.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS FARAON3 003;Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ P cK c)c*' N/5' J "FARAON" TOM III BOLESAW PRUS ROZDZIA PIERWSZY Czy prorocy podziemnej wityni Sfinksa widzieli nowego wadc Egiptu, jak obozowa pod piramidami, czy dali o nim zna do krlewskiego paacu i -w jaki uczynili to sposb? - nie wiadomo. Do, e gdy Ramzes zblia si do przewozu, najdostojniejszy arcykapan Herhor kaza obudzi sub paacow, a gdy pan przepywa Nil, wszyscy kapani, jeneraowie i dostojnicy cywilni ju zgromadzili si w wielkiej sali. Rwno ze wschodem soca Ramzes XIII na czele drobnego orszaku wjecha w paacowy dziedziniec, gdzie suba upada przed nim na twarz, a gwardia sprezentowaa bro przy odgosie trb i bbnw. Powitawszy wojsko jego witobliwo udasi do azienki i wzi kpiel przesycon wonnociami. Nastpnie pozwoli uporzdkowa boskie wosy; lecz gdy fryzjer najpokorniej zapyta go: czy kae ogoli gow i zarost? -pan odrzek: -Nie potrzeba. Nie jestem kapanem, tylko onierzem. Sowa te w chwil pniej przeszy do sali audiencjonalnej, w godzin obiegy paac, okoo poudnia rozniosy si po miecie Memfis, a nad wieczorem znane byy we wszystkich wityniach pastwa, od Tami-n-hor i Sabne-Chetam na pnocy do Suunu i Pilak na poudniu. Na t wie nomarchowie, szlachta, wojsko, lud i cudzoziemcy szaleli z radoci,ale wity stan kapaski tym gorliwiej obchodzi aob po zmarym faraonie. Wyszedszy z kpieli jego witobliwo przywdzia krtk koszul oniersk w czarne i te pasy, na ni zoty napiernik, na nogi sanday przywizane rzemieniami, a na gow pytki hem z kolcem. Potem przypasa stalowy miecz asyryjski, ktry mu towarzyszy w bitwie przy Sodowych Jeziorach, i -otoczony wielk wit jeneraw, z chrzstem i brzkiem wszed na sal audiencjonaln. Tam zastpi mu drog arcykapan Herhor majc przy sobie witych arcykapanw: Sema, Mefresa i innych, a za sob: wielkichsdziw z Memfisu i Teb, kilkunastu najbliszych nomarchw, wielkiego podskarbiego tudzie naczelnikw: domu zb, domu byda, domu szat, domu niewolnikw, domu srebra i zota, i mnstwo innych dygnitarzy. Herhor skoni si przed Ramzesem i rzekwzruszony: -Panie! Wiecznie yjcemu ojcu waszemu podobao si odej do bogw, gdzie kosztuje wiekuistego szczcia. Na ciebie za spada obowizek troszczy si losem osieroconego pastwa. Bd wic pozdrowiony, panie i wadco wiata, i -niech yje wiecznie jego witobliwo faraon Cham-sam-merer-amen-Ramesses-neter-ho- g-an! ... Obecni z zapaem powtrzyli ten okrzyk. Spodziewano si, e nowy wadca okae jakie wzruszenie lub zakopotanie. Na podziw jednak wszystkich pan tylko zmarszczy brwi i odpar: -Zgodnie z wol witobliwego ojca i prawami Egiptu obejmuj rzdy i spenia je bd na chwa pastwa i szczcie ludu... Nagle pan zwrci si do Herhora i bystro patrzc mu w oczy zapyta: -Na infule waszej dostojnoci widz zotego wa. Dlaczego przywdziae symbol wadzy krlewskiej? miertelna cisza zalega zgromadzenie. Najzuchwalszy czowiek w Egipcie nigdy bynie przypuci, e mody pan rozpocznie rzdy swoje od podobnego pytania do osobynajpotniejszej w pastwie. Bodaj e potniejszej anieli zmary faraon. Ale za modym panem stao kilkunastu jeneraw, w dziedzicu byszczay piowe puki gwardii, a przez Nil ju przeprawiaa si armia znad Sodowych Jezior, upojona triumfem, zakochana w swym wodzu. Potny Herhor zblad jak wosk i z zacinitej krtani nie mg wydoby gosu. -Pytam si waszej dostojnoci -spokojnie powtrzy faraon -jakim prawem na twojejinfule znajduje si w krlewski? -To jest infua dziada waszego witego Amenhotepa -cicho odpar Herhor. -Najwysza rada nakazaa mi przywdziewa j w wanych okolicznociach. -wity dziad mj -mwi faraon -by ojcem krlowej i w drodze aski otrzyma prawo ozdabiania swej infuy ureuszem. Lecz o ile mi wiadomo, jego uroczysty strjznajduje si midzy relikwiami wityni Amona. Herhor ju ochon. -Racz pamita, wasza witobliwo -objani -e przez ca dob Egipt by pozbawiony prawego wadcy. Tymczasem musia kto budzi i ukada do snu boga Ozirisa, udziela bogosawiestwa ludowi iskada hody przodkom krlewskim. Na tak ciki czas najwysza rada kazaa mi odzia si w wit relikwi, aby rzd pastwa i suba bogom nie ulegay opnieniu. Z chwil jednak gdy mamy prawego i potnego wadc, skadam cudown relikwi... To powiedziawszy Herhor zdj z gowy infu ozdobion ureuszem i poda j arcykapanowi Mefresowi. Grona twarz faraona wypogodzia si i pan -skierowa kroki swoje do tronu. Nagle zastpi mu drog wity Mefres i schyliwszy si do ziemi rzek: -Racz, witobliwy panie, wysucha najpokorniejszej proby... Ale ani w gosie, ani w oczach jego nie byo pokory, kiedy wyprostowawszy si mwi dalej: -Te s sowa najwyszej rady wszystkich arcykapanw... -Powiedz -odpar faraon. -Wiadomo waszej witobliwoci -cign Mefres -e faraon, ktry nie otrzyma arcykapaskich wice, nie moe spenia najwyszych ofiar tudzie ubieraani rozbiera cudownego Ozirisa. -Rozumiem -przerwa pan. -Ja jestem faraonem, ktry nie posiada arcykapaskiego dostojestwa. -Z tej przyczyny -mwi dalej Mefres -najwysza rada pokornie baga wasz witobliwo o wyznaczenie arcykapana, ktry mgby was zastpowa w penieniu religijnych obrzdkw. Suchajc tej mowy stanowczej, arcykapani i dostojnicy dreli i krcili si jak na rozpalonych kamieniach, a jeneraowie niby niechccy poprawiali miecze. Ale wity Mefres z nie ukrywan pogard spojrza na nich i -znowu utopi zimny wzrok w obliczu faraona. Lecz pan wiata i tym razem nie okaza zakopotania. -Dobrze -odpar -e mi, wasza dostojno,przypomnia o tym wanym obowizku. Wojenne rzemioso i sprawy pastwa nie pozwol mi zajmowa si obrzdami naszej witej religii, wic musz wyznaczy do nich zastpc... To mwic pan pocz rozglda si midzyzebranymi. Z lewej strony Herhora sta wity Sem. Faraon wpatrzy si w jego twarz agodn i uczciw i nagle spyta: -Kto i czym jeste, wasza dostojno? -Nazywam si Sem, a jestem arcykapanemwityni Ptah w Pi-Bastis. -Ty bdziesz moim zastpc w religijnych obrzdkach -rzek pan wskazujc na niego palcem. Midzy zebranymi przelecia szmer podziwu. Trudno byo po najduszych rozmylaniach i naradach wybra na tak wysoki urzd godniejszego kapana. Ale Herhor poblad jeszcze bardziej, a Mefres zacisn sine usta i przysoni powiekami oczy. W chwil pniej nowy faraon zasiad na tronie, ktry zamiast ng mia rzebione postacie ksit i krlw dziewiciu narodw. Niebawem Herhor na zotej tacy poda panu bia i czerwon koron otoczon zotym wem. Wadca milczc woy je na gow, a obecni upadli na ziemi. Nie bya to jeszcze uroczysta koronacja, tylko objcie wadzy. Gdy kapani okadzili faraona i odpiewali hymn do Ozirisa, aby zla na niego wszelkiebogosawiestwa, cywilni i wojskowi dygnitarze zostali dopuszczeni do ucaowania najniszego stopnia tronu. Potem pan wzi zot yk i powtarzajcmodlitwy, ktre gono odmawia wity Sem, ofiarowa kadzida posgom bogw uszykowanym po obu stronach jego krlewskiej stolicy. -Co teraz mam robi? -zapyta wadca. -Ukaza si ludowi -odpar Herhor. Przez zocone, szeroko otwarte drzwi po marmurowych schodach jego witobliwo wszed na taras i podnisszy rce zwrci si kolejno ku czterem okolicom wiata. Odezway si gosy trb i ze szczytu pylonw wywieszono chorgwie. Ktoby w polu, na dziedzicu czy na ulicy -pada na twarz; kij podniesiony nad grzbietem bydlcia czy niewolnika opuszcza si bez szkody, a wszyscy przestpcy pastwowi, jakich skazano tegodnia, otrzymali uaskawienie. Schodzc z tarasu wadca zapyta: -Czy mam jeszcze co do spenienia? -Oczekuje na wasz witobliwo posiek isprawy pastwa -odezwa si Herhor. -Wic mog odpocz -rzek faraon. -Gdzie s zwoki mego witobliwego ojca? -Oddane balsamistom... -szepn Herhor. Faraonowi oczy wezbray zami i drgny usta. Ale pohamowa si i milczc patrzy w ziemi. Byo rzecz nieprzystojn, aebysudzy widzieli wzruszenie tak potnego wadcy. Chcc zwrci uwag pana na inny przedmiot Herhor wtrci: -Czy wasza witobliwo raczy przyj naleny hod od krlowej matki? -Ja? ... ja mam przyjmowa hody od mojejmatki? ... -rzek zdawionym gosem faraon. A chcc koniecznie uspokoi si, doda z przymuszonym umiechem: -Wasza dostojno zapomniae, co mwi mdrzec Eney? ... Moe wity Sem powtrzy nam te pikne sowa o matce... -Pamitaj -cytowa Sem -e urodzia ci i na wszystkie sposoby karmia. -Mw dalej... mw! ... -nalega pan wci usiujc zapanowa nad sob. Gdyby o tym zapomnia, ona podniesie rce swoje do boga, a on skarg jej usyszy. Dugo nosia ci pod sercem, jak wielki ciar, i porodzia po upyniciu twoich miesicy. Nosia ci potem na plecach i przez trzy lata pier sw wkadaa w twoje usta. Tak ci wychowaanie brzydzc si twego niechlujstwa. A gdy poszede do szk i w pismach bye wiczony, przed twoim przeoonym stawaa co dzie z chlebem i piwem domu swego. * Faraon gboko odetchn i rzek spokojniej: -Widzicie wic, e nie godzi si, aby mnie witaa matka moja. Ja to raczej pjd do niej... I poszed przez szereg sal wykadanych marmurem, alabastrem i drzwem, malowanych jaskrawymi farbami, rzebionych i zoconych, a za nim -jego ogromna wita. Lecz zbliywszy si do przedpokoju matki, da znak, aby go zostawiono samego. Min przedpokj, chwil zatrzyma si pode drzwiami, potem zapuka i wszed cicho. W izbie o nagich cianach, w ktrej zamiastsprztw by niski tapczan i nadtuczony dzban z wod, wszystko na znak aoby, siedziaa na kamieniu matka faraona, krlowa Nikotris. Bya w grubej koszuli, boso; miaa czoo umazane botem z Nilu i popi w popltanych wosach. Zobaczywszy Ramzesa czcigodna pani schylia si, aby mu upa do ng. Ale syn pochwyci j w objcia i rzek z paczem: -Jeeli ty, matko, zniysz si przede mn do ziemi, ja przed tob bd musia zej chyba pod ziemi... Krlowa przytulia jego gow do piersi, otara mu zy rkawem swojej grubej koszuli, a potem wznisszy rce szepna:-Niechaj wszyscy bogowie, niechaj duch ojca i dziada twego otocz ci opiek i bogosawiestwem... O Izydo, nigdy nie skpiam ci ofiar, ale dzi robi najwiksz... Oddaj ci mego miego syna... Niech ten mj syn krlewski stanie si niepodzielnie twoim synem, a jego sowa i potga niech pomno twoje boskie dziedzictwo... Pan wiele razy uciska i ucaowa krlow, wreszcie usadowi j na tapczanie, a sam usiad na kamieniu. -Czy zostawi mi ojciec jakie rozkazy? -zapyta. -Prosi ci tylko o pami, a do najwyszejrady powiedzia te sowa: Zostawiam wamnastpc, ktry jest lwem i orem w jednejosobie; suchajcie go, a podwignie Egipt doniebywaej potgi. -Mylisz, e kapani bd mi posuszni? -Pamitaj -rzeka matka -e godem faraona jest w. A w t o roztropno, ktra milczy i nie wiadomo kiedy ksa miertelnie... Jeeli czas wemiesz za sprzymierzeca, pokonasz wszystko. -Herhor jest strasznie zuchway... Dzi omieli si woy infu witego Amenhotepa... Rozumie si, kazaem mu j zdj i usun go od rzdu... Jego i kilku czonkw najwyszej rady... Krlowa potrzsna gow. -Egipt jest twj -mwia -a bogowie obdarzyli ci wielk mdroci. Gdyby nie to, strasznie lkaabym si zatargu z Herhorem... -Nie spieram si z nim. Ja go wypdzam. -Egipt jest twj -powtrzya matka -ale boj si walki z kapanami. Prawda, e nad miar agodny ojciec uzuchwali tych ludzi,lecz nie mona doprowadzi ich do rozpaczysrogoci. Zreszt -pomyl: kto ci zastpi ich rad? ... Oni znaj wszystko, co byo, jest i bdzie na ziemi i w niebie; oni widz najskrytsze myli ludzkie i kieruj sercami jak wiatr limi. Bez nich nie tylko nie bdziesz wiedzia, co si dzieje w Tyrze i Niniwie, ale nawet w Memfisie i Tebach. -Nie odpycham mdroci, ale chc suby -odpar faraon. -Wiem, e ich rozum jest wielki, ale musi by kontrolowany, aby nie oszukiwa, i kierowany, aeby nie rujnowapastwa... Sama powiedz, matko, co oni w cigu trzydziestu lat zrobili z Egiptem? ... Lud cierpi ndz albo buntuje si, wojska mao, skarb pusty, a tymczasem o par miesicy od nas jak ciasto na drodach ronie Asyria i ju dzi -narzuca nam traktaty! ... -Czy, jak chcesz. Ale pamitaj, e symbolem faraona jest w, a w -to milczenie i roztropno. -Prawd mwisz, matko, ale wierzaj mi, ew pewnych razach wysz jest odwaga. Judzi wiem, e kapani wojn libijsk rozkadali na cae lata, jam j skoczy wcigu kilkunastu dni i tylko dlatego, e co dzie popeniaem jaki krok szalony, ale stanowczy. Gdybym nie wybieg naprzeciw nim w pustyni, co przecie byo wielk nieroztropnoci, dzi mielibymy Libijczykw pod Memfisem... -Wiem, gonie Tehenn i zaskoczy was Tyfon -rzeka krlowa. -O nierozwane dziecko... nie pomylae o mnie! ... Pan umiechn si. -Bd spokojnego serca -odpar. -Kiedy faraon walczy, po lewej i po prawej jego rce staje Amon. A kt mu dorwna? ... Jeszcze raz uciska krlow i wyszed. ------- *Autentyczne ROZDZIA DRUGI Ogromna wita jego witobliwoci wci staa w sali poczekalnej, ale jakby rozupana na dwie czci. Z jednej strony Herhor, Mefres i kilku arcykapanw starszych wiekiem, z drugiej -wszyscy jeneraowie, wszyscy urzdnicy cywilni i przewana ilo modszych kapanw. Orli wzrok faraona w jednej chwili dostrzeg ten rozdzia dostojnikw i w sercu modego wadcy zapalia si radosnaduma. I ot nie dobywajc miecza odniosem zwycistwo! ... -pomyla. A cywilni i wojskowi dostojnicy coraz dalej i wyraniej odsuwali si od Herhora i Mefresa. Nikt bowiem nie wtpi, e obaj arcykapani, dotychczas najpotniejsi w pastwie, nie posiadaj aski nowego faraona. Teraz pan przeszed do sali jadalnej, gdzie przede wszystkim zastanowia go liczba usugujcych kapanw i -pmiskw. -Ja mam to wszystko zje? -zapyta nie ukrywajc zdziwienia. Wwczas kapan czuwajcy nad kuchni objani faraona, e potrawy, ktrych nie zuytkuje jego witobliwo, id na ofiardla dynastii. I to mwic wskaza na szereg posgw ustawionych wzdu sali. Pan spojrza na posgi, ktre wyglday, jakby im nic nie dawano potem na kapanw, ktrych cera bya wiea, jakbyoni wszystko zjadali, i -zada piwa tudzie onierskiego chleba z czosnkiem. Starszy kapan osupia, ale powtrzy rozkaz modszemu. Modszy zawaha si, ale powtrzy zlecenie chopcom i dziewcztom. Chopcy w pierwszej chwili, zdawao si, e nie wierz wasnym uszom; wnet jednak rozbiegli si po caym paacu. Za w kwadrans pniej wrcili wystraszeni, szepczc kapanom, e nigdzie nie ma onierskiego chleba i czosnku... Faraon umiechn si i zapowiedzia, aeby od tej pory nie brako w jego kuchniach prostych potraw. Potem zjad gobka, kawaek ryby, pszenn buk i popi to winem. Przyzna w duchu, e jedzenie byo zrobione dobrze, a wino cudowne. Nie mgjednak opdzi si myli, e kuchnia dworska musi pochania nadzwyczajne sumy. Spaliwszy kadzida na cze przodkw wadca uda si do krlewskiego gabinetu celem wysuchania raportw. Pierwszym by Herhor. Skoni si przed panem daleko niej, anieli zrobi to witajc go, i z wielkim wzruszeniem powinszowa zwycistwa nad Libijczykami. -Rzucie si -mwi -wasza witobliwo,na Libijczykw jak Tyfon na ndzne namiotybkajcych si po pustyni. Wygrae wielk bitw z bardzo maymi stratami i jednym zamachem boskiego miecza zakoczye wojn, ktrej koca my, ludzie zwyczajni, nie umielimy dopatrze. Faraon czu, e jego niech do Herhora zaczyna sabn. gbbook20\faraoj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} jiC }x}`XjPCc0c c *<  .c <-Dlatego -cign arcykapan -najwysza rada baga wasz witobliwo, aby dla walecznych pukw przeznaczy dziesi talentw nagrody... Ty za sam, naczelny wodzu, pozwl, aeby obok imienia twego kadziono napis: Zwyciski ! ... Liczc na modo faraona Herhor przesadzi w pochlebstwie. Pan ochon z upojenia i nagle odpar: -Jaki przydomek dalibycie mi, gdybym znis armi asyryjsk i zapeni wityniebogactwami Niniwy i Babilonu? ... Wic on wci myli o tym? ... --rzek wsobie arcykapan. Faraon za, jakby na potwierdzenie jego obaw, zmieni przedmiot rozmowy i zapyta: -Ile te mamy wojska? ... -Tu, pod Memfisem? ... -Nie, w caym Egipcie. -Wasza witobliwo mia dziesi pukw... -mwi arcykapan. -Dostojny Nitager na granicy wschodniej ma pitnacie... Dziesi jest na poudniu, gdy zaczyna niepokoi si Nubia... Za pi stojgarnizonami po caym kraju. -Razem czterdzieci -rzek po namyle faraon. -Ile to bdzie onierzy? -Okoo szedziesiciu tysicy... Pan zerwa si z fotelu. -Szedziesit zamiast stu dwudziestu? ... -krzykn. -Co to znaczy? ... Co wy zrobilicie z moj armi? ... -Nie ma rodkw na utrzymanie wikszej liczby... -O bogowie! ... -mwi faraon chwytajc siza gow. -Ale nas za miesic napadn Asyryjczycy! ... Przecie my jestemy rozbrojeni... -Z Asyri mamy wstpny traktat -wtrci Herhor. -Kobieta mogaby tak odpowiedzie, ale nie minister wojny -unis si pan. -Co znaczy traktat, za ktrym nie stoi armia? ... Przecie dzi zgniotaby nas poowa wojsk,jakimi rozporzdza krl Assar. -Racz uspokoi si, witobliwy panie. Na pierwsz wie o zdradzie Asyryjczykw mielibymy p miliona wojownikw. Faraon rozemia mu si w twarz. -Co? ... Skd? ... Ty oszalae, kapanie! ... Grzebiesz si w papyrusach, aleja siedm latsu w wojsku i prawie nie ma dnia, aebym nie odbywa musztry czy manewrw... Jakim sposobem w cigu paru miesicy bdziesz mia pmilionow armi?... -Caa szlachta wystpi... -Co mi po twojej szlachcie! ... Szlachta to nie onierze. Dla pmilionowej armii trzeba co najmniej stu pidziesiciu pukw, a my, jak sam mwisz, mamy ich czterdzieci... Gdzie wic ci ludzie, ktrzy dzi pas bydo, orz ziemi, lepi garnki albo pij i prnuj w swoich dobrach, gdzie naucz si wojskowego rzemiosa? ...Egipcjanie s lichym materiaem na onierzy, wiem o tym, bo przecie widuj ich co dzie... Libijczyk, Grek, Cheta ju dzieckiem bdc strzela z uku i procy i doskonale wada maczug; za po upywie roku uczy si porzdnie maszerowa. Ale Egipcjanin dopiero po czterech latach pracymaszeruje jako tako. Prawda, e z mieczemi wczni oswaja si we dwa lata, ale na trafne rzucanie pociskw i czterech mu za mao... Wic po upywie kilku miesicy moglibycie wystawi nie armi, lecz pmilionow band, ktr w okamgnieniu rozwaliaby druga banda, asyryjska. Bo cho puki asyryjskie s liche i le wymusztrowane, lecz onierz asyryjski umie miota kamienie i strzay, rba i ku, a nade wszystko posiada impet dzikiego zwierzcia, czego agodnemu Egipcjaninowi cakiem brakuje. My rozbijamy nieprzyjaci tym, e nasze karne i wywiczone puki s jak tarany: trzeba wybi poow onierzy, nim zepsuje si kolumna. Lecz gdy nie ma kolumny, nie ma egipskiej armii. -Mdr prawd mwi wasza witobliwo -rzek Herhor do zadyszanego faraona. -Tylko bogowie posiadaj tak znajomo rzeczy... Ja take wiem, e siy Egiptu s sabe, e dla stworzenia ich trzeba wielu lat pracy... Z tego wanie powodu chc zawrze traktat z Asyri. -Przecie ju zawarlicie... -Tymczasowy. Sargon bowiem widzc chorob waszego ojca, a lkajc si waszejwitobliwoci, odoy zawarcie waciwego traktatu do waszego wstpieniana tron. Faraon znowu wpad w gniew. -Co? ... -zawoa. -Wic oni naprawd mylo zagarniciu Fenicji? ... I sdz, e ja podpisz hab mojego panowania? ... Ze duchy optay was wszystkich! ... Audiencja bya skoczona. Herhor tym razem upad na twarz, a wracajc od panarozwaa w sercu swoim: Jego witobliwo wysucha raportu, wic nie odrzuca moich usug... Powiedziaem mu, e musi podpisa traktat z Asyri, wic najcisza sprawa skoczona... Namyli si, zanim Sargon znowu do nas przyjedzie... Ale to lew, a nawet nie lew, ale so rozhukany, ten modzieniec... A przecie dlatego tylko zosta faraonem, e jest wnukiem arcykapana! ... Jeszcze nie zrozumia, e te same rce, ktre go wzniosy tak wysoko... W przedsionku dostojny Herhor zatrzyma si, duma nad czym, w kocu, zamiast dosiebie, poszed do krlowej Nikotris. W ogrodzie nie byo kobiet ani dzieci, tylko z rozrzuconych paacykw dochodziy jki. To kobiety nalece do domu zmarego faraona opakiway tego, ktry odszed naZachd. al ich, zdaje si, by szczery. Tymczasem do gabinetu nowego wadcy przyszed najwyszy sdzia. -Co mi powiesz, wasza dostojno? -zapyta pan. -Kilka dni temu zdarzy si niezwyky wypadek pod Tebami -odpar sdzia. -Jaki chop zamordowa on i troje dzieci i samutopi si w powiconej sadzawce. -Oszala? -Zdaje si, e zrobi to z godu. Faraon si zamyli. -Dziwny wypadek -rzek -ale ja chciabym usysze co innego. Jakie wystpki zdarzaj si najpospoliciej w tych czasach?Najwyszy sdzia waha si. -Mw miao -rzek pan, ju zniecierpliwiony -i niczego nie ukrywaj przede mn. Wiem, e Egipt zapad w bagnisko, chc go wydoby, a wic musz zna wszystko ze... -Najczstszymi... najzwyklejszymi wystpkami s bunty... Ale tylko posplstwo buntuje si... -popieszy doda sdzia. -Sucham -wtrci pan. -W Kosen -mwi sdzia -zbuntowa si puk mularzy i kamieniarzy, ktrym na czasnie dano rzeczy potrzebnych. W Sochem chopstwo zabio pisarza zbierajcego podatki... W Melcatis i Pi-Hebit take chopi zburzyli domy fenickich dzierawcw... Pod Kasa nie chcieli poprawia kanau twierdzc, e za t robot naley im si paca od skarbu... Wreszcie w kopalniach porfiru skazacy pobili dozorcw i chcieli gromad ucieka w stron morza... -Wcale nie zaskoczyy mnie wiadomoci odpar faraon. -Ale co ty mylisz o nich? -Przede wszystkim trzeba ukara winnych...-A ja myl, e przede wszystkim trzeba dawa pracujcym to, co im si naley -rzek pan. -Godny w kadzie si na ziemi, godny ko chwieje si na swych nogach i wzdycha... Mona wic da, abygodny czowiek pracowa i nie objawia, e mu jest le? ... Zatem wasza witobliwo... Pentuer utworzy rad do zbadania tych rzeczy -przerwa faraon. -Tymczasem nie chc, aby karano... -Ale w takim razie wybuchnie bunt oglny! ... -zawoa przeraony sdzia. Faraon opar brod na rkach i rozwaa. -Ha! -rzek po chwili -nieche wic sdy robi swoje, tylko... jak najagodniej. A Pentuer niech jeszcze dzi zbierze rad... Zaiste! -doda po chwili -atwiej decydowasi w bitwie anieli w tym nieporzdku, jakiopanowa Egipt... Po wyjciu najwyszego sdziego faraon wezwa Tutmozisa. Kaza mu w swym imieniu powita wojsko wracajce znad Sodowych Jezior i rozdzieli dwadziecia talentw midzy oficerw i onierzy. Nastpnie pan rozkaza przyj Pentuerowi, a tymczasem przyj wielkiegoskarbnika. -Chc wiedzie -rzek -jaki jest stan skarbu. -Mamy -odpar dostojnik -w tej chwili za dwadziecia tysicy talentw wartoci w pichrzach, oborach, skadach i skrzyniach.Ale podatki co dzie wpywaj... -I bunty robi si co dzie -doda faraon. -A jakie s nasze oglne dochody i wydatki? -Na wojsko wydajemy rocznie dwadziecia tysicy talentw... Na witobliwy dwr dwa do trzech tysicy talentw miesicznie... -No? ... C dalej? ... A roboty publiczne? ... -W tej chwili wykonywaj si darmo -rzek wielki skarbnik spuszczajc gow. -A dochody? ... -Ile wydajemy, tyle mamy... -szepn urzdnik. -Wic mamy czterdzieci lub pidziesit tysicy talentw rocznie -odpar faraon. -Agdzie reszta? ... -W zastawie u Fenicjan, u niektrych bankierw i kupcw, wreszcie u witych kapanw... -Dobrze -odpar pan. -Ale jest przecie nienaruszalny skarb faraonw w zocie, platynie, srebrze i klejnotach. Ile to wynosi? -To ju od dziesiciu lat naruszone i wydane... -Na co? ... komu? -Na potrzeby dworu -odpowiedzia skarbnik-na podarunki dla nomarchw i wity... -Dwr mia dochody z pyncych podatkw,a czyli podarunki mogy wyczerpa skarbiec mojego ojca? ... -Oziris-Ramzes, ojciec waszej witobliwoci, by hojny pan i skada wielkie ofiary... -Niby... jak wielkie? ... Chc o tym raz dowiedzie si... -mwi niecierpliwie faraon. -Dokadne rachunki s w archiwach, ja pamitam tylko liczby oglne... -Mw! ... -Na przykad wityniom -odpar wahajc si skarbnik -da Oziris-Ramzes w cigu szczliwego panowania okoo stu miast, zesto dwadziecia okrtw, dwa miliony sztukbyda, dwa miliony worw zboa, sto dwadziecia tysicy koni, omdziesit tysicy niewolnikw, piwa i wina ze dwiecie tysicy beczek, ze trzy miliony sztuk chlebw, ze trzydzieci tysicy szat, ze trzysta tysicy kru miodu, oliwy i kadzide... A prcz tego tysic talentw zota, trzy tysice srebra, dziesi tysicylanego brzu, piset talentw ciemnego brzu, sze milionw kwiecistych wiecw, tysic dwiecie posgw boskich ize trzysta tysicy sztuk drogich kamieni... *Innych liczb na razie nie pamitam, ale wszystko to jest zapisane... Faraon ze miechem podnis rce do gry,a po chwili wpad w gniew i uderzajc pici w st zawoa: -Niesychana rzecz, aeby garstka kapanw zuya tyle piwa, chleba, wiecw i szat majc wasne dochody! ... Ogromne dochody, ktre kilkaset razy przewyszaj potrzeby tych witych... -Wasza witobliwo raczy zapomnie, ekapani wspieraj dziesitki tysicy ubogich, lecz tylu chorych i utrzymuj kilkanacie pukw na koszt wity. -Na co im puki? ... Przecie faraonowie korzystaj z nich tylko w czasie wojny. Co si tyczy chorych, prawie kady paci za siebie albo odrabia, co winien wityni za kuracj. A ubodzy? ... Wszake oni pracuj na witynie; nosz bogom wod, przyjmujudzia w uroczystociach, a przede wszystkim -nale do robienia cudw. Oni topod bramami wity odzyskuj rozum, wzrok i such, im lecz si rany, ich nogi i rce odzyskuj wadz, a lud patrzc na podobne dziwowiska tym arliwiej modli si i hojniejsze skada ofiary bogom... Ubodzy s jakby woami i owcami wity; przynosz im czysty zysk... -Tote -omieli si wtrci skarbnik -kapani nie wydaj wszystkich ofiar, ale je zgromadzaj i powikszaj fundusz... -Na co? -Na jak nag potrzeb pastwa... -Kt widzia ten fundusz? -Ja sam -rzek dostojnik. -Skarby zoone w Labiryncie nie ubywaj, ale mno si z pokolenia na pokolenie, aeby w razie... -Aeby -przerwa faraon -Asyryjczycy mielico bra, gdy zdobd Egipt tak piknie rzdzony przez kapanw! ... Dzikuj ci, wielki skarbniku -doda. -Wiedziaem, e majtkowy stan Egiptu jestzy. Ale nie przypuszczaem, e pastwo jest zrujnowane... W kraju bunty, wojska nie ma, faraon w biedzie... Lecz skarbiec wLabiryncie powiksza si z pokolenia na pokolenie! ... Gdyby tylko kada dynastia, tylko dynastia, skadaa tyle podarunkw wityniom, ile da mj ojciec, ju Labirynt posiadaby dziewitnacie tysicy talentw zota, okoo szedziesiciu tysicy talentw srebra, a ile zb, byda, ziemi, niewolnikw i miast, ile szat i drogich kamieni, tego nie zliczy najlepszy rachmistrz! ... Wielki skarbnik poegna wadc zgnbiony.Lecz i faraon nie by kontent: po chwilowym bowiem namyle zdawao mu si, e zbyt otwarcie rozmawia ze swymi dostojnikami. ------- *Dary Ramzesa III dla wity byy nierwnie wiksze. ROZDZIA TRZECI Stra czuwajca w przedpokoju zameldowaa Pentuera. Kapan upad na twarz przed faraonem i zapyta o rozkazy.-Nie rozkazywa, ale prosi ci chc -rzek pan. -Wiesz, w Egipcie bunty! ... Bunty chopw, rzemielnikw, nawet winiw... Bunty od morza do kopal! ... Brakuje tylko, aby zbuntowali si moi onierze i ogosili faraonem... na przykadHerhora! ... -yj wiecznie, wasza witobliwo -odparkapan. -Nie ma w Egipcie czowieka, ktrynie powiciby si za ciebie i nie bogosawi twego imienia. -Ach, gdyby wiedzieli -mwi z gniewem wadca -jak faraon jest bezsilny i ubogi, kady nomarcha zechciaby by panem swego nomesu! ... Mylaem, e odziedziczywszy podwjn koron bd co znaczy... Lecz ju w pierwszym dniu przekonywam si, e jestem tylko cieniem dawnych wadcw Egiptu! Bo i czym moe by faraon bez majtku, bez wojska, a nade wszystko bez wiernych sug... Jestem jak posgi bogw, ktrym kadz i skadaj ofiary... Ale posgi s bezsilne, a ofiarami tucz si kapani... Ale prawda, ty trzymaszz nimi! ... -Bolenie mi -odrzek Pentuer e wasza witobliwo mwi tak w pierwszym dniu swego panowania. Gdyby wie o tym rozesza si po Egipcie... -Komu powiem, co mi dolega? ... -przerwapan. -Jeste moim doradc i ocalie mi, a przynajmniej chciae ocali ycie, chyba nie po to, aeby rozgasza: co si dzieje w krlewskim sercu, ktre przed tob otwieram... -Ale masz suszno. Pan przeszed si po komnacie i po chwili rzek znacznie spokojniejszym tonem: -Mianowaem ci naczelnikiem rady, ktra ma wyledzi przyczyny nieustannych buntw w moim pastwie. Chc, aeby karano tylko winnych, a czyniono sprawiedliwo nieszczliwym... -Niech Bg wspiera ci ask swoj! . . -szepn kapan. -Zrobi panie, co kaesz. Ale powody buntw znam i bez ledztwa... -Powiedz. -Nieraz o tym mwiem waszej witobliwoci: lud pracujcy jest godny, ma Za duo roboty i paci za wielkie podatki. Kto dawniej robi od wschodu do zachodu soca, dzi musi zaczyna na godzin przed wschodem, a koczy godzin po zachodzie. Nie tak dawno co dziesity dzie prosty czowiek mg odwiedza groby matki i ojca, rozmawia z ich cieniami i skada ofiary. Ale dzi nikt tam nie chodzi, bo nie ma czasu. Dawniej chop zjada w cigu dnia trzy placki pszenne, dzi nie sta go na jczmienny. Dawniej roboty przy kanaach, groblach i gocicach liczyy si midzy podatkami; dzi podatki paci trzeba swojdrog, a roboty publiczne wykonywa darmo. Oto przyczyny buntw. -Jestem najbiedniejszy szlachcic w pastwie! -zawoa faraon targajc sobie wosy. -Lada waciciel folwarku daje swoim bydltom przystojne jado i odpoczynek; ale mj inwentarz jest wiecznie godny i znuony! ... Wic co mam robi, powiedz, ty, ktry prosie mnie, abym poprawi los chopw?... -Rozkazujesz panie, abym powiedzia? ... -Prosz... ka... jak wreszcie chcesz... Tylko mw mdrze. -Bogosawione niech bd twoje rzdy, prawdziwy synu Ozirisa! -odpar kapan. -A oto, co czyni naley... Przede wszystkim rozka, panie, aby pacono za roboty publiczne, jak byo dawniej... -Rozumie si. -Dalej -zapowiedz, aeby praca rolna trwaa tylko od wschodu do zachodu soca... Potem spraw, jak byo za dynastiiboskich, aeby lud wypoczywa co sidmy dzie; nie co dziesity, ale co sidmy. Potem naka, aby panowie nie mieli prawa zastawia chopw, a pisarze bi i drczyich wedug swego upodobania. A nareszcie daj -dziesit lub choby dwudziest cz ziemi chopom na wasno, aby nikt jej odebra ani zastawia nie mg. Niechaj rodzina chopama choby tyle ziemi, co podoga tej komnaty, a ju nie bdzie godna. Daj, panie, chopom pustynne piaski na wasno, a w kilka lat wyrosn tam ogrody... -Piknie mwisz -wtrci faraon -ale mwisz to, co widzisz w swym sercu, nie na wiecie. Ludzkie pomysy, choby najlepsze, nie zawsze zgadzaj si z naturalnym biegiem rzeczy... -Wasza witobliwo, ja ju widywaem podobne zmiany i ich skutki -odrzek Pentuer. Przy niektrych wityniach dokonywaj sirne prby: nad leczeniem chorych, uczeniem dzieci, hodowl byda i rolin, wreszcie nad popraw ludzi. A oto, co si j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA P c ]?c cp* _7r5zdarzao: Gdy chopu leniwemu i chudemu dawano dobre jado i odpoczynek co sidmy dzie, czowiek ten robi si tustym, chtnym dopracy i wicej skopywa pola ni dawniej. Robotnik patny jest weselszy i wicej wykonywa roboty anieli niewolnik, choby go bi elaznymi prtami. Ludziom sytym rodzi si wicej dzieci ni godnym i spracowanym; potomstwo ludzi wolnych jest zdrowe i silne, a niewolnikw -wte, ponure i skonne do kradziey i kamstwa. Przekonano si wreszcie, e ziemia, ktr uprawia jej waciciel, daje ptora raza wicej ziarn i jarzyn ni ziemia obsugiwana przez niewolnikw. Ciekawsz rzecz powiem waszej witobliwoci: gdy oraczom przygrywa muzyka, ludzie i woy robi lepiej, prdzej i mniej mcz si anieli bez muzyki. Wszystko to sprawdzono w naszych wityniach. Faraon umiecha si. -Musz ja na moich folwarkach i w kopalniach zaprowadzi muzyk -rzek. -Jeeli jednak kapani przekonali si o takich dziwach, jakie mi opowiadasz, to dlaczego w swoich majtkach nie postpuj w ten sposb z chopstwem? ... Pentuer opuci gow. -Bo -odpar wzdychajc -nie wszyscy kapani s mdrcami i maj serca szlachetne... -Ot to! ... -zawoa pan. A teraz powiedz mi, ty, ktry jeste synemchopw i wiesz, e midzy kapanami znajduj si hultaje i gupcy, powiedz: dlaczego nie chcesz mi suy w walce przeciw nim? ... Bo przecie rozumiesz, e ja nie poprawi losu chopskiego, jeeli pierwej nie naucz kapanw posuszestwa dla mojej woli... Pentuer zaama rce. -Panie -odpar -bezbona to i niebezpieczna sprawa walka z kapastwem! ... Niejeden faraon rozpoczyna j i... nie mg dokoczy... -Bo go nie popierali tacy, jak ty, mdrcy! ...-wybuchn pan. -I zaprawd, nigdy nie zrozumiem: dlaczego mdrzy i zacni kapaniwi si z band otrw, jakimi jest wikszo tej klasy? ... Pentuer trzs gow i zacz mwi powoli: -Od trzydziestu tysicy lat wity stan kapaski pielgnuje Egipt i on zrobi kraj tym, czym jest dzi: dziwem dla caego wiata. A dlaczego kapanom, pomimo ich wad, udao si tak zrobi? ... Gdy oni s kagacem, w ktrym ponie wiato mdroci. Kaganiec moe by brudny, nawet mierdzcy, niemniej jednak przechowuje boski ogie, bez ktrego midzy ludmi panowaaby ciemno i dziko. Mwisz, panie, o walce z kapastwem -cign Pentuer. -Co moe z niej wynikn dla mnie? ... Jeeli ty przegrasz, bd nieszczliwy, bo nie poprawisz losu chopom. A gdyby wygra! ... O, bodajbym nie doczeka tego dnia! ... bo gdyby rozbi kaganiec, kto wie, czy nie zgasiby tego ognia mdroci, ktry od tysicy lat ponie nad Egiptem i wiatem... Oto, panie mj, powody, dla ktrych nie chc misza si do twej walki ze witym stanem kapaskim... Czuj, e ona si zblia, i cierpi, e taki robak, jakim jestem, nie mog jej zapobiec. Ale wdawa si w ni nie bd, bo musiabym zdradzi albo ciebie, albo Boga, ktry jest twrc mdroci... Suchajc tego faraon chodzi po komnacie zamylony. -Ha -rzek bez gniewu -czy, jak chcesz. Nie jeste onierzem, wic nie mog wyrzuca ci braku odwagi... Nie moesz byjednak moim doradc... Cho prosz ci, aby utworzy sd do rozpatrzenia chopskich buntw i gdy ci wezw, mwi,co nakazuje mdro. Pentuer uklk egnajc pana. -W kadym razie -doda faraon -wiedz o tym, e ja nie chc gasi boskiego wiata... Niech kapani pielgnuj mdro w swoichwityniach, ale -niech mi nie marnuj wojska, nie zawieraj haniebnych traktatwi... niech nie okradaj -mwi ju z uniesieniem -krlewskich skarbcw... Czy moe myl, e ja jak ebrak bd wystawa pod ich bramami, aby raczyli mi dostarczy funduszw do podwignicia pastwa zrujnowanego przez ich gupie i nikczemne rzdy? ... Cha! ... cha! ... Pentuerze... ja bym bogw nie prosi o to, co stanowi moj moc i prawo. Moesz odej. Kapan cofajc si tyem wyszed wrd ukonw i jeszcze we drzwiach upad twarz na ziemi. Pan zosta sam. Ludzie miertelni -myla -s jak dzieci. Herhor jest przecie mdry, wie, e Egipt nawypadek wojny potrzebuje p miliona onierzy, wie, e te wojska trzeba wiczy, a mimo to - zmniejszy liczb i komplet pukw... Wielki skarbnik jest take mdry, lecz wydaje mu si rzecz cakiem naturaln, e wszystkie skarby faraonw przeszy doLabiryntu! ... Wreszcie Pentuer... Co to za dziwny czowiek! ... Chce obdarowywa chopw jadem, ziemi i nieustajcymi witami... Dobrze, ale to wszystko zmniejszy moje dochody, ktre i tak ju s za mae. Lecz gdybym mu powiedzia: pom mi odebra kapanom krlewskie skarby, nazwaby to bezbonoci i gaszeniem wiata w Egipcie!... Osobliwy czowiek... Rad by cae pastwo przewrci do gry nogami, o ile chodzi o dobro chopw, a nie miaby wzi za kark arcykapana i odprowadzi go do wizienia. Z najwikszym spokojem kae mi wyrzec si moe poowy dochodw, ale jestem pewny, e nie odwayby si wynie miedzianego utena z Labiryntu... Faraon umiecha si i znowu medytowa: Kady pragnie by szczliwym; ale gdy zechcesz zrobi, aeby wszyscy byli szczliwi, kady bdzie ci chwyta za rce, jak czowiek, ktremu chory zb wyjmuj... I dlatego wadca musi by stanowczym... I dlatego boski mj ojciec niedobrze czyni zaniedbujc chopstwo, a bez granic ufajckapanom... Cikie zostawi mi dziedzictwo, ale... dam sobie rad... U Sodowych Jezior take bya trudna sprawa... Trudniejsza ni tu... Tutaj s tylkogadacze i strachopochy, tam byli ludzie zbrojni i zdecydowani na mier... Jedna bitwa szerzej otwiera nam oczy anieli dziesitki lat spokojnych rzdw... Kto sobie powie: zami przeszkod! zamiej. Ale kto si zawaha, musi ustpi... Mrok zapad. W paacu zmieniono warty i wdalszych salach zapalano pochodnie. Tylko do pokoju faraona nikt nie mia wej bezrozkazu. Pan, zmczony bezsennoci, wczorajsz podr i dzisiejszymi zajciami, upad na fotel. Zdawao mu si, e ju setki lat jest faraonem, i nie mg uwierzy, e od tej godziny, kiedy by pod piramidami, nie upyna jeszcze doba. Doba? ... Niepodobna! ... Potem przyszo mu na myl, e moe by, i w sercu nastpcy osiedlaj si dusze poprzednich faraonw. Chyba tak jest, bo inaczej -skde by wzio si w nim jakie uczucie staroci czy dawnoci? ... I dlaczego rzdzenie pastwem dzi wydaje mu si rzecz prost, cho jeszcze par miesicy temu truchla mylc, e nie potrafi rzdzi. Jeden dzie? ... -powtarza w duchu. -Aleja tysic lat jestem w tym miejscu! ... Nagle usysza przytumiony gos: -Synu mj! ... synu... Faraon zerwa si z fotelu. -Kto tu jest? ... -zawoa. -Ja jestem, ja... Czyliby ju o mnie zapomnia? ... Wadca nie mg zorientowa si: skd gos pochodzi? Z gry, z dou czy moe z duego posgu Ozirisa, ktry sta w kcie. -Synu mj mwi znowu gos szanuj wol bogw, jeeli chcesz otrzyma ich bogosawion pomoc... O, szanuj bogw, gdy bez ich pomocy najwiksza potga ziemska jest jako proch i cie... O, szanuj bogw, jeeli chcesz, aeby gorycz twoich bdw nie zatrua mi pobytu w szczliwej krainie Zachodu... Gos umilk, pan kaza przynie wiato. Jedne drzwi komnaty byy zamknite, przy drugich staa warta. Nikt obcy nie mg tu wej. Gniew i niepokj szarpay serce faraona. Co to byo? ... Czy naprawd przemawia doniego cie ojca, czy te w gos by tylko nowym oszustwem kapanw? Lecz jeeli kapani mog przemawia do niego z odlegoci bez wzgldu na grube mury, w takim razie mog i podsuchiwa. A wwczas on, pan wiata, jest jak dzikie zwierz obsaczony ze wszystkich stron. Prawda, w paacu krlewskim podsuchiwanie byo rzecz zwyczajn. Faraon jednak sdzi, e przynajmniej ten gabinet jest wolny i e zuchwalstwo kapanw zatrzymuje si u progu najwyszego wadcy. A jeeli to by duch? ... Pan nie chcia je kolacji, lecz uda si naspoczynek. Zdawao mu si, e nie zanie; lecz zmczenie wzio gr nad rozdranieniem. W kilka godzin obudziy go dzwonki i wiato. Bya ju pnoc i kapan-astrolog przyszed zoy panu raport o stanowiskucia niebieskich. Faraon wysucha sprawozdania, a w kocu rzek: -Czy nie mgby, czcigodny proroku, od tej pory skada swoich raportw dostojnemu Semowi? ... On jest przecie moim zastpc w rzeczach dotyczcych religii... Kapan-astrolog bardzo zdziwi si obojtnoci pana dla rzeczy niebieskich. -Wasza witobliwo -spyta -raczy zrzeka si wskazwek, jakie wadcom daj gwiazdy? ... Daj? -powtrzy faraon. -Zatem powiedz, jakie s ich obietnice dla mnie? Astrolog widocznie spodziewa si tej kwestii, odpar bowiem bez namysu: -Horyzont chwilowo jest zamiony... Pan wiata nie trafi jeszcze na drog prawdy,ktra prowadzi do poznania woli bogw. Ale prdzej czy pniej znajdzie j, a na niej dugie ycie i szczliwe, pene chway panowanie... -Aha! ... Dzikuj ci, mu wity. Skoro juwiem: czego powinienem szuka, zastosuj si do wskazwek, a ciebie znowu prosz, aby odtd komunikowa si z dostojnym Semem. On jest moim zastpc i jeeli co ciekawego wyczytasz kiedy w gwiazdach, opowie mi o tym z rana. Kapan opuci sypialni potrzsajc gow.-Wybili mnie ze snu! ... -rzek pan z wyrazem niezadowolenia. -Najczcigodniejsza krlowa Nikotris -odezwa si nagle adiutant -godzin temu rozkazaa mi prosi wasz witobliwo oposuchanie... -Teraz? ... O pnocy? -spyta pan. -Wanie mwia, e o pnocy wasza witobliwo obudzi si. Faraon pomyla i odpowiedzia adiutantowi, e bdzie czeka na krlow wsali zotej. Sdzi, e tam nikt nie podsucha ich rozmowy. Pan narzuci na siebie paszcz, woy niewizane sanday i rozkaza dobrze owietli zot sal. Potem wyszed zalecajc subie, aby mu nie towarzyszya. Matk ju zasta w sali, w szatach z grubego ptna na znak aoby. Zobaczywszy faraona czcigodna pani chciaa znowu upa na kolana, ale syn podnis j i uciska. -Czy zdarzyo si co wanego, matko, e trudzisz si o tej godzinie? -spyta. -Nie spaam... modliam si... -odpara. -O synu mj, mdrze odgade, e sprawa jest wan! ... Syszaam boski gos twego ojca... -Doprawdy? -rzek faraon czujc, e gniewgo napenia. -Niemiertelny twj ojciec -cigna krlowa -mwi mi peen smutku, e wchodzisz na bdn drog... Wyrzekasz siz pogard arcykapaskich wice i le traktujesz sugi boe. Kt zostanie przy Ramzesie -mwi twj boski ojciec -jeeli zniechci bogw i opucigo stan kapaski? ... Powiedz mu... powiedzmu powtarza czcigodny cie -e tym sposobem zgubi Egipt, siebie i dynasti... -Oho! -zawoa faraon -wic ju tak mi gro, zaraz w pierwszym dniu panowania?... Moja matko, pies najgoniej szczeka, kiedy si boi, wic i pogrki s z wrb, ale tylko dla kapanw! -Ale to twj ojciec mwi... -powtrzya stroskana pani. -Niemiertelny ojciec mj -odpar faraon -iwity dziad Amenhotep, jako czyste duchy,znaj moje serce i widz opakany stan Egiptu. A poniewa serce moje chce podwign pastwo przez ukrcenie naduy, oni wic nie mogliby przeszkadzami do spenienia zamiarw... -Wic ty nie wierzysz, e duch ojca daje ci rady? -spytaa coraz bardziej przeraona. -Nie wiem. Ale mam prawo przypuszcza, e te gosy duchw, rozlegajce si w rnych ktach naszego paacu, s jakim figlem kapaskim. Tylko kapani mog lka si mnie, nigdy bogowie i duchy... Wicnie duchy strasz nas, matko... Krlowa zadumaa si i byo wida, e sowa syna robi na niej wraenie. Widziaa ona wiele cudw w swym yciu i niektre jej samej wydaway si podejrzanymi. -W takim razie -rzeka z westchnieniem -nie jeste ostrony, mj synu! ... Po poudniu by u mnie Herhor, bardzo niezadowolony z posuchania u ciebie... Mwi, e chcesz usun kapanw z dworu... -A oni mi na co? ... Czy aeby moja kuchnia ipiwnica miay due rozchody? ... Czy moe na to, aeby suchali, co mwi, i patrzyli, co robi? ... -Cay kraj wzburzy si, gdy kapani ogosz, e jeste bezbonikiem... -wtrcia pani. -Kraj ju si burzy, ale z winy kapanw -odpar faraon. -A i o pobonoci egipskiegoludu zaczynam mie inne wyobraenie... Gdyby, matko, wiedziaa, ile w Dolnym Egipcie jest procesw o zniewaanie bogw,a w Grnym -o okradanie zmarych, przekonaaby si, e dla naszego ludu sprawy kapaskie ju przestay by witymi. -To wpyw cudzoziemcw, ktrzy zalewaj Egipt -zawoaa pani. -Zwaszcza Fenicjanie... -Wszystko jedno, czyj wpyw; do, e Egipt ju nie uwaa ani posgw, ani kapanw za istoty nadludzkie... A gdyby jeszcze, matko, posuchaa szlachty, oficerw, onierzy, zrozumiaaby, e nadszed czas postawienia wadzy krlewskiej na miejscu kapaskiej, jeeli wszelka wadza nie ma upa w tym kraju. -Egipt jest twj -westchna krlowa. -Mdro twoja jest nadzwyczajna, wic czy, jak chcesz... Ale postpuj ostronie... O, ostronie... Skorpion, nawet zabity, jeszcze moe rani nieostronego zwycizc... Uciskali si i pan wrci do swej sypialni. Ale tym razem naprawd nie mg zasn. Ju jasno widzia, e midzy nim i kapanami rozpocza si walka, a raczej co wstrtnego, co nawet nie zasugiwao na nazw walki i z czym on, wdz, w pierwszej chwili nie umia sobie poradzi. Bo gdzie tu jest nieprzyjaciel? ... Przeciw komu ma wystpi jego wierne wojsko? ... Czy przeciw kapanom, ktrzy upadaj przed nim na ziemi? Czy przeciw gwiazdom, ktre mwi, e faraon nie wszed jeszcze na drog prawdy? Co i kogotu zwalcza? ... Moe owe gosy duchw rozlegajce si wrd pomroki? Czy wasn matk, ktra, przeraona, baga go, aeby nie rozpdza kapanw? ... Faraon wi si na swym ou w poczuciu bezsilnoci. Nagle przysza mu myl: Co mnie obchodzi nieprzyjaciel, ktry rozazi si jak boto w garci? ... Niech sobie gadaj w pustych salach, niech gniewaj sina moj bezbono... Ja bd wydawa rozkazy, a kto omieli sinie speni ich, ten jest moim wrogiem i przeciw temu zwrc policj, sd i wojsko... ROZDZIA CZWARTY Tak tedy w miesicu Hator, po trzydziestu czterech latach panowania, umar faraon Meramen-Ramzes XII, wadca dwu wiatw, pan wiecznoci, rozdawca ycia i wszelakiej uciechy. Umar, poniewa czu, e ciao jego staje si mde i nieuyteczne. Umar, poniewa tskni do wiekuistej ojczyzny, a rzdy ziemskiego pastwa pragn powierzy modszym rkom. Umar wreszcie, bo tak chcia, bo tak bya jego wola. Boski duch odlecia niby jastrzb, ktry dugo krc nad ziemi w kocu rozpywa si w bkitnych przestworach. Jak jego ycie byo pobytem niemiertelnej istoty w krainie znikomoci tak i mier bya tylko jednym z momentw nadludzkiegoistnienia. Pan zbudzi si o wschodzie soca i wsparty na dwu prorokach, otoczony chrem kapanw, uda si do kaplicy Ozirisa. Tam jak zwykle wskrzesi bstwo, umy je i ubra, zoy ofiar i podnis rce do modlitwy. Przez ten czas kapani piewali: Chr I . Cze tobie, ktry wznosisz si na horyzoncie i przebiegasz niebo... Chr II . Gocincem twej witoci jest pomylno tych, na ktrych oblicza padaj twe promienie... Chr I . Mgebym i, jako ty idziesz, bez zatrzymywania si, o soce! Chr II . Wielki wdrowcze przestrzeni, ktry nie masz pana i dla ktrego setki milionw lat s tylko oka mgnieniem... Chr I . Ty zachodzisz, ale trwasz. Mnoysz godziny, dnie i noce i trwasz sam,wedug praw twoich wasnych... Chr II . Owietlasz ziemi ofiarowujc wasnymi rkoma samego siebie, kiedy pod postaci Ra wschodzisz na widnokrgu. Chr I . O gwiazdo, wynurzajca si, wielkaprzez swoj wiato, ty sama ksztatujesz swoje czonki... Chr II . I nie urodzony przez nikogo rodzisz sam siebie na horyzoncie. A w tym miejscu odezwa si faraon: -O promieniejcy na niebie! Pozwl, aebymwstpi do wiecznoci, poczy si z czcigodnymi i doskonaymi cieniami wyszejj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPGc!c%c*c`9+krainy. Niechaj wraz z nimi ogldam twoje blaski z rana i wieczorem, kiedy czysz si z twoj matk Nut. A gdy zwrcisz ku zachodowi twe oblicze, niech moje rce skadaj si do modlitwy na cze usypiajcego za grami ycia. * Tak z podniesionymi rkoma mwi pan otoczony chmur kadzide. Nagle umilk i rzuci si w ty, w ramiona asystujcych kapanw. Ju nie y. Wie o mierci faraona jak byskawica obiega paac. Sudzy opucili swoje zajcia, dozorcy przestali czuwa nad niewolnikami, zaalarmowano gwardi i obsadzono wszystkie wejcia. Na gwnym dziedzicu pocz zbiera si tum: kucharzy, piwnicznych, masztalerzy, kobiet jego witobliwoci i ich dzieci. Jednizapytywali: czy to prawda? Inni dziwili si, e jeszcze soce wieci na niebie, a wszyscy razem krzyczeli w niebogosy: -O panie! ... o nasz ojcze! ... o ukochany! ... Czy to moe by, aeby ju odchodzi od nas? ... O tak, ju idzie do Abydos! ... Na Zachd, na Zachd, do ziemi sprawiedliwych! ... Miejsce, ktre ukochae, jczy i pacze po tobie! ... ** Straszny wrzask rozlega si po wszystkich dziedzicach, po caym parku. Odbija si od gr wschodnich, na skrzydach wiatru przelecia Nil i zatrwoy miasto Memfis. Tymczasem kapani, wrd modw, usadowili ciao zmarego w bogatej, zamknitej lektyce. Omiu stano przy drgach, czterej wzili do rk wachlarze ze strusich pir, inni kadzida i gotowali sido wyjcia. Na t chwil przybiega krlowa Nikotris, a zobaczywszy zwoki ju w lektyce, rzucia si do ng zmarego. -O mu mj! o bracie mj! o ukochany mj! -woaa zanoszc si od paczu. -O ukochany, zosta z nami, zosta w twoim domu, nie oddalaj si od tego miejsca na ziemi, w ktrym przebywasz... -W pokoju, w pokoju, na Zachd -piewali kapani -o wielki wadco, id w pokoju na Zachd... -Niestety! -mwia krlowa -pieszysz do przewozu, aby przeprawi si na drugi brzeg! O kapani, o prorocy nie pieszcie si, zostawcie go; bo przecie wy wrcicie do domw, ale on pjdzie do kraju wiecznoci... -W pokoju, w pokoju, na Zachd! . . -piewa chr kapaski. -Jeeli podoba siBogu, kiedy dzie wiecznoci nadejdzie, ujrzymy ci znowu, o wadco, bo oto idziesz do kraju, ktry czy midzy sob wszystkich ludzi. *** Na znak dany przez dostojnego Herhora suebnice oderway pani od ng faraona igwatem odprowadziy do jej komnat. Lektyka niesiona przez kapanw ruszya, a w niej wadca ubrany i otoczony jak za ycia. Na prawo i na lewo, przed nim i za nim szli: jeneraowie, skarbnicy, sdziowie, wielcy pisarze, nosiciel topora i uku, a nade wszystko -tum kapanw rnego stopnia. Na podwrzu suba upada na twarz jczc i paczc, ale wojsko sprezentowao bro i odezway si trby, jakby na powitanie yjcego krla. I istotnie, pan jak ywy, niesiony by do przewozu. A gdy dosignito Nilu, kapani ustawili lektyk na zocistym statku, pod purpurowym baldachimem, jak za ycia. Tu lektyk zasypano kwiatami, naprzeciw niej ustawiono posg Anubisa i -statek krlewski ruszy ku drugiemu brzegowi Nilu, egnany paczem suby i dworskich kobiet. O dwie godziny od paacu, za Nilem, za kanaem, za urodzajnymi polami i gajami palm midzy Memfisem a PaskowzgrzemMumii leaa oryginalna dzielnica. Wszystkie jej budowle byy powicone zmarym, a zamieszkane tylko przez kolchitw i paraszytw, ktrzy balsamowalizwoki. Dzielnica ta bya niby przedsionkiem waciwego cmentarza, mostem, ktry czy yjce spoeczestwo z miejscem wiecznego spoczynku. Tu przywoono nieboszczykw i robiono z nich mumie; tu rodziny ukaday si z kapanami o cen pogrzebu. Tu przygotowywano wite ksigiiopaski, trumny, sprzty, naczynia i posgi dla zmarych. Dzielnic t, oddalon od Memfisu na par tysicy krokw, otacza dugi mur, tu i owdzie opatrzony bramami. Orszak nioscy zwoki faraona zatrzyma si przed bramnajwspanialsz, a jeden z kapanw zapuka. -Kto tam? -spytano ze rodka. -Oziris-Mer-amen-Ramzes, pan dwu wiatw, przychodzi do was i da, abycieprzygotowali go do wiekuistej podry -odpar kapan. -Czy podobna, aeby zgaso soce Egiptu? ... -aeby umar ten, ktry sam by oddechem i yciem? ... -Tak bya jego wola -odpowiedzia kapan.-Przyjmijcie tedy pana z naleyt czci i wszystkie usugi oddajcie mu, jak si godzi, aeby nie spotkay was kary w doczesnym i przyszym yciu. -Uczynimy, jak mwicie -rzek gos ze rodka. Teraz kapani zostawili lektyk pod bram ipiesznie odeszli, aeby nie pado na nich nieczyste tchnienie zwok nagromadzonych w tym miejscu. Zostali tylko urzdnicy cywilni pod przewodnictwem najwyszego sdziego i skarbnika. Po niemaej chwili czekania brama otworzya si i wyszo z niej kilkunastu ludzi. Mieli kapaskie szaty i zasonite oblicza. Na ich widok sdzia odezwa si: -Oddajemy wam ciao pana naszego i waszego. Czycie z nim to, co nakazuj przepisy religijne, i niczego nie zaniedbajcie, aeby ten wielki zmary nie dozna z winy waszej niepokoju na tamtym wiecie. Skarbnik za doda: -Uyjcie zota, srebra, malachitu, jaspisu, szmaragdw, turkusw i najosobliwszych wonnoci dla tego oto pana, aby mu nic nie brako i aby wszystko mia w jak najlepszym gatunku. To mwi wam ja skarbnik. A gdyby znalaz si niegodziwiec, ktry zamiast szlachetnych metalw chciaby podstawi ndzne falsyfikaty, a zamiast drogich kamieni -szko fenickie, niech pamita, e bdzie mia odrbane rce i wyjte oczy. -Stanie si, jak dacie -odpowiedzia jedenz zasonitych kapanw. Po czym inni podnieli lektyk i weszli z ni w gb dzielnicy zmarych piewajc: -Idziesz w pokoju do Abydos! ... Oby doszed w pokoju do Zachodu tebaskiego! ... Na Zachd, na Zachd, do ziemi sprawiedliwych! ... Brama zamkna si, a najwyszy sdzia, skarbnik i towarzyszcy im urzdnicy zawrcili si do przewozu i paacu. Przez ten czas zakapturzeni kapani odnieli lektyk do ogromnego budynku, gdzie balsamowano tylko krlewskie zwoki oraz tych najwyszych dostojnikw, ktrzy pozyskali wyjtkow ask faraona. Zatrzymali si w przysionku, gdzie staa zota d na kkach, i zaczli wydobywanieboszczyka z lektyki. -Patrzcie! ... zawoa jeden z zukapturzonych -nie s to zodzieje? ... Faraon przecie umar pod kaplic Ozirisa, wic musia by w paradnym stroju... A tu -o! ... Zamiast zotych bransolet -mosine, acuch take mosiny, a w piercieniach faszywe klejnoty... -Prawda -odpar inny. -Ciekawym, kto go tak oporzdzi: kapani czy pisarze? -Z pewnoci kapani... O, bodaj wam poschy rce, gagany! ... I taki otr jeden z drugim mie nas upomina, aebymy dawali nieboszczykowi wszystko w najlepszym gatunku... -To nie oni dali, tylko skarbnik... -Wszyscy s zodzieje... Tak rozmawiajc balsamici zdjli z nieboszczyka odzie krlewsk, woyli na niego tkany zotem szlafrok i przenieli zwoki do odzi. -Bogom niech bd dziki -mwi ktry z zasonitych -e ju mamy nowego pana. Ten z kapastwem zrobi porzdek... Co wzili rkoma, zwrc gb... -Uuu! ... mwi, e to bdzie ostry wadca -wtrci inny. -Przyjani si z Fenicjanami, chtnie przestaje z Pentuerem, ktry przecie nie jest rodowity kapan, tylko z takich biedakw jak my... A wojsko, powiadaj, e daoby si spali i wytopi zanowego faraona... -I jeszcze w tych dniach sawnie pobi Libijczykw... -Gdzie on jest, ten nowy faraon? ... -odezwa si inny. -W pustyni! ... Ot lkamsi, aeby, zanim wrci do Memfis, nie spotkao go nieszczcie... -Co mu kto zrobi, kiedy ma wojsko za sob!Niech nie doczekam uczciwego pogrzebu, jeeli mody pan nie zrobi z kapastwem tak jak baw z pszenic... -Oj ty gupi! -wtrci milczcy dotychczas balsamista. -Faraon podoa kapanom! ... -Czemu by nie? ... -A czy widziae kiedy, aeby lew poszarpa piramid? -Take gadanie! ... -Albo baw roztrci j? -Rozumie si, e nie roztrci. -A wicher obali piramid? -Co on dzisiaj wzi na wypytywanie? ... -No, wic ja ci mwi, e prdzej lew, baw czy wicher przewrci piramid, anieli faraon pokona stan kapaski... Choby ten faraon by lwem, bawoem i wichrem w jednej osobie... -Hej tam, wy! -zawoano z gry. -Gotw nieboszczyk? ... -Ju... ju... tylko mu szczka opada-odpowiedziano z przysionka. -Wszystko jedno... Dawa go tu prdzej, bo Izyda za godzin musi i do miasta... Po chwili zota d wraz z nieboszczykiemza pomoc sznurw zostaa podniesiona w gr, na balkon wewntrzny. Z przysionka wchodzio si do wielkiej sali pomalowanej na kolor niebieski i ozdobionej tymi gwiazdami. Przez ca dugo salido jednej ze cian by przyczepiony niby ganek w formie uku, ktrego koce wznosiy si na pitro, rodek na ptora pitra wysoko. Sala wyobraaa sklepienie niebieskie, ganek drog soca na ni ebie, zmary za faraon mia by Ozirisem, czyli socem, ktre posuwa si od wschodu ku zachodowi.Na dole sali sta tum kapanw i kapanek, ktrzy oczekujc na uroczystorozmawiali o rzeczach obojtnych. -Gotowe! ... -zawoano z balkonu. Rozmowy umilky. W grze rozleg si trzykrotny dwik piowej blachy i -na balkonie ukazaa si zocista d soca, w ktrej jecha nieboszczyk. Na dole zabrzmia hymn na cze soca: Oto ukazuje si w oboku, aby oddzieli niebo od ziemi, a pniej je poczy... Nieustannie ukryty w kadej rzeczy, on jeden yjcy, w ktrym wiekuicie istniej wszystkie rzeczy... d stopniowo posuwaa si w gr uku, wreszcie stana na najwyszym szczycie. Wwczas na dolnym kracu uku ukazaa si kapanka przebrana za bogini Izyd, z synem Horusem, i rwnie wolno zacza wchodzi pod gr. By to obraz ksiyca, ktry posuwa si za socem. Teraz d ze szczytu uku zacza opuszcza si ku zachodowi, a na dole znowu odezwa si chr: Bg wcielony we wszystkie rzeczy, duch Szu we wszystkich bogach. On jest ciaem yjcego czowieka, twrc drzewa, ktre nosi owoce, on jest sprawc uyniajcych wyleww. Bez niego nic nie yje w ziemskimkrgu. **** d znika na zachodnim kocu balkonu, Izyda z Horusem stanli na szczycie uku. Wwczas do odzi przybiega gromada kapanw, wydobyli zwoki faraona i pooyli je na marmurowym stole, niby Ozirisa na spoczynek po dziennym trudzie. Teraz do nieboszczyka zbliy si paraszytaprzebrany za boka Tyfona. Na gowie miaokropn mask, rud kudat peruk, na plecach skr dzika, a w rku -kamienny n etiopski. Noem tym zacz prdko odrzyna podeszwy nieboszczykowi. -Co robisz picemu, bracie Tyfonie? -zapytaa go z balkonu Izyda. -Oskrobuj nogi memu bratu Ozirisowi, aby ziemskim pyem nie zanieczyci nieba -odpowiedzia paraszyta przebrany za Tyfona. Oderznwszy podeszwy paraszyta porwa zgity drut, zanurzy go w nosie zmarego i zacz wydobywa mzg. Nastpnie rozci mu brzuch i tym otworem szybko wycign wntrznoci, serce i puca. Przez ten czas pomocnicy Tyfona przynielicztery wielkie urny ozdobione gowami bogw: Hape, Emset, Duamutf i Quebhsneuf,iw kady z tych dzbanw zoyli jaki wewntrzny organ zmarego. -A co tam robisz, bracie Tyfonie? -zapytaapo raz drugi Izyda. -Oczyszczam brata mego Ozirisa, z rzeczy ziemskich, aeby sta si pikniejszym -odpowiedzia paraszyta. Obok marmurowego stou znajdowaa si sadzawka wody nasyconej sod. Paraszyci oczyciwszy zwoki rzucili je nastpnie w sadzawk, gdzie miay mokn przez siedemdziesit dni. Tymczasem Izyda przeszedszy cay balkonzbliya si do komnaty, w ktrej paraszyta otworzy i oczyci krlewskie zwoki. Spojrzaa na marmurowy st, a widzc e by pusty, zapytaa przestraszona: -Gdzie mj brat? ... gdzie mj boski maonek? ... Wtem rykn grzmot, odezway si trby i piowe blachy, a paraszyta przebrany za Tyfona wybuchn miechem i zawoa: -Pikna Izydo, ktra pospou z gwiazdami rozweselasz noce, nie ma ju twego maonka! ... Ju nigdy promieniejcy Ozirisnie usidzie na zocistej odzi, ju nigdy soce nie ukae si na firmamencie... Ja to uczyniem, ja, Set, i ukryem go tak gboko, e go aden z bogw ani wszyscy razem nie odnajd! ... Na te sowa bogini rozdara szaty, zacza jczy i rwa sobie wosy. Znowu odezway si trby, grzmoty i dzwony, wrd kapanw i kapanek wszcz si szmer, potem krzyk, kltwy i -nagle wszyscy rzucili si na Tyfona woajc: -Przeklty duchu ciemnoci! ... Ktry podniecasz wichry pustynne, burzysz morze, zamiewasz wiato dzienne! ... Oby zapad w otcha, z ktrej sam ojciec bogw nie potrafiby ci uwolni... Przeklty! ... przeklty Set! ... Niech imi twoje bdzie postrachem i obrzydliwoci! ... Tak przeklinajc wszyscy rzucili si na Tyfona z piciami i kijami, a rudowosy boek pocz ucieka i w kocu wybieg z sali. Trzy nowe dwiki piowej blachy i -uroczysto skoczya si. -No dosy! -zawoa najstarszy kapan do gromady, ktra ju naprawd zacza bi si midzy sob. -Ty, Izydo, moesz i do miasta, a reszta do innych nieboszczykw, ktrzy czekaj na nas... Nie zaniedbujcie zwyczajnych zmarych, bo nie wiadomo, jak nam za tego zapac... -Z pewnoci niewiele! -wtrci balsamista. -Mwi, e w skarbie nie ma nic, a Fenicjanie gro, e przestan poycza, jeeli nie otrzymaj nowych praw. -Bodaj mier wytpia tych waszych Fenicjan! ... Niedugo czowiek bdzie musia ebra u nich o placek jczmienny, tak ju wszystko zagarnli... -Ale jeeli oni nie dadz faraonowi pienidzy, za pogrzeb nic nie dostaniemy... Stopniowo rozmowy ucichy i obecni opuciliniebiesk sal. Tylko przy jeziorku, gdzie moky zwoki faraona, zostaa warta. Caa ta uroczysto odtwarzajca legend o zabiciu Ozirisa (soce)przez Tyfona (boek nocy i wystpku)suya do tego, aeby rozci i oczyci zwoki faraona, i tym sposobem przygotowa je do waciwego balsamowania. Przez siedmdziesit dni lea nieboszczyk wwodzie nasyconej sod, zdaje si, na pamitk, e zy Tyfon utopi ciao brata w Sodowych Jeziorach. Przez wszystkie te dni, rano i wieczr, kapanka przebrana zaIzyd przychodzia do niebieskiej sali. Tam jczc i rwc sobie wosy wypytywaa obecnych: czy kto nie widzia boskiego jej maonka i brata? Po upywie tego czasu aoby zjawi si w sali Horus, syn i nastpca Ozirisa, ze swojwit i -oni dopiero spostrzegli wann z wod. -Moe by tu poszuka zwok mego ojca i brata? -spyta Horus. Jako poszukali, znaleli i wrd ogromnej radoci kapanw, przy dwikach muzyki wydobyli ciao faraona z umacniajcej kpieli. Ciao to woono do kamiennej rury, przez ktr kilka dni przepywao gorce powietrze, i po wysuszeniu oddano balsamistom. Teraz zaczy si ceremonie najwaniejsze, ktre nad nieboszczykiem dokonywali najwysi kapani dzielnicy zmarych. Ciao nieboszczyka zwrcone gow do poudnia obmywano powicon wod, a jego wntrze winem palmowym. Na posadzce osypanej popioem zasiaday paczki i szarpic sobie wosy, drapic twarze opakiway zmarego. Dokoa miertelnego oa zgromadzili si kapani przebrani za bokw. Wic naga Izis w koronie faraonw, modzieczy Horus, Anubis z gow szakala, Tot z gow ptasia tabliczkami w rkach i wielu innych. Pod dozorem tego czcigodnego grona specjalici zaczli napenia wntrze zmarego silnie pachncymi zioami, trocinami i nawet wlewa tam wonne ywice, wszystko wrd modw. Potem, zamiast jego wasnych, woyli mu oczy szklanne, oprawione w brz. Nastpnie cae ciao obsypano proszkiem sody. Teraz przystpi inny kapan i wyoy obecnym, e ciao zmarego jest ciaem Ozirisa i jego wasnoci s wasnociami Ozirisa. Czarodziejskie wasnoci jego lewej skroni s wasnociami skroni boga Tumu, a jego prawe oko jest okiem boga Tumu, ktrego promienie przebijaj ciemno. Jego lewe oko jest okiem Horusa ktre tpi wszystkie stworzenia yjce, warga grna to Izis a dolna -Nefthys. ami wyszejj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP cN T c'c6:Szyja zmarego jest bogini, rce s boskimi duszami, palce niebieskimi wami, synami bogini Selkit. Boki jego to dwa pira Amona, grzbiet jest koci pacierzow Sibu,za brzuch jest bogiem Nue. ***** Inny kapan mwi: -Dano mi usta do mwienia, nogi do chodzenia rce, abym obala nieprzyjaci moich. Zmartwychwstaj, istniej, otwieram niebo; robi to, co mi nakazano wMemfis. ****** A tymczasem na szyi zmarego wieszaj wizerunek chrzszcza skarabeusza zrobiony z drogiego kamienia, na ktrym jest napis: -O serce moje, serce, ktrem otrzyma odmatki, ktre miaem, kiedym by na ziemi, o serce, nie powsta przeciw mnie i nie dajzego wiadectwa w dzie sdu. ******* Teraz kad rk i nog, kady palec zmarego owijaj kapani tamami, na ktrych wypisane s modlitwy i zaklcia. Tamy te podkleja si gum i balsamami. Napiersiach za i na szyi kad si cae rkopisy Ksigi Zmarych z nastpnymi medytacjami, ktre nad nieboszczykiem gono odmawiaj kapani: -Jestem ten, ktremu aden bg nie stawiaprzeszkd. Kto to jest? ... On jest Tum na swej tarczy, on jest Ra na swej tarczy, ktra wznosi si na wschodzienieba. Jestem Wczoraj i znam Jutro. Kto to jest? Wczoraj -jest to Oziris, Jutro -jest to Ra, w tym dniu, kiedy zniweczy nieprzyjaci Pana ktry jest nad wszystkim i kiedy powici syna swego Horusa. Innymi sowy:w dniu, kiedy trumn Ozirisa spotka jego ojciec Ra. On zwalczy bogw na rozkaz Ozirisa, pana gry Amenti. -Co to jest? Amenti jest to tworzenie dusz bogw na rozkaz Ozirisa, pana gry Amenti. Innymi sowy: Amenti jest to podniecenie wzbudzone przezRa; kady bg, ktry tam przebywa, staczawalk. Znam wielkiego boga, ktry tam mieszka. Ja jestem z mego kraju, przychodz z mojego miasta, niszcz ze, usuwam niedobre, oddalam brud od siebie. Dostaj si do kraju mieszkacw na niebie, wstpuj przez potn bram. O wy, towarzysze, podajcie mi rk, gdy bd jednym z Was. ******** Gdy kady czonek zmarego zosta ju owinity modlitewnymi tamami i zaopatrzony w amulety, gdy posiada ju dostateczny zasb medytacji, ktre pozwolmu orientowa si w krainie bogw, naley pomyle o dokumencie, ktry by otworzy wrota do owej krainy. Albowiem midzy mogi i niebem czeka na zmarego czterdziestu dwu straszliwych sdziw, ktrzy, pod prezydencj Ozirisa, badaj jego ziemskie ycie. Dopiero gdy serce nieboszczyka, zwaone na wadze sprawiedliwoci, okae si rwnym bogini prawdy, gdy bg Dutes zapisujcy na tabliczkach czyny zmarego uwaa je za dobre, dopiero wtedy Horus bierze dusz zark i prowadzi j przed tron Ozirisa. Ot aeby zmary mg usprawiedliwi siprzed sdem, naley jego mumi owin w papirus, na ktrym jest wypisana -spowiedpowszechna. Podczas spowijania w ten dokument kapani mwi dobitnie i wyranie, aby zmary niczego nie zapomnia: -Wadcy prawdy, przynosz wam sam prawd. Nie zrobiem zego w sposb zdradziecki adnemu czowiekowi. -Nie uczyniem nieszczliwym nikogo z moich blinich. -Niedopuciem si spronoci ani elywego sowa w domu prawdy. -Nie miaem zayoci ze zem. -Nie czyniem zego. -Jako zwierzchnik, nie nakazywaem moim podwadnym pracowa ponad siy. -Nikt z mojej winy nie sta si lkliwym, ubogim, cierpicym ani nieszczliwym. -Nie czyniem nic takiego, czym by pogardzali bogowie. -Nie drczyem niewolnika. -Nie morzyem go godem. -Nie wyciskaem mu ez. -Nie zabiem. -Nie kazaem zabija zdradziecko. -Nie kamaem. -Nie rabowaem majtku wity. -Nie zmniejszaem dochodw powiconych bogom. -Nie zabieraem chleba ani opasek mumiom. -Nie popeniem grzechu z kapanem mego okrgu. -Nie zabieraem muani zmniejszaem majtnoci. -Nie uywaem faszywej wagi. -Nie oderwaemniemowlcia od piersi jego karmicielki. -Nie dopuszczaem si bestialstwa. -Nie chwytaem w sieci ptakw powiconych bogom. -Nie szkodziem przyborowi wody. -Nie odwracaem biegu kanaw. -Nie gasiem ognia w porze niewaciwej. -Nie okradaem bogw z ofiar, ktre wybrali. -Jestem czysty... Jestem czysty... Jestem czysty. ********* Gdy nieboszczyk ju umia, dziki Ksidze Zmarych, radzi sobie w krainie wiekuistej, a przede wszystkim -gdy wiedzia, jak usprawiedliwi si przed sdem czterdziestu dwu bogw, wwczas kapani zaopatrywali go jeszcze w przedmow do tej ksigi i -ustnie tomaczyli mu jej niezmiern donioso. W tym celu balsamici otaczajcy wie mumi faraona odsuwali si, a przychodzi arcykapan tej dzielnicy i szepta zmaremu do ucha: -Wiedz o tym, e posiadajc t ksig bdziesz nalea do yjcych i pozyskasz wielkie znaczenie midzy bogami. Wiedz o tym, e dziki jej nikt nie omieli si sprzeciwia tobie. Sami bogowie zbli si do ciebie i uciskajci, albowiem -bdziesz nalea do ich grona. Wiedz o tym, e ta ksiga da ci pozna: co byo na pocztku. aden czowiek jej nie gosi, adne oko nie widziao, adne ucho nie syszao jej. Ksiga ta jest sam prawd, ale nikt nigdy jej nie zna. Niecheona bdzie widzian tylko przez ciebie i tego, ktry ci w ni zaopatrzy. Nie rb do niej komentarzy, jakie mogaby ci nasun twoja pami albo wyobrania. Pisze si ona cakowicie w sali, gdzie balsamuj zmarych. Jest to wielka tajemnica, ktrej nie zna aden pospolity czowiek, aden w wiecie. Ksika ta bdzie twym pokarmem w niszej krainie duchw, dostarczy twej duszy rodkw pobytu na ziemi, da jej ycie wieczne i sprawi, e nikt nie bdzie mia wadzy nad tob. ********** Zwoki krlewskie ubrano w kosztowne szaty, w zot mask na twarz, w piercienie i bransolety na rkach, ktre zoono na krzy. Pod gow dano mu z koci soniowej podprk, na jakiej zwykli byli sypia Egipcjanie. Wreszcie zamknito ciao w trzech trumnach: papierowej, okrytej napisami, cedrowej zoconej i -marmurowej. Ksztat dwu pierwszych odpowiada dokadnie formie ciaa zmarego; nawet rzebiona twarz bya podobna, tylko umiechnita. Po trzech miesicach pobytu w dzielnicy zmarych mumia faraona bya gotowa do uroczystego pogrzebu. Wic -odniesiono j na powrt do krlewskiego paacu. ------- *Hymn autentyczny. **Autentyczne. ***Autentyczne. ****Hymn autentyczny. *****Maspero. ******Autentyczne. *******Autentyczne. ********Ksiga Zmarych. *********Rozdzia 75 Ksigi Zmarych. Jestto jeden z najwzniolejszych dokumentw, jakie zostawia staroytno. **********Ksiga Zmarych. Rozdz. 148. ROZDZIA PITY Przez siedmdziesit dni w cigu ktrych czcigodne zwoki moky w wodzie nasyconej sod, Egipt obchodzi aob. witynie byy zamknite, nie odprawiano procesji. Wszelka muzyka umilka, nie urzdzano uczt, tancerki zamieniy si na paczki i zamiast tacowa rway sobie wosy, co rwnie przynosio im dochd. Nie pijano wina, nie jadano misa. Najwiksi dostojnicy chodzili w grubych szatach, boso. Nikt nie goli si (z wyjtkiem kapanw), najgorliwsi za nawet nie myli si, lecz namazywali botem twarze, a wosy obsypywali popioem. Od Morza rdziemnego do pierwszej katarakty na Nilu, od Libijskiej Pustyni do pwyspu Synai, panowaa cisza i smutek. Zgaso soce Egiptu, odszed na Zachd i opuci sugi swoje pan, ktry dawa rado i ycie. W wyszych towarzystwach najmodniejszymi byy rozmowy o powszechnym alu, ktry udziela si nawetnaturze. -Czy nie zauwaye -mwi dostojnik do dostojnika -e dni s krtsze i ciemniejsze?-Nie miaem zwierzy si z tego przed tob -odpar drugi -ale tak jest w rzeczy samej. Spostrzegem nawet, e mniej gwiazd wieci podczas nocy i e penia trwaa krcej, a nw duej ni zwykle. -Pasterze mwi, e bydo na pastwisku niechce je, tylko ryczy... -A ja syszaem od myliwych, e zapakane lwy nie rzucaj si ju na sarny,bo nie jedz misa. -Okropny czas! ... Przyjd do mnie dzi wieczorem, a wypijemy po szklance aobnego pynu, ktry wymyli mj piwniczy. -Wiem, pewnie masz czarne piwo sydoskie? ... -Niech bogowie broni, aebymy w tym czasie uywali trunkw rozweselajcych! Pyn, ktry wynalaz mj piwniczy, nie jestpiwem... Porwnabym go raczej do wina nasyconego pimem i wonnymi zioami. -Bardzo stosowny napj, gdy pan nasz przebywa w dzielnicy zmarych, nad ktr cigle unosi si wo pima i zi balsamicznych. Tak przez siedmdziesit dni martwili si dygnitarze. Pierwsze drgnienie radoci przebiego Egiptwwczas, gdy z dzielnicy zmarych dano zna, e ciao wadcy wydobyto z kpieli sodowej i e balsamici i kapani ju speniaj nad nim obrzdki. W tym dniu po raz pierwszy ostrzyono wosy, usunito boto z twarzy, a kto miaochot, umy si. I w rzeczy samej, ju nie byo powodu do martwienia si: Horus bowiem znalaz zwoki Ozirisa, wadca Egiptu dziki sztuce balsamistw odzyskiwa ycie, a dziki modom kapanw i Ksidze Zmarych stawa si rwny bogom. Od tej chwili nieboszczyk faraon Mer-amen-Ramzes urzdownie nazywa si Ozirisem; nieurzdownie bowiem nazywano go tak natychmiast po mierci. Wrodzona wesoo ludu egipskiego zaczabra gr nad aob, szczeglniej wrd wojska, rzemielnikw i chopw. Rado taprzybieraa niekiedy nieprzystojne formy pomidzy ludem prostym. Nie wiadomo bowiem, skd zaczy kry pogoski, e nowy faraon, ktrego cay ludju kocha instynktownie, e mody pan chce zaj si poprawieniem doli chopw, robotnikw, a nawet niewolnikw. Z tego powodu zdarzao si (rzecz niesychana! ), e mularze, stolarze i garncarze, zamiast pi spokojnie i rozmawia o swoim fachu lub interesach rodzinnych, omielali si w szynkowniach nie tylko narzeka na podatki, ale nawet sarka na wadz kapanw. Chopi za, zamiast czas wolny od roboty powica modlitwom i pamici przodkw, mwili midzy sob: jakby to byo dobrze, gdyby kady z nich posiada kilka zagonw gruntu na wasno i mg odpoczywa co sidmy dzie! O wojsku, a szczeglniej o cudzoziemskich pukach, nie ma co wspomina. Ludzie ci wyobraali sobie, e s najznakomitsz klas w Egipcie, a jeeli nie s, to wnet bd, po jakiej tam szczliwej wojnie, ktra ma wybuchn. Za to nomarchowie, szlachta siedzca w wiejskich majtkach, a nade wszystko arcykapani rnych wity, uroczycie obchodzili aob po zmarym panu, bez wzgldu, e mona byo ju cieszy si, gdy faraon zosta Ozirisem. cile rzeczy biorc, nowy wadca dotychczas nikomu nie zrobi krzywdy, wic przyczyn smutku dostojnikw byy tylko pogoski, te same, ktre radoway lud prosty. Nomarchowie i szlachta cierpli na myl, e ich chop moe prnowa przez pidziesit dni w roku, a co gorsza -posiada na wasno ziemi, choby tylkow rozmiarach wystarczajcych na zbudowanie grobu. Kapani bledli i zaciskali zby patrzc na gospodarstwo Ramzesa XIII i sposb, w jaki ich traktowa. Rzeczywicie w paacu krlewskim zaszy ogromne zmiany. Faraon mieszkanie swoje przenis do jednego z gmachw skrzydowych, w ktrym prawie wszystkie pokoje zajli jeneraowie. W suterynach pomieci onierzy greckich, na pitrze gwardi, w pokojach znajdujcych si wzdu muru -Etiopw. Wart dokoa paacyku trzymali Azjaci, a przy komnatach jego witobliwoci kwaterowa ten szwadron, ktrego onierze towarzyszyli panu w czasie pocigu za Tehenn przez pustyni. Co gorsze -jego witobliwo, pomimo tak niedawnego buntu Libijczykw, przywrci im swoj ask, adnego nie skaza na kar, owszem -obdarza ich zaufaniem. Prawda, e korpus kapaski, ktry by w gwnym paacu, zosta w nim i odprawiaobrzdki religijne pod przewodnictwem dostojnego Sema. Ale poniewa kapani nie towarzyszyli faraonowi przy niadaniu, obiedzie i kolacji, wic ich ywno staa si bardzo niewykwintn. Na prno wici mowie przypominali, emusz karmi przedstawicieli dziewitnastudynastii i mnstwo bogw. Skarbnik zmiarkowawszy intencje faraona odpowiada kapanom, e dla bogw i przodkw wystarcz kwiaty i wonnoci, a e sami prorocy, jak nakazuje moralno, powinni jada jczmienne placki i popija wod lub piwem. Dla poparcia swoich grubiaskich teorii skarbnik powoywa sina przykad arcykapana Sema, ktry y jak pokutnik, a co gorsze, mwi im, e jego witobliwo wraz z jeneraami prowadzi oniersk kuchni. Wobec tego kapani paacowi w milczeniu poczli zastanawia si: czy nie lepiej zrobi, gdy opuszcz skpy dom krlewski, a przenios si do wasnych schronie obok wity, gdzie bd mieli lejsze obowizki i gd nie bdzie im skrca wntrznoci? I moe uczyniliby tak natychmiast, gdyby najdostojniejsi Herhor i Mefres nie rozkazali im wytrwa na miejscu. Ale i pooenie Herhora przy nowym panu nie mogo nazywa si pomylnym. Do niedawna wszechwadny minister, ktry prawie nie opuszcza pokojw krlewskich,siedzia dzi samotny w swoim paacyku i nieraz nie widywa nowego faraona przez cae dekady. By on jeszcze ministrem wojny, ale ju prawie nie wydawa rozkazw. Wszystkie bowiem interesa wojskowe faraon zaatwia sam. Sam czyta raporty jeneraw, sam rozstrzyga wtpliwe kwestie, a jego adiutanci brali z ministerium wojny potrzebne dokumenta. Jego dostojno Herhor, jeeli kiedy by wezwany przez wadc, to chyba po to, aeby usysze wymwk. Niemniej wszyscy dostojnicy przyznawali, e nowy faraon bardzo pracuje. Ramzes XIII wstawa przed wschodem soca, kpa si i spala kadzido przed posgiem Ozirisa. Natychmiast potem sucha raportw: najwyszego sdziego, najwyszego pisarza stod i obr w caymkraju, najwyszego skarbnika, wreszcie -naczelnika swoich paacw. Ten ostatni cierpia najwicej: nie byo bowiem dnia, aeby pan nie mwi mu, e utrzymanie dworu za duo kosztuje i e jest w nim za wiele osb. Istotnie, mieszkao w paacu krlewskim kilkaset kobiet zmarego faraona z odpowiedni iloci dzieci i suby. Cigle upominany naczelnik dworu z dnia na dzie wypdza po kilkanacie osb, a innym ogranicza wydatki. Skutkiem czego po upywie miesica wszystkie damy dworu z krzykiem i paczem pobiegy do mieszkania krlowej Nikotris bagajc o ratunek. Jako czcigodna pani natychmiast udaa si do wadcy i upadszy na twarz prosia go, aby ulitowa si nad kobietami swego ojca inie pozwoli im umiera z niedostatku. Faraon wysucha jej ze zmarszczonym czoem i rozkaza naczelnikowi dworu ju nie posuwa dalej oszczdnoci. Zarazem jednak powiedzia najczcigodniejszej pani, e po pogrzebie ojca kobiety bd usunite z paacu i rozesane po folwarkach. -Nasz dwr -mwi -kosztuje okoo trzydziestu tysicy talentw rocznie, czyli o poow wicej anieli cae wojsko. Takiejsumy nie mog wydawa bez zrujnowania siebie i pastwa. -Czy, jak chcesz -odpara krlowa. -Egipt jest twj. Lkam si jednak, e rozpdzeni ludzie dworscy stan si twymi wrogami. Na to pan milczc wzi matk za rk, poprowadzi j do okna i wskaza las wczni musztrujcej si na dziedzicu piechoty. Ten czyn faraona wywoa nieoczekiwany skutek. Oczy krlowej, przed chwil zalane zami, bysny dum. Nagle pochylia si ipocaowaa syna w rk mwic wzruszonym gosem: -Zaprawd, jeste synem Izydy i Ozirisa i dobrze uczyniam odstpujc ci bogini... Nareszcie Egipt ma wadc! ... Od tej pory czcigodna pani nigdy i w adnej sprawie nie wstawiaa si do syna. A gdy jproszono o protekcj, odpowiadaa: -Jestem sug jego witobliwoci i radz wam spenia rozkazy pana bez oporu. Wszystko bowiem, co on robi, pochodzi z natchnienia bogw; a kt oprze si bogom?... Po niadaniu faraon zajmowa si sprawamiministerium wojny i skarbowoci, a okoo trzeciej po poudniu, otoczony wielk wit, wyjeda do wojsk obozujcych podMemfisem i przypatrywa si musztrze. Rzeczywicie najwiksze zmiany zaszy w sprawach wojskowych pastwa. W cigu niespena dwu miesicy jego witobliwo uformowa pi nowych pukw, a raczej -wskrzesi te, ktre zwinito za poprzedniego panowania. Usunmi wyszejj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPcP F` c:&pc4 Ioficerw oddajcych si pijastwu i kosterstwu tudzie takich, ktrzy udrczalionierzy. Do biur ministerium wojny, gdzie pracowali sami kapani, wprowadzi swoich najzdolniejszych adiutantw, ktrzy bardzo prdko opanowali wane dokumenta dotyczce armii. Kaza zrobi spis wszystkich mczyzn w pastwie, ktrzy naleeli do stanu wojskowego, lecz od kilkunastu lat nie speniali adnych obowizkw, tylko gospodarowali. Otworzydwie nowe szkoy oficerskie dla dzieci od dwunastu lat i odnowi ju zaniedbany zwyczaj, by modzie wojskowa dopiero poodbyciu trzygodzinnego marszu w liniach i kolumnach otrzymywaa niadanie. Wreszcie adnemu oddziaowi wojska nie wolno byo mieszka po wsiach, ale w koszarach lub obozie. Kady puk mia wyznaczony plac na wiczenia, na ktrym po caych dniach rzucano kamienie z procy lub strzelano z uku do tarcz, odlegych o sto do dwustu krokw. Wyszo te polecenie do rodzin stanu wojskowego, aby mczyni ich wprawiali si w rzucanie pociskw, pod kierunkiem oficerw i dziesitnikw armii regularnej. Rozkaz wykonano natychmiast, skutkiem czego Egipt, ju we dwa miesice po mierci Ramzesa XII, wyglda jak obz. Albowiem nawet wiejskie i miejskie dzieci, ktre dotychczas bawiy si w pisarzy i kapanw, teraz, naladujc starszych, zaczy bawi si w wojsko. Wic na kadym placu i w kadym ogrodzie od rana do wieczora wistay kamienie i pociski z ukw, a sdy zawalone byy skargami o uszkodzenia cielesne. I stao si, e Egipt by jakby odmieniony ie, pomimo aoby, panowa w nim wielki ruch, a wszystko za spraw nowego wadcy. Sam za faraon rs w dum widzc, jak cae pastwo stosuje si do jego krlewskiej woli. Przysza jednak chwila, e i on si zaspi.W tym samym dniu, kiedy balsamici wydobyli ciao Ramzesa XII z sodowej kpieli, wielki skarbnik skadajc zwyky raport rzek do faraona: -Nie wiem, co pocz... Mamy bowiem w skarbie dwa tysice talentw, a na pogrzebzmarego pana trzeba co najmniej tysic... -Jak to dwa tysice? ... -zdziwi si wadca. -Kiedym obejmowa rzdy, mwie, e mamy dwadziecia tysicy... -Wydalimy omnacie... -We dwa miesice? ... -Mielimy ogromne rozchody... -Prawda -odpar faraon -ale co dzie wpywaj podatki... -Podatki -rzek skarbnik -nie wiem dlaczego, znowu zmniejszyy si i nie napywaj w takiej iloci, jak rachowaem.Ale i one rozeszy si... Racz, wasza witobliwo, pamita, e mamy pi nowych pukw. Wic okoo omiu tysicy ludzi porzucio swoje zajcia i yj na koszt pastwa... Faraon zamyli si. -Musimy -odpowiedzia -zacign now poyczk. Porozumiej si z Herhorem i Mefresem, aby nam day witynie. -Mwiem o tym... witynie nic nam nie dadz. -Obrazili si prorocy! ... -umiechn si faraon. -W takim razie musimy wezwa pogan... Przyszlij do mnie Dagona. Nad wieczorem przyszed bankier fenicki. Upad na ziemi przed panem i ofiarowa mu zoty puchar wysadzany klejnotami. -Teraz ju mog umrze! ... -zawoa Dagon-kiedy mj najaskawszy wadca zasiad natronie... -Zanim jednak umrzesz -rzek do klczcego faraon -wystaraj mi si o kilka tysicy talentw. Fenicjanin struchla czy moe tylko udawawielkie zakopotanie. -Niech wasza witobliwo kae mi lepiej szuka pere w Nilu -odpar -gdy zgin odrazu i pan mj nie posdzi mnie o ze chci... Ale tak sum znale dzisiaj! ... Ramzes XIII zdziwi si. -Jak to? ... -spyta -wic Fenicjanie nie maj dla mnie pienidzy? ... -Krew i ycie nasze i dzieci naszych oddamywaszej witobliwoci -rzek Dagon. -Ale pienidzy... Skd my wemiemy pienidzy? ...Dawniej witynie udzielay nam poyczek na pitnacie lub dwadziecia procentw rocznie. Lecz od czasu gdy wasza witobliwo, jeszcze jako nastpca tronu, by w wityni Hator, tam, pod Pi-Bast, kapani zupenie odmwili nam kredytu... Oni, gdyby mogli, dzi wygnaliby nas z Egiptu, a jeszcze chtniej wytpiliby... Ach, co my cierpimy z ich aski! ... Chopi robi, jak chc i kiedy chc... Na podatek oddaj, co im z nosa spadnie... Gdy ktrego uderzy, buntuj si, a gdy nieszczliwy Fenicjanin pjdzie o pomoc do sdu, albo przegrywa spraw, albo musi si strasznie opaca... Godziny nasze na tej ziemi s policzone! ... -mwi z paczem Dagon. Faraon spospnia. -Zajm ja si tymi sprawami -odpar -i sdy bd wymierzay wam sprawiedliwo.Tymczasem jednak potrzebuj okoo piciu tysicy talentw... -Skd wemiemy, panie? ... -jcza Dagon. -Wska nam, wasza witobliwo, kupcw,a sprzedamy im wszystkie nasze ruchomoci i nieruchomoci, byle speni twoje rozkazy... Lecz gdzie s ci kupcy? ... Chyba kapani, ktrzy otaksuj nasze majtki za bezcen i -jeszcze nie zapac gotowizn. -Poszlijcie do Tyru, Sydonu... -wtrci pan. -Przecie kade z tych miast mogoby poyczy nie pi, ale sto tysicy talentw... -Tyr i Sydon! ... -powtrzy Dagon. -Dzi caa Fenicja gromadzi zoto i klejnoty, aeby opaci si Asyryjczykom... Krc siju po naszym kraju wysacy krla Assara i mwi, e bylemy skadali co roku hojny okup, to krl i satrapowie nie tylko nie bd nas ciemiyli, ale jeszcze nastrcz nam wiksze zarobki ni te, jakiemamy dzi z aski waszej witobliwoci i Egiptu... Wadca poblad i zacisn zby. Fenicjanin spostrzeg si i doda prdko: -Wreszcie, co ja mam zabiera waszej witobliwoci czas moim gupim gadaniem?... Jest tu, w Memfisie, ksi Hiram... On moe lepiej objani wszystko memu panu, bo to mdrzec i czonek najwyszej rady naszych miast... Ramzes oywi si. -A dawaje mi tu prdzej Hirama -odpar. -Bo ty, Dagonie, rozmawiasz ze mn nie jakbankier, ale jak pogrzebowa paczka. Fenicjanin jeszcze raz uderzy czoem w posadzk i spyta: -Czy dostojny Hiram nie mgby zaraz tu przyj? ... Prawda, e ju pno... Ale on tak boi si kapanw, e wolaby o nocnej porze zoy hod waszej witobliwoci... Faraon przygryz usta, ale zgodzi si na ten projekt. Wysa nawet z bankierem Tutmozisa, aby ten przyprowadzi Hirama do paacu tajemnymi wejciami. ROZDZIA SZSTY Okoo dziesitej wieczr stan przed panem Hiram odziany w ciemn szat memfijskiego przekupnia. -Czeg si tak skradasz wasza dostojno? ... -zapyta go niemile dotknityfaraon. -Czyli mj paac jest wizieniem albo domem trdowatych? -Ach, wadco nasz! -westchn stary Fenicjanin. -Od chwili gdy zostae panem Egiptu, zbrodniarzami s ci, ktrzy omielaj si widywa ciebie i nie zdawa sprawy z tego, o czym raczysz mwi... -Przed kime to musicie powtarza moje sowa? ... -spyta pan. Hiram podnis oczy i rce do gry. -Wasza witobliwo znasz swoich wrogw! ... -odpar. -Mniejsza o nich -rzek faraon. -Wasza dostojno wiesz, po co ci wezwaem? Chc poyczy kilka tysicy talentw... Hiram sykn i tak zachwia si na nogach, e pan pozwoli mu usi w swojej obecnoci, co byo najwyszym zaszczytem. Rozsiadszy si wygodnie i odpoczwszy Hiram rzek: -Po co wasza witobliwo ma poycza, kiedy moe mie due skarby... -Wiem, gdy zdobd Niniw -przerwa faraon. -To dalekie czasy, a pienidze potrzebne mi s dzi... -Ja nie mwi o wojnie -odpar Hiram. -Ja mwi o takiej sprawie, ktra natychmiast przyniesie skarbowi due sumy i -stay roczny dochd... -Jakim sposobem? -Niech wasza witobliwo pozwoli nam i pomoe wykopa kana, ktry by poczy Morze rdziemne z Morzem Czerwonym... Faraon zerwa si z fotelu. -artujesz, stary czowieku? ... -zawoa. -Kt tak prac wykona i kto chciaby narazi Egipt? ... Przecie morze zalaoby nas... -Jakie morze? ... Bo chyba ani Czerwone, ani rdziemne -spokojnie odpar Hiram. -Jawiem, e egipscy kapani-inynierowie badali ten interes i wyrachowali, e to jest bardzo dobry interes, najlepszy w wiecie...Tylko oni sami wol go zrobi, a raczej nie chc, aeby zrobi to faraon. -Gdzie masz dowody? -spyta Ramzes. -Ja nie mam dowodw, ale ja przyszl waszej witobliwoci takiego kapana, ktry ca spraw objani planami i rachunkiem... -Kto jest ten kapan? ... Hiram zamyli si i rzek po chwili: -Czy mam obietnic waszej witobliwoci, e o nim nikt nie bdzie wiedzia oprcz nas? ... On wam, panie mj, wiksze odda usugi anieli ja sam... On zna duo tajemnici... duo niegodziwoci kapaskich... -Przyrzekam -odpar faraon. -Ten kapan to jest Samentu... On suy w wityni Seta pod Memfisem... On jest wielkim mdrcem, tylko potrzebuje pienidzy i jest bardzo ambitny. A poniewa arcykapani poniaj go, wic on mi powiedzia, e gdy wasza witobliwo zechce, to on... to on obali stan kapaski...Bo on wie duo sekretw... O duo! . . Ramzes gboko zamyli si. Zrozumia, eten kapan jest wielkim zdrajc, ale i ocenia, jak wane moe mu odda usugi. -Owszem -rzek faraon -pomyl o tym Samentu. A teraz na chwil przypumy, e mona zbudowa taki kana: c ja bd mia z niego? Hiram podnis lew rk i na jej palcach zacz rachowa: -Przede wszystkim -mwi -Fenicja odda waszej witobliwoci pi tysicy talentwzalegych danin... Po drugie -Fenicja zapaci waszej witobliwoci pi tysicy talentw za prawo wykonywania robt... Po trzecie -gdy zaczn si roboty, bdziemypacili tysic tal entw rocznego podatku i jeszcze tyle talentw, ile Egipt dostarczy nam dziesitek robotnikw. Po czwarte -za kadego inyniera egipskiego damy waszej witobliwoci talent na rok. Po pite -gdy skocz si roboty, wasza witobliwo odda nam kana w dzieraw na sto lat, a my bdziemy pacili za to po tysic talentw rocznie. Czy to s mae zyski? ... -spyta Hiram. -A teraz, a dzi -rzek faraon -dalibycie mi owe pi tysicy haraczu? ... -Jeeli dzi bdzie zawarta umowa, damy dziesi tysicy, i jeszcze dooymy ze trzy tysice jako podatek za trzy lata z gry... Ramzes XIII zamyli si. Nieraz ju Fenicjanie proponowali wadcom Egiptu budow tego kanau, lecz zawsze trafiali na nieugity opr kapanw. Egipscy mdrcytomaczyli faraonom, e kana ten narazi pastwo na zalew wd od strony Morza rdziemnego i Czerwonego. Ale znowu Hiram twierdzi, e wypadek podobny nie nastpi, o czym wiedz kapani!... -Obiecujecie -odezwa si faraon po dugiejchwili -obiecujecie paci po tysic talentwrocznie przez sto lat. Mwicie, e w kana, wygrzebany w piaskach, jest najlepszym w wiecie interesem. Ja tego nie rozumiem i przyznam si, Hiramie, podejrzewam... Fenicjaninowi zapony oczy. -Panie -odpar -powiem ci wszystko, ale zaklinam ci na twoj koron... na cie twego ojca... aeby przed nikim nie odsoni tej tajemnicy.... Jest to najwikszatajemnica kapanw chaldejskich i egipskich, a nawet Fenicji... Od niej zaley przyszo wiata! ... -No, no... Hiramie! ... -odpar faraon z umiechem. -Tobie, krlu -cign Fenicjanin -dali bogowie mdro, energi i szlachetno, wic ty nasz... Ty jeden z wadcw ziemskich moesz by wtajemniczony, bo tyjeden potrafisz wykonywa wielkie rzeczy...Tote zdobdziesz tak potg, jakiej jeszcze nie dosign aden czowiek... Faraon odczu w sercu sodycz dumy, ale opanowa si. -Ty mnie nie chwal -rzek -za to, czego jeszcze nie zrobiem, ale mi powiedz: jakie korzyci spyn na Fenicj i na moje pastwo z wykopania kanau? Hiram poprawi si na fotelu i zacz mwi znionym gosem: -Wiedz o tym, panie nasz, e na wschd, poudnie i pnoc od Asyrii i Babilonu nie maani pustyni, ani bagien zamieszkaych przezdziwne potwory, ale s olbrzymie... olbrzymie kraje i pastwa... kraje to tak wielkie, e piechota waszej witobliwoci, synna z marszw, musiaaby prawie dwa lata i wci ku wschodowi, zanim dosigaby ich granic... Ramzes podnis brwi w gr jak czowiek,ktry pozwala komu kama, ale wie o kamstwie. Hiram lekko wzruszy ramionami i prawi: -Na wschd i na poudnie od Babilonu, nad wielkim morzem, mieszka ze sto milionw ludzi, ktrzy maj potnych krlw, kapanw mdrszych ni egipscy, stare ksigi, biegych rzemielnikw... Ludy te umiej wyrabia nie tylko tkaniny, sprzty inaczynia, rwnie pikne jak Egipcjanie, ale od niepamitnych czasw maj podziemne i nadziemne witynie -wiksze, wspanialsze i bogatsze anieli Egipt... -Mw dalej... mw! ... -wtrci pan. Ale z twarzy jego nie mona byo pozna: czy jest zaciekawiony opisem, czy oburzony kamstwem. -W krajach tych s pery, drogie kamienie, zoto, mied... S najosobliwsze zboa, kwiaty i owoce... S wreszcie lasy, po ktrych cae miesice mona bdzi midzy drzewami grubszymi od waszych kolumn w wityniach, wyszymi od palm... Ludno za tych okolic jest prosta i agodna... I gdyby, wasza witobliwo, posa tam na okrtach dwa swoje puki, mgby zdoby obszar ziemi wikszy od caego Egiptu, bogatszy ni skarbiec w Labiryncie... Jutro, jeeli wasza witobliwo pozwoli, przyszl wam prbki tamtejszych tkanin, drzewa i brzw... Przyszl te dwa ziarnka tamtejszych cudownych balsamw, ktre gdy poknie czowiek, otwieraj si przed nim bramy wiecznoci i moe dozna szczcia, ktre jest udziaem samych tylko bogw... -Bardzo prosz o prbki tkanin i wyrobw -wtrci faraon. -Co za do balsamw... mniejsza o mnie! ... Dosy nacieszymy si wiecznoci i bogami po mierci... -Za daleko, bardzo daleko, na wschd od Asyrii -mwi Hiram -le jeszcze wiksze kraje, majce ze dwiecie milionw ludnoci... -Jak wam atwo o miliony! ... -umiechn si pan. Hiram pooy rk na sercu. -Przysigam -rzek -na duchy przodkw moich i na moj cze, e mwi prawd! ...Faraon poruszy si: zastanowia go tak wielka przysiga. -Mw... mw dalej... -rzek. Ot kraje te -cign Fenicjanin -s bardzodziwne. Zamieszkuj je ludy o skonych oczach i tej cerze. Ludy te maj pana, ktry nazywa si Synem Nieba i rzdzi nimiza porednictwem mdrcw, ktrzy jednak nie s kapanami i nie maj takiej wadzy jak w Egipcie... A przy tym ludy te s podobne do Egipcjan...Czcz zmarych przodkw i bardzo dbaj o ich zwoki. Uywaj pisma, ktre przypomina wasze, kapaskie... Lecz -nosz dugie szaty z tkanin wcale u was nie znanych, maj sanday podobne do maych aweczek, a gowy zakrywaj szpiczastymi pudekami... Take dachy ich domw s szpiczaste i zadarte na brzegach... Te nadzwyczajne ludy maj zboe plenniejsze ni egipska pszenica i robi z niego napitek mocniejszy ni wino. Maj te rolin, ktrej licie daj tgo czonkom, wesoo umysowi, a nawet pozwalaj obchodzi si bez snu. Maj papier, ktry umiej ozdabia rnokolorowymi obrazami, i maj glin, ktra po wypaleniu przewieca jak szko, adwiczy jak metal... Jutro, gdy wasza witobliwo pozwoli, przyszl prbki wyrobw tego ludu... -Dziwy opowiadasz, Hiramie... -rzek faraon. -Nie widz jednak zwizku midzy tymi osobliwociami a kanaem, ktry chcecie kopa... -Odpowiem krtko -odpar Fenicjanin. -Gdy bdzie kana, caa fenicka i egipska flota przepynie na Morze Czerwone, z niego dalej i -w cigu paru miesicy dosignie tych bogatych krajw, do ktrych ldem prawie niepodobna si dosta. A czy wasza witobliwo -mwi z byszczcymi oczyma -nie widzi skarbw, jakie tam znajdziemy? ... Zota, kamieni, zb, drzewa? ... Przysigam ci, panie -cign z uniesieniem - e wwczas o zoto bdzie ci atwiej anieli dzisiaj o mied, drzewo bdzie tasze od somy, a niewolnik od krowy... Pozwl tylko, panie, wykopa kana i wynajmij nam z pidziesit tysicy twoich onierzy... Ramzes take si zapali. -Pidziesit tysicy onierzy -powtrzy. -A ile dacie mi za to? ... -Mwiem ju waszej witobliwoci... Tysic talentw rocznie za prawo robt i pi tysicy za robotnikw, ktrych sami bdziemy karmili i wynagradzali... -I zamczycie mi ich robot ? ... -Niech bogowie broni! ... -zawoa Hiram. -To przecie aden interes, gdy gin robotnicy... onierze waszej witobliwociejj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA Pvc! c" c#* c$n80nie bd wicej pracowa przy kanale anieli dzi przy fortyfikacjach albo gocicach... A jaka sawa dla was, panie! ... jakie dochody dla skarbu! ... jaki poytek dla Egiptu! ... Najuboszy chop moe mie drewnian chaup, kilkoro byda, sprzty ibodaj e niewolnika... aden faraon nie podnis pastwa tak wysoko i nie dokona tak niezmiernego dziea... Bo czyme martwe i nieuyteczne piramidy bd wobec kanau, ktry uatwi przewz skarbw caego wiata? ... -No -doda faraon -i pidziesit tysicy wojska na wschodniej granicy... -Naturalnie! ... -zawoa Hiram. -Wobec tej siy, ktrej utrzymanie nie bdzie nic kosztowao wasz witobliwo, Asyria nie omieli si wyciga rki ku Fenicji... Plan by tak olniewajcy i tyle obiecywa zyskw, e Ramzes XIII uczu si odurzonym. Lecz panowa nad sob. -Hiramie -rzek -pikne robisz obietnice... Tak pikne, e lkam si, czy za nimi nie ukrywasz jakich mniej pomylnych nastpstw. Dlatego musz i sam gboko zastanowi si, i -naradzi z kapanami. -Oni nigdy dobrowolnie nie zgodz si! ... -zawoa Fenicjanin. -Cho... (niech bogowiewybacz mi blunierstwo)jestem pewny, e gdyby dzi najwysza wadza w pastwie przesza w rce kapanw, za par miesicy oni wezwaliby nas do tej budowy...Ramzes spojrza na niego z chodn pogard. -Starcze -rzek -mnie zostaw trosk o posuszestwo kapanw, a sam z dowody, e to, co mwie, jest prawd. Bybym bardzo lichym krlem, gdybym nie potrafi usun przeszkd wyrastajcych pomidzy moj wol a interesami pastwa. -Zaprawd, jeste wielkim wadc, panie nasz -szepn Hiram schylajc si do ziemi.Byo ju pno w nocy. Fenicjanin poegnafaraona i wraz z Tutmozisem opuci paac. Na drugi za dzie przysa przez Dagona skrzynk z prbkami bogactw nieznanych krajw. Pan znalaz w niej poski bogw, tkaniny ipiercienie indyjskie, mae kawaki opium, a w drugiej przegrodzie -garstk ryu, listki herbaty, par porcelanowych czarek ozdobionych malowidami i -kilkanacie rysunkw wykonanych farbami i tuszem na papierze. Obejrza to z najwiksz uwag i przyzna,e podobne okazy byy mu nie znane. Ani ry, ani papier, ani wizerunki ludzi, ktrzy mieli szpiczaste kapelusze i skone oczy. Ju nie wtpi o istnieniu jakiego nowego kraju, w ktrym wszystko byo inne ni w Egipcie: gry, drzewa, domy, mosty, okrty... I taki kraj istnieje zapewne od wiekw -myla -nasi kapani wiedz o nim, znaj jego bogactwa, lecz nic nie wspominaj o nich... Oczywicie, s to zdrajcy, ktrzy chc ograniczy wadz i zuboy faraonw, aby nastpnie zepchn ich z wysokoci tronu... Ale... o! przodkowie i nastpcy moi -mwi w duchu -was wzywam na wiadectwo, e tym nikczemnociom kres poo. Podwign mdro, ale wytpi obud i dam Egiptowi czasy wytchnienia... Mylc tak pan podnis oczy i spostrzeg Dagona oczekujcego na rozkazy. -Skrzynia twoja jest bardzo ciekawa -rzekdo bankiera -ale... Ja nie tego chciaem od was. Fenicjanin zbliy si na palcach i uklknwszy przed faraonem szepn: Gdy wasza witobliwo raczy podpisa umow z dostojnym Hiramem, Tyr i Sydon ustp waszych zo wszystkie swoje skarby... Ramzes zmarszczy brwi. Nie podobao mu si zuchwalstwo Fenicjan, ktrzy omielali si stawia mu warunki. Odpar wic chodno: -Zastanowi si i dam Hiramowi odpowied. Moesz odej, Dagonie. Po wyjciu Fenicjanina Ramzes znowu zamyli si. W jego duszy zacza budzi si reakcja. Ci handlarze -mwi w sercu -uwaaj mnie za jednego ze swoich... ba! ... mi ukazywa mi z daleka wr zota, aeby wymusi traktat! ... Nie wiem, czy ktry z faraonw dopuci ich kiedy do podobnej poufaoci? ... Musz to zmieni. Ludzie, ktrzy upadaj natwarze przed wysannikami Assara, nie mog mwi do mnie: podpisz, a dostaniesz... Gupie szczury fenickie, ktre zakradszy si do krlewskiego paacu uwaaj go za swj chlewik! ... Im duej myla, im dokadniej przypomina sobie zachowanie Hirama i Dagona, tym silniejszy gniew go ogarnia. Jak oni mi... Jak oni mi stawia mi warunki? ... -Hej! ... Tutmozis... -zawoa. Wnet stan przed nim ulubieniec. -Co rozkaesz, panie mj? -Poszlij ktrego z modszych oficerw do Dagona, aeby zawiadomi go, e przestaje by moim bankierem. Za gupi on jest na tak wysokie stanowisko. -A komu wasza witobliwo przeznaczyszten zaszczyt? -W tej chwili nie wiem... Trzeba bdzie znale kogo midzy egipskimi albo greckimikupcami. W ostatecznoci -odwoamy si dokapanw. Wiadomo ta obiega wszystkie paace krlewskie i przed upywem godziny doleciaa do Memfisu. Po caym miecie opowiadano, e Fenicjanie wpadli w nieask u faraona, a ku wieczorowi lud ju zacz rozbija sklepy znienawidzonym cudzoziemcom. Kapani odetchnli. Herhor zoy nawet wizyt witemu Mefresowi i rzek mu: -Serce moje czuo, e pan nasz odwrci siod tych pogan pijcych krew ludu. Myl, enaley okaza mu wdziczno z naszej strony... -I moe otworzy drzwi do naszych skarbcw? ... -spyta szorstko wity Mefres. -Nie piesz si, wasza dostojno... Odgadem ju tego modzika i -biada nam -jeeli raz pozwolimy mu wzi gr nad sob... -A gdyby zerwa z Fenicjanami? ... -To sam na tym zyska, bo im nie spaci dugw -rzek Mefres. -Moim zdaniem -odezwa si po namyle Herhor -jest to chwila, w ktrej moemy odzyska ask modego faraona. W gniewie zapalczywy, umie on jednak by wdzicznym... Dowiadczyem tego... -Co wyraz, to bd! ... -przerwa zacity Mefres. -Bo naprzd ksi ten nie jest jeszcze faraonem, gdy nie koronowa si w wityni... Po wtre -nigdy nie bdzie prawdziwym faraonem, gdy pogardza arcykapaskimi wiceniami... A nareszcie -nie my potrzebujemy jego aski, ale on aski bogw, ktrych na kadym kroku zniewaa! ... Zadyszany z gniewu Mefres odpocz i mwi dalej: -By miesic w wityni Hator, sucha najwyszej mdroci i wnet potem wda siz Fenicjanami. Ba! ... odwiedza bonic Astarty i stamtd wzi kapank, co uchybia zasadom wszystkich religii... Potem drwi publicznie z mojej pobonoci...spiskowa z takimi jak sam lekkoduchami i za pomoc Fenicjan wykrad pastwowe tajemnice... A gdy wszed na tron, le mwi: ledwo wszed na pierwsze stopnie tronu, ju zohydza kapanw, wichrzy chopstwo i odactwo i odnawia luby ze swymi przyjacimi Fenicjanami... Czy, dostojny Herhorze, zapomniaby o tym wszystkim? ... A jeeli pamitasz, czy nie rozumiesz niebezpieczestw, jakie gro nam od tego mokosa? ... Wszak on ma pod rk wioso nawy pastwowej, ktra posuwa si midzy wirami i ska. Kto mi zarczy, e ten szaleniec, ktry wczoraj wezwa do siebie Fenicjan, a dzi -pokci si z nimi, nie speni jutro czego, co narazi pastwo na zgub? ... -A wic co? ... -spyta Herhor, bystro patrzc mu w oczy. -To, e nie mamy powodu okazywa mu wdzicznoci, a naprawd -saboci. A poniewa chce gwatem pienidzy, nie damypienidzy! ... -A... a potem co? ... -pyta Herhor. -Potem bdzie sobie rzdzi pastwem i powiksza armi bez pienidzy -odpar rozdraniony Mefres. -A... a jeeli jego wygodzona armia zechce zrabowa witynie? ... -wci pyta Herhor. -Cha! ... cha! ... cha! ... -wybuchn miechem Mefres. Nagle spowania i kaniajc si rzek ironicznym tonem: -To ju naley do waszej dostojnoci... czowiek, ktry przez tyle lat, jak wy, rzdzi pastwem, winien by przygotowasi na podobne niebezpieczestwo. -Przypumy -mwi powoli Herhor -przypumy, e ja znalazbym rodki przeciw niebezpieczestwom, ktre by groziy pastwu. Ale czy wasza dostojno,ktry jeste najstarszym arcykapanen, potrafiby zapobiec zniewadze stanu kapaskiego i wity? ... Przez chwil obaj patrzyli sobie w oczy. -Pytasz: czybym potrafi? -rzek Mefres. -Czy potrafi? ... Ja nawet nie bd trafia.Bogowie zoyli w moich rkach piorun, ktry zniszczy kadego witokradc. -Psyt! ... -szepn Herhor. -Nieche si tak stanie... -Za zgod czy bez zgody najwyszej rady kapanw -doda Mefres. -Kiedy czno wywraca si, nie czas na rozprawianie z wiolarzami. Rozeszli si obaj w pospnym nastroju. Za tego samego dnia wieczorem wezwa ich faraon. Przyszli o naznaczonej porze, kady oddzielnie. Zoyli gboki ukon panu i -kady stan w innym kcie, nie patrzc na drugiego. Czyby si pornili ze sob? ... -pomyla Ramzes. -Nic to nie szkodzi... W chwil pniej wszed wity Sem i prorok Pentuer. Wtedy Ramzes usiad na wzniesieniu, wskaza czterem kapanom niskie taburety naprzeciw siebie i rzek: -wici ojcowie! Nie wzywaem was do tej pory na rad, poniewa wszystkie moje rozkazy odnosiy si wycznie do spraw wojskowych... -Miae prawo, wasza witobliwo -wtrci Herhor. -Zrobiem te, com mg, w czasie tak niedugim, aeby wzmocni obronne siy pastwa. Utworzyem dwie nowe szkoy oficerskie i wskrzesiem pi zwinitych pukw... -Miae prawo, panie -odezwa si Mefres.-O innych wojskowych ulepszeniach nie mwi, gdy was, ludzi witych, rzeczy tenie obchodz... -Masz suszno, panie -rzekli razem Mefres i Herhor. -Ale jest inna sprawa -mwi faraon, zadowolony potakiwaniem dwu dostojnikw, od ktrych spodziewa si opozycji. -Zblia si dzie pogrzebu boskiego ojca mego, lecz skarb nie posiada dostatecznych funduszw... Mefres podnis si z taburetu. -Oziris-Mer-amen-Ramzes -rzek -by sprawiedliwym panem, ktry ludowi swemu zapewni wieloletni spokj, a bogom chwa. Pozwl wic, wasza witobliwo,aby pogrzeb tego pobonego faraona odby si na koszt wity. Ramzes XIII zdziwi si i wzruszy hodemoddanym jego ojcu. Przez chwil milcza, jakby nie mogc znale odpowiedzi, wreszcie odpar: -Bardzo jestem wam wdziczny za cze okazan rwnemu bogom ojcu memu. Zezwalam na taki pogrzeb i jeszcze raz -bardzo wam dzikuj... Przerwa, wspar gow na rku i rozmyla, jakby ze sob samym staczajc walk. Nagle podnis gow: twarz jego bya oywiona, oczy byszczay. -Jestem wzruszony -rzek -dowodem waszej yczliwoci, wici ojcowie. Jeeli tak drog jest wam pami mego ojca, wicchyba nie moecie by niechtni dla mnie... -Czy wasza witobliwo wtpi o tym? ... -wtrci arcykapan Sem. -Mwisz prawd -cign faraon -niesusznie was posdzaem o uprzedzeniedo mnie... Ale chc to naprawi, wic bd zwami szczerym... -Niech bogowie bogosawi wasz witobliwo! ... -rzek Herhor. -Bd szczerym. Boski ojciec mj, skutkiemwieku, choroby, a moe i zaj kapaskich, nie mg tyle si i czasu powica sprawom pastwa, ile ja mog. Ja jestem mody, zdrw, wolny, wic chc i bd rzdzi sam. Jak wdz musi prowadzi swoj armi na wasn odpowiedzialno i wedug wasnego planu, tak ja bd kierowa pastwem. Oto jest moja wyrana wola i od tego nie odstpi. Ale rozumiem, e chobym by najdowiadczeszy, nie obejd si bez wiernych sug i mdrych doradcw. I dlatego bd niekiedy zapytywa was o opinie w rozmaitych sprawach... -Po to jestemy najwysz rad przy tronie waszej witobliwoci -wtrci Herhor. -Owszem -mwi wci oywiony faraon -bd korzysta z waszych usug, nawet odtej chwili, zaraz... -Rozkazuj, panie -rzek Herhor. -Chc poprawi byt ludu egipskiego. Ale poniewa w podobnych sprawach zbyt szybkie dziaanie moe tylko przynie szkody, wic na pocztek ofiaruj im rzeczdrobn: po szeciu dniach pracy -sidmy dzie odpoczynku... -Tak byo przez cig panowania omnastu dynastii... Prawo to jest stare jak sam Egipt- odezwa si Pentuer. -Odpoczynek co sidmy dzie da pidziesitdni rocznie na kadego robotnika, czyli jegopanu ujmie pidziesit drachm. A na milionie robotnikw pastwo straci z dziesi tysicy talentw rocznie... -rzek Mefres. -Mymy to ju rachowali w wityniach! -doda. -Tak jest -ywo odpar Pentuer -straty bd, ale tylko w pierwszym roku. Bo gdy lud wzmocni swoje siy wypoczynkami, w nastpnych latach odrobi wszystko z przewyk... -Prawd mwisz -odpowiedzia Mefres -w kadym jednak razie trzeba mie dziesi tysicy talentw na w pierwszy rok. Ja za myl, e i dwadziecia tysicy talentw nie zawadzioby. -Masz suszno, dostojny Mefresie -zabra gos faraon. -Przy zmianach, jakie chc zaprowadzi w moim pastwie, dwadziecia, a nawet trzydzieci tysicy talentw nie bdzie sum zbyt wielk. Dlatego -doda szybko -od was, wici mowie, bd potrzebowa pomocy... -Kady zamiar waszej witobliwoci gotowijestemy popiera modami i procesjami - rzek Mefres. -Owszem, mdlcie si i zachcajcie do tego nard. Ale prcz tego dajcie pastwu trzydzieci tysicy talentw -odpowiedzia faraon. Arcykapani milczeli. Pan chwil czeka, w kocu zwrci si do Herhora: -Milczysz, wasza dostojno? -Sam powiedziae, wadco nasz, e skarb nie ma funduszu nawet na pogrzeb Ozirisa- Mer-amen-Ramzesa. Nie mog wic nawet odgadn: skd wzilibymy trzydzieci tysicy talentw? ... -A skarbiec Labiryntu? ... -To s skarby bogw, ktre mona by naruszy tylko w chwili najwikszej potrzeby pastwa -odpar Mefres. Ramzes XIII zakipia gniewem. -Jeeli nie chopi -zawoa uderzajc pici w porcz -wic ja potrzebuj tej sumy! ... -Wasza witobliwo -odpar Mefres -moe w cigu roku zyska wicej ni trzydzieci tysicy talentw, a Egipt dwa razy tyle... -Jakim sposobem? ... -Bardzo prostym -mwi Mefres. -Ka, wadco, wypdzi z pastwa Fenicjan... Zdawao si, e pan rzuci si na zuchwaego arcykapana: zblad, dray mu usta i oczy wyszy z orbit. Lecz w jednej chwili pohamowa si i rzek na podziw spokojnym tonem: No, dosy... Jeeli tylko takich rad potraficie mi udziela, obejd si bez nich...Przecie Fenicjanie maj nasze podpisy, e im wiernie spacimy zacignite dugi! ... Czy nie przyszo ci to na myl, Mefresie? ... -Daruj, wasza witobliwo, ale w tej chwili zajmoway mnie inne myli. Twoi przodkowie, panie, nie na papirusach, ale na brzie i kamieniach rzebili, e dary, zoone przez nich bogom i wityniom, nale i wiecznie bd naleay do bogw i do wity. -I do was -rzek szyderczo faraon. -O tyle do nas -odpar zuchway arcykapan -o ile pastwo naley do ciebie,wadco. Pilnujemy tych skarbw i pomnaamy je, ale trwoni ich -nie mamy prawa... Dyszcy gniewem pan opuci zebranie i poszed do swego gabinetu. Jego pooenie przedstawio mu si okrutnie jasno. O nienawici kapanw do siebie ju nie wtpi. To byli ci sami oszoomieni pych dostojnicy, ktrzy w roku zeszym nie dali mu korpusu Menfi i dopiero zrobili go namiestnikiem, gdy zdawao im si, e speni akt pokory usuwajc si z paacu. Ci sami, ktrzy kontrolowali kady jego ruch, skadali o nim raporty, ale jemu, nastpcy tronu, nie powiedzieli nawet o traktacie z Asyri. Ci sami, co oszukiwali gow wityni Hator, a nad Sodowymi Jeziorami wymordowali jecw, ktrym on przyobieca ask. Faraon przypomnia sobie ukony Herhora, spojrzenia Mefresa i ton gosu obydwu. Spod pozorw uprzejmoci co chwil wynurzaa si ich duma i lekcewaenie jego. On potrzebuje pienidzy, a oni obiecuj mu modlitwy, ba! ... omielaj si mwi, e nie jest wycznym wadc Egiptu. Mody pan mimo woli umiechn si; przyszy mu bowiem na myl wynajte pastuchy, ktrzy wacicielowi trzody mwi, e on nie ma prawa robi z ni tego, co chce! ... Lecz obok strony miesznej bya tu strona grona. W skarbie znajdowao si moe tysic talentw, ktre wedug dotychczasowej normy wydatkw mogy starczy na siedm do dziesiciu dni. A co potem? ... Jak zachowaj si urzdnicy, suba, a przede wszystkim -wojsko nie tylko nie pobierajce odu, ale wprost godne? ... Arcykapani znali to pooenie faraona, a jeeli nie piesz mu z pomoc, wic chc go zgubi... I to zgubi w cigu kilku dni, nawet przed pogrzebem ojca. Ramzes przypomnia sobie pewien wypadek bliwociejj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA%P c&9 c'(y c()N c)68*>z dziecistwa. By w szkole kapaskiej, kiedy na wito bogini Mut, midzy innymi zabawami, sprowadzono najsawniejszego w Egipcie bazna. Artysta ten udawa nieszczliwego bohatera. Gdy rozkazywa -nie suchano go,na jego gniewy odpowiadano miechem; a gdy dla ukarania szydercw schwyci za topr, topr zama mu si w rkach. W kocu wypuszczono na niego lwa, a gdy bezbronny bohater zacz ucieka, okazaosi, e nie goni go lew, ale winia w lwiej skrze. Uczniowie i nauczyciele mieli si do ez z tych przygd; ale may ksi siedzia pospny: jemu al byo czowieka, ktry rwa si do rzeczy wielkich, lecz pada okryty szyderstwem. Scena ta i uczucia, jakich dozna podwczas, dzi odyy w pamici faraona.Takim chc mnie zrobi! ... --rzek do siebie. Ogarna go rozpacz, bo uczu, e jednoczenie z wydaniem ostatniego talentu skoczy si jego wadza, a razem z ni i ycie. Tu jednak nastpi nagy zwrot. Pan stanna rodku komnaty i rozmyla. Co mnie moe spotka? ... Tylko mier... Odejd do moich sawnych przodkw, do Ramzesa Wielkiego... A im przecie nie mogpowiedzie, em zgin nie bronic si... Po nieszczciach ycia ziemskiego spotkaabymnie haba wiekuista... Jak to, on, zwycizca znad Sodowych Jezior, miaby ustpi przed garci obudnikw, z ktrymi jeden azjatycki puknie miaby wielkiego zajcia? ... Wic dlatego, e Mefres i Herhor chc rzdzi Egiptem i faraonem, jego wojska maj cierpie gd, a milion chopw nie otrzyma aski odpoczynku? ... Albo nie jego przodkowie powznosili te witynie? ... Albo nie oni wypenili je upami? ... A kto wygrywa bitwy: kapani czy onierze? ... Wic kto ma prawo do skarbw: kapani czy faraon i jego armia? Mody pan wzruszy ramionami i wezwa do siebie Tutmozisa. Mimo pnej nocy krlewski ulubieniec zjawi si natychmiast.-Czy wiesz? -rzek faraon -kapani odmwili mi poyczki, pomimo e skarb jestpusty. Tutmozis wyprostowa si. -Kaesz, wasza witobliwo, zaprowadziich do wizienia? ... -odpar. -Zrobiby to? ... -Nie ma w Egipcie oficera, ktry zawahaby si speni rozkaz naszego panai wodza. -W takim razie... -mwi powoli faraon -w takim razie... nie trzeba wizi nikogo. Za wiele mam potgi dla siebie, a pogardy dla nich. Padliny, ktr czowiek spotka na gocicu, nie zamyka w okutej skrzyni, tylko j obchodzi. -Ale hien sadza si do klatki -szepn Tutmozis. -Jeszcze za wczenie -odpar Ramzes. -Musz by askawym dla tych ludzi przynajmniej do pogrzebu ojca mego. Gdy inaczej gotowi jego czcigodnej mumii zrobijakie otrostwo i zakci spokj duszy... Ateraz -pjd jutro do Hirama i powiedz, aeby przysa mi tego kapana, o ktrym mwilimy. -Tak si stanie. Musz jednak wspomnie waszej witobliwoci, e dzisiaj lud napada domy memfijskich Fenicjan... -Oho? ... To byo niepotrzebne. -Zdaje mi si te -cign Tutmozis -e od czasu kiedy wasza witobliwo kazae Pentuerowi zbada pooenie chopw i robotnikw, kapani podburzaj nomarchwiszlacht... Mwi, panie, e chcesz zrujnowa szlacht dla chopw... -I szlachta wierzy temu? ... -S tacy, ktrzy wierz. Ale s i tacy, ktrzy wrcz odpowiadaj, e to jest intryga kapaska przeciw waszej witobliwoci. -A gdybym naprawd chcia poprawi dol chopw? ... -spyta faraon. -Uczynisz, panie, to, co ci si podoba -odpar Tutmozis. -O, tak odpowied rozumiem! -zawoa wesoo Ramzes XIII. -Bd spokojny i powiedz szlachcie, e nie tylko nic nie strac speniajc moje rozkazy, ale jeszcze byt ich i znaczenie poprawi si. Bogactwa Egiptu musz nareszcie by wydarte z rk niegodnych, a oddane wiernym sugom. Faraon poegna ulubieca i zadowolony uda si na spoczynek. Jego chwilowa desperacja wydawaa mu si teraz rzecz godn miechu. Nazajutrz, okoo poudnia, zameldowano jego witobliwoci, e przysza deputacja fenickich kupcw. -Czy moe chc skary si za napad na ichdomy? ... -spyta faraon. -Nie -odpar adiutant -chc zoy hod. Istotnie kilkunastu Fenicjan, pod przewodnictwem Rabsuna, przyszli z darami. Gdy pan ukaza im si, upadli na ziemi, po czym Rabsun owiadczy, e starym obyczajem omielaj si zoy nikczemn ofiar u stp wadcy, ktry im daje ycia, a ich majtkom bezpieczestwo.Po czym skadali na stoach zote misy, acuchy i puchary napenione klejnotami. Za Rabsun pooy na stopniach tronu tacz papirusem, gdzie Fenicjanie zobowizali si da dla wojska wszelkich rzeczy potrzebnych za dwa tysice talentw. By to dar zacny: wszystko bowiem, co ofiarowali Fenicjanie, przedstawiao sum trzech tysicy talentw. Pan odpowiedzia wiernym kupcom bardzo askawie, obiecujc im swoj opiek. Poegnali go uszczliwieni. Ramzes XIII odetchn: bankructwo skarbu, a wic i konieczno uycia gwatownych rodkw przeciw kapanom odsuna si na dalsze dziesi dni. Wieczorem, znowu pod opiek Tutmozisa, stan w gabinecie jego witobliwoci dostojny Hiram. Tym razem nie skary si na zmczenie, ale upad na twarz i jkliwym gosem przeklina gupiego Dagona. -Dowiedziaem si -mwi -e ten parch mia przypomina waszej witobliwoci nasz umow o kana do Morza Czerwonego... Niech on zmarnieje! ... niech jego trd stoczy! ... niech jego dzieci zostan winopasami, a wnuki ydami... Ty za, wadco, tylko rozkazuj, a ile ma bogactw Fenicja, wszystkie zoy u stp twoich bez adnego kwitu i traktatu... Czy to my Asyryjczycy albo... kapani -doda szeptem -aeby nie wystarczao nam jedno sowo tak potnego mocarza? ... -A gdybym ja, Hiramie, naprawd zada wielkiej sumy? -spyta faraon. -Jakiej? ... -Na przykad... Trzydziestu tysicy talentw... -Czy natychmiast? -Nie, w cigu roku. -Bdzie j mia wasza witobliwo -odpowiedzia bez namysu Hiram. Pan zdumia si tej hojnoci. -No, ale musz wam da zastaw... -To tylko dla formy -odpar Fenicjanin -da nam wasza witobliwo na zastaw kopalnie, aeby nie obudzi podejrze kapanw... Gdyby nie to, Fenicja caa odda si wam bez zastaww i kwitw... -A kana? ... Czy mam zaraz traktat podpisa? -spyta faraon. -Wcale nie. Wasza witobliwo zawrze z nami traktat, kiedy sam zechce... Ramzesowi zdawao si, e jest podniesionyw gr. W tej chwili dopiero pozna sodycz krlewskiej wadzy, i to -dziki Fenicjanom! -Hiramie! -rzek, ju nie panujc nad sob. -Dzi daj wam, Fenicjanom, pozwolenie na budow kanau, ktry poczy Morze rdziemne z Czerwonym... Starzec upad do ng faraona. -Jeste najwikszym krlem, jakiego widziano na ziemi! -zawoa. -Do czasu nie wolno ci mwi o tym nikomu,bo wrogowie mojej sawy czuwaj. Aby jednak mia pewno, daj ci ten oto mj piercie krlewski... Zdj z palca piercie ozdobiony czarodziejskim kamieniem, na ktrym byo wyryte imi Horusa, i woy go na palec Fenicjaninowi. -Majtek caej Fenicji jest na twoje rozkazy! -powtarza gboko wzruszony Hiram. -Dokonasz, panie, dziea, ktre bdzie ogaszao imi twoje, dopki nie zaganie soce... Faraon ucisn jego siw gow i kaza mu usi. -A wic jestemy sprzymierzecami -rzek po chwili pan -i mam nadziej, e wyniknie std pomylno dla Egiptu i dla Fenicji... -Dla caego wiata! -wtrci Hiram. -Powiedz mi jednak, ksi, skd masz takufno we mnie? ... -Znam szlachetny charakter waszej witobliwoci. Gdyby, wadco, nie by faraonem, po kilku latach zostaby najznakomitszym kupcem fenickim i naczelnikiem naszej rady... -Przypumy -odpar Ramzes. -Ale ja, aby dotrzyma wam obietnic, musz pierwej zgnie kapanw. Jest to walka, a skutek walki niepewny... Hiram umiechn si. -Panie -rzek -gdybymy byli tak nikczemni,ebymy ci opucili dzisiaj, kiedy twj skarb jest pusty, a nieprzyjaciele hardzi, przegraby walk. Bo czowiek pozbawionyrod- kw atwo traci odwag, a od ubogiego krla odwraca si jego armia i poddani, i dygnitarze... Ale jeeli ty, panie, masz nasze zoto i naszych agentw, a swoje wojsko i jeneraw, to z kapanami tyle bdziesz mia kopotu, ile so ze skorpionem. Ledwie postawisz nog na nich, i ju bd rozmiadeni... Wreszcie to nie moja rzecz. W ogrodzie czeka arcykapan Samentu, ktremu wasza witobliwo kazae przyj. Ja si usuwam; teraz jego pora... Ale od dostarczenia pienidzy to ja si nie usuwam i do wysokoci trzydziestu tysicy talentw niech wasza witobliwo rozkazuje... Hiram znowu upad na twarz i wyszed obiecujc, e natychmiast przyszle Samentu. W p godziny zjawi si arcykapan. Nie goli on rudej brody i kudatych wosw, jak przystao na czciciela Seta; twarz miasurow, ale oczy pene mdroci. Ukoni si bez zbytniej pokory i spokojnie wytrzyma sigajce do gbi duszy spojrzenie faraona. -Sid -rzek pan. Arcykapan usiad na posadzce. -Podobasz mi si -mwi Ramzes. -Masz postaw i fizjognomi Hyksosa, a oni s najwaleczniejszymi onierzami mojej armii. Potem nagle zapyta: -Ty powiedziae Hiramowi o traktacie naszych kapanw z Asyryjczykami? ... -Ja -odpar Samentu nie spuszczajc oka. -Bye uczestnikiem tej niegodziwoci? -Nie. Podsuchaem t umow... W wityniach, jak w paacach waszej witobliwoci, mury s podziurawione kanaami, za porednictwem ktrych nawetze szczytu pylonw mona sysze: co mwi si w podziemiach... -A z podziemiw mona przemawia do osbmieszkajcych w grnych komnatach? ... - wtrci faraon. -I udawa rady bogw -doda powanie kapan. Faraon umiechn si. Wic przypuszczenie, e to nie duch ojca przemawia do niego i do matki, tylko kapani -byo prawdziwe! -Dlaczego powierzye Fenicjanom wielk tajemnic pastwa? -zapyta Ramzes. -Bo chciaem zapobiec haniebnemu traktatowi, ktry szkodzi zarwno nam, jaki Fenicji. -Moge ostrzec kogo z dostojnych Egipcjan... -Kogo? -zapyta kapan. -Czy takich, ktrzywobec Herhora byli bezsilni, czy takich, ktrzy by mnie oskaryli przed nim i narazili na mier w mczarniach? ... Powiedziaem Hiramowi, bo on styka si z naszymi dostojnikami, ktrych ja nie widujnigdy. -A dlaczego Herhor i Mefres zawarli podobn umow? -bada faraon. -S to, moim zdaniem, ludzie sabej gowy,ktrych nastraszy Beroes, wielki kapan chaldejski. Powiedzia im, e nad Egiptem przez dziesi lat bd sroyy si ze losyi e gdybymy w cigu tego czasu rozpoczli wojn z Asyri, zostalibymy pobici. -I oni uwierzyli temu? -Podobno Beroes pokazywa im cuda... Nawet wznis si nad ziemi... Niewtpliwie jest to rzecz dziwna; ale ja nigdy nie zrozumiem: dlaczego mielibymy za to straci Fenicj, e Beroes umie lata nad ziemi? -Wic i ty nie wierzysz w cuda? ... -Jak w jakie -odpar Samentu. -Zdaje si, e Beroes naprawd wykonywa rzeczy niezwyke, ale -nasi kapani tylko oszukuj,zarwno lud, jak i wadcw. -Nienawidzisz kapaskiego stanu? Samentu rozoy rce. -Oni mnie take nie cierpi, a co gorsze, poniewieraj mn niby z tej racji, e suSetowi. Tymczasem co mi to za bogowie, ktrym za pomoc sznurkw trzeba porusza gow i rce? ... Albo co mi to za kapani, ktrzy udajc pobonych i powcigliwych maj po dziesi kobiet, wydatkuj po kilkanacie talentw rocznie, kradn ofiary skadane na otarzach i s mao co mdrsi od uczniw wyszej szkoy? -Ale ty bierzesz datki od Fenicjan? -Od kog mam bra? Jedni Fenicjanie naprawd czcz Seta i boj si, aby nie zatapia im okrtw. U nas za szanuj go tylko biedacy. Gdybym poprzestawa na ich ofiarach, umarbym z godu -ja i moje dzieci. Faraon pomyla, e jednak ten kapan nie jest zym czowiekiem, cho zdradza tajemnice wity. A przy tym wydaje si by mdry i mwi prawd. -Syszae co -spyta znowu pan -o kanale,ktry ma poczy Morze rdziemne z Czerwonym? -Znam t spraw. Ju od kilkuset lat nasi inynierowie obrobili ten projekt. -A dlaczego nie wykonano go dotychczas? -Gdy kapani boj si, aby nie napyny do Egiptu ludy obce, ktre mogyby podkopa nasz religi, a wraz z ni ich dochody. -A czy prawda jest, co mwi Hiram o ludach mieszkajcych na dalekim wschodzie? -Najzupeniejsza. Od dawna wiemy o nich i nie ma dziesitka lat, aebymy z tamtych krajw nie otrzymali jakiego klejnotu, rysunku czy wyrobu. Faraon znowu zamyli si i nagle spyta: -Bdziesz mi wiernie suy, gdy zrobi cimoim doradc? ... -Suy bd waszej witobliwoci na ycie i mier. Ale... gdybym zosta doradctronu, oburzyliby si kapani, ktrzy mnie nienawidz. -Nie sdzisz, e mona ich obali? ... -I bardzo atwo! -odpar Samentu. -Jaki byby twj plan, gdybym musia pozby si ich? -Naleaoby opanowa skarbiec Labiryntu -wykada kapan. -Trafiby do niego? -Mam ju wiele wskazwek, reszt -znajd,bo wiem, gdzie szuka. -C dalej? -pyta faraon. -Naleaoby wytoczy Herhorowi i Mefresowi proces o zdrad pastwa za tajemne stosunki z Asyri... -A dowody? ... -Znajdziemy je przy pomocy Fenicjan -odpar kapan. -Czy nie wynikyby std jakie niebezpieczestwa dla Egiptu? -adnych. Czterysta lat temu faraon Amenhotep IV obali wadz kapanw ustanowiwszy wiar w jednego tylko boka Re Harmachis. Rozumie si, e przy tej sposobnoci zabra skarby ze wity innych bogw... Ot wwczas ani lud, ani wojsko, ani szlachta nie ujli si za kapanami... C dopiero dzi, gdy dawna wiara bardzo osaba! ... -Kto to pomaga Amenhotepowi? -zapyta faraon. -Prosty kapan Ey. -Ale ktry po mierci Amenhotepa IV zostadziedzicem jego tronu -rzek Ramzes, bystro patrzc w oczy kapanowi. Lecz Samentu odpowiedzia spokojnie: -Wypadek ten dowodzi, e Amenhotep by niedonym wadc, ktry wicej dba o cze Re anieli o pastwo. -Zaprawd, jeste prawdziwym mdrcem! ...-rzek Ramzes. -Do usug waszej witobliwoci. -Mianuj ci moim doradc -mwi faraon. -No, ale w takim razie nie moesz odwiedza mnie po kryjomu, tylko zamieszkasz u mnie... -Wybacz, panie, ale dopki czonkowie najwyszej rady nie osid w wizieniu za umawianie si z nieprzyjacimi pastwa, moja obecno w paacu przyniesie wicej szkody anieli dobrego... Bd wic suy i radzi waszej witobliwoci, ale -potajemnie... -I znajdziesz drog do skarbca w Labiryncie? -Mam nadziej, e nim wrcisz, panie, z Tebw, uda mi si ta sprawa. A gdy przeniesiemy skarb do waszego paacu, gdy sd potpi Herhora i Mefresa, ktrych wasza witobliwo moe potem uaskawi, wwczas za waszym pozwoleniem wystpi jawnie... I przestan by kapanem Seta ktry tylko ludzi odstrasza ode mnie... -I mylisz, e wszystko dobrze pjdzie? ... -ycie stawiam! ... -zawoa kapan. -Lud kocha wasz witobliwo, wic atwo go podburzy przeciw zdradzieckim dostojnikom... Wojsko jest wam posuszne jak adnemu z faraonw od czasu Ramzesa Wielkiego... Wic kt si oprze? ... A w dodatku wasza witobliwo ma za sob Fenicjan i pienidze, najwiksz si na wiecie! ... Gdy Samentu egna faraona, pan zezwoli mu ucaowa swoje nogi i darowa ciki zoty acuch tudzie bransolet ozdobionszafirami. Nie kady dostojnik zdobywa podobne aski w cigu caych lat suby. Odwiedziny i obietnice Samentu now otuchnapeniy serce faraona. Gdyby udao si pozyska skarb Labiryntu!... Za drobn jego cz mona by uwolni szlacht od fenickich dugw, poprawi dol chopw i wykupi zastawione majtki dworskie. A jakimi budowlami wzbogacioby si pastwo... Tak, fundusze Labiryntu mogy usun wszystkie kopoty faraona. Bo i c z tego,e Fenicjanie ofiarowuj mu wielk poyczk? Poyczk trzeba kiedy spaci wraz z procentami i prdzej czy pniej odda w zastaw reszt krlewskich majtkw. Byo to wic tylko odsuniciem ruiny, ale nie zapobieeniem jej. ROZDZIA SIDMY W poowie miesica Famenut (stycze)zacza si wiosna. Cay Egipt zieleni si wschodzc pszenic, na czarnych za patach ziemi snuy si gromady chopw siejcych ubin, bb, j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA+P c,c-c.Y+oc/9(fasol i jczmie. W powietrzu unosi si zapach pomaraczowego kwiatu. Woda bardzo opada i co dzie odsaniaa nowe kawaki gruntw. Przygotowania do pogrzebu Oziris-Mer-amen-Ramzesa byy ukoczone. Czcigodna mumia krla bya ju zamknita w biaym pudle, ktrego grna cz doskonale odtwarzaa rysy nieboszczyka. Faraon zdawa si patrze emaliowymi oczyma, a boska twarz wyraaa smutek agodny, nie za wiatem, ktry opuci, lecz nad ludmi jeszcze skazanymi na utrapienia doczesnego ywota. Na gowie wizerunek faraona mia czepiec egipski w biae i szafirowe pasy, na szyi sznury klejnotw, na piersiach obraz czowieka klczcego z rozkrzyowanymi rkoma, na nogach wizerunki bokw, witych ptakw i oczu nie osadzonych w adnej twarzy, lecz jakby wygldajcych z przestrzeni. Tak opakowane zwoki krla spoczyway nakosztownym ou, w maej cedrowej kaplicy, ktrej ciany byy pokryte napisami opiewajcymi ywot i czyny zmarego. Nad zwokami unosi si cudowny jastrzb z ludzk gow, a przy ou, dniem i noc, czuwa kapan przebrany za Anubisa, boka pogrzebu, z gow szakala. Prcz tego przygotowano ciki, bazaltowy sarkofag, ktry stanowi zewntrzn trumn mumii. Sarkofag mia take formy irysy zmarego faraona, by pokryty napisami i wizerunkami modlcych si ludzi,witych ptakw tudzie skarabeuszw. Siedmnastego Famenut mumi wraz z jej kaplic i sarkofagiem przeniesiono z dzielnicy zmarych do krlewskiego paacu i ustawiono w najwikszej sali. Sal t wnet zapenili kapani piewajcy hymny aobne, dworzanie i sudzy zmarego krla, a nade wszystko jego kobiety, ktre jczay tak gono, e ich krzyki sycha byo a na drugiej stronie Nilu. -O panie! ... o panie nasz! ... -woay -dlaczego nas opuszczasz? ... Ty taki pikny, taki dobry? ... Ktry tak chtnie rozmawiae z nami, teraz milczysz, i dlaczego? ... Przecie lubie nasze towarzystwo, a dzi tak daleko jeste od nas? ... A przez ten czas kapani piewali: Chr I . Ja jestem Tum, ktry jedynym jest... Chr II . Jestem Re w pierwszym jego blasku... Chr I . Jestem bogiem, ktry sam siebie stwarza... Chr II . Ktry sam sobie daje imi, a nikt go nie wstrzyma midzy bogami... Chr I . Znam imi wielkiego boga, ktry tam jest... Chr II . Gdy ja jestem wielki ptak Benu ktry prbuje to, co jest. * Po dwu dniach jkw i naboestw zajechaprzed paac wielki wz w formie odzi. Jejkoce byy ozdobione baranimi gowami i wachlarzami z pir strusich, a nad kosztownym baldachimem unosi si orze iw ureus, symbol wadzy faraona. Na ten wz woono witobliw mumi pomimo gwatownego oporu kobiet dworskich. Jedne z nich czepiay si trumny, inne zaklinay kapanw, aeby nie zabierali im dobrego pana, inne drapay sobie oblicza i targay wosy, a nawet biy ludzi nioscych zwoki. Krzyk by straszliwy. Nareszcie wz przyjwszy boskie ciao ruszy wrd mnstwa ludu, ktry zaleg ogromn przestrze od paacu do Nilu. I tubyli ludzie pomazani botem, podrapani, okryci aobnymi pachtami, ktrzy zawodzili wniebogosy. A obok nich, zgodniez rytuaem aobnym, na caej drodze byy rozrzucone chry. Chr I . Na Zachd, do mieszkania Ozirisa,na Zachd idziesz ty, ktry bye najlepszym z ludzi, ktry nienawidzie faszu. Chr II . Na Zachd! nie zakwitnie ju czowiek, ktry tak kocha prawd i mia w obrzydzeniu kamstwo. Chr wonicw . Na Zachd, woy, ktre cigniecie wz aobny, na Zachd! ... Pan wasz idzie za wami. Chr III . Na Zachd, na Zachd, do ziemi sprawiedliwych. Miejsce, ktre ukochae, jczy i pacze po tobie. Tum ludu . Id w pokoju do Abydos! ... Id w pokoju do Abydos! ... Oby doszed w pokoju do Zachodu tebaskiego! ... Chr paczek . O panie nasz, o panie nasz, kiedy ty odchodzisz na Zachd, sami bogowie pacz. Chr kapanw . On jest szczliwy, najszanowniejszy midzy ludmi, poniewa los pozwala mu odpocz w grobie, ktry sam przygotowa... Chr wonicw . Na Zachd, woy, ktry cigniecie wz aobny, na Zachd! ... Pan wasz idzie za wami... Tum ludu . Id w pokoju do Abydos... Id wpokoju do Abydos, ku Morzu Zachodniemu! ...** Co parset krokw sta oddzia wojska witajcy pana guchym oskotem bbnw i egnajcy go przeraliwym odgosem trb. Nie by to pogrzeb, ale marsz triumfalny do kraju bogw. W pewnej odlegoci za wozem szed Ramzes XIII otoczony wielk wit jeneraw, a za nim krlowa Nikotris oparta na dwu damach dworskich. Ani syn, ani matka nie pakali, poniewa im byo wiadomo (o czym nie wiedzia lud prosty), e zmary pan ju znajduje si obok Ozirisai z pobytu w ojczynie szczliwoci jest tak zadowolony, e nie chciaby wrci na ziemi. Po parugodzinnym pochodzie, ktremu towarzyszy nieustannie krzyk, zwoki zatrzymay si nad brzegiem Nilu. Tu zdjto je z wozu w formie odzi i przeniesiono na prawdziwy statek zocony, rzebiony, pokryty malowidami, zaopatrzony w biae i purpurowe agle. Dworskie kobiety jeszcze raz proboway odebra mumi kapanom; jeszcze raz odezway si wszystkie chry i wszystkie muzyki wojskowe. Potem na statek wiozcy mumi krlewsk wesza pani Nikotris i kilkunastu kapanw, lud pocz rzuca bukiety i wiece i -zaszumiay wiosa... Ramzes XII po raz ostatni opuci swj paac dc Nilem do grobu w Tebach. Po drodze za, jako troskliwy wadca, mia wstpowa do wszystkich synnych miejscowoci, aby poegna si z nimi. Podr cigna si bardzo dugo. Do Tebwbyo ze sto mil, pyno si w gr rzeki, wzdu ktrej mumia musiaa odwiedzi kilkanacie wity i przyjmowa udzia w uroczystych naboestwach. W kilka dni po wyjedzie Ramzesa XII na wiekuisty spoczynek wyruszy za nim Ramzes XIII, aby widokiem swoim wskrzesi martwe z alu serca poddanych, przyj ich hody i zoy ofiary bogom. Za zmarym panem odjechali, kady na wasnym statku, wszyscy arcykapani, wielu starszych kapanw, najbogatsi waciciele ziemscy i wiksza cz nomarchw. Tote nowy faraon myla nie bez goryczy, e jego orszak bdzie bardzo nieliczny. Stao si jednak inaczej. Przy boku Ramzesa XIII znaleli si wszyscy jeneraowie, bardzo wielu urzdnikw, mnstwo drobnej szlachty i -cae nisze duchowiestwo, co bardziej nawet zdziwio, anieli ucieszyo faraona. By to dopiero pocztek. Gdy bowiem statekmodego pana wypyn na Nil, wyjechaa naprzeciw niego taka masa wikszych i mniejszych, ubogich i bogatych czen, e prawie zasoniy wod. Siedziay w nich nagie rodziny chopw i rzemielnikw, strojni kupcy, jaskrawi Fenicjanie, zwinni eglarze greccy, a nawet Asyryjczycy i Chetowie. Tum ten ju nie krzycza, ale wy; nie cieszy si, ale szala. Co chwil na statek krlewski wdzieraa si jaka deputacja, aby ucaowa pokad, ktrego dotykay nogi paskie, i zoy dary: garstk zboa,kawaek tkaniny, prosty gliniany dzbanek, par ptaszkw, a nade wszystko wizank kwiatw. Tote zanim faraon omin Memfis, jego statek trzeba byo kilka razy oprni z podarunkw, aeby nie zaton. Modsi kapani mwili midzy sob, e oprcz Ramzesa Wielkiego aden faraon nie by witany z tak olbrzymim zapaem. W podobny sposb odbya si caa podr od Memfisu do Tebw, a sza ludu, zamiastsabn, potgowa si. Chopi rzucali swoje pola, a rzemielnicy warsztaty, aby nacieszy si widokiem nowego wadcy, o ktrego zamiarach ju utworzyy si legendy. Spodziewano si ogromnych zmian, cho nikt nie wiedzia jakich. To tylko byo pewne, e surowo urzdnikw zagodniaa, e Fenicjanie w mniej bezwzgldny sposb wybierali podatki i e pokorny zazwyczaj lud egipski zacz podnosi gow wobec kapanw. -Niech tylko faraon pozwoli -mwiono w szynkowniach, na polach i na rynkach -a zaraz ad zrobimy ze witymi mami... Oni to s winni, e pacimy wielkie podatki, e rany nigdy nie goj si na naszych plecach! ... O siedm mil na poudnie od Memfisu lea midzy rozgazieniami gr libijskich kraj Piom albo Fayum, dziwny tym, e stworzyygo ludzkie rce. Kiedy w tym miejscu bya pustynia zaklnita i otoczona amfiteatrem gr nagich. Dopiero faraon Amenhemat na 3500 lat przed Chrystusem powzi zuchway projekt zamienienia jej na yzn okolic. W tym celu oddzieli od reszty wschodni cz zaklnicia i otoczy ten kawaek potn grobl. Miaa ona wysoko pitrowego domu, gruboci w podstawie okoo stu krokw i przeszo czterdzieci kilometrw dugoci. Tym sposobem utworzono zbiornik mogcy pomieci ze trzy miliardy metrw kubicznych, trzy kilometry szecienne wody, ktrej powierzchnia zajmowaa okoo trzystu kilometrw kwadratowych. Rezerwoar ten suy do nawadniania czterechset tysicy morgw gruntu, a prcz tego, w czasach przyboru rzeki, wchania w siebie nadmiar wody i znaczncz Egiptu zabezpiecza od nagego zalewu. To olbrzymie nagromadzenie wd nazywano jeziorem Moeris i zaliczano je do cudw wiata. Dziki jemu pustynna dolina zamienia si na yzny kraj Piom, gdzie yo w dobrobycie okoo dwustu tysicy mieszkacw. W prowincji tej, obok palm i pszenicy, hodowano najpikniejsze re, z ktrych olejek rozchodzi si po caym Egipcie i za jego granicami. Istnienie jeziora Moeris byo zwizane z innym cudem pracy egipskich inynierw, z kanaem Jzefa. Kana ten, szeroki na dwiecie krokw, cign si przez kilkadziesit mil na zachodniej stronie Nilu. Odlegy od rzeki o dwie mile, suy do nawadniania gruntw ssiadujcych z grami libijskimi i -prowadzi wod do jeziora Moeris. Dokoa kraju Piom wznosio si kilka starych piramid i mnstwo mniejszych grobw. Za na jego wschodniej granicy, w pobliu Nilu, sta synny Labirynt (Lope-ro-hunt). By on rwnie zbudowany przez Amenhemata, a mia form olbrzymiej podkowy, ktra zajmowaa kawa gruntu na tysic krokw dugi i szeset szeroki. Gmach ten by najwiksz skarbnic Egiptu.W nim spoczyway mumie wielu sawnych faraonw, znakomitych kapanw, wodzw i budowniczych. Tu rwnie leay zwoki czczonych zwierzt, a przede wszystkim krokodylw. Tu nareszcie chroni si nagromadzony w cigu wiekw majtek pastwa egipskiego, o ktrym trudno mie dzi pojcie. Labirynt nie by ani niedostpny z zewntrz, ani zbyt pilnowany. Strzeg go may oddzia wojsk kapaskich i kilku kapanw wyprbowanej uczciwoci. Bezpieczestwo skarbca polegao waciwie na tym, e z wyjtkiem owych kilku osb nikt nie wiedzia, gdzie go szuka wrd Labiryntu, ktry dzieli si na dwa pitra: nadziemne i podziemne, i -w kadym z nich -liczy po tysic piset komnat... Kady faraon, kady arcykapan, nareszciekady wielki skarbnik i najwyszy sdzia mia obowizek natychmiast po objciu urzdu wasnymi oczyma obejrze majtek pastwa. Lecz mimo to aden z dostojnikwnie tylko nie trafiby tam, ale nawet nie mg zmiarkowa: gdzie ley skarbiec? W korpusie gwnym czy w ktrym ze skrzyde, nad ziemi czy pod ziemi. Byli tacy, ktrym zdawao si, e skarbiec naprawd mieci si pod ziemi, daleko za obrbem waciwego Labiryntu. Nie brako za i takich, ktrzy sdzili, e skarbiec ley pod dnem jeziora, aby w razie potrzeby mona go wod zala. Wreszcie aden dostojnik pastwa nie lubi zajmowasi t kwesti wiedzc, e pokuszenie na majtek bogw pociga za sob zgub witokradcy. Moe zreszt niewtajemniczeni potrafiliby odkry tam drog, gdyby myli ich nie paraliowaa obawa. mier doczesna i wieczna grozia czowiekowi i jego rodzinie, ktry omieliby si bezbonym umysem odsania podobne tajniki. Przybywszy w te strony Ramzes XIII zwiedzi przede wszystkim prowincj Fayum. Wygldaa ona jak wntrze gbokiej misy, ktrej dnem byo jezioro, abrzegami wzgrza. Gdzie zwrci oczy, wszdzie spotyka soczyst zielono traw upstrzonych kwiatami, kpy palm, gaje fig itamaryndusw, wrd ktrych od wschodu do zachodu soca rozlega si piew ptakw i wesoe gosy ludzkie. By to bodaj e najszczliwszy kt Egiptu. Lud przyj faraona z ogromnym zapaem. Jego i wit zasypywano kwiatami, ofiarowano mu kilka dzbankw najkosztowniejszych perfum i za dziesi talentw zota i drogich kamieni. Dwa dni zabawi pan w rozkosznej okolicy, gdzie rado zdawaa si wykwita z drzew, pywa w powietrzu, przeglda w wodzie jeziora. Lecz przypomniano mu, e musi zwiedzi Labirynt. Opuci Piom z westchnieniem i jadc oglda si z drogi. Wnet jednak uwag jegopochon olbrzymi gmach szarej barwy, majestatycznie rozsiadajcy si na wzgrzu. Przy bramie wiekopomnego Lope-ro-hunt powitaa go gromadka kapanw o ascetycznej powierzchownoci tudzie mayoddziaek wojska, w ktrym kady onierzby zupenie ogolony. -Ci ludzie wygldaj jak kapani! ... -zawoa Ramzes. -Bo te kady z nich odebra nisze wicenia, a setnicy wysze -odpowiedzia arcykapan gmachu. Przypatrzywszy si uwaniej fizjognomiom tych dziwnych onierzy, ktrzy nie jadali misa i yli w celibacie faraon dojrza w nich bystro i spokojn energi. Pozna te, e jego wita osoba adnego wraenianie wywouje w tym miejscu. Bardzom ciekawy, w jaki sposb trafi tutaj Samentu? ... --rzek do siebie pan. Zrozumia, e tych ludzi nie mona ani nastraszy, ani przekupi. Taka bia od nichpewno siebie, jakby kady mia do swegorozporzdzenia niezwalczone puki duchw. Zobaczymy -pomyla -czy ulkn si tych bogobojnych mw moi Grecy i Azjaci? ... Na szczcie s oni tak dzicy, e nawet niepoznaj si na uroczystych minach... Na prob kapanw wita Ramzesa XIII zostaa przed bram, jakby pod dozorem onierzy z ogolonymi gowami. -Czy i miecz mam tu zostawi? -zapyta faraon. -Nic on nam nie zaszkodzi -odpar najwyszy dozorca. Mody pan mia ochot przynajmniej wypazowa pobonego ma za tak odpowied. Ale pohamowa si. Przez ogromny dziedziniec, midzy dwoma szeregami sfinksw, faraon i kapani weszli do gwnego korpusu. Tu, w sieni bardzo obszernej, lecz nieco przymionej, byo omioro drzwi, a dozorca zapyta: -Ktrymi drzwiami wasza witobliwo chce dosta si do skarbca? -Tymi, ktre doprowadz nas najprdzej. Kady z piciu kapanw wzi po dwa pki pochodni, ale zapali wiato tylko jeden. Obok niego stan najwyszy dozorca trzymajc w rkach duy sznur paciorkw,na ktrych wypisane byy jakie znaki. Za nimi za szed Ramzes otoczony przez trzech pozostaych kapanw. Arcykapan z paciorkami zwrci si na prawo i wszed do wielkiej sali, ktrej ciany i kolumny byy pokryte napisami i figurami. Stamtd dostali si do ciasnego korytarza, ktry prowadzi pod gr, i znaleli si w innej sali odznaczajcej si wielk iloci drzwi. Tu usuna si przed nimi tafla w pododze odsaniajc otwr, przez ktry zeszli na d, i -znowu przez ciasny korytarz podyli do komnaty, ktra nie miaa adnych drzwi. Ale przewodnik dotkn jednego hieroglifu i -usuna si przed nim ciana. Ramzes chcia zda sobie spraw z kierunku, w jakim id; lecz wnet spltaa mu si uwaga. Widzia tylko, e piesznie przechodz due sale, mae komnaty, ciasne korytarze, e wdrapuj si pod grlub zbiegaj na d, e niektre sale maj mnstwo drzwi, a inne wcale ich nie posiadaj. Zarazem spostrzeg, e przewodnik przy kadym nowym wejciu przesuwa jedno ziarnko swego dugiego raca, a niekiedy przy blasku pochodni porwnywa znaki na paciorkach ze znakami na cianach. -Gdzie teraz jestemy -nagle zapyta faraon -w podziemiu czy na grze? ... -Jestemy w mocy bogw -odpar jego ssiad. Po kilku zakrtach i przejciach faraon znowu odezwa si: -Ale mymy tu ju byli, bodaj e ze dwa razy! ... Kapani milczeli, tylko nioscy pochodni owietli kolejno ciany, a Ramzes przypatrzywszy si wyzna w duchu, e chyba tu jeszcze nie byli. W maej komnacie bez drzwi zniono pochodni i faraon spostrzeg na ziemi wysche, czarne zwoki, owinite zbutwia szat. -To -rzek dozorca gmachu -jest trup , j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA0Pc1c2.3"ic4f1 _pewnego Fenicjanina, ktry za szesnastej dynastii probowa wedrze si do Labiryntui doszed a tutaj. -Zabito go? -spyta faraon. -Umar z godu. Szli ju z p godziny, gdy kapan nioscy pochodni owietli framug korytarza, gdzie rwnie leay wysuszone zwoki. -To -mwi dozorca -jest trup kapana nubijskiego, ktry za czasw dziada waszejwitobliwoci probowa tu wej... Faraon nie pyta, co si z nim stao. Mia wraenie, e znajduje si w jakiej gbi i e gmach przygniata go swym ciarem. O zorientowaniu si wrd setek korytarzy, sal i komnat ju nie myla. A nawet nie pragn wyjani sobie: jakim cudem rozstpuj si przed nimi kamienne ciany lub zapadaj posadzki. Samentu nic nie zrobi! ... -mwi w duchu. -Albo zginie jak ci dwaj, o ktrych musz mu nawet powiedzie. Takiego zgnbienia, takiego uczucia niemocyinicoci nigdy jeszcze nie dozna. Chwilami zdawao mu si, e kapani zostawi go w jednej z ciasnych komnat pozbawionych drzwi. Wwczas ogarniaa go rozpacz: siga do miecza i gotw by ich porba. Ale wnet przypomnia sobie, e bez ich pomocy nie wyjdzie std, i -spuszcza gow. O, gdyby cho na chwil zobaczy wiato dzienne! ... Jake straszn musi by mier midzy trzema tysicami tych komnat wypenionych mrokiem lub ciemnoci! ... Dusze bohaterskie miewaj chwile gbokiego znkania, jakich nawet nie domyla si czowiek zwyky. Pochd trwa blisko godzin, gdy nareszcie weszli do niskiej sali wspartej na omioktnych supach. Trzej kapani otaczajcy faraona rozpierzchli si, przy czym Ramzes spostrzeg, e jeden z nich przytuli si do kolumny i -jakby znik w jej wntrzu. Po chwili w jednej ze cian odsoni si wski otwr, kapani wrcili na swoje miejsca, a ich przewodnik kaza zapali cztery pochodnie. Po czym wszyscy skierowali si do owego otworu i ostronie przecisnli si przeze. -Oto s komory... -rzek dozorca gmachu. Kapani szybko zapalili pochodnie przytwierdzone do kolumn i cian i Ramzes zobaczy szereg ogromnych izb przepenionych najrozmaitszymi wyrobami bezcennej wartoci. W zbiorze tym kada dynastia, jeeli nie kady faraon skada, co mia najosobliwszego i najdroszego. Wic byy wozy, czna, ka, stoy, skrzynie i trony zote lub zot blach obite tudzie inkrustowane: koci soniow, perow mas i kolorowym drzewem, tak ozdobnie, e drobiazgi te artyci-rzemielnicy wyrabiali przez dziesitki lat. Byy zbroje, hemy, tarcze i koczany lnice od drogich kamieni. Byy szczerozote dzbany, misy i yki, kosztowne szaty i baldachimy. Wszystko to, dziki suchoci i czystoci powietrza, od wiekw przechowywao si bez zmiany. Midzy osobliwociami faraon zauway srebrny model asyryjskiego paacu, ofiarowany Ramzesowi XII przez Sargona. Arcykapan objaniajc faraonowi, ktry dar od kogo pochodzi, pilnie przypatrywa si jego fizjognomii. Ale zamiast podziwu dla skarbw dostrzeg niezadowolenie. -Powiedz mi, wasza dostojno -zapyta faraon nagle -jaka jest korzy z tych skarbw zamknitych w ciemnicy? ... -Jest w nich wielka sia na wypadek, gdybyEgipt znalaz si w niebezpieczestwie -odpar arcykapan. -Za kilka tych hemw,wozw, mieczw moemy kupi sobie yczliwo wszystkich asyryjskich satrapw. A moe nie oparby si i krl Assar, gdybymy mu dostarczyli sprztw do sali tronowej lub zbrojowni. -Myl, e oni woleliby zabra wszystko mieczem od nas anieli troch -yczliwocidla nas -wtrci pan. -Niech sprobuj! ... -rzek kapan. -Rozumiem... Macie wida sposoby zniszczenia skarbw. Ale w takim razie ju nikt z nich nie skorzysta. -Nie mj w tym rozum -odpar najwyszy dozorca. -Pilnujemy, co nam oddano, i czynimy, jak kazano. -Czy nie lepiej byoby uy czstki tych skarbw na zasilenie kasy pastwa i podwignicie Egiptu z niedoli, w jakiej jestdzi pogrony? -spyta faraon. -To nie zaley od nas. Faraon zmarszczy brwi. Jaki czas oglda przedmioty bez wielkiego zreszt zapau, wreszcie znowu zapyta: -Dobrze. Te kunsztowne wyroby przyda simog na zjednanie yczliwoci asyryjskich dostojnikw. Ale gdyby wybucha wojna z Asyri, czym wydobylibymy: zboe, ludzi i bro, od narodw, ktre nie znaj si na osobliwociach? -Otworzy skarbiec -rzek arcykapan. I tym razem kapani rozbiegli si: dwaj znikli jakby we wntrzu kolumn, a jeden po drabince wszed na cian i co robi okoo rzebionej figurki. Znowu usuny si ukryte drzwi i Ramzes wszed do waciwego skarbca. I to bya rozlega komnata przepeniona bezcennymi materiaami. Stay w niej gliniane beczki pene zotego piasku, bryy zota uoone jak cegy i zote sztaby w wizkach. Srebrne bryy ustawione pod jedn cian tworzyy niby mur szeroki na par okci, wysoki do sufitu. We framugach i na kamiennych stoach leay drogie kamienie wszystkich barw: rubiny, topazy, szmaragdy, szafiry, diamenty, wreszcie pery wielkoci orzechw, a nawet ptasich jaj. Za niejeden z tych klejnotw mona byo kupi miasto. -Oto jest nasz majtek na wypadek nieszczcia -rzek kapan-dozorca. -Na jakie wy nieszczcia czekacie? -zapyta faraon. -Lud biedny, szlachta i dwr zadueni, armia do poowy zmniejszona, faraon nie ma pienidzy... Czy kiedykolwiek Egipt znajdowa si w gorszym pooeniu? ... -By w gorszym, kiedy go podbili Hyksosi. -Za kilkanacie lat -odpar Ramzes -podbij nas nawet Izraelici, jeeli nie uprzedz ich Libijczycy i Etiopowie. A wwczas te pikne kamienie, rozbite na okruchy, pjd na przyozdobienie ydowskich i murzyskich sandaw... -Bd spokojnym, wasza witobliwo. W razie potrzeby nie tyl ko skarbiec, ale nawet Labirynt zniknie bez ladu, razem ze swymi dozorcami. Ramzes ostatecznie zrozumia, e ma przedsob fanatykw, ktrzy myl tylko o jednym: aeby nikogo nie dopuci do owadnicia skarbem. Faraon usiad na stosie zotych cegie i rzek: -Wic majtek ten zachowujecie na ze czasy Egiptu? -Prawd mwisz, witobliwy panie. -Dobrze. A kto was, dozorcw, przekona, e takie czasy nadeszy, gdyby nadeszy? -Do tego musi by zwoane nadzwyczajne zgromadzenie rodowitych Egipcjan, w ktrym zasidzie: faraon, trzynastu kapanw wyszego stopnia, trzynastu nomarchw, trzynastu szlachty, trzynastu oficerw i po trzynastu kupcw, rzemielnikw i chopw. -Wic takiemu zgromadzeniu oddalibycie skarby? -spyta faraon. -Dalibymy sum potrzebn, gdyby cae zgromadzenie jak jeden m uchwalio, e -Egipt jest w niebezpieczestwie i... -I co? ... -I gdyby posg Amona w Tebach potwierdzit uchwa. Ramzes spuci gow, aeby ukry wyraz wielkiego zadowolenia. Ju mia plan. Zgromadzenie takie potrafi zebra i skoni go do jednomylnoci... -mwi w sobie. - Rwnie zdaje mi si, e boski posg Amona potwierdzi uchwa, gdy jego kapanw otocz moimi Azjatami... -Dzikuj wam, poboni mowie -rzek gono -za pokazanie cennych rzeczy, ktrych jednak wielka warto nie przeszkadza mi by najuboszym z krlw wiata. A teraz prosz, aebycie mnie wyprowadzili std krtsz i wygodniejsz drog. -yczymy waszej witobliwoci -odpar dozorca -aby drugie tyle bogactw dooy Labiryntowi... Co si za tyczy drogi do wyjcia std, jest tylko jedna i t sam musimy wraca. Jeden z kapanw poda Ramzesowi troch daktyli, drugi flasz wina zaprawionego wzmacniajc substancj. Po czym faraon odzyska siy i szed wesoo. -Duo bym da -mwi miejc si -aeby zrozumie wszystkie zakrty tej dziwacznej drogi! ... Kapan przewodniczcy zatrzyma si. -Zapewniam wasz witobliwo -rzek -emy sami nie rozumiemy ani pamitamy tej drogi, cho kady z nas odbywa j po kilkanacie razy... -Wic jakim sposobem trafiacie tu? -Korzystamy z pewnych wskazwek. Lecz gdyby nam bodaj w tej chwili zgina ktra,pomarlibymy tu z godu... Nareszcie wyszli do przysionka, a z niego na dziedziniec. Faraon zacz oglda si dokoa i kilka razy odetchn. -Za wszystkie skarby Labiryntu nie chciabym ich pilnowa! -zawoa. -Strach pada mi na piersi, gdy pomyl, e mona umrze w tych kamiennych ciemnicach... -Ale mona si i przywiza do nich -odparz umiechem arcykapan. Faraon podzikowa kademu ze swych przewodnikw i zakoczy: -Rad bym udzieli wam jakiej aski, dajcie wic... Ale kapani suchali obojtnie, a ich naczelnik rzek: -Wybacz mi, panie, zuchwalstwo, ale... czeg moglibymy pragn? ... Nasze figi idaktyle s tak sodkie jak z twego ogrodu; woda tak dobra jak z twojej studni. Gdyby za cigny nas bogactwa, czyli nie mamyich wicej anieli wszyscy krlowie? ... Tych niczym nie przejednam -pomyla faraon -ale... dam im uchwa zgromadzeniai wyrok Amona. ------ *Ksiga Zmarych. **Autentyczne wyraenia. ROZDZIA SMY Opuciwszy Piom faraon i jego orszak kilkanacie dni posuwali si na poudnie, w gr Nilu, otoczeni chmur dek, pozdrawiani okrzykami, zasypywani kwiatami. Po obu brzegach rzeki, na tle zielonych pl,cigny si nieprzerwanym szeregiem gliniane chopskie chaty, figowe gaje, bukiety palm. Co godzin ukazywaa si grupa biaych domw jakiego miasteczka albo wiksze miasto z kolorowymi budowlami, z ogromnymi pylonami wity. Od zachodu ciana gr libijskich rysowaa si niezbyt wyranie; za to od wschodu pasmo arabskie coraz bardziej zbliao si do rzeki. I mona byo widzie strome, poszarpane skay barwy ciemnej, tej lub rowej przypominajce ksztatami zwaliska fortec czy wity zbudowanych przez olbrzymw. Na rodku Nilu spotykano wysepki, ktre jakby wczoraj wynurzyy si spod wody, a ju dzi zostay pokryte bujn rolinnoci i zamieszkae przez niezliczone stada ptakw. Kiedy nadpywa burzliwy orszak faraona, wystraszone ptaki zryway si i krc nad statkami czyy swoje krzyki z potnym gosem ludu. Nad tym wszystkim unosio si przeczyste niebo i wiato tak pene ycia, e w jego powodziczarna ziemia nabieraa blasku, a kamienie barw tczowych. Schodzi wic faraonowi czas wesoo. Z pocztku troch draniy go nieustanne krzyki, lecz pniej tak przywyk do nich, e ju nie zwraca uwagi. Mg odczytywadokumenta, naradza si, nawet spa. O trzydzieci do czterdziestu mil od Piom, na lewym brzegu Nilu leao due miasto Siut, w ktrym Ramzes XIII par dni odpocz. Wypadao nawet zatrzyma si, gdy mumia zmarego krla jeszcze przebywaa w Abydos, gdzie przy grobie Ozirisa odprawiano uroczyste mody. Siut byo jednym z bogatszych miast Grnego Egiptu. Tu wyrabiano synne naczynia z biaej i czarnej gliny i tkano ptna; tu byo gwne targowisko, na ktre przywoono towary z oaz rozrzuconych w pustyni. Tu wreszcie bya sawna witynia Anubisa, boka z wilcz gow. Drugiego dnia pobytu w tym miejscu zgosisi do jego witobliwoci kapan Pentuer, naczelnik komisji badajcej pooenie ludu. -Masz jakie nowiny? -zapyta pan. -Mam te, e cay Egipt bogosawi wasz witobliwo. Wszyscy, z kimkolwiek rozmawiaem, s peni otuchy i mwi, e wasze panowanie odrodzi pastwo... -Chc -odpar faraon -aeby moi poddani byli szczliwi, a lud odetchn. Chc, aeby Egipt mia, jak niegdy, om milionwludnoci i odzyska grunta, ktre wydara mu pustynia. Chc, aeby czowiek pracowity odpoczywa co sidmy dzie i aeby kady rolnik posiada kawaek ziemi na wasno... -Pentuer upad na twarz przed dobrotliwympanem. -Podnie si -mwi Ramzes. -Powiem ci jednak, e miaem godziny cikiego smutku. Widz bowiem niedol mego ludu, pragn go podwign, a jednoczenie donosz mi, e skarb jest pusty. Sam za wiesz najlepiej, e nie posiadajc kilkudziesiciu tysicy talentw gotowizn, nie mgbym way si na podobne ulepszenia. Ale dzi jestem spokojny: mam rodek na wydobycie potrzebnych funduszw z Labiryntu... Pentuer spojrza na wadc zdziwiony. -Dozorca skarbu objani mnie: co mam robi -cign faraon. -Musz zwoa zgromadzenie wszystkich stanw, po trzynastu ludzi z kadego stanu. A gdy oni owiadcz, e Egipt jest w potrzebie, Labirynt dostarczy mi skarbw... Bogowie! -doda -za par... za jeden z tych klejnotw, jakie tam le, mona da ludowipidziesit odpoczynkw na rok... Nigdy chyba nie zostan one lepiej uytymi... Pentuer potrzsn gow. -Panie -rzek -sze milionw Egipcjan, a jai moi przyjaciele przed innymi zgodzimy si,aeby czerpa z tamtego skarbca... Ale... nie ud si, wasza witobliwo! ... Bo stunajwyszych dostojnikw pastwa opr si temu, a wwczas Labirynt nic nie wyda... -Wic oni chc, aebym chyba zosta ebrakiem przy ktrej ze wity? ... -wybuchn faraon. -Nie -odpar kapan. -Oni lka si bd, aeby nie oprni si skarbiec raz napoczty. Oni bd posdzali najwierniejsze sugi waszej witobliwoci o udzia w zyskach pyncych z tego rda... A wwczas zazdro podszepnie im : dlaczego i wy nie mielibycie co zyska? ... Nie niech do ciebie, panie, ale wzajemna nieufno, ale chciwo popchn ich do oporu... Pan wysuchawszy tego uspokoi si, a nawet umiechn. -Jeeli tak jest, kochany Pentuerze, jak mwisz, wic bd spokojny -rzek. -W tej chwili dokadnie zrozumiaem: w jakim celuAmon ustanowi wadz faraona i da mu nadludzk potg... Dlatego, widzisz, aeby stu choby najdostojniejszych otrw nie mogli zgubi pastwa. Ramzes podnis si z krzesa i doda: -Powiedz memu ludowi, niech pracuje i bdzie cierpliwy... Powiedz wiernym i kapanom, aeby suyli bogom i uprawiali mdro, ktra jest socem wiata. A owych opornych i podejrzliwych dostojnikw mnie zostaw... Biada im, jeeli rozgniewaj moje serce. -Panie -rzek kapan -jestem twoim wiernym sug... Ale gdy poegnawszy si wychodzi, na jegoobliczu wida byo trosk. O pitnacie mil od Siutu, w gr rzeki, dzikie skay arabskie prawie dotykaj Nilu;natomiast gry libijskie odsuny si od niego tak daleko, e tamtejsza dolina jest bodaj najszersz w Egipcie. W tym wanie miejscu, tu obok siebie, stay dwa czcigodne miasta: Tinis i Abydos. Tam urodzi si Menes, pierwszy faraon Egiptu; tam przed stoma tysicami lat zoono do grobu wite zwoki boka Ozirisa, ktrego w zdradziecki sposb zamordowa brat Tyfon. Tam wreszcie na pamitk owych wielkich wydarze wiekopomny faraon Seti wybudowa wityni, do ktrej zbiegali sipielgrzymi z caego Egiptu. Kady prawowierny musia cho raz w yciu dotkn czoem tej bogosawionej ziemi. Prawdziwie za szczliwym by ten, czyjamumia moga odby podr do Abydos i cho z daleka zatrzyma si pod murami wityni. Mumia Ramzesa XII przemieszkaa tam par dni; by to bowiem wadca odznaczajcy si pobonoci. Nic te dziwnego, e i Ramzes XIII rozpoczyna rzdy od zoenia hodu grobowi Ozirisa. witynia Setiego nie naleaa do najstarszych ani najwspanialszych w Egipcie, lecz odznaczaa si czystoci egipskiego stylu. Jego witobliwo RamzesXIII zwiedza j i zoy w niej ofiary w towarzystwie arcykapana Sema. Grunta nalece do wityni zajmoway przestrze stu pidziesiciu morgw, na ktrych byy rybne sadzawki, ogrody kwiatowe, owocowe i warzywne, wreszcie domy, a raczej paacyki kapanw. Wszdzie rosy: palmy, figi, pomaracze, topole, akacje, ktre tworzyy albo aleje idce w kierunku gwnych okolic wiata, albo any drzew sadzonych regularnie i majcych prawie jednakow wysoko. Nawet wiat rolinny, pod bacznym okiem kapanw, nie rozwija si wedug wasnego popdu tworzc nieprawidowe, ale malownicze skupienia; nawet on szykowa si wedug linii prostych, linii rwnolegych albo skupia si w geometryczne figury. Palmy, tamaryndusy, cyprysy i mirty byli toonierze uszykowani szeregami lub kolumnami. Trawa by to dywan strzyony iozdobiony malowidami z kwiatw, nie byle jakiej barwy, ale tej, ktra bya potrzebna.Lud z gry przypatrujc si gazonom wity widzia na nich kwitnce obrazy bogw lub witych zwierzt; mdrzec j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA5Pmc6qc7. c8*Dc9<9*-znajdowa aforyzmy wypisane hieroglifami.rodkow cz ogrodw zajmowa prostokt na dziewiset krokw dugi, a trzysta szeroki. Prostokt ten by zamknity niezbyt wysokim murem, ktry posiada jedn bram widoczn i kilkanacieukrytych furtek. Przez t bram lud pobony wchodzi na dziedziniec otaczajcyprzybytek Ozirisa. Dopiero na rodku dziedzica, ktry by wyoony kamienn posadzk, staa witynia: gmach prostoktny o czterystu pidziesiciu krokach dugoci i stu pidziesiciu szerokoci. Od bramy ludowej do wityni prowadzia aleja sfinksw ze lwimi ciaami i ludzkimi gowami. Stay one w dwu szeregach, po dziesiciu w kadym, i patrzyy sobie w oczy. Midzy nimi przechodzi mogli tylko najwysi dostojnicy. W kocu alei sfinksw, cigle naprzeciw bramy ludowej, wznosiy si dwa obeliski, czyli cienkie a wysokie kolumny czworoboczne z granitu, na ktrych wypisano histori faraona Seti. Dopiero za obeliskami wznosia si potna brama wityni majca z obu bokw olbrzymie gmachy w ksztacie piramid citych, zwanych pylonami . Byy to jakby dwie wiee barczyste, na ktrych cianach znajdoway si malowida przedstawiajce zwycistwa Setiego albo ofiary, jakie skada bogom. Tej bramy ju nie wolno byo przekracza chopom, tylko bogatemu mieszczastwu i klasom uprzywilejowanym. Przez ni wchodzio si do perystylu , czyli dziedzica otoczonego korytarzem wspartym na mnstwie kolumn. Perystyl mg pomieci z dziesi tysicy pobonych. Z dziedzica osoby stanu szlacheckiego mogy jeszcze wchodzi do pierwszej sali, hipostylu ; miaa ona sufit oparty na dwu szeregach wysokich kolumn i moga pomieci ze dwa tysice uczestnikw naboestwa. Sala ta bya ostatnim kresemdla ludzi wieckich. Najwiksi dostojnicy, lecz ktrzy nie otrzymali wice, mieli prawo modli si tylko tutaj i z tego miejsca patrze na zasonity posg boga, ktry wznosi si w sali boskiego objawienia . Za sal objawienia leaa komnata stow ofiarnych , gdzie kapani skadali bogom dary przyniesione przez wiernych. Nastpn bya komnata odpoczynku , gdzie wypoczywa boek wracajcy lub idcy na procesj, ostatni -kaplica, czyli sanktuarium, gdzie boek mieszka. Kaplica bya zwykle bardzo ma i ciemn, niekiedy wyciosan z jednej sztuki kamienia.Ze wszystkich stron otaczay j kapliczki rwnie mae, zapenione szatami, sprztami, naczyniami i klejnotami boka, ktry w swym niedostpnym ukryciu spa, kpa si, namaszcza perfumami, jada i pija, a zdaje si, e nawet przyjmowa odwiedziny modych i adnych kobiet. Do sanktuarium wchodzi tylko arcykapan ipanujcy faraon, o ile otrzyma wicenia. Zwyky miertelnik dostawszy si tam mgstraci ycie. ciany i kolumny kadej sali byy pokryte napisami i malowidami objaniajcymi. W korytarzu otaczajcym dziedziniec (perystyl)byy nazwiska i portrety wszystkich faraonw od Menesa, pierwszego wadcy Egiptu, do Ramzesa XII.W hipostyfu, czyli sali szlacheckiej, przedstawiono w sposb pogldowy jeografi i statystyk Egiptu tudzie podbitych ludw. W sali objawienia znajdowa si kalendarz i rezultaty obserwacji astronomicznych; w komnacie stow ofiarnych i odpoczynku figuroway obrazy dotyczce religijnych obrzdkw, a w sanktuarium -przepisy wywoywania istot zaziemskich i opanowania zjawisk natury. Ten ostatni rodzaj wiedzy nadludzkiej zawiera si w tak powikanych zdaniach, e nawet kapani z czasw Ramzesa XII nierozumieli ich. Dopiero Chaldejczyk Beroes mia wskrzesi obumierajc mdro. Odpoczwszy dwa dni w rzdowym paacu w Abydos Ramzes XIII wybra si do wityni. Mia na sobie bia koszul, zoty pancerz,fartuszek w pomaraczowe i niebieskie pasy, stalowy miecz przy boku i zoty hemna gowie. Wsiad na wz, ktrego konie, przybrane w pira strusie, prowadzili nomarchowie, i z wolna pojecha do domu Ozirisa otoczony wit. Gdziekolwiek spojrza: na pola, na rzek, na dachy domw, nawet na konary fig i tamaryndusw, wszdzie toczya si cibaludu i rozlega si nie milkncy okrzyk podobny do ryku burzy. Dojechawszy do wityni faraon zatrzyma konie i wysiad przed bram ludow, co bardzo podobao si posplstwu, a ucieszyo kapanw. Piechot przeszed aleje sfinksw i powitany przez witych mw spali kadzido przed posgami Seti siedzcymi z obu stron bramy wielkiej. W perystylu arcykapan zwrci uwag jego witobliwoci na misterne portrety faraonw i wskaza miejsce przeznaczone na jego wizerunek. W hipostylu objani mu znaczenie map jeograficznych i statystycznych tablic. W komnacie boskiegoobjawienia Ramzes ofiarowa kadzido olbrzymiemu posgowi Ozirisa, a arcykapan wskaza mu supy powicone oddzielnym planetom: Merkuremu, Wenerze,Ksiycowi, Marsowi, Jowiszowi i Saturnowi. Stay one dokoa posgu sonecznego bstwa w liczbie siedmiu. -Mwisz mi -spyta Ramzes -e jest sze planet, a tymczasem widz siedm supw... -Ten sidmy przedstawia Ziemi, ktra take jest planet -szepn arcykapan. dziwiony faraon zada objanie; ale mdrzec milcza wskazujc na migi, e dla dalszych objanie ma zapiecztowane usta.W komnacie stow ofiarnych odezwaasi cicha, lecz pikna muzyka, podczas ktrej chr kapanek wykona uroczysty taniec. Faraon zdj swj zoty hem i pancerz wielkiej wartoci i oboje odda Ozirisowi dajc, aby dary te zostay w boskim skarbcu i nie byy odnoszone do Labiryntu. W zamian za hojno arcykapan ofiarowawadcy najpikniejsz pitnastoletni tancerk, ktra wydawaa si bardzo zadowolon ze swego losu. Gdy faraon znalaz si w sali odpoczynku , usiad na tronie, a jego zastpca religijny, Sem, przy dwikach muzyki i wrd dymu kadzide wszed do sanktuarium, aeby wynie stamtd boka.W p godziny, przy oguszajcym dwiku dzwonkw, ukazaa si w mroku komnaty zota d, okryta zasonami, ktre niekiedy poruszay si, jakby za nimi siedziaa ywa istota. Kapani upadli na twarz, a Ramzes pilniej wpatrzy si w przezroczyste zasony. Jedna uchylia si i faraon ujrza nadzwyczajnej piknoci dziecko, ktre spojrzao na niego tak mdrymi oczyma, ewadca Egiptu uczu nieomal trwog. -Oto jest Horus -szeptali kapani -Horus, wschodzce soce... Jest on synem i ojcem Ozirisa, i mem swej matki, ktra jest jego siostr. Rozpocza si procesja, ale tylko po wewntrznej wityni. Naprzd szli harfiarze i tancerki, potem biay w ze zot tarcz midzy rogami. Dalej dwa chry kapanw i arcykapani nioscy boka, potem znowu chry i nareszcie faraon w lektyce dwiganej przez omiu kapanw. Gdy procesja obesza wszystkie sale i korytarze wityni, boek i Ramzes obaj wrcili do komnaty odpoczynku . Wwczas zasony okrywajce d wit odchyliy si po raz drugi i pikne dziecko -umiechno si do faraona. Po czym d i boka Sem odnis do kaplicy. Moe by zosta arcykapanem? -pomyla wadca, ktremu dziecko tak si podobao, e rad by widywa je jak najczciej. Lecz gdy wyszed ze wityni, zobaczy soce i niezmierny tum radujcego si ludu, przyzna w duchu, e -nic nie rozumie. Ani skd si wzio owe dziecko niepodobne do adnego z egipskich? ani skdta nadludzka mdro w jego oczach? ani -co to wszystko oznacza? ... Nagle przyszed mu na myl jego zamordowany synek, ktry mg by rwnie piknym, i wadca Egiptu wobec stu tysicy poddanych -rozpaka si. -Nawrcony! ... nawrcony faraon! ... -mwili kapani. -Ledwie wstpi do przybytku Ozirisa, i oto poruszyo si jego serce! ... Tego samego dnia jeden lepy i dwch paralitykw modlcych si za murem wityni odzyskao zdrowie. Wic rada kapaska uchwalia, aeby dzie ten zaliczy do rzdu cudownych i na zewntrznej cianie gmachu wymalowa obraz przedstawiajcy zapakanego faraona i uzdrowionych kalekw. Dobrze po poudniu Ramzes wrci do swego paacu, aby wysucha raportw. Gdy za wszyscy dostojnicy opucili gabinetpana, przyszed Tutmozis mwic: -Kapan Samentu pragnie zoy hod waszej witobliwoci. -Dobrze, wprowad go. -On baga ci, panie, aeby przyj go w namiocie wrd wojskowego obozu, i twierdzi, e mury paacw lubi podsuchiwa... -Ciekawym, czego chce? ... -rzek faraon i zapowiedzia dworzanom, e noc przepdzi w obozie. Przed zachodem soca pan odjecha z Tutmozisem do swoich wiernych wojsk i znalaz tam krlewski namiot, przy ktrym z polecenia Tutmozisa wart trzymali Azjaci. Wieczorem przyszed Samentu odziany w paszcz pielgrzyma i ze czci powitawszy jego witobliwo szepn: -Zdaje mi si, e przez ca drog szed za mn jaki czowiek, ktry zatrzyma sinie opodal boskiego namiotu. Moe to wysannik arcykapanw? ... Na rozkaz faraona wybieg Tutmozis i rzeczywicie znalaz obcego oficera. -Kto jeste? -zapyta. -Jestem Eunana, setnik puku Izydy... Nieszczliwy Eunana, wasza dostojno nie pamita mnie? ... Wicej ni rok temu namanewrach pod Pi-Bailos odkryem wite skarabeusze... -Ach, to ty! ... -przerwa Tutmozis. -Twj puk przecie nie stoi w Abydos? -Woda prawdy pynie z ust waszych. Stoimyw ndznej okolicy pod Mena, gdzie kapani rozkazali nam poprawia kana, jak chopom albo ydom... -Skde si tu wzi? -Ubagaem starszych o kilkudniowy odpoczynek -odpar Eunana -i jak spragniony jele do rda przybiegem tutaj dziki chyoci moich ng. -Wic czego chcesz? -Chc ebra miosierdzia u jego witobliwoci przeciw ogolonym bom, ktrzy nie daj mi awansu dlatego, e jestem tkliwy na cierpienia onierzy. Tutmozis markotny wrci do namiotu i powtrzy faraonowi rozmow z Eunan. -Eunana? ... -powtrzy pan. -Prawda, pamitam go... Narobi nam kopotu skarabeuszami, ale te i dosta pidziesitkijw z aski Herhora. I mwisz, e skarysi na kapanw? ... Daj go tu ! ... Faraon kaza odej Samentowi do drugiegoprzedziau w namiocie, a swego ulubieca wysa po Eunan. Niebawem ukaza si nieszczliwy oficer. Upad twarz na ziemi, a potem klczc i wzdychajc mwi: -Co dzie modl si do Re Harmachis przy jego wschodzie i zachodzie i do Amona, i Re, i Ptaha, i do innych bogw i bogi: Oby ty zdrw by, wadco Egiptu! Oby zosta przy yciu! Oby ci si dobrze wiodo, a ja aebym mg cho blaski twoich pit oglda... * -Czego on chce? -spyta faraon Tutmozisa, pierwszy raz przestrzegajc etykiety. -Jego witobliwo raczy zapytywa: czego chcesz? -powtrzy Tutmozis. Obudny Eunana wci klczc zwrci si do ulubieca i prawi: -Jeste, wasza dostojno, uchem i okiem pana, ktry daje nam rado i ycie, a wicodpowiem ci jak na sdzie Ozirisa: Su w kapaskim puku boskiej Izydy dziesi lat, walczyem sze lat na wschodnich kresach. Rwienicy moi zostali ju pukownikami, ale ja wci jestem tylkosetnikiem i wci bior kije z polecenia bogobojnych kapanw. I za co dzieje mi si taka krzywda? W dzie obracam serce moje do ksiek, aw nocy czytam; bo gupiec, ktry opuszczaksiki tak prdko jak uciekajca gazela, jest podego umysu, rwny osowi, ktry bierze cigi, rwny guchemu, ktry nie syszy i do ktrego trzeba mwi rk. Mimo t moj ch do nauk, nie jestem zarozumiay z wasnej wiedzy, lecz radz si wszystkich, bo od kadego co nauczy si mona, a czcigodnych mdrcw otaczamszacunkiem... Faraon poruszy si niecierpliwie, lecz sucha dalej wiedzc, e prawy Egipcjaninuwaa gadulstwo za swj obowizek i najwysz cze dla przeoonych. -Oto jaki jestem -prawi Eunana. -W obcymdomu nie ogldam si za kobietami, czeladzije daj, co naley, ale gdy o mnie chodzi,nie sprzeczam si przy podziale. Mam zawsze zadowolon twarz, a wobec zwierzchnikw zachowuj si z szacunkiem i nie sid, gdy starszy czowiek stoi. Nie jestem natrtnym, a nie proszony, nie wchodz do obcych domw. Co moje oko ujrzy, o tym milcz, bo wiem, e guchymi jestemy dla tych, ktrzy wielu sw uywaj. Mdro uczy, e ciao czowieka podobne jest do pichrza, pene rozmaitych odpowiedzi. Dlatego zawsze wybieram dobr i mwi dobr, a z chowam zamknit w ciele moim. Cudzych te oszczerstw nie powtarzam, a ju co si tyczy poselstwa, zawsze speniam je jak najlepiej... ** I co mam za to? ... -koczy Eunana podniesionym gosem. -Cierpi gd, chodzw achmanach, a na grzbiecie ley nie mog, tak jak zbity. Czytam w ksigach, e stan kapaski wynagradza mstwo i roztropno. Zaprawd! musiao tak by kiedy i ju bardzo dawno. Bo dzisiejsi kapani tyem odwracaj si od roztropnych, a mstwo i si wypdzaj z oficerskich koci... -Ja zasn przy tym czowieku! -rzek faraon. -Eunano -doda Tutmozis -przekonae jego witobliwo, e jeste biegy w ksigach,a teraz -powiedz jak najkrcej: czego pragniesz? -Strzaa tak prdko nie dobiega celu, jak moja proba doleci do boskich pit jego witobliwoci -odpar Eunana. -Tak obmierza mi suba u ogolonych bw, tak gorycz kapani napenili moje serce, e -jeeli nie bd przeniesiony do wojsk faraona, przebij si wasnym mieczem, przed ktrym nie raz i nie sto razy dreli wrogowie Egiptu. Wol by dziesitnikiem, wol by prostym onierzem jego witobliwoci anieli setnikiem w kapaskich pukach. winia albo pies moe im suy, nie prawowierny Egipcjanin! ... Ostatnie frazesy Eunana wypowiedzia z takim wciekym gniewem, e faraon rzekpo grecku do Tutmozisa: -We go do gwardii. Oficer, ktry nie lubi kapanw, moe nam si przyda. -Jego witobliwo, pan obu wiatw, kaza przyj ci do swej gwardii -powtrzy Tutmozis. -Zdrowie i ycie moje naley do pana naszego Ramzesa... Oby y wiecznie! -zawoa Eunana i ucaowa dywan lecy pod krlewskimi stopami. Gdy uszczliwiony Eunana cofa si tyem z namiotu, co par krokw padajc na twarz i bogosawic wadc, faraon rzek: -W gardle askotao mnie jego gadulstwo... Musz ja nauczy onierzy i oficerw egipskich, aby wyraali si krtko, nie za jak uczeni pisarze. -Bodajby on mia tylko t jedn wad! ... -szepn Tutmozis, na ktrym Eunana niemie zrobi wraenie. Pan wezwa do siebie Samentu. -Bd spokojny -powiedzia do kapana. -Ten oficer, ktry szed za tob, nie ledzi ci. Jest on za gupi do speniania tego rodzaju zlece... Ale moe mie cik rk na wypadek potrzeby! ... No -doda faraon -a teraz powiedz: co ci skania do podobnej ostronoci? -Prawie ju znam drog do skarbca w Labiryncie -odpar Samentu. Pan potrzsn gow. -Cika to rzecz -szepn. -Godzin biegaem po rozmaitych korytarzach i salach, jak mysz, ktr kot goni. I przyznam ci si, e nie tylko nie rozumiem tej drogi, ale nawet nie wybrabym si na ni sam. mier na socu moe by weso; ale mier w tych norach, gdzie kret zabkaby si... brr! ... -A jednak musimy znale i opanowa t drog -rzek Samentu. -A jeeli dozorcy sami oddadz nam potrzebn cz skarbw? ... -spyta faraon. -Nie zrobi tego, dopki yje Mefres, Herhor i ich poplecznicy. Wierzaj mi, panie, e tym dostojnikom chodzi o to, aeby owinli ci w powijaki jak niemowl... Faraon poblad z gniewu. -Obym ja nie zawin ich w acuchy! ... Jakim sposobem chcesz odkry drog? -Tu, w Abydos, w grobie Ozirisa znalazem cay plan drogi do skarbca -rzek kapan. -A skd wiedziae, e on tu jest? -Objaniy mnie o tym napisy w mojej wityni Seta. -Kiedy e znalaz plan? -Gdy mumia wiecznie yjcego ojca waszej witobliwoci bya w wityni Ozirisa -odpar Samentu. -Towarzyszyem czcigodnym zwokom i bdc na nocnej subie w sali odpoczynku wszedem dosanktuarium. . -Tobie by jeneraem, nie arcykapanem! . .-zawoa miejc si Ramzes. -I ju rozumiesz drog Labiryntu? ... -Rozumiaem j od dawna, a teraz zebraem wskazwki do kierowania si. -Czy moesz mi to objani? -Owszem, nawet przy okazji poka waszejwitobliwoci plan. Droga ta -cign Samentu -przechodzi w mdrzec j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA:Pc;cqc<c=+>/. c ?; zygzak cztery razy przez cay Labirynt; zaczyna si na najwyszym pitrze, koczyw najniszym podziemiu i posiada jeszcze mnstwo zakrtw. Dlatego jest tak duga. -A jake trafisz z jednej sali do drugiej, gdzie jest mnstwo drzwi? ... -Na kadych drzwiach prowadzcych do celu znajduje si czstka zdania: Biada zdrajcy, ktry usiuje przenikn najwysz tajemnic pastwa i wycign witokradzk rk na majtek bogw. Zwoki jego bd jak padlina, a duch nie zazna spokoju, lecz bdzie si tua po miejscach ciemnych, szarpany przez wasne grzechy... -I ciebie nie odstrasza ten napis? -A wasz witobliwo odstrasza widok libijskiej wczni? ... Groby dobre s dla posplstwa, nie dla mnie, ktry sam potrafibym napisa jeszcze groniejsze przeklestwa... Faraon zamyli si. -Masz suszno -rzek. -Wcznia nie zaszkodzi temu, kto potrafi j odbi, a mylna droga nie obka mdrca, ktry zna sowo prawdy... Jake jednak sprawisz, aeby ustpoway przed tob kamienie w cianach i aeby kolumny zamieniay si na drzwi wchodowe? ... Samentu pogardliwie wzruszy ramionami. -W mojej wityni -odpar -s take niedostrzegalne wejcia, nawet trudniej otwierajce si anieli w Labiryncie. Kto zna sowo tajemnicy, wszdzie trafi, jak susznie powiedziae, wasza witobliwo. Faraon opar gow na rku i wci duma.-al by mi ci byo -rzek -gdyby na tej drodze spotka nieszczcie... -W najgorszym wypadku spotkam mier, a czyli ona nie grozi nawet faraonom? ... Czywreszcie wasza witobliwo nie szede miao nad Jeziora Sodowe, cho nie bye pewny, e stamtd powrcisz? ... Nie myl te, panie -cign kapan -e ja bd musia przej ca drog, po ktrej chodz zwiedzajcy Labirynt. Znajd bliszepunkta i w cigu jednej modlitwy do Ozirisa dostan si tam, gdzie ty idc moge odmwi ze trzydzieci modlitw... -Albo tam s inne wejcia? -Niezawodnie s, a ja musz je znale -odpar Samentu. -Nie wejd przecie, jak wasza witobliwo, w dzie ani gwn bram... -Wic jak? ... -S w murze zewntrznym niewidoczne furtki, ktre znam, a ktrych mdrzy dozorcy Labiryntu nigdy nie pilnuj... Na dziedzicu warty w nocy s nieliczne i tak ufaj opiece bogw czy trwodze posplstwae najczciej pi... Prcz tego trzy razy midzy zachodem i wschodem soca kapani id na modlitw do wityni, a ich onierze odbywaj praktyki nabone pod niebem... Zanim skocz jedno naboestwo, ja bd w gmachu... -A jeeli zabdzisz? ... -Mam plan. -A jeeli plan jest faszywy? -mwi faraon nie mogc ukry troski. -A jeeli wasza witobliwo nie pozyska skarbw Labiryntu? ... Jeeli Fenicjanie rozmyliwszy si nie dadz przyobiecanej poyczki? ... Jeeli wojsko bdzie godne, anadzieje posplstwa zostan zawiedzione? ... Racz mi wierzy, panie mj -cign kapan-e ja wrd korytarzy Labiryntu bd bezpieczniejszy anieli ty w twoim pastwie... -Ale ciemno... ciemno! ... I mury, ktrych nie mona przebi, i gbia, i te setki drg, gdzie czowiek musi si zabka... Wierz mi, Samentu, e walka z ludmi to zabawka; ale szamotanie si z cieniem i niewiadomoci to straszna rzecz! ... Samentu umiechn si. -Wasza witobliwo -odpar -nie zna mego ycia... Kiedym mia lat dwadziecia pi, byem kapanem Ozirisa... -Ty? -zdziwi si Ramzes. -Ja, i zaraz powiem, dlaczego przeszedemdo suby Seta. Wyprawiono mnie na pwysep Synai, aby tam wybudowa ma kaplic dla grnikw. Budowa cigna si sze lat, ja za majc duo wolnego czasuwczyem si midzy grami i zwiedzaemtamtejsze pieczary. Czego ja tam nie widziaem... Korytarze dugie na kilka godzin; ciasne wejcia, przez ktre trzeba byo peza na brzuchu; izby tak ogromne, e w kadej zmieciaby si witynia. Ogldaem podziemne rzeki i jeziora, gmachy z krysztaw, jaskinie zupenie ciemne, w ktrych nie byo wida wasnej rki, albo znowu tak widne, jakby w nich wiecio drugie soce... Ile razy zbkaem si w niezliczonych przejciach, ile razy zgasa mi pochodnia, ile razy stoczyem si w niewidzialn przepa! ... Bywao, em po kilka dni spdza w podziemiach karmic si praonym jczmieniem, lic wilgo z mokrych ska, niepewny, czy wrc na wiat. Za to nabraem dowiadczenia, wzrok zaostrzy mi si i nawet polubiem te piekielne krainy. A dzi, gdy pomyl o dziecinnych skrytkach Labiryntu, mia mi si chce... Gmachy ludzkie s kretowiskami wobec niezmiernych budowli wzniesionych przez ciche i niewidzialne duchy ziemi. Raz jednak spotkaem rzecz straszn, ktra wpyna na zmian mego stanowiska. Na zachd od kopalni Synai ley wze wwozw i gr, wrd ktrych czsto odzywaj si podziemne grzmoty, ziemia dry, a niekiedy wida pomienie. Zaciekawiony wybraem si tam na czas duszy, szukaem i dziki niepozornej szczelinie odkryem cay acuch olbrzymich pieczar, pod ktrych sklepieniami mogaby pomieci si najwiksza piramida. Kiedy si tam bkaem, dolecia mnie bardzo silny zapach zgnilizny, tak przykry, e chciaem uciec. Przemgszy si jednak wszedem do pieczary, skd pochodzi, i zobaczyem... Racz wyobrazi sobie, panie, czowieka, ktry ma nogi i rce o poow krtsze ni my, ale grube, niezgrabne i zakoczone pazurami. Dodaj temu ksztatowi szeroki, zbokw spaszczony ogon, na wierzchu powycinany jak grzebie koguci; dodaj bardzo dug szyj, a na niej -psi gow. Nareszcie ubierz tego potwora w zbroj pokryt na grzbiecie zagitymi kolcami... Teraz pomyl, e figura ta stoi na nogach, rkoma i piersiami oparta o ska... -Co bardzo brzydkiego -wtrci faraon. -Zaraz bym to zabi... -To nie byo brzydkie -mwi kapan wstrzsajc si. -Bo pomyl, panie, e ten potwr by wysoki jak obelisk... Ramzes XIII zrobi gest niezadowolenia. -Samentu -rzek -zdaje mi si, e twoje pieczary zwiedza we nie... -Przysigam ci, panie, na ycie moich dzieci-zawoa kapan -e mwi prawd! Tak jest, ten potwr w skrze gada, okryty kolczast zbroj, gdyby lea na ziemi, miaby wraz z ogonem z pidziesit krokw dugoci... Pomimo trwogi i odrazy, kilkakrotnie wracaem do jego jaskini i obejrzaem go jak najuwaniej... -Wic on y? -Nie. To ju by trup, bardzo dawny, ale tak zachowany jak nasze mumie. Utrzymaago wielka sucho powietrza, a moe nie znane mi sole ziemi. Byo to moje ostatnie odkrycie -cign Samentu. -Nie wchodziem ju do jaski, alem duo rozmyla. Oziris -mwiem, tworzy wielkie istoty: lwy, sonie, konie... za Set rodzi wa, nietoperza, krokodyla...Potwr, ktrego spotkaem, jest na pewno tworem Seta, a poniewa przerasta wszystko, co znamy pod socem, wic Setjest mocniejszym bogiem anieli Oziris. Wwczas nawrciem si do Seta, a przyjechawszy do Egiptu osiadem w jego wityni. Gdym za opowiedzia kapanom o moim odkryciu, objanili mnie, e znaj nierwniewicej takich potworw. Samentu odpocz i mwi dalej: -Jeeli kiedy wasza witobliwo zechce odwiedzi nasz wityni, poka wam w grobach dziwne i straszne istoty: gsi z jaszczurczymi gowami a skrzydami nietoperza, jaszczurki podobne do abdzi, lecz wiksze od strusiw, krokodyla trzy razy duszego anieli te, ktre mieszkaj w Nilu, ab wielkoci psa... S to albo mumie, albo szkielety znalezione w jaskiniach i przechowujce si w naszychgrobach. Lud myli, e my im cze skadamy, a tymczasem my tylko badamy ich budow i chronimy od zepsucia. -Uwierz ci, gdy sam zobacz -odpar faraon. -Ale powiedz mi, skd mogyby si wzi podobne istoty w jaskiniach? ... -Panie mj -mwi kapan -wiat, na ktrym yjemy, ulega wielkim zmianom. Juw samym Egipcie znajdujemy gruzy miast i wity gboko ukryte w ziemi. By czas, e miejsce Dolnego Egiptu zajmowaa odnoga morska, a Nil pyn ca szerokoci naszej doliny. Jeszcze dawniej tu, gdzie jest nasze pastwo, byo morze...Nasi za przodkowie zamieszkiwali krain, ktr dzi zaja pustynia zachodnia... Jeszcze dawniej, przed dziesitkami tysicylat, nie byo ludzi takich jak my, ale stworzenia podobne do map, ktre jednak umiay budowa szaasy, podtrzymywa ogie, walczy maczugami i kamieniami. Wwczas nie byo koni ani wow; ale sonie, nosoroce i lwy - trzy lub cztery razy przechodziy wzrostem dzisiejsze zwierzta majce t sam posta. Lecz i olbrzymie sonie nie s najstarszymipotworami. Dawniej bowiem od nich yy niezmierne gady: latajce, pywajce i chodzce. Przed gadami na tym wiecie byy tylko limaki i ryby, a przed nimi -same roliny, ale takie, jakich dzi ju nie ma... -A jeszcze dawniej? ... -spyta Ramzes. -Jeszcze dawniej ziemia bya pusta i prna, a Duch Boy unosi si nad wodami.-Co syszaem o tym -rzek faraon -ale nie prdzej uwierz, a mi pokaesz mumiepotworw, jakie maj spoczywa w waszejwityni. -Za pozwoleniem waszej witobliwoci, dokocz, com zacz -mwi Samentu. -Ot kiedy w pieczarze Synai zobaczyem owego ogromnego trupa, zdj mnie strach i przez par lat nie bybym poszed do adnej jaskini. Ale gdy kapani Seta wytomaczyli mi, skd si wziy tak dziwne istoty, trwoga moja znika, a ciekawo wzmoga si. I dzi nie ma dla mnie milszej zabawy jak bka si po podziemiach i szuka drg wrd ciemnoci.Z tego powodu Labirynt nie sprawi mi wicej trudw jak przechadzka po krlewskim ogrodzie. -Samentu -rzek pan -bardzo ceni twoj nadludzk odwag i mdro. Opowiedziaemi tyle ciekawych rzeczy, e zaprawd samnabraem ochoty do ogldania jaski i kiedy moe popyn razem z tob do Synai.Niemniej jednak obawiam si, czy poradziszsobie z Labiryntem, i na wszelki wypadek zwoam zgromadzenie Egipcjan, aby upowanio mnie do korzystania ze skarbca.-To nigdy nie zawadzi -odpar kapan. -Ale moja praca nie mniej bdzie potrzebn, bo Mefres i Herhor nie zgodz si na wydanie skarbu. -I masz pewno, e ci si uda? ... -uporczywie zapytywa faraon. -Jak Egipt Egiptem -przekonywa go Samentu -nie byo czowieka, ktry by posiada tyle rodkw, co ja, do zwycienia w tej walce, ktra dla mnie niejest nawet walk, ale zabaw. Jednych straszy ciemno, ktr ja lubi, a nawet widz wrd niej. Inni nie potrafi kierowa si pomidzy licznymi komnatami ikurytarzami, ja robi to z atwoci. Jeszcze inni nie znaj tajemnic otwierania drzwi utajonych, z czym ja jestem obeznany. Gdybym nic wicej nie posiada nad to, co wyliczyem, ju w cigu miesica lub dwu odkrybym drogi w Labiryncie. Ale ja mam jeszcze plan szczegowy tych przej i znam wyrazy, ktre przeprowadz mnie z sali do sali. Co mi wic moe przeszkodzi? ... -A jednak na dnie serca twego ley wtpliwo: zlke si bowiem oficera, ktry zdawa si i za tob... Kapan wzruszy ramionami. -Ja niczego i nikogo nie lkam si -odpar spokojnie -tylko jestem ostrony. Przewiduj wszystko i jestem nawet na to przygotowany, e mnie zapi... -Straszne czekayby ci mki! ... -szepn Ramzes. -adne. Prosto z podziemiw Labiryntu otworz sobie drzwi do krainy, gdzie panuje wieczne wiato. -I nie bdziesz mia do mnie alu? ... -Za co? ... -spyta kapan. -Dojd do wielkiego celu: chc w pastwie zaj miejsce Herhora... -Przysigam, e je zajmiesz! ... -O ile nie zgin -odpar Samentu. -A e na szczyty gr wchodzi si nad przepaciami, e w tej wdrwce moe si polizgn noga i spadn, c to znaczy? Ty, panie, zajmiesz si losem moich dzieci. -A wic id -rzek faraon. -Jeste godzien by najprzedniejszym moim pomocnikiem. ------- *Autentyczne. **Staroegipskie maksymy ROZDZIA DZIEWITY Opuciwszy Abydos Ramzes XIII popyn, wci w gr rzeki, do miasta Tan-ta-ren (Dendera)i Kaneh, ktre leay prawie naprzeciw siebie: jedno na wschodnim, drugie na zachodnim brzegu Nilu. W Tan-ta-ren byy dwa miejsca znakomite: sadzawka, w ktrej hodowano krokodyle, i witynia Hator posiadajca wysz szko.Tu uczono medycyny, pieni pobonych, sposobw odprawiania naboestw, wreszcie astronomii. Faraon by tu i tam. Zirytowa si, gdy mu kazano pali kadzida przed witymi krokodylami, ktre uwaa za gady mierdzce i gupie. A gdy jeden z nich w czasie ofiary, zanadto wysunwszy si, chwyci pana zbami za szat, Ramzes tak trzasn go w eb brzow yk, e gad na chwil zamkn oczy i rozstawi apy; potem cofn si i wlaz w wod jakby zrozumiawszy, e mody wadca nawet ze strony bogw nie lubi poufaoci. -A moe popeniem witokradztwo? -zapyta arcykapana. Dostojnik spojrza spod oka, czy kto nie podsuchuje, i odpar: -Gdybym wiedzia, e wasza witobliwo tak zrobisz mu ofiar, podabym wam maczug, a nie kadzielnic. Ten krokodyl to najnieznoniejsze bydl w caej wityni... Raz porwa dziecko... -I zjad? -Rodzice byli kontenci! ... -rzek kapan. -Powiedz mi -spyta po namyle faraon -jakim sposobem wy, ludzie mdrzy, moecie skada hody zwierztom, ktre w dodatku, gdy nie ma widzw, okadacie kijami! ... Arcykapan jeszcze raz obejrza si, a widzc, e w bliskoci nie ma nikogo, odpowiedzia: -Przecie chyba ty, wadco, nie posdzisz wyznawcw Jedynego Boga o wiar w wito zwierzt... To, co si robi, robi si dla motochu... Byk Apis, ktrego niby czcz kapani, jest najpikniejszym bykiem w caym Egipcie i utrzymuje nasz ras byda. Ibisy i bociany oczyszczaj z padlinynasze pola; dziki kotom -myszy nie niszcznam zapasw zboa, a dziki krokodylom mamy dobr wod w Nilu, ktr bez ich pomocy trulibymy si... Tymczasem lekkomylne i ciemne posplstwo nie rozumie poytku z tych zwierzt i wytpioby je w cigu roku, gdybymy nie zabezpieczyli ich bytu ceremoniami religijnymi. Oto sekret naszych wity przeznaczonychdla zwierzt i naszego naboestwa do nich. Okadzamy to, co lud powinien szanowa, bo ma z tego poytek. W wityni Hator faraon prdko przebieg dziedzice szkoy medycznej i bez wielkiego zapau wysucha wrb, jakie stawiali mu astrologowie. Gdy za arcykapan-astronom pokaza mu zot tablic, na ktrej bya wyrytowana mapa nieba, pan zapyta: -Jak te czsto sprawdzaj si wasze przepowiednie, ktre odczytujecie w gwiazdach? -Czasem sprawdzaj si. -A gdybycie wryli ludziom z drzew, kamieni albo biegu wody, to take sprawdzaoby si? Arcykapan zakopota si. -Wasza witobliwo nie chciej uwaa nasza oszustw. Przepowiadamy ludziom przyszo, bo ona ich obchodzi i, co prawda, tyle rozumiej z astronomii. -A co wy rozumiecie? -Znamy -mwi kapan -budow sklepienia niebieskiego i ruchy gwiazd. -C z tego przyjdzie komu? ... -Niemae usugi oddalimy Egiptowi. My wskazujemy gwne kierunki, wedug ktrych wznosz si budowle i kopi kanay. Bez pomocy naszej nauki okrty pywajce po morzu nie mogyby oddala si od brzegw. My wreszcie ukadamy kalendarz i obrachowujemy przysze zjawiska na niebie. Ot, i teraz niedugo bdziemy mieli zamienie... Ale Ramzes ju go nie sucha; odwrci si i wyszed. Jak mona -myla faraon -budowa witynie dla tak dziecinnej zabawki i jeszcze rezultaty jej ry na zotych tablicach? ... wici mowie ju nie wiedz, czego si chwyta z prniactwa! ... Krtko zabawiwszy w Tan-ta-ren wadca przeprawi si na drug stron Nilu, do miasta Kaneh. Tam nie byo sawnych wity, okadzanych krokodylw i zotych tablic z gwiazdami. Natomiast kwitno garncarstwo i handel. Stamtd szy dwa trakty do portw Morza Czerwonego: Koseir i Berenice, tudzie gociniec do gr porfirowych, skd przywoono posgi i wielkie bryy budulca. Kaneh roio si te Fenicjanami, ktrzy z ogromnym zapaem przyjli wadc i ofiarowali mu rozmaitych kosztownoci za dziesi talentw. Mimo to faraon ledwie jeden dzie zabawi w Kaneh; dano mu bowiem z Tebw zna, eczcigodna mumia Ramzesa XII ju znajduje si w paacu Luksor i czeka na pogrzeb. W owej epoce Teby byy miastem ogromnymi zajmoway okoo dwunastu kilometrw j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA@Pc A(c B8pc C+c Dn:! kwadratowych powierzchni. Posiaday one najwiksz w Egipcie wityni Amona tudzie mnstwo gmachw publicznych i prywatnych. Gwne ulice byy szerokie, proste i wyoone kamiennymi pytami, brzegi Nilu obulwarowane, domy cztero-i piciopitrowe. Poniewa kada witynia i paac miaa ogromn bram z pylojami, nazywano wic Teby miastem stubramowym . Waciwie byy one miastem -z jednej strony bardzo przemysowym i handlowym, z drugiej -jakby progiem do wiecznoci. Albowiem na zachodnim brzegu Nilu, w grach i midzy grami, znajdowaa si niezliczona ilo grobw kapaskich, magnackich i krlewskich. Wspaniao swoj Teby zawdziczay dwom faraonom: Amenofisowi III, czyli Memnonowi, ktry zasta miasto gliniane, a zostawi kamienne , i Ramzesowi II, ktry wykoczy i uzupeni gmachy rozpoczte przez Amenofisa. Na wschodnim brzegu Nilu, w stronie poudniowej miasta, bya caa dzielnica ogromnych budowli krlewskich: paacw, willi, wity, na ktrych gruzach dzi wznosi si miasteczko Luksor. W tej dzielnicy zwoki faraona oczekiway na ostateczne ceremonie. Gdy przyjecha Ramzes XIII, cae Teby wylegy na powitanie go; w domach zostali tylko starcy i kalecy, a w zaukach zodzieje... Tu, po raz pierwszy lud wyprzg konie z krlewskiego wozu i sam go cign. Tu rwnie po raz pierwszy faraon usysza krzyki i zorzeczenia przeciw kapanom, co go ucieszyo, tudziewoania, aby kady sidmy dzie by witem, co zastanowio wadc. Pragn on da taki podarunek pracujcemu Egiptowi, ale nie myla, e jego zamiary stay si ju gonymi i nard oczekuje ichspenienia. Milowa podr cigna si par godzin wrd zbitych tumw. Wz krlewski bardzo czsto zatrzymywa si midzy cib i nie prdzej rusza, a gwardii jego witobliwoci udao si podnie tych, ktrzy leeli plackiem na ziemi. Dobiwszy si wreszcie do paacowych ogrodw, gdzie zaj jedn z mniejszych willi, faraon by tak zmczony, e tego dnia nie zajmowa si interesami pastwa. Za na drugi dzie spali kadzida przed mumi ojca, ktra staa w krlewskim gmachu gwnym, i powiedzia Herhorowi, e mona zwoki przeprowadzi do grobw.Nie odbyo si to jednak natychmiast. Z paacu przewieziono zmarego do wityni Ramzesa, gdzie dob odpoczywa. Nastpnie z ogromnym przepychem wyprowadzono mumi do wityni Amona-Ra.Szczegy obrzdu pogrzebowego byy takie same jak w Memfis, cho w nierwniewikszych proporcjach. Paace krlewskie, ktre na prawym brzegu Nilu leay w stronie poudniowej miasta, ze wityni Amona-Ra, ktra znajdowaa si w pnocnej jego czci, czya jedyna w swoim rodzaju droga. Bya to aleja duga na dwa kilometry, bardzo szeroka, wysadzona nie tylko ogromnymi drzewami, ale jeszcze podwjnym rzdem sfinksw. Jedne z nich miay przy lwich ciaach gowy ludzkie, inne -gowy baranie. Posgw tych wzdu drogi stao kilkaset. Po obu stronach alei cisny si nieprzebrane tumy ludu z Teb i okolic; rodkiem za gocica posuwa si orszak pogrzebowy. Wic szy muzyki rozmaitych pukw, oddziay paczek, chry piewakw, wszystkie cechy rzemielnicze ikupieckie, deputacje kilkudziesiciu nomesw ze swoimi bogami i chorgwiami, deputacje kilkunastu narodw utrzymujcych stosunki z Egiptem... I znowu muzyka, paczki i chry kapaskie. I tym razem mumia krlewska jechaa w zotej odzi, ale nierwnie kosztowniejszejni w Memfisie. Wz, ktry j dwiga, zaprzony w om par biaych wow, mia ze dwa pitra wysokoci i prawie znika pod stosami wiecw, bukietw, strusich pir i drogocennych tkanin. Otaczay go gste kby dymu z kadzide, co robio wraenie, i Ramzes XII ukazuje si swojemu narodowi ju jako bg w obokach. Z pylonw wszystkich wity tebaskich odzyway si odgosy podobne do grzmotu tudzie potne a rzewne dwiki blach spiowych. Pomimo e aleja sfinksw bya wolna i szeroka, mimo e pochd odbywa si pod kierunkiem egipskich jeneraw, a wic w najwikszym porzdku, niemniej na przejcie owych dwu kilometrw oddzielajcych paace od gmachw Amona orszak zuy trzy godziny. Dopiero gdy mumi Ramzesa XII wniesiono do wityni, z paacu, na zotym wozie cignionym przez par dzielnych koni, wyjecha Ramzes XIII. Lud stojcy wzdualei, ktry w czasie procesji zachowywa si spokojnie, na widok ukochanego wadcy wybuchn tak ogromnym okrzykiem, e w nim rozpyny si grzmoty i dwiki ze szczytu wity. Bya chwila, e uniesione zapaem posplstwo chciao wybiec na rodek alei i otoczy pana. Ale Ramzes jednym znakiem rki powstrzyma yjc powd i zapobieg witokradztwu. W cigu kilkunastu minut faraon przejechagociniec i stan przed olbrzymimi pylonami najwspanialszej wityni w Egipcie. Jak Luksor by ca dzielnic paacw krlewskich w poudniowej, tak Karnak bydzielnic bogw w pnocnej stronie miasta.Gwnym za ogniskiem Karnaku bya witynia Amona-Ra. Sam ten gmach zajmowa cztery morgi powierzchni, a otaczajce go ogrody i stawy okoo czterdziestu morgw. Przed wityni stay dwa pylony, wysokie na dziesi pitr. Podwrze, otoczone wspartym na kolumnach kurytarzem, zajmowao blisko dwie morgi, za sala kolumnowa, w ktrej gromadziy si stany uprzywilejowane, miaa morg rozlegoci. Nie by to ju gmach, ale okolica. Owa sala, czyli hipostyl, miaa przeszo stopidziesit krokw dugoci i siedmdziesitpi szerokoci, jej za sufit opiera si na stu trzydziestu czterech kolumnach. Spomidzy nich dwanacie rodkowych supw miao po pitnacie krokw obwoduipi do szeciu pitr wysokoci! ... Posgi rozmieszczone w wityni, obok pylonw i nad witym stawem, miay odpowiednie proporcje. W olbrzymiej bramie czeka na faraona dostojny Herhor, arcykapan tej wityni. Otoczony caym sztabem kapanw, Herhor powita wadc prawie dumnie, a palc przed nim kadzido, nie patrzy na niego. Potem przez dziedziniec zaprowadzi faraona do hipostylu i wyda rozkaz wpuszczenia deputacji w obrb wityniowego muru. Na rodku hipostylu staa d z mumi zmarego wadcy, a po obu jej stronach, naprzeciw siebie -dwa jednakowo wysokie trony. Na jednym zasiad Ramzes XIII otoczony przez jeneraw i nomarchw, nadrugim -Herhor otoczony przez kapanw. Po czym arcykapan Mefres poda Herhorowi infu Amenhotepa, a mody faraon po raz drugi na gowie Herhora zobaczy zotego wa, symbol wadzy krlewskiej. Ramzes poblad z gniewu i pomyla: Obym nie potrzebowa zdj ci ureusza razem z twoj gow! ... Ale milcza wiedzc, e w tej najwikszej wityni egipskiej Herhor jest panem rwnym bogom i mocarzem bodaj czy nie wyszym od samego faraona. Przez ten czas, gdy lud napenia dziedziniec, a za purpurow zason oddzielajc od miertelnych reszt wityni odezway si arfy i ciche piewy, Ramzes przypatrywa si sali. Cay las potnych kolumn, od gry do douokrytych malowidami, tajemnicze owietlenie, sufit zawieszony gdzie pod niebem, przytaczajce wywaro na nim wraenie. Co to znaczy -myla -wygra bitw nad Sodowymi Jeziorami? ... Zbudowa taki gmach to jest dzieo! ... A przecie oni go wznieli... W tej chwili odczu potg kapaskiego stanu. Czyli on, jego wojsko, a nawet caylud potrafiby obali t wityni? ... A jeeli trudno poradzi sobie z gmachem, czy bdzie atwiej upora si z jego budowniczymi? ... Z przykrych medytacji wyrwa go gos arcykapana Mefresa: -Wasza witobliwo -mwi starzec -ty, najdostojniejszy powierniku bogw (tu ukoni si Herhorowi), wy nomarchowie, pisarze, rycerze i ludu pospolity! Najdostojniejszy arcykapan tej wityni, Herhor, wezwa nas, abymy starym obyczajem osdzili ziemskie postpki zmarego faraona i odmwili mu lub przyznali -prawo pogrzebu... Gniew uderzy do gowy faraonowi. Nie do, e jego lekcewa w tym miejscu, alejeszcze mi rozprawia o czynach ojca, decydowa o pogrzebie! ... Ale uspokoi si. Bya to tylko formalno, tak wreszcie stara jak egipskie dynastie. Nie chodzio w niej naprawd o sd, ale o pochwa dla zmarego. Na znak dany przez Herhora arcykapani zasiedli na taboretach. Ale nomarchowie ani jeneraowie otaczajcy tron Ramzesa nie usiedli: dla nich bowiem nie byo krzese. Faraon zapamita i t zniewag; ale ju tak panowa nad sob, e nie mona byo pozna, czy dostrzeg lekcewaenie swoichbliskich. Tymczasem wity Mefres zastanawia si nad yciem zmarego pana. -Ramzes XII -mwi -nie popeni adnego z czterdziestu dwch grzechw, wic sd bogw wyda dla niego wyrok askawy. A e nadto mumia krlewska, dziki wyjtkowej troskliwoci kapanw, jest zaopatrzona we wszystkie amulety, modlitwy, przepisy izaklcia, zatem nie ulega kwestii, e zmary faraon jest ju w mieszkaniu bogw, zasiada obok Ozirisa i jest sam Ozirisem. Boska natura Ramzesa XII objawiaa si ju w ziemskim yciu. Panowa przeszo trzydzieci lat, da narodowi gboki spokj i wybudowa lub dokoczy wielu wity. Prcz tego sam by arcykapaneminajpoboniejszych kapanw przeciga pobonoci. W jego panowaniu pierwsze miejsce zajmowaa cze bogw i podwignicie witego stanu kapaskiego.Za co te kochay go moce niebieskie, a jeden z tebaskich bokw, Chonsu, na prob faraona raczy uda si do kraju Buchten i tam wypdzi zego ducha z crkikrlewskiej. Mefres odpocz i znowu mwi dalej: -Gdy dowiodem wam, dostojnicy, e Ramzes XII by bogiem, zapytacie, w jakimcelu ta wysza istota zstpia na ziemi egipsk i kilkadziesit lat spdzia na niej? Oto w tym celu, aeby poprawi wiat, ktry jest bardzo zepsuty skutkiem upadku wiary. Kto bowiem dzi zajmuje si pobonoci, kto myli o spenianiu woli bogw? Na dalekiej pnocy widzimy duy nard asyryjski, ktry wierzy tylko w si miecza, a zamiast mdroci i naboestwem zajmuje si podbijaniem ludw. Bliej nas siedz Fenicjanie, dla ktrych bogiem jest zoto, a naboestwemoszukiwanie i lichwa. Inne wreszcie ludy, jak Chetowie na wschodzie, Libijczycy na zachodzie, Etiopowie na poudniu i Grecy naMorzu rdziemnym, s to barbarzycy i rabusie. Zamiast pracowa kradn, a zamiast wiczy si w mdroci pij, grajw koci albo wysypiaj si jak strudzone bydlta. Na wiecie jest jeden tylko nard prawdziwie pobony i mdry -egipski; lecz zobaczcie, co si i tutaj dzieje? Skutkiem napywu cudzoziemcw, pozbawionych wiary, religia u nas upada. Szlachta i dostojnicy przy kubkach wina drwi z bogw i wiecznego ycia, a lud obrzuca botem wite posgi i nie skada ofiar wityniom. Miejsce pobonoci zaj zbytek, mdroci -rozpusta. Kady chce nosi ogromne peruki, namaszcza si osobliwymi woniami,posiada tkane zotem koszul e i fartuszki,stroi si w acuchy i bransolety wysadzane drogimi kamieniami. Placek pszenny ju mu nie wystarcza: on chce ciastka z mlekiem i miodem; piwem myje nogi, za pragnienie gasi zagranicznymi winami. Skutkiem tego caa szlachta jest zaduona, lud bity i przeciony prac, tu i owdzie wybuchaj bunty. Co mwi: tu i owdzie? ... Od pewnego czasu, jak dugi i szeroki Egipt, dziki tajemniczym burzycielom, syszymy okrzyk. Dajcie namco sze dni odpoczynek... Nie bijcie nas bez sdu! ... Darujcie nam po zagonie ziemi na wasno! ... Jest to zapowied ruiny naszego pastwa, przeciw ktrej trzeba znale ratunek. Ratunek za jest tylko w religii, ktra uczy nas, e lud powinien pracowa, mowie wici, jako znajcy wol bogw, powinni mu wskazywa prac, a faraon i jego dostojnicy winni czuwa, aeby praca bya rzetelnie speniana. Tego nas uczy religia: wedug tych zasad rzdzi pastwem rwny bogom Oziris-Ramzes XII. My za, arcykapani, uznajc jego pobono, ten napis wyryjemy mu na grobie i w wityniach: Horus w, Apis silny, ktry poczy korony krlestwa, krogulec zoty rzdzcy szabl, zwycizca dziewiciu narodw, krlWyszego i Niszego Egiptu, wadca dwu wiatw, syn soca Amen-mer-Ramessu, ukochany przez Amon-Ra, pan i wadca Tebaidy, syn Amon-Ra, przybrany za syna przez Horusa, a spodzony przez Hormacha, krl Egiptu, wadca Fenicji, panujcy nad dziewicioma narodami. * Gdy wniosek ten zebrani zatwierdzili okrzykiem, wybiegy spoza zasony tancerki i wykonay przed sarkofagiem wity taniec, a kapani zapalili kadzida. Po czym zdjto mumi z odzi i wniesiono do sanktuarium Amona, dokd Ramzes XIII ju nie mia prawa wchodzi. Niebawem naboestwo skoczyo si i zebrani opucili wityni. Wracajc do paacu Luksor, mody faraon by tak pogrony w mylach, e prawie nie dostrzega niezmiernego tumu i nie sysza jego okrzykw. Nie mog oszukiwa wasnego serca -mwi do siebie Ramzes. -Arcykapani lekcewa mnie, co nie spotkao dotychczasadnego faraona; ba! nawet wskazuj mi, wjaki sposb mog odzyska ich ask. Oni chc rzdzi pastwem, a ja mam pilnowa, aeby wykonywano ich rozkazy... Ot bdzie inaczej: ja rozkazuj, a wy musicie spenia... I albo zgin, albo na waszych karkach opr moj krlewsk nog... Przez dwa dni czcigodna mumia Ramzesa XII przebywaa w wityni Amona-Ra, w miejscu tak boskim, e z wyjtkiem Herhora i Mefresa, nawet arcykapani wchodzi tam nie mogli. Przed zmarym wiecia si jedna tylko lampa, ktrej pomie podniecany cudownym sposobem nigdy nie gasn. Nad zmarym unosi si symbol duszy, krogulec z ludzk gow. Czy to bya machina, czy naprawd ywa istota, nikt nie wiedzia. To pewne, e kapani, ktrzy mieli odwag spojrze ukradkiem na zason, widzieli, e istota owa wisiaa w powietrzu bez podparcia, poruszajc przy tym ustami i oczyma. Nastpi dalszy cig pogrzebu i d zota powioza zmarego ju na drug stron Nilu. Pierwej jednak, otoczona ogromnym orszakiem: kapanw, paczek, wojska i ludu, wrd kadzide, muzyki, paczu i piewu przejechaa gwn ulic Tebw. Bya to chyba najpikniejsza ulica w egipskim pastwie: szeroka, gadka, wysadzona drzewami. Cztero-, a nawet piciopitrowe domy jej od gry do dou byy wyoone mozaik lub pokryte kolorowymi paskorzebami. Co wygldao tak, jakby na owych budowlach zawieszono olbrzymie, barwne dywany lub zasonito jekolosalnymi obrazami, ktre przedstawiay prac kupcw, rzemielnikw, eglarzy tudzie dalekie kraje i ludy. Sowem, bya to nie ulica, a raczej niezmierna galeria obrazw, barbarzyskich pod wzgldem rysunku, jaskrawych pod wzgldem kolorw. Orszak pogrzebowy posuwa si okoo dwu kilometrw z pnocy na poudnie. Mniej wicej we rodku miasta zatrzyma si, a potem skrci na zachd ku Nilowi. W tym miejscu wrd rzeki znajdowaa si dua wyspa, do ktrej prowadzi most zbudowany na cznach. Aeby unikn wypadku, jeneraowie komenderujcy procesj jeszcze raz uszykowali orszak, ustawili po czterech ludzi w szeregu i nakazali im posuwa si bardzo wolno, unikajc rytmicznych stpa. W tym celu muzyki idce na czele gromady intonoway pieni, kad w innym takcie. Po paru godzinach procesja przesza pierwszy most, potem wysp, potem drugi most i - znalaza si na lewym, zachodnim brzegu Nilu. Jeeli wschodni poow Tebw mona nazwa miastem bogw i krlw, to zachodnia bya dzielnic pamitkowych wity i grobw. Orszak posuwa si od Nilu w stron gr, drog rodkow. Na poudnie od tej drogi staa na wzgrzu witynia upamitniajca zwycistwo Ramzesa III, ktrej ciany byy pokryte wizerunkami ludw podbitych: Chetw, Amorejczykw, Filistynw, Etiopw, Arabw, Libijczykw. Troch poniej wznosiy si dwa kolosalne posgi Amenhotepa II, ktrych wysoko, mimo siedzcej postawy, odpowiada piciu pitrom. Jedna z tych statui odznaczaa sicudown wasnoci: gdy pady promienie wschodzcego soca, posg wydawa dwiki niby arfa, ktrej struny zrywaj. Jeszcze bliej drogi, wci na lewo od niej,stao Ramesemu, niezbyt wielka, ale pikna witynia Ramzesa II. Jej przysionku nastu kilometrw j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAEPc F#Tc GwB H& c I3z O pilnoway cztery posgi stojce z krlewskimi insygniami w rkach. Na dziedzicu za wznosi si rwnie posg Ramzesa II, wysoki na cztery pitra. Droga sza wci agodnie pod gr i corazwyraniej wida byo bardzo spadziste wzgrza podziurawione jak gbka: byy to groby egipskich dostojnikw. Przy wejciu do nich, midzy stromymi skaami, leaa bardzo oryginalna witynia krlowej Hatasu. Budynek ten mia czterysta pidziesit krokw dugoci. Z dziedzica otoczonego murem wchodzio si po schodach na dziedziniec otoczony kolumnami, pod ktrym bya witynia podziemna. Z dziedzica za kolumnowego wchodzio si znowu po schodach do wityni ju wykutej w skale, pod ktr byy znowu podziemia. Tym sposobem witynia miaa dwie kondygnacje: nisz i wysz, z ktrych jeszcze kada dzielia si na grn i doln. Schody byy ogromne, opatrzone zamiast porczy dwoma rzdami sfinksw; wejcia na kade schody pilnoway po dwa siedzceposgi. Od wityni Hatasu zaczyna si ponury wwz, ktry od grobw dygnitarzy prowadzi do grobw krlewskich. Za midzy dwoma tymi dzielnicami znajdowa si wykuty w skale grb arcykapana Retemenofa: komnaty i korytarze tworzce go zajmoway okoo dwu morgw podziemnej powierzchni. Droga w wwozie staje si tak strom, e woom cigncym musz pomaga ludzie i popycha d aobn. Orszak posuwa si jakby po gzymsie wykutym z boku skay, wreszcie zatrzymuje si na obszernym placu o kilkanacie pitr nad dnem wwozu. Tu znajduj si drzwi prowadzce do podziemnego grobu, ktry budowa sobie faraon przez trzydzieci lat panowania. Grb ten to cay paac z komnatami dla pana, rodziny i suby, z jadalni, sypialniiazienk, z kaplicami powiconymi rnym bogom, a nareszcie -ze studni, na dnie ktrej znajduje si may pokoik, gdzie na wieki spocznie mumia faraona. Przy blasku jaskrawych pochodni wida ciany wszystkich komnat pokryte modlitwami i obrazami, ktre odtwarzaj wszystkie zajcia i rozrywki zmarego: polowania, budow wity i kanaw, triumfalne przejazdy, uroczystoci odprawiane na cze bogw, walki wojsk z nieprzyjacimi, prac ludu. Nie do na tym: pokoje bowiem nie tylko s zastawione sprztami, naczyniami, wozami i broni, kwiatami, misem, ciastemi winem, ale jeszcze znajduje si w nich mnstwo posgw. S to liczne wizerunki Ramzesa XII, jego kapanw, ministrw, kobiet, onierzy i niewolnikw. Pan bowiemna tamtym wiecie nie moe obej si bez kosztownych sprztw, wykwintnego jada i wiernej suby. Gdy wz aobny zatrzyma si u wejcia do grobu, kapani wyjli mumi krlewsk zsarkofagu i postawili j na ziemi opart plecami o ska. Wwczas Ramzes XIII spali przed zwokami ojca kadzido, a krlowa Nikotris objwszy mumi za szyj pocza mwi z paczem: -Jam jest siostra twoja, ona twoja Nikotris, nie opuszczaj mnie, o wielki! Czy istotnie pragniesz, mj dobry ojcze, abym si oddalia? A jeeli ja odejd, zostaniesz sam, i czy ktokolwiek bdzie z tob? ... **W tej chwili arcykapan Herhor spali kadzido przed mumi, a Mefres rozla wino i rzek: -Twemu sobowtrowi ofiarujemy to, Ozirisie-Mer-amen-Ramzesie, wadco Grnego i Dolnego Egiptu, ktrego gos jest sprawiedliwy przed wielkim bogiem... Po czym odezway si paczki i chry kapanw: Chr I . Skarcie si, skarcie, paczcie, paczcie bez ustanku, paczcie tak gono, jak tylko moecie. Paczki . O dostojny podrniku, ktry kierujesz swe kroki do ziemi wiecznoci, jake prdko wydzieraj nam ciebie! ... Chr II . Jake piknym jest, co mu si dzieje! Poniewa on bardzo kocha Chonsu zTeb, wic bg pozwoli mu osign Zachd,w wiecie pokole sug jego. Paczki . O ty, ktrego otaczao tylu sug, bdziesz teraz w ziemi, ktra nakazuje samotno... Ty, ktry miae cienkie szaty i lubie czyst bielizn, leysz teraz we wczorajszej odziey! ... Chr I . W pokoju, w pokoju na Zachd, o panie nasz, id w pokoju... Ujrzymy ci znowu, gdy dzie wiecznoci nadejdzie, albowiem idziesz do kraju, ktry czy z sob wszystkich ludzi. *** Zaczy si ostateczne ceremonie. Przyprowadzono wou i antylop, ktre powinien by zabi Ramzes XIII, ale zabi jego zastpca wobec bogw, arcykapan Sem. Nisi kapani szybko oprawili zwierzta, po czym Herhor i Mefres, wziwszy udce ich, kolejno przykadali je do ust mumii. Ale mumia je nie chciaa, bya bowiem jeszcze nie oywiona, a usta jej zamknite. Aby usun t przeszkod, Mefres obmy j wit wod i okadzi wonnociami i aunem mwic: -Oto stoi mj ojciec, oto stoi Oziris-Mer-amen-Ramzes. Ja jestem twoim synem, jestem Horusem, przychodz do ciebie, aby ci oczyci i zrobi ywym... Skadam na powrt twoje koci, spajam, cobyo przecite, gdy jestem Horus, mcicielojca mojego... Zasiadasz na tronie Re i dajesz rozkazy bogom. Gdy ty jeste Re, ktry z Nut pochodzi, ktre rodzi Re kadego poranku, ktry rodzi Mer-amen-Ramzesa codziennie tak jak Re. **** Mwic tak arcykapan dotyka amuletami ust, piersi, rk i ng mumii. Teraz znowu odezway si chry. Chr I . Oziris-Mer-amen-Ramzes bdzie odtd jada i pija wszystko, co jedz i pij bogowie. Zasiada na ich miejscu, jest zdrw i silny jak oni... Chr II . Ma wadz we wszystkich czonkach swoich; nienawistnym mu jest, gdy bdc godnym, je nie moe, i gdy jest spragnionym, a pi nie moe. Chr I . O bogowie, uyczcie Ozirisowi-Mer-amen-Ramzesowi tysice tysicy kru wina, tysice szat, chlebw i wow... Chr II . O wy, yjcy na ziemi, ktrzy tdy przechodzi bdziecie, jeeli wam ycie mie, a mier obrzyda, jeeli pragniecie, aeby dostojestwa wasze przeszy na wasze potomstwo, odmawiajciet modlitw, za pochowanym tu nieboszczykiem... Mefres . O wy wielcy, wy prorocy, wy ksita, pisarze i faraonowie, wy inni ludzie, ktrzy za milion lat po mnie przyjdziecie, gdyby kto z was na miejscu mego nazwiska pooy swoje, Bg go skarze zniszczeniem jego osoby na tej ziemi... ***** Po tym zaklciu kapani zapalili pochodnie, wzili mumi krlewsk i znowu woyli j do skrzyni, a ze skrzyni do kamiennego sarkofagu, ktry w oglnych zarysach mialudzk form. Nastpnie pomimo krzyku, rozpaczy i oporu paczek zanieli ogromny ten ciar do grobu. Minwszy przy wietle pochodni kilka korytarzy i komnat zatrzymali si w jednej,gdzie bya studnia. W otwr ten spucili sarkofag i sami weszli za nim do podziemiw dolnych. Tam ustawili sarkofag w ciasnym pokoiku i szybko zamurowali otwr tak, e najwprawniejsze oko nie odkryoby wejciado grobu. Nastpnie wrcili na gr i z rwn starannoci zamurowali wejcie do studni. Wszystko to wykonali sami kapani, bez wiadkw, a wykonali tak dokadnie, e mumia Ramzesa XII po dzi dzie spoczywaw swym tajemniczym mieszkaniu, zarwno bezpieczna od zodziejw, jak i od nowoytnej ciekawoci. W cigu dwudziestu dziewiciu wiekw wiele mogi krlewskich zgwacono, a ta zostaa nie tknit. Przez ten czas, gdy jedna grupa kapanw ukrywaa zwoki pobonego faraona, inna grupa owietliwszy podziemne komnaty zaprosia yjcych na uczt. Weszli do sali jadalnej: Ramzes XIII, krlowa Nikotris, arcykapani Herhor, Mefres i Sem tudzie kilkunastu cywilnych iwojskowych dostojnikw. Na rodku komnaty stay stoy zapenione potrawami,winem i kwiatami, pod cian siedzia wykuty z porfiru posg zmarego pana. Zdawa si on patrze na obecnych i z melancholijnym umiechem zaprasza ich, aby jedli. Uczta zacza si witym tacem, ktremu towarzyszy piew jednej z najwyszych kapanek: -Uywajcie dni szczcia, bo ycie trwa tylko jedn chwil... Uywajcie szczcia, bo gdy wejdziecie do grobu, spoczniecie tam na wieki, na ca dugo kadego dnia! ... ****** Po kapance wystpi prorok i przy akompaniamencie arf mwi piewajcym gosem: -wiat jest cig zmian i cigym odnawianiem. Mdry to ukad losu, godne podziwu postanowienie Ozirisa, e w miar jak ciao z ubiegych czasw ulega zniszczeniu i ginie, zostaj po nim inne ciaa... Faraonowie, ci bogowie, ktrzy byli przed nami, spoczywaj w swych piramidach; mumie i sobowtry ich zostay. Cho paace, ktre zbudowali, nie znajduj si ju na dawnych miejscach, nie ma ich wcale... Nie rozpaczaj wic, ale oddaj si swoim dzom i szczciu, i nie zuywaj twego serca, a przyjdzie dla ciebie dzie, kiedy baga bdziesz, a Oziris, bg, ktrego serce ju nie bije, nie zechce wysucha prb i baga... ale caego wiata nie wrc szczcia czowiekowi, ktry ley w mogile; uywaj wic dni szczcia i nie bd leniwym w radoci. Zaprawd, nie ma czowieka, ktryby mg zabra z sob dobro swoje na tamten wiat -zaprawd, nie ma czowieka,ktry by tam poszed i wrci! ... *******Uczta skoczya si i dostojne zebranie, jeszcze raz okadziwszy posg zmarego, zabrao si z powrotem do Tebw. W wityni grobowej zostali tylko kapani, abyregularnie skada panu ofiary, tudzie stra pilnujca grobu przeciw witokradzkim pokuszeniom zodziejw. Odtd Ramzes XII zosta sam w swej tajemnej komnacie. Przez mae a ukryte w skale okienko ledwie wdziera si mrok. Zamiast pir strusich nad panem szeleciy skrzyda ogromnych nietoperzy; zamiast muzyki rozlegay si w nocnej porze jkliwe wycia hien i kiedy niekiedy potny gos lwa, ktry ze swej pustyni pozdrawiafaraona w grobie. -------- *Nagrobek autentyczny. **Autentyczne. ***Autentyczne. ****Autentyczne. *****Autentyczne. ******Autentyczne. *******Autentyczne. ROZDZIA DZIESITY Po pogrzebie faraona Egipt wrci do zwykego trybu ycia, a Ramzes XIII do spraw pastwowych. Nowy wadca w miesicu Epifi (kwiecie-maj)zwiedzi miasta pooone za Tebami wzdu Nilu. By wic w Sni, miecie bardzo przemysowym i handlowym, gdzie znajdowaa si witynia Knepha, czyli duszy wiata . Zwiedzi Edfu, ktrego witynia, o dziesiciopitrowych pylonach, posiadaa ogromn bibliotek papyrusw, a na cianach miaa wypisan i wymalowan jakby encyklopedi wczesnej jeografii, astronomii i teologii. Wstpi do omw kamienia w Chennu; w Nubii, czyli Kom Ombo, zoy ofiary Horusowi, bogu wiata, i Sebekowi, ktry jest duchem ciemnoci. By na wyspie Ab, ktra midzy czarnymi skaami wygldaa jak szmaragd,rodzia najlepsze daktyle i nazywaa si stolic soniw; tam bowiem koncentrowa si handel koci soniow. Wstpi wreszcie do miasta Sunnu, pooonego przypierwszej katarakcie Nilowej, i zwiedzi olbrzymie kopalnie granitu tudzie sjenitu, w ktrych upano skay za pomoc klinw napojonych wod i wyciosywano obeliski na dziewi pitr wysokie. Gdziekolwiek ukaza si nowy pan Egiptu, poddani witali go z szalonym zapaem. Nawet pracujcy w kopalniach przestpcy, ktrych ciao byo pokryte nie zagojonymi ranami, nawet ci zaznali szczcia: faraon bowiem na trzy dni kaza uwolni ich od roboty. Ramzes XIII mg by zadowolony i dumny:aden bowiem faraon nawet w czasie triumfalnego wjazdu nie by przyjmowany tak jak on w swojej pokojowej przejadce. Tote nomarchowie, pisarze i arcykapani widzc bezgraniczne przywizanie ludu do nowego faraona ugili si przed jego wadz i midzy sob szeptali: -Posplstwo jest jak stado bykw, a my jakroztropne i gospodarne mrwki. Czcijmy wic nowego pana, abymy cieszyli si zdrowiem i ochronili nasze domy od zniszczenia. Tym sposobem opozycja dostojnikw, jeszcze przed kilkoma miesicami bardzo silna, dzi umilka i ustpia miejsca nieograniczonej pokorze. Caa arystokracja, cae kapastwo upado na twarz przed Ramzesem XIII; tylko Mefres i Herhor pozostali nieugici. Tote kiedy faraon wrci z Sunnu do Tebw, zaraz pierwszego dnia wielki skarbnik przynis mu dwie niepomylne wiadomoci. -Wszystkie witynie -rzek -odmwiy skarbowi kredytu i najpokorniej bagaj wasz witobliwo, aby w cigu dwu lat rozkaza wypaci poyczone od nich sumy... -Rozumiem -odpar wadca -to robota witego Mefresa! ... Ile jestemy im winni? -Z pidziesit tysicy talentw. -Pidziesit tysicy talentw mamy spaciw cigu dwu lat! ... -powtrzy faraon. -No,a co jeszcze? -Podatki wpywaj bardzo opieszale -mwiskarbnik. -Od trzech miesicy dostajemy zaledwie czwart cz tego, co nam si naley... -C si to stao? ... Skarbnik by zakopotany. -Syszaem -rzek -i jacy ludzie tomacz chopom, e za panowania waszejwitobliwoci mog nie paci podatkw... -Oho! ho... -zawoa miejc si Ramzes -owi jacy ludzie wydaj mi si bardzo podobnymi do dostojnego Herhora... C to, chce on mnie zamorzy godem? ... Czyme pokrywacie wydatki biece? -spyta. -Z rozkazu Hirama poyczaj nam Fenicjanie-odpowiedzia skarbnik. -Wzilimy ju om tysicy talentw... -A kwity dajecie im? -I kwity, i zastawy... -westchn skarbnik. -Oni mwi, e to prosta formalno; niemniej osiedlaj si na folwarkach waszejwitobliwoci i zabieraj chopom, co si da... Upojony przyjciem ze strony ludu i pokor magnatw, faraon ju nawet nie gniewa si na Herhora i Mefresa. Czas gnieww min, nadesza chwila dziaania, i Ramzes tego samego dnia uoy plan. Nazajutrz wezwa ludzi najbardziej zaufanych: arcykapana Sema, proroka Pentuera, ulubieca Tutmozisa i Fenicjanina Hirama. A gdy zebrali si, rzek: -Zapewne wiecie, e witynie zaday, abym zwrci im fundusze, ktre poyczy od nich mj wiecznie yjcy ojciec. Kady dug jest witym, ten za, ktry naley si bogom, rad bym spaci najpierwej. Ale skarb mj jest pusty, bo nawet podatki nieregularnie wpywaj... Z tego powodu uwaam, e pastwo jest w niebezpieczestwie, i -jestem zmuszony zwrci si po fundusze do skarbw przechowywanych w Labiryncie. Dwaj kapani niespokojnie poruszyli si. -Wiem -cign faraon -e wedug naszych witych praw, mj dekret nie wystarczy do otworzenia nam piwnic Labiryntu. Lecz kapani tamtejsi objanili mnie: co powinienem zrobi? Oto -musz zwoa przedstawicieli wszystkich stanw Egiptu, po trzynastu ludzi z kadego stanu, i uzyska od nich potwierdzenie mojej woli... Faraon w tym miejscu umiechn si i zakoczy: -Dzi wezwaem was, abycie mi pomogli zwoa to zgromadzenie stanw, i oto, co wam rozkazuj: Ty, dostojny Semie, wybierzesz mi trzynastu kapanw i trzynastu nomarchw... Ty, pobony Pentuerze, sprowadzisz z rnych nomesw trzynastu rolnikw i trzynastu rzemielnikw... Tutmozis dostarczy trzynastu oficerw i trzynastu szlachty, a ksi Hiram zajmie si tym, aebym mia trzynastu kupcw. ycz sobie, aeby zgromadzenie to jak najprdzej zebrao si w moim paacu w Memfis i nie tracc czasu na prnym gadaniu uznao, e Labirynt powinien dostarczy funduszw memu skarbowi... -Omiel si przypomnie waszej witobliwoci -wtrci arcykapan Sem -ena tym zgromadzeniu musz by: dostojny Herhor i dostojny Mefres, i e suy im prawo, a nawet maj obowizek sprzeciwia si naruszeniu skarbca w Labiryncie. -Owszem, zgadzam si na to najzupeniej! -ywo odpar faraon. -Oni powiedz swoje powody, ja moje. Za zgromadzenie osdzi: czy moe istnie pastwo bez pienidzy i czy jest rozsdnie dusi skarby w piwnicach, podczas gdy rzdowi grozi bankructwo? -Kilkoma szafirami z tych, jakie le w Labiryncie, mona by spaci wszystkie dugi fenickie! ... -rzek Hiram. -Ja zaraz id midzy kupcw i wnet dostarcz nie trzynastu, ale trzynacie tysicy takich, ktrzy bd gosowali na rozkazy waszej witobliwoci... To powiedziawszy Fenicjanin upad na ziemi i poegna wadc. Gdy Hiram wyszed, arcykapan Sem odezwa si: -Nie wiem, czy dobrze stao si, e na tej naradzie by cudzoziemiec? -Musia by! ... -zawoa faraon. -Bo on nietylko ma wielki wpyw na naszych kupcw, ale, co waniejsza, on dzi dostarcza nam pienidzy... Chciaem go przekona, e myl o jego nalenociach i mam rodki dopokrycia ich... Nastao milczenie, z ktrego skorzysta j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAJP c K7c LN} M c N.c Od=  Pentuer mwic: -Jeeli wasza witobliwo pozwoli, ja zaraz wyjad, aeby zaj si zgromadzeniem rolnikw i rzemielnikw. Wszyscy oni bd gosowali za naszym panem, ale spord mnstwa trzeba wybranajmdrszych. Poegna faraona i wyszed. -A ty, Tutmozisie? ... -spyta Ramzes. -Panie mj -rzek ulubieniec -jestem tak pewny twojej szlachty i wojska, e zamiastmwi o nich omiel si zanie do ciebie moj wasn prob... -Chcesz pienidzy? -Wcale nie. Chc eni si... -Ty? ... -zawoa faraon. -Ktra kobieta zasuya u bogw na podobne szczcie? -Jest to pikna Hebron, crka najdostojniejszego nomarchy tebaskiego -Antefa... -odpar miejc si Tutmozis. -Jeeli wasza witobliwo raczysz owiadczy mnie tej czcigodnej rodzinie... Chciaem powiedzie, e moja mio dla was zwikszy si... ale dam spokj, bo skamabym... Faraon poklepa go po ramieniu. -No... no! ... tylko mnie nie zapewniaj o tym,czego jestem pewny -rzek. -Pojad jutro do Antefa i, przez bogi, zdaje mi si, e w cigu kilku dni urzdz ci wesele. A teraz moesz i do swojej Hebron... Zostawszy z jednym tylko Semem, jego witobliwo zapyta: -Oblicze twoje jest ponure... Czy wtpisz, aby znalazo si trzynastu kapanw gotowych speni moje rozkazy? ... -Jestem pewny -odpowiedzia Sem -e prawie wszyscy kapani i nomarchowie zrobi to, co bdzie potrzebne do szczciaEgiptu i zadowolenia waszej witobliwoci... Racz jednak nie zapomina,panie, e gdy chodzi o skarbiec Labiryntu, ostateczn decyzj wyda Amon... -Posg Amona w Tebach? ... -Tak. Faraon pogardliwie machn rk. -Amon -rzek -to Herhor i Mefres... e oni nie zgodz si, o tym wiem; ale te nie myl dla uporu dwu ludzi powica pastwa. -Myli si wasza witobliwo -odpar z powag Sem. -Prawda, e bardzo czsto posgi bogw robi to, czego chc ich arcykapani, ale... nie zawsze! ... W naszychwityniach, panie, dziej si niekiedy rzeczy nadzwyczajne i tajemnicze... Posgi bogw niekiedy same robi i mwi, co chc... -W takim razie jestem spokojny -przerwa mu faraon. -Bogowie znaj stan pastwa i czytaj w moim sercu... Chc, aeby Egipt by szczliwym, a poniewa tylko do tego celu d, wic aden mdry i dobry bg nie moe mi przeszkadza. -Oby sprawdziy si sowa waszej witobliwoci! -szepn arcykapan. -Ty jeszcze chcesz mi co powiedzie -rzek Ramzes widzc, e jego religijny zastpca ociga si z poegnaniem. -Tak jest, panie. Mam obowizek przypomnie ci, e kady faraon, zaraz po objciu wadzy i pogrzebaniu swego poprzednika, musi pomyle o wzniesieniu dwu budowli: grobu dla siebie i wityni dla bogw. -Ot wanie! -zawoa pan. -Nieraz ju mylaem o tym, ale nie majc pienidzy niepiesz si z wydawaniem rozkazw. Bo rozumiesz -doda z oywi eniem -e jeeli zbuduj co, to co wielkiego, co co by kazao Egiptowi nieprdko zapomnie o mnie... -Chcesz mie wasza witobliwo piramid? ... -Nie. Nie zbuduj przecie wikszej piramidyni Cheopsa ani wikszej wityni anieli Amona w Tebach. Moje pastwo jest za sabe do wykonywania dzie ogromnych... Musz wic zrobi co zupenie nowego, gdy powiem ci, e nasze budowle ju mnie nudz. Wszystkie s podobne jak ludzie midzy sob, a rni si jedna od drugiej chyba tylko wymiarami, jak czowiek dorosy i dziecko. -Wic? ... -zapyta dziwiony arcykapan. -Mwiem z Grekiem Dionem, ktry jest u nas najznakomitszym architektem, i on pochwali mj plan -cign faraon. -Ot na grb dla siebie chc zbudowa wie okrg, ze schodami zewntrznymi, tak, jak bya w Babelu... Wznios te wityni nie dla Ozirisa lub Izydy, ale dla Jedynego Boga, w ktrego wierz wszyscy: Egipcjanie, Chaldejczycy, Fenicjanie i ydzi... Chc za, aby witynia ta bya podobn do paacu krla Assara, ktrego model Sargon przywiz mojemu ojcu... Arcykapan potrzsn gow. -Wielkie to s zamiary, panie mj -odpar -ale wykona ich nie mona... Wiee babiloskie, z powodu swojej formy, s nietrwae i atwo przewracaj si; tymczasem nasze gmachy musz przetrwawieki... wityni Jedynemu Bogu stawia nie mona, gdy On nie potrzebuje ani odziey, ani jada, ani napoju, a cay wiat jest Jego mieszkaniem. Gdzie wic witynia, ktra by Go pomiecia, gdzie kapan, ktryomieliby si skada Mu ofiary? ... -Ha, wic zbudujemy przybytek dla Amona-Ra -wtrci faraon. -Owszem, byle nie taki jak paac krla Assara. Gdy jest to gmach asyryjski, a nam, Egipcjanom, nie przystoi naladowa barbarzycw... -Nie rozumiem ci... -przerwa nieco rozdraniony wadca. -Wysuchaj mnie, panie nasz -mwi Sem. -Przypatrz si limakom, z ktrych kady ma inn skorup: jeden zwinit, ale pask, drugi zwinit a podun, jeszcze inny -podobn do pudeka... Tak samo kady nard buduje inne gmachy, zgodne z jego krwi i usposobieniem. Racz take pamita,e gmachy egipskie s tak rne od asyryjskich jak Egipcjanie od Asyryjczykw.U nas zasadniczym ksztatem kadego gmachu jest piramida cita, najtrwalsza ze wszystkich form, jak Egipt jest najtrwalszym ze wszystkich pastw. Za u Asyryjczykw zasadnicz form jest szecian, ktry atwo psuje si i ulega zniszczeniu. Pyszny i lekkomylny Asyryjczyk stawia swoje szeciany jeden na drugim i buduje gmach wielopitrowy, pod ktrego ciaremusuwa si ziemia. Pokorny za i roztropny Egipcjanin ustawia swoje cite piramidy jedna za drug. Tym sposobem u nas nic niewisi w powietrzu, ale kada cz gmachu opiera si na ziemi. Std wynika, e nasze budowle s dugie i wiecznotrwae, asyryj skie -wysokie i kruche jak ich pastwo, ktre dzi szybko wznosi si, a za par wiekw zostan po nim tylko gruzy. Asyryjczyk jest wrzaskliwym samochwalc, wic w swoich budowlach wszystko wystawia na zewntrz:kolumny, obrazy i rzeby. Skromny za Egipcjanin najpikniejsze rzeby i kolumny kryje wewntrz wity, jak mdrzec, ktry wzniose myli, uczucia i pragnienia chowa w gbi serca, lecz nie ozdabia nimi swoich piersi i plecw. U nas wszystko, co pikne, jest ukryte, u nich wszystko robi si na pokaz. Asyryjczyk, gdyby mg, rozciby sobie odek, aeby pokaza wiatu, jakie osobliwe jada potrawy... -Mw... mw dalej! ... -wtrci Ramzes. -Niewiele zostaje mi do powiedzenia -cign Sem. -Chc tylko jeszcze zwrci, panie, twoj uwag na ogln form naszych i asyryjskich gmachw. Kiedy, bdc przed laty w Niniwie, przygldaem si hardo wyskakujcym nad ziemi asyryjskim wieom, zdawao mi si,e to rozhukane konie, ktre zerwawszy wdzida staj dba, ale -wnet upadn, jeeli jeszcze ng sobie nie poami. Tymczasem sprbuj, wasza witobliwo, spojrze z takiego wzniesionego punktu na egipsk wityni. Co ona przypomina? ... Oto czowieka, ktry modli si lec na ziemi. Dwa pylony to dwie donie wzniesioneku niebu. Dwa mury opasujce dziedziniec -to ramiona. Sala kolumn, czyli niebiaska --to gowa; komnaty: boskiego objawienia i stow ofiarnych -to piersi, a tajemny przybytek boga -to serce pobonego Egipcjanina. Nasza witynia uczy nas, jakimi by powinnimy. Miej donie potne jak pylony -mwi do nas -a ramiona silne jak mury. Miej w gowie rozum tak obszerny i bogaty jak przysionek wityni, dusz czyst jak komnaty <>i <>, a w sercu miej boga -o Egipcjaninie! ... Za asyryjskie gmachy przemawiaj do swego ludu: Wspinaj si nad ludzi, Asyryjczyku, zadzieraj gow wyej ni inni! ... Nie zdziaasz nic wielkiego na wiecie, ale przynajmniej zostawisz wiele gruzw... Miaeby, panie, odwag -zakoczy arcykapan -wznosi u nas budowle asyryjskie, naladowa nard, ktrym Egiptbrzydzi si i pogardza? ... Ramzes zamyli si. Pomimo wykadu Semai teraz sdzi, e jednak paace asyryjskies pikniejsze od egipskich. Ale tak nienawidzi Asyryjczykw, e jego serce poczo si chwia. -W takim razie -odpar -zaczekam z budowwityni i mego grobu. Wy za mdrcy, ktrzy jestecie mi yczliwi, obmylcie plany takich gmachw, ktre by imi moje przekazay najdalszym pokoleniom. Nieludzka duma wypenia dusz tego modzieca! ... -rzek do siebie arcykapan i smutny poegna faraona. ROZDZIA JEDENASTY Tymczasem Pentuer wybiera si z powrotem do Dolnego Egiptu, aby z jednej strony znale po trzynastu delegatw stanu rolniczego i rzemielniczego dla faraona, z drugiej za -aby zachci ludno pracujc do upominania si o ulgi, jakie przyobieca nowy wadca. W jego bowiem przekonaniu najwiksz spraw dla Egiptu byo: usun krzywdy, jakich doznaway, i naduycia, jakim ulegay klasypracujce. Niemniej Pentuer by kapanem i nie tylko nie pragn upadku swego stanu, ale nawet nie chcia zrywa wzw, jakie go z nim czyy. Tote aby zaznaczy swoj wierno, Pentuer poszed z poegnaniem do Herhora.Potny niegdy dostojnik przyj go z umiechem. -Rzadki go... rzadki go! ... -zawoa Herhor. -Od czasu jak moge zosta doradc jego witobliwoci, nie pokazujeszmi si... Co prawda, nie ty jeden! ... Ale cokolwiek nastpi, nie zapomn twoich usug, choby mnie jeszcze bardziej unika. -Ani jestem doradc pana naszego, ani unikam waszej dostojnoci, ktrego asce zawdziczam to, czym dzi jestem... -odpar Pentuer. -Wiem, wiem! -przerwa Herhor. -Nie przyje wysokiego dostojestwa, aby niepracowa na zgub wity. Wiem, wiem! ...cho moe i szkoda, e nie zostae doradc rozbrykanego mokosa, ktry niby to nami rzdzi... Z pewnoci nie pozwoliby mu otacza si zdrajcami, ktrzy go zgubi... Pentuer nie chcc rozmawia o tak draliwych kwestiach opowiedzia Herhorowi, po co jedzie do Dolnego Egiptu. -Owszem -odpar Herhor -niechaj Ramzes XIII zwouje zebranie wszystkich stanw...Ma do tego prawo. Ale -doda nagle -szkoda mi, e ty si w to miszasz... Due zmiany zaszy w tobie! ... Pamitasz, co mwie w czasie owych manewrw pod Pi-Bailos do mego adiutanta?... Przypomn ci: mwie, e potrzeba ograniczy naduycia i rozpust faraonw. A dzi... sam popierasz dziecinne pretensje najwikszego rozpustnika, jakiego mia kiedy Egipt. -Ramzes XIII -przerwa mu Pentuer -chce poprawi dol ludu. Bybym wic gupim i nikczemnym, gdybym ja, syn chopw, nie suy mu w tej sprawie. -Nie pytasz jednak, czy to nie zaszkodzi nam, kapastwu? ... Pentuer zdziwi si. -Wszake sami dajecie wielkie ulgi chopom nalecym do wity! -zawoa. -Mam zreszt wasze pozwolenie... -Co? ... jakie? ... -spyta Herhor. -Przypomnij sobie, wasza dostojno, t noc, podczas ktrej, w wityni Seta, witalimy najwitobliwszego Beroesa. Mefres mwi wtedy, e Egipt upad skutkiem ponienia si stanu kapaskiego, a ja twierdziem, e ndza ludu jest przyczyn niedoli pastwa. Na co ty, o ile pamitam, odpowiedziae: Niech Mefres zajmuje si podwigniciem kapanw, a Pentuer popraw losu chopstwa... Ja za bd zapobiega zgubnej wojnie midzy Egiptem i Asyri... -A widzisz -przerwa arcykapan -wic masz obowizek dziaa z nami, nie z Ramzesem. -Albo on chce wojny z Asyri? ... -odpar energicznie Pentuer. -Czy moe przeszkadzakapanom w nabywaniu mdroci? ... Chce da ludowi sidmy dzie na odpoczynek, a pniej obdarzy kad rodzin chopsk maym kawakiem gruntu... I nie mw mi, wasza dostojno, e faraon chce zego: bo przecie na folwarkach wity sprawdzono, e chop wolny i majcy swj zagon bez porwnania lepiej pracuje anieli niewolnik. -Ale ja nic nie mam przeciw ulgom dla posplstwa! -zawoa Herhor. -Tylko jestemprzekonany, e Ramzes nie zrobi nic dla ludu. -Z pewnoci -nie, jeeli odmwicie mu pienidzy... -Chobymy mu dali piramid zota i srebra, a drug klejnotw, nic nie zrobi, boto rozhukany dzieciak, ktrego asyryjski pose Sargon nigdy nie nazywa inaczej, tylko -chystkiem... -Faraon ma wielkie zdolnoci... -Ale nic nie wie, niczego nie umie! -mwi Herhor. -Ledwie t roch zawadzi o wyszszko, z ktrej czym prdzej uciek. Tote dzi w sprawach rzdu jest jak lepy, jest jak dziecko, ktre miao przestawia warcaby, ale nie ma pojcia o grze w warcaby. -Jednak rzdzi... -Co to za rzdy, Pentuerze! -odpar z umiechem arcykapan. -Pootwiera nowe szkoy wojskowe, pomnoy liczb pukw,zbroi cay nard, obiecuje wita posplstwu... Ale jak on to wykona? ... Trzymasz si z daleka od niego, wic nic nie wiesz; lecz ja zapewniam ci, e on wydajc rozkazy wcale nie zastanawia si: kto to zrobi? czy s rodki? jakie bd nastpstwa? . . Tobie si zdaje, e on rzdzi. To ja rzdz,ja cigle rzdz, ja, ktrego on wypdzi od siebie... Ja robi to, e dzi mniej wpywa podatkw do skarbu, ale ja te zapobiegam buntowi chopstwa, ktry ju by wybuchn; ja sprawiam, e nie porzucono robt przy kanaach, groblach i gocicach. Ja w kocu ju dwa razy powstrzymywaem Asyri od wypowiedzenianam wojny, ktr ten szaleniec wywouje wojskowymi rozporzdzeniami... Ramzes rzdzi! ... On tylko robi zamt. Miae prb jego gospodarki w Dolnym Egipcie: pi, hula, sprowadza coraz nowe dziewczta i -niby to zajmowa si administracj nomesw, ale nic, zupenie nic nie rozumia. Co za najgorsze: wda si z Fenicjanami, ze zbankrutowan szlacht i rozmaitego gatunku zdrajcami, ktrzy pchaj go do zguby. -A zwycistwo nad Sodowymi Jeziorami? ... -spyta Pentuer. -Przyznaj mu energi i znajomo sztuki wojskowej -odpar Herhor. -To jedno on umie. Lecz powiedz sam, czy wygraby bitw nad Sodowymi Jeziorami, gdyby nie pomoc twoja i innych kapanw? ... Przeciewiem, e zawiadamialicie go o kadym ruchu libijskiej bandy... A teraz pomyl, czyRamzes, nawet z wasz pomoc, mgby wygra bitw, na przykad -przeciw Nitagerowi? ... Nitager to mistrz; Ramzes to dopiero czeladnik. -Wic czym skoczy si wasza nienawi? -zapyta Pentuer. -Nienawi! ... -powtrzy arcykapan. -Albo ja mog nienawidzie chystka, ktryw dodatku jest tak obsaczony jak jele w wwozach przez myliwcw. Musz jednak przyzna, i jego rzdy s tak szkodliwe dla Egiptu, e gdyby Ramzes mia brata albogdyby Nitager by modszy, ju usunlibymy dzisiejszego faraona... -A wasza dostojno zostaby jego nastpc! ... -wybuchn Pentuer. Herhor wcale nie obrazi si. -Dziwnie zgupiae, Pentuerze -odpar wzruszajc ramionami -od czasu gdy robiszpolityk na wasny rachunek. Rozumie si, e gdyby zabrako faraona, ja miabym obowizek zosta nim, jako arcykapan Amona tebaskiego i naczelnik najwyszej rady kapaskiej. Ale na co mi to? Czyli odkilkunastu lat nie mam wikszej wadzy anieli faraonowie? ... Albo czy dzi ja, wypdzony minister wojny, nie robi w pastwie tego, co uwaam za potrzebne? ...Ci sami arcykapani, skarbnicy, sdziowie, nomarchowie, a nawet jeneraowie, ktrzy mnie teraz unikaj, musz przecie speniakady tajemny rozkaz najwyszej rady, opatrzony moj pieczci. Czy jest w Egipcie czowiek, ktry by takich zlece niespeni? ... Czy ty sam omieliby si im opiera? ... Pentuer zwiesi gow. Jeeli pomimo mierci Ramzesa XII utrzymaa si najwysza, tajna rada kapaska, to Ramzes XIII albo musi jej ulec, albo stoczy z ni walk na ycie i mier. Faraon mia za sob cay nard, cae wojsko, wielu kapanw i wikszo cywilnych dostojnikw. Rada moga rachowa ledwo na par tysicy stronnikw, na swoje skarby i niesychaniemdr organizacj. Siy najzupeniej nierwne, ale wynik walki -bardzo wtpliwy.-Wic wy postanowilicie zgubi faraona! -szepn Pentuer. -Wcale nie. Chcemy tylko uratowa pastwo.-W takim razie: c powinien robi Ramzes XIII... -Co on zrobi? ... nie wiem -odpar Herhor. -Ale wiem, co robi jego ojciec. Ramzes XII rwnie zacz rzdy od nieuctwa i samowoli; lecz gdy zabrako mu pienidzy, a najgorliwsi stronnicy poczli golekceway, zwrci si do bogw. Otoczy si kapanami, uczy si od nich, ba! nawetoeni si z crk arcykapana sta j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPPc Q c R c S*fc T8 U=X Amenhotepa... I po kilkunastu latach doszeddo tego, e sam zosta arcykapanem nie tylko pobonym, ale nawet bardzo uczonym.-A jeeli faraon nie usucha tej rady? -spyta Pentuer. -To obejdziemy si bez niego -rzek Herhor.Po chwili za cign dalej: -Posuchaj mnie, Pentuerze. Ja wiem nie tylko, co robi, ale nawet: o czym myli ten twj faraon, ktry zreszt nie odby jeszcze uroczystej koronacji, wic dla nas jest niczym. Ja wiem, e on chce zrobi kapanw swoimi sugami, a siebie -jedynym panem Egiptu. Ale taki zamiar jest gupstwem, a nawet zdrad. Nie faraonowie -o czym dobrze wiesz - stworzyli Egipt, lecz bogowie i kapani. Nie faraonowie oznaczaj przybr Nilu i reguluj jego wylewy; nie faraonowienauczyli lud sia, zbiera pody, hodowa bydo. Nie faraonowie lecz choroby mieszkacw i czuwaj nad bezpieczestwem pastwa od zewntrznychwrogw... C by zatem byo, sam powiedz, gdyby nasz stan wyda Egipt na ask faraonw? Najmdrszy z nich ma za sob dowiadczenie z lat kilkudziesiciu; ale stankapaski bada i uczy si przez dziesitkitysicy lat... Najpotniejszy wadca ma jedn par oczu i rk -przy sobie; podczas gdy my posiadamy tysice oczu i rk we wszystkich nomesach i nawet w obcych pastwach... Czy wic dziaalno faraona moe porwnywa si z nasz i -w razie rnicy zda -kto powinien ustpi: my czy on? ... -A c ja teraz mam robi? -wtrci Pentuer. -Rb, co ci kae ten modzik, byle nie zdradzi witych tajemnic. A reszt... zostaw czasowi... Szczerze pragn, aeby modzieniec, nazywany Ramzesem XIII, upamita si, i przypuszczam, e zrobibyto, gdyby... Gdyby nie zwiza si z obmierzymi zdrajcami, nad ktrymi ju zawisa rka bogw. Pentuer poegna arcykapana, peen smutnych przeczu. Nie upad jednak na duchu wiedzc, e cokolwiek dzi zdobdziedla poprawienia bytu ludowi, to ju zostanie, choby faraon ugi si przed potg kapanw. W najgorszym pooeniu -myla -trzeba robi, co moemy i co do nas naley. Kiedypoprawi si stosunki, a teraniejszy zasiew wyda owoce. Niemjiej jednak postanowi wyrzec si agitacji midzy ludem. Owszem, gotw by uspakaja niecierpliwych, aby nie powikszali kopotw faraonowi. W par tygodni pniej Pentuer wjeda wgranice Dolnego Egiptu upatrujc po drodze najrozsdniejszych chopw i rzemielnikw, spomidzy ktrych mona bywybra delegatw do zgromadzenia, ktre zwoywa faraon. Wszdzie na drodze spotyka oznaki najwyszego wzburzenia: zarwno chopi, jak i rzemielnicy domagali si, aby im danosidmy dzie wypoczynku i pacono za wszelkie publiczne roboty, jak byo dawniej. A tylko upomnieniom kapanw rnych wity naleao zawdzicza, e nie wybuchn bunt oglny, a przynajmniej,e robt nie przerywano. Zarazem uderzyo go kilka nowych zjawisk,ktrych miesic temu nie dostrzega. Przede wszystkim lud podzieli si na dwie partie. Jedni byli stronnikami faraona i wrogami kapanw, drudzy -burzyli si przeciw Fenicjanom. Jedni dowodzili, e kapani powinni wyda faraonowi skarby Labiryntu, drudzy szeptali, e -faraon zanadto proteguje cudzoziemcw. Najdziwniejsz jednak bya pogoska, nie wiadomo skd powstaa, e Ramzes XIII -zdradza objawy obkania jak jego brat przyrodni i starszy, ktry wanie dlatego zosta usunity od tronu. O wieci tej mwili kapani, pisarze, nawet chopi. -Kto wam opowiada takie kamstwa? ... -zapyta Pentuer jednego ze znajomych inynierw. -To nie kamstwo -odpar inynier -ale smutna prawda. W paacach tebaskich widziano faraona, jak biega nagi po ogrodach... A pewnego wieczora jego witobliwo w nocy, pod oknami krlowejNikotris, wlaz na drzewo i rozmawia z ni sam. Pentuer zapewni go, e nie dawniej jak przed p miesicem widzia faraona, ktry cieszy si najlepszym zdrowiem. Wnetjednak pozna, e inynier nie ufa mu. To ju sprawa Herhora! ... -pomyla. -Zreszt tylko kapani mogliby mie tak szybkie wiadomoci z Tebw... Na chwil straci ch do zajmowania si wyborem delegatw, lecz znowu odzyska energi, wci powtarzajc sobie, e -co lud dzi pozyska, tego nie straci jutro... Chyba gdyby zaszy jakie nadzwyczajne wypadki! Za Memfisem, na pnoc od piramid i Sfinksa, wznosia si ju na granicy piaskw niewielka witynia bogini Nut. Mieszka tam stary kapan Menes, najwikszy w Egipcie znawca gwiazd, zarazem inynier. Gdy trafia si w pastwie budowa duego gmachu albo nowego kanau, Menes schodzi na grunt i wytyka kierunek. Poza obrbem tego y ubogi i samotny w swej wityni, nocami badajc gwiazdy, w dzie pracujc nad osobliwymi przyrzdami. Od kilku lat Pentuer nie by w tym miejscu, tote uderzyo go opuszczenie i ubstwo. Ceglany mur wali si, w ogrodzie poschy drzewa, na dziedzicu wasaa si chuda koza i par kur. Przy wityni nie byo nikogo. Dopiero gdy Pentuer zacz woa, z pylonu wyszed stary czowiek. Mia bose nogi, na gowie brudny czepiec, jak chopi, dokoa bioder achman opaski, a na plecach pantercz skr, z ktrej szer wypeza. Mimo to jego postawa bya pena godnoci, a oblicze rozumu. Bystro przypatrzy si gociowi i rzek: -Albo mi si zdaje, albo jeste Pentuerem? ... -Jestem nim -odrzek przybysz i serdecznieuciska starca. -Ho! ... ho! ... -zawoa Menes, on to by bowiem -widz, e zmienie si na dostojnych posadzkach. Masz gadk skr,bielsze rce i zoty acuch na szyi. Na tak ozdob dugo musi czeka bogini oceanu niebieskiego matka Nut! ... Pentuer chcia zdj acuch, ale Menes powstrzyma go z umiechem. -Daj pokj! -rzek. -Gdyby wiedzia, jakie klejnoty mamy na niebie, nie kwapiby si z ofiarowaniem zota... C, przychodzisz do nas osiedli si? ... Pentuer potrzsn gow. -Nie -odpar. -Przyszedem tylko pokoni si tobie, boski nauczycielu. -A potem znowu do dworu? -mia si starzec. -Oj wy, wy, wy! ... gdybycie wiedzieli, co tracicie porzucajc mdro dla paacw, bylibycie najsmutniejszymi ludmi. -Sam jeste, nauczycielu? -Jak palma w pustyni, szczeglniej dzi, kiedy mj guchoniemy poszed z koszem do Memfisu, uebra co dla matki Re i jej kapana. -I nie przykro ci? ... -Mnie? ... -zawoa Menes. -Przez czas, kiedymy si nie widzieli, wydarem bogom kilka tajemnic, ktrych nie odstpibym za obie korony Egiptu! ... -Czy to sekret? ... -zapyta Pentuer. -Co za sekret? ... Przed rokiem dokoczyem pomiarw i rachunkw odnoszcych si do wielkoci ziemi... -Co to znaczy? Menes obejrza si i zniy gos. -Przecie wiadomo ci -mwi -e ziemia nie jest pask, jak st, ale -jest olbrzymi kul, na powierzchni ktrej znajduj si morza, kraje i miasta... -To wiadomo -rzek Pentuer. -Nie wszystkim -odpar Menes. -A ju wcale nie byo wiadomo: jak wielk moe by ta kula... -A ty wiesz? -zapyta prawie wylkniony Pentuer. -Wiem. Nasza piechota maszeruje na dzie okoo trzynastu mil egipskich *. Ot kula ziemska jest tak ogromna, e nasze wojskaobeszyby j dokoa w cigu piciu lat... -Bogowie! ... -rzek Pentuer. -Czy nie lkaszsi, ojcze, myle o podobnych rzeczach? ... Menes wzruszy ramionami. -Mierzy wielko, c w tym strasznego? -odpar. -Mierzy wielko piramidy czy ziemi, wszystko jedno. Robiem trudniejsze rzeczy, bo wymierzyem odlego naszej wityni od paacu faraona, nie przechodzc przez Nil... -Strach! ... -szepn Pentuer. -Co za strach? ... Odkryem ja rzecz, ktrej naprawd bdziecie si lka... Ale o tym nie mw nikomu. Wiesz, w miesicu Paofi (lipiec-sierpie)bdziemy mieli zamienie soca... w dzie zrobi si noc... I niech umr mierci godow, jeeli chybiem w rachunku bodaj o dwudziest cz godziny... Pentuer dotkn amuletu, ktry mia na piersiach, i odmwi modlitw. Potem rzek:-Czytaem w witych ksigach, e ju nieraz, ku utrapieniu ludzi, robia si noc wpoudnie. Ale co to jest? nie rozumiem. -Widzisz piramidy? -spyta nagle Menes wskazujc ku pustyni. -Widz. -A teraz postaw rk przed oczyma... Widzisz piramidy? ... Nie widzisz. Ot zamienie soca jest tym samym: midzy socem a nami staje ksiyc, zasania ojca wiata i robi noc... -I to stanie si u nas? -spyta Pentuer. -W miesicu Paofi. Pisaem o tym do faraona mylc, e w zamian zoy jak ofiar dla naszej zaniedbanej wityni. Ale on odczytawszy list wymia mnie i kaza memu posacowi zanie t nowin do Herhora... -A Herhor? -Da nam trzydzieci miar jczmienia. Ten jeden czowiek w Egipcie szanuje mdro;ale mody faraon jest lekkomylny. -Nie bd surowym dla niego, ojcze -wtrci Pentuer. -Ramzes XIII chce poprawi dol chopw i rzemielnikw: da im co sidmy dzie odpoczynek, zabroni biich bez sdu, a moe obdaruje ziemi... -A ja ci mwi, e on jest lekkoduch -odpar rozdraniony Menes. -Dwa miesicetemu posaem mu wielki plan ulenia pracychopom i... take wymia mnie! ... To nieuki pyszaek. -Uprzedzasz si, ojcze... Ale powiedz mi twj plan, a moe pomog wykona go. -Plan! ... -powtrzy starzec. -To ju nie plan, ale rzecz... Powsta z awy i obaj z Pentuerem poszli do sadzawki w ogrodzie, nad ktr staa altana doskonale zasonita pncymi si rolinami. W tym budynku znajdowao si wielkie kooosadzone na poziomej osi, z mnstwem wiaderek na obwodzie. Menes wszed wewntrz koa i zacz porusza nogami. Koo obracao si, a wiaderka czerpay wod z sadzawki i wleway j w koryto stojce wyej. -Ciekawy przyrzd! -rzek Pentuer. -Ale czy zgadniesz: co on moe zrobi dla ludu egipskiego? -Nie... -Wic pomyl, e to koo jest pi albo i dziesi razy wiksze i e w jego wntrzu,zamiast czowieka, chodzi kilka par wow... -Co... co wydaje mi si -wtrci Pentuer -ale jeszcze niedobrze rozumiem. -A to takie proste! -odpar Menes. -Za pomoc tego koa woy lub konie mogyby czerpa wod z Nilu i wlewa j do coraz wyej lecych kanaw... W takim za wypadku p miliona ludzi, ktrzy dzi pracuj przy wiadrach, mogliby odpoczywa... Teraz widzisz, e mdro wicej robi dla ludzkiego szczcia anieli faraonowie. Pentuer potrzsn gow. -Ile by na to potrzeba drzewa -rzek -ile wow, ile paszy! ... Zdaje mi si, ojcze, etwoje koo nie zastpi sidmego dnia odpoczynku. -Widz -odpowiedzia Menes wzruszajc ramionami -e nie wyszy ci na poytek dostojestwa. Ale cho stracie bystro, ktr w tobie podziwiaem, poka ci jeszcze co... Moe kiedy znowu nawrcisz si do mdroci i gdy ja umr, zechcesz pracowa nad ulepszeniem i upowszechnieniem moich wynalazkw. Wrcili do pylonu, a Menes podoy nieco paliwa pod miedziany kocioek. Rozdmucha pomie i wkrtce woda zacza si gotowa. Z kocioka wychodzia pionowa rura zakryta cikim kamieniem. Gdy w kotle zasyczao, Menes rzek: -Sta w tej framudze i patrz... Poruszy korb przytwierdzon do rury i -w jednej chwili ciki kamie wylecia w powietrze, a komnata napenia si kbamipary. -Dziwo! ... -krzykn Pentuer. Lecz wnet uspokoiwszy si zapyta: -No, a ten kamiew czym poprawi byt ludu? -Kamie w niczym -odpowiedzia ju zniecierpliwiony mdrzec. -Ale zaprawd, powiadam ci, i o tym pamitaj: przyjdzie czas, e ko i w zastpi prac ludzk, aza gotujca si woda zastpi konia i wou.-Ale co chopom z tego przyjdzie? -nalega Pentuer. -Biada mi! -zawoa Menes chwytajc si zagow. -Nie wiem, zestarzae si czy zgupiae, ale ju chopi zasonili przed tob cay wiat, zamili ci umys. Tymczasem gdyby mdrcy mieli tylko chopw na wzgldzie, powinni by rzuci ksigi i rachunki i zosta pastuchami! ... -Kada rzecz musi przynosi poytek -wtrci oniemielony Pentuer. -Wy, ludzie dworscy -rzek z gorycz Menes -czsto posugujecie si dwoma miarami! Kiedy Fenicjanin przyniesie wam rubin lub szafir, nie pytacie, jaki z tego poytek, lecz kupujecie klejnot i zamykacie go w skrzyni. Ale gdy mdrzec przyjdzie do was z wynalazkiem, ktry mgby zmieni posta wiata, zaraz pytacie: jaki z tego poytek? ... Wida strach was ogarnia, aeby badacz nie zada garci jczmieniaza przedmiot, ktrego nie pojmuje wasz umys. -Gniewasz si, ojcze? ... Czyli chciaem zrobi tobie przykro? ... -Nie gniewam si, lecz ubolewam. Jeszcze przed dwudziestoma laty byo nas w tej wityni piciu pracujcych nad odkryciem nowych tajemnic. Dzi zostaem ja sam i przez bogi! nie mog znale nie tylko nastpcy, ale nawet czowieka, ktry by mnie rozumia. -Z pewnoci, ojcze, zostabym tu do mierci, aby pozna boskie twoje pomysy -rzek Pentuer. -Powiedz jednak, czy mog zamyka si dzi w wityni , gdy wa silosy pastwa, szczcie ludu prostego -i gdy mj udzia... -Wpynie na losy pastwa i kilku milionw ludu? ... -przerwa szyderczo Menes. -O wy, dorose dzieci w infuach i acuchachdostojnikw! ... Dlatego e wolno wam zaczerpn wody z Nilu, zaraz wam si zdaje, e moecie powstrzyma przybr albo odpyw rzeki. Zaprawd, inaczej nie myli owca, ktra idc za stadem wyobraasobie, e ona je popdza! -Ale pomyl tylko, nauczycielu. Mody faraon ma serce pene szlachetnoci, chce da ludowi sidmy dzie wypoczynku, sprawiedliwy sd, a nawet ziemi... Menes potrzsn gow. -Wszystko to -mwi -s rzeczy znikome. Modzi faraonowie starzej si, a lud... Ludmia ju nieraz sidmy dzie odpoczynku i ziemi, a potem je traci... Ach, gdyby tylko to zmienio si! ... Ile od trzech tysicy lat przesuno si nad Egiptem dynastii i kapanw, ile miast i wity upado w gruzy, ba! nawet narosy nowe warstwy ziemi... Wszystko zmienio si z wyjtkiem tego, edwa i dwa jest cztery, e trjkt jest poow prostokta, e ksiyc moe zakrysoce, a gotujca si woda wyrzuca kamie w powietrze... W znikomym wiecie trwa i zostaje sama tylko mdro. biada temu, kto dla rzeczymijajcych jak oboki opuszcza wiekuiste! Jego serce nigdy nie zazna spokoju, a umys bdzie koysa si jak czno podczas wichru. -Bogowie mwi przez twoje usta, nauczycielu -odpar po namyle Pentuer -alezaledwo jeden czowiek na miliony moe sta si ich naczyniem... I dobrze tak jest. Bo co by byo, gdyby chopi cae noce patrzyli w gwiazdy, onierze robili rachunki, a dostojnicy i faraon, zamiast rzdzi, wyrzucali kamienie za pomoc gotujcej si wody? Zanim ksiyc raz obszedby ziemi, wszyscy musieliby pomrze z godu... adne te koo ani kocioek nie obroniby kraju przed napadembarbarzycw ani wymierzyby sprawiedliwoci pokrzywdzonym. Wic -zakoczy Pentuer -chocia mdro jest jak soce, krew i oddech, nie moemy jednak wszyscy by mdrcami. Na te sowa Menes ju nic nie odpowiedzia. Kilka dni przepdzi Pentuer w wityni boskiej Nut, lubujc si ju to widokiem piaszczystego morza, ju to yznej doliny Nilu. Razem z Menesem przypatrywa si gwiazdom, oglda koo do czerpania wody,czasami chodzi w stron piramid. Podziwia ubstwo i geniusz swego nauczyciela, lecz w duchu mwi: Menes jest niezawodnie bogiem wcielonym w czowiecz posta i dlatego nie dba o ycie ziemskie. Jego za koo do czerpania wody nie przyjmie si w Egipcie, bo naprzd brak nam drzewa, a po wtre do poruszania takich k trzeba by mie ze stotysicy wow. A gdzie dla nich pasza, choby w Grnym Egipcie? ... ------ *Trzy mile geograficzne. ROZDZIA DWUNASTY Przez ten czas, kiedy Pentuer objeda pastwo wybierajc delegatw, Ramzes XIII mieszka w Tebach i eni swego ulubieca Tutmozisa. Przede wszystkim wadca dwu wiatw, otoczony wspaniaym orszakiem, pojecha na zocistym wozie do paacu najdostojniejszego Antefa, nomarchy Teb. Magnat wybieg naprzeciw pana a przed bram i, zdjwszy z ng kosztowne sanday, na klczkach pomg Ramzesowi wysi. W zamian za ten hod faraon poda mu do ucaowania rk i owiadczy, e od tej pory Antef staje si jego przyjacielem i maprawo wchodzi w obuwiu nawet do sali crk arcykapana sta j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAVPic Wc XVc Y+ c Z9' tronowej. Gdy za znaleli si w ogromnej komnacie paacu Antefa, pan wobec caego orszaku odezwa si: -Wiem, dostojny Antefie, e jak czcigodni przodkowie twoi mieszkaj w najpikniejszych grobach, tak ty, potomek ich, jeste najprzedniejszym midzy nomarchami Egiptu. Tobie za zapewne wiadomo, e na moim dworze i w wojsku, jak rwnie w moim krlewskim sercu, pierwsze miejsce zajmuje ulubieniec mj i dowdca gwardii -Tutmozis. Wedug zdania mdrcw: le czyni bogacz, ktry najdroszego klejnotu nie osadza w najpikniejszy piercie. A e twj rd, Antefie, jest mi najdroszy, a Tutmozis najmilszy, wic umyliem -poczy was ze sob. Co atwo moe si sta, jeeli crka twoja, pikna i mdra Hebron, przyjmie za maonka Tutmozisa. Na co dostojny Antef odpar: -Wasza witobliwo, wadco ywego i zachodniego wiata! Jak cay Egipt i wszystko, co w nim jest, naley do ciebie, tak ten dom i wszyscy jego mieszkacy s twoj wasnoci. Skoro za pragniesz w swym sercu, aby moja crka, Hebron, zostaa on ulubieca twego, Tutmozisa, wic niech tak bdzie... Teraz faraon opowiedzia Antefowi, e Tutmozis ma dwadziecia talentw rocznej pacy ze skarbu i znaczne dobra wasne w rnych nomesach. Za dostojny Antef owiadczy, e jego jedyna crka Hebron bdzie miaa pidziesit talentw rocznie tudzie prawo korzystania z dbr ojca w tych nomesach, w ktrych na duszy czas zatrzyma si dwr krlewski. A poniewa Antef nie mia syna, wic cay jego ogromny i nie zaduony majtek musia kiedy przej na Tutmozisa wraz zurzdem nomarchy Teb, o ile zgadzaoby si to z wol jego witobliwoci. Po ukoczeniu ukadw wszed z dziedzica Tutmozis i podzikowa Antefowinaprzd za to, e takiemu jak on ndzarzowi oddaje swoj crk, a po wtre-e j tak piknie wychowa. Zarazem umwiono si, e ceremonia zalubin odbdzie si w cigu kilku dni. Tutmozis bowiem, jako dowdca gwardii, nie ma czasu na zbyt dugie uroczystoci wstpne.-ycz ci szczcia, mj synu -zakoczy zumiechem Antef -tudzie wielkiej cierpliwoci. Albowiem ukochana crka moja, Hebron, ma ju dwadziecia lat, jest pierwsz elegantk w Tebach i przywyka posiada swoj wol... Na bogi! ... mwi ci, e moja wadza nad Tebami zawsze koczya si przy furcie ogrodw mojej crki. I lkam si, e twojejeneralstwo nie wiksze zrobi na niej wraenie. Z kolei szlachetny Antef zaprosi swoich goci na wspania uczt, w czasie ktrej ukazaa si pikna Hebron z wielkim orszakiem towarzyszek. W sali jadalnej stao mnstwo stolikw na dwie i cztery osoby tudzie jeden wikszy st na wzniesieniu dla faraona. Aby uczci Antefa i swego ulubieca, jego witobliwo zbliy si do Hebron i zaprosi j do swego stou. Panna Hebron bya rzeczywicie pikna, a robia wraenie osoby dowiadczonej, co wEgipcie nie stanowio osobliwoci. Ramzes prdko spostrzeg, e narzeczona wcale nie zwraca uwagi na przyszego maonka,ale za to posya wymowne spojrzenia w stron jego, faraona. I to take nie byo dziwem w Egipcie. Gdy gocie zasiedli przy stolikach, gdy odezwaa si muzyka, a tancerki zaczy roznosi midzy biesiadnikami wino i kwiaty, Ramzes odezwa si: -Im duej patrz na ciebie, Hebron, tym wicej zdumiewam si. Gdyby tu wszed ktoobcy, uwaaby ci za bogini albo arcykapank, ale nigdy za szczliw narzeczon. -Mylisz si, panie -odpara. -W tej chwili jestem szczliw, ale nie z mego narzeczestwa... -Jak to moe by? ... -przerwa faraon. -Maestwo nie nci mnie i z pewnoci wolaabym zosta arcykapank Izydy anieli on... -Wic dlaczego wychodzisz za m? -Robi to dla ojca, ktry koniecznie chce mie spadkobierc swej sawy... Gwnie za dlatego, e ty tak chcesz, panie... -Mgeby ci si nie podoba Tutmozis? -Tego nie mwi. Tutmozis jest pikny, jest pierwszym elegantem w Egipcie, adnie piewa i bierze nagrody na igrzyskach. Jegoza stanowisko dowdcy gwardii waszej witobliwoci naley do najpierwszych w kraju. Mimo to, gdyby nie proby ojca i twj rozkaz, panie, nie zostaabym jego on... Cho i tak nie bd ni! ... Tutmozisowi wystarczy mj majtek i tytuy po moim ojcu, a reszt znajdzie u tancerek. -I on wie o swoim nieszczciu? Hebron umiechna si. -On od dawna wie, e chobym nie bya crk Antefa, ale ostatniego paraszyty, jeszcze nie oddaabym si czowiekowi, ktrego nie kocham. A pokocha mogabym tylko wyszego od siebie. -Mwisz to naprawd? -dziwi si Ramzes. -Mam przecie dwadziecia lat, wic ju odszeciu lat otaczaj mnie wielbiciele. Prdkojednak poznaam ich warto... A dzi wol sucha rozmowy uczonych kapanw anieli pieww i owiadczyn eleganckiej modziey. -W takim razie nie powinienem siedzie przytobie, Hebron, bo nawet nie jestem elegantem, a ju wcale nie posiadam mdroci kapaskiej... -O, ty, panie, jeste czym wikszym... -odpara mocno rumienic si. -Ty jeste wdz, ktry odnis zwycistwo... Ty jesteporywczy jak lew, bystry jak sp... Przed tob miliony upadaj na twarz, a pastwa dr... Albo nie wiemy, jak trwog budzi w Tyrze i Niniwie twoje imi? Bogowie mogliby zazdroci twojej potgi... Ramzes zmisza si. -O Hebron, Hebron... Gdyby wiedziaa, jaki niepokj zasiewasz w moim sercu! ... -Dlatego -mwia -godz si na maestwoz Tutmozisem... Bd blisz waszej witobliwoci i cho co kilka dni bd widywaa ciebie, panie... To powiedziawszy -wstaa od stolika i odesza. Postpek jej spostrzeg Antef i wylkniony przybieg do Ramzesa. -O panie! -zawoa -czy moja crka nie powiedziaa czego niestosownego? ... To niepohamowana lwica... -Uspokj si -odpar faraon. -Twoja crka jest pena mdroci i powagi. Wysza za, bo spostrzega, e wino waszej dostojnocizbyt silnie rozwesela biesiadnikw. Rzeczywicie w sali jadalnej panowa wielkihaas, tym bardziej e Tutmozis porzuciwszy rol wicegospodarza zrobi sinajbardziej oywionym biesiadnikiem. -Poufnie rzekn waszej witobliwoci -szepn Antef -e biedny Tutmozis bardzo bdzie musia pilnowa si wobec Hebron... Ta pierwsza uczta przecigna si do rana. Wprawdzie faraon zaraz wyjecha, lecz inni zostali -z pocztku na krzesach, pniej na posadzkach... A wreszcie musiaAntef wozami rozesa ich do domw, niby rzeczy martwe. W kilka dni odbya si uroczysto zalubin.Do paacu Antefa zeszli si arcykapani Herhor i Mefres, nomarchowie ssiednich nomesw i najwysi dostojnicy miasta Tebw. Pniej przyjecha na dwukolnym wozie Tutmozis otoczony oficerami gwardii,a na kocu -jego witobliwo Ramzes XIII. Towarzyszyli panu: wielki pisarz, naczelnik ucznikw, naczelnik konnicy, wielki sdzia,wielki skarbnik, arcykapan Sem i generaowie-adiutanci. Gdy wspaniae to zgromadzenie znalazo siw sali przodkw najdostojniejszego Antefa,ukazaa si Hebron w biaych szatach, z licznym orszakiem przyj aciek i suebnic. Wwczas ojciec jej, spaliwszy kadzio przed Amonem, posgiem swego ojca i -siedzcym na wzniesieniu Ramzesem XIII, owiadczy, e crk swoj Hebron uwalnia spod opieki i ofiaruje jej posag. Przy czym poda jej w zotej puszce odnony akt spisany na papirusie wobec sdu. Po krtkiej przeksce panna moda wsiadado kosztownej lektyki niesionej przez omiuurzdnikw nomesu. Przed ni sza muzyka i piewacy, dokoa lektyki dostojnicy, a za nimi wielki tum ludu. Cay ten orszak posuwa si ku wityni Amona, przez najpikniejsze ulice Tebw, wrd tumu tak licznego jak na pogrzebie faraona. W wityni lud zosta za murem, a pastwomodzi, faraon i dygnitarze weszli do sali kolumnowej. Tu Herhor spali kadzida przed zasonitym posgiem Amona, kapanki wykonay wity taniec, a Tutmozis przeczyta z papirusa akt nastpujcy: -Ja, Tutmozis, dowdca gwardii jego witobliwoci Ramzesa XIII, bior ciebie, Hebron, crk nomarchy tebaskiego, Antefa, za on. Daj ci zaraz sum dziesiciu talentw za to, e on moj by zechciaa. Na ubranie twoje przeznaczam ci trzy talenty rocznie, a na wydatki domowe po talencie co miesic. Z dzieci, ktre mie bdziemy, syn najstarszybdzie spadkobierc majtku, jaki dzi posiadam i w przyszoci naby mog. Jeelibym nie y z tob, rozwid si i inn poj on, bd obowizanym do wypacenia ci czterdziestu talentw, jakow sum opieram na majtku moim. Synnasz, gdy obejmie majtek, bdzie obowizany paci ci pitnacie talentw rocznie. Dzieci za spodzone z inn on nie bd miay prawa do majtku pierworodnego syna naszego. * Teraz wystpi wielki sdzia i w imieniu Hebron przeczyta akt, w ktrym moda pani obiecuje: dobrze karmi i odziewa maonka swego, dba o jego dom, rodzin,sub, inwentarz i niewolnikw, i powierzatemu maonkowi zarzd majtkiem, jaki otrzymaa i otrzyma od ojca. Po odczytaniu aktw Herhor poda Tutmozisowi puchar wina. Pan mody wypi poow, panna Hebron umoczya usta, po czym oboje spalili kadzida przed purpurow zason. Opuciwszy wityni Amona tebaskiego pastwo modzi i ich wspaniay orszak udali si przez alej sfinksow do krlewskiego paacu. Gromady ludu i onierzy witay ich okrzykami rzucajc nadrog kwiaty. Tutmozis dotychczas mieszka w komnatachfaraona. Lecz w dniu wesela pan darowa mu pikny paacyk, w gbi ogrodw, otoczony lasem fig, mirtw i baobabw, gdzie modzi maonkowie mogli przepdzadni szczcia, ukryci przed ludzkim okiem, jakby odcici od wiata. W spokojnym tym zaktku tak rzadko pokazywali si ludzie, e nawet ptaki nie uciekay przed nimi. Gdy nowoecy i gocie znaleli si w nowym mieszkaniu, nastpia ceremonia lubu ostateczna. Tutmozis uj za rk Hebron i podprowadzi j do ognia poncego przed posgiem Izydy. Wtedy Mefres wyla na gow panny yk witej wody, Hebron dotkna rk ognia, a Tutmozis podzieli si z ni kawakiem chleba i na palec woy jej swj pierciena znak, e od tej pory zostaje pani majtku, sug, trzd i niewolnikw pana modego. Przez ten czas kapani piewali hymny weselne i obnieli posg boskiej Izydy po caym domu. Kapanki za wykonay witetace. Dzie ten zakoczy si widowiskami i wielk uczt, podczas ktrej wszyscy spostrzegli, e Hebron cigle towarzyszya faraonowi, a Tutmozis trzyma si od niej z daleka i tylko czstowa goci. Gdy zeszy gwiazdy, wity Herhor opuci uczt, a wkrtce po nim wymkno si kilkunajwyszych dostojnikw. Za okoo pnocy w podziemiach wityni Amona zebray si nastpujce czcigodne osoby: arcykapani Herhor, Mefres i Mentezufis, najwyszy sdzia Tebw tudzie naczelnicy nomesw Abs, Horti i Emsuch. Mentezufis obejrza grube kolumny, zamkn drzwi, pogasi wiata, i zostaa w niskiej komnacie tylko jedna lampa ponca przed poskiem Horusa. Dostojnicyzasiedli na trzech kamiennych awach, a nomarcha Absu rzek: -Gdyby mi kazano okreli charakter jego witobliwoci Ramzesa XIII, zaiste! nie potrafibym tego uczyni... -Wariat! -wtrci Mefres. -Czy wariat, nie wiem -odpar Herhor. -W kadym razie czowiek bardzo niebezpieczny. Asyria ju dwa razy przypominaa nam o ostatecznym traktacie,a dzi, jak sysz, zaczyna niepokoi si zbrojeniem Egiptu... -O to mniejsza -rzek Mefres. -Gorsze bowiem jest, e ten bezbonik naprawd myli naruszy skarby Labiryntu... -A ja bym sdzi -odezwa si nomarcha Emsuchu -e gorsze s obietnice porobione chopom. Dochody pastwa i nasze stanowczo zachwiej si, jeeli posplstwo zacznie witowa co sidmy dzie... A gdyby jeszcze faraon nada im grunta. -On gotw to zrobi -szepn najwyszy sdzia. -Czy aby gotw? ... -spyta nomarcha Horti. -Mnie si zdaje, e on tylko chce pienidzy. Gdyby mu wic ustpi co ze skarbw Labiryntu... -Nie mona -przerwa Herhor. -Pastwu niegrozi adne niebezpieczestwo, tylko faraonowi, a to -nie wszystko jedno. Po wtre -jak grobla pty jest mocna, dopki nie przeniknie jej choby strumyk wody, tak Labirynt dopty jest peen, dopki nie ruszymy z niego pierwszej sztaby zota. Poniej wszystko pjdzie... Wreszcie -kog zasilimy skarbami bogw i pastwa? ... Oto modzieca, ktry pogardza wiar, upokarza kapanw i buntuje lud. Nie jeste on gorszym od Assara? ... Bo ten jest wprawdzie barbarzyc, ale szkody nam nie robi. -Nieprzystojn jest rzecz, aby faraon takjawnie zaleca si do ony swego ulubiecaju w dniu lubu... -odezwa si zamylony sdzia. -Hebron sama go cignie! -rzek nomarcha Horti. -Kada kobieta wabi wszystkich mczyzn -odpowiedzia nomarcha Emsuchu. -Lecz na to dany jest rozum czowiekowi, aby nie popenia grzechu... -Albo faraon nie jest mem wszystkich kobiet w Egipcie? -szepn nomarcha Abs. - Grzechy wreszcie nale do sdu bogw, a nas obchodzi tylko pastwo... -Niebezpieczny! ... niebezpieczny! ... -mwi nomarcha Emsuchu, trzsc rkoma i gow. -Nie ma adnej wtpliwoci, e posplstwo jest ju rozzuchwalone i lada chwil podniesie bunt. A wwczas aden arcykapan ani nomarcha nie bdzie pewny nie tylko wadzy i majtku, ale nawet ycia... -Na bunt mam sposb -wtrci Herhor. -Jaki? -Przede wszystkim -odezwa si Mefres -buntowi mona zapobiec, jeeli mdrszych spomidzy posplstwa owiecimy, e ten, ktry obiecuje im wielkie ulgi, jest wariatem. -Najzdrowszy czowiek pod socem! -szepn nomarcha Horti. -Trzeba tylko wyrozumie: o co mu chodzi? -Wariat! wariat... -powtarza Mefres. -Jegoprzyrodni brat starszy ju udaje map i pije z paraszytami, a on zacznie to robi lada dzie. -Jest to zy i niedorzeczny sposb ogasza za wariata czowieka przytomnego -zabra gos nomarcha Horti. -Bo gdy lud zmiarkuje kamstwo, przestanienam wierzy we wszystkim, a wwczas nicnie powstrzyma buntu. -Jeeli ja mwi, e Ramzes jest wariatem,musz mie na to dowody rzek Mefres. -A teraz posuchajcie. Dostojnicy poruszyli si na awach. -Powiedzcie mi -cign Mefres -czy czowiek zdrowego rozumu omieli si bdc nastpc tronu walczy publicznie z bykiem wobec kilku tysicy Azjatw? Czy rozsdny ksi, Egipcjanin, bdzie po nocywczy si do wityni fenickiej? ... Czy bez powodu zepchnie do rzdu niewolnic pierwsz swoj kobiet, co nawet byo przyczyn mierci jej i dziecka? ... Obecni zaszemrali ze zgrozy. -Wszystko to -mwi arcykapan -widzielimy w Pi-Bast, jak rwnie ja i Mentezufis bylimy wiadkami pijackich uczt, na ktrych ju pobkany nastpca bluni bogom i zniewaa kapanw... -Tak byo -wtrci Mentezufis. -A jak mniemacie -prawi zapalajc si Mefres -czy czowiek zdrowy na umyle bdc naczelnym wodzem opuci armi, aeby ugania si po pustyni za kilkoma libijskimi bandytami? Pomijam mnstwo rzeczy drobniejszych, choby pomys nadania chopom wit i ziemi, lecz pytam was: czy mog nazywa przytomnym czowieka, ktry popeni tylewystpnych niedorzecznoci, bez powodu, oto tak sobie! ... Obecni milczeli, nomarcha Horti by zafrasowany. -Nad tym trzeba zastanowi si -wtrci najwyszy sdzia -aeby nie staa si krzywda czowiekowi... Tu odezwa si Herhor: -wity Mefres wyrzdza mu ask -rzek stanowczym tonem -poczytujc go za wariata. W przeciwnym bowiem razie musielibymy uwaa Ramzesa za zdrajc... Obecni poruszyli si z niepokojem. -Tak, czowiek nazywany Ramzesem XIII jest zdrajc, bo nie tylko wybiera sobie szpiegw i zodziei, aeby odkryli drog do skarbw Labiryntu, nie tylko odmawia traktatu z Asyri, ktrego Egipt koniecznie potrzebuje... -Cikie oskarenia! -rzek sdzia. -Ale jeszcze, suchajcie mnie, ukada si z podymi Fenicjanami o przekopanie kanau midzy Morzem Czerwonym i rdziemnym. Ot kana ten jest najwiksz grob dla Egiptu, albowiem kraj nasz w jednej chwili moe by zalany przez wod! ... Tu ju nie chodzi o skarby Labiryntu, ale o nasze witynie, domy, pola, o sze milionw, wprawdzie gupich, ale niewinnych ludzi, a w kocu o ycie nasze i naszych dzieci... sta j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA[Pjc \c ] c ^* c _p80 `T?+ -Jeeli tak jest... -westchn nomarcha Horti. -Ja i dostojny Mefres zarczamy, e tak jest i e ten jeden czowiek takie w swych rkach nagromadzi niebezpieczestwa, jakie jeszcze nigdy nie groziy Egiptowi... Dlatego zebralimy was, czcigodni mowie,aeby obmyle rodki ratunku... Ale musimydziaa piesznie, bo zamiary tego czowieka pdz naprzd jak wicher pustyni i -bodajby nie zasypay nas! ... Na chwil w mrocznej komnacie zalega cisza. -C tu radzi? -odezwa si nomarcha Emsuch. -My siedzimy w nomesach, daleko od dworu, i wreszcie nie tylko nie znamy zamiarw tego szaleca, ale nawet nie domylalimy si ich, prawie nie wierzymy...Dlatego sdz, e najlepiej pozostawi t spraw tobie, dostojny Herhorze, i Mefresowi. Odkrylicie chorob, obmylcie teraz lekarstwo i zastosujcie... A jeeli niepokoi was ogrom odpowiedzialnoci, dobierzcie sobie do pomocy najwyszego sdziego... -Tak! tak! ... prawd mwi! ... -potwierdzili wzburzeni dostojnicy. Mentezufis zapali pochodni i pooy na stole przed posgiem boga papirus, na ktrym spisano akt tej treci, e: wobec niebezpieczestw grocych pastwu wadza rady tajnej przechodzi w rce Herhora, ktremu do pomocy dodani s: Mefres i najwyszy sdzia. Akt ten, stwierdzony podpisami obecnych dostojnikw, zamknito w puszk i schowano w skrytce pod otarzem... Nadto -kady z siedmiu uczestnikw zobowiza si pod przysig spenia wszystkie rozkazy Herhora i wcign do spisku po dziesiciu dygnitarzy. Herhor za obieca im zoy dowody, e Asyria nalegao traktat, e faraon nie chce go podpisa, e ukada si z Fenicjanami o budow kanau i e w zdradziecki sposb chce dosta si do Labiryntu. -ycie moje i cze jest w waszych rkach -zakoczy Herhor. -Jeeli to, co powiedziaem, jest nieprawd, skaecie mnie na mier, a ciao moje na spalenie. Teraz ju nikt nie wtpi, e arcykapan mwi szczer prawd. aden bowiem Egipcjanin nie naraziby ciaa swego na spalenie, czyli -duszy na zgub. Kilka dni po weselu Tutmozis przepdzi w towarzystwie Hebron w paacyku darowanym mu przez jego witobliwo. Ale kadego wieczora przychodzi do koszar gwardii, gdzie w towarzystwie oficerw i tancerek bardzo wesoo przepdza noce. Z tego zachowania koledzy domylili si, e Tutmozis polubi Hebron tylko dla posagu, co wreszcie nikogo nie dziwio. Po piciu dniach Tutmozis przyszed do faraona i owiadczy, e moe na powrt obj sub. Skutkiem czego odwiedza swoj maonk tylko przy wietle sonecznym, a w nocy czuwa przy komnacie pana. Jednego wieczora rzek mu faraon: -Paac ten ma tyle ktw do podgldania i podsuchiwania, e kada moja czynno jest ledzona. Nawet do czcigodnej matki mojej znowu odzywaj si tajemnicze gosy, ktre ju umilky byy w Memfis, gdym rozpdzi kapanw... Tym sposobem -cign pan -nie mog nikogo przyjmowa u siebie, ale musz opuszcza paac i w miejscu bezpiecznym naradza si ze sugami moimi... -Mam i za wasz witobliwoci? -spyta Tutmozis widzc, e faraon oglda si zapaszczem. -Nie. Musisz zosta tutaj i pilnowa, aby nikt nie wchodzi do mojej komnaty. Nikogote nie wpuszczaj, choby to bya matka moja, a nawet cie wiecznie yjcego ojca... Powiesz, e pi i e nie chc widzie si z nikim. -Stanie si, jak rzeke -odpar Tutmozis wkadajc na pana paszcz z kapturem. Potem zgasi wiato w sypialni, a faraon wyszed bocznymi korytarzami. Znalazszy si w ogrodzie Ramzes przystan i z uwag rozejrza si w okolicy. Nastpnie wida zorientowawszy si, pocz szybko i w stron paacyku ofiarowanego Tutmozisowi. Po kilku minutach drogi w cienistej alei ktoprzed nim stan i zapyta: -Kto idzie? ... -Nubia -odpowiedzia faraon. -Libia -rzek pytajcy i nagle cofn si, jakby przestraszony. By to oficer gwardii. Wadca przypatrzy mu si i zawoa: -Ach, to Eunana! ... Co tu robisz? -Obchodz ogrody. Robi to kadej nocy po par razy, gdy zakradaj si niekiedy zodzieje. Faraon pomyla i rzek: -Roztropnie czynisz. Lecz zapamitaj sobie, e pierwszym obowizkiem gwardzisty jest milcze... Zodzieja wypd, ale gdyby spotka jak dostojn osob, nie zaczepiaj jej i milcz, zawsze milcz: Choby to... by sam arcykapan Herhor... -O panie! -zawoa Eunana -tylko nie rozkazuj mi skada w nocy hodu Herhorowi albo Mefresowi... Nie wiem, czy na ich widok miecz sam nie wydarby mi siz pochwy... Ramzes umiechn si. -Twj miecz jest moim -odpar -i tylko wtedy moe wyj z pochwy, kiedy ja rozka... Skin gow Eunanie i poszed dalej. Po kwadransie bdzenia mylnymi ciekamifaraon znalaz si w pobliu altany ukrytej w gszczach. Zdawao mu si, e usysza szelest, i cicho zapyta: -Hebron? ... Naprzeciw niemu wybiega figura odziana rwnie w ciemny paszcz. Przypad a do Ramzesa i zawisa mu na szyi szepczc: -To ty, panie? ... to ty? ... Jake dugo czekaam... Faraon poczu, e wysuwa mu si z obj; wzi j na rce i zanis do altany. W tej chwili spad z niego paszcz. Ramzes przezchwil cign go, lecz w kocu zostawi. Na drugi dzie czcigodna pani Nikotris wezwaa do siebie Tutmozisa. Ulubieniec faraona a zlk si spojrzawszy na ni. Krlowa bya strasznie blada; oczy miaa zapadnite, prawie bdne. -Sid -rzeka wskazujc mu stoeczek obok swego fotelu. Tutmozis zawaha si. -Sid... i... -przysignij, e nikomu nie powtrzysz tego, co ci powiem... -Na cienie mego ojca... -rzek. -Suchaj -mwia krlowa cicho -byam dla ciebie prawie matk... Gdyby wic zdradzitajemnic, bogowie skaraliby... Nie... Oni tylko zwaliliby na twoj gow cz tych klsk, jakie wisz nad moim rodem... Tutmozis sucha zdumiony. Obkana? -pomyla z trwog. -Spojrzyj na to okno -cigna -na to drzewo... Czy wiesz, kogo dzi w nocy widziaam na tym drzewie, za oknem? -Miaeby przyjecha do Tebw przyrodni brat jego witobliwoci? ... -To nie by tamten -szeptaa kajc. -To by on sam.... mj syn... mj Ramzes! ... -Na drzewie? ... dzi w nocy? ... -Tak! ... wiato pochodni doskonale padao na jego twarz i posta... Mia kaftan w biae i niebieskie pasy... obkane spojrzenie... mia si dziko jak t amten nieszczsny jego brat i mwi: Patrz, matko, ja ju umiem lata, czego nie potrafi ani Seti, ani Ramzes Wielki, ani Cheops... Patrz, jakie wyrastaj mi skrzyda! ... Wycign do mnie rk, i ja, nieprzytomnaz alu, dotykaam przez okno jego rk, jego twarzy oblanej zimnym potem... Wreszcie zsun si z drzewa i uciek. Tutmozis sucha przeraony. Nagle uderzy si w czoo. -To nie by Ramzes! -odpar stanowczo. -Toby czowiek bardzo podobny do niego, pody Grek, Lykon, ktry zabi mu syna, a dzi znajduje si w mocy arcykapanw... To nie Ramzes! ... To wystpek tych nikczemnikw, Herhora i Mefresa... Na twarzy krlowej bysna nadzieja, lecz tylko na chwil. -Czylibym nie poznaa mego syna? ... -Lykon ma by nadzwyczajnie podobny -rzek Tutmozis. -To sprawa kapanw... Nikczemni! ... mierci za mao dla nich... -Wic faraon spa dzisiejsz noc w domu? -nagle zapytaa pani. Tutmozis zmisza si i spuci oczy. -Wic nie spa? ... -Spa... -orzek niepewnym gosem ulubieniec. -Kamiesz! ... Ale powiedz mi przynajmniej, czy nie mia kaftana w biae i niebieskie pasy? ... -Nie pamitam... -szepn Tutmozis. -Znowu kamiesz... A ten paszcz... powiedz,e to nie jest paszcz mego syna... Mj niewolnik znalaz go na tym samym drzewie... Pani zerwaa si i wydobya ze skrzyni brunatny paszcz z kapturem. JednoczenieTutmozis przypomnia sobie, e faraon wrci po pnocy bez paszcza, a nawet tomaczy si przed nim, e paszcz zginmu gdzie w ogrodzie... Waha si, myla, w kocu odpar stanowczo: -Nie, krlowo. To nie by faraon... To by Lykon i zbrodnia kapanw, o ktrej natychmiast trzeba powiedzie jego witobliwoci... -A jeeli to Ramzes? ... -znowu spytaa pani, cho w jej oczach ju byo wida iskr nadziei. Tutmozis stropi si. Domys jego co do Lykona by mdry i mg by suszny; lecznie brako poszlak, e krlowa widziaa Ramzesa. Wszak wrci do swego mieszkania po pnocy, mia kaftan w biaei niebieskie pasy, zgubi paszcz... Wszakejego brat ju by obkany, a wreszcie -czy w tym wypadku mogoby omyli si serce matki? I oto naraz w duszy Tutmozisa zbudziy siwtpliwoci skbione i zmotane jak gniazdojadowitych ww. Szczciem, w miar jak on waha si, w serce krlowej wstpowaa otucha. -Dobrze, e przypomniae mi tego Lykona...Pamitam! ... Przez niego Mefres posdzi Ramzesa o dzieciobjstwo, a dzi -moe posuguje si ndznikiem do zniesawienia pana... W kadym razie ani sowa nikomu o tym, coci powierzyam... Gdyby Ramzes... gdyby naprawd uleg takiemu nieszczciu, moeto by chwilowe... Niepodobna upakarza gorozgaszaniem podobnych wieci, a nawet niepodobna zawiadamia go o tym! ... Jeeli za jest to zbrodnia kapanw, musimy byrwnie ostroni. Chocia ludzie, ktrzy uciekaj si do takich oszustw, nie mog by silni. -Wyledz ja to -przerwa Tutmozis -ale gdy si przekonam... -Tylko nie mw Ramzesowi, zaklinam ci na cienie ojcw! ... -zawoaa pani skadajc rce. -Faraon nie przebaczyby im, oddabyich pod sd, a wwczas musiaoby nastpijedno z dwu nieszcz. Albo skazano by namier najwyszych kapanw pastwa, albo sd uwolniby ich... A co potem? ... Natomiast Lykona cigaj i zabij bez miosierdzia jak drapiene zwierz... jak mij... Tutmozis poegna krlow znacznie uspokojon, cho jego obawy wzrosy. Jeeli ten pody Grek Lykon yje pomimo kapaskiego wizienia -myla -to przede wszystkim, zamiast azi po drzewach i pokazywa si krlowej -wolaby uciec... Jasam uatwibym mu ucieczk i obsypabym bogactwami, gdyby wyzna mi prawd i szuka opieki przeciw tym otrom... Ale skd kaftan, paszcz? ... Dlaczego myliaby si matka? Od tej pory Tutmozis unika faraona i nie mia patrze mu w oczy. A e i Ramzes by jaki nieswj, wic zdawao si na pozr, e serdeczne ich stosunki ochody. Lecz pewnego wieczora pan znowu wezwa ulubieca. -Musz -rzek -pogada z Hiramem o wanych sprawach, wic wychodz. Czuwajtu, przy mojej sypialni, a gdyby kto chcia mnie widzie, nie dopu... Gdy Ramzes znikn w tajemnych korytarzach paacu, Tutmozisa ogarn niepokj. Moe -myla -kapani otruli go jakim szalejem, a on czujc, e zblia si wybuchchoroby, ucieka ze swego domu? ... Ha, zobaczymy. Jako zobaczy. Faraon wrci dobrze po pnocy do swych komnat i wprawdzie miana sobie paszcz, ale... nie swj, tylko onierski. Tutmozis zatrwoy si i nie spa do rana oczekujc, rycho znowu wezwie go krlowa. Krlowa jednak nie wezwaa go. Natomiast,w czasie rannego przegldu gwardii, oficerEunana poprosi swego naczelnika o chwil rozmowy... Gdy znaleli si we dwu w osobnej komnacie, Eunana upad Tutmozisowi do ngbagajc, aby nikomu nie powtrzy tego, co on mu powie. -C si stao? ... -zapyta Tutmozis czujcchd w sercu. -Wodzu -mwi Eunana -wczoraj, okoo pnocy, dwaj moi onierze schwycili w ogrodzie czowieka, ktry biega nagi i krzycza nieludzkim gosem. Przyprowadzili go do mnie i wodzu... zabij mnie! ... Eunana upad znowu do ng Tutmozisowi. -... Ten czowiek nagi... ten... Nie mog powiedzie... -Kto by? ... -zapyta przeraony Tutmozis. -Ju nic nie powiem... -jkn Eunana. -Zdjem mj paszcz i okryem wit nago. Chciaem odprowadzi do paacu, ale... ale pan kaza mi zosta i milcze... milcze... -I gdzie poszed? ... -Nie wiem... nie patrzyem i nie pozwoliempatrze onierzom... Znikn gdzie w gszczach ogrodu... Zapowiedziaem moim ludziom, e... nic nie widzieli... nic nie syszeli... A gdyby ktry widzia lub sysza cokolwiek, bdzie natychmiast uduszony. Tutmozis tymczasem zdoa zapanowa nadsob. -Nie wiem -rzek chodno -nie wiem i nie rozumiem nic z tego, co mi opowiedzia. Ale pamitaj o jednym, e -ja sam biegaemnagi, gdym raz wypi za duo wina, i... hojnie nagrodziem tych, ktrzy mnie nie spostrzegli. Chopi, Eunano, chopi i robotnicy zawsze chodz nago. Wielcy za tylko wwczas, gdyim si tak podoba. I gdyby mnie czy ktremu z dostojnikw przysza ochota stan na gowie, mdry i pobony oficer nie powinien si temu dziwi. -Rozumiem -odpar Eunana bystro patrzc w oczy wodzowi. -I nie tylko powtrz to moim onierzom, ale nawet zaraz dzisiejszej nocy bd chodzi nago po ogrodach, aby wiedzieli, e starsi maj prawo robi to, co chc... Bez wzgldu jednak na ma liczb osb, ktre widziay faraona czy jego sobowtraw stanie obdu, wie o tych dziwnych wypadkach rozesza si bardzo prdko. W kilka dni wszyscy mieszkacy Teb, od paraszytw i nosiwodw do kupcw i pisarzy, szeptali, e Ramzes XIII dotknityjest nieszczciem, ktre jego starszych braci usuno od tronu. Obawa i cze dla faraona byy tak wielkie,e lkano si mwi gono, osobliwie midzy ludmi obcymi. Niemniej jednak wszyscy o tym wiedzieli -z wyjtkiem samego Ramzesa. Najszczeglniejsze jednak byo to, e pogoska bardzo prdko obiega cae pastwo, co byo dowodem, e rozchodziasi za porednictwem wity. Tylko bowiem kapani posiadali tajemnic porozumiewania si w cigu kilkunastu godzin z jednego kraca Egiptu na drugi. Tutmozisowi nikt bezporednio nie wspomnia o szkaradnych wieciach. Lecz dowdca faraonowej gwardii na kadym kroku czu ich istnienie. Z zachowania si ludzi, z ktrymi czyy go stosunki, odgadywa, e suba, niewolnicy, onierze, dostawcy dworu mwi o szalestwie pana, milknc tylko na t chwil, kiedy mgby usysze kto starszy. Nareszcie zniecierpliwiony i zatrwoony Tutmozis zdecydowa si na rozmow z nomarch tebaskim. Przyszedszy do jego paacu, zasta Antefa lecego na kanapie w pokoju, ktrego poowa bya jakby ogrdkiem zapenionym osobliwymi rolinami. Na rodku tryskaa fontanna ranej wody; w ktach stay posgi bogw, na cianach bya wymalowana historia czynw znakomitego nomarchy. Stojcy w gowach czarny niewolnik chodzi pana wachlarzemze strusich pir; na posadzce siedzia pisarz nomesu i czyta raport. Tutmozis mia min tak zafrasowan, e nomarcha natychmiast wyprawi pisarza i niewolnika, a podnisszy si z kanapy przejrza wszystkie kty pokoju, aby sprawdzi, czy kto nie podsuchuje. -Dostojny ojcze pani Hebron, mojej czcigodnej maonki -odezwa si Tutmozis -z twego zachowania si widz, e odgadujesz: o czym chc mwi... -Nomarcha Teb zawsze musi by przezornym -odpar Antef. -Domylam si rwnie, e naczelnik gwardii jego witobliwoci nie mg zaszczyci mnie odwiedzinami w bahym interesie. Przez chwil obaj patrzyli sobie w oczy. Wreszcie Tutmozis usiad obok swego tecia i szepn: -Czy syszae nikczemne wieci, ktre wrogowie pastwa rozgaszaj o naszym wadcy? -Jeeli chodzi o moj crk Hebron -piesznie odezwa si nomarcha -owiadczam ci, e dzi ty jeste jej panemi nie moesz mie do mnie alu... Tutmozis niedbale machn rk. -Jacy niegodni ludzie -mwi zi -rozgaszaj, e faraon jest obkany... Syszae o tym, mj ojcze? Antef kiwa i krci gow, co mogo rwnie dobrze oznacza potwierdzenie, jak i zaprzeczenie. Wreszcie rzek: -Gupstwo jest wielkie jak morze, wszystkow sobie pomieci. -To nie gupstwo, ale wystpek kapanw, ktrzy posiadaj czowieka podobnego do jego witobliwoci i posuguj si nim do podych czynw. I opowiedzia nomarsze histori Greka Lykona tudzie jego zbrodni w Pi-Bast. -O tym Lykonie, ktry zabi dziecko ksicia nastpcy, syszaem -odpar Antef. -Ale gdzie masz dowody, e Mefres uwizi Lykona w Pi-Bast, e przywiz go do Teb i e wypuszcza go do ogrodw krlewskich, aby tam udawa obkanego faraona? ... -Wanie dlatego pytam wasz dostojno: co robi? ... Jestem przecie naczelnikiem 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAaPPc b& crxc d!qc e[0c f`> gwardii i musz czuwa nad czci i bezpieczestwem naszego pana. -Co robi? ... co robi? -powtarza Antef. -Ha! przede wszystkim pilnowa, aeby te wieci bezbone nie dosigny uszu faraona... -Dlaczego? ... -Bo stanie si wielkie nieszczcie. Gdy naszpan usyszy, e Lykon w jego imieniu udajewariata, wpadnie w gniew... straszny gniew!... Naturalnie zwrci si przeciw HerhorowiiMefresowi. Moe ich tylko zely, moe uwizi, moe nawet zabije... Cokolwiek za zrobi, zrobi bez adnego dowodu, a wtedy co? ... Dzisiejszy Egipt ju nie lubi skada ofiar bogom, ale jeszcze ujmie si za niewinnie pokrzywdzonymi kapanami... A wtedy co? ... Bo ja myl - doda zbliywszy usta do ucha Tutmozisowi -bo jamyl, e byby to koniec dynastii. -Wic c robi? ... -Cigle jedno! -zawoa Antef. -Znajd owego Lykona, dowied, e Mefres i Herhorukrywali go i kazali mu udawa obkanego faraona... To moesz zrobi, jeeli chcesz utrzyma ask pana. Dowodw, jak najwicej dowodw! ... U nas nie Asyria, arcykapanw bez najwyszego sdu krzywdzi nie mona, a aden sd nie skaeich bez namacalnych dowodw... Gdzie masz zreszt pewno, e faraonowi nie podsunito jakiej odurzajcej trucizny?... Przecie to byoby prostsze anieli wysyanie po nocy czowieka, ktry nie znaani hase, ani paacu, ani ogrodu... Mwi ci: O Lykonie syszaem z pewnych ust, bo od Hirama. Ale nie rozumiem, w jaki sposb Lykon mgby w Tebach wyprawia takie dziwy. -Ale, ale! ... -przerwa Tutmozis. -A gdzie jest Hiram? -Zaraz po waszym weselu pojecha ku Memfisowi, a w tych dniach by ju w Hiten. Tutmozis znowu zakopota si. Tej nocy -myla -kiedy do Eunany przyprowadzono nagiego czowieka, faraonmwi, e idzie zobaczy si z Hiramem. A poniewa Hirama nie byo w Tebach, wic co? ... Wic jego witobliwo ju o tej godzinie sam nie wiedzia, co mwi! Tutmozis wrci do siebie oszoomiony. Junie tylko nie pojmowa: co robi w tym niesychanym pooeniu, ale nawet -co o nim myle? O ile bowiem w rozmowie z krlow Nikotris by pewny, e w ogrodachukazywa si Lykon, wysany przez arcykapanw, o tyle dzi jego wtpliwoci rosy. A jeeli tak byo z Tutmozisem, ulubiecem,ktry cigle widywa Ramzesa, c musiaodzia si w sercach ludzi obcych? ... Najgorliwsi stronnicy faraona i jego zamiarw mogli zachwia si syszc ze wszystkich stron, e wadca jest obkanym! By to pierwszy cios zadany Ramzesowi XIII przez kapanw. Drobny sam w sobie, pociga nieobrachowane skutki. Tutmozis nie tylko waha si, ale i cierpia.Pod lekkomylnymi pozorami mia on charakter szlachetny i energiczny. Wic dzi, kiedy godzono na cze i wadz jego pana, Tutmozisa gryza bezczynno. Zdawao mu si, e jest komendantem twierdzy, ktr podkopuje nieprzyjaciel, a on patrzy na to bezczynny! ... Myl ta tak drczya Tutmozisa, e pod wpywem jej wpad na miay pomys. Mianowicie spotkawszy raz arcykapana Sema rzek mu: -Wasza dostojno syszae pogoski, jakie kr o naszym panu? -Faraon jest mody, wic mog o nim kry bardzo rozmaite plotki -odpar Sem,dziwnie patrzc na Tutmozisa. -Ale sprawy takie nie do mnie nale, zastpuj jego witobliwo w subie bogw, speniam to, jak umiem najlepiej, o reszt nie dbam. -Wiem, e wasza dostojno jeste wiernym sug faraona -mwi Tutmozis -i nie mam zamiaru misza si do kapaskich tajemnic. Musz jednak zwrci wasz uwag na jeden drobiazg. Oto dowiedziaem si z pewnoci, e wity Mefres przechowuje niejakiego Lykona Greka, na ktrym ci dwa wystpki, jest on morderc faraonowego syna i -jest zanadto podobny do jego witobliwoci... Niech wic dostojny Mefres nie ciga haby na czcigodny stan kapaski i czym prdzej wyda morderc sdom. Jeeli bowiem my znajdziemy Lykona, przysigam,e Mefres utraci nie tylko swj urzd, ale igow. W naszym pastwie nie mona bezkarnie opiekowa si zbjami i ukrywa ludzi podobnych do najwyszego wadcy! ... Sem, w ktrego obecnoci Mefres odebra policji Lykona, zmisza si, moe z obawy,aby go nie posdzono o wsplnictwo. Niemniej jednak odpar: -Postaram si ostrzec witego Mefresa o tych uwaczajcych mu podejrzeniach. Czy jednak wasza dostojno wie: jak odpowiadaj ludzie oskarajcy kogo o zbrodni? -Wiem i przyjmuj odpowiedzialno. Tak przecie jestem pewny swego, e o nastpstwa moich podejrze wcale si nie troszcz. Niepokj zostawiam czcigodnemu Mefresowi i ycz mu, abym nie potrzebowa od przestrg -przej do czynw. Rozmowa wywoaa skutek: od tej pory ani razu nikt nie widzia faraonowego sobowtra. Ale pogoski nie ucichy, a Ramzes XIII niewiedzia o nich. Nawet bowiem Tutmozis lkajc si ze strony pana gwatownych wystpie przeciw kapanom nie zawiadomi go o niczym. ------- *Autentyczne. ROZDZIA TRZYNASTY W pocztkach miesica Paofi (lipiec-sierpie)jego witobliwo, krlowaNikotris i dwr powrcili z Tebw do paacu pod Memfisem. Przy kocu podry, ktra i tym razem odbywaa si Nilem, Ramzes XIII czsto wpada w zamylenie, a raz rzek do Tutmozisa: -Spostrzegam dziwny objaw... Lud gromadzi si na obu brzegach tak gsto, a moe nawet gciej ni wwczas, gdymy pynliw tamt stron. Ale okrzyki s znacznie sabsze, czen jedzie za nami mniej i kwiatw rzucaj skpo... -Boska prawda pynie z ust twoich, panie -odpar Tutmozis. -Istotnie lud wyglda, jakby by zmczony, co jednak pochodzi ze strasznych upaw... -Mdrze powiedziae! ... -pochwali go faraon i rozjani oblicze. Ale Tutmozis nie wierzy wasnym sowom.On czu, a co gorsze, czu cay orszak krlewski, e masy ludu nieco ochody w mioci swej do pana. Czy by to skutek wieci o nieszczsnej chorobie Ramzesa, czy jakich innych praktyk? Tutmozis nie wiedzia. By jednak pewny, e na to ochodnicie wpynli kapani. Oto gupi motoch! -myla nie hamujc w swym sercu pogardy. -Niedawno tonli, byletylko ujrze oblicze jego witobliwoci, a dzi auj krzyku... Czyby ju zapomnieli io sidmym dniu odpoczynku, i o ziemi na wasno? ... Natychmiast po przyjedzie do paacu faraon wyda rozkaz gromadzenia delegatw, ktrzy mieli postanowi o naruszeniu skarbw Labiryntu. Jednoczeniepoleci oddanym sobie urzdnikom i policji, aby rozpoczto agitacj przeciw kapanom iza sidmym dniem odpoczynku. Niebawem znowu zaczo w Dolnym Egipcie wrze jak w ulu. Chopi upominali si nie tylko o wita, ale i o pacenie im gotwk za roboty publiczne. Rzemielnicy w szynkach i na ulicach zorzeczyli kapanom,ktrzy chc ograniczy wit wadz faraona. Liczba przestpstw wzrosa, ale przestpcy nie chcieli odpowiada przed sdem. Pisarze spokornieli i aden nie miauderzy czowieka prostego wiedzc, e spotka si z odwetem. Do wity rzadziej skadano ofiary, bogi pilnujce granic nomesw coraz czciej byy obrzucane kamieniami i botem, a nawet obalane. Strach pad na kapanw, nomarchw i ich poplecznikw. Na prno sdziowie ogaszali na rynkach i gocicach, e wedug starych praw rolnik i rzemielnik, anawet kupiec, nie powinien zajmowa si plotkami, ktre odcigaj go od pracy chlebodajnej; posplstwo bowiem wrd miechu i krzyku obrzucao wonych zgniymi jarzynami i pestkami daktylw. Wwczas arystokracja zacza gromadzi si w paacu i lec u ng faraona baga go o ratunek. -Jestemy -woali -jakby ziemia rozpadaa si pod naszymi stopami... jakby wiat koczy si! ... ywioy s zmiszane, umysy w rozterce i jeeli nie uratujesz nas ty, panie, godziny ycia naszego s policzone! ... -Mj skarb jest pusty, armia nieliczna, policja od dawna nie widzi odu -odpar faraon. - Jeeli wic chcecie mie trway spokj i bezpieczestwo, musicie dostarczy mi funduszw. Poniewa jednak moje krlewskie serce trapi wasz niepokj,wic zrobi, co bd mg, i mam nadziej,e uda mi si przywrci porzdek. Jako jego witobliwo nakaza cign wojska i ustawi je w najwaniejszych punktach kraju. Jednoczenie posa rozkazdo Nitagera, aby ten zostawi granic wschodni swemu pomocnikowi, a sam z picioma najlepszymi pukami maszerowa do Memfisu. Tak czyni pan, nie tyle dla osonienia arystokracji przed posplstwem, ile dlategoaeby mie pod rk due siy na wypadek,gdyby arcykapani podburzyli Grny Egipt i puki nalece do wity. Dziesitego Paofi w zamku krlewskim i jego okolicach zapanowa wielki ruch. Zebrali si delegaci majcy przyzna faraonowi prawo czerpania ze skarbu w Labiryncie tudzie - mnstwo ludzi, ktrzy chcieli przynajmniej patrze na miejsce, gdzie odbywaa si niezwyka w Egipcie uroczysto. Procesja delegatw zacza si z rana. Przodem szli nadzy chopi w biaych czepcach i opaskach; kady mia w rku grub pacht dla okrycia grzbietu w obecnoci faraona. Za nimi posuwali si rzemielnicy, ubrani jak chopi, od ktrych rnili si nieco cieszymi pachtami i wziutkimi fartuszkami pokrytymi rnobarwnym haftem. Nastpowali kupcy, niektrzy w perukach, wszyscy w dugich koszulach i pelerynach. Tu ju mona byo widzie na rkach i nogach bogate bransolety, a na palcach piercienie. Potem szli oficerowie w czepcach i kaftanach w pasy: czarne i te, niebieskie i biae, niebieskie i czerwone. Dwaj, zamiast kaftanw, mieli napiersiach mosine ppancerze. Po duszej przerwie ukazao si trzynastuszlachty w wielkich perukach i biaych szatach do ziemi. Za nimi sunli nomarchowie w szatach oblamowanych purpurow tam i w koronach na gowie. Pochd zamykali kapani z ogolonymi gowami i twarzami, w panterczych skrach przez plecy. Delegaci weszli do wielkiej sali paacu faraonw, gdzie stao siedm aw jedna za drug: najnisza dla chopw, najwysza dla stanu kapaskiego. Niebawem ukaza si, niesiony w lektyce, jego witobliwo Ramzes XIII, wobec ktrego delegaci upadli na ziemi. Gdy pan obu wiatw zasiad na wysokim tronie, pozwoli wsta i zaj miejsce na awach swoim wiernym poddanym. Po czym weszli isiedli na niszych tronach arcykapani Herhor, Mefres i -dozorca Labiryntu ze szkatuk w rkach. wietny orszak jeneraw otoczy faraona, poza ktrym dwaj wysi urzdnicy stanli z wachlarzamiz pir pawich. -Prawowierni Egipcjanie! -odezwa si wadca obu wiatw. -Wiadomo wam, e mj dwr, moje wojsko i moi urzdnicy znajduj si w potrzebie, ktrej zuboay skarb wydoa nie moe. O wydatkach na moj wit osob nie mwi, gdy jadam i ubieram si jak onierz, a kady jenera lub wielki pisarz ma wicej suby i kobiet anieli ja. Midzy zebranymi odezwa si szmer potakujcy. -Dotychczas byo we zwyczaju -cign Ramzes -e gdy skarb potrzebowa funduszw, nakadao si wiksze podatki na pracujce posplstwo. Ja jednak, ktry znam mj lud i jego ndz, nie tylko nie chciabym go na nowo obcia, ale jeszczerad bym udzieli mu pewnych ulg... -yj wiecznie, panie nasz! -zawoano z kilkuniszych awek. -Na szczcie dla Egiptu -mwi faraon -pastwo nasze ma skarby, za pomoc ktrych mona podwign armi, wynagrodzi urzdnikw, obdarzy lud, a nawet spaci wszystkie dugi, jakie winnimy bd wityniom, bd Fenicjanom. Skarb ten, zebrany przez penych chway przodkw moich, ley w piwnicy Labiryntu. Lecz moe by naruszonytylko wwczas, jeeli wy wszyscy, prawowierni, jak jeden m, uznacie, e Egipt jest w potrzebie, a ja, pan, mam prawo rozporzdza skarbami moich poprzednikw... -Uznajemy! ... Bagamy, aeby wzi, panie, ile potrzeba! ... -woano ze wszystkich aw. -Dostojny Herhorze -zwrci si do niego wadca -czy wity stan kapaski ma co do powiedzenia w tej sprawie? ... -Bardzo niewiele -odpar arcykapan powstajc. -Wedug odwiecznych praw skarb Labiryntu moe by tylko wwczas naruszony, gdyby pastwo nie posiadao adnych innych rodkw... Ale dzi tak nie jest. Gdyby bowiem rzd zmaza wierzytelnoci fenickie powstae z niegodziwej lichwy, nie tylko napeniby siskarb waszej witobliwoci, ale i posplstwo, dzi pracujce dla Fenicjan, odetchnoby w swym cikim trudzie... Na awach delegatw znowu odezwa si szmer przychylny. -Pena mdroci jest rada twoja, wity mu -rzek spokojnie faraon -ale niebezpieczna. Gdyby mj skarbnik, dostojninomarchowie i szlachta raz nauczyli si przekrela cudze nalenoci, dzi nie zapaciliby dugw Fenicjanom, a jutro mogliby zapomnie o dugach nalenych faraonowi i wityniom. Kto mi za powie, czy i posplstwo, zachcone przykadem wielkich, nie pomyli, e i ono ma prawo zapomnie o swoich obowizkach wzgldem nas? ... Cios by tak silny, e najdostojniejszy Herhor a pochyli si na swoim krzele i -umilk. -A ty, najwyszy dozorco Labiryntu, chceszco nadmieni? -spyta faraon. -Mam tu szkatuk -odpar -z biaymi i czarnymi kamykami. Kady delegat otrzyma obie gaki i jedn z nich rzuci do dzbana. Kto chce, aby wasza witobliwo naruszy skarbiec Labiryntu, woy czarnykamyk; kto woli, aeby nie tykano wasnoci bogw, pooy biay. -Nie zgadzaj si, panie, na to -szepn skarbnik do wadcy. -Niech raczej kady delegat jasno powie: co ma w swej duszy? ... -Uszanujmy dawne zwyczaje -wtrci Mefres. -Owszem, niech rzucaj kamyki do dzbana -rozstrzygn pan. -Serce moje jest czyste, a zamiary niezomne. wici Mefres i Herhor zamienili spojrzenia.Nadzorca Labiryntu, w asystencji dwu jeneraw, zacz obchodzi awy i wrcza delegatom po dwa kamyki: czarny ibiay. Biedacy z posplstwa byli bardzo zmiszani widzc przed sob tak wielkich dostojnikw. Niektrzy chopi upadali na ziemi, nie mieli bra gaek i z wielk trudnoci pojmowali, e mog rzuci do dzbana tylko jeden kamyk: czarny lub biay.-Ja przecie chciabym dogodzi i bogom, i jego witobliwoci... -szepta stary pastuch. W kocu udao si dostojnikom wytomaczy, a chopom zrozumie: czego od nich dano. I zaczo si oddawanie gosw. Kady delegat przychodzi do dzbana i wpuszcza swj kamyk w taki sposb, e inni nie widzieli, jakiej barwy gak rzuca. Przez ten czas wielki skarbnik klczc za tronem szepta do wadcy: -Wszystko zgubione! ... Gdyby gosowali jawnie, mielibymy jednomylno, ale teraz, bodaj mi rka uscha, jeeli w dzbanie nie znajdzie si ze dwadziecia biaych kamykw! -Uspokj si, wierny sugo -z umiechem odpar Ramzes. -Mam pod rk wicej pukw, anieli bdzie gosw przeciw nam.-Ale po co to? ... po co? ... -wzdycha skarbnik. -Przecie bez jednomylnoci nie otworz nam Labiryntu. Ramzes wci umiecha si. Skoczya si procesja delegatw. Nadzorca Labiryntu podnis dzban i jego zawarto wysypa na zot tac. Na dziewidziesiciu jeden gosujcych byo omdziesit trzy kamykw czarnych, atylko om biaych. Jeneraowie i urzdnicy struchleli, arcykapani patrzyli na zgromadzenie z triumfem, ale wnet ogarn ich niepokj; Ramzes bowiem mia weso fizjognomi. Nikt nie mia oznajmi gono, e projekt jego witobliwoci upad. Lecz faraon odezwa si z ca swobod: -Prawowierni Egipcjanie, dobrzy sudzy moi! Spenilicie mj rozkaz i aska moja jest z wami. Przez dwa dni bdziecie gomi mojego domu. Gdy za otrzymacie podarunki, wrcicie do swoich rodzin i zaj. Pokj z wami i bogosawiestwo. To powiedziawszy pan opuci sal wraz zewit, za arcykapani Herhor i Mefres z trwog spojrzeli po sobie. -On wcale nie zmartwi si -szepn Herhor. -A mwiem, e jest to wcieke zwierz! ... -odpar Mefres. -On nie cofnie si przed gwatem i jeeli go nie uprzedzimy... -Bogowie obroni nas i swoje przybytki. Wieczorem w komnacie Ramzesa XIII zgromadzili si najwierniejsi jego sudzy: wielki skarbnik, wielki pisarz, Tutmozis i Kalipos, naczelny wdz Grekw. -O panie -jkn skarbnik -dlaczego nie uczynie jak twoi wiecznie yjcy przodkowie? ... Gdyby delegaci gosowali jawnie, ju mielibymy prawo do skarbu w Labiryncie! ... ... Jestem przecie naczelnikiem 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAgPtc h c i _ j* ck76-Prawd mwi jego dostojno -wtrci wielki pisarz. Faraon potrzsn gow. -Mylicie si. Choby cay Egipt krzykn: oddajcie skarbowi fundusze Labiryntu! Arcykapani nie oddadz... -Wic po co zaniepokoilimy ich zwoaniem delegatw? ... Ten krlewski czyn bardzo wzburzy i rozzuchwali posplstwo, ktre jest dzisiaj jak wzbierajca woda... -Nie lkam si przyboru -rzek pan. -Moje puki bd dla niego groblami... Mam za oczywist korzy z delegacji, ktre mi pokazay niemoc przeciwnikw: omdziesittrzy kamyki za nami, om za nimi! ... Znaczyto, e gdy oni mog liczy na jeden korpus,ja na dziesi... Nie oddawajcie si zudzeniom -cign faraon. -Midzy mn i arcykapanami ju zacza si wojna. Oni s fortec, ktr wezwalimy do poddania si. Odmwili, wicmusimy przypuci szturm. -yj wiecznie! ... -zawoali Tutmozis i Kalipos. -Rozkazuj, panie -rzek wielki pisarz. -A oto moja wola -mwi Ramzes. Ty, skarbniku, rozdasz sto talentw midzypolicj, oficerw robotniczych i sotysw w nomesach: Seft, Neha-chent, Neha-pechu, Sebt-Het, Aa, Ament, Ka... W tych samych miejscach wydasz szynkarzomioberystom jczmie, pszenic i wino, jakie jest pod rk, aby posplstwo miao darmo ywno i jado. Uczynisz to natychmiast, aby do dwudziestego Paofi zapasy byy, gdzie trzeba. Skarbnik schyli si do ziemi. -Ty, pisarzu, napisz i ka jutro ogosi na ulicach stolic nomesw, e barbarzycy z pustyni zachodniej wielkimi siami chc napa bosk prowincj Fayum... Ty, Kaliposie, wylesz cztery greckie puki na poudnie. Dwa stan pod Labiryntem, dwa posun si a do Hanes. Gdyby milicja kapaska sza od Tebw, odepchniecie j inie dopucicie do Fayumu. A gdy lud, oburzony na kapanw, zagrozi Labiryntowi, Twoi Grecy niech go zajm... -A gdyby dozorcy zamku oparli si? -wtrci Kalipos. -Byby to bunt -odrzek faraon i mwi dalej : -A ty, Tutmozisie, wylesz trzy pukido Memfisu i ustawisz je w pobliu wity: Ptah, Izydy i Horusa. Gdy wzburzony lud zechce je szturmowa, pukownicy otworz sobie bramy, nie dopuszcz posplstwa do miejsc witych i zabezpiecz osoby arcykapanw od zniewagi. I w Labiryncie, i w memfijskich wityniach znajd si kapani, ktrzy wyjd naprzeciw wojska z zielonymi gazkami. Pukownicy zapytaj mw tych o haso i bd radzi si ich... -A jeeli kto omieli si stawi opr? -spyta Tutmozis. -Tylko buntownicy nie speni rozkazw faraona -odpar Ramzes. -Switynie i Labirynt musz by zajte przez wojska dwudziestego trzeciego Paofi -cign faraon zwracajc si do wielkiego pisarza. -Lud zatem zarwno w Memfis, jaki w Fayum moe zbiera si ju omnastego, z pocztku maymi garciami, potem coraz liczniej. Gdyby wic okoo dwudziestego zaczy si drobne rozruchy,ju nie naley im przeszkadza. Szturmowa jednak do wity mog dopiero w dniach dwudziestym drugim i dwudziestym trzecim. A gdy wojsko zajmie te punkta, wszystko musi uspokoi si. -Czy nie lepiej byoby natychmiast uwizi Herhora i Mefresa? -zapyta Tutmozis. -Po co? ... Mnie nie chodzi o nich, tylko o witynie i Labirynt, do zajcia ktrych wojsko nie jest jeszcze gotowe. Zreszt Hiram, ktry przej listy Herhora do Asyryjczykw, wrci dopiero okoo dwudziestego... Wic dopiero w dniu dwudziestym pierwszym Paofi bdziemy mieli w rkach dowody, e arcykapani s zdrajcami, i ogosimy to ludowi. -Zatem mam jecha do Fayum? ... -spyta Kalipos. -O nie. Ty i Tutmozis zostaniecie przy mnie z wyborowymi pukami... Trzeba mie przecie rezerwy na wypadek, gdyby arcykapani odcignli od nas cz ludu. -Nie lkasz si, panie, zdrady? -spyta Tutmozis. Faraon niedbale machn rk. -Zdrada cigle sczy si jak woda z pknitej beczki. Juci arcykapani troch odgaduj moje zamiary, a i ja znam ich chci... Poniewa jednak uprzedziem ich w gromadzeniu si, wic ju bd sabsi. W cigu kilkunastu dni nie formuje si pukw... -A czary? ... -spyta Tutmozis. -Nie ma czarw, ktrych by nie rozproszytopr! ... -zawoa miejc si Ramzes. Tutmozis chcia w tej chwili opowiedzie faraonowi o praktykach arcykapanw z Lykonem. Ale i tym razem powstrzymaa gouwaga, e gdy pan bardzo rozgniewa si, utraci spokj, ktry dzi robi go potnym. Wdz przed bitw nie moe myle o niczym, tylko o bitwie. A na spraw Lykona bdzie czas, gdy kapani znajd si w wizieniu. Na znak jego witobliwoci Tutmozis zosta w komnacie, trzej za inni dygnitarze zoywszy panu niskie ukony wyszli. -Nareszcie -westchn wielki pisarz, gdy ze skarbnikiem znaleli si w przedsionku -nareszcie skoczy si wadza ogolonych bw... -Zaprawd jest czas -doda skarbnik. -Przez dziesi lat ostatnich lada prorok wicej znaczy anieli nomarcha Tebw alboMemfisu. -Ja myl, e Herhor po cichu gotuje sobie czenko, aeby uciec przed dwudziestym trzecim Paofi -wtrci Kalipos. -Co mu bdzie! -rzek pisarz. -Jego witobliwo, dzi grony, przebaczy im, gdy si upokorz... -A nawet za wstawieniem si krlowej Nikotris zostawi im majtki -dopeni skarbnik. - W kadym razie nastanie w pastwie jaki ad, ktrego ju zaczynao brakn. -Zdaje mi si tylko, e jego witobliwo zbyt wielkie robi przygotowania -mwi pisarz. -Ja bym wszystko zakoczy greckimi pukami, nie tykajc posplstwa... -Mody... lubi ruch, haas... -dorzuci skarbnik. -Jak to wida, e nie jestecie onierzami!-odezwa si Kalipos. -Kiedy chodzi o walk,trzeba zgromadzi wszystkie siy, bo zawsze znajd si niespodzianki. -Zapewne, gdybymy nie mieli za sob posplstwa -odpar pisarz. -A tak, co moe zdarzy si nieoczekiwanego? ... Bogowie nie zejd broni Labiryntu. -Tak mwisz, wasza dostojno, bo jeste spokojny -rzek Kalipos -bo wiesz, e naczelny wdz czuwa i wszystko stara si przewidzie. Inaczej moe cierpaby ci skra. -Nie widz niespodzianek -upiera si pisarz. -Chyba arcykapani znowu rozpuszcz wie, e faraon oszala. -Bd oni prbowali rnych sztuk -wtrci ziewajc wielki skarbnik -ale zaprawd si im nie starczy... W kadym razie dzikuj bogom, e postawili mnie w krlewskim obozie... No, idmy spa... Po wyjciu dostojnikw z komnaty faraona Tutmozis w jednej ze cian otworzy drzwiukryte i wprowadzi Samentu. Pan przyj Setowego arcykapana z wielk radoci, poda do ucaowania rk i ucisn mu gow. -Pokj tobie, dobry sugo -rzek wadca. -Co przynosisz? ... -Byem dwa razy w Labiryncie -odpar kapan. -I ju znasz drog? -Znaem j dawniej, ale teraz odkryem jedn rzecz. Skarbiec moe si zapa, pozabija ludzi i zniszczy klejnoty, ktre s najwikszym bogactwem... Faraon zmarszczy brwi. -Dlatego -cign Samentu -wasza witobliwo raczy przygotowa kilkunastuludzi pewnych. Z nimi wejd do Labiryntu w nocy poprzedzajcej szturm i obsadz komnaty, ktre ssiaduj ze skarbcem... Osobliwie grn... -Wprowadzisz ich? ... -Tak. Chocia pjd do Labiryntu jeszcze raz sam i ostatecznie sprawdz: czy nie uda mi si zapobiec ruinie bez cudzej pomocy? Ludzie, choby najwierniejsi, s niepewni, a wprowadzanie ich moe zwrciuwag tych psw dozorujcych. -Jeeli ci ju nie ledz... -wtrci faraon.-Wierz mi, panie -odpar kapan kadc rk na piersiach -e aby mnie wyledzi, trzeba by cudu. Ich zalepienie jest prawie dziecinne. Czuj ju bowiem, e kto chce wedrze si do Labiryntu, lecz gupcy podwajaj strae przy widocznych furtkach. Tymczasem ja sam w cigu miesica poznaem trzy wejcia ukryte, o ktrych oni zapomnieli czy moe zgoa nie wiedz. Chyba jaki duch mgby ich ostrzec, e chodz po Labiryncie, albo wskaza komnat, w ktrej bd. Midzy trzema tysicami komnat i korytarzy jest to niemoliwe. -Mwi prawd dostojny Samentu -odezwa si Tutmozis. -I bodaj e ju za daleko posuwamy przezorno wobec arcykapaskich gadzin. -Tego nie mw, wodzu -rzek kapan. -Siy ich przy jego witobliwoci s garci piasku wobec pustyni, ale Herhor i Mefres s bardzo mdrzy! ... I bodaj e uyj przeciw nam takich orw i obrotw, wobec ktrych oniemiejemy ze zdziwienia... Nasze witynie s pene tajemnic, ktre zastanawiaj nawet mdrcw, a cieraj naproch dusz posplstwa. -Powiedze nam co o tym? -zapyta faraon.-Z gry mwi, e onierze waszej witobliwoci spotkaj dziwy w wityniach. To pogasn im wiata, to znowu otocz ich pomienie i szkaradne poczwary... Tu mur zastpi im drog albo pod nogami otworzy si przepa. W niektrych korytarzach zaleje ich woda, w innych niewidzialne rce bd rzucay kamieniami... A jakie grzmoty, jakie gosy rozlega si bd dokoa nich! ... -W kadej wityni mam yczliwych mi kapanw modszych, a w Labiryncie ty bdziesz -rzek Faraon. -I nasze topory -wtrci Tutmozis. -Lichy to onierz, ktry cofa si przed pomieniami czy straszydami albo marnujeczas na przysuchiwanie si tajemniczym gosom. -Dobrze mwisz, wodzu! -zawoa Samentu.-Gdy tylko bdziecie szli dzielnie naprzd, strachy pierzchn, gosy umilkn, a pomienie przestan parzy. Teraz ostatnie sowo, panie nasz -zwrci si kapan do Ramzesa. -Gdybym zgin... -Nie mw tak! ... -ywo przerwa mu faraon. -Gdybym zgin -mwi ze smutnym umiechem Samentu -przyjdzie do waszej witobliwoci mody kapan Seta z moim piercieniem. Niech wic wojsko zajmie Labirynt i wypdzi dozorcw i niech ju nie opuszcza gmachu, bo w modzieniec, moew cigu miesica, a moe i wczeniej, znajdzie drog do skarbw, przy wskazwkach, jakie mu zostawi... Ale, panie -mwi klkajc -bagam ci o jedno: gdy zwyciysz, pomcij mnie, a nade wszystko nie przebaczaj Herhorowi i Mefresowi. Ty nie wiesz: jacy to s nieprzyjaciele! ... Gdyby oni wzili gr, zginiesz nie tylko ty sam, ale i twoja dynastia... -Albo zwycizcy nie godzi si by wspaniaomylnym? ... -spyta pochmurnie wadca. -adnej wspaniaomylnoci ! ... adnej aski! ... -woa Samentu. -Dopki oni bd yli, tobie i mnie, panie, grozi mier, haba, nawet zniewaga naszych trupw. Mona ugaska lwa, kupi Fenicjanina, przywiza Libijczyka i Etiopa, mona ubaga chaldejskiego kapana, bo on jak orze unosi si na wysokociach i bezpieczny jest od pociskw... Ale egipskiego proroka, ktry zakosztowa zbytku i wadzy, nie zjednasz niczym. I tylko mier ich albo twoja moe zakoczywalk. -Prawd mwisz, Samentu -odpowiedzia Tutmozis. -Na szczcie, nie jego witobliwo, ale -my, onierze, bdziemy rozstrzygali odwieczny spr midzy kapanami i faraonem. ROZDZIA CZTERNASTY Dwunastego Paofi z rnych wityn egipskich rozeszy si niepokojce wieci. W cigu paru dni ostatnich w wityni Horusa wywrci si otarz, w wityni Izydy posg bstwa paka. Za u Amona tebaskiego i u grobu Ozirisa w Denderach wypady bardzo ze wrby. Z nieomylnych oznak wywnioskowali kapani, e Egiptowi grozi jakie wielkie nieszczcie jeszcze przed upywem miesica. Skutkiem tego arcykapani Herhor i Mefres nakazali procesje dokoa wity i skadanie ofiar w domach. Zaraz nazajutrz, trzynastego Paofi, odbyasi w Memfis wielka procesja: bg Ptah wyszed ze swojej wityni, a bogini Izydaze swojej. Oba bstwa poday ku rodkowi miasta, w bardzo nielicznym gronie wiernych, przewanie kobiet. Musiay jednak cofn si: mieszczanie bowiem egipscy drwili z nich, a innowiercy posunli si do rzucania kamieni na wite odzie bogw. Policja wobec tych naduy zachowaa si obojtnie, a nawet niektrzy jej czonkowieprzyjli udzia w nieprzystojnych artach. Od poudnia za jacy nieznani ludzie zaczli opowiada tumom, e stan kapaski nie pozwala na adne ulgi dla pracujcych i chce podnie bunt przeciw faraonowi. Ku wieczorowi pod wityniami zbieray sigromadki robotnikw z gwizdaniem i zorzeczeniami na kapanw. Jednoczenie ciskano kamienie do bram, a jaki zbrodniarz publicznie odbi nos Horusowi pilnujcemu swojej wityni. W par godzin po zachodzie soca zebrali si arcykapani i ich najwierniejsi stronnicyw wityni Ptah. By dostojny Herhor, Mefres, Mentezufis, trzech nomarchw i najwyszy sdzia z Tebw. -Straszne czasy! -odezwa si sdzia. -Wiem z pewnoci, e faraon chce podburzy motoch do napadu na witynie... -Syszaem -odezwa si nomarcha Sebes -e wysano rozkaz do Nitagera, aeby przybieg czym prdzej z nowymi wojskami, jakby ju i tych nie byo dosy! ... -Komunikacja midzy Dolnym i Grnym Egiptem przecita od wczoraj -doda nomarcha Aa. -Na gocicach stoi wojsko, a galery jego witobliwoci rewiduj kadystatek pyncy Nilem... -Ramzes XIII nie jest witobliwoci -wtrci oschle Mefres -gdy nie otrzyma koron z rk bogw. -Wszystko to byyby drobiazgi -odezwa sinajwyszy sdzia. -Gorsz jest zdrada... Mam poszlaki, e wielu modszych kapanw sprzyja faraonowi i o wszystkim donosi mu... -S nawet tacy, ktrzy podjli si uatwi wojsku zajcie wity -doda Herhor. -Wojsko ma wej do wity? ! ... -zawoa nomarcha Sebes. -Taki ma przynajmniej rozkaz na dwudziestego trzeciego -odpar Herhor. -I wasza dostojno mwisz o tym spokojnie? ... -zapyta nomarcha Ament. Herhor wzruszy ramionami, a nomarchowie zaczli spoglda po sobie. -Tego ju nie rozumiem! -odezwa si prawie z gniewem nomarcha Aa. -witynie maj zaledwie kilkuset onierzy, kapani zdradzaj, faraon odcina nas od Tebw i podburza lud, a dostojny Herhor mwi o tym, jakby nas zaprasza na uczt... Albo bromy si, jeeli jeszcze mona, albo... -Poddajmy si jego witobliwoci? ... -spyta ironicznie Mefres. -Na to zawsze bdziecie mieli czas! ... -Ale my chcielibymy dowiedzie si czego o rodkach obrony... -rzek nomarcha Sebes. -Bogowie ocal swoich wiernych -odpowiedzia Herhor. Nomarcha Aa zaama rce. -Jeeli mam otworzy moje serce, to i mniedziwi wasza obojtno -odezwa si najwyszy sdzia. -Prawie cae posplstwo jest przeciw nam... -Posplstwo, jak jczmie na polu, idzie za wiatrem -rzek Herhor. -A wojsko? ... -Ktre wojsko nie upadnie przed Ozirisem?-Wiem -przerwa niecierpliwie nomarcha Aa-ale nie widz ani Ozirisa, ani tego wiatru, ktry do nas zwrci posplstwo... Tymczasem faraon ju dzi przywiza ich do siebie obietnicami, a jutro wystpi z darowizn... -Od obietnic i podarunkw mocniejsz jest trwoga -odpar Herhor. -Czego oni maj si ba? ... Tych trzystu onierzy, jakich mamy? -Ulkn si Ozirisa. -Ale gdzie on jest? ... -pyta wzburzony nomarcha Aa. -Zobaczycie go wszyscy. A szczliwy bybyten, kto by na w dzie olepn. Sowa te wypowiedzia Herhor z takim niezachwianym spokojem, e w zgromadzeniu zalega cisza. -Ostatecznie c jednak robimy? ... -zapytapo chwili najwyszy sdzia. -Faraon -mwi Herhor -chce, aeby lud napad na witynie dwudziestego trzeciego. My za musimy sprawi, aby napadnito nas dwudziestego Paofi. -Wiecznie ywi bogowie! -znowu zawoa nomarcha Aa wznoszc rce. -A my po co mamy ciga nieszczcie na nasze gowy,w dodatku o dwa dni wczeniej? ... -Suchajcie Herhora -odezwa si stanowczym gosem Mefres -i na wszelki sposb starajcie si, aeby napad mia miejsce dwudziestego Paofi od rana. -A jak nas naprawd rozbij? ... -spyta zmiszany sdzia. -Jeeli nie poskutkuj zaklcia Herhora, wwczas ja wezw bogw na pomoc -odpar Mefres, a w oczach bysn mu zowrogi ogie. -Ha! wy arcykapani macie swoje tajemnice,ktrych nam odsania nie wolno -rzek wielki sdzia. -Zrobimy wic, co kaecie, wywoamy napad dwudziestego... Ale pamitajcie, e nasza i dzieci naszych krewspadnie na wasze gowy... -Niech spadnie! ... -Niech si tak stanie! ... -zawoali jednoczenie obaj arcykapani. Po czym doda Herhor: -Od dziesiciu lat rzdzimy pastwem i przez ten czas nikomu z was nie staa si krzywda, a kadej obietnicy dotrzymalimy.Bdcie wic cierpliwi i wierni jeszcze przez kilka dni, aby zobaczy moc bogw i Jestem przecie naczelnikiem 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAlPW cm cn<co)cp^80otrzyma nagrod. Niebawem nomarchowie poegnali arcykapanw, nie usiujc nawet ukrywa smutku i niepokoju. Zostali tylko Herhor i Mefres. Po duszym milczeniu Herhor odezwa si: -Tak, ten Lykon by dobry, dopki udawa szalonego. Ale aeby mona go podstawi zamiast Ramzesa? ... -Jeeli matka nie poznaa si na nim -odpar Mefres -wic ju musi by bardzo podobny... A siedzie na tronie, przemwi par sw do otoczenia to chyba potrafi. Zreszt my bdziemy przy nim... -Strasznie gupi komediant! ... -westchn Herhor trc czoo. -Mdrszy on od milionw innych ludzi, gdy ma podwjny wzrok i wielkie moe odda usugi pastwu... -Cigle wasza dostojno mwisz mi o tym podwjnym wzroku -odpar Herhor. -Nareszcie nieche ja sam przekonam si otym... -Chcesz? ... -spyta Mefres. -Wic idmy... Ale, na bogi, Herhorze, o tym, co zobaczysz, nie wspominaj nawet przed wasnym sercem... Zeszli do podziemiw wityni Ptah i znalelisi w obszernej piwnicy owietlonej kagacem. Przy sabym blasku Herhor dojrza czowieka, ktry siedzc za stoem jad. Czowiek mia na sobie kaftangwardii faraona. -Lykonie -rzek Mefres -najwyszy dostojnik pastwa chce przekona si o zdolnociach, jakimi obdarzyli ci bogowie...Grek odepchn mis z jedzeniem i pocz mrucze: -Przeklty dzie, w ktrym moje podeszwy dotkny waszej ziemi! ... Wolabym pracowa w kopalniach i by bity kijami... -Na to zawsze bdzie czas -wtrci surowoHerhor. Grek umilk i nagle zacz dre zobaczywszy w rce Mefresa kulk z ciemnego krysztau. Poblad, spojrzenie zmtniao mu, na twarzwystpi pot kroplisty. Jego oczy byy utkwione w jeden punkt, jakby przykute do krysztaowej kuli. -Ju pi -rzek Mefres. -Nie dziwne to? -Jeeli nie udaje. -Uszczypnij go... ukuj... nawet sparz... -mwi Mefres. Herhor wydoby spod biaej szaty sztylet i zamierzy si, jakby chcc uderzy Lykona midzy oczy. Ale Grek nie poruszy si, nawet nie drgny mu powieki. -Spojrzyj tu -mwi Mefres zbliajc do Lykona kryszta. -Czy widzisz tego, ktry porwa Kam? ... Grek zerwa si z krzesa, z zacinitymi piciami i lin na ustach. -Pucie mnie! ... -woa chrapliwym gosem. -Pucie mnie, abym napi si jego krwi... -Gdzie on jest teraz! -pyta Mefres. -W paacyku, w stronie ogrodu najbliszej rzeki... Jest z nim pikna kobieta... -szeptaLykon. -Nazywa si Hebron i jest on Tutmozisa -podpowiedzia Herhor. -Przyznaj, Mefresie- doda -e aeby o tym wiedzie, nie trzeba podwjnego wzroku... Mefres zaci wskie usta. -Jeeli to nie przekonywa waszej dostojnoci, poka co lepszego -odpar. -Lykonie, znajd teraz zdrajc, ktry szukadrogi do skarbca Labiryntu... picy Grek usilniej wpatrzy si w kryszta i po chwili odpowiedzia: -Widz go... Jest odziany w pacht ebraka... -Gdzie on jest? ... -Ley na dziedzicu obery, ostatniej przedLabiryntem... Z rana bdzie tam... -Jak on wyglda? ... -Ma rud brod i wosy... -odpowiedzia Lykon. -A co? ... -spyta Mefres Herhora. -Wasza dostojno masz dobr policj -rzek Herhor. -Ale za to dozorcy Labiryntu le go pilnuj! -mwi gniewnie Mefres. -Jeszcze dzi w nocy pojad tam z Lykonem, aby ostrzec miejscowych kapanw... Lecz gdy uda mi si ocali skarb bogw, wasza dostojno pozwolisz, e ja zostan jego dozorc... -Jak wasza dostojno chcesz -odpar Herhor obojtnie. A w sercu swym doda: Nareszcie pobony Mefres zaczyna pokazywa zby i pazury... Sam pragnie zosta -tylko -dozorc Labiryntu, a swego wychowaca Lykona zrobi -tylko -faraonem! ... Zaprawd, e dla nasycenia chciwoci moichpomocnikw bogowie musieliby stworzy dziesi Egiptw... Gdy obaj dostojnicy opucili podziemia, Herhor, wrd nocy, piechot wrci do wityni Izydy, gdzie mia mieszkanie, a Mefres kaza przygotowa par konnych lektyk. Do jednej modzi kapani woyli picego Lykona w worku na gowie, do drugiej arcykapan wsiad sam i, otoczony garstk jedcw, tgim kusem pojecha do Fayum. W nocy z czternastego na pitnasty Paofi arcykapan Samentu, stosownie do obietnicydanej faraonowi, wszed, sobie tylko znanym korytarzem, do Labiryntu. Mia w rkach pk pochodni, z ktrych jedna paliasi, a na plecach niewielki koszyk z przyborami. Samentu bardzo atwo przechodzi z sali dosali, z korytarza na korytarz, jednym dotkniciem usuwajc kamienne tafle w kolumnach i cianach, gdzie byy drzwi ukryte. Niekiedy waha si, lecz wwczas odczytywa tajemnicze znaki na cianach i porwnywa je ze znakami na paciorkach, ktre mia na szyi. Po pgodzinnej podry znalaz si w skarbcu, skd usunwszy tafle w pododze dosta si do sali lecej pod spodem. Sala bya niska, lecz obszerna, a jej sufit opiera si na mnstwie przysadkowatych kolumn. Samentu pooy koszyk i zapaliwszy dwie pochodnie przy ich wietle zacz odczytywa napisy cienne. Mimo podej postaci -mwi jeden napis -jestem prawdziwy syn bogw, gdy gniew mj jest straszny. Na dworze zamieniam si w sup ognia i czyni byskawic. Zamknity, jestem grzmotem i zniszczeniem, i nie ma budowli, ktra oparaby si mojej potdze. Uagodzi mnie moe tylko wita woda, ktra odbiera mi moc. Al e gniew mj tak dobrze rodzi si z pomienia, jak i z najmniejszej iskry. Wobec mnie wszystko skrca si i upada. Jestem jak Tyfon, ktry obala najwysze drzewo i podnosi kamienie. Sowem, kada witynia ma swoj tajemnic, ktrej inne nie znaj! ... -rzekdo siebie Samentu. Otworzy jedn kolumn i wydoby z niej duy garnczek. Garnczek mia pokryw przylepion woskiem tudzie otwr, przez ktry przechodzi dugi i cienki sznurek, nie wiadomo gdzie koczcy si wewntrz kolumny. Samentu odci kawaek sznurka, przytkn go do pochodni i spostrzeg, e sznur spala si bardzo prdko, wydajc syczenie. Teraz ostronie zdj noem pokryw i zobaczy wewntrz garnka niby piasek i kamyki popielatej barwy. Wydoby par kamykw i odszedszy na bok przytkn pochodni. W jednej chwili buchn duy pomie i kamyki zniky zostawiajc po sobie gsty dym i przykry zapach. Samentu wyj znowu troch popielatego piasku, wysypa na posadzk, umieci wrd niego kawaek sznura ktry znalaz przy garnku, i -wszystko to nakry cikimkamieniem. Potem zbliy pochodni, sznur zatli si i po chwili -kamie wrd pomieni podskoczy do gry. -Mam ju tego syna bogw! ... -rzek z umiechem Samentu. -Skarbiec nie zapadnie si... Zacz chodzi od kolumny do kolumny, otwiera tafle i z wntrza wydobywa ukryte garnki. Przy kadym by sznur, ktry Samentu przecina, a garnki odstawia na bok... -No -mwi kapan -jego witobliwo mgby darowa mi poow tych skarbw, a przynajmniej... syna mego zrobi nomarch! ... I z pewnoci zrobi, gdy jestto wspaniaomylny wadca... Mnie za naley si co najmniej witynia Amona w Tebach... Zabezpieczywszy w ten sposb sal doln, Samentu wrci do skarbca, a stamtd wszed do sali grnej. Tam rwnie byy napisy na cianach, liczne kolumny, a w nich garnki zaopatrzone w sznury i napenione kamykami, ktre przy zetkniciusi z ogniem wybuchay. Samentu poprzecina sznury, powydobywa garnki z wntrza kolumn i -szczypt popielatego piasku zawiza w gaganek. Potem zmczony usiad. Wypalio mu si sze pochodni; noc musiaa si ju zbliaku kocowi. Nigdy bym nie przypuszcza -mwi do siebie -e tutejsi kapani maj tak dziwny materia? ... Przecie mona by rozwala nim asyryjskie fortece! ... No, my take niewszystko ogaszamy naszym uczniom... Strudzony pocz marzy. Teraz by pewny, e zajmie najwysze stanowisko w pastwie, potniejsze od tego, jakie zajmowa Herhor. Co wtedy zrobi? ... Bardzo wiele. Zabezpieczy mdro i majtek swoim potomkom. Postara si o wydobycie tajemnic ze wszystkich wity, co w nieograniczony sposb umocni jego wadz,a Egiptowi zapewni przewag nad Asyri. Mody faraon drwi z bogw, to uatwi mu ustanowienie czci dla jednego boga, na przykad Ozirisa, i poczenie Fenicjan, ydw, Grekw i Libijczykw w jedno pastwo -z Egiptem. Wspczenie przystpi do robt nad kanaem, ktry ma poczy Morze Czerwone ze rdziemnym.Gdy wzdu kanau pobuduje si fortece i nagromadzi duo wojska, cay handel z nieznanymi ludami Wschodu i Zachodu wpadnie w rce Egipcjan. Trzeba te posiada wasn flot i majtkwegipskich. A nade wszystko trzeba zgnie Asyri, ktra z kadym rokiem staje si niebezpieczniejsza... Trzeba ukrci zbytki ichciwo kapanw... Niechaj bd mdrcami, niech maj dostatek, ale niech su pastwu zamiast, jak dzi, wyzyskiwa je na swoj korzy... Ju w miesicu Hator -mwi w sobie -bd wadc! ... Mody pan zanadto lubi kobiety i wojsko, aby mg zajmowa si rzdami... A jeeli nie bdzie mi a synw, wwczas mj syn, mj syn... Ockn si. Jeszcze jedna pochodnia spona i by wielki czas do opuszczenia podziemiw. Podnis si, zabra swj koszyk i opuci sal nad skarbcem. Nie potrzebuj pomocnikw... -myla umiechajc si. -Sam wszystko zabezpieczyem... ja sam... pogardzany kapan Seta! ... Min ju kilkanacie komnat i korytarzy, gdy nagle stan... Zdawao si, e na posadzce sali, do ktrej wszed, wida cienk smug wiata... W jednej chwili ogarna go tak straszna trwoga, e zgasi pochodni. Lecz i smuga na posadzce znika. Samentu wyty such, ale sysza tylko bicie ttna we wasnej gowie. -Przywidziao mi si! ... -rzek. Drcymi rkoma wydoby z kosza mae naczynie, gdzie powoli tlia si hubka, i znowu zapali pochodni. Jestem bardzo senny! .... -pomyla. Rozejrza si po sali i poszed do ciany, wktrej byy ukryte drzwi. Nacisn gwd, drzwi nie uchyliy si. Drugi... trzeci nacisk -nic... Co to znaczy? --rzek do siebie zdumiony. Ju zapomnia o wietlnej smudze. Zdawaomu si, e spotka go nowy, niesychany wypadek. Tyle setek drzwi ukrytych otwiera w swym yciu, tyle ich otworzy w Labiryncie, e wprost nie mg poj obecnego oporu. Wtem znowu ogarn go strach. Zacz biega od ciany do ciany i wszdzie probowa ukrytych drzwi. Wreszcie jedne ustpiy. Samentu gboko odetchn i znalaz si w ogromnej sali, jak zwykle przepenionej kolumnami. Jego pochodnia rozwietlaa zaledwie cz przestrzeni, ktrej ogromna reszta gina w gstym mroku. Ciemno, las kolumn, a nade wszystko nieznajomo sali -dodaa kapanowi otuchy. Na dnie jego trwogi zbudzia si iskra naiwnej nadziei: zdawao mu si, e poniewa on nie zna tego miejsca, wic i nikt go nie zna, nikt tu nie trafi. Uspokoi si nieco i uczu, e nogi gn si pod nim. Wic usiad. Lecz znowu zerwa si i pocz oglda si dokoa, jak gdyby chcc sprawdzi: czy istotnie grozi mu niebezpieczestwo i -skd? ... Z ktrego z tych ciemnych ktw wyjdzie ono, aby rzuci si na niego? Samentu, jak nikt w Egipcie, by oswojony z podziemiami, ciemnoci, zbkaniem... Przechodzi te rne niepokoje w yciu. Ale to, czego doznawa obecnie, byo czym zupenie nowym i tak strasznym, e kapan ba si nada temu waciwego nazwiska. W kocu z wielkim wysikiem zebra myli irzek: -Gdybym naprawd widzia wiato... gdyby naprawd kto pozamyka drzwi, bybym zdradzony... A w takim razie co? ... mier! ... -szepn mu gos ukryty gdzie na dnie duszy. mier? ! ... Pot wystpi mu na twarz; zatamowa mu si oddech. I nagle opanowao go szalestwo strachu. Zacz biega po sali i uderza pici w mury szukajc wyjcia. Ju zapomnia, gdzie jest i jak si tu dosta; straci kierunek, a nawet mono orientowania si za pomoc paciorkw. Zarazem poczu, e jest w nim jakby dwu ludzi: jeden prawie obkany, drugi spokojny i mdry. Ten mdry tomaczy sobie, e wszystko moe by przywidzeniem, e nikt go nie odkry, nikt go nie szuka i e wyjdzie std, byle nieco ochon. Ale ten pierwszy, obkany, nie sucha gosu rozsdku, owszem, z kad chwil bra gr nad swoim antagonist wewntrznym. O, gdyby mona byo ukry si w ktrej kolumnie! ... Niechby wwczas szukali... Cho zapewne nikt by go nie szuka i nie znalaz, a on przespawszy si odzyskaby panowanie nad sob. -C mnie tu moe spotka? -mwi wzruszajc ramionami. -Bylem uspokoi si,mog mnie goni po caym Labiryncie... Wszak do przecicia mi wszystkich drg trzeba by kilku tysicy ludzi, a do wskazania: w ktrej sali jestem -chyba cudu! ... No, ale przypumy, e api mnie... Wic i c! ... Bior ten oto flakonik, przykadam do ust i w jednej chwili uciekam tak, e mnie ju nikt nie zapie... Nawet bogowie... Lecz pomimo rozumowa znowu schwycia go tak straszna trwoga, e po raz drugi zgasi pochodni i drc, szczkajc zbami wcisn si pod jedn z kolumn. Jak mona... jak mona byo wchodzi tutaj! ... -mwi do siebie. -Albo nie miaemczego je... na czym wesprze gowy? ... Prosta rzecz, e jestem odkryty... PrzecieLabirynt posiada mnstwo czujnych jak psy dozorcw, i tylko dziecko albo gupiec mgby myle o oszukaniu ich... Majtek... wadza! ... Gdzie jest taki skarb,za ktry warto by odda jeden dzie ycia?... I oto ja, czowiek w sile wieku, naraziem moje... Zdawao mu si, e usysza cikie stuknicie. Zerwa si i w gbi sali -zobaczy blask. Tak jest: blask rzeczywisty, nie zudzenie...W odlegej cianie, gdzie na kocu, stay otwarte drzwi, przez ktre w tej chwili ostronie wchodzio kilku zbrojnych ludzi z pochodniami. Na ten widok kapan uczu zimno -w nogach, w sercu, w gowie... Ju nie wtpi, e nie tylko zosta odkryty, ale e jest cigany i otoczony. Kto mg go zdradzi? ... Rozumie si, e tylko jeden czowiek: mody kapan Seta, ktrego wtajemniczy do szczegowo w swoje plany. Zdrajca sam z miesic musiaby szuka drogi w Labiryncie; ale gdyby porozumia si z dozorcami, mogli Samentu wytropi w jeden dzie... W tej chwili arcykapan dozna wrae znanych tylko ludziom, ktrzy stoj w obliczu mierci. Przesta si ba, gdy jegourojone trwogi pierzchy wobec rzeczywistych pochodni... I nie tylko odzyska panowanie nad sob, ale nawet poczu si nieskoczenie wyszym od wszystkiego, co yje... Za chwil ju nie bdzie mu grozio adne... adne niebezpieczestwo! ... Myli przebiegay mu przez gow z szybkoci i jasnoci byskawic. Ogarn cae swoje istnienie: prace, niebezpieczestwa, nadzieje i ambicje, i -wszystko to wydawao mu si drobiazgiem.Bo i co by mu przyszo, gdyby w tej chwili by nawet faraonem albo posiada klejnoty wszystkich skarbcw krlewskich? ... Wszystko to marno, py, a nawet gorzej,bo zudzenie. Jedna tylko rzecz jest wielka i prawdziwa -mier... Tymczasem ludzie z pochodniami pilnie ogldajc kolumny i zaktki doszli ju do poowy ogromnej sali. Kapan widzia poyskujce ostrza ich wczni i pozna, e wahaj si, e posuwaj si naprzd ze strachem i niechci. O kilka krokw za nimisza inna grupa osb owietlona jedn pochodni. Samentu nawet nie czu do nich niechci, tylko ciekawo: kto mg go zdradzi? Ale i ta kwestia nie bardzo go obchodzia; wydawao mu si bowiem nierwnie waniejszym pytanie: dlaczego czowiek musi umiera i -po co rodzi si? ... Gdy, wobec faktu mierci, cae ycie skraca siw jedn chwilk, bolesn, choby byo najduszym i najbogatszym w dowiadczenia. -Po co to? ... Na co to? ... Otrzewi go gos jednego ze zbrojnych. -Tu nikogo nie ma i by nie moe! ... Zbrojni stanli. Samentu poczu, e kocha tych ludzi, ktrzy nie chc i dalej, i -serce w nim uderzyo. Powoli nadcigna druga grupa osb, w ktrej spierano si. -Jak nawet wasza dostojno moe przypuszcza, e tu kto wszed? ... -mwi gos drgajcy gniewem. -Przecie wszystkie wejcia s pilnowane, osobliwie teraz. A gdyby nawet kto zakrad si, to chyba po to, aeby umrze z godu... -A jednak patrz, wasza dostojno, na zachowanie si Lykona -odpar drugi gos. czelnikiem 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAqP cr srEctBcu-cv<-picy wci wyglda tak, jakby nieprzyjaciela czu blisko... Lykon? ... -myla Samentu. -Ach, to ten Grek podobny do faraona... Co widz? ... Mefres go tu przyprowadzi! ... W tej chwili picy Grek rzuci si naprzd i stan przed kolumn, za ktr ukrywa si Samentu. Zbrojni pobiegli za nim, a blaskich pochodni owietli ciemn figur kapana. -Kto tu? ... -krzykn chrapliwym gosem dowdca. Samentu wysun si. Jego widok zrobi taksilne wraenie, e ludzie z pochodniami cofnli si. Mg by przej midzy przeraonymi i nikt by go nie zatrzyma; ale kapan ju nie myla o ucieczce. -A co, czy myli si mj jasnowidzcy? ... -zawoa Mefres wycigajc rk. -Oto zdrajca! ... Samentu zbliy si do niego z umiechem i rzek: -Poznaem ci po tym okrzyku, Mefresie. Gdy nie moesz by oszustem, jeste tylko gupcem... Obecni osupieli; Samentu mwi ze spokojn ironi: -Cho prawda, e w tej chwili jeste i oszustem, i gupcem. Oszustem, bo wmawiasz w dozorcw Labiryntu, e ten otr ma dar podwjnego widzenia; a gupcem, bo mylisz, e ci uwierz. Lepiej od razu powiedz, e w wityni Ptah znajduj si dokadne plany Labiryntu... -To fasz! ... -zawoa Mefres. -Zapytaj tych ludzi, komu wierz: tobie czy mnie? Ja jestem tutaj, gdy znalazem plany w wityni Seta; ty przyszede z aski niemiertelnego Ptah... -zakoczy Samentu miejc si. -Zwicie tego zdrajc i kamc! ... -krzykn Mefres. Samentu cofn si par krokw. Szybko wydoby spod odziey flakonik i podnoszc go do ust rzek: -Mefresie, ty do mierci bdziesz gupi... Spryt masz tylko wwczas, gdy chodzi o pienidze... Przytkn do ust flakonik i upad na posadzk. Zbrojni rzucili si na niego, podnieli, ale ju lecia im przez rce. -Nieche tu zostanie jak inni... -rzek dozorca Labiryntu. Cay orszak opuci sal i starannie zamkn ukryte drzwi. Niebawem wyszli z podziemiw Labiryntu. Gdy dostojny Mefres znalaz si na dziedzicu, kaza swoim kapanom przygotowa konne lektyki i natychmiast razem ze picym Lykonem odjecha do Memfisu. Dozorcy Labiryntu, oszoomieni niezwykymi wypadkami, spogldali to na siebie, to na eskort Mefresa, ktra ju znikaa w tym tumanie pyu. -Nie mog uwierzy -rzek arcykapan-dozorca -e by za naszych dni czowiek, ktry wdar si do podziemiw... -Wasza dostojno zapomina, e dzisiaj byo trzech takich -wtrci jeden z modszych kapanw obrzucajc go ukonym spojrzeniem. -A... a... prawda! ... -odpar arcykapan. -Czyli bogowie pomiszali mi rozsdek? ... -doda trc czoo i ciskajc zawieszony na piersiach amulet. -I dwaj uciekli -podpowiedzia modszy kapan -komediant Lykon i witobliwy Mefres. -Dlaczego nie zwrcie mi uwagi tam... w podziemiu! ... -wybuchn zwierzchnik. -Nie wiedziaem, e si tak stanie... -Biada mojej gowie! ... -woa arcykapan. -Nie naczelnikiem, ale odwiernym tego gmachu powinienem by... Ostrzegano nas, e kto zakrada si do Labiryntu, i nie zapobiegem temu... A teraz znowu wypuciem dwu najniebezpieczniejszych, ktrzy sprowadz tu, kogo im si podoba... O biada! ... -Nie potrzebuje wasza dostojno rozpacza -odezwa si inny kapan. -Prawo nasze jest wyrane... Niech wic wasza dostojno wyle do Memfisu czterech albo szeciu naszych ludzi i zaopatrzy ich w wyroki. Reszta naley bdzie do nich... -Ale ja straciem rozum! -narzeka arcykapan. -Co si stao, to si stao -przerwa nie bez ironii modszy kapan. -Jedno jest pewne, e: ludzie, ktrzy nie tylko nie trafili do podziemiw, ale nawet chodzili po nich jak po wasnym domu, e ludzie ci ynie mog... -Wic wyznaczcie szeciu z naszej milicji... -Rozumie si! ... Trzeba z tym skoczy... -potwierdzili kapani-dozorcy. -Kto wie, czy Mefres nie dziaa w porozumieniu z najdostojniejszym Herhorem? -szepn kto. -Dosy! -zawoa arcykapan. -Gdy Herhora znajdziemy w Labiryncie, postpimy wedugprawa. Ale domyla si ani posdza kogokolwiek -nie wolno... Niech pisarze przygotuj wyroki dla Mefresa i Lykona, wybrani niech najpieszniej jad za nimi, a milicja niech pomnoy warty. Trzeba take zbada wntrze gmachu i odkry, ktrdy wszed Samentu... Cho jestem pewny, e nieprdko znajdzie naladowcw... W par godzin pniej szeciu ludzi wyjechao do Memfisu. ROZDZIA PITNASTY Ju dnia omnastego Paofi w Egipcie zapanowa chaos. Komunikacja midzy dolnym i grnym pastwem zostaa przerwana, handel usta, po Nilu kryy tylko statki stranicze, drogi ldowe byy zajte przez wojska, ktre dyy ku miastom posiadajcym sawniejsze witynie. Na polach pracowali tylko kapascy chopi. Za w majtkach szlachty, nomarchw, a osobliwie faraona, len nie by wyrwany, koniczyna nie tknita, winogron nie mia kto zrywa. Chopi nie robili nic, tylko wczc si bandami piewali, jedli, pili i odgraali si bd kapanom, bd Fenicjanom. W miastach sklepy byy pozamykane, a pozbawieni zajcia rzemielnicy po caych dniach radzili nad przeobraeniem pastwa.Gorszce to zjawisko ju nie byo nowym dla Egiptu, ale wystpio w tak gronych rozmiarach, e poborcy, a nawet sdziowiezaczli si kry; tym bardziej i policja bardzo agodnie traktowaa naduycia prostego ludu. Jedna jeszcze rzecz zasugiwaa na uwag, oto -obfito pokarmw i wina. W szynkowniach i garkuchniach, szczeglnie fenickich, zarwno w Memfis, jak na prowincji, mg je i pi, kto chcia i ile chcia, za bardzo nisk opat lub bez opaty. Mwiono, e jego witobliwo wyprawia swemu ludowi uczt, ktra cign si ma przez cay miesic. Z powodu utrudnionych, a nawet poprzerywanych komunikacji, miasta niedobrze wiedziay, co si dzieje u ich ssiadw. I tylko faraon, a jeszcze lepiej kapani zdawali sobie spraw z oglnego pooenia kraju. Pooenie to cechowa przede wszystkim rozam midzy Grnym, czyli Tebaskim, i Dolnym, czyli Memfijskim Egiptem. W Tebachmiao przewag stronnictwo kapanw, w Memfis -faraonowe. W Tebach mwiono, e Ramzes XI I oszala i chce sprzeda EgiptFenicjanom; w Memfisie dowodzono, e kapani chc otru faraona i naprowadzi do kraju Asyryjczykw. Lud prosty, zarwno na pnocy, jak i na poudniu, czu instynktowny pocig do Ramzesa. Ale lud bya to sia bierna i chwiejna. Gdy przemawia agitator rzdowy, chopi gotowi byli uderzy na witynie i bi kapanw; lecz gdy wystpia procesja, padali na twarze i truchleli suchajc zapowiedzi jakich klsk, ktre ju w tym miesicu groziy Egiptowi. Przeraona szlachta i nomarchowie prawie wszyscy zjechali do Memfisu baga faraona o ratunek przeciw buntujcym si chopom. Lecz poniewa Ramzes XIII zaleca im cierpliwo i nie gromi posplstwa, wic magnaci zaczli naradza si ze stronnictwem kapaskim. Prawda, e Herhor milcza albo take zaleca cierpliwo, ale inni arcykapani dowodzili panom, e Ramzes jest szalony, i napomykali o potrzebie usunicia go od wadzy. W samym Memfisie kryy obok siebie dwie partie. Bezbonicy, ktrzy pili, haasowali i obrzucali botem mury wity, a nawet posgi -i -poboni, przewanie starcy i kobiety, ktrzy modlili si na ulicach, gono zapowiadajc nieszczcia i bagajc bogw o ratunek. Bezbonicy co dzie popeniali jakie naduycie; midzy pobonymi co dzie jakichory lub kaleka odzyskiwa zdrowie. Lecz dziwna rzecz: obie partie, pomimo rozkoysanych namitnoci, nie robiy sobiekrzywdy, a tym mniej -nie poryway si do czynw gwatownych. Co pochodzio std, e kada z nich robia zamiszanie pod kierunkiem i wedug planu obmylanego w wyszych sferach. Faraon, nie zgromadziwszy jeszcze wszystkich wojsk i dowodw przeciw kapanom, nie dawa hasa do stanowczegonapadu na witynie; kapani zdawali si czeka na co. Byo jednak widoczne, e ju dzi nie czuj si oni tak sabymi jak wpierwszych dniach po gosowaniu delegatw. A i sam Ramzes XIII zamyla si, gdy mu ze wszystkich stron donoszono,e chopi kapascy prawie wcale nie miszaj si do zaburze, lecz pracuj. Co to znaczy? -sam siebie zapytywa faraon. -Czy goe by sdz, e nie omielsi zaczepia wity, czyli te maj jakienie znane mi rodki obrony? Dziewitnastego Paofi policja zawiadomia wadc, e upynionej nocy lud zacz psumury otaczajce wityni Horusa. -Kazalicie im to robi? ... -spyta faraon naczelnika. -Nie. Rzucili si z wasnego popdu. -Powstrzymujcie ich agodnie... powstrzymujcie... -rzek pan. -Za kilka dni bd mogli robi, co im si podoba. Ale teraz jeszcze niech nie wystpuj zbyt gwatownie... Ramzes XIII, jako wdz i zwycizca znad Sodowych Jezior, wiedzia, e gdy raz tumy wyrusz do ataku, ju nic ich nie powstrzyma: musz rozbi albo zosta rozbite. Gdyby witynie nie broniy si; posplstwo da im rad, ale -jeeli zechc broni si? ... W takim wypadku lud ucieknie i trzeba na jego miejsce posa wojska, ktrych byo wprawdzie duo, lecz nie tyle, ile potrzeba wedug rachunkw faraona. Nadto -Hiram jeszcze nie wrci z Pi-Bast zlistami dowodzcymi zdrady Herhora i Mefresa. A co waniejsze -przychylni faraonowi kapani mieli da pomoc wojsku dopiero dwudziestego trzeciego Paofi. Jakime wic sposobem uprzedzi ich w tylu wityniach odlegych jedna od drugiej? I czy sama ostrono nie nakazywaa unika z nimi stosunkw, ktremogy ich zdradzi? Z tych powodw Ramzes XIII nie yczy sobie wczeniejszego napadania wity przez lud. Tymczasem wbrew woli faraona wzburzenieroso. Okoo wityni Izydy zabito kilku pobonych, ktrzy zapowiadali nieszczcia dla Egiptu lub cudownym sposobem odzyskalizdrowie. Okoo wityni Ptah posplstwo rzucio si na procesj, zbio kapanw i potuko wite czno, w ktrym podrowa posg boga. Prawie wspczenie nadleciay sztafety z miast Sochem i Anu, e lud wdziera si do wity, a w Cherau nawet wdar si i znieway miejsce najwitsze. Nad wieczorem przysza prawie ukradkiemdo paacu jego witobliwoci deputacja kapanw. Czcigodni prorocy z paczem upadli panu do ng woajc, aby zasoni bogw i witynie. Ten wcale nieoczekiwany wypadek napeni serce Ramzesa wielk radoci, a jeszcze wiksz dum. Kaza powsta delegatom i askawie odpowiedzia, e jego puki zawsze gotowe s broni wity, byle -zostay tam wprowadzone. -Nie wtpi -mwi -e sami burzyciele cofn si zobaczywszy przybytki bogw zajte przez wojsko. Delegaci wahali si. -Waszej witobliwoci wiadomo -odpar najstarszy z nich -e wojsko nie moe wchodzi nawet za mur wityni... Musimy wic zapyta o zdanie arcykapanw... -Owszem, naradcie si -rzek pan. -Nie umiem robi cudw i z odlegoci mego paacu nie obroni wity. Delegaci zasmuceni opucili faraona, ktry po ich wyjciu zwoa rad poufn. By przekonany, e kapani poddadz si jego woli, i ani mu przez myl nie przeszo, e delegacja jest sztuk urzdzon przez Herhora, aby go w bd wprowadzi. Gdy w komnacie krlewskiej zebrali si cywilni i wojskowi dostojnicy, Ramzes peen dumy zabra gos: -Chciaem -rzek -dopiero dwudziestego trzeciego Paofi zaj memfijskie witynie... Uwaam jednak, e lepiej bdziezrobi to jutro... -Nasze wojska jeszcze nie zebray si... -wtrci Tutmozis. -I nie mamy listw Herhora do Asyrii -dodawielki pisarz. -Mniejsza o to! -odpar faraon. -Niech lud jutro dowie si, e Herhor i Mefres s zdrajcami, a nomarchom i kapanom okaemy dowody za par dni, gdy wrci Hiram z Pi-Bast. -Nowy rozkaz waszej witobliwoci bardzo zmienia plan pierwotny -rzek Tutmozis. - Jutro nie zajmiemy Labiryntu... A gdyby i w Memfis witynie omieliy si stawi opr, nie mamy nawet taranw do wybicia bram... -Tutmozisie -odpowiedzia pan -mgbym nietomaczy si z moich rozkazw... Ale chc przekona was, e serce moje gbiej ocenia bieg wypadkw... Jeeli lud -cign -ju dzi napada witynie, to jutro zechce wedrze si do nich. Jeeli go nie poprzemy, zostanie odparty, a w kadym razie za trzy dni zniechci si do miaych czynw. A jeeli kapani ju dzi wysyaj delegacj, musz by sabi. Tymczasem za kilka dni moe powikszy si liczba ich stronnikw midzy ludem... Zapa i strach jest jak wino w dzbanku: o ile wylewa si, o tyle go ubywa, i ten tylko moe si napi, kto w por podsunie swj kubek. Gdy wic lud dzi jest przygotowany do napadu, a nieprzyjaciele wystraszeni, zuytkujmy to, gdy, jak powiadam, szczcie za kilka dni moe opuci nas, jeeli nie zwrci si przeciw nam... -I ywno koczy si -wtrci skarbnik. -Za trzy dni posplstwo musi wraca do roboty, bo nie bdziemy mieli czym karmi ich darmo... -O, widzisz! ... -mwi faraon do Tutmozisa.-Ja sam rozkazaem naczelnikowi policji, aeby hamowa posplstwo. Lecz gdy powcign go nie mona, trzeba skorzysta z ruchu. Dowiadczony eglarz nie walczy z prdem ani z wiatrem, ale pozwala im unosi si w obranym przez siebie kierunku... W tej chwili wszed kurier z doniesieniem, e lud rzuci si na cudzoziemcw. Napadli Grekw, Syryjczykw, nade wszystko Fenicjan... Wiele sklepw zrabowano i kilku ludzi zabito. -Oto dowd -zawoa oburzony wadca -e tumw nie naley sprowadza z drogi raz wytknitej! ... Jutro niech wojska bd w pobliu wity... I niech natychmiast wkraczaj do nich, jeeli lud zacznie wdziera si tam albo... Albo gdyby zacz cofa si pod naciskiem... Prawda, e winogrona powinny by zrywane w miesicuPaofi. Lecz czyli jest ogrodnik, ktry, gdyby owoce dojrzay o miesic wczeniej,zostawiby je na ozach? ... Powtarzam: chciaem opni ruch posplstwa a do ukoczenia naszych przygotowa. Ale gdy odkada tych rzeczy nie mona, wic korzystajmy z gotowego wiatru i -rozepnijmy agle. Jutro Herhor i Mefres powinni by uwizieni i przyprowadzeni do paacu. A z Labiryntem skoczymy za kilka dni. Czonkowie rady uznali, e postanowienie faraona jest dobre, i rozeszli si podziwiajc jego stanowczo i mdro. Nawet jeneraowie owiadczyli, e lepiej korzysta z gotowej okazji anieli gromadzi siy na ten czas, kiedy okazja minie. Bya ju noc. Nadbieg drugi kurier od Memfisu z doniesieniem, e udao si policjiochroni cudzoziemcw. Ale lud jest rozjuszony i nie wiadomo, do czego posuniesi jutro. Od tej chwili kurier przychodzi za kurierem. Jedni przynosili wiadomoci, e wielkie masy chopstwa uzbrojonego w topory i paki ze wszystkich stron podajdo Memfisu. Skdind donoszono, e lud w okolicach Peme, Sochem i On ucieka w pole krzyczc, e jutro bdzie koniec wiata. Inny kurier przywiz list od Hirama, e wnet przybywa. Inny zawiadamia o przekradaniu si pukw wityniowych do Memfisu i, co waniejsza, e z Grnego Egiptu, posuwaj si mocne oddziay ludu i wojska, wrogo usposobione dla Fenicjan, a nawet dla jego witobliwoci. Nim tamci nadejd -myla faraon -ja ju bd mia w rkach arcykapanw i nawet puki Nitagera... Spnili si o kilka dni! ... Donoszono wreszcie, e tu i owdzie na gocicach wojsko schwytao przebranych kapanw, ktrzy usiowali dosta si do paacu jego witobliwoci, zapewne z niedobrymi zamiarami. -Niech ich przyprowadz do mnie -odpar ze miechem faraon. -Chc widzie tych, ktrzy omielili si mie wzgldem mnie zezamiary! ... Okoo pnocy czcigodna krlowa Nikotris zadaa posuchania u jego witobliwoci.Dostojna pani bya blada i drca. Kazaa wyj oficerom z krlewskiej komnaty, a zostawszy sam na sam z faraonem rzeka paczc: -Synu mj, przynosz ci bardzo ze wrby... -Wolabym, krlowo, usysze dokadne wiadomoci o sile i zamiarach moich nieprzyjaci... -Dzi wieczorem posg boskiej Izydy w mojej modlitewni odwrci si twarz do ciany, a woda w witej cysternie poczerwieniaa jak krew... -To dowodzi -odpar faraon -e wewntrz paacu mamy zdrajcw. Nie s oni jednak zbyt niebezpieczni, jeeli umiej tylko -odpar drugi gos. czelnikiem 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAwP\cxyczw c{b+hc|9'brudzi wod i odwraca posgi. -Caa nasza suba -cigna pani -cay ludjest przekonany, e gdy wojska twoje wkrocz do wity, na Egipt spadnie wielkie nieszczcie... -Wikszym nieszczciem -rzek pan -jest zuchwalstwo kapanw. Wpuszczeni przez mego wiecznie yjcego ojca do paacu, myl dzi, e zostali jego wacicielami... Ale, na bogi, czyme ja w kocu zostan wobec ich wszechmocy! ... I czy nie wolno mi upomnie si o moje krlewskie prawa? ... -Przynajmniej... przynajmniej -odezwaa sipani po namyle -bd miosierny... Tak, prawa musisz odzyska, ale nie pozwalaj twoim onierzom, aby gwacili wite przybytki lub krzywdzili kapanw... Pamitaj, e askawi bogowie zsyaj rado na Egipt, a kapani mimo swych bdw (kt ich nie ma! )niezrwnane usugi oddaj temu krajowi... Pomyl tylko, e gdyby ich zuboy i rozpdzi, zniszczyby mdro, ktra nad inne ludy wywyszya nasze pastwo... Faraon wzi matk za obie rce, ucaowaj i miejc si odpar: -Kobiety zawsze musz przesadza! ... Ty, matko, przemawiasz do mnie, jak gdybym by wodzem dzikich Hyksosw, a nie faraonem. Czyli ja chc krzywdy kapanw? ... Czy nienawidz ich mdroci, choby nawet tak jaowej jak ledzenie obrotu gwiazd, ktre i bez nas chodz po niebie nie zbogacajc nas o jednego utena? Nie drani mnie ich rozum ani pobono, ale ndza Egiptu, ktry wewntrz chudnie zgodu, a na zewntrz boi si lada asyryjskich pogrek. Tymczasem kapani, pomimo swoj mdro, nie tylko nie chc mi pomaga w moich krlewskich zamiarach, ale w najbezczelniejszy sposb stawiaj opr. Pozwl wic, matko, abym przekona ich, e nie oni, lecz ja jestem panem mego dziedzictwa. Nie umiabym mci si nad pokornymi, ale -podepcz karki zuchwalcw.Oni wiedz o tym, ale jeszcze nie dowierzaj i -w braku si rzeczywistych -chc zastraszy mnie zapowiedzi jakowych klsk. Jest to ich ostatnia bro iucieczka... Gdy wic zrozumiej, e nie lkam si strachw, upokorz si, a w takim razie nie upadnie ani jeden kamie z ich wity, nie ubdzie ani jeden pierciez ich skarbcw. Znam ja ich! ... Dzi robi wielkie miny, bo jestem od nich daleko. Lecz gdy wycign piow rk, padn na twarz i -cay ten zamt skoczy si spokojem i ogln pomylnoci. Krlowa obja nogi wadcy i wysza ukojona zaklwszy jednak Ramzesa, aby szanowa bogw i mia miosierdzie nad ichsugami. Po odejciu matki faraon wezwa Tutmozisa. -Jutro tedy -rzek pan -wojska moje zajmwitynie. Zapowiedz jednak pukownikom, niech wiedz, e wol moj jest, aby wite przybytki byy nie tknite i aby nikt nie podnosi rki na kapanw... -Nawet na Mefresa i Herhora? ... -spyta Tutmozis. -Nawet na nich -odpar faraon. -Do bd mieli kary, gdy usunici z dzisiejszych stanowisk osid przy uczonych wityniach, aeby modli si tam i bada mdro bez przeszkd... -Stanie si, jak rozkazuje wasza witobliwo... Chocia... Ramzes podnis w gr palec na znak, e nie chce sucha adnych przedstawie. A nastpnie, aby zmieni temat rozmowy, rzek z umiechem: -Pamitasz, Tutmozisie, manewry pod Pi-Bailos? ... Ju mino dwa lata! ... Kiedy wwczas gniewaem si na zuchwalstwo i chciwo kapanw, czy moge pomyle, e tak prdko zrobi z nimi rachunek? ... A biedna Sara... A may synek mj... Jaki on by pikny... Dwie zy stoczyy si po twarzy faraona. -Zaprawd -mwi -gdybym nie by synem bogw, ktrzy s litociwi i wspaniaomylni, wrogowie moi przeyliby jutro cikie godziny... Ile oni zadali mi upokorze... Ile razy pacz zamiewa mi oczy z ich winy! ... ROZDZIA SZESNASTY Dnia dwudziestego Paofi -Memfis wygldaojakby podczas uroczystego wita. Ustay wszelkie zajcia, nawet tragarze nie nosili ciarw. Cay lud wysypa si na place i ulice albo skupia si dokoa wity. Gwnie okoo bonicy Ptah, ktra bya najwarowniejsz i gdzie zebrali si dostojnicy duchowni tudzie wieccy, pod przewdztwem Herhora i Mefresa. W pobliu wity stay wojska w lunym szyku, aby onierze mogli porozumie si z ludem. Midzy posplstwem i midzy wojskiem kryli mnodzy przekupnie z koszami chleba, z dzbanami i skrzanymi workami, w ktrych byo wino. Czstowali oni lud darmo. Gdy za spyta ich kto, dlaczego niebior zapaty? jedni odpowiadali, e -to jego witobliwo czstuje swoich poddanych, a drudzy mwili: -Jedzcie i pijcie, prawowierni Egipcjanie, gdy nie wiadomo, czy doczekamy jutra! ... Byli to przekupnie kapascy. Agentw krcio si mnstwo. Jedni gono dowodzili suchaczom, e kapani buntuj si przeciw panu, a nawet chc go otru zato, e obieca ludowi sidmy dzie odpoczynku. Inni szeptali, e faraon oszala i sprzysig si z cudzoziemcami nazgub wity i Egiptu. Tamci zachcali lud,aeby napad na witynie, gdzie kapani z nomarchami radz nad uciemieniem rzemielnikw i chopw. Ci wyraali obaw, e gdyby witynie napadnito, mogoby zdarzy si wielkie nieszczcie... Mimo to, nie wiadomo skd, pod murem wityni Ptah znalazo si kilka potnych belek i stosy kamieni. Powani kupcy memfijscy przechadzajcy si midzy tumami nie mieli adnej wtpliwoci, e ludowy zamt by wywoany sztucznie. Drobni pisarze, policjanci, oficerowie robotnikw i przebrani dziesitnicy wojskowi ju nawet nie kryli si ani ze swoimi urzdowymi stanowiskami, ani z tym, e chc popchn lud do zdobycia wity. Z drugiej strony: paraszytowie, ebracy, sudzy wity i nisi kapani, cho pragnli, ukry si nie mogli, a kady obdarzony zmysami widzia, e i oni zachcaj posplstwo do gwatu! ... Tote rozsdni mieszczanie memfijscy byli zdumieni takim postpowaniem kapaskiegostronnictwa, a lud -poczyna ostyga z wczorajszego zapau. Rodowici Egipcjanie nie mogli zrozumie: o co tu chodzi i kto naprawd wywouje zaburzenia? Chaos powiksza si dziki pobkanym bigotom, ktrzy nago przebiegajc ulice ranili sobie ciao do krwi i woali: -Biada Egiptowi! ... Bezbono przebraa miar i zblia si godzina sdu! ... Bogowie oka swoj moc nad zuchwalstwem nieprawoci! ... Wojsko zachowywao si spokojnie, czekajc, a lud zacznie wdziera si do wity. Z jednej bowiem strony taki rozkaz wyszed z krlewskiego paacu; z drugiej za -oficerowie przewidywali zasadzki w wityniach i woleli, aeby gino posplstwo anieli onierze. onierze i tak bd mieli dosy zajcia. Ale tum, pomimo krzyku agitatorw i wina rozdawanego darmo, waha si. Chopi ogldali si na rzemielnikw, rzemielnicy na chopw, a wszyscy oczekiwali czego. Nagle, okoo pierwszej w poudnie, z bocznych ulic wylaa si ku wityni Ptah pijana banda, zbrojna w topory i drgi. Byli to rybacy, greccy majtkowie, pastusi, libijskie wczgi, nawet winiowie z kopalni w Turra. Na czele bandy szed robotnik olbrzymiego wzrostu, z pochodni. Stan on przed bram wityni i ogromnymgosem pocz woa do ludu: -A wiecie wy, prawowierni, nad czym tu radz arcykapani i nomarchowie? ... Oto chc zmusi jego witobliwo Ramzesa, aeby robotnikom odj po placku jczmiennym na dzie, a chopw oboy nowym podatkiem, po drachmie od kadej gowy... Dlatego mwi wam, e popeniacie gupstwo i nikczemno stojc tu z zaoonymi rkoma! ... Trzeba nareszcie wyapa wityniowych szczurw i odda ich w rce faraonowi, panu naszemu, na ktrego krzywd zmawiaj si bezbonicy! ... Bo gdyby wadca nasz musia ulec radziekapaskiej, kt wtedy ujmie si za uczciwym ludem? ... -Prawd mwi! ... -odezwano si w tumie. -Pan kaza da nam sidmy dzie wypoczynku... -I obdarzy nas ziemi... -Zawsze mia litociwe serce dla prostakw! ... Pamitacie, jak dwa lata temuuwolni chopw oddanych pod sd za napa na folwark ydwki? ... -Ja sam widziaem, jak przed dwoma laty zbi pisarza, ktry ciga z chopw niesprawiedliwy podatek... -Niech yje wiecznie pan nasz, Ramzes XIII, opiekun ucinionych! ... -Patrzajcie ino -odezwa si gos z daleka -samo bydo wraca z pastwisk, jakby zblia si wieczr... -Co tam bydo ! ... Daleje na kapanw! ... -Hej, wy! -krzycza olbrzym pod bram wityni. -Otwrzcie nam dobrowolnie, aebymy przekonali si: nad czym radz arcykapani z nomarchami? ... -Otwrzcie! ... bo wywalimy bram! ... -Dziwna rzecz -mwiono z daleka -ptaki kad si spa... A przecie to dopiero poudnie... -Dzieje si co niedobrego w powietrzu! ... -Bogowie! ju noc nadchodzi, a ja jeszcze nie narwaam saaty na obiad... -dziwia sijaka dziewczyna. Lecz uwagi te zaguszy wrzask pijanej bandy i oskot belek uderzajcych w miedzian bram wityni. Gdyby tum mniej by zajty gwatami napastnikw, ju spostrzegby, e w naturze zachodzi jakie niezwyke zjawisko. Soce wiecio, na niebie nie byo ani jednej chmurki, a mimo to jasnodzienna pocza si zmniejsza i powia chd. -Dajcie tu jeszcze jedn belk! ... -woali napastnicy na wityni. -Brama ustpuje! ...-Mocno! ... Jeszcze raz! ... Przygldajcy si tum hucza jak burza. Tu i owdzie poczy odrywa si od niego mae grupy i czy z napastnikami. Wreszcie caa masa ludu z wolna podsunasi ku murom wityni. Na dworze, mimo poudnia, wzrasta mrok; w ogrodach wityni Ptah zaczy pia koguty. Ale wcieko tumu bya ju tak wielka, e mao kto dostrzega te zmiany. -Patrzcie! -woa jaki ebrak -oto zblia si dzie sdu... Bogowie... Chcia mwi dalej, lecz uderzony kijem w gow pad na miejscu. Na mury wityni poczy wdziera si nagie, lecz uzbrojone postacie. Oficerowie wezwali onierzy pod bro, pewni, e niebawem trzeba bdzie wesprze atak posplstwa. -Co to znaczy? ... -szeptali onierze przypatrujc si niebu. -Nie ma chmur, a jednake wiat wyglda jak podczas burzy. -Bij! ... am! ... -krzyczano pod wityni. oskot belek odzywa si coraz czciej. W tej chwili na tarasie stojcym nad bramukaza si Herhor, otoczony orszakiem kapanw i dygnitarzy wieckich. Najdostojniejszy arcykapan mia na sobie zoty ornat i czapk Amenhotepa otoczon krlewskim wem. Herhor spojrza po ogromnych masach ludu, ktry otacza wityni, i schyliwszy si do szturmujcej bandy rzek: -Kimkolwiek jestecie, prawowiernymi czy poganami, w imi bogw wzywam was, ebycie wityni zostawili w spokoju... Gwar ludu nagle ucichn i tylko sycha byo tuczenie belek o miedzian bram. Lecz wnet i belki ustay. -Otwrzcie bram! -zawoa z dou olbrzym. -Chcemy przekona si, czy nie knujecie zdrady przeciw naszemu panu... -Synu mj -odpar Herhor -upadnij na twarzi bagaj bogw, aby przebaczyli ci witokradztwo... -To ty pro bogw, aeby ci zasonili! ... -krzykn dowdca bandy i wziwszy kamie rzuci go w gr, ku arcykapanowi. Jednoczenie z okna pylonu wylecia cieniutki strumyk, niby wody, na twarz olbrzyma. Bandyta zachwia si, zatrzepota rkoma iupad. Jego najblisi wydali okrzyk trwogi, na co dalsze szeregi, nie wiedzc, co si stao, odpowiedziay miechem i przeklestwami. -Wyamujcie bram! ... -woano od koca igrad kamieni posypa si w stron Herhora i orszaku. Herhor wznis do gry obie rce. A gdy tum znowu ucichn, arcykapan zawoa silnym gosem: -Bogowie! pod wasz opiek oddaj wite przybytki, przeciw ktrym wystpuj zdrajcy i bluniercy... A w chwil pniej, gdzie nad wityni, rozleg si nadludzki gos: -Odwracam oblicze moje od przekltego ludui niech na ziemi spadnie ciemno... I staa si rzecz okropna: w miar jak gos mwi, soce traci o blask. A wraz z ostatnim sowem zrobio si ciemno jak w nocy. Na niebie zaiskrzyy si gwiazdy, azamiast soca sta czarny krg otoczony obrczk pomieni. Niezmierny krzyk wydar si ze stu tysicypiersi. Szturmujcy do bramy rzucili belki, chopi upadli na ziemi... -Oto nadszed dzie sdu i mierci! ... -zawoa jkliwy gos w kocu ulicy. -Bogowie! ... litoci ! ... wity mu, odwr klsk! ... -zawoa tum. -Biada wojskom, ktre speniaj rozkazy bezbonych naczelnikw! ... -zawoa wielki gos ze wityni. W odpowiedzi -ju cay lud upad na twarz,a w dwu pukach stojcych przed witynipowstao zamieszanie. Szeregi poamay si, onierze poczli rzuca bro i bez pamici ucieka w stron rzeki. Jedni pdzc jak lepi wrd ciemnoci rozbijali si o ciany domw; inni padali na bruk deptani na mier przez swoich towarzyszw. W cigu paru minut, zamiast zwartych kolumn wojsk, leay na placu porozrzucane wcznie i topory, a przy wejciu do ulic -pitrzyy si stosy rannychi trupw. adna przegrana bitwa nie skoczya si podobn klsk. -Bogowie! ... bogowie! ... -jcza i paka lud-zmiujcie si nad niewinnymi... -Ozirisie! ... -zawoa z tarasu Herhor -ulituj si i oka oblicze swoje nieszczliwemu ludowi... -Po raz ostatni wysucham modlitwy moich kapanw, bom jest miosierny... -odpowiedzia nadludzki gos ze wityni. I w teje samej chwili ciemno pierzchna, a soce odzyskao swj blask. Nowy krzyk, nowy pacz, nowe modlitwy rozlegy si midzy tumem. Pijani radociludzie witali zmartwychwstajce soce. Nieznajomi padali sobie w objcia, kilka osb zmaro, a wszyscy na klczkach pezali do wityni, aby caowa jej bogosawione mury. Na szczycie bramy sta najdostojniejszy Herhor, zapatrzony w niebo, a dwaj kapanipodtrzymywali jego wite rce, ktrymi rozpdzi ciemno i uratowa lud swj od zagady. Takie same sceny, z pewnymi odmianami, miay miejsce w caym Dolnym Egipcie. W kadym miecie, dwudziestego Paofi, lud odrana zbiera si pod wityniami i w kadym miecie okoo poudnia jaka bandaszturmowaa do bramy witej. Wszdzie nad bram, okoo pierwszej, ukazywa si arcykapan wityni z orszakiem, przeklina bezbonikw i robi ciemno. A gdy tum ucieka w popochu albo pada naziemi, arcykapani modlili si do Ozirisa, aby ukaza swoje oblicze, i -dzienna wiato znowu powracaa na ziemi. Tym sposobem, dziki zamieniu soca, pene mdroci stronnictwo kapaskie juiw Dolnym Egipcie zachwiao powag Ramzesa XIII. W cigu kilku minut rzd faraona stan, nawet nie wiedzc o tym, nad brzegiem przepaci. Ocali go mg tylko wielki rozum i dokadna znajomo sytuacji. Tego jednak zabrako w krlewskim paacu, gdzie wanie w cikiej chwili zaczo si wszechmocne panowanie przypadku. Dwudziestego Paofi jego witobliwo wsta rwno ze wschodem soca i aeby by bliej teatru dziaa, przenis si z gwnego gmachu do willi, ktra zaledwie ogodzin drogi pieszej leaa od Memfisu. Willa ta miaa z jednej strony koszary wojsk azjatyckich, z drugiej -paacyk Tutmozisa i jego maonki, piknej Hebron. Wraz z panem przyszli tutaj wierni Ramzesowi dygnitarze i -pierwszy puk gwardii, w ktrym faraon pokada nieograniczone zaufanie. Ramzes XIII by w doskonaym humorze. Wykpa si, zjad z apetytem niadanie i -zacz przesuchiwa gocw, ktrzy co kwadrans nadlatywali z Memfisu. Raporta ich byy jednostajne a do znudzenia. Arcykapani i kilku nomarchw, pod przywdztwem Herhora i Mefresa, zamknli si w wityni Ptah. Wojsko jest pene otuchy, a lud wzburzony. Wszyscy bogosawi faraona i czekaj na rozkaz do ataku. Kiedy o godzinie dziewitej czwarty kurier powtrzy te same sowa, faraon zmarszczy brwi. -Na co oni czekaj? ... -zapyta pan. -Niechatakuj natychmiast. Goniec odpowiedzia, e jeszcze nie zebraa si gwna banda, ktra ma napawityni i wyama miedzian bram. Objanienie to nie podobao si panu. Potrzsn gow i wysa do Memfisu oficera, aeby przypieszy atak. -Co znaczy ta zwoka? ... -mwi. -Mylaem, e moje wojsko obudzi mnie wiadomoci o zdobyciu wityni... W podobnych wypadkach szybko dziaa jest warunkiem powodzenia. Oficer odjecha, ale pod wityni Ptah nie zmienio si nic. Lud czeka na co, a gwnej bandy nie byo jeszcze na placu. czelnikiem 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA}P c~% c c) c76Mona byo sdzi, e jaka inna wola opnia wykonywanie rozkazw. O dziewitej rano do willi zajmowanej przezfaraona przybya lektyka krlowej Nikotris. Czcigodna pani prawie gwatem wdara si do synowskiej komnaty i z paczem upada do ng panu. -Czego dasz, matko? -rzek Ramzes, z trudem ukrywajc niecierpliwo. -Czy zapomniaa, e dla kobiet nie ma miejsca w obozie? ... -Dzisiaj nie rusz si std, nie opuszcz ciani na chwil! ... -zawoaa. -Prawda, e jeste synem Izydy i ona otacza ci swoj opiek... Ale mimo to umarabym z niepokoju. -C mi grozi? -spyta faraon wzruszajc ramionami. Kapan, ktry ledzi gwiazdy -mwia z paczem krlowa -odezwa si do jednej zesuebnic, e jeeli dzisiaj... jeeli dzisiejszy dzie upynie ci szczliwie, bdziesz y i panowa sto lat... -Aha! ... Gdzie jest ten znawca moich losw? -Uciek do Memfisu... -odpara pani. Faraon zamyli si, potem rzek miejc si: -Jak Libijczycy nad Sodowymi Jeziorami wyrzucali na nas pociski, tak dzi kapastwo miota na nas groby... Bd spokojna, matko! Gadulstwo, nawet kapanw, jest mniej niebezpieczne anieli strzay i kamienie. Od Memfisu nadlecia nowy kurier z doniesieniem, e wszystko jest dobrze, lecz-gwna banda jeszcze nie gotowa. Na piknej twarzy faraona ukazay si znaki gniewu. Pragnc uspokoi wadc, odezwa si Tutmozis. -Posplstwo nie jest wojskiem. Nie umie zebra si na oznaczon godzin; idc cignie si jak boto i -nie sucha komendy.Gdyby pukom powierzono zajcie wity, ju by tam byy... -Ale co mwisz, Tutmozisie? ... -zawoaa krlowa. -Gdzie kto sysza, aeby wojsko egipskie...-Zapomniae -wtrci Ramzes -e, wedug moich rozkazw, wojsko nie miao napada,ale broni wity przed napaci posplstwa... -Przez to te opniaj si dziaania -odpar niecierpliwie Tutmozis. -Oto s krlewscy doradcy! ... -wybuchna krlowa. -Pan robi mdrze, wystpujc jako obrocabogw, a wy, zamiast agodzi, zachcacie go do gwatu. Tutmozisowi krew uderzya do gowy. Na szczcie wywoa go z komnaty adiutant donoszc, e w bramie zatrzymano staregoczowieka, ktry chce mwi z jego witobliwoci. -U nas dzisiaj -mrucza adiutant -kady dobija si tylko do pana; jakby faraon by wacicielem karczmy... Tutmozis pomyla, e jednak za Ramzesa XII nikt nie omieliby si w ten sposb wyraa o wadcy... Ale uda, e nie uwaa.Starym czowiekiem, ktrego zatrzymaa warta, by fenicki ksi Hiram. Mia na sobie okryty kurzem paszcz onierski, a sam by zmczony i zirytowany. Tutmozis kaza przepuci tyryjczyka, a gdy obaj znaleli si w ogrodzie, rzek mu: -Sdz, e wasza dostojno wykpiesz si i przebierzesz, zanim wyjednam ci posuchanie u jego witobliwoci? Hiramowi najeyy si siwe brwi i jeszcze mocniej krwi nabiegy oczy. -Po tym, co widziaem -odpar twardo -mog nawet nie da posuchania... -Masz przecie listy arcykapanw do Asyrii... -Na co wam te listy, skoro pogodzilicie siz kapanami? ... -Co wasza dostojno wygadujesz? -rzuci si Tutmozis. -Ja wiem, co mwi! ... -rzek Hiram. -Dziesitki tysicy talentw wydobylicie od Fenicjan, niby na uwolnienie Egiptu z mocy kapaskiej, a dzi za t o rabujecie nas i mordujecie... Zobacz, co si dzieje od morza do pierwszej katarakty: wszdzie wasze posplstwo ciga Fenicjan jak psw, bo taki jest rozkaz kapanw... -Oszalae, tyryjczyku! ... W tej chwili naszlud zdobywa wityni Ptah w Memfis... Hiram machn rk. -Nie zdobdzie jej! -odpar. -Oszukujecie nas albo sami jestecie oszukani... Mielicie przede wszystkim zdoby Labirynt i jego skarbiec, i to dopiero w dniu dwudziestym trzecim Paofi... Tymczasem dzi marnujeciesiy pod bonic Ptah, a Labirynt przepad... Co si to dzieje? ... Gdzie tu rozum? ... -cign wzburzony Fenicjanin. -Na co te szturmy do pustych gmachw? ... Napadacie je chyba w tym celu, aeby wzmocniono dozr nad Labiryntem. -I Labirynt wemiemy -przerwa Tutmozis. -Nic nie wemiecie, nic! ... Labirynt mg wzi tylko jeden czowiek, ktremu przeszkodz dzisiejsze awantury w Memfisie... Tutmozis stan na drodze. -O co tobie chodzi? ... -krtko spyta Hirama. -O niead, jaki panuje u was... O to, e ju nie jestecie rzdem, ale kup oficerw i dostojnikw, ktr kapani pdz, gdzie chc i kiedy chc... Od trzech dni w caym Dolnym Egipcie panuje tak straszny zamt, e posplstwo rozbija nas, Fenicjan, waszych jedynych przyjaci... A dlaczego tak jest? ... Bo rzdy wymkny si z waszych rk i ju pochwycili je kapani... -Mwisz tak, bo nie znasz pooenia -odpar Tutmozis. -Prawda, e kapani brud nam i urzdzaj napaci na Fenicjan, ale wadza jest w rku faraona oglny bieg wypadkw idzie wedug jego rozkazw... -I dzisiejszy napad na wityni Ptah? -spyta Hiram. -Tak. Sam byem na poufnej radzie, podczas ktrej faraon rozkaza, opanowa witynie dzisiaj, zamiast dwudziestego trzeciego. -No -przerwa Hiram -wic owiadczam ci, naczelniku gwardii, e jestecie zgubieni... Bo ja z pewnoci wiem, e dzisiejszy napad zosta uchwalony na posiedzeniu arcykapanw i nomarchw, ktre odbyo si w wityni Ptah trzynastego Paofi. -Po c by oni uchwalali napad na samych siebie? -spyta drwicym tonem Tutmozis. -Musz mie w tym jaki interes. A e oni lepiej prowadz swoje interesa anieli wy, o tym ju przekonaem si. Dalsz rozmow przerwa adiutant wzywajcy Tutmozisa do jego witobliwoci. -Ale! ... ale! ... -doda Hiram. -Wasi onierzezatrzymali na drodze kapana Pentuera, ktry ma co wanego powiedzie faraonowi... Tutmozis schwyci si za gow i natychmiast posa oficerw, aeby znaleli Pentuera. Nastpnie pobieg do faraona, a po chwili wrci i kaza Fenicjaninowi i za sob. Kiedy Hiram wszed do krlewskiej komnaty, zasta w niej: krlow Nikotris, wielkiego skarbnika, wielkiego pisarza i kilku jeneraw. Ramzes XIII, zirytowany, szybko chodzi po sali. -Oto jest nieszczcie faraona i Egiptu! -zawoaa krlowa wskazujc na Fenicjanina. -Czcigodna pani -odpar nie zmiszany tyryjczyk kaniajc si -czas pokae, kto by wiernym, a kto zym sug jego witobliwoci. Ramzes XIII nagle stan przed Hiramem. -Masz listy Herhora do Asyrii? ... -zapyta. Fenicjanin wydoby spod odzienia paczk i milczc odda j faraonowi. -Tego byo mi potrzeba! -zawoa z triumfem wadca. -Trzeba natychmiast ogosi ludowi, e arcykapani zdradzili pastwo... -Synu mj -wtrcia bagalnym gosem krlowa -na cie ojca... na nasze bogi zaklinam ci, wstrzymaj si par dni z tym ogoszeniem... Z darami Fenicjan trzeba bybardzo ostronym... -Wasza witobliwo -wtrci Hiram -moenawet spali te listy. Mnie nic na nich nie zaley. Faraon pomyla i schowa paczk za kaftan. -C syszae w Dolnym Egipcie? -zapyta pan. -Wszdzie bij Fenicjan -odpar Hiram. -Domy nasze s burzone, sprzty rozkradane i ju kilkudziesiciu ludzi zabito.-Syszaem! ... To robota kapanw -rzek pan. -Lepiej powiedz, mj synu, e s to skutki bezbonoci i zdzierstwa Fenicjan -wtrciakrlowa. Hiram odwrci si do pani bokiem i mwi: -Od trzech dni siedzi w Memfisie naczelnik policji z Pi-Bast z dwoma pomocnikami i - ju s na tropie mordercy i oszusta Lykona... -Ktry wychowywa si w fenickich wityniach! -zawoaa krlowa Nikotris. -... Lykona -cign Hiram -ktrego arcykapan Mefres wykrad policji i sdom... Lykona, ktry w Tebach, udajc wasz witobliwo, biega nago po ogrodzie jako wariat... -Co mwisz? -krzykn faraon. -Niech wasza witobliwo zapyta si najczcigodniejszej krlowej, gdy ona go widziaa... -odpar Hiram. Ramzes zmiszany spojrza na matk. -Tak -rzeka krlowa -widziaam tego ndznika, lecz nie wspominaam nic, aeby oszczdzi ci boleci... Musz jednak objani, e nikt nie ma dowodu na to, aeby Lykon by nasadzony przez arcykapanw, gdy rwnie dobrze mogli tozrobi Fenicjanie... Hiram umiechn si szyderczo. -Matko! ... matko! ... -odezwa si z alem Ramzes -czyli w twoim sercu kapani nawet ode mnie s lepsi? ... -Ty jeste mj syn i pan najdroszy -mwia z uniesieniem krlowa -ale nie mog cierpie, aeby czowiek obcy... poganin... miota oszczerstwa na wity stan kapaski, z ktrego oboje pochodzimy... O Ramzesie! ... -zawoaa padajc na kolana-wypd zych doradcw, ktrzy ci popychaj do zniewaania wity, do podnoszenia rki na nastpc dziada twego Amenhotepa! ... Jeszcze czas... jeszcze czas do zgody... do ocalenia Egiptu... Nagle wszed do komnaty Pentuer w poszarpanej odziey. -No, a ty co powiesz? -zapyta z dziwnym spokojem faraon. -Dzi, moe zaraz -odpar wzruszony kapan -bdzie zamienie soca... Faraon a cofn si ze zdziwienia. -C mnie obchodzi zamienie soca, jeszcze w tej chwili? ... -Panie -mwi Pentuer -ja tak samo mylaem, dopkim nie przeczyta w dawnych kronikach opisw zamie... Jest to tak przeraajce zjawisko, e naleaoby o nim ostrzec cay nard... -Ot jest! ... -wtrci Hiram. -Dlaczegoe wczeniej nie da zna? ... -zapyta kapana Tutmozis. -Dwa dni wizili mnie onierze... Narodu ju nie ostrzeemy, lecz zawiadomcie przynajmniej wojska przy paacu, aeby cho one nie ulegy popochowi. Faraon klasn w rce. -Ach, le si stao! ... -szepn i doda gono: -C to ma by i kiedy? -W dzie zrobi si noc... -mwi kapan. -Ma trwa podobno tyle czasu, ile potrzeba na przejcie piciuset krokw... A zacznie si w poudnie... Tak mi mwi Menes... -Menes? -powtrzy faraon. -Znam to nazwisko, ale... -On pisa list o tym do waszej witobliwoci... Ale dajcie zna wojsku... Wnet odezway si trbki. Gwardia i Azjaci stanli pod broni i faraon otoczony sztabem zawiadomi wojsko o zamieniu dodajc, aby si nie lkali, gdy ciemno zaraz przejdzie, a on sam bdzie przy nich.-yj wiecznie! -odpowiedziay zbrojne szeregi. Jednoczenie wysano kilku najroztropniejszych jedcw do Memfisu. Jeneraowie stanli na czele kolumn, faraon przechadza si po dziedzicu zamylony, cywilni dostojnicy po cichu szeptali z Hiramem, a krlowa Nikotris zostawszy sama, w komnacie upada na twarz przed posgiem Ozirisa. Byo ju po pierwszej i istotnie soneczne wiato poczo zmniejsza si. -Naprawd bdzie noc? -spyta faraon Pentuera. -Bdzie, lecz bardzo krtko... -Gdzie podzieje si soce? -Ukryje si za ksiyc... -Musz przywrci do aski mdrcw, ktrzy badaj gwiazdy... -wtrci do siebie pan. Mrok szybko powiksza si. Konie Azjatw zaczy si niepokoi, roje ptastwa spady na ogrd i z gonym wiergotem obsiady wszystkie drzewa. -Odezwijcie si! ... -zawoa Kalipos do Grekw. Zadudniy bbny, zagwizday flety i przy tym akompaniamencie puk grecki zapiewa skoczn piosenk o crce kapana, ktra tak baa si strachw, e moga sypia tylko w koszarach. Wtem na te wzgrza libijskie pad zowrogi cie i z byskawiczn szybkoci zakry Memfis, Nil i paacowe ogrody. Nocogarna ziemi, a na niebie ukazaa si czarna jak wgiel kula, otoczona wiecem pomieni. Niezmierny wrzask zaguszy pie greckiego puku. To Azjaci wydali okrzyk wojenny wypuszczajc ku niebu chmur strza dla odstraszenia zego ducha, ktry chcia pore soce. -Mwisz, e ten czarny krg to ksiyc? -pyta faraon Pentuera. -Tak utrzymuje Menes... -Wielki to mdrzec! ... -I ciemno zaraz siskoczy? -Z pewnoci... -A gdyby ten ksiyc oderwa si od nieba ispad na ziemi? ... -To by nie moe... Ot i soce! ... -zawoa z radoci Pentuer. Wszystkie zgromadzone puki wyday okrzyk na cze Ramzesa XIII. Faraon ucisn Pentuera. -Zaprawd -rzek pan -widzielimy dziwne zdarzenie... Ale nie chciabym widzie go poraz drugi... Czuj, e gdybym nie by onierzem, trwoga opanowaaby moje serce. Hiram zbliy si do Tutmozisa i szepn: -Wylije, wasza dostojno, natychmiast gocw do Memfisu, gdy obawiam si, e arcykapani zrobili wam co niedobrego... -Mylisz? ... Hiram pokiwa gow. -Nie rzdziliby tak dugo pastwem -rzek -nie pogrzebaliby dziewitnastu waszych dynastii, gdyby nie umieli korzysta z podobnych dzisiejszemu wypadkw... Podzikowawszy wojskom za dobr postawwobec niezwykego zjawiska faraon wrcido willi. By wci zamylony, przemawia spokojnie, nawet agodnie, ale na piknej twarzy jego malowaa si niepewno. Istotnie w duszy Ramzesa toczya si cika walka. Zaczyna rozumie, e kapani maj w rkach siy, ktrych on nietylko nie bra w rachub, ale nawet nie zastanawia si nad nimi, nie chcia o nich sucha. Kapani ledzcy ruchy gwiazd w cigu kilkuminut niezmiernie uroli w jego oczach. I faraon mwi w sobie, e jednak naley pozna t dziwn mdro, ktra w tak straszny sposb misza ludzkie zamiary. Goniec za gocem wylatywa z paacu do Memfisu, aby dowiedzie si: co tam zaszopodczas zamienia? Ale gocy nie wracali i nad krlewskim orszakiem niepewno roztoczya czarne skrzyda. e pod wityni Ptah zdarzyo si co zego, o tym nie tylko nikt nie wtpi, ale nawet nie mia snu wasnych domysw. Zdawao si, e i faraon, i jego zaufani radzi s z kadej minuty, jaka upyna im bez wiadomoci stamtd. Tymczasem krlowa Nikotris usiadszy obok pana szeptaa mu: -Pozwl mi dziaa, Ramzesie... Kobiety naszemu pastwu niejedn odday usug... Tylko przypomnij sobie krlow Nikotris za szstej dynastii albo Makar, ktra stworzya flot na Morzu Czerwonym! ... Naszej pci nie brak ani rozumu, ani energii, wic pozwl mi dziaa... Jeeli witynia Ptah nie zostaa zdobyta, a kapani skrzywdzeni, pogodz ci z Herhorem. Pojmiesz za on jego crk i panowanie twoje bdzie pene chway... Pamitaj, e twj dziad, wity Amenhotep,by rwnie arcykapanem i namiestnikiem faraona i e ty sam, kto wie, czy panowaby dzisiaj, gdyby wity stan kapaski nie pragn mie wasnej krwi na tronie... Take wywdziczasz si im za wadz? ... Faraon sucha jej, ale wci myla, e jednak mdro kapanw jest ogromn si, a walka z nimi trudna! ... Dopiero o trzeciej zjawi si pierwszy goniec z Memfisu, adiutant puku, ktry sta pod wityni. Powiedzia on faraonowi, e wityni nie zdobyto z powodu gniewu bogw; e lud uciek, kapani triumfuj, a nawet w wojsku powsta nieporzdek podczas tej strasznej,cho krtkiej nocy. Potem za wziwszy na bok Tutmozisa adiutant owiadczy mu bez ogrdki, e wojsko jest zdemoralizowane i e skutkiem ucieczki w popochu ma tylu rannych i zabitych jak po bitwie. -C si teraz dzieje z wojskiem? ... -zapyta struchlay Tutmozis. -Naturalnie -odpar adiutant -e udao si nam zgromadzi i uszykowa onierzy. Ale o uyciu ich przeciw wityniom nawet mowy by nie moe... Szczeglniej teraz, gdy kapani zajli si opatrywaniem rannych. Teraz onierz na widok ogolonegoba i panterczej skry gotw pada na ziemi i duo czasu upynie, zanim ktry odwayby si przekroczy wit bram... -A c kapani? ... -Bogosawi onierzy, karmi ich, poj i udaj, e wojsko nie winno napadowi na wityni, e to bya robota Fenicjan... -I wy pozwalacie na to demoralizowanie pukw? ... -zawoa Tutmozis. -Przecie jego witobliwo rozkaza nam broni kapanw przeciw posplstwu... -odpar adiutant. -Gdyby nam pozwolono zaj witynie, bylibymy w nich od dziesitej z rana, a arcykapani siedzieliby w piwnicach. W tej chwili oficer dyurny zawiadomi Tutmozisa, e znowu jaki kapan przybyyod Memfisu chce mwi z jego witobliwoci. Tutmozis obejrza gocia. By to czowiek jeszcze do mody z twarz jakby wyrzebion w drzewie. Powiedzia, e przychodzi do faraona od Samentu. Ramzes natychmiast przyj kapana, ktryupadszy na ziemi poda wadcy piercie, na widok ktrego faraon poblad.-Co to znaczy? ... -zapyta pan. -Samentu nie yje... -odpowiedzia acu. czelnikiem 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP cI Om cT& cA4- Sposannik. Ramzes przez chwil nie mg wydoby gosu. Wreszcie rzek: -Jak si to stao? ... -Zdaje si -mwi kapan -e Samentu zosta odkryty w jednej z sal Labiryntu i sam si otru, aby unikn mk... I zdaje si, e odkry go Mefres, przy pomocy jakiego Greka, ktry ma by bardzo podobny do waszej witobliwoci... -Znowu Mefres i Lykon! ... -zawoa z gniewem Tutmozis. -Panie -zwrci si do faraona -czyli nigdy nie uwolnisz si od tych zdrajcw? Jego witobliwo znowu zwoa poufn rad do swej komnaty. Wezwa na ni Hirama tudzie kapana, ktry przyszed z piercieniem Samentu. Pentuer nie chcia w naradzie przyjmowa udziau, a czcigodna krlowa Nikotris sama na ni przysza. -Widz -szepn Hiram do Tutmozisa -e po wypdzeniu kapanw baby zaczn rzdzi Egiptem... Gdy zebrali si dostojnicy, faraon da gos posannikowi Samentu. Mody kapan nie chcia nic mwi o Labiryncie. Natomiast szeroko rozwodzi si nad tym, e witynia Ptah wcale nie jest bronion i e do byoby kilkudziesiciu onierzy, aby zabra wszystkich, ktrzy w niej si ukrywaj. -Ten czowiek jest zdrajc! ... -krzykna krlowa. -Sam kapan namawia was do gwatu nad kapanami... Ale w twarzy posannika nie drgn aden musku. -Czcigodna pani -odpar -jeeli Mefres zgubi mego opiekuna i mistrza Samentu, bybym psem, gdybym nie szuka zemsty. mier za mier... -Podoba mi si ten mody! -szepn Hiram. Rzeczywicie w zebraniu powiao jakby wiesze powietrze. Jeneraowie wyprostowali si, cywilni dostojnicy patrzyli na kapana z ciekawoci, nawet twarz faraona oywia si. -Nie suchaj go, synu mj! ... -bagaa krlowa. -Jak mylisz -odezwa si nagle faraon do modego kapana -co uczyniby teraz wity Samentu, gdyby y? ... -Jestem pewny -odpar energicznie kapan -e Samentu wszedby do wityni Ptah, bogom spaliby kadzido, ale ukaraby zdrajcw i mordercw... -A ja powtarzam, e ty jeste najgorszy zdrajca! ... -zawoaa krlowa. -Speniam tylko mj obowizek -odpar niewzruszony kapan. -Zaprawd, ten czowiek jest uczniem Samentu! ... -wtrci Hiram. -On jeden jasnowidzi, co nam pozostaje do zrobienia... Wojskowi i cywilni dostojnicy przyznali Hiramowi suszno, a wielki pisarz doda: -Skoro zaczlimy walk z kapanami, naley jej dokoczy, tym bardziej dzi, gdy mamy listy dowodzce, e Herhor ukada si z Asyryjczykami, co jest wielk zdrad pastwa... -On prowadzi polityk Ramzesa XII -wtrcia krlowa. -Ale ja jestem Ramzes XIII! ... -ju niecierpliwie odpowiedzia faraon. Tutmozis podnis si z krzesa. -Panie mj -rzek -pozwl mi dziaa. Jest rzecz bardzo niebezpieczn przeciga tenstan niepewnoci, jaki panuje w rzdzie, a byoby zbrodni i gupot nie skorzysta z okazji. Skoro mwi ten kapan, e witynianie jest broniona, pozwl mi, abym poszeddo niej z garstk ludzi, ktrych sam wybior... -Ja z tob -wtrci Kalipos. -Wedug mego dowiadczenia nieprzyjaciel triumfujcy jest najsabszy. Jeeli wic zaraz wpadniemy do wityni Ptah... -Nie potrzebujecie wpada, ale wej tam jako wykonawcy rozkazw faraona, ktry poleca wam uwizi zdrajcw -odezwa si wielki pisarz. -Na to nie potrzeba nawet siy... Ile to razy jeden policjant rzuca sina gromad zodziejw i chwyta, ilu chce... -Syn mj -odezwaa si krlowa -ustpuje pod naciskiem waszych rad... Ale on nie chce gwatu, zabrania wam... -Ha, jeeli tak -odezwa si mody kapan Seta -wic powiem jego witobliwoci jeszcze jedn rzecz... Par razy odetchn gboko, lecz mimo to dokoczy stumionym gosem: -Na ulicach Memfisu stronnictwo kapaskie ogasza, e... -e co? ... mw miao -wtrci faraon. -e wasza witobliwo jeste obkany, e nie masz wice arcykapaskich ani nawet krlewskich i e... mona zoy wasz tronu... -Tego wanie obawiam si -szepna krlowa. Faraon zerwa si z fotelu. -Tutmozisie! -zawoa gosem, w ktrym byo czu odzyskan energi. -Bierz wojska, ile chcesz, id do wityni Ptah i -przyprowad mi Herhora i Mefresa oskaronych o wielkie zdrady. Jeeli usprawiedliwi si, powrc im moj ask;w razie przeciwnym... -Czy zastanowie si? ... -przerwaa krlowa. Tym razem oburzony faraon nie odpowiedzia jej, a dostojnicy poczli woa: -mier zdrajcom! ... Od kiedy to w Egipciefaraon ma powica wierne sugi dla wyebrania sobie aski nikczemnikw! ... Ramzes XIII wrczy Tutmozisowi paczk listw Herhora do Asyrii i rzek uroczystymgosem: -A do umierzenia buntu kapanw przelewam moj wadz na osob naczelnika gwardii, Tutmozisa. Teraz jego suchajcie, a ty, czcigodna matko, do niegozwracaj si ze swymi uwagami. -Mdrze i sprawiedliwie czyni pan! ... -zawoa wielki pisarz. -Faraonowi nie wypada boryka si z buntem a brak energicznej wadzy moe nas zgubi... Wszyscy dostojnicy schylili si przed Tutmozisem. Krlowa Nikotris z jkiem upada synowi dong. Tutmozis w towarzystwie jeneraw wyszed na dziedziniec. Kaza uformowa si pierwszemu pukowi gwardii i rzek: -Potrzebuj kilkudziesiciu ludzi, ktrzy gotowi s zgin za saw pana naszego... Wysuno si wicej, ni trzeba, onierzy i oficerw, a na ich czele Eunana. -Czy jestecie przygotowani na mier -spyta Tutmozis. -Umrzemy, panie, z tob dla jego witobliwoci! ... -zawoa Eunana. -Nie umrzecie, ale zwyciycie podych zbrodniarzy -odpar Tutmozis. -onierze nalecy do tej wyprawy zostan oficerami, a oficerowie awansuj o dwa stopnie wyej. Tak mwi wam ja, Tutmozis, z woli faraona wdz naczelny. -yj wiecznie! ... Tutmozis kaza zaprzc dwadziecia pi dwukolnych wozw cikiej kawalerii i wsadzi na nie ochotnikw. Sam w towarzystwie Kaliposa wsiedli na konie i niebawem -cay orszak skierowany ku Memfisowi znikn w kurzawie. Widzc to z okna krlewskiej willi, Hiram schyli si przed faraonem i szepn: -Teraz dopiero wierz, i wasza witobliwo nie bye w spisku z arcykapanami... -Oszalae? ... -wybuchn pan. -Wybacz, wadco, ale dzisiejszy napad na wityni by uoony przez kapanw. Jakim za sposobem wcignli do niego wasz witobliwo? nie rozumiem. Bya ju godzina pita po poudniu. ROZDZIA SIEDEMNASTY W tym samym czasie, co do minuty, kapan czuwajcy na pylonie wityni Ptah w Memfisie zawiadomi obradujcych w sali arcykapanw i nomarchw, e -paac faraona daje jakie znaki. Zdaje si, e jego witobliwo bdzie nasprosi o zgod -rzek miejc si jeden z nomarchw. -Wtpi! ... -odpar Mefres. Herhor wyszed na pylon: do niego bowiem sygnalizowano z paacu. Wkrtce wrci i rzek do zebranych: -Nasz mody kapan sprawi si bardzo dobrze... W tej chwili jedzie Tutmozis z kilkudziesicioma ochotnikami, aeby nas uwizi albo zabi. -I ty jeszcze bdziesz mia broni Ramzesa? ... -krzykn Mefres. -Broni go musz i bd, gdy uroczycie zaprzysigem to krlowej... Gdyby za nie czcigodna crka witego Amenhotepa, nasze pooenie nie byoby takim, jak jest. -No, ale ja nie przysigaem! ... -odpar Mefres i opuci sal zebra. -Co on chce zrobi? -spyta jeden z nomarchw. -Zdziecinniay starzec! ... -odpar Herhor wzruszajc ramionami. Przed szst wieczorem oddzia gwardii niezatrzymywany przez nikogo zbliy si do wityni Ptah, a dowdca zapuka w bram,ktr natychmiast otworzono. By to Tutmozis ze swoimi ochotnikami. Kiedy naczelny wdz wszed na dziedziniec wityni, zdziwi si widzc, e naprzeciw niego wystpi Herhor w infule Amenhotepa,otoczony tylko kapanami. -Czego dasz, synu mj? -zapyta arcykapan wodza, nieco zmiszanego tym wypadkiem. Ale Tutmozis prdko zapanowa nad sob i rzek: -Herhorze, arcykapanie Amona tebaskiego! Na mocy listw, ktre pisaedo Sargona, satrapy asyryjskiego, a ktre to listy mam przy sobie, jeste oskarony ozdrad pastwa i musisz usprawiedliwi siprzed faraonem... -Jeeli mody pan -spokojnie odpar Herhor-chce dowiedzie si o celach polityki wiecznie yjcego Ramzesa XII, niech zgosi si do naszej najwyszej rady, a otrzyma objanienia. -Wzywam ci, aeby natychmiast szed za mn, jeeli nie chcesz, abym ci zmusi -zawoa Tutmozis. -Synu mj, bagam bogw, aby ochronili ciod gwatu i kary, na jak zasugujesz... -Idziesz? -spyta Tutmozis. -Czekam tu na Ramzesa -odpar Herhor. -A wic zosta, tu, oszucie! ... -krzykn Tutmozis. Wydoby miecz i rzuci si na Herhora. W tej chwili stojcy za wodzem Eunana podnis topr i z caej siy uderzy Tutmozisa midzy szyj i prawy obojczyk, a krew trysna na wszystkie strony. Ulubieniec faraona pad na ziemi, prawie na p rozcity. Kilku onierzy z pochylonymi wczniami podskoczyli do Eunany, lecz po krtkiej walce z towarzyszami polegli. Spomidzy ochotnikw trzy czwarte byo na odzie kapaskim. -Niech yje witobliwy Herhor, pan nasz! -zawoa Eunana wywijajc zakrwawionym toporem. -Niech yje wiecznie! -powtrzyli onierzeikapani i -wszyscy padli twarz na ziemi. Najdostojniejszy Herhor wznis rce i bogosawi ich. Opuciwszy dziedziniec wityni Mefres zstpi do podziemiw, gdzie zamieszkiwa Lykon. Arcykapan zaraz na progu wydoby z zanadrza krysztaow kul, na widok ktrej Grek wpad w gniew. -Bodaj was ziemia pochona! ... Bodaj trupy wasze nie zaznay spokoju! ... -zorzeczy Lykon coraz cichszym gosem. W kocu umilk i zasn. -We ten sztylet -mwi Mefres podajc Grekowi wziutk stal. -We ten sztylet i id do paacowego ogrodu... Tam sta w figowym klombie i czekaj na tego, ktry zabra ci i uwid Kam... Lykon pocz zgrzyta zbami w bezsilnej zoci. -A gdy go ujrzysz, obud si... -zakoczy Mefres. Potem narzuci na Greka oficerski paszcz z kapturem, do ucha szepn mu haso i z podziemiw, przez ukryt furtk wityni, wyprowadzi go na pust ulic Memfisu. Nastpnie Mefres z ywoci modzieca pobieg na szczyt pylonu i wziwszy do rkkilka rnobarwnych chorgiewek pocz dawa znaki w kierunku paacu faraona. Dostrzeono go wida i zrozumiano, gdy napergaminowej twarzy arcykapana bysn przykry umiech. Mefres zoy chorgiewki, opuci taras pylonu i z wolna pocz schodzi na d. Wtem, gdy ju by na pierwszym pitrze, otoczyo go kilku ludzi w brunatnych opoczach, ktrymi zasaniali kaftany w czarne i biae pasy. -Oto jest najdostojniejszy Mefres -rzek jeden z nich. I wszyscy trzej uklkli przed arcykapanem, ktry machinalnie podnis rk jakby do bogosawiestwa. Lecz nagle opuci j pytajc: -Kto wy jestecie? ... -Dozorcy Labiryntu. -Czeg zastpilicie mi drog? -rzek, a jednoczenie zaczy mu dre rce i wskie usta. -Nie potrzebujemy ci przypomina, wity mu -mwi jeden z dozorcw wci klczc -e kilka dni temu bye w Labiryncie, do ktrego wiesz drog tak dobrze jak my, cho nie jeste wtajemniczonym... Jeste za zbyt wielkim mdrcem, aeby nie miazna i naszych praw w podobnych wypadkach... -Co to znaczy? ... -zawoa podniesionym gosem Mefres. -Jestecie zabjcy, nasaniprzez Her... Nie dokoczy. Jeden z napastnikw schwyta go za rce, drugi zarzuci mu chustk na gow, a trzeci skropi mu twarz przezroczystym pynem. Mefres rzuci si kilka razy i upad. Jeszcze raz pokropiono go, a gdy skona, dozorcy pooyli go we framudze, w martw rk wsunli jaki papirus i -znikli w korytarzach pylonu. Trzej tak samo ubrani ludzie uganiali si za Lykonem prawie od chwili, gdy, wypuszczony ze wityni przez Mefresa, znalaz si na pustej ulicy. Ludzie ci kryli si niedaleko furtki, przez ktr przeszed Grek, i z pocztku przepucili go wolno. Lecz wnet jeden z nich dostrzeg w jego ruchach co podejrzanego, wic wszyscy poczli i za nim. Dziwna rzecz! upiony Lykon, jakby przeczuwajc gonitw, nagle skrci w ulic ruchliw, potem na plac, gdzie kryo mnstwo ludzi, a potem ulic Ryback pobieg do Nilu. Tu, w jakim zauku, znalaz mae czenko, skoczy w nie i z niesychan szybkoci zacz przeprawia si na drug stron rzeki. By ju o parset krokw oddalony od brzegu, gdy wysuna si za nim d z jednym przewonikiem i trzema podrnymi.Ledwie za ci odbili, ukazaa si druga d, majca dwu przewonikw i znowu trzech podrnych. Obie odzie zawzicie cigay Lykona. W tej, ktra miaa tylko jednego wiolarza siedzieli dozorcy Labiryntu i pilnie przypatrywali si swoim wspzawodnikom,o ile pozwala na to zmierzch prdko zapadajcy po zachodzie soca. -Co to za jedni tamci trzej? ... -szeptali midzy sob dozorcy z Labiryntu. -Od onegdaj kryli dokoa wityni, a dzi goni za nim... Czyby go chcieli zasoni przed nami? Drobna dka Lykona przybia do drugiego brzegu. Upiony Grek wyskoczy z niej i szybkim krokiem pocz i ku paacowym ogrodom. Niekiedy zatacza si, stawa i chwyta si za gow; lecz po chwili znowuszed jakby cigniony przez niepojt si. Dozorcy Labiryntu rwnie wyldowali na drugim brzegu, ale ju zostali uprzedzeni przez swoich wspzawodnikw. I zacz si jedyny w swoim rodzaju wycig. Lykon pdzi ku paacowi krlewskiemu jak szybkobiegacz, za nim trzej ludzie nieznani, a na kocu trzej dozorcy Labiryntu. O kilkaset krokw od ogrodu obie gonice grupy zetkny si ze sob. Bya ju noc, ale jasna. -Kto wy jestecie, ludzie? -zapyta nieznajomych dozorca Labiryntu. -Jestem naczelnikiem policji Pi-Bast i z dwoma moimi setnikami cigam wielkiego zbrodniarza... -A my jestemy dozorcy Labiryntu i rwniecigamy tego czowieka... Obie grupy przypatryway si sobie z rkoma na mieczach lub noach. -Co chcecie z nim zrobi? -spyta wreszcie naczelnik policji. -Mamy przeciw niemu wyrok... -A trupa zostawicie? -Ze wszystkim, co ma na sobie -odpar starszy dozorca. Policjanci szeptali midzy sob. -Jeeli mwicie prawd -rzek wreszcie naczelnik policji -nie bdziemy wam przeszkadzali. Owszem, poyczymy go wam na chwil, gdy wpadnie w nasze rce... -Przysigacie? -Przysigamy... -No to moemy i razem... Poczyli si, ale Grek znikn im z oczu. -Przeklestwo! ... -zawoa naczelnik policji. -Znowu umkn... -Znajdzie si -odpar dozorca z Labiryntu -a moe nawet tdy bdzie wraca. -Po c by szed do krlewskiego ogrodu? -spyta naczelnik. -Arcykapani uywaj go do jakich swoich interesw, ale on wrci do wityni, wrci!... -mwi dozorca. Postanowili tedy czeka i dziaa wsplnie. -Trzeci noc marnujemy! -rzek jeden z policjantw ziewajc. Owinli si w burnusy i legli na trawie. Natychmiast po wyjedzie Tutmozisa czcigodna pani Nikotris milczc, z zacinitymi z gniewu ustami, opucia komnaty syna. A gdy Ramzes chcia j uspokoi, ostro przerwaa mu: -egnam faraona i prosz bogw, aeby pozwoliy mi jutro powita ci jeszcze jakofaraona... -Wtpisz o tym, matko? -O wszystkim mona zwtpi wobec czowieka, ktry sucha rad szalecw i zdrajcw! Rozeszli si oboje zagniewani. Wkrtce jego witobliwo odzyska dobryhumor i wesoo rozmawia z dostojnikami. Ale ju o szstej pocz go trapi niepokj.-Tutmozis powinien by przysa do nas goca... -mwi pan. -Bo jestem pewny, e sprawa, tak czy owak, ju si rozstrzygna... -Tego nie wiem -odpar wielki skarbnik. -Mogli nie znale statkw u przewozu... Mog w wityni stawia opr... -A gdzie jest ten mody kapan? ... -spyta nagle Hiram. -Kapan? ... wysannik zmarego Samentu? ... -powtarzali zmiszani dostojnicy. -To prawda, gdzie on by moe? ... Rozesano onierzy, aby przeszukali ogrd. onierze obiegli wszystkie cieki, ale kapana nie byo. Wypadek ten le usposobi dostojnikw. Kady siedzia milczc, pogrony w niespokojnych mylach. O zachodzie soca wszed do komnaty pokojowiec faraona i szepn, e pani Hebron ciko zachorowaa i baga, aeby jego witobliwo raczy j odwiedzi. Dostojnicy znajc stosunek, jaki czy pana z pikn Hebron, spojrzeli po sobie. . czelnikiem 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP9c/c" cy0 cG>Ale gdy faraon owiadczy zamiar wyjcia na ogrd, nie protestowali. Ogrd, dziki gstym straom, by rwnie bezpieczny jakpaac. Nikt te nie uwaa za stosowne choby z daleka czuwa nad faraonem wiedzc, e Ramzes nie lubi, aeby zajmowano si nim w pewnych chwilach. Gdy pan znikn w korytarzu, wielki pisarz rzek do skarbnika: -Czas wlecze si jak wozy w pustyni. Moe Hebron ma wiadomo od Tutmozisa? ... -W tej chwili -odpar skarbnik -jego wyprawa w kilkudziesiciu ludzi na wityni Ptah wydaje mi si niepojtym szalestwem... -A czy rozsdniej zrobi faraon nad Sodowymi Jeziorami, kiedy ca noc uganiasi za Tehenn? ... -wtrci Hiram. -Odwaga wicej znaczy anieli liczba. -A ten mody kapan? ... -zapyta skarbnik. -Przyszed bez naszej wiedzy i odszed niepytajc -rzek Hiram. -Kady z nas postpuje jak spiskowiec. Skarbnik pokrci gow. Ramzes szybko przebieg odlego dzielcjego will od paacyku Tutmozisa. Gdy wszed do pokoju, Hebron z paczem rzucia mu si na szyj. -Umieram z trwogi! ... -zawoaa. -Lkasz si o Tutmozisa? -A c on mnie obchodzi? -odpara Hebron robic pogardliwy grymas ustami. -Ty jedenobchodzisz mnie... o tobie jednym myl... o ciebie si lkam... -Bogosawion niech bdzie twoja trwoga, ktra cho na chwil uwolnia mnie od nudw... -rzek miejc si faraon. -Bogowie! jaki to ciki dzie... Gdyby syszaa nasze narady, gdyby widziaa miny moich doradcw! ... I jeszcze, na domiar wszystkiego, podobao si czcigodnej krlowej uczci nasze zebranie swoj obecnoci... Nigdy nie przypuszczaem, e dostojestwo faraona moe mi tak dokuczy... -Nie wymawiaj tego zbyt gono -ostrzegaHebron. -Co poczniesz, jeeli Tutmozisowi nie uda si opanowa wityni? -Odbior mu naczelne dowdztwo i schowamdo skrzyni moj koron, a wo hem oficerski -odpowiedzia Ramzes. -Jestem pewny, e gdy sam wystpi na czele wojska, bunt upadnie... -Ktry? ... -spytaa Hebron. -Ach, prawda, e mamy a dwa bunty! -zamia si Ramzes. -Posplstwo przeciw kapanom, kapani przeciw mnie... Pochwyci Hebron w objcia i zaprowadzi na kanap szepczc: -Jaka ty dzi pikna! ... Ile razy widz ci,zawsze wydajesz mi si zupenie inn i coraz pikniejsz... -Pu mnie! ... -szepna Hebron. -Czasami lkam si, aeby mnie nie ugryz... -Ugry... nie... ale mgbym ci zacaowa na mier... Ty nawet nie wiesz, jaka jestepikna... -Po ministrach i jeneraach... No, pu... -Chciabym przy tobie zamieni si w krzakgranatu... Chciabym mie tyle ramion, ile drzewo ma konarw, aeby ci ciska... Tyle doni, ile jest lici, i tyle ust, ile kwiatw, aebym w jednej chwili mg caowa twoje oczy, usta, piersi... -Jak na wadc, ktrego tron jest zagroony, masz myli dziwnie swobodne... -Na ou nie dbam o tron -przerwa. -Dopki mam miecz, bd mia wadz. -Wojsko twoje jest rozbite -mwia bronicsi Hebron. -Jutro przybd wiee puki, a pojutrze zgromadz rozbitych... Powtarzam ci, nie zaprztaj si marnociami... Chwila pieszczot wicej warta ni rok wadzy. W godzin po zachodzie soca faraon opuci mieszkanie Hebron i powoli wraca do swego paacyku. By rozmarzony, sennyimyla, e arcykapani s wielkimi gupcami stawiajc mu opr. Jak Egipt Egiptem, nie byoby lepszego pana ni on. Nagle spomidzy kpy figowej wysun si czowiek w ciemnym paszczu i zastpi drog faraonowi. Pan, aby mu si lepiej przypatrzy, zbliy twarz do jego twarzy i nagle zawoa: -Ach, to ty, ndzniku? ... Chode na odwach... By to Lykon. Ramzes schwyci go za kark; Grek sykn i uklk na ziemi. Jednoczeniefaraon uczu piekcy bl z lewej strony brzucha. -Jeszcze ksasz? -zawoa Ramzes. Oburcz potnie cisn za szyj Greka, a gdy usysza chrobot amanych krgw, odrzuci go ze wstrtem. Lykon upad miotajc si w przedmiertnych konwulsjach. Faraon odszed par krokw. Dotkn si i namaca rczk sztyletu. -Rani mnie? ... Wycign ze swego boku wziutk stal i przycisn ran. Ciekawym -myla -czy ktry z moich doradcw ma plaster? Uczu mdoci i przypieszy kroku. Tu pod paacykiem zabieg mu drog jedenz oficerw woajc: -Tutmozis nie yje... Zabi go zdrajca Eunana! ... -Eunana? -powtrzy faraon. A c inni? ... -Prawie wszyscy ochotnicy, ktrzy pojechali z Tutmozisem, byli zaprzedani kapanom. -No, musz ju z tym skoczy! -rzek pan. -Zatrbcie na azjatyckie puki... Odezwaa si trbka i Azjaci zaczli wysypywa si z koszar, cignc za sob konie. -Podajcie i mnie konia -rzek faraon. Ale uczu silny zawrt gowy i doda: -Nie -podajcie mi lektyk... Nie chc si mczy... -Nagle zatoczy si na rce oficerw. -O mao nie zapomniaem... -mwi gasncym gosem... -Przyniecie hem i miecz... Ten stalowy miecz... znad Jezior... Idziemy do Memfisu... Z paacyku wybiegli dostojnicy i suba z pochodniami. Faraon, podtrzymywany przez oficerw, mia szar twarz i oczy zachodziy mu mg. Wycign rk jakby szukajc broni, poruszy ustami i wrd oglnej ciszy przesta oddycha, on, pan dwu wiatw: doczesnego i zachodniego. ROZDZIA OSIEMNASTY Od mierci Ramzesa XIII a do dnia jego pogrzebu rzdzi pastwem, jako arcykapan Amona tebaskiego, a namiestnik zgasego krla -najdostojniejszySan-amen-Herhor. Kilkumiesiczna wadza namiestnika bya wielce pomyln dla Egi ptu. Herhor uspokoi bunty posplstwa i, jak byo dawnymi czasy, pozwoli co sidmy dzie wypoczywa ludziom pracujcym. Zaprowadzi surow karno midzy kapanami, otoczy opiek cudzoziemcw, aszczeglniej Fenicjan, i zawar traktat z Asyri nie odstpujc jednak Fenicji, ktra pozostaa hodowniczk Egiptu. W cigu tych krtkich rzdw sprawiedliwo wypeniaa si szybko, ale bez okruciestwa, i lada kto nie mia bi egipskiego chopa, ktry mg odwoa si do sdu, jeeli mia dosy czasu i wiadkw. Herhor zaj si te spat dugw obciajcych majtki faraona i pastwa. Wtym celu skoni Fenicjan do zrzeczenia sipewnej czci sum nalecych im od skarbu, a na pokrycie reszty podnis z Labiryntu ogromn kwot trzydziestu tysicy talentw. Dziki tym rodkom w cigu trzech miesicynasta w pastwie spokj i dobrobyt, a ludzie mwili: -Bogosawione niech bd rzdy namiestnika San-amen-Herhora! Zaprawd, bogowie przeznaczyli go na wadc, aby uwolni Egipt od klsk zadanych mu przez Ramzesa XIII, lekkoducha i owcy kobiet... Kilkadziesit dni wystarczyo, aby nard zapomnia, e wszystkie dziea Herhora byy tylko spenieniem zamiarw modego iszlachetnego faraona. W miesicu Tobi (padziernik-listopad), gdy mumi Ramzesa XIII ju zoono w krlewskich pieczarach, do wityni Amana tebaskiego zeszo si wielkie zgromadzenie najdostojniejszych osb. Byli tam prawie wszyscy arcykapani, nomarchowie i jeneraowie wojsk, a w ich liczbie okryty chwa sdziwy wdz armii wschodniej -Nitager. W tej samej olbrzymiej sali kolumnowej, gdzie przed p rokiem kapani sdzili Ramzesa XII i okazywali niech RamzesowiXIII, w tym samym miejscu dzi zgromadzili si dostojnicy, aby pod przewodnictwem Herhora rozstrzygn najwaniejsz spraw pastwow. Jako dnia dwudziestego pitego Tobi, w samo poudnie, Herhor w infule Amenhotepa zasiad na tronie, inni na krzesach, i odbya si narada. Trwaa dziwnie krtko, jakby rezultat jej zgry by przygotowany. -Arcykapani, nomarchowie i wodzowie! -zacz Herhor. -Zebralimy si tu w sprawie smutnej i wanej. Wraz ze mierci wiecznie yjcego Ramzesa XIII, ktrego krtkie i burzliwe panowanie skoczyo si w tak nieszczliwy sposb...Tu Herhor westchn. -... Wraz ze mierci Ramzesa XIII nie tylko zgas faraon, ale i pena sawy dynastia dwudziesta... Midzy zebranymi przelecia szmer. -Dynastia nie skoczya si -wtrci prawieszorstko potny nomarcha memfijski. -yje przecie czcigodna krlowa Nikotris, wic tron naley do niej... Po chwili milczenia odpowiedzia Herhor: -Najdostojniejsza maonka moja, krlowa Nikotris... Teraz w zebraniu rozleg si nie szmer, alekrzyk i trwa kilka minut. Gdy ucicho, Herhor spokojnie i dobitnie mwi dalej: -Moja najdostojniejsza maonka, krlowa Nikotris, nieutulona w alu po mierci syna,zrzeka si tronu... -Pozwlcie! ... -zawoa nomarcha memfijski. -Najdostojniejszy namiestnik mianuje krlow swoj maonk... Jest to wiadomo zupenie nowa, ktr przede wszystkim naley sprawdzi... Na znak Herhora najwyszy sdzia tebaskiwydoby ze zotej puszki i gono odczytaakt lubu zawartego przed dwoma dniami midzy najdostojniejszym arcykapanem Amona Sanamen-Herhorem i krlow Nikotris, wdow po Ramzesie XII, matk Ramzesa XIII. Po tym wyjanieniu nastaa grobowa cisza. Herhor za mwi: -Poniewa maonka moja i jedyna dziedziczka tronu zrzeka si swoich praw,poniewa tym sposobem skoczyo si panowanie dwudziestej dynastii, musimy wic wybra nowego wadc... Wadc tym -cign Herhor -powinien by czowiek dojrzay, energiczny i biegy w sprawowaniu rzdw. Z tego powodu radz wam, dostojnicy, aebymy na najwysze stanowisko wybrali... -Herhora! ... -krzykn kto. -... Aebymy wybrali najsawniejszego Nitagera, wodza armii wschodniej -dokoczy Herhor. Nitager dug chwil siedzia z przymknitymi oczyma, umiechajc si. Wreszcie powsta i rzek: -Nigdy chyba nie zabraknie ludzi chtnych do tytuu faraona. Moe nawet mielibymy ich nad potrzeb. Szczciem, sami bogowieusuwajc niebezpiecznych wspzawodnikw ukazali nam czowieka najgodniejszego wadzy. I zdaje mi si, e uczyni roztropnie, gdy zamiast przyjmowa askawie ofiarowan mi koron, odpowiem: Niech yje wiecznie jego witobliwo San-amen-Herhor, pierwszy faraon nowej dynastii! ... Obecni, z maymi wyjtkami, powtrzyli okrzyk, a jednoczenie najwyszy sdzia przynis na zotej tacy dwie czapki: bia -Grnego i czerwon -Dolnego Egiptu. Jedn z nich wzi arcykapan Ozirisa, drug arcykapan Horusa i dorczyli je Herhorowi, ktry ucaowawszy zotego wa woy je sobie na gow. Po czym rozpocza si ceremonia skadania hodu przez obecnych, ktra cigna si par godzin. Nastpnie spisanoodnony akt, uczestnicy wyboru przyoyli na nim swoje pieczcie i od tej chwili San-amen-Herhor zosta rzeczywistym faraonem, panem obu wiatw tudzie yciai mierci swoich poddanych. Nad wieczorem jego witobliwo wrci zmczony jeszcze do swych arcykapaskich pokojw, gdzie zasta Pentuera. Kapan zmizernia, a na jego chudej twarzy malowao si znkanie i smutek. Kiedy Pentuer upad na twarz, pan podnisgo i rzek z umiechem: -Nie podpisae mego wyboru, nie zoyemi hodu, i lkam si, czy nie bd musia oblega ci kiedy w wityni Ptah... C, nie namylie si zosta przy mnie? Wolisz Menesa? ... -Wybacz, wasza witobliwo -odpowiedzia kapan -ale ycie dworskie tak mnie znuyo, e jedynym dzi moim pragnieniem jest -uczy si mdroci. -Nie moesz zapomnie Ramzesa? -spyta Herhor. -A jednak znae go bardzo krtko,podczas gdy u mnie pracowae kilka lat. -Nie potpiaj mnie, wasza witobliwo. Ale Ramzes XIII by pierwszym faraonem, ktry odczu niedol ludu egipskiego... Herhor umiechn si. -Oj, wy uczeni... -rzek chwiejc gow. -Toprzecie ty, ty sam, zwrcie uwag Ramzesowi na pooenie posplstwa. A teraz nosisz po nim aob w sercu, chocia on dla ludu nic nie zrobi... To ty zrobie, nie on... Zabawni z was ludzie mimo potnego umysu -cign Herhor -tak samo i Menes... Kapan ten uwaa si za najspokojniejszego czowieka w Egipcie, cho on to obali dynasti, a mnie utorowadrog do wadzy... Gdyby nie jego list o zamieniu soca w dniu dwudziestym Paofi, moe obaj z nieboszczykiem Mefresem amalibymy kamienie w kopalni... No, id ju, id i pozdrw ode mnie Menesa. Pamitaj te, e umiem by wdzicznym, co stanowi wielk tajemnic wadzy. Powiedz Menesowi, e speni kad jego prob, byle mi na przykad nie kaza wyrzec si tronu... Sam te wr do mnie, gdy wypoczniesz, a zachowam dla ciebie powane stanowisko. I dotkn rk pokornie schylonej gowy kapana. EPILOG W miesicu Mechir (listopad-grudzie)Pentuer przyby do wityni za Memfisem, gdzie Menes prowadzi wielkie prace nad niebiosami i ziemi. Stary, w mylach pogrony mdrzec znowu nie pozna Pentuera. Opamitawszy si jednak uciska go i zapyta: -C, znowu idziesz niepokoi chopw dla wzmocnienia wadzy faraona? ... -Przyszedem, by zosta z tob i suy ci -odpowiedzia Pentuer. -Ho! ho! ... -zawoa Menes przypatrujc musi z uwag. -Ho! ho! ... czy naprawd masz ju dosy dworskiego ycia i dostojestw? ... Bogosawiony to dzie! ... Kiedy z wierzchoka mego pylonu zaczniesz ogldawiat, przekonasz si, jakie to mae i brzydkie. Poniewa Pentuer nic nie odpowiedzia, wic Menes uda si do swych zaj. Wrciwszy za po kilku godzinach zasta ucznia siedzcego na tym samym miejscu, zokiem utkwionym w punkt, gdzie w oddali majaczy paac faraonw. Menes da mu jczmienny placek, garnuszek mleka i zostawi go w spokoju. Trwao tak kilka dni. Pentuer jada niewiele, mwi jeszcze mniej, niekiedy zrywa si w nocy, a dni przepdza bez ruchu, patrzc nie wiadomo gdzie. Ten tryb ycia nie podoba si Menesowi. Wic pewnego razu zajwszy na kamieniu miejsce obok Pentuera rzek: -Czy ty zupenie oszala, czy duchy ciemnoci tylko chwilowo opanoway twoje serce? ... Pentuer zwrci na niego zamglone oczy. -Spojrzyj no dokoa siebie -mwi starzec. -Wszake to najmilsza pora roku. Noce dugie i gwiadziste, dni chodne, ziemia okryta kwiatami i now traw. Woda jest przezroczystsza od krysztau, pustynia ley cicha, ale za to powietrze jest przepenione piewem, piskiem, brzczeniem... Jeeli wiosna takie cudy wywouje na martwej ziemi, jake skamienia musi by dusza twoja, ktra nie odczuwa podobnych dziww? ... Mwi ci, ocknij si, bo wygldasz jak trup w porodku ywej natury. Pod tym socem jeste podobny dozeschej kupy bota i prawie e cuchniesz midzy narcyzami i fiokami. -Mam dusz chor -odpar Pentuer. -C ci jest? -Im duej rozmylam, tym wiksz czuj pewno, e gdybym nie opuci Ramzesa XIII, gdybym mu oddal moje usugi, yby dotychczas ten najszlachetniejszy z faraonw. Otaczay go setki zdrajcw; ale ani jeden dobry czowiek nie wskaza mu rodkw ocalenia! ... -I tobie naprawd zdaje si, e moge go uratowa? -zapyta Menes. -O pycho niedouczonego mdrca! ... Wszystkie rozumynie ocaliyby sokoa zapltanego midzy wrony, a ty, niby jaki boek, chciae odmieni los czowieka? ... -Albo Ramzes musia zgin? ... -Z pewnoci, e tak. Przede wszystkim byon faraonem wojennym, a dzisiejszy Egipt brzydzi si wojownikami. Woli zot branzolet anieli miecz, choby stalowy; woli dobrego piewaka lub tanecznika anielinieustraszonego onierza; woli zysk i mdro ni wojn. Gdyby w miesicu Mechir dojrzaa oliwka albo fioek zakwitn w miesicu Tot, jednoi drugie musiaoby zgin, jako pody spnione lub przedwczesne. Ty za chcesz,aeby w epoce Amenhotepw i Herhorw utrzyma si faraon nalecy do epoki Hyksosw. Kada rzecz ma swj czas, w ktrym dojrzewa, i taki -w ktrym marnieje. Ramzes XIII zdarzy si w epoceniewaciwej, wic musia ustpi. -I mylisz, e nic by go nie uratowao? -spyta Pentuer. -Nie widz takiej potgi. On nie tylko nie godzi si ze swoj epok i stanowiskiem, lecz jeszcze trafi na czas upadku pastwai by jak mody li na prchniejcym drzewie. -Tak spokojnie mwisz o upadku pastwa? -zdziwi si Pentuer. -Widz go od kilkudziesiciu lat, a ju widzieli go i moi poprzednicy w tej wityni... Mona si byo przyzwyczai! -Macie podwjny wzrok? ... -Wcale nie -mwi Menes -ale mamy miar. Z ruchw chorgiewki poznasz: jaki wiatr wieje, studnia nilowa mwi: czy rzeka n, spojrzeli po sobie. . czelnikiem 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA@rccb[ Xwzbiera, czy opada... A nas od wiekw o niemocy pastwa uczy ten oto Sfinks... I wskaza rk w kierunku piramid. -Nic nie wiem o tym... -szepn Pentuer. -Czytaj stare kroniki naszej wityni, a przekonasz si, e -ile razy Egipt kwitn, jego sfinks by cay i wysoko wznosi si nad pustyni. Lecz gdy pastwo chylio si do upadku, sfinks pka, kruszy si, a piaski sigay mu do ng. I dzi od paru wiekw sfinks kruszy si. A im wyej dokoa niego wznosi si piasek, im gbsze bruzdy ukazuj si na jego ciele, tym pastwo pochyla si bardziej... -I zginie? ... -Bynajmniej -odpar Menes. -Jak po nocy nastpuje dzie, a po niskich wodach przybr Nilu, tak po okresach upadkw przychodz czasy rozkwitu ycia. Odwieczna historia! ... Z niektrych drzew opadaj licie w miesicu Mechir, lecz po totylko, aby na nowo wyrosn w miesicu Pachono... I zaprawd Egipt jest tysicletnim drzewem, a dynastie gami. W/naszych oczach wyrasta dwudziesta pierwsza ga, wic z czego si tu smuci? ... Z tego, e cho gazie upadaj, sama rolinayje? ... Pentuer zamyli si; ale jego oczy spoglday przytomniej. Jeszcze po paru dniach rzek Menes do Pentuera: -Ubywa nam ywnoci. Musimy pj w stron Nilu i zaopatrzy si na jaki czas. Wzili obaj wielkie kosze na plecy i od wczesnego ranka zaczli obchodzi wsie nadbrzene. Zwykle stawali pod chatami chopw piewajc nabone pieni, po czymMenes puka do drzwi i mwi: -Litociwe dusze, prawowierni Egipcjanie, ofiarujcie jamun sugom bogini Mdroci! ... Dawano im (najczciej baby)tu garstk pszenicy, owdzie jczmienia, tam placek albo suszon rybk. Niekiedy jednak wypaday na nich ze psy albo dzieci pogan obrzucay ich kamieniami i botem. Szczeglny by widok tych pokornych ebrakw, z ktrych jeden przez kilka lat wpywa na losy pastwa, a drugi znajomoci najgbszych tajemnic natury zmieni bieg historii. W bogatszych wsiach przyjmowano ich lepiej, a w pewnym domu, gdzie odbywao si wesele, dano im je, napojono piwem i pozwolono przenocowa midzy gospodarskimi budynkami. Ani ich ogolone twarze i gowy, ani wyleniaa skra pantercza nie imponoway mieszkacom. Lud Dolnego Egiptu, pomieszany z rnowiercami, nie odznaczasi naboestwem, a ju zgol lekceway kapanw bogini Mdroci, o ktrych nie dbao pastwo. Lec w szopie na pkach wieej trzciny Menes i Pentuer przysuchiwali si weselnej muzyce, pijackim okrzykom, niekiedy ktniom radujcych si goci. -Okropna rzecz -odezwa si Pentuer. -Zaledwie kilka miesicy upyno od mierci pana, ktry by dobroczyc chopw, a ci ju zapomnieli o nim... Zaprawd, niedugo trwa ludzka wdziczno... -Ce chcia, aeby ludzie do koca wiekw obsypywali sobie gowy popioem? -spyta Menes. -Gdy krokodyl schwyta kobiet lub dziecko, czy mylisz, e zaraz przestaj pyn wody Nilu? ... One tocz si bez wzgldu na trupy, a nawet bez wzgldu na spadek lub przybr rzeki. To samo z yciem ludu. Czy koczy si jedna dynastia, a zaczyna druga, czy pastwem wstrzsaj bunty i wojna albo czy kwitnie pomylno, masy ludu musz je, pi, spa, eni si i pracowa, jak drzewo ronie bez wzgldu na deszcz i posuch. Pozwl wic im skaka, jeeli maj zdrowe nogi, albo paka i piewa, gdy piersi ich przepenia uczucie. -Przyznaj jednak, e ich rado dziwnie wyglda obok tego, co sam mwie o upadku pastwa -wtrci Pentuer. -Wcale nie dziwnie, gdy wanie oni s pastwem, a ich ycie yciem pastwa. Ludzie zawsze smuc si lub ciesz i nie matakiej godziny, gdzie by kto nie mia si lub nie wzdycha. Cay za bieg historii polega na tym, e -gdy wicej jest radoci midzy ludmi, mwimy: pastwo kwitnie, agdy czciej pyn zy, nazywamy to upadkiem. Nie trzeba przywizywa si do wyrazw, ale patrze na ludzi. W tej chacie jest rado; tutaj pastwo kwitnie, zatem nie masz prawa wzdycha, e upada. Wolno ci tylko stara si, aby coraz wicej i wicej chat byo zadowolonych. Gdy mdrcy powrcili z ebraniny do wityni, Menes wprowadzi Pentuera na szczyt pylonu. Pokaza mu wielk marmurow kul, na ktrej za pomoc zotych punktw sam oznaczy pooenie kilkuset gwiazd, i -kaza mu przez poow nocy ledzi ksiyc na niebie. Pentuer chtnie podj si pracy i dzi, pierwszy raz w yciu, sprawdzi na wasne oczy, e w cigu kilku godzin sklepienie niebieskie jakby obrcio si ku zachodowi, ale ksiyc przesun si midzy gwiazdami ku wschodowi. Te tak proste zjawiska Pentuer doskonale zna, lecz tylko ze syszenia. Wic gdy pierwszy raz wasnymi oczyma zobaczy ruch nieba i cich wdrwk ksiyca, dozna takiego wzruszenia, e upad na twarz i zapaka. Przed jego dusz odsoni si nowy wiat, ktrego pikno tym dokadniej ocenia, e ju by wielkim mdrcem. Znowu upyno kilka dni, gdy zgosi si do nich bogaty dzierawca proponujc, aby jako mdrcy wyznaczyli mu na gruncie i wykopali kana. W zamian ofiarowywa im ywno na czas roboty tudzie koz z koltkiem jako zapat. Poniewa mleka brakowao w wityni, Menes zgodzi si i poszli obaj z Pentueremdo roboty. Zniwelowali grunt, wykrelili kierunek i kopali. Przy cikim zajciu Pentuer oywi si, a nawet gdy by sam z Menesem, rozmawia.Tylko przy zetkniciu z ludmi traci humor; ich miechy i piewy zdaway si powiksza jego cierpienie. Menes nie chodzi na noc do wsi, ale razemz Pentuerem sypia w polu, skd mogli widzie kwitnce any i przysuchiwa si echom ludzkiej radoci, nie przyjmujc w niej udziau. Pewnego wieczora polne roboty przerwano wczeniej; do wsi bowiem przyszed po probie ubogi kapan z maym chopcem. Chodzili od domu do domu bagajc o jamun. Chopak wygrywa na flecie smutn melodi, a w przerwach jej kapan piewa silnym gosem pie na poy wieck, na poy pobon. Menes i Pentuer lec na pagrku przypatrywali si rozpomienionemu niebu, na ktrego zotym tle mocno uwydatniay si czarne trjkty piramid tudzie brunatne pnie i ciemnozielone bukiety drzewpalmowych. Tymczasem kapan wlk si odchaty do chaty i wypiewywa swoj pie odpoczywajc duszy czas po kadej zwrotce: -Jak spokojnym jest w sprawiedliwy ksi! Pikne przeznaczenie spenio si. Od czasw Re przemijaj stare ciaa, a na ich miejsce przychodz mode. Kadego ranka wschodzi soce i co wieczr kryje si na zachodzie. Mczyni podz, kobietypoczynaj, kada pier oddycha wieym powiewem. Ale wszyscy, ktrzy urodzili si,wszyscy bez wyjtku, id na miejsce, jakieczowiekowi przeznaczono. * -I po co to? ... -nagle odezwa si Pentuer. -Gdyby cho byo prawd, e ycie w tym celu stworzono, aby wzrastaa cze bogw i cnota. Ale tak nie jest. Podstpny okrutnik, matka, ktra zostaje maonk mordercy swego syna, kochanka, ktra w chwili pieszczot myli o zdradzie, ci rosn w pomylno i potg. A mdrzy usychaj w bezczynnoci, a dzielni i szlachetni gin sami i pami ich. -Spraw sobie wesoy dzie, o ksi -piewa kapan -gdy niewiele ci ich darowano! Postaw maci i kadzide dla nosa twego, a lotosowe wiece dla czonkw, dla ciaa siostry, ktra mieszkajc w twym sercu siedzi przy tobie. Niech wam piewaj i graj. Porzucie troski i weselcie si, bo wnet zawita dzie, w ktrym jedzie si dokraju, kdy panuje milczenie. -Maci dla nosa, wiece lotosowe dla czonkw, a potem... milczenie! ... -wtrci Pentuer. -Zaprawd, bazen udajcy rycerza ma wicej sensu anieli ten wiat, w ktrym wszyscy co udajemy, bez adnego poytkudla siebie. I eby cho ten ziemski sen by jednym cigiem wesooci? ... Ale gdzie tam!... Komu gd nie skrca kiszek, tego serce zatruwa podanie lub niepokj. A jeeli kiedy trafi si chwila ciszy, wwczas z jej gbin wynurza si myl o kraju wiekuistego milczenia i szarpie ludzk dusz. -wi wesoy dzie, o Nefarhotep, muz czystymi rkoma! Ja wiem wszystko, co si stao przodkom twoim: ich mury rozpady si, miast ju nie ma, a oni sami s, jakby ich nie byo nigdy. Nikt nie przychodzi stamtd, kto by nam powiedzia,jak si miewaj, i serca nasze ucieszy. I tak bdzie, dopki sami nie zbliycie si do miejsca, gdzie oni poszli. -Widziae ty kiedy spokojne morze? ... -odezwa si Menes do Pentuera. -Prawda, jakie ono nudne, niby obraz snu, w ktrym si nic nie ni? Dopiero gdy wicher zaorze gadk powierzchni, gdy jedna fala spada w otcha, a druga podnosi si, gdy na powierzchni zagraj wiata, a z gbi odezw si grone lub jkliwe gosy, wwczas morze robi si piknym. Tak samo z rzek. Dopki pynie cigle w jednym kierunku, wyglda martwo; lecz gdyskrca si na lewo i na prawo -nabiera wdziku. I tak samo z grami: jednostajna wynioso jest nudna, ale nierwne szczyty i gbokie wwozy s pikne... -Po mirr na gow twoj, ustrj si w cienkie ptna i nama si boskimi darami -piewa kapan. -Ubierz si piknie,jak moesz i nie pozwalaj upada sercu twemu. yj dla rozkoszy, dopki jeste na ziemi, i nie zasmucaj serca, zanim przyjdzie dla ciebie dzie alw. -Tak samo z yciem ludzkim -cign Menes.-Rozkosze s niby fale i szczyty gr, cierpienia -niby gbie i wwozy, i dopiero wszystkie one razem sprawiaj, e ycie jest pikne, gdy rzebi si jak poszarpanyacuch gr wschodnich, na ktre patrzymy z podziwem. -Ale ten, ktrego serce ju nie bije -piewa kapan -nie syszy alw i nie smuci si cudz aob. Wic z rozjanionym obliczem wi dni wesoe i pomnaaj ich liczb... -Syszysz? -zapyta Pentuer wskazujc w kierunku wsi. -Ten, ktrego serce ju nie bije, nie tylko nie smuci si cudz aob, ale nawet nie cieszy si wasnym yciem, choby byo najpikniej wy rzebione... Na c wic te rzebienia, za ktre paci si blem i krwawymi zami? ... Noc zapadaa. Menes owin si w opoczi odpar: -Ile razy zaczn ci napastowa podobne myli, id do ktrej z naszych wity i przypatrz si jej cianom zatoczonym obraza-mi ludzi, zwierzt, drzew, rzek, gwiazd -zupenie jak ten wiat, na ktrym yjemy. Dla prostaka figury podobne nie maj adnej wartoci i moe niejeden zapytywa:na co one? ... po co rzebi je z tak wielkimnakadem pracy? ... Ale mdrzec ze czci zblia si do tych figur i ogarnwszy je spojrzeniem czyta w nich historie dawnych czasw albo tajemnice mdroci. KONIEC 2 V 1895, godz. 3 po poudniu ------ *Pie autentyczna -----Konwersja: rpg6@go2.pl zasta Pentuera. Kapan zmizernia, a na jego chudej twarzy malowao si znkanie i smutek. Kiedy Pentuer upad na twarz, pan podnisgo i rzek z umiechem: -Nie podpisae mego wyboru, nie zoyemi hodu, i lkam si, czy nie bd musia oblega ci kiedy w wityni Ptah... C, nie namylie si zosta przy mnie? Wolisz Menesa? ... -Wybacz, wasza witobliwo -odpowiedzia kapan -ale ycie dworskie tak mnie znuyo, e jedynym dzi moim pragnieniem jest -uczy si mdroci. -Nie moesz zapomnie Ramzesa? -spyta Herhor. -A jednak znae go bardzo krtko,podczas gdy u mnie pracowae kilka lat. -Nie potpiaj mnie, wasza witobliwo. Ale Ramzes XIII by pierwszym faraonem, ktry odczu niedol ludu egipskiego... Herhor umiechn si. -Oj, wy uczeni... -rzek chwiejc gow. -Toprzecie ty, ty sam, zwrcie uwag Ramzesowi na pooenie posplstwa. A teraz nosisz po nim aob w sercu, chocia on dla ludu nic nie zrobi... To ty zrobie, nie on... Zabawni z was ludzie mimo potnego umysu -cign Herhor -tak samo i Menes... Kapan ten uwaa si za najspokojniejszego czowieka w Egipcie, cho on to obali dynasti, a mnie utorowadrog do wadzy... Gdyby nie jego list o zamieniu soca w dniu dwudziestym Paofi, moe obaj z nieboszczykiem Mefresem amalibymy kamienie w kopalni... No, id ju, id i pozdrw ode mnie Menesa. Pamitaj te, e umiem by wdzicznym, co stanowi wielk tajemnic wadzy. Powiedz Menesowi, e speni kad jego prob, byle mi na przykad nie kaza wyrzec si tronu... Sam te wr do mnie, gdy wypoczniesz, a zachowam dla ciebie powane stanowisko. I dotkn rk pokornie schylonej gowy kapana. EPILOG W miesicu Mechir (listopad-grudzie)Pentuer przyby do wityni za Memfisem, gdzie Menes prowadzi wielkie prace nad niebiosami i ziemi. Stary, w mylach pogrony mdrzec znowu nie pozna Pentuera. Opamitawszy si jednak uciska go i zapyta: -C, znowu idziesz niepokoi chopw dla wzmocnienia wadzy faraona? ... -Przyszedem, by zosta z tob i suy ci -odpowiedzia Pentuer. -Ho! ho! ... -zawoa Menes przypatrujc musi z uwag. -Ho! ho! ... czy naprawd masz ju dosy dworskiego ycia i dostojestw? ... Bogosawiony to dzie! ... Kiedy z wierzchoka mego pylonu zaczniesz ogldawiat, przekonasz si, jakie to mae i brzydkie. Poniewa Pentuer nic nie odpowiedzia, wic Menes uda si do swych zaj. Wrciwszy za po kilku godzinach zasta ucznia siedzcego na tym samym miejscu, zokiem utkwionym w punkt, gdzie w oddali majaczy paac faraonw. Menes da mu jczmienny placek, garnuszek mleka i zostawi go w spokoju. Trwao tak kilka dni. Pentuer jada niewiele, mwi jeszcze mniej, niekiedy zrywa si w nocy, a dni przepdza bez ruchu, patrzc nie wiadomo gdzie. Ten tryb ycia nie podoba si Menesowi. Wic pewnego razu zajwszy na kamieniu miejsce obok Pentuera rzek: -Czy ty zupenie oszala, czy duchy ciemnoci tylko chwilowo opanoway twoje serce? ... Pentuer zwrci na niego zamglone oczy. -Spojrzyj no dokoa siebie -mwi starzec. -Wszake to najmilsza pora roku. Noce dugie i gwiadziste, dni chodne, ziemia okryta kwiatami i now traw. Woda jest przezroczystsza od krysztau, pustynia ley cicha, ale za to powietrze jest przepenione piewem, piskiem, brzczeniem... Jeeli wiosna takie cudy wywouje na martwej ziemi, jake skamienia musi by dusza twoja, ktra nie odczuwa podobnych dziww? ... Mwi ci, ocknij si, bo wygldasz jak trup w porodku ywej natury. Pod tym socem jeste podobny dozeschej kupy bota i prawie e cuchniesz midzy narcyzami i fiokami. -Mam dusz chor -odpar Pentuer. -C ci jest? -Im duej rozmylam, tym wiksz czuj pewno, e gdybym nie opuci Ramzesa XIII, gdybym mu oddal moje usugi, yby dotychczas ten najszlachetniejszy z faraonw. Otaczay go setki zdrajcw; ale ani jeden dobry czowiek nie wskaza mu rodkw ocalenia! ... -I tobie naprawd zdaje si, e moge go uratowa? -zapyta Menes. -O pycho niedouczonego mdrca! ... Wszystkie rozumynie ocaliyby sokoa zapltanego midzy wrony, a ty, niby jaki boek, chciae odmieni los czowieka? ... -Albo Ramzes musia zgin? ... -Z pewnoci, e tak. Przede wszystkim byon faraonem wojennym, a dzisiejszy Egipt brzydzi si wojownikami. Woli zot branzolet anieli miecz, choby stalowy; woli dobrego piewaka lub tanecznika anielinieustraszonego onierza; woli zysk i mdro ni wojn. Gdyby w miesicu Mechir dojrzaa oliwka albo fioek zakwitn w miesicu Tot, jednoi drugie musiaoby zgin, jako pody spnione lub przedwczesne. Ty za chcesz,aeby w epoce Amenhotepw i Herhorw utrzyma si faraon nalecy do epoki Hyksosw. Kada rzecz ma swj czas, w ktrym dojrzewa, i taki -w ktrym marnieje. Ramzes XIII zdarzy si w epoceniewaciwej, wic musia ustpi. -I mylisz, e nic by go nie uratowao? -spyta Pentuer. -Nie widz takiej potgi. On nie tylko nie godzi si ze swoj epok i stanowiskiem, lecz jeszcze trafi na czas upadku pastwai by jak mody li na prchniejcym drzewie. -Tak spokojnie mwisz o upadku pastwa? -zdziwi si Pentuer. -Widz go od kilkudziesiciu lat, a ju widzieli go i moi poprzednicy w tej wityni... Mona si byo przyzwyczai! -Macie podwjny wzrok? ... -Wcale nie -mwi Menes -ale mamy miar. Z ruchw chorgiewki poznasz: jaki wiatr wieje, studnia nilowa mwi: czy rzeka n, spojrzeli po sobie. . czelnikiem 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAN@