.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS KRZYZACY1 0035`Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ Pclc7c,c:v " KRZYACY " TOM I HENRYK SIENKIEWICZ Rozdzia I W Tycu, w gospodzie "Pod Lutym Turem", nalecej do opactwa, siedziao kilku ludzi, suchajc opowiadania wojaka bywalca, ktry z dalekich stron przybywszy, prawi im o przygodach, jakich na wojnie i w czasie podry dozna. Czek by brodaty, w sile wieku, pleczysty, prawie ogromny, ale wychudy; wosy nosi ujte w ptlik, czyli w siatk naszywan paciorkami; na sobie mia skrzany kubrak z prgami wycinitymi przez pancerz, na nim pas, cay z miedzianych klamr; za pasem n w rogowej pochwie, przy boku za krtki kord podrny. Tu przy nim za stoem siedzia modzieczyk o dugich wosach i wesoymspojrzeniu, widocznie jego towarzysz lub moe giermek, bo przybrany take po podrnemu, w taki sam powyciskany od zbroicy skrzany kubrak. Reszt towarzystwa stanowio dwch ziemian z okolic Krakowa i trzech mieszczan w czerwonych skadanych czapkach, ktrych cienkie koce zwieszay si im z boku a na okcie. Gospodarz Niemiec, w powym kapturze z konierzem wycinanym w zby, la im z konwi sytne piwo do glinianych stgiewek i nasuchiwa ciekawie przygd wojennych. Jeszcze ciekawiej jednak suchali mieszczanie. W owych czasach nienawi, jaka dzielia za czasw okietkowych miasto od rycerskiego ziemiastwa, znacznie ju bya przygasa, mieszczastwo za nosio gowy grniej ni w wiekach pniejszych. Jeszcze ceniono ich gotowo ad concessionem pecuniarum; dlatego te nieraz zdarzao si widzie w gospodach kupcw pijcych za pan brat ze szlacht. Widziano ich nawet chtnie, bo jako ludzie, u ktrych o gotowy grosz atwiej, pacili zwykle za herbowych. Tak wic siedzieli teraz i rozmawiali, mrugajc od czasu do czasu na gospodarza,aby napenia stgiewki. - Tocie, szlachetny rycerzu, zwiedzili kawa wiata? -rzek jeden z kupcw. - Niewielu z tych, ktrzy teraz ze wszystkich stron cigaj do Krakowa, widziao tyle - odpowiedzia przybyy rycerz. - A niemao Ich cignie - mwi dalej mieszczanin. -Wielkie gody i wielka szczliwo dla Krlestwa! Prawi te, i topewna, e krl kaza ca onic krlowejzotogowem szytym perami wysa i taki baldachim nad ni uczyni. Zabawy bd i gonitwy w szrankach, jakich wiat dotd nie widzia. - Kumotrze Gamroth nie przerywajcie rycerzowi - rzek drugi kupiec. - Nie przerywam ja, kmotrze Eyertreter, tylko tak myl, e i on rad bdzie wiedzia, co prawi, bo pewnie sam do Krakowa jedzie. Nie wrcim i tak dzi do miasta, gdy bramy przedtem zamkn, a w nocy gad, ktry si w wirach rodzi, spa nie daje, wic mamy czas na wszystko. - A wy na jedno sowo odpowiadacie dwadziecia. Starzejecie si, kmotrze Gamroth! - Ale sztuk wilgotnego sukna pod jedn pach jeszcze dwign. - O wa! takiego, co si przez nie wieci jak przez sito. Lecz dalsz sprzeczk przerwapodrny wojak, ktry rzek: - Pewnie, e w Krakowie ostan, bom sysza o gonitwach i rad w szrankach siymojej poprbuj - a i ten mj bratanek take, ktry cho mody jest i goows, niejeden ju pancerz widzia na ziemi. Gocie spojrzeli na modzieca, ktry umiechn si wesoo i zaoywszy rkoma dugie wosy za uszy, podnis nastpnie do ust naczynie z piwem. Stary za rycerz doda: - Wreszcie, chobymy chcieli wraca, to nie mamy dokd. - Jake to? - zapyta jeden ze szlachty. - Skd jestecie i jako was zowi? - Ja zowi si Mako z Bogdaca, a ten tu wyrostek, syn mego rodzonego, woa si Zbyszko. Herbu jestemy Tpa Podkowa, a zawoania Grady! - Gdziee jest wasz Bogdaniec? - Ba! lepiej pytajcie, panie bracie, gdzie by, bo go ju nie ma. Hej, jeszcze za czasw wojny Grzymalitczykw z Naczami spalili nam do cna nasz Bogdaniec, tak e jeno dom stary osta, a co byo, pobrali, suebni zasie uciekli. Zostaa goa ziemia, bo i kmiecie, co byli wssiedztwie, poszli dalej w puszcz. Odbudowalimy z bratem, ojcem tego oto wyrostka, ale nastpnego roku woda nam pobraa. Potem brat umar, a jak umar, ostaem sam z sierot. Mylaem tedy: nie usiedz! A prawili pod on czas o wojnie i o tym, e Jako z Olenicy, ktrego krl Wadysaw po Mikoaju z Moskorzowa do Wilna wysa, szuka skrztnie w Polsce rycerzy. Znajc ja wic godnego opata i krewniaka naszego, Janka z Tulczy, zastawiem mu ziemi, a za pienidze kupiem zbroiczk, konie - opatrzyem si jako zwykle na wojenn wypraw; chopca,co mu byo dwanacie lat, wsadziem na podjezdka i haj! do Jaka z Olenicy. - Z wyrostkiem? - Nie by ci on wwczas nawet wyrostkiem, ale krzepkie to byo od maego. Bywao, w dwunastym roku oprze kusz o ziemi, przycinie brzuchem i tak korb zakrci, e i aden z Angielczykw, ktrychemy pod Wilnem widzieli, lepiej nie nacignie. - Taki by mocny? - Hem za mn nosi, a jak mu przeszo trzynacie zim, to i paw. - Ju to wojny wam tam nie brako. - Za przyczyn Witoldow. Siedziao ksi u Krzyakw i co roku wyprawy na Litw pod Wilno czynili. Szed z nimi rny nard: Niemcy, Francuzy, Angielczykowie do ukwnajprzedniejsi, Czechy, Szwajcary i Burgundy. Lasy przesiekli, zamki po drodze stawiali i w kocu okrutnie Litw ogniem i mieczem pognbili, tak, e cay nard, ktry t ziemi zamieszkuje, chcia ju j porzuci i szuka innej, choby na kraju wiata, choby midzy dziemi Beliala, byle od Niemcw daleko. - Sycha byo i tu, e wszyscy Litwini chcieli pj z dziemi i onami precz, alemy temu nie wierzyli. - A ja na to patrzy. Hej! Gdyby nie Mikoaj z Moskorzowa, nie Jako z Olenicy, a nie chwalcy si, gdyby i nie my, nie byoby ju Wilna. - Wiemy. Zamkucie nie dali. - A nie dalimy. Pilno tedy zwacie, co wam powiem, bom czek suay i wojny wiadom. Starzy jeszcze mawiali: "zajada Litwa" - i prawda! Dobrze si oni potykaj, ale z rycerstwem nie im si w polu mierzy. Gdy konie Niemcom w bagnach polgn albo gdy gsty las - to co innego. - Niemcy dobrzy rycerze! - zawoali mieszczanie. - Murem oni chop przy chopie w elaznych zbrojach staj tak okryci, e ledwie psubratu oczy przez krat wida. I aw id. Uderzy, bywao, Litwa i rozsypie si jako piasek, a nie rozsypie si, to j mostem poo i roztratuj. Nie sami te midzy nimi Niemcy, bo co jest narodw nawiecie, to u Krzyakw suy. A chrobre s! Nieraz pochyli si rycerz, kopi przed si wycignie i sam jeden, jeszcze przed bitw, w cae wojsko bije jako jastrzb w stado. - Christ! - zawoa Gamroth - ktrzy te z nich najlepsi? - Jak do czego. Do kuszy najlepszy Angielczyk, ktren pancerz na wylot strza przedzieje, a gobia na sto krokw utrafi. Czechowie okrutnie toporamisiek. Do dwurcznego brzeszczota nie masz nad Niemca. Szwajcar rad elaznym cepem hemy tucze, ale najwiksi rycerzes ci, ktrzy z francuskiej ziemi pochodz. Taki bdzie ci si bi z konia i piechot, a przy tym bdzie ci okrutnie waleczne sowagada, ktrych wszelako nie wyrozumiesz, bo to jest mowa taka, jakoby cynowe misy potrzsa, chocia nard jest pobony. Przymawiali nam przez Niemcw, e pogan i Saracenw przeciw Krzyowi bronimy, i obowizywali si dowie tego rycerskim pojedynkiem. Ma si te takowy sd boy odby midzy czterema ich i czterema naszymi rycerzami, a zrok naznaczon jest na dworze u Wacawa, krla rzymskiego i czeskiego. Tu wiksza jeszcze ciekawo ogarna ziemian i kupcw, tak e a powycigali szyje ponad kuflami w stron Maka z Bogdaca, i nu pyta: - A z naszych ktrzy s? Mwcie ywo! Mako za podnis naczynie do ust, napi si i odrzek: - Ej, nie bjcie si o nich. Jest Jan z Woszczowy, kasztelan dobrzyski, jest Mikoaj z Waszmuntowa, jest Jako ze Zdakowa i Jarosz z Czechowa: wszystko rycerze na schwa i chopy morowe. Pjd-li na kopie, na miecze albo na topory - nie nowina im. Bd miay oczy ludzkie na co patrze i uszy czego sucha - bo, jako rzekem, Francuzowi gardziel nog przyciniesz, a on ci jeszcze rycerskie sowo prawi. Tak mi te dopom Bg i wity Krzy, jako tamci przegadaj, a nasipobij. - Bdzie sawa, byle Bg pobogosawi - rzek jeden ze szlachty. - I wity Stanisaw! - doda drugi. Po czym, zwrciwszy si do Maka, j rozpytywa dalej: -Nue, powiadajcie! Sawilicie Niemcw i innych rycerzy, e chrobre s i e atwo Litw amali. A z wami nie ciej e im byo? Zali rwnie ochotnie na was szli? Jake Bg darzy? Sawcie naszych! Lecz Mako z Bogdaca nie by widocznie samochwa, bo odrzek skromnie: - Ktrzy wieo z dalekich krajw przyszli,ochotnie na nas uderzali, ale poprbowawszy raz i drugi, ju nie z takimsercem. - Bo jest nasz nard zatwardziay, ktr tozatwardziao czsto nam wymawiali: "Gardzicie mierci, prawi, ale Saracenwwspomagacie, przez co potpieni bdziecie!"A w nas zawzito jeszcze rosa, gdy nieprawda jest! Oboje krlestwo Litw ochrzcili i kaden tam Chrystusa Pana wyznawa, chocia nie kaden umie. Wiadomote, e i nasz Pan Miociwy, gdy diaba w katedrze w Pocku na ziem zrzucono, kazamu ogarek postawi - i dopiero ksia musieli mu gada, e tego si czyni nie godzi. A c pospolity czowiek! Niejeden te sobie mwi: "Kaza si knia ochrzci, tom si ochrzci, kaza Chrystu czoem bi, to bij, ale po co mam starym pogaskim diabom okruszyny twaroga aowa albo im pieczonej rzepy nie rzuci,albo piany z piwa nie ula. Nie uczyni tego,to mi konie padn albo krowy sparszej, albo mleko od nich krwi zajdzie - albo w niwach bdzie przeszkoda". I wielu te takczyni, przez co si w podejrzenie podaj. Ale oni to robi z niewiadomoci i z bojani diabw. Byo onym diabom drzewiej dobrze. Mieli swoje gaje, wielkie numy i konie dojazdy i dziesicin brali. A ninie gaje wycite, je nie ma co - dzwony po miastach bij, wic si to paskudztwo w najgstsze bory pozaszywao i tam z tsknoci wyje. Pjdzie Litwin do lasu, to go w chojniakach jeden i drugi za kouch pocignie - i mwi: "Daj!" Niektrzy te daj, ale s i miae chopy, co nie chc nic da albo ich jeszczeapi. Nasypa jeden praonego grochu do woowej mechery, to mu trzynastu diabwzaraz wlazo. A on zatkn ich jarzbowymkokiem i ksiom franciszkanom na przeda do Wilna przynis, ktrzy dali mu z chci dwadziecia skojcw, aby nieprzyjaci imienia Chrystusowego zgadzi. Sam t mecher widziaem, od ktrej sprony smrd z daleka w nozdrzachczowiekowi wierci - bo tak to one bezecne duchy strach swj przed wicon wod okazyway... - A kto rachowa, e ich byo trzynastu? - spyta roztropnie kupiec Gamroth. - Litwin rachowa, ktry widzia, jak leli. Wida byo, e s, bo to z samego smrodu mona byo wymiarkowa, a koka wola nikt nie odtyka. - Dziwy te to. dziwy! - zawoa jeden ze szlachty. - Napatrzyem ja si wielkich dziww niemao, gdy - nie mona rzec: nard to jest dobry, ale wszystko u nich osobliwe. Kudaci s i ledwie ktry knia wosy trefi;pieczon rzep yj, nad wszelkie jado j przekadajc, bo mwi, e mstwo od niejronie. W numach swych razem z dobytkiemi wami yj; w piciu i jedle nie znaj pomiarkowania. Za nic zamne niewiasty maj, ale panny bardzo szanuj i moc wielk im przyznaj: e byle dziewka natara czeku suszonym jaferem ywot, to kolki od tego przechodz. - Nie al i kolek dosta, jeli niewiasty cudne! - zawoa kum Eyertreter. - O to zapytajcie Zbyszka - odrzek Mako z Bogdaca. Zbyszko za rozemia si, a awa pod nim pocza drga. - Bywaj cudne! - rzek - albo Ryngaa nie bya cudna? - Ce to za Ryngaa? pochutnica jakowa czy co? ywo! - Jake to? Nie syszelicie o Ryngalle? - pyta Mako - Nie syszelimy ni sowa. - To przecie siostra ksicia Witoldowa, a ona Henryka, ksicia mazowieckiego. - Nie powiadajcie! Jakiego ksicia Henryka? Byo jedno ksi mazowieckie tego imienia elektem pockim, ale zmaro. - Ten ci sam by. Miay mu przyj z Rzymu dyspensy; ale mier daa mu pierwej dyspens, gdy widocznie niezbyt postpkiem swoim Boga ucieszy. Byem wtedy posany z pismem od Jaka z Olenicy do ksicia Witolda, kiedy od krla przyjecha do Ryterswerder ksi Henryk,elekt pocki. Ju si bya Witoldowi wojna wtedy uprzykrzya, dlatego wanie e Wilna nie mg doby, a krlowi naszemu uprzykrzyli si rodzeni bracia i ich rozpusta. Widzc tedy krl wiksz u Witolda ni u swych rodzonych obrotno i wikszy rozum, posa do mego biskupa z namow, by Krzyakw porzuci i do posuszestwa si nakoni, za co mu rzdy Litwy miay by oddane. A Witold, chciwy zawsze odmiany, mile poselstwa wysucha. Byy te i uczty, i gonitwy. Rad elekt konia dosiada, cho inni biskupi tego nie chwal, i w szrankach si sw rycersk okazywa. A mocami s z rodu wszyscy ksita mazowieccy - jako jest wiadomo, e nawet i dzieweczki z tej krwieacnie podkowy ami. Raz przeto zbi ksi z siode trzech rycerzy, drugi raz piciu - a z naszych mnie zwali, i pod Zbyszkiem ko przy natarciu na zadzie siad. Nagrody za brat wszystkie z rk cudnej Ryngay, przed ktr w penej zbroi klka. I rozmiowali si tak w sobie,e na ucztach cignli go od niej za rkawyclerici, ktrzy z nim przyjechali, a j brat Witold hamowa. Dopiero ksi mwi: "Sam sobie dyspens dam, a papie mi j, jeli nie rzymski, to awinioski potwierdzi, a lub zaraz ma by, bo zgorzej!" Wielka bya obraza boska, ale nie chcia si Witoldprzeciwia, by posa krlewskiego nie zlisi- i lub by. Potem dojechali do Suraa, a potem do Sucka, z wielkim alem tego oto Zbyszka, ktry sobie, niemieckim obyczajem, ksin Rynga za pani serca obra i dozgonn wierno jej lubowa... - Ba! - przerwa nagle Zbyszko - prawda jest! Ale potem ludzie mwili, e ksina Ryngaa, pomiarkowawszy, e nie przystoijej by za elektem (bo w, cho si oeni,godnoci swej duchownej si wyrzec nie chcia) i e nie moe by nad takim stadem bogosawiestwa boskiego, otrua ma. Co ja usyszawszy, prosiem jednego witobliwego pustelnika pod Lublinem, by mnie od tego lubowania rozwiza. - By ci on pustelnikiem - odpar, miejc si, Mako -ale czy by witobliwy, nie wiem, bomy go w pitek w boru zajechali, a on koci niedwiedzie toporem upa i pik wysysa, a mu gardziel graa. - Ale mwi, e pik to nie miso, a oprcz tego, e uprosi sobie na to pozwolestwo,gdy po piku widzenia cudowne we nie miewa i nazajutrz prorokowa moe do poudnia. - No! no! - odrzek Mako. - A cudna Ryngaa wdowa jest i moe ci na sub wezwa. - Po prnicy by wzywaa, boja sobie inn pani obior, ktrej do mierci bd suy, a potem i on znajd. - Pierwej znajd rycerski pas. -O wa! albo to nie bdzie gonitew po poogu krlowej? A przedtem albo potem krl bdzie niejednego pasowa. Stan ja kademu. Ksi nie byby mnie take obali, eby mi ko na zadzie nie siad. - Bd tu lepsi od ciebie. Na to ziemianie spod Krakowa poczli woa: - Na miy Bg! to tu przed krlow wystpi nie tacy jak ty, ale rycerze w wiecie najsawniejsi. Bdzie goni Zawiszaz Garbowa i Farurej, i Dobko z Olenicy, i taki Powaa z Taczewa, i taki Paszko Zodziej z Biskupic, i taki Jako Naszan, i Abdank z Gry, i Andrzej z Brochocic, i Krystyn z Ostrowa, i Jakub z Kobylan!... Gdzie ci si z nimi mierzy, z ktrymi ni tu,ni na dworze czeskim, ni na wgierskim nikt mierzy si nie moe. C to prawisz; lepszy od nich? Ile ci rokw? - Omnasty - odpowiedzia Zbyszko. - Tedy ci kady midzy knykciami zgniecie. - Obaczym. Lecz Mako rzek: - Syszaem, e krl hojnie nagradza rycerzy, ktrzy z wojny litewskiej wracaj. Mwcie, ktrzy std jestecie: prawda-li to? - Dalibg, prawda! - odrzek jeden ze szlachty. - Wiadoma po wiecie hojno krlewska, jeno si teraz docisn do niegonie bdzie atwo, gdy w Krakowie a si roi od goci, ktrzy si na pog krlowej ina chrzciny zjedaj, chcc przez to panu\GBbook\gbboHj A 48jx}jӺA48j4jA4 }x} jiC }x}`XjP%bu cH4c |*c :91*naszemu cze albo hod odda. Ma by krl wgierski, bdzie, jako powiadaj, i cesarz rzymski, i rnych ksit a komesw, i rycerzy jako maku, e to kadysi spodziewa, i z prnymi rkoma nie odejdzie. Prawili nawet, ie sam papie Bonifacy zjedzie, ktren take aski i pomocy naszego pana przeciw swemu nieprzyjacielowi z Awinionu potrzebuje. Ow w takim natoku nieatwo bdzie o dostp, ale byle dostp znale, a pana pod nogi podj - to ju zasuonego hojnie opatrzy. - To go i podejm, bom si wysuy, a jeeli wojna bdzie, to jeszcze pjd. Wzio si tam co upem, a co od ksiciaWitolda w nagrod, i biedy nie ma, tylko e ju mi wieczorne lata nadchodz, a na staro, gdy sia z koci wyjdzie, rad by czek mia kt spokojny. - Mile krl widzia tych, ktrzy z Litwy podJakiem z Olenicy wrcili - i wszyscy oni tusto teraz jadaj. - Widzicie! A jam wtedy jeszcze nie wrci - i dalej wojowaem. Bo trzeba wam wiedzie, e si ta zgoda midzy krlem a kniaziem Witoldem na Niemcach skrupia. Knia chytrze zakadnikw pociga, a potem, haje na Niemcw! Zamki poburzy, popali, rycerzy pobi, sia ludu wycina. Chcieli si Niemcy mci razem ze widrygie, ktry do nich uciek. Bya znw wielka wyprawa. Sam mistrz Kondrat na ni poszed z mnogim ludem. Wilno obiegli, prbowali z wie okrutnych zamki burzy, prbowali zdrad ich dosta - nic nie wskrali! A za powrotem tylu ich lego, e i poowa nie wysza. Wychodzilimy jeszcze w pole przeciw Ulrykowi z Jungingen, bratu mistrzowemu, ktry jest wjtem sambijskim. Ale si wjt kniazia przelk i z paczem uciek, od ktrej to ucieczki jest spokj - i miasto na nowo si buduje. Jeden te wity zakonnik, ktry porozpalonym elezie boso mg chodzi, prorokowa, e od tej pory, pki wiat wiatem, Wilno zbrojnego Niemca pod murami nie obaczy. Ale jeli tak bdzie, to czyje to rce uczyniy? To rzekszy, Mako z Bogdaca wycign przed si donie - szerokie i nadmiar potne - inni za poczli kiwa gowami i przywiadcza: - Tak! tak! praw w tym, co powiada! Tak! Lecz dalsz rozmow przerwa gwar dochodzcy przez okna, z ktrych bony byy powyjmowane, albowiem noc zapada ciepa i pogodna. Z dala sycha byo brzkania, ludzkie gosy, parskania koni i piewy. Zdziwili si obecni, albowiem godzina bya pna i ksiyc wysoko ju wybi si na niebo. Gospodarz, Niemiec, wybieg na podwrzec gospody, lecz nim gocie zdoali wychyli do dna ostatnie kufle, wrci jeszcze popiesznie), woajc: - Dwr jakowy wali! W chwil za pniej we drzwiach zjawi si pachoek w bkitnym kubraku i skadanej czerwonej czapce na gowie. Stan, spojrza po obecnych i ujrzawszy gospodarza, rzek: - Wytrze tam stoy i wiata nanieci: ksina Anna Danuta na odpoczynek si tu zatrzyma. To rzekszy, zawrci. W gospodzie uczynisi ruch: gospodarz pocz woa na czelad, a gocie spogldali ze zdumieniem jeden na drugiego. - Ksina Anna Danuta - mwi jeden z mieszczan - to to Kiejstutwna, ona Janusza Mazowieckiego. Ona ju od dwch niedziel w Krakowie, jeno e wyjedaa doZatora, do ksicia Wacawa w odwiedziny, a ninie pewno wraca. - Kmotrze Gamroth - rzek drugi mieszczanin - pjdmy na siano do stodki;za wysoka to dla nas kompania. - e noc jad, to mi nie dziwno - ozwa si Mako - bo w dzie upa, ale czemu, majc pod bokiem klasztor, do gospody zajedaj? Tu zwrci si do Zbyszka: - Rodzona siostra cudnej Ryngay, rozumiesz? A Zbyszko odrzek: - I mazowieckich panien sia musi z ni by, hej! Rozdzia II A wtem przez drzwi wesza ksina - pani rednich lat, ze miejc si twarz, przybrana w czerwony paszcz i szat zielon, obcis, z pozoconym pasem na biodrach, idcym wzdu pachwin i zapitym nisko wielk klamr. Za pani szypanny dworskie, niektre starsze, niektre jeszcze niedorose, w rowych i liliowych wianuszkach na gowach, po wikszej czci z lutniami w rku. Byy i takie, ktreniosy cae pki kwiatw wieych, widocznie uzbieranych po drodze. Zaroia si izba, bo za pannami ukazao si kilku dworzan i maych pacholikw. Weszli wszyscy rano, z wesooci w twarzach, rozmawiajc gono lub podpiewujc, jakoby upojeni pogodn noc i jasnym blaskiem ksiyca. Midzy dworzanami byodwch rybatw, jeden z lutni, drugi z glikami u pasa. Jedna z dziewczt, mdka jeszcze, moe dwunastolatka, niosa te za ksin ma lutek, nabijan miedzianymi wiekami. - Niech bdzie pochwalony Jezus Chrystus! - ozwaa si ksina, stajc w porodku wietlicy. - Na wieki wiekw, amen! - odpowiedzieli obecni, bijc zarazem niskie pokony. - A gdzie gospodarz? Niemiec, usyszawszy wezwanie, wysun si naprzd i przyklkn obyczajem niemieckim. - Zatrzymamy si tu dla wypoczynku i posiku - rzeka pani. - ywo si jeno zakrztnij, bomy godni. Mieszczanie ju byli odeszli, teraz za dwajmiejscowi szlachcice. a wraz z nimi Mako z Bogdaca i mody Zbyszko, skonili si powtrnie i zamierzali opuci wietlic, niechcc dworowi przeszkadza. Lecz ksina zatrzymaa ich. - Szlacht jestecie: nie przeszkodzicie! Zrbcie znajomo z dworzany. Skde Bg prowadzi? Oni wwczas zaczli wymienia swoje imiona, herby, zawoania i wsie, z ktrych si pisali. Dopiero pani, usyszawszy od Maka, skd wraca, klasna w donie i rzeka: - Ot si przygodzio! Prawcie nam o Wilnie, o moim bracie i o siestrze. Zali zjedzie tu si ksi Witold na pog krlowej i na krzciny? - Chciaby, ale nie wie, czy bdzie mg; dlatego koleb srebrn przez ksiy i bojarzynw naprzd w darze krlowej przysa. Przy ktrej kolebce i mymy z bratacem przyjechali, strzegc jej w drodze. - To kolebka tu jest? Chciaabym obaczy. Caa srebrna? - Caa srebrna, ale jej tu nie ma. Powieli j do Krakowa, - A c wy w Tycu robicie? - My tu nawrcili do klasztornego prokuratora, naszego krewnego, by pod opiek zacnych zakonnikw odda, co nam wojna przysporzya i co ksi podarowa.- To Bg poszczci. Godne upy? Ale powiadajcie, czemu to brat niepewien, czy przyjedzie? - Bo wypraw na Tatarw gotuje. - Wiem ci ja to: jeno mnie trapi, e krlowanie prorokowaa szczliwego koca tej wyprawie, a co ona prorokuje, to si zawsze zici. Mako umiechn si. - Ej. witobliwa nasza pani, nijak przeczy, ale z ksiciem Witoldem sia naszego rycerstwa pjdzie, chopw dobrych, przeciw ktrym nikomu niesporo. - A wy to nie pjdziecie? - Bom z kolebk przy innych wysa i przezpi rokw nie zdejmowaem z siebie blach - odrzek Mako, pokazujc na bruzdy powyciskane na osiowym kubraku od pancerza - ale niech jeno wypoczn - pjd - a chobym sam nie szed, to tego oto bratanka, Zbyszka, panu Spytkowi z Melsztyna oddam, pod ktrego wodz wszyscy nasi rycerze pjd. Ksina Danuta spojrzaa na dorodn postaZbyszka, lecz dalsz rozmow przerwao przybycie zakonnika z klasztoru, ktry powitawszy ksin, pocz jej pokornie wymawia, e nie przysaa goca z oznajmieniem o swoim przybyciu i e nie zatrzymaa si w klasztorze, ale w zwyczajnej gospodzie, niegodnej jej majestatu. Nie brak przecie w klasztorze domw i gmachw, w ktrych nawet pospolity czowiek znajdzie gocin, a c dopiero majestat, zwaszcza za maonki ksicia, od ktrego przodkw i pokrewnych tylu dobrodziejstw opactwo dowiadczyo. Lecz ksina odpowiedziaa wesoo: - My jeno tu nogi wstpili rozprostowa, a na ranek trzeba nam do Krakowa. Wyspalimy si w dzie i jedziemy noc dla chodu, a e to ju kury piay, nie chciaam pobonych zakonnikw budzi, zwaszcza z tak kompani, ktra wicej opiewaniu i plsach nieli o odpocznieniu myli. Gdy jednak zakonnik nalega cigle, dodaa: - Nie. Tu ju ostaniem. Dobrze czas na suchaniu wieckich pieni zejdzie, ale na jutrzni do kocioa przyjdziemy, aby dziez Bogiem zacz. - Bdzie msza za pomylno miociwego ksicia i miociwej ksinej - rzek zakonnik. - Ksi mj maonek dopiero za cztery albo pi dni zjedzie. - Pan Bg potrafi i z daleka szczcie zdarzy, a tymczasem niech nam, ubogim, wolno bdzie cho wina z klasztoru przynie. - Radzi odwdziczym - rzeka ksina. Gdy za zakonnik wyszed, pocza woa: - Hej, Danusia! Danusia! wyle no na awk iuwesel nam serce t sam pieni, ktr wZatorze piewaa. Usyszawszy to, dworzanie prdko postawili na rodku izby awk. Rybaci siedli po jej brzegach, midzy nimi za stana owa mdka, ktra niosa za ksin nabijan miedzianymi wieczkami lutni. Na gowie miaa wianeczek, wosy puszczone po ramionach, sukni niebiesk i czerwone trzewiczki z dugimi kocami. Stojc na awce, wydawaa si maym dzieckiem, ale zarazem przecudnym jakby jakowa figurka z kocioa albo z jaseeczek. Widocznie te nie pierwszy raz przychodzio jej tak sta i piewa ksinie, bo nie zna byo po niej najmniejszego pomieszania. - Dalej, Danusia! dalej! - woay panny dworskie. Ona za wzia przed si lutni, podniosa do gry gow jak ptak, ktry chce piewa, i przymknwszy oczta, pocza srebrnym gosikiem: Gdybym ci ja miaa Skrzydeczka jak gska, Poleciaaby ja Za Jakiem do lska!Rybaci zawtrowali jej zaraz, jeden na glikach, drugi na duej lutni; ksina, ktra miowaa nad wszystko wieckie pieni, pocza kiwa gow na obie strony, a dzieweczka piewaa dalej gosem cieniuchnym, dziecinnym i wieym jak piewanie ptakw w lesie na wiosn: Usiadaby ci ja Na lqskowskim plocie: "Przypatrz si, Jasiulku, Ubogiej sierocie ".I znw wtrowali rybaci. Mody Zbyszko zBogdaca, ktry przywykszy od dziecistwa do wojny i srogich jej widokw, nigdy nic podobnego w yciu nie widzia, trci w rami stojcego obok Mazura i zapyta: - Co to za jedna? - To jest dzieweczka z dworu ksinej. Nie brak ci u nas rybatw, ktrzy dwr rozweselaj, ale z niej najmilszy rybacik iksina niczyich pieni tak chciwie nie sucha. - Nie dziwno mi to. Mylaem, e zgoa anio, i odpatrzy si nie mog. Jake j woaj? - A to nie syszelicie? - Danusia. A jej ojciec jest Jurand ze Spychowa, komes mony i mny, ktry do przedchorgiewnych naley. - Hej! nie widziay takiej ludzkie oczy. - Miuj j te wszyscy i za piewanie, i zaurod. - A ktren jej rycerz? - Dy to jeszcze dziecko. Dalsz rozmow znw przerwa piew Danusi. Zbyszko patrza z boku na jej jasnewosy, na podniesion gow, na zmruone oczki i na ca posta owiecon zarazem blaskiem wiec woskowych i blaskiem wpadajcych przez otwarte okna promieni miesica - i zdumiewa si coraz bardziej. Zdawao mu si, e ju j niegdy widzia, ale nie pamita, czy we nie, czy gdzie wKrakowie na szybie kocielnej. I znw, trciwszy dworzanina, pyta przyciszonym gosem: - To ona z waszego dworu? - Matka jej przyjechaa z Litwy z ksin Ann Danut, ktra wydalaj za grabi Juranda ze Spychowa. Gadka bya i monego rodu, nad wszystkie inne panny ksinie mia i sama ksin miujca. Dlatego te crce daa to samo imi - Anna Danuta. Ale pi lat temu, gdy przy ZotoryiNiemcy napadli na nasz dwr, ze strachu zmara. Wtedy ksina wzia dzieweczk -i od tej pory j hoduje. Ojciec te czsto na dwr przyjeda i rad widzi, e mu si dziecko zdrowo, w mioci ksicej chowa. Jeno ilekro na ni spojrzy, tylekro zami si zalewa, nieboszczk swoj wspominajc, a potem wraca na Niemcach pomsty szuka za swoj krzywdokrutn. Miowa ci on tak t swoj on, jako nikt do tej pory swojej na caym Mazowszu nie miowa - i sia ju Niemcw za ni pomorzy. A Zbyszkowi zawieciy oczy w jednej chwili i yy nabray mu na czole. - To jej matk Niemcy zabili? - spyta. - Zabili i nie zabili. Sama umara ze strachu.Pi rokw temu pokj by, nikt o wojnie nie myla i kady bezpieczno chadza. Pojecha ksi wie jedn w Zotoryi budowa, bez wojska, jeno z dworem, jakozwyczajnie czasu pokoju. Tymczasem wpadlizdrajcy Niemcy, bez wypowiedzenia wojny,bez adnej przyczyny... Samego ksicia, nie pomnc ni na boja bosk, ni na to, e od jego przodkw wszystkie dobrodziejstwa nanich spady, przywizali do konia i porwali,ludzi pobili. Dugo ksi w niewoli u nich siedzia i dopiero gdy krl Wadysaw wojn im zagrozi, ze strachu go pucili; ale przy owym napadzie umara matka Danusi, boj serce udusio, ktre jej pod gardo podeszo. - A wy, panie, bylicie przy tym? Jakoe was zowi, bom zapomnia? - Ja si zowi Mikoaj z Dugolasu, a przezywaj mnie Obuch. Przy napadzie byem. Widziaem, jako matk Danusin jeden Niemiec z pawimi pirami na hemie chcia do sioda troczy - jako w oczach mu na sznurze zbielaa. Samego te mnie halebard zacili, od czego znak nosz. To rzekszy, ukaza gbok blizn w czaszce, cignc si spod wosw na gowie a do brwi. Nastaa chwila milczenia. Zbyszko pocz znw patrze na Danusi. Po czym spyta: - I rzeklicie, panie, e ona nie ma rycerza? Lecz nie doczeka odpowiedzi, gdy w tej chwili piew usta. Jeden z rybatw, czowiek tusty i ciki, podnis si nagle,przez co awa przechylia si w jedn stron. Danusia zachwiaa si i rozoya rczki, lecz nim zdoaa upa lub zeskoczy, rzuci si Zbyszko jak bik i porwa j na rce. Ksina, ktra w pierwszej chwili krzykna ze strachu, rozemiaa si zaraz wesoo i pocza woa: - Oto rycerz Danusin! Bywaje, rycerzyku, ioddaj nam nasz mi piewaczk! - Chwacko ci j uapi! - ozway si gosy wrd dworzan. Zbyszko za szed ku ksinej, trzymajc przy piersiach Danusi,ktra objwszy go jedn rk za szyj, drug podnosia w gr lutek z obawy, by si nie zgniota. Twarz miaa miejc si i uradowan, cho troch przestraszon. Tymczasem modzieczyk, doszedszy do ksinej, postawi przed niDanusi, sam za klkn i podnisszy gow, rzek z dziwn w jego wieku miaoci: - Nieche bdzie wedle waszych sw, miociwa pani! Pora tej wdzicznej panience mie swego rycerza, a pora i mniemie swoj pani, ktrej urod i cnoty bdwyznawa, za czym z waszym pozwolestwem tej oto wanie chc lubowa i do mierci wiernym jej w kadejprzygodzie osta. Na twarzy ksinej przemkno zdziwienie,ale nie z powodu stw Zbyszkowych, tylko dlatego, e wszystko stao si tak nagle. Obyczaj rycerskiego lubowania nie by wprawdzie polski, jednake Mazowsze, lec na rubiey niemieckiej i widujc czsto rycerzy z dalekich nawet krajw, znao go lepiej nawet ni inne dzielnice i naladowao do czsto. Ksina syszaa te o nim dawniej, jeszcze na dworze swego wielkiego ojca, gdzie wszystkie obyczaje zachodnie byy uwaane za prawoiwzr dla szlachetniejszych wojownikw - z tych przeto powodw nie znalaza w chci Zbyszka nic takiego, co by obrazi mogo jlub Danusi. Owszem, uradowaa si, e mia sercu dwrka poczyna zwraca ku sobie rycerskie serca i oczy. Wic z rozbawion twarz zwrcia si do dziewczyny: - Danuka, Danuka! chceszli mie swego rycerza? A przetowosa Danusia podskoczya naprzd trzy razy do gry w swoich czerwonych trzewiczkach, a nastpnie, chwyciwszy ksin za szyj, pocza woa z tak radoci, jakby jej obiecywano jak zabaw, w ktr si tylkostarszym bawi wolno: - Chc! chc! chc!... Ksinie ze miechu a zy napyny do oczu, a z ni mia si cay dwr; wreszcie jednak pani, uwolniwszy si z rkDanusinych, rzeka do Zbyszka: - Aj! lubuj! lubuj! c zasi jej poprzysiesz? Lecz Zbyszko, ktry wrd miechu zachowa niezachwian powag, ozwa si rwnie powanie, nie wstajc z klczek: - lubuj jej, ie stanwszy w Krakowie, powiesz paw na gospodzie, a na niej kart, ktr mi uczony w pimie kleryk foremnie napisze: jako panna Danuta Jurandwna najurodziwsza jest i najcnotliwsza midzy pannami, ktre we wszystkich krlestwach bydl. A kto by temu si przeciwi, z tym bd si potyka pty, pki sam nie zgin albo on nie zginie Hj A 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA Pc $c c,c:!-chybaby w niewol radziej poszed. - Dobrze! Wida rycerski obyczaj znasz. A co wicej? - A potem - uznawszy od pana Mikoaja z Dugolasu, jako ma panny Jurandwny za przyczyn Niemca z pawim grzebieniem na hemie ostatni dech pucia, lubuj kilka takich pawich czubw ze bw niemieckich zedrze i pod nogi mojej pani pooy. Na to spowaniaa ksina i spytaa: - Nie dla miechu lubujesz? A Zbyszko odrzek: - Tak mi dopom Bg i wity Krzy; ktren lub w kociele przed ksidzem powtrz. - Chwalebna jest z lutym nieprzyjacielem naszego plemienia walczy, ale mi ci al, bo mody i atwo zgin moesz. Wtem przysun si Mako z Bogdaca, ktry dotychczas, jako czowiek dawniejszych czasw, ramionami tylko wzrusza - teraz jednak uzna za stosowneprzemwi: - Co do tego - nie frasujcie si, miociwa pani. mier w bitwie kademu si moe przygodzi, a szlachcicowi, stary-li czy mody, to nawet chwalebna jest. Ale nie cudna temu chopcu wojna, bo chociae mu rokw nie dostaje, nieraz ju trafiao mu si potyka z konia i piecht, kopi i toporem, dugim albo krtkim mieczem, z paw꿹 albo bez. Nowotny to jest obyczaj, e rycerz dziewce, ktr rad widzi, lubuje, ale e Zbyszko swojej pawie czubyobieca, tego mu nie przygarn. Wiska ju Niemcw, niech jeszcze powiska, a e od tego wiskania par bw pknie - to mu jeno sawa z tego uronie. - To, widz, nie z byle otrokiem sprawa - rzeka ksina. A potem do Danusi: - Siadaje na moim miejscu jako pierwsza dzisiaj osoba; jeno si nie miej, bo nie idzie. Danusia siada na miejscu pani; chciaa przy tym uda powag, ale modre jej oczkamiay si do klczcego Zbyszka i nie moga si powstrzyma od przebierania z radoci nkami - Daj mu rkawiczki - rzeka ksina. Danusia wycigna rkawiczki i podaa Zbyszkowi, ktry przyj je ze czci wielki przycisnwszy do ust, rzek: - Przypn je do hemu, a kto po nie signie - gorze mu! Po czym ucaowa rce Danusi,a po rkach nogi, i wsta. Ale wwczas opucia go dotychczasowa powaga, a napenia mu serce wielka rado, e odtdza dojrzaego ma wobec caego tego dworu bdzie uchodzi, wic potrzsajc Danusine rkawiczki, pocz woa na wpwesoo, na wp zapalczywie: - Bywajcie, psubraty z pawimi czubami! bywajcie! Lecz w tej chwili wszed do gospody ten sam zakonnik, ktry ju by poprzednio, a wraz z nim dwch innych, starszych. Sudzy klasztorni nieli za nimi kosze z wikliny, a w nich agiewki z winem i rne zebrane naprdce przysmaki. Dwaj owi poczli wita ksin i znw wymawia jej, e nie zajechaa do opactwa, a ona tumaczya im powtrnie, e wyspawszy si w dzie, wraz z caym dworem podruje noc dla chodu, wic wypoczynku jej nie trzeba - i e nie chcc budzi ni znakomitego opata, ni zacnych zakonnikw, wolaa zatrzyma si dla wyprostowania ng w gospodzie. Po wielu grzecznych sowach stano wreszcie na tym. e po jutrzni i mszy porannej ksina z dworem przyjmie niadanie i wypoczynek w klasztorze. Uprzejmi zakonnicy zaprosili te wraz z Mazurami ziemian krakowskich i Maka z Bogdaca. ktry i tak mia zamiar uda si do opactwa, aby dostatek zdobyty na wojniealbo darem od hojnego Witolda otrzymany, aprzeznaczon na wykupno z zastawu Bogdaca, w klasztorze zoy. Ale mody Zbyszko nie sysza zaprosin, skoczy bowiem do wozw swoich i stryjowskich. stojcych pod stra suby, by si odzia i w przystojniejszej odziey ksinie i Danusi si przedstawi. Wziwszy wic z wozu uby, kaza je nie do izby czeladneji tam pocz si przebiera. Utrefiwszy naprzd popiesznie wosy, wsun je w ptlik jedwabny, bursztynowymi paciorkami wizany, z przodu za majcy pereki prawdziwe. Nastpnie wdzia jak z biaego jedwabiu, naszyt w zote gryfy, udou za szlakiem ozdobn; z wierzchu opasa si pasem pozocistym, podwjnym,przy ktrym wisia may kord w srebro i ko soniow oprawny. Wszystko to byo nowe, byszczce i wcale krwi nie poplamione, chocia upem na modym rycerzu fryzyjskim, sucym u Krzyakw, wzite. Nacign nastpnie Zbyszko przeliczne spodnie, w ktrych jedna nogawica bya w podune pasy zielone i czerwone, druga w fioletowe i te, obie za koczyy si u gry pstr szachownic. Za czym, wdziawszy jeszcze purpurowe z dugimi nosami trzewiki - pikny i wywieony uda si do izby oglnej. Jako, gdy stan we drzwiach, widok jegomocne na wszystkich sprawi wraenie. Ksina, widzc teraz, jak urodziwy rycerzlubowa miej Danusi, uradowaa si jeszcze bardziej. Danusia za skoczya w pierwszej chwili ku niemu jak sama. Lecz czy to pikno modzieca, czy gosy podziwu dworzan wstrzymay j, nim dobiega, tak e zatrzymawszy si na krok przed nim, spucia nagle oczka i spltszydonie, pocza wykrca paluszki, zaponiona i zmieszana. Lecz za ni przybliyli si inni: sama pani, dworzanie i dwrki, i rybaci. i zakonnicy, wszyscy bowiem chcieli mu si lepiej przypatrze. Panny mazowieckie patrzyy na niego jak w tcz, aujc teraz kada, ze nie j wybra - starsze podziwiay kosztowno ubioru, tak e naok utworzyo si koo ciekawych; Zbyszko zasta w rodku z chepliwym umiechem na swej modzieczej twarzy i okrca si nieco na miejscu, aby lepiej mogli mu si przyjrze. - Kt to jest? - zapyta jeden z zakonnikw. - To jest rycerzyk, bratanek tego oto lachcica - odrzeka ksina, ukazujc na Maka -jen dopiero co Danusi lubowa. A zakonnicy nie okazali te zdziwienia, albowiem takie lubowanie nie obowizywao do niczego. lubowano czstokro niewiastom zamnym, a w rodach znamienitych, wrd ktrych zachodni obyczaj by znany, kada prawie miaa swego rycerza. Jeli za rycerz lubowa pannie, to nie stawa si przez tojej narzeczonym: owszem, najczciej ona braa innego ma, a on, o ile posiada cnot staoci, nie przestawa jej by wprawdzie wiernym, ale eni si z inn. Troch wicej dziwi zakonnikw mody wiek Danusi, wszelako i to nie bardzo, gdyw owym czasie szesnastoletni wyrostkowie bywali kasztelanami. Sama wielka krlowa Jadwiga w chwili przybycia z Wgier liczyalat pitnacie, a trzynastoletnie dziewczta szy za m. Zreszt, patrzano w tej chwiliwicej na Zbyszka ni na Danusi i suchanosw Maka, ktry, dumny z bratanka, opowiada, w jaki sposb modzik przyszed do szat tak zacnych. - Rok i dziewi niedziel temu - mwi - bylimy proszeni w gocin przez rycerzy saksoskich. A by te u nich take w gocinie pewien rycerz z dalekiego narodu Fryzw, ktrzy hen a nad morzem mieszkaj, a mia z sob syna trzy roki od Zbyszka starszego. Raz na uczcie w syn pocz Zbyszkowi nie-przystojnie przymawia, ie ni wsw, ni brody nie ma.Zbyszko, jako jest wartki, nie sucha tegomile, ale zaraz, chwyciwszy go za gb, wszystkie wosy mu z niej wydar - o co pniej potykalimy si na mier lub na niewol. - Jak to - potykalicie si? - spyta pan z Dugolasu. - Bo si ojciec za synem uj, a ja za Zbyszkiem: wic potykalimy si samoczwart wobec goci na udeptanej ziemi. Taka za stana umowa, e kto zwyciy, ten i wozy, i konie, i sugi zwycionego zabierze. I Bg zdarzy. Porznlimy owych Fryzw, cho z niemaym trudem, bo im ni mstwa, ni mocy nie brako, a up wzilimy znamienity: byo wozw cztery, w kadym po parze podjezdkw - i cztery ogiery ogromne, i sug dziewiciu - i zbroic dwie wybornych, jakich mao by u nas znalaz. Hemymy po prawdzie w boju poupali, alePan Jezus w czym innym nas pocieszy, bo szat kosztownych bya caa skrzynia przednio kowana - i te, w ktre si Zbyszkoteraz przybra, take w niej byy. Na to dwaj ziemianie z Krakowskiego i wszyscy Mazurowie poczli spoglda z wikszym szacunkiem na stryja i na synowca, za pan z Dugolasu, zwany Obuchem, rzek: - Tocie, widz, chopy nieocigliwe i srogie. - Wierzym teraz, e w modzik czuby pawie dostanie! A Mako mia si, przy czym w surowej jego twarzy byo istotnie co drapienego. Lecz tymczasem suba klasztorna powydobywaa z wiklinowych koszw wino iprzysmaki, a z czeladnej dziewki suebne poczy wynosi misy pene dymicej jajecznicy, a okolone kiebasami, od ktrych rozszed si po caej izbie mocny a smakowity zapach wieprzowego tuszczu.Na ten widok wezbraa we wszystkich ochota do jedzenia - i ruszono ku stoom. Nikt jednak nie zajmowa miejsca przed ksin, ona za, siadszy w porodku, kazaa Zbyszkowi i Danusi usi naprzeciwprzy sobie, a potem rzeka do Zbyszka: - Suszna, abycie jedli z jednej misy z Danusi, ale nie przystpuj jej ng pod aw ani te trcaj j kolany, jak czyni inni rycerze, bo zbyt moda. Na to on odrzek: - Nie uczyni ja tego, miociwa pani. chyba za dwa albo za trzy roki, gdy mi Pan Jezus pozwoli lub speni i gdy ta Jagdkadorzeje: a co do ng przystpowania, chobym i chcia - nie mog, bo one w powietrzu wisz. - Prawda - odpowiedziaa ksina - ale miowiedzie, e przystojne masz obyczaje. Po czym zapado milczenie, gdy wszyscy je poczli. Zbyszko odkrawa co njtustsze kawaki kiebasy i podawa je Danusi albo jej wprost do ust je wkada, ona za rada, e jej tak strojny rycerz suy, jada z wypchanymi policzkami, mrugajc oczkami i umiechajc si to do niego, to do ksinej. Po wyprztniciu mis sudzy klasztorni poczli nalewa wino sodkie i pachnce - mom obficie, paniom po trochu, lecz rycersko Zbyszkowa okazaa si szczeglnie wwczas, gdy wniesiono pene garncwki przysanych z klasztoru orzechw. Byy tam laskowe i rzadkie podwczas, bo z daleka sprowadzane, woskie, na ktre te rzucili si biesiadnicyz wielk ochot, tak e po chwili w caej izbie sycha byo tylko trzask skorup kruszonych w szczkach. Lecz na prno bykto mniema, e Zbyszko myla tylko o sobie, albowiem wola on pokazywa i ksinie, i Danusi swoj rycersk si i wstrzemiliwo ni apczywoci na rzadkie przysmaki poniy si w ich oczach.Jako, nabierajc co chwila pen gar orzechw, czy to laskowych, czy woskich,nie wkada ich midzy zby, jak czynili inni, ale zaciska swe elazne palce, kruszy je, a potem podawa Danusi wybrane spord skorup ziarna. Wymyli nawet dla niej i zabaw, albowiem po wybraniu ziarn zblia do ust pi i wydmuchiwa nagle swym potnym tchem skorupy a pod puap. Danusia miaa si tak, e a ksina z obawy, e si dziewczyna udawi, musiaa mu nakaza, by tej zabawy zaniecha, widzc jednak uradowanie dziewczyny, spytaa: - A co, Danuka? dobrze mie swego rycerza? - Oj! dobrze! - odpowiedziaa dziewczyna. A potem, wycignwszy swj rowy paluszek, dotkna nim biaej jedwabnej jaki Zbyszkowej i cofajc go natychmiast, zapytaa: - A jutro te bdzie mj? -I jutro, i w niedziel, i a do mierci - odpar Zbyszko. Wieczerza przecigna si, gdy po orzechach podano sodkie placki pene rodzynkw. Niektrym z dworzan chciao si tacowa; inni chcieli sucha piewania rybatw lub Danusi; ale Danusi pod koniec poczy si oczka klei, agwka chwia w obie strony; raz i drugi spojrzaa jeszcze na ksin, potem na Zbyszka, raz jeszcze przetara pistkami powieki - i zaraz potem, oparszy si z wielk ufnoci o rami rycerzyka - usna. - pi? - zapytaa ksina. - Ot, masz swoj "dam". - Milsza mi ona we nie nieli inna w tacu - odrzek Zbyszko, siedzc prosto i nieruchomie, by dziewczyny nie zbudzi. Ale jej nie zbudzio nawet granie i piewy rybatw. Inni te przytupywali muzyce, inni brzkali do wtru misami, lecz im gwarby wikszy, tym ona spaa lepiej, z otwartymi jak rybka ustami. Zbudzia si dopiero, gdy na odgos piania kurw i dzwonw kocielnych wszyscy ruszyli si z aw, woajc: -Na jutrzni! na jutrzni! - Pjdziem piechot, na chwa Bogu - rzeka ksina. I wziwszy za rk rozbudzon Danusi, wysza pierwsza z gospody, a za ni wysypa si cay dwr. Noc ju zbielaa. Na wschodzie nieba widabyo leciuchn jasno, zielon u gry, row od spodu, a pod ni jakby wsk, zot wsteczk, ktra rozszerzaa si woczach. Od zachodniej strony ksiyc zdawa si cofa przed t jasnoci. Czynisi brzask coraz rowszy, janiejszy. wiat budzi si mokry od obfitej rosy, radosny i wypoczty. - Bg da pogod, ale upa bdzie okrutny -mwili dworzanie ksicy. - Nie szkodzi - uspokaja ich pan z Dugolasu - wypimy si w opactwie, a do Krakowa przyjedziem pod wieczr. - Pewnikiem znw na uczt. - Co dzie tam teraz uczty, a po poogu i po gonitwach nastpi jeszcze wiksze. - Obaczym, jako si pokae rycerz Danusin. - Ej, dbowe to jakie chopy!... Syszelicie, co prawili o onej bitwie samoczwart? - Moe do naszego dworu przystan, bo sijako midzy sob naradzaj. A oni rzeczywicie si naradzali, gdy starszy. Mako, nie by zbyt rad z tego, cozaszo, idc wic na kocu orszaku i przystajc umylnie, by swobodniej pogada, mwi: - Po prawdzie, nic ci po tym. Ja si tam jako do krla docisn, choby z tym oto dworem - i moe co dostaniem. Okrutnie bymnie si chciao jakowego zameczku alibo grdka... No, oba-czym. Bogdaniec swoj drog z zastawu wykupim, bo co ojce dzieryli, to i nam dziery. Ale skd chopw? Co opat osadzi, to i na powrt wemie - a ziemia bez chopw tyle, co nic.Tedy miarkuj, co ci rzek: ty sobie lubuj, nie lubuj, komu chcesz, a z panem z Melsztyna id do ksicia Witolda na Tatary. Jeli wypraw przed poogiem krlowej otrbi, tedy na zlegnicie ani na gonitwy rycerskie nie czekaj, jeno id, bo tam moeby korzy. Knia Witold wiesz, jako jest hojny - a ciebie ju zna. Sprawisz si, to obficie nagrodzi. A nade wszystko, zdarzy-liBg - niewolnika moesz nabra bez miary. Tatarw jak mrowia na wiecie. W razie zwycistwa przypadnie i kopa na jednego. Tu Mako, ktry by chciwy na ziemi i robocizn, pocz marzy: - Boga mi! Przygna tak z pidziesit chopa i osadzi na Bogdacu! Przetrzebioby si puszczy szmat. Urolibymy oba. A ty wiedz, e nigdzie tylunie nabierzesz, ilu tam mona nabra! Lecz Zbyszko pocz gow krci. - O wa! koniuchw natrocz, koskim padem yjcych, roli niezwyczajnych! Co po nich w Bogdacu?... A przy tym ja trzy niemieckie grzebienie lubowaem. Gdziee je znajd midzy Tatary? - lubowae, bo gupi, ale takie to tam i luby. - A moja rycerska cze? jake? - A jak byo z Rynga? - Ryngaa ksicia otrua - i pustelnik mnie rozwiza. - To ci w Tycu opat rozwie. Lepszy opat od pustelnika, jen to wicej zbjem nili zakonnikiem patrzy. - A nie chc. Mako zatrzyma si i zapyta z widocznymgniewem: - No, to jakoe bdzie? - Jedcie sobie sami do Witolda, boja nie pojad. -Ty knechcie! A kto si krlowi pokoni?... i nie al ci to moich koci? - Na wasze koci drzewo si zwali, jeszczeich nie poamie. a choby mi te byo was al - nie chc do Witolda. - Coe bdziesz robi? Sokolnikiem czyli terybatem przy dworze mazowieckim zostaniesz? - Albo to sokolnik co zego? Skoro wolicie mrucze ni mnie sucha, to mruczcie. - Gdzie pojedziesz? Za nic ci Bogdaniec? Pazurami bdziesz w nim ora? bez chopw? -Nieprawda! Chwackocie wymdrowali z Tatarami. Zabaczylicie, co prawili Rusini, e Tatarw tyle najdziesz, ile ich pobitych na polu ley, a niewolnika nikt nie uapi, bo Tatara we stepie nie zgoni. Na czyme go bd goni? Na onych cikich ogierach, ktremy na Niemcach wzili? Widzicie no! A co za up wezm? Parszywe kouchy i nicwicej. O, to dopiero bogaczem do Bogdacazjad! to dopiero mnie komesem nazowi! Mako umilk, albowiem w sowach Zbyszkowych wiele byo susznoci, i dopiero po chwili rzek: - Aleby ci knia Witold nagrodzi. - Ba, wiecie: jednemu da on za duo, drugiemu nic. - To gadaj, gdzie pojedziesz. - Do Juranda ze Spychowa. Mako przekrci ze zoci pas na skrzanym kaftanie i rzek: - Bodaje olsn! - Posuchajcie - odpowiedzia spokojnie e zginie Hj A 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPS > cXc'9cV6 ;Zbyszko. - Gadaem z Mikoajem z Dugolasu i ten prawi, e Jurand pomsty naNiemcach za on szuka. Pjd, pomog mu.Po pierwsze, samicie rzekli, e niecudnie mi ju z Niemcami si potyka, bo i ich, i sposoby na nich znamy. Po drugie, prdzej ja tam nad granic one pawie czuby dostan, a po trzecie, to wiecie, e pawi grzebie nie lada knecht na bie nosi, wiec jeli Pan Jezus przysporzy grzebieni, to przysporzy i upu. W kocu: niewolnik tamtejszy to nie Tatar. Takiego w boru osadzi - nie al si Boe. - Ce ty. chopie, rozum straci? przecienie ma teraz wojny i Bg wie, kiedy bdzie! - O moicie wy! Zawary niedwiedzie pokjz bartnikami i barci nie psowaj ni miodu nie jedz! Ha! ha! A czy to nowina wam, e cho wielkie wojska nie wojuj i cho krl z mistrzem pod pergaminem pieczcie poo, na granicy zawsze mat okrutny? Zajm-li sobie bydo, trzody, to si za jeden krowi eb po kilka wsiw pali i zamki oblegaj. A porywanie chopw i dziewek? akupcw na gocicach? Wspomnijcie czasy dawniejsze, o ktrych samicie mi rozpowiadali. le to byo onemu Naczowi,ktry czterdziestu rycerzy do Krzyakw jadcych chwyci, w podziemiu osadzi i poty nie puci, pki mu penego wo grzywien mistrz nie przysa? Jurand ze Spychowa te nic innego nie czyni i nad granic zawsze gotowa robota. Przez chwil szli w milczeniu, tymczasem rozwidnio si zupenie i jasne promienie soca rozwieciy skay, na ktrych pobudowane byo opactwo. - Bg wszdzie moe poszczci - rzek wreszcie udobruchanym gosem Mako - pro, eby ci bogosawi. - Pewno, e wszystko Jego aska! - I myl o Bogdacu, bo w tym mnie nie przekonasz, e ty dla Bogdaca, nie dla tego kaczego kapaka do Juranda ze Spychowa chcesz jecha. - Nie powiadajcie tak, bo si rozgniewam. Rad j widz i tego si nie zapieram; inne te to ni dla Ryngay lubowanie. Spotkalicie urodziwsz? - Co mi ta jej uroda! Wolej we j, jak doronie, jeli monego komesa crka. A Zbyszkowi rozjania si twarz modym, dobrym umiechem. - Moe i to by. Ni innej pani, ni innej ony!Jak wam koci sparciej, bdziecie wy jeszcze wnuki po mnie i po niej piastowali. Na to umiechn si z kolei Mako i odrzek cakiem ju udobruchany: - Grady! Grady! a nieche ich bdzie jako gradu. Na staro rado, a po mierci zbawienie. To nam, Jezu, daj! Rozdzia III Ksina Danuta, Mako i Zbyszko bywali ju poprzednio w Tycu, ale w orszaku byli dworzanie, ktrzy widzieli go po raz pierwszy - i ci podnoszc oczy, patrzyli ze zdumieniem na wspaniae opactwo, na zbate mury biegnce wzdu ska nad urwiskami, na gmachy stojce to na zboczach gry, to wewntrz blankw, spitrzone, wyniose i janiejce zotem odwschodzcego soca. Z tych okazaych murw i gmachw, z domw, z budowli przeznaczonych na rozliczne uytki, z ogrodw lecych u stp gry i ze starannie uprawnych pl, ktre wzrok z wysoka ogarnia, mona byo na pierwszy rzut oka pozna bogactwo odwieczne, nieprzebrane, do ktrego nie przywykli i ktrym zdumiewa si musieli ludzie z ubogiego Mazowsza. Istniay wprawdzie staroytne a mone opactwa benedyktyskie i w innych czciach kraju, jak na przykad w Lubuszu nad Odr, w Pocku, w Wielkopolsce w Mogilnie i w innych miejscach, adne wszelako nie mogo porwna si z tynieckim, ktrego posiadoci przewyszay niejedno ksistwo udzielne, a dochody mogy budzi zazdro nawet wczesnych krlw. Midzy dworzany rs wic podziw, a niektrzy oczom prawie nie chcieli wierzy.Tymczasem ksina, chcc sobie drog skrci i zaciekawi panny przyboczne, pocza prosi jednego z zakonnikw, by opowiedzia starodawn a straszn powieo Walgierzu Wdaym, ktr opowiadano jej ju, chocia niezbyt dokadnie, w Krakowie.Usyszawszy to, panny zbiy si ciasnym stadkiem koo pani i szy z wolna pod gr,we wczesnych promieniach soca do idcych kwiatw podobne. - Niech o Walgierzu prawi brat Hidulf, ktremu on si pewnej nocy ukaza - rzekjeden z zakonnikw, spogldajc na drugiego, czowieka sdziwych ju lat, ktry w pochylonej nieco postawie szed obok Mikoaja z Dugolasu. - Zali widzielicie go wasnymi oczyma, pobony ojcze? -spytaa ksina. - Widziaem - odpowiedzia pospnie zakonnik - albowiem zdarzaj si takowe terminy, w ktrych z woli Boej wolno mu jest opuszcza piekielne podziemia i ukazywa si wiatu. - Kiedy to bywa? Zakonnik spojrza na dwch innych i zamilk, albowiem istniao podanie, e duchWalgierza pojawia si wwczas, gdy w zakonie psuj si obyczaje i gdy zakonnicy wicej, ni wypada, o wiatowych dostatkach i uciechach myl. Tego wanie aden nie chcia gono wyzna, e jednak mwiono take, i widmoprzepowiada rwnie wojn lub inne nieszczcia, przeto brat Hidulf po chwili milczenia rzek: - Ukazanie si jego nie wry nic dobrego. - Nie chciaabym te go widzie - rzeka, egnajc si, ksina - ale czemu to on jestw piekle, skoro, jako syszaam, tylko za cik wasn krzywd si pomci? - Choby te i cae ycie by cnotliwy - odpar surowo zakonnik - byby i tak potpion, albowiem y za pogaskich czasw i chrztem witym nie zosta z pierworodnego grzechu obmyty. Po tych sowach brwi ksinej cigny si bolenie, przyszo jej bowiem na myl, e jej wielki ojciec, ktrego miowaa cadusz, zmar take w bdach pogaskich -i mia gorze przez ca wieczno. - Suchamy - rzeka po chwili milczenia. A brat Hidulf pocz opowiada: - By za czasw pogaskich grabia mony, ktrego dla wielkiej urody zwano Walgierzem Wdaym. Cay ten kraj, jako okiem sign, nalea do niego, a na wyprawy prcz pieszego ludu wodzi po stukopijnikw. wszyscy bowiem wodycy, na zachd a po Opole, a na wschd po Sandomierz, wasalami jego byli. Trzd jego nie mg nikt zliczy, a w Tycu mia wie ca nasypan pienidzmi, jako terazmaj w Malborgu Krzyacy. - Wiem, maj! - przerwaa ksina Danuta. - I by jako wielkolud - cign dalej zakonnik - i dby z korzeniami wyrywa, a w piknoci, w graniu na lutni i w piewaniunikt w caym wiecie sprosta mu nie mg. A raz, gdy by na dworze krla francuskiego, rozmiowaa si w nim krlewna Helgunda, ktr ojciec na chwa Bogu do zakonu chcia odda, i ucieka z nim do Tyca, gdzie w sprosnoci oboje yli, gdy aden ksidz lubu chrzecijaskiego da im nie chcia. By za w Wilicy Wisaw Pikny z rodu krla Popiela. Jen podczas niebymoci Walgierza Wdaego grabstwo tynieckie pustoszy. Tego pokona Walgierz i do Tyca do niewoliprzywid, nie baczc, ze ktra niewiasta ujrzaa Wisawa, gotowa bya zaraz ojca, matki i ma odstpi, byle swe dze nasyci. Tak stao si i z Helgunda. Zaraz ona takowe wizy na Walgierza wymylia, e on wielkolud, cho dby wyrywa, przerwa ich nie mg - i Wisawowi go oddaa, ktry do Wilicy go powiz. Lecz Rynga, siostra Wisawa, usyszawszy w podziemiu piewanie Walgierzowe, wnet rozmiowana, uwolnia go z podziemia - a w Wisawa i Helgund mieczem posiekszy,ciaa ich krukom zostawi, a sam z Ryng do Tyca powrci. - Zali niesusznie uczyni? - spytaa ksina. A brat Hidulf rzek: -Gdyby by chrzest przyj i Tyniec benedyktynom odda. moe by mu Bg grzechy odpuci, ale ze tego nie uczyni, przeto go ziemia poara. - A to benedyktyni byli ju w tym Krlestwie? - Benedyktynw w tym Krlestwie nie byo, albowiem sami tu wwczas yli poganie. - To jake mg chrzest przyj albo Tyniec odda? - Nie mg - i wanie dlatego skazan jest do pieka na mki wiekuiste - odrzek z powag zakonnik. - Pewnie! susznie mwi! - ozwao si kilka gosw. Lecz tymczasem zbliyli si do gwnej bramy klasztornej, w ktrej czeka na ksin opat na czele licznego orszaku zakonnikw i szlachty. Ludzi wieckich: "ekonomw", "adwokatw", "prokuratorw" i rozmaitych urzdnikw zakonnych, zawsze bywao w klasztorze sporo. Wielu te ziemian, monych nawet rycerzy, trzymao nieprzeliczone ziemie klasztorne do wyjtkowym w Polsce prawem lennym - i ci, jako, "wasale", radziprzebywali na dworze "suzerena", gdzie przy wielkim otarzu atwo byo o darowizny, ulgi i wszelkiego rodzaju dobrodziejstwa, zalene nieraz od drobnej usugi, od zrcznego sowa lub od chwili dobrego humoru potnego opata. Przygotowujce si uroczystoci w stolicy cigny te wielu takich wasalw z odlegych stron, ci za, ktrym trudno byo z powodu natoku znale gospod w Krakowie, miecili si w Tycu. Z tych powodw abbas centum villarum mg powita ksin w liczniejszym jeszcze ni zwyczajnie orszaku. By to czowiek wysokiego wzrostu, z twarz such, rozumn, z gow wygolon na wierzchu, niej za, nad uszami, otoczon wiecem siwiejcych wosw. Na czole mia blizn po ranie, widocznie za modych rycerskich czasw otrzymanej, oczy przenikliwe, wyniole spod czarnych brwi patrzce. Ubrany by w habit jak inni mnisi, ale na wierzchu mia czarny paszczpodbity purpur, na szyi za zoty acuch, na ktrego kocu zwiesza si rwnie zoty, drogimi kamieniami sadzony krzy - godo opackiej godnoci. Caa jego postawa zdradzaa czowieka dumnego, przywykego do rozkazywania i ufnego w siebie. Wita jednak ksin uprzejmie, a nawet unienie, pamita bowiem, e m jej pochodzi z tego samego rodu ksit mazowieckich, z ktrego pochodzili krlowieWadysaw i Kazimierz, a po kdzieli i obecnie panujca krlowa, wadczyni jednego z najwikszych pastw w wiecie. Przestpi wic prg bramy, skoni nisko gow, a nastpnie, przeegnawszy Ann Danut i cay dwr ma zot puszk, ktr trzyma w palcach prawej rki, rzek: - Witaj, miociwa pani, w ubogich progach zakonnych. Niechaj wity Benedykt z Nursji, wity Maurus, wity Bonifacy i wity Benedykt z Aniane, a take i Jan z Tolomei - patronowie nasi w wiatoci wiekuistej yjcy, obdarz ci zdrowiem, szczciem i niechaj bogosawi ci po siedem razy dziennie, przez wszystek czas ywota twego! - Chybaby gusi byli, gdyby nie mieli wysucha sw tak wielkiego opata - rzeka uprzejmie ksina - tym bardziej emy tu na msz przybyli, podczas ktrej ich opiece si oddamy. To rzekszy, wycigna ku niemu rk, ktr on, przyklknwszy dwornie na jednokolano, ucaowa po rycersku, a nastpnie przeszli razem bram. Ze msz czekano juwidocznie, gdy w tej chwili ozway si dzwony i dzwonki, trbacze zadli przy drzwiach kocielnych na cze ksiny w donone trby, inni uderzyli w ogromne koty, wykute z miedzi czerwonej i obcignite skr, dajc huczny rozgos. Na ksin, ktra nie urodzia si w kraju chrzecijaskim, kady koci silne dotychczas czyni wraenie, w za. tyniecki, sprawia tym wiksze, e pod wzgldem wspaniaoci mao innych mogo si z nim porwna. Mrok napenia gbi wityni, tylko przy wielkim otarzu drgaypasemka wiate rozmaitych, pomieszane z blaskiem wiec rozjaniajcych zocenia i rzeby. Zakonnik przybrany w ornat wyszed ze msz, skoni si ksinie - i rozpocz ofiar. Wnet wzniosy si dymy wonne a obfite, ktre przesoniwszy ksidza i otarz, szy w spokojnych kbach ku grze, powikszajc tajemniczuroczysto kocioa. Anna Danuta pochyliaw ty gow i rozoywszy rce na wysokoci twarzy, pocza si modli arliwie. Lecz gdy ozway si rzadkie jeszcze wwczas po kocioach organy i poczy to potrzsa ca naw grzmotem wspaniaym, to wypenia j anielskimi gosami, to zasypywa jakoby pieni sowicz, wwczas oczy ksiny wzniosy si do gry, na twarzy jej obok pobonoci i lku odmalowaa si rozkosz bez granic - i patrzcemu na ni zdawa si mogo, e to jakowa Bogosawiona, ktra w cudownym widzeniu oglda niebo otwarte. Tak to modlia si urodzona w pogastwie crka Kiejstuta, ktra cho w yciu codziennym rwnie jak i wszyscy ludzie tych czasw po przyjacielsku i poufale wspominaa imi Boe, jednake w domu Pana z dziecinn bojani i pokor wznosiaoczy ku tajemniczej i niezmierzonej potdze. A tak samo pobonie, cho z mniejszym lkiem, modli si cay dwr. Zbyszko klcza przed stallami wrd Mazurw, bo tylko dwrki weszy z ksin za stalle, i poleca si opiece boskiej. Chwilami spoglda na Danusi, ktra siedziaa z przymknitymi oczyma koo ksiny - i myla, e warto byo wprawdzie zosta rycerzem takiej dzieweczki, ale e te nie lada rzecz jej obieca. Wic teraz, gdy piwo i wino, ktre w gospodzie wypi, wywietrzao mu z gowy, zatroska si niemao, jakim sposobem j wypeni. Wojnynie byo. Wrd nadgranicznego mtu atwobyo wprawdzie natkn si na jakiego zbrojnego Niemca i albo jemu koci pokoata, albo samemu gow naoy. Tak to on i mwi Makowi. "Jeno - myla - nie byle Niemiec nosi pawi lub strusi czubna hemie". Z goci krzyackich chyba jacy grafowie, a z samych Krzyakw chyba komtur - i to nie kady. Jeli wojny nie bdzie, to lata mog upyn, nim on swojetrzy grzebienie dostanie, bo i to jeszcze przyszo mu do gowy, e nie bdc dotd pasowany, moe tylko niepasowanych na pojedynk w bj wyzywa. Spodziewa si wprawdzie, e pas rycerski otrzyma z rk krlewskich w czasie gonitw, ktre zapowiadano na chrzciny, bo na to dawno zarobi, ale potem co? Pojedzie do Juranda ze Spychowa, bdzie mu pomaga, natuczeknechtw, ile si da - i na tym koniec. Knechci krzyaccy to nie rycerze z pawimi pirami na gowach. Wic w tym utrapieniu i niepewnoci, widzc, e bez szczeglnej aski Boej niewiele wskra potrafi, pocz si modli: Daj, Jezu, wojn z Krzyaki i z Niemcami, ktrzy s nieprzyjacimi Krlestwa tego i wszystkich narodw w naszej mowie Imi Twoje wite wyznawajcych. l nam bogosaw, a ich zetrzyj, ktrzy radziej starocie piekielnemu nieli Tobie suc, przeciwko nam zawzito w sercu nosz, najbardziej o to gniewni, e krl nasz z krlow Litw ochrzciwszy, wzbraniaj im mieczem chrzecijaskich sug Twoich cina. Za ktren gniew ich ukarz. A ja, grzeszny Zbyszko, kajam si przed Tob i od pici ran Twoich wspomoenia bagam, aby mi trzech znacznych Niemcw z pawimi czuby na hemach jako najprdzej zesa i w miosierdziu swoim pobi mi ich do mierci pozwoli. Ale to z takowej przyczyny, iem ja one czuby pannie Danucie, Juranda crce a Twojej suce, obieca i na moj rycersk cze poprzysig. Co zasi wicej przy pobitych si znajdzie, z tego ja dziesicin wiernie kocioowi Twemu witemu oddam, aby i Ty, sodki Jezu, poytek i chwa ze mnie odnis i aby pozna, em Ci szczerym sercem, nie po prnicy obiecowa. A jako to jest prawda, tak mi dopom, amen!" Lecz w miar jak si modli, topniao w nim coraz bardziej z pobonoci serce - i now obietnic przyrzuci: e po wykupieniuz zastawu Bogdaca odda take na koci wszystek wosk, ktry pszczoy przez cayrok w barciach zrobi. Spodziewa si, e stryj Mako temu si nie sprzeciwi, a Pan Jezus szczeglniej bdzie rad z wosku na wiece - i chcc go prdzej dosta, prdzejmu te pomoe. Ta myl wydaa mu si tak suszn, i rado napenia mu cakiem dusz: by teraz prawie pewien, e zostanie wysuchany i e wojna niebawem nastpi, a choby nie nastpia, to i tak on swego dokae. Poczu w rkach, w nogach moc tak wielk, e w tej chwili byby sam jeden na ca chorgiew uderzy. Pomylanawet, e przyczyniwszy obietnic Bogu, mona by i Danusi ze dwch Niemcw przyrzuci! Zapalczywo modziecza popychaa go do tego, lecz tym razem roztropno wzia gr, albowiem ba si,by zbytnim daniem cierpliwoci boskiej si nie uprzykrzy. Jednake ufno jego wzrosa jeszcze, gdypo mszy i po dugim wypoczynku, na ktry uda si cay dwr, wysucha rozmowy, ktr opat prowadzi przy niadaniu z AnnDanut. wczesne ony ksit i krlw, zarwno przez pobono, jak i wskutek wspaniaych darw, ktrych nie szczdzili im mistrzowie Zakonu, wielk okazyway przyja Krzyakom. Nawet witobliwa e Hj A 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPcNr @rc2'Dcv5 CJadwiga powstrzymywaa, pki jej ycia stao, wzniesion nad nimi rk swego wadnego maonka. Jedna tylko Anna Danuta, doznawszy od nich okrutnych krzywd rodzinnych, nienawidzia ich z caej duszy. Tote, gdy opat zapyta j o Mazowsze i jego sprawy, pocza gorzko skary si na Zakon: "Jako si ma dzia w ksistwie majcym takich ssiadw? Nibyjest pokj; mijaj si poselstwa i listy, a mimo tego nie mona by pewnym dnia i godziny. Kto wieczorem na pograniczu ukada si spa, nigdy nie wie, czyli nie rozbudzi si w ptach albo z ostrzem miecza na gardzieli, albo z poncym puapem nad gow. Nie ubezpiecz od zdrady przysigi, pieczcie i pergaminy. Nieinaczej przecie zdarzyo si pod Zotoryj,gdy w czasach najgbszego pokoju porwano ksicia w niewol. Prawili Krzyacy, e zamek w gronym dla nich sta si moe. Ale zamki naprawia si dla obrony, nie dla napadu - i ktry ksi nie ma prawa we wasnej ziemi ich stawia albo przebudowywa? Nieprzejedna Zakonu ni saby, ni mocny, bo sabym gardz, mocnego za do upadku przywie usiuj. Kto im dobrze uczyni, temu si zem wypac. Jeste na wiecie zakon, ktry byw innych krlestwach takie dobrodziejstwa otrzyma, jakie oni od polskich ksit otrzymali - a jake si wypacili? Oto nienawici, oto grabie ziem, oto wojn i zdrad. I prno wyrzeka, prno samej Stolicy Apostolskiej si na nich skary, gdy oni w zatwardziaoci i pysze yjc, nawet papiea rzymskiego nie suchaj. Przysali niby teraz poselstwo na pog krlowej i na spodziewane chrzciny, ale tylko dlatego, e chc od siebie gniew potnego krla za to, co uczynili na Litwie,odwrci. W sercach zawsze jednak myl o zagadzie Krlestwa i caego plemienia polskiego" Opat sucha uwanie i potakiwa gow, a potem rzek: - Wiem, i przyjecha do Krakowa na czele poselstwa komtur Lichtenstein, brat w Zakonie, dla znakomitego rodu, mstwa i rozumu wielce szanowany. Moe go tu niebawem, miociwa pani, ujrzycie, albowiem przysa mi wczoraj wiadomo, e chcc si przy naszych relikwiach pomodli, zjedzie do Tyca w odwiedziny. Usyszawszy to, ksina pocza nowe alerozwodzi: - Prawi ludzie - i bogdaj susznie, e wkrtce musi wielka wojna nastpi, w ktrej po jednej stronie bdzie Krlestwo Polskie i wszystkie narody mwice podobndo polskiej mow, a z drugiej wszyscy Niemcowie i zakon. Jest podobno o tej wojnie proroctwo jakowej witej... - Brygidy - przerwa uczony opat - osiem rokw temu zostaa ona w poczet witychzaliczona. Pobony Piotr z Alwastra i Maciejz Linkoping spisali jej objawienia, w ktrych wielka wojna istotnie jest przepowiedziana. Zbyszko a zadra z radoci na te sowa inie mogc wytrzyma, zapyta: - A prdko ma by? Lecz opat, zajty ksin, nie dosysza, amoe uda, e nie dosysza pytania. Ksina za mwia dalej: - Ciesz si i u nas modzi rycerze na on wojn, ale starsi i rozwaniejsi tak mwi: "Nie Niemcw - mwi - si boim, cho wielka jest ich potga i pycha, nie ich kopii i mieczw, ale - prawi -relikwii krzyackich si boim, bo przeciw tym na nic wszelka moc ludzka". Tu Anna Danuta spojrzaa z przestrachem na opata i dodaa cichszym gosem: - Podobno prawdziwe drzewo Krzya witego maj: jake z nimi wojowa? - Przysa im je krl francuski - odrzek opat. Nastaa chwila milczenia - po czym zabra gos Mikoaj z Dugolasu, zwany Obuchem, czowiek byway i dowiadczony. - Byem w niewoli u Krzyakw - rzek - i widywaem procesje, na ktrych ow wielk wito noszono. Ale oprcz tego jest w klasztorze w Oliwie sia innych najprzedniejszych relikwii, bez ktrych nie byby Zakon do takiej potgi doszed. Na to powycigali benedyktyni gowy ku mwicemu i z wielkim zaciekawieniem poczli pyta: - Powiadajcie, co jest? - Jest krajka z szaty Najwitszej Panny - odrzek dziedzic z Dugolasu - jest trzonowy zb Marii Magdaleny i gowienki zkrza ognistego, w ktrym si sam Bg Ojciec Mojeszowi pokaza, jest rka witego Liberiusza, a co koci innych witych, tych bym na palcach u rk i ng nie zliczy... - Jakoe z nimi wojowa? - powtrzya z westchnieniem ksina. A opat zmarszczy swe wyniose czoo i zastanowiwszy si przez chwil, tak odrzek: - Ciko z nimi wojowa choby i dlatego, e s zakonnikami i krzy na paszczach nosz; ale jeli przebrali miar w grzechach, tedy i tym relikwiom moe mieszkanie midzy nimi obrzydn, a naonczas nie tylko one mocy im nie dodadz, ale im j odejm, dlatego eby midzy poboniejsze rce si dosta. Niech Bg oszczdzi krwi chrzecijaskiej, ale jeli wielka wojna nastpi, s te i w naszym Krlestwie relikwie, ktre za nas bd wojowa. Gos zasi w objawieniu witej Brygidy mwi: "Postanowiem ich pszczoami poytecznoci i utwierdziem na brzegu ziem chrzecijaskich. Ale oto powstali przeciwko mnie. Bo nie dbaj o dusze i nie lituj si cia tego ludu, ktry z bdu nawrci si ku wierze katolickiej i ku mnie. I uczynili z niego niewolnikw, i nie ucz go przykaza Boych, i odejmujc mu Sakramenta wite na wiksze jeszcze mkipiekielne go skazuj, ni gdyby by w pogastwie pozosta. A wojny tocz ku rozpostarciu swej chciwoci. Dlatego przyjdzie czas, ie wyamane bd ich zbyi bdzie im ucita rka prawa, a prawa noga im ochromieje, aby uznali grzechy swoje". - Tak Bg daj! - zawoa Zbyszko. Inni rycerze i zakonnicy nabrali take wielkiej otuchy, syszc sowa proroctwa, opat za zwrci si do ksiny i rzek: - Dlatego miejcie ufno w Bogu, miociwapani, albowiem prdzej to ich dni ni waszes policzone, a tymczasem przyjmijcie wdzicznym sercem t oto puszk, w ktrej palec od nogi witego Ptolomeusza, jednego z naszych patronw, si znajduje. Ksina wycigna drce ze szczcia donie - i klknwszy, przyja puszk, ktr zaraz pocza do ust przyciska. Rado pani podzielali dworzanie i dworki, nikt bowiem nie wtpi, e z takiego podarku spynie bogosawiestwo i pomylno na wszystkich, a moe i na cae ksistwo. Zbyszko czu si take szczliwym, gdy zdao mu si, e wojna powinna zaraz po uroczystociach krakowskich nastpi. Rozdzia IV Byo ju dobrze z poudnia, gdy ksina wraz z orszakiem wyruszya z gocinnego Tyca do Krakowa. Czstokro wczeni rycerze, wjedajc do wikszych miast lub do zamkw w odwiedziny do znakomitych osb, przywdziewali na si peny rynsztunek bojowy. By wprawdzie zwyczaj zdejmowa go zaraz po przebyciu bram, do czego w zamkach wzywa sam gospodarz uwiconymi sowy: "Zdejmcie zbroj, szlachetny panie, albowiem przybylicie do przyjaci" - niemniej jednak wjazd "wojenny" uwaa si za okazalszy i podnosi znaczenie rycerza. Gwoli tej to okazaoci tak Mako, jak i Zbyszko przybrali si w wyborne pancerze iw naramienniki zdobyte na rycerzach fryzyjskich -jasne, byszczce i po brzegach wpuszczon nici zot ozdobne. Mikoaj z Dugolasu, ktry duo wiata i wielu rycerzy w yciu widzia, a by rzeczy wojennych znawc niemaym, pozna zaraz, i s to zbroje kowane przezmediolaskich, najsynniejszych w wiecie patnerzy, takie, na jakie najbogatsi tylko rycerze wspomc si mog i z ktrych kada za dobr majtno starczy. Wnioskowa z tego, e owi Fryzowie musieliby znakomitymi ludmi w swoim narodzie, iz tym wikszym szacunkiem pocz spoglda na Maka i Zbyszka. Lecz hemy ich, lubo take niepolednie, nie byy tak bogate, natomiast olbrzymie ogiery, piknie pokryte, wzbudziy midzy dworzanami podziw i zazdro. I Mako, i Zbyszko, siedzc na niezmiernie wysokich kulbakach, spogldali z gry na cay dwr. Kady z nich dziery w rku dug kopi, kady mia miecz przy boku i topr u sioda. Tarcze oddali wprawdzie dla wygody na wozy, ale i bez nich obaj wygldali tak, jakby cignli na bitw, nie do miasta. Obaj te jechali w pobliu kolaski, w ktrej na tylnym siedzeniu siedziaa ksina z Danusi, na przodku za stateczna dworka Ofka, wdowa po Krystynie z Jarzbkowa, i stary Mikoaj z Dugolasu. Danusia spogldaa z wielkim zajciem na elaznychrycerzy, ksina za, dobywajc od czasu do czasu z zanadrza puszk z relikwiami witego Ptolomeusza, podnosia j do ust. - Ciekawam okrutnie, jak koci w rodku wygldaj - rzeka wreszcie - ale sama nieotworz, aby witego nie urazi. Niech otworzy biskup w Krakowie. Na co ostrony Mikoaj z Dugolasu odrzek: - Ej, lepiej tego z rk nie popuszcza, zbyt to akoma rzecz. - Moe i susznie mwicie - rzeka po chwili zastanowienia ksina, po czym dodaa: - Dawno mi nikt nie sprawi takiej uciechy jak w zacny opat, i tym podarkiem, i tym, e strach mj przed krzyackimi relikwiamiuspokoi. - Mdrze mwili i sprawiedliwie - ozwa siMako z Bogdaca. - Mieli oni i pod Wilnem rozmaite relikwie, a to tym bardziej e chcieli goci przekona, i z poganami wojna. No i co? Obaczyli nasi, e byle w garcie splun, a od ucha toporem machn, to i hem puszcza, i eb puszcza. wici pomagaj - grzech by mwi inaczej - ale jeno sprawiedliwym, ktrzy wedle susznoci w imi Boe do bitwy id. Tak te i myl, miociwa pani, e przyjdzie-li do wielkiej wojny, to chociaby wszystkie Niemcy pomagay Krzyakom, zbijem ich na powa, bo wikszy jest nasz nard i Pan Jezus wiksz moc spuci nam w koci. A co do relikwii - albo to u nas w klasztorze witokrzyskim nie ma drzewa Krzya witego? - Prawda, jak mi jest Bg miy - rzeka ksina. - Ale u nas ono w klasztorze zostanie, a oni swoje ze sob w potrzebie wo. - Wszystko jedno! Dla mocy Boej nie ma dalekoci. - Prawdae to? powiadajcie, jak jest? - pytaa ksina, zwracajc si do mdrego Mikoaja z Dugolasu, a on odrzek: - Temu i kady biskup przywiadczy. Do Rzymu te daleko, a papie wiatem rzdzi - coe dopiero Bg! Sowa te uspokoiy do reszty ksin, wiczwrcia rozmow na Tyniec i jego wspaniaoci. Dziwia Mazurw w ogle nie tylko zamono opactwa, ale i zamono, a take pikno caego kraju, przez ktryteraz przejedali. Naok byy wsie gste, dostatnie, przy nich sady pene drzew owocowych, gaje lipowe, bocianie gniazda na lipach, a niej ule ze somianyminakrywkami. Wzdu gocica z jednej i drugiej strony cigny si any zb wszelkich. Wiatr chwilami pochyla zielonawe jeszcze morze kosw, wrd ktrego gsto jak gwiazdy na niebie migotay gowy modrych chabrw i jasnoczerwonych makw. Daleko, za anamiczernia gdzieniegdzie br, gdzieniegdzie weseliy oczy dbrowy i olszyce, skpane w blasku sonecznym, gdzieniegdzie wilgotne ki, pene traw i czajek krcych nad mokradami, i znw wzgrzaobsiade przez chaty, znw any; widocznieziemi t zamieszkiwa lud rojny i pracowity, rozmiowany w roli - i dokd wzrok sign, kraj wydawa si nie tylko mlekiem i miodem pyncy, ale spokojny i szczliwy. - Kazimierzowe to krlewskie gospodarstwo- rzeka ksina - ale te y tu i nie umiera. - I Pan Jezus si do takiej ziemi mieje - odrzek Mikoaj z Dugolasu - i bogosawiestwo Boe jest nad ni; ale jako ma by inaczej, kiedy tu, gdy zaczn bi dzwony, to nie masz takowego kta, do ktrego by odgos nie doszed! Wiadomo przecie, e ze duchy, znie tego nie mogc, musz a na granic wgiersk do guchych borw ucieka. - To mi i dziwno - ozwaa si pani Ofka, wdowa po Krystynie z Jarzbkowa - e Walgierz Wday, o ktrym zakonnicy prawili, moe si w Tycu pokazowa, gdzie siedem razy na dzie dzwony bij. Uwaga ta zakopotaa na chwil Mikoaja, ktry te dopiero no pewnym namyle odrzek: - Naprzd, wyroki boskie s niezbadane, a po wtre, to sobie zauwacie, e on osobnepozwolestwo za kadym razem otrzymuje.- A nich ta bdzie, jak chce, alem rada, e w klasztorze nie nocujemy. Umarabym chyba ze strachu, gdyby mi si taki piekielny wielkolud pokaza. - Hej! nie wiadomo, bo mwi, e okrutnie wday. - Choby by i najurodziwszy, nie chc ja pocaowania od takiego, ktremu siark z gby bucha. - A skd wiecie, e zaraz chciaby was caowa? Na te sowa ksina, a za ni pan Mikoaj i obaj rycerze z Bogdaca poczli si mia. miaa si, nie rozumiejc dlaczego, za przykadem innych, i Danusia - za Ofka z Jarzbkowa zwrcia zagniewan twarz do Mikoaja z Dugolasu i rzeka: - Wolaabym jego ni was. - Ej, nie wywoujcie wilka z lasu - odpowiedzia wesoo Mazur - bo jdzon czsto i po gocicu midzy Krakowem a Tycem si wczy, a szczeglnie pod wieczr; nu was usyszy i nu si wam w postaci wielkoluda ukae! - Na psa urok! - odrzeka Ofka. Lecz w tej chwili Mako z Bogdaca, ktry,siedzc na wyniosym ogierze, dalej mg widzie ni ci, ktrzy siedzieli w kolasce, cign lejce i rzek: - O, jak mi Bg miy, a to co? - Co takiego? - Wielkolud jakowy zza wzgrza przed nami wyjeda. - A sowo stao si ciaem! - zawoaa ksina. - Nie powiadajcie byle czego! Lecz Zbyszko unis si na strzemionach i rzek: - Jako ywo - wielkolud, Walgierz, nikt inny!Na to wonica osadzi ze strachu konie i nie wypuszczajc z rk lejc, pocz si egna, albowiem i on dojrza ju z koza na przeciwlegym wzgrzu olbrzymi posta jedca. Ksina podniosa si - i zaraz usiada z twarz zmienion przez trwog. Danusia pochowaa gow w fady sukni ksinej. Dworzanie, dwrki i rybaci, ktrzy jechali konno za kolas, usyszawszy zowrogie imi, poczli skupia si koo niej. Mowieniby miali si jeszcze, ale w oczach mieli niepokj; panny poblady, jeno Mikoaj z Dugolasu, ktry z niejednego pieca chleb jada - zachowa pogodne oblicze i chcc uspokoi ksin, rzek: - Nie bjcie si, miociwa pani. To soce jeszcze nie zaszo, a choby bya inoc, wity Ptolomeusz da rady Walgierzowi. Tymczasem nieznany jedziec, wjechawszy na podugowaty grzbiet wzgrza, zatrzyma konia i stan nieruchomie. W promieniach zachodzcego soca wida go byo doskonale - i istotnie posta jego zdawaa si przechodzi ogromem zwyke ludzkie rozmiary. Przestrze midzy nim a orszakiem ksiny nie wynosia wicej nad trzysta krokw. - Czego on stoi? - rzek jeden z rybatw - Bo i my stoim - odpowiedzia Mako. - Spoglda ku nam, jakby sobie kogo chcia wybra - zauway drugi rybat - ebym wiedzia, e czowiek, a nie ze, tobym ku niemu podjecha i lutni go przez eb zwali. Kobiety przestraszyy si ju cakiem i poczy si gono modli. Zbyszko za, chcc si popisa odwag wobec ksinej i Danusi, rzek: - A ja i tak pojad. Co mi ta Walgierz! Na toDanusia pocza woa na wp z paczem:"Zbyszku! Zbyszku!", lecz on ruszy koniemijecha coraz prdzej, ufny, e choby i prawdziwego Walgierza znalaz, to na wskr go kopi przebodzie. A Mako, ktry mia wzrok bystry, rzek: - Wydaje si wielkoludem, bo na wzgrzu stoi. Chopisko jakie due, ale czek zwyczajny - nic innego. O wa! pojad i ja, eby do zwady midzy nim a Zbyszkiem nie dopuci. Zbyszko tymczasem, jadc rysi, rozmyla, czy od razu kopi nastawi, czyte wpierw z bliska obaczy, jak wyglda w stojcy na wzgrzu czowiek. Postanowi jednak wpierw zobaczy i zarazprzekona si, e bya to myl lepsza, albowiem w miar jak si zblia, nieznajomy pocz traci w jego oczach swoje nadzwyczajne rozmiary. M by ogromny i siedzia na olbrzymim koniu, rolejszym jeszcze od Zbyszkowego ogiera -ale miary ludzkiej nie przechodzi. By nadto bez zbroi, w czapce aksamitnej na gowie, majcej ksztat dzwona, i w biaejpciennej osaniajcej od kurzu opoczy, spod ktrej wygldaa zielona szata. Stojcna wzgrzu, gow mia wzniesion i modli si. Widocznie te zatrzyma konia dlatego, by skoczy wieczorne pacierze. "Ej, co mi za Walgierz!" - pomyla mody chopak. Dojecha ju tak blisko, e mgbyby dosign kopi nieznajomego; w za, widzc przed sob wspaniale uzbrojonego rycerza, umiechn si do niego yczliwie i rzek: - Pochwalony Jezus Chrystus! a e Hj A 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP2c ccM+c\9)U?&- Na wieki wiekw. - Zali to nie dwr ksinej mazowieckiej tam w dole? -Tak jest. - To z Tyca jedziecie? Lecz na to nie byo ju odpowiedzi, albowiem Zbyszko zdumia si tak, e nawet nie usysza zapytania. Przez chwil sta jak skamieniay, oczom wasnym nie wierzc, gdy oto na wier stai za nieznanym mem ujrza kilkunastu konnychonierzy, na czele ktrych, ale znacznie naprzd, jecha rycerz przybrany cay w wiecc zbroj, w biay sukienny paszcz z czarnym krzyem i w stalowy hem z przepysznym pawim czubem w grzebieniu. - Krzyak! - szepn Zbyszko. I na ten widok pomyla, e modlitwy jego zostay wysuchane, e Bg w miosierdziuswoim zsya mu takiego Niemca, o jakiego w Tycu prosi, e trzeba z aski boskiej korzysta, wic nie wahajc si ani chwili -zanim to wszystko przemkno mu przez gow, zanim mia czas ochon ze zdumienia, pochyli si w kulbace, zoy glewi w p koskiego ucha i wydawszy rodowy okrzyk: "Grady! Grady!" - ruszy coko wyskoczy na Krzyaka. A tamten zdumia si take, gdy wstrzyma konia i nie pochylajc kopii sterczcej w gr od strzemienia, patrzy przed siebie jakby niepewny, czy w niego godz. - Pochyl kopi! - wrzeszcza Zbyszko, wbijajc elazne koce strzemion w boki koskie. - Grady! Grady! Przestrze dzielca ich pocza si zmniejsza. Krzyak, widzc, e napad wymierzony jest naprawd ku niemu, cign konia, nadstawi bro i ju, ju kopia Zbyszkowa miaa si roztrzaska o jego piersi, gdy naraz jaka potna do przyamaa j Zbyszkowi przy samym rkujak zesch trzcin, potem ta sama do cigna cugle jego konia z tak straszliw si, a rumak zary si wszystkimi czterema nogami w ziemi i stan jak wkopany. - Szalony czecze, co czynisz? - ozwa si gboki, grony gos - w posa godzisz, krla zniewaasz! Zbyszko spojrza i pozna tego samego olbrzymiego ma, ktry poczytan za Walgierza przestraszy przed chwil dworskie niewiasty ksiny. - Puszczaj na Niemca! Co za jeden? - zawoa, chwytajc za rkoje topora. - Precz z toporem! - na miy Bg! precz z toporem - mwi - bo z konia zwal! - zawoa groniej jeszcze nieznajomy. -Obrazie majestat krla i pod sd pjdziesz. Po czym zwrci si ku ludziom, ktrzy jechali za Krzyakiem, i krzykn: - Bywaj! Ale tymczasem nadjecha Mako z twarz niespokojn i zowrog. Rozumia i on jasno, e Zbyszko postpi jak szalony i e z tej sprawy zgubne dla niego mog wynikn skutki, ale jednak gotw by do bitki. Cay orszak nieznanego rycerza i Krzyaka wynosi zaledwie pitnastu ludzi, uzbrojonych po czci w dzidy, po czci wkusze - dwch wic cakiem pokrytych rycerzy mogo si z nimi potyka nie bez nadziei zwycistwa. Myla te Mako, e jeeliby w nastpstwie mia im zagrozi sd, to moe i lepiej unikn go, przejechawszy przez tych ludzi, a potem pochowa si gdzie, pki burza nie przeminie. Wic twarz skurczya mu si zaraz jak paszcza wilka gotowego ksa i wsparszy konia midzy Zbyszka a nieznajomego ma, pocz pyta, imajc si jednoczenie miecza: - Cocie za jedni? Skd wasze prawo? - Prawo moje std - odpar nieznajomy - ekrl mi nad przezpieczestwem okolicy czuwa rozkaza, a zowi mnie Powaa z Taczewa. Na te sowa Mako i Zbyszko spojrzeli na rycerza, a nastpnie pochowali na wp juwycignit bro do pochew i pospuszczali gowy. Nie strach ich oblecia, ale pochyliliczoa przed gonym i dobrze sobie znanymnazwiskiem, albowiem Powaa z Taczewa, szlachcic znakomitego rodu i pan mony, posiadajcy liczne ziemie wedle Radomia, by zarazem jednym z najsawniejszych rycerzy w Krlestwie. Rybaci opiewali go w pieniach jako wzr honoru i mstwa, sawic jego imi na rwni z imieniem Zawiszy z Garbowa i Farureja, i Skarbka z Gry, i Dobka z Olenicy, i Jaka Naszana, iMikoaja z Moskorzowa, i Zyndrama z Maszkowic. W tej chwili przedstawia on przy tym poniekd osob krlewsk, wic porwa si na niego znaczyo tyle, ile odda gow pod topr kata. Mako te, ochonwszy, ozwa si penymposzanowania gosem: - Cze i pokon wam, panie, waszej sawie i mstwu. - Pokon i wam, panie - odpowiedzia Powaa - cho wolabym nie w tak cikiej przygodzie uczyni z wami znajomo. - Czemu to? - spyta Mako. A Powaa zwrci si do Zbyszka: - Ce ty, modzieniaszku, najlepszego uczyni? Na publicznym gocicu, pod bokiem krlewskim porwae si na posa! Zali wiesz, co za to czeka? - Porwa si na posa, bo mody i gupi, przeto o uczynek atwiej mu ni o zastanowienie - rzek Mako. - Ale nie osdzicie go surowie, gdy ca spraw rozpowiem. - Nie ja go bd sdzi. Moja rzecz jeno wizy mu naoy... - Jake to? - ozwa si Mako, obrzucajc znw ponurym wejrzeniem ca gromad ludzi. - Wedle krlewskiego rozkazania. Po tych sowach zapado milczenie. - Szlachcic jest - rzek wreszcie Mako. - To niech zaprzysie na rycersk cze, e stawi si na wszelki sd. - Poprzysign na cze! - zawoa Zbyszko. - To dobrze. Jakoe was zowi? Mako wymieni nazwisko i herb. - Jelicie z dworu ksiny Januszowej, to procie jej, by si wstawia za wami do krla. - Nie z dworu jestemy. Z Litwy od ksicia Witolda jedziem. Bogdajemy byli nijakiego dworu nie napotkali! Z tego to spotkania przyszo na chopa nieszczcie. I tu Mako pocz opowiada, co si zdarzyo w gospodzie, wic mwi o spotkaniu dworu ksinej i o lubowaniu Zbyszkowym, ale w kocu chwyci go nagygniew na Zbyszka, przez ktrego nierozwag popadli w tak cikie pooenie,wic zwrciwszy si do niego, zawoa: - A bodaje ty by leg pod Wilnem! Ce ty sobie, warchlaku, myla? - Ba - rzek Zbyszko - po lubowaniu modliem si do Pana Jezusa, by mi Niemcw przysporzy - i da mu obiecaem, wic gdym pawie pira, a przy nich opocz z czarnym krzyem ujrza, zaraz jakowy gos zawoa we mnie: "Bij w Niemca, bo to cud!" No - i skoczyem - kto by by nie skoczy? - Suchajcie - przerwa Powaa. - Nie ycz ja wam zego, bo to widz jasno, e w modzianek wicej przez pocho przyrodzon wiekowi nili przez zo zawini. Rad bym te zgoa na jego uczyneknie baczy i pojecha sobie dalej, jakoby si nic nie stao. Ale mgbym to tylko w takim razie uczyni, gdyby w komtur obieca, e si krlowi nie poskary. Procie go o to: moe i jemu al si uczyni wyrostka. -Wolej pjd pod sd, nilibym si mia Krzyakowi pokoni! - zawoa Zbyszko. - Nie przystoi to mojej czci szlacheckiej. Na to Powaa z Taczewa spojrza na niego surowo i rzek: - le czynisz. Lepiej od ciebie starsi wiedz, co przystoi, a co nie przystoi czci rycerskiej. O mnie te ludzie syszeli, a to ci powiadam, e gdybym taki uczynek popeni, nie sromabym si o darowanie winy prosi. Zbyszko zawstydzi si, ale rzuciwszy wok oczyma, odrzek: -Tu ziemia rwna, byle j troch udepta. Nili Niemca przeprasza, wolej bym si z nim potyka konn albo piesz, na mier albo niewol. - Gupi! - przerwa Mako. - Jake to z posem bdziesz si potyka? Ni tobie z nim, ni jemu z takim chystkiem! Tu zwrci si do Poway: - Wybaczcie, szlachetny panie. Do reszty rozwydrzyo mi si chopisko przez wojn,ale lepiej niech do Niemca nie gada, bo jeszcze by go zwymyla. Ja bd gada, jabd prosi, a jeliby po skoczonym posowaniu chcia si w komtur w ogrodziecu samowtr potyka, to i ja mu stan. - Wielkiego rodu to jest rycerz, ktry nie kademu stanie - odrzek Powaa. - Jake? Albo to ja pasa i ostrg nie nosz?Mnie choby i ksi moe stan. - Prawda jest, ale mu o tym nie mwcie, chybaby sam wspomnia, bo si boj, eby si na was nie zawzi. No, niech was tam Bg wspomaga. - Pjd za ci oczyma wieci - rzek do Zbyszka Mako - ale poczekaj! I to rzekszy, zbliy si do Krzyaka, ktry zatrzymawszy si o kilka krokw, siedzia nieruchomie na swym ogromnym Jak wielbd koniu, podobny do odlanego z elaza posgu, i sucha z najwiksz obojtnoci poprzedniej rozmowy. Mako podczas dugich lat wojny nauczy si niecopo niemiecku, wic pocz teraz tumaczykomturowi w jego rodowitym jzyku, co sistao, skada win na mody wiek i porywczy umys chopca, ktremu wydawao si, e to sam Bg zesa mu rycerza z pawim czubem, a wreszcie prosi o darowanie Zbyszkowi winy. A twarz komtura ani drgna. Sztywny i wyprostowany, z podniesion gow, spoglda na mwicego Maka swymi stalowymi oczyma tak obojtnie, a zarazemipogardliwie, jakby spoglda nie na rycerzai nawet nie na czowieka, ale na koek w pocie. Wodyka z Bogdaca dostrzeg to i lubo sowa jego nie przestay by dworne, dusza pocza si w nim widocznie burzy; mwi z coraz wikszym przymusem, a na ogorzaych policzkach pokazay si mu rumiece. Widocznym byo, e wobec tej zimnej pychy walczy ze sob, by nie zgrzyta zbami i nie wybuchn okropnie. Powaa za spostrzeg to i majc dobre serce, postanowi mu przyj w pomoc. I on szukajc za modych lat na dworach: wgierskim, rakuskim, burgundzkim i czeskim, rnych rycerskich przygd, ktre szeroko rozsawiy jego imi, wyuczy si by po niemiecku, wic teraz ozwa si w tym jzyku do Maka gosem pojednawczym i umylnie artobliwym: -Widzicie, panie, e szlachetny komtur mniema, e caa sprawa nawet i sowa jednego niewarta. Nie tylko w naszym Krlestwie, ale i wszdzie wyrostkowie bywaj niespena rozumu, ale taki rycerz zdziemi nie wojuje ni mieczem, ni prawem. Na to Lichtenstein wyd swe powe wsy inie rzekszy ani sowa, ruszy koniem przed siebie, pomijajc Maka i Zbyszka. A im gniew szalony pocz podnosi wosy pod hemami, a rce dray im ku mieczom.- Czekaj, krzyacka ma - mwi przez zacinite zby starszy rycerz z Bogdaca - teraz ja ci bd lubowa i znajd ci, bye posowa przesta. Lecz Powaa, ktremu serce poczo rwnie zapywa krwi, rzek: - To potem. Niech teraz ksina przemwi za wami, bo inaczej gorze chopcu. To rzekszy, pojecha za Krzyakiem, zatrzyma go i przez czas jaki rozmawializ oywieniem. I Mako, i Zbyszko zauwayli, e rycerz niemiecki nie spoglda jednake na Powa z twarz takdumn jak na nich - a to ich do wikszej jeszcze zoci przywiodo. Po chwili Powaa zawrci ku nim i poczekawszy chwil, by si Krzyak oddali, rzek im: - Mwiem za wami, ale to nieuyty czek. Powiada, e tylko w takim razie si nie poskary, jeli uczynicie to, czego bdzie chcia... - Czego chce? - Powiedzia tak: "Ja zatrzymam si, by ksin mazowieck powita; niech, prawi, nadjad, niech zlaz z koni, niech zdejm hemy - i z ziemi, z goymi gowami mnie prosz, wwczas odpowiem". Tu spojrza Powaa bystro na Zbyszka i doda: - Ciko to ludziom szlachetnego rodu... rozumiem- ale musz ci przestrzec, e jeli tego nie uczynisz, kto wie, co ci czeka: moe katowski miecz. Twarze Maka i Zbyszka uczyniy si jakby kamienne. Nastao znw milczenie. - No i co? - spyta Powaa. A Zbyszko odrzek spokojnie i z tak powag, jakby mu przez t jedn chwil dwadziecia lat przybyo: - A c! Moc boska nad ludmi! - Jak to? - Tak, e chociabym mia dwie gowy i choby mi kat obydwie mia uci -jedn mam cze, ktrej mi pohabi nie wolno. Na to spowania Powaa i zwrciwszy si do Maka, spyta jeszcze: - A wy co powiadacie? - Ja powiadam - odrzek pospnie Mako - em tego chopa od maoci wypiastowa... Na nim te stoi nasz rd. bom stary - ale tego on uczyni nie moe, choby mia sczezn. Tu sroga twarz pocza mu drga i nagle mio do bratanka wybuchna w nim z tak si, e chwyci go w swoje okute elazem rce i pocz woa: - Zbyszku! Zbyszku! A mody rycerz a zdziwi si i oddawszy stryjcowi ucisk, rzek: - Aj! Tom nie wiedzia, e mnie tak miujecie!... - Widz, ecie prawi rycerze - rzek wzruszony Powaa -a skoro mody przysig mi na cze, e si stawi, to go nie bd wizi; takim jak wy ludziom mona zaufa. Bdcie te dobrej myli. Niemiec w Tycu z dzionek zabawi, wic jakrla prdzej obacz i tak mu spraw opowiem, eby go jak najmniej rozsierdzi. Szczcie, em zdy kopi przyama -wielkie szczcie! Lecz Zbyszko rzek: - Jeli ju koniecznie mam gow da, to niechbym mia przynajmniej t uciech, em Krzyakowi gnaty poama. - Ze te to swojej czci potrafisz broni, a tego nie rozumiesz, e na cay nasz nard hab by cign! - odpar niecierpliwie Powaa. - Rozumie, to ja rozumiem - rzek Zbyszko- ale dlatego mi i al... Powaa za zwrci si do Maka: - Wiecie, panie, jeli temu wyrostkowi uda si jakowym sposobem wykrci, powinnicie mu kaptur na gow zaoy, jako czyni sokoom. Inaczej nie skoczy on wasn mierci. - Udaoby si mu wykrci, gdybycie wy, panie, chcieli zatai przed krlem to, co siprzygodzio. - A z Niemcem c uczynim? Jzyka mu przecie na wze nie zawi. - Prawda! Prawda!... Tak rozmawiajc, ruszyli z powrotem ku dworowi ksiny. Sudzy Poway, ktrzy przedtem pomieszani byli z ludmi Lichtensteina, jechali teraz za nimi. Z daleka wida byo wrd mazowieckich czapek chwiejce si w powiewie pawie pira Krzyaka i jego jasny, wieccy w socu hem. - Dziwna to jest natura krzyacka - ozwa si jakby w zamyleniu rycerz z Taczewa. -Gdy z Krzyakiem le, bdzie ci wyrozumiay jak franciszkanin, pokorny jak jagni i sodki jak mid - tak e lepszego na wiecie nie znajdzie. Ale niech jeno poczuje za sob moc - nikt ci si wicej nie napuszy i u nikogo nie znajdzieszmniej zmiowania. Wida Pan Jezus da im krzemienie zamiast serc. Przypatrywaem ja si przernym narodom i nieraz widziaem, jako prawy rycerz oszczdzi drugiego, ktry jest sabszy, mwic sobie:"Nie przybdzie mi czci, skoro lecego potratuj". A Krzyak wtedy wanie najzawzitszy. Dziere go za eb i nie puszczaj, bo inaczej gorze ci! Oto i w pose! - zaraz chcia nie tylko waszego przeproszenia, ale i waszej haby. Ale rad jestem, e tego nie bdzie. - Niedoczekanie jego! - zawoa Zbyszko. - Miarkujcie te, eby frasunku po was nie pozna, bo zaraz by si ucieszy. Po tych sowach dojechali do orszaku i poczyli si z dworem ksiny. Pose krzyacki, ujrzawszy ich, przybra natychmiast wyraz pychy i wzgardy, lecz oni zdawali si go wcale nie widzie. Zbyszko stan od strony Danusi i j wesoo mwi jej, e ze wzgrza wida ju dobrze Krakw, Mako za opowiada jednemu z rybatw o nadzwyczajnej sile pana z Taczewa, ktry przyama kopi w rku Zbyszka jak suchy badyl. - A po coe j przyomi! - spyta rybat. - Bo si chopak do Niemca zoy, ale jeno dla miechu. Rybatowi, ktry by szlachcic i czek obyty, nie wyda si taki art zbyt przystojnym, ale widzc, e Mako mwi o nim lekko, nie bra go take do serca. Tymczasem Niemca poczo takiezachowanie si korci. Raz i drugi spojrza na Zbyszka, potem na Maka: wreszcie zrozumia, e z koni nie zsid i e umylnie na niego nie zwaaj. Wwczas bysno mu co w oczach jakby stal - i zaraz pocz si egna... W chwili za gdy ruszy, pan z Taczewa niemg si powstrzyma i rzek mu na rozstaniu: - Jedcie miele, mny rycerzu. Kraj to spokojny i nikt na was nie napadnie, chyba jakowy dzieciak krotofilny... - Cho dziwne s obyczaje w tym kraju, nieobrony, ale towarzystwa waszego szukaem - odpar Lichtenstein - jako tusz, e si jeszcze spotkamy i na tutejszym dworze, i gdzie indziej... W ostatnich sowach brzmiaa jakby ukrytagroba, dlatego Powaa odrzek powanie: -Bg to da... To powiedziawszy, skoni si i odwrci, po czym wzruszy ramionami i rzek pgosem, tak jednak, aby go najblisi syszeli: - Chuchraku! Zdjbym ci z kulbaki ostrzem kopii i przez trzy pacierze dziery w powietrzu! I pocz rozmawia z ksin, ktr zna dobrze. Anna Danuta pytaa go, co robi na gocicu, on za oznajmi jej, e jedzi z krlewskiego rozkazania, by utrzyma bezpieczestwo w okolicy, w ktrej z 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA P5c!c"lc#"-$/c%%>;powodu wielkiej liczby goci cigajcych zewszd do Krakowa atwo jakowa zwada zdarzy si moe. I na dowd przytoczy to, czego przed chwil sam by wiadkiem. Pomylawszy jednak, e o ordownictwo ksiny za Zbyszkiem do bdzie czasu prosi wwczas, gdy okae si tego potrzeba, nie nadawa zajciu zbyt wielkiego znaczenia, nie chcc psu wesooci. Jako ksina miaa si nawet ze Zbyszka, e mu tak pilno byo do pawichczubw - inni za, dowiedziawszy si o przyamaniu kopii, podziwiali pana z Taczewa, e tak atwo to jedn rk uczyni... On za chepliwym nieco bdc, cieszy si w sercu, e go sawi, i sam wreszcie pocz opowiada o swoich czynach, ktre gonym uczyniy imi jego szczeglniej w Burgundii, na dworze Filipa miaego. Raz on tam w czasie turnieju chwyci, po skruszeniu kopii, pewnego rycerza ardeskiego wp, wywlk go z kulbaki i wyrzuci na wysoko kopii w gr, chocia Ardeczyk cay by w elazo zakuty. Filip miay ofiarowa mu za to zoty acuch, a ksina aksamitny trzewiczek, ktry on odtd na hemie nosi. Syszc to, wszyscy wpadli w wielkie zdumienie, z wyjtkiem Mikoaja z Dugolasu, ktry rzek: - Nie ma ju w dzisiejszych zniewieciaych czasach takich mw, jacy bywali za mojej modoci, albo takich,o jakich ojciec mj mi opowiada. Zdarzy si teraz szlachcicowi rozedrze pancerz, nacign kusz bez korby albo skrci midzy palcami tasak elazny, to si ju mocarzem powiada i nad innych si wynosi. A drzewiej czyniy to i dziewki. - Nie przeciwi ja si temu, e dawniej byliludzie tsi - odpowiedzia Powaa - ale znajd si i dzi chopy krzepkie. Mnie Pan Jezus siy w kociach nie poskpi, wszelako nie powiadam si najmocniejszym w tym Krlestwie. Widziae wa kiedy Zawisz z Garbowa? Ten by mnie zmg. - Widziaem. Bary u niego tak szerokie jak wa od krakowskiego dzwonu. - A Dobko z Olenicy? Raz on na turnieju, ktry Krzyacy w Toruniu wyprawili, rozcign dwunastu rycerzy z wielk chwa dla siebie i dla naszego narodu... - Ale nasz Mazur Staszko Cioek tszy by, panie, i od was, i od Zawiszy, i od Dobka. Powiadali o nim, e wziwszy w gar wiey koek, sok z niego wyciska. - Sok ja te wycisn! - zawoa Zbyszko. I nim go kto poprosi o prb, skoczy na brzeg drogi, udar spor ga z drzewa, a nastpnie cisn j za koniec w oczach ksiny i Danusi tak silnie, e sok pocz istotnie kapa kroplami na drog. - Aj, Jezu! - zawoaa na ten widok Ofka z Jarzbkowa - nie chadzaj e na wojn, bo szkoda by bya, eby taki zgin przed oenkiem... - Szkoda by! - powtrzy, zaspiwszy si nagle, Mako. Lecz Mikoaj z Dugolasu pocz si mia, a z nim i ksina. Inni wszelako wychwalali w gos si Zbyszkow, e za w owych czasach elazn rk ceniono nad wszystkie inne przedmioty, wic panny woay na Danuk:"Raduj si!" - ona za rada bya, chocia nie rozumiaa dobrze, co jej przyj moe z tego kawaka wycinitego drzewa. Zbyszko, zapomniawszy cakiem o Krzyaku, spoglda tak grnie, i Mikoaj z Dugolasu, pragnc przywie go do pomiarkowania, rzek: - Prno by puszy si, bo s lepsi od ciebie. Jam tego nie widzia, ale ojciec mj by wiadkiem czego lepszego, co przygodzio si na dworze Karola, cesarza rzymskiego. Pojecha do niego w odwiedzinynasz krl Kazimierz z wielu dworzany, midzy ktrymi by wanie i w synny z mocy Staszko Cioek, syn wojewody Andrzeja. Pocznie si tedy raz chepi cesarz, e ma midzy swoimi ludmi pewnego Czecha, ktry niedwiedzia wp obapiwszy, na miejscu go udusi. Dopiero wyprawili widowisko i Czech dwch niedwiedzi po kolei udusi. Bardzo si tym zafrasowa nasz krl, eby ze wstydem nieodjecha, i rzeknie: "Ale mj Cioek nie da mu si pohabi". Naznaczyli, e za trzy dni bd si zmaga. Nazjedao si pa i rycerzy znacznych, a po trzech dniach chycili si Czech z Ciokiem na zamkowym dworzyszczu; ale niedugo tego byo, bo ledwie si objli, przeomi Cioek Czechowi krzy, pokruszy wszystkie ebrai dopiero nieywego, z wielk chwa krlewsk, z rk wypuci. Tene, przezwan od tej pory omignatem, raz dzwon wielki na wie sam jeden zanis, ktrego dwudziestu mieszczan z miejsca ruszy nie mogo. - A ile mu byo rokw? - pyta Zbyszko. - Mody by! Tymczasem Powaa z Taczewa, jadc po prawej stronie przy ksinie, pochyli si wreszcie do jej ucha i powiedzia ca prawd o wanoci przygody, a zarazem prosi j, by go popara, gdy si bdzie wstawia za Zbyszkiem, ktry ciko moe za swj postpek odpowiada. Ksina, ktrej si Zbyszko podoba, przyja t wiadomo ze smutkiem i zaniepokoia si bardzo. - Biskup krakowski rad mnie widzi - rzek Powaa - to moe go uprosz i krlow te,ale im wicej bdzie ordownikw, tym bdzie dla modziaszka lepiej... - Byle krlowa za nim si uja, wos mu zgowy nie spadnie - rzeka Anna Danuta - bo krl j i za witobliwo, i za wiano czci wielce, a szczeglniej teraz, gdy zdjta jest z niej haba bezpodnoci. Ale jest przecie w Krakowie umiowana siostrakrlewska, ksina Ziemowitowa - do niej si udajcie. Ja te uczyni, co bd moga, ale ona mu rodzona, a ja stryjeczna. - Kocha krl i was, miociwa pani. - Ej, nie tak - odrzeka z pewnym smutkiemksina - dla mnie ogniwko, dla niej cay acuch; dla mnie liszka, dla niej sobl. Nikogo z rodzonych nie miuje krl tak jak Aleksandr. Nie ma takiego dnia, eby z prnymi rkoma odesza... Tak rozmawiajc, zbliyli si do Krakowa. Gociniec, rojny od samego Tyca, zaroi si jeszcze bardziej. Spotykali ziemian cigncych do miasta na czele pachokw, czasem w zbrojach, czasem w letnich szatach i somianych kapeluszach. Niektrzy jechali konno, niektrzy koleno, z onami i crkami, ktre chciay widzie zapowiadane z dawna gonitwy. Miejscami cay gociniec zawalony by przez wozy kupcw, ktrym nie wolno byo omija Krakowa, by nie pozbawi miasta licznych opat. Wieziono na tych wozach sl, wosk, zboa, ryby, skry bydlce, konopie, drzewo. Inne szy z miasta adowne suknem, beczkami piwa i przernym miejskim towarem. Krakw byo ju wida dobrze: ogrody krlewskie, paskie i mieszczaskie, otaczajce zewszd miasto,za nimi mury i wiee kociow. Im byo bliej, tym ruch czyni si wikszy, a przy bramach trudno byo wrd oglnego skrztu przejecha. - To miasto! nie masz chyba takiego drugiego na wiecie -rzek Mako. - Zawsze jakoby jarmark - odrzek jeden zrybatw. - Dawnocie tu byli, panie? - Dawno. I dziwuj si, jakobym je pierwszy raz widzia, gdy z dzikich krajw przyjedamy. - Mwi, e Krakw okrutnie urs od krlaJagiey. Bya to prawda: od czasu wstpienia na tron wielkiego ksicia Litwy niezmierzone kraje litewskie i ruskie otwarte zostay dla krakowskiego handlu, wskutek czego miasto z dnia na dzie porastao w ludno, w dostatki, w budowle - i czynio si jednym ze znaczniejszych w wiecie... - Krzyackie miasta te zacne - ozwa si znw gruby rybat. - By jeno si do nich dosta - odpowiedzia Mako. - Byby up godny! Lecz Powaa myla o czym innym, mianowicie, e mody Zbyszko, ktry tylko przez gupi zapalczywo zawini, idzie jednak jak wilkowi w gardziel. Pan z Taczewa, srogi i zawzity w czasie wojny, mia jednak w swych potnych piersiach prawdziwie gobie serce - e za lepiej rozumia od innych, co winowajc czeka, wic zdja go nad nim lito... - Waguj si i waguj - rzek znw do ksiny - czy mwi krlowi, co si stao, czy nie mwi. Jeli Krzyak si nie poskary, to i nijakiej sprawy nie bdzie, ale jeli si ma skary, to moe by lepiej wszystko pierwej powiedzie, by pan nagym gniewem nie zagorza... - Krzyak jak moe kogo zgubi, to zgubi - odrzeka ksina - ale ja przedtem rzek modziecowi, eby do naszego dworu przysta. Moe te krl nie tak srodze dworzanina naszego ukarze. To rzekszy, zawoaa Zbyszka, ktry dowiedziawszy si, o co idzie, zeskoczy z konia, podj j pod nogi i z najwiksz radoci zgodzi si by jej dworzaninem, nie tyle dla wikszego bezpieczestwa, ile dlatego, e w ten sposb mg blisko Danusipozosta... Powaa za spyta tymczasem Maka: - A gdzie zamieszkacie? - W gospodzie. - W gospodach z dawna me masz adnego miejsca. - To pjdziem do kupca znajomka, Amyleja, moe nas przenocuje... - A ja wam powiem tak: pjdcie w gocin do mnie. Bratanek wasz mgby z dworzanyksiny na zamku zamieszka, ale lepiej mubdzie nie by krlowi pod rk. Co si w pierwszym gniewie uczyni, tego si w drugim nie uczyni. Pewnie si przy tym rozdzielicie dostatkiem, wozami i sub, a na to potrzeba czasu. Wiecie! - dobrze wamu mnie bdzie i przezpiecznie. Mako, lubo zaniepokoi si troch tym, e Powaa tak o ich bezpieczestwie myli, podzikowa z wielk wdzicznoci i wjechali do miasta. Lecz tu obaj ze Zbyszkiem zapomnieli znw na chwil o troskach na widok cudw, ktre ich otoczyy. Na Litwie i na pograniczu widzielitylko pojedyncze zamki, a z miast znaczniejszych jedno Wilno - le pobudowane i spalone, cae w popiele i gruzach, tu za kamienice kupieckie czstokro okazalsze byy od tamtejszego wielkoksicego zamku. Wiele domw byo wprawdzie drewnianych, ale i te dziwiy wyniosoci cian i dachw oraz oknami zeszklanych gomek pooprawianych w ow, ktre odbijay tak blaski zachodzcego soca, e mona byo mniema, i w domujest poar. W ulicach bliszych rynku penobyo jednak dworzyszcz z czerwonej cegyalbo zgoa kamiennych, wysokich, ozdobionych przystawkami i czarnym krzyowaniem po cianach. Stay jedne obok drugich jak onierze w szyku, niektre szerokie, drugie wskie na dziewi okci, ale strzeliste, ze sklepionymi sieniami - czsto ze znakiem Boej Mki lub z obrazem Najwitszej Panny nad bram. Byy ulice, na ktrych wida byo dwa szeregi domw, nad nimi pas nieba, na dole drog cakiem wymoszczon kamieniami, a po obu bokach, jak okiem dojrze, skady i skady - sowite- pene najprzedniejszych, czstokro dziwnych albo zupenie nieznanych towarw, na ktre przywyky do cigej wojny i brania upu Mako spoglda jednaknieco akomym okiem. Lecz w jeszcze wikszy podziw wprowadziy obydwch gmachy publiczne: koci Panny Marii w Rynku, sukiennice, ratusz z olbrzymi piwnic, w ktrej sprzedawano piwo widnickie, dinghus, to inne kocioy, toskady sukna, to ogromne mercatorium przeznaczone dla kupcw zagranicznych, to budynek, w ktrym zamykano wag miejsk, to postrzygalnie, anie, topnie miedzi, topnie wosku, zota i srebra, browary, cae gry beczek koo tak zwanego Schrotamtu - sowem, dostatki i bogactwa, ktrych nie obyty z miastem czowiek, choby zamony waciciel "grodku", wyobrazi sobie nawet nie umia... Powaa zaprowadzi Maka i Zbyszka do swego domostwa przy ulicy w. Anny, kazaim da izb obszern, poleci ich swym giermkom, sam za uda si na zamek, z ktrego wrci na wieczerz do pn noc. Wraz z nim przybyo kilku jego przyjaci - i uywajc obficie na winie i misie, ucztowali wesoo, sam tylko gospodarz by jaki zatroskany - a gdy wreszcie gocie porozchodzili si do domw, rzek do Maka: - Gadaem z jednym kanonikiem, biegym w pimie i w prawie, ktren powiada, e zniewaga posa to sprawa gardowa. Procie tedy Boga, by si Krzyak nie skary... Usyszawszy to, obaj rycerze, lubo przy uczcie przebrali nieco miar, jednake udalisi na spoczynek nie z tak ju wesoym sercem. Mako nie mg nawet zasn i po niejakim czasie, gdy si ju pokadli, ozwasi do brataca: - Zbyszku? - A co? - Bo tak pomiarkowawszy wszystko, myl wszelako, e ci gow utn. - Mylicie? - spyta Zbyszko sennym gosem. I obrciwszy si do ciany, zasnsmaczno, gdy by utrudzon drog... Rozdzia V Nastpnego dnia obaj rycerze z Bogdaca wraz z Powa udali si na rann msz do katedry, tak dla naboestwa, jak i dlatego, by widzie dwr i goci, ktrzy schodzili si na zamek. Jako po drodze juPowaa spotka mnstwo znajomych, a midzy nimi wielu rycerzy sawnych w kraju i za granic, na ktrych z podziwem patrzy mody Zbyszko, obiecujc sobie w duszy, e jeli sprawa z Lichtensteinem ujdzie mu na sucho, to bdzie si stara imwyrwna w mstwie i we wszystkich cnotach. Jeden z tych rycerzy, Toporczyk, krewny kasztelana krakowskiego, powiedzia im nowin o powrocie z Rzymu Wojciecha Jastrzbca, scholastyka, ktry jedzi do papiea Bonifacego IX z listem krlewskim, zapraszajcym na chrzciny do Krakowa. Bonifacy przyj zaprosiny, a jakkolwiek wyrazi wtpliwo, czy bdzie mg przyby wasn osob, upowani posa, aby w jego imieniu trzyma do chrztu majce si narodzi dzieci, a zarazem prosi, by w dowd osobliwszej jego mioci dla obojga krlestwa dziecku nadano imi Bonifacy lub Bonifacja. Mwiono take o bliskim przyjedzie krla wgierskiego Zygmunta i spodziewano si gona pewno. Zygmunt bowiem przyjeda i proszony, i nieproszony, zawsze gdy zdarzya si sposobno jakowych odwiedzin, uczt i gonitw, w ktrych z zamiowaniem brat udzia, pragnc zasyn po wiecie i jako wadca, i jako piewak, i jako jeden z pierwszych rycerzy. Powaa, Zawisza z Garbowa, Dobko z Olenicy, Naszan i inni podobnej miary mowie z umiechem wspominali sobie, jako za poprzednich bytnoci Zygmunta krl Wadysaw prosi ich po cichu, aby na turnieju nie nacierali zbyt ostro i oszczdzali "wgierskiego gocia", ktrego znana w wiecie prno bya takwielka, e w razie niepowodzenia wyciskaamu zy z oczu. Lecz najwiksze zajcie midzy rycerstwem budziy sprawy Witoldowe. Rozpowiadano cuda o wspaniaoci owej kolebki, ulanej ze szczerego srebra, ktr od Witolda i ony jego Anny przywieli w darze kniazie i bojarzyni litewscy. Potworzyy si, jako zwykle przed naboestwem, gromadki ludzi opowiadajce sobie nowiny. W jednej znich Mako, posyszawszy o kolebce, zabra gos i opisywa kosztowno daru, ale wicej jeszcze opowiada o zamierzonejogromnej wyprawie Witolda przeciw Tatarom, gdy zarzucano go o ni pytaniami. Wyprawa bya prawie gotowa, albowiem ogromne wojska ruszyy ju na wschd Rusi; gdyby si za udaa, rozcignaby zwierzchnictwo krla Jagiey niemal na p wiata, a do nieznanych gbin azjatyckich, po granice Persji i brzegi Aralu. Mako, ktry poprzednio by blisko osoby Witolda i mg zna jego zamiary, umia o nich rozpowiada dokadnie, a nawet i tak wymownie, e zanim zadzwoniono na msz, przed wschodami katedry utworzy si naok niego krg ciekawych. Szo - mwi - po prostu o wypraw krzyow. Sam Witold, chocia go pisz wielkim kniaziem, rzdzi przecie Litw z ramienia Jagiey i jest tylko wielkorzdc, zasuga wic spadnie na krla. I co za chwaa bdzie dlanowo ochrzczonej Litwy i dla potgi Polski, gdy poczone wojska ponios Krzy w takie strony, w ktrych, jeli wspominaj imi Zbawiciela, to chyba dlatego, by mu bluni, i w ktrych nie postaa dotd noga Polaka ni Litwina! Wypdzony Tochtamysz, gdy go polskie i litewskie wojska posadz na nowo na utraconym kapczackim tronie, uzna si "synem" krla Wadysawa i jako obieca, wraz z ca Zot Ord pokoni si Krzyakowi. Suchano z nateniem tych sw, lecz wielu nie wiedziao dobrze, o co chodzi, komu Witold ma pomaga, przeciw komu wojowa - wic niektrzy poczli pyta: - Powiadajcie wyranie, z kim wojna? - Z kim? Z Tymurem Chromym - odrzek Mako. Nastaa chwila milczenia. O uszy rycerstwa zachodniego odbijay si wprawdzie niejednokrotnie nazwy Ord Zotych, Sinych, Azowskich i rozmaitych innych, ale sprawy tatarskie i wojny domowe midzy pojedynczymi Ordami nie byy mu dobrze wiadome. Natomiast nie znalazby ani jednego czowieka w wczesnej Europie, ktry by nie sysza o straszliwym Tymurze Chromym, czyli Tamerlanie, ktrego imi powtarzano z niemniejsz trwog ni niegdy imi Attyli. two w okolicy, w ktrej z 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA&PVc'9c(6c)-c*&,.c?1samo, co zwierzy si z mioci przed nieznajomym, gminnego pochodzenia czekiem, ktry przy tym wyglda podejrzanie i mg by prostym oszustem. Wic po chwili milczenia spyta: - Jakie to relikwie po wiecie wozisz? - Wo i odpusty, i relikwie, ktre to odpusty s rne: s cakowite i na pisetlat, i na trzysta, i na dwiecie, i na mniej, tasze, aby i ubodzy ludzie mogli je nabywa i tym sposobem czycowe mki sobie skraca. Mam odpusty na przesze grzechy i na przysze, ale nie mylcie, panie, abym pienidze, za ktre je kupuj, sobie chowa... Kawaek czarnego chleba i yk wody - ot, co dla mnie - a reszt, co zbieram, do Rzymu odwo, aby si z czasem na now wypraw krzyow zebrao. Jedzi ci wprawdzie po wiecie wielu wydrwigroszw, ktrzy wszystko maj faszywe: i odpusty, i relikwie, i pieczcie, i wiadectwa - i takich susznie Ojciec wity listami ciga, ale mnie przeorsieradzki krzywd i niesprawiedliwo wyrzdzi - gdy moje pieczcie s prawdziwe. Obejrzyjcie, panie, wosk i sami powiecie. - A c przeor sieradzki? - Ach, panie! Bogdajbym niesusznie mniema, e heretyck nauk Wiklefa zaraon. Ale jeli, jako mi wasz giermek powiedzia, jedziecie do Sieradza, tedy mu si wol nie pokazowa, aby go do grzechu i blunierstw przeciw witociom nie przywodzi. - To si znaczy, niewiele mwic, e ci wzi za oszusta i rzezimieszka? - eby to mnie, panie! odpucibym mu dla mioci bliniego, jak zreszt ju uczyniem, ale on przeciw towarom moim witym pobluni, za co, obawiam si wielce, e potpiony zostanie bez ratunku. - Jakie to masz towary wite? - Takie, e si i mwi o nich z nakryt gow nie godzi, ale tym razem, majc gotowe odpusty, daj wam, panie, pozwolenie nie zrzuca kaptura, gdy wiatrdmie znowu. Kupicie za to odpucik na popasie i grzech nie bdzie wam policzon. Czego ja nie mam! Mam kopyto osioka, na ktrym odbya si ucieczka do Egiptu, ktreznalezione byo koo piramid. Krl aragoski dawa mi za nie pidziesit dukatw dobrym zotem. Mam piro ze skrzyde archanioa Gabriela, ktre podczas Zwiastowania uroni; mam dwie gowy przepirek zesanych Izraelitom na puszczy; mam olej, w ktrym poganie witego Jana chcieli usmay - i szczebel z drabiny, o ktrej si nio Jakubowi i zyMarii Egipcjanki, i nieco rdzy z kluczw witego Piotra... Ale wszystkiego wymieni nie zdoam, dlatego em przemarz, a twjgiermek, panie, nie chcia mi da wina, a po wtre dlatego, e do wieczora bym nie skoczy. - Wielkie s te relikwie, jeli prawdziwe! - rzek Zbyszko. - Jeli prawdziwe? We, panie, dzid z rk pachoka i nadstaw, bo diabe jest w pobliu, ktry ci takie myli poddaje. Trzymaj go, panie, na dugo kopii. A nie chcesz-li nieszczcia na si sprowadzi, tokup u mnie odpust za ten grzech - inaczej w trzech niedzielach umrze ci kto, kogo najwicej na wiecie miujesz. Zbyszko przelk si groby, gdy przyszamu na myl Danusia, i odrzek: - To nie ja nie wierz, jeno przeor dominikanw w Sieradzu. - Obejrzyjcie, panie, sami wosk na pieczciach; a co do przeora, Bg wie, zali on jeszcze yw, albowiem prdka bywa sprawiedliwo boska. Lecz gdy przyjechali do Sieradza, pokazao si, e przeor by yw. Zbyszko uda si nawet do niego, aby da na dwie msze, z ktrych jedna miaa si odprawi na intencj Maka, druga na intencj owych pawich piropuszw, po ktre Zbyszko jecha. Przeor, jak wielu wwczas w Polsce, by cudzoziemcem, rodem z Cylii, ale przez czterdzieci lat ycia w Sieradzu wyuczy si dobrze polskiej mowy i by wielkim nieprzyjacielem Krzyakw. Za czym, dowiedziawszy si o Zbyszkowym przedsiwziciu, rzek: - Wiksza ich jeszcze spotka kara boska, ale i ciebie od tego, co zamierzy, nie odwodz, naprzd z tej przyczyny, ie zaprzysig, a po wtre, e za to, co tu w Sieradzu uczynili, nigdy ich dosy polska rka nie przycinie. - Coe uczynili? - zapyta Zbyszko, ktry rad by wiedzie o wszystkich nieprawociach krzyackich. Na to staruszek przeor rozoy donie i naprzd pocz odmawia gono "Wieczny odpoczynek", potem za siad na zydlu, przez chwil oczy trzyma zamknite, jakby chcc zebra dawne wspomnienia, i wreszcie tak mwi pocz: - Sprowadzi ich tu Wincenty z Szamotu. Byo mi wtedy dwanacie rokw i waniemprzyby tu z Cylii, skd mnie wuj mj Petzoldt, kustosz, zabra. Krzyacy napadli w nocy na miasto i zaraz je podpalili. Widzielimy z murw, jako w rynku mw,dzieci i niewiasty cinali mieczami albo jakoniemowlta rzucali w ogie... Widziaem zabijanych i ksiy, gdy w zoci swej nieprzepuszczali nikomu. A zdarzyo si, i przeor Mikoaj, z Elblga rodem bdc, zna komtura Hermana, ktry wojskiem przewodzi. Wyszed on tedy ze starszymi brami do owego lutego rycerza i klknwszy przed nim, zaklina go po niemiecku, aby si chrzecijaskiej krwi ulitowa. Ktren mu rzek: "Nie rozumiem" - i dalej rzeza ludzi nakaza. Wtedy to wycito i zakonnikw, a z nimi wuja mego Petzoldta, a zasi Mikoaja koniowi do ogona przywizali... A nad ranem nie byo jednego ywego czowieka w miecie, prcz Krzyakw i prcz mnie, ktry si nabelce ode dzwonu zataiem. Bg ich ju pokara za to pod Powcami, ale oni cigle na zgub tego chrzecijaskiego Krlestwa dybi i poty bd, pki ich cakiem nie zetrze rami boskie. - Pod Powcami to - odrzek Zbyszko - wszyscy prawie mowie z rodu mego wyginli; ale ich nie auj, skoro Bg krlaokietka tak wielkim zwycistwem udarowa!i dwadziecia tysicy Niemcw wygubi. - Doczekasz ty si jeszcze wikszej wojny iwikszych zwycistw - rzek przeor. - Amen! - odpowiedzia Zbyszko. I poczli mwi o czym innym. Mody rycerz wypytywa troch o przekupnia relikwii, ktrego zdyba w drodze, i dowiedzia si, i wielu podobnych oszustw wczy si po drogach, durzc atwowiernych ludzi. Mwi mu take przeor, i s bulle papieskie nakazujce biskupom ciga podobnych przekupniw, i ktren by nie mia prawdziwych listw i pieczci, zaraz go sdzi. Poniewa wiadectwa owego wczgi wyday si przeorowi podejrzane, wic chcia go zaraz do jurysdykcji biskupiej odesa. Jeliby si okazao, e prawdziwym jest wysannikiem od odpustw, tedy by mu si krzywda nie staa. Ale on wola uciec. Moejednak ba si mitrgi w podry - ale przez t ucieczk w jeszcze wiksze podejrzenie si poda. Pod koniec odwiedzin zaprosi te przeor Zbyszka na odpoczynek i nocleg do klasztoru, lecz w nie mg si na to zgodzi, chcia bowiem wywiesi kart przed gospod z wyzwaniem na "walk piesz alibo konn" wszystkich rycerzy, ktrzy by zaprzeczyli, e panna Danuta Jurandwna jest najurodziwsz i najcnotliwsz dziewk w Krlestwie - nie wypadao za adn miar wywiesza takowego wyzwania na furcie klasztornej. Ni przeor, ni inni ksia nie chcieli mu nawet karty napisa, skutkiem czego modyrycerz wpad w wielki kopot i cakiem niewiedzia, jak sobie poradzi. A dopiero po powrocie do gospody przyszo mu na myl uda si o pomoc do przekupnia odpustw. - Przeor zgoa nie wie, czyli nie hukaj - rzek - bo powiada tak: "Czego by si mia ba biskupiego sdu, gdyby prawe mia wiadectwa?" - Nie boj si te biskupa - odrzek Sanderus - jeno mnichw, ktrzy si na pieczciach nie znaj. Wanie chciaem do Krakowa jecha, ale e konia nie mam, wicmusz czeka, pki mi go kto nie podaruje.Ale tymczasem pismo pol, do ktrego wasn piecz przyo. - Jam te sobie pomyla, i jeli pokae si, e znasz pismo, to bdzie znak, e nieprostak. Ale jake list polesz? - Przez jakiego ptnika albo wdrownego mnicha. Mao to ludzi do Krakowa do grobukrlowej jedzi? - A mnie potrafisz kart napisa? - Wypisz, panie, wszystko, co kaecie - gadko a do rzeczy, choby na desce. - Lepiej, e na desce - rzek uradowany Zbyszko - bo to si nie zedrze i na pniej si przyda. Jako, gdy po upywie pewnego czasu pacholikowie znaleli i przynieli wie desk, zabra si Sanderus do pisania. Co tam napisa, tego Zbyszko przeczyta nie umia, ale kaza zaraz przybi wyzwanie na wrotach, pod nim za zawiesi tarcz, ktrej Turczynkowie pilnowali na przemian. Kto by w ni kopi uderzy, ten by da znak, e wyzwanie przyjmuje. W Sieradzu jednak brako widocznie ochotnikw do takich spraw, tego bowiem dnia ani nazajutrz do poudnia nie zadwiczaa tarcza ani razu od uderzenia - o poudniu za wybra si strapiony nieco modzieczyk w dalsz drog. Jednake przedtem jeszcze przyszed do Zbyszka Sanderus i rzek mu: - Gdybycie, panie, wywiesili tarcz w krajach panw pruskich, pewnie by ju teraz giermek musia na was rzemienie od zbroi dociga. - Jak to! przecie Krzyak, jako zakonnik, nie moe mie damy, w ktrej si kocha, bomu nie wolno. - Nie wiem, czy im wolno, jeno wiem, e jemiewaj. Prawda, e Krzyak bez zgorszenia do pojedynczej walki stan nie moe, gdy przysiga, e tylko za wiar bdzie si wesp z drugimi potyka, ale tam prcz zakonnikw sia jest i wieckich rycerzy z dalekich stron, ktrzy panom pruskim w pomoc przychodz. Ci patrz jeno, z kim by si sczepi, a szczeglniej rycerze francuscy. - O wa! widziaem ja ich pod Wilnem, a da Bg, zobacz i w Malborgu. Potrzeba mi pawich pir z hemw, bom to lubowa - rozumiesz? - Kupcie, panie, ode mnie dwie albo trzy krople potu witego Jerzego, ktre wyla,ze smokiem walczc. adna relikwia lepiej si rycerzowi nie przygodzi. Dacie mi za to konia, na ktrego kazalicie mi si przysi, to wam jeszcze i odpust doo za t krew chrzecijask, ktr w walce przelejecie. -Daj spokj, bo si za zgniewam. Nie bd twego towaru bra, pki nie wiem, czy dobry. - Jedziecie, panie, jakocie rzekli, na dwr mazowiecki do ksicia Janusza. Spytajcie si tam, ile relikwiw ode mnie nabrali - i sama ksina, i rycerze, i panny na weselach, na ktrych byem. - Na jakich weselach? - zapyta Zbyszko. - Jako zwyczajnie przed adwentem. enili si rycerze jeden przez drugiego, bo ludzieprawi, e bdzie wojna midzy krlem polskim a pruskimi pany o ziemi dobrzysk... Mwi te sobie poniektry: "Bogu wiadomo, czy yw bd" - i chce przedtem szczliwoci z niewiast zay. Zbyszka zaja mocno wie o wojnie, ale jeszcze mocniej to, co Sanderus mwi o zamciach, wic zapyta: - Jakie tam dziewki si wyday? - A dwrki ksiny. Nie wiem, czy jedna ostaa, bom sysza, jako ksina mwia,e przyjdzie jej nowych suebnych niewiast szuka. Usyszawszy to, Zbyszko umilk na chwil, po czym spyta nieco zmienionym gosem: - A panna Danuta Jurandwna, ktrej imi na desce stoi, te si wydaa? Sanderus zawaha si z odpowiedzi, naprzd dlatego, e sam nic dobrze nie wiedzia, a po wtre, e pomyla, i utrzymujc rycerza w niepewnoci, nabierze nad nim pewnej przewagi i potrafigo lepiej wyzyska. Ju on poprzednio rozway to w duszy, i naley mu si trzyma tego rycerza, ktren poczet mia zacny i opa-trzon by dostatnio. Sanderus zna si na ludziach i na rzeczach. Wielka modo Zbyszka pozwalaa mu przypuszcza, e bdzie to pan hojny a nieopatrzny i atwo groszem rzucajcy. Zobaczy ju by take ow kosztown zbroj mediolask i ogromne ogiery bojowe, ktrych byle kto posiada nie mg- wic powiedzia sobie, e przy takim panitku bdzie si miao i gocinno po dworach zapewnion, i niejedn sposobnodo zyskownej sprzeday odpustw, i bezpieczestwo w drodze - i wreszcie obfito jada i napoju, o ktr mu przede wszystkim chodzio. Zatem, usyszawszy Zbyszkowe pytanie, namarszczy czoo, podnis w gr oczy, jakby natajc pami, i odrzek: - Panna Danuta Jurandwna... A skd ona jest? - Jurandwna Danuta ze Spychowa. - Widziaem ci ja je wszystkie, ale jak tam na ktr woali -nie bardzo pomn. - Mdka to jeszcze jest, na lutece grywajca, ktra piewaniem ksin rozwesela. - Aha... mdka... na lutece grywajca... wychodziy i mdki... Nie czarna ona jestjako agat? Zbyszko odetchn. - To nie ta! Tamta biaa jako nieg, jeno na jagodach rumiana - i powa. A na to Sanderus: - Bo jedna, czarna jak agat, przy ksinie ostaa, a inne prawie wszystkie si wyday. - Przecie mwisz, e "prawie wszystkie", to si znaczy, e nie co do jednej. Na miy Bg, chcesz-li ode mnie co mie, to sobie przypomnij. - Tak we trzy albo cztery dni tobym sobie przypomnia -a najmilszy byby mi ko, ktry by moje wite towary nosi. - To go dostaniesz, bye prawd rzek. Wtem Czech, ktry sucha tej rozmowy odpocztku i umiecha si w gar, ozwa si: - Prawda bdzie wiadoma na mazowieckim dworze. Sanderus popatrzy na niego przezchwil, po czym rzek: - A to mylisz, e si dworu mazowieckiegoboj. - Ja nie mwi, e si dworu mazowieckiego boisz, jeno e zaraz ni te po trzech dniach z koniem nie odjedziesz, apokae si li, e zega, to i na wasnych nogach nie odejdziesz, bo ci je Jego Miokae poama. - Jako ywo! - rzek Zbyszko. Sanderus pomyla, e wobec takiej zapowiedzi lepiej by ostronym, i odrzek:- Gdybym chcia zega, to bybym od razupowiedzia, e si wydaa, albo e si nie wydaa, a ja rzekem: nie pomn. eby mia rozum, toby zaraz cnot moj z tej odpowiedzi wymiarkowa. - Nie brat mj rozum twojej cnocie, bo onamoe by psu siostra. - Nie szczeka moja cnota, jako twj rozum; a kto za ycia szczeka, ten snadnie moe wy po mierci. - I pewnie! Twoja cnota nie bdzie po mierci wya, jeno zgrzytaa, chyba e za ycia na usugach diabu zby straci. I poczli si kci, gdy Czech wartki mia jzyk i na kade sowo Niemca dwa znajdowa. Lecz tymczasem da Zbyszko rozkaz odjazdu i niebawem ruszyli, wypytawszy wprzd dobrze ludzi bywaych o drog do czycy. Wkrtce za Sieradzem wjechali w guche bory, ktrymi wiksza cz kraju bya poronita. Lecz rodkiemich szed gociniec, miejscami nawet okopany, miejscami na nizinach wymoszczony okrglakami, zabytek krla Kazimierzowej gospodarki. Wprawdzie po jego mierci wrd zawieruchy wojennej, jak wzniecili Nacze i Grzymalici, podupady nieco drogi, lecz za Jadwigi po uspokojeniu Krlestwa zawrzay znw w rkach zabiegego ludu opaty po bagnach, siekiery po lasach i pod koniec jej ycia wszdzie ju kupiec mg midzy znaczniejszymi grodami prowadzi swoje adowne wozy bez obawy, i mu si poami wrd wybojw lub pogrzzn w makach. Zwierz chyba dziki lub zbje mogliwstrt czyni po drogach, lecz od zwierza byy kaganki na noc, za kusze do obrony w dzie, a zbjw, zawalidrogw mniej byo ni w krajach ociennych. Zreszt, ktojecha z pocztem i zbrojny, ten mg si niczego nie obawia. Zbyszko te nie obawia si zbjw ni zbrojnych rycerzy, a nawet i nie myla o nich, gdy opad go srogi niepokj - i duszca by na mazowieckim dworze. Zastanie-li jeszcze swoj Danuk dwrk ksiny, czyli te on jakiego mazowieckiego rycerza - sam nie wiedzia iod rana do nocy bi si z mylami nad tym pytaniem. Czasem wydawao mu si to niepodobiestwem, by ona miaa o nim zapomnie - lecz chwilami przychodzio mu do gowy, e moe Jurand przyby na dwrze Spychowa i wyda dziewk za m za jakiego ssiada lub przyjaciela. Mwi on przecie jeszcze w Krakowie, e nie Zbyszkowi Danusia pisana i e mu jej odda nie moe - wic widocznie przyrzek j komu innemu, widocznie by zwizan przysig, a teraz przysigi dotrzyma. Zbyszkowi, gdy o tym myla, zdao si rzecz pewn, e ju nie ujrzy Danuki dziewczyn. Woa wwczas Sanderusa i znw go bada, znw wypytywa, ale w mci coraz bardziej. Nieraz ju, ju przypomina sobie dwrk Jurandwn i jejwesele - a potem nagle wsadza palec w usta, zamyla si i odpowiada: "Chyba nieta!" W winie, ktre mu miao jasno w gowie czyni, nie odnajdowa te Niemiec pamici -i trzyma cigle modego rycerza midzy mierteln obaw a nadziej. Jecha wic Zbyszko w trosce, zmartwieniunie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPbcc- c;i niepewnoci. Po drodze nie myla ju wcale ni o Bogdacu, ni o Zgorzelicach, tylko o tym, co mu naley czyni. Przede wszystkim naleao jecha dowiedzie si prawdy na mazowieckim dworze, jecha wic spiesznie, zatrzymujc si tylko na krtkie noclegi po dworach, gospodach i miastach, aby koni nie zniszczy. W czycykaza wywiesi znw desk z wyzwaniem przed bram, rozumujc sobie w duszy, e czy Danuka jeszcze trwa w panieskim stanie, czy za m wysza, zawsze jest pani jego serca i potyka si o ni powinien. Ale w czycy nie bardzo kto umia wyzwanie przeczyta, ci za z rycerzy, ktrym odczytali je biegli w pimieklerycy, wzruszali ramionami, nie znajc obcego obyczaju i mwic: "Gupi to jaki jedzie, bo jake mu kto ma przywiadczy albo si sprzeciwi, skoro onej dziewki na oczy nie widzia". A Zbyszko jecha dalej wcoraz wikszym strapieniu i z coraz wikszym popiechem. Nigdy on nie ustawakocha swojej Danuki, ale w Bogdacu i w Zgorzelicach "uradzajc" prawie co dzie zJagienk i patrzc na jej urod, nie tak czsto o tamtej myla, a teraz dniem i noc nie schodzia mu ni z oczu, ni z pamici, ni z myli. We nie nawet widywa j przed sob, przetowos, z lutni w rku, w czerwonych trzewikach i z wianeczkiem na gowie. Wycigaa do niego rce, a Jurand j od niego odciga. Rankiem, gdy sny pierzchay, przychodzia zaraz na ich miejsce tsknota wiksza, ni bya przedtem - i nigdy tak Zbyszko tej dziewczyny nie kocha w Bogdacu, jak zacz j kocha wanie teraz, gdy nie by pewien, czy mu jej nie zabrali. Przychodzio mu te do gowy, e pewnie j po niewoli wydali, wic jej w duszy nie oskara, zwaszcza e dzieckiem bdc, woli swej jeszcze mie nie moga. Burzy si natomiast w duszy przeciw Jurandowi i przeciw ksinie Januszowej, a gdy pomyla o Danusinym mu, zaraz serce podnosio mu si a po szyj w piersiach i gronie si na pachokw, wiozcych pod oponami zbroje, oglda. Ukada te sobie,e suy jej nie przestanie i e choby j cudz on zasta, to pawie grzebienie zoy jej u ng musi. Ale byo w tej myli wicej alu ni pociechy, bo cakiem nie wiedzia, co pocznie potem. Pocieszaa go tylko myl o wielkiej wojnie. Chocia nie chciao mu si bez Danuki y,nie obiecywa sobie, e koniecznie zginie, natomiast czu, e tak mu si jako zapodzieje w czasie wojny dusza i pami, i zbdzie wszelkich innych trosk i frasunkw. A wielka wojna wisiaa jakby wpowietrzu. Nie wiadomo byo, skd si bray o niej wieci, gdy midzy krlem a Zakonem panowa spokj - a jednake wszdy, gdzie Zbyszko zajecha, nie mwiono o niczym innym. Ludzie mieli jakby przeczucie, e to nastpi musi, a niektrzy mwili otwarcie: "Po c nam si byo z Litw czy, jeli nie przeciw onymwilkom krzyackim? Raz wic trzeba z nimi skoczy, aby za duej nie szarpali nam wntrznoci". Inni wszelako powiadali: "Szaleni mnichowie! mao im byo Powcw!mier jest nad nimi, a oni jeszcze ziemi dobrzysk porwali, ktr wraz z krwi wyrzyga musz". I gotowano si po wszystkich ziemiach Krlestwa powanie, bez chepliwoci, jako zwyczajnie do boju na mier i ycie, ale z guch zawzitoci potnego ludu, ktry zbyt dugo krzywdy znosi i wreszcie do wymierzenia straszliwej kary si gotowa. Po wszystkich dworach spotyka Zbyszko ludzi przekonanych, e lada dzie trzeba bdzie na ko siada, i a dziwi si temu, albowiem mniemajc rwnie jak i inni, e do wojny przyj musi, nie sysza jednak o tym, by miaa nastpi tak prdko. Nie przyszo mu wszelako do gowy, e ludzka ch wyprzedza w tym razie wypadki. Wierzy innym, nie sobie, i radowa si w sercu na widok owej przedwojennej krztaniny, ktr na kadym spotyka kroku. Wszdzie wszystkie inne troski ustpoway trosce o konie i zbroje, wszdzie ogldano w wielkim skupieniu kopie, miecze, topory, rohatyny, hemy, pancerze, rzemienie przynapierstnikach i kropierzach. Kowale dzie inoc bili motami w elazne blachy, kowajc zbroje grube, cikie, ktre by ledwie dwign mogli wytworni rycerze z Zachodu, ale ktre z atwoci nosili krzepcy "dziedzice" z Wielkopolski i Maopolski. Starcy wydobywali ze skrzy walkierzach spleniae worki z grzywnami nawojenn wypraw dla dzieci. Raz nocowa Zbyszko u monego szlachcica Bartosza z Bielaw, ktry majc dwudziestu dwch tgich synw, zastawi liczne ziemie klasztorowi w owiczu, aby zakupi dwadziecia dwa pancerze, tyle hemw i innych przyborw na wojn. Wic Zbyszko, cho o tym w Bogdacu nie sysza, mylatake, e zaraz przyjdzie do Prus pocign, i dzikowa Bogu, e tak przednio jest na wypraw opatrzon. Jako zbroja jego budzia powszechny podziw. Brano go za wojewodziskie dziecko, a gdy powiada ludziom, e prostym jest tylko szlachcicem i e tak zbroj mona u Niemcw kupi, byle godnie toporem zapaci, wzbieray serca ochot wojenn. Lecz niejeden, na widok tej zbroi nie mogcpodliwoci potumi, dogania Zbyszka nagocicu i mwi: "Nu by si o ni spotka?" Ale on, majc drog piln, nie chcia si potyka, a Czech kusz naciga.Przesta nawet Zbyszko wywiesza po gospodach desk z wyzwaniem, albowiem pomiarkowa, i im gbiej od granic w kraj wjeda, tym mniej si ludzie na tym rozumieli i tym bardziej poczytywali go za gupiego. Na Mazowszu mniej ludzie mwili o wojnie. Wierzyli i tu, e bdzie, ale nie wiedzieli kiedy. W Warszawie spokj by, tym bardziej e dwr bawi w Ciechanowie, ktry ksi Janusz po dawnym napadzie litewskim przebudowywa, a raczej cakiem na nowo wznosi, gdy z dawnego zosta tylko zamek. W grodzie warszawskim przyj Zbyszka Jako Socha,starosta zamkowy, syn wojewody Abrahama, ktry pod Worskl poleg. Jako zna Zbyszka, gdy by z ksin w Krakowie, wic te i ugoci go z radoci - on za, nim do jada i napoju zasiad, zaraz pocz go wypytywa o Danusi i o to, czy si wraz z innymi dwrkami ksinynie wydaa. Lecz Socha nie umia mu na to odpowiedzie. Ksistwo bawili na zamku ciechanowskim od wczesnej jesieni. W Warszawie zostaa tylko gar ucznikw i on dla stray. Sysza, e byy w Ciechanowie rne uciechy i wesela, jak bywa zwyczajnie przed adwentem, ale ktra by z dwrek za m posza, a ktra si ostaa, o to, jako czek onaty, nie wypytywa. - Myl wszelako - mwi - e Jurandwna si nie wydaa, gdyby si to bez Juranda oby nie mogo, a nie syszaem, aby przyjeda. Bawi te u ksistwa w gocinie dwaj bracia zakonni, komturowie, jeden z Jansborku, a drugi ze Szczytna, a znimi podobno jacy gocie zagraniczni - a wtedy Jurand nigdy nie przyjeda, gdy jego widok biaego paszcza do szalestwazaraz przywodzi. Nie byo zasi Juranda, nie byo i wesela! A chcesz, to pol ci goczego zapyta, ktremu pilno wraca ka, cho jako ywo tak myl, e Jurandwn w panieskim jeszcze stanie napotkasz. - Sam zaraz jutro pojad, ale za pociech Bg ci zapa. Niech jeno konie odpoczn, to pojad, gdy nie bd mia spokoju, pkisi prawdy nie dowiem, Bg ci wszelako zapa, bo zaraz mi ulyo. Socha nie poprzesta jednak na tym i pocz si przepytywa midzy szlacht bawic przygodnie w zamku i midzy onierzami, czy kto czego o weselu Jurandwny nie sysza. Nie sysza jednak nikt - cho znaleli si tacy, ktrzy byli w Ciechanowie, a nawet i na niektrychweselach: "Chybaby kto j wzi w ostatnich tygodniach albo w ostatnich dniach". Jako mogo si i tak zdarzy, gdy w owych czasach nie tracili ludzie czasu na namys. Ale tymczasem Zbyszko poszed spa wielce pokrzepiony. Ju w ou bdc, namyla si, czy nie odpdzi nazajutrz Sanderusa, pomyla jednak, e hultaj moe mu si dla swej znajomoci niemieckiej mowy przyda wwczas, gdy si przeciw Lichtensteinowi wybierze. Pomyla take, e Sanderus nie okama go, a chocia by nabytkiem kosztownym, gdy jad i pi po gospodach za czterech, by jednak usuny i okazywa nowemu panu pewne przywizanie. Nadto posiada take sztuk pisania, czym growa nad giermkiem Czechem i nad samym Zbyszkiem.To wszystko sprawio, i mody rycerz pozwoli mu jecha ze sob do Ciechanowa,z czego Sanderus by rad nie tylko dla wiktu, ale i dlatego, i zauway, e w zacnym towarzystwie wicej wzbudza ufnoci i acniej znajduje kupcw na swj towar. Po jeszcze jednym noclegu w Nasielsku, jadc ni zbyt wartko, ni zbyt wolno, ujrzeli nastpnego dnia pod wieczr mury ciechanowskiego zamku. Zbyszko zatrzyma si w gospodzie, aby wdzia na si zbroj i wjecha obyczajem rycerskim do zamku w hemie i z kopi w rku -za czym siad na olbrzymiego zdobycznego ogiera i uczyniwszy w powietrzu znak krzya - ruszy przed siebie. Lecz nie ujecha i dziesiciu krokw, gdy jadcy z tyu Czech porwna si z nim i rzek: - Wasza mio, rycerze jacy za nami wal. Krzyaki chyba czy co? Zbyszko zawrci konia i nie dalej jak na p stajania za sob ujrza okazay poczet, na ktrego czele jechao dwch rycerzy na tgich pomorskich koniach, obajw penych zbrojach, kady w biaym paszczu z czarnym krzyem i w hemie z wysokim pawim piropuszem. - Krzyacy, na miy Bg! - rzek Zbyszko. I mimo woli pochyli si w siodle i zoy kopi w p ucha koskiego, co widzc, Czech splun w garcie, aby mu si nie lizgao w nich toporzysko. Czeladnicy Zbyszkowi, ludzie bywali i znajcy obyczaj wojenny, stanli take w gotowoci - nie do walki wprawdzie, albowiem w spotkaniach rycerskich suba nie braa udziau, ale do odmierzenia miejsca pod bitw konn lub do udeptania zanieonej ziemi pod piesz. Jeden Czech tylko, szlachcicem bdc, mia si ku robocie, lecz i on spodziewa si, e Zbyszko przemwi, zanim uderzy, i w duszymocno si nawet dziwi, i mody pan pochyli kopi przed wyzwaniem. Lecz i Zbyszko opamita si w por. Przypomnia sobie swj szalony uczynek pod Krakowem, gdy nieopatrznie chcia bi w Lichtensteina - i wszystkie nieszczcia, jakie z tego wyniky, wic podnis kopi, odda j Czechowi i nie dobywajc miecza, ruszy koniem ku rycerzom zakonnym. Zbliywszy si, zauway, e prcz nich by jeszcze trzeci rycerz, rwnie z pirami na gowie, i czwarty, niezbrojny, dugowosy, ktry wydawa mu si Mazurem. Widzc za ich, rzek sobie w duszy: "lubowaem mojej panience w wizieniu nie trzy czuby, jeno tyle, ile palicw u rk,ale trzy, byle to nie byli posowie -mogobyby zaraz". Jednake pomyla, e to wanie musz by jacy posowie do ksicia mazowieckiego, wic westchnwszy, ozwasi gono: - Pochwalony Jezus Chrystus! - Na wieki wiekw - odpowiedzia dugowosy niezbrojny jedziec. - Szcz wam Boe. - I wam, panie. - Chwaa witemu Jerzemu! - Nasz ci to patron. Witajcie, panie, w podry. Tu poczli si sobie kania, a nastpnie Zbyszko wymieni, kto jest, jakiego herbu, zawoania i skd na dwr mazowiecki poda, dugowosy za rycerzoznajmi, i zowie si Jdrek z Kropiwnicy i goci ksiciu wiedzie: brata Gotfryda, brata Rotgiera oraz pana Fulka de Lorche z Lotaryngii, ktry u Krzyakw bawic, chceksicia mazowieckiego, a zwaszcza ksin, crk sawnego "Kynstuta", na wasne oczy obaczy. Przez ten czas, gdy wymieniano ich nazwiska, rycerze zagraniczni, siedzc prosto na koniach, pochylali raz po raz przybrane w elazne hemy gowy, sdzc bowiem ze wietnej zbroi Zbyszkowej, mniemali, e ksi kogo znacznego, moe krewnego lub syna, na spotkanie ich wysa. Jdrek za z Kropiwnicy mwi dalej: - Komtur, jakobycie po naszemu rzekli: starosta z Jansbor-ku, bawi w gocinie u ksicia, ktremu rozpowiada o tych trzechrycerzach, jako maj ywn ochot przyby, ale nie mi, a zwaszcza w rycerz z Lotaryngii, on bowiem z daleka bdc, mniema, e za krzyack granic zaraz mieszkaj Saraceny, z ktrymi wojnanie ustaje. Ksi, jako ludzki pan, wnet mnie na granic posa, abym ich bezpiecznie wrd zamkw przeprowadzi. - To bez waszej pomocy nie mogliby przejecha? - Jest nasz nard okrutnie na Krzyakw zawzity, a to z przyczyny nie tyle ich napaci - bo i my do nich zagldamy, ile z przyczyny wielkiej ich zdradliwoci, e to, jeli ci Krzyak obapi, a z przodu w gbci cauje, to z tyu gotw ci w tym samym czasie noem gn, ktren obyczajzgoa jest wiski i nam Mazurom przeciwny... ba! juci!... Pod dach i Niemca kady przyjmie, i gociowi krzywdy nie uczyni, ale na drodze rad mu zastpi. A s itacy, ktrzy nic innego nie czyni, przez pomst alibo dla chway, ktr daj Bg kademu. - Ktrene jest midzy wami najsawniejszy? - Jest jeden taki, e lepiej by Niemcu mier obaczy ni jego; zowie si Jurand ze Spychowa. Zadrgao w modym rycerzu serce, gdy usysza to nazwisko - i wraz postanowi pocign Jdrka z Kropiwnicy za jzyk. -Wiem! - rzek - syszaem: to w, ktregocrka Danuta dwrk ksiny bya, pki sinie wydaa. I to rzekszy, pocz pilnie patrzy w oczymazowieckiego rycerza, tamujc prawie dech w piersiach, w za odrzek z wielkimzdziwieniem: - A wam to kto powiada? Dy to mdka. Bywa po prawdzie, e i takie wychodz za m, ale Jurandwna nie wysza. Sze dni temu, jak wyjechaem z Ciechanowa i widziaem j przy ksinie. Jakoe jej w adwencie wychodzi? Zbyszko, syszc to, wyty ca si woli, by nie pochwyci Mazura za szyj i nie zakrzykn mu: "Bg ci zapa za nowin!" - pohamowa si jednak i rzek: - Bo syszaem, e j Jurand komu odda.- Ksina chciaa j odda, nie Jurand, jenoprzeciw woli Jurandowej nie moga. Chciaaj odda jednemu rycerzowi w Krakowie, ktry dziewce lubowa i ktrego ona miuje. - Miuje ci go? - zakrzykn Zbyszko. Na to Jdrek spojrza na niego bystro, umiechn si i rzek: - Wiecie, jako strasznie si o t dziewuchprzepytujecie. - Przepytuj o znajomych, ku ktrym jad. Mao Zbyszkowi wida byo twarzy spod hemu, ledwie oczy, nos i troch policzkw,ale za to nos i policzki tak byy czerwone, e skory do drwin, a przechera, Mazur rzek: - Pewnikiem od mrozu tak wam gba pokraniaa jako wielkanocne jaje! A modzian zmiesza si jeszcze bardziej i odpowiedzia: -Pewnikiem... Ruszyli i jechali czas jaki w milczeniu, tylko konie parskay, wyrzucajc z nozdrzysupy pary - i obcy rycerze poczli midzy sob szwargota. Lecz po chwili Jdrek z Kropiwnicy zapyta: - Jakoe was zowi, bom niedobrze dosysza? - Zbyszko z Bogdaca. - Moicie wy! A to tamtemu, co to Jurandwnie lubowa, podobnie byo. - Zali mylicie, e si zapr? - odpowiedziaprdko i z dum Zbyszko. - Bo i nie ma czego. Miy Boe, to wycie w Zbyszko, ktremu dziewucha naczk gow nakrya! Po powrocie z Krakowa wszystkie dwrki o niczym innym nie gaday, jeno o was, a niejednemu to a luzy, suchajcy, po jagodach cieky. Tocie wy! Hej! rado te bdzie na dworze... e to i ksina was nawidzi. - Bg jej bogosaw i wam take za dobr nowin... Bo jak mi powiedzieli, e si wydaa, to aem cierp. - Co si miaa wyda!... akoma to jest rzecz taka dziewka, bo za ni cay Spychw stoi, ale cho sia jest gadkich chopw na dworze, aden ci jej w lepia nie zaglda, bo kaden i jej uczynek, i wasze lubowanie szanowa. Nie byaby tedopucia do tego i ksina. Hej! bdzie rado. Po prawdzie przekomarzali si czasem dziewusze! Powie jej kto: "Nie wrci twj rycerz" - to ona jeno pitami przytupuje: "Wrci! wrci!" - chocia nieraz, gdy kto jej rzek, ecie inn wzili, to i do pakania przychodzio. Rozczuliy te sowa Zbyszka, ale zarazem chwyci go gniew na ludzkie gadanie, wic rzek: - Kto o mnie takie rzeczy szczeka, to go pozw! A Jdrek z Kropiwnicy pocz si mia: - Baby na przekr gaday! Bdziecie pozywa baby? Mieczem przeciw kdzieli nie poradzisz! Zbyszko rad, e mu Bg zesa tak wesoego i yczliwego towarzysza, pocz go wypytywa o Danusi, potem o obyczaje mazowieckiego dworu, i znw o Danusi, zko w trosce, zmartwieniunie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c c cn//c= potem o ksicia Janusza, o ksin, i znw o Danusi - na koniec jednak, wspomniawszy o swych lubach, rozpowiedzia Jdrkowi, co sysza po drodze o wojnie - jako si ludzie do niej gotuj, jako jej z dnia na dzie czekaj - awreszcie zapyta, czyli i w ksistwach mazowieckich tak samo myl. Lecz dziedzic Kropiwnicy nie myla, aby wojna bya tak bliska. Gadaj ludzie, e nie moe inaczej by, ale on sysza oto, jak raz sam ksi mwi do Mikoaja z Dugolasu, e pochowali rogi Krzyacy i e byle krl nastawa, to i z ziemi dobrzyskiej, ktr porwali, odstpi, bo si potgi jego boj - albo przynajmniej bd spraw przewczy, pki si dobrze nie przygotuj. -Zreszt - rzek - ksi niedawno do Malborga jedzi, gdzie pod niebytno mistrza wielki marszaek go podejmowa i gonitwy dla niego wyprawi, a teraz u ksicia komtury bawi -i ot, nowi gocie jeszcze jad... Tu jednak zastanowi si przez chwil i doda: - Powiadaj ludzie, e te Krzyaki nie bez przyczyny u nas i u ksicia Ziemowita w Pocku siedz. Chcieliby oni pono, eby w razie wojny nasi ksita nie wspomagali krla polskiego, jeno ich, a jeli si nie dadz do tego pocign, to eby cho na boku spokojnie ostali - ale tego nie bdzie... - Bg da, e nie bdzie. Jakebycie to w domu usiedzieli? Wasi ksita przecie Krlestwu Polskiemu powinni. Nie usiedzicie,myl. - Nie usiedzimy - odrzek Jdrek z Kropiwnicy. Zbyszko spojrza znw na obcych rycerzy ina ich pawie pira: - To i ci po to jad? - Bracia zakonni, moe i po to. Kto ich wie? - A w trzeci? - Trzeci jedzie, bo ciekawy. - Znaczny jaki musi by. - Ba! wozw idzie za nim okutych trzy z godnym sprztem, a ludzi pocztowych jest dziewiciu. Bogdajby si z takim zewrze! Ae lina do gby idzie. - Ale nie moecie? - Jake! To mi ksi kaza ich strzec. Wos im z gowy nie spadnie do Ciechanowa. - A nubym ich pozwa? Nuby si chcieli ze mn potyka? - Tedy musielibycie si wpierw ze mn potyka, bo pkim yw, nie bdzie z tego nic. Zbyszko, usyszawszy to, spojrza przyjanie na modego szlachcica i rzek: - Rozumiecie, co rycerska cze. Z wami nie bd si potyka, bom wam przyjacielem, ale w Ciechanowie, da Bg, przyczyn przeciw Niemcom znajd. - W Ciechanowie rbcie sobie, co wam si podoba. Nie obejdzie si te tam bez jakowych gonitw, to moe pj i na ostre, byle ksi i komturowie dali pozwolestwo. - Mam ci ja tak desk, na ktrej stoi pozwanie dla kadego, kto by nie przyzna, e panna Danuta Jurandwna najcnotliwsza inajgadsza dziewka na wiecie. Ale wiecie...wszdy ludzie jeno ramionami ruszali i miali si. - Bo te to jest obcy obyczaj, a prawd rzekszy, gupi, ktrego u nas ludzie nie znaj, chyba gdzie na pograniczach. To i ten tu Lotaryczyk zaczepia po drodze szlacht, kac jak swoj pani nad inne wysawia. Ale go nikt nie rozumia, a jam do bitki nie dopuszcza. - Jak to? kaza swoj pani wysawia? Bjcie si Boga! Chyba e wstydu w oczach nie ma. Tu spojrza na zagranicznego rycerza, jakby si chcc przekona, jak te wygldaczowiek, ktry wstydu w oczach nie ma, ale w duszy musia jednak przyzna, i Fulko de Lorche nie wyglda wcale na zwykego zawalidrog. Owszem, spod uchylonej przybicy patrzyy oczy agodne i wychylaa si twarz moda, a pena jakiego smutku. - Sanderus! - zawoa nagle Zbyszko. - Do usug - odpowiedzia, zbliajc si, Niemiec. - Zapytaj si tego rycerza, jaka jest najcnotliwsza i najcudniejsza dziewka na wiecie. - Jaka jest najcudniejsza i najcnotliwsza dziewka na wiecie? - zapyta Sanderus. - Ulryka de Elner! - odpowiedzia Fulko de Lorche. I podnisszy oczy w gr, pocz raz po razu wzdycha, Zbyszkowi za, gdy usysza takie blunierstwo, oburzenie zaparo dech w piersi, a gniew chwyci go tak wielki, e zdar na miejscu ogiera; zanim jednak zdoa przemwi, Jdrek z Kropiwnicy przedzieli go koniem od cudzoziemca i rzek: - Nie bdziecie si tu wadzi. Lecz Zbyszko zwrci si znw do przekupnia relikwij. - Powiedz mu ode mnie, e sow miuje. - Pan mj mwi, szlachetny rycerzu, e miujecie sow! -powtrzy jak echo Sanderus. Na to pan de Lorche puci cugle i praw rk pocz odpina, a nastpnie ciga elazn rkawic, po czym rzuci j w nieg przed Zbyszkiem, w za skin na swego Czecha, aby j podj ostrzem kopii.Wtem Jdrek z Kropiwnicy zwrci si do Zbyszka z twarz ju gron i rzek: - Nie spotkacie si, powiadam, pki si moje strowanie nie skoczy. Nie pozwol, ni jemu, ni wam. - Przecie ja go nie pozwaem, jeno on mnie.- Ale za sow. Do mi tego, a ktry by si przeciwi... Ej-e!.. wiem i ja, jako pas okrci. - Nie chc si z wami bi. - A musielibycie ze mn, boja tamtego poprzysig broni. - To jake bdzie? - spyta uparty Zbyszko.- Ciechanw niedaleko. - Ale co Niemiec pomyli? - Niech mu wasz czowiek powie, e tu spotkania by nie moe i e pierwej musi by ksice pozwolestwo dla was, a komturowe dla niego. - Ba! a jeeli pozwolestwa nie dadz? - To si przecie znajdziecie. Do gadania. Zbyszko, widzc, e nie ma rady, i rozumiejc, e Jdrek z Kropiwnicy nie moe istotnie na bitk pozwoli, zawoa znw Sanderusa, aby wytumaczy lotaryskiemu rycerzowi, e bi si bd, dopiero jak stan na miejscu. De Lorche, wysuchawszy sw Niemca, skin gow na znak, e rozumie, a nastpnie, wycignwszy ku Zbyszkowi rk, potrzyma przez chwil jego do i cisnj mocno po trzykro, co wedle zwyczajwrycerskich oznaczao, e bi si ze sob gdziekolwiek i kiedykolwiek musz. Po czym w pozornej zgodzie ruszyli ku ciechanowskiemu zamkowi, ktrego tpe wiee wida ju byo na tle zarumienionegonieba. Wjechali jeszcze za widna, lecz nim opowiedzieli si przy bramach zamkowych i nim spuszczono most, nastaa gboka noc.Przyj ich i ugoci znajomy Zbyszkowy, Mikoaj z Dugolasu, ktren przywodzi zaodze zoonej z garci rycerstwa i trzystu niechybnych ucznikw puszczaskich. Zaraz na wstpie dowiedziasi ku wielkiemu swemu strapieniu Zbyszko,e dworu nie byo. Ksi, chcc uczci komturw ze Szczytna i z Jansborka, wyprawi wielkie owy w puszczy, na ktreudaa si dla przydania okazaoci widowisku i ksina wraz z dworskimi pannami. Ze znajomych niewiast znalaz Zbyszko tylko Ofk, wdow po Krzychu z Jarzbkowa, ktra bya klucznic w zamku.Ta rada mu bya bardzo, albowiem od czasupowrotu z Krakowa opowiadaa kademu, kto chcia i nie chcia, o jego mioci do Danusi i przygodzie z Lichtensteinem. Jednay jej te opowiadania wielki mir wrd modszych dworzan i panien -bya wic wdziczna Zbyszkowi - i teraz staraasi pocieszy modzianka w smutku, jakim przeja go nieobecno Danusi. - Nie poznasz jej - mwia. - Dziewczynie roki id i w szatkach ju jej szwy poczynaj pod szyj trzaska, bo wszystkow niej pcznieje. Nie skrzat to ju taki, jaki by, i inaczej ci miuje ni dawniej. Teraz niech jej kto jeno krzyknie do ucha: "Zbyszko" - to jakby j kto szydem gn.Taka ju nas wszystkich niewiast dola, przeciw czemu nie ma rady, gdy to z rozkazania boskiego... A stryjko twj, powiadasz, zdrowi? Czemu za nie przyjechali?... Juci, e taka dola... Cni si, cni samej niewiecie na wiecie... aska boska, e dziewczyna ng nie poamaa, boco dzie na wie wyazi, a na drog spoglda... Kada z nas potrzebuje przyjacielstwa... - Popas jeno konie i pojad ku niej - choby i noc pojad - odpowiedzia Zbyszko. - Uczy to, jeno przewodnika z zamku we,bo w puszczy zabdzisz. Jako na wieczerzy, ktr Mikoaj z Dugolasu dla goci wyprawi, owiadczy Zbyszko, e zaraz za ksiciem pojedzie i o przewodnika prosi. Zdroeni bracia zakonni poprzysuwali si po uczcie do olbrzymich kominw, na ktrych pony cae pnie sosnowe, i postanowili jecha dopiero nazajutrz, po wypoczynku. Lecz de Lorche, wypytawszy si, o co chodzi, oznajmi chjechania razem ze Zbyszkiem, mwic, e inaczej mogliby si spni na owy, ktre chcia widzie koniecznie. Po czym zbliy si do Zbyszka i wycignwszy do rk, znw trzykrotnie cisn jego palce. Rozdzia XX Lecz nie miao i tym razem przyj midzy nimi do bitki, gdy Mikoaj z Dugolasu, dowiedziawszy si od Jdrka z Kropiwnicy, o co im chodzi, wzi od obydwch sowo, e si bez wiedzy ksicia i komturw potyka nie bd, w razie za oporu grozi zamkniciem bram. Zbyszkowi chciao si jak najprdzej zobaczy Danusi, wic nie mia si sprzeciwia, de Lorche za, ktry bi si chtnie, gdy byo trzeba, ale nie by czowiekiem krwioerczym, poprzysig bez trudnoci na sw rycerskcze, i bdzie czeka na pozwolenie ksicia, tym bardziej e postpujc przeciwnie, obawiaby si mu ubliy. Chodzio te Lotaryczykowi, ktry nasuchawszy si pieni o turniejach, lubi wietne zgromadzenia i okazae uroczystoci, aby potyka si wanie wobec dworu, dostojnikw i dam - gdy sdzi, e w ten sposb zwycistwo jego nabierze wikszego rozgosu i tym atwiej zote ostrogi mu wyjedna. Przy tym zaciekawia go kraj i ludzie, wic po myli bya mu zwoka - zwaszcza e Mikoaj z Dugolasu, ktren lata cae u Niemcw w niewoli przesiedzia i z cudzoziemcami mg atwo si rozmwi, dziwy opowiadao owach ksicych na rne bestie nie znane ju w krajach zachodnich. O pnocy wic ruszyli razem ze Zbyszkiem ku Przasnyszowi, majc ze sob swe zbrojne poczty i ludzi z kagankami dla ochrony od wilkw, ktre zbierajc si zim w nieprzeliczone gromady, mogy okaza si grone nawet dla kilkunastu jedcw, choby najlepiej uzbrojonych. Z tej strony Ciechanowa nie brako ju take lasw, ktre niedaleko za Przasnyszem przechodziy w olbrzymi puszcz kurpiesk, czc si na wschd z nieprzebytymi borami Podlasia i dalszej Litwy. Przed niedawnymi czasy tymi to borami spywaa zwykle na Mazowsze, omijajc jednak gronych miejscowych osadnikw, dzicz litewska, ktra w r. 1337 dosza a pod Ciechanw i zburzya miasto.De Lorche z najwiksz ciekawoci sucha opowiada o tym starego przewodnika, Maka z Turobojw, albowiempaa w duszy chci zmierzenia si z Litwinami, ktrych - jak i inni rycerze zachodni - za Saracenw uwaa. Przyby on przecie w te strony na wypraw krzyow, pragnc uzyska saw i zbawienie duszy, a jadc, mniema, e wojna nawet i z Mazurami, jako z pogaskim przez p narodem, take zupeny odpust zapewnia. Oczom te prawienie wierzy, gdy wjechawszy w Mazowsze,ujrza kocioy po miastach, krzye na wieach, duchownych, rycerzy ze witymi znamionami na zbrojach i nard bujny wprawdzie, zapalczywy, do zwady i bitki pochopny, ale chrzecijaski i wcale od Niemcw, wrd ktrych mody rycerz przejeda, nie drapieniejszy. Wic gdy mu prawiono, e od wiekw ten nard Chrystusa wyznaje, sam nie wiedzia, co o Krzyakach myle, a gdy si dowiedzia, e i Litw ju nieboszczka krlowa krakowska ochrzcia, zdumienie jego, a zarazem i troska nie miay granic. Wic pocz rozpytywa Maka z Turobojw, czy w owych lasach, ku ktrymjad, nie ma przynajmniej smokw, ktrym ludzie musz ofiarowywa dziewice i z ktrymi mona by walczy. Lecz odpowied Maka i pod tym wzgldem sprawia mu zawd zupeny. - W borach jest rozmaity godny zwierz, jako wilcy, tury, ubry i niedwiedzie, z ktrymi do jest roboty - odrzek Mazur. - Moe te po bagnach s i duchy nieczyste,ale o smokach nie syszaem, a choby i byy, pewnie bymy im dziewek nie dawali, ale kup bymy na nie poszli. Ba, gdyby byy, ju by dawno osadnicy puszczascy pasy z ich skry nosili! - Co to za nard i czyby nie mona z nim walczy? spyta de Lorche. - Walczy z nim mona, ale niezdrowo - odrzek Mako -a wreszcie rycerzowi nie przystoi, gdy to jest nard chopski. - Szwajcarowie take s chopami. Zali ci Chrystusa wyznaj? - Nie masz innych na Mazowszu, a ci s ludzie nasi i ksicy. Widzielicie przecie ucznikw na zamku. Sami to Kurpie, albowiem nie masz nad nich ucznikw w wiecie. - Anglicy i Szkoci, ktrych na dworze burgundzkim widziaem... - Widziaem ich i w Malborgu - przerwa Mazur. - Tgie pachoki, ale nie daj im Bg kiedy przeciw tym stawa! U nich dzieciak w siedmiu leciech pty je nie dostanie, pki jada strza z wierzchoka sosny niezrzuci. - O czym gadacie? - zapyta nagle Zbyszko, o ktrego uszy odbi si kilkakrotnie wyraz:Kurpie. - O ucznikach kurpieskich i angielskich. Prawi ten rycerz, ie angielscy, a zasi szkoccy, nad wszystkimi celuj. - Widziaem ich i ja pod Wilnem. O wa! syszaem ich groty koo uszu. Byli te tami rycerze ze wszystkich krajw, ktrzy zapowiadali, e nas bez soli zjedz, ale poprbowawszy raz i drugi, stracili dojadaochot. Mako rozmia si i powtrzy sowa Zbyszkowe panu de Lorche. - Mwili o tym na rnych dworach - odrzek Lotaryczyk -chwalono tam zawzito waszych rycerzy, ale przyganiano im, i pogan przeciw Krzyowi broni. - Bronilimy nard, ktry chcia si ochrzci, przeciw napaciom i niesprawiedliwoci. Niemcy to chc ich w pogastwie utrzyma, aby powd do wojny mieli. - Bg to osdzi - rzek de Lorche. - Moe i niezadugo ju - odpowiedzia Mako z Turobojw. Lecz Lotaryczyk zasyszawszy, i Zbyszko by pod Wilnem. pocz si go o nie wypytywa, albowiem wie o walkach i pojedynkach rycerskich tam stoczonych rozesza si ju szeroko po wiecie. Szczeglniej w pojedynek, na ktry wyzwao si czterech rycerzy polskich i czterech francuskich, podnieci wyobrani wojownikw zachodnich. Wic de Lorche pocz spoglda z wikszym szacunkiem na Zbyszka, jako na czowieka,ktry w tak sawnych bojach bra udzia - i radowa si w sercu, i nie z byle kim przyjdzie mu si potyka. Jechali wic dalej w pozornej zgodzie, wiadczc sobie grzecznoci na postojach i czstujc si wzajem winem, ktrego de Lorche mia znaczne zapasy w wozach. Lecz gdy z rozmowy midzy nim a Makiem z Turobojw okazao si, e Ulryka de Elner naprawd nie jest pann, ale czterdziestoletni zamn niewiast, majc szecioro dzieci, wzburzya si tymbardziej dusza w Zbyszku, e w dziwny cudzoziemiec mie "bab" nie tylko z Danuk porwnywa, ale i pierwszestwa dla niej wymaga. Pomyla jednakowo, emoe to by czowiek niespena zmysw, ktremu ciemna izba i batogi wicej by si przyday od podry po wiecie - i myl ta powstrzymaa w nim wybuch natychmiastowego gniewu. - Czy nie mylicie - rzek do Maka - e zy duch rozum mu pomiesza? Moe te siedzi mu diabe w gowie jako czerw w orzechu i gotw po nocy na ktrego z nas przeskoczy. Trzeba si nam mie na bacznoci... Usyszawszy to, Mako z Turobojw zaprzeczy wprawdzie, ale pocz jednak spoglda z pewnym niepokojem na Lotaryczyka i w kocu rzek: - Czasem bywa, e ich w optanym siedzi sto i wicej, a cia-sno-li im, to radzi pomieszkania w innych ludziach szukaj. Najgorszy te taki diabe, ktrego baba nale. Po czym zwrci si nagle do rycerza: - Pochwalony Jezus Chrystus! - I ja go chwal - odpowiedzia z pewnym zdziwieniem de Lorche. Mako z Turobojw uspokoi si zupenie. - No, widzicie - rzek - zby w nim ze siedziao, zaraz by si zapieni alboby go oziem rzucio, bom go nagle zagabn. Moem jecha. Jako ruszyli dalej spokojnie. Z Ciechanowa do Przasnysza nie byo zbyt daleko i latem goniec na dobrym koniu mg we dwie godziny przebiec drog dzielc dwa miasta.Ale oni jechali daleko wolniej z powodu nocy, postojw i zasp nienych lecych wlasach, a poniewa wyjechali znacznie po pnocy, wic do myliwskiego dworu ksicego, ktry lea za Przasnyszem, nabrzegu borw, przybyli dopiero o brzasku. Dwr sta prawie oparty o puszcz, duy, niski, drewniany, majcy jednake szyby w oknach ze szklanych gomek. Przed dworem wida byo urawie studzienne i dwie szopy dla koni, naok za dworu roio si od szaasw, skleconych naprdceko w trosce, zmartwieniunie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP5cceVc,"c;z sosnowych gazi, i od namiotw ze skr.Przy szarzejcym dopiero dniu byszczay jasno przed namiotami ogniska, a wok nich stali osacznicy w kouchach wen do gry, w toubach lisich, wilczych i niedwiedzich. Panu de Lorche wydao si, e widzi dzikie bestie na dwch apach przed ogniem, albowiem wikszo tych ludzi przybrana bya w czapki uczynione zebw zwierzcych. Niektrzy stali wsparci na oszczepach, inni na kuszach, niektrzy zajci byli zwijaniem ogromnych sieci i powrozw - inni obracali nad wglami potne wierci ubrze i osie, przeznaczone widocznie na ranny posiek. Blask pomienia pada na nieg, owiecajc zarazem te dzikie postacie poprzesaniane nieco dymem ognisk, mg oddechw i par podnoszc si z pieczonych misiw. Za nimiwida byo zarowione pnie olbrzymich sosen i nowe gromady ludzi, ktrych mnogo dziwia nieprzywykego do widokutakich owieckich zebra Lotaryczyka. - Wasi ksita - rzek - na owy jakoby nawojenne wyprawy chodz. - Jakbycie wiedzieli - odrzek Mako z Turobojw - ze nie brak im ni myliwskiego sprztu, ni tez ludzi. To s osacznicy ksicy, ale s te i inni, ktrzy dla targu z puszczaskich komyszy tu przychodz. - Co bdziem czynili? - przerwa Zbyszko - we dworze pi jeszcze. - Ano, zaczekamy, a si pobudz - odpart Mako. - Przecie nie bdziem do drzwi koata i ksicia, pana naszego, budzi. To rzekszy, zaprowadzi ich do ogniska, przy ktrym osacz-nicy ponarzucali im skrubrzych i niedwiedzich, a nastpnie poczli ich skwapliwie czstowa dymicym misem - syszc za obc mow, jli si skupia, aeby na Niemca popatrze. Wnet roznioso si przez ludzi Zbyszkowych, e to jest rycerz "a zza morza" - i wwczasstao si naok tak ciasno, e pan na Turobojach musia uy powagi, aby cudzoziemca od zbytniej ciekawoci uchroni. De Lorche zauway te w tumie niewiasty, poprzybierane przewanie rwnie w skry, ale rumiane jak jabka i nadzwyczaj urodziwe, wic pocz pyta, czy one take w owach bior udzia. Mako Turobojski wyjani mu, e do oww one nie nale, ale e przybywaj wraz z osacznikami przez babsk ciekawo albo jakby na jarmark, dla kupnamiejskich towarw i sprzeday lenych bogactw. Jako tak byo w istocie; w dworzec ksicy by jakby ogniskiem, naok ktrego, nawet w czasie nieobecnoci ksicia, kupiy si dwa ywioy: miejski i leny. Osacznicy nie lubili wychodzi z puszczy, gdy nieswojo im byo bez szumu drzew nad gowami, wic Przasnyszanie zwozili na ow len krawd synne swe piwa, mk mielon w miejskich wiatrakach lub na wodnych mynach na Wgierce, sl rzadk w puszczy i poszukiwan chciwie, elaziwo, rzemienie i tym podobny owoc ludzkiej przemylnoci, a brali w zamian skry, kosztowne futra, suszone grzyby, orzechy,zioa w chorobach przydatne lub bryki bursztynu, o ktre midzy Kurpiami nie byo zbyt trudno. Z tego powodu okoo ksicego dworca wrza jakby ustawicznytarg, ktry potgowa si jeszcze w czasieksicych oww, gdy i obowizek, i ciekawo wywabiay mieszkacw z gbin lenych. De Lorche sucha opowiada Makowych, przypatrujc si z zajciem postaciom osacznikw, ktrzy yjc w zdrowym, ywicznym powietrzu i karmic si, jak zreszt wikszo chopw wczesnych, przewanie misem - zdumiewali nieraz zagranicznych wdrowcw wzrostem i si,Zbyszko za, siedzc przy ogniu, spoglda ustawicznie na drzwi i okna dworca, zaledwie mogc wytrwa na miejscu. wiecio si tylko jedno okno, widocznie od kuchni, gdy dym wychodzi przez szpary midzy nie do szczelnie dopasowanymi szybami. Inne byy ciemne, poyskujce tylko od blaskw dnia, ktry biela z kad chwil i posrebrza coraz mocniej onieon puszcz za dworem. W maych drzwiach wybitych w bocznej cianie domostwa ukazywaa si czasem suba w barwie ksicej - i z wiadrami lub cebramina powerkach biega po wod do studzien. Ludzie ci, zapytywani, czy wszyscy pi jeszcze, odpowiadali, e dwr strudzon wczorajszymi owami spoczywa dotd, ale e ju warzy si strawa na ranny posiek przed wyruszeniem. Jako przez okno kuchenne pocz wydobywa si zapach tuszczw i szafranu, ktry rozszed si daleko midzyogniskami. Skrzypny wreszcie i otwary si drzwi gwne, odkrywajc wntrze suto owieconej sieni - i na ganek wyszed czowiek, w ktrym Zbyszko na pierwszy rzut oka pozna jednego z rybatw, ktrych w swoim czasie widzia midzy sub ksiny w Krakowie. Na w widok, nie czekajc na Maka z Turobojw ni na deLorche, skoczy Zbyszko z takim pdem ku dworowi, e a zdziwiony Lotaryczyk zapyta: - Co si stao temu modemu rycerzowi? - Nic si nie stao - odrzek Mako z Turobojw - jeno miuje jedn dwrk ksiny i rad by j jako najprdzej uwidzie. - Ach! - odpowiedzia de Lorche, przykadajc obie donie do serca. I podnisszy oczy w gr, pocz wzdycha raz po razu tak aonie, e a Mako wzruszy ramionami i w duchu rzek: "Zaliby do swojej starki tak wzdycha? Nuby szczerze by niespena rozumu?" Ale tymczasem wprowadzi go do dworca i obaj znaleli si w obszernej sieni, przybranej rogami turw, ubrw, osi i jeleni, i owieconej przez ponce na potnym kominie suche kody. W rodku sta nakryty kilimkiem st z przygotowanymi misami do jada, w sieni byo zaledwie kilku dworzan, z ktrymi rozmawia Zbyszko. Mako z Turobojw zapozna ich z panem de Lorche, ale e nie umieli po niemiecku, musia sam dalej dotrzymywa mu towarzystwa. Jednake dworzan przybywao co chwila, chopw powikszej czci na schwa, surowych jeszcze, ale rosych, pleczystych, powowosych, poprzybieranych ju jak do puszczy. Ci, ktrzy znali Zbyszka i wiedzielio jego przygodach krakowskich, witali si znim jak ze starym przyjacielem - i zna byo, e ma mir midzy nimi. Inni patrzyli na niego z takim podziwem, z jakim zwykle patrzy si na czowieka, nad ktrego karkiem wisia topr katowski. Naok sycha byo gosy: "Juci! Jest ksina, jest Jurandwna, zaraz j tu ujrzysz, nieboe, i na owy z nami pojedziesz". A wtem weszli dwaj gocie krzyaccy, brat Hugo de Dan-veld, starosta z Ortelsburga, czyli ze Szczytna, ktrego krewny by w swoim czasie marszakiem, i Zygfryd de Lowe, take z zasuonej w Zakonie rodziny - wjt z Jansborku. Pierwszy do mody jeszcze, ale otyy, z twarz chytrego piwoopa i grubymi, wilgotnymi wargami, drugi wysoki o rysach surowych, ale szlachetnych. Zbyszkowi wydao si, e Danvelda widzia niegdy przy ksiciu Witoldzie i e go Henryk, biskup pocki, zwali w gonitwach z konia, lecz wspomnienia owe pomieszao mu wejcie ksicia Janusza, ku ktremu zwrcili si z pokonami i Krzyacy, i dworzanie. Zbliy si ku niemu de Lorche i komturowie, i Zbyszko, on za wita uprzejmie, ale z powag na swej bezwsej, wieniaczej twarzy, okolonej wosami obcitymi rwno nad czoem, a spadajcymi a na ramiona po obu bokach. Wnet zagrzmiay za oknami trby na znak, e ksi zasiada do stou: zagrzmiay raz, drugi, trzeci, a za trzecim razem otworzyy si due drzwi poprawej stronie izby i ukazaa si w nich ksina Anna, majc przy sobie cudn przetowos dzieweczk z lutni zawieszon na ramieniu. Ujrzawszy je, Zbyszko wysun si naprzdi zoywszy przy ustach rce, klkn na oba kolana w postawie penej czci i uwielbienia. Na ten widok szmer uczyni si w sali. gdy zdziwi Mazurw postpek Zbyszka, a nawet niektrych i zgorszy. "A wiera - mwili starsi - pewnikiem nauczy si tego obyczaju od zamorskich jakowych rycerzy, a moe zgoa od pogan, gdy nie masz go nawet midzy Niemcami". Modzi wszelako myleli: "Nie dziwota, to dziewceszyj powinien". A ksina i Jurandwna niepoznay zrazu Zbyszka, gdy klkn plecami do ognia i twarz mia w cieniu. Ksina mylaa w pierwszej chwili, i to ktry z dworzan, zawiniwszy co wzgldem ksicia, prosi jej o wstawiennictwo, lecz Danusia, ktra wzrok miaa bystrzejszy, postpia krok naprzd - i pochyliwszy sw jasn gow, krzykna nagle cienkim, przeraliwym gosem: - Zbyszko! Po czym, nie mylc o tym, e patrzy na ni cay dwr i zagraniczni gocie, skoczya jak sama ku modemu rycerzowi iobjwszy go ramionami, pocza caowa jego oczy, usta, policzki, tulc si do niego i piszczc przy tym z wielkiej radoci pty,pki nie zagrzmieli jednym wielkim miechem Mazurowie i pki ksina nie pocigna j za konierz ku sobie. Wwczas spojrzaa po ludziach i stropiwszy si okrutnie, z rwn szybkoci schowaa si za ksin, ukrywszy si w fadach jej spdnicy, tak e jej ledwie wierzch gowy byo wida. Zbyszko obj nogi pani, ta za podniosa go i pocza wita, a zarazem wypytywa si o Maka: czy zmar, czy te yw, a jeli yw, czy nie przyjecha take na Mazowsze? Zbyszko odpowiada niezbyt przytomnie na te pytania, albowiem przechylajc si na obie strony, stara si dojrze za ksin Danuk, ktra to wychylaa si przez ten czas ze spdnicy pani, to znw dawaa nurka w jej fady. Mazurowie w boki si brali na owo widowisko, mia si i sam ksi, a wreszcie, gdy wniesiono gorce misy, zwrcia si rozradowana pani do Zbyszka irzeka: - Sue nam, miy suko, a bogdaj nie tylko przy jedle, ale i na zawsze. Potem za do Danusi: - A ty, mucho utrapiona, wylee raz zza spdnicy, bo mi j do reszty oberwiesz. Wic Danusia wysza zza spdnicy, sponiona, pomieszana, podnoszca co chwila na Zbyszka oczy lkliwe, zawstydzone, a ciekawe - i tak cudna, e a rozpyno si serce nie tylko w Zbyszku, ale i w innych mach: starosta krzyacki ze Szczytna pocz przykada raz po razu do do swych grubych, wilgotnych warg, de Lorche za zdumia si; podnis obie rce w gr i zapyta: - Na witego Jakuba z Kompostelli, kto jest ta dziewica? Na to starosta ze Szczytna, ktry przy otyoci by niski, podnis si na palce i rzek do ucha Lotaryczyka: - Crka diaba. De Lorche popatrzy na niego, mrugajc oczyma, nastpnie zmarszczy brwi i zacz mwi przez nos: - Nie praw to rycerz, ktry przeciw piknoci szczeka. - Nosz zote ostrogi - i jestem zakonnikiem - odpar z wyniosoci Hugo de Danveld. Tak wielka bya cze dla pasowanych rycerzy, i Lotary-czyk spuci gow, lecz po chwili odrzek: - A jam krewny ksit Brabantu. - Pax! Pax! - odpowiedzia Krzyak. - Cze potnym ksitom i przyjacioom Zakonu,z ktrego rk wkrtce, panie, zote ostrogiotrzymacie. Nie odmawiam ja urody tej dziewce, ale posuchajcie, kto jest jej ojciec. Lecz nie zdy nic opowiedzie, albowiem w tej chwili ksi Janusz zasiad do niadania, a dowiedziawszy si poprzednio od wjta z Jansborku o wielkich pokrewiestwach pana de Lorche, da mu znak, aby siad koo niego. Naprzeciw zaja miejsce ksina z Danusi, Zbyszko za stan, jak ongi w Krakowie, za ich krzesami do usugi. Danusia trzymaa gow, jak moga najniej, nad misk, bo wstyd jej byo ludzi, ale troch na bok, by Zbyszko mg widzie jej twarz. On za patrza chciwie i z zachwyceniem na jej jasn, drobn gow, na rowy policzek, na ramiona przybrane w obcis odzie, ktre przestaway ju by dziecinne, i czu, e wzbiera w nim jakby rzeka nowej mioci, ktra zalewa mu cae piersi. Czu take na oczach, na ustach i na twarzy wiee jej pocaunki. Niegdy dawaa mu je ona tak jak siostra bratu i on przyjmowa je jak od miego dziecka. Teraz, na wiee ich wspomnienie, dziao si z nim to, co czasem dziao si przy Jagience: bray go cigoty i ogarniaa go omdlao, pod ktr tai si ar jak w przysypanym popioem ognisku. Danusia wydawaa mu si doros zupenie pann - bo te i rzeczywicie wyrosa, rozkwita. A przy tym tyle i tak cigle mwiono przy niej o mioci, e rwnie jak pczek kwiatowy przygrzany socem kranieje i otwiera si coraz bardziej, tak i jej otworzyy si oczy na mio - i skutkiem tego byo w niej teraz co, czego nie byo poprzednio -jaka uroda, ju nie tylko dziecinna, i jaka ponta, mocna, upajajca, bijca od niej tak, jak bije ciepo od pomienia albo zapach od ry. Zbyszko to czu, ale nie zdawa sobie z tego sprawy, gdy si zapamita. Zapomnia nawet o tym, e trzeba przy stole suy. Nie widzia, e dworzanie patrz na niego, trcaj si okciami, e pokazuj sobie ich oboje z Danusi i miej si. Nie zauway rwnie ani jakby skamieniaej ze zdumienia twarzy pana de Lorche, ani wypukych oczu krzyackiego starosty ze Szczytna, ktre ustawicznie utkwione byy w Danusi, i odbijajc zarazem pomie komina, wydaway si takczerwone i byszczce jak wilcze. Ockn si dopiero, gdy trby ozway si ponownie, dajc znak, e czas do puszczy -i gdy ksina Anna Danuta, zwrciwszy si ku niemu, rzeka: - Przy nas pojedziesz, aby za mia uciech i dziewce o kochaniu mg prawi, czego i ja rada posucham. To powiedziawszy, wysza z Danusi, aby si na ko przybra. Zbyszko za skoczy na podwrzec, na ktrym trzymano ju pokryte sdzielizn i parskajce konie dla ksistwa, goci i dworzan. Na dziedzicu nie byo tak rojno jak przedtem, gdy osacznicy wyszli ju pierwej z sieciami i potonli w puszczy. Ogniska poprzygasay, dzie uczyni si jasny, mrony, nieg skrzypia, a z drzew poruszanych lekkim powiewem sypaa si sad sucha, iskrzca.Wkrtce wyszed i siad na ko ksi, majc za sob pachoka z kusz i z oszczepem tak dugim i cikim, e mao kto mg nim wada; ksi jednak wada nim z atwoci, albowiem, jak i inni Piastowie mazowieccy, posiada si nadzwyczajn. Byway nawet i takie niewiasty w tym rodzie, ktre wychodzc za obcych ksit, zwijay w palcach przy weselnych ucztach szerokie tasaki elazne. Blisko ksicia trzymao si te dwch mw gotowych w nagym razie do pomocy, a wybranych ze wszystkich dziedzicw ziemi warszawskiej i ciechanowskiej, strasznych na samo wejrzenie, o barach jak pnie lene - na ktrych patrza z podziwem przybyy z daleka pan de Lorche. Tymczasem wysza i ksina z Danusi, obie przybrane w kaptury ze skr biaych asic. Nieodrodna crka Kiejstuta lepiej umiaa "szy" z uku ni ig, niesiono wic i za ni ozdobn, nieco tylko lejsz od innych kusz. Zbyszko, przyklknwszy na niegu, wycign do, na ktrej pani wspara, siadajc na ko - nog, po czym unis w gr Danusi, tak samo jak w Bogdacu unosi Jagienk - i ruszyli. Orszakwycign si w dugiego wa: skrci na prawo od dworu, mienic si i migocc na brzegu puszczy jak barwna krajka na brzegu ciemnego sukna, a nastpnie pocz si w ni z wolna zanurza. Byli ju do gboko w boru, gdy ksina, zwrciwszy si do Zbyszka, rzeka: - Przecze nie gadasz? Nue, mw do niej. Zbyszko, lubo tak zachcony, milcza jeszcze przez chwil, albowiem opanowaa go jaka niemiao - i dopiero po upywiejednej lub dwch zdrowasiek ozwa si: - Danuka! - Co, Zbyszku? - Miuj ci tak... Tu zaci si, szukajc sw, o ktre byo mu trudno, bo chocia klka jak zagraniczny rycerz przed dziewczyn, chowszelkimi sposobami cze jej okazywa i stara si unika gminnych wyrae, jednake prno si sili na dworno, gdymajc dusz poln, tylko po prostu umia mwi. Wic i teraz po chwili rzek: - Miuj ci tak, ae mi dech zapiera! Ona za podniosa na niego spod asiczego kapturka modre oczta i twarz wyszczypan na rowo przez zimne lene powietrze: - I ja, Zbyszku! - odrzeka jakby z popiechem. Po czym zaraz nakrya oczy rzsami, bo ju wiedziaa, co to jest mio. - Hej, krocie ty moje! hej, dziewczyno ty moja! - zawoa Zbyszko - Hej!... I znowu umilk ze szczcia i ze wzruszenia, lecz dobra, a zarazem ciekawaksina przysza im powtrnie z pomoc: - Powiadaje - rzeka -jako ci si cnio bezniej, a zdarzy si li gszczyk, to choby j tam i w gb pocaowa, nie bd krzywa, bo to najlepiej o twoim kochaniu zawiadczy. Wic pocz opowiada, "jako mu si cnio"twieniunie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc_);Ic#_c2 Rbez niej i w Bogdacu przy dogldaniu Maka, i midzy "somsiadami". O Jagience nic tylko nie wspomnia chytry wykrtnik - ale zreszt szczerze mwi, bo w tej chwili tak kocha liczn Danusi, e chciao mu si chwyci j, przesadzi na swego konia, wzi przed si i trzyma przy piersiach. Nie mia jednak tego uczyni; natomiast gdy pierwszy gszczyk przedzieli ich od jadcych za nimi dworzan i goci, pochyli si ku niej, obj j i pochowa twarz w asiczy kaptur, wiadczc tym uczynkiem oswej mioci. Ale e zim nie ma lici na krzach leszczynowych, dojrza go Hugo von Danveld i pan de Lorche, dojrzeli go rwnie dworzanie i poczli midzy sob mwi: - Poboka ci j przy ksinie! Wier, jako wnet im pani weselisko wyprawi. - Chwacki to jaki pachoek, ale i ona siarczysta Jurandowa krew! - Krzemie to i krzesiwo, cho dziewka niby trusia. Pjd z nich iskry, nie bj si! Przywar ci do niej jak kleszcz do ywej skry! Tak oni rozmawiali, miejc si, lecz starosta krzyacki ze Szczytna zwrci ku panu de Lorche sw kol, z i lubien twarz -i zapyta: - Czy chcielibycie, panie, by jaki Merlin zmieni was czarnoksisk moc w tamtegooto rycerzyka? - A wy, panie? - zapyta de Lorche. Na to Krzyak, w ktrym widocznie zawrzaa zazdro i dza, cign niecierpliw rk konia i zawoa: - Na moj dusz!... W tej chwili jednak opamita si i pochyliwszy gow, odrzek: - Zakonnikiem jestem, ktry lubowa czysto. I spojrza bystro na Lotaryczyka, w obawie, czy nie zobaczy na jego twarzy umiechu, albowiem pod tymwzgldem Zakon z mia saw u ludzi, a midzy zakonnikami Hugo de Danveld najgorsz. By on przed kilku laty pomocnikiem wjta w Sambii i tam skargi naniego stay si tak gone, e pomimo caej pobaliwoci, z jak patrzano na podobne sprawy w Malborgu, musiano go przenie na dowdc zamkowej zaogi w Szczytnie. Przybywszy w ostatnich dniach ztajnymi zleceniami na dwr ksicia i ujrzawszy cudn Jurandwn, zapaa do niej dz, dla ktrej wiek Danusi nie by adnym hamulcem, albowiem w tych czasach modsze od niej wychodziy za m. Lecz e zarazem wiedzia Danveld, jaki by rd dziewczyny, i e imi Juranda czyo si ze strasznym wspomnieniem w jego pamici, wic i jego dza wyrosa napodkadzie dzikiej nienawici. A de Lorche pocz go wanie wypytywa o te dzieje. - Nazwalicie, panie, t pikn dziewic crk diaba; dlaczegocie j tak nazwali? Danveld pocz na to opowiada histori Zotoryi: jako przy odbudowywaniu zamku porwano szczliwie ksicia wraz z dworem i jako w tym zdarzeniu zgina matka Jurandwny, za ktr Jurand mci si od owej pory w okropny sposb na wszystkich rycerzach zakonnych. I nienawi buchaa z Krzyaka przy tym opowiadaniu jak pomie, albowiem mia i osobiste do niej powody. Oto i on sam zetkn si przed dwoma laty z Jurandem, ale wwczas na widok strasznego "Dzika zeSpychowa" pierwszy raz w yciu upado w nim serce tak nikczemnie, e opuci dwchswoich krewnych, ludzi, upy i jak obkany ucieka dzie cay a do Szczytna, gdzie z trwogi na dugi czas zachorza. Gdy przyszed do zdrowia, wielki marszaek Zakonu odda go pod sd rycerski, ktrego wyrok uniewinni go wprawdzie, gdy Danveld poprzysig na krzy i cze, e rozhukany ko unis go z pola walki - ale zamkn mu drog do wyszych dostojestw w Zakonie. Krzyak zamilcza wprawdzie teraz o tych wypadkach przed panem de Lorche, natomiast wypowiedzia tyle skarg na okruciestwo Juranda i zuchwao caegopolskiego narodu, e wszystko to zaledwie mogo pomieci si w gowie Lotaryczyka. - My wszelako - rzek po chwili - jestemy u Mazurw, nie u Polakw? - To osobne ksistwo, ale jeden nard - odpowiedzia starosta - jednaka ich bezecno i jednaka przeciw Zakonowi zawzito. Bg daj, aby niemiecki miecz cae to plemi wygubi! - Susznie mwicie, panie; bo eby ten ksi, ktry na pozr zacny si wydaje, mia zamek przeciw wam w waszych ziemiach wznosi - o podobnym bezprawiu nawet i midzy poganami nie syszaem. - Zamek on wznosi przeciw nam, ale Zotoryja ley w jego, nie w naszych ziemiach. - Tedy chwaa Chrystusowi, e wam da nad nim zwycistwo. Jakoe skoczya si ta wojna? - Nie byo wwczas wojny. - A wasze zwycistwo pod Zotoryj? - Bg nam wanie i w tym pobogosawi, e ksi by bez wojska, jeno z dworem i niewiastami. Na to de Lorche spojrza ze zdumieniem naKrzyaka. - Jak to? Wic w czasie pokoju napadlicie na niewiasty i na ksicia, ktry we wasnych ziemiach zamek budowa? - Dla chway Zakonu i chrzecijastwa nie masz bezecnych uczynkw. - A we straszny rycerz jeno za mod maonk pomsty szuka, zabit przez was czasu pokoju? - Kto przeciw Krzyakowi rk podnosi, synem ciemnoci jest. Zaduma si, usyszawszy to, pan de Lorche, ale nie mia ju czasu Danveldowi odpowiedzie, gdy wyjechali na obszern, zanieonym szuwarem pokryt polank, naktrej ksi zsiad z konia, a za nim poczli zsiada i inni. Rozdzia XXI Biegli lenicy poczli pod wodz wielkiego owczego rozstawia myliwych dugim rzdem na skraju polany, tak aby bdc sami w ukryciu, mieli przed sob pust przestrze, uatwiajc strzay z kusz i ukw. Dwa krtsze boki polany obstawione byy sieciami, za ktrymi taili si borowi "nawrotnicy", ktrych obowizkiem byo nawraca zwierza ku strzelcom lub jeli, nie dajc si sposzy, zapltywa si w sieciach, dobija go oszczepami. Nieprzeliczone gromady Kurpiw, umiejtnierozstawione w tak zwan otok, miay pdzi wszelkie ywe stworzenie z gbin lenych na polan. Za strzelcami znw znajdowaa si sie, rozpita w tym celu, by zwierz, ktry zdoa przedrze si przezich szereg, zosta ni powstrzymany i w jej skrtach dobity. Ksi stan w porodku szeregu w lekkimzagbieniu, ktre biego przez ca szeroko polany. Gwny owczy, Mrokotaz Mocarzewa, wybra mu to stanowisko, wiedzc, e tym wanie wgbieniem bdzie pomyka przed otok najgrubszy zwierz z puszczy. Sam ksi mia w rku kusz, tu pod bokiem pana sta oparty o drzewo ciki oszczep, a nieco z tyu trzymali si dwaj "brocy" z toporami na ramionach, ogromni, do pni lenych podobni,ktrzy prcz toporw mieli jeszcze gotowe napite kusze dla podania ksiciu w razie potrzeby. Ksina i Jurandwna nie zsiadayz koni, albowiem nie zezwala na to nigdy ksi ze wzgldu na niebezpieczestwo od turw i ubrw przed ktrych wciekociatwiej si byo w razie wypadku chroni konno ni pieszo. De Lorche, lubo wezwany przez ksicia, aby zaj miejsce po prawejjego stronie, prosi, aby mu wolno byo zosta dla obrony dam na koniu, i sta opodal ksiny do dugiego gwodzia podobny, z rycersk kopi, z ktrej podrwiwali z cicha pod wsem Mazurowie jako z broni mao na owach przydatnej. Natomiast Zbyszko wbi oszczep w nieg, kusz przekrci na plecy i stojc przy koniu Danusi, podnosi ku niej gow, chwilami szepta do niej, a chwilami obejmowa jej nogi i caowa kolana, albowiem wcale si ju przed ludmi ze swoj mioci nie kry. Uspokoi si dopiero wwczas, gdy Mrokota z Mocarzewa, ktry w puszczy omiela si ina samego ksicia burcze, nakaza mu gronie milczenie. Tymczasem daleko, daleko w gbi puszczy ozway si rogi kurpieskie, ktrym z polanyodpowiedzia krtko wrzaskliwy gos krzywuy -po czym nastaa cisza zupena. Ledwie niekiedy zaskrzeczaa sjka w wierzchokach sosen, niekiedy zakrakali jakkruki ludzie z otoki. Myliwi wytyli oczy na bia, pust przestrze, na ktrej wiatrporusza oszronionym sitowiem i bezlistny-mi krzami wikliny - kady czeka z niecierpliwoci, jaki te pierwszy zwierzpojawi si na niegu - w ogle za wronosobie owy obfite i wspaniae, gdy puszcza roia si od ubrw, turw, dzikw. Kurpie wykurzyli te z barogw i kilka niedwiedzi, ktre zbudzone w ten sposb chodziy po gszczach, ze, godne i czujne, domylajc si, ze wkrtce przyjdzie im stoczy walk nie o spokojny sen zimowy, ale o ycie. Trzeba byo jednak czeka dugo, gdy ludzie, ktrzy parli zwierza ku klamrom otoki i ku polanie, zajli ogromny szmat boru i szli z tak daleka, e do uszu myliwych nie dochodzio nawet szczekanie psw, ktre zaraz po odezwaniu si trb spuszczone zostay ze smyczy. Jeden z nich, spuszczony widocznie za wczenie albo te wczcy si luzem za chopami, ukaza si na polanie i przebiegszy j caz nosem ku ziemi, przeszed midzy myliwcami. I znw uczynio si pusto i cicho, tylko nawrotnicy krakali cigle jak krucy, dajc w ten sposb zna, e wkrtce robota si rozpocznie. Jako po upywie kilku pacierzy na skraju pojawiy si wilki, ktre jako najczujniejsze pierwsze usioway si wynie z obierzy. Byo ich kilka. Ale wypadszy na polan i zawietrzywszy wok ludzi, day znw nurka w br, szukajc widocznie innego wyjcia. Potem dziki, wynurzywszy si z kniei, poczy biec dugim, czarnym acuchem przez zanieon przestrze, podobne z dala do swojskiej trzody chlewnej, ktra na woanie gospodarnej niewiasty zda, trzsc uszyma, ku chacie. Ale acuch w zatrzymywa si, sucha, wietrzy - zawraca i znw sucha; wyboczy ku sieciom i poczuwszy nawrotnikw, znw puci si ku myliwym,chrapic, zbliajc si coraz ostroniej, alecoraz bardziej, pki wreszcie nie rozleg si szczk elaznych zastawnikw przy kuszach, warkot grotw i pki pierwsza krew nie splamia biaej nieystej podcieli. Wwczas rozleg si okrzyk i stado rozproszyo si, jakby w nie piorun uderzy; jedne poszy na olep przed siebie, drugie rzuciy si ku sieciom, inne poczy biega to w pojedynk, to po kilka,mieszajc si z innym zwierzem, od ktrego zaroia si tymczasem polana. Ju te dochodziy wyranie do uszu gosy rogw, ujadanie psw i daleki gwar ludzi idcych w gwnej awie z gbi boru. Mieszkacy leni, odpdzani z bokw przez rozcignite szeroko w puszczy skrzyda otoki, zapeniali coraz szczelniej len k. Nic podobnego nie mona byo zobaczy nie tylko w krajach zagranicznych, ale nawet i w innych ziemiach polskich, w ktrych nie byo ju takich puszcz jak na Mazowszu. Krzyacy, chocia bywali na Litwie, gdzie czasem zdarzao si, e ubry, uderzajc na wojsko, sprawiay w nim zamieszanie* - dziwili si nie-pomau tej niezmiernej iloci zwierza, a zwaszcza dziwi si pan de Lorche. Stojc przy ksinie i dworkach jakuraw na stray, a nie mogc si z adn rozmwi, pocz on ju by nudzi si. marzn w swej elaznej zbroi i mniema, e owy chybiy. A oto ujrza przed sob cae stada lekkonogich sarn, powych jelenii osiw o bach cikich, ukoronowanych, pomieszane z sob, wichrzce po polanie, olepione trwog i szukajce na prno wyjcia. Ksina, w ktrej na ten widok zagraa Kiejstutowa, ojcowska krew, wypuszczaa grot za grotem w ow pstr cib, pokrzykujc z radoci za kadym razem, gdy ugodzony jele lub o wspina si w pdzie do gry, a nastpnie wali si ciko i kopa nieg nogami. Inne dwrki pochylay te czsto twarze ku kuszom, albowiem wszystkie ogarn zapa myliwski. Jeden tylko Zbyszko nie myla oowach, ale wsparszy okcie na kolanach Danusi, a gow na doniach, patrzy jej woczy, ona za, na wp miejca si, na wp zawstydzona, prbowaa mu zamykapalcami powieki, niby nie mogc takiego wzroku wytrzyma. Lecz uwag pana de Lorche zwrci ogromny, siwy na karku i opatkach niedwied, ktry niespodzianie wychyn zszuwarw w pobliu strzelcw. Ksi strzeli do niego z kuszy, a nastpnie wypad ku niemu z oszczepem i gdy zwierz podnis si, ryczc okropnie, na zadnie apy - sku go na oczach caego dworu tak sprawnie i szybko, e aden z dwu "brocw" nie potrzebowa uy topora. Pomyla tedy mody Lotaryczyk, e jednak niewielu panw, na dworach ktrychbawi po drodze, wayoby si na tak zabaw i e z takimi ksity i z takim ludem cik moe Zakon mie kiedy przepraw i cikie przey godziny. Lecz w dalszym cigu zobaczy skute w ten sam sposb przez innych myliwych srogie,biaokywe odyce, ogromne, daleko wiksze i zacieklejsze od tych, na ktre polowano w lasach Niszej Lotaryngii i w puszczach niemieckich. Tak wprawnych i dufnych w si doni owcw ani te takichuderze oszczepem nie widzia pan de Lorche nigdzie - co, jako czowiek byway,tumaczy sobie tym, e wszyscy ci wrd niezmiernych borw siedzcy ludzie przywykaj od dziecicych lat do kuszy i oszczepu - za czym i do wikszej w ich uyciu dochodz od innych biegoci. Polana usaa si wreszcie gsto trupami wszelkiego rodzaju zwierzt, lecz owom daleko jeszcze byo do koca. Owszem, najciekawsza a zarazem najbardziej niebezpieczna ich cwila miaa dopiero nadej, gdy otoka wpara wanie na pusta kilkanacie ubrw i turw. Chocia w lasach trzymay si one zwykle osobno, szy teraz pomieszane razem, ale bynajmniej nie olepe z trwogi, raczej grone ni przeraone. Nie szy te zbyt szybko, jakby pewne w poczuciu okrutnej siy, e zami wszelkie zapory i przejd -ziemia jednak zacza dudni pod ich ciarem. Brodate byki, idce na czele gromady ze bami nisko nad ziemi, zatrzymyway si chwilami, jakby rozwaajc, w ktr stron uderzy. Z potwornych ich puc wydobywa si guchyryk do podziemnego grzmotu podobny, z nozdrzw dymio par, a kopic nieg przednimi nogami, zdaway si upatrywa spod grzyw krwawymi oczyma ukrytego nieprzyjaciela. Tymczasem nawrotnicy podnieli ogromny krzyk, ktremu od strony gwnej awy i od skrzyde otoki odpowiedziay setki gromkich gosw; zawrzay rogi i piszczaki; zadraa puszcza a hen do najdalszych gbin, a jednoczenie wypadyna polan ze strasznym harmidrem gonice po tropie psy kurpieskie. Widok ich wprawiw mgnieniu oka we wcieko samice majce przy sobie mode. Idce dotd z wolna stado rozproszyo si w szalonym pocigu po caej polanie. Jeden z turw, powy, olbrzymi, niemal potworny byk, ogromem ubry przenoszcy, puci si w cikich skokach ku szeregowi strzelcw, zawrci ku prawej stronie polany, po czym, ujrzawszy o kilkadziesit krokw midzy drzewami konie, zatrzyma si i huczc, pocz ora nogami ziemi, jakby podniecajc si do skoku i walki. Na ten straszny widok nawrotnicy podnielikrzyk jeszcze wikszy, w szeregu za myliwych ozway si przeraliwe gosy: "Ksina, ksina! ratujcie pani!" Zbyszko porwa za utkwiony w niegu oszczep i skoczy na skraj lasu, za nim skoczyo kilku Litwinw gotowych zgin w obronie crki Kiejstuta - a wtem zgrzytna w rkach pani kusza, zawiszczal grot i przeleciawszy ponad schylonym bem zwierzcia utkwi w jego karku. - Dosta! - zawoaa ksina - nie pjdzie...Ale dalsze jej sowa zguszy ryk tak straszliwy, e a konie przysiady na zadach. Tur rzuci si jak burza wprost na pani, lecz nagle z nie mniejszym pdem wypad spomidzy drzew mny pan de Lorche i pochylony na koniu, z kopi wycignit jak na rycerskim turnieju, run wprost na zwierza. Obecni ujrzeli przez jedno mgnienie oka kopi utkwion w karku byka, ktra wnet wygia si jak pak i prysa w drobne zamki, za czym olbrzymi rogaty eb znikn cakiem pod brzuchem konia pana de Lorche i zanim kto z obecnych zdoa wykrzykn, i rumak, i jedziec wylecieli jak z procy w powietrze. Ko, spadszy na bok, pocz bi w przedmiertnych drgawkach nogami, opltujc je we wasne wyprute trzewia, pan de Lorche lea w pobliu bez ruchu, podobny na niegu do elaznego klina, tur za zdawa si przez chwil waha, czy niepomin ich i nie uderzy na inne konie, lecz majc tu przed sob te pierwsze ofiary, zwrci si znw ku nim i j pastwi si nad nieszczsnym rumakiem, gniotc go bem i orzc z wciekoci rogami jego otwarty brzuch. Z boru jednake sypnli si ludzie na ratunek obcego rycerza, Zbyszko, ktremu chodzio o ochron ksiny i Danusi, o"twieniunie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc58 Emc5(!cV77dobieg pierwszy i wbi ostrze oszczepu pod opatk zwierzcia. Lecz uderzy z takim rozmachem, e oszczep przy nagym zwrocie tura pk mu w rku, on sam za upad twarz w nieg. "Zgin! zgin!" - ozway si gosy biegncych z pomoc Mazurw. Tymczasem eb byka pokry Zbyszka i przycisn go do ziemi. Od stronyksicia ju, ju nadbiegali dwaj potni "brocy" - byliby jednak przybyli za pno,gdyby na szczcie nie uprzedzi ich darowany przez Jagienk Zbyszkowi Czech Hlawa. Ten dopad przed nimi i podnisszy oburcz szeroki topr, ci w pochylony kark tura tu za rogami. Cicie byo tak straszne, e zwierz run jak gromem raony z przerbanymi krgamii bem niemal do poowy odwalonym; lecz padajc, przygnit Zbyszka. Obaj "brocy" odcignli w mgnieniu oka potworne cielsko, a tymczasem ksina i Danusia, zeskoczywszy z koni, nadbiegy, nieme z przeraenia, do rannego modzianka. On za blady, cay zalany krwi tura i wasn, podnis si nieco, sprbowa wsta, ale zachwia si, upad na kolana i wsparszy si na rku, zdoa przemwi jedno tylko sowo: - Danuka... Po czym wyrzuci krew ustami i ciemnoci objy mu gow. Danusia chwycia go przez plecy za ramiona, ale nie mogc go utrzyma, pocza krzycze o ratunek. Jako otoczono go ze wszystkich stron, tarto niegiem, wlewano wino do ust, wreszcie owczy Mrokota z Mocarzewa rozkaza pooy go na opoczy i tamowakrew za pomoc mikkich hubek borowych - yw bdzie, jeli jeno ziobra, nie pacierze, ma poamione - rzek, zwracajcsi do ksiny. Wszelako inne dwrki zajy si przy pomocy myliwcw ratunkiem pana de Lorche. Obracano nim na wszystkie strony, szukajc na zbroi dziur lub wgi uczynionych przez rogi byka, ale prcz ladw niegu, ktry wbi si midzy zoenia blach, nie mona byo znale innych. Tur mci si gwnie na koniu, ktry lea obok ju martwy, majc pod brzuchem wszystkie swe wntrznoci, pan de Lorche za nie by ugodzon. Omdla tylkowskutek upadku - i jak si pokazao pniej, rk praw mia ze stawu wybit. Teraz jednak, gdy zdjto mu hem i wlano do ust wina, wnet otworzy oczy, oprzytomnia - i widzc pochylone nad sobzatroskane twarze dwch modych i hoychdwrek, rzek po niemiecku: - Pewniem ju w raju i anioowie s nade mn? Dwrki nie zrozumiay wprawdzie tego, co powiedzia, ale rade, e oy i przemwi, poczy si do niego umiechaiprzy pomocy myliwcw podniosy go z ziemi, on za jkn, poczuwszy bl w prawej rce, lew wspar si na ramieniu jednego z "aniow" - i przez chwil sta nieruchomo, bojc si kroku postpi, gdy nie czu si pewny w nogach. Za czym powid mtnym jeszcze wzrokiem po pobojowisku: ujrza powe cielsko tura, ktre z bliska wydawao si potwornie wielkie, ujrza amic rce nad ZbyszkiemDanusi - i samego Zbyszka na opoczy. - Ten to rycerz przyby mi z pomoc? - zapyta. - ywy-li? - Ciko pobit - odpowiedzia jeden z umiejcych po niemiecku dworzan. - Nie z nim, ale za niego bd si odtd potyka! - rzek Lotaryczyk. Lecz w tej chwili ksi, ktry poprzednio sta nad Zbyszkiem, zbliy si do niego i pocz go wysawia: e swoim miaym postpkiem ochroni od srogiego niebezpieczestwa ksin i inne niewiasty,a moe i ycie im ocali - za co, prcz rycerskich nagrd, otoczy go chwaa u ludzi, ktrzy teraz yj, i u potomnych. - Wdzisiejszych zniewieciaych czasach - rzek - coraz mniej prawych rycerzy jedzi po wiecie, bdcie mi wic gociem jako najduej albo i cakiem na Mazowszu ostacie, gdzie ask moj juecie zdobyli, a mio ludzk rwnie atwie cnymi uczynkami zdobdziecie! Rozpywao si od takich sw chciwe na saw serce pana de Lorche, gdy za pomyla, e tak przewanego czynu rycerskiego dokona i na takie pochway zarobi w owych dalekich ziemiach polskich,o ktrych tyle dziwnych rzeczy opowiadano na Zachodzie - z radoci nie czu prawie wcale blu w zwichnitym ramieniu. Rozumia, e rycerz, ktry na dworze brabanckim lub burgundzkim bdzie mg opowiedzie, i na owach ocali ycie ksinie mazowieckiej, bdzie chodzi w chwale jak w socu. Pod wpywem tych myli chcia nawet zaraz i do ksiny i na klczkach jej wierne suby lubowa, ale i sama pani, i Danusia zajte byy Zbyszkiem. w oprzytomnia znowu na chwil, ale tylko umiechn si do Danusi, podnis do do pokrytego zimnym potem czoa i zaraz powtrnie omdla. Dowiadczeni owcy, widzc, jak zawary si przy tym jego rce, a usta pozostay otwarte, mwili midzy sob, e nie wyyje, lecz dowiadczesi jeszcze Kurpie,z ktrych niejeden nosi na sobie lady niedwiedzich pazurw, dziczych kw lub ubrzych rogw, lepsz czynili nadziej, twierdzc, e rg tura obsun si midzy ebrami rycerza, e moe jedno z nich albodwa s zamane, ale krzy cay, gdy inaczej nie mgby si mody pan ani na chwil przypodnie. Pokazywali te, e w miejscu, gdzie upad Zbyszko, bya jakby zaspa niena i to wanie go ocalio - albowiem zwierz, przycisnwszy go midzyroem, nie podoa zgnie mu do szcztu piersi ni krzya. Nieszczciem lekarz ksicy, ksidz Wyszoniek z Dziewanny, nie by na owach,cho zwykle na nich bywa, albowiem zajty by tym razem wypiekaniem opatkw we dworze. Skoczy po niego, dowiedziawszy si o tym, Czech, tymczasem jednak ponieli Kurpie Zbyszka na opoczy do ksicego dworu. Danusia chciaa i przy nim piechot, lecz ksina sprzeciwia si temu, albowiem droga bya daleka i w parowach lenych leay ju gbokie niegi, chodzio za o popiech. Starosta krzyacki, Hugo de Danveld, pomg wic dziewczynie si na ko, a nastpnie, jadc przy niej, tu za ludmi, ktrzy nieli Zbyszka, rzek po polsku przyciszonym gosem, tak aby przez ni tylko mg by syszany: - Mam w Szczytnie cudowny balsam gojcy,ktry od pewnego pustelnika w Hercyskim Lesie dostaem i ktry mgbym we trzech dniach sprowadzi. - Bg wam wynagrodzi, panie! - odpowiedziaa Danusia. - Bg zapisuje kady miosierny uczynek, ale czy mam i od was spodziewa si zapaty? - Jako mog wam zapaci? Krzyak przysun si bliej z koniem, widocznie chcia co mwi, ale si zawaha i dopiero po chwili rzek: - W Zakonie, prcz braci, s i siostry... Jedna z nich przywiezie balsam gojcy, a wtedy powiem o zapacie. Rozdzia XXII Ksidz Wyszoniek opatrzy rany Zbyszka, uzna, i tylko jedno ebro jest zamane, ale pierwszego dnia nie rczy za wyzdrowienie, nie wiedzia bowiem, "czy si w chorym nie przekrcio serce i czy si w nim wtroba nie oberwaa". Pana de Lorche opanowaa te pod wieczr niemoc tak wielka, i musia si pooy, na drugi dzie za nie mg ni rk, ni nog bez wielkiego blu we wszystkich kociach poruszy. Ksina i Danusia oraz inne dwrki pilnoway chorych i warzyy dla nich wedle przepisu ksidza Wyszoka rozliczne smarowania i driakwie. Zbyszko jednake ciko by pobity i od czasu do czasu oddawa krew ustami, co wielce niepokoio ksidza Wyszoka. By jednake przytomny i na drugi dzie, lubo jeszcze osabiony bardzo, dowiedziawszy si od Danusi, komu ycie zawdzicza, przywoa swego Czecha, aby mu podzikowa i wynagrodzi. Musia jednak przy tym pomyle, e mia go od Jagienki i e gdybynie jej yczliwe serce, byby zgin. Myl ta bya mu nawet cika, czu bowiem, e nie wypaci si nigdy poczciwej dziewczyniedobrem za dobre i e bdzie dla niej tylko zmartwie i okrutnego smutku przyczyn. Powiedzia sobie wprawdzie zaraz: "To sina dwoje nie rozetn" - ale na dnie duszy zosta mu jakby wyrzut sumienia, Czech za zaogni jeszcze w wewntrzny niepokj. - Przysigem mojej panience - rzek - na wodycz cze, e was bd strzeg - to ibd, bez nijakiej nagrody. Jej to, nie mnie,powinnicie, panie, za ratunek. Zbyszko nie odpowiedzia, jeno pocz oddycha ciko -a Czech pomilcza przez chwil, po czym ozwa si znowu: - Jelibycie kazali mi skoczy do Bogdaca, to skocz. Moe bycie radzi starego pana ujrzeli, gdy Bg to wie, co z wami bdzie. - A co powiada ksidz Wyszoniek? - zapytaZbyszko. - Ksidz Wyszoniek powiada, e pokae si to na nowiu, a do nowiu jeszcze cztery dni.- Hej! to nie trzeba ci do Bogdaca. Albo zamr przedtem, nim stryk nady, albo ozdrowiej. - Posalibycie cho pismo do Bogdaca. Sanderus czysto wszystko wypisze. Bd przynajmniej o was wiedzie i bogdj na msz dadz. -Daj mi teraz spokj, bom saby. Jeli zamr, wrcisz do Zgorzelic i powiesz, jak co byo - wtedy dadz na msz. A mnie tu pochowaj albo w Ciechanowie. - Chyba e w Ciechanowie albo w Przasnyszu, bo w boru jeno Kurpie si grzebi, nad ktrymi wilcy wyj. Syszaemte od suby, e ksi za dwa dni razem ze dworem do Ciechanowa, a potem do Warszawy wraca. - Przecie mnie tu nie ostawi - odrzek Zbyszko. Jako odgad, bo ksina tego dnia jeszcze udaa si do ksicia z prob, aby pozwoli jej zabawi w puszczaskim dworcu wraz z Danusi, z pannami suebnymi i z ksidzem Wyszokiem, ktryprzeciwny by prdkiemu przewoeniu Zbyszka do Przasnysza. Pan de Lorche miasi po dwch dniach znacznie lepiej i poczwstawa, dowiedziawszy si jednak, e "damy" zostaj, pozosta take, aby towarzyszy im w drodze powrotnej i w razie napadu Saracenw broni ich od zej przygody. Skd si mieli wzi owi Saraceni- tego pytania nie zadawa sobie mny Lotaryczyk. Nazywano tak wprawdzie na dalekim Zachodzie Litwinw- od nich jednak nie mogo grozi adne niebezpieczestwo crce Kiejstuta, rodzonej siostrze Witolda, a stryjecznej potnego "krla krakowskiego", Jagiey. Ale pan de Lorchezbyt dugo bawi midzy Krzyaki, aby mimo wszystkiego, co na Mazowszu sysza i o chrzcie Litwy, i o poczeniu dwu koron na gowie jednego wadcy, nie mia przypuszcza, e od Litwinw zawsze wszystkiego zego mona si spodziewa. Tak mwili Krzyacy, a on jeszcze nie cakiem straci wiar w ich sowa. Ale tymczasem zaszed wypadek, ktry pad cieniem midzy goci krzyackich i ksicia Janusza. Na dzie przed wyjazdem dworu przybyli dwaj bracia Gotfryd i Rotgier, ktrzy byli zostali poprzednio w Ciechanowie, a z nimi przyjecha niejaki pan de Fourcy jako zwiastun niepomylnej dla Krzyakw nowiny. Oto zdarzyo si, egocie zagraniczni bawicy u starosty krzyackiego w Lubawie, a wic on, pan de Fourcy, a dalej pan de Bergow i pan Majneger, obaj z rodzin poprzednio ju w Zakonie zasuonych, nasuchawszy si wieci o Jurandzie ze Spychowa, nie tylko si ich nie ulkli, ale postanowili wywabi wpole synnego wojownika, aby przekona si, czy rzeczywicie jest tak straszny, zajakiego go gosz. Starosta sprzeciwia siwprawdzie, powoujc si na pokj midzy Zakonem a ksistwami mazowieckimi, w kocu jednak, moe w nadziei, i uwolni siod gronego ssiada, nie tylko postanowi patrze przez szpary na wypraw, ale i knechtw zbrojnych na ni pozwoli. Rycerze posali wyzwanie Jurandowi, ktryje skwapliwie przyj pod warunkiem, e ludzi odprawi, a samotrze z nim i dwoma towarzyszami bd si potykali na samej granicy Prus i Spychowa. Gdy jednak nie chcieli ani knechtw odprawi, ani z ziem spychowskich ustpi, napad na nich, knechtw wytraci, pana Majnegera sam okrutnie kopi przebd, a pana de Bergow wzi w niewol i do piwnic spychowskich wtrci. De Fourcy jeden si ocali i po trzechdniowym bkaniu si po mazowieckich lasach, dowiedziawszy si od smolarzy, i w Ciechanowie bawi bracia zakonni, przedar si do nich, aby razem z nimi zanie skarg przed majestat ksicia,prosi o kar i o rozkaz uwolnienia pana deBergow. Wieci te wnet zmciy dobre stosunki midzy ksiciem i gomi, gdy nie tylko dwaj przybyli bracia, ale i Hugo de Danveld,iZygfryd de Lowe poczli natarczywie upomina si u ksicia, aby raz przecie uczyni sprawiedliwo Zakonowi, uwolni granic od drapienika i ryczatem kar za wszystkie winy wymierzy. Szczeglniej Hugo de Danveld majcy wasne dawne rachunki z Jurandem, ktrych wspomnienie pieko go blem i wstydem -upomina si niemal gronie o zemst. - Pjdzie skarga do wielkiego mistrza - mwi - i jeli sprawiedliwoci od waszej ksicej moci nie uzyskamy, on sam potrafi j uczyni, choby za owym zbjemcae Mazowsze stano. Lecz ksi, lubo z natury agodny, rozgniewa si i rzek: - Jakieje to sprawiedliwoci si domagacie? Gdyby Jurand pierwszy na was nastpi, wsie popali, stada zagarn i ludzi pobi, pewnie bym go na sd wezwa ikar mu odmierzy. Ale wasi to sami go naszli. Wasz starosta knechtw na wyprawpozwoli - a ce Jurand? Jeszcze wyzwanie przyj, a tego jeno da, by ludzie odeszli. Jakoe mam go za to kara alibo na sd pozywa? Zaczepilicie strasznego ma, ktrego si wszyscy boj, i dobrowolnie cignlicie klsk na wasze gowy - wic czeg chcecie? Zali mam mu rozkaza, aby si nie broni, gdy si wam spodoba go najecha? - Nie Zakon go napastowa, jeno gocie, obcy rycerze - odpar Hugo. - Za goci Zakon odpowiada, a do tego byli znimi knechci z lubawskiej zaogi. - Miae starosta goci jako na rze wyda? Na to ksi zwrci si do Zygfryda i rzek: - Patrzciee, w co si sprawiedliwo w waszych uciech obraca i zali wasze wykrty nie obraaj Boga? Lecz surowy Zygfryd odrzek: - Pan de Bergow musi by z niewoli wypuszczon, albowiem mowie z jego rodubywali starszymi w Zakonie i wielkie Krzyowi oddali usugi. - A mier Majnegera musi by pomszczona- doda Hugo de Danveld. Ksi, usyszawszy to, odgarn na obie strony wosy i wstawszy z awy, pocz i ku Niemcom z twarz zowrog, po chwili jednak wspomnia widocznie, e byli jego gomi, wic pohamowa si raz jeszcze, pooy rk na ramieniu Zygfryda i rzek:- Suchajcie, starosto: krzy na paszczu nosicie, wic odpowiedzcie wedle sumienia -na ten krzy! - praw-li by Jurand czy te nie praw? - Pan de Bergow musi by z niewoli wypuszczon - odpowiedzia Zygfryd de Lowe. Nastaa chwila milczenia, po czym ksi rzek: - Bg, daj mi cierpliwo. Zygfryd za mwi dalej gosem ostrym, do ci miecza podobnym: - Ta krzywda, ktra nas w osobach goci naszych spotkaa -to jeno nowa sposobnodo skargi. Jak Zakon Zakonem, nigdy, ni w Palestynie, ni w Siedmiogrodzie, ni midzy dotychczas pogask Litw, nie uczyni nam jeden zwyky m tyle zego, ile ten zbj ze Spychowa. Wasza Ksica Mo! my sprawiedliwoci i kary damy nie za jedn krzywd, ale za tysic, nie za jedn bitw, ale za pidziesit, nie za krew raz przelan, ale za cae lata takowych postpkw, za ktre ogie niebieski powinien by spali to bezbone gniazdo zoci i okruciestwa. Czyje tam jki woaj o pomst do Boga? - nasze! Czyje zy? - nasze! Prno zanosilimy skargi, prno woali o sd. Nigdy nie uczyniono nam zado! Usyszawszy to, ksi Janusz pocz kiwa gow i odrzek: - Hej! nieraz drzewiej Krzyacy gocili w Spychowie i nie by Jurand waszym wrogiem, pki mu umiowana niewiasta na waszym powrozie nie skonaa. Ale ile to razy zaczepialicie go sami, chcc go zgadzi, jako i ninie, za to, e pozywa i zwycia waszych rycerzy? Ile razy nasadzalicie na niego zbjcw albo bilicie do niego z kusz w boru? Nastpowa ci on na was, prawda, bo go pieka zemsta - ale czyli wy lub rycerze, ktrzy na ziemiach waszych siedz, nie nastpowali na spokojnych ludzi na Mazowszu, nie zagarniali stad, nie palili wsiw, nie mordowali mw, niewiast i dzieci? A gdymsi skary mistrzowi, to mi odpowiada z Malborga: "Zwyczajna graniczna swawola!" Dajcie mi spokj! Nie wam przystoi si skary, ktrzycie chwycili mnie samego, bez broni, w czasie pokoju, na mojej wasnej ziemi - i gdyby nie strach przed gniewem krla krakowskiego, to moe bym dotychczas w podziemiach waszych jcza. Tak odpacilicie si mnie, ktry z rodu waszych dobrodziejw pochodz. Dajcie mi spokj, bo nie wam gada o usi, o"twieniunie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c)_ cR Q&c5 Csprawiedliwoci! Usyszawszy to, Krzyacy spojrzeli po sobie niecierpliwie, gdy przykro i wstyd imbyo, e ksi wspomnia o zajciu pod Zotoryj wobec pana de Fourcy, wic Hugode Danveld, chcc pooy koniec dalszej o tym rozmowie, rzek: - Z wasz ksic moci zdarzya si omyka, ktrmy nie ze strachu przed krlem krakowskim, ale dla sprawiedliwocinaprawili, a za graniczn swawol mistrz nasz nie moe odpowiada, bo ile jest krlestw na wiecie, wszdy na granicach niespokojne duchy swawol. - To sam to gadasz, a sdu na Juranda woasz. Czegoe chcecie? - Sprawiedliwoci i kary. Ksi zacisn swe kociste pici i powtrzy: - Bg, daj mi cierpliwo! - Niech wasz ksicy majestat wspomni te i na to - mwi dalej Danveld - e nasi swywolnicy krzywdz jeno wieckich i nie nalecych do niemieckiego plemienia ludzi, wasi za przeciw niemieckiemu Zakonowi rk podnosz, przez co samego Zbawicielaobraaj. A jakiche mk i kar dosy na krzywdzicieli Krzya? - Suchaj! - rzek ksi - Bogiem nie wojuj, bo Go nie oszukasz! I pooywszy rce na ramionach Krzyaka,potrzsn nim silnie, on za stropi si zaraz i pocz agodniejszym ju gosem: - Jeli prawda, e gocie pierwsi naszli Juranda i e nie odesali ludzi, nie pochwalim tego, ale czy istotnie Jurand przyj wyzwanie? To rzekszy, pocz patrze na pana de Fourcy, mrugajc przy tym nieznacznie oczyma, jakby mu chcc da do zrozumienia, eby zaprzeczy - lecz w, nie mogc czy nie chcc tego uczyni, odrzek: - Chcia, bymy, odesawszy ludzi, samotrze si z nim potykali. - Pewni jestecie? - Na moj cze! Ja i de Bergow zgodzilimy si, ale Majneger nie przysta. Wtem ksi przerwa: - Starosto ze Szczytna! wy lepiej od innych wiecie, e Jurand nie uchybi wyzwaniu. Tu zwrci si do wszystkich i rzek: - Ktry by z was chcia go pozwa na piesz alibo na konn walk, daj na to pozwolestwo. Jeliby Jurand by zabit lub pojman, pan Bergow wyjdzie bez wykupu z niewoli. Wicej ode mnie nie dajcie, bo niewskracie. Lecz po tych sowach zapada cisza gboka. I Hugo de Danveld, i Zygfryd de Lowe, i brat Rortgier, i brat Gotfryd, jakkolwiek mni, zbyt dobrze znali strasznego dziedzica Spychowa, by ktrykolwiek z nich podj z nim walk na mier i ycie. Mg to uczyni chyba czowiek obcy, pochodzcy z dalekich stron, jak de Lorche lub Fourcy, ale de Lorche nie by obecny przy rozmowie, za pan de Fourcy nadto peen by jeszcze wewntrznego przeraenia. - Raz go widziaem - mrukn z cicha - i nie chc widzie wicej. Za Zygfryd de Lowe rzek: - Zakonnikom nie wolno jest w pojedynczej walce si potyka, chyba za osobnym mistrza i wielkiego marszaka pozwoleniem,ale my tu nie pozwolestwa na walk damy, jeno by de Bergow by z niewoli wypuszczon, a Jurand na gardle skaran. - Nie wy prawa w tej ziemi stanowicie. - Bomy do tej pory cierpliwie cikie ssiedztwo znosili. Ale mistrz nasz potrafi wymierzy sprawiedliwo. - Zasi mistrzowi i wam od Mazowsza! - Za mistrzem stoj Niemcy i cesarz rzymski. - A za mn krl polski, ktremu wicej ziemi narodw podlega. - Czy wasza ksica mo chce wojny z Zakonem? - Gdybym chcia wojny, nie czekabym was na Mazowszu, jeno szed ku wam, ale i ty mi nie gro, bo si nie boj. - C mam donie mistrzowi? - Wasz mistrz o nic nie pyta. Mw mu, co chcesz. - Tedy sami wymierzym kar i pomst. Na to ksi wycign rami i pocz kiwa gronie palcem przy samej twarzy Krzyaka. - Waruj si! - rzek stumionym przez gniew gosem - waruj si! Jam ci pozwoli wyzwa Juranda, ale gdyby z wojskiem zakonnym wdar mi si do kraju, tedy na ci uderz - i winiem, nie gociem, tu osidziesz. I widocznie cierpliwo jego bya ju wyczerpana, gdy cisn ze wszystkich si czapk o st i wyszed z izby, trzasnwszy drzwiami. Krzyacy pobladli zewciekoci, a pan de Fourcy spoglda na nich jak bdny. - Co tedy bdzie? - spyta pierwszy brat Rotgier. A Hugo de Danveld przyskoczy niemal z piciami do pana de Fourcy. - Po co powiedzia, e wycie pierwsi nali Juranda? - Bo prawda! - Trzeba ci byo zega. - Jam tu przyjecha bi si, nie ga. - Tgo si bie - ni sowa! - A ty to nie pomyka przed Jurandem do Szczytna? - Pax! - rzek de Lowe. - Ten rycerz jest gociem Zakonu. - I wszystko jedno, co rzek - wtrci brat Gotfryd. - Bez sdu nie skaraliby Juranda, a na sdzie rzecz by musiaa wyj na wierzch. - Co tedy bdzie - powtrzy brat Rotgier. Nastaa chwila milczenia, po czym zabra gos surowy i zawzity Zygfryd de Lowe. - Trzeba z tym krwawym psem raz skoczy! - rzek. - De Bergow musi by z wizw wydobyty. cigniem zaogi ze Szczytna, z Insburka, z Lubawy, wezwiem chemisk szlacht i uderzym na Juranda... Czas z nim skoczy! Lecz przebiegy Danveld, ktry umia kadrzecz na obie strony rozway, zaoy rce na gow, namarszczy si i po namyle rzek: - Bez pozwolenia mistrza nie mona. - Jeli si uda, to mistrz pochwali! - ozwa si brat Gotfryd. - A jeli si nie uda? Jeli ksi ruszy kopijnikw i uderzy na nas? - Jest pokj midzy nim i Zakonem: nie uderzy! - Ba! jest pokj, ale my go pierwsi naruszym. Zaogi nasze przeciw Mazurom nie wystarcz. - To mistrz ujmie si za nami i bdzie wojna. Danveld znw si namarszczy i zamyli: - Nie! nie! - rzek po chwili. - Jeli si uda,mistrz bdzie w duchu rad... Pjd posy doksicia, bd ukady i ujdzie nam bezkarnie.Ale w razie klski Zakon nie ujmie si za nami i wojny ksiciu nie wypowie... Innego by na to trzeba mistrza... Za ksiciem stoi krl polski, a z nim mistrz nie zadrze... - Wszelako wzilimy ziemi dobrzysk - to wida nie strach nam Krakowa. - Bo byy pozory... Opolczyk... Wzilimy niby zastaw, a i to... Tu obejrza si naok i znionym gosem doda: - Syszaem w Malborgu, i gdyby wojn grozili, to byle nam zastaw wrcono - oddamy. - Ach! - rzek brat Rotgier - gdyby tu midzy nami by Mar-kwart Salzbach albo Szomberg, ktry szczenita Witoldowe wydusi - ci znaleliby rad na Juranda. CWitold! namiestnik Jagiew! Wielki knia, apomimo tego Szombergowi nic... Wydusi Witoldowi dzieci - i nic mu!... Zaprawd, brak midzy nami ludzi, ktrzy na wszystkopotrafi znale sposb... Usyszawszy to, Hugo de Danveld wspar okcie na stole, gow na rkach i na dugiczas zatopi si w rozmylaniu. Nagle rozjaniy mu si oczy, obtar wedle zwyczaju wierzchem doni wilgotne, grube wargi i rzek: - Bogosawiona niech bdzie chwila, w ktrej wspomnielicie, pobony bracie, imimnego brata Szomberga. - Czemu tak? Zalicie co obmylili? - spyta Zygfryd de Lowe. - Mwcie ywo! - zawoali bracia Rotgier i Gotfryd. - Suchajcie - rzek Hugo. - Jurand ma tu crk, jedyne dziecko, ktr jako renic oka miuje. - Ma! znamy j. Miuje j i ksina Anna Danuta. - Tak. Ot suchajcie, gdybycie porwali tdziewk, Jurand oddaby za ni nie tylko Bergowa, ale wszystkich jecw, siebie samego i Spychw w dodatku! - Na krew witego Bonifacego przelan w Dochum! - zawoa brat Gotfryd - byoby tak, jak mwicie! Po czym zamilkli, jakby przestraszeni miaoci i trudnociami przedsiwzicia. Dopiero po chwili brat Rotgier zwrci si do Zygfryda de Lowe: - Rozum wasz i dowiadczenie - rzek - rwne s mstwu; co tedy o tym mniemacie? - Mniemam, e sprawa warta rozwagi. - Bo - mwi dalej Rotgier - dziewka jest przyboczn ksi-ny - ba, wicej, gdy prawie crk umiowan. Pomylcie, poboni bracia, jaki powstanie haas. A Hugo de Danveld pocz si mia. - Samicie mwili - rzek - e Szomberg wytru czy te wydusi Witoldowe szczenita - i c mu za to? Haas oni z byle przyczyny podnosz, ale gdybymy posali mistrzowi Juranda na acuchu, czeka nas pewniej nagroda ni kara. - Tak - ozwa si de Lwe - sposobno do najazdu jest. Ksi wyjeda, Anna Danuta zostaje tu jeno z dworskimi dziewki. Jednake najazd na dwr ksicy w czasiepokoju -nie byle sprawa. Dwr ksicy - nie Spychw. To znw jak w Zotoryi! Znw pjd skargi do wszystkich krlestw i do papiea na gwaty Zakonu; znw odezwie si z grob przeklty Jagieo, a mistrz - znacie go przecie: rad on uchwyci, co si da chwyci, ale wojny z Jagie nie chce...Tak! krzyk si podniesie we wszystkich ziemiach Mazowsza i Polski. - A tymczasem koci Juranda zbielej na haku - odpar brat Hugo. - Kto wreszcie mwi wam, by j tu z dworca spod boku ksiny porywa? - Przecie nie z Ciechanowa, gdzie prcz szlachty jest trzystu ucznikw. - Nie. Ale zali Jurand nie moe zachorze i przysa ludzi po dziewk? Nie wzbroni jejwtedy ksina jecha, a jeli dziewka w drodze przepadnie, kto powie wam lub mnie:"Ty j porwa!" - Ba! - odrzek zniecierpliwiony de Lowe - sprawcie, by Jurand zachorza i dziewk wezwa... Na to umiechn si z tryumfem Hugo i odrzek: - Mam ci ja u siebie zotnika, ktry z Malborga za zodziejstwo wypdzon w Szczytnie osiad i ktry kad piecz wyci potrafi; mam i ludzi, ktrzy, cho nasi poddani, z mazurskiego narodu pochodz... Zali mnie jeszcze nie rozumiecie?... - Rozumiem! - zawoa z zapaem brat Gotfryd. A Rotgier podnis donie do gry irzek: - Niech ci Bg szczci, pobony bracie, boni Markwart Salzbach, ni Szomberg nie znaleliby lepszego sposobu. Po czym przymruy oczy, jakby chcia dojrze co dalekiego. - Widz Juranda - rzek - jako z powrozemna szyi stoi przy Gdaskiej bramie w Malborgu i jako kopi go nogami knechty nasze... - A dziewka zostanie suk Zakonu - dodaHugo. Usyszawszy to, de Lwe zwrci oczy na Danvelda, on za uderzy si znw wierzchem doni w usta i rzek: - A teraz do Szczytna nam jak najprdzej! Rozdzia XXIII Jednake przed wyruszeniem do Szczytna czterej bracia i de Fourcy przyszli jeszcze poegna si z ksiciem i ksin. Byo to poegnanie niezbyt przyjazne, wszelako ksi, nie chcc, wedle starego polskiego obyczaju, wypuszcza goci z domu z prnymi rkoma, podarowa kademu z braci pikny bam kuni i po grzywnie srebra, oni za przyjli z radoci, zapewniajc, e jako zakonnicy zaprzysieni na ubstwo nie zatrzymaj tych pienidzy dla siebie, ale rozdadz je ubogim, ktrym zarazem polec si modli za zdrowie, saw i przysze zbawienie ksicia. Umiechali si pod wsem z tych zapewnie Mazurowie, albowiem dobrze znana im bya chciwo zakonna, a jeszczelepiej kamstwa Krzyakw. Powtarzano na Mazowszu, e "jako tchrz cuchnie, tak Krzyak e". Ksi te jeno machn rkna podobn podzik, a po ich wyjciu rzek, i rakiem chyba pojechaby do niebaza przyczyn modlitw krzyackich. Lecz przedtem jeszcze, przy poegnaniu siz ksin, w chwili gdy Zygfryd de Lowe caowa jej rk, Hugo von Dan-veld zbliysi do Danusi, pooy do na jej gowie igaszczc j, rzek: - Nam przykazano dobrem za ze paci i miowa nawet nieprzyjaci naszych, wicprzyjedzie tu siostra zakonna i przywiezie wam, panienko, gojcy balsam hercyski. - Jakoe mam wam podzikowa, panie? - odpowiedziaa Danusia. - Bdcie przyjacik Zakonu i zakonnikw.Zauway t rozmow de Fourcy, a e uderzya go przy tym uroda dziewczyny, wic gdy ju ruszyli ku Szczytnu, zapyta: - Co to za pikna dwrka, z ktr rozmawialicie na odjezdnym? - Crka Juranda! - odpowiedzia Krzyak. A pan de Fourcy zdziwi si. - Ta, ktr macie pochwyci? - Ta. A gdy j pochwycim, Jurand nasz. - Nie wszystko wida ze, co od Juranda pochodzi. Warto by strem takiego jeca.- Mylicie, e atwiej by byo wojowa z ni ni z Jurandem? - To znaczy, e myl tak samo jak i wy. Ojciec wrg Zakonu, a do crki mwilicie miodem smarowane sowa i w dodatku obiecalicie jej balsam. Hugo de Danveld uczu widocznie potrzeb uprawiedliwienia si kilkoma sowy. - Obiecaem jej balsam - rzek - dla tego modego rycerza, ktry od tura pobit i z ktrym, jako wiecie, jest zmwiona. Jeli podnios krzyk po pochwyceniu dziewki, powiemy, emy nie tylko nie chcieli jej krzywdy, alemy jej jeszcze leki przez chrzecijaskie miosierdzie posyali. - Dobrze - rzek de Lowe. - Trzeba jeno posa kogo pewnego. - Pol jedn pobon niewiast, cakiem Zakonowi oddan. Przyka jej patrzy i sucha. Gdy ludzie nasi niby od Juranda przybd, znajd gotowe porozumienie... - Takich ludzi trudno bdzie dobra. - Nie. Nard u nas mwi tym samym jzykiem. S te w miecie, ba! nawet midzy knechtami w zaodze, ludzie, ktrzyprawem cigani z Mazowsza zbiegli - zbje,zodzieje - prawda, ale adnej trwogi nie znajcy i na wszystko gotowi. Tym obiecn,jeli wskraj, wielkie nagrody, jeli nie wskraj - powrz. - Ba! a nu zdradz? - Nie zdradz, bo na Mazowszu kady dawno na amanie koem zarobi i nad kadym wyrok ciy. Trzeba im tylko da ochdone szaty, aby ich za prawych Jurandowych pachokw poczytano - i gwna rzecz: list z pieczci od Juranda. - Naley wszystko przewidzie - rzek bratRotgier. -Jurand po ostatniej bitwie zechce moe zobaczy ksicia, aby si na nas poskary, a siebie usprawiedliwi. Bdc wCiechanowie, zajedzie do crki, do lenego dworca. Moe si wtedy przygodzi, e nasiludzie, przybywszy po Jurandwn, natkn si na samego Juranda. - Ci ludzie, ktrych wybior, s szelmy kutena cztery nogi. Bd oni wiedzie, e jeli si natkn na Juranda, pjd na haki. Ich gowa w tym, eby si nie spotkali. - Jednak moe si zdarzy, e ich pochwyc. - Tedy wyprzemy si i ich, i listu. Kto nam dowiedzie, e to mymy ich wysali? Wreszcie: nie bdzie porwania, nie bdzie krzyku, a e kilku wisielcw Mazury powiertuj, nie stanie si przez to szkoda dla Zakonu. A brat Gotfryd, najmodszy midzy zakonnikami, rzek: - Nie rozumiem tej waszej polityki ani tej waszej bojani, aby si nie wydao, e dziewka z naszego nakazu porwana. Majc j raz w rku, musimy przecie posa kogo do Juranda i powiedzie mu: "Twoja crka jest u nas - chcesz-li, by odzyskaa wolno, oddaj za ni de Bergowa i siebie samego..." Jake inaczej?... Ale wtedy bdzie wiadomo, e to my nakazalimy dziewczyn pochwyci. - Prawda! - rzek pan de Fourcy, ktremu niezbyt przypada do smaku caa sprawa. -Po co ukrywa to, co musi si wyda. A Hugo de Danveld pocz si mia i zwrciwszy si do brata Gotfryda, zapyta:- Jak dawno nosicie biay paszcz? - Skoczy si sze lat na pierwsz niedziel po witej Trjcy. - Jak go przenosicie jeszcze sze, bdziecie lepiej rozumieli sprawy Zakonu. Jurand zna nas lepiej ni wy. Powie mu si tak: "Twojej crki pilnuje brat Szomberg i jeli sowo piniesz -to wspomnij na dzieci Witolda..." - A pniej? - Pniej de Bergow bdzie wolny, a Zakon bdzie take uwolnion od Juranda. - Nie! - zawoa brat Rotgier - wszystko jest tak rozumnie pomylane, e Bg powinien pobogosawi naszemu przedsiwziciu. - Bg bogosawi wszelkim uczynkom majcym na celu dobro Zakonu - rzek pospny Zygfryd de Lowe. I jechali dalej w milczeniu - a przed nimi nadwa lub trzy strzelania z kuszy szy ich poczty, aby torowa drog, ktra staa sikopna, albowiem w nocy spad nieg obfity.Na drzewach leaa bogata oki, dzie by chmurny, ale ciepy, tak e z koni podnosi si opar. Z lasw ku ludzkim siedliskom leciay stada wron, napeniajc powietrze pospnym krakaniem. Pan de Fourcy pozosta nieco za Krzyakami i jecha w gbokim zamyleniu.By on od kilku lat gociem Zakonu, bra udzia w wyprawach na mujd, gdzie odznaczy si wielkim mstwem i podejmowany wszdy tak, jak tylko Krzyacy umieli podejmowa rycerzy z dalekich stron, przywiza si do nich mocno, a nie majc wasnej fortuny, zamierza wstpi w ich szeregi. Tymczasem to przesiadywa w Malborgu, toodwiedza znajome komandorie, szukajc wpodrach rozrywki i przygd. Przybywszy wieo do Lubawy wraz z bogatym de Bergowem i zasyszawszy o Jurandzie, pocz pon dz zmierzenia si z gada o usi, o"twieniunie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPpctc4c,"S1^mem, ktrego otaczaa groza powszechna. Przybycie Majnegera, ktry zewszystkich walk wychodzi zwycizc, przyspieszyo wypraw. Komtur z Lubawy da na ni ludzi; naopowiada jednak tyle trzem rycerzom nie tylko o okruciestwie, ale o podstpach i wiaroomstwie Juranda, i gdy w zada, by odprawili onierzy, nie chcieli si na to zgodzi, bojc si, e gdy to uczyni, otoczy ich, wytraci lub wtrci do piwnic spychowskich. Wwczas Jurand, mniemajc, e chodzi im nie tylko owalk rycersk, ale i o grabie, uderzy nanich wstpnym bojem i zada im klsk okrutn. De Fourcy widzia Bergowa obalonego wraz z koniem, widzia Majnegera z odamem wczni w brzuchu, widzia ludzi prno bagajcych o lito. Sam ledwo zdoa si przebi - i kilka dni tua si po drogach i lasach, gdzie byby zamar z godu lub sta si upem dzikiego zwierza, gdyby wypadkiem nie dosta si do Ciechanowa, wktrym znalaz braci Gotfryda i Rotgiera. Z caej wyprawy wynis uczucie upokorzenia, wstydu, nienawici, zemsty i alu za Bergowem, ktry by mu bliskim przyjacielem. Tote z caej duszy przyczy si do skargi zakonnych rycerzy, gdy domagali si kary i wolnoci dla nieszczsnego towarzysza, a gdy ta skarga pozostaa bezowocn - w pierwszejchwili gotw by zgodzi si na wszystkie rodki, ktre wiody do zemsty nad Jurandem. Teraz jednak ozway si w nim nagle skrupuy. Przysuchujc si rozmowom zakonnikw, a zwaszcza temu, co mwi Hugo de Danveld, niejednokrotnie nie mg oprze si zdziwieniu. Poznawszy bliej w cigu kilku lat Krzyakw, widzia ju wprawdzie, e nie s oni tacy, za jakich przedstawiaj ich w Niemczech i na Zachodzie. W Malborgu pozna jednake kilku prawych i surowych rycerzy; ci sami czsto rozwodzili skargi nad zepsuciem braci, nad ich rozpust, brakiem karnoci -ide Fourcy czu, e maj suszno, ale sam bdc rozpustnym i niekarnym, nie bra zbyt za ze innym tych wad, zwaszcza e wszyscy rycerze zakonni nagradzali je mstwem. Widzia ich przecie pod Wilnem uderzajcych piersi o pier polskich rycerzy, przy zdobywaniu zamkw bronionych z nadludzk uporczywoci przez posikowe polskie zaogi; widzia ichgincych pod ciosami toporw i mieczw, wszturmach oglnych lub w pojedynczych walkach. Byli nieubagani i okrutni dla Litwy, ale byli zarazem jako lwy - i chodziliw chwale jak w socu. Teraz jednak wydao si panu de Fourcy, e Hugo de Danveld mwi takie rzeczy i podaje takie sposoby, na ktre wzdrygn si powinna dusza w kadym rycerzu - a za inni bracianie tylko nie powstaj na niego z gniewem, ale przytakuj kademu jego sowu. Wic zdziwienie ogarniao go coraz wiksze i wreszcie zaduma si gboko, czy mu przystoi do takich uczynkw rk przykada. Gdyby bowiem chodzio tylko o porwanie dziewczyny, a nastpnie o wymienienie jej za Bergowa, byby si moe na to zgodzi, chocia poruszya go i uja za serce uroda Danusi. Gdyby przyszo mu by jej strem, nie miaby take nic przeciwko temu, a nawet nie by pewien, czyby z rk jego wysza tak, jak w nie wpada. Ale Krzyakom szo widocznie o co innego. Oni przez ni chcieli dosta wraz z Bergowem isamego Juranda - obieca mu, e j wypuszcz, jeli si za ni odda, a potem zamordowa go, a z nim razem, dla ukryciaoszustwa i zbrodni - zapewne i dziewczyn.Wszake ju grozili jej losem dzieci Witoldowych na wypadek, gdyby Jurand mia si skary. "Niczego nie chc dotrzyma - oboje oszuka i oboje zgadzi- rzek sobie de Fourcy -a przecie krzy nosz i czci wicej od innych przestrzega winni". - I burzya si w nim dusza co chwila mocniej na tak bezczelno, ale postanowi jeszcze sprawdzi, o ile jego podejrzenia s suszne - wic podjecha znw do Danvelda i zapyta: - A jeli Jurand si wam odda, czy wypucicie dziewk? - Gdybymy j wypucili, cay wiat wnet by wiedzia, e to my chwycilimy oboje - odrzek Danveld. - Ba, c z ni uczynicie? Na to Danveld pochyli si ku mwicemu i ukaza w umiechu swe sprchniae zby spod grubych warg. - O co pytacie? Czy o to, co uczynimy z ni przedtem, czy o to, co potem? Lecz Fourcy, wiedzc ju, co chcia wiedzie, zamilk -przez chwil jeszcze zdawa si walczy z sob, a nastpnie podnis si nieco na strzemionach i rzek tak gono, aby go wszyscy czterej zakonnicy usyszeli: - Pobony brat Ulryk von Jungingen, ktry jest wzorem i ozdob rycerstwa, rzek mi raz tak: "Jeszcze midzy starymi w Malborgu znajdziesz godnych Krzya rycerzy, ale ci, ktrzy na pogranicznych komandoriach siedz, zaka jeno Zakonowiprzynosz". - Wszyscymy grzeszni, ale Panu naszemu suymy - odrzek Hugo. - Gdzie wasza rycerska cze? Nie przez haniebne uczynki Panu si suy - chyba e nie Zbawicielowi suycie. Kt to wasz Pan? Wiedzcie przeto, e nie tylko do niczego rki nie przyo, ale i wam nie pozwol... - Na co nie pozwolicie? - Na podstp, na zdrad, na hab. - A jakoe moecie nam zabroni? W bitwie z Jurandem postradalicie poczet i wozy. y musicie tylko z aski Zakonu -i z godu zamrzecie, jeli wam kawaka chleba nie rzucim. A w dodatku: wycie jeden, nas czterech - jakoe nie pozwolicie? - Jako nie pozwol? - powtrzy Fourcy. - Mog nawrci do dworca i ostrzec ksicia,mog przed caym wiatem wasze zamiary rozgosi. Na to spojrzeli po sobie bracia zakonni i twarze zmieniy im si w okamgnieniu. Szczeglniej Hugo de Danveld popatrzy przez dug chwil pytajcym wzrokiem w oczy Zygfryda de Lowe, po czym za zwrci si do pana de Fourcy: - Przodkowie wasi - rzek - sugiwali ju wZakonie - i wy chcecie do niego wstpi, alemy zdrajcw nie przyjmujem. - Ja za nie chc ze zdrajcami suy. - Eje! nie spenicie waszej groby. Wiecie,e Zakon umie kara nie tylko zakonnikw... A de Fourcy, ktrego podnieciy te sowa, wydoby miecz, lew rk schwyci za ostrze, praw do pooy na rkojeci i rzek... - Na t rkojmi majc ksztat krzya, nagow witego Dionizego, mego patrona, i na moj rycersk cze ostrzeg ksicia mazowieckiego i mistrza. Hugo de Danveld znw popatrzy pytajcym wzrokiem na Zygfryda de Lowe, a w przymkn powieki, jakby dajc znak, e si na co zgadza. Wwczas Danveld ozwa si jakim dziwnie guchym i zmienionym gosem: - wity Dionizy mg nie pod pach sw ucit gow, ale gdy wasza raz spadnie... - Grozicie mi? - przerwa de Fourcy. - Nie, jeno zabijam! - odpowiedzia Danveld.I pchn go noem w bok z tak si, e aostrze schowao si w ciele po krzyyk. DeFourcy zawrzasn strasznym gosem, przez chwil usiowa chwyci praw rk miecz, ktry poprzednio trzyma w lewej, ale upuci go na ziemi, w tym samym zaczasie pozostali trzej bracia poczli go ga bez litoci noami w szyj, w plecy, wbrzuch, dopki nie spad z konia. Po czym nastao milczenie. De Fourcy, krwawic okropnie z kilkunastu ran, drga na niegu i dar go powykrzywianymi przezkonwulsje palcami. Spod oowianego nieba dochodzio tylko krakanie wron leccych z guchych puszcz ku ludzkim siedliskom. A nastpnie pocza si pieszna rozmowa mordercw: - Ludzie nic nie widzieli! - rzek zdyszanym gosem Danveld. - Nic. Poczty s na przedzie; nie wida ich - odpar Lowe. - Suchajcie: bdzie powd do nowej skargi.Rozgosim, e mazowieccy rycerze napadli na nas i zabili nam towarzysza. Podniesiem krzyk - a go w Malborgu usysz, e nawet na goci ksi nasadza mordercw. Suchajcie! naley mwi, i Janusz nie tylko nie chcia wysucha naszych skarg na Juranda, ale kaza zamordowa skaryciela. De Fourcy przewrci si tymczasem w ostatniej konwulsji na wznak i lea nieruchomy, z krwaw pian na ustach i z przeraeniem w martwych ju, szeroko otwartych oczach. Brat Rotgier popatrzy na niego i rzek: - Uwacie, poboni bracia, jako Bg karze sam zamiar zdrady. - Comy uczynili, uczynilimy dla dobra Zakonu - odrzek Gotfryd. - Chwaa tym... Lecz przerwa, bo w tej samej chwili z tyu za nimi, na zakrcie nienej drogi, ukaza si jaki jedziec, ktry pdzi co ko wyskoczy. Ujrzawszy go, Hugo de Danveld zawoa prdko: - Ktokolwiek ten czowiek jest - musi zgin. A de Lowe, ktry, lubo najstarszy midzy brami, mia wzrok nadzwyczaj bystry, rzek: - Poznaj go: to w giermek, ktry tura toporem zabi. Tak jest: to on! - Pochowajcie noe, aby si nie sposzy - mwi Danveld. - Ja znw pierwszy uderz,wy za mn. Tymczasem Czech dojecha i o dziesi lub om krokw zapar konia w nieg. Dojrza trupa w kauy krwi, konia bez jedca i zdumienie odbio mu si na twarzy, ale trwao tylko przez jedno mgnienie oka. Po chwili zwrci si do braci, tak jakby nic nie widzia, i rzek: - Czoem, mni rycerze! - Poznalimy ci - odpowiedzia, zbliajc si z wolna Danveld. - Masz-li co do nas? - Wysa mnie rycerz Zbyszko z Bogdaca, za ktrym kopi nosz, a ktry od tura na owach pobit sam nie mg ku wam. - Czego chce od nas twj pan? - Za to, ecie niesusznie Juranda ze Spychowa oskaryli z ujm dla jego rycerskiej czci, pan mj kae wam powiedzie, iecie nie jako prawi rycerze czynili, ale jako psi szczekali; a ktren by by krzyw o te sowa, tego pozywa na walk piesz alibo konn, a do ostatniego tchu, do ktrej stanie, gdzie mu wskaecie,gdy tylko za ask i zmiowaniem Boym dzisiejsza krzypota go popuci. - Powiedz panu swemu, e rycerze zakonni obelgi cierpliwie dla imienia Zbawiciela znosz, zasi do walki bez osobliwego pozwolestwa mistrza albo wielkiego marszaka stawa nie mog, o ktre to pozwolestwo jednake bdziem do Malborga pisali. Czech znw spojrza na trupa pana de Fourcy, albowiem do niego to gwnie by posany. Zbyszko wiedzia ju przecie, e zakonnicy do pojedynkw nie staj, zasyszawszy jednak, e by midzy nimi rycerz wiecki, jego szczeglniej chcia pozwa, sdzc, e tym sobie ujmie i zjedna Juranda. Tymczasem rycerz w lea oto teraz zarnity jak w midzy czterema Krzyakami. Czech nie zrozumia wprawdzie, co zaszo,ale poniewa by od dziecka ze wszelkimi niebezpieczestwy oswojon, wic zwietrzyjakie niebezpieczestwo. Zdziwio go te i to, e Danveld, mwic z nim, zblia si coraz bardziej ku niemu, inni za poczli zjeda na boki, jakby go chcieli nieznacznie okry. Z tych powodw pocz si mie na bacznoci, zwaszcza e nie mia przy sobie broni, bo jej w popiechu wzi nie zdy. A Danveld tymczasem by tu i mwi dalej:- Obiecaem twemu panu balsam gojcy, wic le mi si za uczynno wypaca. Zwyka to zreszt u Polakw rzecz... ale eciko jest pobit i wkrtce przed Bogiem moe stan, wic powiedz mu... Tu wspar lew do na ramieniu Czecha. - Wic powiedz mu, e ja, ot, jak odpowiadam!... I w tej samej chwili bysnnoem przy gardle giermka. Lecz nim zdoa pchn, Czech, ktry ju od dawna ledzi jego ruchy, chwyci go swymi elaznymi rkoma za prawic, wygi j, zakrci, a chrupny stawy i koci - i dopiero usyszawszy okropny ryk blu, wspi konia - i pomkn jak strzaa, zanim inni zdoali mu zastpi. Bracia Rotgier i Gotfryd poczli go goni, ale wnet wrcili, przeraeni strasznym krzykiem Danvelda. De Lowe podtrzymywa go pod ramiona, on za z twarz blad i zarazem zsinia krzycza tak, e a pocztowi, jadcy przy wozach znacznie na przedzie, wstrzymali konie. - Co wam jest? - pytali bracia. Lecz de Lowe kaza im jecha co si, sprowadzi wz, albowiem Danveld widocznie nie mg si na kulbace utrzyma. Po chwili zimny pot okry mu czoo i zemdla. Po sprowadzeniu wozu uoono go na somie i ruszono ku granicy. De Lowe pili, albowiem rozumia, e po tym, co zaszo, nie mona czasu traci nawet dla opatrunkuDanvelda. Siadszy przy nim na wozie, wyciera od czasu do czasu niegiem jego twarz, ale nie mg przywrci mu przytomnoci. Dopiero w pobliu granicy Danveld otworzyoczy i pocz obziera si jakby ze zdziwieniem dokoa. - Jak wam jest? - spyta Lowe. - Nie czuj blu, ale nie czuj i rki - odrzek Danveld. - Bo wam ju zdrtwiaa - dlatego i bl min. W ciepej izbie wrci. Tymczasem podzikujcie Bogu i za chwil ulgi. A Rotgier i Gotfryd zbliyli si zaraz do wozu. - Stao si nieszczcie - rzek pierwszy - co teraz bdzie? - Powiemy - odpar sabym gosem Danveld- e giermek zamordowa de Fourcy'ego. - Nowa ich zbrodnia i winowajca wiadomy! -doda Rotgier. Rozdzia XXIV Czech tymczasem polecia jednym pdem wprost do lenego dworca i zastawszy jeszcze w nim ksicia, opowiedzia jemu pierwszemu, co si stao. Na szczcie, znaleli si dworzanie, ktrzy widzieli, e giermek wyjecha bez broni. Jeden z nich krzykn mu by nawet na drog partem, aby wzi jakie elaziwo, bo inaczej Niemcy go pokoacz, w jednak, bojc si, aby rycerze nie przejechali tymczasem granicy, skoczy na konia tak jak sta, w kouchu tylko, i pogna za nimi.wiadectwa te rozproszyy wszelkie wtpliwoci ksicia co do tego, kto mg by zabjc de Fourcy'ego, ale napeniy goniepokojem i gniewem tak wielkim, e w pierwszej chwili chcia wysa pocig za Krzyakami, aby ich w acuchach odesa wielkiemu mistrzowi na ukaranie. Po chwili jednak sam zmiarkowa, e pocig nie zdoaby ju dosign rycerzy przed granic, i rzek: - Wyl wszelako pismo do mistrza, aby zasi wiedzia, co oni tu wyrabiaj. le si poczyna dzia w Zakonie, bo drzewiej posuch by okrutny, a teraz byle komtur na swoj rk poczyna. Dopust Boy, ale zadopustem idzie kara. Po czym zamyli si, a po chwili znw pocz mwi do dworzan: - Tego jeno nie mogem nijak wyrozumie, po co oni gocia zabili - i eby nie to, e pachoek bez broni pojecha, miabym na niego posdzenie. - Ba - rzek ksidz Wyszoniek - a po c bygo pacho mia zabija, ktren go przedtemnigdy nie widzia, a po drugie, choby i mia bro. jake mu byo jednemu na piciuuderzy - i na ich poczty zbrojne. - Juci prawda - rzek ksi. - Musia si im w go w czym przeciwi albo moe niechcia tak ga, jako im byo trzeba, bom ito ju widzia, e mrugali na niego, aby powiedzia, e Jurand pierwszy zacz. A Mrokota z Mocarzewa rzek: - Chwacki to pacho, jeli on temu psu Danveldowi rk pokruszy. - Powiada, e sysza, jak w Niemcu gnatychrupny -odpowiedzia ksi - i miarkujc z tego, jako si w boru popisa -moe to by! Wida i suga, i pan sierdzitechopy. eby nie Zbyszko, byby si tur na konie rzuci. I Lotaryczyk, i on wielce sido zratowania ksinej przyczynili... - Pewnie, e sierdzity chop - przywtrzy ksidz Wyszoniek. - Ot i teraz, ledwie dycha, a jednak si za Jurandem uj i tamtych pozwa... Takiego wanie Jurandowi trzeba zicia. - Co ta Jurand inaczej w Krakowie gada, ale teraz myl, e si nie przeciw! - rzekksi. - Pan Jezus to sprawi - ozwaa si ksina,ktra wszedszy wanie w tej chwili, usyszaa koniec rozmowy. - Nie moe si Jurand teraz przeciwi, byleby Bg Zbyszkowi zdrowie powrci. Ale i z naszej strony musi by te nagroda. -Najlepsza dla niego nagroda bdzie Danuka, a ja te myl, e j dostanie, a to przez t przyczyn, e jak si baby na co zawezm, to przeciw nim i taki Jurand nie poradzi. - Albo nie po sprawiedliwoci si zawziam? - zapytaa ksina. - eby Zbyszko by pochy, to nie mwi, ale wierniejszego chyba na wiecie nie ma. I dziewczyna te. Krokiem teraz od niego nie odstpi - i po gbie go gadzi, a on si do niej w boleci mieje. Ae mi samej czasemluzy z oczu pociekn! Sprawiedliwie mwi!... Takiemu kochaniu warto pomc, boi Matka Boska rada na szczliwo ludzk patrzy. - Byle bya wola boska - rzek ksi - to iszczliwo si zdarzy. Ale co prawda, to mao mu przez t dziewczyn gowy nie ucili, a teraz znowu tur go starmosi. - Nie powiadaj, e "przez ni"! - zawoaa ywo ksina -bo nie kto inny, Jeno Danuka go w Krakowie zratowaa. - Prawda. Ale eby nie ona, nie byby w a si z gada o usi, o"twieniunie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPSc#JLc!+c0aLichtensteina bi, aby mu pira ze ba zedrze, a za Lorchego to by karku tak ochotnie nie nadstawi. Co zasi do nagrody, to rzekem ju, e im obum si naley, i w Ciechanowie j obmyl. - Niczego by Zbyszko tak rad nie widzia jak rycerskiego pasa i zotych ostrg. Ksi umiechn si na to dobrotliwie i odrzek: - To nieche mu je dziewczyna poniesie, a gdy krzypota go popuci, wwczas dopilnujem, aby wszystko wedle zwykego obyczaju si odbyo. Niech mu wnet poniesie, bo prdka rado najlepsza! Ksina, usyszawszy to, uciskaa pana wobec dworzan, potem ucaowaa kilkakrotnie jego rce, on za umiecha si wci, a wreszcie rzek: - Widzicie... No! dobra ci rzecz do gowy przysza! e te to Duch wity i niewiastom krzyny rozumu nie poskpi! Zawoaje teraz dziewczyn. - Danuka! Danuka! - zawoaa ksina. I po chwili we drzwiach bocznej komory ukazaa si Danusia, z zaczerwienionymi odbezsennoci oczyma i z dwojakami w rku, penymi dymicej kaszy, ktr ksidz Wyszoniek okada potuczone koci Zbyszka, a ktr stara dworka wanie przed chwil jej oddaa. - Pjde tu jeno do mnie, sierotko! - rzekksi Janusz. -Postaw dwojaki i chod. I gdy zbliya si z pewn niemiaoci, "Pan" bowiem wzbudza w niej zawsze pewn obaw, przygarn j z dobroci do siebie i pocz gadzi po twarzy, mwic: - Ano, bieda na ci, dziecko, przysza - co?- Juci! - odpowiedziaa Danusia. I majc smutek w sercu, a zy na pogotowiu, pocza zaraz paka, ale cichutko, by ksicia nie urazi; on za znwspyta: - Czeg paczesz? - Bo Zbyszko chory - odrzeka, wkadajc pistki w oczy. - Nie bj si, nic mu nie bdzie. Prawda, ojcze Wyszoku? - Hej! bliej mu ta za wol bosk do lubu ni do truchty -odpowiedzia dobry ksidz Wyszoniek. A ksi rzek: - Poczekaj! tymczasem dam ci dla niego lek,ktren mu uly albo go i cakiem uzdrowi. - Balsam Krzyaki przysay? - zawoaa ywo Danusia, odejmujc od oczu rce. - Tym, co Krzyaki przyl, psa lepiej posmaruj, nie za ry-cerzyka, ktrego miujesz. Aleja dam ci co innego. Po czym zwrci si do dworzan i zawoa: - Chybaj mi ta ktry do komory po ostrogi ipas! Po chwili za, gdy mu je przyniesiono, rzek do Danusi: - Bierz, a nie Zbyszkowi - i powiedz mu, e od tej pory jest przepasan. Jeli zamrze, to przed Bogiem jako miles cinctusstanie, a jeli nie - to reszty w Ciechanowiealbo w Warszawie dopenim. Usyszawszy to, Danusia naprzd podja pana pod nogi, po czym chwycia jedn rk oznaki rycerskie, drug dwojaki i skoczya do izby, w ktrej lea Zbyszko. Ksina, nie chcc traci widoku ich radoci, posza za ni. Zbyszko ciko by chory, ale ujrzawszy Danusi, zwrci ku niej poblad z boleci twarz i zapyta: - A Czech, jagdko, wrci? - Co tam Czech! - odpowiedziaa dziewczyna. - Lepsz ja ci tu nowin przynosz. Pan ci rycerzem pasowa i ot, co ci przeze mnie posya. To rzekszy, pooya przy nim pas i zoteostrogi. Zbyszkowi zapony radoci i zdumieniem blade policzki, spojrza na Danusi, potem na oznaki, a nastpnie przymkn oczy i pocz powtarza: - Jake to mg mnie rycerzem pasowa? A gdy w tej chwili wesza ksina, przypodnis si nieco na ramionach i pocz jej dzikowa a przeprasza miociw pani, e jej do ng nie moe pa, gdy wraz odgad, e to za jej wstawiennictwem spotkao go takie szczcie. Lecz ona kazaa mu zachowa si spokojnie i wasnymi rkoma pomoga Danusi uoy znw jego gow na wezgowiu. Tymczasem nadszed ksi, a z nim ksidz Wyszoniek, Mrokota i kilku innych dworzan. Ksi Janusz z daleka daznak rk, by Zbyszko si nie rusza, a nastpnie, siadszy przy ou, tak przemwi: - Wiecie! Nie ma to ludziom by dziwno, e za mne a zacne uczynki jest zapata, bo jeliby cnota miaa osta bez nagrody, tedyi nieprawoci ludzkie chodziyby po wiecie bez kary. A e ty ywota nie szczdzi i z utrat zdrowia od srogiej aoby nas broni, przeto pozwalamy ci pasem rycerskim si przepasa i we czci a sawieodtd chadza. - Miociwy panie - odrzek Zbyszko - ja bym i dziesiciu ywotw nie aowa... Lecz nie mg nic wicej powiedzie i ze wzruszenia, i dlatego, i ksina pooya mu rk na ustach, gdy ksidz Wyszoniek nie pozwala mu mwi. Ksi za mwi dalej: - Tak myl, e powinnoci rycerskie znaszie bdziesz godnie one ozdoby nosi. Zbawicielowi naszemu jako si patrzy masz suy, a ze starost piekielnym wojowa. Pomazacowi ziemskiemu masz by wiemy, wojny niesusznej unika i niewinnoci w ucisku broni, w czym ci pomagaj Bg i wita Jego Mko! - Amen - rzek ksidz Wyszoniek. Ksi za wsta, przeegna Zbyszka i na odchodnym doda: - A jak wyzdrowiejesz, to prosto do Ciechanowa jed, gdzie i Juranda sprowadz. Rozdzia XXV W trzy dni pniej przyjechaa zapowiedziana niewiasta z hercyskim balsamem, a z ni razem przyby i kapitan ucznikw ze Szczytna z listem podpisanym przez braci i opatrzonym pieczci Danvelda, w ktrym Krzyacy niebo i ziemibrali na wiadkw krzywd, ktre ich na Mazowszu spotkay, i pod zagroeniem pomsty Boej woali o kar za zamordowanie "ukochanego towarzysza i gocia". Danveld podyktowa do listu i skarg od siebie, upominajc si w sowachzarazem pokornych i gronych o zapat zacikie kalectwo i o wyrok mierci na czeskiego pachoka. Ksi przedar list w oczach kapitana, rzuci mu pod nogi i rzek: - Przysa tu ich, krzyackie macie, mistrzpo to, aby mnie zjednali, a oni mnie do gniewu przywiedli. Powiedze im ode mnie, e sami gocia umiercili i pachoka chcieli umierci -o czym do mistrza napisz i to te dodam, aby innych posw wybiera, jeli chce, bym w razie wojny z krlem krakowskim po adnej stronie nie stan. - Miociwy panie - odpar kapitan - czy jeno tak odpowied mam potnym i pobonym braciom odnie? - Jeli nie dosy, powiedz im jeszcze, e ich za psubratw, nie za prawych rycerzy uwaam. I na tym skoczyo si posuchanie. Kapitan odjecha, bo i ksi tego dnia odjecha do Ciechanowa. Zostaa tylko "siostra" z balsamem, ktrego nieufny ksidz Wyszoniek uy jednake nie chcia, tym bardziej e chory poprzedniej nocy zasn dobrze, a nazajutrz obudzi si wprawdzie osabiony bardzo, ale bez gorczki. Siostra po wyjedzie ksicia wyprawia zaraz z powrotem jednego ze swoich sug niby po nowe lekarstwo - po "jaje bazyliszka", ktre, jak twierdzia, miao moc przywracania si nawet konajcym - sama za chodzia po dworcu, pokorna, nie wadn-ca jedn rk, przybrana w wieck wprawdzie, ale podobn do zakonnej odzie - z racem i ma ptnicz tykw u pasa. Mwic dobrzepo polsku, dopytywaa z wielk troskliwoci sub i o Zbyszka, i o Danusi, ktrej przy sposobnoci podarowaa r jerychosk, a na drugi dzie w czasie snu Zbyszka, gdy dziewczyna siedziaa w izbie jadalnej, przysuna si do niej i rzeka: - Boe wam bogosaw, panienko. Dzi w nocy po pacierzu nio mi si, e przez nieg padajcy szo ku wam dwch rycerzy, ale jeden doszed pierwej i w bieluchny paszcz was obwin, a drugi zarzek: "nieg jeno widz, a jej nie ma" - i wrci si. A Danusia, ktrej chciao si spa, otworzya zaraz ciekawie swe modre oczy i spytaa: - A co to znaczy? - To znaczy, e ten was dostanie, ktry was najbardziej miuje. - To Zbyszko! - odrzeka dziewczyna. - Nie wiem, bom mu twarzy nie widziaa, widziaam jeno biay paszcz, a potem obudziam si zaraz, gdy Pan Jezus zsya mi kadej nocy ble w nogach, a rk cakiem mi odj. - A e to wam ten balsam nie pomg? - Nie pomoe mi, panienko, i balsam, gdy to za ciki grzech mj, a chcecie wiedzie, za jaki, to opowiem. Danusia skina gow na znak, e chce wiedzie, wic siostra mwia dalej: - S w Zakonie i suki, i niewiasty, ktre cho lubw nie czyni, bo nawet i mate by mog, wszelako powinnoci wzgldem Zakonu wedle rozkazania braci peni s obowizane. A ktr takowa aska i cze ma spotka, ta otrzymuje pobone pocaowanie od brata-rycerza, na znak, e odtd uczynkami i mow Zakonowi ma suy. Ach, panienko! - i mnie tak wielka aska miaa spotka, aleja w grzesznej zatwardziaoci, zamiast j przyj wzicznie, popeniam ciki grzech i kar na si cignam. - Cecie takiego uczynili? - Brat Danveld przyszed do mnie i da mi zakonne pocaowanie, ja zasi, mylc, i on to przez swawol jakow czyni, podniosam na niego bezbon rk... Tu zacza si bi w piersi i powtrzya kilkakrotnie: - Boe, bd miociw mnie grzesznej. - I c si stao? - zapytaa Danusia. - I zaraz mi rk odjo i od tej pory kalek jestem. Moda byam i gupia - nie wiedziaam! a jednak kara na mnie spada. Bo choby niewiecie si wydao, e brat zakonny chce co zego uczyni, niech Bogusd ostawi, a sama si nie sprzeciwia, gdykto si Zakonowi albo krzyowemu bratu sprzeciwi, tego gniew Boy dosignie... Danusia suchaa tych sw z przykroci ilkiem, siostra za pocza wzdycha i dalej ale rozwodzi. - Nie staram jeszcze i dzi - mwia - ledwie mi trzydzieci rokw, ale Bg razemz rk odj modo i urod. - eby nie rka - odrzeka Danusia - to bycie jeszcze nie mogli narzeka... Po czym nastao milczenie. Nagle siostra, jakby sobie co przypomniawszy, rzeka: - A nio mi si, e was jaki rycerz w biay paszcz na niegu owin. Moe to by Krzyak! gdy oni te biae paszcze nosz. - Nie chc ja ni Krzyakw, ni ich paszczw -odpowiedziaa dziewczyna. Lecz dalsz rozmow przerwa ksidz Wyszoniek, ktry wszedszy do komory, kiwn na Danusi i rzek: - Chwale Boga i chod do Zbyszka! Zbudzi si i je woa. Znacznie go popucio. Jako tak byo rzeczywicie. Zbyszko mia si lepiej i ksidz Wyszoniek mia ju prawie pewno, e bdzie zdrw, gdy nagle niespodziane zdarzenie pomieszao wszystkie rachuby i nadzieje. Oto od Juranda przybyli wysannicy z pismem do ksiny, zawierajcym same ze i strasznenowiny. W Spy chowie spalia si cz Jurandowego grdka, on sam za zosta przy ratunku ponc belk przytuczon. Ksidz Kaleb, ktry w imieniu jego list pisa, donosi wprawdzie, e wyzdrowie jeszcze Jurand moe, ale e skry i wgle tak przypaliy mu jedyne pozostae oko, i ju mu niewiele wiata w nim pozostao - igrozi mu niechybna lepota. Z tej przyczyny wzywa Jurand crk, by spiesznie przybywaa do Spychowa, bo chcej widzie jeszcze, zanim ciemnoci go ogarn. Mwi te, e odtd ma ju pozosta przy nim, bo jeli nawet midzy lepcami, ktrzy po proszonym chlebie midzy ludmi chadzaj, ma kady jakowe pachol, ktre go za rk wiedzie i drog mu pokazuje, czemu by on tej ostatniej pociechy mia by pozbawion i midzy obcymi umiera? Byy te pokorne podziki dla ksiny, ktra dziewczyn jakby rodzona matka hodowaa - a w kocu obiecywa Jurand, e cho i lepy, raz jeszcze do Warszawy przyjedzie, aby upapani do ng i o ask i opiek na dalsze latadla Danusi jej prosi. Ksina, gdy jej ojciec Wyszoniek przeczyta w list, przez jaki czas sowaprawie nie moga przemwi. Miaa ona nadziej, e gdy Jurand, ktry pi lub sze razy do roku przyjeda do dziecka,przyjedzie na bliskie wita, wwczas go powag wasn i ksicia Janusza przejednadla Zbyszka i zgod jego na bliskie wesele uzyska. Tymczasem list w nie tylko burzyjej zamiary, ale pozbawia jej zarazem i Danusi, ktr kochaa na rwni z wasnymidziemi. Przyszo jej do gowy, e Jurand moe i wyda zaraz dziewczyn za ktrego zssiadw, aby reszty dni pomidzy swoimi doy. O Zbyszku nie byo co i myle, aby mg do Spychowa jecha, gdy ebra dopiero mu si zaczy zrasta, i zreszt, kt mg wiedzie, jak by by w Spychowie przyjty? Wiedziaa przecie pani, e Jurand wrcz mu swego czasu Danusi odmwi - i jej samej powiedzia, edla tajemnych przyczyn nigdy na ich poczenie nie zezwoli. Wic w cikim frasunku kazaa wezwa do siebie starszego spomidzy przysanych ludzi, abygo o nieszczcie spychowskie rozpyta, a zarazem czego si o zamiarach Jurandowych dowiedzie. I zdziwia si nawet, gdy na jej wezwanie wszed czowiek zupenie nieznany, nie zastary Tolima, ktry tarcz za Jurandem nosi i zwykle z nim razem przyjeda - w jednak odpowiedzia jej, e Tolima w bitce ostatniej z Niemcami okrutnie poszczerbion ze mierci w Spychowie si zmaga, za Jurand cik chorob zoony o prdki powrt crki prosi, gdy coraz mniej widzi, a za dni par moe i cakiem olepnie. Prosi nawet usilnie wysannik, byzaraz, jak tylko konie odetchn, wolno byowzi dziewczyn, ale e to by wieczr, sprzeciwia si temu stanowczo pani -zwaszcza by i Zbyszkowi, i Danusi, i sobiedo reszty serca przez prdkie poegnanie nie rozdziera. A Zbyszko ju wiedzia o wszystkim i lea w izbie jakby uderzony obuchem w gow, a gdy pani wesza i amic rce, ozwaa si zaraz z proga: "Nie ma rady, bo to przecie ojciec!" - powtrzy za ni jak echo: "Nie ma rady" - i zamkn oczy jak czowiek, ktry si spodziewa, e zaraz mier do niego przystpi. Lecz mier nie nadesza, cho w piersiachzbiera mu si al coraz wikszy, a przez gow przelatyway mu myli coraz ciemniejsze, takie wanie jak chmury, ktre gnane wichrem jedna za drug przysaniaj blask soneczny i gasz wszelk rado na wiecie. Rozumia bowiem Zbyszko rwnie jak i ksina, e gdy Danusia raz do Spychowa wyjedzie, bdzie dla niego tak jak stracona. Tu wszyscy byli dla niego yczliwi, tam Jurandmoe go nawet przyj ani wysucha nie zechce, zwaszcza jeli go wie lub lub jaka inna nieznana przyczyna, rwnie jak religijny lub wana. Zreszt, gdzie mu tamjecha do Spychowa, gdy oto chory jest i ledwie si moe na ou poruszy. Przed kilku dniami, gdy z aski ksicia spady nazote ostrogi wraz z rycerskim pasem. myla, e rado przemoe w nim chorob, i modli si z caej duszy, aby rycho mg powsta i z Krzyakami si zmierzy, ale teraz straci znw wszelk nadziej, czu bowiem, e gdy mu zbraknie przy ou Danusi, to razem z ni zbraknie mu i ochoty do ycia, i si do walki ze mierci. Przyjdzie oto dzie jutrzejszy i pojutrzejszy, nadejdzie wreszcie Wigilia i wita, koci go bd tak samo bolay i taksamo bdzie go chwytao omdlenie, a nie bdzie przy nim tej jasnoci, ktra po caej izbie rozchodzi si od Danusi, ni tego uradowania oczu, ktre na ni patrz. Co zapociecha i co za osoda bya pyta kilka razy na dzie: "Miym ci?" - i widzie j potem, jak sobie przysania miejce si i zawstydzone oczy doni albo te pochyla si i odpowiada: "A kt inny?" Obecnie za tylko choroba zostanie i bl zostanie, i tsknota, a szczcie odejdzie - i nie wrci. zy zabysy w oczach Zbyszkowych i stoczyy mu si z wolna po policzkach, po czym zwrci si do ksiny i rzek: - Miociwa pani, ju ja tak myl, e Danuki wicej w yciu nie obacz. A pani, sama stroskana, odpowiedziaa: - Bo i nie dziwno by byo, eby zamar od aoci. Ale Pan Jezus jest miosierny. Po chwili za, chcc go jednak cho troch pokrzepi, dodaa: - Chocia eby, nie przymierzajc, Jurand umar przed tob, to opiekustwo przeszoby na ksicia i na mnie, a my bymy ci dziewczyn zaraz oddali. - Kiedy on tam umrze! - odrzek Zbyszko. Lecz nagle widocznie jaka nowa myl bysna mu w gowie, gdy przypodnis si, siad na ou i rzek zmienionym gosem: - Miociwa pani... Wtem przerwaa mu Danusia, ktra wbiegszy z paczem, pocza od progu woa: -To ju wiesz, Zbyszku! Oj, al mi tatusia, ale al i ciebie, nieboe! Zbyszko za, gdy zbliya si ku niemu, ogarn zdrowym ramieniem swoje kochanie i pocz mwi: - Jake mi y bez ciebie, dziewczyno? Nie po tom tu przez rzeki i bory jecha, nie po tom ci lubowa i suy, abym ci za mia utraci. Hej, nie pomoe al, nie pomoe pakanie, ba! i mier sama, bo si z gada o usi, o"twieniunie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c2cc+5c:choby i murawa na mnie porosa, dusza o tobie nie zapomni, by i na Pana Jezusowym dworze, by i u samego Boga Ojca na pokojach... I rzek, rady nie ma, a rada musi by, bo bez niej nijak! Krzypot w kociach czuj i bole srog, ale cho ty padnij pani do ng, bo ja nie mog - i pro o zmiowanie nad nami. Danusia, posyszawszy to, prdko skoczyado ng ksinej i objwszy je ramionami, pochowaa sw jasn twarz w zagiciach jej cikiej sukni, pani za zwrcia pene litoci, ale zarazem zdziwione oczy na Zbyszka. - W czyme ja wam mog okaza zmiowanie? - zapytaa. -Nie puszcz dziecka do chorego rodzica, to i gniew Boycign. Zbyszko, ktry poprzednio przypodnis siby na ou, zesun si znw na wezgowie i przez jaki czas nie odpowiada, gdy mu tchu brako. Powoli jednak pocz posuwa na piersiach jedn rk ku drugiej, a wreszcie zoy je jak do modlitwy. - Odpocznij - rzeka ksina - potem zasi powiadaj, o co ci idzie, a ty, Danuka, wsta mi od kolan. - Pofolguj, ale nie wstawaj i pro wraz ze mn - ozwa si Zbyszko. Po czym j mwi sabym i przerywanym gosem: - Miociwa pani... By ci mi Jurand przeciwny w Krakowie... bdzie i tu, ale gdyby ojciec Wyszoniek da mi lub z Da- nuk, to - niechby potem i jechaa do Spychowa, bo mi jej adna moc ludzka nie odejmie... Sowa te byy dla ksiny Anny czym tak niespodzianym, e a zerwaa si z awy, po czym znw siada i jakby nie rozumiejcdobrze, o co chodzi, rzeka: - Rany boskie!... ksidz Wyszoniek?... - Miociwa pani!... Miociwa pani! - prosiZbyszko. - Miociwa pani - powtarzaa za nim Danusia, obejmujc znw kolana ksiny. - Jakoe to by moe bez pozwolestwa rodzicielskiego... - Zakon Boy mocniejszy! - odpowiedzia Zbyszko. - Bjciee si Boga! - Kto ojciec, jeli nie ksi?... kto matka, jeli nie wy, miociwa pani! A Danusia na to: - Miociwa matuchno! - Prawda, e to ja byam jej i jestem jako matka - rzeka ksina - i z mojej te rki Jurand dosta on. Prawda! A jakby raz lub by - to i przepado. Moe by si Jurand i posierdzi, ale przecie i on ksiciujako panu swojemu powinien. Wreszcie mona by mu zrazu nie mwi, dopiero gdyby dziewczyn chcia innemu da albo mniszk uczyni... Jeli za luby jakowe uczyni - to i nie bdzie jego winy. Przeciw woli boskiej nikt nie poradzi... Dla Boga ywego, moe to i wola boska! - Inaczej nie moe by! - zawoa Zbyszko.Lecz ksina, caa jeszcze wzruszona, rzeka: - Poczekajcie, niech si opamitam! eby tu ksi by, zaraz bym do niego posza i zapytaabym: mam-li Danuk da, czyli te nie?... Ale bez niego si boj... A mi dech zaparo, a tu i czasu na nic nie ma, bo i dziewczyna musi jutro jecha!... O miy Jezu! niechby eniata jechaa - byby ju spokj. Jeno nie mog si opamita - i czego mi strach. A tobie nie strach, Danuka? - gadaje! - Ju ja bez tego zamr! - przerwa Zbyszko. A Danuka podniosa si od kolan ksiny i poniewa istotnie bya przez dobr pani nie tylko do poufaoci dopuszczana, ale i pieszczona, wic chwycia j za szyj i pocza ciska z caej siy. Lecz ksina rzeka: - Bez ojca Wyszoka nic wam nie powiem. Skocze po niego co prdzej! Danusia skoczya po ojca Wyszoka, Zbyszko za zwrci sw wyblad twarz do ksiny i rzek: - Co mi Pan Jezus przeznaczy, to bdzie, ale za t pociech niech wam Bg, miociwa pani, nagrodzi. - Jeszcze mnie nie bogosaw - odrzeka ksina - bo nie wiadomo, co si stanie. I musisz mi te na cze poprzysic, e jelilub bdzie, nie wzbronisz dziewczynie do rodziciela zaraz jecha, aby bro Boe, przeklestwa jego na siebie i na ni nie cign. - Na moj cze! - rzek Zbyszko. - To i pamitaj! A Jurandowi niech dziewczyna zrazu nic nie mwi. Lepiej, aby go nowina nie oparzya jak ogie. Polemy po niego z Ciechanowa, by z Danuka przyjeda, i wtedy sama mu powiem albo tez ksicia uprosz. Jak zobaczy, e nie marady, to si i zgodzi. Nie byt ci on przecie krzyw? - Nie - rzek Zbyszko - nie by mi krzyw, wic moe i rad bdzie w duszy, e Danuka bdzie moja. Bo jeli lubowa, to ju nie bdzie jego winy, jeli nie dotrzyma.Wejcie ksidza Wyszoka z Danusi przerwao dalsz rozmow. Ksina wezwaa go w tej chwili do narady i z wielkim zapaem pocza mu opowiada o Zbyszkowych zamiarach, lecz on zaledwie usyszawszy, o co idzie, przeegna si zezdumienia i rzek: - W imi Ojca i Syna, i Ducha!... jake ja to mog uczyni! To przecie adwent! - Dla Boga! prawda! - zawoaa ksina. I nastao milczenie; tylko strapione twarze okazyway, jakim ciosem byy dla wszystkich sowa ojca Wyszoka. On za po chwili rzek: - Gdyby dyspensa bya, tobym si i nie przeciwi, bo mi was al. O Jurandowe pozwolestwo niekoniecznie bym pyta, bo skoro pani miociwa pozwala i za zgod ksicia pana naszego zarcza - no! - to oni ojciec i matka dla caego Mazowsza. Ale bez dyspensy biskupiej - nie mog. Ba! eby to ksidz biskup Jakub z Kurdwanowa byt midzy nami, moe by dyspensy nie odmwi -cho to surowy jest ksidz, nie taki, jak by jego poprzednik, biskup Mamphiolus, ktren na wszystko powiada: be-ne! bene! - Biskup Jakub z Kurdwanowa miuje wielceiksicia, i mnie - wtrcia pani. - Tote dlatego mwi, e dyspensy by nie odmwi, ile e s do tego przyczyny... Dziewczyna musi jecha, a w modzianek chorzeje i moe zamrze... Hm! in articulo mortis... Ale bez dyspensy nijak... - Ju ja bym tam i pniej biskupa Jakuba odyspens uprosia - i choby te nie wiem jak by surowy, nie odmwi on mi tej aski... Ej, urczam, e nie odmwi. Na to ksidz Wyszoniek, ktry by czek dobry i mikki, rzek: - Sowo pomazanki boskiej - wielkie sowo... Strach mi ksidza biskupa, ale to wielkie sowo!... Mgby te modzianek co do katedry w Pocku przyobieca... Nie wiem... Zawsze to, pki dyspensa nie nadejdzie, bdzie grzech - i to nie kogo innego, jeno mj... Hm! Pan Jezus po prawdzie jest miosierny i jeli kto zgrzeszy nie dla wasnego zysku, jeno z politowania nad ludzk bied, to tym atwiejprzebacza!... Ale grzech bdzie i nuby si biskup zaci, kto mi da odpust? - Biskup si nie zatnie! - zawoaa ksina Anna. A Zbyszko rzek: - Ten Sanderus, ktren ze mn przyjecha, ma gotowe na wszystko odpusty. Ksidz Wyszoniek moe i niezupenie wierzy w odpusty Sanderusa, ale rad by chwyci si choby pozoru, byle tylko Zbyszkowi i Danusi przyj z pomoc, gdy dziewczyn, ktr zna od maego, kocha bardzo. Wreszcie pomyla, e w najgorszym razie spotka go moe pokuta kocielna, wic zwrci si do ksiny i rzek: - Ksidz ci ja jestem, ale i ksicy suga. Jakoe, miociwa pani, rozkaecie? - Nie chc ja rozkazywa, wol prosi - odpowiedziaa pani. - Ale jeli ten Sanderus ma odpusty... - Sanderus ma. Jeno o biskupa chodzi. Srogie on tam w Pocku z kanonikami synody odprawuje. - Biskupa si nie bjcie. Zabroni on, jako syszaem, ksiom mieczw, kusz i rnejswawoli, ale dobrze czyni nie zabroni. Ksidz Wyszoniek podnis oczy i rce w gr: - To nieche si stanie wedle waszej woli. Na te sowa rado opanowaa serca. Zbyszko znw osiad na wezgowiu, a ksina, Danusia i ojciec Wyszoniek siedli koo oa i poczli "uradza", jak rzecz naley uczyni. Wic postanowili zachowa tajemnic, tak aby w domu ywa dusza o tym nie wiedziaa; postanowili te, e i Jurand nie powinien nic wiedzie, pki mu sama pani w Ciechanowie o wszystkim nie oznajmi. Natomiast mia ksidz Wyszoniek napisa list od ksiny do Juranda, by zaraz przyjeda do Ciechanowa, gdzie i lepsze leki na jego kalectwo mog si znale, i samotno mniej mu bdzie dokucza. Uradzili na koniec, e i Zbyszko, iDanusia przystpi do spowiedzi, lub za odbdzie si noc, gdy ju wszyscy spa si pokad. Przyszo Zbyszkowi na myl, eby wzi giermka Czecha na wiadka lubu, ale porzuci ten zamiar, przypomniawszy sobie, e ma go od Jagienki. Przez chwil stana mu w pamici jakby ywa, tak i zdao mu si, e widzi jej rumian twarz, jej zapakane oczy i syszy gos proszcy:"Nie czy mi tego! nie pa mi zem za dobre i niedol za kochanie!" A nagle chwycia go wielka lito nad ni, gdy czu, e jej si stanie cika krzywda, po ktrej nie znajdzie pociechy ni pod zgorzelickim dachem, ni w gbi boru, ni w polu, ni w darach opata, ni w zalotach Cztana i Wilka. Wic rzek jej w duchu: "Dajci Bg wszystko najlepsze, dziewczyno, ale chobym ci rad i nieba przychyli - nie poradz". I rzeczywicie przekonanie, e nie byo to w jego mocy, przynioso mu nawet ulg i wrcio spokojno, tak e zaraz pocz myle tylko o Danusi i o lubie. Nie mg si jednak obej bez pomocy Czecha, wic lubo postanowi zamilcze przed nim o tym, co si miao sta, kaza go do siebie przywoa i rzek mu: - Przystpi dzi do spowiedzi i do Stou Paskiego, przybierz mnie przeto jak najochdoniej, jakobym na krlewskie pokoje mia i. Czech przelk si nieco i pocz patrze mu w twarz, co zrozumiawszy, Zbyszko rzek: - Nie bj si, nie tylko na mier ludzie si spowiadaj, a tym bardziej e id wita, na ktre ojciec Wyszoniek z ksin do Ciechanowa wyjedzie i nie bdzie ksidza bliej ni w Przasnyszu. - A wasza mio nie pojedzie? - spyta giermek. - Jeli wyzdrowiej, to pojad, ale to w boskim rku. Wic Czech si uspokoi i skoczywszy do ubw, przynis ow biajak zdobyczn, zotem szyt, w ktr rycerz ubiera si zwykle na wielkie uroczystoci, a te i pikny kobierczyk dla okrycia ng i oa, za czym podnisszy Zbyszka przy pomocy dwch Turczynkw, umy go, uczesa jego dugie wosy, na ktre naoy szkaratn przepask, wreszcie wspar tak przybranego o czerwone poduszki i rad z wasnego dziea, rzek: - eby jeno wasza mio plsa moga, to choby i wesele wyprawi! - Musiaoby si oby bez plsw - odrzek z umiechem Zbyszko. A tymczasem ksina rozmylaa rwnie wswojej izbie, jak przybra Danusi, gdy dla jej niewieciej natury bya to sprawa wielkiej wagi i za nic nie chciaaby przyzwoli, by mia jej wychowanka stana w codziennej szacie do lubu. Suki, ktrym powiedziano, e dziewczyna te do spowiedzi w barw niewinnoci si przybiera, atwo znalazy w skrzyni bia sukienk, ale bieda bya z przybraniem gowy. Na myl o tym opanowa pani jakidziwny smutek, tak i pocza wyrzeka. - Gdzie ja dla ciebie, sierotko - mwia - wianek ruciany w tym boru wynajd! Ni tu kwiatuszka jakowego, ni licia, chyba si mchy gdzie pod niegiem zieleni. A Danusia, stojc z rozpuszczonymi ju wosami, zatroskaa si take, bo i jej chodzio o wianek; po chwili jednak ukazaana rwnianki z niemiertelnikw wiszce nacianach izby i rzeka: - Choby i z tego co uwi, bo nic innego nie znajdziem, a Zbyszko wemie mnie i w takim wianku. Ksina nie chciaa si z pocztku na to zgodzi, bojc si zej wrby, ale e w dworcu, do ktrego tylko na owy przyjedano, nie byo adnych kwiatw, wic skoczyo si na niemiertelnikach. Tymczasem nadszed ojciec Wyszoniek, ktry poprzednio wyspowiada ju Zbyszka,i zabra dziewczyn do spowiedzi, a potem zapada gucha noc. Suba po wieczerzy posza z rozkazu ksiny spa. Wysacy Jurandowi pokadli si jedni w cze-ladniej, inni przy koniach w stajniach. Wkrtce ognie w suebnych izbach zasuy si popioem na trzonach i pogasy, a wreszcie uczynio si cakiem cicho w lenym dworze i tylko psy szczekay od czasu do czasu na wilki w stron boru. Jednake u ksiny, u ojca Wyszoka i u Zbyszka okna nie przestaway wieci, rzucajc czerwone blaski na nieg pokrywajcy dziedziniec. Oni za czuwali w ciszy, suchajc bicia wasnych serc -niespokojni i przejci uroczystoci chwili,ktra zaraz nadej miaa. Jako po pnocy ksina wzia za rk Danusi i poprowadzia j do izby Zbyszkowej, gdzie ojciec Wyszoniek czeka ju na nich z Panem Bogiem. W izbie pali si wielki ogiew grabie i przy jego obfitym, ale nierwnym wietle ujrza Zbyszko Danusi, blad nieco od bezsennoci, bia, z wiankiem niemiertelnikw na skroni, przybran w sztywn, spadajc a do ziemi sukienk. Powieki miaa ze wzruszenia przymknite, rczy -ny opuszczone wzdu sukni - i przypominaa tak jakie malowania na szybach, byo w niej co tak kocielnego, e Zbyszka zdjozdziwienie na jej widok, pomyla bowiem, e nie dziewczyn ziemsk, ale jak duszyczk niebiesk ma wzi za on. A pomyla to jeszcze bardziej, gdy klka zezoonymi domi do komunii i przechyliwszy w ty gow, zamkna cakiem oczy. Wydaa mu si nawet wwczas jak umara i a lk chwyci go zaserce. Nie trwao to jednak dugo, gdy posyszawszy gos ksidza: Ecce Agnus Dei - sam skupi si w duchu i myli jego wziy lot w stron Bo. W izbie sycha byo teraz tylko uroczysty gos ksidza Wyszoka: Domine, non sum dignus - a wraz z nim trzaskania skier w ognisku i wierszcze grajce zawzicie, a jako aonie w szparach komina. Za oknami wsta wiatr, zaszumia w onieonym lesie, lecz zaraz cich. Zbyszko i Danusia pozostali jaki czas w milczeniu, ksidz Wyszoniek za wzi kielich i odnis go do kapliczki dworskiej. Po chwili wrci, ale nie sam, tylko z panem de Lorche, i widzc zdziwienie na twarzach obecnych, pooy naprzd palec na ustach, jakby chcc jakiemu niespodzianemu okrzykowi zapobiec, po czym za rzek: - Rozumiaem, e bdzie lepiej, aby byo dwch wiadkw lubu, i dlatego wpierw jeszcze ostrzegem tego rycerza, ktren mi na cze i na relikwie akwizgraskie poprzysig, e tajemnicy, pki bdzie trzeba, dochowa. A pan de Lorche przyklk naprzd przed ksin, potem przed Danusi, nastpnie za podnis si i sta w milczeniu, przybrany w uroczyst zbroj, po ktrej zagiciach pegay czerwone wiateka od ognia, dugi, nieruchomy, pogron jakby wzachwycie, gdy i jemu ta biaa dziewczynaz wiankiem niemiertelnikw na skroni wydaa si jakby anioem widzianym na szybie w gotyckim tumie. Lecz ksidz postawi j przy ou Zbyszka i narzuciwszy im stu na rce, rozpocz zwyky obrzdek. Ksinie spyway zy jedna za drug po poczciwej twarzy, lecz w duszy nie czua w tej chwili niepokoju, sdzia bowiem, e dobrze czyni, czc tych dwoje cudnych i niewinnych dzieci. Pande Lorche klkn po raz wtry i wsparty obiema rkoma na rkojeci miecza, wyglda zupenie jak rycerz, ktry ma widzenie -tych za dwoje powtarzao kolejno sowa ksidza: "Ja... bior... ciebie sobie..." - a do wtru tym sowom cichym i sodkim gray znw wierszcze w szparach komina i trzaska ogie w grabie.Po skoczonym obrzdku Danusia pada do ng ksinie, ktra bogosawia oboje, a gdy wreszcie oddaa ich w opiek mocom niebieskim, rzeka: - Radujcie si teraz, bo ju ona twoja, a tyjej. Wwczas Zbyszko wycign swe zdrowe rami do Danusi, ona za obja go rcztami za szyj i przez chwil sycha byo, jak powtarzali sobie z ustami przy ustach: - Moja ty, Danuko. - Mj ty, Zbyszku. Lecz zaraz potem Zbyszko zesab, gdy zaduo byo na jego siy wzrusze - i zesunwszy si na poduszki, pocz oddycha ciko. Nie przyszo jednak na omdlenie i nie przesta si umiecha do Danusi, ktra obcieraa mu twarz zroszonzimnym potem, a nawet nie przesta powtarza jeszcze: "Moja ty, Danuka" - na co ona pochylaa za kadym razem sw przetowos gow. Widok ten wzruszy doreszty pana de Lorche, ktry owiadczy, e gdy w adnym kraju nie przygodzio mu si widzie serc tak czuych, przeto poprzysiga uroczycie, jako gotw jest potyka si pieszo lub konno z kadym rycerzem, czarnoksinikiem lub smokiem, ktry by ich szczliwoci mia stan na zawadzie. I rzeczywicie poprzysig ow zapowied natychmiast na majcej ksztat krzyyka rkojeci od mizerykordii, to jestmaego miecza, ktry suy rycerzom do dobijania rannych. Ksina i ojciec si, o"twieniunie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA0|c OWyszoniek wezwani byli na wiadkw tej przysigi. Lecz pani, nie rozumiejc lubu bez jakowego wesela, przyniosa wina - wic pili nastpnie wino. Godziny nocy pyny jedna za drug. Zbyszko, przezwyciywszysabo, przygarn znw Danusi i rzek: - Skoro mi ci Pan Jezus odda, nikt mi ci nie odbierze, ale mi al, e wyjedasz, jagdko moja najmilsza. - Do Ciechanowa z tatulem przyjedziem - odpowiedziaa Danusia. - Byle ci choro jaka nie napada - albo co... Boe ci strze od zej przygody... Musisz do Spychowa - wiem!... Hej!... Bogu najwyszemu i miociwej pani dzikowa, e ju moja-bo juci co lub, to tego moc ludzka nie odrobi. e jednak lub ten odby si w nocy i tajemniczo, i e zaraz po nim miao nastpi rozstanie, wic chwilami jaki dziwny smutek ogarnia nie tylko Zbyszka, ale i wszystkich. Rozmowa rwaa si. Od czasu do czasu przygasa te ogie w grabie -i gowy pogray si w mroku. Ksidz Wyszoniek dorzuca wwczas na wgle nowe bierwiona, a gdy zapiszczao co aonie w szczapie, jako czsto bywa przy wieym drzewie, mwi: - Duszo pokutujca, czego dasz? Odpowiaday mu wierszcze, a potem wzmagajcy si pomie, ktry wydobywaz cienia bezsenne twarze, odbija si w zbroi pana de Lorche, rozwietlajc zarazem bia sukienk i niemiertelniki na gowie Danusi. Psy na dworze poczy znw poszczekiwa w stron boru takim szczekaniem jak na wilki. I w miar jak pyny godziny nocy, coraz czciej zapadao milczenie, a wreszcie ksina rzeka: - Miy Jezu! ma-li tak by po lubie, lepiej by pj spa, ale skoro mamy czuwa do rania, to i zagraje nam jeszcze, kwiatuszku, ostatni raz przed odjazdem na lutece - mnie i Zbyszkowi. Danusia, ktra czua zmczenie i senno, rada bya czym-kowiek si orzewi, wic skoczya po lutni i wrciwszy z ni po chwili, siada przy ku Zbyszka. - Co mam gra? - zapytaa. - Co? - rzeka ksina - a c by jak nie on pie, ktr w Tycu piewaa, kiedy to ci pierwszy raz Zbyszko ujrza! - Hej! pamitam - i do mierci nie zabacz -rzek Zbyszko. - Jakem, bywao, to gdzie usysza, to ae mi luzy z oczu pyny. - To i zapiewam! - rzeka Danusia. I zarazpocza brzka na lutece, nastpnie za,zadarszy jak zwykle gwk do gry, zapiewaa: Gdybym to ja miaa Skrzydeczka jak gska, Poleciaabym ja Za Jakiem do lska, Usiadabym ci ja Na lskowskim pocie: "Przypatrz si, Jasieku, Ubogiej sierocie!... " Lecz nagle gos si jej zaama, usta poczy si trz, a spod zamknitych rzs zy wydostaway si przemoc na policzki. Przez chwil staraa si ich nie puci spod powiek, ale nie moga - i w kocu rozpakaa si serdecznie, zupenie jak wwczas, gdy ostatni raz piewaa t pie Zbyszkowi w krakowskim wizieniu, gdy mylaa, e mu nazajutrz szyj utn. - Danuka! co ci, Danuka? - pyta Zbyszko. - Czego paczesz? Jakiee to wesele! - zawoaa ksina. -Czego? - Nie wiem - odpowiedziaa, kajc, Danuka - tak ci mi smutno!.. taki al!... Zbyszka i pani... Wic zatroskali si wszyscy i nu j pociesza, nu tumaczy jej, e to nie na dugo tego odjazdu i e pewnie jeszcze na wita zjad z Jurandem do Ciechanowa. Zbyszko znw obj j ramieniem, przytula do piersi i wycaowywa zy z oczu - ucisk jednak pozosta we wszystkichsercach - i w tym ucisku zbiegay im godziny nocy. A wreszcie na dziedzicu rozleg si odgos tak nagy i przeraliwy, e a wzdrygnli si wszyscy. Ksina, zerwawszy si z awy, zawoaa: - O dlaboga! urawie studzienne! Konie poj! A ksidz Wyszoniek spojrza w okno, w ktrym szklane gomki przybieray barw szaraw, i ozwa si: - Noc ju bieleje i dzie si czyni. Ave Maria, gratia plena... Po czym wyszed z izby i wrciwszy po niejakim czasie, rzek: - Dnieje, chocia bdzie ciemny dzie. To Jurandowi ludzie konie poj. Czas ci do drogi, niebogo!... Na te sowa i ksina, i Danusia uderzyy w gony pacz i obie wraz ze Zbyszkiem poczy wyrzeka, tak jak wyrzekaj ludzie proci, gdy im przychodzi si rozsta, to jest, e byo w tym wyrzekaniuco obrzdkowego i zarazem jakby p zawodzenie, p piewanie, ktre wylewa si z dusz polnych tak przyrodzon drog, jak lej si zy z oczu. Hej! nie pomoe ju nic pakanie, Ju ci egnamy, mie kochanie, Ju pakanie nie pomoe, Ju egnamy ci, nieboe, egnamyci - hej!... Lecz Zbyszko przytuli po raz ostatni Danusi do piersi i trzyma j dugo, dopty, dopki mu tchu starczyo i dopki ksina nie oderwaa jej od niego, aby j przebra na drog. Tymczasem rozedniao zupenie. We dworcurozbudzili si wszyscy i poczli si krzta.Do Zbyszka wszed Czech, giermek, dowiedzie si o zdrowie i pyta o rozkazy.- Przycignij oe do okna - rzek mu rycerz. Czech przycign z atwoci oe do okna, ale zdziwi si, gdy Zbyszko kaza mu je otworzy - usucha jednak i tego rozkazu, nakry tylko pana wasnym kouchem, gdy na dworze chodno byo, cho chmurno - i pada nieg mikki a obfity. Zbyszko pocz patrze: na dziedzicu przez lecce z chmur patki niegowe wida byo sanki, wok nich siedzieli na zszerszeniaych i dymicych koniach ludzie Jurandowi. Wszyscy byli zbrojni, a niektrzy mieli blachy na kouchach, w ktrych przeglday si blade i pospne promienie dnia. Las zasuo cakiem niegiem; potw i koowrota prawie nie mona byo dojrze. Danusia wpada jeszcze do izby Zbyszka caa ju zakutana w kouszek i lisi szub;jeszcze raz obja za szyj i jeszcze raz rzeka mu na poegnanie: - Chocia i odjedam, tom twoja. A on caowa jej rce, policzki i oczy, ktre ledwie byo wida spod lisiego puchu, i mwi: - Boe ci strze! Boe ci prowad! Moja ty ju, moja do mierci! I gdy znw oderwano j od niego, podnis si, ile mg, wspar gow na oknie i patrza; wic poprzez patki niegowe jakby przez jakow zason widzia, jak Danusia siadaa do sanek, jak ksina trzymaa j dugo w objciach, jak caoway j dworki i jak ksidz Wyszoniek egna j znakiem krzya na drog. Obrcia si jeszcze przed samym odjazdem ku niemu i wycigna rce: - Ostawaj z Bogiem, Zbyszku! - Boe, daj w Ciechanowie ci obaczy... Ale nieg pada tak obfity, jakby chcia wszystko zguszy i wszystko przesoni, wic te ostatnie sowa doszy ich tak przytumione, e obojgu wydao si, i woaj na siebie - ju z daleka. KONIEC TOMU I -----------Konwersja: rpg6.go2.pl yszkowi i Danusi przyj z pomoc, gdy dziewczyn, ktr zna od maego, kocha bardzo. Wreszcie pomyla, e w najgorszym razie spotka go moe pokuta kocielna, wic zwrci si do ksiny i rzek: - Ksidz ci ja jestem, ale i ksicy suga. Jakoe, miociwa pani, rozkaecie? - Nie chc ja rozkazywa, wol prosi - odpowiedziaa pani. - Ale jeli ten Sanderus ma odpusty... - Sanderus ma. Jeno o biskupa chodzi. Srogie on tam w Pocku z kanonikami synody odprawuje. - Biskupa si nie bjcie. Zabroni on, jako syszaem, ksiom mieczw, kusz i rnejswawoli, ale dobrze czyni nie zabroni. Ksidz Wyszoniek podnis oczy i rce w gr: - To nieche si stanie wedle waszej woli. Na te sowa rado opanowaa serca. Zbyszko znw osiad na wezgowiu, a ksina, Danusia i ojciec Wyszoniek siedli koo oa i poczli "uradza", jak rzecz naley uczyni. Wic postanowili zachowa tajemnic, tak aby w domu ywa dusza o tym nie wiedziaa; postanowili te, e i Jurand nie powinien nic wiedzie, pki mu sama pani w Ciechanowie o wszystkim nie oznajmi. Natomiast mia ksidz Wyszoniek napisa list od ksiny do Juranda, by zaraz przyjeda do Ciechanowa, gdzie i lepsze leki na jego kalectwo mog si znale, i samotno mniej mu bdzie dokucza. Uradzili na koniec, e i Zbyszko, iDanusia przystpi do spowiedzi, lub za odbdzie si noc, gdy ju wszyscy spa si pokad. Przyszo Zbyszkowi na myl, eby wzi giermka Czecha na wiadka lubu, ale porzuci ten zamiar, przypomniawszy sobie, e ma go od Jagienki. Przez chwil stana mu w pamici jakby ywa, tak i zdao mu si, e widzi jej rumian twarz, jej zapakane oczy i syszy gos proszcy:"Nie czy mi tego! nie pa mi zem za dobre i niedol za kochanie!" A nagle chwycia go wielka lito nad ni, gdy czu, e jej si stanie cika krzywda, po ktrej nie znajdzie pociechy ni pod zgorzelickim dachem, ni w gbi boru, ni w polu, ni w darach opata, ni w zalotach Cztana i Wilka. Wic rzek jej w duchu: "Dajci Bg wszystko najlepsze, dziewczyno, ale chobym ci rad i nieba przychyli - nie poradz". I rzeczywicie przekonanie, e nie byo to w jego mocy, przynioso mu nawet ulg i wrcio spokojno, tak e zaraz pocz myle tylko o Danusi i o lubie. Nie mg si jednak obej bez pomocy Czecha, wic lubo postanowi zamilcze przed nim o tym, co si miao sta, kaza go do siebie przywoa i rzek mu: - Przystpi dzi do spowiedzi i do Stou Paskiego, przybierz mnie przeto jak najochdoniej, jakobym na krlewskie pokoje mia i. Czech przelk si nieco i pocz patrze mu w twarz, co zrozumiawszy, Zbyszko rzek: - Nie bj si, nie tylko na mier ludzie si spowiadaj, a tym bardziej e id wita, na ktre ojciec Wyszoniek z ksin do Ciechanowa wyjedzie i nie bdzie ksidza bliej ni w Przasnyszu. - A wasza mio nie pojedzie? - spyta giermek. - Jeli wyzdrowiej, to pojad, ale to w boskim rku. Wic Czech si uspokoi i skoczywszy do ubw, przynis ow biajak zdobyczn, zotem szyt, w ktr rycerz ubiera si zwykle na wielkie uroczystoci, a te i pikny kobierczyk dla okrycia ng i oa, za czym podnisszy Zbyszka przy pomocy dwch Turczynkw, umy go, uczesa jego dugie wosy, na ktre naoy szkaratn przepask, wreszcie wspar tak przybranego o czerwone poduszki i rad z wasnego dziea, rzek: - eby jeno wasza mio plsa moga, to choby i wesele wyprawi! - Musiaoby si oby bez plsw - odrzek z umiechem Zbyszko. A tymczasem ksina rozmylaa rwnie wswojej izbie, jak przybra Danusi, gdy dla jej niewieciej natury bya to sprawa wielkiej wagi i za nic nie chciaaby przyzwoli, by mia jej wychowanka stana w codziennej szacie do lubu. Suki, ktrym powiedziano, e dziewczyna te do spowiedzi w barw niewinnoci si przybiera, atwo znalazy w skrzyni bia sukienk, ale bieda bya z przybraniem gowy. Na myl o tym opanowa pani jakidziwny smutek, tak i pocza wyrzeka. - Gdzie ja dla ciebie, sierotko - mwia - wianek ruciany w tym boru wynajd! Ni tu kwiatuszka jakowego, ni licia, chyba si mchy gdzie pod niegiem zieleni. A Danusia, stojc z rozpuszczonymi ju wosami, zatroskaa si take, bo i jej chodzio o wianek; po chwili jednak ukazaana rwnianki z niemiertelnikw wiszce nacianach izby i rzeka: - Choby i z tego co uwi, bo nic innego nie znajdziem, a Zbyszko wemie mnie i w takim wianku. Ksina nie chciaa si z pocztku na to zgodzi, bojc si zej wrby, ale e w dworcu, do ktrego tylko na owy przyjedano, nie byo adnych kwiatw, wic skoczyo si na niemiertelnikach. Tymczasem nadszed ojciec Wyszoniek, ktry poprzednio wyspowiada ju Zbyszka,i zabra dziewczyn do spowiedzi, a potem zapada gucha noc. Suba po wieczerzy posza z rozkazu ksiny spa. Wysacy Jurandowi pokadli si jedni w cze-ladniej, inni przy koniach w stajniach. Wkrtce ognie w suebnych izbach zasuy si popioem na trzonach i pogasy, a wreszcie uczynio si cakiem cicho w lenym dworze i tylko psy szczekay od czasu do czasu na wilki w stron boru. Jednake u ksiny, u ojca Wyszoka i u Zbyszka okna nie przestaway wieci, rzucajc czerwone blaski na nieg pokrywajcy dziedziniec. Oni za czuwali w ciszy, suchajc bicia wasnych serc -niespokojni i przejci uroczystoci chwili,ktra zaraz nadej miaa. Jako po pnocy ksina wzia za rk Danusi i poprowadzia j do izby Zbyszkowej, gdzie ojciec Wyszoniek czeka ju na nich z Panem Bogiem. W izbie pali si wielki ogiew grabie i przy jego obfitym, ale nierwnym wietle ujrza Zbyszko Danusi, blad nieco od bezsennoci, bia, z wiankiem niemiertelnikw na skroni, przybran w sztywn, spadajc a do ziemi sukienk. Powieki miaa ze wzruszenia przymknite, rczy -ny opuszczone wzdu sukni - i przypominaa tak jakie malowania na szybach, byo w niej co tak kocielnego, e Zbyszka zdjozdziwienie na jej widok, pomyla bowiem, e nie dziewczyn ziemsk, ale jak duszyczk niebiesk ma wzi za on. A pomyla to jeszcze bardziej, gdy klka zezoonymi domi do komunii i przechyliwszy w ty gow, zamkna cakiem oczy. Wydaa mu si nawet wwczas jak umara i a lk chwyci go zaserce. Nie trwao to jednak dugo, gdy posyszawszy gos ksidza: Ecce Agnus Dei - sam skupi si w duchu i myli jego wziy lot w stron Bo. W izbie sycha byo teraz tylko uroczysty gos ksidza Wyszoka: Domine, non sum dignus - a wraz z nim trzaskania skier w ognisku i wierszcze grajce zawzicie, a jako aonie w szparach komina. Za oknami wsta wiatr, zaszumia w onieonym lesie, lecz zaraz cich. Zbyszko i Danusia pozostali jaki czas w milczeniu, ksidz Wyszoniek za wzi kielich i odnis go do kapliczki dworskiej. Po chwili wrci, ale nie sam, tylko z panem de Lorche, i widzc zdziwienie na twarzach obecnych, pooy naprzd palec na ustach, jakby chcc jakiemu niespodzianemu okrzykowi zapobiec, po czym za rzek: - Rozumiaem, e bdzie lepiej, aby byo dwch wiadkw lubu, i dlatego wpierw jeszcze ostrzegem tego rycerza, ktren mi na cze i na relikwie akwizgraskie poprzysig, e tajemnicy, pki bdzie trzeba, dochowa. A pan de Lorche przyklk naprzd przed ksin, potem przed Danusi, nastpnie za podnis si i sta w milczeniu, przybrany w uroczyst zbroj, po ktrej zagiciach pegay czerwone wiateka od ognia, dugi, nieruchomy, pogron jakby wzachwycie, gdy i jemu ta biaa dziewczynaz wiankiem niemiertelnikw na skroni wydaa si jakby anioem widzianym na szybie w gotyckim tumie. Lecz ksidz postawi j przy ou Zbyszka i narzuciwszy im stu na rce, rozpocz zwyky obrzdek. Ksinie spyway zy jedna za drug po poczciwej twarzy, lecz w duszy nie czua w tej chwili niepokoju, sdzia bowiem, e dobrze czyni, czc tych dwoje cudnych i niewinnych dzieci. Pande Lorche klkn po raz wtry i wsparty obiema rkoma na rkojeci miecza, wyglda zupenie jak rycerz, ktry ma widzenie -tych za dwoje powtarzao kolejno sowa ksidza: "Ja... bior... ciebie sobie..." - a do wtru tym sowom cichym i sodkim gray znw wierszcze w szparach komina i trzaska ogie w grabie.Po skoczonym obrzdku Danusia pada do ng ksinie, ktra bogosawia oboje, a gdy wreszcie oddaa ich w opiek mocom niebieskim, rzeka: - Radujcie si teraz, bo ju ona twoja, a tyjej. Wwczas Zbyszko wycign swe zdrowe rami do Danusi, ona za obja go rcztami za szyj i przez chwil sycha byo, jak powtarzali sobie z ustami przy ustach: - Moja ty, Danuko. - Mj ty, Zbyszku. Lecz zaraz potem Zbyszko zesab, gdy zaduo byo na jego siy wzrusze - i zesunwszy si na poduszki, pocz oddycha ciko. Nie przyszo jednak na omdlenie i nie przesta si umiecha do Danusi, ktra obcieraa mu twarz zroszonzimnym potem, a nawet nie przesta powtarza jeszcze: "Moja ty, Danuka" - na co ona pochylaa za kadym razem sw przetowos gow. Widok ten wzruszy doreszty pana de Lorche, ktry owiadczy, e gdy w adnym kraju nie przygodzio mu si widzie serc tak czuych, przeto poprzysiga uroczycie, jako gotw jest potyka si pieszo lub konno z kadym rycerzem, czarnoksinikiem lub smokiem, ktry by ich szczliwoci mia stan na zawadzie. I rzeczywicie poprzysig ow zapowied natychmiast na majcej ksztat krzyyka rkojeci od mizerykordii, to jestmaego miecza, ktry suy rycerzom do dobijania rannych. Ksina i ojciec si, o"twieniunie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAN@,jI_@