.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS FARAON2 003;$Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ P ccc*ecD9, "FARAON" TOM II BOLESAW PRUS ROZDZIA PIERWSZY Niedaleko miasta Pi-Bast znajdowaa si wielka witynia bogini Hator. W miesicu Paoni (marzec-kwiecie), w dniuporwnania wiosennego okoo dziewitej wieczr, gdy gwiazda Syriusz miaa si ku zachodowi, pod bram wityni stanli dwajpodrni kapani i jeden pokutnik. Szed on boso, mia popi na gowie i by przykryty grub pacht, ktr twarz zasania. Pomimo widnej nocy fizjognomii podrnychnie mona byo pozna, stali bowiem w cieniu dwu olbrzymich posgw bstwa z krowi gow, ktre pilnoway wejcia do witnicy i askawymi oczyma strzegy nomesu Habu od pomoru, zego wylewu i poudniowych wiatrw. Odpoczwszy nieco pokutnik upad piersiamina ziemi i dugo modli si. Potem podnissi, uj miedzian koatk i uderzy. Potny dwik metalowy obieg wszystkie dziedzice, odbi si od grubych murw wityni i polecia ponad any pszenicy, nadgliniane chaty chopw, nad srebrzyste wody Nilu, gdzie sabym okrzykiem odpowiedziao mu zbudzone ptactwo. Po dugiej chwili za bram rozleg si szmer i pytanie: -Kto nas budzi? -Niewolnik boy, Ramzes -rzek pokutnik. -Po co przyszede? -Po wiato mdroci. -Jakie masz prawa? -Otrzymaem nisze wicenie i na wielkich procesjach wewntrz wityni nosz pochodni. Brama szeroko otworzya si. Na rodku sta kapan w biaej szacie, ktry wycignwszy rk rzek powoli i wyranie: -Wejd. Niech razem z przestpieniem tego progu spokj boy zamieszka w twojej duszy i niech speni si yczenia, o ktre w pokornej modlitwie bagasz bogw. A gdy pokutnik upad mu do ng, kapan czynic jakie znaki nad jego gow szepta: -W imi Tego, ktry jest, by i bdzie... Ktry wszystko stworzy... Ktrego tchnienie napenia wiat widzialny i niewidzialny i jest yciem wiecznym. A gdy brama zamkna si, kapan wzi Ramzesa za rk i wrd zmroku, pomidzyogromnymi kolumnami przysionka, zaprowadzi go do przeznaczonego mieszkania. Bya to maa celka owietlona kagankiem. Na kamiennej posadzce leaa wizka suchej trawy, w kcie sta dzban wody, a obok -jczmienny placek. -Widz, e tutaj naprawd odpoczn po przyjciach u nomarchw!... -wesoo zawoa Ramzes. -Myl o wiecznoci -odpar kapan i oddalisi. Ksicia niemile dotkna ta odpowied. Pomimo e by godny, nie chcia je placka ani pi wody. Usiad na trawie i patrzc na swoje pokaleczone w podry nogi pyta si: po co on tu przyszed?... po co dobrowolnie wyzu si ze swej dostojnoci?... Widzc ciany celi i jej ubstwo, przypomnia sobie chopice lata spdzone w kapaskiej szkole. Ile on tam dosta kijw!... ile nocy przepdzi na kamiennej posadzce za kar!... Ramzes i teraz uczu t nienawi i trwog, jakiej wwczas dowiadcza wobecsurowych kapanw, ktrzy na wszystkie jego pytania i proby odpowiadali zawsze jednym: Myl o wiecznoci!... Po kilkumiesicznym zgieku wpa w tak cisz, zamieni dwr ksicy na ciemno i samotno, a zamiast uczt, kobiet, muzykiczu dokoa siebie i nad sob ciar murw... Oszalaem!... oszalaem... -mwi do siebie Ramzes. Bya chwila, e chcia opuci wityni natychmiast, a potem przysza mu myl, emog nie otworzy bramy. Widok brudnych ng, popiou, ktry sypa mu si z wosw, szorstko pokutniczej pachty -wszystko to napeniao go obrzydzeniem. Gdyby cho mia swj miecz!... Ale czy w tym odzieniu i tym miejscu omieliby si gouy?... Uczu niepokonany strach i to go otrzewio. Przypomnia sobie, e bogowie w wityniach zsyaj na ludzi trwog i e ona ma by wstpem do mdroci. Jestem przecie namiestnikiem i nastpc faraona -pomyla -c mi tu kto zrobi?... Podnis si i wyszed ze swej celi. Znajdowa si w wielkim dziedzicu otoczonym kolumnami. Gwiazdy jasno wieciy, wic zobaczy -na jednym kocu podwrza olbrzymie pylony, na drugim otwarte wejcie do wityni. Poszed tam. Ode drzwi panowa mrok, a gdzie bardzo daleko pono kilka lamp, jakby unoszcych si w powietrzu. Wpatrzywszy si dojrza midzy wejciem iwiatami cay las gsto ustawionych, grubych kolumn, ktrych wierzchoki rozpyway si w ciemnoci. W gbi, moeo parset krokw od niego, niewyranie wida byo olbrzymie nogi siedzcej bogini ijej rce oparte na kolanach, od ktrych sabo odbija si blask lamp. Nagle usysza szmer. Z daleka, z bocznej nawy, wysun si szereg biaych figurek idcych parami. Bya to nocna procesja kapanw, ktrzy oddawali hod posgowi bogini piewajc na dwa chry: Chr I. Ja jestem Tym, ktry niebo i ziemi stworzy i wszystkie na nich stworzenia zrobi. Chr II . Ja jestem Tym, ktry wody zrobii wielk powd stworzy, Tym, co wou jego matce zrobi, ktry rodzicem jest. Chr I . Ja jestem Tym, ktry niebo stworzy i tajemnice widnokrgw jego i dusze bogw w nie woyem. Chr II . Ja jestem Tym, ktry gdy oczy otwiera, jasno si robi, a gdy je zamyka, ciemno si staje. Chr I . Wody Nilu pyn, gdy rozkazuje... Chr II . Ale bogowie nie znaj jego imienia.* Gosy, z pocztku niewyrane, potniay tak, e sycha byo kade sowo, a gdy znikn orszak, zaczy rozprasza si midzy kolumnami, sabn... Wreszcie umilky. A jednak ci ludzie -pomyla Ramzes -nie tylko jedz, pij i zbieraj bogactwa... Oni naprawd speniaj sub, nawet w nocy...Chocia -co z tego przyjdzie posgowi!... Ksi nieraz widywa posgi bstw granicznych obrzucone botem przez mieszkacw innego nomesu albo postrzelane z ukw i proc przez onierzycudzoziemskich pukw. Jeeli bogowie nie obraaj si o zniewagi, niewiele take musz dba o modlitwy i procesje. Kto zreszt widzia bogw! -rzek do siebie ksi. Ogrom wityni, jej niezliczone kolumny, wiata palce si przed posgiem, wszystko to pocigao Ramzesa. Chcia rozejrze si w tym tajemniczym bezmiarze i poszed naprzd. Wtem zdao mu si, e z tyu gowy delikatnie dotkna go jaka rka... Obejrza si, nie byo nikogo, wic szed dalej. Tym razem jakie dwie rce schwyciy go za gow, a trzecia, dua, opara si na plecach... -Kto tu jest?... -zawoa ksi i rzuci si midzy kolumny. Lecz potkn si i omal nie upad: co schwycio go za nogi. Ramzesa znowu opanowa strach, wikszy ni w celi. Zacz ucieka bez pamici, potrcajc si o kolumny, ktre zastpoway mu drog, a ciemno ogarniaa ze wszech stron. -O wita bogini, ratuj... -szepn. W tej chwili zatrzyma si: o kilka krokw przed nim byy wielkie drzwi wityni, przez ktre zagldao gwiadziste niebo. Odwrci gow -midzy lasem olbrzymich kolumn pony lampy, a blask ich sabo odbija si od piowych kolan witej Hator. Ksi wrci do swej celi wzburzony i skruszony; serce rzucao si w nim jak ptak schwytany w sida. Pierwszy raz od wielu lat upad twarz na ziemi i gorco modli si o ask i przebaczenie. -Bdziesz wysuchany!... -odezwa si nad nim sodki gos. Ramzes nagle podnis gow, lecz w celi nie byo nikogo: drzwi zamknite, mury grube. Modli si wic jeszcze gorcej i tak usn, z twarz na kamieniach i rozkrzyowanymi rkoma. Kiedy na drugi dzie obudzi si, by ju innym czowiekiem: pozna moc bogw i otrzyma obietnic aski. Od tej pory przez dugi szereg dni, z ochot i wiar oddawa si wiczeniom pobonym. W swojej celi dugie godziny spdza na modlitwach, da sobie ogoli wosy, przywdzia strj kapaski i czteryrazy na dob uczszcza do chru najmodszych kapanw. Jego ycie przesze, wypenione zabawami,budzio w nim odraz, a niewiara, ktrej naby wrd rozpustnej modziey i cudzoziemcw, napeniaa go strachem. I gdyby mu dzi dano do wyboru: tron czy kapaski urzd? zawahaby si. Pewnego dnia wielki prorok wityni wezwa go do siebie przypominajc, e nie wszed tu wycznie dla modw, ale dla poznania mdroci. Pochwali jego pobone ycie, powiedzia, e jest ju oczyszczony z brudw wiata, i kaza mu zapozna si ze szkoami istniejcymi przy wityni. Raczej przez posuszestwo anieli ciekawo ksi prosto od niego uda si na zewntrzny dziedziniec, gdzie mieci si oddzia czytania i pisania. Bya to wielka sala owietlona przez otwr w dachu. Na matach siedziao kilkudziesiciu nagich uczniw z woskowanymi tabliczkami w rkach. Jedna ciana bya z gadkiego alabastru, przed ni sta nauczyciel i rnokolorowymi kredkami pisa znaki. Gdy ksi wszed, uczniowie (prawie wszyscy jednego wieku z nim)upadli na twarz. Nauczyciel za skoniwszy si przerwa dotychczasowe zajcie, aby wypowiedzie chopcom wykad o wielkim znaczeniu nauki. -Moi kochani! -mwi. -Czowiek, ktry niema serca do mdroci, musi zajmowa si prac rczn i mczy oczy. Ale ten, kto rozumie warto nauk i ksztaci si w nich,moe osign wszystkie wadze, wszystkie dworskie urzdy. Pamitajcie o tym. ** Przypatrzcie si ndznemu yciu ludzi, ktrzy nie znaj pisma. Kowal jest czarny,posmolony, ma palce pene nagniotkw, a pracuje dzie i noc. Kamieniarz zrywa sobierami, aeby napeni odek. Mularz budujcy kapitele w formie lotosu bywa strcany przez wicher ze szczytu dachu. Tkacz ma zgite kolana, fabrykant broni cigle podruje: ledwie przyjedzie do domuwieczorem, ju musi go opuszcza. Malarzowi pokojowemu cuchn palce, a czas upywa mu na krajaniu gaganw. Za szybkobiegacz, ten, egnajc si z rodzin,powinien zostawi testament, bo naraa sina niebezpieczestwo spotkania dzikich zwierzt lub Azjatw. Pokazaem wam dol rnych rzemios, bo chc, aebycie kochali sztuk pisania, ktra jest wasz matk, a teraz przedstawi wam jej piknoci. Ona nie jestpustym sowem na ziemi, ona jest waniejsz od wszelkich innych zaj. Ten, ktry korzysta ze sztuki pisania, jest szanowanym od dziecistwa; on spenia wielkie posannictwa. Lecz ten, ktry nie bierze w niej udziau, yje w ndzy. Nauki szkolne s cikie jak gry; ale jedenich dzie wystarczy wam na ca wieczno. Wic prdko, jak najprdzej poznajcie si znimi i pokochajcie... Stan pisarza jest ksicym stanem, jego kaamarz i ksiga daj mu przyjemnoci i bogactwa!... Po szumnej przemowie o dostojestwie nauk, czego od trzech tysicy lat bez zmiany suchali egipscy uczniowie, mistrz wzi kredk i na alabastrowej cianie zacz pisa -alfabet. Kada litera wyraaa si za pomoc kilku symbolw hieroglificznych lub kilku znakw demotycznych. Rysunek oka, ptaka lub piraoznacza -A. Owca albo doniczka -B, czowiek stojcy lub czno -K, w -R, czowiek siedzcy albo gwiazda -S. Obfitoznakw wyraajcych kad liter sprawiaa, e nauka czytania i pisania byabardzo mozolnym zajciem. Tote Ramzes zmczy si samym suchaniem, wrd ktrego jedyn rozrywk stanowio to, gdy nauczyciel kaza ktremu z uczniw wyrysowa lub nazwa liter i wali go kijem, gdy si omyli. Poegnawszy nauczyciela i wychowacw, ksi ze szkoy pisarzy przeszed do szkoy miernikw. Tu uczono modzie zdejmowa plany pl, majcych po najwikszej czci form prostoktw, tudzie niwelowa grunta za pomoc dwu at i wgielnicy. W tym rwnie oddziale wykadano sztuk pisania liczb, nie mniej zawikan jak hieroglify albo znaki demotyczne. Lecz najprostsze dziaania arytmetyczne stanowiy wyszy kurs i wykonyway si przy pomocy kulek. Ramzes mia tego dosy i dopiero po kilku dniach zgodzi si odwiedzi szko lekarsk. By to zarazem szpital, a raczej wielki ogrd zasadzony mnstwem drzew i zasianywonnymi zioami. Chorzy cae dnie przepdzali w powietrzu i socu, na kach, w ktrych zamiast materacy byo wycignite ptno. Gdy ksi wszed tutaj, panowaa najwiksza czynno. Kilku pacjentw kpao si w sadzawce wody biecej, jednego smarowano wonnymi maciami, jednego okadzano. Byo kilku, ktrych upiono za pomoc wzroku i pocigni rkami; jeden jcza po nastawieniu zwichnitej nogi. Pewnej ciko chorej kobiecie kapan podawa w kubku jak mikstur mwic: Chod, leku, chod, wypd to z mego serca, z tych moich czonkw, silny w czary przy tym leku. *** Nastpnie ksi w towarzystwie wielkiego lekarza poszed do apteki, gdzie jeden z kapanw przygotowywa lekarstwa z zi,miodu, oliwy, skrek wowych i jaszczurczych, koci i tuszczw zwierzcych. Na zapytanie Ramzesa laborant nie oderwa oczu od swej pracy. Tylko wci way i rozciera materiay odmawiajc przy tym modlitw: Uzdrowio Izyd, uzdrowio Izyd, uzdrowio Horusa... O Izydo, wielka czarodziejko, uzdrw mnie, wyzwl ze wszystkich zych, szkodliwych, czerwonychrzeczy, od gorczki boga i gorczki bogini...O Schauagat', eenagate'synie! Erukate'! Kauaruschagate'!... Paparuka paparaka paparuka... **** -Co on mwi? -spyta ksi. -Tajemnica... -odpar wielki lekarz kadc palec na ustach. Gdy wyszli na pusty dziedziniec, Ramzes rzek do wielkiego lekarza: -Powiedz mi, wity ojcze: co to jest sztuka lekarska i na czym polegaj jej sposoby? Bo ja syszaem, e choroba jestto zy duch, ktry osiedla si w czowieku i drczy go z godu, dopki nie dostanie waciwej sobie ywnoci. I e jeden zy duch, czyli choroba, karmi si miodem, innyoliw, a inny -zwierzcymi odchodami. Lekarz wic powinien -naprzd wiedzie: jaki duch zamieszka w chorym, a nastpnie -jakich ten duch potrzebuje pokarmw, aeby nie trapi czowieka?... Kapan zamyli si i odpar: -Co to jest choroba, jakim sposobem spada na ludzkie ciao, o tym nie mog powiedzieci, Ramzesie. Ale objani ci, bo zostae oczyszczony, czym kierujemy si przy wydawaniu lekarstw. Wyobra sobie, e czowiek jest chory na wtrob. Ot my, kapani, wiemy, e wtroba znajduje si pod wpywem gwiazdyPeneter-Dewa *****i e leczenie musi zalee od tej gwiazdy. Lecz tu mdrcy dziel si na dwie szkoy. Jedni twierdz, e potrzeba choremu na wtrob podawa wszystko to, nad czym Peneter-Dewa ma wadz, a zatem: mied, lapis-lazuli, wywary z kwiatw, przede wszystkim z werweny i waleriany, nareszcie rne czci ciaa turkawki i koza. Inni za lekarze sdz, e gdy wtroba jest chora, to wanie trzeba j leczy rodkami przeciwnymi. A poniewa przeciwnikiem Peneter-Dewy jest Sebeg ******, wic lekarstwami bd: ywe srebro, szmaragd i agat, leszczyna i podbia tudzie czci ciaa aby i sowy utarte na proszek. Lecz nie jest to jeszcze wszystko. Trzeba bowiem pamita o dniu, miesicu i porze dnia, kady bowiem z tych przecigw czasu zostaje pod wpywem gwiazdy, ktramoe wspiera lub osabia dziaanie lekarstwa. Trzeba nareszcie pamita: jaka gwiazda i jaki znak Zodiaku panuje nad chorym. Dopiero gdy lekarz wszystkie te rzeczy wemie pod uwag, moe przepisa rodek niezawodny. -I czy wszystkim chorym pomagacie w wityni? Kapan potrzsn gow. -Nie -rzek. -Umys ludzki, ktry musi ogarn tyle szczegw, o jakich mwiem, bardzo atwo si myli. A co gorsza: duchy zawistne, geniusze innych wity, zazdrosne o swoj saw, niejednokrotnie przeszkadzaj lekarzowi i psuj skutek lekarstw. Ostateczny wic wypadek moe by rozmaitym: jeden chory cakiem przychodzi do zdrowia, inny tylko poprawia si, a trzeci pozostaje bez zmiany. Cho zdarzaj si i tacy, ktrzy rozchoruj si jeszcze gorzej albo nawet umieraj... Wola bogw!... Ksi sucha z uwag, w duchu jednak przyzna, e niewiele rozumie. Zarazem przypomnia sobie cel swojego przybycia dowityni i nagle zapyta wielkiego lekarza: -Mielicie, wici ojcowie, pokaza mi tajemnic skarbu faraona. Czy maj by nite rzeczy, ktre widziaem? -Bynajmniej -odpowiedzia lekarz. -Ale my nie znamy si na rzeczach pastwowych. Dopiero ma tu zjecha wity kapan Pentuer, wielki mdrzec, i on zdejmie z oczu twoich zason. Ramzes poegna lekarza jeszcze wicej zaciekawiony tym, co miano mu pokaza. --------- *Autentyczne ook20\faraoj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} jiC }x}`XjP^ c-c Kc /+c A9***Autentyczne ***Autentyczne ****Autentyczne *****Planeta Wenus. ******Planeta Merkury. ROZDZIA DRUGI witynia Hator z wielk czci przyja Pentuera, a nisi jej kapani wyszli na p godziny drogi, aby powita znakomitego gocia. Zjechao si wielu prorokw, ojcwwitych i synw boych, ze wszystkich cudownych miejsc Dolnego Egiptu, w celu usyszenia sw mdroci. W par dni po nich przybyli: arcykapan Mefres i prorok Mentezufis. Skadano Pentuerowi hody, nie tylko e by doradc ministra wojny i, bez wzgldu na mody wiek, czonkiem najwyszego kolegium, ale e kapan ten mia saw w caym Egipcie. Bogowie dali mu nadludzk pami, wymow i nade wszystko cudny darjasnowidzenia. W kadej bowiem rzeczy i sprawie dostrzega strony przed innymi ludmi ukryte i umia przedstawi je w sposb zrozumiay dla wszystkich. Niejeden nomarcha lub wysoki urzdnik faraona dowiedziawszy si, e Pentuer ma celebrowa uroczysto religijn w wityni Hator, zazdroci najskromniejszemu kapanowi, e usyszy natchnionego przez bogw czowieka. Duchowni, ktrzy na gociniec wyszli wita Pentuera, byli pewni, e dostojnik ten ukaeim si na wozie dworskim albo w lektyce niesionej przez omiu niewolnikw. Jakie byo ich zdziwienie, gdy ujrzeli chudego ascet, z obnaon gow, ktry odziawszysi w grub pacht sam jeden podrowana olicy i przywita ich z wielk pokor. Gdy go wprowadzono do wityni, zoy ofiar bstwu i natychmiast uda si na obejrzenie placu, gdzie miaa odby si uroczysto. Od tej pory nie widziano go. Ale w wityni iprzylegych jej podwrzach zapanowa ruch niezwyky. Zwoono rozmaite sprzty kosztowne, ziarna, ubiory, spdzono kilkuset chopw i robotnikw, z ktrymi Pentuer zamkn si na przeznaczonym mu dziedzicu i robi przygotowania. Po omiu dniach pracy zawiadomi arcykapana Hatory, e wszystko jest gotowe. Przez cay ten czas ksi Ramzes, ukryty w swojej celi, oddawa si modlitwom i postom. Nareszcie pewnego dnia, o trzeciej po poudniu, przyszo po niego kilkunastu kapanw uszykowanych we dwa szeregi i wezwali go na uroczysto. W przysionku wityni powitali ksicia arcykapani i wraz z nim spalili kadzida przed olbrzymim posgiem Hatory. Potem skrcili w boczny korytarz, ciasny i niski, na kocu ktrego pon ogie. Powietrze korytarza byo przesycone woni smoy gotujcej si w kotle. W ssiedztwie kota, przez otwr w posadzce wydobywa si okropny jk ludzkiiprzeklestwa. -Co to znaczy?... -spyta Ramzes jednego z idcych przy nim kapanw. Zapytany nic nie odpowiedzia; na twarzachwszystkich obecnych, o ile je mona byo dojrze, malowao si wzruszenie i przestrach. W tej chwili arcykapan Mefres wzi do rki wielk yk i zaczerpnwszy z kota gorcej smoy rzek podniesionym gosem: -Tak niech ginie kady zdrajca witych tajemnic! To powiedziawszy wla smo w otwr posadzki, a z podziemiw odezwa si ryk...-Zabijcie mnie... jeeli w sercach macie cho odrobin miosierdzia!... -jcza gos. -Niech ciao twe stocz robaki!... -rzek Mentezufis wlewajc roztopion smo w otwr. -Psy!... szakale! -jcza gos. -Niech serce twoje bdzie spalone, a prochwyrzuc na pustyni... -mwi nastpny kapan powtarzajc ceremoni. -O bogowie!... czyli mona tyle cierpie -odpowiedziano z podziemi. -Niech dusza twoja, z wizerunkiem swej haby i wystpku, bka si po miejscach, gdzie yj ludzie szczliwi!... -rzek inny kapan i znowu wla yk smoy. -Oby was ziemia poara... Miosierdzia!... dajcie mi odetchn... Nim przysza kolej na Ramzesa, gos w podziemiu ju umilk. -Tak bogowie karz zdrajcw!... -rzek do ksicia arcykapan wityni. Ramzes zatrzyma si i wpi w niego penegniewu spojrzenie. Zdawao si, e wybuchnie i porzuci t gromad katw, ale uczu strach boy i w milczeniu poszed zainnymi. Teraz dumny nastpca zrozumia, e jest wadza, przed ktr uginaj si faraonowie. Ogarna go prawie rozpacz, chcia uciec std, wyrzec si tronu... Ale milcza i szeddalej, otoczony kapanami piewajcymi modlitwy. Oto ju wiem -myla -gdzie podziewaj si ludzie niemili sugom boym!... Refleksja ta nie zmniejszya jego zgrozy. Opuciwszy wski korytarz, peen dymu, procesja znowu znalaza si pod otwartym niebem, na wzniesieniu. Poniej lea ogromny dziedziniec, z trzech stron zamiast muru otoczony parterowym budynkiem. Od tego miejsca, gdzie stali kapani, spuszcza si rodzaj amfiteatru o piciu szerokich kondygnacjach, po ktrych mona byo przechadza si wzdu dziedzica lub zej na d. Na placu nie byo nikogo, ale z budynkw wygldali jacy ludzie. Arcykapan Mefres, jako najdostojniejszy w tym gronie, przedstawi ksiciu Pentuera. agodna twarz ascety tak nie godzia si z okropnociami, jakie miay miejsce w korytarzu, e ksi zdziwi si.Aeby cokolwiek powiedzie, rzek do Pentuera: -Wydaje mi si, e ju kiedy spotkaem was, pobony ojcze? -W roku zeszym na manewrach pod Pi-Bailos. Byem tam przy jego dostojnoci Herhorze -odpar kapan. Dwiczny i spokojny gos Pentuera zastanowi ksicia. On ju gdzie sysza i ten gos, w jakich niezwykych warunkach. Ale kiedy i gdzie?... W kadym razie kapan zrobi na nim przyjemne wraenie. Gdyby mg zapomnie krzykw czowieka, ktrego oblewano wrzc smo!... -Moemy zaczyna -odezwa si arcykapanMefres. Pentuer wysun si na przd amfiteatru i klasn w rce. Z parterowych budynkw wybiega gromada tancerek i wyszli kapaniz muzyk tudzie niewielkim posgiem boginiHator. Muzyka sza naprzd, za ni tancerki wykonujce wity taniec, wreszcie posg otoczony dymem kadzide. W ten sposb obeszli dokoa dziedziniec i zatrzymujc sico kilka krokw prosili bstwa o bogosawiestwo, a zych duchw o opuszczenie miejsca, gdzie ma odby si pena tajemnic uroczysto religijna. Gdy procesja wrcia do budynkw, wystpi Pentuer. Obecni dostojnicy w liczbie dwudziestu lub trzydziestu osb, skupili si dokoa niego. -Z woli jego witobliwoci faraona -zaczPentuer -i za zgod najwyszych wadz kapaskich mamy wtajemniczy nastpc tronu, Ramzesa, w niektre szczegy ycia pastwa egipskiego, znane tylko bstwom, rzdcom kraju i wityniom. Wiem, dostojni ojcowie, e kady z was lepiej objaniby modego ksicia o tych rzeczach, albowiem napenia was mdro,a bogini Mut przemawia przez wasze usta. e jednak na mnie, ktry wobec was jestemtylko uczniem i prochem, spad ten obowizek, pozwlcie, abym go speni pod waszym czcigodnym kierunkiem i dozorem. Szmer zadowolenia rozleg si midzy uczczonymi w taki sposb kapanami. Pentuer zwrci si do ksicia: -Od kilku miesicy, sugo boy, Ramzesie, jak zbkany podrny szuka drogi na pustyni, tak ty szukasz odpowiedzi na pytanie: dlaczego zmniejszyy si i zmniejszaj dochody witobliwego faraona? Zapytywae nomarchw, a cho objanili ci wedle swojej monoci, nie zadowolie si, pomimo e najwysza mdro ludzka jest udziaem tych dostojnikw. Zwracae si do wielkich pisarzy, lecz pomimo usiowa, ludzie ci, jak ptaki z sieci, sami nie mogli wyplta si z trudnoci, gdy rozum czowieka, nawet uksztaconego w szkole pisarzy, ogromu tych rzeczy ogarn nie jest w stanie. W kocu, zmczony jaowymi objanieniami zacze przyglda si gruntom nomesw,ich ludziom i dzieom ich rk, ale nic nie dojrzae. S bowiem rzeczy, o ktrych ludzie milcz jak kamienie, ale o ktrych opowie ci nawet kamie, jeeli padnie na niego wiato bogw. Gdy tym sposobem zawiody ci wszystkie ziemskie rozumy i potgi, zwrcie si do bogw. Boso, z gow posypan popioem, przyszede jako pokutnik do tej wielkiej wityni, gdzie za pomoc modlitw i umartwie oczycie ciao swoje, a wzmocnie ducha. Bogowie, a w szczeglnoci potna Hator wysuchaa twych prb i przez niegodne moje usta da ci odpowied, ktr oby gboko zapisa wsercu!... Skd on wie -myla tymczasem ksi -eja wypytywaem pisarzy i nomarchw?... Aha, powiedzia mu o tym Mefres i Mentezufis... Zreszt oni wszystko wiedz!... -Posuchaj -mwi Pentuer -a odsoni ci, za pozwoleniem obecnych tu dostojnikw, czym by Egipt czterysta lat temu, za panowania najsawniejszej i najpoboniejszej dynastii dziewitnastej, tebeskiej, a czym jest dzi... Kiedy pierwszy faraon tamtej dynastii, Ramen-pehuti-Ramessu, obj wadz nad krajem, dochody skarbu pastwa w zbou, bydle, piwie, skrach, kruszcach i rozmaitych wyrobach wynosiy sto trzydzieci tysicy talentw. Gdyby istnia nard, ktry wszystkie te towary mgby nam wymieni na zoto, faraon miaby rocznie sto trzydzieci trzy tysice min zota *. A e jeden onierz moe dwiga na plecach dwadziecia sze min ciaru, wic dla przeniesienia tego zota trzeba by uy okoo piciu tysicy onierzy. Kapani zaczli szepta midzy sob nie ukrywajc zdziwienia. Nawet ksi zapomnia o czowieku zamczonym w podziemiach. -Dzi -mwi Pentuer -roczny dochd jego witobliwoci, we wszystkich produktach tej ziemi, wart jest tylko dziewidziesit om tysicy talentw. Za co mona by dosta tyle zota, e do przeniesienia go potrzeba by tylko czterech tysicy onierzy. -O tym, e dochody pastwa bardzo zmniejszyy si, wiem -wtrci Ramzes -aledlaczego? -Bd cierpliwym, sugo boy -odpar Pentuer. -Nie tylko dochd jego witobliwoci uleg zmniejszeniu... Za dziewitnastej dynastii Egipt mia pod broni sto omdziesit tysicy ludzi. Gdyby za spraw bogw kady wczesny onierz zamieni si w kamyk wielkoci winnego grona... -To by nie moe -szepn Ramzes. -Bogowie wszystko mog -surowo rzek arcykapan Mefres. -Albo lepiej -mwi Pentuer -gdyby kady onierz pooy na ziemi jeden kamyk, byoby sto omdziesit tysicy kamykw i spojrzyjcie, dostojni ojcowie, kamyki te zajyby tyle miejsca... Wskaza rk czerwonawej barwy prostokt, ktry lea na dziedzicu. -W tej figurze mieciyby si kamyki rzucone przez kadego onierza z czasw Ramzesa I. Figura ta ma dziewi krokw dugoci i okoo piciu szerokoci. Figura ta jest czerwona, ma barw ciaa Egipcjan,gdy w owych czasach wszyscy nasi onierze skadali si tylko z Egipcjan... Kapani znowu zaczli szepta. Ksi spospnia, zdawao mu si bowiem, e jest to przymwka do niego, ktry lubi cudzoziemskich onierzy. -Dzi -cign Pentuer -z wielkim trudem zebraoby si sto dwadziecia tysicy wojownikw. Gdyby za kady z nich rzuci na ziemi swj kamyk, mona by utworzy tak oto figur... Patrzcie, dostojni... Obok pierwszego lea drugi prostokt, majcy t sam wysoko, ale znacznie krtsz podstaw. Nie mia te barwy jednolitej, lecz skada si z kilku pasw rnego koloru. -Ta figura ma okoo piciu krokw szerokoci, lecz duga jest tylko na sze krokw. Ubya wic pastwu ogromna ilo onierzy, trzecia cz tej, jak posiadalimy. -Pastwu wicej przyda si mdro takichjak ty, proroku, anieli wojsko -wtrci arcykapan Mefres. Pentuer skoni si przed nim i mwi dalej: -W tej nowej figurze, przedstawiajcej dzisiejsz armi faraonw, widzicie, dostojni, obok barwy czerwonej, ktra oznacza rodowitych Egipcjan, jeszcze trzy inne pasy: czarny, ty i biay. Przedstawiaj one wojska najemnicze: Etiopw, Azjatw i Libijczykw tudzie Grekw. Jest ich razem ze trzydzieci tysicy, ale kosztuj tyle, co pidziesit tysicy Egipcjan... -Naley czym prdzej znie obce puki!... -rzek Mefres. -Drogie s, nieprzydatne, a ucz nasz lud bezbonoci i zuchwalstwa. Dzi ju wielu Egipcjan nie pada na twarz przed kapanami, ba! niejeden posun si do kradziey w wityniach i grobach... -Zatem precz z najemnikami... -mwi zapalczywie Mefres. -Kraj ma z nich same szkody, a ssiedzi podejrzewaj nas o nieprzyjacielskie zamysy... -Precz z najemnikami!... Rozpdzi buntowniczych pogan!... -odezwali si kapani. -Gdy po latach, Ramzesie, wstpisz na tron -mwi Mefres -spenisz ten wity obowizek wzgldem pastwa i bogw... -Tak, spenij!... Uwolnij twj lud od niewiernych!... -woali kapani. Ramzes pochyli gow i milcza. Krew ucieka mu do serca, czu, e ziemia chwieje mu si pod nogami. On ma rozpdzi najlepsz cz wojska!... On, ktry chciaby mie dwa razy wiksz armi i ze cztery razy tyle walecznych pukw najemnych!... Bez miosierdzia s nade mn!... -pomyla. -Mw, z nieba zesany Pentuerze -odezwa si Mefres. -Tak wic, wici mowie -cign Pentuer-poznalimy dwa nieszczcia Egiptu, zmniejszyy si dochody faraona i jego armia... -Co tam armia!... -mrukn arcykapan, pogardliwie wstrzsajc rk. -A teraz, za ask bogw i waszym zezwoleniem, oka wam: dlaczego tak si stao i z jakich powodw skarb i wojska bd zmniejszay si w przyszoci: Ksi podnis gow i patrzy na mwicego. Ju nie myla o czowieku mordowanym w podziemiach. Pentuer przeszed kilkanacie krokw wzdu amfiteatru, za nim dostojnicy. -Czy widzicie u stp waszych ten dugi a wski pas zielonoci, zakoczony szerokim trjktem? Po obu stronach pasa le wapienie, piaskowce i granity, a za nimi obszary piasku. rodkiem pynie struga, ktra w trjkcie rozdziela si na kilka odng... -To Nil!... To Egipt! -woali kapani. -Uwaajcie no -przerwa wzruszony Mefres. -Obnaam rk... Czy widzicie te dwie niebieskie yy, biegnce od okcia do pici?... Nie jeste to Nil i jego kana, ktry poczyna si naprzeciw Gr Alabastrowych i pynie a do Fayum?... A spojrzyjcie na wierzch mojej pici: jest tutyle y, na ile odng dzieli si wita rzeka za Memfisem. A moje palce czyli nieprzypominaj liczby odng, ktrymi Nil wlewa si do morza?... -Wielka prawda!... -woali kapani ogldajc swoje rce. -Ot mwi wam -cign rozgorczkowany arcykapan -e Egipt jest... ladem rki Ozirisa... Tu na tej ziemi wielki bg opar rk: w Tebach lea jego boski okie, morza dosigny palce, a Niljest jego yami... I dziwi si, e ten krajnazywamy bogosawionym! -Oczywicie -mwili kapani -Egipt jest wyranym odciskiem rki Ozirisa... -Czyli -wtrci ksi -Oziris ma siedm palcw u rki? Bo przecie Nil siedmiu odnogami wpada do morza. Nastao guche milczenie. -Modziecze -odpar Mefres z dobrotliw ironi -czy sdzisz, e Oziris nie mgby mie siedmiu palcw, gdyby mu si tak podobao?... -Naturalnie!... -potakiwali kapani. -Mw dalej, znakomity Pentuerze -wtrci Mentezufis. -Macie suszno, dostojnicy -zacz znowu Pentuer. -Ta struga, ze swymi rozgazieniami, jest obrazem Nilu; wski pasek murawy, obsaczony kamieniami i piaskiem, to Egipt Grny, a ten trjkt, poprzecinany ykami wody, to wizerunek Egiptu Dolnego, najobszerniejszej i najbogatszej czci pastwa. Ot w pocztkach dziewitnastej dynastii cay Egipt, od katarakt Nilowych do morza,obejmowa piset tysicy miar ziemi. Za na kadej miarze ziemi yo szesnastu ludzi: mczyzn, kobiet i dzieci. Lecz przez czterysta lat nastpnych prawie z kadym pokoleniem ubywao Egiptowi po kawaku ziemi yznej... Mwca da znak. Kilkunastu modych kapanw wybiego z budynku i poczli sypa piasek na rozmaite punkta murawy. -Za kadym pokoleniem -cign kapan -ubywao ziemi yznej, a wski jej pasek zwa si coraz bardziej. -Dzi -tu podnis gos -ojczyzna nasza zamiast piciuset tysicy miar, posiada tylko czterysta tysicy miar... Czyli e przez cig panowania dwu dynastii Egipt straci ziemi, ktra wykarmiaa blisko dwa miliony ludzi!... W zgromadzeniu znowu podnis si szmer zgrozy. -A wiesz, sugo boy, Ramzesie, gdzie podziay si te pola, na ktrych niegdy rosa pszenica i jczmie albo pasy si stada byda?... O tym wiesz, e -zasypa jepiasek pustyni. Ale czy mwiono ci: dlaczegotak si stao?... Bo -zabrako chopw, ktrzy za pomoc wiadra i puga od witu 0\faraoj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA Pfc R c;c-c;do nocy walczyli z pustyni. Nareszcie, czywiesz, dlaczego zabrako tych robotnikw boych?... Gdzie oni si podzieli? Co ich wymioto z kraju?... Oto -wojny zagraniczne. Nasi rycerze zwyciali nieprzyjaci, nasi faraonowie uwieczniali swoje czcigodne nazwiska a nad brzegami Eufratu, a nasi chopi, jak pocigowe bydo, nosili za nimi ywno, wod i inne ciary i po drodze marli tysicami. Tote za te koci, rozrzucone po pustyniachwschodnich, piaski zachodnie poary naszegrunta, i dzi trzeba niezmiernej pracy i wielu pokole, aeby powtrnie wydoby czarn ziemi egipsk spod mogiy piaskw... -Suchajcie!... suchajcie!... -woa Mefres -jaki bg mwi przez usta tego czowieka.Tak, nasze triumfalne wojny byy grobem Egiptu... Ramzes nie mg zebra myli. Zdawao musi, e te gry piasku sypi si dzi na jegogow. -Powiedziaem -mwi Pentuer -e potrzebawielkiej pracy, aeby odkopa Egipt i wrci mu dawne bogactwa, ktre poara wojna. Ale czy my posiadamy siy do wykonania tego zamiaru?... Znowu posun si kilkanacie krokw wzdu amfiteatru, a za nim wzruszeni suchacze. Jak Egipt Egiptem, jeszcze nikt tak dosadnienie odmalowa klsk kraju, cho wszyscy wiedzieli o nich. -Za czasw dziewitnastej dynastii Egipt posiada om milionw ludnoci. Gdyby kady wczesny czowiek, kobieta, starzecidziecko rzucili na ten oto plac po ziarnie fasoli, ziarna utworzyyby tak figur... Wskaza rk na dziedziniec, gdzie w dwu rzdach, jeden przy drugim, leao om wielkich kwadratw uoonych z czerwonejfasoli. -Figura ta ma szedziesit krokw dugoci, trzydzieci szerokoci i jak widzicie, poboni ojcowie, skada si z jednakowych ziarn; niby wczesna ludno, kiedy wszyscy byli z dziada-pradziada Egipcjanami. A dzi spojrzyjcie!... Poszed dalej i wskaza na inn grup kwadratw rozmaitej barwy. -Widzicie figur, ktra ma take trzydziecikrokw szerokoci, ale tylko czterdzieci pi dugoci. Dlaczego? Bo jest w niej tylko sze kwadratw, bo dzisiejszy Egipt nie ma ju omiu, lecz tylko sze milionwmieszkacw... Zwacie przy tym, e gdy poprzednia figura skadaa si wycznie zczerwonej fasoli egipskiej, w tej obecnej s ogromne pasy z ziarn czarnych, tychibiaych. Bo jak w armii naszej, tak i w narodzie znajduje si dzi bardzo wielu cudzoziemcw: czarni Etiopowie, ci Syryjczycy i Fenicjanie, biali Grecy i Libijczycy... Przerwano mu. Kapani suchajcy zaczli go ciska. Mefres paka. -Nie byo jeszcze podobnego proroka!... -woano. -W gowie nie mieci si, kiedy on mg porobi takie rachunki!... -mwi najlepszy matematyk wityni Hator. -Ojcowie! -rzek Pentuer -nie przeceniajcie moich zasug. W naszych wityniach dawnymi laty zawsze w ten sposb przedstawiano gospodark pastwow... Ja tylko odgrzebaem to, o czym troch zapomniay nastpne pokolenia.... -Ale rachunki?... -spyta matematyk. -Rachunki nieustannie prowadz si we wszystkich nomesach i wityniach -odpar Pentuer. -Oglne sumy znajduj si w paacu jego witobliwoci... -A figury?... figury!... -woa matematyk. -Przecie na takie figury dziel si nasze pola, a jeometrowie pastwowi ucz si o nich w szkoach. -Nie wiadomo, co wicej podziwia w tym czowieku: jego mdro czy pokor... -rzek Mefres. -O, nie zapomnieli o nas bogowie, jeeli mamy takiego... W tej chwili stranik czuwajcy na wiey wityni wezwa obecnych na modlitw. -Wieczorem dokocz objanie -mwi Pentuer -teraz powiem jeszcze nieduo sw. Spytacie, czcigodni, dlaczego do tych obrazw uyem ziarn? Bo jak ziarno rzucone w ziemi co roku przynosi plon swemu gospodarzowi, tak czowiek skada co roku podatki skarbowi. Gdyby w ktrym nomesie zasiano o dwa miliony mniej ziarn fasoli ni w latach dawnych, nastpny jej zbir byby znakomicie mniejszy i gospodarze mieliby ze dochody. Podobnie w pastwie: gdy ubd dwa miliony ludnoci, musi zmniejszy si wpyw podatkw. Ramzes sucha z uwag i odszed milczcy. --------- *Mina -1 1/2 kilograma ROZDZIA TRZECI Kiedy wieczorem kapani i nastpca wrcili na dziedziniec, zapalono kilkaset pochodni tak jasnych, e byo widno jak w dzie. Na znak Mefresa znowu wystpia procesja muzykantw, tancerek i modszych kapanw z posgiem bogini Hator z krowi gow. A gdy odpdzono zeduchy, Pentuer znowu zacz kazanie. -Widzielicie, dostojnicy, e od czasw dziewitnastej dynastii ubyo nam sto tysicy miar ziemi i dwa miliony ludnoci. Towyjania, dlaczego dochd pastwa zmniejszy si o trzydzieci dwa tysice talentw, i o tym wiemy wszyscy. Jest to przecie dopiero pocztek klsk Egiptu i skarbu. Na pozr bowiem zostao jego witobliwoci jeszcze dziewidziesit omtysicy talentw dochodu. Czy jednak sdzicie, e faraon otrzymuje cay ten dochd ?... Za przykad opowiem wam, co jego dostojno Herhor odkry w powiecie Zajczym. Za dziewitnastej dynastii mieszkao tam dwadziecia tysicy ludzi, ktrzy pacili podatku trzysta pidziesit talentw rocznie. Dzi mieszka zaledwie pitnacie tysicy, i ci naturalnie, pac na rzecz skarbu tylko dwiecie siedmdziesit talentw. Tymczasem faraon, zamiast dwu-stu siedmdziesiciu, otrzymuje sto siedmdziesit talentw!... Dlaczego? -spyta dostojny Herhor -a oto, co pokazao ledztwo. Za dziewitnastej dynastii byo w powiecie okoo stu urzdnikw i ci brali po tysic drachm rocznej pensji. Dzi na tym samym terytorium, pomimo ubytku ludnoci, znajduje si przeszo dwustu urzdnikw, ktrzy bior po dwa tysice piset drachmna rok. Jego dostojnoci Herhorowi nie wiadomo, czy tak jest w kadym powiecie. To przeciepewne, e skarb faraona, zamiast dziewidziesiciu omiu ma tylko siedmdziesit cztery tysice talentw rocznie... -Powiedz, ojcze wity: pidziesit tysicy... -wtrci Ramzes. -I to objani -odpar kapan. -W kadym razie zapamitaj, ksi, i skarb faraona oddaje dzi dwadziecia cztery tysice talentw urzdnikom, gdy za dynastii dziewitnastej wydawa tylko dziesi tysicy. Wielkie milczenie panowao wrd dostojnikw: niejeden bowiem mia krewnego na urzdzie, w dodatku dobrze patnym. Ale Pentuer by nieustraszony. -Teraz -mwi -poka ci, nastpco, byt urzdnikw i dol ludu za dawnych lat i dzisiaj. -Czy nie szkoda czasu?... To przecie kady sam moe zobaczy... -zaszemrali kapani. -Ja chc to wiedzie -rzek stanowczo nastpca. Szmer ucich. Pentuer po stopniach amfiteatru zeszed na dziedziniec, a za nimksi, arcykapan Mefres i reszta kapanw. Zatrzymali si przed dug zason z mat, ktra tworzya jakby parkan. Na znak Pentuera przybiego kilkunastu modych kapanw z jarzcymi pochodniami. Drugi znak -i cz zasony spada. Z ust obecnych wyrwa si okrzyk zdziwienia. Mieli przed sob jasno owietlony ywy obraz, do ktrego wchodzio okoo stu figurantw. Obraz dzieli si na trzy kondygnacje: doln, gdzie stali rolnicy, wysz -urzdnicy i najwysz, gdzie znajdowa si zoty tron faraona oparty na dwu lwach, ktrych gowy byy porczami. -Tak byo -mwi Pentuer -za dynastii dziewitnastej. Spojrzyjcie na rolnikw. Przy ich pugach widzicie woy lub osy, ich motyki i opaty s brzowe, a wic mocne. Patrzcie, jacy to tdzy ludzie! Dzi podobnych mona spotka tylko w gwardii jego witobliwoci. Potne rce i nogi, piersi wypuke, twarze umiechnite. Wszyscy s namaszczeni oliw, wykpani. Ich ony zajmuj si przygotowywaniem pokarmu i odziey lub myciem sprztw dla rodziny; dzieci -bawi si lub chodz do szkoy. wczesny chop, jak widzicie, jada chleb pszenny, bb, miso, ryby i owoce, a pija piwo i wino. Spojrzyjcie, jak pikne byy dzbany i misy. Przypatrzcie si czepkom, fartuszkom i pelerynom mczyzn: wszystko ozdobione rnokolorowym haftem. Jeszcze pikniej haftowano koszulekobiet... A czy uwaacie, jak one starannie czesay si, jakie nosiy szpilki, zausznice,piercienie i bransolety? Ozdoby te s robione z brzu i kolorowej emalii; trafia si jednak midzy nimi i zoto, choby w postaci drucika. Podniecie teraz oczy wyej, na urzdnikw. Chodz oni w pelerynach, ale kady chop w dniu witecznym przywdziewa tak sam. ywi si zupenie tak samo jak chopi, to jest dostatnio, ale skromnie. Sprzty maj troch ozdobniejsze od chopskich i czciej trafiaj si w ich skrzyniach zotepiercienie. Podre odbywaj na osach lubwozach cignionych przez woy. Pentuer klasn i w ywym obrazie zapanowa ruch. Chopi zaczli podawa urzdnikom kosze winogron, wory jczmienia, grochu i pszenicy, dzbany wina,piwa, mleka i miodu, mnstwo zwierzyny i liczne sztuki biaych lub kolorowych tkanin. Urzdnicy odebrali te produkta, cz ich zostawiali sobie, ale przedmioty najpikniejsze i najkosztowniejsze odsunli wyej, dla tronu. Platforma, gdzie znajdowa si symbol wadzy faraona, bya zasypana produktami tworzcymi jakby pagrek. -Widzicie, dostojni -rzek Pentuer -e w owych czasach, kiedy chopi byli syci i zamoni, skarb jego witobliwoci ledwo mg pomieci dary poddanych. A teraz zobaczcie: co jest dzisiaj... Nowe haso, spada druga cz zasony i ukaza si drugi obraz, w oglnych zarysach podobny do poprzedniego. -Oto s teraniejsi chopi -mwi Pentuer, a w gosie jego czu byo wzburzenie. -Ciao ich skada si ze skry i koci, wygldaj jak chorzy, s brudni i ju zapomnieli namaszcza si oliw. Za to grzbiety ich s poranione kijami. Nie wida przy nich wow ani osw, bo i na co, jeeli pug ich cignie ona i dzieci?... Ich motyki i opaty s drewniane, co atwopsuje si i powiksza prac. Odziey nie maj adnej, tylko kobiety chodz w grubych koszulach i nawet we nie nie widuj tych haftw, jakimi stroili si ich dziadowie i babki. Spojrzyjcie, co jada chop? Czasem jczmie i suszone ryby, zawsze ziarna lotosu, rzadko pszenny placek, nigdy misa,piwa lub wina. Spytacie: gdzie podziay si jego naczynia i sprzty? Nie ma adnych, prcz dzbanka na wod, bo te i nic wicej nie zmiecioby si w norze, ktr zamieszkuje... Przebaczcie mi to, na co teraz zwrc wasz uwag. Tam kilkoro dzieci le na ziemi: oznacza to, e pomary... Dziwna rzecz, jak czsto teraz umieraj chopskiedzieci -z godu i pracy! I te s jeszcze najszczliwsze: inne bowiem, ktre zostay przy yciu, id pod kij dozorcy albosprzedaj si Fenicjanom niby jagnita... Wzruszenie zatamowao mu gos. Lecz chwil odpocz i cign dalej, wrd gniewnego milczenia kapanw. -A teraz spojrzyjcie na urzdnikw: jacy oni czerstwi, urowani, jak piknie ubrani!... ony ich nosz zote bransolety i zausznice, i tak cienkie szaty, e ksita mogliby im pozazdroci. Wrd chopw nie wida wou ani osa; za to urzdnicy podruj na koniach albo w lektykach... Pij za tylko wino, i to -dobre wino!... Klasn w rce i znowu zrobi si ruch. Chopi zaczli podawa urzdnikom: wory zboa, kosze owocw, wino, zwierzta... Przedmioty te urzdnicy, jak pierwej, ustawiali obok tronu, ale -w iloci znacznie mniejszej. Na kondygnacji krlewskiej ju nie byo pagrka produktw. Za to kondygnacja urzdnikw bya zasypana. -Oto jest Egipt dzisiejszy -mwi Pentuer. -Ndzni chopi, bogaci pisarze, skarb nie tak peny jak dawniej. A teraz... Da znak i staa si rzecz nieoczekiwana. Jakie rce poczy zabiera: zboe, owoce, tkaniny z platformy faraona i urzdnikw. A gdy ilo towarw bardzo zmniejszya si, te same rce zaczy chwyta i uprowadza chopw, ich ony i dzieci... Widzowie ze zdumieniem patrzyli na szczeglne zabiegi tajemniczych osb. Naglekto zawoa: -To Fenicjanie!... Oni nas tak obdzieraj!... -Tak jest, wici ojcowie -rzek Pentuer. -To s rce ukrytych midzy nami Fenicjan. Obdzieraj oni krla i pisarzy, a chopw zabieraj w niewol, gdy im ju nic wydrze nie mona... -Tak!... To szakale!... Przeklestwo im!... Wygna ndznikw!... -woali kapani. -Oni tonajwicej szkd wyrzdzaj pastwu... Nie wszyscy jednak woali w ten sposb. Gdy ucicho, Pentuer kaza zanie pochodnie w inn stron dziedzica i tam zaprowadzi swoich suchaczy. Nie byo tuywych obrazw, ale jakby wystawa przemysowa. -Raczcie spojrze, dostojni -mwi. -Za dziewitnastej dynastii te rzeczy przysyalinam cudzoziemcy: z kraju Punt mielimy wonnoci, z Syrii zoto. elazn bro i wozy wojenne. Oto wszystko. Lecz wwczas Egipt wyrabia... Spojrzyjcie na te olbrzymie dzbany: ile tu ksztatw, a jakie rozmaite kolory!... Albo sprzty: to krzeseko wyoone jest dziesicioma tysicami kawakw zota, perowej masy i kolorowych drzew... Zobaczcie wczesne szaty: jaki haft, jaka delikatno tkanin, ile kolorw... A miecze brzowe, a szpilki, bransolety, zausznice, anarzdzia rolnicze i rzemielnicze... Wszystko to robione u nas, za dziewitnastej dynastii. Przeszed do nastpnej grupy przedmiotw.-A dzi -patrzcie. Dzbany s mae i prawie bez ozdb, sprzty proste, tkaniny grube i jednostajne. Ani jeden z tegoczesnych wyrobw nie moe rwna si pod wzgldem rozmiarw, trwaoci czy piknoci z dawnymi. Dlaczego? Posun si znowu kilka krokw i otoczony pochodniami mwi: -Oto jest wielka liczba towarw, ktre nam przywo Fenicjanie z rozmaitych okolic wiata. Kilkadziesit pachnide, kolorowe szka, sprzty, naczynia, tkaniny, wozy, ozdoby, wszystko to przychodzi do nas z Azji i jest przez nas kupowane. -Czy rozumiecie teraz, dostojnicy: za co Fenicjanie wydzierali zboe, owoce i bydo pisarzom i faraonowi?... Za te wanie obcewyroby, ktre zniszczyy naszych rzemielnikw jak szaracza traw. Kapan odpocz i cign dalej: -Pomidzy towarami dostarczanymi przez Fenicjan jego witobliwoci, nomarchom i pisarzom pierwsze miejsce zajmuje zoto. Ten rodzaj handlu jest najdokadniejszym obrazem klsk, jakie ci Azjaci wyrzdzaj Egiptowi. Gdy kto bierze od nich zota za talent, obowizany jest po trzech latach zwrci dwa talenty. Najczciej jednak Fenicjanie, pod pozorem umniejszenia kopotw dunikowi, sami wyrczaj go w wypacie w ten sposb, e dunik za kady talent poyczony oddaje im w dzieraw, na trzy lata, trzydziestu dwu ludzi i dwie miary ziemi... Spojrzyjcie tam, dostojni -mwi wskazujcna lepiej owietlon cz dziedzica. -Ten kwadrat ziemi, majcy sto omdziesit krokw dugoci i tyle szerokoci, znaczy dwie miary; ta za gromada mczyzn, kobiet i dzieci tworzy om rodzin. Wszystkoto za razem: ludzie i grunt, id na trzy lata w okropn niewol. Przez ten czas ich waciciel -faraon czy nomarcha, nie ma z nich adnego poytku; po upywie za terminu odbiera ziemi wyjaowion, a ludzi... najwyej dwudziestu... Reszta bowiem zmara w mczarniach!... Obecni szemrali ze zgrozy. -Powiedziaem, e dwie miary gruntu i trzydziestu dwu ludzi bierze Fenicjanin na trzy lata dzierawy za poyczenie jednego talentu zotem. Przypatrzcie si, jaki to kawa ziemi i jaka gromada ludzi, a teraz -spojrzyjcie na moj rk... Ten kawaek zota, ktry trzymam, to bryka mniejsza od kurzego jaja, to talent!... Czy wy oceniacie, dostojni, ca nikczemno Fenicjan w podobnym handlu? Ten may kawaek zota naprawd nie posiada adnych cennych zalet: jest ty, ciki, nie niedzieje i -na tym koniec. Ale czowiek nie odzieje si zotem i nie zaspokoi nim godu ani pragnienia... Gdybym posiada bry zota wielkoci piramidy, bd obok niej takim ndzarzem jak Libijczyk bkajcy si po zachodniej pustyni, gdzie nie ma daktyla ani wody. I patrzcie, za bryk tego jaowego materiau Fenicjanin bierze kawa ziemi, ktry moe wykarmi i odzia trzydziestu dwu ludzi, a nadto -bierze i tych ludzi!... Przez lat trzy uzyskuje wadz nad istotami, ktre umiej uprawia i obsiewa grunta, zbiera ziarno, robi mk i piwo, tka odzie, budowa domy i sprzty... Jednoczenie faraon czy nomarcha jest pozbawiony na trzy lata usug tych ludzi. j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPYccci+4-1 ]Nie pac mu oni podatku, nie nosz ciarw za wojskiem, lecz pracuj na dochody akomego Fenicjanina. Wiecie, dostojnicy, e obecnie nie ma roku, aeby w tym czy owym nomesie nie wybuchn bunt chopw, wyniszczonych godem, przecionych prac, bitych kijami.I ot cz tych ludzi ginie, inni dostaj si do kopal, a kraj wyludnia si coraz bardziej, dlatego tylko e Fenicjanin da komu bryk zota!... Czy mona wyobrazisobie wiksze nieszczcie?... I czy w podobnych warunkach Egipt nie bdzie co roku traci ziemi i ludzi? Szczliwe wojny podkopay nasz kraj, ale dobija go fenicki handel zotem. Na twarzach kapanw malowao si zadowolenie: chtniej suchali o przewrotnoci Fenicjan anieli o zbytkach pisarzy. Pentuer chwil odpocz, potem zwrci sido ksicia. -Od kilku miesicy -mwi -z niepokojem zapytujesz, sugo boy, Ramzesie: dlaczegozmniejszyy si dochody jego witobliwoci? Mdro bogw pokazaa ci, e zmniejszy si nie tylko skarb, ale i wojsko, i e oba te rda krlewskiej potgi zmniejsza si bd cigle. I albo skoczy si to na zupenej ruinie pastwa, albo -niebiosa zeszl Egiptowi wadc, ktry zatrzyma powd klsk od kilkuset lat zalewajcych ojczyzn. Skarb faraonw by wwczas peny, gdy mielimy duo ziemi i ludnoci. Trzeba zatem wydrze pustyni te grunta urodzajne, jakie nam poara, a z ludu zdj te ciary, ktre go osabiaj i zmniejszaj liczb mieszkacw. Kapani znowu zaczli si niepokoi z obawy, aby Pentuer po raz drugi nie wspomnia o klasie pisarzy. -Widziae, ksi, na wasne oczy i przy wiadkach, e w tej epoce, gdy lud by syty, dorodny i zadowolony, skarb krlewski by peen. Gdy za lud zacz wyglda ndznie, gdy jego ony i dzieci musiay zaprzgn si do puga, gdy ziarna lotosu zastpiy pszenic i miso, skarb -zuboa. Jeeli wic chcesz doprowadzi pastwo do tej potgi, jak posiadao przed wojnami dziewitnastej dynastii, jeeli pragniesz, aby faraon, jego pisarze i wojsko opywali w dostatki, zapewnij krajowi dugoletni spokojno, a ludowi dobrobyt. Niech znowu doroli jedz miso i ubieraj si w haftowane szaty, i niech dzieci, zamiast jczy pod plagami i umiera z pracy, bawi si lub chodz do szkoy. Pamitaj wreszcie, e Egipt na piersiach swoich nosi jadowitego wa... Obecni suchali z ciekawoci i obaw. -Tym wem, ktry wysysa krew ludu, majtki nomarchw, potg faraona, s Fenicjanie!... -Precz z nimi!... -zawoali obecni. -Przekreli wszystkie dugi... Nie dopuszcza ich kupcw i okrtw... Uciszy ich arcykapan Mefres, ktry ze zami w oczach zwrci si do Pentuera: -Nie mam wtpliwoci -mwi -e przez usta twoje odzywaa si do nas wita Hator. Nie tylko dlatego, e czowiek nie potrafiby by tak mdrym i wszystkowiedzcym jak ty, ale jeszcze, e spostrzegem nad gow twoj pomyki w formie rogw. Dzikuj ci za wielkie sowa, ktrymi rozproszye nasz niewiadomo... Bogosawi ci i prosz bogw, aby gdy mnie powoaj na swj sd, ciebie mianowali moim nastpc... Przecigy okrzyk reszty suchaczw popar bogosawiestwo najwyszego dostojnika. Kapani tym wicej byli zadowoleni, e nieustannie wisiaa nad nimi trwoga, aby Pentuer po raz drugi nie zaczepi o kwestipisarzy. Ale mdrzec umia by powcigliwym: wskaza wewntrzn ran pastwa, lecz nie zaogni jej i dlatego odnis zupeny triumf. Ksi Ramzes nie dzikowa Pentuerowi, tylko przytuli jego gow do swej piersi. Nikt jednak nie wtpi, e kazanie wielkiegoproroka wstrzsno dusz nastpcy i jest ziarnem, z ktrego moe wyrosn chwaa i pomylno Egiptu. Nazajutrz Pentuer, nie egnajc si, o wschodzie soca opuci wityni i odjecha do Memfs. Ramzes przez kilka dni z nikim nie rozmawia: siedzia w celi albo przechadza si po cienistych korytarzach irozmyla. W jego duszy odbywaa si praca. W gruncie rzeczy Pentuer nie powiedzia nic nowego: wszyscy narzekali na ubytek ziemi i ludnoci w Egipcie, na ndz chopw, naduycia pisarzw i wyzysk Fenicjan. Ale kazanie proroka uporzdkowao w nim dotychczasowe bezadne wiadomoci, nadao dotykalne formy i lepiej owietlio pewne fakta. Fenicjanie przerazili go: ksi nie ocenia dotychczas ogromu nieszcz wyrzdzonych przez ten nard jego pastwu. Zgroza bya tym silniejsz, e przecie on sam wasnych poddanych wypuci w dzieraw Dagonowi i -by wiadkiem, w jaki sposb bankier wybiera od nich nalenoci!... Lecz to spltanie ksicia z wyzyskiem Fenicjan wywoao dziwny skutek: Ramzes -nie chcia myle o Fenicjanach, a ile razyzapali si w nim gniew na tych ludzi, tyle razy gasio go uczucie wstydu. W pewnej czci by on ich wsplnikiem. Natomiast ksi doskonale zrozumia wano ubytku ziemi i ludnoci i na te punkta pooy gwny nacisk w swych samotnych medytacjach. Gdybymy posiadali -mwi w sobie -te dwa miliony ludzi, ktrych Egipt utraci, mona by za ich pomoc odzyska od pustyni urodzajne grunta, nawet powikszy obszary... A wwczas, pomimo Fenicjan, nasi chopi mieliby si lepiej, a dochody pastwa wzrosyby... Ale skd wzi ludzi? Wypadek nasun mu odpowied. Pewnego wieczora ksi przechadzajc si po ogrodach wityni spotka gromad niewolnikw, ktrych jenera Nitager pochwyci na granicy wschodniej i przysa bogini Hator. Ludzie ci byli doskonale zbudowani, pracowali wicej ni Egipcjanie, a poniewa ich karmiono dobrze, wic byli nawet zadowoleni ze swego losu. Na ich widok byskawica owiecia umys nastpcy: prawie utraci przytomno ze wzruszenia. Egipt potrzebuje ludzi, duo ludzi, setki tysicy, a nawet milion i dwa miliony ludzi... I ot ludzie s!... Trzeba tylko wkroczy do Azji, zabiera wszystko, co si spotka na drodze, i -odsya do Egiptu... Dopty za nie koczy wojny, dopki nie zbierze si tylu, aeby kady chop egipski mia swego niewolnika... Tak urodzi si plan prosty i kolosalny, dziki ktremu pastwo miao pozyska ludno, chopi pomocnikw w pracy, a skarb faraona niewyczerpane rdo dochodu. Ksi by zachwycony, cho nastpnego dnia zbudzia si w nim nowa wtpliwo. Pentuer z wielkim naciskiem gosi, a jeszcze dawniej Herhor twierdzi to samo, e rdem nieszcz Egiptu byy -zwyciskie wojny. Z czego wypadoby, e za pomoc nowej wojny nie mona podwign Egiptu. Pentuer jest wielki mdrzec i Herhor wielki mdrzec -myla ksi. -Jeeli oni uwaaj wojn za szkodliw, jeeli tak samo sdzi arcykapan Mefres i inni kapani, to moe naprawd wojna jest rzecz niebezpieczn?... I musi ni by, skoro tak utrzymuje tylu ludzi mdrych i witych. Ksi by gboko strapiony. Wymyli prosty sposb podwignicia Egiptu, a tymczasem kapani utrzymywali, e wanie to mogoby do reszty zrujnowa Egipt. Kapani, ludzie najmdrsi i najwitsi! Lecz trafi si wypadek, ktry nieco ochodzi wiar ksicia w prawdomwno kapanw, a raczej -rozbudzi w nim dawniejsz do nich nieufno. Raz szed z jednym lekarzem do biblioteki. Droga wypadaa przez ciasny i ciemny korytarz, z ktrego nastpca cofn si zewstrtem. -Nie pjd tdy!... -rzek. -Dlaczego?... -spyta dziwiony lekarz. -Czyli nie pamitacie, ojcze wity, e na kocu tego korytarza jest loch, w ktrym okrutnie zamczylicie jakiego zdrajc? -Aha!... -odpar lekarz. -Jest tu loch, do ktrego przed kazaniem Pentuera wlewalimy roztopion smo... -I zabilicie czowieka... Lekarz umiechn si. By to czowiek dobry i wesoy. Tote widzc oburzenie ksicia, rzek po pewnym namyle: -Tak, nie wolno nikomu zdradza witych tajemnic... Rozumie si... Przed kad wiksz uroczystoci przypominamy to modym kandydatom na kapanw... Ton jego by tak szczeglny, e Ramzes zada objanie. -Nie mog zdradza tajemnic -odpar lekarz -ale... Ale jeel i wasza dostojno przyrzekniesz zachowa to przy sobie, opowiem ci histori... Ramzes przyrzek, lekarz opowiedzia: -Pewien kapan egipski, zwiedzajc witynie pogaskiego kraju Aram, przy jednej z nich spotka czowieka, ktry wyda mu si bardzo tustym i zadowolonym, cho nosi ndzne szaty. Wytomacz mi -spyta kapan wesoego biedaka -czym to si dzieje, e cho jeste ubogi, jednak ciao twoje wyglda, jakby by przeoonym wityni? Za w czowiek obejrzawszy si, czy go kto nie podsuchuje, odpar: Bo ja mam wielce aosny gos, wic jestem przy tej wityni mczennikiem. Gdylud zejdzie si na naboestwo, ja wa do lochu i jcz, o ile mi si starczy; za to daj mi wcale obfite jedzenie przez cay rok, a dzban piwa za kady dzie mczestwa. Tak bywa w pogaskim kraju Aram -zakoczy lekarz kadc palec na usta. -Pamitaj, ksi, co mi obieca, i myl o naszej smole roztopionej, co ci si podoba...Opowiadanie to znowu poruszyo ksicia. Czu pewn ulg, e w wityni nie zamordowano czowieka, lecz i ockny siw nim wszystkie dawne podejrzenia do kapanw. e oni udz prostakw, o tym wiedzia. Pamita przecie, bdc w kapaskiej szkole, procesj witego wou Apisa. Lud by pewny, e Apis prowadzi kapanw; tymczasem kady ucze wiedzia, e boskiezwierz idzie tam, gdzie chc kapani. Kt wie zatem, czy kazanie Pentuera nie byo ow procesj Apisa, przeznaczon dla niego? Tak przecie atwo nasypa na ziemifasoli czerwonej i rnokolorowej i rwnie nietrudno ustawi ywe obrazy. O ile wspanialsze widywa on przedstawienia, choby walk Seta z Ozirisem, do ktrej wchodzio kilkaset osb... A czyli i w tym wypadku nie oszukiwali kapani? Miaa to by walka bogw, tymczasem prowadzili j poprzebierani ludzie. Gin w niej Oziris, a tymczasem kapan udajcy Ozirisa by zdrw jak nosoroec. Jakich tam nie pokazywano cudw!... Woda wznosia si, biy pioruny, ziemia draa i wyrzucaa ogie. I to wszystko byo oszukastwem. Dlaczego by wic przedstawienie Pentuera miao by prawd? Zreszt ksi mia silne poszlaki, e chciano go oszuka. Ju by oszustwem czowiek jczcy w podziemiach, niby to oblewany smo przez kapanw. Ale mniejsza o niego. Wanym byo to, o czym ksi przekona si niejednokrotnie, e Herhor nie chcia wojny. Mefres take nie chcia wojny, a Pentuer by jednego pomocnikiem, drugiego ulubiecem. Taka walka toczya si w ksiciu: to zdawao mu si, e wszystko rozumie, to znowu ogarniaa go ciemno; raz by peen nadziei, drugi raz wtpi o wszystkim. Z godziny na godzin, z dnia na dzie dusza jego przybieraa i opadaa jak wody Nilu przez cig caego roku. Powoli jednak Ramzes odzyska rwnowag,a gdy nadszed czas opuszczenia wityni, mia ju sformuowane pewne pogldy. Przede wszystkim jasno pojmowa, czego potrzeba Egiptowi: wicej gruntw i wicej ludzi. Po wtre wierzy, e najprostszym sposobem zdobycia ludzi jest -wojna z Azj.Pentuer jednak dowodzi mu, e wojna moe tylko powikszy klski pastwa. Rodzi si tedy nowa kwestia, czy Pentuer mwi prawd, czy kama? Jeeli mwi prawd, pogra ksicia w rozpaczy. Ramzes bowiem nie widzia innego sposobu podwignicia pastwa, tylko wojn. Bez wojny Egipt z roku na rok bdzie traci ludno, a skarb faraona bdzie powiksza swoje dugi. A cay tenproces skoczy si jak okropn katastrof, moe nawet za przyszego panowania. A jeeli Pentuer kama? Dlaczego by to robi? Oczywicie namwiony przez Herhora, Mefresa i cae ciao kapaskie. Z jakiej jednak racji kapani nie chcieli wojny, co mieli w tym za interes? Przecie kada wojna im i faraonowi najwiksze przynosia zyski. Czy zreszt kapani mogli go oszukiwa w sprawie tyle doniosej? Prawda, e robili tak bardzo czsto, lecz w wypadkach drobnych, nie za kiedy chodzio o przyszo i byt pastwa. Nie mona te twierdzi, e oszukiwali zawsze. S oni przecie sugami bogw i strami wielkich tajemnic. W ich wityniach mieszkaj duchy, o czym Ramzes sam si przekona pierwszej nocy po osiedleniu si w tym miejscu. A jeeli bstwa nie pozwalaj profanom zblia si do swoich o tarzy, jeeli tak pilnie czuwaj nad wityniami, dlaczego niemieliby czuwa nad Egiptem, ktry jest najwiksz ich wityni? Gdy w kilka dni pniej Ramzes po uroczystym naboestwie, wrd bogosawiestwa kapanw, opuszcza wityni Hator, nurtoway w nim dwa pytania: Czy wojna z Azj naprawd mogaby zaszkodzi Egiptowi? Czy kapani w tej sprawie mogliby oszukiwa jego, nastpc faraona? ROZDZIA CZWARTY Konno, w towarzystwie paru oficerw, jecha ksi do Pi-Bast, sawnej stolicy nomesu Habu. Min miesic Paoni, zaczyna si Epifi (kwiecie -maj). Soce stao wysoko zapowiadajc najgorsz dla Egiptu por upaw. Ju w tym czasie kilka razy zrywa si straszny wiatr pustyni; ludzie i zwierzta padali z gorca, a na polach i drzewach zacz osiada szary py, pod ktrym umieraj roliny. Zebrano re i przerabiano je na olejek; sprztnito zboa i drugi ukos koniczyny. urawie z kubami pracoway ze zdwojon gorliwoci, rozlewajc brudn wod po ziemi, aby j przygotowa do nowego siewu. Zaczynano te zrywa figi i winogrona. Woda Nilu opada, kanay byy pytkie i cuchnce. Nad caym krajem unosi si delikatny py wrd potokw palcego soca. Mimo to ksi jecha zadowolony. Znudziogo pokutnicze ycie w wityni; zatskni do uczt, kobiet i zgieku. Przy tym okolica, cho paska i jednostajnie poprzerzynana sieci kanaw bya interesujca. W nomesie Habu mieszkaa inna ludno: nie rodowici Egipcjanie, ale potomkowie walecznych Hyksosw, ktrzy ongi zdobyli Egipt i rzdzili nim przez kilka wiekw. Prawowici Egipcjanie gardzili t resztk wypdzonych zdobywcw, ale Ramzes patrzy na nich z przyjemnoci. Byli to ludzie roli, silni, z dumn postaw i mskenergi w fizjognomii. Wobec ksicia i oficerw nie padali na twarz jak Egipcjanie;przypatrywali si dostojnikom bez niechci,ale i bez trwogi. Nie mieli take plecw okrytych bliznami po kijach; pisarze bowiemszanowali ich wiedzc, e bity Hyksos oddaje plagi, a niekiedy morduje swego ciemizc. Wreszcie posiadali Hyksosowie ask faraona, ich bowiem ludno dostarczaa najlepszych onierzy. Im bardziej orszak nastpcy zblia si do Pi-Bast, ktrego witynie i paace jak przez mulin wida byo przez mg pyu, tym okolica stawaa si ruchliwsz. Szerokim gocicem i pobliskimi kanaami transportowano: bydo, pszenic, owoce, wino, kwiaty, chleby i mnstwo innych przedmiotw codziennego uytku. Potok ludzi i towarw dcych w stron miasta, haaliwy i gsty jak pod Memfisem w dni witeczne, w tym miejscu by zjawiskiem zwykym. Dokoa Pi-Bastu przez cay rok panowa zgiek jarmarczny, ktry uspokaja si tylko w nocy. Przyczyna tego bya prosta: miasto cieszyo si posiadaniem starej i sawnej wityni Astarty, czczonej przez ca Azj Zachodni i cigajcej tumy pielgrzymw. Bez przesady mona powiedzie, e pod Pi-Bast codziennie obozowao ze trzydziecitysicy cudzoziemcw: Saschu, czyli Arabw, Fenicjan, ydw, Filistynw, Chetw, Asyryjczykw i innych. Rzd egipski yczliwie zachowywa si wobec pielgrzymw, ktrzy przynosili mu znaczne dochody; kapani tolerowali ich, a ludno kilku ssiednich nomesw prowadzia z nimi wawy handel. Ju na godzin drogi przed miastem wida byo lepianki i namioty przybyszw rozbite na nagiej ziemi. W miar zbliania si do Pi-Bast liczba ich wzrastaa i coraz gciejroili si ich czasowi mieszkacy. Jedni pod otwartym niebem przygotowywali pokarm, inni kupowali wci napywajce towary, inni szli procesj do wityni. Tu i owdzie skupiay si wielkie gromady przed miejscami zabaw, gdzie popisywali si pogromcy zwierzt, zaklinacze ww, atleci, tancerki i kuglarze. Ponad tym zgromadzeniem ludzi unosi si upa i wrzawa. Przy miejskiej bramie powitali Ramzesa jego dworzanie tudzie nomarcha Habu z urzdnikami. Powitanie jednak byo, mimo h ludzi. j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c c D.%Sc3 Wyczliwoci, tak chodne, e dziwiony namiestnik szepn do Tutmozisa: -C to znaczy, e patrzycie na mnie, jakbym przyjecha kary wymierza? -Bo wasza dostojno -odpar faworyt -masz oblicze czowieka, ktry przestawaz bogami. Mwi prawd. Czy to skutkiem ascetycznego ycia, czy towarzystwa uczonych kapanw, czy moe dugich rozmyla, ksi zmieni si. Wychud, cera mu pociemniaa, a z postawy i fizjognomii bia wielka powaga. W cigu kilku tygodni postarza si o kilka lat. Na jednej z gwnych ulic miasta toczya si tak gsta ciba ludu, e policjanci musieli utorowa drog nastpcy i jego wicie. Ale ten lud nie wita ksicia, tylko skupia si dokoa niewielkiego paacyku jakby oczekujc na kogo. -Co to jest? -spyta Ramzes nomarchy. Niemile bowiem dotkna go obojtno tumu. -Tu mieszka Hiram -odpar nomarcha -ksi tyryjski, czek wielkiego miosierdzia. Co dzie rozdaje hojn jamun, wic zbiega si ubstwo. Ksi odwrci si na koniu, popatrzy i rzek: -Widz tu robotnikw krlewskich. Wic i oni przychodz po jamun do fenickiego bogacza? Nomarcha milcza. Na szczcie zbliali sido paacu rzdowego i Ramzes zapomnia oHiramie. Przez kilka dni cigny si uczty na cze namiestnika, ale ksi nie by nimi zachwycony. Brako na nich wesooci i zdarzay si nieprzyjemne zajcia. Raz jedna z ksicych kochanek taczc przed nim rozpakaa si. Ramzes pochwyci j w objcia i zapyta: co jej jest? Z pocztku wzdragaa si z odpowiedzi, lecz omielona askawoci pana odpara zalewajc si jeszcze obficiej zami: -Jestemy, wadco, twoje kobiety, pochodzimy z wielkich rodw i naley nam si uszanowanie... -Prawd mwisz -wtrci ksi. -Ale tymczasem twj skarbnik ogranicza nasze wydatki. Owszem, chciaby nawet pozbawi nas dziewczt suebnych, bez ktrych przecie nie moemy umy si ani uczesa. Ramzes wezwa skarbnika i surowo zapowiedzia mu, aeby jego kobiety miay wszystko, co naley si ich urodzeniu i wielkim stanowiskom. Skarbnik upad na twarz przed ksiciem i obieca spenia rozkazy kobiet. Za w par dni pniej wybuchn bunt midzy dworskimi niewolnikami, ktrzy skaryli si, e ich pozbawiaj wina. Nastpca kaza im wydawa wino. Lecz nazajutrz, w czasie przegldu wojsk, przyszy do niego deputacje pukw z najpokorniejsz skarg, e zmniejszono im porcje misa i chleba. Ksi i tym razem poleci speni dania proszcych. W par dni pniej obudzi go z rana wielki haas pod paacem. Ramzes spyta o przyczyn, a oficer dyurny objani, e zebrali si robotnicy krlewscy i woaj o zalegy od. Wezwano skarbnika, na ktrego ksi wpad z wielkim gniewem. -Co si tu dzieje?... -woa. -Od chwili megoprzyjazdu nie ma dnia, aby nie skarono sina krzywdy. Jeeli jeszcze raz powtrzy si co podobnego, ustanowi ledztwo i poo kres waszym zodziejstwom!... Drcy skarbnik znowu upad na twarz i jkn: -Zabij mnie, panie! Ale c poradz, gdy twj skarbiec, stodoy i piarnie s puste... Pomimo gniewu ksi zmiarkowa, e skarbnik moe by niewinnym. Kaza mu wic odej, a wezwa Tutmozisa. -Suchaj no -rzek Ramzes do ulubieca -dziej si tu rzeczy ktrych nie rozumiem i do ktrych nie przywykem. Moje kobiety,niewolnicy, wojsko i robotnicy krlewscy nie otrzymuj nalenoci lub s ograniczani w wydatkach. Gdym za spyta skarbnika: co to znaczy? - odpowiedzia, e nic ju niemamy w skarbcu ani stodoach. -Powiedzia prawd. -Jak to?... -wybuchn ksi. -Na moj podr jego witobliwo przeznaczy dwiecie talentw w towarach i zocie. Miaoby to by zmarnowane? -Tak jest -odpar Tutmozis. -Jakim sposobem?... na co?... -woa namiestnik. -Przecie na caej drodze podejmowali nas nomarchowie?... -Ale mymy im za to pacili. -Wic to s filuci i zodzieje, jeeli niby przyjmuj nas jak goci, a potem obdzieraj!... -Nie gniewaj si -rzek Tutmozis -a wszystko ci wytumacz. -Siadaj. Tutmozis usiad i mwi: -Czy wiesz, e od miesica jadam z twej kuchni, pijam wino z twoich dzbanw i ubieram si z twojej szatni... -Masz prawo czyni tak. -Alem nigdy tego nie robi: yem, ubieraem si i bawiem na wasny koszt, aby nie obcia twego skarbu. Prawda, e nieraz pacie moje dugi. By a to jednaktyko cz moich wydatkw. -Mniejsza o dugi. -W podobnym pooeniu -cign Tutmozis -znajduje si kilkunastu szlachetnej modziey twego dworu. Utrzymywali si sami, aby podtrzyma blask wadcy; lecz dzi, podobnie jak ja, yj na twj koszt, bo ju nie maj czego wydawa. -Kiedy wynagrodz ich. -Ot -mwi Tutmozis -bierzemy z twego skarbu, bo nas gniecie niedostatek, i -to samo robi nomarchowie. Gdyby mieli, wyprawialiby dla ciebie uczty i przyjcia naswj koszt; ale e nie maj, wic przyjmuj wynagrodzenie. Czy i teraz nazwiesz ich filutami?... Ksi chodzi zamylony. -Za prdko potpiem ich -odpar. -Gniew jak dym zasoni mi oczy. Wstydz si tego, com powiedzia, niemniej jednak chc, aeby ani ludzie dworscy, ani onierze i robotnicy nie doznawali krzywdy... A poniewa moje zasoby s wyczerpane, trzeba wic poyczy... Chyba sto talentw wystarczy, jak mylisz? -Ja myl, e nam nikt nie poyczy stu talentw -szepn Tutmozis. Namiestnik wyniole spojrza na niego. -Take si to odpowiada synowi faraona? -spyta. -Wypd mnie od siebie -rzek smutnym gosem Tutmozis -ale mwiem prawd. Dzi nikt nam nie poyczy, bo i ju nie ma kto... -Od czeg jest Dagon?... -zdziwi si ksi. -Nie ma go przy moim dworze czy umar? -Dagon mieszka w Pi-Bast, ale cae dnie wraz z innymi kupcami fenickimi przepdza w wityni Astarty na pokucie i modach... -Skde taka pobono? Czy dlatego, e ja byem w wityni, to i mj bankier uwaa za potrzebne naradza si z bogami? Tutmozis krci si na taburecie. -Fenicjanie -rzek -s zatrwoeni, nawet zgnbieni wieciami... -O czym? -Kto rozpuci plotk, e gdy wasza dostojno wstpisz na tron, Fenicjanie zostan wygnani, a ich majtki zabrane na rzecz skarbu... -No, to maj jeszcze dosy czasu -umiechn si ksi. Tutmozis wci waha si. -Sycha -mwi znionym gosem -e zdrowie jego witobliwoci (oby y wiecznie!...) mocno zachwiao si w tych czasach... -To fasz! -przerwa zaniepokojony ksi. -Przecie wiedziabym o tym... -A jednak kapani odprawiaj w tajemnicy naboestwa za powrcenie zdrowia faraonowi -szepta Tutmozis. -Wiem o tym z pewnoci... Ksi stan zdumiony. -Jak to -rzek -wic ojciec mj jest ciko chory, kapani modl si za niego, a mnie nic o tym nie mwi?... -Sycha, e choroba jego witobliwoci moe przecign si z rok. Ramzes machn rk. -Ech!... suchasz bajek i mnie niepokoisz. Powiedz mi lepiej o Fenicjanach, bo to ciekawsze. -Syszaem -cign Tutmozis -tylko to, co i wszyscy, e wasza dostojno, przekonawszy si w wityni o szkodliwociFenicjan, zobowizae si wypdzi ich. -W wityni?... -powtrzy nastpca. -A ktmoe wiedzie, o czym ja przekonaem si i co postanowiem w wityni?... Tutmozis wzruszy ramionami i milcza. -Czyliby zdrada i tam?... -szepn ksi. -W kadym razie zawoasz do mnie Dagona - rzek gono. Musz pozna rdo tych kamstw i, przez bogi, pooy im koniec!...-Dobrze uczynisz, panie -odpar Tutmozis -gdy cay Egipt jest zaniepokojony. Ju dzi nie ma u kogo poycza pienidzy, a gdyby te pogoski trway duej, ustaby handel. Dzi ju nasza arystokracja wpadaw bied, z ktrej nie wida wyjcia, a i twj dwr, panie, odczuwa niedostatek. Za miesic moe to samo zdarzy si w paacujego witobliwoci... -Milcz -przerwa ksi -i natychmiast zawoaj mi Dagona. Tutmozis wybieg, ale bankier zjawi si u namiestnika dopiero wieczorem. Mia na sobie bia pacht w czarne pasy. -Poszalelicie?... -zawoa nastpca na ten widok. -Zaraz ja ci tu rozchmurz... Potrzebuj natychmiast stu talentw. Id i nie pokazuj mi si, dopki tego nie zaatwisz. Ale bankier zasoni swoje oblicze i zapaka. -Co to znaczy? -spyta niecierpliwie ksi. -Panie -odpar Dagon klkajc -we mj majtek, sprzedaj mnie i moj rodzin... Wszystko we, nawet ycie nasze. Ale sto talentw... skd bym ja dosta dzi taki majtek?... Ju ani z Egiptu, ani z Fenicji... -mwi wrd ka. -Set opta ci, Dagonie! -rozemia si nastpca. -Czyli i ty uwierzyby, e ja myl o wygnaniu was?... Bankier po raz drugi upad mu do ng. -Ja nic nie wiem... ja jestem zwyczajny kupiec i twj niewolnik... Tyle dni, ile jest midzy nowiem i peni, wystarczyo, aeby zrobi ze mnie proch i z mego majtku lin... -Ale wytomacz mi, co to znaczy? -pyta niecierpliwie nastpca. -Ja nie potrafi nic powiedzie, a chobym nawet umia, mam wielk piecz na ustach... Dzi modl si tylko i pacz... Czy i Fenicjanie modl si? -pomyla ksi. -Nie mogc odda ci adnej usugi, panie mj -cign Dagon -dam ci przynajmniej dobr rad... Jest tu w Pi-Bast sawny ksi tyryjski, Hiram. Czowiek stary, mdry i strasznie bogaty... Wezwij go, erpatre, i zadaj sto talentw, a moe on potrafi dogodzi waszej dostojnoci... Poniewa Ramzes adnych objanie nie mg wydoby z bankiera, uwolni go wic iobieca, e wyszle poselstwo do Hirama. ROZDZIA PITY Na drugi dzie rano Tutmozis z wielk wit oficerw i dworzan zoy wizyt tyryjskiemu ksiciu i zaprosi go do namiestnika. W poudnie przed paacem zjawi si Hiramw prostej lektyce niesionej przez miu ubogich Egipcjan, ktrym udziela jamuny.Otaczali go znakomitsi kupcy feniccy i ten sam tum ludu, ktry co dzie wystawa przed jego domem. Ramzes z niejakim zdziwieniem przywita starca, ktremu z oczu patrzya mdro, a z caej postaci powaga. Hiram mia na sobie biay paszcz, na gowie zot obrczk. Ukoni si namiestnikowi z godnoci i wznisszy rce nad jego gow odmwi krtkie bogosawiestwo. Obecni byli gboko wzruszeni. Gdy namiestnik wskaza mu fotel i kaza odej dworzanom, Hiram odezwa si: -Wczoraj suga waszej dostojnoci, Dagon, powiedzia mi, e ksi potrzebujesz stu talentw. Zaraz wysaem moich kurierw do Sabne-Chetam, Sethroe, Pi-Uto i innych miast, gdzie stoj fenickie okrty, aeby wyadoway wszystek towar. I myl, e za par dni wasza dostojno otrzyma t drobn sumk. -Drobna! -przerwa ksi ze miechem. -Szczliwy jeste, wasza dostojno, jeeli sto talentw nazywasz drobn sumk.Hiram pokiwa gow. -Dziad waszej dostojnoci -rzek po namyle -wiecznie yjcy Ramesses-sa-Ptahzaszczyca mnie swoj przyjani; znam te jego witobliwo waszego ojca (oby y wiecznie! )i nawet sprobuj zoy mu hod, jeeli bd dopuszczony... -Skde ta wtpliwo?... -przerwa ksi.-S tacy -odpar go -ktrzy jednych dopuszczaj, innych nie dopuszczaj do oblicza faraonowego, ale mniejsza o nich... Wasza dostojno nie jeste t emu winien, wic omiel si zada wam jedno pytanie...Jak stary przyjaciel waszego dziada i ojca. -Sucham. -Co to znaczy -mwi powoli Hiram -co to znaczy, e nastpca i namiestnik faraona musi poycza sto talentw, gdy jego pastwu naley si przeszo sto tysicy talentw?... -Skd?... -zawoa Ramzes. -Jak to skd?... Z danin od ludw azjatyckich... Fenicja winna wam pi tysicy, no i ja rcz, e odda, jeeli nie trafi si jakie wypadki... Ale oprcz niej Izrael winien trzytysice, Filistyni i Moabici po dwa tysice, Chetowie trzydzieci tysicy... Wreszcie nie pamitam pozycji szczegowych ale wiem, e og wynosi sto trzy czy sto pi tysicy talentw Ramzes gryz wargi; na jego ruchliwej twarzy wida byo bezsilny gniew. Spuci oczy i milcza. -Wic to prawda... -nage westchn Hiram wpatrujc si w namiestnika. -Wic to prawda?... Biedna Fenicja, ale i Egipt... -Co mwisz, wasza dostojno? -zapyta ksi marszczc brwi. -Nie rozumiem twoich biada... -Ksi wiesz, o czym mwi, skoro nie odpowiadasz na moje pytanie -odpar Hiramipowsta, jakby z zamiarem odejcia. -Mimoto... nie cofn obietnicy... Bdziesz, ksi, mia sto talentw. Nisko ukoni si, lecz namiestnik zmusi go do zajcia miejsca. -Wasza dostojno ukrywasz co przede mn -rzek gosem, w ktrym czu byo obraz. - Chc, aeby mi wytomaczy: jaka to bieda grozi Fenicji czy Egiptowi... -Nie wiedziaeby o tym, wasza dostojno? -pyta Hiram z wahaniem. -Nic nie wiem. Spdziem przeszo miesic w wityni. -Wanie tam mona byo dowiedzie si o wszystkim... -Wasza dostojno mi powiesz! -zawoa namiestnik uderzajc pici w st. -Nie lubi, aeby bawiono si moim kosztem... -Powiem, jeeli wasza dostojno dasz mi wielkie przyrzeczenie, e nie zdradzisz si przed nikim. Chocia... nie mog uwierzy, aby ksicia, nastpcy, nie zawiadomiono o tym!... -Nie ufasz mi? -zapyta zdumiony ksi. -W tej sprawie dabym przyrzeczenia od samego faraona -odpar Hiram stanowczo. -A wic... przysigam na mj miecz i sztandary naszych wojsk, e nikomu nie powiem o tym, co mi wasza dostojno odkryjesz. -Dosy -rzek Hiram. -Sucham. -Ksi wie, co w tej chwili dzieje si w Fenicji? -Nawet i o tym nie wiem! -przerwa zirytowany namiestnik. -Nasze okrty -szepn Hiram -ze wszystkich kracw wiata cigaj do ojczyzny, aeby na pierwsze haso przewie ludno i skarby gdzie... za morze... na zachd... -Dlaczego? -zdziwi si namiestnik. -Bo Asyria ma nas wzi pod swoje panowanie. Ksi wybuchn miechem. -Oszalae, czcigodny mu!... -zawoa. -Asyria ma zabra Fenicj!... A c my na to, my Egipt? -Egipt ju si zgodzi. Namiestnikowi krew uderzya do gowy. -Upa plcze ci myli, stary czowieku -rzek do Hirama spokojnym gosem. -Zapominasz nawet, e podobna sprawa nie mogaby mie miejsca bez pozwolenia faraona i... mego! -I to nastpi. Tymczasem zawarli ukad kapani. -Z kim?... Jacy kapani? -Z arcykapanem chaldejskim, Beroesem, umocowanym przez krla Assara -odpar Hiram. -A kto z waszej strony?... Nie twierdz na pewno, ale zdaje si, e jego dostojno Herhor, jego dostojno Mefresiwity prorok Pentuer. Ksi zblad. -Uwaaj, tyryjczyku -rzek -e oskarasz ozdrad najwyszych dostojnikw pastwa. -Mylisz si, ksi, to wcale nie jest zdrada : najstarszy arcykapan Egiptu i minister jego witobliwoci maj prawo prowadzi ukady z ssiednimi mocarzami. Wreszcie, skd wie wasza dostojno, e wszystko to nie dzieje si z woli faraona? Ramzes musia przyzna w duszy, e ukadpodobny nie byby zdrad pastwa, tylko -lekcewaeniem jego, nastpcy tronu. Wic to w taki sposb traktuj go kapani, jego, ktry za rok moe by faraonem?... Wic dlatego Pentuer gani wojny, a Mefrespopiera go! -Kiedy to si miao sta, gdzie?... -spyta ksi. -Podobno zawarli ukad w nocy, w wityni Seta za Memfisem -odpowiedzia Hiram. -A kiedy?... Dobrze nie wiem, lecz zdaje si, etego dnia, kiedy wasza dostojno wyjedae z Memfisu. A ndznicy!... -myla namiestnik. -To oni tak szanuj moje stanowisko... Wic oni mnie oszukiwali i opisem stanu pastwa?... Jaki dobry bg budzi moje wtpliwoci w wityni Hator... Po chwili wewntrznej walki rzek gono: -Niepodobna!... I dopty nie uwierz temu, co mwisz, wasza dostojno, dopki nie dasz mi dowodu. -Dowd bdzie -odpar Hiram. -Lada dzie przyjeda do Pi-Bast wielki pan asyryjski, Sargon, przyjaciel krla Assara. Przyjedatu pod pozorem pielgrzymki do wityni Astoreth, zoy dary wam, ksi, i jego witobliwoci, potem -zawrzecie ukad... Naprawd za przypiecztujecie to, co postanowili kapani na zgub Fenicjan, a moe i wasne nieszczcie. -Nigdy! -rzek ksi. -Jakie to wynagrodzenie musiaaby Asyria da Egiptowi... -Oto jest mowa godna krla: jakie wynagrodzenie dostaby Egipt? Bo dla pastwa kady ukad jest dobry, byle co na nim zyskao... I to wanie dziwi mnie j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPGc cfz<$c 3 Q-cign Hiram -e Egipt zrobi zy interes: Asyria bowiem zagarnia, oprcz Fenicji, prawie ca Azj, a wam jakby z aski zostawi: Izraelitw, Filistynw i pwysepSynaj... Rozumie si, e w takim razie przepadn nalene Egiptowi daniny i faraon nigdy nie odbierze tych stu piciu tysicy talentw. Namiestnik potrzsn gow. -Nie znasz -odpar -wasza dostojno, kapanw egipskich: aden z nich nie przyjby takiego ukadu. -Dlaczego? Fenickie przysowie mwi: lepszy jczmie w stodole ni zoto w pustyni. Mogoby si wic zdarzy, e Egipt, gdyby czu si bardzo sabym, wolaby darmo Synaj i Palestyn anieli wojn z Asyri. Ale ot to mnie zastanawia... Bo nie Egipt, lecz Asyria dzi jest atwa do pokonania: ma zatarg na pnocnym wschodzie, posiada mao wojsk,a i te s liche. Gdyby napad j Egipt, zniszczyby pastwo, zabraby niezmierne skarby z Niniwy i Babelu i raz na zawsze utrwaliby swoj wadz w Azji. -Wic widzisz, e taki ukad nie moe istnie -wtrci Ramzes. -W jednym tylko wypadku rozumiabym podobne umowy, gdyby kapani chcieli znie wadz krlewsk w Egipcie... Do czego wreszcie d od czasw waszego dziada, ksi... -Znowu mwisz od rzeczy -wtrci namiestnik. Ale w sercu uczu niepokj. -Moe myl si -odpar Hiram, bystro patrzc mu w oczy. -Ale posuchaj, wasza dostojno... Przysun swj fotel do ksicia i mwi znionym gosem : -Gdyby faraon wyda wojn Asyrii i wygraj, miaby wielk armi przywizan do jego osoby. Sto tysicy talentw zalegych danin. Ze dwiecie tysicy talentw z Niniwy i Babelu. Nareszcie -ze sto tysicy talentw rocznie z krajw zdobytych. Tak ogromny majtek pozwoliby mu wykupi dobra zastawione u kapanw i raz na zawsze pooy koniec ich miszaniu si dowadzy. Ramzesowi byszczay oczy. Hiram mwi dalej: -Dzisiaj za armia zaley od Herhora, a wic od kapanw, i z wyjtkiem pukw cudzoziemskich faraon, w razie walki, liczy na ni nie moe. Nadto za skarb faraona jest pusty, a wiksza cz jego dbr naley do wity.Krl choby na utrzymanie dworu musi co roku zaciga nowe dugi, a e Fenicjan juu was nie bdzie, wic musicie bra od kapanw... Tym sposobem za dziesi lat jego witobliwo (oby y wiecznie!... )straci reszt swoich dbr, a co pniej?... Na czoo Ramzesa wystpi pot kroplisty. -Widzisz wic, dostojny panie -mwi Hiram-e w jednym wypadku kapani mogliby, a nawet musieliby przyj najsromotniejszy ukad z Asyri: jeeli chodzioby im o ponienie i zniesienie wadzy faraona... No -moe istnie i drugi wypadek: gdyby Egipt by tak saby, e za wszelk cen potrzebowaby spokoju... Ksi zerwa si. -Milcz! -zawoa. -Wolabym zdrad najwierniejszych sug anieli podobn niemoc kraju!... Egipt musiaby Asyrii odda Azj... Ale w rok pniej sam wpadby pod jej jarzmo, bo podpisujc hab przyznaby si do bezsilnoci... Chodzi wzburzony, a Hiram patrzy na niego z litoci czy wspczuciem. Nagle Ramzes zatrzyma si przed Fenicjaninem i rzek: -To fasz!... Jaki zrczny hultaj oszuka ci, Hiramie, pozorami prawdy i ty mu uwierzye. Gdyby istnia taki traktat, ukadano by go w najwikszej tajemnicy. A w takim razie jeden z czterech kapanw, ktrych wymienie, byby zdrajc nie tylko krla, lecz nawet swoich wspspiskowcw... -Mg przecie by kto pity, ktry ich podsuchiwa -wtrci Hiram. -I tobie sprzeda tajemnic?... Hiram umiechn si. -Dziwno mi -rzek -e ksi jeszcze nie poznae potgi zota. -Ale zastanw si, wasza dostojno, e nasi kapani maj wicej zota anieli ty, cho jeste bogacz nad bogacze!... -Ja jednak nie gniewam si, gdy mi przybdzie choby drachma. Dlaczego inni mieliby odrzuca talenty?... -Bo oni s sugami bogw -mwi rozgorczkowany ksi -bo oni lkaliby siich kary... Fenicjanin umiechn si. -Widziaem -odpar -wiele wity rnych narodw, a w wityniach due i mae posgi: drewniane, kamienne, nawet zote. Ale bogw nie spotykaem nigdy... -Blunierco!... -zawoa Ramzes. -Jam widzia bstwo, czuem na sobie jego rk i syszaem gos... -Gdzie to byo? -W wityni Hator: w jej przysionku i w mojej celi. -W dzie?... -pyta Hiram. -W nocy... -odpar ksi i zastanowi si. -W nocy -ksi sysza mow bogw i -czu -ich rk -powtarza Fenicjanin wybijajc pojedyncze wyrazy. -W nocy wiele rzeczy mona widzie. Jak to byo?... -Byem chwytany za gow, ramiona i nogi,a przysigam... -Psyt! -przerwa Hiram z umiechem. -Nie naley przysiga nadaremnie. Uporczywie wpatrywa si w Ramzesa swymi bystrymi i mdrymi oczyma, a widzc, e w modziecu budz si wtpliwoci, rzek: -Ja ci co powiem, panie. Jeste niedowiadczony, otoczony sieci intryg, ja za byem przyjacielem twego dziada i ojca. Ot oddam ci jedn usug. Przyjd kiedy w nocy do wityni Astoreth, ale... zobowizawszy si do zachowania tajemnicy... Przyjd sam, a przekonasz si,jacy to bogowie odzywaj si i dotykaj nasw wityniach. -Przyjd -rzek Ramzes po namyle. -Uprzed mnie, ksi, ktrego dnia z rana,a ja powiem ci haso wieczorne wityni i bdziesz tam dopuszczony. Tylko nie zdradmnie ani siebie -mwi z dobrodusznym umiechem Fenicjanin. -Bogowie niekiedy przebaczaj zdrad swoich tajemnic, ludzienigdy... Ukoni si, a potem wznisszy oczy i rce do gry zacz szepta bogosawiestwo. -Obudniku!... -zawoa ksi. -Modlisz si do bogw, w ktrych nie wierzysz?... Hiram dokoczy bogosawiestwa i rzek: -Tak jest: nie wierz w bogw egipskich, asyryjskich, nawet fenickich, lecz wierz w Jedynego, ktry nie mieszka w wityniach i nie jest znane jego imi. -Nasi kapani wierz take w Jedynego -wtrci Ramzes. -I chaldejscy take, a jednak i ci, i tamci sprzysigli si przeciw nam... Nie ma prawdy na wiecie, mj ksi!... Po odejciu Hirama ksi zamkn si w najodleglejszym pokoju, pod pozorem odczytywania witych papyrusw. Prawie w okamgnieniu w jego ognistej wyobrani uporzdkoway si nowo otrzymane wiadomoci i utworzy si plan. Przede wszystkim zrozumia, e midzy Fenicjanami i kapanami toczy si cicha walka na ycie i mier. O co?... Naturalnie o wpywy i skarby. Prawd rzek Hiram, egdyby Fenicjan zabrako w Egipcie, wszystkie majtki faraona, nawet nomarchw i caej arystokracji, przeszyby pod panowanie wity. Ramzes nigdy nie lubi kapanw i od dawnawiedzia i widzia, e wiksza cz Egiptuju naley do kapanw, e ich miasta s najbogatsze, pola najlepiej uprawiane, ludno zadowolona. Rozumia naleca do wity wydobyaby faraona z nieustannych kopotw i podwignaby jego wadz. Ksi wiedzia o tym i niejednokrotnie wypowiada to z gorycz. Lecz gdy za spraw Herhora zosta namiestnikiem i otrzyma dowdztwo korpusu Menf, pogodzi si z kapanami i we wasnym sercu tumi stare niechci do nich. Dzi wszystko to odyo. Wic kapani nie tylko nie powiedzieli mu o swoich ukadach z Asyri, ale nawet nie uprzedzili go o poselstwie jakiego Sargona? Moe wreszcie by, e kwestia stanowia najwiksz tajemnic wity i pastwa. Lecz dlaczego ukrywali przed nim cyfr danin zalegajcych u rozmaitych azjatyckichnarodw?... Sto tysicy talentw, ale to suma, ktra moga od razu poprawi majtkowy stan faraona... Dlaczego oni to ukrywali, o czym nawet wiedzia tyryjski ksi, jeden z czonkw rady tego miasta?... Co za wstyd dla niego, nastpcy tronu i namiestnika, e dopiero obcy ludzie otwieraj mu oczy! Lecz bya rzecz jeszcze gorsza: Pentuer i Mefres na wszelki sposb dowodzili mu, e Egipt musi unika wojny. Ju w wityni Hator nacisk ten wydawa mu si podejrzanym: wojna bowiem moga dostarczy pastwu krocie tysicy niewolnikw i podwign oglny dobrobyt kraju. Dzisiaj za wydaje si tym konieczniejsz, e przecie Egipt ma do odebrania sumy zalege i do zdobycia nowe.Ksi podpar si rkoma na stole i rachowa: Mamy -myla -do odebrania sto tysicy talentw danin... Hiram liczy, e zupienie Babilonu i Niniwy przyniosoby ze dwiecie tysicy -razem trzysta tysicy jednorazowo... Tak sum mona pokry koszta najwikszej wojny, a zostanie jako zysk -kilkakro sto tysicy niewolnikw i sto tysicy rocznej daniny z krajw na nowo podbitych. Potem za - dokoczy ksi -obrachowalibymy si z kapanami... Ramzes by rozgorczkowany. Mimo to przysza mu refleksja: A gdyby Egipt nie mg przeprowadzi zwyciskiej wojny z Asyri?... Lecz przy tym pytaniu zagotowaa si w nim krew. Jak to Egipt, jak Egipt moe nie zdepta Asyrii, gdy na czele wojsk stanie on, Ramzes, on, potomek Ramzesa Wielkiego, ktry sam jeden rzuci si na chetyckie wozy wojenne i rozbi je!... Ksi wszystko mg poj, wyjwszy tego, aeby on mg by pokonanym, mg nie wydrze zwycistwa najwikszym mocarzom. Czu w sobie bezmiar odwagi i zdziwiby si, gdyby jakikolwiek nieprzyjaciel nie uciek na widok jego rozpuszczonych koni. Przecie na wojennymwozie faraona staj sami bogowie, aeby go zasania tarcz, a nieprzyjaci razi niebieskimi pociskami. Tylko... co ten Hiram mwi mi o bogach?...-pomyla ksi. -I co on ma mi pokaza wwityni Astoreth?... Zobaczymy. ROZDZIA SZSTY Hiram dotrzyma obietnicy. Co dzie do ksicego paacu w Pi-Bast przychodziy tumy niewolnikw i dugie szeregi osw dwigajcych: pszenic, jczmie, suszone miso, tkaniny i wino. Zoto za i drogie kamienie przynosili kupcy feniccy pod dozorem urzdnikw domu Hirama. Tym sposobem namiestnik w cigu piciu dniotrzyma przyrzeczone mu sto talentw. Hiram policzy sobie niewielki procent: jeden talent od czterech na rok, i nie dazastawu, lecz poprzesta na kwicie ksicia powiadczonym przez sd Potrzeby dworu byy hojnie zaopatrzone. Trzy kochanki namiestnika otrzymay nowe szaty, mnstwo osobliwych pachnide i po kilka niewolnic rozmaitej barwy. Suba miaa obfito jedzenia i wina, robotnicy krlewscy odebrali zalegy od, wojsku wydawano nadzwyczajne porcje. Dwr by zachwycony tym wicej, e Tutmozis i inni szlachetni modziecy, na rozkaz Hirama, otrzymali od Fenicjan do wysokie poyczki, a nomarcha prowincji Habu i jego wysi urzdnicy dostali kosztowne prezenta. Tote uczta nastpowaa po uczcie, zabawapo zabawie, mimo cigle wzrastajcego upau. Namiestnik widzc powszechn rado sam by zadowolony. Trapia go tylko jedna rzecz: zachowanie si Mefresa i innych kapanw. Ksi myla, i dostojnicy ci bd mu robili wymwki za to, e zacigntak wielki dug u Hirama, wbrew naukom, jakie odebra w wityni. Tymczasem wici ojcowie milczeli i nawet nie pokazywali si u dworu. -Co to znaczy -rzek pewnego dnia Ramzes do Tutmozisa -e kapani nie udzielaj nam upomnie?... Przecie takich zbytkw jak obecnie nie dopuszczalimy si nigdy. Muzyka gra od rana do nocy, a my pijemy od wschodu soca i zasypiamy z kobietamiw objciach albo ze dzbanami pod gow. -Za co mieliby nas upomina? -odpar oburzony Tutmozis. -Czyli nie przebywamy w miecie Astarty, dla ktrej najmilszym naboestwem jest zabawa, a najpodasz ofiar mio? Zreszt kapani rozumiej, e po tak dugich umartwieniach i postach naley ci si odpoczynek. -Mwili ci to? -spyta z niepokojem ksi. -I nieraz. Wczoraj, nie dawniej, wity Mefres rzek do mnie miejc si, e tak modego czowieka, jak ty, wicej pociga zabawa anieli naboestwo albo kopoty rzdzenia pastwem. Ramzes zamyli si. Wic kapani uwaaj go za lekkomylnego modzieniaszka, pomimo e on, dziki Sarze, dzi -jutro zostanie ojcem?... Ale tym lepiej: bd mieli niespodziank, gdy przemwi do nich swoimwasnym jzykiem... Co prawda ksi samemu sobie robi lekkiewyrzuty: od chwili gdy opuci wityni Hatory, ani przez jeden dzie nie zajmowasi sprawami nomensu Habu. Kapani mog przypuszcza, e albo jest zupenie zadowolony objanieniami Pentuera, albo e -znudzi si miszaniem do rzdw. -Tym lepiej... -szepta. -Tym lepiej... W jego modej duszy, pod wpywem cigych intryg otoczenia albo podejrze o intrygi, zaczyna budzi si instynkt obudy. Ramzes czu, e kapani nie domylaj si, o czym on rozmawia z Hiramem i jakie plany rozsnuwa w swej gowie. Tym zalepionym wystarczao, e on bawi si, z czego wnosili, e rzdy pastwem pozostan w ich rkach. Bogowie tak zamcili ich rozum -mwi do siebie Ramzes -e nawet nie pytaj si : dlaczego Hiram udzieli mi tak wielkiej poyczki?... A moe ten chytry tyryjczyk potrafi upi ich podejrzliwe serca!... Tym lepiej !... tym lepiej!... Robio mu to dziwn przyjemno, gdy myla, e kapani oszukali si na jego rachunek. Postanowi i nadal utrzymywa ich w bdzie, wic bawi si jak szalony. Istotnie kapani, a przede wszystkim Mefres i Mentezufis, oszukali si i na Ramzesie, i na Hiramie. Przebiegy tyryjczyk udawa wobec nich czowieka bardzo dumnego ze swoich stosunkw z nastpc tronu, a ksi z nie mniejszym powodzeniem gra rol rozhulanego modzika. Mefres by nawet pewny, e ksi powanie myli o wypdzeniu Fenicjan z Egiptu, a tymczasem i on sam, i jego dworzanie zacigaj dugi, aby ich nigdy niespaci. Przez ten czas witynia Astarty, jej liczne ogrody i dziedzice roiy si od tumu pobonych. Co dzie, jeeli nie co godzina, z gbi Azji, mimo strasznego upau, nadcigaa do wielkiej bogini jaka kompania pielgrzymw. Dziwni to byli pielgrzymowie. Zmczeni, zlani potem, okryci kurzem szli z muzyk taczc i piewajc niekiedy bardzo wszeteczne piosenki. Dzie upywa im na pijatyce, noc na wyuzdanej rozpucie ku czci bogini Astoreth. Kad tak kompani mona byo nie tylko pozna, ale wyczu z daleka: nieli bowiem ogromne bukiety ciglewieych kwiatw w rkach, a -zdeche w cigu roku koty w wzekach. Koty te oddawali poboni do balsamowania lub wypychania paraszytom mieszkajcym pod Pi-Bast, a nastpnie odnosili je z powrotem do domw, jako szanowne relikwie. W pocztkach miesica Misori (maj-czerwiec)ksi Hiram zawiadomi Ramzesa, e tego dnia wieczorem moe przyj do fenickiej wityni Astoreth. Gdy po zachodzie soca ciemnio si na ulicach, namiestnik przypiwszy krtki miecz do boku woy paszcz z kapturem inie dostrzeony przez nikogo ze suby wymkn si do domu Hirama. Stary magnat czeka na niego. -C -rzek z umiechem -nie boisz si, wasza dostojno, wchodzi do fenickiej wityni, gdzie na otarzu zasiada okruciestwo, a suy mu przewrotno? -Ba si?... -spyta Ramzes patrzc na niegoprawie z pogard. -Astoreth nie jest Baalemani ja dzieckiem, ktre mona wrzuci w rozpalony brzuch waszego boga. -I ksi wierzysz temu? Ramzes wruszy ramionami. -Naoczny i wiarogodny wiadek -odpar -opowiada mi o waszych ofiarach z dzieci. Pewnego czasu burza rozbia wam kilkanacie statkw. Natychmiast kapani tyryjscy ogosili naboestwo, na ktre zebra si tum ludu... Ksi mwi z widocznym wzburzeniem. -Przed wityni Baala, na wzniesieniu, siedzia ogromny piowy posg z gow wou. Jego brzuch by rozpalony do czerwonoci. Wtedy, na rozkaz waszych kapanw, gupie matki fenickie zaczy skada najpikniejsze dzieci u stp okrutnego boga... -Samych chopcw -wtrci Hiram. -Tak, samych chopcw -powtrzy ksi. -Kapani skrapiali kade dziecko wonnociami, ubierali w kwiaty, a wwczasposg chwyta je piowymi rkoma, otwiera paszcz i poera krzyczcego wniebogosy... Za kadym razem z ust boga wybuchay pomienie. Hiram mia si cicho. -I wasza dostojno wierzysz temu? -Opowiada mi to, powtarzam, czowiek, ktry nigdy nie kamie. -Mwi to, co istotnie widzia -odpar Hiram. -Czy jednak nie zastanowio go, e adna z matek, ktrym palono dzieci, nie pakaa? -Istotnie zadziwia go ta obojtno kobiet,zawsze gotowych do wylewania ez, nawet nad zdech kur. Dowodzi to jednak e dziwi mnie j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA!Pc"V c#3Gc$z* c%?833wielkiego okruciestwa w waszym narodzie.Stary Fenicjanin kiwa gow. -Dawno to byo? -spyta. -Przed kilkoma laty. -No -powoli mwi Hiram -jeeli wasza dostojno zechcesz kiedy odwiedzi Tyr, bd mia zaszczyt pokaza wam tak uroczysto... -Nie chc jej widzie!... -Nastpnie za pjdziemy na inne podwrzewityni, gdzie ksi zobaczy bardzo pikn szko, a w niej -zdrowych i wesoych tych samych chopcw, ktrych przed kilkoma laty spalono... -Jak to?... -zawoa Ramzes -wic oni nie zginli?... -yj i rosn na tgich marynarzy. Gdy wasza dostojno zostaniesz witobliwoci - oby y wiecznie! -moe niejeden z nich bdzie prowadzi twoje okrty. -Wic oszukujecie wasz lud?... -rozemia si ksi. -My nikogo nie oszukujemy -odpar z powag tyryjczyk. -Oszukuje kady sam siebie, gdy nie pyta o objanienie uroczystoci ktrej nie rozumie. -Ciekawym... -rzek Ramzes. -Istotnie -mwi Hiram -jest u nas zwyczaj, e ubogie matki, chcce zapewni dobry los swoim synom, ofiarowuj je na usugi pastwu. Rzeczywicie dzieci te s porywane przez posg Baala, w ktrym mieci si piec rozpalony. Obrzdek ten nie znaczy, e dzieci s naprawd palone, lecz -e stay si wasnoci wityni i tak zginy dla swoich matek, jak gdyby wpady w ogie. Naprawd jednak nie id one do pieca, ale do mamek i nianiek, ktre je przez kilka latwychowuj. Gdy za podrosn, zabiera je szkoa kapanw Baala i ksztaci. Najzdolniejsi z tych wychowacw zostaj kapanami lub urzdnikami, mniej obdarzeniid do marynarki i nieraz zdobywaj wielkiebogactwa. Teraz chyba, ksi, nie bdziesz dziwi si, e matki tyryjskie nie opakuj swoich dzieci. Wicej powiem: teraz, panie, zrozumiesz, dlaczego w naszych prawach nie ma kar na rodzicw zabijajcych swoje potomstwo, jak si to zdarza w Egipcie... -Nikczemnicy znajduj si wszdzie -wtrci namiestnik. -Ale u nas nie ma dzieciobjcw -mwi dalej Hiram -bo u nas dziemi, ktrych nie mog wykarmi ich matki, zajmuje si pastwo i witynia. Ksi zamyli si. Nagle ucisn Hirama izawoa wzruszony: -Jestecie o wiele lepsi anieli ci, ktrzy opowiadaj o was t ak straszne historie... Bardzo ciesz si z tego... -I w nas jest niemao zego -odpar Hiram -ale wszyscy bdziemy wiernymi sugami twoimi, panie, gdy nas zawoasz... -Czy tak?... -spyta ksi, bystro patrzc mu w oczy. Starzec pooy rk na sercu. -Przysigam ci, nastpco egipskiego tronu i przyszy faraonie, e kiedykolwiek rozpoczniesz walk z naszymi wsplnymi nieprzyjacimi, caa Fenicja, jak jeden m, popieszy ci z pomoc... A to -we na pamitk naszej dzisiejszej rozmowy. Wyj spod szat zoty medal pokryty tajemnymi znakami i szepcc modlitwy zawiesi go na szyi Ramzesa. -Z tym amuletem -mwi Hiram -moesz objecha cay wiat... A gdziekolwiek spotkasz Fenicjanina, bdzie ci suy rad, zotem, nawet mieczem... A teraz idmy. Upyno ju kilka godzin po zachodzie soca, ale noc bya widna, gdy wszed ksiyc. Straszliwy upa dzienny ustpi miejsca chodowi; w czystym powietrzu niebyo szarego pyu, ktry zatruwa oddech i gryz w oczy. Na bkitnym niebie tu i owdzie wieciy gwiazdy rozpywajce si w powodzi ksiycowych blaskw. Na ulicach usta ruch, ale dachy wszystkich domw byy napenione bawicymi si ludmi. Zdawao si, e Pi-Bast jest jedn sal od brzegu do brzeguwypenion muzyk, piewem, miechem i dwikami pucharw. Ksi i Fenicjanin szli prdko za miasto wybierajc mniej owietlone strony ulic. Mimo to ludzie ucztujcy na tarasach niekiedy spostrzegali ich, a spostrzegszy zapraszali do siebie lub sypali im kwiaty na gowy. -Hej, wy tam, nocne wczgi! -woano z dachw. -Jeeli nie jestecie zodziejami, ktrych noc wywabia na zarobek, przyjdcie tu do nas... Mamy dobre wino i wesoe kobiety... Dwaj wdrowcy nie odpowiadali na te uprzejme wezwania pieszc swoj drog. Nareszcie wyszli w stron miasta gdzie byo mniej domw, a wicej ogrodw, ktrych drzewa, dziki wilgotnym podmuchom morskim, rozrastay si wyej i bujniej anieli w poudniowych prowincjach Egiptu. -Ju niedaleko -rzek Hiram. Ksi podnis oczy i ponad zbit zielonoci drzew zobaczy kwadratow wie barwy niebieskawej, na niej -szczuplejsz, bia. Bya to witynia Astoreth. Niebawem weszli w gb ogrodu, skd mona byo ogarn wzrokiem ca budowl. Skadaa si ona z kilku kondygnacji. Pierwsz -tworzy taras kwadratowy o bokach majcych po czterysta krokw dugoci; spoczywa on na murze wysokoci kilku metrw, pomalowanym na czarno. Przy boku wschodnim znajdowa siwystp, na ktry z dwu stron prowadziy szerokie schody. Wzdu innych bokw stay wieyczki, po dziesi przy kadym; midzy kad par wieyczek znajdowao si po pi okien. Mniej wicej na rodku tarasu wznosi si rwnie kwadratowy budynek z bokami po dwiecie krokw. Ten mia pojedyncze schody, wiee na rogach i by barwy purpurowej. Na paskim dachu tej budowli sta znowu kwadratowy taras, wysoki na par metrw, barwy zotej, a na nim jednana drugiej dwie wiee: niebieska i biaa. Cao wygldaa tak, jakby na ziemi postawi kto ogromn kostk czarn, na niej mniejsz purpurow, na niej zot, wyej niebiesk, a najwyej srebrn. Na kade za z tych wzniesie prowadziy schody albo podwjne boczne, albo pojedyncze frontowe, zawsze od strony wschodniej. Przy schodach i przy drzwiach stay na przemian wielkie sfinksy egipskie albo skrzydlate asyryjskie byki z ludzkimi gowami. Namiestnik z przyjemnoci patrzy na ten gmach, ktry przy blasku ksiyca, na tle bujnej rolinnoci wyglda przelicznie. By on wzniesiony w stylu chaldejskim i stanowczo rni si od wity egipskich, naprzd -systemem kondygnacji, po wtre -pionowymi cianami. U Egipcjan kada powana budowla miaa ciany pochye, jakby zbiegajce si ku grze. Ogrd nie by pusty. W rnych punktach wida byo domki i paacyki, pony wiata, rozlega si piew i muzyka. Midzy drzewami od czasu do czasu migncie zakochanej pary. Nagle zbliy si do nich stary kapan; zamieni kilka sw z Hiramem i zoywszyniski ukon ksiciu rzek: -Racz, panie, uda si ze mn. -I niech bogowie czuwaj nad wasz dostojnoci -dorzuci Hiram zostawiajc ich. Ramzes poszed za kapanem. Nieco z bokuwityni, midzy najwikszym gszczem, staa kamienna awka, a moe o sto krokw od niej niewielki paacyk, pod ktrym rozlegay si piewy. -Tam modl si? -zapyta ksi. -Nie!... -odpar kapan nie ukrywajc niechci. -To zbieraj si wielbiciele Kamy, naszej kapanki, pilnujcej ognia przed otarzem Astoreth. -Ktrego ona dzi przyjmie? -adnego, nigdy!... -odpar zgorszony przewodnik. -Gdyby kapanka od ognia nie dotrzymaa lubu czystoci, musiaaby umrze. -Okrutne prawo! -rzek ksi. -Racz, panie, zaczeka na tej awce -odezwa si zimno kapan fenicki. -A gdy usyszysz trzy uderzenia w piowe blachy, id do wityni, wejd na taras, a stamtd do purpurowego gmachu. -Sam?... -Tak. Ksi usiad na awce, w cieniu oliwki, i sucha miechw kobiecych rozlegajcych si w paacyku. Kama? -myla. -adne imi!... Musi by moda, a moe jest pikna, a ci gupi Fenicjanie gro jej mierci, gdyby... Czy w ten sposb pragn zapewni sobie posiadanie choby kilkunastu dziewic na cay kraj?... mia si, ale byo mu smutno. Nie wiadomo dlaczego, aowa tej nieznanej kobiety, dla ktrej mio bya wejciem do grobu. Wyobraam sobie Tutmozisa, gdyby go mianowano kapank Astoreth!... Musiaby biedak umrze, zanim przed bogini wypaliaby si jedna lampa... W tej chwili pod paacykiem rozleg si dwik fletu i odegra jak tskn melodi, ktrej towarzyszyy gosy kobiet piewajcych: -Aha-a!... aha-a! -jakby przy koysaniu dzieci. Ucich flet, umilky kobiety, a odezwa si pikny gos mski greckim jzykiem: -Kiedy na ganku bynie twoja szata, bledngwiazdy i milkn sowiki, a w moim sercu budzi si taka cisza jak na ziemi, gdy j powita biay wit... -Aha-a!... aha-a!... aha-a!... -nuciy kobiety i flet znowu odegra zwrotk. -A gdy rozmodlona udajesz si do wityni, fioki otaczaj ci wonnym obokiem, motyle kr okoo twoich ust, palmy przedtwoj piknoci schylaj gBowy... -Aha-a!... aha-a!... aha-a! -Gdy ci nie widz, patrz na niebo, aeby przypomnie sobie sodki spokj twojego oblicza. Daremna praca! Niebo nie posiada twojej pogody, a jego ar jest zimnem wobec pomieni, ktre spopieliy moje serce. -Aha-a!... aha-a!... -Jednego dnia stanem midzy rami, ktre blask twoich spojrze obleka w biao, szkaraty i zoto. Kady ich listek przypomnia mi jedn godzin, kady kwiat -jeden miesic przepdzony u twoich stp. Akrople rosy to moje zy, ktrymi poi si okrutny wiatr pustyni. Daj znak, a porw ci i unios do mojej miej ojczyzny. Morzeoddzieli nas od przeladowcw, mirtowe gaje ukryj nasze pieszczoty i czuwa bdnad naszym szczciem litociwsi dla zakochanych bogowie. -Aha-a!... aha-a!... Ramzes przymkn oczy i marzy. Przez zapuszczone rzsy ju nie widzia ogrodu, tylko powd ksiycowego wiata, wrd ktrej rozpyway si czarne cienie i piewnieznanego czowieka do nieznanej kobiety. Chwilami ten piew tak go ogarnia, tak gboko wdziera mu si w dusz, e Ramzes mia ch zapyta si: czy to nie onpiewa, a nawet czy -on sam nie jest t pieni miosn?... W tym momencie jego tytu, wadza i cikie zagadnienia pastwowe, wszystko wydawao mu si ndznym drobiazgiem wobec tej nocy ksiycowej i tych okrzykw zakochanego serca. Gdyby mu dano do wyboru: ca potg faraona czy ten duchowy nastrj, w jakim znajdowa si obecnie, wolaby swoje rozmarzenie, wktrym znikn cay wiat, on sam, nawet czas, a zostaa tsknota lecca w wieczno na skrzydach pieni. Wtem ksi ockn si, piew umilk, w paacyku pogasy wiata, a na tle jego biaych cian ostro odbijay czarne, puste okna. Mona byo myle, e tu nikt nigdy nie mieszka. Nawet ogrd opustosza i ucich, nawet lekki wiatr przesta porusza listkami. Raz!... dwa!... trzy!... Ze wityni odezway si trzy potne odgosy piu. Aha! musz tam i... -pomyla ksi, dobrze nie wiedzc, gdzie ma i i po co. Skierowa si jednak w stron wityni, ktrej srebrzysta wiea growaa nad drzewami jakby wzywajc go do siebie. Szed odurzony, peen dziwacznych zachce. Midzy drzewami byo mu ciasno: pragn wej na szczyt tej wiey i odetchn, ogarn wzrokiem jaki szerszyhoryzont. To znowu przypomniawszy sobie, e jest miesic Misori, e ju rok upyn od manewrw w pustyni, uczu tsknot zapustyni. Jakeby chtnie siad na swj lekki wz zaprzgnity w par koni i lecia gdzie naprzd, gdzie nie byoby tak duszno, a drzewa nie zasaniay widnokrgu. By ju u stp wityni, wic wszed na taras. Cicho i pusto, jakby wszyscy wymarli; tylko z daleka szemraa woda fontanny. Na drugich schodach rzuciswj burnus i miecz, jeszcze raz spojrza na ogrd, jakby mu al byo ksiyca, i wszed do wityni. Ponad nim wznosiy sijeszcze trzy kondygnacje. piowe drzwi byy otwarte, z obu stron wejcia stay skrzydlate figury bykw z ludzkimi gowami, na ktrych twarzach panowa dumny spokj. To krlowie asyryjscy -pomyla ksi przypatrujc si ich brodom, splecionym w drobne warkoczyki. Wntrze wityni byo czarne jak najczarniejsza noc; ciemno t potgoway jeszcze biae smugi ksiycowego wiata wpadajce przez wskie a wysokie okna. W gbi paliy si dwie lampy przed posgiem bogini Astoreth. Jakie dziwne owietlenie z gry sprawiao, e posg bydoskonale widzialny. Ramzes patrzy. Bya to olbrzymia kobieta ze strusimi skrzydami. Miaa na sobie dug, fadzist szat, na gowie piczast czapk, w prawej rce par gobi. Jej pikna twarz i spuszczone oczy miay wyraz takiej sodyczy, takiej niewinnoci, e ksicia ogarno zdumienie: bya to bowiempatronka zemsty i najbardziej wyuzdanej rozpusty. Fenicja ukazaa mu jeszcze jedn ze swychtajemnic. Osobliwy nard! -pomyla. -Ich ludoerczybogowie nie zjadaj, a ich wszeteczestwem opiekuj si dziewicze kapanki i bogini z dziecic twarz... Wtem uczu, e po nogach prdko przesuno mu si co jakby wielki w. Ramzes cofn si i stan w smudze ksiycowego wiata. Przywidzenie... -rzek do siebie. Prawie w tej chwili usysza szept: -Ramzesie!... Ramzesie!... Niepodobna byo pozna, czyj to gos -mski czy kobiecy, i skd pochodzi. -Ramzesie!... Ramzesie!... -rozleg si szept jakby od podogi. Ksi wszed w miejsce nieowietlone i nasuchujc pochyli si. Nagle poczu na swej gowie dwie delikatne rce. Zerwa si, aby je zapa, ale schwyci tylko powietrze. -Ramzesie!... -szepnito z gry. Podnis gow i uczu na ustach kwiat lotosu, a gdy wycign ku niemu rce, kto lekko opar si na jego ramionach. -Ramzesie!... -zawoano od otarza. Ksi odwrci si i osupia. W smudze wiata, o par krokw sta przeliczny czowiek, zupenie podobny do niego. Ta sama twarz, oczy, modzieczy zarost, ta sama postawa, ruchy i odzienie. Ksi przez chwil myla, e stoi przed wielkim lustrem, jakiego nawet faraon nie posiada. Wnet jednak przekona si, e jego sobowtr nie jest wizerunkiem, ale ywym czowiekiem. W tej chwili uczu pocaunek na szyi. Znowu odwrci si, lecz nie byo nikogo, atymczasem i jego sobowtr znikn. -Kto tu jest?... Chc wiedzie! -zawoa rozgniewany ksi. -To ja... Kama... -odpowiedzia sodki gos. I w wietlnej smudze ukazaa si przeliczna kobieta naga, w z otej przepasce okoo bioder. Ramzes pobieg i schwyci j za rk. Nie ucieka. -Ty jeste Kama?... Nie, ty jeste... Tak, ciebie kiedy przysa do mnie Dagon, ale wwczas nazywaa si Pieszczot... -Bo ja jestem i Pieszczota -odpowiedziaa naiwnie. -Ty mnie dotykaa rkoma?... -Ja. -Jakim sposobem?... -A o, takim... -odpowiedziaa zarzucajc murce na szyj i caujc go. Ramzes pochwyci j w objcia, ale wydara mu si z si, ktrej nie mona byo podejrzewa w tak drobnej postaci. -Wic to ty jeste kapanka Kama? Wic to do ciebie piewa dzisiaj ten Grek mwi ksi namitnie ciskajc jej rce. -Co za jeden ten piewak?... Kama pogardliwie wzruszya ramionami. -On jest przy naszej wityni -rzeka. Ramzesowi pony oczy, rozszerzay si nozdrza, szumiao mu w gowie. Ta sama kobieta przed kilkoma miesicami zrobia nanim mae wraenie, ale dzi gotw by dla niej popeni szalestwo. Zazdroci Grekowi, a jednoczenie czu nieopisany alna myl, e gdyby ona zostaa jego kochank, musiaaby umrze. -Jaka ty pikna -mwi. -Gdzie mieszkasz?... Ach wiem, w tamtym paacyku... Czy mona ci odwiedzi?... Naturalnie, jeeli przyjmujesz wizyty piewakw, musisz i mnie przyj... Czy naprawd jeste kapank pilnujc ognia?... -Tak. -I wasze prawa s tak okrutne, e nie pozwalaj ci kocha?... Ech, to s pogrki!... Dla mnie zrobisz wyjtek... -Przeklaby mnie caa Fenicja, zemciliby si bogowie... -odpara ze miechem. Ramzes znowu przycign j do siebie, onaznowu wydara si. -Strze si, ksi -mwia z wyzywajcymspojrzeniem. -Fenicja jest potna, a jej bogowie... -Co mnie obchodz twoi bogowie albo Fenicja... Gdyby ci wos spad, zdeptabym Fenicj jak z gadzin... -Kama!... Kama!... -odezwa si od posgu gos. Przerazia si. -O, widzisz, woaj mnie... Moe nawet syszeli twoje blunierstwa... -Bodajby nie usyszeli mego gniewu!... -wybuchn ksi. -Gniew bogw jest straszniejszy... Szarpna si i znika w cieniach wityni. Ramzes rzuci si za ni, lecz nagle cofnsi; ca wityni, midzy otarzem i nim,zala ogromny krwawy pomie, wrd ktrego zaczy ukazywa si potworne figury: wielkie nietoperze, gady z ludzkimi twarzami, cienie... Pomie szed prosto na niego ca j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA&P)'  c(c)"c*H1`szerokoci gmachu, a oszoomiony nie znanym sobie widokiem, ksi cofa si wstecz. Nagle owiono go wiee powietrze. Odwrci gow - by ju na zewntrz wityni, a jednoczenie piowe drzwi z oskotem zatrzasny si przed nim. Przetar oczy, rozejrza si. Ksiyc z najwyszego punktu na niebie znia si juku zachodowi. Obok kolumny Ramzes znalazswj miecz i burnus. Podnis je i zeszed ze schodw jak pijany. Kiedy pno wrci do paacu, Tutmozis widzc jego poblad twarz i mtne spojrzenie zawoa z trwog: -Przez bogi! gdziee to by, erpatre?... -Cay twj dwr nie pi, zaniepokojony... -Ogldaem miasto. adna noc... -Wiesz -doda piesznie Tutmozis jakby lkajc si, aby go kto inny nie uprzedzi. -Wiesz, Sara powia ci syna... -Doprawdy?... Chc, aeby nikt z orszaku nie niepokoi si o mnie, ile razy wyjd na przechadzk. -Sam?... -Gdybym nie mg wychodzi sam, gdzie mi si podoba, bybym najnieszczliwszym niewolnikiem w tym pastwie -odpar cierpko namiestnik Odda miecz i burnus Tutmozisowi i poszed do swojej sypialni nie wzywajc nikogo. Jeszcze wczoraj wiadomo o urodzeniu si syna napeniaby go radoci. Lecz w tej chwili przyj j obojtnie. Ca dusz wypeniy mu wspomnienia dzisiejszego wieczoru, najdziwniejszego, jaki dotychczas pozna wyciu. Jeszcze widzia wiato ksiyca, w uszach rozlegaa si pie Greka. A ta witynia Astarty!... Nie mg zasn do rana. ROZDZIA SIDMY Na drugi dzie ksi wsta pno, sam wykpa si i ubra, i kaza przyj do siebie Tutmozisowi. Wystrojony, namaszczony wonnociami elegant ukaza si natychmiast, pilnie przypatrujc si ksiciu, aby pozna, w jakim jest humorze, i odpowiednio do tego uoy swoj fizjognomi. Ale na twarzy Ramzesa malowao si tylko znuenie. -C -spyta Tutmozisa ziewajc -czy jeste pewny, e urodzi mi si syn? -Mam t wiadomo od witego Mefresa. -Oho!... Od jake to dawna prorocy zajmuj si moim domem? -Od czasu kiedy wasza dostojno okazujesz im swoj ask. -Tak?... -spyta ksi i zamyli si. Przypomnia sobie wczorajsz scen w wityni Astoreth i porwnywa j z podobnymi zjawiskami w wityni Hator. Woano na mnie - mwi do siebie -i tu, i tam. Ale tam moja cela bya bardzo ciasna igrube mury, tu za woajcy, a waciwie Kama moga schowa si za kolumn i szepta... Wreszcie tu byo strasznie ciemno, a w mojej celi widno... Nagle rzek do Tutmozisa: -Kiedy si to stao? -Kiedy urodzi si dostojny syn twj?... Podobno ju z dziesi dni temu... Matka i dziecko zdrowe, doskonale wygldaj... Przyurodzeniu by sam Menes, lekarz twojej czcigodnej matki i dostojnego Herhora... -No, no... -odpar ksi i znowu myla: Dotykano mnie tu i tam jednakowo zrcznie... Czy bya jaka rnica?... Zdaje si, e bya, moe dlatego, e tu byem, a tam nie byem przygotowany na zobaczenie cudu... Ale tu pokazano mi drugiego mnie, czego tam nie potrafili zrobi... Bardzo mdrzy s kapani!... Ciekawym, kto mnie tak dobrze udawa, boek czy czowiek?... O, bardzo mdrzy s kapani i nawet nie wiem, ktrym z nich lepiej wierzy: naszymczy fenickim?... -Suchaj, Tutmozis -rzek gono -suchaj,Tutmozis... Trzeba, aeby tu przyjechali... Musz przecie zobaczy mego syna... Nareszcie ju nikt nie bdzie mia prawa uwaa si za lepszego ode mnie... -Czy zaraz maj przyjecha dostojna Sara z synem?... -A niech przyjad jak najprdzej, jeeli tylko zdrowie im pozwoli. W granicach paacu jest duo wygodnych budowli. Trzeba wybra miejsce wrd drzew, zaciszne i chodne, gdy nadchodzi czas upaw... Nieche i ja poka wiatu mego syna!... I znowu wpad w zadum, ktra nawet zacza niepokoi Tutmozisa. Tak, mdrzy s! -myla Ramzes. -e lud oszukuj, nawet grubymi sposobami, o tym wiedziaem. Biedny wity Apis! Ile on uku dostaje w czasie procesji, kiedy chopi le przed nim na brzuchach... Ale aeby oszukiwali mnie, temu bym nie uwierzy... Gosy bogw, niewidzialne rce,czowiek oblewany smo to byy przegrywki!... Po czym nastpia pie Pentuera: o ubytku ziemi i ludnoci, o urzdnikach, Fenicjanach, a wszystko -aeby obmierzi mi wojn. -Tutmozisie -rzek nagle. -Padam przed tob na twarz... -Trzeba powoli cign puki z nadmorskich miast -tutaj... Chc zrobi przegld i wynagrodzi ich wierno. -A my, szlachta, nie jestemy ci wierni? -spyta zmiszany Tutmozis. -Szlachta i wojsko to jedno. -A nomarchowie, urzdnicy?... -Wiesz, Tutmozis, e nawet i urzdnicy s wierni -mwi ksi. -Co mwi, nawet Fenicjanie!... Chocia na wielu innych stanowiskach s zdrajcy... -Przez bogi, ciszej!... -szepn Tutmozis i lkliwie wyjrza do drugiej komnaty. -Oho!... -mia si ksi -skde ta trwoga? Wic i dla ciebie nie jest tajemnic, e mamy zdrajcw... -Wiem, o kim wasza dostojno mwisz -odpar Tutmozis -bo zawsze bye le uprzedzony... -Do kogo?... -Do kogo!... Domylam si. Ale sdziem, e po ugodzie z Herhorem, po dugim pobycie w wityni... -C witynia?... I tam, i w caym zresztkraju przekonywaem si zawsze o jednym,e najlepsze ziemie, najdzielniejsza ludnoiniezmierne bogactwa nie s wasnoci faraona... -Ciszej !... ciszej !... -szepta Tutmozis. -Ale cigle milcz, cigle mam twarz pogodn, wic pozwl mi si wygada cho ty... Zreszt nawet w najwyszej radzie miabym prawo powiedzie, e w tym Egipcie, ktry niepodzielnie naley do mego ojca ja jego nastpca i namiestnik, musiaem poyczy sto talentw od jakiego tyryjskiego ksitka... Nie jeste to haba!... -Ale skde ci to dzi przyszo?... -szepta Tutmozis, pragnc jak najrychlej zakoczyniebezpieczn rozmow. -Skd?... -powtrzy ksi i umilk, aby znowu pogry si w zadumie. Niewiele jeszcze znaczyoby -myla -gdyby tylko mnie oszukiwali: jestem dopiero nastpc faraona i nie do wszystkich tajemnic mog by dopuszczany.Ale kto mi powie, e oni w taki sam sposb nie postpowali z moim czcigodnym ojcem?... Trzydzieci kilka lat ufa im nieograniczenie, korzy si przed cudami, skada hojne ofiary bogom, po to... aeby jego majtek i wadza przesza w rce ambitnych filutw... I nikt mu oczu nie otworzy... Bo faraon nie moe, jak ja, wchodzi w nocy do wity fenickich, bo w kocu do jego witobliwoci nikt nie ma przystpu... A kto mnie dzi zapewni, e kapastwo niedy do obalenia tronu, jak to powiedzia Hiram?... Wszake ojciec ostrzeg mnie, e Fenicjanie s najprawdomwniejsi, gdy maj w tym interes. I z pewnoci, e maj interes, aeby nie by wypdzonymi z Egiptu i nie dosta si pod wadz Asyrii... Asyria, stado wciekych lww!... Kdy oni przejd, nic nie zostanie oprcz zwalisk i trupw, jak po poarze!... Nagle Ramzes podnis gow: z daleka dolecia go odgos fletw i rogw. -Co to znaczy? -zapyta Tutmozisa. -Wielka nowina!... -odpar dworak z umiechem. -Azjaci witaj znakomitego pielgrzyma, a z Babilonu... -Z Babilonu?... Kto on?... -Nazywa si Sargon... -Sargon?... -przerwa ksi. -Sargon!... aha! cha!... -zacz si mia. -Czyme on jest?... -Ma by wielkim dostojnikiem na dworze krla Assara. Prowadzi ze sob dziesi soni, stada najpikniejszych rumakw pustynnych, tumy niewolnikw i sug. -A po co on tu przyjeda? -Pokoni si cudownej bogini Astoreth, ktr czci caa Azja -odpar Tutmozis. -Cha!... cha!... cha!... -mia si ksi przypomniawszy sobie zapowied Hirama o przyjedzie asyryjskiego posa. -Sargon... cha!... cha!... Sargon, powinowaty krla Assara, zrobi si nagle tak pobonym, e na cae miesice puszcza si w niewygodnpodr, byle uczci bogini Astoreth w Pi-Bast... Ale w Niniwie znalazby wikszych bogw i uczeszych kapanw... Cha!... cha! cha! Tutmozis ze zdumieniem patrzy na ksicia. -Co tobie, Ramzesie?... -Oto cud! -mwi ksi -jakiego chyba nie zapisay kronik adnej wityni... Tylko pomyl, Tutmozisie... W chwili gdy najbardziej zastanawiasz si nad pytaniem: w jaki sposb zapa zodzieja, ktry ci wci okrada? -w takiej chwili -w zodziejznowu pakuje rce do twojej skrzyni, w twoich oczach, przy tysicu wiadkw... Cha! cha! cha!... Sargon -pobony pielgrzym!... -Nic nie rozumiem... -szepta zakopotany Tutmozis. -I nie potrzebujesz rozumie -odpar namiestnik. -Zapamitaj tylko, e Sargon przyjecha tu na pobone praktyki do witej Astoreth... -Zdaje mi si, e wszystko, o czym mwisz-rzek zniajc gos Tutmozis -e wszystkoto s rzeczy bardzo niebezpieczne... -Tote nie wspominaj o nich nikomu. -e ja nie wspomn, tego chyba jeste pewny, ale czy ty, ksi, sam si nie zdradzisz... Jeste prdki jak byskawica....Nastpca pooy mu rk na ramieniu. -Bd spokojny -rzek patrzc mu w oczy. -Obycie mi tylko dochowali wiernoci, wy, szlachta i wojsko, a zobaczycie dziwne wypadki i... skocz si dla was cikie czasy!... -Wiesz, e zginiemy na twj rozkaz -odparTutmozis kadc rk na piersiach. Na jegoobliczu bya tak niezwyka powaga, i ksi zrozumia, wreszci e nie po raz pierwszy, e w tym rozhukanym elegancie kryje si dzielny m, na ktrego mieczu i rozumie mona polega. Od tej pory ksi nigdy ju nie prowadzi z Tutmozisem tak dziwnej rozmowy. Ale wierny przyjaciel i suga odgad, e poza przyjazdem Sargona kryj si jakie wielkieinteresa pastwowe, samowolnie rozstrzygane przez kapanw. Zreszt od pewnego czasu caa egipska arystokracja, nomarchowie, wysi urzdnicy i dowdcy, bardzo cicho, ale to bardzo cicho, szeptali midzy sob, e nadchodz wane wypadki. Fenicjanie bowiem pod przysig dochowania tajemnicyopowiadali im o jakowych traktatach z Asyri, przy ktrych Fenicja zginie, a Egipt okryje si hab i bodaj e kiedy stanie si lennikiem Asyrii. Wzburzenie midzy arystokracj byo ogromne, lecz nikt si nie zdradzi. Owszem, zarwno na dworze nastpcy, jak i u nomarchw Dolnego Egiptu, bawiono si doskonale. Mona byo sdzi, e wraz z gorcem spado na nich szalestwo nie tylko zabaw, ale rozpusty. Nie byo dnia bez igrzysk, uczt i triumfalnych pochodw, nie byo nocy bez iluminacji i wrzaskw. Nie tylko w Pi-Bast, ale w kadym miecie wytworzya si modaprzebiegania ulic z pochodniami, muzyk, a nade wszystko z penymi dzbanami. Wpadano do domw i wycigano picych mieszkacw na pijatyk, a e Egipcjanie mieli duy pocig do hulanek, wic bawi si, kto y. Przez czas pobytu Ramzesa w wityni Hator Fenicjanie zdjci jakim panicznym strachem spdzali dnie na modlitwach i wszystkim odmawiali kredytu. Lecz po rozmowie Hirama z namiestnikiem pobono i ostrono nagle opucia Fenicjan i zaczli panom egipskim hojniej udziela poyczek anieli kiedykolwiek. Takiej obfitoci zota i towarw, jaka zapanowaa w Dolnym Egipcie, a nade wszystko tak maych procentw, nie pamitali najstarsi ludzie. Surowy i mdry stan kapaski zwrci uwag na szalestwa najwyszych klas spoecznych. Lecz omylili si w ocenianiu jego rde, a wity Mentezufis, ktry cokilka dni wysya raport do Herhora, wcidonosi mu, e nastpca, znudzony praktykami religijnymi w wityni Hator, bawi si teraz bez pamici, a wraz z nim caa arystokracja. Dostojny minister nawet nie odpowiada na te wzmianki, co dowodzio, e hulatyk ksicia uwaa za rzecz naturaln, a moe nawet poyteczn. Przy takim nastroju najbliszego otoczenia Ramzes zyska duo swobody. Prawie kadego wieczora, gdy przepici winem dworzanie zaczynali traci wiadomo, ksi -wymyka si z paacu. Okryty ciemnym burnusem oficera, przebiega puste ulice i wydostawa si za miasto, do ogrodw wityni Astoreth. Tam odnajdywa swoj awk naprzeciw paacyku Kamy i ukryty midzy drzewami patrzy na ponce pochodnie, sucha piewu wielbicieli kapanki i -marzy o niej.Ksiyc wschodzi coraz pniej, zbliajc si do nowiu, noce byy szare, efekta wietlne przepady, ale Ramzes mimo to wci widzia jasno owej pierwszej nocyisysza namitne strofy Greka. Nieraz powstawa z awki, aeby wprost pj do mieszkania Kamy, ale ogarnia go wstyd. Czu on, e nie wypada nastpcy tronu ukazywa si w domu kapanki, ktr odwiedza kady pielgrzym, byle zoy hojniejsz dla wityni ofiar. Co dziwniejsza -ba si, aeby widok Kamy, otoczonej dzbanami i nieszczliwymi wielbicielami, nie zatar mu cudownego obrazu ksiycowej nocy. Wwczas gdy j przysa Dagon, aeby odwrci gniew ksicia, Kama wydaa si Ramzesowi moddziewczyn, dosy powabn, dla ktrej jednak mona nie straci gowy. Lecz gdy pierwszy raz w yciu on, wdz i namiestnik, musia siedzie pod domem kobiety, gdy go rozmarzya noc, gdy usysza gorce owiadczyny innego mczyzny, wtedy, take pierwszy raz w yciu, zrodzio si w nim szczeglne uczucie: miszanina podania, tsknoty i zazdroci. Gdyby mg mie Kam na kade zawoanie,sprzykrzyaby si mu bardzo prdko, a moe nawet nie ubiegaby si za ni. Ale mier stojca na progu jej sypialni, zakochany piewak, a nareszcie to upokarzajce stanowisko najwyszego dostojnika wobec kapanki, wszystko to wytwarzao sytuacj Ramzesowi dotychczas nie znan, a wic pontn. I oto dlaczego, prawie co wieczr, od dziesiciu dni przychodzi do ogrodw bogini Astoreth zasaniajc twarz wobec przechodniw. Pewnego wieczoru, kiedy na uczcie w swoim paacu wypi duo wina, Ramzes wymkn si ze stanowczym zamiarem. Powiedzia sobie, e dzisiaj wejdzie do mieszkania Kamy, a jej wielbiciele -niech sobie piewaj pod oknami. Szed prdko przez miasto, lecz w ogrodach nalecych do wityni zwolni kroku: znowu bowiem uczu wstyd. Czy syszano kiedykolwiek -myla -aeby nastpca faraona biega za kobietami jak biedny pisarz, ktry znikd nie moe poyczy dziesiciu drachm? Wszystkie przychodziy do mnie, wic i ta powinna przyj... I ju chcia wrci. A jednak ta nie moe przyj -mwi w duchu -gdy zabiliby j... Stan i waha si. Kto by j zabi?... Hiram, ktry w nic nie wierzy, czy Dagon, ktry ju sam nie wie, czym jest?... Tak, ale jest tu mnstwo innych Fenicjan i przewijaj si setki tysicy pielgrzymw fanatycznych i dzikich.W oczach tych gupcw Kama odwiedzajc mnie popeniaby witokradztwo. Wic znowu poszed w stron paacyku kapanki. Ani pomyla, e jemu grozi tu moe niebezpieczestwo. Jemu, ktry nie wydobywajc miecza, samym spojrzeniem cay wiat moe powali do swych stp. On,Ramzes, i niebezpieczestwo!... Gdy ksi wyszed spord drzew, spostrzeg, e dom kapanki jest bardziej owietlony i haaliwszy ni zwykle. Istotnie w pokojach i na tarasach byo peno goci, a i dokoa paacyku krci situm. Co to za banda? -pomyla ksi. Zebranie byo niecodzienne. Niedaleko sta ogromny so dwigajcy na grzbiecie zocon lektyk z purpurowymi frankami. Obok sonia rao, kwiczao i w ogle niecierpliwio si kilkanacie koni o grubychszyjach i nogach, z przewizanymi u dou ogonami, z metalowymi niby-hemami na gowach. Midzy niespokojnymi, prawie dzikimi zwierztami krcio si kilkudziesiciu ludzi, jakich Ramzes jeszcze nie widzia. Mieli oni kudate wosy, wielkie brody, piczaste czapki z klapami na uszach. Jedni byli odziani w dugie szaty z grubego sukna, spadajce do kostek, inni w krtkie surduty i spodnie, a niektrzy -w buty z cholewami. Wszystko to byo uzbrojone w miecze, uki i wcznie. Na widok tych cudzoziemcw, silnych, niezgrabnych, miejcych si ordynaryjnie, cuchncych ojem i gadajcych nieznanym atwardym jzykiem, w ksiciu zagotowao si. Jak lew, kiedy zobaczy obce zwierz, cho niegodny, zabiera si jednak do skoku, tak Ramzes, chocia ludzie ci nic munie zawinili, uczu do nich straszn nienawi. Drani go ich jzyk, ich ubiory, ich zapach, nawet ich konie. Krew uderzyamu do gowy i sign po miecz, aby wpana tych ludzi i wymordowa ich i ich zwierzta. Ale ockn si. a niego ca j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA+P~ ^, b c-0c.*c/8,Set rzuci na mnie urok?... -pomyla. W tej chwili przeszed koo niego nagi Egipcjanin w czepcu na gowie i opasce dokoa bioder. Ksi czu, e ten czowiekjest mu miy, nawet drogi w tej chwili, bo to Egipcjanin. Wydoby z worka zoty piercionek wartoci kilkunastu drachm i da go niewolnikowi. -Suchaj -spyta -co to za ludzie? -Asyryjczycy -szepn Egipcjanin i nienawi bysna mu w oczach. -Asyryjczycy!... -powtrzy ksi. -Wic tos Asyryjczycy?... A co oni tu robi?... -Ich pan, Sargon, zaleca si do kapanki, do witej Kamy, a oni go pilnuj... Oby ich trd stoczy, wiskich synw... -Moesz odej. Nagi czowiek nisko ukoni si Ramzesowi i pobieg zapewne do kuchni. Wic to s Asyryjczycy?... -myla ksi przypatrujc si dziwacznym postaciom i wsuchujc w nienawistny, cho niezrozumiay jzyk. -Wic Asyryjczycy jus nad Nilem, aeby zbrata si z nami czyoszuka nas, a ich dostojnik Sargon zaleca si do Kamy?... Zawrci do domu. Jego rozmarzenie zgaso przy blasku nowej, cho dopiero budzcej si namitnoci. On, czowiek szlachetny i agodny, poczu mierteln nienawi do odwiecznych wrogw Egiptu, zktrymi zetkn si po raz pierwszy. Kiedy po opuszczeniu wityni Hator i rozmowie z Hiramem pocz rozmyla o rozpoczciu wojny z Azj, to byy tylko rozmylania. Egipt potrzebowa ludzi, a faraon skarbw, a e wojna bya najatwiejszym sposobem zdobycia ich, e wreszcie dogadzaa jego potrzebie sawy, wic projektowa sobie wojn. Ale w tej chwili nie obchodziy go skarby, niewolnicy ani sawa, bo odezwa si w nimpotniejszy nad wszystko gos nienawici. Faraonowie tak dugo walczyli z Asyryjczykami, obie strony tyle przelay krwi, walka tak gbokie zapucia korzenie w serca, e ksi na sam widok onierzy asyryjskich chwyta za miecz. Zdawao si, e wszystkie duchy polegych wojownikw, wszystkie ich trudy i cierpienia zmartwychwstay w duszy krlewskiego dziecicia i woay o zemst. Gdy ksi wrci do paacu, wezwa Tutmozisa. Jeden z nich by przepity, drugi wcieky. -Czy wiesz, com teraz widzia? -rzek ksi do ulubieca. -Moe ktry z kapanw... -szepn Tutmozis. -Widziaem Asyryjczykw... O bogowie!... Com ja uczu... C to za pody lud... Ciaa ich, od stp do gw okrcone wen jak dzikich zwierzt, mierdz starym ojem, aco to za mowa, jakie brody, wosy!... Szybko chodzi po komnacie, zadyszany, rozgorczkowany. -Mylaem -mwi Ramzes -e pogardzam zodziejstwami pisarzy, obud nomarchw, e nienawidz chytrych i ambitnych kapanw... Miaem wstrt do ydw i lkaem si Fenicjan... Ale dzi przekonywam si, e tamto byy zabawki. Teraz dopiero wiem, co to jest nienawi, kiedym zobaczy i usysza Asyryjczykw, teraz rozumiem, dlaczego pies rozdziera kota, ktry mu przeszed drog... -Do ydw i Fenicjan przywyke, wasza dostojno, Asyryjczykw spotkae po razpierwszy -wtrci Tutmozis. -Gupstwo Fenicjanie!... -cign jakby do siebie ksi. -Fenicjanin, Filistyn, Saszu, Libijczyk, nawet Etiopa, to jakby czonkowie naszej rodziny. Kiedy nie pac danin, gniewamy si na nich, gdy zapac, zapominamy... Ale Asyryjczyk jest to co tak obcego, tak wrogiego, e... Nie bd szczliwym, dopki nie ujrz pola zasanego ich trupami, dopki nie nalicz ze sto tysicy odcitych rk... Tutmozis nigdy nie widzia Ramzesa w podobnym nastroju. ROZDZIA SMY W par dni ksi wysa swojego ulubieca z wezwaniem do Kamy. Przybya natychmiast w szczelnie zasonitej lektyce. Ramzes przyj j w osobnym pokoju. -Byem -rzek -jednego wieczora pod twoimdomem. -O Astoreth!... -zawoaa kapanka. -Czemuzawdziczam najwysz ask?... I co przeszkodzio ci, dostojny panie, e nie raczye zawoa twojej niewolnicy?... -Stay tam jakie bydlta. Podobno Asyryjczykowie. Wic wasza dostojno trudzie si wieczorem?... Nigdy nie miaabym przypuci, e nasz wadca znajduje si o kilka krokw ode mnie pod goym niebem. Ksi zarumieni si. Jakeby bya zdziwiona dowiedziawszy si, e ksi z dziesi wieczorw przepdzi pod jej oknami! A moe ona i wiedziaa o tym, gdyby sdzi z jej pumiechnitych ust i obudnie spuszczonych oczu. -Wic teraz, Kamo -mwi ksi -przyjmujesz u siebie Asyryj czykw? -To wielki magnat!... -zawoaa Kama. -To powinowaty krla, Sargon, ktry pi talentw ofiarowa naszej bogini... -A ty mu wywzajemnisz si, Kamo -szydzi nastpca. -I poniewa jest tak hojnym magnatem, bogowie feniccy nie ukarz ci mierci... -Co mwisz, panie?... -odpara skadajc rce. -Czyli nie wiesz, e Azjata; choby mnie znalaz w pustyni, nie podniesie na mnie rki, gdybym nawet oddaa mu si sama. Oni lkaj si bogw... -Po c wic przychodzi do ciebie ten mierdzcy... nie -ten pobony Azjata? -Chce mnie namwi, aebym wyjechaa do wityni Astoreth babiloskiej. -I pojedziesz?... -Pojad... jeeli ty, panie, kaesz... -odpowiedziaa Kama zasaniajc twarz welonem. Ksi milczc uj j za rk. Usta mu dray. -Nie dotykaj mnie, panie -szeptaa wzruszona. -Jeste wadc i opor moj i wszystkich Fenicjan w tym kraju, ale... bd miosierny... Namiestnik puci j i zacz chodzi po pokoju. -Gorcy dzie, prawda? -rzek. -Podobno skraje, gdzie w miesicu Mechir spada z nieba na ziemi biay puch, ktry na ogniu zmienia si w wod i robi zimno. O Kamo, popro twoich bogw, aeby zesali mi troch tego pierza!... Cho, co ja mwi?... Gdyby pokryli nim cay Egipt, wszystek ten puch zamieniby si na wod, ale nie ostudziby mego serca. -Bo jeste jak boski Amon, jeste soce ukryte w ludzkiej postaci -odpara Kama. - Ciemno pierzcha stamtd, gdzie zwrcisz twoje oblicze, a pod blaskiem twoich spojrze rosn kwiaty... Ksi znowu zbliy si do niej. -Ale bd miosierny -szepna. -Przecie ty dobry bg, wic nie moesz zrobi krzywdy twojej kapance... Ksi znowu odsun si i otrzsn, jakby pragnc zrzuci z siebie ciar. Kamapatrzya na niego spod opuszczonej powiekii umiechna si nieznacznie. Gdy milczenie trwao zbyt dugo, spytaa: -Kazae mnie wezwa, wadco. Oto jestemiczekam, aby mi objawi wol twoj. -Aha!... -ockn si ksi. -Powiedz no mi, kapanko... Aha!... Kto to by ten, tak podobny do mnie, ktrego widziaem w waszej wityni wwczas?... Kama pooya palec na ustach. -wita tajemnica... -szepna. -Jedno jest tajemnic, drugiego nie wolno -odpar Ramzes. Nieche przynajmniej dowiem si, kto on taki: czowiek czy duch?... -Duch. -A jednak ten duch wypiewywa pod twoimioknami?... Kama umiechna si. -Nie chc gwaci tajemnic waszej wityni... -cign ksi. -Przyrzeke to, panie, Hiramowi -wtrciakapanka. -Dobrze... dobrze!... -przerwa rozdranionynamiestnik. -Dlatego ani z Hiramem, ani z kim innym nie bd rozmawia o tym cudzie, tylko z tob... Ot, Kamo, powiedz duchowi czy czowiekowi, ktry jest tak domnie podobny, aeby jak najprdzej wyjeda z Egiptu i nikomu nie pokazywa si. Bo widzisz... W adnym pastwie nie moe by dwu nastpcw tronu. Nagle uderzy si w czoo. Dotychczas mwi tak, aeby zakopota Kam, lecz teraz przysza mu myl cakiem powana: -Ciekawym -rzek, ostro patrzc na Kam -dlaczego twoi rodacy pokazali mi mj ywywizerunek?... Czy chc ostrzec, e maj dlamnie zastpc?... Istotnie, zadziwia mnie ich czyn. Kama upada mu do ng. -O panie! -szepna. -Ty, ktry nosisz na piersiach nasz najwyszy talizman, czy moesz przypuci, aeby Fenicjanie robili co na twoj szkod?... Ale pomyl tylko... W wypadku, gdyby grozio ci niebezpieczestwo albo gdyby chcia omyli swoich nieprzyjaci, czy taki czowiek nie przyda si?... Fenicjanie to tylko chcieli pokaza ci w wityni... Ksi pomyla i wzruszy ramionami... Tak -rzek do siebie. -Gdybym potrzebowaczyjejkolwiek opieki!... Ale czy Fenicjanie sdz, e ja sam nie dam sobie rady?... W takim razie zego wybrali protektora dla siebie. -Panie -szepna Kama -albo nie jest ci wiadome, e Ramzes Wielki mia oprcz swojej postaci dwie inne dla wrogw?... I tamte dwa cienie krlewskie zginy, a on y... -No, dosy... -przerwa ksi. -Aby za ludy Azji wiedziay, e jestem askawy, przeznaczam, Kamo, pi talentw na igrzyska na cze Astoreth, a kosztowny puchar do jej wityni. Dzi jeszcze odbierzesz to. Skinieniem gowy poegna kapank. Po jej wyjciu opanowaa go nowa fala myli: Zaprawd, przebiegli s Fenicjanie. Jeeli ten mj yjcy wizerunek jest czowiekiem, mog mi zrobi z nie-go wielkipodarunek, a ja czynibym kiedy cuda, o jakich bodaje nie syszano w Egipcie. Faraon mieszka w Memfis, a jednoczenie ukazuje si w Tebach albo w Tanis!... Faraonposuwa si z armi na Babilon, Asyryjczycytam gromadz gwne siy, a jednoczenie -faraon z inn armi zdobywa Niniw... Sdz, e Asyryjczycy byliby bardzo zdumieni takim wypadkiem. I znowu obudzia si w nim gucha nienawi do potnych Azjatw, i znowu widzia swj triumfalny wz, przejedajcy pobojowisko pene asyryjskich trupw i cae kosze odcitych rk. Teraz wojna staa si dla jego duszy tak koniecznoci jak chleb dla ciaa. Bo nie tylko mg przez ni zbogaci Egipt, napeni skarb i zdoby wiecznotrwa saw, ale jeszcze - mg zaspokoi, dotychczas niewiadomy, dzi potnie rozbudzony instynkt zniszczenia Asyrii. Dopki nie zobaczy tych wojownikw z kudatymi brodami, nie myla o nich. Ale dzi zawadzali mu. Byo mu tak ciasno z nimi na wiecie, e kto musia ustpi: onialbo on. Jak rol w obecnym jego nastrojuodegra Hiram i Kama? -z tego nie zdawa sobie sprawy. Czu tylko, e musi mie wojn z Asyri, jak ptak przelotny czuje, e w miesicu Pachono musi odej na pnoc. Namitno wojny szybko ogarniaa ksicia.Mniej mwi, rzadziej umiecha si, przy ucztach siedzia zamylony, a zarazem coraz czciej przestawa z wojskiem i arystokracj. Widzc aski, jakie namiestnik zlewa na tych, ktrzy nosz bro, szlachecka modzie, a nawet ludzie starsi poczli zaciga si do pukw. Zwrcio to uwag witego Mentezufisa, ktry wysa do Herhora list tej treci: Od przybycia Asyryjczykw do Pi-Bast nastpca tronu jest rozgorczkowany, a jego dwr usposobiony bardzo wojowniczo. Pij i graj w koci jak poprzednio, ale wszyscy odrzucili cienkie szaty i peruki i bez wzgldu na straszny upa chodz w onierskich czepcach i kaftanach. Obawiam si, aeby ta zbrojna gotowo nieobrazia dostojnego Sargona. Na co Herhor natychmiast odpowiedzia: Nic nie szkodzi, e nasza zniewieciaa szlachta polubia wojskowo na czas przyjazdu Asyryjczykw, gdy ci bd mielio nas lepsze wyobraenie. Najdostojniejszynamiestnik, wida owiecony przez bogw, odgad, e wanie teraz trzeba dzwoni mieczami, kiedy mamy u siebie posw tak wojennego narodu. Jestem pewny, e to dzielne usposobienie naszej modziey da Sargonowi do myleniaizrobi go mikszym w ukadach. Pierwszy raz, jak Egipt Egiptem, zdarzyo si, e mody ksi oszuka czujno kapanw. Co prawda stali za nim Fenicjaniei -wykradziona przez nich tajemnica traktatu z Asyri, czego kapani nawet nie podejrzewali. Najlepsz wreszcie mask nastpcy wobec kapaskich dostojnikw bya ruchliwo jego charakteru. Wszyscy pamitali, jak atwo w roku zeszym przerzuci si od manewrw pod Pi-Bailos do cichego folwarku Sary i jak w ostatnich czasach kolejno zapala si do uczt, zaj administracyjnych, pobonoci, aby znowu powrci do uczt. Tote, z wyjtkiem Tutmozisa, nikt by nie uwierzy, e ten zmienny modzieniec posiada jaki plan, jakie haso, do ktrego bdzie dy z niepokonanym uporem. Tym razem nawet nie trzeba byo dugo czeka na nowy dowd zmiennoci upodobaRamzesa. Do Pi-Bast, pomimo upau, przyjechaa Saraz caym dworem i synem. Bya troch mizerna, dziecko troch niezdrowe czy zmczone, ale oboje wygldali bardzo adnie. Ksi by zachwycony. W najpikniejszej czci paacowego ogrodu wyznaczy Sarze dom i prawie cae dni przesiadywa przy kolebce swego syna. Poszy w kt uczty, manewry i pospne zamylenia Ramzesa. Panowie z jego wity musieli pi i bawi si sami, bardzo prdko odpasali miecze i przebrali si w najwykwintniejsze szaty. Zmiana kostiumu bya dla nich tym niezbdniejsz, e ksi po kilku z nich prowadzi do mieszkania Sary, aby pokaza im syna, swego syna. -Patrz, Tutmozisie -mwi raz do ulubieca -jakie to pikne dziecko: istny patek ry. No i z tego ma kiedy wyrosn czowiek, z tego drobiazgu! I to rowe piskl bdzie kiedy chodzio, rozmawiao, nawet uczyosi mdroci w kapaskich szkoach... Czyty widzisz jego rczyny, Tutmozisie?... -woa zachwycony Ramzes. -Zapamitaj sobie te drobne rce, aeby opowiedzia onich kiedy, gdy mu daruj puk i ka nosi za sob mj topr... I to jest mj syn, mj syn, rodzony!... Nic dziwnego, e gdy tak mwi pan, jego dworzanie martwili si, e nie mog zosta niakami, a nawet mamkami dziecka, ktre lubo nie miao adnych praw dynastycznych, byo jednak pierwszym synem przyszego faraona. Lecz ta sielanka skoczya si bardzo prdko, gdy -nie dogadzaa interesom Fenicjan. Pewnego dnia dostojny Hiram przyby do paacu z wielk wit kupcw, niewolnikw tudzie ubogich Egipcjan, ktrym dawa jamun, i stanwszy przed nastpc rzek: -Miociwy panie nasz! Aeby da dowd, eserce twoje i dla nas Azjatw jest pene aski, darowae nam pi talentw celem urzdzenia igrzysk na cze boskiej Astoreth. Wola twoja jest speniona, igrzyska przygotowalimy, a teraz przychodzimy baga ci, aeby raczy zaszczyci je swoj obecnoci. To mwic siwowosy ksi tyryjski uklkn przed Ramzesem i na zotej tacy poda mu zoty klucz do loy cyrku. Ramzes chtnie zgodzi si na zaprosiny, a wici kapani Mefres i Mentezufis nic nie mieli przeciw temu, aby ksi przyj udzia w uroczystoci na cze bogini Astoreth. -Przede wszystkim Astoreth -mwi dostojny Mefres do Mentezufisa -jest tym samym, co nasza Izyda tudzie Istar Chaldejska. Po wtre, jeeli pozwolilimy Azjatom wybudowa wityni na naszej ziemi, wypada od czasu do czasu by uprzejmymi dla ich bogw. -Mamy nawet obowizek zrobi ma grzeczno Fenicjanom po zawarciu takiegotraktatu z Asyri! -wtrci miejc si dostojny Mentezufis. Cyrk, do ktrego namiestnik wraz z nomarch i najprzedniejszymi oficerami uda si o godzinie czwartej po poudniu, by zbudowany w ogrodzie wityni Astoreth. Skada si on z okrgego placu,ktry otacza parkan wysoki na dwu ludzi, za dokoa parkanu byo mnstwo l i awek wznoszcych si amfiteatralnie. Dachu budynek nie posiada, natomiast nad. loami rozcigay si rnokolorowe pachty w formie motylich skrzyde, ktre skrapiano pachnc wod i poruszano dla chodzenia powietrza. Gdy namiestnik ukaza si w swej loy, zgromadzeni w cyrku Azjaci i Egipcjanie wydali wielki krzyk. Po czym zaczo si przedstawienie procesj muzykw, piewakw i tancerek. Ksi rozejrza si. Mia po prawej rce lo Hirama i najznakomitszych Fenicjan, nalewo lo fenickich kapanw i kapanek, midzy ktrymi Kama, zajmujca jedno z pierwszych miejsc, zwracaa na siebie uwag bogatym strojem i piknoci. Miaa przezroczyst szat ozdobion rnokolorowymi haftami, zote bransolety na rkach i nogach, a na gowie przepask z kwiatem lotosu wyrobionym bardzo kunsztownie z drogich kamieni. Kama, oddawszy wraz z kolegami swymi gboki ukon ksiciu, zwrcia si do loy na lewo i zacza oywion rozmow z cudzoziemcem o wspaniaej postawie i nieco szpakowatych wosach. Czowiek ten i jego towarzysze mieli brody i wosy zaplecione w mnstwo warkoczykw. Ramzes, ktry przyszed do cyrku prawie wprost z pokoju swego syna, by w wesoym usposobieniu. Lecz gdy zobaczy, e Kama rozmawia z jakim obcym czowiekiem, spochmurnia. go ca j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA0Pc1`U Y2 c 3)c 476 5P?+ -Czy nie wiesz -zapyta Tutmozisa -co to zadrab, do ktrego wdziczy si kapanka?... -To jest wanie w znakomity pielgrzym babiloski, dostojny Sargon. -Ale to stary dziad! -rzek ksi. -Jest zapewne starszy od nas obu, ale to pikny czowiek. -Czyli taki barbarzyca moe by piknym!... -oburzy si namiestnik. -Jestempewny, e mierdzi ojem... Obaj umilkli: ksi z gniewu, Tutmozis ze strachu, e omieli si pochwali czowieka, ktry nie podoba si jego panu. Tymczasem na arenie widowisko szo za widowiskiem. Kolejno wystpowali gimnastycy, poskramiacze ww, tancerze, kuglarze i bazny wywoujc okrzyki widzw. Ale namiestnik by chmurny. W jego duszy odyy chwilowo upione namitnoci: nienawi do Asyryjczykw i zazdro o Kam. Jak moe -myla -ta kobieta mizdrzy sido czowieka stare go, ktry w dodatku matwarz koloru wyprawnej skry, niespokojneczarne oczy i brod capa... Raz tylko ksi zwrci pilniejsz uwag na aren. Weszo kilku nagich Chaldejczykw. Najstarszy osadzi w ziemi trzy krtkie wcznie ostrzami do gry i za pomoc ruchw rk upi najmodszego. Po czym inni wzili go na rce i pooyli na wczniach w ten sposb, e jedna podpieraa mu gow, druga krzy, trzecianogi. picy by sztywny jak drewno. Wwczas starzec zrobi nad nim jeszcze kilka ruchw rkoma i -wysun wczni podpierajc nogi. Po chwili wyj wczni, na ktrej leay plecy, a nareszcie odtrci t, na ktrej spoczywaa gowa. I stao si, w jasny dzie, przy kilku tysicach wiadkw, e picy Chaldejczyk unosi si poziomo w powietrzu, bez adnejpodpory, o par okci nad ziemi. Wreszcie starzec popchn go ku ziemi i rozbudzi. W cyrku panowao zdumienie; nikt nie miakrzykn ani klasn. Tylko z paru l rzucono kwiaty. Ramzes by take zdziwiony. Pochyli si doloy Hirama i szepn staremu ksiciu: -A ten cud potrafilibycie zrobi w wityniAstoreth? -Nie znam wszystkich tajemnic naszych kapanw -odpar zmiszany -ale wiem, e Chaldejczycy s bardzo przebiegli... -Jednak wszyscy widzielimy, e ten modzian wisia w powietrzu. -Jeeli nie rzucono na nas uroku -rzek niechtnie Hiram i -straci humor. Po krtkiej przerwie, w czasie ktrej po loach dostojnikw roznoszono wiee kwiaty, zimne wino i ciastka, rozpocza si najwaniejsza cz widowiska -walka bykw. Przy odgosie trb, bbnw i fletw wprowadzono na aren tgiego byka z pacht na gowie, aeby nic nie widzia. Po czym wbiego kilku nagich, zbrojnych wewcznie, i jeden z krtkim mieczem. Na znak dany przez ksicia uciekli przewodnicy, a jeden ze zbrojnych zdar bykowi pacht. Zwierz przez kilka chwil stao oszoomione, nastpnie poczo ugania si za wczniarzami, ktrzy dranili je kuciem. Ta walka jaowa cigna si kilkanacie minut. Ludzie drczyli byka, a on zapieniony, oblany krwi stawa dba i goni po caej arenie swoich nieprzyjaci nie mogc adnego dosign. Wreszcie pad wrd miechu publicznoci. Znudzony ksi, zamiast na aren, patrzyna lo kapanw fenickich. I widzia, e Kama przesiadszy si bliej Sargona prowadzia z nim yw rozmow. Asyryjczyk poera j wzrokiem, a ona umiechnita i zawstydzona niekiedy szeptaa z nim pochylajc si tak, e jej wosy miszay si z kudami barbarzycy, niekiedy odwracaa si od niego z udanym gniewem. Ramzes uczu bl w sercu. Pierwszy raz zdarzyo mu si, e jaka kobieta innemu mczynie przed nim dawaa pierwszestwo. W dodatku czowiekowi prawie staremu, Asyryjczykowi!... Tymczasem midzy publicznoci rozleg siszmer. Na arenie czowiek uzbrojony mieczem kaza sobie przywiza do piersi lew rk, inni obejrzeli swoje wcznie i -wprowadzono drugiego byka. Kiedy jeden zbrojny zerwa mu pacht z oczu, byk obrci si i obejrza wkoo, jakby chcc porachowa przeciwnikw. A gdy zaczli go ku, cofn si pod parkan dla zabezpieczenia sobie tyu. Potem zniy gow i spod oka ledzi ruchy napastujcych go ludzi. Pocztkowo zbrojni ostronie skradali si z bokw, aeby go uku. Lecz gdy zwierz wci stao nieporuszone, omielili si i zaczli przebiega mu przed oczyma coraz bliej. Byk jeszcze bardziej pochyli gow, lecz sta jak wkopany w ziemi. Publiczno zacza si mia, lecz nagle wesoo jej zamienia si w okrzyk trwogi. Byk wypatrzy chwil, ciko podskoczy naprzd, trafi we wczniarza i jednym uderzeniem rogw wyrzuci go do gry. Czowiek spad na ziemi z pogruchotanymikomi, a byk pocwaowa na drug stronareny i znowu stan w pozycji obronnej. Wczniarze znowu go otoczyli i zaczli drani, a przez ten czas wbiegli na aren sudzy cyrkowi, aby podnie rannego, ktry jcza. Byk, pomimo zdwojonych pchni wczniami, sta bez ruchu; lecz gdy trzej sudzy wzili na ramiona omdlaego bojownika, z szybkoci wichru rzuci si na t grup, poprzewraca ich i zacz straszliwie kopa nogami. Midzy publicznoci powsta zamt: kobiety pakay, mczyni klli i rzucali nabyka, czym kto mia pod rk. Na aren zaczy pada kije, noe, nawet deski z aw. Wwczas przybieg do rozjuszonego zwierzcia czowiek z mieczem. Ale wczniarze potracili gowy i nie wspierali go naleycie, wic byk powali go i zacz ciga innych. Staa si rzecz niesychana dotychczas w cyrkach: na arenie leao piciu ludzi, inni le bronic si uciekali przed zwierzciem, a publiczno ryczaa z gniewu lub ze strachu. Wtem wszystko ucicho, widzowie powstali i wychylili si ze swych miejsc, przeraonyHiram zblad i rozkrzyowa rce... Na aren, z l dostojnikw, wyskoczyli dwaj: ksi Ramzes z dobytym mieczem i Sargon z krtk siekierk. Byk ze spuszczonym bem i zadartym ogonem bieg wkoo arenywzniecajc tuman kurzu. Pdzi prosto na ksicia, lecz jakby odepchnity przez majestat krlewskiego dziecicia, wymin Ramzesa, rzuci si na Sargona i -pad na miejscu. Zrczny a olbrzymio silny Asyryjczyk powali go jednym uderzeniem toporka midzy oczy. Publiczno zawya z radoci i pocza sypa kwiaty na Sargona i jego ofiar. Ramzes tymczasem sta z wydobytym mieczem dziwiony i rozgniewany, patrzc, jak Kama wydzieraa swoim ssiadom kwiaty i rzucaa je na Asyryjczyka. Sargon obojtnie przyjmowa objawy publicznego zachwytu. Trci nog byka, aby przekona si, czy jeszcze yje, a potem zbliy si na par krokw do ksiciai co przemwiwszy w swoim jzyku ukoni si z godnoci wielkiego pana. Ramzesowi przed oczyma przesuna si krwawa mga: chtnie wbiby miecz w piersi temu zwycizcy. Ale opanowa si, chwil pomyla i zdjwszy ze swej szyi zoty acuch poda go Sargonowi. Asyryjczyk znowu skoni si, pocaowa acuch i woy go sobie na szyj. A ksi, z sinawymi rumiecami na policzkach, skierowa si do furtki, ktr wchodzili na aren aktorowie, i wrd okrzykw publicznoci, gboko upokorzony, opuci cyrk. ROZDZIA DZIEWITY By ju miesica Tot (koniec czerwca, pocztek lipca). W miecie Pi-Bast i jego okolicach zacz zmniejsza si napyw ludnoci z powodu gorca. Ale na dworze Ramzesa wci jeszcze bawiono si i rozpowiadano o wypadkach w cyrku Dworzanie wychwalali odwag ksicia, niezrczni podziwiali si Sargona, kapani z powanymi minami szeptali, e jednak nastpca tronu nie powinien by misza sido walki z bykami. Od tego bowiem s inni ludzie, patni i bynajmniej nie cieszcy si publicznym szacunkiem. Ramzes albo nie sysza tych rozmaitych zda, albo nie zwraca na nie uwagi. W jego pamici z widowiska utrwaliy si dwaepizody: Asyryjczyk wydar mu zwycistwonad bykiem i -umizga si do Kamy, ktra bardzo yczliwie przyjmowaa jego. zaloty! Poniewa nie wypadao mu sprowadza do siebie fenickiej kapanki, wic pewnego dnia wysa do niej list, w ktrym donosi,e chce j zobaczy, i pyta: kiedy go przyjmie? Przez tego samego posaca Kama odpowiedziaa, e bdzie czeka na niego dzi wieczorem. Ledwie ukazay si gwiazdy, ksi w najwikszej tajemnicy, wedug swego przekonania, wysun si z paacu i poszed. Ogrd wityni Astoreth by prawie pusty, szczeglniej w okolicach otaczajcych dom kapanki. Dom by cichy i palio si w nim zaledwie par wiateek. Kiedy ksi niemiao zapuka, kapanka otworzya mu sama. W ciemnym przysionkuucaowaa mu rce szepczc, e umaraby, gdyby wtedy, w cyrku, rozjuszone zwierz zrobio mu jak krzywd. -Ale teraz musisz by spokojna -odpar z gniewem nastpca -skoro ocali mnie twj kochanek... Kiedy weszli do komnaty owietlonej, ksispostrzeg, e Kama pacze. -C to znaczy? -zapyta. -Odwrcio si ode mnie serce pana mego -rzeka. -A moe i susznie... Nastpca gorzko rozemia si. -Wic ju jeste jego kochank czy dopiero masz ni zosta ty, wita dziewico?... -Kochank?... nigdy!... Ale mog zosta on tego strasznego czowieka. Ramzes zerwa si z siedzenia. -pi?... -zawoa -czy Set rzuci na mnie przeklestwo?... Ty, kapanka, ktra pilnujesz ognia przy otarzu Astoreth i pod groz mierci musisz by dziewic, ty wychodzisz za m?... Zaprawd, fenickie kamstwo gorsze jest, anieli opowiadaj onim ludzie!... -Posuchaj mnie, panie -rzeka ocierajc zy -i potp, jeeli zasuyam. Sargon chce mnie poj za on, za swoj pierwsz on. Wedug naszych ustaw, kapanka w bardzo wyjtkowych wypadkachmoe zosta on, ale tylko mczyzny pochodzcego ze krwi krlewskiej. Sargon za jest powinowatym krla Assara... -I ty wyjdziesz za niego? -Jeeli najwysza rada kapanw tyryjskichrozkae mi, co poczn?... -odpara, znowu zalewajc si zami. -A c t rad moe obchodzi Sargon? -spyta ksi. -Podobno obchodzi j bardzo wiele -mwia z westchnieniem. -Fenicj maj podobno zabra Asyryjczycy, a Sargon ma zosta jej satrap... -Ty oszalaa!... -zawoa ksi. -Mwi, co wiem. Ju w naszej wityni po raz drugi zaczynaj si mody o odwrcenie nieszczcia od Fenicji... Pierwszy raz odprawilimy je, nime ty przyjecha do nas, panie... -Dlaczego znowu teraz?... -Bo podobno w tych dniach przyby do Egiptu chaldejski kapan Istubar z listami, w ktrych krl Assar mianuje Sargona swoim posem i penomocnikiem do zawarcia traktatu z wami o zabr Fenicji. -Ale ja... -przerwa ksi. Chcia powiedzie: nic nie wiem , lecz wstrzyma si. Zacz si mia i odpar: -Kamo, przysigam ci na cze mego ojca, e dopki ja yj, Asyria nie zabierze Fenicji. Czy to do? -O panie!... panie!... -zawoaa, upadajc mu do ng. -Wic chyba teraz nie zostaniesz on tego gbura? -Och! -otrzsna si. -Czy moesz o to pyta? -I bdziesz moj... -szepn ksi. -Zatem chcesz mojej mierci?... -odpara przeraona. -Ha! jeeli tego chcesz, jestem gotowa. -Chc, aeby ya... -szepta roznamitniony. -ya nalec do mnie... -To by nie moe... -A najwysza rada kapanw tyryjskich?... -Moe mnie tylko wyda za m... -Wszak wejdziesz do mego domu... -Gdybym wesza tam nie jako ona twoja -umr... Ale jestem gotowa... nawet na to, aby nie ujrze jutrzejszego soca... -Bd spokojna -odpowiedzia z powag ksi. -Kto posiad moj ask, nie dozna krzywdy. Kama znowu uklka przed nim. -Jak si to moe sta? -spytaa skadajc rce. Ramzes by tak podniecony, tak ju zapomnia o swoim stanowisku i obowizkach, i gotw by przyrzec kapance maestwo. Powstrzyma go od tego kroku nie rozsdek, ale jaki guchy instynkt. -Jak to moe by?... Jak to moe by?... -szeptaa Kama poerajc go wzrokiem i caujc jego nogi. Ksi podnis j, posadzi z daleka od siebie i odpar z umiechem: -Pytasz, jak to by moe?... Zaraz ci objani. Ostatnim moim nauczycielem, zanim doszedem do penoletnoci, by pewien stary kapan, ktry umia na pami mnstwo dziwnych historii z ycia bogw, krlw, kapanw, nawet niskich urzdnikw i chopw. Starzec ten, synny z pobonoci i cudw, nie wiem dlaczego, nie lubi kobiet, nawet obawia si ich. Tote najczciej opisywaprzewrotno kobiec, a raz, aby dowie mi, jak potn macie wadz nad mskim rodzajem, opowiedzia tak histori: Mody i ubogi pisarz, nie majcy w torbie miedzianego utena, tylko jczmienny placek,wdrowa z Tebw do Dolnego Egiptu szuka zarobku. Mwiono mu, e w tej czci pastwa mieszkaj najbogatsi panowie i kupcy i byle dobrze trafi, moe znale posad, na ktrej zrobi duy majtek. Szed tedy brzegiem Nilu (za miejsce na statku nie miaby czym zapaci)i myla: Jake nieopatrznymi s ludzie, ktrzy odziedziczywszy po ojcach talent, dwa talenty, nawet dziesi, zamiast rozmnoyskarb, bd za pomoc handlu towarami, bd wypoyczania na wysokie procenta, marnuj, nie wiadomo na co, swj majtek!Ja, gdybym mia drachm... No, drachma zamao... Ale gdybym mia talent albo lepiej kilka zagonw ziemi, zwikszabym to z roku na rok, a pod koniec ycia bybym takbogaty jak najbogatszy nomarcha. Lecz co pocz!... -mwi z westchnieniem. -Bogowie snad opiekuj si tylko gupimi; mnie za napenia mdro od peruki do bosych pit. A jeeli i w moim sercu kryje si jakie ziarno gupstwa, to chyba pod tymjednym wzgldem, e zaprawd! nie umiabym strwoni fortuny, a nawet nie wiedziabym: jak zabra si do spenienia podobnie bezbonego czynu? Tak medytujc ubogi pisarz mija lepiank, przed ktr siedzia jaki czowiek niemody i niestary z bardzo bystrym spojrzeniem, ktre sigao a do gbi serca. Pisarz, mdry jak bo- cian, zaraz zmiarkowa, e to musi by ktry z bogw, i skoniwszy si rzek: -Pozdrawiam ci, czcigodny wacicielu tego piknego domu, i martwi si, e nie posiadam wina ani misa, aby podzieli je z tob na znak, e ci szanuj i e wszystko,co mam, naley do ciebie. Amonowi (on to by w ludzkiej postaci)podobaa si uprzejmo modego pisarza. Popatrzy wic na niego i spyta: -O czym mylae idc tutaj? Widz bowiemmdro na twoim czole, a nale do tych, ktrzy, jak kuropatwa pszenic, zbieraj sowa prawdy. Pisarz westchn. -Mylaem -mwi -o mojej ndzy i o tych lekkomylnych bogaczach, ktrzy nie wiadomo na co i jakim sposobem trwoni majtki. -A ty by nie strwoni? -zapyta bg, wcimajcy na sobie ludzk figur. -Spojrzyj na mnie, panie -rzek pisarz. -Mam dziuraw pacht i zgubiem w drodze sanday, ale papirus i kaamarz cigle nosz ze sob jak wasne serce. Albowiem wstajc i kadc si spa powtarzam, e lepsz jest uboga mdro ni gupie bogactwo. Jeeli wic jestem taki, jeeli umiem wysowi si dwoma pismami i wykona najzawilszy rachunek, jeeli znam wszystkie roliny i wszystkie zwierzta, jakie tylko s pod niebem, to - czy moesz sdzi, abym ja, ktry posiadam tak mdro, by zdolny do zmarnowania majtku? Boek zamyli si i rzek: -Wymowa twoja pynie wartko jak Nil pod Memfisem, lecz jeeli naprawd jeste takimdry, to napisz mi dwoma sposobami: Amon. Pisarz wydoby kaamarz, pdzel i w niedugim czasie na drzwiach lepianki napisa dwoma sposobami: Amon, tak wyranie, e nawet nieme stworzenia zatrzymyway si, aby zoy hod Panu. Boek by kontent i doda: -Jeeli jeste rwnie biegy w rachunkach jak w pimiennictwie, to wyrachuj mi nastpujc spraw handlow. Gdy za jednkuropatw daj mi cztery kurze jaja, to zasiedm kuropatw ile powinni da kurzych jaj? Pisarz zebra kamyki, ukada je w rozmaite szeregi i nim soce zaszo, odpowiedzia, e za siedm kuropatw naley si -dwadziecia om jaj kurzych. Wszechmocny Amon a umiechn si, e widzi przed sob mdrca tak niepospolitej miary, wic rzek: -Poznaj, e mwi prawd o swojej mdroci. Jeeli za okaesz si rwnie wytrwaym w cnocie, uczyni tak, e bdziesz do koca ycia szczliwym, a po mierci synowie twoi umieszcz twj cie w piknym grobowcu. A teraz powiedz: jakiego chcesz bogactwa, ktrego by nie tylko nie strwoni, ale jeszcze pomnoy? Pisarz upad do ng miosiernemu bstwu i 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA6P c 7Gc 8  c 9*q= ::3 V ;U?* odpar: -Gdybym cho posiada t lepiank i ze cztery miary gruntu, bybym bogaty. -Dobrze -mwi bg -ale pierwej rozejrzyj si, czy ci to wystarczy. Zaprowadzi go do chaty i prawi: -Masz tu cztery czepce i fartuszki, dwie pachty na niepogod i dwie pary sandaw.Tu masz ognisko, tu aw, na ktrej monasypia, stp do tuczenia pszenicy i dzieedo ciasta... -A to co jest? -zapyta pisarz wskazujc najak figur okryt ptnem. -Ot to jedno jest -odpar bg, czego nie powiniene dotyka, bo stracisz cay majtek. -Aj!... -krzykn pisarz. -Moe to sobie staprzez tysic lat i nie zaczepi go... Za pozwoleniem waszej czci : co to za folwarkwida tam?... I wychyli si przez okno lepianki. -Mdrze powiedziae -rzek Amon. -Jest tobowiem folwark, i nawet pikny. Ma obszerny dom, pidziesit miar gruntu, kilkanacie sztuk byda i dziesiciu niewolnikw. Gdyby wola posiada tamten folwark... Pisarz upad do ng bogu. -Jeste -spyta -jaki czowiek pod socem, ktry zamiast jczmiennego placka nie wolaby buki pszennej? Usyszawszy to Amon wymwi zaklcie i wteje chwili obaj znaleli si w okazaym domu folwarcznym. -Masz tu -mwi bg -rzebione oe, pi stolikw i dziesi krzese. Masz tu haftowane szaty, stgwie i szklanki na wino, masz tu oliwn lamp i lektyk... -A to co jest? -zapyta pisarz wskazujc nafigur, ktra staa w kcie okryta mulinem. -Tego jednego -odpar bg -nie zaczepiaj, bo stracisz cay majtek. -Chobym dziesi tysicy lat y -zawoa pisarz -nie tkn tej rzeczy!... Uwaam bowiem, e po mdroci najlepszym jest bogactwo. -Ale co to tam wida? -spyta po chwili wskazujc na ogromny paac w ogrodzie. -To s dobra ksice -odpar bg. -Jest paac, piset miar ziemi, stu niewolnikw iparset sztuk byda. Wielki to majtek, leczjeeli sdzisz, e podoa mu twoja mdro... Pisarz znowu upad do ng Amonowi zalewajc si zami radoci. -O panie!... -woa. -A gdzie jest taki szaleniec, ktry zamiast kubka piwa nie wolaby kadzi wina? -Sowa twoje godne s mdrca, ktry rozwizuje najtrudniejsze rachunki -rzek Amon. Wymwi wielkie sowa zaklcia i obaj z pisarzem znaleli si w paacu. -Masz tu -mwi dobry bg -sal jadaln, wniej zocone kanapy i krzesa tudzie stoliki wykadane rnokolorowym drzewem. Pod spodem jest kuchnia dla piciu kucharzy, piarnia, gdzie znajdzieszwszelkie misiwo, ryby i ciasta, wreszcie piwnica z najdoskonalszym winem. Masz tu sypialni z ruchomym dachem, ktrym twoi niewolnicy bd chodzili ci podczas snu. Zwracam twoj uwag na oe, ktre jest z cedrowego drzewa i opiera si na czterech lwich apach, kunsztownie odlanych z brzu. Masz tu szatni pen lnianych i wenianych szat; za w skrzyniach znajdziesz piercienie, acuchyi bransolety... -A to co jest?... -zapyta nagle pisarz wskazujc na figur okryt welonem haftowanym zotymi i purpurowymi nimi. -To jest wanie, czego najbardziej strzecsi powiniene -odpar bg. -Jeeli tego dotkniesz, twj ogromny majtek przepadnie. A zaprawd mwi ci, e niewiele jest podobnych dbr w Egipcie. Musz ci bowiem doda, e w skarbcu ley dziesi talentw zotem i drogimi kamieniami. -Wadco mj!... -krzykn pisarz. -Pozwl, aeby w tym paacu na pierwszym miejscu stan twj wity posg, przed ktrym trzy razy dziennie palibym wonnoci... -Ale tamtego unikaj -odpar Amon wskazujc na figur okryt welonem. -Chyba stracibym rozum i bybym gorszy od dzikiej wini, dla ktrej wino znaczy tyleco pomyje -rzek pisarz. -Niech ta figura w welonie pokutuje tu sto tysicy lat, a nie dotkn jej, jeeli taka twoja wola... -Pamitaj, e straciby wszystko! -zawoa bg i znikn. Uszczliwiony pisarz zacz chodzi po swoim paacu i wyglda oknami. Obejrza skarbiec i zway w rkach zoto: byo cikie; przypatrzy si drogim kamieniom -byy prawdziwe. Kaza sobie poda jedzenie: natychmiast wbiegli niewolnicy, wykpali go, ogolili i ubrali w cienkie szaty. Najad si i napi jak nigdy: jego gd bowiem czy si z doskonaoci potraw w jeden smak przedziwny. Zapali wonnociprzed posgiem Amona i ubra go w wiee kwiaty. Pniej siad w oknie. Na dziedzicu rao par koni zaprzgnitych do rzebionego wozu. W innym miejscu gromada ludzi z wczniami isieciami uspokajaa niesforne psy myliwskie rwce si do polowania. Przed pichrzem jeden pisarz odbiera ziarno od rolnikw, przed obor drugi pisarz przyjmowa rachunek od dozorcy pastuchw. W dali wida byo gaj oliwny, wysokie wzgrze zaronite winogradem, any pszenicy, a po wszystkich polach gsto rozsadzone palmy daktylonone. Zaiste! -rzek do siebie -jestem dzi bogaty, tak wanie, jak mi si naleao. I jedno dziwi mnie, e tyle lat mogem wytrzyma w upodleniu i ndzy. Musz te wyzna -cign w duchu -e nie wiem, czypotrafi zwikszy ten ogromny majtek, bo i nie potrzebuj wicej, i nie bd mia czasu ugania si za spekulacjami. Zaczo mu jednak nudzi si w pokojach, wic obejrza ogrd, objecha pola, porozmawia ze sugami, ktrzy padali przed nim na brzuchy, cho byli tak ubrani,e on wczoraj jeszcze uwaaby sobie za zaszczyt caowa ich rce. Lecz e i tam byo mu nudno, wic wrci do paacu i przypatrywa si zapasom swojej piarni ipiwnicy tudzie sprztom w komnatach. adne to -mwi do siebie -ale pikniejsze byyby sprzty z samego zota, a dzbany zdrogich kamieni. Oczy jego machinalnie zwrciy si w ten kt, gdzie staa figura okryta haftowanym welonem i -wzdychaa. Wzdychaj sobie, wzdychaj! -myla biorc kadzielnic, aby spali wonnoci przed posgiem Amona. Dobry to bg -myla -ktry ocenia przymioty mdrcw, nawet bosych, i wymierza im sprawiedliwo. Jaki on mi dapikny majtek!... No, prawda, e i ja go uczciem, wypisujc podwjnym pismem imi Amon -na drzwiach tej chaupy. Albo jak ja mu to piknie wyrachowaem: ile dostanie kurzych jaj za siedm kuropatw? Mieli suszno moi mistrze twierdzc, e mdro nawet bogom otwiera usta. Spojrza znowu w kt. Posta okryta welonem znowu westchna. Ciekawy jestem -mwi do siebie pisarz -dlaczego mj przyjaciel Amon zabroni mi dotyka tej oto sztuczki, co tam stoi w kcie? No, za taki majtek mia prawo nakada mi warunki, chocia ja nic podobnego nie zrobibym mu. Bo jeeli cay ten paac jest moj wasnoci, jeeli wszystkiego, co tu jest, mog uywa, dlaczego tamtej rzeczy nie miabym nawet dotkn?... Tak si mwi: nie wolno dotyka! Wolno wreszcie zobaczy... Zbliy si do figury, zdj ostronie welon, patrzy... jest co bardzo adnego. Niby pikny mody chopiec, ale nie chopiec... Ma wosy dugie do kolan, drobne rysy i pene sodyczy spojrzenie. Co ty jeste? -mwi do figury. -Ja jestem kobieta -odpowiada mu posta gosem tak cienkim, e wnikn mu w serce jak sztylet fenicki. Kobieta?... -myli pisarz. -Tego mnie nie uczono w kapaskiej szkole. -Kobieta?... -powtrzy. -A co to masz o tutaj?... -To moje oczy. -Oczy?... C ty zobaczysz takimi oczami, ktre od lada wiata mog si rozpyn. -Bo moje oczy nie s do tego, ebym ja nimipatrzya, tylko eby ty w nie patrzy! -odpowiedziaa figura. Dziwne oczy! -rzek do siebie pisarz chodzc po pokoju. Znowu przystan przed postaci i zapyta:-A to co masz? -To moje usta. -Przez bogi! umrzesz z godu -zawoa -bo tak maymi ustami naje si nie mona... -One te nie s do jedzenia -odpara figura -tylko eby ty je caowa. -Caowa? -powtrzy pisarz. -I tego nie uczono mnie w kapaskiej szkole... A to o...co to masz? -To moje rczki. -Rczki?... Dobrze, e nie powiedziaa, e to rce, bo takim rkoma nic by zrobi niepotrafia, nawet udoi owcy. -Moje rczki nie s do roboty. -Tylko do czego? -zdziwi si pisarz rozstawiajc jej palce... (Jak ja twoje, Kamo -rzek nastpca pieszczc drobn rczk kapanki. ) -Tylko do czego s takie rce? -pyta pisarz figury. -Aebym nimi ciebie obejmowaa za szyj. -Chcesz mwi: za kark?... -wrzasn przeraony pisarz, ktrego kapani zawszechwytali za kark, gdy mia otrzyma plagi. -Nie za kark -rzeka posta -tylko o tak... I obja go -cign ksi -rkoma za szyj, o tak... (Tu otoczy si rkoma kapanki... )i przytulia go do swej piersi o tak, o... (Tu przytuli si do Kamy... ) -Panie, co robisz?... -szepna Kama. -Wszake to mier moja... -Bd spokojna -odpar ksi -ja ci tylko pokazuj, co tamta posta robia z pisarzem... ... Wtem zadraa ziemia, paac znikn, zniky psy, konie i niewolnicy. Wzgrze pokryte winogradem zmienio si w opok, drzewa oliwne w cier, a pszenica w piasek... Pisarz, gdy ockn si w objciach kochanki, zrozumia, e jest takim ndzarzem, jakim by wczoraj na gocicu. Ale nie aowa swoich bogactw, poniewa mia kobiet, ktra kochaa go i piecia. -Wic wszystko zniko, a ona nie znika!... -zawoaa naiwnie Kama. -Litociwy Amon zostawi mu j na pociech-rzek ksi. -O, to Amon by tylko dla pisarza litociwym-odpara Kama. -Ale co ma znaczy ta historia? -Zgadnij. Wreszcie syszaa, czego biedny pisarz wyrzek si za pocaunek kobiety... -Ale tronu nie wyrzekby si! -przerwaa kapanka. -Kto wie?... gdyby go bardzo o to poproszono -szepta namitnie Ramzes. -O nie!... -zawoaa Kama wydzierajc mu si z obj. -Tronu niech si nie wyrzeka, bo w takim razie c by zostao z jego obietnic dla Fenicji... Oboje spojrzeli sobie w oczy dugo... dugo... W tej chwili ksi uczu niby ran w sercu i niby e z tej rany ucieko mu jakie uczucie. Nie namitno, bo namitno zostaa, ale - szacunek i wiara w Kam. Dziwne te Fenicjanki -pomyla nastpca -mona za nimi szale, lecz niepodobna im ufa... Uczu si znuonym i poegna Kam. Spojrza po komnacie, jakby trudno mu byo rozsta si z ni, i odchodzc rzek do siebie: A jednak ty zostaniesz moj i bogowie feniccy nie zabij ci, jeeli dbaj o swoje witynie i kapanw. Ledwie Ramzes opuci will Kamy, do pokoju kapanki wpad mody Grek, uderzajco pikny i uderzajco podobny do egipskiego ksicia. Na jego twarzy malowaa si wcieko. -Lykon!... -zawoaa przeraona Kama. -Co tu robisz?... -Poda gadzino!... -odpar Grek dwicznym gosem. -Jeszcze miesic nie upyn od wieczora, kiedy przysiga, e mnie kochasz, e uciekniesz ze mn do Grecji, a ju drugiemu kochankowi rzucasz si na szyj... Czy pomarli bogowie, czy ucieka odnich sprawiedliwo?... -Szalony zazdroniku -przerwaa kapanka -ty mnie zabijesz... -Z pewnoci, e ja ci zabij, nie twoja skamieniaa bogini... Tymi rkoma -woa wycigajc rce jak szpony -udusz ci, gdyby zostaa kochank... -Czyj?... -Albo ja wiem!... Zapewne obu: tego staregoAsyryjczyka i tego ksitka, ktremu kamieniem eb rozwal, jeeli bdzie si tu wczy... Ksi!... ma wszystkie niewiastyz caego Egiptu i... jeszcze mu si zachciewa cudzych kapanek... Kapanki s dla kapanw, nie dla obcych... Kama odzyskaa ju zimn krew. -A ty nie jeste dla nas obcy? -rzeka wyniole. -mijo!... -wybuchn Grek powtrnie. -Ja nie mog by obcym dla was, gdy dar mego gosu, ktrym ozdobili mnie bogowie, obracam na sub waszym bogom... A ile to razy za pomoc mej postaci oszukiwalicie gupich Azjatw, e nastpcaegipskiego tronu potajemnie wyznaje waszwiar?... -Cicho!... cicho!... -zasyczaa kapanka zamykajc mu rk usta. Co w jej dotkniciu musiao by czarujcego, gdy Grek uspokoi si i pocz mwi ciszej: -Suchaj, Kama. W tych czasach przypynie do Zatoki Sebenickiej grecki statek prowadzony przez mego brata. Postaraje si, aby ci arcykapan wysa do Pi-Uto, skd uciekniemy nareszcie do pnocnej Grecji, w takie miejsce, ktre jeszcze nie widziao Fenicjan... -Zobaczy ich, jeli ja si tam skryj -przerwaa kapanka. -Gdyby tobie wos spad -szepta rozwcieczony Grek -przysigam, e Dagon... e wszyscy tutejsi Fenicjanie oddadz gowy lub zdechn w kopalniach! Poznaj oni, co moe Grek... -A ja ci mwi -odpara tym samym gosemkapanka -e dopki nie zbior dwudziestu talentw, nie rusz si std... A mam dopiero om... -Skde wemiesz reszt? -Dadz mi Sargon i namiestnik. -Na Sargona zgoda, ale ksicia nie chc!... -Gupi Lykonie, czyli nie widzisz, dlaczego troch podoba mi si ten modzik?... Ciebie przypomina!... Grek zupenie uspokoi si. -No, no!... -mrucza. -Rozumiem, e gdy kobieta ma do wyboru midzy nastpc tronu i takim jak ja piewakiem, nie mam potrzeby lka si... Ale jest em zazdrosny igwatowny, wic prosz ci, aeby go jaknajmniej spoufalaa do siebie. Ucaowa j, wymkn si z willi i znikn w ciemnym ogrodzie. Kama wycigna za nim zacinit pi. -Nikczemny pajacu!... -szepna -ktry zaledwie mgby by u mnie piewajcym niewolnikiem... ROZDZIA DZIESITY Kiedy Ramzes przyszed nazajutrz odwiedzi swego syna, znalaz Sar rozpywajc si we zach. Zapyta o powd. Z pocztku odpowiedziaa, e nic jejnie jest, potem, e jej smutno, wreszcie -upada do ng Ramzesowi z wielkim paczem. -Panie... panie mj!... szeptaa. -Wiem, e mnie ju nie kochasz, ale przynajmniej siebie nie naraaj... -Kto powiedzia, e ci ju nie kocham? -spyta dziwiony ksi. -Masz przecie trzy nowe kobiety w swym domu... -panny wielkich rodw... -A wic o to chodzi... -I jeszcze naraasz si dla czwartej... dla przewrotnej Fenicjanki... Ksi zmisza si. Skd Sara moga dowiedzie si o Kamie i odgadn, e jest przewrotna?... -Jak py wciska si do skrzyni, tak niegodziwe wieci wpadaj do najspokojniejszych domw -rzek Ramzes. -Kt ci mwi o Fenicjance? -Czy ja wiem kto? Za wrba i serce moje.-Wic s nawet i wrby?... -Straszne! Jedna stara kapanka dowiedziaa si podobno z krysztaowej kuli, e wszyscy zginiemy przez Fenicjan, aprzynajmniej ja i... mj syn!... -wybuchna Sara. -I ty, ktra wierzysz w Jedynego, w Jehow, ty lkasz si baja jakiej gupiej staruchy, a moe intrygantki?... Gdzie twjwielki Bg?... -Mj Bg jest tylko moim, a tamci -twoimi, wic musz ich szanowa. -Zatem ta stara mwia ci o Fenicjanach? -pyta Ramzes. -Ona wrya mi dawniej, jeszcze pod Memfisem, e powinnam wystrzega si Fenicjanki -odpara Sara. -Ale dopiero tu wszyscy mwi o jakiej kapance fenickiej. Czy ja wiem, moe tylko co majaczy mi si w stroskanej gowie. Powiadali nawet, e gdyby nie jej uroki, nieskoczyby panie, wtedy do areny... Ach, gdyby ci byk zabi!... Jeszcze i teraz, kiedy myl o nieszczciu, jakie ci mogospotka, serce we mnie zastyga... -miej si z tego, Saro -przerwa wesoo ksi. -Kogo ja przygarn do siebie, stoi tak wysoko, e go aden strach nie powinien dosiga... Tym mniej gupie wieci. -A nieszczcie? Czyli jest do wysoka gra, na ktr nie doleciaby jego pocisk?...-Macierzystwo zmczyo ci, Saro -rzek ksi -a gorco rozstraja twoje myli, i dlatego frasujesz si bez powodu. Bd spokojna i czuwaj nad moim synem. Czowiek -mwi w zamyleniu -kimkolwiek on jest: Fenicjaninem czy Grekiem, moe szkodzi tylko podobnym sobie istotom, ale nie nam, ktrzy jestemy bogami tego wiata. -Co powiedziae o Greku?... Jaki Grek?... -spytaa niespokojnie Sara. -Ja powiedziaem: Grek?... Nic o ty nie wiem. Moe wymkn mi si podobny wyraz, a moe ty przesyszaa si. Ucaowa Sar i swego syna i poegna ich.Ale nie odpdzi niepokoju. Raz trzeba sobie powiedzie -myla -e wEgipcie nie ukryje si adna tajemnica. Mnieledz kapani i moi dworzanie nawet wwczas, gdy s czy tylko udaj pijanych, a nad Kam czuwaj wowe renice Fenicjan. Jeeli dotychczas nie ukryli jej przede mn, niewiele musz dba o jej cnot. Zreszt wobec kogo?... Wobec mnie, ktremu sami odsonili oszustwa swojej wityni!... Kama bdzie naleaa do mnie... Zbyt wiele maj w tym interesu, aeby chcieli ciga mj gniew na siebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA<P c =5 c >c ?*pc @D9, W par dni przyszed do ksicia wity kapan Mentezufis, pomocnik dostojnego Herhora w ministerium wojny. Ramzes patrzc na blad twarz i spuszczone oczy proroka odgad, e i ten ju wie o Fenicjance, a moe nawet, z kapaskiego stanowiska, zechce mu robi wymwki. Ale Mentezufis tym razem nie dotkn sercowych spraw nastpcy. Przywitawszy ksicia z urzdow min prorok usiad na wskazanym miejscu i zacz: -Z memfijskiego paacu pana wiecznoci zawiadomiono mnie, e w tych czasach przyjecha do Pi-Bast wielki kapan chaldejski Istubar, nadworny astrolog i doradca jego mioci krla Assara... Ksi chcia podpowiedzie Mentezufisowi cel przybycia Istubara, ale przygryz wargi i zmilcza. -Za znakomity Istubar -cign kapan -przywiz ze sob dokumenta, na mocy ktrych dostojny Sargon, powinowaty i satrapa jego mioci krla Assara, zostaje u nas posem i penomocnikiem tego potnego krla... Ramzes o mao nie wybuchn miechem. Powaga, z jak Mentezufis raczy odsoniczstk tajemnic od dawna znanych ksiciu,napenia go wesooci i -pogard. Wic ten kuglarz -myla nastpca -nawet nie przeczuwa w sercu swoim, e ja znam wszystkie ich szalbierstwa?... -Dostojny Sargon i czcigodny Istubar -mwi Mentezufis -udadz si do Memfis ucaowa nogi jego witobliwoci. Pierwej jednak wasza dostojno, jako namiestnik, raczysz przyj askawie obu tych dygnitarzy tudzie ich wit. -Bardzo chtnie -odpar ksi -a przy sposobnoci spytam ich: kiedy Asyria zapaci nam zalege daniny? -Wasza dostojno zrobiby to? -rzek kapan patrzc mu w oczy. -Przede wszystkim to!... Nasz skarb potrzebuje danin... Mentezufis nagle powsta z siedzenia i uroczystym, cho znionym gosem rzek: -Namiestniku pana naszego i rozdawcy ycia: w imieniu jego witobliwoci zabraniam ci mwi z kimkolwiek o daninach, a nade wszystko z Sargonem, Istubarem i kimkolwiek z ich wity. Ksi poblad. -Kapanie -rzek, rwnie powstajc -na jakiej zasadzie przemawiasz do mnie tonemzwierzchnika?... Mentezufis odchyli szat i zdj ze szyi acuszek, na ktrym by jeden z piercieni faraona. Namiestnik obejrza go, pobonie ucaowai zwrciwszy kapanowi odpar: -Speni rozkazy jego witobliwoci, megopana i ojca. Znowu obaj usiedli i ksi zapyta kapana:-Czy wasza dostojno nie mgby mnie objani: dlaczego Asyria nie ma nam pacidanin, ktre od razu wydobyyby skarb pastwa z kopotw? -Bo my nie mamy si zmusi Asyrii do pacenia nam danin -odpar zimno Mentezufis. - Mamy sto dwadziecia tysicywojska, Asyria za okoo trzystu tysicy. Mwi to waszej dostojnoci cakiem poufnie, jako wysokiemu urzdnikowi pastwa. -Rozumiem. Ale dlaczego ministerium wojny,w ktrym suysz, zmniejszyo nasz waleczn armi o szedziesit tysicy ludzi? -Aeby dochody na dwr jego witobliwocipowikszy o dwanacie tysicy talentw - rzek kapan. -Aha!... Powiedze mi, wasza dostojno -cign ksi -w jakim tedy celu jedzie Sargon do stp faraona? -Nie wiem. -Aha! Ale dlaczego ja nie mam wiedzie, ja, nastpca tronu?... -Bo s tajemnice pastwa, ktre zna zaledwie kilku dostojnikw... -I ktrych mgby nawet nie zna mj najczcigodniejszy ojciec?... -Z pewnoci -odpar Mentezufis -e s rzeczy, o ktrych mgby nie wiedzie nawet jego witobliwo, gdyby nie posiada najwyszych wice kapaskich.-Dziwna rzecz! -mwi ksi po namyle -Egipt jest wasnoci faraona i mimo to mog dzia si w pastwie sprawy nie znane faraonowi?... Wytomacz mi to, wasza dostojno. -Egipt jest przede wszystkim, a nawet jedynie i wycznie wasnoci Amona -rzek kapan. -Jest zatem konieczne, aby ci tylko znali najwysze tajemnice, ktrym Amon objawia swoj wol i plany. Ksi suchajc doznawa takich uczu, jakby go przewracano na ou wybitym sztyletami i jeszcze -podkadano ogie. Mentezufis chcia podnie si, namiestnik zatrzyma go. -Jeszcze sowo -mwi agodnie. -Jeeli Egipt jest tak sabym, e nie wolno nawet wspomnie o asyryjskich daninach... Zadysza si. -Jeeli jest tak ndznym -cign -to jaka pewno, e nas nie napadn Asyryjczycy? -Od tego mona zabezpieczy si traktatami-odpar kapan. Nastpca machn rk. -Nie ma traktatw dla sabych! -rzek -nie zasoni granic srebrne tablice zapisane ugodami, jeeli za nimi nie stan wcznie imiecze. -A kt waszej dostojnoci powiedzia, e unas nie stan? -Ty sam. Sto dwadziecia tysicy ludzi musz ustpi przed trzystoma tysicami. No, a gdyby Asyryjczycy raz do nas weszli,z Egiptu zostaaby pustynia... Mentezufisowi zapony oczy. -Gdyby weszli do nas -zawoa -koci ich nigdy nie zobaczyyby swej ziemi!... Uzbroilibymy ca szlacht, puki robotnicze, nawet przestpcw z kopal... Wydobylibymy skarby ze wszystkich wity... I spotkaaby si Asyria z piciomaset tysicami egipskich wojownikw... Ramzes by zachwycony tym wybuchem patriotyzmu kapana. Schwyci go za rk irzek: -Wic jeeli moemy mie tak armi, dlaczego nie napadamy na Babilon?... Czyli wielki wojownik Nitager nie baga nas o to od kilku lat?... Czyli jego witobliwo nie niepokoi si wrzeniem Asyrii?... Gdy im pozwolimy zebra siy, walka bdzie trudniejsza, ale gdy rozpoczniemy sami... Kapan przerwa mu. -Czy ty wiesz, ksi -mwi -co to jest wojna, i to jeszcze taka wojna, do ktrej trzeba i przez pustyni? Kto zarczy, e nim dotarlibymy do Eufratu, poowa naszej armii tragarzy nie wyginaby z trudw? -Wyrwnalibymy to jedn bitw -wtrci Ramzes. -Bitwa!... -powtrzy kapan. -A czy wiesz, ksi, co to jest bitwa?... -Spodziewam si! -odpar dumnie nastpca uderzajc w miecz. Mentezufs wzruszy ramionami. -A ja mwi ci, panie, e ty nie wiesz, co to jest bitwa. Owszem, masz nawet o niej cakiem faszywe pojcie z manewrw, na ktrych zawsze bywae zwycizc, cho nieraz powiniene by zwycionym... Ksi spochmurnia. Kapan wsun rk za swoj szat i nagle spyta: -Zgadnij, wasza dostojno, co trzymam? -Co?... -powtrzy dziwiony ksi. -Zgadnij prdko i dobrze -nalega kapan -bo jeeli omylisz si, zgin dwa twoje puki... -Trzymasz piercie -odpar rozweselony nastpca. Mentezufis otworzy rk: by w niej kawaek papirusa. -A teraz co mam?... -spyta znowu kapan. -Piercie. -Ot nie piercie, tylko amulet boskiej Hator -rzek kapan. -Widzisz, panie -mwidalej -to jest bitwa. W czasie bitwy los co chwila wyciga do nas rk i kae jak najpieszniej odgadywa zamknite w niej niespodzianki. Mylimy si lub zgadujemy, alebiada temu, kto czciej omyli si, anieli odgad... A stokro biada tym, przeciw komu los odwraca si i zmusza do omyek !... -A jednak ja wierz, ja czuj tu... -zawoanastpca bijc si w piersi -e Asyria musi by zdeptana! -Oby przez usta twoje przemawia bg Amon -rzek kapan. -I tak jest -doda -Asyria bdzie poniona, moe nawet twoimirkoma, panie, ale nie zaraz... nie zaraz!... Mentezufis poegna go, ksi zosta sam.W jego sercu i gowie huczao. A wic mia suszno Hiram, e oni nas oszukuj -myla Ramzes. -Teraz i ja ju jestem pewny, e nasi kapani zawarli z chaldejskimi jak umow, ktr jego witobliwo bdzie musia zatwierdzi. Bdzie musia!... czy syszano o podobnej potwornoci?... On, pan yjcego i zachodniego wiata, on musi podpisywa umowy wymylone przez intrygantw! Tchu mu brako. Swoj drog wity Mentezufis zdradzi si. Wic to tak jest, e w razie potrzeby Egipt moe wystawi pmilionow armi?...Nawet nie marzyem o podobnej sile!... I oni myl, e ja bd lka si ich bajek o losie, ktry nam kae rozwizywa zagadki.Niechbym mia tylko dwiecie tysicy wojska wymusztrowanego jak nasze greckie i libijskie puki, a podejm si rozwiza wszystkie zagadki na ziemi i niebie. Za czcigodny prorok Mentezufis wracajc do swej celi mwi w sobie: Zapalona to gowa, kobieciarz, awanturnik, ale potny charakter. Po sabym dzisiejszym faraonie bodaje ten przypomni nam czasy Ramzesa Wielkiego. Zadziesi lat ze gwiazdy odmieni si, on dojrzeje i skruszy Asyri. Z Niniwy zostangruzy, wity Babilon odzyska nalene dostojestwo a jeden najwyszy Bg, Bg egipskich i chaldejskich prorokw, zapanujeod Pustyni Libijskiej a het do najwitszej rzeki Gangesu... Byle tylko nasz modzik nie omieszy si nocnymi wdrwkami do kapanki fenickiej!... Gdyby go zobaczono w ogrodzie Astoreth, lud mgby myle, e nastpca tronu nakania uszu do fenickiej wiary... A Dolnemu Egiptowi ju niewiele potrzeba, abywyprze si starych bogw... C to za miszanina narodw! W kika dni pniej dostojny Sargon urzdownie zawiadomi ksicia o swej roli asyryjskiego posa, owiadczy ch powitania nastpcy tronu i prosi o orszak egipski, ktry by go odprowadzi ze wszelkim bezpieczestwem i honorami do stp jego witobliwoci faraona. Ksi zatrzyma si z odpowiedzi dwa dnii wyznaczy Sargonowi posuchanie znowu po upywie dwu dni. Asyryjczyk, przywykydo wschodniej powolnoci w podrach i interesach, wcale si tym nie martwi i nie marnowa czasu. Pi od rana do wiezora, gra w koci z Hiramem i innymi azjatyckimi bogaczami, a w chwilach wolnych, podobnie jak Ramzes, wymyka sido Kamy. Tam, jako czowiek starszy i praktyczny, za kad wizyt ofiarowywa kapance bogate podarunki. Swoje za uczucia dla niej wyraa w ten sposb: -Co ty, Kama, siedzisz w Pi-Bast i chudniesz? Dopki moda, bawi ci suba przy otarzach bogini Astoreth; ale gdy si zestarzejesz, ndzna czeka ci dola. Obedrz ciebie kosztowne szaty, na twoje miejsceprzyjm modsz, a ty musisz zarabia na garstk praonego jczmienia wrbami lubdozorowaniem poonic. -Ja -cign Sargon -gdyby bogowie za karstworzyli mnie kobiet, wolabym sam by poonic anieli pielgnowa takowe. -Dlatego mwi ci, jak czowiek mdry, rzu wityni i przysta do mego haremu. Dam za ciebie dziesi talentw zotem, czterdzieci krw i sto mierzyc pszenicy. Kapani z pocztku bd obawiali si kary bogw, aeby wicej wyudzi ode mnie. Alee ja nie postpi ju ani drachmy, co najwyej dorzuc kilka owieczek, wic odprawi uroczyste naboestwo i zaraz objawi si im niebieska Astoreth, ktra zwolni ci od lubw, bylem jeszcze dorzuci zoty acuch albo puchar. Kama suchajc tych pogldw gryza wargi ze miechu, a on cign: -Gdy za pojedziesz ze mn do Niniwy, zostaniesz wielk pani. Dam ci paac, konie, lektyk, suebne i niewolnikw. Przez jeden miesic wicej wyl ejesz na siebie wonnoci, anieli tu przez cay rok ofiarujecie ich bogini. A kto wie -koczy -moe spodobasz si krlowi Assarowi i on zechce ci wzi do haremu? W takim razie i ty byaby szczliwsza, i ja odzyskabym to, co wydam na ciebie. W dniu wyznaczonym na posuchanie dla Sargona pod paacem nastpcy tronu stany wojska egipskie i tum ludu chciwego widowisk. Okoo poudnia, w czasie najwikszego skwaru, ukaza si orszak asyryjski. Przodem szli uzbrojeni w miecze i kije policjanci, za nimi kilku nagich szybkobiegaczy i trzej konni. Byli to -trbacze i wony. Na rogu kadej ulicy trbacze wygrywali sygna, a po nich odzywa si wielkim gosem wony: -Oto zblia si pose i penomocnik potnego krla Assara, Sargon, powinowaty krlewski, pan wielkich woci,zwycizca w bitwach, rzdca prowincji. Ludu, oddaj mu hod naleny, jako przyjacielowi jego witobliwoci wadcy Egiptu! Za trbaczami jechao kilkunastu kawalerzystw asyryjskich w piczastych czapkach, w kurtkach i obcisych spodniach. Ich kudate a wytrwae konie nabach i piersiach miay mosine zbroje w rybi usk. Pniej sza piechota w kaskach i dugich paszczach do ziemi. Jeden oddziaek zbrojny by w cikie maczugi, nastpny w uki, trzeci we wcznie i tarcze. Prcz tego kady mia miecz i zbroj. Za onierstwem szy konie, wozy i lektyki Sargona otoczone sub w szatach biaych, czerwonych, zielonych... Potem ukazao si pi soni z lektykami na grzbietach: na jednym jecha Sargon, na drugim chaldejski kapan Istubar. Pochd zamykali znowu piesi i konni onierze i przeraliwa muzyka asyryjska, zoona z trb, bbnw, blach i piskliwych fletw. Ksi Ramzes w otoczeniu kapanw, oficerw i szlachty, odzianej barwnie i bogato, czeka na posa w wielkiej sali audiencjonalnej, ktra bya ze wszystkich stron otwarta. Nastpca by wes wiedzc, e Asyryjczycy nios z sob podarunki, ktre w oczach egipskiego ludu mog uchodzi za wypat daniny. Ale gdy na dziedzicu usysza ogromny gos wonego wychwalajcy potg Sargona, ksi spochmurnia. Gdy za doleciao go zdanie, e krl Assar jest przyjacielem faraona, rozgniewa si. Nozdrza rozszerzyy mu si jak rozdranionemu bykowi, a w oczach zapony iskry. Widzc to oficerowie i szlachta zaczli robi grone miny i poprawia miecze. wity Mentezufis spostrzeg ich nieukontentowanie i zawoa: -W imieniu jego witobliwoci rozkazuj szlachcie i oficerom, aby dostojnego Sargona przyjli z szacunkiem, jaki naley si posowi wielkiego krla!... Nastpca tronu zmarszczy brwi i pocz niecierpliwie chodzi po estradzie, na ktrej sta jego namiestnikowski fotel. Ale karni oficerowie i szlachta uciszyli si wiedzc, e z Mentezufisem, pomocnikiem ministra wojny, nie ma artw. Tymczasem na dziedzicu ogromni, ciko odziani onierze asyryjscy stanli trzema szeregami naprzeciw pnagich i zwinnych onierzy egipskich. Obie strony patrzyy na siebie jak stado tygrysw na stado nosorocw. W sercu tych i tamtych tlia si starodawna nienawi. Ale nad nienawici growaa komenda. W tej chwiliwtoczyy si sonie, wrzasny trby egipskie i asyryjskie, oba wojska w gr podniosy bro, lud upad na twarz, a dygnitarze asyryjscy, Sargon i Istubar, zstpili z lektyk na ziemi. W sali ksi Ramzes zasiad na wzniesionym fotelu pod baldachimem, a u wejcia ukaza si wony. -Najdostojniejszy panie! -zwrci si do nastpcy. -Pose i penomocnik wielkiego krla Assara, znakomity Sargon i jego towarzysz, pobony prorok Istubar, pragnpowita ciebie i zoy cze tobie, namiestnikowi i nastpcy faraona, ktry oby y wiecznie!... -Popro tych dostojnikw, aeby weszli i ucieszyli serce moje swym widokiem -odpar ksi. Ze szczkiem i brzkiem wszed do sali Sargon, w dugiej zielonej szacie, gsto wyszytej zotem. Obok, w paszczu nienej biaoci, kroczy pobony Istubar,a za nimi strojni panowie asyryjscy nieli dary dla ksicia. Sargon zbliy si do podwyszenia i rzek w jzyku asyryjskim, co natychmiast tomacz powtrzy w egipskim: -Ja, Sargon, wdz, satrapa i powinowaty najpotniejszego krla Assara, przychodzpozdrowi ci, namiestniku najpotniejszego faraona, i na znak wiecznej przyjani ofiarowa ci dary... Nastpca opar donie na kolanach i siedzia nieporuszony jak posgi jego krlewskich przodkw. -Tomaczu -rzek Sargon -czy le powtrzye ksiciu moje uprzejme powitanie? Mentezufs stojcy obok wzniesienia pochyli si ku Ramzesowi. -Panie -szepn -dostojny Sargon czeka na askaw odpowied... -Wic mu odpowiedz -wybuchn ksi -i nie rozumiem, na mocy jakiego prawa przemawia do mnie niby rwny mi dostojestwem?... Mentezufis zmisza si, co jeszcze wicejrozgniewao ksicia, ktremu wargi zaczy dre i znowu zapony oczy. Ale Chaldejczyk Istubar, rozumiejc po egipsku, rzek prdko do Sargona: -Upadnijmy na twarze!.... -Dlaczego ja mam pada na twarz? -spyta oburzony Sargon. -Upadnij, jeeli nie chcesz straci aski naszego krla, a moe i gowy... To powiedziawszy Istubar leg na posadzcejak dugi, a obok niego Sargon. -Dlaczego ja mam lee na moim brzuchu przed tym chystkiem? -mrucza oburzony. -Bo to namiestnik -odpar Istubar. -A ja nie byem namiestnikiem pana mego?...-Ale on bdzie krlem, a ty nim nie li ciga mj gniew na siebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAAPPc B CP c D!]c E~-<c F; bdziesz. -O co spieraj si posowie najpotniejszego krla Assara? -zapyta ju udobruchany ksi tomacza. -O to, czy maj waszej dostojnoci pokazadary przeznaczone dla faraona, czy tylko odda przesane dla was -odpar zrczny tomacz. -Owszem, chc widzie dary dla mego witobliwego ojca -rzek ksi -i pozwalam posom wsta. Sargon podnis si, czerwony z gniewu czy zmczenia, i usiad podwinwszy pod siebie nogi, na pododze. -Nie wiedziaem -zawoa -e ja, krewny i penomocnik wielkiego Assara, bd musia szatami moimi wyciera py z posadzki egipskiego namiestnika!... Mentezufis, ktry umia po asyryjsku, nie pytajc Ramzesa, kaza natychmiast przynie dwie awki pokryte dywanami, na ktrych wnet zasiedli: zadyszany Sargon i spokojny Istubar. Wysapawszy si Sargon kaza poda wielki szklany puchar, stalowy miecz i przyprowadzi przed ganek dwa konie okryte zocistymi rzdami. A gdy speniono jego rozkazy, podnis si i z ukonem rzek do Ramzesa: -Pan mj, krl Assar, przysya ci, ksi, par cudnych koni, ktre oby nosiy ci tylko do zwycistw. Przysya kielich, z ktrego niech zawsze rado spywa ci do serca, i -miecz, jakiego nie znajdziesz pozazbrojowni najpotniejszego wadcy. Wydoby z pochwy do dugi miecz byszczcy niby srebro i pocz zgina go w rku. Miecz wygi si jak uk, a potem nagle wyprostowa si. -Zaiste! cudna to bro... -rzek Ramzes. -Jeeli pozwolisz, namiestniku, oka ci jeszcze inn jej zalet -mwi Sargon, ktry, mogc pochwali si wyborn na oweczasy broni asyryjsk, zapomnia o gniewie. Na jego danie jeden z egipskich oficerwwydoby swj miecz piowy i trzyma go jak do ataku. Wtedy Sargon podnis miecz stalowy, uderzy i odci kawaek broni przeciwnika. W sali rozleg si szmer zdziwienia, a na twarz Ramzesa wystpiy silne rumiece. Ten cudzoziemiec -myla ksi -odebra mi byka w cyrku, chce oeni si z Kam i pokazuje mi bro, ktra kraje nasze miecze jak wiry!... I jeszcze gorsz poczu nienawi do krlaAssara, do wszystkich Asyryjczykw w ogle, a do Sargona w szczeglnoci. Mimo to usiowa panowa nad sob i z ca uprzejmoci poprosi posa o pokazanie mu darw dla faraona. Wnet przyniesiono ogromne paki z wonnego drzewa, z ktrych wysi urzdnicy asyryjscy wydobywali sztuki wzorzystych materii, puchary, dzbany, stalow bro, uki z rogw kozioroca, zociste zbroje i puklerze wysadzane drogimi kamieniami. Najwspanialszym jednak darem by model paacu krla Assara, wyrobiony ze srebra izota. Wyglda on jak cztery gmachy, coraz mniejsze, postawione jeden na drugim, z ktrych kady by otoczony gstokolumnami, a zamiast dachu posiada taras.Kadego wejcia pilnoway lwy albo skrzydlate byki z ludzkimi gowami. Po obu stronach schodw stay posgi lennikw krla nioscych dary, po obu stronach mostu byy rzebione konie w najrozmaitszych postawach. Sargon odsunjedn cian modelu i ukazay si bogate pokoje zapenione bezcennymi sprztami. Szczeglny za podziw obudzia sala audiencjonalna, gdzie znajdoway si figurki przedstawiajce krla na wysokim tronie tudzie jego dworzan, onierzy i lennikw skadajcych hody. Cay model mia dugo dwu ludzi, a wysoko prawie wzrostu czowieka. Egipcjanie szeptali, e ten jeden dar krla Assara wart by ze sto pidziesit talentw. Kiedy wyniesiono paki, namiestnik zaprosi obu posw i ich orszak na uczt, podczas ktrej gocie byli sowicie obdarowani. Ramzes tak daleko posun swoj uprzejmo, e gdy Sargonowi podobaa sijedna z kobiet nastpcy, ksi darowa j posowi, rozumie si, za jej zgod i przyzwoleniem jej matki. By wic grzeczny i hojny, ale czoa swegonie rozchmurzy. A gdy Tutmozis zapyta go: czy nie pikny paac ma krl Assar? -ksi odpowiedzia: -Pikniejszymi wydayby mi si jego gruzy na zgliszczach Niniwy.... Asyryjczycy przy uczcie byli bardzo powcigliwi. Mimo obfitoci wina pili mao i nie wicej wydawali okrzykw. Sargon ani razu nie wybuchn hucznym miechem, jakto byo w jego zwyczaju; przysoni powiekami oczy, a w swym sercu gboko rozmyla. Tylko dwaj kapani, Chaldejczyk Istubar i Egipcjanin Mentezufis, byli spokojni jak ludzie, ktrym dana jest wiedza przyszoci i wadza nad ni. ROZDZIA JEDENASTY Po przyjciu u namiestnika Sargon zatrzyma si jeszcze w Pi-Bast czekajc na listy faraona z Memfisu, a jednoczenie midzy oficerami i szlacht zaczy na nowo kry dziwaczne pogoski. Fenicjanie opowiadali, pod najwikszym, rozumie si, sekretem, e kapani, nie wiadomo z jakiego powodu, nie tylko darowali Asyrii zalege daniny, nie tylko uwolnili j raz na zawsze od ich pacenia, ale nadto, aeby uatwi Asyryjczykom jak wojn pnocn, zawarli z nimi traktat pokojowy na dugie lata. -Faraon -mwili Fenicjanie -a mocniej zachorowa dowiedziawszy si o ustpstwach robionych barbarzycom. Ksi Ramzes martwi si i chodzi smutny, lecz obaj musz ulega kapanom, nie bdcpewni uczu szlachty i wojska. To najwicej oburzao egipsk arystokracj. -Jak to -szeptali midzy sob zadueni magnaci -wic dynastia ju nam nie ufa?... Wic kapani uwzili si, aeby zhabi i zrujnowa Egipt?... Bo przecie jasne jest, e jeeli Asyria ma wojn gdzie na dalekiejpnocy, to wanie teraz trzeba j napai zdobytymi upami podwign zuboay skarb krlewski i arystokracj... Ten i w z modych panw omiela si zapytywa nastpcy: co myli o asyryjskichbarbarzycach? Ksi milcza, ale bysk jego oczu i zacite usta dostatecznie wyraay uczucia. -Oczywicie -szeptali panowie w dalszym cigu -e dynastia jest optana przez kapanw, nie ufa szlachcie, Egiptowi za gro wielkie nieszczcia... Ciche gniewy prdko zamieniy si w ciche narady majce nawet pozr spisku. Ale cho bardzowiele osb brao w tym udzia, pewny siebie czy zalepiony stan kapaski nic o nich nie wiedzia, a Sargon, cho przeczuwa nienawi, nie przywizywa do niej wagi. Pozna on, e ksi Ramzes jest mu niechtny, ale przypisywa to wypadkowi wcyrku, a wicej -zazdroci o Kam. Ufny jednak w swoj poselsk nietykalno, pi, ucztowa i prawie co wieczr wymyka si do fenickiej kapanki, ktra coraz askawiej przyjmowaa jego zaloty i dary. Taki by nastrj k najwyszych, gdy pewnej nocy wpad do mieszkania Ramzesa wity Mentezufs i owiadczy, e natychmiast musi zobaczy si z ksiciem. Dworzanie odpowiedzieli, e u ksicia znajduje si jedna z jego kobiet, e wic nie mi niepokoi swego pana. Lecz gdy Mentezufis coraz natarczywiej nalega, wywoali nastpc. Ksi po chwili ukaza si, nawet nierozgniewany. -C to -zapyta kapana -czy mamy wojn,e wasza cze trudzisz si do mnie o tak pnej porze? Mentezufs pilnie przypatrzy si Ramzesowii gboko odetchn. -Ksi nie wychodzie cay wieczr? -zapyta. -Ani na krok. -Wic mog da na to kapaskie przyrzeczenie? Nastpca zdziwi si. -Zdaje mi si -odpar dumnie -e twoje sowo ju nie jest potrzebne, gdy ja daemmoje. C to znaczy?... Wyszli do osobnego pokoju. -Czy wiesz, panie -mwi wzburzony kapan-co zdarzyo si moe przed godzin? Jego dostojno Sargona jacy modziecy napadli i obili kijami... -Jacy?... gdzie?... -Pod will fenickiej kapanki, nazwiskiem Kamy -cign Mentezufis pilnie ledzc fizjognomi nastpcy. -Odwane chopaki! -odpar ksi wzruszajc ramionami. Napada takiego siacza!... Przypuszczam, e musiaa tam pkn niejedna ko. -Ale napada posa... Uwa, dostojny panie, posa, ktrego osania majestat Asyrii i Egiptu... -mwi kapan. -Ho! ho!... rozemia si ksi. -Wic krl Assar wysya swoich posw nawet do fenickich tancerek?... Mentezufis stropi si. Nagle uderzy si wczoo i zawoa rwnie ze miechem: -Patrz, ksi, jaki ze mnie prostak, nieoswojony z politycznymi ceremoniami. Wszake ja zapomniaem, e Sargon wczcy si po nocach okoo domu podejrzanej kobiety nie jest posem, ale zwyczajnym czowiekiem! Lecz po chwili doda: -W kadym razie niedobrze si stao... Sargon moe nabra do nas niechci... -Kapanie!... Kapanie!... -zawoa ksi kiwajc gow. -Ty zapominasz daleko waniejszej rzeczy, i Egipt nie potrzebuje ani lka si; ani nawet dba o dobre lub ze usposobienie dla niego nie tylko Sargona, ale nawet krla Assara... Mentezufis by tak zmiszany trafnoci uwag krlewskiego modzieca, e zamiast odpowiedzie kania si mruczc: -Bogowie obdarzyli ci, ksi, mdroci arcykapanw... niechaj imi ich bdzie bogosawione!... Ju chciaem wyda rozkazy, aby poszukano i osdzono tych modych awanturnikw, lecz teraz wol zasign twojej rady, bo jeste mdrcem nad mdrce. Powiedz zatem, panie, co mamy pocz z Sargonem i tymi zuchwalcami?... -Przede wszystkim zaczeka do jutra -odpar nastpca. -Jako kapan, wiesz najlepiej, e boski sen czsto przynosi dobre rady. -A jeeli i do jutra nic nie obmyl? -pyta Mentezufis. -W kadym razie ja odwiedz Sargona i postaram si zatrze w jego pamici ten drobny wypadek. Kapan poegna Ramzesa z oznakami czci. Za wracajc do siebie myla: Serce dam sobie wydrze z piersi, e do tego nie nalea ksi: ani sam bi, ani namawia, a nawet nie wiedzia o wypadku.Kto tak chodno i trafnie sdzi spraw, nie moe by wspwinnym. A w takim razie mog zacz ledztwo i jeeli nie uagodzimy kudatego barbarzycy, oddam zawadiakw pod sd. Pikny traktat przyjani midzy dwoma pastwami, ktry zaczyna si sponiewieraniem posa!... Nazajutrz wspaniay Sargon do poudnia lea na wojokowym posaniu, co wreszcie zdarzao mu si dosy czsto, bopo kadej pijatyce. Obok niego, na niskiej sofie, siedzia pobony Istubar, z oczyma utkwionymi w sufit, szepczc modlitwy. -Istubarze -westchn dostojnik -czy jeste pewny, e nikt z naszego dworu nie wie o moim nieszczciu? -Kt moe wiedzie, jeeli ci nikt nie widzia? -Ale Egipcjanie!... -jkn Sargon. -Z Egipcjan wie o tym Mentezufs i ksi, no i ci szalecy, ktrzy zapewne dugo bd pamitali twoje pici. -Moe troch, moe!... Ale zdaje mi si, e by midzy nimi nastpca i ma nos rozbity, jeeli nie zamany... -Nastpca ma cay nos i on tam nie by, zapewniam ci. -W takim razie -wzdycha Sargon -powinien ksi kilku z nich wbi na pal. Przecieem ja pose!... ciao moje jest wite. -A ja mwi ci -radzi Istubar -wyrzu zo z serca twego i nawet nie skar si. Bo gdy hultaje pjd pod sd, cay wiat dowie si, e pose najdostojniejszego krla Assara wdaje si z Fenicjanami, a co gorsza, odwiedza ich samotny wrd nocy. Co za odpowiesz, gdy twj miertelny wrg, kanclerz Lik-Bagus, zapyta ci: Sargonie, z jakimi to widywae si Fenicjanami i o czym mwie z nimi pod ich wityni wrd nocy?... Sargon wzdycha, jeeli mona wzdychaniem nazwa odgosy podobne do mruczenia lwa. Wtem wpad jeden z oficerw asyryjskich. Uklkn, uderzy czoem o podog i rzek do Sargona: -wiato renic pana naszego!... Przed gankiem peno magnatw i dostojnikw egipskich, a na ich czele sam nastpca tronu... Chce tu wej, widocznie z zamiarem zoenia ci hodu... Lecz nim Sargon zdy wyda polecenie, we drzwiach komnaty ukaza si ksi. Odepchn olbrzymiego Asyryjczyka, ktry trzyma wart, i szybko zbliy si do wojokw, kdy zmiszany pose, szeroko otworzywszy oczy, nie wiedzia, co robi ze sob: uciec nago do innej izby czy schowa si pod pociel? Na progu stao kilku oficerw asyryjskich zdumionych wtargniciem nastpcy wbrew wszelkiej etykiecie. Ale Istubar da im znak i znikli zakotar. Ksi by sam; zostawi wit na dziedzicu. -Bd pozdrowiony -rzek -pole wielkiego krla i gociu faraona. Przyszedem odwiedzi ci i spyta: czy nie masz jakich potrzeb? Jeeli za pozwoli ci czas i ochota, chc, aeby w moim towarzystwie, na koniu ze stajni mego ojca, przejecha si po miecie, otoczony nasz wit. Jak przystao na posa potnego Assara, ktry oby y wiecznie! Sargon sucha lec i nie rozumiejc ani sowa. Gdy za Istubar przetomaczy mu mow ksicia, pose wpad w taki zachwyt,e zacz bi gow o woj oki powtarzajc wyrazy: Assar i Ramzes . Kiedy uspokoi si i przeprosi ksicia za ndzny stan, w jakim go znalaz go tak znakomity i dostojny, doda: -Nie miej za ze, o panie, e ziemny robak i podnek tronu, jakim ja jestem, w tak niezwyky sposb okazuje rado z twego przybycia. Ale ucieszyem si podwjnie. Raz, e spad na mnie nadziemski zaszczyt,po wtre -em myla w moim gupim i nikczemnym sercu, i to ty, panie, bye sprawc mojej wczorajszej niedoli. Zdawao mi si, e midzy kijami, ktre spady na moje plecy, czuj twj kij, zaprawd tgo bijcy!... Spokojny Istubar, wyraz po wyrazie, przetomaczy to ksiciu. Na co nastpca zicie krlewsk godnoci odpar: -Omylie si Sargonie. Gdyby nie to, e sam pozna swj bd, kazabym ci natychmiast wyliczy pidziesit kijw, aeby zapamita e tacy jak ja nie napadaj jednego czowieka gromad ani ponocy. Zanim wiaty Istubar dokoczy tomaczenia tej odpowiedzi, ju Sargon przypezn do ksicia i obj jego nogi woajc: -Wielki pan!... wielki krl!... Chwaa Egiptowi,e posiada takiego wadc. A na to znowu ksi: -Wicej powiem ci, Sargonie. Jeeli zostae napadnity wczoraj, zapewniam ci, e nie uczyni tego aden z moich dworzan. Sdz bowiem, e taki, jakim jeste, mocarz musia niejednemu rozbi czaszk. Za moi bliscy s zdrowi. -Prawd rzek i mdrze powiedzia! -szepn Sargon do Istubara. -Lecz jakkolwiek -cign ksi -szpetny czyn sta si nie z mojej i mego dworu winy, jednak czuj si w obowizku osabitwj al do miasta, w ktrym ci tak niegodnie przyjto. Dlatego osobicie nawiedziem twoj sypialni, dlatego otwieram ci mj dom o kadej porze, ile razy zechcesz mnie odwiedzi. Dlatego... prosz ci, aeby przyj ode mnie ten may dar... To mwic ksi sign za tunik i wydoby acuch wysadzany rubinami i szafirami. Olbrzymi Sargon a zapaka, co wzruszyoksicia, lecz nie rozczulio obojtnoci Istubara. Kapan wiedzia, e Sargon ma zy, rado i gniew na kade zawoanie, jako pose mdrego krla. Namiestnik posiedzia jeszcze chwil i poegna posa. Za wychodzc pomyla, e jednak Asyryjczycy, pomimo barbarzystwa, nie s zymi ludmi, skoro umiej odczu wspaniaomylno. Sargon za by tak podniecony, e kaza natychmiast przynie wina i pi, pi od poudnia a do wieczora. Dobrze po zachodzie soca kapan Istubarwyszed na chwil z komnaty Sargona i -niebawem wrci, ale ukrytymi drzwiami. Za nim ukazali si dwaj ludzie w ciemnych paszczach. Gdy za odsunli z twarzy kaptury, Sargon pozna w jednym arcykapana Mefresa, w drugim proroka Mentezufisa. -Przynosimy ci, dostojny penomocniku, dobr nowin -rzek Mefres. -Obym mg wam udzieli podobnej! -zawoa Sargon. -Siadajcie, wici i dostojni mowie. A cho mam zaczerwienione oczy, mwcie do mnie, jak gdybym by zupenie trzewy... Bo ja i po pijanemu mam rozum, moe nawet lepszy... Prawda, Istubarze?... -Mwcie -popar go Chaldejczyk. -Dzi -zabra gos Mentezufis -otrzymaemlist od najdostojniejszego ministra Herhora.Pisze nam, e jego witobliwo faraon (oby y wiecznie! )oczekuje na wasze poselstwo w swym cudownym paacu pod Memfisem i e jego witobliwo (oby y wiecznie! )jest dobrze usposobiony do zawarcia z wami traktatu. Sargon chwia si na wojokowych materacach, ale oczy mia prawie przytomne. -Pojad -odpar -do jego witobliwoci faraona (oby y wiecznie! ), poo w imieniu pana mego piecz na traktacie, byle by spisany na cegach, klinowym pismem... bo ja waszego nie rozumiem... Bd lea choby cay dzie na brzuchu przed jego witobliwoci (oby y wiecznie! )i traktat podpisz... Ale jak wy goga mj gniew na siebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAGPPc H Iw c JAc K,?c LT: # tam wykonacie... Cha!... cha!... cha!... tego ju nie wiem... -zakoczy grubym miechem. -Jak miesz, sugo wielkiego Assara, wtpi o dobrej woli i wierze naszego wadcy?... - zawoa Mentezufs. Sargon nieco wytrzewia. -Ja nie mwi o jego witobliwoci -odpar-ale o nastpcy tronu... -Jest to peen mdroci modzian, ktry bez wahania wykona wol ojca i najwyszejrady kapaskiej -rzek Mefres. -Cha!... cha!... cha!... -zamia si znowu pijany barbarzyca. -Wasz ksi... o bogowie, powykrcajcie mi stawy czonkw, jeeli mwi nieprawd, e chciabym, aeby Asyria miaa takiego nastpc... Nasz asyryjski nastpca to mdrzec, to kapan... On, zanim wybierze si na wojn, zaglda naprzd w gwiazdy na niebie, pniej kurom pod ogony... Za wasz zobaczyby: ile ma wojska? dowiedziaby si: gdzie obozuje nieprzyjaciel? i spadby mu na kark jak orze na barana. Oto wdz!... oto krl!... On nie z tych, ktrzy suchaj rady kapanw... On radzi si bdzie wasnego miecza, a wy musicie spenia jego rozkazy... I dlatego, cho podpisz z wami traktat, opowiem memu panu, e poza chorym krlem i mdrymi kapanami kryje si tu mody nastpca tronu, lew i byk w jednej osobie... ktry ma miody w ustach, a pioruny w sercu... -I powiesz nieprawd -wtrci Mentezufs. -Bo nasz ksi, aczkolwiek popdliwy i troch hulaka, jak zwyczajnie mody, umie jednak uszanowa i rad mdrcw, i najwysze urzdy w kraju. Sargon pokiwa gow. -Oj, wy mdrcy!... uczeni w pimie!... znawcy gwiazdowych obrotw!... -mwi szydzc. -Ja prostak, zwyczajny sobie jenera, ktry bez pieczci nie zawsze umiabym wyobi moje nazwisko... Wy mdrcy, ja prostak, ale na brod mego krla, nie zamienibym si na wasz mdro... Bo wy jestecie ludmi, dla ktrych otworzy si wiat cegie i papirusw, ale zamkn si ten prawdziwy, na ktrym wszyscy yjemy... Ja prostak! Ale ja mam psi wch. A jak pies z dala wyczuje niedwiedzia, tak ja moim zaczerwienionym nosem poznam bohatera. Wy bdziecie radzi ksiciu!... Ale on was ju dzisiaj zaczarowa jak w gobie. Ja przynajmniej nie oszukuj samego siebie i, cho ksi jest dla mnie dobry jak ojciec rodzony, czuj przez skr, e mnie i moich Asyryjczykw nienawidzi jak tygrys sonia... Cha!... cha!... Dajcie mu tylko armi,a za trzy miesice stanie pod Niniw, byle w drodze rodzili mu si onierze zamiast gin... -Choby mwi prawd -przerwa Mentezufis -choby ksi chcia i pod Niniw, nie pjdzie. -A kt go powstrzyma, gdy zostanie faraonem? -My. -Wy?... wy!... Cha! cha! cha!... -mia si Sargon. -Wy wci mylicie e ten modzik nawet nie przeczuwa naszego traktatu... A ja... a ja... cha!... cha!... cha!... ja pozwol si obedrze ze skry i wbi na pal, e on ju wszystko wie. Czyli Fenicjanie byliby tak spokojni, gdyby nie mieli pewnoci, e mody lew egipski zasoni ich przed asyryjskim bykiem? Mentezufis i Mefres spojrzeli na siebie ukradkiem. Ich prawie przerazi geniusz barbarzycy, ktry miao wypowiada to, czego oni wcali nie brali pod rachunek. I rzeczywicie: co by byo, gdyby nastpcatronu odgad ich zamiary, a nawet chcia je powika? Lecz z chwilowego kopotu wybawi ich milczcy dotychczas Istubar. -Sargonie -rzek -miszasz si w nie swojesprawy. Twoim obowizkiem jest zawrze zEgiptem traktat, jakiego chce nasz pan. A co wie, czego nie wie, co zrobi, a czego niezrobi ich nastpca tronu, to ju nie twoja sprawa. Skoro najwysza, wiecznie yjca rada kapanw zapewnia nas, traktat bdzie wykonany. Jakim za zrobi si to sposobem? Nie naszej gowy rzecz. Oschy ton, z jakim wypowiedzia to Istubar, uspokoi rozhukan wesoo asyryjskiego penomocnika. Sargon pokiwagow i mrukn: -W takim razie szkoda chopca!... Wielki to wojownik, wspaniaomylny pan... ROZDZIA DWUNASTY Po wizycie u Sargona dwaj wici mowie,Mefres i Mentezufis, okrywszy si starannie burnusami wracali zamyleni do domu. -Kto wie -rzek Mentezufis -czy ten pijak Sargon nie ma susznoci co do naszego nastpcy? -W takim razie Istubar bdzie mia lepsz suszno -twardo odpowiedzia Mefres. -Jednak nie uprzedzajmy si. Trzeba pierwej wybada ksicia -odpar Mentezufis. -Uczy to, wasza cze. Istotnie, nazajutrz obaj kapani, z bardzo powanymi minami, przyszli do nastpcy proszc go o poufn rozmow. -C si stao? -zapyta ksi -czy znowu jego dostojno Sargon odby jakie nocne poselstwo? -Niestety, nie chodzi nam o Sargona -odpar arcykapan. -Ale... midzy ludem kr pogoski, e ty, najdostojniejszy panie, utrzymujesz cise stosunki z niewiernymi Fenicjanami... Po tych sowach ksi zacz ju domyla si celu wizyty prorokw i krew w nim zakipiaa. Lecz jednoczenie oceni, e jest to pocztek gry midzy nim a stanem kapaskim, i jak przystao na krlewskiego syna, opanowa si w jednej chwili. Jego twarz przybraa wyraz zaciekawionej naiwnoci. -A Fenicjanie to niebezpieczni ludzie, urodzeni wrogowie pastwa!... -doda Mefres. Nastpca umiechn si. -Gdybycie wy, wici mowie -odpar -poyczali mi pienidzy i mieli przy wityniach adne dziewczta, z wami musiabym si widywa czciej. A tak z biedy musz przyjani si z Fenicjanami! -Mwi, e wasza dostojno odwiedzasz wnocy t Fenicjank... -I musz tak robi, dopki dziewczyna nabrawszy rozumu nie przeprowadzi si do mego domu. Ale nie bjcie si, chodz z mieczem i gdyby mi kto zastpi drog... -Przez t jednak Fenicjank nabrae, wasza dostojno, wstrtu do penomocnika asyryjskiego krla. -Wcale nie przez ni, tylko e Sargon mierdzi ojem... Wreszcie do czego to prowadzi?... Wy, wici ojcowie, nie jestecie dozorcami moich kobiet; sdz, edostojny Sargon nie powierzy wam swoich,wic -czego chcecie?... Mefres tak zmisza si, e a na wygolonym czole zapon mu rumieniec. -Rzeke, wasza dostojno, prawd -odpar -e nie do nas nale wasze miostki i sposoby, jakich do tego uywacie.Ale... jest rzecz gorsza: lud dziwi si, e chytry Hiram tak atwo poyczy wam sto talentw, nawet bez zastawu... Ksiciu drgny usta, lecz znowu rzek spokojnie: -Nie moja wina, e Hiram wicej ufa memu sowu anieli egipscy bogacze! On wie, e raczej wyrzekbym si mojej zbroi po dziadzie, ni nie zapaci mu tego, com winien. A zdaje si, e i o procent musi byspokojny, gdy wcale mi o nim nie wspomina. Nie myl tai przed wami, wici mowie, e Fenicjanie maj wicej zrcznoci od Egipcjan. Nasz bogacz, zanimby mi poyczy sto talentw, robiby surowe miny, nastkaby si, wytrzyma mnie z miesic, a w kocu wziby ogromny zastaw i jeszcze wikszy procent.Za Fenicjanie, ktrzy lepiej znaj serca ksit, daj nam pienidze nawet bez sdziego i wiadkw. Arcykapan by tak zirytowany spokojnym szyderstwem Ramzesa, e umilk i zaci usta. Wyrczy go Mentezufis zapytawszy nagle: -Co by, wasza dostojno, rzek, gdybymy zawarli z Asyri traktat oddajcyjej pnocn Azj razem z Fenicj?... Mwic tak utkwi oczy w twarz nastpcy. Ale ksi odpar cakiem spokojnie: -Powiedziabym, e tylko zdrajcy mogliby namwi faraona do podobnego traktatu. Obaj kapani poruszyli si: Mefres podnisrce do gry, Mentezufis zacisn pici. -A gdyby wymagao tego bezpieczestwo pastwa?... -nalega Mentezufis. -Czego wy ode mnie chcecie?... -wybuchn ksi. -Wtrcacie si do moich dugw i kobiet, otaczacie mnie szpiegami, omielaciesi robi mi wymwki, a teraz jeszcze zadajecie mi jakie podstpne pytanie. Ot mwi wam: ja, chobycie mnie mieli otru, nie podpisabym takiego traktatu... Na szczcie, nie zaley to ode mnie, tylko od jego witobliwoci, ktrego wol wszyscy musimy spenia. -Wic c by zrobi, wasza dostojno, bdc faraonem?... -To, czego wymagaaby cze i interes pastwa. -O tym nie wtpi -rzek Mentezufis. -Ale co wasza dostojno uwaasz za interes pastwa?... Gdzie mamy szuka wskazwek?... -A od czego jest najwysza rada?... -zawoa ksi, tym razem z udanym gniewem. - Powiadacie, e skada si z samych mdrcw... Wic niechby oni wzili na swoj odpowiedzialno traktat, ktry jauwaam za hab i zgub Egiptu... -Skde wiesz, wasza dostojno -odpar Mentezufis -e wanie tak nie postpi wasz boski rodzic?... -Wic po co wy mnie o to pytacie?... Co to za ledztwo?... Kto wam daje prawo zaglda w gb mego serca... Ramzes udawa tak mocno oburzonego, e a uspokoili si obaj kapani. -Mwisz, ksi -odezwa si Mefres -jak przystao na dobrego Egipcjanina. Przecie i nas bolaby podobny traktat, ale bezpieczestwo pastwa niekiedy wymaga chwilowego poddania si okolicznociom... -Ale co was zmusza do tego?... -woa ksi. -Czy przegralimy wielk bitw, czyju nie mamy wojsk?... -Wiolarzami okrtu, na ktrym Egipt pynieprzez rzek wiecznoci, s bogowie -odpar uroczystym tonem arcykapan -a sternikiem Najwyszy Pan wszelkiego stworzenia. Nieraz zatrzymuj oni albo i skrcaj statek, aeby omin niebezpieczne wiry, ktrych my nawet nie dostrzegamy. W takich wypadkach z naszej strony potrzebn jest tylko cierpliwo i posuszestwo, za ktre wczeniej lub pniej spotyka nas hojna nagroda przewyszajca wszystko, co moe wymyli miertelny czowiek. Po tej uwadze kapani poegnali ksicia, peni otuchy, e cho gniewa si na traktat, lecz go nie zamie i zapewni Egiptowi czas potrzebnego mu spokoju. Po ich odejciu Ramzes wezwa do siebie Tutmozisa. A gdy znalaz si sam na sam z ulubiecem, dugo hamowany gniew i al wybuchn. Ksi rzuci si na kanap, wi si jak w, uderza piciami w gow i paka. Wylkniony Tutmozis czeka, a ksicia ominie atak wciekoci. Nastpnie poda mu wody z winem, okadzi go kojcymi wonnociami, wreszcie usiad przy nim i zapyta o przyczyn niemskiej rozpaczy. -Sid tu -rzek nastpca nie podnoszc si.-Czy wiesz, dzisiaj jestem ju pewny tego, e nasi kapani zawarli z Asyri jaki haniebny traktat... Bez wojny, nawet bez adnych da z tamtej strony!... Czy domylasz si, ile tracimy?... -Mwi mi Dagon, e Asyria chce zagarn Fenicj. Lecz Fenicjanie ju mniej s zatrwoeni, gdy krl Assar ma wojn na pnocno-wschodnich granicach. Siedz tam ludy bardzo waleczne i mnogie, wic nie wiadomo, jak skoczy si wyprawa. W kadym razie Fenicjanie bd mieli par lat spokoju, co im wystarczy do przygotowaniaobrony i znalezienia sprzymierzecw... Ksi niecierpliwie machn rk. -Oto widzisz -przerwa Tutmozisowi -nawetFenicja uzbroi si, a moe i wszystkich ssiadw, ktrzy j otaczaj. Na wszelki za sposb my stracimy choby tylko zalege daniny z Azji, ktre wynosz -czy syszae co podobnego?... -wynosz przeszo sto tysicy talentw!... Sto tysicy talentw... -powtrzy ksi. -Obogowie! ale taka suma od razu wypeniaby skarb faraona... A gdybymy jeszcze napadli Asyri w porze waciwej, w samej Niniwie, w samym paacu Assara, znalelibymy niewyczerpane skarby... Pomyl teraz: ilu moglibymy zabra niewolnikw?... P miliona... milion ludzi olbrzymio silnych, a tak dzikich, e niewola w Egipcie, e najcisza praca przy kanaach lub w kopalniach wydaaby si im zabawk... Podno ziemi podniosaby si w cigu kilku lat, wyndzniay nasz lud odpoczby i zanim umarby ostatni niewolnik, ju pastwo odzyskaoby dawn potg i bogactwa... I to wszystko zniwecz kapani za pomoc kilku zapisanych blach srebrnych i kilku cegie pocitych znakami w formie strza, ktrych nikt z nas nie rozumie!... Wysuchawszy alw ksicia, Tutmozis podnis si z krzesa, z uwag przejrza ssiednie komnaty, czy kto w nich nie podsuchuje, potem znowu usiad przy Ramzesie i zacz szepta: -Bd dobrej myli, panie! O ile wiem, caa arystokracja, wszyscy nomarchowie, wszyscy wysi oficerowie syszeli co o tym traktacie i s oburzeni. Daj wic tylko znak, a rozbijemy traktatowe cegy na bach Sargona, nawet Assara... -Ale to byby bunt przeciw jego witobliwoci... -rwnie cicho odpar ksi. Tutmozis zrobi smutn min. -Nie chciabym -rzek -zakrwawia ci serca, ale... twj, rwny najwyszym bogom, ojciec jest ciko chory. -To nieprawda!... -zerwa si ksi. -Prawda, tylko nie zdrad si, e wiesz o tym. Jego witobliwo jest bardzo zmczony pobytem na tej ziemi i ju pragnie odej. Lecz kapani zatrzymuj go, a ciebie nie wzywaj do Memfisu, aebybez przeszkd podpisa umow z Asyri... -Ale to s zdrajcy!... zdrajcy!... -szepta rozwcieczony ksi. -Dlatego nie bdziesz mia trudnoci z zerwaniem umowy, gdy obejmiesz wadz po ojcu (oby y wiecznie! ). Ksi zaduma si. -atwiej podpisa traktat anieli go zerwa... -I zerwa atwo! -umiechn si Tutmozis.-Czyli w Azji nie ma plemion niesfornych, ktre wpadn w nasze granice?... Czyli boski Nitager nie czuwa ze swoj armi, aby odpar ich i przenis wojn do ich krajw?... A czy mylisz, e Egipt nie znajdzie ludzi do ora i skarbw na wojn?... Pjdziemy wszyscy, bo kady moe co zyska i jako tako ubezpieczy sobie ycie... Skarby za le w wityniach... A w Labiryncie!... -Kto je wydobdzie stamtd! -wtrci z powtpiewaniem ksi. -Kto?... Kady nomarcha, kady oficer, kady szlachcic zrobi to, byle mia rozkaz faraona, a... modsi kapani poka nam drog do kryjwek... -Nie omiel si... Kara bogw... Tutmozis pogardliwie machn rk. -Alboemy to chopi czy pastuchy, aeby lka si bogw, z ktrych drwi ydzi, Fenicjanie i Grecy, a lada najemny onierz zniewaa ich bezkarnie. Kapani to wymylili brednie o bogach, w ktrych sami nie wierz. Przecie wiesz, e w wityniach uznaj tylko Jedynego... Oni te robi cuda, z ktrych si miej... Chop po dawnemu bije czoem przed posgami. Ale ju robotnicy wtpi o wszechmocnoci Ozirisa, Horusa i Seta, pisarze oszukuj bogw w rachunkach, a kapani posuguj si nimi jak acuchem i zamkiem do zabezpieczenia swoich skarbcw. Oho! Miny te czasy -cign Tutmozis -kiedy cay Egipt wierzy we wszystko, co mu donoszono ze wity. Dzi my obraamy bogw fenickich, Fenicjanie naszych, i jako na nikogo nie spadaj pioruny... Namiestnik uwanie przypatrywa si Tutmozisowi. -Skd tobie takie myli przychodz do gowy? -spyta. -Wszake nie tak dawno blade na wzmiank o kapanach... -Bo byem jeden. Ale dzi, gdym pozna, e caa szlachta ma te same rozumienie co ja,jest mi raniej... -A kto szlachcie i tobie mwi o traktatach z Asyri? -Dagon i inni Fenicjanie -odpar Tutmozis. -Oni nawet ofiarowali si, gdy przyjdzie czas, podbuntowa azjatyckie plemiona, abynasze wojska miay pozr do przekroczeniagranic. A gdy raz wyjdziemy na drog do Niniwy, Fenicjanie i ich sprzymierzecy pocz si z nami... I bdziesz mia armi, jakiej nie posiada Ramzes Wielki!... Ksiciu nie podobaa si ta gorliwo Fenicjan; zamilcza jednak o niej. Natomiast spyta: -A co bdzie, jeeli kapani dowiedz si o waszych gadaninach?... Zaprawd aden z was nie uniknie mierci! -O niczym nie dowiedz si -wesoo odpar Tutmozis. -Zanadto ufaj swej potdze, le pac szpiegom i zniechcili cay Egipt swoj chciwoci i pych. Tote arystokracja, wojsko, pisarze, robotnicy, nawet nisi kapani tylko czekaj hasa, aeby wpa do wity, zabra skarby i zoy je u stp tronu. Gdy im za skarbwzabraknie, wici mowie utrac wszelk wadz. Nawet przestan robi cuda, bo i do tego potrzebne s zote piercienie... Ksi skierowa rozmow na inne przedmioty, wreszcie da znak Tutmozisowi, e moe odej. Gdy zosta sam, pocz rozmyla. Byby zachwycony wrogim usposobieniem szlachty do kapanw i wojowniczymi instynktami najwyszych klas, gdyby zapa nie wybuchn tak nagle i gdyby poza nim nie ukrywali si Fenicjanie. To kazao nastpcy by ostronym; rozumia bowiem, e w sprawach Egiptu lepiej ufa patriotyzmowi kapanw anieli ebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAMPc N c Ox7 P$ c Q2k Z przyjani Fenicjan. Lecz przypomnia sobie sowa ojca, e Fenicjanie s prawdomwni i wierni, gdy chodzi o ich interes. Ot bez kwestii Fenicjanie mieli wielki interes w tym, aebynie dosta si pod wadz Asyryjczykw. I mona byo polega na nich jako na sprzymierzecach w razie wojny, gdy przegrana Egipcjan odbiaby si przede wszystkim na Fenicji. Z drugiej strony Ramzes nie przypuszcza, e kapani, nawet zawierajc tak szpetny traktat z Asyri, dopuszczali si zdrady. Nie, to nie byli zdrajcy, ale -rozleniwieni dygnitarze. Dogadza im pokj, gdy wrd spokoju mno swoje skarby i rozszerzaj wadz. Nie chc wojny, gdy wojna spotgowaaby wadz faraona, a ich samych naraziaby na cikie wydatki. I stao si, e mody ksi, pomimo brakudowiadczenia, rozumia, e musi by ostronym, nie pieszy si, nikogo nie potpia, ale te i nikomu nie ufa zbytecznie. On ju postanowi wojn z Asyri, nie dlatego, e pragna jej szlachta i Fenicjanie, lecz e Egipt potrzebowa skarbw i niewolnikw. Ale, postanowiwszy wojn, chcia dziaa rozwanie. Chcia powoli przekona do niej stan kapaski, a dopiero w razie oporu -zgnie go za pomoc wojska i szlachty. I wanie wwczas gdy wity Mefres i Mentezufis artowali z przepowiedni Sargona, e nastpca nie podda si kapanom, ale ich zmusi do posuszestwa,ju wwczas ksi mia gotowy plan ujarzmienia ich i widzia jakie posiada do tego rodki. Za chwil rozpoczcia walki i sposb przeprowadzenia jej pozostawia przyszoci. Czas przynosi najlepsze rady! -rzek dosiebie. By spokojny i zadowolony jak czowiek, ktry po dugim wahaniu wie, co ma robi, i posiada wiar we wasne siy. Tote aeby pozby si nawet ladw niedawnego wzburzenia, poszed do Sary. Zabawa z synkiem zawsze koia jego troskiipogod napeniaa mu serce. Min ogrd, wszed do willi swej pierwszej kochanki i zasta j -znowu we zach. -O, Saro! -zawoa -gdyby miaa Nil w twojej piersi, potrafiaby go wypaka. -Ju nie bd... -odpara, lecz jeszcze obfitszy strumie pola si z jej oczu. -C to? -spyta ksi -czy znowu sprowadzia sobie jak wrk, ktra straszy ci Fenicjankami? -Nie Fenicjanek lkam si, ale Fenicji... -rzeka. -O, ty nie wiesz, panie, jacy to nikczemni ludzie... -Pal dzieci? -rozemia si namiestnik. -Mylisz, e nie?... -odpowiedziaa patrzc na niego wielkimi oczyma. -Bajki! Wiem przecie od ksicia Hirama, e to bajki... -Hiram?... -krzykna Sara. -Hiram, ale to najwikszy zbrodniarz... Spytaj mego ojca, a on powie ci, panie, w jaki sposb Hiram zwabia na swoje statki mode dziewczta dalekich krajw i -rozpiwszy agle, uwozi,aby je sprzeda... Bya przecie u nas jasnowosa niewolnica, ktr porwa Hiram. Szalaa z tsknoty za swym krajem,ale nie umiaa powiedzie nawet, gdzie leyjej ojczyzna. I umara!... Takim jest Hiram,takim ndzny Dagon i wszyscy ci nikczemnicy... -Moe by, ale co nas to obchodzi? -spyta ksi. -Bardzo wiele -mwia Sara. -Ty panie, suchasz dzisiaj rad fenickich, a tymczasem nasi ydzi wykryli, e Fenicja chce wywoa wojn midzy Egiptem i Asyri... Podobno nawet co najprzedniejsi kupcy i bankierzy feniccy zobowizali si dotego strasznymi przysigami... -Na c im wojna?... -wtrci ksi z udan obojtnoci. -Na co!... -zawoaa Sara. -Bd wam i Asyryjczykom dostarcza broni, towarw i wiadomoci, a za wszystko ka sobie dziesi razy droej paci... Bd obdzierali polegych i ranionych obu stron...Bd od waszych i asyryjskich onierzy wykupywa zrabowane przedmioty i niewolnikw... Czyli tego mao?... Egipt i Asyria zrujnuj si, ale Fenicja pobuduje nowe skady na bogactwa. -Kto ci wyoy tak mdro?... -umiechn si ksi. -Albo nie sysz, jak mj ojciec, nasi krewni i znajomi szepc o tym, trwonie ogldajc si, aby ich kto nie podsucha? Czyli wreszcie ja nie znam Fenicjan? Przedtob, panie, oni le na brzuchach i ty nie widzisz ich obudnych spojrze, ale ja nieraz przypatrywaam si ich oczom, zielonym z chciwoci albo tym z gniewu. O, strze si, panie, Fenicjan jak jadowitej mii!... Ramzes patrzy na Sar i mimo woli porwnywa jej szczer mio -z wyrachowaniem Fenicjanki, jej tkliwe wybuchy -z podstpnym chodem Kamy. Zaprawd! -myla. -Fenicjanie s jadowitymi gadami. Ale jeeli Ramzes Wielki posugiwa si na wojnie lwem, dlaczego japrzeciwko wrogom Egiptu nie miabym uymii? I im plastyczniej wyobraa sobie przewrotno Kamy, tym bardziej poda jej. Dusze bohaterskie niekiedy szukaj niebezpieczestw. Poegna Sar i nagle, nie wiadomo skd, przypomnia sobie, e Sargon jego podejrzewa o udzia w napadzie. Ksi uderzy si w czoo. -Czyby to ten mj sobowtr -rzek -urzdzi bijatyk posowi?... A w takim razie kto go namwi?... Chyba Fenicjanie?...A jeeli oni chcieli do tak brudnej rzeczy wmisza moj osob, wic susznie mwi Sara, e to s nikczemnicy, ktrych powinienem si wystrzega... Znowu odezwa si w nim gniew i ksi postanowi kwesti rozstrzygn natychmiast. A poniewa wanie zapada wieczr, wic Ramzes nie wstpujc do siebie poszed do Kamy. Mao obchodzio go, e moe by poznany; na wypadek za niebezpieczestwa mia przecie miecz... W paacyku kapanki wiecio si, ale ze suby nikt nie krci si w przysionku. Dotychczas -pomyla -Kama wyprawiaa swoj sub, kiedy ja miaem przyj do niej. Dzi -czy przeczuwa mnie, czy moe przyjmuje szczliwszego ode mnie kochanka?... Wszed na pitro, stan przed komnat Fenicjanki i nagle odsun kotar. W pokoju bya Kama i Hiram i o czym szeptali. -O!... w zy czas przychodz... -rozemia si nastpca. -C to, i wy, ksi, zalecacie si do kobiety, ktrej pod kar mierci nie wolno by askaw dla mczyzn? Hiram i kapanka oboje zerwali si z taburetw. -Widocznie -rzek Fenicjanin kaniajc si -jaki dobry duch ostrzeg ci, panie, e o tobie mwimy... -Przygotowujecie mi jak niespodziank? -spyta namiestnik. -Moe!... Kto to wie?... -odpara Kama patrzc na niego w sposb wyzywajcy. Ale ksi odpar chodno: -Oby ci, ktrzy zechc nadal robi mi niespodzianki, nie zawadzili wasn szyj o topr albo powrz... To by wicej ich zdziwio anieli mnie ich postpki. Kamie umiech zastyg na potwartych ustach; Hiram poblad i pokornie odezwa si: -Czym zasuylimy na gniew pana i opiekuna naszego? -Chc wiedzie prawd -rzek ksi siadajc i gronie patrzc na Hirama. -Chc wiedzie: kto urzdzi napad na asyryjskiego posa i wmisza w t nikczemno czowieka tak podobnego do mnie, jak moja rka prawa jest podobna dolewej. -Widzisz, Kamo -odezwa si struchlay Hiram -mwiem, e poufao tego otra do ciebie moe sprowadzi wielkie nieszczcie... A oto masz!... Nawet nie czekalimy dugo. Fenicjanka rzucia si do ng ksiciu. -Wszystko powiem -zawoaa jczc -tylko wyrzu, panie, ze swego serca uraz do Fenicji... Mnie zabij, mnie uwi, ale nie gniewaj si na nich. -Kto napad Sargona? -Lykon, Grek, ktry piewa w naszej wityni -odpara wci klczc Fenicjanka.-Aha!... wic to on wtedy piewa pod twoimdomem i on jest tak podobny do mnie?... Hiram schyli gow i pooy rk na sercu. -Hojnie pacilimy temu czowiekowi -rzek-za to, e jest podobnym do ciebie, panie... Sdzilimy, e ndzna jego figura moe przyda ci si na wypadek nieszczcia... -I przyda si!... -przerwa nastpca. -Gdzie on jest? Chc widzie tego doskonaego piewaka... ten mj ywy obraz... Hiram rozoy rce. -Uciek otr, ale my go znajdziemy -odpar.-Chyba, e zamieni si w much, albo glist ziemn... -A mnie przebaczysz, panie?... -szepna Fenicjanka opierajc si na kolanach ksicia. -Wiele przebacza si kobietom -rzek nastpca. -I wy nie bdziecie mcili si na mnie?... -trwonie zapytaa Hirama. -Fenicja -odpar starzec powoli i dobitnie -najwikszy wystpek zapomni temu, kto posidzie ask pana naszego, Ramzesa -oby y wiecznie!... Co si za tyczy Lykona -doda zwracajc si do nastpcy -bdziesz go mia, panie, ywym lub zmarym... To powiedziawszy Hiram nisko ukoni si i opuci pokj zostawiajc kapank z ksiciem. Ramzesowi krew uderzya do gowy. Obj klczc Kam i szepn: -Syszaa, co powiedzia dostojny Hiram?... Fenicja zapomni ci najwikszy wystpek!... Zaprawd, ten czowiek jest miwierny... A jeeli on tak powiedzia, jak znajdziesz wymwk?... Kama caowaa jego rce szepczc: -Zdobye mnie... jestem twoj niewolnic... Ale dzi zostaw mnie w spokoju... uszanuj dom, ktry naley do boskiej Astoreth. -Wic przeprowadzisz si do mego paacu? -spyta ksi. -O bogowie, co wyrzeke?... Od czasu jak soce wschodzi i zachodzi, nie byo jeszcze wypadku, aeby kapanka Astoreth... Ale trudno!... Fenicja, panie, dajeci taki dowd czci i przywizania, jakiego nigdy nie otrzyma aden z jej synw... -Wic... -przerwa ksi tulc j. -Tylko nie dzi i nie tutaj... -bagaa. ROZDZIA TRZYNASTY Dowiedziawszy si od Hirama, ze Fenicjanie darowali mu kapank, nastpca jak najprdzej chcia j mie w swym domu niedlatego, aeby bez niej nie mg y, lecz e stanowia dla niego nowo. Ale Kama ocigaa si z przybyciem bagajc ksicia, aby zostawi j w spokoju, dopki nie zmniejszy si napyw pielgrzymw, a nade wszystko dopki z Pi-Bast nie wyjad najznakomitsi. Gdyby bowiem za ich bytnoci zostaa kochank ksicia, mogy zmniejszy si dochody wityni, a kapance grozioby niebezpieczestwo. -Nasi mdrzy i wielcy -mwia Ramzesowi -przebacz mi zdrad. Ale posplstwo bdzie wzywa pomsty bogw na moj gow, a ty, panie, wiesz, e bogowie majdugie rce... -Oby ich nie stracili, gdy wsun je pod mj dach! -odpar ksi. Nie nalega jednak, majc w tym czasie uwag bardzo zajt. Posowie asyryjscy: Sargon i Istubar, ju wyjechali do Memfis dla podpisania traktatu. Jednoczenie faraon wezwa Ramzesa o zoenie mu raportu z podry. Ksi kaza pisarzom dokadnie opisa wszystko, co zdarzyo si od chwili, gdy opuci Memfis, a wic: przegldy rzemielnikw, zwiedzanie fabryk i pl, rozmowy z nomarchami i urzdnikami. Do odwiezienia za raportu przeznaczy Tutmozisa. -Przed obliczem faraona -rzek do niego ksi -bdziesz moim sercem i ustami. A oto co masz robi: Gdy najdostojniejszy Herhor zapyta: co myl o przyczynach ndzy Egiptu i skarbu?-odpowiedz ministrowi, aeby zwrci si do swego pomocnika Pentuera, a on objani moje pogldy w ten sam sposb, jak to uczyni w wityni boskiej Hator. Gdy Herhor zechce wiedzie: jakie jest mojezdanie o traktacie z Asyri? -odpowiedz, emoim obowizkiem jest spenia rozkazy naszego pana. Tutmozis kiwa gow na znak, e rozumie.-Ale -cign namiestnik -gdy staniesz przedobliczem mego ojca (oby y wiecznie! )i przekonasz si, e was nikt nie podsuchuje, upadnij mu do ng w mym imieniu i powiedz: Panie nasz, to mwi syn i suga twj, ndzny Ramzes, ktremu dae ycie i wadz. Przyczyn klsk Egiptu jest ubytek ziemi urodzajnej, ktr zagarna pustynia, i ubytek ludnoci, ktra mrze z pracy i niedostatku. Ale wiedz, o panie nasz, e nie mniejsz szkod jak mr i pustynia wyrzdzaj skarbowi twemu kapani. Gdy nie tylko witynie ich s wypenione zotem i klejnotami, ktrymi mona by wszystkie dugi spaci, ale jeszcze wici ojcowie i prorocy maj najlepsze folwarki, najdzielniejszych chopw i robotnikw, a ziemi daleko wicej ni bg-faraon. To ci mwi syn i suga twj, Ramzes, ktryprzez cay czas podry mia oczy cigle otwarte jak ryba i uszy nastawione jak u roztropnego osa. Ksi odpocz, Tutmozis powtarza sobie w pamici jego sowa. -Gdy za -mwi dalej namiestnik -jego witobliwo spyta: jakie jest moje zdanie o Asyryjczykach? -padnij na twarz i odpowiedz: Suga Ramzes, jeeli pozwolisz, omiela simniema, e Asyryjczycy s to wielkie i silne chopy i maj doskona bro; ale wida po nich, e s le musztrowani. Za pitami Sargona chodzili przecie najlepsi wojownicy asyryjscy: ucznicy, topornicy, kopijnicy, a jednak nie byo takich szeciu, ktrzy potrafiliby maszerowa zgodnie, w jednym szeregu. Przy tym wcznie nosz krzywo, miecze le przywizane, topory trzymaj jak ciele albo rzenicy. Ich odzie jest cika, ich grube sanday odparzaj nogi, a ich tarcze, cho mocne, niewiele dadz im poytku, gdy onierz jest niezgrabny. -Prawd mwisz -wtrci Tutmozis. To samo i ja spostrzegem i to samo sysz od naszych oficerw, ktrzy twierdz, e takie wojsko asyryjskie, jakie tu widzieli sabszy stawi opr anieli hordy libijskie. -Powiedz te -cign Ramzes -panu naszemu, ktry nas obdarza yciem, i caa szlachta i wojsko egipskie burzy si na sam wie, e Asyryjczycy mogliby zagarn Fenicj. Przecie Fenicja to port Egiptu, a Fenicjanie -najlepsi majtkowie naszej floty. Powiedz wreszcie, jakom sysza od Fenicjan (o czym jego witobliwo lepiej musi wiedzie), e Asyria jest dzi saba: ma bowiem wojn na pnocy i wschodzie, a ca zachodni Azj ma przeciw sobie. Gdybymy wic j dzi napadli, moglibymy zdoby wielkie skarby i mnstwo niewolnikw, ktrzy naszym chopom pomagaliby w pracy. Zakocz jednak, e mdro ojca mego jestwiksza anieli wszystkich ludzi i e zatem bd postpowa tak, jak on mi rozkae, byle nie odda Fenicji w rce Assara, bo inaczej zginiemy. Fenicja to drzwi spiowe do naszego skarbca, a gdzie jest czowiek, ktry by zodziejowi oddawa swoje drzwi? Tutmozis odjecha do Memfisu w miesicu Paofi (lipiec, sierpie). Nil zacz mocno przybiera, skutkiem czego zmniejszy si napyw azjatyckich pielgrzymw do wityni Astoreth. Ludno te miejscowa wylega na pola, aby czym prdzej uprztn winogrona, len i pewien gatunek roliny wydajcej bawen. Sowem, okolica uspokoia si, a ogrody otaczajce wityni Astoreth byy prawie puste. W tej porze ksi Ramzes, wolny od zabawi obowizkw pastwowych, zaj si spraw swej mioci do Kamy. Jednego dniaodby tajemn narad z Hiramem, ktry z jego polecenia ofiarowa wityni Astoreth dwanacie talentw w zocie, posek bogini cudnie wyrzebiony z malachitu, pidziesit krw i sto pidziesit miar pszenicy. By to dar tak hojny, e sam arcykapan wityni przyszed do namiestnika, aeby upa przed nim na brzuch swj i podzikowa za ask, o ktrej, jak mwi, po wsze wieki nie zapomn ludy kochajce bogini Astoreth. Zaatwiwszy si ze wityni, ksi wezwa do siebie naczelnika policji w Pi-Bast i przepdzi z nim dug godzin. Za w kilka dni pniej cae miasto zatrzso si pod wpywem nadzwyczajnej nowiny. Kama, kapanka Astoreth, zostaa porwana,gdzie uprowadzona i -przepada jak ziarnopiasku w pustyni!... Niesychany ten wypadek zdarzy si w nastpnych warunkach. Arcykapan wityni wysa Kam do miasta Sabne-Chetam nad jeziorem Menzaleh, z ofiarami dla tamtejszej kaplicyAstoreth. Kapanka odbywaa podr cznem w nocy, ju to aby unikn letniego skwaru, ju dla zabezpieczenia si przed ciekawoci i hodami mieszkacw. Nad ranem, kiedy czterej wiolarze zmczeni zdrzemnli si, spomidzy zaroli nadbrzenych wypyny nagle czna prowadzone przez Grekw i Chetw, otoczyy d wiozc kapank i porway Kam. Napad by tak szybki, e feniccy wiolarze nie stawiali adnego oporu; kapance za widocznie zatkano usta, nawet bowiem nie zdya krzykn. Dokonawszy witokradzkiego czynu Chetowie i Grecy zniknli w zarolach, aby nastpnie wydoby si na morze. Celem za zabezpieczenia si od pocigu wywrcili czno nalece do wityni Astoreth. W Pi-Bast zawrzao jak w ulu: caa ludnomwia tylko o tym. Nawet domylano si sprawcw zbrodni. Jedni posdzali Asyryjczyka Sargona, ktry ofiarowa Kamie tytu maonki, byle chciaa opuci wityni i pojecha z nim do Niniwy. Inni ebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AARP(c SxDc TQc U +u1 V1 cW?Qza podejrzewali Greka Lykona, ktry by piewakiem Astoreth i od dawna gorza namitnoci do Kamy. By te o tyle bogatym, e mg pozwoli sobie na wynajcie greckich rabusiw a o tyle bezbonym, e zapewne nie wahaby si porwa kapanki. Rozumie si, e w wityni Astoreth natychmiast zwoano rad najbogatszych i najpoboniejszych wyznawcw. Rada za przede wszystkim uchwalia, aeby uwolniKam od kapaskich obowizkw i zdj z niej kltwy groce dziewicom, ktre w subie bogini utraciy niewinno. Byo to rozporzdzenie witobliwe i mdre: jeeli bowiem kto gwatem porwakapank i pozbawi wice wbrew jej woli, to nie godzio si jej kara. W par dni pniej, przy odgosie rogw, ogoszono wiernym w wityni Astoreth, ekapanka Kama umara i e gdyby kto spotka kobiet podobn do niej, nie ma prawa mci si, a nawet czyni jej wyrzutw. Nie ona bowiem, nie kapanka, opucia bogini, ale porway j ze duchy,za co bd ukarane. Tego za samego dnia dostojny Hiram by u ksicia Ramzesa i ofiarowa mu, w zotej puszce, pergamin opatrzony mnstwem pieczci kapaskich i podpisami najznakomitszych Fenicjan. By to wyrok duchownego sdu Astoreth, ktry uwalnia Kam od lubw i zdejmowaz niej kltw niebios, byle tylko wyrzeka si swego kapaskiego imienia. Z tym dokumentem, gdy soce zaszo, uda si ksi do pewnej samotnej willi w swoim ogrodzie. Otworzy drzwi nieznanym sposobem i wszed na pitro do niewielkiego pokoju. Przy wietle rzebionego kagaca, w ktrym palia si wonna oliwa, ksi zobaczy Kam. -Nareszcie!... -zawoa oddajc jej zot puszk. -Masz wszystko, czego chciaa! Fenicjanka bya rozgorczkowana; pony jej oczy. Porwaa puszk i obejrzawszy j rzucia na podog. -Mylisz, e ona jest zota?... -rzeka. -Oddam mj naszyjnik, e ta puszka jest miedziana i tylko pokryta z dwu stron cienkimi blaszkami... -Take mnie witasz?... -spyta dziwiony ksi. -Bo znam moich braci -odpara. -Oni faszuj nie tylko zoto, ale rubiny i szafiry... -Kobieto... -przerwa nastpca -ale w tej puszce jest twoje bezpieczestwo... -Co mi tam bezpieczestwo!... -odpara. -Nudz si i boj... Siedz tu ju cztery dni jak w wizieniu... -Brakuje ci czego?... -Brakuje mi wiata... oddechu... miechw, pieww, ludzi... O mciwa bogini, jake mnie ciko karzesz!... Ksi sucha zdumiony. We wciekej kobiecie nie mg pozna tej Kamy, ktr widzia w wityni, tej kobiety, nad ktr unosia si namitna pie Greka. -Jutro -rzek ksi -bdziesz moga wyjdo ogrodu... A gdy pojedziemy do Memfis, do Tebw, bdziesz bawia si jak nigdy... Spojrzyj na mnie. Czyli nie kocham ci i czyli kobiecie nie wystarcza zaszczyt, e naley do mnie?... -Tak -odpara nadsana -ale cztery miae przede mn. -Jeeli ciebie kocham najlepiej... -Gdyby mnie kocha najlepiej, uczyniby mnie pierwsz, osadziby mnie w paacu, ktry zajmuje ta... ydwka Sara, i mnie daby wart, nie jej... Tam przed posgiemAstoreth byam najpierwsz... Ci, ktrzy skadali hod bogini, klkajc przed ni, patrzyli na mnie... A tu co?... -Wojsko bbni igra na fletach, urzdnicy skadaj rce na piersiach i schylaj gowy przez domem ydwki... -Przed moim pierworodnym synem -przerwa zniecierpliwiony ksi -a on nie jest ydem... -Jest ydem!... -wrzasna Kama. Ramzes zerwa si. -Szalona jeste?... -rzek, nagle uspokoiwszy si. -Czy nie wiesz, e mj synydem by nie moe... -A ja ci mwi, e jest!... -krzyczaa bijc pici w stolik. -Jest ydem, jak jego dziad, jak jego wujowie, i nazywa si Izaak... -Co powiedziaa, Fenicjanko?... Czy chcesz,aebym ci wypdzi?... -Dobrze, wypd mnie, jeeli kamstwo wyszo z ust moich... Ale jeeli rzekam prawd, wypd tamt... ydwk wraz z jej pomiotem i mnie oddaj paac... Ja chc, ja zasuguj na to, aeby by pierwsz w twoim domu... Bo tamta oszukuje ci... drwi z ciebie... A ja dla ciebie wyparam si mojej bogini... naraam si na jej zemst... -Daj mi dowd, a paac bdzie twoim... Nie,to fasz!... -mwi ksi. -Sara nie dopuciaby si takiej zbrodni... Mj pierworodny syn... -Izaak!... Izaak!... -krzyczaa Kama. -Id doniej i przekonaj si... Ramzes na p nieprzytomny wybieg od Kamy i skierowa si do willi, gdzie mieszkaa Sara. Pomimo gwiadzistej nocy zbdzi i przez pewien czas tua si po ogrodzie. Lecz otrzewio go chodne powietrze, odnalaz drog i do domu Sary wszed prawie spokojny. Mimo pnego wieczoru czuwano tam. Sara wasnymi rkoma praa pieluszki syna, a jej suba skracaa sobie czas jedzeniem, piciem i muzyk. Kiedy Ramzes blady ze wzruszenia stan na progu, Sara krzykna, lecz wnet uspokoia si. -Bd pozdrowiony, panie -rzeka ocierajczmoczone rce i chylc mu si do ng. -Saro, jak na imi twemu synowi?... -spyta.Przeraona schwycia si za gow. -Jak na imi twemu synowi?... -powtrzy. -Wszak wiesz, panie, e Seti... -odpara ledwie syszalnym gosem. -Spojrzyj mi w oczy... -O Jehowo!... -szepna Sara. -Widzisz, e kamiesz. A teraz ja ci powiem: mj syn, syn nastpcy egipskiego tronu, nazywa si Izaak... i jest ydem... podym ydem... -Boe!... Boe!... miosierdzia! -zawoaa rzucajc si do ng ksiciu. Ramzes ani przez chwil nie podnis gosu, tylko twarz jego bya szara. -Ostrzegano mnie -mwi -abym nie bra domego domu ydwki... Moje wntrznoci skrcay si, kiedy widziaem folwark napeniony ydami... Alem powcign odraz, bom tobie ufa. I ty, wraz z twymiydami, ukrada mi syna, zodziejko dzieci... -Kapani rozkazali, aeby zosta ydem... -szepna Sara szlochajc u ng ksicia. -Kapani?... Jacy?... -Najdostojniejszy Herhor... najdostojniejszyMefres... Mwili, e tak trzeba, bo twj syn musi zosta pierwszym krlem ydowskim... -Kapani?... Mefres?... -powtrzy ksi. -Krlem ydowskim?... Ale ja mwiem ci, e twj syn moe zosta dowdc moich ucznikw, moim pisarzem... Ja ci to mwiem!... a ty, ndzna, mylaa, e tytu ydowskiego krla rwna si dostojestwu mego ucznika i pisarza?... Mefres... Herhor!... Niech bd dziki bogom, e nareszcie zrozumiaem tych dostojnikw i wiem, jaki los przeznaczaj memu potomstwu... Przez chwil rozmyla, gryz wargi. Naglezawoa potnym gosem: -Hej!... suba... onierze!... W oka mgnieniu komnata zacza napenia si. Weszy paczc suebnice Sary, pisarz i rzdca jej domu, potem niewolnicy,wreszcie kilku onierzy z oficerem. -mier!... -krzykna Sara rozdzierajcym gosem. Rzucia si do koyski, porwaa syna i stanwszy w kcie komnaty zawoaa: -Mnie zabijcie... ale jego nie dam!... Ramzes umiechn si. -Setniku -rzek do oficera -we t kobiet z jej dzieckiem i zaprowad do budynku, gdzie mieszcz si niewolnicy mego domu. Ta ydwka ju nie bdzie pani, ale sug tej, ktra j zastpi. A ty, rzdco -doda zwracajc si do urzdnika -pamitaj, aby ydwka nie zapomniaa jutro z rana umy ng swej pani, ktra tu zaraz przyjdzie. Gdyby za tasuebnica okazaa si krnbrn, na rozkazswej pani powinna otrzyma chost. Wyprowadzi t kobiet do izby czeladniej!...Oficer i rzdca zbliyli si do Sary, lecz zatrzymali si nie miejc jej dotkn. Ale te i nie byo potrzeby. Sara owina pacht kwilce dziecko i opucia komnat szepcc: -Boe Abrahama, Izaaka, Jakuba, zmiuj sinad nami... Nisko skonia si przed ksiciem, a z jej oczu pyny ciche zy. Jeszcze w sieniachsysza Ramzes jej sodki gos: -Boe Abrahama, Iza... Gdy wszystko uspokoio si, namiestnik odezwa si do oficera i rzdcy: -Pjdziecie z pochodniami do domu midzy figowe drzewa... -Rozumiem -odpar rzdca. -I natychmiast przeprowadzicie tu kobiet, ktra tam mieszka... -Stanie si tak. -Ta kobieta bdzie odtd wasz pani i paniSary ydwki, ktra kadego poranku ma swojej pani my nogi, oblewa j wod i trzyma przed ni zwierciado. To jest moja wola i rozkaz. -Stanie si -odpar rzdca. -I jutro z rana powiesz mi, czy nowa suganie jest krnbrn... Wydawszy te polecenia namiestnik wrci do siebie, ale ca noc nie spa. W jego gbokiej duszy rozpala si poar zemsty. Czu, e nie odnisszy ani na chwil gosuzmiady Sar, ndzn ydwk, ktra omielia si oszuka go. Ukara j jak krl, ktry jednym drgnieniem powieki strca ludzi ze szczytu -w otcha sualstwa. Ale Sara bya tylko narzdziem kapanw, a nastpca mia za wiele poczucia sprawiedliwoci, aby poamawszy narzdzie mg przebaczy waciwym sprawcom. Jego wcieko potgowaa si tym bardziej e kapani byli nietykalni. Ksi mg Sar z dzieckiem, wrd nocy -wypdzi do izby czeladniej, ale nie mg pozbawi Herhora jego wadzy ani Mefresaarcykapastwa. Sara pada u ng jego jakzdeptany robak; ale Herhor i Mefres, ktrzy wydarli mu pierworodnego syna, wznosili si nad Egiptem i (o wstydzie! )nad nim samym, nad przyszym faraonem, jak piramidy... I nie wiadomo, ktry ju raz w tym roku przypomina sobie krzywdy, jakich dozna od kapanw. W szkole bili go kijami, a mugrzbiet pka, albo morzyli godem, a brzuch przyrasta mu do krzya. Na zeszorocznych manewrach Herhor popsu mu cay plan, a potem zoy win na niegoi pozbawi dowdztwa korpusu. Tene Herhor przyprawi go o nieask jego witobliwoci, za to, e wzi do domu Sar, i nie prdzej przywrci go do zaszczytw, a upokorzony ksi przepdzi par miesicy na dobrowolnym wygnaniu. Zdawao si, e gdy zostanie wodzem korpusu i namiestnikiem, kapani przestan uciska go swoj opiek. Lecz wanie teraz wystpili z podwojonymi siami. Zrobili go namiestnikiem, po co?... Aby usun go od faraona i zawrze haniebny traktat z Asyri. Zmusili go, e po informacje o stanie pastwa uda si jak pokutnik do wityni; tam oszukiwali go za pomoc cudw i postrachw i udzielili najzupeniej faszywych objanie. Potem miszali si do jego rozrywek, kochanek, stosunkw z Fenicjanami, dugw, a nareszcie, aby go upokorzy i omieszy w oczach Egiptu, zrobili mu pierworodnego syna ydem!... Gdzie jest chop, gdzie niewolnik, gdzie wizie z kopal, Egipcjanin, ktry nie miaby prawa powiedzie: -Jestem lepszy od ciebie, namiestniku, bo aden mj syn nie by ydem... Czujc ciar obelgi Ramzes jednoczenie pojmowa, e nie moe jej natychmiast pomci. Wic postanowi odsun spraw do przyszoci. W szkole kapaskiej nauczy si panowa nad sob, na dworze nauczy si cierpliwoci i obudy; te przymioty stan si jego tarcz i zbroj w walce z kapastwem... Do czasu bdzie wprowadza ich w bd, a gdy przyjdzie odpowiednia chwila, uderzy tak, e ju nie podnios si wicej. Na dworze zaczo wita. Nastpca twardo zasn, a gdy obudzi si, pierwszosob, ktr spostrzeg, by rzdca paacu Sary. -C ydwka? -zapyta ksi. -Stosownie do rozkazu waszej dostojnoci umya nogi swej nowej pani -odpar urzdnik. -Czy bya krnbrn? -Bya pen pokory, ale nie do zrczn, wic rozgniewana pani uderzya j nog midzy oczy... Ksi rzuci si. -I c na to Sara?... -zapyta prdko. -Upada na ziemi. A gdy nowa pani kazaa jej i precz, wysza, cicho paczc... Ksi zacz chodzi po komnacie. -Jake noc spdzia?... -Nowa pani?... -Nie! -przerwa nastpca. -Pytam o Sar... -Stosownie do rozkazu Sara posza z dzieckiem do izby czeladniej. Tam suebne,z litoci, odstpiy jej wie mat, ale Sara nie pooya si spa, tylko przesiedziaa ca noc z dzieckiem na kolanach. -A dziecko?... -spyta ksi. -Dziecko jest zdrowe. Dzi z rana, kiedy ydwka posza na sub do nowej pani, inne kobiety wykpay malestwo w ciepejwodzie, a ona pastucha, ktra take ma niemowl, daa mu ssa. Ksi stan przed rzdc. -le jest -rzek -gdy krowa, zamiast karmi swoje cieltko, idzie do puga i jestbita kijem. Wic cho ta ydwka popenia wielki wystpek, nie chc, aeby cierpia jej niewinny pomiot... Dlatego Sara nie bdzie ju mya ng nowej pani i nie bdzieprzez ni kopana w oczy. W czeladnim domudasz jej osobn izb, par sprztw i pokarm, jaki naley si niedawnej poonicy. I niech w spokoju karmi swoje dziecko. -Oby y wiecznie, wadco nasz! -odpar rzdca i szybko pobieg speni rozkazy namiestnika. Caa bowiem suba lubia Sar, a w cigu paru godzin miaa sposobno znienawidzi gniewn i wrzaskliw Kam. ROZDZIA CZTERNASTY Kapanka fenicka niewiele szczcia przyniosa Ramzesowi. Gdy pierwszy raz przyszed odwiedzi j wpaacyku, dotychczas zajmowanym przez Sar, myla, e bdzie powitany z zachwytem i wdzicznoci. Tymczasem Kama przyja go prawie z gniewem. -C to? -zawoaa -ju po upywie p dnia przywrcie do ask ndzn ydwk? -Czyli nie mieszka w izbie czeladniej? -odpar ksi. -Ale mj rzdca powiedzia, e ju nie bdzie mi ng mya... Pan suchajc tego dozna uczucia niesmaku. -Nie jeste, widz, zadowolona -rzek. -I nie bd ni... -wybucha -dopki nie upokorz tej ydwki... Dopki suc mi i klczc u moich ng nie zapomni, e kiedy bya twoj pierwsz kobiet i pani tego domu... Dopki moja suba nie przestanie patrze na mnie ze strachem i nieufnoci, a na niz litoci... Ramzesowi coraz mniej zacza podoba siFenicjanka. -Kamo -rzek -rozwa, co ci powiem. Gdybyw moim domu suga kopn w zby suk, ktra karmi szczenita, wygnabym go... Tyza uderzya nog midzy oczy kobiet i matk... A w Egipcie, Kamo, matka to wielkiesowo, bo dobry Egipcjanin trzy rzeczy najbardziej szanuje na ziemi: bogw, faraona i matk... -O biada mi!... -zawoaa Kama rzucajc si na ko. -Oto mam nagrod, ndzna, em zapara si mojej bogini... Jeszcze tydzie temu skadano mi kwiaty u ng i okadzano wonnociami, a dzi... Ksi cicho wysun si z komnaty i odwiedzi Fenicjank dopiero po kilku dniach. Lecz znowu zasta j w zym humorze. -Bagam ci, panie -wykrzykna -dbaj o mnie troch wicej!... Bo ju i suba zaczyna mnie lekceway, onierze patrzspode ba i lkam si, aeby w kuchni nie zatru mi kto potraw... -Byem zajty wojskiem -odpar ksi -wic nie mogem odwiedza ci... -To prawda!... -odpara gniewnie Kama. -Bye wczoraj pod moim gankiem, a nastpnie poszede ku czeladniej izbie, gdzie mieszka ta ydwka... Chciae mi pokaza... -Do! -przerwa nastpca. -Nie byem ani pod gankiem, ani pod izb. Jeeli wic zdawao ci si, i widziaa mnie, to znaczy, e twj kochanek, ten nikczemny Grek, nie tylko nie opuci Egiptu, ale nawetmie kry po moim ogrodzie... Fenicjanka suchaa go przeraona. -O Astoreth!... -krzykna nagle -ratuj mnie... O ziemio, ukryj mnie!... Bo jeeli ndzny Lykon powrci, grozi mi wielkie nieszczcie... Ksi rozemia si, ale ju nie mia cierpliwoci sucha biada eks-kapanki. -Zosta w spokoju -rzek wychodzc -i nie zdziw si, jeeli w tych dniach przyprowadz ci twojego Lykona zwizanego jak szakal. Zuchwalec ten ju wyczerpa moj cierpliwo. Wrciwszy do siebie, ksi wezwa natychmiast Hirama i naczelnika policji w Pi-Bast. Opowiedzia im obydwom, e Lykon, Grek, ztwarzy podobny do niego, krci si okoo paacw, i rozkaza schwyta go. Hiram przysig, e gdy Fenicjanie pocz si z policj, Grek musi wpa w ich rce. Ale naczelnik policji pocz trz gow. -Wtpisz? -spyta go ksi. -Tak, panie. W Pi-Bast mieszka wielu bardzopobonych Azjatw, wedug zdania ktrych kapanka rzucajca otarz zasuguje na mier. Jeeli wic ten Grek zobowiza sizabi Kam, oni bd mu pomagali, ukryj go i uatwi mu ucieczk. -C wy na to, ksi? -spyta nastpca Hirama. -Dostojny naczelnik policji mdrze mwi -odpar starzec. -Wszake uwolnilicie Kam od kltwy! -zawoa Ramzes. -Za Fenicjan -odpar Hiram -rcz, e nie tkn Kamy i bd cigali Greka. Ale co zrobi z innymi wyznawcami Astoreth?... im do Niniwy. Inni ebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAXPcYcZe c[=+Cc\9'-Omiel si mniema -rzek naczelnik policji -e tymczasem kobiecie tej nic nie grozi. Gdyby za bya odwan, moglibymy uy jej do zwabienia Greka i zapania go tu, w paacach waszej dostojnoci. -Ide wic do niej -rzek ksi -i przedstaw plan, jaki obmylie. A jeeli schwycisz otra, dam ci dziesi talentw...Gdy nastpca poegna ich, Hiram odezwa si do naczelnika: -Dostojniku, wiem, e znasz oba pisma i nieobc ci jest kapaska mdro. Gdy chcesz syszysz przez mury i widzisz w ciemnociach. Z tego powodu znasz myli zarwno chopa pracujcego kubem, rzemielnika, ktry na targ przynosi sanday, i wielkiego pana, ktry w otoczeniu swoich sug czuje si bezpiecznym jak dziecko w onie matki... -Prawd mwisz, wasza cze -odpar urzdnik -e bogowie udzielili mi cudnego daru jasnowidzenia. -Ot to -cign Hiram -dziki nadprzyrodzonym zaletom swoim odgade ju zapewne, e witynia Astoreth wyznaczy ci dwadziecia talentw, jeeli zapiesz tego ndznika, ktry omiela si przybiera postaw ksicia, pana naszego. Nadto za w kadym razie witynia ofiaruje ci dziesi talentw, jeeli wie opodobiestwie ndznego Lykona do nastpcynie rozgosi si po Egipcie. Rzecz to bowiemgorszca i nieprzystojna, aeby zwyky miertelnik przypomina obliczem swoim osoby, ktre od bogw pochodz. Niech wic to, co syszysz o ndznym Lykonie, i caa nasza gonitwa za bezbonikiem nie wyjdzie poza serca nasze.-Rozumiem -odpar urzdnik. -Moe si bowiem trafi, e taki zbrodniarz straci ycie, zanim oddamy go sdowi... -Powiedziae -rzek Hiram ciskajc go zark. Wszelka za pomoc, jakiej zadasz od Fenicjan, bdzie ci udzielona. Rozstali si jak dwaj przyjaciele polujcy na grubego zwierza, ktrzy wiedz, e nie o to chodzi: czyj oszczep trafi, lecz aeby zdobycz bya dobrze trafiona i nie wpada w cudze rce. Po kilku dniach Ramzes znowu odwiedzi Kam, lecz znalaz j w stanie, ktry graniczy z obdem. Krya si w najcianiejszej izbie swego paacu, godna,nie czesana, nawet nie myta, i wydawaa najsprzeczniejsze rozkazy swojej subie. Raz kazaa si zgromadza wszystkim, drugi raz wypdzaa wszystkich od siebie. W nocy woaa do siebie wart oniersk,a po chwili ucieka od onierzy na strych krzyczc, e j chc zabi. Wobec takich postpkw z duszy ksicia znikna mio, a zostao tylko uczucie wielkiego kopotu. Schwyci si za gow, gdy rzdca paacu i oficer opowiedzieli mu o tych dziwach, i szepn: -Zaprawd, le uczyniem odbierajc t kobiet jej bogini. Gdy tylko bogini moga cierpliwie znosi jej kaprysy!... Mimo to poszed do Kamy i znalaz j mizern, potargan i drc. -Biada mi!... -zawoaa. -yj midzy samymi wrogami. Moja szatna chce mnie otru, a fryzjerka nabawi jakiej cikiej choroby... onierze tylko czekaj okazji, aeby w mej piersi utopi wcznie i miecze, a w kuchni, jestem pewna, e zamiast potraw, gotuj si czarodziejskie zioa... Wszyscy dybi na moje ycie... -Kamo... -przerwa ksi. -Nie nazywaj mnie tak!... -szepna przeraona -bo mi to nieszczcie przyniesie... -Ale skd ci te myli przychodz do gowy?... -Skd?... Czy sdzisz, e w dzie nie widujobcych ludzi, ktrzy ukazuj si pod paacem i znikaj, nim zdoam zawoa na sub?... A w nocy czy nie sysz szeptwza cian?... -Zdaje ci si. -Przeklci!... przeklci!... -zawoaa z paczem. -Wszyscy mwicie, e mi si zdaje... A przecie onegdaj jaka zbrodniczarka podrzucia mi do sypialni welon, ktrynosiam p dnia, zanim poznaam, e to nie mj... em nigdy nie miaa takiego... -Gdzie ten welon? -spyta ju zaniepokojony ksi. -Spaliam go, alem go pierwej pokazaa moim suebnicom. -Wic choby by nie twj, c ci si stao? -Jeszcze nic. Ale gdybym t szmat przez par dni potrzymaa w domu, z pewnoci otruabym si, albo zapadabym w nieleczc si chorob... Znam Azjatw i ichsposoby!... Znudzony i zirytowany ksi opuci j czym prdzej, pomimo baga, aby zosta. Gdy jednak spyta sub o w welon, szatna przyznaa, e to nie by welon Kamy, ale zosta podrzucony przez kogo. Nastpca kaza podwoi warty w paacu i dokoa paacu i zdesperowany wraca do swego mieszkania. Nigdy bym nie uwierzy -myla -e jedna saba kobieta moe narobi tyle zamtu!... Cztery wieo zapane hieny nie dorwnaj w niespokojnoci tej Fenicjance!... U siebie znalaz ksi Tutmozisa, ktry wanie przyjecha z Memfis, ledwie mia czas wykpa si i przebra po podry. -Co mi powiesz? -spyta ksi ulubieca odgadujc, e nie przywiz dobrych nowin.- Widziae jego witobliwo? -Widziaem sonecznego boga Egiptu -odpar Tutmozis -a oto, co mi rzek... -Mw -wtrci nastpca. -Tak mwi pan nasz -cign Tutmozis zoywszy rce na piersiach i schyliwszy gow. - Tak mwi pan. Przez trzydzieci cztery lata prowadziem ciki wz Egiptu itak jestem zmczony, e ju tskni do moich wielkich przodkw, ktrzy zamieszkuj kraj zachodni. Niebawem opuszcz t ziemi, a wwczas syn mj Ramzes zasidzie na tronie i czyni bdzie zpastwem to, co mu podyktuje mdro... -Tak powiedzia mj witobliwy ojciec? -To s jego sowa wiernie powtrzone -odpar Tutmozis. Po kilka razy wyranie mwi mi pan, e nie zostawia ci adnych rozkazw na przyszo, aby mg rzdzi Egiptem, jak sam zechcesz... -O wity!... Czyli jego niemoc jest naprawd tak cik?... Dlaczego nie pozwala mi przyjecha do siebie?... -pyta rozalony ksi. -Musisz by tu, bo tu moesz si przyda. -A traktat z Asyri?... -zapyta nastpca. -Jest zawarty w tym sensie, e Asyria moe bez przeszkd z naszej strony prowadzi wojn na wschodzie i pnocy. Ale sprawa Fenicji zostaa w zawieszeniu, dopki ty nie wstpisz na tron... -O bogosawiony!... o wity wadco!... -woa ksi. -Od jak strasznej uchroniemnie spucizny... -Fenicja wic zostaje w zawieszeniu -prawi Tutmozis. -Lecz obok tego staa siniedobra rzecz, bo jego witobliwo, aby da dowd Asyrii, e nie bdzie jej przeszkadza w wojnie z ludami pnocnymi, rozkaza zmniejszy nasz armi o dwadziecia tysicy wojsk najemnych... -Co powiedziae?... -wykrzykn zdumiony nastpca. Tutmozis chwia gow na znak smutku. -Prawd mwi -rzek i ju nawet rozpuszczono cztery libijskie puki... -Ale to szalestwo!... -prawie zawy nastpca amic rce. -Po co my si tak osabiamy i gdzie pjd ci ludzie?... -Ot to, e ju poszli na Pustyni Libijsk ialbo napadn Libijczykw, co nam narobi kopotw, albo pocz si z nimi i razem uderz na nasze zachodnie granice... -Nic o tym nie syszaem!... Co oni porobili?... i kiedy to zrobili?... adna wie do nas nie dosza... -woa ksi. -Bo rozpuszczeni najemnicy poszli pustyni od Memfisu, a Herhor zabroni mwi o tym komukolwiek... -Wic nawet Mefres i Mentezufis nie wiedz o tym?... -spyta namiestnik. -Oni wiedz -odpar Tutmozis. -Oni wiedz, a ja nic!... Ksi nagle uspokoi si, ale poblad, a na jego modymobliczu odmalowaa si straszna nienawi. Schwyci za obie rce swego powiernika i mocno ciskajc je szepta: -Suchaj... Na wite gowy mego ojca i matki... na pami Ramzesa Wielkiego... na wszystkich bogw, jeeli jacy s, przysigam, e gdy -za moich rzdw -kapani nie ugn si przed moj wol, zgniot ich... Tutmozis sucha przeraony. -Ja albo oni!... -zakoczy ksi. -Egipt nie moe mie dwu panw... -I zwykle miewa tylko jednego: faraona -wtrci powiernik. -Zatem bdziesz mi wierny?... -Ja, caa szlachta i wojsko, przysigam ci!... -Dosy -zakoczy nastpca. -Nieche sobieteraz uwalniaj najemne puki... niech podpisuj traktaty... niech kryj si przede mn jak nietoperze i niech oszukuj nas wszystkich. Ale przyjdzie czas... A teraz, Tutmozisie, odpocznij po podry i bd u mnie na uczcie dzi wieczr... Ci ludzie tak mnie sptali, e mog tylko bawisi... Wic bd si bawi... Ale kiedy poka im, kto jest wadc Egiptu: oni czy ja... Od tego dnia znowu zaczy si uczty. Ksi jakby wstydzc si wojska nie odbywa z nim wicze. Natomiast paac jego roi si szlacht, oficerami, sztukmistrzami i piewaczkami, a po nocachodbyway si wielkie orgie, wrd ktrych dwiki arf miszay si z wrzaskami pijanych biesiadnikw i spazmatycznym miechem kobiet. Na jedn z tych uczt Ramzes zaprosi Kam, ale odmwia. Ksi obrazi si na ni, co spostrzegszy Tutmozis rzek: -Mwiono mi, panie, e Sara stracia twojeaski? -Nie wspominaj mi o tej ydwce -odpar nastpca. -Wszak chyba wiesz, co zrobia zmoim synem? -Wiem -mwi ulubieniec -ale zdaje mi si, e stao si to nie z jej winy. Syszaem wMemfis, e czcigodna matka twoja, pani Nikotris, i dostojny minister Herhor uczynilisyna twego ydem w tym celu, aby kiedy panowa nad Izraelitami... -Ale Izraelici nie maj krla tylko kapanw i sdziw!... -przerwa ksi. -Nie maj, lecz chc mie. Im take obmierzy rzdy kapaskie. Nastpca pogardliwie machn rk. -Wonica jego witobliwoci -odpar -znaczy wicej nili wszyscy krlowie, a tym bardziej jaki tam krl izraelski, ktrego jeszcze nie ma... -W kadym razie wina Sary nie jest tak wielk -wtrci Tutmozis. -Tote wiedz, e kiedy zapac i kapanom. -W tym wypadku i oni nie s zbyt winni. Na przykad dostojny Herhor uczyni tak pragnc zwikszy saw i potg twojej dynastii. Zreszt dziaa z wiedz pani Nikotris... -A Mefres po co misza si do moich spraw?... -spyta ksi. -Przecie on chyba powinien pilnowa tylko wityni, a nie wpywa na losy faraonowego potomstwa...-Mefres jest starcem, ktry ju zaczyna dziwacze. Cay dwr jego witobliwoci drwi dzi z Mefresa z powodu jego praktyk, o ktrych ja sam nic nie wiedziaem, cho prawie co dzie widywaem i widuj witego ma... -A to ciekawe... C on robi?... -Po kilka razy na dob -odpar Tutmozis -odprawia solenne naboestwa w najtajemniejszej czci wityni i nakazuje swoim kapanom, aby uwaali: czy bogowie nie podnosz go w powietrze podczas modlitwy?... -Cha!... cha!... cha!... -zamia si nastpca. -I to wszystko dzieje si tu, w Pi-Bast, podnaszym okiem, a ja nic nie wiem... -Tajemnica kapaska... -Tajemnica, o ktrej mwi wszyscy w Memfisie!... Cha... cha... cha!... W cyrku widziaem chaldejskiego kuglarza, ktry unosi si w powietrzu... -I ja widziaem -wtrci Tutmozis -ale to bya sztuka. Tymczasem Mefres chce naprawd wznie si nad ziemi na skrzydach swej pobonoci... -Niesychane bazestwo!... -mwi ksi. -C na to inni kapani? -Podobno w witych papyrusach s wzmianki, e dawnymi czasy bywali u nas prorocy posiadajcy dar wznoszenia si w powietrze, wic kapanw nie dziwi chci Mefresa. A e, jak ci wiadomo, u nas podwadni widz to, co podoba si zwierzchnikom, wic niektrzy wici mowie twierdz, e Mefres naprawd podnosi si w czasie modlitwy na grubo paru palcw nad ziemi... -Cha!... cha!... cha!... I t wielk tajemnic bawi si cay dwr, a my tu jak chopi albokopacze nawet nie domylamy si cudw sprawianych pod naszym bokiem... Ndzna dola nastpcy egipskiego tronu!... -mia siksi. Gdy si za uspokoi, na powtrn prob Tutmozisa rozkaza: przenie Sar z dzieckiem z izby czeladniej do paacyku, ktry w pierwszych dniach zajmowaa Kama. Suba nastpcy bya zachwycona tym rozporzdzeniem pana, a wszystkie suebne, niewolnice i nawet pisarze odprowadzili Sar do nowej siedziby z muzyk i okrzykami radoci. Fenicjanka usyszawszy haas spytaa o przyczyn. A gdy jej odpowiedziano, e Sara wrcia ju do ask nastpcy i e z domu niewolnic znowu przeniosa si do paacu, rozwcieczona eks-kapanka wezwaa do siebie Ramzesa. Ksi przyszed. -Wic tak poczynasz sobie ze mn?... wrzasna nie panujca nad sob Kama. -Wic to tak?... Obiecae mi, e bd pierwsz twoj kobiet, lecz zanim ksiyc obieg poow nieba, zamae przyrzeczenie?... Moe mylisz, e zemsta Astoreth pada tylko na kapanki, a nie dosiga ksit?... -Powiedz twojej Astoreth -odpar spokojnienastpca -aby nigdy nie grozia ksitom, bo i ona pjdzie do izby czeladniej. -Rozumiem -woaa Kama. -Ja pjd do czeladzi, moe nawet do wizienia, a ty przez ten czas bdziesz spdza noce u swojej ydwki!... Za to, em dla ciebie wypara si bogw... cigna na moj gow przeklestwo... Za to, e nie mam godziny spokojnej, e zmarnowaam dla ciebie modo, ycie, nawet dusz, ty tak mi pacisz... Ksi przyzna w sercu, e istotnie Kama wiele powicia dla niego; i uczu skruch.-Nie byem i nie bd u Sary -odpar. -Ale co tobie szkodzi, e nieszczliwa kobieta odzyska wygody i bdzie moga wykarmi swoje dziecko? Fenicjanka zatrzsa si. Podniosa w gr zacinite pici, wosy jej najeyy si, aw oczach zapon brudny ogie nienawici.-Take mi odpowiadasz?... ydwka jest nieszczliw, bo j wygna z paacu, a ja musz by zadowolona, chocia bogowie wygnali mnie ze wszystkich swoich wity... A dusza moja... dusza kapanki toncej we zach i obawie czyli nie znaczywicej u ciebie anieli ten ydowski pomiot,to dziecko, ktre... oby ju nie yo... oby go... -Milcz!... -krzykn ksi zamykajc jej usta. Cofna si wylkniona. -Wic nie wolno nawet skary si na moj ndz?... -spytaa. -Lecz jeeli a tak dbaszo to dziecko, po c wykrade mnie ze wityni, dlaczego obiecywae, e bd u ciebie pierwsz kobiet?... Strze si -znowu podniosa gos -aeby Egipt poznawszy moj dol nie nazwa ci wiaroomc. Ksi krci gow i umiecha si. Wreszcie usiad i rzek: -Zaiste mj nauczyciel mia suszno ostrzegajc mnie przed kobietami. Jesteciejak dojrzaa brzoskwinia w oczach czowieka, ktremu jzyk wysuszyo pragnienie... Lecz tylko na pozr... Bo biada gupcowi, ktry omieli si rozgry ten pikny owoc: zamiast chodzcej sodyczy, znajdzie gniazdo os, ktre porani mu nie tylko wargi, ale i serce. -Ju narzekasz?... Nawet tego nie oszczdzasz mi wstydu?... Za to, em ci powicia godno kapanki i cnot!... Nastpca cigle trzs gow i umiecha si. -Nigdy bym nie myla -rzek po chwili -aeby sprawdzia si bajka opowiadana przez chopw zabierajcych si do snu. Ale dzi widz, e tak jest. Posuchaj wic,Kamo, a moe zastanowisz si i nie zmusiszmnie do cofnicia yczliwoci, jak mam dlaciebie... -Jemu si chce teraz bajki opowiada!... -odpara z gorycz kapanka. -Jue mi jedn mwi i dobrzem wysza usuchawszy jej... -Ta z pewnoci wyjdzie ci na poytek, byle j chciaa zrozumie. -Bdzie w niej co o ydowskich bachorach?... -I o kapankach, tylko uwanie posuchaj: Dziao si to ju dawno, w tym samym miecie Pi-Bast. Pewnego dnia ksi Satni na placu przed wityni Ptah zobaczy bardzo pikn kobiet. Bya ona pikniejsz od wszystkich, jakie dotychczas spotyka, a co wicej, miaa na sobie duo zota. Ksiciu ogromnie podobaa si ta osoba. Dowiedzia si, co ona za jedna, a gdy mu powiedziano, e jest to crka arcykapana w Pi-Bast, posa do niej swego koniuszegoz tak ofiar: Dam ci dziesi zotych piercieni, jeeli przepdzisz ze mn godzink . Koniuszy poszed do piknej Tbubui i powtrzy jej sowa ksicia Satni. Dama wysuchawszy go yczliwie odpowiedziaa, jak przystoi dobrze wychowanej panience: Jestem crk arcykapana, jestem niewinna, a nie adna poda dziewczyna. Jeeli wic ksi chce mie przyjemno zapoznania si ze mn, niech przyj dzie do mego domu, gdzie wszystko bdzie przygotowane, i nasza znajomo nie narazimnie na plotki kumoszek z caej ulicy. Poszed tedy ksi Satni za pann Tbubui na grne pitro do jej pokojw, ktrych ciany byy wyoone lapisem lazuli tudziebladozielonaw emali. Byo tam wiele ekpokrytych krlewskim ptnem i niemao jednononych stolikw zastawionych ?... im do Niniwy. Inni ebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA]Ps L^ Zc_ c`& ca4t Jzotymi pucharami. Jeden z pucharw napeniono winem i podano go ksiciu, a Tbubui rzeka: Bd askaw, napij si . Na co ksi odpar: Wiesz przecie, e nieprzyszedem na wino. Niemniej jednak zasiedli do uczty, podczas ktrej Tbubui miaa na sobie dug, ni eprzezroczyst szat, zapit pod szyj. Gdy za odurzony ksi chcia j pocaowa, odsuna go i odpara: Dom ten bdzie twoim domem. Pamitaj jednak, e nie jestem ulicznic, lecz kobietniewinn. Jeeli wic chcesz, aebym bya ci posuszn, zaprzysignij mi wierno i zapisz twj majtek. Wic niech przyjdzie tu pisarz -zawoa ksi. A gdy go przyprowadzono, Satni kaza spisa akt lubny i tudzie akt darowizny, ktrym wszystkie swoje pienidze, ruchomoci i dobra ziemskie przepisa na imi Tbubui. W godzin pniej suba zawiadomia ksicia, e na dole czekaj jego dzieci. Tbubui wwczas opucia go, lecz wnet wrcia ubrana w sukni z przezroczystej gazy. Satni znowu chcia j uciska, ale odsuna go mwic: Dom ten bdzie twoim. Lecz poniewa nie jestem ladacznic, tyl ko dziewczyn niewinn, jeeli wic chcesz mnie posiada,to niech twoje dzieci zrobi akt zrzeczenia si majtku, aby pniej nie procesoway si z moimi dziemi. Satni zawoa dzieci na gr i kaza im podpisa akt zrzeczenia si majtku, co uczyniy. Lecz gdy odurzony dugim oporem chcia zbliy si do Tbubui, ta go znowu zatrzymaa... Dom ten bdzie twoim -rzeka. -Ale ja nie jestem pierwsz lepsz; jestem czyst dziewic. Jeeli wic kochasz mnie, ka pozabija twoje dzieci, aeby kiedy nie wydary majtku moim... -Jaka to duga historia! -przerwaa niecierpliwie Kama. -Zaraz si skoczy -odpar nastpca. -I wiesz, Kamo, co odpowiedzia Satni: Jeeli pragniesz tego, wic... niech si speni zbrodnia!... Tbubui nie trzeba byo dwa razy powtarza.W oczach ojca kazaa pomordowa dzieci, aokrwawione ich czonki wyrzucia przez okno psom i kotom... No i dopiero wtedy Satni wszed do jej pokoju i spocz na jejhebanowym ou, wykadanym koci soniow... * -Tbubui dobrze robia nie wierzc zapewnieniom mczyzn -rzeka zirytowanaFenicjanka. -Ale Satni -odpar nastpca -zrobi jeszcze lepiej: obudzi si... gdy jego straszna zbrodnia bya tylko snem... I ty, Kamo, zapamitaj sobie, e najpewniejszym sposobem obudzenia mczyzny z miosnych upoje jest -miotakltwy na jego syna... -Bd spokojny, panie, ju nigdy nie wspomn ani o mojej niedoli, ani o twoim synu -pospnie odpowiedziaa Fenicjanka. -A ja nie cofn ci moich ask i bdziesz szczliw -zakoczy Ramzes. ------- *Historyjka autentyczna ROZDZIA PITNASTY Ju i midzy ludem miasta Pi-Bast zaczy rozchodzi si rne wieci o Libijczykach. Opowiadano, e rozpuszczeni przez kapanw onierze barbarzyscy wracajc do swej ojczyzny z pocztku ebrali, potem kradli, a w kocu zaczli rabowa i pali wsie egipskie mordujc przy tym mieszkacw. W ten sposb w cigu kilku dni zostay napadnite i zniszczone miasta: Chinensu, Pimat i Kasa na poudnie od jeziora Moeris. W ten sposb zgina karawana kupcw i pielgrzymw egipskich wracajcych z oazy Uit-Mehe. Caa zachodnia granica pastwa bya w niebezpieczestwie, a nawet z Terenuthis zaczli ucieka mieszkacy. I w tamtej bowiem okolicy od strony morza ukazay si bandy libijskie, jakoby wysaneprzez gronego wodza Musawas, ktry podobno w caej pustyni mia ogosi wit wojn przeciw Egiptowi. Tote jeeli ktrego wieczoru zachodni pasnieba czerwieni si zbyt dugo, na mieszkacw Pi-Bast padaa trwoga. Ludziegromadzili si po ulicach, niektrzy wchodzili na paskie dachy lub wdrapywali si na drzewa i stamtd ogaszali, e -widz poar w Menuf albo w Sechen. Byli nawet i tacy, ktrzy pomimo zmroku dostrzegali uciekajcych mieszkacw albo libijskie bandy maszerujce w kierunku Pi-Bast dugimi, czarnymi szeregami. Pomimo wzburzenia ludnoci rzdcy nomesuzachowywali si obojtnie; wadza bowiem centralna nie przysaa im adnych rozkazw. Ksi Ramzes wiedzia o niepokoju tumwi widzia obojtno pi-basteskich dygnitarzy. Wcieky gniew ogarnia go, e nie otrzymuje adnych polece z Memfisu i e ani Mefres ani Mentezufis nie rozmawiaj z nim o tych alarmach zagraajcych pastwu. Lecz poniewa obaj kapani nie zgaszali si do niego, nawet jakby unikali rozmowy znim, wic i namiestnik nie szuka ich ani robi adnych przygotowa wojskowych. W kocu przesta odwiedza stojce pod Pi-Bast puki, a natomiast zgromadziwszy do paacu ca szlacheck modzie, bawisi i ucztowa tumic w sercu oburzenie na kapanw i obaw o losy pastwa. -Zobaczysz!... -powiedzia raz do Tutmozisa.-wici prorocy wykieruj nas tak, e Musawasa zabierze Dolny Egipt, a my bdziemy musieli ucieka do Tebw, jeeli nie do Sunnu, o ile znowu stamtd nie wypdz nas Etiopowie... -Prawd rzeke -odpar Tutmozis -e nasi wadcy poczynaj sobie, jakby byli zdrajcami. Pierwszego dnia miesica Hator (sierpie -wrzesie)odbywaa si w paacu nastpcynajwiksza uczta. Zaczto bawi si od drugiej po poudniu, a nim soce zaszo, ju wszyscy byli pijani. Doszo do tego, e mczyni i kobiety tarzali si po pododze zlanej winem, zasypanej kwiatami i skorupami potuczonych dzbanw. Ksi by midzy nimi najprzytomniejszy. Jeszcze nie lea, ale siedzia na fotelu trzymajc na kolanach dwie pikne tancerki, z ktrych jedna poia go winem, druga oblewaa mu gow silnymi wonnociami. W tej chwili wszed na sal adiutant i przelazszy przez kilku pijanych biesiadnikw zbliy si do nastpcy. -Dostojny panie -szepn -wici Mefres i Mentezufis pragn natychmiast rozmwi si z wami... Nastpca odepchn dziewczta i zarumieniony, w poplamionym kaftanie, chwiejnym krokiem potoczy si do swego pokoju na gr. Na jego widok Mefres i Mentezufis spojrzeli po sobie. -Czego chcecie, dostojnicy? -spyta ksi upadajc na krzeso. -Nie wiem, czy wasza dostojno bdziesz mg wysucha nas... -odpar zakopotanyMentezufis. -A!... mylicie, em si upi? -zawoa ksi. -Nie lkajcie si... Dzi cay Egipt jest jak oszalay czy gupi, e jeszcze w pijakach najwicej zostao rozsdku... Kapani zachmurzyli si, lecz Mentezufis zacz: -Wasza dostojno wie, e pan nasz i najwysza rada postanowili uwolni dwadziecia tysicy wojsk najemnych... -No, niby nie wiem przerwa nastpca. Nie raczylicie przecie nie tylko zasign mojej rady w kwestii tak mdrego postanowienia, ale nawet nie raczylicie zawiadomi mnie, e ju cztery puki rozpdzono i e ludzie ci z godu napadaj nasze miasta... -Zdaje mi si, e wasza dostojno sdzisz rozkazy jego witobliwoci faraona... -wtrci Mentezufis. -Nie jego witobliwoci!... -zawoa ksitupic nog -al e tych zdrajcw, ktrzy korzystajc z choroby mego ojca i wadcy chc zaprzeda pastwo Asyryjczykom i Libijczykom... Kapani osupieli. Podobnych wyrazw nie wypowiedzia aden jeszcze Egipcjanin. -Pozwl, ksi, aebymy wrcili za par godzin... gdy si uspokoisz... -rzek Mefres.-Nie ma potrzeby. Wiem, co si dzieje na naszej zachodniej granicy... A raczej nie ja wiem, tylko moi kucharze, chopcy stajenniipomywaczki. Moe wic zechcecie teraz czcigodni ojcowie, i mnie wtajemniczy w wasze plany?... Mentezufis przybra obojtn fizjognomi imwi: -Libijczycy zbuntowali si i zaczynaj zbiera bandy z zamiarem napadu na Egipt. -Rozumiem. -Z woli zatem jego witobliwoci -cign Mentezufis -i najwyszej rady, masz, wasza dostojno, zebra wojska z DolnegoEgiptu i zniszczy buntownikw. -Gdzie rozkaz? Mentezufis wydoby z zanadrza pergamin opatrzony pieczciami i wrczy go ksiciu.-Wic od tej chwili jestem naczelnym wodzem i najwysz wadz w tej prowincji? - spyta nastpca. -Tak jest, jak rzeke. -I mam prawo odby z wami narad wojenn? -Koniecznie... -odpar Mefres. -Cho w tej chwili... -Siadajcie -przerwa ksi. Obaj kapani spenili rozkaz. -Pytam si was, bo to potrzebne jest do moich planw: dlaczego rozpuszczono libijskie puki?... -I rozpuci si inne -pochwyci Mentezufis.-Ot rada najwysza dlatego chce pozby si dwudziestu tysicy najkosztowniejszychonierzy, aby skarbowi jego witobliwoci dostarczy rocznie czterechtysicy talentw, bez czego dwr krlewskimoe znale si w niedostatku... -Co jednak nie grozi najndzniejszemu z egipskich kapanw!... -wtrci ksi. -Zapominasz, wasza dostojno, e kapananie godzi si nazywa ndznym -odpar Mentezufis. -A e nie grozi adnemu z nich niedostatek, to jest zasug ich powcigliwego trybu ycia. -W takim razie chyba posgi wypijaj wino, co dzie odnoszone do wity, i kamienni bogowie stroj swoje kobiety w zoto i drogie klejnoty -szydzi ksi. -Ale mniejsza o wasz powcigliwo!... Rada kapaska nie dlatego rozpdza dwadzieciatysicy wojska i otwiera bramy Egiptu bandytom, aeby napeni skarb faraona... -Tylko?... -Tylko dlatego, aeby przypodoba si krlowi Assarowi. A poniewa jego witobliwo nie zgodzi si na oddanie Asyryjczykom Fenicji, wic wy chceci e osabi pastwo w inny sposb: przez rozpuszczenie najemnikw i wywoanie wojny na naszej zachodniej granicy... -Bior bogw na wiadectwo, e zdumiewasz nas, wasza dostojno!... -zawoa Mentezufis. -Cienie faraonw bardziej zdumiayby si usyszawszy, e w tym samym Egipcie, w ktrym sptano krlewsk wadz, jaki chaldejski oszust wpywa na losy pastwa... -Uszom nie wierz!... -odpar Mentezufis. -Co wasza dostojno mwisz o jakim Chaldejczyku?... Namiestnik zamia si szyderczo. -Mwi o Beroesie... Jeeli ty, wity mu,nie syszae o nim, zapytaj czcigodnego Mefresa, a gdyby i on zapomnia, niech odwoa si do Herhora i Pentuera... Oto wielka tajemnica waszych wity!... Obcy przybda, ktry jak zodziej dosta si do Egiptu, narzuca czonkom najwyszej rady traktat tak haniebny, e moglibymy podpisa go dopiero po przegraniu bitew, po utracie wszystkich pukw i obu stolic. I pomyle, e zrobi to jeden czowiek, najpewniej szpieg krla Assara!... A nasi mdrcy tak dali si oczarowa jego wymowie, e gdy faraon nie pozwoli im wyrzec si Fenicji, to oni przynajmniej rozpuszczaj puki i wywouj wojn na granicy zachodniej... Syszana rzecz?... -cign ju nie panujcynad sob Ramzes. -Gdy jest najlepsza pora zwikszy armi do trzystu tysicy ludzi i popchn j do Niniwy, ci poboni szalecy rozpdzaj dwadziecia tysicy wojsk i podpalaj wasny dom... Mefres, sztywny i blady, sucha tych okrutnych szyderstw. Wreszcie zabra gos: -Nie wiem, dostojny panie, z jakiego rdaczerpae swoje wiadomoci... -Oby ono byo rwnie czystym jak serca czonkw najwyszej rady! Przypumy jednak, e masz suszno i e jaki chaldejski kapanpotrafi skoni rad do podpisania cikiejumowy z Asyri. Ot gdyby tak si zdarzyo, to skd wiesz, e w kapan nie by wysannikiem bogw, ktrzy przez jegousta ostrzegli nas o wiszcych nad Egiptem niebezpieczestwach?... -Odkde to Chaldejczycy ciesz si takim zaufaniem u was? -zapyta ksi. -Kapani chaldejscy s starszymi brami egipskich -wtrci Mentezufis. -To moe i krl asyryjski jest wadc faraona? -wtrci ksi. -Nie blunij, wasza dostojno -surowo przerwa Mefres. -Lekkomylnie szperasz w najwitszych tajemnicach, a to bywao niebezpiecznym nawet dla wikszych od ciebie! -Dobrze, nie bd szpera! Po czym jednak mona pozna, e jeden Chaldejczyk jest wysannikiem bogw, a drugi szpiegiem krla Assara? -Po cudach -odpar Mefres. -Gdyby na twj rozkaz, ksi, ten pokj napeni si duchami, gdyby niewidzialne moce uniosy ci w powietrze, powiedzielibymy, e jestnarzdziem niemiertelnych, i suchalibymy twej rady... Ramzes wzruszy ramionami. -I ja widziaem duchy: robia je moda dziewczyna... I ja widziaem w cyrku lecego w powietrzu kuglarza... -Tylko nie dojrza cienkich sznurkw, ktre trzymali w zbach czterej jego pomocnicy... -wtrci Mentezufis. Ksi znowu rozemia si i przypomniawszy sobie, co mu Tutmozis opowiada o naboestwach Mefresa, rzek szyderczym tonem: -Za krla Cheopsa pewien arcykapan chciakoniecznie lata po powietrzu. W tym celu modli si do bogw, a swoim podwadnym kaza uwaa: czy go nie podnosz niewidzialne siy?... I co powiecie, wici mowie: od tej pory nie byo dnia, aeby prorocy nie zapewniali arcykapana, e unosi si w powietrzu, wprawdzie niewysoko, bo tylko na palec od podogi... Ale... co to waszej dostojnoci? -spyta nagle Mefresa. Istotnie arcykapan suchajc swojej wasnej historii zachwia si na krzele i byby upad, gdyby nie podtrzyma go Mentezufis. Ramzes zmisza si. Poda starcowi wody do picia, natar mu czoo i skronie octem, zacz go chodzi wachlarzem... Wkrtce wity Mefres przyszed do siebie. Powsta z krzesa i rzek do Mentezufisa: -Ju chyba moemy odej? -I ja tak myl. -A ja co mam robi? -spyta ksi czujc, e stao si co zego. -Speni obowizki naczelnego wodza -odpar zimno Mentezufis. Obaj kapani ceremonialnie ukonili si ksiciu i wyszli. Namiestnik by ju cakiemtrzewy, ale na serce spad mu wielki ciar. W tej chwili zrozumia, e popeni dwa cikie bdy: przyzna si kapanom do tego, e zna ich wielk tajemnic, i -niemiosiernie zadrwi z Mefresa. Oddaby rok ycia, gdyby mona zatrze w ich pamici ca t pijack rozmow. Ale ju byo za pno. Nie ma co -myla -zdradziem si i kupiem sobie miertelnych wrogw. Ale trudno. Walka zaczyna si w chwili najniekorzystniejszej dla mnie... Lecz idmydalej. Niejeden przecie faraon walczy z kapastwem i zwyciy je, nawet nie majc zbyt silnych sprzymierzecw. Tak jednak uczu niebezpieczestwo swego pooenia, e w tej chwili przysig na wit gow ojca nigdy ju nie pi wikszej iloci wina. Kaza zawoa Tutmozisa. Powiernik zjawisi natychmiast, zupenie trzewy. -Mamy wojn i jestem naczelnym wodzem -rzek nastpca. Tutmozis ukoni si do ziemi. -I nigdy ju nie bd upija si -doda ksi. -A wiesz dlaczego? -Wdz powinien wystrzega si wina i odurzajcych woni -odpar Tutmozis. -Nie pamitaem o tym i... wygadaem si przed kapanami... -Z czym? -zawoa przestraszony Tutmozis.-e ich nienawidz i artuj z ich cudw... -Nic nie szkodzi. Oni chyba nigdy nie rachuj na ludzk mio. -I e znam ich polityczne tajemnice -doda ksi. -Aj... -sykn Tutmozis. -To jedno byo niepotrzebne... -Mniejsza o to -mwi Ramzes. -Wylij natychmiast szybkobiegaczy do pukw, aeby jutro z rana dowdcy zjechali si na rad wojenn. Ka zapali sygnay alarmowe, aeby wszystkie wojska Dolnego Egiptu od jutra maszeroway ku zachodniej granicy. Pjd do nomarchy i zapowiedz mu,aby uwiadomi innych nomarchw o potrzebie gromadzenia ywnoci, odziey i broni. -Bdziemy mieli kopot z Nilem -wtrci Tutmozis. -Tote niech wszystkie czna i statki zatrzymaj na odnogach Nilowych dla przewozu wojsk. Trzeba te wezwa nomarchw, aeby zajli si przygotowaniem pukw rezerwowych... Tymczasem Mefres i Mentezufis wracali doswych mieszka przy wityni Ptah. Gdy znaleli si sami w celi, arcykapan podnis rce do gry i zawoa: -Trjco niemiertelnych bogw: Ozirisie, Izydo i Horusie -ratujcie Egipt od zagady!...Jak wiat wiatem, aden faraon nie wypowiedzia tylu blunierstw, ile dzi usyszelimy od tego dzieciaka... Co mwi -faraon?... aden wrg Egiptu, aden Cheta,Fenicjanin, Libijczyk nie omieliby si tak zniewaa kapaskiej nietykalnoci... -Wino robi czowieka przezroczystym -odpar Mentezufis. -Ale w tym modym sercu kbi si gniazdo mij... Poniewiera stan kapaski, szydzi z cudw, nie wierzy w bogw... -Najwicej jednak zastanawia mnie to -rzek zamylony Mentezufis... skd on wie o waszych ukadach z Beroesem? Bo, e Inni ebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAbP cc cdce*fe+~cg9u'wie, na to przysign. -Dokonano okropnej zdrady -odpar Mefres chwytajc si za gow. -Rzecz bardzo dziwna! Byo was czterech... -Wcale nie czterech. Bo o Beroesie wiedziaa starsza kapanka Izydy, dwaj kapani, ktrzy nam wskazali drog do wityni Seta, i kapan, ktry go przyj u wrt... Czekaj no!... - mwi Mefres. -Ten kapan wci siedzia w podziemiach... A jeeli podsuchiwa?... -W kadym razie nie sprzeda tajemnicy dzieciakowi, ale komu powaniejszemu. A to jest niebezpieczne!... Do celi zapuka arcykapan wityni Ptah, wity Sem. -Pokj wam -rzek wchodzc. -Bogosawiestwo sercu twemu. -Przyszedem, bo tak podnosicie gos, jakby stao si jakie nieszczcie. Chyba nie przeraa was wojna z ndznym Libijczykiem?... -mwi Sem. -Co by te myla, wasza cze, o ksiciu nastpcy tronu? -przerwa mu Mentezufis. -Ja myl -odpar Sem -e on musi by bardzo kontent z wojny i naczelnego dowdztwa. Oto urodzony bohater! Gdy patrz na niego, przychodzi mi na myl lew Ramzesa... Ten chopak gotw sam rzuci si na wszystkie bandy libijskie i zaprawd -moe je rozproszy. -Ten chopak -odezwa si Mefres -moe wywrci wszystkie nasze witynie i zmaza Egipt z oblicza ziemi. wity Sem szybko wyj zoty amulet, ktry nosi na piersiach, i szepn: -Ucieknijcie, ze sowa na pustyni... Oddalcie si i nie rbcie szkody sprawiedliwym!... Co te wygaduje wasza dostojno!... -rzek goniej, tonem wyrzutu. -Dostojny Mefres mwi prawd -odezwa si Mentezufis. Gowa by ci zabolaa i odek, gdyby ludzkie wargi mogy powtrzy blunierstwa, jakie dzi usyszelimy od tego modzieniaszka. -Nie artuj, proroku -oburzy si arcykapan Sem. -Prdzej uwierzybym, e woda ponie, a powietrze gasi, anieli w to,e Ramzes dopuszcza si blunierstw... -Robi to niby po pijanemu -wtrci zoliwie Mefres. -Choby nawet. Nie przecz, e jest to ksi lekkomylny i hulaka, ale blunierca!... -Tak i mymy sdzili -mwi Mentezufis. -A tak bylimy pewni, e znamy jego charakter, i gdy wrci ze wityni Hator,przestalimy nawet rozciga nad nim kontroli... -al ci byo zota na opacanie dozorcw -wtrci Mefres. -Widzisz, jakie skutki pociga na pozr drobne zaniedbanie!... -Ale c si stao? -pyta niecierpliwie Sem.-Krtko odpowiem: ksi nastpca drwi z bogw... -Och! Sdzi rozkazy faraona... -Czy podobna?... -Najwysz rad nazywa zdrajcami... -Ale... -I od kogo dowiedzia si o przybyciu Beroesa, a nawet o jego widzeniu si z Mefresem, Herhorem i Pentuerem w wityni Seta... Arcykapan Sem porwa si oburcz za gow i pocz biega po celi. -Niepodobna... -mwi. -Niepodobna!... Chybarzuci kto urok na tego modzieca... Moe owa kapanka fenicka, ktr wykrad ze wityni?... Mentezufisowi uwaga ta wydaa si tak trafn, e spojrza na Mefresa. Ale rozdraniony arcykapan nie da si zbi z tropu. -Zobaczymy -odpar. -Pierwej jednak trzebaprzeprowadzi ledztwo, aebymy dzie po dniu wiedzieli: co robi ksi od powrotu ze wityni Hator? Za duo mia swobody, za duo stosunkw z niewiernymi i nieprzyjacimi Egiptu. A ty, dostojny Semie, pomoesz nam... Skutkiem tej uchway arcykapan Sem zaraz nazajutrz kaza wzywa lud na uroczyste naboestwo do wityni Ptah. Stawali tedy na rogach ulic, na placach, nawet na polach heroldowie kapascy i zwoywali wszelki lud za pomoc trb i fletw. A gdy zebraa si dostateczna liczba suchaczy, donosili im, e w wityniPtah przez trzy dni odbywa si bd mody i procesje na intencj, aby dobry bg bogosawi orowi egipskiemu i pognbi Libijczykw. Za na wodza ich, Musawas, aby zesa trd, lepot i szalestwo. Stao si, jak chcieli kapani. Od rana do pnej nocy lud prosty wszelkiego zajcia gromadzi si dokoa murw wityni, arystokracja i bogaci mieszczanie zbierali si w przysionku zewntrznym, a kapani miejscowi i ssiednich nomesw skadali ofiary bogu Ptah i zanosili mody w kaplicy najwitszej. Trzy razy dziennie wychodzia uroczysta procesja, podczas ktrej obnoszono w zotej odzi zasonitej firankami czcigodny posg bstwa. Przy czym lud pada na twarz i gono wyznawali nieprawoci swoje, a gsto rozrzuceni w tumie prorocy, za pomoc stosownych pyta, uatwiali mu skruch. To samo dziao si w przysionku wityni. Poniewa jednak ludzie dostojni i bogaci nie lubili oskara si gono, wic wici ojcowie brali aujcych na stron i po cichu udzielali im rad i upomnie. W poudnie naboestwo byo najuroczystsze. O tej bowiem godzinie przychodziy wojska maszerujce na zachd, aby otrzyma bogosawiestwo arcykapana i odwiey potg swoich amuletw, majcych wasno osabiania nieprzyjacielskich ciosw. Niekiedy w wityni rozlegay si grzmoty,a w porze nocnej nad pylonami byskao si. By to znak, e boek wysucha czyich modw albo e rozmawia z kapanami. Kiedy po zakoczeniu uroczystoci trzej dostojnicy: Sem, Mefres i Mentezufis, zeszli si na poufn narad, sytuacja bya ju wyjaniona. Naboestwo przynioso wityni okoo czterdziertu talentw dochodu; lecz okoo szedziesiciu talentw wydano na prezenta lub spat dugw rozmaitych osb z arystokracji tudzie wyszych wojskowych. Wiadomoci za zebrano nastpujce: Midzy wojskiem krya pogoska, e byleksi Ramzes wstpi na tron, rozpocznie z Asyri wojn, ktra przyjmujcym w niejudzia zapewni wielkie zyski. Najniszy onierz, mwiono, nie wrci z tej wyprawy bez tysica drachm, jeeli nie lepiej. Midzy ludem szeptano, e gdy faraon po zwycistwie wrci z Niniwy, wszystkich chopw obdarzy niewolnikami i na pewn liczb lat daruje Egiptowi podatki.Arystokracja za sdzia, e nowy faraon przede wszystkim -odbierze kapanom, a zwrci szlachcie wszystkie dobra, ktre stay si wasnoci wity, jako pokrycie zacignitych dugw. Mwiono te, e przyszy faraon bdzie rzdzi samowadnie, bez udziau najwyszej rady kapaskiej. W kocu we wszystkich warstwach spoecznych panowao przekonanie, e ksi Ramzes, aby zapewni sobie pomoc Fenicjan, nawrci si do bogini Istar i do niej szczeglne okazywa naboestwo. W kadym razie byo rzecz pewn, e nastpca odwiedza raz wityni Istar w nocy i widzia tam jakie cuda. Zreszt midzy bogatymi Azjatami kryy pogoski,e Ramzes zoy wityni wielkie dary, a w zamian dosta stamtd kapank, ktra miaa go utwierdza w wierze. Wszystkie te wiadomoci zebra najdostojniejszy Sem i jego kapani. Za ojcowie wici, Mefres i Mentezufis, zakomunikowali mu inn nowin, ktra przysza do nich z Memfisu. Oto -kapana chaldejskiego i cudotwrc Beroesa przyjmowa w podziemiach wityni Seta kapan Osochor, ktry we dwa miesice pniej wydajc za m swoj crk obdarowa j bogatymi klejnotami i kupi nowoecom duy folwark. A poniewa Osochor nie mia tak znacznych dochodw, rodzio si wic podejrzenie, e w kapan, podsuchawszy rozmow Beroesa zegipskimi dostojnikami, sprzeda nastpnie tajemnic traktatu Fenicjanom i otrzyma od nich wielki majtek. Wysuchawszy tego arcykapan Sem rzek: -Jeeli wity Beroes jest naprawd cudotwrc, to przede wszystkim jego zapytajcie, czy Osochor zdradzi tajemnic?... -Pytano si o to cudownego Beroesa -odparMefres -ale wity m powiedzia, e w tej sprawie chce milcze. Doda te, e choby nawet kto podsucha ich ukady i donis o tym Fenicjanom, Egipt ani Chaldeanie ponios adnej szkody. Gdyby wic znalaz si winowajca, naley okaza mu miosierdzie. -wity!... zaiste wity to m!... -szepta Sem. -A co wasza dostojno -rzek Mefres do Sema -sdzisz o ksiciu nastpcy i niepokojach, jakie wywoao jego postpowanie? -Powiem to samo co Beroes, nastpca nie zrobi szkody Egiptowi, wic trzeba mie pobaliwo... -Modzik ten drwi z bogw i cudw, wchodzi do obcych wity, buntuje lud... To nie s mae rzeczy!... -mwi z gorycz Mefres, ktry nie mg zapomnie Ramzesowi, e w grubiaski sposb zaartowa z jego pobonych praktyk. Arcykapan Sem lubi Ramzesa, wic odparz dobrotliwym umiechem: -Ktry chop w Egipcie nierad by mie niewolnika, aeby wyrzec si swojej cikiej pracy dla sodkiego prnowania? A czy jest na wiecie czowiek, ktry by nie marzy o niepaceniu podatkw? Za to bowiem, co paci skarbowi, jego ona, on sam i dzieci mogliby sprawi sobie ozdobn odzie i uy rozmaitych przyjemnoci. -Prniactwo i nadmierne wydatki psuj czowieka -odezwa si Mentezufis. -Ktry onierz -cign Sem -nie chciaby wojny i nie poda tysica drachm zysku, a nawet wicej? Dalej -pytam was, ojcowie, ktry faraon, ktry nomarcha, ktry szlachcic chtnie paci zacignite dugi i nie spoglda krzywym okiem na bogactwa wity?... -Bezbona to podliwo! -szepn Mefres.-A nareszcie -mwi Sem -ktry nastpca tronu nie marzy o ograniczeniu powagi kapanw, ktry faraon, w pocztkach panowania, nie chcia otrzsn si spod wpywu najwyszej rady? -Sowa twoje s pene mdroci -rzek Mefres -ale do czego one maj nas doprowadzi? -Do tego, abycie nie oskarali nastpcy przed najwysz rad. Bo przecie nie ma sdu, ktry potpiby ksicia za to, e chopi radzi by nie paci podatkw albo eonierze chc wojny. Owszem, was mogaby spotka wymwka. Bo gdybycie dzie po dniu ledzili ksicia i hamowali jego drobne wybryki, nie byoby dzi piramidy oskare, w dodatku -na niczym nie opartych. W podobnych sprawach nie to jest zem, eludzie maj skonno do grzechu, bo oni mieli j zawsze. Ale to jest niebezpieczne, e mymy ich nie pilnowali. Nasza wita rzeka, matka Egiptu, bardzo prdko zamuliaby kanay, gdyby inynierowie zaprzestali czuwa nad ni. -A co powiesz, wasza dostojno, o wymysach, jakich ksi dopuci si w rozmowie z nami?... Czy przebaczysz ohydne drwiny z cudw?... -spyta Mefres. -Przecie ten modzik ciko znieway mojpobono... -Sam si obraa, kto rozmawia z pijakiem -odpar Sem. -Zreszt wasze dostojnoci nie mielicie prawa rozmawia o najwaniejszych sprawach pastwa z nietrzewym ksiciem... A nawet popenilicie bd mianujc pijanego czowieka wodzem armii. Wdz bowiem musi by trzewy. -Korz si przed wasz mdroci -rzek Mefres-ale gosuj za podaniem skargi na nastpc do rady najwyszej. -A ja gosuj przeciw skardze -odpar energicznie Sem. -Rada musi dowiedzie si o wszystkich postpkach namiestnika, ale nie w formie skargi, tylko zwykego raportu. -I ja jestem przeciw skardze -odezwa si Mentezufis. Arcykapan Mefres widzc, e ma przeciw sobie dwa gosy, ustpi z daniem skargina ksicia. Ale wyrzdzon zniewag zapamita i niech ukry w sercu. By to starzec mdry i pobony, lecz mciwy. I chtniej przebaczyby gdyby mu rk ucito, anieli gdy obraono jego dostojestwo kapaskie. ROZDZIA SZESNASTY Za rad astrologw gwna kwatera miaa wyruszy z Pi-Bast w dniu sidmym Hator. Ten bowiem dzie by dobry, dobry, dobry. Bogowie w niebie, a ludzie na ziemi cieszyli si ze zwycistwa Ra nad nieprzyjacimi; kto za przyszed na wiat w tej dobie, mia umrze w pnej staroci, otoczony szacunkiem. By to rwnie dzie pomylny dla brzemiennych kobiet i handlujcych tkaninami, a zy dla ab i myszy. Od chwili mianowania go naczelnym wodzem Ramzes gorczkowo rzuci si do pracy. Sam przyjmowa kady nadcigajcy puk, oglda jego bro, odzie i obozy. Sam wita rekrutw i zachca ich do pilnego uczenia si musztry na zgub wrogw i chwa faraona. Prezydowa na kadej radzie wojennej, by obecnym przy badaniukadego szpiega i w miar nadchodzcych wiadomoci wasn rk oznacza na mapieruchy wojsk egipskich i stanowiska nieprzyjaci. Przejeda tak prdko z miejsca na miejsce, e wszdzie go oczekiwano, a mimo to spada nagle jak jastrzb. Z rana by na poudnie od Pi-Bast i zrewidowa ywno; w godzin pniej ukaza si na pnoc od miasta i wykry, e w puku Jebbrakuje stu pidziesiciu ludzi. Nad wieczorem dogoni przednie strae, by przy przejciu Nilowej odnogi i zrobi przegld dwustu wozw wojennych. wity Mentezufis, ktry jako penomocnik Herhora dobrze zna si na sztuce wojennej, nie mg wyj z podziwu. -Wiecie dostojnicy -rzek do Sema i Mefresa -e nie lubi nastpcy od czasu, gdym odkry jego zo i przewrotno. Aleniech Oziris bdzie mi wiadkiem, e modzian ten jest urodzonym wodzem. Powiem wam rzecz niesychan: my nad granic o trzy lub cztery dni wczeniej zgromadzimy siy, anieli mona byo przypuszcza. Libijczycy ju przegrali wojn, cho jeszcze nie syszeli wistu naszej strzay. -Tym niebezpieczniejszy dla nas taki faraon... -wtrci Mefres z zacitoci cechujc starcw. Ku wieczorowi dnia szstego Hator ksi Ramzes wykpa si i owiadczy sztabowi,e jutro, na dwie godziny przed wschodem soca, wyrusz. -A teraz chc si wyspa -zakoczy. atwiej jednak byo chcie anieli spa. W caym miecie roili si onierze, a przypaacu nastpcy obozowa puk, ktry jad, pi i piewa ani mylc o odpoczynku. Ksi odszed do najodleglejszego pokoju, lecz i tu nie pozwolono mu rozebra si. Co kilka minut przylatywa jaki adiutant z nic nie znaczcym raportem lub po rozkazy w sprawach, ktre mg na miejscu rozstrzygn dowdca puku. Przyprowadzano szpiegw, ktrzy nie przynosili adnych nowych wiadomoci; zgaszali si wielcy panowie z maym pocztem ludzi, pragnc ksiciu ofiarowa usugi jako ochotnicy. Dobijali si kupcy feniccy, pragncy wzi dostawy dla wojska, lub dostawcy, ktrzy skaryli si na wymagania jeneraw. Nie brako nawet wrbitw i astrologw, ktrzy w ostatniej chwili przed wymarszemchcieli ksiciu stawia horoskopy, tudzie czarnoksinikw, majcych do sprzedania niezawodne amulety przeciw pociskom. Wszyscy ci ludzie po prostu wdzierali si dopokoju ksicia; kady z nich bowiem sdzi,e w jego rkach spoczywa los wojny i e w podobnych okolicznociach znika wszelka etykieta. Nastpca cierpliwie zaatwia interesantw. Ale gdy za astrologiem wsuna si do pokoju jedna z ksicych kobiet, z pretensj, e Ramzes snad jej nie kocha, gdy si z ni nie poegna, i kiedy w kwadrans po tej za oknem rozleg si pacz innej kochanki, nastpca ju nie mg wytrzyma. Zawoa Tutmozisa i rzek mu: -Sied w tym pokoju i jeeli masz ochot, pocieszaj kobiety mego domu. Ja ukryj si gdzie w ogrodzie, bo inaczej nie zasn i jutro bd wyglda jak kura wydobyta ze studni. -Gdzie mam ci szuka w razie potrzeby? -spyta Tutmozis. -Oho! ho!... -rozemia si nastpca. -Nigdzie nie szukajcie. Sam si znajd, gdy zatrbi pobudk. To powiedziawszy ksi narzuci na siebie dugi paszcz z kapturem i wymkn si w ogrd. Ale i po ogrodzie snuli si onierze, kuchciki i inna suba nastpcy: w caym bowiem obszarze paacowym znikn porzdek, jak zwykle przed wymarszem na wojn. Spostrzegszy to Ramzes skrci w najgstsz cz parku, znalaz jak altank zaronit winem i kontent rzuci si na aw. -Tu ju nie znajd mnie -mrukn -ani kapani, ani baby... Wnet zasn jak kamie. Od kilku dni Fenicjanka Kama czua si niezdrow. Do rozdranienia przyczyy si jakie szczeglne niedomaganie i ble w stawach. Przy tym swdzia j twarz, a szczeglniej czoo nad brwiami. Drobne te przypadoci wyday jej si tak niepokojcymi, e przestaa obawia si, eby jej nie zabito, a natomiast cigle siedziaa przed lustrem zapowiedziawszy sugom, e mog robi, co im si podoba, byle j zostawili w spokoju. W tych czasachnie mylaa ani o Ramzesie, ani o nienawistnej Sarze; caa jej bowiem uwagabya zajta -plamami na czole, ktrych nienawyke oko nie mogoby nawet dostrzec. Plama... tak, s plamy... -mwia do siebie pena bojani. -Dwie... trzy... O Astoreth, przecie w taki sposb nie zechcesz ukara z Beroesem? Bo, e Inni ebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAhP ci+ cj ck( cl6?swej kapanki!... Lepsza mier... Ale co znowu za gupstwo... Gdy czoo pocieram palcami, plamy robi si czerwiesze... Widocznie co mnie poksao albo namaciam si nieczyst oliw... Umyj si,a do jutra plamy zgin... Przyszo jutro, ale plamy nie zginy. Zawoaa suc. -Suchaj -rzeka -spojrzyj na mnie... Lecz powiedziawszy to usiada w mniej owietlonej czci pokoju. -Suchaj i patrz... -mwia zduszonym gosem. -Czy... czy na mojej twarzy widziszjakie plamy?... Tylko... nie zbliaj si!... -Nie widz nic -odpara suca. -Ani pod lewym okiem?... ani nad brwiami?... -pytaa z wzrastajcym rozdranieniem Fenicjanka. -Niech pani raczy askawie usi boskim obliczem do wiata -rzeka suca. Naturalne to danie do wciekoci doprowadzio Kam. -Precz, ndznico!... -zawoaa -i nie pokazujmi si... A gdy suca ucieka, jej pani rzucia si gorczkowo do swej tualety i otworzywszy par soikw za pomoc pdzelka umalowaa sobie twarz na rowy kolor. Nad wieczorem, czujc wci bl w stawach i gorszy od blu niepokj, kazaa wezwa do siebie lekarza. Gdy powiedziano jej, e przyszed, spojrzaa w lustro i -napad j nowy atak jakby szalestwa. Rzucia lustro na podog i zawoaa z paczem, e nie chce lekarza. W cigu szstego Hator cay dzie nie jada i nie chciaa si z nikim widzie. Gdy po zachodzie soca wesza niewolnicaze wiatem, Kama pooya si na ku owinwszy gow szalem. Kazaa czym prdzej wynosi si niewolnicy, potem usiada na fotelu z daleka od kagaca i przepdzia kilka godzin w psennym odrtwieniu. Nie ma adnych plam -mylaa -a jeeli s, to przecie nie te... To nie trd... -Bogowie!... -krzykna rzucajc si na ziemi -nie moe by, aebym ja... Bogowie,ratujcie!... Wrc do wityni... odpokutuj caym yciem... I znowu uspokoia si, i znowu mylaa: Nie ma adnych plam... Od kilku dni tr sobie skr, wic jest zaczerwieniona... Skdeby znowu?... Czy kto sysza, aeby kapanka i kobieta nastpcy tronu moga zachorowa na trd... O bogowie!... Tego nigdy nie byo, jak wiat wiatem... Tylko rybacy, winiowie i ndzni ydzi... O, ta poda ydwka!... na ni spucie trd, moce niebieskie... W tej chwili w oknie, ktre byo na pierwszym pitrze, mign jaki cie. Potem rozleg si szelest i ze dworu na rodek pokoju skoczy ksi Ramzes. Kama osupiaa. Nagle schwycia si za gow, a w jej oczach odmalowa si -strach bezgraniczny. -Lykon?... -szepna chwytajc si za gow. -Lykon, ty tu?... Zginiesz!... cigaj ci... -Wiem -odpar Grek miejc si szyderczo. -cigaj mnie wszyscy Fenicjanie i caa policja jego witobliwoci... Mimo to -doda -jestem u ciebie i byem u twego pana... -Bye u ksicia?... -Tak, w jego wasnej komnacie... I zostawibym sztylet w piersi, gdyby ze duchy nie usuny go... Widocznie twj kochanek poszed do innej kobiety, nie do ciebie... -Czego tu chcesz?... Uciekaj!... -szeptaa Kama. -Ale z tob odpar. -Na ulicy czeka wz, ktrym dojedziemy do Nilu, a tam moja barka... -Oszalae!... Ale miasto i drogi pene wojska... -Wanie dlatego mogem wej do paacu ioboje wymkniemy si najatwiej -mwi Lykon. -Zbierz wszystkie kosztownoci... Wnet wrc i zabior ci... -Gdzie idziesz?... -Poszukam twego pana -odpar. -Nie odejdprzecie bez zostawienia mu pamitki... -Ty szalony... -Milcz! -przerwa blady z gniewu. -Jeszcze go chcesz broni?... Fenicjanka zadumaa si, zacisna pici, a w jej oczach bysno zowrogie wiato. -A jeeli nie znajdziesz go?... -spytaa. -To zabij paru picych jego onierzy... podpal paac... -Zreszt -czy ja wiem, co zrobi?... Ale bez pamitki nie odejd... Wielkie oczy Fenicjanki miay tak okropny wyraz, e Lykon zdziwi si. -Co tobie?... -spyta. -Nic. Suchaj. Nigdy nie bye tak podobny do ksicia jak dzi!... Jeeli wic chcesz zrobi co dobrego... Zbliya twarz do jego ucha i zacza szepta. Grek sucha zdumiony. -Kobieto -rzek -najgorsze duchy mwi przez ciebie... Tak, na niego zwrci si podejrzenie... -To lepsze anieli sztylet -odpara ze miechem. -Co? -Nigdy nie wpadbym na taki pomys!... A moe lepiej oboje?... -Nie!... Ona niech yje... To bdzie moja zemsta... -C za przewrotna dusza!... -szepn Lykon. -Ale podobasz mi si... Po krlewsku zapacimy im... Cofn si do okna i znikn. Kama wychylia si za nim i rozgorczkowana, zapomniawszy o sobie, suchaa. Moe w kwadrans po odejciu Lykona w stronie gaju figowego rozleg si przeraliwy krzyk kobiecy. Powtrzy si par razy i ucich. Fenicjank, zamiast spodziewanej radoci, ogarn strach. Upada na kolana i obkanymi oczyma wpatrywaa si w ciemny ogrd. Na dole rozleg si cichy bieg, zatrzeszcza sup ganku i w oknie znowu ukaza si Lykon w ciemnym paszczu. Gwatownie dysza i rce mu dray. -Gdzie klejnoty?... -szepn. -Daj mi spokj -odpara. Grek pochwyci j za kark. -Ndznico!... -rzek -czy nie rozumiesz, e nim soce wejdzie, uwi꿹 ci i za par dni udusz?... -Jestem chora... -Gdzie klejnoty?... -Stoj pod kiem. Lykon wszed do komnaty, przy wietle kaganka wydoby cik skrzyneczk, zarzuci na Kam paszcz i targn j za rami. -Zabieraj si. Gdzie s drzwi, ktrymi wchodzi do ciebie ten... ten twj pan?... -Zostaw mnie... Grek pochyli si nad ni i szepta: -Aha!... mylisz, e ci tu zostawi?... Dzi tyle dbam o ciebie, co o suk, ktra wch stracia... Ale musisz i ze mn... Niech dowie si twj pan, e jest kto lepszy od niego. On wykrad kapank bogini, a ja zabieram kochank jemu... -Mwi ci, e jestem chora... Grek wydoby cienki sztylet i opar jej na karku. Zatrzsa si i szepna: -Ju id... Przez ukryte drzwi wyszli do ogrodu. Od strony ksicego paacu dolatywa ich szmer onierzy, ktrzy palili ognie. Tu i owdzie, midzy drzewami, wida byo wiata; od czasu do czasu min ich kto ze suby nastpcy. W bramie zatrzymaa ich warta: -Kto jestecie? -Teby -odpar Lykon. Bez przeszkody wyszli na ulic i zniknli w zaukach cudzoziemskiego cyrkuu Pi-Bast. Na dwie godziny przed witem w miecie odezway si trby i bbny. Tutmozis jeszcze lea, pogrony w gbokim nie kiedy ksi Ramzes cign z niego paszcz i zawoa z wesoym miechem: -Wstawaj, czujny wodzu!... Ju puki ruszyy. Tutmozis usiad na ku i przetar zaspane oczy. -Ach, to ty, panie? -spyta ziewajc. -C, wyspae si? -Jak nigdy! -odpar ksi. -A ja bym jeszcze spa. Wykpali si obaj, woyli kaftany i ppancerze i dosiedli koni, ktre rway siz rk masztalerzom. Wnet nastpca z ma wit opuci miastowyprzedzajc po drodze leniwie maszerujce kolumny wojsk. Nil bardzo rozla, a ksi chcia by obecnym przy przechodzeniu kanaw i brodw. Gdy soce weszo, ostatni wz obozowy by ju daleko za miastem, a dostojny nomarcha Pi-Bast mwi do swojej suby: -Teraz id spa i biada temu, kto zbudzi mnie przed uczt wieczorn! Nawet boskie soce odpoczywa po kadym dniu, ja za od pierwszego Hator nie kadem si. Zanim dokoczy pochway swojej czujnoci, wszed oficer policyjny i poprosi go o osobne posuchanie w bardzowanej sprawie. -Bodaj was ziemia pochona! -mrukn dostojny pan. Niemniej kaza wezwa oficera i spyta go opryskliwie: -Nie mona to zaczeka kilku godzin?... Przecie chyba Nil nie ucieka... -Stao si wielkie nieszczcie -odpar oficer. -Syn nastpcy tronu zabity... -Co?... jaki?... -krzykn nomarcha. -Syn Sary ydwki. -Kto zabi?... kiedy... -Dzi w nocy. -Ale kto to mg zrobi?... Oficer schyli gow i rozoy rce. -Pytam si, kto zabi?... -powtrzy dostojnik, wicej przeraony anieli rozgniewany. -Sam, panie, racz przeprowadzi ledztwo. Usta moje nie powtrz tego, co syszay uszy. Przeraenie nomarchy wzroso. Kaza przyprowadzi sub Sary, a jednoczenieposa po arcykapana Mefresa. Mentezufis bowiem, jako przedstawiciel ministra wojny, pojecha z ksiciem. Przyszed dziwiony Mefres. Nomarcha powtrzy mu wiadomo o zabjstwie dziecka nastpcy i o tym, e oficer policyjny nie mie dawa adnych objanie.-A wiadkowie s? -spyta arcykapan. -Czekaj na rozkazy waszej dostojnoci, ojcze wity. Wprowadzono odwiernego Sary. -Syszae -zapyta go nomarcha -e dziecko twej pani zabite? Czowiek upad na ziemi i odpowiedzia: -Nawet widziaem dostojne zwoki rozbite o cian i zatrzymaem nasz pani, ktra krzyczc wybiega na ogrd. -Kiedy to si stao? -Dzi po pnocy. Zaraz po przyjciu do naszej pani najdostojniejszego ksicia nastpcy... -odpar str. -Jak to, wic ksi by w nocy u waszej pani? -spyta Mefres. -Rzeke, wielki proroku. -To dziwne! -szepn Mefres do nomarchy. Drugim wiadkiem bya kucharka Sary, trzecim dziewczyna suebna. Obie twierdziy, e po pnocy ksi nastpca wszed na pitro do pokoju Sary, bawi tam chwil, potem prdko wybieg do ogrodu, a wnet po nim ukazaa si pani Sara strasznie krzyczc. -Ale ksi nastpca przez ca noc nie wychodzi ze swej komnaty w paacu... -rzek nomarcha. Oficer policyjny pokrci gow i owiadczy, e czeka w przedpokoju kilku ludzi ze su- by paacowej. Wezwano ich, wity Mefres zada im pytania i okazao si, e nastpca tronu -nie spa w paacu. Opuci sw komnat przed pnoc i wyszed do ogrodu; wrciza, gdy odezway si pierwsze trbki grajce pobudk. Gdy wyprowadzono wiadkw, a dwaj dostojnicy zostali sami, nomarcha z jkiem rzuci si na podog i zapowiedzia Mefresowi, e jest ciko chory i e woli straci ycie anieli prowadzi ledztwo. Arcykapan by bardzo blady i wzruszony, ale odpar, e spraw zabjstwa trzeba wywietli, i rozkaza nomarsze w imieniu faraona, aeby poszed z nim do mieszkania Sary. Do ogrodu nastpcy byo niedaleko, i dwaj dostojnicy niebawem znaleli si na miejscuzbrodni. Wszedszy do pokoju na pitrze zobaczyli Sar klczc przy koysce w takiej postawie, jakby karmia niemowl. Na cianie i na pododze czerwieniy si krwawe plamy. Nomarcha osab tak, e musia usi, ale Mefres by spokojny. Zbliy si do Sary, dotkn jej ramienia i rzek: -Pani, przychodzimy tu w imieniu jego witobliwoci. Sara nagle zerwaa si na rwne nogi, a zobaczywszy Mefresa zawoaa strasznymgosem: -Przeklestwo wam!... Chcielicie mie ydowskiego krla, a oto krl... O, czemuem, nieszczsna, usuchaa waszych rad zdradzieckich... Zatoczya si i znowu przypada do koyskijczc: -Mj synek... mj may Seti!... Taki by pikny, taki mdry... Dopiero co wyciga domnie rczki... Jehowo!... -krzykna -oddaj mi go, wszake to w twojej mocy... Bogowieegipscy, Ozirisie... Horusie... Izydo... Izydo, przecie ty sama bya matk... Nie moe by, aeby w niebiosach nikt nie wysuchamojej proby... Takie malutkie dziecko... hiena ulitowaaby si nad nim... Arcykapan uj j pod ramiona i postawi na nogach. Pokj zapenia policja i suba.-Saro -rzek arcykapan -w imieniu jego witobliwoci pana Egiptu wzywam ci i rozkazuj, aeby odpowiedziaa: kto zamordowa twego syna? Patrzya przed siebie jak obkana i tara czoo. Nomarcha poda jej wody z winem, a jedna z obecnych kobiet skropia j octem. -W imieniu jego witobliwoci -powtrzy Mefres -rozkazuj ci, Saro, aeby powiedziaa nazwisko zabjcy. Obecni zaczli si cofa ku drzwiom, nomarcha rozpaczliwym ruchem zasoni sobie uszy. -Kto zabi?... -rzeka Sara zduszonym gosem, topic wzrok w twarzy Mefresa. -Kto zabi, pytasz?... Znam ja was -kapani!... Znam wasz sprawiedliwo... -Wic kto?... -nalega Mefres. -Ja!... -krzykna nieludzkim gosem Sara. -Ja zabiam moje dziecko za to, e zrobilicie je ydem... -To fasz! -sykn arcykapan. -Ja... ja!... -powtarzaa Sara. -Hej, ludzie, ktrzy mnie widzicie i syszycie -zwrcia si do wiadkw -wiedzcie o tym, e ja zabiam... ja... ja... ja!... -krzyczaa bijc si w piersi. Na tak wyrane oskarenie samej siebie nomarcha oprzytomnia i ze wspczuciem patrzy na Sar; kobiety szlochay, odwierny ociera zy. Tylko wity Mefreszaciska sine usta. Wreszcie rzek dobitnym gosem, patrzc na urzdnikw policyjnych: -Sudzy jego witobliwoci, oddaj wam tkobiet, ktr macie odprowadzi do gmachu sdowego... -Ale mj syn ze mn!... -wtrcia Sara rzucajc si do koyski. -Z tob... z tob, biedna kobieto -rzek nomarcha i zasoni twarz. Dostojnicy wyszli z komnaty. Oficer policyjny kaza przynie lektyk, i z oznakami najwyszego szacunku sprowadzina d Sar. Nieszczliwa wzia z koyski krwi poplamione zawinitko i bez oporu siada do lektyki. Caa suba posza za ni do gmachu sdowego. Gdy Mefres z nomarch wracali do siebie przez ogrd, naczelnik prowincji odezwa si wzruszony: -al mi tej kobiety!... -Susznie bdzie ukarana... za kamstwo -odpar arcykapan. -Wasza dostojno mylisz... -Jestem pewny, e bogowie znajd i osdzprawdziwego morderc... Przy furcie ogrodowej zabieg im drog rzdca paacu Kamy woajc: -Nie ma Fenicjanki!... Znikna tej nocy... -Nowe nieszczcie... -szepn nomarcha. -Nie lkaj si -rzek Mefres -pojechaa za ksiciem... Z tych odzywa si dostojny nomarcha pozna, e Mefres nienawidzi ksicia, i -serce w nim zamaro. Jeeli bowiem dowiod Ramzesowi, e zabi wasnego syna, nastpca nigdy nie wstpi na tron ojcowski, a twarde jarzmo kapaskie jeszcze mocniej zaciy nad Egiptem. Smutek dostojnika powikszy si, gdy mu powiedziano wieczorem, e dwaj lekarze zewityni Hator obejrzawszy trup dziecicia wyrazili przekonanie, i zabjstwo mg speni tylko mczyzna. Kto -mwili -schwyci praw rk za obie nki chopczyka i rozbi mu gow o cian. Rka za Sary nie moga obj obu nek, na ktrych wreszcie zna byo lady duych palcw. Po tym objanieniu arcykapan Mefres, w towarzystwie arcykapana Sema, poszed do wizienia do Sary i zaklina j na wszystkie bogi egipskie i cudzoziemskie, aby owiadczya, e ona nie jest winn mierci dziecka, i aeby opisaa: jak wyglda sprawca zbrodni? -Zawierzymy sowom twoim -mwi Mefres-i zaraz bdziesz woln. Ale Sara zamiast wzruszy si tym dowodem yczliwoci, wpada w gniew. -Szakale -woaa -nie do wam dwu ofiar,e jeszcze podacie nowych?... Ja to zrobiam, nieszczsna, ja... bo kt inny byby tak nikczemnym, aeby zabija dziecko?... Mae dziecitko, ktre nikomu nie szkodzio... -A czy wiesz, uparta kobieto, co ci grozi? -zapyta wity Mefres. -Przez trzy dni bdziesz na rkach trzymaa zwoki twego dziecka, a potem pjdziesz do wizienia na pitnacie lat. -Tylko trzy dni? -powtrzya. -Ale ja na wieki nie chc si z nim rozcza, z moim maym Setim... I nie do wizienia, ale do grobu pjd za nim, a pan mj razem kae nas pochowa... Gdy arcykapani opucili Sar, odezwa si najpoboniejszy Sem: -Zdarzyo mi si widzie matki dzieciobjczynie i sdzi je; ale adna nie bya podobna do tej. -Bo te ona nie zabia swego dziecka -odpar gniewnie Mefres. -Wic kto? -Ten, ktrego widziaa suba kiedy wpad do domu Sary i w chwil pniej uciek... Ten, ktry idc na nieprzyjaciela zabra ze sob fenick kapank Kam, ktra splugawia otarz... Ten wreszcie -dokoczy z uniesieniem Mefres -ktry wygna z domu Sar i uczyni j niewolnic za to, e jej syn zosta ydem... -Okropne s twoje sowa! -odpar zatrwoony Sem. -Zbrodnia jest gorsz i pomimo uporu tej gupiej kobiety zostanie odkryta. Ani przypuszcza wity m, e bardzo prdko speni si jego proroctwo. A stao si to nastpujcym sposobem. Jeszcze ksi Ramzes wyruszajc z wojskiem z Pi-Bast, nie zdy opuci paacu, kiedy naczelnik policji ju wiedzia o zabiciu dziecka Sary, o ucieczce Kamy i o tym, e suba Sary widziaa ksicia wchodzcego w nocy do jej domu. Naczelnikpolicji by czowiek bystry; domyli si, ni ebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAmPIcn co cpQ* Cq3 Okto mg popeni zbrodni, i zamiast prowadzi na miejscu ledztwo, popdzi zamiasto ciga winnych uprzedziwszy o tym,co zaszo, Hirama. I ot w tym czasie, gdy Mefres usiowa wydoby zeznanie Sary, najdzielniejsi agenci pibasteskiej policji tudzie wszyscyFenicjanie, pod przewdztwem Hirama, ju cigali Greka Lykona i kapank Kam. Jako trzeciej nocy po wymaszerowaniu ksicia naczelnik policji wrci do Pi-Bast prowadzc ze sob du, okryt ptnem klatk, w ktrej jaka kobieta krzyczaa wniebogosy. Nie kadc si spa naczelnik wezwa oficera, ktry prowadzi ledztwo,i z uwag wysucha jego raportu. O wschodzie soca dwaj arcykapani, SemiMefres, tudzie pi-basteski nomarcha otrzymali najpokorniejsze wezwanie, aby raczyli natychmiast, jeeli taka bdzie ich wola, przyby do naczelnika policji. Jako wszyscy trzej zeszli si o tej samej godzinie; za naczelnik policji nisko kaniajc si pocz baga ich, aby mu opowiedzieli wszystko, co wiedz o zabjstwie dziecka nastpcy tronu. Nomarcha, cho wielki dostojnik, poblad usyszawszy to pokorne wezwanie i odpowiedzia, e nic nie wie. Prawie to samo powtrzy arcykapan Sem dodajc od siebie uwag, e Sara wydaje mu si niewinn. Gdy za przysza kolej na witego Mefresa, ten rzek: -Nie wiem, czy wasza dostojno syszae, e w nocy, kiedy speniono zbrodni, ucieka jedna z ksicych kobietimieniem Kama? Naczelnik policji zdawa si by mocno zdziwionym. -Nie wiem rwnie -cign Mefres -czy powiedziano waszej dostojnoci, e nastpca tronu nie nocowa w paacu i e by w domu Sary. Odwierny i dwie sucepoznay go, gdy noc bya do widna. Podziw naczelnika policji zdawa si dosiga szczytu. -Wielka szkoda -zakoczy arcykapan -e waszej dostojnoci nie byo par dni w PiBast... Naczelnik bardzo nisko ukoni si Mefresowi i zwrci si do nomarchy: -Czy wasza cze nie raczyby askawie powiedzie mi: jak by ubrany ksi owegowieczora?... -Mia biay kaftan i purpurowy fartuszek obszyty zotymi frdzlami -odpar nomarcha. - Dobrze pamitam, gdy byem jednym z ostatnich, ktrzy rozmawiali z ksiciem owego wieczora. Naczelnik policji klasn w rce i do biura wszed odwierny Sary. -Widziae ksicia -zapyta go -kiedy wchodzi w nocy do domu twej pani? -Otwieraem furtk jego dostojnoci, oby y wiecznie!... -A pamitasz, jak by ubrany?... -Mia kaftan w pasy te i czarne, taki sam czepek i fartuszek niebieski z czerwonym - odpowiedzia odwierny. Teraz obaj kapani i nomarcha zaczli si dziwi. Gdy za wprowadzono po kolei obie sugi Sary, ktre dokadnie powtrzyy opis ubioru ksicia, oczy nomarchy zapony radoci, a na twarzy witego Mefresa wida byo zmiszanie. -Przysign -wtrci dostojny nomarcha -eksi mia biay kaftan i purpurowy ze zotym fartuszek... -A teraz -odezwa si naczelnik policji -raczcie, najczcigodniejsi, uda si ze mn do wizienia. Zobaczymy tam jeszcze jednego wiadka... Zeszli na d, do podziemnej sali, gdzie podoknem staa wielka klatka przykryta ptnem. Naczelnik policji odrzuci kijem ptno, a obecni zobaczyli w kcie lec kobiet. -Ale to jest pani Kama!... -zawoa nomarcha. Bya to istotnie Kama, chora i bardzo zmieniona. Gdy na widok dostojnikw podniosa si i stana w wietle, obecni zobaczyli jej twarz pokryt miedzianymi plamami. Oczy miaa jak obkane. -Kamo -rzek naczelnik policji -bogini Astoreth dotkna ci trdem... -To nie bogini!... -odezwaa si zmienionym gosem. -To nikczemni Azjaci podrzucili mi zatruty welon... O, ja nieszczliwa!... -Kamo -cign naczelnik policji -nad ndz twoj ulitowali si najznakomitsi nasi arcykapani, wici Sem i Mefres. Jeeli odpowiesz prawd, pomodl si za ciebie i -moe wszechmocny Oziris odwrci od ciebie klsk. Jeszcze czas, choroba dopiero si zaczyna, a nasi bogowie duo mog... Chora kobieta upada na kolana i przyciskajc twarz do kraty mwia zamanym gosem: -Ulitujcie si nade mn... Wyrzekam si bogw fenickich i sub moj do koca ycia powic wielkim bogom Egiptu... Tylkooddalcie ode mnie... -Odpowiedz, ale prawd -pyta naczelnik policji -a bogowie nie odmwi ci swej aski: kto zabi dziecko ydwki Sary?... -Zdrajca Lykon, Grek... By piewakiem przynaszej wityni i mwi, e mnie kocha... A teraz rzuci mnie, nikczemnik, zabrawszy moje klejnoty!... -Dlaczego Lykon zabi dziecko? -Chcia zabi ksicia, lecz nie znalazszy gow paacu pobieg do domu Sary i... -Jakim sposobem zbrodniarz dosta si do pilnowanego domu? -Albo to nie wiesz, panie, e Lykon jest podobny do ksicia?... Podobni s jak dwa licie jednej palmy... -Jak by ubrany Lykon tej nocy?... -pyta dalej naczelnik policji. -Mia... mia kaftan w te i czarne pasy...taki czepek i fartuszek czerwony z niebieskim... Ju nie mczcie mnie... wrciemi zdrowie... Zlitujcie si... bd wierna waszym bogom... Czy ju wychodzicie?... O, niemiosierni !... -Biedna kobieto -odezwa si arcykapan Sem -przyszl ci tu potnego cudotwrc imoe... -O, niech was bogosawi Astoreth... Nie, niech was bogosawi wasi bogowie wszechmocni i litociwi... -szeptaa okrutnieznkana Fenicjanka. Dostojnicy wyszli z wizienia i wrcili do biura. Nomarcha, widzc, e arcykapan Mefres ma wci spuszczone oczy i zaciteusta, zapyta go: -Czy nie cieszysz si, mu wity, z tych cudownych odkry, jakie porobi nasz sawny naczelnik policji?... -Nie mam powodu do radoci -odpar szorstko Mefres. -Sprawa, zamiast uproci, wika si... Bo przecie Sara wci twierdzi, e ona zabia dziecko, a za Fenicjanka tak odpowiada, jakby j wyuczono... -Nie wierzysz zatem, wasza dostojno?... -wtrci naczelnik policji. -Bo nigdy nie widziaem dwu ludzi tak podobnych do siebie, aeby jeden mg by wzity za drugiego. Tym bardziej za nie syszaem, aeby w Pi-Bast istnia czowiek mogcy udawa naszego nastpc tronu (oby y wiecznie!...). -Czowiek ten -rzek naczelnik policji -by w Pi-Bast przy wityni Astoreth. Zna go tyryjski ksi Hiram i na wasne oczy widzia go nasz namiestnik. Owszem, niezbyt dawno wyda mi rozkaz schwytania go i nawet obieca wysok nagrod. -Ho!... ho! -zawoa Mefres. -Widz, dostojny naczelniku policji, e okoo ciebie zaczynaj skupia si najwysze tajemnice pastwa. Pozwl jednak, e dopty nie uwierz w owego Lykona, dopki go sam niezobacz... I rozgniewany opuci biuro, a za nim wity Sem wzruszajc ramionami. Kiedy w kurytarzu ucichy ich kroki, nomarcha spojrzawszy bystro na naczelnikapolicji rzek: -Co? -Zaprawd -odpar naczelnik -wici prorocy zaczynaj si dzi misza nawet do tych rzeczy, ktre nigdy nie podchodziypod ich wadz... -I my to musimy cierpie!... -szepn nomarcha. -Do czasu -westchn naczelnik policji. -Gdy, o ile znam ludzkie serca, wszyscy wojskowi i urzdnicy jego witobliwoci, caa wreszcie arystokracja oburza si samowol kapanw. Wszystko musi mie kres... -Rzeke wielkie sowa -odpowiedzia nomarcha ciskajc go za rk -a jaki gos wewntrzny mwi mi, e jeszcze ujrz ci najwyszym naczelnikiem policji przy boku jego witobliwoci. Znowu upyno par dni. Przez ten czas paraszytowie ubezpieczyli od zepsucia zwoki Ramzesowego synka, a Sara wci przebywaa w wizieniu czekajc na sd, pewna, e j potpi. Kama rwnie siedziaa w wizieniu, w klatce; obawiano si jej bowiem jako dotknitej trdem. Wprawdzie odwiedzi j cudowny lekarz, odmwi przy niej modlitwy i da jej do picia wszystkoleczcwod. Mimo to Fenicjanki nie opuszczaa gorczka, miedziane plamy nad brwiami i napoliczkach robiy si coraz wyraniejsze. Wic z biura nomarchy wyszed rozkaz wywiezienia jej na pustyni wschodni, gdzie, odsunita od ludzi, istniaa kolonia trdowatych. Pewnego wieczora do wityni Ptah przyszed naczelnik policji mwic, e chcerozmwi si z arcykapanami. Naczelnik mia ze sob dwu ajentw i czowieka od stp do gw odzianego w wr. Po chwili odpowiedziano mu, e arcykapanioczekuj go w izbie witej, pod posgiem bstwa. Naczelnik zostawi ajentw przed bram, wzi za rami czowieka odzianego w wriprowadzony przez kapana uda si do witej izby. Gdy wszed tam, zasta Mefresa i Sema ubranych w arcykapaskieszaty, ze srebrnymi blachami na piersiach. Wwczas upad przed nimi na ziemi i rzek: -Stosownie do waszego rozkazu przyprowadzam wam, wici mowie, zbrodniarza Lykona. Czy chcecie zobaczy jego twarz? A gdy zgodzili si, naczelnik policji powsta i z towarzyszcego mu czowieka zerwa wr. Obaj arcykapani krzyknli ze zdumienia. Grek rzeczywicie tak by podobny do nastpcy tronu, Ramzesa, e niebyo mona oprze si zudzeniu. -Tye to jest Lykon, piewak pogaskiej wityni Astoreth?... -zapyta skrpowanegoGreka wity Sem. Lykon umiechn si pogardliwie. -I ty zamordowae dziecko ksicia?... -doda Mefres. Grek posinia z gniewu i usiowa zerwa pta. -Tak! -zawoa -zabiem szczeni, bom nie mg znale jego ojca, wilka... Oby spali go ogie niebieski!... -Co ci winien ksi, zbrodniarzu?... -spytaoburzony Sem. -Co winien!... Porwa mi Kam i wtrci j w chorob, z ktrej nie ma wyjcia... Byem wolny, mogem uciec z majtkiem i yciem, ale postanowiem zemci si, i otomacie mnie... Jego szczcie, e wasi bogowie mocniejsi s od mojej nienawici... Dzi moecie mnie zabi... Im prdzej, tym lepiej. -Wielki to zbrodniarz -odezwa si arcykapan Sem. Mefres milcza i wpatrywa si w paajcewciekoci oczy Greka. Podziwia jego odwag i rozmyla. Nagle rzek do naczelnika policji: -Moesz, dostojny panie, odej; ten czowiek naley do nas. -Ten czowiek -odpar oburzony naczelnik -naley do mnie... Ja go schwytaem i ja otrzymam od ksicia nagrod. Mefres powsta i wydoby spod ornatu zoty medal. -W imieniu najwyszej rady, ktrej jestem czonkiem -mwi Mefres -rozkazuj ci odda nam tego czowieka. Pamitaj, e jego istnienie jest najwysz tajemnic pastwow, i zaprawd, stokro lepiej bdzie dla ciebie, jeeli cakiem zapomnisz,e go tu zostawi... Naczelnik policji znowu upad na ziemi i -wyszed tumic gniew. Zapaci wam za to pan nasz, ksi nastpca, gdy zostanie faraonem!... -myla.-A e i ja oddam wam moj czstk, zobaczycie... Agenci stojcy przed bram zapytali go: gdzie jest wizie?... -Na winiu -odpar -spocza rka bogw.-A nasze wynagrodzenie?... -niemiao odezwa si starszy agent. -I na waszym wynagrodzeniu spocza rkabogw -rzek naczelnik. -Wyobracie wic sobie, e wam ni si ten wizie, a bdziecie czuli si bezpi eczniejsi w waszejsubie i zdrowiu. Agenci milczc spucili gowy. Ale w sercach zaprzysigli zemst kapanom pozbawiajcym ich tak piknego zarobku. Po odejciu naczelnika policji Mefres zawoa kilku kapanw i najstarszemu szepn co do ucha. Kapani otoczyli Grekai wyprowadzili go z izby witej. Lykon nie opiera si. -Myl -rzek Sem -e czowiek ten, jako zabjca, powinien by wydany sdowi. -Nigdy! -odpar stanowczo Mefres. -Na czowieku tym ciy nierwnie gorsza zbrodnia: jest podobny do nastpcy tronu... -I co z nim zrobisz, wasza dostojno? -Zachowam go dla najwyszej rady -mwi Mefres. -Tam, gdzie nastpca tronu zwiedza pogaskie witynie wykrada z nich kobiety, gdzie kraj jest zagroony niebezpieczn wojn, a wadza kapaska buntem, tam -Lykon moe si przyda... Nazajutrz w poudnie arcykapan Sem, nomarcha i naczelnik policji przyszli do wizienia Sary. Nieszczliwa nie jada od kilku dni i bya tak osabiona, e nawet nie podniosa si z awy na widok tylu dygnitarzy. -Saro -odezwa si nomarcha, ktrego znaa dawniej -przynosimy ci dobr nowin.-Nowin?... -powtrzya apatycznym gosem. -Syn mj nie yje, oto nowina!... Mam piersi przepenione pokarmem, ale serce jest jeszcze peniejsze smutku... -Saro -mwi nomarcha -jeste wolna... Niety zabia dzieci. Martwe jej rysy oywiy si. Zerwaa si zawy i krzykna: -Ja... ja zabiam... tylko ja!... -Syna twego, uwaaj Saro, zabi mczyzna, Grek, nazwiskiem Lykon, kochanek Fenicjanki Kamy... -Co mwisz?... -wyszeptaa chwytajc go zarce. -O, ta Fenicjanka!... Wiedziaam, e nas zgubi... Ale Grek?... Ja nie znam adnegoGreka... C wreszcie mgby zawini Grekom mj syn... -Nie wiem o tym -cign nomarcha. -Grek ten ju nie yje. Ale uwaaj, Saro: ten czowiek by tak podobny do ksicia Ramzesa, e gdy wszed do twego pokoju, mylaa, e to nasz pan... I wolaa oskary sam siebie anieli swego i naszego pana. -Wic to nie by Ramzes?... -zawoaa chwytajc si za gow. -I ja, ndzna, pozwoliam, aeby obcy czowiek wywlk syna mego z kolebki... Cha!... cha!... cha!... Zacza si mia coraz ciszej. Nagle, jakby jej nogi podcito, runa na ziemi, rzucia par razy rkoma i w miechu skonaa. Ale na twarzy jej pozosta wyraz niezgbionego alu, ktrego nawet mier nie moga odegna. ROZDZIA SIEDEMNASTY Zachodni granic Egiptu na dugoci przeszo sto mil jeograficznych stanowi ciana pagrkw wapiennych, nagich, poprzerywanych wwozami, wysokich na parset metrw. Biegnie ona wzdu Nilu, od ktrego oddala si na mil, niekiedy na kilometr. Gdyby kto wdrapa si na ktry z pagrkwi zwrci twarz ku pnocy, zobaczyby jedno z najosobliwszych widowisk. W dole, na prawo, miaby wsk, ale zielon k, przernit Nilem; za na lewo ujrzaby nieskoczon rwnin barwy tej, urozmaicon plamami biaymi albo ceglastymi. Jednostajno widoku, dranica to piasku, upa, a nade wszystko bezmiar nieskoczony, oto najoglniejsze cechy Pustyni Libijskiej rozcigajcej si na zachd od Egiptu. Przy bliszym jednak rozejrzeniu si pustynia wydaaby si mniej jednostajn. Jej piasek nie ukada si pasko, ale tworzy szereg zwaw przypominajcych ogromne fale na wodzie. Jest to jakby rozkoysane morze, ktre zakrzepo. Kto by jednak mia odwag i po tym morzu godzin, dwie, niekiedy cay dzie, wci na zachd, zobaczyby nowy widok. Na horyzoncie ukazuj si wzgrza, niekiedy skay i urwiska najdziwniejszych form. Pod nogami piasek staje si coraz pytszym i poczyna wynurza si spod niego skaa wapienna niby ld. Istotnie jest to ld, a nawet kraj wrd piaszczystego morza. Obok wapiennych pagrkw wida doliny, na nich koryta rzekistrumieni, dalej rwnin, a wrd niej jezioro z powyginan lini brzegw i dnem zaklnitym. Ale na tych rwninach i wzgrzach nie ronie ani dbo trawy, w jeziorze nie makropli wody, korytem rzeki nie pynie nic. Jest to krajobraz nawet bardzo urozmaicony pod wzgldem form ziemi, ale krajobraz, z ktrego wszystka woda ucieka, najmniejsza wilgo wyscha, krajobraz martwy, gdzie nie tylko wyginawszelka rolinno, ale nawet urodzajna warstwa gruntu roztara si w py lub wsikna w opok. W tych miejscach trafi si wypadek najokropniejszy, o jakim mona pomyle: natura skonaa, zosta z niej tylko szkieletiprochy, ktre do reszty rozkada upa i z miejsca na miejsce przerzuca wiatr gorcy.Za tym zmarym, a nie pochowanym ldem cignie si znowu morze piasku, na ktrym tu i wdzie wida piczaste stoki, wznoszce si niekiedy na pitro wysokoci.Kady szczyt takiego pagrka koczy si pczkiem listkw szarych, zapylonych, o ktrych trudno powiedzie, e yj; one tylko nie mog zwidn. Dziwaczny stoek oznacza, e w tym miejscu woda jeszcze nie wyscha, ale przed spiekot skrya si pod ziemi i jako tako podtrzymuje wilgo gruntu. Na to miejsce upado nasienie tamaryndusu i z wielkim trudem pocza wzrasta rolina. Lecz wadca pustyni, Tyfon, dostrzeg j i z wolna pocz zasypywa piaskiem. A im wicej rolinka pnie si w gr, tym wyej podnosi si stoek duszcego j piasku. Zabkany w pustyni tamaryndus wyglda jak topielec na prno wycigajcy donie omyli si, ni ebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AArPcsctkcu,L v]-cw|;do nieba. I znowu rozwala si nieskoczone te morze, ze swymi falami piasku i nie mogcymi skona rozbitkami wiata rolinnego. Nagle ukazuje si skalista ciana w niej szczeliny niby bramy... Rzecz nie do uwierzenia! Poza jedn z tych bram wida rozleg dolin barwy zielonej, mnstwo palm, bkitne wody jeziora. Wida nawet pasce si owce, bydo i konie, midzy nimi uwijaj si ludzie; z daleka na stokach ska pitrzy si cae miasteczko, a na szczytach bielej mury wity. Jest to oaza, niby wyspa wrd piaszczystego oceanu. Takich oaz za czasw faraonw byo bardzo wiele, moe kilkadziesit. Tworzyy one acuch wysp pustynnych wzdu zachodniej granicy Egiptu. Leay w odlegoci dziesiciu, pitnastu lub dwudziestu mil jeograficznych od Nilu, a obejmoway po kilkanacie i kilkadziesit kilometrw kwadratowych powierzchni. Opiewane przez arabskich poetw oazy naprawd nigdy nie byy przedsionkami raju. Ich jeziora s najczciej bagnami; z podziemnych rdlisk wypywa woda ciepa, niekiedy cuchnca i obrzydliwie sona; rolinno ani moga porwnywa si z egipsk. Niemniej ustronia te wydaway si cudem dla pustynnych wdrowcw, ktrzy znajdowali w nich troch zielonoci dla oka tudzie odrobin chodu, wilgoci i daktylw. Ludno tych wysp wrd piaszczystego oceanu bya bardzo rozmait: od kilkuset osb do kilkunastu tysicy, zalenie od przestrzeni. Byli to wszystko awanturnicy lub ich potomkowie egipscy, libijscy, etiopscy. W pustyni bowiem uciekali ludzie nie majcy ju nic do stracenia: winiowie z kopal, przestpcy cigani przez policj, chopi przecieni paszczyzn lub robotnicy, ktrzy woleli niebezpieczestwo anieli prac. Wiksza cz tych zbiegw marnie gina w pustyni. Niektrym po nieopisanych mczarniach udawao si dotrze do oazy, gdzie pdzili ywot ndzny, lecz swobodny, i zawsze byli gotowi wpa do Egiptu na nieuczciwy zarobek. Midzy pustyni i Morzem rdziemnym cign si bardzo dugi, cho niezbyt szeroki pas ziemi yznej, zamieszkay przez rozmaite plemiona, ktre Egipcjanie nazywali Libijczykami. Jedne z tych plemion zajmoway si rolnictwem, inne rybactwemimorsk eglug; w kadym z nich jednak bya gromada dzikusw, ktrzy woleli kradzie, wojn i rozbj anieli systematyczn prac. Bandycka ta ludno nieustannie gina wrd ndzy albo wojennych przygd, lecz i cigle powikszaa si regularnym dopywem Szardana (Sardyczykw)i Szakalusza (Sycylijczykw), ktrzy w owej epoce byli jeszcze wikszymi barbarzycami i zbjamianieli rodowici Libijczycy. Poniewa Libia stykaa si z zachodni granic Dolnego Egiptu, barbarzycy wic czsto grabili ziemi jego witobliwoci i -bywali strasznie karceni. Przekonawszy sijednak, e wojna z Libijczykami nie prowadzi do niczego, faraonowie, a raczej kapani, chwycili si innej polityki. Prawowitym rodzinom libijskim pozwalali osiedla si na nadmorskich bagnach Dolnego Egiptu, za bandytw i awanturnikw werbowali do wojska i mieli znich wybornych onierzy. W ten sposb pastwo zabezpieczyo sobie spokj na zachodniej granicy. Dla utrzymania za w porzdku pojedynczych rabusiw libijskich wystarczaa policja, stra polowa i par pukw regularnych ustawionych wzdu kanopijskiej odnogi Nilu. Taki stan rzeczy trwa blisko sto omdziesit lat; ostatni bowiem wojn z Libijczykami prowadzi jeszcze Ramzes III, ktry uci ogromne stosy rk polegym nieprzyjacioom i przywid do Egiptu trzynacie tysicy niewolnikw. Od tej pory nikt nie lka si napadu ze stronyLibii i dopiero przy schyku panowania Ramzesa XII dziwna polityka kapanw na nowo zapalia w tamtych stronach poar walki. Wybucha za ona z nastpujcych powodw: Jego dostojno Herhor, minister wojny i arcykapan, skutkiem oporu jego witobliwoci faraona nie mg zawrze zAsyri traktatu o podzia Azji. Pragnc jednak, stosownie do przestrg Beroesa, utrzyma z Asyryjczykami duszy spokj, Herhor zapewni Sargona, e Egipt nie przeszkodzi im w prowadzeniu wojny z Azjatami wschodnimi i pnocnymi. A poniewa penomocnik krla Assara zdawa si nie ufa przysigom, wic Herhor postanowi zoy mu materialny dowd yczliwoci i w tym celu wyda rozkaz natychmiastowego uwolnienia dwudziestu tysicy wojsk najemnych, przewanie Libijczykw. Dla uwolnionych, a nic nie winnych i zawszewiernych onierzy postanowienie to byo nieszczciem nieomal rwnajcym si karze mierci. Przed Egiptem otwierao si niebezpieczestwo wojny z Libi, ktra w aden sposb nie moga da przytuku takiej masie ludzi, przywykych tylko do musztry i wygd, nie za do pracy i ndzy. Ale Herhor i kapani nie krpowali si drobiazgami, gdy chodzio o wielkie interesa pastwowe. Naprawd bowiem wypdzenie najemnikw libijskich przynosio due korzyci. Przede wszystkim Sargon i jego towarzyszepodpisali i zaprzysigli tymczasowy traktat z Egiptem na lat dziesi, przez ktry to czas, wedug proroctw chaldejskich kapanw, miay ciy nad ziemi wit ze losy. Po wtre -wypdzenie dwudziestu tysicy ludzi z wojska przynosio skarbowi krlewskiemu cztery tysice talentw oszczdnoci, co byo bardzo wane. Po trzecie -wojna z Libi na zachodniej granicy bya upustem dla bohaterskich instynktw nastpcy tronu i na dugi czas moga odwrci jego uwag od spraw azjatyckich i od granicy wschodniej. Jego dostojno Herhor i rada najwysza bardzomdrze przypuszczali, e upynie kilka lat, zanim Libijczycy, zuywszy si w partyzanckich walkach, zechc prosi o pokj. Plan by rozsdny, lecz autorowie jego popenili jeden bd: nie przeczuli, e w ksiciu Ramzesie tkwi materia na genialnego wojownika. Rozpuszczone puki libijskie, rabujc po drodze, bardzo prdko dotary do swej ojczyzny; tym atwiej e Herhor nie kaza stawia im przeszkd. Najpierwsi za spomidzy wypdzonych stanwszy na libijskiej ziemi niestworzone rzeczy opowiadali swoim rodakom. Wedug ich relacji, dyktowanych przez gniew i interes osobisty, Egipt by dzi tak osabiony jak w epoce najcia Hyksosw, przed dziewiciuset laty. Skarb faraona bytak pusty, e rwny bogom wadca musia rozpuci ich, Libijczykw, ktrzy przecie stanowili najlepsz, jeeli nie jedyn cz armii. Armii zreszt prawie nie byo, chybagarstka na wschodniej granicy, a i to lada jakich onierzy. Oprcz tego midzy jego witobliwoci i kapanami panowaa niezgoda; robotnikom nie wypacano zasug, a chopw wprost duszono podatkami; przez co masy ludu byy gotowe do buntu, byle znalaza si pomoc. I jeszcze nie dosy: albowiem nomarchowie, ktrzy kiedy byli niezalenymi wadcami i od czasu do czasu przypominali sobie swoje prawa, dzi widzc sabo rzdu przygotowuj si do obalenia i faraona, i najwyszej rady kapaskiej. Wieci te jak stado ptakw rozleciay si po libijskim wybrzeu i -natychmiast znalazy wiar. Bandyci i barbarzycy zawsze byli gotowi do napadu, a tym wicejdzi, gdy eks-onierze i eks-oficerowie jego witobliwoci zapewniali ich, e zrabowanie Egiptu jest rzecz bardzo atw. Zamoni i rozsdni Libijczycy rwnie uwierzyli wypdzonym legionistom; od wielu ju bowiem lat nie byo dla nich tajemnic, e szlachta egipska uboeje, e faraon nie ma wadzy, e chopi i robotnicy dopuszczaj si z ndzy buntw. I ot w caej Libii wybuchn zapa. Wypdzonych onierzy i oficerw witano jak gosicieli dobrej nowiny. A poniewa kraj by ubogi i nie mia zapasw do podejmowania goci, uchwalono wic natychmiast wojn z Egiptem, aeby jak najrychlej pozby si przybyszw. Nawet chytry i mdry ksi libijski, Musawasa, da si porwa oglnemu prdowi. Jego jednak nie przekonali imigranci, ale jacy ludzie powani i dostojni, a wedug wszelkiego prawdopodobiestwa -agenci najwyszej rady egipskiej. Ci dygnitarze, niby to niezadowoleni ze stanu rzeczy w Egipcie, niby to obraeni nafaraona i kapanw, przyjechali do Libii od strony morza, kryli si przed gawiedzi, unikali stosunkw z wypdzonymi onierzami, a Musawasie tomaczyli pod najwikszym sekretem i z dowodami w rkach, e -teraz wanie powinien napa na Egipt. -Znajdziesz tam -mwili -bezdenny skarbiec i spiarni dla siebie, dla swoich ludzi i dla wnukw waszych wnukw. Musawasa -cho przebiegy wdz i dyplomata -da si zapa. Jako czowiek energiczny, natychmiast ogosi przeciw Egiptowi wit wojn i -majc pod rk tysice dzielnych wojownikw, pchn pierwszy korpus ku wschodowi, pod dowdztwem swego syna, dwudziestoletniego Tehenny. Stary barbarzyniec zna wojn i rozumia, e kto chce zwyciy, musi dziaa szybko, zadawa pierwsze ciosy. Przygotowania libijskie trway bardzo krtko. Eks-onierze jego witobliwoci wprawdzie przyszli bez broni, lecz znali swoje rzemioso, a w owych czasach o bro nie byo trudno. Par rzemykw czy par kawakw sznurka na proc, wcznia albo zaostrzony kij, topr albo cika paka, jedna torba kamykw, a druga -daktylw, oto wszystko. Odda wic Musawasa dwa tysice eks-onierzy i ze cztery tysice libijskiej hooty swemu synowi Tehennie, zalecajc mu, aeby czym prdzej wpad do Egiptu, zrabowa, co si da, i przygotowa zapasy dla waciwej armii. Sam za gromadzc powaniejsze siy rozesa gocw po oazach i wzywa wszystkich, ktrzy nie maj nic do stracenia, pod swoje sztandary. Dawno w pustyni nie panowa taki ruch jak dzisiaj. Z kadej oazy wychodzia gromada za gromad tak strasznych proletariuszw,e cho ju byli prawie nadzy, jeszcze zasugiwali na nazw oberwacw. Opierajc si na zdaniu swoich doradcw, ktrzy jeszcze miesic temu byli oficerami jego witobliwoci, Musawasa cakiem rozsdnie przypuszcza, e jego syn pierwej zrabuje kilkaset wsi i miasteczek od Terenuthis do Senti-Nofer, zanim spotkajakie powaniejsze siy egipskie. Wreszciedoniesiono mu, e na pierwsz wie o ruchu Libijczykw nie tylko uciekli wszyscyrobotnicy z wielkiej huty szklannej, ale nawet, e cofno si wojsko zajmujce forteczki w Sochet-Hemau, nad Jeziorami Sodowymi. Bya to bardzo dobra wrba dla barbarzycw; huta bowiem szklanna stanowia powane rdo dochodw dla faraonowego skarbca. Ot Musawasa popeni bd taki sam jak najwysza rada kapaska: nie przeczu wojennego geniuszu w Ramzesie. I staa sirzecz nadzwyczajna: zanim pierwszy korpus libijski dotar do okolicy Sodowych Jezior, ju w tym miejscu znalaza si dwarazy liczniejsza armia nastpcy tronu. Nie mona nawet zarzuca Libijczykom nieprzezornoci. Tehenna i jego sztab utworzyli bardzo porzdn sub wywiadowcz. Ich szpiegowie niejednokrotnie byli w Melcatis, Naucratis, Sai, Menuf, Terenuthis i przepywali kanopijskie i bolbityskie ramiona Nilu. Nigdzie jednak nie spotkali wojsk, ktrych ruchy musia paraliowa wyl ew, a za prawie wszdzie widzieli popoch ludnoci osiadej, ktra po prostu uciekaa ze wsi pogranicznych. Przynosili wic swemu dowdcy jak najlepsze wiadomoci. A tymczasem armia ksicia Ramzesa, pomimo wylewu, w om dni po uruchomieniu dotara brzegu pustyni i zaopatrzona w wod i ywno przepada midzy grami Sodowych Jezior. Gdyby Tehenna mg jak orze wzbi si ponad stanowiska swojej bandy, struchlaby zobaczywszy, e we wszystkich wwozach tej okolicy kryj si egipskie puki i -e lada chwil korpus jego zostanie otoczony. ROZDZIA OSIEMNASTY Od chwili kiedy wojska Dolnego Egiptu wyszy z Pi-Bast, towarzyszcy ksiciu prorok Mentezufis odbiera i wysya po kilka depesz dziennie. Jedn korespondencj prowadzi z ministrem Herhorem. Mentezufis posya raporta do Memfisu o posuwaniu si wojsk i o dziaalnoci nastpcy, dla ktrej nie ukrywa podziwu; za dostojny Herhor robi uwagi w tym sensie, aeby nastpcy tronu zostawiono wszelk swobod i -e gdyby Ramzes przegra pierwsz potyczk,rada najwysza nie byaby tym zmartwion.Niewielka przegrana -pisa Herhor -byabynauk ostronoci i pokory dla ksicia Ramzesa, ktry ju dzi, cho jeszcze nic nie zrobi, uwaa si za rwnego najdowiadczeszym wojownikom. Gdy za Mentezufis odpowiedzia, e trudnoprzypuci, aby nastpca dozna poraki, Herhor da mu do zrozumienia, e w takim razie triumf nie powinien by zanadto wielki. Pastwo -mwi -nic na tym nie straci, jeeli wojowniczy i popdliwy nastpca tronu bdzie mia przez kilka lat zabawk na zachodniej granicy. On sam nabierze biegoci w sztuce wojennej, a rozprniaczeni i zuchwali nasi onierze znajd waciwe dla siebie zajcie . Drug korespondencj prowadzi Mentezufis ze witym ojcem Mefresem, i ta wydawaa mu si waniejsz. Mefres, obraony kiedy przez ksicia, dzi z okazjisprawy o zabicie dziecka Sary bez ogrdek oskara nastpc o dzieciobjstwo dokonane pod wpywem Kamy. A gdy w cigu tygodnia wysza na jaw niewinno Ramzesa, arcykapan, jeszcze bardziej rozdraniony, nie przestawa twierdzi, e ksi jest zdolny do wszystkiego, jako nieprzyjaciel ojczystych bogw i sprzymierzeniec ndznych Fenicjan.Sprawa zabjstwa dziecka Sary tak podejrzanie wygldaa w pierwszych dniach, e nawet rada najwysza z Memfisu zapytaa Mentezufisa: co o tym sdzi? Mentezufis jednak odpowiedzia, e caymi dniami przypatruje si ksiciu, lecz ani na chwil nie przypuszcza, aeby on bymorderc. Takie to korespondencje, niby stado drapienych ptakw, kryy dokoa Ramzesa, podczas gdy on rozsya zwiady w kierunku nieprzyjaciela, naradza si z wodzami lub zachca wojska do szybkiego pochodu. Dnia czternastego caa armia nastpcy tronu skoncentrowaa si na poudnie od miasta Terenuthis. Ku wielkiej radoci ksicia przyszed Patrokles z greckimi pukami, a wraz z nim kapan Pentuer, wysany przez Herhora na drugiego dozorc przy wodzu naczelnym. Obfito kapanw w obozie (byli bowiem jeszcze i inni)wcale nie zachwycaa Ramzesa. Postanowi jednak nie zwraca na nich uwagi, a podczas narad wojennych wcale nie pyta ich o opini. I jako uagodziy si stosunki: Mentezufisbowiem, stosownie do rozkazu Herhora, nienarzuca si ksiciu. Pentuer za zaj si organizowaniem pomocy lekarskiej dla rannych. Gra wojenna zacza si. Przede wszystkim Ramzes, za porednictwem swoich agentw, w wielu wsiach pogranicznych rozpuci pogosk, e Libijczycy posuwaj si w ogromnych masach, e bd niszczy i mordowa. Skutkiem tego przestraszona ludno zacza ucieka na wschd -i wpada na egipskie puki. Wwczas ksi zabra mczyzn do dwigania ciarw za wojskiem, a kobiety i dzieci posa w gb kraju. Nastpnie naczelny wdz wyprawi szpiegw naprzeciw zbliajcym si Libijczykom, aby zbada ich liczb i porzdek, szpiegowie niebawem wrcili przynoszc dokadne wskazwki co do miejsca pobytu, a bardzo przesadzone co do liczby nieprzyjaci. Mylnie te twierdzili, cho z wielk pewnoci siebie, e na czele band libijskich idzie sam Musawasa w towarzystwie swego syna Tehenny. Ksi-wdz a zarumieni si z radoci na myl, e w pierwszej wojnie bdzie mia tak dowiadczonego przeciwnika jak Musawasa. Przecenia wic niebezpieczestwo starcia i podwaja ostrono. Aby za mie wszelkie szanse za sob, uciek si jeszczedo podstpu. Posa naprzeciw Libijczykom ludzi zaufanych, kaza im udawa zbiegw, wej do nieprzyjacielskiego obozu i -odcign od Musawasy jego najwiksz si: wypdzonych onierzy libijskich. -Powiedzcie im -mwi Ramzes do swych agentw -powiedzcie im, e mam topory dlazuchwaych, a miosierdzie dla pokornych. Jeeli w nadchodzcej bitwie rzuc bro i opuszcz Musawas, przyjm ich na powrtdo wojsk jego witobliwoci i ka wypaci od zalegy, jak gdyby nigdy nie wychodzili ze suby. Patrokles i inni jeneraowie uznali rodek ten za bardzo roztropny; kapani milczeli, aMentezufis wysa depesz do Herhora i w cigu doby otrzyma odpowied. Okolica Sodowych Jezior bya to dolina cy donie omyli si, ni ebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAxP{cyczJnc{+c|`:#majca kilkadziesit kilometrw dugoci, zamknita midzy dwoma pasmami wzgrz biegncych od poudniowego wschodu ku pnocnemu zachodowi. Najwiksza jej szeroko nie przechodzia dziesiciu kilometrw; byy za miejsca znakomicie wsze, prawie wwozy. Na caej dugoci doliny cigny si, jedno za drugim, z dziesi jezior bagnistych napenionych wod gorzkoson.Rosy tu ndzne krzaki i zioa, cigle zasypywane piaskiem, cigle widnce, ktrych adne zwierz nie chciao wzi dopyska. Po obu stronach sterczay poszarpane wzgrza wapienne lub ogromne piaszczyste zaspy, w ktrych mona byo uton. Cay krajobraz o barwach tych i biaychmia charakter strasznej martwoty, ktr potgowao gorco i cisza. aden ptak nie odzywa si tutaj, a jeeli kiedy rozleg sijaki szelest, to chyba staczajcego si kamienia. Mniej wicej w poowie doliny wznosiy sidwie grupy budynkw oddalonych od siebie na kilka kilometrw; byy nimi -od wschodu forteczka, od zachodu huty szklanne, do ktrych opau dostarczali handlarze libijscy. Obie te miejscowoci skutkiem wojennych niepokojw zostay opuszczone. Korpus Tehenny mia obowizek zaj i osadzi oba te punkta, ktre armii Musawasy ubezpieczay drog do Egiptu. Libijczycy z wolna posuwali si od miasta Glaukus ku poudniowi i wieczorem dnia czternastego Hator znaleli si u wejcia dodoliny Sodowych Jezior, pewni, e przejd j dwoma marszami, bez przeszkd. Tego dnia, rwno z zachodem soca, armia egipska ruszya ku pustyni i uszedszy po piaskach przeszo czterdzieci kilometrw w cigu dwunastu godzin, nastpnego rankastana na wzgrzach midzy forteczk a hutami i ukrya si w licznych wwozach. Gdyby owej nocy powiedzia kto Libijczykom, e w dolinie Sodowych Jezior wyrosy palmy i pszenica, mniej zdziwiliby si anieli temu, e armia egipska zastpiaim drog. Po krtkim wypoczynku, w czasie ktrego kapanom udao si odkry i wykopa kilka studzienek dosy znonej wody do picia, armia egipska pocza zajmowa pnocne wzgrki cignce si wzdu doliny. Plan nastpcy tronu by prosty: chcia on odci Libijczykw od ich ojczyzny i zepchn ku poudniowi, w pustyni, gdzie gorco i gd wytpiyby rozproszonych. W tym celu ustawi armi na pnocnej stronie doliny i podzieli wojska na trzy korpusy. Prawym skrzydem, najbardziej posunitym ku Libii, dowodzi Patrokles i onmia odci najezdnikom odwrt do ich miasta Glaukus. Lewym skrzydem, najbardziej zblionym do Egiptu, komenderowa Mentezufis, aeby zagrodziLibijczykom marsz naprzd. Wreszcie kierunek nad korpusem rodkowym, okoo hut szklannych, obj nastpca tronu majcprzy sobie Pentuera. Dnia pitnastego Hator, okoo sidmej rano,kilkudziesiciu konnych Libijczykw ostrym kusem przejechao dolin. Chwil odpoczliokoo hut, rozejrzeli si, a nie spostrzegszy nic podejrzanego zawrcili do swoich. O dziesitej przed poudniem wrd wielkiego skwaru, ktry zdawa si wypijapot i krew z ludzi, Pentuer rzek do nastpcy: -Libu ju weszli w dolin i mijaj oddzia Patroklesa. Za godzin bd tutaj. -Skd wiesz o tym? -spyta dziwiony ksi. -Kapani wiedz wszystko!... -odpar z umiechem Pentuer. Potem ostronie wszed na jedn ze ska, wydoby z torby bardzo poyskujcy przedmiot i zwrciwszy si w stron oddziau witego Mentezufisa pocz dawa rk jakie znaki. -Ju i Mentezufis jest zawiadomiony -doda.Ksi nie mg wyj z podziwu i odezwasi: -Mam oczy lepsze od twoich, a such chybanie gorszy, i pomimo to nic nie widz ani sysz. Jakim wic sposobem ty dostrzegasz nieprzyjaci i porozumiewasz si z Mentezufisem? Pentuer kaza ksiciu spojrze na jedno odlege wzgrze, na szczycie ktrego majaczyy krzaki tarniny. Ramzes wpatrzysi w ten punkt i nagle zasoni oczy: w krzakach bowiem co mocno bysno. -C to za nieznony blask?... -wykrzykn. -Olepn mona!... -To kapan asystujcy dostojnemu Patroklesowi daje nam znaki -odrzek Pentuer. -Widzisz wic, dostojny panie, e imy moemy przyda si na wojnie... Umilk, z gbi doliny przylecia do nich szmer, z pocztku cichy, stopniowo coraz wyraniejszy. Na ten odgos przytuleni do stoku pagrka onierze egipscy poczli zrywa si, oglda bro, szepta... Ale krtki rozkaz oficerw uspokoi ich i znowu nad pnocnymi skaami zapanowaamartwa cisza. Tymczasem szmer w gbi doliny potgowasi i przeszed w zgiek, wrd ktrego, na tle rozmw tysicy ludzi, mona byo odrni piewy, gosy fletw, skrzyp wozw, renie koni i krzyki dowdcw. Ramzesowi serce zaczo bi gwatownie; ju nie mg pohamowa ciekawoci i wdrapa si na skalisty cypel, skd byo wida znaczn cz doliny. Otoczony kbami tawego kurzu, z wolnaposuwa si libijski korpus niby kilkuwiorstowy w upstrzony niebieskimi, biaymi i czerwonymi plamami. Na czele maszerowao kilkunastu jedcw, z ktrych jeden odziany w bia pacht siedzia na koniu jak na awie, zwiesiwszy obie nogi na lew stron. Za jedcami sza gromada procarzy w szarych koszulach, potem jaki dostojnik wlektyce, nad ktr niesiono duy parasol. Dalej oddzia kopijnikw, w bluzach niebieskich i czerwonych, potem wielka banda ludzi prawie nagich, zbrojnych w maczugi, znowu procarze i kopijnicy, i znowu procarze, a za nimi czerwony oddzia z kosami i toporami. Szli mniej wicej po czterech w szeregu; ale mimo krzyku oficerw porzdek ten cigle amasi i nastpujce po sobie czwrki zbijay si w gromady. piewajc i rozmawiajc haaliwie w libijski z wolna wypezn w najszersz cz doliny, naprzeciw hut i jezior. Tu porzdek zwichrzy si jeszcze bardziej. Maszerujcy naprzd stanli; mwiono im bowiem, e w tym miejscu bdzie wypoczynek; a tymczasem dalsze kolumny przypieszyy kroku, aeby prdzej doj do celu i odpocz. Niektrzy wybiegali z szeregu i pooywszy bro rzucali si w jezioro lub doni czerpali jego cuchnc wod; inni zasiadszy na ziemi wydobywali z torby daktyle albo z glinianych butelek piliwod z octem. Wysoko, nad obozem, kryo kilka spw. Ramzesa na ten widok ogarn nieopisany al i strach. Przed oczyma zaczy mu lata muszki, straci przytomno i przez mgnienie oka zdawao mu si, e oddaby tron, byle nie znajdowa si w tym miejscuinie widzie tego, co nastpi. Zsun si z cypla i obkanymi oczyma patrzy przed siebie. Wtem zbliy si do niego Pentuer i mocno targn go za rami. -Ocknij si, wodzu -rzek. -Patrokles czeka na rozkazy... -Patrokles?... -powtrzy ksi i obejrza si. Przed nim sta Pentuer, blady, ale spokojny. O par krokw dalej rwnie bladyTutmozis w drcych rkach trzyma oficersk wistawk. Zza pagrka wychyl ali si onierze, na ktrych twarzach wida byo gbokie wzruszenie. -Ramzesie -powtrzy Pentuer -wojsko czeka... Ksi z rozpaczliw determinacj spojrzana kapana i zduszonym gosem szepn: -Zaczyna... Pentuer podnis do gry swj byszczcy talizman i nakreli nim kilka znakw w powietrzu. Tutmozis cicho wisn, wist ten powtrzy si w dalszych wwozach naprawo i na lewo i -na wzgrza poczli wdrapywa si egipscy procarze. Byo okoo dwunastej w poudnie. Ramzes powoli ochon z pierwszych wrae i uwaniej pocz oglda si dokoa. Widzia swj sztab, oddzia kopijnikw i topornikw pod dowdztwem starych oficerw, wreszcie procarzy leniwie wchodzcych na ska... I by pewny, e ani jeden z tych ludzi nie tylko nie pragnie zgin, ale nawet nie chciaby walczy i rusza si pod straszliw spiekot. Nagle ze szczytu ktrego pagrka rozleg si ogromny gos, potniejszy od lwiego ryku: -onierze jego witobliwoci faraona, rozbijcie tych psw libijskich!... Bogowie s z wami!... Nadnaturalnemu gosowi odpowiedziay dwanie mniej potne: przecigy okrzyk egipskiej armii i niezmierny zgiek Libijczykw... Ksi ju nie potrzebujc ukrywa si wszed na pagrek, skd dobrze byo wida nieprzyjaci. Przed nim cign si dugi acuch procarzy egipskich jakby wyrosych spod ziemi, a o parset krokw rojcy si wrd tumanw pyu obz libijski. Odezway si trbki, wistawki i przeklestwa barbarzyskich oficerw nawoujcych do porzdku. Ci, ktrzy siedzieli, zerwali si, ktrzy pili wod, schwyciwszy bro biegli do swoich, chaotyczne tumy poczy rozwija si w szeregi, a wszystko wrd wrzaskw i tumultu. Tymczasem procarze egipscy wyrzucali po kilka pociskw na minut, spokojnie, porzdnie, jak na musztrze. Dziesitnicy wskazywali swoim oddziakom gromady nieprzyjacielskie, w ktre naleao trafia,a onierze w cigu paru minut zasypywali je gradem oowianych kul i kamieni. Ksi widzia, e po kadej takiej salwie gromadka Libijczykw rozpraszaa si, a bardzo czsto jeden zostawa na miejscu. Mimo to libijskie szeregi uformoway si i cofny za lini pociskw, wysunli si za naprzd ich procarze i z rwn szybkoci i spokojem zaczli odpowiada Egipcjanom. Czasami wrd acucha ich wybuchay miechy i okrzyki radoci, a wwczas pada jaki procarz egipski. Niebawem nad gow ksicia i jego orszakuzaczy warczy i wista kamienie. Jeden,zrczniej rzucony, uderzy w rami adiutanta i zama mu ko, drugi strci hem innemu adiutantowi, trzeci pad u ngksicia, rozbi si o skay i twarz wodza zasypa okruchami gorcymi jak ukrop. Libijczycy gono mieli si co wykrzykujc; prawdopodobnie zorzeczyli wodzowi. Strach, a nade wszystko al i lito, wszystko to w jednej chwili ucieko z duszy Ramzesa. Nie widzia ju przed sob ludzi zagroonych cierpieniem i mierci, ale szeregi dzikich zwierzt, ktre trzeba wytpi lub obezwadni. Machinalnie sign do miecza, aby poprowadzi czekajcych na rozkaz kopijnikw, ale wstrzymaa go pogarda. On miaby plami si krwi tej hooty!... Od czeg s onierze? Tymczasem walka trwaa dalej, a mni procarze Libijscy wykrzykujc, nawet piewajc, zaczli posuwa si naprzd. Z obu stron pociski burczay jak chrabszcze, brzczay jak rj pszcz, niekiedy uderzay si nawzajem w powietrzu z trzaskiem, a co par minut, potej i po tamtej stronie, jaki wojownik cofa si na tyy jczc, albo martwy pada na miejscu. Innym jednak nie psuo to humoru: walczyli ze zoliw radoci, ktra stopniowo przeradzaa si we wcieky gniew i zapomnienie o sobie. Wtem z daleka, na prawym skrzydle, rozlegy si gosy trbek i wielokrotnie powtarzane okrzyki. To nieustraszony Patrokles, pijany ju od witu, zaatakowa tyln stra nieprzyjacielsk. -Uderzy!... -zwoa ksi. Natychmiast rozkaz ten powtrzya trbka jedna, druga... dziesita, i po chwili ze wszystkich wwozw poczy wysuwa si egipskie setnie. Rozsypani na wzgrzach procarze zdwoili wysiki, a tymczasem w dolinie, bez popiechu, ale i bez nieporzdkuustawiay si naprzeciw Libijczykom czteroszeregowe kolumny kopijnikw i topornikw egipskich z wolna posuwajc sinaprzd. -Wzmocni rodek -rzek nastpca. Trbka powtrzya rozkaz. Za dwoma kolumnami pierwszej linii stany dwie nowe kolumny. Nim Egipcjanie ukoczyli tenmanewr, wci pod gradem pociskw, ju Libijczycy naladujc ich uszykowali si w om szeregw naprzeciw gwnego korpusu. -Podsun rezerwy -rzek ksi. -Spojrzyjno -zwrci si do jednego z adiutantw - czy lewe skrzydo ju gotowe. Adiutant, aeby lepiej ogarn wzrokiem dolin, pobieg midzy procarzy i -nagle pad, ale dawa znaki rk. W jego zastpstwie wysun si inny oficer i niebawem przybieg owiadczajc, e oba skrzyda ksicego oddziau ju stoj uszykowane. Od strony oddziau Patroklesa zgiek wzmacnia si i naraz podniosy si nad wzgrza gste, czarne kby dymu. Do ksicia przybieg oficer od Pentuera z doniesieniem, e greckie puki zapaliy obzLibijczykw. -Rozbi rodek -rzek ksi. Kilkanacie trbek, jedna po drugiej, zagray haso do ataku, a gdy umilky, w rodkowej kolumnie rozlega si komenda, rytmiczny oskot bbnw i szmer ng piechoty maszerujcej z wolna, do taktu. -Raz... dwa!... raz... dwa!... raz... dwa!... Teraz komend powtrzono na prawym i na lewym skrzydle; znowu zawarczay bbny iskrzydowe kolumny ruszyy naprzd: raz...dwa!... raz... dwa!... Libijscy procarze zaczli cofa si zasypujc kamieniami maszerujcych Egipcjan. Ale cho coraz upada jaki onierz, kolumny szy, cigle szy z wolna, porzdnie: raz... dwa!... raz... dwa!... te tumany, wci gstniejce, znaczyy pochd egipskich batalionw. Procarze nie mogli ju miota kamieni i nastaa wzgldnacisza, wrd ktrej rozlegay si jki i szlochania ranionych wojownikw. -Rzadko kiedy tak dobrze maszerowali na musztrach! -zawoa ksi do sztabu. -Nie boj si dzi kija -mrukn stary oficer. Odlego midzy obokiem kurzu ze stronyEgipcjan a -Libijczykami zmniejszaa si z kad chwil; lecz barbarzycy stali nieporuszeni, a poza ich lini ukaza si tuman. Oczywicie jaka rezerwa wzmacniaa kolumn rodkow, ktrej grozi najmocniejszy atak. Nastpca zbieg z pagrka i dosiad konia; z wwozu wylay si ostatnie rezerwy egipskie i uszykowawszy si czekay na rozkaz. Za piechot wysuno si kilkuset azjatyckich jedcw na koniach drobnych, ale wytrwaych. Ksi pogoni za maszerujcymi do ataku io sto krokw dalej znalaz nowy pagrek, niewysoki, lecz pozwalajcy ogarn cae pole bitwy. Orszak, azjatyccy kawalerzyci i kolumna rezerwowa podyy za nim. Ksi niecierpliwie spojrza ku lewemu skrzydu, skd mia przyj Mentezufis, lecz nie przychodzi. Libijczycy stali nieporuszeni, sytuacja wygldaa coraz powaniej. Korpus Ramzesa by najmocniejszy, ale te mia przeciw sobie prawie ca si libijsk. Ilociowo obie strony rwnowayy si, ksi nie wtpi o zwycistwie, ale zaniepokoi si o ogrom strat wobec tak mnego przeciwnika. Zreszt bitwa ma swoje kaprysy. Nad tymi,ktrzy ju poszli do ataku, skoczy si wpyw naczelnego wodza. On ju nie ma ich; on ma tylko puk rezerwowy i garstk jedcw. Gdyby wic jedna z kolumn egipskich zostaa rozbita albo gdyby nieprzyjacielowi przybyy znienacka nowe posiki... Ksi potar czoo: w tej chwili odczu ca odpowiedzialno naczelnego wodza. By jak gracz, ktry wszystko postawiwszyrzuci ju koci i pyta: jak one si uo?...Egipcjanie byli o kilkadziesit krokw od libijskich kolumn. Komenda... trbki... bbny warkny pieszniej i wojska ruszyy biegiem: raz -dwa -trzy!... raz -dwa -trzy!...Ale i po stronie nieprzyjaci odezwaa si trbka, zniyy si dwa szeregi wczni, uderzono w bbny... Biegiem!... Wzniosy si nowe kby pyu, potem zlay si w jeden ogromny tuman... Ryk ludzkich gosw, trzask wczni, szczkanie kos, niekiedy przeraliwy jk, ktry wnet ton w oglnej wrzawie... Na caej linii bojowej ju nie byo wida ludzi, ich broni, nawet kolumn, tylko ty py rozcigajcy si w formie olbrzymiego wa. Gstszy tuman oznacza miejsce, gdzie stary si kolumny, rzadszy -gdzie bya przerwa. Po kilku minutach szataskiej wrzawy nastpca spostrzeg, e kurzawa na lewymskrzydle bardzo powoli wygina si w ty. -Wzmocni lewe skrzydo! -zawoa. Poowa rezerwy pobiega we wskazanym kierunku i znika w tumanach; lewe skrzydo wyprostowao si, podczas gdy prawe z wolna szo naprzd, a rodek, najmocniejszy i najwaniejszy, cigle sta w miejscu. -Wzmocni rodek -rzek ksi. Druga poowa rezerwy posza naprzd i znikna w kurzawie. Krzyk na chwil powikszy si, ale ruchu naprzd nie byo wida. -Ogromnie bij si ci ndznicy!... -odezwa si do nastpcy stary oficer z orszaku. -Wielki czas, aeby przyszed Mentezufis... Ksi wezwa dowdc azjatyckiej kawalerii. -Spojrzyj no tu na prawo -rzek -tam musi by luka. Wjed tam ostronie, aeby nie podepta naszych onierzy, i wpadnij z boku na rodkow kolumn tych psw... -Musz by na acuchu, bo co za dugo e omyli si, ni ebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA}P.c~~c$ Fc, c9k%stoj -odpar miejc si Azjata. Zostawi przy ksiciu ze dwudziestu swoichkawalerzystw, a z reszt pojecha kusem, woajc: -yj wiecznie, wodzu nasz!... Spiekota bya nieopisana. Ksi wyty wzrok i ucho starajc si przenikn cianpyu. Czeka... czeka... Nagle wykrzykn z radoci: rodkowy tuman zachwia si i posun troch naprzd. Znowu stan, znowu posun si i zacz i powoli, bardzo powoli, ale naprzd... Wrzawa kotowaa si tak straszna, e niemona byo zorientowa si, co oznacza: gniew, triumf czy klsk. Wtem prawe skrzydo zaczo w dziwacznysposb wygina si i cofa. Poza nim ukaza si nowy tuman kurzu. Jednoczenienadbieg konno Pentuer i zawoa: -Patrokles zajmuje tyy Libijczykom!... Zamt na prawym skrzydle powiksza si izblia ku rodkowi pola walki. Byo widoczne, e Libijczycy zaczynaj si cofai e popoch ogarnia nawet gwn kolumn. Cay sztab ksicia, wzburzony, rozgorczkowany, ledzi ruchy tego pyu. Po kilku minutach niepokj odbi si i na lewym skrzydle. Tam ju Libijczycy zaczli ucieka. -Niech nie zobacz jutro soca, jeeli to nie jest zwycistwo!... -zawoa stary oficer. Przylecia goniec od kapanw, ktrzy z najwyszego pagrka ledzili przebieg bitwy, i donis, e na lewym skrzydle wida szeregi Mentezufisa i e Li bijczycy s z trzech stron otoczeni. -Uciekaliby ju jak anie -mwi zadyszany pose -gdyby nie przeszkadzay im piaski. -Zwycistwo!... yj wiecznie, wodzu!... -krzykn Pentuer. Byo dopiero po drugiej. Azjatyccy jedcy zaczli wrzaskliwie piewa i puszcza w gr strzay na cze ksicia. Sztabowi oficerowie zsiedli z koni, rzucili si do rk i ng nastpcy, wreszcie zdjli go z sioda i podnieli w gr woajc: -Oto wdz potny!... Zdepta nieprzyjaci Egiptu!... Amon jest po jego prawej i po lewej rce, wic kt mu si oprze?... Tymczasem Libijczycy wci cofajc si weszli na poudniowe pagrki piaszczyste, a za nimi Egipcjanie. Teraz co chwil wynurzali si z obokw kurzu jezdni i przybiegali do Ramzesa. -Mentezufis zabra im tyy!... -krzycza jeden. -Dwie setki podday si!... -woa drugi. -Patrokles zaj im tyy!... -Wzito Libijczykom trzy sztandary: barana,lwa i krogulca... Koo sztabu robio si coraz tumniej: otaczali go ludzie pokrwawieni i obsypani pyem. -yj wiecznie!... yj wiecznie, wodzu!... Ksi by tak rozdraniony, e na przemian mia si, paka i mwi do swego orszaku: -Bogowie zlitowali si... Mylaem, e ju przegramy... Ndzny jest los wodza, ktry nie wydobywajc miecza, a nawet nic nie widzc musi odpowiada za wszystko... -yj wiecznie, zwyciski wodzu!... -woano. -Dobre mi zwycistwo!... -zamia si ksi. -Nawet nie wiem, w jaki sposb zostao odniesione... -Wygrywa bitwy, a potem dziwi si!... -krzykn kto z orszaku. -Mwi, e nawet nie wiem, jak wyglda bitwa... -tomaczy si ksi. -Uspokj si, wodzu -odpar Pentuer. -Tak mdrze rozstawie wojska, e nieprzyjaciele musieli by rozbici. A w jaki sposb?... to ju nie naley do ciebie, tylko do twoich pukw. -Nawet miecza nie wydobyem!... Jednego Libijczyka nie widziaem!... -biada ksi. Na poudniowych wzgrzach jeszcze kbio si i wrzao, lecz w dolinie py zacz opada; tu i owdzie jak przez mg wida byo gromadki onierzy egipskich z wczniami ju podniesionymi w gr. Nastpca zwrci konia w tamt stron i wjecha na opuszczone pole bitwy, gdzie dopiero co stoczya si walka rodkowych kolumn. By to plac szeroki na kilkaset krokw, skopany gbokimi jamami, zarzucony ciaami rannych i polegych. Od strony, z ktrej zblia si ksi, leeli wdugim szeregu, co kilka krokw, Egipcjanie, potem nieco gciej Libijczycy, dalej Egipcjanie i Libijczycy pomiszani ze sob, a jeszcze dalej prawie sami Libijczycy. W niektrych miejscach zwoki leay przy zwokach: niekiedy w jednym punkcie zgromadzio si trzy i cztery trupy. Piasek by popstrzony brunatnymi plamami krwi; rany byy okropne: jeden wojownik mia odcite obie rce, drugi rozwalon gow do tuowia, z trzeciego wychodziy wntrznoci. Niektrzy wili si w konwulsjach, a z ich ust, penych piasku, wybiegay przeklestwa albo bagania, aeby ich dobito. Nastpca szybko min ich nie ogldajc si, cho niektrzy ranni na jego cze wydawali sabe okrzyki. Niedaleko od tego miejsca spotka pierwszgromad jecw. Ludzie ci upadli przed nimna twarze bagajc o lito. -Zapowiedzcie ask dla zwycionych i pokornych -rzek ksi do swego orszaku.Kilku jedcw rozbiego si w rozmaitych kierunkach. Niebawem odezwaa si trbka,a po niej donony gos: -Z rozkazu jego dostojnoci ksicia naczelnego wodza ranni i niewolnicy nie maj by zabijani!... W odpowiedzi na to odezway si pomiszane krzyki, zapewne jecw. -Z rozkazu naczelnego wodza -woa piewajcym tonem inny gos, w innej stronie -ranni i niewolnicy nie maj by zabijani!... A tymczasem na poudniowych wzgrzach walka ustaa i dwie najwiksze gromady Libijczykw zoyy bro przed greckimi pukami. Mny Patrokles, skutkiem gorca, jak sammwi, czy te rozpalajcych trunkw, jak mniemali inni, ledwie trzyma si na koniu. Przetar zazawione oczy i zwrci si do jecw: -Psy parszywe! -zawoa -ktrzy podnielicie grzeszne rce na wojsko jego witobliwoci (oby was robaki zjady! ), wyginiecie jak wszy pod paznogciem pobonego Egipcjanina, jeeli natychmiast nie odpowiecie: gdzie podzia si wasz dowdca, bodaj mu trd stoczy nozdrza i wypi kaprawe oczy!... W tej chwili nadjecha nastpca. Jenera powita go z szacunkiem, ale nie przerywaledztwa: -Pasy ka z was drze!... powbijam na pale, jeeli natychmiast nie dowiem si, gdzie jest ta jadowita gadzina, ten pomiot dzikiej wini rzucony w mierzw... -A, o gdzie nasz wdz!... -zawoa jeden z Libijczykw wskazujc na gromadk konnych, ktrzy z wolna posuwali si w gb pustyni. -Co to jest? -zapyta ksi. -Ndzny Musawasa ucieka!... -odpar Patrokles i o mao nie spad na ziemi. Ramzesowi krew uderzya do gowy. -Wic Musawasa jest tam i uciek?... -Hej! kto ma lepsze konie, za mn!... -No -rzek miejc si Patrokles -teraz sam beknie ten zodziej baranw!... Pentuer zastpi drog ksiciu. -Wasza dostojno nie moesz ciga zbiegw!... -Co?... -wykrzykn nastpca. -Przez ca bitw nie podniosem na nikogo rki i jeszcze teraz mam wyrzec si wodza libijskiego?... C by powiedzieli onierze, ktrych wysyaem pod wcznie i topory?... -Armia nie moe zosta bez wodza... -A czyli tu nie ma Patroklesa, Tutmozisa, wreszcie Mentezufisa? Od czego jestem wodzem, gdy mi nie wolno zapolowa na nieprzyjaciela?... S od nas o kilkaset krokw i maj zmczone konie. -Za godzin wrcimy z nimi... Tylko rk wycign... -szemrali jezdni Azjaci. -Patrokles... Tutmozis... zostawiam wam wojsko... -zawoa nastpca. -Odpocznijcie, a ja tu zaraz wrc... Spi konia i pojecha truchtem, grzznc w piasku, a za nim ze dwudziestu jezdnych i Pentuer. -Ty tu po co, proroku? -zapyta go ksi. -Przepij si lepiej... Oddae nam dzisiaj wane usugi... -Moe jeszcze si przydam -odpar Pentuer. -Ale zosta... rozkazuj ci... -Najwysza rada polecia mi na krok nie odstpowa waszej dostojnoci. Nastpca gniewnie otrzsn si. -A jeeli wpadniemy w zasadzk? -spyta. -I tam nie opuszcz ci, panie -rzek kapan. ROZDZIA DZIEWITNASTY W jego gosie byo tyle yczliwoci e dziwiony ksi zamilk i pozwoli mu jecha. Byli w pustyni majc o parset krokw za sob armi, o kilkaset krokw przez sob uciekajcych. Lecz pomimo bicia i zachcania koni do biegu, zarwno ci, ktrzy uciekali, jak i ci, co ich gonili, posuwali si z wielkim trudem. Z gry zalewa ich straszliwy ar soneczny, w usta, nos, a nade wszystko w oczy wciskasi im drobniutki, lecz ostry py, a pod nogami koni, na kadym kroku, zapada si rozpalony piasek. W powietrzu panowa zabijajcy spokj. -Przecie cigle tak nie bdzie -rzek nastpca. -Bdzie coraz gorzej -powiedzia Pentuer. -Widzisz, wasza dostojno -wskaza na uciekajcych -e tamte konie po kolana brnw piasku... Ksi rozemia si, w tej chwili bowiem wjechali na grunt nieco twardszy i ze sto krokw jechali kusem. Wnet jednak zabiego im drog morze piaszczyste i znowu musieli posuwa si noga za nog. Ludzie ociekali potem, na koniach zacza ukazywa si piana. -Gorco! -szepn nastpca. -Suchaj, panie -odezwa si Pentuer. -Niedobry to dzie dla gonitw na pustyni. Dzi od rana wite owady zdradzay wielkiniepokj, a nastpnie wpady w letarg. Rwnie mj noyk kapaski bardzo pytko zanurzy si w glinianej pochwie, co oznacza niezwyke gorco. Oba za te zjawiska: upa i letarg owadw, mog zapowiada burz... Wrmy wic, bo ju nie tylko obz stracilimy z oczu, ale nawet nie dolatuj nas jego szmery. Ramzes spojrza na kapana prawie z pogard. -I ty mylisz, proroku -rzek -e ja, raz zapowiedziawszy schwytanie Musawasy, mog powrci z niczym, ze strachu przed gorcem i burz? Jechali wci. W jednym miejscu grunt znowu stwardnia, dziki czemu zbliyli si do uciekajcych na rzut z procy. -Hej, wy tam!... -zawoa nastpca -poddajcie si... Libijczycy nawet nie spojrzeli za siebie, z wyteniem brnc po piasku. Przez chwil mona byo sdzi, e zostan dosignici. Wnet jednak oddzia nastpcy znowu trafi na gboki piasek, a tamci przyspieszyli kroku i znikli za wypukoci gruntu. Azjaci klli, ksi zaci zby. Nareszcie konie zaczy coraz mocniej zapada si i ustawa; jezdni wic musieli zsi i i piechot. Nagle jeden z Azjatwzaczerwieni si i pad na piasku. Ksi kaza go okry pacht i rzek: -Zabierzemy go z powrotem. Z wielk prac dosigli wierzchoka piaszczystej wyniosoci i zobaczyli Libijczykw. Ale i dla nich droga bya zabjcz, ustay bowiem dwa konie. Obz wojsk egipskich stanowczo ukry si za falami gruntu, i gdyby Pentuer i Azjaci nie umieli kierowa si socem, ju teraz nie trafiliby na miejsce. W orszaku ksicia pad drugi jedziec wyrzucajc ustami krwaw pian. Zostawiono i tego razem z koniem. Na domiar na tle piaskw ukazaa si grupa ska, wrd ktrych zniknli Libijczycy. -Panie -rzek Pentuer -tam moe by zasadzka... -Niech bdzie mier i niech mnie zabierze! -odpar nastpca zmienionym gosem. Kapan spojrza na niego z podziwem: nie przypuszcza w nim podobnej zacitoci. Do ska nie byo daleko, lecz droga nad wszelki opis uciliwa. Trzeba byo nie tylko i samym, ale jeszcze wyciga z piasku konie. Wszyscy brnli, zanurzeni powyej kostek; zdarzay si jednak miejsca, gdzie mona byo zapa si po kolana. A na niebie wci pono soce, strasznesoce pustyni, ktrego kady promie nie tylko piek i olepia, ale jeszcze ku. Najwytrwalsi Azjaci upadali ze znuenia: jednemu spuch jzyk i wargi, drugi mia szum w gowie i czarne patki w oczach, innego ogarniaa senno, wszyscy czuli blw stawach i zatracili wraenie upau. I gdyby zapytano ktrego: czy na dworze jestgorco? -nie potrafiby odpowiedzie. Grunt znowu pod nogami stwardnia i orszak Ramzesa wszed midzy skay. Ksi, najprzytomniejszy ze wszystkich, usysza chrapanie konia, skrci na bok i w cieniu rzuconym przez pagrek zobaczy gromad ludzi lecych, jak ktry pad. Bylito Libijczycy. Jeden z nich, czowiek mody, dwudziestoletni, mia na sobie purpurow koszulk haftowan; zoty acuch na szyi i miecz bogato oprawny. Zdawa si lee bez czucia; mia oczy wywrcone biakami do gry i troch piany w ustach. Ramzes pozna w nim dowdc. Zbliy si, zerwa mu acuch z szyi i odczepi miecz. Jaki stary Libijczyk, ktry zdawa si bymniej zmczonym od innych, widzc to odezwa si: -Cho jeste zwycizc, Egipcjaninie, uszanuj ksicego syna, ktry by wodzemnaczelnym. -To jest syn Musawasy? -spyta ksi. -Prawd rzeke -odpar Libijczyk -to jest Tehenna, syn Musawasy, nasz wdz, ktry godzien by zosta nawet egipskim ksiciem. -A gdzie Musawasa? -Musawasa jest w Glaukus i zbiera wielk armi, ktra nas pomci. Inni Libijczycy nie odzywali si; nawet nie raczyli spojrze na swoich zwycizcw. Narozkaz ksicia Azjaci rozbroili ich bez trudnoci i -sami usiedli w cieniu skay. W tej chwili nie byo tu przyjaci ani wrogw, lecz miertelnie znueni ludzie. mier czyhaa na wszystkich, ale oni chcieli tylko odpocz. Pentuer widzc, e Tehenna wci jest nieprzytomny, uklk przy nim i pochyli musi nad gow, tak, e nikt nie mg dostrzec, co robi. Wnet jednak Tehenna zacz wzdycha, rzuca si i otworzy oczy; potem usiad trc czoo, jak przebudzony z twardego snu, ktry jeszczenie odszed. -Tehenno, wodzu Libijczykw -rzek Ramzes-ty i twoi ludzie jestecie jecami jego witobliwoci faraona. -Lepiej zabij mnie od razu -mrukn Tehenna -jeeli mam utraci wolno. -Gdy ojciec twj, Musawasa, upokorzy si izawrze pokj z Egiptem, jeszcze bdziesz wolny i szczliwy... Libijczyk odwrci gow i pooy si obojtny na wszystko. Ramzes usiad przy nim i po chwili zapad w jaki letarg; prawdopodobnie zasn. Ockn si po upywie kwadransa, nieco rzewiejszy. Spojrza na pustyni i krzykn z zachwytu: na horyzoncie wida byo zielony kraj, wod, gste palmy, a nieco wyej miasteczka i witynie... Dokoa niego wszyscy spali -Azjaci i Libijczycy. Tylko Pentuer stojc na zamie skay przysoni rk oczy i gdzie patrzy. -Pentuerze!... Pentuerze!... -zawoa Ramzes. -Czy widzisz t oaz?... Zerwa siiprzybieg do kapana, ktry mia trosk natwarzy. -Widzisz oaz?... -To nie oaza -odpar Pentuer -to bkajcy si w pustyni duch jakiego kraju, ktrego ju nie ma na wiecie... Ale tamto -tam... -jest naprawd!... -doda wskazujc rk wstron poudnia. -Gry?... -zapyta ksi. -Przypatrz si lepiej. Ksi wpatrywa si, nagle rzek: -Zdaje mi si, e ta ciemna masa podnosi si... Musz mie zmczony wzrok. -To jest Tyfon -szepn kapan. -Tylko bogowie mog nas uratowa, jeeli zechc...Istotnie Ramzes uczu na twarzy powiew, ktry nawet wrd pustynnego upau wydamu si ciepy. Powiew ten, zrazu bardzo delikatny, wzmaga si, by coraz cieplejszy, a jednoczenie ciemna smuga podnosia si na niebie z zadziwiajc szybkoci. -C zrobimy? -spyta ksi. -Te skay -odpar kapan zasoni nas przed zasypaniem, ale nie odpdz ani kurzu, ani gorca, ktre wci ronie. A zadzie lub dwa... -Wic Tyfon tak dugo wieje? -Czasami trzy i cztery dni... Tylko niekiedy zrywa si na par godzin i nagle pada jak sp przeszyty strza. Ale trafia si to bardzo rzadko... Ksi spospnia, cho nie straci odwagi. Kapan za, wydobywszy spod szaty may flakonik z zielonego szka, mwi dalej : -Masz tu eliksir... Powinien wystarczy ci na kilka dni... Ile razy uczujesz senno albo strach, wypij kropelk tego. Tym sposobem wzmocnisz si i przetrzymasz... -A ty?... a inni?... -Los mj jest w rkach Jedynego. Reszta za ludzi... Oni nie s nastpcami tronu! -Nie chc tego pynu -rzek ksi odsuwajc fIakonik. -Musisz go wzi!... -krzykn Pentuer. -Pamitaj, e w tobie lud egipski zoy swoje nadzieje... Pamitaj, e nad tob czuwa jego bogosawiestwo... Czarna chmura podniosa si ju do poowynieba, a gorcy wicher d tak gwatownie,e ksi i kapan musieli zej pod ska. -Lud egipski?... bogosawiestwo?... -powtarza Ramzes. Nagle zawoa: -To ty rok temu przemawiae do mnie w nocy z ogrodu?... Byo to zaraz po manewrach... -Tego dnia, kiedy litowae si nad chopem, ktry powiesi si z rozpaczy, emu kana zepsuto -odpar kapan. -Ty uratowae mj folwark i ydwk Sar przed tumem, ktry chcia j ukamienowa?... -Ja -rzek Pentuer. -Ale ty wkrtce uwolnie z wizienia niewinnych chopw i nie pozwolie Dagonowi drczy ludu twegosi, ni ebie... 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP1cx cc*@cA82T?*nowymi podatkami. Za ten lud -mwi kapan -za miosierdzie, jakie zawsze okazywae mu, dzi jeszcze bogosawi ciebie... Moe tylko ty jeden ocalejesz tutaj, ale pomnij... pomnij, e ocala ci ucinity lud egipski, ktry od ciebie czeka zbawienia. Wtem pociemniao, od poudnia sypn deszcz gorcego piasku i zerwa si wichertak gwatowny, e przewrci konia stojcego w nie osonitym miejscu. Azjaci i libijscy jecy wszyscy obudzili si; ale kady tylko wcisn si lepiej pod ska i milcza zdjty trwog. W naturze dziao si co okropnego. Na ziemi zalega noc, a na niebie w szalonym pdzie goniy si rude lub czarne oboki piasku. Zdawao si, e piasek z caej pustyni oy, zerwa si w gr i lecia gdzie z szybkoci kamieni rzucanych proc. Gorco byo takie jak w ani: na rkach i twarzy pkaa skra, jzyk usycha, oddech sprawia kucie w piersiach. Drobneziarna piasku parzyy jak iskry. Pentuer gwatem zbliy flakonik do ust ksicia. Ramzes wypi par kropel i uczu dziwn zmian: bl i gorco przestay go drczy, myl odzyskaa swobod. -I to moe cign si par dni?... -Cztery -odpar kapan. -A wy, mdrcy, powiernicy bogw, nie posiadacie sposobu uratowania ludzi z takiejburzy?... Pentuer zamyli si i rzek: -Na wiecie jest tylko jeden mdrzec, ktry mgby walczy ze zymi duchami... Ale jego tu nie ma!... Tyfon d ju od p godziny z niepojt si. Zrobia si prawie noc. Chwilami wiatrsabn, czarne kby rozsuway si i byo wida na niebie krwawe soce, a na ziemi zowrogie wiato rudej barwy. Lecz wnet potnia wicher gorcy, duszny; kby kurzu gstniay, trupie wiato gaso, a w powietrzu rozlegay siniepokojce szelesty i szmery, jakich nie nawyko chwyta ludzkie ucho. Niewiele ju brako do zachodu, a gwatowno burzy i nieznony upa wci rosy. Od czasu do czasu nad horyzontem ukazywaa si olbrzymia krwawa plama, jak gdyby zaczyna si poar wiata. Nagle ksi spostrzeg, e nie ma przy nim Pentuera. Wyty ucho i usysza goswoajcy: -Beroes!... Beroes!... jeeli nie ty, kt nam pomoe?... Beroes!... w imi Jedynego, Wszechmocnego, ktry nie ma pocztku ani koca, wzywam ci... W pnocnej stronie pustyni odezwa si grzmot. Ksi struchla; dla Egipcjanina bowiem grzmoty byy prawie tak rzadkim zjawiskiem jak ukazanie si komety. -Beroes!... Beroes!... -powtarza wielkim gosem kapan. Nastpca wyty wzrok w tym kierunku i ujrza -ciemn figur ludzk z podniesionymi rkoma. Z gowy, palcw, a nawet z odzienia tej figury co chwil wyskakiway jasnobkitne iskry. -Beroes!... Beroes!... Przecigy grzmot odezwa si bliej, a wrd tumanw piasku migna byskawica oblewajc pustyni czerwonym wiatem. Nowy grzmot i nowa byskawica. Ksi uczu, e gwatowno wichru sabnie i gorco zmniejsza si. Skbiony wgrze piasek zacz spada na ziemi, niebo zrobio si popielate, potem rude, potem mlecznej barwy. Potem wszystko ucicho, a za chwil znowu run grzmot i zawia chodny wiatr z pnocy. Znkani upaem Azjaci i Libijczykowie ocknli si. -Wojownicy faraona -nagle odezwa si stary Libijczyk -a syszycie wy ten szum wpustyni?... -Znowu burza? -Nie, to deszcz pada!... Istotnie z nieba upado kilka chodnych kropli, potem coraz wicej, a w kocu zerwaa si ulewa, ktrej towarzyszyy pioruny. Midzy onierzami Ramzesa i ich jecami zapanowaa szalona rado. Nie zwaajc na byskawice i gromy, ludzie, przed chwilspaleni arem, spragnieni, biegali jak dziecipod strumieniami deszczu. Po ciemku myli siebie i konie, apali wod w czapki i skrzane wory, a nade wszystko -pili, pili!...-Nie jeste to cud?... -zawoa ksi Ramzes. -Gdyby nie deszcz bogosawiony, zginlibymy w pustyni, w gorcych uciskach Tyfona. -Zdarza si tak -odpar stary Libijczyk -e poudniowy wicher piaszczysty drani wiatry przechadzajce si nad morzem i sprowadza ulew. Ramzesa niemile dotkny te sowa; przypisywa bowiem nawanic modlitwom Pentuera. Zwrciwszy si wic do Libijczyka spyta: -A czy zdarza si i to, aeby z ludzkiej postaci tryskay iskry? -Zawsze tak bywa, gdy wieje wiatr pustynny -rzek Libijczyk. -Przecie i tym razem widzielimy iskry wyskakujce nie tylko z ludzi, ale i z koni. W gosie jego brzmiaa taka pewno, e ksi zbliywszy si do oficera swej jazdyszepn: -A zwaajcie na Libijczykw... Ledwie to powiedzia, co zakotowao si wrd ciemnoci, a po chwili rozleg si ttent. Gdy za byskawica rozwietlia pustyni, zobaczono czowieka, ktry ucieka na koniu. -Wiza tych ndznikw! -krzykn ksi -izabi, jeeli ktry bdzie opiera si... Biada ci, Tehenno, gdyby ten otr sprowadzi na nas twoich braci!... Zginiesz w cikich mczarniach ty i twoi... Pomimo deszczu, piorunw i ciemnoci onierze Ramzesa szybko powizali Libijczykw nie stawiajcych zreszt adnego oporu. Moe czekali na rozkaz Tehenny, ale ten by tak zgnbiony, e nie myla nawet o ucieczce. Powoli burza uspokajaa si, a miejsce dziennego upau zaj w pustyni chd przejmujcy. Ludzie i konie napili si do syta i worki napenili wod; daktylw i sucharw byo dosy, wic panowao dobre usposobienie. Grzmoty osaby, ciche byskawice zapalay si coraz rzadziej, na pnocnym niebie poczy rozdziera si oboki, tu i owdzie zapony gwiazdy. Pentuer zbliy si do Ramzesa. -Wracajmy ku obozowi -rzek. -Moemy tamdoj za par godzin, zanim ten, ktry uciek, naprowadzi nam nieprzyjaci. -Jake trafimy wrd takiej ciemnoci? -spyta ksi. -Czy macie pochodnie? -zwrci si kapan do Azjatw. Pochodnie, czyli dugie sznury nasycone materiaami palnymi, byy, ale nie byo ognia. Drewniane bowiem krzesiwka suce do zapalania przemoky. -Musimy czeka do rana -rzek niecierpliwyksi. Pentuer nie odpowiedzia. Wydoby ze swej torby mae naczynie, wzi od onierza pochodni i odszed na bok. Po chwili rozlego si ciche syczenie i pochodnia zapalia si. -Wielki jest czarnoksinik ten kapan!... -mrukn stary Libijczyk. -W oczach moich sprawie ju drugi cud -rzek ksi do Pentuera. -Czy moesz mi objani, jak si to robi?... Kapan potrzsn gow. -O wszystko pytaj mnie, panie -odpar -a odpowiem ci, na ile mi starczy mdroci. Tylko nigdy nie daj, abym ci wyjania tajemnice naszych wity. -Nawet gdybym ci mianowa moim doradc? -Nawet i wwczas. Nigdy nie bd zdrajc,a chobym i mia nim zosta, odstraszyyby mnie kary... -Kary?... -powtrzy ksi. -Aha!... Pamitam w wityni Hator czowieka schowanego w podziemiu, na ktrego kapani wylewali roztopion smo. Czyby to robili naprawd?... I w czowieka naprawd skona w mkach?... Pentuer milcza, jakby nie syszc pytania,ipowoli wydoby ze swej cudownej torby may posek bstwa z rozkrzyowanymi rkoma. Posek ten wisia na sznurku; kapan puci go wolno i szepcc modlitw uwaa. Posek po pewnej liczbie waha i krce si zawisn spokojnie. Ramzes przy wietle pochodni ze zdziwieniem przypatrywa si tym praktykom. -Co to robisz? -spyta kapana. -Tyle tylko mog powiedzie waszej dostojnoci -rzek Pentuer -e bstwo jedn rk wskazuje gwiazd Eshmun *. Onato w czasie nocy prowadzi przez morza fenickie okrty. -Wic i Fenicjanie maj tego boga? -Nawet nie wiedz o nim. Bg, ktry zawsze zwraca jedn rk do gwiazdy Eshmun, jest znany tylko nam i kapanom chaldejskim. Przy jego za pomocy kady prorok, dniem i noc, w pogod i niepogod,moe odkry swoj drog na morzu czy w pustyni. Na rozkaz ksicia, ktry z zapalon pochodni szed obok Pentuera, orszak i jecy ruszyli za kapanem w kierunku pnocno-wschodnim. Boek zawieszony na sznurku chwia si, lecz niemniej wycignit rk wskazywa, gdzie ley wita gwiazda, opiekunka zbkanych podrnikw. Szli pieszo, prowadzc konie, dobrym krokiem. Zimno byo tak ostre, e nawet Azjaci chuchali w rce, a Libijczycy dreli. Wtem co zaczo chrupa i trzeszcze podnogami. Pentuer przystan i schyli si. -W tym miejscu -rzek -deszcz na opoce utworzy pytk kau. A z wody, patrz, dostojny panie, co si zrobio... Mwic to podnis i pokaza ksiciu jakby tafelk szklan, ktra topniaa mu w rkach. -Gdy jest bardzo zimno -doda -woda staje si przezroczystym kamieniem. Azjaci potwierdzili sowa kapana dodajc, e daleko na pnocy woda bardzo czsto zamienia si w kamie, a para w bia sl, ktra jednak nie ma adnego smaku, tylko szczypie w palce i wywouje bl w zbach. Ksi coraz bardziej podziwia mdro Pentuera. Tymczasem w pnocnej stronie niebo wyjanio si odsaniajc Niedwiedzic, a w niej gwiazd Eshmun. Kapan znowu odmwiwszy modlitw schowa do torby przewodniczcego boka i kaza zgasi pochodnie, a zostawi tylko tlcy si sznur,ktry utrzymywa ogie i stopniowym upalaniem si znaczy godziny. Ksi zaleci czujno swemu oddziaowi iwziwszy Pentuera wysun si o kilkadziesit krokw naprzd. -Pentuerze -odezwa si -od tej chwili mianuj ci moim doradc i na teraz, i wwczas, gdy podoba si bogom odda mi koron Grnego i Dolnego Egiptu... -Czyme zasuyem na tak ask? -W oczach moich speniae czyny, ktre wiadcz o wielkiej twojej mdroci i potdze nad duchami. Nad to za bye gotw ocali mi ycie. Wic cho postanowie ukrywa wiele rzeczy przede mn... -Wybacz, dostojny panie -przerwa kapan. -Zdrajcw, gdy bd ci potrzebni, znajdziesz za zoto i klejnoty nawet midzykapanami. Ale ja nie chc naley do nich. Bo pomyl: czy zdradzajc bogw dawabymci pewno, e i z tob tak nie postpi? Ramzes zamyli si. Mdrze powiedziae -odpar. -Lecz dziwnomi, skd ty, kapan, masz dla mnie yczliwo w sercu? Rok temu -bogosawie mnie, a dzi nie pozwolie samemu jecha w pustyni i oddajesz mi wielkie usugi. -Bo ostrzegli mnie bogowie, e ty, dostojny panie, gdy zechcesz, moesz wydoby z ndzy i ponienia nieszczsny lud egipski. -C lud ciebie obchodzi? -Spord niego wyszedem... Mj ojciec i bracia po caych dniach czerpali wod z Nilu i dostawali kije... -W czyme ja mog pomc ludowi? -spyta nastpca. Pentuer oywi si. -Lud twj -mwi wzruszony -za wiele pracuje, za due paci podatki, cierpi ndzi przeladowania. Cik jest dola chopa!... Robak poar poow jego zbioru, nosoroec drug; na polach mnstwo myszy, spada szaracza, bydo wygnioto, ukrady wrble. Co jeszcze zostao na klepisku, temu zodzieje zrobili koniec. O ndzo rolnika! Teraz dopiero przybywa pisarz na brzeg i upomina si o zbir, towarzysze jego przynieli kije, a Murzyni palmowe rzgi. Mwi: daj tu zboe! -Nie ma adnego. -Bij go wtenczas, rozcigaj jak dugi i wi, rzucaj do kanau, gdzie si topi, gow na d. on jego wi przed nim i dzieci tako. Ssiedzi uciekaj ratujc swoje zboe... ** -Sam to widziaem -odpar zamylony ksi -i nawet odpdziem jednego podobnego pisarza. Lecz czyli mog by wszdzie obecnym, aeby zapobiega niesprawiedliwoci? -Moesz, panie, rozkaza, aeby nie drczono ludzi bez potrzeby. Moesz zniypodatki, wyznaczy chopom dni wypoczynku. Moesz w kocu obdarowa kad rodzin choby zagonem ziemi, z ktrej zbir naleaby tylko do nich i suy do ich wykarmienia. W razie przeciwnym bd i nadal karmili si: lotosem, papirusem i zdechymi rybami, i wkocu twj lud zmarnieje... Ale jeeli ty okaesz mu swoj ask, podwignie si. I zaprawd uczyni tak! -zawoa ksi -dobry gospodarz nie pozwala, aeby jego inwentarz mar z godu, pracowa nad siylub odbiera niesuszne plagi... To musi si zmieni!... Pentuer zatrzyma si. -Przyrzekasz mi to, dostojny panie?... -Przysigam! -odpar Ramzes. -A wic i ja ci przysigam, e bdziesz najsawniejszym faraonem, wobec ktrego zblednie Ramzes Wielki! -zawoa ju nie panujc nad sob kapan. Ksi zamyli si. -Co poczniemy we dwu przeciw kapanom, ktrzy mnie nienawidz?... -Oni boj si ciebie, panie -odpowiedzia Pentuer -Boj si, aeby zbyt wczenie niezacz wojny z Asyri... -C im zaley na tym, jeeli wojna bdzie wygrana? Kapan schyli gow i rozoy rce, lecz milcza. -Wic ja tobie powiem!... -krzykn rozdraniony ksi. -Oni nie chc wojny, gdy lkaj si, aebym nie wrci z niej zwycizc, obadowany skarbami, pdzc przed sob niewolnikw... Oni tego boj si, poniewa chc, aeby kady faraon by sabym narzdziem ich rki, bezuytecznymsprztem, ktry mona odrzuci, kiedy im si podoba... Ale ze mn tego nie bdzie!... I albo zrobi to, co chc, do czego mam prawo, jako syni spadkobierca bogw, albo... zgin... Pentuer cofn si i wyszepta zaklcie. -Nie mw tak, dostojny panie -rzek zmiszany -aby ze duchy krce nad pustyni nie pochwyciy twoich sw... Sowo, zapamitaj to, wadco, jest jak kamie rzucony z procy; gdy trafi na cian, odbije si i zwrci przeciw tobie samemu... Ksi pogardliwie machn rk. -Wszystko jedno -odpar. -Nie ma wartoci takie ycie, w ktrym kady krpowaby moj wol... Jeeli nie bogowie, to wichry pustynne; jeeli nie ze duchy, to kapani... I taka ma by wadza faraona?... Chc robi to, co ja chc, i zdawa spraw tylkoprzed wiekuistymi przodkami, a nie przed lada ogolonym bem, ktry niby tumaczy zamiary bogw, a naprawd zagarnia wadz i napenia swoje skarbce moimi dostatkami!... Wtem o kilkadziesit krokw od nich rozlegsi dziwny krzyk, rodkujcy midzy reniem a beczeniem, i -przebieg olbrzymi cie. Pdzi jak strzaa i, o ile mona byodojrze, mia dug szyj i tuw garbaty. Wrd ksicego orszaku rozleg si szmer zgrozy To gryf!... Wyranie widziaem skrzyda!... mwili Azjaci. -Pustynia rui si potworami!... -doda stary Libijczyk. Ramzes by stropiony; jemu take zdawao si, e przebiegajcy cie mia gow wa i co na ksztat krtkich skrzyde. -Czy w rzeczy samej -zapyta kapana -w pustyni ukazuj si potwory? -Zapewne -rzek Pentuer -e w miejscu takodludnym snuj si niedobre duchy w najosobliwszych postaciach. Zdaje mi si jednak, e to, co przeszo obok nas, jest raczej zwierzciem. Podobne ono jest do osiodanego konia, tylko wiksze i prdsze w biegu. Mwi za mieszkacy oazw, e zwierz to moe wcale nie pi wody, a przynajmniej bardzo rzadko. Gdyby tak byo, przysze pokolenia mogyby uywa do przebiegania pusty tejdziwnej istoty, ktra dzi tylko strach budzi. -Nie miabym si na grzbiecie takiej poczwary! -odpar ksi potrzsajc gow. -To samo nasi przodkowie mwili o koniu, ktry Hyksosom pomg zdoby Egipt, a dzi sta si niezbdnym dla naszej armii. Czas bardzo zmienia ludzkie sdy!... -rzek Pentuer Na niebie zniky ostatnie chmury i zacza si noc jasna. Pomimo braku ksiyca byo tak widno, e na tle biaego piasku mona byo pozna oglne zarysy przedmiotw, nawet drobnych czy bardzo odlegych. Przejmujcy chd take zmniejszy si. Przez jaki czas orszak maszerowa w milczeniu, po kostki grzznc w piasku. Nagle midzy Azjatami znowu wszcz si tumult i rozlegy si woania: -Sfinks!... patrzcie, sfinks!... Ju nie wyjdziemy ywi z pustyni, kiedy cigle pokazuj si nam widziada... Rzeczywicie na biaym pagrku wapiennymbardzo wyranie rysowaa si sylwetka sfinksa. Lwie ciao, ogromna gowa w czepcu egipskim i jakby ludzki profil. -Uspokjcie si, barbarzycy -rzek stary Libijczyk. -To przecie nie sfinks, tylko lew, i nic wam nie zrobi, gdy zajty jest jedzeniem. -Zaprawd jest to lew! -potwierdzi ksi zatrzymujc si. -Ale jak on podobny do sfinksa... -On te jest ojcem naszych sfinksw -wtrci pgosem kapan. -Jego twarz przypomina rysy czowiecze, a jego grzywa peruk... -Czy i nasz wielki sfinks, ten ktry pod piramidami?... -Na wiele wiekw przed Menesem -mwi Pentuer -kiedy jeszcze nie byo piramid, rosa w tym miejscu skaa podobna do lwa 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP O^ c~ cZ' c5H Jlecego, jakby bogowie tym sposobem chcieli oznaczy: gdzie zaczyna si pustynia.Owczeni wici kapani kazali mistrzom dokadniej obrobi ska i braki jej dopeni za pomoc sztucznego muru. Mistrze za, czciej widujc ludzi anieli lwy, wyrzebili twarz ludzk i tak urodzi si pierwszy sfinks... -Ktremu oddajemy cze bosk... -umiechn si ksi. -I susznie -odpar kapan. -Pierwsze bowiem zarysy tego dziea zrobili bogowie, a ludzie wykoczyli je take pod natchnieniem bogw. Nasz sfinks ogromem itajemniczoci przypomina pustyni, ma posta duchw bkajcych si w pustyni i tak przeraa ludzi jak ona. Jest on zaprawd synem bogw i ojcem trwogi. -A swoj drog wszystko ma ziemski pocztek -odpar ksi. Nil nie wypywa znieba, ale z jakich gr lecych poza Etiopi. Piramidy, o ktrych mwi mi Herhor, e s obrazem naszego pastwa, s budowane na wzr skalistych szczytw. A i nasze witynie z ich pylonami i obeliskami, z ich ciemnoci i chodem, czyli nie przypominaj pieczar i gr cigncych si wzdu Nilu?... Ile razy na polowaniu zbkaem si midzy wschodnimiskaami, zawszem trafia na jakie osobliwe nagromadzenie kamieni, ktre przywodzio mi na myl wityni. Nawet nieraz na ich chropowatych cianach widziaem hieroglify pisane rk wichrw i deszczu. -W tym, wasza dostojno, masz dowd, enasze witynie byy wznoszone wedug planu, ktry nakrelili sami bogowie -rzek kapan. -A jak drobna pestka rzucona w ziemi rodzi niebotyczne palmy, tak obraz skay, pieczary, lwa, nawet lotosu, zasianyw dusz pobonego faraona, rodzi aleje sfinksw, witynie i ich potne kolumny. Boskie to s czyny, nie ludzkie, i szczliwyten wadca, ktry patrzc naokoo siebie potrafi w rzeczach ziemskich odkry myl bo i w zrozumiay sposb przedstawi jnastpnym pokoleniom. -Tylko wadca taki musi mie wadz i duymajtek -wtrci zgryliwie Ramzes -nie za zaley od kapaskich przywidze... Przed nimi cigno si dugie wzgrze piaszczyste, na ktrym w tej chwili ukazao si paru jedcw. -Nasi czy Libijczycy?... -rzek ksi. Ze wzgrza odezwa si gos rogu, na ktry odpowiedziano z orszaku ksicia. Konni zjechali szybko, o ile na to pozwala gboki piasek. Zbliywszy si jeden z nich zawoa: -Czy jest nastpca tronu?... -Jest, i zdrw -odpowiedzia Ramzes. Zsiedli z koni i upadli na twarze. -O erpatre! -mwi dowdca przybyych. -Wojsko twoje rozdziera szaty i prochem posypuje gowy mylc, e zgin... Caa kawaleria rozbiega si po pustyni, aeby znale twoje lady, i dopiero nam, niegodnym, pozwolili bogowie, e witamy cipierwsi... Ksi mianowa go setnikiem i rozkaza, aby nazajutrz przedstawi do nagrody swoich podwadnych. --------- *Polarn **Opis autentyczny ROZDZIA DWUDZIESTY W p godziny pniej ukazay si gste ognie armii egipskiej, a niebawem orszak ksicia znalaz si w obozie. Ze wszystkich stron odezway si trbki na alarm, onierze chwycili bro i krzyczc stawali w szeregach. Oficerowie padali ksiciu do ng i jak wczoraj po zwycistwie, podnisszy go na rkach, zaczli obchodziz nim oddziay. ciany wwozu dray od okrzykw: yj wiecznie, zwycizco!... Bogowie opiekuj si tob! Otoczony pochodniami zbliy si wity Mentezufis. Nastpca zobaczywszy go wydar si z rk oficerw i pobieg naprzeciw kapana. -Wiesz, ojcze wity -zawoa Ramzes -schwytalimy libijskiego wodza Tehenn!... -Marna zdobycz -odpar surowo kapan -dlaktrej naczelny wdz nie powinien by rzuca armii. Szczeglniej wwczas, gdy lada chwil nowy nieprzyjaciel moe nadcign. Ksi odczu ca sprawiedliwo zarzutu,lecz wanie dlatego zerwa si w nim gniew. Zacisn pici, zabyszczay mu oczy... -Na imi matki twej, milcz, panie! -szepn stojcy za nim Pentuer Nastpc tak zdziwio nieoczekiwane odezwanie si jego doradcy, e w jednej chwili ochon, a ochonwszy zrozumia,e najwaciwiej bdzie przyzna si do bdu. -Prawd mwisz, wasza dostojno -odpar. -Ani armia wodza, ani wdz armii nigdy nie powinien opuszcza. Sdziem jednak, e zastpisz mnie ty, wity mu, ktry tu jeste przedstawicielem ministra wojny... Spokojna odpowied uagodzia Mentezufisa, wic kapan ju nie przypomnia ksiciu zeszorocznych manewrw, na ktrych namiestnik tak samoopuci wojska i -wpad w nieask u faraona. Wtem z wielkim krzykiem zbliy si do nichPatrokles. Grecki wdz znowu by pijany i zdaleka woa do ksicia: -Patrz, nastpco, co zrobi wity Mentezufis... Ty ogosie przebaczenie dla wszystkich onierzy libijskich, ktrzy opuszcz najezdnikw i wrc do armii jegowitobliwoci... Do mnie ci ludzie zbiegli sii ja dziki temu rozbiem lewe skrzydo nieprzyjacielskie... Tymczasem dostojny Mentezufis kaza wszystkich wymordowa... Zgino blisko tysic jecw, samych naszych eks-onierzy, ktrzy mieli otrzyma ask!... Ksiciu znowu krew uderzya do gowy, alewci stojcy za nim Pentuer szepn: -Milcz, przez bogi, milcz!... Lecz Patrokles nie mia doradcy, wic krzycza dalej: -Od tej chwili raz na zawsze stracilimy zaufanie u obcych, no -i u swoich... Bo w kocu i nasza armia musi rozprzgn si, gdy pozna, e na jej czoo wdzieraj si zdrajcy... -Ndzny najmito -odpar zimno Mentezufis -take to miesz odzywa si o wojsku i zaufanych jego witobliwoci?... Jak wiat wiatem, nie syszano jeszcze podobnego blunierstwa!... I lkam si, czy bogowie niepomszcz wyrzdzonej sobie zniewagi... Patrokles grubo rozemia si. -Dopki pi midzy Grekami, nie lkam si zemsty nocnych bogw... A gdy czuwam, nicmi nie zrobi dzienni... -Id spa, id... midzy twoich Grekw, pijanico -rzek Mentezufis -aby z twej winyna nasze gowy grom nie spad... -Na twj, dusigroszu, ogolony eb nie spadnie, bo bdzie myla, e to co innego!... -odpar nieprzytomny Grek. Lecz widzc, e ksi nie daje mu poparcia, cofn si do swego obozu. -Czy naprawd -spyta Ramzes kapana -czy naprawd kazae, wity mu, pobijecw wbrew mojej obietnicy, e otrzymaj ask?... -Wasza dostojno nie bye w obozie -odpar Mentezufis -wic na ciebie nie spada odpowiedzialno za ten czyn. Ja za pilnuj si naszych praw wojennych, ktre nakazuj tpi zdradzieckich onierzy. onierze, ktrzy poprzednio suyli jego witobliwoci, a nastpnie poczyli si z nieprzyjacimi, maj by natychmiast zabijani -oto ustawa. -A gdybym ja by tutaj?... -Jako naczelny wdz i syn faraona, moeszzawiesza wykonywanie pewnych ustaw, ktrych ja musz sucha -odpar Mentezufis. -Nie mge wic zaczeka do mego powrotu? -Ustawa kae zabija natychmiast, wic speniem jej wymagania. Ksi by tak oszoomiony, e przerwa dalsz rozmow i uda si do swego namiotu. Tam dopiero upadszy na fotel rzek do Tutmozisa: -Ale ja ju dzi jestem niewolnikiem kapanw!... Oni morduj jecw, oni gro moim oficerom, oni nawet nie szanuj moich zobowiza... Nic ecie nie mwili Mentezufisowi, kiedy kaza zabija tych nieszczsnych?... -Zasania si prawem wojennym i nowymi rozkazami Herhora... -Ale waciwie ja tu jestem wodzem, chowyjechaem na p dnia. -Wyranie zdae dowdztwo w rce moje iPatroklesa -odpar Tutmozis. -Gdy za nadjecha wity Mentezufis, musielimy mu ustpi, gdy jest wyszy od nas... Ksi pomyla, e jednak schwytanie Tehenny byo okupione zbyt wielkimi nieszczciami. Jednoczenie z ca si odczu donioso przepisu, ktry nie pozwala wodzowi opuszcza wojska. Musiaw sobie przyzna, e nie ma susznoci, ale to jeszcze bardziej dranio jego dum i napeniao nienawici do kapanw. Ot -mwi -jestem w niewoli pierwej nawet, nim zdyem zosta faraonem (obymj witobliwy ojciec y wiecznie! ). Wicju dzisiaj musz zacz wydobywa si z niej, a przede wszystkim -milcze... Pentuerma suszno: milcze, zawsze milcze, a gniewy swoje jak drogocenne klejnoty skada w skarbcu pamici. Dopiero, gdy zbierze si... O prorocy, wy mi wwczas zapacicie! Nie pytasz, wasza dostojno, o rezultat bitwy? -spyta Tutmozis. -Aha, wanie... C jest? -Przeszo dwa tysice jecw, wicej ni trzy tysice zabitych, a ledwie kilkuset ucieko. -Jaka wic bya armia libijska? -rzek dziwiony ksi. -Sze do siedmiu tysicy ludzi. -To by nie moe... Czy podobna, aby w takiej potyczce zgino prawie cae wojsko?... -A przecie tak jest, to bya straszna bitwa -odpar Tutmozis. -Otoczye ich ze wszech stron, reszt zrobili onierze, no... i dostojny Mentezufis... O takiej klsce nieprzyjaci Egiptu nie mwi nagrobki najsawniejszych faraonw. -Id ju spa, Tutmozisie, jestem zmczony-przerwa ksi czujc, e pycha zaczynamu bi do gowy. Wic to ja odniosem takie zwycistwo?... Niepodobna!... -pomyla. Rzuci si na skry, ale pomimo miertelnego znuenia zasn nie mg. Dopiero czternacie godzin upyno od chwili, gdy wyda haso rozpoczcia bitwy... Dopiero czternacie godzin?... Niepodobna!... On wygra tak bitw?... Ale on nawet nie widzia bitwy, tylko ty, gsty tuman, skd potokami wyleway si nieludzkie wrzaski. Oto i teraz widzi w tuman, syszy wrzaw, czuje spiekot, a przecie adnej bitwy nie ma... Potem zobaczy niezmiern pustyni, wrdktrej z bolesnym trudem posuwa si po piasku. On i jego ludzie mieli najlepsze koniez caej armii, a pomimo to pezali jak wie... A co za spiekota!... Niepodobna, aeby czowiek mg wytrzyma taki ar... A oto zrywa si Tyfon, zasania wiat, pali,gryzie, dusi... Z figury Pentuera sypi si blade iskry... Nad ich gowami rozlegaj sigrzmoty, zjawisko, ktrego nie widzia jeszcze nigdy... Potem cicha noc w pustyni... Pdzcy gryf, ciemna sylwetka sfinksa na wapiennym wzgrzu... Tylem widzia, tylem przey -myli Ramzes -byem przy budowaniu naszych wity, a nawet przy urodzinach wielkiegosfinksa, ktry ju nie ma wieku, i... to wszystko miaoby zdarzy si w cigu czternastu godzin?... Jeszcze ostatnia myl bysna ksiciu: Czowiek, ktry tyle przey, nie moe dugo y... Przebiego go zimno od stp do gw i -zasn. Nazajutrz ockn si w par godzin po wschodzie soca. Kuy go oczy, bolay wszystkie koci, troch kaszla, ale umys mia jasny i serce pene odwagi. We drzwiach namiotu stan Tutmozis. -C?... -spyta ksi. -Szpiegowie od granicy libijskiej przynosz dziwne wieci -odpar ulubieniec. -Ku naszemu wwozowi zblia si wielki tum, ale to nie jest wojsko, lecz bezbronni, kobiety i dzieci, a na ich czele Musawasa i najprzedniejsi Libijczycy... -C by to znaczyo? -Wida chc prosi o pokj. -Po jednej bitwie?... -zdziwi si ksi. -Ale jakiej!... Przy tym strach mnoy w ich oczach nasze wojska... Czuj si sabymi i lkaj si najazdu i mierci... Zobaczymy, czy to nie jest podstp wojenny!... -odpar ksi po namyle. A jake nasi? -Zdrowi, syci, napojeni, wypoczci i weseli.Tylko... -No? -Patrokles umar w nocy -szepn Tutmozis. -Jakim sposobem?... -zawoa ksi zrywajc si. -Jedni mwi, e zapi si, drudzy... e to kara bogw... Twarz mia sin, a usta pene piany... -Jak tamten niewolnik w Atribis, pamitasz go?... Nazywa si Bakura i wpad do sali uczty ze skargami na nomarch... Rozumie si, e tej samej nocy umar z pijastwa!...Co?... Tutmozis spuci gow. -Musimy by bardzo ostroni, panie mj... szepn. -Postaramy si -odpar ksi spokojnie. -Nie bd si nawet dziwi mierci Patroklesa... Bo i co osobliwego moe by wtym, e umar jaki pijaczyna, ktry obraa bogw, ba!... nawet kapanw... Ale Tutmozis w tych drwicych sowach odczu grob. Ksi bardzo kocha wiernego jak pies Patroklesa. Mg zapomnie wiele wasnychkrzywd, ale jego mierci nie przebaczy nigdy. Przed poudniem do ksicego obozu nadcign z Egiptu wiey puk tebaski, aoprcz tego par tysicy ludzi i kilkaset osw przyniosy wielkie zapasy ywnoci inamioty. Jednoczenie od strony Libii znowunadbiegli szpiegowie donoszc, e banda ludzi bezbronnych, idcych ku wwozowi, wci powiksza si. Z rozkazu nastpcy gste oddziaki jazdy we wszystkich kierunkach zbaday okolic: czy nie ukrywa si gdzie nieprzyjacielska armia? Nawet kapani wziwszy ze sob ma kapliczk Amona weszli na szczyt najwyszego wzgrza i odprawili tam naboestwo. A wrciwszy do obozu zapewnili nastpc, e wprawdzie nadciga kilkutysiczny tum bezbronnych Libijczykw, ale armii nie ma nigdzie co najmniej w trzymilowym promieniu. Ksi zacz si mia z raportu. -Mam dobre oko -rzek -ale w takiej odlegoci nie dojrzabym wojska. Kapani naradziwszy si midzy sob owiadczyli ksiciu, e jeeli obowie si nie rozmawia z ludmi niewtajemniczonymio tym, co zobaczy, przekona si, e mona widzie bardzo daleko. Ramzes przysig. wwczas kapani ustawili na jednym wzgrzu otarz Amona i rozpoczli modlitwy. A gdy ksi umywszy si zdj sanday i ofiarowa bogu zoty acuch i kadzido, wprowadzili go do ciasnej skrzyni, zupenie ciemnej, i kazali patrze na cian. Po chwili zaczy si pobone piewy, w czasie ktrych ukazao si na wewntrznejcianie skrzyni jasne kko. Wnet jasna barwa zmtniaa; ksi zobaczy piaszczyst rwnin, wrd niej skay, a przy nich azjatyckie placwki. Kapani zaczli piewa ywiej i obraz zmieni si. Byo wida inny kawaek pustyni, a w niej tum ludzi niewikszych od mrwek. Mimo to ruchy, ubiory, a nawettwarze osb byy tak wyrane, e ksi mg je opisa. Zdumienie nastpcy nie miao granic. Przeciera oczy, dotyka poruszajcego siwizerunku... Nagle odwrci gow, obraz znikn i zostaa ciemno. Kiedy wyszed z kaplicy, zapyta go starszy kapan: -C, erpatre, wierzysz teraz w potg bogw egipskich? -Zaprawd -odpar -jestecie tak wielkimi mdrcami, e cay wiat powinien wam skada ofiary i hody. Jeeli w rwnym stopniu potraficie widzie przyszo, nic wam si nie oprze. Na te sowa jeden z kapanw wszed do kaplicy, zacz si modli i niebawem odezwa si stamtd gos mwicy: -Ramzesie!... zwaone s losy pastwa, a zanim druga penia nadejdzie, zostaniesz jego wadc... -Bogowie!... -zawoa przeraony ksi -azali ojciec mj jest tak chory?... Upad twarz na piasek, a jeden z asystujcych kapanw spyta go: czy nie chce jeszcze czego dowiedzie si. -Powiedz, ojcze Amonie -odpar -czy speni si moje zamiary? Po chwili rzek gos z kaplicy: -Jeeli nie rozpoczniesz wojny ze Wschodem, bdziesz skada ofiary bogom iszanowa ich sugi, czeka ci dugi ywot ipene sawy panowanie... Po tych cudach, ktre zdarzyy si w jasnydzie, na otwartym polu, ksi wzburzonywrci do swego namiotu. Nic nie oprze si kapanom!... -myla z trwog. W namiocie zasta Pentuera. -Powiedz mi, mj doradco -rzek -czy wy, kapani, moecie czyta w ludzkim sercu i odsania jego tajemne zamiary? Pentuer potrzsn gow. -Prdzej -odpar -czowiek dojrzy, co mieci si we wntrzu skay, anieli zbada cudze serce. Ono nawet jest dla bogw zamknite i dopiero mier odkrywa jego myli. Ksi gboko odetchn, ale nie mg pozby si niepokoju. Gdy za ku wieczorowi trzeba byo zwoa rad wojenn, zaprosi na ni Mentezufisa i Pentuera. Nikt nie wspomina o nagle zmarym Patroklesie; moe dlatego, e byy pilniejsze sprawy. Przyjechali bowiem libijscy posowie bagajc w imieniu Musawasy o lito nad jego synem Tehenn i ofiarujc Egiptowi poddanie si i wieczny spokj. -li ludzie -mwi jeden z posw -oszukali nard nasz mwic, e Egipt jest saby, a jego faraon cieniem wadcy. Wczoraj jednak przekonalimy si, jak mocne jest wasze rami, i poczytujemy za rzecz roztropniejsz podda si wam i paci daniny anieli naraa ludzi na pewn mier, a nasze majtki na zniszczenie. Gdy rada wojenna wysuchaa tej mowy, jscu skaa podobna do lwa 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP T rccj) cM7)<kazano Libijczykom wyj z namiotu, a ksi Ramzes wprost zapyta o zdanie witego Mentezufisa, co nawet zdziwio jeneraw. -Jeszcze wczoraj -rzek dostojny prorok -radzibym odrzuci prob Musawasy, przenie wojn do Libii i zniszczy gniazdorozbjnikw. Dzi jednak otrzymaem tak wane wiadomoci z Memfisu, e bd gosowa za litoci dla pokonanych. -Czy mj witobliwy ojciec jest chory? -zapyta wzruszony ksi. -Jest chory. Lecz dopki nie skoczymy z Libijczykami, wasza dostojno nie powiniene o tym myle... A gdy nastpca smutnie spuci gow, Mentezufis doda: -Musz speni jeszcze jeden obowizek... Wczoraj, dostojny ksi, omieliem si zrobi ci uwag, e dla tak marnej zdobyczy, jak Tehenna, wdz nie powinien by opuszcza armii. Dzi widz, e myliem si: gdyby bowiem nie schwyci, panie, Tehenny, nie mielibymy tak prdko pokoju z Musawas... Mdro twoja, naczelny wodzu, okazaa si wysz nad wojskowe ustawy... Ksicia zastanowia skrucha Mentezufisa. Dlaczego on tak mwi?... -pomyla. Wida nie tylko Amon wie, e mj witobliwy ojciec jest chory... I w duszy nastpcy znowu zbudziy si stare uczucia: pogarda dla kapanw i -nieufno do ich cudw. Wic nie bogowie wryli mi, e rycho zostan faraonem, ale przysza wiadomoz Memfisu i kapani oszukali mnie w kaplicy. A jeeli kamali w jednym, kto zarczy, e i te widoki pustyni ukazywane na cianie nie byy take oszustwem?... Poniewa ksi cigle milcza, co przypisywano jego smutkowi z powodu choroby faraona, a jeneraowie take nie mieli odzywa si po stanowczych sowachMentezufisa, wic rad wojenn ukoczono.Zapado jednomylne postanowienie, aeby wzi jak najwiksz danin z Libijczykw, posa im egipsk zaog i -przerwa wojn. Teraz ju wszyscy spodziewali si, e faraon umrze. Egipt za, aby sprawi wadcy przystojny pogrzeb, potrzebowa gbokiego spokoju. Opuciwszy namiot rady wojennej ksi spyta Mentezufisa: -Dzielny Patrokles zgas tej nocy: czy, wici mowie, mylicie uczci jego zwoki? -By to barbarzyca i wielki grzesznik -odpar kapan. -Tak znakomite jednak odda usugi Egiptowi, e naley zapewni mu ycie za grobem. Jeeli wic pozwolisz, wasza dostojno, dzi jeszcze odelemy ciao tego ma do Memfisu, aeby zrobi jego mumi i odwie j na wieczne mieszkanie do Tebw midzy krlewskie przybytki. Ksi zgodzi si z ochot, ale podejrzeniajego wzrosy. Wczoraj -myla Mentezufis gromi mnie jak leniwego ucznia, i jeszcze aska bogw!e nie obi mi grzbietu kijem, a dzi przemawia do mnie jak posuszny syn do ojca i prawie pada na brzuch swj. Nie jeste to znakiem, e do namiotu mego zblia si wadza tudzie godzina rachunku?... Tak rozmylajc ksi wzrasta w dum, a serce jego wypenia coraz silniejszy gniew przeciw kapanom. Gniew tym gorszy, e cichy jak skorpion, ktry, ukrywszy si w piasku, jadowitym dem kaleczy nieostron nog. ROZDZIA DWUDZIESTY PIERWSZY W nocy warty day zna, e tum ebrzcych o ask Libijczykw ju wszeddo wwozu. Jako nad pustyni wida byo un ich ognisk. O wschodzie soca odezway si trby i caa armia egipska stana pod broni, w najszerszym miejscu doliny. Stosownie do rozkazu ksicia, ktry chcia jeszcze bardziej nastraszy Libijczykw, midzy szeregami wojska ustawiono spokojnych tragarzy, a wrd konnicy pomieszczono olarzy na osach. I stao si w onym dniu,e Egipcjanie byli mnodzy jak piasek w pustyni, a Libijczycy trwoni, jak gobie, nad ktrymi kry jastrzb. O dziewitej rano przed namiot ksicia zajecha jego zocisty wz wojenny. Konie ubrane w strusie pira rway si tak, e kadego z nich musiao pilnowa dwu masztalerzy. Ramzes wyszed z namiotu, siad na wz i sam uj cugle, a miejsce wonicy zaj przy nim kapan Pentuer, doradca. Jeden z jeneraw roztoczy nad ksiciem duy, zielony parasol, a z tyu i po obu stronach wozu szli greccy oficerowie w pozocistychzbrojach. W pewnej odlegoci za orszakiem ksicia posuwa si may oddzia gwardii, a wrd niego Tehenna, syn libijskiego wodza Musawasy. O kilkaset krokw od Egipcjan, przy wyjciuz glaukoskiego wwozu, staa smutna gromada Libijczykw bagajcych zwycizcy o miosierdzie. Kiedy Ramzes wjecha ze swoj wit na wzgrze, kdy mia przyj mowa nieprzyjacielskie poselstwo, armia ku jego czci podniosa taki okrzyk, e chytry Musawasa zmartwi si jeszcze bardziej i szepn do bliskiej starszyzny: -Zaprawd mwi wam, jest to krzyk wojska, ktre miuje swego wodza!... Wwczas jeden z niespokojniejszych ksitlibijskich, wielki bandyta, rzek do Musawasy: -Czy nie mylisz, e w takiej chwili roztropniej uczynimy ufajc chyoci naszych koni anieli asce faraonowego syna?... Ma to by wcieky lew, ktry nawet gaszczc zdziera skr; my za jestemy jako jagnita oderwane od cyckwswej matki. -Czy, jak chcesz -odpar Musawasa -ca pustyni masz przed sob. Ale mnie lud wysa na odkupienie swoich grzechw, a nade wszystko mam syna Tehenn, nad ktrym ksi rozleje swj gniew, jeeli nie potrafi go przebaga. Do gromady Libijczykw przycwaowali dwaj jezdni Azjaci donoszc, e pan czeka na ich pokor. Musawasa gorzko westchn i poszed ku pagrkowi, na ktrym sta zwycizca. Nigdy jeszcze nie odby on rwnie cikiej podry!... Grube, pokutnicze ptno le okrywao jego grzbiet; nad gow obsypanpopioem znca si ar soneczny, bose nogi gryz mu wir. a serce gnit smutek iwasny, i zwycionego ludu. Przeszed zaledwie kilkaset krokw, ale par razy musia zatrzyma si i odpocz.Czsto te oglda si za siebie, aby sprawdzi, czy nadzy niewolnicy, ktrzy nieli dary dla ksicia, nie kradn zotych piercieni, a co gorsze -klejnotw. Musawasa bowiem, jako m dowiadczony,wiedzia, e ludzie najchtniej korzystaj zcudzego nieszczcia. Dzikuj bogom -pociesza si w swej ndzy chytry barbarzyca -e na mnie padlos upokorzenia si przed ksiciem, ktry lada dzie woy faraonowsk czapk. Wadcy Egiptu s wspaniaomylni, szczeglniej w chwili zwycistwa. Jeeli wic potrafi wzruszy pana mego, umocni on moje znaczenie w Libii i pozwoli mi pobiera due podatki. Prawdziwy za cud, e sam nastpca tronu zapa Tehenn; nie tylko bowiem nie uczyni mu krzywdy, ale jeszcze obsypie go dostojestwami... Tak myla, a wci oglda si. Niewolnik bowiem, cho nagi, moe ukradziony klejnotschowa w usta, a nawet pokn. Na trzydzieci krokw przed wozem nastpcy tronu Musawasa i towarzyszcy mu najprzedniejsi Libijczycy upadli na brzuchy swoje i leeli w piasku, dopki adiutant ksicy nie kaza im wsta. Zbliywszy si o kilka krokw znowu padli i uczynili tak trzy razy, a zawsze Ramzes musia rozkazywa im, aeby si podnieli. Przez ten czas Pentuer stojcy na ksicym wozie szepta swojemu panu: -Niech oblicze twoje nie pokae im ani srogoci, ani uciechy. Raczej bd spokojnyjak bg Amon, ktry pogardza swymi wrogami i nie cieszy si z lada jakich triumfw... Nareszcie pokutujcy Libijczycy stanli przed obliczem ksicia, ktry ze zocistegowozu patrzy na nich jak srogi hipopotam na kaczta nie majce gdzie ukry si przed jego moc. -Tye to -nagle odezwa si Ramzes? -Tye to jest Musawasa, mdry wdz libijski? -Jam jest twj suga -odpar zapytany i znowu rzuci si na ziemi. Gdy mu kazano wsta, ksi mwi: -Jak moge dopuci si tak cikiego grzechu i podnie rk na ziemi bogw? Czyli opucia ci dawna roztropno? -Panie! -odpar chytry Libijczyk -al pomisza rozumy wygnanym onierzom jego witobliwoci, wic biegli na wasn zgub cignc za sob mnie i moich. I wiedz bogowie, jak dugo cignaby si ta brzydka wojna, gdyby na czele armii wiecznie yjcego faraona nie stan sam Amon w twojej postaci. Jak pustynny wicher spade, kiedy ci nie oczekiwano, tam gdzie ci nie oczekiwano, a jak byk amie trzcin, tak ty skruszye zalepionego nieprzyjaciela. Po czym wszystkie ludy nasze zrozumiay, e nawetstraszne puki libijskie dopty s co warte, dopki rzuca nimi twoja rka. -Mdrze mwisz, Musawaso -rzek ksi -a jeszcze lepiej uczynie, e wyszed naprzeciw armii boskiego faraona nie czekajc, a ona przyjdzie do was. Radbym jednak dowiedzie si: o ile prawdziw jest wasza pokora? -Rozjanij oblicze, wielki mocarzu egipski -odpowiedzia na to Musawasa. -Przychodzimy do ciebie jako poddani, aebyimi twoje byo wielkim w Libii i aeby bynaszym socem, jak jeste socem dziewiciu ludw. Rozka tylko podwadnym twoim, aby byli sprawiedliwymi dla zawojowanego i do potgi twej przyczonego ludu. Niech twoi naczelnicy rzdz nami sumiennie i sprawiedliwie, a nie wedug zych chci swoich donoszc o nas faszywie i pobudzajc nieask twoj przeciw nam i dzieciom naszym. Rozka im, namiestniku dobrotliwego faraona, aby rzdzili nami wedug woli twojej oszczdzajc swobod, mienie, jzyk i obyczaje ojcw i przodkw naszych. Niech prawa twoje bd dla wszystkich poddanych ci ludw rwne, niech urzdnicy twoi nie pobaaj jednym, a nie bd zbyt srogimi dla drugich. Niech wyroki ich bd dla wszystkich jednakie. Niech pobieraj opat przeznaczon na twe potrzeby i twj uytek, lecz nie podnosz od nas innejw tajemnicy przed tob, takiej, ktra nie wejdzie do skarbca twego, lecz wzbogaci tylko sugi twoje i sugi sug twoich. Ka rzdzi nami bez krzywdy dla nas i dla dzieci naszych, wszak jeste bogiem naszym i wadc na wieki. Naladuj soce, ktre dla wszystkich rozsiewa swj blask dajcy si i ycie. Bagamy ci o twe aski, my, libijscy poddani, i padamy czoem przed tob, nastpco wielkiego i potnego faraona. * Tak mwi przebiegy ksi libijski Musawasa i skoczywszy, znowu upad brzuchem na ziemi. A nastpcy faraona, kiedy sucha tych mdrych sw, byszczay oczy i rozszerzay si nozdrza jak modemu ogierowi, ktry po sytnej paszy wybiega na k midzy klacze. -Powsta, Musawaso -odezwa si ksi -iposuchaj, co ci odpowiem. Los twj i twoich narodw nie zaley ode mnie lecz odmiociwego pana, ktry tak wznosi si ponad nami wszystkimi, jak niebo nad ziemi. Radz ci wic, aeby ty i starszyzna libijska udali si std do Memfisu i tam, upadszy na twarz przed wadc i bogiem tego wiata, powtrzyli pokorn mow, ktrej tu wysuchaem. Nie wiem, jaki bdzie skutek waszych prb; lecz poniewa bogowie nigdy nie odwracaj si od skruszonych i bagajcych, wic przeczuwam, e nie bdziecie le przyjci. A teraz pokacie mi dary przeznaczone dla jego witobliwoci, abym osdzi, czy porusz serce wszechmocnego faraona. W tej chwili Mentezufis da znak stojcemuna wozie ksicia Pentuerowi. A gdy ten zeszed i zbliy si ze czci do witego ma, Mentezufis szepn: -Boj si, aeby modemu panu naszemu triumf nie za mocno uderzy do gowy. Czynie sdzisz, e byoby roztropnym przerwa w jaki sposb uroczysto?... -Przeciwnie -odpar Pentuer -nie przerywajcie uroczystoci, a ja wam rcz, e podczas triumfu nie bdzie mia wesoej twarzy. -Zrobisz cud? -Czylibym potrafi? Poka mu tylko, e natym wiecie wielkiej radoci towarzysz wielkie strapienia. -Czy, jak chcesz -rzek Mentezufis -gdy bogowie dali ci mdro godn czonka najwyszej rady. Odezway si trby i bbny i rozpoczto pochd triumfalny. Na czele szli nadzy niewolnicy z darami, pilnowani przez monych Libijczykw. Wic niesiono zote i srebrne bogi, szkatuki napenione wonnociami, emaliowane naczynia, tkaniny, sprzty, wreszcie zote misy zasypane rubinami, szafirami i szmaragdami. Niewolnicy nioscy je mieli ogolone gowy i opaski na ustach, aeby ktry nie ukrad cennego klejnotu. Ksi Ramzes wspar obie rce o krawdwozu i z wysokoci pagrka patrzy na Libijczykw i swoje wojsko jak togowyorze na pstre kuropatwy. Duma wypeniaa go od stp do gw i wszyscy czuli, e nie mona by potniejszym nad tego zwyciskiego wodza. W jednej chwili oczy ksicia utraciy swj blask, a na twarzy odmalowao si przykrezdziwienie. To stojcy za nim Pentuer szepn: -Nako, panie, ucha twego... Od czasu kiedy opucie miasto Pi-Bast, zaszy tam dziwne wydarzenia... Twoja kobieta, Kama Fenicjanka, ucieka z Grekiem Lykonem... -Z Lykonem?... -powtrzy ksi. -Nie poruszaj si, panie, i nie okazuj tysicom twoich niewolnikw, e masz smutek w dniu triumfu... W tej chwili przechodzi u stp ksicia bardzo dugi sznur Libijczykw nioscych wkoszach owoce i chleby, a w ogromnych dzbanach wino i oliw dla wojska. Na ten widok wrd karnego onierstwa rozleg si szmer radoci, ale Ramzes nie spostrzeg tego, zajty opowiadaniem Pentuera. -Bogowie -szepta prorok -ukarali zdradzieck Fenicjank... -Zapana?... -spyta ksi. -Zapana, ale musiano j wysa do wschodnich kolonii... Spad bowiem na ni trd... -O bogowie!... -szepn Ramzes. -Czy aby mnie on nie grozi?... -Bd spokojny, panie: gdyby si zarazi, ju by go mia... Ksi poczu zimno we wszystkich czonkach. Jake atwo bogom z najwyszych szczytw zepchn czowieka w przepa najgbszej ndzy!... -A tene nikczemny Lykon?... -Jest to wielki zbrodniarz -mwi Pentuer -zbrodniarz, jakich niewielu wydaa ziemia... -Znam go. Jest podobny do mnie jak obraz odbity w lustrze... -odpar Ramzes. Teraz nadcigna gromada Libijczykw prowadzcych osobliwe zwierzta. Na czeleszed jednogarbny wielbd z biaawym wosem, jeden z pierwszych, jakiego zapano w pustyni. Za nim dwa nosoroce, stado koni i oswojony lew w klatce. A dalej mnstwo klatek z rnobarwnymi ptakami, mapkami i maymi pieskami, przeznaczonymi dla dam dworskich. W kocu pdzono wielkie stada wow i baranw na miso dla wojska. Ksi ledwie rzuci okiem na wdrujcy zwierzyniec i pyta kapana: -A Lykon schwytany?... -Teraz powiem ci najgorsz rzecz, nieszczliwy panie -szepta Pentuer -Pamitaj jednak, aby nieprzyjaciele Egiptu nie dostrzegli smutku w tobie... Nastpca poruszy si. -Twoja druga kobieta, Sara ydwka... -Czy take ucieka? -Zmara w wizieniu... -O bogowie!... Kt mia j wtrci?... -Sama oskarya si o zabjstwo syna twego... -Co?... Wielki krzyk rozleg si u stp ksicia: maszerowali jecy libijscy wzici podczas bitwy, a na ich czele smutny Tehenna. Ramzes mia w tej chwili serce tak przepenione blem, e skin na Tehenn i rzek: -Sta przy ojcu twoim Musawasie, aeby widzia i dotkn ci, e yjesz... Na te sowa wszyscy Libijczycy i cae wojsko wydao potny okrzyk; ale ksi nie sucha go. -Syn mj nie yje?... -pyta kapana. -Sara oskarya si o dzieciobjstwo?... Czy szalestwo pado na jej dusz?... -Dziecko zabi nikczemny Lykon... -O bogowie, dajcie mi siy!... -jkn ksi.-Hamuj si, panie, jak przystao na zwyciskiego wodza... -Czyli podobna zwyciy tak bole!... O niemiosierni bogowie!... -Dziecko zabi Lykon, Sara za oskarya si, aeby ciebie ocali... Widzc bowiem morderc w nocy, mylaa, e to ty sam bye... -A ja j wygnaem z mego domu!... A ja zrobiem j suebnic Fenicjanki! -szeptaksi. Teraz ukazali si egipscy onierze, nioscypene kosze rk ucitych polegym Libijczykom. Na ten widok ksi Ramzes zasoni twarzswoj i gorzko zapaka. Natychmiast jeneraowie otoczyli wz pocieszajc pana. Za wity prorok Mentezufis poda wniosek, ktry przyjto bez namysu, aeby od tej pory wojsko egipskie ju nigdy nie ucinao rk polegym w boju nieprzyjacioom. Tym nieprzewidzianym wypadkiem zakoczy si pierwszy triumf nastpcy egipskiego tronu. Ale zy, jakie wyla nad ucitymi rkoma, mocniej anieli zwyciska bitwa przywizay do niego Libijczykw. Nikt te nie dziwi si, e dokoa ognisk zasiedli w zgodzie onierze egipscy i Libijczycy, dzielc si chlebem i pijc wino z tych samych kubkw. Miejsce wojny i do lwa 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP<( c c%c3 Mnienawici, ktre miay trwa cae lata, zajo gbokie uczucie spokoju i zaufania. Ramzes poleci, aeby Musawasa, Tehenna inajprzedniejsi Libijczycy natychmiast jechali z darami do Memfisu, i da im eskort, nie tyle do pilnowania ich, ile dla bezpieczestwa ich osb i wiezionych skarbw. Sam za ukry si w namiocie i nie pokaza si przez kilka godzin. Nie przyj nawet Tutmozisa, jak czowiek, ktremu bole starczy za najmilsze towarzystwo. Ku wieczorowi przysza do ksicia deputacja greckich oficerw pod dowdztwem Kaliposa. Kiedy nastpca zapyta: czego chc?... Kalipos odpar: -Przychodzimy baga ci, panie, aeby ciao naszego wodza, a twego sugi, Patroklesa, nie byo wydane egipskim kapanom, lecz spalone wedug greckiego obyczaju. Ksi zdziwi si. -Chyba wiadomo wam -rzek -e ze zwok Patroklesa kapani chc zrobi mumi pierwszej klasy i umieci j przy grobach faraonw. Czy moe wikszy zaszczyt spotka czowieka na tym wiecie?? Grecy wahali si, wreszcie Kalipos zebrawszy odwag odpowiedzia: -Panie nasz, pozwl otworzy serce przed tob. Dobrze wiemy, e zrobienie mumii jestdla czowieka korzystniejszym ni spalenie go. Gdy bowiem dusza spalonego natychmiast przenosi si do krajw wiekuistych, dusza zabalsamowanego moe tysice lat y na tej ziemi i cieszy si jejpiknoci. Ale egipscy kapani, wodzu (niech to nie obraa twoich uszu! ), nienawidzili Patroklesa. Kt wic nas zapewni, e kapani, zrobiwszy jego mumi, nie w tym celu zatrzymuj dusz na ziemi, aby j podda udrczeniom?... I co my bylibymy warci, gdybymy podejrzewajc zemst nieuchronili od niej duszy naszego ziomka i dowdcy?... Zdziwienie Ramzesa jeszcze bardziej wzroso. -Czycie -rzek -jak uwaacie za potrzebne. -A jeeli nie wydadz nam ciaa?... -Tylko przygotujcie stos, a reszt sam si zajm. Grecy wyszli, ksi posa po Mentezufisa. -------- *Napis na nagrobku faraona Horem-hepa z roku 1470 przed Chrystusem. ROZDZIA DWUDZIESTY DRUGI Kapan spod oka przypatrzy si nastpcy iznalaz go bardzo zmienionym. Ramzes by blady, prawie schud w kilka godzin, a jegooczy straciy blask i zapady si pod czoo.Usyszawszy, o co chodzi Grekom, Mentezufis ani chwili nie waha si z wydaniem zwok Patroklesa. -Grecy maj suszno -rzek wity m -e moglibymy udrcza po mierci cie Patroklesa. Ale s gupcami przypuszczajc, e ktrykolwiek kapan egipski czy chaldejski dopuciby si podobnej zbrodni. Niech zabior ciao swego ziomka, jeeli sdz, e pod opiek ich obyczajw bdzie szczliwy po mierci!... Ksi natychmiast wysa oficera ze stosownym rozkazem, ale Mentezufisa zatrzyma. Widocznie chcia mu co powiedzie, cho waha si. Po duszym milczeniu Ramzes nagle zapyta: -Zapewne wiesz, wity proroku, e jedna z moich kobiet, Sara, umara, a jej syn zosta zamordowany?... -Stao si to -odpar Mentezufis -tej samejnocy, kiedy opucilimy Pi-Bast... Ksi zerwa si. -Przez wiekuistego Amona!... -krzykn. -Stao si tak dawno, a wy nic nie wspomnielicie mi?... Nawet o tym, e ja byem posdzony o zabicie mego dziecka?... -Panie -rzek kapan -naczelny wdz w przededniu bitwy nie ma ani ojca, ani dziecka, ani nikogo zgoa, tylko -swoj armi i nieprzyjaci. Mogliemy ci w tych wanych czasach niepokoi podobnymi wiadomociami? -To prawda -odpar ksi po namyle. -Gdyby nas dzisiaj zaskoczono, nie wiem, czy potrafibym dobrze pokierowa wojskiem... I w ogle nie wiem, czy ju kiedykolwiek zdoam odzyska spokj... Takie mae... takie pikne dziecko!... Albo i ta kobieta, ktra powicia si za mnie, gdy ja ciko j skrzywdziem. Nigdy nie mylaem, e mog zdarza si podobne nieszczcia i e przenosi je ludzkie serce. -Czas wszystko leczy... Czas i modlitwa -szepn kapan. Ksi pokiwa gow i znowu w namiocie zalega taka cisza, e sycha byo piasek wysypujcy si z klepsydry. Nastpca znowu ockn si. -Powiedz mi -rzek -ojcze wity, jeeli nienaley to do wielkich tajemnic, jaka jest naprawd rnica midzy spaleniem zmarego i zrobieniem z niego mumii? Bo chocia syszaem co w szkole, nie rozumiem jednak tej kwestii, do ktrej Grecy tak wielk przywizuj wag. -My przywizujemy daleko wiksz, najwiksz... -odpar kapan. -wiadcz o tym nasze miasta zmarych, ktre zajy cay skraj pustyni zachodniej. wiadcz piramidy, ktre s grobami faraonw starego pastwa, i mnemonie, olbrzymie groby, kute w skaach, dla krlw naszej epoki. Pogrzeb i grb to wielka sprawa, to najwiksza sprawa ludzka. Bo gdy w formiecielesnej yjemy pidziesit albo sto lat, nasze cienie trwaj dziesitki tysicy lat, a do zupenego oczyszczenia. Asyryjscy barbarzycy miej si z nas, ewicej powicamy zmarym ni yjcym; ale zapakaliby nad swoim niedbalstwem o zmarych, gdyby znana im bya, jak nam, tajemnica mierci i grobu... Ksi otrzsn si. -Przestraszasz mnie -rzek. -Czyli zapomniae, e midzy zmarymi ja mam dwie mie istoty, ktre nie s pochowane wedug egipskiego rytuau? -Owszem. Teraz wanie robi ich mumie. A zarwno Sara, jak i twj syn bd mieli wszystko, cokolwiek przyda im si moe wdugiej wdrwce. -Doprawdy?... -spyta jakby ucieszony Ramzes. -Zarczam, e tak jest -odpar kapan -i ezrobione bdzie wszystko, co potrzeba, aby znalaz ich, panie, szczliwymi, gdy itobie kiedy uprzykrzy si ziemski ywot. Nastpca suchajc tego by bardzo wzruszony. -Wic mylisz, wity mu -spyta -e odnajd kiedy mego syna i bd mg powiedzie tej kobiecie: Saro, ja wiem, e byem dla ciebie zbyt surowy?... -Jestem tak pewny jak tego, e widz ci, dostojny panie. -Mw... mw o tym!... -zawoa ksi. -Czowiek dopty nie dba o groby, dopki nie zoy w nich czstki samego siebie... A mnie spotkaa ta niedola, i wanie wwczas, gdym myla, e z wyjtkiem faraona nie ma potniejszego nade mnie! -Zapytywae, panie -zacz Mentezufis -jaka jest rnica midzy spaleniem zmarego i zrobieniem z niego mumii? Taka sama, jak midzy zniszczeniem szaty a schowaniem jej do komory. Gdy szata jest przechowana, moe si niejednokrotnie przyda, a gdy masz tylko jedn, byoby szalestwem pali j... -Tego nie rozumiem -wtrci ksi. -Tego nie wykadacie nawet w wyszej szkole... -Ale moemy powiedzie nastpcy faraona. Wasza dostojno wiesz -cign kapan -e ludzka istota skada si z trzech czci: ciaa, iskry boej i cienia, czyli Ka, ktry czy ciao z iskr bo. Gdy czowiek umiera, jego cie tudzie iskra odczaj si od ciaa. Gdyby czowiek y bez grzechu, jego iskra boa wraz z cieniem natychmiast poszaby midzy bogw, na wiekuiste ycie. Ale kadyczowiek grzeszy, plami si na tym wiecie, skutkiem czego jego cie, Ka, musisi oczyszcza, niekiedy przez tysice lat. Za oczyszcza si w ten sposb, e niewidzialny bka si po naszej ziemi, pomidzy ludmi, i spenia dobre uczynki. Chocia cienie zbrodniarzy nawet w zagrobowym yciu dopuszczaj si wystpkw i ostatecznie gubi i siebie, i zawart w nich iskr bo. Ot, co dla waszej dostojnoci nie jest chyba tajemnic, w cie, Ka, jest zupeniepodobny do czowieka, tylko wyglda, jakbyby utkany z bardzo delikatnej mgy. Cie ma gow, rce i tuw, moe chodzi, mwi, rzuca lub podnosi przedmioty, ubiera si jak czowiek, a nawet, osobliwieprzez kilkaset pierwszych lat po mierci, musi od czasu do czasu nieco posila si. Pniej bowiem wystarczaj mu wizerunki pokarmw... Gwn jednak si swoj cie czerpie z ciaa, ktre po nim zostaje na ziemi. Gdy wic ciao rzucimy do grobu, ono prdko psuje si i cie musi nasyca si prochem izgnilizn. Gdy ciao spalimy, cie ma tylko popioy dokrzepienia si. Ale gdy z ciaa zrobimy mumi, czyli gdy ciao zabalsamujemy na tysice lat, cie, Ka, zawsze jest zdrw i silny i epok swego oczyszczenia przepdzaspokojnie, nawet przyjemnie. -Dziwne rzeczy!... -szepn nastpca. -O yciu zagrobowym kapani, w cigu tysicletnich bada, dowiedzieli si bardzo wanych szczegw. Przekonano si, e gdy w ciele zmarego zostaj wntrznoci, jego cie, Ka, ma ogromny apetyt, potrzebuje tyle pokarmw co czowiek, a gdy pokarmu zabraknie, wwczas rzuca sina yjcych i wysysa z nich krew. Lecz gdyusuwa si ze zwok wntrznoci, jak my torobimy, wwczas cie prawie obywa si bez pokarmu: jego wasne ciao, zbalsamowane i napenione silnie pachncymi zioami, wystarcza mu na miliony lat. Rwnie sprawdzono, e gdy grb zmaregojest pusty, cie tskni za wiatem i wczysi po ziemi bez potrzeby. Lecz gdy w kaplicy pomiertnej zoymy odzienie, sprzty, bro, naczynia i narzdzia, ktre zmary lubi, gdy ciany pokryjemy malowidami przedstawiajcymi: uczty, polowania, naboestwa, wojny i w ogle wypadki, w ktrych nieboszczyk przyjmowa udzia, gdy jeszcze dodamy muposki osb z jego rodziny, suby, koni, psw i byda, wwczas cie nie wychodzi bez potrzeby na wiat, gdy znajduje go w swym domu zmarych. Nareszcie przekonano si, e wiele cieniw, nawet po odbyciu pokuty, nie moewej do krainy wiecznego szczcia, poniewa nie znaj stosownych modlitw, zakl i rozmw z bogami. Zapobiegamy temu owijajc mumi w papirusy, na ktrych s wypisane sentencje, i - kadc im do trumien Ksig Zmarych. Jednym sowem nasz rytua pogrzebowy zapewnia cieniowi siy, chroni go od niewygd i tsknoty za ziemi, uatwia mu wejcie midzy bogw i -zabezpiecza ywych ludzi od szkd, jakie mogyby im wyrzdzi cienie. Nasza wielka troskliwo o zmarych to wanie ma na celu; dlatego stawiamy im prawie paace, a w nich -najozdobniejsze mieszkania. Ksi rozmyla, wreszcie rzek: -Rozumiem, e wywiadczacie wielk ask bezsilnym i bezbronnym cieniom zaopatrujcich w ten sposb. Lecz... kto mi powie, e cienie istniej... O tym e jest bezwodna pustynia -cign ksi -wiem, bo j widz, bom ton w jejpiaskach i dowiadczyem jej arw. O tym,e s krainy, w ktrych woda kamienieje, apara zamienia si na biae puchy, take wiem, bo mwili wiarygodni wiadkowie... Ale skd wy wiecie o cieniach, ktrych nikt nie widzia, i o ich yciu pomiertnym, skoro stamtd nie wrci aden czowiek? -Mylisz si, wasza dostojno -odpar kapan. -Cienie ukazyway si ludziom nieraz, a nawet opowiaday im swoje tajemnice. Mona mieszka w Tebach dziesi lat i nie widzie deszczu, mona y na ziemi sto lati nie spotka cienia. Ale kto by mieszka przez setki lat w Tebach albo y tysice lat na ziemi, zobaczyby niejeden deszcz i niejednego cienia!... -A kt to y tysice lat?... -zapyta ksi. -y, yje i y bdzie wity stan kapaski -odpowiedzia Mentezufis. -On to przed trzydziestoma tysicami lat osiedli si nad Nilem, on przez ten czas bada niebo i ziemi, on stworzy nasz mdro i nakreli plany wszystkich pl, tam, kanaw, piramid i wity... -To prawda -przerwa ksi. -Stan kapaski jest mdry i potny, ale -gdzie s cienie?... Kto je widzia i z nimi rozmawia?... -Wiedz o tym, panie -prawi Mentezufis -ecie jest w kadym yjcym czowieku. A jak s ludzie odznaczajcy si ogromn silub arcybystrym wzrokiem, tak s i ludzie, ktrzy posiadaj niezwyky dar, e -mog za ycia wydziela swj wasny cie... Nasze tajemne ksigi pene s najwiarygodniejszych opowiada w tej sprawie. Niejeden prorok umia zapada w sen podobny do mierci. Wwczas jego cieoddzieliwszy si od ciaa w jednej chwili przenosi si do Tyru, Niniwy, Babilonu, oglda rzeczy potrzebne, przysuchiwa si naradom obchodzcym nas i -po przebudzeniu si proroka -zdawa jak najdokadniejsze sprawozdanie. Niejeden zy czarownik rwnie zasnwszy wysyaswj cie do domu nienawidzonego czowieka, a tam wywraca lub niszczy sprzty i straszy ca rodzin. Zdarzao si, e czowiek napastowany przez cienia czarnoksinika uderza go wczni lub mieczem. Wwczas w domu nawiedzanym ukazyway si krwawe lady, a czarnoksinik mia na swym ciele t wanie ran, ktr zadano cieniowi. Niejednokrotnie te cie yjcego czowieka ukazywa si razem z nim, o kilka krokw od niego... -Znam ja takie cienie!... -szepn ironicznie ksi. -Musz doda -cign Mentezufis -e nie tylko ludzie, ale -zwierzta, roliny, kamienie, budowle i sprzty maj takie same cienie. Tylko (dziwna rzecz! )cie przedmiotu martwego nie jest martwy, ale posiada ycie: rusza si, przesuwa z miejsca na miejsce, nawet myli i objawia to za pomoc rozmaitych znakw, najczciej -pukania. Gdy czowiek umrze, cie jego yje i ukazuje si ludziom. W naszych ksigach zapisano tysice podobnych wypadkw. Jedne cienie upominay si o jado, inne chodziy po mieszkaniu, pracoway w ogrodzie albo poloway w grach z cieniamiswoich psw i kotw. Inne cienie straszyyludzi, niszczyy ich majtek, wypijay ich krew, nawet pocigay yjcych do rozpusty... Byway jednak cienie dobre: matek opiekujcych si dziemi, polegych onierzy ostrzegajcych o zasadzce nieprzyjacielskiej, kapanw, ktrzy odkrywali nam wane tajemnice. Jeszcze za omnastej dynastii cie faraonaCheopsa (ktry pokutuje za ucisk ludu przy wznoszeniu piramidy dla siebie)ukazywa si w nubijskich kopalniach zota i litujc si nad cierpieniami pracujcych winiw wskaza im nowe rdo wody. -Opowiadasz ciekawe rzeczy, wity mu -odpar Ramzes -pozwl wic, e i ja ci copowiem. Jednej nocy, w Pi-Bast, pokazano mi mj cie ... By zupenie podobny do mnie i nawet tak ubrany jak ja. Wnet jednakprzekonaem si, e to nie jest aden cie,ale ywy czowiek, niejaki Lykon, nikczemny morderca mego syna... Wystpki swoje zacz od tego, e straszy Fenicjank Kam. Wyznaczyem nagrod za schwytanie go... Ale nasza policja nie tylko nie pojmaa go, lecz nawetpozwolia mu wykra t sam Kam i zabiniewinne dziecko. Dzi sysz, e schwytano Kam; ale o tym ndzniku nic nie wiem. Zapewne yje na swobodzie zdrw, wesoy i zasobny w skradzione skarby; moe nawet sposobi si do nowej zbrodni!... -Zbyt wiele osb ciga tego nikczemnika, aeby w kocu nie zosta pojmany -rzek Mentezufis. -A gdy raz wpadnie w nasze rce, Egipt zapaci mu za zgryzoty, jakie uczyni jego nastpcy tronu. Wierzaj mi, panie, moesz mu z gry przebaczy wszystkie wystpki, kara bowiem odpowie ich wielkoci. -Wolabym go sam mie w rkach -odpar ksi. -Zawsze to niebezpieczna rzecz takicie za ycia!! * Nie bardzo zbudowany podobnym zakoczeniem swego wykadu, wity Mentezufis poegna ksicia. Po nim wszeddo namiotu Tutmozis zawiadamiajc, e Grecy ju ukadaj stos dla swojego wodzaie kilkanacie libijskich kobiet zgodzio si paka w czasie pogrzebowego obchodu -Bdziemy przy tym -odpar nastpca. -Czy wiesz, e zabito mego syna?... Takie mae dziecko! Gdy nosiem go, mia si i wyciga do mnie rczki!... Niepojta rzecz,ile nikczemnoci moe pomieci ludzkie serce! Gdyby ten pody Lykon t argn si na moje ycie, jeszcze rozumiabym, nawetprzebaczy... Ale mordowa dziecko... -A o powiceniu Sary mwiono ci, panie? -spyta Tutmozis. -Tak. Zdaje mi si, e bya to najwierniejsza z moich kobiet i e niesusznie postpiem z ni... Ale jak to moe by? -zawoa ksi bijc pici w st -aeby dotychczas nie schwytano ndznika Lykona?... Przysigli mi na to Fenicjanie... obiecaem nagrod naczelnikowipolicji... W tym musi co by!... Tutmozis zbliy si do ksicia i szepn: -By u mnie posaniec od Hirama, ktry obawiajc si gniewu kapanw kryje si, zanim opuci Egipt... Ot Hiram podobno dowiedzia si od naczelnika policji w Pi-Bast, e Lykon zosta schwytany... Ale cicho!... -doda wylkniony Tutmozis. Ksi na chwil wpad w gniew, lecz wnet si opanowa. -Schwytany?... -powtrzy. -Dlaczego ta tajemnica?... -Bo naczelnik policji musia odda go witemu Mefresowi na jego rozkaz w i do lwa 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP43cc%c3 Rimieniu najwyszej rady... -Aha... aha!... -powtarza nastpca. -Zatem czcigodnemu Mefresowi i najwyszej radziepotrzebny jest czowiek tak bardzo podobny do mnie?... Aha!... Memu dziecku i Sarze maj sprawi pikny pogrzeb... balsamuj ich zwoki... Ale morderc ukrywaj w bezpiecznym miejscu... Aha!... I wity Mentezufis jest wielkim mdrcem. Opowiedzia mi dzi wszystkie tajemnice zagrobowego ycia, wytumaczy mi cay pogrzebowy rytua, jakbym ja sam by kapanem co najmniej trzeciego stopnia... Ale o schwytaniu Lykona i o ukryciu tego zabjcy przez Mefresa ani wspomnia!... Widocznie wici ojcowie troskliwsi s o drobne sekreta nastpcy tronu anieli o wielkie tajemnice przyszego ycia... Aha! -Zdaje si, panie, e dziwi ci to nie powinno -wtrci Tutmozis. -Wiesz, e kapani ju podejrzewaj ci o niech i maj si na ostronoci... Tym wicej... -Co tym wicej?... -e jego witobliwo jest bardzo chory. Bardzo... -Aha!... ojciec mj chory, a ja tymczasem na czele wojska musz pilnowa pustyni, aeby z niej piaski nie ucieky... Dobrze, e mi to przypomnia!... Tak, jego witobliwo musi by ciko chory, gdy kapani s bardzo czuli dla mnie... Wszystkomi pokazuj i o wszystkim mwi wyjwszytego, e Mefres ukry Lykona. -Tutmozis -rzek nagle ksi -czy i dzi sdzisz, e mog rachowa na wojsko?... -Na mier pjdziemy, tylko rozka... -I za szlacht rczysz?... -Jak za wojsko. -Dobrze -odpar nastpca. -Moemy teraz odda ostatni usug Patroklesowi. -------- *Rzecz szczeglna, e teoria cieniw , na ktrej prawdopodobnie opieraa si nadzwyczajna troskliwo Egiptu o zmarych, e teoria ta odya w naszych czasach w Europie. Wykada j obszernie Adolf d'Assier w ksice Essai sur l'humanit posthume et le spiritisme, par unpositiviste . ROZDZIA DWUDZIESTY TRZECI W cigu kilku miesicy podczas ktrych ksi Ramzes peni obowizki namiestnikaDolnego Egiptu, jego witobliwy ojciec coraz bardziej zapada na zdrowiu. I zbliaa si chwila, w ktrej pan wiecznoci, budzcy rado w sercach, wadca Egiptu i wszystkich krajw; jakie tylko owietla soce, mia zaj miejsce obok czcigodnych poprzednikw swoich, w tebaskich katakumbach, ktre le po drugiej stronie miasta Teb. Nie by jeszcze zbyt podeszy wiek rwnego bogom mocarza, ktry rozdawa ycie poddanym i mia wadz zabierania mom ich on wedug pragnie serca swego. Ale trzydziestokilkuletnie rzdy tak go zmczyy, e ju sam chcia wypocz, odnale modo i pikno swoj w zachodniej krainie, gdzie kady faraon bez trosk panuje wiecznie nad ludami tak szczliwymi, e nikt i nigdy nie chcia stamtd powraca. Jeszcze p roku temu witobliwy pan spenia wszystkie czynnoci przywizane do jego stanowiska, na ktrym opierao sibezpieczestwo i pomylno caego widzialnego wiata. Rankiem, ledwo kur zapia, kapani budzili wadc hymnem na cze wschodzcego soca. Faraon podnosi si z oa i w zocistej wannie bra kpiel z wody ranej. Po czym boskie ciao jego byo natarte bezcennymi wonnociami, wrd szmeru modw majcych wasno odpdzania zych duchw. Tak oczyszczony i okadzony przez prorokw szed pan do kapliczki. Odrywa glinian piecz ode drzwi i wchodzi sam jeden do sanktuarium, gdzie na ou ze soniowej koci spoczywa cudowny posg boka Ozirisa. Boek mia ten nadzwyczajnydar, e na kad noc odpaday mu rce, nogi i gowa odcite niegdy przez zego boga Seta; lecz po modlitwie faraona wszystkie czonki zrastay si na powrt, bez adnej przyczyny. Gdy jego witobliwo przekona si, e Oziris znowu jest cay, wydobywa posg zoa, kpa go, ubiera w drogocenne szaty i -posadziwszy na malachitowym tronie, okadza go wonnociami. Ceremonia to nader wana: gdyby bowiem ktrego poranku boskie czonki Ozirisa nie zrosy si, byby to znak, e Egiptowi, jeeli nie caemu wiatu, grozi wielkie nieszczcie. Po wskrzeszeniu i ubraniu bstwa jego witobliwo zostawia otwarte drzwi kaplicy, aby przez nie na kraj spyway bogosawiestwa. Zarazem wyznacza kapanw, ktrzy przez cay dzie mieli pilnowa sanktuarium nie tyle przed z wol, ile przed lekkomylnoci ludzk. Nieraz bowiem zdarzao si, e niebaczny miertelnik zbliywszy si zanadto do najwitszego miejsca naraa si na niewidzialne uderzenie, ktre pozbawiao goprzytomnoci, a nawet ycia. Po odprawieniu naboestwa szed pan, otoczony piewajcymi kapanami, do wielkiej sali jadalnej, gdzie sta fotel i stoliczek dla niego i dziewitnacie innych stoliczkw przed dziewitnastu posgami wyobraajcymi dziewitnacie poprzednichdynastii. Gdy za wadca usiad, wbiegay mode chopcy i dziewczta ze srebrnymi talerzami, na ktrych byo miso i ciasta, tudzie z dzbanami wina. Kapan dozorujcypotraw kosztowa z pierwszego talerza i pierwszego dzbanka, ktre nastpnie na klczkach podawano faraonowi, a inne talerze i dzbany stawiano przed posgami przodkw. Gdy za wadca zaspokoiwszy gd opuci sal, potrawy przeznaczone dla przodkw mieli prawo zjada ksita albo kapani. Z jadalni udawa si pan do nie mniej wielkiej sali audiencjonalnej. Tu padali przed nim na twarz najblisi dostojnicy pastwa i najblisza rodzina, po czym minister Herhor, najwyszy skarbnik,najwyszy sdzia i najwyszy naczelnik policji skadali mu raporty o sprawach pastwa. Czytanie byo przerywane religijn muzyk i tacem, w czasie wykonywania ktrych tron zasypywano wiecami i bukietami. Po audiencji jego witobliwo udawa si do obocznego gabinetu i pooywszy si na kanapie chwil drzema. Nastpnie skada bogom ofiary z wina i kadzide i opowiada kapanom swoje sny, wedle ktrych mdrcyukadali najwysze rozporzdzenia w sprawach, ktre jego witobliwo mia rozstrzyga. Niekiedy jednak, gdy snw nie byo albo gdy ich tumaczenie wydao si faraonowi niewaciwym, jego witobliwo umiecha si dobrotliwie i -rozkazywa w danej sprawie postpi tak a tak. Rozkaz ten by prawem, ktrego nikt nie mg zmienia, chyba tylko w wykonaniu szczegw. W godzinach popoudniowych jego witobliwo niesiony w lektyce ukazywa si na dziedzicu swojej wiernej gwardii, apotem wstpowa na taras i spoglda ku czterem okolicom wiata, aby udzieli im swego bogosawiestwa. Wwczas ze szczytu pylonw wywieszano chorgwie i odzyway si potne gosy trb. Ktokolwiek usysza je, w miecie czy w polu, Egipcjanin czy barbarzyca, pada na twarz, aeby i na jego gow spyna czstka aski najwyszej. W takiej chwili nie byo wolno uderzy czowieka ani bydlcia: kij podniesiony nad grzbietem sam opada. Jeeli za przestpca skazany na mier dowid, e czytano mu wyrok w czasie ukazania si pana nieba i ziemi, zmniejszano mu kar. Albowiem przed faraonem chodzi moc, a za nim miosierdzie. Uszczliwiwszy lud swj wadca wszystkich rzeczy, jakie tylko s pod socem, zstpowa do swoich ogrodw, midzy palmy i sykomory, i tu siedzia najduej odbierajc hody od swych kobieti przypatrujc si zabawom dzieci swojego domu. Gdy ktre z nich piknoci czy zrcznoci zwrcio jego uwag, przywoywa je do siebie i pyta: -Kto ty jeste, mj maleki? -Jestem ksi Binotris, syn jego witobliwoci -odpowiada chopczyk. -A jake nazywa si twoja matka? -Moja matka jest pani Ameces, kobieta jegowitobliwoci. -C ty umiesz? -Umiem ju liczy do dziesiciu i napisa: Niech yje wiecznie ojciec i bg nasz, witobliwy faraon Ramzes!... Pan wiecznoci dobrotliwie umiecha si i swoj delikatn, prawie przezroczyst rkdotyka kdzierzawej gowy czupurnego chopca. Wwczas dziecko naprawd zostawao ksiciem, pomimo e jego witobliwo wci umiecha si w sposb zagadkowy. Ale kogo raz dotkna boska rka, ten nie mg zazna niedoli w yciu i musia by wywyszonym nad innych. Na obiad szed wadca do drugiej sali jadalnej i dzieli si posikiem z bogami wszystkich nomesw Egiptu, ktrych posgistay wzdu cian. Czego za nie zjedli bogowie, to dostawao si kapanom i najwyszym osobom dworu. Ku wieczorowi jego witobliwo przyjmowa wizyt pani Nikotris, matki nastpcy tronu, patrzy na religijne tace iprzysuchiwa si koncertowi. Po czym udawa si znowu do kpieli i, oczyszczony,wstpowa do kaplicy Ozirisa, aeby rozebra i uoy do snu bstwo cudowne. Dokonawszy tego, zamyka i piecztowa drzwi kaplicy i otoczony procesj kapanwszed do sypialni. Kapani do wschodu soca w ssiedniej izbie odprawiali ciche mody do duszy faraona, ktra podczas snu znajduje si midzy bogami. Wwczas przedstawiali jej proby o pomylne zaatwienie biecych spraw pastwa, o opiek nad granicami Egiptu i nad grobami krlw, aeby aden zodziej nie mia do nich wchodzi i narusza wiekuistego spoczynku mocarzy penych chway. Mody kapaskie jednak, zapewne skutkiem nocnego zmczenia, nie zawsze byy skuteczne: kopoty bowiem pastwa rosy, a i groby wite okradano, nie tylko wynoszc z nich rzeczy kosztowne, lecz nawet mumie faraonw. By to skutek osiedlenia si w kraju rnych cudzoziemcw i pogan; od ktrych lud nauczy si lekcewaenia egipskich bogw i miejsc najwitszych. Spoczynek pana nad pany przerywa si raz, o pnocy. W tej bowiem godzinie astrologowie budzili jego witobliwo i zawiadamiali go: w ktrej kwadrze znajdujesi ksiyc, ktre planety wiec nad horyzontem, jaka konstelacja przechodzi przez poudnik i czy w ogle na niebie nie zdarzyo si nic szczeglnego? Niekiedy bowiem ukazyway si chmury, spaday gwiazdy czciej ni zwykle albo przelatyway nad ziemi kule ogniste. Pan wysucha raportu astrologw, w raziejakiego niezwykego zjawiska uspokaja ich o bezpieczestwo wiata i -wszystkie spostrzeenia kaza zapisa do odnonych tablic, ktre co miesic odsyano kapanomwityni Sfinksa, najwikszym mdrcom, jakich posiada Egipt. Mowie ci z powyszych tablic wyprowadzali wnioski, lecz najwaniejszychnie objawiali nikomu, chyba kolegom swoim,chaldejskim kapanom w Babilonie. Po pnocy jego witobliwo mg ju spa do zapiania rannych kogutw, jeeli uwaa za stosowne. Taki pobony i pracowity ywot jeszcze proku temu prowadzi dobry bg, rozdawca opieki, ycia i zdrowia, dniem i noc czuwajc nad ziemi i niebem, nad widzialnym i niewidzialnym wiatem. Ale od p roku wiecznie yjca dusza jego coraz czciej zacza przykrzy sobie ziemskie sprawy i cielesn powok. Byway dnie, enic nie jad, i noce, w czasie ktrych wcalenie sypia. Niekiedy podczas audiencji na agodnym jego obliczu ukazywa si wyraz gbokiej boleci, a bardzo czsto, coraz czciej, zdarzao si, e wpada w omdlenia. Przeraona krlowa Nikotris, najdostojniejszy Herhor i kapani niejednokrotnie zapytywali wadc: czy mu co nie dolega? Ale pan wzrusza ramionami i milcza, wci penic swoje uciliwe obowizki. Wwczas lekarze dworscy nieznacznie zaczli podsuwa mu najmocniejsze rodki dla przywrcenia si. Miszano mu w winie i potrawach naprzd popioy konia i byka, pniej - lwa, nosoroca i sonia, ale potne leki zdaway si nie wywiera adnego skutku. Jego witobliwo tak czsto omdlewa, e ju zaprzestano odczytywa mu raportw. Jednego dnia dostojny Herhor wraz z krlow i kapanami, padszy na twarze, ubagali pana, e pozwoli zbada mdrcomswoje boskie ciao. Pan zgodzi si, lekarzezbadali go i opukali, lecz oprcz wielkiego wychudnicia nie znaleli adnej gronej wskazwki. -Jakich uczu doznaje wasza witobliwo? -zapyta w kocu najmdrszy lekarz. Faraon umiechn si. -Czuj -odpar -e pora mi wrci do sonecznego ojca. -Tego wasza witobliwo zrobi nie moe bez najwikszej szkody dla swoich ludw - popiesznie wtrci Herhor. -Zostawi wam syna, Ramzesa, ktry jest lwem i orem w jednej osobie -rzek pan. -I zaprawd, jeeli go sucha bdziecie, zgotuje on Egiptowi taki los, o jakim od pocztku wiata nie syszano. witego Herhora i innych kapanw a zimno przeszo od tej obietnicy. Oni wiedzieli, e nastpca tronu jest lwem i orem w jednej osobie i e sucha go musz. Woleliby jednak jeszcze przez dugie lata mie tego oto askawego pana, ktrego serce pene litoci byo jak wiatr pnocny przynoszcy deszcz polom i ochod ludziom. Dlatego wszyscy, niby jeden m, padli na ziemi jczc i dopty leeli na brzuchach swoich, a faraon zgodzi si podda kuracji. Wtedy lekarze na cay dzie wynieli go do ogrodu midzy pachnce drzewa iglaste, karmili go siekanym misem, poili mocnymi rosoami, mlekiem i starym winem. Dzielne te rodki na jaki tydzie wzmocniy jego witobliwo; wnet jednak przyszo nowe osabienie, dla zwalczania ktrego zmuszono pana, aeby pi wie krew cielt pochodzcych od Apisa. Lecz i krew nie na dugo pomoga, i trzebabyo odwoa si do porady arcykapana wityni -zego boga Seta. Wrd powszechnej trwogi ponury kapan wszed do sypialni jego witobliwoci, spojrza na chorego i zaleci straszne lekarstwo. -Trzeba -rzek -dawa faraonowi do picia krew z niewinnych dzieci, co dzie po kubku... Kapani i magnaci zapeniajcy pokj oniemieli na tak rad. Potem zaczli szepta, e do tego celu najlepsze bd dzieci chopskie; dzieci bowiem kapaskie i wielkich panw ju w niemowlctwie tracniewinno. -Wszystko mi jedno, czyje to bd dzieci -odpar okrutny kapan -byle jego witobliwo mia co dzie wie krew. Pan, lec na ku z zamknitymi oczyma, sucha tej krwawej rady i lkliwych szeptw dworu. A gdy jeden z lekarzy niemiao spyta Herhora: czy mona zaj si wyszukaniem odpowiednich dzieci?... faraon ockn si. Wlepi mdre oczy w obecnych i rzek: -Krokodyl nie poera swoich maych, szakali hiena oddaje ycie za swe szczenita, a jamiabym pi krew egipskich dzieci, ktre smoimi dziemi?... Zaprawd, nigdy bym nie przypuszcza, e omieli mi si kto zaleci niegodne lekarstwo... Kapan zego boga upad na ziemi tomaczc si, e krwi dziecicej nikt nigdynie pi w Egipcie, lecz e moce piekielne tym sposobem maj przywraca zdrowie. Taki przynajmniej rodek uywa si w Asyrii i Fenicji. -Wstyd si -odpar faraon -w paacu mocarzy egipskich wspomina tak obmierze rzeczy. Czy nie wiesz, e Fenicjanie i Asyryjczycy s gupimi barbarzycami? Ale u nas najciemniejszy chop nie uwierzy, aby krew niewinnie rozlana moga komu wyj na poytek... Tak mwi rwny niemiertelnym. Dworacy zasonili twarze pokalane wstydem, a arcykapan Seta po cichu wynis si z komnaty. Wwczas Herhor, aby uratowa gasnce ycie wadcy, uciek si do ostatecznego rodka i powiedzia faraonowi, e kryje siw jednej z tebaskich wity Chaldejczyk,Beroes, najmdrszy kapan z Babilonu i niezrwnany cudotwrca. -Dla waszej witobliwoci -mwi Herhor -obcy to czowiek i nie ma prawa udziela tak wanych rad naszemu panu. Ale pozwl,krlu, aeby spojrza na ciebie, bo jestem pewny, e znajdzie dla twej choroby lekarstwo, a w adnym wypadku nie obrazi twojej witoci bezbonymi sowami. Faraon i tym razem uleg namowom wiernego sugi. A we dwa dni Beroes, wezwany jakim tajemniczym sposobem, przypyn do Memfisu. Mdry Chaldejczyk nawet nie ogldajc szczegowo faraona tak da rad: -Trzeba znale w Egipcie czowieka, ktrego mody dosigaj tronu Najwyszego. A gdy on szczerze pomodli si na intencj faraona, wadca odzyska zdrowie i bdzie y dugie lata. Usyszawszy te sowa, pan spojrza na gromad otaczajcych go kapanw i rzek:-Widz tu tylu mw witych, e gdy ktry zechce pomyle o mnie, bd zdrw... I umiechn si nieznacznie. -Wszyscy jestemy tylko ludmi -wtrci cudotwrczy Beroes -wic dusze nasze nie zawsze mog wznie si do podnka Przedwiecznego. Dam jednak waszej witobliwoci nieomylny sposb odkrycia czowieka, ktry modli si najszczerzej i i do lwa 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPHcfcc+/.c