.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS ODYSEJA 003Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz. Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot www.rg.w.pl G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ P c cT c" c- c88=F "ODYSEJA" HOMER PIE PIERWSZA Zgromadzenie bogw. Rady Ateny dla Telemacha Muzo [1]! Ma wypiewaj [2], co wity grd Troi Zburzywszy, dugo bdzi i w tuaczce swojj Sia rnych miast widzia, pozna tylu ludw Zwyczaje, a co przygd dowiadczy i trudw! A co strapie na morzach, gdy przyszo zasiebie Lub za swe towarzysze stawi si w potrzebie, By im powrt zapewni! Nad siy on robi, Lecz druhw nie ocali: kady z nich si dobi Sam, gupstwem wasnym. Czemu powicone stada Heliosowi [3] pojada niesforna gromada? Za kar bg te nie da cieszy si powrotem. Jak byo? Powiedz, cro Diosa [4], co o tem! Wszyscy inni, uszedszy srogiego pogromu,Krwawych burz i bitw morskich, wrcili do domu; Jego tylko, serdecznie do swoich, do ony Tsknicego, trzymaa w skale wydronj Nimfa Kalypso [5], z bogi najcudniejsza ksztatem, Pragnca go maonkiem przy sobie mie gwatem. A nawet kiedy nasta w czasw koowrociew rok, i z woli bogw o prdkim powrocie Do Itaki [6] mg myle, to jeszcze i wtedy Nie ujrza swoich, koca nie widzia swej biedy. Zgoa wszystkim niebianom al byo tuacza; Posejdon [7] sam mu tylko mciwy nie przebacza I wci, pki nie wrci do dom, ciga w tropy. Szczciem bg ten by odszed a na Etyjopy Zamieszkujce ziemi rubiee ostatnie, A rozpade w dwch ludw poowice bratnie: Z tych jedni wschd, a zachd drudzy zamieszkali; A gdy ci hekatomb [8] sut wyprawiali Z bykw i kz, Posejdon godowa wraz z nimi. Podonczas Zeus olimpski ze zgromadzonymi W paacu swym [9] bogami zasiad i w te sowa Mwi on, rodu bogw i ludzkiego gowa, e myl jego Ajgistem gadkim zaprztniona, Ktrego zabi Orest, syn Agamemnona [10]. Wic o nim mylc, tak si ozwa w bogw radzie: e te to na karb niebian czowiek wszystko kadzie, Co dozna zego; chocia sam swoj gupot, Idc wbrew Przeznaczeniu, ugrzza w to boto! To i ninie Ajgistos, w przekr wyrokowi, Czy nie porwa maonki Agamemnonowi I nie przywaszczy sobie, a wracajcego Ma czyli nie zabi? Wszakem go od tegoDugo naprzd hamowa, groc srog karPrzez czujnego Hermesa [11], aby adn miar Nie way si zabija ani bra mu ony, Gdy przez Oresta Atryd bdzie odemszczony, Gdy ten w lata dojrzeje, zatskni do swoich. Tak go przestraszy Hermes, lecz napomnie moich Nie sucha twardy Ajgist; swoje zrobi gwatem, A dzi za wszystkie grzechy zapaci ryczatem . Wic na to mu Atene [12] rzeka sowiooka: Ojcze, o mj Kronidzie! Cze tobie wysoka, e on zdrajca wzi kar suszn za swe zbytki: Oby tak kady gin, jak on zbrodniarz brzydki! Za to serce si kraje, gdy na myl mi przydzie w nasz dzielny Odysej, co tyle lat w bidzie, Siedzi tam udrczony, tsknicy za domem, Na ostrowiu lesistym, wkoo mrz ogromem Oblany, kdy nimfa mieszka tam urodna, Cra Atlasa [13], morze znajcego do dna, Barkiem dwigajcego wielkie supy [14] one, Na ktrych wisi z ziemi niebo zawieszone. Ona to stsknionego tuacza wci trzyma, Czaruje go pochlebstwem, pieszczot, oczyma, By si wyrzek Itaki. On si nie wyrzeka, I byle dym itacki ujrze cho z daleka, Ju by umar bez alu! Ciebie to nie wzrusza, O mj Olimpski! Za nic masz Odyseusza Tyle ofiar nam danych pod Troj, gdzie nawy Argejskie [15] stay? Zeusie! Bde na askawy! Odpowiedzia jej na to Kronid gromowadny:Jaki to z ust twych wyraz wymkn si nieskadny? I ja bym Odyseja w pamici zagubi Najmdrszego, co tyle obiat [16] skada lubi Nam niemiertelnym, panom na niebie szerokiem? Li Posejdon go ciga zemst krok za krokiem Nieubagan za to, e mu tam Kyklopa [17 Polyfema olepi, najduszego chopa, Mocnego jak bg, ktry w Kyklopw czeredzie; Wic, e Polyfem z nimfy Toosy rd wiedzie, Crki Forkisa, morskich stranika pustkowi,Co w pieczarze poddaa si Posejdonowi, Gdzie j napad -z tych przyczyn Posejdon wre zoci I nie zabi Odysa, ino przeciwnoci Chce go znka, w powrocie do dom mu przeszkadza. Na to sposb: na wiece bogw pozgromadza I powrt mu zapewni. Posejdon gniew zoy; Sam on nic nie podoa przeciw sile boej, Gdy wszyscy niemiertelni na niego powstaniem . Na to Atene z takim ozwaa si zdaniem: Ojcze Kronidzie! Wadco wadncych mocarzy! Jeli na wiecu bogw ten wynik przeway, eby Odys powrci do ojczystych mieci, To pchnijmy argobjc Hermesa, niech leci Tam, na ostrw Ogygii, i niech nimfie onj Piknowosej oznajmi wyrok niecofniony O powrocie Odysa do dom i bez zwoki. Ja tymczasem obrc na Itak kroki, W synu ducha poostrz, rozbudz w nim ywy Ogie mstwa, by zaraz na koo Achiwy Bujnokdziorne zwoa, a tych zalotnikw Odprawi -czy ju nie do baranw i bykw Krtorogich mu zjedli? Potem pchn moojca Do Sparty [18] i na Pylos piaszczysty. Niechojca Tam szuka i pozbiera o nim rne wieci, Przy tym wrd ludzi sawy nabdzie i czeci . To rzekszy podwizaa zociste sanday Pod stopki sobie; nimi ponad morskie way, Ponad bezbrzene stepy buja z wiatru wiewem. W do pochwycia oszczep z cikim dugim drzewem O miednym grocie; tumy mw nim obala, Gdy j, cr strasznego ojca, gniew zapala I tak zbiega ze szczytw Olimpu, a wreszcie Stana u bram zamku Odysa, tam w miecie Itace, w rku oszczep dzierca spiowy, Niby tafijskie ksi: Mentes, go domowy. Wic przed gankiem ujrzaa dziarskich zalotnikw, Igrajcych wesoo ciskaniem kamykw, I na skrach tych wow, co sami pobili, Porozwalanych. W dworze rojem si krcili Keryksi [19], czelad: jedni mieszali na poyW kraterach wino z wod; owi tarli stoy Smokliwymi gbkami; ci nieli zastawy I rozdzielali misne biesiadnym potrawy. Gocia zoczy Telemach [20] podobien do boka, Siedzcy tam rd gachw; wdy myl jego gorzka, Bo cigle obraz ojca sta mu przed oczami: Oby wrci, ad zrobi raz z tymi gachami I wypdzi ich z domu! To i cze odzyska, I jak pierwej -zawadnie u swego ogniska. O tym siedzc rd gachw myla, a Pallad Ujrzawszy, pobieg do wrt szybko, cho nierade Serce w nim, e gociowi tak dugo kazano U wrt czeka. Wic cisn przez gocia podan Prawic, a odjwszy mu z niej wcz spiow, Przemwi do i takie rzuci lotne sowo: Rozgo si, cudzoziemcze; w domu moimwitaj! Zjedz co wprzdy, a potem, o co zechcesz pytaj . To rzekszy szed -a Pallas za nim. Gdy takw dwoje Wstpili na wysokie zamkowe pokoje, Wzity oszczep w osobnym postawi skarbczyku, Opierajc go o sup, gdzie innych bez liku Odysowych oszczepw stao w adnym szyku. Za sam w krzele sadzi i roboty drogiej Kobierzec jej podesa, nonik da pod nogi, Obok niej na chdogiej sam zasiadszy awie, Lecz daleko od gachw, by go przy tej wrzawie Niesfornej tuszczy obiad mg spokojnie spoy, A te, by si z mylami o ojcu otworzy. Suebna wraz przyniosa w nalewce zocistj Na srebrnej misie wod i laa zdrj czystyJej na rce. St gadki postawia przed ni, A z spiarni rnego jada niepolednio Zniosa skrztna szafarka, to chlebne pieczywo; Potem krajczy podawa przerne misiwo W kopiastych misach, kubki postawi przed nimi, A keryks je dolewa: wci byy penymi. Ju rzesza butnych gachw wesza do wietlice, Dugim rzdem zasiada stoki i awice; Keryksi wod do rk nosili, a chlebne Kosze na st stawiay dzieweczki suebne, Pachocy w czasze wino leli zielonawe - I wszyscy si rzucili rkoma na straw; A najadszy, napiwszy do syta, marzyli Rozkosznicy o nowej dla si krotochwili. Do plsw ich ochota i do piosnek braa, Bez czego by si adna uczta nie udaa. Wic keryks da cytar [21] Femiowi do rki, Co umia najsawniejsze wywodzi piosenki; A cho mu wobec gachw piewa si nie chciao, Brzkn w struny i dum zanuci wspania. Wtenczas Telemach, schylon ku Atenie gow, Rzek z cicha, by nie doszo do nich jedno sowo: Miy gociu! Co- powiem, niech ci nie pogniwa: Patrz, jak gawied przy piewkach i plsach uywa, Bezkarnie trawic mienie po wielkim czowiecze, Ktrego biae koci deszcz w polu gdzie siecze Lub nie grzebione ciao li morskie fale. O, gdyby niespodzianie stan tu w swej chwale, Kady by z nich bez targu za dobrych ng dwoje Zrzuci z siebie ten ciar zota i te stroje. Lecz snad rodzaj ten mierci by mu przeznaczony, I nic go ju nie wskrzesi! A cho i w te strony Czasem wie si zaplcze o jego powrocie,Lecz kt by wierzy baniom! -A teraz si do ci Zwracam, by ciekawoci mojej te dogodzi. Z jakiego ludu, miasta? Mw mi, gdzie sirodzi? Jake si dosta? Czyje okrt do Itaki Przywiz ci? Co za jedne te twoje flisaki? Bo przecie si tu dosta nie moge piechot. Jedno by prawd wiedzie, zapytuj o to. Pierwszy to raz w Itace? Czy te ongi moe Bywae tu za ojca mojego w tym dworze, Kiedy si do zjedao sia zacnych osb, A on wszystkich w gocinny podejmowa sposb? Na to mu sowiooka cra Diosowa Rzeka: Wszystko, co- powiem, prawda a do sowa. Mentes jestem, Anchiala mieni si by synem, A sam wadam eglownych Tafijotw gminem. Teraz tutaj przybyem; mam liczn osad I do obcojzycznych ludw morzem jad, By za towar elazny kupi mied w Temezie.Od miasta podal stoi okrt, co mi wiezie, W zatoce Rejtron, u stp Nejonu lenego. Chlubi si, em by nieraz gociem ojca twego. Moesz o to Laerta [22] spyta, twego dziadka; Staruch pono do miasta zaglda dzi z rzadka, Samotnie doganiajc na wsi dni ostatka, Przy starce, co go karmi straw i napitkiem, Gdy w wieczr wrci do dom zmordowany zbytkiem aenia, jak dzie dugi, rd winnicznych wzgrzy. Ot syszc, e ojciec twj wraca z podry, Tu-m zaszed. e go nie ma? Snad szkodzmu bogi; Bo przecie umrze nie mg Odysej nasz drogi. Pewnie na jakiej wyspie, wkoo oceanem Oblanej, gdzie tam kinie pod twardym tyranem Lub rd dziczy, co gwatem trzyma go w niewoli. Ot chciabym o jego powry ci doli Z tych przeczu, jakie w dusz wlali mi niebianie: By moe, i co powiem, nareszcie si stanie; Acz-em nie wieszcz i z lotu ptaszego nie wr, To wiem, e wnet si skocz te jego podre: Wrci nasz tuacz, wrci w wasny prg domowy; A choby go trzymay elazne okowy, Wyamie si, ucieknie; wszak nie bity w ciemi! ... O jednej tylko prawdzie, prosz, owie-e mi: Tye-to w tej osobie wasny syn Odysw? Podobiestwa w nim wiele masz z oczu i rysw. Widywaem go nie raz, nie dwa, jeszcze wprzdy, Nim pod Troj popyn na boje i trudy Z herojami Achai, co tam popynli. Odtdemy z Odysem ju si nie widzieli . Na to roztropnie odrzek Telemach modziutki: Dowiedz si, gociu, z ust mych prawdy bez ogrdki: e on jest ojcem moim, tak matka powiada. Ja nie wiem. Tej pewnoci nikt z nas nie posiada. Wolabym jednak synem by po szczsnym czeku, Co by we wasnym gniedzie sdziwego wieku Dopdza. Lecz tu u nas mwi pospolicie, e ten najnieszczliwszy z ludzi da mi ycie . Na to mu sowiooka tak odpowiedziaa: Z woli bogw nieprna rd twj czeka chwaa, Jeli Penelopeja [23] takiego ma syna! Wprzd jednak rzeknij prawd: jaka to przyczyna Tych godw i haasw? Co to wszystko znaczy? Czy stypa, czy wesele? Bo przecie inaczj Zwyka uczta wyglda. Patrzc na te gbury Szumice, jakby dwr ten nogami do gry Przewrci chcieli, kady przy zdrowym rozumie Wszedszy tu, zapomniaby jzyka w tym tumie . Wic roztropny Telemach j mu si spowiada: Cudzoziemcze! Jak widz, pragniesz mnie wybada. Suchaje! Ongi dom ten cnot, dostatkami Syn, pki on jeszcze przebywa tu z nami. Ali m wielki z bogw przekornych wyroku Znik ze wiata, w bezlednym gdzie ukrysi mroku. Ja sam moe bym jego tak nie paka zgonu, Gdyby by leg z drugimi na polach Ilionu Lub na rku przyjaci skoczy ju po wojnie. Wtenczas przynajmniej ludy achajskie przystojnie Pami by bohatera uczciy mogi - Moje imi z nim razem w prawnukach by yo. Ale on srogim harpiom [24] dosta si w zdobyczy; Bez widu, sychu przepad. A syn c dziedziczy? zy i bl. Nie do, e ju pacz nieboszczyka, Los mi jeszcze innymi kolcami dotyka: Ilu wadykw bowiem panuje w tej stronie Na lesistym Zakincie, Samie, Dulichionie [25], I wszyscy, co na skalnej Itace rej wodz, Zalecaj si matce mojej, dom nasz godz.Ona za ni odmawia, ni speni si pieszy Tych lubw! A tymczasem od drapienej rzeszy Dobytek mj poarty; wkrtce i mnie schon! Na to, e bya gniewem Atene wzburzon, Rzeka: Przebg! O, jake nam tu nie dostaje Twojego ojca! Zaraz starby w proch t zgraj, Niechby przyby i we drzwiach tej izby si zjawi W hemie, ze szczytem, kopie dwie ku nim nastawi, Taki, jakim go pierwszy-m raz pozna przed laty W domu u nas, gdzie wes hula, chwat nad chwaty, Z Efyry gdy od Ila wraca Mermeryda, Dokd jedzi okrtem mylc, e mu wyda Do zatrucia pierzastych strza mordercze trutki; Wdy Ilos da mu nie chcia, z tej jedno pobudki, e mu strach byo cign za to bogw kar; Wic da mu je mj ojciec, lubic go nad miar. Ot gdyby si Odys naraz zjawi taki, Garda by, klnc eniaczk, day te junaki! Lecz w tajnych dotd losach zapisane stoi, Czy on wrci, czy pomci, czy nie, krzywdyswojj W tym tu miejscu. Wic tobie najpierw przykazuj, Aby precz z domu wymit te rozpustne szuje. O mj chopcze! Do sw mych przywi udzia ywy: Zaraz jutro na wiec powoaj Achiwy, Przemw do nich, na wiadki wezwij bogww niebie; Gachom rozka, by kady powraca do siebie, A matce -jeli pragnie drugiego maestwa- Niech powraca do domu ojca, do rodzestwa; Tam wesele jej sprawi, dadz sute wiano, Jak przystoi wyprawia cr ukochan. Tobie za radz, jeli rada moja way: Uzbrj d, wemij z sob dwudziestu wiolarzy I ruszaj, by o ojcu mg dosta jzyka Tak z ludzkiego posuchu, jak od poslannikaZeusowego, co kad wie roznosi lotem. Wstp do Pylos, wypytaj Nestora [26], a potem W Sparcie da ci Menelaj [27] nowin rozmaitych. Ostatni on z Achiww wrci miedziokrytych. Gdy si dowiesz, e ojciec zdrw wraca z podry, To choby jak by smutny, wycierp rok, nie duj, Tutaj w domu. Przeciwnie, jeeli doprawdy Ju on nieyw -to wrcisz tu na wysp zawdy I kurhan [28] mu usypiesz, styp jak naleySprawisz, i matce ma poszukasz w modziey. A gdy wszystko to spenisz, jak na ci przystao, Wtedy obejrz si dobrze, myl zwa dojrza, Jak by mg zalotniki wytraci w tym dworze Bd fortelem, bd wstpnym bojem. O, niebo! Trzeba ci ju dziecice porzuci zabawy. Czy nie sysza, do jakiej Orest doszed sawy Midzy ludmi, e zgadzi Ajgista, morderc, Ktry mu ojca zabi? I ty, moje serce, Wzrostem, ksztatem wybuja: co umiesz, czas dowie, Aby pny potomek z dzie twych uplt powie. Lecz ju mi trzeba wraca na okrt w zatoce; Czelad si oddaleniem moim gdzie kopoce. Pamitaj, com ci mwi, chopcze, myl o sobie! Modziuchny mu Telemach odrzek w tym sposobie: Gociu mj! Mwisz do mnie icie tak serdecznie, Jakby ojciec do syna; zachowam to wiecznie. Przecie zaczekaj ksek, cho w drog ci pilno; Wykp si wprzd, dla duszy we straw posiln, Aby idc na okrt powraca wesoy, Obdarzon upominkiem, jakim przyjacioy Wzajem si obdarzaj . Atene mu na to: Nie zatrzymuj mi; dusza zwoka dla mnie strat. Dar, ktry mi przeznaczasz, przyjm za powrotem, Bym go zawiz do domu i rwnie klejnotem Cennym ciebie obdarzy . I Zeusowa crka Rzekszy to, sowiooka, w powietrze wprostfurka Niby ptasz skrzydlate, do piersi chopicej Wlawszy si i mstwo, e odtd gorcej Ni wpierw myla o ojcu. Uczu miotan mnstwem, Domyliwa si w duchu, e rozmawia z bstwem... Teraz boskie pachol do gachw wrcio, j Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} jiC }x}`XjP cV K c Hc #7 r+D c 6JGdzie piewa sawny glarz. W izbie cichobyo, Suchali -a on piewa powrt opakany Spod Troi od Ateny na Grekw zesany. Kiedy w grne komnaty doszed piew ponury Do uszu Penelopy, Ikariosa cry, Spiesznie zbiega po schodach na dolne pokoje, Wdy nie sama, przy sobie miaa panien dwoje, I gachom si zjawia posta cnej matrony Stojca w progu izby wysokosklepionej, Na lica zapucia z gw namiotk cienk, Z lewej i prawej miaa suebn panienk, I do boskiego piewcy rzeka, paczc rzewnie: Femiu! Ty innych pieni wicej umiesz pewnie, Co ludzi, bogw sawi, a u piewcw syn.Wic jedn z takich zabrzmij; a oni niech wino Pij milczc. Tej nie chc tylko pieni jednejTak boleci serce przenika mnie biednej Ju i tak udrczonej tym paczem ustawnym Po maonku, w Helladzie i na Argos sawnym . Telemach odrzek na to: Matko ukochana! Za c-e na miego pieniarza zdsana? Czy e piewa, jak czuje? Nie on winien temu, Raczej Zeusa obwiniaj, e daje kademu Mistrzowi takie tylko, jak sam chce, natchnienia. Nie wi go, e nam piewa Grekw utrapienia. Azali nie tej pieni suchamy najchtniej, Co czymsi nowym w sercu suchacza odttni? Raczej ty si do pieni nastrj w duszy swojej. Przecie nie sam to Odys nie wrci spod Troi -Tylu innych herojw przepado bez wieci. Lepiej wr do si, pilnuj roboty niewieciej, Wrzeciona i krosienek. Naganiaj, by wawo Dziewczta pracoway. Rozkaz mw spraw, A i moj. Jam przecie pan tutaj we dworze. I cofna si matka w zdumionej pokorze Mdr synowsk mow rozwaajc w sobie, A wszedszy do swych komnat da folg aobie, Pami ma rzewnymi oblewajc zami, Pki Pallas jej powiek nie potrzsa snami. W ciemnej izbie znw wrzaw wszczli zalotnicy. Kady z nich rad si dobra do niej, do onicy. Lecz Telemach sowami powcign zbytnikw: Matki mej zalotnicy, niechajcie tych krzykw! Nie lepiej- przy tych godach zay krotochwili, I takiego pieniarza nie stokro-e milej Sucha, kiedy boskimi dwiki nas czaruje? Jutro w rynku na wiec wszystkich powouj, By obwieci mj rozkaz krtko, wzowacie: Fora ze dwora! Innych schadzek czy nie macie, Gdzie bycie swj lub cudzy zjadali dobytek? Lecz jeli na tym rozkosz wasza i poytek, Aby mi nie zostawi w domu ksa chleba, To i mnie zjedzcie! Zakln niemiertelne nieba, A moe Zeus te psoty rwnym spaci patem, I wszyscy gardo dacie na miejscu tu, na tem! Tak mwi. Oni wargi przygryli. Skd taka,Dziw im, wzia si buta dzi u Telemaka? Wic Antinoj, Eupejta syn, nabra go z gry: Pewnie ci, Telemachu, nauczy bg ktryTak hardo si odzywa tutaj w naszym gronie? Oby tylko w Itace nie da mu, Kronionie [29], Panowa, cho na niego wadza spada z ojca! Na to mu wrcz odcia roztropno moojca: Antinoju! Czczej sprzeczki z tob nie prowadz, Lecz jeli Zeus j da mi, to wezm t wadz. Albo to zosta krlem masz za rzecz tak pod? Zaprawd nic w tym zego: otworzy si rdo Dochodw, zbogaciejesz i sam wzroniesz w czeci. Przecie achajskich kniaziw niemao si mieci Na tej wyspie, bd modych, bd w starym ju wieku, Aby to bero wzili po wielkim czowieku. Dla mnie do, ebym dom mj utrzyma spokojnie I sugi, ktre Odys wzi upem na wojnie . Eurymach, syn Polyba, na to si ozowie: O tym, mj Telemachu, rozstrzygn bogowie, Kto na przyszo itackim ma wada ostrowem. Ty dzier swoje i panuj w ognisku domowym. A pki mw stanie w tym naszym zaktku, Nikt by nie mia ci gwatem ograbia z majtku. Jednak chciabym o gocia tego spyta -powiedz, Co zacz? Z jakiej to ziemi wzi si ten wdrowiec? Gdzie rd jego? Dziedziczne kdy le woci? Czy o powrocie ojca przywiz wiadomoci?Czy te we wasnej sprawie tu go co przygnao? Czemu naraz gdzie przepad, a do nas niemiao Zblia si? Z twarzy przecie wyglda szlachetnie. Na to roztropny modzian Telemach odetnie:Eurymachu! Ju ja si ojca nie spodziewam! I przestaem ju wierzy wieciom, cho je miewam. We wrby te nie wierz. Cho tam matka pyta Sprowadzanego czsto o przyszo wrbita. Ten za go zna mojego rodzica za modu, Zwie si Mentes, Anchiala syn, z bitnego rodu. Dzi eglownym Tafijcom wada berem bogim . Tak mwi przeczuwajc, e ten go by bogiem. I gachy znw piewkami, wesoymi skoki Szaleli, a wieczorne zbliyy si mroki. A gdy ju czarne mroki zapady i chody, Kady poszed si wyspa do swojej gospody. Telemach do sypialnych rwnie szed pokoi, W gmachu z piknym widokiem; ten w podwrzu stoi. A szed zakopotany szuka snu, do ka; Przed nim z smolnym uczywem sza dobrastaruszka Eurykleja, Opsowa crka. Opsa spodzi Pejsenor. Gdy Laertes, kiedy w kupno wchodzi Swych woci, razem o ni zawar by ugod I za dwadziecia wow kupi dziewcz mode, Ktre to w domu chowa w paskiej uczciwoci. Wdy nigdy jej nie dotkn, bojc si zazdroci ony swej. Teraz ona wiecia uczywem Telemachowi; sercem kocha go pieciwem, Gdy jeszcze od dziecicych niaczya go latek. On, skoro drzwi otworzy do swoich komnatek, Siad na pocieli, zrzuci z siebie chiton mikki I roztropnej staruszce odda go do rki; A ta, zoywszy gadko fadzik przy fadziku, Zawiesia przy ku na ciennym gwodziku, Po czym wysza, drzwi srebrnym przyciga piercieniem, Zasuwk zasuna szarpnwszy rzemieniem. On noc ca w wenianym puchu cz nie mruy; Pallas radzia podr: myla o podry. -------- [1] Muzo -podobnie jak w Iliadzie, autor zwraca si do muzy z prob o pomoc i natchnienie; za muz poezji epickiej w Grecji uznawano Kaliope czyli Piknogos; [2] Ma wypiewaj -chodzi o Odysa, ktry bra udzia w zburzeniu witego grodu Troi; jego imi zostaje wymienione dopiero w pniejszych wierszach poematu,lecz z zapowiedzi wiemy, e bdzie to opowie o jego przygodach; [3] Helios -tu: bg soce, pojawia si jeszcze pniej pod imieniem Hyperion czyli Idcy ponad ziemi , Idcy gr ; [4] Dios -Dzeus, Zeus, zrodzony z Kronosa iGai (std te pod imieniem: Kronida, Kronion), wadca nieba i ziemi, ojciec bogw i ludzi, jego siedzib by Olimp; crkiDiosa -muzy Pamici; powszechnie uwaane byy za dzieci Zeusa i Mnemosyne (bogini pamici); urodziy si w Pierii lub u stp Olimpu; kada z nich bya opiekunk jakiego rodzaju poezji, sztuki, czy nauki; [5] Kalypso -nimfa, mieszkanka wyspy Ogygia, Odys przebywa u niej siedem lat; nimfy byy boginkami przyrody, opiekowaysi jaskiniami, lasami, rdami i kami; [6] Itaka -jedna z wysp na Morzu Joskim,naprzeciw Akermanii; nie jest do koca pewne, czy dzisiejsza Itaka jest ow ojczyzn Odyseusza, jest jednak tak samo grzysta jak wyspa opisywana przez Homera; [7] Posejdon -bg mrz i oceanw; opiekun eglarzy i rybakw; syn Kronosa i Rei, a zarazem brat Zeusa i Hadesa; wyobraany by w rydwanie unoszcym si na falach, swoim trjzbem burzy i umierza fale; w mit. rzym.: Neptun; [8] hekatomba (gr.)-u staroytnych Grekw ofiara ze stu wow, pniej nawet wikszej liczby, skadana i powicona bogom; [9] w paacu swym... Zeus -chodzi o Olimp, ktry by siedzib bogw, greckie niebo ; Olimp to najwysza gra w Grecji (2895m. n. p. m.), leca na pograniczu Macedonii i Tesalii; [10] Agamemnon -syn Atreusa i Aeropy; krlMyken; dowdca Gekw w wyprawie pod Troj; po powrocie z wojny zosta zamordowany przez on Klitajmestr i jej kochanka Ajgistosa; ojca pomcili syn Orestes i crka Elektra; [11] czujny Hermes -zwany Kylleskim, od miejsca swego narodzenia (gry Kyllene w Arkadii); niemiertelny syn Zeusa i Mai, obdarzony sprytem i gitkim jzykiem, peni obowizki porednika i posaca bogw; w mit. rzym.: Merkury; [12] Atene... sowiooka -crka Zeusa, wedugmit. wyskoczya z jego gowy w penym rynsztunku; bya bogini mdroci i wojny w susznej sprawie; opiekowaa si Odysem i jego rodzin; miejscem kultu tej bogini byy Ateny, jej drzewem -oliwka za ptakiem -sowa, jej przydomki: Pallas, Pallada, Atene; w mit. rzym.: Minerwa; [13] cra Atlasa -nimfa Kalypso; Atlas -syn tytana Japeta i boginki morskiej Klimeny, bra udzia w buncie tytanw przeciw Zeusowi i za kar musia podtrzymywa sklepienie niebieskie; w kocu zosta zamieniony w gr -dzi gry Atlas w Maroku, na Saharze; [14] Barkiem dwigajcego... supy -tzn. supy Heraklesa, by moe s to Gibraltar iCeuta; [15] nawy Argejskie -greckie statki; Argiwi -mieszkacy Argos, ktrym wada Agamemnon; u Homera jest to nazwa okrelajca oglnie Grekw; inne nazwy to Achiwi, Danajowie; [16] obiata (staropol.)-u dawnych Sowian ofiara kultowa, skadana bogom z podw rolnych i zwierzt; [17] Kyklop -Cyklop; Cyklopi byli olbrzymami o jednym oku porodku czoa, synami Uranosa i Gai, pomocnikami Zeusa w walce ztytanami i wsppracownikami Hefajstosa; mieszkali na dzisiejszej Sycylii; przypisywano im wzniesienie tzw. murw cyklopowych w Argos i Mykenach zbudowanych z wielkich gazw niczym nie poczonych, ktre powstay w epoce mykeskiej (ok.1000 lat p.n.e.); [18] Sparta -inaczej Lakedajmon, stolica Lakonii na Peloponezie, siedziba Menelaosa; pniej stolica potnego pastwa spartaskiego, rywalizujcego z Atenami o hegemoni w Grecji; znana z surowych metod wychowania, duej dyscypliny; Spartaninem by Spartakus, ktry zosta przywdc powstania niewolnikw w czasach panowania Rzymian; miasto jest najbardziej znane dziki legendarnej Helenie, onie Menelaosa; [19] keryks (gr.)-herold, wony; [20] Telemach -syn Odysa i Penelopy; by maym dzieckiem, kiedy ojciec wyruszy pod Troj; [21] cytara (gr.)-kitara, starogrecki instrument strunowy szarpany, odmiana liry, najwaniejszy wrd greckich instrumentw muzycznych; [22] Laert -Laertes, ojciec Odysa, dziad Telemacha, krl Itaki; [23] Penelopeja -Penelopa, Penelope, ona Odysa, matka Telemacha, crka Ikariosa; uwaana za wzr wiernoci maeskiej; przez 20 lat oczekiwaa powrotu ma; namawiana przez zalotnikw, odkadaa wybr nowego maonka do ukoczenia caunu dla tecia, a to co utkaa w dzie, prua noc; [24] Harpie -drapiene potwory wyobraanew postaci uskrzydlonych kobiet lub ptakw o ludzkiej gowie; uosabiay gwatowne wichry, byy te uwaane za demony porywajce dusze; [25] na ... Zakincie, Samie, Dulichionie -chodzi o ssiadujce z Itak wysepki na Morzu Joskim; [26] Nestor -krl Pylos, syn Neteusa i Chloris; by najstarszym z wodzw greckich walczcych pod Troj; [27] Menelaj, Menelaos -syn Arteusa, krla Myken, brat Agamemnona; on Menelaosa bya Helena porwana przez Parysa; [28] kurhan (ukr.)-ziemny kopiec, mogia z czasw przedchrzecijaskich, wystpuje czsto na Ukrainie i w poudniowej Rosji; taki kopiec sypano w ojczynie na cze bohatera; [29] Kronion -por. przypis do przypisu [4]; PIE DRUGA Zgromadzenie mieszkacw Itaki. Wyjazd Telemacha Gdy wit ranopalc urodzi Jutrzenk [30], Syn Odysa si z oa porwa, wdzia sukienk Chdog, a przez rami zawiesi miecz srogi, Piknymi postoami [31] biae opi nogi I wyszedszy z komnaty, jak niebianin liczny, Wyda rozkaz keryksom, aby okoliczny Lud kdziornych Achiww na wiece zwoali;Wic na gos ich Achaje zewszd si cigali. A gdy ju powoani gromadnie si znid, Wstpi pord nich, w rku ze spiow dzid, Wdy nie sam, lotnych chartw par mia przy sobie. Pallas taki nadaa blask jego osobie, e lud wszystek si cieszy z modzieca widoku; Zasiad presto [32] ojcowski; starce cofli kroku. Heroj Ajgyptios zacz rzecz przed zgromadzeniem. By to zgarbiony starzec mdry dowiadczeniem, Ktrego syn Antifos z Odysem w wyprawie Na Ilion koniorodny pocign, i w nawie Jednej z nim poeglowa, kopijnik wyborny,Lecz go Polyfem w jamie rozdar -na wieczorny Ksek sobie w zonik chopaka zostawi. Krom niego, mia trzech innych: Eurynomos bawi Z zalotnikami; doma dwaj gospodarzyli - Przecie syna, co zgin, paka kadej chwili. Wic stary paczc tak si ozwa do suchaczy: Itakanie! Niech sucha, kto mi sucha raczy. Nie byo u nas sejmw ni adnej narady, Odkd cny Odys wywid pod Troj osady; Kt wic zwoa nas ninie? Kto mia powd jaki? Zrobia to starszyzna, czy nasze junaki? Czyby ktry wie dosta, e wracaj nasi? Niechaj mwi, co sysza, ciekawo ugasi.A moe jak spraw publiczn chce wnosi?Zawsze czyn to szlachetny, i niech mu Zeusdosy Darw nasypie, ile serce jego da! Telemach z sw tych wrb pomyln przeglda, A nie mogc dosiedzie, wpad w porodek toku, dny sowa. Wtem keryks Pejsenor, na oku Majc go, zaraz bero podsun do rki; On zwrci si do starca i na znak podziki Rzek: Cny starcze, w sprawca wnet ci si przedstawi: Jam was zwoa w najciszym smutku, comi dawi. Lecz o powrocie naszych nie wiem nic takiego, Co bym mg wnie do ludu tu zgromadzonego, Tym mniej o pospolitej kraju radzi rzeczy;Ino powiem o sobie. Dom mj si niweczy Podwjn klsk. Naprzd stradaem rodzica: Pod berem jego niegdy kwita ta ziemica;A teraz znowu cierpi nad domem w upadku- Lada chwila, a koniec mienia i dostatku! Matk moj obsiada rzesza zalotnikw; Wszystko to syny naszych przedniej szych wadykw, A kady od jej ojca Ikariosa stroni - Przecie, eby prosili, daby sute po nij Wiano i rk temu, kogo sam wybierze. Wtomiast woleli u nas obra sobie lee, Rzn z naszych obr woy, owce, kozy tuste Na biesiady, ognistym winem sw rozpust Skrapla i wszystko chon -a nie ma nikogo, Kto by jak Odys plag odwrci t srog. Ja jej sam nie odwrc; si nie mam na tyle I nie wiem, czy odwag podoam ich sile. Oj, dabym sobie rad, gdyby si po temu! Co si wici, znie trudno i najcierpliwszemu. Dom mj do szcztu zupion! Ujmijcie si przecie Krzywd mych, jeli si wstyda ssiadw nie chcecie Dokoa mieszkajcych; wszak was bogi mciwe Mogyby skara za ich gwaty niegodziwe. Za nie si Zeus olimpski, za nie Temis [33] nasza Pomci, co ludzkie rady wspiera lub rozprasza! Pofolgujcie mi, bagam! Czy mao wam na tem, e wasne utrapienie moje dla mnie katem? Miaeby kiedy Odys, rodzic mj poczciwy, Umylnie was obrazi, pancerne Achiwy, e na mnie wetujecie swe dawne obrazy I podszczuwacie gachy? Wolabym sto razyWidzie dom mj, dobytek, przez was pochonity: W tym nieszczciu ocali mona by cho szczty; Bo dopty bym chodzi od chaty do chaty Krzyczc: Wrcie, co moje! , abym odbi straty, Gdy ninie tylko zgryzot poicie mi jadem! Rzekszy to o ziem cisn bero; zy mu gradem Z cz si polay. Lud si ez jego litowa: Wszyscy wkoo milczeli i nie wystpowa Nikt z gromic pogrk przeciw jego mowie, Tylko syn Eupejtesa, Antinoj, tak powie: Chopcze ostrojzyczny, wyrwae si hardo Z potwarz; chcesz nas okry wstydem i pogard. C zalotnicy zego- zrobili? Gdzie wina? Raczej w twej matce, chytrej niewiecie, przyczyna. Wszak trzy lata miny, a na czwarty ma si, Jak zalotnych Achiww czcz nadziej pasie; Wszystkim co obiecuje; tym, owym majaczy Sodkimi konszachtami, lecz myli inaczj... A zatem ogaszamy wrcz, wszyscy junacy, Dla twojej wiadomoci i zgromadzonego Ludu: Wylij precz matk! Niech sobie jakiego Ma wybierze sama lub ojciec wybierze. Bo jeli ma nas dugo trzyma w poniewierze I liczy na swj dowcip, dany od Pallady, Tworzenia licznych tkanin, wybiegw i zdrady, O czym-to nie syszano nigdy za lat dawnych, Acz w Achai bywao tyle niewiast sawnych:Taka Alkmen [34] i Tyro [35], wic Mykene [36] cudna - Wdy adna tak w swej sztuce nie bya obudna Jak Penelopa. Chytro nabawi j szkody, Bo poty upi bdziem twe mienie i trzody, Dopki nie przestanie trwa w swoim uporze, Jakim j niebo natcho. Dla niej ur moeSawa std -wdy majtek przepadnie do skie pachol do gachw wrcio, j Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA P^ c c3, c_" cj-] T7Elicha. A jeli wrd Achiww nie znajdzie enicha [37], aden z nas nie ustpi krokiem z tego domu, Ani do swoich, ani narzuci si komu! Roztropny mu Telemach na to wrcz odpowie: Matk wygna to w mojej nie mieci si gowie, Wygna dawczyni ycia, co mi wykarmia- Czy tam ojciec mj yje, czy go mier zabia! Trudno mi take spaci Ikariowi wiano, Gdybym tak samowolnie wygna ukochan. Oj, daby mi on za to! A gorzej demony Pomciyby si, jeli kltwa wypdzonj Wezwie Erynie [38]; ludzie by mn pogardzali! Nigdy syn z domu swego matki nie oddali. A jeli wam ta mowa moja serca bodzie, To precz z dworu! Na innej osi wam gospodzie, Gdzie bycie swj lub cudzy zjadali dobytek!Lecz jeli na tym rozkosz wasza i poytek, eby mi nie zostawi w domu ksa chleba, To i mnie zjedzcie! Zakln niemiertelne nieba! A wtedy Zeus te psoty rwnym spaci patem, I wszyscy gardo dacie na miejscu, tu, na tem... Tak rzek. A Zeus, szerokogrzmicy pan bkitu, Zesa dwa ory k niemu lotem z gry szczytu. Zrazu oba bujay z wiatrami po niebie Rozpostartymi skrzydy, blisko obok siebie,Dopiero gdy zawisy nad zgiekliwym rynkiem, Nu trzepota si w miejscu i krci si mynkiem, Topic w te czaszki tumu zowrogie oczyska. Biy si szponmi pierze drc z karku i pyska - W kocu przez gmachy miejskie wiony naprawo. Lud si dziwi patrzcy na t bjk krwaw, I sam si w duchu pyta, co znacz te dziwy, Gdy Haliterses zabra gos, wite sdziwy, I wobec sejmujcych to otworzy zdanie: Co wam powiem, suchajcie sw mych, Itakanie! Cho, co powiem, najwicej w zalotniki mierzy. Im to grozi zagada! Kto chce, niech mi wierzy. Odyseja co ino nie wida z powrotem; Ju on gdzie niedaleko i rozmyla o tem, Jak by gachom zgotowa mierci ukaranie. Przy nich si niejednemu po skrze dostanieZ okolicznych mieszkacw Itaki grzystj;Wic trzeba ich hamowa -wniosek oczywisty. Albo niech sami siebie wezm w tgie kluby,A to ich uratuje od niechybnej zguby... Eurymach, syn Polyba, zgromi to gadanie, Mwic: Starcze! Id do dom! Ot, wryby lepij Synom swym, czej si jakie licho ich nie czepi... Ty za, mj Telemachu, suchaj dobrej chci I rady: Matk przymu, niech wraca do ojca! On jej sprawi wesele, wyda za moojca I crze ukochanej da przystojne wiano. Inaczej Achajczyki nigdy nie przestan Poda Penelopy. Czy boim si kogo? Telemach nam nie straszny, cho gada tak srogo. Nawet nas wrby twoje, staruchu, nie strasz, Na wiatr rzucone. Wzgard tylko zyska nasz. Zatem do szumnych biesiad wracamy, i w domu Nigdy adu nie dojdziesz, dopki z nas komu Rki matka nie odda. Owo tak jak pierwj Dobija si o rk jej bdziem bez przerwyI nikt z nas w inne progi pewno nie zawita,Choby bya niejedna do wzicia kobita . Na to roztropny modzian Telemach odpowie: Suchaj mi, Eurymachu! Suchajcie, gachowie! O nic was tu nie bagam, bo i sw nie staje, Gdy o tym wiedz bogi i wszystkie Achaje. Statek mi tylko dajcie z dwudziest osady, A puszcz si na morze szerokie na wzwiady: Bd w Sparcie, a pierwej w piaszczystym Pylosie, Aby si o rodzica co wywiedzie losie; Moe od kogo z ludzi lub od posannika Zeusowego, dostan o ojcu jzyka. Gdy si dowiem, e yje i wraca z podry,To jeszcze na poczekam tskny rok najduj Tutaj w domu; przeciwnie, jeeli doprawdy Ju on nieyw, powrc na t wysp zawdy, I kurhan mu usypi, styp jak naley Sprawi, i matce ma poszukam w modziey . To rzek i usiad modzian. Mentor powstazatem. Cnego on Odyseja by druhem i bratem; Odys mu na odjezdnem da piecz majtku, Przykaza posuszestwo -a on strzeg porzdku. Wic w dobrej wierze starzec takie otwarzdanie: Co powiem, posuchajcie sw mych, Itakanie! le to, kiedy pan, w rku ktrego jest wadza, Ma serca prawo, dobry, poddanym dogadza; Przeciwnie, zym by winien, okrutnym zbytnikiem, Kiedy pami boskiego Odysa ju w nikiem Tu u ludu nie yje, chocia nam krlowa agodnym berem i nas jak ojciec miowa.Mniej przeto za ze bior zalotnej czeredzie, e w chytrym zalepieniu pusty ywot wiedzie, Szarpic mienie Odysa; za to kiedy szyje Dadz, dzi si udzcy, e Odys nie yje. Atoli reszcie gminu za ze mam, e siedzi Niemy i nawet sowem nie karci gawiedzi; Liczniejszy, a tej garstki nie okiezna drobnej . Na to syn Euenora Lejokrit rzek zobny [39]: Mentorze! Podegaczu! Gupstwa pleciesz w szale; Lud szczujesz na nas. To ci si nie uda wcale, eby liczb mia wydrze nam zaszczyt biesiady! Sam Odysej podobno nie daby nam rady, Gdyby tutaj si zjawi i naszych sokow Bra si rugowa z dworu od godowych stow. Nie ucieszyoby to nawet jego ony, Cho spragnionej do ma. Padby poraonyCiosem wnet, zaczepiajc silniejszych liczebnie. Widzisz wic, e si z mow wyrwa niepotrzebnie. Do tego, idcie do dom, kady do swej pracy. Telemacha tam w drog wyprawi ju tacy,Jak Mentor, Haliterses -oni, co od ojca Datujc si przyja maj dla moojca. Lubo sdz, e z nami posiedzi on duej, owic wieci, i tej tam zaniecha podry . Tak rzek -i da odpraw wiecujcej rzeszy. Rozprszyy si tumy, kady do si spieszy, Zalotni za na dworzec Odysa wtargnli. Telemach ma brzeg morski poszed i w topieli Ciemnych wd umy rce [40], Ateny wzywajc: Bstwo, Ty, ktre wczoraj dom nasz nawiedzajc Rozkazaa mi odzi puci si na morze Za wieci o mym ojcu zgubionym, co moe Wraca do nas: lecz zamiar psuj mi Achiwi, A najbardziej gachowie gwatowni i chciwi . Tak si modli. Wtem Pallas stana na jawie, Mentorowi podobna w gosie i postawie, I do modziana rzeka uskrzydlone swko:Na przyszo, Telemachu, nie trw, niedrwij gwk! Jeli po ojcu dosta moc i serce dzielne, Ktrym sowa i czyny sia on niemiertelne, Tedy podr ta dla ci nie bdzie daremn...I twj wyjazd nie trafi na przeszkod adn; Ja bowiem, jako z ojcem miaem przyja dawn, Jad z tob i d ci przysposobi spawn.Tymczasem wracaj do dom, z gachami si zadaj, Podrn ywno gromad, w naczynia ukadaj, Wino w dzbany, a mk, co chopom moc daje, Pakuj w wory skrzane. Ja za sobie zraj Tam i sam midzy ludem nieco ochotnika. A e w morskiej Itace wiele si spotyka Tak starych, jak i nowych na wybrzeu odzi, Wic wybior najlepsz; gdy si naagodzi I opatrzy, wraz spucim d na pen wod . Tak rzeka Kronionowa cra. Chopi modeNa gos bogini rusza spiesznymi krokami Ku domowi, po drodze bijc si z mylami. W domu zasta tum gachw, jak sobie w najlepsze W dziedzicu kozy upi, smali tuste wieprze. A oto i Antinoj ze miechem ku niemu Pomkn, cisn za rk i rzek po swojemu: Telemachu wymowny, zagorzaa gowo! Nie gorsz si postpkami naszymi ni mow. Jedz, pij razem tu z nami, tak samo jak wprzdy, A o podr Achajom zostaw wszystkie trudy: d ci dadz, wiolarzy, by w boskim Pylosie Prdzej si mg dowiedzie co o ojca losie . Roztropny mu Telemach na to odpowiedzia: Nigdy bym, Antinoju, przy godach nie siedzia Z zuchwalcami, by z nimi zay krotochwile!Czy wam mao, gachowie, ecie mi ju tyle Przetrawili majtku, pkim by dzieciciem?Dzi, gdym podrs i wasnym zrozumia objciem, Co wiat gada -a piersi mskie duch rozpiera - Zobacz, czy nie przyjdzie na was strasznaKera [41], Bd do Pylos pojad, bd zostan z wami.Wdy jad! Ta si podr, jak tusz, uda mi, Choby na cudzej odzi, bo swego okrtu Ni flisw nie mam, przez was zupiony do szcztu . To rzek i rk umkn z jego doni zdradnej, A gachy, sposobice w izbie st biesiadny, Drwili ze; w i drugi jzykiem szermowa,A jaki tam pyszaek z tym si wysforowa: Co Telemach si bierze do nas nie na arty! pewnie oprawcw z Pylos albo te ze Sparty Zmwi na nasze garda, gorco kpany! Moe te do Efyry, w w kraj wychwalany,Kopnie si po mordercze, z zi dobyte trutki, I do wina nam wmiesza? Oj, ywot nasz krtki! Po nim znw inny miaek tak si naigrawa:Kto wie, czy mu na dobre wyjdzie ta wyprawa, I czy go, jak Odysa, nie pochon way? Uwacie, jaki kopot byby std niemay: Trzeba by si spucizn dzieli i dom adzi, eby matk z maonkiem nowym w nim osadzi . Tak mwili, gdy modzian w wysokosklepienne Skarbce zaszed ojcowskie, gdzie mied, zoto cenne W kupach leay; w skrzyniach suknie pochowane, W agwiach [42] oliwa wonna; to dzbany gliniane W rzd, o cian oparte, stay z winem starem, Tym najsmaczniejszym, niemal e boskim nektarem Odysa, jeli tene trudy i przygody Zamie i kiedy wrci do wasnej zagrody. Sklepy te drzwi warowne zamykay szczelnie Na dwie kdki. Szafarka w nich krzta sidzielnie Dzie i noc, pask wasno majca w dozorze, Eurykleja Opswna -Ops po Pejsenorze. Telemach j do sklepu zwoa i rzek: Nue, Matulu! Nalej winem gliniane mi krue, Wystaym i najlepszym, jakie ma piwnica, Krom tego, co je chowasz dla mego rodzica, Gdyby kiedy powrci do nas w zdrowia peni. Nalej takich dwanacie i zatkaj najszczelniej; To w miechy gstoszyte mki mi nabierzcie- Do bdzie cienko mlonej nabra miar dwadziecie; Wdy o tym nic nie trzeba mwi do ostatka. Sami to wszystko zrbcie; a w wieczr, gdy matka Pjdzie sobie na gr i spa si ukadnie, Bd mg te przybory powynosi snadnie, Gdy wyjedam do Sparty; lecz pierwej w Pylosie Chciabym si o ojcowskim co dowiedzie losie . To rzek, a Eurykleja zami si zalwa, Gono kajc, w te sowa k niemu si odzywa: Synku! C znowu do ci przystpio? Za czem Miaby gdzie w wiat za oczy puszcza si tuaczem, Panicz, jedynak? Kiedy nie ma wtpliwoci, e Odysej daleko zoy swoje koci! A oni, gdy odjedziesz, nastpi- na ycie, I aby twj majtek posi, zgadz skrycie. Ot! Sied lepiej na swojem! Nikt ci std niegoni Szuka strachu i burzy na bezdennej toni . Na to rzek jej Telemach, roztropne pachol: Nie trap si, nianiu! Bosk speniam tylkowol. Wdy przysi, e mej matce nie powiesz, co robi, A w jedenastej albo a w dwunastej dobie,Chyba gdyby kto donis lub mi zawoaa; Nie chciabym, by si zami psua jej pebiaa . To rzek. Ona na wielkie bogi mu przysiga, A przysigszy, najwikszym zaklciem si sprzga. I wino ja toczy wraz w krue gliniane, Mk zsypywa w miechy gsto zeszywane.On za poszed do izby, gdzie gachw biesiada... Znowu na inny fortel Pallada si wzia: piesznie w dworzec boskiego Odysa wiona I tam gachom snem sodkim zaprszya oczy, e niejeden z pijcych, gdy go sen zamroczy, Czasz z rki upuci. Wic si zataczajc Na spoczynek do miasta poszli, nie mieszkajc. Wtedy Zeusowa cra o oczach bkitnych Wywoa Telemacha z gbi komnat szczytnych, Mentorowi podobna i z gosu, i twarzy: Telemachu, tam garstka pancernych wiolarzy Czeka ju; brak im ciebie tylko, a odpyn. pieszmy si, by z wyjazdem nie spni si jeno! To wyrzeka Atene i piesznie sza przodem; On za bogini rwnym te poda chodem. A gdy tak do korabiu doszli, co w przystani,Czekali kdzierzawi flisy tam zebrani. Do nich wic witej mocy Telemach rzek: Ano! Chodcie, mili, po ywno ju przygotowan U mnie w domu... Przed matk caa rzecz ukryta; Krom starki jednej, adna nic nie wie kobita . Rzek -i przodem pody; oni za nim w lady Znieli ywno do odzi burtownej na skady, Ustawiajc w tym szyku, jak rozkaz im dany, A i sam wszed na pomost, przez ni poprzedzany. Pallas siada u steru, a tu przy bogini Siad Telemach. Wic lin odczepiwszy, inni Weszli take na statek i zasiedli awy. Atene im wiatr zaraz zesaa askawy: Zefir [43] wiejcy czuby fal czarniawych gadzi. Telemach wci do miej przemawia czeladzi, By piesznie ad czynia; wic robi, co kae: Sosnowy maszt wbijaj w dronym ligarze, Wyprostowuj, z dou bior w mocne sznury, I na rzemieniach agle podcign do gry. Jako ptna wiatr nad, i weny z oskotem Bijc o boki nawy, gdy nurt prua lotem, Coraz spieszniej j gnay po wodnym odmcie. A tak, gdy umocnili sprzty na okrcie, Wnieli po sam czub winem napenione czary, Z nich bogom niemiertelnym zlali cz ofiary; Najwicej za Atenie obiat si dostao. Bogini z nimi bya do rana, noc ca. ------ [30] Jutrzenka -Eos, crka Hyperiona i Memnony; siostra Selene i Heliosa, matka wiatrw: Zefina, Boreasza i Eurosa oraz Gwiazd; bogini zorzy porannej, w mit. rzym.: Aurora; [31] postoy (tur.)-obuwie janczarw i sucych; waciwie apcie z kory, yka albo skry; tu: zazwyczaj pikne sanday; [32] presto (ukr.)-siedzenie, moe chodzi o tron po ojcu; miejsce honorowe; [33] Temis -Temida, tytanida, crka Uranosai Gai (wg Hezjoda -druga ona Zeusa, matkaHor i Mojr); jedna z najstarszych bogi, straniczka obyczaju i porzdku, z polecenia Zeusa zwoujca zgromadzenia bogw na ziemi; bogini prawa i praworzdnoci; [34] Alkmena -ona Amfitriona z Teb w Argolidzie, matka Heraklesa; zostaa uwiedziona przez Zeusa, ktry przybra posta jej ma; [35] Tyro -crka Salmoneusa krla Elidy, matka Neleusa, a babka Nestora; wysza za swego stryja Kreteusa; [36] Mykene -crka boga rzeki Inachosa; odjej imienia nazwa miasta-pastwa: Mykeny; [37] enicha -narzeczonego; [38] Erynie -grone, karzce boginie zemsty; za zbrodni popenion w rodzinie cigay przestpc nawet po mierci; dla przebagania zwano je Eumenidami (askawymi); w mit. rzym.: Furie; [39] zobny (staropol.)-gniewny; [40] Telemach... umy rce -chodzi o rytualne obmycie rk, gdy przed zoeniem ofiary wymagana bya rytualna czysto (podobnie jak u ydw); [41] Kery -personifikacje mierci, zwaszcza gwatownej; Homer przedstawiaje jako demony krce na polu walki i porywajce rannych i zabitych; [42] agwie -stgwie, naczynia dzbany na oliw, wino; [43] Zefir -wiatr zachodni, ktrego matk bya ranopalca Eos -Jutrzenka; PIE TRZECIA Wydarzenia w Pylos Wybieg Helios z jeziora promiennej pocieliNa spiowy strop nieba. I ju dniem si bieli Dla bogw i dla ludzi ziemia karmicielka, Gdy do Pylos przybyli. Murw moc tam wielka W grodzie Neleja [44]! Wanie lud dawa ofiarne, Zabijane na brzegu morskim, byki czarne Posejdonowi. Dziewi aw byo zajtych, Po piset w kadej; dziewi bykw te zarnitych Przed kad. Bogu na cze udce popalono I skosztowano trzewiw. Nawa w chwil on Przybijaa do ldu. Flisy agiel strocz, A statek przycumuj, i wszyscy wyskocz Na brzeg wraz z Telemachem, ktrego prowadzi Bogini jasnooka i z cicha tak radzi: Teraz, chopcze, ju nie czas chowa wstydne lica, Gdy si puci na morze odszuka rodzica,Czy go ziemia gdzie grzebie, czy co z nim si stao; Przeto do rycerskiego Nestora id miao. Zobaczym, jak rad on ciebie wspomoe, Pewna, e nie okamie -on kama nie moe. Na to znowu roztropny Telemach odpowi: Jake pjd i jak si pokoni krlowi? Niewprawnym w gadkie sowa, a bdc mokosem Wstyd mi obcesem pyta starca z biaym wosem . Bkitnooka rzeka mu na to Pallada: Nie trw si: troch serce przez ciebie zagada, Troch natchnie bg ktry. Bo tak z rnychrzeczy Wnosz, e jest u bogw w osobliwej pieczy . To powiedziawszy Pallas popieszya przodem, A za ni wraz Telemach zda ranym chodem. Do aw przyszli -starszyzna pylijska w nichsiedzi, Nestor z synami; peno krzta si gawiedzi: Ci piekli miso, inni na rony je kadli. Ujrzawszy goci hurmem przeciw nim wypadli, Podali rce, gwatem cignli przybyych. Syn Nestora, Pejsistrat, pierwszy goci miych Wita: wziwszy za rce, do jada prowadzi I na piasku, na skrach mikkich ich posadzi Przy swym ojcu i bracie swoim Trasymedzie. Przed kadym trzewiw nakad, to z czasz wyjedzie Zot, nala w ni wina i tak przemow Uczci bkitnook crk Diosow: o, j Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c _ cs c c*9 c6I KMdl si, gociu, do bstwa nad sonymi wody! Jemu gwoli, jak widzisz, sprawiamy te gody; Gdy za spenisz libacj, jak obyczaj kae, Towarzyszowi swemu ku takiej ofiarze Podaj czasz z winem sodkim. Wszak on bogw chwali: Bo jakeby si ludzie bez bogw ostali? Lecz e modszy od ciebie, a mj rwnolatek, Wic pierwej ciebiem poczci, jego na ostatek . To rzekszy, w rk da jej czasz pen wina. Ujo to Atene, e od niej zaczyna: Wida modzian roztropny i chowan w karnoci - Zatem tak si modlia do mrz wszechmocnoci: Usysz mi, Ldowstrzsco! Usysz, Posejdonie! Czej ci szczer modlitw do ycze mych skoni: Najpierw daj Nestorowi, synom jego saw, Mom pylijskim poka oblicze askawe Za pyszn hekatomb, dan- z tak czeci, A nam dwom daj powrci do dom z dobr wieci I cel osign naszej podry w te kraje! Po tej probie i drug spenia, bo oddaje Telemachowi czasz podwjn, zocist. I syn Odysa zmwi modlitw strzelist. Gdy wanie z ronw zdjto pieczone misiwa, Kady ks dosta; uczta bya to prawdziwa:Kto spragniony si napi, kto godny, nasyci. Gereski [45] wite, sawny Nestor, rzeczpochwyci: Teraz wolno mi spyta przybyych tu goci, Kto s -bo ju podjedli sobie do sytoci. Mwcie, co wy za jedni? Skd morzem pyniecie? Czy dla handlu, czyli te bdzicie po wiecie, Ot tak sobie, otrzyki, postrach tych wybrzey, Naraajcy gowy wasne dla grabiey? Wraz roztropny Telemach tak odpar bez maa, A odwanie, bo ducha Atene mu wlaa, eby pyta o ojca, a czej na lad wpadnie, I eby si sam modzian pokaza te adnie: O Nestorze, Achiwom przodkujcy w sawie! Pytasz nas, skd jestemy? Zaraz ci objawi: Z Itaki podnejoskiej po mokrej wd fali W sprawie wasnej, nie ludu, tumy si dostali, Szuka wieci o ojcu mym, boskim Odysie, Lecz nie wiem, czyj schwyci kiedy uda misi. Wszak on niegdy, zarwno jak ty i jak twoi, Bywa w jednej wyprawie i zburzy grd Troi. Wiadomo za o innych, ktrzy si tam bili, Gdzie i jak gowy swoje w boju pooyli; Ali Kronion mier jego skry tak, e ochota Opuszcza poszukiwa, kdy zby ywota: Czy na ldzie od wraych mw on zabity, Czy uton w zhukanych falach Amfitryty [46]? Przeto bagam ci, kornie do kolan si koni, Powiedz, co wiesz! Czy bye sam przy jego zgonie? Czy te syszae o tym od podrnych ludzi? Tylko niech twoja lito prno mi nie udzi! Mw prawd, bez ogrdki, jak widziay oczy. Bagam ci! Jeli niegdy do usug ochoczy Ojciec mj ci dopomg czynem albo mow Pod Troj, gdzie i godno byo, i niezdrowo, W imi zasug zaklinam, mw prawd prze bogi! Na to mu bohaterski Nestor: O mj drogi! Kiedy mi ju przypomnia te biedy i znoje, Ktre-my przebywali przyszedszy pod Troj - Bd w korabiach po ciemnej tukc si otchani, Za upem przez Achilla [47] wci gnani a gnani, Bd gdymy dobywali w grd Pryjamowy Najmniejsi z Achiww dali tam swe gowy: Tam leg Ajas [48], w wite jak Ares waleczny; Tam Achilles, tam Patrokl [49], druh jego serdeczny, Boskiej rady modzieniec; tam i syn mi zgin, Antiloch, chopiec dziarski, szlachetny -a syn Wrd Achiww oszczepem i rczoci biegu. Lecz to ks tylko nieszcz dugiego szeregu! Bo gdzie miertelnik, co by zrachowa je kiedy! Chobym pi, sze lat duszkiem opowiada biedy Wycierpiane pod Troj, koca by nie czeka, Lecz zmczony do domu czym prdzej ucieka. Przez lat dziewi fortelw, zdrad uywszysia, Nic my im nie zrobili; moc boa ich zbia. W wojsku naszym Odysej w podstpy obfityNie mia rwnego sobie, nie w ciemi on bity! Wszystko zwietrzy, wymyli, ten twj ojciec wielki - Jeli tylko syn jego? Wdy jak dwie kropelki Podobny do, i mow. Dziw mi nie do wiary, eby modzian tak dobrze mwi mg jak stary. O, wtenczas my z Odysem trzymali si w zdaniu, Czy to na radzie wodzw, czy ludu zebraniu, Jedna myl nas roztropna wioda i ostrona, Byle Grekom da zysku najwicej jak mona. A gdy w kocu Pryjamw grd upad na powa, Zeus tedy straszny powrt do domu zgotowa Argejcom. e nie kady by cny i roztropny Midzy nimi, std wielu spotka los okropnyPrzez zawzito Zeusowej cry [50] jednookij, Co w dwch synach Atreja [51] wzniecia szeroki Rozbrat. Obaj zwouj walne zgromadzenie Wbrew zwyczaju, bo dzienne ju gasy promienie; I gdy Grecy nietrzewe by z sob przynieli, Oni nu im dowodzi, dlaczego si zeszli. Menelaos achajskim radzi towarzyszom Przez morskie grzbiety wraca k ojczystym komyszom [52]; Agamemnon to gani, radzc rzesze zbrojneTrzyma w miejscu, a pali hekatomby hojne, Aby gniew obraonej odwrci bogini. Szaleniec! Wiedzia przecie, e prno to czyni, Bo gniew bogw nieprdko daje si przebaga. Wic brew w brew, ostrym sowem zaczlisi smaga, Co pancerni Grekowie syszc, skacz z wrzaw Dzielc si w dwa obozy: na lewo i prawo. Noc przespali, w zburzonych sercach ze zamiary Knujc wzajem, gdy na nich Zeus gotowa kary. Skoro wit, p nas sudna [53] zepchno na morze Znoszc w nie sprzt, kobiety, wszystko cokto moe. Drugie p si zostao Grekw na wybrzeuPrzy swym Agamemnonie, narodw pasterzu. My pod czas brzeg obiegszy penymi aglami (Ktry z niebian wd przestwr wygadziprzed nami), Pyniem tak do Tenedu. Tam obiat bogi Wziy sut; lecz Zeus nam przeci morskie drogi Posyajc na Greki drug niezgd chmur, e zaraz si zwrciy wstecz sudna niektre Pod wodz Odyseja, tej przemylnej gowy,Snad aby przyj do aski Agamemnonowj. Widzc to, z mymi sudny pierzchem niemieszkanie; Czuem, e tu co zego chc spata niebianie, Pierzchn i syn Tydeja [54], pocignwszy drugich; W kocu powy Menelaj dogna nas, gdy w dugich Naradach w Lesbie radzim, ktrdy nam pyn Do dom? Czy skalny Chios powyej omin W kierunku Psyrii -wtedy Chios mie bdziemy Z lewej -gdy za od Chios niej si wemiemy, Zawsze wichrw Mimasu zarwa nam potrzeba. Wic modlim si do boga, by znak nam da znieba, Ktrdy? On nam kaza tam wprost na Eubej Zmyka, w skok zamyka, nim si morze rozszaleje. Wnet te wiatr nad agle; pdzimy co mocy Po rybim tym gocicu, a o pnej nocy Do Gerajstu zawiniem. Wraz byczych poladkw Palimy duo bogom, za t bez przypadkw Przebyt drog. Wanie dzie czwarty nie mija, Jak Tydyd Diomedes do portu zawija W Argos, razem ze swymi. Ja, do Pylos dalj Pync z wiatrem, ktry mi bogowie zesali, Przybyem, o mj synu, bez wieci wszelakiej, Nie wiedzc, kto z nich yje, a kto umar taki... Jednak tyle, co mogem, w domu zakopany,Schwyci, opowiem wiernie bez adnej odmiany. Najpierw wic Myrmidocy [55] dostali si do dom Szczliwie -syn Achilla dowodzi tym rodom. Rwnie i Filoktetes, Pj asa syn sawny. To Idomeneus [56] przywid do Krety hufsprawny, Ocalon w bojach, aden nie pad mu w podry. Lecz pewnie o Atrydy powrocie co duej Syszae, w swoim kcie siedzcy za wiatem: Jak Ajgist nieszczsnego zgadzi, by mu katem, Za co mciwym odwetem odebra karanie. Dobrze, gdy po zabitym ojcu syn zostanie Syn te jego na zbjcy krzywd powetowa, Zgnit Ajgista, ktry mu ojca zamordowa Ty za, chopcze, z postawy zuch i nie uomek, Dzier si ostro, a pny uczci ci potomek. Na to mu wrcz roztropny odpowiedzia modzian: Nestorze, blaskiem chway w Achai przyodzian! Srog zaprawd zemst wzi on. Jego chwaa Szeroko rozbrzmi, w pieniach wnukw bdzie brzmiaa. O, czemu i mnie bogi tych si nie uycz, Abym mg zetrze gachw zuchwao zbrodnicz, Co mi swymi psotami dzie w dzie gorzejpiek. Ale c! Takie szczcie ode mnie daleko! Nie mia go ojciec, nie mam i ja, cierpmy duej . Na to mu stary Nestor z Gereny odwtrzy: Kochanku! Kiedy o t rzecz potrci w mowie, Syszaem, e tw matk obsiedli gachowieI w domu na zo tobie psoci lada chystek. Powiedz, czy dobrowolnie to znosisz, czy wszystek Lud ci nie lubi, widzc, e kar dotknity? Kt wie, czy on nie przyjdzie, nie zetrze natrty Bd sam, bd pomoc dadz przyjazne Achiwy? eby to ty u Zeusa modrookiej dziwy Wpad w ask, jak nasz Odys. O jake odbaa Tam pod Troj, gdzie reszta Achiww marniaa. Wierz mi, nigdym nie widzia, eby bstwo komu Tak jak jemu sprzyjao i tak po widomu. Niechby ci te Atena wzia pod swe skrzyda, Niejednemu by z gachw eniaczka obrzyda . Wic Telemach mu na to: Starcze, zbyt to wiele, Co rzek, bo si nie speni nigdy -mwi miele. I dziw mi, e nadziej udzisz si tak bog; Bogowie, choby chcieli, nic tu nie pomog . Na to Atene, cra ozwie si Zeusowa: O chopcze! Z ust twych jakie wymknysi sowa! Bg i tym, co najdalej, kiedy chce, pomaga. Kt nie rad by z ojczyzny, gdzie go ndza smaga, Bodaj i najpniejszym si powrotem cieszy, Ni wrciwszy za wczenie mier sobie przypieszy, Jak w krl, co gdy wrci w miy prg domowy, Pad od zdrajcy Ajgista i swej biaogowy! Lecz mierci przeznaczenia bogowie nie mog Odwrci od najdroszej gowy, od nikogo, Jeli w sen wieczny czarna pogry godzina. Na te sowa Telemach tak si wraz odcina: Mentorze, ju nie mwmy o tym, do mysmutni... On nigdy ju nie wrci! Bogowie okrutni Od dawna wyrok mierci wydali na niego! Wdy Nestora zapyta mam o co innego. Wszak on i sprawiedliwo, i mdro posiada, I, jak mwi, trzy wieki ludzkie ludom wada. Przeto mam go za obraz bstwa na tej ziemi. Nestorze Neleido! Prawd powiedze mi, Jak zgin Agamemnon, krl szerokowadny? Gdzie by wtedy Menelaj, przez jaki szkaradny Podstp Ajgist tszego od siebie mg zabi? Nie stao si to w Argos? Moe da si zwabi W obce miejsce i tam mu nastpi na zdrowie? Zagadnion tak rycerski Nestor mu odpowie: Najchtniej, o mj synu, powiem prawd ca. Uwa, a atwo pojmiesz, co by si to stao, Gdyby Atryd Menelaj wracajc spod Troi, ywym zasta Ajgista i w mocy mia swojej! Nikt by jego by trupa nie nakry mogi, Psy by i dzikie ptactwo w sztuki roznosio Lecego za miastem gdzie tam w polu goym, adna Achajka jednej zy by nad warchoem Nie zronia. Bo gdymy na bj gowy naszeNieli, on siedzia w Argos, bujnym w kosk pasz, I Agamemnonowi baamuci on. Zrazu mu Klytajmestra za umizgi one Okazaa pogardy wiele i obrazy Jako pani roztropna i cakiem bez zmazy. By tam pieniarz, ktremu m idc w bj krwawy Kaza przy niej odbywa stra maeskiejsawy, Lecz, e bg jej nie broni od tych samowek [57], Wic Ajgist piewc wywiz na pusty ostrwek I wyda go drapienym ptakom na poarcie,Potem j na swj dworzec wprowadzi otwarcie, Gdzie obiatowa bogom woy i barany, A zotem, pawook [58] zdobi wity ciany, Przez wdziczno, e mu sztuczka udaa si trudna. Wtenczas od brzegw Troi wanie nasze sudna Niosy mi z Menelajem, przyjaci do zgonu. Lecz gdy do attyckiego przyldu, Sunionu, Dym na Menelaja okrcie, bez duszy Pad sternik -Feb go z swojej tak ustrzeli kuszy, W chwili, gdy w rku trzyma rudel okrtowy. Sawny to sternik, Frontis, syn Onetorowy,Co okrt umia z kadej wyprowadzi burzy. Wic Menelaj, cho spieszy, zabawi si duej, Aby sug pochowa, jak chce obrzd wity. Wreszcie i on za nami ruszy swe okrty Przez ciemne wody, dotar przyldka Malei - Lecz tam piorunny Zeus go nawiedzi z koleiSmutn eglug, zesa wichry, niepogody, A w gry niebotyczne spitrzyy si wody.Sowem rozprszy nawy, cz zagna kuKrecie, Gdzie nad Jardanem siedz Kydocy, jak wiecie, Gdzie od granic Gortyny z wd czarnej przepaci Strzela skaa i piersi odpiera napaci Bawanw, ktre Notos [59] wprost na Fajstos wzdyma - A gaz drobny potg wd tych w ryzie trzyma, Tam zagna ich najwicej, ludzie ocaleli, Sudna rozbite poszy na dno tej gardzieli. Lecz pi naw z Menelajem o bkitnej prorze Do Egiptu a zagna prd wichru i morze. A kiedy on po obcych ziemiach tak si wczy, Zote skarby zgromadzi, podami objuczy, Wtenczas Ajgistos zabrn w zbrodnie niesychane: Zabi Atryd, jarzmem obciy poddane I przez lat siedm w Mykenie jak krl rozkazywa. W smym dopiero Orest z Aten, gdzie przebywa, Wrci na jego zgub i w zbjcy Ajgicie Pomci mier swego ojca, potem uroczycie Wyprawi pogrzeb matce, szkaradnej kobicie, I jej gachowi, ertw [60] uczci naleycie.W tym dniu wanie Menelaj wrci wojowniczy W korabiach penych zota i innej zdobyczy.To i ty niezbyt dugo baw w dalekich krajach, Kiedy swj tam majtek przy onych hultajach W domu liczy, bo oni rozdrapa go mog W twej niebytnoci. Podr przypaciby drogo! Z tym wszystkim do Meneli [61] radz jecha tobie. On po dugiej wczdze powrci na dobie Z stron zapadych, skd czowiek rzadko ma nadziej Wrci, gdy go zapdz prdy i zawieje, Hen! Za morza, skd nawet potrzebuj ptakiPrzez rok lecie. Taki to zapady kraj, taki!Ty za, jeli chcesz pyn, piesze si doodzi; Chcesz ldem? Kady z synw moich ci wygodzi, Da wz i konie, jeszcze zawie ci gotowyA do Lakedajmony tej Menelajowj. Proe go, pro na wszystko, niechaj szczerze gada; Kama pewno nie skamie, epak to nie lada . Tak baga, a modlitwa dosza do Ateny, I sawny rycerz Nestor, staruszek z Gereny, Swoich synw i ziciw otoczony koem, Szed na zamek; a kiedy przybyli tam spoem, Rzdem zajli krzesa, wspaniae siedzenia.Starzec znowu la w krater dla ich pokrzepienia Wonne wino, staraniem szafarki chowane Lat jedenacie, pierwszy raz co odetkane. Ten napj starzec miesza i obiat czyni Egidowadcy crze, Palladzie bogini. Gdy speni, a ju kady napi si do woli, Wszyscy si spa do gospod rozeszli powoliKrom Telemacha. Tego syna przyjaciela Nestor w zamku zatrzyma, oe mu wydziela Pysznie rzebione w jednym z przewiewnych przysionkw. Tu przy nim spa Pejsistrat; z rodziny tej czonkw On jeden w zamku mieszka, jako nieonaty.Sam za Nestor wysokie zajmowa komnatyWraz z krlow, zdobic maesk onic. Ledwo Jutrzenka krasne wychylia lice Z mroku witu, ju Nestor rzuci senne oe; Wyszed i siad na biaych kamieniach na dworze, Co stay przed paacu wchodowymi drzwiami Lnice jakby oliw. Dawnymi czasami Siadywa tam Neleus, czowiek boej rady,Lecz zmar: w podziemny hades przenis si cie blady. Teraz siad Nestor. Posoch [62] trzymaa prawica Pasterza mw. Syny ujrzawszy rodzica: Echefron, Stratios, Persej, wybiegli co ywo, To Aretos, Trasymed zda nieleniwo; Nareszcie i szstego nie zabrako brata, Bo oto i najmodszy przybieg, Pejsistrata. Ci zaraz Telemacha przy ojcu uprzejmie Posadzili, a Nestor tak rzecz podejmie: -wawo dzieci! Spenijcie duszy mej pragnienie; Chciabym si przypodoba bogini Atenie, Gdy na tym tam praniku na cze Posejdona Widocznie oczom moim zjawia si ona. Niech, ktry w pole skoczy, wolarzowi kae Przywie tutaj jawk, ktr dam w ofiarze. Drugi do Telemacha odzi bie i sprowad Wszystk czelad -dwch zostaw, ci mog pilnowa. Do Laerka zotnika pobiey mi trzeci, By zotem rg jawki oku. Reszta dzieci Zostanie z nami, kady bdzie tu potrzebnym, Czy jado przysposobi, czy kaza suebnym Znie tutaj stoki, drzewo, dzbany z wie wod . Rzek -wszystko si rozbiego. Jawk juwiod Z pola, a z Telemacha przybya ju odzi Jego druyna. Rwnie i zotnik nadchodzi, Niosc ze sob wszystkie narzdzia, mistrztgi, Tak motek, jak kowado i krzywe obcgi Do misternej roboty. Na ten obrzd wity Zbiega i Pallas. Nestor zotnikiem zajty Da mu zota, a sztukmistrz zotem oku rogi Jawce, wic bogini cieszy dar ten drogi.Echefron, Stratios dzier za rg jaowic,Aretos z komnat wynis kwiecist miednicPen wody, a w lewej mia ziarna jczmienne kitnook crk Diosow: o, j Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP ck 9LU c6 c* c6LW krbce [63] . Ju Trasymedes wznis rami wojenne Zbrojne w topr nade bem jaoszki ofiarnej. Perseusz w mis zbiera mia strumie krwi czarnej. Ojciec rce umywszy miota jczmie wity, A na ogie skrt sierci z ba krowie wycity. A kiedy si pomodli i nasia jczmienia, Wraz przystpi Trasymed i si ramienia Paln -a topr ugrzz w karku, przeciyy I powali ofiar. Z krzykiem si modliy Wszystkie crki, synowe, obok Eurydyki ony Nestora, cry Klimena wadyki. Syny, za eb jaoszk dwignwszy, trzymali, A dorn j Pejsistrat. Czarna krew si wali I duch cielsko opuci. Rbic j w kaway Wyjmuj poldwic i dwakro tuszcz biayObwinwszy, jak zwyczaj, nao wysoko Drobniejszymi gnatami, z kapic posok. Starzec je tak na stosie spali, winem polaCiemnym, a synw orszak ofiar okola Z piciozbnymi widy. Spaliwszy te misa Trzewia do ostatniego a spoywszy ksa, Reszt w drobniejszych sztukach na rony nawlekli I takowe przy ogniu obracajc piekli. Tymczasem Telemacha, licznego modziana, Kpaa Polykasta, panienka sudana [64], Najmodsza z Nestorwien, a po wzitej wannie Namaciwszy oliw odziaa starannie Pikn szatk i w chiton mikki otulia... Gdy wszed, jasno od niego jak od boka bia. Szed wic i przy pasterzu mw siad Nestorze... Ju z ronw zdjto miso upieczone w porze, I rzucili si wszyscy na biesiad on; Lecz powaniejsze tylko krztao si gronoOkoo wina, ktre z krateru czerpali I biesiadnikom w zotych czarach podawali,A zgaszono pragnienie, nasycono gody. Wtedy gereski starzec krzykn: Kto tam mody, Niech skoczy, dugogrzywe konie tu przywiedzie, Do kolasy zaoy, bo nasz go odjedzie! Tak rzek. Synowie rozkaz speniaj w tej chwili: Piorunem do kolasy konie zaoyli, A szafarka w ni chleba i wina nakada, To wybornych akoci krlewskiego jada. Wskoczy tedy Telemach na rydwan zaprzny. Rzeszowdca Pejsistrat, Nestora syn mny, Obok niego usiadszy lejce schwyci w donie, Klasn z bicza, i lotem puciy si konie Plmi, od grodu Pylos coraz dalej mknce, Dzie cay szarpic jarzmo kark ugniatajce. Nareszcie zaszo soce, cie poczerni szlaki, Gdy do zamku Diokla, do Feraj junaki Wraz przybyli. Orsiloch, syn Alfejosowy Zrodzi tego Diokla. Nocleg tam gotowy Znaleli, i gocinne przyjcie im dano. Ze wschodzc nazajutrz Jutrzenk rumian Znw wyjechali obaj w zaprznej kolasie Przez bram; a w przedsionkach turkot rozlega si. Z klaskiem bicza koniki ruszyy z ochot, Midzy pszeniczne any mkn, a oto U kresu drogi dzielne stany rumaki. Wanie Helios si schowa, cie poczerni szlaki. ------ [44] Neleja -Neleus, syn Posecjdona i Tyro,wadca Pylos, ojciec Nestora; [45] Gereski -Nestor wychowywa si w messeskiej Gerenii i tam si schroni, kiedy Herakles zniszczy Pylos; Nestor by jedynym synem Neleusa, ktry uszed mierci z rk Heraklesa; [46] Amfitryta -wadczyni mrz, ktrej podlegay fale morskie i wszystkie stworzenia yjce w gbinach; bya crkNereusa i on Posejdona; [47] Achilla -Achilles, syn miertelnika Peleusa, wadcy tesalskiej Ftyi i boginki morskiej Tetydy; najdzielniejszy z bohaterw greckich walczcych pod Troj; zgin z rki Parysa; [48] Ajas -syn Telamona, wadca Salaminy, najdzielniejszy po Achillesie wojownik grecki pod Troj; po mierci Achillesa ubiega si o jego zbroj, ktr przyznano Odyseuszowi; optany szaem wymordowa trzody, mylc, e zabija Grekw; powrciwszy do zmysw, popeni samobjstwo, nie mogc znie haby; [49] Patrokl, Patroklos -syn Menojtiosa z Opientu, najserdeczniejszy przyjaciel Achillesa; zgin w pojedynku z Hektorem; Achilles pragnc pomci mier przyjacielapodj na nowo walk z Trojanami, przechylajc ostateczn szal zwycistwa na stron Grekw; [50] zawzito Zeusowej cry -Ajas, syn Oileusa, krla Lakrw, bohater wojny trojaskiej cign na siebie gniew Ateny, kiedy podczas zdobycia Troi, znieway crk krla Priama, Kassandr, szukajc schronienia u stp posgu bogini; [51] dwch synw Atreja -chodzi o Atrydw, czyli Agamenanona, naczelnego wodza wyprawy pod Troj i jego brata Menelaosa, ktrego krzywd (porwanie ony Heleny przez Parysa, syna krla Troi -Priama) mcili Grecy; [52] komyszom -siedzibom; [53] sudna (staropol.)-statki, okrty; [54] syn Tydeja -Diomedes, syn Tydeusa; krl Teb, jeden z najsawniejszych bohaterw wojny trojaskiej, w wirze walki zrani Aresa i Afrodyt; [55] Myrmidocy -Myrmidonowie, lud z tesalskiej Ftyi, wid ich pod Troj Achilles;staroytni utrzymywali, e byy to mrwki zamienione w ludzi (gr. mrwka -myrmeks);[56] Idomeneus -syn Deukaliona, krl Krety;jeden z wodzw wyprawy trojaskiej; [57] samowek -zasadzek; [58] pawook -tkaninami; [59] Notos -personifikacja wiatru poudniowego; dla Grekw byo to bstwo; [60] ertw -ofiar; [61] do Meneli -Menelaosa, skrcona forma imienia wodza spod Troi; [62] posoch (ros.)-bero; [63] w krbce -w koszyku; [64] sudana -smuka; PIE CZWARTA Wydarzenia w Sparcie Wwozami wjechawszy w grd Lakedajmony[65], Skrcili wprost na zamek, kdy m sawiony, Menelaj, huczne sprawia wesele dla syna I dla crki. T odda, cho jego jedyna, Synowi Achillesa [66], wojw gromiciela. Z nim j bowiem zarczy w Troi przed lat wiela, A niebianie zczyli par k sobie skonn. Wanie j dzi odesa koleno i konno W sawny grd Myrmidonw. Dla syna za swego Wzi w Sparcie Alektora cr. Syna tego Megapentesem zowi -chop silnej prawicy - A mia go w starych latach z jednej niewolnicy, Gdy Helen bogowie zrobili bezpodn, Odkd powia crk Hermion, godn Ze zot Afrodyt rwna si w piknoci. Tak wic Menelaj w gronie przyjaci i goci W komnatach swego zamku hucznie biesiadowa. By tam i cudny pieniarz, co swojej wtrowa Pieni na gli, i dwaj skoczkowie tam byli, Co na miar tej pieni w rodku si krcili. Za Telemach z Nestora synem przed wrotyma Pierwszymi, co do zamku wiody, konie wstrzyma. Spostrzeg ich Eteonej, suga przywizany Do Atrydy, i pozna, e to kto nieznany. Prdko wic na pokoje biea z wieci now, Przybliy si do pana i rzek lotne sowo: Jacy tam obcy ludzie, o mj jasny panie!Jest ich dwch; wygldaj icie jak niebianie! Rozka, czy wyprzc konie mamy im, czy dalj Odprowadzi, by indziej gociny szukali? Menelaj tym oburzon rzek: Synu Boety Eteoneju! Gadasz, jak gdyby to nie ty, Tylko dziecko, co gupie powtarza wyrazy! Czy to my gocinnoci ludzkiej tyle razy Nie doznali obadwa przed naszym powrotem? Zeus mgby znw nas kara, gdyby zaby o tem. piesz si wic wyprzc konie i da im wygody, A tych goci zaprosi na weselne gody . Tak rzek, a ten z komnaty wybiea i zwoa Innych sug, zabierajc po drodze, co zdoa. Z nimi wyprzgszy konie, pomczone oba, Wwid do stajen i mocno przywiza u oba. Owsa im zmieszanego z jczmieniem wsypano, Po czym wz postawiono pod byszczc cian, A goci na krlewskie wiedziono komnaty. Oni z podziwem patrz na terem [67] bogaty; Bowiem jako blask soca, ksiyca miganie, Oczom si ich wydao Atrydy mieszkanie. A gdy widokiem oczy i serca napali, Do azien my si w wannach gadkich obajzaszli; Tam ich dziewki umyy, namaciy rczo, Oblkszy w chitan z weny, okrywszy opocz. To odbywszy, szli zasi przy Atrydzie krzesa. Zaraz jedna z suebnic zoty kubek wniesa, A w nim wod; t lejc do miednicy srebrnj Na rce, przysuna im stolik potrzebny. Powana te szafarka z zapasy rnymi Przybywszy, te przysmaki stawia przed nimi, A krajczy na kopiastych misach wnis pieczyste I inne misa, czasze poda te zociste. Wtem Atryd powowosy obudwch powita:Cni gocie! Jedzcie smacznie; potem bd pyta, Gdy si ju posilicie, cocie to za jedni? Rd wasz, jak si domylam, wcale niepoledni, Idzie od krlw, co to z Zeusa si wywodz, Z podej bowiem krwi tacy, jak wy, si nie rodz . To rzek i sam im poda tusty comber wou Pieczonego -a by to przysmak jego stou -Wic do zastawionego dobrali si jada. A najadszy, napiwszy, gdy ju ch odpada, Do swego towarzysza, nachylony gow, Telemach mu na ucho mwi takie sowo: Patrzaj no, Nestorydo, patrzaj, serce moje, Jakim blaskiem spiowym siej te pokoje! Co tu zota, bursztynu, srebra, soniej koci! Nie wiem, czy jest wietniejszy dwr Olimpskiej Moci. Nieprzebrane bogactwa! A mi mi si oczy . Snad domyli si Atryd, o czym rzecz si toczy Midzy nimi, bo na nich zawoa: Hej, modzi! Niech nikt miertelny z Zeusem w zapasy nie chodzi, Bowiem wieczne s jego dostatki i dwory. Ze mn rzecz inna; kady, kto chce, mgby zbiory Moje przesadzi lub nie; chocia si niemao W omioletniej zamorskiej wczdze zebrao, Kiedym Fenicj, Egipt, Cypr, a nawet stronyEtyjopskie zwdrowa -Eremby, Sydony, To Libi, gdzie jagnita z rokami si rodz, A owce w cigu roku trzykro z podem chodz. Maj tam gospodarze, maj i pasterze Misa do, brodz niemal i w mleku, i w serze, Bo jak rok dugi, cigle doj si maciorki. Ot gdym si tam gania i adowa worki Zotem, tutaj tymczasem brata mi zabito Skrycie, podstpem, w zmowie z nikczemnkobit! Jako mi to dziedzictwo obmierze si stao. Wolabym mie z tych skarbw trzeci czstk ma, Byle yli ci me, co na polach Troi Legli podal od Argos, przyjaciele moi. Jakkolwiek po nich tskni i mylami wodz,Przecie po adnym serce nie pacze tak srodze Jak po jednym; odbiega sen i ch do jada,Gdy o nim myl. Komu cisza dola pada Ni Odysowi? Nade kt wicej biedowa?Los go stworzy do cierpie samych; mnie zachowa Do smutkw po przepadym, ktry gdzie si kryje, A nie wiemy, czy yje jeszcze, lub nie yje.Pewnie stary Laertes co dzie po nim pacze, To mdra Penelopa, i to nieboracz Syn Telemach, ktrego przy piersi zostawi. Mwic to w tak rzewno gocia swego wprawi, e za w rzsach zawisa z wspomnieniem rodzica: Jako w paszcz purpurowy ukry smtne lica, Z czego odgad Menelaj zaraz, kto on taki, I w gbi duszy sposb ukada dwojaki: Bd da mu si wypaka za straconym ojcem, Bd wprzdy o tej rzeczy pogada z moojcem. Owo gdy to roztrzsa w ducha tajemnicy,Wesza Helena [68] z wonnej wychodzc wietlicy, Jak Artemida zbrojna [69] w pki strza pierzaste. Zaraz z krzesem misternym podbiega Adraste; Alkippe jej kobierzec mikki podesaa, Filo koszyczek niosa -Helena go miaa Od Alkandry, Poyba ony, co za dawnych Lat y w Tebach egipskich, bogactwami sawnych; On to dwie srebrne wanny, trjnogw po parze, Talentw dziesi zotem Meneli da w darze. Helenie si od ony dosta dar bogaty: Zota kdziel i koszyk w podugowaty Z srebra plecion, a zot obcignion obwdk. Filo go postawia przed ni tu, bliziutko, A w tym koszyku motkw przdzy byo peno, Na wierzchu bya kdziel z fijokow wen. Helena wic usiadszy wspara nogi obie Na podnku, pytajc ma w tym sposobie:Czy wiemy, Menelaju, jaki rd tych goci,Co przyszli w domu naszym szuka gocinnoci? Myl si lub nie myl -lecz czuj to przecie, e dwch mczyzn, dwch kobiet nie spotkaam w wiecie Tak podobnych do siebie -dziw to niesychany! - Jak ten oto modzieniec, u nas tu nie znany, Z Telemachem, Odysa synem, podobniutki. Pamitam, on przy piersi by wtedy malutki, Kiedy z wami, Achiwy, w kraj daleki Troi Odys szed krew przelewa gwoli haby mojj . Na to powokdziorny odrzek jej Atryda: To, co z domysw mwisz, mnie prawd si wyda: Takie rce i nogi, tak oczy patrzce Mia Odys, a i takie wosy si krcce. To gdym przed chwil wspomnia tu Odyseusza I mwi, jakie trudy niezomna ta dusza Zniosa dla mnie, a oto za mu z oka kanie[70], I w purpurowym paszczu ukry pomieszanie Na to mu Nestoryda Pejsistrat powiedzia: Atrydo Menelaju! Krlu! Ot, by wiedzia, e to syn Odyseja, syn jego prawdziwy; Lecz boi si uchybi, przeto tak wstydliwy I nie chce, kiedy mwisz, przerwa obcesowo, Tak mu rado wlewa boskie twoje sowo.Mnie tutaj posa Nestor, ten ojciec mj drogi, Abym mu towarzyszy w domu twego progi,Gdzie ojca przyszed szuka tak w sowie, jak w czynie; Bo dziecko cierpi duo, gdy ojciec mu zginie, A sierot opuszcz przyjaciele domu, Jak Telemacha. Ojca nie ma on, nikomu Nie chce si uj za nim, by odwrci ciosy. Na to znw Menelaos odrzek powowosy:Prze bogi! To mym gociem syn wielkiegoma, Co za mnie w tylu bitwach dobywa ora! Jam go chcia za powrotem nad wszystkie Achiwy Osypa, gdyby morzem powrt nasz szczliwy Obudwom by zachowa Zeus, bg gromowadny. W Argos miaem mu miasto, dwr zbudowaadny, A z Itaki dobytek i syna sprowadzi I ludno stamtd zabra i w miecie osadzi, Wyprztnwszy najblisze, co beru mojemu Podlega. Jakeby to sprzyjao czstemu Widywaniu si z sob, by ten wze wity,Ktry nas czy, nigdy nie by ju rozcity, Chyba mierci, gdy obu wtrci w cie ponury. Lecz szczcia tego bg mi pozazdroci ktry, Gdy jemu do powrotu pozamyka wrota . To rzek, i wszystkich rzewna obja tsknota; W pacz Helena Argejka, a cra Kroniona; W pacz Telemach; Meneli renica zwilona Take z; za si krci w oku Pejsistrata,Bo w duszy cie mu stan Antilocha, brata, Co go syn zamordowa Eosy wietlanej! ... Potem wszyscy obsiedli zastawn biesiad. Wtem Helena skoczywszy do gowy po rad Pijcym przymieszaa czar taki do wina, e gnieww, smutkw, zgryzot przeszych zapomina, Kiedy kto pokosztuje z zaprawnego krua. W dzie ten nigdy za w oku nie stanie mu dua, Choby drogiego ojca i matk pochowa; Nigdy, choby kto miednym mieczem zamordowa Brata mu albo syna, przed jego obliczem - Taki to czar by, napj niezrwnany z niczem! Dostaa go Helena od Tona maonki, Polydamny, w Egipcie, gdzie ziemia korzonkiOsobliwe wydaje na leki lub trutki: To kady tam znachorem nie z innej pobudki, Tylko e zna te leki -istny rd Pajona [71] . Jako czar przemieszawszy, rozkazaa onaPodawa go i w sodkiej ozwaa si mowie:Atrydo Menelaju! A i wy, synowie Mnych ojcw! Zeus zwykle rozdaje na przemian Raz ze, raz dobre, jako pan wszechwadny ziemian; Przeto majc przed sob t oto wieczerz, Jedzcie i gwarzcie, ja wam za to co powierz. Nie myl wszystkich bojw z pocztku do koca Wylicza, w ktrych walczy Odys, nasz obroca, Tam na ziemi trojaskiej, dla Grekw tak wraj. Raz on sam si umylnie porani po twarzy,A zarzuciwszy achman jakiego tam ciury,W sam rj swych nieprzyjaci wkrad si w miasta mury I udawa ebraka. Kt by podejrzywa W nim hetmana, co z Greki na nawach przybywa? Tak wic wszed midzy Trojan i by nie poznany - Jam go jedna poznaa mimo tej odmiany; Cign z niego -na prno! Wykrty mia chytre. Lecz gdy w ani go skpi i oliw wytr, Szaty dam i przysign na wszystkie witoci, Nie pierw rozgosi w miecie o jego bytnoci, Pki nie wrci do naw i namiotw greckich -Dopiero mi si zwierzy z zamiarw zdradzieckich. Potem bw on trojaskich sia z karku zrzuci I dostawszy jzyka, cao do swych wrci.W Ilijonie pacz niewiast rozleg si aosny, Tylko jam si cieszya -bo ju mi nieznonySta si pobyt wrd cudzych; pakaam jak dzici Po domu; zorzeczyam samej Afrodycie, e mi od swoich w obc zagnaa tu stron, Matk crce, mowi z oa biorc on; A m ten i rozumem, i ksztatem wyborny! Na to jej Menelaos rzek powokdziomy: Zaprawd, powie twoja, Heleno, jest szczera. Znao si niejednego w yciu bohatera Czyny i myl -po wiecie daleko bywaem - Lecz takiego, jak on by, nigdy nie spotkaem Ma, ktry by nosi serce tak niezomne. Do, gdy niebezpieczestwa i miao przypomn, Kiedymy wszyscy wodze w koniu wydronym Siedzieli, jak wiszcy grom nad Ilijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c c!u c"M!c c#+ c$^6OWtedy ty przysza. Pewnie zy duch ci to szepta, Co chcia, eby Trojanin pobi nas i zdepta. Przysza -Deifob [72] przyszed, pomn, ztob spoem: Trzykro nasz kryjwk obeszlicie koem; Macaa, wyzywaa rnymi imiony Wodzw greckich, udajc gos kadego ony. W rodku konia jam siedzia, Tydyd [73], Odys trzeci; Wtem syszymy, a z zewntrz twj gos nas doleci. Obamy si zerwali, wyskoczy gotowi Z tej kryjwki i boki rozsadzi koniowi Lub odezwa si na gos, lecz Odys nas wstrzyma; Pohamowa i innych, cho ten, w si zyma... Antiklos tylko gwatem chcia da znak o sobie, Lecz Odys go pochwyci zaraz w bary obie,Gb zatka... Przytomno ta nas ocalia. Szczciem Atene z miejsc tych ci uprowadzia Jemu na to Telemach z odpowiedzi pieszy:Atrydo Menelaju, boski wodzu rzeszy! Tym przykrzej, e m taki, chocia w piersi nosi Z spiu serce, od mierci on si nie wyprosi! Lecz czas nam do onicy, spoczynek ju zda si: A pokrzepienie w samym znajdziemy wywczasie . To rzek. Helena zwoa swoje suebnice; Kae w przysionku wnosi wspaniae onice, Purpurowe podciki, znw kobierce dziane, I do przykrycia paszcze sposobi weniane. One wyszy, trzymajc ponce pochodnie, I zwiny si wawo, cielc im wygodnie. Keryks za Telamacha i syna Nestora Odprowadzi, i spali tam w przysionku dwora. Za Atryda spa wewntrz zamkowych pokoi Przy najpikniejszej z niewiast, przy Helenie swojj. Gdy na niebie rane zbudziy si zorze, Grzmigos Menelaj naraz porzuci swe oe. Wdzia szaty, a przez rami zawiesi mieczsrogi, A i w ksztatne postoy opi jasne nogi; I wyszedszy z swych komnat, pikny jak bg ktry, Usiad przy Telemachu i pyta go z gry: Po co, powiedz, przybye w te odlege strony Przez morskich wd obszary, do Lakedajmony? W sprawie ludu, czy swojej przybye? Mw szczerze . Wic roztropny modzieniec po nim gos zabierze: Atrydo Menelaju, wadco ludw boski! Przyszedem tu o ojcu pozbiera pogoski. Dobytek mj zniszczony, spustoszone any, Wraych goci dom peen, bij mi barany, Bij kozy, rn stada cikonogich bykw Te gachy mojej matki, hurma najezdnikw. Przeto bagam ci, nisko do kolan si koni: Powiedz mi, co o ojca mojego wiesz zgonie?Bye wiadkiem? Czy jaki mwi ci wdrowiec? On si rodzi, by cierpia, wiem ja to -lecz powiedz Po prostu, bez ogrdki, jak widziay oczy. Bagam ci! Jeli kiedy do usug ochoczy Ojciec mj ci usuy czynem albo mow Pod Troj, gdzie i godno byo, i niezdrowo, W imi zasug zaklinam, powiedz wszystko wiernie . Na to rzek Menelaos, wzruszon niepomiernie: O bogi! Czyby w oe bohatera tacy Wedrze si mieli tchrze podli i ladacy? ! Podobnie w lwiej komyszy, jeli zoy aniaPar modych, co ledwo nawyky do ssania,A sama w gry pjdzie, na bujne pastwisko,Lew tymczasem wrciwszy w swoje legowisko Z obudwch tych jelonkw zrobi par ykw- To samo od Odysa spotka tych ndznikw! Czej mu kiedy Zeus-ojciec, Atene, Apollo, W tej postaci jak niegdy na Lesbie pozwolStan, gdy szed w zapany bj z Filomelidem I Achiwom da triumf, jego zgnit ze wstydem - Niechby si w tej postaci przed gachami zjawi. Odsadziby od ony i wszystkich podawi. To za, o co mi pyta przyszede na dobie, Bez ogrdki, jak byo, wrcz opowiem tobie, Wszystko, co boski staruch kiedy mi powiedzia. Nic z tego nie zataj, wszystko bdziesz wiedzia. W Egipcie tam, acz bardzo do domu si rwaem, Bogi mi zahaczyy za to, e nie daem Powinnych ofiar. le jest bogw way lekko! Tam wrd morza ostrwek ley, niedaleko Od ujcia rzeki, Faros ludzie go nazwali; Od rzeki ley na dzie eglugi, nie dalj, Zwaszcza gdy wiatr pomylny egludze tejsprzyja. Jest tam przysta, i aden okrt jej nie mija, By nabra wieej wody i dalej pru fale. W przystani tej dwadziecia staem dni, gdy wcale Wiatru dobrego-m nie mia, by puci okrty I przerzyna si nimi przez morskie odmty. Wnet by nam byo jada i serca nie stao, A z bstw jedno z tej cieni nas wyratowao. Bya to Ejdotea, crka Proteusza [74], Wadcy mrz, ktr widok ndzy mojej wzrusza. Ona, gdym si raz odbi od mego narodu, Co rozleg si po wyspie, trapiony od godu, Szuka jada lub ryby na wd tam owi - Ona zbliy si do mnie, by wdzicznie pozdrowi, I rzeka. -Jeste dziecko czy czek lekkomylny, Czy te leniuch ju taki, aby na umylny Gd si skaza i nie mc rzuci wyspy nagij, Nim twoich ludzi reszta odbiey odwagi? - Na to jam odpowiedzia w tych sowach bogini: -Jeli bstwem, niech twoja mdro mi nie wini, Bo tu z chci nie siedz i pewnie bym pieszy, Gdybym by wzgldem bogw co tam nie nagrzeszy. Przeto mw -niemiertelnym tajnego nic nima - Ktry bg na tej wyspie w uwizi mi trzyma, I w jaki sposb mgbym odpyn do domu? - Tom rzek; ona pochwyci prdko: -Jeli komu, Li tobie, cudzoziemcze, prawd ca powiem: Tu wada morski staruch nad onym ostrowiem, Proteusz, bg egipski, co morskich wd ona Zna wszystkie, najwierniejszy suga Posejdona. Cho mj ojciec, rzecz skryt o nim ci udziel: Dosta go w swoje rce przez pewne fortele, A on ci wskae drog, da rodki niechybne, By mg doma powrci przez te szlaki rybne... Przy tym wielkie u Zeusa ma on zachowanie.Gdyby go chcia zapyta, wywry ci w stanie, Co zego lub dobrego zaszo w twoim gniedzie, Kiedy tu do nas w swojej zapdzi si jedzie . To rzekszy, odpowiedzi mojej pilnie sucha; Wic mwi: -Wska, jak zapa morskiego starucha, Aby si nie wylizn widzc mi z daleka. Nieatwo da si boek pochwyci przez czeka. - Tak mwiem; boginka za odpowiedziaa: Gociu mj! Tobie prawda naley si caa; Wic gdy soce w poudnie szczyt nieba dogoni, Niemylnie boek morski wypywa z wd toni, Pod wiatru tchnieniem odzian w bawan skdzierzony, I spa idzie w pieczarze w skale wydronj; Plemi za Halosydny [75], rj petwiastychfokw, Z wd wyszedszy zalega z obu jego bokwI morskimi wyziewy zasmradza powietrze. Ja ci tam zaprowadz, skoro wit si przetrze, I umieszcz wraz z nimi. Teraz rzecz twoj Trzech z okrtw wzi chopw, co si nic nie boj, Bo ten staruch fortele ma zadziwiajce: Naprzd idzie rachowa foki w rzd lece, A gdy je tak obejrza i zliczy pitkami, Sam kadzie si jak pastuch pomidzy owcami. Jako gdy obaczycie, e usn na dobre, Powsta, w bary go schwyci ylaste i chrobre I dziere! On si bdzie wymyka na prno - Bo czarownik, przywdzieje na si posta rn: Co na ziemi, co w wodzie lub co w ogniu yje - miao tylko, a cisn, chocia jak si wije!Lecz gdy do was zagada w postaci tej samj Jak lea snem zmorzony w gbi onej jamy, Wtedy puszczaj starucha, bo ju si ukorzy, I pytaj: ktry z bogw na ciebie si sroy I jak przez rybne szlaki wrcisz w swoje strony? - To powiedziawszy, w bawan wskoczya spitrzony, Ja za na brzeg piaszczysty szedem, gdziem mia odzie, I tysic dziwnych myli dusz mi przebodzie. Gdym stan przy mych nawach, tam, u wd zwierciada, Nastpia wieczerza; wonna noc zapada I na szumicym brzegu leglimy pokotem. A gdy poranna Zorza zbudzia si potem, Chodziem wzdu wybrzea nad morsk roztocz I modliem si bogom. Z moich -trzech ochoczo Poszo za mn, a kady zuch wielki i city. Tymczasem Ejdotea pomwszy odmty Morskie wyniosa stamtd cztery focze skry wieo zdjte; zasadzk obmylia z gry; I dla kadego doek wygrzebawszy w piasku, Siada nas oczekujc. Zszedem j o brzasku. Ona w doy nas kadzie i skr okrywa. Czatujemy -lecz mka bya to straszliwa! Bo z fok tustych okropnie dusi tran smrodliwy: W ssiedztwie tych potworw nie dotrwa nikt ywy! Lecz boginka sposobik znalaza w potrzebie:Daa wcha ambrozj [76] uywan w niebie; Jej wonie brzydki wyziew zupenie rozwiay; I w cierpliwym czekaniu przeszed ranek cay. Tymczasem stada fokw wyaziy z wody I rzdem na wybrzeu kady si jak kody. W poudnie boski staruch z ciemnych wd oyska Wyszed, policzy foki, obejrza je z bliska. Nas rwnie za potwory liczy, a o zdradzie Nic si nie domylajc, obok fok si kadzie. Naraz rwiemy si z wrzaskiem; opasujem miele Boka ramiona. Lecz on ma swoje fortele: Najprzd lew si ze zrobi grzywiasty, a z tego W rysia si zmieni, w dzika, w smoka skrzydlatego, Ju drzewem w obok strzeli, ju jak woda pyn. Dzierym go, bo ramieniem kady go owin, A i zda si nareszcie, cho mia takie czary, I zapyta mi, gosem zwyczajnym, ten stary: -Ktry ci to poradzi z niebian, mj Atrydzie, eby mi wzi podstpem? Mw, o co ci idzie? - To rzek staruch -jam na to jemu odpowiedzia: -Kryjesz si niepotrzebnie, jak by sam nie wiedzia, e tak dugo na wyspie siedz tu bezludnej,Gow tracc, by z matni wydoby si trudnej. Przeto mw, niemiertelnym kada rzecz wiadoma: Jak przez rybny gociniec mgbym wrci doma? - Powiedziaem -i on te z odpowiedzi pieszy: -Nie wiesz-li, e Zeusowi i bogom nagrzeszy Skpic im hekatomby na samym odjedzie, By rycho i szczliwe stan w wasnym gniedzie? Pty bowiem nie ujrzysz -wyrok niecofniony- Ni rodziny, ni domu, ni kochanej ony, Pki w Egipt nie wrcisz i nad brzegiem rzeki Nie zjednasz hekatomb u bogw opieki, U bogw tych tam w niebie; bagaj je obiat, Oni podr pomyln morzem dadz- za to.- Staruch skoczy, mnie serce a kraja blsrogi, Gdy mi kaza si wraca do Egiptu z drogi Tak daleko i morzem takim niebezpiecznym! Jednak w mej odpowiedzi nie byem mu sprzecznym: -Dobrze, mj starcze, woli twojej si dogodzi, Tylko mw czyst prawd, bo o ni mi chodzi: Mw, czy wszyscy Achiwi bez szwanku wrcili, Ci, ktrych my z Nestorem w Troi zostawili, Czy te umar z nich ktry czasu tej eglugi, Czy wrd swoich, gdy wrci z tej wojny tak dugij? - To rzekem, a w odpowied takiem sowa schwyta: -Czemu mi o to pytasz? Lepiej by nie pyta, ebym, co wiem, wygada; bo gdy ci odsoni, I zami si zalejesz, i zaamiesz donie. Suchaj! Wielu z nich yje, wielu ju ubyo: I tak, dwch, co knemidnym Grekom hetmanio, mier znalazo w powrocie; ty staczae bitwy. Jeden gdzie tam odprawia znw morskie gonitwy, Ajas z swymi okrty dno morskie zgruntowa. Zrazu wprawdzie Posejdon rozbitka ratowa Z toni morskich w pobliu gyrejskiej opoki [77], I na wrogu Pallady moe by wyroki Straszne si nie speniy, gdyby w chepie swojj Nie by bogom nabluni, e si ich nie boi. Lecz Posejdon usysza blunierstwo pyszaka; W srog pi schwyci trjzb, i spada ta paka Na ska Gyry, ktra pka w dwa kaway:P zostao, p drugie odszczypanej skayRuno wraz z Ajasem, ktry bluni niebu;Wzburzony go ocean schon bez pogrzebu. Tak skoczy Ajas, wod zalawszy si son. Twj brat przed tej bogini mst nienasycon Uszed wprawdzie na sudnach, bronia go Hera, Lecz gdy ju do przyldka Malei dociera, Porwaa go wichura i niosa z okrty Jczcego, daleko, w wielkich mrz odmty, Ku wybrzeom, gdzie Thyest y czasy dawnymi, Potem Ajgist, syn jego -w ostatni krac ziemi. Tu ju myla, e jego nieszczcia si skocz, Gdy bstwa odwrciy wicher, a on rczo Gna do dom. Oj, radonie na ziemi ojczyst Wyskoczy, ucaowa, skropi z rzsist, I poi si widokiem znanej okolicy. A wtem str go dopatrzy z wysokiej stranicy, Gdzie go Ajgist osadzi, dwa talenty w zocie Przyrzek, gdy o Atrydy da mu zna powrocie, I rok cay wartowa, by niespodziewanie Nie wpad, bo byby sprawi wielkie krwi rozlanie. Jako pobieg na zamek, da zna Ajgistowi; Ten fortelem Atryd sprztn postanowi; Dwudziestu chopw dobra, ukry w gbi dworu, A gody kaza sprawi sute, dla pozoru; Sam za Agamemnona i konno, i wono Jecha wita, zasadzk uknuwszy na gron. Wic gocia tak ufnego w dom zaprosi sobie I z nim godujc, zarzn jak wou przy obie. Nikt z ludzi Atrydowych nie wyszed tam cao, Nikt z Ajgistowych; wszystko si wymordowao. - Skoczy, a we mnie serce pkao na wierci. Siadem, gono szlochajc i wzywajc mierci Jak zbawienia; Heliosa nie znosiem blasku. A gdym si tak wypaka, bl wytarza w piasku, Znowu do mnie przemwi w staruch wrebny: -Pohamuj zy, Atrydo; ten pacz niepotrzebny, Doli swej nie naprawisz zami. Raczej siy Zbierz, by prdzej powrci do ojczyzny mij. Moe zbjc zastaniesz, a moe ju katem Sta si dla niego Orest; pogrzebiesz go zatem. - Tak gdy mwi, mskiego w pier wpdzi mi ducha. I w serce bolem strute wstpia otucha, em pyta, chcc co wicej usysze od niego: -Ju wiem, co dwch spotkao; jaki los trzeciego? Czy go ywcem na morskim pustkowiu kto trzyma? Nie taj mi smutnej prawdy. Mw, czy go ju ni ma? - To rzekem, a z ust starca wysza mowa taka: -Trzeci to syn Laerta, gniazdem mu Itaka. Widziaem go na jednej wyspie; paka rzewnie Tam, u nimfy Kalypsy; nie puszcza go pewnie Ta pani, cho po domu w tsknicy si skwarzy, Bo na pustce tej nie ma odzi ni wiolarzy, eby si przez fal grzbiety mg dosta do siebie. Lecz, Menelaju, Zeusa kochanku, dla ciebie mierci wyroku nie ma w Argos koniorodnym. Bogowie ci siedliskiem kiedy uczcz godnym: Pol na kraniec ziemi, w Elizejskie Pola [78], Gdzie rudy Radamantys mieszka. Tam ci dola Czeka boga: bo ycie lekko tam upywa, Nigdy niegu, zamieci, nawanic nie bywa; Cigle miy tam Zefir dmucha od zachodu, Ocean [79] go posya; w skwar uycza chodu. Tam pjdziesz, bo Helena jest maonk twoj; O ciebie, ziciu Zeusa, bogi bardzo stoj. - To rzekszy wraz si rzuci w szumice gbiny, A ja szedem do odzi z garstk mej druyny. Po drodze myli gray w wzburzonej mi duszy, A gdym przyszed, gdzie staa d moja na suszy, Zgotowano wieczerz; noc zapada potem, I spa my polegali na brzegu pokotem. Nazajutrz, gdy rumiane zbudziy si zorze,Jli my si spychania naw na wite morze;Nu maszty wbija, agle rozpina na nawach - Sami wreszcie w nie wszedszy, rzdami na awach Usidziem, w sine nurty bijemy wiosami. Tak do rzeki Ajgyptos syconej deszczami Przypynwszy, zoyem stuwoln ofiar I bogi-m zbaga, co mi skazay na kar; Nareszcie pami brata uczciem mogi. Tego wic dopeniwszy, miaem odtd mi Drog do dom; bo wiatry pomylne mi wiayI szybko do ojczyzny agle nasze gnay. Ty za na moim dworze baw jeszcze w gocinie, Pki dni jedenacie, dwanacie nie minie; Wtedy sam ci odel, uczcz podarunkiem,Dam toczony rydwanik, trzy konie z rynsztunkiem, Przy tym mistern czasz, by z niej obiatowa Bogom, a o mnie pami stateczn zachowa . Na to mu tak roztropny modzian odpowiedzia: Nie nalegaj, Atrydo, bym duej tu siedzia! Zaprawd, i rok cay przesiedziabym chtnie Bez tsknoty do domu, tak mi tu pontnie Sucha twych pogawdek i rnych powieci, e rado std zaledwie w sercu si pomieci. Lecz moi towarzysze, ktrych-em zostawi W Pylos, stskniliby si, gdybym duej bawi. Co za do upominku, przyjm jaki taki I schowam; jedno nie wiem, po co do Itaki Brabym konie; twych stajen s one okras, Tu w rwniach potrzebniejsze i dobrze si pas Na koniczu, ostryu, orkiszu, pszenicy, Na wsatych jczmionach, gdy w mojej ziemicy Nie ma ni takich rwnin, ni pastewnych boni; Itaka dla kz tylko, nie dla chowu koni. Jednak j lubi; zgoa na adnym ostrowie Chw koni, dla k braku i drg, nie odpowie; Z wszystkich najmniej skalista Itaka . Gdyskoczy, Grzmigos Menelaj umiech do swych sw doczy I mwi gadzc rk modzieca po gowie: Dobra krew w tobie, chopcze; zna to wkadym sowie. Podarunki ci zmieni chtnie; sta mi na to: W mym skarbcu jest wszystkiego suto i bogato... Tak tam obaj gwarzyli z sob. A tymczasem i, jak wiszcy grom nad Ilijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA%P c& A c'{C(] c)) c*q5 ZPrzed zamkiem Odysowym gachowie z haasem Zabawiali si, krgi ciskajc i groty Na majdanie, gdzie czsto broili pustoty. Za Antinoj, Eurymach, jak bokowie jacy Siedzieli, wodze gachw, najtsi junacy. Wtem Noemon, syn Fronia, przystpi k siedzcym, Zagabn Antinoja sowem pytajcym: Czy wiesz co, Antinoju, lub nie wiesz nic o tem, Kiedy z Pylos Telemach bdzie tu z powrotem? Wzi mi d, a d teraz mnie samemu zda si, Bo mam jecha na ki w Elis, gdzie si pasie Moich dwanacie klaczy z mulnymi rebaki; Jednego z nich sprowadzi chciaem do Itaki . Ci zdumieli si syszc, e w Pylos Nelejskie Odprawi si Telemach -pewni, e go wiejskie Zatrzymuj uciechy wrd trzd i pasterzy!Na to Antinoj, chocia wieci tej nie wierzy: Mw prawd: kiedy odbi? Skd wzi towarzyszy? Czy ochotnikw, dworsk czelad, czy przybyszy Nabra na t wypraw tak zrcznie ukryt? Opowiedz z szczegami, wiedzie trzeba mi to. A czy biorc od ciebie statek gwatu uy? Czy dobrowolnie dae, kiedy ci odurzy? Na to Noemon tak mu ca rzecz tumaczy:Sam d daem i nikt by nie zrobi inaczj, Proszony, od czowieka bdcego w smutku; Trudno jest tak prob zostawi bez skutku. Poszli te z nim najtsze zuchy naszej modzi; Nad wszystkimi jest sternik Mentor -on dowodzi Okrtem lub bg jaki, bo mia boka posta.Lecz dziw mi, kdy mg on nazad si tu dosta, Odpynwszy do Pylos? Jam go spotka wczora . To rzek i w dom ojcowski powrci. Jak zmora Gniew siad na butnych duszach obu zalotnikw. Wraz kazali zaniecha igraszek i krzykw Gachom, ktrych zwoawszy posadzili wkoo. Antinoj, syn Eupejta, rzek im niewesoo: Przebg! Wielkiego dziea dokona zuchwale Telemach, bo odjecha. Nie marzyem wcale, By ten zamiar si uda. Uszed -zaartowa! Dzieciuch ma okrt; md nam najtsz zwerbowa! Broe nas, Zeusie! Wzmg si i zacznie nas trapi; Ale nim nas podepce, daj mu pierwej skapi! Lecz odzi mi potrzeba z dwudziestoma chwaty: Bdzie wraca -ja sam si wyprawi na czaty, Stan midzy Itak a Samos, w przesmyku;Za to szukanie ojca zapacisz, modziku! .Jego mowie przyklaso gachw zgromadzenie I rzucio si tumem w zamkowe podsienie... A gdy weszli do izby, wszczli zgiek okrutny, A ktry z tej gawiedzi krzykn, mokos butny: Snad si ju do wesela sposobi krlowa, A nie wie, e na gardo synaczka jej zmowa . Tak gwarzyli nie wiedzc, co tam bg przeznaczy; Wtem Antinoj przemwi do rzeszy junaczj: Powstrzymajcie jzyki wasze, o szaleni! Nie wiecie, e tu w domu moem by zdradzeni? Milczkiem std si wynosi i bra si do dziea, Na ktre jednogona zgoda ju stana .Rzek -i dwudziestu chopw najtszych wybierze, Z nimi szed do okrtu na morskie wybrzee, A tam zepchnwszy okrt, gdzie gbsze odmiay, Wbili maszt, pocignli w gr agiel biay; W pochwy skrzane wiose nawlekli rzd dugi; Rnych ory zwinne naniosy im sugi. A gdy okrt ju gotw, Antinoj z druyn Wsiad na; zjedli wieczerz, a w nocy odpyn... Penelopa w komnatach grnych jak tam pada W rozaleniu, tak nie chce napitku ni jada,Tylko wci o niewinnym przemyliwa synie:Czy ujdzie mierci? Czy te od gachw on zginie? Jak lew w tum ludzi wpadszy rzuca si z rozpacz Tam i sam, a tu owce zewszd go osacz...Tak jej myl si rzucaa, pki w snu ramiona Nie pada, od wewntrznych trwg wyswobodzona. Teraz si Atenaja wzia myli nowej. Stwarza widmo podobne crce Ikariowej Iftimie, i tej samej, co ona, piknoci, Ktrej m Eumelos mia swe posiadoci Blisko Feraj. Bogini posta t udan le na Penelopej spakan, znkan, Aby zy jej otara, zdja bl kamienny. Widmo wemko si szpark zasuwki rzemiennj, Stano u gw picej i tak szepce z bliska: Ty pisz, Penelopejo, a serce bl ciska; Wierz mi -nie chc w rozkoszach yjcy niebianie Twoich ez i aoby. Syn twj wkrtce stanie Tu w domu. Wszak on bogom nie zawini niczym . Penelopeja marom wyrwana zwodniczym, Co j snem koysay, rzeka jak na jawie: Siostro, skd tu si wzia? Nie pamitam prawie, Kiedy bya w mym domu. Mieszkam tak daleko! A teraz mi powstrzyma kaesz zy, co ciek, Jk stumi, chocia bole dusz mi rozdziera. I to mnie, co straciam ma, bohatera, Lwie serce, grujce cnot ponad Greki. Mnie, kiedy mj jedynak, dziecko bez opieki, Dom opuszcza i leci w wiat nie znany sobie! W ciszej ni po Odysie widzisz mnie aobie Po tym chopcu, tak strach mi, aby tam co zego Wrd obcych lub na morzu nie spado na niego, Bo li ludzie czyhaj i zabi gotowi Na drodze, kiedy wraca bdzie ku domowi . Na to odpowiedziao blade widmo siostry: Ukj si, ja ci wyrw z serca kolec ostry. Twj syn ma towarzyszk, a takiej, jak ona, Zazdrociby niejeden, bo niezwyciona. Jest ni Pallas, twych cierpie ona si lituje, Posaa mi do ciebie i to ci zwiastuje . Na to jej Penelopa t odpowied daa: Jeli bstwem, z bogini jeli rozmawiaa, To mw mi co o losie biednego maonka! Czy yje? Czy oglda jeszcze promie sonka? Lub nieboszczyk ju poszed do cieniw siedliska? . Blade za widmo siostry te sowa jej ciska:Tego mwi nie mog, czy po wiecie chodzi, Czy zmar na dobre -prna gadanina szkodzi . Rzeko widmo i szpar zasuwki jak tchnienie Wymko si i rozwiao... A wtem i zbudzeniePrzyszo na Penelop. Zrywa si z pocieli Z wielk ulg na sercu -bo ju dzie si bieli - A sny o rannym doju zwykle s prorocze. Gachy tymczasem kraj wd morskich roztocze Na Telemacha gow niosc cios morderczy. - Jest tam skaa na morzu, co w przesmyku sterczy, Dzielcym od itackiej wyspy Samos skaln; Zwie si Asteris. Przysta z obu stron ma waln, Gdzie eglarze si chroni lubi skoatani. Owo d gachw w tej tam skrya si przystani. ------- [65] grd Lakedajmony -Sparta; por. przypis [18]; [66] synowi Achillesa -Neoptolemos, syn Achillesa i Deidamei, crki krla Dolopw, wychowywa si u dziadka; po mierci Achillesa Odys przywiz go pod Troj, gdyistniaa przepowiednia, e bez niego miastonie zostanie zdobyte; [67] terem -budynek, paac; [68] Helena -synna z piknoci crka Zeusai Ledy, ona Menelaosa, zostaa uwiedzionaiporwana przez krlewicza trojaskiego Parysa; kiedy Trojanie odmwili wydania Heleny, Agamemnon bronic honoru brata zorganizowa wypraw pod Troj; [69] jak Artemida zbrojna -Artemida, crka Zeusa i Latony, siostra Apollina; bya bogini lasw i zwierzyny, zawsze wyobraana z ukiem i strzaami; w mit. rzym.: Diana; [70] kanie (staropol.)-kapnie; [71] rd Pajona -Pajon, synny lekarz, pniej bg sztuki lekarskiej; [72] Deifob -syn Priama i Hekabe, ukochany brat Parysa; [73] Tydyd -Diomedes, syn Tydeusza, jeden z najmniejszych wodzw greckich; [74] Proteusz -boek morski, ktry mia dar przepowiadania przyszoci, aby otrzyma wrb, trzeba byo go schwyta, mimo i przemienia si w rnepostacie; [75] Halosydna -przydomek Amfitryty, crki morza , por. przypis [46]; [76] ambrozja -pokarm niemiertelnych bogw, ale u Homera take ma o cudownych wasnociach; [77] gyrejskie opoki -grupa ska na poudniu Eubei, na Morzu Egejskim, gronych dla staroytnych eglarzy; [78] Elizejskie Pola -rwnina na kracach ziemi, miejsce pobytu dusz bogosawionych; nazywane te Wyspami Szczliwymi", w antyku umiejscawiano je na Wyspach Kanaryjskich; [79] Ocean -Okeanos, uosobienie potnej rzeki opywajcej krg ziemski, z ktrej codziennie wynurzaj si Helios i Jutrzenka;za krgiem Okeanosa miay si znajdowa Pola Elizejskie; PIE PITA Tratwa Odyseusza Eos z oa licznego Tytona [80] gdy wstaa, Na bogw i na ludzi zdrj wiata wylaa, A na wiecu zasiedli niebianie zebrani, rd nich Zeus, pan wszystkiego, wszyscy mu poddani. Atenie na myl przyszy Odysa cierpienia, Ninie jeca Kalypsy, i do zgromadzenia Rzeka: Ojcze Kronidzie, wy bogowie inni! Odtd krle na tronach ju by nie powinni By agodni, askawi, dobrzy, sprawiedliwi,Lecz wciekli zapalecy, okrutni i mciwi, Kiedy ju zapomniay o Odysie boskim Ludy, cho nimi rzdzi berem tak ojcowskim. On na wyspie u nimfy Kalypsy tam siedzi, Jecem trzyman, i smutn dol sw si biedzi; Do domu utskniony, o powrocie marzy, A tam ani okrtw nie ma, ni wiolarzy, Co by go chcieli przewie przez morskich fal grzbiety. Teraz mu jedynaka zabi chc, niestety, W drodze do domu; wanie o ojcowskim losie Jedzi si dowiadywa w Sparcie i Pylosie . Odpowiedzia jej na to Kronid chmurowadny: Jaki to z ust twych wyraz wymkn si nieskadny? Wszak sama uradzia, e gdy Odys wrci, Krwawym odwetem gachw zuchwalstwo ukrci. Raczej nad Telemachem czuwa ci naley, By bez szwanku dopyn do swojej macierzy, A gachy z tej zasadzki wrcili jak zmyci .Potem si do Hermesa zwrci i pochwyci: Hermeju! O mj synu! Gocze dowiadczony! Nie nimfie piknowosej wyrok niecofniony, e Odys wrci musi, m wielki cierpieniem, Wrci, nie wsparty boskim ni ludzkim ramieniem... Ujrzy swe przyjacioy, zamek swj wysoki,Swoje pola ojczyste -bo tak chc wyroki .Rzek -a zwinny Hermejas [81] wnet si puci w czway: Ju sobie stopy opi w niebiaskie sandayZotolnice; on nimi ponad wd rozlewem, Ponad ldw ogromem buja z wiatru wiewem. Wzi i posoch [82]; posochem tym miertelnych oczy, Czyje chce, ze snu budzi albo te snem mroczy. Dzierc go, Argobjca szparkim sun lotem, Na Pierii [83] stan -k morzu spuszczajcsi potem, Szybowa nad powierzchni, podobien rybitwie, Co nad odmtem zatok, w ustawnej gonitwieZa rybkami, we fali nieraz skrzydo zmoczy: Tak i Hermejas buja po walnej roztoczy. Do wyspy [84] si zbliajc lecej daleko, Z wd wychyn i ldem posuwa si lekko A do wielkiej pieczary, boginki siedliska, Kalypsy dugowosej, ktr u ogniska Sam siedzc zasta. Z dala ju powiewek Nis po wyspie zapachy od poncych drewek ywicznych cedru. Gos jej wdziczn brzmia piosenk, Gdy chodzc wkoo krosien suwaa czenko. T pieczar maiy rnych drzew gaiki, To wonice cyprysy, topole, osiki; W ich liciach dugoskrzydiny ptak noc si skrywa: Sowa, krogulec, morska wrona te krzykliwa, Co tak rada si pluska u przybrzenej wody. Wino rozkosznolistne pio si na wschody Gazw sklepiennych, gronne zwieszajc jagody. Z czterech krynic srebrzyste biegy tam poniki, To razem, to rozpierzche tam i sam w wyki. Mikkie ki si say, przetykane kwiatemFijokw i opichu. Na miejscu tu, na tem, Bg nawet by si cieszy i stan jak wryty. To i goczy Hermejas, widokiem podbity, Stan i w one wszystkie wpatrywa si czary, A potem wszed do piknej sklepionej pieczary. Poznaa go bogini Kalypso od razu: Bstwo nie zapomina twarzy i wyrazu Innego boga, choby mieszka gdzie najdalj. Lecz Odysa nie zasta. Odys tam si ali Siedzc nad brzegiem morza, gdzie zwykle siadywa; Dar serce westchnieniami, zami si zalwa, Wzrok topic cigle w morze pustynne przed sob. Kalypso wraz si gocia zaja osob, W promienne krzeso sadzi i tak si odzywa: Hermes, z zotym posochem boek, tu przybywa! Go taki! Po raz pierwszy zajrza w me siedlisko! Mw, czego dasz? Na twe usugi tu wszystko, Co tylko w mocy mojej lub co jest moliwe;Zbli si tylko, przyjcie znajdziesz tu yczliwe . Tak mwia trzymajc przed bokiem puchary Z ambrozj, do niej miesza rowe nektary.A on jad i popija, Zeusowy ten goniec. Gdy ju gd swj nasyci, skrzepiony, na koniec Mwi do niej te sowa: Po co tu przychodz, Bogini, pytasz boga? Woli twej dogodz: ... Zeus mi rzek, e u siebie masz najbiedniejszego Z tych herojw, co dziesi lat burzyli Troj, A w dziesitym, gdy z upem wracali ju w swoje Siedziby, tak zgniewali Atene, e wcieka Wci ich w podry wichrem i burzami sieka. Ow gdy utono wszystko, co z nim byo,On ocala, a morze tu go wyrzucio. Przeto rozkaz przynosz: wypu go bez zwoki! On daleko od swoich nie umrze. Wyroki Przeznaczyy mu druhw powita i ciany Zamku swego oglda i ojczyste any . Tak mwi, a bogini strach ogarn na te Wyrazy, wic mu sowa rzucia skrzydlate:-Bogowie! Okrutniejsi od ludzi jestecie, Za ze majc nam, kadej bogini niewiecie,Jeli sobie za ma znajdzie miertelnika... I tak: rana Eos z Orionem [85] gdy zmyka, Pty bogami zemsta miota nieustanna, A w Ortygii Artemis, zototronna panna, Chykiem podszedszy, cich zabia go strza. Znowu kiedy z Jasjonem [86] Demetrze si chciao Uy pieszczot na skibie trzykrotnie zoranej - Sprawka ta dosza Zeusa -a on rozgniewanyRozmachnitym piorunem Jasjona ustrzeli. Teraz w oczy was kole, e oe tu dzieli Ze mn czowiek, ktregom wydara z rk mierci, Gdy d jego bg gromem roztrzaska na wierci W rodku mrz, a on sam si z falami boryka, Dzierc belk, bo druhw ju mu popoyka Morski gardziel. Rozbitek dy wic do ldu, I tu by wyrzucony od burzy i prdu. Przyjam go, okryam opiek serdeczn, Przyrzekam niemiertelno i modo dawieczn; Darmo! Kiedy Kroniona woli tej wszechwadnj Oprze si nie potrafi nawet z bogw adny. Zeus kae mu std jecha -to niech sobie pynie Mokrym pustkowiem; lecz ja tego nie uczyni, Bym go wysaa flisw nie majc, ni odzi,Co by go przewie mogy przez morskie powodzi. Chyba rad go wespr: tego nie utaj, Niech bezpiecznie w ojczyste powraca si kraje . Na to jej argobjczy odpowiedzia goniec: Wyprawe go natychmiast, pomnc, jaki koniec Spotkaby ci od gniewu Kronida aony .To powiedziawszy odszed Hermes wiecionony. Nimfa syszc ten wyrok Kronionowej woli,Posza szuka Odysa onej sprawie gwoli. On siedzia tam na brzegu paczc; jego oczy Nie osychay od ez; a pobyt uroczy Trua ciga tsknica, bowiem do bogini Serce straci, a chocia noc sypia przy nij, To gwat by, lecz nie z niego, a tylko z jejstrony. Na urwisku wic siedzia w dzie osamotniony Serce trapic westchniemi, lamenty, aob, Wzrok topic cigle w morze pustynne przed sob. Teraz rzeka bogini, zbliywszy si k niemu: Biedny mj! Wnet si skocz te smutki, bo czemu Miaby ywot swj skwasi? Wszak jestem gotow Std ci puci. Wic tratwy zajmiesz si budow: Rb wielkie drzewa; miedzi gdy pospajasz tramy, Dasz pokad z desek; my za chleba, wody damy I czerwonego wina, by nie umar z godu,Damy wiatr dobry, suknie chronice od chodu. Mocna tratwa wytrzyma bijce bawany, I ty bez szwanku wrcisz do ziemi kochanj, Jeli bogi pozwol, co w niebie tam siedz, A mocniejsi ode mnie, ni ja wicej wiedz . To rzeka, a Odysej sta wszystek zdrtwiay. Po chwili z ust mu takie sowa wyleciay: Co innego w zanadrzu swoim chowasz pono, Gdy chcesz, bym w tratwie przeby otcha niezmierzon Strasznych mrz, kdy nawet i wielkimi sudny I przy wietrze pomylnym przejazd bywa trudny; Na tratw, wbrew twej woli, nie wstpibym nog, Chybaby mi przyrzeka pod przysig srog, e w tym nie ma podrywki na zgub m adnj . Bogini miechem zbya ten posd szkaradnyI rk pogadziwszy rzeka do te sowa: Szpakami ty karmiony, nie od ksztatu gowa, Gdy w kadym sowie wietrzysz jakby cel ukryty. Lecz wiadkiem bd mi, ziemio! wiadkiem nieb bkity, Stygu [87] wodo podziemna! -Straszna to przysiga, Przed ni nawet i bogw zgina si potga - Wic przysigam, e zgubi nie pragn ja ciebie, Tylko myl i mwi, jak bym sama siebie Ratowa chciaa, bdc w takim pooeniu: Twego chc dobra, czyst czuj si w sumieniu I litoci mam wiele w sercu niezalenym .Rzekszy to nimfa krokiem popieszya bienym Przodek biorc; a Odys szed w tropy bogini, I nimfa wraz z kochankiem stana w jaskini. Kae si Odysowi w tym samym prestole, Gdzie Hermes siedzia; przed nim co ywo ak wiszcy grom nad Ilijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA+P c, c- c.J"" c/l-F c080na stole Stawi jado, napitek, zwyk ludzk straw, A sama wprost Odysa zaja te aw; Wic suebne ambrozj i nektar poday I wzili si palcami spoy te kordiay; A gdy si ju najedli, napili do syta, Boginka gos zabraa i tak go zapyta: Zacny mj Laertydo, przemdry Odysie, Zatem chcesz jak najprdzej z wyspy wymkn mi si I wrci do ojczyzny? Szczliwej ci drogi!Lecz eby mg przewidzie, jakie los zowrogi Przeznacza ci opay, nim staniesz u celu, Zostaby w tej pieczarze ze mn, przyjacielu, I niemiertelno przyj, jakkolwiek stskniony I niecierpliwy pragniesz powrci do ony, Od ktrej poledniejsz nie jestem ja przecie Ni wzrostem, ni urod. Czy marnej kobiecie Rzecz podobna mnie, bstwu, chcie urod sprosta? Na to on nie chcc dunym odpowiedzi zosta: Umierz gniew -rzek -o nimfo! Ja bym to nie wiedzia, e midzy Penelop a tob jest przedzia? e si rwna nie moe z twym wzrostem, urod? Prosta to miertelniczka, a ty wiecznie mod! Mimo to tskni do niej; tskni coraz wicej, Aby si dnia powrotu doczeka najprcej; Choby mi bg znw jaki pogry w bawany, Znios mnie, w cierpieniach jam wyprbowany. Tylem ju przeby, takie przechodzi katusze Na wojnie i na morzu, e i to znie musz! Rzek to -wtem zaszo soce i nasta mrok szary... Oboje pod sklepienia weszli tej pieczary Rozkoszujc mioci spali obok siebie. A gdy rana Eos bysna na niebie, Odys w chlajn [88] i chiton odzia si, a ona Take wstaa, w fadzist szat obleczona Z lnicej tkanki; wic biodra ujwszy w pas zoty, Pod namiotk [89] ukrya wosw bujne sploty - I myli, jak Odysa wyprawi na morze. Jako daa mu topr; ostrze w tym toporzePodwjne a spiowe; mocna w nim osada, Gadkim trzonkiem oliwnym rka dobrze wada; Dodaa i siekier; wic piesznymi kroki Wioda go na kraj wyspy, kdy br wysoki Sokorw, olch i jode z wyniosymi szczytyDaje towar ju wyschy, na d wymienity; A wskazawszy mu miejsce, kdy by las stary, Powrcia Kalypso do swojej pieczary. I Odys cina drzewa -praca sza mu sporo; Dwadziecia zwali; topr gazie ci z kor, A siekiera rwnaa pod sznur one dyle. A Kalypso mu widry przyniosa za chwil:Wierci dziury, to belki ze sob szykowa,I tak tratw wzi w kluby i gwodmi j skowa. Jak wielki spd korabiu, co go ciela biegyW duy obwd zaoy, tak rwnie rozlegy By i statek Odysa przeze budowany. Da te pomost, o boczne oparszy go ciany; Nakry burt, ochron od fal dostateczn, W rodku wznis maszt i rej opatrzy poprzeczn, A dla kierunku rudel [90] zrobi na ostatku. Wimi za z wikla [91] boki obwarowa statku Od fal napaci. Na dno narzuca do odzi Rnych ciarw. Ju te boginka nadchodzi Niosc ptna; z nich agle uszy rk zwinn; Jedn lin maszt zwiza, do agla da inn, I drgami d zepchn w wite wody sone. Gdy w dniu czwartym te prace byy pokoczone, Wic go w pitym boginka wysya ju w drog. Wykpawszy go, w szatki odziewa chdogie,agiew wina ciemnego, drug wody wiej,Lecz wiksz, le na statek; to wr penyspyy Zapanej na t podr i inne przysmaki. W kocu zsya mu wietrzyk powiewem jednaki. Rad z wiatru, heroj agiel rozpi, i by wzdty. Siad u steru i biegle przez ciemne odmty d kierowa. Nie przysza nigdy na drzemota; W Plejady [92], w nie picego wci patrza Boota, To w Niedwiadka zwanego Wozem; gwiazda ona Bowiem w miejscu si krci, patrzc wci w Oriona, A w morzu si, jak inne, nigdy nie zanurzy. Nimfa z nim si egnajc, t gwiazd w podry Kazaa mie na oku wci po lewej stronie. I tak dni siedemnacie pru bezbrzene tonie, W nastpnym ujrza gry feackie [93] w oddali, Gdy Feacy najbliej tych tam stron mieszkali; I te gry on widzia jak tarcz zamglon. Wanie od Etyjopw, gdzie go tak raczono,Wracajcy Posejdon, ze Solimskiej Gry Ujrza, jak Odys pyn, i wnet gniewu chmury Wybiegy mu na czoo; wstrzs si i sierdzicie: Oho! -rzek. -Co innego bogi oczywicie Myl zrobi z Odysem; zna, em nie by znimi! Bo ju si do Feakw zblia, gdzie z dugimiNdzami swych przeznacze koczc, do Itaki Wrci; lecz czekaj! Jeszcze dam ci si we znaki! Rzek i bawany wzruszy; chmur zgromadzi nawa, Trjzbem rozkaz wiatrom, jakie s, wydawa, Aby dy zaciekle; w tuman ld i morze Gsty obwin -e si staa noc na dworze.Zerwa si i d Euros, Not, to Zefir wcieky, To mrocy Boreasz, i przestwr wd sieky. A w Odysie zadrao serce, dr kolana; Westchnwszy w sobie rzeka dusza nie zamana: Biada mi! Czeg ja tu nie doyj jeszcze!Nimfy sowa, jak widz, sprawdzaj si wieszcze: Gdy przed powrotem do dom, mwia, e wbidzie Bd wielkiej na morzu. Ot, do tego idzie! C tu chmur na niebieskie strony Zeus napdza! Jak morze wzdyma! A jak wichr kady by jdza Szaleje! Teraz pewnie kres mj ostateczny! Trzy, czterykro szczliwszy kady Grek waleczny, Co leg pod Troj, walczc za swoje Atrydy! Czemuem nie leg z nimi? Czemu ostrzem dzidy Nie przepdzi mi ktry, kiedym broni trupa Pelida, a mnie grotmi para Trojan kupa! Bybym pogrzeb mia pikny, w Achai bym syn, Gdy teraz tak ndzn mierci bd gin! Mwi to -wtem spitrzony bawan si na rzuci Wciekle, z gry w d lun, zakrci, przewrci, A i jego z pomostu zmioto; ster mu z pici Wyrwao, a masztowe drzewo, na dwie czci Zgruchotane, runo wichrem, co szaleje I co jednym podmuchem zdar agiel i reje.Dugo nurza si w gbi Odys, cho co siy Chcia wzbi si ponad way, ktre go topiy. Lecz darmo! Od Kalypsy suknie dane darem, Nasiknwszy, cigny na dno swym ciarem. Przecie wybi si na wierzch: morsk wod usty Wyplu -z czaszki si laa caymi upusty. Wdy w tej trwodze o tratwie nie zapomnia wcale: Dopad do niej, przez wzdte przebiwszy si fale, I od mierci niechybnej by uratowany. Tam i sam statkiem jego miotay bawany; Jak Boreasz w jesieni suche osty miecie Polem, a te spltane trzymaj si przecie: Tak i tratw wichura tu i owdzie miota; Boreasz j na pastw posya do Nota, Eur cisn Zefirowi, by j ciga dalj. Widzc to Leukotea [94] nad nim si uali; Jest ni Ino, Kadmosa [95] piknostopna dziwa; Wpierw ludzk znaa mow, a teraz przebywa W morskich toniach, gdzie cze j jak bstwo otacza. Ot si ualiwszy biednego tuacza W postaci wodnej kurki z topieli pomkna, Siada na tratwie, ludzk mow mwi ja:Biedny! Pewnie obrazi boga, Ziemiowstrzsc Posejdona, e klsk zsya ci po klsce; Jednak on ci nie zgubi, cho w zemcie okropny. Rb tylko, co ci powiem, jeli czek roztropny: Ci te suknie, a tratw zdaj na wol burzy; Potem skocz w wod i py jak moesz najduj Ku ldowi Feakw; tam pomoc ci dadz. Ot, przepaska [96]! Ni opasz piersi -pod jej wadz wit, moesz si nie ba mierci, cho jak bliskij; A tak, kiedy rkoma namacasz brzeg niski, Odwi j i od brzegu podal rzu t szmat W to morsk, a twarz odwr, by nie patrza na to . Rzekszy, boginka daa mu przepask wit. Sama za odleciaa znw na fal wzdt Podobna kurce wodnej i znika pod wod. Wic boski tuacz Odys zdumia si przygod, A westchnwszy pomyla sobie w duchu dzielnym: Biada mi! Jeli sprawa z jakim niemiertelnym, Co mi znowu chce podej, bym rzuci tenstatek? Wdy nie usucham; bowiem, niech raz ziemi patek Ujrz w dali, to pewno znajd tam zbawienie. Tak zrobi; to najlepsze i tego nie zmieni. Wic dopki wizanie mocno trzyma belki, Pty dotrwam i udar znios, cho tak wielki; Lecz jeli d bawany na czstki roztuk, Wpaw pjd i t moe ocal si sztuk . Gdy to umysem w sercu way na dwie strony, Ldowstrzsca Posejdon sa na wa spitrzony; Ogrom jego rs nad nim i lun na z gry. A jako wicher plewy rozmiata i wiry Z kupy, i tu i owdzie po polu je pdzi, Tak rozmit jego tratw. Odysej krawdzi Belki uczepion, siedzia jak na koniu na nij.Z darowanych przez nimf wyzu si ubrani, Pier obwiza przepask dan z napomnieniem; Potem w nurt skoczy, fale rozcina ramieniem I ranie pyn. Widzi to morskich bg toni, Chmurnie gow potrzsa i te sowa roni: Pye, py! Przez te way przebijaj si w trudzie, Pki si nie dostaniesz midzy zbone ludzie. Myl, e ci t bied daem si we znaki! To rzekszy biczem zaci grzywiaste rumaki I do Ajgaj wnet przyby, gdzie mia gmach wspaniay. Wtem Aten ju inne myli podleciay: Nagle wiatry, co dy, naraz w kluby bierze, Ucisza je i kae i na swoje lee. Li Boreasza pdzi, by wia jego drog I fale ama przed nim, pki na ld nog Feacki on nie wstpi, ocalon z rozbicia. Tak przez dwa dni, dwie straszne noce, bronic ycia Od fal napaci, z morzem bi si bez ustanku. A gdy w dniu trzecim Zorza zesza o poranku, Naraz wiatr ucich; niebios pogodne bkityOdbijaa wd szyba, a on, fal wzbity W gr, mg ju wyranie brzeg ldu rozpozna. Rado to, jakiej dziatwa moe tylko dozna, Gdy jej ojciec, gorczk mierteln trapiony, Ju, ju kona, okrutnie mczon przez demony, Naraz wraca do zdrowia; niebo gwoli dzieciUzdrawia go. To rado w oczach mu zawieci. Gdy ujrza ld i lasu rbek. Wic dooy Rk i ng, by do brzegu dobi si tam skorzj. Lecz na odlego, w jakiej gos czowieczy siga, Huk go doszed; fal morskich tuka tak potga O skalisty brzeg moc bijc niesychan, A kipiao, ld bia obryzgujc pian. Nie ma tam ni przystani, ni lichej zatoki, Jedno brzeg straszny, rafy, wiszce opoki.W Odysie a si serce wstrzso, nogi dray; Wic westchnwszy, tak myla w gbi duszy miaj: Biada mi! Zeus zaledwie we mnie wla otuch Ld wskazujc, gdym morsk przebrn zawieruch, A tu wybrn z tej toni ju nie wiem ktrdy: Zbate skay stercz, wre i kipi wszdy Wcieky ywio -przede mn brzegu gadka ciana, A gbia wci niezmierna i nie zgruntowana Nogami, aby dobrn i apa si brzegu. Jeli wprost pjd, bawan pochwyci mi wbiegu I o skalist cian rozbije na trzaski. A nubym j wymin i szuka, gdzie paskiBrzeg si ciele, albo te jaka przysta gucha? A dr! Moe mnie znowu porwa zawierucha I odrzuci daleko na rybne przestwory, Lub czart jaki napdzi na mnie te potwory, ywione tam w otchaniach witej Amfitryty. Wiem-cija, e Posejdon to mj wrg zabity! Gdy tak rozwaa w sercu i na rozum bierze, Wa potny nim rzuci o skalne wybrzee;Koci by mu zgruchota i skr zdar z ciaa, Gdyby Atene myli mu tej nie poddaa, e si obojgiem ramion o ska owin I uwis, pki bawan z rykiem go nie min, Czym na razie si zbawi, lecz bawan z powrotem Oderwa go, na pene morze rzuci potem. A jak polip, wyrwany z miejsc, gdzie by wronity, Ma wirem i gazami oblepione prty: Tak do skay przylepa z dwch rk uczepionych Zdarta skra, i Odys wrd tych fal spitrzonych Byby pewnie uton w przekr przeznaczeniu, Lecz Pallas myl ratunku daa w okamgnieniu. Jako wychyn na wierzch wen, co o brzeg biy, I wzdu pync, spoglda, czy gdzie ld pochyy Nie pokae si albo jaki port zaciszny. I tak dotar do ujcia jakiej rzeki pysznj. Wic w tym miejscu mg awo przybi judo ldu, Bo i ska tu nie byo, ni wiatru, ni prdu. Ot ujrzawszy rzek, tak si modli w duszy: Ktokolwiek jeste, panie, bagam, niech ci wzruszy Dola moja! Posejdon topi mi zawzity! Przecie i wobec bogw czek taki jest wity, Co baga o ratunek w ostatniej potrzebie - Ja si do rzeki twojej tul i do ciebie. Zlituj si, wadco, pieczy twej polecam siebie! To rzek -i bg zhukane fale pohamowa, Wod przed nim wygadzi, a jego ratowa Wcigajc na brzeg. Fale ze si go wyssay, Bo mu rce opady, nogi pod nim dray; W kadym czonku obrzmiao; z ust mu woda sona I z nosa wybuchaa; pier tchu pozbawiona.Omdla wic; od zmczenia upad jak skostniay - Lecz gdy westchn i siy znowu mu wracay, Odwin z piersi on przepask zbawienn I cisn poza siebie w t sono bezdenn.Prd j porwa i unis; przepask t chwyta Ju czekajca Ino. Wic z rzeki koryta Wyszed Odys, w sitowie pad, i macierz ziemi Caujc westchn, jakby z duszy zrzuca brzemi: Biada mi! -rzek. -Co cierpi! Co jeszcze mi czeka, Jeeli mi nad rzek noc ju niedaleka Zaskoczy! Ten szron mrony, wilgne rosy nocne Do szcztu zjedz ciao, i tak ju niemocne, Gdy od rzeki wiatr zimny d bdzie o wicie. Lecz gdybym tam, na wzgrka zarosego szczycie, Ukad si w gstwi, mrozu bezpieczen rannego I zwtlenia, a zay mg tam snu smacznego, To znw strach, by drapiene zwierze mnienie zjady . Te myli mu do smaku snad lepiej przypady, Bo wszed w las, co obrasta wzgrek, pooony Tu nad wod. Tam znalaz kierz gsto-zielony Z ponki i owocnego splecion oliwnika. Nigdy przeze wilgotny wiatr si nie przemyka, Nigdy pod nim soneczny upa nie dokuczy; Sklepie tych nie przebije deszcz ulewnej tuczy, Taki gszcz tam. Odysej wpezn zgity nisko I rkami j moci z lici legowisko Szerokie, bo tam licia leao tak duo, e dwch, trzech ludzi skry si mogoby przed burz Lub nieyc, chociaby szalaa najsroj. Patrzc na swoje oe, rad by tuacz boy; Leg wic w rodku i licia nagarn na siebie. Jak ten, co pod popioem szarym ar zagrzebie W pustym polu, gdzie blisko nie mieszka niktz ludzi, Ma zarzewie i ju si po ogie nie trudzi: Tak i Odys si w liciach zagrzeba po uszy.Atena mu sodkim snem oczy zaprszy, By po srogim zmczeniu wsta rzeki i lekki: Sen nasawszy, znuone zwara mu powieki. ------- [80] Tyton -Titonos, Tithonos, syn krla trojaskiego Laomedonta, modzieniec niezwykej urody, ktrego Jutrzenka uprowadzia i uczynia swoim mem; prosia by Zeus obdarzy go niemiertelnoci, ale zapomniaa poprosi o dar wiecznej modoci; gdy Tyton si zestarza ukadaa go do koyski; wg innejwersji Zeus zamieni go na prob Jutrzenki w wierszcza; [81] Hermejas -Hermes; [82] posoch -tu: rdka czarodzieja; por. przypis [62]; [83] na Pierii -Pieria, kraj na pnoc od Olimpu, siedziba Muz; [84] wyspa -chodzi o Ogygi, wysp nimfy Kalypso (Kalipso), na ktrej Odyseusz spdzi siedem lat; [85] z Orionem -Orion, pikny myliwy, spodoba si Eos, ktra go porwaa; jego ojcem by Posejdon, albo w innej wersji Hyrieus z Beocji; dzi: wspaniay gwiazdozbir w konstelacji ze Skorpionem; [86] Jasjon -Jazjon, pierwotnie bstwo opiekucze ziemi, std jego zwizek miosny z Demeter, bogini podw i urodzaju; by synem Zeusa i Elektry; wraz z Demeter byli rodzicami Plutosa boga bogactwa; [87] Stygu wodo -Styksu; Styks -jedna z rzek przepywajcych, bd opywajcych pastwo zmarych -Hades; jej woda bya tak grona, e moga zabija ludzi i zwierzta; [88] chlajna (gr.)-u staroytnych Grekw rodzaj ciepego, wenianego okrycia, wykonany z prostokta wenianej tkaniny, spinany na piersiach lub prawym ramieniu; opocza, ubir w rodzaju mskiego ciepego paszcza; [89] namiotka -rodzaj welonu opuszczanego przez kobiety na twarz, aby mogy zasoni si przed mskimi spojrzeniami -namiotki uywa Penelopa, kiedy pojawia siwrd zalotnikw; [90] rudel (niem.)-stara forma, oznacza ster, przyrzd sucy do kierowania odzi; [91] wikla -wikliny; [92] Plejady -crki Atlasa i Plejony, przeladowane przez Oriona, zostay z nim razem przeniesione na niebo, gdzie tworz gwiazdozbir swego imienia; -Wielka Niedwiedzica (Wielki Wz)i Maa Niedwiedzica (May Wz)-gwiazdozbiory nieba pnocnego; wedug nich staroytni orientowali si dokd pyn i jak musz wybra drog; trasa Odysa wioda z zachodu ku poudniowemu wschodowi, wyspa nimfy znajdowaa si na poudniowym kracu Sycylii -do Itaki Odys pynie wic na poudniowy wschd, a ad Ilijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA1`26v c3 c4\ c5% c61$ c7<gwiazd Oriona ma po lewej stronie; [93] Feakowie -baniowy lud eglarzy, mieszkajcy w bogatej, wspaniaej i idyllicznej krainie Scherii (niektrzy badacze uwaaj, e wysp t byo dzisiejsze Korfu); Feakowie synli z eglarstwa i umiejtnoci budowania statkw szybkich jak myl"i osigajcych cel podry bez sternika; [94] Leukotea -Ino, crka Kadmosa, druga ona Atamasa, krla Beocji; gdy oszalay Atamas zamordowa jednego z ich synw Learchosa, Ino rzucia si wraz z drugim synem Melikertesem do morza, tam pozostaa jako boginka Leutotea, jej syn za jako boek Palajmon; bya bogini, przynoszc po burzy pikn, soneczn pogod; jest patronk eglarzy ciganych nawanic; [95] Kadmos -bohater beocki. pochodzi z Fenicji, oeni si z Harmoni, crk Aresa i Afrodyty, by zaoycielem Teb beockich iojcem Ino (Leukotei); [96] przepaska -przejrzysty szal, welon, ktry Ino poyczya Odysowi, aby uatwi mu dopynicie do wyspy Feakw; PIE SZSTA Przybycie Odyseusza do Feakw Usypia boski tuacz Odys; sen ju spada Twardy na zamanego trudem. Wraz PalladaIdzie w grodziec Feakw, lecy precz dalj. Przedtem oni w szerokiej Hyperii mieszkali,Gdzie wojenne Kyklopy majc za ssiady, Wci nkanych od pewnej tratujc zagady, Wywid ich Nausitoos [97], on, bogom podobny, I osadzi na Scherii [98, kdy kraj zasobny, A od ludzi daleki; miasto zamkn w tyny, Zbudowa domy, chramy, grunt rozda na gminy - Lecz ker zwalon [99], zstpi w Hadesu podziemie. Dzi mdry krl Alkinoj wzi w rzdy to plemi. Zatem Pallas Atene w jego dworzec dy, A powrt Odyseja na myli jej ciy. Sza prosto; do panieskich komnat si przemyka, Gdzie crka Alkinoja pi, pikna Nausyka [100], Boginiom rwna wzrostem i wdziczna jak one. Niepoledniej urody dwie dziewy upione Leay tam przy odrzwiach byszczcych podwoi. Pallas jak lekki powiew do ka dziewoi Przemknie si, do gw schyli, co do niej przygwarza, Wziwszy na si ksztat crki Dymasa eglarza, Druhny jej najmilejszej i jej rwnolatki - I mwia bogini odziana w ksztat gadki: Oj, Nausyko! To z ciebie leniuszek nie lada! Drogie szatki, bielizna precz brudem przypada, A wesele za pasem! Mieje co piknego Dla drubw, co- powiod do pana modego, A i dla si -bo zwykle strj czysty u ludzi Zyszcze imi, w rodzicach ucieszenie budzi.Dalej zatem do prania! Wyprzed ranne zorze! By raniej posza praca, kada ci pomoe, Ja pierwsza. Raj panieski si koczy; wszak swaty O ciebie ju zachodz od modzi bagatj I przedniejszej, bo przecie rd twj niepoledni! Nue! Popro rodzica pierw, nim si rozedni, Aby ci kaza muy zaprzc w wz drabiaty;Naoysz na sukienki, przepaski, makaty. Jecha bdzie wygodniej: pieszo zbol nogi; Przecie pralnie od miasta taki kawa drogi. To powiedziawszy Pallas sowiooka wraca Znowu na szczyt Olimpu, do bogw paaca, Gdzie nigdy burza nie grzmi, deszcz cian nie obija, niena zamie nie prszy -tylko si przewija Nieustanna pogoda, ni to namiot lity: Tam bogom raj wesela pynie niepoyty; Tam wrcia Atene napomniawszy pic. Wstaa Jutrznia, powiat sw zotem kapic Budzc Nausyk. Panna swoim snom si dziwi, Prdko z komnat do komnat biey, by co ywij Rodzicom opowiedzie. Zastaa rodzice: Matka przy ogniu siedzi, wkoo suebnice,I lekuchnym wrzecionem krasn wen skrca; Z ojcem zbiega si w progu; wanie go ksica Walna rada wzywaa, i szed zasi w radzie; Zabiega mu i w uszy tak prob kadzie: Dobry tato, ka dla mnie zaprzc wz, a dugi, Z wartkimi koy; pilno mi jecha do strugi Pra bielizn; bo tyle ju jej si zebrao! Wszak i tobie przystoi bielizn mie bia, Gdy siadasz w zgromadzeniu dostojnych Feakw. Wszak i doma jest piciu dorodnych junakw, Dwch onatych, trzech jeszcze chopit ju niemaych, Twych synw; ci chc zawsze chodzi w szatach biaych Na plsy, a wszystkiemu rad tu, moja gwko! Tak mwia, a wtrci wstydno jej by swko O weselu. Lecz ojciec domyli si tego I rzek: Nie broni-, crko, ni muw, ni czego; Natychmiast niech parobcy wz zaprzgn mumi, Wysoki, wyplatany i z wartkimi kmi . To rzekszy krzykn; czelad przyskoczya wawo: Wz koleny [101] wytoczon stoi przed wystaw; Wiod muy; zaprzna idzie w dyszel para.Nausykaa z komory znosi co niemiara Cienkich szat i bielizny, wz naadowywa; Matka za peny koszyk smacznego pieczywa I jarzynek tka w rk; bya i agiewka Skrzana z winem w drog (na wz siada dziewka); O dzbanuszku z oliw matka te pamita, By wyszedszy z kpieli ona i dziewczta Miay czym si namaci. Ot! ju wzia wodze, Biczem klasa w powietrzu. Z turkotem po drodze Pokusoway muy, cignc ciar z pani, Wdy nie sam: i dziewki siedziay tu za ni. Owo gdy przyjechay nad brzeg licznej rzki, Gdzie w cembrzyny kamienne scz si poniki Wd nieprzebranych, miejsca dla praczek wygodne, Prdko muy wyprzg i puszcz swobodne Na pasz w sodk traw, co z tak rozkosz Wyciela brzegi rzeki. Potem z woza znoszBielizn i po sztuce w ocembrzone wody Kad, depcc nogami [102], pior na wyprzody. Wypukawszy do plamki wszystko jak naley, Rozpocieraj rzdem wzdu ciepych wybrzey Nad morzem, kdy fale gadki wirek ciel. Skoczywszy, wraz si chodz zdroist kpiel, Oliw maszcz czonki, potem na trawniku Sid do smacznej strawy, a szatki w wietrzyku Niech schn tymczasem. Gdy tak spoyy akotki, Stan do piki, z gowy odrzuc namiotki. Pustujcym piosenk zapiewa krlewna, Rzekby, e z Artemid-owczyni pokrewna, Co przez br Erymantu lub Tajget ugania Rada, gdy z rk jej padnie odyniec lub ania; A nimfy, pl mieszkanki, pod pani swej bokiem Pustuj wkoo; Leto [103] cieszy si widokiem, e nad wszystkie celuje wzrostem i obliczm, I snadno pozna, czym jest w orszaku dziewiczym: Owo tak rej wrd swoich krlewna prowadzi. Lecz kiedy o powrocie do dom ju co radzi, Zaprzga muy, suche ju skada odziee, Wtedy Pallas-Atene ma sposb si bierze, By Odysej si zbudzi, zobaczy dziewic I przez ni by wprowadzon w Feakw stolic. Wic ku dziewkom rzucona pika z rk Nausyki Leci, cel swj omija i pada w gb rzki, A one w miech i wrzaski. Odys ze snu rwiesi, Usiad -strwoone serce te myli mu niesie:Biada mi! Do jakiche dostaem si krajw? Midzy dzicz nieochajn i kup hultajw, Czy te midzy gocinny lud do cnt naoon? A to co za niewieci wrzask? Niby dziwoon, Co rade zamieszkuj ska wierzchy wyniose I rda rzek, i gi trawami zarose. Blisko gdzie tu y musz mwice istoty: Dalej! Zobaczmy tedy, skd one chichoty? To powiedziawszy Odys wypezn na raku Z gstwi, siln prawic z najgrubszego krzaku Liciast ga udar, by ni okry ciao. I tak sun jak grski lew, kiedy zuchwaoKroczy w deszcz, zawieruch; we bie gorlepie, A przydybie gdzie bydo, trzod owiec w stepie Albo w boru jelenia, a gdy gd doskwiera, Dusi drobn chudob do obr si wdziera: Ot tak szed Odysej ku pannom -nie eby Nie zwaa na sw nago, ale szed z potrzeby. Straszny im zda si morskim owalany botem! Widzc go, wszystkie w nogi i na wzgrek potem; Jedna Nausyka stoi. Atene jej tchna Msk odwag w dusz, czonkom strach odja. Nie rusza si i czeka. Odysej sam nie wie, Czy ma pa do ng wdzicznie patrzcej na dziewie, Czyli, jak sta, z daleka wznie prob pochlebn O pokazanie drogi i odzie potrzebn. Ta myl w cikim kopocie przysza mu wybornie; Wic jako by, z daleka, pochlebnie, pokornie Baga o przebaczenie, a do ng jej padnieI zacz rzecz sw prawi mdrze i ukadnie: Bagam ci, czy jest bstwem [104], czypann mierteln! Jeli jedn z tych bogi w niebiesiech udzieln, Tedy zdasz mi si cr wielkiego Kroniona, Z Artemidy kibici i wzrostem jak ona; A jeli jest mierteln mieszkank padou,Bogosawiony ojciec z tw matk pospou,Bogosawieni bracia! Jake im gdzie ronie Serce przy tobie! Jak si rozpywa radonie, Gdy w skocznym korowodzie ujrz twoj posta! Lecz szczciu oblubieca c mogoby sprosta, Jeli za hojne wiano zawiezie ci do dom? Rnym ja si, przernym napatrzy narodom, A rwnej nie znam tobie. Cze i podziw razem! Niegdy widziaem w Delos [105], przed ertwiennym gazem Feba, latorol palmy: jak ty w gr strzela - Bom si i tam zapdzi take z ludu wiela W tej tuaczce, gdzie zbieram same zy i znoje - I staem w podziwieniu przed ni, jak tu stoj: Ziemia nigdzie te palmy nie wydaa takij! Owo rwne zdumienie i podziw jednaki Ima mi, gdy ci obj ze czci chc kolana:Tak wielka moja ndza, icie niesychana. Wczoraj po dniach dwudziestu jam z morzem si rozsta; Dni bowiem tyle rwa mi prd, a wicher chosta Wci od wyspy Ogygii, a z demoniej psotyWyrzuconym jest tutaj na nowe kopoty. Duo jeszcze mam cierpie, duo z bogw woli! A cho ty si ulituj! Po dugiej niedoli Ciebie pierwsz spotykam; wszak i duszy ywj Nie znam, zamieszkujcej ten grd i te niwy. Wska mi drog do miasta; okryj nagie ciao, Choby pacht z bielizny! -i to by si zdao- A bogi ci najmilsz opatrz nagrod: Dadz- ma i domek, przenajwitsz zgod Pobogosawi! Skarb to najcenniejszy w wiecie, Gdy maonka z maonk zgodna mio splecie, Duch jeden wada domem; wrg na to si krzywi, Ciesz druhy! A oni nad wszystkich szczliwi! . Biaoramienna panna w te ozwie si sowa: Widno, e czek niepody ani miaka gowa. Darmo! Woli Zeusowej nikt si nie wybiega, I czy pan, czy chudzina losowi podlega; Od niego pad i tobie; zno z pokor brzemi! A teraz, kiedy nog wstpi w nasze ziemie, Okryjem ci, niczego- nie bdzie brakowa, Co tylko obcy tuacz moe potrzebowa, Do miasta wska drog, dam ludu nazwisko: My, Feaki, t ziemi zamieszkujem wszystk, Jam crka Alkinoja, wyszego tu ni ma: On wadzy i potgi w rku bero trzyma! To rzeka i na dziewki zawoa z daleka: Stjcie ju, stjcie! Za c ucieka od czeka? Czy mylicie, e do nas jako wrg przychodzi? Zaprawd, nie urodzi si ani urodzi Taki, co by nieprzyja wnis do naszych progw I spokj zmiesza. Wszak my, kochani od bogw, Siedzimy na odludziu, w krg morzem oblani, Prawie na kracu wiata, nikomu nie znani. Ugoci raczej trzeba przybysza, gdy bidaA tu go zapdzia. Wszak dziemi Kronida S tuacze. Dar may czsto uszczliwi: Sam tu, dzieweczki! Go nasz niechaj si poywi; I wykpa go trzeba w rzece, gdzie zaciszna . Na jej gos dziewki wrc, i id z niepyszna Prowadzi Odyseja w cienisty brzeg rzki, Posuszne rozkazaniu swej pani, Nausyki. Wic chiton przygotuj i inne sukienki; W zotej bace oliwy podadz te mikkij I ka do kpieli i mu krysztaowj. Na to rzecze Odysej: Mie biaogowy! Ustpcie ks na stron: sam sobie poradz, Z barkw sl spucz, ciao oliw wygadz; O, bo te dawno takiej wygdki pragnem! Lecz si kapa nie mog przy was adnym czoem, Moja nago mi wstydzi przed pci piknowos . To rzek -one ustpi i pani donios. Boski tuacz obmywa sl morsk w strumieniu, Na grzbiecie, na oboim przysch mu ramieniu; Ze skroni gsty namu zgarnia do ostatka; A gdy po ani przysza oliwa na gadka, Wdzia szatki w podarunku od panny mu dane, I wraz Pallas-Atene -cudo niesychane! - Wzrost mu daje i modo; bujny kdzior z gowy Rozsypie mu na barki, by kwiat hiacyntowy. A jako cienkim zotem srebro si oblka W rku ucznia Hefajsta, umnego zotnika, Co z kruszcu tworzy dziwy -w takie same czary Obleka go bogini; i pikny bez miary Poszed na brzeg nadmorski i siad w swojej krasie. Ujrzawszy go, krlewna wielce zdziwia si; Wic po cichutku prawi do druyny swojj: Suchajcie no, dziewczta! Tak mi si coroi, e nie wszystkich on bogw gniewem obarczony, Kiedy w bogosawione nasze zabieg strony. Z pocztku zdawa mi si czowiek do codzienny, A teraz jak bg ktry, niebianin promienny. O, gdyby mi si trafi m, co by mu sprosta, Z modzi naszej! ... Lub gdyby on sam moim zosta! Ale jado, napitek co tchu mu zaniecie! .Na rozkaz pani wawo kopn si niewiecie:Nios jado i napj zastawiaj przed nim; A Odysej zajada i pi z niepolednim akomstwem, bo nic w ustach nie mia ju od dawna. Teraz Nausyka inn robot zabawna Woya na wz szatki poskadane zrcznie, Ochocze muy w dyszel zaprzga i wdzicznie Zachca Odyseja, i z wozu tak prawi: Cudzoziemcze, ku miastu zbieraj si, a wawij! Zawiod ci do dworu, gdzie ojciec mj stary; Tam poznasz i przedniejsze feackie bojary. Acz sam zdasz si roztropny, przyjm rady ostrone: Pki szlak idzie polem midzy any zbone, Pty razem z dziewkami popiesznym pochodem Bdziecie szli za wozem; ja pojad przodem. Lecz kiedy wjedziem w grd nasz tynem ogrodzony, Znajdziesz przysta wyborn z obojej tam strony Wskiej grobli; koraby na warsztatach swoich Lec tam, zawalaj drog z stron oboich. Jest te przy Posejdona chramie plac szeroki, Wymoszczony pytami ciosanej opoki, Gdzie si przysposabiaj we wszystko okrty, W ptno aglowe, w liny, wiosa, inne sprzty. U Feakw uk, koczan nie na wiele suy; Za to maszty i wiosa, korab do podry - W to im graj! To ich duma mkn po modrejfali! Lecz przy tym s zoliwi, pewnie by wymiali Gdzie nas z boku; u gminu nietrudno o banie, I widzc nas, zy jzyk mgby mwi wanie: -Jaki obok Nausyki przybylec si krci? Skd go wzia? Oj, z tego co si nam wywici! Czy nie okrt zaniesion do brzegu tu jaki Nam go przynis? Wszak gocie u nas rzadkie ptaki! Pewniej to boek, ktry zeszed na wezwanie Modw jej a tam z nieba, i przy niej zostanie. Najpewniej, e gdzie sama jedzia dalekoI znalaza maonka; bo wiemy, jak lekko Way sobie zaloty feackich panitek! - Tak by ludzie gadali; pozr daje wtek Do obmw, i ja sama zganiabym w innej, Gdyby si z ulegoci rodzicom powinnej Wyamawszy, przed lubem z mczyzn zadaa. Lecz suchaj mojej rady, chcesz, by si udaa I ojciec mj w ojczyste odprawi ci progi:Gdy wic gaj topolowy ujrzysz podle drogi, Powicony Atenie -w gaju strumyk dzwoni,Niej futor i sady ojcowskie wrd boni, A stamtd ju do miasta nie dalej nad staje - Tam wic usid, gdzie miy chodek roni gaje, I czekaj, pki w miecie i domu nie staniem. Lecz skoro drog nasz wymierzysz czekaniem, Popieszaj w grd Feakw i pytaj -rzecz twoja - O mieszkanie mojego ojca, Alkinoja. A nietrudno ci bdzie; lada ak najmniejszy Wskae ci, bo z feackich dworw najpyszniejszy Dwr mego ojca, nawet rni si w strukturze. A gdy si tam dostaniesz i wnijdziesz w podwrze, Przebiegniesz wielk izb -dalej masz na stronie Komnat mojej matki; przed ni ogie ponie: Ona krcc wrzeciono z purpurow wen Siedzi o sup oparta; przy niej kobiet peno. Tam rwnie i mj ojciec przed ciepym kominem Siedzi jak bg na tronie i krzepi si winem. Tego pomi, wprost tylko matce do ng padnij, Jeli chcesz dnia powrotu doczeka si snadnij, Choby na kocu wiata gdzie mieszka najdalej. Bo skoro ona ndzy twojej si uali, Bd pewny z przyjacioy mie prdk uciech, Wita pola rodzinne i ojczyst strzech . Tak mwia krlewna i nagli do biegu Muy byszczcym biczem. Wic od rzeki brzegu Kopny zrazu kusem, potem mniej si piesz; By za Odys z dziewkami mg nady pieszo, Toczy si wz ni prdko, ni nadto powoli. Soce ju gaso, kiedy do gaju topoli Przybyli -wic Odysej usiad w witym gaju; Nu modli si Atenie, jak to mia w zwyczaju: Cho raz usysz mi, cro Diosa wszechwadna! Nie wysuchana jeszcze z gorcych prb adna, Odkd na ld mi cisn grony Burzywoda [106] . Spraw, spraw, niechaj feacki lud rk mi poda! ... . Tak si modli. Atene syszy skargi rzewne,a ad Ilijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{8`(9y* c:Z c;w c<t'A c=2^ c>=lLecz si mu nie objawia; boi si zapewne Brata swojego ojca. Gniewu on nie zoy, A pki w dom nie wrci Odysej nasz boy. ------ [97] Nausitoos -syn boga Posejdona i Peritoi, matki Alkinoosa, krla Feakw; [98] na Scherii -por. przypis [93]; [99] ker zwalon -por. przypis [41]; [100] Nausyka -Nausikaa, Nauzykaa, krlewna Feakw, za jej porednictwem Atena wprowadzia Odysa do paacu krla Alkinoosa; [101] wz koleny -wz na koach; [102] depcc nogami -sposb prania, prymitywniejszy od uderzania kijank; [103] Leto -Latona, dawna towarzyszka Zeusa, matka Apollina i Artemidy, czczona razem ze swymi dziemi; [104] Bagam ci czy jest bstwem... -zwrot Odysa do Nauzykai, ktry pniej spopularyzowa Mickiewicz w Panu Tadeuszu (ks. III, w. 113), gdy Hrabia zwraca si do Zosi: O ty! rzek, jakimkolwiek uczcz ci imieniem, bstwem jeste czy nimf, duchem czy widzeniem... podobnie sowa Odysa wykorzysta Sienkiewicz w Quo Vadis: Petroniusz ujrzawszy pikn Ligi powita j sowami Odysa, za Ligia odpowiedziaa mu sowamiNauzykai; [105] Delos -najmniejsza z wysp archipelaguCyklad na Morzu Egejskim; czczona jako miejsce urodzenia Apollina i Artemidy; [106] Burzywoda -jeden z przydomkw Posejdona; inne to Grzmigos, Ziemiowstrzsca, Ldowstrzs; PIE SIDMA Odyseusz przychodzi do Alkinoosa Tak si tam modli Odys losem bity srodze, Gdy pann rcze muy uniosy po drodze W miasto wiodcej. Jako przed dwr okazay Ojcowski gdy zajedzie, muy si wstrzymay U pierwszej bramy. Bracia, pikni jak niebianie, Wybiegli wszyscy razem na jej powitanie I muy wyprzgali, i wyprane szaty Z wozu znosili. Panna do swojej komnaty Sza wprost, gdzie ogie stara niecia ju niaka, Eurymedusa, ongi apejrejska branka. Z Apejry w d feack przed laty porwanaI przywieziona tutaj na dar godny pana, Dostaa si krlowi, co Feakom wada, Za ktrym jak za bogiem lud wszystek przepada; Wyniaczya mu crk bia jak lilija - Teraz warzc wieczerz, przy ogniu si zwija. Wic Odys si do miasta zbiera, gdy bogini Atene czuwajca nad nim mg uczyni I schowa go, by z dumnych Feakw tam ktry, Spotkawszy go, nie zaja lub nie spyta z gry: Co zacz? A wic gdy w miejskie wchodzi ju ulice, Zabiega mu Atene sowiooka, lice Wziwszy na si dzieweczki modej, z dzbankiem w doni; A gdy stana przed nim, on ozwa si do nij: Dzieweczko, wska mi, prosz, w tym miecie nieznanem, Gdzie tu dwr Alkinoja, co tutaj jest panem? Jam czek cudzy i ndzarz srodze nieszczliwy, Z dalekich krain id, wic i duszy ywj Nie znam pomidzy ludmi tu mieszkajcymi. Na to rzeka Atene z oczami lnicymi: Chcesz, dziadku, to ci wska, kdy idzie cieka Do dworu; tam w bliskoci i ojciec mj mieszka. Id za mn, wdy ostronie, ja ci poprowadz; W nikogo nie patrz, z nikim nie gadaj, tak radz. Na przybysze tutejszy mieszkaniec zawzity: Obcy nigdy tu nie by gocinnie przyjty. Lud ten puszy mnogoci eglujcych odzi,Po morzu wci updza i daleko chodzi; Bo ldotrzs Posejdon da im dar ju taki, e ich nawy jak myli lotne lub jak ptaki .Powiedziawszy to Pallas sza przed nim co ywo, A Odysej jej ladem zda nieleniwo. Wic eglownych Feakw uszed jako wzroku, Gdy samym rodkiem miasta przerzn si w ich toku, Straszna bowiem i piknie trefiona bogini mi ich oczy i wkoo niego mg uczyni. A Odysej si dziwi korablom [107] w przystani: Moc ich taka! To placom, gdzie me zebrani, I dugim murom miejskim w ostrok warownym, I wszystkiemu si dziwi dziwem niewymownym. A tak gdy przed krlewski szczytny dworzec przyszli, Atene jasnooka ozwie si w tej myli: Oto, dziadku wdrowny, dwr, o ktry pytasz, Masz przed sob; tu w kole biesiadnym powitasz Wadyki tego kraju -wszystko rd Zeusowy.Id prosto, nie trw sob i nie tra nic gowy. miay idzie przebojem i przeto wygrywa, Mniejsza, czy cudzoziemcem do obcych przybywa. Wszedszy tam, naprzd pani pozdrowi si godzi; Zwie si Arete; z jednych rodzicw pochodzi, Co m jej... adna w wiecie bardziej nie uczczona Trzymajca rzd domu mowskiego ona - A t cze tak serdeczn odbiera bez zmiany Od samego Alkina, od dziatwy kochanj, Od ludu, co boyszczem nazywa j swojem,e gdy w miecie j ujrzy, pcha si do niej rojem. Bo to i rozum pikny, i dowcip tej pani: Umie radzi, przejedna tych, co pogniewani. Jeli na ciebie okiem popatrzy askawem, To wygra i przyjaci obaczysz niebawem, I wrcisz w progi wasne do rodzinnej ziemi . Rzekszy to cra Zeusa z oczyma sowiemi Rzucia smugi Scherii rozkosznej i lotem Minwszy mrz pustkowia i Maraton [108] potem, Przebiegajc w Atenach ulice i place, Wesza w Erechteusza zamczyste paace. Odys w krlewskie gmachy pody w tej dobie I dugo sta przed nimi i rozwaa sobie, Czy ma nog przestpi paski prg spiowy, Gdzie jak promie soneczny lub blask ksiycowy Wntrze komnat paao. ciany, wyoone Miedzi, biegy to w jedn, to w drug znw stron, Od progu w gb i gbiej; wkoo gzyms niebieski; Wewntrz w kadej wietlicy drzwi ze zotej deski; Prg miedny odrzwia srebrne dwiga, a sklepienie Ze srebrnej belki. U drzwi te zote piercienie. Psy zote i psy srebrne z obu stron podwoi, Co je Hefajstos uku, ten mistrz w sztuce swojj, Leay -rzkomo stre domu swego pana; Ani mier, ani staro strom tym nie znana. Od progu w gb i gbiej, w rzd poustawiane Pod cianami szy stoki; na stokach za dziane Kobierce, rk niewiast misternie wyszyte. Tam siadaj feackie pany znamienite Jedzc, pijc; nie zbywa nigdy im na niczem. Na podstawach dokoa z modzieczym obliczem Stay zote posgi trzymajc kagace Gociom przywiecajce przy nocnej hulance. Pidziesit tam niewolnic krztao si w dworze. Te obracay arna mielc powe zboe, Inne przy krosnach, kdziel znowu przdyinne, Jak licie na topoli, wci w ruchu, wci czynne, Zbijay pasma tkanin mocno, a z warsztatw Tkackich tusto ciekaa. Bo jak tszychchwatw Nad Feaki do morskich wypraw nie ma w wiecie, Tak dowcipem nie sprosta feackiej kobiecie adna inna w tkaninach misternej roboty: Atene im wycznie daa te przymioty. Za dziedzicem sad duy cign si od brony, Czteromorgowy, wkoo potem ogrodzony, Kdy drzewa wysokie i kwieciem okryte Rodz granaty [109], gruszki, jabka smakowite, Sodkie figi. To drzewa oliwne tam byy, Przez rok cay tak zim, jak latem rodziy,Bo w ciepawym zefirze, co tam wci powiewa, Jeden owoc si kuje, drugi ju dojrzewa, Jabko idzie po jabku, gruszk gruszka spycha, Figa fig, i owoc zawsze si umicha. Wida tam i winnic, bujn w winogrona, Cz jej dua na upa soca wystawiona,Aeby schy jagody; wic jedne w kosz bior, Drugie tocz. Wionianki dochodz niesporo. Tu kwiat ledwie, tam ju si rumieni jagody. Za sadami warzywne leay ogrody, Grzdy zi wonnych, kwiatw pstrokatych bez liku. S dwie krynice. Jedna wije si w poniku Przez sady, druga paskie podwrze obmywa -Z niej wody na potrzeb lud miejski uywa.Taka to nad krlewskim domem aska bogw! Dugo Odys tuaczy sta zdumion u progw.A gdy wszystkiemu w duszy do si nadziwowa, Prg przekroczy i w wntrze komnat tych wstpowa. Tam feackich bojarw zasta godujcych I ostatni z czasz winnych obiat lejcych Na cze Argosobjcy. Zwykle biesiadnicy Robi to, aby smaczny sen znale w onicy. Boski Odysej izb prdkim mierzy krokiem,Od Ateny odziany leciuchnym obokiem, A dopad Alkinoja -siedzia przy Arecie, I gdy Odysej domi kolana jej splecie, Naraz ze wity obok zsun si ze wszystkiem I w izbie zamilkli gocie -zdumieni zjawiskiem, Patrzali na przybysza. On wnis prob, ktr Mia w tych sowach: Areto, Reksenora cro! Bagam twego maonka, ciebie i tych goci, Ja tuacz -niechaj bogi dadz wam w penoci Zdrowia, szczcia, by jeszcze i na wasze dziatki Godno od ludu dana spada i dostatki - Przez lito wrci do dom pomcie mi prdzej! Dugo, dugo si tuam w sieroctwie i ndzy . To rzek i na ognisku wraz usiad w popielePrzy ogniu. Gocie zmilkli, chocia ich tam wiele. A wreszcie przerwa cisz m najstarszy laty, Siwy Echenej, w sowa wymowne bogaty. Dawnych wiekw pamitny, zna obyczaj stary, Wic si zaraz odezwa mdrze i do miary: Ej! Nie godzi si, krlu, bo to nie w zwyczaju, By w popiele siadywa go z cudzego kraju. Czekajc na twj rozkaz, chowamy milczenie; A zatem podnie gocia, na srebrne siedzenie Posad tu obok z nami. Keryksom ka w krue Wino la, cze oddamy bogu, co grzmi w grze: Wszak pod jego opiek stoj nieszczliwi; A klucznica z spiami gocia niech poywi . Wzruszya si t mow Alkinoja dusza. Powsta i niezomnego do Odyseusza Wziwszy, podnis z popiou, posadzi przy sobie Na miejscu Laodama, co gocia osobie Musia ustpi, chocia ojca ukochanek. Suebna na srebrzystej misie zoty dzbanek Peny wody przyniosa i rce ni zmya Gociowi, po czym gadki st mu przystawia. Potem skrztna klucznica przyniosa mu chleba, I rozmaitych potraw z spiami, co trzeba, A boski tuacz Odys jad i spija godny. Do keryksa tak mwi Alkinoj, pan godny: Pontonoju, lej wino gociom, rozdaj krue, Aby obiat bogu zoy, co grzmi w grze I wszystkich nieszczliwych pod skrzyda swe bierze . Rzek, i Pontonoj wino po penym kraterze Znowu gociom podawa. A tak gdy ofiary Kady cz wyla i sam napi si do miary, Przemwi znw Alkinoj do wszystkich, co byli: Posuchajcie, kniaziowie i wadycy mili! Mwi do was, co serce podaje do gowy: Podjadszy idcie do dom na sen wywczasowy. Jutro wicej starszyzny zwoamy na koo, Aby obcego gocia uraczy wesoo, A przy tym obiatami zjedna sobie bogi I obmyli, jak wrci ten czek w swoje progi, Aby wolen tuaczych niewygd i trosek Z pomoc naszych ludzi do rodzinnych wiosek Dosta si. A ju mniejsza, czy drogi std kawa, Byle w cigu podry strapie nie doznawa, A gdy stanie na miejscu -niech si tam rozlicza Z wyrokami przeznacze, jakie tajemnicza Ni [110] mu snuje przez twarde przdki uprzdziona, Kiedy na wiat dzieciciem wyszed z matkiona. Lecz jeli to zbieg z nieba ktry niemiertelny, To znak, e bogi maj jaki cel oddzielny. Zwykle bowiem w widomej postaci si jawi, Zasiadaj wraz z nami, jedz, pij, bawi, Zwaszcza jeli ich sutym uczcimy pranikiem, Lub te zszedszy si w drodze z samotnym ptnikiem, Bior ksztat ludzki, chtnie kumaj si z nami, To z grubymi Kyklopy albo z Gigantami [111] . Na to mdry Odysej odpowiedzia skromnie:O Alkinoju! Nie myl, prosz ci, tak o mnie: Przecieem do adnego niepodobien boga, Ani wzrostem, ni ksztatem, chudzina uboga. Lecz jeli kogo znacie z chodzcych po wiecie Najnieszczliwszym, to mnie rwna z nimmoecie. A i wicej bym cierpie naliczy i biczy, Ktrymi wyrok bogw wiczy mi i wiczy.Wdy pozwlcie, niech zjem co, cho w oczach za stoi, Nic godnego odka pono nie ukoi. -Gd najwikszym tyranem, cigle si napiera Nie dbajc, czy bl jaki dusz ci rozdziera.e mi si serce kraje, nic to mu nie szkodzi: Je! Pi! co chwila woa odek, ten zodziej! I wszystko, com wycierpia na staro i z modu, Zapominam, dopki nie napas godu... Wic bagam was, wadycy, gdy ranek zawita, Wyprawcie mi do domu biednego rozbita [112]! Znisszy tyle ju ycia nie al by mi byo, Gdybym ujrza wo moj, dworzec, czelad mi! . To rzek i jego mowie przytusz [113] ksita -Odesa go do domu rzecz suszna i wita. Wic wylawszy obiat, gdy sami do pili, Na smaczny wypoczynek do dom podyli. Boski Odysej w izbie pozosta godowej, Obok krla posadzon i obok krlowej, Gdy suebne ze stow sprztay naczynia. Wic rzeka do Arete, ta biaa kniahinia [114], Poznawszy na nim chiton i pikny odziewek,Ktry sama utkaa z pomoc swych dziewek- Zagabna go lotnym sowem w tym sposobie: Gociu! Pozwl, e jedno zapytanie zrobi: Co zacz? Skd si tu wzie? Czemu w tym ubiorze? Mwie wdy, e- na ld wyrzucio morze? . Na to jej mdry Odys da tak odpowied: Trudno mi od pocztku robi ca spowied Tych bied, jakimi bogi cigaj mi srodze, Jednak twej ciekawoci, krlowo, dogodz. Std daleko na morzach, jest ostrw niewielki, Zwan Ogygi, siedziba srogiej zwodzicielki, Kalypso piknowosej, a crki Atlasa. Kady bg jej unika, czek tam nie popasa; Mnie tylko nieboraka demon zagna do nij, Kiedy piorun Zeusowy na penych mrz toni Roztrzaska mi d moj. W dom mi swjprzyja, Gocinnie nakarmia, potem wmawia ja, e mi da niemiertelno a z ni modo wieczn Lecz si broniem od niej odmow stateczn. Siedem lat mi trzymaa -i nieraz za padaNa ambrozyjne [115] szatki, ktre na mnie kada. A gdy sme ju lato nadeszo w lat toku, Sama nagli na odjazd. Nie wiem, czy z wyroku Zeusa, czy e jej serce doznao odmiany, Do, e na wtej tratwie, wierni powizanj, Wysaa mnie, ywnoci, winem i odziewkiem Niebiaskim opatrzywszy; i ciepym powiewkiem, Dmcym na jej rozkazy, gnaa mi przez wody. Cae dni siedemnacie pynem bez szkody, W osiemnastym ujrzaem zarosych gr czuby Tej tu ziemi -i widok weseli mi luby! Biedny! Nie przeczuwaem, jak srogie opay Zgotowa mi Posejda gniew zapamitay. Jako wnet rwcym wichrem pomiesza mi szlaki: Wzd wielkie morze, bawan cisn na mnie taki, em na tratwie od strachu wzdycha i dygota, A wichr wpadajc na ni do szcztu zgruchota. Wpaw poszedem i ramion uyem za wiosa, W kocu mi wieja [116] z fal na wasz brzeg doniosa. Ali tam, gdym wychyn, bawanem porwany, Bybym si w proch roztrzaska o brzenych ska ciany; Tyle, em si wczas cofn i przyldek z dala Opynwszy, na rzek trafiem; jej fala Cichsz, brzeg paski, bez ska, do wyjciadogodny. Wyszedszy, bez tchu padem. Gdy nasta mrok chodny, Zaraz brzegi strumienia opuciwszy, w guche Krze zalazem, zgarniajc na si licie suche, A legszy, sen mi dugi zesa bg w tej dobie. Zmordowany, pod kodr licia spaem sobie Przez noc ca, poranek przeszed i poudnie, I dopierom si ockn, kiedy soce cudnieZaczynao zapada. Spojrz k brzegom morza: Tam igray dziewczta -midzy nimi hoa Cra twa, istne bstwo, dzielia zabaw. J wic bagam, i serce znalazem askawe. Przyja mi, nad podziw, nad wiek swj sdziwa, Cho wiek mody zazwyczaj nieroztropny bywa. Ona i je mi daa, i wino ogniste, I obmya w strumieniu, i w te szatki czyste Obloka. Ot i szczer zrobiem ci spowied . Na to mu Alkinoos tak da odpowied: Gociu! Wdy crka moja za to spraw zda mi, e- nie odprowadzia tu z swymi dziewkami: Przeciee si o pomoc naprzd uciek do nij? . Na to odrzek Odysej: O, nieche bg broni, Krlu, eby nagania mia to dziecko zote. Wanie e mi ze sob wzi miaa ochot, Jednom si temu opar z wstydu i bojani, Czy mj widok twojego gniewu nie podrani:Obcy czowiek tak awo w podejrzenie wpada! . Alkinoos mu na to tak wrcz odpowiada: Przecie, gociu, krwi serce nie kipi taku mnie, By o nic wrzao: gniew mj hamuj rozumnie. Oby za spraw Zeusa, Ateny i Feba M jak ty, i jakiego wanie mi potrzeba, Trafi si dla mej dziewki, i dla mnie za zicia! Zostaby zawsze z nami. Rka jej do wzicia, Wiano sute, dom, woci -wszystko wziby po nij. Lecz gwaci ci ja nie chc. O, niech nas bg broni Od takiego postpku! Wiedz, e na jutrzejszy Dzie twj odjazd naznaczam, nie aden pniejszy. A teraz spa si po, niech ci sny koysz! One przez ciche morze ci potowarzysz. Popyniesz w kraj swj do dom, i gdzie ch powieje, Choby nawet i dalej gdzie poza Eubej, Co ma lee najdalej, jak mwi ci, ktrzy Z Radamantysem [117] w tej tam bywali ijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{?P Z@J cA cB! cC~, cD7Epodry, Woc go do Tityosa [118] z Gai zrodzonego- Na t drog im dosy byo dnia jednego: Bez trudu i na powrt do dom go odwieli. Sam zobaczysz i przyznasz, e wcale s nieli I tgo wywiczeni ci moi eglarze, Sudnami bujajcy po wodnym obszarze . Sowa te Odys przyj jak wieszczb radosn I t modlitw usty j odmawia gono: Ojcze Zeusie! Spraw, eby Alkinoj mg ino Speni to, co obieca. A icie nie zgin Jego czyny i sawa pjdzie po rozogach, A ja przecie w ojczystych raz ujrz si progach! Gdy tak midzy sob rozmow tam tocz, Biaoramienna pani dziewkom swym ochoczoSa kazaa dla gocia pod wystaw ko,Wymoci je przeliczn z czerwieni poduszk; Na to kobierce, paszcze znw na to weniane Da do przykrycia. Dziewki z tym powyprawiane Wybiegy z izby, sobie pochodniami wic; A gdy si uporay dla gocia z onic, Wrciy zapraszajc Odysa w te sowa: Gociu! Id spa: onica czeka ci gotowa . Syszc to rad by Odys, e sobie wypocznie, I na mie wywczasy uda si niezwocznie.Tak zoy boski tuacz gow do snu skonn Na ou, pod wystaw szczytn, echem dzwonn. Za Alkinoj spa wewntrz zamkowych pokoi przy zdobicej maeskie oe onie swojj. ------ [107] korablom (rus.)-korabiom, okrtom; [108] Maraton -miejscowo na wsch. wybrzeu Attyki, w pnocnej czci cigncej si tam rwniny; w 490 r. p.n.e. Grecy, pod wodz Militiadesa zwyciyli tamPersw; goniec z t wieci przebiegszy 42km (std bieg maratoski)dzielce Maraton od Aten zmar z wyczerpania; [109] granaty -owoce granatowca; w staroytnoci byy symbolem mioci, podnoci i wadzy; w judaizmie natomiast granat mia znaczenie obrzdowe, uywanyby w uroczystociach religijnych; [110] tajemnicza ni -ni ycia, ktr przdy Parki, boginie losu, zwane te Mojrami; byo ich trzy: Kloto, Lachesis i Atropos; Kloto przda ni, Lachesis czuwaa nad jej dugoci, a Atropos czyli Nieodwracalna, przecinaa ni, kiedy przysza pora; [111] Giganci -zuchway rd olbrzymw, mieszkajcy w pobliu Hyperii, dawnej ojczyzny Feakw; pniejsza tradycja widziaa w nich dzieci Gai (Ziemi); przegraliwalk o rzdy nad wiatem z Zeusem i bogami olimpijskimi (gigantomachia); Gigantw pokona Herakles, strcajc ich do Tartaru; [112] rozbita -rozbitka; [113] przytusz -przytakn; [114] kniahinia -tu: krlowa; [115] ambrozyjne -boskie; [116] wieja -wichura; [117] z Radamantysem -Radamantys, syn Zeusa i Europy, krl Krety, by za ycia jednym z najwspanialszych ludzi; po miercibogowie uczynili go sdzi dusz w podziemiu; [118] do Tityosa -Tityos, olbrzym, syn Gai (Ziemi), znieway Laton i zgin z rk jejdzieci -Apolla i Artemidy; jego mki w Hadesie Homer opisuje w pieni XI Odysei; PIE SMA Pobyt Odyseusza u Feakw Ledwo rumianopalca rankiem bysa Zorza, wita moc Alkinoja porwaa si z oa. Wsta i Odysej, grodw burzyciel on gracki,I obaj z Alkinojem szli na plac feacki W niewielkiej od okrtw lecy oddali; Tam na gadkich kamieniach obaj posiadali...A gdy ju plac okryo ludu wielkie mrowie, Zagai je Alkinoj nastpnymi sowy: Wadycy, kniaziowie, ludu feackiego gowy! Mwi do was, co serce szepcze mi w skrytoci: Czek zachoy [119] mnie nie znan, w domumoim goci; Nie wiem -z zapadnej [120] przyszed, czy od wschodniej strony? Do, e prosi, by do dom mg by odprawiony. Wyprawmy go, jak zwyczaj, w t podr niezwocznie, Bo nikt obcy, co pod mym dachem tylko spocznie, Nie trapi si czekaniem, by mg jecha dalj. Ot bymy ciemny okrt z najnowszych wybrali I spucili na morze; dobra modych flisw, Pidziesiciu dwch, znanych z dawniejszych popisw, A gdy do awic wiosa raz przymocujecie, Wrcicie na ld, w moim teremie podjecie Sobie na drog. Wszystko znajdzie si na razie. Rozkaz ten dla moojcw -za berowi kniazie, Jacy s, pjd ze mn i w zamkowej sali Gocia naszego bdziem wraz podejmowali. Niech si nikt nie wymawia. Przyzwa mi pieniarza Demodoka [121]; pie jego cudnie si wydarza I weseli. On serce z boga ma natchnione .Rzek -i sun samopierw; za nim uberlone Kniazie szli. Keryks pobieg da zna pieniarzowi. Flisw pidziesit i dwch, wszyscy doborowi, Jak krl kaza, ruszyo na brzeg wd pustynnych, Gdzie na wybrzeu okrt lecy wrd innych Zepchnli spiesznie w morza co gbsze odmiay, Maszt wbili, zawiesili nad nim agiel biay, To wiosa powprawiali w tulejki skrzane,agi rozwin -i wszystko sprawnie wykonane. Wic zacignwszy okrt na gbi w przystani, Poszli, do Alkinoja teremu zwoani. Ju w dziedzicach, przysionkach, izbach si roio Od goci; duo starych i modych tam byo.Krl da skopw dwanacie na godowe stoy, Osiem wi biaokywych i dwa cikie woy. Te upi i ju warz biesiadne potrawy. Wszed i keryks, z nim pieniarz wesoej zabawy, Muzy kochanek, dobrem i zem obdarzony: Bo mu wzrok wziwszy, daa dar piewu pieszczony. Wic Pontonoj w srebrzystym sadzi go krzeseku, Pod filarem, porodku ucztujcych zgieku;Dwiczn forming [122] upi na koku, powyj Gw Demodoka; wzi go za rk i zbliy, By j zmaca -a przed nim na stoliku kosze I czasz wina postawi, aby pi po trosze. Biesiadnicy wraz stoy godowe zasiedli, A gdy si ju do syta napili, najedli, Muza piewc natchna sawi cnych heroi.Wic z pieni rozsawionej a do nieb podwoi Wybra spr Odyseja z Achillem Pelid, Ongi, gdy na bankiecie bogw z sob id W zapasy na jzyki, ku uciesze ywj Agamemnona, e si skciy Achiwy. Bowiem ten znak Apollon wskaza mu wyrokiem, Gdy kamienny prg Pyto [123] przestpi by krokiem, Aby pyta wyroczni. Jako od tej pory Grekw z Trojany straszne powaniy spory W moc wyrokw Zeusowych. Gdy t pie zapiwa Demodok, w teje chwili Odysej si zrywa,Rk by chwyci za paszcz fadny, purpurowy, I twarz sobie nim zakry, cignwszy od gowy, Bo nie chcia ez Feakom pokaza, jak roni. A gdy pieniarz pie swoj do koca wydzwoni, Prdko z star i zsun paszcz z gowyitwarzy, Wzi czasz, podwjn bogw obiat obdarzy; A gdy pieniarz znw zacz, pobudzon przez goci, Uradowany piewem przecudnej piknoci Odysej znowu gow w paszcz skry, by nikomu Nie da pozna, e zami paka po kryjomu. Alkinoj tylko odgad jego pomieszanie Siedzc obok i syszc gbokie wzdychanie. Wic si krl do swych goci tak ozwa na razie: Do my si, do, feackie wadyki i kniazie, Przy tej wsplnej biesiadzie ju naweselili Dwikiem gli, wtrzcej godom tym najmilj; Teraz pjdziem szermierek poprbowa rnych, By go nasz mia co doda do przygd podrnych I opowiada doma, jak syn Feaki Z gonitw, skokw, zapasw i walk na kuaki. Rzek i wyszed, a za nim wysza goci rzesza. Keryks dwiczn forming na koku zawiesza, A pieniarza za rk wyprowadza z sali, Wiedzie drog, po ktrej kniaziowie zdali,Idcy na szermierskie patrze si igrzyska.I szli tak wrd wielkiego gminu zbiegowiska A na plac. Tam w zapasy z sob wystpili Co najprzedniejsi z panit, zaraz si schwycili... Prbuj, kto do mety dobiegnie te wprzdy: Od miejsca a do kresu wytknito im gony. Kopn si, i bieg z nimi polem kurz wzniecony. Ali wszystkich Klytonej pozostawi w tyle: Jak dwa muy sprzg wow przecign, o tyle On swych braci przegoni i przypad do celu. W twardych zapasach si sterao tam wielu! Za Euryja szermierzy co najlepszych pobi; Amfija najbujniejszy skok ze wszystkich zrobi: W miotaniu krgiem jeden Elatreus mia szczcie; Laodamas najkrzepszy z wszystkich by na picie. Gdy widok tych tam igrzysk serca ju nasyci, Syn Alkina Laodam te sowa pochwyci: Sam tu, moi! Spytajcie ot gocia, czy zna si Na szermierce? Czy szermierz? Ksztatem zacny, zda si, Bo te ldwie, te ydy, te ylaste bary, Kark gruby, pier wypuka mwi, e chopjary I ognisty -lecz wida, e zjada go ndza; Woda morska to pono najzjadliwsza jdza I najtszego chopa naraz z ng obala . Na to wysza odpowied ta z ust Euryjala: Trafnie rzek, Laodamie: jeli tak ochoczy, Id sam do niego, powtrz mu to samo w oczy . Wic gdy syn Alkinoja usysza zacht, Przedar si do Odysa przez tumy cinite: Gociu! Pjd z nami, w szrankach sprbuj si! -powiada Jeli umiesz; lecz pewnie ty szermierz nielada. Jaka pikniejsza sawa czeka wyej wzbije, Ni gdy rk i ng si przeciwnika zbije? Wic sprbuj, i te myli chmurne strznij z duszy. Odelem ci niebawem -okrt twj wyruszy Przygotowan w przystani, czelad te gotowa . Na to przebiegy Odys odpar mu w te sowa: Czemu mnie wyzywacie? Czy z urgowiska? Moje troski mi bliej nili te igrzyska, Bom si duo nacierpia, i tak si wci biedz, e jeli w zgromadzeniu waszym tutaj siedz, To wci rw si do domu i bagam w tsknocie Krla i lud: niech radz o moim powrocie .Na to Euryja tak mu z przeksem odrzecze: Zaprawd, tobie z oczu nie patrzy, czowiecze, By si zna na szermierskich, szlachetnych zabawach Z tych-e raczej, co ywot swj trawi na nawach: Moe patron okrtu, wczga kupczcy, Str adugi [124], towary sam dozorujcy apigrosz! Wcale miny nie masz na szermierza . Odysej na to wzokiem ukonie go zmierza: Nie znam ci, lecz le mwisz, jak mokos zuchway! Wiedz, e bogi nie wszystko na raz wszystkim day, Tak urod, jak rozum, jak wymow wietn, To niejeden, co posta wzi lich i szpetn, Otrzyma z aski bogw taki dar mwienia, e gmin si nim zachwyca, gdy bez zajknienia Tnie wdzicznie i po prostu -podziwia go mnstwo, Idcego przez miasto tum wita jak bstwo! Inny znw, chocia ksztatom niebianom podobny, Nie potrafi si w sposb wysawi nadobny. To i ty, taki liczny, e nawet bogowie Pikniejszego nie stworz, a pustki masz wgowie: Gupim sowem a do dna rozdare mi serce, Cho mog ci zarczy, em nie fryc w szermierce, Jake twierdzi. Jam niegdy z pierwszymi si mierzy, Pkim modoci mojej i ramionom wierzy. Dzisiaj troski przysiady; cierpiaem zbyt wiele W bitwach z ludmi, to morskie zjady mitopiele. Lecz i dzi niezomnego znajdziesz zapanika We mnie: tak mi twa mowa boli i dotyka .Rzek to -i jak by w chlajnie, wsta i wzi do rki Krg ciki i nabity, i nie tak maleki Jak te, ktre Feakom su do zabawy. Zamycowa nim, cisn szparko z rki prawj, A warkn -i a gowy pochyl Feaki Do ziem, te zawoane na morzach flisaki - Tak gaz hucza, i dalej poza met padnie, Puszczon z rki. Atene, gdzie upad, znak kadnie I -przemieniona w czeka ku niemu si zwraca: Cudzoziemcze! I lepy, co rkami maca, Znalazby gaz twj: z wszystkich najdalej on ley, Nie zmieszany z innymi. O, niech si nie mierzy Nikt tu z tob! Zwycistwo zawsze jest przy tobie! . Tak rzeka, a Odysej cieszy si sam w sobie, e tu, wrd obcych, znalaz kogo tak chtnego; Weselszy te do tumu rzek zgromadzonego: Daleje! Kto dorzuci, gdzie ja? Wnet krg drugi Puszcz, moe przeleci przestwr rwnie dugi. Do kadej walki, kto ma serce i ochot, Su. Wystpcie! Zmaza trzeba mi sromot. Czy na pici, na si, wycigi -przyjmuj. Krom Laodama, z kadym si mych poprbuj; On mj opiekun, z takim nikt si nie boryka.Zaiste, ja takiego miabym za ndznika, Ktry by dobrodzieja, co go przyhoubi Na czuynie [125], w bj wyzwa -sam on by si zgubi. Zreszt kademu stan, nie pogardz nikim I na si si zmierz z kadym przeciwnikiem. Nie mylcie, e szermierka obca dla mnie sztuka; Umiem przecie ciciw napina u uka. Ju ja mojego czeka najpierwszy ustrzel W kupie wrogw, chociaby towarzyszw wiele Stao przy mnie i groty na wroga miotao. Li Filoktet nade mn mia wyszo niema, Gdy pod Troj w rzucaniu strza my si wiczyli, Lecz kto inny mnie sprosta niech si i nie sili. Sowem -kady, kto yje i chleb je na wiecie Z herojami przeszoci nie rwnam si przecie -Jam nie Herakles ani Eurytos z Ojchali - Bo ci ucznicy niemal bogom wyrwnali. Tote Eurytos nagle zmar, nim w jego progi Staro wesza -Apollon zastrzeli go srogiZa wyzwanie, by z sob o lepsze strzelali Ni inny strzay, oszczep umiem posa dalj; Tylko w pieszych gonitwach moe Feakowie Pobiliby mi wreszcie, bom ja stera zdrowie W burzach morskich, d moja zbyt skpo ywnoci Miaa z sob; dlatego zwtlay mi koci . Rzek -oniemieli wszyscy i nastaa gusza, Gdy Alkinoj tak mwi do Odyseusza: Mile nam jest, mj gociu, sucha twej spowiedzi. Zna to, e dzielno mska w piersi twojejsiedzi, Bo si wzburzy, gdy m ten ubd ci wtym kole. Nikt ju twojej szermierskiej sawy nie ukole, Kto ma troch oleju i gada te k rzeczy. Zatem suchaj, co- powiem, i miej to na pieczy, By powtrzy przed mmi, gdy zasidziesz kiedy W zamku swym pord ony, dzieci, sug czeredy. A wspomnisz nasze cnoty, wiekopomne dziea, Ktre nam aska bogw z naddziadw natchna: e w zapasach na picie nie szukamy sawy, Li w gonitwach, w egludze syniem z wielkiej wprawy; Kochamy si w biesiadach, plsach, gli graniu, W zmianie stroju, to w aniach i odpoczywaniu. Daleje! Popiszcie si, feaccy skoczkowie! Go nasz swojej druynie kiedy to opowieZa powrotem do domu, jacy to my, jacy eglarze, skorochody [126], skoczki i piewacy! Niech poskoczy tam ktry, forming przyniesie Dla Demodoka; u mnie gdzie tam znajduje si. Tak mwi Alkinoos; keryks pobieg spieszno Do zamku po forming dwiczn a ucieszn. Teraz dziewiciu strw powstao z swej awy: Lud ich wybra, im odda porzdek zabawy;Ci do plsw szeroki plac przysposobili. Keryks z dwiczn forming wrci si pochwili; Demodok wszed do rodka, a tam stay grona Dziarskiej modzi, co w plsach licznie wywiczona Puszczaa si w tan boski. Odys patrza z boku, Dziwic si ng miganiu w leciuchnym poskoku. Glarz w struny uderzy. Pieni znamienit piewa on Aresow mio z Afrodyt: -Jak si raz z sob zeszli w Hefajsta komorze; Co Ares jej nadawa, nim mu splami oe. Jak do Hefajsta Helios przybieg i obwieci, e widzia, jak maonk jego Ares pieci.Hefajstos, gdy wie przykra dosza jego ucha, Wszed do kuni, a ziejc zemst z gbi ducha Na pie wstawi kowado, j ku takie pto, Co by go nie zerwano i nigdy nie zdjto. A skuwszy na Aresa te zgubne okowy, Wszed do sypialni swojej i swej biaogowy I owcz sie rozwiesi wkoo popod cian. Inne znowu z puapu szy ponapinane, Cieniutkie, jak pajcze, nikt ich nie dostrzee, Nawet bg sam, tak sztuczne byy te wiciee [127] . W tak wic samowk osnuwszy onic Uda, e idzie Lemnu nawiedzi stolic, Ktr z wszystkich swych grodw najwicej miowa. Nieprno zotolejcy Ares [128] na czatowa, Bo gdy spostrzeg, e Hefajst oddali si z domu, On do mieszkania mistrza wpezn po kryjomu Palon dz ku piknej Kyterze [129] . Za ona Tylko co powrciwszy od ojca Kroniona Siedziaa w swej sypialni. Ares wpad tam do nij I rzek rk bogini ciskajc w swej doni:Pjd, o luba, do oa w uciski rozkoszy! Hefajsta nie ma, on nas pewnie tu nie sposzy, Bo u dzikich Sintijw bawi si na Lemnie . Tak mwi -a j oe cigno przyjemnie. Wic poszli i zasnli. A wtem na nich zleci Caa matnia misternych Hefajstowych sieci,e si ruszy ni dwign nie mogo z nich adne. Wic poniewczasie pta zobaczyli zdradne. Wkrtce przyby i boyc w chromy na nogi, Co nie doszedszy Lemnu zawrci si z drogi. Helios ich wyszpiegowa [130] i pobieg doz wieci. On te wrci, a serca targany boleci I gniewem rozjuszony, stanwszy u progwKrzycza wzywajc pomoc wszystkich z nieba bogw: Ojcze Zeusie, bogowie szczliwi i wieczni! Pjdcie tu si przypatrzy, co podz wszeteczni, Jak mi chromego czeka Zeusowa Kipryda ali ijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAE` cF o cGO cH" cI- cJ:!K:+ [131 Oszukuje, z tym otrem pieci si... ohyda! Czemu? Bo prostonogi i przystojnych licw, A ja krzywy [132] . Nie moja wina, lecz rodzicw... O bodajby mi nigdy byli nie spodzili! Patrzcie-no, jak si w moim ou rozgociliI rozkoszuj. Serce a pka mi z alu! Ostatni to raz ona przy swoim chabalu [133]. A cho si tak zwizali, chtka ich porzuci Do schadzek, nieche le we dwjk okuci,A jej ojciec mi odda, com zapaci za ni, Gdym narzeczony sbi [134] t bezwstydn pani. liczna ona, ni sowa, lecz gamratka szczera! Tak rzek -a bogw orszak w dom jego si zbiera: Wszed Posejdon ldotrzs, Hermes wieci zwiastun, To Apollon, dalekononej kuszy piastun. Z bogi adna nie przysza -wstyd im tej swawoli... A wic stanli we drzwiach bogi, dawce doli- I miech ogromny napad niebian tam zebranych, Gdy ich sztuk Hefajsta widz powizanych.I gwarzy jeden z drugim -tak gwarzyli oni:Ze nie puy [135], powolny rczego dogoni, Kiedy Hefajst Aresa, co jest znany przecie Za najchyszego z bogw tam, w olimpskim wiecie, Zapa sztuk, cho chromy. Masz, cudzooniku! Takie byy rozmowy na bogw sejmiku. Wtem Apollon pytanie do Hermesa wniesie: A ty, gocze i synu Diosa, Hermesie! Chciaeby w takie twarde dosta si powicie, By pieszczotek przy zotej zay Afrodycie? Na to Hermes odpowied ju mia na jzyku: Bodajby tak si stao, mj celny uczniku!Niechby trzykro mi gstsze pta omotay, Niechby bogw i bogi zbieg si Olimp cayNa ten widok, to jeszcze spabym przy tej zotej! To rzek, a w gronie bogw wszczy si chychoty. Li Posejdon si nie mia, on prob szturmowa Hefajsta, by z tych wizw Aresa rozkowa, Mwic do niego, sowa posya skrzydlate: Uwol go, rcz za nim. Na bogi si, na te Powouj. On do ci, jak chcesz zapat .Na to mu boek ognia na dwie ng kulawy: Daj pokj, Posejdonie, nie wa do tej sprawy! Ndzna porka, ktra rczy za ndznikiem. C bym robi z olimpskim, jak ty, porcznikiem, Jeli Ares od dugu i okw ucieknie? Ziemiowstrzsca Posejdon na to mu odrzeknie: -Hefajcie! Gdyby Ares raz zwolnion z okowy Uciek ci, dug za niego jam spaci gotowy. Na to znw chromy boek: A, to inna sprawa. Nie ufa sowu nie mam ni czoa, ni prawa. Rzekszy to Hefajst pta zdj z nich rk swych si. A oni zmiarkowawszy, e pto zwolnio, Wyskoczyli wraz z oa. Ares w trackie kraje [136] Pogna, ona do Cypru, tam, w pafijskie gaje [137], Gdzie ma wonny ertwiennik [138], leci umiechnita. Tam j kpi Charyty [139], tam j maci wita Oliwa, jak bogi maszcz si wieczyste. I w szatki j oblok cudowne i czyste. - Tak piewa boski piewca. Odys dusz ca Radowa si tej pieni, z nim si radowao Serce feackie, dzielni ciesz si eglarze. A wtem krl Haliosowi z Laodamem w parzeKaza plsa: nikt w tacu im by dwom nie sprosta. Owo jeden i drugi pik w rce dosta Ukraszon, misternej Poyba roboty. Pierwszy, wznak si wygiwszy, popod chmur namioty Cis j w gr; za drugi w poskoku si rzuci, W lot j schwyta wprzd jeszcze, nim na ziemi wrci. Pokazawszy na pice te sztuki tak wielkie, Zaczli plsem depta ziemi karmicielk I przegina si rnie. Md sypa oklaskiW krg stojca, i pochwa podniosy si wrzaski. Wic do Alkina boski Odysej tak powi: Sawa ci, Alkinoju! Cze tobie, krlowi! Mwie, e wiat nie ma rwnych twym tancerzy. Zdumion przyznaj: sawa tobie si naley . wit moc Alkinoja gadka mowa cieszy, To zawrci si tym sowem do feackiej rzeszy: Suchajcie mi, feackie wadyki, kniaziowie! Jak widz, go ten sia rozumu ma w gowie. Pikny mu upominek jaki da wypada. Gdy wic dwunastu kniaziw co przedniejszych wada W pastwie mym, ja trzynasty jeszcze si przyo; Niech kady z nas na sukni i chiton si zmoe I na zota talencik dla gocia w ofierze. Znieciee to na kup -on z sob zabierze I z sercem ucieszonym pjdzie na biesiad. Euryja te od siebie mgby go za zwad Nieprzystojn tak sowem, jak datkiem przeprosi . Rzek i wszystkim ten pomys podoba si dosy, Bo wnet kady keryksa po dary wyprawi, A Euryjal krlowi tak sw rzecz przedstawi: Szerokowadny krlu, mocarzu Alkinie! Chtnie ja si dla gocia, jak kaesz, przyczyni. Miecz mu dam w upominku: srebrne on ma jelce [140], A pochw z koci soniowej, byszczc si wielce wie rzeb, a sdz, e dar znamienity . I miecz srebrnymi gwodmi dokoa nabity Da Odysowi, mwic te sowa skrzydlate: Cze ci, Ojcze wdrowny! Jeli mi rogateSwko si wymko, nieche na wiatry poleci, A tobie bg pozwoli dom, on i dzieci Ujrze znowu, po biedzie w tuaczce przebytj! Wic Odysej mu na to: Szczliwym bd ity, Druhu mj! Bogosawiestw spodziewaj siz nieba, I oby za tym mieczem tskni ci nie trzeba,Ktry mi w upominku z dobrym sowem wmiesi [141] . I miecz srebrnogwodzisty przez rami przewiesi. Soce zaszo, przybywa darw coraz wicej; Keryksi je na zamek odnosz ksicy, Gdzie syny Alkinoja, przyjmujcy datki W rce swe, skadali je u stp zacnej matki. Za Alkinoj wid z sob reszt zgromadzenia Na dwr swj, gdzie zasiado wspaniae siedzenia. I witej mocy Alkin tak rzek do Arety: Kochanko! Najliczniejsze znie mi tu sepety [142] I w w nie paszcz i chiton czyciutko uprany; Postaw na ogniu z wod kocioek miedziany,Aby go, si skpawszy, obejrze mg one Upominki, przez zacne Feaki zniesione, I weselszy wieczerza przy formingi dwiku. Jeszcze mu ten pucharek zoty, co ma w rku, Daruj; kadym razem o mnie niech wspomina, Ilekro na cze bogw strznie czstk wina . Krl to rzek -za Arete suebnicom kae Prdko trjnony kocie postawi na arze.I one wraz kpielne wstawiy naczynie, Wlay wod, podo drewek -i obwinie Pomie boki: wnet syczy kocioek rozgrzany. Ju krlowa gociowi sepet darowany Wyniosa z swej komory i kada do skrzynki Zoto, szaty feackie, pikne upominki; Za od siebie paszcz z pysznym woya chitonem, I mwia do niego sowem uskrzydlonem: Obejrzyj dobrze wieko; wze zawi mocny, By kto w drodze nie ukrad, gdy zaniesz wczas nocny Sodkim snem, na twym ciemnym okrcie pyncy . Gdy to usysza Odys, tuacz biedujcy, Wraz wieko przywar, wze zadzierzgn misterny; Od Kirki mia ten wze sztuczny, nieotwierny. Wesza klucznica, sprasza gocia do kpieliCiepej w wannie. Ten widok serce mu weseli; Dawno on ju kpieli nie mia tak wybornej,Odkd rzuci pieczar Kalypsy kdziomej, Bo tam na jak na boka chuchano ustawnie. Wic go dziewki wymyy, namaciy sprawnie, W pikne szatki obloky, day paszcz z chitonem. Wyszed z ani z pijcych poczy si gronem. Nausykaa w sklepionej izbie u podwoi Staa tam, siejc boski blask piknoci swojej, I w Odysow posta wpatrujc si z dziwem, Zaczepia go, sowem przemwia ywem: Bywaj zdrw, cudzoziemcze! Do dom gdy wrcicie, Wspomnijcie czasem o mnie: winnicie mi ycie . Na to mdry Odysej do niej si odzywa: O Nausiko! Krlewska cro urodziwa! Niech mi Zeus, gromowadny m Hery, dozwoli Do dom wrci, raz skoczy pasmo mych niedoli, A bd ci tam wielbi mod nieustann Jak bstwo: ty mi ycie ocalia, panno! To rzek -i obok krla usiad on Alkina. Wanie miso krajano i mieszano wina, Gdy wszed keryks, prowadzc przy sobie pieniarza Demodoka, ktrego lud wielce powaa, I posadzi go w rodku o filar wspartego. Odys rzek do keryksa -gdy sztuk wieprzowego Tylko co urzn grzbietu, sobie wzi niemao, A kawaek, sonink co obrosy bia, Poda: Ten ksek zanie tam Demodokowi;Powiedz mu, e go smutny sam go wnet pozdrowi. Wszak, gdzie tylko na ziemi ludzie zamieszkuj, Pieniarzy cze otacza, wszyscy ich miuj; Bo to Muzy uczniowie i jej ulubiece . To rzek, i keryks miso w Demodoka rce Woy, a ten przysmakiem tym si uradowa. Tymczasem tum biesiadny hucznie biesiadowa; A gdy si najedzono, napito do syta, Zaraz do Demodoka Odys si przypyta: Demodoku! Ja- wyej nad miertelnych ceni; Czy Muza, czy Apollon da ci to natchnienie,e tak dokadnie nasze Achiwy wyliczy, Gdzie byli, co robili, i jak los ich wiczy. Nue dalej, zapiewaj o koniu drewnianym, Przez Epeja z Aten [143] wsplnie zbudowanym, Jak do Troi wprowadzi Odys zdradnie dzieo Pene zbrojnych, od ktrych to miasto runo. Jeli i to porzdkiem opowiesz mi jeszcze, Tedy wszystkim ja ludziom, jacy s, obwieszcz, e to bg, bg ci natchn niemiertelnym pieniem! To rzek; a glarz boskim nu piewa natchnieniem: Jak jedni, na burtowne wsiadszy ju okrty Odbijali, gdy obz trawi poar wszczty; Jak inni razem z sawnym Odysem Achaje W koniu siedz, przez Trojan obleni zgraje, Bo wrg sam tego konia wcign by do grodu: A tak, gdy wkoo mnstwo radzio narodu Nad tym koniem, trojakie dajc o nim zdanie: Raz, aby gmach wydrny da na porbanie;Znw, by z murw zamkowych strci go na skay Lub dla bogw zachowa pomnik okazay - Co si te wkrtce speni miao w rzeczy samj, Bo Troi przeznaczeniem run, jeli w bramy Swe puci konia, w ktrym tylu tam heroi Greckich siedziao, skrytych na zagad Troi. Dalej piewa, jak Grecy po miecie hulali, Gdy si z brzucha zdradnego konia wysypali, Jak na mury zamkowe leli ci i owi, Jak Odys w Deifoba dworzec, Aresowi Podobien, wpad z Atryd Menelem we dwjk, Jak tward mu tam przyszo z wrogiem stoczy bjk, Jak go zmg, bo Atene wspara go ramieniem. Tak piewa boski piewca. Odys z rozrzewnieniem Sucha go; zy mu z powiek luny nawaem. Jak zawodzi niewiasta nad mowskim ciaem, Zabitym pod murami, co je piersi broni, By dzie haby od dzieci i miasta odgoni; Ona widzc, jak z mierci mczy si, jak kona, Obejmuje go, wyje -a tu rozjuszona Kupa wrogw wczniami plecy jej okada I wlecze w jasyr, gdzie j trud czeka i biada, Gdzie bl rozpaczy kras z lic kwitncych wyssie: Taki bl zy wyciska i tobie, Odysie! Ale si przed drugimi z tymi zami chowa, I tylko Alkinoos jeden co miarkowa Obok siedzc, gdy kanie doszo uszu jego; Zatem tak si do grona ozwa biesiadnego: Posuchajcie, co powiem, wadycy i kniazie! Demodokos niech piewa przestanie na razie; Jego pieni nie wszystkim przypady do smaku, Bo odkd wieczerzamy przy boskim piewaku, Odtd nasz go ustawnie i wzdycha, i jczy; Domylam si, e w duszy jaki go bl drczy. Wic nie piewaj! Tu wszyscy, go i gospodarze, Wesoymi by winni, tak obyczaj kae. Wszak dla zacnego gocia jest i ta biesiada,Te dary, okrt -zgoa, co dusza da rada. Bo kady brata widzi w tuaczu znkanym, Kto nie jest cakiem z uczu litoci obranym. Wic te wykrtnym sowem nie wywod mi w pole I mw mi czyst prawd, t najlepiej wol.Mw, jakim ci nazwiskiem zwie ojciec i matka, Mieszkaniec okoliczny i twoja czeladka? Przecie nikt bez nazwiska po wiecie nie chodzi: Czy to pan, czy chudzina, ma je, gdy si rodzi, Kady, co go powia macierz, ma nazwisko,Jake zwiesz nard, jak kraj, jak wasne siedlisko, Jeli chcesz w zgadujcej myl odpyn nawie? Feakom bo sternikw nie potrzeba prawie Ni steru, co gdzie indziej jest w kadym okrcie: Nasze same zgaduj myl pana i chcie, Trafi w najdalsze kraje, znajd wszystkiegrody Wrd mgie i nocy czarnych, a lec przez wody Morskie najchyej. Rwnie nie mamy obawy, By burza potopia i potuka nawy... A wic prosz, mw prawd go jak naley: Gdzie bywa i do jakich dotare rubiey? Nazwij ludy i miasta, ktre zwdrowae, Gdzie otrw, a gdzie gburw, a gdzie dziczspotkae? Gdzie znowu lud gocinny, bogw miujcy? Mw, czemu paczesz? Czemu zawsze wzdychajcy, Gdy usyszysz o Grekach lub Ilionu losach? Nie poradzisz -zginli! Wyrok ten w niebiosach Pad na nich, aby w pieniach pokole oyli.Czy i tobie tam kogo z twych bliszych zabili Pod Troj? Te twj moe lub zi dali gowy, Ludzie zacni, a z takich, co po krwi rodowj Najdrosi nam bywaj? A moe te straciPrzyjaciela, co- szczer wzajemnoci paci? O! taki druh szlachetny, z dawna dowiadczony, Nie mniejszej bywa ceny, co i brat rodzony. --------- [119] czek zachoy (rus.)-przybysz; [120] z zapadnej (ukr.)-z zachodniej; [121] Demodok -pieniarz, ktry ubarwia swoimi recytacjami uczty i biesiady; jest niewidomy, ale niezwykle utalentowany; bymoe wanie Homer by takim piewakiem,a pod postaci Demodoka przedstawi samego siebie; [122] forminga -por. przypis [21]; [123] Pyto -Pytia; kapanka Apollina w Delfach przepowiadajca przyszo; w czasie wieszczenia Pytia zasiadaa na trjnogu, nad szczelin, z ktrej wydobyway si wyziewy ziemi, pod ich wpywem wpadaa w ekstaz i wypowiadaa lune sowa, z ktrych kapani ukadali przepowiedni; [124] adugi -adunku; [125] na czuynie (ukr.)-na obczynie; [126] skorochody (rus.)-szybkobiegacze, biegacze; [127] wicie -sie; [128] zlotolejcy Ares -bg wojny, syn Zeusai Hery; Homer nie darzy go sympati, przedstawiajc jako boga lubicego wojn dla samego szczku ora; z bogw tylko Afrodyta traktuje go yczliwie; w mit. rzym.: Mars; [129] ku piknej Kyterze -epitet i przydomek Afrodyty od sawnego miejsca jej kultu Kythery w Zatoce Lakoskiej; [130] Helios ich wyszpiegowa -poniewa bg Soce widzi wszystko co dzieje si naziemi, zobaczy te Afrodyt w objciach Aresa i donis Hefajstosowi; [131] Kipryda -Kypris imi i epitet Afrodyty czczonej na Cyprze (Kypros), gdzie wyonia si z piany morskiej; [132] krzywy -okaleczony, kulejcy; Hefajstos zosta kalek, kiedy Zeus zrzucigo z Olimpu; [133] chabalu -kochanku; [134] sbi -stara si o ni; [135] nie puy -nie przynosi korzyci; [136] w trackie kraje -Tracja, grzysta kraina na wschd od Macedonii, nad brzegami Morza Czarnego i Egejskiego; jestojczyzn boga -wojownika, Aresa; [137] pafijskie gaje -Pafos, miasto na Cyprze ze sawn wityni Afrodyty, byoorodkiem jej kultu; (por. przypis [131]; [138] ertwiennik -otarz; ertwa -ofiara; [139] Charyty -trzy boginki wdzikw; towarzyszki Afrodyty, boginki pikna i urody; opiekunki uczt, tacw, zabaw; Aglaje -bogini piknoci, Eufrozyna -wesooci, Thalie -bogini radoci ycia; w mit. rzym.: Gracje; [140] jelce (staropol.)-rkoje; [141] wmiesi -wcisn; tu: da; [142] sepety -skrzynie; [143] Przez Epeja z Aten -Epejas, syn Panopeusa, jeden z bohaterw greckich podTroj, dzielny piciarz i budowniczy drewnianego konia, w ktrym Grecy dostali si do Troi; z Aten -bogini Atena pomagaa przy budowie konia i bya patronk wielkichprzedsiwzi; ponadto opiekowaa si Grekami, a szczeglnie Odysem; PIE DZIEWITA Opowiadania u Alkinoosa. Przygoda z Kyklopem Na to przemdry Odys rzek mu: O Alkinie! Potny, najsawniejszy krlu w tej krainie! Zaprawd pie ta serce do gbi przeszywa, I ten pieniarz cudownie, ni bg jaki, piwa. Do wielkich te rozkoszy ycia ja to licz, Gdy u ludu tchnie szczciem wesoe oblicze, Gdy w zamku godownikw [144] zasiada rzd dugi I sucha dwiku gli, a krc si sugi Z misiwami i chlebem, a lej czeniki Z kruw wino, roznoszc midzy biesiadniki. Ma to dla mnie, jak rzekem, powab niezrwnany. Ale ty chciae pozna los mj opakany. Czy na to, bym znw paka nad sob, tuaczem? Od czego by tu zacz, a skoczy ci na czem, Kiedy tyle bied spado na mnie w tym ucisku? Wic ci powiem, bo pyta, o moim nazwisku, By kiedy, jeli ujd dnia zguby ostatnij, czy nas w oddaleniu nawet wze bratni:Jam jest Odys Laertyd [145], z fortelw mych znany, U ludzi pod niebiosa prawie wysawiany. Mieszkam za na Itace jasnej -nad ni czoem Sterczy leny Neriton [146]; liczne wyspy koem Obsiady j i le jedna blisko drugij, Jak: Same, leny Zakynt, Dulichionu smugi. ryda ali ijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{LP c M c N c O! c Pv, c Q6UH Itaka ku pnocy czub swj stromo jy, Inne k jutrzni i socu w morzu legy wyj. Skaa to, lecz modziey dostarcza ognistj. Nie znam te nic milszego nad ten kt ojczysty... Moga dugo mi trzyma Kalypso, bogini, W grocie swej, chcc, bym bra j, memzosta przy niej. Moga ajajska Kirka [147] przez chytro i czary Pod maeskie w swym zamku cign mikotary. Lecz gra si nie udaa, byem nieugity... Ojczyzna, ojciec, matka -skarb wielki i wity Takim nawet, co maj woci i dostatki W obcej ziemi, daleko od ojca i matki. A wic suchaj: opowiem powrt nieszczliwy Spod Troi, jak mi trapi Zeus swoimi gniwy. Z Ilionu ku Kikonom zagnan wiej wciek,Zburzyem Ismar [148], grd ich; mw si wysieko, A up wzity w dobytku i brankach kazaemMidzy nas wszystkich rwnym rozrzuci podziaem, Po czym mwi do naszych: -Umyka co duchu! - Lecz gupcy radom moim nie dali posuchu, I nu wino la w siebie i rzn u wybrzey Kozy, owce i woy zajte w grabiey. Tymczasem niedobitki pomoc u ssiednich Wziwszy sobie Kikonw, chopw na schwa przednich I bitnych, a wiczonych w rzemiole dwojakiem, Bo kady bi si umia konno i pieszakiem, Ci zatem, w takiej liczbie jak na wiosn licie, Wpadli na nas o brzasku. Tu ju oczywicie Ociaa nad nami gniewem rka boa. Bj si wszcz przy okrtach, tu u brzegu morza, I miednymi oszczepy kuto si nawzajem. Pki soce na niebie, pty si nie dajem, Bo cho oni liczniejsi, siy rwne obie; Lecz gdy soce znione stano na dobie Wyprzy wow, wtenczas wrg nas par nawa. Achiwi si cofnli, naszych napadao Do. Z kadej nawy szeciu zabito pancernych - My reszta uszli cao tych rk ludoemych. Z cikim na duszy smutkiem pynlimy dalj: Bo cho trwoga mina, al tych, co zostali.Odbijajc od ldu o tym pamitano, By kadego imiennie trzykro wywoano, Ktry, zabit od wroga, na polu si wala; Gdy wtem na nasze nawy przysza sroga fala: Pdzi j Borej, wol wzburzon chmurowadn. I mgy gste wraz na ld i na morze padn, Z nieba noc si stoczya, a nasze okrty, A maszty si pokady, tak mkn przez odmty. Wichr w agle wpadszy rwa je na troje, na czworo; Lecz z obawy wywrotu zwijamy je skoro I wiosujc z mozoem, dopychamy odzie Do brzegu, gdzie dwie doby na tej niepogodzie Stalimy, cig prac i smutkiem ju zbici.W dniu trzecim, gdy rumiana Eos nam zawici, Dwignwszy maszty, agiel zawiesiwszy biay Siedzimy w nawach, ktre wiatr i sternik gnay, A jam w powrt szczliwy nie traci nadziei. Lecz prd morski pyncych okoo Malei, To Borej -jak nas schwyc, tak w przeciwn stron Od Kyterw odrzuc [149]. Wic przez wodysone Dni dziewi wci pdzony wichry zajademi, A w dziesitym nareszcie dobiem do ziemiLotofagw, co lotos jedz [150]. Na wybrzee Wysiadszy, zapas wody kady z nas nabierze, Po czym-emy przy statkach do obiadu siedli; A gdy si towarzysze napili, najedli, Wyprawiem ich na ld, by dokadnie wiedzie, Jaki lud chlebojedny mg w tej ziemi siedzie. Dwch ludzi, keryks trzeci, razem trzech wysacw Poszo i wnet spotkao gromad mieszkacw. One za Lotofagi jakby z przyjacimi Obeszli si z naszymi -czstuj ich zimi Lotosu, tak i ktry skosztowa tej strawy, Wraca nie chcia, o celu zapomnia wyprawy, Tylko by w Lotofagw rad zosta ziemicy, Je lotos i rodzinnej wyzby si tsknicy. Kazaem wic przemoc zbiegw uj w pta; I cho rzewnie pakali, przywlec na okrta, Gdzie do aw ich przykuto. Innych za z druyny Zapdziem na pokad, dla prostej przyczyny, By ktry si lotosu nie dorwa i potem Wyrzeka si powrotu. Jako wszyscy lotem Do wiose si rzucili i zajwszy awy, To rybn bili wiosem -i pomkny nawy. Stamtd-emy pynli, pynli wci smutni,A do ziemi Kyklopw [151] . otrzy to okrutni, Gdy cakiem si spuciwszy na opatrznobo, Nie pracuj nic w roli, ni siej, ni orz. Nie orany, nie siany grunt tam nader podny, Daje jczmie, pszenic, winograd dorodny,Gdy deszczyk Diosowy czsto tam przepada. Zreszt wiecw nie znaj, prawo tam nie wada. Kyklop zwykle w jaskiniach, na gr samym szczycie Mieszka, i rozkazuje jak pan swej kobicie I dzieciom, za o drugich nie ma troski adnj. Wprost przystani ostrwek cignie si tam adny. Od gniazd kyklopskich ani blisko, ni daleko, Zarosy, a pod chaszczw buja tam opiek Mnstwo kz dzikich, stop ludzk nie poszonych; Bo owiec, co zwyk w kniejach brodzi niezmierzonych Lub drapa si po skaach, omija ostrwek,To i rolnik, a pasterz nie wpdza swych krwek. Nikt te pustk stojcej wyspy nie posiada:Ludzi nie ma, kz tylko chodz po niej stada. odzi czerwonodzibych Kyklopy nie znaj Ani te zrcznych cielw u siebie chowaj Do budowania statkw eglownych, ktremi Jedziliby przez morze do rnych miast ziemi, Jak bywa midzy ludmi, e jedni po drugich Jed, wac si morskich podry, tak dugich: Tacy by t wysepk, gdzie rodzi si wszystko, Przemienili cudownie w wygodne siedlisko. Wszak tam k wzdu wybrzey cignie si niemao Mikuchnych, tam by wino jak raz si udao; Orka atwa, i pewno niejednym zachodem niwa by si odbyy, bo grunt tusty spodem. Przysta dobra, bez liny eglarz si obchodzi, Kotwicy nie zarzuca, nie cumuje odzi, Bo ta stoi bezpiecznie, a pki eglarzy Potrzeba nie przynagli lub wiatr, co si darzy. Wy przystani jest rdo bijce z kamienia; Przejrzyste jego wody gaj topl ocienia. Tam ldujem. Bg ktry powid nas t drog W m nocn, gdy najlepsze oczy nic nie mog, Bowiem mga na okrty spada -nawet z gry Ksiyc nam nie przywieca, schowany za chmury. Nikt wic tego ostrowu nie widzia na oczy, Jak nie widzi tej weny, co k ldu si toczy, Dopiero kiedy o brzeg wytnie nawy bokiem. Przybiwszy, zwiniem agle, potem jednym skokiem Jestemy ju na ziemi, gdzie przy huku faliSnem-emy a do boskiej Jutrzenki przespali. Nazajutrz, gdy wit zrodzi Jutrzenk ran, Przebiegamy wzdu, w poprzek, wysp nam nie znan. I wnet nimfy, Zeusowe cry, kozie stada Nagnay nam: dla godnych posiek nie lada.Wic skoczym na okrty po uki, po strzay, To oszczepy, i na trzy dzielim si oddziay. Strzelamy. -Bg szczliwe zdarzy polowanie: Jak dwanacie naw miaem, tak si im dostanie Po sztuk dziewi na kad; dla mnie za samego Wybrano sztuk dziesitek. Wic nic ju dnia tego Nie robim, tylko gd nasz sycim t zwierzyn; Od rana do wieczora w czaszach kry wino. A mielimy na statkach przechowane due Zapasy czerwonego napoju, bo w krue Kady go nabra sobie, gdymy rabowali Grd Kikonw. Tak pijc, w niewielkiej oddali Widzim skay kyklopskie: wychodz z nich dymy, Gosy ludzkie i owiec beczenie syszymy. A gdy soce zapado i noc przysza potem, Na brzegu, fal bitym, leglimy pokotem Do snu, a zawitaa Jutrzenka rowa. Zbudziem towarzyszy i rzekem te sowa: -Zostacie, towarzysze wy drudzy, ja pyn Na mej odzi i moj zabieram druyn, Aby dotrze do ska tych i zbada, kto taki Siedzi w nich: czy dzicz jaka, jakie hajdamaki [152] Drapiene, z praw witoci w wiecznej nieprzyjani, Czy lud gocinny, w boej yjcy bojani - Tak rzekem i na pokad wsiadam, za czeladzi Ka lin odwiza; statek si obsadzi; A oni, posiadawszy na awach rzdami, Son to morza bij raz po raz wiosami. Gdymy si ju z kyklopskim zrwnali wybrzeem, Na samym kocu ldu pieczar spostrzeem, Co obrosa chaszczami lauru, gdzie kz trzoda I owiec nocleg miewa; jest tam i zagroda, Zrobiona z bry ogromnych, ze ska w ziemi wbitych, Take i z gonnych sosen [153], z dbw niepoytych. Tam to mieszka wielkolud, ktry swoje stada Sam pasie, nie widuje adnego ssiada I zna nie chce, wic yje tylko sam ze sob. Karmic wasne swe serce chytroci i zob [154] . Potwr to by szkaradny; rwnego pachoka Nie znale midzy ludmi: do gry wierzchoka, Obrosego borami, porwna go raczj, Co nad garby wystrzelon, z dala ju majaczy. Daem rozkaz czeladzi tej, co zosta miaaNa pokadzie, by statku czujnie pilnowaa; A sam chwatw dwunastu dobrawszy wychodz. Wziem te z sob bukak z winem mocnym srodze, Ktre Maron Ewantycz [155] by mi podarowa, Kapan Feba (Ismarem Feb si opiekowa), Bomy mu w tym rabunku ni dziatek, ni ony Nie wycili; chroni go bugaj powicony Febowi, w ktrym mieszka. Za to da mi darem Siedem talentw zota, obdarzy pucharem Ze srebra najczystszego. Jakby nie do natych Darach -da wina kruw dwanacie uchatych: Boski kordia, o ktrym nie wiedzia nikt wdomu Z suebnych ludzi, tak go trzyma po kryjomu, Li on wiedzia i ona, i jedna z szafarek; To gdy si nim chcia raczy, napenia pucharek I takowy wlewajc w stgiew wody czystj, Jeszcze mia napj myszk traccy, ognisty, Co, byle ci zalecia, echta podniebienie. Tegom wina wzi w bukak, przy tym poywienie W biesagi [156], na przypadek, gdy mi co mwio W duchu, e przyjdzie spotka czeka z straszn si I gbura, ktry adnych praw nad sob ni ma. Weszlimy wic w pieczar, ale w niej olbrzyma Ju nie byo: snad trzody pogna na pastwisko. My tymczasem w tym gniedzie przetrzlimy wszystko. Jakie tam serw kosze! Co jagnit, koltekPo chlewach! Kade miay osobny swj ktek: Tu starki, tu jagnita, a tam redniolatki, Odgrodzone osobno; wszdzie gwat serwatki Po saganach i skopkach, w ktre podj zbiera. Widzc to, kady z druhw srodze si napiera, Bym da im nabra serw i drapn. Znw drudzy Chc na okrt gna z obr ten dobytek cudzy, Potem rozwin agle i umyka cwaem. Puszczam to mimo uszu -czemu nie suchaem! Chciao mi si go pozna, by jak go podjtym - Lepiej byo si nigdy nie spotka z przekltym! Rozpalilimy ogie, obiat skadamy. Gomek co podjadszy czekamy, czekamy- A oto wrci z trzod, dwigajc straszliw Wiza drzew wysuszonych, na kuchni paliwo, I cisn pod pieczar z oskotem. My w strachu Pokryli si po ktach podziemnego gmachu. On tymczasem w gb jamy zapdza maciory Przeznaczone do doju, a za do obory, Bdcej tam w podwrku na zewntrz pieczary, Zamkn kozy i tryki; potem, wziwszy w bary Gaz ogromny, zawali nim do jamy wnicie.I dwadziecia dwa wozy, mocne oczywicie, Czterokolene, tego nie dwigyby gazu, Ktrym on otwr jamy zawali od razu! Siadszy potem, j owce i kozy beczce Doi lub pod nie sadza jagnita, ssa chcce. Co gdy sprawi, poow nabiau przeznaczaNa twarg, ktry w gstych koszach sam wytacza; Reszt trzyma w saganach, aby napj chodny Mg mie na podorczu, gdy spragnion lub godny. A gdy tak z sw robot upora si piknie, Roznieci ogie, a nas spostrzegszy, tak rzeknie: -Co za jedni? I skd tu morzem przybywacie? Czy za kupi [157]? Czy szczcia na morzuszukacie Niby morskie otrzyki, co to son wod Pruj sobie na zgub, a drugim na szkod? - Tak rzek olbrzym, a serce tuko si nam z trwogi Na ryk mowy i widok postaci tej srogij. Przecieem si na sowo zdoby: -My Achiwi Spod Troi wracajcy -rzekem -nieszczliwi! Siamy burz na wodzie doznali w przeprawie, Zbici z drogi, nie moem do dom trafi prawie. C robi? Z woli Zeusa ten los nam przypada! My spod Agamemnona krla, on nam wada,Pan wielkiej sawy; rwnej nie ma nikt na wiecie, Gdy zdoby grd potny, wyci na pomiecie, Ludw tyle. My wszake do stp ci si konim Bagajc, by nas przyj (bo kdy si schronim? ) I opatrzy twych goci, jak obyczaj kae. Bj si bogw! Nie odmw, gdy prosz ndzarze! Zeus mci si krzywdy gocia, skarg jego syszy, On podrnemu w drodze zawsze towarzyszy! - Tak rzekem. Jdzon [158] na to t odpowied da mi: -Gupi, albo z daleka przyszed, e bogami Chcesz mi straszy i radzi, bym im czeoddawa: Kyklop nigdy na niebie pana nie uznawa, Nigdy adnych bstw witych. My lepsi nioni. Strach przed Zeusem twej gowy pewnie nie obroni Ani twych towarzyszy; o gniew ten nie stoj; Jeli mi chtka przyjdzie zje was, zrobiswoje. A tymczasem mw, kdy zostawi sw naw? Czy blisko, czy daleko? zdaj mi wiern spraw! - Chytrze mwi. Jam przecie zrozumia podrywk [159] I naprdce podobn uoyem piwk: -Ldowstrzsacz Posejdon, on to mi na skay Tych brzegw okrt rzuci i strzaska w kaway, Bo od morza wichr straszny cigle na nas pdzi. Mnie tylko i mych druhw od mierci oszczdzi. - Tom rzek, a jdzon milczc j oczyma strzela I rce wycignwszy tam, gdzie staa czelad, Dwch pochwyta i o ziem cisn jak szczenity, A z czaszek mzg na ziemi bryzn rozprynity; On za, w sztuki podarszy ciaa, na wieczerz Poar je jak lew grski, a nawet si bierze Do trzewiw, szpik wysysa i ogryza koci. Na ten widok, do Zeusa tam na wysokoci Wznosim rce i stoim jak spiorunowani. Lecz olbrzym, gdy w kaduna utopi otchani Ludzkie miso i mleko, ktrym je zalwa, Jak dugi midzy trzod leg i odpoczywa. Wtedy w sierdziste serce myl wpada mi taka: Nu podejd, a z pochew dobywszy tasaka W pier go pchn, gdzie osierdzie ley przywtrobie? Lecz niechaem, o innym mylc ju sposobie, Gdy wszyscy bymy mierci stali si ofiar, Niezdolni tego gazu ruszy adn miar, Ktrym on by zawali otwr do swej jamy.Wic wzdychajc porannej Zorzy wygldamy. Kyklop, gdy zrz porannych zabysa pochodnia, Roznieci ogie, doi, jak zwyczaj mia co dnia, Owce i kozy, matkom podsadza jagnita; Zgoa gdy ju robota bya uprztnita, Dwch ludzi znw mi porwa, sprawi do niadania, A zarszy ich, sw trzod z jaskini wygania. Jak nic gaz w odsun i znowu zastawi: Rzekby, e si z pokrywk u koczana bawi. I wielkolud gwizdajc poszed z trzod swoj W gry. A mnie tysiczne zamiary si roj Do zemsty; byle pomoc daa mi Pallada! Z wszystkich jednak najlepsz ta zdaa si rada: Pod obrk znalazem drzewo jakie due, Z oliwnika ucite; snad, nim ze wystrue Maczug, chcia wysuszy i rzuci ten kawa, Ktry nam si na oko tak spory wydawa, Jak na brzuchatej, gnanej dwudziestoma wiosy odzi z cik adug bywa maszt wyniosy. Drg ten, dugoci masztu, gruboci masztowj, Uciem by na se -zachcajc sowy Mych ludzi, aby k ten do gadka siekier Ociosali; do czego rczo si zabier. Jam za koniec zaciosa i w ognistym arze, Aeby hartu nabra, osmali go ka. Po czym og ten w mierzw przed wzrokiem Kyklopa Skryem, albowiem mierzwy pena bya szopa. Schowawszy, wzywam czelad, by losem cigna, Ktrym z nich padnie ze mn zabra si do dziea I og wbi mu w lepie, zawierci co siy,Gdy spa bdzie. I losy na czterech trafiy,Ktrych sobie yczyem -ja sam byem pity. O mroku wrci Kyklop w domowe zakty, Kozy swoje i owce wygna w gb jaskini, Matki razem z trykami, co zwykle nie czyni, I w wewnrznej zagrodzie nic nie pozostawi: Co wietrzy lub bg ktry na to go naprawi. Gaz uchylon, gdy z paszy wracay bydlta,Teraz spuci, i brama szczelnie ju zamknita. Zasiad wic i j kozy i owce beczce Doi lub pod nie sadza jagnita ssa chcce. Z prac gdy si upora prdko, znowu bierze Dwu naszych i sporzdza sobie z nich wieczerz. Widzc to, jam si zbliy do o krokw par I rzekem, niosc w rku wina pen czar: -Pij, Kyklopie! Po misie ludzkim wino suy!Pij duszkiem! -Tego wina miaem zapas duyNa statku, lecz w rozbiciu dla ciebiem ocali Ten bukak, aby mojej biedy si uali I odesa do domu. Lecz c! Tob miota Gniew taki, e nikomu nie przyjdzie ochota Z miertelnych prg twej jamy przestpi bezpiecznie. Oj, Kyklopie! Ty ze mn obszed si niegrzecznie! - Tak rzekem; on wzi czasz, wychyli dospodu, I smakujc, o drug prosi tego miodu: -Nalej jeszcze i gadaj, jak ci zowi, lichionu smugi. ryda ali ijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAR`" c S  c T\ c U! c V- Wh0 c XV;(# brachu, Abym wet za wet mg ci ugoci w mym gmachu. Wiedz jednak, e i nasza ziemia take rodziWinogrady, a boy deszczyk tu przechodzi Do czsto, wic je mamy, ile sobie yczym: Lecz ambrozja i nektar przy twym winie niczym! - To mwi, a jam pen poda mu ochotnie, I tak trzykro nalan pi gupiec trzykrotnie. Lecz gdy mocniej w napj j mu eb zawraca, Zaczem pochlebnymi sowy z lekka maca: -Chcesz wiedzie? Wic ci powiem, jakie miano nosz; To wzajem o gociniec obiecany prosz. N i k t [160] -to moje nazwisko; Niktem woa matka, Woa rodzony ojciec i woa czeladka. - Rzekem -a na to jdzon odrzek: -Suchaj,bratku! N i k t zjedzon bdzie; jednak zjem go na ostatku, A tych tam pierwej por -ot, masz podarunek! - Ledwo rzek, run na wznak: powali go trunek. Grzbietem tarza si w kurzu; sen ciki kamieniem Przygnit go, z paszczy wino lao si strumieniem, Mis ksy wycharkiwa gardem pijaczysko. Wraz te k wydobywszy, wsadziem w ognisko Ostrzem, a serca druhw krzepiem, by ktry W samej chwili dziaania nie wlaz gdzie dodziury. Ju te i k oliwny, acz mokry, w tym arze Rozgrza si, i na ostrzu pomie si pokae. Wic wycigam go szybko; przy mnie moje zuchy Stali tu, i bg jaki doda im otuchy, Bo razem pochwyciwszy, Kyklopowi w oko Wbili go. Jam na og wdarapa si wysko I krci -tak, jak wider okrtow belk, Gdy jeden nim kieruje, a drudzy za szelk Z dou cign -on leci pdem wirujcym: Tak i my tym oogiem jak ar paajcym Wiercim w lepiu, a ostrze krwi si zakurzyo; Rzsy, brew szczotkowat zarzewie spalio, Wszystkie wkna trzeszczay, skwarzc si w renicy. Jako kowal siekier okut w kunicy Kadzie w wod do hartu, straszny syk powstaje, Przez co mistrz swej robocie trwa dzielno daje: Tak syczao kyklopskie oko pod oogiem. Srodze zawy, a wyciem odttnia srogiemPieczara. My ze strachu wleli w kt gboko. Kyklop z oka k wyrwa zbryzgany posokI od siebie precz cisn w zajadej wciekoci, I j na gwat Kyklopy woa, co w bliskoci Mieszkali po pieczarach ska wietrznych. Ci, owi Usyszawszy krzyk wielki, w pomoc Kyklopowi Przybiegli, i jaskini obiegszy dokoa, Pytali, co si stao i po co ich woa: -Polyfemie! Co tobie, e w tej nocy ciemnj Tak wyjesz i nam spdzasz z powiek sen przyjemny? Czy ci jaki miertelnik skoty twoje kradnie?Czy samego morduje gwatem albo zdradnie? Polyfem na to z jamy tak im odpowiada: -Nikt mi zdrad morduje! To nie gwat, lecz zdrada! - Oni na to: -Jeeli ciebie tu w jaskini Nikt zdrad nie morduje, ni gwatu nie czyni, To chory z Zeusa woli [161], nic ci nie pomoem. Mdl si do ojca twego [162], ktry wada morzem. Tak mwili i poszli. Serdecznie si miaem,e zmylonym nazwiskiem tak ich oszukaem. Tymczasem jczc z blu, stkajc bez przerwy, Kyklop wrota namaca, i lekko jak pierwj Podnis gaz, usiad w bramie i szuka rkami, By si ktry nie wymkn z naszych wraz zowcami. Mia on mnie za wielkiego gupca oczywicie. Nu ja eb sobie ama, jak tu znale wyjcie, By mych druhw i siebie wydoby z tej toni,A jedna myl za drug jak goni, tak goni: Gra o ycie. Jakiego zay [163] tu fortelu? Znalazem go, i lepszym zda mi si od wielu. W jamie byy tam tryki weniste, kudate, Wypasione a rose i kasztanowate; Te powizaem wikl wyjt z barogu, Na ktrym sypia Kyklop, wrg ludziom i bogu. Po trzy zwizaem z sob: czeka nis rodkowy, Dwa boczne miay broni ukrytej tam gowy; Trzy zatem niosy druha jednego pod sob. Jam za sobie upatrzy capa, co ozdob By trzody; temu na grzbiet zarzuciwszy rce, Tuowiem si pod jego wenisty brzuch skrc, A do w kudy-m omota. Radzi z wynalazku, Z biciem serca czekamy zrz porannych brzasku. Gdy ju dzie zwiastoway blaski rowawe, Ruszyy naprzd samce, by lecie na traw, Jarki [164] za po obrkach daway zna bekiem, e ich wymiona przez noc powzbieray mlekiem. Wtedy okrutny jdzon, cho z blu si wcika, Siad w progu; maca pilnie grzbiet kadegotryka, Lecz ani si domyla, em ja popod brzuchy Wenistych trykw moje popodsadza druhy! Za trzod szed cap z wolna na samym ostatku, Krom kudw mnie, czowieka, dwiga on w dodatku. Jdzon go, jak poprzednio macajc po grzbiecie, Rzek do: -O mj kozioku, nie chory ty przecie? Dzi wybiegasz ostatni, a zawsze, bywao, Ty pierwszy na pastwisko gna przed trzod ca, Za trawk, kwiatkiem, zawsze pierwszy szed do wody; Przed innymi si pieszy w wieczr do zagrody, A teraz ty ostatni! Jake ci obchodzi To moje oko, ktre wydar mi ten zodzij,Co mi winem upoi, ten Nikt z sw hoot!Nie ujdzie mi, te pici otra jeszcze zgniot! eby ty mwi umia jak ja, capku miy, Powiedziaby, gdzie one zbje si pokryy.O, czemu go nie trzymam! Jakebym go cisn O ziem, a po tych cianach mzg by si rozprysn! I kalectwo to, ktre ten Nikt, ten morderca Zada mi, stokro lejsze byoby dla serca!Tak rzek Kyklop i capa wraz puci na pasz. Gdy uszed dobry kawa, zaraz si odpaszOd mego capa; rwnie robi i z drugimi. Wic gdymy si ujrzeli naraz bezpiecznymi, Zajmujemy te spase i udziaste tryki I pdzim je na okrt krtymi przesmyki. Widzc nas wracajcych, z radoci a skacz Nasi w nawie, zgubionych za to rzewnie pacz; Alem ich wnet uciszy, dajc zna na migi, e to nie czas, i ka w okrt na wycigi adowa nasz zdobycz wenist i dalj Odbija precz od ldu. Co gdy wykonali, Zasiedli dugie awy a robic wci wiosy Rozbijali te ciemne fale, co nas niosy. Wic w odstpie, e jeszcze gos mg dolatywa, Zaczem z nawy mojej Kyklopa wyzywa: -Ej, Kyklopie! Nie tchrz to, jak widzisz, niebo, Ten, ktremu ty druhw poar w ciemnejnorze! Przecie raz na ci przeszo, zbrodniarzu bez sromu, Co mia podrnych goci zjada w wasnym domu! Za to Zeus ci ukara, karz inne bogi. - Na to rozar si jeszcze sroej Kyklop srogi: Sam czub wyniosej gry urwa; cisn ska, Lecz dalej poza okrt pada -szo o mao, A byby koniec rudla strzaska nam -a morze, Ktre cinita skaa do gruntu rozporze, Bucho w gr bawanem; a ten nas do lduPar gwatem, okrt nie mg przemc tego prdu. Ali ja, w gar erdzisko chwyciwszy ogromne, Odsadz si od brzegu, druyn upomn, By si miaa do wiose, bo tu mier nas czeka. Ledwiem znak da, wiosuj potnie czekw czeka. Gdymy si dwakro dalej na pene wybili, Chc znw aja Kyklopa, lecz mi obskoczyli I za rce trzymaj, i prosz druhowie: -Szalecze! Ty chcesz jtrzy gbura? Co ci w gowie? Dopiero pocisk jego naw nasz pdzi Ku brzegom, gdzie mier pewna! Ot-by nas oszczdzi, Bo gdy jdzon sweczko cho jedno usyszy, Strzaska belki, by strzaska twoich towarzyszy T ska, gdy w rzucaniu mistrz to doskonay! - Te mowy mego ducha przecie nie zamay,Gdy, zwrcon do Kyklopa, tak mu sowy gro: -Kyklopie! Jeli kiedy czowiek (co by moe) Spyta ci, kto ci oko wybi, kto tak sprawny, Powiedz mu: Odyseusz, grodoburca [165] sawny, Co mieszka na Itace, oka mi pozbawi! - Tak krzyczaem. On wyjc ze ska do mnie prawi: -Biada mi! Stara wrba spenia si nade mn! Przed czasy wieszcz tu mieszka, ktry przyszo ciemn Zgadywa, syn Euryma, Telem jego miano, A by rosy i pikny; wic si udawano Do niego, by odkrywa tajniki przyszoci: Tak wrbi on Kyklopom do pnej staroci. On i mnie, co si ziszcza, wywry dokadnie, e jaki tam Odysej olepi mnie zdradnie. Czekaem wic na ma gronego wejrzenia, Duego wzrostu, siy potnej ramienia - A tu karze, nikczemny czeczyna si zjawi, I ten, winem spoiwszy, oka mi pozbawi. Zbli si tu, Odyseju! Gociniec dam tobie, U Posejdona powrt bezpieczny wyrobi! Posejdon ojcem moim, on z tego si chlubi, On jeden wzrok mi zwrci mgby, gdy mi lubi, On tylko, a nie aden bg lub dusza ywa. - Skoczy -jam odpar na to: -O, czemu mi zbywa Na tej mocy, bym z ciebie wywlec mg nikczemny Duch i ywot i w Hades zapdzi podziemny?Mwi ci szczer prawd, jak prawd jest i to, e Posejdon nie wprawi oka, co- wybito! - Jam rzek, a on wycign do gwiazd obie donie I tak si do mrz wadcy modli: -Posejdonie! Usysz mi, Ziemiotrzsco [166], usysz, czamogrzywy! Jelim syn twj, a ty jest rodzic mj prawdziwy, cigaj tego Odysa, zaka nie go wodom Do Itaki, i nigdy niech nie wrci do dom! A choby przeznaczenie oglda mu dao Ziemi ojcw, dom wasny i w nim pozosta Rodzin, to najpniej, po tuaczce dugij,Jak ndzarz, bez nikogo z druyny, bez sugi, Na niewasnym okrcie niech wrci do domu I zastanie we wasnym gniedzie peno sromu! - Modli si, i Posejdon da ucho tym modomKyklop [167] za podnis wikszy ni wprzd skay odom, Cisn nim zamaszycie co si, wdy przesadzi: Pocisk pad za okrtem; omal nie zawadzi O rudel, byby strzaska sam koniec; wtemmorze, Ktre cinita skaa a do dna rozporze, Bawanem nas na pene gnao, a tak gnani,Zabieglimy nareszcie do dobrej przystani. Zawinwszy wic znowu na ostrw, gdzie odzi Naszych reszta zostaa, gdzie czas tskno schodzi Mym druhom czekajcym powrotu z wyprawy, Stanlimy przy wyspie u piaszczystej awy, A wysiadszy ze statku na pobrzee krte, Wysadzamy tam skoty Kyklopowi wzite I dzielim, by wzi kady rwn cz zdobyczy. Lecz og towarzyszy z gry sobie yczy, Abym onego capa dla siebie zachowa: Przetom go na wybrzeu zaraz obiatowa Wszechwadnemu Zeusowi, panu tego wiata, I spaliem mu ldwie. Lecz moja obiata Wzgardzona! Zeus zamierzy pogry w odmty I wiern mi druyn, i lotne okrty! Na wybrzeu dzie cay siedzimy do mroku, To przy misnej biesiadzie, to przy winnym soku; Lecz gdy soce zapado, a noc przysza potem, Do snu na brzegu morza leglimy pokotem. Nazajutrz, wraz z Jutrzenk zbudzony row, Id na okrt, wzywam czelad okrtow, By co prdzej od ldu odczepiaa liny. I ju nie brak nikogo z mej wiernej druyny, Ju i awy zasiada dugimi rzdami, I rozbijaa ciemn to morza wiosami. Stamtd dalej, wci dalej pyniem, nieszczliwi; Trapi nas strata druhw, cieszy, emy ywi . ------- [144] godownikw -biesiadnikw; [145] Jam jest Odys Laertyd -podobnie rozpoczyna swoj spowied Jacek Soplica -Pan Tadeusz, ks. X, w. 460; [146] Neriton -acuch wysokich gr na Itace; w czci pnocnej wyspy; [147] ajajska Kirka -z wyspy Ajaja, baniowej krainy lecej w Kolchidzie nad Morzem Czarnym; [148] zburzyem Ismar -Ismaros, miasto wkrainie trackich Kikonw, sprzymierzecwTrojan; [149] Od Kyterw odrzuc -por. przypis [129]; [150] Lotofagw, co lotos jedz -Lotofagowie, to lud historyczny, zamieszkujcy Libi (Afryka Pnocna)nawybrzeach Morza rdziemnego; owoce lotosu s podobne do jagd mirtu, maj smak figi; [151] A do ziemi Kyklopw -wg staroytnych do Sycylii, w poblie Etny, ale byy te inne krainy mitycznychKyklopw; [152] hajdamaki (ukr.)-hultaje, rabusie; [153] z gonnych sosen -z wysokich sosen; [154] zob -gniewem; [155] Maron Ewantycz -wnuk boga Dionizosa; Dionizos -bg wina i winnej latoroli, dajcy ludziom rado izapomnienie smutkw; u Homera posta Dionizosa ma wicej rysw ludzkich ni boskich; w mit. rzym.: Bachus; [156] w biesagi -w worek ze skry; [157] za kupi -po towar; [158] jdzon -potwr; [159] podrywk -podstp; [160] Nikt -imi, ktre wymyli Odys, aby wywie w pole Kyklopa Polyfema, jest to motyw znany z wielu banii opowieci ludowych; [161] chory z Zeusa woli -tu: chory na umyle; [162] do ojca -ojcem Kyklopa (Cyklopa)Polyfema by bg mrz Posejdon; [163] zay -uy; [164] jarki -owce; [165] grodoburca -przydomek Odysa, od burzenia grodu Troi; [166] Ziemiotrzsca, czarnogrzywy -przydomki Posejdona, ktrego wzywa na pomoc Polyfem olepiony przezOdysa; czamogrzywy od grzywiastych fal wzburzonego morza; [167] Kyklop -por. przypis [17]; jest rwnie bohaterem dramatu satyrowego Cyklpo, ktry napisa znakomitytragik grecki Eurypides; PIE DZIESITA Przygody u Ajola, Lajstrygonw, Kirki Przybywamy do wyspy Ajolii [168], zagnani Wiatrem. Syn Hippodata, Ajol [169] mieszkana nij. By to przyjaciel bogw i od nich kochany. Pywajc t wysp strzeg w okr [170] ciany Spiowych waw, nie mniej i pobrzene skay. Dzieci mia on dwanacie, ktre si choway: Sze licznych cr i synw te szeciu. Z synami Poeni swoje cry, braci ze siostrami. Wic przy ojcu i matce siedziay te stada W wonnych gmachach, gdzie stoy giy siod jada I napitku, a fletni odgos brzmia w przysionkach. Tak we dnie; a za w nocy me przy maonkach pi w oach, zacielonych piknymi makaty. Wszedem wtedy w to miasto, potem w ich komnaty, Gdzie przez miesic gociem. Ajol rozpytywa O Ilion, nasze nawy, czym przygody miwaW podry; jam wyprawy opowiada dzieje;Wszystkie na ldzie, morzu przebyte koleje.Wreszcie, gdym o odpraw prosi do podry, Nie odmwi i zapas da na drog duy, To z dziewicioletniego byka miech skrzany, W ktrym prd wciekych wiatrw lea jak sptany, Zeus bowiem wszystkie wiatry da pod jegostra, e gdy chce, je ucisza albo d im kae. Miech ten on sam zawiza tam srebrnolit, By wiatr nie mg si wymkn szczelink ukryt. Mnie za w drog wia kaza tylko Zefirowi, Nie nawy i podrnych prosto ku domowi.Lecz inaczej si stao, gdy niebezpieczestwo cignlimy na siebie przez wasne szalestwo. Dziewi dni, dziewi nocy gdy tak fale prujem, W dziesitym ju i ziemi ojcw odgadujem.Ju i ogie straniczy wida, miga w dali. Gdy wtem mnie znuonego mocny sen powali: Sam bowiem ster trzymaem, nie dajc nikomu Wyrczy si, by pewniej zapyn do domu. A tu midzy druyn ten, w podejrzywa, e w tym miechu skarb jaki wielki si ukrywa, Dany mi od Ajola, e w dom wioz zbiory. I takie midzy nimi byy rozhowory [171]: -Dziwna rzecz, jak on lubion, jak uczczony wszdzie W kadym kraju i miejscu, gdziekolwiek przybdzie! Ju z Ilionu on wywiz wielkie kosztownoci, A my, cierpic z nim rwne trudy i przykroci, Wracamy do dom z niczym: taka nasza dola!Teraz znw upominek dosta od Ajola, Dar przyjani. Wic pokd trwa jego drzemota [172], Zobaczym, ile w miechu ma srebra i zota. - Tak prawili, i zgubna zwyciya rada: Skoro miech rozwizali, srogi wichr wypada, Rwie okrty, zapdza precz na pene morze, Daleko od ojczyzny. Wtem oczy otworz, Cuc si i niezomny sercem myl sobie, Czy mam skoczy z okrtu, zgin w mokrym grobie, Czy cios ten znie spokojnie i y? Wic zwaywszy, Zniosem go -i na pokad padem twarz zakrywszy, A tak orkanem gnane wrciy okrta Znw do Ajolii. Nu w pacz moje niebota!Wysiedlimy na brzegi i wody nabrano, Potem tu przy okrtach obiad zgotowano, A gdy straw, napitkiem duch si w nas rozbudzi, Wziwszy z sob keryksa i jednego z ludzi, Ruszyem wprost do zamku. Tam widz Ajola, Jak siedzi przy biesiadzie i jak go okola Grono dzieci i ona. Wic w zamkowe progi Sun i w progu siadam. Oni peni trwogi Pytaj: -Co tu robisz? Jakie ci demony Trapi? Wszak przez nas hojnie bye opatrzony Na podr, by do swojej mg wrci rodziny! Tak prawi, a ja na to: -Nie z mojej to winy, Lecz z druhw, jam by usn, oni mi zgubili! W was nadzieja -ratujcie, przyjaciele mili! -Mylaem, e ich ujm przez pochlebne sowo, Lecz milczeli; li Ajol zgromi mi surowo: -Precz std, precz mi z tej wyspy, poczwaro obrzyda! Nie godzi si ugaszcza ni bra pod me skrzyda Takiego, co cigany zemst wielkich bogw! Ty ich gniewem obcion: wyno si z mych progw! - Rzek i wzdychajcego precz wypdzi z domu. Co zrobi? Pyniem dalej, smtni, peni sromu. Wiolarzom do opada, serce im omdlewa,Widz bd swj, pomocy nikt si nie ijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{YP c Zh c [bB c \! c ],@ c ^7C spodziewa. Sze dni i tyle nocy tuczem si po wodzie, W sidmym przy lajstrygoskim [173] stanlimy grodzie Lamos, gdzie krzykiem pastuch pastucha ostrzega, e wraca lub e z trzod na pasz wybiega.Tutaj, kto by spa nie mg, braby dwie nagrody, Raz jako pastuch byda, znw jak pastuch trzody; Bowiem dzienne i nocne blisko le pasze. Znalazy tam wyborn przysta nawy nasze: Ska niebotycznych ciana przysta t zamyka I tylko wskim wnijciem okrt si przemyka, Gdzie dwie skay ogromne z dwch stron wmorze wbiegy. Tam zawiny nawy i przysta zalegy, Jedna tu obok drugiej linami do ldu Przywizane: gdy nigdy nie bywa tam prdu Wen [174] wielkich albo maych, wody gadko stoj. Jam tylko do przystani nie wszed z naw moj I zewntrz j upiem cum do opoki. Potem wdarem si na wierzch skay, skdszeroki Widok by -lecz pustynia przede mn tak dzika, e nie ma ani ladu byda lub rolnika; Wida tylko, jak z ziemi dym supem si wije. Wic wysaem na zwiady spyta, kto tam yje? Jacy ludzie, jedzcy chleb z ziarna boego?Dwch wybraem, keryksa dodaem trzeciego. Ci poszli i trafili na drog, po ktrej Wozy z drzewem spuszczano w miasto z wielkiej gry. Pod miastem dziewcz oni napotkali mode, Cr lajstrygoskiego Antifa, jak wod Schodzia bra w Artakii szemrzcej krynicy; Bowiem std bior wod mieszkacy stolicy.Zbliywszy si wic do niej, witali pytaniem:Kto tu krl i pod czyim ten lud panowaniem?Ona im dwr ojcowski wskazaa w oddali. Tam wszedszy, w onym domu kobiet zastali Ogromn jak grzbiet gry -strach pad na nich blady. Ta, gdy maonka swego wywoaa z rady,Przyszed Antif; ci wietrz, jaki los ich czeka, Gdy porwa i od razu zjad jednego czeka, Dwaj za drudzy uciekli co ywo na nawy. Antif w miecie narobi zaraz strasznej wrzawy; Na ten ryk Lajstrygony kupami wielkimi Wypadli; to nie ludzie, lecz prawie olbrzymi.Ci lec z brzegu stacza ska srogie kaway Na d, kdy okrty nasze w porcie stay; I straszny na okrtach zrobi si tam zamt, Naw gruchotanie, mw konajcych lament. Wrg ich ciaa poniza jak ryby na tyki, By pore. -A jam podczas tej zabijatyki Skoczy i miecz od boku wyrwawszy szeroki, Odciem lin, ktr okrt do opoki By przywizan: na czelad nagl, aby wawo Wiosowaa, bo wszyscy przypacim to krwawo. I okrt rczo pomkn -tak mierci si boj. Spod wiszarw wywiodem przecie naw moj Na pene, kdy wrg nas nie oskoczy snadno; Za to inne okrty wszystkie poszy na dno! eglujemy wic dalej smutni, nieszczliwi Trapi nas strata druhw, cieszy, emy ywi. Wic u wyspy Ajai stajem. Mieszka na nij K-irka, piknokdziorna, gadajca pani, Zowrogiego Ajeta [175] rodzona siostrzyca. Obojgu ojcem Soce, co ziemi przywica,Matk jej Persa, ktr Okeanos rodzi. Tam cichutko pod brzegi okrt nasz podchodzi I zawija: bg ktry uyczy pomocy. Na brzegu wypoczniemy przez dwa dni, dwie nocy, Bomy prac zmczeni, a niedol zbici. Lecz w trzecim, gdy rana Jutrzenka zawici, Bior oszczep, a mieczem przepasan do boku Wyszedem na szczyt skay i patrz, czy oku Nie zjawi si czek jaki lub gos jego schwyc. I kiedym tak z wiszaru patrza w okolic, Ujrzaem, jak sup dymu z ziemi si podnosi Poza lasem: tam Kirka mieszka, z tegom wnosi. I zaraz rozwaaem w gbi mego ducha, Czy mam dotrze do miejsca, gdzie ten dymwybucha. Wic gdy si z niepewnymi mylami szamoc, Stano, e wprzd zajrz do nawy w zatoce, By druyn nakarmi i w kraj wysa szpiegw. Z t myl gdym do morskich przyblia sibrzegw, Jaki bg si zlitowa mego utrapienia I zesa mi z ogromnym poroem jelenia, Co przybieg, wyskoczywszy z lenego czaharu, By w strudze z sonecznego ochodzi si skwaru. W lot go te ugodziem przez sam rodek krzyy: Grot miedziany przepdzon brzuchem wyszed nij; Ryczc wi si, dopki nie skona, zabity. Oparszy si o nog, grot, ktrym przeszyty, Wywlokem i rzuciem tu obok zwierzyny, Sam za nad strug gibkiej naciwszy wikliny, Ukrciem powrse snistych kilkoro, I wi srogiej bestii do kupy ng czworo; A zarzuciwszy na si, dwigaem na grzbiecie, Wspierajc krok oszczepem, gdy ciar toprzecie Nie lada, aby jeden czowiek mu podoa. Wic donisszy do nawy, towarzyszy-m zwoa I tak do nich mwiem: -Druhowie kochani! Cho niedola nas gobi, to nikt do otchani Hadesa pj nie pjdzie wpierw, nim go dosie Dzie przeznacze. Wic ducha nie traci nam, me! I pki na tym statku co pi i je mamy, Uwaajmy, a godnej mierci si nie damy. - Rzekem, a oni mojej usuchali mowy. Na brzegu morskim wszystkie odkryy si gowy, Podziwiaj jelenia tusz, wzrost wysoki, A kiedy go na wszystkie ogldnli boki, Rce sobie umyli i straw biesiadn Sporzdzali. Tak przez dzie, a gdy mroki padn, Uywamy na misie i na sodkim winie. A kiedy soce zaszo, ziemi noc obwinie, Spa si kadziem na brzegu, bitym morskfal. Nazajutrz, skoro krasne zorze si rozpal,Zwouj ich na rad i tak si ozowi: -Suchajcie, nieszcz moich wsplnicy, druhowie Nikt z nas nie wie, gdzie wieczr, gdzie poranne zorze: Nikt nie wie, kdy Helios chowa si pod morze I gdzie wschodzi. Dlatego mylmy o sposobie, Co pocz? Cho sposobu nie widz na dobie. Wanie z szczytu wiszarw widziaem na oczy, e to wyspa, w niezmiernej wd morskich roztoczy Pywajca, nizina rwna, pord ktrj Widziaem, jak za borem dym wi si do gry. - Gdym to rzek, wszyscy smutni i jakby z ng cici, Gdy Antif lajstrygoski stan im w pamici, Nie mniej Kyklop akomy na miso czowiecze. Nue w pacz, za rzsista po twarzach imciecze; Lecz te zy woli mojej zama nie zdoay.Wraz pancern druyn dziel w dwa oddziay I dowdcw wyznaczam. Nad jednym oddziaem Sam byem, za nad drugim Eurylocha [176]daem. I losujemy z sob, wstrzsajc spiowy Szyszak, z ktrego wypad los Eurylochowy. Ten dwudziestu dwch wziwszy, ruszy w drog dalj, Paczc po nas, bo al im nas, comy zostali. Zamek Kirki znaleli w dolinie przelicznj, Cay z ciosu, wyniesion nad kraj okoliczny; Lecz wilkw, lww spotkali m pod zamku bokiem: Kirka je tak przyswoi umiaa zi sokiem. Tote one potwory na druyn nasz Nie rzuciy si, owszem, kornie si im asz, Jako psy, gdy gospodarz kski im rozdaje Po skoczonej biesiadzie. Takie obyczaje Maj tu lwy i wilki, chocia ich paszczka Zawsze straszna, i kady potwora si lka. Wszedszy zatem w dziedziniec pani piknowosj, Doleciay ich z komnat jakie dwiczne gosy: To piew Kirki; piewajc na krosnach wyszywa Dzieo cudne: cudown praca bogi bywa. Wtem Polites do swoich tak rzek (chop todzielny, Przed innymi mia u mnie szacunek rzetelny): -Bracia! Tutaj kto yje i przy krosnach piewa liczne pieni, a echo po zamku odbrzmiewa. Bogini czy niewiasta -woajmy, niech gada! - Tak rzek, i woa na ni pocza gromada.Jako si promieniste otwary podwoje, Ona wysza, w komnaty zaprosia swoje. I, gupcy, w prg jej weszli wszyscy, krom jednego Eurylocha; ten zosta zwietrzywszy co zego. Ona goci swych sadza w krzesa, st zastawia Serami, a mid zoty z mk im przyprawia, To i wino pramnejskie; lecz durzce zioa Miesza w nie, by o domu zapomnieli zgoa. Wic gdy zjedli, wypili, Kirka ich dotyka Rdk -i do wiskiego zapdza karmnika.Bowiem by ich, szczecina, kwiczenie, ksztat cay Byy wiskie; li czecze mzgi im zostay.Smutnie w chlewach lecym rzucia bogini od, bukiew, derenie, zwyky karm dla wini. Euryloch przypad zdyszan do czarnego statku, O tym, jaki ich spotka, donoszc przypadku; Lecz i sowa wybeta [177] nie mg, mimo chci, Taki bl gardo cisn: za si tylko krci W oczach mu, co wiadczyo o mocy cierpienia. Dugo go wypytujem, wreszcie z osupieniaWyszed i wypowiedzia, co ich tam spotkao: -Cny Odysie! Twej woli zadosy si stao. Br przeszedszy, w dolinie znalelimy liczny Dworzec z ciosu, z widokiem na kraj okoliczny. Kto w nim mieszka, bo piewy przy krosnach syszano: Bogini czy niewiasta? Wic na ni woano. Wysza, we drzwiach stanwszy do komnatzaprasza, I prg jej przekroczya gupia gawied nasza. Jam zosta, gdy mi w niesmak szy te zapromy; A tak naraz straciem wszystkich z mej druyny: Prnom czeka i czeka, aden nie powrci! - Skoczy, a jam co ywo na siebie zarzuciMiedny miecz, srebrnokuty, uk ze strza sajdakiem. I ka si tym samym poprowadzi szlakiem. Ale on si oburcz u kolan mych wiesza I te lotne wyrazy ronic z kaniem miesza: -O! nie wlecze mi z sob, ty boski Odysie! Czuj, e sam nie wrcisz, e nie uda ci siI tamtych wyprowadzi. Uchodmy bez zwoki! Uchodmy, nim nas straszne dosign wyroki! - Tak baga, a ja tymi sowy go odprawi: -Chcesz zosta, Eurylochu, to ci i zostawi, Jedz i pij tu przy nawie na ldu krawdzi; Ja sam id, konieczno jaka mi tam pdzi. - Rzekem, i precz odszedem od brzegu i odzi. Tak idc, sama droga w dolin przywodzi, Gdzie by dwr czarownicy Kirki. Ju podchodz Pod zamek, kiedy Hermes zjawi si na drodze Z zot lask i w ksztaty modziecze przyodzian; Wyglda jak w rozkwicie pierwszym piknymodzian. Wic rk mi podawszy, tymi zagad sowy:-Dokd to, nieszczliwcze, dysz przez parowy Po nieznanym gocicu? U Kirki tam siedz Ludzie twoi zamknici w chlewach, z wimi jedz. Czy moe chcesz ich odbi? Ej! prdzej by moe, e nie wskrasz, i z nimi zamkn ci, niebo. Lecz nic to! Ja z tej biedy wybawi- koniecznie, Dam ci czar, z ktrym moesz i do niej bezpiecznie, Gdy moc jego od ciebie oddali cios wszelki.Jednak wyucz si pierwej zdrad tej zwodzicielki: Cho w jado wmiesza trutk, cho wino zaprawi Przemieni ci nie zdoa, to ziko ci zbawi Od zdradzieckich jej czarw. We przestrog drug: Gdyby ci Kirka chciaa dotkn rdk dug, Dobd wraz wiszcego u boku buata [178], Rzu si na ni i pogr, e j miecz rozpata. Zlknie si i nu wabi zacznie do onicy - Ty si nie dro i kad si w ko czarownicy, By i druhw wybawi, i sam by podjty. Lecz niechaj wprzdy bogom wykona lub wity, e ju ci czarodziejskich side nie chce stawi, Aby rozbrojonego mskiej siy zbawi. - Tak rzek Hermes i zika pokaza mi one Z ziemi wyrwane, dawn moc obdarzone: Korzonki miao czarne, kwiat biaoci mleka, Moly zwie si u bogw. Dotd nie ma czeka, Ktry by je wykopa. Wszystko w mocy boj! Po czym Hermes do grnych olimpskich przestworzy Pogna przez leny ostrw; jam w zamek si kwapi I w drodze si mylami sprzecznymi wci trapi. Wreszciem stan pod bram wiodc w mieszkanie I woam; snad j moje dobiego woanie, Gdy wysza i drzwi jasne otwara przede mn. Zaprosia -wic wszedem, lecz z trwog tajemn. Posadzia mi w krzele z srebrnymi gwodziami, Postawia podnek zaraz pod nogami, W zotej czaszy wyniosa wino zielonkawe. Ju sokw czarodziejskich wlaa w nie przypraw, Czstowaa; jam wypi -lecz nie czuem zmiany - Po czym rdk mi dotknie: -Precz, zaczarowany! - Rzeka -ruszaj do chlewa lee na barogu Wraz z tamtymi! -Jam na to poleci si bogu, Miecza-m doby i obces rzuciem si do nij, Groc, e j zabij. Ona si nie broni, Tylko z krzykiem przestrachu i zgita we dwoje Bagaa, domi stopy obejmujc moje: -Kto jest? Z jakiego ludu? Ktry kraj ci rodzi? Dziwno mi, e mych czarw moc tobie nie szkodzi, Gdy nikogo z miertelnych ten napj nie szczdzi, Ktokolwiek aby kropl przez zby przepdzi. O, zaprawd, ty w piersi masz serce ze spiy! Czy ty nie Odys? Pomn, co mi on bg chyy Z zot lask powiada, e i tu zawinie Lotny okrt, e na nim Odysej przypynie Wracajcy spod Troi. Jeli tak, to schowa Tobie miecz -lepiej w ou obojgu kosztowa Sodyczy i mioci czy si wzajemnie, Bym ufno miaa dla ci, a ty ufa we mnie. - Tak mwia -jam na to twardo: -Rzecz nielekka da, Kirko, mioci ode mnie, od czeka, Ktremu przemienia druhw w nierogate, A teraz mnie samego wabisz w t komnat Do onicy, aebym bezbronny, w pieszczotach Zby dzielnoci, zapomnia o rycerskich cnotach. Do onicy mnie adn nie wcigniesz potg; Nie dam ci si, bogini! Pki pod przysig Nie zarczysz, e nic mi zego tu nie czeka. Rzekem, a ona przysig danych nie zwleka... I kiedy uroczyste luby bogom czyni, Wtedy wszedem w wspania onic bogini. Na dworze czarodziejki cztery liczne panny Krc si przy bogini w subie nieustannej.Rd ich boski, crami s rde i gajw I witych wpadajcych do morza ruczajw. Jedna z nich krzesa moci, z wierzchu cielc cenne Purpurowe kobierce, a na spd pcienne. Druga do pysznych siedze przysuwa stolikiSzczerosrebrne, ustawia zociste koszyki -W kruu srebrnym znw wino miesza trzecia dziewa I napj weselcy po czarkach rozlewa. Czwarta wod przyniosa i ogie rozarzy Pod trjnogiem, gdzie woda na kpiel si warzy, A gdy si ta w miedniku [179] dobrze ju zagrzeje, Nimfa w wann mi sadza, strumie wody leje, agodnie mi obmywszy gow i ramiona, A czonkom powrcia krzepko ich wrodzona. Po tej ani znw mikk oliw wyciera, Chlajn na mnie zarzuci, w chiton mi ubiera I prowadzi w komnat do srebrnego krzesa Z podnkiem i w nie sadza. Teraz znowu wniesa Suebna na miednicy nalewk zocist, Z ktrej laa na rce moje wod czyst. Gdym si umy, stoliczek gadki mi przystawi, A za ni i klucznica z chlebami si zjawi, Stawia misy przeksek, jakie ma spiarnia I je kae. Lecz wstrt mi do jada ogarnia, I w gbokiej zadumie siedz tak bezwadny. Kirka zaraz spostrzega, em potrawy adnj Rkami ani ruszy, tylko w mylach ton. Wic zblia si i sowa mwi uskrzydlone: -Czemu to jak mruk siedzia u stou, Odysie? Tu masz wino, przysmakw peno w kadejmisie, A ty nie tkn, i czemu? Porzu prn trwog, Przysigam ci na bogi, wic zdradzi nie mog. - Tak mwia. Jam na to: -Niech ci to nie dziwi, Kirko, e czek, co w sercu sprawiedliwoywi, Za nic strawy nie dotknie i ust nie napoi, Pki wolnymi braci nie obaczy swojj. Chcesz-li przeto, bym jada skosztowa i wina, Wypu ich, niech tu stanie przede mn druyna. - Rzekem; a ona z rdk czarodziejsk w doni Wysza, pootwieraa chlewy i wygoni Dziewicioletnie wieprze z kadego karmniku, Druhy moje; ci Kirk oblegli wrd kwiku, Ona za do kadego, tak jak stali koem, Posza i czarodziejskim wraz dotkna zioem. Zaraz szkaradnej szczeci zbyy si ich ciaa, Skutku onych urokw, jakie im zadaa. Znw ludmi s jak pierwej, tylko odmodnieli, Uroli, i na twarzach dziwnie wypiknieli. Od razu mi poznali, ciskali za rce, I nu w pacz, lecz z radoci po tak cikiej mce. Pacz w zamku si rozlega -Kirka pacze z nimi, Potem do mnie si zblia, sowy mwic tymi: -O przemdry Odysie, suchaj rady mojj! Id nad morze, gdzie okrt twj w zatoce stoi, Niech go zaraz na suche wcign wysypisko, Potem w doach zakopi sprzt, adug wszystk, W kocu ty z pozosta czeladzi wr razem. - Tak rzeka; jam posuszny poszed za rozkazem piesznie do naszej nawy, co staa w przystani, I zastaem tam druhw, co stali zebrani W kup, i narzekali, e im ycie zbrzydo. Tak w zagrodzie cielta -kiedy z paszy bydo Powraca do obory na noc -rw si z klatek,Pdz i przypadaj z bekiem do swych matek: Podobnie moje druhy, skoro mi obacz, Przypadaj i do mnie tulc si w gos pacz. Wdy nie smutku, radoci byy to oznaki; Icie, jakby przenioso ich co do Itaki, W kraj rodzinny, gdzie kady rodzi si i chowa. Chrem krzycz, jam ledwo ich sowa zmiarkowa: -O nasz boski! Twj powrt tyle nas weseli,Jakbymy ju na naszej Itace stanli. Lecz mw! Jaki los spotka naszych ocy nikt si nie ijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA_` c `< c a c b" c" c d- c e8> towarzyszy? - Tak woali; jam odpar, gdy si zgiek uciszy: -Wpierw d nasz wycign na to wysypisko, Potem w doy pochowa, co w odzi jest, wszystko. A kiedy si to zrobi, zbiera si bez zwoki, I za mn, gdy pjdziemy na dworzec wysoki Bogini; towarzyszy waszych tam ujrzycie Jedzcych i pijcych: wesoe im ycie. - Rzekem -i na mj rozkaz kady i gotowy, Li Euryloch takimi odwodzi ich sowy: -Gdzie to i mamy? Jaka pokusa was pdzi W zamek Kirki na zgub? Ona nie oszczdzi adnego; wszystko zmieni w lwy, wilki i wieprze, Przemienionych wraz zmusi suy jej w najlepsze, Obchodzi wkoo zamek, wartowa pod bram. A czy tam u Kyklopa w jamie nie to samo Spotkao tych, co olep z Odysem tam leli?Przez niego to szalestwo biedni mier znaleli! - Skoczy, a jam si w duchu ama z przedsiwziciem: Mam-li z pochew obnay miecz ostry i ciciem eb mu strci z tuowia -o, niechaje spadnie, Cho to bliska krew moja! Lecz tu mi opadnie Druyna; do wstrzymuje i baga sowami: -Witeziu [180]! Rozka tylko, on nie pjdzie z nami, Zostawim go przy odzi na piasek wcignitj, A ty prowad nas, wodzu, w Kirki zamek wity! - Tak mwili i ze mn ruszyli szeregiem. Euryloch, nierad zosta sam jeden nad brzegiem, Poszed take; snad zlk si gnieww moich gromu. Tymczasem pozostaych druhw w swoim domu Ugaszczaa boginka; do ani ich wzito, Namaszczono oliw, piknie ogarnito W chlajny, w chitony. A tak zeszlimy ich wchwili, Gdy w biesiadnej komnacie jedli, wino pili. Po wzajemnych uciskach, gdy kady przygody Opowiedzia ju swoje, nu paka w zawody, A zamek si rozlega wzdychaniem i paczem. Wtem bogini si do mnie zbliya cichaczem I rzeka: -Cny Odysie, przebiegy i sawny!Przestacie ju raz jcze, rzucie paczustawny [181]; Wiem ile bied znielicie, prujc sone wody, I wiem, jakie na ziemi wrg wam zada szkody; A e u mnie nie zbywa na misie i winie, Krzepcie si, a duch dzielny do piersi wam wpynie. Taki sam, jak by ongi, gdy ojczyste skay egnalicie. Dzi kady mdy i osowiay, Tylko burz, ndz minionych karmi si widziady, A wesooci nie zna -cierpienia was zjady.- Tak rzeka i skonia wszystkich nas ku sobie. Wic rok cay, jak doba idzie tu po dobie, Przy winie, smacznej strawie siedzim tam gocin. Lecz gdy Hory [182] obiegn krg roku i min, Wiele przeszo ksiycw, dni mino wiele, Wyzwali mi na tajne swko przyjaciele: -Niebaczny! Mge zaby o ojczynie drogij, Jeli los ci przeznaczy ywym wrci w progi Twego zamku i smugi rodzinne powita? - T mow mskie serce umieli tak schwyta,e gdy z soca zachodem cie okry nas szary, Jam z Kirk wszed pod pyszne onicy kotary I bagaem pokornie, ciskajc kolano: -Bogini! Spe raz wit przysig mi dan, e do dom nas odprawisz: tskni mi druyna; Dzie w dzie zami, alami powrt przypomina, Ilekro twarz odwrcisz lub nie jeste z nami. - Tak rzekem, a bogini t odpowied da mi: -Bystrogowy Odysie! Nie chc ja was duj Zatrzymywa u siebie, lecz wprzd do podry Innej si przygotujcie: trzeba wam z kolei Zwiedzi gmachy Hadesa, kraj Persefonei [183], Gdzie z dusz tebaskiego pogadasz wrbity, lepego Tejresjasza [184] -duch to znamienity! Persefona mu z yciem nie wzia rozumu, I on jeden jest mdrym wrd mar czczegotumu. - Po tej mowie na serce pad mi smutek wielki; Siadem, paczc, na ku, i jak zbawicielki Wzywam mierci, niech zaraz wtrci mi wnoc wieczn! A gdym zami ukoi t bole serdeczn, Dopiero si na tak odpowied odwa: -O Kirko! K-t mi drog przez morze pokae? Kt ywy do Hadesu mg dopyn w nawie? - Takem rzek, ona na to odpara askawie: -O mj mdry Odysie! Niech ci nie obchodzi, Kto ma by w tej egludze przewodnikiem odzi! Maszt tylko zatknij, podnie z aglem biaym reje I czekaj a z pnocy dobry wiatr powieje,Z nim pyn! Gdy ocean przemkniesz niezbrodzony, Natrafisz na brzeg paski, gdzie gaj Persefony Peen olsz, topl gonnych a i wierzb jaowych. Tam z okrtem na gbiach sta oceanowych, A sam id w gmach Hadesa. Podwjnym korytem, W nurt Acheronu, Pyrifiegeton z Kokytem [185], Co z Stygu [186] wody bierze, wpadaj u skay, Gdzie z ogromnym oskotem cz si ich way. Cny Odysie! W pobliu onej tam opoki D wykopiesz na okie dugi i szeroki. Nad doem czy obiat zmarym: niech we cieka Jedna tam zlewka miodu przanego i mleka,Druga wina, a trzecia wody, mki biaj, Potem lubuj, by cienie zmarych ci syszay: e gdy wrcisz, w Itace dasz na stos ertwienny Jaowic bez skazy i inny dar cenny; A na cze Tejresjasza -e pod n ofiarnyPjdzie najlepszy z trzody baran, cakiem czarny. A gdy dostojne mary przegaszczesz zaklciem, Zarniesz im czarn owc wraz z czarnym kolciem [187], bami ku Erebowi, oblicze za swoje Odwrcisz w gr rzeki; i niebawem roje Duszyczek nieboszczykw zaczn si tam znca. Ty za swoj czeladk masz sowy zachca, Niech w lot obie owieczki miednym noem cite Obupi, na stos rzuci i potgi wite Hadesa, Persefony wezwie, bijc czoem. Ty za miecza dobywaj i gro ostrzem goem Marom zmarych, by do krwi nie lazy rozlanj Wpierw, nim przyjdzie Tejresjasz przez ciwywoany. Wnet te stanie przed tob, o pasterzu ludw! w prorok, i wywry, ile jeszcze trudw Czeka ci, wskae drog, usunie przeszkody, By mg wrci do domu przez te sone wody. - Skoczya, a gdy z brzaskiem Zorzy Noc ucieka, Zaraz mi w mikk chlajn i chiton obleka, Siebie za srebrnolit przyodziawszy szatk, Powczyst i cienk, spia kibi gadk Zotym pasem misternej zotniczej roboty, I pod zason skrya bujnych wosw sploty. A jam z izby do izby bieg przez gmach zamkowy, pic jeszcze druyn tymi budzc sowy: -Wstawajcie wy, sodkimi snami koysani! Zbiera si! Taki rozkaz naszej boskiej pani.- Tak rzekem, do posuchu konic moje chwaty, Lecz i tu si bez smutnej nie obyo straty...Wic gdy ca druyn przy sobie ju miaem, Wyruszam i tak mwi idc: -Przyjaciele! Nie mylcie, e nam droga do domu si ciele, Do ziemi ojcw. Kirka kae w inne strony Pyn nam, w kraj Hadesa, srogiej Persefony, By tam z dusz pogada wieszcza Tejresjasza. - Syszc to, lamentowa pocznie wiara nasza I nu tarza si w kurzu, nu z gowy rwa wosy. Ale mnie nie zamay ich paczliwe gosy. Wic od nawy stojcej u morskiej przystaniIdziemy wszyscy smutni, ponurzy, spakani. Sza i Kirka z koziokiem i barankiem czarnym, A wic je u odzi -sama cieniem marnym Gdzie wiona. Nie dojrzy oko miertelnikaBstwa, gdy niewidome robi si i znika . --------- [168] Ajolia -wyspa, kraina baniowa; by moe jedna z Wysp Liparyjskich (Eolskich)na pnoc od Sycylii, prawdopodobnie wyspa Stromboli; [169] Ajolos (Eol)-wadca wiatrw, mieszkajcy na wyspie Ajolii, syn Hippotadesa; [170] w okr -wkoo; [171] rozhowory (ukr.)-rozmowy; [172] drzemota (ukr.)-sen; [173] lajstrygoskim... grodzie Lamos -Lajstrygoni, bajkowy lud ludoercw; miejsce ich zamieszkania nie jest jasne (by moe bya to Sycylia, Krym lub Maroko); [174] wen (rus.)-fala; [175] Ajetes -syn Heliosa, krl Ai (Kolchidy),ojciec Medei; brat czarodziejki Kirke; [176] Euryloch, Eurylochos -m siostry Odysa, Ktimeny; [177] wybeta -wybekota; [178] buata -miecza; [179] w miedniku -w trjnogu; [180] witeziu -rycerzu, bohaterze; [181] ustawny -cigy, ustawiczny; [182] Hory -straniczki adu we wszechwiecie, boginie pr roku i pogody, astd te bliskie suki Zeusa, majce pod swoj opiek bramy niebios; [183] kraj Persefonei -Persefona, crka Zeusa i Demeter, pikna i moda ona Hadesa; wadczyni podziemnego pastwa; wmit. rzym.: Prozerpina; [184] lepego Tejresjasza -Tejresjasz, Tejrezjasz; legendarny wieszczek tebaski;wg mitologii zobaczy kpic si Aten, za co bogini ukaraa go lepot, lecz jako rekompensat obdarzya go darem przepowiadania; inna wersja mwi, e olepia go Hera, a dar wieszczenia otrzyma od Zeusa; [185] Acheron (Acheront)-rzeka przez ktrdusza przeprawiaa si w podziemiu, jej nazwa oznacza pynca cierpieniem , w rzeczywistoci jest to rzeka w Epirze, pynca czciowo pod ziemi i uchodzca do Morza Joskiego; Pyriflegeton -pyncaogniem ; Kokytos -strumie ez, nad jej brzegami bdziy duszezmarych, ktrzy nie doczekali pogrzebu; w rzeczywistoci dopyw Acherontu w Tesprocji; [186] Stygu (Styksu)-zwanego strasznym , bya to gwna rzeka Hadesu; [187] czarn owc wraz z czarnym kolciem -bstwom Erebu (wiata zmarych), skada si w ofierze czarnesztuki byda lub trzody; PIE JEDENASTA U zmarych (Nkyja) Przybywszy nad brzeg morza d tam zostawion Spychamy najpierw z brzegu w bosk otcha son. Maszt dwignion ju biaymi od si aglami, Wic owce na d bierzem, a nareszcie sami Wsiadamy; zasmuceni lejem zy aoby. Wtem od ldu na okrt nasz bkitnodzioby Kirka wiatr nam nasaa; agle ju nadyma Ten przewodnik eglugi, jak lepszego ni ma. Rczo te sprzt zniesiony w nawie porzdkujem I zdani na wiatr dobry i ster, morze prujem Penym aglem; przez cay dzie szparko si pynie Do zachodu, gdy szlaki wodne noc obwinie. Tak dotarszy do samych oceanu kracy, Widzim kraj. Kimmeryjscy siedz w nim mieszkacy [188], Ktrzy w mgle i ciemnicy brodz ustawicznj: Nigdy bowiem nie spojrzy na nich Helios liczny, Ani kiedy na niebo ugwiedzone wkracza, Ani kiedy ku ziemi ze szczytw si stacza; Zawsze te lud ten ndzny w grubej nocy brodzi. Wic wywlkszy d na brzeg, wybieramyz odzi Obie owce, i ruszym brzegiem oceana W t stron, co od Kirki bya nam wskazana. Tam Euryloch, Perimed dzier owce obie Ofiarne, a jam miecza doby i nim robi D w ziemi, jeden okie szeroki i dugi; Dokoa libacyjne zmarym lej strugi: Najpierw sam mid i mleko, potem sodkie wino, W kocu wod zmieszan z mki odrobin. I lubowaem marom zmarych, e gdy stan W Itace, wraz jawk dam im nieskalan Na ertw i na stosie spal co cennego; Tejresjaszowi nadto zabij czarnego Barana, co rej wodzi w caej mej oborze. A gdym tak cienie zmarych przebaga w pokorze, Onym owcom pokornym podciem gardziele, I krew w ten d ciekaa. Wnet duszyczekwiele Tam si zazi poczo z Erebu otchani. Mode pary, to starce latami zamani, Panieneczki mioci modocian strute, Widma dzielnych witeziw oszczepami skute, Pozabijane w boju, w pokrwawionej zbroi. Cay ten tum do dou cinie si i roi Wrzeszczc tak, e a przestrach blady mi owionie. Wic czym prdzej druyn do pracy nagoni I ka obie owce, co le zarnite, Obupi, da na ogie, potem strasznie wite Moce tako Hadesa, jak i Persefony Baga. Sam za, dobywszy miecz mj wyostrzony, Wysunem si, bronic marom nieboszczykw Krwi tej liza, nim brzmienie wyrocznych tajnikw Tejrejsjasz mi objawi, gdy na przyjdzie pora. Lecz pierwsza przysza do mnie dusza Elpenora. On bowiem nie pogrzebion w ziemi do tej chwili. W domu Kirki my zwoki jego zostawili, Nie opakane, ani nawet pogrzebione - Inne sprawy myl nasz rway w inn stron. Widzc go, jam zapaka, litoci si krusz, I zagabaem [189] tymi sowy biedn dusz: -Mwe, jake si dosta w te ciemne przestwory? Nogi- niosy ci prdzej ni mi okrt skory? - Takem pyta; on na to mwi paczc rzewnie: -O przemdry Odysie! Jaki demon pewnie Zdradzi mi, a zgubio wina naduycie, em zapomnia, zaspany na zamkowym szczycie, Znale wschody, zej po nich bez adnej mitrgi, I prosto-m z dachu skoczy, amic kark i krgi, A dusza ze mnie posza w ten mrok hadesowy. Bagam ci, kln na wszystkie najdrosze ci gowy, Na maonk, na ojca, co- chowa i bawi, Na syna Telemacha, co w domu zostawi, e gdy, jak wiem, opucisz kraj PersefoneiI powrcisz na nawie do wyspy Eei, Wic sobie zaraz wspomnij, e tam moje ciao Nie pogrzebione w zamku Kirki si zostao. Nie daje mu si wala, nim odjedziesz w drog, Gdy gniew bogw na gow twoj cignmog. Przeto spal mni w tej zbroi, ktr si nosio, Z popioy nad morzem i nakryj mogi. Niech o mnie nieszczliwym wieki wspomn sobie! Zrb to wszystko i zatknij wioso na mym grobie, Ktrem z towarzyszami dziery, gdym byywy. Tak mwi, a jam na to: -O mj nieszczliwy! Wszystko, co tylko dasz, wypeni najchtnij. - W ten sposb rozmawiajc, obaj stoim smtni: Ja po jednej, miecz trzymam i przystpu broni Do krwi tej, a duch smutny po drugiej by stronie. Niebawem cie mej matki ku mnie si pomyka, Dusza to Antiklei [190], cry Autolyka. ya ona, gdym z domu szed pod Ilion wity. Jej widok zy wycisn, tak byem przejty, A jednak j odpdzam mieczem od rozlanj Krwi, cho z alem, nim przyjdzie wieszczek wywoany. I oto ju si dusza Tej resjasza jawi Z posochem zotym w rku. Pozna mi i prawi: -O synu Laertesa, Odysie, i czemu wiat rzucie i socu ucieke jasnemu, Aby widzie umarych i grozy siedlisko? Zejd na bok albo miecz swj nastawion spu nisko, Niech si krwi tej napij i przyszo wygadam. - Tak rzek, jam si usun i do pochew wkadam Mj miecz srebrnogwodzisty. Wieszcz czarnej posoki Napi si i j przysze obwieszcza wyroki: -Cny Odysie! Ty wrci chciaby na okrcieDo domu -lecz bg jeden stoi ci na wstrcie; Od gniewu Ziemioburcy nikt si nie wymiga: Ty mu syna olepi -wic zemst ci ciga.A jednak wrcisz kiedy w domowe pielesze; Hamuj tylko sam siebie i druhw twych rzesz, Bo gdy przez rozhukane burz morskie szlaki Przybijesz odzi swoj do wyspy Trinakii [191], Ujrzysz tam jaowice tuczne na rozogu, Pasce si na chwa sonecznemu bogu. Jeliby je oszczdzi, pomny mej przestrogi, Moe by wrci kiedy z trudem w ojcw progi. Lecz jeli nie oszczdzisz, zgin twoi me,Zginie okrt, acz ciebie zguba nie dosie. Przecie pno, jak ndzarz wrcisz, bez druyny, Cudzym statkiem, a w domu zastaniesz ruiny, Zuchwalcw, co twe mienie i dostatek trwoni, Co za twoj maonk podarkami goni. Lecz ty przyjdziesz, ukrcisz harde zalotniki: Naprzd chytrym fortelem pomieszasz im szyki, Potem miecz twj w krwi gachw po jelce si zbroczy. Co gdy spenisz, we wioso, id z nim w wiat za oczy Szuka ludzi, ktrzy nic o morzu nie wiedz, Ktrzy nieosolon straw zwykle jedz, Dugowiolanych odzi te nie znaj wcale Ni wiose, istnych skrzyde muskajcych fale. Lecz aby si nie zmyli, okrel dokadnie:Jeli kto w obcej ziemi, widzc ci, zagadnie, e na barkach opat dwigasz, z to brzemi I wygadzone wioso natychmiast wbij w ziemi, A sam do Posejdona mdl si; mrz wadyka Niech ma obiat z koza, to z wieprza i byka. Po czym wrcisz i bogom dasz hojne ofiary, Zamieszkujcym niebios niezmierne obszary, A wszystkim po kolei. Na koniec przez morze Przyjdzie mier [192], aby lekko, gdy staro ci zmoe, Zabra z sob, z porodka narodu i druby Przez ci uszczliwionej. Niemylne to wrby! - Skoczy wieszcz, a jam na to odrzek: -Starcze miy, Taki los ju mi pewnie bogi naznaczyy; Lecz powiedz, szczerej prawdy dowiedzie si musz: Tam oto mej nieboszczki matki widz dusz,Siedzc nad krwi strug: milczy, i synowi Ani w oczy popatrzy, oni sowa powi. C robi, o mj krlu, ebym by poznany?- Powiedziaem, a na to rzek wieszcz wywoany: -Jak zrobi? -Rzecz to atwa; zaraz dam cisposb: Pozwl tylko tym marom nie yjcych osb Krwi tej lizn, a kada powie, co ma na dnie; Lecz gdy wzbronisz, zamilknie i w gbiach przepadnie. - Tak mwi duch Tejresja i gdy mi nawry, Znowu si w ciemne gmachy Hadesu zanurzy. Jam zosta sam nad doem; min czas niedugi, A przysza matka moja pi z tej krwawej strugi, Poznaa mi i smutn powitaa mow: naszych ocy nikt si nie ijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{fP@ c g l c h c i"3 c j-J c k898 -Synu! Jake si dosta w t noc hadesow, Kiedy yw? Wam yjcym strach patrze na one Srogie rzeki waami wzdtymi pdzone! Najbardziej na Okean, ktrego nie zbrodzi Nikt a nikt pieszo, chyba w wydronej odzi. Czy ty si tu zabka, wracajc ze swymi Na okrcie spod Troi drogami bdnymi? Czy dotd nie widziae ni domu, ni ony? - Tak pytaa; jam na to, do gbi wzruszony:-O matko! Jam z potrzeby wszed w te kraje blade, By ducha Tejresjasza zapyta a rad. Jeszczem ani w Achai [193] nie by, ni w Itace, A tylko na wczdze cigej ywot trac, Odkd z Agamemnonem pod tabunn Troj [194] Wyszedem stacza krwawe z Trojanami boje. Lecz mw mi szczer prawd, o matko kochana! W jaki sposb napada ci mier nieprzespana? Zjada- ciebie choroba? Czy ucznica ona, Artemis, lekk strza wbia ci do ona [195]? Mw o ojcu, o synu moim, co zostali: Czy godno moj dzier, czyli te j zdaliKomu z mw, zwtpiwszy, czy yj na wiecie? Powiedz, co tam maonka moja myli przecie? Siedzi- jeszcze przy synu i z nim gospodarzy? Czy posza za ktrego z achajskich mocarzy? - Tak pytaem, a matka rzeka w odpowiedzi:-Ona zawsze stateczna sercem, dotd siedziW zamku twym, gdzie dni wszystkie wrd tsknej aoby Pyn jej, a na paczach schodz nocne doby. Godnoci twej nikt nie wzi, a krlewskie woci Telemach zawsze trzyma, uprawia w cichoci; Czasem na uczt sprasza, jak czyni naleyTemu, ktry najwysz wadz w kraju dziery, A sam bywa zapraszan. Rodzic twj na anie Osiad sobie i w miecie nigdy nie postanie. oe jego nie wieci makat tam adn Ni chlajnami; na zim ma izb czeladn, W ktrej sypia; zazwyczaj na ziemi w popiele Kadnie si przy ognisku i achman podciele; W agodniejsze za lato i jesie owocn Rad chodzi po winnicach sypia por nocn, K-dy sobie ze suchych lici oe moci. A nim zanie, wci duma o losw srogoci Sprzysionych na ciebie, i w serce si wpija Nowy bl, a lat ciar do reszty zabija. Tak i mnie schnc z alu mier w kocu zabraa. Synu! Mnie nie zabia Artemidy strzaa, Co tak niespodziewanie i lekko przeszywa; Mnie nie zjada choroba, co dusz wyrywa Z ciaa blem artego, tylko, drogie dzici, Ciga tskno po tobie wyssaa mi ycie. - Tak rzeka. We mnie draa ch niepowcigniona Mar matki nieboszczki pochwyci w ramiona: Trzykro chciaem j obj mylc, e przygarn, Trzykro umka [196] mi z rku i znika jak marne Senne widmo, a serce i rwie si, i goni Tym gwatowniej. Wic rzekem tymi sowydo nij: -O matko! Nie bro-e mi rozkoszy ucisku!Czemu si nie uciska w tym cieniw siedlisku! Niechby serca strapione w zach zmieszanych razem Ulg sobie znalazy. A moe obrazem Zudnym tak Persefona przede mn majaczy, Bym pozna ca bezde mej ndzy tuaczj? - Rzekem, a matka sowy zakwili tkliwemi: -Synu! Najnieszczliwszy z ludzi na tej ziemi! Nie zwioda ci tym widmem grona Persefona, Lecz takim jest czek kady, gdy ycia dokona, Kiedy ciaa i koci z sob nic nie sprzga; Wszystko strawi pomieni niszczca potga,Odkd z biaymi komi ycie si rozbrata, A dusza, jak sen lekka, w otchanie ulata. Teraz na wiat powracaj i w pamici ywjChowaj to! Kiedy onie opowiesz te dziwy. - Gdymy tak rozmawiali, przyszy z rnej strony Dusze niewiast, wypeze z krain Persefony, Wszystko ony i cry mw wielkiej sawy. Cienie te obstpiy dokoa d krwawy. Widzc to przemyliwam, jak pyta po jednj, I na trudno ten sposb zda si odpowiedny, em wydoby miecz dugi, wiszcy u boku, I wzbroniem duszyczkom pi we krwi potoku. Wic po jednej puszczaem, o miano rodowe Pytajc. Takem pozna te mary grobowe. Pierwsza pomkna na mnie Tyro urodziwa [197], Zacnego Salmoneja cr si nazywa, A Kreteja maonk. Ta czasy dawnymi Kochaa si w Enipie, z wszystkich rzek na ziemi Najpikniejszej, i czsto biega na wybrzee Enipu. Wic Posejdon na si posta bierze Tego boka i w rzeki wirowym zakrcie Napad j -ona w boskie gdy wpada objcie, Z obu stron buchta w gr fala purpurowa I wzdwszy si sklepieniem przed ludmi ich schowa. Z miosnego ucisku gdy panna si cuci, Do jej ciska i takie sowa boek rzuci: -Chwaa ci za ten ucisk rozkoszy jedyny. Rok nie przejdzie, a dzielne urodzisz mi syny. Z niebiany dzieli oe jest bogosawiestwem. Opiekuj si jak matka tych chopit malestwem, A teraz id do domu, nie mw nic przed nikim, e bya z Posejdonem, wielkim mrz wadnikiem [198]! - Rzek i wskoczy, a fala nakrya go wzdta. Tyro zaszedszy w ci powia blinita: Peliasa i Neleja. Tak jeden jak drugi Wyszli z czasem na dzielne Kronionowe sugi. Pelias siedzia na Jolku, sawnym z owiec chowu, A Nelej na Pylosie. Innych synw znowu Powia Kretejowi ta krlewska ona, Jak Ajsona z Feresem, to Amytaona. Po niej jam Antiop [199] ujrza krasawic,Chepic si, e z Zeusem dzielia onic,e daa mu Amfiona i Zeta, co z czasem Siedmiobramny grd Tebw wznieli, murwpasem Obwiedli; gdyby bowiem murw tych nie byo, Nie mogliby obroni Tebw wasn si. Po niej przysza Alkmena [200], ona Amfitriona, Ktr Zeus pochwyciwszy w miosne ramiona, Spodzi z ni Heraklesa, ma serca lwiego. Jawi si i Megara [201], crka zuchwaego Krejona, za m dana Amfitryjonidzie, Co syn niezomnoci. Wraz i matka idzie Edypa, Epikasta [202], sawna strasznym czynem, Gdy w obdzie dzielia oe z wasnym synem, Co ojca swego zabi. Bstwa im na psot Przed ludmi kazirodn wykryy sromot. Cho Edyp w piknych Tebach Kadmejami rzdzi Wyrok bogw na pasmo zgryzot go osdzi. Ona za w Hades posza, gdy z rozpaczy wielkiej Uwisa w zadzierzgnitym powrozie u belki,A tak na syna gow zwalia te ndze, Jakich skrzywdzonej matce dostarczyy jdze. Po niej ona Tyndara Leda [203] si zjawia. Ta mowi dwch dziarskich chopakw powia: Kastora, co najdziksze ujeda rumaki, Polydeuka, co bi si Sawnie na kuaki. Obadwaj dotd yj w karmicej nas ziemi, Gdy pod ziemi uzacni ich Zeus przed innymi. Dzie przeywszy mr w drugim, i tak wci kolej Mrc i yjc, jak bogi w chwale swej janiej. Po niej nadesza Fedra, 204] Prokris i Ariadna [205], Ta zgubnego Minosa cra dziwnie adna, Ktr ongi Tezeusz, gdy z Krety ostrowu Chcia do Aten uwozi, zby swego poowu,Gdy na wysepce Dii Artemis j grotem Swym ubia, jak wiadczy Dyjonizos o tem.Wic Majra [206] i Klymene, to pena sromoty Przysza i Erifyle [207], co za stroik zotySprzedaa swego ma. Ju mi niepodobna Wszystkie zwa po imieniu, opisa z osobnaTe sawnych bohaterw i dziewki, i ony, Bo i nocy by brako, zwaszcza e spniony Czas nagli do spoczynku; a czy si poo Tam w odzi, z towarzyszami, czy gdzie tu,w komorze, asce waszej i boej podr m oddaem . Skoczy, a w zgromadzeniu naraz oniemiaem. Nastaa uroczysta cisza w izbie ciemnej. Wtem ozwa si Arety gos biaoramiennej:Jake wam si wydaje m ten, o Feaki? Przy tym wzrocie i ksztacie ciaa rozum taki! On go mj -ale wolno uczci go kademu.Po c nagli z odpraw? Lepiej potrzebnemu Tuaczowi nie skpi, kiedy z aski nieba Kady z was chowa skarby wiksze, ni potrzeba . Na to do zgromadzonych starzec siwogowy Echeneos si zwrci i rzek tymi sowy: Mowie! Do serc waszych mowa ta przypada; Mdrze radzi krlowa, sucha j wypada, Lecz prawo do rozkazu suy li krlowi . Na to mu Alkinoos tym sowem odpowie: Com przyrzek, to i speni, pkim yw i czuj, I pki tym eglownym Feakom panuj. Lecz go nasz, cho mu do dom tak pieszno, niech z nami Cho do jutra zabawi; ja si z podarkami Tymczasem dla uwin. Na jego odprawie Nam tu wszystkim zaley, najwicej mej sawie, Jako temu co wada i stoi na czele . Na to odpar mu Odys obfity w fortele: O potny Alkinie, krlu peny chway! Chobycie mnie zmusili siedzie tu rok cay, Bylem powrt mia pewny, sute opatrzenie,Przystabym. To by nawet podnioso znaczenie Wracajcego do dom, a z mieszkiem nieprnym. Nie umiano by sobie rady da z podrnym W Itace: z tak czeci bybym tam witany . Na to Alkin: Odysie! Cho jak go nieznany Wszede tu, jednak sdzc z postaci i twarzy, Nie patrzysz na oszusta z rzdu tych ndzarzy, Jakich po chleborodnej ziemi moc si krci,I trzeba czy nie trzeba, kami bez pamici. Lecz ty i sowem wdziczny, dusz nieobudny, Wieszcza krojem w powieci opowiadasz cudnj Wojsk argejskich niedol i tw osobist. Ot wyznaj mi szczerze, niech wiem prawd czyst: Czy ci si oni boscy me pokazali, Co z nimi szed pod Ilion, co tam gowy dali? Teraz noc duga, bardzo duga -a do spaniaJeszcze nie czas, wic cignij swe opowiadania I do boskiej Jutrzenki; mnie to nie unuy, Choby przygd swych powie przewlk jak najduej . Na to odrzek mu Odys: O krlu Alkinie! Bohaterze, ktrego sawa wszdy synie! Jest czas i na gawdy, jest czas i na spanie; Lecz gdy chcesz, abym dalej mwi, niech si stanie Tobie gwoli: opowiem ow dol smutn Mych przyjaci, co mierci zginli okrutn, Bo cho uszli pod Troj krwawego pogromu,mier znaleli z rk niewiast z powrotem do domu. Owo, gdy na skinienie gronej Persefony On tum cieniw niewiecich znikn rozpierzchniony, Widziaem, jak Atrydy duch przyszed pospny, A z nim pomkn i orszak duchw nieodstpny Tych wszystkich, co w Ajgista zamku dali gowy, Ledwo krwi si tej napi cie Agamemnowy,Wraz mi pozna, w gos zami zaszlocha rzewnymi, Rce ku mnie wycign, chcc przygarn nimi; Lecz darmo! Ju z nich sia ycia uleciaa, Dajca niegdy gibko czonkom jego ciaa! Na ten widok serdeczne zy mi si polay I usta moje tymi sowy go witay: -Sawny synu Atreja, o Agamemnonie! Kt ci wtrci w te mierci nieprzespane tonie? - Czy Posejdon ci zabi wrd morskiej przeprawy, Nasyajc orkany i wichry na nawy? Czyli na ldzie zabit od wraych warchow, Gdy im zajmowa stada baranw i wow?Czy gdy w on swych i grodu stawali obronie? - Takem mwi. On na to odpowiedzia: -O nie!Nie, Laertio Odysie, w fortele obfity, Jam z rki Posejdona nie zgin zabity, On nie nasa orkanw ni wiatrw, gdym pyn, Anim od wraych ludzi na ldzie nie zgin: Jeno Ajgist, ten wsplnik mej wystpnej ony, mier mi zada. W gocin przeze zaproszony, Byem zabit na godach jako w u obu. Moich za towarzyszw, rwnie bez sposobu Obrony, zarzynano jakby wieprzw trzody, Ktre w gocinnym domu zwykle rzn na gody Czy weselne, czy inne, czy na wielkie wito. Musiae nieraz widzie, jak to ludzi rznito W pojedynkach lub w bitew zacitych natoku, Ale wszystko to niczym przy onym widoku, Kiedy to wkoo stow zastawnych i kruy Wilimy si po ziemi w krwi czarnej kauy.Wtenczas srodze mi przeszy jk crki Pryjama, Kasandry [208]: Klytajmestra dawia j sama Przy mnie, ju konajcym. Jam wznis rce obie I za miecz schwyci; ona wydara, i sobie Precz posza. Nawet powiek moich nie przywara, Gdym skona, ani szczk mych, otwartych do gara! Nie wiem, czy obrzydliwsze na wiecie jestzwierz Nad kobiet, gdy w tak zbrodni si ubierze, Jak w on, na maonku wasnym dokonan. Jam marzy, e gdy wrc, rado niespodzian Sprawi dzieciom, czeladce, wszystko mnie powita. Ali ta przeniewiercza zbrodniarka kobita Nie tylko sama siebie, lecz rodzaj niewieciZbezczecia, te nawet, co warte s czeci! - Skoczy, a jam mu na to: -Och! Sroy si, sroy Od dawna nad plemieniem Atreja gniew boy!Zeus za narzdzie zguby niewiast obiera - Wszak przez on Helen tylu ju umiera, A przez t Klytajmestr i ty ywot strada! - Tak rzekem. On mi na to znowu odpowiada: -O nigdy nie poddawaj si pod rzd kobicy! Z czuoci jej nie zwierzaj adnej tajemnicy! Udziel co, a rzecz wan w sobie zamknij szczelnie. Lecz ciebie twa maonka nie zdradzi bezczelnie, Bo szlachetno i zacne mieszkaj pochopy W sercu Ikariosowej cry, Penelopy. Kiedymy szli na wojn, ty j kobiecin Mod w domu zostawi, u piersi z chopczyn, Ktry dzi ju w powanych mw wstpigrona. Ojciec go wracajcy przycinie do ona I syn szczliwy ojcu rzuci si w objcia! Mnie nawet ona moja widokiem dziecicia Oczu napa nie daa, zgadzia mi wprzdy! Ale powiedz mi szczerze, szczerze, bez obudy! Czy co o mego syna nie zasysza losie, Bd w Orchomenie, bd te w piaszczystym Pylosie, Bd w Sparcie na Atrydy Menelaja dworze?Gdy mj Orest na ziemi yw jeszcze w tej porze. - Tak pyta; jam mu na to: -Atrydo! Daremnie Chcesz mi zbada, gdy nic si nie dowieszode mnie: Bo nie wiem, a na prno gada nie przystao. - Gdy nas dwch tak na przemian z sob rozmawiao, Mieszkajc w nasze smutki z rzewn co chwila, Pomkna ku nam dusza Pelida Achilla [209],Za ni dusza Patrokla [210] z Antilocha [211] dusz, Wreszcie Ajas [212], co ksztatem i olbrzymi tusz Wszystkie gasi Danaje -Achilla nie licz. Ow duch Ajakidy [213] od razu oblicze Pozna moje i tak powita mi mow: -Laertiado Odysie! O zuchwaa gowo! Na jaki czyn si zrywasz, wikszy nili wszystko, Co zrobi! Po co wszede w to zmarych siedlisko, Gdzie z ludzi tylko cienie mdawe i bezwiedne? Tak mwi, jam mu sowo posa odpowiedne: -O Achillu! Ty chwao i ozdobo nasza! Przyszedem tutaj gwoli wieszcza Tejresjasza, By wry, czy rodzinn Itak zobacz! Dotd bowiem wci ycie pdziem tuacze, I nog nie postawszy w Achai ni w domu. Lecz z twym szczciem, Achillu, czy mona si komu Rwna z nas? Jak bg czczony bye ty naziemi, A dzi, bdc w Hadesie, trzsiesz umaremi; Przeto nie masz ty czego na swj zgon narzeka. - Rzekem; on z odpowiedzi nie da na si czeka: -Odysie! Ty chcesz w mierci znale mi pociech? Walabym do dzierawcy i pod biedn strzech Na parobka, i w roli grzeba z cikim znojem, Ni tu panowa nad tym cieniw marnych rojem! Lecz mw mi, co syszae o grackim mymsynie: W domu- siedzi, czy w boje chodzi, mstwem synie? To mw, jakie o wielkim Peleju masz wieci? Czy Myrmidony zawsze chowaj go w czeci? Czy Hellada i Ftyja czci mu swej uwleka, e stary, a na rce i nogi kaleka? O, czemu ja nie taki, jak niegdy bywao, Gdym y i na trojaskim polu byszcza chwa, I w obronie Achiww wycina narody! Obym na jedn chwil znw silny i mody Sta si i naraz w domu zjawi si rodzica!Staraby tych zuchwalcw synowska prawica, Ktrzy mieli krlewskiej uwacza mu czeci! - Tak Achilles. Jam na to: -adnej, adnej wieci Nie miaem o Peleju; ale suchaje mi, Opowiem ci o synu twym Neoptolemie [214] Wiele rzeczy ciekawych, ktrych byem wiadkiem, Gdy ja sam go przywiozem wasnym moim statkiem Ze Skyros do pancernych Achiww pod Troj. Tam on w radach wojennych zwykle sowo swoje Rzuca pierwszy; przemawia i mdrze, i zdrowo; Li Nestor go pobija lub ja sam wymow. A gdy przyszo na miecze rozprawia si krwawo, Nigdy nie zosta w tyle pomidzy czerniaw, Ino szed naprzd, mstwem nad innych growa; Sia te wrogw w boju obali na powa. Wszystkich tych nie policz, z nazwisk nie wymieni, Ktrych, bronic Danajw, posa midzy cienie. Li wspomn Eurypyla, co go miednym grotem Przebd wskr, bohatera, z nim duo pokotem Ktejcw o ziem powali, sprawka to kobica; Nigdym nie widzia czeka wabniejszego lica Ni Eurypyl; li Memnon pikniejszy od niego.Potem kiedymy w konia wleli drewnianego[215], Co go Epej wyciosa, a mnie dozr dano, Kiedy ma by zamknit, kiedy otwieran Ta kryjwka, mieszczca ksita i wodze, Niejeden tam z Achiww na los paka srodze I dygota ze strachu, lecz u twego syna Nie widziaem zy jednej; nic go nie ugina, Bo ni razu z bojani nie zblad mu rumieniec. Przeciwnie, nieraz prosi mi ten zapaleniec, ych ocy nikt si nie ijonem. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAl` c m c n c oW$O p'I c q2 c ro> Bym go puci z kryjwki; za oszczep miedziany, Za miecz chwyta i rwa si wysieka Trojany. W kocu, gdymy Pryjamw wzili grd wysoki, On upw i podarkw nawizawszy w troki,Oddali si na okrt, i adn ju strza Ani mieczem dranity, z walk tych wyszed cao, Co dziw! Bo Ares w bitwie lepe sypie cicia! - Rzekem, a duch Achilla, ajackiego ksicia, Na asfodelu mroczn k [216] si oddali, Uradowan, em syna mstwo tak wychwali.Inne za, co tam byy, nieboszczykw cienie Stay smutne, na swoje paczc przeznaczenie; A tylko cie Ajasa, syna Telamona, Sta podal. Jego posta srodze zachmurzona Przez to, em go w zapasach przemg [217] i nagrod Wzi zbroj Achillesa, ktr gosw zgodW dank dali mi Trojace i Pallas-Atene, A Tetys przeznaczya za zwycistwa cen. Byo lepiej mi nigdy zwycizc nie zosta, Niby miaa pod ziemi pj ta wielka posta Ajasa, co nad Grekw wzrs takimi czyny,e tylko go Achilles przeciga jedyny. Wic zagabem Ajasa, witajc serdecznie: -O synu Telamona! A czyby mia wiecznie Gniewa si i po mierci o zbroj, co straci, Ktr tylu klskami Grek potem opaci? Bo z tob, kiedy run, ty baszto warowna! Jak po mierci Achilla, ao niewymowna Ogarna Achiww: wci pacz za tob! Wszystkiego Zeus nawarzy; on to swoj zob Trapi wojska danajskie i ciebie tu wpdzi.Lecz zbli si do mnie, krlu! Rad bym pogawdzi, Zbli si, ju by to z serca stary gniew wyrzuci! - Rzekem; on milcza. Po czym k Erebu si zwrci I odszed, ginc w tumie martwych nieboszczykw. Moe bybym od niego doby co z tajnikw Lub wzajem on ode mnie, lecz wanie pragnem Pozna dusze, co przyszy i stay nad doem. Syn Zeusa, boski Minos [218], wpad w oko najpierwej. Siedzcy z zotym berem sdzi on bez przerwy Dusze zmarych. Te stojc, siedzc z obu bokw W bramie gmachu Aisa, suchay wyrokw. Po nim znw olbrzymiego Oriona [219] ujrzaem. Na ce asfodelu pdzi on nawaem Zwierzyn wszystk, jak w kniejach pozabija, Gdy y i w rku pak spiow wywija. Widziaem i Tityosa [220], syna Gai witej - Zalega dziewi staja lec rozcignity. Dwa spy, jeden z prawej strony, drugi z lewj, Cho ich spdza, spod skry dary z niegotrzewy. Kara za Leto, Zeusa bosk naonic, Ktr on by znieway, gdy ta okolic Panopej przechodzia, do Pyto w podry. Widziaem i Tantala [221] . Staw widziaem duy, Kdy sta zanurzony a po sam brod. Cho pi chcia, nie mg ust swych zanurzy w t wod, Bo ilekro si schyli, by jej nabra w usty, Tylekro uciekaa, ino si grunt pusty Zosta pod nim, wysuszon przez duchy zowrogie. Nad nim i drzew gazie wisiay rozogie, Pene jabek rumianych, sodkich fig i gruszek, To granatw, oliwek, lecz byle staruszek Wspi si, aby rkami uszczkn owoc ktry, Wichr si zrywa, gazie podbija do gry... Syzyfa [222] takem widzia, i to w strasznych mkach; Ogromn bry skay dwiga on na rkachI wtacza j na gr z mordg niema, Podsadzajc si pod ni, a gdy si zdawao,e j wtoczy ju na szczyt, skrcaa si skaa I z oskotem piorunu znw na d spadaa,A on znw j pod gr wtacza. Krwawym potem Czonki jego okryte, twarz kurzem i botem. Po czym Heraklesowe widmo tu przy dole Stano, on sam bowiem siedzia w bogw kole Na niebiaskiej biesiadzie z Heb [223] na pieszczocie. Wkoo widma, mar roje, ni to ptakw krocie Sposzonych, wci szeleszcz... On jak nocponury Sta z ukiem i napina bet nastrzpion piry, Gronie patrzc i gotw grot miota za grotem, Przez pier jego pas wisia rzemienny, a zotem Rnitym w cudne figury zdobny i yszczcy: By tam niedwied, odyniec, lew gronie patrzcy, To szermierki i bitwy, rzezie krwi niesyte,Do, e kto dzieo takie stworzy znamienite, Niech si ju o pikniejsze nie kusi daremnie! Herakles wraz mi pozna, gdy si wpatrzy we mnie, I tak do mnie przemwi jego cie markotny: -O synu Laertesa, Odysie obrotny! Czy i ciebie tak samo okrutny los gniecie, Jak mi nka, gdym jeszcze na jasnym ywiecie? Syn ja Zeusa, a ndze byy mym udziaem, Wysugiwa si chopu podemu [224] musiaem, Ktry mi robotami obarcza twardymi: Kaza mi po psa chodzi a tutaj w gb ziemi, Mylc, e w drodze zgin od samego strachu. Jam przecie wyprowadzi psa z Aisa gmachu, Bo Hermes i Pallada szli tam razem ze mn... - Rzekszy to zaraz odszed w Hadesu gb ciemn. Jam zosta oczekujc, czy si nie pokae Kto z dawnych bohaterw lub te inne twarze, Z ktrymi by si rada spotka dusza moja; Pragnem Tezeusza [225], a z nim Pejritoja. Lecz si zaczy ciga takie mar gromady, A i z takim oskotem, e mi lk zdj blady; Baem si Persefony, czy ta z swej czeluci Potwornego ba Gorgi [226] na mnie nie wypuci. Wic-em pobieg na okrt, napdzi druyn, By wsiadaa, cumow odczepia lin. Ta, rozkazom posuszna, rzucia si w pdy I przy wiosach aw dugich wnet zasiadarzdy; A okrt zrazu prdem mkn po oceanie, Potem z wiose pomoc -w kocu wiatr powstanie . ----------- [188] Kimmeryjscy... mieszkacy -mityczny lud tracko -iraski mieszkajcy na pnoc od Morza Czarnego; tunosz cechy bajkowego ludu z kraca wiata, yjcego w wiecznej ciemnoci u granic Tartaru (czyli Hadesu); [189] zagabnem -zagadnem; [190] Dusza... Antiklei, cry Autolyka -Antikleja bya matk Odysa, ktra wg tradycji zmara z tsknoty za synem; [191] Trinakia -wyspa, ktr moga by Sycylia, pasy si na niej trzody boga soca, Heliosa; [192] przez morze przyjdzie mier -wrba dotyczca przyszej mierci Odysa; mia go zabi Telegonos (syn Odysa iKirke), ktry przypyn do Itaki w poszukiwaniu ojca i nie rozpoznawszy go, zrani miertelnie w przypadkowej bjce; [193] w Achai -kraina na Peloponezie nad Zatok Korynck, ze stolic w Mykenach, gdzie wadali Atrydzi; [194] tabunna Troja -bogata w konie; [195] ucznica Artemis... strza wbia ci do ona -lekk mier przypisywano Artemidzie; [196] umka -umkna; [197] Tyro urodziwa -bya to crka Salmoneusa, matka Neleusa, a babka Nestora; [198] wadnikiem -wadc; [199] Antiop -Antiope uwiedziona, ktra przez Zeusa urodzia Amfiona oraz Dzetosa(braci bliniakw), ktrzy byli budowniczymibeockich Teb; Amfion by tak znakomitym muzykiem, e kamienie tebaskiego muru same ukaday si na dwik jego kitary; [200] Alkmena -por. przypis [34]; [201] Megara -crka krla tebaskiego Kreona, ona Heraklesa; wg popularnej wersji zamordowana wraz z dziemi przez oszalaego ma; [202] Epikasta -zwana te Jokast; matka Edypa; bohaterka cyklu mitw tebaskich, na kanwie ktrych osnute s dramaty Sofoklesa: Antygona, Krl Edyp i Edyp w Kolonie; [203] Leda -ona Tyndareosa, krla Sparty, uwiedziona przez Zeusa ukrywajcego si pod postaci abdzia, matka Dioskurw, tj.Kastora i Polluksa oraz Heleny i Klitajmestry; [204] Fedra -crka Minosa druga ona Tezeusza, siostra Ariadny, zakochana bez wzajemnoci w swym pasierbie Hipolicie, oskarya go faszywie przed mem i spowodowaa jego mier; (na losach Fedryosnute s dramaty Eurypidesa i Jeana Racine a); [205] Ariadna -siostra Fedry, crka wadcyKnossos, Minosa, oraz jego ony Pazyfae; pomoga Tezeuszowi wydosta si z labiryntu, dajc mu kbek nici, ktrym znaczy drog; [206] Majra -towarzyszka Artemidy, jej przyjacika i powiernica; [207] Erifyle -crka wadcy Argos Talaosa, ona wieszcza i wodza Amfiaraosa; [208] Kasandra -Kassandra, crka krla Troi Priama i Hekabe, po upadku Troi przypada Agamemnonowi i razem z nim zgina z rk Klitajmestry, jego ony; [209] Pelida Achilla -Achilles; por. przypis [47]; [210] Patrokl -por. przypis [49]; [211] Antilochos -syn Nestora, rwnie poleg pod Troj; mody, waleczny bohater;[212] Ajas -syn Telamona, por. przypis [48];[213] Ajakida -potomek Ajakosa, chodzi o Achillesa; [214] o synu twym Neoptolemie -Achilles pyta Odysa o swojego syna; por. przypis [66]; [215] konia drewnianego -por. przypis [143]; [216] asfodelu mroczna ka -asfodel, zotogw; w staroytnoci byt kwiatem aoby; ki asfodelu znajdoway si w Hadesie; [217] em go w zapasach przemg -chodzi o zbroj Achillesa piknie wykut w kuni Hefajstosa, ktra po mierci Achillesa miaa przypa w udziale najdzielniejszemuz Grekw Ajasowi; otrzyma j jednak Odys; Ajas jest zagniewany nawet w Hadesie i nie chce rozmawia z Odysem; [218] boski Minos -wadca Krety, syn Zeusai Europy, brat Radamantysa, bohater wielu poda i legend; po mierci obaj bracia sdzili umarych; [219] Orion -por. przypis [85]; [220] Tityos -por, przypis [118]; [221] Tantal -syn lub ulubieniec Zeusa, bogaty krl Frygii, ktry uniesiony pych obrazi bogw (niektre wersje podaj, e ujawni ich tajemnice, inne, e czstowa ambrozj zwykych miertelnikw); jego mki w Hadesie polegay na cierpieniu wiecznego pragnienia; [222] Syzyf -krl Efiry (Koryntu), skazany na wieczn kar w Hadesie -bezskutecznie wtacza ogromny gaz na gr, ktry na samym szczycie odwraca si i stacza w d; std syzyfowa praca", czyli praca bez efektw; [223] Heba -crka Zeusa i Hery, pikna bogini modoci, nalewaa bogom nektar; powyniesieniu Heraklesa na Olimp zostaa jegoon; [224] chopu podemu -Herakles skary si Odysowi, e owym podym czowiekiem byEurysteusz, dla ktrego Herakles musia wykona dwanacie cikich prac (m. in. wykra z Tartaru stranika podziemi -psa Cerbera); [225] Tezeusz -syn krla Aten, Ajgeusa; wielki heros ateski, wyprawi si na Kret, gdzie z pomoc crki Minosa Ariadnyzabi potwora Minotaura; [226] potwornego ba Gorgi -Gorgona to potwr, Meduza o zabjczym spojrzeniu; Gorgony miay wielkie skrzyda, szpony, we zamiast wosw, a ich spojrzenie zamieniao w kamie; Meduz zabi Perseusz, a jej gow umiecia na tarczy Atena; PIE DWUNASTA Syreny, Skylla i Charybda, bydo Heliosa Skoro okrt nasz prdy oceanu min I na bezkresny przestwr wd morskich wypyn, Pdzim ku wyspie Ajai, gdzie Eos si rodzi, Gdzie mieszka z swym orszakiem i gdzie Helios wschodzi; A stanwszy u brzegu przy piaszczystej awie, Wysiadamy z okrtu, znueni w przeprawie,Spa si kadziem i pimy do jutrzenki witu. Rankiem, gdy zrumienia Eos strop bkitu, Pchnem do zamku Kirki cz druhw, by zwoki Elpenora przynieli tu nad brzeg zatoki. Potem drzew nacinawszy na wzgrku nad morzem Ze zami i alami na stosie go zoem. A gdy trupa i or ogie strawi razem, Sypiem nad nim mogi, nakrywamy gazem, A na wierzchu mogiy zatykamy wioso. Wszystko, comy zrobili, prdko si donioso Do Kirki. O powrocie ju uwiadomiona, Sama wnet przysza strojna; za ni panien grona Niosy czerwone wino, koacze, misiwa. Bogini przystpiwszy, do nas si odzywa: -Wy ywi, a w umarych chodzilicie kraje! mier dwukrotna! Na jednej inny poprzestaje. Oj, wy miaki! A nue, sycie wasze gody, Godujcie; za to jutro, gdy wstanie dzie mody, Dalej w drog! Ja sama powiem, jak i kdy,Bycie znw przez szalestwo nie popadli wbdy Ani w niebezpieczestwo na wodzie lub ziemi - Rzeka i nam dodaa serca sowy temi. Jako przez ten dzie wszystek, nim soce zapado, Wyprawilimy styp: pio si i jado. Lecz kiedy ju wieczorna nadesza godzina,A spa lega przy cumach korabnych druyna, Wtenczas z sob mi na bok odwioda bogini, Usiada na trawniku, jam te siadszy przynij, Opowiada jej ca podr szczegowie. Na co mi boska Kirka w tych sowach odpowie: -Kiedy tak wszystko sprawi; posucha cizda si, Co powiem i co bg sam przypomni ci w czasie. Ty w kraj Syren [227] zajedziesz, czarownic, co zdradz Tych wszystkich, jacy tylko o nie tam zawadz. Szaleniec, kto si zbliy i Syren tych piewyUsyszy! On nie ujrzy nigdy, pki ywy, Ni maonki, ni dziatek, ni ziemi rodzinnj: Tak go sczaruje piew tych Syren sodkopynny, Ktre siedz na ce, a wkoo nich gnaty Ludzkie le stosami i cia wyschych szmaty. Ty je mijaj, i zalep uszy towarzyszy Woskiem miodnego plastru! Niech aden nie syszy Gosu ich; lecz jeeli sam byby ciekawy Posucha, to powrozem ka do masztu nawy Przywiza si a mocno, za nogi i rce, A wtedy si przysuchaj dwch Syren piosence. Lecz gdyby si wyrywa, woa, by zdj pety, To masz by jeszcze mocniej powrozem cinity. Gdy tak szczliwie miniesz Syrenie pobrzee, Nie wytykam ci drogi. Czy okrt obierze Drog w prawo lub w lewo, sam rozwayszsobie, Ktra lepsza. Ja tylko opisz ci obie: Na jednej z wd wya ska stromych urwiska, Wzdty wa Amfitryty o nie si rozpryska. Skay te zowi bogi w swej mowie: bdnymi... aden ptak ni gobka nie przemknie nad nimi Z ambrozj, ktr niesie dla ojca Kroniona, eby od gadkiej skay nie bya schwycona,Lubo Zeus, gwoli liczby, zawsze now stwarza. Tutaj niechybna zguba czeka na eglarza: Ciaa ludzkie i belek okrtowych szczty Schon albo pomienie, albo mrz odmty. Jeden li tylko okrt Argo [228], sawion wszdy, Gdy wraca od Ajeta, mg si przemkn tdy - Lecz te rafy i Argo by nie oszczdziy, Gdyby nie pomoc Hery -Jazon by jej miy. Dalej s dwie opoki: jednej szczyt si jey A w niebiosa, a na nim gruby obok ley, Co nie znika ni latem, ni czasu jesieni; I ten szczyt si nie zoci od soca promieni. Na si wdrapa lub zej ze -nie w ludzkiej to sile, Choby kto rk dwadziecia a i ng mia tyle; Gaz bowiem jak ociosan, gadki z kadej strony. We rodku ma jaskini; otwr jej zwrconyKu ciemnociom Erebu. Wic on jaskini Okrt twj, Odyseju, niechaj tak ominie, By z pomostu w ten otwr adna nie doniosa Strzaa, ciniona rk ucznika z rzemiosa. W tej jamie Skylla [229] siedzi, sycha j z daleka; Skomli jakby miot szczenit i jak one szczeka. Okropna to poczwara, i nikt jej widoku Nie zniesie; sam bg nawet nie dotrzyma kroku. ap dwanacie szkaradnych jest u tej bestyi, I sze szyj wycignitych, a na kadej szyi eb sprony, w paszczy zbw trzy rzdy, a przy tym Gstych, a chropoczcych przeraliwym zgrzytem. Zwykle na dnie pieczary ley tuw spory, A by tylko wystawia z gbi onej nory, I apczywie czatujc w paszcze swoje chwyta Delfina, psa i wszystko, co ma Amfitryta W swoim pastwie podwodnym, wszystko, co si zdarzy, Nie pochlubi si dotd nikt z tylu eglarzy,By nie mia od niej szkody; kada jej paszczeka Zwykle z odzi unosi jednego czowieka. Blisko od niej zobaczysz drug tak ska, Lecz nisz, bo przerzucisz przez ni kad strza. Jest tam figowe drzewo ze skay zwieszone, Pod nim grona Charybda yka morze sone; Trzykro w dzie je wyrzuca, trzykro wciga w siebie. A gdy wciga, o! nieche nie bdzie tam ciebie! Ju by i sam Posejdon nie mg ci ratowa. Pamitaj, Odyseju, d swoj sterowa Najbliej popod Skyll, gdy wikszym jest zyskiem Szeciu ludzi utraci ni zgin ze wszystkiem. - Skoczya, a jam na to tak jej odpowiedzia: -Boginio! Chciej odsoni prawd! Niechbym wiedzia, Czy uchodzc Charybdy akomego gara, Mgbym Skyll ukara, e moich poara? - Tom mwi, a bogini rzeka tymi sowy: -Ty by i Skyll wyzwa na rk gotowy; Ty by si porwa, miaku, i na same bogi.Bo przecie niemiertelnym jest ten potwrsrogi: Nie da on ci si zabi, i nic go nie zamie. Jeden rodek: ucieka -na nic silne rami... Jeli staniesz pod ska, by wyda bj Skylli, Ona sze bw powtrnie z czeluci wychyli I drugich szeciu porwie. Spiesznie wic przepywaj Koo niej, a bogink Kratais [230] przyzywaj, Matk Skylli, co ycie daa tej szkaradzie. Ta j wstrzyma, i odtd nie bdzie na zdradzie. Dalej ostrw Trinakii trafisz: tam na ce Do boga sonecznego stada nalece Pas si; jest stad siedem owczych, siedm woowych, A w kadym po pidziesit; nigdy liczba owych Nie zwiksza si, nie zmniejsza. Dwie nimfym. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{s`M c t q c ub c v" c w&.P c xv97 y6?: je pas: Lampetia z Faetus [231], obie cudne kras.Helios je mia z Neajr. O swe crki dbaa Matka, gdy ju podrosy, daleko wysaa A na ostrw Trinakii, by trzody ojcowskie I woy cikorogie pasy dziewy boskie. Jeli, na powrt pomny, oszczdzisz te trzody, To wrcisz, chocia ndzarz, do swojej zagrody. Lecz jeli je naruszysz, twj okrt z druyn Zgin musi -ty ujdziesz, ale ci nie min Nieszczcia, i cho wrcisz do dom i rodziny, To pno, biedny bardzo, sam jeden, jedyny. - Tak mwia. Wtem jutrznia zabysa na niebie Kirka mi poegnawszy odesza do siebie; Ja na okrt zwoaem czelad rozpierzchnion, Kazaem, by od brzegu liny odczepiono. A gdy wszyscy zasiedli rzdem dugie awy, Wiosami pru zaczli morski nurt sonawy.Wtem od ziemi na okrt nasz modrawodziobny Wiatr pocign, nasany od Kirki nadobnj,Piknowosej bogini, przewodnik eglugi. ad zrobiwszy na nawie, pyniemy czas dugi Milczcy, nieruchomi, na wiatr i ster zdani.W kocu tak si ozwaem: -Druhowie kochani! Nie jednemu ni kilku zwierzam si wybranym Z przeznaczeniem, od Kirki mnie przepowiedzianym, Lecz wszystkim chc obwieci, jak przyszo wry; Czy zginiem, czy szczliwie powrcim z podry? Najpierw, radzi bogini, na piewy zwodzceGuchym by owych Syren, co siedz na ce. Mnie jednemu li wolno such mie dla ich piewu, Lecz trzeba mi przywiza k masztowemudrzewu I spta powrozami za nogi i rce, Bym nie drgn; lecz jeeli owe wizy skrc Lub zawoam: Puszczajcie! -odmwcie posuchu I mocniejszymi pty skrpujcie co duchu. - Tak wic cz przepowiedni zwierzyem druynie. Okrt nasz, gnany wiatrem, pod ostrw podpynie Dwch Syren, a wtem naraz wiatr ucich i wodne Fale si wygadziy jak niebo pogodne: Ktry bg je uciszy. Poskoczyli nagle Towarzysze na nogi, aby zwin agle I na dnie odzi zoy; po czym rozbijano Nurt wiosami, a morze pokryo si pian.Jam wtedy miednym noem krg wosku na czci Kraja drobno i gnit z nich gaki w silnej pici; Wosk prdko sta si mikki, ju samym gnieceniem, Ju rozgrzany gorcym Heliosa promieniem;Co zrobiwszy, kademu zalepiem suchy [232] . Potem do mnie si wzito; zwizali mi druhy Do masztu powrozami za nogi i barki I wziwszy si do wiose, gnali okrt szparki. A gdymy si zbliyli do wyspy tej brzegu, Syreny, widzc naw gnan w penym biegu, Pieszczonymi gosami piew zawiody taki: -Zbli si, chlubo Achiww, Odysie z Itaki! Zbli do ldu! Posuchaj, jak piewamy cudnie! Nikt tu jeszcze na czarnym nie przemkn si sudnie, eby si nie zatrzyma na dwik naszych pieni; Owszem, wszyscy piewaniem tym rozweseleni, Owieceni mdroci pyn sobie dalj. Wiemy, co niegdy Grecy, Trojanie doznali Nieszcz, z bogw naprawy, na Ilionu polach, Wiemy o wszystkich ziemskich dolach i niedolach. - Tak pieway, a we mnie ju dza si budzi Sucha jeszcze tych pieww; wic mrugam na ludzi, By przyszli mi rozpta. -Okrt pdzi chyo. Wtem Euryloch, Perimed do mnie si przybli I przywi do masztu silniej powrozami. Tymczasem wyspa Syren zostaa za nami, Ju ich gosu i piewu prawie nikt nie syszy. Wic wosk z uszu odlepia kady z towarzyszy, A i mnie z onych ptw te oswobodzili. Minwszy zatem wysp, ujrzaem w tej chwili Jakby dym i wen wielki amicy si z grzmotem, A z rk wiosa wypady ze strachu i potem Same biy si z fal; a nawa jak wryta Wraz stana, bo nikt si do wiose nie chwyta. Widzc to, cay pomost przebiegem i mow Tak cuciem martw czelad okrtow: -Bracia! Tyle ju nieszcz przeszlimy i znamy! Nic tu nie ma gorszego ni wtenczas wrdjamy Kyklopskiej, kiedy kamie zawali nam wnicie. Jednak stamtd -pamita kady oczywicie -Jakem wywid was gow chytr a przezorn. Nue, chopcy! Co ka, wykona mi sforno[233]! Wszyscy niech chwyc wiosa, rzdem zajm awy I wiosuj co siy. Moe Zeus askawy Sprawi, e nas ucieczka od mierci uchroni.Ty za, sterniku, ktry ster nawy masz w doni, Omijaj -a przestrog wyryj sobie w gbi - Owe dymy i wiry, gdzie morze si kbi, A bierz si popod ska, bo gdyby przypadkiem Skrci tam, koniec z nami byby i ze statkiem. - Skoczyem. Oni rozkaz natychmiast spenili; Lecz o nieuniknionej nie rzekem nic Skylli, Aby druyna moja, gdyby mier spostrzega, Zbiwszy si w trwon kup, wiose nie odbiega. Ju te i ja, niepomny na rozkaz surowy Dany od Kirki, chciaem na bj by gotowy. Jako zbroj-m wdzia na si, dwa oszczepy w obie Rce-m wzi, i stanem na okrtu dziobie, Pewien, e potwr, z skalnej wypadszy komyszy [234], Std zacznie mi porywa moich towarzyszy.Lecz nigdziem go nie zoczy, cho w szczelinach skay A do znuenia oczy go moje szukay. Pod strachem wpynlimy w przesmyk, gdzie sza droga: Tu nam grozia Skylla, tam Charybda sroga,Co bezdenn paszczk son wod opie, A kiedy j wyrzuca, jak w kota ukropie Kipiaa ona koba [235] i biaymi piany Po szczyt obryzgiwaa obu ska tych ciany; A znw gdy son topiel wcigaa do gara,Skay si trzsy, koba do dna si rozwara, A wida byo muu czarnego pokady. Struchleli na ten widok; przestrach zdj ich blady, Bo ju mier nieochybna przed oczami staa. Wtenczas Skylla wypadszy szeciu nam porwaa Z nawy, a wszystko chopcy i silne, i wawe. Owo gdym si obejrza na druhw i naw, Ujrzaem rce, nogi w powietrzu drgajce Nad sob, i ich gowy na mnie woajce: -Odysie! -raz ostatni wyjkli biedacy. Na brzegu z dug erdk siedzcy rybacy Rybom zdradliw pastw rzucaj do toni, Wbit na rg woowy; rybki id do nij I trzepocce na brzeg porwane s wdk: Z takim oni trzepotem migli w otwr prdko, Gdzie ten smok re ich pocz, a w najsroszej mce Krzyczc, do mnie bagalnie wycigali rce.Nigdym okropniejszego nie spotka widoku W burzach morskich i w przygd przernych natoku. Wymknwszy si z Charybdy i Skylli przesmyku, Przybylimy do wyspy boej, gdzie bez liku Heliosowego byda na kach si pasa; Moc owiec i jaowic rogatych tam hasa, e kiedym by ma morzu podal, ju si daoSysze, jak tam w zagrodach to bydo ryczao. Zaraz na pami przyszy i te sowa wieszcze Wrbity Tejresjasza, nie mniej inna jeszcze, Od ajajskiej bogini dana mi przestroga, Abym unika wyspy sonecznego boga. Wic ze cinionym sercem rzekem: -Przyjaciele! Uwaajcie, co powiem, wrby wam udziel, Ktr duch Tejresjasza da mi, i na onych Rad dobrych, od ajajskiej Kirki udzielonych,eby z dala omija dla nas niebezpieczny Ostrw, gdzie stada swoje trzyma bg soneczny: Jakie bowiem nieszczcie wielkie nas tamczeka. Wic, chopcy, opyniemy ten ostrw z daleka. - Tak rzekem; oni smutnie pozwieszali gowy; Lecz Euryloch gniewnymi napad na mnie sowy: -Okrutny! Puszysz si: ciebie z ng nie zwali Trud aden, czonki twoje ukute ze stali. Przeto druynie, zbitej prac i niewczasem,Nie dasz wysi, pokrzepi si snem i popasem Tam, na ziemi oblanej wod, i w uporze Kaesz omin wysp, aby w nocnej porze Tuc si po mglistym morzu, nie wiedzie gdzie, po co? Przecie najsrosze wichry najzwyklej dmnoc, Gdzie si skryjem? Jak pewnej moemy uj mierci, Jeeli burza przyjdzie, a naw zawierci Bd Not wcieky, bd Zefir? W takiej zawierusze Wbrew bogw woli gin okrty i dusze. Poddajmy si wic nocy, nie bdzie na zdradzie; Wieczerz przyrzdzimy tutaj na pokadzie,A rano znowu wsidziem pru bezbrzene wody. - Rzek Euryloch i drudzy przyklali do zgody.Lecz jam zwietrzy od razu, e bies spraw gmatwa; Wic rzekem: -Eurylochu! Zaprawd, rzeczatwa Przemc mi, kiedy wszyscy id na przekor. Dobrze, lecz wprzd przysig od was tu odbior, e jeli na tej wyspie na stada traficie Jaowic albo owiec, ni jawnie, ni skrycie Nikt si na nie nie targnie. Gd tu nas nie zmorzy: Kirka nas opatrzya w ywno z aski boj. - Rzekem, oni przysig wit wykonali, e byda nie tkn. Zatem nie pync ju dalj, Zawinlimy w przysta wydron naw Nie opodal wd sodkich, i druyna wawo Wyskoczya, wieczerz na brzegu przyrzdza. A gdy si ju nasyci zgodniaa ich dza, Nu opakiwa pami drogich towarzyszy,Ktrych Skylla wcigna do swoich komyszy; A nareszcie, spakani, krzepicym snem zasn. Trzy czci nocy przemko i gwiazdy ju gasn, Gdy oto chmurowadny Zeus wzbudzi wichur, Pdzc zewszd chmury, e a w jedn chmur Ld zawin i morze, i spada ciemnica. O wicie, gdy Jutrzenka wstaa krasnolica, Wcignlimy d nasz w wydrenie skay, Gdzie nimfy swoje plsy i zebrania miay, Po czym zwoawszy swoich, rzekem do gromadki: -Do ywnoci i wina jest tu, moje dziatki.Przeto wara od byda! Nu licho si czepi! Tych jaowic i owiec nie tyka najlepij, Bo to wasno Heliosa te stada na ce; Grony pan, such ma dobry, oczy wszechwidzce. - Rzekem; oni uznali moc mego zakazu. Odtd Not cay miesic d nam, i ni razu Inny wiatr okrom Eura i Nota nie wiwa. Wic dopki zapasy kady rad spoywa, To i byda nie tyka, bo i nie czu godu; Lecz gdy ywno w okrcie wybrano do spodu, Rozbiegy si po wyspie zgodniae biedaki owi, co do rk wpado, czy ryby, czy ptaki. Jam rad samosam [236] chadza, mody gorcemi Prosi bogw o powrt rychy do mej ziemi. A gdym raz si od moich odbi i w ustronie Zaszed ciche, umyem, jak si godzi, donie, I do bogw olimpskich poboniem si korzy, A te mi sen zesay, i sen mi by zmorzy. Wtenczas wanie Euryloch nawiza sie zdrady: -Towarzysze niedoli! -rzek. -Sucha mej rady! Zaprawd, mier dla czeka kada niedogodna, Lecz adna tak okropna nie jest, jak miergodna. Dalej wic! Co najlepsze byki z paszy spdmy I bogom niemiertelnym obiat powimy. A kiedy, do Itaki gdy wrcim ojczystj, Cze powinn odbierze ten bg promienisty, Chram mu wzniesiem, ozdoby sprawim zotolite. Lecz jeli si pogniewa o bydo pobite I nasz okrt wraz z nami na zgub przeznaczy, A bogi mu pomog, to wolabym raczj Od razu morsk wod zala sobie dusz, Ni w tej pustce na dugie skaza si katusze. - Skoczy; oni zgodnymi wtrzc mu okrzykiNu spdza Heliosowe na obiat byki, Ktre w pobliu nawy chodziy po trawie, Szerokoebne, z wszystkich najpikniejsze prawie. Spdzone otoczyli, bstw potgi wite Wezwali, mietli listki na dbie uszczknite, Gdy jczmienia nie mieli. Owo gdy skoczono Mody, byda nabito, ze skr obupiono; Wycite udce, tuszczem dwukrotnie spowite, Nieociekymi ze krwi misami nakryte, Wraz z trzewiami w ofiarnym skwarzyli pomieniu, Lecz e wina zabrako, wody k pokropienuUyto. Wic na stosie gdy udce zgorzay, Reszt misiw na mniejsze krajano kaway I wkadano na rony. Wtem z drzemoty mojj Zbudziwszy si, poszedem ku morskiej ostoi, A zbliajc si k nawie dwakro owosionej, Zalatywa mi dymek ofiary spalonej. Struchlaem i t skarg zaniosem do nieba:-Ojcze Zeusie! Wy, bogi! Zguby mej wam trzeba, e mnie snem zmorzylicie, aby ci niegodni,Nie widzc mi, bezecnej dokonali zbrodni. - Wtem Lampetia [237] w powiewnym wionaratuchu [238], Do Heliosa wiadomo zanoszc co duchu O bykach porzezanych. Wstrzs si Promienisty I woa wrzc od gniewu: -Zeusie wiekuisty! I wy wszyscy bogowie! Mcijcie si okrutnie Na druynie Odysa! Zuchwae te trutnie Wycili moje stada, na ktre patrzaem Z luboci, gdy na gwiezdne bkity wjedaem Lub gdym z niebios si stacza ku ziemskiejkrawdzi. Jeli kara za rozbj otrw tych oszczdzi,Zejd w mroki Hadesu wieci nieboszczykom - Na to Zeus, chmur i wiatrw przewodzcy szykom: -Heliosie! wie jak zawsze bogom tu na niebie, I ziemi, ktra ludzi wykarmia przez ciebie, Wnet ja na ten ich okrt piorun cisn z gry W mrz rodkowiu i okrt strzaskam w drobne wiry! - Rzecz t wiem od Kalypsy, onej krasawicy, A jej z tym si Hermejas zmierzy w tajemnicy. Przyszedszy wic do nawy i morskiego brzegu, Jem ostro strofowa wszystkich po szeregu. Lecz c pocz? Porznite leay bydlaki! Niebawem i zowrbne zjawiy si znaki: Skry same pezaj, na ronach misiwa Rycz, a i surowe rykiem si odzywa. Sze dni tak uywali na misie zbytniki, Heliosowi najlepsze pozjadawszy byki. Lecz Zeus Kronion gdy zesa sidmy dzie z kolei, Nagle wiatr usta, srogiej nie byo ju wiei. Wsiadamy wic, sterujem na morze otwarte, Maszt ju dwignion i jasne agle rozpostarte. Gdy za nimi Trinakii zosta smug zielony, Nie widzim nic krom nieba i wd z adnej strony. Wtedy Zeus ciemnomodrym nad nimi obokiem Zwiesi si, i noc bya na morzu gbokiem.Okrt ledwo si rusza. Zachodni wiatr zad Wciekym gwizdem i zmci do dna wody pad; On to liny masztowe zdar jednym napadem,I maszt si zwali; w rodek posypa si gradem Wszystek sprzt; maszt o tyy okrtu zawadzi, eb strzaska sternikowi, z pomostu go zsadzi, e jak nurek w gb run, a zgniecione ciao Duch opuci. -Wtem nagle nad nami zagrzmiao! Piorunem Zeus pad w okrt z oskotem; wstrznicie Od gry a do spodu czu byo w okrcie, To siarki zapach. Wszystka z pomostu druyna Zmieciona, wpada w morze; szamocc si wspina, I znowu si zanurza, niby morskie wrony. Bg im nie da powrci, ywot ich skoczony! Jam biega po okrcie, pki bawan wielki Nie odar ebr do spodniej przyprawionychbelki, Ktra sama bujaa, a drzewo masztowe Spado na ni. Przy maszcie lin surowcowPostrzegszy, maszt ten z wrg do kupy zwizaem, Wsiadem okrak, i wzdtym falom si oddaem. Wkrtce ju wiatr zachodni straci pd gwatowny, Lecz wtomiast Not si zerwa; mnie strachniewymowny Ogarn, bym w Charybdy nie wpad w wir bezdenny. Tak pynem noc ca, a pki brzask dzienny Nie odkry tu Charybdy, a owdzie ska Skylli. Charybda sone morze ykaa w tej chwili, Co widzc, figowego jem si konaru. Uczepion jak nietoperz, nie mogem z wiszaru Ng oprze ani ciau uly oczywicie, Bo korzenie daleko, a gazi kicie Szy w gr -ca koba ocieniaa figa. Wic wisiaem czekajc, pokd nie wyrzygaWir napowrt tej wrgi, a czekaem wanie Niecierpliwie i dugo, jak ten, ktry wanieSdzi midzy modzie zebran w agorze I godny pieszy do dom o wieczornej porze: Tyle zeszo, nim wrg koba wyrzucia. Zebrawszy si wic w kup, skoczyem co sia I padem tu przy drewnach, ktre woda niosa; A dosiadszy ich, rk mych uyem za wiosa. Lecz Skyllim ju nie spotka -o dziki wam, bogi! Inaczej nigdy mierci nie uszedbym srogiej. Tak dni dziewi si tukem, a dziesitej nocy Przybiem do Ogygii [239] przy boskiej pomocy, Gdzie mieszka piknowosa Kalypso, bogini. Gocinnie tam przyjty, dugom bawi przy nij. Lecz po co opowiada przygody wam znane,Wczoraj w tej tu wietlicy ju opowiadane Tobie i twojej maonce? Mam nieco odrazy, By jedn rzecz, ju znan, powtarza dwa razy . ---------- [227] kraj Syren -kraj umiejscowiony w okolicy Capri na Sycylii oraz Sorrento; Syreny to demony morza, p kobiety p ptaki, piewem wabiy eglarzy i umiercay; [228] Argo -statek Argonautw; Argonauci byli to bohaterowie greckiej wyprawy po zote runo do Kolchidy kraju krla Ajetesa; wyruszyli na statku Argo pod dowdztwem Jazona; [229] Skylla i Charybda -dwa potwory zamieszkujce Cienin Messysk i poykajce eglarzy; [230] Kratais -boginka morska, matka Skylli,jej ojcem by boek morski Forkys (Forkis); [231] Lampetia z Faetus -nimfy, dzieci Soca; ich imiona oznaczaj Jasno i Blask; [232] suchy -uszy; [233] sforno -posusznie; [234] komyszy -kryjwki; [235] koba (ukr.)-topiel, otcha wodna; [236] samosam -w pojedynk; [237] Lampetia -por. przypis [231]; [238] ratuch -chusta; [239] Ogygia -wyspa Kalypso; por. przypis [84]; PIE TRZYNASTA Odyseusz odpywa od Feakw i przybywa doniejsza. Dwie nimfym. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{zPI c { c |D c }:"! c ~[- c 8L> Itaki Tak opowiada Odys. Sodkie zachwycenie Oniemio siedzce w izbie zgromadzenie; Li Alkinoj gos zabra i rzek tymi sowy: Jeli raz nog wstpi w zamek mj spiowy, Tusz, e ju nieszczcie nie dojmie ci chost, Bez burz gronych i przygd do dom wrcisz prosto. Wy za, ssiedzi moi, co o kadej porze Przywyklicie na moim gromadzi si dworze, By sucha piewcw pieni, pi wino czerwone, Posuchajcie, co powiem: w skrzyni tej zoone Mieszcz si dla naszego gocia pikne szaty; Misterne zote sprzty i inny bogaty Dar, zniesiony przez rne feackie panita. Lecz nie do -niech on szczodro nasz popamita: Kady da mu kocioek i trjng w dodatku, Zreszt lud nam powrci koszt tego wydatku, Gdy na jednego ciar byby to niemay .Te sowa Alkinoj a w myl wszystkim trafiay. Wic kady na spoczynek popiesza do siebie, Lecz gdy Eos rana zabysa na niebie, Kady pieszy na okrt i nis miedne sprzty, Ktre sam Alkinoos w mocy swojej witj Przyjmowa i pod aw ustawia w rzd dugi, By zawad nie byy flisom do eglugi. Potem poszli na zamek godowa u stou; Alkinoj kaza zarzn na ofiar wou, Aby dla gocia zjedna chmurnego Kroniona Spaliwszy ldwie, stypa suto obchodzona Wesoo si odbya, gdy z ust Demodoka Pie zabrzmiaa, natchnieniem i myl wysoka. Lecz Odys czsto okiem na sonko spoglda, Czy nie zaszo, gdy bardzo domu ju poda. Jak oracz, ktry chodzc za pugiem dzie cay, Popdza czarne cioki, a patrzy zgodniay W soce i rad, gdy zniknie za kracem zachodnim, Popiesza na wieczerz, a nogi dr pod nim: Tak i Odys rad wielce by z soca zachoduI wraz do zebranego zwrci si narodu, A waciwie do krla mwi sowy temi: Sawny krlu Alkinie! Okraso tej ziemi! Libacj [240] odprawiwszy, pucie mnie ju w drog I egnajcie! Mam wszystko, czego pragn mog: Pewny odwz, cennego mnstwo podarunku,Snad niebo bogosawi, bym ju bez frasunku Wiern on obaczy i przyjaci drogich, A wy, ktrych zostawiam, doznajcie chwil bogich Przy maonkach i dziatwie! Wszystko niechwam puy: Pomylnoci tej wyspy niech nic nie zachmurzy! Tak rzek wite. T mow wszyscy mu chwalili, Mwic, e go odprawi wypada tej chwili. Wic keryksa wezwaa wita moc Alkina: Pontonoju! W te krue namieszasz nam wina I podasz je kademu. My Zeusa na niebie Wezwiem, gocia wyprawim, niech wraca do siebie! Tak kaza, a Pontonoj w kruach pomieszane Wino czerpa, roznosi, a kniazie zebrane Nie ruszajc si z miejsc swych, bstwom,co mieszkaj Na niebie, czstk wina z pucharw strzsaj. Po czym wsta boski Odys z pucharem bliniakiem I kadc go Arecie do rk, sowem takiem Do krlowej przemwi: Krlowo! yj w zdrowiu, Pki mier przeznaczona ludzkiemu pogowiu Na staro ci nie zmoe. egnaj mi, krlowo! Opywaj zawsze w szczcie i sodycz domow Razem z dziemi, z twym ludem, maonkiem krlewskim! Rzek wite i za progi odszed krokiem rzekim. Alkinoj pchn keryksa w trop za odchodzcym, By nie bdzi za statkiem u brzegu stojcym. Areta za wysaa trzy suebne dziewki: Jedna niosa wyprany chiton i odziewki, Druga niosa zamknit z podarkami skrzyni, Trzecia nie zapomniaa o jadle i winie. A gdy przyszli do statku u morskich wybrzey, Przewonicy te dary mieszcz jak naley W wntrzu statku: to napj i ywno zniesiono; Posanie dla Odysa take wymoszczono Z wojokw [241], przecierade, na pokadzie statku, Przy rudlu, by spokojnie mg spa. Na ostatku On wszed i na posaniu milczc si pooy. Kady flis zaj aw, wioso do rk woy, Przewleczon przez kamie ju odjto lin,I wiosa wraz zaczy pru morsk gbin. Odysowi sen sodki wnet spad na powieki, Sen, jak mier nieprzespany [242], lecz przyjemnie lekki. A jako na rwninie czwrka dziarskich koni Sadzi w gr kopytem, gdy j bicz pogoni, I w okamgnieniu znika w szerokim przestworze - Tak ich okrt si wspina, dziobem porc morze Kipice spitrzonymi bawanami wok, I pdzi takim lotem, e nawet i sok Nie byby go dogoni, cho najchyszy z ptakw. Nis tego po mrz toni w okrt Feakw Ma mdroci boej do ojczyzny drogij, Ktrego uporczywie nka los zowrogi W tylu bojach i w dugiej tuaczce po wodach. Spa teraz i zapomnia o swoich przygodach. Z zejciem gwiazdy [243], wieccej najjaniej w bkicie, Co zwykle rannej Eos zwiastuje przybycie, Dobijali do wyspy nad samym witaniem. Pod Forkysa [244], morskiego starucha, wezwaniem Jest tam przysta w Itace: dwie grone opoki Stercz u wnijcia, niby wrota tej zatoki, Odpierajce fale, ktre burza pdzi W przysta; wic tu u cichej wybrzea krawdzi Nie cumowanych odzi stoi rzd spokojny. Wyej, gdzie brzeg, tam ronie oliwnik w li strojny; Jest i ciemna pieczara oliwnika blisko: Boginek Najadami [245] zwanych w niej siedlisko. Wewntrz dzbany i garnki dwuuszne tam stoj, Pszczoy w nich robi miody, jak w ulach si roj. S i narzdzia tkackie, kamienne warsztaty:Boginki purpurowe na nich dziej szaty; rodkiem bije zdrj ywy; po bokach dwa wchody: Jeden, pnocny, ludziom suy do wygody;Od poudnia -ten wity; stopa miertelnika Przestpi go nie moe, bogom si odmyka. W t przysta, przewonikom znan, d gdy wpada Rozpdzona, poow tuowiu a siada Na brzegu, tak j para wiolarzw tych sia. Teraz, gdy z aw druyna na brzeg wyskoczya, Nue Odysa dwiga z nawy, na pocieli Purpurowych kobiercw, przecierade bieli; I zoywszy na piasku w nie pogronego,Znosia potem dary, zebrane dla niego Przez feackie panita z natchnienia Ateny: Wic pod pniem oliwnika sprzt niemaej ceny Zoono podal drogi, by kto przechodzcy Nie wzi czego, nim Odys przebudzi si picy, Po czym nazad odbili. Lecz u Posejdona Dawny gniew na Odysa zawrza w gbi ona, Wic rzek, wol Zeusow badajc w tym wzgldzie: Czy ja, Ojcze Kronidzie, tutaj w bogw rzdzie Mog cze mie, jeeli czek o mnie nie stoi, Jak te Feaki [246] ? Rd to przecie ze krwi mojej. Jam tuszy, e ten Odys nacierpi si duo, Nim wrci do ojczyzny, a bybym go burz Niejedn bi w przeprawie do domu z powrotem. Wszake sam na to przysta i sam radzi o tem! A oni go przewieli picego okrtem Bezpiecznie do Itaki, opatrzyli sprztem I zotym, i spiowym i cienkimi szatki! Wiksze ma, niby z Troi wywiz by dostatki, Gdyby z upem tam wzitym powrci bez szkody . Na to odrzek mu wadca chmur i niepogody: O mj ty ziemioburco! Mwisz nie do rzeczy. Nikt tu z niebian powinnej czci tobie nie przeczy. Bo kt by mia ujmowa czci najstarszej gowie? Lecz jeli z si swych butni jacy tam ludkowie Robi- ujm -do zemsty masz otwarte pole:Jak czujesz i jak sam chcesz, ukarz ich swawol . Na to znowu Posejdon: O mj chmurowadny! Co mwisz, ja bym zrobi bez odwoki adnej. Wdy nie chciabym zasuy na gniew twj, bo grony. Wic tylko wracajcy ten okrt przewony Feacki na otwartym morzu tak uderz, e to im ch przewzki na zawsze odbierze. W kocu miasto ich zamkn w krg wielkimigry . Odpar mu na to Kronion gromadzcy chmury: Kochanku! Myl ta dobra zda si mnie samemu. Z miasta patrze tam bd ku wracajcemuZ Itaki okrtowi... Ty go zamie w ska, Ksztatu nawy, czym sprawisz zdziwienie niemae, A w kocu grd im opasz stromych gr acuchem . Na te sowa Posejdon ziemioburca duchem Bieg do Scherii feackiej i tam zaczajony Czeka, a ku brzegowi wiosami pdzony Okrt si zbliy -wtedy Posejdon wyskoczy, Paln we pici z gry, na dno morskie wtoczy - Ju w ska obrcony... a sam pogna dalj... Na brzegu midzy sob wtenczas rozprawiali Feakowie. Z nich kady wiosem sawnie wada. Wic ten i w tak mwi do swego ssiada: Biada nam! Kto nasz okrt wstrzyma w penym biegu, Jak wraca, w ywe oczy widzielimy z brzegu! Tak pytali nie wiedzc, z jakiego powodu, A krl do zebranego przemwi narodu: Biada mi! Dzi si spenia los przepowiedziany Wiem od ojca, e Posejd na nas rozgniewany Za przewoenie ludzi bezpiecznymi nawy, Ma kiedy wracajcy z podobnej wyprawy Okrt nasz na bkitnociemnej wd roztoczy Zatopi, a to miasto grami otoczy. Tak przepowiedzia rodzic -wic wszystko si stanie! A zatem radzie mojej dajcie posuchanie: Nie przewomy nikogo, choby w nasze bramy Jaki tuacz zawita. Na ofiary damy Posejdonowi bykw dwanacie bez skazy. Moe si ulituje, zapomni urazy I miasta nam grzbietami gr nie pozamyka . Tak rzek, i kady w strachu na ofiar byka Przysa i wszyscy stojc dokoa otarza Bagali Posejdona, wielkich mrz mocarza, Za ludu feackiego wadc i ksiciem. Wanie Odysej ze snu zerwa si ockniciem Na rodzinnej swej ziemi, lecz jej nie poznawa, Bo odkd j opuci, ubieg czasu kawa. Przy tym mg by opasan, ktr na nasaa Atena, Zeusa cra -ta bowiem go chciaa Zmieni do niepoznania, podmwi, by ani ona go nie poznaa, ni wani poddani, Pkiby nie ukara gachw za ich gwaty. Wic w oczach jego wszystko brao inne ksztaty, Tak wijce si cieki, jak szklce zatoki, Tak drzewa gstolistne, jak strome opoki. On zerwawszy si patrze w swe ojczyste smugi, Wzdycha ciko, po bokach doni raz i drugi Macn si, i tak mwi sowy aosnemi: Biada mi! Gdzie, do jakiej dostaem si ziemi? Czy tu mieszka dzicz sama, yjca z grabiey? Czy te nard gocinny, ktry w boga wierzy? Gdzie podzia moje skarby? Gdzie i mnie samemu Schroni si w tej nieznanej krainie? O, czemu Od Feakw odszedem! Tam inny krl moe Byby mi da przytuek gocinny w swym dworze I odesa do domu. Gdzie ten skarb podziej? Tu przecie nie zostawi, skradliby zodzieje... Ty ich ukarz, o Zeusie! Obroco jedyny, Co patrzysz w ludzkie sprawy, a karzesz ich winy! Lecz trzeba si obliczy, czy nie zachwyciliCo z mych skarbw, gdy z odzi tak prdko odbili . Tak mwi i rachowa zoto i nalewki, I trjnogi, i cienko tkane przyodziewki: Nic nie brako. Wic smutny i jak bdny chodzi Ponad morzem, wci wzdycha i paczem zawodzi Po ojczynie. Wtem drog zasza mu Pallada: Miaa posta moojca, pastuszka od stada, Wtawa, niby rodu krlewskiego dzici; Dwakro j owijao na barkach okrycie, W rku oszczep, na nogach za miaa postoy. Odys do niej si zbliy, spotkaniem wesoy, I modzieca lotnymi sowy zagabywa: Witam ci, o mj miy! Pierwsza duszo ywa, Ktr tutaj spotykam. Nie bde mi wrogiem: Bro mnie i mego mienia! Ty mi niemal bogiem; Tak ci bagam, kolana ciskam twe w pokorze! Chciej powiedzie otwarcie, jeli to by moe: Jaki lud tutaj siedzi? Jak si ten kraj zowie? Czy na jakim grzystym jestem tu ostrowie? Czy na ldzie, co w morze jzykiem si wrzyna? Na to mu odpowiedzia on pikny chopczyna: Lub niemdry, lub bardzo przychodzisz zdaleka, e si o kraj ten pytasz. Przecie nie ma czeka, Co by o nim nie wiedzia. Kraj to wcale znany, I tym, ktrzy mieszkaj tam, od wschodniej ciany, I tym, co od zachodu, gdzie soce zagasa.Kraj to skalny, rumakiem nikt tu nie pohasa.A cho rwnin tu nie ma, urodzajna gleba Daje wyborne wino i dostatek chleba, Bo rosy s obfite, ziemi deszczyk zrasza, A dla byda i kzek wyborna tu pasza; W lasach drzewo wszelakie, zawsze szumizdroje. Sawa tej tu Itaki dobiega pod Troj, A mwi, e ta Troja bardzo std daleko! Gdy skoczy, wraz na sercu zrobio si lekko Odysowi, e stan na ziemi ojczystj, O czym mia z ust Ateny dowd oczywisty; A wic lotnymi sowy tak ozwa si potem, Lecz prawdy nie powiedzia, gdy chytrym obrotem Chcia jej oczy zaprszy, wykrtnik przebiegy: Daleko std, za morzem, na Krecie rozlegj Syszaem o Itace. Teraz tu przybyem Z skarbami, drugie tyle dzieciom zostawiem, Zmuszon uchodzi, bowiem przeze mnie zabity By syn Idomeneja, biegun znamienity, Orsiloch, ktry sawnych szybkobiegw Krety Zwycia ng chyoci w wycigach do mety. Chcia mi on z moich upw wzitych w Troi grodzie Obedrze -jam ich gwoli na ziemi i wodzie Przecie tyle napaci, tyle burz wytrzyma!Mci si, em z jego ojcem pod Troj nie trzyma Jak suga i e na bj sam z druyn chodz. Ot z drugim, gdy z pola powraca, przy drodze Zasiadem, i w pier wbiem miedny grot oszczepu. Nikt nas ywy nie widzia, bo ju z niebios sklepu Noc si czarna spucia; zabiem go skrycie. A kiedym mu tak grotem miednym wywlk ycie, Wprost na okrt Fenikw [247] poszedem, co stali W porcie, i ubagaem, e mi obiecali Za dobry okup przywie bd na brzeg pyloski, Bd pod Epejw [248] rzdy do Elidy boskij. Ali na ich zmartwienie, burz napadnici, Szlak zgubili, lecz zdradzi nie mili mi chci. Wic zbkani, przybyli z trudem w porze nocnj W t przysta, a cho wszystkim dokucza gd mocny, Nikt wieczerzy nie warzy, bo skoro wybiegli Na ld wszyscy z okrtu, zaraz do snu legli; Jam zmczon usn take, snem przyjemnym zdjty. Oni tymczasem z nawy wynieli mi sprzty I na piasku, gdzie spaem, zoyli, a potemOkrtem do Sydonu [249] odbili z powrotem.Sam zostaem i ao zdja mi gboka . Umiechna si Pallas sowiooka: Ej! byby to nie lada gracz, skryty a szczwany, Kto by ci wywid w pole! Sam bg od wygranj Odstpiby zapewne. Porzu te wybiegi! Nie kryj si, kiedy wrci na ojczyste brzegi, I nie kam! Ty to lubi od maego chopca.Lecz dajmy temu spokj; sztuka to nie obcaNam dwojgu. Ty dowcipem i wymow pynn Najpierwszy midzy ludmi; jam u bogw synn Z przebiegoci; a jednak cry Kronionowj, Ateny, ty nie pozna, cho nieraz twej gowy W niejednej niebezpiecznej bronia przygodzie: Przez ni mio zyskae w feackim narodzie. I dzi przyszam, ju aby pomwi, co z tymi Skarby zrobi, od panit feackich danymi Tobie na drog do dom, z mojego natchnienia, A oznajmi ci przy tym, jak wiele zmartwienia Czeka ci w zamku twoim. Przecierp te bolecie I nie zwierz si nikomu z mw lub niewiecie, e z tuaczki powrci. Zno, choby najcij Znie ci przyszo, obelg kad od tych my . Na to przebiegy Odys: aden czowiek ywy Nie poznaby ci, bstwo, cho tak przenikliwy! Bowiem czsto odmienn posta bierzesz nasi. Wiem jednak, e askaw bya mi w tym czasie, Gdym z Argiwami mury Ilionu szturmowa; Lecz gdymy grd Pryjamw zburzyli na powa, A z powrotem bg nasze porozprasza odzie, Nigdym ci ju nie widzia i w adnej przygodzie Nie przysza na mj okrt pomc mi lub broni... Wic mi przyszo z rozpacz w sercu wiatem goni, Pki bstwa si doli mojej nie ual! Raz tylko u Feakw, gdziem by rzucon fal, Sowy mi pokrzepia i do ich stolicy Prowadzia mi sama... Na imi rodzicy Twojego ci zaklinam! Powiedz, bo nie wierz, em ju w skaach Itaki! Pewnie to wybrzee Jakie inne, ty sobie arty stroisz ze mnie, Puszczasz tuman [250] i chcesz, bym uwierzy daremnie. Mw, mw! czy ju na ziemi stanem rodzinnj? Na to Atene: Zawsze ten sam a nie inny: Niezmienny i stateczny; dlatego przy tobie Jestem w kadym nieszczciu i o kadej dobie, Bo mny i ostrony, a rozum masz duy...Pjd! Poka- Itak, aby nabra ducha: Tu zatoka Forkysa, morskiego starucha, Na jej kracu oliwnik rozoysty, stary. Stamtd blisko jest wejcie do miej pieczary Powiconej boginkom zwanym Najadami. W tej pieczarze ty ongi czcie obiatami Hojnymi te boginki... A tam patrz, wysoki Neriton, co obrose lasem dwiga boki . Rzeka i mgy rozwiaa: wiat widny by wkoo. Boski tuacz na kraj swj poglda wesoo,Caowa ywicielk ziemi, i do gry, Wznisszy rce, modli si: O Zeusowe cry! Boginki tego rda! Ju wierzy przestaem, e was kiedy obacz! A wic sercem caem Witajcie! Wnet ja dary zo wam ofiarne, Jeli zwyciska Pallas odwrci dni czarne, oniejsza. Dwie nimfym. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPl c y O 5 cz cA+V c6Ny pozwoli i syna widzie mi pozwoli! Na to rzeka Atene: Niech ci ju nie boliGowa o to! Troskami nie obciaj duszy! Wdy prdko skarby twoje, gdzie ich nikt nie ruszy, W cieniu witej jaskini ukry nam wypada,A co dalej masz pocz, wynajdzie si rada. Tak rzeka Atena i pod sklepy ciemne Wesza, by zbada wewntrz przechody tajemne. Wic Odysej przenosi tam feackie dary: Szaty cienkie, spi trway, to zote puchary Na schowek; po czym cra egidnego boga [251 Odamem skay wnijcie zamkna od proga. A tak siadszy oboje w oliwnika cieniu, Radzili o zupenym gachw wytpieniu. Pierwsza Atene wszcza takie rozhowory: Boski synu Laerta! Myle od tej pory, Jak masz pooy rk na wszetecznych gachach, Co lat trzy gospodarz jak chc w twoich gmachach, A on tw lubnymi podarkami kusz. Ona za, lubo w tobie yje ca dusz, Wszystkim robi nadziej, kademu sw rkObiecuje, lecz w sercu inn ma piosenk .Na to Odys rzek do niej: O, biada mi! biada! We wasnym moim domu czyha na mnie zdrada! Jak Atryd Agamemnon padbym tam zabity! Dziki tobie wiem wszystko, i zamach odkryty. Teraz rad: jak gachom mam wymierzy kar? Stj przy mnie, krzep mi ducha i obudzaj wiar, Jak ongi, gdymy Ilion burzyli. O, gdyby Take mi pomagaa, mgbym bez pochyby Na trzystu nawet wrogw rzuci si bezpiecznie! Z tw pomoc, o wita, wygram ostatecznie . Na to rzeka Atene o byszczcym oku: Pomoc dam, zawsze znajdziesz mi przy swoim boku, Gdy si wemiesz do sprawy. Ju dzi widzie mog, Jak niejeden krwi zbryzga i mzgiem podog Z tej zgrai, co twe mienie i dobytek trwoni,Lecz wprzd zmieni tw posta, aby nikt, ni oni Nie poznali, kto jeste: skurcz pikne czonki, Z gw postrcam ci jasnych kdziorw piercionki, Na grzbiet achman narzuc, by pozr mia wstrtny, Ten wzrok, taki iskrzcy, zmieni w mdy ismtny. I staniesz przemieniony przed t gachw zgraj, Ni ci ona, ni syn twj, kto jest nie poznaj. Naprzd jednak Eumaja masz widzie, pastucha; On trzody wi twych pasie, czek dobregoducha, Przywizany, o tobie zawsze rad wspomina,Kocha Penelopej i twojego syna. Znajdziesz go, jak tam pasie trzod wi niema U rda Aretusy, pod Koraksu ska [252],Gdzie to poywna od i czarne s wody, Od ktrych porastaj w sonink te trzody. Wkr si tam [253], zaprzyjanij i pytaj o wszystko. Ja do Sparty, gdzie dziewczt uroczych siedlisko, Popieszam; twego syna stamtd tu nagoni:U Menelaja bawi on w Lakedajmonie, Mylc, e si o tobie co pewnego dowie . Na to przebiegy Odys bogini odpowie: Czemu mu nie odkrya, co widziaa przecie? Czy eby na nieszczcia narazi mi dzieciI wczg, gdy w domu zgraja go objada? Na to byszczcooka odpara Pallada: Nie truje sobie serca turbacj [254] daremn; On t podr w kraj cudzy odbywa wraz ze mn. Chciaam, by sawy naby. Nic mu nie zagraa, Siedzi w zamku Atrydy, swego gospodarza, I w rozkoszach opywa. Jest wprawdzie zasadzka: W ciemnej odzi na niego czyha md junacka I w powrocie do domu ma go zamordowa, Ale nic z tego; pierwej przyjdzie nam pochowa Pod ziemi niejednego z tych gachw zbytnika . Rzeko bstwo, i z lekka rdk go dotyka:W mig si czonki skurczyy, posta w dwoje zgita, Powy wos spad ze skroni, skra obwinita Na wychudych piszczelach, jak u starcw bywa, A iskrzce si pikne oko we mgle pywa. Miasto szat chiton zosta z siermig [255]na grzbiecie, Brudne, dziurawe, w dymie wdzone rupiecie [256] . Ogromn take skr jeleni, bezwosn, Zarzucia bogini na t posta sprosn; Daa kostur, biesagi z plecionym rzemieniem Do noszenia, lecz zdarte ju dugim noszeniem. Po tej zmowie oboje poszli w swoje strony:Pallas po Telemacha do Lakedajmony. ---------- [240] libacja -strznicie kropli wina na ofiar; tu: biesiada; [241] wojokw -kocw; [242] sen... nieprzespany -sen podobny do mierci (motyw ten wykorzystuje J. Kochanowski w Trenach); [243] z zejciem gwiazdy -chodzi o Wenus, ktra jest gwiazd najjaniejsza; [244] Forkys -Forkis, starzec morski, syn Morza i Ziemi (Gai), ojciec nimfy Toosy, brat boginki Kleo; [245] Najadami -Najady, nimfy wodne mieszkajce w strumieniach, rdach i jeziorach; [246] Feaki -Feakowie; por. przypis [93]; [247] Fenikw -Fenicjan; by to staroytny nard eglarzy i kupcw; przypisywano im wynalezienie purpury, stopu metali i szka; pierwsi doszli do pisma literowego i stosowali alfabet; ich najbardziej znan koloni bya Kartagina; [248] pod Epejw... do Elidy -Epejowie to mieszkacy Elidy na pn. -zach. Peloponezie;[249] do Sydonu -Sydon miasto w Fenicji; dzi: Saida; [250] puszczasz tuman -zwodzisz, oszukujesz; [251] egidnego boga -egida bya to tarcza Zeusa wykonana przez Hefajstosa, pokryta skr kozy Amaltei; na rodku tarczy Atenaumiecia gow Meduzy; egidy uywali Zeus, Atena i Apollo; [252] u rda Aretusy pod Koraksu ska -rdo na Itace, ktrego dokadna lokalizacja nie jest pewna; Arteusa - nimfa,ktrej imi nosio wiele rde w Grecji; [253] wkr si tam -tu: zosta; [254] wkr si tam -tu: zosta; [255] z siermig -chodzi o chiton i achmany; [256] rupiecie -bezuyteczne przedmioty, stare rzeczy; tu: szmaty; PIE CZTERNASTA Odyseusz u Eumajosa Odysej od przystani pi si ciek w grPrzez wyyny lesiste, a do miejsca, ktre Wskazaa mu Atena, gdzie w pastuch siedzi, Dbalszy o paskie dobro ni reszta gawiedzi. Zasta go, jak na progu siedzia wrd zagrody, Ktra tu zbudowana dla trzodnej wygody Na wyynie, skd patrzy naok widziana; Wybudowa j pastuch pod niebytno pana,Bez wiedzy Laertesa, bez pani rozkazu. Wznis mury, ogrom gazu stosujc do gazu, Otami, a waczosy [257] wkoo dbowemi Obwid, jeden przy drugim wbijajc do ziemi. W rodku obejcia chleww dwanacie zbudowa Obok siebie, w nich na noc trzod pilnie chowa. Pidziesit ryjw w kadej zamyka oborze, Zwykle same maciory; wieprze pi na dworze, Lecz ich szczupe, gdy liczb zmniejszay codziennie Szumne gachw biesiady, na ktre niezmiennie Musia dostarcza wieprzw z najgrubsz sonin Wic sztuk trzysta szeedziesit w zapasie mia ino; Przy nich za na podwrzu odprawiay wart Rk jego karmione cztery psy zaarte. Wanie kraja on sobie z byczej tgiej skry Chodaki [258], a pastuchw tu i owdzie w gry Powyprawia: trzech poszo pa nierogacizn, Czwarty pogna do miasta jakby za paszczyzn Wypasionego wieprza dla zamkowej rzeszy;Przysmak ten serca gachw nie lada ucieszy. Wnet Odyseja czujne sobaki [259] spostrzegy I szczekajc opady; lecz on czek przebiegy: Od razu siad na ziemi, kij na bok odoy. Jeszcze by tej obelgi na mieciach swych doy! Kiedy widzia to pastuch, poskoczy za wrota Tak ywo, e mu z rku wypada robota, I nu krzycze, kamiemi odpdza, sobaki.I odpdzi, a gocia przyj w sposb taki:Co tylko ci nie zjady te psiska, mj dziadku! Oj! Byoby zmartwienie, a i wstyd w dodatku, Jakbym nie do goryczy mia w sercu znkanem! Mao czek si napacze za zginionym panem? A tu co dzie najtustsze posyaj im winieNa stoy, kiedy tamten gdzie tam z godu ginie I tua si w obczynie midzy ludem dzikim, Jeli yw i sonecznym cieszy si promykiem. Pjd wic za mn, mj dziadku, do chaty was prosz, Aby chlebem i winem skrzepi si po trosze, A powiedz mi, skd jeste, jakie przey straty? Rzekszy to, boski pastuch powid go do chaty, Posadzi, z chrustu wizki zrobiwszy podne, Na rozcignitej koziej od sypiana skrze, Szerokiej i kosmatej. Odys si ucieszy Z gocinnego przyjcia i ze sowem pieszy: Przyjacielu! Zeus da ci, da kady bg innyWszystko, czego sam pragniesz, e taki gocinny! Na to ty mu, Eumaju, odpar sowem takim: Grzech byby i biedniejszym nili ty ebrakiem Gardzi i w prg nie puszcza. Tuacz czy ubogi, Jest pod Zeusa opiek. Datek, cho niedrogi,Lecz szczery, nam przystoi, otrokom suebnym, Drcym cigle, a zwaszcza pod jarzmem haniebnym Tych mokosw. Tamtemu nie dali niebianie Wrci do dom. U niego miaem zachowanie;On byby mi osadzi na chlebie askawym, Jaki dobrzy panowie daj sugom prawym -Chat, kawaek ziemi i on serdeczn Za ich prac; a prac bg wspiera stateczn, Jak i mnie powierzon zawsze bogosawi.Pan mj pewnie nie z prnym byby mi zostawi - Lecz zgin! Niechby raczej przepad ten rd wray Heleny! Przeze tylu pado ju mocarzy! Bo i on poszed krzywdy Atrydowej mci si Pod Ilion koniorodny, z Trojanami bi si .Rzekszy to obj chiton kawakiem rzemyka, I tak do prosicego poskoczy chlewika, Wybra par i zarn, jak trzeba przyadzi, Osmali i pokraja, i na rony wsadzi. A upiekszy nad ogniem, gdy miso skwierczao, Poda. Odysej mk posypa je bia, On za w kubek drewniany nalawszy mu wina, Siad naprzeciw i gocia je proszc, rzecz wszczyna: Jedz, mj gociu, prositko -nie sta nas na lepsze. Na dwr paski dla gachw id karmne wieprze. Te gachy zatwardziae boga si nie boj, Uwzili si bezprawnie broi i wci broj. Czy niebo moe patrze na takich zbytnikw? Wszak i napadajcych na brzegi otrzykw,Chocia Zeus na ich sprawki poglda przez szpary, Gdy do dom zrabowane uwo towary - Nieraz myl o odwecie naprawd zatrwoy.Ale ci, cho ich przestrzeg zapewne gos boy O karze, jaka spadnie na te dziewosby, Najechawszy dom cudzy, akomymi gby Chon wszystkie zasoby, dobytek domowy;I dzie, noc, ktre z aski miewamy Zeusowej, Nie jedn, nie dwie obiat sprawia ta druyna; Na te hulanki nie wiem skd ju starczy wina. On przecie na dziedzictwie siedzia tu niemaym, Moniejszym by od wadcw, co na ldzie staym I na Itace siedz. Na jego majtek Takich panw by trzeba w kup zbi dziesitek. Zaraz ci to wylicz: w stepach si wypasa A dwanacie stad wow, tyle kz tam hasa, wi tyle, owiec tyle, pod okiem najtych Lub poddaczych skotarzy. Tu za razem wzitych Mamy trzd jedenacie kozich na ostrowie. Pas je z poczciwoci znani pastuchowie; Lecz z nich kady codziennie daje na ich gody Najlepsz, najtuciejsz sztuk z caej trzody. Ja za tu winie chowam, nie lenic dozoru,I co najtustsze wieprze odstawiam do dworu . Tak rzek -a on akomie misiwa zajada, Pi wino, milcza; gachom mier ju zapowiada. Lecz gdy si ju nasyci, winem skrzepi ducha, Kubek, co sam ze pija, nala mu pastuchaI poda napeniony, a Odys takowy Wdzicznie przyj i tymi przemwi do sowy: Kt to by, co ci kupi? Powiedz, przyjacielu! Kto ten pan tak potny, bogatszy od wielu,Co za cze Atrydow zgin, jak syszaem Z ust twych? Bardzo by moe, e takiego znaem. Nazwij go: bstwa w niebie wiedzie muszprzecie, Czym go spotka! Jam duo wczy si po wiecie . Na to mu odpowiedzia pastuch, wdz pasterzy: Nie myl, starcze, e ona albo syn uwierzy W to, co o nim donosz przybdy podrne; Tacy bowiem za kamstwa i pochlebstwa prne Chc gocinne przyjcie wyudzi w swej bidzie. To gdy ktry wczga do Itaki przyjdzie,Prosto sunie do pani i bajki jej gada; Ona go podejmuje, o szczegy bada, Wzdycha za kadym sowem, zy jej strugciek, Jak zwyczaj u on, ktrym m zgin daleko. I ty mgby jej bajk zanie tak uwit, Za co by ci chitonem i chlajn okryto. Ale on, jej maonek, dawno ju umary, A psy i ptaki ciao z koci mu obary Lub zjady ryby morskie, a kilka piszczeli, Na brzeg rzuconych, gdzie tam na piasku si bieli. Nie ma go! Swych przyjaci zostawi w aobie, Mnie w najwikszej! Bo gdzie bym znalaz pana sobie Tak dobrego? Chociabym szuka w okolicach, Chobym i do dom wrci, osiad przy rodzicach, Gdziem si rodzi, gdziem pod ich okiem siwychowa! To nie al mi ich tyle, aczbym si radowaWita ich i rodzinn obaczy krain; Lecz tylko po Odysie [260] z tsknoty a gin. Nawet lkam si jego wymawia nazwisko, Tak zawsze dla mnie dobre byo to panisko;Tylko zw go mym drogim, cho nie jest tu z nami . Na to tuaczy Odys odpar mu sowami: Przyjacielu! Trwasz, widz w zwtpiaymuporze, I nawet nie przeczuwasz, e on wrci moe. Lecz jam gotw przysig za prawd zarczy: Odys wrci! Wiadomo masz mi t odwdziczy, Skoro tylko on w domu wasnym stanie nog: Odziejesz mi chitonem i chlajn chdog. Lecz wzi bym nie wzi naprzd, acz jestem czek bidny, Albowiem w oczach moich frymark [261] to ohydny Tych oszustw, co z biedy kami jak najte! wiadkiem Zeus i bogi, ten st i to wite Ognisko Odysowe, przy ktrym si chroni, e wszystko si to speni, co ci tu odsoni: W tym roku niezawodny powrt Odysowy! Ledwie miesic ten przejdzie, a nastanie nowy, Wrci do dom, ukarze szajk rozwydrzon,Co si znca nad synem jego i nad on . Ty, pastuchu Eumaju, tak mu odrzek na to: Nie ucieszysz si, starcze, za t wie zapat, Bo Odys ju nie wrci! Winem si pokrzepiaj, A mwmy o czym innym -i ju nie zaczepiaj O niego, gdy mi serce od alu si ciska, Jeli kto mego pana wspomni cho z nazwiska. Dajmy pokj przysigom! Czy nie ycz sobie, By on wrci? To yczy i ona w aobie, yczy stary Laertes, yczy syn sierota. Oj! Ten liczny Telemach to moja zgryzota! Bogi mu jakby drzewku w gr por day; Jam marzy, e ojcowskie dopdzi on chway, e wzrostem i powag zrwna mu oblicza. Lecz czy kto z ludzi, czy te jaka tajemnicza Wadza miesza mu rozum: wyrwao si chopi Szuka ojca w Pylosie, kiedy tu na tropie Stoj gachy czatujc, gdy powrci z drogi, By boski szczep Arkejsja [262] wyci co do nogi. Lecz do tego -a chopi czy gow naoy, Czy te ujdzie, od woli zawiso to boj. Mw mi raczej, mj dziadku, co o twojej ndzy, A szczerze opowiadaj, bym wiedzia co prdzj: Kto jest? Z jakiego kraju? Skd twj rd pochodzi? Z kime tu do Itaki przyby? W jakiej odzi? I z jakiego narodu byli te flisaki? Bo przecie przyj nie moge pieszo do Itaki! Na to rzek mu Odysej, do wybiegw wprawny: Wszystko to ci opowiem szczerze, w prawdzie jawnj. Lecz choby zapas jada mie tu na czas dugi, Huk wina, a robot dzienn zda na sugi, A tu siedzie przy stole w tym cichym szaasie: Przeminby rok cay, i jeszcze w tym czasie Nie skoczybym powieci o ndzach tej doli, Pod jak dusza moja jczy z bogw woli. Z rozlegej jestem Krety. Rodzic mj imiona[263] Znaczne mia; wielu synw powia mu ona,I po pasku si chowa szczep ten pracowity W domu jego. A jam za rodzi si z kobityKupnej, lecz Hylakowy Kastor [264], co mi spodzi, Rwnie z prawymi syny ze mn si obchodzi. Lud wielbi go jak boga, kocha bez wyjtku Gwoli wadzy i synw dziarskich, i majtku.Ale prdko go zmiota w Hadesu krainy mier okrutna. Wic butne zaraz potem syny Los rzucili o podzia pucizny ojcowskij. Mnie si mao dostao: dom z kawakiem wioski. Mimo to wziem on z bogatego rodu, Podbit cnot moj, bom karny by z moduI do boju zuch wielki. Lecz przeszo to wszystko! Dzi jestem, jakby patrza na goe ciernisko. Tak ndza mi zgnbia i dzi jeszcze gnbi.Wprawdzie Ares z Aten mstwo w ducha gbi I moc dzieln mi dali. Nieraz, gdym dobranyHuf zasadzi, by napad zrobi niespodziany,To nigdy nie postaa w duszy myl o mierci, Ino pierwszy-m wypada i rba na wierciKadego, kto przede mn uciec by niezdolnym! Bitwy-m lubi, lecz za to gospodarstwem rolnym I domem si brzydziem i dzieci wychowem, A tylko na pokadzie yem okrtowym, W bitw zgieku, wistu grotw i kopij [265]warczcych I innych okropnoci zgroz przejmujcych. Lecz darmo! Tom ukocha, co bg wla do duszy - Ten to lubi, a inny czym innym si puszy. Dobrze wprzd, nim Achiwy wycigli pod Troj, Dziewi razy wodziem zbrojne nawy mojeNa ludy oddalone, i z upem wracaem, wie nimfym. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c# M cp cM!? c,\ c7~>Biorc ze co najdrosze, i potem znw braem, Co losem przysdzono. A tak rosem w mienie, em u wszystkich na Krecie by we czci i cenie. Lecz gdy Zeus nas do onej pobudzi wyprawy, W ktrej to tylu mw znalazo zgon krwawy, Mnie kazano pod Ilion prowadzi okrty Z krlem Idomenejem [266]; chciaem przez wykrty Wyprosi si, lecz ludu zlkem si wyrokw. My Achiwi tam dziewi bilimy si rokw; W dziesitym, Pryjamowe rozwaliwszy grody, Gdymy do dom wracali, uniosy nas wody I w t, i ow stron z boego zrzdzenia. Mnie za Zeus na najsrosze zachowa strapienia. Bom ledwo miesic w domu przy dzieciach, maonce I mych skarbach zabawi, jak przygd aknce Serce mi do Egiptu rwao. W ziemie one Chcia wpa wziwszy druhw i odzie wiolone. Wic zbroj dziewi statkw, lud si do mnie garnie. Sze dni tym ochotnikom otwarem spiarni, Czstowaem ich hojnie, a porznite woy Szy bogom na ofiar i dla nich na stoy. W sidmym, od brzegw Krety gdy odbiy odzie, Z dobrym wiatrem pnocnym suniem si powodzie Lekko, jak gdyby z prdem, e si w adnym sudnie Nic nie psuo, a zdrowie oywiao cudnie Gnanych wiatrem pomylnym i rk sternika. Po dniach piciu egipska witaa nas rzka. W ni wpynwszy jam kaza zastanowi nawy, A dziarskim towarzyszom tej naszej wyprawy Kazaem naw pilnowa i trzyma si brzegw, Na wzgrza za pobliskie wysaem by szpiegw. Ale ci nieposuszni w lepej zuchwaoci Napadli na egipkich kilka piknych woci, ony w jestwo [267] pobrali z dziatw niedoros, A mw w pie wysiekli! Gdy si to donioso Do miasta, rankiem tumy i konno, i pieszo Migocc miedn zbroj na ratunek spiesz I okrywaj pola... Kronion gromowadny Zesa na m druyn popoch bezprzykadny, aden bowiem wrogowi ju nie stawi czoa. Wic wczniami wykuto cinitych dokoa, Innych ywcem pojmanych w jarzmo powleczono, Mnie za Zeus tak myl zapali szalon - (O losie! Niechbym raczej gow by pooy Tam w Egipcie, a nieszcz pniejszych nie doy!), e zaraz piknie kuty szlem [268] mj z gowy zdjem, A cisnwszy z bark tarcz o ziem z wczni spoem, Szedem wprost do rydwanu krla i kolana Objwszy caowaem. Serce tego pana Wzruszyo si, przebaczy, wzi do wozu swego I od wrogw zasania mi szlochajcego, Gdy kady we mnie mierzy grotem nastawionym, Chcc zabi -taka wcieko bya w tumie onym. On mi broni, bo wiedzia, e Zeus nie przebacza adnej krzywdzie spenionej na gowie tuacza. Siedm lat tam przesiedziaem. Hojne zewszd datki Tak pyny, e prdko urosem w dostatki. Lecz gdy si na rok smy z kolei zabrao, Przyszed do mnie Fenijczyk [269], szalbierz jakich mao, Ktry ju niejednego obdar a do nici, I namwi na podr z sob do Fenicji, Gdzie w oszust mia wasny dom i posiadoci. Jako rok korzystaem z jego gocinnoci, Lecz gdy si wypeniy dni, miesice roku, A rok drugi si zacz w Hor krcym toku, Do Libii [270] mi pocign ze sob na nawie, Chytrze zwc pomocnikiem w towarw dostawie, A waciwie chcia za mnie wzi tam okupsuty. Wsiadem z nim mimo woli podejrzeniem truty. Szed nasz okrt pnocnym wiatrem wartko gnany Ponad Kret. Lecz zdrajca wnet bdzie skarany, Gdy ledwie z oczu zgin wyspy smug zielony, Nic nie widzim krom nieba i wd z adnej strony. Wtedy Zeus ciemnomodrym nad nami obokiem Zwiesi si i noc bya na morzu szerokim, A wtem piorun Zeusowy pad w naw, wstrznicie Od gry a do spodu czu byo w okrcie, I wo siarki -a wszystka z pomostu druyna Zmieciona wpada w morze, szamoczc si wspina I znowu si zanurza niby morskie wrony - Bg im nie da powrotu -ywot ich skoczony. Wtenczas Kronion, gdym obiega wystraszon i zblady, Da mi maszt zdruzgotanej nawy, w morze spady, Pochwyci, bym od pewnej ratowa si zguby. Wsiadem na, i tak pruem wzdtych fal przeguby Przez dni dziewi; dziesitej nocy wyrzucony Byem na brzeg tesprocki [271] przez bawan spitrzony. Gdzie Fejdon, krl Tesprotw, mia o mnie staranie Za darmo. Syn to jego znalaz mi by w stanie Omdlaym i skostniaym; zaj si rozbitkiem, W dom ojca zaprowadzi, i gocinnym zbytkiem Podjwszy, obdarowa szatkami piknemi, Te chitonem i chlajn. Ot w tej tam ziemiSyszaem o Odysie. Fejdon utrzymywa, e go wracajcego do dom podejmowa. On mi nawet pokaza jego skarb niezmierny, Zoty, miedny, elazny, roboty misternj, Dany mu do schowania: a tyle tam byo, e i dziesi pokole z tych bogactw by yo. Sam za Odys, jak twierdzi, odszed do Dodony [272], Aeby si dowiedzie, co db powicony Kronionowi o losach jego mu nagada: W jaki sposb w Itace stan mu wypada? Czy ukradkiem, w przebraniu? Czy w wasnej postaci? Ot raz mi si Fejdon zakl przy libacji, e okrt gotw stoi, gotowe flisaki, Co Odysa przywioz prosto do Itaki. Lecz jam wprzdy wyjecha. Wanie w te tu strony Na pszeniczny Dulichion [273] statek wyprawiony Mia mi odwie do krla Akasta; wyranieTak nakaza flisakom, lecz ci nieprzyjanie Naprzeciw mnie stanli, chcc zniszczy zeszcztem: Bo gdy si oddalili od brzegw okrtem, Nu grozi mi niewol! By to bunt otwarty;Wnet te byem z chitonu i chlajny obdarty.Ten achman i opocz na grzbiet mi rzucono, Jak widzisz, poatan i podziurawion. Pod wieczr do itackich przybywszy wybrzey, Byem zwizan w okrcie przez onych szalbierzy Powrozami, za oni na brzegi wysiedli I wieczerz naprdce uwarzon jedli. Lecz bg da mi rozwiza z atwoci te pty. Przytwierdziwszy do gowy ten achman zwinity, Zsunem si po gadkim rudlu w samo morze I zaraz si piersiami na wodzie poo, I wiosujc rk dwojgiem; gdym upyn kawa, I okrt ju daleko za mn pozostawa, Rzuciem si do ldu zarosego lasem I przycupem; a oni biegali tymczasem Szuka mi, zadyszani, lecz si wnet spostrzegli, e nadaremno, bo nazad do nawy pobiegli, Aby odbi. Bogowie czuwali nade mn: Skryli mi i w t ustro zawiedli przyjemn, Gdzie mdry czowiek mieszka w wieniaczym szaasie Widz z tego, e ycie moje na co zda si . Na to mu pastuch Eumaj: Gociu nieszczliwy! Powie twoja w mym sercu wzbudzia bl ywy! Ile cierpie w tuactwie swoim dowiadczye! Przecie w jedno nie wierz, i w tym si zmylie, Co mwi o Odysie. Starcze! Co- si roi, e kamiesz tak bezwstydnie? Wiem ja, jak rzecz stoi Z powrotem mego krla: ciga go gniew bogw. Dlatego i pod Troj nie pad z rki wrogw,Ani na rku krewnych w powrocie z wyprawy, Gdyby mu Achiwowie wznieli pomnik sawy, A na syna by takie zaszczyty std spady... Lecz on znikn bez sawy, Harpie [274] goukrady! Ja tu siedz z m trzod, w miecie gociem rzadkim Bywam, cna Penelopa chyba mnie przypadkiem Kae woa do siebie, zwaszcza gdy si zdarzy Pose z wieci; takiego i modzi, i starzy,Obsiadaj dokoa, pytaj o wszystko: Tak ci, ktrym na sercu stracone panisko, Jak owi, ktrzy radzi mienie jego trwoni. Lecz mi zbrzydo ju duej za wieciami goni, Odkd jeden Etolczyk zwid mi tak niegodnie: Wczga ten, gdzie krwaw popeniwszy zbrodni, Zabieg do mej zagrody. Przyjem uczciwie, A on mi rozpowiada, e Odysej ywie. e na Krecie go widzia u Idomeneja, Jak d naprawia, ktr strzaskaa mu wieja, e zapewne tu stanie na jesie lub lato Naw pen druyny i w skarby bogat. Przeto, starcze, jeeli bg ci tu sprowadzi, Niechby pochlebnym kamstwem uszu mi nie gadzi. Nie za to te zyskae cze i mio moj, Lecz e biedny, e Zeusa rozgniewa si boj . Na to te sowa wyszy z ust Odyseusza: Zaprawd, w tobie siedzi podejrzliwa dusza. Jeli u ciebie niczym przysiga i sowo, Wic tak midzy sob zwiem si umow A na wiadkw przyzywam tu olimpskie bogi: e jeli twj krl wrci i wstpi w te progi, Ty mi w chiton i chlajn przyodziejesz pikn I wylesz na Dulichion, dokd mi tak tskno; Przeciwnie, jeli krl twj nie ma ju powrci, Kaesz mi swym pastuchom z szczytu skay zrzuci Na postrach dla wczgw za jzyk ich lywy . Na to odrzek Eumajos, winiopas poczciwy: Gociu mj! Tobym sobie na imi zarobi I na cze midzy ludmi! Tobym sam si dobi, Gdybym ci w dom przyjwszy serdecznie, gocinnie, Potem da zabi, ycia zbawi ci niewinnie!Mgebym czyst myl modli si Kronidzie? Lecz oto czas wieczerza -wnet czelad siznidzie I razem w tym szaasie zasidziem do stou . Takie z sob rozmowy toczyli pospou. Pastuchy z chlewn trzod nadeszli po chwili I zaraz j do chleww na noc zapdzili: I po obrkach peno rechtania i kwikw. Po czym Eumajos do swych tak rzek pomocnikw: Co najspaniejsz wink wybierzcie mi, chopcy! Uyjem i my sami, uyje go obcy. Czy mao namartwiy nas te kywe [275] wieprze, Gdy prac nasz tamci zjadali w najlepsze! Rzek, i srog siekier j rba polana. Piroczna karmna locha do izby przygnana Stana przy ognisku. Pastuch o ofierze Nie zapomnia dla niebian: pobonym by szczerze. Jako z ba wini wyrwa szcze i w ogierzuci Dla bogw, i z modlitw do nich si obrci Proszc, by Odys z dugiej powrci podry. Po czym wzi odszczypany dbu kawa duy, Paln w eb i powali, zaraz j dorznito, Rozpatano, a pastuch w skr obronit Tuszczem kad pierwociny misiw z rnych czci, Zawin, i jczmienn mk sypic z pici,Da reszt wzi na rony i upiec na arze.Gdy piecze na stolnicy zoyli kucharze, Przystpi cny winiopas sam kraja misiwa, Bo chce by sprawiedliwym i zawsze nim bywa: Wic w siedm czci pokraja; modlitwy odprawi I dla Nimf i Hermesa cz jedn odstawi,Reszt dla biesiadnikw, za w jednym kawale Grzbiet wieprzowy gociowi wydzieli wspaniale I uradowa pana swego tym przysmakiem. Wic zwrci si do Odys i rzek sowem lakiem: Oby Zeus ci ukocha jak ja, dobry czecze, e mn biednym nie gardzisz! Na to mu odrzecze Boski pastuch Eumajos: O gociu mj biedny, Poywaj, na co sta nas; to nasz chleb powszedny. Bg daje i bg bierze podug woli swojj; Na jego wszechmocnoci przecie ten wiatstoi . Rzek i mis pierwociny spali; winem zlanem Bogi uczci i wino postawi ze dzbanem Przed grodoburc, ktry swej misy pilnowa. Chleby kraja Mesaulios. Eumajos go chowa Kupionego za wasne, w krla niebytnoci Bez wiedzy Laertesa i samej jejmoci, A kupi go od Tafiw za cz swego mienia. Teraz do gotowego zasiedli jedzenia. A gdy jadem, napitkiem si ju nasycono, Mesaulios sprztn chleby, a biesiadne grono Syte misem i chlebem do snu si zabrao. Noc bya bezksiycna, czarna, z gry laoDdem ulewnym, wilgotne wistay zefiry. Odys chcc wyprbowa, czy pastuch dla szczry, Czy wasn da mu chlajn, lub te kae komu, By mu swojej odstpi, jak grzeczny pan domu, Rzek: Suchaj, Eumajosie, i wy kocie uszy! Co o sobie opowiem. Gdy kto eb zaprszy,Cho rozumny, to gotw gono wypiewywa I mia si do rozpuku, skaka, wygadywa, A z ust wymknie si wrbel, a powrci woem [276]. Lecz mnie skoczy wypada, kiedy raz zaczem. Oj, czemu ja nie mody i nie zuch ten samy, Jak wtenczas, gdym si skrada pod Ilionu bramy! Hufce Odys prowadzi z Menelajem razem, I ja trzeci, co za ich stao si rozkazem. Podkradszy si pod miejskie warownie wyniose, Obsaczamy je wkoo, a w bagna zarose Trzcin ukad si kady, w pancerz swj zakuty. Nadesza noc burzliwa, Boreasz d luty I mrozi a do koci; nieg patami pada I na pawach [277] naszych biay szron osiada. Inni, oprcz chitonw chlajnami okryci Pod pawmi na grzbietach, spali jak zabici.Jam za chlajn, niebaczny, zostawi w obozie Towarzyszom, nie mylc o tym nocnym mrozie, I wyszedem z paw꿹, jasnym pasem spity. Lecz ju o trzeciej stray tak byem zzibnity, em trci Odyseja, picego koo mnie, okciem, a on, obudzon, sucha mi przytomnie. -Boski Odysie! -rzekem -le si ze mn dzieje, Przyjdzie yciem naoy, od zimna drtwiej. Nie mam chlajny, bies jaki skusi mi zapewne, em wybra si tak lekko, wic i dusz ziewn [278]. - Rzekem, a on wnet skoczy po rozum do gowy, Jako zawsze do rady i boju gotowy; Wic nachylon, te sowa szepn mi do ucha: -Nie gadaj! Nu ci ktry z Achiww podsucha! - I na rku si wsparszy: -Towarzysze mili! Woa gono -proroczy sen miaem w tej chwili: Od okrtw my naszych poszli za daleko. Nieche ktry ochotnik kopnie si, a lekko, Spyta Agamemnona, narodw pasterza, Czyby nie mg nam wicej przysa tu onierza? - Na to podnis si Toas, syn Andrajmonowy[279], I na ziemi zrzucajc swj paszcz purpurowy Poskoczy do okrtw. Jam porwa paszczjego, Okry si nim, i spaem a do dnia biaego. - Gdybym tak jak i ongi mody by i wawy, Pewnie by ma mnie pastuch wicej by askawy I da chlajn przez pami i cze bohatera. A em ndzarz, wic kady mn dzi poniewiera Na to pastuch Eumajos odpar: W tej powieci, Mj staruszku, niemao dobrego si mieci:W niczem-e nie przesadzi, a dopie celu. Wic okrycie tu u nas znajdziesz, przyjacielu, I reszt, co- potrzebnym w twoim biednym stanie Na t noc; ale jutro chod sobie w achmanie, Bo chlajnw i chitonw zapas tu nieduy, Zbytnich nie ma: kademu jeden tylko suy Lecz jeli syn Odysw wrci tu dostojny, O chlajn i o chiton moesz by spokojny, On ci nawet odele, gdzie zechcesz, nieboe . Rzekszy to wsta i zacz sa dla niego oe Przy ognisku, rozpostar kozie i baranie Skry, a gdy Odysej leg na to posanie, On mu da do nakrycia sw chlajn kudat I zawiesist, ktra suya mu na to, e si ni przyodziewa zawsze w zmiennejporze, Gdy sota albo zimny wicher d na dworze.Spocz tedy Odysej. Przy nim tu na ziemi Pokadli si parobcy, ale pasterz z niemi Spa nie myla: o trzod swoj on troskliwy, Wybiera si do obr. Odys by szczliwy Z tego sugi, co chocia w domu pana ni ma, Dba o jego dobytek i taki ad trzyma. Wic si zbiera, miecz ostry przewiesi z ramienia, Wdzia chlajn, ktra chroni go od przezibienia, Na t jeszcze zarzuci skr z duej kozy,W do wzi oszczep i ludziom, i psom do pogrozy, I wyszed spocz bliej biaokywej trzody, Pod wiszarem ustronnym, czasu niepogody. --------- [257] waczosy -grube pnie, belki; [258] chodaki -liche trzewiki wykonane z drewna, yka, skry lub innego materiau; tu: sanday; [259] sobaki -psy; [260] po Odysie -w tym miejscu pasterz Eumajos wymienia po raz pierwszy imi swego pana; [261] frymark -oszustwo, szachrajstwo; [262] boski szczep Arkejsja -Arkejsjos by dziadkiem Odysa i jednoczenie synem Zeusa; [263] z rozlegej... Krety -w zmylonej opowieci Odys udaje, e pochodzi z Krety; imiona w znaczeniu posiadoci; [264] Hylakowy Kastor -Kastor oznacza byszczcy ; [265] kopij -chodzi o wczni; [266] z krl em Idomenejem -Idomeneus, Kreteczyk, syn Deukaliona, prawnuk Zeusa; jeden ze starszych wiekiem wodzwgreckich pod Troj; [267] w jestwo -w niewol; [268] szlem -hem; [269] Fenijczyk -Fenicjanin; [270] do Libii -Libi nazywali Grecy pn. Afryk; [271] Tesproci -lud w poudniowym Epirze (Grecja Pnocna); Epir -kraina historycznaw zach. Grecji, nad Morzem Joskim; dzi graniczy z Albani; [272] do Dodony -Dodona, miasto w Epirze, synce z najstarszej wyroczni greckiej; kapani tej wyroczni - Sellowie wryli z szumu lici dbu; obyczaj zabrania im mycia ng i nakazywa spanie na goej ziemi; [273] Dulichion -wyspa w pobliu Itaki; por. przypis [25]; [274] Harpie -por. przypis [24]; [275] kywe -majce ky; [276] wrbel ... powrci woem -moe wymkn si niepotrzebne sowo; [277] na pawach (staropol.)-na tarczach; [278] dusz ziewn -wyzion ducha, umr; [279] Toas, syn Andrajmonowy -krl i dzielny wdz Etolczykw pod Troj; m, wie nimfym. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA`c" c c_B c! c, c7@PIE PITNASTA Telemach przybywa do Eumajosa Posza Pallas-Atene w grd Lakedajmony, Kdy syn Odyseja siedzia zabawiony, Nagli go, bo mu do dom wraca wielka pora. Zastaa Telemacha, jak z synem Nestora Spali obaj w przysionkach Menela teremu. Li Pejsistrat wczasowi podda si sennemu,Bo Telemach ju nie spa. On przez cae noce Nie sypia, tak si myl o ojcu kopoce. Wic Atene do rzeka, stajc u wezgowi: Nie sied tu, Telemachu, i piesz ku domowi! Odbiege od majtku, w zamku twoim siedz Wyuzdane zuchwalce, a nu wszystko zjedz I mieniem si podziel? Wrcisz poniewczasie! Wic Menel grzmigosa bagaj, niech nie pasie Duej ci, a odsya, by mg zasta doma Matk cn, gdy jej wasny ojciec [280] sinie sroma, To i bracia, nastawa na ni, by wybraa Na ma Eurymacha, ktremu std chwaa,e hojny i od innych bogatsze wnis wiano.Nie daje, by ci z domu jaki skarb zabrano;Wiesz przecie, co niewiasta w sercu swoimchowa: Z kim pjdzie, temu wszystko odda ju gotowa, A o dziatw sw pierwsz i o nieboszczyka,Miego niegdy, nie dba, serce im zamyka. Przeto wracaj ad zrobi, zda rzdy domowe Na wiernej i roztropnej suebnicy gow, Nim z rku boych wemiesz zacn poowic. Lecz jeszcze mam ci zwierzy jedn tajemnic: Zasiedli na ci z gachw najtsze junaki, W cieninie, ktra dzieli Samos od Itaki, I chc ci w drodze zabi, nim do dom powrcisz. Lecz ty podal od wysep d swoj odrzucisz, A noc pyn bdziesz. Bg, ktry ci broni I strzee, dobrym wiatrem agiel twj pogoni. Wszake dotarszy brzegw itackich ju blisko, Odelij d do miasta i druyn wszystk, A sam do Eumajosa udaj si, pastucha, Co trzod twoj pasie, czek dobrego ducha. Tam noc spdzisz, a jego wyprawisz w te tropy Z wiadomoci od ciebie do cnej Penelopy, e ju wrci z Pylosu i cao, i zdrowo .Tak rzeka i na gr posza Olimpow. Wtem Telemach obudzi upionego bogo Pejsistrata, i mwi trcajc go nog: Zbieraj si, Nestorydo, i piesz do kolasyZaprzc konie! Przed nami droga, nie wywczasy . Na to mu odpowiedzia Nestoryd: Co? Tobie Chce si jecha? Lecz zjazdy pono nic na dobie; Kt wyjeda w noc ciemn? Czekaj blaskuzorzy, Niech pierwej podarunki w rydwanik nam woy Menelaj, syn Atreja -z mstwa wiat go sawi - Niech nas grzecznymi sowy poegna, odprawi; Przybysz bowiem rad chowa pami gospodarza, Co go przyjmie gocinnie i hojnie obdarza . Rzek, i rycho Jutrzenka w zotym byskastroju. Nadszed te Menelaos, on grzmicy gos w boju, Co z oa od kdziornej [281] Heleny wsta boku. Gdy go zoczy Telemach, j w jednym poskoku Nadziewa na si chiton wietny, a ramionaOkrya mu szeroka szata narzucona. Potem wyszed moojec na jego spotkanie, I syn Odysa mwi, gdy przy nim ju stanie: Atrydo Menelaju! Boski wadco rzeszy! Odelij mi do ziemi ojcw! Mnie si pieszy: Pragnbym dzisiaj jeszcze puci si w t drog . Na to odpar Menelaj: Zaprawd nie mogZatrzymywa ci duej, Telemachu, u mnie, Gdy tak tsknisz do domu. Wiem, jak nierozumnie Robi ci gospodarze, co mcz swych goci Zbytkiem przynuk [282] lub zbytkiem jawnejoziboci. rodek dzier, gdy jedno i drugie niemie:Czy kto gocia wypdza, czy trzyma na si. Chce go jecha -odsyam, chce zosta -wic goszcz. Czekaje, niech ci wprzdy kolas wymoszcz Piknymi podarkami, aby patrza na nie, A niewiastom rozka przyrzdzi niadanie. Sute, z wszystkich zapasw, w jakie dom obfity. Cel podwjny osign, bo uczcz zaszczyty,A i ciao nakarmi. Potem ju moecie Jecha sobie i brodzi po bezbrzenym wiecie . Na to tak odpowied da moojec hoy: Atrydo Menelaju, wychowanku boy! pieszy mi si do domu, bo gdy odjedaem, Nikt nie by, aby oko mia nad mieniem caem. A nu syn szukajcy ojca sam przepadnie? Lub w zamku kto tymczasem skarb mi jaki skradnie? Na te sowa Menelaj, gosem w boju grzmicy, Kaza onie i dziewek czeredzie sucj piesznie stoy zastawi domowym zapasem. I Boetycz Etonej zjawi si tymczasem, Tylko co z ka wstawszy; mieszka on tu blisko. Jemu kaza Menelaj rozpali ognisko I piec miso; ten rozkaz prdko by speniony. Po czym zeszed do skarbca, ktry by sklepiony; Lecz nie sam, bo z Helen szed i Megapentem [283] . Gdy w sklep weszli, kosztownym zapenionysprztem, Atryd wybra podwjny puchar z tych, co stay, A Megapencie kaza krater srebrny cay Nie w rku, za Helena sza skrzynie otwiera, I w szatach przez si dzianych ja tam przebiera. Z tych jedn wydobya: szata to fadzista, Poyskujca ni to gwiazda promienista; Leaa te na spodzie. Po czym wszyscy troje Do Telemacha poszli przez wietlic podwoje,A stanwszy ju przed nim rzek powy Menela: Niechaj ci, Telemachu, w powrocie udziela Swej opieki Zeus Kronid, piorunny m Hery!Tymczasem z mego skarbca ten podarek szczery Racz wzi, co najpikniejszy i najdroszy miaem. Take kru cudnie rzebion dla ciebie wybraem Srebrny z zotym okrajkiem, Hefajst go wykowa, A Fajdim [284], krl Sydocw, niegdy mi darowa, Gdym z powrotem do wstpi. Wic nieche ci suy! Po tych sowach Atryda da mu puchar duy, Podwjny, a Megapent wnis on srebmolityKru, i przed nim postawi. Helena paszcz szyty Rk sw wniosa take, kras niezrwnana, I -Przyjm dar ten ode mnie -rzeka do modziana - T szat z rk Heleny [285]; chowaj j starannie Do wesela, gdy staniesz przy wybranej pannie. Tymczasem daj j matce, ona ci przechowa.A teraz zdrw mi bywaj! Droga twoja gowa Szczliwie niech powraca w ojcw twoich progi! Rzeka -a on z radoci przyj ten dar drogi. Wnet Pejsistrat, podarki pozbierawszy liczne, W kolasie je ustawi, dziwic si, jak liczne. Za powy Menelaos do gotowej sali Wszystkich z sob zaprosi. Gdy pozasiadaliZastawione tam rzdem awice i krzesa, Zaraz jedna z suebnic zoty dzbanek wniesa Z wod do rk; t laa im do misy srebrnj; Przed kadym postawia stoliczek potrzebny. Powana te szafarka z zapasy rnymi Przysza, i te przysmaki stawia przed nimi. Syn Boetw pokraja i rozda pieczyste, Megapent za la wino w puchary zociste. Wic do mis si rzucono po niedugiej chwili; A gdy gd nasycili, pragnienie zgasili, J Telemach z Nestora synem jarzmo wkada Na rumaki i w krasn kolas ju wsiada, A wsiadszy, ruszy w bramne sklepienie dudnice. Atryd sam odprowadza te odjedajce Gocie z kielichem w rku po brzegi nalanym, By odjezdn libacj speni roztruchanem [286]. Wic zachodzc im drog, rzek: Bywajciezdrowi, Moojcy! A pokocie si tam Nestorowi Ode mnie: on by dla mnie jak ojcem rodzonym, Gdymy si tam, Achiwi, bili pod Ilionem . Na to odpar Telemach: O ty mu boy! Co kaesz, to si wszystko dokadnie przedoy, Skoro na miejscu staniem. Obym tak z powrotem Mg ojca zasta w domu i mwi mu o tem, Jak mi tu ugocio przyjcie askawe, Jak sute upominki dano na odpraw! Gdy to mwi, wtem orze mign z prawejstrony; Du, bia g pochwyci on w szpony I z ni lecia, a za nim z wrzaskiem tu, tu goni Zgraja chopw i kobiet. Orze blisko koni Skrci w prawo i wion. Widok niespodziany Ucieszy i otuch napeni modziany, A Menel Pejsistrat zagabn sowami: Pomyl-no, wadco ludw, czy znak ten za nami, Czy za tob, i komu wrb niebo zsya? A wanie go ta wrba ju zastanowia, Bo myla, co by wnosi mia z tej tajemnicy, Gdy go ubieg w tym dowcip piknej poowicy: Wieszcz wam! Posuchajcie, co mi wlali w dusz Bogowie, a co wkrtce speni si, jak tusz: Orze po up przylecia i g unis bia W te skay, gdzie i gniazdo ma, i dziatw ma; Tak Odysej po dugiej tuaczce i biedzie Kiedy w prg swego zamku jako mciciel przyjdzie, Lub ju przyszed i gachom mier ju zapowiada . Wic Telemach jej na to: Oby ten, co wada Niebem, Hery maonek piorunny, to sprawi! Niech si zici, a bd ci jak bstwo sawi! Rzek i zaci rumaki; lotnymi kopyty Wpady w miasto, po rwni cwauj odkrytj Przez dzie cay; gdy ciemny mrok poczerni szlaki, Do zamku Dioklesa przybyli junaki. Ojcem jego Orchiloch, syn Alfeuszowy. U Diokla tam w Ferach i nocleg gotowy Znaleli, i gocinne przyjcie im dano. Ze wschodzc nazajutrz Jutrzenk ran,Zaprzgszy, jad dalej w przekrasnej kolasie Przez bram, a w przysionkach turkot rozlega si. Tak pdzc, wz ich prdko t drog przemierzy Do Pylos. Wtem Telemach druhowi si zwierzy: Nestorydzie [287]! Mam prob, lecz chcwiedzie, czy mi Jej nie odmwisz? Wszak my z dawna pobratymi Przez ojcw naszych przyja; rwne nasze lata, A ta podr tym cilej jeszcze nas pobrata. Ot wstrzymaj wz, prosz, gdzie okrt mj czeka; Tam wysid. Twj stary -sprawa z nim nielekka - Gotw by mnie nie puci, goci bez ustanku, Kiedy mnie tak si pieszy; zrb to, mj kochanku! Rzek, a Nestoryd w duchu ju wszystko obliczy, Aby speni najlepiej, co sobie druh yczy.I ta rada najlepsz zdaa si w tej mierze,e skrci zaraz komi nad morskie wybrzee I na pokad okrtu j wynosi dary; Dane od Menelaja, te zote puchary I te szaty, a naglc rzek skrzydlate sowo: piesz na okrt i zbieraj czelad okrtow; Zwi si nim w zamku stan i ojcu zdam spraw. Ju czuj, jak przyjdzie odby z nim przepraw: Starzec to popdliwy; sam on tutaj wpadnie, Nacinity przez niego nie wymkniesz si snadnie. Ju go widz, jak przyjdzie i zmiesza ci szyki . Powiedziawszy to, zaci grzywiaste koniki,Przez grd Pylu przejecha, stan przed mieszkaniem. Telemach za na swoich woa z naleganiem: adzi naw, a ywo, towarzysze mili! Wsiada i dalej w drog, nie tramy ni chwili! Posuszni, rozkaz jego wykonali pdem, Do wiose si rzucili i zasiedli rzdem. Gdy by gotw, na tylnym okrtu pokadzie J odprawia ofiar Atenie Palladzie. Wtem stan przed nim jaki przechodzie z daleka, Z Argos, skd a tu uciek, zabiwszy tam czeka. Wieszczkiem by i potomkiem po Melampie [288] owym, Co ongi mieszka w Pylu, synnym owiec chowem... Gdy Telemach u burty la z wina obiat, Zagab go w i sowa posa mu skrzydlate: Mj druhu! Ty, jak widz, ofiar zajty; Wic zaklinam ci na ni i na cel jej wity,Na twoj gow wasn i czeladzi twojj, e mi odpowiesz prawd szczer, jak przystoi: Kto jest? Z jakiego kraju? Rodzina twa jaka? Wic otrzyma odpowied wraz od Telemaka: Cudzoziemcze! Usyszysz mow niekaman: Itaka m ojczyzn, Odys -ojca miano. Oby y! Lecz on dawno smutn mierci zgin! Przetom go na okrcie tym szuka popyn, By si zwiedzie o losie drogiego rodzica .Na to mu Teoklymen rzek piknego lica: I jam tuacz bez ziemi, bom w rodzinnej stronie Zabi kogo, co w Argos hodujcym konie Mia krewnych i przyjaci, uywa czci wielkij; Wic uchodzc odwetu ich rki mcicielki, Tu zabiegem, na ywot ju skazan tuaczy.Bagam ci, we mi z sob, a bagam w rozpaczy: Zabij mi -co tylko nie wida pogoni . Na to roztropny modzian: O, nieche bgbroni, Abym ci z odzi wypchn! Gdy chcesz z nami pyn, Wsiadaj! Dzielc si z tob, nie damy ci zgin . Tak witajc przybysza, wzi mu z rk spiowy, Oszczep, i ten na pomost zoy okrtowy; Sam potem wszed do rodka nawy owiolonj, Siad u burty, a przy nim usiad zaproszony Teoklymen. Ju jedni d odcumowali, Drudzy ad robic wewntrz nawy si krztali; Telemach ich nagania, wic robi, co kae.Sosnowy maszt zatknwszy w dronym ligarze, Wyprostowali, w mocne ujli go sznury, I na rzemieniach agle podcigli do gry. Zaraz im wiatr pomylny zesaa Pallada: Z szumem lecc z obokw, wiatr na okrt wpada, Po sonej go powierzchni pdzi jak w zawody, e wnet Kruny omin i Chalkisu wody [289] .Soce zgaso, dokoa szlaki poczerniay -Telemacha do Fejw [290] wiatry ju zagnay. Stamtd mijajc Elis, gdzie wadn Epeje, Mkn ku kolczastym wyspom [291], a w duchu truchleje, Mylc, czy mierci ujdzie, czy gow naoy. Podczas siedzia Odysej, a z nim pastuch boy, W zagrodzie; wrd czeladzi wieczerz si krzepi. Gdy zjedzono, wypito, wite znw zaczepi Swkiem, by Eumajosa dowiadczy w potrzebie, Azali go jak goca duej tu u siebie Zatrzyma, czy do miasta odprawi dla zbytu.Czy wiesz co, Eumajosie? -rzek. -Jutro do witu Zbieram si i do miasta po ebranym chlebie; Nie chc duej ciarem by dla was i ciebie. Tylko rad mi opatrz i daj mi na drog Przewodnika, gdy w miecie sam sobie pomog. ac tdy owdy po probie, obacz, Czy w zysku da ks chleba rzemioso ebracze. Nawet w zamek Odysa chciabym si odway, Z Penelop o rnych wieciach co pogwarzy, Zetkn si te i z pyszn rzesz zalotnicz: Z mnstwa potraw na stole moe co uycz. Jeli suby mej zechc, najzrczniej si sprawi. Ale suchaj! I dobrze rozum, co- wyjawi: Oto z aski Hermesa, co wdzikiem piknotyI pomylnoci ludzkie zwyk wieczy roboty, Nie sprosta mi nikt w subie pilnej -to rzecz pewna: Umiem ogie rozpali, suche upa drewna,La wino, miso kraja i obraca rony - Zgoa wszystko, co od sug wymaga pan mony . Zmartwion tym, wraz mu odrzek boski nasz pastucha [292]: Gociu mj! Jaka znowu ugryza ci mucha [293], e si chcesz na niechybne nieszczcie narazi? Po c ci midzy gachy wyuzdane wazi, Ktrych gwaty ju bij w nieb elazne stropy! Oj! Nie takie im su przecie, jak ty, chopy, Jedno w chlajny, chitony przystojne ubrane, Modziki gadkolice, wonne, uczesane: Tacy su do stow toczonych, chdogichGncych si od win, misiw i od chlebw mnogich. Zosta z nami, twa bytno nikomu nie wadzi, Ani mnie, ni adnemu z naszej tu czeladzi: Niech tylko syn Odysa jedyny powrci, Chlajnami, chitonami caego zarzuci, I odele, gdzie sercem pragniesz by i gow . Na to cierpiciel Odys odrzek tak mow: Oby ty, Eumajosie, by tak miy bogu, Jak mnie jeste, za lito nad ndz w barogu I przytuek mi dany! Los rnie uciska, Lecz najsroej, gdy czeku nie do przytuliska, A wzgard, poniewierk co dzie musi przey, By tylko krzyk godnego odka umierzy!Lecz gdy chcesz, bym na jego poczeka przybycie, To mi te co o ojcu i matce powicie Odyseja; on pono, wychodzc na boje, Ju dobrze podstarzaych zostawi oboje, yj- oni? Soneczne wiec- im promienie? Czy zmarli, hadesowe zamieszkuj cienie? Wdz pasterzy, Eumajos, tak mu odpowiedzia: Z ust mych prawd usyszysz, wszystko bdziesz wiedzia. Laertes dotd yje, cho boga wci prosi, By mier zesa na niego; ycia ju nie znosi, Odkd utrata syna serce mu rozdara I odkd mu maonka, cna pani [294], umara. Z paczu przysza na staro wczesna i przygniata; Ona take z tsknoty po synie ze wiata Zesza mierci okropn. O! Niech tak nie koczy Nikt dobry, kto mi kocha, z kim przyja mi czy! Dopki ona ya, cho smutkiem przybita, Dopty wszystkim dla mnie bya ta kobita. Szukaem jej, rozmawia -bom chowa si przecie Z dugoszatn Ktimen [295] jak wasne jejdzieci, Z t ostatni jej crk, pann urodziw; I bya ona matk dla mnie nie mniej tkliw. Ktimena gdy dorosa, jam chopak by jary- Wydano j do Same, a bogate dary Wzito za ni. Wraz matka chiton mi chdogiA chlajn sprawiwszy, to sanda na nogi, Wysaa na wie, coraz kochaa mi czulj.Dzi ju nie mam nikogo, nikt mi nie przytuli! Za to pracy mej jako bogosawi nieba: Mam co je i pi, gocia przyjm jak potrzeba, Lecz od mojej dziedziczki nic mi ju nie spadnie, Ani datek, ni sowo, odkd domem wadnie Ta zgraja najezdnikw. A sugom tak mio Mwi z pani czasami, jak to dawniej byo, Przetrci co z jej aski, zapasik wzi wpole, Bo to zniewala sugi i sodzi ich dol... . Na to przemylny Odys rzek mu: Czy byd Troj; m, wie nimfym. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{` cx + c c"B1(g cH4 c$?=moe! ? To ty dzieckiem by wtenczas, kiedy tu niebo Odbi si od rodzicw, od rodzinnej ziemi? Ale jak si to stao? Prosz, powiedz-e mi! Czy miasto, gdzie rodzicw miae i rodzin, Wrogowie najechawszy zburzyli w perzyn?Czy ci od krw i owiec rabusie porwali I zawlkszy na okrt a tutaj sprzedali Komu, ktry za ciebie zapaci sowicie? Na to pastuch Eumajos: Kiedy tak prosicie, Gociu mj, to odpowiem na pytanie wasze. Siedcie sobie, a pen wychylajcie czasz. Noc duga i wywczasu moe kto chce zay- A kto nie chce, przyjemnie moe noc przegwarzy. Nikt ci tu nie przymusi do spania -sen dugi Wadzi zdrowiu. A jeli tam jeden lub drugi Kwapi si ju do ka, to niech si pooy.Za to jutro o rannej zbudziwszy si zorzy, Po niadaniu, wraz trzod na pasz wywiedzie. My za sobie tu w dwjk zasiadszy, ssiedzie, Je bdziem i popija, i szuka osody W zwierzeniach si z niejednej minionej przygody. Bo taki, co si tua i ndz zazna wiele, Lubi czasami grzeba w tych cierpie popiele. A wic ci to opowiem, o co pyta, druhu. Jest wyspa Syria [296], moe wiesz o niej z posuchu, Ley w grze Ortygii, na soca zwrotniku,Niewielka, ale yzna. Owiec tam bez liku I bydeka, i winnic, i zboa si chowa, Gd nie znany i nigdy zaraza morowa Biedne ludzie nie trapi, lecz gdy wiek zgrzybiay Przejdzie na nich, Artemis ze swoimi strzay, To Apollon w ucznik pojawia si boy, Strzelaj i strza cichy nieznacznie umorzy.Na wyspie dwa s miasta, kraj ma dwie poowy, Nad obiema by krlem syn Ormenidowy Ktesios, mj ojciec, bogom z wejrzenia podobny. Raz wic okrt Fenikw, a lud to sposobny Do eglugi, lecz chytry, przywiz by towary wiecide rozmaitych. W domu za mj stary Mia Fenijk wysmuk i adn kobit, Rcznych robt wiadom. Feniki te skryte I chytre -j uwiody. Jeden z nich, gdy praa, Przyczepi si tam do niej. Mio si wpltaa. Bo na mio niewiasta najatwiej si owi,Choby ktra i wstrtn bya niewstydowi. Wic j pyta: -Skd rodem? Z jakiej okolicy? - Ona mu opisaa dom swego rodzicy: -Miejscem moim rodzinnym Sydon piolnice, Arybas ojcem, skarbw liczy na tysice. Lecz mi Tafije skradli, gdym biega przez pole, otrzyki, tu przywieli, sprzedali w niewolDo domu mego pana; za pienidz gotowy. - Na to rzek w, co skryte miewa z ni rozmowy: -Moe by chciaa z nami wrci, panno mia, By rodzicw i gniazdo wasne obaczya? Bo rodzice twe yj i w dobrym s stanie. -Niewiasta t odpowied daa na pytanie: -Zgoda, byle mi twoi poprzysigli wicie, e mi do dom odstawi ca na okrcie. - Rzeka, oni przysigli, e j tam odwioz, Wszyscy najwitszych lubw zwizali si groz, A ona znw zwizaa ich takimi sowy: -Milcze! Niech nikt z zaogi nie mie okrtowej, Cho swkiem mnie zaczepi, czyli mi tamw miecie, Czy przy krynicy spotka, czy gdzie bd nareszcie, Bo mgby kto podpatrze i donie do dworu, A starzec podejrzliwy chwyci si pozoru, Uwizi mnie, wam zada co najsrosze kary,Sza! zatem, a tymczasem skupujcie towary,A okrt masz adug swoj ju dostanie, Niech ktry t wiadomo da mi niemieszkanie, Ja za schwyc co tylko znajdzie si pod rk, Za przewz wam zapac lepiej ni podzik, Bo przy mnie syn si chowa mojego tam pana, Wcale bystra chopczyna, do mnie przywizana, Pjdzie ze mn na okrt -moecie za duy Okup dosta, gdziekolwiek trafi si w podry. - Tak rzeka i do dworu odesza z powrotemFenicjanie rok jeszcze siedzieli tam potem, Skupujc do okrtu zewszd towar mnogi. A gdy statek adowny gotw by do drogi, Zaraz jeden z nich przyszed do onej kobity Na dwr mojego ojca, czek w ciemi nie bity. Bo naszyjnik wzi z sob zoty, bursztynowy. Zbiegy si wraz z m matk, wszystkie biaogowy Oglda, obmacywa misterne noszenie, A nareszcie targowa. Wtem on da skinienie Umwione i odszed wprost do nawy swojej, Ona zaraz mi wzia, wywioda z pokoi, Lecz w przysionku spostrzegszy zote roztruchany, Gdy by tam do biesiady st przygotowany Dla goci, co z mym ojcem poszli na agor -Wic w zanadrze schowaa trzy puchary spore I wysza, a ja za ni biegem niemylcy. Helios zgas, szlaki sczerni mrok ju padajcy, Gdymy si do nadmorskiej przystani dostali, Gdzie Feniki z adownym okrtem czekali Gotowi do wyjazdu na mokre przestworze. Nas zabrawszy wiatr dobry wynis ich na morze Zesany od Kroniona. Tak sze dni i nocy Pyniem, lecz gdy dzie sidmy nasta z boej mocy, Artemis biaogow on strza zdradn Przeszya, a z oskotem pada w okrt nadno Jak rybitwa. Z pomostu zrzucono jej ciao, er rybom i morsukom [297], mnie nic nie zostao Krom smutku, a tymczasem nie wstrzymanyw biegu, Gnan wiatrem okrt dobi itackiego brzegu, Gdzie mi Laertes kupi z wasnej swej skarbony. W taki sposb ujrzaem pierwszy raz te strony . Na to wysza odpowied z ust Odyseusza: Jake mi, Eumajosie, do ywego wzrusza Powie twoja! Ty w yciu nacierpia si tyle! Przecie Zeus obok przykrych da ci dobre chwile, Jeli po tych przygodach znalaz przytulisko W domu zacnego czeka, ktry da ci wszystko, Ktry ci hojnie straw i napitek dawa, e moge y wygodnie. A ja, wiata kawa Obleciawszy, ot ndzarz, staj tu przed tob . Podobne rozhowory wiedli jeszcze z sob, A potem si przespali krtko, bo rowa Jutrzenka wnet zabysa. Za Telemachowa Czelad, agle zwinwszy na owym noclegu,Maszt spuciwszy wiosami dopchaa do brzegu Statek. Kotwic rzuci, linami przytroczy, I na brzeg fal bity ochoczo wyskoczy, Aby straw uwarzy, pi ogniste wino. Kiedy si tak z obiadem i napitkiem zwin, Wraz roztropny Telemach rzek do swej czeladzi: Wy odpycie, do miasta d si odprowadzi, Ja za skocz tu na wie do moich pasterzy, A gdy wszystko obejrz, wrc o wieczerzy, I nazajutrz, za wierne usugi w tej drodze, Sut misn i winn uczt was nagrodz .Na to rzek Teoklymen, m z boskim wejrzeniem: Gdzie pjd? Czyja strzecha bdzie mi schronieniem? Czy mnie przyjmie knia ktry na skalnej Itace, Czy mam i wprost na twoje lub matki paace? Roztropny mu Telemach odrzek: W kadym innym Przypadku dom nasz byby dla ciebie gocinnym I miaby tam wygod, lecz dzi o przyjciu Nie myle; mnie tam nie ma, a matka w zamkniciu Cigle siedzi, a w izbie gaszej [298] te nie bywa, Tylko w grnych komnatach na krosnach wyszywa. Wska ci wic, do kogo moesz i bezpiecznie: Do Eurymacha pjdziesz, ten przyjmie ci grzecznie. On teraz na Itace ma miru najwicej, M dzielny, on o matk moj najgorcej Si dobija, po bero Odysowe siga. Nie wiem, jak go osdzi olimpska potga, I czy na przed weselem nie padnie cios krwawy! Gdy to rzek, jastrzb wion mu od rki prawj; W szponach dar on gobia, ten Feba ptak [299] chyy, Z gry si posypaa sia pir i pierzy Pomidzy Telemachem a odzi padajc. Widzia to Teoklymen, i odprowadzajc Na stron Telemacha, by nie by syszany, Za do go cisn, i rzek: Od boga zesany Ten jastrzb przelatywa po twojej prawicy: By to ptak przeznaczenia, peny tajemnicyWieszczy on, e w Itace nigdy nie postanie Inny rd, li przy twoim bdzie panowanie . Na to roztropny modzian: O gociu mj miy! Oby si sowa twoje w przyszoci ziciy!Ja bym ci podarkami obsypa, ugoci, Iby twojego szczcia kady ci zazdroci! Rzek i przyzwa Pejraja [300]; z wszystkiej on druyny Odznacza si wiernoci, towarzysz jedyny: Klytia synu, Pejraju! Ty w drodze do Pylu Zawsze spenia mj rozkaz, lepszy by od tylu, Wic zabierz z sob do dom obcego tu czeka, Ugo go, poczcij grzecznie, i niech na mnieczeka . Na to odrzek mu Pejraj, sawny kopii miotem: Choby si, Telemachu, opni z powrotem, To go przyjm, i wdziczen bdzie za przyjcie . Rzekszy, skoczy na okrt i kaza w okrcie Bra si wiose, cumown odwizywa lin,A gotow do jazdy zgromadzi druyn. Telemach za, postoy zawdziawszy na nogi, Lecy na pomocie wzi w gar oszczepsrogi Z miednym grotem. Flisacy lin odwizali, Statek odbi, ku miastu popynli dalej, Jak im kaza Telemach, Odysa syn mody, Ktrego niosy nogi do onej zagrody, Gdzie mnogo trzd si chowa, ktre pastuch strzee, M zacny, panom suy i wiernie, i szczerze. --------- [281] kdziornej -piknowosej; [282] przynuk (rus.)-zachta, namowa; [283] Megapent -nieprawy syn Menelaosa; [284] Fajdim -wadca Sydonu; [285] przyjmij... t szat -Helena daje Telemachowi szat z przeznaczeniem dla jego przyszej ony; wg legendy miaa ni by pikna Nauzykaa crka krla Feakw, ktra uratowaa Odysa; [286] roztruchan (staropol. , poch. z tar.)-ozdobny wielki puchar biesiadny, dzbanna wino i mid; [287] Nestoryd -Nestorides, syn Nestora; [288] Melampus -syn Amythaona, brat Biasa;jeden z pierwszych wieszczkw greckich; zna sztuk leczenia, rozumia mow zwierzt; dopomg Biasowi zdoby rk krlewny Pero, crki Neleusa, w zamian zabyki Ifiklesa, ktrych zada Neleus; [289] Kruny... i Chalkisu wody -Kruny (nazwaoznacza rdo )to miasto w Elidzie, zaChalkis -rzeka w poudniowej czci tej krainy; [290] do Fejw -Feja bya nadmorskim miastem w Elidzie; [291] ku kolczastym wyspom -chodzi o Echinady zwane Wyspami Jeowymi, na Morzu Joskim; [292] boski pastuch -w ten sposb okrelony zosta Eumajos; [293] jaka... mucha -tu w znaczeniu: Jaka myl; [294] maonka, cna pani -matka Odysa, Antikleja, ktra zmara z tsknoty za utraconym synem; jej ducha spotyka Odys w Hadesie (pie XI); [295] Ktimene -siostra Odysa, ona Eurylocha, ktry zgin wraz z innymi towarzyszami Odysa podczas burzy u wyspyFeakw; [296] Syria -tu: bajkowa wyspa daleko na zach.; dzisiejsza Syria za czasw Homera bya czci Mitanni, nastpnie zostaa podbita przez Hetytw, Egipt, Asyri, Babiloni i Persj; [297] morsukom -fokom; [298] w izbie gaszej -w izbie mskiej, w ktrej przesiadywali zalotnicy; [299] Feba ptak -jastrzb lub sok, gdy ptaki te z racji swej szybkoci byty powicone Febowi, czyli Apollinowi, bogu soca, muzyki, taca i wrb; [300] Pejraja -Pejrajos, syn Klytosa; PIE SZESNASTA Telemach rozpoznaje Odyseusza Odys wsta z Eumajosem o porannej chwili,Przy ogniu roznieconym straw przyrzdziliI pasterzy wysali z trzdmi na pastwiska;A wtem nadszed Telemach. Zawsze czujne psiska asz si, nie szczekajc. Nie uszo to wzroku Odysa; sysza take chd mskiego kroku. Wic si lotnymi sowy ozwa do pastrza: Kto tu idzie; zapewne jaki druh si zblia Lub znajomy; pies aden na niego nie szczeka, Lecz si asi; stpanie syszaem z daleka . Ledwo skoczy, a we drzwiach syn jego kochany Zjawi si. Skoczy k niemu pastuch, tak zmieszany, e mu dzban, w ktrym wino mia pomiesza z wod, Z rki wypad, gdy podbieg wita posta mod Swego pana. Caowa gow mu i oczy, I rce, a po licu starca za si toczy. Icie tak ojciec syna tuli w swym objciu, Gdy z obczyzny mu wraca po latach dziesiciu Jedynaczek, co tyle trosek go kosztowa. Tak samo Telemacha ciska i caowa Wiemy pastuch, jak gdyby nieboszczyka wita, I kajc, tymi sowy lotnymi go pyta: Tye to, wiato moje, Telemachu miy?!Gdy odjeda do Pylos, oczy me zwtpiy,Czy ci kiedy ju ujrz. Pjde tu, kochanku, Przyjrz ci si, naciesz, patrzc bez ustanku W ciebie, wracajcego z dalekiej eglugi. Ty tak rzadko nawiedza twe trzody i sugi, Siedzc w miecie! Zapewne siedziae tam gwoli Onych gachw zbytnikw, wiadek ich swawoli? Na to roztropny modzian odrzek: Dobrytatku, Ot mi masz, gdy umylnie, a nie za z przypadku Przyszedem ci odwiedzi i spyta, co robiMatka moja: czy w domu jeszcze? Czy ju zdobi oe innego ma Odyseja ona? A onica po ojcu mym osierocona Pustk- stoi pajczyn li nakryta siatk? Wdz pasterzy Eumajos na to: Z twoj matk Zawsze jedno: niezomna na zamku swym siedzi Odpierajc napaci; dzie i noc si biedzi I usycha w tsknicach, zami wci zalana . Rzekszy to, wcz spiow odj z rk modziana, A ten, gdy prg kamienny do izby przestpi, Zaraz ojciec Odysej z miejsca si ustpi, Lecz go Telemach wstrzyma: Gociu! Sied, gdzie siedzia! Jest tu miejsce i dla mnie. Ten czek bdziewiedzia, Kdy mi w swej zagrodzie najlepiej posadzi! I Odys usiad znowu -a pastuch j adzi Siedzenie z mikkich lici, kouchem nakryte, Na ktrym to panitko siado znamienite. Eumajos wraz im przynis misa mis ca Pieczonego, co wczoraj z wieczerzy zostao. Zwinnie kosz peny chlebw postawi wrdstou, W kru bluszczowy la wino i wod pospouI naprzeciw Odysa sam ju zasiad aw. Jako jli spoywa zastawion straw, A gdy jada, napitku mieli ju do syta, Tymi sowy Telemach pastucha zapyta: Powiedz, tatku, skd go ten u ciebie sizjawi? Jaki okrt do naszej wyspy go dostawi I z jakiego to kraju s jego flisaki? Bo przecie przyj piechot nie mg do Itaki . Na to boski Eumajos: Chcesz wiedzie, mj synku, Wic ci opowiem, prawd czyst, bez przyczynku. On powiada, e z Krety pochodzi rozlegj, e nogi jego sia grodw ju obiegy, Gdy na ywot tuaczy niebo go skazao. Teraz mu si z tesprockiej nawy uj udaoTu, do mojej zagrody. Opiece go twojj Oddaj; od tej chwili pod skrzydem twym stoi . Roztropny mu Telemach na to odpowiada: Wbie mi, Eumajosie, w serce sk nie lada! Jake tego przychodnia w domu mym umieszcz, Sam mody i ramieniem nie do silny jeszcze, By si komu obroni, kto by mi znieway?Co za matki si tyczy, tom ju zauway, e jej serce si waha, dzieli si na dwoje: Nie wie, czy ma prowadzi gospodarstwo moje, Szanowa pierwsze oe, u ludu by czczon [301], Czy pierwszego z Achiww onych zosta on, Co goszcz w naszym zamku, a ktry si stara O jej rk i darw skada co niemiara? Ale tego przychodnia, e jest gociem twoim, Pikn chlajn, chitonem uczciwie przystroim, Damy mu i postoy, i miecz obosieczny, I gdzie go serce cignie, odjedzie bezpieczny. Chcesz-li go za u siebie zatrzyma na duj, To przyl mu odziewek, przyl zapas duy ywnoci, by nie ciy tobie ni czeladzi. Lecz wazi midzy gachy, tego mu nie radzi Zdrowy rozum: bo nuby zuchwae te trutnie Pohabili mi czeka? Zgryzbym si okrutnie; Jeden przeciw gromadzie takiej nic nie wskra, Choby najwikszy siacz -przy niej zawszegra . Ozwa si na to Odys, cierpiennik niezomny: Pozwl i mnie dorzuci jeden wyraz skromny. Jake mi serce rwie si, gdy wszystko to sysz, Co mwicie o gachw zuchwalstwie i pysze Tam na zamku, na przekr tobie, cny modzianie! Powiedz, czy im sam uleg, czy te Itakanie Uwzili si na ciebie, podszczuci przez bogw? A moe w braciach swoich znalaz teraz wrogw? W braciach, na ktrych czowiek spuszcza si najwicej W bitwie, a zwaszcza, kiedy w boju najgorcej. O! gdybym tak by modym, jak mam w piersi ducha, Lub gdybym by Odysa synem, tego zucha, Lub nim samym (o, niechby z wczgi po wiecie Wrci ju! a e wrci, mam nadziej przecie), To choby eb mi z karku mia strci z nich ktry, Obces w Odysowego zamku wpadbym mury I zuchwaej tej tuszczy dabym si we znaki! Niechby silniejsi liczb zmogy mi junaki, To na wasnych mych mieciach wolabym da gardo, Ni patrze, jak hultajstwo to si rozpostaro, Jak przechodniem pomiata, a dziewki suebne Wlecze w paskie komnaty na te gry haniebne, Wino toczy, zapasy domu marnotrawi, Hulank, pijatyk bawi si a bawi . Roztropny mu Telemach na to odpowiedzia: Wszystko to ci opowiem, przychodniu, bywiedzia. Ani mi lud itacki nienawici paci, Ani w tym razie wina pochodzi od braci, Ktrym czek podczas bitwy zwyk ufa najwicj, Tylko e z woli Zeusa ten nasz szczep ksicy : Czy byd Troj; m, wie nimfym. Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{Ph c J c c! c,U c8oCStoi jednym potomkiem: Arkejsjos mia synaJedynaka, Laerta; ten, dzi starowina, Mia jednego Odysa; a Odys mnie spodzi Jednego -i odjecha, ledwom si urodzi. Sodkich pieszczot ojcowskich zaznaem ja mao! Std dom jego a tylu wrogw najechao: Bo ilu tu wadykw siedzi w naszej stronie,Czy na lenym Zakincie, Samie, Dulichionie, Czy na skalnej Itace wada i rej wodzi, Kady, chcc lubi matk moj, dom mj godzi. Ona za ni odmawia, ni speni si pieszy Tych lubw, a tymczasem od drapienej rzeszy Dobytek mj marnieje; wkrtce i mnie zjedz. Lecz jak si to tam skoczy, bogi tylko wiedz! piesz wic, tatku, i donie matce Penelopie, e z Pylos w dobrym zdrowiu wrcio jej chopi. Ja tymczasem zaczekam, a bdziesz z powrotem; Krom niej, nikomu z onych Achiww nic o tem Nie mw; wielu z nich bowiem skrycie na mnie godzi... . Rzek i nagli, a pastuch postoy nakada I popiesza do miasta. Widziaa Pallada, Jak Eumajos wychodzi z wrt onej zagrody; Wic zbiega, ksztat przybrawszy przecudnej urody Smukej dziewki, w misternych wiczonej robotach, I stana, e widzie mg j tam we wrotach Sam Odysej. Telemach nie widzia bogini: Bstwo komu chce zwykle widzialnym si czyni. Ot krom Odyseja i psy j spostrzegy: Skomlc, lecz nie szczekajc, po ktach przylegy. Wtem ona na mrugna -on spostrzeg mruganie. I przeszedszy dziedziniec stan przy parkanie, A gdy od niej by blisko, Atena mu powi: Laertiado Odysie! Moesz ju synowi Odkry si, a i wspln odby z nim narad,Aby stanwszy w miecie, zgotowa zagad Krwaw tym zalotnikom. Teraz si oddal, Lecz przyjd wam pomaga: do bitwy si pal! Rzekszy to, wraz dotkna go lask zocist, I ju w mig przyobleczon w chiton, chlajn czyst Sta Odys; wrci dawny jego wzrost wspaniay, lady bladej staroci naraz poczerniay... Speniwszy to, odesza. Odys przemieniony Gdy wrci do szaasu, ujrza go zdumionySyn i wzrok spuci mylc, e na boga patrzy, I tak si do odezwa: Teraz ty inaczj Wygldasz, mj przychodniu, ni wpierw ciwidziaem: Inne suknie, i zmiana jaka w tobie caym. Zaprawd, ty jest bogiem, mieszkasz w grnym niebie! Zmiuj si! Wnet obiat hojn uczcz ciebie,Dam ci zot ofiark. Zmiuj si nad nami! Boski Odys takimi odpar mu sowami: Jam nie bg, i nie mog rwna si z niebiany. Jam twj ojciec, twoimi zami opakany, Dla ktrego wycierpia tyle, duchem mnym Opierajc si otrom na nasz dom sprzysinym . Rzekszy to, pocaowa syna; za po licachMu pobiega, cho dugo wizi j w renicach. Ale syn, cho go widzia, uwierzy nie zdoa, e to ojciec, i trwony do niego zawoa: Ty nie ojciec mj, Odys! To zy duch zapewne Zwodzi mi, bym si martwi, zy wylewa rzewne. Gdy czek nigdy rozumem dokaza nie moeTego cudu, widocznie jest w tym rami boe, eby w mgnieniu przemienia starce na modziany. Przed chwil by dziad z ciebie, okryty w achmany, Teraz boek, mieszkaniec niebieskiego gmachu . Odys mu odpowiedzia: O mj Telemachu! Przeraa si i dziwi tobie czy przystoi, Kiedy wasny twj ojciec przed tob tu stoi? Innego si Odysa nie spodziewaj widzi: Jam jest ten, co si dugo mia bka i bidzi, By po latach dwudziestu wrci w kraj ojczysty. Sprawa to Atenei, mojej oczywistj Opiekunki, gdy ona jak chce mi przemienia. Tylko co byem ebrak odarty z odzienia, Teraz masz mi moojcem, w stroju licznie lnicym. atwo bstwom, w szerokim niebie mieszkajcym, Bd w proch zetrze czowieka, bd stawi na szczycie! Powiedziawszy to, usiad. Modzianek w zachwycie Do serca cisn ojca, ez wylewa strugi Rozbola si, rozrzewni, tak jeden, jak drugi. Obaj gono szlochali, kwilc jakby ptaki, Jastrzbie albo spy, kiedy im chopaki Z gniazd wydr nieudolne do lotu pisklta: Tak kwiliy, zawodzc, oba niebota, e i soce by zaszo, oni nie przestali, Gdyby syn si zapyta: Wycie si dostali Na jakim tu okrcie? I jakie flisaki Przywieli ci, mj Ojcze, do naszej Itaki? Przecie to niepodobna, by przyszed piechot! Wic mu odrzek Odysej: Gdy mi pytasz o to, Bez ogrdki najczystsz prawd ci wyjawi:Feaki mi na swojej odwieli tu nawie. Zwykle, kto ich si prosi, odwo kadego, Wic i mnie tak odwieli przez morze, picego, A na brzegi itackie; podarek bogaty W miedzi, w zocie mi dali i przeliczne szaty. Wszystkom z rozkazu bogw przechowa wjaskini, Tu za jestem na rozkaz Ateny bogini, By si z tob naradzi, jak by znie te wrogi. Powiedz mi, ilu ich tam? Czy poczet ich mnogi? Chc wiedzie, co za jedni i skd te zuchwalce? Musz si wprzd namyli dobrze o tej walce, Czy sami, bez pomocy przyjaci uderzem, Czyli te nam wypadnie zwiza si przymierzem? Wic roztropny Telemach rzek do tymi sowy: Ojcze! Wci o twej sawie syszaem bojowj, O ramieniu do kopii, o gowie do rady - Lecz czy nie rzek za wiele i nie bez przesady, Aby we dwch si porwa na ten tum siaczy? Gdyby ich tam dziesitek, dwa nawet -c znaczy! Ale bo to gromada! Policz sam ich siy, Jakie z ssiednich wysep na dom si zwaliy: Z Dulichionu pidziesit [302] i dwch dziarskiej modzi, I szeciu pacholikw, co koo nich chodzi; Z Same dwudziestu czterech; z Zakintu lenego Dwudziestu masz Achajw; dodajmy do tegoDwunastu Itakanw, wszystko kwiat modziey; Medon keryks i pieniarz do nich te naley; Okrom nich dwaj krajczowie su im przy stole. Gdybymy takiej kupie w zamku dali pole, Kto wie, czy miasto zemsty klska nas nie czeka! Radzibym przeto w pomoc przybra wicejczeka; Pomyl raczej, kto mgby poprze nas ramieniem? Odpar mu na to Odys, niezomny cierpieniem: Zwa na kade me sowo, niech darmo nie pada! Czy mao, gdy nas wespr Kronion i Pallada? Czy chcesz moe lepszego szuka sprzymierzeca? Na to wysza odpowied taka z ust modzieca: Wielkie masz pomocniki, Ojcze mj, nie przecz, Siedzce tam w obokach, bo losy czowiecze I boyszcz [303] spoczywaj w ich wszechmocnej doni! Odysej znw mu na to: Bd pewien, e oni Nie zostawi nas samych w tej potrzebie krwawej, Kiedy na zamku naszym przyjdzie do rozprawy I bj bdzie rozstrzyga midzy mn a nimi. Ty za pjdziesz z jutrzenki brzaskami pierwszymi Do miasta i zabawisz gachy pogawdk; Ja z pastuchem po tobie nadejd tam prdko W postaci zndzniaego ebraka i dziada. A jeli mi ly pocznie w zamku ta gromada, To zno obraz moj, choby ci zuchwali Za nogi mi z wasnego domu wywlekali Lub ciskali czym na mnie; znoe to statecznie. Jednak wprzd moesz swkiem napomnieich grzecznie, Aby si hamowali; lecz wzgardz przestrog, Wiem o tym -bo dnia mierci swojej uj nie mog. Jeszcze jedno: a niech to zostanie przy tobie. Gdy rajczyni [304] Atene podda mi na dobie Myl sw tajn, natychmiast skin gow na ci... Co widzc, wraz ore, jakie w izbie macie, Powynosisz i zamkniesz tam w grnym skarbczyku. Gachy, gdy si spostrzeg, wraz narobi krzyku. Ty im mw, e te bronie na miejsce osobne Z dymu wynis, bo ju si stay niepodobne Do tych, co po odjedzie Odysa zostay, Od kopcia ogniowego tak bardzo sczerniay.Mw, co wiksza, e Kronid szepn ci do duszy, e o zwad nietrudno, gdy si eb zaprszy, A do zwady doj moe i do krwi przelania. To by gody zepsuo, nie mniej jak starania O rk Penelopy -wszak pocig do my Ma elazo... Lecz dla nas zostaw z tych ory Dwa miecze, dwa oszczepy, dwie tarcz z byczej skry, By je chwyci, gdy przyjdzie napa na nichz gry. Pewnie ich Zeus z Aten olepi na razie. Lecz ty jeszcze o jednym pamitaj zakazie. Jeli syn mj, szlachetne masz w sercu zarzewie, To, e Odys powrci, niech ywy nikt nie wie, Nawet Laertes, nawet zacny nasz pastucha; Niech to nie dojdzie nawet Penelopy ucha... Na takich rozhoworach dzie dla nich ubiega. Tymczasem do itackiej przystani zawin Okrt, ktrym Telemach z Pylosu przypyn. Druhowie, gdy w gbokiej przystani stanli, Zaraz wyciga naw na suchy brzeg jli. Suba wnet wypenia, czym okrt adowny. Do Klytia upominek zniesiono kosztowny. Ju i keryks na zamek Odysw wysany Z wieci do Penelopy, o syna stroskanj, e ju wrci, lecz na wsi zosta, tylko odzi Kaza pyn do miasta. Wiadomo zagodzi Smutek jej i zy otrze stsknionej niebodze.Jego pastuch Eumajos spotka by po drodze, I obydwaj wiadomo jedn jej przynieli. A tak, kiedy w krlewski zamek obaj weszli, Keryks wobec zebranych biaogw tak prawi: Krlowo! Twj syn wrci, na wyspie si zjawi! Po nim pastuch przystpi i mwi z krlow: Wszystko, co mu syn zleci, odda sowo wsowo, A gdy si ze wszystkiego, co przynis, pozwierza, Wracajc do trzd swoich, z wrt zamku wybiea. Przerazio to gachy; trwogi cie ponury Pad na nich -przed zamkowe zaraz wyszli mury, Posiadali i radzi zaczli u bramy. Eurymach, syn Polyba, rzek im: Ot mamy! Telemach odby podr, dokona rzecz mia; Nie sdzilimy nigdy, by mu si udao. Dalej wic! d najchysz wyprawi na morze Z tgimi wiolarzami! Niech pdzi, co moe,I tamtych uwiadomi [305], by wracali do dom . Tak rzek; wtem Amfinomos [306] twarz zwrci ku wodom Tam w zatoce, i naw ujrza w penym biegu, Z aglem zwisym, wiosami pdzon do brzegu. miechem parskn, i mwi do druyny swojj: Nie trzeba ju posya; okrt w porcie stoi. Bg ich natchn widocznie lub te sami oni Widzc agiel nie mogli dopa go w pogoni . Zerwali si gachowie i poszli gromadnie Na brzeg, gdzie d na susz [307] wycignwszy snadnie, Dali sugom wyprni adowne jej boki. Stamtd potem na rynek skierowali kroki I zrobiwszy tam koo, innych nie wpucili Ani starych, ni modych, by z nimi radzili. Antinoj, syn Eupejta, tak rzek zgromadzonym: Dziw mi, jak on si wymkn sidom zastawionym? Snad bstwa go ostrzegy; przecie z szczytu wzgrzy, We dnie go ledzi poczet czuwajcych stry, A w noc lotny nasz okrt wci po morzu kry Do rana, by Telemach uciec nam nie zdy I mier ponis. Lecz wida, e bstwa gostrzeg, Kiedy do dom powrci. Co bd, tu mier jego Musimy przygotowa -ju si nie wylinie! Bo dopki on yje, nikt z nas ani linie Tego, czego tak pragniem. Dzieciak to ukadny I zna si na chytrociach; a jaki poradny! Zreszt i lud nie cakiem sprzyja nam jak wprzdy. Zabi go, nim achajskie na wiec zwoa ludy:Rcz, e niezadugo chwila ta nastpi. Wtenczas gniewem wybuchnie, przeciw namwystpi, Winic o skrytobjstwa zamach, cho chybiony; Gwat ten przez wszystkich zgoa bywa potpiony. To ze na nas si skrupi: z ojczyzny wypdz I ka na obczynie ama si nam z ndz.A wic pierwej go zgadmy, gdzie bd w rce wpadnie, Czy na wsi, czy tu w miecie, a potem przykadnie Podzielim si majtkiem. Matce si przeznaczy Zamek oraz mowi, ktrego wzi raczy. Jeli wam rada moja nie w smak, przyjaciele, A chcecie, by Telemach y na swym udzieleDziedzicznym, po-ojcowskim -to nie wiem, dlaczego Siedzimy tu taborem chonc mienie jego? Czy nie suszniej, by kady wprost ze swego domu Podarki jej posya? Ona musi komu Da pierwszestwo i poj, kogo bg wybierze! Tak mwi, lecz nikt gosu nie zabra w tejmierze, Li Amfinom krtkimi odezwa si sowy, Syn Nisosa, potomek ze krwi Aretowj, Ktry tu z pszenicznego przyby Dulichiona,Czoo gachw. Mowami jego zachwycona Nawet i Penelopa -m niepospolity! Wsta on i tak przemwi: Potpiam ten skryty Zamach na Telemacha, towarzysze moi! Kto zgadza szczep krlewski, boga si nie boi. Raczej nam wol bogw wpierw pozna wypada; Jeli na to zezwoli niemiertelna rada, Wtedy sam go zabij, kady zabi moe; Lecz nie wolno uprzedza nam wyroki boe . Zgromadzeni te sowa przyjli ze smakiem I w zamek Odyseja ruszyli orszakiem, A przyszedszy, rzd krzese zajli junaki.Wtem w gowie Penelopy powsta zamiar taki, eby samej wystpi przed zuchwaych gachw; Donis bowiem jej Medon, wiadomy zamachw, Jakie niebezpieczestwo grozi gowie syna.Zesza do nich, a za ni panienek druyna. Gdy stana przed nimi posta jej wspaniaa, W progu szczytnie sklepionej izby si wstrzymaa I na lice namiotk zapuciwszy z gowy, ajaa Antinoja dononymi sowy: Ty szalbierzu, warchole! Cho wszyscy ci ceni I co najlepszym w rzdzie rwiennikw mieni Tak rozumem, jak mow -lecz bajka to taka! Mw! Dlaczego chcesz mierci zgadzi Telemaka I pomiatasz nieszczciem, ktre bg ma wpieczy? Grzeszy, kto jest przyczyn niedoli czowieczej! Czy zapomnia, jak ojciec twj, przez lud cigany, Skry si u nas? Bo srodze by lud rozgniewany Za to, e z tafijskimi zwiza si otrzyki I Tesproty rabowa, nasze sojuszniki. O, tak! Chcieli go zabi, wypru mu wntrznoci, Mienie zniszczy, zagrabi wielkie posiadoci! Lecz Odys pohamowa tumy rozjuszone. Ty w odwet chcesz mu zniszczy mienie, porwa on, Syna mu zamordowa, mnie na mier zasmuci! Przesta, przebg! I drugich staraj si odwrci . Syn Polyba, Eurymach, odpar jej w te sowa: O mdra Penelopo, cro Ikariowa! Pociesz si, twoja ao niech si uagodzi: Taki si nie urodzi ani nie urodzi, Co by mia Telemacha pozbawi ywota; Pkim yw, pki dzienna wieci mi jasnota, Rcz ci, e wykonam pogrk niemarn: Z takiego bym wytoczy oszczepem krew czarn. Czcz ja pami Odysa: on to mi, bywao, Sadza na swych kolanach, i dziecin ma Karmi misem, i wino podawa mi w czaszy. Przeto twojego syna z wszystkiej modzi naszj Najbardziej kocham. Nieche mierci si nie lka Od nas, gachw -chyba go dotknie boa rka. Tak j cieszy, a w duchu sta mu ju na zdradzie. Ona odesza do swych pokojw na gadzie [308] Opakiwa maonka -i dugo pakaa, A Atene j sodkim snem ukoysaa. Wieczorem do Odysa i do jego syna Wrci pastuch. W szaasie bya krztaninaPrzy obiacie ze wieo zarznitym prosiciem, Gdy przed chwil Atene wesza i dotkniciem Rdki znw Odyseja w staro i achmanyPrzyobleka, aeby nie by on poznany Od pastucha, ktry by natychmiast bieg w tropy Donie o tym, co widzia, wprost do Penelopy, I wyda tajemnic. Wic syn Odysowy, Ujrzawszy Eumajosa, powita go sowy: Wracasz, mj ty poczciwcze! Co tam sycha w miecie? Czy ju gachy z zasadzki powrcili wreszcie? Czy jeszcze na mj przejazd czatuj w przesmykach? Na to odrzek mu pastuch: Nic o tych zbytnikach Nie wiem; a gdym przechodzi miasto, nie pytaem Nikogo, tylko pilnie na zamek pognaem, By pani uwiadomi i wrci tu wczenie. Idc, keryksa-m spotka, jak rwnie nisspiesznie Wiadomo od twych druhw posan do matki. Oprcz tego, a oczy wasne mam za wiadki, Kiedym wzgrek Hermesa [309] tu pod miastem mija, Ujrzaem lotny okrt, jak w przysta zawija, A na pokadzie stali wszystko tdzy chopi,I byo tarcz tam duo i dwoistych kopij: Zdaje si, e to oni; cho moe w tym ni ma Nic pewnego . Gdy skoczy, Telemach oczyma Zerkn na swego ojca nieznacznie, z umiechem, By nie spostrzeg Eumajos. I zaraz z popiechem Jli znowu przy ogniu przyrzdza jedzenie.Wnet ochocze do stou siado zgromadzenie, A jadem i napitkiem pokrzepiwszy siy, Szli spocz, i kadego przytuli sen miy. -------- [301] u ludu by czczon -wdowy, ktre niewychodziy powtrnie za m cieszyy si wielkim powaaniem; [302] z Dulichionu pidziesit -wszystkich zalotnikw byo 108 i 10 osb suby; tylu przeciwnikw musieli pokona Odys z Telemachem; [303] boyszcz -bogw; [304] rajczyni -doradczyni; [305] tamtych uwiadomi -zalotnikw, ktrzyzastawili puapk na Telemacha; [306] Amfinomos -syn Nisosa z Dulichanu, ssiedniej wyspy; [307] na susz -na brzeg; [308] na gadzie -na pitrze; [309] wzgrek Hermesa -wzgrze Chordakiana Itace, skd wida zatok i pobliskie Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA` kX c w c:S c"^ c, c7Gmorze; PIE SIEDEMNASTA Telemach wraca do miasta Itaki Ledwo z mrokw rana Jutrzenka wystrzeli, Telemach, syn Odysw, zerwa si z pocieli; Biae stopy w postoy ozu i wnet potem Kopi w do przystajc wzi z dwusiecznym grotem, I pastuchowi myl sw odchodzc tumaczy: Tatku! Id do miasta, bym matk obaczy,Bo ona -o, wiem ja to! -trapi si i wzdycha;U niej z ustawnych paczw oko nie osycha,Pki mi nie obaczy. Ty za za rozkazem Moim pjdziesz do miasta z tym biedakiem razem, eby sobie tam ebra; ten i w mu przecieDa ks chleba, yk wina. Mnie bieda zbyt gniecie, ebym bra sobie na kark kadego biedaka; Lecz jeeli pogniewa kogo mowa taka, Tym-ci gorzej dla niego; ja prawdy si trzymam . Na to odrzek Odysej: Ja te chci ni mam, Drogi mj, tutaj siedzie duej midzy wami. atwiej w miecie ni na wsi; niejeden co da mi I z aski nie odmwi ebrakowi strawy. Za stary ja ju na wie i do pracy krwawj, Bym robi, co si panu mojemu podoba; Ty id, a my z pastuchem wnet ruszymy oba. Lecz wprzd chciabym si ogrza; cieplej te na dworze Zrobi si, bo ten achman ogrza mnie nie moe; Chd zdrowiu wadzi, a std do miasta daleko . Tak mwi, a Telemach i szybko, i lekko Z zagrody wybieg, mylc o zagadzie gachw. Niebawem, gdy ju stan u wspaniaych gmachw, Drzewce opar o supek i wraz prg kamienny Przekroczywszy, by w izbie wysokosklepiennej. Eurykleja piastunka najpierw go zoczya, Gdy ozdobne siedzenia skrami mocia, Wic z paczem k niemu biega; inne suebnice Rzuciy si te za ni caowa mu lice I rce, i panicza wita po kolei. Wtem z komnat wysza posta cnej Penelopei Podobna Artemidzie, zotej Afrodycie. Ta objwszy w ramiona syna z obficie Zrosia, w oba oczy, lice caowaa I gono kajc tymi sowy go witaa: Wracasz mi, Telemachu, wracasz, mj jedyny! Zwtpiam, czy ci ujrz -wszak z twojej to winy, e wbrew woli matczynej popyn do PyluDla odszukania ojca tam, po latach tylu. Opowiedz, co w tej drodze widzia? Jakie wieci? Na to rzek jej Telemach: Nie bud mych boleci, Matko moja! al prny serce by mi skrwawi! Po c! Kiedym od pewnej mierci si wybawi. Raczej wykp si, schludne przyodziej sukienki, A zebrawszy w komnat grn twe panienkilubuj da wszystkim bogom sowit ofiar, A moe Zeus na gachy zele suszn kar. Ja sam id na rynek za owym przybyszem, Ktry w tej tam podry by mym towarzyszem; Lecz go naprzd wysaem na odzi z druyn, Zleciwszy Pejrajowi, by go wzi gocin W dom swj, z czci podejmowa, a wrc do miasta . Tak rzek -a woli syna powolna niewiasta Posza wzi kpiel, w szatki przyoblec siczyste, lubowa hekatomby bogom uroczyste, Jeli Zeus da jej odwet za gwat wycierpiany. I Telemach zamkowe opuszcza ju ciany Z kopi w doni; tu za nim biegy lotne pieski. Atenea na urok rozlaa niebieski, e gdy szed, gmin si dziwi postaci uroczj. Wnet te butny tum gachw do niego si toczy, Grzecznie wita, lecz w sercu knuje same zdrady. Telemach przeszed mimo tej gaszej gromady I kdy Haliterses, Antif, Mentor stary, Od ojca przyjaciele, a z nim dobrej wiary, Siedzieli, tam si zwrci, siad przy nich na awie. Ci go wypytywali o wszystko ciekawie. Nadszed wreszcie i Pejraj, kopijnik jak mao, Prowadzc z sob gocia. Tego wypadao Powita, i Telemach bieg ju ku gociowi, Gdy Pejraj w drog wchodzc rzek Telemachowi: Przylije dziewki dworskie do mojej tamchaty, Niech zabior zoony u mnie sprzt bogaty, Dar Meneli . Telemach na to mu odrzuci: Przyjacielu! Sam nie wiem, jak si to obrci. A nuby mi w mym domu zuchwalce napadliI zabiwszy, majtek midzy siebie skradli? Wol, by ty go uy, nieli z nich ktry. Lecz jeli na mnie padnie upi ich ze skry, To odnie, bym wesoy wicej si ucieszy . Rzek i zabrawszy gocia w zamek wraz popieszy. A kiedy ju do komnat mieszkalnych wstpili, Obaj z siebie chitony na krzesa rzucili; Zaraz weszli do ani, w wygadzone wanny, Gdzie oliw wytarszy ich suebne panny Przyobleky w chitony i chlajny weniane. Po czym szli zaj miejsca im przygotowane. Wnet te jedna z dzieweczek wniosa w zotym dzbanie Wod do rk umycia i laa j na nie W podstawion miednic, stoliczek przed nimi Przysunwszy. Klucznica przysza z przernymi Przysmaki, swoich goci hojnie czstujca. A Penelopa, we drzwiach wietlicy siedzca,Pochylona na krzele przda cienkie nici. Tymczasem smacznym jadem kady rad sisyci, A gdy si ju najedli, napili do syta, Tak mdra Penelopa ozwie si i spyta: Synu! Mame do siebie na gr tam wrci I znowu si na oe zami zlane rzuci, Ktre wylewam, odkd wraz z Atreja syny M mj poszed na Ilion? Czemu, mj jedyny, Nie chcesz, nim si tu zejd ci zuchwali gburzy, Opowiedzie o ojcu, co sysza w podry? Na to odpar Telemach mwic tymi sowy:Opowiedzie ci wszystk prawd jam gotowy: Najpierw my do Nestora, ten rzeszom przywodzi, Do Pylosu zabiegli. Przyj mi najsodzij Starzec na swoim dworze; by dziwnej czuoci, Jakby ojciec dla syna, co po niebytnoci Dugiej do dom powraca: tak dla mnie by dobrym Wraz z dzielnymi synami. A jednak o chrobrym Odysie nic nie sysza od ludzi w tym czasie, Czy yje, czy nie yje. Wic w piknej kolasie Rumakami zaprznej sa mi do Atrydy Menelaja, sawnego w boju rzutem dzidy. Poznaem tam Helen, przez ktr Trojanie I Argowie wycierpie mieli niesychanie. Menelaj grzmigos pyta mi zaciekawiony, Co mogo mi przypdzi do Lakedajmony Opowiedziaem prawd ca najdokadniej A on na to zawoa: -Bogowie wszechwadni! Toby w oe czowieka tak mnego sercaMiaby wnci [310] si pody i tchrzliwy wdzierca [311]! Tak samo miot swj drobny ania si odwaa Zoy gdzie w legowisku lwa, pusty mocarza, I odbieawszy mae, szuka sobie trawy Po grach i dolinach -a wtem lew z wyprawy Wraca i sscy pomiot podusi szkaradnie: Tak samo i Odysej kiedy na nich spadnie... Ojcze Zeusie! Ateno! Febie-Apollinie! Sprawcie, jak ongi w Lesbu bogatej krainie,Kiedy on si w zapasy wzi z Filomelidem I o ziem przeciwnika zwali z jego wstydem, A uciech Achiww -niechby w tej postawie Zalotnicy ujrzeli Odysa na jawie! ... Krtki byby ich ywot -swaty w gardle koci - Lecz na to, o co pyta z tak ciekawoci,Dam nielyw [312] odpowied i w szczeroci ducha Powtrz, com z ust sysza morskiego starucha, I z jego przepowiedni dam sowo po sowie: Jak smutnego witezia widzia na ostrowie U Kaypsy, bogini -jak gwatem go trzyma, A on rwie si do domu; lecz prno si zyma, Bo tam nie ma ni czeka zdolnego do wiosa, Ni odzi, by po grzbiecie morskim go przeniosa. - Tak mi mwi Menelaj on oszczepomiotny. Sprawiwszy to, wracaem; bogowie mi lotny Wiatr na okrt zesali, podr si udaa... W ten sposb tam o rnych rzeczach rozmawiano. Gachy za, zgromadzone w podwrzu zamczyska, Bawili si ciskaniem oszczepu i dyska Na miejscu zwykych igrzysk piknie brukowanym. Lecz kiedy na poudniu z bydem pospdzanym Z k wracali skotarze, wiodc je za sob, Rzek do nich keryks Medon, ktry sw osob Mia mir u zalotnikw i z nimi godowa: Panowie, niechby kady tym grom ju folgowa I do izby powraca obiad przygotowa, Bo ten w porze waciwej lepiej zwyk smakowa! Na te sowa gachowie z swych miejsc si schwycili. A gdy obszern izb sob napenili, Porzucawszy chitony na krzesa i stoki Nue rzeza barany i tuczne kozioki, Take i karmne wieprze, to ze stada wouDla siebie na biesiad. Odysej pospou Z Eumajosem do miasta byli na wychodzie, Gdy do niego rzek pastuch, gospodarz w zagrodzie: Przychodniu! Ty do miasta masz i niemieszkanie [313], Bo tak pan mj rozkaza, a wic si tak stanie. Wszake ja bym ci wola strem mie w oborze, Jedno pana si boj, zajaby mi moe; Rzecz przykra poajanie paskie cigle znosi. A wic w drog! Ju nawet dnia ubiego dosy, Nierad bym ci narazi na chodek wieczomy . Na to mu odpowiedzia Odysej przezorny: Pojmuj i rozumiem, jako za rozkazem A do samego miasta masz ze mn i razem. Wic chodmy, tylko w rk daj jakie kijisko, Do podparcia, bo pewnie na ciekach tam lisko! Rzek i na grzbiet zarzuci atami wiecceBiesagi, co wisiay na lichej plecionce, A Eumajos mu w rk woy kostur spory;I tak wyszli obydwaj, a na stra obory Zostay psy i czelad. Prowadzi wic krla, A ten, jak dziad ebrzcy, we dwoje si skula, I wlecze si o kiju, okryty w achmany. Owo kroczc po ciece kamiemi zasianej, Weszli w miasto; stanli u cembrzyn krynicy Misternych, gdzie bra wod mieszkaniec stolicy. Itak, Nerit, Polyktor [314] wznieli ow studni, Ktr wilgo lubice topole przecudnie Ocieniay dokoa, a chodny ze skay Zdrj tryska. Nieco wyej otarzyk by may, Powicony boginkom [315]; przechodzie tam stawa I cze obiatowaniem boginkom oddawa. Syn Doliosa Melantios wanie szed do wody, Pdzc z dwoma pastuchy samo czoo trzody, Najpikniejsze kozioki, dla gachw na kuchni. Ten ledwo ich obaczy, grubiastwem wybuchnie Obelywym, a serce zawrzao w Odysie: Nicpo wiedzie nicponia! To podoba mi si!Zawsze znajdzie swj swego i z nim si pobrata! Gdzie to z tym pasibrzuchem wleczesz si u kata, Z tym dziadyg, co godom wesoo odbiera, We drzwiach staje i odrzwia plecyma wyciera Na okruchy akomy, a wstrt ma do mieczy? Daj mi go! Stra nad stajni oddam jego pieczy, Bdzie mi j zamiata, kozom nosi traw, Na serwatce utuczy cielsko chuderlawe. Ale e to pdziwiatr, wic nie wiem, czy zechce Rk do pracy przyoy -takim si nic nie chce, Jedno azi z wsi do wsi po chlebie ebraczym. Wic si stanie, co powiem -sami to zobaczym... Ze jeli on tam wlezie w progi Odysowe, Moojcy grad podnkw sypn mu na gow, A niejeden zawadzi o ebro wczgi . Tak mwi i mijajc zada mu raz tgi, Nog w biodro kopnwszy. Odys sta jak wryty I z cieki nie ustpi. Tylko w gbi skrytyZamiar way: czy ma wzi zuchwalca na kije, Czy podnisszy go w gr, eb o ziem rozbije? Lecz si przemg i znis to. Pastuch za nakiwa Zuchwalcowi i wznisszy donie, bogw wzywa: O boginki rdlane, o cry Zeusowe! Jeeli dawniej Odys ldwie niejaowe Z kz i jagnit najlepszych ertwowa wamzawsze, To specie moj prob, bdcie mi askawsze: Niechby wite nasz wrci, a bg mu pomaga! On by za to pyszalstwo dobrze ci wysmaga; Nie dworowaby wicej, ty miejski wczgo, A strzeg trzody, gincej pastuchw mitrg . Na to koziarz Melantios da odpowied tak: I ty miesz odszczekiwa mnie, chytra sobako? Jeszcze ja ci z Itaki na wiolanej odzi Wywioz, sprzedam komu; zysk mi to nagrodzi. Oby Apollon z uku tak na pewno mierzy Lub Telemach, na zamku umiercon, dzi niey, Jak to pewna, e Odys dawno ley w ziemi . Rzek i odszed; ci za nim szli kroki wolnemi. On za pieszy na zamek w krlewskie pokoje, Gdzie wszed i w gronie gachw zaj miejsce swoje Naprzeciw Eurymacha, z ktrym rad przestawa. Wraz suba przed nim misa postawia kawa, Chleb klucznica. Zajada. A wanie w tej chwili Boski pastuch z Odysem na zamek wchodzili.Dwik dronej formingi rozlega si w ciszy; Stanli: pie Femiosa gdbie towarzyszy. Wtem rzek Odys, pastucha chwytajc za rami: To pewnie dwr Odysa; sam widok nie kamie. atwo pozna z wszystkiego, co uderza oko: Gmach tutaj ponad gmachem pitrzy si wysoko, Szczytny mur blankowany obiega dokoa Otaczajc dziedziniec, a brama od czoa, O podwjnych wrzecidzach, mocno go zamyka. Dwr to najdumniejszego godny miertelnika. Co wiksza, gody widz i liczne zebranie Mw; wo zalatuje, i formingi granie Sysz -obej si bez niej mogaby biesiada? Na to pastuch Eumajos te sowa powiada: Zgade; wida, e rozum masz w kadym przypadku. Lecz pomyl, co nam pocz wypadnie, mj dziadku: Czy ty wnijdziesz tam pierwszy w progi ci nie znane, Prosto pomidzy gachy, a ja tu zostan - Czy te tutaj poczekasz, a ja pierwej wnid. Wdy niedugo, bo nuby wpadby w jak bid, Zobaczyby ci ktry i cisn kamieniem? Radz wic ten przypadek bra z zastanowieniem . Na to odrzek Odysej, cierpiciel niezomny:Miarkuj i rozumiem, co chcesz, rad twych pomny. Id wic pierwszy: ja tutaj zostan na dworze; Do bicia i pociskw ju ja nawyk moe. Umiem cierpie, bo wielem wycierpia na wojnie I na morzu: wic znios i ten cios spokojnie. Gd najtrudniej jest znosi, gdy odek krzyczy; On nas tyle nabawia cierpie i goryczy, Przeze na mrz pustkowie uzbrojone nawyWyprawiaj, by zbiera na wrogach up krwawy! Kiedy taki rozhowor wid Odys z pastuchem, Pies lecy tam blisko eb podnis, strzyg uchem. By to Argos [316], ktrego sam Odys wychowa, Lecz nie uy, gdy wczeniej on by poeglowa Pod Troj. Potem chopcy go na polowanie Brali w gry na kozy, zajce i anie. Teraz ley wzgardzony, gdy nie stao pana, Na kupie, co spod muw i krw wyrzucanaZalega koo bramy; gnojem tym nawo Parobcy pola paskie i poytek mno. Na nim to lea Argos, jedzon przez robactwo. Lecz skoro blisko pana zwietrzyo biedactwo, Pokiwao ogonem tulc uszy obie, Chciaoby si doczoga, si nie miao w sobie. Uwaa to Odysej i z uczu w oku; Otar j, by nie widzia pastuch, co sta z boku. Dziwna rzecz, Eumajosie -Odys mu powiada - Jak ten pies na barogu piknym jest nie lada! Z tym ksztatem czy i rczo czy? Szed na owy? Czy te to ot zwyczajny sobie pies stoowy, Jakich duo na dworcach trzymaj panowie? Na to pastuch Eumajos te sowa odpowie: Ten pies to wasno ma dawno ju zgasego. Trzeba ci byo widzie ksztat i rczo jego Wtenczas, kiedy na Ilion Odys szed z wypraw! Zdziwiby si psa tego si i postaw. Przed nim nie mg zwierz aden umkn, tak by rczy: Wpadszy na trop, wci trzyma, niezrwnany goczy. Teraz zbiednia: pan jego przepad gdzie daleko, Wic mu le pod niedbaych suebnic opiek. Bo to tak z t czeladzi -niech pan nie napdza, Zaniedba obowizku, rk sobie oszczdza. Zeus wszechmocny odziera czowieka z poowy Cnej poczciwoci, odkd ten bierze okowy . To powiedziawszy, odszed w gb pysznych podwoi, Do izby, kdy wietny tum gachw si roi; Tymczasem Argos w mierci pogry si mroku, Gdy ujrza swego pana po dwudziestym roku. Postrzeg boski Telemach wpierw nili kto drugi, Jak pastuch wszed do izby, i zaraz na mrugi Przywoa go do siebie. Ten powid oczyma, A widzc prny stoek, dla siebie zatrzyma. By to stoek, na ktrym krajczy zwykle siada, Kiedy piecze rozbiera i gociom nakada.Do stou Telemacha szybko go przystawi I siad naprzeciw pana. Wnet keryks si zjawi, Naoy mu misiwa, chleb poda z koszyka. Wkrtce si i Odysej do izby przemyka: Istny dziadek ebrzcy, obciony laty, Pez o kiju, okryty w achmany i aty, I siad na jaworowym progu, opar gow O misternie rzebione odrzwia cyprysowe, Ktre ciela przyciosa do miary jak trzeba. Za Telemach z piknego kosza buk chlebaWyj i mis nabrawszy, co gar obj moe, Przywoa Eumajosa i rzek mu: Niebo,We to, zanie dziadkowi, i porad, niech wkoo Obejdzie gachw. ebrak powinien mie czoo Prosi o miosierdzie: wstydem nic nie zyska! Wysuchawszy to pastuch, przez tum si przeciska Do progu, gdzie by Odys, i rzeki do: Mj dziadku, Telemach ci to przysa z t rad w dodatku, By poszed midzy gachy i kadego prosi:Nie wypada, by ebrak wstydem si unosi . Na to woa Odysej: Wszechwadny Kronidze! Bogosaw Telemacha! Niech wszystko mu idzie K woli ycze, a z ludzi bdzie najszczliwszy! Tak rzek, datek w gar przyj, potem go zoywszy U ng swoich na torbie starej poatanej, atok i pobliskie Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{` cY cw cv! cG,F, cB7 EPoywa, a pieniami brzmiay zamku ciany. Lecz gdy skoczy, a boski pieniarz przerwa piwy, A w izbie podnis wrzaw tum gachw zgiekliwy, Wtedy Odysej ujrza przed sob Pallad, Ta go skonia obej biesiadn gromad I pozbiera od gachw stou odrobiny, Gdy po tym pozna winnych i tych, co bez winy - Co jednak nie przeszkadza, e gowy ich padn, Szed wic w kolej i prob baga ich ukadn I rk tak wyciga jak zwykle ebraki. Kady da co z litoci, lecz taki owaki Nu si dziwi i pyta: skd on, jak si zowie? Na to koziarz Melantios mwi w tej osnowie: Suchajcie, dziewosby [317] o rk krlowj! Widok tego przybysza dla mnie nie jest nowy; Widziaem, jak go winiarz prowadzi przez drog, Lecz co zacz i skd rodem, powiedzie nie mog . Wtem Antinoj ajaniem napad na pastucha: Mw, hultaju, po co nam tego pasibrzuchaSprowadzie? Czy nie do mamy tu tych mtw, Takich biesiadopochw [318], ebrzcych natrtw? Czy- jeszcze nas tu mao, aby twego panaMajtek zje z kretesem, e tego gagana Przyprowadzi tu z sob? Na to pastuch: Szpetny Jzyk twj, Antinoju, chocia rd tak wietny. Kt by obcych przybyszw sprowadza do siebie? A jeli ich sprowadza, to w wanej potrzebie Lub dla dobra ogu: na przykad lekarza, Ciel, wrbit albo boskiego pieniarza, Ktry pieni nam serca krzepi i weseli. Takich tylko si bierze, gdzie bd by si wzili, Lecz dziadkw nikt umylnie nie cignie w swe progi. Wszake ty na Odysa sugi nader srogi, Od innych sroszy; dla mnie ty najsroszy moe. Jednak mao dbam o to, dopki w tym dworze Penelopa i syn jej liczny wadn nami . Roztropny mu Telemach rzek na to sowami: Przesta ju t szermierk prowadzi daremnie, Antinoj, wiesz, jak umie doci nieprzyjemnie Jzykiem i jak tamtym gowy poprzewraca Rzek i do Antinoja mow sw obraca: Piknie dbasz o mnie, piknie, jakby ojciec wtry, Jeli tego przechodnia za zamkowe mury Chcesz grubiastwem wyposzy. O, nieche bg broni! Raczej opatrz go, hojnej nie poauj doni. Ni ja, ni matka moja, ni kto bd z czeladziZa ze- tego nie wemie: owszem, bd radzi. Lecz darmo! To uczucie obce sercu twemu; Wolisz sam zje ni ksek ustpi drugiemu . Ofukn go Antinoj, t mow dotknity: Co tam gadasz, mokosie butny i nadty! Gdyby on tyle ksw nazbiera w tym toku, Toby my si zwolnili ode na wier roku . To rzekszy spopod stou wycign podnek, Na ktrym nogi wspiera; trzs nim wrd pogrek. Lecz inni za to hojnie tkali w wr dziadowski To misiwa, to chleby, i ju Odys boski Chcia wrci i na progu zasi zjadem swojem, Gdy si ozwa stanwszy tu przed Antinojem: Daruj mi co, mj miy! Sdzc ci z postawy, Ty nie prostak: wygldasz mi jak ksi prawy. To si poka szczodrzejszym dla mnie ni ci drudzy, A ja pjd ci sawi wszdy, gdzie lud cudzy. Ongi i jam by szczliw: miaem dom i grzd, I dostatki -i nieraz takiego przybd Opatrzyem, bd godny by lub bez okrycia. Rj sug w domu i wszystko, co szczciemjest ycia, Miaem -a saw bogactw kwita moja dola.Lecz Zeus Kronion mi zniszczy; dziej si jego wola! ... Antinoos mu na to gosem rzek dononym: A czy nas bies opta tym dziadem nieznonym? ... Precz od stou! Tam moesz na rodku stasobie! Ruszaj! Bo Cypr i Egipt gorzkim ja ci zrobi.A jaki dziad natrtny! Wszystkim lezie w oczy; Kady mu nieogldnie, co ma, w torb toczy. Nie w miejscu taka szczodro i politowanie; Gdy si cudze rozdaje, z kupy co zostanie? Cofajc si Odysej rzek mu: O bogowie! Z t szlachetn postaci nieszlachetny w mowie! Snad ze swego i szczypty soli by aowa, Kiedy przy cudzym stole siedzc nie darowa Biednemu ani kska, cho stosy przed tob . Na to Antinoj wiksz rozpali si zob; Ponuro na spojrzawszy rzek sowa skrzydlate: O! co teraz, nie ujdziesz cay z izby, za te Zuchwalstwa obraliwe, wczgo plugawy! I cisnwszy podnkiem, trafi go w bark prawy Blisko karku; lecz Odys sta wryty jak skaa: Gwatowna moc pocisku nic go nie zachwiaa. Li gow kiwa mylc, jak wrogw tych zmiecie. Wrci na prg i usiad, a z torb rupiecie Rzuci przed si, i tymi do gachw rzek sowy: Suchajcie, dziewosby do rki krlowj, A powiem wam, co serce w usta mi nasuwa:Nie zasmuca to bardzo ni duszy zatruwa, Jeeli kto w obronie mienia i zagrody Krew przela za swe bydo albo owce trzody; Lecz Antinoj mi pobi za ten brzuch zgodniay, O ktry tak si trapi ludzki rd nasz cay. Lecz jeli dla skrzywdzonych jest bg, s Erynny - Strzay mierci przed estwem ubi ci powinny! Na to rzuci Antinoj odpowied zelyw: Jedz i sied tam lub z dworu wyno si co ywo, Nim moojce wywlok- za rce i nogi, I zdarszy z ciebie skr, wyrzuc za progi! Tak mwi, a ta mowa wszystkich innych gniwa; Wreszcie ktry z tej gaszej rzeszy si odzywa: le zrobi, Antinoju, ciskajc w ndzarza. Nuby to by niebianin, jak nieraz si zdarza, e bg przybrawszy posta wdrownego dziada Grody, woci przebiega i naocznie bada Zbrodnie ludzkie i cnoty bogobojnej duszy? Tak mwili, lecz on to puci mimo uszy. Cho wzburzy Telemacha serce czyn szkaradny, Potrzsa tylko gow milczc, a zy adnj Nie uroni, lecz myla o gachw zatracie. Dowiedziaa si o tym w swej grnej komnacie Penelopa -i rzeka do biaogw grona: Oby we tak ugodzi pocisk Apollona! Klucznica Eurynome rzeka za do pani: O! jeli mody nasze speni si, to ani Jeden z nich nie doczeka brzasku jutrzni zotj! Penelopa jej na to: Matko, te niecnoty Wstrtne s sercu memu; kady z nich ze podzi, Lecz Antinoj od wszystkich gorszy, jak mier chodzi. Tam w izbie wanie ebrak przybyy z daleka Szed po probie do wszystkich, bo mu gd dopieka - I kady da co w torb, gdy w kolej obchodzi, A zy Antinoj w rami stokiem go ugodzi . Tak mwia krlowa, w panien licznym kole Siedzca w swej komnacie. Tymczasem na dole Odysej si poywia. On za ch zdja Przywoa Eumajosa, i tak do zacza: piesz co ywo, niech do mnie przyjdzie ten podrny: Chc z nim mwi, o szczeg wypyta go rny; Moe on co o chrobrym zasysza Odysie Lub go spotka: bywalcem w wiecie wyda mi si . Na to odrzek Eumajos, winiopas poczciwy: Niechby dali mu pokj te Achiwy, Zdziwiby ci: tak prawi piknie i rozumnie Ju on trzy dni, trzy noce przedtem siedzia u mnie, Dokd przyby, uciekszy z okrtu obcego, A jeszcze opowiedzie nie mg mi wszystkiego. A jak patrzym w pieniarza, kiedy pie sw piewa Od bogw mu natchnion, e pier ci rozgrzewa, I jak ty by rad sucha wci i w kadym czasie: Tak ten przybysz powieci bawi mi w szaasie. Z Odysem, jak mi mwi, mia stosunek dawny Po ojcu; a na Krecie mieszka, kdy sawnyRd Minosa. Wic stamtd cigan bez wytchnienia, Dobi si do nas, straszne przeszedszy zmartwienia. O Odysie te sysza, a midzy innemi, e std blisko na bujnej, na tesprockiej ziemi yje, i skarby wiezie, bogaty ogromnie . Na to mu Penelopa rzeka: Id, i do mnie Przyprowad go na gr: niech sam opowiada! A niech w dziedzicu gachw pustuje [319] gromada, Czy tu w izbie; to nie dziw, e tacy weseli...Oby wrci Odyseus, ukaza si w domu: Wraz z synem spadby na nich podobien do gromu! Gdy to mwi, Telemach naraz gono kicha, A si w izbach rozlego; ona si umicha I pastuchowi sowa posya skrzydlate: Id i sprowad przychodnia tu w moj komnat. Czy baczy, jak on kichn, kiedym to wyrzeka? Znak jawny, e swym cieniem mier gachyobleka! Padn wszyscy, przeznacze speni si wyroki! Jeszcze jedno -lecz w piersi ukryj to gbokij: Jeli poznam, e czek ten mi nie oszukuje, Chitonem go i pikn chlajn obdaruj . Eumajos wysuchawszy mwic krlow Poszed i do Odysa zwrci lotn mow: Penelopa ci wzywa, Ojcze mj podrny! Z serca pragnie, nie gwoli ciekawoci prnj, Pyta si o maonka, po ktrym w aobie.A gdy pozna, e ufno wzbudzi jej ku sobie, Da ci chlajn i chiton; a wanie- potrzebaPrzyodziewku, gdy atwiej u ludzi ks chleba Wyebra i nakarmi odek zgodniaym Odpowiedzia mu Odys, w nieszczciu wytrway: Chtnie wszystko opowiem i prawd wynurz Rozumnej Penelopie, Ikariowej crze, Bom go zna, bo z nim rwna przypada mi dola. Jednak straszy mi wicej tych gachw swawola I zuchwao, w elazny strop nieba bijca. Ot, teraz, za c tamten tak mi w bark potrca, Przechodzcego izb bez adnej zej myli?A Telemach lub drudzy czy mi w pomoc przyszli? Powiedz wic Penelopie: cho sysze mi pragnie, Niech cierpliwie poczeka, a soce si nagnie Do zachodu; o mu wtenczas jej opowiem, Usiadszy przy ognisku. Lich odzie bowiem Mam na sobie -wszak o tym najlepiej wiesz pono. Skoczy, a pastuch odnis wszystko, co mwiono. Penelopa go widzc, jak wchodzi w jej progi, Rzeka: Czemu sam wracasz, gdzie jest ten ubogi? Czy si lka zuchwalcw lub czego si boi?Moe wstyd mu? ebrakom wstyd ten nie przystoi . Na to odrzek Eumajos, przywdca pasterzy: Myl co chcesz, lecz ten czowiek mwi jak naley, e butnym gwatownikom nierad wazi w oczy. Czekaj wic, a si Helios do morza zatoczy. Dla ci samej, o pani, lepiej to wypadnie: Sam na sam z nim pomwisz i wybadasz snadnie . Na to mu Penelopa: Snad u tego czeka, Kto bd on, rozum dobry i gowa nielekka;Bo te nigdzie na ziemi, gdzie ludzie mieszkaj, Nie spotka si z zuchwalsz i zoliwsz zgraj . Boski pastuch szed prosto po rozmowie onj Midzy gachw, gdzie tum ich siedzia zgromadzony, I rzek do Telemacha po cichu, do ucha, Z obawy, e go ktry z tych gachw podsucha: Ju odchodz, mj drogi, do trzd, do zagrody, By w twym i mym dobytku nie byo tam szkody; Ty za tutaj we dworze na wszystko uwaaj, A najlepiej na siebie: nic si nie naraaj, Gdy Achiwi na jaki zamach si sposobi. Oby Zeus ich wygubi, nim zego co zrobi! Rzek mu na to Telemach, modzieniec przezorny: Dobrze, tatku, lecz na mrok poczekaj wieczorny, A jutro nam tu hojne dostawisz obiaty; Ja za z bo pomoc wyjd tu bez straty . To powiedzia, a pastuch znw siad w krzele swojem. A gdy si ju uraczy jadem i napojem, Poszed do swej zagrody i trzdek z powrotem. wietlice i przysionki wci brzmiay oskotem pieww i plsw goci bawicych si w dworze, Bo wieczr ju si zblia, gasy dzienne zorze. --------- [310] wnci si -wkra si; [311] wdzierca -tchrz; [312] nielyw -niekaman; [313] niemieszkanie -szybko, bez zwoki; [314] Itak, Nerit, Polyktor -trzej herosi z Itaki, ktrzy przybyli na wysp z Kefalenii;od Itakosa wzia nazw caa wyspa; od Neritosa -gra Neriton; od Polyktora -miejscowo Polyktorion; [315] boginkom -tu raczej: nimfom rda; [316] Argos -imi oznaczajce szybki lub goczy; [317] dziewosby -zalotnicy, lub swaci (w tradycji staropol.); [318] biesiadopochw (neologizm) - psujcych nastrj biesiady; [319] pustuje -dokazuje, zabawia si; PIE OSIEMNASTA Walka na pici Odyseusza z Irosem Wtem nadszed zwyky ebrak, w miecie dobrze znany, Gdy ebra tam od dawna, arok zawoany, Wiecznie godny i opj, przy tym niedony, Wtej siy -na oko chop rosy i mny. Nazywa si Amajos; tak zwaa go matka, Irosem za przezwaa uliczna czeladka, Gdy czsto do posyek dawa si on uy. On to wszed i Odysa chcc z domu wykurzy, Pocz go ly sowami, grubiastw mu nieszczdzi: Precz mi std, jeli nie chcesz, abym ci przepdzi! Patrzaj, jak kady z goci na mrugi mi kae[320] Wywlec ci, a ja przecie na to si nie wa; Precz zatem, albo zmusisz dooy kuaka! Odys za rzek, ukosem zmierzywszy ebraka: Nigdym ci nie obrazi uczynkiem ni sowem; Nie zajrz, cho z najsutszym odejdziesz obowem: Ten prg obu nas zmieci. Tobie nie przystoiZazdroci cudzych datkw! Zna to z miny twojj, e dziad, jako ja, taki. A komu bg szczci, Ten bogaty; wic po c wyzywasz na pici? Cho ja stary, lecz gniewu nie umiem hamowa: Mgbym pier ci lub gb juch zafarbowa I nazajutrz przyszedbym siedzie tu w spokoju; Ty za ju by nie wrci pewno po tym boju Siadywa popod drzwiami dworu Laertiada! Na to mu z wciek zoci Iros odpowiada: Co ten ebrak jzykiem i kapie, i kapie Jak baba przy kominie! Oj e, jak ci zapi, Kuakami obo, a wyskocz usty Wszystkie zby z paszczki, ty kabanie [321] tusty! Opasz si [322] -przy tych wiadkach wychod na kuaki! Zobaczym, czy modemu oprze si dziad taki! Tak kcili si z sob w drzwiach, na progulnicym Dziady, mierzc si wzajem wzrokiem paajcym. witej mocy Antinoj usysza ich ktni I rzek do towarzyszy, miejc si okrutnie: Nigdymy jeszcze takiej nie mieli zabawy,Zsya nam j widocznie jaki bg askawy, Uwierzycie-, e Iros z tym drugim przybd Wyzwali si na pici i wnet si bi bd? Chodmy szczu ich nawzajem . Gachy parskli miechem I zerwawszy si z krzese, skoczyli z popiechem, Aby koem otoczy te obdarte dziady; I Antinoj tak mwi do gachw gromady: Suchajcie mi, druhowie! Widzicie tam ano Kozi kiszk [323], krwi zsiad i tuszczem nadzian, Jak si smay na wglach dla nas do wieczerzy? Owo wygrywajcy jeden z tych szermierzyMoe przyj, wybra kiszk podug woli swojej I zawsze jada z nami. Lecz ju nie postoi W tych progach odtd inny z natrtnych ebrakw! Te sowa Antinoja ujy junakw. Chytrze im na to Odys rzek: O przyjaciele! Jam ju stary, jam w yciu bied dozna takwiele! Mog- z modszym si mierzy? C robi,gdy trzeba? Godny zniesie i kije dla kawaka chleba. Wic zgoda! Wprzdy jednak kady z was przysignie, e mnie zdradliw pici wrd walki nie signie, Aeby Irosowi dopomc w wygranej . Rzek, i wszyscy przysigli, a gdy wymaganej Uroczystej ju zado stao si przysidze,Telemach pord rzeszy rzek w witej potdze: Przychodniu! Jeli si ci starczy i odwagi,Wyrzu go, od Achiww nie bj si zniewagi. Kto by ci wyci, miaby z nami do czynienia; A jak mniemam, jednego sposobu mylenia Wraz ze mn, gospodarzem, s rozumne gowy Antinoj i Eurymach . Do tej jego mowy Przychylili si wszyscy. Odysej tymczasem W p si opi z achmanw ukrconych pasem, Odsaniajc potnie uda, bark szeroki, Pier, ramiona ylaste -gdy lekkimi kroki Zbiega k niemu Atene i posta mu ca Zolbrzymia. W podziwie wszystko na patrzao, A niejeden si zwrci mwic do ssiada: Iros licha napyta! Oj, bdzie mu biada! Patrz -staruch jakie uda odsoni potne! Irosowi za serce tuko si niemne, Lecz mu pachocy gwatem, cho jak si szamota, Pas woyli. Na caym ciele on dygota. Wic Antinoj go aja sowami bez braku: Po co ty si urodzi, chepliwy junaku, Kiedy trzsiesz si wszystek przed staruchem onym, Bezsilnym, cierpieniami ywota zjedzonym? Zapowiadam ci tedy, i to ci nie minie, e jeli on silniejszy, pokona ci ninie, Wsadz ci na d czarn wyl na ld stay Do Echeta [324] -a zonik to zapamitay, Ma zwyczaj, kogo zapie, kaleczy okrutnie; Wic niechybnie i tobie nos i uszy utnie, A wyrwany czon mski psom da, aby zjady. Rzek, a wszystkimi czonki dra Iros wyblady, Wleczon w szranki. Wic obaj wznieli ju ramiona, Lecz Odysowi myl ta przysza rozdwojona:Czy ma go paln z gry, ducha ze wypdzi, Czy na ziemi zwaliwszy, ycie mu oszczdzi? To ostatnie za lepsze w tym razie uznaje; Inaczej podejrzewa mogliby Achaje. Wic obaj wpadli na si. Iros w prawe rami Uderzy Odyseja, a ten mu ko amie, Palnwszy w kark pod uchem, a krew bucha z gby. Z krzykiem run na piasek, dzwoniy mu zby, Nogi ziemi kopay. Gachowie weseli tarej poatanej, atok i pobliskie Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{` ct c c cX" cM- cQ8o94Wznieli rce i wraz si do rozpuku mieli. Za Odys go za nog przez cae podwrze Przewlkszy a do bramy, posadzi przy murze, Opierajc plecyma, w gar mu kostur woy, Mwi do, i lotnymi sowami dooy: Siede tu, aby winie i psy std odgania, A biednym, gdy tu przyjd, wstpu nie zabrania; Inaczej, co gorszego spotka ci, ndzniku! Powiedziawszy to, torb z atami bez liku Znw wdzia na grzbiet, a torba na sznurkuwisiaa, I tak wrci na prg swj. A tu zgraja caa Gachw, miejc si wdzicznie, sza do zpowitaniem: Oby Zeus i bogowie hojnym zmiowaniem Dali- wszystko, co pragniesz. Zeus pewnie wysucha Za to, e nas od tego zbawi pasibrzucha, Ktrego do Echeta wnet wyszlem na odzi - Krl ten ludziom okrutny i jemu dogodzi! Tak yczyli. Odysej wielce si radowa Z tych ycze, za Antinoj ju mu przygotowa Spor kiszk: krwi bya i tuszczem nadziana. Amfinom da dwa chleby, po czym z roztruchana Zotego przepijajc, te sowa do rzecze: Pozdrowienie ci, stary, nieznany czowiecze! Oby lepsz mia dol cho na przysze lata: Brzemi wielkiej niedoli teraz ci przygniata. Odrzek mu na to Odys, m w fortele podny: Amfinomie! Ty ojca swojego syn godny, Bo masz rozum, a sawa dobiega a do mnie, e Nisos Dulicheski bogaty ogromnie I powaan u swoich -takiego rodzica Bdc synem i ciebie uprzejmo zalca. Wic suchaj, a co powiem, niech pami zatrzyma: Nic sabszego od czeka na ziemi tej ni ma; Sabszy od wszystkich istot, co po wiecie chodz, Nie myli, e we kiedy nieszczcia ugodz, Pki bg daje dzielno i dobrych ng par. Lecz gdy bstwa na spuszcz cierpienia zakar, To cho z opornym wstrtem, znosi je, jak umie; Taka bowiem jest zmienno w tym ludzkim rozumie... Wtem Atene, bogini, wzbudzia natchnienie W sercu Penelopei, Ikariosa cry, e gachom si ukae, znijdzie do nich z gry, By serca gachw dz na nowo rozpali, A w maonku i synie dla si cze ustali Wiksz jeszcze, ni miaa. Z umiechem udanym Rzeka wic swym niewiastom, wkoo niej zebranym: Eurynomo! Jam nigdy nie pragna bardzij, Ni teraz, i tam do nich, cho nimi si gardzi: Gdy synowi mam szepn co, co go ocali, Aby si od tych gachw trzyma jak najdalej, Bo cho w ustach tych sodycz, w sercach siedzi zdrada! Eurynome klucznica na to odpowiada: Roztropne twoje sowo! Mwisz wymienicie! Id wic i powtrz mu to wszystko, moje dzieci! Lecz wprzd opucz si, nama maciami wonnymi: Nie Iza z twarz spakan stawa tam przed nimi. zami popsua sobie kwitnce jagody - A przecie syn twj wyrs, doczeka si brody: Takim jest, jak u bogw sobie wymodlia! Penelopa jej na to: Eurynomo mia! Nie troskaj si ty o mnie i nie rad z przyjani, Abym ciao macia i posza do ani. Wszak bogi mi olimpscy dawno oduczyli Dba o pci mej ozdoby, jak raz od tej chwili, Kiedy m mj odpyn. Owszem, Hippodami I Autonoe [325] przyzwij, niech mi dadz rami, Gdy tam pjd, bo wstydem sponabym caa, Gdybym si sama jedna gachom ukazaa . Na ten rozkaz z komnaty wybiega klucznicaWoa panny i popiech kadej z nich zalca. Lecz bogini Atene myl powzia inn: Penelopie zesaa drzemk dobroczynn; Sen j zamroczy i pada ju ubezwadniona W krzeso, i ju bogini tchna jej do ona Boski czar, aby wzbudzi w Achiwach zdumienie. Jej lice w ambrozyjne ubraa promienie - Kytera z takich wdzikw wieniec ma uwity,Kiedy w plsy si puszcza ze swymi Charyty. Przy tym wzrost jej i posta daa okaza,W bielsze ni ko soniowa obloka j ciao. Co sprawiwszy, bogini znika. A tymczasem Piknoramiennych panien dwie wpado z haasem Do wietlicy. Z snw sodkich ocknita krlowa, Przetarszy domi oczy, wyrzeka te sowa: Mnie smutn ukoysa sen sodki tak bogo! Oby Artemis mierci tak samo niesrog Zabia mi tu zaraz, bym w alu ustawnym Nie mamia ywota po mu mym sawnym,Ktry cnt blaskiem gasi achajskich herojw . Powiedziawszy to, zesza z swych grnych pokojw; Nie sama: dwie panienki tu przy sobie miaa. Wic gdy si zgromadzonym gachom ukazaa, Wstrzyma si w wietnym progu wietlicy sklepionj, Na twarz od gowy spuszcza srebrzyste zasony, A dwie panny stany po kadym jej boku. Gachom nogi zadray, tyle w niej uroku, I kady chciaby oe podziela krlowj. A wtem ona do syna rzeka tymi sowy: Synu, mj! Co twj umys i wola si chwieje! Maym bdc, robie wiksze mi nadzieje,A teraz, kiedy podrs, wyszed na modziana, I kady w tobie widzi ca gb pana, Nawet obcy si dziwi twej dziarskiej postaci - Czemu zdrowy rozsdek u ciebie nie paci?Jak zgroz speniono tu w twej obecnoci? Tye da sponiewiera jednego z twych goci? Jak to? Go, ktry w domu naszym si znachodzi, Obelgi miaby dozna? O! to nie uchodzi! Na ciebie haba spadnie, ludzie tob wzgardz! Na to roztropny modzian: Matko! o, i bardzo Twoje to oburzenie czuj i rozumiem, A chocia od dobrego ze odrni umiem, Mog- w kadym zdarzeniu i drog rozsdku, Gdy mi tak oszoomi wrg peen zawzitku, Owe gachy spiknite, a mnie nikt nie broni? ... O tym z sob mwili -i po tej rozmowie Tak si do Penelopy Eurymach ozowie: O mdra Penelopo! Gdyby ci widziano, To wszyscy z jazyjskiego Argos [326] jutrorano Zbiegliby si achajscy tutaj zalotnicy Na gody: bo gdzie rwnej tobie krasawicy Co by ci ksztatem, wzrostem, rozumem sprostaa? Mdra mu Penelopa tak odpowiedziaa: Eurymachu! Mnie bstwa wdzikw mych ikrasy Pozbawiy od dawna; jeszcze w owe czasy,Gdy z Argami maonek mj poszed pod Troj; Niechby wrci, mnie ndzn wzi pod skrzyda swoje, Dopiero bym janiaa saw mej piknoci!Teraz jcz, na cige wydana przykroci, Odkd on mi na brzegu przed samym rozstaniem Wzi za rk i sowa te rzek z poegnaniem: -Nie wszyscy ci pancerni me, droga ono, Ktrzy id na Ilion, powrc tu pono. Bo i Trojacy w boju dzielnie, jak syszaem, Robi kopi, miotaj z ukw celnym strzaem, To lotnym tocz koniem, a dziarskie to zwirz Zwyko dawa zwycistwo w chwiejnym bitwy wirze. Przeto nie wiem, czy bg mi stamtd przyprowadzi, Czy tam liszy [327] ? Wic gowa twoja niech tu radzi: W domu mieje o ojcu, o matce staranie Jak dotd, a tym wicej, jeli mnie nie stanie. Gdy za syn nasz dojrzeje, wyjdzie na czowieka, Id za m -twoja nad nim skoczy si opieka. - Tak mwi, i ju teraz speni si to wszystko: Idzie noc, w ktrej wstrtne dla mnie weselisko Czeka mi z woli Zeusa ciko nawiedzon. A jednak gorszym blem przeszywa mi onoTen zwyczaj niebyway midzy zalotniki, Dawniej, kto si dobija uczciwej podwiki [328], Cry ojca zamonego, wysadza si na to, By dom zasila womi, trzod nierogat, A narzeczonej hojne upominki skada; Nie mia cudzego mienia marnowa i zjada . Tak rzeka, a w Odysie cieszya si dusza, e im dary wyudza i oczy zaprsza Sodk mow, cho w sercu mylaa inaczj. Antinoj, syn Epeja, tak jej to tumaczy: O cro Ikariosa, cna Penelopejo! Przyjm tylko te podarki, ktre wraz popiej Znie Achiwy; odmwi nie mogaby przecie, My za nie ustpimy z miejsc tych za nic wwiecie, Pki mem twym ktry Achiw nie zostanie . Mowa ta w zgromadzeniu znalaza uznanie. W skok te keryksw do dom po podarki sano: Od Antinoj a szat cudnie wyszywan Przyniesiono, dwanacie w niej zotych ptliczek; Od Eurymacha przyszed pikny naszyjniczek Szczerozoty, z bursztynem, co jak socelnicy; Od Eurydama par kolcw wnis sucy: Misternej to roboty, trjgwiezdne wisiory; Za od Pejsandra, syna krla Poyktory, acuch jej przyniesiono na szyj ozdobny. Zgoa kady z nich zoy podarek osobny. Znw wrcia do grnych komnat boska pani, A panny upominki niosy dane dla nij. Gachy za do swych plsw i piewek wrcili, A i wieczr ich zasta na tej krotochwili. A gdy wesoych nocne ogarny cienie, W izbie wnet w trzech kagacach wzniecili pomienie wiecce im dokoa, w ktre pk smolakwI drzazg, miedzi nacitych z wysuszonych pniakw, Narzucali na ogie. Suebne za panny, Gdy gasn, rozniecay ogie nieustanny. Do nich to boski Odys zwrci swoj mow: Nieobecnego pana dziewki Odysowe! Idcie std, przy krlowej siedzie wam w komnacie. Tam wasze miejsce; pani rozwesela macie Albo krci wrzeciono, lub te czesa wen. Ja za o tych kagacach staranie zupene Chc tu mie, cho do rannej zostaliby zorzy. Do trudw jam nawyky, mnie to nie umorzy . Dziewki w miech i po sobie zerkny z ukosa, A Melanto, rumiana creczka Doliosa, Pod okiem Penelopy od dziecicych latek Wyrsszy, jak jej wasny pieszczony gagatek (A jednak obojtna na pacz opiekunki, Tajemne z Eurymachem miewaa stosunki), Ona wic na Odysa napada i aje: Przybdo! Tobie we bie klepki nie dostaje, e na noc do gospody albo ciepej kuni Nie idziesz, a tu wlaze, gdzie panowie rni A dostojni si bawi, a tak hardo przy tym Gadasz tu! Zna po tobie, e musisz by spitym Lub frant jeste. Widocznie przez ciebie co gada: Czy pycha z pokonania Ira, tego dziada? Waruj si, by kto tszy mi wyzwa na rk! Nu trafisz na pi tward: zgruchocze ciszczk I za progi wyrzuci, oblanego juch! Gniewnie spojrza Odysej i wraz odpar sucho: Ej, nie bresz [329]! Bo Telemach, niech powiem mu swko - Patrz, tam stoi -a w puch ci zrbie, pokojwko! To rzek i tak przestraszy biaogowy one, e z izby precz ucieky jakby oparzone, W przekonaniu, e Odys nie artowa z nimi. On za przed kagacami sta zapalonymi I ogie utrzymywa; lecz inne w nim wrzay Myli, ktre niebawem czynem sta si miay. Atene, znw folgujc gachom, cho zbyt hardzi, Podszczua ich do szyderstw, aeby tym bardzij Rozjtrzy na nich dusz Odysa, ju wciek. Jako mu Eurymacha sowo do dopieko, Ktre rzek, a parskna miechem ich gromada: Suchajcie, dziewosby krlowej (powiada), A ogosz, co z gbi do ust mi si cinie: Jaki bg tego czeka przysa tu umylnie; Bo ta jasno w tej izbie, jeli wzrok nie zwodzi, Nie od ognia, od jego ysiny pochodzi . Po czym si do Odysa zwracajc: A nuby Wzi ciebie za parobka? Czy zdasz si do suby Gdzie tam na wsi? A dobrym mytem bym nagrodzi: Sadziby cie dajce drzewa, poty grodzi, Straw, wino dostaniesz, co dzie bdzieszsyty, Przyzwoicie obuty i dobrze okryty. Ale ty do niczego! Bki tylko zbija! Leniuch! Po okolicy wolisz si uwija I pakowa w aroczny kadun chleb dziadowski! Na to mu odpowiedzia Odysej, m boski: Trzeba nam, Eurymachu, pj o zakad zsob! Kiedy dzie bywa dugi, tak wiosenn dob,I na ce z kosami obydwaj stanwszy, Sprbowa si na kob, nic w usta nie wziwszy, Od witu a do nocy, cigle w pracy krwawej, Pki by sianoci starczyo i trawy. Albo niechbym mia w pugu tgich wow par, Zaywnych, mocnych, rwn trzymajcych miar, Jednolatek, do orki co si ju wprawiy, an przy tym, gdzie by lemiesz snadno kraja bryy: Zobaczyby, czy umiem ora proste skiby! Lub eby bg da wojn, poszedbym bez chyby [330], Zbrojny tarcz i dwoma oszczepami w doni, I hemem piknie kutym ze spiu na skroni - A widzc mi na harcu i zawsze na przedzie, Nie urgaby memu brzuchowi i biedzie. Ale pych nadty, z sercem nieuytem, Mniemasz si by potgi i dzielnoci szczytem, e siedzisz wrd tej zgrai odwagi wtpliwj. O! gdyby na sw ziemi wrci Odys ywy, Wnet te drzwi, cho szerokie i stoj otworem, Zmykajcemu ciasnym byyby wtorem [331]! Na te sowa zawrzao serce w Eurymaku, Gniewnie pojrza i rzek do: Dam ja ci, ebraku! Zaraz wemiesz zapat za harde gadanie I za mw dostojnych nieuszanowanie. Czye wiskiem si upi, czy tak ze zwyczaju, Co lina ci przyniesie, bajesz, hardy baju? Czy ci eb si zawrci, e zbi Ira, dziada? Rzekszy, chwyci za stoek -wdy Odys przypada Do kolan Amfinoma, chronic si pocisku Eurymacha; za stoek, lecc, trafi w cisku Czenika w praw rk, a mu dzban z oskotem Wypad, a on sam na wznak przewrci sipotem. Gachowie na to wszczli tumult w izbie caej, I mwili -ich sowa wkoo obiegay: O! bodaj ten wczga pierwej kark by skrci, Nim przyszed do Itaki i do nas si wnci,By wznieci taki rozruch! My si tu kcimyO dziada! Czy ju nigdy spokojnie nie zjemy?Snad gr u nas wzia niezgoda przeklta! Wtem Telemach gos zabra i rzeka moc wita: Szalejecie, to nie dziw: sytych i opiych Jaki demon podszczuwa do ktni niemiych; Wic po tustej wieczerzy i wam spa dodomu, Kto ma ch, gdy nie broni siedzie tu nikomu . To rzek, a oni wargi przygryli w podziwie, e tak mwi stanowczo i tak natarczywie -Gdy Amfmom do tumu rzek zgromadzonego, Nisa syn, z Aretiadw [332] rodu krlewskiego: O druhowie! Telemach sprawiedliwie gada! Niech si nikt nie obraa ani z nim ujada! ...Ani te napastuje tego wdrownika, Ni bd kogo tu w domu Odysa wadnika! A teraz lejcie wino ofiarne w te czasze: Bogom strzniem i pjdziem spa na lee nasze. Ten za czowiek zachoy niechaj tu zostanie; Telemach o swym gociu bdzie mia staranie . Skoczy, a mowie jego przyklasna rzesza. Tymczasem Mulios wod z winem w krater miesza; On, wiernek [333] Amfinoma i keryks z Dulichu, Wszystkim wino podawa po penym kielichu. Strzsnwszy kilka kropel w cze bogom, gachowie Pili wino, dajce wesoo i zdrowie. Wic obiata speniona, pragnienie zgaszone I poszli na spoczynek, kady w swoj stron. --------- [320] na mrugi mi kae -nakazuje mrugniciem; [321] kaban (ukr.)-wieprz; [322] opasz si -zawodnicy przed walk przywdziewaj pasy; [323] kozia kiszka -nagroda dla zwycizcy w zapasach; [324] do Echeta -Echetos, okrutny krl Epiru, ktry okalecza swych goci; postaci Echetosa straszono dzieci; [325] Hippodamia i Autonoa -dwie ulubione, najwierniejsze suebne Penelopy; [326] z jazyjskiego Argos -z Peloponezu; [327] liszy -zgubi; [328] podwiki -kobiety; [329] nic bresz -nie kam; [330] bez chyby -szybko, niechybnie, na pewno; [331] wtorem -wskim przesmykiem, przejciem; [332] z Aretiadw rodu... -syn Nisosa, wadcy z potomstwa Aretesa; [333] wiernek -wierny, zaufany (wyraz utworzony na wzr sowa: giermek, neologizm); PIE DZIEWITNASTA Odyseusz rozmawia z Penelop. Rozpoznanie przez Euryklej Zosta si boski Odys z Aten w wietlicy, Wac, jak by mierci padli zalotnicy... Penelopeja z grnych schodzia ju progw,Podobna z Afrodyt zot, ubstwion, Przy ogniu krzeso dla niej wasne postawiono, Srebrem, koci soniow misternie obite Rk cieli Ikmalia [334], a skr nakryte, Z podnkiem przytwierdzonym, aby oprzestop; Owo w wspaniaym krzele siada Penelope. Wnet i biaoramienne zbiegy si tam dziewki Sprzta stoy i chleby, puchary, nalewki Rozrzucone po izbie, resztki gaszej stypy. Z kagacw ar wytrzsy na ziem, wieeszczypy W nie wetkny, by ciepo byo tam i jasno.Wtem znw mow napada Odysa napastn Melanto: C, przybdo? Nocy nam spokojnj Nie dasz i wci si krcisz; jakby nieprzystojny Zamiar mia -fora z dwora! Wszake po wieczerzy? Wyno si, bo ta gownia plecy twoje zmierzy . Mdry Odys w ni wlepi spojrzenie ponure:Za co mi znw, niecnoto, zaazisz za skr? Czy za to, em niemody? Czy em tak obdarty? Czy e mnie do ebraczki zmusza los uparty? Przecie to przeznaczenie biednych i tuaczy! Niegdy i jam by szczliw, i yem inaczej W moim zamku, i czsto przechodniw wspieraem: Co za jedni i skd s, nigdy nie pytaem. Byo u mnie sug wiele, byy mnogie wociI co do zbytku suy i okazaoci. Ale wszystko mi odj bg w swej woli witj! Pamitaj i ty, dziewko, e twoje ponty, Ktrymi tak si chepisz, mog spezn tanej, atok i pobliskie Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{P[ c l c$ c;"V c- ck8<snadnie. A nu gniew twej krlowej kiedy na ci spadnie Albo Odysej wrci? Wszystko sta si moe.Jeli zgin i w tym tu nie zjawi si dworze, Za to syn jego yje i Feb go zaszczyca ask sw! On wie przecie, co tutaj kobica Rozpusta dokazuje, majaczc zdradziecko. Telemach w domu swoim to pan, nie za dziecko . Penelopa suchaa, gdy mwi, a wreszcieGniewem wybucha przeciw zuchwaej niewiecie: O bezwstydna ty suko! Sprawki mi twe znane, Wktce one tw gow bd ukarane. Wiedziaa, bo co tylko syszaa ode mnie, e si mam z tym podrnym widzie potajemnie I pyta o maonka opakiwanego . Potem za do klucznicy rzeka: Wnie dlaniego, Eurynomo, krzeseko zasane baraniem Runem, aby w nie siadszy, swym opowiadaniem Odpowiada na rne pytania zadane . Rzeka, i wraz klucznica przyniosa rzezane Pikne krzeso, nakryte kouchem baranim.Boski cierpicie! Odys zaraz usiad na nim, Za krlowa podja rozhoworu wtek: Obcy czeku! Przed wszystkim spytam na pocztek: Co zacz? I w jakiej ziemi twe gniazdo ojczyste? Na to odrzek Odysej: Krlowo! Zaiste Nie wiem, czy kto jest taki na ziemskim przestworze, Kto by- gani! Twej sawie nic sprosta nie moe, Jak sawie tego krla, co cze bogom skada, Co rozlicznym narodem dzielnych mw wada I sprawiedliwo peni. Jemu ziemia czarnaRodzi owoc, pszeniczne i jczmienne ziarna,Mnoy trzody, a morze ryb daje do syta; Pod mdrym panem ludu pomylno zakwita. Lecz w tym domu o rzeczy rozpytuj mi inne, A nie o rd mj ani o miejsce rodzinne, Jeli nie chcesz boleci serca mi zakrwawia, Gdybym mia obraz nieszcz ju przebytych wznawia. W cudzym domu te skargi zreszt, te zy rzewne Nie przystoj, i w gorsze popadbym zapewne, Bo ty sama lub twoje rzekyby kobity: -Nie darmo ten czek pacze; on musi by spity . Roztropna Penelopa odrzeka mu na to: Powiem ci, e wo cnoty, urod bogat Wydarli mi niebianie odtd, gdy na Troj Szli Argeje, a z nimi Odys, szczcie moje. Niechby on by powrci i y razem ze mn, Saw bym zajaniaa nie tak nikczemn! Dzi z tsknoty usycham, a rnych klsk mnstwo Wci zsya na mnie jakie nieprzyjazne bstwo. Ilu bowiem wadykw mieszka w tej tu stronie Na lesistym Zakyncie, Samie, Dulichionie I tych, ktrzy w sonecznej Itace rej wodz - Wszyscy dr si do rki mojej i dom godz, Przeto mao si troskam o biednych ebrzcych Lub cudzych, lub keryksw ludowi sucych; Jedno pamici ma zy moje powicam I cigle si natrtnym zalotom wykrcam. A niebo mi natchno myl wybiegliw, em na krosnach w mej izbie cieniutkie przdziwo Naoya, by utka ogromn opon [335], I tak rzekam do gachw: -Chcecie mie za on Mnie, wdow po Odysie, modzi oblubiecy! To czekajcie ze lubem ni duej, ni wicj,A si zwin z zaczt ma krosnach robot!Przdza wniwecz by posza -a mnie idzie o to Aby mia pikny caun Laertes mj stary, Gdy go w czarnej godzinie mier wemie na mary. To szydziyby ze mnie achajskie kobiety, Gdyby pan taki wielki lea nie okryty. - Tak rzekam wybiegliwie, i zmiky ich serca. Odtd dniem pracowaam okoo kobierca, Porc [336] noc przy agwiach, com we dnie utkaa; Takem ich przez trzy roki wci oszukiwaa. Lecz gdy czwarty przyniosy pr odmienne lica, Wysza przez suki-dziewki na wierzch tajemnica. Wpadli gachy, gronymi jli ly mi sowy,I zmusili dokoczy. Caun by gotowy! Duej mi niepodobna wesela odkada - C pocz? Ju rodzice zaczli napada Na mnie, abym sza za m, i syn mj si krzywi Widzc, jak go tu niszcz. Lecz to mnie nie dziwi: Zmnia i sam dziedzicznym mieniem wada moe, Byle ty go ask wspiera, Zeusie, boe! Lecz powiedz mi, kto jeste? Skd rd twjpochodzi? Przecie nie db bajeczny, nie kamie ci rodzi? Bystroumny [337] Odysej odrzek jej to sowo: Laertiady Odysa zacna biaogowo! To koniecznie chcesz o mym rodzie si dowiedzie? Suchaj wic, lubo z gry musz ci uprzedzi, e to boli, rozjtrza serca przesze blizny Kademu, co lat wiele nie widzia ojczyzny,Co, jak ja, przewdrowa ziem i grodw tyle! Lecz gdy pytasz, do twoich ycze si przychyl. Kreta, wyspa rd morskiej rzucona otchani, yzna, pena urokw -a siedz tam na nij Roje luda, a liczy dziewidziesit grodw. Moc tam rnego szczepu i mowy narodw. S Achaje [338], Kydony [339], Dory [340] bujnogrzywe, Pelazgi [341], to Kretecy, tubylcy waciwe. Na wyspie jest grd Knosos [342], wielki i stoeczny, Gdzie lat dziewitek wada Minos, druh serdeczny Zeusowy, rodziciel ojca mego, ktrym By Deukalion; ja byem jego synem wtrym, Pierwszym za Idomenej [343] . Ten z Atreja syny Poszed grd Ilionu rozwala w perzyny. Ja za, modszy, Ajtona nosiem nazwisko. Tam poznaem Odysa, i w przyja z nim blisk Zaszedem, bo na brzegi Krety wicher srogiSudna jego by rzuci, zbite z swojej drogiOd przyldku Malei... Zatem na kotwicy U Amnisy on stan, kdy w okolicy Pieczara Ejlejtyi -schroniony przed burz W tej niedobrej przystani cierpia jeszcze duo. Ledwo przyby, natychmiast do miasta popieszy, Aby z Idomenejem, druhem swym, si cieszy. Lecz ju dziesity czy te jedenasty dzie min, Jak Idomenej w sudnach pod Troj odpyn. Jam wic gocia zaprosi w dom mj, jak przystoi, I hojniem udarowa ze spiami mojj. Krom tego towarzysze na nawach bdce Lud opatrzy dostaw tak w winie, jak w mce, Jak w woach, aby w drodze nie zaznali godu. Dni dwanacie mielimy tego tam narodu; Bowiem Borej, wiatrobg [344], cigle morze wzdyma, I wia, e czek na nogach ledwo si utrzyma. W trzynastym, gdy wia przesta, odbili Achaje . Takie prawdopodobne gada on jej baje, Lecz suchajca ona w zach topniaa wszystka. Jak na grach Zefirem zwiane zasypiska niegu zwykle roztapia rankiem Eur ciepawy: Tak roztapia jej liczne lica potok zawy, Co pyn po maonku [345], tu przy niejsiedzcym. Dla Odysa pacz ony by rozdzierajcym; Oczy jego, jak z rogu lub elaza ryte, Nieruchome, choway w sobie zy ukryte. Wic gdy ona ten potok alw swych wylaa, Wszcza znowu rozmow i powiedziaa: Gociu mj! Chc ci spyta o szczegy rne: Czy naprawd ugaszcza te druhy podrne Wraz z mym mem u siebie, jak to z ust twych sysz? Mwe, jak on wyglda, i jak towarzysze?I jakie m mj suknie wtedy mia na sobie? Odpar wtedy Odysej: Ciko mi na dobie Przypomnie, jak wyglda i jakie mia szaty, Gdy si to dziao niemal przed dwudziestu laty, Kiedy pync pod Ilion by w naszym ostrowie. Jednak wszystko opowiem, com zatrzyma w gowie: Boski Odys mia chlajn czerwienn, wenian, Podbit, a na zot pgwic [346] spinan Dwuptliczn. Misterna rzeba bya na nij:Pies w przednich apach trzyma jelonka odani, Ktry drga w tym ucisku. Cudownej robocie Dziwowali si wszyscy, e tak wysza w zocie; Zwaszcza psu, jak si w zwierz dawionewpatrywa, I jelonkowi, jak si z jego ap wyrywa. Widziaem te i chiton na nim: ta sukienka, Jak uska na cebuli suchej bya cienka, A mikka, a biaoci jako soce micj. Wtedy on w oczach niewiast by zachwycajcy. Dodam jeszcze, a sowa rozwa sobie moje, e nie wiem, czy Odysej z domu wzi te stroje, Czy te jaki przyjaciel da mu na okrcie, Czy kto obcy, chcc gocia uczci na przyjcie, Bo duo mia yczliwych ten m niezrwnany! Jam mu take darowa pikny miecz miedziany, Paszcz [347] podwjny z czerwieni, to chiton mu daem. Ze czci odprowadziwszy do naw, poegnaem. By jeszcze przy nim keryks podeszego wieku. I o tym co opowiem take co czowieku: Garbaty, smagej cery, wos mia kdzierzawy, Zwa si Eurybat [348]; Odys go z druhw wyprawy Najwicej ceni, e by podobien mu duchem . Skoczy. Ona spyna nowym ez wybuchem, Syszc, jak kady wiernie by odmalowany. Wszcza znowu rozmow zadajc pytanie: A gdy bl jej si uly, zami wykpany, Gociu! Cho miaam dla ci pierw politowanie, To odtd tutaj mio czeka ci i chwaa. Szaty, ktre opisa, jam sama mu daa, Poskadane w mym schowku, i zot zapon[349] Ozdobiam. Lecz nigdy nie ujrz go pono. Jak nie ujrz powrotu pana ot te progi! W zej godzinie odpyn Odysej mj drogi Pod Troj t przeklt i znienawidzon! Na to odrzek jej Odys: Czcigodna matrono Laertiady Odysa! Ale zdrowie szanuj, Nie psuj piknej urody, nad smutkiem zapanuj I nie pacz tak ustawnie! ez twych ja nie gani: Kada maonka pacze, gdy ma nie stanie, Towarzysza modoci, z ktrym miaa dziatki. A cho Odys jak boek by liczny i gadki, To si ukj i suchaj mojej opowieci. A s to najprawdziwsze, jakiem zebra, wieci O powrocie twojego ma, ktry ninie Blisko std siedzi w yznej Tesprotw krainie I wiezie do ojczyzny bogactwa niezmierne...Oto jest, co mi gada Fejdon, krl Tesprotw, Przysigajc przy czaszy obiatnej najwicij, e d czeka, flisacy czekaj najci, Co go maj odwozi do rodzinnej ziemi. Mnie za wprzdy wyprawi z nawy tesprockiemi, Ktre wanie wysya na Dulichion pszenny.Pokaza mi te Fejdon Odysa skarb cenny, Zony w domu krla; tych bogactw tam byo Tyle, eby i dziesi pokole z nich yo. Sam za Odys, jak mwi, mia si do Dodony Odprawi, by usysza, co db powicony Kronionowi o losach jego mu nagada, W jaki sposb w Itace stan mu wypada: Czy jawnie w swej postaci? Czy w przebraniu, skrycie? Wic yje w dobrym zdrowiu, i wnet go ujrzycie Tutaj; a on rad skoczy te dugie podre I wrd swoich zostanie. Bdzie tak, jak wr! wiadkiem bg mi najwyszy, wiadkiem to ognisko Odysowe, przy ktrym mam dzi przytulisko, e si rzeczy tak speni, jak tobie je wieszcz! Odys wrci, a wrci w cigu roku jeszcze, Gdy ten miesic si skoczy, a zawieci nowy! Roztropna Penelopa odrzeka mu sowy: Oby si twe speniy, gociu, obietnice! A tak ci udaruj, przyjani zaszczyc, e kady, kto ci napotka, zazdroci zapaa. Lecz ju wiem, co si stanie -jak bym przeczuwaa: Ani Odys nie wrci, ni ciebie w te strony Odel, bo ten dom nasz ju osierocony: Nie ma w nim Odyseja! Gdy ten gospodarzy, I gocia przyj umia, i hojnie obdarzy. Wy za, dziewki! Sa oe, my gociowi nogi! Pikne wnie tu poduszki, kodry! Niech sen bogi A do porannej zorzy trzyma go w pocieli! A jutro da mu kpiel, wymaci w kpieli, By odwieon mg razem z Telemachem niada W tej tu izbie! Lecz wara na niego napada! Kto by mia go znieway, ciko poauje, I niech mi si na oczy ju nie pokazuje! A ty gociu, pomyle mgby, e rozumem I sercem nie gruj ponad niewiast tumem, Gdybym ci nie mytego i w lichej odziey Czstowaa. Nasz ywot krtk met mierzy, A kto serce ma twarde i w czynach okrutny, Takiemu ycz wszyscy, by ywot mia smutny, A jeszcze i po mierci przeklestwo go ciga. Lecz kto myli poczciwie i przed zem si wzdryga, Tego saw po wiecie roznosz przechodnie, Krocie ust powtarzaj, e umia y godnie. Na to jej bystrogowy Odys odpowiada: Wierzaj mi, o czcigodna ono Laertiada, em ju odwyki od koder i mikkiej pocieli, Odkd z nienych gr Krety na morskiej topieli Przyszo mi w dugodziobnym okrcie si wdzi, Pozwl wic, jak mam zwyczaj, i t noc przepdzi; A spdziem ich wiele na ndznej pocice,Tsknicy ku Jutrzence, zotej przyjacice! Mycie ng, ktre kaesz -take niepotrzebne, Nie znisbym, aby panny myy mi suebne! Za nic ng mych dotyka adnej nie pozwol. Jeli masz jak stark [350] stateczn, to wol, Co by tak nieszczliw w yciu jak ja bya- Tej bym nie broni, niechby nogi mi umya . Na to mu Penelopa: O gociu mj drogi! aden z tylu podrnych, wchodzcych w teprogi, Rozumem ci nie sprosta: wszystko w tobie wysze I wszystko takie mdre, co z twoich ust sysz. Mam ja tu jedn stark, przywoam staruchy - Niaczya mego ma, niemowl w pieluchyOwina, jak tylko matka je powia. Wta jest, lecz twe stopy jeszcze by umya Przybli si Euryklejo i usu starcowi! On w latach twego pana. Mj Odys -kt to wi? - Moe tak samo stera jak ty rce, nogi? ... Nic bardziej nie starzeje ludzi ni los srogi! Rzeka, a cna staruszka, twarz ukrywszy w doni, Ozwie si aoliwym gosem i zy roni: Oj! Nieszczsne to dziecko! Bg si tak rozsroy Przeciw niemu, cho sercem on bogom si korzy. Nikt z ludzi pobonoci nie wyrwna jemu: Nikt wicej ldw nie spali bogu piorunnemu W nadziei, e si bogiej staroci doczeka, A i wasnego syna wychowa na czeka! A teraz dnia powrotu zaprzeczy mu zgoa!Moe mu tam w obczynie kobiety bez czoa Urgay, gdy chodzi po ebraczym chlebie,Jak te suki, co gociu urgay z ciebie, e ju -bojc si szyderstw -nie chcesz, byci stopy Ktrakolwiek z nich mya. Ja za Penelopy, Pani mej, rozkaz speni, suy ci gotowaNajczciej, choby pani nie rzeka ni sowa: Tak litoci serce ku tobie wezbrao. Lecz wprzdy chc si spyta: Przez nasz dom niemao Przesuno si biednych, przecie twarzy rysem Ni gosem nie by aden, tak jak ty, z Odysem Podobniutki! Jej na to rzek Odysej: Matko! Od tych, ktrzy nas znali, syszaem nierzadko, e wielkie podobiestwo jest pomidzy nami, Wic to prawda, i wzrok twj wcale ci niemami . Tak rzek, a starka miednik [351] wraz przyniosa liczny Do ng mycia, i wlaa w niego zdrj kryniczny, Przymieszawszy co wrztku. Odys przy ognisku Usiad, lecz si odwrci w ciemno od poysku, Bowiem pomyla sobie, e przy tym ng myciu Blizna, jak ma, atwo podpadnie odkryciu. Starka za, przystpiwszy, zacza my pana, I zaraz j poznaa. Blizna bya zadana Niegdy biaym kem dzika, jeszcze w owym czasie, Gdy bywa w odwiedzinach na grskim Parnasie [352] U Autolyka [353], ojca matki swej rodzonej.Ten ze zrcznych kradziey wielce by wsawiony; A tej sztuki sam Hermes za to go wyuczy, e go dymkiem koltek i jagnit wci tuczy ertwujc mu ich ldwie. Hermes tym ujty Osania te szalbierstwa i jego wykrty. Wanie si w Autolyk w Itace znachodzi,Kiedy mu crka zlega i wnuk si narodzi. Eurykleja zoya na kolanach dziada Dzieci pod koniec uczty i tak do powiada: Autolyku, ot wnuk twj -daj mu jakie imi.Wnuka pragn, od ciebie niech wic mianoprzyjmie . I Autoyk tak mwi do cry i zicia: Drodzy moi, wynajd imi dla dziecicia; A poniewa z niewiasty i mmi skcony Sierdzc si na rd ludzki w waszem przyby strony - Wic zwijmy go Odysem [354]: sierdzistym zw wnuka. A kiedy, gdy wyronie, nieche mi poszuka W parnaskich grach, w mojej ojczystej siedzibie, A ja mu w upominkach hojnych nie uchybi . Wic pniej, gdy si wybra po te upominki, Autolyk gocia wita, Autolyka synki Do mu bratni podali, przyjli uprzejmie; Niemniej i Amfitea [355] z czuoci obejmie Swego wnuka, caujc w oczy, w oba lica. Autoyk dziarskim synom krzta si zalcaI sposobi biesiad. Ci rozkaz speniaj, Cign picioletniego cioka, zarzynaj, Dr ze skry, na wierci rbi, te znw siek Na drobniejsze kaway, na ronach je piek Ponad arem i gociom rozdaj pieczenie. Tak dzie cay, a soca zagasy promienie, Cieszyli si u wsplnej rodzinnej biesiady. Lecz po socu, gdy ziemi owin mrok blady, Spa poszli i snw sodkich krzepili si darem. O jutrzence, gdy bysa ju na niebie szarym, Autolyka synowie zebrawszy psw zaje [356 Na w cign. I Odys do wyprawy staje. Pn si w gry Parnasu skr lenych zaroli - A gdy do smaganego wiatrem szczytu doszli, Wyszed Helios z Okeanowej toni sennej, I ziemia zajaniaa w owej szacie promiennej. Wtenczas owcy w gboki spucili si parw, Psy puszczono do kniei; za tropem ogarw Autolyka synowie jedn aw id, Lecz Odys ich poprzedza, dug wstrzsadzid Jako srogi odyniec mia tam swoj kniej Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA`A c ] c! c"#V c>. c9]=- Gszcz taka, e j wiater nigdy nie przewieje, Ani soce przewierci, ni przemocz soty,Tak gazie gstymi zwizay si sploty Ponad suchymi limi tego legowiska. Snad chd mw, psw haas zwierz posysza z bliska, Bo z gstych chaszczw naraz porwa si, wyskoczy, Szcze najey, lepiami iskrzcymi toczy I tak wyszed na owcw. Odys by na przodzie, Wic pewny, e oszczepem wskr dzika przebodzie, Posun si na niego. Dzik zwinniej si sprawi I gole zwy kolana srodze mu rozkrwawiKrzywym kem, ktry misa wydar z niej kawaek, Lecz koci nie naruszy; ali Odys miaek Tak odyca w opatk praw pchn dzirytem, e grot przeszed na wylot -dzik run ze zgrzytem O ziem i dech wyzion. Syny Autolyka Obstpili dokoa rannego od dzika, Obwizujc mu ran, a krew, co tryskaa, Zamwiono. Wic do dom czym prdzej wracaa Ta wyprawa owiecka, gdzie Autolyk stary Z synami mia o piecz i hojnymi dary Opatrzywszy, odesa zdrowego modziana Do kochanej Itaki. Tam uradowana Matka i ojciec syna drogiego powrotem Nu pyta go o wszystko, by mwi im o tem, Jak otrzyma t blizn. On im opowiada, e mu w kniei odyniec biaym kem j zada, Gdy polowa w Parnasie z synmi Autolyka. Wanie starka t blizn pod doni spotyka, A poznawszy, jak miaa nog jego w rku, Tak pucia -ta w miednik upada i brzku Narobiwszy, naczynie z wod przechybna. Ona trwog zadraa, radoci spona, Gos jej zastyg, a zy si cisn; lecz wzruszenie Przeszo -i ju podbrdek gaszczc mu pieszczenie, Rzeka Synu! Ty Odys! ... Jam ciebie, mjpanie, Nie moga pierwej pozna, a ot, po tej ranie . I w stron Penelopy wzrok jej promienicy Zna dawa, e to m jej, Odys wracajcy, Lecz krlowa na migi te nie uwaaa, Gdy Atene gdzie indziej myl jej skierowaa. Wtem Odys stark chwyci za gardo, i k sobie Przycigajc, rzek do niej: Ej, matko, cotobie? Chcesz mi zagubi? A przecie ty mi wasnym mlekiem Wykarmia -i kiedy po wiecie dalekim Nabiedowawszy, wracam do ojczystej ziemi, Dwudziestoletni tuacz pomidzy obcemi! Wic jeli- pozwolili pozna mi bogowie, To milcz! I niech si o mnie nikt w zamku nie dowie! Bo inaczej -a groby dotrzymam ja wicie,Gdy z ask bo gachw nastpi wyrnicie, Wezm si do wystpnych dziewek, by im skrc, I tobie nie daruj, i ciebie powic . Na to mu Eurykleja, zacna biaogowa: O, jakie to, mj synu, z ust twych wyszy sowa? Wiesz przecie, jakem silna, niezomna w sumieniu! Tajemnic t zamkn w sobie jak w kamieniu. Li dodam, a to, prosz, schowaj w gbi duszy: Kiedy boska moc twoja gachw tych pokruszy, Wydam ci, by ukara, te wszystkie suebne, Co dom ten zbezczeciy przez sprawki haniebne . Na to odrzek jej Odys, on w ciemi nie bity: Po co masz mi wydawa, matko, te kobity? Ja kad sam podpatrz i, co warta, zwa; Tylko sza! A ufajmy, e bg ze ukarze. Rzek wite, a staruszka z izby si wymykaPo wod, gdy si dawna wylaa z miednika.A gdy pan by umyty, namaszczon oliw, Poszed si, gdzie pomieniem buchao uczywo, By si ogrza, a blizn ukry pod achmany.I Odys od krlowej by znw zagabany: Gociu mj! Chc si spyta jeszcze o rzecz drobn, Bo si ju na spoczynek udamy podobno, Lubo tym, ktrzy cierpi, sen powiek nie sklja. Mnie z boego dopustu cierpienie zabija; W dzie mam niby rozrywk i utulam pacze, Gdy mej wasnej roboty i sug moich patrz; Lecz w nocy, gdy spa pjd moi domownicy, Le w ku, w bezsennej wij si tsknicy, A bole mi wyciska z serca jk aosny. Podobnie kwili zwyka na pocztku wiosny Zielonawa Aedon, cra Pandarewa, Ukryta w gstych splotach liciastego drzewa, Opakujca pieni na rne odmiany Ityla -a ten Ityl to syn jej kochany, I syn krla Zetosa. Matka w zalepieniu Zabia go sw rk. -W takim rozdwojeniu I jam jest, i ju nie wiem, jak sobie poradzi: Czy mam zosta przy synu, majtek gramadzi, Sugi moje i wietno zachowa w tym dworze, Dba o saw, maeskie czci otacza oe? Czy z goszczcych tu w zamku mam sobie modzieca, Co hojne dary zoy, wzi za oblubieca?Pki syn mj by dzieckiem, w gowie mia zielono, Z mioci dla nie chciaam drugiego by on I opuci to gniazdo; lecz dzi, kiedy wiekiem Dojrza i ju zupenym zrobi si czowiekiem, Sam pragnie, bym si z tego wyniosa mieszkania, Gdzie gach dobytek jego i mienie roztrwania. Lecz powiedz mi, co znaczy ten sen, ktry miaam: Dwadziecioro ja gsi w podwrzu chowaam, Jady one pszenic, wod piy w stoku; Widok tych gsi miym by mojemu oku. Wtem z gr orze nadlecia, mia dzib, szpony krzywe, Gsiom szyje poskrca -i pady nieywe, Pozabijane. Orze wion znw w bkity, A jam przez sen pakaa, zbiegy si kobity Piknowose, tam, z miasta, cieszy rozszlochan Po mych gsiach. Wtem ora z powrotem ujrzano, Jak si spuci i usiad na belce u strzechy, I gosem ludzkim rzek mi te sowa pociechy: -O cro Ikariosa, prne twe zmartwienie! To nie sen, to prawdziwe z nieba objawienie: Tymi gmi s gachy, tym orem ja byem, A twym maonkiem jestem; to ja powrciem, Aby wszystkie te gachy wyci co do nogi! Mwi orze; mnie zaraz opuci sen bogi;Wyjrz na dwr: s gsi, adna nie zabita; Dziobay swym zwyczajem pszenic z koryta . Na to rzek jej Odys: Pewnie nikt inaczj Tego ci snu, krlowo, ju nie wytumaczy, Ni sam Odysej, kiedy zapowiedzia sowy,e wszystkich zalotnikw w zamku padn gowy . Penelopa mu na to rzeka: Gociu miy! I sen bywa niekiedy ciemny i zawiy, I nie zawsze si prawdz naszych snw majaki; Bo, jak mwi, do krain sennych wchd dwojaki: Bram z koci soniowej i bram rogow. Wic sny z pierwszej idce plot to i owo, A ich wrby kamliwe zawsze nas zawodz; Za to sny, co przez bram rogow przechodz, Iszcz si i nie myl ludzi, co ni nimi. Lecz mj sen nic wsplnego nie ma z ostatnimi, Acz bardzo bym pragna tych tam wrb ziszczenia! Jeszcze jedn rzecz wan mam ci do zwierzenia. Jutro straszny dzie dla mnie: przyjdzie dom Odysw Rzuci, gdy jutro daj pole do popisw. Przez dwanacie toporw, rzdem w ziemiwbitych, Odys niegdy bet [357] puszcza, i byo przeszytych Uch dwanacie, a strzela na odstp daleki. Owo mym dziewosbom zadam trud nielekki: Ten, ktry uk potrafi napi doni siln I przez topory strza przepdzi niemyln, Otrzyma rk moj, a ja to siedlisko, Gdzie mi pierwszego ma przypomina wszystko, Opuszcz -lecz tsknica sercem, nawet wenie! Na to Odys rzek do niej: Rozkaz wydaj wczenie, Laertiady Odysa najzacniejsza ono, By si do tych zapasw w zamku sposobiono. Bo Odys pierwej wrci, jeeli ju wraca, Nim w uk, chocia kady z gachw go obmaca, Jeden napnie i strza przeszyje topory .Penelopa mu na to: Gociu! Jeli skory Siedzie tu ze mn w izbie, to sied sobie duej, I rozmawiaj: bezsenno wcale mi nie nuy. Lecz czeku sen potrzebny, kiedy mu jest dany, Kada rzecz ma sw por i swoje odmiany: Na tej ziemi bogowie tak postanowili. Ja zatem do mych komnat odchodz w tej chwili, Aby spocz na ou, wci zami wilonem, Odkd Odys mj poszed walczy pod Ilionem Obrzydym, co wspomnieniem samym rani srodze. Id wic na spoczynek, ty za na pododze ciel tu sobie, lub ko wnios ci gotowe . Rzeka odchodzc w grne komnaty zamkowe, Nie sama, lecz swych panien gronem otoczona. A gdy si tam ujrzaa pord niewiast grona, Znowu w pacz po Odysie, i tak wci pakaa, A Atena j sodkim snem ukoysaa. -------- [334] Ikmalios -imi cieli utworzone od nazwy drewna uywanego do robt stolarskich; [335] opon -opocz; tkanin, ktr tkaa Penelopa dla swego tecia, by to caun pogrzebowy; [336] porc -prujc; [337] bystroumny -epitet okrelajcy Odysa,bystry, przemylny, mdry; [338] Achaje -Grecy; [339] Kydony -Kydoczycy, przedgrecka ludno Krety; [340] Dory -Dorowie, najliczniejszy szczep na Krecie; [341] Pelazgi -Pelazgowie z wysp greckich na Morzu Egejskim; [342] Knosos -Knossos, wspaniae miasto naKrecie, z piknym paacem zbudowanym przez Dedala dla Minotaura; wadc Knossos i Krety by krl Minos; [343] Idomenej -por. przypis [266]; [344] wiatrobg -bg wiatru; [345] po maonku -z powodu ma; [346] pgwica -agrafa; [347] paszcz -tu; chlajna pod ni chiton; [348] Eurybat -herold z Itaki, bra udzia w wojnie trojaskiej; [349] zapona -szpilka, zapinka, agrafka; [350] stark -staruszk (dzi: regionalizm -znaczy tyle co babcia"); [351] miednik -miednica; [352] Parnas -wysokie gry w Fokidzie (pow. 2500 m n. p. m.); [353] Autolyk -dziadek Odysa; [354] Odysem -etymologia imienia: zagniewany, nadasany; [355] Amfitea -babka Odysa, ona Autolyka; [356] psw zaje -sfora psw goczych; [357] bet -nasada strzay, w ktrej tkwi trzy odpowiednio wykrojone pira; strzaa,pocisk do duych ukw i kusz; PIE DWUDZIESTA Wypadki przed rzezi zalotnikw Odys w podsienu do snu sa sobie posanie: Na spd skry woowe, a na wierzch baranie Z tych skopw, ktre gachy pojady akome; Chlajn mu do przykrycia daa Eurynome. I leg wite, lecz nie spa, zamylony o tym, Jak by gachy wygubi. Wtem z pustym chichotem Z komr wybiegy dziewki, takie, co zwyczajne Zadawa si z gachami, miewa schadzki tajne. Syszc Odys ich miechy way w gbi duszy, Czy si zerwie i wszystkie do jednej pokruszy, Czy im jeszcze dozwoli na bezwstyd zbrodniczy Raz ostatni? I serce w piersiach mu skowyczy Jak u suki, co szczenit pilnujc swych szczeka, I zaczepia kadego przechodniego czeka. Tak w nim wrzao i byby na nie wraz uderzy, Ale bijc si w piersi poryw ten umierzy: Cierp, serce, przeci nieraz gorsze przecierpiao, Jak z Kyklopem, gdy szarpa ywcem druhw ciao! A jednak to si znioso -wyszedem z tej matni, Pewien, e przyszed na mnie w yciu dzie ostatni . Tak mwi i ukaja [358] w gbi burze duszne, Serce si ukoio rozkazom posuszne. On tylko wi si cigle w bezsennym ucisku,Jak ten, co postawiwszy kiszk na ognisku,Nadzian krwi i tuszczem, przewraca co chwila, Bo prdzej usmaona prdzej go posila: Tak i on z boku na bok cigle si przewraca, Mylc, jak by te gachy naraz powytraca. Lecz ich tylu, on jeden! ... Wtem z nieba Pallada Zbiega do, ksztat przybrawszy panny, i powiada Stanwszy u gw jego (tak mwio dziwcz): Czemu czuwasz, a nie pisz, ty mj nieszczliwcze? Przecie jeste w swym zamku, z on podtym dachem I z najlepszym, jaki jest, synem Telemachem! Na to jej odpowiedzia Odys, mdra gowa:Bogini! To, co mwisz, prawda, ani sowa!Lecz ja z mylami mymi mam niema mk, Jak si wzi do tych gachw, jak wyzwa na rk Sam jeden, a ich taka schodzi si gromada?... Lecz wikszy jeszcze grozi kopot mi i biada, e gdy z bo pomoc gachy w pie wysiek, Rozwa: gdzie mam si podzia, gdzie znale opiek? Na to mu sowiooka Atene odpowie: Dziwny! Wszak druhom zwykle ufaj druhowie, Cho miertelni i pomc niezdolni w potrzebie. Jam przecie niemiertelna, jam bronia ciebie W kadej przygodzie. Uwa mowy mojej wtek: Choby rnojzycznych hufcw pidziesitek Obskoczy mnie i ciebie, chcc zabi oboje, To w kocu ty ich trzody pognaby jak swoje. Unij wic: ta bezsenno wyniszcza ci siy, Unij! Twoje cierpienia niemal si skoczyy. To powiedziawszy, snem mu potrzsa powieki; I wnet bogini w Olimp unosi pd lekki. Skoro sen go utuli, rozwiza mu czonki I troski spdzi. Za to cz jego maonki Sen nie sklei. Siedzca na ou, w zach caa, Gdy ju wszystkie boleci serca wypakaa,Tak modlitw baga Artemis bogini: Cro Zeusa, Artemis! O, ugd mi ninie Strza tw! Smutny ywot wydrzyj z megoona, Lub zelij na mnie wicher, ktrym uniesionaW tumany mgie zawalnych padn gdzie na brzegu Okeanu, co ziemi okra w swym biegu! ... Tak mwia. Wtem promie bys zotej Jutrzenki, I doszy usz Odysa te pacze i jki; Zamyli si, bo cigle snuy si widziada,e ona przy nim stoi i, kto jest, odgada Jako chiton i skry suce za oe Zwin wraz i na stoku pooy w komorze, A na podwrze wynis li skr woow I wznisszy w gr rce, baga moc Zeusow: Ojcze Zeusie! Ty skaza mi na trud i ndz, A dzi rodzinie wracasz po dugiej wczdze; Spraw, niech sowem wrebnym ozw si te ciany, A z nieba znak widomy niech bdzie mi dany! Tak baga wite. Zeus go wysucha istotnie: Z wietlanego Olimpu piorun naraz grzmotnie Wypuszczony z oboku. Odys rad by wielceZ tego znaku, gdy z miejsca, gdzie krlewskie mielce [359 Stay blisko, mielcarka przesaa mu wrb. Przy arnach bab dwanacie penio tam sub Mielc jczmie, pszenic dla my na straw, Lecz wszystkie spa ju poszy w pracy wicej wawe Krom jednej, co, najsabsza, mk mea jeszcze; Ta zatrzymawszy arna rzeka sowo wieszcze: Ojcze Zeusie, wadncy ludmi i bogami! Tgo zagrzmiae z nieba, cho nigdzie nad nami Nie ma chmury [360]; zapewne znak dajeszdla kogo. Wysuchaje mej proby i pociesz niebog! Oby nigdy ju wicej ten gaszy tum nie siad Tu, w zamku Odysowym, do rozpustnych biesiad, Na ktre mle im mk musz, mda kobita! Niechby si raz ostatni najedli do syta! Usyszawszy Odysej t wieszczb mielcarkiI ten grzmot, ju by pewny, e skrci im karki. Tymczasem inne dworskie suebne si zbiegy I stos drew na ognisku pomieniem zaegy. To i boski Telemach ze snu si ocuci, Przywdzia szaty, przez rami wietny miecz zarzuci, Piknymi postoami biae opi nogi, Do rki wzi z miedzianym grotem oszczepsrogi I rzek do Euryklei, w progu stojc: Nianiu, Mylaa te ojadle, o mikkim posaniu Dla tego tam przychodnia? Czy te nie mylaa? Albowiem matka moja, cho taka wspaniaa,Czsto si zapomina i lada hultaje Przyjmuje, a uczciwym przystpu nie daje . Na to mu Eurykleja wymwk uczyni: Niewinnej matki swojej nieche syn nie wini! Bo w go siedzia w izbie i wytrzsa dzbany, A je nie chcia, cho o to przez ni by pytany. A gdy sen j go morzy o spnionej porze, Kazaa dla suebnym w izbie moci oe. Lecz nieszczsny, od wygd odwyky staruszek Nie chcia na ou mikkich spoczywa poduszek, Ino skry baranie sa sobie pokotem W przysionku, a my chlajn nakryy go potem . To rzeka a modzieniec dzierc w doni kopi Wyszed z zamku, a za nim psy biegy po tropie; I na wiec szed midzy pancerne Achiwy. Tymczasem Eurykleja zwoywaa dziwy Suebne, najzacniejsza z niewiast tego dwora, Opsa cra (a Ops by synem Pejsenora): Nue, dziewki, do miote! Z izby wymiemiecie, Lecz wprzd skropi; a potem krzesa zacielecie Krasnymi kobiercami! Wy za drugie, dziewki, Myjcie stoy gbkami, wypuczcie nalewki I dwuuszne puchary; inne niechaj skocz Po wod do krynicy, a rano! ochoczo! Bo gachy zej si maj wczeniej: uprztnit Nieche izb zastan. Dzi dla wszystkich wito [361]! Rozkazom jej posuszna czeladka niewiecia: Przynie wod z krynicy pobiego dwadziecia, Reszta pikny porzdek w izbie ju koczya. Wtem czelad panw gachw na zamek przybya I wzia si drwa rba, a dziewki od wody Te wrciy. Zjawi si take pastuch trzody, Ktry trzy wykarmione, a z trzody najlepsze Przygna i na dziedziniec wolno puci wieprze, A sam Odysa zagab sowem uprzejmoci: Gociu! Czy ty z Achiwy w lepszej zayoci, Czy jak wpierw obelgami trapi ci we dworze? Na to mdry mu Odys odrzek: Kiedy moe, Eumajosie, bogowie spuszcz srogie kary Na one rozpustniki bez czci i bez wiary, Co si rozwielmoywszy tutaj, w cudzym domu, Podz bezwstyd, ustpi nie mylc nikomu. Takie tam rozhowory jeden z drugim toczy, Kiedy koziarz Melantios prosto ku nim kroczy, ko srogi odyniec mia tam swoj kniej Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{Pz c ! c c" Z+ c6NGdy co tylko najlepsze z obory kozioki Przygna gachom na gody; dwa jego pachoki Zaraz je uwizali pod wystaw brzmic; Melant za na Odysa wpad mow ajc: Przybdo! Wic wci bdziesz me napastowa, Twoj tu ebranin? Ot, by ju si schowa, Bo, jak widz, inaczej ciebie nie pozbd Ni t pici; i po co cierpie tu przybd, Darmojada? Id sobie ebra w inne domy! Tak mwi, a Odysej w milczeniu znis gromy, Li trzs gow i myla, jak mu ten eb zleci, Gdy wtem znowu Filojtios nadszed, pastuchtrzeci, Ktry z tuczn jawk przygna stadko kozie. Te si z ldu dostay morzem, na przewozie Przewocym kadego wprost na drug stron, I pod brzmic wystaw [362] byy umieszczone. A gdy je tam uwiza mocno, jak naley, Zagabn Eumajosa, starost pasterzy: Powiedz mi, kto jest, jeli zapyta si godzi, w go nowy? Z jakiego kraju on pochodzi? Jakie rodu nazwisko i dziedzicznych woci? Ndzarz! A posta jego pena krlewskoci.Snad bogi na rd ludzki srodze s zawzite, Kiedy ndz i krle bywaj dotknite . Rzekszy to, praw rk Odysowi poda Pozdrawiajc i takie lotne sowa doda: Witam ci, Ojcze gociu! Da bg, lepszej doli Doczekacie! Dzi ndza trapi was i boli. O Zeusie, okrutniejszy ni inni niebianie! Ludzi- spodzi, a jeste tak zawzity na nie, e ndza i cierpienie bywa ich udziaem. To zimny pot mi obla, kiedy ci ujrzaem, I za spada -bo Odys stan mi w pamici.Jak ty, i on tam moe wrd obcych si krci, achmanami okryty, jeli jeszcze ywy W soce patrzy; lecz jeli zmar ten nieszczliwy I jest w Hadesie, al mi, al po panu takim!Ongi stado on byda, kiedym by chopakiem, Na smugach kefaloskich [363] powierzy mej stray; A jam je tak rozmnoy, e si ju nie zdarzy Nikomu pikniejszego wyhodowa byda. Ale mi ta hodowla nareszcie obrzyda, Gdym zmuszon tuczy misem aroczny brzuch gaszy, Co nie dba o paskiego syna ni si straszy Zemsty bogw; bo gachy i na to ju kroj, By si woci krlewsk podzieli jak swoj. O! nieraz ja z mylami biem si i bij, Co pocz? Bo czy mogem, dopki syn yje, Zabra stado i uciec na ziemie ssiada, Aby baga pomocy? Zosta -gorsza biada, Gdy bydo dawa musz dzi na stoy wrae! Dawno bybym si przenis pod inne mocarze Z tej tu ziemi, gdzie duej wytrzyma nie mog! Alem zawsze nadziej w sercu ywi bog,e mj krl nieszczliwy po latach powrciI z zamku zalotniki napastne wyrzuci! Na to mu odrzek Odys: O mj skotopasie [364]! Twoja mowa niegupia i niepoda zda si. Widz, e czek rozumny i dobrych przymiotw; Wic suchaj, a co powiem, jam zaprzysicgotw: Zeusa bior na wiadka, ten st, to ognisko Boskiego Odyseja, gdzie mam przytulisko, e powrt twego pana ciebie tu zastanie I wasnymi oczyma ujrzysz, co si stanie, Gdy si on tu zabierze do gaszej gawiedzi! Na to skotarz te sowa da mu w odpowiedzi: O, nieche Kronion zici twoje obietnice! Zobaczysz, em do krzepki, tward mam prawic . A Eumajos si modli niemiertelnym bogom,By Odysa ojczystym wrcili ju progom. Tak to midzy sob wiedli tam rozmow. Telemach pod miecz gachw mia ju odda gow, Lecz ptak zowrbny z strony przelecia im lewj: Orze z drcej gobki dar szponami trzewy. Ujrzawszy go, Amfinom rzek do zgromadzenia: Przyjaciele! Z naszego nic postanowienia: Telemacha nie zgadzim. Siada do biesiady! Zgromadzeni uznali trafno dobrej rady I hurmem weszli w wntrze gmachw Odysowych, Chlajny zdjte na krzesach kadc purpurowych, Oblatujc barany i tuczne kozioki, Wieprze karmne i ze stad najpikniejsze cioki, Skwarzc trzewia i nimi raczc si nawzajem. Wino w dzbanach mieszano zwykym obyczajem; winiopas czasze wkada w rce godownikw, Skotarz Filojtios chleby wyjmowa z koszykw I rozdawa, Melantios znw dolewa wina. Wic do gotowej uczty zasiada druyna. Snad Telemach co chytrze w gowie swejuradzi Bo Odysa przy progu kamiennym posadzi U maego stolika, na krzeseku lichem; Ksek trzewiw mu poda, to wino z kielichem Szczerozotym i mwi do krla w ten sposb: Pij tu sobie spokojnie w gronie tych tam osb, A od gwatu, urga, bd ci obron Przeciw caej gromadzie; tu nie karczma pono, Lecz zamek Odyseja -ja po nim dziedzicz, Przeto od gwatw, obelg powstrzyma si ycz, Aby std nie wypady ktnie i zatargi . Tak powiedzia, i kady przygryz sobie wargi Podziwiajc t cit wymow mokosa, A w tumie da si sysze gos Antinoosa: Syszelicie, Achiwi, jak nas wzi na sowa, Jak grozi! Co kto dosta, nieche sobie schowa! C robi! Zeus nie zwoli. -Bez tej tam przeszkody Zapewne by na wieki zamilk mwca mody. Telemach na t mow nie zwaa tam wiele,A tymczasem przez miasto, z keryksy na czele, Cigna hekatomba, a kudata rzesza Achiww w gaj Apolla ucznika popiesza. Za gachy pokrajawszy pieczone misiwa Rozdali midzy goci; kady je spoywa. Dla Odysa przyniesili pachocy subowi Tyle misa, co dali kademu gociowi, Bo tak im syn Odysw wyranie zaleca. W gachach przecie jad zoci coraz si roznieca, Bo tak chciaa Atene, by ich szyderstw jadyCoraz bardziej jtrzyy serce Laertiady. By tam pomidzy nimi gbur nieokrzesany, Rodem z ostrowu Same, Ktesippem nazwany; Pyszaek, d w bogactwa, wic mu si zachciao Wzi sobie po Odysie on pozosta. On gos zabra i mwi do gachw gromady: Posuchajcie, co powiem, wsplnicy biesiady! Ten przybysz swoj czstk dosta, jak z nas kady; Wszak uj co gociowi rzecz naganna zawdy I niesuszna, gdy w domu gocie rwni sobie. Ja mu przecie od siebie podarunek zrobi, Niech nim dziewk aziebn lub kogo obdarzy Z sug, bdcych tu w domu naszych gospodarzy . Rzek i z kosza wyjwszy gnat racicy krowij Z zamachem cisn prosto na eb Odysowi. Krl unikn pocisku lekko gowy zwrotem I rozmia si wzgardliwie; gnat wyci z oskotem O cian. Wic Telemach gniewny cisn picie I tak grozi: Ktesippie! Wielkie dla ci szczcie, e mi gocia nie trafi, gdy umkn popieszy; Inaczej bybym ciebie na wskro dzid przeszy, I ojciec by ci sprawi pogrzeb, nie wesele! Radz wam nie pozwala sobie tu za wiele. Nabyem dowiadczenia i wasnym pojciem Poznam, co ze, co dobre: nie jestem dzieciciem. Nawet umiem cierpliwie znie, co widz oczy, Jak rzniecie bydo moje, jak wino si toczyI wyprnia spiarnia. Opr byby prny Jednemu przeciw tylu; lecz kady mi dunyZachowa si przystojnie, kto goci w tym domu. Wam chce si mnie ywota zbawi po kryjomu: Zabijcie! mier znoniejsza nili takie ycie, Nili widok tych gwatw, jakie tu robicie Lc wdrowce ubogie lub wczc w wietlice Na bezwstydne uciechy dziewki suebnice! Skoczy. Kady oniemia i milczcy siedzia, A w kocu Agelaos [365] tak mu odpowiedzia: Przyjaciele! On mwi po sprawiedliwoci;Niech si nikt z nim nie spiera ani na nie zoci, Ani ly tego dziada, ni dokucza komu Z czeladzi nalecej do Odysa domu. Wszake jemu i matce potrzebn jest rada,Ktr mogliby przyj, jeli si im nada: Pkicie tsknym sercem wierzyli oboje, e Odysej powrci mgby w progi swoje, Pty wolno wam byo na powrt ten czekaI gachw natarczywo z dnia na dzie odwleka (Chocia, mwic po prawdzie, gdyby Odys ywy Z woli bogw powrci, byby traf szczliwy). Lecz dzi, gdy znika wiara w powrt twego ojca, Namw matk, niech sobie wybiera moojcaNajtszego, co dary najhojniejsze skada, I polubi. Ty bdziesz odtd mieniem wada Ojcowskim, bez podziau, jad i pi swobodnie; Matka z domu ustpi . Na to odpar godnie Roztropny modzian: Nigdy! Bogami si wiadcz I cierpieniami ojca, ktry bd tuacze Dni tam pdzi, bd znalaz mier w nieznanej stronie, e matce nie przeszkodz, owszem -j nakoni. Niechaj sama na ma kogo chce wybierze;I kto jej najhojniejsze dary nis w ofierze; Wdy sam nigdy nie miabym odezwa si do nij, By z domu ustpia. O, niech mi bg broni! Rzek, i naraz co gachom zrobia Pallada, e wszystkich nieskoczony, dziki miech napada. Oszaleli! miech parska z ich szczk wykrzywionych, Poykali kaway misiw krwi czerwonych, zy im cieky, a serca owadny strachy...Wtem boski Teoklymen rzek wskazujc gachy: O wy biedni nieszczcia zewszd na was godz. W mie nocy gowy, twarze, stopy wasze brocz... Sycha gosy jczce, z cz pyn ez strugi... Krwi ciep pobroczone ciany i framugi... A co mar pcha si do drzwi, co ich tam w podziemiu! A wszystkie w Ereb lec... a na nieb sklepieniu Helios ganie i straszne ogarniaj mroki! Wieszczek rzek, oni z miechu rwali si zaboki, A Eurymach si ozwa do gachw i prawi:Snad oszala ten przybysz, co si wieo zjawi. Hej, moojcy, za prg z nim, wywiedcie napole! Jemu to wszystko ciemno, noc go w oczy kole . Boski mu Teoklymen rzek po raz ostatni: Na nic mi przewodnicy twoi nieprzydatni. Mam, jak widzisz, wzrok, uszy, a i nogi zdrowe, A szaem obknia nie zmcon gow. Wic wyjd z ich pomoc, bo i tak ju wietrz Zbliajc si bied, ktra w proch was zetrze Wszystkich co do jednego w Odysowym dworze, Za urgania biednym, sprone cudzooe! Rzekszy to wraz opuci pyszne zamku ciany, Wracajc w dom Pejraja [366], gdzie by podany. Gachowie ze zdziwieniem po sobie spojrzeli I drwili z Telemacha, a z goci si mieli - A jeden butny mokos odezwa si w tumie: Nikt pono gorszych drabw w dom puszcza nie umie Ni Telemach. Wszak wpuci nam godnegodziada, Co wino tgo yka i dobrze zajada; Lecz to szczery niezdara, na prac si wzdryga. Ciar to niepotrzebny ziemi, co go dwiga. To i drugi, co wieszcza udajc chcia wry. Suchaj mi, mojej rady mgby dobrze uy, Gdyby obu przybyszw wsadzi w d wiolon I posa do Sikelw [367], tam by ich kupiono . Te ich gwary Telemach puszcza mimo uszyJedno w Odysa patrzc, czeka, czy si ruszy I podniesie prawic na wystpne gowy. Tam za, w ozdobnym krzele, wprost izby godowej Siedziaa Penelopa i nasuchiwaa Tych rozmw, jakie wioda w izbie md zuchwaa, Ktra wrd pustych miechw, hucznej wesooci, Zaywaa przysmakw rnych do sytoci, Gdy na obiad niemao sztuk zarznito byda. Za to adna wieczerza tak im nie obrzyda Jak owa, ktr Odys z pomoc Pallady Mia im sprawi, wetujc ich gwaty i zdrady. -------- [358] ukaja -uspokaja; [359] krlewskie mielce -tu: arna; [360] nie ma chmury -piorun pojawi si na pogodnym niebie -by to znak od Zeusa; [361] wito -wito nowiu, powicone Apollinowi, pocztek miesica; [362] pod... wystaw -pod cian; [363] kefaloskich -z Kefallenii, krainy ktr wada Odyseusz; [364] skotopas -wolarz, pasterz byda (skot); [365] Agelaos -jeden z zalotnikw; [366] Pejraja -syn Klytosa; por. przypis [300]; [367] do Sikelw -Sycylijczykw; PIE DWUDZIESTA PIERWSZA Prba uku Sowiooka bogini tchna w pier krlowej, Rozumnej Penelopy, pomys tej osnowy: eby gadkie elaza, koczan, uk Odysw Poznosi w wielk izb, gachom do popisw - I do rzezi, co zaraz potem si rozpocznie. Wic na wschody, ku szczytom zamku sza niezwocznie, Gdzie klucz miedny z soniow rczk wziwszy w donie, Do najdalszej komory w swych suebnic gronie Zesza, kdy pokady krlewskie schowane:Zoto, spi i elazo misternie kowane. Tam lea i Odysw uk pomidzy nimi, I koczan, nabit strzami jk roznoszcymi. Za bytnoci swej w Sparcie darem on go dosta Od Ifita [368], jen bogom niemiertelnym sprosta, A by Euryta synem. Oba bohatery Zawarli midzy sob sojusz druby szczerej W Messenie [369], gdzie Orsiloch podejmowa goci. Wanie Odys tam przyby ciga nalenoci, Upowanion od ludu, a powd by taki, e Messecy na odziach wpadszy do ItakiTrzysta owiec z pastuchy zabrali w grabiey. Wic Odysa w tej sprawie, acz modzik i wiey, Wyprawi tam Laertes za starszyzny zgod, Ifitos tam za swoj rwnie nadbieg szkod, Gdy mu dwanacie muw i klaczy skradziono, Lubo przez nie mier znalaz sobie przeznaczon, Bo gdy w dom Heraklesa, pierwszego z siaczy, Ma dzie wielkich, przyszed szuka swoich klaczy, Ten zbrodniarz w domu wasnym mier gociowi zada, Cho przy gocinnym stole razem z nim zasiada. Zabi go, na gniew bogw mszczcych si nieczuy, Sobie za jego klacze przywaszczy i muy. Tych on szukajc wanie zeszed si przypadkiem Z Odysejem i cennym obdarzy go datkiem: By nim uk. Wite Euryt niegdy z niego strzela, Lecz przy mierci na syna wasno uku przela. Wzajem Odys go mieczem i kopi obdarzy Na zadatek przyjani. Los przecie nie zdarzy Spotka si im przy jednym stole -syn Euryty, Ifit, przez Heraklesa, wkrtce by zabity. Szlachetny wic Odysej wcale nie uywa Broni tej, gdy pod Ilion w okrtach odpywa, Ino w domu pamitk po druhu zostawi; Pki w Itace mieszka tym ukiem si bawi. Wic krlowa, stanwszy pod drzwiami skarbczyka, Wesza na prg dbowy, rk rzemielnika Ciosan gadko, od progu w gr odrzwia biegy, W nich wprawione wierzeje mocne skarbwstrzegy. Ona rzemie zadzierzgnion szarpa doni zrczn, Potem kluczem zawor odsuna wntrzn, A pchnwszy je, zaskrzypy wierzejw dwie poy Takim skrzypem, jak rycz na pastwisku woy, I naraz si otwary pod klucza obrotem. Wszedszy tam, na police [370] wspinaa si potem, Gdzie stay skrzynie, pene odziey wonicj. Stamtd signa po uk, na koku wiszcy W piknych ubach [371], a zdjwszy takowy ze ciany, Siada, cisnc do serca uk ten ukochany Mowski, teraz przez ni z ubw wydobyty, I zacza w gos szlocha; a gdy zdrj obfity ez rzewnych ulg przynis sercu zbolaemu, Wprost posza tam, do gachw zuchwaychteremu, Trzymajc zakrzywiony uk Odysw w rkuI koczan, a w nim lotne strzay, sprawce jku. Za ni niosy suebne sepecik zamknity Z elazem i miednymi ormi i sprzty. A gdy przysza cna pani przed tum zgromadzony, Stana w progu izby wysoko sklepionj. Cienk z gowy namiotk spucia na lice, A majc z obu bokw suebne dziewice, W te sowa do zebranej ozwaa si rzeszy:Suchajcie, dziewosby! Snad bardzo was cieszy Zbiera si w tym tu zamku codziennie na gody, Odkd m mj odjecha. Jakie s powody,e zajazdem i dom nasz, i mienie niszczycie? Jeeli to z mioci do mnie, jak mwicie, Wic dobrze! Zatem pora stan do popisw:Przyniosam wam w sawny, wielki uk Odysw, Ktry z was ot, ten kabk napnie doni siln I uch dwanacie strza przeszyje niemyln, Tego on zostan, mowskie siedlisko, Zamek ten ukochany, opuszcz -z nim wszystko! Ale tsknota moja nigdy nie przeminie! To rzekszy na pastucha Eumajosa skinie, By topory i uk te przed nimi postawi. Paczc wzi je Eumajos i rozkaz jej sprawi. uk ten widzc Filojtios rozpaka si rzewnie, Co spostrzegszy Antinoj strofowa ich gniewnie: O, wy gupcy! Dzie biay, a wam sny siroj Zaprzesta mi tych szlocha, ktre niepokoj. I jtrz serce pani, i tak ju strapionj, Odkd m jej odjecha, na zawsze stracony. Do tych ez, kto chce siedzie z nami tu przy stole! A jeli chcecie szlocha, to za drzwi! Preczw pole! uk zostawcie! O lepsze wnet do walki staniem. Li jedn mam obaw z uku napinaniem: Nuby si pokazao, e w tym gronie caem Nie ma czeka jak Odys. Niegdy go widziaem, I pamitam, cho byem dzieckiem w onej dobie . Tak mwi, a w umyle ukada ju sobie, e uk napnie i strza topory przeszyje. Nie przeczu, e strza pierwszy uku go zabije, Z rk Odysa, bo on go pierwszy w oczy ywe Zely i szczu na niego gachy urgliwe. witej mocy Telemach gos zabra wrd tumu: Prze bogi! To mi Kronion pozbawi rozumu! Matka moja owiadcza, mdra biaogowa, iec mia tam swoj kniej Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP7 c z c% c&" c- c8=e z drugim mem dom ten opuci gotowa, A ja si miej wes, ot sobie trzpiot mody! Kiedy tak -hej moojcy! Stawa wam w zawody I dobija si o t niewiast bez ceny, Jak rwnej nie ma Argos, Achaja, Mykeny. Bo jak w witym Pylosie, tak tu, w naszej stronie, Ktra by wyrwnaa dostojnej matronie? Lecz co mi chwali matk! Wy przecie j znacie! Dalej wic! Niepotrzebnie tak si ocigacie Z tym strzelaniem -uk czeka, ujrzym, kto zwyciy. I ja bym te sprbowa, czy ten uk napry Rka moja i strza topory przestrzeli? Wtedy nic mi z kochan matk nie rozdzieli! Nie poszaby ju za m, mnie nie sierocia! Pragn walczy jak ojciec: w tych rku jestsia! Tak mwi i skoczywszy z krzesa, paszcz czerwienny Z barkw rzuci, odpasa swj miecz naramienny; Po czym zrobiwszy bruzd, topr przy toporze Wsadzi w ziemi rzdem dugim, rwno jak by moe, I obdepta dokoa, co wszystkich zdziwio,e cho nie zna roboty, a zrobi a mio. Wic na prg wstpi, trzymajc uk krzywy, Po trzykro si przysadzi do wartkiej ciciwy I trzykro si mu brako; lecz nie traci ducha, e uk napnie i pocisk przepdzi przez ucha. I ju bra si napina, silniejszy tym razem, Lecz Odys mrugn -niemym wstrzyma go rozkazem, I Telemach si ozwa znowu w tumie gwarnym: Prze bg! Mame bezsilnym zosta i niezdarnym? Czy zbyt mody, na pici nie puszcza si twarde I nie odbi, gdy w twarz mi rzuci kto pogard? Dalej zatem! Silniejsi ni ja niech tu stan, uk napn i t walk zakocz wygran! To powiedziawszy kabk odstawi na stron, Oparszy o podwoje piknie wygadzone, A lotn strza opar na lnicym piercieniu. Co sprawiwszy, wraz odszed usi w swym siedzeniu. Wtem oto syn Eupeja tak si tam ozowie, Antinoj: Po porzdku chodcie tu, druhowie, Od lewej ku prawicy: t sam kolej, Jak czenicy wino w puchary mam lej . Sowa te Antinoj a przypady do smaku. Syn Ojnopa, Lejodes pierwszy sta w orszaku; By to wrbit i zwykle ostatni przy dzbanie Siadywa, mierzc sobie ze ich zachowanie. Li on jeden, potpia te gachy zuchwae. Wic si zbliy i podj uk, naoy strza, A stanwszy na progu, ciciw w kabku Napi chcia, lecz si nie mia w nieudolnych rku. Zatem do zgromadzonej tak mwi druyny:Nie dam rady, niech uk ten napina kto inny! A i najtsi me przy tym uku pono Nie tylko serce strac, lecz ducha wyzion.Lepiej umrze, ni yjc nie osign celu, Ktry nas tu sprowadza dzie w dzie od lat wielu! A cho z nas tu niejeden poi si nadziej Do maeskiej onicy wnij z Penelopej, To gdy uk ten pomaca, nic mu nie zostanie,Tylko k innej Achajce obrci staranie, I sa jej upominki, bo jej przeznaczono Dajcego najwicej moojca by on . Rzekszy, Lejodes kabk odstawi na stron, Oparszy o podwoje piknie wygadzone, A lotn strza opar na wietnym piercieniu. Co sprawiwszy, wraz odszed si w swoim siedzeniu. Wtem Antinoj gos zabra i tak go strofowa: Toe si z pikn mow do nas wysforowa! Same groby i strachy! Ta mowa mnie gniewa; Wic, jak mwisz, md nasza ducha powyziewa Przy tym uku, ktrego twoja do nie zmoe? Snad matka ci nie na to chowaa, niebo, Aby sawy si dobi strzaami i kusz! S tu inni moojce, ktrzy uk ten rusz .Rzek i przyzwa Melanta, przywdc koziarzy: Zakr si koo ognia, niech si wnet rozarzy; Stolik mi tam postawisz nakryty baranem, Ze spiami przyniesiesz j caym sahanem [372] Tustoci t uk natrzem, rozgrzan przy ognisku, A prba nam pokae, kto co wemie w zysku . Melant ogie roznieci, pomie buch do gry; Stoek przynis, zasany baranimi skry, A duy sahan oju przynis ze spiarnie, A oni rg rozgrzawszy gili go -lecz mamie!Szwankujcym na sile nie dopisa sposb Nacignicia ciciwy. Wic ze wszystkich osb Li Antinoj, Eurymach, dwaj mowie przedniNie chcieli si do prby miesza sami jedni.Wic i sudzy Odysa, wolarz z winiopasem,Obydwa si wynieli z wietlicy tymczasem,A za nimi sam Odys pody bez zwoki. Gdy minli podwoje, przysionek wysoki I wyszli na podwrze, idcy za nimi Odys tak ich zagaba sowy przyjaznymi: Mgbym wam co powiedzie, kochani skotarze, Lub zamilcze -lecz serce gwatem mwi kae: Przy kim bycie stanli, gdyby niespodzianieOdysa wam z tuaczki wrcili niebianie? Przy kim? Czy przy Odysie, czy przy zalotnikach? Powiedzcie, co tam w serca chowacie tajnikach . Na to mu odpowiedzia od wow pastucha:O! jeli Zeus modlitwy mojej raz wysucha I powrci nam pana w te progi domowe, Zobaczysz, e mam si i rce mam zdrowe. I Eumajos do bogw rwnie wznosi mody, By Odysa do ziemi rodzinnej przywiody. A gdy si o wiernoci obu sug przewiadczy, Otwarcie z nimi mwi i ju nie majaczy: Macie mi -ot jestem! Jak raz w lat dwadziecia, Dobiem si do ziemi rodzinnej nareszcie. Widz, ecie tsknili za moim powrotem, Wy jedni ze sug tylu! Inni nigdy o tem Nie myleli i o to nie prosili bogw. Wic zwierz wam zamiary moje wzgldem wrogw: Jeeli gachw zetr przy pomocy nieba, Kademu z was dam on i dobry szmat chleba, To chat gdzie pod bokiem, bycie kadej chwili Z mym synem jako bracia i druhowie yli. Nie do to: lepszy dowd pokae wam przecie, Po ktrym mnie poznawszy, wierzy ju bdziecie: Oto blizna -przed laty zadana kem dzika, Gdym w Parnasie polowa z synami Autolyka. Tak mwi i t blizn odkry spod achmana; A gdy bya odkryta i przez nich poznana, Z paczem go w swe ramiona obydwaj porwali, Witali, a po rkach i w twarz caowali - I Odys ich nawzajem w twarz, w rce caowa. I prdzej by si Helios popod ziemi schowa, Niby paka przestali; lecz Odys ich z gry Nabra: Dosy tych kwile, nu tam z dworskich ktry Nas podpatrzy i gachom, co widzia, wygada! Po jednemu nam przeto wraca si wypada.Ja pierwszy -a wy po mnie. Uwaa, co dalj: Nigdy by zalotnicy na to nie przystali, By si uk ten z koczanem dosta w rce moje; Wic Eumajos niech miao przekroczy pokoje Z owym ukiem i odda mnie do rk takowy. Rwnie trzeba nakaza, aby biaogowy Mocno te drzwi zapary, co id na tyy, A gdyby z wielkiej izby jakie dochodziy Do nich jki i omot, to nic im do tego! Siedzie im przy robocie i pilnowa swego! Filojtiowi oddaj gwne pod stra wrota: Zawory niech zasunie, rzemiemi omota . Powiedziawszy to, wkroczy w zamkowe pokoje, Gdzie pierwej zajmowane zaj krzeso swoje, A za nim po jednemu pastuchy wrcili. Eurymach w rku kabk [373] obraca w tej chwili Tak i owak przy ogniu; lecz uk, cho rozgrzany, Nie da si wcale napi, czym on rozgniewany, Ciko westchnwszy, woa: O, wy bogi w niebie! Patrzcie na me cierpienia za drugich i siebie! Nie przeto, e na niczym spezo to wesele, Przecie dziewic achajskich znajdzie si tu wiele W Itace i po miastach! Cho to przykre niemnij - Lecz e obok Odysa my tacy nikczemni, uku jego nacign aden nie ma siy! Do, by o nas z pogard prawnuki mwiy! Syn Eupejta Antinoj na to odpowiedzia: Eurymachu, le mwisz, jak gdyby nie wiedzia, e boga Apollona lud dzi wici wito: W taki dzie nie lza kusz napina przeklt. Na bok z ni! Lecz topory w miejscu niech zostan! Nie ma przecie obawy, by je std zabrano; Na zamku Odyseja bezpiecznie dostoj. Hej, wina! Wy, czenicy, pecie sub swoj! Bogw czci nam obiata, a niecha strzelania! Za to nam kolarz Melant jutro do witania Dostawi co najlepszych kz z caego stada,Wic na cze Apollona obiat nie lada Wyprawim. uk zapewne atwo napi da si, A tak walk o zakad skoczym w krtkim czasie . T mow Antinoja wszyscy podzielali. Wjc keryksi na rce zdrj wody im lali, A suebni kielichy po brzegi nalej I od prawej kademu obnosz kolej, Po czym cz zlawszy bogom, spenili gachowie, Gdy wtem przebiegy Odys chytrze si ozowie: Wy, dostojnej krlowej dziewosby modzi, Suchajcie! To, co powiem, z serca mi wychodzi. Zaklinam Eurymacha razem z Antinojem, Ktry rzeczy wywici trafnym zdaniem swojem, eby uku nie tyka, a z bogiem mie spraw. A jutro bg da si i z wygranej saw. Tymczasem mnie pozwlcie sprbowa kabku! Chc przed wami pokaza, czy si mam w rku T sam, co przed laty czonki mymi wada, Czy te bieda z wczg do szcztu j zjada? Na t prob gachowie wpadli w straszne gniwy Z obawy, by przypadkiem nie napi ciciwy. Antinoj wsta na gromko i te sowa rzuci: O, wczgo! To we bie mzg ci si przewrci! Mao ci z nami w gronie cnych mw zasiada, Kski od nas tu wszystkich wyudza i zjada, Nasuchiwa mw naszych, poufnej gawdy, Tu, gdzie wstpu nie maj dziady i przybdy? Spie si sodkim winem, powiadam ci szczerze, Wino zbani kadego, kto miar przebierze. Winem spity Eurytion, Kentaur [374] w wiecie gony, W domu u Pejritoja sza go unis sprony;Przyby tam do Lapitw i winem si zala. Zaraz te w Pejritoja domu si rozszala, Co widzc bohatery skoczyli jak wciekli I wywlekszy pijaka mieczem mu odsiekli Nos i uszy. On do dom powlk si pijany, Nie wiedzc, jak okrutnie za to by skarany. Z tego wojna si wszcza Kentaurw z Lapity - Najgorzej na niej wyszed Kentaur, co by spity. To i ciebie to czeka, gdyby uk ten gadkiNapi, wnet ci upadn miosierne datki, Wnet do krla Echeta wylem ci w okrcie.Wiesz, jak ludzi kaleczy i drczy zacicie! Nie ujdziesz ty mu ywcem -a chcesz wyj bez szkody, Jedz, pij, lecz si nie puszczaj z modszymi w zawody. Syszy to Penelopa i tak si odzywa: Antinoju! Rzecz zdrona, nawet niegodziwa, Ly gocia, przyjtego w domu Telemacha!Ciebie to nadzwyczajna sia jego stracha, e gdy uk Odysowy napnie i wystrzeli, Ju mi wemie za on i oe podzieli? Ani jemu te myli po gowie nie kr, Ani wam podejrzenia takie niech nie ci. Poywajcie spokojnie: kopot wasz daremny. Na to odrzek Eurymach tumic gniew tajemny: O cro Ikariosa, Penelopo zacna! eby on ci mia dosta, rzecz wcale nieacna, O to si nie kopoczem. Lecz to jedno trwoy, By o nas nie gadali ludzie jak najgorzj. Mgby rzec jaki Achiw, pody niedoga, e z nas aden wielkiego ma nie dosiga, Jeli uku Odysa nacign nie zdoa, A bg nadnis jakiego bdnego warchoa, Ktry jak nic uk napi i topory przeszy. wiat by nas tak mow na wieki omieszy. Penelopa ju miaa odpowied w odwodzie, Wiec rzeka: Eurymachu! Trudno, by w narodzie Dobrze o tych mwiono, co ten dom posiedli, Rozpust zbezczecili, a dobytek zjedli. Lecz tego wam nie wstydno. Ten za czek przychodni Tgi wzrostem i ksztatem, bo rodzice godni, Z rodu wielcy, jak mwi, na wiat go spodzili - C zego, bycie w rce ten uk mu zwierzyli? Uroczycie przyrzekam, i to si dokona: e byle on uk napi z aski Apollona, W pikny chiton i chlajn chdogo przystroj, Na postrach psom i ludziom w oszczep go uzbroj; Miecz mu dam obosieczny, sanday na nogi I odel, gdzie pragnie, cho w najdalsze drogi . Wtem nagle jej Telemach przerwa niecierpliwy: Matko! Nic tu do uku nie maj Achiwy. Ja jeden, komu zechc, da go lub wzi ka, Zreszt nikt, cho ich tylu na naszym obszarze W Itace i Elidzie [375] mieszka koniorodnej!Niech zatem nikt nie gwaci mej woli swobodnej, Chobym tego przychodnia ukiem chcia obdarzy! Lecz id, matko, w komnatach swoich gospodarzy, Do wrzecion i krosienek napdza suce, Bo uk, strzay -to rzeczy mw obchodzce, Mnie gwnie. Chc by w domu panem mojej woli . Matka do grnych komnat odesza powoli; Mdre sowa synowskie utkwiy jej w onie. A gdy tam ju stana w panienek swych gronie, Znowu w pacz po Odysie i wci go pakaa, Pki Atene powiek snem nie posypaa. Wanie zacny winiopas do rk bra uk krzywy, Gdy wszystkie jednogonie wrzay na Achiwy. Ten i w z gaszej zgrai dawa mu po uchu: A nie rusz tego uku! Porzu to, pastuchu!Niegodziwy szalecze! Bodaj, psie paszczki Rozniosy ci na zbach, cho jady z twej rki! Oby bogi to day, Apollon to sprawi! Wrzeszczeli. Ju by pastuch w miejscu uk zostawi, Tak groby i te krzyki zmieszay biedaka, Lecz naraz zagrzmia nad nim rozkaz Telemaka: Odnie uk! Rb, co ka! Nie suchaj ich krzykw! Bo, cho modszy, przeposz tak gradem kamykw, e uciekniesz za miedz! Jam od ciebie lepszy! Czemu to ja o tyle w ramionach nie krzepszy Od tej gachw czeredy, co nas tu obsiada! Zaraz by ich poowa za ten prg wypada Na poamanie karkw! Oj, bdzie im biada! Rzek, a miechem parskna rozpustna gromada, miejc si z Telemacha, lecz gniew si zagodzi Przeciw niemu. Za pastuch uk wziwszy przechodzi Wzdu przez izb, by odda do rk Odysowi. I zaraz do piastunki podszed i tak powi: Telemach mi rozkaza wezwa Euryklej, Aby w tym gmachu tylne zawara wierzeje. Gdyby za z tej izby oskot albo jki Sycha byo, nie puszcza ci adnej panienki: Kada przy swej robocie niech spokojnie siedzi . Rzek Eumajos, lecz nie mia adnej odpowiedzi, Gdy posza drzwi od tyu zatrzasn bez zwoki. I Filojtios cichymi ju wymkn si kroki, Aby w bramie dziedzica zasun zawory. Znalaz tam okrtowej liny kawa spory, Ni skrpowa wierzeje, do izby powrci I w krzeso opuszczone na powrt si rzuci Wzrok wlepiajc w Odysa, ktry uk mia wpici, Wywija nim, wygina, opatrywa czci, Czy rogu czerw nie stoczy pod niebytno pana, Czym wielce rzesza gachw bya zdziwowana, Bo mwiono: Snad z niego znawca jest nie lada! Niechybnie uk podobny w domu swym posiada Lub moe chciaby sobie zrobi drugi taki? Jak go maca! Frant, wida, jak wszystkie ebraki! A znw yczy mu inny z tej zuchwaej modzi: Niech mu si w kadej rzeczy najlepiej powodzi, Jak z tym ukiem, ktrego nawiza nie zdoa . Tak gadano, lecz Odys nie mwi nic zgoa, Ino kabk gi w rku, oglda dokadnie. Jak ten, co na formindze umiejc gra adnie, acno brzczc strun na gdziebnym drzewie Napnie i w obu kocach wzmocni owcze trzewie: Tak samo i on napi wielki uk bez mki; Nacignit ciciw musn palcem rki, A odbrzka jaskczym rozgonym wiegotem; Gachy strachem pobledli, oblali si potem. Wtem zagrzmiao: Zeus z nieba znak nieomylny dawa. Cud ten serce Odysa radoci napawa, Niezgbionego Zeusa zwiastujc mu wol. Wic wzi pierzast strza, lec na stole, Kiedy inne w zawartym leay koczanie, Przeznaczone Achiwom wnet na skosztowanie. T wziwszy, karbem przytkn do ciciwy szczelnie, I jak siedzia na stoku, wymierzy uk celnie, Grot puci: ten topory wszystkie trafi rzdem, Przeszywszy pierwsze ucho, wylecia tym pdem Przez ostatnie. Wic mwi: A c, Telemachu, Czy twj go wstyd ci zrobi w tym krlewskim gmachu? W cel trafiem; z napiciem ciciwy te mao Miaem trudu, snad duo si mi pozostao,Chocia mi tu gaszkowie mieli w poniewierze [376] . Lecz czas, by tym Achiwom wyprawi wieczerz Za dnia, a potem innej zay krotochwili: Przy gdbie i przy piewie godowa najmilj . To rzekszy, mrugn skrycie -i syn Odysowy Telemach miecz przez rami przewiesi spiowy, Oszczepem do uzbroi, ku ojcu krok chyy Zrobi i przy nim obok stan, wszystek w spiy. ---------- [368] od Ifita -wnuka Menelaosa, ktry byznakomitym ucznikiem; [369] w Messenie -Messenii, bya to yzna kraina na Peloponezie; [370] police -pki, awy; [371] w piknych ubach -w futerale; [372] sahan (ukr.)-naczynie na sado; [373] kabk -tu: uk; [374] Kentaur -Centaur; centaurowie byli to dzicy, pokryci wosem mieszkacy lesistych gr Pelionu w Tesalii, pzwierzta; zaproszeni na wesele krla Lapitw Pejritoosa i Hippodamii wszczli zwad; do walki z nimi stanli m. in. Herakles, Nestor i Tezeusz; , iec mia tam swoj kniej Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c d cT cU c,+ c6L[375] w Itace i Elidzie... koniorodnej -Itaka:wyspa bogata i obfitujca w konie; Elida: por. przypis [248]; [376] mieli w poniewierze -poniewierali; PIE DWUDZIESTA DRUGA Rze zalotnikw Odys rozsta si w mgnieniu z ebraczym achmanem. Wskoczy na prg wysoki z ukiem i koczanem, W ktrym wiele strza byo, nastrzpionych piry; Wysypawszy je u ng, zagab gachw z gry: A wic si ju rozstrzygnie, mamy bj stanowczy! Teraz cel mam, jakiego nie mia aden owczy! Zobacz, czy we trafi, Febowi na chwa. Rzek -i w Antinoosa puci gorzk strza,Wanie gdy ten po czasz zocist, dwuuszn Siga, i ju j rk chwyciwszy posuszn, Chcia do ust podnie; umrze ani mu si nio! Kt by myla przy godach, gdzie ich tylu byo, By si tam kto odway, choby jak waleczny, Zgotowa mu los czarny i wtrci w cie wieczny? Lecz Odys, we zmierzywszy, trafi w samo gardo, e a przez kark elece na wskro si przedaro; Czasza z rk si wyliza, gdy pada ukosem; I zaraz promie czarnej krwi buchn mu nosem, Precz od siebie kopny st drgajce nogi,e si wywrci: misy zasay podogi, Chleb i misiwo w kurzu brudnym si zwalao. Widzc gachy, jak pada, krzykiem izb ca Napenili, ze swoich zerwali si stokw, I przebiegajc izb, od koka do kokw Szukali po wszech cianach w zajadym ukropie - Lecz ani jednej tarczy nie byo ni kopie. Wic, groc, Odyseja karali sowami: Na ze- wyjdzie, wczgo, e mia zadrze z nami! Ale sztuka od razu! Pjdziesz wnet do ojcw Za zabjstwo pierwszego z itackich moojcw! ywot twj policzony, spy ci tu zjedz .Tak mu grozili w szale, bo icie nie wiedz,Czy zabi go umylnie. -Gupcy! Ani marz, e skrzyda bliskiej mierci nad nimi si wa! Na to Odys, przebiwszy renic [377] ich swoj: Psy jakie! Mylicie, em poleg pod Troj? e nie wrc? Wic dalej rej wodzi po domu! Z dworskimi dziewki podzi rozpust bez sromu, I, chociem yw, maonk moj baamuci!Jakby bogi nie mogy tych szalestw ukrci. Jakby wam jzyk ludzki mg przepuci pazem! Lecz dosy! Wyrok mierci pad na wszystkich razem . To rzek, a blady przestrach ogarn zbytniki. Ten i w rad by umkn z tej zabijatyki. Sam tylko Eurymachos zdoby si na sowo:Jeli itacki Odys, wracajcy zdrowo, Susznie karcisz za gwaty te nasze Achiwy, Za te w zamku i wociach wyprawiane dziwy. Lecz sprawca tych bezecestw przed tob tu ley, Antinoj -on nas cigle kusi do grabiey. Nie tyle o eniaczk wida mu chodzio, Jak o wiksze, co z wol Kroniona nie byo:Oto chcia on sam krlem zosta nad Itak,A syna twego sprztn mierci lada jak. Ma ju, na co zarobi! A wic zlituje si Nad nami! Kady chtnie, co porwa, odniesie: Za to, comy najedli, napili z twych stow,Kady ci przyprowadzi po dwadziecia wow, A dla zgody dooym, co chcesz: miedzi, zota, Pki ci nie zjednamy; gniew twj nie dziwota! Dziko spojrzawszy, mdry Odysej mu na to:Nie, Eurymachu! Nawet pucizn bogat Po ojcach mi tu zniecie, i wicej w dodatku, To i tak do nie spocznie, pki do ostatku O kad zbrodni z kadym nie sprawi si gachem. Teraz macie wz, przewz: bj na mier lub z strachem Ucieczka; a czy mierci ktry si wychwyci? Lecz aden, myl, wszyscy bdziecie zabici! Tak mwi, a po ciele przeszo ich a mrowie. Wtem jeszcze raz Eurymach do swych si ozowie: Bracia! U tego czeka nie zmacha si rka! Pki pani koczana i gadkiego ka, Pty sa bdzie strzay ze lnicego proga, A wszystkich wytnie. Nue! Wemy si do wroga! Doby mieczy! Stoami pozastawia piersi Od strzau jego -i hurmem wypadniem najpierwsi. Gdy go z progu i ze drzwi wyposzy si uda, Wpadniem wtedy do miasta, skrzykniem duo luda, On tymczasem za nami pole strza poledny . Tak rzek -i zaraz doby obosieczny, miedny Koncerz [378] i z podniesionym na Odysa biea, Z srogim krzykiem; a Odys wanie co wymierza uk swj, i w same piersi celowa pociskiem, e a w gbi wtroby uwiz mu ze wszystkiem. Rka miecz wypucia, on sam run krwawy Przez st i na podog pozrzuca potrawyZ dwuuszn czasz. Wi si, czoem tuk po ziemi. W blach konania kopic nogami obiemi, Zwali stoek, i oczy noc si powleky. Wnet te i Amfinomos wyskoczy jak wcieky Przeciwko Odysowi z wzniesionym brzeszczotem, By go z drzwi wyparowa; lecz Telemach lotem Zabieg mu: w same plecy, pomidzy ramiona, Wrazi kopi, a na wskro pier przedziurawiona. Pad jak dugi, o ziemi uderzy czerepem,A Telemach, uchodzc, rozsta si z oszczepem, Zostawionym w kadubie; szo mu, aby ktry Achiw, kiedy swj oszczep wydobywa, z gry Nie patn go albo te nie przeszy w natoku. K temu jednym podskokiem by przy ojca boku I uskrzydlone sowa posao mu chopi: Ojcze! Wnet ci dostawi paw i dwie kopie; To szlem, co by do czoa szczelnie ci przystawa; Siebie cakiem uzbroj, a i zbroi kawa Znios dla Eumajosa i dla Filojtiosa. Daleko lepiej bi si, kiedy pier nie bosa . Na to mu rzecze Odys, wik [379] szczwany jak mao: Bie i przyno, dopki strza jeszcze zostao, Aby mi nie wypara z progw ta gromada . Jako Telemachowi przypada ta rada, Bo pobieg do skarbczyka, gdzie stay ore, Tam wybra osiem kopij i cztery pawe, To szlemw miednych cztery, zdobnych w koskie kity, I znis prdko do ojca modzian wymienity. Po czym w zbroj miedzian sam oblek siduchem, A za jego przykadem i wolarz z pastuchemW penej zbroi dokoa Odysa stanli. Bohater za, dopki strza starczy, co strzeli, To powali jednego, tak e w caym gmachu,Gdzie spojrzae, to le kup gach na gachu. Lecz gdy gniewnemu panu strza brako w koczanie, Odstawi uk i opar go u drzwi, przy cianie, Sam za nadzia, paw poczwrn [380] na siebie I szlem woy na gow, dowiadczon w potrzebie, Co gronie ogonami powiewa koskimi, Rce uzbroi dwiema dzidy dwusiecznymi. Byy tam w cianie z boku jakie drzwi wychodne, Od ktrych, jak to mieszkania wygodne, Szed korytarz z zapartym wyjciem na podwrze. Tam wic Odys wyprawi co rychlej na stre Pastucha, by nikt nie mg tamtdy wyj zdomu. Wtenczas to Agelaos do swoich rzek: Komu Z was ku tym drzwiczkom jeno przecisn si uda, Niech pobiey do miasta, skrzyknie duo luda; Ju on ostatni strza wystrzeli tymczasem . Na to koziarz Melantios bkn mu nawiasem: O boski Agelaju, na nic ta robota! Wychodzce na podwrz zbyt blisko s wrota, A i przejcie do sieni cienia si w czeluci: Silny chop niech tam stanie, nikogo nie puci. Lepiej pono, gdy znios ore i zbroje Z grnego skarbca. Nigdzie -takie zdanie moje - Tylko tam je przechowa Odys z Telemachem . Tak rzek koziarz Melantios i ruszy z zamachem Do grnych izb krlewskich, bocznymi wschodami [381], Gdzie wzi tarczy dwanacie z tylu oszczepami, Wic i szlemw dwanacie, zdobnych kosk grzyw, Znis i pomidzy gachy rozdzieli co ywo.Lecz Odysowi serce zadrgao i yty [382], Widzc, jak z gachw kady sta zbroj okryty, A kopi wstrzsa. Cika zda mu si robota! Jako do syna szepn: Najpewniej niecnota Ktra to z dziewek dworskich, czy fortel koziarza Tak im pomg, e bitwa sroga nam zagraa! Na to mu Telemachos, modzieniec roztropny: Ojcze mj! Jam popeni ten to bd okropny; Nie winuje nikogo! Jam drzwi od skarbczyka Nie zawar, co snad tkno jakiego psotnika. Wic, Eumajosie, piesz si, zatrzanij na rygle, I uwa, czy nie ktra z dziewek pata figleLub koziarz, bo do niego ta sprawka podobna. Kiedy tak midzy sob gwarzyli z osobna, Wanie koziarz Melantios drugim ju nawrotem Szed po bro do komory. Eumajos wnet o tem, Wytropiwszy go, przybieg do pana z nowin: Cny Laertiado! Mdry Odysie! Patrz ino: Ten otr, co posdzamy wszyscy go o zdrad, Znowu idzie do skarbca! Panie, daje rad! Mam-li go, jeli zapi, na miejscu tam sprawi, Czy te po wymiar kary do ciebie dostawi,Aby za swe otrostwa naoy tu gow? Na to mdry Odysej takie rzuci sowo: Ju to ja z Telemachem te gachw czeredy, Choby na nas jak biy, wstrzymamy od biedy. Wy za dwaj rce do ng zwicie mu na grzbiecie, A wtrciwszy do skarbca, drzwi za si zamkniecie; Dopiero zadziergnwszy o te pta sznury, Cigcie otra po supie na belk do gry, Aby y jeszcze dugo, mczy si najsroej . Rzek im, a obaj sudzy, rozkaz peni skorzy, Poszli na gr; ju on w skarbcu by przednimi I w kcie grzeba midzy rynsztunki starymi. Oni za, za odwierki [383] obaj przyczajeni, Czatowali na. Gdy wic koziarz wszed do sieni, W jednej rce szlem pyszny trzyma, a tarcz w drugij - Ktra, cho j Laertes jeszcze do posugi Za lat modych zaywa, dzi z gratami ley, Rdza j zjada, a rzemie szwem sprutym si jey Wic na obaj skoczyli, porwali za wosy Wlokc po ziemi, chocia krzycza wniebogosy; A zawlkszy, na rce, nogi kadli pty, W ty je amic, bo rozkaz Odysa im wity. Robi, co im przykaza; silny powrz potemUczepili do ptw i na supie lotem Wycignli koziarza pod belk, co w szczycie. Eumajos wiszcemu urga sowicie: Przepije ca nock tu sobie, mj zuchu! Zasuye na takim wycign si puchu. Pewnie zotopromiennej Eos nie zobaczysz, Kiedy z morza wypynie -i gachw uraczyszJak kzk na obiad -o, to ich posili! I tak go wiszcego w mkach zostawili. Sami si uzbroiwszy, drzwi zawarszy za si, Wrcili do mdrego Odysa na czasie. Bojem dyszcych w progu czterech ich tam stao, Gdy w izbie zbrojnych chopw wio si niemao. A wtem si ukazaa Pallada na jawie: Wykapany to Mentor w gosie i postawie. Odys pozna bogini i rad mwi do nij: Mentorze, ulubieca ratuj-e w zej toni,Co rwnolatek z tob, a zawsze przychylny . e to bya Atene, szepta gos niemylny. Lecz w izbie straszn wrzaw zaszumieli gachy, Agelaos najwiksze miota na ni strachy: Mentorze, nie daj si zwie Odysa mowami, Aby w jego obronie mia toczy bj z nami. Klniemy si, a przysidze, jak tusz, dostoim, Ojca z synem zabiwszy, to samo na twoim Dokonamy kadubie! Zacz si mieszasz butnie W rzecz nie swoj? Za kar gow ci si utnie. A tak mieczem wywlkszy dusz z twego ciaa, Wasno tw, jaka w domu lub gdzie tam zostaa, Rozdzielim midzy siebie z Odysa spucizn. Ni twe syny, ni crki nam si nie wylizn, Ni si twoja maonka w Itace osiedzi! Skoczy. Pallad gniewa mowa tej gawiedzi, Wic strofujc Odysa ostrym sowem rzeka: Odysie, sia- z mstwem od ciebie ucieka? Ty, co gwoli Heleny z liliowym ramieniem Lat dziewitek si pora Troi obleniem, Co mw pobi tylu, co swymi namowy Obali w baszciasty grodziec [384] Pryjamowy - Teraz, wrciwszy do dom i dziedzicznej woci, Miaeby nie odeprze tej gaszej napaci?Zbli-no si, przyjacielu, sta tu, patrz, cozrobi: Czy Mentor, syn Alkima, nieprzychylny tobie? Czy przestanie ci wspiera w walce z twymi wrogi? Rzeka -lecz mu nie zdja z serca caej trwogi O wtpliwy los bitwy. Zbada chce bogini, Czy Odys i syn jego mnie w boju czyni. Jako znika im z oczu, a ksztatem jaskka, Furka i nad kominem siada u przyczka. Wtem Agelaj szczu gachw znw do rbaniny. Z nim Eurynom, Amfimed, to inni z druyny, Jak Pejsandr, Demoptolem, Polybos, gracz wielki - Kady z nich, strach -jak mny! Gotw do kropelki Krew wyla, a o ywot bi si do upada, Bo innych gsta strzaa na ziem ju pokada. Do nich wic Agelaos mwi, by syszeli: Drubo! Ten czek ostatni strza wnet wystrzeli. Mentor, w czczy chepliwiec, odbiea go icie. I on z swymi sam tylko gwne trzyma wnicie. Przeto nie wszyscy razem rzucajmy kopije!Baczno! Wprzd szeciu rzuca! Czy ktry ubije Odysa i przy asce Zeusowej dank zyszcze. Reszta nic, byle w niego utopi ratyszcze [385]! Tak rzek i -naprzd owi, co wskaza, rzucili, Lecz Pallas cel ich grotw po drodze omyli. Jako jeden przewierci wskro odrzwia wietlicy, Inny drzwi przebd z dobrze spojonej tarcicy, Owemu w cianie uwiz jesion ostro skuty,A tak kopiami gachw aden z nich nie skuty. Zatem Odys do swoich rzek, niezomny niczem: Teraz, dzieci, z kolei my na bj zakrzyczem! Ciska oszczepy gachw! Snad im dawnych zbrodni Jeszcze mao, gdy na nasz ywot tacy godni . Rzek -i razem oszczepy wypucili celnie. Odys Demoptolema ugodzi miertelnie; Telemach Euryada, Eumajos Elata Zwali kopi, a wolarz Pejsandra rozpata -I wszyscy ziemi gryli na szerokim toku [386] . Na to gachy w kt izby uciekli w natoku, A ci przypadszy, groty z trupw wycigali.Gachowie znw cisnli kopiami zuchwalj, Ale Pallas Atene zmylia niektre: I tak jeden w wietlicy odrzwiach zrobi dziur, Drugi przewierci mocno spojone podwoje, Inny w cianie uwizi kut wczni swoj. Tylko Amfimed zmaca Telemacha w rami; Ostrze ledwo na skrze zostawio znami. To Ktesippos w bark drasn nad tarcz wystajcy Pastucha, i grot dalej polecia warczcy. Lecz druyna, co twardo przy Odysie staa,Znowu celne oszczepy na gachw posaa. Waligroda [387] Odysej zabi Eurydama, Telemach Amfimeda. Kolej taka sama Spotkaa Poybosa, co leg z rk pastucha,A wolarz Ktesippowi wywlk z piersi duchaI tak mu urgajc, zawoa radosny: Synu Poytersesa, o junaku sprosny! Nie bdziesz wicej chepi bawi si w gupocie! Bogom zostaw ten jzyk, wdy silniejsi od ci. Masz wet za wet! Pamitasz? Za pody gnatkrowi, Co go to ebrzcemu cisn Odysowi . Gdy tak przemawia pastuch krtorogich wow, Odys do Agelaja przyskoczy, i w tuw Wrazi mu dugi oszczep; wic w Euenoryda Telemach rzuca dzid -i wprua si dzida W sam brzuch, e a na wylot ostrze przeleciao; Pad przodem, i o ziemi tuk si twarz ca. Tymczasem Atenea wiona pod stropem Egid ludobjcz i jakby ukropem Zwarzya serca gachw. Popoch na nich pada, Uciekaj po izbie rzkomo wow stada, Kiedy na nich rj bkw sidzie nielitosny, I tnie dem, co bywa w dniach przyduszych wiosny Ci za, jak krzywodziobe, szponiaste sokoy, Gdy z gr lec na ptactwo polowa w padoy, Ptaszta spod obokw przypady do ziemi,Od tej owczej pogoni s zabijanymi, Trudna sabym ucieczka, trudny opr znowu, A czowiek si raduje z takiego poowu - Tak i oni, te gachy gonic w caej izbie, Zabijali kadego. Czasem tylko w cibie Jk by guchy, gdy czaszka zgrzytna zrbana, A podoga dymia krwi strug zalana. Wtem Lejodes do kolan Odysa si schyli, Obj je i o lito aonie do kwili: Na klczkach ci, Odysie, bagam! Przebacze, mi! Przecie nigdy tu w zamku sowy bezwstydnymi Ni sprosnym czynem dziewki nie zhabiemadnej; Owszem, w innych ganiem ten narw szkaradny, Gdy takowy podzili. W nic poszy przestrogi! Susznie teraz za zbrodnie skara ich los srogi! Ale gdybym ja, wrbit, com niekrzyw niczemu, Mia pa, to ju nagrody nie ma poczciwemu! Na to mu mdry Odys rzek z iskrzcym wzrokiem: Jeli tu midzy nimi by jakim prorokiem, To czsto si zapewne modlie do bogw, Bym nigdy do ojczystych nie mg wrci progw, Aby uwid mi on i podzi z ni dzieci. Przeto niech i na ciebie okrutna mier zleci . Rzek i ylast rk na ziemi lecy Podnis miecz, co wypuci by umierajcy Agelaj, i po karku ci go ciciem duem, A eb spad, potoczy si i pomiesza z kurzem. Lecz Femios, syn Terpisa, uszed czarnej doli, Co gachom przypiewywa zwykle po niewoli. Sta on, w rku trzymajc sw forming dwiczn, Tu u drzwi tylnych, walk miotany wewntrzn: Czy ma wymkn si chykiem i usi w pokorze Pod otarzem Zeusowym stojcym na dworze, Gdzie ongi Odys tyle ertwi wolich wierci,Czy te u ng Odysa prosi si od mierci? Wtpicemu ta rada mdrzejsz si wyda, eby po prostu upa do ng Laertyda. iej Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP# cs t c ^! cD, cH7+IWic farming duban postawi na ziemi Midzy kruem a krzesem z gwodziami srebrzystemi, Po czym sam si rzucajc do ng gospodyna, Przeprasza, przysigajc, e nie jego wina. Na klczkach -rzek -Odysie, prosz ci za sob; Nie zabijaj mnie! Sam by okry si aob,Gdyby zabi pieniarza, co ludzi i bogi Opiewa. Jam samouk. Bg wszczepi dar drogi W moj dusz, wic bd i dla ci mia pienie Jak dla boga, a ino nie gub mi tak wczenie! Zapewne ju Telemach, twj syn, ci to mwi, em tu nie wszed do zamku, abym si obowi, Anim te z wasnej chci piewa do biesiady; Moniejsi przymusili, i nie byo rady! Syszc to Telemachos, wit natchnion moc, Wobec gronego ojca przybieg mu z pomoc: Stj -rzecze -on nie winien, nie podno na miecza! I Medona keryksa ochro! Jego piecza Czuwaa tu nade mn od latek dziecinnych. Chybaby biedak zgin przypadkiem z rk innych, Moe z rk Filojtiosa poleg lub pastucha, Lub twoich, gdy tu w izbie wrza jak zawierucha . Usysza jego mow Medon, co ukryty Pod stokiem wraz z innymi nie zosta zabity. Odziany w skr wou zarznitego wio, Wylaz, i to pokrycie zrzuci z siebie chyo, Po czym do Telemacha przyskoczy, za nogiObj go, i o lito zaklina na bogi: Ot jestem, pro za mn, ty dobra dziecina! Niech mi gniewny twj rodzic mieczem niezarzyna! Wiem ja, e si na gachy burzy jego serce,Bo go zdarli, a ciebie mieli w poniewierce . Na to mdry Odysej umiechn si z lekka:Nie troszcz si, on twj zbawca i twoja opieka; Wiedze o tym i ludziom opowiadaj innym, e zym by mniej pociechy nili dobroczynnym. A teraz idcie sobie, ty z glarzem, oba W przysionek, na dziedziniec, gdzie si wampodoba, Pki po tej tu rzezi porzdku nie zrobi . Skoczy, a ci dwaj z izby zaraz poszli sobie I usiadszy w dziedzicu u stopni otarza, Ogldali si trwonie, czy im mier zagraa. Odys tymczasem pilnie zamek przepatrowa, Czy si gdzie jaki ywy przed mierci nie schowa! Lecz wszystkich znalaz krwawym owalanych botem, Lecych na pododze jak ryby pokotem, Kiedy to z morskich toni na strome wybrzee Rybacy wielookie wycign wicierze; Porzucone na piasku ryby w morze rw si,A ty je swym promieniem zabijasz, Heliosie.Podobnie te i w izbie trup przy trupie lea, Gdy Odys taki rozkaz synowi powierza: Piastunk Euryklej co prdzej mi przylij, Abym jej to powiedzia, co ciy na myli . Penic ojcowski rozkaz, bieg Telemach skory Do Euryklei, skrobic we drzwi jej komory: Wstawaj, dobra babuniu! Jako ochmistrzyni, Co nad dworskimi dziewki ad trzyma i czyni, Potrzebna jeste ojcu; piesze si, starucho! Nie bya na gos jego Eurykleja guch, Bo zaraz si otwary drzwi schludnej izdebki, I wysza, za moojcem zbierajc krok krzepki. Odysej, kiedy przyszli, kurzem i posok Okryty sta wrd trupw -istny lew na oko, Kiedy to dumnie kroczy, zjadszy w polu byka, Z kudw piersi, z warg obu czarna krew mu cika A lepia ogniem gor: takim by w tej dobie Odys majc zbroczone rce, nogi obie. Mamka, ujrzawszy trupy i t powd krwaw, Chciaa krzykn, zdziwiona t nadludzk spraw, Lecz Odys j powstrzyma w niewczesnej radoci I staruszce te sowa powiedzia w krtkoci: Ciesz si w sercu, kobieto, lecz waruj sikrzykw! To grzech cieszy si gono z biednych nieboszczykw. Sd bogw ju ich pobi, wasne struy zbrodnie, Bo po kadym czowieku deptali niegodnie, Czy dobry, czy ladaco, bez adnej rnicy; Przeto s ukarani ciko swawolnicy. A teraz licz mi dziewki wszystkie, co we dworze, Ile skrewio [388], ile uczciwych by moe . Na to mu Eurykleja: Kaesz, miy synku, Wic opowiem ci prawd czyst bez przyczynku: We dworze do pidziesit wszystkich niewiast licz, Ktre si w rnych pracach biaogowskich wicz, Jak sub robi doma i jak czesa wen. Dwanacie z nich popado w bezwstydy zupene I nie do, e mnie, starej, posusznymi nie s, Ale nieraz na sam pani si podnies. Wprawdzie syn twj ju wyszed z maego chopicia, Wdy matka nie pozwala takiego zajcia, By rzdzi niewiastami. Lecz pozwl mi, panie, Skocz na gr przerwa maonce twej spanie, Ktre widno bg jaki na oczy jej zsya . Odysej j powstrzyma: Ot by nie budzia! Czekaj jeszcze, i przylij wprzd te dziewki do mnie, Co dom mj zbezczeciy, yjc tak uomnie . To jej rzek, a piastunka wybiega z wietlice, Zgania na paski rozkaz one suebnice. On za syna i obu pastuchw ku sobie Przywoa, i zagada do nich w tym sposobie: Teraz trupy wynosi kobiety pomog, A potem pomy stoy i stoki chdogo Mokr gbk, by ze krwi nie zostao ladu. A kiedy wszystko w izbach powrci do adu, Wyprowadzi mi z domu owe biaogowy I tam, gdzie szopa stoi a okap zamkowy, Pobi mieczem do nogi, wywlec dusz z ciaa; By im wiecznie z pamici rozkosz wywietrzaa Poktnie wyprawiana z tymi rozpustniki . Skoczy; wtem ca hurm wszeteczne podwiki Weszy. W gos wyjc, we zach pywajc obfitych, Zaczy z izby gachw wynosi zabitych I skada ich w przysionku warownego dworca Kup jeden na drugim. Odys, by dozorca, Sta nad nimi, do pracy nagania niemiej. Potem dziurkowatymi gbkami krew zmyy Ze stow i ze stokw. Podog komnaty Trzeba byo te czyci, wic si do opatyWzi Telemach z pastuchy: w trzech wawsza robota. A dziewki wszystkie mieci wyniosy za wrota. Owo gdy krwi wylanej nie byo ni ladu; A cay dworzec paski powrci do adu, Wyprowadzili z izby one biaogowy I tam, gdzie szopa stoi a okap zamkowy, Zapdzili w kt ciasny, e nie ma sposobu Wyjcia stamtd. Telemach wtenczas rzek do obu Pastuchw: O, zaprawd, miecza ani rusz! Zbyt on czysty na brudne tych wszetecznic dusze, Co mnie i matce mojej umkny do sawy, A z gachami trzymay sojusz tak nieprawy! Rzek -i lin z okrtu, co mia dzib modrawy, Jednym kocem przywiza do supa wystawy, A drugim do komina, wysoko, by one Ziemi dosta nie mogy, bdc powieszone. A jak stado gobi lub drozdw popadnie W sideka, w gszczy chaszczw zastawione zdradnie, Gdzie na noc dc, smutne znajduj oysko: Takie i z onych niewiast byo widowisko, Kiedy jedna przy drugiej i gowa przy gowie Wisiay tam na linie jak owi ptaszkowie, Kada z sznurkiem na szyi, zduszona cichutko, Co nogami zadrgawszy w powietrzu, lecz krtko. Potem i Melantiosa koziarza przywlekli. Ostr miedzi usz dwoje i nos mu odsiekli, To wyrwawszy cz wstydn psom cisnliw garda, W kocu na rkach, nogach zo si ich wywara. Omywszy sobie rce i nogi zjuszone [389], Szli na dworzec Odysw, bo dzieo skoczone. Wanie Odysej mwi Euryklei starej: Przynie siarki; co kltw odczynia i czary, To ognia, bym wykadzi komnaty; a razem Powiedz Penelopei, za moim rozkazem By si spieszya tutaj z pannami dworskimi,A i drugie niewiasty niech stawi si z nimi . Na to mu Eurykleja, piastunka sdziwa: Dobrze, mj synu! Mdro, przez ci siodzywa. Lecz wprzd trzeba by chlajn i paszcz przynie dla ci, By si duej nie wieci w tym podartym gracie, Jeszcze tu na komnatach: zgorszenie nie lada! Na to jej Odyseusz mdry: Suszna rada; Lecz wprzdy niech mi ogie rozpal tu duy . Rozkaza. Eurykleja pilnie panu suy: Przyniosa ognia, siarki, i Odys dokoa Kadzi w izbie, w przysionku, w caym dworze zgoa. Staruszka pamitajc rozkaz Odysowy Sza na gr zwoywa wierne biaogowy,Ktre si wysypay z pochodniami w rku, Obstpujc Odysa wrd szlochu i jku Powita, do ciskajc, a po gowie, twarzy, Kada go serdecznymi caunkami darzy, e a mu z rozrzewnienia na pacz si zebrao. Serce Odyseusza kad z nich poznao. --------- [377] przebiwszy renic -spojrzawszy na nich ostro, zowrogo; [378] miedny koncerz -miecz z brzu; [379] wik (staropol.)-przebiegy spryciarz;[380] pawe poczwrn -zbroj z czterechwarstw; por. przypis [277; [381] wschody -schody; [382] yty -ydki; [383] za odwierki -za odrzwia, drzwi; [384] baszciasty grodziec -grd, miasto pene wie; [385] ratyszcze -wcznia; [386] na... toku -na posadzce; [387] Waligroda -niszczyciel miast, grodoburca (epitet Odysa); [388] ile skrewio -ktre nie dochoway wiernoci Penelopie i Odysowi, przechodzc na stron zalotnikw; [389] zjuszone -ochlapane juch (krwi); PIE DWUDZIESTA TRZECIA Penelopa rozpoznaje Odyseusza Uradowan stark szybko nogi niosy Na gr, gdy do pani co tchu biega w posy Z wiadomoci o mu, e jest midzy nimi;I u gw jej stanwszy, rzeka sowy tymi: Zbieraj si, crko moja, a ujrzysz przed sob Tego, co oblewaa zami kad dob. Twj maonek ju wrci! Tu, w zamku przebywa: Wszystkich gachw zabia rka jego mciwa Za najazd domu, gwaty, zmarnowane mienie, Za syna poniewierk i upokorzenie . Roztropna Penelopa odrzeka jej na to: Bogi ci nawiedziy snad rozumu strat! Wszak im atwo rozumnych szalonymi robi, A szalecw mdroci promieniem ozdobi! Rozum twj si pomiesza, zawsze tak dorzeczny, e przynosisz mi drwiny na mj bl serdeczny I pust gadanin przerywasz sen lekki, Ktry agodnym cieniem nakry mi powieki. Odkd mego maonka przy mnie tu nie stao, Pierwszy raz tak mi dobrze, tak smacznie si spao. Odejd wic, i do dolnych powracaj pokoi. O, gdyby ktrakolwiek z kobiet w subie mojej miaa przyj z tak bredni i sen przerwa bogi, Zaraz bym j przegnaa za mych komnat progi. Wierzaj mi, li na ten raz staro tw szanuj . Eurykleja jej na to: Lecz ja nie artuj, Crko moja najmilsza! Zawierz memu sowu! Odysej ju powrci, pord nas jest znowu! w go, ten pogardzony dziad, co w izbie siedzia, To by on, a Telemach wpierw ju o tym wiedzia, Lecz ojca tajemnicy potd nie wyjawi, Pki ten butnych mw nie star i nie zdawi . Syszc to, wyskoczya z pocieli krlowa,Z radoci stark ciska, pacz przerywa sowa, Ale si przezwycia i tak mwi do nij: Mw, matko, lecz nie zmylaj! O, niech ci bg broni! Jeeli, jak powiadasz, on tu jest, ju wrci, Czyby na tum zuchwalcw sam jeden si rzuci? Sam jeden, a ich taka zgraja si zebraa! Na to jej Eurykleja tak odpowiedziaa: Nic nie wiem, jak to byo: li przez grube mury Dolatywa do komnat naszych jk ponury, Gdy ich w izbie mordowa; a my, drce z trwogi, Siedziaymy zamknite, pki syn twj drogi Mnie stamtd nie wywoa. Wchodz z nim do izby I widz tam Odysa: w rodku sta, wrd ciby Samych trupw, lecych na kamiennym toku. Byaby si cieszya z strasznego widoku: Jak ten lew sta w porodku, wszystek w krwi i kurzu! Teraz ich ciaa le pod bram w podwrzu, On za siarczanym ogniem wzi si w izbach kadzi, A mnie posa, by ciebie czym prdzej sprowadzi. Id wic ze mn! Dwa serca znajd si przy sobie, Rozpyn si z radoci po dugiej aobie, Bo najdrosze yczenia od razu spenione: On wraca do ojczyzny i zastaje on I syna w zamku swoim, a gachy zbrodniarze I sugi przeniewiercze mciw rk karze! Penelopa jej na to odrzeka roztropna: Do przedwczesnej radoci jeste zbyt pochopna! Wiesz, e na jego powrt z utsknieniem takiem Czekano; ja najbardziej z synem jedynakiem; Lecz co mwisz, to pewnie stao si inaczej; Nie on to butne gachy umierci; bg raczej, Zbrodniami ich oburzon, pobra im ywoty, Za pogard zarwno dla zych, jak dla cnoty, Bo kadym pomiatali, kto do nich koata. Wic bg gowy wystpne z karku im pozmiata, A nie Odys; mj Odys gdzie w stronie dalekiej Straci drog powrotu i zgas ju na wieki! Euryklejajej na to: Zaniechaj tych mrzonek, Crko, i tak nie gadaj! Jakeby maonek, Ktry tam w dolnej izbie, przy ognisku siedzi, Nie mia wrci? Niedobrze, gdy si kto uprzedzi. C powiesz na t blizn -znak to niekamliwy - Ktr mu dzik na owach zada biaokywy? Myjc go, jam poznaa znak ten na goleniu I chciaam ci powiedzie, ale w okamgnieniu Za gardo mi pochwyci: tak ba si odkrycia. Chodmy wic, w zastaw dam ci krew mojego ycia! Zabij mi, jeli kami choby w jednym sowie . Na to jej Penelopa roztropna odpowie: Matko! Wyroki boe s tak niezbadane! Znasz ich wiele, a jednak nie wszystkie ci znane. Wic zejd ja do syna oglda te zwoki Gachw i pozna tego co speni wyroki! Rzeka i schodzc, w myli zacza ukada, Jak ma przyj: czy go z daleka wybada, Czy si rzuci na szyj, ucaowa lice? Wic gdy przez prg komnaty wstpia w wietlic Siada podal pod cian, od ognia olnion, Naprzeciw Odyseja. On z gow zwieszon Siedzia popod filarem, ciekawy w tej mierze, Co mu powie maonka, kiedy go spostrzee. Ona dugo milczaa, w walce sama z sob: M-li to? Tak podobny twarz i osob - To go znw ubir lichy robi niepodobnym. A Telemach si ozwa do niej gosem zobnym: Matko! Niedobra matko! Serce twoje z gazu. Czemu do mego ojca nie posza od razu, Lecz si boczysz i o nic nie pytasz go, matko? Drugiej takiej maonki w wiecie znale rzadko, Co by tak uporczywie stronia od ma, Cho ten bied tyle przeby, trudw przezwycia I po latach dwudziestu do domu powraca! Nikt si u ciebie, matko, serca nie domaca! Penelopa mu na to: O, synu mj miy! Jestem caa w zdumieniu, myli si zmciy; Ani ust ja otworzy mog, ni go pyta, Ni popatrze mu miao w oczy, by w nich czyta. Lecz jeli to Odysej, on, a nie kto drugi, To wystarczy sw kilka rozmowy niedugij, Abymy si zbliyli. Wszak oboje mamy Pewne znaki, po ktrych zaraz si poznamy. Umiechn si Odysej boski na to sowo I rzek do Telemacha, zwracajc si gow: Synu! Daj pokj matce, pki ch j zjimaWybada mi, kto jestem; dugo nie wytrzyma. Szpetno to moja sprawia i te, ot, achmany, e mn gardzi i myli, em jej m udany. Lecz pono co gorszego teraz nam zagraa,Bo chocia kto zabije czeka, co si zdarza, Jakiego tam chudzin, bez monych mcicieli - To ucieka, kraj rzuca, krewnych, przyjacieli. A my kraju podpory, kwiat itackiej modzi W pie wyrznli -rzecz taka pazem nie uchodzi! Wic na to mu Telemach rzek, roztropny modzian: Ojcze, ty sam zaradzisz, bo mdroci odzian Wiksz ni inni ludzie, saw masz z rozumu, Jak ci nikt nie sprosta z miertelnikw tumu, Wszyscy pjdziem za tob, tusz nie na prno, e znajdziesz w nas odwag, gotowo usun . Jemu na to przebiegy Odysej odeprze: Powiem wam, co w tym razie sdz za najlepsze: I do ani, chitony przyodzia witeczne, Niewiasty niech te stroje przyoblek k rzeczne [390]! Boski pieniarz z forming niechaj idzie przodem I gra; a wy wesoym plszcie korowodem, By ssiad lub przechodzie idc mimo bramy Myla, e tu wesele w zamku odprawiamy!A tak o rzezi gachw nikt wpierw nie usyszy Tam w miecie; a si schronim do wielkiej zaciszy, Gdzie w drzew cieniu, co pocz, swobodnieuoym, W niepewnoci natchnieniem kierujc si boym . Tak mwi i ten rozkaz prdko by speniony. Do ani si udano, przywdziano chitony, Dziewki strojnie przybyy, pieniarz wzi do rki Gl dron, pobudzi uroczymi dwiki Do pieni i do plsw im towarzyszcych, A zamek si rozlega ttentem skaczcychDziarskich chopcw i dziewek spitych w pikne pasy. To niejeden przechodzie syszc te haasy Rzek do siebie: -Zapewne wesele krlowej Z ktrym kniaziem! Niestae to te biaogowy! Pilno jej dom porzuci, bo nawet nie czeka,Nim ten pierwszy maonek powrci z daleka. - Tak gwarzyli przechodnie, prawdy niewiadome. A tymczasem we dworze wierna Eurynome Kpaa Odyseja, oliw wyciera, W pikny chiton i faros przepyszny ubiera. Za Atena urokiem oblicze mu wieczy, Daje wzrost czonkom, krzepko oraz czar modzieczy; Ze skroni bujnych wosw kdzior mu rozwinie Podobny do hiacyntw. A jako naczynie Srebrne zotem obleka zotnik biegy w iej Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA` cA t c$P cP% c1 c;$sztuce, Bo mistrzowa mu Hefajst z Aten w nauce,Wic te cudne wychodz dziea z mistrza rki - Tak samo i bogini w uroki i wdziki Przyobleka Odysa, e gdy wyszed z ani,Postaci przypomina niebian najwyraniej. Wyszed i zasiad w krzele, gdzie i pierwej siedzia Naprzeciw cnej maonki, i to jej powiedzia: Dziwna z ciebie niewiasta! Bstwa tobie day Odmienne ni u pci twej serce, bo ze skay. Ktra by moga stroni od wasnego ma, Gdy ten losw zawzito w kocu przezwycia I po latach dwudziestu jawi si swym dworze? Piastunko! ciel mi ko; sam si w nie poo, Sam jeden, gdy kamienne serce w tej kobiecie! Na to mu Penelopa rzeka: le mwicie! Ni mi pycha, ni wzgarda trzyma w oddaleniu - Posta ma wyryta mocno w mym wspomnieniu, Wiem przecie, jak wyglda, i widz go prawie Std odpywajcego na wiolanej nawie. Dobrze wic, Euryklejo! ciel dla niego oeNie w tej, ktr budowa, sypialnej komorze, Ino wynie je stamtd, naciel skr baranich, Do przykrycia wojokw, chlajnw nakad na nich . Chcc ma z maki zay [391], tak mwia pani. Lecz Odys przerwa gniewny: O, jake mi rani, Kobieto, twoja mowa! I kt to przestawi Moje ko? Kto ruszy? Tego by nie sprawi I najwiadomszy rzeczy; chyba moce boe Mogyby cudem ruszy z miejsca moje oe, Ale nikt ywy, nawet z si nadzwyczajn, Gdy jedn w nim przeszkod zamknem by tajn, Kiedym sam wyciosywa to oe przedziwne. W dziedzicu stao wielkie tam drzewo oliwne, Grube jak filar jaki, rozogie i ciemne; Jam wkoo oliwnika wznis ciany kamienne, Dach zasklepi, drzwi wprawi z silnych tramw zbite I na nasz sypialni przeznaczy t klit. Potem ciwszy koron drzewa gstolist, Sam pie a do korzenia ociosaem czysto, Zrwnaem ostrzem miednym gadko i pionowo, A wic noga do oa bya ju gotow; W ktrej widrem ma wylot wywierciwszy dziury, Wyadziem onic wspaniaej struktury, Zdobic j w ko soniow, to srebrem i zotem, Wreszcie kranych rzemieni obcigajc splotem. Oto masz znak dokadny, lecz nie wiem doprawdy, Czy moje oe stoi tam, gdzie stao zawdy,Czy te je kto poruszy, gwoli przeniesieniaOdrba pniak oliwny spodem, od korzenia? Tak rzek. W niej serce drao, zadray kolana, Gdy wysza tajemnica jemu i jej znana. Ze zami si w maeskie objcia rzucia Garnc k sobie, a twarz mu caujc mwia: Nie miej mi tego za ze! Ty przecie, mj drogi, Zawsze syn mdroci. Bogw wyrok srogi Pad na nas i rozdzieli: dni modych wesele Nie przecigo si w staro dla nas w tymrozdziele! Nieche ci gniew nie zyma ani rozalenie!em ci nie powitaa na pierwsze wejrzenie, Bo nie mogam obawy wybi sobie z gowy,e moe przyj ktokolwiek i chytrymi sowy Zwie mi. Tyle oszustw wczy si po wiecie! ... A teraz gdy dokadnie znaki opowiedzia onicy naszej -o czym nikt z ludzi nie wiedzia Krom nas dwojga i jednej suebnej jedynej, Aktoris [392], mej wyprawnej, danej od rodziny, Ktra zawsze sypialnej komory drzwi strzega - Nie wierzc ci z pocztku, teraz-em ulega. To rzeka jemu w sercu zebrawszy tsknice. Paczc w objciach trzyma drog poowic. A jak eglarze ziemi ciesz si widokiem, Ktrych naw Posejdon na morzu szerokiemBurz i bawanami roztrzaska na szczty - Wic owi, co przez wzdte przedr si odmty, Ku ldowi, sonawym obwalani botem, Jake radonie na brzeg wyskakuj potem -Z tak radoci ma powitaa ona, Dwojgiem nieystych ramion garnc go do ona. I byliby kwilili do Jutrzenki zotj, Lecz Pallas przeduya dla nich te pieszczoty, Bo kres nocy przeciga, i rydwan Eosy Z Lampem i Faetonem [393] nie wbieg na niebiosy Od brzegu oceanu: ona go wstrzymaa; I Eos blaski swoje nieprdko rozsiaa... Tymczasem Eurykleja z klucznic co ywo ciel oe; do sania wieci im uczywo. A gdy z mikkich kobiercw usay ju oe, Starka odesza na noc spa w swojej komorze, Eurynoma za, jako stra sypialni miaa, Sza naprzd i pochodni pastwu przywiecaa. Zawidszy ich, odesza. A tak stado one Znalazo si w swym dawnym ou poczone... Telemach spa po plsach; wolarz z winiopasem Poszli spa i kobiety miym si wywczasem Pokrzepiay. Co yo usno w zamczysku. Li ich dwoje po sodkim mioci ucisku Dugo jeszcze czuwao. Ona swoje biedy Rozpowiadaa jemu: co cierpiaa wtedy, Gdy musiaa na gachw patrzy si rozpust, Jak si o ni starajc bili woy tuste I barany, a wina co poszo na stoy! On za jej rozpowiada swe ndze, mozoy,Jak go los przeladowa, jak si z nim boryka, Co sam ludzi umierci, co im nadopieka! Suchaa go z rozkosz i od sennych mrzonek Bronia si, a skoczy powie sw maonek... Wtem myl inna zaja Pallas sowiook. Bo skoro przewidziaa, e Odys gboko Usn i przy maonce wywczasu uywa, Zaraz znad oceanu Eos przyzywa, Aby zotego wiata rozlewaa strugi. Odys z mikkiego oa porwa si jak dugi, I rzek do swej maonki: ono, do tej chwili Oboje my goryczy czar wychylili; Ty tu mnie wygldaa we zach i tsknocie, Lecz mnie, jakkolwiek sercem wci rwaem si do ci, Zeus nie puszcza, a bogi drczyli bez miary. Teraz, gdy nas zczyy maeskie kotary[394], O tym, co mi zostao z mienia, miej starunek! O bydo i o trzod mniejszy mam frasunek,Bo co zjedli gachowie, wrc mi, po czci Achiwi -reszt zupi, jeli si poszczci, U obcych, a tak znowu napeni koszary [395] Ja sam wnet piesz na wie do ojca; mj stary Laertes z utsknieniem czeka na mnie, syna. Ty za masz, cho przemdra z ciebie kobiecina, Zaraz -bo pewnie ze dniem wie w miasto dobiey, e tu pomordowanych gachw tyle ley - I na grne komnaty z swymi biaogowy,Siedzie cicho, z obcymi unika rozmowy .Rzekszy to, wdzia na barki przybory pancerne, Obudzi Telemacha i sugi swe wierne, I kaza im co ywo stroi si w ore; Posuszni -wnet stanli w spiy oba me. Po czym otwarszy bram wyszli, prowadzeni Przez Odysa. Ju niebo siao do promieni. Lecz ich Pallas Atene skrya w mgy oboku: Wic miastem si przemknli, niewidzialni oku. --------- [390] k'rzeczne -grzeczne, przystojne, odpowiednie; [391] z maki zay -wystawi na prb; [392] Aktoris - crka Aktora, Eurynome; nazwana imieniem ojca (podobnie jak synowie byli nazywani od imienia ojca: Laertes -Laertiada; Nestor -Nestoryda); [393] z Lampem i Faetonem -konie Jutrzenki; [394] kotary -tu: oe; [395] koszary -zagroda dla trzody; PIE DWUDZIESTA CZWARTA Pojednanie Hermejas, bg Kylleny [396], przypad rczym lotem Zwoywa duchy gachw. Mia on lnic zotem W rku lask; niech dotknie ni miertelnych ludzi, Kogo chce snem morzy albo ze snu zbudzi. T lask spdzi dusze, z szmerem si porway; Podobnie nietoperze w norach witej skay, Byle jeden z nich odpad od dugiego splotu,Z piskiem si porywaj wszystkie wraz do lotu: Z takim piskiem te dusze pomkny tu w lady Za wybawczym Hermesem w podziemne posady, Mknc mimo Okeanu, Leukady ska stromych [397], Bram sonecznych i mimo siedzib snw znikomych, A si na asfodelu dostay lewad [398], Gdzie mary nieboszczykw zamieszkuj blade. Tam na ce si zeszy z Achillowym duchem, Z Patrokla, Amfilocha i tym sawnym zuchem Ajasem, ktry wzrostem, postaw rej wodzi Pord nich, li Achilla tylko nie dochodzi, Ktrego otaczay zawsze tych dusz grona. Wanie zbliy si do nich cie Agamemnona - Smutny by, koo niego krciy si cienie Tych, co w domu Ajgista mierci przeznaczenie Zmioto i razem z krlem dali swoje gowy.Do nadchodzcych duch si ozwa Achillowy:Atrydo, jam by pewien, e Zeus, wadcagromu Ze wszystkich mw tobie wicej nili komu Sprzyja winien, narodw rozlicznych hetmanie, Tam pod Troj, gdzie Achiw cierpia niesychanie. Wic i w ciebie nareszcie zgubny los ugodzi, Ktremu uj nie uszed nikt, kto si urodzi? Czemu ci w peni chway, na potgi szczycie Tam na polu trojaskim nie odbiego ycie? Mogi by nad tob usuli [399] Achiwy I syn twj saw ojca wietniaby szczliwy, Gdy dzi mier niepoczesna [400] a tu cizawleka . Na to Agamemnona dusza mu odrzeka: Szczsny synu Peleja, o boski Achillu! Cho lege pod Ilionem, a z tob a tylu Cnych Achajw i Trojan gowy swoje dao, Walczc przy twoim ciele, ktre tam leaoWielkie w kurzu, ju guche na konne gonitwy, Bj przy nim wrza dzie cay, nigdy koca bitwy Tej by nie byo, gdyby nie deszczu potoki. Wic z pola na okrty nielimy twe zwoki,Zoywszy je na ou obmyli na czyste Letni wod, oliw, z oczu zy rzsiste Cieky nam, a my wosy z gowy sobie rwali. Wtem na wie t twa matka [401] wysza z morskiej fali Z nimfami, i rozleg si jk aoliwy Po wodach, a ze strachu struchleli Achiwy,Gotowi na te jki schowa si w okrty, Gdyby by ich nie wstrzyma m mdroci wity, Nestor, z dawna ju synny rad, dowiadczeniem. Owo tak j przed trwonym mwi zgromadzeniem: Stjcie, Argeje [402]! Czemu pierzchacie, Achaje? To matka, patrzcie, z morskich odmtw powstaje I w nimf gronie do syna zabitego spieszy . Rzek i zatrzyma popoch pierzchajcej rzeszy. Cry srebrnowosego Nereja te zwoki Obiegy, owiny zaraz w paszcz szeroki, A muz dziewi sodkimi gosy na przemiany Zawodzio, i kady Achiw by spakany, Tak do gbi si wzruszy tym aosnym pieniem. Dni, nocy siedemnacie nad twym przeznaczeniem Pakali tak bogowie, jak my, ludzie proci; A potem zoonemu na stosie w mnogoci Rznito tuste barany i byki rogate; Trup twj pon owinion w ambrozyjn szat, Wonnym miodem, oliw pomie by sycony,Huf witeziw otacza w stos zapalony, Jedni pieszo, a drudzy w rydwanach zaprznych. Walczyli i grzmia oskot od ciosw ornych. To gdy pomie Hefajsta strawi twoje szczty, Wczenie twych biaych koci popi by zgarnity I winem skropion. Wtenczas ma twa, Achillesie, Zoty dwuuszny dzbanek pomidzy nas wniesie - Da go jej Dyjonizos [403], jak utrzymywaa - A do mistrza Hefajsta dzban ten wykowaa. W nim twoje, bohaterze, zoono popioy Z popioami Patrokla zmieszane pospoy; Antilocha za szcztki schowano osobno. Po Patroklu najwicej kocha go podobno? Wicemy te popioy nakryli mogi [404], Wojsko argejskie ziemi na ni nanosio Na sam brzeg, co w Hellespont [405] sterczy wysunity, By z dala j widziay mknce tam okrty I eglarze dzisiejszych, jak i przyszych czasw. Matka za poznosia na pole zapasw Dla Achiww, co mstwa zoyli dowody, Od boga wyproszone przecudne nagrody. Kto widywa, jak wodza lub krla chowano,Gdy moojce na jego mogile tam stan W zbrojach, gotowi bi si o nagrod zot,Zdumiaby si ujrzawszy, z jak to szczodrot Na cze twoj Tetyda zniosa z nieba dary! Bo te ciebie bogowie kochali bez miary! Imi twoje po mierci yje, twoja chwaa, Achillesie, od ludu do ludu rozbrzmiaa. Mj los gorszy, cho koca tej wojny jam doy, C gdy wracajcego do domu Zeus zmorzy: Ajgist mi zamordowa, ona mi zabia! Taka si midzy nimi rozmowa toczya. Tamci, wyszedszy z miasta, mieli drog krtk Do zagrody Laerta. Ustro t milutk Ongi naby on dla si, sprawia z potem czoa. W rodku dziedzica dwr sta; budynki dokoa Gospodarskie mieszczce czeladk robocz,Gdzie jada i sypiaa, pracujc ochoczo. Bya tam i Sikelka [406], stara gospodyni, Pielgnujca pana swego w tej pustyni. Wtem Odys rzek do syna i pastuchw trzody: Wejdcie do wrt tej piknej przed nami zagrody I sprawcie najtustszego wieprzka na biesiad! Ja tymczasem do ojca poskocz na zwiad, Czy mi pozna, gdy stan przed jego oczyma, Czy -dugo mnie nie widzc -w pamici ju ni ma? To rzekszy, swej czeladzi odda bro i zbroj. A ci weszli za wrota; on za kroki swoje Skierowa wprost do sadu, by znale tam ojca, Lecz nigdzie wrd dugiego nie spotka ogrojca Ni Doliosa [407], ni synw, ni sug Doliosowych, Gdy w pole poszli chrustw na poty tarniowych Naci, a stary Dolios sam im towarzyszy. Wic li samego ojca znalaz w sadw ciszy,Jak drzewko okopywa. Kubrak [408] on na sobie Mia brudny, poatany; skr nogi obie Obwinite: od kolcw i cierni obrona; Na rkach rkawice, gowa otulona W kaptur kozi; tak starzec w aobie swej chadza. Widzc tedy Odysej -a wzrok go nie zdradza e ojciec wiekiem zaman, zjedzon blem duszy, Rozpaka si, stanwszy za pniem wielkiejgruszy, I rozmyla, co dalej ma pocz, niepewny,Czy si rzuci w objcia, zoy ucisk rzewny I wyzna, e ju wrci w progi ojcw lube, Czyli te wpierw wybada i wzi go na prb? Ostatnie wtpicemu najlepsze si zdao, By przymwk wybada t dusz zbola. I tak zrobi, i zaraz wprost do ojca kroczy, Ktry, zgity, dokoa szczepu ziemi toczy. Wic podszedszy ku ojcu rzek syn znamienity: Starcze! Z ciebie ogrodnik, widz, wymienity, Wszdzie zna piln rk w uprawie tych sadw, Tak koo fig, oliwek, grusz, jak winogradw. Kady szczep, kada grzdka uprawna jak rzadko, Jedno tylko zarzuc -przebaczy mi tatko! - e sam nie dbasz o siebie. Starzec, wiekiemzgity, Chodzi taki obdarty i nieogarnity! Pewnie nie za lenistwo pan o ci nie stoi - Nie wida niewolnika przecie z twarzy twojej, Owszem, co krlewskiego masz w caej postawie, Ni to pan co po ani i wytwornej strawie Zaywa lekkiej drzemki, jak u starych zwyczaj. Przeto mw mi, kto jeste, z prawd si nie sprzczaj. Kto ci trzyma parobkiem do pracy w ogrodzie? Opowiedz to dokadnie, niech wiem w mej przygodzie, Czy na wyspie Itace naprawd stanem, Jak przed chwil z ust czeka jakiego powziem, Ktry zreszt nie bardzo chtnie odpowiada, Chociem zagab go grzecznie i dosy nabada. O mego tutaj druha, czy yje, czy zdrowy, Czy go skry ju na zawsze pomrok hadesowy? Wic ci powiem, wyrazy moje zwaaj ninie: Miaem raz podrnego u siebie w gocinie,A nigdy przyjemniejszy go z dalekiej strony, Nili on, w domu moim nie bywa goszczony. Chepi si, e w itackim ostrowie si rodzi, e od syna Arkejsja, Laerta, pochodzi. Jam go w dom mj wprowadzi, nie szczdzi niczego W przyjciu dostatkami domu bogatego. Na odjezdnem jam rwn okaza szczodrot: Daem mu siedm talentw warte sztuki zote, To szczerozoty krater kwiatami wzorzony, Chlajnw dwanacie, przy tym kobierce, chitony W takiej liczbie, wic paszczw dwanacieprzecudnych; Cztery za biaogowy, biege w pracach trudnych A urodne, sam wybra, o com go te prosi. Na to rzek ojciec, ktry z paczu si zanosi: Przychodniu! Na Itace jeste w rzeczy samej, Gdzie pod wadz zuchwaych mw tu stkamy. Na prno go szczodrymi dary obsypae; O, czemu go w Itace ywym nie zastae! Byby ci obdarowa, podj z gocinnoci, Odesa -suszno kae paci wzajemnoci. Wszake powiedz mi prawd, po c by ukrywa? Dawno temu, jak go ten w domu twym przebywa, Ten mj nieszczliwy? Czemu go nie stao! Pewnie podal [409] od ziemi ojcw jego ciao W morzu ryby ju zjady lub w polu zwierzsrogi, Albo ptactwo poaro. Ciebie, synu drogi, Rodzice ni pochowa mogli, ni z zrosi, Ani cna Penelopa alw swoich gosi Nad mem konajcym, ni zawrze mu powiek, Jak kae wity zwyczaj, gdy umiera czowiek! Teraz racz mi powiedzie, niech si w tym owic: Skde jest i gdzie twoi mieszkaj rodzice?Gdzie twj okrt, na ktrym ty do nas zawin? Gdzie wiolarze? Na cudzym statku moe pyn, e ci tu wysadziwszy, pogna w dalsz drog? Odysej odrzek na to: Jeli chcesz, wic mog O wszystkim zda ci spraw dokadnie i jasno. Z Aybantu [410] ja rodem; mam dom, ziemi wasn. Ojcem moim Afejdas, syn Poypemona; Eperitem mi zowi. Wrcz przeciwna strona Bya celem mej drogi, lecz demon mi szlaki Zmiesza, i od Sikanii [411] zagna do Itaki.ej Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{P co c  c" c,`/L2& ]d za moja od miasta podal, w polu stoi.Odys, pomn, z ojczyzny oddali si mojj Lat pi temu; z Alybu odpyn stolicy. Biedak! Cho na odjezdnym po jego prawicy Przelatyway ptaki z pomyln dla wrb.Jam te z sercem wesoym egna si z swym drub. On rwnie wes: obaj z najlepsz otuch,e nieraz si spotkamy z sob nie na sucho [412]! Rzek, a starca owion smutku dym zgryliwy. Wzi z ziemi gar brudnego pyu i wos siwy Posypa nim, i zami zala si rzewnymi. Odys wstrzs si, nozdrzami parska rozdtymi Wyrzucajc bl z serca na widok rodzica. Skoczy do, wzi w ramiona i caowa lica: Ojcze! Jam to jest syn twj -mwi -syn zgubiony, Ktry wraca po latach dwudziestu w te strony! A wic zom tym pofolguj [413], nie wzdychaj ju wicej! Krtko powiem, gdy dziaa trzeba nam coprdzej, em wszystkie zalotniki w pie wyci w mym domu: Nie uszli ci zuchwalce mciwego pogromu! Odpowiedzia mu na to ojciec, Laert stary: eby mj Odys wrci, rzecz trudna do wiary; Poka znami, a wtedy zaufam twej mowie . Na to mu bystromylny Odysej odpowie: Ojcze mj! Na t blizn nasamprzd zwr oko, Ktr odyniec kami rozora gboko Tam w Parnasie, gdym z woli twojej i mej matki Do Autolyka jedzi odebra te datki, Ktre mi by obieca na me urodziny. Teraz wska ci wszystkie drzewa i krzewiny, Darowane mi niegdy, gdym jeszcze dzieciciem Za tob wbieg w te sady i sucha z zajciem, Jak kade drzewo mianem nazywae innym; Naparem si by o nie z uporem dziecinnym, A ty mi grusz trzynacie, jaboni dziesitek, Fig czterdzieci darowa -tyle na pocztek;Nadto pidziesit rzdw wina dosta miaem, Rozpitego na tykach pod soca upaem, Ktre si gronmi jagd okrywa w swej porze Gdy Zeus bogosawiestwo zele z nieba boe . Starcowi bio serce, nogi pod nim dray, Skoro powzi z ust syna ten znak doskonay. Rzuci mu si w objcia i upad w zemdleniu Na pier syna, i w jego zawisn ramieniu. A po chwili, gdy w niego duch wszed i ocuci, W uniesieniu radoci takie sowo rzuci: O Zeusie! Snad bogowie w niebie jeszcze wadn, Jeli starli rozpust gachw bezprzykadn.Li o to strach mi bierze, aby Itakanie Hurmem nas nie napadli, nu na ich wezwanie Z miast kefaleskich liczne nadcign tu rzesze! Przemdry mu Odysej odrzek ku pociesze: Nie trw si, niech si dusza twoja uspokoi: Raczej wejdmy do dworu, do siedziby twojj, Gdzie Telemach, Eumajos z Filojtiem pastuchem Ju tam s i niadanie przyrzdzaj duchem. Gdy to rzek, ku domowi kroki swe zawrci I wnet piknej komnaty progi przestpili, Gdzie Telemach z pomoc pastuchw co ywo Krzta si, wino miesza i kraja misiwo.Za Laert wszed do ani, i tam bohatera Wierna Sikelka myje, maciami naciera I w czyste stroi szaty; a boska Pallada Zbiegszy do, wraz krlowi wspaniay wzrost nada, e si wyda barczystym i tszym ni wprzdy. Wyszed z ani, a Odys myla, e to cudyI e jeden z olimpskich bogw si objawi; Wic zwrci si do ojca i te sowa prawi:Ojcze! Icie w tym bogw niemiertelnychsprawa: Ten twj wzrost, to wejrzenie, ta dziarskapostawa! Na to mdry Laertes synowi odpowie: Czemu, Kronionie, Febie, Ateno, bogowie!Taki, jaki-m Neriku [414] wyamywa bramy, Wiodc huf Kefalecw -czemu taki samy Nie znalazem si w zamku tam, wczorajszej nocy, Pancerny, mordujcy gachw z caej mocy,Z wami razem? A bybym napata niemao Gaszych bw, aby serce w tobie si rozmiao! Takie si midzy nimi toczyy rozmowy - Lecz ju przygotowany czeka st godowy.Wic na krzesach i stokach u stou zasiedli, Zabrali si dojada i niadanie jedli. Wtem wszed Dolios staruszek, a z nim jego syny, Zmczone prac w polu, skd matka rodziny, Ona stara Sikelka, wraz ich przywoaa, Co syny swe karmia, a o starca dbaa. Ci ujrzawszy Odysa, sercem go poznali I z podziwienia w izbie jakby wryci stali. Ale Odys im posa przyjazne wyrazy: Siadaj, starcze! W zdumieniu stoicie jak gazy? Dugo na was czekamy spragnieni i godni, Aby z wami biesiad spoy, ludzie godni .Na to Dolios wznis k niemu rce wycignite, Donie krla caowa wy kostki ujte I takie do obrci sowa uskrzydlone: O, drogi! Wic wrcie? Wraca, co stracone! Nikt ci si nie spodziewa; niebo nam ci zsya! Witaj nam! Oby aska bogw ci wiecia! Lecz powiedz, niech wiem wszystko: azali twa ona, Roztropna Penelopa, ju uwiadomiona, e wrci? Jeli nie wie, wyl goca lotem . Bystry Odys mu na to: Ona ju wie o tem, Wic si nie troszcz i zasid tu z nami pospou! Rzek, a staruszek usiad w swym krzele do stou. Syny jego podobnie Odysa witali; Przystpiwszy, serdecznie w rk caowali, I zasiedli tu obok swojego rodzicy. Kiedy si tak krzepiono w biesiadnej wietlicy, Przelatywaa miasto Ossa [415] wiecionona Goszc, e wszystkich gachw spotkaa mier sprona. Co posyszawszy, rzesze ze wszech stron si zbiegy I z krzykiem, paczem, zamek Odysa obiegy, Wynoszc z niego trupy i grzebic je w ziemi; Ciaa za z dalszych grodw, odziami szparkiemi Przewiezione, do swoich siedzib si dostay. Na agor popieszy potem ten tum cay, A do si przyczyo luda jeszcze wicj. Wsta Eupejt i przemow mia do tych tysicy - Bo mier syna bolenie starzec uczu w duszy, Antinoja, ktrego Odys zabi z kuszy Najpierwszego. -Wic starzec tak mwi zezami: Bracia! Srodze si czek ten obszed z Achiwami! Ongi md nam najlepsz cign na swe statki I te setki potopi, zgubi nasze dziatki; Teraz cnych Kefalecw w pie wyci a tylu! Trzeba wic, nim morderca umknie std do Pyu Lub do boskiej Elidy, gdzie Epeje wadn, Pomci si, bo si hab zmaem bezprzykadn, O ktrej by ze zgroz potomni mwili, Gdyby tym, co nam synw i braci zabili, Pazem uszo; ja sam bym ycie zmierzi sobie Nie znajdujc spoczynku, chyba w jednym grobie. Mcijmy si, nim zabjcy uciekn za morze! Tak rzek starzec, i wzruszy suchaczw w agorze. Wtem nadszed pieniarz z zamku z keryksem Medonem, Gdzie obaj noc przespali; teraz w zgromadzonem Ukazali si kole Achiww zdumionych I mdry keryks Medon rzek do zgromadzonych: Suchajcie Itakanie. W robocie tej caj Odysowi widocznie bstwa pomagay. Ja sam widziaem boga, jak w bitwy natoku, Wziwszy posta Mentora by u jego boku. Ten niebianin ju ducha w Odyseju krzepi, Idc przed nim, ju strachem zalotnikw lepi, e zmieszani trupami podog zasali . Rzek -w bladym osupieniu wszyscy go suchali; A wreszcie Haliterses [416] przemwi sdziwy, Co zna przyszo, na przyszo ma wzrok przenikliwy. On gos zabra i mdrze mwi w sposb taki: Posuchajcie, co powiem, mowie Itaki! Wszystkiemu, co si stao, nasza gnuno winna. Bo moja i Mentora, a i kada inna Przestroga -groch o cian! Wszak napominaem, eby synw powciga w ich yciu zuchwaem, Wydanych na rozpust i szkaradne zbrodnie, Marnujcych nie swoje mienie, i niegodnie Bezczeszczcych maonk dzielnego czowieka Mylc, e ju nie wrci, gdy powrt swj zwleka. Przeto niechajcie zemsty -taka moja rada! Kto zaczepi Odysa, temu mier i biada! Tak rzek. Wtem z wielkim krzykiem wicejni poowa Tumu z miejsc si porwaa; reszta, ktrych sowa Halitersa wstrzymay, nie sza za pierwszymi, Przemow Eupejtesa oszoomionymi, Bo ci zaraz do zbroic spiowych pobiegli I przywdziawszy takowe, na pole wylegli Za miastem, a sam Eupejt stan na ich czele. Szalony! Chcc mier syna pomci, wid mciciele, Lecz nie mia ju powrci, pada na mier blada. Podczas tego do Zeusa mwia Pallada: O mj Ojcze olimpski, wszechwadny Kronionie! Powiedz, jakie ukrywasz myli w boskim onie? Czy chcesz lud ten wojenn rozpali poog, Czy serca powanione natchn zgod bog? Na to rzek Zeus wszechwadca, gromadzcy chmury: Skde takie pytanie wyszo z ust mej cry? Czy nie twoja to sprawa, nie twj wymys nawet, By Odys wrci, wrogom odpaci wet za wet? Rb jak chcesz, lecz ci powiem, co robi przystao, Gdy Odys zalotnikw star szajk zuchwa.Zrbmy sojusz: on krlem bdzie na Itace, A ja pami o synach zabitych zatrac W sercu narodu; mio zwie te ogniwa, I -jak przedtem -Itaka zakwitnie szczliwa! Ledwie skoczy, bogini niecierpliwie rwie si, Lotj rczy z Olimpu szczytw na d zniesie. Za w ogrodzie Laerta pod koniec biesiady Rzek do swoich Odysej: Nieche kto na zwiady Pjdzie i wyjrzy na dwr, czy nie wida wroga . Jeden z synw Doliosa wyszed, pojrza z proga Przed domem i zobaczy, jak wrg cign aw. Wic woa do Odysa: Zbrjmy si, a wawo! Do broni! Wrg ju blisko. Do broni! Tak woa, I kady si uzbraja naprdce, jak zdoa. Z Odysem byo czterech, przy tym Doliosowych Szeciu synw, do walki wystpi gotowych; To Laertes i Dolios, cho starce zgrzybiali,Przecie oba z potrzeby do boju stawali. Wic gdy ciaa okryli zbrojmi miedzianymi, Bram im otworzono, Odys szed przed nimi. Wtem Pallas si zjawia, Zeusowa dziewica,Mentorowi podobna z gosu, wzrostu, lica. Uradowa si Odys ujrzawszy bogini I rzek do swego syna: Telemachu! Ninie Masz pole si pokaza, czy dors na ma. Pamitaj! W bitwy wirze odwaga zwycia: Nie zhabe swego rodu, ktry od lat dawnych Wyda mstwem i si mw na wiat sawnych . Na to roztropny modzian tak mu odpowiedzia: Ojcze! Wnet ci poka, aby si dowiedzia, Czy ogie, jakim gor; przodkw mych zniesawi . Syszc to, stary Laert bogom bogosawi: Bogowie! Dzie dzisiejszy dni moich ozdob: Syn z wnukiem o cze przodkw w zawd id z sob! Wtem rzeka do Zeusowa cra z okiem sowiem: Arkejsjado! Nad wszystkich milszy mi, to- powiem, Pomdl si do Ateny, lubem bagaj boga I oszczep dugocienny ci szparko we wroga! Rzekszy, pier jego mstwem zagrzaa dobitwy, A Laertes, do bogw posawszy modlitwy, Wstrzs oszczep, i wyrzuci przed siebie oszczepem. Grot si spotka z przybicy spiowym czerepem Na skroni Eupejtesa, na wskro j przewierci, I wdz pad z chrzstem zbroi: Laert go umierci. Wic Odys z synem wpadli w nieprzyjaci roty, Siekli mieczem i bodli dwusiecznymi groty, I jak raz by wycili wszystkich co do nogi, Gdyby nagle nie zagrzmia nad nimi gos srogi I nie powstrzyma strony. By to gos Pallady, Cry Egidodziercy: Dosy ju tej zwady! Przestacie, Itakanie, we krwi wasnej brodzi! Rozchodzi si do domu! Natychmiast rozchodzi! Na ten gos potruchleli wszyscy zbrojni me, Osupiaym wypady z garci ich ore, Wytrcane na ziemi gosu tego si. Ku miastom tum si rzuci, pierzchao co yo; A Odys strasznym rykiem na tum uchodzcy Naciera, ni to orze w chmurach szybujcy. Wtem ze szczytu Olimpu, z Kroniona prawicy Pad piorun przed stopami Ateny Dziewicy, A ona wnet Odysa wspara dobr rad: Bystroumny Odysie, zacny Laertiado! Wstrzymaj si i zaniechaj bratobjczej wojny! Mgby Zeusa obrazi: on w pioruny zbrojny! Rzeka, a Odys woli podda si swej pani. Sojusz stan: krl z ludem byli pojednani Za spraw Atenei, cry Kronionowj, Podobnej do Mentora z wzrostu, ksztatu, mowy. ---------- [396] Kylleny -Kyllene, szczyt grski w Arkadii, tu w grocie mia si urodzi Hermes, std czsto nazywany Kylleskim; [397] Leukady ska stromych -Leukada, dziLefkos jedna z wysp Joskich; [398] lewada -ka asfodelu w Hadesie; [399] usuli -usypali; [400] niepoczesna -przedwczesna; [401] twa matka... z nimfami -Tetyda (boginimorska)i jej 49 sistr, crek Starca Morskiego Nereusa, a wic Nereid; [402] Argeje -Argiwi; por. przypis [15]; [403] Dyjonizos -Dionizos; por. przypis [155]; [404] mogiy Patrokla, Achillesa i Protesilaosa do dzi s pokazywane turystom na przyldku Troady Sigejon (dzi Jeniszekir); [405] Hellespont -staroytna nazwa cieninyDardanele, utworzona od imienia mitycznej Helle, ktra w niej utona; [406] Sikelka -Sycylijka; [407] Dolios -sucy Laertesa, ojca Odyseusza; [408] kubrak -tu: chiton; [409] podal -z dala; [410] z Alybantu -chodzi o Metapont umiejscawiany w Italii, w Tracji, w Azji Mniejszej (Alybe)lub w Troadzie; krain baniow; [411] od Sikanii -od Sycylii; [412] nie na sucho -tu w znaczeniu: damy sobie upominki; [413] pofolguj -daj upust alowi; [414] Nerikos (Neritos)-zamek, ktry ojciec Odysa Laertes zdobywa bdc modym; [415] Ossa -boginka wieci, w mit. rzym.: Fama; [416] Haliterses -syn Mastora, wieszcz z Itaki; przestrzega przed walk i zachca do zgody; Posowie "wiat Homera jest waciwie wiatem Agamemnona i Odyseusza, wiatem achajskich bohaterwzajtych rzemiosem wojennym i wdrwkami." J. V. Luce Odyseja Homera l. Homer Iliada i Odyseja zostay stworzone przez poet zwanego Homeros, ktry by pieniarzem- recytatorem legend (aoidos, czyli bard). Homer przej dziedzictwo bogatej tradycji poezji heroicznej, tworzcswoje poematy wedug udoskonalonych wzorcw obecnych w epice antycznej. Oba poematy przetrway do naszych czasw w gwnym zarysie w takiej formie, w jakiej powstay. Tekst przeszed jednake pewne modyfikacje poczynione przez recytatorw,kopistw i wydawcw wiata antycznego. Homer stworzy swoje dziea bez zapisywania, a recytujc je osign wielksaw. By moe chcc im zapewni przetrwanie spisa je sam, bd komu podyktowa. Dziaalno Homera przypada na drug poow wieku VIII p. n. e. Poeta na pewno pochodzi z Jonii. Spord miejsc gdzie mg si urodzi najbardziej prawdopodobne s Chios i Smyrna. Poeta z pewnoci przewdrowa ca Egei by moe odwiedzi Troad i Itak - znajomo geografii tej wyspy jest tak doskonaa, e autor Odysei musia j zna z osobistego dowiadczenia. Brytyjskie wykopaliska na Itace dowiody, e w epocebrzu istniaa tu kultura mykeska. Osadnictwo ogniskowao si w pnocnej czci wyspy koo Stawros i w rejonie zatoki Polis -wedug tekstu Odysei , tam wanie znajdowa si paac Odyseusza. Prcz tego na podstawie treci moemy odtworzy bardzo dokadnie ca topografi wyspy z charakterystyczn grNeriton, zatok Deksia i grot Marmarospilia, w ktrej Odys, za rad Ateny ukry przywiezione z Scherii skarby. Badacze zatem s zgodni, e Homer by na Itace, i e wiernie odda koloryt i warunki naturalne wyspy. Podczas wykopalisk brytyjskich na Itace w latach 1930-32 odkryto w grocie u brzegu zatoki Polis fragment terakotowej maski z napisem Modlitwa do Odyseusza datowan na II lub I wiek p. n. e. , co dowiodo, e w tym okresie z grot zwizany by kult tego herosa. Odkrycie to wsparo hipotez, i Homer odwiedzi Itak, wdrujc ladami opisywanego przez siebie bohatera. 2. Epos Epos jest najwczeniejszym gatunkiem literackim, jaki pojawi si w Grecji. Eposy takie jak Iliada i Odyseja s ukoronowaniemwielowiekowej tradycji pieni ludowej. Twrcami takich pieni byli piewacy zwani aojdami, ktrzy przy dwikach formingi (strunowego instrumentu podobnego do cytry)wykonywali ukadane przez siebie opowieci o yciu i czynach sawnych bohaterw mitologicznych. Aojdowie byli najczciej samoukami, improwizowali lub przetwarzali znane tematy, wdrujc z miejsca na miejsce (by moe jednym z aojdw by sam Homer). W Odysei Homer przedstawil postaci dwch aojdw: Demodokosa na dworze wadcy Feakw Alkinoosa i Femiosa na dworze w Itace. Epos opowiada zazwyczaj o heroicznej przeszoci, bohaterskich czynach lub dziaalnoci bogw. wiat przedstawiony jest z pewnego dystansu czasowego. Sfery bogw i ludzi wi si ze sob: bogowie posiadaj cechy miertelnikw, bohaterowieczsto obdarzeni s przymiotami bogw (np.Achilles, ktrego nie mona byo miertelnieugodzi w adne miejsce na ciele poza pit). Niektrzy bohaterowie znajduj si pod szczegln opiek jednego z bogw, ratujcego przed niebezpieczestwami i i.ej Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA@`c cCc* Xpomagajcego w boju. Styl narracji eposu jest wysoki, podniosy, wystpuje wiele powtrze, wyolbrzymie (hiperboli), epitetw staych (gromowadnyZeus, przemylny Odys, sowiooka Atena )oraz rozbudowanych porwna -tzw. porwna homeryckich. Czstym zabiegiem wprowadzanym przez Homera w obu poematach jest stosowanie retardacji czyli opowiada wprowadzonych do tekstu w celu opnienia akcji i zbudowania napicia. Typowym przykadem retardacji jest historia blizny Odyseusza opowiadana przez star niani Euryklej w pieni XIX. Scena mycia ng i rozpoznania bohatera po blinie zostaa doskonale zinterpretowana, jako przykad homeryckiego realizmu, w znakomitej ksice Ericha Auerbacha Mimesis (rozdziaI -Blizna Odyseusza ). Arystoteles w Poetyce przedstawi swoja wizj epopei: Jest ona albo prosta albo zawikana, etyczna bd patetyczna. Skada si te z tych samych czci co tragedia z wyjtkiempiewu i widowiska. Wymaga ona rwnie perypetii, rozpozna i cierpie. Take jej jzyk i sposb mylenia musz by pikne. 3. Odyseja ---- kompozycja epopei i tre Kompozycja Odysei jest znacznie kunsztowniejsza ni Iliady. Podzielona jest na 24 pieni i zawiera 12 160 wersw. Akcj obejmuje 40 dni i monaj podzieli na 6 czci ze wzgldu na powizania treciowe: I-IV pieni to Telemachia , czyli opowie o wyprawie Telemacha, ktry chcia zasign wiadomoci o losach ojca; V-VIII to pobyt Odyseusza u Feakw, za IX-XII opowieci o przygodach przedstawione na dworze feackiego wadcy Alkinoosa; pieni XIII-XVIprzestawiaj pobyt Odyseusza na Itace, XVII-XX Odys nie poznany we wasnym domu, za XXI-XXIV to rze zalotnikw i zakoczenie. W treci Odysei mamy do czynienia po raz pierwszy z kompozycj ramow, czyli sytuacj gdy cz akcji zostaje zreferowana przez bohatera, a nie przez autora i opowiedziana w pierwszej osobie. Opowiadanie Odyseusza umieszczone jest w trzeciej czci utworu (pieni XIII-XVI)i tym samym przerywa cigo narracji odautorskiej. Badacze Odysei uznaj za najsabsz pierwsz cz utworu, a wic Telemachi -syn Odyseusza podczas swej wyprawy nie dowiaduje si niczego istotnego na temat ojca, zdobywa tylko enigmatyczne wiadomoci i cao tej podry nie jest zbyt wana dla przebiegu akcji. Badacze przypuszczaj wic, e Telemachia moga by osobnym utworem dodanym przez Homera do Odysei . Kwestionowana jest take autentyczno zakoczenia poematu, jako niepotrzebnego dla akcji i osabiajcego wraenie punktu kulminacyjnego, czyli momentu rozpoznania si maonkw. 4. Wdrwka Odyseusza Odyseusz zwany te Ulissesem by jednym zgreckich bohaterw walczcych pod Troj. Szczegln opiek otaczaa go bogini Atena,wielokrotnie ratujc podczas bitwy. Odyseusz syn jako dzielny rycerz, byskotliwy mwca oraz niezwykle przebiegy czowiek -to on by autorem podstpu z drewnianym koniem, dziki ktremu greccy wojownicy dostali si do Troi i doprowadzili do zdobycia miasta. Powrt Odysa do rodzinnej Itaki (skalista wysepka na Morzu Joskim)opisuje drugi z wielkich eposw Homera -Odyseja . Dzieo to, przedstawiajce dwudziestoletni tuaczk opowiada niezwyke historie o nimfach, morskich potworach, dalekich ldach i morzach, przez ktre wdrowa Ulisses. W czasach nowoytnych wielokrotnie prbowano odtworzy tras wdrwki Odyseusza. Udao si ustali pooenie bardzo wielu miejsc, jednake inne pozostaj cigle w wiecie bajkowym, fantastycznym. Wkrtce po wyruszeniu spod Troi burza rozdzielia floty Agamemnona i Odyseusza, ktrego okrty wiatr zagna a do Tracji. Tam jego onierze zupili miasto Ismaros iwymordowali jego mieszkacw z wyjtkiem jednego kapana -Marona, ktry wykupi si winem (napojem tym pniej Odys upi Polyfema). Okrty popyny dalej na poudnie i dotary do kraju zjadaczy lotosu (Lotofagw), pooonego najprawdopodobniej na wybrzeach Cyrenajki (Libia). Lotofagowie podali przybyszom swoje zwykle poywienie, czyli owoce lotosu. Ten zdradliwy pokarm sprawia, e kady kto go spoy zapomina skd pochodzi i chciazosta w kraju Lotofagw. Odyseusz odmwi poczstunku i z najwikszym trudem zmusi swoich towarzyszy do powrotu na okrty. Kolejny etap podry to wyspa cyklopa Polyfema (prawdopodobnie bya to Sycylia). Polyfem by pasterzem kz, dzikim ludoerc o jednym oku osadzonym nad czoem. Odyseusz przedstawi mu si jako Nikt. Polyfem postanowi zjada po kolei marynarzy Odysa, ktrych uwizi w grocie. Odyseusz tracc towarzyszy sprbowa si ratowa -upi cyklopa winemod kapana Marona, a potem olepi go przy pomocy rozarzonego koka. Rano Polyfem odwali kamie zasaniajcy wejcie do groty i zacz wypuszcza kozy, obmacujc przy tym starannie grzbiety zwierzt eby uniemoliwi ucieczk ludziom. Odyseusz i jego towarzysze opucili jednak grot -przywizani pod brzuchami kz. Nastpnie flota Odyseusza zawitaa na wysp boga wiatrw Eola. Bg podarowa Odysowi worek zawierajcy wszystkie wiatry, zabraniajc mu go otwiera. Kiedy Odyseusz zasn, eglarze rozwizali worek, mylc, e znajduj si tam wielkie skarby. Wypucili w ten sposb wiatry, ktre zapdziy okrty z powrotem do wyspy Eola. Bg wiatrw, ogromnie rozgniewany, odmwi pomocy. Pobyt w kraju Lajstrygonw, ludoercw mieszkajcych na Sycylii lub w Italii w pobliu miasta Formiae mia duo gorsze skutki: w bitwie z tym ludem Odys straci wikszo towarzyszy i wszystkie statki z wyjtkiem jednego, na ktrym z trudem udao mu si uratowa. Kolejne przygody czekay Odyseusza na wyspie Ajaja (prawdopodobnie jest to pwysep lecy w Italii na poudnie od Lacjum), gdzie mieszkaa czarodziejka Kirke. Czarodziejka zamienia wszystkich marynarzy w wieprze i dopiero Odyseusz zmusi j do cofnicia czaru. Bohater korzysta z gocinnoci Kirke przez rok, a ze zwizku tego przyszed na wiat syn. Kirke doradzia te Odysowi, eby uda si do Hadesu i spotka z duchem tebaskiego wieszczka Tejrezjasza, ktry wskae mu drog do domu. W Hadesie Odys spotka wielu towarzyszy spod Troi, w tym Ajasa, ktry by cigle naniego obraony za spr o zbroje Achillesa. Od wieszczka dowiedzia si, e wrci do domu samotnie, na obcym statku i pozna okolicznoci swojej przyszej mierci. Dalsza droga wioda koo wyspy syren, pooonej w okolicach Zatoki Neapolitaskiej. Syreny -p kobiety i p ptaki wabiy eglarzy przepiknym piewem. Kady kto ulega czarowi ich gosu rzuca si do morza i gin. Odyseusz nakaza swoim marynarzom zatka uszy, a sam przywizany do masztu wysucha piewu syren. Kolejn przeszkod w podry bya cienina(najprawdopodobniej chodzio o Cienin Messysk pomidzy Itali i Sycyli)gdzie czaiy si dwa potwory Skylla i Charybda. Charybda poykaa statki w caoci, za Skylla zadowalaa si szecioma osobami z zaogi. Odyseusz zdecydowa si pyn koo Skyllii za cen ycia szeciu towarzyszy uratowa statek. Na brzegach Sycylii, do ktrej dopynli pasy si biae byki nalece do boga soca Heliosa. Towarzysze Odysa zabili i zjedli kilka zwierzt, a rozgniewany bg byskawic zatopi okrt. Tylko Odyseuszowi udao si uratowa i dotrze na wysp Ogygia (najprawdopodobniej Ceuta, na wybrzeu afrykaskim, po drugiej stronie Cieniny Gibraltarskiej)do siedziby nimfy Kalypso. Nimfa zatrzymywaa Odysa przez siedem lat i dopiero interwencja Zeusa, ktry wysa do niej Hermesa spowodowaa, e uwolnia swego gocia. Odyseusza przeladowa jednak cigle gniew Posejdona, ktry spowodowa kolejn katastrof statku. Morze wyrzucio Odysa na brzeg wyspy Scheria (prawdopodobnie Korfu) zamieszkiwanej przez eglarski lud Feakw. Odysa odnalaza pikna krlewna Nauzykaa, ktra zaprowadzia bohatera do domu swego ojca Alkinoosa. Podczas wspaniaej uczty Odys opowiedzia swoje przygody, a potem zosta wyprawiony do domu. eglarze feaccy przenieli go picego z okrtu na brzeg ojczystej wyspy, po czym odpynli. Atena sprawia, e Odyseusz zmieni si w ebraka i nierozpoznany wszed do wasnego domu by zemci si na zalotnikach. Pozna go tylko pasterz wi Eumajos i stara piastunka. Szybko przekona do siebie Telemacha, ktry pomg mu zabi zalotnikw. W ten sposb Odyseusz po dwudziestu latach tuaczki odzyska swj dom i rodzin. Wedug pniejszych od Odysei wersji mitycznych, na Itace wyldowa Telegonos,syn Odyseusza i Kirke, ktry wyruszy w wiat poszukujc ojca. Odys i jego syn nie rozpoznali si, doszo do walki, w ktrej Odyseusz odnis mierteln ran. 5. Iliada a Odyseja Iliada i Odyseja byy ju w czasach staroytnych uwaane za dzieo jednego poety - Homera, cho niektrzy filologowie antyczni (midzy innymi Ksenon i Hellanikos)przypisywali Homerowi autorstwo jedynie Iliady . Tradycyjnie te uznawano Odysej za pniejsz od Iliady . Oba utwory osnute swok opowieci o wojnie trojaskiej. Iliada zawiera krtki wycinek, zaledwie 40 dni ostatniego roku walki pod Troj. Odyseja, dzieo znacznie barwniejsze i bardziej skomplikowane w warstwie fabularnej opowiada o dwudziestoletniej tuaczce Odyseusza, prbujcego powrci do rodzinnej Itaki. Ton Iliady jest patetyczny i podniosy, eposprzedstawia dzieje bogw i bohaterw walczcych wsplnie pod Troj -nie ma tu wyranego rozgraniczenia pomidzy wiatem ziemskim, a boskim. Bogowie wielokrotnie decyduj o losach ludzi i maj bezporedni wpyw na ich poczynania. Inaczej jest w Odysei . Poza Aten, ktra podobnie jak w Iliadzie opiekuje si Odyseuszem, biorc czynny udzia w akcji, inni bogowie peni role jedynie strw moralnoci. W obydwu eposach odnajdujemy znajomych bohaterw: Odysa, Agamemnona, Menelaosa,Helen. Homer jednak unika powtarzania swoich opowieci -Iliada nie zawiera epizodu z koniem trojaskim, podstpnie wprowadzonym do Troi, obecnym z kolei w Odysei. Wedug Poetyki Arystotelesa Iliada ma charakter tragiczny, ktrego pozbawiona jest Odyseja -wiemy od razu, e bohater wrci do Itaki i jego tuaczka zakoczy siszczliwie. W Odysei wida take w jakim kierunku ewoluowa styl homerycki -mniej tu rozbudowanych porwna, a wicej wypowiedzi sentencjonalnych. Po raz pierwszy te pojawia si kompozycja ramowa. XX-wieczni badacze podkrelaj, e analiza obu eposw dowodzi, i wicej je czy nidzieli. Tym samym potwierdzaj autorstwo Homera, datujc Odysej w przyblieniu na wiek VIII p.n.e. Blisze doprecyzowanie daty powstania jest bardzo trudne. Mona z pewnoci stwierdzi, e Odyseja jest o kilka dziesitkw lat modsza od Iliady , o czym wiadczy midzy innymi przemiana wierze religijnych (zwaszcza zwizanych ze mierci i yciem pozagrobowym)oraz zmiana wiatopogldu. Odyseja musi by jednake starsza od dzieHezjoda (tworzy w poowie VIII w. p.n.e.), ktry naladuje j w wielu miejscach. Wedug tych wylicze moment powstania utworu pokrywa aby si z dat okrelon przez Herodota. Jest wic cakowicie moliwe, e Homer napisa Iliad w modym wieku, a Odysej jako czowiek starszy. 6. Nawizania do Odysei w literaturze pniejszej Najwczeniejsze nawizania do Odysei pojawiy si ju w czasach staroytnych. By to midzy innymi dramat satyrowy Plutarcha Cyklop i Argonautyki Apolloniosa z Rodos. W redniowieczu posta Odyseusza pojawia si u Dantego w Boskiej Komedii - legendarny bohater spod Troi cierpi w smym krgu -piekle faszywych doradcw:Ulisses tutaj gore -rzek -od losu Skazan z Diomedem na wsplne cierpienie, Jak by wsplnikiem do zdrady i ciosu. (Boska Komedia, Pieko pie XXV, w. 55) W renesansie po przygody Odyseusza sigaliCalderon (w komedii Przemony czar, Milo)oraz Szekspir (Troilus i Kressyda). Wepokach pniejszych, zwaszcza romantyzm wdzicznie przyswaja sobie posta tego bohatera -wiersz Tennysona Ulysses , czy Pochwala ycia d Annunzio. Najsynniejszym jednak nawizaniem do eposu Homera jest Ulisses Jamesa Joyce a napisany w latach 1914-21. Ulisses , powie bdca waciwie wielkim monologiem wewntrznym, nie tylko swym tytuem nawizuje do homeryckiej epopei. Jest ona nowoczesn wersj Odysei , zaadaptowan do dubliskiej rzeczywistocipocztku naszego wieku (akcja obejmuje jeden dzie 16 czerwca 1904 -od wielu lat dzie ten jest obchodzony jako wito Joyce a tzw. Bloomsday). W osiemnastu rozdziaach, ktre pocztkowo pisarz opatrzy tytuami pieni Odysei Homera, przedstawiona jest mityczna wdrwka Leopolda Blooma (Odysa)ulicami Dublina. Podczas tej tuaczki czekaj na niego rozmaite pokusy i przygody. Punktem kulminacyjnym powieci jest spotkanie Blooma z Stefanem Dedalusem - powieciowym Telemachem (uznawanym przez badaczy za porte-parole autora). Stosunek syna do ojca jest tu czysto symboliczny, gdy ci dwaj bohaterowie nie s ze sob spokrewnieni. Inne postaci homeryckiego dziea maj rwnie swoje odpowiedniki w tekcie Joyce a -Nauzykaa to moda dziewczyna spotkana przez Blooma na play, Kirke to wacicielka domupublicznego, za wyspa wiatrw Eola, to redakcja dubliskiego dziennika. Ta niesamowita powie-nie-powie bdcaparabol ycia ludzkiego zostaa okrzyknita skandalem literackim, powiecipornograficzn i przez wiele lat znajdowaa si na indeksie. Nasze czasy odday jednak sprawiedliwo temu wybitnemu dzieu. Z radoci mona obserwowa prawdziwy renesans Joyce a,ktry ma miejsce w ostatnich latach. Polskiego tumaczenia tego niezwykle trudnego tak w warstwie fabularnej, jak i jzykowej utworu, dokona Maciej Somczyski w 1969 r. 7. Warto przeczyta; -Auerbach Mimesis (rozdzia pt. Blizna Odyseusza ), Warszawa 1964 -Bratford E. Wdrwki z Homerem , Warszawa 1967 -Joyce J. Ulisses (tum. M. Somczyski), Zielona Sowa Krakw 1997 -Luce J. V Homer i epoka heroiczna . Warszawa 1987 ------Konwersja: rpg6@go2.pl wiadczenia. Brytyjskie wykopaliska na Itace dowiody, e w epocebrzu istniaa tu kultura mykeska. Osadnictwo ogniskowao si w pnocnej czci wyspy koo Stawros i w rejonie zatoki Polis -wedug tekstu Odysei , tam wanie znajdowa si paac Odyseusza. Prcz tego na podstawie treci moemy odtworzy bardzo dokadnie ca topografi wyspy z charakterystyczn grNeriton, zatok Deksia i grot Marmarospilia, w ktrej Odys, za rad Ateny ukry przywiezione z Scherii skarby. Badacze zatem s zgodni, e Homer by na Itace, i e wiernie odda koloryt i warunki naturalne wyspy. Podczas wykopalisk brytyjskich na Itace w latach 1930-32 odkryto w grocie u brzegu zatoki Polis fragment terakotowej maski z napisem Modlitwa do Odyseusza datowan na II lub I wiek p. n. e. , co dowiodo, e w tym okresie z grot zwizany by kult tego herosa. Odkrycie to wsparo hipotez, i Homer odwiedzi Itak, wdrujc ladami opisywanego przez siebie bohatera. 2. Epos Epos jest najwczeniejszym gatunkiem literackim, jaki pojawi si w Grecji. Eposy takie jak Iliada i Odyseja s ukoronowaniemwielowiekowej tradycji pieni ludowej. Twrcami takich pieni byli piewacy zwani aojdami, ktrzy przy dwikach formingi (strunowego instrumentu podobnego do cytry)wykonywali ukadane przez siebie opowieci o yciu i czynach sawnych bohaterw mitologicznych. Aojdowie byli najczciej samoukami, improwizowali lub przetwarzali znane tematy, wdrujc z miejsca na miejsce (by moe jednym z aojdw by sam Homer). W Odysei Homer przedstawil postaci dwch aojdw: Demodokosa na dworze wadcy Feakw Alkinoosa i Femiosa na dworze w Itace. Epos opowiada zazwyczaj o heroicznej przeszoci, bohaterskich czynach lub dziaalnoci bogw. wiat przedstawiony jest z pewnego dystansu czasowego. Sfery bogw i ludzi wi si ze sob: bogowie posiadaj cechy miertelnikw, bohaterowieczsto obdarzeni s przymiotami bogw (np.Achilles, ktrego nie mona byo miertelnieugodzi w adne miejsce na ciele poza pit). Niektrzy bohaterowie znajduj si pod szczegln opiek jednego z bogw, ratujcego przed niebezpieczestwami i i.ej Al48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAN@