.ę$˙ŽQiš˘!=„‚ „ä ­$‹˜Ŕ!ŁRž“ Î FJJř'1ěXÇč3‚ăÎż…ôߔÎK Á”VŠŔr§üŸ„MsŁĘšaX—Ł'ü˜v#ÇaŽVż8„@§ý˙Rţo•0ń—űŔ…`ր%ŠcžN8âů˘4˙ť>DxËˆ:”eŔ|c‡đ<ŻÖ%ä‹8 Źr!ÔřGOOMBAGOOMBAGMBA–ĐęHٟĺHYŸĺHŸĺŕdAâDŕâă d†âT…â,Ÿĺ¨âŔ0âQá 4 4ű˙˙:â9ŸĺQá 4 4ű˙˙:ôNâřŸĺě8ŸĺQá •4 4ű˙˙:äŸĺ  ăSá ƒ4ü˙˙:ă¸Ÿĺ8 ă á –ä ä0Sâű˙˙` áŹHŸĺ`„ĺ¨hŸĺ¨HŸĺ`„ĺ ă Ÿĺ°Áᜟĺ˙/á.ę$˙ŽQiš˘!=„‚ „ä ­$‹˜Ŕ!ŁRž“ Î FJJř'1ěXÇč3‚ăÎż…ôߔÎK Á”VŠŔr§üŸ„MsŁĘšaX—Ł'ü˜v#ÇaŽVż8„@§ý˙Rţo•0ń—űŔ…`ր%ŠcžN8âů˘4˙ť>DxËˆ:”eŔ|c‡đ<ŻÖ%ä‹8 Źr!ÔřGOOMBAGOOMBAGMBA–Đ 0đ ™Uih7 RUD@ 0Xđ@ €ˆˆq`PUUQ ™™HAptbd5Q1QUUQl)`€D€` P@ @I Hps'6FTQE%IĂŔ€nđÔ@pë`ďPľ+5@ě€;7g;ç#‡O€ż‘‘h(qF&PRQ ťoOă€www.a$PcWЏ`^&ƒ'€_€­ ?ÖńdŕPŸ@ď*€ĐÔQ?pž™iI”€p`5SQUEUě`ߖă€˙_p˙`ç_c~P?€@G@FTtU㍀4b°_`dHˆpw6fP0;Uç–™™–‡ˆˆhGsŸPÁpŸ›I†wrF@TPAUE€ż™™™’‡¤ˆ@?c€ż@`˙–’†€@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$bď !oçŃ{׀(2?żĄ—ulBŸ_a{%ÔaQ„b°ˆˆˆűrf˘>)č´<ŕ ^ 5’~€C?BăŔ{A H„7p6 `^Q5UU@™IF–€„trd˙UQE@™Ą?™?ˆßfaUR0U?Ť@™™”)A)ˆ(wJfZS00%1[1ŸF™!™ˆwpfßU!U UU4ęż™ôAˆ†wwGf“ß~_ đ@DŞ°wfaS#P`@żA0żPU@k˙_˙ €ŔÄ˙!ü°“ T?2™iˆžfa$UEDQ$!?đ^%^Ŕ?#ëI@™”ˆhˆwttFbBEqA Ÿ˝™ ż†€wBżd@Q@żb™i–’Ÿq_TR0BCß™‘Ć˙?wwŃ?ŕ?QbTUBU4$đ??dŸQŃC!?”ۙA_swwbE3_A˙™i~ç$ô_~`1ŸßPż0Sß$ŸI`QiÆĄqwý 6UŸT'Ť@i `h`GGGf&A%`iݑhŕHq#FF]E$EÍ–~a I†„qĘŔŸ™™—iţ!GOEĄ—T˙™𿐔’€HH€#`P1a°–™Á› Cƒ@żq@81b@r6‘F€Ÿ0`ffPÝFŐRÇ??01?ÉHB*i”Ă8čbăţ˙żtwa7˙č9ŕ*Qż@ _ T˛šP§Ăp#``ť’`€0w%FS ż‘?€`0660SS €˙R8 DqŔF6 ŢQâŤy@`p?TPU4qŸ„? âăŤ~@  ˙7ߟ _0ü\/zzŠ ߑź@0H??*žkŁ€†‘p3Â$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBXď=RJÖZ9gœsŢ{˙˙Xę=LJĎZ1g’sÔ{÷üägźCčClC) C] 𵆰KN$ňkIHRRă!šBĐ!GOys€ˆ@Ó-Ühŕ$đUý`ŕ!!‰4,ƒôŰ đWůěçđŢř@ Ә 7¸Bڟ  Ó ?Ő'ŕ ÓxG Ó7(9đÎü"HŽBaĐ8đdřI# h@C8đ!ýđŮů> đý-Ý @ÉĐ'ź%đ ýčđůx ƒ đý7 /ňŰ đżř' Lŕ '`đôü h #@÷Ń Hx(Đđřř đçüřźźGhCXC C2ˆC´ J'PhR{˙ŕĂ˙3:3z;Ł@*Ń 9+ňѐźpGhCńľ‚° )H†h.Ýđš 8PCpđRü(Ú0Ĺń 9 ŠBÜ ŕ%(˙÷Ĺ˙˜$EŕH€h( Ý"ĽBĐ"ů˙1# .1đořř˙0:0z!Ɂ@Ď4´BĺŰ Hh €)Ý™)ÚIBIIIBŕIIAƒ˜ţźźG‰°1÷çhC€´HIh h`B@@đ#@Oi#‡B щi1ša)ۉĐ ŕHa‹aI ` !@€źCpGhCCC€´!"R( KŰR(ŃHŕŘQ1‘BúŰ !‰Hƒ€źpG0  ľ#đřźG°´€KÄ *KŃK#€A#Ó˘ŕCETS0 \ ,Ú˙!!1ŕ¸BóŰůçCŃR0(úŰ°źpG0*A A˙"Iü2 ‚ˆ‚"H‚pG@Iż" ‚ˆ‚pG@đľNˇhđŘűH1iŠŔCA@@ 0aŕ ÓxA(đhű Ó(yđaű` Óh 7¸BÚ  Ó ?Ő'! 1@#™BHМC‡` đźźG„C đľ"JI# h@#[™BĐ EHÁpEI hOÓ#'<pK Ň$x#Cp‹Ó"Cp8<‰ Ň$Qx9K!CQph !#ŰŸBŘ!Ń`4I`4Iˆ€3IMˆH€¸`đŃů$đ]ű ˙÷h˙`ŕ!!‰4,ƒńŰ*L ŠŔC8ađÝű!Lŕh˙÷i˙@ÓH„hŔh (Ú !Iŕ!I XđűúH„`ń 8@ĐđĄůH8@ßĐđář$đ(ű ˙÷2˙`!‰4 ,ƒňŰLŕđű ŠÇC¸ůŇ I € IM€˙÷ÎţđźźG„C2lCC€ `8`đľ $M/¨`ŃđUúŕ/Ńđű đýHŠŔC(a/Ń ŕ/Ń ˙÷řţ` ÓŽh/Ń°Iŕ/ŃI°XđŠúŽ`ń @Đ/Ńđ(úŕ/Ńđďú H @ÖĐđęüOŕđ°ú8ŠÄC ůŇđźźG„C h`ˆ`ľ ˙÷Ś˙źGľ ˙÷ ˙źG€ľ Oúh 0*Ú2R€żh"ŸBĐ"˙÷]ţ€źźG„CľK"›hƒBĐ"%0˙÷NţźG„CľˆBĐ8đ2ú8!đRúźźGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ľˆ°' ˙÷Iý" ;Ą˙÷`ýAHx(Đ'@I¸ XhF?˘˙÷ ˙@HAIx€ XiFhF˙÷˙iF" ˙÷Fý;OĄ ˙÷’ţ@Ą ˙÷Žţ2Ą ˙÷Šţ2Ą ˙÷†ţ>Ą ˙÷‚ţ°źźGPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wCŘ`„C”`B autofire: A autofire: 2ě`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exitľˆ° ˙÷Qü" 6Ą˙÷hü:H;Ix€ X:ĄhF˙÷ţiF ˙÷ţ8H8Ox8Ą€:XhF˙÷ţiF ˙÷öý6L7I x€ X6ĄhF˙÷űýiF ˙÷éýŕx4I€ X4ĄhF˙÷ďýiF ˙÷Ýý4H4Ąh€ ŔŔ€:XhF˙÷ŕýiF ˙÷Îý y0ĄŔŔ€:XhF˙÷ÓýiF ˙÷Áý/H/Ąx€:XhF˙÷ÇýiF ˙÷ľý/H/ĄhhF˙÷˝ýiF ˙÷Ťý°źźG Other SettingsŔ( `VSync: Ü_”`FPS-Meter: „CŹ`Autosleep: Đ`EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: Á(Goomba detection: PaGame Boy: ľˆ° ˙÷…ű" Ą˙÷œűHIh€ XĄhF˙÷IýiF ˙÷7ýHIx€ XĄhF˙÷<ýiF ˙÷*ýHIh€ XĄhF˙÷/ýiF ˙÷ý°źG Display SettingsĐ_aPalette: Ţ_ź`Gamma: 8\aBorder: €ľˆ°hFÇH 7x()ĐhF"Ąđ¸ţđŠ˙‰‰01Ťp02zp02úp02:q0200şqiF"řq ˙÷ű°€źźGtC 00:00:00 HKx1p I hC `x+Ń˜Cŕ+ŃŰšC`pG!ppG„C2 HKAx1Ap I hC `Cx+Ń@ŕ+ŃšC`pG!AppG„C2ľH#h[ŔŘBÓ#[ŔđßţźG2 Jx0p‘x H)Ń Iŕ)Ń Iŕ)Ń! `pG)üŰI` ppG„C¸( ŒŕĽPFHx1px)Ű!ppGŔ(H#xY@@ppGÜ_ľHx1px)Ý!pđŞţđ¤ţźGŢ_€ľ ˙÷@ú" Ą˙÷WúđČţĐ/ÚĄŕĄ" ˙÷Jú/Ń" Ą˙÷Cú'đdţ7Z/úۀźźG Sending... Link error. Game is too big to send. (Check cable?)ľđßű đGřH…F˙÷„řźGľđŃűđ%ř€!Č`!‚A‚H‚đ7ţźG@€ľđřđ)ţ ˙÷úOŕđţý8ŠŔC€ůрźźG €ľ'8˙÷ýůđíý?řŐ'8˙÷úđĺý7/÷ۀźźG°ľ$%­/Đŕ0˙÷âů`(ƒđĐý4 ,ňŰ°źźGľ'üđĹýx ƒ?ůŐ ˙÷~ůźźG H#ÁxY@ÁpÁx H)Ń#h™C#[Cŕ#h™C #C`pG„CH#h›Y@`pG2H#yY@@qpG„CľHh1  `đŸýđ™ýźGĐ_ľHh1`)Ó!`đ…ýźG8\H#xY@ppGÁ(pGpGľ˙÷ű˙x!8đUýxCźźG )Ń pGHpGpaHpGp pG1.07 pGOct 18 2000 8pG 8pGđľ6  )QŃ đźźG)H…BŇ(-(3Ű9x{x8qbYťxRYűxRY;yRY{yRYťyRYűyRY;zRY{zRYťzRYűzRY;{RY{{RYť{RYű{R7^”(ËÚ(Đ9x78Ž¤(řÜ1HđÚü!HđŐü -ŻŘ 0CŠç°ń˙ľđßüźGľđüźGľđüźGľđîüźG pG pG𾐰% ŞT0(úŰ!¨˙÷F˙ŠF¨'904(Ú!)@:(Ű" @hF"˙!đĹüŠ ˆHK8™BĐ (@8="ŸŇC—BĐ @@@(Ÿ Ń!Š’+—BĐ#@1)ôŰiF#Áš)*Đ!@@Ç˙/š[Ń 0 (fPúŰ "! đˆü!h(ąBĐ 8@!‹ăX*+Đ"@1 )őŰbj)˛BĐ!@)6Ѩ0!˙÷Óţ0Š *‹Đ"ŇŇ+(Ň#@+šBŇ#@+(Ó#@Ť3/™BÓ'@/ŃŠ X¨€X*)Ř"ŃÉ(Ř% @/8°đźźG˙˙˙ľ˙÷A˙Ç˙˙÷?˙8@(Đ ŔC2ŕ$”Ť€!kFYT1)úŰÇ˙/!Ń%/đ)ř(Đ'˙˙/ŃJ! Hhŕ‹ÎĆP1‘BůÓđ#ř(Đ%/@/Ń˙÷ ˙Ç˙ /ÉŃ°đźźGÜC˜Cƒ°IhFÉŔ™ )Đ °pGxa!h šBŃBhËCšBрhČBŃ!pG˙ľ%K ˜% ™ š œ Ÿ]`#ŰC.Ń°đźźGž#ŢBĐž.)Ńž#ŢBĐž."Ńž#ŢBĐ›+Ń&öC´BĐ,ѡBĐ/ѲBĐ* ŃąBĐ) Ń°BĐ(Ń˜°BĐ˜(Đ%-ŃčCĹç˙÷P˙Âç˜C˙ľ‡°˜›@Á9‘ š(“ÇxƒxšY@“CxIY@“xIY@“KYI Žś ›ąYX›™B-ÓD+ĐqKœB(Ř#ŰœBŮËxťBĐqlNI N@›ąYX›™BÓDĐfKœBŘ#ŰœBŮËxťB Ń xŸťBŃKxŸťBыxŸťBЛąXP™0ˆB˛ÓŁŕŸłřPC+Ý+Ř× ?—ż{žCˇsŕ+Řßŕ&ß ?ŕ˙?p2˙/úŘp2/x5p2;ůŃĎxĂx0ŸBŃyx0ŸBŃOyx0ŸBяyx0ŸB ŃĎyx0ŸBŃzx0ŸBĐ8A#ŰœB Ř9Ic_ż9CpQÚHŕ#›œBŘ<ŕ#›ä ŕ› 1ŕ01˜BŇxxˇB÷ĐA#›œB ŘfĐOK˜BôŃa ˙÷ˇ˙ @&˜ˆ˙÷Ż˙˜60`.őÓCH˙÷Ś˙ Ť˜pŃ ;pAH[# Ŕ ď Ť>Np0˙÷“˙0˙÷˙ŤXp˙!˙0˙00™pŮp@;p#›C˙÷€˙3H&ˆ‘€1H1Aƒ1HÁ€A‚Áƒ¨˙÷Š˙(Ń1%HČ&‚˙÷V˙™ ˙÷f˙>Й(öŃ`Ŕ˙÷]˙0 ˙÷Z˙&v ŕ˙ç #ŕ ŕ0ˆ6˙÷N˙<,řŃ$$ŕ ˆ4˙÷D˙=-řŃ Hhţ÷.úŕ ˆ4˙÷7˙?/řŃ ™ J€°đźźGägčCTC C br„aďc Ŕ€´#Ď\ÇT3:úрźpGľ H!I Lh˘BĐ ˙÷ë˙8h BĐ <`x`źźGägŘ1§W€´!"Cxx;C‡x?;CÇx?;CY€02€*đۀźpG€ľ ţ÷eú") Ąţ÷|ú"* Ąţ÷wúZ'đ˜ţ?űрźźG Write error! Memory full. Delete some games.üľ1K1Oh#[ű“ťˆ<fˆ'–BĐ˙Cŕä#ˆfˆ–BŃ7‡BÚ+őŃčç)љˆ™ #[™B‘Ý 5ŕ™ ŕ(92đžý­ż>ˆ.őŃ'đC.`h`Ÿ=ˆ-Đ 9*đŒýdôç'řC'```™ŕĘ I02 `!Iŕp02ŠBúŰ @I˙÷9˙ üźźG¤Cäg€ľđ^ţÂ)2:p01yp€źźGđľ "ĄđSý!Hđ—ý9˙÷ä˙á !7đŽý< đŠý9˙÷Ö˙< !7đý< đ}ý9˙÷É˙° 79˙÷Ä˙¨ ů˙÷Ŕ˙đźźG00:00:00 - 00/00kŔK÷ľŽ°CIh h›&1+ALĐ! ‘™+ + hÝ)Ýč89BÚ))ÚčŐ !`  ţ÷Yů'# “ŕ`ˆ ™ˆBŃ ˜Ŕ)Ř"˝BĐ" 0á 1ţ÷_ů˝BŃĄh–”‘7 ›› “¤&ˆ.ßŃ˝B Đ™š ›¨˙÷i˙"2 Šţ÷Dů/Đ"3 Ąţ÷=ů˜(Ń ˜Ŕ(Ü"˝BĐ" 0Ąţ÷.ů" Ąţ÷)ů7 ŕ˜(ŃĄŕĄ" ţ÷ů™H` ›`˜°đźźGŒCčgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:¤Cźľ“KLâ(Ť˙÷Ěú#[˜ä30€€ €g€˜``Hh `Hh˙÷2ţŕ`HOx(Đ8Iđ˛ü ŕHhţ÷řÁ˙1.1"8đNýźźźGäg0CPCuCôgźCTCœľ ˙÷ęý LjF ` Š˙÷ůţ˜(ќźźG ţ÷Ńţ˜ţ÷ĎřŔ Ó"! h˙÷-ţ˜!h8ˆBŃH `ô 8@ĐjF Š˙÷Öţ˜(ĐH8@ßĐţ÷ÄţÖçŒCœľ #LŕđŽü!:#˙÷k˙˙÷ ý LjF ` Š˙÷Żţ ţ÷ţ˜ţ÷‹ř@Ó"! h˙÷éý(Ń˙÷´ýřÓ"! h˙÷Ţýô 8@ĐjF Š˙÷ŽţH8@ŢĐţ÷ţœźźGägŒC÷ľ˙÷dý#ŰC% I ŕNˆžBŃÎh3ŚBŃž1`­‰ ˆ*đŃI `ţźźGčg¤CźľIh"’ř J)0Ť‘˙÷%ú )đ>ü¸hI`đůźźźGägCH#hŰ@pGlCľ˙÷ő˙(Đ Hh˙÷/ýjF!˙÷Š˙(ŰH™h˙÷Ć˙°źGPCTC˜ľ˙÷Ů˙(јźźG ý÷Ý˙") Ąý÷Ś˙O#řđóű!";˙÷°ţHh˙÷üüjF!˙÷v˙(Ú "!˙÷6ý(Ń˙÷ý ý÷g˙Đç Saving.ägPCżľ˙÷—˙(4Đ! Ş˙÷N˙(-Ű˜€h()Đ!Ş˙÷D˙("Ű#[M0"č™đĐú#ęK’ę!IŤ H˙÷6ů™”31‰‰!€˜™"H`!8˙÷ćüżźźGäg0ŕľ!HKJ˙÷?ţ"!˙÷ĐüźGäg€żľ˙÷A˙(<Đ Hx€8ÓHh˙÷wü! Ş˙÷ďţ! Ş˙÷éţ-Ű˜€h B Ń"RIH˙÷<ü/Ú˙÷Ä˙ŕ/ Ű˜"Ah’ J00Ť‘˙÷"ůŕ˙÷´˙"RIH˙÷"üđśřżźźGdCPCŕ€ˆľHx€"ÓHh˙÷-üjF! ˙÷Ľţ(ۘ€h¸BĐ˙÷E˙"R I H˙÷÷űjF!8˙÷’ţ(Ú˙÷z˙đ‚řˆźźGdCPC€ŕüľ ˙÷äű .MiFŞ(`˙÷ôü˜(ŃüźźG ţ÷Ëü˜ý÷Éţ@&Óćh%(ý÷Ăý˙÷ßű°BŃ(!˙÷{ţ%mH5h…BíŰ#[BÚ ý÷Iţ") Ąý÷`ţ%đú5<-úŰŕř ÓM"!(h˙÷ýű˜)h8ˆBŃH(`ô 8@ĐiF Ş˙÷Śü˜(Đ H8@´Đţ÷“üŤçŒCpC ROM not found.¸ľ˙÷Iţ(IĐjF! ˙÷ţ("LÚ#[ŕ0" IđŒů•Hh™qHh™HqHIx x€€ÉÉÉCI xÉÉ CI xIC™ˆqHx€ÓHh˙÷Oű™ˆ`/Ú"! ˙÷Œűŕ™#[Ŕ0"˙÷ű¸źźGäg0g8\Đ_†CÁ(ˆCŢ_dCPCľ˙÷ăý(!ĐjF! ˙÷šý(ۘJy`Ay J`€y J‰p!@ JÉp!@ Jŕ#pI@@ p°źG8\Đ_†CÁ(ˆCŢ_řľ&O˙÷Źý(CĐ !I%=p70ˆBúŰjF! ˙÷Zý(LÚ#[ŕ0"Iđćř–HJh™qHh™HqHx™€€ˆq˜xyŇŇCq˜/…`Ú"! ˙÷őúŕ™#[Ŕ0"˙÷„úřźźGŕäg0g8\Đ_†CˆCđ´8O8J9j `–‰%3L.SŇŁ›][ŸD/7>W SŠ BŃՉ-ÜŠ63CŰC‹BŃiсщ) ÜщIaZ ŕ%K˜BŃ$H!ŕ!сňç!ÉŔC ‚P‚Š CŕK™BŃH•ŕ!ŕK™BúŃH!‘ŕK™BóŃPh(Е`ŕh(Аh8`HŕH8bH€#‰CđźpG!`Q`‘Ń‚Q‚őç`g¨C€ @0&@  HKh˜BĐ Hx(Đ H!‚ I ‰C‰II‰€#CpG¨C0vC C“B0ӄF‹ĐR)Ó xp@I‹÷уŃ:Ó°´¸É¸Ŕ:űŇ°ź 2ÓÉŔűŇ ŕÉp Cp ƒp ĂpôŇŇÓ xpI@RůŇ`FpG CC›Ń‹XƒPűŃpGR‹\ƒTűŃpGŔâ˙/áËY@ÉÂP@€ ´KŃđôřRšBüŮ#‘BŇŰ‚BĐR‘BůÓ[A‰‚BřŃ źZ@P@€Y@ÉpGGGGG G(G0G8G C’фF0´ LĺŕŔÉ“C+@ůĐ˙#ŕ @pBúŃ0ź`FpG xpI[*ůŃpGŕ2x+űŃ x1p2+ůŃpGŔâ˙/áKŃđ™řRšBüŮ#‘BŇŰ‚BĐR‘BůÓ[A‰‚BřŃpGźFC€ŃÓˀÉŔŃůŇŇ Óŕ ŇxxŔŃ[IR÷Ň gFpG„FƒĐRÓp@ƒůŃ:Ó C C  Ŕ:üŇŇӁTRüŇ`FpGxG0°á`B @â @ŕ €ŕ €ŕ €ŕ  á!€ŕ‚Qŕ€R B0°á`BaB˙/á„F C›Ń Ó°´Lĺ€É;ťC+@рŔ÷Ň°źŇÓ xpI@+ ĐR÷Ň`FpG°ź Ňńçp@RűŇ`FpGxGŕ-é˙-éŕNâ<ŕĺâ  áŔŸĺ\ă˙/ć €Divide by zero˙ď˙/áď˙/á ă ăď˙/á4ŸĺŔ ă ď,ŸĺPáŔ $ŸĺPáŔ ŸĺPáŔ   á˙/á ă’Ęĺ˙/á3 ăüŸĺüŸĺąƒá°Óá°8Ăá°Óကă°Ăáď°Óá€Ŕă°Ăá°Ăá˙/á˙/áČ1Ÿĺ ă´Ăá ă˛Ăá ă°Ăá ă°Ăáe  ăŔ ă ă"ŕă°Ăá" áă°ĂႠ áŔ\âő˙˙ ă˛Ăá  ă Ŕ ă ă°Ăá ă°Ăá°Óá⢠ á/‚áŔ\âő˙˙ ăŔ ă ă°Ăá ă°Ăá°Óáâ  á €áŔ\âő˙˙Ü$ŠĺŕŠĺ˙/áŸĺ<č€âĺ° Ááĺ}Ď ă°0ÁáŔ\âü˙˙ĺ° Áá}Ď ă°@ÁáŔ\âü˙˙ĺ° Ááĺ° Áá ĺ°@Ááĺ°0Ááĺ}Ď ă°PÁáŔ\âü˙˙ĺ° Áá˙/ሟĺ°Áá˙/á ă ăş Ááś ÁᲠÁáž ÁáâĺÓ˙˙ë ăXŸĺ°Ááď˙˙ë ăďďTS4xVÍŤ¨ě0 ŠF¨ě¨ě hnz°Z~hžŤŽş€Žş2 ŔÄ0;.Yk ú Râçü˙˙đ áT;h;h;h;Ü;Ü;T; T; €= €= €=<<<<<€=€=€=Ě<Ě<Ě<Ě<Ě<Ě<" =ţl=˙H=˙˙˙˙T; óO-éŸĺ<˙˙ëŁŸĺłŸĺ0 áč4Šĺ ăřŸĺ + ă­˙˙ëđŸĺ* ăŞ˙˙ëčŸĺčŸĺ* ăŚ˙˙ë˝čěŠĺđŠĺ) ăHÓĺ áAâôŠĺIÓĺBâ‘çřŠĺ ă*@ë ă/@ëGÓĺ˙Pă ŔOâŃçăŔüĘĺ€Ÿĺă|ŸăxŸäŠĺtŸĺœŠĺŕ ă ă, ă‚˙˙ë`Ÿĺ- ă˙˙ë ă  á‚. ă{˙˙ëHŸĺ  ăx˙˙ë@Ÿĺ@Ÿĺĺäšĺ4Šĺ4ŸĺPŠĺ,ŸĺTŠĺ(ŸĺXŠĺ$Ÿĺ\Šĺ ă„”ŠĺGÓĺ•Oâ ‘ä2á ű˙˙ZŕâB^Šâĺ°č…čđ áă˙?ëëđO˝č˙/á˙˙˙pD-逡Ÿĺč$šĺ bâ(ë` á ă4@â 0 ă ”ä”ä€ŕP’äP†äQâű˙˙0Sâö˙˙č$šĺëpD˝č˙/áXCP€ ` €€w Ô9`„9@Ä9,C ¨BČB4CŠâx‘č0ƒŕ@„ŕP…ŕ`†ŕxč„4šĺ0ƒŕ„4Šĺx4šĺ0ƒŕx4Šĺđ áđL-é` áŒ ŸĺŒ°Ÿĺ–ĺZ˙˙ë  ăź@Oâ ”ä”äP–äP‚äQâű˙˙Pâ÷˙˙č$šĺß˙˙ëT0ŸĺI ăÓäŔ áEţ?ë@„â ăů˙˙ ýëđL˝č˙/áxxxxŔŔŔŔ˝ h>P`@Ŕ¨: ;;,'€t,Cô2\+ŕ˙€p˙ ăhŸĺ€ĺń ă´Áဠă°Áá ă˛Áá´Áá¸ÁáźÁá°Áá˛Áá´Áá¸ÁáźÁáđ áĂ ă`Ěĺđ áĂ ăbĚĺđ áĂ ăcĚĺđ áĂ ădĚĺđ áĂ ăeĚĺđ áĂ ăhĚĺđ áĂ ăiĚĺđ áĂ ălĚĺđ áĂ ămĚĺđ áĂ ă€â €ápĚĺđ áĂ ărĚĺđ áĂ ă`âsĚĺđ áĂ ătĚĺđ áĂ ăuĚĺđ á ă` ‚âÁçđ áĂ ăxĚĺđ áĂ ăyĚĺđ áĂ ă|Ěĺđ áĂ ă}Ěĺđ áĂ ă€Ěĺđ áĂ ăĚĺđ áĂ ă„Ěĺđ á ă`Ńĺđ á ăbŃĺđ á ăcŃĺđ á ădŃĺđ á ăeŃĺđ á ăhŃĺđ á ăiŃĺđ á ălŃĺđ á ămŃĺđ á ăpŃĺ€âđ á ărŃĺđ á ăsŃĺ`âđ á ătŃĺđ á ăuŃĺđ á ă` ‚âŃçđ á ăxŃĺđ á ăyŃĺđ á ă|Ńĺđ á ă}Ńĺđ á ă€Ńĺđ á ăŃĺđ á ă„Ńĺđ áwóŮäńŸçxF¨FŘFG8GhG˜GčG H(?¨?(@¨@(A¨A(B˜?Á(Mţ˙ó˙3ÁÎ"o{ó˙3ÁÎ"o{ó˙3ÁÎ"o{ó˙3ÁÎ"o{˙˙˙ŞŞŞUUU˙˙˙ŞŞŞUUU˙˙˙ŞŞŞUUU˙˙˙ŞŞŞUUU˙˙˙ŞŞŞUUU˙˙˙ŞŞŞUUUďď˙ZŒçJœ˙ďďďZc­˙˙˙ŞŞŞUUUçďÖĆތk„)˙˙˙ďZc­˙˙˙ZŒçJœ˙˙ g×gŒU F˙˙­€€ˇ%)Y˙°ZŒçJœ˙ďďďZc­ď˙ޢ­˛„B÷Î˙Îk˙{œ˙ďU˙R…ďď˙ZŒçJœ!˙˙˙œľ˙1”˙˙˙÷ÎsŒJ!!œ˙˙ŢďĆs˙cR)˙˙˙缼{))B˙˙˙÷ďu)k˝˙˙˙÷ÎsŒJ!!œ˙˙ŢďĆs˙cR)˙˙˙缼{))BĽÖ˙çď˙ތZ˙˙˙÷ÎsŒJ!!œ˙ĆĆ˙kk˙c˙˙˙ďBď{))B˙÷ďȐˆ„PDB˙˙˙ĽĽ˙RR˝Ľ˙˙˙ĽĽĆRRŒZ˙˙˙­ľ˝Zk{!B˙˙˙Ľ­˝RZ{9˙˙˙Ľ­˝RZ{9˙˙˙Ľ­˝RZ{9˙˙˙­ľ˝Zk{!Bď÷˙Îľ­Ć!)9˙˙˙”Î÷9˙J˙˙˙˙­„Z9ďďď­ĽœkZZBÖÖ猥ľBRk˙˙˙ĽĽÖRR­„˙˙˙˙ç„˙RBZ˙˙˙÷ďÎ÷ޜ÷ľk˙˙˙˙˙f!B˙R˙˙˙ŞŞÖUU­„˙˙˙˙ç„˙RBŒ˙˙˙˙Ό÷œZ„R˙˙ƒ˙Ľ>sB3 ĚĚ˙wx˙#5Á Z˙˝ÄńM`Ÿ) ˙˙˙ŞŞŞUUUâ˙ŃŠ˙‰Q˘H%˙´´˙GG€˙ň°ÖĂMŁ[j÷˙cĆÎBs{!Ŕ á˙ŕăź%Ÿĺ ăă€ă€ă€ă€ă € ă €@ 。ä‘âë˙˙ ăhŸĺ* ă>ř˙ë`Ÿĺ  ă;ř˙ë ă  ă8ř˙ëLŸĺ¤  ă5ř˙ë ă ă´Áá ă´Áá0Ÿĺ¸Áá@âşÁáâ´ĺ ă¸ ÁáŸĺ°ĺŔĺ ă´ Áá,âŕă˛ÂářŸĺ°Âá ă¸ÂáěŸĺě$Ÿĺ ĺ˙/á ăşĘĺ´ĘĺľĘĺśĘĺˇĘĺ¸Ę呠ăťĘĺ˝Ęĺ ă ăžÁáP-é"ëŘëü ăžĘĺ˙ ăżĘĺŔĘĺëP˝čđ áŕ-ĺťÚĺpö?ëşÚĺŻö?ëľÚĺľö?ë´ÚĺÉö?ë¸ÚĺŢö?ëˇÚĺ÷?ëśÚĺ÷?ëëđäŕ-ĺžÚĺÜö?ëżÚĺńö?ëŔÚĺőö?ëŕä˙/á@-ĺ ăL â = ă@ŸĺPă   á1 €â@Ňä@„á˛@Áŕ0Sâú˙˙@ä˙/á˛Áŕ0Sâü˙˙@ä˙/á                  đ@-éBJRZbjrz‚Š’š˘ŞśÂÎÖâîö "&.B1.07,ęˆ Ÿĺŕă°ÂဠŸĺ°ŇáTŸĺ\ â0âń’ç™Pă@0˙/á™PăźĎ00˙/á˛Ďá$0ĺ˙/á ă Ÿĺ˛á ‚âŸĺRá 0˙/áŢź DP`lŒ  ă ă Ÿĺ0Ÿĺ܀âŔâŔ‘äŔ€äPáű˙˙:đ‚âěđO-é@ ăP ă¤ ăBë ă ă €âAâ˛Ŕဠă°Ŕá ă¸Ŕá  ăĚŸĺ€âü€ĺł ăź‹â ă´ËᙠăşËá ă €â¸Ë᠀Ÿĺ Ÿĺc ăœpŸĺę@DâśAĆá™ĺ€ŕ á˜ĺŠë`€â˛ĆáśÖá Păü˙˙ŞśÖá Păü˙˙şă P… ` ăĹ  \ ăE  X —ĺPăŕ˙˙:  ă¸ËáŔŠâđO˝č đ á ˜”0@-造ăS ă…ĺ" ă¸Ĺá ăâşĹá ăâIâôŸĺô Ÿĺ0 áŔ ă ŕ ă˛ŕÁŕŔŒâ \ă˛ŕĂŕú˙˙ş0 ăŔ á€ŕ  á Î á0ƒâ Să˛ŔÁŕ÷˙˙ş(Ŕ ă  á°0Äá0â˛0Äáâ Qă@@„âô˙˙ş ăAâ ă°Ŕá˛Ŕá ă´Ŕáo ă°Ĺá´Ĺá  ă…ĺ0€˝č!Ce‡xV4ŕ-ĺ$ ă2 áXŔŸĺ ă€$‚ŕŕŕŕâŽŕ ážŕœáâ€Qă˛ŕÂŕ÷˙˙şPăđ ă$ŸĺŔ€ŕ?Ŕ âŒŔ áźŔ‘á€â@Pă˛ŔÂŕ÷˙˙şđä,,0 ă °á ĄRႠ ‘ü˙˙:Qá0ŁŕA 2ᢠ ů˙˙ áđ áŕ-é˙-éŕNâ<ŕĺâ  áŔŸĺ\ă đ ć €Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[ď?ęxGbô˙ęxGDő˙ęxG\ň?ęxGZô˙ęxGü˙ęxG\ô˙ęxG ý˙ęxGý˙ęxGżý˙ęxGeô˙ęxGČô˙ęxGqô˙ęxG‘ő˙ęxGËő˙ę€XâŮTńšW”ôšĺ@€XâŮTńšW”ôšĺ@€XâŮTńšW”ôšĺŮäŮä€áX áŒXâŮTńšW”ôšĺ$  á%Č á âB.ŠâŕâĄő’瀀XâŮTńšW”ôšĺX… XâŮTńšW”ôšĺ2âT…â˙ă1ƒă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ2â1ƒăTEâ˙ă1ƒâ1ă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺŮä˙Xâ\…ကXâŮTńšW”ôšĺ0 ă@”ŕ2ƒ#D„#@€XâŮTńšW”ôšĺŔŮäŮäČá~Úĺ âB.ŠâŕâĄő’çŔŒâÚĺ âB.ŠâŕâĄő’çXâŮTńšW”ôšĺ'ŕ1âp—ŕ2ƒ#!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ%Č á â+ŠâŕâĄő’çL á€€XâŮTńšW”ôšĺXE XâŮTńšW”ôšĺe\ á2âT…â˙ă1ƒă2ƒeT á@€XâŮTńšW”ôšĺe\ á2â1ƒăTEâ˙ă1ƒâ1ă2ƒeT á@€XâŮTńšW”ôšĺŮä˙TâX…ကXâŮTńšW”ôšĺ0 ă¤L°á2ƒ#€@„#L á@€XâŮTńšW”ôšĺ€$Úĺă ƒÚĺPă ƒĘI€ @€XâŮTńšW”ôšĺŮäŮä€áh áŒXâŮTńšW”ôšĺ$  á&Č á âB.ŠâŕâĄő’瀀XâŮTńšW”ôšĺh†â€€XâŮTńšW”ôšĺ2âd†â˙ă1ƒă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ2â1ƒădFâ˙ă1ƒâ1ă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺŮä˙hâl†á€€XâŮTńšW”ôšĺă0 ăE„@”ŕ2ƒ#@€XâŮTńšW”ôšĺŃŮŕ‰ŕ€€XâŮTńšW”ôšĺ'ŕ1âp—ŕ2ƒ#!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ&Č á â+ŠâŕâĄő’çL á€€XâŮTńšW”ôšĺhF XâŮTńšW”ôšĺfl á2âd†â˙ă1ƒă2ƒfd á@€XâŮTńšW”ôšĺfl á2â1ƒădFâ˙ă1ƒâ1ă2ƒfd á@€XâŮTńšW”ôšĺŮä˙dâh†á€€XâŮTńšW”ôšĺđ(á0 ăd@ áă2ƒEÄă@€XâŮTńšW”ôšĺăŃŮŕ‰@€H€€XâŮTńšW”ôšĺŮäŮä€áx áŒXâŮTńšW”ôšĺ$  á'Č á âB.ŠâŕâĄő’çx‡â€€XâŮTńšW”ôšĺx‡â€€XâŮTńšW”ôšĺ2ât‡â˙ă1ƒă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ2â1ƒătGâ˙ă1ƒâ1ă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺŮä˙xâ|‡á€€XâŮTńšW”ôšĺ ăăâăD„ QăD„R〠Tă€"@”ŕ 2â2ƒ#1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺă€ă€@Tŕ 2â2ƒ31ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺăŃŮŕ‰@€H€€XâŮTńšW”ôšĺ'ŕ1âp—ŕ2ƒ#!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’çx‡âL á€€XâŮTńšW”ôšĺxG XâŮTńšW”ôšĺg| á2ât‡â˙ă1ƒă2ƒgt á@€XâŮTńšW”ôšĺg| á2â1ƒătGâ˙ă1ƒâ1ă2ƒgt á@€XâŮTńšW”ôšĺŮä˙tâx‡á€€XâŮTńšW”ôšĺ˙D$â 2ƒă@€XâŮTńšW”ôšĺăŃŮŕ‰@€H€€XâŮTńšW”ôšĺŮäŮä€á á|ŠĺŒXâŮTńšW”ôšĺ$  á'Č á âB.ŠâŕâĄő’çxG XâŮTńšW”ôšĺ|šĺ€â|Šĺ€€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç  á2â€â˙ă1ƒă2ƒ  á âB.ŠâŕâĄő’çŔ€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç  á2â1ƒă@â˙ă1ƒâ1ă2ƒ  á âB.ŠâŕâĄő’çŔ€XâŮTńšW”ôšĺŮä'Č á âB.ŠâŕâĄő’çŔ€XâŮTńšW”ôšĺ1â2ƒă@€XâŮTńšW”ôšĺăŃŮŕ‰@€H€€XâŮTńšW”ôšĺ|šĺ'ŕ1âp—ŕ2ƒ#!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’çxGâL á€€XâŮTńšW”ôšĺ|šĺ@â|Šĺ€€XâŮTńšW”ôšĺ2âD„â˙ă1ƒă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ2â1ƒăDDâ˙ă1ƒâ1ă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺŮäL á€€XâŮTńšW”ôšĺ2â2#â@€XâŮTńšW”ôšĺ˙XâT…á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙Xâ˙âP…á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙XâT…á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙Xâ˙âP…á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙XâT…á@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç˙Xâ\…ကXâŮTńšW”ôšĺ˙XâP…á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙Tâ%T…á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙Tâ&T…á˙\Ĺă@€XâŮTńšW”ôšĺ˙Tâ˙âP…á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙Tâ'T…á˙\Ĺă@€XâŮTńšW”ôšĺ˙Tâ˙âP…á@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç˙TâX…ကXâŮTńšW”ôšĺ˙Tâ$T…á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙hâ˙â`†á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙hâd†á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙hâd†á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙hâ˙â`†á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙hâd†á@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç˙hâl†á€€XâŮTńšW”ôšĺ˙hâ`†á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙dâ%d†á˙lĆă@€XâŮTńšW”ôšĺ˙dâ˙â`†á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙dâ&d†á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙dâ'd†á˙lĆă@€XâŮTńšW”ôšĺ˙dâ˙â`†á@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç˙dâh†á€€XâŮTńšW”ôšĺ˙dâ$d†á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙xâ˙âp‡á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙xât‡á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙xâ˙âp‡á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙xât‡á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙xât‡á@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç˙xâ|‡á€€XâŮTńšW”ôšĺ˙xâp‡á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙tâ%t‡á˙|Çă@€XâŮTńšW”ôšĺ˙tâ˙âp‡á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙tâ&t‡á˙|Çă@€XâŮTńšW”ôšĺ˙tâ˙âp‡á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙tâ't‡á@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç˙tâx‡á€€XâŮTńšW”ôšĺ˙tâ$t‡á@€XâŮTńšW”ôšĺ%  á'Č á âB.ŠâŕâĄő’瀀XâŮTńšW”ôšĺ% á˙â'Č á âB.ŠâŕâĄő’瀀XâŮTńšW”ôšĺ&  á'Č á âB.ŠâŕâĄő’瀀XâŮTńšW”ôšĺ& á˙â'Č á âB.ŠâŕâĄő’瀀XâŮTńšW”ôšĺ'  á'Č á âB.ŠâŕâĄő’瀀XâŮTńšW”ôšĺ'Č á˙ â âB.ŠâŕâĄő’瀀XâŮTńšW”ôšĺÚĺ‚Úĺŕ ƒÚĺPă ƒĘI€ @€XâŮTńšW”ôšĺ@€Hâřę$  á'Č á âB.ŠâŕâĄő’瀀XâŮTńšW”ôšĺ˙Dâ@€XâŮTńšW”ôšĺD á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙Dâ@€XâŮTńšW”ôšĺD á@€XâŮTńšW”ôšĺ˙Dâ@€XâŮTńšW”ôšĺD á@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’çL á€€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕ@”ŕ0á2â!ŕă2ƒ˙Dâ@€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕD”ŕ0á2â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕ@”ŕ0á2â!ŕă2ƒ˙Dâ@€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕD”ŕ0á2â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕ@”ŕ0á2â!ŕă2ƒ˙Dâ@€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕD”ŕ0á2â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç$ŕL”ŕ0á2â!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕ@”ŕ0á2â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙âđ(á˙ŕă€!$ŕ@´ŕ0á2â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ áđ(á˙ŕă€!$ŕ@´ŕ0á2â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙âđ(á˙ŕă€!$ŕ@´ŕ0á2â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ áđ(á˙ŕă€!$ŕ@´ŕ0á2â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙âđ(á˙ŕă€!$ŕ@´ŕ0á2â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ áđ(á˙ŕă€!$ŕ@´ŕ0á2â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç  áđ(á˙ŕă€!$ŕ@´ŕ0á2â!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ˙âđ(á˙ŕă€!$ŕ@´ŕ0á2â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â$ŕ@Tŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕDTŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â$ŕ@Tŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕDTŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â$ŕ@Tŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕDTŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç$ŕLTŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕ@Tŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â2#â#?°á$ŕ@Ôŕ2ƒ# 2#â˙Dâ1ƒ!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ á2#â#?°á$ŕ@Ôŕ2ƒ# 2#â˙Dâ1ƒ!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â2#â#?°á$ŕ@Ôŕ2ƒ# 2#â˙Dâ1ƒ!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ á2#â#?°á$ŕ@Ôŕ2ƒ# 2#â˙Dâ1ƒ!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â2#â#?°á$ŕ@Ôŕ2ƒ# 2#â˙Dâ1ƒ!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ á2#â#?°á$ŕ@Ôŕ2ƒ# 2#â˙Dâ1ƒ!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç  á2#â#?°á$ŕ@Ôŕ2ƒ# 2#â˙Dâ1ƒ!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ˙â2#â#?°á$ŕ@Ôŕ2ƒ# 2#â˙Dâ1ƒ!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ2 ă@ŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ2 ăDŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ2 ă@ŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ2 ăDŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ2 ă@ŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ2 ăDŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç2 ăLŕ1ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ2 ă@ŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â0 ă@4ŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ0 ăD4ŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â0 ă@4ŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ0 ăD4ŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â0 ă@4ŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ0 ăD4ŕ1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç0 ăL4ŕ1ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ@ ă1 ă@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â0 ă@”á1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ0 ăD”á1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â0 ă@”á1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ0 ăD”á1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â0 ă@”á1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ0 ăD”á1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç0 ăL”á1ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ0 ă@”á1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â$ŕTŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕTŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â$ŕTŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕTŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ˙â$ŕTŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕTŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ'Č á â+ŠâŕâĄő’ç$ŕ Tŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ$ŕTŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺăg €€XâŮTńšW”ôšĺ|Ěĺ â-ŠâĄ’ç,XŃçȌâ,ŃçȌâ|ĊĺT…áX áŔ€XâŮTńšW”ôšĺ㠐‰âŔ€XâŮTńšW”ôšĺŮäŮ唀á â-ŠâĄ’焊吉ŕŒXâŮTńšW”ôšĺăa ‰âŔ€XâŮTńšW”ôšĺ% á|ĚĺČLâ|Ċĺ â-ŠâĄ-’ç,ÂçȌâ  á,ÂçQăÇ ŒXâŮTńšW”ôšĺŮä$ŕL”ŕ0á2â!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ„šĺIŕ ă|ĚĺČLâ|Ċĺ â-ŠâĄ-’ç,ÂçȌâ  á,ÂçQ㨠 â-ŠâĄ’焊吉ŕŒXâŮTńšW”ôšĺ XâŮTńšW”ôšĺ@€Hâ|Ěĺ â-ŠâĄ’ç,˜ŃçȌâ,ŃçȌâ|Ċ唉á â-ŠâĄ’焊吉ŕŒXâŮTńšW”ôšĺă›˙˙‰âŔ€XâŮTńšW”ôšĺ㐉âŔ€XâŮTńšW”ôšĺ ŮäŮä„šĺIŕ”‚á|ĚĺČLâ|Ċĺ â-ŠâĄ-’ç,ÂçȌâ  á,ÂçQăf  â-ŠâĄ’焊吉ŕXâŮTńšW”ôšĺŮä  áđ(á˙ŕă€!$ŕ@´ŕ0á2â!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ„šĺIŕ ă”˙˙ęă­˙˙ €€XâŮTńšW”ôšĺ|Ěĺ â-ŠâĄ’ç,hŃçȌâ,ŃçȌâ|Ċĺd†áh áŔ€XâŮTńšW”ôšĺăJ˙˙ ‰âŔ€XâŮTńšW”ôšĺăł˙˙ ‰âŔ€XâŮTńšW”ôšĺ& á|ĚĺČLâ|Ċĺ â-ŠâĄ-’ç,ÂçȌâ  á,ÂçQă ŒXâŮTńšW”ôšĺŮä$ŕLTŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ„šĺIŕ ăO˙˙ęăh˙˙€€XâŮTńšW”ôšĺă˙˙‰âŔ€XâŮTńšW”ôšĺă}˙˙‰âŔ€XâŮTńšW”ôšĺŮä  á2#â#?°á$ŕ@Ôŕ2ƒ# 2#â˙Dâ1ƒ!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ„šĺIŕ ă&˙˙ę Ůä$  áëŔ€XâŮTńšW”ôšĺ|Ěĺ â-ŠâĄ’ç,xŃçȌâ,ŃçȌâ|Ċĺt‡áx áŔ€XâŮTńšW”ôšĺ%( á˙ â$  áv뀀XâŮTńšW”ôšĺ' á|ĚĺČLâ|Ċĺ â-ŠâĄ-’ç,ÂçȌâ  á,ÂçQă° ŒXâŮTńšW”ôšĺŮä2 ăLŕ1ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ„šĺIŕ  ăëţ˙ęŃŮŕ|šĺ(!ŕ‘ŕ|Šĺ0á2â "ŕă2ƒŔ€XâŮTńšW”ôšĺ'˜ á â-ŠâĄ’焊吉ŕ@€XâŮTńšW”ôšĺŔŮäŮäČá$  á âB.ŠâŕâĄő’çŒXâŮTńšW”ôšĺŮä0 ăL4ŕ1ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ„šĺIŕ( ăťţ˙ę Ůä‰ëL áŔ€XâŮTńšW”ôšĺ|Ěĺ â-ŠâĄ’ç,ŃçȌâ,HŃçȌâ|ĊĺL á 0âP† áƒ;€áŔ€XâŮTńšW”ôšĺ%( á˙ âoëL á€€XâŮTńšW”ôšĺ ă€Ęĺ@€XâŮTńšW”ôšĺ ââĄ á  á$€á|ĚĺČLâ|Ċĺ â-ŠâĄ-’ç,ÂçȌâ  á,ÂçQă8 ŒXâŮTńšW”ôšĺŮä0 ăL”á1ƒ@€XâŮTńšW”ôšĺ„šĺIŕ0 ăsţ˙ęŃŮŕ|šĺ(!ŕx‘ŕ0á2â "ŕă2ƒŔ€XâŮTńšW”ôšĺ|tŠĺ€€XâŮTńšW”ôšĺŔŮäŮäČá â+ŠâŕâĄő’çL áŒXâŮTńšW”ôšĺ|Ěĺ â-ŠâĄ’ç,˜ŃçȌâ,ŃçȌâ|Ċ唉á â-ŠâĄ’焊吉ŕŔ€Hâ ă€Ęĺ@€HâËęŮä$ŕ Tŕ0á2â 2#â!ŕă2ƒ€€XâŮTńšW”ôšĺ„šĺIŕ8 ă0ţ˙ę ăĐĎĺȏĺăřO- ÄŁŸĺÄłŸĺ,ęF.Šâř‚č¸Ÿĺ°Ńá˙ â ⏚ĺ!ŕ଩ĺˆ#ŸĺRăřO˝˙/# ă> ă°5Âá: ă˛5Âá`ŕâ ă  hŸ˙/<â<3 Ŕ°Šĺ  ă4#ßĺ ‚Ră  $#Ďĺ ă,Ÿ˙/ ă Ÿ˙/áëŇ˙˙Źšĺč"ŸĺPăä"Ÿ RâŘ"ĺßŔ  ă˜ŠĺĽëĐBßĺ4ă  ă ăď4ă@ ů˙˙ ¨šĺ€â¨ŠĺFŠâřčşÚĺxâşĘĺ¤šĺ€ˆŕâ”Šĺ ăœôšĺ¤šĺ€ˆŕ˜šĺâ˜ŠĺGQăœôšEťÚĺźĘĺŔâ”ÄŠĺœôšĺ¤šĺ€ˆŕ˜šĺâ˜ŠĺQăœôšEŔâ”ÄŠĺœôšĺťÚĺ€ă şÚĺxâ€ăşĘĺ‚Úĺ€ă‚Ęĺ  ă€ˆŕ ă˜ŠĺŔâ”ÄŠĺGö˙ꤚĺ @ ŕŔâ”ÄŠĺœôšĺ¤šĺ€ˆŕ˜šĺâ˜Šĺ™QăœôšE†ĎOâ”ÄŠĺ šĺ€â Šĺœôšĺş$Úĺ âPă ˜šĺšÚĺPá@ă ‚Úĺ€ă‚Ęĺ¤$šĺˆšĺ€ŕˆŠĺ‘Úĺă â  ă@ŕŒšĺŕ:‚Úĺ€ă‚ĘĺÚĺ  áŒŠĺ‚Úĺă’Ú’Ę€$Úĺă ö˙ Úĺ‚Úĺŕö˙ ŮĺvRă  ƒ$Ę  ă€$Ęĺă@  ÁăH  Á ăP  Á ăX  Áă`  Áâ@  ă‚Ęĺ„šĺIŕ á|ĚĺČLâ|Ċĺ â-ŠâĄ-’ç,ÂçȌâ  á,ÂçQăú  â-ŠâĄ’焊吉ŕXâŮTńšW”ôšĺPFPFh>P01‰/Á/˙ â˙ \ă‚J€ăńŸ"ę 3Ü-ä- :ô-ü-. . : : : : : : :.TA`AlAxA„A :AœA¨A´AŔAĐAÜAěAřA :B B,B8BDBPB\B : : : : : : : : :BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6ź677 :477¨7Ŕ78 : : : : : : : : : :ě- : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : :ţ \ă(ŸUŃWđ QĘLâůęţ \ăŸUÁWđ QĘLâüęRead from OAM. Wrote to OAM. ˙ â˙ \ăî˙˙J€ăńŸęô2Œ-- :°-ź-Ä-Ě- : : : : : : :Ô-<@H@T@`@l@ :x@„@@œ@¨@ź@Č@Ř@ä@ :A AA$A0AËĚă ŔŒŕ ăˌ €ăź‚á Ŕăˌ⼂áđ áÉLâT!ŸĺŔLâ ňçŇĺt Ÿĺ>ËĚă ŔŒŕ ăˌ €ăăź˘á˛Âá ŔăÁă+‚â°Âá˛Âáđ áxxxxŒŒŒŒSN€tŔuŔuh>Ix^ Zď!`Ś@˘@Śř&ŘÔ9Ŕ_Ü9Đ_ô9ŕ_ü9đ_`ŕ?DDDD˙ ăđ áđ á@šĺ Ńçđ áDšĺ Ńçđ áHšĺ Ńçđ áLšĺ Ńçđ áPšĺ Ńçđ áTšĺ Ńçđ áXšĺ Ńçđ áŒăâÁĺTšĺ Áçđ áXšĺ Áçđ áĆÚĺĆĘĺâ Pă”Oäš4Šĺ¨OdOŠĺČÚĺşę : : : :đ á(;|;”; ;đ áâ ÄĘĺĹÚ偀á’ęâÉĘĺÇÚĺÇĘĺăÉÚĺ ăĹĘĹĘČĘČĘÄÚĺĹÚ偀áŕ-ĺ‚ëŕäŃ˙˙ę<đ; : :đ á ăđ â vę ăĆ˙˙ đ á(;ŕ=L<$<đ áÇÚĺÇĘĺ!ŕŕQăđ @-éU˙żë@˝čđ áČĘĺă˛˙˙ nOâ4ŠĺrOâPă$ Pă$ Pă$ Pă$ Pă$Šĺđ áâÚĺęáÚĺęŕÚĺęŢÚĺę ăâ  á€ŕ€ŕđ á(;ŕ<ř< :đ á ăĹĘÄĘÄšĺ9ęČĘĺ⌟ĺĺ…˙˙ę : =0= :đ áâ ÄĘĺ+ęČĘĺ Pă  C SĆĘĺv˙˙ę(;\=”; ;đ á?â ÄĘĺę(;ŕ=ř< :đ á(;ŕ= : :đ áŹC¸Ÿĺ9@-éä0äŹŸĺ<°č<č¤Ÿĺ<°č<č8€˝ččšĺô$šĺŕŕ@ŠĺDŠĺęčšĺAâô$šĺŕŕHŠĺLŠĺ„šĺIŕ â-ŠâĄ’焊吉ŕđ áčšĺô$šĺ€ŕŕ@ŠĺDŠĺHŠĺLŠĺî˙˙ęŸĺř$šĺ€ŕŕTŠĺč˙˙ęˆ?¤9Ä9ŕ 0PxŒ´ä h”źĐ8TxŹĚô0`| ¸ä  Pˆ¤Ěě 8Lt¤Ŕ@`Œ¸Ěü4PhˆŹŘôH¤Ěä 4 ` | ¤ Ô ě    8 P l „ ° Č  ŕ ü  4 P | ” °  Č ŕ ü  @ X t   ¨ Ä ŕ  $ @ X t  Œ ¤ Đ č  <X pœ´Ü0\„Źě(<PdxŒ ´ä@lœČ4pŹč$`œě(\ŒŔđ$T˜ČHˆČHœÜř0Lh„´Đđ ,Hh„´Ěě(Dd€°Ě0d”Čř<l„ŔÜ (lœüdlB€œDTl¨Äŕ$ X h P$€ œ ¸ ü  !(!d!„!Č!č!ř!0"X"ˆ"¨"¸"Ô"#<#T#¨#Č#Ř# $ $$ $Ô$Ź:¸:Ä:Đ:Ü:č:ô:Ü( : : : :ˆ8 ;;D+ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS ILIADA €003aß˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉPrzewiń: Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot www.rg.w.pl ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕP1 c€ š c:› cŐ!Y c.-š cČ8Ł: "ILIADA" HOMER Księga I Zaraza. Gniew Gniew Achilla, bogini, głoœ, obfity w szkody, Który œcišgnšł klęsk tyle na greckie narodyMnóstwo dusz mężnych wczeœnie wtršcił do Erebu A na pastwę dał sępom i psom bez pogrzebu Walajšce się trupy rycerskie wœród pola: Tak Zeusa wielkiego spełniała się wola Odtšd, gdy się zjštrzyli sporem niebezpiecznym Agamemnon, król mężów, z Achillem walecznym. Od kogóż tej niezgody pożar zapalony Od Feba, co go Kronid z pięknej miał Latony. Gniewny na króla, wojsku strasznš, klęskę zadał, Rozszerzył mór w obozie, codziennie lud padał; Mœcił się, że był zelżony jego kapłan œwięty. Przyszedł Chryzes , gdzie stały Achajów okręty, Œwietnš na okup córki przynoszšc ofiarę, A w ręku majšc berło i Feba tiarę; Prosił Greki o litoœć na ojcowskie bóle: Najbardziej zaœ Atrydy , dwa narodów króle: ťAtrydowie i Grecy! Niech wam dadzš bogi Dobyć miasta Pryjama , w swoje wrócić progi! Lecz pomni na łuk Feba strzelajšcy z góry,WeŸcie okup, nie przeczcie ojcu, jego córy!Ť Rzekł. W Grekach szmer przyjazny oznaczał ich zgodę, Aby uczcić kapłana i przyjšć nagrodę; Nie przypadła królowi do serca ta mowa, Więc go puœcił z obelgš, przydał groŸne słowa: ťZnidŸ, naprzykrzony starcze, z oczu moich pręcej, Nie waż bawić się dłużej ani wracać więcej! W tiarze, w berle słaba dla ciebie zasłona. Chyba mi staroœć córkę twojš wydrze z łona; Od swych daleko, w Argos na zawsze osiędzie, Tam wełnę tkać i łoże moje dzielić będzie. PójdŸ precz! Ani mię gniewaj, żebyœ został cały! Ť Rzekł król; zalškł się starzec i odszedł struchlały. Szedł cicho ponad morze, gdzie huczały fale, A gdy już był daleko, wynurzył swe żale I syna pięknowłosej tak prosił Latony: ťBoże! Którego Chryza doznaje obrony, Smintejczyku ! Co strzałę wypuszczasz dalekš, Co masz Tened i Killę pod możnš opiekš: Jeœli wieńcami twoje zdobiłem koœcioły, Jeœlim ci na ofiarę bił kozły i woły, Niech proœba ta od ciebie będzie wysłuchana: Zemœcij się łukiem twoim obelgi kapłana Ť.Ledwie skończył, modlitwa doszła ucha Feba; Wysłuchał go łaskawie, zstšpił gniewny z nieba Z łukiem swoim, z kołczanem; na ramionach strzały W bystrym biegu strasznymi szczęki przerażały. Idzie jak noc posępny; siadł z dala, łuk spina: Leci strzała i œwiszczšc powietrze rozcina.Okropnym brzmišc łuk jękiem psy strzela i muły; Wnet zgubne jego razy Achaje poczuły: Palš się bezprzestannie smutne trupów stosy. Przez dziewięć dni na wojsko œmiertelne szły ciosy, Dziesištego Achilles cały lud zwoływa, Bo tę myœl w piersi Hera wlała mu życzliwa, Bolesna, widzšc swoich Achajów zagładę. Zatem, gdy się na walnš zgromadzili radę, Mężny Achilles tymi zaczšł mówić słowy: ťTeraz bardzo się lękam, synu Atrejowy, Abyœmy, obłškani wpoœród morskich brodów, Nie musieli powracać do ojczystych grodów, Jeżeli tu na zawsze nie zamkniem powieki, Bo i wojna okrutna, i mór niszczy Greki. Niech wieszcz lub kapłan powie, skšd ta chłosta sroga, Albo snów tłumacz wiemy – wszakże sny od Boga?? Niechaj powie, dlaczego Feb naszej chce zguby: Czy go niedopełnione obrażajš œluby? Czyli stšd, że œwiętego stugłowu nie bierze? Bijmy owce i kozy dla niego w ofierze, Aby ubłagan wstrzymał ten mór niebezpieczny Ť To powiedziawszy usiadł Achilles waleczny. Wstał Testora syn, Kalchas, pierwszy w swym urzędzie: Zna, co jest, zna, co było, zna nawet, co będzie; Mšdry i duchem wieszczym od Feba natchnięty, On od Troi achajskie prowadził okręty. Więc tak na radzie głosem roztropnym opiewa: ťChcesz, bym wyrzekł, dlaczego na nas Feb się gniewa, Feb, którego łuk srebrny zgubne strzały niesie? Ja powiem, lecz przysięgš zaręcz, Achillesie, Że mi słowy i rękš dasz potrzebne wsparcie, Bo widzę, jak się na mnie rozgniewa zażarcie Mšż, któremu nad sobš władzę Grecy dali. A gdy król na słabego gniewem się zapali, Chociaż się na czas wstrzyma, w razie nie zaszkodzi, Znajdzie potem sposobnoœć i zemœcie dogodzi. Uważ więc, czyliœ zdolny ocalić mš głowę Ť. Achilles odpowiedział na tę wieszczka mowę: ťCo tylko wiesz, mów œmiało! Bo na Apollina Przysięgam, Zeusowi najmilszego syna, Którego ty œwiętoœci trzymajšc na pieczy, Z daru jego zwiastujesz przyszłe Grekom rzeczy; Przysięgam, póki widzę to œwiatło na niebie: Żaden się z Greków skrzywdzić nie odważy ciebie, Ani sam Agamemnon. Nic to nie przeszkadzaPrawdę wyrzec, że jego najwyższa dziœ władza Ť. Oœmielił się tym wieszczek: ťAni dla ofiary, Ani dla œlubów – rzecze – zesłane sš kary;Wzgarda œwiętego sługi œcišgnęła tę stratę. Nie chciał wydać król córki, odrzucił zapłatę, Dlatego między nami zaraza się szerzy, I nie wprzódy się w swoim gniewie Feb uœmierzy, Aż król powróci zdobycz, którš dotšd trzyma. I darmo odda brankę z czarnymi oczyma. Gdy do Chryzy poœlemy jeszcze stugłów œwięty, Może się da złagodzić dla nas bóg zawziętyŤ. Skończywszy usiadł Kalchas. Natychmiast powstanie Trzymajšcy szerokie Atryd panowanie, Straszliwie pomieszany, gniew mu wnętrze œciska, A oko rozpalone żywym ogniem błyska; I rzekł, krzywym rzucajšc na Kalchasa wzrokiem: ťZawsze ty, widzę, jesteœ nieszczęœcia prorokiem I nic nie umiesz dla mnie zwiastować przyjemnie; Każdy twój czyn i wyraz serce rani we mnie. Teraz nawet rozgłaszasz pomiędzy Achiwy,Iż dlatego zarazš Feb ich trapi mœciwy, Żem zatrzymał dziewicę, okupem wzgardziłem. Posiadanie tej branki bardzo mi jest miłem,Byłaby mojš w domu pociechš jedynš, Większš niż Klitajmestra, którš-m wzišł dziewczynš. Wyrówna jej rozumem moja niewolnica I sercem, i przemysłem, i pięknoœciš lica. Ale gdy trzeba, ojcu wracam jš do ręki, Bo wolę całoœć ludu nad jej wszystkie wdzięki. Tylko mi tę osłodŸcie stratę, przyjaciele: Godziż się, bym szkodował sam jeden tak wiele? Wszakże wszyscy widzicie, co mi z ršk wypada Ť. Na to Pelid waleczny tak mu odpowiada. ťAtrydo, jakżeż razem i dumny, i chciwy! Tobież łupu szlachetne odstšpiš Achiwy? Ja nie wiem, jeœli jakie łupy gdzie złożono:Co z miast było wziętego, to już podzielono; Wracać nazad i znowu dzielić, nie przystoi. Ale kiedy przemożnej dobędziemy Troi, Wróć tylko brankę bogu, za dzisiejszš stratę Potrójnš i poczwórnš odbierzesz zapłatę Ť. ťLuboœ mšdry, nie zdołasz tego wmówić we mnie – Rzekł król – i chcesz mię słowy podchodzićdaremnie, Oddawszy mojš brankę, będęż smutny siedzieć, Gdy ty cieszysz się twojš? Oddam, lecz chcę wiedzieć, Czyli tę stratę Grecy nagrodzš mi równie; Jeœli nie chcš nagrodzić, sam wezmę gwałtownie... Ale się w innej o tym naradzimy porze. Teraz okręt na wielkie wyprowadŸmy morzeI zbierzmy zdolne majtki do takiej wyprawy, Brankę wsadŸmy z ofiarš stugłownš do nawy. Pierwsi z wodzów tę podróż na siebie weŸmiecie; Ajas, Odys lub król panujšcy Krecie, Lub jeœli tak rozkażę, najstraszniejszy z ludzi, Pelid się tš usługš dla Greków potrudzi. Pewnie bóg zagniewany, który mœciwie strzela, Tš ofiarš się zmieni dla nas w przyjaciela Ť. Na to strasznie zapalon Achilles zawoła: ťO łakomco! O człeku bezwstydnego czoła!Któż z Greków chętnie twoje spełni rozkazanie? Kto pójdzie na wyprawę? Na czele wojsk stanie? Nie z mojej ja przyszedłem pod Troję przyczyny, Ród ten przeciw mnie żadnej nie popełnił winy; Do owoców mej ziemi nie œcišgnęli dłoni, Nie tknęli się trzód moich, nie zabrali koni, Najmniejszej w żyznej Ftyi nie zrobili szkody; Dzielš mię od nich wielkie i góry, i wody. Ale z tobš-œmy przyszli z odległych stron œwiata, Czci twojej nasłuchiwać, mœcić się krzywdy brata. Bezczelniku z psim okiem! Nie znasz tej usługi! Jeszcze mi to chcesz wydrzeć, com wzišł za znój długi I co mi zgodnie greckie przyznały narody! Dotšd ja równej z tobš nie miałem nagrody.Gdy po dobyciu miasta wojsko łup rozbiera,Na moich barkach ciężar wojny się opiera, Lecz kiedy podział przyjdzie, lepsza częœć dla ciebie, A ja – upracowany, zemdlony w potrzebie, Z małš czšstkš na okręt idę z bojowiska. Do Ftyi, do mojego powracam siedliska, Gdy nie masz moich zasług, œmiesz zdobyczwydzierać; A nie wiem, czy beze mnie będziesz łupy zbierać ť. Jemu król Agamemnon, równym gniewem zdjęty: ťJedŸ, gdy ci się podoba, spychaj twe okręty! Czyż to na tobie jednym los Grecyji stoi? Mam drugich, co się zemszczš mej krzywdyna Troi, A najskuteczniej Kronid panujšcy w niebie. Z wszystkich królów najbardziej nienawidzęciebie... IdŸ, rzšdŸ Myrmidonami, nie mnš, człeku hardy: Gniewy twoje niczego nie warte prócz wzgardy. Lecz wiedz: gdy Feb ode mnie Chryzeidę bierze, Dam rozkaz, niech jš moi odwiozš żołnierze, A za to się do twojej posunę nagrody: Bryzeidę ci wezmę z pięknymi jagody, Byœ znał, żem jest mocniejszy. Drugich strach ogarnie, Widzšc, że mi się równać nie można bezkamie Ť. Na te słowa okrutnie Pelid rozjštrzony, Niepewny, na obiedwie nachyla się strony: Czy usunšwszy drugich w Atryda uderzyć, Czy lepiej gniew powœcišgnšć i zapał uœmierzyć. Gdy się na obie strony chwieje myœl wštpliwa, W zapale z pochew miecza strasznego dobywa: Wtem z nieba z Hery przyszła Pallada przysługi, Bo równie jej był miły jak jeden, tak drugi.Z tyłu lekko za włosy pocišga rycerza, Niczyim, jego tylko oczom się powierza. Zlškł się Pelid, gdy spojrzał za siebie zdumiały, Widzi Palladę: oczy jej groŸnie iskrzały; I rzecze: ťWielka córo pana błyskawicy, Po cóżeœ to z niebieskiej nadeszła stolicy? Czy widzieć, jakš Atryd obelgę mi czyni? Oœwiadczam ci, bo tego dokażę, bogini, Że dłoń ta wnet za dumę duszę mu wywlecze Ť. A na to modrooka Pallada tak rzecze: ťPrzyszłam gniew twój uœmierzyć z woli Zeusa żony: Jej Achilles, jej Atryd równie ulubiony. Nie ruszaj miecza, do krwi nie chciej się zapędzać; Ale słów obelżywych możesz nie oszczędzać. Wierz mi, bo to być musi, że dla tej ofiary Trzykroć będziesz drogimi nagrodzony dary; Tylko bšdŸ nam posłuszny, gniew uhamuj srogi Ť. A Palladzie Achilles mówi prędkonogi: ťChoć cały gniewem pałam, lecz rozum ostrzega, Iż ten błšdzić nie może, kto bogom ulega; Kto na rozkazy bogów nie zatyka ucha, Tego wzajem łaskawe niebo chętniej słuchaŤ. To wyrzekłszy przestaje na Pallady radzie,Powœcišga silnš rękę i miecz w pochwy kładzie; A bogini, poselstwo odprawiwszy swoje, Do bogów spieszy, w górne Zeusa pokoje. Lecz Pelid jeszcze gniewy straszne w sercuwarzy I rzecze, dla Atryda nie szczędzšc potwarzy: ťZ psim okiem, z łani sercem, bezecny opoju, Wzišłżeœ broń, prowadziłżeœ lud œmiało doboju? Poszedłżeœ na zasadzki, gdy szły inne wodze? Nigdy! Drżałeœ ze œmierciš spotkać się na drodze. Lepiej dumnš w obozie władzę rozpoœcierać, A kto ci się sprzeciwi, temu łup wydzierać.Nad podłymi panujesz, ludożerco, tłumy; Inaczej, już byœ zgonem przypłacił twej dumy. Ale ja ci przysięgam teraz uroczyœcie, Przez to berło, co więcej nie odroœnie w liœcie, – Bo kiedy je raz na pniu ostry topór przytnie, Żywne straciwszy soki, więcej nie zakwitnie, A dziœ je w ręku greccy monarchowie noszš, Którzy œwięte wyroki prawa ludom głoszš; – Przysięgam ci największš przysięgš na œwiecie: Wzywać Achilla Grecy, lecz próżno będziecie! A ty się dręczšc w sobie nie dasz im pomocy, Gdy ich do wiecznej Hektor zacznie wtršcaćnocy. Zgryzš cię trojańskiego postępy oręża, Że najwaleczniejszego nie uczciłeœ męża Ť.To powiedziawszy przodków berło znakomite, Berło œwietnie złotymi gwoŸdziami nabite, Rzuca gniewny na ziemię i na miejscu siada.Równie się Agamemnon na niego rozjada. Wtem władca pylijskiego powstaje narodu, Z ust jego słodsze płynš wyrazy od miodu. Dwa pokolenia Pylów zamieszkały ziemię, Jak żył, a teraz trzecie ludzi rzšdzi plemię.W te rzekł słowa, rozumu wielkiego tłumacze: ťO, jak Achajów ziemia gorzko dziœ zapłacze! Jak się z tej uradujš Trojanie nowiny, Jak ucieszy się Pryjam i Pryjama syny, Gdy usłyszš, że zgubnš ci zjštrzeni zwadš,Którzy innym przodkujš i męstwem, i radš! Lecz starca głos niech w młodszych winnš bacznoœć wzbudzi, Bom ja większych przed laty widział od was ludzi, A lekce mojej rady nie ważyli przecie. Nigdym takich nie widział, ni ujrzę na œwiecie, Jakim był silny Dryjant, Kajnej nieœmiertelny, Pejrytoj i Eksadios, i Polifem dzielny... Mężni sami, z mężnymi chodzili za barki, Centaurom, gór mieszkańcom, dumne starli karki. Z nimi od młodu moje bywały zabawy, Gdy mię z Pylos do spólnej wezwali wyprawy, I jam walczył, jak siły pozwalały moje; Z dzisiejszych nikt by z nimi nie wyszedł naboje. Tak wielcy, a młodego przyjmowali rady: I dla was będzie lepiej wstępować w ich œlady. Ty, choć możny, nadobnš zostaw mu dziewicę, Niech ma dar, którym uczcił Grek jego prawicę; A ty, Achillu, z królem nie bšdŸ tak gwałtowny, Bo mu żaden ze wszystkich królów nie jest rowny. Jeżeliœ ty dzielniejszy, żeœ synem bogini, Jego możniejszym władza obszerniejsza czyni. Atrydo, głos pokoju między was przynoszę:Złóż gniew na Achillesa, ja cię o to proszę;W nim jest obrona floty, w nim wojska podpora Ť. Agamemnon w te słowa rzecze do Nestora:ťZacny starcze! Szanuję mšdrš twojš mowę, Lecz nad wszystkich ten człowiek chce wynosić głowę; On by rad sobie władzę najwyższš przywłaszczył, A któż będzie tak niski, by się przed nim płaszczył? Jeżeli mu zaœ dzielnoœć nadał bóg odwieczny, Czyż przeto mu pozwala, by tak był złorzeczny? Ť Przerwał mu Pelid mowę i obelg nie skšpił: ťOstatni byłbym z ludzi, gdybym ci ustšpił... Co ci powiem, to w żywej zachowaj pamięci: Dla branki walczyć broniš wcale nie mam chęci Ni z tobš, ni z innymi Greków rycerzami, Choć bierzecie dar, który przyznaliœcie sami; Ale co na okręcie moim jest w ładunku, Nic do twego nie możesz podcišgnšć szalunku. Odważ się tylko na to: całe wojsko zoczy, Że ta włócznia wnet czarnš krew z ciebie wytoczy Ť. Tak w szkodliwej obadwa rozjštrzeni zwadzie Powstali, czynišc koniec narodowej radzie. Pelid gniewny pod swoje udał się namioty, Z nim Patrokl nieodostępny i tesalskie roty. Atryd zaœ okręt spycha, żagle rozpoœciera, Kładzie ofiarę, majtków dwudziestu wybiera, I œlicznš Chryzeidę prowadzi do nawy: Mšdry Odyseusz wodzem został tej wyprawy. Ci mokrš płynš drogš, wiatry w żagle œwiszczš. Król nakazał obmycie; więc ludy się czyszczš, Rzucajšc wszystko w morze, co brudnego zmiotš; Potem się zaraz œwiętš zajmujš robotš, Bijš byki i kozy na uczczenie Feba: Skwarzy się tłustoœć, dymy się wznoszš donieba. Gdy tak lud ofiarami błagał Apollina, Agamemnon się srożył na Peleja syna I chcšc dokonać swoich zapowiedzi groŸnych, Mówił do Eurybata i Taldyba, woŸnych: ťDo Achilla namiotu œpiesznym idŸcie krokiem I przywiedŸcie tu jego brankę z czarnym okiem. Jeœli nie da, sam wezmę, gdy tam z wielš przydę, A to większš mu sprawi boleœć i ohydę Ť. Tak zalecił, groŸnymi rozwodzšc się słowy.Struchleli biedni ludzie na rozkaz takowy, Idš powoli, ciężkim œciœnięci kłopotem. Siedzšcego zastajš wodza pod namiotem; Achilles ich spostrzegłszy zasmucił się srodze; Ci króla czciš przejęci w wielkiej byli trwodze, Stali cicho, ni w jednym wyrzekli co słowie.Poznał rycerz ich trudnoœć, więc pierwszy tak powie: ťWitajcie woŸni, bogów i œmiertelnych posły! Przystšpcie. Wy nie winni, lecz Atryd wyniosły; Do niego ja, nie do was, mam żalu przyczynę. PójdŸ, kochany Patroklu, wydaj im dziewczynę! WeŸcie jš, ale bšdŸcie œwiadki nad mym bólem Przed niebem i przed ziemiš, i przed srogimkrólem: Będzie kiedyœ dla Greków Achilles potrzebny... Złym tylko chuciom służy ten człowiek haniebny: Z przeszłych on rzeczy wnosić przyszłoœcinie umie I gubi Greki, głupiej dogadzajšc dumie Ť. Natychmiast wierny Patrokl z miejsca swego wstaje, Œlicznego lica brankę posłańcom oddaje; Wracajš się pod namiot Atryda szeroki, Z nimi niewiasta idzie niechętnymi kroki. Odchodzi od swych Pelid i łzy hojne toczy, Z dala siada na brzegu, w morze wlepia oczy I wycišgnšwszy ręce tak matkę zaklina: ťGdyœ mię krótkiego życia dała na œwiat, syna, Matko! Przynajmniej Kronid, co piorunem włada, Niechaj mi sławne imię i wielkš czeœć ­ˆŠj ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕˆiC ř }x}`X¸ŠjPˆ cŘ Ź c „Ž V  < c€ N+` c Ž6¸Dnada; Lecz nie znam jej, gdy Atryd zdobycz gwałtem bierze, Którš mi zgodnie greccy przyznali rycerze Ť. To mówišc łzy wylewa rzęsistym potokiem. Siedzšc w morzu, pod ojca podeszłego bokiem, Słyszy te żale matka, na kształt mgły wychodzi, Tuż siada, rękš głaszcze i jęki łagodzi. ťCzego płaczesz? Skšd, synu, boleœć masztak wielkš? Powiedz i nic nie zataj przed twš rodzicielkš Ť. A na to Pelid rzecze westchnšwszy serdecznie ťNa cóż ci to powiadać, co wiesz dostatecznie... Więc, matko, wesprzyj syna! Œpiesz do górnych progów. Opowiedz krzywdę panu i ludzi, i bogów, Jeœliœ na jego dobre zasłużyła chęci. Com słyszał w domu ojca, mam dotšd w pamięci, Że od ciebie Zeusa wyszła raz obrona; Bo gdy spisek Pallady, Hery, Posejdona Dšżył na to, by w więzy ujšć go haniebne, W tak złym razie tyœ wsparcie dała mu potrzebne: Sturęcznegoœ do nieba wezwała olbrzyma, Który imię u ludzi Ajgajona trzyma, W niebie zaœ Bryjareja dajš mu nazwisko. Silniejszy on od ojca. Kiedy usiadł blisko Przy panu nieœmiertelnych w straszliwej postawie, Zlękłe bogi przestały o złej myœleć sprawie. Wspomnij mu to, kolana w czułej œciskaj dłoni, Żebraj, aby trojańskiej dopomagał broni; Niech bije Greki, do naw odeprze ze stratš,Niech widzš, co mšdroœci ich króla zapłatš, I niechaj Atryd swego pożałuje błędu, Że dla najdzielniejszego męża nie miał względu Ť. A Tetys na to, łzami zalawszy się cała: ťNa com cię nieszczęœliwym losem wychowała! Obyœ przynajmniej siedział w nawie bez boleœci! Lecz i w ciasnym obrębie wyrok dni twe mieœci, I zrzšdza ci na ziemi najnędzniejsze bycie! Jakżem ci, synu, smutnym losem dała życie! Wstšpię na Olimp górny, przed Zeusem stanę, Powiem, jak srogš na czci odebrałeœ ranę Może na proœby moje łaskawie się skłoni. Ty gniewny siedŸ u floty, nie bierz się do broni. Wczoraj opuœcił Kronid złote nieba progi, Poszedł poza ocean, a z nim inne bogi, By w uczcie towarzyszył Etyjopom czystym; Za dwanaœcie dni będzie w swym domu wieczystym Wtedy spieszę do niego, œcisnę mu kolana; Spodziewam się, że będę w proœbie wysłuchana Ť. To rzekłszy znikła, w smutku zostawiajšc syna, Że mu wzięta niesłusznie przeœliczna dziewczyna... Zagniewany Achilles o dziewicy wzięcie, Nigdzie nie wyszedł, siedział na swoim okręcie; Nikt go nie widzi w boju, nikt w radzie nie słyszy, Lecz w smutku pogršżony za bitwami dyszy.Gdy przeszło dni dwanaœcie, nieœmiertelne bogi W niedostępne Olimpu wracajš się progi, Kronid przodkuje wszystkim do górnej stolicy. Tetys, pomna synowi danej obietnicy, Zostawia ojca, rzuca niezgłębione morze, I do nieba o rannej dostaje się porze. Kronida, który grzmišce pioruny zapala, Na wierzchołku Olimpu był od bogów z dala. Siada przed nim bogini z pokornš postawš, Rękš lewš kolana, brodę œciska prawš I rzecze: ťBogów ojcze, jeœlim kiedy ciebieLub uczynkiem, lub słowem ratowała w niebie, Skłoń ucho na me proœby, pamiętny przysługi: Daj czeœć synowi memu, gdyœ wiek dał niedługi! Widzisz, jako nad ciężkš obelgš łzy roni: Wydarł mu gwałtem Atryd owoc dzielnej dłoni; Ale ty go przynajmniej uczcij, mšdry boże, Niech ręka twoja w bitwach Trojany wspomoże, Niech górujš nad Greki, odnoszš zwycięstwa, Aż póki ci nie uczczš mego syna męstwa Ť.Nic na to chmurowładca Kronid nie odpowie, Milczšc całš tę sprawę waży w swojej głowie; Tetys, jak go ujęła, tak się kolan trzyma, I tak z rozrzewnionymi powtarza oczyma: ťOdmów mi, albo przyzwól i zaręcz wyraŸnie! Czyż jakie na Zeusa padajš bojaŸnie? Niech wiem, czym sama z bogiń okryta pogardš Ť. Kronid ciężko westchnšwszy: ťProsisz o rzecz twardš. Jakie troski dla mojej stšd wyniknš głowy! Na niepokój mię, córko, narażasz domowy: Znowu się będzie trzeba z małżonkš ucierać, A i tak mi wyrzuca, żem Troję rad wspierać. IdŸ, by cię nie postrzegło zazdrosne jej oko! Proœbę twojš mam w sercu wyrytš głęboko. Skłonię głowš, byœ pewna była mojej chęci; Tej na stwierdzenie słowa używam pieczęci, Przed bogi i przed ludŸmi znak ten jest konieczny Ť. To wyrzekł i brwi zmarszczył niebios pan odwieczny: Podniosły się na głowie nieœmiertelnej włosy, Wstrzšsł się Olimp i całe zadrżały niebiosy. Gdy takie zaręczenie od Zeusa zyska, Tetys idzie do swego w głębi wód siedliska,On do swego pałacu. Wstajš wszystkie bogi I zabiegajš ojcu swemu na pół drogi; Nikt na miejscu nie został, cała niebian rzesza Na powitanie władcy piorunu pospiesza. Skoro tylko pan bogów na swym zasiadł tronie, Zdało się podejrzliwej dokuczyć mu żonie; Postrzegła, że z nim Tetys ciche miała rady, Takie zatem z Kronidš rozpoczyna zwady: ťZ kimżeœ to, obłudniku, rozmawiał dziœ wniebie? Beze mnie radzić skrycie rozkoszš dla ciebie. Zawsze lubisz przed żonš chować sekret œcisły I nigdy nie powiadasz, jakie twe zamysły Ť. ťO wszystkich – rzekł bóg – rzeczach byćuœwiadomionš Zbytni ciężar dla ciebie, choć mi jesteœ żonš; Jednakże, co ciekawoœć twojš słusznie budzi, To pierwsza wiesz ode mnie i z bogów, i z ludzi; Lecz, co sam radzę, bogom nie myœlšc powiadać, O to próżno nie pytaj, tego nie chciej badaćŤ. Na to Hera wielkimi oczyma wspaniała: ťTwardy Kronosa synu, cóżem usłyszała Nigdym ci nie jest przykra, słusznie się tym szczycę, Że nie chcę wglšdać w żadnš twojš tajemnicę. Ta zaœ troskliwoœć moja z tego idzie Ÿródła, Czy cię córka morskiego starca nie uwiodła. Bo dziœ przyszła do ciebie, œciskała kolana,I podobno już w proœbach swoich wysłuchana: Jej syna czci, a Greków klęski nic nie zwlecze Ť. Na to piorunowładca do Hery tak rzecze: ťPłoche twe podejrzenia sš dla mnie zwyczajne, Jednak ci niedostępne moje myœli tajne. Nienawiœć tylko męża odnosisz w korzyœci, Choćbyœ zgadła mój wyrok. Co chcę, to się ziœci . SiedŸ i skromnie się moim powoduj rozkazem, Bo cię tu nie zasłoniš wszystkie bogi razemOd strasznego tej ręki ogromnej zamachu Ť. Tak rzekł; umilkła Hera i drżała ze strachu; Musi ulec mężowi niezgięta jej dusza, Lecz wszystkich bogów czułoœć jej zmartwienie wzrusza. Zatem Hefajst, Olimpu sławny budowniczy, Miłš matkę pociesza w tak ciężkiej goryczy: ťJak to nas wszystkich smuci, jak dotkliwie boli, Że niebo się poróżnia dla œmiertelnych doli. Gdy się przykra niezgoda samych bogów ima, Zniknš uczty, rozkosze, złe górę otrzyma. Matce radzę, choć sama sobie radzić zdolnš, By na Zeusa była rozkazy powolnš: Bo kiedy w gniew nasz ojciec rozjštrzony wpada, Cała się dla niebianów zepsuje biesiada. Gdyby chciał, jak jest mocny, ten wielki pan gromu, Wszystkich by nas wytršcił z niebieskiego domu. Matko! Ujmij go wdzięcznie, a spojrzy wesoło I okaże pogodne Olimpowi czoło Ť. To powiedziawszy Hefajst z miejsca swego wstaje, Bierze okršgłš czarę, matce jš podaje I rzecze: ťZnoœ to, matko, lubo ci nie miło, Żebyć się co gorszego jeszcze nie zdarzyło; Gniewy jego złagodzi twa powolnoœć wczesna. Jakby dla syna twego była rzecz bolesna, Nie mogšc dać ci wsparcia, patrzeć na twejęki: Trudno wytrzymać siłę Zeusowej ręki. Nigdy mi ten przypadek nie wyjdzie z pamięci: Gdym cię raz przeciw jego chciał wesprzećniechęci, Porwał za nogę, rzucił z niebieskiego gmachu, Zaledwie ze mnie dusza nie wyszła z przestrachu; Leciałem przez dzień, w wieczór upadłem na Lemnie, Tam Syntyjowie ducha obudzili we mnie Ť. Tę Hefajst o przypadku swoim powieœć czyni. A na to z białš dłoniš œmieje się bogini I z uœmiechem odbiera czarę z ręki syna. On zaœ od prawej strony obdzielać zaczyna Słodkim nektarem nieba wysokiego panów, Który czerpa obficie z poœwięconych dzbanów. Œmiały się, pijšc nektar, do rozpuku bogi, Że im służył tak grzecznie Hefajst krzywonogi. Stół do zachodu słońca zasiadajš wkoło, Jedzš smacznie i pijš, bawiš się wesoło: Apollo na formindze gra, muz chór dobrany Słodkimi wyœpiewuje głosy na przemiany. Gdy słońce œwietnš głowę skryło w oceanie, Każdego boga własne przyjmuje mieszkanie:Bo w Olimpie ma każdy z bogów pałac złoty, Cudownej przemyœlnego Hefajsta roboty. Kronid także tam idzie, gdzie swój umysł boski Snem zasila, wielkimi zmordowany troski. Księga II Sen. Próba. Katalog Inni spali bogowie i ziemscy rycerze, Oczu tylko Zeusa sen słodki nie bierze, Ale noc nad tym całš przemyœla troskliwy, Jakby Achilla uczcić, a zgnębić Achiwy. Mniema, iż tak dokaże, czego sobie życzy, Gdy na Agamemnona zeœle Sen zwodniczy; Więc się do niego w prędkich słowach tak odzywa: ťIdŸ, gdzie achajska flota brzeg cały okrywa. Gdy wejdziesz w namiot króla, rozcišgnion obszernie, Opowiedz mu, co mówię, a opowiedz wiernie: Niech bez odwłoki wiedzie do boju lud zbrojny, Bo przyszła Trojan zguba i kres długiej wojny. Niezgodne przedtem bogi w jednym zdaniu stojš, Wszystkie Hera skłoniła; złe wisi nad Trojš Ť. To skoro wyrzekł Kronid, Sen boski odchodzi, Szybkim spieszšc polotem do Achajów łodzi;Zaraz do królewskiego namiotu przybywa. Atryd w łożu spoczynku słodkiego używa: Stanšł nad nim, a tego starca wyobrażał, Którego król dla rady najwięcej poważał. W tej łudzšcej postaci tymi rzeknie słowy: ťCóż to, œpisz jeszcze królu, synu Atrejowy? Całš noc spać mężowi rady nie przystało, Którego pieczy niebo rzšd ludzi oddało. Słuchaj posła Zeusa! Chociaż on daleki, Ma staranie o tobie. Zwołaj wszystkie GrekiI nie zwlekajšc prowadŸ do boju lud zbrojny, Bo przyszła Trojan zguba i kres długiej wojny. Niezgodne przedtem bogi w jednym zdaniu stojš, Wszystkie Hera skłoniła; złe wisi nad Trojš. Ty zważaj, co ci każe pan bogów i ludzi, By ci z myœli nie wyszło, gdy cię dzień przebudzi Ť. To powiedziawszy poszedł od Agamemnona Ważšcego to w głowie, czego nie dokona. Głupi, że miasto weŸmie Pryjama, uwierzył. Bezrozumny, nie wiedział, co Zeus zamierzył: Nie mógł tego przeniknšć, że przez krwawe boje Miał klęskami przywalić i Greki i Troję. Budzi się, lecz boskiego jeszcze głosu pełny, Siada na łożu, wdziewa szatę z miękkiej wełny, Szatę pięknš i nowš, płaszcz zarzuca drogi, Także kształtny na białe obuw kładzie nogi, Błyszczšcy się od srebra ciężki miecz zawiesza I wzišwszy berło w ręce, do floty pospiesza, Od ojców berło w domu trwałe nieprzerwanie. Już Olimpowi niesie Jutrzenka zaranie, Wejœcie słońca zwiastujšc nieœmiertelnym w niebie, Gdy hukliwych król woŸnych przyzywa do siebie I każe ród Achajów zwoływać do rady. Ci wołajš, niezmierne sypiš się gromady. Ale majšc król wielkie odkryć przedsięwzięcie, Składa osobnš radę w Nestora okręcie; Z samych się ona wodzów najcelniejszych zbiera. Tam Atryd myœli swoje w te słowa otwiera:ťPrzyjaciele, wodzowie, kiedym dzienne troski Nocnym przerwał spoczynkiem, widziałem Sen boski. Istnš-m ja w nim osobę Nestora uważał – Jego głos, jego postać, jego kształt wyrażał; I stanšwszy nad głowš tymi mówił słowy: „Cóż to! Œpisz jeszcze królu, synu Atrejowy? Całš noc spać mężowi rady nie przystało, Którego pieczy niebo rzšd ludzi oddało. Słuchaj posła Zeusa! Chociaż on daleki, Ma staranie o tobie. Zwołaj wszystkie GrekiI nie zwlekajšc prowadŸ do boju lud zbrojny, Bo przyszła Trojan zguba i kres długiej wojny. Niezgodne przedtem bogi w jednym zdaniu stojš, Wszystkie Hera skłoniła; złe wisi nad Trojš ”. Rzekł i zniknšł; mnie z oczu opadł ciężar słodki. Zważmy teraz, przez jakie lud wzbudzimy œrodki Do dzielnego walczenia. Ja bym serca zgłębił, Czyli się w nich bojowy zapał nie oziębił. Powiem, niechaj do domu każdy z flotš bieży – A do was od powrotu wstrzymać lud należy Ť. To rzekłszy Agamemnon w miejscu swoim siada, Aż Nestor, co w piaszczystej Pylów ziemi włada, Wstaje i tak w roztropnej tłumaczy się mowie: ťPrzyjaciele, Argejów przemożni wodzowie! Gdyby kto inny z Greków senne prawił mary, Moglibyœmy nim wzgardzić i nie dać mu wiary, Ale tu się królowi raczył Sen objawić: Myœlmy zatem, jak w wojsku chęć do boju sprawić Ť. To powiedziawszy Nestor miejsce rzuca radne, Wychodzi, za nim idš króle berłowładne; A tymczasem do brzegu lud zbiega się cały.Jako wychodzš pszczoły z wydršżonej skały, Gęstš jedna po drugiej następujšc rzeszš, Tak że bez przerwy roje za rojami œpieszš I kwiat wiosny œcisłymi okrywajš grony, Te się w te, owe w inne rozlatujš strony: Tak lud na niezliczone podzielony roty Na brzeg idzie, rzucajšc nawy i namioty. Wieœć, posłanka Zeusa, przodkuje ich krokom, Gromadzi się lud, wrzawa leci ku obłokom. Jękła ziemia pod tylu narodów ciężarem, Powietrze się niesfornym rozlegało gwarem. Dziewięciu woŸnych woła, wrzask ucisza ludu, Aby chciał królów słuchać. Dużo było trudu, Przecież gwar ustał, wzięły swoje miejscaroty, Wstał Agamemnon z berłem Hefajsta roboty, Wykształconym dla bogów i pana, i ojca: Od tego wzišł Hermejas, poseł Argobojca; Stšd przeszło do Pelopsa, co ujeżdżał konie, Od tego miał je Atrej, wódz ludu w koronie;Ten bogatemu w trzody oddał je Tyjeœcie, Ten Agamemnonowi zostawił nareœcie, By mu wyspy hołd niosły i Argów kraina. Na tym berle oparty tak mówić zaczyna: ťPrzyjaciele, wodzowie, Aresowy rodzie, W ciężkiej mię Zeus surowy zostawia przygodzie, Bo, nielitosny, przedtem dał mi obietnicę, Że nie wrócę, aż Trojan obalę stolicę; Teraz każe mi płynšć do Argów bez sławy,Kiedym już tyle ludu stracił przez bój krwawy. Tak chciał Zeus, którego nieodparte ramię Tylu miast dumne szczyty złamało i złamie... Co na to kiedyœ wieki wyrzeknš potomne, Że takie wojska Greków, siły tak ogromne, Próżny bój prowadziły z mniejszš liczbš męża? Bo jakiż dotšd skutek naszego oręża? Gdyby z Trojš do wiernej przyszedł Grek ugody I rachować obadwa chcieliœmy narody, Gdyby wszystkie Trojany stały z jednej strony, A nasz lud na dziesištki został podzielony –Chociażby każdy z Trojan lał wino dla naszych, Iluż by to dziesištkom zabrakło podczaszych! Tak liczbę Trojan greckie przewyższajš głowy... Ale za to lud majš wielki posiłkowy, Ten mi w zamysłach moich zastępuje drogę, Że dotšd Troi dobyć osiadłej nie mogę. Już dziewišty rok widzi nasze tu obozy, Zbutwiały nam okręty, przegniły powrozy, A żony nasze w domach jękami dni znaczš, A dzieci wyglšdajšc ojców rzewnie płaczš, Nas zaœ nie dokonana dotšd gnębi praca. Posłuchajcie, co powiem: niech każdy – powraca, Już czas do ukochanej ojczyzny poœpieszyć,Gdy zwycięstwem pad Trojš trudno się ucieszyć Ť. Rzekł i nieœwiadom rady pocišgnšł lud cały.Wzrusza się zgromadzenie jako wzdęte wały, Kiedy z chmury gniewnego Zeusa wyleci Not z Eurem i na morzu nawałnicę wznieci.Albo jak się wydajš żyznorodne niwy, Kiedy na nie gwałtownie natrze wiatr burzliwy I gniotšc z góry kłosy do ziemi ugina: Tak całe zgromadzenie zrywać się poczyna I z żołnierskim pospiesza na okręty wrzaskiem. Od nóg wzruszonym niebo zaciemnia się piaskiem, Zachęcajšc się, cišgnš do wód swoje nawy,Oczyszczajš przekopy do morskiej wyprawy, Już belki spod naw biorš, a niezgodne głosyOdjeżdżajšcych mężów idš pod niebiosy. Pewnie by się ich podróż dłużej nie przewlekła, Gdy Hera do Pallady tymi słowy rzekła: ťWielka córo pioruny władnšcego boga! Więc już Grekom do domu niecofnięta droga? Ucieczkš więc zakończyć tyle prac przystoi? A przy Pryjamie chwała, Helena przy Troi, Dla której tyle ludu miecz wytępił mœciwy? Œpiesz zaraz, mowš słodkš powœcišgnij Achiwy, Wstrzymaj powrót, zniszcz zamiar płocho przedsięwzięty I nie daj, by na morze spychali okręty! Ť Usłuchała wnet Hery Pallas modrooka I natychmiast na ziemię zniża się z wysoka;Szybkim pospiesza lotem do Achajów łodzi, Zaraz do Odyseusza mšdrego przychodzi. Ten stoi zasępiony, okrętów nie tyka, Bo go smutek ogarnia i boleœć przenika. Do niego się przybliża i w to rzecze słowa: ťOdyseuszu, którego w przemysł płodna głowa, Tak-że więc bez odwłoki rozpuszczacie żagle I do miłej ojczyzny powracacie nagle? ... Wstrzymaj powrót, zniszcz zamiar płocho przedsięwzięty, I nie daj, by na morze spychali okręty! ŤTak rzekła, wraz bohatyr z żalu się ocuca, Poznaje głos bogini, spieszy i płacz rzuca. Podnosi go Eurybat. A gdy Atrydowi Zabiegł drogę, możnemu narodów królowi, Bierze od niego w ręce berło znakomite, eœć ­ˆŠj ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż `‰ cé  ců: c3!š cě-T@0ä c€$;L$Obiega z nim Achaje pancerzem okryte: A czy wodza, czy kogo z przedniejszych potyka, Ujmuje go wymowš słodkiego języka: ťZacny mężu, nie stšpaj ludzi podłych œladem, Wstrzymaj się, drugich twoim zatrzymaj przykładem, Bo jeszcze nie wiesz dobrze o króla zamiarze; Teraz wojska doœwiadcza, potem je ukarze.Nie wszystkim pozwolono wiedzieć jego myœli: Żeby do jakich nieszczęœć Achaje nie przyœli! Bo wielki gniew na ludzi od monarchy spada,Który z łaski Zeusa narodami włada Ť. Gdy z ludu kogo postrzegł, że upornie staje, Tego berłem okłada i słowami łaje: ťNiebaczny! SiedŸ spokojnie, ta dłoń ciebieskarci, Słuchaj drugich, co więcej niŸli ty sš warci! BojaŸń i gnuœnoœć w rzędzie najniższym ciękładzie, Niœ ty w boju ceniony, ni poważny w radzie. Czy każdy w wojsku greckim za wodza się sšdzi? Niedobry jest rzšd wielu, niech więc jeden rzšdzi Król, którego sam Zeus powagš przyodział,I nam dał posłuszeństwo, jemu władzę w podział Ť. Tak on wojsko sprawować jak biegły wódz umie. Wnet i z naw, i z namiotów ruszajš się w tłumie, Wrzask ludu grzmi jak morza szumnego bałwany, Kiedy tłucze mokrymi o skałę tarany. Całe wojsko ucicha i miej sca zasiada: Tersyt burzy, złoœliwie Tersyt jeszcze gada. Człek wielomownej gęby, z niesfornym językiem, Samym się królom stawił hardym przeciwnikiem. To, co mu do ust padnie, wszystko płocho bredzi; Celem jego gryŸć wyższych, œmiech budzić w gawiedzi. Zezowaty, kulawy, potwór w œwiecie rzadki, Garb mu spycha skręcone na piersi łopatki,Głowa długa, spiczasta, rzadkim kryta włosem. Najbardziej on złoœliwym œmiał przegryzaćgłosem Odysa i Achilla, potwarca ich wieczny. Teraz na króla język obrócił złorzeczny, Szpetne miotajšc słowa skrzypišcymi usty: Sarkali z gniewu Grecy na tyle rozpusty, On krzyczał i lżył: ťCzego twoje serce łaknie? Skšd to żałoœć, Atrydo? Na czym tobie braknie? Pełno w twoim namiocie znajduje się miedzi, Pełno tam œlicznych kobiet, branek naszychsiedzi, Które ci dajem, miasta jakiego dobywszy: Czy mało masz dostatków, o królu najchciwszy! Chcesz, by kto z Trojan przyszedł po dzieciz okupem, Którem ja lub Grek inny wzišł na wojnie łupem... Jesteœ ty dla greckiego wódz srogi plemienia! Jakżeœmy podli, mężów niegodni imienia! Kobiety z nas trwożliwe! Puœćmy się na wody, Niech on pod Trojš nasze przeżywa nagrody, Niech zna, czy bez naszego może co oręża... Skrzywdził Achilla, nadeń dzielniejszego męża, Danš od nas nagrodę gwałtem wydarł z nawy. Gnuœny Pelid nie mœci się tak niegodnej sprawy. Gdyby cię jak na męża przystało, był zażył, Ostatni raz Atrydo, byłbyœ go znieważył Ť.Tak lżył Tersyt wielkiego narodów pasterza. Wtem Odyseusz do niego szybkim krokiem zmierza I ostro nań spojrzawszy, groŸnym tonem rzecze: Lekkomyœlny Tersycie, krzykliwy człowiecze, Wstrzymaj język zuchwały, ty hańbo natury, Bo ze wszystkich, co przyszli pod trojańskie mury I królom towarzyszš w rycerskiej potrzebie, Żaden człowiek nie przyszedł podlejszy nadciebie. Nie waż się królów œmiałym pomiatać językiem, Ani być do powrotu płochym buntownikiem. Jak los padnie, przewidzieć nie dano nikomu, Czy my z chwałš, czy z hańbš powrócim dodomu. Jeœli króla narodów szarpiesz z tej przyczyny, Że go hojnie darujš łupem greckie syny, Skšd się ta złoœć nikczemna w podłym sercu warzy? Zyskałże co od ciebie prócz samej potwarzy? Ale ja ci oœwiadczam, co i w skutku będzie,Jeœli, jak dziœ rozpuœcisz to złoœci narzędzie, Niechaj mi głowę zdejmie okrutny zabójca,Niech słodkie stracę imię Telemacha ojca, Jeœli cię nie uchwycę, z szaty nie obnażę, I zdarłszy, co wstyd kryje, ochłostać nie każę; Wreszcie, rozkwilonego na razy bolšce, Wypchnę ze zgromadzenia i w głšb nawy wtršcę Ť. To wyrzekłszy do grzbietu berło mu przykłada. On się zwija i płacze, i drżšcy usiada; Od twardego mu razu w tyle guz wyskoczy,Patrzy szpetnie wokoło i ociera oczy. Choć smutni, Grecy jednak rozœmiać się musieli; Każdy tak sšsiadowi swoje myœli dzieli: ťSłusznie lud Odyseusza wœród najpierwszych kładzie. Męstwem w boju wsławiony, roztropnoœcišw radzie, Dziœ najlepszš rzecz zrobił, że Tersyta zgromił I zuchwałoœć brzydkiego potwarcy uskromił. Odtšd będzie ostrożny, nauczš go bóle, Jak niebezpieczna miotać obelgi na króle Ť.Tak lud mówił i dobre dzieło wodza chwalił. A Odyseusz, co tyle możnych miast obalił, Wstał z berłem; przy nim, w kształcie woŸnego, bogini: Ta wrzask ludu uœmierza, ta spokojnoœć czyni, By pierwsi i ostatni słyszeli go równie; A on tak zaczšł radzić mšdrze i wymownie:ťWielki narodów królu, przemożny Atrydzie: Dziœ się Grecy w największej pogršżš ohydzie, Bo przyrzeczenia w Argos danego nie iszczš, Iż nie wprzódy powrócš, aż Ilijon zniszczš.Każdy płacze jak dziecko, jak wdowa usycha, Podłe skargi rozwodzi, do swoich œcian wzdycha. Smutno wracać, kiedyœmy nic nie dokazali: Prawda, choć kto na miesišc z domu się oddali, Przykro na łodzi znosi, gdy żywioł wzburzony Nie daje mu do lubej powrócić się żony; A nas już rok dziewišty trzyma kraj daleki;Nie dziw więc, że wzdychajš do powrotu Greki. Lecz brzydko, długo bawišc, wracać bezskutecznie: Trwajcie więc w przedsięwzięciu, Achaje, statecznie. Obaczmy fałsz Kalchasa wieszczby lub sprawdzenie; Bo których nie wtršciły Mojry w smutne cienie, Którzy dotšd żyjecie, w was żywe mam œwiadki: Gdy do Aulidy greckie zbierały się statki Niosšc tysięczne klęski pod mur Ilijonu, A my pod miłym cieniem wyniosłego klonu, Przy którym wody nurtem wytryskały czystym, Bili œwięte ofiary bogom wiekuistym – Znak wielki się pokazał, jaki się nie zdarza:Z czerwonymi plamami idzie spod ołtarza Smok straszny, który zaraz na drzewo się wspina, Gdzie się ptaszšt na wierzchu wylęga rodzina: Oœmioro było w liœciu zagnieżdżonych skrycie, A dziewišta samiczka, co im dała życie. Tam on wlazłszy pisklęta œwierczšce pożera: Matka smutne nad dziećmi żale rozpoœciera,Wtem jš, próżny niosšcš ratunek, za skrzydło Pochwyciwszy, okrutne pożarło straszydło.Gdy tak połknšł smok dzieci i matkę kwilšcš, Rzecz cudowna się w porę zdarzyła znaczšcš: Bo Kronida, z którego wyszedł przeznaczenia, Natychmiast w kamień smoka strasznego zamienia; Na to nas wszystkich wielkie podziwienie bierze. Pomnijcie, wszak to było przy samej ofierze. Zaraz Kalchas wykłada przeznaczenie wieczne: „Czemużeœcie zamilkły, Achaje waleczne? Ten znak pewny Zeusa opatrznoœć nam dała, Nierychły jego skutek, ale wielka chwała. Jak ten smok osiem drobnych pisklštek zadławił I z nimi wraz dziewištš, ich matkę, też strawił: Tak walczyć przez lat dziewięć dla nas wyrok stoi, A dziesištego roku dobędziemy Troi". Tak on wróżył: co teraz wnet się uskuteczni. BšdŸcie więc w przedsięwzięciu, Achaje, stateczni, Póki miasta Pryjama nie weŸmiem zdobyczš Ť. Skończył mšdry Odyseusz, greckie wojska krzyczš; Głoœny okrzyk, od ludu ochoczego wszczęty, Odbijały stojšce na brzegach okręty; Wszyscy brzmiš pochwałami twymi, Odyssesie. Potem Nestor poważny taki głos podniesie: ťAch! Przez bogów! Jużeœmy chłopcami sięstali, Już nas do dzieł rycerskich piękna chęć niepali. W cóż się, pytam, obrócš nasze obietnice, W co przysięgi, podane w co pójdš prawice? Takież to dopełnienie zaręczonej wiary? Wszystko, jak widzę, znikło z dymami ofiary. Tak długo tu jesteœmy – i chcemy się wadzić?? Nie mogš nas do celu kłótnie doprowadzić. Ty, Atrydo, stałoœciš uzbrój piersi twoje, ProwadŸ nas na kurzawy i na trwałe boje; WzgardŸ tymi, co od rady oddzielać się œmiejš: W niemęskim próżnowaniu niech podło gnuœniejš! Daremne ich życzenia: nie ruszym stšd kroku, Aż ujrzym fałsz lub prawdę Zeusa wyroku. Pan bogów nas w zamysłach uszczęœliwi, Bo kiedy na okręty wsiadali Achiwi, Niosšc Troi zniszczenie, pomyœlne obroty Wróżšc niebo, prawymi uderzyło grzmoty. Nie myœlcież o powrocie wprzódy, przyjaciele, Aż każdy weŸmie ładnš Trojankę w podzieleI zemœci się Heleny jęków i kłopotu. Lecz jeżeli kto żšda upornie powrotu, Niechaj wsiada na okręt; wpoœród morskichtoni Zasłużony go wyrok i kara dogoni. RadŸ sam królu i drugich radę miej na względzie; Co ja powiem, uwagi twojej godne będzie. Dziel mnóstwo na narody, narody na szyki, By sobie wzajem niosły pomoc wojowniki! Gdy to zrobisz, a Grecy nie stawiš się sprzecznie, Natenczas możesz, królu, poznać dostatecznie, Kto jest gnuœny, kto dzielny z wodzów i żołnierzy, Bo każdy się na placu własnš siłš zmierzy;I czy do wzięcia miasta bogi na zawadzie, Czy też tchórzostwo ludu zawadę nam kładzie Ť. Agamemnon tak mówi na rzecz Nestorowš: ťWszystkich celujesz, starcze, radš i wymowš. Gdyby mi Feb i Pallas, i Kronid życzliwy Dziesięć takich dał radców pomiędzy Achiwy, Zniszczylibyœmy dawno złe Dardanów plemięI Pryjama wyniosłe miasto wbili w ziemię. Ale mię syn Kronosa ukarał bez miary, Gdy mię œwieżo wprowadził w niepotrzebneswary: Otom się z Achillesem skłócił o dziewczynę,Przyszło do ciężkiej zwady, a jam dał przyczynę. Wszakże, gdy niechęć zgaœnie, która się w nas wkradła, Już zginęły Dardany, już Troja upadła. Teraz weŸcie posiłek, waleczni rycerze, Gotujcie się do boju, opatrzcie puklerze, Dzidy ostrzcie, obroku nie szczędŸcie dla koni, Doœwiadczcie waszych wozów i wszelakiej broni. Srogim Aresem cały dzień będziem się bili, A wytchnšć nie pozwolę ani jednej chwili; Z samš się chyba przerwie bój okrutny nocš, Dobrze się tu i piersi, i tarcze zapocš; Bez przerwy rohatynš robišc, dłoń zdrętwieje, I konie wóz cišgnšce hojny pot obleje. A kto się na okręty od boju oddali, Przysięgam, że od zguby nic go nie ocali: Psom się na brzydkš pastwę i sępom dostanie Ť. Skończył, a straszne wojska powstało wołanie: Grzmi powietrze, jak ryczš na morzu bałwany, Gdy z innymi Not wiatry walczy zagniewanyI na skałę pobrzeżnš całš moc wywiera, A skała silnym barkiem gniew jego odpiera. Z rady do naw gromada rozchodzi się cała,W namiotach palš ognie, zasilajš ciała... A gdy już dosyć mieli jadła i napoju, Szanowny starzec Nestor tak radzi o boju: ťAtrydo! Mężów królu, to jest moje zdanie,Aby czasu nie tracić, przyœpieszyć spotkanie: To chwila, którš Zeus daje nam łaskawy. Niech woŸni lud zwołajš, niech porzuca nawy I szeroko zastšpi morza całe brzegi; A my gęsto œciœnione przechodzšc szeregi. Wydamy znak Aresa, że już bitwy pora Ť. Przyjšł król Atryd zdanie mšdrego Nestora.Zatem woŸnych do siebie przywołuje głoœnych; Ci krzyk ogromny z piersi wydajš donoœnych I do boju waleczne gromadzš Achiwy. Cały obóz napełnia odgłos ich straszliwy. A Zeusa zastępce, berłowładne króle, W orszaku lud stawiajš i gotujš w pole. W poœrodku ich Pallada z modrymi oczyma W boskim ręku egidę nieœmiertelnš trzyma; Sto złotych frędzli wisi, sztuka w nich cudowna, Każda w swoim szacunku stu wołom się rowna; Z takš tarczš obiega Pallas greckie roty, W piersi mężom dodaje rycerskiej ochoty. Natychmiast do powrotu wszelka chęć ustała, Wojny wszyscy wołajš, wojny chęć w nich pała. Jak na górze zajadły ogień las pożera, Wokoło się na pola jasnoœć rozpoœciera: Tak kiedy ci mężnymi postępujš kroki, Błyszczy się miedŸ i rzuca blaskiem pod obłoki. Jak na azyjskiej łšce, gdzie Kaistru wody, Stadami się zbiegajš powietrzne narody, Gęsi i z długš szyjš łabędzie, żurawie, Bijš skrzydły powietrze i w niesfornej wrzawie Zniżajš się, a odgłos brzmi po całej łšce: Tak i z naw, i z namiotów Achajów tysišce Na liczne podzielone roty i szeregi Wylewajš się hurmem na Skamandru brzegi;Drży ziemia, gdy stšpajš i męże, i konie. Ile kwiatów i liœci zdobi wiosny skronie, Ile się much uwija latem w tej godzinie, Gdy słodkim pasterz mlekiem napełnia naczynie: Tyle w polu Aresa greckich mężów stoi, Czyhajšcych na zgubę Trojanów i Troi. Wodzowie do potyczki szykujš żołnierze I tak je rozeznajš jak kozy pasterze, Kiedy się na pastwisku pomieszajš z sobš. Atryd wyższy nad wszystkich jest wojska ozdobš, Głowę, oko ma takie, jak u Kronijona, Kształt Aresa, a siłę piersi Posejdona. Tak on inne przenosi tam powagš króle, Jak pyszny buhaj stado wypędzone w pole. Taki w dzień ten majestat, tę mu okazałoœćI tę wœród bohaterów dał Kronid wspaniałoœć. Księga III Przysięgi. Widok z muru. Pojedynek Aleksandra z Menelaosem Gdy się uszykowały z wodzami orszaki, Trojanie postępujš z wrzawš jako ptaki: Tak powietrze w niesfornej przebiegajš wrzawie, Uciekajšc przed zimš i słotš, żurawie, Wzbiwszy się pierzchliwymi skrzydły pod niebiosy; Mija ocean, cišgnie z brzmišcymi odgłosy, Œmierć i strach niosšc lotna Pigmejom gromada, Którym wydaje bitwy, gdy z chmur na nie spada. Tchnšcy męstwem, z najgłębszym Grecy szli milczeniem A wspierać się wzajemnym gotowi ramieniem. Jako gdy wiatr mgłš szarš wierch góry odzieje, Złš pasterzom, od nocy lepszš na złodzieje, Na rzut bowiem kamienia ledwie sięgnie oko: Tak się tuman rozcišga spod ich nóg szeroko, Gdy œpieszšc, gdzie ich wiedzie Ares boju chciwy, Szybkimi kroki długie przebiegajš niwy. Już sš blisko, już rzezi znak Ares im daje. Piękny Parys na czele mężnych Trojan staje, Mieczem i łukiem zbrojny, panterš odziany,Dwoma kręci oszczepy; a tak zaufany Przeciwko najdzielniejszym Grekom się junaczył, By który swoje męstwo w bitwie z nim oznaczył. Tego skoro waleczny Menelaj postrzega, Iż œmiałymi przed roty krokami wybiega – Jak lew uradowany, kiedy go spotyka Albo jeleń rogaty, albo koza dzika, Zgłodniałš rwie paszczękš, co mu się dostanie, Choć go ršcze psy goniš i żwawi młodzianie: Tak Atryd się raduje, gdy Parysa zoczy, Bo chciał pomsty nad zdrajcš. Zatem z wozu skoczy I gniewem pałajšcy zachodzi mu drogę. Widzi go piękny Parys, czuje w sercu trwogę, Więc w zastępach schronienia szuka swojejgłowie. Jako gdy pasterz smoka nadybie w parowie,Cofa się przelękniony, a bojaŸń mu blada Zimnem koœci przeszywa i lice osiada: Tak mężnego Atryda przelškłszy się broni, Gładki Parys wœród pysznych Dardanów się chroni. Karci go Hektor za to: ťPodły nikczemniku,Zręczny tylko do niewiast, chytry płci zwodniku, Z kształtu twoja zaleta. Obyœ się nie rodził, Obyœ był nigdy w œluby małżeńskie nie wchodził! I mnie by lepiej było, i dla ciebie z zyskiem, Nie byłbyœ się stał ludzkim, jak dzisiaj, igrzyskiem. Jak tam szydzš Achaje, którym twoja postać Wróżyła, że potrafisz œmiało placu dostać;Lecz nie masz w sercu męstwa, nie masz wduszy cnoty. A więc tak nikczemnymi obdarzon przymiotyJakże œmiałeœ na morze spuszczać twoje nawy? Jak œmiałeœ, lud zebrawszy do niecnej wyprawy, Œlicznš dziewkę oderwać od zwišzków weselnych? Wykraœć niewiastę, krewnš bohaterów dzielnych? Skšd szkoda ojcu, państwu zguba ostateczna, Radoœć nieprzyjaciołom, tobie hańba wieczna. Czemuœ się na Atryda nie wzišł do oręża? Doœwiadczyłbyœ, jakiego żonę trzymasz męża. W upominkach Kiprydy próżnej szukasz chluby, Lutnia, kształt, włos trefiony nie wyrwie od zguby. Lecz i Trojanie podli, że ciebie w zapłatę Nieszczęœć tylu w kamiennš nie odziali szatę Ť. Na to boskiej urody Parys odpowiada: ťSłuszna, Hektorze, na mnie dziœ nagana pada. Wielkie twe serce wszystkie trudnoœci odpiera; Jak ciężka zamach cieœli powiększa siekiera, Kiedy niš twarde œcina dęby na okręty: Tak mocny w tobie umysł i niczym nie zgięty. Przecież nie mów o darach Kiprydy z ohydš,Należy przyjšć dary, co od bogów idš: Któż bioršc je zasłużyć może na naganę? Teraz, jeżeli żšdasz ja do bitwy stanę, Lecz niech spokojnie w polu siędš wojska oba, A twój brat i Menelaj, gdy się tak podoba, Sam na sam się rozprawiš o Heleny wdzięki.Dla którego zwycięstwo przeznaczone ręki, Ten sobie i bogactwa, i żonę przyswoi. Wy, po zawartej zgodzie, żyjcie szczęœni wTroi, Waleczni zaœ Achaje do Argów popłynš, Które i chowem koni, i wdziękiem płci słynš Ť. Tak rzekł Parys, a Hektor niezmiernie się cieszy; Zatem wzišwszy wpół oszczep, między swoich spieszy Wołajšc, aby wojska zapęd hamowały. Achaje zaœ rzucajš oszczepy i strzały I gęstym na Hektora zewszšd sypiš głazem, Gdy się z takim król mężów odezwał ite, eœć ­ˆŠj ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷żP„ cÔ & cúŰ cŐ#H c/§3Ä4” ]€wyrazem: ťNie strzelajcie, chciejcie się Grecy, zastanowić, Bo widzę, że odważny Hektor ma coœ mówićŤ. Usłuchali, milczenie wszystkim wargi œcina,A wielki syn Pryjama wpoœród nich zaczyna:ťZważcie, Trojanie, zważcie, Grecy, słowamoje! Powiem, czego chce Parys, co te wzniecił boje: Niechaj wojsko broń złoży i na ziemi siędzie, A on sam z Menelajem potykać się będzie: Tak się i o dostatki, i żonę rozprawi. Kto kogo pojedynkiem na placu zostawi, Ten Helenę i zbiory do domu zabierze, My zaœ na wieki trwałe uczynim przymierzem Skończył; na to z obu stron zamilkł lud orężny, Aż powstał i w te słowa rzekł Menelaj mężny: ťLudy! I mnie też bacznie posłuchajcie, proszę! Ja z tej wojny największe strapienia ponoszę. Dziœ Grecy i Trojanie mogš zostać zgodni, Długo cierpišcy dla mnie i Parysa zbrodni, Niech ten zginie z nas, komu œmierci wyrokżyczy, Wy cišgłego pokoju kosztujcie słodyczy. Białš Słońcu, a Ziemi owcę dajcie czarnš, My dla Zeusa głowę poœwięcim ofiarnš. Ale zmienni synowie i niepewnej wiary: Niechże przymierze nasze stwierdzi Pryjamstary, Bo wezwania Zeusa gwałcić się nie godzi, A zwykle w swoich myœlach wahajš się młodzi... Ť Niezmiernie się cieszyły Greki i Trojany, Sšdzšc, że przyszedł wojny koniec pożšdany. Konie w szykach wstrzymali, sami z wozówzsiadli I zdjšwszy z siebie zbroję, na ziemi pokładli. Niewielka była przerwa wœród obu narodów. Hektor zaraz dwóch woŸnych œle do Troi grodów, By przynieœli ofiarę, wezwali Pryjama. Taltybowi zlecona rzecz była ta sama, Kazał król do naw œpieszyć i owce przystawić; On starał się czym prędzej wolę pana sprawić. Gdy tak siadły spokojnie dwu narodów szyki, W kształcie Helikaona żony, Laodyki, Co najpiękniejsza była Pryjamowa córa, Przychodzi do Heleny Irys złotopióra. W domu siedzi niewiasta przecudnego wdzięku Tkajšca œnieżne płótno w delikatnym ręku, Gdzie i Greków, i Trojan sztukš niedoœcigłš Aresowe zapasy wyszywała igłš. Do niej się prędka Irys odzywa tš mowš: ťWstań, œliczna nimfo, obacz rzeczy postać nowš! Ci, którzy bój dopiero zaczynali wœciekli, Nagle się wojennego szaleństwa wyrzekli; Dzidy tkwiš w ziemi, wojsko na tarczach się wspiera, Wcale się widok inny w tej chwili otwiera. Parys twój i Menelaj, uzbrojeni dzidš, Pojedynkiem o twoje wdzięki walczyć idš: Zwycięstwo cię jednego z nich żonš uczyni Ť. Tym słowem czułš pamięć wzbudza w niej bogini Na męża, na ojczyznę, na miłe rodzice; Zatem łzami przeœliczne oblewajšc lice I boskš twarz œnieżnymi okrywszy zasłony, Idzie, a z niš dwie, Ajtra z Klimenš, matrony. Niezadługo przychodzš, gdzie Skajskajest Brama; Siedzšcego wysoko znajdujš Pryjama, Przy nim Lamp, Ukalegon, Hiketaon, Klity, Tymojt, Pant i Antenor, radca znakomity; Lata pochyłe broniš działać im nie dadzš, Lecz mšdre między sobš rozmowy prowadzš. Jak na drzewie koników grono słodko gwarzy, Tak na wierzchołku bramy poszeptujš starzy. Ci postrzegłszy Helenę, że na wieżę wchodzi, Rzekli cicho do siebie: ťDziwić się nie godzi, Że Grek i Troja broniš przez tyle lat czyni O takowš niewiastę: istna z niej bogini! Ale chociaż jest taka, niech do domu płynie,Niech przez niš miasto nasze z potomstwem nie ginie Ť. Tak ci mówili, gdy się Helena zbliżyła, A Pryjam w głos: ťChodŸ do mnie, sišdŸ tu, córko miła: Obacz męża, przyjaciół, obacz krewne twoje! Nie ciebie ja, lecz bogi o te winię boje; Oni na mnie zesłali ten pogrom straszliwy. Wymień mi tego męża pomiędzy Achiwy, W którym wielkoœć, wspaniałoœć sama postać głosi. Niejeden wysokoœciš wzrostu go przenosi, Lecz ten kształt, ta powaga znaczš oczywiste Nad wszystkimi pierwszeństwo: on królem zaiste Ť. Jemu Helena, z wdziękiem równš łšczšc skromnoœć: ťCzeœć i bojaŸń mi wraża twa, ojcze, przytomnoœć. Bym była œmierć obrała, niŸli twego syna! Dziœ mšż opuszczon, bracia i córka jedyna, I kochane młodoœci miłej rówiennice. Nie chciał los i dlatego łzami zlewam lice! Lecz ci zaraz odpowiem na twoje pytanie: To jest król Agamemnon: jego panowanie Szeroko się rozcišga; z dwóch miar mšż wsławiony. Bo razem i król wielki, i wódz niezwalczony.Szwagrem go nazywałam przed moim zhańbieniem, Jeżelim godna była zwać go tym imieniem Ť. Wtedy rzecze w te słowa starzec zadumany; ťO szczęœliwy Atrydo, od bogów kochany! Wielkie twe berło ileż narodów uznaje! Niegdyœ i ja frygijskie odwiedziłem kraje, Widziałem ludzi mnóstwo hamujšcych konie,Twoje, Otreju, wojska, i boski Migdonie, Które brzegi Sangaru obozem okryły. I ja z nimi złšczyłem sprzymierzone siły, Gdyœmy bój z Amazonki zwiedli uporczywy: Lecz jak daleko nad nich liczniejsze Achiwy!Ť Postrzegłszy Odyseusza znowu starzec powie: ťNaucz mię, córko miła, jak się ten mšż zowie, Co głowš całš niższy od Agamemnona, Ale piersi ma większe i szersze ramiona. Jego zbroja na ziemi wszystkorodnej leży, On jak baran obiega zastępy młodzieży. Równam go z wodzem trzody, bo w takiej postawie Z œwietnym runem obchodzi owce na murawie Ť. Na to piękna Helena ojcu odpowiada: ť To jest mšdry Odys, co w Itace włada: Grunt jego ziemi dla skał wcale nieużyty, Lecz on sam w mšdre rady i sztuki obfity Ť. Wtedy Antenor zdanie swoje tak otwiera: ťPani, z twoich ust prawda odzywa się szczera. Już od czasu dawnego Odys jest mi znany, Gdy to był z Menelajem o ciebie przysłany: Tych ja w domu przyjšłem, dałem im biesiadę, Gdzie obydwu poznałem i serce, i radę. Gdy stojšcych otaczał Trojan lud skupiony, Menelaj wysokimi celował ramiony; Odyseusz poważniejszš, siedzšc, miał postawę. Ale kiedy obadwa zaczęli rozprawę, Krótko, lecz mocno Atryd swojš rzecz prowadził I choć młody, na słowa niewiele się sadził; Wszystkie jego wyrazy œciœle rzeczy strzegły. Kiedy zaœ mówić zaczšł Odyseusz przebiegły, Spuœcił oczy i berło trzymał niewzruszony, Do jednej ni do drugiej nie chylšc go strony.Zdawało się, że obca mówienia mu sztuka, Niejeden za prostego sšdził go nieuka, Ale gdy głos wypuœcił z piersi mocno brzmišcych I słowa na kształt œniegów w zimie spadajšcych, Nikt by Odyseuszowi dotrzymać nie umiał I każdy się nad jego wymowš zadumiał Ť. Obaczywszy Ajasa, znowu starzec pyta: ťJakaż to jest osoba owa znakomita, Przenoszšca Achaje barkami i głowš? Ť Na to Helena słodkš odpowiada mowš: ťTo jest Ajas, Achajów podpora warowna; Ów drugi –Idomenej, co się bogom rowna. Tylu tu królów poznać mogę i wymienić... Lecz próżno dwóch rycerzów chcę ujrzeć w tym gronie! Kastora, co ujeżdżał niehamowne konie, I Polideuka, w pięœci nikt go nie pokona, Braci moich, z jednego wyszłych ze mnš łona. Czy opuœcić nie chcieli ojczystej krainy, Luby przenoszšc pokój nad wojny wawrzyny? Może też przyszli, może przybili swe nawy,Lecz wstydzš się iœć w pole dla mojej niesławy Ť. Tak mówiła, a oni już w Lacedemonie Pochowani, w rodzinnej ziemi słodkim łonie. Tymczasem przez obszerne wielkiej Troi grody Niosš woŸni rękojmię zapadłej ugody: Dwa barany i wino w kozim worze mieli, Rozkoszny owoc ziemi, co umysł weseli. Idaj niósł wielkš czaszę i złote puchary I rzekł, tam się zbliżywszy, gdzie był Pryjam stary: ťLaomedona synu! Wojska i wojsk głowy Wzywajš cię, byœ stwierdził zawarte umowy. Parys i młodszy Atryd, uzbrojeni dzidš, Spotkać się pojedynkiem o Helenę idš. Zwycięzca i dostatki, i żonę zabierze, A dwa narody wieczne połšczy przymierze: My spokojnie uprawiać będziem nasz grunt żyzny, Achaje zaœ popłynš do swojej ojczyzny Ť. Zlškł się i zadrżał starzec słyszšc wyraz taki. Zaraz do wozu każe zaprzęgać rumaki. Zaprzężono. Siadł Pryjam, wzišł w rękę lejc œwietny, Przy nim się obok mieœci Antenor szlachetny. Jadš przez Bramę Skajskš, a gdy było blisko I trojańskich, i greckich mężów stanowisko, Starce, wpoœród wojsk obu, na polu szerokiem Z wozu wysiadłszy, pieszo wolnym idš krokiem. Wstał Atryd, wstał Odyseusz, wodze ludówmożni; Szanowni się ofiarš zaprzštajš woŸni, Stawiš rękojmie stwierdzić majšce ugodę, Mieszajš wino, wodzom do ršk lejš wodę. A król mężów tasaka natychmiast dobywa, Który mu się przy pochwie mieczowej ukrywa, I zrzyna nim sierœć owcom wyrosłš na głowie; Rozebrali jš Greków i Trojan wodzowie. Natenczas Agamemnon ręce wzniósłszy obie, W takim do wielkich bogów modli się sposobie: ťKronido, rozwodzšcy moc z Idy szeroko, Wielki i straszny boże! Słońce! Œwiata oko, Przed którego obliczem nic nie jest tajemne! Ty, Ziemio i wy, Rzeki, i Mocy podziemne, Srogš krzywoprzysięzcom gotujšce karę! BšdŸcie œwiadki tych umów i stwierdŸcie ichwiarę! Jeœli Parys mężnego Menelaja zbije, Niech wszystkie trzyma skarby, niech z Helenš żyje: A flota grecka zaraz do Argos popłynie; Lecz jeœli z Menelaja ręki Parys zginie, Helenę Troja odda i Heleny zbiory, I jeszcze płacić będzie należne pobory, By do póŸnych lat przeszła pamištka tej winy. A gdy, choć Parys legnie, Pryjam lub też syny Nie zechcš ich opłacać, ja nie pierwej ruszę, Aż skończę z chwałš wojnę i winę wymuszę Ť. Wraz bije owce, œwięte przymierza zadatki,Rznie ostrym nożem gardziel, a życia ostatki Drganiem znaczš złożone na ziemi ofiary. Potem czerpajš wino, wylewajš z czary I wielkie na œwiadectwo wzywajš niebiosy...Znowu Pryjam, Dardana wnuk, w te słowa zacznie: ťO Trojanie i Grecy! Słuchajcie mię bacznie! Ja do miasta mojego powrócić się muszę: Widok ten zbyt bolesny jest na mojš duszę I nie mógłbym znieœć, kiedy syn, moje kochanie, Z mężnym do pojedynku Menelajem stanie. Wie Zeus nieœmiertelny, wiedzš insze bogi, Na którego z dwóch padnie œmierci wyrok srogi Ť. To wyrzekłszy ofiary œwięte na wóz wkłada, Bierze starzec do ręki lejce i sam siada; Z nim się mieœci Antenor, zacišł biczem konie, Skierował wóz i w pysznym stanšł Ilijonie.Hektor z męstwa, Odyseusz zaszczycony z rady, Rozmierzajš plac między zbrojnymi gromady, Trzęsš losy, w przyłbicy położone na dnie,Na kogo pocisk rzucić pierwszego wypadnie. Do bogów zaœ narody oba ręce wznoszš I Grecy, i Trojanie tak Zeusa proszš: ťWielki boże! Którego władza z Idy słynie,Niechaj natychmiast sprawca tylu nieszczęœć zginie, Niech go czarne Hadesa siedlisko zabierze! Dwa narody zaœ wieczne niech złšczy przymierze! Ť Tak się modlš, a Hektor, w tył zwróciwszy oczy, Wstrzšsł szyszak: los gładkiego Parysa wyskoczy. Siadajš w rzędach męże blisko bystrych koni, A równina od œwietnej zajaœniała broni. Wtenczas przeœliczny Parys, mšż przeœlicznej żony, Zaraz na siebie oręż przywdziewa zdobiony:Na białš naprzód nogę obuw kształtny wcišga, Który srebrnymi haftki jak najmocniej sprzšga, Na piersi pancerz brata Likaona wkłada, Bo mu właœnie do wzrostu i miary przypada; Spiżowy miecz zawiesza, a pochwy srebrzyste Od œwietnych gwoŸdzi blaski wydajš rzęsiste. Nareszcie piersi tarczš niezłomnš okrywa,Na głowie szyszak – nad nim groŸna kita pływa, I długš bierze dzidę, którš zręcznie robi. Podobnie się Menelaj do boju sposobi. Idš na œrodek, w sercu nie znajšcy trwogi,Strasznie patrzšc na siebie. Na widok tak srogi Oba ludy zostały zdumieniem przejete. A oni, skoro weszli w miejsce im wytknięte,Długie wstrzšsajš dzidy, gniew im z oczu błyska; Natenczas gładki Parys silny oszczep ciska, W œrodek tarczy utrafia, lecz jej nie przebija: Znalazłszy odpór, dzida kończata się zwija.Znowu z kolei pocisk Menelaj wynosi, Lecz nim go rzuci, wprzódy tak Zeusa prosi: ťBoże! Daj pomstę nad tym, co zdradził szkaradnie, Niech zwodnik Parys trupem z mojej ręki padnie, By się wiek przyszły brzydził tym, co przyjaŸń skaził, I, goœć w domu przyjęty, goœcinnoœć obraził Ť. To rzekł i długš dzidš zgubny cios wymierza, W koniec Parysowego utrafia puklerza; Choć twarda miedŸ, tęgiego ciosu nie odpiera, Przebija puklerz dzida i kirys przedziera, I z boku wedle wnętrza szatę mu przewierci: Schylił się zręcznie Parys i wydarł się œmierci. Zatem z pochew Menelaj miecz wyrwawszy silny, Uderzył nim w przyłbicę. I ten raz był mylny; Strzaskana w sztuki głownia na ziemię upada. Patrzy w górę, na niebo, w żalu się rozjada: ťO Zeusie! O z bogów ty najmniej litosny! Mniemałem, że z tej ręki padnie zdrajca sprosny, Że się pomszczę obelgi: miecz prysnšł w kawały, Dzida próżny raz niosła, zbrodzień został cały Ť. Wraz leci na Parysa, ledwie się nie wœciecze, Chwyta go za przyłbicę i ku Grekom wlecze; On próżno mocniejszemu opierać się kusi, Idzie, kształtne wišzanie pod brodš go dusi. I byłby go przecišgnšł, chwałę zyskał wiecznš, Gdy Kiprys, odwracajšc zgubę ostatecznš, Przecina rzemień, jaki zarżnięty wół daje; Tak goły szyszak w ręce Atryda zostaje, Który on, kilkakrotnie zakręciwszy, ciska, A wierni go podnieœli słudzy z bojowiska. Chwyta broń, nowy zamach na Parysa czyni, Lecz go łatwo ratuje Kiprys, jak bogini: Uniósłszy okrytego gładysza mgłš ciemnš, Sadza na łożu tchnšcym wonnoœciš przyjemnš... Atryd podobny do lwa kiedy się rozhuka, Biega poœród zastępów i Parysa szuka, Ale żaden pokazać nie mógł, gdzie się schronił, A pewnie by z przyjaŸni nikt go nie zasłonił: Wszyscy się nim jak œmierciš brzydzili Trojanie, Wtenczas poœród wojsk obu król narodów stanie I rzecze: ťNiech Trojany słowa moje słyszš I Dardany, i ludy, co im towarzyszš! Zwycięzcš jest Menelaj. Zatem wy i zbiory, I Helenę oddajcie, i płaćcie pobory. Niechaj to potomkowie usłyszš dalecy Ť. Skończył, głos króla zgodnie potwierdzili Grecy. Księga IV Złamanie przysięgi. Przeglšd wojsk Agamemnona W złotym Zeusa domu wspartym na obłokach Zebrane radzš bogi o wiecznych wyrokach; Przypijajš czaszami, nektar Hebe toczy, A na trojańskie mury obrócili oczy. Wtedy Kronid, by dumnš swš żonę rozdšsać, Chytre czynišc docinki, zaczšł jš przekšsać: ťDwie boginie Menelaj na swej liczy stronie, Ma pomoc i w Palladzie, i w mej wzniosłej żonie, Lecz je bawiš Olimpu rozkoszne pałace, I tylko na rycerskie jego patrzš prace; Zaœ matka œmiechów zawsze, gdzie jej Parys luby; Teraz nawet od bliskiej wydarła go zguby. Wszakże nikt Atrydowi zwycięstwa nie przeczy: My radŸmy, jaki obrót majš wzišć te rzeczy, Srogich-li bojów pożar na nowo rozszerzem, Czyli dwa ludy wiecznym złšczymy przymierzem? Jeżeli rada bogów zdanie to pochwali, Tak się i możne miasto Pryjama ocali, I Atryd żonę weŸmie krom wszelkiej zatargi Ť. Na te słowa z Palladš Hera gryzły wargi, W obu piersiach przeciwko Troi złoœć zaciekła. Siedziały blisko siebie: Pallas nic nie rzekła, Chociaż jaw głębi serca straszliwy gniew zjada; Hera wstrzymać nie może i tak odpowiada: ťTwardy Kronosa synu, jakież słowa twoje? Także więc próżne będš me prace i znoje? Pozajeżdżałam konie, zgromadzajšc sama Wojska greckie na Troi zgubę i Pryjama. Czyń, jeœli się poróżnić żšdasz z niebem całem Ť. A na to chmurowładca tak mówi z zapałem:ťO zajadła bogini, cóż Pryjam lub syny Zgrzeszyły przeciw tobie? Jakie sš ich winy, Że tak zawzięcie dšżysz na zniszczenie Troi? Wtenczas twoja podobno zemsta się ukoi, Gdy w miasto wszedłszy, które jest Azyi cudem, Pożresz surowo króla z synami i z ludem. Nasyć twojš nienawiœć! Niechaj od tej poryObojga nas nie różniš więcej przykre spory.Ty zważaj, bo ci moje chcę myœli wynurzyć:Jeœli ja przedsięwezmę jakie miasto zburzyć, Gdzie majš ludzie tobie przyjemni mieszkanie, Nie wstrzymuj gniewu mego, nie wstawiaj się za nie. To ja ci miasto daję z niemałym zmartwieniem. Ze wszystkich miast pod słońcem i nieba sklepieniem Najmilszy sercu memu Ilijon potężny I król trojański Pryjam, i lud jego mężny; Tam ofiary, tam œwięte czyniš mi obrzędy I wszystkie nieœmiertelnym należyte względy Ť. Na to Hera wielkimi oczyma wspaniała: ťTrzy miast kocham, tem sobie nad inne wybrała: W Argos, w Sparcie, w Mykenach mam rozkosz jedynš, Lecz gdy ci nienawistne będš, niechaj zginš... Lecz niech i ja cierpię w chęciach mych zawodu, Bom bogini, bom z tobš jednego jest rodu, Jako córka Kronosa słusznie uwielbiona, I stšd niemniej czci godna, żem Zeusa żona.Wszyscy jednak twe berło najwyższe uznajem. Odtšd my sobie chciejmy ulegać nawzajem: Ty bšdŸ dla mnie, ja będę uczynnš dla dezwał ite, eœć ­ˆŠj ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż`% c… Ň cW˘ ců# ců.ă*Ü3e c€ A?,ciebie, A tak się naszej woli nic nie oprze w niebie.Teraz zaœ bez odwłoki daj rozkaz Atenie, Niech zaszłš między ludy ugodę rozżenie; Niech Troja z jej namowy, pomimo przymierzy, Na Greki œwieżš chwałš wyniosłe uderzy Ť. Takie były królowej Olimpu żšdania. Chętnie się do nich ojciec nieœmiertelnych skłania I mówi do Pallady: ťBież, córo, bez zwłoki, Gdzie i Grek, i Trojanin zajšł plac szeroki, I dokaż, że Trojanin, pomimo przymierzy, Na Greki œwieżš chwałš wyniosłe uderzy Ť. Tym słowem wrzšcš z siebie Palladę podżega; Wraz bogini z Olimpu œnieżystego zbiega. Jak gdy zesłana gwiazda od Zeusa błyœnie, W żeglarzach, w wojsku serca nagły przestrach œciœnie Z niej tysišc iskier pada i blask sypie złoty:Tak się zniżała Pallas między zbrojne roty. Wszystkich tam zadumienie objęło niezmierne, I waleczne Trojany, i Greki pancerne; Na dwie strony ten widok rycerze tłumaczš: ťAch! – mówiš – znowu krwawe bitwy namsię znaczš, Albo się też i pokój żšdany odrodzi; Wszak Zeus waœni ludzi i Zeus ich godzi Ť. Takie wnioski czynili Grecy i Trojanie, Kiedy Pallas wpoœrodku hufców zbrojnych stanie, Wydajšc się na twarzy mężnym Laodokiem; Pandara między szyki bystrym œledzi okiem;Postrzega bohatera, a przy nim rycerze Od Ajzepu œcišgnieni, przybrani w puklerze. Do niego Pallas rzecze: ťSynu Likaona, Czy twoja, co ci rzeknę, prawica wykona? Wypuœć na Menelaja z łuku zgubnš strzałę,Pozyskasz stšd u Trojan znakomitš chwałę;Od Parysa w nagrodę takiego uczynku Wielkiego się spodziewać możesz upominku. Czegóż by ten bohater mógł odmówić tobie,Gdy z twej ręki Menelaj w smutnym legnie grobie? Nuż więc, na króla Sparty puœć grot zaostrzony; A likijskiemu bogu, co łukiem wsławiony, Œlubuj setne w ofierze jagništ pierworody, Gdy w ojczystej Zelei œwięte wrócisz grodyŤ. Tak mówiła bogini, a chytra jej rada Niebacznemu mężowi do serca przypada. Zatem œwietny łuk bierze, ów łup okazały Z dzikiego kozła, który gdy wyszedł ze skały, Na zasadzce ukryty bohater nań galił I ugodziwszy w piersi, na ziemię obalił. Ten długie na szesnaœcie dłoni nosił rogi; Przecudnie sztukmistrz umiał wykształcić łup drogi: Pyszny róg wystrugawszy, łuk z niego wyrobił I oba jego końce złotem przyozdobił. Ten łuk napina Pandar i do ziemi chyli; Wierni go towarzysze tarczami okryli, Aby go pierwej greckie nie postrzegły męże, Niżeli zgubnym grotem Atryda dosięże. Nie używanš jeszcze strzałę wzišł w kołczanie, Strzałę, co tylu bólów przyczynš się stanie, Piórami nastrzępionš, ranišcš straszliwie, Umiejętnie na tęgiej nakłada cięciwie, A likijskiemu bogu, co strzela z daleka, W dom wróciwszy, stugłowš ofiarę przyrzeka. Już grot wsparty na wierzchu, pierœ dotykażyły, Gdy obwód skrzywił z wielkim natężeniem siły; Szczękła struna, łuk warknšł, a strzała skrzydlata, Okrutny cios niosšca na Greki wylata. Lecz, Menelaju! Bogi pamiętne o tobie: Pierwsza na pomoc Pallas w złej przybiegła dobie. A jak matka z œpišcego dziecka muchę zgania, Tak ona grot odpędza i ciebie zasłania. Tam odwróciła strzałę, gdzie spięty pas złotem, Drugim się stał kirysem przed œmiertelnym grotem. Jednak i tš przeszkodš nie był cios odparty; I pas mocny, i kirys od strzały przedarty, Nawet przeciw tysišcznym pociskom zasłona, Blacha z miedzi została od niej zdziurawiona: Dosięga ostrze ciała i skórę rozrywa, Z niego zaraz krew na kształt purpury wypływa. Jakš farbę z meońskiej lub karyjskiej włoœci Przebiegła robotnica słoniowej da koœci, Gdy jš w purpurze zmacza; tysišc życzy sobie Nabyć jej ku wspaniałej wędzidła ozdobie, Lecz dla króla schowana w domu pięknoœć taka, Z której chwała dla jeŸdŸca, œwietnoœć dla rumaka: Podobnie, Menelaju, czystej krwi płynienie Zafarbowało twoje biodra i golenie. Wzdrygnšł się Agamemnon, gdy krew postrzegł z rany, I Menelaj sam został nie mniej pomieszany,Ale nabiera serca, gdy widzi, że strzała Kolcami w pas utkwiwszy, mało sięga ciała.Z westchnieniem rzekł król, brata czule cisnšc w ręku. Wokoło pełno wiernych towarzyszów jęku: ťBracie, na zgubę twojš wszedłem w te umowy, Dla Greków nadstawiwszy Trojanom twej głowy, Gdy cię ranili zdrajcy, złamali przymierze. Ale umowa w œwiętej uczyniona wierze I wina poœwięcenie, i prawic podanie, I z ofiar krew rozlana próżno nie zostanie.Jeœli pan nieba teraz nie karze tej zdrady, To w przyszłoœci da pomsty okropne przykłady Na ich głowy, na żony, na dzieci jš zleje. Bo ja zawsze mam w sercu te pewne nadzieje, Że przyjdzie dzień, gdy Pryjam i lud jego zginie, A Ilijon się w smutnej zagrzebie ruinie... Zeus obrażon tej zbrodni nie puœci bezkarnie. Lecz jeœli, Menelaju, ty byœ zginšł marnie, Z jakim wtedy mi bólem i w jakiej ohydzie Powracać się do Argów od tych brzegów przydzie... Ť A Menelaj go cieszšc: ťUkój ten żal srogi, Nie trać serca i w wojsku nie rozszerzaj trwogi: Bo nie wzišłem œmiertelnej rany od tej strzały; Pas i kirys, i blacha, te mnie ratowały Ť. ťNajukochańszy bracie – król z jękiem odpowie – Ach! Żeby-ć uiœcili te słowa bogowie! Machaon, lekarz biegły, z rany cię wyleczyI przeciw ostrym bólom plastrem zabezpieczy Ť. Œpieszno rozkaz woŸnemu Taltybowi daje: ťPójdŸ, niechaj tu czym prędzej boski lekarz staje, Godny syn Asklepiosa; niechaj nie odwleka, Oto Menelaj wsparcia z jego ręki czeka. Z Trojan czy z Lików zgubnš ktoœ wypuœcił strzałę; Czego my rzewnie płaczem, z tego on ma chwałę Ť. Nie odkłada rozkazu spełnić sługa wierny. Czym prędzej się przeciska przez naród pancerny, Szukajšc Machaona. Zacišgnione z Tryki Otaczajš go wkoło mężne wojowniki. Do niego się odzywa woŸny tym wyrazem: ťPrzychodzę tu do ciebie z Atryda rozkazem: Jak najprędzej cię widzieć król narodów żšda, Menelaj ranny wsparcia twej ręki wyglšda. Z Trojan czy Lików zgubnš ktoœ wypuœcił strzałę; Czego my rzewnie płaczem, z tego on ma chwałę Ť. Zasmucił się Machaon, słyszšc wyraz taki;Idš oba przez gęste Achajów orszaki, Przychodzš, gdzie Menelaj raz wzišł z ršk zdradzieckich: Otoczony od pierwszych bohaterów greckich, Stał wpoœrodku ich rycerz do bogów podobny. Zaraz wyjmuje strzałę. Kolce w pas ozdobny Mocno wbite, gdy cišgnšł, skrzywione zostały. Zdjšł z niego pas i blachę lekarz doskonały, Opatrzywszy zaœ ranę, wyssał krew, a potem Rozlał balsam na miejsce ostrym tknięte grotem. W cudnych skutkach moc tego balsamu wsławiona, On go dostał od ojca, ojciec od Chejrona. Gdy ci majš o rannym Atrydzie staranie, Tymczasem się waleczni zbliżajš Trojanie; Równie się biorš Grecy do Aresa sprawy. Wtenczas Agamemnona widać umysł żwawy:Nie zna trwogi, od bitwy zwlekania daleki, I sam na plac krwi leci, i prowadzi Greki. Wysiadł z wozu, a konie, z których ogień pryska, Eurymedon hamuje wpoœród bojowiska, PowoŸnik doskonały, syn Ptolemejowy. Blisko się trzymać wielš król zaleca słowy,By gdzie spoczšć miał długim zmordowany trudem. Sam, pieszy, między greckim przechodzi sięludem; Gdzie widzi serca chciwe kurzawy i znoju. Takimi jeszcze słowy zachęca do boju: ťNiech w was. Grecy, ten zapał szlachetnynie stygnie: Nie za zdrajcami Kronid swš prawicę dŸwignie, Którzy œwiętš przysięgę złamali niegodnie; Na brzydkš pójdš pastwę sępom za swe zbrodnie: A my, gdy padnie od nas Ilijon zburzony, Powieziem na okrętach ich dzieci i żony Ť. Ale na gnuœnych ostrym wyrazem powstaje I sprawiedliwym gniewem zapalon tak łaje: ťNa łup nieprzyjacielskiej wystawiony strzały, Motłochu podły, czemu stoisz odurzały? Skšd ta niemęska bojażń? Skšd to pomieszanie? Za co, jak długim biegiem zmordowane łanie, Ledwie się mdłš na ziemi wspierajšce nogš,Na plac bitwy patrzycie z zimnš w sercach trwogš? Czekacież, aż się zbliżš trojańskie szeregi I szeroko zastšpiš całe morza brzegi? Natenczas wy dopiero chcecie, nikczemnicy, Doœwiadczyć wsparcia mocnej Zeusa prawicy? Ť Tak łaje gnuœnych, mężnej zapał wlewa młodzi... Aż do słodkiego mówcy Nestora przychodzi.Ten stawia swych, zachęca; z nim, bitew œwiadomi, Alastor, Hajmon, Bias, Pelagon i Chromi. W pierwszym rzędzie z wozami dzielnie stawia konie, W tyle piechotę licznš, tamtym ku obronie, A podejrzanych w męstwie we œrodku zamyka: Tak gnuœny, choćby nie chciał, żwawo się potyka. Lecz jezdnym przykazuje wstrzymywać rumaki I nie lecieć do boju zmieszawszy orszaki: ťNiech żaden z was, niewczesnym zapałem zagrzany, Nie wybiega, rzuciwszy swój szyk, na Trojany! Zbyt ufny w sztuce jazdy, na los niesie życie; Lecz nie cofajcie kroku, bo się osłabicie. Kto z swego wozu rydwan przeciwny dosięże, Niech wtedy dzidš robi, tak wojujš męże, Tymi niegdy sposoby w wojny sztuce sławniBrali miasta i pole wygrywali dawni Ť. Tak w bojach doœwiadczony starzec ich oœwieca, Co w sercu mężów króla żywš radoœć wznieca. ťOby – mówi – jak dusza w tobie nie złamana, Tak byœ miał dzielne siły i krzepkie kolana! Lecz cię staroœć nachyla, która wszystkich gniecie; By raczej innych gniotła, a tyœ był w lat kwiecie! Ť ťO Atrydo! – rzekł Nestor. – Wiek mię dziœ osłabił. Czemum ja nie ten, kiedym, Ereutala zabił? Nie wszystkie ludziom niebo daje razem dary: Wtedym był młody, silny, dziœ słaby i stary. Lecz będę w boju, wesprę walczšcych przestrogš. Choć jedno jest, co jeszcze starzy zrobić mogš. Niechaj ten dzidš w polu nieprzyjaciół zmiata, Kogo ogniem kwitnšce podżegajš lata Ť. Skończył, a król z pociechš serca dalej œpieszy, Aż nareszcie przychodzi do ateńskiej rzeszy; Lecz nic przy Menesteju boju nie oznacza: Bezczynny wódz, bezczynne wojsko go otacza. Tuż Itak, wielki radš, niezmordowan trudem, Walecznych Kefallenów otoczony ludem; Jeszcze do nich wojenne nie doszły okrzyki, Gdyż dopiero się właœnie poruszały szyki Trojan, jeŸdŸców odważnych i greckich rycerzy. Czekali więc, aż który wprzód zastęp uderzy I zaczynajšc bitwę na Trojan poskoczy. Agamemnon im gnuœnoœć wyrzuca na oczy: ťKrwi Peteja, którego Zeus kochał wiele, I ty, co zawsze chytre przemyœlasz fortele, Czemu z dala stoicie? Nie szukacie znoju? Czekacie, aż was drudzy uprzedzš do boju?Wam pierwszym należało mężnie zaczšć sprawę I Aresowš w polu poruszyć kurzawę, Jak was pierwszych przyzywam do mojego stołu. Bo gdy się zgromadzajš wodzowie pospołu, Dobrze wam zgotowana smakuje biesiada, Dobrze się wino spija, dobrze mięso zjada; Lecz gdy mężnie wystawić trzeba w polu życie, Dziesięciu się uprzedzić wodzom dozwolicie Ť. Wskróœ Odyseusza takie wymówki przebodły: ťDo mnież – rzekł – królu, wyrzut obracasz tak podły? Namże wymiatasz gnuœnoœć do rycerskiej sprawy? Niech się tylko z Trojany rozpocznie bój krwawy, Chciej patrzyć, a nie będzie tajne twemu oku, Że Odyseusz nikomu nie ustšpi kroku; W najpierwszym rzędzie ojciec Telemacha stanie, A ty wstydzić się będziesz za tak płoche zdanie Ť. Poczuł Atryd, że wyraz ten z gniewu pochodzi, Więc z uœmiechem tak pierwsze wyrzuty łagodzi: ťPrzemyœlny Odyseuszu, cny Laerta synu, Nie łaję cię, nie grzeję do mężnego czynu. Wiem, że w roztropne rady twoje myœli płodne, Wiem, że twoje uczucia z moimi sš zgodne. Niechże słowo zbyt prędkie nie wzbudza niechęci, Niech je bogi na zawsze wygładzš z pamięci... Ť Jak gdy ogromnš paszczš morze wiatr ozionie, Pędzš wały ku brzegom poruszone tonie, Najpierwej się na głębi zbierajš bałwany, Wnet ziemię hukliwymi szturmujš tarany I wzdšwszy się, nad góry wznoszš się skaliste, Daleko wybuchajš słonoœci pieniste: Tak skupione do boju greckie wojsko œpieszy. Każdy z osobna swojej wódz przoduje rzeszy, A najgłębsze milczenie w tylu mężów tłumie: Sšdziłbyœ, że tak liczny lud mówić nie umie.Tym szanujš milczeniem przewodniki swoje;Naokoło blask œwietne rozstrzelajš zbroje... Z jakim się owce w stajni odzywajš bekiem,Gdy z wymion ich naczynia napełniajš mlekiem, A mać na głos jagnięcia swego odpowiada: Z takim się wrzaskiem Trojan porusza gromada. Niesfornymi powietrze rozlega się krzyki: Różne ludy różnymi wołajš języki, Aresa lub Palladę ma za sobš strona; Wszędzie Bojażń i Popłoch, Niezgoda szalona, Co nigdy krwi niesyta, za wojnami dyszy, Sroga siostra, srogiemu bratu towarzyszy: Mała ona w poczštkach, wnet w górę się wzbije, Nogami depce ziemię, głowę w niebie kryje; Ta zajadłš nienawiœć w serca ludu wlewa I przechodzšc przez roty, do mordów zagrzewa. A skoro się w Aresa polu wojska znidš, Wnet się z puklerzem puklerz, dzida mieszaz dzidš, Siła walczy na siłę, tarcza trze się z tarczš, Zgiełk się szerzy, pociski na powietrzu warczš, Krzyczš zwycięzcy, smutnie jęczš zwyciężeni, Ziemia płynie od krwawych rozmiękła strumieni. Jak z krynic wychodzšce dwa bystre potokiSpadajš po urwiskach wyniosłej opoki, Szum straszny się rozlega po całej krainie,Nim nurty w przepaœcistej połšczš dolinie, A pasterz z dala słucha, co znaczy ta flaga: Tak gdy ci z sobš walczš, strach i krzyk się wzmaga... Gdyby kto po tym krwawym przeszedł bojowisku, Nie lękajšc się razów gęstego pocisku, Przez Palladę od szwanku bronišcš niesiony,Obojej by zarówno męstwo wielbił strony: Bo tak na œmierć Trojanie jak i Greki biegli I pole zmieszanymi trupami zalegli. Księga V Przewagi Diomedesa Pallada nowym ogniem Tydejdę zagrzewa, Swoje mu w piersi męstwo i swój zapał wlewa, By wszystkich bohaterów przeszedł rycerzœmiały, A przez to nieœmiertelnej zyskał wieniec chwały. Puklerz i szyszak blaskiem otacza promiennym; Jak się wydaje gwiazda, co w czasie jesiennym W oceanie skšpana œwiatłoœć żywš ciska: Taki mu ogień z czoła i ramion połyska. Uzbroiwszy tam pchnęła swojego rycerza, Gdzie się najbardziej pożar wojenny rozszerza. Żył w Troi Dares, człowiek cnotliwy i możny, Ojciec dwu synów, kapłan Hefajsta pobożny, A w bohaterskiej sprawie oba wiele znaczš.Więc skoro Diomeda mężnego obaczš, Lecš nań, od trojańskiej odbiegnšwszy rzeszy; Ci z wozu nacierajš, a on walczy pieszy. Pierwszy uderzył Fegej, ale raz był mylny,Bo nad ramię bez szwanku przeleciał grot silny. Co zaœ Diomed – próżno oszczepu nie ciska,Trafia go w piersi, zwala wpoœród bojowiska. Brat skoczył z wozu, jednak nie œmiał trupa bronić; I ten przed czarnš œmierciš nie mógłby sięschronić, Lecz go Hefajst obłokiem pokrywszy ocalił,Żeby do reszty ojca smutek nie przywalił. Zatem zwycięzca pyszne ich rumaki bierze I do nawy przez swoje odsyła żołnierze. Obaczywszy, że jeden syn Daresa bieży, Drugi smutnie na piasku rozcišgniony leży, Zmieszali się Trojanie, trwoga w serca pada. Wtenczas do boga wojny tak rzecze Pallada:ťAres, Ares okrutny! Co gubisz narody, Przelewasz krew, a w gruzy œwietne mienisz grody! Czyliż nam do tych bojów mieszać się przystoi? Niech pan nieba zwycięstwo da Grekom lub Troi, My ustšpmy: inaczej obrazimy ojca Ť. Tak mówiła; usłuchał Ares, ludzi zbojca. Więc go daleko z pola bitwy uprowadza I na brzegach Skamandru kwiecistego sadza. Uciekajš Trojanie, strach piersi osłabił, A każdy z wodzów greckich rycerza ich zabił... Tak męże w bohaterskiej pracowały sprawie, Lecz w tym zajadłym boju nie rozeznać prawie, Czyli Diomed z greckiej, czy z trojańskiej strony, Wszędzie się bowiem miota rycerz zapalony.Jak wezbrana szumnymi potokami rzeka, Wyparłszy brzegi, z łoża na pola ucieka, Wszystkie wywraca tamy, a w biegu gwałtownym Niesie groblom zwalisko i mostom warownym I wzdęta od Zeusa nagłymi ulewy Porywa pracowite rolników zasiewy: Tak Tydejd gromi Trojan, pędzi roty drżšce– Jednemu nie wystarczš rycerzów tysišce. Postrzegłszy, że bohater całe szyki miesza, Że trwożna Trojan przed nim ustępuje rzesza, Przeciw Diomedowi Pandar łuk natęża: Strzała rani na siebie lecšcego męża; Pancerz niš nad ramieniem zostaje przeszyty, Doszła ciała, wypłynšł krwi strumień obfity. Natychmiast Pandar głosem radosnym zawoła: ťTrojanie! Wróćcie nazad, stawcie mężnie czoła! Ranny najwaleczniejszy mšż między Achiwy I niedługo przeżyje postrzał z tej cięciwy,Jeżeli sam bóg łuku z Liki i mię zwabił Ť. Tak triumfował Pandar, ale go nie zabił. Cofa się za wóz Tydejd i wzywa Stenela, Najwierniejszego sobie w życiu przyjaciela:ł ite, eœć ­ˆŠj ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż!PĎ c" ˇ c#Ö÷ c$Í"Ä c%‘.† c&:R*ťChodŸ, kochany Stenelu, daj ratunek wczesny, I wyrwij mi czym prędzej z barku grot bolesny Ť. To rzekł, Stenel do niego szybkim przybiegłkrokiem, Grot wyrwał, a krew czarnym lunęła potokiem. Wtenczas Tydejd œlub czyni w takowej modlitwie: ťWielka córko Zeusa, jeœliœ kiedy w bitwie Mnie albo ojca wsparła twš prawicš silnš, Dziœ usłysz proœbę mojš, dziœ mi bšdŸ przychylnš! Daj mi tego położyć na pobojowisku I staw go sama pod sztych mojego pocisku,Który mię pierwszy ranił, teraz się nadyma, Że słońce wiecznie zgasło przed mymi oczyma Ť. Łatwo do jego proœby skłania się Pallada. Wraz pierwszš nogom szybkoœć, rękom dzielnoœć nada, I zbliżywszy się rzecze: ťMężny Diomedzie, Niechaj cię pewna ufnoœć na Trojany wiedzie, Bom cię dziœ równym ojcu zrobiła rycerzem, Jakim był, groŸnym z wozu wstrzšsajšc puklerzem Już ci więcej mgła ciemna oczu nie powleka; Zdarłam jš, byœ rozeznał boga od człowieka. Gdyby więc który z bogów twej doœwiadczał dłoni, Ty przeciw nieœmiertelnym nie bierz się do broni; Lecz gdyby się Kiprydzie bój odwiedzić zdało, Na mdłš boginię możesz użyć ręki œmiało Ť. To rzekłszy znikła Pallas; bohater poœpiesza, I wnet się między pierwsze wojowniki miesza: Jeœli przedtem trojańskie roty dzielnie walił, Teraz się trzykroć większš œmiałoœciš zapalił. Jak lew, kiedy go pasterz pilnujšcy trzody Rani, wpadajšcego do owiec zagrody, Tym bardziej się rozjada, grzywa mu się jeży; Nie odpiera go pasterz, lecz do chaty bieży, A owce przelęknione cisnš się gromadš, Potršcajš się, jedne na drugich się kładš; Niosšc zdobycz, wysokie lew przesadza płoty: Tak Diomed się rzuca na trojańskie roty... Widzšc Ajnejasz, jako rycerz gromi roty, Spieszy przez krwawe pole, przez œwiszczšce groty I szukajšc Pandara, zastępy obiega, Aż wreszcie męża bogom równego postrzega I zbliżywszy się rzecze: ťGdzież się więc podziały I twój łuk, i niechybne, cny Pandarze, strzały? Gdzie sława od nikogo tu nie zaprzeczona I w kraju, że nad syna nie masz Likaona? Wznieœ do Zeusa ręce, a na tego męża Puœć ostrš z łuku strzałę, który nas zwycięża. Ktokolwiek jest, okrutnš rzeŸ w zastępach zrobił, Tylu wsławionych Troi bohaterów pobił. Może to i bóg jaki, gniewny o ofiary: Gniewne bogi ciężkimi zwykły chłostać karyŤ. ťAjnejaszu! – rzekł Pandar – Ty wojska nadzieja!! Wcale ten mšż podobny do syna Tydeja: Tak z koni, tak z przyłbicy, tak sšdzę z puklerza; Lecz może i bóg postać wzišł tego rycerza.A jeœli jest Diomed, od bogów ma wsparcie,Bez nich by się nie miotał w boju tak zażarcie. Pewnie kto z nieœmiertelnych ukryty w obłoku Zwraca strzały do jego wymierzone boku. Jużem grot nań wypuœcił, kirys na nim przeszył, Jużem ramię mu zranił, jużem się ucieszył, Że odwiedzi Hadesa, lecz nie mogłem zwalić: Jakiœ mi bóg niechętny musiał go ocalić... Już grot mój Diomeda i Atrydę ruszył, Dobył z nich krwi, lecz tylko bardziej ich rozjuszył. Złym ja wyrokiem zdjšłem te łuki ze œciany, Kiedy od szlachetnego Hektora wezwany, Powolny jego chęci, przyszedłem pod Troję.Lecz jeżeli ojczyznę jeszcze ujrzę moję I dom luby, i żonę kochanš uprzejmie, Niechaj mi nieprzyjaciel głowę z karku zdejmie, Jeœli ich nie dam ogniom, potrzaskanych w sztuki, Bo widzę, że mi próżnym ciężarem te łuki Ť. ťPrzestań! – Ajnejasz rzecze – tak podle je cenić!! Inaczej się los wojny nie może odmienić, Aż my się z tym zajadłym spotkamy rycerzem. Siadaj na wóz, obadwa na niego uderzem. Doœwiadczysz koni Trosa, jak zręcznie kolejš I nacierać, i bystro uciekać umiejš; Te nas ocalš, jeœli mimo nasze męstwo Zeus Diomedesowi zechce dać zwycięstwo. Ja się bić będę, w twojej bicz i lejce dłoni,Lub ty walcz, a ja wezmę kierowanie koni Ť. Na to Ajnejaszowi Pandar odpowiada: ťNiechaj raczej wędzidłem twoja ręka włada: Pod znanš rękš więcej będzie wóz bezpieczny. Jeżeliby nas przemógł Diomed waleczny, Zbiegłszy się i nie czujšc swego pana głosu, Nie mogłyby nas wyrwać od zgubnego ciosu; Nieprzyjaciel zaœ, nieład obaczywszy taki, I nas by samych zabił, i zabrał rumaki. Pod twojš zatem rękš niech do boju idš, Ja Tydejdy natarcie silnš przyjmę dzidš Ť. Tak wszystkie rzeczy bacznym ogarnšwszy względem, Siadajš, bystrym lecš na Tydejdę pędem. Nie uszli oni wzroku mężnego Stenela, Który zaraz w te słowa rzekł do przyjaciela: ťNajmilszy z młodu sercu memu, Diomedzie, Dwóch mężów zapalonych przeciw tobie jedzie, Zręczni oba i silni: jeden starzec sprawny, Pandar, syn likijskiego Likaona sławny; Drugi mężny Ajnejasz, co z ojca pochodzi Wielkiego Anchizesa, a Kiprys go rodzi. Cofnijmy się, niech œlepy zapęd cię nie miota, Żebyœ wreszcie drogiego nie stracił żywotaŤ. A Tydejd gniewny: ťNie chciej mego serca kusić, Bo nikt mię do ucieczki nie zdoła przymusić.Nienawykły drżeć albo cofać się nikczemnie, Jeszcze nienaruszone siły czuję we mnie. Na wóz wsiadać nie myœlę, tak zajdę im drogę, Nie pozwala mi Pallas w piersi przyjšć trwogę; Pewnie ich konie obu nie wrócš ojczyŸnie, Jeżeli się z tej bitwy choć jeden wyœliŸnie. Ty pamiętaj, Stenelu, dopełnić mej woli! Gdy mi obu ich Pallas obalić pozwoli, Moje przywišż do wozu, a natychmiast konie Ajnejasza uprowadŸ ku Achajów stronie. Z tych idš, które Kronid dał za Ganimeda: Po słońcem żadnym koniom nikt pierwszeństwa nie da... Ť Ci mówiš, tu rumaki wartkim grzmiš kopytem, Lecš nieprzyjaciele; wraz silnym dzirytem Zbrojny tak mówi Pandar: ťTydejdzie zuchwały, Jeszcze ziemi od mojej nie zaległeœ strzały? Niedawno próżno łuku na ciebie używszy, Włóczni doœwiadczę, jeœli nie będę szczęœliwszym To rzekł i długi oszczep natychmiast wymierza: Zręcznie rzucony pocisk trafił wœród puklerza, Przebił go, lecz kirysa przewiercić nie zdołał. Zaraz Pandar wyrazy chełpliwymi wołał: ťZginšłeœ, aż do wnętrza grot cię sięgnšł krwawy, Ty umrzesz, a ja wiecznej dostšpiłem sławy Ť. ťMylisz się – niezmieszany Diomed odpowie– Nie sš przyjaŸni twojej prawicy bogowie; Lecz ta sroga zajadłoœć nie wprzód was odbiegnie, Póki choć jeden trupem na placu nie legnie I krwiš strasznego wojny boga nie nasyci Ť. To skoro wyrzekł, zaraz silny oszczep chwyci I rzuca na Pandara. Ten celu nie zboczy: Ręka samej Pallady niesie go pod oczy, Utrafia w nos, tnie język i zęby wybija, Tam wychodzi, gdzie z brodš złšczona jest szyja. Padł, a oręż i œwietna zbroja na nim szczękły; Tym jękiem się ogniste rumaki przelękły I skaczšc, w tył się nagłym usunęły zwrotem, A on z lubym na zawsze rozstał się żywotem. By Grecy nie porwali trupa do obozu, Z długš dzidš Ajnejasz wyskakuje z wozu, Jak lew, w moc zaufany, staje nad rycerzem. Obchodzi go i wielkim zasłania puklerzem; A ktokolwiek się zbliża dla wzięcia zdobyczy, Temu zagraża œmierciš i straszliwie krzyczy. Jednak mężny Diomed placu nie odbieżał, Chwycił ogromny kamień, co na ziemi leżał(Który dzisiaj dwóch ludzi, choć z największš mocš, Niżeli z miejsca ruszš, dobrze się zapocš, Lecz Diomed podŸwignšł z małym bardzo trudem), Uderzył w miejsce między biodrami i udem. Łamie koœć, rwie głaz żyły i skórę rozdziera: On pada na kolana, rękš się podpiera, A cień mu czarny zaraz się w oczach rozwinšł. Już by był Ajnejasza zły wyrok nie minšł, Już by się jego dusza była nie wybiegła, Gdyby w niebezpieczeństwie syna nie postrzegła Kiprys, co go powiła ojcu, gdy pasł woły. Ta go pieszczonš dłoniš uchwyciwszy wpoły I œnieżnymi dokoła okrywszy zasłony, Aby od kogo z Greków nie został raniony I duszy nie wyzionšł, unosiła z pola. Stenelowi pamiętna Diomeda wola; Więc daleko od wrzawy Aresa, na stronie, Swoje lejcem do wozu przywišzuje konie, A Ajnejasza z grzywš przepysznš rumaki Czym prędzej między greckie prowadzi orszaki. Miłego Deipila tš pracš obcišżył, Ażeby z nimi z pola do okrętów dšżył; W nim sobie mężny Stenel najwięcej podoba,W jednym sš wieku, jedne majš myœli oba. To zrobiwszy, lejc bierze, na wóz pyszny wsiada I wkrótce przyjaciela swojego dopada. Tydeid spiżem lœnišcš uzbrojony dzidš, Widzšc, że mdła bogini, œcigał za Kiprydš...Wreszcie jš długim gonišc œmiały rycerz biegiem, Dopędził między Trojan walecznych szeregiem. Natychmiast oszczep rzucił i dosięgnšł ręki, Przebił boskš zasłonę, którš tkały Wdzięki, I zdarł jej trochę skóry żeleŸcem pociska: Zaraz z niej krew, a raczej sok czysty wytryska. Inny jest pokarm ludzi, inny władców nieba, Nie znajš oni wina, sił nie cišgnš z chleba, Więc krwi nie majšc, żywot nieœmiertelny wiodš. Raniona Kiprys, z bogiń najpierwsza urodš, Krzyczy i rzuca syna. Apollo go bierze, I by mu życia greccy nie wzięli rycerze, Nieprzejrzanym dokoła cieniem go oblecze. Do Kiprydy zaœ Tydejd groŸnym tonem rzecze: ťIdŸ stšd, córo Zeusa, nie tu twe zalety: Alboż nie doœć, że słabe uwodzisz kobiety? Jeœli ci jeszcze wojny pożšdać się zdarzy, Sama jej wzmianka róże z twojej spędzi twarzy Ť. Tak mówił, ona wolnš stopš rzuca pole, Pomieszana i ostre z rany cierpišc bole... A tymczasem Diomed Ajnejasza œciga, Wie, że go w swoim ręku sam Apollo dŸwiga, Lecz się nawet i boga wielkiego nie boi, Pragnie zabić rycerza i odrzeć ze zbroi. Po trzykroć nań zabójczym dzirytem naciera; Po trzykroć go Feb silnš swš tarczš odpiera, Lecz gdy jak bóg, czwarty raz groził zgubnym ciosem, Apollo tak do niego rzekł straszliwym głosem: ťUmiarkuj się, Tydejdo, w szalonym zapędzie I nie chciej się z bogami w jednym stawiać rzędzie! Inny ród bogów, górne dzierżšcych siedlisko, Inny ludzi, po ziemi wlekšcych się nisko Ť. Uchodzi ani dalej œcigać się oœmiela, Chronišc się gniewu boga, który œmierciš strzela. Apollo do Pergamu zaniósł Ajnejasza, Do œwištyni, gdzie Troja moc jego ogłasza: Tam Leto i Artemis majš o nim pieczš I w przysionku wspaniałym bohatera leczš.Łudzšc Greki, gdzie ranny Ajnejasz się podział, Feb marę w jego postać i zbroję przyodział. Przy niej równie trojańscy, jak greccy rycerze Długimi dzirytami ogromne puklerze I lekkie tłukš tarcze: trwała walka sroga, Gdy bóg srebrnego łuku rzekł do wojny boga: ťAres, Ares, okrutny! Co gubisz narody, Przelewasz krew i w gruzy mienisz pyszne grody! Nie pójdzieszże usunšć z boju tego męża, Co by się na Zeusa porwał do oręża? Naprzód Kiprydę zranił zuchwalec, a potemMnie, równajšc się z bogi, krwawym œcigałgrotem Ť. To rzekłszy na wyniosłym Pergamie usišdš.Ares, którego sercem zapalczywoœć włada,Nie mógł dłużej spokojnie na miejscu pozostać; Wzišwszy więc Akamasa, wodza Traków, postać, Zapala bohatery trojańskiej krainy, I szlachetne Pryjama tak zachęca syny: ťWielkiego króla plemię, możnego w dostatki, Pókiż z rot waszych Grecy czynić będš jatki? Czekacie-li, aż przyprš bój pod same bramy? Mšż, co go jak Hektora czcimy i kochamy, Ajnejasz, syn Anchiza, rozcišgnion na piasku: Wyrwijmy towarzysza spoœród krwi i wrzasku! Ť Tak to Ares im wszystkim œmiałoœci dodaje... Więc Hektor z wozu skacze, oszczepy wykręca, Licznie obiega szyki, do boju zachęca. Idš mężni Trojanie; Grecy roty zwarli, I murem nieprzełomnym nieprzyjaciół sparli. Jak gdy wiejš rolnicy, czyste ziarnka ciska Demeter, a plewami bielš się klepiska: Tak lud achajski cały kurzem był okryty, Który konie twardymi wzruszały kopyty. Wracajš wozy, jeŸdŸcy nowš walczš mocš, A Ares okrył pole nieprzejrzanš nocš... Feb Ajnejasza w swoim krytego koœciele, Tchnšwszy mu ogień w piersi, postawia na czele; Niezmiernie towarzysze jego się cieszyły, Że im wrócił wódz pełen zdrowia, męstwa,siły, Ale nikt go nic pyta: bitwa nie pozwala, Którš Feb, Ares, krwawa niezgoda zapala. Achajom niezwalczeni dowodzš mężowie, Odyseusz i Diomed, i dwaj Ajasowie; Nic ich siły trojańskie, nic nie trwożš krzyki, Stojš na ich wstrzymanie mężne Greków szyki. Jak się wydajš chmury wœród cichych błękitów, Zawieszone przez Zeusa u urwistych szczytów, Kiedy Boreasz z wiatry innymi uœpiony, Bo mgły najgrubsze w różne wnet rozpędzistrony: Tak stale Trojan greckie oczekujš roty. Agamemnon obiega, dodaje ochoty: ťWalczcie œmiało, mężami chciejcie się pokazać, A nade wszystko hańbš lękajcie się zmazać!Ludzi, czeœć kochajšcych, więcej się ochroni. Dla tchórza i czci nie masz, i œmierć go dogoni... Ť Postrzegł ich wœród zastępów Hektor zapalony, Leci, pole głoœnymi napełniajšc krzyki, Za nim tłumem trojańskie œpieszš wojowniki. Wnet Ares na ich czele i Enijo stanie: Ta zgiełk szerzy i smutne bojów zamieszanie; Ares dzidš wstrzšsajšc, by się we krwi skšpał, Już przed, już za Hektorem wielkim krokiem stšpał. Ujrzawszy go Diomed uczuł w sercu drżenie. Jak człek wędrowny, długie obiegłszy przestrzenie, Nad niezgłębionej rzeki wstrzymuje się brzegiem, Która nurty do morza bystrym pędzi biegiem I w tył uchodzi, groŸnym przerażony szumem: Tak się cofnšł Diomed i rzekł między tłumem: ťWidzicie jaki Hektor, mężni przyjaciele, Jak œmiało dzidš robi, jak zastępy œciele: Nieustannie go boska zasłania opieka; Teraz Ares jest przy nim w postaci człowieka. Cofnijcie się, do Trojan obróciwszy czoła, Nic przeciw bogom wasza prawica nie zdoła! ... Ť Gdy został bój straszliwy przez Aresa wszczęty, Ni z podłš Grecy trwogš biegnš na okręty, Ni nadchodzš, lecz kroku cofajš niewiele, Słyszšc, że Ares Troi przywodził na czele... Widziała z nieba Hera Achajów tysišce, Pod Hektora, Aresa żelazem ginšce, I zaraz do Pallady tymi rzecze słowy: ťMożna córo, z Zeusa urodzona głowy! Jakże więc obietnica nasza się ostoi, Że Menelaj powróci po zburzeniu Troi, Jeżeli dłużej Ares tyle broić będzie? Œpieszmy prędzej w szalonym wstrzymać go zapędzie Ť. Słucha Pallas, co niebios królowa jej radzi: Zaraz Hera pod złoty szor konie prowadzi, Œliczna zaœ Hebe koło do wozu wynosi, Wartkim biegiem kršżšce na żelaznej osi. Oœm szprych niezłomnych sztuczna dała imrobota, Spiżowa wzmacnia blacha obwody ze złota; Z czystego srebra piasty, a œwietne rzemienie Utrzymujš na sobie wspaniałe siedzenie; Do przywišzania lejców było dwie obwódek,Nareszcie dyszel srebrny wybiegał na przodek, Do niego piękna Hebe złote jarzmo wišże, A gdy równie bogate cugle mocno sprzšże, Chciwa czym prędzej zbrojne odwiedzić orszaki, Sama Hera pod jarzmo prowadzi rumaki. Idzie do ojcowskiego mieszkania Pallada, Tam przy nogach fałdzista z niej okrywka spada, Dzieło cudowne, wyszłe z jej przemyœlnej ręki. Sama œpieszšc na walkę, płodnš w płacz i jęki, Gromów boga kirysem piersi swoje kryje: Mnóstwo wężów na groŸnej egidzie się wije, Strach jš wkoło otacza i co na krew dyszy,Zwada, Przemoc i Napaœć tam jej towarzyszy; Na œrodka znak gniewnego Zeusa skrawiony: Okrutnego potworu, srogiej łeb Gorgony. Czterokitny na głowę mocny szyszak bierze, Którego nie przełamiš ze stu miast rycerze. Siada na wóz bogini tak groŸnie okryta: Długš, ciężkš, ogromnš dzidę w rękę chwyta; Tš, kiedy gniew lub zemsta serce jej zapala, Największych bohaterów zastępy obala. Hera biczem ostrzegła bystre konie swoje; Same się skrzypišc niebios otwarły podwoje, Których Hory pilnujšczuwajšcym okiem: Te niebo i otworzš, i zamknš obłokiem. Tedy boginie bystre poganiajš konie; Znajdujš siedzšcego Zeusa na stronie, Na wyniosłym Olimpie. Tam niebios królowa Wstrzymuje wóz i rzecze do męża w te słowa; ťCzy to cię nie obraża, wielki bogów ojcze,Gdy na Aresa czyny poglšdasz zabjcze? Ile ludzi ten srogi zgubił poniewierca! Mnie przejmujš boleœci aż do gruntu serca,A Kiprys i Apollo już się naigrawa, Pobudziwszy szaleńca, który nie zna prawa.Ojcze, alboż tym gniewu twego nie obruszę,Gdy go zraniwszy, z boju ustšpić przymuszę? Ť ťWzbudŸ na niego Palladę – Zeus odpowiada. – Nieraz mu ból zadała i teraz go zada Ť. Radosna Hera, wyraz usłyszawszy taki, Zaraz biczem ogniste zacina rumaki. Te lecš i szybkimi suwajšc kopyty, Szlak wœród ziemi i nieba mierzš gwiazdolity. A jak niezmiernš przestrzeń ogarnie mšż, który W ocean się wpatruje z wyniesionej góry, Kiedy bystrym pocišgnie po powietrzu wzrokiem: Tyle boskie ulecš konie jednym skokiem. Gdy je przyniósł na pola trojańskie bieg ršczy, Tam, gdzie Symois wody ze Skamandrem ­ˆŠj ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż'`_ c(ż Ü&)›đ c€*‹Ž c+9'Z c,“2‡ c->h łšczy, Hera konie wyprzęga, zamyka w obłoku, Symois im słodkiego dostarcza obroku. Niosšc Grekom na wsparcie życzliwe prawice, Cichym krokiem jak trwożne idš gołębice; Lecz gdy się tam zbliżyły, gdzie rycerzy wiele Było przy Diomedzie stojšcym na czele, Bo jak lwy œcierwo żršce albo silne dziki Otaczajš wielkiego męża wojowniki: Hera w kształcie Stentora męstwo w Grekach budzi, Co miedzianym grzmiał głosem jak pięćdziesišt ludzi: ťO hańbo! Grecy, tylko macie postać męskš! Póki Achilles gromił prawicš zwycięskš, Nie œmiały Trojańczyki z bram wyruszyć nogš, Tak wielkš oręż jego nabawiał ich trwogš; Teraz się ocierajš o nawy zuchwali Ť. Tymi słowy wojenny w piersiach ogień pali.Pallas zaœ do mężnego Tydejda przychodzi. Stojšc przy wozie rycerz ranę swojš chłodzi, Którš mu Pandar zadał. Pod twardym rzemieniem Ogromnego puklerza pot ciecze strumieniem; Stracił moc w ręce, długš pracš zmordowany, Uniósłszy puklerz, czarnš krew ocierał z rany. Dotknšwszy jarzma Pallas w tym rzecze sposobie: ťMożnaż wierzyć, że płynie krew Tydejda w tobie? Ojciec miał umysł wielki, chociaż w ciele małem. Z jednakim na plac boju wychodził zapałem; A gdybym go chciała czasem w zapędzie utrzymać, Nie przestawał się rycerz w mężnym sercu zżymać. Przybył do Teb za posła wspólnej Greków rady, Jam kazała spokojnie używać biesiady; Lecz nie dało się jego uhamować męstwo: Wyzwał wszystkich Kadmejów i odniósł zwycięstwo. Takie wsparcie ode mnie w każdej miał potrzebie. Równie ci towarzyszę, równie grzeję ciebie, Abyœ z trojańskim œmiało potykał się ludem; Lecz albo długim jesteœ wysilony trudem, Albo ci strach nikczemny w piersiach serce œcina: Jakże od siebie Tydejd różnego ma syna! Ť A Diomed: ťBogini! Ciebie ja poznaję, Przeto ci wszystko powiem i nic nie zataję. Ani mię strach osłabia, ani gnuœnoœć ima, Lecz mię z twoich ust własnych wyszły rozkaz trzyma: Zakazujšc podnosić przeciw bogom dłoni, Wtedyœ mi tylko użyć pozwoliła broni, Gdyby Kiprys odwiedzić œmiała krwawe boje. I sam się cofam, pomny na rozkazy twoje, I to każę achajskiej zgromadzić się młodzi:Bo widzę, że Trojanom Ares tam przywodzi Ť. A na to modrooka Pallada tak rzecze: ťTydejdo, sercu memu najmilszy człowiecze! Ani się bój Aresa, choć bije zażarcie, Ani innego boga; masz ode mnie wsparcie. Już przeciw Aresowi dzielne zwróć rumaki I boga, co się miota jak szaleniec jaki, A w niczym statku nie zna, twojš rań prawicš. Uwišzał się on Herze i mnie obietnicš, Że będzie wspierać Greki; dzisiaj, wiarołomca, Trojanom jest pomocnik, a Greków pogromca Ť. To rzekłszy, œcišga z wozu Kapaneja plemię: Mężny Stenel natychmiast wyskoczył na ziemię; Zaraz na wóz bogini siada nieprzelękła Przy wielkim Diomedzie: oœ straszliwie jękła Pod Pallady i męża dzielnego ciężarem; Bierze lejce do ręki, a gniewu pożarem Tchnšca ku Aresowi, rumaki zacina. Ten dopiero co zwalił Ochezjosa syna, Etola Peryfanta, olbrzymiej postawy; Z zabitego rycerza zdarł Ares łup krwawy.Pędzi ku niemu Pallas, a na głowę wdziała Niewidkę Aidowš, bo się ukryć chciała. Postrzegł Ares idšcych przeciw sobie œmiało, Porzuca zabitego Peryfanta ciało, A sam na nich poœpiesza. Gdy już byli z bliska, Pierwszy on oszczep silny silnš rękš ciska, Pewny, że jego grotem Diomed polegnie. Ponad jarzmem i lejcem œrodkiem pocisk biegnie, Lecz go chwyta siedzšca na wozie bogini, Na bok zwraca i próżny boga zamach czyni.Znowu z kolei pocisk Diomed wymierzył: Od Pallady niesiony, tam oszczep uderzył, Gdzie nad stanem rycerski pas się rozpoœciera; Tam trafia grot i boskš ostrzem skórę zdziera. Wycišgnęła go Pallas; z poniesionej rany Tak donioœle zaryczał bóg Ares miedziany, Jako dziewięć lub dziesięć tysięcy by razemKrzyknęło ludzi, krwawym walczšcych żelazem. Równie Greków jak Trojan zimny strach przeniknšł: Tak straszliwie niesyty boju Ares ryknšł. A jak oczom obłoki wydajš się mgliste, Przypędzone z południa przez wiatry ogniste: Tak się Diomedowi zda Ares ponury, Gdy wstępował do nieba uniesiony chmury...Odegnawszy Aresa od mężów pogromu, Hera i Pallas wraca do Zeusa domu. Księga VI Pożegnanie Hektora z Andromachš Gdy z pola do Olimpu bogowie wrócili, Wštpliwy na przemianę los wojny się chyli I między Symoentu a Ksantu koryty Z obydwu stron spiżowe latajš dziryty. Mur Greków, Telamona syn, postrachy sieje, Łamie zastęp trojański, odżywia nadzieje. Eusora syn, Akamas, rycerz między Traki I najdzielniejszy broniš, i jak olbrzym jaki Wzrostem ciała ogromny, legł z jego prawicy. Silnš włóczniš uderzył w czub twardej przyłbicy; Ta przeszła aż do czoła, zgruchotała koœci: Zwalił się, oczy wieczne zamknęły ciemnoœci... A Menelaj żywego dostaje Adrasta. Gdy biegły przestraszone rumaki do miasta,O pniak się zawadziły; tak przy smutnej tamie Wóz się na końcu dyszla Adrastowi łamie: Konie lecš z innymi wozami przez pole, A on twarzš na ziemię stoczył się przy kole. Leży w piasku, wtem widzi, że w rękach Atryda Do piersi jego długa wymierzona dzida. Więc żebrzšc zmiłowania chwyta go za nogi: ťWeŸ mię żywym Atrydo, cofnij wyrok srogi, Bo hojnej za to możesz pewnym być zapłaty. Mnóstwo ma rzeczy drogich mój ojciec bogaty, Ma złoto, miedŸ i różne w żelazie narzędzie; Niczego on dla syna żałować nie będzie, Nieskończonymi ciebie darami nagrodzi, Gdy usłyszy, że żyję u achajskich łodzi Ť. Tak żebrał, a król jego łzš i proœbš tkniętyJuż rozkazywał słudze wzišć go na okręty – Wtem przybiegł Agamemnon i z zapałem rzecze: ťO słaby wojowniku! O miękki człowiecze! Tyż nikczemnej litoœci możesz teraz użyć! Musieli ci się dobrze Trojanie zasłużyć. Niechaj zdrajcy trupami naszš legnš dzidš, Niech dzieci z łona matek na łup œmierci idš, Niech z hańbš, bez pogrzebu, wyginš Trojanie, I niechaj po nich nawet œladu nie zostanie! Ť Rzekł i odmienił brata: już gniewem oddycha, Więc próżno żebrzšcego Adrasta odpycha, Agamemnon zaœ w piersiach dzidę mu utopił. Konajšcy padł na wznak i krwiš ziemię skropił, Król wyrwał pocisk, trupa nastšpiwszy nogš. Wtedy się z takš Nestor odzywa przestrogš: ťRycerze! Boga wojny uczniowie, Danaje! Niechaj mi się z was żaden w tyle nie zostaje, By przyszedł do naw mnogim obcišżony łupem. Usiłujmy słać teraz nieprzyjaciół trupem; Potem, gdy już Trojanie przestanš nacierać, Będziecie, podług woli, zdobycze odzierać Ť. Tymi słowy zapala umysł boju chciwy. Byliby nad mężnymi uciekli Achiwy I aż w mieœcie szukali schronienia Trojanie,Kiedy przy Ajnejaszu i Hektorze stanie Helen , z wieszczów najlepszy, i tak się odzywa: ťAjnejaszu! Hektorze! Na was dwu spoczywa Lików i Trojan ufnoœć, w was nadzieję kładš, Wy pierwsi do wszystkiego i męstwem, i radš, Biegajcie, zatrzymujcie lud trwożny przed bramy, Bo się na nieprzyjaciół szyderstwo wydamy, Jeœli wbiegłszy do miasta, na ręku żon padnš. Gdy wojsku oszczędzicie hańbę tak szkaradnš I męstwo zagrzejecie, my tu będziem stali;Choćby z największš siłš Grecy nacierali. Nie ustšpimy kroku; tak każe potrzeba. Tymczasem ty, Hektorze, kochany od nieba,IdŸ do miasta, mów matce: niech matrony zwoła, Z nimi niech do Pallady uda się koœcioła I szatę, która wszystkich zbiorów jest ozdobš, Najpiękniejszš, największš, niechaj weŸmiez sobš I złoży na kolanach błękitnej bogini. Niech także zabić dla niej œlub œwięty uczyni Dwanaœcie rocznych cielic i jarzmem nie tkniętych, Jeœli się zlitowawszy murów Troi œwiętych I małżonek trojańskich, i maleńkich dzieci,Tydejdę, który wszędzie strach i pogrom nieci I całymi zastępy męże nasze wali, Od murów ilijońskich łaskawie oddali Ť. Rzekł; Hektor jego rady wykonać nie zwłoczył: Zatem z wozu œwietnego w pysznej zbroi skoczył, Dwoma kręcšc oszczepy obiega swych roty,Umarza strach, dodaje bojowej ochoty. Wrócili się Trojanie i mężnie się starli. Achaje, choć się w boju okrutnie zażarli, Cofnęli nazad kroku, sšdzšc, że nie z siebie, Lecz że z bogów kto, w jasnym panujšcych niebie, Dał im pomoc: tak œmiało postawili czoła. Hektor upominajšc wielkim głosem woła: ťZaklinam, was Trojanie, w sztuce wojny biegłych, Was, przyjaciół wezwanych od krain odległych! Walczcie i nie dajcie się Achajom przemagać. Gdy ja do miasta pójdę, bogi każę błagać Starcom i żonom naszym, modlitwš i œlubemŤ. Rzekł i odszedł, na głowie strasznym grożšc czubem; Skóra czarna, około puklerza kršżšca, Idšcemu i głowę, i nogi potršca. Wtedy Glauk i Diomed, oba œmiałej myœli, Chciwi spotkać się z sobš, na plac boju wyœli: W tym Hippoloch, w tym Tydejd godnego ma syna. Pierwszy do Glauka Tydejd tak mówić zaczyna: ťKtoœ ty z rycerzy, œlepym uniesion zapałem? Jeszcze cię dotšd w polu chwały nie widziałem; Teraz w dzielnoœci wszystkich przewyższa twa ręka, Gdy się razu silnego tej dzidy nie lęka. Ale kto pod mój pocisk œmiałym zaszedł krokiem, Tego rodzice smutnym wydali wyrokiem. Jeœli bóg, z nieœmiertelnych przychodzisz siedliska, Wiedz, że moja dłoń grotów na bogi nie ciska... Lecz jeœli, jak œmiertelny, trawisz owoc ziemny, Zbliż się, a wnet obaczysz Hadesa kraj ciemny Ť. Na to Glauk do wielkiego tak mówi Tydyda: ťSkšd się o ród mój pytasz? Na co się to przyda? Jako się liœcie rodzi, tak i ludzkie plemię; Jako wiatr liœcie wstrzšsa, okrywa nim ziemię, A inne, w czasie wiosny, drzewo się przybiera: Jedno plemię się rodzi, a drugie wymiera. Ale jeœli chcesz poznać ród mój od poczštku, Który wielu znajomy, powiem ci w porzšdku: Jest na granicach Argos miasto, Efir zwane; Co było Syzyfowi mšdremu poddane, Z Ajolosa plemienia: z niego Glauk się rodzi, A z Glauka Bellerofon wsławiony pochodzi. Dało mu niebo zacnš duszę w pięknym ciele,Ale mu Projt niechętny złego myœlał wiele: Wygnał z miasta młodzieńca król niesprawiedliwy, Z ršk Zeusa trzymajšc berło nad Argiwy, Bo ku niemu Anteja, œliczna Projta żona, Skrytym gorzała ogniem. Widzšc, zawiedziona, Że złš chuciš dobrego serca nie rozżarzy, Udała się przez zemstę do chytrej potwarzy. ťJedno – mówi – o Projcie, z dwojga dziœ wybieraj: Zabij Bellerofona, albo sam umieraj, Gdyż on chciał niegodziwie twoje skazić łoże Ť. Na to król gniewu w sobie powœcišgnšć nie może, Jednak, przez wzglšd na bogi, sam ršk nie zakrwawił. Do Likiji go zatem z listami wyprawił, W których œmierć dla zacnego młodzieńca wyryta; Mniemał, że go œwiekr zgubi, skoro je przeczyta. Wyjechał za boskimi bohater powody I tam stanšł, gdzie wartkie toczy Ksantus wody. Przyjšł go król, przez dziewięć dni zastawiał stoły, Dawał biesiady, bogów czcił dziewięciš woły. Gdy dziesišta jutrzenka cień spędziła mglisty, Dopiero się natenczas rycerza o listy Przywiezione od Projta, swego zięcia, spytał. A skoro charaktery złowrogie przeczytał, Zaraz młodzieńca w prace niebezpieczne wprzšga: Chimerę znieœć, strasznego każe dziwolšga,Który nie był ludzkiego, lecz boskiego rodu:Z przodu lew, koza w œrodku, kręty smok od spodu, A z paszczy ognistymi buchała potoki. Zabił jš, majšc nieba pomyœlne wyroki. Wnet się chwałš rycerskš z Solimy ozdobił I w walce, która była najstraszniejsza, pobił; W trzecim zaœ boju zgromił Amazonki srodze. Gdy wracał, król zasadzki zrobił mu na drodze, Najprzedniejszego z Lików pozostawiał męża; Lecz i tych Bellerofon szczęœliwie zwycięża:Zbici wszyscy i żaden nie wrócił do domu. Więc uznawszy w nim boskš krew z tego pogromu, Zatrzymał go u siebie, dał córkę za żonę I na pół z nim królewskš podzielił koronę. Od Lików mu najlepsza ziemia wydzielona, Równie w zboże obfita, jako w winne grona.Z tego małżeństwa wyszło na œwiat troje dzieci, Laodamija, Izandr i Hippoloch trzeci... Hippoloch jest tym mężem, który mi dał życie. Ten pomny i o swoim, i przodków zaszczycie, Zalecał mi usilnie, gdy mię słał pod Troję, Bym się nad innych wsławiał przez walecznoœć moję I ojców krwi nie kaził, z których wœród Efiry I Likiji największe były bohatyry. Oto krew, oto przodki, z nich jestem zrodzony Ť. Tymi słowy niezmiernie Tydejd ucieszony, Utknšwszy w ziemię dzidę okutš żelazem, Do syna Hippolocha tym rzecze wyrazem: ťWiedz, Glauku, że nas dawna połšcza goœcinnoœć: Ojnej dla dziada twego wyrzšdził uczynnoœćW domu przez dni dwadzieœcia, a Ojnej mi dziadem. Zwišzali się wzajemnym przyjaŸni zakładem: Bellerofon dał kielich Ojnejowi złoty, A ten – pas purpurowy, przecudnej roboty. W domum go schował, idšc do krwawej potrzeby. Dziecięciem byłem, Tydej gdy poszedł pod Teby: Sławna wyprawa œmierciš bohaterów wielu.Więc w Argos ty masz goœcia we mnie, przyjacielu, Ja, gdy w Likiji kiedy stanę, mam go w tobie. Nie przystoi nam broniš walczyć przeciw sobie! Doœć ofiar w sprzymierzeńców i Trojan szeregu, Których mi Bóg nasunie lub doœcignę w biegu. I ty na innych Greków twoim bij dzirytem, Ich zwalczajšc, rycerskim okryj się zaszczytem. Teraz zamieńmy zbroję i tymi zakłady UtwierdŸmy zawišzanš przyjaŸń między dziady Ť. Tak się więc rozmówiwszy, z wozów wyskoczyli, Podali sobie ręce i przyjaŸń stwierdzili, I od przodków przesłane słodkie imię goœci; A Zeus zabrał Glaukowi tyle przytomnoœci, Że zbroję złotš, ceny stu wołów, dał z chęciš Za zbroję z miedzi, kupnš wołami dziewięciš. Gdy pod bukiem i Bramš Skajskš Hektor stanie, Biegnš naprzeciw córy trojańskie i panie, Wszystkie wypytujšc się troskliwymi głosy O synów, braci, mężów i przyjaciół losy. On porzšdnš modlitwš błagać każe bogi, Gdyż nad wielš zawieszon œmierci wyrok srogi. A gdy do królewskiego przyszedł Hektor dachu, Wysokimi przysionki wspaniałego gmachu, Gdzie pięćdziesišt małżeńskich było izb osobnych, Z marmuru wystawionych, a dziwnie ozdobnych, W których królewskie syny spały i ich żony, I gdzie dwanaœcie było izb z przeciwnej strony, W których z żonami zięcie mieszkały Pryjama – Przychodzšcemu drogę zaszła matka sama,Idšc do najpiękniejszej z córek, Laodyki. ťSynu! Dlaczego, w polu zostawiwszy szyki– Mówi cisnšc go w ręku – idziesz z bojowiska?? Pewnie was Grecy, naród przeklęty, uciska,Pewnie o mury same ocierajš bronie: Tyœ przyszedł podnieœć z zamku do Zeusa dłonie. Zatrzymaj się tu chwilę, przyniosę ci wina. Wprzód poœwięć jego krople dla Kronosa syna, A potem sam się napij: wino moc natęża, Wino zmordowanego pracš krzepi męża. Kochany mój Hektorze, jak ponosisz wiele Bijšc się za ojczyznę, za obywatele! Ť ťNie przynoœ, matko, wina! Moc tego napoju – Rzekł Hektor – mogłaby mię osłabić do boju. Nie obmywszy ršk wodš, nie dotknę się czary I czynić Zeusowi nie mogę ofiary, I nie godzi się, kiedym cały krwiš zbroczony. Lecz ty, najszanowniejsze wezwawszy matrony, Tę szatę, która wszystkich zbiorów jest ozdobš, Najpiękniejszš, największš, zabierz matko,z sobš I złóż jš na kolanach błękitnej bogini. A razem œlub uczynisz zabić w jej œwištyni Dwanaœcie rocznych cielic i jarzmem nie tkniętych, Jeœli się zlitowawszy murów Troi œwiętych I żon, i drobnych dzieci, i słabych mieszkańców, Oddali Diomeda od trojańskich szańców... Ja tymczasem Parysa wezwać w pole idę; Jeœli brata usłucha, pozna swš ohydę. Oby zaraz pożarła ziemia nieszczęœnika! Bo tylko klęska Troi przez niego wynika I Pryjama, i synów jego zatracenie. Gdyby go dzisiaj czarne ogarnęły cienie, Zapomniałbym cierpianych nieszczęœć przezczas długi Ť. Poszła matka do domu, rozesłała sługi, Aby najszanowniejsze zwołały matrony. Sama idzie do miejsca, w którym jej zasłony Misternie wyrobione miały swe schowanie, Robót niewiast Sydońskich szacowne zebranie. Parys je wywiózł z tego bogatego miasta, Gdy z Grecyji powracał, a przy nim niewiasta Sławna urodš, boska płynęła Helena. Z tych jedne różnofarbnš, której pierwsza cena, Œwiecšcš na kształt gwiazdy, spoœród innych bierze I niesie dla błękitnej Pallady w ofierze; Liczne jš otaczajš matrony dokoła. Gdy przyszły do œwiętego na zamku koœcioła, Antenora małżonka, poważna Teano (Jš tam bowiem kapłankš Pallady obrano), Otwiera drzwi œwištnicy. One ręce wznoszš I o litoœć bogini smutnym głosem proszš. Teano, odebrawszy dar z ręki królowy I kładšc u stóp bóstwa, tymi wzywa ˆŠj ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż.`$ c/„ e c0éÉ c1˛"Ę2|%ő c€3q0Ç c48<<słowy: ťPallado, twš opiekš Troja się zaszczyca, Niechże oszczep Tydejda twa złamie prawica, Niechaj przed Skajskš Bramš zgubny cios odbierze; My ci zabijem cielic dwanaœcie w ofierze, Rocznych, jarzmem nietkniętych: ale na ostatek Zlituj się Trojan, dzieci i trojańskich matekŤ. Tak się modlš matrony, œluby czyniš œwięte,Lecz na ich głosy ucho bogini zamknięte. Tymczasem poszedł Hektor do Parysa dachu; Sam Parys kształt wymyœlił wspaniałego gmachu... Znajduje brata swego pod domowym cieniem: Gotował się bohater do Aresa sztuki, Miał w ręku puklerz, kirys i skrzywione łuki, Helenę otaczało niewiast grono liczne, Ta ich rozporzšdzała roboty przeœliczne. Do niego gniewnym słowem rzekł obrońca Troi: ťOpętańcze, czyż teraz warzyć gniew przystoi, Gdy pod miasta murami wojska nasze ginš? Tyœ jest wojny, tyœ wszystkich klęsk Troi przyczynš. Sam byœ tych łajał, co by bitwy unikali: WynidŸ czym prędzej z miasta, nim je ogieńspali! Ť A Parys: ťZnam, Hektorze, prawdę w tym wyrzucie, Lecz posłuchaj, a moje wynurzę ci czucie. Nie przez gniew przeciw ziomkom opuœciłem pole, Ale w cichoœci gorzkie chciałem strawić bole. Teraz mię żona słodkim namawia wyrazem,Bym wyszedł na plac, szczęœcia doœwiadczył żelazem: I sam doœć mam ochoty, będšc przeœwiadczony, Że zwycięstwo na różne przechyla się strony. Zaczekaj więc, aż zbroję na sobie zawieszę, Lub idŸ, a ja za tobš nie bawišc poœpieszę Ť. Nic Hektor nie rzekł na to, kiedy urodziwa Słodkimi się wyrazy Helena odzywa: ťBracie tej, co was gubi, co zbrodniš zhańbiona! Oby wprzód, skorom wyszła z mojej matki łona, Nagły mię porwał wicher gdzie pomiędzy skały, Albo morze szumnymi pochłonęło wały, NiŸlim, nędzna na takie puœciła się kroki! Lecz gdy mi przeznaczyły inaczej wyroki, Czemuż mię nie złšczyło z człowiekiem zamęœcie, Czułym na wyrzut ludzi, na własne nieszczęœcie? Ten statku nie ma, w przyszłe nie będzie miał lata; Zwykła go więc nie minie płochoœci zapłata. Lecz wnidŸ bracie i usišdŸ chwilę, zbawco ludu, Bo ty jeden tak wiele podejmujesz trudu Dla występku Parysa i mojej niesławy. Jaki nam los przeznaczył Zeus niełaskawy! W przyszłoœci będzie nasze przysłowiem zhańbienie Ť. ťNie namawiaj mię siedzieć – rzecze wódzHelenie. Słodki bardzo twój wyraz, lecz mię nie porusza; Stanšć na czele Trojan goreje mi dusza, Czekajš oni wsparcia mojego oręża. Ty staraj się, Heleno, twego zagrzać męża,Ażeby z serca gnuœnoœć wyrzucił nikczemnš: Niżeli z miasta wyjdę, niech się złšczy ze mnš. Ja na chwilę odwiedzę domowe pokoje, Chcę widzieć sługi, żonę oraz dziecię moje,Bo, czyli zdrowy z pola mam wrócić, nie zgadnę, Czyli też pod Achajów broniš trupem padnę Ť. Tak bohater na proœbę Heleny się wzbrania I zaraz do swojego przychodzi mieszkania; Lecz kochanej nie znalazł w domu Andromachy. Ona bowiem, królewskie opuœciwszy gmachy, Poszła na wieżę, z niš syn i służšca jedna,Gdzie jękami i płaczem trapiła się biedna. Nie widzšc w domu żony, Hektor miły bogu Pyta się swych służebnic stanšwszy u progu: ťGdzie jest żona, wiernymi powiedzcie mi słowy! Czy do której z sióstr poszła? Czy też do bratowy? Czyli do zagniewanej Pallady œwištyni, Gdzie zatrwożona Troja do niej modły czyni? Ť Na to skrzętna szafarka odpowie w tej mierze: ťPanie, kiedy ci prawdę mam powiedzieć szczerze, Ni do sióstr, ni bratowych, ni też do œwištyni Nie poszła, gdzie strwożona Troja modły czyni; Na ilijońskš wieżę niosła krok skwapliwy Słyszšc, że Trojan cisnš orężem Achiwy. Tam, podobna odeszłej od siebie kobiecie, Pobiegła, za niš mamka, małe niosšc dziecię Ť. Takš słyszšc odpowiedŸ wiernej służebnice, Nazad Hektor obszerne przebiega ulice. Gdy przeszedłszy przez miasto, był pod Skajskš Bramš I w pole trzeba było iœć drogš tšż samš, Tam bogato posażna zabiega mu żona, Andromacha, wielkiego córa Etijona, Który dziedziczył Teby lasami okryte, Nad Kiliki trzymajšc berło znakomite. Tę więc sobie poœlubił Hektor, mšż chwalebny. Bieży naprzeciw męża; na rękach służebny Syn maleńki, jedynak, jak wschodzšce zorze. Tyœ go Skamandriem, zacny, nazywał, Hektorze, Insi Astianaktem: sam bowiem od zgonu Ochraniał wielki Hektor mury Ilijonu. Patrzšc rycerz na syna, uœmiechnšł się skrycie, Andromacha zaœ przed nim łzy lejšc obficieBierze za ręce męża i tak mówić pocznie: ťMężu! Męstwo cię twoje zgubi nieodwłocznie! Nie masz żadnej litoœci nad dziecięcia głowš Ni nade mnš nieszczęsnš, wkrótce twojš wdowš. Na jednego Achaje wszystkie złšczš siły I odbiorš ci życie. Ach! Mój mężu miły, Jeżeli mam cię stracić, obym legła w grobie! Nie masz dla mnie pociechy żadnej już po tobie, Smutki mię gnębić będš aż do dni ostatka. Zginšł ojciec, kochana mi zginęła matka: Ojca zabił Achilles, gdy Teby w perzynę Obrócił, silnš możnych Kilików dziedzinę... Siedmiu braci, rodzeństwa zaszczyt i kochanie, Wszystkich w jednym dniu posłał w podziemne otchłanie, Kiedy paœli na górach liczne ojca woły. Matkę, z nim berło w Tebach dziedziczšcš społy, Tu z sobš przyprowadził z innym razem łupem, PóŸniej na wolnoœć puœcił za drogim okupem. Ale bogini lasów na niš się rozżarła I w domu ojca życie strzałami wydarła. Tyœ mi ojcem, tyœ matkš, kochany Hektorze, Tyœ mi bratem, ty mężem w dni kwitnšcych porze! Zostań tu, zbyt rycerskš nie uwodŸ się cnotš, Nie zostawiaj mię wdowš, a syna sierotš! ... Ť Na to Hektor, największy wódz na krwawe boje: ťKochana Andromacho, czuję żale twoje, Lecz by Trojów i Trojek głosy mię przebodły, Gdybym się z dala boju chronił jak mšż podły. Nie, nie może się serce moje upoœledzać, Chcę najżwawsze Trojany do boju uprzedzać, Mojš i ojca chwałę utrzymać przykładnie. Wiem ja, że przyjdzie ów dzień, kiedy Troja padnie, Kiedy wielki wielkiego ludu król polęże, A z nim zginš trojańscy straszni dzidš męże. Ale nie tak się lękam trojańskiej zaguby, Nie tak ojca Pryjama i matki Hekuby, Ani kochanych braci, choć nieprzyjaciele Rycerskich dusz na placu położš tak wiele, Jako nad stanem twoim serce mi się krwawi, Gdy cię weŸmie wódz grecki, wolnoœci pozbawi. Pod groŸnš paniš nędzne będziesz życie wiodła, Z Messei nosić wodę lub z Hiperii Ÿródła: Tak twardy zgotowany los dla królów córy. Wtenczas, widzšc płaczšcš, rzecze z Greków który: „Oto żona Hektora, co niegdy pod Trojš Pierwsze męże przechodził walecznoœciš swojš! ” Czym obudzi ból w sercu i męża żšdanie, Który by cię w tak smutnym poratował stanie. Lecz wprzód niech padnę trupem, niż ujrzę twe płacze, Niż twe jęki usłyszę lub więzy obaczę! Ť Rzekł i wycišga ręce do swojego syna. Krzyczšc, na mamki łonie tuli się dziecina, Ojca się kochanego przelškłszy widoku; Tak miedŸ błyszczšca straszna niemowlęciaoku I pióra, co się wznoszš na wierzchu przyłbice. Uœmiechnęli się z próżnej bojaŸni rodzice. Zaraz Hektor zdjšł szyszak, który syna trwożył, I błyszczšce pokrycie na ziemi położył, A dawszy słodkie dziecku swemu całowanieI kołyszšc go z lekka, bogów prosi za nie: ťZeusie i bogowie! Niech przy waszym względzie Syn mój między Trojany jak ja sławny będzie, Niechaj z odwagš berło dziadowskie dziedziczy! Gdy wróci z boju, pełen zwycięskiej zdobyczy, Niechaj wtenczas kto powie: on ojca przechodzi! Niech się tym słowem matce uradować godzi Ť. To rzekł i syna oddał swojej młodej żonie;Ta z płaczliwym uœmiechem ciœnie go na łonie. Widok taki wskróœ serce Hektora przeszywa, Zatem głaszcze jš rękš i tak się odzywa: ťNiech cię, najmilsza żono, los mój tak nieboli, Nikt mi życia nie weŸmie bez wyroku woli; Od wyroku zaœ żaden człek się nie wybiega,Równie mu i bohater, i gnuœnik podlega. Wróć do domu, weŸ w ręce kšdziel i wrzeciono, Pilnuj robót służebnic, ukochana żono! O wojnie męże niechaj Ilijonu pomnš, A najszczególniej Hektor Ť. Rzekł i wraz ogromnš Przyłbicę bierze z ziemi i kładzie na głowie. Andromacha się wraca po smutnej rozmowie, Ale biedna za każdym oglšda się krokiem I rzęsistym oblewa lice łez potokiem. Skoro weszła w ozdobne Hektora pokoje, Zastała zgromadzone służebnice swoje. Przejmujš smutek, paniš gdy we łzach obaczš, Żyjšcego Hektora rzewnie w domu płaczš, Bo się nie spodziewały, żeby przed Achiwy Mógł się wybiegać w polu i powrócić żywy. I Parys dłużej w swoim pałacu nie siedzi. Ale ubrany w zbroję z œwiecšcej się miedzi Idzie; że szybki w nogach, wielce ufa sobie. Jak wypasły koń, długo trzymany przy żłobie, Zerwawszy uwišzanie bieży, piasek miece, I przywykły się kšpać w przeŸroczystej rzece, Pyszny swojš pięknoœciš, leci, dumnie plšsa, Głowę do góry wznosi, a grzywš potrzšsa I pędzi na znajome sobie klacz pastwiska: Tak Parys w œwietnej zbroi, co wkoło blaskciska Jak słońce, z pergamskiego zamku prędko œpieszy I dumnš myœl przyszłymi triumfami cieszy.W tym samym właœnie miejscu i w tej samej porze, Gdzie się z żonš rozłšczył, stanšł przy Hektorze. ťBracie – piękny rzekł Parys – możem sięzabawił I nie doœć prędko według rozkazania stawił?? Ť Hektor na to: ťKtokolwiek zdrowo sšdzi rzeczy, Ten ci do dzieł rycerskich zdatnoœci nie przeczy: Masz serce, ale z własnej opuszczasz się woli I gnuœnoœci poddajesz; a mnie dusza boli, Gdy słyszę Trojan srodze szarpišcych twš sławę, Którzy tyle przez twojš muszš cierpieć sprawę. Ale się łatwo z sobš pogodzim w tej mierze, Gdy bogom nieœmiertelnym przy œwiętej ofierze Czarę z winem poœwięcić Zeus da życzliwy, Skoro dumne od Troi odpędzim Achiwy Ť. Księga VII Pojedynek Hektora z Ajasem. Pogrzeb poległych To mówišc Hektor z bramy natychmiast wyskoczył, I piękny za nim Parys udać się nie zwłoczył, Równie obadwa chciwi boju z miasta wyœli. Jak się cieszš majtkowie majšc wiatr po myœli, Kiedy na morzu długo wiosłami robili, A praca nieprzerwana i znój ich wysili: Tak uwesela Trojan dwu wodzów przybycie... Tych skoro Pallas Greki bijšcych postrzegła, Bystrym lotem z Olimpu wysokiego zbiegła Ku œwiętym Troi murom. Ale gdy jš zoczył, Troi chcšcy zwycięstwa, natychmiast wyskoczył Z Pergamu silnej wieży bóg srebrnego łuku.Zabiegli sobie drogę przy Zeusa buku I zaraz Feb w te słowa pierwszy się odzywa: ťPo coœ przyszła z Olimpu, o bogini mœciwa? Po co spieszysz do boju z twarzš zagniewanš? Chcesz-li wštpliwš dotšd Grekom dać wygranš? Żadnej nie masz litoœci, że ginšTrojanie. Lecz gdybyœ tylko chciała przystać na me zdanie. Lepiej dziœ wstrzymać zapał wojny i niezgody; Znowu potem do broni wezmš się narody, Aż się na koniec Troja zagrzebie w ruinie, Kiedyœcie tak zawzięte przeciw niej, boginieŤ. A na to modrooka Pallas odpowiada: ťTaż sama myœl, co tobš, moim sercem włada; Po to przyszłam z Olimpu. Jakiegoż sposobuUżyjem, by zatrzymać zajadłoœć wojsk obu? Ť ťJest pewny œrodek –rzecze bóg łuku Palladzie. – WzbudŸmy w Hektorze męstwo, lecz przy takiej radzie: Niechaj z Greków którego wyzwie wojownika I niechaj się z nim w polu sam na sam potyka. Dotknięci tym Achaje spoœród swych rycerzy Znajdš takiego, który z Hektorem się zmierzy Ť. Taki œrodek Palladzie do serca przypada. Usłyszał Helen wieszczek, jaka bogów rada. Zatem czasu nie tracšc, w tejże teraz porze Przybliża się do wodza i mówi: ťHektorze, Równy w radzie z Zeusem, który rzšdzi œwiatem, Przyjmiesz-li zdanie moje? Wszak ci jestembratem: I Achajów, i Trojan wstrzymaj od oręża, Sam zaœ najdzielniejszego z Greków wyzwijmęża. Jeszcze cię dzisiaj na œmierć nie skazujš losy: Słyszałem ja dopiero samych bogów głosy Ť. Tak rzekł wieszczek, a Hektor niezmiernie się cieszy. Zatem wzišwszy w pół oszczep, między wojska œpieszy Wstrzymujšc Trojan, których w trud Ares zaprzšgnšł. Stanęli: Agamemnon Achaje powœcišgnšł. Nowym rzeczy widokiem chciwe pasšc oko,Apollo i Pallada siadajšwysoko Na buku Zeusowym, właœnie jak dwa sępy. Z obydwu stron œciœnione usiadły zastępy; Gęste dzidy srożejš i twarde przyłbice. Jak srogi widok morza, gdy smutne ciemnice Niesie zrywajšcego się Zefiru wianie: Tak srodzy się wydajš Grecy i Trojanie. Hektor w œrodku, od wszelkiej bojaŸni daleki: ťSłuchajcie mię Trojany i waleczne Greki, To, co mi serce każe, odkryję wam szczerze: Pan górny próżne nasze uczynił przymierzeI nieszczęœcia dla obu gotuje narodów, Aż lub wy dobędziecie pysznych Troi grodów, Lub ostaniecie zbici przy okrętach sami. Sš wybrańsi rycerze, Grecy, między wami: Którego więc zapala ogień wojownika, Niech wyjdzie, niech się z mężnym Hektorem potyka! To mówię, ty Zeusie bšdŸ œwiadkiem przysięgi! Jeœli mię przeciwnika zwali pocisk tęgi, Zbroję weŸmie, lecz ciało odeœle do Troi, By mi Trojanki lube i Trojanie moi Ostatniš czeœć oddali w ogniu i pogrzebie. Jeœli ja go zwyciężę za twš łaskš, Febie, Zbroję wezmę i Trojan tym łupem ucieszę, Który przy Apollina œwištyni zawieszę; Ciało do naw odeœlę, by greckie narody Sprawiły rycerzowi pogrzebne obchody I pamištkę na brzegu Hellespontu wzniosły. Kiedyœ, morze licznymi przerzynajšc wiosły, Kto tam przyjdzie, tak powie: „Tu grób wojownika, Który, kiedy się mężnie z Hektorem potyka, Upadł smutnie na ziemię od jego pocisku ”. Tak powie, a ja chwałę niezgasłš mam w zysku Ť. Rzekł, a na to jak wryci wszyscy Grecy stali, Wstydzili się odmówić, a przyjšć się bali. Co postrzegłszy Menelaj, bardzo się zasmuca, Wstaje i tę im hańbę na oczy wyrzuca: ťO kobiety, nie męże! Chełpliwi junacy! Co za hańba dla Greków, jeżeliœcie tacy, Że żaden z was iœć nie chce na Pryjama syna! Kiedy bojaŸń haniebna serca wasze œcina, Obyœcie, tak niepomni o was i narodzie, Rozsypali się w ziemi, rozpłynęli w wodzie! Ja więc na niego w zbrojnej wychodzę odzieży; Wiem, że od woli bogów zwycięstwo zależy Ť. To powiedziawszy wcišga rycerskie pokrycie. Już byœ był, Menelaju, pewnie stracił życiePod Hektora prawicš, bo większej był siły,Gdyby natychmiast wodze Greków nie skoczyły I nie wstrzymały zguby chcšcego zuchwale.Pierwszy król Menelaja powœcišga w zapale, Agamemnon, którego najwyższa jest władza; Bierze brata za rękę i tak mu odradza: ťSkšd w tobie, Menelaju, ten zapęd niewczesny? Wstrzymaj się, choć krok taki dla ciebie bolesny! Więc mierzyć się z mocniejszym chęć w tobie tak skora? Więc na strasznego drugim ty pójdziesz Hektora? ... UsišdŸ raczej spokojnie poœród twoich ludzi, Innego nań rycerza naród grecki wzbudzi...Ť Skłonił król Menelaja rozsšdnymi słowy, Nie wzbrania się uczynić radzie mšdrej zadoœć, Co niezmiernš sprawiło w sługach wiernych radoœć; Zaraz więc z ramion króla œwietne zdjęli zbroje – Natenczas tak rozwodzi Nestor żale swoje.ťAch! Jak smutna dla ziemi achajskiej żałoba! Jak stary jęknie Pelej, Ftyjotów ozdoba, Dla rady i mšdroœci godzien wiecznej sławy! Niegdyœ on w domu swoim pytał mię ciekawy, Którzy i z jakiej idš krwi bohaterowie; Dzisiaj, jeœli o takiej niesławie się dowie, Że wszystkich trwożył Hektor, wzniesie ręce obie, Proszšc bogów, by poległ jak najprędzej wgrobie. O Pallado! O Febie! I ty ojcze œwiata! Czemuż teraz tych nie mam, jakie miałem lata! Gdy pod Fei murami, przy Jardanie zdroju Pylowie z Arkadami stanęli do boju! Tam jako bóg – Ereutal w postaci olbrzyma Staje pierwszy, a w ręku broń Arejta trzyma, Którego i dziewice, i męże przed wiekiem Nazywali „z ogromnš maczugš człowiekiem”; Bo nie łukiem on walczył ani dzidš długš, Ale żelaznš szyki rozrywał maczugš. Tego Likurg podstępem, nie siłš obalił, W ciasnej zaszedłszy drodze, ani go ocalił Żelazny pocisk w ręku, którym postrach szerzył; Pchnšł go Likurg, on ciałem o ziemię uderzył. Odarłszy z niego łupy, Aresowe zbroje, Sam się w nie zwykł ubierać, gdy chodził na boje. Lecz gdy już wieku został przytłoczon ciężarem, Ereutal je, towarzysz, wzišł od niego darem. W tej on zbroi wyzywał wszystkie nasze wodze: Lecz największe umysły w takiej były trwodze, Iż z tym groŸnym olbrzymem spotkania się bały. Choć najmłodszy ze wszystkich, ja tak byłem œmiały, Żem wyszedł przeciw niemu z twarzš niezmieszanš. A Pallas uwieńczyła mój oręż wygranš. Powaliłem olbrzyma, widziałem, jak brzemię Ogromnych jego członków upadło na ziemię., tymi wzywa ˆŠj ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż5`3 c6“ ` c7óß*8ŇŐ c€9§&ő c:œ1 c;§<ÚObym dziœ miał tę żywoœć, tę młodoœć w tej porze! Walczyłby godny ciebie przeciwnik, Hektorze! Z was, których w pierwszym rzędzie rycerzów œwiat liczy, Żaden sobie spotkania z Hektorem nie życzyŤ. Tak starzec ich upomniał. Wraz dziewięciu wstaje: Agamemnon, którego wodzem lud uznaje, Potem silny Diomed, greckich wojsk ozdoba,Potem najchciwsi boju Ajasowie oba, Po nich zaœ Idomenej, Krety wódz szanowny, I Merion, Aresowi z dzidš w ręku równy: Po nich zacny Eurypil, do bojów pochopny, Po nim Toas, nareszcie Odyseusz roztropny.Chęć walczenia z Hektorem we wszystkich gotowa, Kiedy poważny Nestor przemawia w te słowa: ťOddajcie rzecz losowi! Kogo los wyznaczy,Przez tego się dŸwignionym lud grecki obaczy; I sobie dobrze zdziała, nie tylko ojczyŸnie,Jeœli z tej bitwy strasznej cały się wyœliŸnie Ť. Rzekł, a oni z przydaniem każdy swego znaku Losy w Agamemnona złożyli szyszaku. Wojska wzywajš bogów, ręce w górę wznoszš I tymi słowy pana nieœmiertelnych proszš: ťDaj, niechaj los Ajasa lub Tydejda padnie, Lub króla, co w Mykenach możnych berłem władnie! Ť Tak się modlš, do nieba obróciwszy oczy. Wtem Nestor zatrzšsł szyszak. Natychmiast wyskoczy Żšdany los Ajasa, Telamona syna, WoŸny go z prawej strony obnosić zaczyna Przez wszystkie, co włożyli swe znaki, rycerze, Lecz za swój nie uznajšc, żaden go nie bierze. Kiedy zaœ przed Ajasem niezwalczonym staje, Ten œcišga po los rękę i za swój uznaje, I rzuciwszy na ziemię swš radoœć tłumaczy: ťLos jest mój, przyjaciele, i dobrze się znaczy: Że Hektora zwyciężę, mam pewnš nadzieję. Wy tymczasem, nim zbroję rycerskš przywdzieję, Proœcie za mnš Zeusa, ale proœcie w ciszy, Niech waszej nieprzyjaciel modlitwy nie słyszy. Lub raczej proœcie głoœno! Nie znam w sercu trwogi, Przed nikim z ludzi nie drżę ani cofam nogi.Mniemam, że gdy w rycerskiej Salaminie wzrosłem, Znam się niepoczštkowo z Aresa rzemiosłem Ť. Rzekł, wojsko wzywa bogi w pokornych odgłosach: ťPanie, co władasz ziemiš, co rzšdzisz w niebiosach, Co opatrznymi wszystko ogarniasz oczyma, Daj, niech Ajas zwycięstwo i chwałę otrzyma! A jeœli i Hektora miła ci osoba, Niech majš równš siłę, równš chwałę oba!Ť Tak się modlš, a rycerz w œwietnš miedŸ się stroi; Kiedy zaœ cały stanšł w bohaterskiej zbroi,Sšżniczym idzie krokiem. Z jakšAres minš Dšży w pole, gdzie wojska w krwawej rzeziginš, Tak na plac boju wielki Ajas szedł z poœpiechem: Twarz groŸna się uœmiecha, lecz dumnym uœmiechem; Długš wstrzšsajšc dzidš wielkim stšpa krokiem. Cieszš się Grecy męża takiego widokiem, A Trojanie się zlękli na jego spojrzenie: Nawet serce Hektora zimne przeszło drżenie, Lecz ni bać się, ni cofać nie była już pora,Pierwsze bowiem wyzwanie poszło od Hektora. Zbliży się, na kształt wieży niosšc puklerz,który Zrobił Tychej siedmioma powlekłszy go skóry: W Hyli mieszkał, ze skórnych pierwszy rzemieœlników; Ten dobrze wytuczonych siedm zarzezał byków I nie naœladowany w swym wielkim przemyœle, Ósmš blachš umocnił siedm skór zbitych œciœle. Takim Ajas puklerzem swe piersi okrywa I zbliżywszy się groŸnym tonem się odzywa: ťGdy się moja sam na sam ręka z twojš zmierzy, Poznasz, Hektorze, jakich my mamy rycerzy... Którym rycerski z tobš niestraszny uczynek. Ale nie zwlekaj boju, zacznij pojedynek! Ť A Hektor: ťCny Ajasie, nie trwóż ty mnie słowy, Nie doœwiadczaj jak dziecka albo białogłowy, Co nie znał dzieł wojennych! Bo rycerskie sprawy Od kolebki sš dla mnie najmilsze zabawy. Na prawej i na lewej umiem trzymać tarczę, Tak że niezmordowany długo bić wystarczę, Piesze w tańcu Aresa zdolnym zwodzić bitwy I ogniste na dzielnych rumakach gonitwy. A skoroœ taki, skrycie pociskiem nie mierzę, Lecz jeœli mi się uda, otwarcie uderzę Ť. To rzekł i dzidę rzucił, a pocisk gwałtowny Trafia w puklerz Ajasa siedmiš skór warowny: Przebija blachę z miedzi i szeœć skór przedarła Silna dzida, w ostatniej ledwie się oparła. Znowu Ajas szlachetny swš dzidš niezłomnšMierzy i trafia w tarczę Hektora ogromnš: I przez tarczę gwałtowny grot drogę otwiera, I kirys, mocno tkany, na ciele przedziera I na boku od wnętrza szatę mu przewierci: Schylił się zręcznie Hektor i wydarł się œmierci. Oba z puklerzów dzidy wycišgnšwszy razem, Z bliska sobie œmierć niosš zabójczym żelazem: Bo jak lwy œcierwo żršce lub zajadłe dziki,Równie oba zawzięte walczš wojowniki. Uderza w puklerz Hektor, lecz go nie przebija: Twardš miedziš odparty grot dzidy się zwija. Ajas razy po razach zadawać poœpieszał, Wpadajšcego nagle bohatera zmieszał I zadrasnšł go w szyję żeleŸcem pociska; Jemu natychmiast z rany krew czarna wytryska. Lecz i tak mężny Hektor pola nie odbieżał: Cofnšwszy się, głaz porwał, co na ziemi leżał, Głaz wielki, chropowaty, i silnym ramieniemW twardy puklerz Ajasa ugodził kamieniem: Zaraz miedzi chrapliwe ozwały się jęki. Lecz Ajas jakby młyński kamień wzišł do ręki I kręcšc go, niezmierne swe siły natęża: Leci ogromny kamień z ršk ogromnych męża. Strzaskał puklerz, stłukł nogi: bohater się wzdrygnšł. Upadł na wznak z puklerzem, lecz go Feb podŸwignšł Już i mieczów rycerze dobywajš groŸnych, Gdy się do nich szanownych dwu zbliżyło woŸnych (Urzšd poselstwem bogów i ludzi wsławiony): Idej przyszedł z trojańskiej, Taltyb z greckiej strony. Ci berła wœród zajadłych bohaterów kładš,A Idej pierwszy rzecze, mšdrš znany radš:ťPrzestańcie już, synowie, już walczyć nietrzeba, Bo obydwu zarówno kochajš was nieba. Znamy, żeœcie obadwa niezwalczonej mocy, Ale noc się przybliża, ustšpcie więc nocy Ť.Na to Ajas mšdremu rzecze Idejowi: ťHektora zobowišżcie, niech on oto mówi: On nadzwyczajnym wszystkich nas wyzwał przykładem, Więc, co zrobi, ja chętnie jego pójdę œladem Ť. A Hektor: ťGdy, Ajasie, masz od bogów tyle, Że twa roztropnoœć równa odwadze i sile, Bo ci w odwadze wszyscy ustšpiš Achiwi, Nie chciejmy w pojedynku dziœ być uporczywi. Jeszcze się w polu sławy zetrze nasze męstwo, Aż wreszcie mnie lub tobie da wyrok zwycięstwo... Lecz dary wzajemnymi uprzedŸmy rozstanie, Aby o nas mówili Grecy i Trojanie: „Walczyli w gniewie, który mężne serce bodzie, A rozeszli się z sobš w przyjaŸni i zgodzie! ”Ť To do Ajasa Hektor wyrzekłszy szlachetny, Ze srebrnymi pochwami podał mu miecz œwietny I pas rycerski przydał na dowód szacunku;Ajas mu purpurowy dał pas w podarunku. Rozchodzš się rycerze: ten do Greków œpieszy, A Hektor się udaje do trojańskiej rzeszy. Jakš się ich radoœciš serca rozpływały, Że spod silnej Ajasa ręki wyszedł cały! A zatem go do miasta weseli prowadzš, Lecz że go widzš, ledwie oczom wiarę dadzš... Grecy czuwajš, póki cień nocy nie minie, I miłej używajš ochoty przy winie. Trojanie jedzš w mieœcie i ich przyjaciele. Ale gniewny gotuje Kronid nieszczęœć wiele. Grzmi strasznie. Ci na ziemię zbledli wino lejš, I poty do ust czaszy przybliżyć nie œmiejš, Póki bogu pioruna nie zrobiš ofiary; Kładš się, a sen słodkie na nich sypie dary.Księga VIII Przerwana bitwa Już w szkarłatne Jutrzenka przybrana odzienie Siała złote po całym okręgu promienie, Gdy ojciec nieœmiertelnych, co piorunem włada. Na wierzchołku Olimpu radę bogów składa. Wszyscy milczš, on myœli obwieszcza w tej mowie: ťSłuchajcie mię boginie, słuchajcie bogowie, I poznajcie niezmienne wyroki mej woli! Niech przeciw nim wystšpić sobie nie pozwoli Nikt z bogów ani bogiń! Chylcie się do zgody, Bym spełnił me zamysły bez żadnej przeszkody! A ktokolwiek z niebiańskiej wysunie się rzeszy I Trojanom lub Grekom na wsparcie poœpieszy, Ranny wróci do nieba: lub go sam pochwycę I aż w okropnš wtršcę Tartaru ciemnicę, W te dalekie, pod ziemiš wydršżone jamy, Które wzmacnia próg z miedzi, a z żelaza bramy Tak głęboko pod Hadem, jak nad ziemiš nieba: Pozna, żem najmocniejszy, że mię słuchać trzeba. Na dowód, jak przeciw mnie słabiœcie i niscy. Uwišżcie łańcuch złoty, cišgnijcie go wszyscy; Lecz pracujšc z największym siły natężeniem, Œcišgnšć nie potraficie złšczonym ramieniem Zeusa rzšdzšcego œwiatem samowładnie. A ja go wzišwszy w ręce wszystko zrobię snadnie, Pocišgnę ziemię, morza i wszelkie istoty; Gdy do wierzchu Olimpu łańcuch przypnę złoty. U góry wisieć będzie ten rzeczy zbiór mnogi: Takem wyższy nad ludzi, tak wyższy nad bogi... Ť Zeus zaprzšgł z miedzianymi rumaki kopyty, Włos im na pysznych karkach pływa złotolity; Równie złotš na boskie ciało szatę wkłada,Złoty bicz w rękę bierze i na wozie siada. Ruszył lejc, zaraz bystre suwajš rumaki Między ziemiš i nieba gwiaŸdzistego szlaki; Na wierzchołek wyniosłej Idy prosto zmierza, Oblanej krynicami, płodnej matki zwierza. Na poœwięconym sobie wnet staje Gargarze, Gdzie się kadzidłem jego kurzyły ołtarze. Tam ojciec nieœmiertelnych zatrzymuje konie I wyprzšgłszy je w mglistej ukrywa zasłonie. Sam, chwałš otoczony, usiada wysoko, Skšd i Troję, i flotę widzi jego oko. W namiotach swych posiłek wzišwszy greccy męże, Zaraz kładli na siebie z poœpiechem oręże. Trojanie w murach miasta przywdziewajš zbroje, A lubo mniejsi w liczbie, gotowi na boje: Każdy œmiały, potrzebš twardš przynaglony, Stawić piersi szlachetne za dzieci i żony. Pełne miasto od miedzi błyszczšcej się broni, Otwarte wszystkie bramy: i mężów, i koni Cisnš się hurmem w pole niezliczone tłoki, A zgiełk i pomieszanie przebija obłoki. Gdy się na polu walki oba wojska znidš, Wnet się z puklerzem puklerz, dzida mieszaz dzidš. Siła walczy na siłę, tarcza trze się z tarczš, Zgiełk się szerzy, pociski na powietrzu warczš, Krzyczš zwycięzcy, smutnie jęczš zwyciężeni, Ziemia płynie, od krwawych rozmiękła strumieni. Póki się dzień przy œwietle jutrzenki rozwijał, Wzajemnie się srogimi razy lud zabijał; Lecz gdy słońce ubiegło połowę swej drogi, Ten pod którego władzš i ludzie, i bogi, Wzišł złote w ręce szale, włożył dwa wyroki, W których był oznaczony œmierci sen głęboki; Ich ciężar przyszłoœć obu ludów zapowiada. Waży je, wraz nieszczęœcie na Greki wypada, Bo ich do ziemi na dół zniżajš się losy, A trojańskie się w górę wznoszš pod niebiosy. Sam zaczšł grzmieć na Idzie. Skoro gromy padły, Zmieszały się Achaje, zadrżały i zbladły. Nie œmiał stać Idomenej ni Atryd, ni drudzy, Ni dwa Ajasy, godni Aresowi słudzy. Sam Nestor czuwajšcy w polu i obozie, Został, choć mimo chęci: koń przy jego wozie Ranny w głowę, gdzie z czoła zaczyna się grzywa, A tam raz odebrany najszkodliwszy bywa; Od Parysa rzucony grot mu w mózgu siedzi,Wspina się koń na nogi i plšta się w miedzi. Gdy wstawszy, lejce starzec swym mieczem przecina. Niosš Pryjamowego bystre konie syna: Hektor leci, którego niezwalczona cnota. Już by był koniec, starcze, twojego żywota, Gdyby cię nie wsparł Tydejd smutnym tknięty losem; Więc zawołał straszliwym na Itaka głosem: ťZacny synu Laerta, mšdry Odyssesie, Co czynisz? Dokšd ciebie niegodny strach niesie? Strzeż się, by cię kto z tyłu nie dostał orężem; Zostań, zasłońmy starca przed zajadłym mężem! Ť Tak wołał. Odyseusz tym głosem nie tknięty, Choć zahartowan w bojach, bieżał na okręty; Sam się więc Tydejd rzuca na dzidy, na miecze, Starca wóz swym zasłania wozem i tak rzecze: ťPrzemagajš się młodzi, bo sš w wieku kwiecie, Ciebie siła opuszcza i lat ciężar gniecie: Sługa słaby, mdłe konie. Więc w tak ciężkšporę, Siadaj, szanowny mężu, na mój wóz cię biorę. Doœwiadczysz koni Trosa, jak zręcznie kolejš I cofać się na polu, i natrzeć umiejš, Wzięte Ajnejaszowi przez krwawe spotkanie. O twoich koniach słudzy mieć będš staranie, Te zwróćmy na Trojany, wnet Hektor obaczy, Ile ten oszczep w ręku Diomeda znaczy Ť. Tej przyjacielskiej radzie starzec był przychylny. Eurymedon cnotliwy, a z nim Stenel silny Zaraz Nestora konie na stronę odwiedli, Dwaj zaœ bohaterowie na jeden wóz wsiedli;Nestor wzišł lejc do ręki. Krótka była pora, Gdy się do walecznego zbliżyli Hektora, Który na œwietnym wozie biegł na nich wzajemnie. Pierwszy Tydejd grot rzucił, ale nadaremnie: Chybił Hektora, tylko ostrzem swojej broni Enijopa utrafił, stróża jego koni. Padł z wozu, konie nagłym cofnęły się zwrotem, A on z lubym na zawsze rozstał się żywotem. Nie mógł Hektor nie uczuć nad tš stratš bolu, Ale choć z umartwieniem, zostawił go w polu. Sam patrzy, czy gdzie jeŸdziec nie nada sięœmiały; Niedługo rzšdcy jego bieguny czekały: Widzi Archeptolema, mężnego rycerza, Wraz go sadza na wozie i lejc mu powierza.Byłyby srodze zbite dardańskie narody I do miasta wpędzone jak do stajni trzody, Gdyby tego nie postrzegł władca wiekuisty;Zatem strasznie grzmieć zaczšł i piorun ognisty Tuż przed bystrymi końmi Diomeda cisnšł; Z zajętej na powietrzu siarki płomień błysnšł. Tym przestraszone konie pod dyszlem upadły, Œwietny lejc z ršk upuszcza sam Nestor wybladły ťTydejdzie – mówi z drżeniem – rzućmy dzisiaj boje, Czym prędzej do ucieczki zwróć rumaki twoje. Nie widzisz, że nam Zeus odmawia zwycięstwa? Dziœ dał chwałę dla tego bohatera męstwa,Drugi raz, kiedy zechce, i nas niš ozdobi. Lecz przeciw Zeusowi nic człowiek nie zrobi, Choćby największej siły: bo on wszystkim włada Ť. A na to Nestorowi Tydejd odpowiada: ťZ twoich ust wychodzšcš prawdę uznać muszę. Ale boleœć okrutna przejmuje mi duszę; Wœród Trojan Hektor powie: „Gdym go w polu gonił, Przed mym orężem Tydejd aż w nawach sięschronił. ” Tak on się chlubišc przyzna mi duszę nikczemnš. Ach! Niech się raczej ziemia rozstšpi pode mnš Ť. ťCóż ja to od mężnego słyszę Diomeda? Niech cię Hektor upodla, nikt mu wiary nie da. Darmo powie, żeœ gnuœny, żeœ prędko strwożony, Zawstydzš go Trojanie i trojańskie żony: Tyle ich trupem legło z twojego oręża, Niejedna tam młodego opłakuje męża Ť. Wraz konie pędzi między pierzchajšce szyki.A natenczas Trojanie z strasznymi okrzyki Puszczajš na nich groty, gdy zwrócili czoła; A Aresowy Hektor wielkim głosem woła: ťTydejdo, ciebie Grecy szanujš biesiadš, Kruż pełny nalewajš i lepszš częœć kładš. Terazeœ wzgardy godzien, o podła niewiasto! Leć na twš zgubę, dziewko! Nie ty pewnie miasto I wieże nasze zwalisz, nie ty weŸmiesz żony: Prędzej legniesz na piasku tš rękš zwalczony Ť. Rzekł, a w Tydejdzie serce na dwoje się chwiało: Już chciał konie skierować i spotkać się œmiało, Trzykroć chciał iœć za głosem rycerskiej ochoty, Trzykroć Zeus hucznymi odezwał się grzmoty, Dajšc znak niepewnego Trojanom zwycięstwa. Hektor woła na swoich, zachęca do męstwa: ťTrojanie i Likowie! Postawcie się œmiele Okazać zwykłe męstwo, wierni przyjaciele! Widzę, co nam przychylny Zeus zapowiada: Nas pewna czeka chwała, a Greki zagłada. Głupi! W tych murach słabych, w tej ufajš tamie: Nie zdoła nas odeprzeć, wnet Hektor jš złamie, Konie me szybkim pędem przeskoczš te rowy. Gdy do naw przyjdę, ogień niech będzie gotowy, Flotę greckš na pastwę oddam mu i razem Przelękłe Greki w dymie wytępię żelazem Ť. Tak rzekł i tymi słowy zachęca swe konie: ťLampie szlachetny, Ksancie, Podargu, Ajtonie, Nuż dziœ godnie waszemu wysłużcie się panu! Wszak Andromacha moja, królewskiego stanu, Sama wam niesie obrok, dostarcza napoju, I ilekroć do domu powrócicie z boju, Pierwej zawsze pamięta o wasze wygody, NiŸli o mnie, choć jestem jej małżonek młody. Natężcież teraz siły, żebyœmy dostali Lub Nestora puklerza (œwiat go cały chwali, Bo sam złoty i jego rękojeœć jest złota), Lub kirysa Tydejda, na którym robota Hefajsta wszystkie swoje wyraziła cuda. Jeœli nam te dwa łupy dziœ zdobyć się uda, Tej nocy wsiadłszy Grecy na szybkie okręty, Nazad wracajšc, morskie poorzš zamęty... Ť Tymi on słowy serca swym koniom dodaje. Natychmiast aż do rowu odparci Danaje. Hektor na czele swoich œmiałym stšpał krokiem, Naokoło rzucajšc zapalonym okiem. A jako gdy pies żwawy lwa œciga lub dzika, Wszystkie zważa obroty swego przeciwnika, Skšd łatwiej pochwycony być może zwierz srogi, Czyli go za bok urwać, czyli też za nogi: Tak Hektor œciga Greki, trupem ziemię kryjeI z pierzchajšcych szyków ostatniego bije. Kiedy już za okopy przeszli i za rowy, ˆŠj ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż<PB c=’ _ c>ńĘ `?ť"Z c €@.˘ c Aˇ8ť: I pod orężem Trojan wielu dało głowy, Stajš, zachęcajš się, ręce w górę wznoszš I bogów nieœmiertelnych o ratunek proszš. Hektor konie przy rowie pędzi zapalony, Błyska Aresa wzrokiem i strasznej Gorgony. Postrzegła Hera oręż Hektora zwycięski, Więc mówi rozbolała nad greckimi klęski: ťNie damyż wsparcia Grekom, gdy ten naród luby Już prawie do ostatniej przybliża się zguby? Ile mšż jeden dzielnych obalił rycerzy! Hektor zajadły wszędzie strach i pogrom szerzy, Gdziekolwiek się obróci, mnóstwo Greków pada Ť, ťJuż by on dawno zginšł – Pallas odpowiada – Orężem greckim w oczach Ilijonu pchnięty: Lecz twardy na me chęci, na proœby niezgięty I niesłusznie swoimi szafujšcy względy, Ojciec wstrzymuje serca mojego zapędy. Niepomny, że przeze mnie jego syn ocalał, Gdy go nieznoœnš pracš Eurystej przywalał.Tetydzie Kronid sprzyja, Tetys ukochana, Że go wzięła za brodę, œciskała kolana, Aby uczcił Achilla, który miasta wali; Przyjdzie czas, że i moich trosków się użaliI powie, że ma lubš swš córę w Palladzie. Twoja ręka niech jarzmo na rumaki kładzie, A ja tymczasem w złotym Zeusa pokoju Orężem ramię moje okryję do boju. Obaczym, jeœli dumny Hektor się ucieszy, Kiedy nas ujrzy nagle wœród walczšcej rzeszy. Złamane przy okrętach trojańskie zastępy Tłustym œcierwem paœć będš głodne psy i sępy Ť. Rzekła; Hera sięjednej chwili nie ocišga, Złoty szor kładzie, w jarzmo rumaki zaprzšga, Do Zeusa zaœ domu odchodzi Pallada. Tam fałdzista zasłona przy jej nogach spada, Dzieło arcyozdobnejej przemyœlnej ręki. Sama, idšc na wojnę płodna w płacz i jęki,Ojcowski wdziewa kirys, a rękš niezłomnš Bierze tę dzidę ciężkš, długš i ogromnš, Którš, gdy gniew jej serce lub zemsta zapala, Najmężniejszych rycerzy zastępy obala. Hera biczem ostrzegła bystre konie swoje; Same się skrzypišc niebios otwarły podwoje, Których tam Hory strzegš czuwajšcym okiem; Te Olimp i zasłoniš, i zamknš obłokiem. Tędy boginie bystre poganiajš konie. Kronid je obaczywszy strasznym gniewem płonie, Woła Irydy w złote ustrojonej pióra: ťBież! Mów, niech mi się wróci i żona, i córa! Niechaj mi się przed oczy nie stawiš niebacznie, Nie najlepsza się bitwa między nami zacznie, Bo co mówię to zrobię, a wyrok mój taki: Najpierwej im przy wozie skaleczę rumaki,Same z wozów postršcam, a wozy połamię,Na ciele zaœ bolesne wypiętnuję znamię: Dziesięć lat ran nie zgładzi, które piorun zada. Co to jest walka z ojcem, obaczy Pallada. Zaœ Hery zapalczywoœć nie tak mi jest dziwna, Bo ona zawsze moim zamysłom przeciwna Ť. Irys wycišgajšca wiatr lekkim obrotem Pospiesza z Idy bystrym do Olimpu lotem, Przy bramie je spotyka, zatrzymać się prosi I wiernie rozkaz dany Zeusa donosi: ťDokšdże to spieszycie? Co was tak zapala? Achajom Zeus wsparcia dawać nie pozwala. Jeœli spełni, co wyrzekł, los wasz będzie taki: Najpierwej wam przy wozie skaleczy rumaki, Same postršca z wozów, a wozy połamie, Na ciele zaœ bolesne wypiętnuje znamię: Dziesięć lat ran nie zgładzi, które piorun zada. Co to jest walka z ojcem, obaczy Pallada Ť.To powiedziawszy, poszła Irys nieleniwa. Do Pallady zaœ smutna Hera się odzywa: ťPallado, serce moje na to nie zezwoli, Aby walczyć z Zeusem dla œmiertelnych doli.Niech ginš albo żyjš, jak wyrok rozrzšdzi, Niechaj podług mšdroœci swojej Kronid sšdzi, Trojan lub Greków szczęœcie przedłuża czyskraca Ť. To mówi i natychmiast nazad konie zwraca. Hory je tam wyprzęgły, zdjęły szor wspaniały I w żłobach ambrozyjskš paszę im podały,A piękny wóz o œcianę błyszczšcš oparły. Zasępiły się smutkiem, złoœciš się rozżarły, Siadły jednak boginie w inszych bogów gronie. I Kronid pędzi z Idy do Olimpu konie: Lecš bystre rumaki do bogów mieszkania. Posejdon je wyprzšga, wóz pyszny zasłaniaŒwiecšcym się pokryciem, w miejscu postawiony. Wstępuje ojciec bogów na swój tron wzniesiony: Olimp się trzšsł po każdym chmurowładcy kroku. Gniewna Hera z Palladš siedziały na boku, Złoœć zapala ich serca, upór wargi œcina; Postrzegł ich myœli Kronid i pierwszy zaczyna: ťSkšd, Hero i Pallado, umysł wasz stroskany? W krótkiej potyczce od was zniesione Trojany, Którym-eœcie nienawiœć wiecznš poprzysięgły? Wiedzcie, choćby się na mnie wszystkie bogisprzęgły, Wszystkie legnš pod mojej prawicy zamachem. Lecz przejęte zbawiennym wprzód byłyœciestrachem, Niżeli was ujrzały w polu krwawe boje; Bo powiadam, a znacie, czym sš słowa moje: Gdybyœcie waszej chciały dokonać niecnoty,Uderzone ode mnie piorunnymi groty Już byœcie nie wróciły do bogów siedliska! Ť Na te słowa z Palladš Hera wargi œciska; W obu piersiach na Troi zgubę złoœć zaciekła. Siedziały blisko siebie, Pallas nic nie rzekła, Chociaż jš w głębi serca straszliwy gniew zjada, Hera wstrzymać nie może, tak więc odpowiada: ťI dlaczego nas martwisz surowym wyrazem? Dlaczego się z tak srogim rozwodzisz przekazem? Któż nie wie, że się twojej nic nie oprze sile? Żałujem tylko Greków, których legło tyle I nad którymi jeszcze smutna wisi dola. Wstrzymamy się od wojny, gdy to twoja wola... Ť ťSkoro œwiatu Jutrzenka złotym błyœnie włosem, Obaczysz, Hero –groŸnym rzekł Kronida głosem – Jak Hektor będzie Greki bił rękš zwycięskš,Aż powszechnš narodu poruszony klęskš Wielki stanie Achilles na pobojowisku, Niosšc wsparcie Achajom w ostatnim uœcisku... Ty, choćbyœ krańce ziemi i morza obiegła, Gdzie Kronosa z Japetem jaskinia odległa Kryje, którzy Tartarem czarnym otoczeni Nie znajš wiatrów tchnienia ni œwiatła promieni – Choćbyœ tam nawet poszła, twe gniewy mam za nic, Bo wiem, że zuchwałoœci żadnych nie znaszgranic Ť. Na to i słowa Hera zmartwiona nie rzekła. Tymczasem ziemię czarnym kirem noc powlekła, A słońce œwietnš głowę skryło w oceanie. Z żalem gasnšce œwiatło widzieli Trojanie; Przeciwnie Grekom, tyle cierpišcym od rana, Przyjemna noc i trzykroć była pożšdana. Œcišgnšwszy lud na przestrzeń od trupów dalekš, Hektor miał Trojan radę nad Skamandru rzekš; Zsiedli z wozów, słuchali słów z ust Pryjamida. Jedenastołokciowa w ręku jego dzida, Błyszczy się ostrze złotym objęte pierœcieniem; Wódz tak mówi otoczon licznym zgromadzeniem: ťSłuchajcie mię, Trojanie i Dardany mężne,I wiernych sprzymierzeńców zastępy potężne! Mniemałem, że zniszczywszy achajskie narody, Wrócę dzisiaj zwycięzcš w Ilijonu grody: Ale noc nieprzyjazne rozpostarła cienie, Jej winni Grecy swoje i naw ocalenie. Czarnej ustšpmy nocy, gotujmy wieczerze, I koń wyprzężon z wozu niech posiłek bierze. SprowadŸcie z miasta wszystko, co do uczty trzeba: Woły, owce i wino, i dostatkiem chleba. Drzewa także przywieŸcie, aby niŸli ranna Wnidzie Jutrzenka, œwiatłoœć biła nieustanna I błyszczšce płomienie, aż do nieba wzniosła; Bo może Grecy, szybkie zgotowawszy wiosła, Uciekać zechcš skrycie przez morskie odmęty: Niech przynajmniej nie wsiędš spokojnie w okręty, Niech strzała ich dosięgnie albo grot miedziany I aż w domach głębokie opatrujš rany! Niech klęska ich narodom za naukę stoi, Aby nigdy nieœć wojny nie œmiały do Troi! WoŸni zaœ w mieœcie wielkim to powiedzš głosem, By młodzież i poważne starce z siwym włosem Wstšpiły na stawiane boskš rękš wieże; Płeć niechaj ognie pali i niech każdy strzeże, Ażeby się zdradziecko Achaje nie skradły I w miasto pozbawione obrońców nie wpadły. Tak uczyńcie, jak mówię, Trojanie waleczni!Obmyœliłem, żebyœmy dziœ byli bezpieczni... Dziœ przez całš noc pilnie odprawujmy straże! Rano, skoro się pierwsza Jutrzenka pokaże,Poniesiem bój okrutny aż pod same nawy. Obaczę, czy Diomed, ów rycerz tak żwawy,Do murów mię odpędzi, czy sam legnie trupem I ozdobi prawicę mojš œwietnym łupem... Obym się tak nie starzał i tak nie umierał I takš czeœć jak Pallas i jak Feb odbierał, Jak pewny jestem w dzień ten Achajów zagłady! ť Rzekł, a na to niezmierny powstał okrzyk rady. Czyniš rozkaz rycerze: wraz każdy wyprzšże I do wozu spocone konie lejcem wišże. Z miasta zaœ sprowadzajš, co do uczty trzeba: Woły, owce i wino i dostatkiem chleba. Zwożš drzewo, palš się mnogie w polu stosy, A wiatry wznoszš gęste dymy pod niebiosy. Przez noc dumnš Trojanie pasšc się nadziejš, Siedzš zbrojni w swych szykach, ognie zaœ gorejš. Jako gwiazd grono pięknie przy księżycu błyszczy, Gdy wiatr tak przyjemnego widoku nie niszczy, Góry widać i wzgórki, i zielone gaje, Całe się niebo w swojej œwietnoœci wydaje,A pasterz w miłym sercu raduje się szczerze: Tak też, gdzie Ilijonu czerniły się wieże, Między achajskš flotš i Skamandrem czystym Całe się œwieci pole płomieniem rzęsistym. Tysišc ogniów się pali, a przy każdym siedziPięćdziesišt bohaterów błyszczšcych od miedzi. Jęczmień i owies chrupišc wyglšdajš konie,Aż się Jutrzenka wzniesie na różanym tronie. Księga IX Poselstwo do Achillesa Tak czuwali Trojanie, gdy na Greków padła Zimnego strachu siostra, Ucieczka wybladła: Ranne bólem, najstarsze umysły się chwiejš. Jak gdy nagle z Zefirem Boreasz zawiejš Burzšc ocean od ryb mnogich zamieszkany, Na odmentach się czarne podnoszš bałwanyZielsko i pianę miecšc morskiego łożyska: Tak strach w Achajów piersiach drżšcym sercem ciska. Obchodzi Agamemnon, cały w smutku, w trwodze, I woŸnym rozkazuje zwołać pierwsze wodze, Lecz razem głos miarkować. Jego wspólna strata Najmocniej boli, jego najwięcej przygniata. Usiadły wodze, troski na wszystkich wyryte. Powstał król Agamemnon, łzy lejšc obfite Jak zdrój, który spod skały bystrym nurtem ciecze, I gęstym przerywane jękiem słowa rzecze:ťPrzyjaciele, wodzowie, plemię wojny boga! W ciężkš mię trudnoœć wprawia Zeusa moc sroga: Bo, nielitosny, przedtem dał mi obietnicę, Że nie wrócę, aż Trojan obalę stolicę. Teraz mi każe płynšć do Argos bez sławy, Kiedym już tyle ludu stracił przez bój krwawy... Więc czas już do kochanej ojczyzny poœpieszyć, Bo trudno się nad Trojš zwycięstwem ucieszyć Ť. Rzekł, a na to ucichło całe zgromadzenie, I długo smutnym wargi œcisnęło milczenie; Aż nareszcie Diomed waleczny tak powie: ťNie miej za złe, że płochej sprzeciwiam się mowie... Jeœli sam chcesz powracać, powracaj w tejporze, Nawy twe bliskie brzegów, otwarte jest morze; Drudzy zostanš Grecy, aż Troi dobędš. Jeœli i ci chcš wrócić, niech na nawy wsiędš, Niech płynš; my haniebnej ucieczki nie dzielem I póki będziem walczyć oba ze Stenelem, Aż dumne wywrócimy Ilijonu grody, Boœmy tu za boskimi przybili powody Ť. Rycerski Diomeda głos wszystkich przenika I zadziwiona rada z poklaskiem wykrzyka, Gdy stary powstał Nestor: ťGodny ojca synu! Nie tylko słyniesz w polu z rycerskiego czynu I radš pierwszy jesteœ w rówienników rzędzie. Nikt z Greków czucia twego naganiać nie będzie. Wszyscy, co tu jesteœmy, zgodzimy się na nie; Najgłówniejsze atoli opuœciłeœ zdanie... Teraz nocy słuchajmy, gotujmy wieczerze, Niech za murem przy rowie straż majš rycerze! Najlepiej tę powinnoœć poruczyć młodzieży.Królu, masz moc, do ciebie rozkazać należy.Wiekiem zaœ oœwieconych przywołaj na radę I daj im, jak przystoi, w namiocie biesiadę... A kiedy się wybrani wodzowie zgromadzš, Najlepszš radę przyjmiesz, jakš natchnš nieba. Ach! Jak dziœ Grekom rady roztropnej potrzeba! Trojanin ognie pali przy okrętach blisko: Któż zimno patrzeć może na to widowisko? Ta noc lub zgubi wojsko nasze, lub ocali Ť. Tak rzekł, a wszyscy jego radzie się poddali. Wraz się na straż rycerze wyprawiajš młodzi: Nestora syn, Trazymed, najpierwszy wychodzi, Za nim Jamien, Askalaf, Aresowe syny, Afarej i Deipir, i œmiałymi czyny Sławny Meryjon, siódmy – zacny syn Kreona. Idzie młodzież długimi dzidy uzbrojona, Siedmiu wodzów, swej rocie każdy przewodniczył, Każdy pod swojš władzš stu młodzieńców liczył. Z broniš w ręku przy rowie i murze zasiedli, Tam zapalili ognie i wieczerzę jedli. Agamemnon w namiocie swoim stół zastawia I najcelniejszym wodzom wdzięcznš ucztę sprawia. Nikt sobie tam smacznego pokarmu nie szczędził, A gdy głód i pragnienie każdy już odpędził, Starzec, z mšdrych majšcy rad powszechnšsławę, Gorliwy o narodu achajskiego sprawę, Zaczšł swoje wykładać myœli w tym sposobie: ťKrólu! Od ciebie zacznę i skończę na tobie.Ciebie Zeus na czele narodów posadził, Dał ci berło i prawa, żebyœ o nich radził, Zdania więc pierwszoœć zawsze przy tobie zostaje. Ale kiedy kto inny dobrš radę daje, Słuchać jej powinieneœ, a w uważnym względzie Objšwszy rzeczy, przyjšć to, co lepsze będzie. Ja wszystko powiem szczerze podług przekonania I sšdzę, że tu nie da nikt lepszego zdania. Nie dziœ je mam dopiero, ale wtedy jeszcze, Bo klęski przeczuwało we mnie serce wieszcze, Gdyœ, królu, wzięciem branki Achilla rozżalił, Nikt natenczas postępku twojego nie chwalił. Ja cię wstrzymać od tego chciałem przedsięwzięcia, Lecz ty, słuchajšc dumnej wielkoœci natchnięcia, Obraziłeœ rycerza, którego czczš bogi, I dziœ jeszcze w namiocie masz jego łup drogi. Myœlmy, jak by w nim zmiękczyć można gniew surowy Przez miłe upominki, przez słodkie namowyŤ. Na to król: ťMšdry starcze, zawszem prawdę cenił I wdzięcznie to przyjmuję, żeœ mój błšd wymienił. Precz, ode mnie nikczemne błędu pokrywanie: Mšż, którego czci Zeus, sam za wojsko stanie. Jak tego uczcił, srodze zgromiwszy Achiwy! Ale kiedy zbłšdziłem przez gniew popędliwy, Chcę go znowu mnogimi złagodzić ofiary. Wymienię je przed wami, oto moje dary: Dziesięć talentów złota, siedm trójnogów czystych, Dwadzieœcia naczyń, koni dwanaœcie ognistych... Siedm dziewczšt, zaleconych przemysłem i ciałem, Które, gdy podbił Lesbos, dla siebie wybrałem, Przenoszšce pięknoœciš cały ród niewieœci, A między nimi wzięta Bryzeis się mieœci... To wszystko zaraz weŸmie, lecz niech się ukoi. A jeœli nam pozwolš bogi dobyć Troi, Kiedy zdobytych łupów będziem czynić działy, Miedziš i złotem okręt wyładuje cały. Dwanaœcie w nim Trojanek najpiękniejszych wsiędzie, To jest, co najpierwszego po Helenie będzie.Gdy nas wróconych ujrzy ojczysta kraina, Za zięcia go przybieram, uczczę go jak syna, Nie różnię go z chowanym w dostatku Orestem. Chryzotemis, z cór pierwsza, których ojcem jestem, Ifijanassa druga, trzecia Laodyka – Niech wybierze, bez opłat œlub ten go potyka. Owszem, ja mu dam posag. Nikt tak nie obdarzył Swej córy, gdy jej zwišzki małżeńskie kojarzył. Siedm pięknych miast ode mnie wianem odziedziczy... Otrzyma on to wszystko, lecz niech się nie sroży. Niechaj da się ubłagać i gniew z serca złoży... Ť ťPrzemożny królu! –Nestor odzywa się stary – Wielkiej ceny przeznaczasz dla Achilla dary.Wymieńmy zatem wodzów, którzy bez odwłoki Do rycerza spiesznymi udadzš się kroki. Ja powiem, byle nie był wybór mój daremny: Niech Fojniks ich prowadzi, on bogom przyjemny, Z nim Odyseusz mowš, Ajas sławny dzidš I dwaj woŸni, Eurybat i Odyj, niech idš. Dajcie wody na ręce, nakażcie milczenie, Może się skłoni Kronid na nasze westchnienie Ť. Mšdry wybór Nestora cała rada chwali. Zaraz woŸni na ręce wody im nalali, A puchary w kwieciste ustrojone wieńce. Pełne wina, roznoszš między nich młodzieńce. Gdy bogom należyte oddali ofiary I sami do dna z winem spełnili puchary, Posłowie się do swojej zabierajš drogi. Nestor głosem i rękš daje im przestrogi, Najbardziej zaœ Itaki króla upomina, Aby zmiękczył Peleja zawziętego syna. Idš brzegiem, szumnymi szturmowanym wały. I boga, co swym berłem œwiat ogarnia cały, Proszš, by mogli skłonić w gniewie duch zacięty. Wkrótce przyszli, gdzie stały Ftyjotów okręty. Zastajš zajętego graniem bohatyra: Odzywała się w ręku jego wdzięczna lira (Łup ten, gdy Teby zdobył, znój jego nagrodził), Œpiewał rycerskie dzieła, tak swe bóle słodził. Patrokl siedzšc naprzeciw nadstawuje ucha I w milczeniu do końca jego pienia słucha. Wtem posłowie wchodzš. Odyseusz na czele, Stajš przed bohaterem. Zadziwiony wiele, Rzucił lirę i z miejsca natychmiast wyskoczył; Wstał i Patrokl zdumiony, skoro wodzów zoczył. ťCzyli was tu potrzeba, czyli przyjaŸń trudzi – Rzekł œciskajšc ich Pelid – miłych witam ludzi. Choć jestem zagniewany, was uważam ˆŠj ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żBPf c Cś b c D• c E­" c FĘ.s Z G=9;7 €przecie Jako moich najdroższych przyjaciół na œwiecie Ť. To mówišc, do namiotu swojego wprowadzaI na krzesłach purpurš okrytych posadzš. Zaraz do Menojtiosa odzywa się syna: ťNajwiększy mi dzban przynieœ, nie oszczędzaj wina, Niechaj czasza przed każdym napełniona stoi! Przyszli do mnie najlepsi przyjaciele moi Ť.Na te słowa czym prędzej Patrokl się zawinie. Pelid stawia przy ogniu szerokie naczynie, Kładzie w nie wielkie sztuki kozy i barana, Mieœci się i ćwierć wieprza, tłustoœciš oblana. Automedon wstrzymywał mięso, Pelid siekał I poršbane szuki na rożny nawlekał. Patrokl wielki podnieca ogień silnym tchnieniem, A gdy już konajšcym iskrzył się płomieniem, Solš mięso potrzšsa, węgle rozpoœciera I obcišżone rożny na głazach opiera. Skoro się zaœ upiekło wszystko jak potrzeba, Z pięknych koszów wykładał Patrokl sztuki chleba; Achilles mięso dzieli, siedzšc z drugiej strony Przeciw miejscu, gdzie siedział Odyseusz wsławiony. Lecz i wezwanie bogów nie wyszło z pamięci: Dla nich Patrokl pierwiastki mięsa w ogniu œwięci. Im zgotowana uczta do smaku przypadła, A kiedy już doœć mieli napoju i jadła, Ajas ostrzegł Fojniksa; lecz Itak nie czekał, Nalał wina i rzeczy zagaić nie zwlekał: ťBšdŸ szczęœliwy, Achillu! Uczty nam nie braknie, I u Atryda mamy, czego serce łaknie, I od ciebie jesteœmy przyjęci tak hojnie. Lecz możnali się ucztš dziœ bawić spokojnie? Wielkiej, bogów kochanku, lękamy się klęski.Jeœli nie błyœnie w twojej ręce miecz zwycięski, Nie wiem, czy zginie flota, czyli się ocali. Już ze sprzymierzeńcami Trojanie zuchwaliObozem nawy nasze otaczajš z bliska, Ogień ich przed greckimi namiotami błyska;Grożš, iż do okrętów przedrš się ich roty. Kronid pomyœlne znaki daje im przez grzmoty. Hektor szczęœciem nadęty miota się zażarcie, A czujšc, że od władcy pioruna ma wsparcie, Ni się na ludzi ni też na bogów oglšda: Wœciekły, wzejœcia Jutrzenki jak najprędzej żšda, Ażeby do ostatniej przywiózł nas żałoby; Mówi, że z naw przepyszne pozdziera ozdoby, Płomieniem nasze zniszczy okręty, a razemZdumione Greki w dymie wytępi żelazem. Lękam się, żebym skutku tych gróŸb nie obaczył I żeby nam okrutny wyrok nie przeznaczył Daleko od ojczyzny tu zginšć pod Trojš. Wstań więc i choć nierychło, zbaw nas rękš twojš. Uskrom zuchwałych Trojan w szalonym zapędzie; Gdy złe już dojdzie kresu, lekarstwa nie będzie. Po zgubie ból uczujesz, lecz póŸna ta żałoœć. UprzedŸ więc dzień okropny i daj Grekom całoœć. Ach! Przyjacielu, wspomnij na ojca przestrogę, W sam dzień, gdy cię wyprawiał do Atryda w drogę: „Synu – rzekł – jeœli zechce Hera i Pallada,Ich łaska bohaterskš odwagę ci nada; Ty hamuj dumne serce i umysł niezgięty: Lepsza ludzkoœć, silniejsze dobroci ponęty ”... Niech więc rozum nad serca zapałem przemaga! Agamemnon drogimi darami cię błaga I byœ tylko cierpliwie wysłuchać mię raczył, Powiem, jakie ci dary dopiero przeznaczył: Dziesięć talentów złota, siedm trójnogów czystych, Dwadzieœcia naczyń, koni dwanaœcie ognistych... Siedm dziewczšt, zaleconych przemysłem i ciałem, Które, gdyœ podbił Lesbos, wzišł dla siebie działem, Przenoszšce pięknoœciš cały ród niewieœci. A między nimi wzięta Bryzeis się mieœci... To masz zaraz, jak tylko gniew twój się ukoi. A jeœli nam pozwolš bogi dobyć Troi, Kiedy zdobytych łupów będziem czynić działy. Miedziš i złotem okręt wyładujesz cały: Dwanaœcie z tobš niewiast najpiękniejszych wsiędzie, To jest, co najpierwszego po Helenie będzie.Gdy wrócim, coœ większego masz jeszcze wofierze: Uczci cię jako syna, za zięcia przybierze. Różnicy między tobš i Orestem nie ma. Roœnie mu trzy cór pięknych, jedna Chryzotema, Ifijanassa druga, trzecia Laodyka: Sam wybierzesz, bez opłat œlub ten cię potyka; Owszem, ojciec da posag; nikt tak nie obdarzył Swej córy, gdy jej zwišzki małżeńskie kojarzył. Siedem miast zięć od niego wianem odziedziczy... Takie skoro gniew złożysz, czyni ci ofiary. A jeœlić nienawistny król i jego dary, Ulituj się nad Greki w nieszczęœciu tak srogiem, Ty sam będziesz ich zbawcš, ty będziesz ich bogiem. Oto dzień wielkiej chwały, oto właœnie pora, Kiedy trupem szczęœliwie położysz Hektora.Sam się pod oręż stawia w szalonym zapale, Sam pod oczy przychodzi chlubišc się zuchwale, Że mu żaden z rycerzy greckich nie jest rowny Ť. Pelid tak odpowiedział: ťOdysie szanowny! Ja wam szczerze wyłożę czucia mojej duszy I to powiem, od czego nic mię nie poruszy, Abyœcie, przedsięwzięcia mojego pamiętni, Więcej dla uszu moich nie byli natrętni: W równej mam nienawiœci z Hadem obłudnika, W którym chytrze odbiega serce od języka. Otwieram więc myœl mojš: i król wasz daremnie, I kto z Greków rozumie, że jš zmieni we mnie. Nie ma tu ceny męstwo, za nic krwawe znoje. Czy kto z nieprzyjacielem cišgle toczy boje I szuka niebezpieczeństw, czy podle tył poda, Dla obu tu czeœć jedna i jedna nagroda, Jednak rycerz i gnuœnik równie legnš w grobie. Za tyle prac i znojów cóżem zebrał sobie? Com zyskał, w każdym boju mogšc paœć bez duchu? Jak ptaszek, majšc dzieci w miękkim jeszcze puchu, Szuka żeru, o sobie dla nich nie pamięta, Byleby tylko lube pożywił pisklęta: Tak ja w nocach bezsennych ciężkiem znosił trudy, We dnie się z walecznymi potykałem ludy, Brodziłem ustawicznie we krwi nie znużony, Piersi moich za wasze nadstawiajšc żony. Dwanaœcie miast dobyłem z okręty mojemi, Jedenaœciem ich pieszy, zwalił na tej ziemi:Wzišłem łupy, mogłem się zbogacić niezmiernie Lecz wszystko Atrydowi oddawałem wiernie. Siedzšc przy flocie, z mojej pracy się nadymał, Mało rozdał, a więcej dla siebie zatrzymał... Brankę mi wzišł, mnie zdradził: próżne teraz żale, Próżno mię szuka podejœć, znam go doskonale. Niech z wodzami, niech z tobš radzi, cny Odysie, Jak odeprzeć te ognie, które Troja niesie. Niemałych on beze mnie już dokazał rzeczy. Mur wyniósł, rów wykopał dla Trojan odsieczy. Jeszcze palami szańce nasrożył dokoła; Przecież i tak Hektora zatrzymać nie zdoła.Dopókim ja na czele Greków na plac chodził, Hektor od murów z dala potyczki nie zwodził, Pod bramš stał i bukiem – raz na mnie zaczekał, Ale gdym się przybliżył, natychmiast uciekał. Już ja na niego więcej nie jestem zawzięty.Z pierwszš Jutrzenkš spycham na morze okręty. Gdy z bogami Zeusa œwiętym uczczę darem I wyładuję nawy kosztownym ciężarem, Obaczysz je, gdy zechcesz, na płynnej przestrzeni I jak od gęstych wioseł morze się zapieni. Jeœli Posejdon dobrš żeglugę dać raczy, Ojczystš ziemię flota za trzy dni zobaczy... I drugim Grekom radzę powrócić do domu: Nie legnie od waszego Ilijon pogromu. Ma Troja wojska mężne, Zeus jej obrońca; Nigdy wy pracy waszej nie ujrzycie końca. Nieœcież odpowiedŸ wiernš, jak posłom przystoi, Że Pelid nigdy gniewu swego nie ukoi, Że trwały w przedsięwzięciu. Przez innš więc radę Niech oddalš od wojska i floty zagładę, Bo na mnie polegajš wcale bezrozumnie. Fojniks niech tu zostanie i nocuje u mnie Jutro na okręt ze mnš wsiędzie, gdy stšd ruszę, Lecz jeżeli sam zechce, bo go nie przymuszę Ť. Skończył, a na te słowa oniemiały posły: Zdziwiła ich odmowa i ton tak wyniosły. Aż z płaczem Fojniks drżšcy nad okrętów losem Przerywanym jękami zaczšł mówić głosem:ťJeżeli, Achillesie, ruszasz stšd okręty, Nie chcesz floty ocalić i w gniewie zawzięty Zamiast uœmierzenia się jštrzysz w sercu ranę, Jakże tu sam, bez ciebie, mój synu, zostanę? Mnie ojciec twój powierzył młode lata twoje, Kiedy cię za Atrydem wysyłał na boje. Nie znałeœ jeszcze ani Aresowej sprawy, Ani sztuki mówienia, z której tyle sławy. Chciał więc twš niedojrzałoœć przeze mnie prowadzić, Byœ umiał dzielnie walczyć i rozsšdnie radzić. Synu! Nic mię od ciebie oderwać nie zdoła, Ni choćby zetrzeć zmarszczki chciał bóg z mego czoła, Wrócić kwitnšcš młodoœć, jaki wtenczas byłem, Gdy dla niechęci ojca Grecyję rzuciłem... Uciekałem przez wielkie Grecyi płaszczyzny, Aż wreszcie obaczyłem Ftyjotów grunt żyzny, I w trzody zamożysty i obfity w zboże. Nic z Peleja przyjęciem zrównać się nie może, Kochał mię, jak dla syna człowiek ma kochanie, Gdy wpoœród zbiorów ojcem na staroœć zostanie. On mię bogactwy, on mię chwałš przyozdobił, On dał berło i królem Dolopów mię zrobił. A ty, czym dzisiaj jesteœ, Achillesie boski, To najwięcej sprawiły moje czułe troski. Jam cię zawsze na obiad do stołu prowadził: Pókim cię na kolanach moich nie posadził, Nie chciałeœ brać pokarmu. Jam do ust przytykał Czaszę, jam dawał sztuczki, któreœ ty połykał. Częstoœ na szatę pokarm rzucił z ust dziecięcych. Przykroœć w pielęgnowaniu twych lat niemowlęcych Znosiłem w tej nadziei, że gdy bóg przeszkodził, Ażeby się potomek z mych bioder urodził, Ciebie, plemię Peleja, za syna przyswoję, I ty przeciw nieszczęœciu wesprzesz staroœć moję. Uœmierz, się Achillesie! Jaki zakał szpetny, Gdyby był niezbłagany umysł tak szlachetny! Bogowie, wyżsi od nas cnotš, stopniem, władzš, Jednak ludziom grzeszšcym ubłagać się dadzš, I choć już sš gotowi ciężkie zesłać kary, Łagodzš się przez proœby, kadzidła, ofiary.Wszakże proœby Zeusa wielkiego sš plemię: Ułomne, słabš nogš wędrujš przez ziemię, Z czołem zmarszczkš pokrytym, ze spuszczonym okiem. Idš cišgle za Winš: ona silnym krokiem Poprzedza je i szkody między ludŸmi sieje; Próœb ręka na jej rany słodki balsam leje. Gdy przyjdš do człowieka, a ten ich usłucha, Na jego œlub chętnego nadstawujš ucha: Kto je odrzuca, Zeus mœci się tej pogardy, Zsyła Winę i przez niš karze umysł hardy. Uczcij je, Achillesie! Hołdów ci nie skšpiš, Którym i najzaciętsze umysły ustšpiš. Gdyby trwał w złoœci Atryd, uznać błšd swój zwlekał, Gdyby darów nie dawał, innych nie przyrzekał: Choć Greków stan okropny, nigdy bym atoli Nie żšdał, byœ gniew złożył i wsparł ich w niedoli. Dziœ, gdy wiele, na przyszłoœć więcej jeszcze daje, Gdy cię przez pierwszych mężów błagać nieprzestaje I którzy sš najlepsi przyjaciele twoi, Ni proœbš ich ni przyjœciem gardzić nie przystoi. Dotšd żal twój był słuszny, odtšd już nie będzie. Znamy, jak dawni mieli czeœć na wielkim względzie, Zwyciężali gniew jednak i serce uporne, Błagali się przez dary, przez proœby pokorne... Ť ťOjcze Fojniksie! Starcze kochany od nieba – Rzekł Achilles – mnie wcale takiej czci nie trzeba: Kronid, pan niebios, chwałš zaszczyci mię wszędzie: I sam, póki ożywać te piersi duch będzie I póki pełen zdrowia kolanami władam, Zachowam jš. Ty słuchaj, co ja ci przekładam: Nie przychodŸ dla Atryda jęczeć tu i szlochać, Nieprzyjaciela mego ty nie możesz kochać: Miłego w tobie męża wnet bym znienawidził: Kim ja się brzydzę, trzeba, byœ ty się nim brzydził. Dziel mojš czeœć! OdpowiedŸ przez tych będš mieli; Ty zostań i na miękkiej œpij u mnie poœcieli.Skoro błyœnie Jutrzenka, za pierwszym zaraniem Naradzim się, czy ruszym, czy jeszcze zostaniem Ť. To rzekłszy, Patroklowi przez oka skazanieZalecił dla Fojniksa gotować posłanie Chcšc, by prędzej myœlały o powrocie posły. Natenczas się odezwał tak Ajas wyniosły: ťPójdŸmy, synu Laerta, nie masz tu co bawić, Żadnego skutku proœby nie sš zdolne sprawić. Na radzie wybór greckich bohaterów siedziI niecierpliwie czeka jego odpowiedzi. Odnieœmy ona wiernie, jakożkolwiek smutna.Lecz w Achillesie dusza twarda i okrutna: Niezbłagany! Upornie w swym gniewie się zacišł, Gardzi czciš wszystkich Greków, szacunkiem przyjaciół. Zawzięty! Nielitosny! A wszakże zapłata Niejednemu nagradza œmierć syna i brata; Dawszy okupy siedzi spokojnie morderca, Tamten zapał umarza zjštrzonego serca. Ty duszę masz niezgiętš, ćmišcš twe zalety.I o cóż ten gniew straszny? Dla jednej kobiety! Teraz ci dajem siedem przeœlicznej urody, Niesiem dary, Achillu! Nakłoń się do zgody!Szanuj wreszcie dom własny i pamiętaj o tem, Że jak posły pod twoim jesteœmy namiotem:Sama tu przyjaŸń krokom naszym przewodniczy, Nikt cię więcej nie kocha, nikt lepiej nie życzy Ť. Na to Achilles: ťW pierwszej cenie jesteœ umnie, Lubię twojš otwartoœć, mówiłeœ rozumnie. Ale mi serce wzdyma ta sroga ohyda: Takš krzywdę poniosłem przez dumę Atryda, Jakbym był najpodlejszy na ziemi wyrzutek!Wy idŸcie i poselstwa opowiedzcie skutek... Ť Tak rzekł; oni wracajš, Odys im przywodzi.Patrokl zaleca brankom i przytomnej młodziCzym prędzej dla Fojniksa zgotować posłanie: Œcielš kobierce, płótno i skóry baranie. Œpi starzec oczekujšc Jutrzenki powrotu. Pelid się kładzie w głębi swojego namiotu...Przyszły posły, witajš ich wodze kolejš Z czaszš w ręku, a między trwogš i nadziejš, Pytajš, jaki skutek ich poselstwo niesie. Pierwszy rzekł Agamemnon: ťPowiedz, Odyssesie, Czy chce odeprzeć ogniem grożšce Trojany,Czyli też w swoim gniewie trwa nieubłagany? Ť Zahartowan był Odys na wszystkie zdarzenia: ťKrólu – rzecze – nic jego serca nie odmienia: Zamiast by się ubłagał, nie ma w gniewie miary, Proœby twoje odrzuca, gardzi twymi dary. „Niech Atryd – rzekł – z innymi wodzami się trudzi, Jakby wyrwał od zguby i flotę, i ludzi ”. Grozi, że skoro tylko pierwsze błyœnie zorze, Natychmiast zepchnie swoje okręty na morze. „I drugim – przydał – Grekom radzę iœć dodomu: Nie legnie od waszego Ilijon pogromu. Ma Troja liczne wojska, Zeus jej obrońca; Nigdy wy pracy waszej nie ujrzycie końca ”. Takie sš jego słowa. Jeœli się podoba, I Ajas, i dwaj woŸni, ludzie mšdrzy oba, To, com powiedział, swoim potwierdzš wyrazem; Fojniks zaœ tam nocuje, za jego rozkazem. Jutro z nim, jeœli zechce, na okręty wsiędzie, Lecz ma wolnoœć zupełnš, musić go nie będzie Ť. Skończył, a na to rada oniemiała siedzi, Dumnym zdziwiona tonem jego odpowiedzi; I długi czas im smutek słowa wyrzec nie da, Aż nareszcie mężnego słyszš Diomeda: ťObyœ był przed Achillem, królu, się nie schylał! Obyœ był się dla niego tak szczodrze nie wylał! Doœć już dumny, na większšœ dumę dziœ go wsadził. Nie myœlmy więcej o nim. Sam on będzie radził, Czy ma płynšć, czy zostać. Lecz ujmie się broni, Kiedy go własny zapał lub który bóg skłoni.A teraz wszyscy chciejcie pójœć za zdaniemmojem: Gdyœmy się zasilili jadłem i napojem, Bo niewiele wart rycerz, którego głód ciœnie, IdŸmy spoczšć; a skoro Jutrzenka zabłyœnie, Ustaw, królu przed flotš jazdę i piechotę, A głosem i przykładem pobudzaj ochotę Ť. Tak rzekł wielki Diomed. Jego męska rada Całemu zgromadzeniu do serca przypada. Lejš wino, wraz każdy do siebie pospiesza; Kładš się, sen ich prace i troski zawiesza. Księga X Pieœń o Dolonie Inni wodzowie, liczne sprawujšcy ludy, W słodkim spoczynku dzienne utopili trudy. Sam Atryd, co powszechny trzymał rzšd nad Greki, Tysišczne ważšc myœli, nie zamknšł powieki... Gdy na obóz trojański rzuci oczy drżšce, Trwożš go zapalonych płomieni tysišce, Przeraża głos piszczałek i mężów wołanie.Lecz patrzšc, w jakim flota, w jakim wojsko stanie, Targa włosy z rozpaczy, władcy gromu wzywa, A jęk po jęku z piersi gwałtem się wyrywa.Kiedy się tak myœlami dręczšcymi trudzi, Wzišł przed się pójœć do starca, najmędrszego z ludzi, By z nim spólnie ułożył pożytecznš radę I wiszšcš nad wojskiem oddalił zagładę. Wstaje prędko, na członki szatę wdziać pospiesza, Wišże sandał, na barkach lwiš skórę zawiesza Barwy płowej (od ramion do kostek mu spada), Nareszcie bierze oszczep, którym dzielnie włada. Równie od Menelaja oczu sen daleki, Równa trwoga w umyœle. Drżał, ażeby Greki, Co dla niego, bój niosšc, wielkie przeszły wody, Smutnie pod trojańskimi nie poległy grody. Wzišł swój oszczep, na głowę z miedzi szyszak włożył, Pantery cętkowanš skórš grzbiet nasrożył I biegł obudzić brata, który wyniesiony Berłem nad wszystkich wodzów, jak bóstwo był czczony... Agamemnon, gdy brata przy sobie obaczy, Ten swoje troski zaraz w tych słowach tłumaczy: ťDlaczego się uzbrajasz, jakie masz układy? Chcesz-li kogo do Trojan wysyłać na zwiady? Ale ja bardzo wštpię, aby w tej potrzebie Chciał kto przyjšć tak trudnš powinnoœć nasiebie: Pójœć między nieprzyjaciół samemu i w nocy, Jakiej trzeba œmiałoœci! Jakiej w duszy ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żHP0 c I€ 1 c Ją{ c K,"Î c Lú- c M 9e7 mocy! Ť ťRady chytrej potrzeba – rzekł król – bracie luby, Jak by wojsko i flotę zachować od zguby. Kronid się zmienił, proœby nasze sš daremne, Hektora mu dziœ tylko ofiary przyjemne. Największych bohaterów on dziœ chwałę zmazał, Żaden rycerz w dniu jednym tyle nie dokazał... Orężem jego wzišwszy klęskę tak ogromnš,Rozumiem, że jej nigdy Grecy nie zapomnš. Bież, przywołaj Ajasa z królem Krety siwym, Ja do Nestora krokiem pospieszę skwapliwym, Ażeby poszedł ze mnš, gdzie sš nasze straże: Najlepiej usłuchajš, gdy starzec rozkaże. Syn jego tam przywodzi. Najwięcej zlecona Straż obozu na niego i na Meryjona Ť. A Menelaj się pyta, by uniknšć błędu: ťPowiedz mi, ze krwi bracie, a królu z urzędu, Czy na miejscu przy strażach mam na ciebie czekać, Czy dawszy im rozkazy, powrotu nie zwlekać? Ť Król na to: ťZostać, owszem, każe myœl ostrożna: W takich ciemnoœciach łatwo pominšć się można. Przez tyle dróg w obozie nietrudne zbłšdzenie. Gdziekolwiek pójdziesz, głoœne zalecaj baczenie... Czuwajmy, zagrzewajmy, bo chciał wyrok boski Skazać nas od kolebki na prace i troski. Ť Tak rozkazawszy bratu, sam czym prędzej zmierza Do Nestora, czułego narodu pasterza. Obok namiotu w łożu miękkim œpi spokojny. Tuż przy nim cały jego był porzšdek zbrojny: Dwie dzidy, puklerz, szyszak z rycerskim też pasem. Ten brał, gdy niestrwożony Aresa hałasem Prowadził szyki starzec na okrutne boje I ciężkie znosił prace mimo lata swoje. Przebudza się król Pylów, sen opada z powiek, Pyta, na łokciu wsparty: ťCoœ ty jest za człowiek, Co w nocy po obozie błędne stawiasz kroki,Wtenczas, gdy oczy wszystkich ujšł sen głęboki? Czy z straży kogo szukasz? Czyli z towarzyszy? Powiedz! Lecz do mnie, wara! Nie zbliżaj się w ciszy! Ť ťO Nestorze! – król mówi. – Ty Greków nadzieja, Oto nieszczęœliwego syna masz Atreja, Którego, póki cišgnš Mojry życia przędzę, Więcej nad wszystkich Zeus przeznaczył nanędzę. Błškam się, sen mi słodki nie zamknie powieki, Trwożš mię srogie klęski wiszšce nad Greki, Upadam na umyœle, drży mi w piersiach serce, Gaœnie we mnie nadzieja w ostatniej iskierce. Przeto, jeœli co myœlisz, wszak sen cię nie mroczy, PójdŸmy na miejsce straży i na własne oczy Zobaczmy, czy pod pracš i snem nie uległa:Tak bezpieczeństwa wszystkich bardzo by Ÿle strzegła. Nieprzyjaciel jest blisko. Nie wiemy, czy nocš Nie przemyœla nas podejœć za cieni pomocš Ť. A na to król sędziwy Pylów odpowiada: ťNie lękaj się, by Zeus, co piorunem włada, Wszystkie myœli Hektora do skutku przywodził... Idę chętnie za tobš, niech wstanš i drudzy,Diomed i Odyseusz, Aresowi słudzy, I prędki Oileid i Meges waleczny. Jak by ten bieg uczynił dla nas pożyteczny,Co by się do stanowisk odległych potrudził I tam Idomeneja z Ajasem obudził! ... Ť Bierze szatę, na stopy sandały przycišga, Z purpury płaszcz dwoisty srebrnš haftkš sprzšga, Którym starzec wygodnie całe ciało kryje: Miękka wełna krętymi kędziory się wije. A kiedy już uzbroił rękę długš dzidš, Oba z Agamemnonem wzdłuż okrętów idš. Na mšdrego Odysa Pylów mówca krzyknšł: Czujne rycerza ucho zaraz głos przeniknšł, Wybiega i takimi pyta ich słowami: ťCzemu w noc po obozie błškacie się sami?Jakie niebezpieczeństwo do tego przymusza? Ť A król: ťNiech cię to, wodzu, na nas nie obrusza, Że ci nie pozwalamy spoczywać do woli. Ach! Lękamy się dzisiaj najsroższej niedoli! Œpiesz, obudzimy drugich. Spólna skaże rada, Czy nam wojować, czyli uciekać wypada Ť. Rzekł; Odyseusz na chwilę do namiotu skoczył, Wzišł tarczę i za nimi udać się nie zwłoczył. Przyszli do Diomeda. Ten, w zbrojnej odzieży, Pod niebem przy namiocie rozcišgniony leży.Obok snu używajš mężne wojowniki: Głowy na tarczach wsparte; w ziemię wbitepiki Blask na kształt błyskawicy rzucajš do góry. Pod sobš wódz posłanie miał z wołowej skóry, A przepyszny kobierzec rozpostarł pod głowš. Tršcił go lekko Nestor i tš zagrzał mowš: ťWstań! Wstań, Tydeja synu! Wcale nie przystoi, Że gdy my czujem, ciebie jednego sen poi. Nie razi cię z pagórka wrzask nieprzyjaciela? Ach! Zbyt mała go przerwa od floty oddziela! Ť Nagle bohater ze snu twardego się zrywa, Wstaje i do Nestora prędko się odzywa: ťNiezmordowany starcze, ciebie nic nie strudzi! Alboż to między Greki nie masz młodszych łudzi Dla przywołania wodzów? Lecz w żadnym sposobie Nie można cię przymusić, abyœ wytchnšł sobie Ť. ťPrawdę mówisz – rzekł Nestor – zacny przyjacielu!! Nie braknie mi na synach i na ludziach wielu, Którzy by dla zwołania przeszli stanowiska;Lecz najsroższa potrzeba dzisiaj nas przyciska, Rzecz nasza zawieszona jak na ostrzu stali:Ta chwila albo zgubi, albo nas ocali. Jeœli mój wiek szanujesz, który się tak chyli, Bież, by tu Meges z prędkim Ajasem przybyli Ť. Wraz Diomed lwiš skórę na barkach zawiesza, Bierze oszczep i budzić tych wodzów pospiesza. W krótkiej ich do Nestora przyprowadził chwili, Gdy się na miejscu straży wszyscy zgromadzili, Widzš, jak pilnie czuwa. Błyszczš się od miedzi, Każdy rycerz na swoim stanowisku siedzi. A jako psy, co wiernie ludziom towarzyszš,Czujnie pilnujš owiec, i skoro posłyszš, Że lew z gór poruszony wyskakuje z lasu, Wielkiego przy owczarni narobiš hałasu – Od psów i od pasterzy spoczynek daleki: Ten sen mężni rycerze spędziwszy z powieki, Patrzš na obóz Trojan, czujnymi podsłuchy Uważajšc najmniejsze nieprzyjaciół ruchy. Ta bacznoœć ich w Nestorze wielka radoœć nieci, Zachęca ich tym słowem: ťTak czuwajcie, dzieci! Precz sen! Waszej gnuœnoœci to byłoby zyskiem, Iżbyœmy nieprzyjaciół zostali igrzyskiem Ť. To mówišc rów przeskoczył, a za jego œlady Wszyscy wodzowie Greków zwołani do rady: Nestora syn za nimi i Meryjon przyœli, Bo ich uczestnikami chcieli mieć swych myœli. A kiedy przeskoczyli za rowy spadziste, Tam usiedli, gdzie miejsce od krwi było czyste, Gdzie się wstrzymała ręka Hektora zaciekła, Gdy noc przychylna ziemię swym cieniem powlekła. Myœlš, każdy z kolei swe zdanie odkrywa, Aż mšdry między nimi Nestor się odzywa: ťCzyliż się między nami taki mšż nie znajdzie, Który, w swym ufny męstwie, między Trojan zajdzie? Może kogo z Hektora schwyci towarzyszy, Może ich mowy przejmie i rady usłyszy: Czy œciœle w oblężeniu flotę trzymać majš, Czy po zwycięstwie wrócić do miasta żšdajš. Kto by to mógł wyœledzić i przyjœć do nas cały, Jakiej że w oczach œwiata dostšpiłby chwały! I w nagrodę takiego œmiałego uczynku Jakiego by nie dostał od nas upominku! ... ŤNa te słowa ucichło całe zgromadzenie, Dopiero przerwał œmiały Diomed milczenie: ťNestorze! Mimo trudnoœć, mimo czujne straże, Mój umysł mi do Trojan obozu iœć każe. Ale gdyby chciał ze mnš pójœć który z rycerzy, Serce me więcej swojej œmiałoœci zawierzy. Kiedy dwóch idzie, nic ich uwagi nie zmniejszy: Co ten chybi, ten widzi. Sam człek, najbystrzejszy, Nigdy tyle bacznoœci, tyle oka nie da Ť. Wielu chce przedsięwzięcie dzielić Diomeda: Chcš Ajasy, w obydwu chęć zarówno skora,Chce Meryjon, chce bardzo syn mężny Nestora. Menelaj tej wyprawy godnym się rozumie, I Odyseusz, co pracy unikać nie umie, Mówi, że do obozu Trojan się dostanie. Wtedy król Agamemnon otwiera swe zdanie: ťTydejdo! Wieczne w sercu mam dla ciebie długi. Za towarzysza sobie tak ważnej usługi Wybierz najmężniejszego z tylu mężnych rzędu. Lecz proszę, nie miej tutaj niewczesnego względu Na krew, na stopień władzy i na dostojeństwo: Kto lepszy, nie kto wyższy, niech ten ma pierwszeństwoŤ Mówił trwożny, by nie czcił stopnia w jegobracie. ťGdy wybór towarzysza przy mnie zostawiacie, Z którym tak niebezpiecznš mam odprawić drogę – Rzekł Tydejd – jakże minšć Odyseusza mogę?? W największych on trudnoœciach swoim sercem włada, Nic go nigdy nie zmiesza, kocha go Pallada. Przezornš roztropnoœciš jego prowadzeni, Potrafim wyjœć bez szwanku i z samych płomieni Ť. A na to mu Odyseusz rzekł niespracowany: ťPrzyjacielu! Oszczędzaj pochwał i nagany,Mówisz wœród ludzi, którzy sšdzić nas umiejš. Już zbliża się Jutrzenka, już gwiazdy bledniejš, Dwie częœci nocy uszło a cień się przesila, I sprzyjajšca dla nas niedługa jest chwila...Ť Uzbroiwszy się, pierwsze zostawujš wodze,A sami pospieszajš w przedsięwziętej drodze. Pallada dla nich czaplę zsyła przewodnikiem. Nie widzš jej w ciemnoœciach, ale za jej krzykiem, Słyszšc go po prawicy, kierujš swe œlady. Ucieszony Odyseusz tak wzywa Pallady: ťSłuchaj mię, córo gromy niosšcego pana! Twoja pomoc we wszystkich pracach mi doznana, Wiem ja, że mi za każdym towarzyszysz krokiem, Racz więc i dziœ łaskawym na mnie spojrzeć okiem! Niech zdrowo nas wróconych Achaje obaczš, A Trojanie naszego czynu długo płaczš! Ť Znowu Tydejd z kolei tę modlitwę czyni: ťWielka córo Zeusa, przemożna bogini, Tak chciej wspomagać syna, jakeœ ojca wsparła! Gdy przy Azopie grecka broń się rozpostarła. Tydeja wojsko do Teb wybrało za posła; Mowa jego Kadmejom słodki pokój niosła. Lecz z twej łaski, gdy ludu wolę wytłumaczył, Niepojętymi dziwy swój powrót oznaczył. Niechże i ja pomocnš mam twojš prawicę: Poœwięcę ci w ofierze rocznš jałowicę. Jeszcze jarzmem nie tkniętš, nad to w kruszec drogi Œwieżo wyrastajšce obwiodę jej rogi Ť. Nadaremnie wezwali Pallady pomocy. Jak srogie lwy, pokryte czarnym cieniem nocy, Idš przez krwi strumienie dwa waleczne męże, Przez rzeŸ, przez trupów stosy i mnogie oręże. I Hektor sobie pracy nie umiał oszczędzać,Nie dał na spaniu nocy Trojanom przepędzać, Lecz pierwszych zgromadziwszy rycerzów do rady, Wynurzył im głębokie swej głowy układy: ťKto mi wykonać gotów, co myœl moja poda? Za tę przysługę wielka czeka go nagroda; Prócz chwały, którš œcišgnie na niego czyntaki, Wóz mu dam najpiękniejszy, najlepsze rumaki, Jakie majš w obozie swym nieprzyjaciele. Ale tego wycišgam po nim, aby œmiele Poszedł do floty greckiej. Tam się mu pokaże, Czyli, jak dotšd, pilne odprawujš straże, Czy naszš broniš starci, pracy się wyrzekliI tylko myœlš o tym, by zręcznie uciekli? ŤNa to umilkli wszyscy. Był między Trojany Syn woŸnego Eumeda, rycerz Dolon zwany. Ten i w złocie, i w miedzi wielkie liczył zbiory; Z wyglšdu niepoczesny, ale w nogach skory;Pięcia otoczon siostry, sam był jedynakiem.On się między Trojany okazał junakiem: ťHektorze! Tyle czuję rycerskiej ochoty, Że do naw pójdę œledzić Achajów obroty. Wznieœ berło, wezwij boga, co piorunem grozi, Że œwietny wóz, na którym Achilles się wozi, I pyszne jego konie otrzymam w nagrodę. Ja zaręczam, że twoich myœli nie zawiodę: Będę w obozie, będę w Atrydy okręcie, Tam usłyszę radzšcych wodzów przedsięwzięcie, Czy chcš, aby lud walczył, czy żeby uciekał Ť. Hektor żšdanej zrobić przysięgi nie zwlekał: ťNiechaj mi władca gromu, Zeus, œwiadkiem będzie: Nikt inny na te konie, na ten wóz nie wsiędzie! Twoja zawsze ta zdobycz, od wielu pragniona Ť. Tak rzekł i krzywo przysišgł, lecz zagrzałDolona. Zaraz wzišł łuk i kołczan z strzałami na bary, Na szerokich ramionach wilk mu wisi szary, Na głowie ma ze skóry tchórzowej przyłbicę, A oszczepem stalowym uzbroił prawicę. Pospiesza ku okrętom, lecz wyrok przeznaczył, By Hektora z żšdanš wieœciš nie obaczył. Wnet daleko od mężów i koni odbiega, Dšży, a wtem go bystry Odyseusz postrzegaI wraz do towarzysza tak rzecze: ťTydydzie! Pewnie ten mšż z obozu trojańskiego idzie. Albo do floty naszej dostać się on życzy, Albo się też wyprawił dla zdarcia zdobyczy Niechaj nas minie! Biegiem nie zdoła się schronić. Schwytamy go: a jeœli nie można dogonić, Z długim oszczepem w ręku pędŸ go na okręty, Tak mu do miasta powrót zostanie przeciętym Zeszli z drogi, w zabitych ukryli się kupie; On szedł nic nie zważajšc i minšł ich głupie, Ale kiedy już od nich był przecišg tak długi, Ile wołów uprzedzš muły cišgnšc pługi, Których siła od tamtych sporzej ziemię kraje – Wybiegajš, a na ten łoskot Dolon staje. Mniemał, że kto z rozkazu wodza za nim gonił, By go cofnšł i próżnej drogi mu ochronił. Lecz gdy był na rzut dzidy albo jeszcze bliżej, Poznaje nieprzyjaciół, a zatem najchyżej Zaczšł uciekać; za nim bohatery w tropy. Jako biegłe w myœlistwie psy szybkimi stopy, Ostrzšc kły, pędzš same lub zajšca w lesie, Zwierz krzyczy, a bieg bystry przed nimi go niesie, Tak Dolona przecišwszy do swoich cofnięcie, Odyseusz i Diomed œcigajš zawzięcie. Już bliski naw, już ledwie między straż nie wpada; Natenczas Diomeda życzliwa Pallada Nowš ożywia siłš, by nikt się nie szczycił,Że mu pierwszy cios zadał, a on drugi chwycił. Więc bieżšc z wymierzonym pociskiem, tak rzecze: ťLub stań, lub cię oszczepem doœcignę, człowiecze! Bo nie jesteœ od œmierci wybiegać się zdolny! Ť Natychmiast rzucił pocisk. Ten, chęciom powolny, Œmiertelnym Trojanina razem nie przenika, Lecz mu ramię ociera i w ziemi utyka. Stanšł Dolon, drżał, szczękał zębami wybladły, A wtem też uziajane wodze go dopadły I schwyciły nędznika. Ten rzekł rozpłakany: ťChciejcie oszczędzić życia, włóżcie mi kajdany! Za wolnoœć mojš drogi okup dla was będzie.Mam złoto, miedŸ i różne w żelazie narzędzie; Nieskończonymi dary ojciec was nagrodzi, Gdy się dowie, że żyję u achajskich łodzi Ť. A na to mu podstępny Itak odpowiada: ťUfaj, niechaj ci w serce œmierci strach nie pada, Jeœli szczery przeciwko prawdzie nic nie zgrzeszysz, Po co w noc rzucasz obóz i do floty œpieszysz? ... ťHektor – rzekł, a drży cały i w nogach się chwieje – Namówił niechętnego przez wielkie nadzieje, Przyrzekajšc dać konie i wóz pyszny z miedzi, Na którym niezwalczony syn Peleja siedzi, Żebym w nocy do floty poszedł, tego żšdał, I tam wszystko własnymi oczami oglšdał. A potem jemu doniósł, jak się rzecz pokaże: Czyli z zwykłš pilnoœciš odbywacie straże, Czyœcie też, starci od nas, pracy się wyrzekli I o tym przemyœlacie, jak byœcie uciekli? ŤA Odyseusz z uœmiechem: ťDobrzeœ sobie życzył Pragnšc, abyœ Achilla rumaki dziedziczył: Lecz nimi rzšdzić ramię człowieka niezdolne, Pana tylko swojego ręce sš powolne, Co z łona nieœmiertelnej matki życie bierze.Ty mów i na pytania odpowiadaj szczerze: Gdyœ tu szedł, w której Hektor znajdował się stronie? Gdzie jego straszny oręż? Gdzie sš dzielne konie? Jak straże Trojan stojš? Gdzie sš ich namioty? Jakie sš rady? Jakie dalsze ich obroty? Czy w œcisłym oblężeniu flotę trzymać majš? Czy po zwycięstwie wrócić do miasta żšdšjš? Ť ťPrzełożę ci dokładnie – Dolon odpowiada – Hektor i najprzedniejszych wodzów Troi rada Od hałasu daleko, przy nagrobku Ila Na różne się wojenne przemysły wysila. Co do straży, rycerzu, tycheœmy nie dali, Żebyœmy od podejœcia mogli zostać cali. Trojanie, gdyż ich twarda potrzeba przyciska, Czuwajš tam, gdzie widzisz błyszczšce ogniska, I cišgle sobie hasło podajš młodzieńcy. Lecz z dalekich œcišgnieni krain sprzymierzeńcy Œpiš spokojnie, na Trojan całš bacznoœć zdajš, Bo blisko siebie dzieci ani żon nie majš... Jeœli przedrzeć się do nas jest wasze żšdanie, Oto na boku Traki z zastępy œwieżymi: Syn Ejoneja, Rezus, ich król, między nimi. Widziałem jego konie: niedoœcigłym biegiem Z wiatry się porównajš, białoœciš ze œniegiem. Złotem i srebrem œwietny jego wóz się toczy, Na oręża bogactwo durniejš się oczy; Nic zbliżyć się nie może do kształtu tej zbroi: O! Nie ludziom, lecz bogom nosić jš przystoi! ProwadŸcie mię do floty lub włóżcie kajdany, Tu waszego powrotu doczekam zwišzany. Wkrótce się przekonacie, czym prawdę przełamał; Lecz nie, sami ujrzycie, żem w niczym nie skłamał Ť. A Diomed, zwróciwszy na niego wzrok srogi: ťChociaż nam dałeœ ważne, Dolonie, przestrogi, Skoroœ wpadł w ręce nasze, nic cię nie ocali. Gdybyœmy cię puœcili lub za okup dali, Znowu do floty przyjdziesz na zwiady zdradzieckie Albo w otwartej walce bić zastępy greckie. Ale jeżeli stracisz mym oszczepem życie, Nie będziesz Grekom szkodził ni jawnie, ni skrycie Ť. Rzekł; on sięga pod brodę i o życie prosi: Zaœ Diomed miecz ostry do góry podnosi: Cišł go w szyję, na piasek z karku spadła głowa, Zaczęte jeszcze w ustach domawiajšc duszy ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żNPŕ c O0 żC Pď§ c €Q–o c R+8 c S=6 L słowa. Zwycięzcy z zabitego łup Dolona biorš, Oszczep długi z przyłbicš, z łukiem, z wilczš skorš. Te Odyseusz na ręku do góry podnosi, Poœwięca je Palladzie i o wsparcie prosi: ťPrzyjmij ten łup, bogini, raduj się w tym darze! Twoje nad wszystkich bogów przenosim ołtarze. Kieruj więc nasze kroki, daj, byœmy się caliDo koni i do trackich namiotów dostali! Ť Skończył, łupy na drzewie zawiesił wysoko, Których ażeby mogło w nocy dostrzec oko I aby w ich szukaniu, gdy wróci, nie zboczył, Trzcinš i złamanymi gałęŸmi otoczył. Idš wodze po zbroi, we krwi czarnej brodzš, Aż nareszcie do trackich zastępów przychodzš. Spały długš podróżš zmordowane męże, Przy nich leżš w troistym porzšdku oręże, Blisko tych sš przy każdym jarzmie dwa rumaki; W œrodku spoczywa Rezus między swymi Traki. Naprzeciw stojš konie œnieżyste za wozem,Przywišzane do niego œwiecšcym powrozem.Ujrzawszy je Odyseusz Tydejdę ostrzega: ťOto mšż, oto konie sławione od szpiega. Użyj tu, przyjacielu, męstwa i czyń œmiało,Bo próżnować z orężem w ręku nie przystało. Odwišz konie lub jeœli chcesz, ty dobšdŸ broni, Ty bij, ja nie zapomnę uprowadzić koni Ť. Rzekł, Pallada œmiałoœciš nowš serce grzeje. Zatem na wszystkie strony rzeŸ okrutnš sieje: Co razy wzięli, z piersi cišgnš jęk głęboki, Ziemia się od płynšcej czerwieni posoki. Jak lew, na nie strzeżone gdy owce napada,Straszliwš klęskę trzodzie opuszczonej zada: Tak zaciekły Diomed rzeŸ w obozie szerzy I bez życia zostawia dwunastu rycerzy. Trupy cišgnie Odyseusz i składa na stronie,Przezorny, aby do krwi nieprzywykłe konieSzkodliwš nie zostały przerażone trwogš, Tyle skrwawionych trupów tłoczšcy pod nogš. Na koniec się do Reza namiotu przedziera I życie trzynastemu królowi odbiera. Jakby sen nieszczęœliwy w oczach jego staje; Trak jęczy konajšcy i ducha oddaje. Konie zaœ uprowadza Odyseusz z obozu I łukiem je potršca, bo zapomniał z wozu Wzišć z sobš bicz królewski, bicz kształtnyi złoty. Daje znak, by już krwawej poprzestać roboty. Lecz Tydejd, w miejscu stojšc, waży się nadwoje: Czyli wóz, w którym były pyszne króla zbroje, Unieœć i nadzwyczajnym czynem się ozdobić, Czyli też jeszcze więcej œpišcych Traków pobić. Kiedy się tak namyœla, Pallada przybiegła I kochanego sobie rycerza ostrzegła: ťPamiętaj o powrocie, nie chciej dłużej czekać, By ci nie przyszło potem haniebnie uciekać. Może wkrótce obudzić Trojan z bogów który Ť. To rzekła, on zrozumiał głos Zeusa córy. Wsiadł na konia, na drugim siedzi król Itaki. Uderza łukiem, lecš ku flocie rumaki... Gdy stanęli na miejscu, gdzie był szpieg zabity, Wstrzymuje konie Itak, a trup znakomity Podjšwszy Tydejd, w ręku towarzysza składa. Sam na powrót na konia ognistego wsiada. Gęstych nie szczędzš razów, lecš zadyszali,Pragnšc, by się czym prędzej do floty dostali. Pierwszy Nestor ich tętent słyszy i tak powie: ťPrzyjaciele, przemożni Argejów królowie,Prawda-li? Czy się mylę? Lecz cóż wyrzec broni: Tętent bystro lecšcych uderza mię koni, Obyć (niech tej pociechy nieba nam użyczš!)Itak, Tydejd wrócili z tak pięknš zdobyczš! Ale mi smutne staje przeczucie na myœli, By w tłumie nieprzyjaciół, na zgubę nie przyœli Ť. Nie skończył Nestor, oni już sš między rzeszš. Zsiedli z koni, wodzowie niezmiernie się cieszš, Ten słodko do nich mówi, ten za ręce chwyta, Pierwszy Nestor ciekawy w tych słowach się pyta: ťOdyseusie! Opowiedz rzeczy niepojęte! Skšd te konie? Czy z Trojan obozu sš wzięte? Czy was nimi obdarzył który bóg obrońca? Prawdziwie sš tak œwietne, jak promienie słońca. Zawsze walczę z Trojany. Choć spadły na sile, Choć stary, nikt nie powie, bym zostawał wtyle, A nigdym jeszcze koni takich nie obaczył; Pewnie kto z bogów nimi was obdarzyć raczył. Obu was kocha Zeus, co piorunem włada, Obu was łaskš cišgłš zaszczyca Pallada Ť. A Odyseusz roztropny: ťMężu znakomity, Co twš mšdroœciš greckie pomnażasz zaszczyty! I lepsze nadać konie, cóż bogom przeszkadza? Wszak wiemy, że ich żadnych granic nie mawładza. Te konie tu przybyły œwieżo z Traków strony: Reza, króla ich, zabił Tydejd niezwalczony, Przy nim dwunastu mężów: wszyscy pierwsze wodze; Trzynastegoœmy szpiega zabili na drodze. Skrycie œpieszył do naszych okrętów na zwiady, Z Hektora i przedniejszych Troi wodzów rady Ť. Rzekł i œwisnšł na konie; zaraz rów przesadzš. Idzie, za nim weseli Grecy się gromadzš I wszyscy do namiotu Diomeda dšżš. Tam u żłobu na lejcach trackie konie wišżš,Gdzie obrok jadły jego rumaki ogniste. Odyseusz chwały swej œwiadectwo wieczyste, Póki Palladzie winnej ofiary nie zrobi, Zawiesza łup Dolona i nim okręt zdobi. Nurza się w morzu: ciało liże woda modra,Spędza pot, który oblał szyję, nogi, biodra;Z morza do łaŸni idš, a po tej kšpieli Na członki zmordowane oliwę wyleli. Biorš pokarm, pragnienie słodkim winem gaszš I oba, z napełnionš w ręku stojšc czaszš, Palladzie, że ich œwietnym zaszczyciła czynem, Wylewanym na ziemię hołd oddajš winem. Księga XI Przewagi Agamemnona Piękna Jutrzenka z łoża Tytona się budzi Niosšc żšdane œwiatło dla bogów i ludzi, Gdy Zeus do naw greckich œle sprawczynię jęku, Niezgodę, bojów hasło trzymajšcš w ręku. Staje wpoœród obozu na Odysa łodzi, Skšd łatwo do dwu floty końców głos dochodzi, Gdzie Ajas i gdzie Pelid stoi niezwalczony; Ci swym ludem zajęli dwie ostatnie strony, Zaufawszy i męstwu, i barkom niezłomnym.Skoro bogini głosem ryknęła ogromnym, Zaraz się Aresowy ogień w piersiach pali, Pragnš, by jak najprędzej krwi zakosztowali... Woła król, by do broni mieli się rycerze, I sam razem na ramię œwietnš zbroję bierze. Kształtny obuw na nodze srebrnš haftkš sprzšga, Na piersi kirys cudnie wyrobiony wcišga, Dar Kinyra, przyjaŸni spólnej zakład miły; Bo gdy nawet aż w Cyprze wieœci rozgłosiły, Że Grecy na okrętach niosš bój pod Troję, Tym on darem królowi okazał chęć swoje: Dwadzieœcia pasów sztuczna w nim dała robota Z cyny, dziesięć ze stali, dwanaœcie ze złota; Trzy modre widać węże po obydwu bokach, Tak się one wydajš, jak tęcza w obłokach, Znak pamiętny dla ludzi na niebie wyryty. Przypasuje miecz, gwoŸdŸmi złotymi nabity; Pochwy go srebrne kryjš, ze złota pleciona, Taœma, miecz trzymajšca, obwodzi ramiona.Całe kryjšcy ciało bierze puklerz tęgi, Pyszna go miedŸ otacza dziesięciš okręgi; Z œnieżnej go cyny garbów dwadzieœcia wydyma, A jeden z czarnej stali, który œrodek trzyma. Krwawym wzrokiem błyszczšca, twarzš groŸna srogš Stoi w œrodku Gorgona z Popłochem i Trwogš. Tam, gdzie do tarczy rzemień przywišzan srebrzysty, Uderza zatrwożone oczy smok modrzysty: Trzy w nim głowy skrzywione jedna rodzi szyja, A przecišgłš swš postać w wielkie koła zwija. Nareszcie głowę œwietnym szyszakiem przykrywa, Na którym czub poczwórny, strasznie grożšc, pływa; I ostre, w miedŸ okute, dwa bierze oszczepy, Blask z nich idzie wysoko aż pod nieba sklepy. W tak okazałej zbroi króla widzieć rada, Czci go, wydajšc łoskot, Hera i Pallada... Na pagórku Trojany zbroje przywdziewały,Wodzem ich wielki Hektor i Polidam œmiały...Hektor z ogromnš tarczš œmiałym stšpa krokiem. Jak odziany posępnym Syryjusz obłokiem, Raz krwawym błyœnie œwiatłem, drugi raz się skryje: Tak Hektor, miecz na greckie zaostrzajšc szyje, Już w pierwszych widzian rzędach, już w ostatnie leci, A miedŸ na nim jak groŸna błyskawica œwieci. Jak żniwiarze na polu możnego dziedzica, Gdzie mu się zrodził jęczmień lub piękna pszenica, Tnš naprzeciwko siebie, gęste lecš kłosy: Tak Trojanie i Grecy przez okrutne ciosy, Niepomni o ucieczce, jak wilcy zażarci, Bijš się, w srogim boju zarówno uparci. Patrzšc na to Niezgoda krwawe oczy pasła, Sama bojom przytomna dawała im hasła; Insze bogi spokojnie w Olimpie siedziały, Gdzie każdy z nich dla siebie ma pałac wspaniały... Póki się dzień przy œwietle Jutrzenki rozwijał, Nawzajem lud srogimi ciosy się zabijał, Z obu stron równa strata; ale w tej godzinie, Gdy drwalnik obiad sobie gotuje w dolinie, Gdy zemdlon pracš czuje swe siły na schyłku, A wnętrze ckliwie łechce żšdanie posiłku –Grecy, bojowej sobie dodajšc ochoty I całš moc wywarłszy, łamiš Trojan roty. Najpierwszy Agamemnon na czoło wyskoczył I we krwi Bianora wodza oszczep zbroczył; Tuż zaraz Oileja zabił, rzšdcę koni. Rzucił się z wozu rycerz i z oszczepem w dłoni Stanšł przeciw zwycięzcy, lecz się nie ocalił: Silnym go razem dzidy król Myken obalił Uderzył niš w przyłbicę: trzasła miedŸ, koœć pękła, Mózg wyprysnšł, padł rycerz, ziemia pod nim jękła... Tych rzuca, gdzie najbardziej roty Ares miesza, Œmiało na czele mężnych Achajów pospiesza. Piechotni piesze walš pierzchajšcych szyki, Wozy walczš na wozy z strasznymi okrzyki,Rumaki piasek miecš twardymi kopyty, Tuman gęsty się wznosi pod sklep gwiazdolity, A król mężów, gdy wojsko Dardanów truchleje, Œciga, swoich zapala i rzeŸ srogš sieje. Jako gdy się zajadły pożar zajmie w lesie, Gdzie szalony wiatr chmurę ognistš zaniesie, Upadajš gałęzie, niknš pnie z korzeniem: Tak też pod niezwalczonym Atryda ramieniem Spadajš Trojan głowy, trupy ziemię kryjš, Konie z próżnymi wozy, pysznš kręcšc szyjš, Biegnš, nie czujšc znanej powoŸników ręki: Leżš, sępom z nich pastwa, żonom długie jęki! Hektora uprowadza Kronida łaskawy Spoœród krwi, zamieszania, rzezi, boju, wrzawy. Atryd pędzi i Greków lud zagrzewa bitny. Już Trojanie grób Ila przeszli starożytny, Uciekajš, gdzie w polu stoi dzika figa, Pragnšc w mieœcie schronienia. Tuż ich Atryd œciga... Już zbliżał się pod same mury Ilijonu, Gdy ojciec nieœmiertelnych z niebieskiego tronu Stšpił na Idę, piorun trzymajšc w prawicy,A wezwawszy Irydy, bogów posłannicy: ťBież – rzecze – do Hektora!! I nie szczędzšc kroku, Uwiadom go o moim najwyższym wyroku. Póki między pierwszymi Atryd wojowniki Rozjuszonym oszczepem zmiata w polu szyki, Póty niech ustępuje, powœcišga swš œmiałoœć, Troi w pracach Aresa zaleca wytrwałoœć. Lecz gdy dzidš lub strzałš ranny na wóz wsiędzie, Dam szczęœcie Hektorowi, przy nim chwała będzie... Ť Rzekł; bogini złotymi ustrojona pióry Zaraz bieży z Idajskiej do Hektora góry. Bohater na swym wozie nieprzełomnym stoi; Zbliżywszy się posłanka do obrońcy Troi: ťHektorze! – mówi –Zeus panujšcy w niebie, Przysyła mię z takowym poselstwem do ciebie: Póki między pierwszymi Atryd wojowniki Rozjuszonym oszczepem zmiata w polu szyki, Póty unikaj ciosu, powœcišgaj twš œmiałoœć, Troi w pracach Aresa zalecaj wytrwałoœć. Lecz gdy dzidš lub strzałš ranny na wóz wsiędzie, Wtenczas przy tobie chwała i zwycięstwo będzie... Ť Poszła Irys; wódz boga rozkazu nie zwłoczył, Lecz w œwietnej zbroi z wozu natychmiast wyskoczył, Dwoma kręcšc oszczepy, wojska upomina. Wracajš się Trojanie, nowy bój się wszczyna, Zwyciężeni zwycięzcom niosš grom straszliwy, Lecz znowu roty swoje zwierajš Achiwy. Z obu stron groŸne czoła: najpierwszy uderzy Agamemnon, chcšc wszystkich wypędzić rycerzy. Teraz, niebieskie muzy, chciejcie mi objawić, Kto pierwszy pod broń jego odważył się stawić, Czy to z walecznych Trojan, czy z ich sprzymierzeńców. Ifidam, wzrostem, męstwem najpierwszy zmłodzieńców, Godny syn Antenora, w Tracyi chowany, W domu Kissesa, ojca swej matki, Teany. Na wstępie lat młodzieńczych, kiedy przedsięwzięcia Wielkie podnoszš umysł, wzišł go dziad za zięcia. Ale szlachetny rycerz, chwałš zapalony, Słyszšc o wojnie greckiej, z domu młodej żony Poszedł z dwunastš nawy, i w Perkocie swoję Rzuciwszy flotę, lšdem udał się pod Troję. On pierwszy z mężów z królem spotkał się w tej chwili, A kiedy już obadwa blisko siebie byli, Król Myken oszczep cisnšł, lecz chybił rycerza: Ifidam zaœ kierował grot niżej pancerza. Odparł go pas, i chociaż wielkš siłš pchnięty, Srebrem grot zatrzymany, jak ołów był zgięty. Cišgnie król oręż jego, wnet w rękach Atryda Wydarta z Ifidama ršk została dzida. Zaraz mu w szyję mieczem raz œmiertelny zadał: Tak życie, bronišc swoich współziomków, postradał I od żony daleko zginšł rycerz młody, Za którš próżno ojcu liczne oddał trzody... Starszy syn Antenora, sławiony przez męstwo, Koon, œmierć brata widzšc, Atryda zwycięstwo, Tak zabolał, iż oczy stanęły mu w mroku. Więc się przybliża skrycie do zwycięzcy boku I natychmiast go w rękę pod łokciem ugodzi: Na drugš stronę ostre żelazo przechodzi. Niezmiernym Agamemnon bólem był przejęty, Ale nie przestał boju, lecz srożej zawzięty Rzuca się i Koona oszczepem doœciga, Gdy on, wołajšc na swych, braterski trup dŸwiga. Nieszczęsny! Chcšc ocalić brata podpadł zgubie: Król mu głowę odwalił na bratnim tułubie...Dopóki krew mu wrzšca wytryskała z rany,Dzidš, mieczem, kamieńmi walczył na Trojany; Zwalał wszystkich, ktokolwiek œmiał mu sięnawinšć. Ale gdy z oschłej rany przestała krew płynšć, Mimo mężne wytrwanie ból wielki go przeszył... Wsiadł na wóz, każšc słudze, by do floty œpieszył, Ale wprzód niŸli odszedł, lubo cierpiał srodze, Tak do boju zagrzewał i wojska, i wodze: ťPrzyjaciele! Rycerze pomiędzy Achiwy! Odpierajcież wy teraz od naw bój straszliwy, Kiedy Zeusa twarde wyroki nie dały, Abym dziœ z Trojanami walczył przez dzieńcały Ť. Rzekł, a biczem powoŸnik bystre konie bije;Te do naw biegnš, pyszne wykręcajšc szyje, Kurz im grzbiety okrywa, piana na pierœ pryska, Gdy rannego unoszš króla z bojowiska. Hektor widzšc, że Atryd z boju się oddalał,Tak do rycerskich czynów Trojany zapalał: ťTrojanie i Likowie! Postawcie się œmiele, Okażcie zwykłe męstwo, wierni przyjaciele!Najstraszniejszy mšż z Greków ranny uszedł z pola, Nam zwycięstwo przeznacza dziœ Zeusa wola. Nuż! Dla tym większej chwały, œcisnšwszy orszaki, Na lud grecki dzielnymi natrzyjcie rumaki! Ť Tymi słowy zapala umysł boju chciwy. Jak psy rękš i. głosem zachęca myœliwy, By na lwa lub odyńca uderzyły œmiele: Tak swoich grzeje Hektor. On pierwszy na czele, Podobny bogu, który losem wojny włada, I na zażarte Greki tak gwałtownie wpada, Jak wicher, gdy się nagle powietrze zachmurzy, Wylatuje z obłoków i ocean burzy... Już by Achiwów srogi wyrok nie oszczędził, Już by zwycięzca Hektor do naw ich zapędził, Gdy Odyseusz w te słowa zagrzał Diomeda: ťCóż to? Czyli nasz oręż odporu już nie da? Stań przy mnie, spólnš broniš ważmy bój zacięty! Jaka hańba, gdy Hektor zapali okręty! Ť ťNie ustšpię ja kroku – Tydejd odpowiada – Wstrzymam nieprzyjaciela, co nam na kark wsiada. Ale cóż my dokażem, kiedy zagniewany Opuszcza Zeus Greki, a wzmaga Trojany? ŤRzekł i Tymbraja zwalił, pchnšwszy go wœród łona: Odyseusz powoŸnika zabił Molijona. Tych porzuciwszy, wiecznš ogarnionych nocš, Sami z nowš na Trojan uderzajš mocš. A jak œmiałe odyńce, kiedy ich psy goniš, Zwracajš się i kłami walecznie się broniš: Tak ci zwróceni walczš, dajšc tym odporemWytchnienie pierzchajšcym Grekom przed Hektorem. Zeus z Idy na równej bitwę trzymał szali: Tak œmierć zgubnymi ciosy brali i dawali. Tydejd syna Pajona zabił, Agastrofa; Ten œmiało wszędzie walczy, nigdy się nie cofa, Nawet nie ma przy sobie do ucieczki koni, Każšc je słudze z dala trzymać na ustroni; Pieszo się bił, aż oręż w nim Diomed zbroczył. Hektor, gdy wœród zastępów zgon rycerza zoczył, Leci, niebo strasznymi przebijajšc krzyki, Za nim trojańskie idš tłumem wojowniki. Nie mógł nie uczuć Tydejd, choć na chwilę,trwogi. Mówi do Odyseusza: ťPrzyjacielu drogi! Na nas to mężny Hektor idzie tak zażarcie! Ale stańmy i dzielne dajmy mu odparcie! Ť Rzekł i pocisk z ogromnej wypuœcił prawicy. Nie chybił, w Hektorowej czub trafił przyłbicy, Jednak czoło nie tknięte, skóra nie przeszyta, Wstrzymał cios szyszak, miedziš miedŸ była odbita – Od Feba miał go Hektor, z jego łaski żyje, Lecz wzišwszy raz tak srogi, między swychsię kryje. Upada na kolana, rękš się podpiera, A mgła cień gęsty w oczach jego rozpoœciera. Tymczasem, kiedy kroki wyskoczył wielkiemi Tydejd, aby utkwionš dzidę podjšć z ziemi, Hektor przyszedł do siebie. Zaraz na wóz wsiada I œmierci unikajšc, między swoich wpada; e jeszcze w ustach domawiajšc duszy ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żTP c UĎ Ĺ c V”Ű c Wo"4 Q XŁ+1 c €YÔ6Q Wierni go towarzysze otoczš gromadnie... Wtenczas Parys, za słupem ukrywszy się zdradnie, Wyniesionym na Ila starożytnym grobie (Niegdyœ lud staroœć jego miał za chwałę sobie), Przeciw Diomedowi krzywy łuk napina. Kiedy on œwietny zdziera łup z Pajona syna,Równie chciwy szyszaka, pancerza i tarczy,Napięty od Parysa nagle łuk zawarczy, Leci strzała i celu swojego nie mija: Rani w nogę Tydejda i w ziemię się wbija. Wesół, że swym takiego męża dosišgł ciosem, Œmiejšc się wybiegł Parys, rzekł chełpliwym głosem: ťI tyœ przecie posokš twojš ziemię skropił! Czemużem strzały w sercu twoim nie utopił! Drżšce jak przed lwem kozy na twoje spojrzenie, Miałyby przecież w boju Trojany wytchnieniem ťPróżny strzelcze! –rzekł Tydejd – z łukutwe zalety, A najmilsza zabawa uwodzić kobiety. Jeżeliœ mężny, w polu oba stańmy œmiele, Na nic ci się nie przyda twój łuk i strzał wiele. Chlubisz się, żeœ mię w nogę drasnšł? Raz twój słaby, Gardzę nim, jakby wyszedł od dziecka lub baby, Bo nikczemnego człeka i pocisk nikczemny. Co z mojej ręki, nigdy cios nie jest daremny: Kogo się dotknie, z tego wraz dusza wyleci,Rwie włosy po nim żona, sieroty sš dzieci, Więcej go miłe niewiast grono nie obsiędzie, Ale, zgniły, dla sępów brzydkš pastwš będzie Ť. Tak łajał, wtem do niego Odyseusz przypada, Swym go zasłania ciałem. Rycerz w tyle siada I grot wycišga z nogi. Musiał rzucić pole I spieszyć do okrętów, takie cierpiał bole. Natenczas sam na placu został król Itaki, Bo wszystkie trwogš zdjęte pierzchnęły orszaki, I jęczšc, różne myœli tak rozbiera sobie: ťJakżem ja nieszczęœliwy! Co pocznę w tejdobie? Jeœli ucieknę, ciężkš sławie zadam ranę; Gorsza, gdy otoczony sam jeden zostanę. Wszyscy pierzchli. Lecz dłużej wahać się nie godzi, Wiem, że z placu haniebnie sam gnuœnik uchodzi, Mšż zaœ wielkiego serca nigdy się nie boi, Czy zwalczy, czy go zwalczš, na miejscu dostoi Ť. Kiedy się tak utwierdza w niebezpiecznym stanie, Wielkim tłumem nadchodzš pancerni Trojanie, Wojsko ich zgubcę swego wœród siebie zamyka. A jak psy i myœliwi obracajš dzika, Gdy się z kniei pokaże, błyszczš groty w ręce, On białe kły w skrzywionej zaostrza paszczęce, Zgrzyt zębów grzmi po lesie, a choć zwierztak srogi, Psy i myœliwcy w piersi nie przejmujš trwogi: Tak na Odysa bijš Trojanie zuchwali. On bronišc się najpierwej Dejopejta wali, Potem oręż w Toonie i Ennomie zbroczył; Przy nich zginšł Chersydam, gdy z wozu wyskoczył. We wnętrznoœci odebrał ciężki raz dziryta,Pada i piasek własnš krwiš zbroczony chwyta. Tych rzucił, ale jeszcze nie stępił żelaza: Poległ brat Soka, Charop, mężny syn Hipaza. Sokus, mšż bogom równy, ratunek mu niesie I zbliżywszy się, rzecze: ťMšdry Odysie, Równie chytroœci niesyt, jak rycerskich czynów! Albo chlubić się będziesz, żeœ dziœ obu synów Hippasa zabił w polu i z nich odarł zbroje, Albo też tym żelazem ja przetnę dni twoje Ť. To rzekł i silnym w tarczę pociskiem uderza; Przebił jš, nawet dzida przeszła wœród pancerza I zdarła z koœci skórę, dosięgnšwszy ciała, Ale jš od wnętrznoœci Pallada wstrzymała. Czuł Ódyseusz, iż z rany tak płytkiej nie zginie. Więc cofnšwszy się rzecze: ťBiedny Trojaninie, Zaraz się to dla ciebie spełni, czegoœ żšdał: Już więcej słońca nie będziesz oglšdał... Skończył; Sokus ucieczkš od œmierci się chronił, Lecz go pocisk Odysa wœród ramion dogonił... Wraz z ciała, z tarczy Soka dobywa dziryta; Ból go przeszył, za grotem płynie krew obfita. Postrzegłszy krew cieknšcš z Odyseusza rany, Zachęcajš się, tłumem lecš nań Trojany, Zgubcę swego pragnšcy otoczyć dokoła. On, cofajšc się, na swe towarzysze woła. Trzykroć, ile mu piersi tchu wystarczš, krzyknšł, Trzykroć głos ten Atryda młodszego przeniknšł, Więc mówi do Ajasa, bliskiego rycerza: ťAjasie, głos Itaka w uszy mię uderza, Musi on w niebezpiecznym znajdować się stanie. Otoczyli go pewnie zawzięci Trojanie; Woła wsparcia, niezdolny sam oprzeć się wielu. Wyrwijmy go z ršk zjadłej tłuszczy, przyjacielu! Choć mężny, lecz sam; liczba i mężnych zwycięża. Ach! Żeby Grek nie płakał tak wielkiego męża! Ť To rzekłszy idzie przodkiem, Ajas za nim œpieszy: Znajdujš Odyseusza wœród trojańskiej rzeszy. A jako tłum zgłodniałych szakali krwi chciwy Ugania za rogaczem ranionym z cięciwy Ten, póki siły starczš i krew nie upłynie, Szybkim biegiem po gęstej ucieka krzewinie,Wreszcie pada bez życia, osłabion od strzały, Przypadajš szakale, szarpiš go w kawały; Lecz gdy tam lwa srogiego przypadek zaniesie, Lew żre zdobycz, szakale rozprysnš po lesie: Tak i liczni, i silni za Odysem idš Trojanie, a Odyseusz œmierć odpędza dzidš;Lecz gdy Ajas z puklerzem, na kształt wieży, stanie, W różne strony przelękli pierzchajš Trojanie. Atryd wzišł go za rękę, z boju wyprowadził, I gdy z końmi powoŸnik przybył, na wóz wsadził. Wtedy wielki Trojanom Ajas na kark wsiada:Natychmiast Dorykl, boczny syn Pryjama, pada, Przy nim Piraz, Lizander i Pilart z Pandokiem. A jak rzeka, obfitym wezbrana potokiem, Kiedy gwałtowne spadnš na góry ulewy, I dumne wali dęby, i poziome krzewy Czarny muł pędzšc w morze: tak nieprzyjaciele Gromi Ajas i konie wraz, i męże œciele. Nie doszła do Hektora klęska tych szeregów, Na lewym walczył skrzydle u Skamandra brzegów... By łatwiej rozbił roty i w ich krwi się zbroczył, Rozżarty Hektor z wozu na ziemię wyskoczył; Walczył, a wiele silnym dokazujšc razem Walił nieprzyjacioły mieczem, dzidš, głazem. Gdziekolwiek się pokazał, mężnie się potykał, Z wielkim jednak Ajasem spotkania unikał. Wtedy strach na Ajasa przypuœcił pan górny: Zdumiał się, na grzbiet rzucił puklerz siedmioskómy, Uchodzi, wkoło wzrokiem rzuca jak zwierz srogi, Znowu się zwraca, wolnym krokiem stawiaćnogi. A jak psy i wieœniacy, do bitew zwyczajni, Nie dajš lwu do wołów przybliżyć się stajni, Całš noc przy niej pilnie odprawujšc straże; On wpada rozjuszony, lecz nic nie dokaże, Próżno na mięso ostrzy kły w krwawej paszczęce, Bo groty nań rzucajš zewszšd œmiałe ręce I smolne miecš głownie, a tak bez nadziei Smutnie ryczšcy rano uchodzi do kniei: Tak niechętny, tak bólem i smutkiem przejęty, Cofał się Ajas, trwożny o greckie okręty. Jak zaœ na chłopców mało dba osieł leniwy, Gdy na okryte kłosem dostanie się niwy; Ci łamiš o grzbiet kije, osieł œcina zboże, I nic mu mdła ich siła poradzić nie może, Aż wtedy go wypędzš, gdy już wypcha boki:Tak się Ajas wolnymi usuwajšc kroki, Hamuje zapęd Trojan i ich sprzymierzeńców. Odbierajšc pociski w puklerz z ršk młodzieńców, Już on się zatrzymuje, wszelkie siły zbieraI natarczywoœć Trojan zajadłych odpiera, Już uchodzi powoli, już zwrócony staje I zbliżyć się Trojanom do floty nie daje. Mšż ten poœród wojsk obu sam wszystkim wystarczy. Z œmiałych ršk lecš groty: jedne więzgnš wtarczy, Drugie nie dojdš ciała i w ziemię się wbijš, Ani się krwi, tak chciwie żšdanej, napijš... Tymczasem Nestor bystrym do naw pędem zmierza Uwożšc Machaona, narodów pasterza. Poznał go Pelid, stojšc na wierzchołku nawy, Skšd widział prace mężów i zważał bój krwawy. Zraz wzywa Patrokla i tak doń powiada... ťBież prędzej do Nestora, abyœ się dowiedział, Który to z wodzów ranny na wozie z nim siedział. Jeżeli sšdzić można z podobieństwa, mniemam, Że to Machaon, lekarz, lecz pewnoœci nie mam. Z tyłu-m go ujrzał, oczy twarzy nie postrzegły, Gdy szybkim pędem konie pomimo przebiegły Ť. Na rozkaz przyjaciela swego Patrokl gotów, Czym prędzej wzdłuż naw greckich idzie i namiotów. Oni wtedy, szczęœliwie dopadłszy obozu, Przed Nestora namiotem wystšpili z wozu; Spocone wyprzšgł konie Eurymedon wierny.Wodze na morskim brzegu, gdzie wiatr cišgnšł mierny, Zamokłe suszš suknie z obfitego potu, I siadajš na krzesłach, wszedłszy do namiotu... Tymczasem do namiotu mšż podobny bogu Wchodzi, waleczny Patrokl, i staje u progu. Widzi go starzec, zaraz z miejsca się podnosi I za rękę prowadzšc, aby usiadł, prosi. Patrokl się opierajšc, tymi słowy rzecze: ťNie namówisz mię siedzieć, szanowny człowiecze. Przyjaciel mój, którego prawem dla mnie wola, Kazał mi się dowiedzieć, kogoœ uwiózł z pola? Lecz oto Machaona mężnego poznaję. Biegnę więc do Achilla i znać o tym daję... ŤNa to mówi w te słowa Pylów król sędziwy:ťSkšd ta Achillesowi litoœć nad Achiwy? Nie wie, jak ciężko Greki los wojny przyciska: Pierwsi wodzowie ranni, ci z dala, ci z bliska Strzałš Tydejd przeszyty, rycerz zawołany, Odyseusz, Agamemnon dzidš wzięli rany; Strzała ciężko zraniła w biodro Eurypila I tego, com go uwiódł, krótka temu chwila.Chociaż ma wielkie serce i oręż zwycięski, Litoœci Pelid nie ma nad naszymi klęski. Czyli wtedy uzbroi jego rękę dzida, Kiedy już wszelki odpór na nic się nie przyda? ... Pamiętam, przyjacielu, jakš ci przestrogę Dał ojciec, wysyłajšc do Atryda w drogę... „Synu! Z rodu Achilles większe ma zalety, Jeszcze siła i męstwo nad ciebie go kładš, Aleœ ty wiekiem starszy. BšdŸżejego radš, Proœ, zachęcaj, przekładaj; nie zatknie on ucha, I gdy uzna swe dobro, chętnie cię usłucha ”. Ty jednak zapominasz, co ojciec zalecił. Staraj się, byœ do boju w nim ochotę wzniecił. Któż wie, czy go nie skłonisz za pomocš boga? Jak mocna z ust przyjaŸni idšca przestroga! ... Ť Skończył; głos ten w Patroklu na wskróœ serce przeszył, Powracajšc czym prędzej do Achilla œpieszył. Lecz gdy przyszedł, gdzie stały Odysowe nawy, Gdzie na miejscu publicznym rozsšdzano sprawy I gdzie dla bogów była błagalnia wzniesiona, Spotkał się z Eurypilem, synem Euemona. Kulejšcy, nierównym porusza się krokiem, Pot i z ramion, i z głowy płynie mu potokiem, Z głębokiej rany krople krwi czarnej tryskały; Na ciele srodze cierpiał, lecz w umyœle stały. Na ten widok Patrokla serce ciężko boli, I rzecze, Greków smutnej litujšc się doli: ťO biedne wodze Greków! O wy biedni Grecy! Tak-że więc od ojczyzny, od krewnych dalecy, Wszyscy marnie zginiecie wpoœród nieszczęœć tylu I psom będziecie pastwš? Lecz mów, Eurypilu: Mogš-li jeszcze wstrzymać Hektora Achiwi?Czyli już bez nadziei zginš nieszczęœliwi? ŤťNic Greków przed ostatniš nie zbawi ruinš – Rzekł Eurypil – wnet wszyscy przy okrętach zginš. Trojan się coraz bardziej moc i zapał wzmaga, Nasi zaœ, których była największa odwaga,Leżš w okrętach, ranni od srogiego grotu. Lecz ty mnie ocal życie! ProwadŸ do namiotu, Ciepłš wodš krew obmyj, daj ratunek wczesny, Przyłóż plaster, wyrznšwszy z biodra grotbolesny... Ť Na to syn Menojtiosa: ťBohaterze luby! Jakiż będzie nasz koniec? Jak unikniem zguby? Biegnę do Achillesa strapiony niezmiernie I co Nestor zalecił, opowiem mu wiernie. Ale cię nie opuszczę, gdyœ tak osłabiony Ť.Rzekł i wodza podpiera własnymi ramiony. Zaraz na ziemi sługa wole skóry œciele: Kładzie się, on mu ostry grot wyrzyna w ciele: Krew ciepłš myje wodš i korzeń doznany Na proch utarłszy w ręku, przykłada do rany. Wkrótce wszelkie cierpienia musiały przeminšć, Zwolniał ból, oschła rana, krew przestała płynšć. Księga XII Walka o mur Tymczasem kiedy Patrokl lekarstwem zasilaOkrutnie ranionego w boju Eurypila, Coraz więcej się w rzezi zażerajš strony. Już Grekom rów głęboki i mur wyniesiony, Którym flotę i zdobycz swojš zasłonili, Bardzo się słabš staje obronš w tej chwili. Wynieœli oni mury, wykopali rowy, Zaniechawszy wprzód bogom miłe bić stugłowy: Przeto w niedługim czasie rozpoczęte dzieło Bez woli nieœmiertelnych smutny koniec wzięło... Przy owym murze z strasznym krzykiem lud się rzeże, Od silnych grotów trzeszczš w swych spojeniach wieże. Okrutny bicz Zeusa poczuwszy nad głowy, Za okopy się Grecy chroniš i za rowy, Lękajšc się gromišcej Hektora prawicy, Który na kształt gwałtownej idzie nawałnicy. Jako lew lub odyniec, gdy nań œmiałym krokiem Nastšpiš psy i męże, krwawym błyska wzrokiem, Oni się dzielš w czworgran, tak zewszšd nazwierza Brzemię silnych pocisków mnóstwo ršk wymierza, Lecz mężnego w nim serca podły strach niezmiesza, Nie cofa się, i zgubę męstwo mu przyœpiesza... Tak wszędzie biega Hektor, wœciekły na Danaje, Iżby rów przeskoczyli, swym serca dodaje.Nie œmiš jego rumaki bystrym sławne biegiem, Ale rżš przeraŸliwie nad przepaœci brzegiem. Trudno ten rów przestšpić, trudno go przeskoczyć; Nie zaniedbali Grecy zewszšd go otoczyć Pochyłš wysokoœciš, a niezmierne doły Wał umacnia, ostrymi nasrożony koły. Tęgi odpór, niełatwo do niego się zbliży Ani jeŸdziec waleczny, ani rumak chyży; Piesze jednak zastępy chciały go przesadzić, Gdy roztropny Polidam tak zaczyna radzić: ťHektorze! I wy Trojan i przyjaciół głowy!Płocho my chcemy końmi przeskoczyć te rowy. Z obydwu stron wał ostry przystępu nie daje I mur ogromny, który wynieœli Danaje. Trudno tu przejœć z wozami, a którzy by wbiegli, W takiej walczšc cieœninie, pewnie by polegli... Więc zbawienniejszej rady słuchajcie, wodzowie! Niech z wozy powoŸniki zostanš przy rowie, My w œcisłych rotach idŸmy za Hektora krokiem. Nie wstrzymajš nas Grecy, jeżeli wyrokiemDziœ dla nich przeznaczona ostatnia zagładaŤ. Podobała się dobra Hektorowi rada, Więc zaraz skoczył z wozu w œwiecšcej sięzbroi; Nikt nie został na wozie z bohaterów Troi, Skoczyli za Hektorem rycerze zuchwali, Stróżom koni przy rowie stanšć rozkazali, A na pięć rot ogromnych wszystkie dzielšc siły, Idš, gdzie ich waleczne wodze prowadziły. Najliczniejsi, najwięksi rycerze wychodzš Pod znakiem Polidama i Hektora wodzš; Ci pragnš jak najprędzej zwalić mur warowny, I przy samych okrętach stoczyć bój gwałtowny... Idš: wielki Hektor i Polidam grzejš, Aż nagle się wstrzymawszy nad rowem, dumiejš. Już go myœlš przeskoczyć, kiedy wzrok młodzieży Straszna uderza wieszczba: oto orzeł bieżyZ obłoków, przedzielajšc wojska w lewej stronie. Skrwawionego on węża w silnej ujšł szponie; Ten drga, żyjšcy jeszcze, a srodze zawzięty, Choć był ostrymi orła pazurmi przejęty, Wykręciwszy się z tyłu, w szyję go ujada; Puszcza go ptak raniony, wšż wœród wojska pada, A orzeł w chmurach smutne wydajšc odgłosy, Na skrzydłach bystrych wiatrów leci pod niebiosy. Widzšc, że z nieba upadł wšż pomiędzy szyki, Zmieszały się niemało Trojan bojowniki: Od Zeusa przesłana ta wieszczba straszliwa. Wtedy się do Hektora Polidam odzywa: ťBracie! Choć dobrze mówię, łajasz nieprzystojnie. Lecz prawy obywatel na radzie, na wojnie Więcej zważa na prawdę niż na twojš władzę; Co więc najlepszym sšdzę, to ci szczerze radzę: Nie myœlmy, byœmy z Greki o nawy walczyli, Zły skutek, jeżeli wieszczba mię nie myli Widziana, kiedy chcemy te rowy przeskoczyć. Jak orzeł, co dopiero dał się wojsku zoczyć, Skrwawionego niosšcy w ostrych szponach węża, Który zwycięzcę, w szyję raniwszy, zwycięża, Nie doniósł go do gniazda na pokarm dla dzieci, Ale, sam obrażony, próżen łupu leci: Tak też i my, Trojanie, chociaż nasze ramięPrzezwycięży te mury i bramy wyłamie, Choć przed nami ucieknš Grecy zdjęci trwogš, Od brzegu nie powrócim szczęœliwie tšż drogš; Wielš naszych trupami ziemia się okryje, Których, walczšc za nawy, mężny Grek pobije, Tak by wieszcz każdy mówił, znaków nieba œwiadom, A lud by był posłuszny dobrym jego radom Ť. Spojrzawszy nań surowo, Hektor odpowiada: ťMogłeœ lepiej pomyœleć, gniewa mię twa rada. A jeœli szczerze czucia w tej otwierasz mowie, Widzę, że ci już rozum odjęli bogowie. Ty chcesz, abym na słowa Zeusa niepomny,Które stwierdził znakami niebios pan ogromny, Powodował się raczej płochym ptaków lotem? Nic ja nie zważam na nie, gardzę ich obrotem, Czyli na prawo lecš, tam gdzie słońce wschodzi, Czyli na zachód lewy, skšd się ciemnoœć rodzi. My słuchajmy Zeusa, on nas nie omyli, Pod jego władzš niebo i ziemia się chyli. Jedna prawdziwa wieszczba: bić się za ojczyznę! Czemu się chronisz boju? Czemu drżysz na bliznę? Choć pod orężem Greków całe wojsko zginie, Choć my wszyscy polegniem, ciebie œmierć ominie. Ty na niebezpieczeństwo nie znasz się narazić! Lecz gdy nie pójdziesz z nami albo będzieszkazić jeszcze w ustach domawiajšc duszy ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żZ`Ĺ c [% 6 c \[ś c ]!¨8 ^š&D c €_ý1, c `)=K Zwodniczš mowš zapał, w którym z tych rycerzy, Wnet ci tu raz œmiertelny mój oręż wymierzy Ť. Rzekł i stanšł na czele zastępom niezłomnym, Idš za bohaterem z okrzykiem ogromnym. Kronid łaskaw swojego wsparcia im nie szczędzi, Wzrusza wiatr: ten na nawy gęsty piasek pędzi, Miękczšc umysły w Grekach, zapał ich ostudza, A w Hektorze walecznoœć i Trojanach wzbudza, W jego znakach i w męstwie majšc zaufanie, Silš się mur achajski przełamać Trojanie: Już mocnymi dršgami podważajš wręby, Już wierzchy wież wzruszajš i ogromne dęby, I przyciesie, na których mur Achajów leży,Ufni, że wnet wyłamiš otwór w œrodku wieży. Achaje przed gwałtownym broniš się napadem, Pod mur idšcych –grotów obsypujš gradem,Wieże tarcz rzędem kryjš; a tymczasem roty Obiegajšc Ajasy, dodajš ochoty... ťZacne pierwszego rzędu rycerstwo! I takie, Coœ jest w drugim lub trzecim! Bo męstwo jednakie Nie zapala nas wszystkich; stańmy teraz wszyscy! Znacie sami, jakiego nieszczęœcia-œmy bliscy. Nie uchodŸcież przed groŸbš Hektora nikczemnie, Stawcie się, serca sobie dodajšc wzajemnie. Tak za łaskš Zeusa tęgi odpór damy, Œcigajšc nieprzyjaciół aż pod miasta bramyŤ. Tym słowem Grek zapalon, niezwruszony stoi. Jak w zimie, gdy się Zeus w swe groty uzbroi I nakazawszy wiatrom Północy milczenie, Skład wilgoci, niebieskie otworzy sklepienie... Tak tam z obu stron gęste kamieni ciskanie,Grecy na Trojan miecš, na Greków Trojanie.Wzdłuż muru bój zawzięty, grzmi powietrze wrzaskiem I głos mężów z chrapliwym głazów mieszatrzaskiem. Jednak z Trojany mimo najgorętszej żšdzy Nie złamałby bram Hektor i mocnych wrzecišdzy, Gdyby w swym synu Zeus męskiej nie wzmógł cnoty, Aby jak lew na woły wpadł na greckie roty.Z dwiema dzidy Sarpedon drze się na mur gwałtem; Na piersiach gładki, cudnym wyrobiony kształtem, Z byczych skór, blachš kryty trzyma puklerz tęgi, Który złoto œwietnymi obwodzi okręgi. Z takim puklerzem idzie wódz Lików narodu.Jak lew na górach karmion, niecierpliwy głodu, Długo w krwawej paszczęce nie majšc mięsiwa, I na bronnš owczarnię œmiało się porywa, Choć tam straż czuwajšcš z każdej widzi strony, Choć gotowi i męże, i psy do obrony, Jednak, żwawy, od owiec nie odejdzie wprzódy, Aż uderzy i albo porwie co z zagrody, Albo ostrym pociskiem ranny sam polegnie: Tak do muru Sarpedon zapalony biegnie, Tym słowem grzejš Glauka, Hippolocha syna: ťZa co czci nas jak bogów likijska kraina? Za co na ucztach zawsze pierwsze miejsce nasze? Lepsza częœć na biesiadach? Większe z winem czasze? Za co dzierżym przy Ksancie tak obszerne niwy, Okryte winnicami i pięknymi żniwy? Oto, żebyœmy stojšc na wojsk naszych czele, Tam szli pierwsi, gdzie Ares plon najgęstszy œciele. Niech się dadzš usłyszeć Lików głosy zgodne: „Wodze nasze, prawdziwie swego miejsca godne, Tłustym się mięsem, słodkim zasilajš winem, Lecz też wszystkich przechodzš bohaterskim czynem ”. Gdybym wiedział, że jeœli strzec będziem się broni, Staroœć nas nie nachyli, œmierć nas nie dogoni, Ani sam do szlachetnej spieszyłbym kurzawy, Ani ciebie do pięknej zachęcałbym sławy. Ale gdy nad człowiekiem wisi wyrok srogi I tysišczne do œmierci prowadzš nas drogi,PójdŸmy walczyć i wpoœród krwawego pogromu Lub miejmy z kogo chwałę, lub z nas dajmykomu! Ť Tak rzekł; przejšł Glauk w serce ten zapałszlachetny. Idš, za nimi idzie Lików zastęp œwietny. Zlškł się Menestej, widzšc spieszšcych do wieży, Której bronił na czele ateńskiej młodzieży.Spojrzał na wszystkie strony upatrujšc męża, Co by młódŸ Aten siłš swego wsparł oręża.Widzi obu Ajasów słonym zlanych potem I Teukra, co dopiero rozstał się z namiotem; Lecz by go nie słyszeli, by najmocniej krzyczał, Taki od tarcz i przyłbic, i bram łoskot ryczał, Bo do każdej Trojanie zbiegali się hurmem, Chcšc koniecznie gwałtownym wywalić je szturmem. Więc woŸnego Toota w tym ostrzega słowie: ťPójdŸ! Mów, niech mężni do mnie przyjdš Ajasowie, A oba, jeœli można, bo likijskie hordy Niosš do nas broń strasznš i okrutne mordy. Wodze ich, które zawsze walecznie się biły, Wszystkie przeciw nam teraz obracajš siły.A jeœli i ich srogš pracš Ares kona, Niech przynajmniej syn wielki przyjdzie Telamona. Jemu niech sławny łukiem Teucer towarzyszy Ť. Skoro woŸny takowe zlecenie usłyszy, Bieży spieszno wzdłuż muru przez dzidy i miecze, I stanšwszy do mężnych Ajasów tak rzecze: ťW ciężkim niebezpieczeństwie Menestej was błaga: Niechaj na chwilę wasza wesprze go odwaga! A oba, jeœli można: bo likijskie hordy Niosš do nich broń groŸnš i okrutne mordy.Wodze ich, które zawsze walecznie się biły, Wszystkie przeciw nim teraz obracajš siły.Jeœli i tu Aresa praca wytężona, Przynajmniej pospiesz, wielki synu Telamona! Tobie niech sławny łukiem Teucer towarzyszy Ť. Ajas, którego serce za bojami dyszy, Do syna Oileja krótkim rzekł wyrazem: ťZagrzewajcie tu Greki z Likomedem razem, Aby mężnie wstrzymali trojańskie natarcie,A ja Menestejowi dam potrzebne wsparcie. Niedługo tu powrócę od ateńskiej rzeszy Ť. To wyrzekłszy do wieży Menesteja œpieszy,Z nim Teucer, brat wsławiony ze strzelaniasztuki: Pandyjon, giermek Teukra niesie jego łuki. Poza murem szli, chciwi wzmóc zastępy bratnie, Już im niebezpieczeństwo groziło ostatnie. Wodze Lików podobne do gwałtownej chmury Rzucały się na wieże, darły się na mury; Tamci się opierajš, grzmi wrzaskiem powietrze. Wraz Ajas Lików męża walecznego zetrze: Był to Epikl, towarzysz Sarpedona mężny. Widzšc leżšcy kamień na murze potężny (Dzisiaj człowiek w lat kwiecie, gdyż tej siły nie ma, Z trudnoœciš by go dŸwignšł rękami obiema), Podniósł i na Epikla spuœcił z wysokoœci. Czworokończasty szyszak pęknšł, trzasły koœci, Pada jak nurek z wieży, a życie z człowieka Ogromnym skruszonego kamieniem ucieka. Teucer Glauka ukrócił duszę w bitwach œmiałš, Bo gdy na mur się miotał, ugodził go strzałš W miejsce, gdzie jego ramię obnażone zoczył. Musiał ustšpić z boju, zatem z muru skoczył I czym prędzej ukryty między swymi stanie, Żeby kto z Greków jego nie uršgał ranie. Zasmucił się Sarpedon, że Glauk odszedł miły, Lecz, rozżarty, tym bardziej swe natężył siły. Pchnšł Alkmajona dzidš; gdy jš cišgnšł z ciała, Grek za niš upadł z muru, a zbroja szczęk dała. Potem wieży koronę, uciosanš z dębu, Bal w silne chwycił ręce, wyruszył ze wrębu, Odkrył mur i otworzył dla wielu rot wniœcie. Wtedy na walecznego wodza tak ogniœcie Teucer i Ajas razem zgubny cios wymierza: Przy piersiach Teucer strzałš w pas œwietny uderza; Cios ten mu nic nie szkodził, chociaż go nieminšł: Nie chciał Zeus, aby jego syn przy nawach zginšł. Ajas nań z dzidš skoczył, ta puklerz przedarła I przecież zażartego rycerza odparła. Uderzony, cokolwiek od bram kroku ruszył,Cokolwiek, bo je złamać jeszcze sobie tuszył. Woła na swoich, myœlšc o tak wielkiej chwale: ťCóż to. Liki, w rycerskim stygniecie zapale? Złamałem mur, lecz tego dokazać nie mogę, Bym własnym do naw męstwem otworzył wam drogę. Nuż, waleczni rycerze! Wstępujcie w me œlady Złšczone siły wszystkie zwyciężš zawady Ť. Na ten głos nowy zapał œmiałe przejšł Liki, Zbiegły się pod bok swego króla wojowniki. Z drugiej strony Achaje roty swoje zwarli, Żeby się przy tym miejscu skutecznie oparli. Z równš mocš i męstwem walczš strony obie: Nie mogš do naw drogi Liki zrobić sobie, Choć mur już przełamany był dla nich otworem, Ni Greki Lików z muru silnym zmieœć odporem. A jak z tykami w ręku dwa gruntu dziedzicePrzy krańcach roli swojej walczš o granice, Nie chcšc sobie ustšpić ziemi ani stopy: Tak ci między murami i między okopy W ciasnym miejscu bój toczš, a łoskot rozszerza Broń tłuczona od broni, puklerz od puklerza. Wielu i tych poległo trupem, których były Do pierzchliwej ucieczki obrócone tyły I tych, co mężnie w boju do upadłej trwali;Nie wstrzymały puklerze ostrej ciosów stali. Z obu stron mnóstwo ludu w tej rozprawie ginie, Z wież, z okopów krew Trojan i Achajów płynie. Stojš Grecy, choć wœciekle Troja na nich bije. Jak skrzętna robotnica, co z kšdzieli żyje, Póty na œcisłej wadze szalę trzyma z wełnš, Aż w obu wagach równoœć obaczy zupełnš, Aby kochane dzieci czym pożywić miała; Tak tam z obu stron bitwa w równowadze stała. Aż wreszcie Hektor chwilę żšdanš obaczył, W której mu Zeus chwałę największš przeznaczył. On pierwszy na mur leci i na swoich woła: ťNic się, mężni Trojanie, oprzeć wam nie zdoła! Złamcie ten mur i nieœcie ogień na okręty! Ť Usłyszeli, więc każdy tym głosem przejęty Œpieszy, zuchwałe roty hurmem na mur idšI wstępujš na wieże z wymierzonš dzidš. Ostry i wielki kamień, co przed murem leżał, Silnš chwyciwszy rękš do bram Hektor bieżał; Dzisiaj, nim kamień taki, choć z największšmocš, Dwa męże na wóz włożš, dobrze się zapocš. Jak owczarz z runem w ręku prawie nie rozróżnia, Czy niesie co, bo w ręku nic go nie opóŸnia:Tak lekko Hektor leci do bram z wielkim głazem. Z grubych tarcic zrobione, okute żelazem... Staje, jedne w tył nogę, drugš w przód rozszerza, I wygišwszy się, kamień ogromny wymierza. Ten padł w sam œrodek bramy i zawiasy skruszył I poprzeczne ciężarem zapory wyruszył: Wstrzšœnione bramy ciężkim zahuczały grzmotem, A na bok wyskoczyły podwoje z łoskotem. Czarnej burzy podobny w bramy Hektor leci, Miedziana zbroja na nim groŸnym blaskiem œwieci, Kręci dwoma wielkimi groty rycerz srogi: Nikt by go tam nie wstrzymał, chyba same bogi. Ogień mu w oczach pała, gniew bucha mu zczoła. I by natychmiast na mur szli, na swoich woła. Na głos jego posłuszni, ci na wieżę skoczš, Drudzy tłumem przez bramy otwarte się tłoczš. Wtenczas do naw strwożeni chroniš się Danaje, A na brzegu zgiełk straszny i wrzawa powstaje. Księga XIII Bitwa przy okrętach Do naw greckich zbliżywszy Hektora z Trojany, Zostawił ich tam Kronid na znój, œmierć i rany; Tymczasem konnych Traków przeglšdał siedliska I Mizów, co orężem zręcznie robiš z bliska, I naród Hippomolgów, którzy mleko pijš, Najsprawiedliwsi z ludzi, i najdłużej żyjš. Na Ilijon nie patrzał, pewny, że nikt z bogów Nie będzie œmiał z niebieskich wysunšć się progów, Aby na pomoc Grekom pospieszył lub Troi. Lecz niepróżno na straży Posejdaon stoi. Wstšpiwszy na wierzch Samu drzewami zarosły, Które dumny grzbiet jego wyżej jeszcze wzniosły, Skšd widać Idę, Troję i achajskie łodzie, Patrzał na mężów prace w Aresa zawodzie.Przewaga Trojan, Greków bolała go strata,Przeto się bardzo gniewał na swojego brata. Zszedł z przepaœcistej góry, a lasy i skałyPod władcy Posejdona stopš się wstrzšsały... Jadšc zaledwie wody szybkim dotknie biegiem: Przybył, gdzie stały greckie okręty nad brzegiem... Podobni do pożaru albo nawałnicy, Za Hektorem trojańscy idš wojownicy; Œciœnione hufce okrzyk wydajš straszliwy Pewne, że wezmš nawy i wyrznš Achiwy. Lecz bóg, który grożšce wały na œwiat leje, Ożywia w Grekach męstwo, zapał i nadzieje; Udaje głos Kalchasa, jego postać bierze I Ajasy zapala, dwa pierwsze rycerze: ťWy zachowajcie Greków do ostatniej klęski, Ale nie przez ucieczkę, lecz przez umysł męski. Gdzie indziej ja trojańskiej nie lękam się siły: Choć się ich wojska tłumem przez mur przewaliły, Silny odpór im dadzš Achaje waleczne; Tu nam niebezpieczeństwo grozi ostateczne.Hektor, co się Zeusa synem być powiada, Z największš zajadłoœciš tu na Greki wpada. Lecz jeœli was tš myœlš który bóg zapali, Byœcie i sami bili, i drugich zagrzali, Próżno się Hektor wœciekły okręty wzišć kusi: Choćby z nim sam był Zeus, odpartym być musi Ť. Rzekł i dotknšł ich berłem. Nadzwyczajnš wodze Moc w ręku, zapał w piersiach, lekkoœć czujš w nodze. Zaraz im zniknšł z oczu. Jak bystrymi pióryUpada na dół jastrzšb ze skalistej góry, Gdy lecšcego ptaka pod sobš postrzega: Tak prędko Posejdon tych wodzów odbiega. Pierwszy to poczuł Ajas, syn Oilejowy, I do Telamonida tymi rzecze słowy: ťPewnie bóg jaki, pewnie który z nieœmiertelnych W kształcie wieszczka zagrzewa nas do czynów dzielnych, Choć przybrał twarz Kalchasa, wyroków tłumacza, Krok jego, gdy odchodził, coœ więcej oznacza. Na próżno się chciał ukryć; boga w nim poznałem, Piersi moje niezwykłym przejęte zapałem, Cały gorę za bojem, nie znam w sercu trwogi, Drżš mi przez niecierpliwoœć i ręce, i nogi Ť. Na to syn Telamona: ťTaż sama odwaga, Tenże zapał, co w twoim, w mym sercu sięwzmaga. Czuję, jak ręka chciwa broni, noga skora: Sam jeden bym uderzył œmiało na Hektora Ť. Tak z nich każdy nad własnym uczuciem siędziwił, Obadwa pełni boga, który ich ożywił. Posejdon spieszył znowu tylne zagrzać szyki: Znużone spoczywały chwilę wojowniki, Członki zdrętwiałe, już im siły nie wystarcza. Lecz jeszcze jaki smutek umysły obarcza! Widzš, że już Trojanie przez mur się przedarli, I nadziei nie majš, aby ich odparli; Łzy lejš rozpaczajšc o nawy, o życie, Ale wnet ich ożywia Kalchasa przybycie... Taki głos, pełen ognia, z ust jego posłyszš: ťO hańbo! Grecka młodzi! Gdzież jest wasza œmiałoœć? Na was ja pokładałem floty naszej całoœć;Lecz dzień ten smutny, jeœli opuœci nas męstwo, Oœwieci zgubę naszš, a Trojan zwycięstwo. O nieba! Mógłżem kiedy przypuœcić do myœli, Aby Grecy na takš ostatecznoœć przyœli! Zuchwały nieprzyjaciel bój pod nawy niesie!Niegdyœ do łań podobni rozpierzchłych po lesie, Co niezdolne się oprzeć, lada czym się straszš, Przeznaczone być wilków i lampartów paszš– Nigdy Grekom Dardanie nie dostali kroku, Nawet nie mogli wstrzymać naszego widoku. Dziœ aż pod samš flotę œmiałe hufce wiodš!Zginiemże błędem króla i wojska niezgodš? ... Wy więc strzšœcie tę gnuœnoœć, która grozizgubš, Wy, coœcie chwałš kraju, a rycerstwa chlubš! Niech serce bojaŸliwe od boju unika, Nie pójdę ja zagrzewać próżno nikczemnika: Lecz wasza mię bezczynnoœć obraża i dziwi.Nie widzicież, co przez niš ucierpiš Achiwi?... Ť Tak im dodał Posejdon do boju ochoty: Gamš się do Ajasów nieprzełomne roty. Widzšc, z jakim przy wodzach stawiš się poœpiechem, Ares by na nich, Pallas patrzała z uœmiechem. Gęsty rzšd, przy szyszaku szyszak, mšż przy mężu, Puklerz jest przy puklerzu, oręż przy orężu. Na hełmach pływajšce mieszajš się kity, W œmiałych ręku ogromne błyszczš się dziryty. Wre zemsta wszystkim w sercach, gniew im z oczu strzela. Pragnš obmyć swš hańbę w krwi nieprzyjaciela. Wraz się walecznych Trojan zastęp do nich zbliży, Hektor wpada na czele na ten mur paiży. Lecz jako oderwana siłš wód opoka, Po ostrych skaczšc progach, upada z wysoka, Leci, trzęsš się lasy – ale na dolinie Pęd się jej zatrzymuje i ruch całkiem ginie;Z takim zapędem Hektor na Greki uderzył. Wszędzie rzeŸ, pomieszanie, wszędzie postrach szerzył. Mniemał, że się pod same dostanie namioty,Aż nagle stanšł, wpadłszy na œciœnione roty: Zasłonili się Grecy gęstym włóczni rzędem,Przełamać ich daremnym kusił się zapędem. Wielkš odparty siłš, rozbić ich nie zdoła, Cofa się i na swoich wielkim głosem woła: ťTrojanie i Likowie! Niech was nie zastrasza Ten zastęp, trwajcie tylko, a wygrana nasza! Wnet ja tę Greków rotę w kształcie wieży złamię, Jeœli dziœ bóg pioruna moje wzmaga ramię: Wszak on nigdy nadziei płonnych nie udzielał Ť. Tymi słowy swój zapał wszystkim w piersiprzelał... Tymczasem trwała walka, grzmi wrzaskiempowietrze; Wtedy się Teucer młody z œmiałym Imbrymzetrze... Pod uchem pchnšł go Teucer, Telamona plemię, A gdy dzidę wycišgnšł, rycerz padł na ziemię. Jak na wierzchołku góry jesion okazały, Którego niebios pyszne gałęzie sięgały, Pada z trzaskiem, gdy ostrym toporem go zetnš: Tak z trzaskiem upadł rycerz ze swš zbrojš œwietnš. Przybiegł Teucer do trupa, obedrzeć go chciwy; Wtedy nań dzidę rzucił Hektor zapalczywy, Ale zgubnego razu zręcznie się uchronił; Amfimach ten cios dostał, który Teukra gonił. Miał on ojca w Kteacie, a w Aktorze dziada; Szczękła broń, gdy na ziemię z łoskotem upada: Hektor chciał zerwać szyszak z Amfimachagłowy, Kiedy odpór w Ajasie znajduje gotowy. Rzucił nań Ajas dzidę, lecz się nie domawiajšc duszy ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷żaPf c bś T c c I c dS"ă c e6- c f9989 przedarła Do ciała, bo miedŸ gruba silny raz odparła.Daremnie mu więc życie odebrać się kusił, Jednak go do cofnięcia tym razem przymusił; Lubo nierad, opuœcił bohater swe łupy, Achaje zaœ natychmiast oba wzięli trupy. Stychij, Menestej, którzy wiodš Ateńczyki, Amfimacha dŸwigajš między greckie szyki, Imbriosa Ajasowie w silne wzięli ręce. Jak łanię, psom wydartš, wysoko w paszczęce Lwy niosš przez las krzewy gęstymi zarosły: Tak trup ten bohatery wysoko podniosły. Już przez nich zdarta zbroja z męża Ilijonu. Syn Oileja mszczšc się Amfimacha zgonu Ucišł głowę Imbremu i Trojanom w oczy Cisnšł: ta na kształt kuli po piasku się toczy I pod samymi stopy Hektora upada. Œmierć wnuka bardziej władcę morskiego rozjada: Nowym gniewem przeciwko Trojanom zawzięty, Zapalajšc, obiema namioty, okręty, Pragnie, by krew dardańska lała się potokiem. Wtedy mu Idomenej spiesznym zaszedł krokiem. Ledwie minęła chwila, jak wyszedł z namiotu, Gdzie swego przyjaciela, rannego od grotu, Z krwawego uniósł pola: tam o jego ranie Biegłym lekarzom czułe kazał mieć staranie, Sam zaœ pospieszał jeszcze dzielić męstwa sławę. Posejdon, wzišwszy na się Toasa postawę, Który był Kalidonu panem i Pleurony, A od ludu swojego jak bóg uwielbiony: ťKrólu! Gdzie owa dumna Greków chluba – rzecze – Grożšcych, że nic Troi upadku nie zwlecze? Ť A wódz Kretów: ťToasie! Mowa twoja próżna. Mym zdaniem dziœ obwiniać nikogo nie można. Nie znamy trwogi, każdy walecznie się bije,Nikt przed œmierciš swej głowy przez gnuœnoœć nie kryje Ale Zeus nas gnębi okrutnym sposobem, On chce, aby te brzegi były naszym grobem. Lecz ty, coœ zawsze przykład walecznoœci dawał, Coœ i drugich zapalał, gdy który ustawał. Dziœ trwaj, zachęcaj! W męstwie jest naszanadzieja Ť. Posejdon mówi znowu do Idomeneja: ťAch! Królu, kto się dzisiaj gnuœnoœciš ohydzi, Niech tu zginie! Niech więcej ojczyzny nie widzi! WeŸ twojš broń najlepszš i tu złšcz się ze mnš, Będziemy oba sobie pomocš wzajemnš. I słabych broń złšczonš wiele może zrobić, A my i najdzielniejszych potrafimy pobić Ť.To rzekłszy, władca morza zniknšł poœródrzeszy, Do swego zaœ namiotu Idomenej spieszy. Tam dwa wzišwszy dziryty i œwiecšcš zbroję, W pole idzie, okazać chcšc odwagę swoję. A jakim na powietrzu ogniem piorun błyska,Gdy syn groŸny Kronosa gromy z nieba ciska, Razi ludzi okropnš œwiatłoœciš i trzaskiem; Takim z ramion królewskich miedŸ strzelałablaskiem... Meryjones wodzowi Kretów towarzyszy. A jak na wojnę idzie Ares, ludzi zbojca, Przy nim Postrach, syn krwawy okrutnego ojca... Tak do boju szli, miedziš błyszczšcš okryci, Meryjon, Idomenej, wodze znakomici... Skoro ich na kształt ognia idšcych postrzegli, Natychmiast wielkim tłumem Trojanie się zbiegli: Jeden drugiego żwawym głosem upomina, Nacierajš, przy nawach straszny bój się wszczyna. Jak w goršcych dniach lata nagłych wiatrów burza Piaski wzrusza i całe powietrze zachmurza– Tłukšc się, sprzeczne wichry groŸnym warczš szumem: Tak walczyli rycerze pomieszani tłumem. Wszystkich serca zajadłoœć ogarnęła dzika, Rad by każdy napoić broń krwiš przeciwnika. Tych œcina Ares dziki, tych strzela, tych kole; Długimi dzirytami nasrożone pole, Broń o broń starta odgłos wydaje szeroko,Blask puklerzy, kirysów, przyłbic razi oko. Wielkie by ten miał serce, kto by na tak srogi Widok patrzał spokojnie i nie uczuł trwogi... Zachęcajšc Achiwów i rękš, i głosem, Staje okryty siwym Idomenej włosem. Uciekajš Trojanie. Król pierwszy na czele Otryjoneja z Traków kraju trupem œciele. Ten chciał pojšć Kasandrę i żeby oszczędzić Zwykłych darów, obiecał Achajów odpędzić:Przez niego miały greckie starte być narody; Przystał Pryjam, on walczył dla pięknej nagrody. Silnym go Idomenej dzirytem dogonił, Ani go z twardej miedzi puklerz nie zasłonił: Upada, zbroja dŸwiękiem żałobnym szeleszcze, Zwycięzca zaœ tak z niego natrzšsa się jeszcze: ťOtryjoneju! Pierwszym tyœ jest mężem u mnie, Jeœli tego dokażesz, coœ przyrzekał dumnieI za coœ miał Pryjama córkę mieć w nagrodę! My też podobnš z tobš uczynim ugodę: Pierwszš z córek Atryda za żonę ci damy, Gdy nam pomożesz złamać Ilijonu bramy. Lecz pójdŸ ze mnš do floty, tam układ nastšpi, Bo my także jesteœmy ojcowie nieskšpi Ť. To rzekłszy cišgnie trupa. Wtem Azjos wyskoczył Chcšc się pomœcić; szedł pieszo, za nim wóz się toczył, A powoŸnik przy panu wiódł konie tak z bliska, Że ich piana goršca na ramię mu pryska. Mierzył, chciwy, by oręż we krwi króla skropił – On mu tymczasem dzidę w gardzieli utopił. Srogi zwalony ciosem padł na ziemię Azy. Jak głębokie siekiery odebrawszy razy Wali się dšb lub sosna na górze wyrosła, Lub topola, co pyszny wierzch do nieba wzniosła: Tak padł Azy na ziemię, zębem ostro zgrzyta, I własnš krwiš zbroczony piasek rękš chwyta. Giermkowi zaœ przytomnoœć odjšł widok taki: Nie œmie od nieprzyjaciół w tył zwrócić rumaki – I gdy zbladły, przelękły, odurzony siedzi, Pchnšł go Antyloch: przeszła dzida kirys z miedzi; Mdleje, chyli się, pada z wspaniałego wozu,A zwycięzca wzišć kazał konie do obozu. Widzšc, że Idomenej Azemu dni skrócił, Przeciw niemu Deifob swš zemstę obrócił. Rzuca na niego dziryt. Lecz z przeciwnej strony Postrzegłszy Idomenej pocisk wymierzony,Zręcznie się go uchronił i sobie przytomny,Skupiwszy członki, ukrył pod puklerz ogromny; Tak więc żywot ocalił przed œmiertelnym ciosem. Tknięty nim puklerz ostrym zajęczał odgłosem. Jednak Deifob darmo nie cisnšł żelaza: Hypsenor, pasterz ludu, zacny syn Hippaza, Dostał raz wymierzony na innš osobę; Trafił go dziryt w łono i przeszył wštrobę. Padł, a zwycięzca woła: ťJednegom pominšł, Lecz drugi legł, i Azy bez pomsty nie zginšł! Nie tak smutny odwiedzi czarne Hada bramy, Kiedy mu towarzysza w drodze posyłamy Ť. Rzekł; sarknęły Achaje, że dšł tak zuchwale, Lecz największe Antyloch uczul w sercu żale, A choć nad jego zgubš obfite łzy ronił, Przybiegł i swej obwodem tarczy go zasłonił... Idomenej pracuje w polu najgoręcej: Pragnie lud żeby Trojan zgubił jak najwięcej, Lub ażeby na ziemię i sam się obalił, Byleby zgonem swoim lud grecki ocalił. Niedługa uszła chwila, gdy nowym się czynem Wsławił walczšc z Alkatem, Ajzyjeta synem. Starsza z córek Anchiza była jego żona, Hippodamija, w domu od swych ulubiona, Wyższa nad rówieœnice wszystkie przez swe wdzięki, Przez rozum i przedziwne prace biegłej ręki; Stšd jš najszlachetniejszy mšż w Troi poœlubił. Jego Posejdon rękš wodza Krety zgubił: Członki mu jakby w więzy ujšł, wzrok zamroczył, Nie ma siły, by uciekł lub żeby odskoczył; Stał jak słup albo drzewo, sobie nieprzytomny. W piersi mu Idomenej zadał cios ogromny. Kirys, który był tyle razy zasłoniony, Dzisiaj niedostateczny dla jego obrony: Rozdziera się, chrapliwy dŸwięk darciem wydaje. Pada rycerz, a włócznia do serca dostaje: To drga i wstrzšsa dzidę za każdym swym biciem. Tak Alkat rycerz Troi rozłšczył się z życiem. Pyszny, że swym takiego męża zwalił ciosem, Do Deifoba wielkim król zawołał głosem: ťTy, co lada pomyœlnoœć na dumę cię wsadza! Czyliż trzech œmierć jednego œmierci nie nagradza? O biedny Trojańczyku! Chlubš dmiesz daremnš! Zbliż się, jeœliœ bohater, i spotkaj się ze mnš! Doœwiadczysz, jakie we mnie Zeusa jest plemię. Minos mšdry, syn jego, rzšdził Krety ziemię, W Deukalijonie czysta Minosa krew płynie, Ja zaœ, syn jego, Kretów panuję krainie. Przybyłem tu, a ze mnš towarzysze moi, Niosšc zgubę dla ciebie, Pryjama i Troi Ť. To rzekł, a myœl wštpliwa była w Deifobie,Czy kogo z Trojan przyzwać ma na pomoc sobie, Czyli też własnš siłš spotkać się z nim œmiało; Lecz wezwać Ajnejasza bezpieczniej się zdało. Znalazł go w tyle wojska; nie bił on się wcale, I słuszne miał bohater do Pryjama żale, Bo chociaż pierwsze w boju przechodził rycerze, Atoli usług jego nie szacował szczerze. ťAjnejaszu! – zawołał. – Wodzu naszej młodzi!! Jeœli cię los twojego krewnego obchodzi, PójdŸ ze mnš, daj ratunek mężowi twej siostry! Idomenej w Alkacie utopił raz ostry, Zginšł; niechże choć Grecy zwłok jego nie biorš! On twš młodoœć wychował, on był twš podporš Ť. Rzekł, a wyraz ten przebił serce Ajnejasza; Idzie, oręż go wodza Krety nie zastrasza. Ten się takim, jak dziecko, nie przelškł widokiem: Wyglšda Ajnejasza niezmieszanym okiem. Jak odyniec, zaufan w sile, nie ucieka I œmiało na myœliwców idšcych tłum czeka,Najeża grzbiet, kły ostrzy, ogniem błyska żywym. Gotów dać tęgi odpór i psom, i myœliwym: Tak Idomenej stoi, w ręku silna pika, I oczekuje przyjœcia swego przeciwnika. Lecz wzywa swych: Afarej i Askalaf żwawy, Deipir i Antyloch, mistrz bitewnej wrzawy, I Meryjon, przed których broniš drżš Trojanie, Takie Idomeneja słyszeli wołanie: ťPrzybšdŸcie, przyjaciele! Cios mi grozi srogi, Oto na mnie Ajnejasz idzie prędkonogi. Ma siłę: gdzie on w boju, tam pełno rozpaczy, A jest w kwiecie młodoœci, co najwięcej znaczy. Przy tym sercu, gdybyœmy równi w leciech byli, Wraz ja jego lub on mnie do ziemi nachyli Ť. Jakby duch jeden wszystkie ożywiał rycerze, Œpieszš się i zniżajš z ramienia puklerze. Ajnejasz też pomocy równie szuka sobie W Agenorze, w Parysie, w mężnym Deifobie... Straszliwy bój się zaczšł przy trupie Alkata: Jęczš zbroje, gdy mnóstwo pocisków wylata, Lecz w tym rycerzów tłumie, bijšcych się srodze, Ajnejasz i król Krety, dwa najpierwsze wodze, Wszystkie siły zbierajš, zręczni broniš władać I oba chcšcy sobie œmiertelny cios zadać. Pierwszy Ajnejasz rzucił grot na przeciwnika, Ale ten go postrzegłszy, przed œmierciš unika: Choć silnš rękš ciœnion, krwi pocisk niesytyChybił, zawarczał tylko i drży w ziemię wbity. Wódz Krety zgubnym dosišgł Ojnomaja razem, Przebił puklerz, wnętrznoœci wycišgnšł żelazem. Pada i konajšcy w zębach piasek gryzie, A król wycišga dzidę utkwionš w paizie. Lecz od walecznych Trojan obskoczon dokoła Pięknej mu z ramion zbroi obedrzeć nie zdoła, Nie umie tak, jak dawniej, cofać się i gonić, Swojš dzidę odzyskać, przed cudzš się schronić; Wstępnym bojem odpędza dzielnie œmierć odsiebie, Ale niezdolny szybko uskoczyć w potrzebie. Gdy więc wolnymi z pola krokami uchodzi, Zażarty nań Deifob długš dzidš godzi; Lecz go chybił, Aresa za to trafił plemię, Askalafa; ten upadł, gryzšc w zębach ziemię. Dziki Ares o œmierci syna nic nie wiedział. Z innymi bogi razem i bóg wojny siedział Na złocistych obłokach: bo Zeus nikomu Nie pozwolił na wojnę wyjœć z górnego domu. Przy Askalafa trupie nowy bój się wszczyna: Deifob œcišgnšł hełm z głowy boga wojny syna; Pchnięty od Meryjona, upuœcił łup z ręki, Pada na głaz przyłbica brzmišc ostrymi dŸwięki. Jeszcze Meryjon skoczył, podobny do sępu,Grot wyrwał i do swego cofnšł się zastępu. Nie była Politowi tajna brata dola: Bieży, w ręce go bierze, uprowadza z pola;W tyle rot się znajdował jego wóz wspaniały, Tam na niego i giermek, i konie czekały. Jedzie do miasta jęczšc, krwiš wszystek oblany, Która strumieniem z œwieżej wytryskała rany. Wzmaga się rzeŸ, krzyk wkoło straszny sięrozlega; Nagle na Afareja syn Anchiza wbiega, Pchnšł go w gardziel, chyli się głowa i przyłbica, I puklerz; padł, wzrok wieczna ogarnia ciemnica. Postrzegłszy, że się Toon do ucieczki zwrócił, Antyloch grot nań cisnšł i żywot mu skrócił. Cišgnšca się wzdłuż grzbietu aż do szyi żyła Ostrym razem przecięta na dwie częœci była. Upada na wznak Toon i choć dycha ledwie, Do towarzyszów ręce wycišga obiedwie. Chciwy łupu zwycięzca szybkim przybiegł skokiem, Pilnym na wszystkie strony poglšdajšc okiem. Już cišgnšł zbroję, kiedy trojańskie dziryty Zewszšd bijš gwałtownie w puklerz miedziškryty. Żadnego przecież ostrze ciała nie przewierci: Posejdon Antylocha zasłania od œmierci. Nigdy on się nie chronił, ustawnie nacierał, Pierwszy między trojańskie roty się przedzierał, Nie spoczywał mu dziryt: lub go z dala ciska, Lub na nieprzyjaciela następuje z bliska... Na Deipira Helen ciężkš wzniósł prawicę, Ršbnšł go mieczem w skronie, potrzaskał przyłbicę; Ta upadła na ziemię, podniosły jš Greki, Jemu noc nieprzespana zamknęła powieki. Widok ten Menelaja niezmiernie zasmucił, Zaraz się chciwy pomsty na Helena rzucił. Przeciw sobie obadwa œmiałym krokiem idš,Ten krzywy łuk napina, tamten wstrzšsa dzidš; I kiedy jeden grozi drugiemu zajadły, Razem zgubne pociski z obu stron wypadły. Pod piersi w kirys trafia Trojanina strzała,Ale odbita miedziš, precz w bok uleciała, A tak żšdanej Helen nie odniósł korzyœci. Jak w miejscu, gdzie gospodarz ziarna od plew czyœci, Wyskakujš z opałki boby albo grochy, Jak je rolnik podrzuca i wiatr niesie płochy: Tak grot od Menelaja kirysa odskoczył, Otarł się o miedŸ œliskš i na stronę zboczył. Atryd młodszy dzirytem Helena nie chybił: Rękę, którš łuk trzymał, do łuku mu przybił. Ustępuje przed œmierciš, krew obfita ciecze, Zwisła ręka i ciężki grot za sobš wlecze. Agenor spółziomkowi dał ratunek wczesny: On Helenowi z ręki wyjšł grot bolesny, Wzišł od giermka swojego procę z wełny tkanš, Tš raniony miał rycerz rękę zawišzanš. Pejzander szybkim idzie na Atryda krokiem Pchnięty pod jego ciosy nieszczęsnym wyrokiem; Spodziewa się zwycięstwa; œmierć nie triumf zyska. Zbliżyli się, w obydwu rękach oręż błyska. Wtedy pierwszy Menelaj pocisk rzuca silny,Lecz obłškana dzida poniosła raz mylny. Pewniejszš rękš dziryt Pejzander wymierza, Trafił, ale twardego nie przebił puklerza; A choć na dwoje pocisk złamany obaczy, Œmiały rycerz nie umie poddać się rozpaczy. Menelaj na Pejzandra mieczem znów naciera, Błyszczy się ostra w ręku Pejzandra siekiera Z oliwnš rękojeœciš (pod tarczš wisiała). Obalić przeciwnika chęć w obydwu pała: Greka w szyszak Trojanin swoim dosišgł ciosem, Grek w czoło Trojanina cišł nad samym nosem. Potrzaskały się koœci, krwiš cały się broczy, Od razu okrutnego wypłynęły oczy; Nachyla się, upada wpoœród bojowiska, Król go, na piersi nogš stšpiwszy, przyciska, Odziera œwietnš zbroję, pyszny łup dostaje, I chlubny swym zwycięstwem, tak Trojanom łaje: ťTym sposobem od floty będziecie odparci,Wiarołomni Trojanie, na krew tak zażarci! I będziecież przydawać, o ludzie niegodni, Do obelgi obelgę i zbrodnię do zbrodni? Bóg, co się goœcinnymi opiekuje stoły, Pomœci się, miasto wasze obróci w popioły!Żadnš nie zaczepieni krzywdš, żadnš szkodš, Wzięliœcie moje zbiory i małżonkę młodš, Gdy ona otworzyła dla was dom życzliwy. Dziœ chcecie spalić flotę i wyrżnšć Achiwy! Nie zdołacie wy Greków ze szczętem zatracić, Wkrótce musicie drogo zuchwalstwa przypłacić. Co cię mšdroœć nad ludzi i nad bogów stawia, Możesz-że cierpieć takie, Zeusie, bezprawia? Wspierasz zdrajców, ożywiasz w nich odwagę srogš, Tym sprzyjasz, co się wojnš nasycić nie mogš? ... Ť To rzekłszy, zdartš zbroję swym ludziom oddaje, Sam zaœ między pierwszymi rycerzami staje... Gdy tu na kształt pożaru walczš obie strony, Nie wiedział od Zeusa Hektor ulubiony, Że mu na lewym skrzydle achajskie narody Niezmiernie w gęstych szykach zadawały szkody. Może by nawet Grecy odnieœli zwycięstwo, Tak ich wspierał Posejdon, tak wzmagał ich męstwo. Hektor cišgle tam walczył, gdzie przełamałbramy, Mur przeszedł, roty rozbił, wszystkie przebył tamy... Wtem do wodza Polidam z tš radš przychodzi: ťHektorze! Nierad naszej ty słuchasz przestrogi. Że ci wyższe nad ludzi dały męstwo bogi, Toœ i w radzie nad wszystkich wynosić się gotów? Nigdy człek jeden wszystkich nie dostał przymiotów: Ten z łaski bogów w polu rycerz zawołany,Ten grš, ten głosem słynie, ów lekkimi tany; Inszemu wielki nieba władca mšdroœć nada,Zna pierwszy jej szacunek ten, co jš posiada: Ona zbawia narody, zachowuje kraje. Ja ci powiem, co mi się najlepszego zdaje: Straszliwy pożar wojny zewszšd cię otoczył, Lud nasz, jak złamał bramy i mury przeskoczył, Walczy mężnie, lecz jedni już się zmordowali, A pozostałych liczbš samš Grek przywali. Cofnij się, zwołaj wodze! Tam naprędce sobie Poradzimy, co czynić trzeba nam w tej duszy ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żg`Ż c h [% ijş c€j$ ck-%– clĂ0. cmń;{ dobie! ... Ť Podobała się dobra Hektorowi rada, Zaraz z wozu bohater w œwietnej zbroi zsiada: ťNiechaj tu, Polidamie! – wielkim głosem woła – Pod twym bokiem Trojanie stawiš mężne czoła! Ja odejdę i w drugich szał Aresa wskrzeszę, A skoro dam rozkazy, do ciebie poœpieszę Ť. Podobny œnieżnej górze obiega młodzieńce, Na Trojany, na wierne woła sprzymierzeńce. Wszyscy się zgromadzajš na rozkaz Hektora, W Polidamie ich męstwo najtęższa podpora. Poszedł na lewe skrzydło, gdzie walczyli œmiele Deifob, Helen, Azjos, Adamas na czele. Próżno ich szuka zdrowych: jedni już polegli, Drudzy ranni zostali, kiedy na mur biegli. Gdy tak boju wypadki okiem wodza znaczył,Pięknowłosej Heleny małżonka obaczył; Parys zagrzewa słowem i przykładem razem. Gniewny Hektor tym rzecze do niego wyrazem: ťZłowróżbny ty Parysie! W kształcie twe zalety, A cała na tym zręcznoœć – uwodzić kobiety!! Gdzie Deifob? Gdzie Helen? Gdzie Adamas œmiały? Gdzie Otryjonej, pełnej mšż rycerskiej chwały? Dziœ się z wierzchołku swego wielka Troja wali I dzisiaj nic od zguby ciebie nie ocali Ť. A na to piękny Parys: ťMoże w innej porze Słusznš miałeœ przyczynę, łajać mię, Hektorze, Lecz dzisiaj twego brata obwiniasz daremnie, Bo nie wydała matka nikczemnika we mnie. Jakeœ tylko przy nawach stoczył bój straszliwy, Ty, bez wytchnienia, walczę z mężnymi Achiwy. Wodze, o których pytasz, już cień œmierci kryje, Helen z nich tylko jeszcze i Deifob żyje; Od zgonu zachowała ich Zeusa wola, Lecz w ręce oba ranni, ustšpili z pola. Teraz, gdzie chcesz, prowadŸ nas! Wszyscyza twš cnotš, Za twym przykładem pójdziem z największšochotš; Wszystko zrobim i męstwa w nas nie będziesz winić, Ale nad swoje siły nikt nie może czynić Ť. Tymi słowy gniew brata Parys ułagodził... Œpieszš oba, gdzie walkę Ares strasznš zwodził. Zaraz Hektor z największym zapałem uderzy. Jako gdy szumem wicher po polach się szerzy, A Zeus trzaskajšce pioruny zapala – Wzmaga się hałas, morze straszna tłucze fala, Wzdyma wody i ryczy ocean zhukany, Na bałwanach spienione wznoszš się bałwany: Tak za Hektorem Trojan cisnš się tysišce, Œpieszš hufce po hufcach, od miedzi błyszczšce. Godzien z Aresem chwały podzielać zaszczyty Idzie Hektor; ma puklerz z wołowych skór zbity, Nieprzełamana z miedzi blacha go pokrywa,Na głowie szyszak œwietny, nad nim kita pływa. Naciera mężnie, roty przełamać się kusi, Patrzy, czy do ucieczki Greków nie przymusi; Lecz nie trwożył się żaden mšż jego widokiem. Pierwszy Ajas na przodek wielkim wyszedł krokiem, I w te wyzwał go słowa: ťZbliż się więcejku mnie! Myœlisz, że nas przestraszysz tym, iż grozisz dumnie? Umiemy walczyć, boju nikt się z nas nie lęka, Zeusa tylko mœciwa przytłacza nas ręka. Chciałbyœ ty ogień rzucić do achajskich łodzi, Ale nam do odparcia na sile nie schodzi: Prędzej rękš Achajów miasto wasze zginie I w wiecznej zagrzebane zostanie ruinie. Niedaleka ta chwila, gdy chronišc się zguby, Zeusowi i bogom będziesz czynił œluby, Aby twe bystre konie ptaka biegły lotem, Unoszšc cię do Troi przed œmiertelnym grotem Ť. Rzekł, a wtem orzeł z prawej przeleciał mu strony. Krzyknšł lud grecki, dobrš wieszczbš ucieszony. A Hektor: ťO Ajasie! Przechwalco zuchwały!Jakież mi się od ciebie słowa słyszeć dały? Obym tak był, Zeusa syn, tak nie umierał, I takš, jako Hery plemię, czeœć odbierał, Dzielšc gody œmiertelnych z Febem i Palladš,Jak dzień ten będzie Greków ostatniš zagładš! Dostój tylko, a zguba twoja nieomylna Oto cię ta na ziemię zwali dzida silna; Białe twe ciało będzie pastwš psom i sępom Ť. To rzekłszy, krzyczšc œmiałym przywodzi zastępom. Tylne wojska też same powtórzyły krzyki, Równym głosem zagrzmiały greckie wojowniki. Silne natarcie, silne było odpieranie, A nieba przebijało obu stron wołanie. Księga XIV Oszukanie Zeusa Nestor jeszcze w namiocie pragnienie uœmierza, Gdy go w uszy straszliwy krzyk mężów uderza. ťAch! Machaonie –rzecze – jakież nasze losy?? Coraz większe się w polu rozlegajš głosy. Ty pij tymczasem wino, póki Hekameda Na obmycie twej rany łaŸni ciepłej nie da, Ja wybiegnę, bym widział i stan wojowników, I co jest za przyczyna tych strasznych okrzyków Ť. Rzekł i zaraz się starzec uzbrajać poczyna:Œwiecšcy bierze puklerz Trazymeda, syna, Który z ojcowskš tarczš w polu się potyka;W rękach Nestora błyszczy nieprzełomna pika. Wychodzi. Jak mu widok smutny w oczach stanie! Tych zbili, drugich pędzš zażarci Trojanie; Nawet już przełamany widzi mur warowny.Jako, gdy wkrótce powstać ma wicher gwałtowny, Czujšcy falę wody Ocean zamroczy, Ale dopóty czarnych bałwanów nie toczy: Póki silny wiatr w pewnš stronę nie zawieje, Tak się w swych myœlach starzec zawieszony chwieje, Czy ma się rzucić wpoœród pierzchajšcej rzeszy, Czy też raczej do króla narodów poœpieszy?Przemogła myœl ostatnia. Idzie, a tymczasem Rozpoczęta trwa walka z niezmiernym hałasem: Szczęk mieczów, broni trwożš przeraŸliwe błyski. Tłukšc się wzajem jęczš miedziane pociski. Atryd, Odys, Diomed, ranne w polu wodze, Wyszły z naw i z Nestorem schodzš się na drodze. Z dala od bojowiska ich okręty stały, Często bite od morza pienistymi wały, Te, co wprzód doszły lšdu, wycišgniono z wody I murem zasłoniono od wszelkiej przygody,Lecz wszystkim największego miejsca jeszcze mało. Aby się więc gdzie wojsko rozpoœcierać miało, Na kształt szczeblów oparte sš jedne o drugie I brzegi wœród przylšdków napełniajš długie. Wyszli, żeby się rzeczy przypatrzyli z bliska, Idš wsparci na dzidach, smutek serca œciska; Widok Nestora bardziej jeszcze ich zatrwożył. ťTy, w którym naród Greków nadzieję położył! – Król Myken rzekł – Ty chwało i podporo ludu!! Po co idziesz, męskiego zaniechawszy trudu? Lękam się, by nas Hektor zajadły nie zgubił, Jak na radzie trojańskiej dumnie z tym się chlubił. Że nie wprzódy do pysznych wróci Troi grodów, Aż po zniszczeniu floty i greckich narodów. Tak groził: nie jesteœmy od zguby dalecy... Ť ťNieszczęœcie –Nestor mówi – œciska nas dokoła, Zeus z piorunem w ręku wybawić nie zdoła.Warowni i okrętów, i greckiej młodzieży, Z tak wielkš dŸwignion pracš mur zwalony leży. Zajadły nieprzyjaciel bój przy nawach toczy, Najbystrzejsze rozeznać nie potrafiš oczy,Z której strony achajskie walczš wojowniki, W takim zamęcie rzeŸ, w takim pomieszaniukrzyki. NaradŸmy się atoli, co czynić wypada, Może nam jeszcze natchnie jaki sposób rada. Was nie wzywam do boju; rzecz byłaby próżna: Bo jak jesteœcie, w stanie tym walczyć nie można Ť. A król: ťGdy przy namiotach już wrze bój gwałtowny, Ani nas rów zasłonił, ani mur warowny, Dzieło, nad którym tyle potu-œmy wyleli, Żebyœmy w nim zasłonę wojska i naw mieli,Trudno wštpić, że taka Zeusa jest wola, By Grecy sproœnie trupem te zalegli pola. Był czas, gdy triumfami wieńczył nasze boje – Dzisiaj do nieprzyjaciół przeniósł względy swoje: Ku nim zwycięstwo, szczęœcie, chwała obrócona, Nasze ostudza serca, krępuje ramiona. Słuchajcie! Ja wam powiem, co czynić w tej porze: Okręty bliskie brzegów œcišgnijmy na morzeI tam je obwarujmy, rzuciwszy kotwice; A skoro noc ponure rozcišgnie ciemnice, Resztę floty przed smutnš ocalimy dolš: Przecież nam wtenczas wytchnšć Trojanie pozwolš... Ť A Odyseusz na niego spojrzawszy surowo: ťO rado bezrozumna! O haniebna mowo! Podły królu, bodajbyœ podłym ludem władał! Za co cię wielki Kronid nam za wodza nadał, Których z młodych lat w bojach doœwiadczone męstwo Ma za niezmienne hasło: œmierć albo zwycięstwo! Więc to miasto opuœcisz, z którego przyczyny Tyle łez i krwi greckie już wylały syny? ... Co? Gdy jeszcze w największym walka trwazapale, My wtenczas będziem spuszczać na morze okręty? Tegoć żšda Trojanin swym szczęœciem nadęty; Œmiałoœć jego zostanie dwakroć powiększona I zguby naszej wtedy tym łatwiej dokona. Gdy wojsko ujrzy nawy cišgnione na morze,Dotšd trwałe, ostygnie w rycerskim uporze, Straci męstwo i z pola uciecze szkaradnie. Królu! Ten zgubny skutek z twej rady wypadnie Ť. Atryd na to: ťOdysie! Ta nagana żywa Ostrym ciosem me serce strapione przeszywa. Jeœli Grecy tchnš jeszcze szlachetnym zapałem, O wstydliwej ucieczce wcale nie myœlałem. Niechaj kto zbawienniejsze da zdanie w tę chwilę, Czy jest młody czy stary, ja się wraz przychylę Ť. ťNie braknie wam na zdaniu – Diomed zawoła – Niedaleki jest człowiek, co wam radzić zdoła, Jeœli to w piersiach waszych gniewu nie rozżarzy, Że młody tam œmie mówić, gdzie zamilkli starzy. Lecz temu, co z krwi zacnej Tydeja pochodzi, Mniemam, że się otwarcie wszystko wyrzecgodzi... Mimo stanu naszego, w tak ciężkiej potrzebie PójdŸmy na nieprzyjaciół, dajmy przykład z siebie! Nie chcę ja, byœmy, ranni, szli na nowe rany, Lecz zagrzejmy lud bojem długim zmordowany. Przytomnoœć nasza męstwo w tych nawet zapali, Którzy się teraz podłej gnuœnoœci poddali Ť. Przyjęli z uwielbieniem, co Diomed radził. Idš w pole królowie, Atryd ich prowadził. Posejdon nie przeoczył żadnego ich kroku: Stanšł przy bohatera mykeńskiego boku, W zmarszczonej twarzy starca, siwym kryty włosem, Wzišł rękš rękę króla i rzekł takim głosem: ťJak teraz dmie Achilles! Dopišł, czego żšda, Pomieszanie, ucieczkę, rzeŸ Greków oglšda.Nie ma żadnego czucia. Niechże gnuœnie żyje, Niechaj go niebo wiecznš sromotš okryje! Lecz na ciebie nie wszystkie zagniewane bogi. Wnet ujrzysz, jak wodzowie Trojan pełni trwogi, Piaskiem zaćmiš powietrze, gdy chronišc się zgonu, Pędzić będš rumaki w mury Ilijonu Ť. Rzekł; wraz rzuci się w pole i straszliwie krzyknie. Jakim dziesięć tysięcy ludzi głosem ryknie, Gdy ich pchnie w srogš walkę Ares boju chciwy: Tak z piersi Posejdona wyszedł ryk straszliwy. Nagle wszystkich napełnił serce zapał nowy, Każdy do ostatniego walczyć jest gotowy. Wtedy na złotym tronie siedzšca wysoko Z wierzchu Olimpu Hera, rzuca na œwiat oko; Poznaje brata swego wœród achajskich rzeszy, Na ten widok jej serce niezmiernie się cieszy. Ale Kronid, co z Idy Trojan szczęœciem darzył, Gdy go postrzegł, strasznš w sercu złoœć rozżarzył. Zaraz jakby go podejœć, w myœli układ czyni. Ten sposób za najlepszy uznała bogini, Żeby poszła na Idę, pięknie wystrojona: Gdy męża swymi wdzięki przycišgnie do łona, Wtedy go, niebacznego, słodkim snem zamroczy, Uœpi jego myœl boskš i przenikłe oczy... Miała bogini pokój, dzieło wiekopomne Hefajsta, który wzmocnił zamkiem drzwi niezłomne: Żadnego by ich boga ręka nie otwarła, Tam wszedłszy Hera œwietne podwoje zawarła. W ambrozyjskim likworze skšpawszy się cała, Na œnieżne ciało boskie balsamy rozlała: Tych woń gdy się rozejdzie po Zeusowym gmachu, Pełno ich w niebie, pełno na ziemi zapachu.Tak namaszczona, włosy zbiera na grzebienie, Przeœliczne z nich na głowie układa pierœcienie, Pyszny ich okršg lekko na ramiona spada: Wzięła ozdobnš szatę: w niej mšdra PalladaWydała, co dowcipna umie jej robota, Na okršgłym jš łonie haftka spina złota. Cudownš taœmš ciało przedziela dostojne, Na uszach diamenty zawiesza potrójne, Daleko strzelajšce jasnoœciš rzęsistš: Zaœ na głowę zasłonę kładzie przezroczystš, Której œnieżnej œwietnoœci słońce nie jest równe: Wreszcie wzuwa na nogi obuwie kosztowne.A gdy już nic bogini nie brakło do stroju, Wspaniałym wyszła krokiem ze swego pokoju. Cyprydę pięknš zaraz na ustronie bierze: ťCzy zechcesz, córko luba, być pomocnš Herze? Czy do wzajemnych względów ta przeszkoda stoi, Że ja wspieram Achajów, a ty sprzyjasz Troi? Ť ťWielka córo Kronosa – Afrodyta skromnieRzecze – powiedz mi, proszę, czego żšdaszpo mnie: Rozkaż, co zdolnoœć może, wszystkiego chcę użyć, Aby ci podług żšdań najlepiej usłużyć Ť. ťDaj mi ponętę, rzecze bogini fortelna, Daj mi ten słodki powab, którego moc dzielna Poddaje ci i ziemi, i nieba mieszkańce. Idę, gdzie ostateczne lšdu dzierżš krańce Tetys matka i bogów ojciec siwobrody. Gdy Zeus zepchnšł Kronosa pod ziemię i wody, Oni mnie z łona Rei wzięli na swe ręce I wypielęgnowali me dni niemowlęce. Pragnę umorzyć przykry spór, który ich dzieli: Już od dawna słodkiego momentu nie mieli, Długi czas, jak ich wspólne nie połšcza łoże. Jeœli namowa moja pogodzić ich może, Jeżeli ich powrócę do pierwszych uœcisków,Jakichże w ich wdzięcznoœci nie będę mieć zysków! Ť Afrodyta z uœmiechem tę odpowiedŸ czyni: ťCóż tobie można, wielka odmówić bogini, Która pieœcisz na łonie twym Kronosa syna?Ť To rzekłszy pas czarowny z piersi swych odpina, W nim zamknięte powaby wszystkie, wszystkie wdzięki, Miłoœć, żšdza, kochanków rozmowy i jęki, Słodkie głosy, wyrazy skrycie ujmujšce Serca, tkliwej się nawet czułoœci strzegšce: ťWeŸ, rzecze, ten pas drogi, w nim wszystko się mieœci, I co umysł zachwyca, i co serce pieœci. On niezwyciężonymi dokaże to czary, Że pewnym skutkiem twoje uwieńczysz zamiary Ť. Uœmiechnęła się Hera, gdy ten pas posiadła, Uœmiechnęła się jeszcze, gdy go na pierœ kładła. Afrodyta w Zeusowym pałacu zostaje; Olimpu œpiesznie Hera porzuciła kraje, Ematię i Pieros mija szybkim biegiem, I konnych Traków góry, wiecznym kryte œniegiem, A nigdzie lekkš stopš ziemi nie zamiata; Wnet na morze z Atosu wyniosłego zlata. Przyszła do Lemnu, cnego Toasa siedliska, Szuka Snu, brata Œmierci, za ręce go œciskaI słodkim go wyrazem głaszcze niebios pani: ťŒnie! Któremu bogowie i ludzie poddani, Jużeœ mi raz w mych proœbach dał pomoc skutecznš, Daj jš teraz, a wdzięcznoœć mam dla ciebie wiecznš. Kiedy Zeus w słodkim znoju napieœci się ze mnš, Ty spuœć mu ociężałoœć na oczy przyjemnš;Uœpij go; masz w nagrodę krzesło wiecznietrwałe, Hefajsta, syna mego, dzieło doskonałe; W nim on okaże wszystkie cuda swej roboty, I jeszcze, dla podparcia, podnóżek da złotyŤ. Na to Sen: ŤO! Bogini, pierwsza w bogiń rzędzie, Wszystkich mnie uœpić bogów rzecz nietrudna będzie, I sam Ocean, groŸne miotajšcy wały, Od którego pochodzi ród niebianów cały. Jednakże uœpić Zeusa, jeœli sam nie każe, A nawet się do niego zbliżyć nie odważę. Pamiętam, żem przez ciebie już ledwie nie zginšł. – Herakles zburzył Troję i do domu płynšł – Oko Zeusa ja mymi ujšłem ponęty. Tyœ wtedy gniew na syna wywarła zawzięty, Wysłałaœ wiatry, które srogie burze wzniosły, Ledwie rycerz słabymi do Kos przybył wiosły, Oddalon od przyjaciół i ojczystych progów. Jakże ciężko się za to Zeus gniewał na bogów! Strasznym rozżarty gniewem wszystkich niebian gonił, A mnie szukał najbardziej; gdybym się nie schronił, Gdyby mnie nie ukryła w cieniach Noc przychylna, Jaki by mi cios dała jego ręka silna! Zostałbym z nieba stršcon, gdyby mnie był złapał; Przecież na widok Nocy swój uœmierzył zapał. Chcesz-li mnie na przypadek narażać tak srogi? Ť A Hera: ťPorzuć – rzecze – porzuć próżnetrwogi. Możnaż mniemać, żeby Zeus losy Trojanina Kładł na tej samej szali, co Herakla, syna?Skłoń się, a ja cię drogš zawdzięczę nagrodš, Jednš z trzech Hor ci oddam, Pazyteę młodš; Ona cię słodkim nazwie małżonka imieniem,Wszak dawno do niej lubym gorejesz płomieniem Ť. Sen ucieszony: ťPani! Żšdań twych nie zwlekę, Ale przez niezgwałconš Styksu przysišż rzekę: Jednš się rękš morza, drugš dotknij ziemi, Niech Kronos będzie œwiadkiem z bogi piekielnymi; Za tę uczynnoœć drogš zawdzięczysz nagrodš, Jednš z trzech Hor mi oddasz, Pazyteę młodš, Która mię słodkim nazwie małżonka imieniem; Dawnoż ja lubym do niej goreję płomieniem!Ť Łatwo się Hera skłania do jego życzenia, Zaraz bogów piekielnych, Tytanów wymienia, Œwiadczšc się, że dotrzyma obietnicy œwięcie. A gdy tak uroczyste zrobiła zaklęcie, Imbros i Lemnos spiesznym opuœcili krokiem; Idš, oboje ciemnym odziani obłokiem. Wkrótce stajš pod Idš, matkš zwierza płodnš, Tamże, pod Lektem, drogę porzucajš wodnš, Jeszcze chwilę na lšdzie sobie towarzyszš, A za każdym ich krokiem drzewa się kołyszš. Lecz Sen, aby go Zeusa oczy nie ujrzały, Siadł na wysokiej jodle; tej wzrost okazałyWszystkie przewyższa drzewa, które Ida rodzi, I wspaniałym wierzchołkiem do nieba ić trzeba nam w tej duszy ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷żn`r coŇ  cpSČ cq#Çrâ$ç c€sÉ/ ctÜ:§*dochodzi. Tam Sen został, w ukryciu jodły gałęzistym, W kształcie ptaka zwanego imieniem dwoistym, Chalcydš bogi, lud go Cymindš nazywa. Na szczyt Gargaru Hera wstępuje skwapliwa. Zeus jš zaraz zobaczył, cały się rozpali, Jako gdy się raz pierwszy z siostrš pokochali I bez wiedzy rodziców sobie potajemnie, W spełnieniu rozkosz, miłoœć stwierdzili wzajemnie. ťJaki cię cel –rzekł słodko –jaka cię potrzeba, Bez wozu i bez koni wyruszyła z nieba? Ť A Hera: ťDo ostatnich ziemi krańców idę, Chcę ocean odwiedzić i matkę Tetydę, Chcę zawdzięczyć ich dobroć, że mię na swe ręce Przyjšwszy hodowali me dni niemowlęce. Pragnę umorzyć przykry spór, który ich dzieli, Już od dawna słodkiego momentu nie mieli. Bystre moje rumaki pod górš zostały, Na nich przebiegam lšdy, na nich morskie wały. Dlatego zaœ przed tobš tu stawię się, panie,Bym o moim zamiarze poznała twe zdanie: Mógłbyœ mnie winić słusznie, gdybym po kryjomu Do niezgłębnego poszła Oceanu domu Ť. ťCóż ci póŸniej wykonać te myœli przeszkadza – Rzekł Zeus – dzisiaj miłoœci niech panuje władza. Nigdy mnie, jak dziœ, pięknoœć nie ujęła żadna, Nie rozgrzała bogini ni ziemianka ładna: Ani wdzięki przeœlicznej Iksyjona żony, Z której Pirytoj, bogom równy mšż zrodzony; Ani też dla Danai tak silnie gorzałem, Z której Perseusza, męża walecznego miałem; Ni tak córka Fojniksa rozpaliła gładka, Sławnego Radamanta i Minosa matka; Ni dwie wabne Tebanki, Alkmena, Semele, Z tej Herakles, z tej Dioniz, Olimpu wesele; Ni Demeter, żółtymi włosy upiękniona, Ni wspaniałš kibiciš poważna Latona; I z tobš przeszłe chwile równałbym daremnie, Nigdyœ ognia takiego nie wzbudziła we mnieŤ. Chytra Hera: ťO! Synu Kronosa natrętny! Czy tak daleko jesteœ w żšdzach niepamiętny, Abyœ to czynił jawnie, co się czyni skrycie?Wszyscy nas widzieć mogš na Gargaru szczycie; Cóż by o nas mówiono, gdyby z bogów któryUjrzał nas w tej zabawie na wierzchołku góry I w niebie to rozgłosił? Wstydem zlana cała Nigdy bym do Olimpu wrócić się nie œmiała. Jeœli twój umysł żšdzy oprzeć się nie może, Jest w niebie pokój skryty, jest małżeńskie łoże, Tam przystojnie twa miłoœć będzie nasycona, Kiedy tyle powabów ma dla ciebie żona Ť. ťZa co się myœl próżnymi bojaŸniami trudzi- Rzecze Zeus – nikt nas z bogów, nikt nie ujrzy z ludzi, Każę, a złota zaraz chmura nas otoczy, Najbystrzejszejej przejrzeć nie potrafiš oczy, Nawet słońce, przed którym nic się nie ukryje, Zasłony tej promieńmi swymi nie przebije Ť. Skończył i wraz boginię chwycił w ręce... leżš, Ziemia pod nimi trawę podesłała œwieżš, Szafran, hiacynt, narzanek, zajętych rozkoszš Na miękkich głowach lekko nad ziemiš unoszš. Na tym ich łożu wkoło złoty obłok œciska,Z niego rosa srebrnymi kroplami wytryska. Tak uległ na Gargarze, na łonie swej żony,Zeus razem i miłoœciš, i snem zwyciężony. Sen, gdy pod jego władzš władca gromów legnie, Do Posejdona z miłš wieœciš szybko biegnie I rzecze, donoszšc mu o tym, co się stało:ťTeraz twoje Achaje możesz wspierać œmiało; Œpi Kronid. Niech z tej pory korzystajš Greki: Hera zwiodła miłoœciš, jam zamknšł powieki Ť. Te chytre panu morza, gdy odkrył zamiary,Sen poszedł sypać swoje na ród ludzki dary. Posejdon się w zapędzie utrzymać nie zdołał, Zaraz naprzód wyskoczył i głoœno zawołał: ťŒcierpicież, Grecy, aby syn Pryjama œmiały Spalił flotę i wiecznej stšd dostšpił chwały? Ta nadzieja pochlebna jemu serce łechce, Że Pelid siedzi w nawie i wojować nie chce. Lecz nie poczujem, że on wyrzekł się oręża, Niech tylko rota rotę, mšż zapala męża! Zróbcie tak, jak ja powiem: nšjpierwsi rycerze I najsilniejsi, weŸmy największe puklerze; Na głowy nasze włóżmy najtęższe przyłbice, A najdłuższymi dzidy uzbrójmy prawice. PójdŸmy! Ja wam przodkuję. Choć się tak nadyma, Wiem, że naszego Hektor natarcia nie wstrzyma! ... Ť Tak rzekł; w momencie rozkaz jego wykonany. Atryd, Itak, Diomed mimo ciężkiej rany Obiegajš zastępy, ustawiajš w szyki... Posejdon ich prowadzi, a w strasznej prawicy Ogromnym wstrzšsa mieczem na kształt błyskawicy. Nikt się nie waży œmiałym mierzyć z nim zamachem, Wszystkich Trojan przejęte serca zimnym strachem, Hektor ich stawia, bojaŸń z umysłów oddala. Natenczas się straszliwy w polu bój zapala,Gdy Posejdon i Hektor od trwogi daleki Prowadzš – ten Trojany, ten waleczne Greki. Wzdęte morze namioty tłucze i okręty, Trwa walka uporczywa, wrzask niezmierny wszczęty. Nie tak straszliwie ryczy ocean zhukany, Gdy o skaliste brzegi rozbija bałwany; Nie taki szum na górach ogień rozpoœciera,Kiedy lasy paszczękš niesytš pożera; Nie z takim hukiem, wyszły z Boreasza gęby, Gwałtowny wicher wali niebotyczne dęby: Jak straszne napełniło powietrze wołanie, Kiedy się starli z sobš Grecy i Trojanie. Hektor pierwszy Ajasa obalić się silił. Biegłej rycerza ręki pocisk nie omylił, Lecz pas, jeden od tarczy, a drugi od miecza, Krzyżujšc się na piersiach, męża zabezpiecza; W to miejsce ugodziwszy, został raz odparty. Bardzo takim trafunkiem Hektor był rozżarty, A widzšc, że Ajasa próżnym ciosem gonił, Sam, unikajšc œmierci, między swych się chronił. Ajas nie tracił czasu, i w oddaniu skory, Jeden z głazów służšcych nawom za podpory (A mnóstwo ich tam było przy stopach rycerzy) Silnš pochwyca rękš i w Hektora mierzy: Trafił kamień pod szyję, od tarczy odskoczył I niemały czas jeszcze po piasku się toczył. Jak ognistym Zeusa uderzony grotem Z ogromnym dšb na ziemię wali się łoskotem, Pełne powietrze siarki przykrego zapachu, A bliski widz srogiego Zeusa zamachu Ogłuszony zostaje od ognia i trzasku: Tak nagle wielki Hektor upada na piasku... Zostać panami łupu tak wielkiego chciwi, Zewszšd na niego z krzykiem napadli Achiwi.Lecz gdy w niebezpieczeństwie Hektora postrzegli Polidam, Glauk, Ajnejasz, Sarpedon przybiegli, I Agenor; ci roty wstrzymujš grożšce, A za nimi się Trojan cisnęły tysišce. W ich puklerzach bezpieczna dla niego zasłona. Tymczasem go ziomkowie wzięli na ramiona I w tył wojska unieœli, gdzie wóz jego stoi,Prowadzš jęczšcego rycerza ku Troi. A skoro tam przybyli, gdzie Ksantu kryształy Krętymi nurty żyzne pola przerzynały, Wspaniały wóz i bystre zatrzymali konie, Zsadzili go na ziemię, wodš zlali skronie. Odzyskał dech bohater, na nogi się dŸwignšł, Otworzył oczy, z piersi krew czarnš wyrzygnšł, Lecz upadł znowu, znowu zawarły się oczy: Tak go ciężko Ajasa cios ogromny tłoczy. Najlepsza dla Achajów zajaœniała pora, Gdy z placu schodzšcego postrzegli Hektora;Natarli zatem, nowym zapałem zagrzani. Ajas, syn Oileja, Satnijosa rani... Zwalił go Ajas dzidš, rycerz padł na plecy,Przy nim wszczęli bój krwawy Trojanie i Grecy. Polidam zgonu ziomka zemœcić się poœpieszył, Oszczepem prawe ramię Protenora przeszył. Chwytajšc piasek rękš padł syn Arejlika, A chlubny tym zwycięstwem Trojanin wykrzyka: ťMogę sobie pochlebić, że syn Panta mężnyWprawnš rękš niepróżno cisnšł grot potężnyl Ktoœ z Achajów odebrał cios hartownej miedzi I wnet czarne siedliska Hadesa odwiedzi Ť.Sarknęli Grecy, Ajas bardzo się zapalił, Obok niego Polidam Protenora zwalił; Więc na uchodzšcego szybkim rzucił grotem: Polidam œmierci zręcznym uchronił się zwrotem, Lecz za to Archelocha cios dosięgnšł srogi,Dla niego zgubę mœciwe przeznaczyły bogi. W kark go utrafia dzida Telamona syna, Okrutnym razem żyły obiedwie podcina. Padł i ziemi, walšc się pod œmiertelnym ciosem, Wprzód niż kolanem dotknšł czołem, twarzš, nosem. Ajas do Polidama chlubnie rzekł w tę porę: ťCiebie ja, Polidamie, za sędziego biorę: Nie nagradzaż nam straty mšż, co teraz pada? Niepodły z niego rycerz i ród w nim nie lada. Że złšczon z Antenorem, prawie jestem pewny, Syn to albo brat jego, a przynajmniej krewny Ť. Rzekł, znajšc dobrze, kogo obalił żelazem. Zasmucili się dumnym Trojanie wyrazem, Akamas broni trupa i Promacha zmiata Wtenczas, kiedy za nogi cišgnšł jego brata.Wraz wykrzyknšł: ťNa nasze wystawieni sztychy, Kiedyż, junacy, próżnej przestaniecie pychy? Nie nam tylko w podziale dostały się smutki, Równie na was padajš zgubne wojny skutki. Patrzcie, jak poległ Promach, gdy po zdobycz bieżał! Niedługo brat mój drogi bez zemszczenia leżał. Jak pełne tego losy pomyœlnoœci, komu Łaskawe dały nieba mieć mœciciela w domu!Ť Głos tak chełpliwy wszystkich Achajów rozżalił, Lecz najbardziej się mężny Penelej zapalił; Leci na Akamasa, ale ten się chroni: Zgubny raz Ilijonej dostał z jego dłoni. Ojciec, Forbas, największe stada tam posiadał, Hermejas go pokochał, bogactwami nadał, A tego tylko żona powiła mu syna. Zgasła twa, biedny starcze, pociecha jedyna! Trafił w oko, Ÿrzenicę ruszył grot stalony,Przeszedł na wylot głowę. Rycerz, krwiš zbroczony, Wycišga obie ręce i na ziemi siada; Wtedy z mieczem dobytym Penelej przypada, Tnie w szyję: głowa z włóczniš, którš jestprzebita, I z przyłbicš upada. Zwycięzca jš chwyta, A podniósłszy utkwionš na żeleŸcu głowę, Wielkim głosem do Trojan tak obraca mowę:ťNiechaj Ilijoneja i ojciec, i matka Lubego syna płaczš aż do dni ostatka! Lecz i żonie Promacha ten dzień smutny będzie, Gdy z powróconej floty mšż jej nie wysiędzie Ť. Rzekł, a wszystkich Trojanów strach ogarnšł blady, Myœlš, jakby ostatniej uniknšć zagłady... Księga XV Powtórne odparcie od okrętów Zwycięskš broniš Greków œcigani tuż w tropy, Cofajš się Trojanie za rowy, okopy; Mnóstwo ich legło trupem w ucieczce i zbladli Dopiero się wstrzymali, jak wozów dopadli. Wtedy Zeus na górnej Idzie przebudzony, Wyrwał się z towarzystwa pięknej swojej żony, Wstał, na Greków i Trojan boskim rzucił okiem: Ci pierzchajš, ci mężnym następujš krokiem; Posejdon tam achajskiej przywodzi młodzieży; Hektor wœród towarzyszów osłabiony leży, Silnš ranion prawicš, krew z piersi wyrzuca I ledwie mu tchem słabym oddychajš płuca.Zabolał ojciec bogów nad rycerza losem... I takim do Irydy odezwał się głosem; ťPosejdonowi rozkaz nieœ wiernie, Irydo, I powiedz, że te słowa od Zeusa idš: Niech bitwę porzuciwszy w tej mi zaraz porze Œpieszy do rady bogów lub skryje się w morze! Jeœli na me rozkazy nie chce być powolny, Niech zważy, czy mej sile oprzeć się jest zdolny; I władza mię nad niego wynosi, i lata. Więc tak lekce starszego będzie ważył brata? Więc sobie równoœć ze mnš w pysznej uprzšdł głowie? Ze mnš, przed którym wszyscy inni drżš bogowie? Ť Rzekł; zaraz wykonana była jego wola, Zbiega Irys z Gargaru na trojańskie pola. A jak œnieg lub grad pada z tchnieniem Boreasza, Który wraca pogodę, a chmury rozprasza: Tak posłanka złotymi ozdobiona pióry Szybko do Posejdona z Idy spada góry: ťPosejdonie! – tak mówi – Zeus władnšcy w niebie, Przysyła mię z takowym zleceniem do ciebie, Byœ porzuciwszy bitwę, w tejże zaraz porze Szedł lub do rady bogów, lub też skrył się w morze. Nie będziesz-li słów jego miał w należnym względzie, Sam tu z otwartš wojnš do ciebie przybędzie... Ť Posejdon rozgniewany tak jej odpowiada: ťChoć jest mocny, atoli nadto dumnie gada.Próżno równego w stopniu siłš swš zastrasza, Trzech nas miała z Kronosa synów matka nasza: Zeusa, mnie, Hadesa, co Ereb dziedziczy – Trzech panów, na trzy częœci podzielon, œwiat liczy, Każdy ma swe dziedzictwo. Za losów udziałem Hades wzišł czarne cienie, ja morze dostałem, Zeus objšł w swej częœci niebo i obłoki: Ziemia wspólna jest wszystkim i Olimp wysoki. Rzšdzić mnš dla Zeusa byłoby za wiele, Choć mocny, niech spokojny siedzi w swym wydziele! Mam umysł wyniesiony, więc mu nie przyklęknę, Rękš niech mi nie grozi, bo się jej nie zlęknę; Niech na syna i córki te pogróżki chowa, Co ze drżeniem słuchajš jego lada słowa Ť. Na to bogini urzšd sprawujšca posła: ťChcesz-li, abym odpowiedŸ tak twardš odniosła? Czy jš raczej osłodzisz? Lubo czasem zbłšdzi, Nigdy się wielkie serce uporem nie rzšdzi. Znasz doskonale, jakie stopnie sš rodzeństwa; Mszczš się Jędze za prawa zgwałcone starszeństwa Ť. Postrzegł się bóg, na morzu wzruszajšcy flagi. ťCzuję – rzecze –Irydo, moc twojej uwagi. Jak dobrze, gdy w posłańcu i poradnik wierny! Ale ogarnšł serce moje ból niezmierny, Gdy ten, z którym wyroku zrównały mię prawa, Ze mnie się grożšcymi słowy naigrawa. Ustšpię, lecz ci serce otworzę w tej chwili:Jeœli mimo żeœmy się zgładzić ugodzili Przy pomocy Pallady, jego miłej córy, Zeus zechce ocalić ilijońskie mury I danej obietnicy Achajom nie ziœci, Niech wie, że będzie w wiecznej u nas nienawiœci Ť. Rzekł Posejdon i zaraz w morzu się zagłębił; Uczuł to Grek, bo w piersiach zapał się oziębił. ťWeŸ pieczę – rzekł do Feba Zeus – o Hektorze; Chronišc się mego gniewu Posejdon wszedł w morze. Gdyby na mnie œmiałymi czekał był rękoma, Strasznym łoskotem walki między nami dwoma W swych by posadach niebo i piekło zadrżało. Ale lepiej dla niego i dla mnie się stało, Że choć z gniewem, ustšpił nie czekajšc boju: Rzecz by ta wiele bardzo kosztowała znoju.WeŸ egidę i w groŸnej wstrzšsaj niš prawicy, By greccy na jej widok drżeli wojownicy. Szczególnie miej o wielkim Hektorze staranie, Z nowš w piersiach odwagš niechaj w polu stanie! ... Ť Rozkazał; wykonywa Feb zlecenie ojca. Jak szybko leci jastrzšb, grzywaczów zabojca, Żaden mu ptak lekkimi nie wyrówna pióry: Takim on właœnie lotem spadł z idajskiej góry. Już bohater nie leżał, gdy Feb przed nim staje: Siedział, odzyskał zmysły, przyjaciół poznaje, Co mu we wszystkich byli przygodach najszczersi. Pot nie leje się z niego, nie robiš mu piersi – Tak go Zeusa pamięć ożywiła sama. Apollo rzekł w te słowa do syna Pryjama: ťCzemu siedzisz na tronie, od wojsk twoich z dala? Co cię wyzuwa z siły? Jaki ból przyzwala? Ť Uchylił Hektor powiek i rzekł słabym głosem: ťKtoœ ty, z bogów najlepszy, moim tknięty losem? Nie wiesz-li? Gdym przed flotš stoczył walkę œmiałš, Ajas wtedy na ziemię obalił mię skałš. Mniemałem, że odwiedzę dziœ Hadesa progi,Utraciwszy od ciosu tego żywot drogi Ť. ťUfaj! –Bóg odpowiada. – Pan władnšcy w niebie Silnego pomocnika przysyła dla ciebie. Ja, Apollo, przy tobie z mieczem groŸnym stoję, Ja, com dawniej i ciebie zasłaniał, i Troję... Ť Tym słowem wzmocnił siły, które w nim już gasły. Jak przy żłobie trzymany długo koń wypasły, Zerwawszy uwišzanie, bieży, piasek miece, I przywykły się kšpać w przeŸroczystej rzece, Pyszny swojš pięknoœciš, leci, dumnie plšsa, Głowę do góry wznosi, a grzywš potrzšsa I pędzi na znajome sobie klacz pastwiska: Tak za wzmocnieniem boga, który strzały ciska, Mężny Hektor wielkimi kroki w pole sadzi I waleczne do boju Trojany prowadzi. A jak biegnš, zwierzyny pięknej dostać chciwi, Za samš lub jeleniem i psy, i myœliwi – On, gdy mu jeszcze zguby zły wyrok nie niesie, Chowa się między skały albo w gęstym lesie; Wtem gdy się lew pokaże, krzykiem ich wzbudzony, Psy i myœliwcy w różne rozpierzchnš się strony: Tak trwożnych pędzš Trojan szeregami Grecy, Tnš mieczami, dzidami przebijajš plecy; Lecz gdy ujrzš Hektora, przejęci sš trwogš, I cała ich w tym siła, że uciekać mogš... Idš Trojanie, Hektor wielkim stšpa krokiem,Apollo go poprzedza odziany obłokiem: W rękach jego egida nieœmiertelna błyska, Frędzle jš srożš, groŸny blask daleko ciska, Na postrach ludzi Hefajst dał jš panu nieba; Taka egida rękę uzbrajała Feba. Œcisnšwszy swe zastępy czekajš Achiwy; Z obu stron krzyk powietrze napełnia straszliwy, Z mocnych ršk dzidy, z brzmišcych cięciw lecš strzały: Jedne się w łono mężów szlachetnych dostały, Drugie nie dojdš ciała i w ziemię się wbijš, Ani się krwi tak chciwie żšdanej napijš. Póki Feb trzymał w rękach tarczę niewzruszonš, Ginšł lud, bój za żadnš nie ważył się stronš. Lecz wkrótce przeciw Grekom zwrócona egida – Wraz niš wstrzšœnie i z piersi głos ogromny wyda: Słabiejš w męstwie, bojaŸń w umysłach zajęta. Jak gdy w nocy napadnš dwa srogie zwierzęta W nieprzytomnoœci stróża na woły lub owce, Drżšca trzoda się w różne rozbiegnie manowce: Tak uciekajš Grecy; Feb ich mdłymi zrobił, A Trojan i Hektora chwałš przy ozdobił... szy ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷żuPň cvB Ű cw7 cxT#ź cy/8z*5H ]€Gdy się zwycięzcy bawiš nad krwawymi łupy, Uciekajš w nieładzie drżšce Greków kupy; Hektor swoich zachęca, wielkim głosem krzyczy, By prosto szli na flotę, niechciwi zdobyczy: ťA kto mi kolwiek od naw na stronę odbiegnie, W tymże zaraz momencie z mojej ręki legnie! Ni go bracia, ni siostry nie uczczš pogrzebem, Ale go psy w kawały rozszarpiš pod niebem! Ť Rzekł i ogniste biczem rumaki zacina, Do œmiałego natarcia roty upomina. Zwracajš wszyscy konie z groŸnymi okrzyki, Przodkiem Apollo mężne wiedzie wojowniki. Zarzuca rów, okopy zwala jego noga: Wnet się dla nich zrobiła tak szeroka droga, Ile zasięgnie dzida od męża rzucona, Gdy doœwiadcza, jak silne sš jego ramiona. Tš drogš tłumem idš Trojanie zuchwali, Pod stopš Feba gruby mur Greków się wali. A jako drobne dziecię, bawišc swe tęsknoty, Rozmaite na piasku buduje roboty, Wnet je rękš i nogš igrajšc zagrzebie: Tak się mur grecki kruszy pod twš stopš, Febie. Tyœ ich zmieszał, tyœ zrobił, że pierzchli nikczemnie; Dopiero się przy nawach wstrzymujš wzajemnie... Jak gdy zhukane wiatry na morzu srożejš, Wzdęte na boki w okręt bałwany się lejš I nic go nie zachowa od gwałtownej fali: Tak się wojsko trojańskie na mur grecki wali. Pędzš ku nawom konie œmiałe wojowniki, Trojanie z wozów długie wycišgnęli piki, Grecy z okrętów dršgi wzięli na odparcie Kute miedziš, w ogniowym ustalone harcie. Gdy się bój z dala od naw przy murze wysila, Patrokl siedział w namiocie cnego Eurypila; Miłymi w nim tęsknotę rozmowami słodził,A plastrem bole rany głębokiej łagodził. Lecz widzšc, że Trojany przez mur się waliły, Że Grecy uciekajš bez ładu, bez siły, Jęczy, bije się w uda, łza mu gęsta ciecze,I tak do przyjaciela z ciężkim łkaniem rzecze: ťMimo twej rany dłużej nie mogę być z tobš, Wkrótce się Grek ostatniš okryje żałobš. Nich ci pomoc potrzebnš wierny sługa niesie, Ja biegnę chęć do boju wzbudzić w Achillesie. Któż wie, czy go nie skłonię za pomocš boga? Mocna jest z ust przyjaŸni idšca przestroga Ť. Rzekł i opuœcił namiot Patrokl rozpłakany. Tymczasem Grecy dzielnie wstrzymujš Trojany, Lecz ni ci zdolni, lubo mniejsze, odbić roty,Ni ci Greków przełamać i wpaœć im w namioty. A jak ostrym toporem cieœla zręcznie włada, Którego sztuki sama uczyła Pallada, I za sznura kres ostrej nie zapuœci stali: Tak ci w równi zupełnej bój utrzymywali. Po wszystkich stronach walka uparta się szerzy. Hektor z okrytym chwałš Ajasem się mierzy, Przy jednej walczš nawie; ni Hektor jej spalić, Ni Ajas od niej może Hektora oddalić. Już Kaletor niósł ogień, ów œmiały syn Klity, Lecz w piersi został dzidš Ajasa przeszyty:Leci na ziemię, głownia z ręki mu wypada. Patrzšc na œmierć krewnego Hektor się rozjada I wielkim głosem woła na trojańskie szyki:ťTrojanie i Dardany, i waleczne Liki! Nie ustępujcie z miejsca, walczcie w tej ciaœninie I nie dajcie wzišć zbroi po Klitiosa synie! ŤSkończył i długš dzidę w Ajasa wymierzył;Chybił go, Likofrona mężnego uderzył. Przymuszony z Kitery uciec dla zaboju, Ajasowi w rycerskim towarzyszył znoju; Przy boku przyjaciela stał bohater dzielny, Przy nim walczył, gdy w głowę dostał raz œmiertelny; Bez duszy z wyniesionej nawy na łeb zlata. Ajas przejęty żalem tak mówi do brata: ťTeukrze! Jakie nas teraz czekajš tęsknice? Syn Mastora, kochany od nas jak rodzice, Którego w domu naszym żaden wzglšd nie minšł, Zajadłego Hektora srogim ciosem zginšł. Gdzie twe strzały niosšce œmierć, bóle i jęki? Gdzie jest łuk otrzymany z Apollina ręki? ŤNa głos brata przybiega Teucer, strzelec główny, Łuk ma w ręku i kołczan strzałami ładowny. Grot wylata po grocie, warczy żyła tęga, Wraz Pejzenora syna strzałš swš dosięga: Ranny Klejtos, powoŸnik Polidama œmiały. W Hektora oczach pięknej szukajšcy chwały, Gardził niebezpieczeństwem, tam pędził rumaki, Gdzie się najbardziej mężne zgęszczały orszaki. Nie mogła go od zguby żadna zbawić siła, Puszczona strzała w szyję z tyłu utrafiła;Padł na ziemię, œmiertelnym dosięgniony grotem, Konie wóz próżny z wielkim wstrzšsnęły łoskotem. Postrzegłszy to Polidam, zaraz je uchwyciłI Astynoja rękę strażš ich zaszczycił, A gdy mu blisko siebie trzymać je zaleci, Sam znowu między pierwsze wojowniki leci.Teucer zaœ na Hektora nowy grot nakładał,I pewnie ostateczny byłby mu cios zadał, Gdyby Zeus srogiego nie wstrzymał wyroku.On majšc bohatera dnia na bacznym oku, Nadto wyniosłym Teukra zamiarom uršga, Rwie mu w ręku cięciwę, kiedy jš nacišga: Prysła strzała i łuku dotrzymać nie umiał;Nadzwyczajnym przypadkiem strwożył się izdumiał. ťBracie – rzekł – boga ręka, nam nie sprzyjajšca, Miesza układy nasze i łuk mi wytršca; Z tęgich żył dziœ ode mnie skręcona cięciwa, Zdolna nieœć strzał tysišce, nagle mi się zrywa Ť. ťPorzuć twój łuk i strzały – rzekł Ajas żałosny – Gdy ci je z ršk wydziera jakiœ bóg zazdrosny; WeŸ raczej długš dzidę, piersi okryj tarczš, Walcz, zachęcaj – bijmy się, póki siły starczš, Jeœli majš wzišć flotę, niech jš wezmš z pracš I niech drogo zwycięstwo Trojanie opłacš Ť. Tak radził; Teucer zaraz namiotu dopada, Łuk zostawia, na ramię tęgi puklerz wkłada, Głowę kształtnie zrobionym szyszakiem przykrywa, Nasrożona piórami groŸna kita pływa. Ogromnš bierze dzidę, a nie szczędzšc kroku, Bieży spieszno i staje przy Ajasa boku. Widzšc łuk Teukra, boskim osłabiony cudem, Hektor między trojańskim głoœno woła ludem: ťWalczcie! Gdzie z takš chwałš bitwa rozpoczęta. Niech każdy z was o dawnej sławie swej pamięta! Widziałem na me oczy, jak bezsilne strzałyW ręku najbieglejszego rycerza zostały. Zeus to sam dokazał i znak jest niemylny, Dla kogo on niechętny, a komu przychylny: Dziœ od niego Achšjów zmniejszona odwaga,Dziœ przeciwko nim bije, a nam dopomaga. Walczcie więc, bo zwycięstwem pewnym sięzaszczyciem. Kto ma paœć, niech bez żalu rozstanie się z życiem! Ach! Jak tu dla rycerza chwały plac jest żyzny! Pięknie mu z broniš w ręku umrzeć dla ojczyzny, A dom swój, żonę, dzieci, majštek ocali, Gdy męstwem swym Achšjów z tych brzegów oddali Ť. Tak Hektor w serca wszystkich zapał swój przelewał. Nie z mniejszš Ajas siłš Achajów zagrzewał: ťMężowie! Dziœ najsroższych klęsk jesteœmy bliscy, Albo ocalim flotę, albo zginiem wszyscy. Mniemacie-li, gdy Hektor naw panem zostanie, Że możecie piechotš przejœć po oceanie? Nie widzicie-li, jak on rzuca się gwałtownie? Jak zapala, jak woła na Trojan o głownie? Nie na tańce ich wzywa, lecz żeby nas dobić. Ja sšdzę, że nie możem nic lepszego zrobić, Jako gdy nasz zmieszamy oręż z ich orężem: Niech już raz albo zginiem, albo też zwyciężem! Ť W goršcych sercach nowš wzniecił żšdzę sławy: Miedzianym z tarczy murem otoczyli nawy; Zeus wzmaga w Trojanach zapał i nadzieje,A Menelaj tak serce w Antylochu grzeje: ťNikt z tobš, Antylochu, z achajskich rycerzy Ni miłoœciš, ni biegiem, ni siłš się zmierzy.Wyskocz, byœ kogo z wodzów trojańskich obalił Ť. Tym słowem jego zagrzał, a sam się oddalił. Z błyszczšcš zaraz dzidš przed pierwszymistanie, Na jego widok trwożni uchodzš Trojanie; Jednak nie był rycerza zamach bezskuteczny: Gdy œmiało biegł do boju Melanip waleczny,W piersi raz dostał, upadł tym zwalony ciosem, A zbroja na nim smutnym zajękła odgłosem. Jak szybko, przyskakuje bystry chart do łani, Gdy jš myœliwiec z kniei wychodzšcš rani: Tak prędko pierwszy z greckiej Antyloch młodzieży, By z ciebie, Melanipie, œcišgnšć zbroję, bieży. Ale próżny był zapęd, bo go Hektor zoczył,I tchnšć zemstš za brata przeciw niemu skoczył. Antyloch, lubo dzielny bohater, nie czeka, Zbiera swe wszystkie siły i co tchu ucieka. Jak zwierz srogi, niemałe gdy porobi szkody, Zabije psa lub męża bronišcego trzody, Chroni wprzód, nim mnóstwo pasterzy się zbiegnie: Tak on ucieka, skoro Hektora postrzegnie. Krzyczš za nim Trojanie, gęste miecš groty.Zwrócił czoło, ze swymi złšczywszy się roty. Jak lwy do naw Trojanie szli wielkimi kroki – Tak się spełniały boskie Zeusa wyroki. Z jego woli Dardanin œmiałoœci nabierał, On w Greku męstwo słabił, chwałę mu wydzierał, On chciał imię Hektora zrobić wiekuiste, Iż pierwszy rzucił głownie na flotę ogniste: Tak Tetydzie uiszczał, co jej przyrzec raczył, Więc czekał, aby ogień na nawach obaczył.Od tej chwili przedsięwzišł Trojan szczęœcie skrócić I zwycięstwo na stronę Achajów obrócić. W tym zamyœle Hektora sam pchał na okręty, Lubo już dosyć własnym zapałem był pchnięty. Jak Ares, gdy zabójczš dzidę chwyci rękš, Lub jak ogień, gdy lasy zjadłš żre paszczękš, Wœcieczony lata Hektor i z ust pianę toczy; Zapalone pod groŸnš brwiš iskrzš się oczy, Niezmordowana robi oszczepem prawica, A podskakujšc, skronie tłucze mu przyłbica... Chcšc złamać Greków, ciosy tam obraca swoje, Gdzie najdzielniejsze męże i najcięższe zbroje; Lecz nadaremnie wszystkie swe siły wywiera – Niewzruszony jak wieża zastęp go odpiera. Jak kiedy szturm przypuszczš do nadbrzeżnej skały I wiatry rozhukane i spienione wały – Ona ich gniew silnymi wstrzymuje ramiony: Tak szyk grecki na miejscu stoi niewzruszony... Widzš cię poœród siebie Achaje, Hektorze! Jak gdy na pasšce się woły przy jeziorze Wpadnie lew – nieprzywykły walczyć pasterz młody Już od czoła, już z tyłu broni swojej trzody – On skacze nagle w œrodek i buhaja zjada, W różne się strony drżšca rozpierzcha gromada: Podobnie, gdy wpadł Hektor (Zeus go zapalił), Wszyscy pierzchli i tylko Peryfeta zwalił... Z przodu Greki okrętów jeden rzšd zamykał; Stšd wyparci, przy drugim, który morza tykał Stawajš, przy namiotach gęsto się gromadzš I o daniu odporu najtęższego radzš. Przez wstyd i strach w obozie rozbiec się nie œmiejš, Jedni krzyczšc na drugich krzepiš się nadziejš. Nestor, ludu stróż, wszystkich czule upomina, On rycerzów na imię ich ojców zaklina: ťPrzyjaciele! Chciejcie się mężami pokazać,A nade wszystko hańbš lękajcie się zmazać!Myœlcie o żonach, dzieciach, majštku, rodzicach, Czy żyjš, czy już w wiecznych zostajš ciemnicach. Oni wołajš na was tym słowem przeze mnie: Stójcie! WstydŸcie się tyły podawać nikczemnie! ... Ť Wielki Ajas za hańbę sobie to rozumie, By z innymi Grekami dłużej krył się w tłumie; Wraz na widok trojańskiej pokazał się młodzi, Z nawy na nawę krokiem sšżnistym przechodzi, Dwudziestodwułokciowym obracajšc dršgiem, Z okrętów na okręty przeskakiwał cišgiem. Jak, obok cztery konie sprzšgłszy, jeŸdziec zręczny Ludowi ciekawemu chcšc dać widok wdzięczny Bieży ku miastu, chlubnej szukajšc zalety; Zbiegajš się mężczyŸni, zbiegajš kobiety, Obróconych na niego oczu pełno wszędzie, On z konia na koń skacze w najbystrzejszym pędzie, Tak po nawach wielkimi skakał Ajas kroki, A ogromnym swym głosem przebijał obłoki.Zachęca bezustannie ten mšż nieznużony Do dzielnej i namiotów, i floty obrony. I Hektor między swymi nie został orszaki, Lecz jak orzeł zoczywszy pasšce się ptaki Uderza na żurawie, gęsi lub łabędzie, W takimże Hektor œmiały rzucił się zapędzie... Pod samš flotš walkę stoczyli tak srogš, Iżbyœ rzekł, że wyczerpnšć swoich sił nie mogš; Taka zjadłoœć ich piersi, taki ogień pali, Jakoby w tym momencie bitwę zaczynali. Wielki do męstwa powód miały strony obie: Grek już zbawienia prawie nie rokuje sobie,Trojanin dzisiaj wszystko chce zakończyć razem, Okręty zniszczyć ogniem, a Greki żelazem. W tym przekonaniu wszystkie swe siły wywarli, Jedni, by zwyciężyli, drudzy, by odparli. Hektor chwycił za okręt, co wiosły licznemi Protezylaja stawił na trojańskiej ziemi, Ale go nie powrócił: zginšł z wziętej rany – O jego walczš okręt Greki i Trojany. Nikt tu strzał, nikt oszczepów dalekich nie ciska, Obie, równo zajadłe, strony walczš z bliska. Okrutna rzeŸ: ten kole, ten ršbie, ten siecze, Błyszczš w rękach dzidy, siekiery i miecze,Powietrze od orężów tłukšcych się chrzęœci, Z ršk, z ramion lecš miecze strzaskane na częœci, Podruzgotanych zbroi pełno na równinie, Ziemia cała zbroczona krwi potokiem płynie. Hektor jak chwycił okręt, tak się cišgle trzyma, Z zapalonymi na swych wołajšc oczyma: ťNieœ pochodnie, następuj œmiało, mężna młodzi! Dzień ten dziesięcioletnie klęski nam nagrodzi. WeŸniemy flotę, całkiem wyrżniemy lud grecki. Bez woli bogów przyszedł ten naród zbójecki. Gnuœnoœć starych zrobiła, że się Grek ocalił, Ja bym był dawno natarł, ich zbił, flotę spalił, Lecz mię wstrzymała starców rada zbyt ostrożna. Dziœ wszystkich błędów naszych powetowaćmożna, Bo Zeus nam łaskawej udziela opieki Ť. Rzekł; oni z nowš mocš natarli na Greki. Na Ajasa tysišczne zwrócone pociski; Już on zaczšł rozumieć, że jest œmierci bliski. Schodzi z wierzchu na ławę przed licznymi groty, Tam staje, pilnie Trojan zważajšc obroty: Ktokolwiek z ogniem bieży, dzidš go oddala, A Greków nieustannym głosem tak zapala: ťPrzyjaciele! Narodzie bogu wojny miły! Nie ustawajcie w męstwie, zbierzcie wszystkie siły! Czyż my to posiłkowe w tyle wojska mamy?Czyż nas nowe zasłoniš mury, nowe bramy? Jestże w bliskoœci miasto, które by nas trudem Osłabionych schroniło? Œwieżym wsparło ludem? Tu jesteœmy, daleko od ojczystych brzegów, Od morza i trojańskich œciœnieni szeregów – Nie gnuœnoœć, dzielne tylko ocali nas ramię!Ť Rzekł; jak wœciekły uderza, zabija i łamie.Kto od Hektora pięknym zapałem natchnięty,Z ogniem w ręku zuchwale bieżał na okręty, Na tego się okrutnym Ajas ciosem srożył: Tak dwunastu rycerzy przed flotš położył. Księga XVI Pieœń o Patroklosie Kiedy ci przy okręcie zwodzš bój okrutny, Przed obliczem Achilla staje Patrokl smutny;A jako zdrój spod skały hojne wody toczy, Tak obfitymi łzami płynš jego oczy. Wzruszon Pelid tak mówić do niego zaczyna:ťPatroklu! Czemu płaczesz, jak mała dziewczyna, Która za matki œladem drobnym krokiem goni, Chwytajš za skraj szaty i rzewne łzy roni,I twarzš jej przesyła chęci niemowlęce, Aż jš zmiękczona matka weŸmie na swe ręce. Ach! Tak miękkie łzy płynš Patroklowi memu. Czy zwiastujesz co wojsku? Czy też mnie samemu? Czyœ odebrał wieœć jakš smutnš po kryjomu? Ale mówiš, że żyje Menojtijos w domu; Że Pelej Myrmidony rzšdzi w szczęœciu, w chwale: Ich by œmierć najdotkliwsze sprawiła nam żale. Czy nad Grekami płaczesz, że przy nawach ginš? Własnš oni œcišgnęli te nieszczęœcia winš. Lecz mów! Oba wszak sobie jesteœmy najszczersi Ť. Na to Patrokl, westchnšwszy z głębokoœci piersi: ťDaruj łzom, najmężniejszy z Greków, przyjacielu! Trudno ich nie wylewać wœród nieszczęœć tak wielu... Oby nigdy gniew taki nie zajšł twej duszy! Godnaż chwały w złem stałoœć? Nic cię więc nie wzruszy? Jeœli Greków nie wesprzesz w tak okrutnej dobie, Któż z ršk twych będzie pomoc obiecywał sobie? Gniew ten ród boski w tobie œciera do ostatka: Nie jest Pelej twój ojciec ni Tetys twa matka, Ale cię wyrzuciły groŸne morza wały, Albo tak twarde serce z twardej kute skały. Jeœli niechęć do boju wyrok w tobie sprawił Lub jeœli ci co Zeus przez matkę objawił, Pozwól, niechaj ja pójdę z mężnymi Ftyjoty I za bogów pomocš zbawię greckie roty. Daj twš zbroję! Trojanin, tę ujrzawszy postać I mnie bioršc za ciebie, nie będzie œmiał dostać, Wstrzyma zapęd; Grek wytchnie, gdy wsparcie obaczy, A i lekkie wytchnienie wiele w boju znaczy. Kiedy œwiezi wpadniemy na lud zmordowany,Samym krzykiem odeprzem pod miasto Trojany Ť. Tak Patrokl do Achilla tkliwy głos zanosił. Nieszczęœliwy! Nie wiedział, że o zgubę prosił. Pelid ciężko wzdychajšc tych słów mu udziela: ťCóż ja to z ust mojego słyszę przyjaciela? Ani wyrok do boju niechęć we mnie sprawił, Ani mi też co Zeus przez matkę objawił, Lecz mi stoi w pamięci męża czyn gwałtowny. Co za hańba! Rownego œmiał pokrzywdzić rowny I użyć władzy swojej na gwałtu narzędzie!Ta obelga niełatwo w sercu startš będzie: Owoc mych trudów, dana po dobyciu miasta,Gwałtem z ršk przez Atryda wydarta niewiasta... Ale przeszłe zostawmy rzeczy w niepamięci, Nie przystoi mi w wiecznej uprzeć się niechęci! Powiedziałem: nie pierwej skrócę gniew zawzięty, Aż bitwa o tesalskie otrze się okręty... szy ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż{P! c|q Ö c}Gž c~# c.Ž c€Ë9Ź0Teraz idŸ, wpadnij na nich, Patroklu waleczny, Oddal od floty greckiej wyrok ostateczny, By nie rzucili na niš ognistej pożogi I nie przecięli wojsku do powrotu drogi! ... A gdy od naw odeprzesz Trojan, wracaj do mnie, Choćby ci szczęœcił Zeus, użyj szczęœcia skromnie I staraj się powœcišgać twš zwycięskš dzidę! Beze mnie walczšc, mojš zwiększyłbyœ ohydę. Niechże twojego serca zwycięstwo nie poi, Strzeż się wojska prowadzić aż pod mury Troi! ... Gdy w naw zbawieniu nasze chęci się uiszczš, Zostaw obadwa wojska, niech się w polu niszczš Ť. Tymczasem silny Ajas już ulec był bliski, Zeus go tłoczy i Trojan bijš nań pociski. Œwietna przyłbica, gęstym uderzana ciosem, Wedle skroni straszliwym jęczała odgłosem, Dłoń słabnie pod ciężarem wielkiego puklerza, Jednak z miejsca nie mogli wyruszyć rycerza. Zatchnęły mu się piersi tak, że ledwie zieje, Z członków jego pot słonym strumieniem się leje, Jedne odeprze, leci druga dzida skorsza; Zemdlał, coraz się więcej jego stan pogorsza. Muzy! Które dzierżycie dom Zeusa œwięty, Mówcie, jak płomień greckie zapalił okręty! Na dzidę, którš Ajas walecznie się składał,Wpadł Hektor i ogromnym cios mu mieczem zadał. Odcięta miedŸ od drzewca przeraŸliwie dzwoni I daleko upada, a bohater w dłoni Dršg stępiony daremnym obraca zamachem. Uznał w tym dzieło bogów, zimnym zadrżałstrachem I nie wštpił, że Zeus niszczy jego trudy, A obdarzyć zwycięstwem chce trojańskie ludy. Spoœród grotów ustšpił wyparty gwałtownie. Trojanie zewszšd niosš rozżarzone głownie, Pali się okręt, smolne zajmujš się sosny. Bije w się w uda Pelid i mówi żałosny: ťPrzyspieszaj, o Patroklu, twoje przedsięwzięcie! Nieprzyjacielski ogień widzę na okręcie. Ocal flotę, powrotu naszego nadzieję, WeŸ oręż, a ja wojsko zbiorę i zagrzeję Ť.Rzekł; Patrokl się natychmiast uzbrajać poczyna: Srebrnš haftkš na nogach kształtny obuw spina, Pyszny Ajakowego pancerz bierze wnuka, W który blaski gwiazd cudna wyraziła sztuka; Miecz ciężki z bršzu wiesza na silne ramiona, Błyszczy mu się głowica srebrem ozdobiona; Nieprzebitym pokryciem zabezpiecza zdrowie Mocny na piersiach puklerz, a szyszak na głowie; Z końskich włosów na hełmie wspaniałym uwita, Pływajšc, strach daleko niesie groŸna kita. Wzišł i silne oszczepy, lecz równe swej dłoni; Dzidy tylko nie zabrał z przyjaciela broni... Automedon ogniste zaprzęga rumaki. Po Achillu, œcielšcym trupami orszaki, Patroklowi najwięcej Automedon miły, Bo doznał w bojach jego i wiary, i siły. Ksant i Balios w zaprzęgu sš, dwa bystre konie, Mogšce wiatry w szybkim wyœcignšć przegonie... Pedaz im towarzyszy, œmiertelnego rodu, Lecz nieœmiertelnym zrówna koniom do zawodu. Tymczasem zaœ Achilles obiega namioty, Sam uzbraja, sam żwawe zagrzewa Ftyjoty; Chęć do boju w nich długa powiększyła przerwa. A jako srogie wilki i niesyte œcierwa Na górze rogatego zabiwszy jelenia, Jedzš go, krew im brzydkie paszcze zaczerwienia; Potem do Ÿródła kupš idš rozbójniki, Chłodzš się, chlipišc wodę chciwymi języki,Mięso się z paszcz odrzuca, wzdymajš się brzuchy, A w piersiach niestrwożonych œmiałe rosnšduchy: Tak goršco Ftyjotów wodze za krwiš dyszš I z takim Patroklowi męstwem towarzyszš. W œrodku stoi Achilles, w nim Aresa mina, On i męże, i konie żwawo upomina. Pięćdziesięciu okrętom Pelid przewodniczył,A na każdym pięćdziesišt bohaterów liczył; Pięciu dał wodzów, każdy swój szyk doprowadza, Ale przy nim najwyższa zostawała władza... Gdy więc uszykowany lud z wodzami staje, Achilles ostrym tonem rozkazy im daje: ťPrzez czas gniewu mojego nieraz ja słyszałem Burzšcych się was wielkim na Trojan zapałem, I takeœcie, wodzowie, czynili wyrzuty: Achillu! Żółciš karmion lub ze skały kuty, Czemu w tej nieczynnoœci nasze trzymasz ramię? Jeżeli już nic gniewu twojego nie złamie, Nie lepiejż iœć do domu, niż gnuœnieć szkaradnie? " Te-œcie mi słowa nieraz mówili gromadnie. Męże! Oto dzień boju tak od was żšdany. IdŸcież więc i uderzcie œmiało na Trojany! Ť Tym słowem dodał wszystkim do boju ochoty, Po głosie wodza bardziej skupiły się roty. A jak œciœle budownik spaja œciany w murzeDom stawiać, mocen wiatry wytrzymać i burze: Tak œciœle się skupili mężni wojownicy: Puklerz tyka puklerza, przyłbica przyłbicy,Przy kicie pływa kita, zbroja bliska zbroi, Mšż przy mężu i dzielne wojsko jak mur stoi. Na czele bohaterów zapalonych srodze Patrokl i Automedon, dwa stawajš wodze. Jedna w obydwu œmiałoœć, jedna w obu dusza, Za nimi wybór wojska Myrmidonów rusza. Pelid wszedł do namiotu i od matki danš Otworzył skrzynię, drogim sprzętem ładowanš; Tam się w darach dla syna wylało jej serce: Były kosztowne szaty, płaszcze i kobierce;Tam i kształtnie ze złota rznięta była czasza. Sam tylko z niej Achilles pragnienie ugasza, Nikt inny z ludzi swymi usty jej nie spodlił,Z niš w ręku do samego Zeusa się modlił. Okurza jš i czyœci, rękę myje w wodzie, W otaczajšcej namiot stanšwszy zagrodzie,Leje wino i dłonie do Zeusa wznosi, Który moc swojš œwiatu piorunami głosi: ťBoże, siedzšcy w niebie na wysokim tronie, Boże Pelazgów, w zimnej wzywany Dodonie,Gdzie niemyte, na gołej ziemi rozcišgnięte, Selle w piersi przyjmujš twe natchnienia œwięte! Wysłuchałeœ mej proœby i twój gniew surowy Za mš czeœć obrażonš spadł na greckie głowy. Racz i dziœ proœbę mojš wysłuchać łaskawie! Ja jeszcze sam przy flocie zostaję na nawie, Lecz do boju posyłam z wojskiem przyjaciela – Niechże mu szczęœcia twoja prawica udziela... Niech wróci, odpór dawszy Trojanom zuchwałym, Sam cały, z całš zbrojš i z mym ludem całym! Ť Tak prosił, lecz inaczej Zeus postanowił, Jednš częœć proœby przyjšł, a drugš odmówił: Zezwolił bój odeprzeć, œmiałoœć Trojan skrócić, Lecz zaprzeczył mu zdrowym do floty powrócić. Takš gdy do Zeusa modlitwę uczyni, Powraca do namiotu, czarę kładzie w skrzyni. Wkrótce wyszedł, ciekawe na plac zwrócił oczy Chcšc widzieć, z jakim skutkiem nowy bój się toczy. Pod Patroklem w porzšdku szły mężne Ftyjoty, Aż też niedługo wpadły na trojańskie roty... Gdy obaczyli mężni wojownicy Troi Patrokla z powoŸnikiem w znanej od nich zbroi, Zmieszali się i widok nagły ich zatrwożył; Sšdzili, że Achilles gniewy z serca złożył I pojednan z Atrydem wyszedł floty bronić:Myœlš więc, jak od zguby grożšcej się schronić... Jak szumi chmura, idšc do górnych sklepieni, Gdy Zeus w strasznš burzę dzień pogody zmieni, Tak też z Trojan ucieczkš zgiełk i wrzawa wzrosły... Wielu rycerzom konie dyszle połamały I zostawiły wozy strzaskane w kawały... Gdzie najbardziej lud zmieszan, Patrokl ku tej stronie Z przeraŸliwym okrzykiem swoje pędzi konie: Wywracajš się wozy, trzaskajš się koła, A stršconych rycerzy w piasku grzęznš czoła. Już bieguny, którymi obdarzyły bogi Peleja, rów lekkimi przeskoczyły nogi, Chciwe na drugiej stronie œmierć i postrachszerzyć. Hektora szuka Patrokl, jego chce uderzyć, Lecz go prędkie uniosły konie na przestrzeni. A jako chmury, w mglistej zebrane jesieni, Obfite wylewajš potoki na ziemię, Gdy gniewny Zeus ukarać chce przestępne plemię, Kiedy, z pogardš bogów, na œwiętym urzędzie Krzywe czyniš wyroki niegodziwe sędzie; Nagłym wzdęte ulewem potoki się wzbiorš,Mdłš dla nich najsilniejsze groble sš zaporš; Przełamawszy je, z szumem pędzš w morze wody, Niszczšc domy i drogie pracy ludzkiej płody: Taki się szum rozlegał w trojańskim szeregu, Takie jęki ich konie wydawały w biegu. Ale nie tu się Trojan zakończyła nędza: Zabiega im od miasta, ku flocie napędza, Między rowem i rzekš trwożne zbija kupy I za Greków zabitych liczne œciele trupy... Widzšc na ziemi ległe swoje wojowniki, Zapalony Sarpedon tak woła na Liki: ťGdzie pierzchacie? Ach! Waszš uznajcie ohydę! Ja przeciwko zwycięzcy temu prosto idę, Ja chcę zaraz doœwiadczyć jego ręki siły, Której pociski tylu Trojan obaliły Ť. Rzekł i natychmiast z wozu w œwietnej skoczył zbroi. I Patrokl to postrzegłszy na wozie nie stoi,Skoczył – oba na wszystkie biorš się sposoby. A jak z ostrymi szpony i z krzywymi dziobySępy z hałasem walczš na wyniosłej skale: W takim idš rycerze na siebie zapale. Widzšc tej bitwy skutek, niebios pan wzruszony Tak się do swej odzywa i siostry, i żony: ťZbliża się smutna chwila przeznaczona losem, W której ma lec Sarpedon pod Patrokla ciosem. Dwoiste we mnie myœli wzbudza jego dola: Czyli go unieœć z tego fatalnego pola I posadzić w zamożnej likijskiej krainie, Czy przystać, że od tego bohatera zginie? Ť Gniewna Hera: ťKronosa potomku surowy! Mogšż mieć dzikie myœli wstęp do twojej głowy? Od œmierci œmiertelnego chcesz zbawić człowieka, Którego wszędzie Mojra niepochybna czeka?Czyń, lecz bšdŸ pewny bogów powszechnej niechęci, A co ci powiem, dobrze zachowaj w pamięci! Jeœli Sarpedon żywy powróci do domu, Któryż z bogów nie zechce z krwawego pogromu Ocalić swego syna? Mnóstwo ich pod Trojš, I każdy z nieœmiertelnych będzie za krwiš swojš. Lecz by twój żal ukoić, kiedy ci tak luby, Pozwól, niech od Patrokla nie uniknie zguby,Ale gdy pod zwycięskim orężem już skona, Niech go słodki Sen weŸmie i Œmierć na ramiona I zaniosš do krajów Likiji obszernych. Tam otoczon od braci i przyjaciół wiernychIch łzami uczczon będzie; ci mu pogrzeb sprawiš I grobowiec na wiecznš pamištkę wystawiš Ť. Poddał się Kronid losów nieodzownej sile, Lecz ostatnie czczšc syna kochanego chwile, Który miał z dala zginšć od krain ojczystych, Hojnš rosę na ziemię w kroplach spuœcił krwistych. Gdy dwaj rycerze blisko byli na równinie, Wraz Trazymed, towarzysz Sarpedona, ginie, Z trafnej ręki Patrokla utkwił pocisk w brzuchu, On z wozu wspaniałego stoczył się bez duchu. Znowu mężny Sarpedon silny grot wymierzył, Chybił Patrokla, konia Pedaza uderzył. Zarżał smutnie, bo w głębi piersi grot utonšł, Wspišł się, nachylił, upadł i życie wyzionšł. Traf ten dwa drugie konie przeraził niemało, Skoczyły, lejc się zwikłał, jarzmo zatrzeszczało: Koń ich miesza, który się na ziemi wywrócił; Przecież nieład ten baczny Automedon skrócił, Odcišł mieczem postronki; zaraz Ksant i Bali Na swym stanęli miejscu i lejca słuchali. Z nowym oba zapałem wznieœli ręce silne, Lecz w dłoni Sarpedona żelazo omylne, I tylko, lecšc, pocisk nad ramieniem œwisnšł. Patrokl zaœ grotu z ręki daremnie nie cisnšł: Utrafia tam rycerza dzida zapalczywa, Gdzie się we wnętrzu serce bezpiecznie ukrywa... Jak buhaj, który licznym stadom przewodniczy, W paszczęce ogromnego lwa okropnie ryczy, Tak też Sarpedon jęczał pod Patrokla ciosem, Wzywajšc przyjaciela konajšcym głosem: ťKochany Glauku, sławny przez liczne zwycięstwa, Dziœ trzeba ci œmiałoœci, odwagi i męstwa! ... Niestarta by okryła plama imię twoje, Gdyby Grek odarł z twego przyjaciela zbroje, Który przy flocie œmiało stawił się ich szykom. Walcz więc mężnie i mężnym dzielnie dowodŸ Likom! Ť To mówišcemu czarny cień zamyka oczy... Serce w Glauku te jęki żałosne rozdarły, I że go próżno wzywa przyjaciel umarły. Wzdycha ciężko, bo w ramię od Teukra zadana, Gdy walczył na okopie, dolega mu rana: Wspierajšc towarzyszów nie oszczędzał siebie. Więc wzywa boga łuku w tak ciężkiej potrzebie: ťCzy w Likiji czy w Troi mieszkasz, wielki boże, Wszak głos nieszczęœliwego wszędzie cię dojœć może! Ulituj się dziœ mojej okrutnej niedoli: Rana ciężka mię trapi, ramię srodze boli, Krew płynie i nie władam odrętwiałš dłoniš, Nie mogę dzidy chwycić ani walczyć broniš.Najdroższemu druhowi œmierć zbieliła lica,Nie ma żadnej pomocy od Zeusa rodzica. Ty więc ból uœmierz, wlej mi siły, ulecz ranę, Daj, niech mężnie na czele dzielnych Lików stanę, Bym przyjaciela mego drogich zwłok obronił Ť. Rzekł; Feb do jego proœby łaskawie się skłonił. Tamuje krew płynšcš, boleœci uœmierza I wielkš siłš piersi napełnia rycerza. Gdy tak miłš odmianę w sobie Glauk obaczył, Cieszył się, że go prędko bóg wysłuchać raczył, Zagrzał Lików do walki, o ich króla zwłoki;Potem, Trojan szybkimi obiegajšc kroki, Wołał na Polidama, wzywał Agenora, Mężnego Ajnejasza, wielkiego Hektora, Na którym œwietna z miedzi błyszczała paiża. Do niego się z takimi słowami przybliża: ťHektorze! Tyœ nietknięty sprzymierzeńcówstratš! Oni, rzuciwszy krewnych i ziemię bogatš, Dla obrony œcian waszych wyziewajš życie – Wy przecież nic w nieszczęœciu dla nich nie czynicie. Oto smutnie na piasku rozcišgniony leży Sarpedon, wódz szlachetny likijskiej młodzieży: On i sšdów słusznoœciš, i odwagš słynšł, Teraz z Aresa woli od Patrokla zginšł. Zapalcie się więc zemstš, bohatery Troi, Nie dajcie Myrmidonom zabrać jego zbroi! Ach! By Grecy zwłok drogich nie dostali łupem I swoich klęsk nad jego nie mœcili się trupem! Ť To wyrzekł, oni w serca żal i zemstę biorš, Bo choć obcy, warownš miasta był podporšI liczne œcišgnšł wojska, i mężnie się stawił. Zgon Sarpedona serce w Hektorze zakrwawił. Idš Trojanie, klęski tej pomœcić się radzi, Sam Hektor zapalone zastępy prowadzi. Patrokl bardziej się sroży, zwiększa zapał dziki... A kiedy ze stron obu wzmocniły się szyki, Trojanie, Myrmidony, Likowie, Achiwy Przy trupie Sarpedona zwiedli bój straszliwy... A jak się jęk daleko po lasach rozlega, Gdy od siekier padajš dęby z wielkim grzmotem: Z takim jęczš przyłbice i tarcze łoskotem, Gdy w nie dzidy i miecze, i ogromne głazy Gęsto powtarzanymi uderzajš razy. Tak były Sarpedona zmienione ostatki, Iżby go własnej oko nie poznało matki: Od głowy do stóp groty i piaskiem okryty. Oni zajadłe przy nim rzucajš dziryty. Ile się much uwija latem w tej godzinie, Gdy słodkim pasterz mlekiem napełnia naczynie, Tyle przy Sarpedonie rycerzów się tłoczy. Kronid na ten bój cišgle zwrócone miał oczy, A na dwoje w swej myœli nie przestawał radzić: Czy przy synu – Patrokla przez Hektora zgładzić I dać mu w zbroi godnš jego dzieł zapłatę?Czy powiększyć dnia tego pracę, znój i stratę? Długo dwie ważšc myœli, ostatniej się chwycił, Pozwolił, aby jeszcze Patrokl się zaszczycił, A do miasta trojańskie z wodzem przegnał roty I liczne trupy zwalił pod swoimi groty. Spuszcza strach na Hektora. Zaraz na wóz wsiada, Uchodzi, za nim trwożna ciœnie się gromada.Widzšc, że Kronid wagę swej przechylił szali, Ani Likowie dłużej pola nie dostali: Wojsko – króla na stosie umarłych odbiegło, Gdzie mnóstwo bohaterów z obu stron poległo, Gdy Zeus tam zapalił uporczywe boje. Myrmidony odarły Sarpedona zbroje, Patrokl do naw odesłał trofej swego czynu. Zeus zaœ rzekł do Feba: ťPójdŸ prędzej, mój synu! Unieœ spoœród pocisków Sarpedona zwłoki, A obmywszy je w wodzie z kurzu i posoki, Ręka twoja nań wonne balsamy wyleje I ciało w nieœmiertelne szaty przyodzieje. Potem Sen słodki i Œmierć, siostra Snu rodzona, Martwe jego ostatki wzišwszy na ramiona, Zaniosš go do krain Likiji obszernych. Tam otoczon od krewnych i przyjaciół wiernych Ich łzami uczczon będzie; ci mu pogrzeb sprawiš I grobowiec na wiecznš pamištkę wystawiš Ť. Natychmiast wykonana była jego wola: Zbiega szybko Apollo na trojańskie pola I spoœród strzał unosi Sarpedona zwłoki; A obmywszy je w wodzie z kurzu i posoki, Ambrozyjskie balsamy na ciało rozlewa I w nieœmiertelne szaty rycerza przywdziewa. Oddał go Snu i Œmierci; te skrzydły prędkiemi W momencie go zaniosły do ojczystej ziemi.Patrokl w Automedonie, w koniach zapał nieci, Œciga Trojan i Lików i na zgubę leci. Głupi – gdyby się sprawił, jak Pelid ostrzegał, Pewnie by się przed srogš Mojrš był wybiegał, Ale rada Zeusa nad ludzkš przemaga – Ucieczce się poddaje największa odwaga – Nieraz podniósł w rycerzu męstwo i osłabił, A wtenczas wzmógł Patrokla na to, by go zabił. Jakie pierwsze, ostatnie jakie padły głowy,Gdy cię na œmierć, Patroklu, skazał los surowy Legł Adrest i Autonoj, i Echekl, i Muli, Perym, Pillart, Melanip zgubny cios poczuli, Epistora, Elaza trup na trupie pada; Tych zabił, a trwożliwa pierzchnęła gromada. Już by Grecy trojańskie wyłamali bramy, Bo nie mogły zwycięzcy żadne wstrzymać tamy, Gdy na wieży Apollo usiadł zagniewany, ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż`} c‚Ý  cƒî„m c€…u$Ö c†K0 c‡X; Myœlšc Patrokla zgubić, a wesprzeć Trojany. Po trzykroć go na mury niosła chęć goršca, Po trzykroć z szańców miasta Apollo go stršca W ogromny puklerz boskš uderzajšc dłoniš.Lecz gdy, jak bóg, czwarty raz wypadał z krwawš broniš, Przerażajšcym głosem Apollo zawoła: ťPójdŸ precz! Nic twoje ramię dokazać niezdoła, Bo nie tobie wyroki dobyć Troi dały. Choć mocniejszy, nie będzie miał Pelid tej chwały Ť. Tak rzekł; on się nacierać więcej nie oœmiela, Chronišc się gniewu boga, który œmierciš strzela. Pod Bramš Skajskš trzymał rumaki ogniste,A w głowie Hektor myœli rozważał dwoiste:Czy jeszcze wpaœć na Greków i tłum ich wygładzić? Czy zastępy trojańskie pod mury sprowadzić? Wtem Apollo w postaci Azjosa przychodzi: Starzec ten, brat Hekuby, z Dymanta się rodzi, Obszerne dzierży włoœci we Frygów krainie, Gdzie biegiem zapieniony bystry Sangar płynie. ťCzemu –rzecze Apollo – nie walczysz, Hektorze? Haniebna twa bezczynnoœć w takiej jeszcze porze! Gdybyœ ty nie był mocny, a ja mdły i stary,Za tę nikczemnoœć słusznej nie uszedłbyœ kary. Zwróć konie na Patrokla, może go zabijesz I z łaski Feba wiecznš chwałš się okryjeszŤ. To rzekłszy w tłum się rzucił. Hektor kazał pędzić Konie Kebryjonowi i bicza nie szczędzić. Apollo między Greki zamieszanie szerzy, A chwałę dla trojańskich gotuje rycerzy. Hektor zaœ wszystkie inne pomija orszaki I na Patrokla bystre obraca rumaki. Ten skacze z wozu, lewš rękš robi broniš, A prawš kamień ostry uchwyciwszy dłoniš,Ciska go – i niepróżno swe siły natęża: Kebryjona obala, walecznego męża. Gdy na wozie Hektora trzyma lejce œwietne,Ogromny kamień w czoło uderzył szlachetne: Odarł brwi, koœci złamał i wybił mu oczy. Rycerz z wozu jak nurek na ziemię się toczy I na piasku, bez duszy, swe członki rozcišga. Wtedy się z niego Patrokl w te słowa uršga: ťZręcznyż to mšż, który się tak lekko zanurza! Choćby najgwałtowniejsza morzem tłukła burza, On między wały z nawy zniżyć się gotowy I obfitymi goœci nakarmić połowy. Prawdziwie, Troja nurków doskonałych liczy! Ť To powiedziawszy leci do swojej zdobyczy...Hektor wyskoczył z wozu. Jak się żrš i raniš Dwa lwy na górach, walczšc o zabitš łaniš,Oba zarówno mocni, oba równo głodni: Tak dwaj bohaterowie, z sobš walczyć godni, Patrokl i Hektor, wielki bój zaczęli toczyć, Jeden w drugiego ciele chciwi oszczep zbroczyć. Hektor za głowę chwycił i łup trzymał drogi, Z drugiej zaœ strony Patrokl cišgnšł go za nogi; A wojska swej upornie doœwiadczały mocy. Jak wiatry, ten z południa, a drugi z pomocy, Walczš, kto z nich obalić ma przyległe lasy,Dęby i buki jęczš z strasznymi hałasy, Długie się zawadzajšc gałęzie szeleszczš, Łamišc się, drzewa z hukiem przeraŸliwym trzeszczš: Tak między nimi walka uporczywa wszczętaI o zgubnej ucieczce nikt z nich nie pamięta. Dzidy ziemię okryły, krwawe niosšc razy, I strzały z żył puszczane, i ogromne głazy, Tarcze na piersiach mężów uderzajšc z trzaskiem: A członki Kebryjona, obsypane piaskiem, Szerokim ciałem na ziemię, szeroko zaległy. Zapomniał jeŸdziec sztuki, w której był takbiegły. Póki słońce na górne wstępowało sklepy, Z równš stratš ciskane obu stron oszczepy;Lecz gdy się już zaczęło chylić do zachodu,Przemogło wyrok męstwo greckiego narodu: Mieli korzyœć, bo z miejsca Trojanów odparli, Unieœli Kebryjona i zbroję odarli. Wtedy się w swym zapale Patrokl nie posiada, Podobny do Aresa na zastępy wpada, Trzykroć na Trojan z krzykiem straszliwymnaciera, Trzykroć trupem dziewięciu mężów rozpoœciera. Już czwartym grozi razem strwożonej gromadzie – Stój Patroklu! Tu wyrok dniom twoim kres kładzie! Feb mu w przerażajšcej postaci zaskoczył;Nie mógł go Patrokl widzieć, bo się mgłš otoczył. On boskš dłoń spuœciwszy, w plecy go uderza: Rozcišgajš się cienie przed okiem rycerza...On mu wytršca oręż, obnaża ze zbroi: Zadumiały, zmieszany, Patrokl w miejscu stoi, Odrętwienie żadnego nie da zrobić kroku. Wtedy Euforb z oszczepem przyskakuje z boku; Œmiały Euforb, którego wsławił się wiek młody Dzidš, jazdš i w polu szybkimi zawody. Rycerskie jego dzieła Ares wzišłby sobie: Z wozu mężów dwudziestu w pierwszej zwalił probie. Od niego Patroklowi z tyłu cios zadany; Lecz natychmiast wycišga długi oszczep z rany... Boskš rękš i ludzkim osłabiony ciosem, Zaczšł uchodzić rycerz przed ostatnim losem. Obaczywszy to Hektor, wpoœród zbrojnej rzeszy Z żelaznš w ręku dzidš za Patroklem œpieszy I aż w głębi wnętrznoœci raz utapia mœciwy. Padł z łoskotem i smutkiem napełnił Achiwy. A jak odyniec, uciec nie znajšcy podle, Walczy na górach ze lwem przy maleńkim Ÿródle, Siłš chcšc rozstrzyc, kto z nich wody się napije, Wreszcie lew zziajanego odyńca zabije: Tak Patrokla, co strasznie na Trojan się srożył, Dzidš przebiwszy, Hektor na placu położył. Nareszcie z niego w takiej natrzšsa się mowie: ťWięc ty sobie Patroklu, w dumnej przšdłeœ głowie, Że zwalisz mury Troi? Że trojańskie żony W twardych więzach w achajskie uprowadzisz strony? Głupi! Daleka od nich służba i niewola! Dla nich me konie lecš wœród krwawego pola I ja groŸnym oszczepem przywodzę zastępy; One bezpieczne; ciebie pożrš psy i sępy. Twój Pelid cię przed smutnym nie zasłonił razem. Zapewne on cię z takim wysyłał rozkazem: „Nie pierwej mi, Patroklu, powracaj do nawy, Aż na piersi Hektora zadrzesz kirys krwawy ”. Tak ci mówił, tyœ jego słów przypłacił zgubš Ť. Patrokl omdlonym głosem: ťNadymaj się chlubš! Woli bogów chce człowiek oprzeć się daremnie. Od Zeusa i Feba masz zwycięstwo ze mnie...Ale wyryj me słowa na sercu głęboko: Œwiatło dzienne niedługo twoje widzi oko. Nieodzowny cię wyrok z bladš œmierciš goni, Zgubny dla ciebie oszczep jest w Achilla dłoni! Ť Domawiał, gdy œmierć blada zamknęła mu wargi. Poszła dusza, żałosne rozwodzšca skargi, Że jš twarde wyroki rzucić przymusiły Miłe dla niej siedlisko młodoœci i siły. Skonał. Hektor do niego w te rzekł słowa jeszcze: ťZa co mi œmierć rokujesz? Skróć te groŸby wieszcze! I ja oszczepu mego nie ciskam daremnie. Któż wie, czyli Achilles nie zginie ode mnie? Rzekł i nastšpił trupa, i natychmiast z rany, Nogami go kopnšwszy, wyrwał grot miedziany. Już Automedonowi równym ciosem groził, Który w polu Achilla biegłš rękš woził, Ale konie Peleja, bogów dar wspaniały. Bystrym z niebezpieczeństwa pędem uleciały. Księga XVII Przewagi Menelaosa Już to przed Menelaja okiem się nie kryje, Że Patrokl, rękš Trojan zwalony, nie żyje; Więc z zastępów prędkimi wysuwa się krokiI zasłania drogiego przyjaciela zwłoki. Jak pierwszy płód jałówka złożywszy na ziemię, Z czułym rykiem troskliwa obchodzi swe brzemię: Tak on kršżył przy trupie, œwietnš tarczę zniżył, Grot wytknšł, œmierciš grożšc, kto by się przybliżył. Widzšc Patrokla zgubnym zabitego ciosem, Bieży Euforb i takim odzywa się głosem: ťAtrydo, ludów królu, porzuć myœl daremnš, Nie chciej walczyć o zwłoki ni o zdobycz ze mnš! Nikt z Trojan, z przymierzeńców nikt mię nie uprzedził, Jam pierwszy pchnšł Patrokla, jam porę wyœledził. Pozwól, niech wielkš chwałš u ziomków zabłysnę, Inaczej – tym oszczepem duszę ci wycisnę Ť. ťWielki boże! – zawołał Menelaj w zapale – Możnaż się tak nadymać? Chlubić tak zuchwale? Ni lwy srogie, pantery ani silne dziki, Najzajadliwsze sobie w bojach przeciwniki,Nie majš tej wœciekłoœci, co Panta synowie: Taka œmiałoœć w ich sercu! Taka duma w głowie! Lecz twój brat Hiperenor, gdy się ubezpieczył W swych koniach, czekał na mnie i brzydkozłorzeczył. Zowišc mię nšjgnuœniejszym wpoœród Greków mężem, W kwiecie wieku swojego mym poległ orężem. Już się więcej do swego domu nie poœpieszył, Ni żony swej, ni młodych rodziców ucieszył. Koniec równy niedługo twojej będzie dumie.A przeto sam ci radzę, abyœ skrył się w tłumie I nie mierzył się ze mnš w Aresa zawodzie.Głupi dopiero widzi nieszczęœcie po szkodzie Ť. Euforb na to: ťWięc teraz i za brata zgubęTwoja mi krew odpowie, i za dumnš chlubę. Owdowiłeœ mu w œwieżej małżonkę łożnicy, Ojca-œ i matkę w wiecznej pogršżył tęsknicy. Osłodziłbym ich żale, długie jęki skrócił, Gdybym do nich z twš zbrojš i głowš powrócił: Dar ten jakby Pantowi, Frontydzie był miły!Teraz doœwiadczyć naszej nie zwlekajmy siły: Kto lepiej walczyć umie, niechaj ten przemaga, Niech się wyda nas obu bojaŸń lub odwaga! Ť Rzekł i uderza w tarczę, lecz jej nie przebija: Twardš miedziš odparte żelazo się zwija. Menelaj do Zeusa zaniósłszy modlitwy, Od którego pomyœlny zawisł koniec bitwy, Podskoczył za Euforbem, kiedy cofał nogi: Trafia w brodę, a silnie grot naparłszy srogi, Na wylot miękkš szyję przebija rycerza, On z łoskotem o ziemię swym ciałem uderza. Wala w kurzu i we krwi Euforb rozcišgnięty, Œliczny włos i od Charyt samych złotem spięty. Jako pielęgnowana w ustroniu oliwa, Gdzie czysta woda nurtem podskocznym upływa, Stroi się w liœć zielony, kwiaty białe wiszš,Lekkim jš tchem Zefiry, igrajšc, kołyszš; Aż Boreasz przybywszy z wichry gwałtownemi Wyrywa jš z korzeniem i zwala na ziemi: Tak syna Panta mężny Menelaj ugodził I zaraz na odarcie jego zbroi godził. Jako gdy lew żarłoczny na bydlęta wpada, Najokazalszš krowę porywa ze stada, Chwytajš, w ostrych zębach potrzaskana szyja, Żre chciwie jej wnętrznoœci, posokę wypija:Szczękajš psy z daleka i pasterze krzyczš – Król zwierzšt się spokojnie pasie swš zdobyczš, Bo zbliżyć się im nie da zimne w sercach drganie: Tak też daleko stali przelękli Trojanie; Nikt bić się z Menelajem nie miał dosyć męstwa. I byłby Atryd łatwo dokonał zwycięstwa, Łup odarł, jemu drogi, Trojanom żałosny, Gdy Apollo tej chwały zwycięzcy zazdrosny Hektora nań pobudził, który mógł mu dostać, I rzekł, wodza Kikonów Menta wzišwszy postać: ťCzemu, Hektorze, próżnej pracy nie oszczędzisz? Œcigasz konie Achilla, których nie dopędzisz;Nimi œmiertelne ramię kierować niezdolne, Pod pana tylko swego rękš sš powolne. Lecz gdy za nimi dšżysz zawodnymi kroki, Wtenczas Atryd Patrokla zasłaniajšc zwłokiZ najwaleczniejszym Troi spotkał się młodzieńcem, Poległ Euforb, niejednym zaszczycony wieńcem Ť. Rzekł bóg i między tłumy waleczne się rzucił. Hektor się w głębi serca na ten głos zasmucił, Spojrzał pomiędzy szyki i zaraz postrzega,Że ten odziera zbroje, ten ziemię zalega; Krew z rany œwieżej czarnym płynęła potokiem. Wyskakuje z zastępów i sšżnistym krokiem Jako pożar, którego nic wstrzymać nie zdoła, W groŸnej miedzi pospiesza i straszliwie woła. Głos jego wnet uderza w Menelaja uszy; Jęczy i takie myœli rozbiera w swej duszy: ťJakież dzisiaj nieszczęœcie na mnie się wylało! Jeœli porzucę zbroję i Patrokla ciało, Który dla mojej sprawy z życia tu wyzuty, Lękam się œcišgnšć Greków powszechne wyrzuty; Jeżeli samš chwałę będę miał przed oczy, Gardzšc niebezpieczeństwem – Hektor mię otoczy, Bo widzę, że tu wszyscy idš z nim Trojanie.Lecz za co się niepewne we mnie chwieje zdanie? Kto na miłego bogom rzuca się człowieka, Niechybne go nieszczęœcie za ich wzgardę czeka. Gdy zejdę Hektorowi, któż mię stšd obwini? Nie bez nieba on woli tak odważnie czyni. Gdybym gdzie mógł Ajasa obaczyć w tej chwili, Aniby nas bogowie od boju zwrócili; Wszystkie natężym siły, aby ciało zbawić I przynajmniej tę ulgę Achillowi sprawić. W złym razie to najlepsze Ť. – Wtem nieprzyjaciele Idš gęstymi roty, a Hektor na czele. Odszedł i rzucił trupa, lecz w tył zwracałoczy. Jak lew, co przeciw mężom i psom walkę toczy, Gdy lud z dršgami leci i strasznie nań krzyczy, Lubo niechętny, swojej zaniecha zdobyczy I odejdzie od stajni, do której wpaœć żšdał: Tak odchodził Menelaj, a w tył się oglšdał.Złšczywszy się ze swymi stanšł niestrwożony, Wraz Ajasa na wszystkie upatruje strony. Na lewym skrzydle wielki głos rycerza słyszy, Ożywiajšcy męstwo w piersiach towarzyszy, Które w nich boskš mocš Apollo osłabił. Pobiegł i rzekł: ťŒpiesz! Hektor Patrokla nam zabił! Przyjacielu, tu całej użyjmy odwagi, By przynieœć Achillowi przynajmniej trup nagi; Już zuchwały zwycięzca jego trzyma zbroję Ť. Na to Ajas rozdartš uczuł duszę swoję Zaraz za Menelajem wysunšł się z kupy. Już wtedy Hektor œwietne zdarł z Patrokla łupy, Cišgnšł go, chcšc znieważyć sposobem niegodnym: Odcišć głowę, na pastwę ciało dać psom głodnym, Gdy Ajas z równym wieży puklerzem przypada. Kryje się w tłumie Hektor, szybko na wóz wsiada, Zlecajšc swoim, żeby pyszny łup tej zbroi, Pamištkę jego chwały, zanieœli do Troi. Ajas zasłania drogie swym puklerzem zwłoki. Jak lwica młodych dzieci wspierajšca kroki, Gdy jš w lesie myœliwców tłum nagle obskoczy, Gniewna, na wszystkie strony wzrok zajadły toczy, Brew œcišgniona Ÿrzenice zasłania jej prawie: W tak strasznej Ajas trupa obchodził postawie. Miał przy sobie mężnego obok Menelaja, Którego każda chwila boleœci podwaja. Wtedy Glauk, co na czele dzielnych Lików staje, Ostrym nań patrzšc wzrokiem, Hektora tak łaje: ťHektorze! Kiedyœ łatwo do ucieczki skory,Jak sobie œmiesz rycerskie przywłaszczać honory? ... Jaka będzie dla niższych rycerzy obrona, Gdyœ pozwolił wzišć Grekom ciało Sarpedona, Z którym cię i przymierze, i przyjaŸń wišzały? On, póki żył, dla waszej obrony żył cały, Nieraz ciebie i Troję wsparły jego ręce; Chciałżeœ go wyrwać dzisiaj chciwej psów paszczęce? Jeœli zechce lud, wracam do mojej krainy: Nic Troi od ostatniej nie zbawi ruiny. Gdybyć Trojanie mieli w swych sercach natchniętš Œmiałoœć niezwyciężonš, odwagę niezgiętš, Jakš mieć swej ojczyzny obrońcom przystoi, Wnet by ciało Patrokla było w murach Troi.A skoro byœmy jego zostali panami, Niezadługo by przyszli do nas Grecy sami. Nic by im dla Patrokla drogim się nie zdało,Daliby Sarpedona i zbroję, i ciało, Bo największego męża, który tu przypłynšł, Najmilszy w nim towarzysz i przyjaciel zginšł. Lecz bałeœ się wielkiemu Ajasowi dostać, Sam cię przeraził jego wzrok i groŸna postać. Przyznaj więc, że w nim większa odwaga i œmiałoœć Ť. Hektor obrażon: ťGlauku! Skšd twoja zuchwałoœć? Mniemałem, przyjacielu, że z likijskiej młodzi Żaden cię w roztropnoœci rycerz nie dochodzi; Nie wiem, jak mam osšdzić teraz płochoœć twoję. Mówisz więc, że z Ajasem potykać się boję Nie drżałem ja ni w mężów, ni w rumakówtłumie, Lecz wszystkie nasze chęci Kronid zniszczyć umie: Największego rycerza osłabi on męstwo, Zapali w nim odwagę lub wydrze zwycięstwo. Stań przy mnie, abyœ próbę potrzebnš uczynił, Czy ja tak gnuœny jestem, jakeœ mię obwinił, Czy też w tej walce długiej, niżli zajdzie słońce, Poznajš mojš rękę Patrokla obrońce Ť. Wraz woła: ťIdŸcie œmiało, Trojanie i Liki!Wytężcie wszystkie siły, mężne wojowniki! ... Ť Sam wszędzie biega, wszędzie grzeje lud orężny. Mestles, Glauk, Medon, Forkis, Asteropej mężny, Tersyloch, co achajskie roty dzielnie gromi,Dejzenor, Ennom wieszczek, Hippotoj i Chromi, Rycerze, co w Aresa pracach towarzyszš, Z piersi wodza swojego te wyrazy słyszš: ťSłuchajcie, niezliczone wojska sprzymierzeńców! Nie dla liczbym tu waszych zgromadził młodzieńców, Ale że ich przydana broń do waszej broni Żony i dzieci Trojan od Greków zasłoni. Cišgnšc z mojego ludu żywnoœć i pobory, Nagradzam was, by każdy był do boju skory. Trzeba zatem, żebyœcie mężnie nacierali, Czyli z was który zginie, czyli się ocali: Taki jest układ wojny. Kto więc pójdzie œmiało, Kto Ajasa odpędzi, uniesie to ciało, Temu ja dam połowę Patrokla zdobyczy I jednakš z Hektorem chwałę odziedziczy Ť. Tylko to wyrzekł, długie wycišgnšwszy piki, Z całymi siły mężne idš wojowniki, Pewni wydrzeć łup z ręki syna Telamona. Bezrozumni! Broń jego mnóstwo ich pokona.Ajas, choć pełen w piersiach odwagi i siły,Mówi do Menelaja: ťKrólu, niebu miły! Już się ostatnia dla nas przybliża godzina. Nie tak mię los obchodzi Menojtija syna, Który tu psy i sępy swym nakarmi trupem, Jak – byœmy oba œmierci nie zostali łupem. Cały lud Hektor na tej zgromadził równinie,Z wojennym idzie tłumem: zguba nas nie minie. Niech głos twój najmężniejszych Greków tu na wieży Apollo usiadł zagniewany, ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷żˆPÉ c‰ ƒ cŠœŃ c‹m#( aŒ•.‘ c€&:A1przywoła, Jeœli tylko w tym wrzasku kto usłyszeć zdoła Ť. Menelaj równie smutnym przerażony losem Woła na Greki silnie natężonym głosem: ťRycerze! Co przywodzšc w polu wojska nasze, Przy Atrydach spełniacie uwieńczone czasze! ... Ze wszech stron pożar wojny zajšł się tak srogo, Że wcale niepodobna z was rozeznać kogo: Lecz œpieszcie na to miejsce, by przez wasze wsparcie Psom zgłodniałym nie poszedł Patrokl na pożarcie Ť. Ajas, syn Oileja, pierwszy głos ten słyszy I zaraz bieży spoœród swoich towarzyszy, Za nim król Idomenej, a za jego bokiem Œpieszy Merion, godny stać pod Aresa okiem. Lecz kto wszystkich imiona ogarnie w swej myœli, Którzy z nimi dla wsparcia tego boju przyœli? Pierwsi na nich Trojanie uderzyli tłumem, Hektor szedł na ich czele. A jak z strasznym szumem Przy ujœciu rzekę morskie odbijajš wały, Raz noszš ryk po lasach okoliczne skały: Z takim krzykiem na Greków Trojanie natarli. Ci jednym tchnšcy duchem mężne roty zwarli I murem tarcz Patrokla zasłonili zwłoki. Zeus przy kitach ciemne rozcišgnšł obłoki...Pierwsi od Trojan Grecy zostali odparci; Lecz choć na nich Trojanie wpadli tak zażarci, Żadnego nie zabili, tym zajęci cali, Aby zwłoki Patrokla czym prędzej porwali. Ale niedługo z miejsca Greków strach oddalił: Nagle się powracajš, Aj as ich zapalił. On męstwem, wzrostem wszystkie przewyższa rycerze I po boskim Achillu pierwsze miejsce bierze, On przebił drogę między silnymi orszaki. Jak odyniec, przez gęste przedarłszy się krzaki, Rozpędza psów i ludzi, gdy kłami zaszczeka: Tak wielkiego Ajasa niezwalczona ręka Skupione przy Patroklu rozbija Trojany, Mniemajšce, że wezmš łup tak pożšdany... Przy Patroklu dzień cały bój okrutny wszczęty: Równie w rzezi Trojanin, równie Grek zawzięty: Uziajał ich i zwalał tam Ares surowy Potem, kurzem, posokš, od stopy do głowy.Jak garbarz, namaœciwszy tłuszczem skóręz wołu, Każe jš mnóstwu ludzi uchwycić pospołu; Ci gdy równo pocišgnš, wraz się skóra poci, A tłustoœć w niš wstępuje na miejsce wilgoci: Tak oni cišgnš ciało Patrokla ku sobie I w ciasnym miejscu strony wydzierajš obie. Jedna nadzieja Trojan i Achajów poi, Tych, że je do naw wezmš, tamtych, że do Troi... W œmiałych ręku przy zwłokach długie błyszczš piki, Wzajemnie sobie grożš srogie wojowniki, Gęste latajš rany, trupów œmierć nie skšpi. ťAch! Niech się raczej ziemia pod nami rozstšpi – Wołajš Greki – niŸli cofniem się do floty!! Œmierć jest dla nas znoœniejsza od takiej sromoty! Œcierpimyż, by Trojanie prawicš zuchwałš Wzięli trupa i wiecznš okryli się chwałš? ŤťZgińmy! Zgińmy! –wołajš nawzajem Trojanie – Niechaj raczej z nas żaden żywy nie zostanie, Niżby nam Grecy ciało Patrokla wydarli! Ť Tak grzejšc siebie jeszcze bardziej się rozżarli: Wzmaga się zgiełk, szczękajš żelazne oszczepy, DŸwięk ich bije o nieba miedzianego sklepy. Boskie zaœ Achillesa, stanšwszy na stronie, Rzewnie płakały swego powoŸnika konie, Widzšc, że był zabity od Pryjama syna. Daremnie Automedon biczem je zacina, Wszystkich używa œrodków: nic nie znaczš groŸby, Nic wyrazy łagodne i najtkliwsze proœby. Uparte konie w miejscu niewzruszone stały, Ni do floty, ni w pole iœć nazad nie chciały:Tak, gdzie wieczne schronienie zrobił człowiek sobie, Stojš nieporuszone kolumny na grobie. Przy œwietnym wozie głowy nachyliły smutne, Serca im rozdzierajš boleœci okrutne: Którego rękę znały, zginšł mężny człowiek! Rzęsiste im na ziemię łzy lejš się z powiek,Rozpuszczonymi piasek zamiatajš grzywy... Nad Patroklem trwa walka smutna, krwawa, zjadła, Pallada jš zapala; po to z nieba spadła, Zesłana od Zeusa, żeby zagrzać Greki, Który już był od pierwszych wyroków daleki. W jakich się farbach tęcza maluje na chmurze, Zwiastujšca lub wojny, lub też zimne burze,Patrzšc, jak na sklepieniu górnym rozcišgnięta, Rzucajš prace ludzie, smucš się zwierzęta: Tak Pallada niebieskim odziana obłokiem Między greckie narody spiesznym wchodzi krokiem I nowy ogień w sercach wojowników żarzy; A w głosie Fojniksowi podobna i w twarzy, Tymi słowy bliskiego Menelaja grzeje: ťJaka hańba na imię twoje się rozleje, Achilla towarzysza gdy wezmš Trojanie, Gdy się psom pod murami na pastwę dostanie! Bij więc œmiało i w wojsku ożyw zapał rowny Ť. A Menelaj: ťFojniksie! Mój ojcze szanowny!Gdyby-ć Pallada w swojej miała mię obronie, Gdyby ogień na nowo rozżarzyła w łonie, Niestrwożony przy zwłokach Patrokla bym kršżył! Ach! Jak mię w gorzkich żalach zgon jego pogršżył! Lecz Hektor, gdy mu Kronid chętny wsparcie daje, Rozszerza się jak pożar i bić nie przestaje Ť. Rzekł; cieszy się niezmiernie błękitna bogini, Że z niebian wszystkich do niej pierwsze œluby czyni; Rozlewa siłę w członkach i ożywia ducha. A jak upornie ludziom naprzykrza się muchaSpędzana – w nacieraniu póty się zacieka, Dopóki nie skosztuje słodkiej krwi człowieka: Tak zjadły w jego sercu upór się rozszerzył. Zbliżył się do Patrokla i oszczep wymierzył. Był między Trojanami Podes, człowiek rzadki, Nie zmniejszyły w nim męstwa obfite dostatki; Hektor go umiał cenić w towarzyszów kole,Zaszczycał swš przyjaŸniš, przy swym sadzał stole. Gdy się cofał, Menelaj dostał go pod pasemI na ziemię obalił z ogromnym hałasem. Zwycięzca cišgnie trupa i czasu nie traci, Gdy Apollo w Fajnopa zbliżył się postaci, Który w Abydzie domy wspaniałe dziedziczył, A Hektor w gronie swoich przyjaciół go liczył, I mówi przyodziawszy postać tego męża: ťKtóż z Greków będzie twego lękał się oręża, Gdy już słaby Menelaj twe piersi zatrwożył? Oto ci w oczach trupem rycerza położył, Oto go na bok cišgnie dla odarcia zbroi: Legł Podes, twój towarzysz, dzielny mœciciel Troi Ť. Na to Hektora serce żal niezmierny œcisnšł; Wybiegł naprzód i miedziš grożšcš zabłysnšł. Ogromnš wzišł egidę pan władnšcy chmury,Nad całš Idš obłok rozcišgnšł ponury, Zagrzmiał i groŸnym tarczę wstrzšsajšc zamachem Trojan męstwem, a Greków napełnił przestrachem... Ani się wielki Ajas, ani Atryd mylił, Że Zeus ku Trojanom los boju nachylił. ťJuż człowiek – Ajas krzyknšł – i najprostszy powie, Że całkiem życzš Troi zwycięstwa bogowie.Czy silna puszcza groty, czyli słaba ręka, Wszystkie Grekom œmierć niosš, tak nas Kronid nęka, A nasze utykajš na ziemi bez skutku. Nie upadajmy jednak pod ciężarem smutku, Lecz myœlmy, jakby trupa stawić pod namiotem I towarzyszów naszych ucieszyć powrotem.Ach! Jaka tam boleœć, jaki żal przytłacza! Ku nam wzrok obróciwszy, niejeden rozpacza, Że niezdolny oprzeć się Hektorowej broni, Każdy się z nas haniebnie na okręty chroni. O! Żeby-ć jak najprędzej doszła ta nowina Przez którego z rycerzy do Peleja syna! On nie wie, że najmilszy przyjaciel mu zginšł; Lecz nikt mi się do tego zdolny nie nawinšł.Nas i wozy otacza wkoło cień ponury. Wszechmocny niebios panie! SpędŸ od nas techmury, Wróć dzień, daj oczom widzieć, a jeœli do końca Zawzięty chcesz nas zgubić, zgub przy œwietle słońca! Ť Mówił z płaczem, łzy jego nie były daremne; Oddalił obłok Kronid, mgły rozpędził ciemne; Słońce błysnęło, przestrzeń cała w œwietle staje. Ajas Menelajowi to zlecenie daje: ťMenelaju! Którego wielki Kronid kocha, Na wszystkie strony okiem szukaj Antylocha! Niech zaraz do Achilla z tš nowinš bieży, Że najmilszy przyjaciel jego trupem leży Ť.Odchodzi, lecz niechętnie. Jak lew, gdy utrudzi, Drażnišc ich bez przestanku, psów pilnych iludzi, Chce koniecznie do wołów przybliżyć się stajni; Ale ci napaœć zwierza odpierać zwyczajni, Całš noc wszyscy baczne odprawujš straże; Wpada lew zapalony, lecz nic nie dokaże, Próżno na mięso ostrzy kły w krwawej paszczęce, Zewszšd nań gęste miecš groty œmiałe ręce I smolne niosš głownie, a tak bez nadziei Smutnie ryczšcy, rano uchodzi do kniei: Tak niechętnie od ciała szedł Menelaj boski, W głębi serca wielkimi napełniony troski, Ażeby Grecy trupa nie rzucili w trwodze. Tymi więc słowy pierwsze upomina wodze: ťAjasy! Meryjonie! Stawcie mężne roty I biednego Patrokla przypomnijcie cnoty! Póki żył, nikt na jego serce się nie żalił, Teraz go œmierć i wyrok niezbędny obalił Ť. Odchodzi, wzrok na wszystkie obracajšc strony. Jak pod niebem lotnymi skrzydły uniesiony, Powietrze plemię bystrym celujšcy wzrokiem, Wiedzie orzeł Ÿrzenicę za zajšca skokiem; Choć skryje się w zaroœlach, on go ujrzy przecie, Spadnie, pochwyci w szpony i ducha wygniecie: Tak Menelaj szukajšc kogo ujrzeć żšdał, Błyszczšcym wzrokiem roty i szyki przeglšdał, Œledzi syna Nestora, czyli jeszcze żyje. Niezadługo na lewym skrzydle go odkryje: Zagrzewa swych, by mężnie postawili czoła. Bieży do niego Atryd i zaraz tak woła: ťPosłuchaj, Antylochu, najsmutniejszej wieœci! Czemuż nie oszczędziły nieba tej boleœci! Już sam widzisz zapewne, że bóg zagniewany Przyspiesza Grekom zgubę, a wspiera Trojany. Jeden z pierwszych rycerzy i wojska ozdoba, Legł Patrokl. Jakaż po nim dla Greków żałoba! Bież, donieœ Achillowi o tym, co się stało, By nam pomógł przynajmniej zbawić nagie ciało. Już się Hektor zwycięzca pyszni w jego zbroi Ť. Na te słowa Antyloch oniemiały stoi, Mowa mu w ustach kona, żałoœć serce œciska, A z oczu łza gęstymi kroplami wytryska. Lecz go nie zatrzymała boleœć tak głęboka.Oddawszy swe oręże w ręce Laodoka, Który sprawował jego rumaki ogniste, Œpieszy, a z oczu w drodze łzy lejšc rzęsiste Z najsmutniejszš nowinš do Achilla bieży. Nie chciał przywodzić Atryd pylijskiej młodzieży, Którš odejœcie wodza osłabiło wiele. Mężnego Trazymeda stawia na jej czele, A sam dšży, gdzie leżał Patrokla trup nagi, I zaraz te Ajasom przekłada uwagi: ťJuż do Achilla syna Nestora posłałem. Lecz choćby był największym uniesion zapałem Chcšc pomsty na Hektorze, zapęd jego płonny: Bo jak w pole Aresa może wyjœć bezbronny? Więc jego tu przybycie za niepewne kładę. Ale sami zbawiennš przedsięweŸmy radę, Ażebyœmy i drogie zwłoki zachowali. I z tej walki okrutnej sami wyszli cali Ť. ťBardzo mi się – rzekł Ajas – myœl twoja podoba. Więc wy, nie tracšc czasu, z Meryjonem oba, Trzeba, żebyœcie wzišwszy ciało z pola wyœli; My, których jedno imię, jedne łšczš myœli, Blisko walczšc, przywykli dawać sobie wsparcie, Wstrzymamy i Hektora, i Trojan natarcie Ť.Rzekł; oni wznieœli ciało: Trojan żal przeniknšł, Cały lud w tyle głosem przeraŸliwym krzyknšł I przeciwko nim wszystkie swe siły wywiera. Jak mnóstwo psów na dzika rannego naciera, Pędzš, zapuœcić w niego zęby ostre chciwi, Za nimi postępujš z daleka myœliwi, Ale gdy zwróconego ku sobie postrzegnš, Drżšce psy nagle w różne strony się rozbiegnš: Tak za nimi tuż w tropy szły przez czas niejaki, Mieczem i dzidš bijšc, trojańskie orszaki. Lecz gdy zwróceni groŸnym spojrzš na nichokiem I œmiałym się Ajasy postawiš im krokiem, Blednieje, drży dopiero żwawa Trojan kupa I nie œmie więcej z bliska nacierać na trupa... Jak muły, których razem pod jarzmo zaprzšgnš, Z góry, po ostrej drodze, bal ogromny cišgnš, Wszystkie zawady swojš przezwyciężš mocš, Jednak bardzo się zdyszš, zaziajš, zapocš: Tak zmordowani niosš ten ciężar mężowie, A z tyłu odpierajšTrojan Ajasowie. Jako wzdłuż pola grobla, gdy się wody wzbiorš, Niezwyciężonš rzekom staje się zaporš, Nšjbystrzejsze ich wały nazad wraca w łoże, I grzbietu jej pęd wody przełamać nie może: Tak Ajasowie Trojan z tyłu odpierali. Ci przecież nie przestajš nacierać zuchwali,Zagrzani przez Hektora i przez Ajnejasza. A jak szpaki lub sójki wrzaskliwe zastraszaJastrzšb, którego drobne ptaki sš zdobyczš– Pierzchajšc w różne strony, przeraŸliwie krzyczš; Tak na ich widok reszta Greków się rozbiega, A ostry wrzask po całym polu się rozlega. Wielu Grekom w rów wpadły zbroje w tej gonitwie; Lecz nie tu jeszcze koniec tej upartej bitwie. Księga XVIII Sporzšdzenie zbroi Achillesa Gdy tam na kształt pożaru Ares boje zwodzi, Antyloch przed oblicze Achilla przychodzi. Rycerz stał przed nawami, na pole pozierał, A serce najsmutniejszym przeczuciom otwierał: ťSkšd to jest – słowy tymi sam w sobie narzeka – Że Grek rozpierzchnion w polu ku nawom ucieka? Ach! By mię nie strapiła ma Dola zaciekła! Ach! By się nie ziœciło, co mi Tetys rzekła...Pewnie los nieszczęsnego Patrokla dni skrócił! Zleciłem, aby ognie zgasiwszy, powrócił I nie œmiał broniš z mężnym Hektorem się œcierać Ť. Gdy nie przestawał myœli tak smutnych rozbierać, Nestora syn przychodzi, łza mu gęsta ciecze I żałosnš donoszšc nowinę tak rzecze: ťAchillu, głos ode mnie usłyszysz zbyt srogi: Za co nas tak okropnie utrapiły bogi! Leży Patrokl! O nagie zwłoki Grek się bije, Bo już zbroja – Hektora pyszne piersi kryjeŤ. Rzekł; jemu boleœć czarna mgłš oczy zasłoni. Wraz goršcy w obojej garnšc popiół dłoni, Sypie na głowę, wœciekły z tak bolesnej straty, Szpecšc nim boskie czoło i przeœliczne szaty. Wyniosłym ciałem ziemię szeroko zakrywa,W piasku się tacza, z głowy piękny włos wyrywa... Antyloch łšczył rzewne łzy do jego jęku, Lecz ręce Achillesa w swoich trzymał ręku,Bojšc się, by tak srogim utrapiony razem, W rozpaczy sam zabójczym nie pchnšł się żelazem. Achilles stęka żalem œciœniony gwałtownym.Na dnie morza siedzšca przy ojcu szanownym, Tetys jęknęła smutne słyszšc jęki syna. Nereid grono do niej kupić się zaczyna... Jęczš, razy gęstymi œnieżne bijšc łona, Gdy między nimi rzecze Tetys rozkwilona: ťSłuchajcie mię, o siostry! Wam powiedzieć muszę, Jak okrutne boleœci mojš cisnš duszę: Ach! Jakżem nieszczęœliwa jest matka! Niestety! Wydałam na œwiat syna, wszystkie ma zalety: Największy z bohaterów, zaszczyt swej ojczyzny, Wyrósł mi na kształt krzewu ssšcego grunt żyzny. Posłałam go na wojnę dla Troi pogromu, Lecz go więcej w Peleja nie obaczę domu. Dręczy się, póki słońce oglšda na niebie, A z matki nie ma żadnej pomocy dla siebie. Œpieszę zaraz obaczyć i spytać się syna, Skšd ta, gdy walczyć przestał, boleœci przyczyna Ť. To wyrzekłszy głębokie opuszcza jaskinie, Za niš płaczšce tłumem cisnš się boginie; Przed nimi srebrne wały morze na pół dwoi. Gdy przybyły do krain żyznorodnych Troi, Porzšdkiem na brzeg wyszły, który był zajęty Achilla i Ftyjotów licznymi okręty. Rycerz wzdychał, wtem nagle twarz matki zabłyœnie; Chwyta za głowę syna, z czułym jękiem œciœnie. ťSynu! – mówi – dlaczego łzami skraplasz lice?? Odkryj matce twojego serca tajemnice! Jużeœ skutek zupełny twoich próœb oglšdał,Gdyœ, obie do Zeusa wzniósłszy ręce, żšdał, By Grek, do naw odparty, w hańbie i rozpaczy Poznał, ile dla niego broń Achilla znaczy Ť.A syn z ciężkim westchnieniem: ťPrawda, matko miła, Że proœby moje wola Zeusowa spełniła. Lecz jak pociechę w ciężki żal wyrok zamienił, Gdy ten, com go najwięcej z towarzyszów cenił I któregom ukochał jako duszę moję, Patrokl zginšł! Już Hektor pysznš dzierży zbroję, Wtenczas dan Pelejowi upominek drogi, Gdy cię w łoże œmiertelne wprowadzały bogi. Obyœ była została w bogiń morskich gronie, A Pelej był w œmiertelnej pokochał się żonie! Dziœ cię smutne z człowiekiem połšczyły œluby, Żebyœ rzewnie płakała twego syna zguby. Nie uœciskasz go więcej po wojennym trudzie! Ja żyć nie chcę i pierwej nie ujrzš mię ludzie, Póki mš dzidš Hektor żywota nie straci I swš œmierciš Patrokla œmierci nie opłaci Ť. A Tetys wylewajšc hojne łez potoki: ťAch, synu! Sam przyœpieszasz twej œmierci wyroki. Jeżeli Hektor zginie, twój zgon się nie zwlecze Ť. ťNiech zginę zaraz – rycerz zapalony rzecze – Gdy od tego nieszczęœcia los mię nie uchronił, By umarł mój przyjaciel, a jam go nie bronił... Choć moja krzywda ciężka, potrzebie ulegnę, Wraz na zabójcę mego przyjaciela biegnę; Potem niechaj œmierć na mnie spełni wyroksrogi, Jak wielki Kronid zechce i Olimpu bogi... Nie odradzaj mi, matko! Twe łzy, twe zaklęcia Niezdolne mię od tego cofnšć przedsięwzięcia Ť. Na to mówi królowa srebrnopłynnych toni: ťCzynu tak chwalebnego matka ci nie broni.Z niebezpieczeństwa, które wkoło ich œcisnęło, Wyrwać swych towarzyszów, rycerskie jest dzieło... Ale póty się hamuj w bojowym zapędzie, dł zagniewany, ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŽP c_ ś cĺ c‘ú!S c’M- c“i9ů4Dopóki tu do ciebie matka nie przybędzie. Jutro z pierwszym promieniem obaczysz mię rano, Z pięknš zbrojš przez władcę Hefajsta kowanš Ť. Wraz tym słowem ostrzega sióstr Nereid grono: ťWy powróćcie się w morza niezgłębnego łono, Gdzie podeszły nasz ojciec ma pałac wspaniały, I powiedzcie mu wszystko, coœcie tu słyszały. Ja œpieszę do Hefajsta, czy na proœbę mojęNie skłoni się dla syna nowš ukuć zbroję Ť. Rzekła; nimfy się skryły w ocean głęboki. Sama dšży szybkimi do Olimpu kroki, By przyniosła dla ciebie zbroję, Achillesie. Gdy Tetydę lot bystry do górnych bram niesie, Z strasznym okrzykiem Greków Hektor pędzi wœciekły: Zlękłe roty do brzegów i floty uciekły; Mimo pracy rycerzy jeszcze nie zostało Bezpieczne od obelgi zabitego ciało. Już piechoty, już jazdy orszak je okršżył I Hektor, co jak pożar zapalony dšżył, Trzykroć chcšc zostać panem tak srogiej zdobyczy, Chwyta za nogi trupa i na Trojan krzyczy; Trzykroć Ajasy, w męskš przyodziani œmiałoœć, Odparli natarczywš Hektora zuchwałoœć. On, rozżarty, już na nich z nowš mocš godzi, Już, stojšc, na swych woła, ale nie uchodzi. Jak pasterz pilnujšcy trzód na bujnej paszy, Głodnego lwa od bydła niełatwo odstraszy: Tak Ajasy, choć groŸni męstwem, broniš srogš, Zajadłego Hektora zatrwożyć nie mogš. I byłby wyrwał trupa, wiecznš zyskał chwałę, Gdy Hera, chcšc odwrócić tak wielkš zakałę, Szybkš Irydę zsyła z górnych nieba progów... Zbliżywszy się posłanka tak rycerza budzi: ťWstań, Pelido, ze wszystkich najstraszniejszy ludzi! Daj pomoc Patroklowi! Dla niego bój krwawyObiedwie toczš strony przed samymi nawy; Mnóstwo rycerzy ginie, okrutna rzeŸ wzrasta, Ci chcš ocalić trupa, ci porwać do miasta; Najbardziej bije Hektor, bo sobie uradził, Aby mu odcišł głowę i na pal jš wsadził. Wstań więc! I nie leż dłużej w spoczynku niegodnym, Nie dawaj sam Patrokla na pastwę psom głodnym; Gdy zwłoki jego będš zelżone szkaradnie, Na ciebie stšd, na ciebie cała hańba padnie... Ť Poszła Irys, Achilles wstaje, a Pallada Swojš tarczę na silne ramiona mu wkłada...Zbliżył się do okopów, lecz pomny przestrogi Swej matki, tam nie poszedł, gdzie bój huczał srogi. Krzyknšł, ogromnie razem krzyknęła Pallada: Zaraz trwoga w pierœ mężów, w zastępy strach pada. A jak ostro przenikłym dŸwiękiem tršba ryczy, Gdy nieprzyjaciel chciwy rzezi, krwi, zdobyczy Do przypuszczenia szturmu znak wydaje zwykły: Taki z piersi Achilla wyszedł głos przenikły. Trojanie usłyszawszy to brzmienie straszliwe Przelękli się niezmiernie: konie pięknogrzywe Wozy nazad zwróciły, przyszłe czujšc klęski I w piersiach powoŸników struchlał umysł męski... Trzykroć bohater stojšc nad okopem krzyknšł, Trzykroć strach sprzymierzeńców i Trojan przeniknšł. Tam dwunastu przedniejszych œmierć zwaliła mężów: Spadli z wozów od własnych przebici orężów. Wreszcie Grecy, wyrwawszy z rzezi i posoki, Na łożu pogrzebowym kładš martwe zwłoki. Koło nich rzewnie wierni towarzysze płaczš. Achilles napełniony żalem i rozpaczš Patrzy na smutne reszty ranami okryte, Idzie, nad przyjacielem łzy lejšc obfite. Sam pozwolił mu wozu i ognistych koni, Lecz wróconego w żywej nie uœciskał dłoni... Trojańskie też na drugiej bohatery stronie Rzuciły rzezi pole i wyprzęgły konie. Przed wieczerzš naprędce złożona ich rada, Wszyscy zdumieni stojš, żaden z nich nie siada. Strach œciska serca mężów zebranych w tym kole, Że długo niewidziany rycerz wyszedł w pole. Mšdry Polidam pierwszy swe zdanie otwiera... ťUważcie, przyjaciele –rzekł radca wsławiony – Jakiej się dzisiaj chwycić powinniœmy strony; Ja radzę, by do miasta powrotu nie zwlekaćI przy flocie, od murów z dala, dnia nie czekać... Teraz Achilla więzi noc i spoczywanie, Lecz gdy nas jutro zbrojny w tym miejscu zastanie, Trudno będzie odwadze jego się obronić. Szczęœliwy, kto do murów potrafi się schronić! Mnóstwo Trojan żreć będš psy i sępy sprosne. Ach! Bogowie! Odwróćcie rzeczy tak żałosne! Jeœli mię posłuchacie, choć was troski goniš, Noc na rynku spędzimy czuwajšc pod broniš. Miasta mury strzec będš i wieże ogromne, I szańce nieprzebyte, i bramy niezłomne. Rano, z Jutrzenkš, zbrojni staniemy na wieży. Niech ten mšż najgwałtowniej, jeœli chce, uderzy, Cóż przeciw nam dokazać może? – Nic zaiste. Daremnym biegiem konie spieniwszy ogniste,Do naw powróci, w smutku pogršżon i wstydzie, Choćby najbardziej pragnšł, do miasta nie wnidzie: Nim je złupi, psy wprzódy nakarmi swym ciałem Ť. Hektor nań ostro patrzšc, tak rzecze z zapałem: ťPolidamie! Twa mowa gniew obudza we mnie. Chcesz, byœmy w murach znowu gnuœnieli nikczemnie! . Dziœ, gdy mi bóg łaskawszy tę chwałę dać raczył, Żem Greki zatrwożone przy nawach osaczył, Przestań obywatelów płochš radš zwodzić;Nikt z Trojan nie usłucha, ja zdołam przeszkodzić. Teraz bšdŸcie powolni mym słowom, rycerze: Niechaj każdy posiłek na miejscu swym bierze I pilnujšc obozu w polu czuwa zbrojny... Rano, skoro Jutrzenkę różopalcš zoczym, Uzbrojeni, przy nawach srogš walkę stoczym. Jeœli prawda, że w pole Achilles wychodzi, Chciwie żšdajšc boju, sam on sobie szkodzi.Ja przed nim nie ustšpię, mężnie mu dostoję: Albo mam głowę jego, albo on ma moję; Jeden się z nas uwieczni. Ares słusznie włada: Kto chce zwalić drugiego, sam częstokroć pada Ť. Rzekł; mowę tę z okrzykiem przyjęli Trojanie. Głupi! Pallas im zdrowe odebrała zdanie: W Hektorze Ÿle radzšcym swojš ufnoœć kładš, A pogardzajš dobrš Polidama radš. Biorš posiłek, czujnie na obozy baczš, Przy Patroklu zaœ całš noc Achaje płaczš. Łono jego Achilles w silnych cisnšc rękach, Bez przerwy smutne jęki wydawał po jękach. A jak lew, gdy mu dzieci skryte w gęstym lesie, Przedarłszy się do kniei myœliwiec uniesie, Nie widzšc ich, wróciwszy, srodze się zasmuca, Potem ryczy okropnie i wœciekły się rzuca Obiegajšc doliny za œladem człowieka: Tak, między nimi jęczšc, Achilles narzeka: ťBiada mi! Jakżem strasznie zawiódł mego druha Menojtia, gdy odchodzšc dodawałem ducha,Gdym go cieszšc, zaręczał, że po wzięciu Troi Syn, pełen sławy, łupów, żal jego ukoi. Ale układy ludzkie bogów niszczy wola: Obydwu krwiš chce wyrok zrumienić te pola. I ja do ojczystego nie wrócę siedliska, Ni mię tam Pelej stary, ni Tetys uœciska: Ta mię zatrzyma ziemia. Lecz kiedy po tobie, Kochany mój Patroklu, w smutnym mam lec grobie, Nie wprzódy czarnš bryłš twe ciało pokryję, Aż Hektora, twojego zabójcę, zabiję! ... Ť Rzekł i do ognia trójnóg przystawić zalecił I obmyć martwe ciało, które kurz oszpecił. Słudzy wodza ogromne naczynie nalali; Suchym podsycon drzewem już się ogień pali I wkoło miedŸ ogarnia płomieniem goršcym. A skoro wrzeć zaczęła woda w kotle brzmišcym, Myjš ciało i maszczš w pachnšce oleje; Długo oszczędzon drogi sok w rany się leje.Potem kładš na łożu: od głowy trup cały Okrywa przeœcieradło miękkie i płaszcz biały. A kiedy noc rozwlekła ponure zasłony, Przy Achillu Patrokla płaczš Myrmidony... Tetys tymczasem w domu Hefajstowym staje. Dom ten wœród mieszkań bogów œwietnie się wydaje. Nieœmiertelny gmach z miedzi gwiazdami ozdobił I własnš go prawicš kulawy bóg zrobił. W kuŸni był, wpoœród miechów, z ciężkim w ręku młotem, Cały pracš zajęty, słonym płynšł potem. Razem dwadzieœcia pysznych ukształcał trójnogów Majšcych przyozdabiać pałac ojca bogów... Zoczy Tetydę Charys pięknie ustrojona, Krasnych liców bogini, Hefajstowa żona. Bieży mówišc: ťCóż naszej radoœci wyrowna! Dawnoœ u nas nie była, bogini szanowna; Jakież przecie znagliły twe przyjœcie zamiary? Lecz wnidŸ i przyjmij wdzięczne goœcinnoœci dary Ť. To wyrzekłszy boginię do domu wprowadza I na cudnie zrobionym tronie jš posadza, Na podnóżku ozdobnym noga jej spoczywa. Sama wychodzi zaraz i męża przyzywa: ťPójdŸ, bo Tetyda mówić chce z tobš, o panie! Ť ťJakiegoż goœcia moje przyjmuje mieszkanie! – Rzekł Hefajst –jak jš kochać, jak jš czcić należy! Gdy wstydzšc się kalectwa mego, z górnej wieży Stršciła mię na ziemię srogiej matki wola, Doznałem, co to nędza, czułem, co niedola.Wtenczas Tetys biednego litujšc się stanu I Eurynome skryły w łonie oceanu... Gdy Tetys do mnie przyszła, uœciskam jš mile, Muszę się jej wypłacić za dobrodziejstw tyle. Ty idŸ! Niech zastawiony stół goœcinny będzie, A ja miechy poskładam i całe narzędzie Ť. To rzekłszy, od kowadła powstał bóg wysoki I z wolna nierównymi ruszajšc się kroki, Oddala miechy z ognia, w kuŸnicy ład czyni I swoich prac narzędzia składa w srebrnejskrzyni. Gšbkš ociera z dymu swe czoło wyniosłe I ręce, i kark silny, i piersi obrosłe. Wdział szatę, a do ręki wzišł berło złocone; Dwa zaœ posšgi w kształcie dwóch dziewic zrobione Krok niepewny swym pewnym krokiem podpierały: I ruch, i głos, i rozum bogi im nadały I przemysł, najcudniejsze dzieła robić zdolny. Idš, pilnie zważajšc na pana krok wolny. Stanšwszy, gdzie siedziała srebrnych wód królowa, Uœcisnšł jš za rękę i rzekł w takie słowa: ťBogini, której tyle doznałem przysługi, Czego chcesz? Dom nasz ciebie nie widział czas długi. Powiedz, ja się do twoich żšdań chcę sposobić, Wszystko zrobię, co mogę i co się da zrobićŤ. A Tetys rozpłakana: ťAch! Hefajœcie drogi! Któraż z bogiń, dzierżšcych olimpijskie progi, Tyle doznała smutków, nędzy i niedoli, Ile ich na mnie spadło z bogów ojca woli... Wydałam na œwiat syna, zaszczyt swej ojczyzny, Wyrósł mi na kształt krzewu, ssšcego grunt żyzny; Posłałam go na wojnę dla Trojan pogromu, Lecz go więcej w Peleja nie obaczę domu. A chociaż krótko słońce oglšda na niebie, Dręczy się, nie ma z matki pomocy dla siebie... Więc niech matki nieszczęsnej proœba cię nakłoni: Daj dla syna, któremu krótki wiek wytknięty, Tarczę, przyłbicę, pancerz, obuw kształtnie spięty. Zbroję, którš miał, w ręku Patrokla postradał, Zgon przyjaciela jemu najsroższy cios zadał Ť. ťPorzuć troski, szanowna i miła bogini! I czegóż dla Tetydy Hefajst nie uczyni? Obym tak mógł zatrzymać srogš œmierć w zapędzie, Kiedy go niezbłagany wyrok œcigać będzie, Jak mu zbroję wyrobię, która na kształt cudu Błyszczeć się będzie w oczach zdziwionego ludu! Ť Idzie do kuŸni, zwraca wprost ku ogniu miechy: W dwudziestu piecach gęste ich szumiš oddechy, Na przemiany swe piersi wzdymajš i płaszczš, I różny wiatr posłusznš wyziewajšc paszczš, Do roboty, do chęci sztukmistrza stosowne,Raz wolne niecš żary, drugi raz gwałtowne.Potem w piec rozpalony grube kładzie szyny Z miedzi, z drogiego złota, ze srebra i cyny, A stawišc pod kowadło wielkie pniak niezłomny, Jednš rękš wzišł kleszcze, drugš młot ogromny. Wielki i tęgi puklerz boski sztukmistrz robi: Złoty obwód okręgi troistymi zdobi, Srebrzysty wišże rzemień. Pięć blach w kupę bije, A na powierzchni cuda swojej sztuki ryje. Wydana ziemia, niebo, ocean głęboki, Słońce nieustannymi biegajšce kroki, Księżyc i nieba w gwiazdach ozdobna korona, Plejady i Hyjady, i moc Oryjona, I Arktos, wozem zwany, bo jak wóz się toczy Na Oryjona cišgle obracajšc oczy; W tej częœci nieba kršży wiecznymi obwody, A nigdy się nie zniża w oceanu wody. Ryje także dwa miasta długo nieœmiertelne,Jedno wyraża œluby i gody weselne: Prowadzš przy pochodniach z domu nowożeńców, „Hymen! Hymen! ” wołajš, a grono młodzieńców Skocznymi tany lekkie zawišzuje koła; Brzmi fletni i oboi kapela wesoła. W progach domów niewiasty chciwym patrzš okiem, Nie mogšc się tak miłym nasycić widokiem W tymże mieœcie na rynku liczny lud się tłoczy, Między dwoma mężami żwawy spór się toczy O zabójstwa zapłatę. Ten – lud zabezpieczaPod przysięgš, że oddał, a tamten zaprzecza. Stawiš œwiadki, by prędszy sprawy koniec mieli – Na dwie strony krzykliwa gromada się dzieli. WoŸni lud uciszajš; we œrodku zaœ rada Sędziwych na œwiecšcych kamieniach zasiada. Bioršc z ršk woŸnych berło z nim każdy powstaje, I gdy nań przyjdzie kolej, wyrok w sprawie daje. We œrodku dwa talenta dla tego nagrody, Kto słusznoœć najlepszymi wykaże dowody. Pod murami drugiego miasta wojska stojš, Straszny blask oręż ciska, lecz w chęciach się dwojš: Jedni je na łup dzikim skazujš zapałem, Drudzy bogactwa jego chcš wzišć równym działem. Lecz niestrwożeni knujš zasadzki mieszkańce: Niewiasty, dzieci, starce osiadajš szańce, Do skrytej zaœ wyprawy gotujš się młodzi; Ares srogi i można Pallada przywodzi, Oboje złoci, odzież złota, w złotej zbroi, Wzrostem, kształtem celujš, jak bogom przystoi, Przyszedłszy tam, gdzie zrobić zasadzkę wypada, Gdzie się nieprzyjacielskie napawały stada, Skrycie pochyłe rzeki zasiadajš brzegi; Dwa zaœ, wybrane od nich, na pagórku szpiegi Czekajš, aż się zbliżš i owce, i woły. Nie myœlšc o nieszczęœciu, trzody stróż wesoły Idzie, na fletni nucšc pieœni rozmaite. Za danym znakiem męże wypadły ukryte, Krzyk ostry naokoło i postrach się szerzy; Bioršc trzody, krew lejš niewinnych pasterzy. Głos boju gdy rycerze radzšcy usłyszš. Wsiadajš na swe wozy, piersi zemstš dyszš, Lecš na bystrych koniach, aż w niedługiej chwili Nieprzyjaciół pędzšcych zdobycz dogonili. Wszczyna się bój nad rzekš: tamci walczš stale, Obie rażš się strony w okrutnym zapale... Ta strona cišgnie trupy, tamta jš odpycha. Wszystko pod boskim dłutem żyje i oddycha. – Tamże wydał przemyœlny bóg obszerne pole: Liczni rolnicy tłuste przewracajš role; Dopiero w nie po trzykroć zapuœcili pługi. A ile razy zakrój dokańczajš długi, Dziedzic ich tam obchodzi, gdzie się kończy staje, I pełny wina puchar każdemu z nich daje. Ci, zagrzani nagrodš słodkiego napoju, Nowe rysujš bruzdy i nie szczędzš znoju. W złocie czystš wydała ziemię boga sztuka:Czerni się i zdziwiony wzrok łatwo oszuka. Druga niwa okryta dojrzałymi kłosy: Żeńce tnš zboże, ostre majšc w ręku kosy,Gęste spadajš garœci; tuż za nimi dšżš Trzej wišzacze, co zboże w grube snopy wišżš. I mnóstwo drobnych dzieci w pracy nie ustaje, Zbiera garœci i pierwszym do wišzania daje.W milczeniu król wzniósł berło, którego ta niwa, Cieszšc się nieskończenie z obfitego żniwa. Pod cieniem dębu wiejskš zajęci biesiadš WoŸni, wołu zabiwszy, mięso w ogień kładš: I żeńce znajdš pokarm z pola wracajšce, Dla nich dłonie niewiasty w miękkiej grzebišmšce. Tuż winnica, obfitym płodem obcišżona: Wœród złota, którym błyszczy, wiszš czarne grona. Tyki ze srebra rzeŸbiarz porzšdkiem zasadza, Rowem ze stali, płotem z cyny jš ogradza, A jedna tylko do niej wiedzie œcieżka kręta. Tędy weseli chłopcy i raŸne dziewczęta, Gdy czas zbierania przyjdzie, z głoœnymi okrzyki Niosš ładowne słodkim owocem koszyki. W œrodku młodzieniec ruszać formingę uczony Gra, sam sobie zgodnymi przynucajšc tony; Młodzież idzie i takiej wesołoœci rada W takt i nogš, i wdzięcznym głosem odpowiada. Dalej głowy i silne podnoszšc szyje Ze złota, z cyny, wołów pyszne stado ryje:Biegnš, syczšc, na paszę, tam gdzie rzeka płynie, Nurty głoœno szumišce w gęstej pędzšc trzcinie. Ze złota czterech idzie pasterzy za trzodš,A dziesięciu za sobš œmiałych kundli wiodš. Wtem nagle dwóch straszliwych lwów z kniei wypada, Porywajš buhaja wœród drżšcego stada: On biedny, gdy go cišgnš, przeraŸliwie ryczy; Spieszš psy i pasterze, lecz wziętej zdobyczy Wydrzeć lwom nie potrafiš; już skórę odarli, Już wypili krew czarnš i wnętrze pożarli. Próżno kundlów pasterze do natarcia grzejš, Szczekajš one z bliska, lecz ugryŸć nie œmiejš. Ryje także dolinę: tej miłe manowce Œnieżnym okryte runem napełniajš owce; Widać chaty i stajnie, gdzie się kryjš trzody, I w koło otoczone drzewami zagrody. Ryje i cudny taniec, który Dedal w Krecie Wymyœlił Aryjadnie, przeœlicznej kobiecie; Skaczš chłopcy i dziewki wzišwszy się za ręce. Lekka zasłona wdzięki pokrywa dziewczęce, Na chłopcach zaœ bogatsza zawieszona odzież; Obojej płci z urody najdobrańsza młodzież.Dziewczęta głowy w piękne ustroiły wieńce, Na srebrze złote majš mieczyki młodzieńce. Raz jak koło (ruch jego ledwie wzrok dostrzegnie, Gdy go doœwiadcza garncarz, czyli bystro biegnie) Uczone stopy w szybkie kręcš kołowroty; ie, dł zagniewany, ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż”`ž•5 c€–S c—sŔ c˜3&E c™x1Ż c€š'=?To znowu się mieszajšc wœród wdzięcznej ochoty, W tysišcznych kształtach plšsy lekkim robišskokiem. Liczny lud stoi miłym zachwycon widokiem: W poœrodku zaœ dwa skoczki z wszystkich zadziwieniem Pokazujš swe sztuki i słodkim brzmiš pieniem. Nareszcie œwietny puklerz sztukmistrz doskonały Szumišcymi obwodzi oceanu wały. Takie zrobiwszy dzieło cudnym wynalazkiem, Kuje pancerz, płomienie swym gaszšcy blaskiem; Ukuta i przyłbica w różne dziwy ryta, Ciężka, mocna; na hełmie złota pływa kita;Z cyny obuw ukształcon. Więc zbroję tak rzadkš Ukończywszy, bóg złożył przed Achilla matkš. Ta jak jastrzšb z Olimpu poœpiesza na ziemię, Niosšc zbroję Hefajsta, przemisterne brzemię. Księga XIX Wyrzeczenie się gniewu Opuœciwszy Jutrzenka oceanu wody Rzucała blask na nieba i ziemskie narody. Tetys przyszła do syna z górnego siedliska;On jęczšc martwe zwłoki przyjaciela œciska, Z płaczšcym wodzem broni towarzysze płaczš. Matka œciskajšc syna zdjętego rozpaczš: ťCzas już, mój synu! –rzecze – by ten ból przeminšł. Niech zmarły leży, z boga wyroku on zginšł. Oto zbroja, Hefajsta przemysłem zrobiona,Jakiej żaden œmiertelny nie wdział na ramiona Ť. To rzekłszy œwietny ciężar składa mu pod nogš. Jęknęła groŸnie zbroja; przerażeni trwogš Nie œmieli Ftyjotowie cišgnšć po niej okiem,Ale się nagle drżšcym w tył cofali krokiem Pelid, gdy jš obaczył, gniew mu serce œcisnšł I pod powiekš ogniem iskrzšcym się błysnšł. Chciwš rękš cudowny dar boga uchwycił, A gdy się już tak miłym widokiem nasycił: ťMatko! – zawoła – bóg mię tym darem zaszczyca, Boska go wyrobiła, nie ludzka, prawica. Ja nie zwlekajšc piersi do boju uzbroję; Lecz kiedy się oddalę stšd, bardzo się boję,By nieczyste robactwo, padajšc na rany, Które liczne odebrał przyjaciel kochany, W członki nie zapuœciło skazy i zepsucia Ť.A matka: ťOddal, synu, troskliwe te czucia!Ręka moja robactwo natrętne oddali, Chciwie żršce rycerzy, których Ares zwali. Nie zepsuje się, choćby cały rok leżało, Owszem nowš œwieżoœciš upięknię to ciało. Ty na radę zbierz zaraz wodze i narody I gniew złożywszy przystšp z Atrydem do zgody, A z tš zbrojš wdziej męstwo do wielkiego czynu Ť. Rzekła i bohaterski duch zagrzała w synu. W nozdrze zaœ Patroklowi dla ochrony ciałaCzerwony nektar z wonnš ambrozyjš wlała.Pelid obiegał brzegi morskie i hukliwy Z piersi głos wypuszczajšc zwoływał Achiwy. Liczni na radę tłumem idš wojownicy... By widokiem rycerza napaœć oczy swoje, Którego długo krwawe nie widziały boje... Już sš wszyscy, milczenie wszystkim wargiœcina, Gdy powstawszy, Achilles tak mówić zaczyna: ťKrólu! Przez brankę serce w nas się rozjštrzyło. Lepiej by to i dla mnie, i dla ciebie było, Skoro przez niš niezgoda wszczęła się zajadła, By po wzięciu Limesu z ršk Artemis padła. Nie okryłyby ziemi tylu Greków ciała Przez czas, gdy w sercu moim zapalczywoœć trwała. Troja i Hektor z naszej korzystał niechęci, Ach! Długo nam jej skutki nie wyjdš z pamięci! ... Ja gniew mój przezwyciężam, anim się nauczył Tej sztuki, żebym wieczny upór w piersiachtuczył. Zagrzej Greków, Achilles im staje na czele! Doœwiadczymy niedługo, czy nieprzyjaciele Będš œmieli okręty cały dzień oblegać. O! Kto z nich przed mš włóczniš zdoła się wybiegać, Jakże będzie się żywo cieszył, gdy nareszcie Znajdzie swe bezpieczeństwo i spokojnoœć w mieœcie! Ť Rzekł, lud krzyknšł; we wszystkich radoœćinadzieja, Że z serca gniewy złożył wielki syn Peleja.Wstał Atryd, król wœród królów trzymajšcyprzodek, Lecz z miejsca, gdzie był, mówił, i nie szedł na œrodek: ťPrzyjaciele, rycerze, mężne wojowniki! ...Często skargi ostrymi wojsko mię przebodło, Nie ze mnie jednak było naszych nieszczęœć Ÿródło. Gniewny Zeus i Mojra, i Jędza szalona W cieniach nocy błšdzšca – wlały złoœć dołona Wtenczas, gdy Achillowi œmiałem gwałt wyrzšdzić. Zaœlepiony od bogów, jakżem nie miał zbłšdzić? ... Chciał Zeus mym zaœlepieniem srodze mi zaszkodzić; Ja dziœ błšd mój uznaję, pragnę go nagrodzić. Bierz broń, lud zapal, aby w męstwie nie ustawał; Dam wszystko, com niedawno przez Odysa dawał. Lecz choć w pole cię zapał najgorętszy niesie, Proszę, byœ się zatrzymał chwilę, Achillesie! Wnet słudzy zniosš dary, a wtedy rozumiem, Sam uznasz, że dla ciebie skšpym być nie umiem Ť. ťKrólu, dzierżšcy berło twych przodków dziedziczne – Rzekł Pelid – godny rzšdzić narody tak liczne!! Czy dasz, czy też zatrzymasz pyszne dary twoje, Czyń, co ci się podoba. My zaœ bierzmy zbroje, Niechaj na słowach droga chwila nie upływa, IdŸmy walczyć, ršk naszych wielkie dzieło wzywa! ... Ť ťBogów synu! – Odyseusz tymi rzecze słowy – Achillu! Hamuj w sobie zapał Aresowy I głodnych ludzi w pole nie prowadŸ niebacznie; Bo gdy raz bój uparty z Trojany się zacznie, A bóg w piersi rycerzom odwagę wlać raczy, Nierychły bardzo koniec ta walka obaczy. Każ, niech w namiotach wojsko chleb i winobierze: Chleb i wino do boju umacnia rycerze. Nikt nie dotrzyma pola do słońca zachodu, Kto cierpi we wnętrznoœciach przykre czucie głodu; Przy najdzielniejszym sercu członki mu słabiejš, Pod niebem i pragnieniem kolana się chwiejš. Inny jest mšż, gdy dobrze pokarmu użyje: Silny, niezmordowany, cały dzień się bije, Nie osłabi go praca ani ciężar zbroi, Póki wszyscy nie zejdš, na placu dostoi. Zatem posiłek wojsku każ wzišć, Achillesie!Tymczasem Agamemnon upominki zniesie. Niech je wszystek lud widzi, a ty na nie okiem Rzuciwszy, tak przyjemnym uciesz się widokiem! ... Ť Atryd na to: ťOdysie! Dobrze radzić zwykły, Nowym stwierdzasz dowodem twój rozum przenikły... Achilles niecierpliwy, że się bitwa zwleka, Niechaj na proœbę mojš kilka chwil zaczeka... Tobie zaœ przyjacielu zdaję to życzliwy: Najpierwszš młódŸ wybrawszy pomiędzy Achiwy, PójdŸ do namiotu mego z rycerstwa ozdobš,Przynieœ dary, przyprowadŸ razem branki zsobš Ť. ťPrzemożny ludów królu! – rzekł Achilles boski – Proszę, byœmy podobne odłożyli troski Na ów czas, gdy po walce wytchniemy przyjemnie, A ogień ten zwolnieje, co się pali we mnie. Leżš trupy rycerzy: Pryjamid ich pobił, Kiedy go chwałš Zeus przemożny ozdobił, A wy chcecie używać słodyczy biesiady! Ach! Gdyby mojej chciano usłuchać tu rady,W tym Grek momencie, gardzšc pragnieniemi głodem, Upartš zwiódłby walkę z zdradzieckim narodem. Wieczorem stół zastawim, weŸmiem w ręceczasze; Słodka uczta, gdy zmyjem we krwi krzywdy nasze! Teraz możesz smakować biesiada wesoła, Gdy zabity przyjaciel mój o zemstę woła, Gdy towarzysze łzami kropiš jego zwłoki? Nie łaknę, tylko rzezi, jęków i posoki Ť. Jemu jeszcze Odyseusz mšdry odpowiada: ťAchillu! W którym zaszczyt lud grecki posiada, W polu, gdzie twoja włócznia gęste trupy kładzie, Dam ci pierwszoœć; ty pierwsze daj mi miejsce w radzie. Wyższym od ciebie laty i dłuższym poznaniem, Pozwól, abym twój zapał miarkował mym zdaniem: Czyż Grecy czcić powinni pamięć zmarłych postem? Codziennie œmierć rycerzów obala pomostem: I kiedyż byœmy wreszcie łzy z oczu otarli?Oddajmy czeœć pogrzebnš tym, którzy umarli, Ale się nam potrzeba stałoœciš uzbroić, Przez dzień płakać, a potem jęk smutny ukoić. Więc, którzyœmy po srogim pozostali boju, Nie oszczędzajmy sobie jadła i napoju, Abyœmy twardš miedziš cali uzbrojeni Bez przerwy bój stoczyli na krwawej przestrzeni. Niech drugiego nikt gnuœnie rozkazu nie czeka, Biada temu, kto wyjœcie swoje w nawach zwleka! Wszyscy się rzućmy, wojsko wyprowadŸmycałe I przy flocie zetrzyjmy Trojany zuchwałe! ... Ť Atryd rozpuœcił radę; porusza się rzesza I do swojego każdy namiotu poœpiesza. Chlubni Tesalczykowie z wodza swego chwały, Niosš darów królewskich ciężar okazały. Przyszły branki, z nich każda w miejscu swym usiada; Rumaki do Achilla przyłšczone stada. Bryzeis, być mogšca Kiprydy obrazem, Widzšc Patrokla srogim skłutego żelazem, Krzyczy, pada na ciało (rany jego liczne), Drze łono, miękkš szyję, policzki przeœliczne, Wynurzajšc wœród jęków swój żal, wœród łez wielu: ťPatroklu! Bryzeidy biednej przyjacielu! Żywegom cię odeszła, rycerzu waleczny, Dziœ, gdy wracam, już ciebie okrywa cień wieczny! Nieszczęœcia po nieszczęœciu me cišgnie tęsknice! Mšż, którego mi dali kochani rodzice, Widziałam, jak przed miastem pchnięty miedziš zginšł; Tenże smutny los braci lubych nie ominšł... Gdy Pelid zabił męża i miasto obalił, Tyœ moje łzy ocierał, tyœ jęków się żalił. I abym nie tak czuła srogoœć mojej zguby, Œwietneœ mi z Achillesem obiecywał œluby. Ty miałeœ płynšć ze mnš do Ftyi przez wody, Ty mi sprawić weselne przyrzekałeœ gody. Płaczę ciebie, z łez oczu nigdy nie osuszę, Twa dobroć zawsze będzie zajmować mš duszę Ť. Inne branki swe jęki łšczš z jej rozpaczš: Lecz na pozór Patrokla, w rzeczy – siebie płaczš. Achilla proszš wodze, by się chciał posilić...Cieszš, nic ku pociesze nie może go schylić,Aż stanie wœród krwawego Aresa igrzyska. Dręczšca pamięć nowe jęki mu wyciska: ťBiedny! Lecz najgodniejszy mojego kochania! Tyœ o mnie, przyjacielu, czułe miał starania, Tyœ gotował posiłek, tyœ mój stół nakrywał, Kiedy na pole sławy dŸwięk Aresa wzywał! Dzisiaj, gdy cię na łożu pogrzebnym oglšdam, Nic nie chcę, łzami tylko zasilać się żšdam.Cóż mi pokarm bez tego, co obok mnie siedział? Gdybym nawet o œmierci ojca się dowiedział, Nie czułbym w piersiach moich boleœniejszej rany! Może teraz we Ftyi starzec rozpłakany Wzdycha, pragnšc godnego siebie widzieć syna; A mnie obca daleko trzyma tu kraina, Dla złej Heleny długie toczšcego boje... Ť Tak jęczał i w przytomnych wodzach tkliwoœć sprawił: Każdy westchnšł wspomniawszy, co w domu zostawił. Wzrusza się liczne wojsko i porzuca brzegi.A jak się gęste bielš na powietrzu œniegi, Gdy Boreasz zawieje niosšcy pogody: Tak, gdy się z naw ruszyły achajskie narody, Błysnęły na powietrzu ognie pałajšce, Strzelały razem w górę płomieni tysišce I tarcze, i przyłbice, i silne oszczepy; Blask z nich idzie wysoko aż pod nieba sklepy. Tym blaskiem upiękniona ziemia się rozœmiała, A pod mężów stopami, jęczy przestrzeń cała. Wpoœród zastępów chciwy kurzawy i znoju Wyprawia się szlachetny Achilles do boju... Zapalon, ciężkie Troi gotujšcy jęki, Przywdziewa zbroję, dzieło nieœmiertelnej ręki. Na lekkš nogę piękne cholewy zacišga, Które mocno haftkami srebrzystymi sprzšga; Nieprzebitym pancerzem piersi zabezpiecza, Z ramion zawiesza ciężar ogromnego miecza: Wzišł i puklerz ozdobny, który ogniem błyskał, I jako œwietny księżyc blask daleko ciskał...Ciężkš przyłbicš czoło wspaniałe pokrywa,Œwiecšc się na kształt gwiazdy groŸna kita pływa, Na złotym hełmie złote wstrzšsajš się włosy: Zbroja kształtna i trwała na najtęższe ciosy. Doœwiadcza jej na sobie, czy ciału przystoi, I czy będzie miał wolny ruch w tak ciężkiejzbroi; Lecz ta jakby na skrzydłach unosiła męża. Nareszcie ojcowskiego dostaje oręża: Wyjęta z pochew długa i ogromna dzida, Której by nikt nie dŸwignšł prócz ręki Pelida. Niegdyœ Chejron œcišł jesion, Pelijonu chlubę, I dał go Pelejowi na rycerzy zgubę. Automedon waleczny, drugi Alkim skory Dzielne rumaki w pyszne przybierajš szory;Już hartowne wędzidła w twardych pyskach żujš, Lejc przywišzany w tyle, już na wozie czujš Biegłego powoŸnika, który z biczem stoi. Zaraz Achilles siada w jaœniejšcej zbroi, Jak słońce gdy niezgłębne rzuca morza tonie, I groŸnym głosem – ojca upomina konie: ťKsancie i Baliu, których krew Podargi rodzi, Pomnijcie wrócić pana zdrowego do łodzi, Gdy się boju nasycim; lepiej mi się sprawić I trupem jak Patrokla nie chciejcie zostawić Ť. Ten wyrzut Ksant słyszawszy, Ksant, co bystrze lata, Schyla głowę i piasek grzywš swš zamiata,A Hera dała tymi odezwać się słowy: ťBšdŸ pewny, Achillesie, że dziœ będziesz zdrowy. Dzień jednak niedaleki, gdy nie wrócisz z pola – Nie nasza w tym jest wina, lecz wyroku wola. Nie, że naszymi nogi mniej skory bieg władał, Zginšł nieszczęsny Patrokl i zbroi postradał; Syn Latony, niechybne miotajšcy strzały, Obalił go na czele dla Hektora chwały. Bieg nasz choćby się równał i z Zefiru lotem, Ty musisz zginšć, boga i człowieka grotem:Nie chybi to, co stoi w smutnej losu księdze Ť. Na tym wyrazie usta zamknęły mu Jędze. ťTy mi zgon wróżysz! – gniewny Achilles zawoła – Wiem ja, że nic od œmierci zbawić mię nie zdoła. Tu, daleko od ojca i matki, polegnę. Jednak ochotnym sercem na Trojany biegnę:Poznajš dobrze oręż mój nieprzyjaciele. Rzekł i wołajšc, pędzi na Achajów czele. Księga XX Walka bogów Tak przy okrętach Grecy zażarci na boje, Koło ciebie, Achillu, przywdziewajš zbroje, Trojanie na pagórku w groŸnej błyszczš miedzi, Gdy Zeus, co na Olimpie wyniesionym siedzi,Kazał Temidzie zwołać zgromadzenie bogów. Biega skrzętna i wzywa do niebieskich progów... W gładkim przedsionku rada zasiadła gromadnie, Który Hefajst dla ojca wybudował składnie.I Posejdon przybycia nadal nie odkłada, Przybywa, miejsce w górnym Olimpie zasiada; Wraz pyta się Kronidy: ťPo co, władco gromu, Wszystkich bogów do twego przywołujesz domu? Chcesz-li dać wyrok między Trojany i Greki?Już dla nich krwawej rzezi moment niedaleki Ť. ťPosejdonie, myœl moja tobie nie ukryta – Rzekł Kronid – twa przenikłoœć w moim sercu czyta. Choć na zgubę skazanych ludzi los mię boli, Ale chcę tylko œwiadkiem zostać ich niedoli I z Olimpu widokiem wojny napaœć oczy. Wy drudzy pójœć możecie, gdzie się walka toczy, Stanšć, jak wola, w greckim lub trojańskimrzędzie. Jeœli z Trojany walczyć sam Achilles będzie,Nie sš zdolni na chwilę dotrzymać mu kroku. Już się dawniej samego przelękli widoku; Dziœ, gdy o przyjaciela na rzeŸ się zapalił, Lękam się, aby murów przed czasem nie zwalił Ť. Tak powiedział i wzniecił wojenne pożogi. Pobiegły na dwie strony podzielone bogi: Do floty dšży Hera i można Pallada, Posejdon, co lšd wzrusza a morzami włada, I wynalazca kunsztów, Hermejas przemyœlny... Za Trojš Ares zbrojny i Feb z włosem długim, Artemis, której w strzałach najmilsze uciechy, Latona też i Kiprys kochajšca œmiechy. Póki się bogi w ludzkie nie wmieszały szyki,Nadymały się chlubnie greckie wojowniki, Że Pelid się pokazał wpoœród bojowiska... Lecz gdy Olimp do zbrojnych zamieszał się ludzi, Krwawa Niezgoda wœciekły zapał w sercach budzi: Pallada szańce, brzegi, okopy przebiega, Krzyczy, głos jej po całym polu się rozlega. Z drugiej zaœ strony Ares niby czarna fala Straszliwym Trojan rykiem do boju zapala; Już na nich woła z murów, już z wyniosłejwieży, Już z przyjemnych pagórków, skšd Symois bieży. Tak nieœmiertelni, obie zagrzewajšc strony,Wzmagajš rzeŸ okropnš i zapał szalony. Ojciec bogów piorunnym zaczšł huczeć grzmotem, Posejdon lšd i góry strasznym wstrzšsł łoskotem, Chwieje się wielka Ida ze swymi podstawy, Drżš mury Troi, greckie podskakujš nawy. Król podziemia spadł z tronu, krzyknšł zdjęty strachem, Bał się, żeby Posejdon trójzęba zamachem Nie wzruszył do samego gruntu posad ziemnych I nie odkrył tych siedlisk, czarnych, pustych, ciemnych Na które blednš ludzie i same drżš bogi; Tak wielkiej nieœmiertelnych bój nabawił trwogi... Tak bogi przeciw bogom idš. Achill dyszy Przedrzeć się do Hektora wpoœród towarzyszy; Nad nim zwycięstwem pragnie swš rękę zaszczycić, Okrutnego Aresa jego krwiš nasycić. Natenczas bóg, co łukiem narody przestrasza, Przeciwko Achillowi wzbudza Ajnejasza; Młodego kształt na siebie Likaona wdziewa I tymi słowy syna Anchiza zagrzewa: ťWodzu! Którego Troja wœród najpierwszych kładzie, Gdzie twoje słowa, ziomkom dane przy biesiadzie? Gdzie się podziały groŸby, gdy zagrzany winem Przyrzekałeœ się spotkać sam z Peleja synem? Ť ťPryjamido – wódz mówi – czemu mię chcesz kusić?? Czemu mię chcesz do boju z Achillem przymusić? Nie pierwszy raz bym jego broni się nastawił; Lecz mię dzidš już przegnał, już strachem nabawił, Kiedy na Idzie nasze opanował trzody I wywrócił Lirnesu i Pedazu grody. Gdyby w tej bitwie Kronid nie był mię ochronił, Gdyby nie dał szybkoœci, gdy mię Pelid gonił, kołowroty; ie, dł zagniewany, ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż›`­ cœ  cŞ cžł!÷ cŸŞ, Ť,ô c€ĄŸ7ÓCZ ršk jego i Pallady wzišłbym raz œmiertelny... Próżno na niego rzuca człowiek pocisk celny; Wszystkie od niego ciosy odwraca bóg bliski, A jego w ciele więzgnš niechybne pociski. Gdyby nas obu równš chwałš bóg ozdobił, Choćby cały był z miedzi, nic by mi nie zrobił Ť. ťNie lękaj się – Feb rzecze – z tym rycerzem starcia. Nie masz-li chętnych i bogów dla twojego wsparcia? Wszakże mówiš, że ciebie piękna Kiprys rodzi, A on z niższej nierównie bogini pochodzi... Więc hańba, gdybyœ groŸbš lub wzgardš siętrwożył Ť. Tymi słowy rycerski duch w piersiach nasrożył: Zatem przed pierwsze rzędy szedł zuchwałym krokiem... Piersi swoje zasłania tarczš nieprzełomnš,W silnym zaœ ręku dzidš wykręca ogromnš. Wielki Achilles prosto przeciw niemu zmierza. Jako lew, na którego wieœ cała uderza, Zuchwale idzie, gardzšc grożšcym mu razem; Lecz gdy go który młodzian dosięgnie żelazem, Zwraca się, pysk otwiera, kły ostre zapienia, Jęczy i z piersi straszne wydajšc ryczenia Zabiera się do walki z mnóstwem uzbrojonem I boki oba długim uderza ogonem, A toczšc wzrok okropny, wpada poœród grotów, Lub zabić kogo z mężów, lub sam zginšć gotów: Tak wielkiego Achilla niesie zapał męski, Aby starł z Ajnejaszem swój oręż zwycięski. Gdy zaœ już mieli z sobš rozpoczšć bój srogi, Do przeciwnika mówi Pelid prędkonogi: ťCo ty rokować sobie możesz stšd rozumnie, Że twe hufce rzuciwszy, œmiało bieżysz kumnie? Sšdzisz, że trupem z twojej polegnę prawicy? ... Lecz wštpię, żebyœ takiej palmy się doczekał – I podobnoœ już przed mym oszczepem uciekał. Czyliœ zapomniał, kiedy samego u trzody Napadłszy, z góry Idy œcigałem w zawody? Nie rzuciłeœ w tył okiem, uciekałeœ zbladły Do Lirnesu, którego wkrótce mury padły. Z Zeusem i Palladš jam to miasto zwalił, Wzišłem przeœliczne branki; ciebie bóg ocalił. Dziœ sobie, że cię zbawi, pochlebiasz daremnie; Twoim zuchwalstwem gniewu nie pomnażaj we mnie. Ustšp się z oczu moich i ukryj się w tłumie!Bezrozumny, kto szkody przewidzieć nie umie! Ť ťAchillu! – rzekł Trojanin – Ÿle znasz Ajnejasza, Jeœli mniemasz, że twoja groŸba go zastrasza. Słownych przekazów drobna obawia się dziatwa: Na obelgę – obelgš odpowiedŸ jest łatwa... Po co kłótnie? Rzemiosło bohaterów inne, Mężne starcie jest broniš, nie swary dziecinne... Język lata i podłych słów nie umie szczędzić; Nie wiem zatem, byœ z pola groŸbš mógł mię spędzić. W innej wcale ci trzeba doœwiadczyć mię probie: Nuż więc! Długimi dzidy walczmy przeciw sobie! Ť Wraz ogromnym uderzył w œwietny puklerzciosem, Ten silnie wstrzšœnion brzęknšł straszliwym odgłosem. Wzišwszy raz tak gwałtowny Achilles się zdumiał, Wystawił przed się puklerz, zlškł się, bo rozumiał, Że go na wylot przejdzie oszczep Ajnejasza.Nieuważny! Jak próżnš trwogš się zastrasza! Nie wie, że zbroja boska, co mu piersi kryje, Najtęższego człowieka zamachy odbije. Teraz jej Ajnejasza dzida nie przedarła, Złota jš zatrzymała blacha i odparła... Wtedy z kolei pocisk Achilles wymierza I górny brzeg utrafia gładkiego puklerza, Gdzie z cienkš miedziš lekki rzemień się umieszczał; Przebił go pelijoński jesion – ten zatrzeszczał; Ajnejasz zebrał członki, do ziemi się schylił, Wystawił przed się puklerz i tak cios omylił, Który mu tuż nad samym grzbietem lecšc, warczy; Tkwi w ziemi potrzaskawszy dwa obwody tarczy. Powstał, ale strach wielki rycerza zamroczył, Kiedy tak blisko siebie grot straszliwy zoczył. Pelid miecza dobywa i głoœno wykrzyka, Z nowym ciosem na swego bieżšc przeciwnika. I Ajnejasz w zapale męskim nie ostygnšł, Silnš rękš ogromny kamień z ziemi dŸwignšł: Dzisiaj dwóch ludzi wspólna nie ruszy go praca, On go sam i podnosi, i łatwo obraca. I byłby Achillowi, co na niego wpadał, Lub w puklerz, lub w przyłbicę raz nielekkizadał, Bo od œmierci w swej zbroi życie miał bezpieczne; Pelid by go zaœ mieczem w cienie wtršcił wieczne, Gdy Posejdon, co bitwie przyglšdał się bacznie, Bogom swojš troskliwoœć tak wyrażać zacznie: ťŻałuję Ajnejasza, nieœmiertelne bogi! Wkrótce zwalon odwiedzi czarne Hada progi.Porwał się na Pelida zwiedziony od Feba, A teraz opuszczony, gdy mu wsparcia trzeba. Ale za cóż niewinny ma za winnych ginšć, On, który dnia jednego nie może przeminšć,Aby nie uczcił panów górnego siedliska? Oddalmy œmierć od niego, która tak jest bliska. Zeus by na to sarknšł, gdyby się miał zwalić: Przeznaczenie wyroków jego chce ocalić, By Dardana zupełnie lud się nie zagubił. Jego najbardziej Kronid ze wszystkich polubił Dzieci, które mu ziemskie pięknoœci powiły. Już niebu ród Pryjama od dawna niemiły, Ajnejasz będzie z chwałš rzšdził Trojan ziemię I syny jego synów, i póŸne ich plemię Ť Wspaniała Hera zdanie swoje tak ogłasza: ťTy sam radŸ, królu morza, wzlędem Ajnejasza, Czy go zachować jako cnotliwego męża, Czy pozwolić, by zginšł z Achilla oręża. Mnie się w to nie przystoi mieszać ni Palladzie: Uroczyœcie na bogów przysięgłyœmy radzie,Że dłoń nasza nikogo z Trojan nie ocali... ŤTo słowo usłyszawszy władca morza œpieszy Wœród œwiszczšcych oszczepów i walczšcejrzeszy, Gdzie Ajnejasz i boski Achilles bój toczył. Zaraz wzrok rycerzowi greckiemu zamroczył; Z Ajnejasza puklerza jego rękš dzida Wyjęta i złożona przy stopach Pelida. DŸwignšwszy Trojanina pchnšł bożek przychylny: Od niego rycerz dostał taki popęd silny, Że lecšc z miejsca bitwy nad polem szerokiem, Liczne roty i wozy jednym przebył skokiemI do ostatnich rzędów został zaniesiony, Gdzie zbroje przywdziewały do boju Kaukony. Tam się Posejdon zbliża do Anchiza syna I takimi rycerza słowy upomina: ťKto cię z bogów obłškał? leœ twej cnotyzażył, Gdyœ z orężem Achilla mierzyć się odważył.Silniejszy on i więcej kochajš go bogi. Więc kiedy się z nim spotkasz, ustępuj mu zdrogi, Żebyœ wbrew przeznaczeniu nie padł w przepaœć czarnš. Lecz gdy już smutne cienie Pelida ogarnš, Wtenczas zapału w tobie nic nie może słabić, Walcz na czele, nikt z Greków nie zdoła cięzabić Ť. Tak Posejdon rozsšdnych przestróg nie oszczędził; Potem pobiegł, z Achilla oczu chmurę spędził. Widzi wszystko bohater i z jękiem zawoła: ťJakież tu zaszło cudo, niepojęte zgoła! Mój oszczep jest przy nogach, a ten mi precz znika, Którego zabić chciałem, nie masz przeciwnika. Niech żyje! Wszak mi uległ. Raz uszedłszy zgonu, Nie będzie œmiał mojego doœwiadczać jesionu. Teraz Greków na dzielne zagrzejmy spotkanie I obaczmy, co drudzy umiejš Trojanie Ť. To rzekłszy, skacze w roty i Greków zapala: ťDziœ przeciwko Trojanom nie bijcie się z dala! Niech mšż idzie na męża! Niech wstydzi sięwzdrygać! Moja siła niezdolna wszystkich bić i œcigać:Nieœmiertelnego praca tak wielka obarczy, Ares, choć bóg, i Pallas wszystkim nie wystarczy. Lecz, ile mam szybkoœci w nogach, siły w ręce, Bez żadnego wytchnienia dla was je poœwięcę, Przedrę się w te zastępy: niedobre tych losy, Co się zbliżyć odważš pod mej dzidy ciosy Ť. Hektor groŸnie trojańskich zapala rycerzy, Ręczšc, że na Achilla natychmiast uderzy: ťNie drżyjcie przed Pelidem, bohatery dzielne! Na słowa ja bym wyzwał bogi nieœmiertelne, Na broń bym ich nie wzywał, bo mocniejsi Wieczni. Nie wszystkie swe zamiary Pelid uskuteczni: Jedne spełni we œrodku, drugie bóg przełamie. Ja pójdę przeciw niemu, by miał z ognia ramię; Tak! By miał z ognia ramię, a serce ze stali, Będziemy oba naszej broni doœwiadczali Ť. Na te słowa podniosły dzidy wojowniki I œcisnęły zastępy z ogromnymi krzyki. Wtem Feb ostrzegł Hektora: ťNie chciej sobie wierzyć I waruj się sam na sam z Achillesem mierzyć. W tłumie się mu opieraj, ten cię zabezpiecza, Byœ nie zginšł od jego oszczepu lub miecza Ť. Rzekł, a Hektor się ciœnie wpoœród towarzyszy, Gdy z zadumaniem takš przestrogę usłyszy.Aresowym zapałem Achilles zagrzany Straszliwy krzyk wydajšc wpada na Trojany. Zaraz Ifityjona walecznego zgładził, Syna Otrynta, który liczny lud prowadził... Gdy rycerz na Achilla zapalony wlatał, Ten w głowę go uderzył, na dwoje rozpłatał. Padł z chrzęstem, a zwycięzca chlubny z tego czynu: ťLeżysz – rzekł – silny mężu, równy ojcu, synu, Urodzony przy sławnym Gygai jeziorze! Po coœ niwy porzucił, które Otrynt orze, Gdzie Hyde urodzajna, gdzie Herm płynie kręty? Czy po to, abyœ moim oszczepem był pchnięty? Ť Tak się natrzšsał; jego oczy już zawarte, Już i ciało kołami na sztuki rozdarte. Na miejscu, gdzie zachęcał Trojan lud orężny, Upadł syn Antenora, Demoleon mężny. Trafił go Pelid w skronie, szyszakiem okryte: Pękł szyszak, miedziš koœci zostały przeszyte, Aż w mózgu krwi niesyty oszczep mu utonšł – Wywrócił się Trojanin i duszę wyzionšł. Hippodam z wozu skacze, ucieczkš się chroni, Lecz go wnet z tyłu pocisk Achilla dogonił; Z rycerza dusza z rykiem okropnym wychodzi. Jak w Helice wół ryczy, prowadzon od młodzi Przed ołtarz Posejdona. Tak z tego człowieka Sroga dusza z okropnym ryczeniem ucieka. Już na syna Pryjama, Polidora, leci (Najmłodszy był, najmilszy ojcu z wszystkich dzieci). Już prędkim skokiem rycerz Achilla pomija, Ten jeszcze prędzej œciga i z tyłu przebija W miejscu, gdzie pas zapięty i pancerz dwoisty. Na drugš wyszedł stronę pocisk zamaszysty. Wyje, pada zaciemnion i rękami chwyta Z ciała srogim żelazem wypchnięte jelita. Hektor, gdy w takim stanie brata swego zoczył, Przejšł go ból okrutny, cień mu wzrok zamroczył; Już nie może się wstrzymać, żal w nim œmiałoœć nieci, Jak ogień z groŸnš dzidš na zabójcę leci. Ten widzšc, z radoœci ledwie się posiada, Z jakš prędkoœciš, z jakim nań zapałem wpada! ťOto – dumnym rzekł głosem – oto jest morderca, Który mię najboleœniej przebił w głębi serca: Z jego ręki najmilszy mój przyjaciel ginie! Już nie będziem się szukać na krwawej równinie Ť. To mówi, a wzrok wœciekły na Hektora ciska: ťZbliż się i leć czym prędzej w podziemne siedliska! Ť A Hektor nie zmieszany: ťSkróć groŸby zuchwałe! Mniemasz, że się słów zlęknę, jakby dziecię małe? I ja bym takiej broni mógł użyć wzajemnie.Znam twš moc, znam, żeœ w polu jest wyższy nade mnie, Lecz wszystko w mocy boga, on łatwo nas zrówna. I choć moja od twojej ręka mniej gwałtowna, Mogę cię zranić, mogę raz œmiertelny zadać; Mam oszczep niestępiony i umiem nim władać Ť. Skończył i dzidę silnym wyrzucił ramieniem, Ale Pallas jš lekkim odwróciła tchnieniem; Wraca dzida i pada pod Hektora nogš. Wtedy Pelid przejęty zajadłoœciš srogš Leci z okropnym krzykiem, by w nim oręż zbroczył, Lecz Feb wydarł Hektora i chmurš otoczył.Trzykroć wpada i dzidš zgubny cios wymierza, Trzykroć próżnym zamachem w cień chmurny uderza. Gdy próżne wysilenie czwartym postrzegł razem, Wœciekły, z groŸnym do niego ozwał się przekazem: ťO psie zajadły! Jeszczeœ zgonu się uchronił, Któryœ tak blisko widział; Apollo cię bronił. Jemu na wojnę idšc, œwięte czynisz œluby. Spotkaj się jeszcze ze mnš, a nie ujdziesz zguby, Jeżeli i mnie z bogów który sprzyja w niebie. Teraz, kogo doœcignę, będę bił za ciebie... Ť Jako zajęty pożar na górze szaleje I gdziekolwiek niszczšcym ogniem wiatr zawieje, Zjada najwyższe drzewa niesytš paszczękš:Tak Pelid jak bóg strasznš broń wstrzšsajšc rękš Bije, œciga, zaciekły lata na równinie; Całe pole zbroczone krwi potokiem płynie...Księga XXI Walka nad rzekš Już w ucieczce trojańskie wojsko tam się tłoczy, Gdzie Ksant, z Zeusa zrodzon, piękne nurty toczy. Żadna się przed zwycięzcš siła nie ostoi, Rozbija ich na częœci: tych pędzi ku Troi I rozprasza na tejże równinie, gdzie wczora Uciekali Achaje przed broniš Hektora. Rozpierzchli się przelękli. By spóŸnić ich kroki, Hera przed nimi gęste rozcišga obłoki. Drudzy lecš z łoskotem w srebrne Ksantu wały, Rozlega się smutnymi jękami brzeg cały, Słychać głosy rozpaczy tonšcego męża; Płynš, lecz wartki potok siłę ich zwycięża. Jak szarańcza niszczšca drogie ziemi płody, Gdy ujrzy ogień, biegnie chmurami do wody,Œciga jš bystry płomień, robactwo ucieka, Aż je bliska pochłonie w swych bałwanach rzeka: Tak gdy Pelid zwycięzca trwożnych Trojan goni, Bród Ksantu był zawalon od mężów i koni. Sparłszy oszczep o drzewo rycerz zapalony Wpadł w rzekę z mieczem, szerzył rzeŸ nawszystkie strony. Ci jęczš przeraŸliwie wzišwszy raz głęboki, A woda się od hojnej czerwieni posoki. Jako strwożona krain wilgotnych rodzina Szuka w portach schronienia przed paszczšdelfina, Bo których on dosięgnie zębem, już nie żyjš: Tak wœród zakrętów przed nim Trojanie siękryjš. Znużon rzeziš dwunastu młodych ludzi bierze, Których krew Patroklowi ma przelać w ofierze. Zadumiałych, wycišgnšł ich z rzeki jak łanie, A z tyłu rękom dawszy mocne zawišzanie Z pasów, którymi każdy miał œciœnionš szatę, Œle do floty, na smutnš przeznacza zatratę.Lecz niedługo spoczywa; znowu się rozjada, Na Likaona z rzeki wybiegłego wpada. Już dawniej był od niego pojman rycerz młody, Gdy w nocy cišł gałęzie na wozu obwody; Schwytał go, wzišł chcšcego bronić się daremnie. Wyprawił na okręcie i zaprzedał w Lemnie.Kupił go syn Jezona: lecz się z nim ugodził Etyjon, goœć Pryjama, więŸnia oswobodził I posłał do Aryzby; stamtšd po kryjomu Wyrwawszy się, powrócił do rodziców domu. Jedenaœcie dni, oddan miłym ojca progom, Cieszył się z przyjaciółmi; lecz zdało się bogom Wrócić go dwunastego dnia w ręce Pelida: Ten go do Hadu zeœle, płacz mu się nie przyda. Gdy rycerz, co mu żaden w biegu nie wystarczy, Postrzegł go bez szyszaka, bez dzidy, bez tarczy (Bo młodzian całš zbroję porzucił na brzegu, A z trudnoœciš wyrwany z bystrego wód biegu Mdłym się porusza krokiem, pot obfity ciecze), Rozgniewany, rozjadły, sam w sobie tak rzecze: ťJakież uderza oczy moje widowisko? Już Trojan i podziemne nie wstrzyma siedlisko, Nie uwiężš pobitych Hadesowe œciany! Ten, od œmierci ocalon, w Lemnie zaprzedany, Wrócił, głębokie morza przeskoczywszy wody, Którego ludziom tylu nieprzestępne brody... Ale kto wnet żelazny ten oszczep doœcignie – Obaczym, jeœli z czarnych otchłani się dŸwignie. Czyli też zaœnie w ziemi, gdy ducha wyzionie. W ziemi, co najsilniejszych w swoim więzi łonie Ť. Gdy Pelid stojšc w miejscu, ten zamysł układa. Trojanin, by ujœć zgonu, zlękły do nóg pada. Już straszny oszczep w ręce bohatera błysnšł, Likaon padł, rękami za kolana œcisnšł; Otarł się grot o plecy, krwiš się nie nasycił. Młodzieniec go pokornie za nogi uchwycił, Rękš jednš kolana, drugš oszczep trzyma I żebrze z łez kroplistych pełnymi oczyma:ťZmiłuj się, Achillesie! Nie bšdŸ na mnie mœciwy, Niech goœć u ciebie znajdzie litoœć nieszczęœliwy! Pamiętaj, że u stołu twojego chleb jadłem,Wówczas, kiedy na polu w ręce twoje wpadłem. Uwiózłszy mię od ojca, od przyjaciół, w Lemnie Piękny okup stu wołów zarobiłeœ ze mnie. Dzisiaj trzykroć tak wielkiej bšdŸ pewny nagrody. Biedny ja! Ucierpiawszy rozliczne przygody,Dwunasta jest jutrzenka, jak ujrzałem Troję: Lecz mię znowu oddaje wyrok w ręce twoje... Nie zabijaj mię! Słuchaj! Niech cię to złagodzi, Że nie jedna mię matka i Hektora rodzi; Z jego ręki, nie z mojej, twój przyjaciel zginšł, Co razem i ludzkoœciš, i odwagš słynšł Ť. Tak wiszšc u nóg, czułe rozwodzi swe żale, Gdy Pelid niewzruszony zawołał w zapale: ťGłupi! Milcz z twym okupem i skróć próżne słowa! Póki mego Patrokla cała była głowa, Oszczędzałem Trojanów chętnie i niejedni Stratš samej wolnoœci ocalili swe dni. Ale żaden z nich dzisiaj nie uniknie zgonu, Kogo tylko doœcignę w oczach Ilijonu. Najsroższy dla Pryjama synów mœciciel we mnie: Umieraj, przyjacielu! Nie skarż się daremnie! Zginšł Patrokl, od ciebie więcej życia godny. Widzisz, jaki ja jestem silny i dorodny, Z ojca wielkiego w łonie bogini poczęty: Jednak mię œciga Mojra i wyrok niezgięty; W każdej chwili œmierć grozi i niedługo muszę Od oszczepu lub strzały wyzionšć mš duszęŤ. Rzekł; Likaona serce i siła opada; Puszcza dzidę, rozcišga ręce i przysiada. Rycerz, miecza dobywszy, utopił go w łonie, Mocno pchnięte żelazo całe w ciele tonie. Pada czołem na ziemię, wiecznym zaćmion ie, dł zagniewany, ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż˘`“ cŁó œ c¤ś cĽE#t cŚš.Ă c§|:č%¨d>ţ €cieniem, A krew z rany szerokiej lała się strumieniem. Zwycięzca zaœ trup, jego za nogi uchwycił,Rzucił go w nurty rzeki, chełpliwie się szczycił: ťLeż pomiędzy rybami w wilgotnej krainie! Niech pijš krew bezpiecznie, która z rany płynie! Nie złoży cię na marach matka rozkwilona,Skamander do morskiego zaniesie cię łona, Gdzie z czarnych wyskoczywszy wałów potwór wodny Twym ciałem, Likaonie, nasyci brzuch głodny. Gińcie! Pierzchajcie! Trwożnych œciga dzida moja, Aż nareszcie i dumna obali się Troja. Ta was rzeka, choć bystra, nie zasłoni przecie? Próżno jej liczne woły w ofierze bijecie, Próżno żywe bijecie konie w jej głębiŸnie. Żaden się z was od srogiej œmierci nie wyœliŸnie. Za zgon Patrokla drogš dacie mi zapłatę I, w moim oddaleniu, tylu Greków stratę Ť.Obraził się Ksant groŸnym rycerza przekazem, Więc rozgniewany w sercu przemyœla, jak razem Achilla wstrzyma zapał, a Trojan ochroni... I wydajšc bóg gniewny wyrazy człowiecze,Z głębi swoich przepaœci do Achilla rzecze: ťAchillu! Ufny w męstwo i od bogów wsparty, Za co na biednych ludzi tak jesteœ zażarty? Jeœli Zeus już Trojany oddał w ręce twoje,Przynajmniej nie w mych nurtach srogie czyń zaboje! Zawalony trupami, œciœnionš mam drogę I toczyć już do morza wód moich nie mogę.Czy tu majš Trojanie zginšć nieszczęœliwi? Przestań! Doœć dla twej chwały, że ci się bóg dziwi Ť. Achilles rzekł: ťSkamandrze! Słuszne twoje żale, Lecz póŸniej cię usłucham, dzisiaj trwam wzapale, Dzisiaj walczę bez przerwy, mszczšc się zalud grecki, Aż do miasta zapędzę ten naród zdradzieckiI z walecznym Hektorem zmierzę się wzajemnie. Czy ja zginę od niego, czyli on ode mnie... ŤI nic go już w zapędzie rycerskim nie wstrzyma. Skacze w koryto: rzeka mšci się i wzdyma, Wzrusza gwałtownie wody i z swego łożyska Powałem obalone trupy na brzeg ciska, Ryczy jak wół; w głębokich swych otchłańukryciu Ocala tych, co jeszcze zostali przy życiu. GroŸne wały o puklerz bijšc strasznie warczš: Już się im oprzeć siły Achilla nie starczš, Już silnym porwanego pędem nurty niosły. On się za wišz chwyciwszy, na brzegu wyrosły, Wyrywa go z korzeniem i kruszy brzeg cały; Gałęzie jakby tama zatrzymujš wały. Wysoki wišz na wodzie jak most się roztoczył; Bohater z czarnych głębi na niego wyskoczył I zdumiony na pole czym prędzej ucieka. Sczerniona bardziej jeszcze nadyma się rzeka I œciga za Achillem, aby go oddalić, A nieszczęœliwych Trojan od zguby ocalić. Rycerz na rzut oszczepu wielkie sadzi skoki; Albo jak lekkim skrzydłem wzniesień pod obłoki Orzeł, górny król ptaków, zdobycz swojš pędzi, Tak on bystrze się rzuca i kroków nie szczędzi. MiedŸ mu dzwoni na piersiach, krzywym skacze zwrotem, A rzeka za nim œciga z szumišcym łoskotem. Jak ogrodnik od Ÿródła, sšczšcego wody, Wiedzie strumień przez gaje, przez wdzięczne ogrody – Tylko co uprzštnęła zawady motyka, Po głazach, po kamieniach słychać bieg ponika; Na pochyłej on z wolna toczy się równinie I ubiegłszy wieœniaka, słodko mruczšc, płynie: Tak tam wody prędkiego Achilla goniły – Przy boskiej sile słabe bohaterów siły, Ilekroć chciał się oprzeć, mocno stawiać nogi, I widzieć, czy go wszystkie niebios pędzš bogi, Tylekroć Ksant wezbrany w trop za nim poskoczył I groŸnymi bałwany ramiona otoczył. Przerażon wyskakuje, ucieka od brzegu, Ale Ksant gniewny, w krętym œcigajšc go biegu, Mdli mu kolana, ziemię spod nogi podrywa. Patrzy w niebo i z gorzkim jękiem się odzywa: ťZeusie, czyż bogowie tak sš zagniewani, Że mię nie wyrwie żaden z tej strasznej otchłani? ... Oby, co najdzielniejszym w tej ziemi jest mężem, Hektor mię był zwycięskim obalił orężem! Jak rycerz z ršk rycerza zginšłbym szlachetnie. Dzisiaj dni moje wyrok najnikczemniej przetnie: Pogršżony w tych wałach, marnie stracę ducha I umrę w głębi na kształt lichego pastucha... Ť Ale Ksant z strasznym szumem wzniósł wody obfite. Pianš, krwiš i gęstymi trupami okryte, Na powietrzu zawieszon stanšł potok wzdęty; Już nim zupełnie rycerz został ogarnięty. Krzyknęła Hera, trwożna, żeby nie utonšł, Żeby go potok w głębiach swoich nie pochłonšł, Więc prędko tymi słowy do Hefajsta rzekła: ťŒpiesz synu! Patrz, jak rzeka sroży się zaciekła! Ty sam uskromisz Ksantu wody szalejšce, Natęż twe siły, natęż twe tchnienie goršce!Ja z morza wzbudzę wiatry: przez ich silnewianie Wzmoże się ogień, pożar niezgasły powstanie. I trupy, i trojańskie zbroje zniszcz płomieniem, I drzewa, wdzięczny Ksantu brzeg chłodzšce cieniem, Potem zwróć na koryto ognie nieodporne, A nieczuły na groŸby, na proœby pokorne, Pal i w zapędzie twoim żadnej nie znaj miary; Dopiero za mym znakiem wstrzymasz twe pożary Ť. Wraz Hefajst ogniom biegu wolnego pozwala, Ogarnia całe pole i wszystko wypala, Trawi trupy, niezmiernym pożarem oddycha:Cofa się rzeka w biegu, równina osycha. Jak w jesieni hojnymi namoczone wody Dech Boreasza czyœci z wilgoci ogrody, Widok ten miłym czuciem gospodarza wzrusza: Tak Hefajst pali trupy, równiny osusza. Potem na rzekę zwraca pożary ogniste, Zjada zielone wierzby, wišzy rozłożyste, Topole i cyprysy, i te piękne ziela, Których kwiat Ksantu brzegi tak wdzięcznie wyœciela. Igrajšce po głębiach ryby ledwie żyjš, Omdlewajš od ciepła i na dnie się kryjš. Palš się wody Ksantu, wrš spienione wały. Więc się smutnym odzywa głosem zaziajały: ťHefajœcie, żaden z bogów sprostać ci nie zdoła! I ja ogniu strasznemu nie stawiłbym czoła.Przestań! Pelid niech mury trojańskie wypróżni! Na co dane im wsparcie mnie i ciebie różni?Ť Kipiała woda gęstš wyziewajšc parę. A jako, gdy zabijš wieprza na ofiarę, Rozpalone naczynie na żarze ognistym Skwarzy tłustoœć i miota wybuchem pienistym: Tak Ksant, gdy go pożary swymi Hefajst niszczy, Uwięziony w korycie, warzy się i œwiszczy. Nareszcie mocš jego całkiem przytłoczony, Pokornym głosem wzywa Hery, Zeusa żony:ťZa co mię gniew najbardziej twego œciga syna? Czyż moja większa, niŸli bogów drugich, wina, Od których pomoc w boju zyskujš Trojanie?Ja wstrzymam się, gdyż każesz; niechże onprzestanie. Przysięgam: Trojan więcej nie bronić od zgonu, Choćby Grecy dostali murów Ilijonu; Przysięgam: choćby Troja w żywych ogniachstała, Nigdy ode mnie wsparcia nie będzie już miała Ť. Gdy Hera te pokorne usłyszała żale, Tak mówi do Hefajsta: ťWstrzymaj się w zapale! Doœć twš moc okazałeœ, przestań go już dręczyć! Czyż bóg boga dla ludzi ma tak srodze męczyć? Ť Uœmierza Hefajst ognie i gasi w tej porze, Rzeka wraca w koryto, pędzi nurty w morze... Ale między bogami nowa kłótnia wzrosła I zawziętych nienawiœć na dwie strony niosła: Lecš na siebie, w ręku z groŸnymi oszczepy. Ryknęła ziemia, nieba zatrzęsły się sklepy. Obaczywszy z Olimpu Zeus, co się dzieje, Patrzy na walkę bogów, a w sercu się œmieje. Już nie stojš osobno, już bitwa się wszczyna: Dziurawišcy puklerze Ares bój zaczyna, A zbrojnš majšc rękę zabójczym żelazem, Do Pallady zelżywym tak rzecze wyrazem: ťBezwstydnico! Ty tylko mordami oddychasz! Czemu bogów do boju przez twš dumę wpychasz? Przypomnij, jakeœ na mnie zagrzała Tydyda:Twš rękš prowadzona była jego dzida, Tyœ jš utkwiła w ciele, tyœ skórę rozdarła.Dziœ mi za to zapłacisz, gdyœ ze mnš się starła Ť. Rzekł i zamach na strasznš egidę natężył, Której by i Zeusa piorun nie zwyciężył: W niš Ares popchnšł ostrze długiego dziryta. Cofa się w tył Pallada, rękš silnš chwyta Kamień wielki i ostry: nim starzy dziedzice Oznaczyli na polu dwóch gruntów granice. Tym Aresa utrafia i pozbawia siły. Upadł, a członki jego siedem staj okryły. Włos w piasku zwalał, ziemia pod ciężarem, jękła I z ogromnym łoskotem ciężka zbroja szczękła. Œmieje się z niego Pallas, chełpliwie zawoła: ťSzalony! Czyż twa siła mej wyrównać zdoła? I będzieszże œmiał jeszcze wyzywać Palladę? Cierp, żeœ matkę rozgniewał, żeœ popełnił zdradę. Lękaj się czego więcej za przewrotnoœć twoję: Tyœ Greków œmiał odstšpić, a wspomagać Troję! Ť To mówišc odwróciła błyszczšce się oczy. On jęczy przeraŸliwie, ból go ciężki tłoczy;Ledwie przyszedł do siebie, gdy zrodzona ztoni Afrodyta, za rękę wzišwszy go, osłoni. Obaczywszy to Hera tak Pallady wzywa: ťPoœpiesz, Zeusa córo! Oto niegodziwa Chce Kiprys wzišć Aresa spoœród szczęku miedzi. PójdŸ, ukarz jej zuchwałoœć! Niech spokojnie siedzi! Ť. Chętnie to czyni Pallas, co jej zalecono, Bieży i pięœciš w œnieżne uderza jš łono: Wywraca się natychmiast, zemdlała i zbladła, I na ziemi przy bogu kochanym upadła. Zwaleni od Pallady leżeli oboje, A ona tak zwycięstwo ogłaszała swoje: ťBy cały orszak bogów dla Trojan przychylny Okazał się na polu tak œmiały, tak silny, Jak Kiprys, gdy Aresa upadłego broni I zuchwale się mojej nadstawuje dłoni, Już dawno z bogów każdy pola by odbieżał,A Ilijon zniszczony w swych gruzach by leżał! Ť Na te wyrazy Hera œmieje się wesoła, A Posejdon, pan morza do Feba tak woła: ťMyż stoimy spokojnie, gdy już walczš inniJaka niesława dla nas, gdy będziem bezczynni, Gdy wrócimy przez żadne nie wsławieni boje! Zacznij zatem potyczkę, młodsze lata twoje... Na to bóg, co strzałami z dala umie ranić: ťPosejdonie, słusznie byœ mógł nierozum ganić, Gdybym się twej dla ludzi nastawiał prawicy. Czyż takiej pracy warci biedni œmiertelnicy,Co raz piękni jak liœcie, kiedy się rozwinš, Znowu, jak liœcie zwiędłe padajš i ginš! Ustšpmy! Co tu mamy czynić w tym zawodzie? Doœć jest ludziom do zguby na własnej niezgodzie, I dla stworzeń tak lichych my, bogi, się bijem? Ť To rzekł i odszedł nie chcšc walczyć ze swym stryjem. Gdy to postrzegła lasów sajdaczna bogini, W obelżywych wyrazach wyrzuty mu czyni: ťUciekasz podle z pola! Gdzie więc twoje męstwo? Bez boju bogu morza zostawiasz zwycięstwo? Po cóż łuk masz na grzbiecie? Po co liczne strzały? Niechże więcej nie słyszę w niebie twej przechwały! Kiedy masz podłe serce, bšdŸże skromny wgębie, Œmiało o Posejdona nie gadaj trójzębie, Żeœ bez uczucia trwogi mierzyć się z nim gotów Ť. Nic na to nie rzekł siostrze bóg niechybnych grotów, Lecz tym zuchwalstwem pani Olimpu rozjadła Do Artemis ze słowy ostrymi przypadła: ťI ty, bezwstydna –rzecze – wytartego czoła, Przeciw mnie? Lecz twój kołczan nic zdziałać nie zdoła! Lwicš jesteœ dla kobiet, to twoja ozdoba! Możesz zabijać wszystko, co ci się podoba,Ale łatwiej na górach pierzchliwe bić łanie,Niż w polu z mocniejszymi wytrzymać spotkanie. Zuchwała! Mierz się z mojš prawicš niezłomnš, Ta walka cię na zawsze nauczy być skromnš! Ť Lewš rękš za ręce chwyta zapalczywa, Prawš zaœ jej narzędzia strzeleckie wyrywa I œmiejšc się zadaje razy kilkakrotnie. Wykręca się Artemis, padły strzały lotne. A opuszczajšc pole, czym prędzej ucieka. Jak bystrego jastrzębia chronišc się z daleka Kryje się gołębica w wydršżeniach skały: Tak Artemis, rzuciwszy swój kołczan i strzały, Biegła, gdy się wydarła z ršk Zeusowej żony. Natenczas tak tam Hermes mówi do Latony:ťJa nie chcę walczyć z tobš, lękam się tych ręki, Które Zeusa swymi zwyciężyły wdzięki. PójdŸ, głoœ w niebie, żeœ bogów pokonała posła, Żeœ nade mnš wygranš bez boju odniosła Ť. Latona podejmuje łuk i liczne strzały, Co się na piasku w różne strony rozsypały;Poszła za córkš, wzišwszy strzeleckie jej groty. Owš przyjšł w Olimpie dom Zeusa złoty. Rozpłakana usiadła na ojca kolanie, Boskš wstrzšsa zasłonę ciężkie jej wzdychanie. Œciska jš czule Kronid i z uœmiechem pyta: ťCóro! Skšd ta żałoba na tobie wyryta? I któryż to cię z bogów skrzywdził tak bezprawnie, Jak gdybyœ się występku dopuœciła jawnie? Ť A na to uwieńczona tak mówi łowczyni: ťMałżonkę twojš, ojcze, córa twoja wini: Hera mię pokrzydziła, jej gniew niezbłagany Wszystkie rodzi niezgody dzielšce niebiany Ť. Tak mówili, gdy Troi Feb osiada wieże I okopy od losu ostatniego strzeże, By dziœ nie były wzięte od Greków walecznych: Insi poszli bogowie do swych mieszkań wiecznych – Jednych triumfujšcy wzrok, drugich ponury, I usiedli przy bogu, który wzrusza chmury.Pelid razem obala i męże, i konie. Jak gdy ogniem straszliwym całe miasto płonie, Czarny dym œlš pod nieba szumišce pożary, Drżš ludzie, smutne gniewu boskiego ofiary:Taki on postrach szerzył w trojańskiej młodzieży. Stojšc sędziwy Pryjam na wyniosłej wieży,Obaczył bohatera nadœmiertelnš postać: Wszyscy przed nim pierzchajš, nikt mu nie œmie dostać, Schodzi z płaczem na ziemię, pod bramami staje I straży tam będšcej taki rozkaz daje: ťOtwarte miejcie bramy! Niech się w miasto schroniš Rozprószone zastępy Achillesa broniš. Pędzi; teraz ja strasznych obawiam się rzeczy! Ale skoro się w murach wojsko zabezpieczy, Znowu bramy zamknijcie! Bojażń we mnie wzrasta, Aby ten srogi rycerz nie wpadł nam do miasta Ť. Otwarli je, zaporę uchylili grubš: Tak ocalone wojsko przed ostatniš zgubš... Oni kurzem okryci, spaleni pragnieniem, Lecš w miasto i w murach szukajš obrony. Œciga ich z dzidš w ręku Pelid zapalony, Tenże ogień wre w sercu, który go raz chwycił, Jeszcze się zemstš, jeszcze chwałš nie nasycił. Byliby Grecy bramy dostali potężne, Kiedy Feb w Agenorze zagrzał serce mężne; On syna Antenora odwagš zapalił I aby œmierć od niego w potrzebie oddalił, Za bukiem stojšc, gęstym cieniem się otoczył. Ten więc, kiedy Achilla zbliżonego zoczył, Stanšł: serce się wzdyma jak przed burzš wody, Jęczy i tak rozmyœla w sobie rycerz młody:ťBiedny! Jeœli Achilla przelškłszy się broni,Pierzchnę z pierzchajšcymi, i tak mię dogoni, Zginę podle, jak człowiek bez cnoty, bez męstwa; Jeœli mu tu pozwolę dokonać zwycięstwa, Oddalę się od murów na Idy doliny I tam się między gęste ukryję krzewiny: Ochłodzony wieczorem i omyty z potu Pewny jestem łatwego do miasta powrotu. Lecz co myœlę? Jakimże uwodzę się błędem? Niech mię zoczy i szybkim niech doœcignie pędem, Nic mię nie zbawi, zginę przez nikczemnoœćwłasnš, Bo choć największe siły ludzkie, przed nim gasnš. Czemu z orężem w ręku naprzeciw nie stanę Wszak œmiertelny, ma duszę i może wzišć ranę... Ť Takš ukrzepion myœlš na Achilla czeka; Ręka drży, aby walczyć, serce jej dowodzi.Jak na myœliwca z krzaków pantera wychodzi, Nie trwoży jej blask broni ani psów szczekanie I choć pierwszy oszczepem krwawy raz dostanie, Jednakże, zapalona, boju nie odbiegnie, Aż lub rani myœliwca, lub sama polegnie: Tak się syn Antenora – Achilla nie lęka, Póki obu nawzajem nie zmierzy się ręka. Wystawia przed się puklerz, oszczep swój wymierza, I tymi słowy głoœno woła do rycerza: ťWięc ty mniemasz, żeœ mocš nieodparty żadnš? Że dziœ przed tobš mury trojańskie upadnš?Głupi! Wiele przy naszych ucierpicie szańcach! Ma doœć obrońców Troja w swych mężnychmieszkańcach, Którzy walczym za ojców, za dzieci i żony. A ty, luboœ tak strasznym ogniem zapalony, Zginiesz! Ten jest dla ciebie wyrok nieomylny Ť. To Agenor wyrzekłszy, rzucił pocisk silny. Ten trafia pod kolano, z pewnej puszczeń ręki: Nagolenice ostre wydawały dŸwięki; Ale nie doszedł ciała, we krwi się nie zbroczył, Boskim dziełem odparty, warknšł i odskoczył. Pelid na Agenora swe siły wywiera, Lecz mu pewnš z ršk chwałę Apollo odbiera: Okrył obłokiem, wstrzymał wyrok ostateczny. Tak wyszedł z tego boju Trojanin bezpieczny. Sam zaœ, aby zwycięzcę od murów oddalił, Wzišł postać Agenora. Pelid się zapalił, Œcigał za nim; ten długš uciekał równinš, Gdzie srebrnego Skamandru kręte nurty płynš: Niewiele zaœ poprzedzał, bo go łudził zdradnie, Że Agenora w każdym momencie dopadnie. Tymczasem w bramy wchodzš Trojany struchlałe, Drżšcymi napełniajšc tłumy miasto całe. Nikt za murem nie czekał, ażeby obaczył, Kto się zbawił, kto dzień ten swš œmierciš oznaczył. Hurmem lecieli wszyscy, strwożeni, wybladli: Szczęœliwi, którzy miasta bez szwanku dopadli! Księga XXII Œmierć Hektora Tak w ucieczce strwożeni jak pierzchliwe łanie, Nareszcie oddychajš w swych murach Trojanie; Pijš, gaszš pragnienie i z potu się chłodzš. Grecy z tarczš schylonš pod szańce podchodzš. Sam Hektor, jakby zgubnym okuty ecznym zaćmion ie, dł zagniewany, ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷żŠPŮ cŞ) Č cŤń° cŹĄ!“ c­4-} cŽą8´5wyrokiem, Stanšł przy Skajskiej Bramie niewzruszonym krokiem. Wtedy się Feb zwróciwszy do Achilla, rzecze: ťJak ty œmiesz boga œcigać, œmiertelny człowiecze? Co stšd zyskasz, żeœ moich kroków się uczepił Nie znasz mię, bo cię zapał szalony zaœlepił. Lecz kiedy próżno latasz, tam tymczasem starci Trojanie weszli w miasto, w murach sš zawarci... Ť ťO najzgubniejszy z bogów! – Achilles wykrzyknie – Zbłškałeœ mię, zwycięstwo z ršk mi się wyœlizło. Iluż by jeszcze Trojan zębem piasek gryzło, Nim by uszli do miasta! Mnieœ pozbawił chwały, Ich łatwo ocaliłeœ. O, triumf wspaniały, Gdy twe bóstwo człowieka zemsty się nie lęka! Gdybym-ci mógł, poznałbyœ, jaka moja ręka! Ť To wyrzekłszy, ku miastu dšży zapalony. A jako zwycięskimi sławny koń przegony Z wozem do kresu wartkim bieg przyspiesza skokiem, Takim dšżył pod mury dumny Pelid krokiem.Pierwszy rycerza Pryjam zoczył na przestrzeni. Œwiecił się jako gwiazda wschodzšca w jesieni; Jasnoœć jej w ciemnej nocy bije przeraŸliwa, A Psem jš Oryjona pospólstwo nazywa; Inne przechodzi gwiazdy błyszczšcymi strzały, Ale szkodliwe ludziom zwiastuje upały: Taka to jasnoœć biła od zbroi rycerza. Jęczy starzec, rękoma w głowę się uderza, Najczulszym wzywa głosem kochanego syna. On stoi, w mężnym sercu srodze się zacina,Z Achillesem koniecznie chcšc się mierzyć broniš. Biedny ojciec go prosi z wycišgnionš dłoniš:ťHektorze mój! Nie czekaj sam, od twych z daleka! PójdŸ synu! Byœ nie zginšł od tego człowieka! Siła mu wiele daje nad tobš korzyœci. By on bogom był w takiej, jak mnie, nienawiœci, Okrutnik! Psom i sępom ległby pastwš w polu, A ja bym ulgę uczuł w moim ciężkim bólu! Iluż mi wydarł synów mężnych, w boju biegłych! Tych zabił, drugich w wyspach zaprzedał odległych! ... WnidŸ do miasta, bšdŸ jeszcze obronš twych ziomków, Zbaw Trojan, zbaw Trojanki, zbaw drobnych potomków, Nie wystawiaj się œmierci, powróć do nas cały, Nie dawaj sam największej Achillowi chwały! Nareszcie miej nad nędznym ojcem zmiłowanie! ... Mnie bóg w staroœci zgubi najsroższym wypadkiem, Gdy wszystkich domu mego nieszczęœć będęœwiadkiem, Ujrzę syny wyrznięte, córy me porwane... A synowe w kajdany niewolnic zwišzane; A sam (bo jakšż staroœć może dać obronę? ) Pchnięty żelazem, ducha ostatni wyzionę... Ť Jęczał i rwał włos siwy rękš nielitosnš, Ale Hektor stał, ojca proœbš niewzruszony. Matka płaczšca z drugiej zaklina go strony,Obnaża macierzyńskie łono, pierœ odkrywa I zlana obfitymi łzami tak go wzywa: ťHektorze, na to łono miej względy powinne! Jeżelim nim koiła twe płacze dziecinne, Pomnij na to! Zlituj się, wniœć w miasto nie zwlekaj! Z murów mu się zastawiaj, lecz sam go nie czekaj! Bo jeœli cię zabije, ni ja, z której łona Wyszedłeœ, drogie dziecię, ni posażna żona Nie opłaczemy ciebie na łożu pogrzebnym: U naw greckich psom będziesz pokarmem haniebnym! Ť Tak prosili go płaczem, ale ich zaklęcia Niezdolne go od jego cofnšć przedsięwzięcia Choć zbliża się Achilles, niewzruszony stoi. Jak wšż, gdy się truciznš ze złych ziół napoi, Pełen jadu przy swojej jaskini się toczy, A wszędzie obracajšc zapalone oczy, Niecierpliwy złoœć wywrzeć, czuwa na człowieka: Tak Hektor pełen ognia na miejscu swym czeka. Œwietny puklerz o wieżę wysunionš wspieraI w szlachetnym swym sercu te myœli rozbiera: ťJeœli do miasta wnidę, cóż więc z tego będzie? ... Trojany i Trojanki będš wyrzekały, Najmniej odważny powie: „Hektor, nadto œmiały, Swym zuchwalstwem o takie nas przyprawił szkody ”. Ach! NiŸli mam to słyszeć, nie wrócę, aż wprzódy Zwyciężę Achillesa i zgładzę mš winę. Lub chwalebnie pod mury ojczystymi zginę...Ť Tak myœlał, gdy się zbliżył Pelid groŸnie zbrojny: Strasznš wstrzšsał przyłbicš jak srogi bógwojny, Pelijońskim jesionem prawš rękš ciskał – Puklerz blaskiem rażšcym piorunu połyskał, Œwiecšc się jako promień wschodzšcego słońca. Ujrzał go Hektor, zadrżał, nie wytrwał do końca: Więc porzuciwszy bramę uciekać zaczyna, Szybkim œcigany biegiem przez Peleja syna. Jak jastrzšb wszystkie ptaki celujšcy lotem. Prędko leci za krzywym gołębicy zwrotem, Wzmaga swój wartki impet, przeraŸliwie krzyczy, Chciwy, aby czym prędzej dostał swej zdobyczy: Tak Pelid za Hektorem pędem biegł ognistym, Który przed nim uciekał pod murem ojczystym. Dšżš drogš publicznš bystrymi wyœcigi: Już pagórek, już wiatrem kołysane figi, Już wreszcie omijajš wdzięczne okolice, Gdzie tryskajš Skamandru dwoiste krynice...Tędy przebiegli, żaden z nich kroków nie szczędził, Mężny ten, co uciekał – mężniejszy, co pędził. Bo nie szło tam o puklerz lub inne nagrody,Uwieńczajšce w biegu zwycięskie zawody: O wielkiego Hektora walka była życie. Jako, chcšc pogrzeb męża uczcić należycie,Krewni przy zwłokach piękne sprawujš igrzyska, Pędzš bystre rumaki, piana na pierœ pryska, Warczš koła i zręcznie obiegajš metę, Zwycięzca weŸmie trójnóg lub ładnš kobietę: Tak ci miasto potrójnym okršżyli skokiem. Bogowie cišgle bacznym szli za nimi okiem...Gdy czwarty raz do Ÿródeł przybiegli rycerze, Natenczas złotš szalę bogów ojciec bierze,Achilla i Hektora dwa kładzie wyroki, Oba oznaczajšce œmierci sen głęboki. Zważył. Już los Hektora dobiegł swego kresu: Schylił się wyrok jego i padł do Hadesu. Opuœcił go Feb jako skazanego losem. Pallada mówi takim do Achilla głosem: ťAchillu, miły bogom! Oto przyszła pora, Gdy rzezi niesytego zwaliwszy Hektora, Przyniesiemy Achajom nieœmiertelnš sławę,Bo już dziœ nie ucieknie majšc z nami sprawę. Niech z płaczem Feb kolana Zeusa uœciska, Niech żebrze – dla Hektora już nic nie pozyska. Ty, trzeba, żebyœ wytchnšł i chwilę zaczekał, A ja pójdę go skłonić, by walki nie zwlekał Ť. Rzekła, cieszy się rycerz. Jakby długim gonem Zmordowany, wstrzymał się, oparty jesionem. Tego rzuciwszy, Pallas przy Hektorze staje,Bierze twarz Deifoba, jego głos udaje: ťAch! Bracie mój kochany! Pókiż w bystrympędzie Koło Troi Achilles œcigać ciebie będzie? Stań! Złšczmy nasze siły! Deifob z Hektorem Niełatwym do złamania mogš być odporem Ť. Ten mu tak odpowiada: ťMiły Deifobie! I przedtem lgnšłem sercem najwięcej ku tobie, Przenoszšc cię nad wszystkich z matki naszej braci; Lecz za to jak ci równie Hektor się wypłaci? Żaden się wyjrzeć z murów nie może oœmielić, Tyœ sam niebezpieczeństwo moje przyszedłdzielić Ť. A bogini: ťI ojciec, i matka kochana, I towarzysze czule œciskali kolana, Proszšc, bym w mieœcie został: w takiej sšbojaŸni. Silniejszy był głos mojej dla ciebie przyjaŸni. Walczmy, razów nie szczędŸmy, w nich nasza nadzieja: Obaczymy niedługo, czyli syn Peleja, Zwaliwszy obu, krwawym zaszczyci się łupem, Czyli też sam od włóczni twojej padnie trupem Ť. To wyrzekłszy, poprzedza, w kształcie Deifoba. Kiedy już były blisko bohatery oba, ťAchillu – mówi Hektor – doœć bojum się wzdrygał!! Już nie będę uciekał, ni ty będziesz œcigał. Przejęty trwogš, trzykroć te mury obiegłem, I dawniej się chroniłem, gdy ciebie postrzegłem Inne w sobie natchnienie czuję w tę godzinę: Będę się bił walecznie – umrzesz lub ja zginę. Ale wprzódy umowę zróbmy w œwiętej wierze. Niech bogi, œwiadki nasze zaręczš przymierze: Jeœli mnie da bóg ciebie na placu położyć, Przysięgam, że nie będę nad trupem się srożyć. Boskš twš zbroję wezmę. Grekom oddam ciało; Żšdam tylko, by ze mnš podobnie się stało Ť. ťCo? – zawoła Achilles – a wzrok wœciekły toczy – Mnież i ciebie wzajemna umowa zjednoczy? Jak nie masz między ludŸmi i lwami przymierza, Jako nigdy wilkowi baran nie dowierza, Lecz w wiecznej żyjš wojnie: tak nie masz sposobu, By jaki węzeł zgody połšczył nas obu. Prędzej jeden, przyjšwszy w pierœ ranę głębokš, Aresa wytrwałego nasyci posokš. Dziœ natęż twoje siły, zbierz twe męstwo całe I dzielnie broniš władaj, i piersi miej œmiałe. Nie masz tutaj ucieczki, nic cię nie zachowa, Niedługo od Pallady twoja spadnie głowa. Dziœ zapłacisz za Greków, którycheœ obalał, Kiedy oręż zwycięski w twojej ręce szalał Ť. Zważył jesion ogromny, na Hektora cisnšł, Lecz baczny Hektor, skoro w biegu pocisk błysnšł, Schylił się: grot przeleciał i drga w ziemi wbity. Bieży Pallas, wyrywa krwi pocisk niesyty I niesie Achillowi przed Hektorem skrycie. ťAchillu – rzekł wódz Trojan – miałeœ mi wzišć życie, Lecz widzę, że mój wyrok tobie był tajemny: Zmyliłeœ się i zamach twej ręki daremny. Chytrymi słowy chciałeœ ułatwić zwycięstwo I dumnš groŸbš zachwiać w moich piersiachmęstwo. Nie pchniesz z tyłu Hektora, który prosto wpada; W pierœ pchnij, jeœli tę chwałę który bóg cinada. Broń się mej dzidy, chcšcej twojš krwiš się skropić! Obym ci jš mógł całš w twych piersiach utopić! Lżejsze by się Trojanom stały walki znoje, Bo największym pogromem dla nich ręce twoje Ť. Skończył: wraz długa z ręku wyleciała dzida I prosto w œrodek tarczy trafiła Pelida, Ale na bok odbita. Hektor się zasmucił, Że, choć dobrze wymierzył, bezskutecznie rzucił. Zmieszał się: nie miał grotu innego przy sobie, Głoœno zatem na ciebie zawołał, Deifobie, Lecz męża z białš tarczš nie widzi przy boku. ťAch! – rzecze –już boskiego nie ujdę wyroku! Mniemałem, że mi z brata jest pomoc niepodła: On za murami siedzi, mnie Pallada zwiodła. Nie masz żadnej ucieczki, już mi umrzeć trzeba, Musi spełnić się wola Zeusa i Feba. Nieraz mię jednak dawniej zbawiły te bogi,Dziœ chcš, by się uiœcił na mnie wyrok srogi. Lecz nie dokaże wyrok, bym nikczemnie zginšł; Spełnię czyn, którym będę w póŸne wieki słynšł Ť. Tak się rycerz w szlachetnym czuciu ubezpiecza. Wraz dobywszy ciężkiego i ostrego miecza, Leci œmiało wielkimi na Achilla kroki. Jak orzeł wyniesiony nad górne obłoki Z chmury spada na pole, a goršco pragnie Drżšcego wzišć zajšca albo młode jagnię: Tak Hektor z mieczem w ręku na Achilla wpada. Ten nawzajem, a strasznie w sercu się rozjada. Cały Hefajsta cudnym puklerzem okryty, Na głowie blask się œwieci czworoczubnej kity, GroŸnie jš wstrzšsa; włosy na kształt błyskawicy Jaœniejš, pływajšce na wierzchu przyłbicy.A jak, gdy ziemię w czarnych cieniach noc zagrzebie, Hesper swym blaskiem gwiazdy przygasza na niebie: Tak od ostrza Achilla dzidy blask przerażał.Wstrzšsał on długi pocisk, a pilnie uważał,Którędy by Hektora dosišgł dzidš swojš. Hektor cały Patrokla okryty był zbrojš, Mała tylko częœć gardła jego odsłoniona, Gdzie koœć połšczš miękkš szyję i ramiona,Lecz tędy duch żywotny najłatwiej wychodzi. W to miejsce grotem Pelid zapalony godzi. Przebita na wpół szyja od srogiego ciosu, Jednak nienaruszony został otwór głosu; Jeszcze mógł coœ do swego wyrzec przeciwnika. Padł Hektor, nad nim Achill chełpliwie wykrzyka: ťHektorze! Przyjaciela mego gdyœ obalił, Jakżeœ mógł sobie tuszyć, abyœ się ocalił? Nie dała ci pomyœleć duma zaœlepiona, Że Patrokl miał mœciciela, który cię pokona.Psy i sępy haniebne pożrš cię pod niebem, Jego Achaje uczczš wspaniałym pogrzebem Ť. Hektor na niego zwrócił gasnšce Ÿrenice: ťZaklinam cię przez ciebie, przez twoje rodzice, Nie chciej nieszczęœliwego psom oddawać łupem! Ojciec i matka z drogim poœpieszš okupem. Przyjmij miedŸ, przyjmij złoto, ciało powróć Troi: Niechaj mi stos zapalš spółziomkowie moi Ť. ťPsie plemię! – krzyknšł Pelid – prosisz mię daremnie I przez miłych rodziców moich, i przeze mnie. W zapale dzikim rad bym wnętrze wyrwać w tobie I jeœć je, gdyœ mię w takiej pogršżył żałobie. Psom będziesz brzydkš pastwš, ta cię hańba czeka. Niech niesie dary Troja, niech inne przyrzeka, Nie zmieni, by się z tobš, co mówię, nie stało. Choćby chciał złotem Pryjam odważyć twe ciało, Nie opłacze cię matka na łożu pogrzebnym,Lecz psom i sępom będziesz pokarmem haniebnym Ť. Hektor mdlejšcym głosem, który w ustach kona: ťWiedziałem, że twa dusza niczym nie zmiękczona, Żelazne w tobie serce. Chroń się gniewu nieba! Zemszczš się za mnie bogi i za wsparciem Feba Parys, brat mój, przy Skajskiej obali cię Bramie; Choć moc twoja tak wielka, jednak jš bóg złamie Ť. Skończył, a œmierć czarnymi skrzydły go powlecze, Dusza z członków przeœlicznych do Hadu uciecze, Młodoœci miłe rzuca siedlisko na œwiecie. Już nie mógł Hektor słyszeć, a on mówił przecie: ťUmieraj! Mnie mój wyrok nie nabawia trwogi: Umrę, gdy Zeus każe i Olimpu bogi Ť. To rzekł i z zabitego wyrwał dzidę swoję, Utkwił w boku, a z ramion krwawš odarł zbroję. Zbiegli się Grecy, wszystkich w zadumienie chwyta Wspaniałoœć na Hektora postaci wyryta... I jeden do drugiego mówili nawzajem: ťJak łatwo dzisiaj Hektor może być dotknięty; Nie taki był, gdy ogniem zapalał okręty Ť. Tak mówiš i bez trwogi pastwiš się nad trupem. Achilles rzekł, zwycięskim ozdobiony łupem: ťZacni wodzowie ludu, wierni przyjaciele! Gdy wyrok mojš rękš tego męża œciele, Który nam więcej szkodził, niż wszyscy Trojanie, Przybliżmy się pod mury i natrzyjmy na nie.Obaczmy myœli Trojan: czy ustšpiš z wieży, Gdy najdzielniejszy miasta ich obrońca leży;Czy, choć ich osłabiła strata tak bolesna, Będš się jeszcze bronić? ... Lecz to myœl niewczesna! ... Łez i pogrzebu Patrokl mój kochany czeka. Nigdy ja nie zapomnę tak miłego człeka, Nic dla niego w mym sercu czucia nie wyziębi; A kiedy nawet pójdę do podziemnych głębi, Choć mówiš, że umarły na wszystko niepomny, On zawsze, zawsze będzie mej duszy przytomny. Teraz idŸmy do floty, weŸmy z sobš ciało...Odnieœliœmy zwycięstwo nad największym mężem, Bóg Troi, Hektor œmiały, naszym legł orężem Ť. Rzekł i pastwił się nad nim w niegodnym sposobie: Ostrym żelazem nogi przedziurawił obie I do wozu swojego przywišzał powrozem; Głowa wybladła leży na ziemi za wozem. Wsiadł i wzišł pyszne łupy, zacišł bystre konie: Lecš. Hektora kurzem obsypane skronie, Wznosi się chmura piasku, trup okrywajšca, Wala się włos, a głowa równinę potršca. Tak, za pana Olimpu wyroki wiecznemi, W oczach jego rodaków, na ojczystej ziemi,Pastwił się nad Hektorem zwycięzca zajadły, I takim jego zwłoki obelgom podpadły. Matka ujrzawszy syna cišgnionego sproœnieRwie włos, rzuca zawicie i krzyczy żałoœnie; Jęczał i biedny ojciec, jęczeli Trojanie. Po mieœcie wszędzie smutki, płacz i narzekanie: Mówiłbyœ, że się straszny pożar zajšł w Troi I cały okršg miasta w żywych ogniach stoi.Ledwie wstrzymajš starca: gniewa się i łaje, Że mu Dardańskiej Bramy wyniœć lud nie daje Do wszystkich po imieniu tkliwy głos zanosiI taczajšc się w piasku zmiłowania prosi: ťPozwólcie mi wyjœć z miasta, rzućcie wasze trwogi, Nie tamujcie samemu do okrętów drogi! Upadnę do nóg temu okrutnemu człeku, Przecież uczci włos siwy, zlituje się wieku.Ma ojca, który równie przywalony laty. Ach! Pelej dał mu życie dla Trojan zatraty, Ze wszystkich zaœ najbardziej dla mojego bolu! Iluż ja płaczę synów, których zabił w polu!Lecz bym tego wytrzymał zgon, nie masz sposobu; Hektora œmierć ze smutkiem wtršci mię do grobu. O! Czemuż nieszczęœliwy nie skonał w mym ręku! Przynajmniej ja i matka, wœród płaczu jęku, Martwego byœmy trupa uchwycili wpoły I łzš obfitš drogie skropili popioły! Ť Płakał, płakali z królem żałoœni Trojanie. Hekabe jęczy, ciężkie jęk przerywa łkanie: ťCzemuż po tobie wlokę te życia ostatki? Hektorze mój! Ty byłeœ ozdobš twej matki, Tyœ był obrońcš Trojan, zasłonš ich progów, I stšd cię szanowali, jak jednego z bogów. Żyjšcy, byłbyœ jeszcze chlubš twej krainie.Już cię nie masz Hektorze! Œmierć cię dzierży ninie! Ť Tak mówi i łez potok nędzna matka leje. Żona Hektora nie wie, co się z mężem dzieje, Klęska publiczna przed niš jeszcze skryta samš, Nikt nie doniósł, że Hektor został się za bramš. Tkała płótno, na którym sztukš niedoœcigłšCudne obrazy lekkš wyszywała igłš. Sługi naczynie z wodš grzały w jej pokoju,By miał gotowš łaŸnię mšż wrócony z boju.Czułe troski, lecz próżne! Biednej w myœl nie pada, Że go rękš Achilla zwaliła Pallada. Wtem z wieży ucho smutne uderzajš jęki; Drgnęła nagle, czółenko z drżšcej spada ręki: ťPójdżcie! – mówiła do sług – ujrzym, co się znaczy. Ach! Słyszę narzekania Hekuby w rozpaczy. dł zagniewany, ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŻ`Ł c° 8ą; * c€˛e€ cłĺ"_ c´D.ř cľ<:C/Serce się we mnie miota, drętwiejš mi nogi,Pewnie synom Pryjama los zagraża srogi. Bodaj się nie ziœciło! Lecz bardzo się boję, Aby Pelid, zamknšwszy do powrotu Troję, Na samego Hektora nie wpadł na równinie: Nieszczęœliwy! Przez zbytek swego męstwazginie! ... Ť Zmieszana, obłškana, œpieszy na ulice, Serce bije: za paniš dšżš służebnice. Gdy na wieżę w tłum ludzi spiesznym wbiegła krokiem, Z muru na wszystkie strony drżšcym rzucaokiem. Postrzega swego męża: za wozem cišgnięty Niegodnie: lecš z trupem konie na okręty. Zaraz jej czarnym cieniem oczy noc powlekła, Padła, z omdlałej ledwie dusza nie uciekła.Zlata z głowy na ziemię przeœliczne ubranie, Wstęgi, siatka i włosów cudne zawišzanie, I zawicie z Kiprydy otrzymane ręki W dzień, gdy waleczny Hektor, podbity jej wdzięki, Dawszy niezmierne dary, dziewkę pięknych liców Przyprowadził do siebie z domu jej rodziców. Siostry, bratowe, w licznym œcisnšwszy jš kole, RzeŸwiš pragnšcš œmierciš swe zakończyć bole. Gdy zmysły odzyskała, płacze rozkwilona, Nad mężem nieszczęœliwym nieszczęœliwa żona: ťBiedna ja! Biedny Hektor! Więc srogie niebiosy Dla obojga jednakie przeznaczyły losy! Nad rodem naszym gwiazda œwieciła taż sama, Gdym w Tebach na œwiat przyszła, ty w domu Pryjama. Wychowywała mię ojca ręka dobroczynna: Na cóżem mu to życie nieszczęœliwe winna! Mężu! Ty już w podziemne œmierci idziesz kraje, A w płaczu wiecznym wdowa po tobie zostaje. Dzieckiem jest syn, któregoœ na œwiat wydał ze mnš: Nie będziecie wy sobie pomocš wzajemnš, Ni ty jego młodoœci, ni on twej siwiŸnie. Niech się nawet z tej wojny okrutnej wyœliŸnie, W ilu sprawach, w ilu nieszczęœciach ubiedzi! Dobro jego łakomi wydrš mu sšsiedzi. Ach! Na cóż nie wystawia dziecka stan sierocy! U przyjaciół ojcowskich żšdajšc pomocy Idzie z twarzš spuszczonš, z mokrymi oczyma, Tego za płaszcz, drugiego za kraj szaty trzyma; Ktoœ przytknie do ust czaszę, tknięty jego skargi, Lecz nie ochłodzi, ledwie odwilży mu wargi.Drugi, co pod rodziców cieniem szczęsny roœnie, Uderzy go rękami, słowem zelży sproœnie: „PójdŸ precz – rzeknie – twój ojciec nie ucztuje z nami ”. Przyjdzie do matki wdowy mój syn zlany łzami. Dawniej obeldze takiej nigdy nie podpadał, Szpik czysty na kolanach swego ojca jadał,A gdy sen przerwał jego igraszki dziecięce,Wtedy troskliwa mamka wzišwszy go na ręce Położyła w kolebce miękkim słanej puchemI rozkosz snu –jej lekkim pomnażała ruchem. Dziœ cierpienie i nędza dla niego w podziele;Imię Astyjanaksa nie wesprze go wiele, Które, czczšc ojca, dali synowi mieszkańce, Boœ ty, Hektorze, Troi sam ocalał szańce. Psy pożrš twoje ciało, paszcze we krwi zbroczš, A resztę zwłok na brzegu robaki roztoczš. I na cóż się więc przyda twój sprzęt tak bogaty? Na co od niewiast œliczne sprzšdzone szaty? Ogniom je dam, bo więcej nie ozdobiš ciebie, Nawet nie sš przydatne na twoim pogrzebie. Niechajże, w oczach Trojan, ku twej służšchwale! Ť Tak płakała; niewiasty dzieliły jej żale. Księga XXIII Igrzyska na czeœć Patrokla Jęk się rozlega w mieœcie i żałobne krzyki. Tymczasem u naw stajš greckie wojowniki I wszyscy się rozchodzš pod swoje namioty. Achilles, zatrzymujšc mirmidońskie roty, Mówi: ťWy, dzielni mojej towarzysze broni, Nie wykładajcie jeszcze z jarzma bystrychkoni! Tak się zbliżmy, niech z oczu płynš łzy rzęsiste, Oddajmy czeœć zmarłemu: godzien jej zaiste. Gdy się płaczu nad miłym nasycimy mężem,WeŸmiem wszyscy posiłek i konie wyprzężem Ť. Rzekł: płacz obcišża oczy, smutek sępi czoła. Trzykroć z wodzem trup końmi obeszli dokoła. Tetyda z nimi płacze, nic ich nie ukoi, Hojnie łzy wilżš piasek i płynš po zbroi: Płaczš w nim pogrom Trojan, Achiwów ozdobę. Achilles między swymi zaczyna żałobę, A w silnych rękach zwłoki przyjaciela œciska; ťSłysz mię, Patroklu, wpoœród ciemnego siedliska! Dane słowa ode mnie będš skutek miały: Tu psy Hektora ciało rozszarpiš w kawały... Ť To rzekłszy Hektorowi czynił obelg wiele, Porzucił go na piasku przy Patrokla ciele; Kurz brzydki okrył głowę i szlachetne skronie. Wojska zdejmujš zbroję, wyprzęgajš konie.Liczna przed namiot wodza schodzi się gromada, Gdzie jš wspaniała czeka pogrzebna biesiada. Wypasłe woły, bite zabójczym obuchem, Padały oddajšce dech z ryczeniem głuchem; Rznęli i lekkie kozy, rznęli owce białe I odyńce długimi kłami okazałe. MłódŸ wielkie mięsa sztuki ponad ogniem piekła, A krew bydlšt przy zmarłym strumieniami ciekła. Oderwawszy od trupa nie bez wielkich trudów, Króle wiodš Achilla do monarchy ludów; Jeszcze się nie ukoił w dręczšcej zgryzocie. Skoro tylko stanęli w Atrydy namiocie, Kazał do ognia trójnóg przystawić głęboki, Aby się rycerz obmył z kurzu i posoki. Lecz ciężko od jej woli odwieœć duszę tęgš;Nie chce, jeszcze się takš zaklina przysięgš: ťPosłysz mojej przysięgi, Zeusie, wielki boże! Póki na stos miłego druha nie położę, Nie spalę ciała, włosów moich nie poœwięcę, Dopóty przyjšć wody nie mogę na ręce. Bo dokšd mię los między żyjšcymi mieœci, Już nie wycierpię drugiej tak wielkiej boleœci. Teraz trzeba wieczerzać, gdy ludzi głód ciœnie; Rano, skoro Jutrzenka na niebie zabłyœnie, Rozkaż, królu, zwieœć drzewo i podług zwyczaju Dajmy czeœć idšcemu do ciemnego kraju. Niechaj go z oczu płomień oddali niezwłocznie; Wtedy lud wojny prace na nowo rozpocznie Ť. Do chęci jego cała rada się przychyla, Potem się każdy ucztš gotowš zasila; Pokrzepiwszy zaœ ciało obfitš biesiadš Rozchodzš się i w swoich namiotach się kładš. Pelid (a gęste jęki wypuszczajš płuca) Na gołej ziemi wpoœród Ftyjotów się rzuca, Nad brzegiem, gdzie szumišce wały morze toczy, Aż sen słodzšcy troski chwycił jego oczy; Bo członkom swoim wielkich trudów nie oszczędził, Gdy wkoło murów Troi za Hektorem pędził. Wtem przyszedł cień, Patrokla istne wyrażenie: Ten wzrost, ten dŸwięk, ta odzież, toż miłespojrzenie, I schylony nad głowš czułym rzecze głosem: ťŒpisz, Achillu! Nie myœlisz nad Patrokla losem! Więc się już rysy moje z twej pamięci starły? Żyjšcy miły byłem, zapomnian umarły? Żebym wniœć mógł do Hada, nie zwlekaj pogrzebu! Blade mury nie dajš wstępu do Erebu, Rzeki przebrnšć nie daje umarłych gromada, A tak nędzny się błškam po krainie Hada. Achillu! Daj mi rękę, niech mojš uœciska! Spalony, już nie przyjdę z ciemnego siedliska; Z daleka od kochanych siadłszy towarzyszy, Jeden drugiego tajnych myœli nie usłyszy, Nie będziem z sobš radzić: z kolebki wytknięty, Już porwał nieszczęsnego wyrok nie cofnięty... Proszę, uczyń, Achillu, dla mojej miłoœci Niechaj będš złšczone razem nasze koœci...Ť ťI tyż to –Achill rzecze – druhu, mię odwiedzasz! Ty mię zaleceniami twoimi uprzedzasz! Nie wštpij, wola twoja będzie dopełniona: Czego pożšda Patrokl, Achilles wykona. Zbliż się! Oba nawzajem rękami się chwycimI smutnej się słodyczy płakania nasycim Ť. Œcišgnšł dłoń do uœcisku, lecz chęci daremne: Cień jak dym poszedł z jękiem w krainy podziemne. Na taki dziw Achilla wielki strach przeniknšł, Zerwał się, klasnšł w ręce, żałobliwie krzyknšł: ťNie ginie zatem człowiek idšc w ciemne kraje! Jakiœ jego cień lekki po œmierci zostaje. Patrokl mi się pokazał w smutku i żałobie, Dajšc zlecenia; jakże podobny był sobie! Ť Tym żal odnowił w sercach, ciężkš boleœć wzniecił; Płaczšcych pierwszy promień Jutrzenki oœwiecił. Atryd rozkazał, aby rzuciwszy namioty, Z mułami się do lasu wyprawiły roty I tam nacięły drzewa; zdał król tę wyprawę Na Meryjona w pięknš bogatego sławę. Na przedzie idš muły; za nimi krok spory Niósł mężów z powrozami, ostrymi topory.W górę, z góry, pod górę kręta œcieżka wiodła. Będšc na Idzie, liczne tryskajšcej Ÿrzodła,Ršbiš; odwiecznym dębom ciosy stal dawała, Pod których się upadem góra trzęsła cała. Muły ociosanymi obcišżajš drzewy, Te z nimi się przez gęste przedzierajš krzewy; Z ludzi każdy gałęzi ciężkie dŸwiga brzemię, Jak Meryjon rozkazał, zacne Mola plemię. Niosš je, gdzie wyznaczył Pelid miejsce grobu, Co za wieczny spoczynek ma służyć dla obu. Tam złożywszy brzemiona, wokoło zasiada I dalszych oczekuje wyroków gromada. Achilles kazał wyniœć Ftyjotom z obozu, Wzišć oręże i konie założyć do wozu. Oni natychmiast piersi zdobiš œwietnš zbrojš; Już na wozach rycerze i giermki ich stojš, Idš piesze zastępy, a wozy na przodku, Patrokla towarzysze trup niosš we œrodku, Każdy się mu poœwięcić swe włosy wyœciga.Achilles w tyle stšpa i głowę podŸwiga, Cały pogršżon w smutku, łza mu gęsta spada, Że tym słał przyjaciela obrzšdkiem do Hada. Na wytkniętym składajš miejscu drogie zwłoki I krzštajš się wynieœć z drzewa stos wysoki. Wtedy nowa natchnięta myœl Peleja syna: Zwróciwszy się na stronę płowy włos ucina, Dotšd dla Sperchejosa nie tknięty na głowie, A w morze patrzšc w takim odzywa się słowie: ťSpercheju! Więc na próżno ojciec z swej siwizny Œlubował, że gdy wrócę do miłej ojczyzny,Tobie mój włos poœwięci, stugłów da w ofierze I pięćdziesišt baranów na twš czeœć wybierze. Gdzie się dymiš przy Ÿródle twe ołtarze wonne: Tak œlubował, lecz œluby jego były płonne. Więc gdy mi zabroniły powrotu niebiosy, Niechajże miły Patrokl weŸmie moje włosyŤ. Skończył i w ręku swego przyjaciela złożył. Tym czynem żal obudził i smutek pomnożył... A pogrzebnicy z drzewa stos ogromny wznieœli. Stokroć przydanš stopš długi i szeroki, I – płaczšcy – na wierzchu położyli zwłoki. Tam Pelid mnóstwo owiec i wołów zabija I tłustoœciš ich ciało Patrokla obwija; Dalej członki rozcišga; tuż rękš życzliwš Dwie bań nachyla z miodem i wonnš oliwš, Z ciężkim jękiem obrzšdek odprawujšc taki.Kładzie przy zmarłym cztery przepyszne rumaki, Z nimi dwa psy i piękne, i tłuczone padły, Z dziewięciu, co chleb z jego ršk i stołu jadły. A zemstš i wœciekłoœciš uniesiony razem. Dwunastu zarznšł Trojan okrutnym żelazem. Zapuœcił ogień, wszystko chcšc strawić ze stosem, Nareszcie wzywał smutnym przyjaciela głosem: ťŻegnam cię, mój Patroklu! Ta czeœć przy pogrzebie Niechaj cię nawet w ciemnym pocieszy Erebie! Co tylko ci przyrzekłem, wszystko wykonałem: Razem dwunastu Trojan z twoim spalę ciałem. Sam Hektor nie od ognia na drzewie pożarty, Lecz od chciwych psów będzie na sztuki rozdarty... Ale się stos Patrokla zmarłego nie palił, Więc w nowej myœli Pelid na bok się oddalił:Dwa wiatry, z których jeden od zachodu wieje, Drugi z północy, wzywa, wino z czaszy lejeI dla obu œlubuje wspaniałe ofiary, Jeœli prędko przybędš i wzniecš pożary... Wiatry wychodzš z szumem i pędzš obłoki, Zaraz morze ryczšcym oddechem wzburzyły, Potem na stos Patrokla obracajš siły. Wzniósł się szumišcy płomień, ognie wszystko niszczš, Wiatry całš noc wiejšc przeraŸliwie œwiszczš; Również całš noc Pelid, majšc w ręku czarę, Z naczynia wino czerpał zwłokom na ofiarę. Grunt cały od słodkiego soku się rozpływał, On lał i cień Patrokla po imieniu wzywał. Jak ojciec łzami – syna oblewa popioły, Któremu już gotował œlub Hymen wesoły, Wtem go wzięła œmierć z wielkš rodziców żałobš: Tak, Patroklu, Achilles płaczšcy nad tobš Ostatniš ci posługš swš miłoœć oznacza, Czołga się koło stosu, jęczy i rozpacza. Już gwiazda ranna bliski œwiatła powrót głosi, Już różana Jutrzenka na niebie się wznosi, Gdy wolnieć zaczšł pożar, stos płomienie spasły; Wiatry nazad wracajš, gdy ognie wygasły, Na morzu trackim wznoszšc ryczšce bałwany. Oddalił się na stronę bohater stroskany, Padł na ziemię, sen słodki zamknšł mu powieki. Ale wnet przy Atrydzie zgromadzone Greki Przyszły, wszczšł się zgiełk wielki; on sięze snu zrywa, Wstaje i tymi słowy do nich się odzywa: ťAtrydo! I wy wodze, bólów moich œwiadki!Ten kurzšcy się popiół, te smutne ostatki Zgaœmy, nie oszczędzajšc w tym obrzšdku wina, A potem zbierzmy koœci Menojtija syna. Łatwo je poznać: w œrodku leżał, gdy na stronie Paliły się i brańce trojańskie, i konie. Złożym je w złotej puszce, wkoło tłustoœćdamy, Aż też i ja odwiedzę czarne Hada bramy. Nie chcę okazałoœci w dzisiejszym obrzędzie, Nie chcę wielkiego grobu; doœć na miernym będzie. Lecz wy potem dŸwigniecie grobowiec wyniosły, Którzy po mnie to morze okryjecie wiosły Ť. Rzekł, a Grecy, powolni na jego życzenie, Gaszš stos, lejšc wina obfite strumienie. Opadł popiół; ci z płaczem pełnego ludzkoœci Towarzysza zbierajš opalone koœci; Tłustoœciš obwinięte i złożone w złocie Niosš i kryjš lekkš zasłonš w namiocie. Wreszcie bohaterowi, pracujšcy społem, Wysypujš grobowiec, zakreœlony kołem, Pulchnš rzucajšc ziemię. Takie dzieło rzesza Ukończywszy, do swoich namiotów pospiesza. Ale Achilles ludy zatrzymuje w polu. Liczne zasiadły widze w niezmiernym półkolu... Najprzód dla jeŸdŸców takie wyznacza nagrody: Brankę w robotach biegłš, przeœlicznej urody, I dwójuchy ma trójnóg najpierwszy w przegonie; Drugi nieujeżdżonš i noszšcš w łonie Brzemię muła klacz bystrš, szeœcioletniš zyska; Jeszcze nie przysunione nigdy do ogniska, Czwórmiarowe naczynie lœnišce – weŸmie trzeci; Dwa talenta dla tego, kto czwarty doleci; Czarę nieużywanš dla pištego chowa. To wystawiwszy, wstaje i mówi w te słowa: ťKrólu i wodze! Baczcie z Achajów młodzieżš! Dla jeŸdŸców tu nagrody wystawione leżš. Gdyby inny bohater był czczon tym obchodem, Ja bym otrzymał pierwszoœć zwycięskim zawodem: Moim koniom nie zrówna żadnych koni dzielnoœć, Bo wiecie, że w udziele majš nieœmiertelnoœć. Nie biegać im, gdy zginšł dozorca troskliwy; On je mył, on oliwš namaszczał im grzywy.Karki tarzajšc w piasku, przejęte rozpaczš, Stojš nieporuszone i Patrokla płaczš. Wy więc wnidŸcie w ten zawód, wy wszyscy z obozu, Kto tylko z was jest pewny swych koni i wozu! Ť Rzekł; jeŸdŸców kusi chwały i nagród podnieta. Pierwszy Eumel powstaje, zacny syn Admeta, Biegły jeŸdziec, i trudno, by drugi był taki.Œmiały Diomed Trosa zaprzęga rumaki (Zyskał na Ajnejaszu ten łup znakomity, Samego Feb ratował, że nie był zabity); Trzeci wstaje Menelaj (z bratem w wojsku włada), Najdzielniejsze do wozu bieguny zakłada... Antyloch, celujšcy w młodzieży szeregu, Czwarty do szlachetnego zabiera się biegu, Szybkoœć jego rumaków zna Pylów kraina. Nestor się zbliża w troskach o miłego synaI naucza, choć biegłym zna go do zawodu: ťSynu! Zeus i Posejdon kochali cię z młodu I mšdrego jeżdżenia wskazali ci sztukę: Nie trzeba więc, bym dłuższš dawał ci naukę. Bystrym kierować biegiem umie twoja ręka,Ale masz konie cięższe, stšd ojciec się lęka:Choć drudzy lepiej mety niezdolni okrężyć, Jednak dzielnoœciš koni mogš cię zwyciężyć.Więc by cię nie minęły szacowne zakłady, Synu, posłuchaj bacznie ojca twego rady... Kto nadto zaufany w dzielnoœci swych koni Wolnego na równinie biegu im nie broni, To zamiast, by je wstrzymał, zapędza się œmiało; Lecz komu się wskazówkš doœwiadczenie stało, Chociaż ma słabsze konie, na stronę nie zboczy, Ku mecie zawsze jego obrócone oczy, Wczas lejc cišgnie, najbliżej kołem kres obiega, A wszystkich przeciwnika poruszeń dostrzega. Wskażš ci kres, mój synu, byœ tam prosto pędził: Jest pień, łokieć nad ziemiš, który czas oszczędził, Dwa go wspierajš głazy, gdzie droga się zwęża, Naokoło zaœ gładka przestrzeń go okręża... Tam staraj się przybliżyć i twój wóz, i konie I sam pomnij ku lewej nachylić się stronie. Konia prawego głosem zachęcaj i biczem, Puszczaj mu wolne wodze, nie hamuj go w niczem; Lewego zbliż do mety, ile tylko zdoła, Tak, byœ jš prawie otarł osiš twego koła; Lecz nie uderz i w smutek œmiałoœci nie zamień; Złamałbyœ wóz, lub konie skaleczył o kamień, Drugim œmiech, a ty ciężkim wstydem byœ się zalał. BšdŸ więc, synu, ostrożny, ażebyœ ocalał. A kiedy już okršżysz metę, jak należy, Żaden cię nie doœcignie, żaden nie ubieży... Ť Takowa była ojca troskliwego rada. Skończywszy jš odchodzi, na miejscu usišdš. Meryjon pišty sprzęga konie długogrzywe. Rzucili w szyszak znaki jeŸdżce chwały chciwe, Sami wsiedli. Wstrzšsł Pelid; los miejsca rozdziela: Pierwsze dla Antylocha, drugie dla Eumela, Trzecie Menelaj, czwarte Meryjon dostaje, ewany, ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷żśPť cˇ Á c¸Ěś cš‚!ţ cş€,D cťÄ7Ľ?Mężnemu Tydydowi ostatnie los daje. Już gotowi – porzšdkiem wszyscy ustawieni; Achilles metę z dala wskazał na przestrzeni. Fojniksa, druha ojca, posłał, by tam siedział, Zważał ich bieg i wiernie o wszystkim powiedział. Razem podnieœli bicze i lejce srebrzyste Wstrzęœli, i wykrzyknęli na konie ogniste; Te od naw wyskakujš w chwalebne przegony. Tuman piasku wartkimi kopyty wzruszony Jak chmura się podnosi; wiatr igra pierzchliwy Lekko miotajšc w biegu rozpuszczone grzywy. Wozy – raz w polu równym –gładkim płynštokiem, Znowu się w górę wznoszš gwałtownym podskokiem. JeŸdŸcy stojš, zwycięstwa żšdzš piersi dyszš, Bijš serca, nad końmi nachyleni wiszš. Te lecš poœród kurzu; lecz gdy w bystrym biegu Na powrót ku morskiemu zwracajš się brzegu, Wzmagajš pęd, każdego moc jawnie się znaczy. Wybiegł Eumel, od lekkich uniesiony klaczy; Tuż na Trosa ogierach Diomed go tyka, Goršcym tchnieniem grzejš ramię przeciwnika, Nad nim z wyniesionymi wylatujš głowy I każdym skaczš rzutem na wóz Eumelowy. Byłby odniósł zwycięstwo lub wštpliwe zrobił, Lecz nie chcšc, by się chwałš tak pięknš ozdobił, Feb z ręki Diomeda wytršcił bicz œwietny. Gniewu łzš lice skropił bohater szlachetny,Gdy na przedzie daleko przeciwnika zoczył,A jego wóz się w tyle opieszale toczył. Lecz chytry postęp Feba Pallada postrzegłaI zaraz do lubego bohatera zbiegła; Tchnie koniom dzielnoœć, bicza powrotem gocieszy, Sama zaœ gniewem tchnšca do Eumela œpieszy, Łamie jarzmo i chlubne nadzieje omyla: W bok wyskakujš klacze, dyszel się nachyla, On sam toczy się z wozu i pada przy kole, Skrwawiony na ramionach, na licach, na czole. Obfita łza oblewa twarz Admeta syna, A ból niewytrzymany w piersiach głos ucina. W tyle rzuca Diomed wozy wszystkie cztery, Daleko naprzód pędzšc nieœcigłe ogiery; Nowš zagrzane mocš jak wicher leciały, Bo Pallas pięknej życzy rycerzowi chwały. Za nim dšży Menelaj, œpieszy Ajte płocha –Wtenczas do koni słychać ten głos Antylocha: ťDšżcie i nie dajcie się, me konie spoœledzić! Ach, nie pragnę ja wozu Tydyda uprzedzić, Nie z jego ognistymi ogiery spór wiodę: Jemu pierwszš Pallada przeznacza nagrodę.Lecz starajcie się wozu dogonić Atryda, Nie zostawajcie w tyle. O! Jaka ohyda, Jeœliby was klacz Ajte przewyższyła w pędzie! Gdzie wasz bieg? Ustajecie? Co mówię, to będzie! Jeœli się spodlę waszym biegiem opieszałym, Nie będzie o wygody wasze Nestor dbałym,Nie obrok da, żelazo wam utopi w łonie. Nuż więc! Natężcie siły, œpieszcie moje konie! Mam sposoby, wy tylko nie folgujcie nodze,I podstępem w tej ciasnej wyœcignę go drodze Ť. Tak on konie groŸnymi słowy upomina. Te lecš, wnet przed oczy stawia się cieœnina; Obfite, w czasie zimy zebrane potoki Wylizały wzdłuż drogi w polu rów głęboki. Tędy pędzi Menelaj konie i zachęca, Bał się starcia z drugimi; Antyloch wóz skręca I bokiem bieżšc œciga swego przeciwnika. Menelaj to postrzegłszy blednie i wykrzyka:ťCo czynisz? Wstrzymaj konie! Nie widzisz-li jasno, Że wkrótce będzie szerzej? W tym miejscu zbyt ciasno! Na płaszczyŸnie mię wyprzedŸ, tu nie maszsposobu. Twoja płochoœć być może zgubš dla nas obuŤ. Lecz próżno groził, próżno Antylocha łajał.On jakby głuchy pędził i razy podwajał. A ile, doœwiadczajšc sił, ramieniem tęgiem Człowiek młody na polu cisnšć może kręgiem. O tyle tam Antyloch naprzód ubiegł przedział. Menelaj wóz zatrzymał i na miejscu siedział, Widzšc, gdyby upornie o wygranš biegli, Starliby konie, wozy, sami w piasku legli. Jednak ciężko rozgniewan tak woła z daleka: ťNie masz podstępniejszego nad ciebie człowieka! Rozumem zaszczycałeœ dotšd wiek twój młody, Lecz i tak bez przysięgi nie weŸmiesz nagrody Ť. Rzekł i konie zachęca: ťNiech was żal nie œciska, Bieg wasz łatwo tę korzyœć niewielkš odzyska; Stare tamte bieguny, prędzej więc ustanš; Wam rzeœka młodoœć pewnš zaręcza wygranš Ť. Skończył: te, wolę pana w takiej słyszšc grozie, Lecš i wnet stanęły przy ubiegłym wozie. Na zawód mężów Grecy wzrok trzymajš wryty: Widzš tuman, wartkimi wzruszony kopyty. Na wyższym siedzšc miejscu Krety wódz sędziwy Postrzegł konie, lekkimi miotajšce grzywy; On, choć bardzo z daleka, poznał głos rycerza, I koń znaczny swš maœciš w oczy go uderza, Bo kasztanowym włosem lœni się postać cała, A na czole jak księżyc gwiazda œwieci biała.Zatem powstawszy w takim odzywa się słowie: ťPrzyjaciele! Achajów przemożni wodzowie!Sam-li widzę, czy wasze oczy to postrzegły? Inny jeŸdziec i konie na przodek wybiegły: Te, które dotšd lekkš celowały nogš, Zapewne obrażone, poœpieszać nie mogš... Lub jeŸdziec wczeœnie wodzy zatrzymać niezdšżył, Upuœcił je, lub metę niezręcznie okršżył: Upadł więc, wóz potrzaskał, i zapęd szalony Zdziczałe uniósł konie gdzieœ w dalekie strony. Patrzcie więc! Może lepiej z was który osšdzi: Ja uznaję, jeżeli tylko wzrok nie błšdzi, Mężnego wodza, z rodu etolskiego męża: Syn Tydeja, Diomed, on w biegu zwycięża Ť. Na ten głos Oileja syn, Ajas, się zżymał, Bo pragnšł, aby Eumel zwycięstwo otrzymał, Tak więc uszczypliwymi słowy odpowiada: ťCzemu sšdzisz? le czyni, kto za wczeœnie gada! Też same klacze bystrym wyprzedzajš skokiem. Niœ ty z Greków najmędrszy, ni celujesz wzrokiem, A już wydałeœ wyrok? Chciej językiem rzšdzić: Zasiedli tu bieglejsi, im przystoi sšdzić. Te, co były w poczštku, klacze sš na przedzie, Ma wodze w ręku Eumel i najpierwszy jedzie Ť. Na to wódz Kretów bardzo rozgniewany rzecze: ťCała twa moc w języku, kłótliwy człowiecze! Niższy od wszystkich pychš wzdymasz się nikczemnš. O drogi sprzęt, o trójnóg uczyń zakład ze mnš! Niechaj sporu sšd będzie przy Agamemnonie, Byœ poznał z twojš szkodš, czyje pierwszekonie Ť. Zerwał się nagle Ajas z miejsca, w którym siedział, Byłby jeszcze ostrzejszym tonem odpowiedział, Może by dalej poszła kłótnia zapalczywa, Gdy powstaje Achilles i tak się odzywa: ť Przestańcie tego swaru, przyjaciele moi!Ta kłótnia wam obydwom wcale nie przystoi; Nie znieœlibyœcie w drugich tak niesfornychkrzyków, Patrzcie zatem spokojnie na bieg zawodników. Co teraz jest wštpliwe, wkrótce jawne będzie: W tak bystrym oni walczš o zwycięstwo pędzie, Iż przed naszym obliczem stanš w czas niedługi; ! Wtedy wszyscy ujrzycie, kto pierwszy, kto drugi Ť. Tak mówiš. Już Diomed ich wzroku nie mylił, Zbliżył się, z biczem w ręku na razy się schylił; Konie, w górę wartkimi wznoszšc się kopyty, Leciały, jeŸdziec piasku tumanem okryty; Toczy się wóz błyszczšcy i miedziš, i złotem, A koła tak się lekkim kręciły obrotem, Że œlad kolei w piasku widzieć się nie daje. Niedługo za szrankami konie i wóz staje; Te gęsty dech oddajš, w biegu zadyszało, Zlana ich głowa potem, zlane piersi całe. Skacze z wozu Diomed, bicz na jarzmie zwiesza, A Stenel po nagrodę czym prędzej poœpiesza; Zaleca wzišć dziewicę i naczynie drogie, Sam zaœ wyprzęga z wozu konie wiatronogie. Za nim Antyloch dšży czym prędzej do staja; Podstępem, nie szybkoœciš ubiegł Menelaja... Giermek Idomeneja dobiegł kresu czwarty, Jednak na rzut oszczepu był za królem Sparty. Miał on pięknego kształtu, ale ciężkie konie, I sam nie dosyć w jezdnym celował przegonie. Co był pierwszy, ostatni syn Admeta jedzie.Cišgnie wóz potrzaskany, konie z wolna wiedzie. Zlitował się Achilles na przypadek taki: ťNajzręczniejszy – rzekł – jeŸdziec, najlepsze rumaki, Ostatnie wzięły miejsce. Słodzšc tę przygodę, Jak słusznoœć każe, drugš dajmy mu nagrodę, A pierwsza niech przy synu Tydeja zostanieŤ. Wielkim okrzykiem Grecy stwierdzili to zdanie. Byłby klacz dał, umocnion od nich w tym zamyœle, Gdy Antyloch przy swoich prawach stojšc œciœle: ťNie czyń – mówi – Achillu, choć to lud pochwalił, Gdyż bym się sprawiedliwie na ciebie rozżalił. W tym postępku skrzywdzenie moje oczywiste: Że szwankował i jeŸdziec, i konie ogniste, Jaż na tym cierpieć będę? Sam Eumel zawinił. Czemuż pierwej do bogów œlubu nie uczynił? Przy ich wsparciu ostatni nie wróciłby z pola. Lecz jeżeli cię jego dotyka niedola, Masz złoto, branki, konie, miedŸ, masz licznš trzodę, Daj mu z tego większš niż moja nagrodę, Daj jš potem lub zaraz; nie zajrzę mu łaski, Wszyscy twój czyn zgodnymi uwielbim oklaski. Tej nie dam, gdyżbym duszę okazał nikczemnš: Kto chce wzišć, pierwej broniš rozprawi się ze mnš! Ť Ten zapał Achillowi bardzo się podoba (Kochani byli sobie towarzysze oba), A więc rzecze z uœmiechem tak do przyjaciela: ťChcesz, abym co innego znalazł dla Eumela? Uczynię, dam mu zaraz pancerz znamienity,W polu z Asteropeja mężnego zdobyty: Obwód go z białej cyny opasuje wkoło – Na taki dar zapewne rozjaœni swe czoło Ť.I aby nieszczęsnego natychmiast pocieszył,Posłał Automedona, ten z darem pospieszył, Pelid go radosnemu Eumelowi daje. Gniewny na Antylocha Menelaj powstaje, Podał mu herold berło, nakazał milczenie. Mówi, słów jego ze czciš słucha zgromadzenie: ťCo za obłęd twój rozum, Antylochu, skaził? Zdradš-œ mi wydarł chwałę, konie-œ mi obraził. Naparłeœ na mnie gwałtem, lubom na cię wołał; Inaczej byœ mię nigdy wyprzedzić nie zdołał. Szlachetne wodze Greków! Was biorę za sędzie! Samej żšdam słusznoœci, względu niech nie będzie. Nie chcę ja nigdy celem być rozmów złorzecznych. Nie chcę, by kto powiedział z Achajów walecznych, Że Antylocha kłamstwem Atryd uciemiężył I choć siłš był wyższy, końmi nie zwyciężył. Czemuż bym sam nie sšdził, gdy dam takie zdanie, Że wszyscy tu przytomni zgodzicie się na nie? Przybliż się, Antylochu! Stań przy jarzmie zbiczem, Dotknij koni i przysišż przed boga obliczem,Który ziemię otacza od brzegu do brzegu, Że wóz mój bez podstępu zatrzymałeœ w biegu Ť. ťKrólu! – rzecze Antyloch – nie chciej się obrażać I racz mi w tym zdarzeniu cokolwiek pobłażać. Zważ, jak ja młodym jestem przy tobie człowiekiem: Ty mnie i przymiotami przewyższasz, i wiekiem; Wiesz, że młodoœci muszš towarzyszyć błędy, Rada miałka a myœli porywcze zapędy. Niech więc twoje wspaniałe serce mi wybaczy; Ja ci sam chętnie wziętej odstępuję klaczy. Chcesz-li mieć co mojego, dam w tę samš chwilę I raczej się do wszystkich żšdań twych przychylę, Niż żebym wyrzucony był z twojego serca Lub został przeciw bogom sproœny przeniewierca Ť. Rzekł i klacz Atrydowi powraca uprzejmie: Wraz jego serce słodkie wesele obejmie. A jaka na zielonej niwie wedle kłosa W orzeŸwiajšcych kroplach rozlewa się rosa: Takie czucie wnętrznoœci króla napełniło, Więc do niego w tych słowach odzywa się miło: ťSkładam gniew, ustępuję klacz dla Antylocha. Dawniej w tobie nie była myœl lekka i płocha, Dzisiaj nad roztropnoœciš przemógł wiek twój młody. Drugi raz lepszym nie bierz podstępem nagrody. Dla innego nie byłbym łatwo ubłagany, Ale ty i twój ojciec, i twój brat kochany Tyle dla mojej sprawy czynicie statecznie! Wracam przyjaŸń, o wszystkim zapominam wiecznie. WeŸ klacz, choć mnie należy: niech lud widzicały, Że nigdy być nie umiem dumny i zuchwały Ť. Natychmiast w Noemona ręce klacz oddaje,Sam szlachetnie na pięknym naczyniu przestaje; Meryjon wzišł z porzšdku dwa talenta złota. Achilles czarę, w której przecudna robota, Zanosi do Nestora przez rzšd Greków długi: ťWeż to, starcze, szanowny z wieku i zasługi! Niech ci pamištkš będzie Patrokla pogrzebu:Podobało się wzišć go z oczu naszych niebu! Tę ja ci czarę dzisiaj ofiaruję darem, Bo będšc przygnieciony tylu lat ciężarem, Nie uzbroisz się w rzemień, ni pójdziesz wzapasy; Bieg, oszczep nie dla ciebie: już to nie twe czasy Ť. Daje mu upominek, on chętnie odbiera: ťPrawda z twoich ust, synu, odzywa się szczera: Wyzuła mię z młodoœci sił staroœć niewdzięczna, Nogi moje œciężały, prawica niezręczna, Czemuż we mnie ta czerstwoœć dziœ nie odmłodnieje, Jakš miałem, gdy mężni składali Epeje Amarynkeja, króla, w podziemne siedliska, A syny na czeœć ojca sprawiały igrzyska! Nikt mi do chwalebnego nie zrównał zawodu Ni z Pylów, ni z Epejów, ni z Etolów rodu... Taki byłem – dziœ młodym ten zaszczyt pozostał. Poddaję się staroœci smutnej, już czas minšł, Kiedym ja œwietnie między bohatery słynšł.Ty pójdŸ kończyć twojego obchód przyjaciela: Wdzięcznie biorę, co twoja przyjaŸń mi udziela; Widzę, że Nestor zawsze w sercu twym sięmieœci. Znajšc, do jakiej prawo mam u Greków częœci, Oddałeœ należyty zaszczyt siwej głowie. Niechaj ci ten uczynek nagrodzš bogowie Ť. Wysłuchawszy pochlebnej Nestora pochwały, Idzie w koło Achilles, gdzie Greki siedziały,I nowe im zachęty wystawia przed oczy: ťKto w twardy rzemień zbrojny, krwawš walkę stoczy? Szeœcioletnia i trwała na prace mulica, Którš ledwie najtęższa uchodzi prawica, Zwišzana stoi w œrodku, zwycięzcy nagrodš; Puchar zwyciężonemu nieszczęœcia osłodš...Rzekł. Widzi zgromadzenie ogromnego chłopa: Wstał biegły w takich walkach Epej, syn Panopa, Schwycił rękš mulicę i rzekł wpoœród rzeszy: ťNiech po ten piękny puchar kto inny poœpieszy: Mulicy nikt mi z Greków nie wydrze i mniemam, Że równego w tej walce przeciwnika nie mam... Ť Milczš, tak ich Epeja zastraszyła ręka; Sam się syn Mekysteja Eurial nie lęka. Troskliwy o zaszczyty swego przyjaciela, Œmiałego z siebie jeszcze Diomed oœmiela: On w nim dobrš nadziejš ochotę podwoił, Sam przepasał, sam jego prawicę uzbroił. Weszli w koło, twardymi obcišżeni pasy, I oba, wzniósłszy ręce, z wielkimi hałasy Stoczyli bój, zmieszanym grożšc sobie ciosem. Bite szczęki gwałtownym jęczały odgłosem, Pot hojny płynšł, każdy swš sztukę wysilił.Wpadł Epej, a Eurial głowę w tył nachylił, Ale próżno się chronił przed natarciem œmiałem: Wzišł ciężki raz i wielkim okrył ziemię ciałem. Jak skacze wyrzucona na brzeg burzš czarnš Ryba, którš wnet morskie bałwany ogarnš: Tak się Eurial, wzišwszy raz ogromny, wzdrygnšł, Skoczył i padł; zwycięzca Epej go podŸwignšł. Zaraz i w przyjaciołach miał pomoc gotowš; Wlecze nogi, krwiš pluje, słabš chwieje głowš. Puchar, osłodę klęski, wzišł jeden z młodzieży, On na stronie, bez ruchu, nieprzytomny leży. Jużci nowe nagrody Greków serca łechcš, Dla tych, co trudnš walkš zapasu pójœć zechcš: Trójnóg dostatnie szermierz najpierwszy wtym boju, Dwunastu wołów ceny, a w nagrodę znoju Dziewicę wartš cztery woły, kto ulegnie... Wstał Ajas Telamoński olbrzymiej postawy,Wstał podstępny Odyseusz; zwłoki żadnej nie ma: Przepasani, rękami chwycš się obiema: Tak dwu balów budownik łšczy w górze czoła, Że domu najmocniejszy ruszyć szturm nie zdoła. Od wytężonych dłoni obu trzeszczš boki. Pot im z członków słonymi leje się potoki; Jeden drugiego mocno w silnych rękach trzyma, W czerwonych dęgach ciało na grzbiecie sięwzdyma, A oni coraz bardziej swe siły wzmagali: Tak ich trójnóg i pięknej sławy żšdza pali. Ajas Odysa nie mógł swojš złamać mocš, Nie mógł Odys Ajasa. Gdy się długo pocš, Tęsknotę już czyniła walka uporczywa; Wtem się do przeciwnika Ajas tak odzywa: ťDŸwignij mię, lub ja ciebie dŸwignę, Odyseju! Komu da Zeus, zwycięży w tym ciężkim tumieju Ť. Rzekł i dŸwignšł; lecz Odys w tej chwili przytomny Uderzył pod kolana: padł Ajas ogromny, Padł na wznak, a Odyseusz piersi mu przytoczył. Zdumiał się lud, gdy widok niespodziany zoczył. Wstali. DŸwignšł Odyseusz siłami wszystkiemi, Lecz nie podniósł Ajasa, ledwie ruszył z ziemi. A wtem się mu kolana zgięły w ciężkiej próbie, Upadł: obadwa legli na piasku przy sobie. Już po trzeci raz jeden drugiego się imał, Kiedy powstał Achilles i walkę zatrzymał: ťPrzestańcie! Dłużej waszych sił wycieńczać szkoda. Równe obu zwycięstwo i równa nagroda. Niech drudzy walczš Grecy o nowe zapłaty Ť. Usłuchali, proch strzęœli i odziali szaty. Dla biegu stawia dary przed Greków oczyma: Stoi ze srebra czasza, która szeœć miar trzyma: Trudno na całej ziemi o równe naczynie, Sydońskiego dowcipu w nim robota słynie... Drugi zaœ biegun wołu tłustego posiędzie, A pól talentu weŸmie, kto ostatni będzie. ťWstańcie – rzekł – kogo łechce wygranej nadzieja!! Ť Z poœpiechem z miejsca swego wstał syn Oileja, Wstał Odyseusz roztropny i Antyloch aje, ewany, ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żźPö c˝F Ö Užţ c€ż ° cŔĘ+ä cÁŽ6´Pmłody, Wyższy nad rówienników przez lekkie zawody. Achilles metę wskazał, oni stojš rzędem, A skoro znak wydano, wyskoczyli pędem. Biegli, równinę chciwym pożerajšc okiem: Pierwszy Ajas, Odyseusz tuż za jego krokiem... Przyjazny okrzyk powstał, życzšc, by zwyciężył; On tym bardziej zapalon bystry bieg natężył, Lecz kiedy prawie byli tuż przy samym kresie, Odyseusz do Pallady taka modłę niesie: ťNiech mię w biegu twa pomoc zwycięzcš uczyni! Ť Nie bez skutku się udał do swojej bogini: Wlała mu w członki czerstwoœć, nowš lekkoœć w nogi. I kiedy już wytkniętej dobiegali drogi, Padł Ajas. Od Pallady przyszła ta ohyda: W miejscu œliskim, krwiš zlanym, gdzie ręka Pelida Rznęła woły ryczšce pod zabójczym ciosem, Zwalił się, nabrał gnoju i gębš, i nosem. Ubiegł Odyseusz, pierwszym darem się zaszczycił. Powstał też Ajas z ziemi, za róg wołu chwycił I plujšc gnojem, smutny, rzecze między Greki: ťOdyseusz ma wygranš z Pallady opieki. Ona mu wszędzie matkš Ť. – Na te jego skargi Wszystkich Greków powszechny œmiech uwdzięczył wargi. Trzeci Antyloch – trzeciš miał nagrodę danš, Lecz nie zasmucon swojš bynajmniej przegranš... Achill znów stawia oszczep pomiędzy rycerze I szyszak, i przyłbicę: zbroja okazała; Tę z Sarpedona ręka Patrokla dostała. Wstaje więc i warunki takie zapowiada: ťWodze, których najlepiej dłoń orężem włada, Niech œwietnš wdziawszy zbroję walczš o nagrody, Dajšc przed Greki swojej zręcznoœci dowody. Od czyjego krew pierwsza wytryœnie pocisku, Miecz z głowniš wysadzanš srebrem weŸmie w zysku... Resztę zbroi podzielš: jeszcze obu potem Pysznš uczczę biesiadš pod moim namiotem Ť. Tak rzekł; wraz Telamona wielki syn powstaje. Diomed jego broniš strwożyć się nie daje. Wdziawszy na boku zbroję, œmiałym idš krokiem, GroŸnym oba na siebie poglšdajšc okiem; Na ten widok Achaje zdumieli się wszyscy. A kiedy już rycerze byli siebie bliscy, Trzykroć natarł i trzykroć każdy cios wymierzył. Wtem Ajas przeciwnika w paiżę uderzył, Lecz grot nie sięgnšł ciała, pancerz go odbija. Od Tydyda Ajasa zagrożona szyja, W niš godzi cios nad tarczš; lud zaczšł się trwożyć, Krzyknšł, żeby już koniec tej bitwie położyć I obu bohaterom równe dać zapłaty. Jednak nadto wzišł Tydyd miecz i pas bogaty. Wódz wyniósł kršg żelazny: ťWyjdŸcie, towarzysze! Patrzmy, kto w tym rodzaju walki się popisze! Niech zwycięzca najszersze dziedzictwa posiędzie, Na lat pięć to żelazo wystarczać mu będzie; Nie ucierpi on żadnej w gospodarstwie szkody, Œlšc do miasta swych ludzi od pługa lub trzody Ť. Wstaje Polipojt, jeden z największych rycerzy, Leontej, który siłš z bogami się zmierzy, Ajas i Epej idš do tegoż igrzyska. Stajš, bierze kršg Epej, zakręca i ciska: Uœmiechał się na taki widok lud przytomny. Leontej dalej jeszcze rzucił kršg ogromny;Ajas mocš swej ręki obydwu zwyciężył. Wtedy Polipojd ramię żylaste natężył, Cisnšł; a jak daleko kij pasterski pada, Wpoœród rozproszonego wymierzony stada, Tak szczęœliwy rzut jego nad wszystkie daleki; Na to krzyk zadumienia powstał między Greki. Towarzysze rycerza łšczš siły razem I z pozyskanym idš do floty żelazem. Achilles, aby nowy dał widok gromadzie, Dziesięć siekier dwusiecznych, dziesięć prostych kładzie. Wzniesiono maszt na piasku: na wierzchu trwożliwy Niciš przywišzan gołšb, cel brzmišcej cięciwy. ťOd czyjego –rzekł – będzie ptak raniony grotu, Ten siekiery dwusieczne weŸmie do namiotu; Kto chybiwszy gołębia, dotknie uwišzanie, Jako mniej zręczny, proste siekiery dostanie Ť. Wstaje Teukros, z nim walkę chce Meryjon dzielić. Wstrzęœli losy w przyłbicy, kto pierwszy ma strzelić. Padł los Teukra. Łuk napišł, lekki grot wyrzucił, Ale oczekiwanie jego Feb zasmucił, Bo też zaniechał bogu łuku rycerz młody Œlubować na ofiarę jagništ pierworody. Chybił ptaka, od Feba wydarta mu chwała, Jednakże nić przecięła jego lekka strzała. Wylatuje ptak w niebo, nić na ziemię pada: Z wielkim okrzykiem poklask dała mu gromada. Już miał Meryjon strzałę nasadzonš pióry,Łuk wyrwał z ręki Teukra, wymierzył do góry, Bogu zaœ, co w niechybnej strzały puszcza mierze, Pierworodne jagnięta œlubuje w ofierze, I ptaka bystrym koła kreœlšcego lotem, Pod niebem, w œrodek skrzydła utrafia swym grotem. Ten niedługo przy stopach upadł Meryjona. A biedny gołšb ranny, wprzód niżeli skona, Siada chwilę na maszcie, lekko skrzydłem rucha, A potem się rozcišga i pada bez ducha. Patrzšc na taki widok, lud grecki się zdumiał. Przeto Meryjon, który lepiej strzelać umiał, Dwusieczne miał siekiery; choć zręczny do strzały, Lecz mniej trafny, wzišł Teukros dar mniejokazały. Jeszcze Achilles, dzidę wystawiwszy w gminie I warte wołu, w kwiaty wyrżnięte naczynie, W tych, co najlepiej cisnš oszczepem, chęć budzi. Powstaje Agamemnon, król najwyższy ludzi.W tym boju z nim się mierzyć Meryjon gotowy, Gdy bohater takimi odzywa się słowy: ťNie trzeba, byœ w tej, królu, doœwiadczał się próbie: I w sile, i zręcznoœci nikt nie zrówna tobie.Każ więc pod namiot komu iœć z pierwszš nagrodš; Meryjon weŸmie drugš, lecz za twojš zgodš. Tak ja radzę Ť. Król przystał na rycerza zdanie, Nie odbyło się zatem broni doœwiadczanie. Meryjonowi dana od Achilla dzida, Taltyb poniósł naczynie pod namiot Atryda. KsięgaXXIV Wykupienie zwłok Hektora Zakończone igrzyska, rozchodzš się ludy, Po wieczerzy w spoczynku dzienne topišc trudy. Sam Pelid w łzach ustawnych swe bole natęża, I sen, co wszystkie rzeczy żyjšce zwycięża, Nie chwycił go: daremnie rzucił się na łoże... Cišgle myœli o druhu, obfite łzy toczy, Już bokiem, grzbietem poœciel, już piersiami tłoczy, To nagle się porywa, błędnym chodzi krokiem Nad brzegiem, aż Jutrzenka pięknym spojrzy okiem Znowu zaprzęga bystre konie i powrozem Uwišzawszy trup nagi Hektora za wozem, Zajadły, trzykroć włóczy przy Patrokla grobie; Sam wraca do namiotu, aby spoczšć sobie, A trup rzuca na piasku smutnie rozcišgnięty. Lecz nad zmarłym Hektorem Feb, litoœciš tknięty, Zelżone jego zwłoki od zepsucia bronił... Dwunasty raz powstała Jutrzenka różowa, Gdy nieœmiertelnym rzecze Apollo w te słowa: ťNielitoœni bogowie, mszczšcy się bez miary! Czy was Hektor mnogimi nie błagał ofiary? Wy się jednak pastwicie nad nędznym po zgonie, Nie chcecie go powrócić ojcu, matce, żonie, Synowi i spółziomkom, aby rękš bratniš Złożywszy go na stosie, czeœć dali ostatniš.Pelid wam miły, człowiek bez czucia, bez duszy, Którego twardych piersi żaden wzglšd nie ruszy. Lwa srogoœć nosi w sercu. Jako lew do stada, W swej sile dumnie ufny, zapalony wpada I pasšce się woły zabija przy żłobie: Tak Achilles przytłumił wszelkie czucie w sobie. Nie doœć ma, że Hektora zwalił swym orężem: Włóczy go, nad umarłym natrzšsa się mężem. Mimo swš siłę, za to oburzy gniew boży, Bo na cóż to na ziemię nieczułš się sroży? Ť Na te słowa się w Hery oczach gniew zapali: ťJeœli Hektor i Pelid w jednej u was szali, Natenczas Apollina skarg słuchać możecie. Lecz kto ten Hektor, chciejcie zważyć bogi,przecie: Wszak œmiertelny i piersi ssał œmiertelnej matki – Achilles, syn bogini; tej liczne zadatki Mojej dałam przyjaŸni, ode mnie chowana, I za miłego bogom Peleja wydana... Ť Wtedy rzekł Chmurowładca: ťDoœć tego niech będzie! Hero, miarkuj się w twoim na bogów zapędzie: Nie jedna czeœć dla obu, próżne więc niesnaski, Ale i Hektor z Trojan godzien bogów łaski. Ja go zawsze kochałem: on składał mi dary, Od niego mi wspaniałe szły co dzień ofiary, Kurzył się wonnym dymem ołtarz mej œwištnice: Ten my hołd odbieramy Olimpu dziedzice... Więc zaraz prędkš poœlę Irydę do Troi, Aby poszedł po syna do naw Pryjam stary I wielkiego Achilla ułagodził dary... Ť Wraz Irys, która wiatry swym lotem wyœcignie, Poœpiesza w dom Pryjama. Tam żal z ciężkiej straty: Syny, siedzšc przy ojcu, łzš zlewajš szaty;Starzec, smutnym rodzeństwa otoczony kołem, Głowę płaszczem obwinšł, osuł się popiołem Nagarnionym, gdy długo czołgał się spłakany. Łkania cór i synowych odbijały œciany – Wspominajš imiona z żałobnymi jęki Mężów, co w polu chwały z greckiej padli ręki. Przybliża się do króla Irys wiatronoga, Łagodzi głos, bo starca zimna trzęsła trwoga: ťUfaj, synu Dardana! Nie bój się daremnie,Bo nie nowego smutku masz posłankę we mnie, Ale dowód łaskawej Zeusa opieki, Który, chociaż od ciebie bardzo jest daleki, Twojego się nieszczęœcia litujšc niemało, Każe ci iœć odkupić Hektorowe ciało. Z wielkimi się darami wypraw na okręty, Aby przez nie Achilles mógł zostać ujęty. Sam jedŸ, nie bierz nikogo; doœć, że woŸny wsiędzie, Który do miasta z ciałem wóz prowadzić będzie. Nie obawiaj się œmierci, nie poddawaj trwodze... Uczci cię Achill, twoim obrońcš się stanie, Bo niepłochy, zna ludzkoœć, ma roztropne zdanie, Pocieszy nieszczęsnego, pokornego dŸwignieŤ. Odchodzi bystra Irys i ledwie się mignie. Myœlšc Pryjam czym prędzej jechać do obozu, Każe zaprzęgać muły, nieœć skrzynie do wozu... Synowie wolę ojca pełniš w niemej grozie, Wynoszš wóz i skrzynię ładujš na wozie... Potem szacowne sprzęty wynoszš z komnaty, Przeznaczone dla ciała Hektora opłaty, I zaprzęgajš muły z twardymi kopyty; Od Myzów Pryjam zyskał ten dar znakomity. Konie prowadzš, które tyle ojciec sobie Podobał, że swš rękš sypał obrok w żłobie. Wtedy Hekabe, ciężkim œciœniona kłopotem, Wino słodkie w naczyniu trzymajšca złotem, Staje przed jarzmem koni i męża nakłania, Aby się nie ruszyli bez bogów wezwania: ťWezwij Zeusa – powiada –gdyœ jechać sięzacišł, By cię zdrowym powrócił spoœród nieprzyjaciół. Pomimo mnie twój umysł tej wyprawy żšda; Więc boga, który z Idy na Troję poglšda, A czarnš straszy chmurš ziemnego mieszkańca, Proœ, aby ci na wieszczbę swego dał posłańca: Niech po prawicy ptaków król skrzydła roztoczy. Jeœli taki obaczysz znak na własne oczy, Możesz jechać z ufnoœciš między greckie straże; Lecz jeœli Zeus posłańca swego nie pokaże,Choć ten zamysł u ciebie mocno przedsięwzięty, Zaklinam cię, mój mężu, nie jedŸ na okręty!Ť. ťO małżonko! – rzekł starzec – spełnię radę twoję I troski trwożliwego serca zaspokoję. Dobrze jest podnieœć ręce do boga z pokorš, Może te modły skutek pomyœlny odbiorš Ť. Zaraz kazał lać słudze wodę na prawicę: Przyszła, niosšc nalewkę razem i miednicę.Umyty bierze złotš czarę z ršk małżonki I między wspaniałego pałacu przysionki Leje wino, i ręce ku niebu podnosi: ťBoże! Którego z Idy œwiat wszechmocnoœćgłosi, Nie miej nędznego człeka płaczu w poniewierce! ProwadŸ mię do Achilla i zmiękcz jego serce! Niechaj ptak, co powietrznych krajów berło trzyma, Przeleci po prawicy przed mymi oczyma. Gdy tš pomyœlnš wieszczbš raczysz mię ucieszyć, Będę mógł do naw greckich z ufnoœciš poœpieszyć Ť. Skłonił się na wezwanie jego bóg przychylny I zaraz Pryjamowi przysłał znak niemylny,Orła, ptaka łowczego. A jak rozłożyœcie Dwa obszerne podwoje zamykajš wniœcie Domu opatrzonego w dostatki bogacza: Tak on szeroko skrzydła ogromne roztacza.Po prawicy przeleciał nad wieżami miasta. Na to we wszystkich radoœć i nadzieja wzrasta. Siadł król na œwietnym wozie, dobrze sobietuszył I brzmišcego przysionka z poœpiechem wyruszył. Z wozem czterokołowym idš muły przodem, Idaj nimi kieruje: tuż równym zawodem Podjeżdża Pryjam, biczem zacinajšc konie. Zebrani przyjaciele jego w licznym gronie Odprowadzajš, cała zapłakana rzesza, Jak gdyby na œmierć jechał. Król w pole poœpiesza, A lud wraca do miasta, z nim zięcie i syny. Zeus postrzegł ich tam obu wpoœrodku równiny, Ulitował się starca nieszczęsnego doli, Więc głosi Hermesowi wyrok swojej woli: ťSynu, wszak w tobie ludzi największa otucha, Ty na ich proœby chętnie nadstawujesz ucha: Œpiesz na ziemię, Pryjama nie odstępuj krokiem, Tak prowadŸ, by go żaden Grek nie dostrzegł okiem, Póki pod Achillesa namiotem nie stanie Ť. Zlecił, a Hermes pełni ojca rozkazanie. Zaraz do nóg przywišzał skrzydła złote, wieczne, Na których ziemi, morza krańce ostateczneRówny wiatrom przelata. Wzišł laskę (tš ludzi Jednych, gdy zechce, usypia, drugich ze snu budzi): Z laskš puszcza się Hermes bystrolotnym biegiem I staje nad obszernym Hellespontu brzegiem. W okazałej postaci idzie jak król młody, Gdy mu pierwszy włos kryje kwitnšce jagody. Pryjam z woŸnym za Ila grobem chwilę stojš, Gdzie i konie, i muły w brodach Ksantu pojš. Już i noc czarnym cieniem kraj ziemski powleka, Wtem woŸny idšcego postrzega człowieka: ťSynu Dardana –rzecze – radŸ o sobie pilnie!! Idzie człowiek, obydwu zgubi nieomylnie. Uciekajmy lub chwyćmy pokornie za nogi, Może się nam da zmiękczyć i cios cofnie srogi Ť. Na ten głos zadrżał Pryjam, członki mu zdrętwiały I z bojaŸni na głowie zjeżył się włos biały. A wtem zbliża się Hermes, za ręce go chwyta, Słodkimi zabezpiecza słowami i pyta: ťDokšd się wyprawujesz, ojcze, tak niewczeœnie, Gdy noc wszystkich żyjšcych pogršżyła we œnie? Nie uważasz, o starcze, że tu niedalecy, Sprzysięgli na twš zgubę, znajdujš się Grecy? Niechże postrzeże który, że skarby prowadzisz, Niech na ciebie napadnie –jak sobie poradzisz? Już niemłody, niewiele możesz ufać dłoni, Ten też starzec zapewne ciebie nie obroni. Ja ci nic złego nie chcę i drugich w tej dobie Odeprę, widzę bowiem obraz ojca w tobie Ť. ťPrawda, że niebezpiecznš przedsiębiorę drogę – Rzekł król – wszystkiego, synu, obawiać się mogę: Lecz widzę, że mój jeszcze los bogów dotyka, Gdy mi dajš takiego w tobie przewodnika. Jaki kształt! Jaki umysł! Jak szalone lice! O! Nie z ziemi, lecz z nieba sš twoi rodzice!Ť ťNie mylisz się, bogowie majš cię na pieczy. Ale mi powiedz szczerze, gdzie wieziesz te rzeczy? Prowadzisz-li te skarby, że się wam nie szczęœci, Do obcych ludzi, chcšc je ocalić choć w częœci? Czyli, gdy œmierciš syna chciał los cię zasmucić, Wszyscy myœlicie Troję z bojaŸni porzucić? Jaki rycerz! Najœmielszych on w boju wyœcigał I całš moc Achajów na swych barkach dŸwigał! Ť ťJak zacna krew, młodzieńcze, w żyłach twoich płynie – Rzekł Pryjam –gdy z tym czuciem mówisz omym synie! Ť Bóg na to: ťTy mię, starcze, doœwiadczasz w tej porze, Takie czynišc pytania o wielkim Hektorze. O! Nieraz go w potrzebie orężnej widziałem, Szczególniej, gdy nadludzkim uniesień zapałem Rznšł Greki, na okręty œmiałym wpadał krokiem: Myœmy na to zdumionym poglšdali okiem. Gniewny na króla Pelid wstrzymał nas od boju, Któremu ja w rycerskim towarzyszę znoju. W jednej przybyłem nawie; ojciec mój, bogaty Poliktor i długimi obcišżony laty, Szeœciu miał synów: innych trzyma dom spokojny, Mnie jednego z Achillem los wysłał do wojny. Wyszedłem nieprzyjaciół obrotów dociekać.Już Grecy dłużej szturmu nie myœlš przewlekać... Ť ťGdy w tobie towarzysza Achilla oglšdam –Rzekł Pryjam – mów rzetelnie, co ja wiedzieć żšdam Jest-li mój syn u floty? Powiedz mi otwarcie, Czy go, w sztuki pocišwszy, dał psom na pożarcie? Ť Na to Hermes: ťZrzuć, starcze, troski nadaremne! Nie tknęły się go ptaki ni bestyje ziemne... W szczególnej on zostaje u bogów obronie: Kochali go za życia, kochajš po zgonie Ť. Rzekł, a starzec z radosnym czuciem odpowiada: ťDobrze czyni, kto bogom winne dary składa. Nigdy mój syn (ach! smutna wzięła go potrzeba!) Nie zapomniał w swym domu o mieszkańcach nieba; Oni na łonie œmierci względni nam wzajemnie. Lecz proszę, chciej tę pięknš czarę wzišć ode mnie. BšdŸ mi wsparciem, bogowie błogosławiš cnocie, JedŸ i postaw mię w samym Achilla namiocie! Ť Na to Hermes: ťO starcze, kusisz mój wiekmłody! Ale żadne nie mogš skłonić mię powody Wzišć z darów dla Achilla jaki upominek. Miałby złe bardzo skutki takowy uczynek. I jaż bym z jego krzywdš bogacić się życzył? Tobie, choćby do Argos, będę przewodniczył Morzem, lšdem, jak zechcesz; a przy takiejstraży Nikt się na ciebie ręki podnieœć nie odważy Ť. Po tej rozmowie lekkim skokiem na wóz wsiada, Bierze bicz z ręki starca, lejcem żywo włada, A i w muły, i w konie wlewa zapał nowy. Widzš przed sobš wieże i głębokie rowy, yloch aje, ewany, ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żÂP^ cĂŽ + cÄٲ cŋ#3 cĆž.š cÇw:‚˙˙Tam ucztę gotowały straż majšce Greki; Im przesłodki sen Hermes spuszcza na powieki. Już wrzecišdze odjęte, już otwarta brama Z bogatymi darami wprowadza Pryjama. Otóż namiot Achilla: w górę go wywiodły Wierne Ftyjoty, œcišwszy niebotyczne jodły; Lud mieszkanie rycerza balami ukrzepił, A dach zebranš trzcinš na łškach zasklepił.Z gęstych go palów parkan otaczał dokoła, Rygiel drzwi ledwie mężów trzech podważyćzdoła: Pelid się tylko nad nim bynajmniej nie silił, Sam i łatwo go zamknšł, i łatwo odchylił. Więc Hermes, co go twórcš korzyœci œwiat głosi, Wtenczas ciężkš zaporę dla starca podnosi,Wprowadza wiozšcego upominek drogi, Skacze z wozu i takie daje mu przestrogi: ťJestem Hermes. Przyszedłem tu z Zeusa mocy, Abym ci w twojej drodze użyczył pomocy... IdŸ, chwyć nogi rycerza, nie przestawaj błagać Przez ojca i przez matkę, pięknym kształtnš włosem, I przez syna, by nad twym zlitował się losem Ť. Gdy tak razem ostrzeże starca i pocieszy Hermes, znów do Olimpu wyniosłego œpieszy. Pryjam wysiadł na ziemię, został Idaj czuły, Aby pilnował z wozem rumaki i muły. Do mieszkania Achilla starzec prosto zmierza, Zastaje towarzyszy z dala od rycerza; Sam tylko Automedon wierny, Alkim drugi, Szczep Aresa, gotowi stali dla usługi. Tylko co się napojem i jadłem nasycił. Wszedł Pryjam cicho, uklškł, za nogi uchwycił I rękom srogim, które w podziemne otchłanie Tylu stršciły synów, dał pocałowanie. Jako gdy kto zabije gwałtownie człowieka, Przed zemstš prawa w obce krainy ucieka, Wszystkich zdumi, w dom wszedłszy, gdzieschronienia żšda: Tak Pelid na Pryjama zdumiony poglšda. Zdziwieni towarzysze patrzajš po sobie, Gdy starzec zaczšł, w ciężkiej pogršżon żałobie: ťPomnij na ojca swego, boski Achillesie! W równym on ze mnš wieku, w ostatnich latkresie! Może niesprawiedliwi cisnš go sšsiedzi, Nie ma, kto by złe odparł, pod którym się biedzi; Jednak słyszšc, że żyjesz, wolny od rozpaczy Krzepi się tš nadziejš, że syna obaczy, Gdy z Troi do ojczystej powrócisz krainy. Lecz ja, najnieszczęœliwszy, miałem dzielnesyny, Z których podobno żaden żywy nie zostaje, Odkšd wojnę przynieœli przed nasz gród Danaje... Większš liczbę Ares ich w polu poobalał; Ostatni, co ich bronił i miasto ocalał, Hektor, zginšł od ciebie, walczšc za ojczyznę. Po niego tu przychodzę. Uczcij mš siwiznę! Masz okup wielkiej ceny, masz drogie ofiary: Szanuj bogi, Achillu, nie gardŸ mymi dary! Przypomnij ojca, obu nas ciężar lat gniecie.Możesz być kto ode mnie biedniejszy na œwiecie? Jam usta – tegom wreszcie nieszczęœliwy dożył – Na ręce synów moich zabójcy położył! Ť Rzekł. Na wspomnienie ojca rycerz czule wzdycha, I z wolna rękę starca od siebie odpycha. Ten Hektora wspomniawszy, w nim państwanadzieje, Leżšc u nóg Achilla, rzęsiste łzy leje; Tamten na dwie osoby swš czułoœć rozdziela: Już płacze ojca, znowu płacze przyjaciela.Spólne ich narzekania i płacz pomieszany Smutnym echem namiotu powtarzały œciany.Pofolgowawszy sercu łzami obfitymi, Wstał i podajšc rękę, podniósł starca z ziemi; Wzruszyła go poważna głowa, broda siwa, Na koniec się do niego w tych słowach odzywa: ťO nieszczęœliwy starcze! Coœ ty nędzy zażył! Jakżeœ się sam przez obóz grecki przejœć odważył, Ażebyœ przed obliczem rycerza się stawił, Który cię tylu synów walecznych pozbawił? Gdyœ to zrobił, z żelaza kute serce w tobie.Lecz sišdŸ, uspokójmy się obadwa w żałobie! Na co się mamy dręczyć? Próżne nasze smutki, Żadne z nich dobre dla nas nie wyniknš skutki. Smutek dostali ludzie od bogów podziałem Oni się tylko cieszš szczęœciem doskonałem.Dwoiste pod Zeusowym tronem jest naczynie: Z jednego złe, z drugiego dobre dla nas płynie. Czyje losy z obydwu naczyń Zeus miesza, Tego na przemian smuci, na przemian pociesza. Komu ze złego czerpa, ten skazan na nędzę, W ohydzie, wzgardzie, smutnš cišgnie życiaprzędzę: Błška się, pod ciężarem zgryzoty się trudzi, Równie znienawidzony od bogów i ludzi. Dla Peleja bogowie szczodrzy od poczštku, Zdziwiał wszystkich skarbami, wielkoœciš majštku. I nad Ftyjoty berłem przemożnym się chlubił; Choć œmiertelny, boginię za żonę poœlubił. Ale mu niebo w innym uskšpiło względzie, Tronu jego potomstwo po nim nie osiędzie: Jednego spłodził syna i ten prędko zginie. Oto pędzę dni smutne w dalekiej krainie, Żadnym nie będšc wsparciem dla starego ojca, Tu siedzę, twój niszczyciel, twych synów zabojca. I na ciebie bogowie wylali swe dary: Co tylko dzierży Lesbos, gdzie rzšdził Makary, Flygija i Hellespont, toœ wszystko posiadał, Nadto œwietne i liczne potomstwo bóg nadał. Lecz twoje szczęœcie w jednej nie trzyma się mierze: Wre bój przy murach miasta, ginš wam rycerze. Znoœ więc! Żaden od nędzy nie wyjęty człowiek, Przytłum w sercu boleœci i otrzyj łzy z powiek, Bo nie odzyskasz syna, który już w Erebie, Nie wskrzesisz go, a płaczem gubisz jeszcze siebie Ť. ťNie zapraszaj, bym siedział – rzekł mšżrówny bogu – Póki Hektor niegrzebny przy twym leży progu. Oddaj ciało niezwłocznie, o tę łaskę proszę, Chciej przyjšć liczne dary, które ci przynoszę. Obyœ ich użył, miłš obaczył ojczyznę, Gdyœ mi życie zachował, uczcij mš siwiznę.Przez ciebie jeszcze słońca cieszę się widokiem Ť. Pelid na niego patrzšc zapalonym okiem: ťNie chciej mię gniewać, starcze, nie bšdŸmi natrętny! Nimeœ przyszedł, Hektora oddać byłem chętny... Nie wzbudzaj we mnie gniewu, przestań misię kwilić, Żebym cię stšd nie wypchnšł; tak, winny dwa razy, Zgwałciłbym ludzkoœć, złamał Zeusa rozkazy Ť. Drżšcy król woli jego poddać się nie zwłoczył, Z prędkoœciš lwa z namiotu Achilles wyskoczył, Lecz nie sam: Automedon, Alkim za nim œpieszy: Ich przyjaŸniš po stracie Patrokla się cieszy. Konie i muły z jarzma wyprzšgłszy, prowadzš WoŸnego do namiotu i na krzeœle sadzš; A z wozu ładownego biorš sprzęt bogaty, Przeznaczony dla ciała Hektora opłaty... Brankom ciało myć kazał i maœcić na boku,Chcšc ojcu bolesnego oszczędzić widoku... Miękka dłoń dziewic myje ciało i namaszcza, Okrywa pięknš szatš i obwodem płaszcza. Pelid je na pogrzebne łoże dŸwignšł z ziemiI na wozie położył z towarzyszami swemi,A wzywajšc Patrokla wpoœród jęków wielu: ťNie miej mi – rzecze – za złe, miły przyjacielu, Jeœli się w Hadzie dowiesz o moim uczynku,Żem wzišł okup za ciało w drogim upominku... Ť Powróciwszy, naprzeciw Pryjama usišdš I co uczynił, tymi słowy opowiada: ťMasz syna! Byłem twemu powolny życzeniu; Rano go przy Jutrzenki obaczysz promieniu.Teraz przyjmij posiłek, uœmierz serca mękę. I Niobe œcišgnęła do pokarmu rękę, Chociaż dwunastu dzieci żałowała straty. Szeœć miała cór, szeœć synów, jakby œwieże kwiaty: Synów jej brzmišca Feba zabiła cięciwa, Córy strzałš Artemis obaliła mœciwa Za to, że matka œmiała równać się Latonie... Przez dziewięć dni leżały wœród własnej posoki, Nie grzebane, Zeus w twarde lud zmienił opoki; Dziesištego dnia bogi złożyły ich w grobie. Po łzach matka pokarmu nie przeczyła sobie... My, zacny starcze, ból nasz zwyciężmy nareœcie: Napłaczesz się doœć syna, gdy już będzieszw mieœcie, Tam niech nic nie tamuje biegu łzom rzęsistym Ť. Wstaje prędko i owce rznie z runem srebrzystym; Odarli towarzysze, na sztuki posiekli I przyprawiwszy mięso, na rożnach upiekli.Kładš na stół, a chleby, które w koszach mieli, Automedon rozdaje, Pelid mięso dzieli. Przygotowana uczta do smaku przypadła, A kiedy już doœć mieli napoju i jadła, Stary Pryjam nie spuszczał z Achillesa oka:Dziwi go kształt nadludzki i postać wysoka. Żšdza poznania starca w Achillu taż sama: Zadziwia go powaga i mšdroœć Pryjama. W zadumieniu wzajemnym przepędzili chwilę. ťPozwól – pierwszy rzekł Pryjam – niech się snem zasilę. Odtšd, jak zginšł Hektor z tobš w pojedynku, Nie tylko nie użyłem żadnego spoczynku, Alem, na ziemi leżšc, w popiele się taczał, Łzy lał bez przerwy, jęczał, wzdychał i rozpaczał. U ciebie wzišłem Bakcha i Demetry dary, Dotšd nie jadłem, do ust nie przytknšłem czary Ť. Rycerz młodzi i brankom daje rozkazanie, By miękkie pod przysionkiem zrobili posłanie Ze skór i sztuk szkarłatnych, i z przecudnym wzorem Kobierców, i nakrycia z wełnianym kędziorem. Wyszli natychmiast, w ręku trzymajšc pochodnie, Œcielš łoża, gdzie starcy będš spać wygodnie. Żartujšc, że w namiocie mieœcić ich nie może, Tak mówi: ťPod przysionkiem gotowe jest łoże, Mógłby tu przyjœć kto z Greków: i w noc wiele razy Przychodzš szukać rady, albo brać rozkazy.Gdyby się twoja bytnoœć do króla doniosła, Nowa by do okupu zawada urosła. Ale mi powiedz, jak ci potrzebny czas długiDo oddania synowi ostatniej usługi, Abym lud wstrzymał i sam nie myœlał o wojnie Ť. ťGdy mi pozwolisz pogrzeb odprawić spokojnie – Rzekł Pryjam – i powœcišgniesz Greki przeztę porę, Nowš od ciebie łaskę, Achillu, odbiorę... Dziewięć dni w domach płakać go zasiędziem, Dziesištego pogrzebnš biesiadę jeœć będziem; Potem dŸwigniem grobowiec, a gdy trzeba, zbroje Na nowo wdziejem, nowe rozpoczniemy boje Ť. ťBędziesz miał czas żšdany do pogrzebnej częœci Wszystko daję, Pryjamie, dla twojej boleœciŤ. To rycerz powiedziawszy rękę starca bierze, Aby zaufał jego szczeroœci i wierze. Zaraz Pryjam i herold pod przysionek wyœli,Kładš się, oba pełni niespokojnych myœli... Tak spoczywał ród bogów i ród ludzi ziemny. Hermesa nie pochwycił powiek sen przyjemny, I cały w różnych myœlach nie przestawał radzić, Jak straż podejœć, Pryjama skrycie wyprowadzić. Więc stanšwszy nad głowš, mówi poseł boski: ťToż cię, starcze, już żadne nie zajmujš troski? Że Pelid cię oszczędził, uczcił wiek dostojny, Możesz wœród nieprzyjaciół bawić się spokojny? Drogšœ opłatš syna lubego odkupił, Ale się lękaj, by cię więcej Grek nie złupił: Niech się o tobie Atryd, niech się obóz dowie, Trzykroć tyle za ciebie muszš dać synowie Ť. Zlškł się, zbudził herolda, a Hermes do wozu Zaprzšgł konie i muły, i ruszył z obozu. Œpieszš się, ich wyjazdu nie poczuły Greki. Gdy do krętej Skamandru zbliżyli się rzeki, Która z nieœmiertelnego Zeusa się rodzi, Tam Hermes bystrym lotem na Olimp odchodzi. Już Jutrzenka szkarłatne ukazała skronie: Oni ku miastu z jękiem popędzajš konie, Na przedzie z martwym ciałem postępujš muły. Nikt nie był z mężów, z niewiast, tak ranny, tak czuły, Jak Kasandra. Ta pierwsza na zamek pobiegła, Ta herolda i ojca lubego postrzegła, I na wozie złożone ciało wojownika; Jęczy, na wszystkie strony żałobnie wykrzyka: ťTrojanie i Trojanki! Nuż więc, teraz œpieszcie! Jak zwycięzcę Hektora witaliœcie w mieœcie,Gdy z tryumfem powracał z wojennego trudu: IdŸcie! On był zaszczytem ojczyzny i ludu! Ť Wszystkich żal przejšł, całe miasto się wyrusza, Męże, niewiasty, żadna nie została dusza. Pod bramš na trup żona i matka upada, Rwš włosy, a płaczšca ciœnie się gromada. Tak nad wielkim Hektorem byliby zapewne Aż do zachodu słońca ronili łzy rzewne, Gdy Pryjam rzecze z wozu: ťUstšpcie, Trojanie, Dajcie mi wolne przejœcie! Kiedy w domu stanie, Tam będziecie nad ciałem do woli płakali Ť.Rozstšpili się, mułom z wozem miejsce dali.W domu złożono ciało na łoże ozdobne: Wtedy œpiewaki pieœni zaczęli żałobne Dla ostatniej zmarłego bohatera czeœci; Ich głosom towarzyszy w kolej jęk niewieœci. Andromacha Hektora głowę w rękach trzyma, Zaczyna żal z pełnymi łez rzewnych oczyma: ťGiniesz, kochany mężu, w samym wieku kwiecie, Mnie wdowš zostawujesz! Nasz syn, jeszcze dziecię, Któreœmy nieszczęœliwi rodzice wydali, Nie doroœnie lat, prędzej to miasto się zwali. Nie ma w tobie, Hektorze, największej obrony: Tyœ sam ocalał dzieci i cnotliwe żony; Wszystkie teraz zwycięzca weŸmie na swe statki! Ty, synu, lub popłyniesz w towarzystwie matki Gdzie (takiż widok moje zasmuci oblicze!) Twardy cię pan na prace skaże niewolnicze;Albo tu który z wodzów achajskich zajadły,Że ich liczne Hektora rękš męże padły, Na tobie brata, ojca, syna mszczšc się zgonu, Zepchnie na zatracenie z wieży Ilijonu. A mnie nędznš skazałeœ na dozgonne jęki, Konajšc nie œcišgnšłeœ z łoża do mnie ręki,Aniœ wyrzekł jakiego roztropnego słowa, Które by, jak ostatniš pamištkę, twa wdowaRozmyœlała łzy lejšc i we dnie, i w nocy Ť.Tak biedna narzekała na swój stan sierocy,A niewiasty łšczyły głębokie wzdychania. Hekuby żal gwałtowne przerywajš łkania: ťNajukochańszy z synów, mój Hektorze drogi! Póki byłeœ przy życiu, kochały cię bogi, I po œmierci doznałeœ względnej ich opieki: Innych synów przedawał Pelid w kraj daleki, Słał do Imbru lub Samu, lub na wyspę twardš Lemnu, gdzie żyli w więzach i okryci wzgardš; Tyœ padł w szlachetnym boju. Prawda, iż się srożył, Żeœ mu Patrokla trupem twš włóczniš położył, Włóczył cię koło grobu! ... O! Zemsta zaciekła! Jednak go tš srogoœciš nie przywołał z piekła. Ciebie oglšdam œwieżym, masz twš pięknoœćcałš, Jakbyœ najłagodniejszš poległ Feba strzałšŤ. We wszystkich ciężkie jęki wzbudził płacz królowy. Trzecia, Helena tymi żal zaczyna słowy: ťHektorze, z braci męża najwięcej mi luby!(Z pięknym bowiem Parysem zwišzały mię œluby.) Ach! Czemum nie zginęła pierwej nieszczęœliwa! Dwudziesty rok pobytu mego tu upływa Odtšd, gdym się ważyła ojczyznę porzucić; Nigdy mię przykrym słowem nie chciałeœ zasmucić. Owszem, kiedy bratowe moje albo siostry, Albo œwiekra – czyniły jaki wyrzut ostry (Bo œwiekr był zawsze ojcem), tyœ biednš zasłaniał, Tyœ do ludzkoœci twojš łagodnoœciš skłaniał. Płaczšc nad tobš, siebie, nieszczęœliwa, płaczę, Już takiego obrońcy w Troi nie obaczę. Dzisiaj bez przyjaciela, wzgardzona, obrzydła, Będš u wszystkich na kształt jakiego straszydła Ť. Tak narzeka, a z oczu jej strumień łez ciecze; Wzdycha z niš cała Troja, gdy Pryjam tak rzecze: ťPoœpieszcie się, Trojanie! ZwieŸcie drzewo z lasu, Nie bójcie się zasadzek w tym przecišgu czasu. Przyrzekł Pelid nie pierwej zwrócić broń do miasta, Aż na niebie zaœwieci Jutrzenka dwunasta Ť. Zaraz lud woły, muły do wozów zakłada, Z murów nieprzeliczona wychodzi gromada; Dziewięć dni jęczy Ida pod toporów ciosem.Gdy dziesišta Jutrzenka z pięknym wstała włosem. Wynieœli ciało z płaczem spółziomkowie mili I złożywszy na stosie, ogień podniecili. Ale gdy pierwsza zorza płomieniami błyœnie, Wielkie mnóstwo do stosu Hektora się ciœnie; Zgasili go, czarnego wina lejšc wiele. Potem bracia i wierni jego przyjaciele Zebrali białe koœci, łzy lejšc potokiem, W głębi serca tak smutnym wzruszeni widokiem. Składajš w złotš puszkę ostatki żałobne, Którš kryjš z purpury zasłony ozdobne, Wreszcie w rowie głębokim umieszczajš zwłoki, Toczš głazy i wznoszš grobowiec wysoki, A na Achajów szpiegi uważajš wszędzie, By nie wpadli, gdy w œwiętym zabawni obrzędzie. Tak kiedy rycerzowi grobowiec wynieœli, Do królewskiego domu gromadnie się zeœli; Œwietnš ucztę ludowi dał Pryjam w swym dworze: Ten był obchód pogrzebny po wielkim Hektorze. ------Konwersja: rpg6@go2.pl arcie? Ť Na to Hermes: ťZrzuć, starcze, troski nadaremne! Nie tknęły się go ptaki ni bestyje ziemne... W szczególnej on zostaje u bogów obronie: Kochali go za życia, kochajš po zgonie Ť. Rzekł, a starzec z radosnym czuciem odpowiada: ťDobrze czyni, kto bogom winne dary składa. Nigdy mój syn (ach! smutna wzięła go potrzeba!) Nie zapomniał w swym domu o mieszkańcach nieba; Oni na łonie œmierci względni nam wzajemnie. Lecz proszę, chciej tę pięknš czarę wzišć ode mnie. BšdŸ mi wsparciem, bogowie błogosławiš cnocie, JedŸ i postaw mię w samym Achilla namiocie! Ť Na to Hermes: ťO starcze, kusisz mój wiekmłody! Ale żadne nie mogš skłonić mię powody Wzišć z darów dla Achilla jaki upominek. Miałby złe bardzo skutki takowy uczynek. I jaż bym z jego krzywdš bogacić się życzył? Tobie, choćby do Argos, będę przewodniczył Morzem, lšdem, jak zechcesz; a przy takiejstraży Nikt się na ciebie ręki podnieœć nie odważy Ť. Po tej rozmowie lekkim skokiem na wóz wsiada, Bierze bicz z ręki starca, lejcem żywo włada, A i w muły, i w konie wlewa zapał nowy. Widzš przed sobš wieże i głębokie rowy, yloch aje, ewany, ľA„48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÜŕ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż