym miejscu i w tym kraju znajdowa si dopiero pierwszy raz. Przepa jednak nie bya gboka. Phut rwnymi nogami stan na pochyej pododze i wskim korytarzem zacz schodzi na d z tak pewnoci, jakby drog zna od dawna. W kocu korytarza byy drzwi. Przybysz znalaz po omacku koatk i trzy razy zapuka. W odpowiedzi odezwa si gos, nie wiadomo skd pochodzcy: -Ty, ktry w nocnej godzinie zakcasz spokj witego miejsca, czy masz prawo tu wchodzi? -Nie skrzywdziem ma, kobiety, ani dziecka... Rk moich nie splamia krew... Niejadem potraw nieczystych... Nie zabraem cudzego mienia... Nie kamaem i nie zdradziem wielkiej tajemncy -spokojnie odpowiedzia harraczyk. -Jeste tym, ktrego oczekuj, czy tym, za ktrego si podajesz? -zapyta gos po chwili. -Jestem ten, ktry mia przyj od braci ze Wschodu, ale to drugie imi jest take moje imi, a w miecie pnocnym posiadamdom i ziemi, jakom rzek obcym -odpowiedzia Phut. Otworzyy si drzwi i harraczyk wszed do obszernej piwnicy, ktr owietlaa lampa ponca na stoliku przed purpurow zason. Na zasonie bya wyhaftowana zotem skrzydlata kula z dwoma wami. Na boku sta kapan egipski w biaej szacie. -Ktry tu wszede -rzek kapan wskazujc rk Phuta -czy wiesz, co opowiada ten znak na zasonie? -Kula -odpar przybysz -jest obrazem wiata, na ktrym mieszkamy, a skrzyda wskazuj, e wiat ten unosi si w przestrzeni jak orze. -A we?... -spyta kapan. -Dwa we przypominaj mdrcowi, e kto by zdradzi t wielk tajemnic, umrze podwjnie -ciaem i dusz. Po chwili milczenia kapan znowu zapyta: -Jeeli jest w samej rzeczy Beroes (tu schyli gow), wielki prorok Chaldei (znowu schyli gow), dla ktrego nie ma tajemnic na ziemi ani w niebie, racz powiedzie sudze twemu: ktra gwiazda jest najdziwniejsza? Dziwnym jest Hor-set *, ktry obchodzi niebo w cigu dwunastu lat, gdy dokoa niego kr cztery mniejsze gwiazdy. Ale dziwniejszym jest Horka **obchodzcy niebo w trzydzieci lat. Ma on bowiem nie tylko podwadne sobie gwiazdy, lecz i wielkipiercie, ktry niekiedy znika. Wysuchawszy tego egipski kapan upad natwarz przed Chaldejczykiem. Nastpnie wrczy mu purpurow szarf i welon z mulinu, pokaza, gdzie stoj kadzida, i wrd niskich ukonw opuci pieczar. Chaldejczyk zosta sam. Woy szarf na prawe rami, zakry twarz welonem i wziwszy zot yk nasypa w ni kadzida, ktre zapali u lampki przed zason. Szepczc obrci si trzy razy wkoo, a dym kadzida opasa go jakby potrjnym piercieniem. Przez ten czas w pustej pieczarze zapanowa dziwny niepokj. Zdawao si, e sufit idzie w gr i rozsuwaj si ciany. Purpurowa zasona na otarzu chwiaa si niby poruszana przez ukryte rce. Powietrze zaczo falowa, jakby wrd niego przelatyway stada niewidzialnych ptakw. Chaldejczyk rozsun szat na piersiach i wydoby zoty medal pokryty tajemniczymi znakami. Pieczara drgna, wita zasona poruszya si gwatowniej, a w rnych punktach izby ukazay si pomyki. Wtedy mag wznis rce do gry i zacz mwi: -Ojcze niebieski, askawy i miosierny, oczy dusz moj... Zeszlij na niegodnego sug swoje bogosawiestwa i wycignij wszechmocne rami na duchy buntownicze, abym mg okaza moc Twoj... Oto znak, ktrego dotykam w waszej obecnoci... Otom jest -ja -oparty na pomocy boej, przewidujcy i nieustraszony... Otom jest potny i wywouj was, i zaklinam... Przyjdcie tu, posuszne w imi Aye, Saraye, Aye, Saraye... W tej chwili z rnych stron odezway si jakie gosy. Okoo lampki przelecia jaki ptak, potem szata rudej barwy, nastpnie czowiek z ogonem, nareszcie kogut w koronie, ktry stan nastoliku przed zason. Chaldejczyk znowu mwi: -W imi wszechmocnego i wiekuistego Boga... Amorul, Tanecha, Rabur, Latisten... Dalekie gosy odezway si po raz drugi : -W imi prawdziwego i wiecznie yjcego Eloy, Archima, Rabur, zaklinam was i wzywam... Przez imi gwiazdy, ktra jest socem, przez ten jej znak, przez chwalebne i straszne imi Boga ywego... *** Nagle wszystko ucicho. Przed otarzem ukazao si ukoronowane widmo z berem w rku, siedzce na lwie. -Beroes!... Beroes!... -zawoao widmo stumionym gosem -po co mnie wywoujesz? -Chc, aeby bracia moi z tej wityni przyjli mnie szczerym sercem i nakonili ucha do sw, ktre przynosz im od braci z Babilonu -odpowiedzia Chaldejczyk. -Niech si tak stanie -rzeko widmo i zniko. Chaldejczyk zosta bez ruchu, jak posg, z odrzucon w ty gow, z rkoma wzniesionymi do gry. Sta tak przeszo p godziny w pozycji niemoliwej dla zwykego czowieka. W tym czasie cofn si kawa muru tworzcego cian pieczaryi weszli trzej kapani egipscy. Na widok Chaldejczyka, ktry zdawa si lee w powietrzu, oparty plecami o niewidzialn podpor, kapani zaczli spoglda na siebieze zdumieniem. Najstarszy rzek: -Dawniej bywali u nas tacy, ale dzi nikt tego nie potrafi. Obchodzili go ze wszystkich stron, dotykali zdrtwiaych czonkw i z niepokojem patrzyli na jego oblicze, te i bezkrwiste jak u trupa. -Czy umar?... -zapyta najmodszy. Po tych sowach pochylone w ty ciao Chaldejczyka wrcio do pionowej postawy. Na twarzy ukaza si lekki rumieniec, a wzniesione rce opady. Westchn, przetar oczy jak czowiek zbudzony ze snu, spojrza na przybyych i po chwili rzek: -Ty -zwrci si do najstarszego -jeste Mefres, arcykapan wityni Ptah w Memfis... - Ty -jeste Herhor, arcykapan Amona w Tebach, najpierwszy mocarz po krlu w tym pastwie... Ty -wskaza na najmodszego -jeste Pentuer, drugi prorokw wityni Amona i doradca Herhora. -A ty niewtpliwie jeste Beroes, wielki kapan i mdrzec babiloski, ktrego przyjcie oznajmiono nam przed rokiem -odpar Mefres. -Powiedziae prawd -rzek Chaldejczyk. Ucisn ich po kolei, a oni schylali gowy przed nim. -Przynosz wam wielkie sowa z naszej wsplnej ojczyzny, ktr jest mdro -mwi Beroes. -Raczcie ich wysucha i dziaajcie, jak potrzeba. Na znak Herhora Pentuer cofn si w gbpieczary i wynis trzy fotele z lekkiego drzewa dla starszych, a niski taboret dla siebie. Usiad w bliskoci lampki i wydoby z zanadrza may sztylet i tabliczk pokrytwoskiem. Gdy wszyscy trzej zajli fotele, Chaldejczyk zacz: -Do ciebie, Mefresie, mwi najwysze kolegium kapanw w Babilonie. wity stan kapaski w Egipcie upada. Wielu z nich gromadz pienidze i kobiety i pdz ycie wrd uciech. Mdro jest zaniedbana. Niemacie wadzy ani nad wiatem niewidzialnym, ani nawet nad wasnymi duszami. Niektrzy z was utracili wiar wysz, a dla renic waszych zakryta jest przyszo. Nawet dzieje si gorzej, bo wielu kapanw czujc, e siy ich ducha s wyczerpane, weszli na drog kamstwa izrcznymi sztukami zwodz prostakw. To mwi najwysze kolegium: jeeli chcecie powrci na dobr drog, Beroes zostanie zwami przez kilka lat, aeby za pomoc iskry przyniesionej z wielkiego otarza Babilonu roznieci prawdziwe wiato nad Nilem. -Wszystko tak jest, jak mwisz -odpar zasmucony Mefres. -Zosta przeto midzy nami kilka lat, aeby dorastajca modzie przypomniaa sobie wasz mdro. -A teraz do ciebie, Herhorze, sowa od najwyszego kolegium... Herhor pochyli gow. -Skutkiem zaniedbania wielkich tajemnic kapani wasi nie spostrzegli, e dla Egiptu nadchodz ze lata. Gro wam klski wewntrzne, ktre tylko cnota i mdro oddali moe. Lecz gorsze jest, e gdybycie w cigu nastpnych dziesiciu lat rozpoczli wojn z Asyri, wojska jej rozgromi wasze, przyjd nad Nil i zniszcz wszystko, co tu istnieje od wiekw. Taki zowrogi ukad gwiazd, jaki dzi ciy nad Egiptem, zdarzy si pierwszy raz za dynastii czternastej, kiedywasz kraj zdobyli i zupili Hyksosi. Trzeci raz powtrzy si on za piset lub szesetlat od strony Asyrii i ludu Paras, ktry mieszka na wschd od Chaldei. Kapani suchali przeraeni. Herhor by blady, Pentuerowi wypada z rk tabliczka. Mefres uj wiszcy na piersiach amulet i modli si zeschymi wargami. -Strzecie si wic Asyrii -cign Chaldejczyk -bo dzi jej godzina. Okrutny tolud !... gardzi prac, yje wojn. Zwycionych wbija na pale lub obdziera ze skry, niszczy zdobyte miasta, a ludno uprowadza w niewol. Odpoczynkiem ich jest polowa na srogie zwierzta, a zabaw-strzela z ukw do jecw lub wyupywa im oczy. Cudze witynie zamieniaj w gruzy, naczyniami bogw posuguj si przy swych ucztach, a kapanw i mdrcw robi swoimi baznami. Ozdob ich cian s skry ywychludzi, a ich stou -zakrwawione gowy nieprzyjaci. Gdy Chaldejczyk umilkn, odezwa si czcigodny Mefres: -Wielki proroku, rzucie strach na dusze nasze, a nie wskazujesz ratunku. Moe by,i z pewnoci tak jest, skoro mwisz, e losy przez pewien czas bd dla nas nieaskawe; lecz - jake tego unikn? S w Nilu miejsca niebezpieczne, z ktrych adna d nie ocali si; tote mdro sternikw omija grone wiry. To samo z nieszczciami narodw. Nard jest cznem, a czas rzek, ktr w pewnych epokach mc wiry. Jeeli za drobna skorupa rybacza umie wywin si od klski, dlaczego miliony ludu nie mogyby w podobnych warunkach uj zagady? -Mdre s sowa twoje -odpar Beroes -aletylko w pewnej czci potrafi na nie odpowiedzie. -Miaeby nie zna wszystkiego, co si stanie? -zapyta Herhor. -Nie pytaj mnie o to: co wiem, a czego nie mog powiedzie. Najwaniejsz rzecz dlawas jest utrzyma dziesicioletni pokj z Asyri, a to ley w granicy waszych si. Asyria jeszcze si boi was, nic nie wie o zbiegu zych losw nad waszym krajem i chce rozpocz wojn z ludami Pnocy i Wschodu, ktre siedz dokoa morza. Przymierze wic z ni moglibycie zawrze dzisiaj... -Na jakich warunkach? -wtrci Herhor. -Na bardzo dobrych. Asyria odstpi wam ziemi izraelsk a do miasta Akko i kraj Edom a do miasta Elath. Zatem bez wojny granice wasze posun si o dziesi dni marszu na pnoc i dziesi dni na wschd. -A Fenicja?... -spyta Herhor. -Strzecie si pokusy!... -zawoa Beroes. -Gdyby dzi faraon wycign rk po Fenicj, za miesic armie asyryjskie, przeznaczone na pnoc i wschd, zwrciyby si na poudnie, a przed upywem roku konie ich pawiyby si w Nilu... -Ale Egipt nie moe wyrzec si wpywu na Fenicj! -przerwa z wybuchem Herhor. -Gdyby si nie wyrzek, sam przygotowabywasn zgub -mwi Chaldejczyk. -Zreszt, powtarzam sowa najwyszego kolegium: Powiedz Egiptowi -nakazywali bracia z Babilonu -aeby na dziesi lat przytuli si do swej ziemi jak kuropatwa, bo czyha na niego jastrzb zych losw. Powiedz, e my, Chaldejczycy, nienawidzimyAsyryjczykw bardziej ni Egipcjanie, gdy znosimy ciar ich wadzy; lecz mimo to zalecamy Egiptowi pokj z tym ludem krwioerczym. Dziesi lat -may to przecig czasu, po ktrym moecie nie tylko odzyska dawne pozycje, ale i nas ocali . -To prawda! -rzek Mefres. -Rozwacie tylko -cign Chaldejczyk. -Jeeli Asyria z wami bdzie prowadzia wojn, pocignie Babilon, ktry brzydzi si wojn, wyczerpie wasze bogactwa i zatrzyma prac mdroci. Chobycie nie ulegli, kraj wasz na dugie lata bdzie zniszczony i straci nie tylko duo ludnoci, ale i te ziemie urodzajne, ktre bez waszych stara piasek zasypaby w cigu roku. -To rozumiemy -wtrci Herhor -i dlatego nie mylimy zaczepia Asyrii. Ale Fenicja... -C wam szkodzi -mwi Beroes -e asyryjski rozbjnik cinie fenickiego zodzieja? Na tym zyskaj nasi i wasi kupcy. A jeeli zechcecie posiada Fenicjan. pozwlcie, aeby osiedlali si na waszych brzegach. Jestem pewny e najbogatsi z nich i najzrczniejsi uciekn spod wadzy Asyryjczykw. -C by si stao z nasz flot, gdyby Asyria osiedlia si w Fenicji? -pyta Herhor. -Nie jest to naprawd wasza flota, tylko fenicka -odpar Chaldejczyk. -Gdy wic zabraknie wam tyryjskich i sydoskich statkw, zaczniecie budowa wasne i wiczy Egipcjan w sztuce eglarskiej. Jeeli bdziecie mieli rozum i dzielny charakter, wydrzecie Fenicjanom handel na caym zachodzie... Herhor machn rk. -Powiedziaem, co mi kazano -rzek Beroes-a wy czycie, co wam si podoba. Lecz pamitajcie, e ciy nad wami dziesi lat zowrogich. -Zdaje mi si, wity mu -wtrci Pentuer -e mwie i o klskach wewntrznych, jakie gro Egiptowi w przyszoci. Co to bdzie?... jeeli raczysz odpowiedzie sudze twemu. -O to nie pytajcie mnie. Te rzeczy lepiej powinnicie zna anieli ja, czowiek obcy. Przezorno odkryje wam chorob a dowiadczenie poda lekarstwa. -Lud jest strasznie uciskany przez wielkich -szepn Pentuer. -Pobono upada!... -rzek Mefres. -Jest wielu ludzi, ktrzy wzdychaj do wojny za granic -doda Herhor. -Ja za oddawna widz, e jej prowadzi nie moemy.Chyba za dziesi lat... -Wic zawrzecie traktat z Asyri? -spyta Chaldejczyk. -Amon, ktry zna moje serce -mwi Herhor -wie, jak mi podobny traktat jest obmierzy... Tak jeszcze nie dawno ndzni Asyryjczycy pacili nam daniny!... Lecz jeeli ty, ojcze wity, i najwysze kolegium mwicie, e losy s przeciwko nam, musimy zawrze traktat... -Prawda, e musimy!... -doda Mefres. -W takim razie zawiadomcie kolegium w Babilonie o postanowieniu, a oni sprawi, ekrl Assar przyszle do was poselstwo. Ufajcie mi, e ukad ten jest bardzo korzystny: bez wojny zwikszacie swoje posiadoci!... Wreszcie -rozmylao nad idot -odpowiedzia Phut. elnych48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAkP9cl Dm"Hcnj&co5d Dnim nasze kolegium kapaskie. -Oby spady na was wszelkie bogosawiestwa: dostatki, wadza i mdro -rzek Mefres. -Tak, trzeba dwign nasz stan kapaski, a ty wity mu Beroesie, pomoesz nam. -Trzeba nade wszystko uly ndzy ludu -wtrci Pentuer. -Kapani... lud!... -mwi jakby do siebie Herhor. -Tu przede wszystkim trzeba powcign tych, ktrzy pragn wojny... Prawda, e jego witobliwo faraon jest za mn, i zdaje mi si, em pozyska niejaki wpyw na serce dostojnego nastpcy (oby yli wiecznie! ). Ale Nitager, ktremu wojna jest potrzebna jak rybie woda... Ale naczelnicy wojsk najemnych, ktrzy dopieropodczas wojny co znacz u nas... Ale naszaarystokracja, ktra myli, e wojna spaci fenickie dugi, a im przyniesie majtek. -Tymczasem rolnicy upadaj pod nawaem prac, a robotnicy publiczni burz si z powodu zdzierstwa przeoonych -wtrci Pentuer. -Ten zawsze swoje! -mwi zadumany Herhor. -Myl ty sobie, Pentuerze, o chopach i robotnikach, ty, Mefresie, o kapanach. Niewiem, co wam si uda zrobi, ale ja -przysigam, e gdyby mj wasny syn pcha Egipt do wojny, zetr wasnego syna.-Tak uczy -rzek Chaldejczyk. -Zreszt, kto chce, niech toczy wojn, byle nie w tych stronach, gdzie mona zetkn si z Asyri. Na tym posiedzenie zakoczyo si. Chaldejczyk woy szarf na rami i zason na twarz, Mefres i Herhor stanli po obu stronach jego, a za nimi Pentuer, wszyscy zwrceni do otarza. Gdy Beroes skrzyowawszy rce na piersiach szepta, w podziemiu zacz si znowu niepokj i byo sycha niby daleki zgiek, ktry zdziwi asystentw. Wwczasmag odezwa si gono: -Baralanensis, Baldachiensis, Paumachiae, wzywam was, abycie byli wiadkami naszych ukadw i wspierali nasze zamiary... Rozleg si dwik trb tak wyrany, e Mefres schyli si do ziemi, Herhor obejrza si zdziwiony, a Pentuer uklk, zacz dre i zasoni uszy. Purpurowa kotara na otarzu zachwiaa si, a jej fady przybray tak form, jak gdyby spoza niej chcia wyj czowiek. -Bdcie wiadkami -woa zmienionym gosem Chaldejczyk -niebieskie i piekielne moce. A kto by nie dotrzyma umowy albo zdradzi jej tajemnic, niech bdzie przeklty... -Przeklty!... --powtrzy jaki gos. -I zniszczony... -I zniszczony... -W tym widzialnym i tamtym niewidzialnym yciu. Przez niewysowione imi Jehowa, nadwik ktrego ziemia dry, morze cofa si, ogie ganie, rozkadaj si elementy natury... W jaskini zapanowaa formalna burza. Dwiki trb miszay si z odgosem jakbydalekich piorunw. Zasona otarza prawie poziomo uniosa si i poza ni, wrd migotliwych byskawic, ukazay si dziwne twory, na poy ludzkie, na poy rolinne i zwierzce, skbione i pomiszane. Nagle wszystko ucicho i Beroes z wolna wznis si w powietrze, ponad gowy trzech asystujcych kapanw. O godzinie smej z rana harraczyk Phut wrci do fenickiego zajazdu Pod Okrtem , gdzie ju znalazy si jego worki i skrzynia zabrana przez zodziei. Za kilka minut po nim przyszed zaufany suga Asarhadona, ktrego gospodarz zaprowadzi do piwnicy i krtko spyta: -C?... -Byem przez ca noc -odpar suga -na placu, gdzie jest witynia Seta. Okoo dziesitej wieczorem, z ogrodu, ktry ley o pi posesji dalej anieli dom Zielonej Gwiazdy, wyszo trzech kapanw. Jeden z nich, z czarn brod i wosami, skierowa swoje stopy przez plac, do wityni Seta. Pobiegem za nim, ale zacza pada mga izgin mi z oczu. Czy wrci pod Zielon Gwiazd i kiedy - nie wiem. Gospodarz zajazdu wysuchawszy sprawozdania stukn si w czoo i zacz mrucze do siebie: -Wic mj harraczyk, jeeli ubiera si w strj kapana i chodzi do wityni, musi by kapanem. A jeeli nosi brod i wosy, musi by kapanem chaldejskim. A jeeli po kryjomu widuje si z tutejszymi kapanami,wic jest w tym jakie szelmostwo. Nie powiem o tym policji, bo mgbym zapa si. Ale zawiadomi ktrego z wielkich Sydoczykw, bo moe by w tym interes do zrobienia, jeeli nie dla mnie, to dla naszych. Niedugo wrci inny posaniec. Asarhadon i z tym zeszed do piwnicy i usysza nastpn relacj: -Przez ca noc staem naprzeciw domu pod Zielon Gwiazd . Harraczyk tam by, upi si i wyrabia takie krzyki, e a policjant upomina odwiernego... -H? -spyta gospodarz. -Harraczyk by pod Zielon Gwiazd przez ca noc i ty go widziae?... -I nie tylko ja, ale policjant... Asarhadon sprowadzi pierwszego sug i kademu z nich kaza powtrzy jego opowiadanie. Powtrzyli wiernie, kady swoje. Z czego wyniko, e Phut harraezyk przez ca noc bawi si pod Zielon Gwiazd ani na chwil nie opuszczajc jej, a jednoczenie -e pnymwieczorem szed do wityni Seta, z ktrejnie wraca. -O!... -mrucza Fenicjanin -w tym wszystkimkryje si bardzo wielkie szelmostwo... Musz czym prdzej zawiadomi starszych gminy fenickiej, e ten Chetyjczyk umie bywa jednoczenie w dwch miejscach. Zarazem poprosz go, aeby wynis si z mego zajazdu... Nie lubi takich, ktrzy maj dwie postacie: jedn swoj, drug na zapas. Bo taki czowiek jest albo wielki zodziej, albo czarownik, albo spiskowiec. Poniewa Asarhadon lka si tych rzeczy, wic przeciw czarom zabezpieczy si modlitwami do wszystkich bogw, jacy ozdabiali jego szynkowni. Potem pobieg domiasta, gdzie zawiadomi o fakcie starszego gminy fenickiej i starszego cechuzodziei. Nareszcie wrciwszy do domu wezwa dziesitnika policji i owiadczy mu, e Phut moe by czowiekiem niebezpiecznym. W kocu zada od harraczyka, aeby opuci jego zajazd, ktremu nie przynosi zyskw, tylko podejrzenia i straty. Phut chtnie zgodzi si na propozycj i owiadczy gospodarzowi, e jeszcze dzisiejszego wieczora odpynie do Tebw. Bodaje stamtd nie wrci!... -pomyla gocinny gospodarz. -Bodaje zgni w kopalniach albo wpad do rzeki na pastw krokodylom . -------- *Planeta Jowisz. **Planeta Saturn. ***Zaklcia magw ROZDZIA DWUDZIESTY PIERWSZY Podr ksicia nastpcy zacza si w najpikniejszej porze roku, w miesicu Famenut (koniec grudnia, pocztek stycznia). Woda spada do poowy wysokoci, odsaniajc coraz nowe paty ziemi. Od Tebw pyny do morza mnogie tratwy z pszenic; w Dolnym Egipcie zbierano koniczyn i senes. Drzewa pomaraczowe i granaty okryy si kwiatami, a na polach siano: ubin, len, jczmie, bb, fasol, ogrki i inne roliny ogrodowe. Odprowadzony do przystani memfijskiej przez kapanw, najwyszych urzdnikw pastwa, gwardi jego witobliwoci faraona i tumy ludu, ksi namiestnik, Ramzes, wszed do zocistej barki okoo dziesitej rano. Pod pomostem, na ktrym stay kosztowne namioty, dwudziestu onierzy robio wiosami; za pod masztem i na obu kocach odzi zajli miejsca najlepsi inynierowie wodni. Jedni pilnowali agla, drudzy komenderowali wiolarzami, inni nadawali kierunek statkowi. Ramzes zaprosi do swej barki najczcigodniejszego arcykapana Mefresa i witego ojca Mentezufisa, ktrzy mieli mutowarzyszy w podry i penieniu wadzy.Wezwa te dostojnego nomarch Memfisu,ktry ksicia odprowadza do granic swojejprowincji. Na kilkaset krokw przed namiestnikiem pyn pikny statek dostojnego Otoesa, ktry by nomarch Aa, prowincji ssiadujcej z Memfisem. Za za ksiciem uszykoway si niezliczone statki, zajte przez dwr, kapanw, oficerw i urzdnikw. ywno i suba odjechay wczeniej. Nil do Memfisu pynie midzy dwoma pasmami gr. Dalej gry skrcaj na wschd i zachd, a rzeka dzieli si na kilka ramion, ktrych wody tocz si ku morzu przez wielk rwnin. Gdy statek odbi od przystani, ksi chciaporozmawia z arcykapanem Mefresem. Wtej chwili jednak zerwa si taki okrzyk tumu, e nastpca musia wyj spod namiotu i ukaza si ludowi. Lecz wrzawa zamiast zmniejszy si rosa.Na obu brzegach stay i wci zwikszay si tumy pnagich wyrobnikw lub odzianych w witeczne szaty mieszczan. Bardzo wielu miao wiece na gowach, prawie wszyscy zielone gazki w rkach. Niektre grupy pieway, wrd innych rozlega si oskot bbnw i dwiki fletw. Gsto ustawione wzdu rzeki urawie z kubami prnoway. Natomiast kry po Nilu rj drobnych czenek, ktrych osady rzucay kwiaty pod bark nastpcy. Niektrzy sami skakali w wod i pynli za ksicym statkiem. Ale oni tak mnie pozdrawiaj jak jego witobliwo!... - pomyla ksi. I wielka duma opanowaa jego serce na widok tylu strojnych statkw, ktre mg zatrzyma jednym skinieniem, i tych tysicyludzi, ktrzy porzucili swoje zajcia i naraali si na kalectwo, nawet na mier, byle spojrze w jego boskie oblicze. Szczeglniej upaja Ramzesa niezmierny krzyk tumu nie ustajcy ani na chwil. Krzyk ten napenia mu piersi, uderza do gowy, podnosi go. Zdawao si ksiciu, egdyby skoczy z pomostu, nawet nie dosignby wody, bo zapa ludu porwaby go i unis ku niebu jak ptaka. Statek nieco zbliy si ku lewemu brzegowi, postacie tumu zarysoway si wyraniej i ksi spostrzeg co, czego si nie spodziewa. Podczas gdy pierwsze szeregi ludu klaskayi pieway, w dalszych wida byo kije, gsto i szybko spadajce na niewidzialne grzbiety. dziwiony namiestnik zwrci si do nomarchy Memfisu. -Spojrzyj no, wasza dostojno... Tam kije s w robocie?... Nomarcha przysoni rk oczy, szyja poczerwieniaa mu... -Wybacz, najdostojniejszy panie, ale ja le widz... -Bij... z pewnoci bij -powtarza ksi. -To jest moliwe -odpar nomarcha. -Zapewne policja schwyta a band zodziei... Niezbyt zadowolony nastpca poszed na ty statku, midzy inynierw, ktrzy nagleskrcili ku rodkowi rzeki, i z tego punktu spojrza ku Memfsowi. Brzegi w grze Nilu byy prawie puste, czenka zniky, urawie czerpice wod pracoway, jak gdyby nic nie zaszo. -Ju skoczya si uroczysto?... -zapytaksi jednego z inynierw, wskazujc w gr rzeki. -Tak... Ludzie wrcili do roboty -odpar inynier. -Bardzo prdko !... -Musz odzyska czas stracony -rzek nieostronie inynier. Nastpca drgn i bystro spojrza na mwicego. Lecz wnet uspokoi si i wrcipod namiot. Okrzyki nic go ju nie obchodziy. By pochmurny i milczcy. Po wybuchu dumy uczu pogard dla tumu, ktry tak prdko przechodzi od zapau do urawi czerpicych boto. W tej okolicy Nil zaczyna dzieli si na odnogi. Statek naczelnika nomesu Aa skrci ku zachodowi i po godzinnej jedzie przybi do brzegu. Tumy byy jeszcze liczniejsze anieli pod Memfisem. Ustawiono mnstwo supw z chorgwiami i bram triumfalnych owinitychzieleni. Midzy ludem coraz czciej monabyo napotka obce twarze i ubiory. Gdy ksi wysiad na ld, zbliyli si kapani z baldachimem, a dostojny nomarcha Otoes rzek do niego: -Bd pozdrowiony, namiestniku boskiego faraona, w granicach nomesu Aa. Na znak aski swej, ktra jest dla nas niebiesk ros, chciej zoy ofiar bogu Ptah, naszemu patronowi, i przyjmij pod swoj opiek i wadz ten nomes z jego wityniami, urzdnikami, ludem, bydem, zboem i wszystkim, co si tu znajduje. Nastpnie zaprezentowa mu grup modych elegantw, pachncych, urowanych, ubranych w szaty haftowane zotem. Byli to blisi i dalsi krewni nomarchy, miejscowa arystokracja. Ramzes przypatrzy im si z uwag. -Aha! -zawoa. -Zdawao mi si, e czegobrakuje tym panom, i ju widz. Oni nie maj peruk... -Poniewa ty, najdostojniejszy ksi, nie uywasz peruki, wic i nasza modzie lubowaa sobie nie nosi tego stroju -odpar nomarcha. Po tym objanieniu jeden z modych ludzi stan za ksiciem z wachlarzem, drugi z tarcz, trzeci z wczni i rozpocz si pochd. Nastpca szed pod baldachimem, przed nim kapan z puszk, w ktrej paliysi kadzida -wreszcie kilka modych dziewczt rzucajcych re na ciek, ktr ksi mia przechodzi. Lud w witecznych strojach, z gazkami w rkach, tworzy szpaler i krzycza, piewa lub pada na twarz przed nastpcfaraona, ale ksi spostrzeg e mimo gonych oznak radoci twarze s martwe izakopotane. Zauway te, e tum jest podzielony na grupy, ktrymi dyryguj jacy ludzie, i e uciecha odbywa si na komend. I znowu uczu w sercu chd pogardy dla tego motochu, ktry nawet cieszy si nie umie. Z wolna orszak zbliy si do murowanej kolumny, ktra odgraniczaa nomes Aa od nomesu memfijskiego. Na kolumnie z trzechstron znajdoway si napisy do-tyczce: rozlegoci, ludnoci i liczby miast prowincji z czwartej strony sta posg boka Ptah, okrconego od stp do piersi wpowijaki, w zwykym czepcu na gowie, z lask w rku. Jeden z kapanw poda ksiciu zot yk z poncym kadzidem. Nastpca odmawiajc przepisane modlitwy wycign kadzielnic na wysoko oblicza bstwa i kilkakrotnie nisko si skoni. Okrzyki ludu i kapanw wzmogy si jeszcze bardziej, cho midzy arystokratyczn modzie wida byo umieszki i drwinki. Ksi, ktry od czasu pogodzenia si z Herhorem okazywa wielki szacunek bogom i kapanom, lekko zmarszczy brwi i w jednej chwili modziezmienia postaw. Wszyscy spowanieli, a niektrzy upadli na twarz przed kolumn. Zaprawd! -pomyla ksi -ludzie szlachetnego urodzenia lepsi s anieli ten motoch... Cokolwiek czyni, sercem czyni,nie jak ci, ktrzy wrzeszczc na moj cze radzi by jak najprdzej wrci do swoich obr i warsztatw... Teraz, lepiej ni kiedykolwiek, zmierzy odlego, jaka istniaa pomidzy nim i prostakami. I zrozumia, e tylko arystokracja jest klas, z ktr czy go wsplno uczu. Gdyby nagle znikli ci strojni modziecy i pikne kobiety, ktrych ponce spojrzenia ledz kady jego ruch, aeby natychmiast suy mu i spenia rozkazy, gdyby ci znikli, ksi wrd niezliczonych tumw ludu czuby sisamotniejszym anieli w pustyni. Omiu Murzynw przynioso lektyk ozdobion nad baldachimem strusimi piramii ksi wsiadszy w ni uda si do stolicynomesu, Sochem, gdzie zamieszka w rzdowym paacu. Pobyt Ramzesa w tej prowincji, o kilka mil zaledwie oddalonej od Memfisu, cign si miesic. Cay za ten czas upyn mu na przyjmowaniu prb, odbieraniu hodw, prezentacjach urzdnikw i ucztach. Uczty odbyway si podwjne: jedne w paacu, w ktrych przyjmowaa udzia arystokracja, drugie -w dziedzicu zewntrznym, gdzie pieczono cae woy, zjadano setki sztuk chleba i wypijano setki dzbanw piwa. Tu raczya si suba ksica i nisi urzdnicy nomesu. Ramzes podziwia hojno nomarchy i przywizanie wielkich panw, ktrzy dniem i noc otaczali namiestnika, czujni na kadejego skinienie i gotowi spenia rozkazy. Nareszcie, zmczony zabawami, ksi owiadczy dostojnemu Otoesowi, e chce bliej pozna gospodarstwo prowincji. Taki bowiem otrzyma rozkaz od jego witobliwoci faraona. yczeniu stao si zado. Nomarcha poprosi ksicia, aby usiad do lektyki, niesionej tylko przez dwu ludzi, i z wielkim orszakiem zaprowadzi go do wityni bstwa Hator. Tam orszak zosta w przysionku, a nomarcha kaza tragarzom wnie ksicia na szczyt jednego z pylonwisam mu towarzyszy. Ze szczytu szeciopitrowej wiey, skd kapani obserwowali niebo i za pomoc kolorowych chorgwi porozumiewali si z ssiednimi wityniami w Memfis, Athribis iAnu, wzrok ogarnia w kilkumilowym promieniu prawie ca prowincj. Z tego te miejsca dostojny Otoes pokazywa ksiciu: gdzie le pola i winnice faraona, ktry kana oczyszcza si obecnie, ktra tama ulega naprawie, gdzie znajduj si piece do topienia brzu, gdzie spichrze krlewskie, gdzie bagna zaronite lotosem i papirusem, ktre pola zostay zasypane piaskiem i tak dalej. Ramzes by zachwycony piknym widokiem igorco dzikowa Otoesowi za doznan przyjemno. Lecz gdy wrci do paacu i wedle rady ojca zacz notowa wraenia, przekona si, e jego wiadomoci o Phut. elnych48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AApPrcqcr{s!ct/cu>ekonomicznym stanie nomesu Aa nie rozszerzyy si. Po paru dniach znowu zada od Otoesa wyjanie dotyczcych administracji prowincj. Wwczas dostojny pan kaza zgromadzi si wszystkim urzdnikom i przedefilowa przed ksiciem,ktry w gwnym dziedzicu siedzia na wzniesieniu. Wic przesuwali si okoo namiestnika wielcy i mali podskarbiowie, pisarze od zb, wina, byda i tkanin. Naczelnicy mularzy i kopaczy, inynierowie ldowi i wodni, lekarze rnych chorb, oficerowie pukw robotniczych, pisarze policji, sdziowie, dozorcy wizie nawet paraszytowie i oprawcy. Po nich dostojny nomarcha przedstawi Ramzesowi jego wasnych urzdnikw tej prowincji. Ksi za z niemaym zdziwieniem dowiedzia si,e w nomesie Aa i miecie Sochem posiada: osobnego wonic, ucznika, nosiciela tarczy, wczni i topora, kilkunastu lektykarzy, paru kucharzy, podczaszych, fryzjerw i wielu innych suebnikw, odznaczajcych si przywizaniem i wiernoci, cho Ramzes wcale ich nie znai nawet nie sysza ich nazwisk. Zmczony i znudzony jaowym przegldem urzdnikw, ksi upad na duchu. Przeraaa go myl, e on nic nie pojmuje, e wic jest niezdolny do kierowania pastwem. Lecz nawet przed samym sob lka si przyzna do tego. Bo jeeli nie potrafi rzdzi Egiptem, a inni poznaj si na tym, co mu pozostanie?... Tylko mier. Ramzes czu, e poza tronemnie ma dla niego szczcia, e bez wadzy -nie mgby istnie. Lecz gdy par dni odpocz, o ile mona byo odpocz w chaosie dworskiego ycia,znowu wezwa do siebie Otoesa i rzek mu:-Prosiem wasz dostojno, aeby mnie wtajemniczy w rzdy swego nomesu. Zrobie tak: pokazae mi kraj i urzdnikw, ale ja jeszcze nic nie wiem. Owszem, jestem jak czowiek w podziemiach naszych wity, ktry widzi dokoa siebie tyle drg, e w kocu nie moe wyj na wiat. Nomarcha zafrasowa si. -Co mam robi? -zawoa. -Czego chcesz ode mnie, wadco?... Rzeknij tylko sowo, aoddam ci mj urzd, majtek, nawet gow.A widzc, e ksi przyjmuje askawie te zapewnienia, prawi dalej: -W czasie podry widziae lud tego nomesu. Powiesz, e nie byli wszyscy. Zgoda. Ka, aby wysza caa ludno, a jest jej: mw, kobiet, starcw i dzieci okoo dwustu tysicy sztuk. Z wierzchoka pylonu raczye oglda nasze terytorium. Lecz jeeli pragniesz, moemy z bliska obejrze kade pole, kad wie i ulice miasta Sochem. Nareszcie pokazaem ci urzdnikw midzyktrymi, prawda, e brakowao najniszych. Ale wydaj rozkaz, a wszyscy stan jutro przed twoim obliczem i bd leeli na brzuchach swych. C mam wicej uczyni?... odpowiedz, najdostojniejszy panie!... -Wierz ci, e jeste najwierniejszy -odpar ksi. -Objanij mi wic dwie rzeczy: jedn -dlaczego zmniejszyy si dochody jego witobliwoci faraona, drug-co ty sam robisz w nomesie?... Otoes zmisza si, a ksi prdko doda: -Chc wiedzie: co tu robisz i jakimi sposobami rzdzisz, gdy jestem mody i dopiero zaczynam rzdy... -Ale masz mdro starca! -szepn nomarcha. -Godzi si wic -mwi ksi -aebym ja wypytywa dowiadczonych, a ty eby mi udziela nauk. -Wszystko poka waszej dostojnoci i opowiem -rzek Otoes. -Ale trzeba nam wydosta si w miejsce, gdzie nie ma tej wrzawy... Istotnie w paacu, ktry zajmowa ksi, na dziedzicach wewntrznych i zewntrznych, toczyo si takie mnstwo ludzi jak na jarmarku. Jedli oni, pili, piewali, mocowali si lub gonili, a wszystko na chwa namiestnika, ktrego byli sugami. Jako okoo trzeciej po poudniu nomarcha kaza wyprowadzi dwa konie na ktrych wraz z ksiciem wyjechali z miasta na zachd. Dwr za zosta w paacu i bawi si jeszcze weselej. Dzie by pikny, chodny ziemia okryta zielonoci i kwieciem. Nad gowami jedcw rozlegay si piewy ptakw, powietrze byo pene woni. -Jak tu przyjemnie! -zawoa Ramzes. -Pierwszy raz od miesica mog zebra myli. A ju zaczem wierzy, e w mojej gowie osiedli si cay puk wozw wojennych i od rana do nocy odbywa musztr. -Taki jest los mocarzy wiata -odpar nomarcha Stanli na wzgrzu. U stp ich leaa ogromna ka przecita bkitn strug. Napnocy i na poudniu bieliy si mury miasteczek, za k, a do kraca horyzontu, cigny si czerwone piaski pustyni zachodniej, od ktrej niekiedy wiaotchnienie upalnego wiatru jak z pieca. Na ce pasy si niezliczone stada zwierzt domowych: rogate i bezrogie woy owce, kozy, osy, antylopy, nawet nosoroce. Tu iwdzie byo wida kpy moczarw obrosych rolinami wodnymi i krzakami, wktrych roiy si dzikie gsi, kaczki, gobie, bociany, ibisy i pelikany. -Spojrzyj, panie -rzek nomarcha -oto obraz naszego kraju Queneh, Egiptu. Oziris umiowa ten pasek ziemi wrd pusty, zasypa go rolinnoci i zwierztami, aby mie z nich poytek. Potem dobry bg przyj na siebie ludzk posta i by pierwszym faraonem. A gdy poczu, e mu ciao widnie, opuci je i wstpi w swegosyna, a nastpnie w jego syna. Tym sposobem Oziris yje midzy nami od wiekw jako faraon i cignie korzyci z Egiptu i jego bogactw, ktre sam stworzy.Rozrs si pan jak potne drzewo. Konarami jego s wszyscy krlowie egipscy, gami -nomarchowie i kapani, agazkami -stan rycerski. Widzialny bg zasiada na tronie ziemskim i pobiera naleny mu dochd z kraju; niewidzialny przyjmuje ofiary w wityniach i przez usta kapanw opowiada swoj wol. -Mwisz prawd -wtrci ksi. -Tak jest napisano. -Poniewa Oziris-faraon -cign nomarcha -nie moe sam zajmowa si ziemskim gospodarstwem, wic poleci czuwa nad swoim majtkiem nam, nomarchom, ktrzy z jego krwi pochodzimy. -To jest prawda -rzek Ramzes. -Nawet niekiedy soneczny bg wciela si w nomarch i daje pocztek nowej dynastii. Tak powstay dynastia memfijska, elefantyjska, tebeska, ksoicka... -Rzeke, panie -mwi dalej Otoes. -A teraz odpowiem na to, o co mnie pytae. Pytae: co ja tu robi w nomesie?... Pilnujmajtku Ozirisa-faraona i mojej w nim czstki. Spojrzyj na te stada: widzisz rnezwierzta. Jedne daj mleko, inne miso, inne wen i skry. Podobnie ludno Egiptu:jedni dostarczaj zb, inni wina, tkanin, sprztw, budynkw. Moj za rzecz jest pobra od kadego, co winien, i zoy u stp faraona. W dozorowaniu tak licznych stad sam nie podoabym; wic wybraem sobie czujne psy i mdrych pasterzy. Jedni doj zwierzta, strzyg, zdejmuj z nich skry, drudzy pilnuj, aby zodziej nie pokrad ich lub nie poszarpa drapienik. Podobnie z nomesem: nie zdybym zebra wszystkich podatkw i ustrzec ludzi od zego; wic mam urzdnikw, ktrzy robi,co jest suszne, a mnie skadaj rachunki ze swych czynnoci. -Wszystko jest prawd -przerwa ksi -znam to i rozumiem. Lecz nie mog doj: dlaczego zmniejszyy si dochody jego witobliwoci, pomimo e s tak pilnowane? -Chciej przypomnie sobie, wasza dostojno -odpar nomarcha -e bg Set, cho jest rodzonym bratem sonecznego Ozirisa, nienawidzi go, walczy z nim i psujewszelkie jego dziea. On zsya miertelne choroby na ludzi i bydo, on sprawia, e przybr Nilu jest za may lub zanadto gwatowny, on na Egipt w porze gorcej rzuca tumany piaskw. Gdy rok jest dobry, Nil dosiga pustyni, gdy zy -pustynia przychodzi do Nilu, a wwczas i dochody krlewskie musz by mniejsze. -Spojrzyj, wasza cze -mwi wskazujc na k. -Liczne s te stada, ale za mojej modoci byy liczniejsze. A kto temu winien? Nikt inny, tylko Set, ktremu nie opr si ludzkie siy. Ta ka, dzi ogromna, bya niegdy jeszcze wiksz, i ztego miejsca nie widywano pustyni, ktra nas dzi przeraa. Gdzie bogowie walcz, czowiek nie poradzi; gdzie Set zwycia Ozirisa, kt mu zabiegnie drog? Dostojny Otoes skoczy; ksi zwiesi gow. Niemao nasucha si on w szkoach o asce Ozirisa i niegodziwociachSeta i jeszcze dzieckiem bdc gniewa si,e z Setem nie zrobiono ostatecznych rachunkw. Jak ja urosn -myla wwczas -a udwign wczni, poszukam Seta i sprbujemy si!... I oto patrzy dzi na niezmierny obszar piaskw, pastwo zowrogiego boga, ktry umniejsza dochody Egiptu; ale o walce z nim nie myla. Jak tu walczy z pustyni?... Mona j tylko omija albo w niej zgin. ROZDZIA DWUDZIESTY DRUGI Pobyt w nomesie Aa tak zmczy nastpc tronu, e dla odpoczynku i zebrania myli kaza zaprzesta wszelkich uroczystoci naswoj cze i zapowiedzia, aby w czasie podry ludno nigdzie nie wystpowaa z powitaniami dla niego. Orszak ksicy dziwi si, nawet troch gorszy. Ale rozkaz zosta wykonany i Ramzes znowu odzyska nieco spokojnoci w yciu. Mia teraz czas do musztrowania onierzy, co byo jego najmilszym zajciem, i mg nieco skupi zwichrzone myli. Zamknity wnajodleglejszym kcie paacu, ksi pocz zastanawia si: o ile speni rozkazy ojca? Wasnymi oczyma obejrza nomes Aa: jego pola, miasteczka, ludno i urzdnikw. Sprawdzi te, e wschodni brzeg prowincjiuleg najazdowi pustyni. Spostrzeg, e ludno robocza jest obojtna i gupia, robitylko to, co jej ka, a i to niechtnie. Nareszcie przekona si, e naprawd wiernych i kochajcych poddanych znale moa tylko wrd arystokracji. S oni bowiem albo spokrewnieni z rodem faraonw, albo nale do stanu rycerskiego i s wnukami onierzy, ktrzy walczyli pod Ramzesem Wielkim. W kadym razie ci ludzie szczerze garnli si do dynastii i gotowi byli suy jej z prawdziwym zapaem. Nie jak chopi, ktrzy, odkrzyczawszy powitanie, czym prdzej biegli do swoich wi i wow. Gwny jednak cel posannictwa zosta nie rozstrzygnity. Ramzes nie tylko jasno nie widzia przyczyn zmniejszenia si krlewskich dochodw, ale nawet nie umia sformuowa pytania: dlaczego jest le i -jak poprawi ze? Czu tylko, e legendowa wojna boga Seta z bogiem Ozirisem niczego nie wyjania i wcale nie podaje rodkw zaradczych. Ksi za, jako przyszy faraon, chcia mie wielkie dochody, takie jak dawni wadcy Egiptu. I kipia gniewem na sam myl, e wstpiwszy na tron moe by rwnie ubogim jak ojciec, jeeli nie uboszym. -Nigdy! -woa ksi zaciskajc pici. Dla powikszenia krlewskich majtkw bygotw rzuci si z mieczem na samego bogaSeta i tak porba go w kaway, jak on zrobi ze swoim bratem Ozirisem. Ale zamiast okrutnego bstwa i jego legionw widzia dokoa siebie: pustk, cisz i niewiadomo. Pod wpywem tych szamotasi z wasnymi mylami zaczepi raz arcykapana Mefresa. -Powiedz mi, wity ojcze, ktremu znana jest wszelka mdro: dlaczego dochody pastwa zmniejszaj si i w jaki sposb mona by je powikszy? Arcykapan wznis rce do gry. -Niech bdzie bogosawiony -zawoa -duch, ktry podszepn ci, dostojny panie,takie myli!... O, bodajby poszed ladem wielkich faraonw, ktrzy pokryli Egipt wityniami, a za pomoc tam i kanaw zwikszyli obszar urodzajnych gruntw... Starzec by tak wzruszony, e zapaka. -Przede wszystkim -odpar ksi -odpowiedz mi na to, o co pytam. Bo czyli mona myle o budowaniu kanaw lub wity, gdy skarb pusty? Na Egipt spado najwiksze nieszczcie: jego wadcom grozi ubstwo. To przede wszystkim naley zbada i poprawi, a reszta znajdzie si. -O tym, ksi, dowiesz si tylko w wityniach, u stp otarzy -mwi arcykapan. -Tylko tam szlachetna ciekawo twoja moe by zaspokojona. Ramzes rzuci si niecierpliwie. -Przed oczyma waszej dostojnoci witynie zasaniaj cay kraj, nawet skarb faraona!... Jestem przecie kapaskim uczniem wychowaem si w cieniu wity, znam tajemnicze widowiska,na ktrych przedstawiacie zo Seta a mier i odradzanie si Ozirisa, i c mi z tego?... Gdy ojciec spyta mnie : w jaki sposb napeni skarbiec? -nic nie odpowiem. A raczej powinien bym go namawia, aeby jeszcze duej i czciej modli si, ni to robi dotychczas! -Blunisz, ksi, bo nie znasz wysokich obrzdw religii. Gdyby je pozna odpowiedziaby na wiele pyta, ktre ci drcz. A gdyby widzia to, co ja widziaem!... Uwierzyby, e najwaniejszspraw dla Egiptu jest podwign jego witynie i kapanw... Starcy po raz drugi w yciu staj si dziemi -pomyla ksi i przerwa rozmow. Arcykapan Mefres by zawsze bardzo pobony; lecz w ostatnich czasach posuwa si nawet do dziwactw w tym kierunku. Dobrze bym wyszed -mwi do siebie Ramzes -oddawszy si w rce kapanw, dla asystowania ich dziecinnym obrzdkom. A moe Mefres kazaby i mnie cae godzinywystawa przed otarzem z podniesionymi rkami, jak to sam podobno robi spodziewajc si cudw!... W miesicu Farmuti (koniec stycznia -pocztek lutego)ksi poegna Otoesa, aby przenie si do nomesu Hak. Dzikowanomarsze i panom za wspaniae przyjcie, ale w duszy mia smutek czujc, e nie wywie si z zadania, ktre woy na niego ojciec. Odprowadzony przez rodzin i dwr Otoesa, namiestnik z orszakiem swymprzeprawi si na prawy brzeg Nilu, gdzie powita go dostojny nomarcha Ranuzer z panami i kapanami. Gdy ksi stan na ziemi Hak, kapani podnieli w gr boka Atum. patrona prowincji, urzdnicy padli na twarz, a nomarcha poda mu zoty sierp proszc, aby, jako zastpca faraona, rozpocz niwo. W tej porze bowiem naleao zbiera jczmie. Ramzes przyj sierp, ci par garci kosw i spali je wraz z kadzidem przed bogiem pilnujcym granic. Po nim zrobi to samo nomarcha i wielcy panowie, a nareszcie zaczli niwo chopi. Zbierali tylko kosy, ktre pakowano w worki; soma za zostawaa w polu. Wysuchawszy naboestwa, ktre znudzio go, ksi stan na dwukolnym wozie. Wysun si oddzia wojska, za nim kapani, dwaj panowie prowadzili za uzdy konie nastpcy, za nastpc na drugim wozie jecha nomarcha Ranuzer, a za nim ogromny orszak panw i sug dworskich. Lud, zgodnie z wol Ramzesa, nie wystpi,lecz chopi, pracujcy w polu, na widok procesji upadali twarzami na ziemi. W ten sposb, przeszedszy kilka pontonowych mostw rzuconych na odnogi Nilu i kanay, ksi nad wieczorem dojecha do miasta Anu, stolicy prowincji. Przez kilka dni cigny si uczty powitalne, skadano namiestnikowi hody, przedstawiano mu urzdnikw. W kocu Ramzes zarzda przerwania uroczystoci iprosi nomarch o zaznajomienie go z bogactwami nomesu. Przegld zacz si nazajutrz i trwa par tygodni. Co dzie na podwrze paacu, w ktrym mieszka nastpca, przychodziy rozmaite cechy rzemielnicze pod komend cechowych oficerw, aeby okaza ksiciu swoje wyroby. Wic kolejno przecigali fabrykanci broni z mieczami, wczniami i toporami; fabrykanci instrumentw muzycznych z piszczakami, trbkami, bbnami i arfami. Po tych przyszed wielki cech stolarski, ktry okazywa krzesa, stoy, kanapy, lektyki i wozy, ozdobione bogatymi rysunkami, wykadane rnokolorowym drzewem, perow mas i koci soniow.Potem niesiono metalowe naczynia kuchenne:ruszty do ognisk, rony, dwuuszne garnki i pytkie rynki z pokrywami. Jubilerowie popisywali si cudnej piknoci piercieniami ze zota, bransoletami na rce i nogi z elektronu, czyli miszaniny zota i srebra, acuchami; wszystko to kunsztownie rzebione, wysadzane drogimi kamieniami lub rnokolorow emali. Zamknli pochd garncarze nioscy przeszo sto gatunkw naczy glinianych. Byy tam wazy, garnki, misy, dzbany i krue, najrozmaitszej formy i wielkoci, pokryte malowidami, ozdobione gowami zwierzt i ptakw. Kady cech skada ksiciu ofiary ze swoich najpikniejszych wyrobw. Zapeniy one du sal, cho nie byo midzy nimi dwu do siebie podobnych. Po skoczeniu ciekawej, lecz nucej wystawy jego dostojno Ranuzer spyta ksicia czy jest zadowolony? Nastpca zamyli si. -Pikniejsze rzeczy -odpar -widziaem chyba w wityniach albo w paacach mego ojca. Poniewa jednak mog kupowa je tylko ludzie bogaci, wic nie wiem, czy i o Phut. elnych48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAv`pcw xv;cyIcz,c{;_|o> skarb pastwa ma z nich do wielkie dochody. Nomarch zdziwia ta obojtno dla dzie sztuki w modym panu, a zaniepokoia troska o dochody. Chcc jednak zadowoli Ramzesa, zacz od tej pory oprowadza go po fabrykach krlewskich. Wic jednego dnia zwiedzili myny, gdzie niewolnicy w kilkuset arnach i stpach przygotowywali mk. Byli w piekarniach, gdzie wypiekano chleb i suchary dla wojska,tudzie w fabryce, gdzie robiono konserwy z ryb i misa. Ogldali wielkie garbarnie i warsztaty sandaw, huty, gdzie topiono brz na naczynia i ore, potem cegielnie, cechy tkaczw i krawcw. Zakady te mieciy si we wschodniej czci miasta. Ramzes z pocztku oglda je ciekawie, ale bardzo prdko obrzyd mu widok robotnikw, ktrzy byli wy-straszeni,chudzi, mieli chorowit cer i blizny od kijw na plecach. Od tej pory bawi krtko w fabrykach, wola przypatrywa si okolicom miasta Anu. Daleko na wschodzie wida byo pustyni, wrd ktrej w roku zeszym odbyway si manewry pomidzy korpusem jego i Nitagera. Jak na doni widzia gociniec, ktrym maszeroway jego puki,miejsce, gdzie z powodu znalezienia skarabeuszw machiny wojenne musiay skrci na pustyni, a moe nawet i to drzewo, na ktrym powiesi si chop kopicy kana. Z tamtego szczytu, w towarzystwie Tutmozisa, spoglda na kwitnc ziemi Gosen i zorzeczy kapanom. A tam, midzy wzgrzami, spotka Sar, do ktrej zapalio si jego serce. Dzi jakie zmiany!... Ju przesta nienawidzie kapanw, od czasu gdy za spraw Herhora dosta korpus i namiestnikostwo. Sara za zobojtniaa mu jako kochanka, lecz natomiast coraz ywiejobchodzio go dzieci, ktrego miaa zostamatk. Co ona tam robi? -myla ksi. -Ju dawno nie miaem od niej wiadomoci. A gdy tak patrzy na wschodnie wzgrza i rozpamitywa niedawn przeszo, stojcy na czele jego wity nomarcha Ranuzer by przekonany, e ksi spostrzeg jakie naduycia w fabrykach i medytuje nad sposobem ukarania go. Ciekawym, co on zobaczy? -mwi w sobie dostojny nomarcha. -Czy to, e poow cegy sprzedano kupcom fenickim, czy e dziesi tysicy sandaw brakuje wskadzie, czy moe jaki pody ndznik szepn mu co o metalowych hutach?... I serce Ranuzera napeni wielki niepokj. Nagle ksi odwrci si do wity i wezwa Tutmozisa, ktry zawsze mia obowizek znajdowa si w pobliu jego osoby. Tutmozis przybieg, nastpca odszed z nimjeszcze dalej na stron. -Suchaj -rzek wskazujc na pustyni. -Widzisz ty te gry?... -Bylimy tam zeszego roku... -westchn dworak. -Przypomniaem sobie Sar... -Zaraz spal kadzido bogom! -zawoa Tutmozis -bom ju myla, e od czasu gdy jeste namiestnikiem, wasza dostojno, zapomniae o swoich wiernych sugach... Ksi popatrzy na niego i wzruszy ramionami. -Wybierz -mwi -spord darw, ktre mi zoono, wybierz kilka najpikniejszych naczy, sprztw, tkanin, a nade wszystkobransolet i acuchw, i zawie to Sarze... -yj wiecznie, Ramzesie -szepn eegant -bo jeste szlachetnym panem... -Powiedz jej -cign ksi -e mam sercezawsze pene aski dla niej. Powiedz, e chc, aby pilnowaa swego zdrowia i dbaa o dziecko, ktre ma przyj na wiat. Gdy za zbliy si czas rozwizania, a ja speni rozkazy ojca mego, powiedz Sarze,e przyjedzie do mnie i osidzie w mym domu. Nie mog cierpie, aeby matka mojego dziecka tsknia w samotnoci... Jed, uczy com rzek, i wracaj z dobrymiwiadomociami. Tutmozis upad twarz przed szlachetnym wadc i natychmiast puci si w drog. Orszak ksicia, nie mogc odgadn treci rozmowy, zazdroci Tutmozisowi ask paskich, a dostojny Ranuzer czu rosncy niepokj w swej duszy. Obym -mwi stroskany -obym nie potrzebowa podnie rki na samego siebiei w kwiecie wieku osieroci dom... Po cem, nieszczsny, przywaszczajc sobiedobra jego witobliwoci faraona, nie pomyla o godzinie sdu?... Twarz jego zrobia si ta i nogi chwiaysi pod nim. Ale ksi opanowany fal wspomnie, nie spostrzeg jego trwogi. ROZDZIA DWUDZIESTY TRZECI Teraz w miecie Anu nastpi szereg uczt i zabaw Dostojny Ranuzer wydoby z piwnic najlepsze wina, z trzech ssiednich nomesw zjechay najpikniejsze tancerki, najsawniejsi muzycy, najosobliwsi sztukmistrze. Ksi Ramzes mia czas doskonale zapeniony. Z rana musztra wojsk i przyjcia dygnitarzy, pniej uczta,widowiska, polowania i znowu uczta. Lecz w chwili gdy nomarcha Haku by pewny, e namiestnik ju znudzi si kwestiami administracyjnymi i ekonomicznymi, ksi wezwa go do siebieispyta: -Nomes waszej dostojnoci naley do najbogatszych w Egipcie?... -Tak... chocia mielimy kilka lat cikich... -odpar Ranuzer i znowu serce w nim zamaro, a nogi zaczy dre. -To mnie waciwie dziwi -mwi ksi -ez roku na rok zmniejszaj si dochody jegowitobliwoci. Czy nie mgby mi tego objani? -Panie -rzek nomarcha schylajc si do ziemi -Widz, e moi wrogowie w duszy twej zasieli nieufno; cokolwiek bym wic powiedzia, nie trafii do przekonania twego.Pozwl mi zatem nie zabiera ju gosu. Niech tu raczej przyjd pisarze z dokumentami, ktre bdziesz mg sam dotkn rk i sprawdzi... Ksi nieco zdziwi si nieoczekiwanym wybuchem, lecz przyj propozycj. Owszem, uradowa si ni. Sdzi bowiem, e raporty pisarzw wyjani mu tajemnicezarzdu. Przyszli tedy na drugi dzie -wielki pisarz nomesu Hak tudzie jego pomocnicy, i przynieli ze sob kilkanacie zwojw papirusu, zapisanych na obie strony. Gdy rozwinito je, utworzyy wstg, szerok na trzy pidzi duej rki, dug na szedziesit krokw. Ksi pierwszy raz widzia tak olbrzymi dokument, w ktrym znajdowa si opis jednej tylko prowincji i z jednego roku. Wielki pisarz usiad na pododze z podwinitymi nogami i zacz: -W trzydziestym trzecim roku panowania jego witobliwoci Mer-amen-Ramzesa Nil opni si z wylewem. Chopi przypisujc to nieszczcie czarnoksistwu cudzoziemcw zamieszkaych w prowincji Hak, zaczli burzy domy niewiernych ydw, Chetw i Fenicjan, przy czym kilka osb zabito. Z rozkazu jego dostojnoci nomarchy winnych stawiano przed sd, dwudziestu piciu chopw, dwch mularzy i piciu szewcw skazano do kopal, a jednego rybaka uduszono... -Co to za dokument? -przerwa ksi. -To sprawozdanie sdowe, przeznaczone dlastp jego witobliwoci. -Od to i czytaj o dochodach skarbowych.Pomocnicy wielkiego pisarza zwinli odrzucony dokument, a podali mu inny. Dostojnik znowu zacz czyta: -Dnia pitego miesica Tot przywieziono dopichrzw krlewskich szeset miar pszenicy, na co gwny dozorca wyda pokwitowanie. Dnia sidmego Tot wielki skarbnik dowiedzia si i sprawdzi, e z zeszorocznych zbiorw ubyo sto czterdzieci om miar pszenicy. W czasie sprawdzania dwaj robotnicy ukradli miar ziarna i ukryli je midzy ceg. Co gdy stwierdzono, oddani zostali pod sd i zesani do kopal za podniesienie rki na majtek jego witobliwoci... -A tamte sto czterdzieci om miar?... -spyta nastpca. -Myszy zjady -odpowiedzia pisarz i czyta dalej: -smego Tot przysano dwadziecia krw, omdziesit cztery owiec na rze, ktre nadzorca wow kaza odda pukowi Krogulec, za stosownym pokwitowaniem. Tym sposobem namiestnik dowiadywa si, dzie po dniu, ile jczmienia, pszenicy, fasoli i ziarn lotosu zwieziono do pichrzw, ile oddano do mynw, ile skradziono i ilu robotnikw z tego powodu skazano do kopal. Raport by tak nudny i chaotyczny, e w poowie miesica Paofi ksi kaza przerwa czytanie. -Powiedz mi, wielki pisarzu -spyta Ramzes -co ty z tego rozumiesz?... Co ty wiesz z tego?... -Wszystko co wasza dostojno rozkae... I zacz znowu od pocztku, ale ju z pamici: -Dnia pitego miesica Tot przywieziono do krlewskich pichrzw... -Do! -zawoa rozgniewany ksi i kazaim i precz. Pisarze upadli na twarz, potem szybko zabrali zwoje papirusw, znowu upadli na twarz i pdem wynieli si za drzwi. Ksi wezwa do siebie nomarch Ranuzera. Przyszed z rkoma zoonymi na piersiach, ale spokojnym obliczem. Dowiedzia si bowiem od pisarzw, e na-miestnik nie moe niczego doj z raportw i e ich nawet nie wysucha. -Powiedz mi, wasza dostojno -zacz nastpca -czy i tobie czytaj raporty? -Co dzie... -I ty je rozumiesz? -Wybacz, najdostojniejszy panie, ale... czyli mgbym rzdzi nomesem, gdybym tego nie rozumia? Ksi stropi si i zamyli. Moe by, e naprawd on tylko jest tak nieudolny?... A wwczas -w co si zamieni jego wadza?... -Sid -rzek po chwili, wskazujc Ranuzerowi krzeso. -Sid i opowiedz mi: w jaki sposb rzdzisz nomesem?... Dostojnik poblad i oczy wywrciy mu si biakami do gry, Ramzes spostrzeg to i zacz si tumaczy: -Nie myl, e nie ufam twej mdroci... Owszem, nie znam czowieka, ktry mgbylepiej od ciebie sprawowa wadz. Ale jestem mody i ciekawy: co to jest sztuka rzdzenia? Wic prosz ci, aby mi udzieli okruchw z twoich dowiadcze. Rzdzisz nomesem -wiem o tym!... A teraz wytomacz mi: jak si robi rzd? Nomarcha odetchn i zacz: -Opowiem waszej dostojnoci cay bieg ycia mego, aby wiedzia, jak cik mam prac. Z rana, po kpieli, skadam ofiary bogu Atum, a potem woam skarbnika i wypytuj go: czy naleycie zbieraj si podatki dla jego witobliwoci? Gdy mwi, e -tak, chwal go; gdy powie za, e ci a ci nie zapacili, wydaj rozkaz, aby nieposusznych uwiziono. Nastpnie woamdozorc krlewskich stod, aby wiedzie, ile przybyo ziarna. Jeeli duo, chwal go;jeeli mao, ka da plagi winnym. Pniej przychodzi wielki pisarz i mwi, czego z dbr jego witobliwoci potrzebuje wojsko, urzdnicy i robotnicy -aja ka wyda to za pokwitowaniem. Gdy wyda mniej, chwal go, jeeli wicej rozpoczynam ledztwo. Po poudniu przychodz do mnie kupcy feniccy, ktrym sprzedaj zboe, a do skarbu faraona wnosz pienidze. Potem modl si i zatwierdzam wyroki sdowe, za nad wieczorem policja donosi mi o wypadkach. Nie dalej jak onegdaj ludzie z mego nomesu wpadli na terytorium prowincji Ka i zniewayli posg boga Sebaka. W sercu uradowaem si, nie jest to bowiem nasz patron; niemniej skazaem paru winnych na uduszenie, wielu do kopal, a wszystkich na plagi. Tote w nomesie moim panuje cisza i dobre obyczaje, a podatki wpywaj co dzie... -Chocia dochody faraona zmniejszyy si i u was -wtrci ksi... -Prawd rzeke, panie -westchn dostojny Ranuzer. -Kapani mwi, e bogowie rozgniewali si na Egipt za napyw cudzoziemcw; ja jednak widz, e bogowienie gardz fenickim zotem i drogimi kamieniami... W tej chwili poprzedzony przez subowegooficera, wszed na sal kapan Mentezufs,aby zaprosi namiestnika i nomarch na jakie publiczne naboestwo. Obaj dostojnicy zgodzili si na zaprosiny, a nomarcha Ranuzer okaza przy tym tyle pobonoci, e a zadziwi ksicia. Kiedy Ranuzer wrd ukonw opuci towarzystwo, namiestnik odezwa si do kapana: -Poniewa, wity proroku, jeste przy mnie zastpc najczcigodniejszego Herhora,prosz ci wic, aeby mi wytomaczy jedn rzecz, ktra serce moje napenia trosk. -Czy potrafi? -odpar kapan. -Odpowiesz, bo napenia ci mdro, ktrej jeste sug. Rozwa tylko, co ci rzekn. Wiesz, po co wysa mnie tutaj jego witobliwo faraon... -Aeby, ksi, zapozna si z bogactwem i rzdami kraju -wtrci Mentezufis. -Czyni to. Wypytuj nomarchw, ogldam kraj i ludzi, sucham raportw pisarzy, alenic nie rozumiem, a to zatruwa mi ycie i dziwi mnie. Bo kiedy mam do czynienia z wojskowoci,wiem wszystko: ilu jest onierzy, koni, wozw, ktrzy oficerowie pij lub zaniedbuj sub, a ktrzy peni swoje obowizki. Wiem te, co robi z wojskiem. Gdyby na rwninie sta korpus nieprzyjacielski, aeby go pobi, musz wzi dwa korpusy. Gdyby nieprzyjaciel sta w obronnej pozycji, nie wyruszybym bez trzech korpusw. Gdy wrg jest nie wywiczony i walczy w bezadnych tumach, przeciw jego tysicowi mog wystawi piciuset naszych onierzy i pobij go. Gdy strona przeciwna ma tysic topornikw i ja tysic, rzuc si na nich i pokonam, jeeli bd mia do pomocy stu procarzy. W wojsku, wity ojcze -cign Ramzes -wszystko si widzi, jak palce u wasnych rk, i na kade pytanie ma si gotow odpowied, ktr mj rozum ogarnia. Tymczasem w zarzdzie nomesw ja nie tylko nic nie widz, ale mam taki zamt w gowie, e nieraz zapominam -po co tu przyjechaem? Odpowiedz mi zatem szczerze, jak kapan i oficer: co to znaczy? Czy nomarchowie mnie oszukuj, czy ja jestem nieudolny? wity prorok zamyli si. -Czy oni mieliby oszukiwa wasz dostojno -odpar -nie wi em, bo nie przypatrywaem si ich czynom. Zdaje mi si jednak, e oni ksiciu dlatego nic nie mog wytumaczy, poniewa sami nic nie rozumiej. Nomarchowie i ich pisarze -cign kapan -s jak dziesitnicy w wojsku: kady zna swoj dziesitk i zawiadamia o niej wyszych oficerw. Kady te rozkazuje swojemu oddziakowi. Ale oglnego planu, jaki ukadaj wodzowie armii, dziesitnik nie zna. Naczelnicy nomesw i pisarze zapisuj wszystko, cokolwiek zdarzy si w ich prowincji, i te raporta przysyaj do stp faraona. Lecz dopiero rada najwysza wydobywa z nich mid mdroci... -Ale ja wanie chc tego miodu!... -zawoaksi. -Dlaczeg mi nie daj... Mentezufis potrzsn gow. -Mdro pastwowa -rzek -naley do tajemnic kapaskich, wic moe j zdobytylko czowiek powicony bogom. Tymczasem wasza dostojno, pomimo wychowania przez kapanw, jak najbardziej stanowczo usuwasz si od wity... -Jak to, wic jeeli nie zostan kapanem, nie objanicie mnie?... -S rzeczy, ktre wasza dostojno moeszpozna i teraz jako erpatre, s, ktre poznasz jako faraon. Ale s i takie, o ktrych moe wiedzie tylko arcykapan. -Kady faraon jest arcykapanem -przerwa ksi. -Nie kady. A jeszcze i midzy arcykapanami s rnice. -Wic -zawoa rozgniewany nastpca -wy rzd pastwa ukrywacie przede mn... I ja nie bd mg speni rozkazw mego ojca... -To -mwi spokojnie Mentezufis -czego ksiciu potrzeba, moesz pozna, bo przecie masz najnisze wicenia kapaskie. Rzeczy te jednak s ukryte w wityniach za zason, ktrej nikt nie odway si uchyli bez odpowiednich przygotowa. -Ja uchyl!... -Niech bogowie broni Egipt od takiego nieszczcia!... -odpar kapan wznoszc rce do gry. -Czyli wasza dostojno nie wiesz o tym, e piorun zabije kadego, kto bez odpowiednich naboestw dotknby zasony? Ka, ksi, zaprowadzi do wityni jakiego niewolnika lub skazaca, i niech tylko wycignie rk, a natychmiast umrze. -Bo wy go zabijecie. -Kady z nas umarby tak samo jak najpospolitszy zbrodniarz, gdyby w witokradzki sposb zbliy si do otarzy. Wobec bogw, mj ksi, faraon ikapan tyle znaczy co niewolnik. -Wic c mam robi?... -spyta Ramzes. -Szuka odpowiedzi na swoj trosk w wityni, oczyciwszy si przez mody i posty - odpar kapan. -Jak Egipt Egiptem aden wadca w inny sposb nie zdoby mdroci pastwowej. -Pomyl o tym -rzek ksi. -Cho widz z tego, e i najczcigodniejszy Mefres, i ty,wity proroku, chcecie mnie wcign w naboestwa, jak mego ojca. -Wcale nie. Jeeli wasza dostojno, jako faraon, ograniczyby si na komenderowaniu wojskiem, musiaby zaledwie kilka razy na rok przyjmowa udzia w naboestwach, bo w innych razach zastpowaliby ci arcykapani. Lecz jeeli chcesz pozna tajemnice wity, musisz skada cze bogom, gdy oni s rdem mdroci. ROZDZIA DWUDZIESTY CZWARTY Teraz ju Ramzes wiedzia, e albo nie speni rozkazu faraona, albo musi podda si woli kapanw, co go przejmowao gniewem i niechci do nich. Nie spieszy si wic do tajemnic ukrytych w wityni. Mia jeszcze czas na posty i o Phut. elnych48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{}Pc~-c cD+(cl9(pobone zajcia. Tym za gorliwszy zacz przyjmowa udzia w ucztach, jakie na jego cze wyprawiano. Wanie powrci Tutmozis, mistrz we wszelkiej zabawie, i przywiz ksiciu dobre wiadomoci od Sary. Bya zdrowa i piknie wygldaa, co dzi mniej ju obchodzio Ramzesa. Lecz kapani postawili jego przyszemu dziecku tak dobry horoskop, e ksi by zachwycony. Twierdzili na pewno, e dziecko bdzie synem bardzo obdarowanym od bogw i, jeeli ojciec bdzie go kocha, osignie w yciu wielkie zaszczyty. Ksi mia si z drugiej czci tej przepowiedni. -Dziwna ich mdro -mwi do Tutmozisa. -Wiedz, e bdzie syn, o czym ja nie wiem, cho jestem ojcem; a wtpi, czy gobd kocha, cho atwo zgadn, e kochabym to dzieci, gdyby nawet byo crk. A o zaszczyty dla niego niech bd spokojni. Ja si tym zajm!... W miesicu Pachono (stycze-luty)nastpca przyjecha do nomesu Ka, gdzie by podejmowany przez nomarch Sofra. MiastoAnu leao o siedm godzin pieszej drogi od Atribis, ale ksi przez trzy dni odbywa t podr. Na myl o modlitwach i postach, jakie czekay go przy wtajemniczaniu si wsekreta wity, Ramzes czu coraz wiksz ochot do zabaw; jego orszak odgad to, wic nastpowaa uciecha po uciesze. Znowu na gocicach, ktrymi przejeda do Atribis, ukazay si tumy ludu z okrzykami, kwiatami i muzyk. Szczeglniej pod miastem zapa dosign szczytu. Zdarzyo si nawet, e jaki olbrzymi robotnik rzuci si pod wz namiestnika. A gdy Ramzes zatrzyma konie, z gromady wystpio kilkanacie modych kobiet i caywz oploty mu kwiatami. Oni jednak kochaj mnie!... --pomyla ksi. W prowincji Ka ju nie zapytywa nomarchyo dochody faraona, nie zwiedza fabryk, nie kaza sobie czyta raportw. Wiedzia, e niczego nie zrozumie, wic odoy te zajcia do czasu, gdy zostanie wtajemniczonym. Tylko raz, gdy zobaczy, e witynia boga Sebaka stoi na wysokim wzgrzu, owiadczy ch wejcia na jej pylon i obejrzenia okolicy. Dostojny Sofra natychmiast speni wol nastpcy, ktry znalazszy si na wiey spdzi par godzin z wielk uciech. Prowincja Ka bya to yzna rwnina. Kilkanacie kanaw i odng nilowych przecinao j we wszystkich kierunkach niby sie skrcona ze srebrnych i lazurowych sznurw. Melony i pszenica, siana w listopadzie, ju dojrzeway. Na polach gsto roili si nadzy ludzie, ktrzy zbierali ogrki lub sieli bawen. Ziemia bya pokryta budynkami, ktre na kilkunastu punktach skupiay si mocniej i tworzyy miasteczka. Wikszo domw, osobliwie tych, ktre leay wrd pl, byy to gliniane lepianki przykryte som i palmowymi limi. Za to w miastach domy byy murowane, o paskich dachach i wyglday jak biae szeciany podziurawione w miejscach, gdziebyy drzwi i okna. Bardzo czsto na jednymtakim szecianie sta drugi nieco mniejszy, a na tym trzeci jeszcze mniejszy i kade pitro wymalowane byo innych kolorem. Pod ognistym socem Egiptu domy te wyglday jak wielkie pery, rubiny i szafiry rozrzucone wrd zieleni pl, otoczone palmami i akacjami. Z tego miejsca Ramzes spostrzeg zjawisko, ktre go zastanowio. Oto w pobliu wity domy byy najpikniejsze, aw polach krcio si najwicej ludnoci. Folwarki kapanw s najbogatsze!... -przypomnia sobie i jeszcze raz przebieg oczyma witynie i kaplice, ktrych z wiey byo wida kilkanacie. Poniewa jednak pogodzi si z Herhorem i potrzebowa usug od kapanw, wic nie chcia duej zajmowa si t spraw. W cigu nastpnych dni dostojny Sofra urzdzi dla ksicia szereg polowa posuwajc si od miasta Atribis ku wschodowi. Nad kanaami strzelano do ptakw z uku, chwytano je w ogromne potrzaski z sieci, ktre od razu zagarniay po kilkadzi esit sztuk, albo na latajcych swobodnie wypuszczano sokoy. Gdy za orszak ksicia wkroczy do wschodniej pustyni, zaczy si wielkie owy z psami i panter na czworonone zwierzta, ktrychw cigu kilku dni zabito lub schwytano parset sztuk. Gdy dostojny Sofra spostrzeg, e ksi ma ju do zabaw pod otwartym niebem i noclegw w namiotach przerwa polowanie inajkrtszymi drogami zawrci swoich goci do Atribis. Stanli tu o czwartej po poudniu, a nomarcha zaprosi wszystkich do swego paacu na uczt. Sam zaprowadzi ksicia do azienki, asystowa przy kpieli i z wasnej skrzyni wydoby wonnoci do namaszczenia Ramzesa. Potem dozorowa fryzjera, ktryuporzdkowa wosy namiestnikowi, wreszcie uklknwszy na pododze baga ksicia o askawe przyjcie od niego nowych szat. Bya tam wieo utkana koszula pokryta haftem, fartuch wyszyty perami i paszczprzetykany zotem, bardzo mocny, ale taki delikatny, e mona go byo zamkn w dwu rkach. Nastpca askawie przyj to owiadczajc, e jeszcze nigdy nie otrzyma tak piknego podarunku. Soce ju zaszo i nomarcha zaprowadzi ksicia do sali balowej. By to duy dziedziniec otoczony kolumnad,wyoony mozaik. Wszystkie ciany byy pokryte malowidami przedstawiajcymi sceny z ycia przodkw Sofry, a wic -wojny, morskie podre i polowania. Nad budynkiem tym, zamiast dachu, unosi si olbrzymi motyl z rnobarwnymi skrzydami, ktre poruszali ukryci niewolnicy dla odwieenia powietrza. W brzowych kagacach, przybitych do kolumn, pony jasne pochodnie, wydzielajc ze siebie pachnce dymy. Sala dzielia si na dwie czci: jedna bya pusta, druga zapeniona stolikami i krzesami dla biesiadnikw. W gbi wznosi si pomost, na ktrym, pod kosztownym namiotem z rozsunitymi cianami, sta stolik i ko dla Ramzesa. Przy kadym stoliku znajdoway si wielkie wazony z palmami, akacjami i figami. St nastpcy otoczono rolinami iglastymi, ktre w sali rozleway wo balsamiczn. Zgromadzeni gocie powitali ksicia radosnym okrzykiem, a gdy Ramzes zaj miejsce pod baldachimem, skd by otwartywidok na ca sal, orszak jego zasiad do stow. Odezway si arfy i zaczy wchodzi damy w bogatych mulinowych szatach, z odsonitymi piersiami, byszczce od klejnotw. Cztery najpikniejsze otoczyy Ramzesa, inne zasiady obok dostojnikw jego orszaku. W powietrzu unosia si wo r, konwalij i fiokw, a ksi poczu, e mu ttna bij w skroniach. Niewolnicy i niewolnice w koszulach biaych, rowych i bkitnych zaczli roznosi ciasta, pieczony drb i zwierzyn,ryby, wino i owoce tudzie wiece z kwiatw, ktre biesiadnicy kadli na gowy.Ogromny motyl coraz szybciej wachlowa skrzydami, a w pustej poowie sali rozpoczo si widowisko. Po kolei wystpoway tancerki, gimnastycy, bazny,kuglarze i fechmistrze; gdy za ktry okaza niezwyky dowd zrcznoci, widzowie rzucali mu kwiaty ze swych wiecw lub zote piercienie. Kilka godzin cigna si uczta, przeplatanaokrzykami na cze ksicia, nomarchy i jego rodziny. Ramzesa, ktry w postawie plecej siedzia na ku okrytym lwi skr ze zotymi szponami, obsugiway cztery damy. Jedna wachlowaa go, druga zmieniaa mu wiece na gowie, dwie inne przysuway potrawy. Pod koniec uczty ta z nich, z ktr ksi najchtniej rozmawia,przyniosa mu kielich wina. Ramzes wychyli poow, reszt poda jej, a gdy wypia, pocaowa j w usta. Wwczas niewolnicy szybko zaczli gasi pochodnie, motyl przesta rusza skrzydami, a w sali zrobia si noc i cisza, przerywana nerwowym miechem kobiet. Nagle rozlegy si prdkie stpania kilku ludzi i straszny krzyk: -Pucie mnie! -woa ochrypnity gos mski. -Gdzie jest nastpca?... Gdzie namiestnik? W sali zagotowao si. Kobiety pakay przeraone, mczyni woali: -Co to jest?... Zamach na nastpc! Hej, warta!... Sycha byo dwik tuczonych naczy i trzask krzese. -Gdzie jest nastpca? -rycza obcy czowiek. -Warta!... Brocie nastpcy!... -odpowiedziano z sali. -Zapalcie wiato !... -odezwa si modzieczy gos nastpcy. -Kto mnie szuka?... Tu jestem. Wniesiono pochodnie. Na sali pitrzyy si wywrcone i poamane sprzty, midzy ktrymi kryli si biesiadnicy. Na estradzie ksi wydziera si kobietom, ktre krzyczc opltyway mu rce i nogi. Obok ksicia Tutmozis w potarganej peruce, z brzowym dzbanem w rku, gotw by wali w eb kadego, kto by si zbliy. Wedrzwiach sali ukazao si kilku onierzy z obnaonymi mieczami. -Co to jest?... Kto tu jest?... -woa przeraony nomarcha. Nareszcie spostrzeono sprawc zamtu. Jaki olbrzym nagi, okryty botem, z krwawymi prgami na plecach, klcza na schodach estrady i wyciga rce do nastpcy. -Oto morderca!... -wrzasn nomarcha. -Bierzcie go!... Tutmozis podnis swj dzban, ode drzwi przybiegli onierze. Poraniony czowiek upad twarz na schody woajc: -Miosierdzia, soce Egiptu!... Ju mieli go schwyci onierze, gdy Ramzes wydarszy si kobietom zbliy si do ndzarza. -Nie dotykajcie go! -zawoa na onierzy. -Czego chcesz, czowieku? -Chc ci opowiedzie o naszych krzywdach, panie... W tej chwili Sofra zbliywszy si do ksiciaszepn: -To Hyksos... spojrzyj, wasza dostojno, na jego kudat brod i wosy... Jego wreszcie zuchwalstwo, z jakim si tu wdar, dowodzi, e zbrodniarz ten nie jest urodzonym Egipcjaninem... -Kto jeste? -spyta ksi. -Jestem Bakura, robotnik z puku kopaczy w Sochem. Nie mamy teraz zajcia, wic nomarcha Otoes kaza nam... -To pijak i wariat... -szepta wzburzony Sofra. -Jak on przemawia do ciebie, panie...Ksi tak spojrza na nomarch, e dygnitarz zgity wp cofn si. -Co wam kaza dostojny Otoes? -pyta namiestnik Bakury. -Kaza nam, panie, chodzi brzegiem Nilu, pywa po rzece, stawa przy gocicach irobi zgiek na twoj cze. I obieca, e za to wyda nam, co si naley... Bo, panie, my ju dwa miesice nie dostalimy nic... Ani plackw jczmiennych, ani ryb, ani oliwy do namaszczania ciaa. -C wy na to, dostojny panie? -zapyta ksi nomarchy. -Niebezpieczny pijak... brzydki kamca... -odpar Sofra. -Jakiecie to zgiek robili na moj cze? -Jak rozkazano -mwi olbrzym. -Moja onai crka krzyczay wraz z innymi: Oby y wiecznie! , a ja skakaem do wody i ciskaem wiece do statku waszej dostojnoci, za co miano mi paci po utenie. Za kiedy wasza cze raczye wjeda askawie do miasta Atribis, mnie naznaczono, abym rzuci si pod konie i zatrzyma wz... Ksi zacz si mia. -Jako ywo -mwi -nie mylaem, e tak wesoo zakoczymy uczt!... A ile ci zapacono za to, e wpad pod wz? -Obiecano mi trzy uteny, ale nie zapacono nic ani mnie, ani onie i crce. Rwnie caemu pukowi nie dano nic do jedzenia przez dwa miesice. -Z czego yjecie? -Z ebraniny albo z tego, co si zapracuje uchopa. Wic w tej cikiej ndzy trzy razybuntowalimy si i chcielimy wraca do domu. Ale oficerowie i pisarze albo obiecywali nam, e oddadz, albo kazali nasbi... -Za ten zgiek na mnie? -wtrci miejc si ksi. -Prawd mwi wasza cze... Ot wczoraj by bunt najwikszy, za co jego dostojnonomarcha Sofra kaza nas dziesitkowa... co dziesity bra kije, a ja dostaem najwicej, bom duy i mam do wykarmienia trzy gby: moj, ony i crki... Zbity, wydarem si im, aeby upa na mj brzuch przed tob, panie, i opowiedzie nasze ale. Ty nas bij, jeelimy winni, ale niech pisarze wydadz nam, co si naley, bo z godu pomrzemy -my, ony i dzieci nasze... -To czowiek optany!... -zawoa Sofra. -Racz spojrze, wasza dostojno, ile on miszkody narobi... Dziesiciu talentw nie wzbym za te stoy, misy i dzbany. Midzy biesiadnikami, ktrzy ju odzyskali przytomno, zacz si szmer. -To jaki bandyta!... -mwiono. -Patrzcie, to naprawd Hyksos... Jeszcze w nim burzy siprzeklta krew jego dziadw, ktrzy najechali i zniszczyli Egipt... Takie kosztowne sprzty... takie ozdobne naczyniaporozbijane na proch !... -Jeden bunt nie zapaconych robotnikw wicej sprawia szkody pastwu, anieli warte s te bogactwa -surowo odezwa siRamzes. -wite sowa!... Naley zapisa je na pomnikach -w teje chwili odezwano si midzy gomi. -Bunt odrywa ludzi od pracyizasmuca serce jego witobliwoci... Nie godzi si, aeby robotnicy po dwa miesice nie odbierali odu... Z nieukrywan pogard spojrza ksi na zmiennych jak oboki dworakw i zwrci si do nomarchy. -Oddaj ci -rzek gronie -tego skatowanego czowieka. Jestem pewny, e nie spadnie mu wos z gowy. Za jutro chc zobaczy puk, do ktrego naley, i przekona si, czy skarcy mwi prawd.Po tych sowach namiestnik wyszed zostawiajc nomarch i goci w wielkim strapieniu. Na drugi dzie ksi, ubierajc si przy pomocy Tutmozisa, zapyta go: -Czy robotnicy przyszli? -Tak, panie. Od witu czekaj na twoje rozkazy. -A ten... ten Bakura jest midzy nimi? Tutmozis skrzywi si i odpar: -Zdarzy si dziwny wypadek. Dostojny Sofra kaza go zamkn w pustej piwnicy swego paacu. Ot ten hultaj, bardzo silny czowiek, wyama drzwi od drugiego lochu, gdzie stao wino, przewrci kilka dzbanw bardzo kosztownych, a sam tak si spi, e... -e co?... -spyta ksi. -e umar. Nastpca zerwa si z krzesa. -I ty wierzysz -zawoa, e on sam zapi si na mier?... -Musz wierzy, bo nie mam dowodw, e go zabito -odpowiedzia Tutmozis. -Ale ja ich poszukam!... -wybuchn ksi. Biega po komnacie i parska jak rozgniewane lwitko. Gdy nieco uspokoi si, rzek Tutmozis: -Nie szukaj, panie, winy tam, gdzie jej nie wida, bo nawet wiadkw nie znajdziesz. Gdyby kto w rzeczy samej z rozkazu nomarchy zadawi tego robotnika, nie przyzna si. Sam umary take nic nie powie, a zreszt, c by znaczya jego skarga na nomarch!... W tych warunkach aden sd nie zechce rozpocz ledztwa... -A jeeli ja ka?... -spyta namiestnik. -W takim razie przeprowadz ledztwo i dowiod niewinnoci Sofry. Po czym ty, panie, bdziesz zawstydzony, a wszyscy nomarchowie, ich krewni i suba zostan twoimi wrogami. Ksi sta na rodku pokoju i myla. -Wreszcie -mwi Tutmozis -wszystko zdajesi przemawia za tym, e nieszczsny Bakura by pijak albo wariat, a nade wszystko czowiek obcego pochodzenia. Bo czyli rodowity i przytomny Egipcjanin, choby przez rok nie pobiera odu i dwa razy tyle dosta kijw, czy omieliby si -wpada do paacu nomarchy i z takim wrzaskiem wzywa ciebie?... Ramzes pochyli gow, a widzc, e w drugim pokoju s dworzanie, rzek znionym gosem: -Czy ty wiesz, Tutmozisie, e od czasu jak wyruszyem w t podr, Egipt zaczyna mi si wydawa jaki inny. Niekiedy pytam samego siebie: czy ja jestem w obcym kraju? to znowu serce moje niepokoi si, jakbym mia na oczach zason, poza ktrdziej si otrostwa, ktrych ja -nie mog dojrze... -Tote i nie wypatruj ich, bo w kocu wydaci si, emy wszyscy powinni i do kopal - odpar ze miechem Tutmozis. -Pamitaj, e nomarchowie i urzdnicy s pasterzami twego stada. Gdy ktry wydoi miar mleka dla siebie albo zarnie owc, przecie go nie zabijesz ani wypdzisz. Owiec masz za duo, a o pastuchw trudno.Namiestnik, ju ubrany, przeszed do sali poczekalnej, gdzie zebraa si jego wita: kapani, oficerowie i urzdnicy. Nastpnie wraz z nimi opuci paac i uda si na dziedziniec zewntrzny. By to obszerny plac zasadzony akacjami, pod cieniem ktrych oczekiwali ksicia robotnicy. Na odgos trbki cay tum zerwa si z ziemi i uszykowa w pi szeregw. Ramzes, otoczony byszczcym orszakiem dostojnikw, nagle zatrzyma si, chcc najpierw z daleka obejrze puk kopaczy. Byli to ludzie nadzy, w biaych czepcach na gowie i takiche przepaskach okoo bioder.W szeregach doskonale mona byo odrni brunatnych Egipcjan, ciemnych Murzynw, tych Azjatw i biaych mieszkacw Libii tudzie wysp Morza Srdziemnego. W pierwszej linii stali kopacze z oskardami,w drugiej z motykami, w trzeciej z opatami. Czwarty szereg stanowili tragarze, z ktrych kady mia drg i dwa Phut. elnych48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP cI ` c( cF6+ Bkubeki, pity rwnie tragarze, lecz z wielkimi skrzyniami, obsugiwanymi kada przez dwu ludzi. Przenosili oni wykopan ziemi. Przed szeregami co kilkanacie krokw stalimajstrowie: kady mia w rkach mocny kiji duy cyrkiel drewniany lub wgielnic. Kiedy ksi zbliy si do nich, zawoali chrem: oby y wiecznie! , i uklknwszy uderzyli czoem o ziemi. Nastpca kaza im powsta i znowu przypatrzy si z uwag. Byli to ludzie zdrowi i silni, bynajmniej nie wygldajcy na takich, ktrzy od dwu miesicy utrzymywali si z ebraniny. Do namiestnika przystpi nomarcha Sofra ze swoim orszakiem. Ale Ramzes udajc, ego nie spostrzeg, zwrci si do jednego zmajstrw: -Jestecie kopaczami z Sochem? -zapyta. Majster jak dugi upad twarz na ziemi i milcza. Ksi wzruszy ramionami i zawoa do robotnikw: -Jestecie z Sochem? -Jestemy kopacze z Sochem!... -odpowiedzieli chrem. -Dostalicie od? -od dostalimy -jestemy syci i szczliwi-sudzy jego witobliwoci -odpar chr wybijajc kady wyraz. -W ty zwrot!... -zakomenderowa ksi. Odwrcili si. Prawie kady mia na plecachgbokie i gste blizny od kijw; ale wieych prg nie byo. Oszukuj mnie!... -pomyla nastpca. Kaza robotnikom i do koszar i nie witajc si ani egnajc z nomarch wrcido paacu. -Czy i ty mi powiesz -rzek w drodze do Tutmozisa -e ci ludzie s robotnikami z Sochem?... -Wszake oni sami to powiedzieli -odpar dworak. Ksi zawoa, aby mu podano konia, i odjecha do wojsk obozujcyeh za miastem.Cay dzie musztrowa puki. Okoo poudnia na placu wicze, pod dowdztwem nomarchy, ukazao si kilkudziesiciu tragarzy z namiotami, sprztami, jadem i winem. Ale ksi odprawi ich do Atribis, a gdy nadszed czas posiku dla wojska, kaza sobie podaijad owsiane placki z suszonym misem. Byy to najemne puki libijskie. Kiedy ksiwieczorem kaza im odoy bro i poegna si z nimi, zdawao si, e onierze i oficerowie ulegli szalestwu. Krzyczc: yj wiecznie , caowali jego rce i nogi, zrobili lektyk z wczni i paszczw, ze piewami odnieli ksicia do miasta, a w drodze kcili si o zaszczyt dwigania go na ramionach. Nomarcha i urzdnicy prowincji, widzc zapa barbarzyskich Libijczykw i ask dla nich nastpcy, zatrwoyli si. -Oto jest wadca... -szepn do Sofry wielkipisarz. -Gdyby zechcia, ci ludzie pobiliby mieczem nas i dzieci nasze... Strapiony nomarcha westchn do bogw i poleci si ich askawej opiece. Pno w nocy Ramzes znalaz si w swym paacu i tu powiedziaa mu suba, e zmieniono mu pokj sypialny. -Dlaczeg to? -Bo w tamtej sypialni widziano jadowitego wa, ktry skry si tak, e nie mona goznale. W skrzydle ssiadujcym z domem nomarchy znajdowaa si nowa sypialnia. By to czworoboczny pokj otoczony kolumnami. Mia alabastrowe ciany pokrytemalowan paskorzeb przedstawiajc -udou roliny w wazonach, wyej -girlandy zlici oliwkowych i laurowych. Prawie na rodku stao wielkie oe wykadane hebanem, koci soniow i zotem. Pokj owietlay dwie wonne pochodnie, pod kolumnad znajdoway si stoliki z winem, jadem i wiecami z r. W suficie by wielki otwr czworoboczny zasonity ptnem. Ksi wykpa si i leg na mikkim posaniu, jego suba odesza do dalszych komnat. Pochodnie zaczy przygasa, po sypialni wion chodny wiatr nasycony woni kwiatw. Jednoczenie w grze odezwaa si cicha muzyka arf. Ramzes podnis gow. Pcienny dach pokoju usun si i przez otwr w suficie wida byo konstelacj Lwa, a w niej jasn gwiazd Regulusa. Muzyka arf wzmoga si.Czy bogowie wybieraj si do mnie w odwiedziny?... -pomyla z umiechem Ramzes. W otworze sufitu bysna szeroka smuga wiata; byo ono mocne, lecz agodne. W chwil pniej ukazaa si w grze lektyka w formie zotej odzi, nioscej altank z kwiatw: supy byy okrcone girlandami z r, dach z fiokw i lotosw. Na sznurach spowitych zielonoci, zota d bez szmeru opucia si do sypialnej komnaty. Stana na pododze, a spod kwiatw wysza niepospolitej piknoci naga kobieta. Ciao jej miao ton biaego marmuru, od bursztynowej fali wosw pyna wo upajajca. Kobieta, wysiadszy ze swej napowietrznej lektyki, uklka przed ksiciem. -Jeste crk Sofry?... -spyta jej nastpca. -Prawd mwisz, panie... -I mimo to przysza do mnie? -Baga ci, aeby przebaczy memu ojcu... Nieszczliwy on!... od poudnia leje zy i tarza si w popiele... -A gdybym mu nie przebaczy, odeszaby? -Nie... -cicho szepna. Ramzes przycign j do siebie i namitniepocaowa. Oczy pony mu. -Dlatego przebacz mu -rzek. -O, jaki ty dobry! -zawoaa tulc si do ksicia. A potem dodaa z przymileniem: -Kaesz wynagrodzi szkody, ktre wyrzdzi mu ten szalony robotnik? -Ka... -I mnie wemiesz do swego domu... Ramzes popatrzy na ni. -Wezm ci, bo jeste pikna. -Doprawdy?... -odpara obejmujc go za szyj. -Przypatrz mi si lepiej... Midzy piknymi Egiptu zajmuj dopiero czwarte miejsce. -C to znaczy? -W Memfis, czy koo Memfis, mieszka twoja najpierwsza... Na szczcie tylko ydwka!... W Sochem jest druga... -Nic o tym nie wiem -wtrci ksi. -O, ty gobku!... Wic zapewne nie wiesz i o trzeciej w Anu... -Czy i ona naley do mego domu?... -Niewdziczniku!... -zawoaa uderzajc go kwiatem lotosu. -Gotw jeste za miesic o mnie powiedzie to samo... Ale ja nie dam zrobi sobie krzywdy... -Jak i twj ojciec. -Jeszcze mu nie zapomnia?... Pamitaj, eodejd... -Zosta ju... zosta!... Na drugi dzie namiestnik raczy przyj hody i uczt od nomarchy Sofra. Publiczniepochwali jego zarzd prowincj i aby wynagrodzi szkody wyrzdzone przez pijanego robotnika, darowa mu poow naczy i sprztw, ktre otrzyma w miecie Anu. Drug poow tych darw zabraa crka nomarchy, pikna Abeb, jako dama dworu ksicia. Nadto kazaa sobie wypaci z kasy Ramzesa pi talentw na stroje, konie i niewolnice. Wieczorem ksi ziewajc rzek do Tutmozisa: -Jego witobliwo, ojciec mj, powiedziami wielk nauk, e -kobiety duo kosztuj! -Gorzej, gdy ich nie ma -odpar elegant. -Aleja mam ich cztery i nawet dobrze nie wiem, jakim sposobem. Mgbym ze dwie odstpi wam. -Czy i Sar? -Tej nie, szczeglnie, jeeli bdzie miaa syna. -Jeeli wasza dostojno przeznaczysz tymsynogarlicom adny posag, znajd si dla nich mowie. Ksi znowu ziewn. -Nie lubi sucha o posagach -rzek. -Aaa!... jakie to szczcie, e ju wyrw siod was i osid midzy kapanami... -Naprawd uczynisz tak?... -Musz. Nareszcie moe dowiem si od nich, dlaczego faraoni biedniej... Aaa!... no -i odpoczn. ROZDZIA DWUDZIESTY PITY Tego samego dnia w Memfisie Fenicjanin Dagon, dostojny bankier nastpcy tronu, lea na kanapie pod werend swego paacu. Otaczay go wonne krzaki iglaste, hodowane w wazonach. Dwaj czarni niewolnicy chodzili bogacza wachlarzami, aon bawic si mod mapk sucha rachunkw, ktre czyta mu jego pisarz. W tej chwili niewolnik, uzbrojony w miecz, hem, wczni i tarcz (bankier lubi wojskowe ubiory), zameldowa dostojnego Rabsuna, ktry by kupcem fenickim osiadym w Memfis. Go wszed, nisko kaniajc si, i w ten sposb opuci powieki, e dostojny Dagon rozkaza pisarzowi i niewolnikom, aeby wynieli si spod werendy. Nastpnie, jako czowiek przezorny, obejrza wszystkie kty i rzek do gocia: -Moemy gada. Rabsun zacz bez wstpu: -Czy dostojno wasza wie, e przyjecha z Tyru ksi Hiram?... Dagon podskoczy na kanapie. -Niech na niego i jego ksistwo trd padnie!-wrzasn. -On mi wanie wspomnia -cign spokojnie go -e midzy wami jest nieporozumienie... -Co to jest nieporozumienie? -krzycza Dagon. -Ten rozbjnik okrad mnie, zniszczy, zrujnowa... Kiedy ja posaem moje statki, za innymi tyryjskimi, na zachd, po srebro, sternicy otra Hirama rzucali na nie ogie, chcieli je zepchn na mi elizn... No, i moje okrty wrciy z niczym, opalone i potrzaskane... eby jego spali ogie niebieski!... -zakoczy rozwcieczony bankier. -A jeeli Hiram ma dla waszej dostojnoci dobry interes? -spyta go flegmatycznie. Burza szalejca w piersiach Dagona od razuucicha. -Jaki on moe mie dla mnie interes? -rzekzupenie spokojnym gosem. -On to sam powie waszej dostojnoci, ale przecie pierwej musi zobaczy si z wami.-No, to niech on tu przyjdzie. -On myli, e wasza dostojno powinna przyj do niego. Przecie on jest czonkiemnajwyszej rady w Tyrze. -eby on tak zdech, jak ja do niego pjd!... -krzykn znowu rozgniewany bankier. Go przysun krzeso do kanapy i poklepa bogacza w udo. -Dagonie -rzek -miej ty rozum. -Dlaczego ja nie mam rozumu i dlaczego ty, Rabsun, nie mwisz do mnie -dostojno?... -Dagon, nie bd ty gupi... -reflektowa go. -Jeeli ty nie pjdziesz do niego ani on do ciebie, to jake wy zrobicie interes? -Ty jeste gupi, Rabsun! -znowu wybuchnbankier. -Bo gdybym ja poszed do Hirama, to niech mi rka uschnie, e stracibym na tej grzecznoci poow zarobku. Go pomyla i odpar: -Teraz rzeke mdre sowo. Wic ja tobie co powiem. Przyjd do mnie i Hiram przyjdzie do mnie, i wy obaj u mnie obgadacie ten interes. Dagon przechyli gow i przymruywszy oko filuternie zapyta: -Ej, Rabsun!... Powiedz od razu: ile on tobie da? -Za co?... -Za to, ja przyjd do ciebie i z tym parchem bd robi interes... -To jest interes dla caej Fenicji, wic ja na nim zarobku nie potrzebuj -odpar oburzony Rabsun. -eby si tobie tak dunicy wypacali, jak to prawda! -eby mi si nie wypacili, jeeli ja co na tym zarobi! Niech tylko Fenicja nie straci! - zakrzycza z gniewem Rabsun. Poegnali si. Nad wieczorem dostojny Dagon wsiad w lektyk niesion przez szeciu niewolnikw. Poprzedzali go dwaj laufrowie z kijami i dwaj z pochodniami, za za lektyk szo czterech sucych uzbrojonych od stp dogw. Nie dla bezpieczestwa, lecz e Dagon od pewnego czasu lubi otacza si zbrojnymi jak rycerz. Wysiad z lektyki z wielk powag i podtrzymywany przez dwu ludzi (trzeci nis nad nim parasol)wszed do domu Rabsuna. -Gdzie jest ten... Hiram? -zapyta dumnie gospodarza. -Nie ma go. -Jak to?... Wic ja bd czeka na niego? -Nie ma go w tym pokoju, ale jest w trzecim, u mojej ony -odpar gospodarz. -On teraz skada wizyt mojej onie. -Ja tam nie pjd!... -rzek bankier siadajcna kanapie. -Pjdziesz do drugiego pokoju, a on w tej samej chwili take tam wejdzie. Po krtkim oporze Dagon ustpi, a w chwil pniej, na znak gospodarza domu, wszed do drugiej komnaty. Jednoczenie z dalszych pokojw wysun si niewysoki czowiek z siw brod, ubrany w zocist tog i zot obrcz na gowie. -Oto jest -rzek gospodarz stojc na rodku -oto jest jego mio ksi Hiram, czonek najwyszej rady tyryjskiej... Oto jest dostojny Dagon, bankier ksicia nastpcy tronu i namiestnika w Dolnym Egipcie. Dwaj dostojnicy ukonili si sobie z zaoonymi na piersiach rkoma i usiedli przy oddzielnych stolikach, na rodku sali. Hiram nieco odsun tog, aby ukaza wielkizoty medal na swej szyi, w odpowiedzi na co Dagon zacz bawi si grubym zotym acuchem, ktry otrzyma od ksicia Ramzesa. -Ja, Hiram -odezwa si starzec -pozdrawiam pana, panie Dagon, ycz panuduego majtku i powodzenia w interesach. -Ja, Dagon, pozdrawiam pana, panie Hiram, i ycz panu tego samego, co pan mnie yczy... -Ju si pan chcesz kci?... -przerwa zirytowany Hiram. -Gdzie ja si kc?... Rabsun, ty powiedz, czy ja si kc?... -Lepiej niech wasze dostojnoci mwi o interesach -odpar gospodarz. Po chwili namysu Hiram zacz: -Przyjaciele pascy z Tyru bardzo pozdrawiaj pana przeze mnie. -Oni tylko to przysali mi? -spyta drwicym tonem Dagon. -Co pan chcesz, eby oni panu przysyali? -odpar Hiram podnoszc gos. -Cicho!... Zgoda! -wtrci gospodarz. Hiram kilka razy gbiej odetchn i rzek: -To prawda, e nam potrzebna zgoda... Cikie czasy nadchodz dla Fenicji... -Czy morze zatopio wam Tyr albo Sydon? -spyta z umiechem Dagon. Hiram splun i zapyta: -Co pan taki zy dzisiaj?... -Ja zawsze jestem zy, jak mnie nie nazywaj -dostojnoci... -A dlaczego pan nie nazywasz mnie mioci?... Ja przecie jestem ksi!... -Moe w Fenicji -odpar Dagon. -Ale ju w Asyrii, u lada satrapy czekasz pan w sieniach trzy dni na posuchanie, a kiedy ci przyjm, leysz na brzuchu jak kady handlarz fenicki. -A pan co by robi wobec dzikiego czowieka, ktry moe pana na pal wbi?... -zakrzycza Hiram. -Co ja bym robi, nie wiem -rzek Dagon. -Ale w Egipcie ja sobie siedz na jednej kanapie z nastpc tronu, ktry dzi jest namiestnikiem. -Zgoda, wasza dostojno!... Zgoda, wasza mio!... -reflektowa ich gospodarz. -Zgoda!... zgoda, e ten pan jest zwyczajny fenicki handlarz, a mnie nie chce odda szacunku... -zawoa Dagon. -Ja mam sto okrtw!... -wrzasn Hiram. -A jego witobliwo faraon ma dwadziecia tysicy miast, miasteczek i osad.... -Wasze dostojnoci utopicie ten interes i ca Fenicj! -odezwa si ju podniesionymgosem Rabsun. Hiram zacisn pici, lecz umilk i odpocz. -Musisz jednak przyzna, wasza dostojno-rzek po chwili do Dagona -e z tych dwudziestu tysicy miast jego witobliwo niewiele ma naprawd. -Chcesz powiedzie, wasza mio -odpar Dagon, e siedm tysicy miast naley do wity i siedm tysicy do wielkich panw?... Zawsze jednak jego witobliwoci zostaje siedm tysicy na czysto. -Nie bardzo! Bo jak z tego wasza dostojno odejmiesz ze trzy tysice, ktres w zastawie u kapanw, i ze dwa tysice w dzierawie u naszych Fenicjan... -Mwi prawd, wasza mio -rzek Dagon.-Zawsze jednak jego witobliwoci zostajeze dwa tysice miast bardzo bogatych... -Czy was Tyfon opta?... -wrzasn z koleiRabsun. -Bdziecie teraz wyliczali miasta faraona, bodajby go... -Psyt... -szepn Dagon zrywajc si z krzesa. -Kiedy nad Fenicj wisi nieszczcie!... -dokoczy Rabsun. -Nieche ja si raz dowiem, jakie nieszczcie?... -przerwa Dagon. -Wic daj mwi Hiramowi, to si dowiesz -odpar gospodarz. -Niech gada... -Czy wasza dostojno wiesz, co si stao w zajedzie Pod Okrtem u brata naszego, Asarhadona?... -zacz Hiram. -Nie mam braci pomidzy szynkarzami!... -wtrci szyderczo Dagon. -Milcz!... -wrzasn rozgniewany Rabsun i schwyci za rkoje sztyletu. -Jeste gupi jak pies, ktry szczeka przez sen... -Czego on si gniewa, ten... ten handlujcy komi?... -odpar Dagon i rwnie sign do noa. -Cicho!... Zgoda!... -uspokaja ich sdziwy ksi i take opuci such rk do pasa. Przez chwil wszystkim trzem dray nozdrza i byszczay oczy. Wreszcie Hiram,ktry uspokoi si najpierw, zacz znowu,jakby nigdy nic nie zaszo. -Par miesicy temu stan w zajedzie Asarhadona niejaki Phut, z miasta Harranu...-Mia odebra pi talentw od jakiego kapana -wtrci Dagon. -C dalej? -spyta Hiram. -Nic. Znalaz ask u jednej kapanki i za jej rad pojecha szuka swego wierzycielado Tebw. -Masz rozum dziecka, a gadatliwo kobiety-rzek Hiram. -Ten harraczyk nie jest harraczykiem, ale Chaldejczykiem, i nie nazywa si Phut, ale Beroes... -Beroes?... Beroes?... -powtrzy przypominajc sobie Dagon. -Gdzie syszaem to nazwisko... -Syszae!... -mwi z pogard Hiram. -Beroes to najmdrszy kapan w Babilonie, doradca ksit asyryjskich i samego krla... -Niech on bdzie doradc, byle nie faraona,co mnie to obchodzi?... -rzek bankier. Rabsun podnis si z krzesa i groc Dagonowi pici pod nosem zawoa: -Ty wieprzu, wypasiony na faraoskich pomyjach... Ciebie Fenicja tyle obchodzi, co mnie Egipt... Gdyby mg, za drachm sprzedaby ojczyzn... Psie trdowaty! Dagon zblad i odpar spokojnym gosem: t. elnych48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA@cZ c/ c)D-Co gada ten kramarz?... W Tyrze s moi synowie i ucz si eglarstwa; w Sydonie siedzi moja crka z mem... Poow mego mienia poyczyem radzie najwyszej, chonie mam za to nawet dziesiciu procent. A ten kramarz mwi, e mnie nie obchodzi Fenicja!... Rabsun, posuchaj mnie -doda po chwili. -Ja ycz twojej onie i dzieciom, i cieniomtwoich ojcw, aeby ty o nich tyle dba, ile ja o kady okrt fenicki, o kady kamieTyru, Sydonu, a nawet Zarpath i Achsibu... -Dagon mwi prawd -wtrci Hiram. -Ja nie dbam o Fenicj!... -cign bankier zapalajc si. -A ilu ja sprowadziem tu Fenicjan, aeby robili majtki, i co mam z tego?... Ja nie dbam!... Hiram zepsu mi dwaokrty i pozbawi mnie wielkich zarobkw, a przecie kiedy chodzi o Fenicj, ja usiadem z nim w jednym pokoju... -Bo mylae, e bdziecie gadali o tym, aeby kogo oszuka -rzek Rabsun. -eby ty tak myla o skonaniu, gupi!... -odpar Dagon. -Niby ja jestem dziecko i niby nie rozumiem, e jak Hiram przyjedado Memfisu, to przecie on nie dla handlu przyjeda. Oj ty, Rabsun!... Ty powinien zedwa lata by u mnie chopcem do zamiatania stajni... -Dosy!... -zawoa Hiram uderzajc pici w stolik. -My nigdy nie skoczymy z tym kapanem chaldejskim -mrukn Rabsun z takim spokojem, jakby przed chwil nie jego zwymylano. Hiram odchrzkn i zacz. -Ten czowiek ma naprawd dom i grunta wHarranie i tam nazywa si Phut. Dosta listyod kupcw chetyjskich do kupcw sydoskich, wic w podr zabraa go nasza karawana. Sam dobrze mwi po fenicku, paci rzetelnie, nic osobliwego nie da, wic nasi ludzie nawet bardzo go polubili. -Ale -mwi Hiram podrapawszy si w brod-gdy lew nakryje si skr wou, zawsze mu choby kawaek ogona wylezie. Ten Phutby strasznie mdry i pewny siebie, wic naczelnik karawany po cichu zrewidowa jego rzeczy. I nic nie znalaz, tylko medal bogini Astoreth. Dowdc karawany medal ten koln w serce. Skd Chetyjczyk ma fenicki medal?... Wic gdy przyjechali do Sydonu, zaraz zameldowa starszym, i od tej pory nasza tajna policja miaa tego Phuta na oku. Tymczasem jest to taki mdrzec, e gdy kilka dni posiedzia w Sydonie, wszyscy go pokochali. Modli si on i skada ofiary bogini Astoreth, paci zotem, nie poycza pienidzy, wdawa si tylko z Fenicjanami. I tak wszystkich otumani, e dozr nad nim osab, a on spokojnie dojecha do Memfisu. Tu znowu nasza starszyzna zacza czuwanad nim, ale nic nie odkrya; domylaa si tylko, e musi to by wielki pan, nie za prosty mieszczanin harraski. Dopiero Asarhadon przypadkiem wyledzi, a nawet nie wyledzi, tylko wpad na poszlaki, e ten niby Phut ca jedn noc przepdzi w starej wityni Seta, ktra tu wiele znaczy... -Wchodz do niej tylko arcykapani na wane narady -wtrci Dagon. -Jeszcze i to nic by nie znaczyo -prawi Hiram. -Ale jeden z naszych kupcw wrci dwa miesice temu z Babilonu z dziwnymi wiadomociami. Za wielki prezent pewien dworzanin babiloskiego satrapy powiedziamu, e nad Fenicj -wisi bieda!... Was zabior Asyryjczycy -mwi ten dworzanin do naszego kupca -a Izraelitw wezm Egipcjanie. W tym interesie nawet pojecha do tebaskich kpanw wielki chaldejski kapan Beroes i zawrze z nimi traktat. -Musicie wiedzie -cign Hiram -e kapani chaldejscy uwaaj egipskich za swoich braci. A e Beroes ma wielkie znaczenie na dworze krla Assara, wic wie o tym traktacie moe by bardzo prawdziwa. -Na co Asyryjczykom Fenicja?... -zapyta Dagon gryzc paznokcie. -A na co zodziejowi cudzy pichlerz?... -odpar Hiram. -Co moe znaczy traktat Beroesa z egipskimi kapanami?... -wtrci zamylony Rabsun. -Gupi ty! -odpar Dagon. -Faraon robi tylko to, co kapani uradz. -Bdzie i traktat z faraonem, nie bjcie si!-przerwa Hiram. -W Tyrze wiemy na pewno, e jedzie do Egiptu z wielk wit i darami pose asyryjski -Sargon... On niby tochce zobaczy Egipt i uoy si z ministrami, aeby w egipskich aktach nie pisano, jako -Asyria paci danin faraonom.Ale naprawd to on jedzie zawrze traktat o podzia krajw lecych midzy naszym morzem a rzek Eufratem. -Oby ich ziemia pochona! -zakl Rabsun. -C ty o tym mylisz Dagonie? -spyta Hiram. -A co bycie wy zrobili, gdyby was naprawd napad Assar?... Hiram zatrzs si z gniewu. -Co?... Wsidziemy na okrty z rodzinami i skarbami, a tym psom zostawimy gruzy miast i gnijce trupy niewolnikw... Albo nie znamy krain wikszych i pikniejszych od Fenicji, gdzie mona zaoy now ojczyzn, bogatsz anieli ta?... -Niech was bogowie broni od takiej ostatecznoci -rzek Dagon. -Wanie o to idzie, aeby ratowa dzisiejsz Fenicj od zagady -mwi Hiram.-A ty, Dagonie, wiele moesz w tym interesie... -Co ja mog?... -Moesz dowiedzie si od kapanw: czy by u nich Beroes i czy zawar z nimi tak umow?... -Strasznie trudna rzecz! -szepn Dagon. -Ale moe ja znajd takiego kapana, ktry mnie objani. -Moesz -cign Hiram -na dworze faraonanie dopuci traktatu z Sargonem?... -Bardzo trudno... Ja sam temu nie wydoam... -Ja bd z tob, a zota dostarczy Fenicja. Ju dzi zbiera si podatek. -Sam daem dwa talenty! -szepn Rabsun. -Dam dziesi -rzek Dagon. -Ale co dostanza moj prac?... -Co?... No, dziesi okrtw -odpar Hiram. -A ty ile zarobisz? -spyta Dagon. -Mao ci?... Wic dostaniesz pitnacie... -Ja si pytam: co ty zarobisz? -nalega Dagon. -Damy ci... dwadziecia. Dosy?... -Niech bdzie. Ale pokaecie mi drog do kraju srebra? -Pokaemy. -I tam, skd bierze si cyn? -No... -I tam, gdzie si rodzi bursztyn -zakoczyDagon. -eby ty raz zdech!... -odpar miociwy ksi Hiram wycigajc do niego rk. -Ale ju niebdziesz chowa zego serca dla mnie za tamte dwie krypy?... Dagon westchn. -Bd pracowa, aeby zapomnie. Ale... jakija miabym majtek, gdybycie mnie nie odpdzili wtedy!... -Dosy! -wtrci Rabsun. -Gadajcie o Fenicji.-Przez kogo ty si dowiesz o Beroesie i traktacie? -spyta Dagona Hiram. -Daj spokj. Niebezpiecznie mwi, bo do tego bd naleeli kapani. -A przez kogo mgby zepsu traktat? -Ja myl... Ja myl, e chyba przez nastpc tronu. Mam duo jego kwitw. Hiram podnis do gry rk i odpar: -Nastpca -bardzo dobrze, bo on zostanie faraonem, moe nawet niedugo... -Psyt!... -przerwa Dagon uderzajc pici w st. -eby tobie mow odjo za takie gadanie!... -Oto wieprz! -zawoa Rabsun, wygraajc bankierowi pod nosem. -A to gupi kramarz! -odpowiedzia Dagon z szyderczym umiechem. -Ty, Rabsun, powiniene sprzedawa suszone ryby i wod na ulicach, ale nie misza si do interesw midzy pastwami. Woowe kopyto umazane w egipskim bocie ma wicej rozumu anieli ty, ktry pi lat mieszkasz w stolicy Egiptu!... Oby ci winiezjady... -Cicho!... cicho!... -wtrci Hiram. -Nie dacie mi dokoczy... -Mw, bo ty mdry i ciebierozumie moje serce -rzek Rabsun. -Jeeli ty, Dagon, masz wpyw na nastpc,to bardzo dobrze -cign Hiram. -Bo jeeli nastpca zechce mie traktat z Asyri, to bdzie traktat, i w dodatku napisany nasz krwi, na naszych skrach. Ale jeeli nastpca zechce wojny z Asyri, to on zrobi wojn, choby kapani przeciw niemu wezwali do pomocy wszystkich bogw. -Psyt! -wtrci Dagon. -Jeeli kapani bardzo zechc, to bdzie traktat... Ale moeoni nie zechc... -Dlatego, Dagonie -mwi Hiram -my musimymie za sob wszystkich wodzw... -To mona. -I nomarchw... -Take mona. -I nastpc -prawi Hiram. Ale jeeli tylko ty sam bdziesz pcha go do wojny z Asyri, to na nic. Czowiek, jak arfa, ma duo strun i gra na nich trzeba dziesicioma palcami, a ty, Dagonie, jeste tylko jednym palcem. -Przecie nie rozedr si na dziesi czci. -Ale ty moesz by jak jedna rka, przy ktrej jest pi palcw. Ty powiniene zrobi to, aeby nikt nie wiedzia, e ty chcesz wojny, ale -aeby kady kucharz nastpcy chcia wojny, kady fryzjer nastpcy chcia wojny, aeby wszyscy aziebnicy, lektykarze, pisarze, oficerowie,wonice, aeby oni wszyscy chcieli wojny zAsyri i aeby nastpca sysza o tym od rana do nocy, a nawet kiedy pi... -To si zrobi. -A znasz ty jego kochanki? -spyta Hiram. Dagon machn rk. -Gupie dziewczta -odpar. -One tylko myl, aeby ustroi si, wymalowa i pachnidami namaci... Ale skd si bior te pachnida i kto je przywozi do Egiptu, o tym ju nie wiedz. -Trzeba mu podsun tak kochank, aeby o tym wiedziaa -rzek Hiram. -Skd j wzi?... -spyta Dagon. -A... mam!... -zawoa uderzajc si w czoo. -Znasz ty Kam, kapank Astoreth?... -Co?... -przerwa Rabsun. -Kapanka witejbogini Astoreth bdzie kochank Egipcjanina?... -Ty by wola, aeby ona bya twoj?... -szydzi Dagon. -Ona nawet zostanie arcykapank, gdy bdzie trzeba zbliy j do dworu... -Prawd mwisz -rzek Hiram. -Ale to witokradztwo!... -oburza si Rabsun. -Tote kapanka, ktra je popeni, moe umrze -wtrci sdziwy Hiram. -eby nam tylko nie przeszkodzia ta Sara, ydwka -odezwa si po chwili milczenia Dagon. -Ona spodziewa si dziecka, do ktrego ksi ju dzi jest przywizany. Gdyby za urodzi jej si syn, poszyby w kt wszystkie. -Bdziemy mieli pienidze i dla Sary -rzek Hiram. -Ona nic nie wemie!... -wybuchn Dagon. -Ta ndzna odrzucia zoty, kosztowny puchar, ktry jej sam zaniosem... -Bo mylaa, e j chcesz okpi -wtrci Rabsun. Hiram pokiwa gow. -Nie ma si czym kopota -rzek. -Gdzie nie trafi zoto, tam trafi ojciec, matka albo kochanka. A gdzie nie trafi kochanka, jeszcze dostanie si... -N... -sykn Rabsun. -Trucizna... -szepn Dagon. -N to rzecz bardzo grubiaska... -zakonkludowa Hiram. Pogadzi brod, zamyli si, w kocu powsta i wydoby z zanadrza purpurow wstg, na ktr byy nanizane trzy zote amulety z wizerunkiem bogini Astoreth. Wyj zza pasa n, przeci wstg na trzy czci i dwa kawaki z amuletami wrczy Dagonowi i Rabsunowi. Potem wszyscy trzej ze rodka pokoju poszli w kt, gdzie sta skrzydlaty posg bogini; zoyli rce na piersiach, a Hiram zacz mwi znionym gosem, lecz wyranie: -Tobie, matko ycia, przysigamy wiernie dochowa umw naszych i dopty nie spocz, dopki wite miasta nie bd zabezpieczone od wrogw, ktrych oby wytpi gd, zaraza i ogie... Gdyby za ktry z nas nie dotrzyma zobowizania albo zdradzi tajemnic, niechspadn na niego wszystkie klski i sromoty... Niech gd skrca jego wntrznoci, a sen ucieka od krwi nabiegych oczu... Niech rka uschnie temu,kto by mu popieszy z ratunkiem, litujc si jego ndzy... Niech na stole jego chleb zamieni si w zgnilizn, a wino w cuchnc posok... Niech dzieci jego wymr, a dom niech mu zapeni bkarty, ktre oplwaj go i wypdz... Niech skona jczc przez wiele dni samotny i niech spodlonego trupa nie przyjmie ziemia ani woda, niech go ogie nie spali ani por dzikie bestie... Tak niech si stanie!... Po strasznej przysidze, ktr zacz Hiram, a od poowy wykrzykiwali wszyscy gosami drcymi wciekoci, trzej Fenicjanie odpoczli zadyszani. Po czym Rabsun zaprosi ich na uczt, gdzie przy winie, muzyce i tancerkach na chwil zapomnieli o czekajcej ich pracy. --------Konwersja: rpg6@go2.pl od ksicia Ramzesa. -Ja, Hiram -odezwa si starzec -pozdrawiam pana, panie Dagon, ycz panuduego majtku i powodzenia w interesach. -Ja, Dagon, pozdrawiam pana, panie Hiram, i ycz panu tego samego, co pan mnie yczy... -Ju si pan chcesz kci?... -przerwa zirytowany Hiram. -Gdzie ja si kc?... Rabsun, ty powiedz, czy ja si kc?... -Lepiej niech wasze dostojnoci mwi o interesach -odpar gospodarz. Po chwili namysu Hiram zacz: -Przyjaciele pascy z Tyru bardzo pozdrawiaj pana przeze mnie. -Oni tylko to przysali mi? -spyta drwicym tonem Dagon. -Co pan chcesz, eby oni panu przysyali? -odpar Hiram podnoszc gos. -Cicho!... Zgoda! -wtrci gospodarz. Hiram kilka razy gbiej odetchn i rzek: -To prawda, e nam potrzebna zgoda... Cikie czasy nadchodz dla Fenicji... -Czy morze zatopio wam Tyr albo Sydon? -spyta z umiechem Dagon. Hiram splun i zapyta: -Co pan taki zy dzisiaj?... -Ja zawsze jestem zy, jak mnie nie nazywaj -dostojnoci... -A dlaczego pan nie nazywasz mnie mioci?... Ja przecie jestem ksi!... -Moe w Fenicji -odpar Dagon. -Ale ju w Asyrii, u lada satrapy czekasz pan w sieniach trzy dni na posuchanie, a kiedy ci przyjm, leysz na brzuchu jak kady handlarz fenicki. -A pan co by robi wobec dzikiego czowieka, ktry moe pana na pal wbi?... -zakrzycza Hiram. -Co ja bym robi, nie wiem -rzek Dagon. -Ale w Egipcie ja sobie siedz na jednej kanapie z nastpc tronu, ktry dzi jest namiestnikiem. -Zgoda, wasza dostojno!... Zgoda, wasza mio!... -reflektowa ich gospodarz. -Zgoda!... zgoda, e ten pan jest zwyczajny fenicki handlarz, a mnie nie chce odda szacunku... -zawoa Dagon. -Ja mam sto okrtw!... -wrzasn Hiram. -A jego witobliwo faraon ma dwadziecia tysicy miast, miasteczek i osad.... -Wasze dostojnoci utopicie ten interes i ca Fenicj! -odezwa si ju podniesionymgosem Rabsun. Hiram zacisn pici, lecz umilk i odpocz. -Musisz jednak przyzna, wasza dostojno-rzek po chwili do Dagona -e z tych dwudziestu tysicy miast jego witobliwo niewiele ma naprawd. -Chcesz powiedzie, wasza mio -odpar Dagon, e siedm tysicy miast naley do wity i siedm tysicy do wielkich panw?... Zawsze jednak jego witobliwoci zostaje siedm tysicy na czysto. -Nie bardzo! Bo jak z tego wasza dostojno odejmiesz ze trzy tysice, ktres w zastawie u kapanw, i ze dwa tysice w dzierawie u naszych Fenicjan... -Mwi prawd, wasza mio -rzek Dagon.-Zawsze jednak jego witobliwoci zostajeze dwa tysice miast bardzo bogatych... -Czy was Tyfon opta?... -wrzasn z koleiRabsun. -Bdziecie teraz wyliczali miasta faraona, bodajby go... -Psyt... -szepn Dagon zrywajc si z krzesa. -Kiedy nad Fenicj wisi nieszczcie!... -dokoczy Rabsun. -Nieche ja si raz dowiem, jakie nieszczcie?... -przerwa Dagon. -Wic daj mwi Hiramowi, to si dowiesz -odpar gospodarz. -Niech gada... -Czy wasza dostojno wiesz, co si stao w zajedzie Pod Okrtem u brata naszego, Asarhadona?... -zacz Hiram. -Nie mam braci pomidzy szynkarzami!... -wtrci szyderczo Dagon. -Milcz!... -wrzasn rozgniewany Rabsun i schwyci za rkoje sztyletu. -Jeste gupi jak pies, ktry szczeka przez sen... -Czego on si gniewa, ten... ten handlujcy komi?... -odpar Dagon i rwnie sign do noa. -Cicho!... Zgoda!... -uspokaja ich sdziwy ksi i take opuci such rk do pasa. Przez chwil wszystkim trzem dray nozdrza i byszczay oczy. Wreszcie Hiram,ktry uspokoi si najpierw, zacz znowu,jakby nigdy nic nie zaszo. -Par miesicy temu stan w zajedzie Asarhadona niejaki Phut, z miasta Harranu...-Mia odebra pi talentw od jakiego kapana -wtrci Dagon. -C dalej? -spyta Hiram. -Nic. Znalaz ask u jednej kapanki i za jej rad pojecha szuka swego wierzycielado Tebw. -Masz rozum dziecka, a gadatliwo kobiety-rzek Hiram. -Ten harraczyk nie jest harraczykiem, ale Chaldejczykiem, i nie nazywa si Phut, ale Beroes... -Beroes?... Beroes?... -powtrzy przypominajc sobie Dagon. -Gdzie syszaem to nazwisko... -Syszae!... -mwi z pogard Hiram. -Beroes to najmdrszy kapan w Babilonie, doradca ksit asyryjskich i samego krla... -Niech on bdzie doradc, byle nie faraona,co mnie to obchodzi?... -rzek bankier. Rabsun podnis si z krzesa i groc Dagonowi pici pod nosem zawoa: -Ty wieprzu, wypasiony na faraoskich pomyjach... Ciebie Fenicja tyle obchodzi, co mnie Egipt... Gdyby mg, za drachm sprzedaby ojczyzn... Psie trdowaty! Dagon zblad i odpar spokojnym gosem: t. elnych48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAN@