.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS LALKA1 003nCopyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ P?c cT(1"c21=b "LALKA" TOM I BOLESAW PRUS ROZDZIA PIERWSZY JAK WYGLDA FIRMA J. MINCEL I S. WOKULSKI PRZEZ SZKO BUTELEK? W pocztkach roku 1878, kiedy wiat polityczny zajmowa si pokojem san-stefaskim, wyborem nowego papiea albo szansami europejskiej wojny, warszawscy kupcy tudzie inteligencja pewnej okolicy Krakowskiego Przedmiecia niemniej gorco interesowaa si przyszoci galanteryjnego sklepu pod firm J. Mincel i S. Wokulski. W renomowanej jadodajni, gdzie na wieczorn przeksk zbierali si waciciele skadw bielizny i skadw win,fabrykanci powozw i kapeluszy, powani ojcowie rodzin utrzymujcy si z wasnychfunduszw i posiadacze kamienic bez zajcia, rwnie duo mwiono o uzbrojeniach Anglii, jak o firmie J. Mincel i S. Wokulski. Zatopieni w kbach dymu cygar i pochyleni nad butelkami z ciemnego szka, obywatele tej dzielnicy jedni zakadali si o wygran lub przegran Anglii, drudzy o bankructwo Wokulskiego; jedni nazywali geniuszem Bismarcka, drudzy- awanturnikiem Wokulskiego; jedni krytykowali postpowanie prezydenta MacMahona, inni twierdzili, e Wokulski jestzdecydowanym wariatem, jeeli nie czym gorszym... Pan Deklewski, fabrykant powozw, ktry majtek i stanowisko zawdzicza wytrwaej pracy w jednym fachu, tudzie radca Wgrowicz, ktry od dwudziestu lat by czonkiem-opiekunem jednego i tego samego Towarzystwa Dobroczynnoci, znali S. Wokulskiego najdawniej i najgoniej przepowiadali mu ruin. - Na ruinie bowiem i niewypacalnoci - mwi pan Deklewski - musi skoczy czowiek, ktry nie pilnuje si jednego fachu i nie umie uszanowa darw askawej fortuny. - Za radca Wgrowicz po kadej rwnie gbokiej sentencji swego przyjaciela dodawa: - Wariat! wariat!... Awanturnik!... Jziu, przynie no jeszcze piwa. A ktra to butelka? - Szsta, panie radco. Su piorunem!... - odpowiada Jzio. - Ju szsta?... Jak ten czas leci!... Wariat! Wariat! - mrucza radca Wgrowicz. Dla osb posilajcych si w tej co radca jadodajni, dla jej waciciela, subiektw i chopcw przyczyny klsk majcych pa na S. Wokulskiego i jego sklep galanteryjny byy tak jasne jak gazowe pomyki owietlajce zakad. Przyczyny te tkwiy wniespokojnym charakterze, w awanturniczym yciu, zreszt w najwieszym postpku czowieka, ktry majc w rku pewny kawaek chleba i mono uczszczania do tej oto tak przyzwoitej restauracji, dobrowolnie wyrzek si restauracji, sklep zostawi na Opatrznoci boskiej, a sam z ca gotwk odziedziczon po onie pojecha na tureck wojn robi majtek. - A moe go i zrobi*.. Dostawy dla wojska togruby interes - wtrci pan Szprot, ajent handlowy, ktry bywa tu rzadkim gociem.- Nic nie zrobi - odpar pan Deklewski - a tymczasem porzdny sklep diabli wezm. Nadostawach bogac si tylko ydzi i Niemcy; nasi do tego nie maj gowy. - A moe Wokulski ma gow? - Wariat! wariat!... - mrukn radca. - Podajno, Jziu, piwa. Ktra to?... - Sidma buteleczka, panie radco. Su piorunem! - Ju sidma?... Jak ten czas leci, jak ten czas leci... Ajent handlowy, ktry z obowizkw stanowiska potrzebowa mie o kupcach wiadomoci wszechstronne i wyczerpujce,przenis swoj butelk i szklank do stouradcy i topic sodkie wejrzenie w jego zazawionych oczach, spyta znionym gosem: - Przepraszam, ale... dlaczego pan radca nazywa Wokulskiego wariatem?... Moe mog suy cygarkiem... Ja troch znam Wokulskiego. Zawsze wydawa mi si czowiekiem skrytym i dumnym. W kupcu skryto jest wielk zalet, duma wad. Aleeby Wokulski zdradza skonnoci do wariacji, tegom nie spostrzeg. Radca przyj cygaro bez szczeglnych oznak wdzicznoci. Jego rumiana twarz, otoczona pkami siwych wosw nad czoem, na brodzie i na policzkach, bya w tej chwili podobna do krwawnika oprawionego w srebro. - Nazywam go - odpar, powoli ogryzajc i zapalajc cygaro - nazywam go wariatem, gdy go znam lat... Zaczekaj pan... Pitnacie...siedmnacie... omnacie... Byo to w roku 1860... Jadalimy wtedy u Hopfera. Znae pan Hopfera?... - Phi!... - Ot Wokulski by wtedy u Hopfera subiektem i mia ju ze dwadziecia par lat. - W handlu win i delikatesw? - Tak. I jak dzi Jzio, tak on wwczas podawa mi piwo, zrazy nelsoskie... - I z tej brany przerzuci si do galanterii? - wtrci ajent. - Zaczekaj pan - przerwa radca. - Przerzuci si, ale nie do galanterii, tylko do Szkoy Przygotowawczej, a potem do Szkoy Gwnej, rozumie pan?... Zachciao mu si by uczonym!... Ajent pocz chwia gow w sposb oznaczajcy zdziwienie. - Istna heca - rzek. - I skd mu to przyszo? - No skd! Zwyczajnie - stosunki z Akademi Medyczn, ze Szko Sztuk Piknych... Wtedy wszystkim palio si we bach, a on nie chcia by gorszym od innych. W dzie suy gociom przy bufecie i prowadzi rachunki, a w nocy uczy si... - Licha musiaa to by usuga. - Taka jak innych - odpar radca, niechtniemachajc rk.-Tylko e przy posudze by,bestia, niemiy; na najniewinniejsze swkomarszczy si jak zbj... Rozumie si, uywalimy na nim, co wlazo, a on najgorzej gniewa si, jeeli nazwa go kto"panem konsyliarzem". Raz tak zwymyla gocia, e mao obaj nie porwali si za czuby. - Naturalnie, handel cierpia na tym... - Wcale nie! Bo kiedy po Warszawie rozesza si wie, e subiekt Hopfera chce wstpi do Szkoy Przygotowawczej, tumy zaczy tam przychodzi na niadanie. Osobliwie roia si studenteria. - I poszed te do Szkoy Przygotowawczej? - Poszed i nawet zda egzamin do Szkoy Gwnej. No, ale co pan powiesz - cign radca uderzajc ajenta w kolano - e zamiast wytrwa przy nauce do koca, niespena w rok rzuci szko... - C robi? - Ot, co... Gotowa wraz z innymi piwo, ktre do dzi dnia pijemy, i sam w rezultacie opar si a gdzie koo Irkucka. - Heca, panie! - westchn ajent handlowy. - Nie koniec na tym... W roku 1870 wrci do Warszawy z niewielkim fundusikiem. Przez p roku szuka zajcia, z daleka omijajc handle korzenne, ktrych po dzi dzie nienawidzi, a nareszcie przy protekcji swego dzisiejszego dysponenta, Rzeckiego, wkrci si do sklepu Minclowej,ktra akurat zostaa wdow, i - w rok potem oeni si z bab grubo starsz od niego. - To nie byo gupie - wtrci ajent. - Zapewne. Jednym zamachem zdoby sobie byt i warsztat, na ktrym mg spokojnie pracowa do koca ycia. Ale te mia on krzy Paski z bab! - One to umiej... - Jeszcze jak! - prawi radca. - Patrz pan jednake, co to znaczy szczcie. Ptora roku temu baba objada si czego i umara, a Wokulski po czteroletniej katordze zosta wolny jak ptaszek, z zasobnym sklepem i trzydziestu tysicami rubli w gotowinie, na ktr pracoway dwa pokolenia Minclw. - Ma szczcie. - Mia - poprawi radca - ale go nie uszanowa. Inny na jego miejscu oeniby si z jak uczciw panienk i yby w dostatkach; bo co to, panie, dzi znaczy sklep z reputacj i w doskonaym punkcie!...Ten jednak, wariat, rzuci wszystko i pojecha robi interesa na wojnie. Milionwmu si zachciao czy kiego diaba! - Moe je bdzie mia - odezwa si ajent. - Ehe! - achn si radca. - Daj no, Jziu, piwa. Mylisz pan, e w Turcji znajdzie jeszcze bogatsz bab anieli nieboszczka Minclowa?... Jziu!... - Su piorunem!... Jedzie sma... - sma? - powtrzy radca - to by nie moe. Zaraz... Przedtem bya szsta, potemsidma... - mrucza zasaniajc twarz doni.- Moe by, e sma. Jak ten czas leci!... Mimo pospne wrby ludzi trzewo patrzcych na rzeczy sklep galanteryjny pod firm J. Mincel i S. Wokulski nie tylko nie upada, ale nawet robi dobre interesa. Publiczno, zaciekawiona pogoskami o bankructwie, coraz liczniej odwiedzaa magazyn, od chwili za kiedy Wokulski opuci Warszaw, zaczli zgasza si po towary kupcy rosyjscy. Zamwienia mnoyy si, kredyt za granic istnia, weksle byy pacone regularnie, a sklep roi si gomi, ktrym ledwo mogli wydoa trzej subiekci: jeden mizerny blondyn, wygldajcy, jakby co godzin umiera na suchoty, drugi szatyn z brod filozofa a ruchami ksicia i trzeci elegant, ktry nosi zabjcze dla pci piknej wsiki, pachnc przy tym jak laboratorium chemiczne. Ani jednak ciekawo ogu, ani fizyczne i duchowe zalety trzech subiektw, ani .nawet ustalona reputacja sklepu moe nie uchroniyby go od upadku, gdyby nie zawiadowa nim czterdziestoletni pracownikfirmy, przyjaciel i zastpca Wokulskiego, pan Ignacy Rzecki. ROZDZIA DRUGI RZDY STAREGO SUBIEKTA Pan Ignacy od dwudziestu piciu lat mieszka w pokoiku przy sklepie. W cigu tego czasu sklep zmienia wacicieli i podog, szafy i szyby w oknach, zakres swojej dziaalnoci i subiektw; ale pokj pana Rzeckiego pozosta zawsze taki sam. Byo w nim to samo smutne okno, wychodzce na to samo podwrze, z t sam krat, na ktrej szczeblach zwieszaa si by moe wierwiekowa pajczyna, a z pewnoci wierwiekowa firanka, niegdy zielona, obecnie wypowiaa z tsknoty za socem. Pod oknem sta ten sam czarny st obity suknem, take niegdy zielonym, dzi tylko poplamionym. Na nim wielki czarny kaamarz wraz z wielk czarn piaseczniczk, przymocowan do tej samej podstawki - para mosinych lichtarzy do wiec ojowych, ktrych ju nikt nie pali, i stalowe szczypce, ktrymi ju nikt nie obcina knotw. elazne ko z bardzo cienkim materacem, nad nim nigdy nie uywana dubeltwka, pod nim pudo z gitar, przypominajce dziecinn trumienk,wska kanapka obita skr, dwa krzesa rwnie skr obite, dua blaszana miednica i maa szafa ciemnowiniowej barwy stanowiy umeblowanie pokoju, ktryze wzgldu na swoj dugo i mrok w nim panujcy zdawa si by podobniejszym do grobu anieli do mieszkania. Rwnie jak pokj, nie zmieniy si od wier wieku zwyczaje pana Ignacego. Rano budzi si zawsze o szstej; przez chwil sucha, czy idzie lecy na krzele zegarek, i spoglda na skazwki, ktre tworzyy jedn lini prost. Chcia wsta spokojnie, bez awantur; ale e chodne nogii nieco zesztywniae rce nie okazyway si do ulegymi jego woli, wic zrywa si nagle, wyskakiwa na rodek pokoju i rzuciwszy na ko szlafmyc, bieg pod piec do wielkiej miednicy, w ktrej my si od stp do gw, rc i parskajc jak wiekowy rumak szlachetnej krwi, ktremu przypomnia si wycig. Podczas obrzdku wycierania si kosmatymircznikami z upodobaniem patrzy na swojechude ydki i zaronite piersi mruczc:"No, przecie nabieram ciaa". W tym samym czasie zeskakiwa z kanapki jego stary pudel Ir z wybitym okiem i mocno otrzsnwszy si, zapewne z resztek snu, skroba do drzwi, za ktrymi rozlegao si pracowite dmuchanie w samowar. Pan Rzecki, wci ubierajc si zpopiechem, wypuszcza psa, mwi dzie dobry sucemu, wydobywa z szafy imbryk, myli si przy zapinaniu mankietw,bieg na podwrze zobaczy stan pogody, parzy si gorc herbat, czesa si nie patrzc w lustro i o wp do sidmej by gotw. Obejrzawszy si, czy ma krawat na szyi, a zegarek i portmonetk w kieszeniach, pan Ignacy wydobywa ze stolika wielki klucz i,troch zgarbiony, uroczycie otwiera tylnedrzwi sklepu, obite elazn blach. Wchodzili tam obaj ze sucym, zapalali par pomykw gazu i podczas gdy sucyzamiata podog, pan Ignacy odczytywa przez binokle ze swego notatnika rozkad zaj na dzie dzisiejszy. "Odda w banku osiemset rubli, aha... Do Lublina wysa trzy albumy, tuzin portmonetek... Wanie!... Do Wiednia przekaz na tysic dwiecie guldenw... Z kolei odebra transport... Zmonitowa rymarza za nieodesanie walizek... Bagatela!... Napisa list do Stasia... Bagatela!..." Skoczywszy czyta, zapala jeszcze kilka pomieni i przy ich blasku robi przegld towarw w gablotkach i szafach. "Spinki, szpilki, portmonety... dobrze... Rkawiczki, wachlarze, krawaty... tak jest...Laski, parasole, sakwojae... A tu - albumy,neseserki... Szafirowy wczoraj sprzedano, naturalnie!... Lichtarze, kaamarze, przyciski... Porcelana... Ciekawym, dlaczego ten wazon odwrcili?... Z pewnoci... Nie, nie uszkodzony... Lalki z wosami, teatr, karuzel...Trzeba na jutro postawi w oknie karuzel, bo ju fontanna spowszedniaa. Bagatela!... sma dochodzi... Zaoybym si,e Klejn bdzie pierwszy a Mraczewski ostatni. Naturalnie... Pozna si z jak guwernantk i ju jej kupi neseser na rachunek i z rabatem... Rozumie si... Byle nie zacz kupowa bez rabatu i bez rachunku..." Tak mrucza i chodzi po sklepie, przygarbiony, z rkoma w kieszeniach, a zanim jego pudel. Pan od czasu do czasu zatrzymywa si i oglda jaki przedmiot, pies przysiada na pododze i skroba tylnnog gste kudy, a rzdem ustawione w szafie lalki, mae, rednie i due, brunetki i blondynki, przypatryway si im martwymioczami. Drzwi od sieni skrzypny i ukaza si pan Klejn, mizerny subiekt, ze smutnym umiechem na posiniaych ustach. - A co, byem pewny, e pan przyjdziesz pierwszy. Dzie dobry - rzek pan Ignacy. - Pawe! ga wiato i otwieraj sklep. Sucy wbieg cikim kusem i zakrci gaz. Po chwili rozlego si zgrzytanie ryglw, szczkanie sztab i do sklepu wszed dzie, jedyny go, ktry nigdy nie zawodzi kupca. Rzecki usiad przy kantorkupod oknem. Klejn stan na zwykym miejscu przy porcelanie. - Pryncypa jeszcze nie wraca, nie mia pan listu? - spyta Klejn. - Spodziewam si go w poowie marca, najdalej za miesic. - Jeeli go nie zatrzyma nowa wojna. - Sta... Pan Wokulski - poprawi si Rzecki - pisze mi, e wojny nie bdzie. - Kursa jednak spadaj, a przed chwil czytaem, e flota angielska wpyna na Dardanele. -To nic, wojny nie bdzie. Zreszt - westchn pan Ignacy - co nas obchodzi wojna, w ktrej nie przyjmie udziau Bonaparte. - Bonapartowie skoczyli ju karier. - Doprawdy?... - umiechn si ironicznie pan Ignacy. - A na czyj korzy MacMahon z Ducrotem ukadali w styczniu zamach stanu?... Wierz mi, panie Klejn, bonapartyzm to potga!... - Jest wiksza od niej. - Jaka? - oburzy si pan. Ignacy. - Moe republika z Gambett?... - Moe Bismarck?.. - Socjalizm... - szepn mizerny subiekt kryjc si za porcelan. Pan Ignacy mocniej zasadzi binokle i podnis si na swym fotelu, jakby pragncjednym zamachem obali now teori, ktraprzeciwstawiaa si jego pogldom; lecz popltao mu szyki wejcie drugiego subiekta z brod. - A, moje uszanowanie panu Lisieckiemu! - zwrci si do przybyego. - Zimny dzie mamy, prawda? Ktra te godzina w miecie, bo mj zegarek musi si spieszy. Jeszcze chyba nie ma kwadransa na dziewit?.. - Take koncept!... Paski zegarek zawsze spieszy si z rana, a pni wieczorem - odpar cierpko Lisiecki ocierajc szronem pokryte wsy. - Zao si, e pan by wczoraj na preferansie. - Ma si wiedzie. C pan mylisz, e mi na ca dob wystarczy widok waszych galanterii i paskiej siwizny? - No, mj panie, wol by troch szpakowatym anieli ysym - oburzy si pan Ignacy. - Koncept!... - sykn pan Lisiecki. - Moja ysina, jeeli j kto dojrzy, jest smutnym dziedzictwem rodu, ale paska siwizna i gderliwy charakter s owocami staroci, ktr... chciabym szanowa. Do sklepu wszed pierwszy go: kobieta ubrana w salop i chustk na gowie, dajca mosinej spluwaczki... Pan Ignacybardzo nisko ukoni si jej i ofiarowa krzeso, a pan Lisiecki znikn za szafami iwrciwszy po chwili dorczy interesantce ruchem penym godnoci dany przedmiot. Potem zapisa cen spluwaczki na kartce, poda j przez rami Rzeckiemu i poszed za gablotk z min bankiera, ktry zoy na cel dobroczynny kilka tysicy rubli. Spr o siwizn i ysin by zaegnany. Dopiero okoo dziewitej wszed, a raczej wpad do sklepu pan Mraczewski, pikny, dwudziestoletni blondynek, z oczyma jak gwiazdy, z ustami jak korale, z wsikami < j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} jiC }x}`XjP4ccR > f&c 4z Jjak zatrute sztylety. Wbieg, cignc za sob od progu smug woni, i zawoa: - Sowo honoru daj, e ju musi by wp do dziesitej. Letkiewicz jestem, gagan jestem, no - pody jestem, ale c zrobi, kiedy matka mi zachorowaa i musiaem szuka doktora. Byem u szeciu... - Czy u tych, ktrym dajesz pan neseserki?- spyta Lisiecki. - Neseserki?... Nie. Nasz doktor nie przyjby nawet szpilki. Zacny czowiek... Prawda, panie Rzecki, e ju jest wp do dziesitej? Stan mi zegarek. - Dochodzi dzie-wi-ta... - odpar ze szczeglnym naciskiem pan Ignacy. - Dopiero dziewita?... No, kto by myla! A tak projektowaem sobie, e dzi przyjd do sklepu pierwszy, wczeniej od pana Klejna... - Aeby wyj przed sm - wtrci pan Lisiecki. Mraczewski utkwi w nim bkitne oczy, w ktrych malowao si najwysze zdumienie.- Pan skd wie?... - odpar. - No, sowo honoru daj, e ten czowiek ma zmys proroczy! Wanie dzi, sowo honoru... musz by na miecie przed sidm, chobym umar, chobym... mia poda si do dymisji... - Niech pan od tego zacznie - wybuchn Rzecki - a bdzie pan wolny przed jedenast, nawet w tej chwili, panie Mraczewski. Pan powiniene by hrabi, niekupcem, i dziwi si, e pan od razu nie wstpi do tamtego fachu, przy ktrym zawsze ma si czas, panie Mraczewski. Naturalnie! - No, i pan w jego wieku latae za spdniczkami - odezwa si Lisiecki. - Co tubawi si w moray. - Nigdy nie lataem! - krzykn Rzecki, uderzajc pici w kantorek. - Przynajmniej raz wygada si, e cae ycie jest niedog - mrukn Lisiecki do Klejna, ktry umiecha si, podnoszc jednoczenie brwi bardzo wysoko. Do sklepu wszed drugi go i zada kaloszy. Naprzeciw niego wysun si Mraczewski. - Kaloszykw da szanowny pan? Ktry numerek, jeeli wolno spyta? Ach, szanowny pan zapewne nie pamita! Nie kady ma czas myle o numerze swoich kaloszy, to naley do nas. Szanowny pan raczy zaj miejsce na taburecie. Pawe! Przynie rcznik, zdejm panu kalosze i wytrzyj obuwie... Wbieg Pawe ze cierk i rzuci si do ngprzybyemu. - Ale, panie, ale przepraszam!... - tomaczy si odurzony go. - Bardzo prosimy - mwi prdko Mraczewski - to nasz obowizek. Zdaje mi si, e te bd dobre - cign, podajc par sczepionych nitk kaloszy. - Doskonae, pysznie wygldaj; szanowny pan ma tak normaln nog, e niepodobna myli si co do numeru. Szanowny pan yczy sobie zapewne literki; jakie maj byliterki?... - L. P. - mrukn go, czujc, e tonie w bystrym potoku wymowy grzecznego subiekta. - Panie Lisiecki, panie Klejn, przybijcie z aski swojej literki. Szanowny pan kae zawin dawne kalosze? Pawe! wytrzyj kalosze i okr w bibu. A moe szanowny pan nie yczy sobie dwiga zbytecznego ciaru? Pawe! rzu kalosze do paki... Naley si dwa ruble kopiejek pidziesit...Kaloszy z literkami nikt szanownemu panu nie zamieni, a to przykra rzecz znale w miejsce nowych artykuw dziurawe graty... Dwa ruble pidziesit kopiejek do kasy z t karteczk. Panie kasjerze, pidziesit kopiejek reszty dla szanownegopana... Nim go oprzytomnia, ubrano go w kalosze, wydano reszt i wrd niskich ukonw odprowadzono do drzwi. Interesant sta przez chwil na ulicy, bezmylnie patrzc w szyb, spoza ktrej Mraczewski darzy go sodkim umiechem iognistymi spojrzeniami. Wreszcie machn rk i poszed dalej, moe mylc, e w innym sklepie kalosze bez literek kosztowayby go dziesi zotych. Pan Ignacy zwrci si do Lisieckiego i kiwa gow w sposb oznaczajcy podziw i zadowolenie. Mraczewski dostrzeg ten ruch ktem oka i podbiegszy do Lisieckiego, rzek pgosem: - Niech no pan patrzy, czy nasz stary nie jest podobny z profilu do Napoleona III? Nos... ws... hiszpanka... - Do Napoleona, kiedy chorowa na kamie - odpar Lisiecki. Na ten dowcip pan Ignacy skrzywi si z niesmakiem. Swoj drog Mraczewski dosta urlop przed sidm wieczr, a w par dni pniej w prywatnym katalogu Rzeckiego otrzyma notatk:"By na Hugonotach w smym rzdzie krzese z niejak Matyld...???"Na pociech mgby sobie powiedzie, e w tym samym katalogurwnie posiadaj notatki dwaj inni jego koledzy, a take inkasent, posacy, nawet- sucy Pawe. Skd Rzecki zna podobne szczegy z ycia swych wsppracownikw? Jest to tajemnica, z ktr przed nikim si nie zwierza. Okoo pierwszej w poudnie pan Ignacy, zdawszy kas Lisieckiemu, ktremu pomimocigych sporw ufa najbardziej, wymyka si do swego pokoiku, aeby zjeobiad przyniesiony z restauracji. Wspczenie z nim wychodzi Klejn i wraca do sklepu o drugiej; potem obaj z Rzeckim zostawali w sklepie, a Lisiecki i Mraczewski szli na obiad. O trzeciej znowu wszyscy byli na miejscu. O smej wieczr zamykano sklep; subiekci rozchodzili si i zostawa tylko Rzecki. Robi dzienny rachunek, sprawdza kas, ukada plan czynnoci na jutro i przypomina sobie: czy zrobiono wszystko, co wypadao na dzi. Kad zaniedban spraw opaca dug bezsennoci i smtnymi marzeniami na temat ruiny sklepu, stanowczego upadku Napoleonidw itego, e wszystkie nadzieje, jakie mia w yciu, byy tylko gupstwem. "Nic nie bdzie! Giniemy bez ratunku!" - wzdycha, przewracajc si na twardej pocieli. Jeeli dzie uda si dobrze, pan Ignacy by kontent. Wwczas przed snem czyta histori konsulatu i cesarstwa albo wycinki z gazet opisujcych wojn wosk z roku 1859, albo te, co trafiao si rzadziej, wydobywa spod ka gitar i gra na niejMarsza Rakoczego, przypiewujc wtpliwej wartoci tenorem. Potem niy mu si obszerne wgierskie rwniny, granatowe i biae linie wojsk, przysonitych chmur dymu... Nazajutrz miewa pospny humor i skary si na bl gowy. Do przyjemniejszych dni naleaa u niego niedziela; wwczas bowiem obmyla i wykonywa plany wystaw okiennych na caytydzie. W jego pojciu okna nie tylko streszczay zasoby sklepu, ale jeszcze powinny byy zwraca uwag przechodniw bd najmodniejszym towarem, bd piknym uoeniem, bd figlem. Prawe okno przeznaczone dla galanterii zbytkownych miecio zwykle jaki brz, porcelanow waz, ca zastaw buduarowego stolika, dokoa ktrych ustawiay si albumy, lichtarze, portmonety, wachlarze, w towarzystwie lasek, parasoli i niezliczonej iloci drobnych a eleganckich przedmiotw. W lewym znowu oknie, napenionym okazamikrawatw, rkawiczek, kaloszy i perfum, miejsce rodkowe zajmoway zabawki, najczciej poruszajce si. Niekiedy, podczas tych samotnych zaj, wstarym subiekcie budzio si dziecko. Wydobywa wtedy i ustawia na stole wszystkie mechaniczne cacka. By tam niedwied wdrapujcy si na sup, by piejcy kogut, mysz, ktra biegaa, pocig,ktry toczy si po szynach, cyrkowy pajac, ktry cwaowa na koniu, dwigajcdrugiego pajaca, i kilka par, ktre taczyywalca przy dwikach niewyranej muzyki. Wszystkie te figury pan Ignacy nakrca i jednoczenie puszcza w ruch. A gdy kogut zacz pia, opoczc sztywnymi skrzydami, gdy taczyy martwe pary, cochwil potykajc si i zatrzymujc, gdy oowiani pasaerowie pocigu, jadcego bezcelu, zaczli przypatrywa mu si ze zdziwieniem i gdy cay ten wiat lalek, przydrgajcym wietle gazu, nabra jakiego fantastycznego ycia, stary subiekt podparszy si okciami, mia si cicho i mrucza: - Hi! hi! hi! dokd wy jedziecie, podrni?... Dlaczego naraasz kark, akrobato?... Co wam po uciskach, tancerze?... Wykrc sispryny i pjdziecie na powrt do szafy. Gupstwo, wszystko gupstwo!...a wam, gdybycie myleli, mogoby si zdawa, e to jest co wielkiego!... Po takich i tym podobnych monologach szybko skada zabawki i rozdraniony chodzi go pustym sklepie, a za nim jego brudny pies. "Gupstwo handel... gupstwo polityka... gupstwo podr do Turcji... gupstwo caeycie, ktrego pocztku nie pamitamy, a koca nie znamy... Gdzie prawda?..." Poniewa tego rodzaju zdania wypowiada niekiedy gono i publicznie, wic uwaano go za bzika, a powane damy, majce crkina wydaniu, nieraz mwiy: - Oto do czego prowadzi mczyzn starokawalerstwo! Z domu pan Ignacy wychodzi rzadko i na krtko i zwykle krci si po ulicach, na ktrych mieszkali jego koledzy albo oficjalici sklepu. Wwczas jego ciemnozielona algierka lub tabaczkowy surdut, popielate spodnie z czarnym lampasem i wypowiay cylinder, nade wszystko za jego niemiae zachowanie si zwracay powszechn uwag. Pan Ignacy wiedzia to i coraz bardziej zniechca si do spacerw. Wola przy wicie ka si na ku i caymi godzinami patrze w swoje zakratowane okno, za ktrym wida byo szary mur ssiedniego domu, ozdobiony jednym jedynym, rwnie zakratowanym oknem, gdzie czasami sta garnczek masa albo wisiay zwoki zajca. Lecz im mniej wychodzi, tym czciej marzy o jakiej dalekiej podry na wie lub za granic. Coraz czciej spotyka we snach zielone pola i ciemne bory, po ktrych bkaby si, przypominajc sobie mode czasy. Powoli zbudzia si w nim gucha tsknota do tych krajobrazw, wicpostanowi, natychmiast po powrocie Wokulskiego, wyjecha gdzie na cae lato. - Cho raz przed mierci, ale na kilka miesicy - mwi kolegom, ktrzy nie wiadomo dlaczego umiechali si z tych projektw. Dobrowolnie odcity od natury i ludzi, utopiony w wartkim, ale ciasnym wirze sklepowych interesw, czu coraz mocniej potrzeb wymiany myli. A poniewa jednym nie ufa, inni go nie chcieli sucha, a Wokulskiego nie byo, wic rozmawia sam z sob i - w najwikszym sekrecie pisywa pamitnik. ROZDZIA TRZECI PAMITNIK STAREGO SUBIEKTA "...Ze smutkiem od kilku lat uwaam, e na wiecie jest coraz mniej dobrych subiektwi rozumnych politykw, bo wszyscy stosuj si do mody. Skromny subiekt co kwarta ubiera si w spodnie nowego fasonu, w coraz dziwniejszy kapelusz i coraz inaczej wykadany konierzyk. Podobnie dzisiejsi politycy co kwarta zmieniaj wiar: onegdaj wierzyli w Bismarcka, wczoraj w Gambett, a dzi w Beaconsfielda, ktry niedawno by ydkiem. Ju wida zapomniano, e w sklepie nie mona stroi si w modne konierzyki, tylko je sprzedawa, bo w przeciwnym razie gociom zabraknie towaru, a sklepowigoci. Za polityki nie naley opiera na szczliwych osobach, tylko na wielkich dynastiach. Metternich by taki sawny jak Bismarck, a Palmerston sawniejszy od Beaconsfielda i - kt dzi o nich pamita? Tymczasem rd Bonapartych trzs Europ za Napoleona I, potem za Napoleona III, aidzisiaj, cho niektrzy nazywaj go bankrutem, wpywa na losy Francji przez wierne swoje sugi, MacMahona i Ducrota. Zobaczycie, co jeszcze zrobi Napoleonek IV, ktry po cichu uczy si sztuki wojenneju Anglikw! Ale o to mniejsza. W tej bowiempisaninie chc mwi nie o Bonapartych, aleo sobie, aeby wiedziano, jakim sposobem tworzyli si dobrzy subiekci i cho nie uczeni, ale rozsdni politycy. Do takiego interesu nie trzeba akademii, lecz przykadu - w domu i w sklepie. Ojciec mj by za modu onierzem, a na staro wonym w Komisji Spraw Wewntrznych. Trzyma si prosto jak sztaba, mia niedue faworyty i ws do gry; szyj okrca czarn chustk i nosi srebrny kolczyk w uchu. Mieszkalimy na Starym Miecie z ciotk, ktra urzdnikom praa i ataa bielizn. Mielimy na czwartym pitrze dwa pokoiki, gdzie niewiele byo dostatkw, ale duo radoci, przynajmniej dla mnie. W naszej izdebce najokazalszym sprztem by st, na ktrym ojciec, powrciwszy z biura, klei koperty; u ciotki za pierwsze miejscezajmowaa balia. Pamitam, e w pogodne dnie puszczaem na ulicy latawce, a w razie soty wydmuchiwaem w izbie baki mydlane. Na cianach u ciotki wisieli sami wici; alejakkolwiek byo ich sporo, nie dorwnali jednak liczb Napoleonom, ktrymi ojciec przyozdabia swj pokj. By tam jeden Napoleon w Egipcie, drugi pod Wagram, trzeci pod Austerlitz, czwarty pod Moskw,pity w dniu koronacji, szsty w apoteozie. Gdy za ciotka, zgorszona tyloma wieckimiobrazami, zawiesia na cianie mosiny krucyfiks, ojciec, aeby - jak mwi - nie obrazi Napoleona, kupi sobie jego brzowe popiersie i take umieci je nad kiem. - Zobaczysz, niedowiarku - lamentowaa nieraz ciotka - e za te sztuki bd ci pawi w smole. - I!... Nie da mi cesarz zrobi krzywdy - odpowiada ojciec. Czsto przychodzili do nas dawni koledzy ojca: pan Domaski, take wony, ale z Komisji Skarbu, i pan Raczek, ktry na Dunaju mia stragan z zielenin. Proci to byli ludzie (nawet pan Domaski troch lubianywk), ale roztropni politycy. Wszyscy,nie wyczajc ciotki, twierdzili jak najbardziej stanowczo, e cho Napoleon I umar w niewoli, rd Bonapartych jeszcze wypynie. Po pierwszym Napoleonie znajdzie si jaki drugi, a gdyby i ten le skoczy, przyjdzie nastpny, dopki jedenpo drugim nie uporzdkuj wiata. - Trzeba by zawsze gotowym na pierwszy odgos! - mwi mj ojciec. - Bo nie wiecie dnia ani godziny - dodawa pan Domaski. A pan Raczek, trzymajc fajk w ustach, na znak potwierdzenia plu a do pokoju ciotki. - Napluj mi acan w bali, to ci dam!... - woaa ciotka. - Moe jejmo i dasz, ale ja nie wezm - mrukn pan Raczek, plujc w stron komina. - U... c to za chamy te cae grenadierzyska! - gniewaa si ciotka. - Jejmoci zawsze smakowali uani. Wiem, wiem... Pniej pan Raczek oeni si z moj ciotk... ...Chcc, aebym zupenie by gotw, gdy wybije godzina sprawiedliwoci, ojciec sam pracowa nad moj edukacj. Nauczy mi czyta, pisa, klei koperty, ale nade wszystko - musztrowa si. Do musztry zapdza mnie w bardzo wczesnymdziecistwie, kiedy mi jeszcze zza plecw wygldaa koszula. Dobrze to pamitam, gdy ojciec komenderujc: "P obrotu na prawo!" albo "Lewe rami naprzd - marsz!...", cign mnie w odpowiednim kierunku za ogon tego ubrania. Bya to najdokadniej prowadzona nauka. Nieraz w nocy budzi mnie ojciec krzykiem:"Do broni!...", musztrowa pomimo wymyla i ez ciotki i koczy zdaniem: - Igna! zawsze bd gotw, wisusie, bo nie wiemy dnia ani godziny... Pamitaj, e Bonapartw Bg zesa, aeby zrobili porzdek na wiecie, a dopty nie bdzie porzdku ani sprawiedliwoci, dopki nie wypeni si testament cesarza. Nie mog powiedzie, aeby niezachwian wiar mego ojca w Bonapartych i sprawiedliwo podzielali dwaj jego koledzy.Nieraz pan Raczek, kiedy mu dokuczy bl w nodze, klnc i stkajc mwi: - E! wiesz, stary, e ju za dugo czekamy na nowego Napoleona. Ja siwie zaczynam icoraz gorzej podupadam, a jego jak nie byo, tak i nie ma. Niedugo porobi si z nas dziady pod koci, a Napoleon po to chyba przyjdzie, aeby z nami piewa godzinki. - Znajdzie modych. - Co za modych! Lepsi z nich przed nami poszli w ziemi, a najmodsi - diaba warci.Ju s midzy nimi i tacy, co o Napoleonie nie syszeli. - Mj sysza i zapamita - odpar ojciec, mrugajc okiem w moj stron. Pan Domaski jeszcze bardziej upada na duchu. - wiat idzie do gorszego - mwi trzsc gow. - Wikt coraz droszy, za kwater zabraliby ci ca pensj, a nawet co si tyczy anywki, i w tym jest szachrajstwo.Dawniej rozweselie si kieliszkiem, dzi po szklance jeste taki czczy, jakby si napi wody. Sam Napoleon nie doczekaby si sprawiedliwoci! A na to odpowiedzia ojciec: - Bdzie sprawiedliwo, choby i Napoleona nie stao. Ale i Napoleon si znajdzie. - Nie wierz - mrukn pan Raczek. - A jak si znajdzie, to co?... - spyta ojciec. - Nie doczekamy tego. - Ja doczekam - odpar ojciec - a Igna doczeka jeszcze lepiej. Ju wwczas zdania mego ojca gboko wyrzynay mi si w pamici, ale dopiero pniejsze wypadki naday im cudowny, nieomal proroczy charakter. Okoo roku 1840 ojciec zacz niedomaga. Czasami po par dni nie wychodzi do biura,a wreszcie na dobre leg w ku. Pan Raczek odwiedza go co dzie, a raz, j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA P c h c Xc+ c9E)patrzc na jego chude rce i wyke policzki szepn: - Hej! stary, ju my chyba nie doczekamy si Napoleona! Na co ojciec spokojnie odpar: - Ja tam nie umr, dopki o nim nie usysz. Pan Raczek pokiwa gow, a ciotka zy otara mylc, e ojciec bredzi. Jak tu myle inaczej, jeeli mier ju koataa do drzwi, a ojciec jeszcze wyglda Napoleona... Byo ju z nim bardzo le, nawet przyj ostatnie sakramenta, kiedy, w par dni Pniej, wbieg do nas pan Raczek dziwnie wzburzony i stojc na rodku izby, zawoa: - A wiesz, stary, e znalaz si Napoleon?... - Gdzie? - krzykna ciotka. - Juci, we Francji. Ojciec zerwa si, lecz znowu upad na poduszki. Tylko wycign do mnie rk i patrzc wzrokiem, ktrego nie zapomn, wyszepta: - Pamitaj!... Wszystko pamitaj... Z tym umar. W pniejszym yciu przekonaem si, jak proroczymi byy pogldy ojca. Wszyscy widzielimy drug gwiazd napoleosk, ktra obudzia Wochy i Wgry; a chocia spada pod Sedanem, nie wierz w jej ostateczne zaganicie. Co mi tam Bismarck, Gambetta albo Beaconsfield! Niesprawiedliwo dopty bdzie wada wiatem, dopki nowy Napoleon nie uronie.W par miesicy po mierci ojca pan Raczeki pan Domaski wraz z ciotk Zuzann zebrali si na rad: co ze mn pocz? Pan Domaski chcia mnie zabra do swoich biur i powoli wypromowa na urzdnika; ciotka zalecaa rzemioso, a pan Raczek zieleniarstwo. Lecz gdy zapytano mnie: do czego mam ochot? odpowiedziaem, e do sklepu. - Kto wie, czy to nie bdzie najlepsze - zauway pan Raczek. - A do jakiego by chcia kupca? - Do tego na Podwalu, co ma we drzwiach paasz, a w oknie kozaka. - Wiem - wtrcia ciotka. - On chce do Mincla. - Mona sprbowa - rzek pan Domaski. -Wszyscy przecie znamy Mincla. Pan Raczek na znak zgody plun a w komin. - Boe miosierny - jkna ciotka - ten drab ju chyba na mnie plu zacznie, kiedy brata nie stao... Oj! nieszczliwa ja sierota!... - Wielka rzecz! - odezwa si pan Raczek. - Wyjd jejmo za m, to nie bdziesz sierot. - A gdzie ja znajd takiego gupiego, co bymnie wzi? - Phi! moe i ja bym si oeni z jejmoci,bo nie ma mnie kto smarowa - mrukn pan Raczek, ciko schylajc si do ziemi, aeby wypuka popi z fajki. Ciotka rozpakaa si, a wtedy odezwa si pan Domaski: - Po co robi due ceregiele. Jejmo nie masz opieki, on nie ma gospodyni; pobierzcie si i przygarnijcie Ignasia, a bdziecie nawet mieli dziecko. I jeszcze tanie dziecko, bo Mincel da mu wikt i kwater, a wy tylko odzie. - H?... - spyta pan Raczek, patrzc na ciotk. - No, oddajcie pierwej chopca do terminu,a potem... moe si odwa - odpara ciotka. - Zawsze miaam przeczucie, e marnie skocz... - To i jazda do Mincla! - rzek pan Raczek, podnoszc si z krzeseka. - Tylko jejmo nie zrb mi zawodu! - doda, groc ciotce pici. Wyszli z panem Domaskim i moe w ptorej godziny wrcili obaj mocno zarumienieni. Pan Raczek ledwie oddycha, a pan Domaski z trudnoci trzyma si na nogach, podobno z tego, e nasze schody byy bardzo niewygodne. - C?... - spytaa ciotka. - Nowego Napoleona wsadzili do prochowni!- odpowiedzia pan Domaski. - Nie do prochowni, tylko do fortecy. A-u... A-u... - doda pan Raczek i rzuci czapk nast. - Ale z chopcem co? - Jutro ma przyj do Mincla z odzieniem i bielizn - odrzek pan Domaski. - Nie do fortecy A-u... A-u... tylko do Ham-ham czy Cham... bo nawet nie wiem... - Zwariowalicie, pijaki! - krzykna ciotka,chwytajc pana Raczka za rami. - Tylko bez poufaoci! - oburzy si pan Raczek. - Po lubie bdzie poufao, teraz... Ma przyj do Mincla jutro z bielizn i odzieniem... Nieszczsny Napoleonie!... Ciotka wypchna za drzwi pana Raczka, potem pana Domaskiego i wyrzucia za nimi czapk. - Precz mi std, pijaki! - Wiwat Napoleon! - zawoa pan Raczek, a pan Domaski zacz piewa:Przechodniu, gdy w t stron zwrcisz swoje oko, przybli si i rozwaaj ten napis gboko... Przybli si i rozwaaj ten napis gboko. Gos jego stopniowo cichn, jakby zagbiajc si w studni, potem umilk na schodach, lecz znowu dolecia nas z ulicy. Po chwili zrobi si tam jaki haas, a gdy wyjrzaem oknem, zobaczyem, e pana Raczka policjant prowadzi do ratusza. Takie to wypadki poprzedziy moje wejcie do zawodu kupieckiego. Sklep Mincla znaem od dawna, poniewa ojciec wysya mnie do niego po papier, a ciotka po mydo. Zawsze biegem tam z radosn ciekawoci, aeby napatrze si wiszcym za szybami zabawkom. O ile pamitam, by tam w oknie duy kozak, ktry sam przez si skaka i macha rkoma, a we drzwiach - bben, paasz i skrzany ko z prawdziwym ogonem. Wntrze sklepu wygldao jak dua piwnica,ktrej koca nigdy nie mogem dojrze z powodu ciemnoci. Wiem tylko, e po pieprz, kaw i licie bobkowe szo si na lewo do stou, za ktrym stay ogromne szafy, od sklepienia do podogi napenione szufladami. Papier za, atrament, talerze i szklanki sprzedawano przy stole na prawo, gdzie byy szafy z szybami, a po mydo i krochmal szo si w gb sklepu, gdzie byo wida beczki i stosy pak drewnianych. Nawet sklepienie byo zajte. Wisiay tam dugie szeregi pcherzy naadowanych gorczyc i farbami, ogromna lampa z daszkiem, ktra w zimie palia si cay dzie, sie pena korkw do butelek, wreszcie wypchany krokodylek, dugi moe na ptora okcia. Wacicielem sklepu by Jan Mincel, starzec z rumian twarz i kosmykiem siwych wosw pod brod. W kadej porze dnia siedzia on pod oknem na fotelu obitymskr, ubrany w niebieski barchanowy kaftan, biay fartuch i tak szlafmyc. Przed nim na stole leaa wielka ksiga, w ktrej notowa dochd, a tu nad jego gow wisia pk dyscyplin, przeznaczonych gwnie na sprzeda. Starzec odbiera pienidze, zdawa gociomreszt, pisa w ksidze, niekiedy drzema, lecz pomimo tylu zaj, z niepojt uwag czuwa nad biegiem handlu w caym sklepie.On take, dla uciechy przechodniw ulicznych, od czasu do czasu pociga za sznurek skaczcego w oknie kozaka i on wreszcie, co mi si najmniej podobao, za rozmaite przestpstwa karci nas jedn z pka dyscyplin. Mwi: nas, bo byo nas trzech kandydatwdo kary cielesnej: ja tudzie dwaj synowcy starego - Franc i Jan Minclowie. Czujnoci pryncypaa i jego biegoci w uywaniu sarniej nogi dowiadczyem zarazna trzeci dzie po wejciu do sklepu. Franc odmierzy jakiej kobiecie za dziesi groszy rodzynkw. Widzc, e jedno ziarno upado na kontuar (stary miaw tej chwili oczy zamknite), podniosem jenieznacznie i zjadem. Chciaem wanie wyj pestk, ktra wcisna si mi midzyzby, gdy uczuem na plecach co jakby mocne dotknicie rozpalonego elaza. - A, szelma! - wrzasn stary Mincel i nim zdaem sobie spraw z sytuacji, przecign po mnie jeszcze par razy dyscyplin, od wierzchu gowy do podogi. Zwinem si w kbek z blu, lecz od tej pory nie miaem wzi do ust niczego w sklepie. Migday, rodzynki, nawet roki miay dla mnie smak pieprzu. Urzdziwszy si ze mn w taki sposb, stary zawiesi dyscyplin na pku, wpisa rodzynki i z najdobroduszniejsz min pocz cign za sznurek kozaka. Patrzc na jego pumiechnit twarz i przymruone oczy, prawie nie mogem uwierzy, e ten jowialny staruszek posiada taki zamach w rku. I dopiero teraz spostrzegem, e w kozak widziany z wntrza sklepu wydaje si mniej zabawnym ni od ulicy. Sklep nasz by kolonialno-galanteryjno-mydlarski. Towary kolonialne wydawa gociom Franc Mincel, modzieniec trzydziestokilkoletni, z rud gow i zaspan fizjognomi. Ten najczciej dostawa dyscyplin od stryja, gdy pali fajk, pno wchodzi za kontuar, wymyka si z domu po nocach, a nade wszystko niedbale way towar. Modszy za, Jan Mincel, ktry zawiadywagalanteri i obok niezgrabnych ruchw odznacza si agodnoci, by znowu bity za wykradanie kolorowego papieru i pisywanie na nim listw do panien. Tylko August Katz, pracujcy przy mydle, nie ulega adnym surowcowym upomnieniom. Mizerny ten czeczyna odznacza si niezwyk punktualnoci. Najraniej przychodzi do roboty, kraja mydo i way krochmal jak automat; jad,co mu podano, w najciemniejszym kcie sklepu, prawie wstydzc si tego, e dowiadcza ludzkich potrzeb. O dziesitej wieczorem gdzie znika. W tym otoczeniu upyno mi om lat, z ktrych kady dzie by podobny do wszystkich innych dni, jak kropla jesiennego deszczu do innych kropli jesiennego deszczu. Wstawaem rano o pitej, myem si i zamiataem sklep. O szstej otwieraem gwne drzwi tudzie okiennic. W tej chwili, gdzie z ulicy zjawia si August Katz, zdejmowa surdut,kad fartuch i milczc stawa midzy beczk myda szarego a kolumn uoon zcegieek myda tego. Potem drzwiami odpodwrka wbiega stary Mincel mruczc: Morgen!, poprawia szlafmyc, dobywa z szuflady ksig, wciska si w fotel i par razy cign za sznurek kozaka. Dopiero ponim ukazywa si Jan Mincel i ucaowawszystryja w rk, stawa za swoim kontuarem, na ktrym podczas lata apa muchy, a w zimie kreli palcem albo pici jakie figury. Franca zwykle sprowadzano do sklepu. Wchodzi z oczyma zaspanymi, ziewajcy, obojtnie caowa stryja w rami i przez cay dzie skroba si w gow w sposb, ktry mg oznacza wielk senno lub wielkie zmartwienie. Prawie nie byo ranka,aeby stryj, patrzc na jego manewry, nie wykrzywia mu si i nie pyta: - No,.. a gdzie, ty szelma, lataa? Tymczasem na ulicy budzi si szmer i za szybami sklepu coraz czciej przesuwali si przechodnie. To suca, to drwal, jejmo w kapturze, to chopak od szewca,to jegomo w rogatywce szli w jedn i drug stron jak figury w ruchomej panoramie. rodkiem ulicy toczyy si wozy, beczki, bryczki - tam i na powrt... Coraz wicej ludzi, coraz wicej wozw, anareszcie utworzy si jeden wielki potok uliczny, z ktrego co chwil kto wpada donas za sprawunkiem. - Pieprzu za trojaka... - Prosz funt kawy... - Niech pan da ryu... - P funta myda... - Za grosz lici bobkowych... Stopniowo sklep zapenia si po najwikszej czci sucymi i ubogo odzianymi jejmociami. Wtedy Franc Mincel krzywi si najwicej: otwiera i zamyka szuflady, obwija towar w tutki z szarej bibuy, wbiega na drabink, znowu zwija,robic to wszystko z aosn min czowieka, ktremu nie pozwalaj ziewn. W kocu zbierao si takie mnstwo interesantw, e i Jan Mincel, i ja musielimy pomaga Francowi w sprzeday.Stary wci pisa i zdawa reszt, od czasu do czasu dotykajc palcami swojej biaej szlafmycy, ktrej niebieski kutasik zwiesza mu si nad okiem. Czasem szarpn kozaka, a niekiedy z szybkoci byskawicy zdejmowa dyscyplin i wiknni ktrego ze swych synowcw. Nader rzadko mogem zrozumie: o co mu chodzi?synowcy bowiem niechtnie objaniali mi przyczyny jego popdliwoci. Okoo smej napyw interesantw zmniejsza si. Wtedy w gbi sklepu ukazywaa si gruba suca z koszem buek i kubkami (Franc odwraca si do niej tyem), a za ni - matka naszego pryncypaa, chuda staruszka w tej sukni, w ogromnym czepcu na gowie, z dzbankiem kawy w rkach. Ustawiwszy na stole swoje naczynie, staruszka odzywaa si schrypnitym gosem: - Gut Morgen, meine Kinder! Der Kaffee ist schon fertig... I zaczynaa rozlewa kaw w biae fajansowe kubki. Wwczas zblia si do niej stary Mincel i caowa j w rk, mwic: - Gut Morgen, meine Mutter! Za co dostawa kubek kawy z trzema bukami. Potem przychodzi Franc Mincel, Jan Mincel, August Katz, a na kocu ja. Kady caowa staruszk w such rk, porysowan niebieskimi yami, kady mwi: - Gut Morgen, Grossmutter! I otrzymywa naleny mu kubek tudzie trzy buki. A gdymy z popiechem wypili nasz kaw, suca zabieraa pusty kosz i zamazane kubki, staruszka swj dzbanek i obie znikay. Za oknem wci toczyy si wozy i pyn w obie strony potok ludzki, z ktrego co chwila odrywa si kto i wchodzi do sklepu. - Prosz krochmalu... - Da migdaw za dziesitk... - Lukrecji za grosz... - Szarego myda... Okoo poudnia zmniejsza si ruch za kontuarem towarw kolonialnych, a za to coraz czciej zjawiali si interesanci po stronie prawej sklepu, u Jana. Tu kupowanotalerze, szklanki, elazka, mynki, lalki, a niekiedy due parasole, szafirowe lub psowe. Nabywcy, kobiety i mczyni, bylidobrze ubrani, rozsiadali si na krzesach ikazali sobie pokazywa mnstwo przedmiotw, targujc si i dajc coraz to nowych. Pamitam, e kiedy po lewej stronie sklepu mczyem si bieganin i zawijaniem towarw, po prawej - najwiksze strapienie robia mi myl: czego ten a ten go chce naprawd i - czy co kupi? W rezultacie jednak i tutaj duo si sprzedawao; nawet dzienny dochd z galanterii by kilka razy wikszy anieli z towarw kolonialnych i myda. Stary Mincel i w niedziel bywa w sklepie. Rano modli si, a okoo poudnia kaza mi przychodzi do siebie na pewien rodzaj lekcji. Sag mir - powiedz mi: was is das? co jest to? Das is Schublade - to jest szublada. Zobacz, co jest w te szublade. Es ist Zimmt- to jest cynamon. Do czego potrzebuje si cynamon? Do zupe, do legumine potrzebuje si cynamon. Co to jest cynamon? Jest taki kora z jedne drzewo. Gdzie mieszka taki drzewo cynamon? W Indii mieszka taki drzewo. Patrz na globus - tu ley Indii. Daj mnie za dziesitk cynamon... O, du Spitzbub!... jak tobie dam dziesi raz dyscyplin, ty bdziesz wiedzia, ile sprzeda za dziesi groszy cynamon... W ten sposb przechodzilimy kad szuflad w sklepie i histori kadego towaru. Gdy za Mincel nie by zmczony, dyktowa mi jeszcze zadania rachunkowe, kaza sumowa ksigi albo pisywa listy w interesach naszego sklepu. Mincel by bardzo porzdny, nie cierpia kurzu, ciera go z najdrobniejszych przedmiotw. Jednych tylko dyscyplin nigdy nie potrzebowa okurza dziki swoim niedzielnym wykadom buchalterii, jeografiiitowaroznawstwa. Powoli, w cigu paru lat, tak przywyklimy do siebie, e stary Mincel nie mg obej si beze mnie, a ja nawet jego dyscypliny poczem uwaa za co, co naleao do familijnych stosunkw. Pamitam, e nie mogem utuli si z alu, gdy raz zepsuemkosztowny samowar, a stary Mincel zamiast chwyta za dyscyplin - odezwa si: - Co ty zrobila, Ignac?... Co ty zrobila!... Wolabym dosta cigi wszystkimi dyscyplinami, anieli znowu kiedy usysze ten drcy gos i zobaczy wylknione spojrzenie pryncypaa. Obiady w dzie powszedni jadalimy w sklepie, naprzd dwaj modzi Minclowie i August Katz, a nastpnie ja z pryncypaem. W czasie wita wszyscy zbieralimy si nagrze i zasiadalimy do jednego stou. Na kad Wigili Boego Narodzenia Mincel dawa nam podarunki, a jego matka w najwikszym sekrecie urzdzaa nam (i swemu synowi) choink. Wreszcie w pierwszym dniu miesica wszyscy dostawalimy pensj (ja braem 10 zotych.) Przy tej okazji kady musia wylegitymowa si z porobionych oszczdnoci: ja, Katz, dwaj synowcy i suba. Nierobienie oszczdnoci, a raczej nieodkadanie co dzie choby kilku groszy,byo w oczach Mincla takim wystpkiem jakkradzie. Za mojej pamici przewino si przez nasz sklep paru subiektw i kilku uczniw, ktrych pryncypa dlatego tylko usun, e nic sobie nie oszczdzili. Dzie, w ktrym si to wydao, by ostatnim ich pobytu. Nie pomogy obietnice, zaklcia, caowania po rkach, nawet upadanie do ng. Stary nie ruszy si z fotelu, nie patrzy na petentw, tylko wskazujc palcem drzwi, wymawia jeden wyraz: fort!fort!... Zasada robienia oszczdnoci staa si ju u niego chorobliwym dziwactwem. Dobry ten czowiek mia jedn wad, oto - nienawidzi Napoleona. Sam nigdy o nim nie wspomina, lecz na dwik nazwiska Bonapartego dostawa jakby ataku wcieklizny; sinia na twarzy, plu i a go co dzie, a raz, j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPch (ch cz,m c9z%wrzeszcza: szelma! szpitzbub! rozbjnik!... Usyszawszy pierwszy raz tak szkaradne wymysy, nieomal straciem przytomno. Chciaem co hardego powiedzie staremu iuciec do pana Raczka, ktry ju oeni si z moj ciotk. Nagle dostrzegem, e Jan Mincel zasoniwszy usta doni co mruczyirobi miny do Katza. Wytam such i - oto co mwi Jan: - Baje stary, baje! Napoleon by chwat, choby za to samo, e wygna hyclw Szwabw. Nieprawda, Katz? A August Katz zmruy oczy i dalej kraja mydo. Osupiaem ze zdziwienia, lecz w tej chwili bardzo polubiem Jana Mincla i Augusta Katza. Z czasem przekonaem si, e w naszym maym sklepie istniej a dwa wielkie stronnictwa, z ktrych jedno, skadajce si ze starego Mincla i jego matki, bardzo lubio Niemcw, a drugie, zoone z modych Minclw i Katza, nienawidzio ich. O ile pamitam, ja tylko byem neutralny. W roku 1846 doszy nas wieci o ucieczce Ludwika Napoleona z wizienia. Rok ten by dla mnie wany, gdyzostaem subiektem, a nasz pryncypa, stary Jan Mincel, zakoczy ycie z powodw dosy dziwnych. W roku tym handel w naszym sklepie nieco osabn ju to z racji oglnych niepokojw, ju z tej, e pryncypa za czsto i za gono wymyla na Ludwika Napoleona. Ludzie poczli zniechca si do nas, a nawet kto (moe Katz?...) wybi nam jednego dnia szyb w oknie. Ot wypadek ten, zamiast cakiem odstrczy publiczno, zwabi j do sklepu i przez tydzie mielimy tak due obroty jak nigdy;a zazdrocili nam ssiedzi. Po tygodniu jednake sztuczny ruch na nowo osabn iznowu byy w sklepie pustki. Pewnego wieczora w czasie nieobecnoci pryncypaa, co ju stanowio fakt niezwyky, wpad nam drugi kamie do sklepu. Przestraszeni Minclowie pobiegli na gr i szukali stryja, Katz polecia na ulic szuka sprawcy zniszczenia, a wtem ukazao si dwu policjantw cigncych... Prosz zgadn kogo?... Ani mniej, ani wicej - tylko naszego pryncypaa, oskarajc go, e to on wybi szyb teraz,a zapewne i poprzednio... Na prno staruszek wypiera si: nie tylkobowiem widziano jego zamach, ale jeszcze znaleziono przy nim kamie... Poszed te nieborak do ratusza. Sprawa, po wielu tumaczeniach i wyjanieniach, naturalnie zatara si; ale stary od tej chwili zupenie straci humor ipocz chudn. Pewnego za dnia, usiadszy na swym fotelu pod oknem, ju nie podnis si z niego. Umar oparty brod na ksidze handlowej, trzymajc w rce sznurek, ktrym porusza kozaka. Przez kilka lat po mierci stryja synowcy prowadzili wsplnie sklep na Podwalu i dopiero okoo 1850 roku podzielili si w tensposb, e Franc zosta na miejscu z towarami kolonialnymi, a Jan z galanteri i mydem przenis si na Krakowskie, do lokalu, ktry zajmujemy obecnie. W kilka latpniej Jan oeni si z pikn Magorzat Pfeifer, ona za (niech spoczywa w spokoju) zostawszy wdow, oddaa rk swoj Stasiowi Wokulskiemu, ktry tym sposobem odziedziczy interes, prowadzonyprzez dwa pokolenia Minclw. Matka naszego pryncypaa ya jeszcze dugi czas; kiedy w roku 1853 wrciem z zagranicy, zastaem j w najlepszym zdrowiu. Zawsze schodzia rano do sklepu izawsze mwia: - Gut Morgen, meine Kinder! Der Kaffee ist schon fertig... Tylko gos jej z roku na rok przycisza si, dopki wreszcie nie umilkn na wieki. Za moich czasw pryncypa by ojcem i nauczycielem swoich praktykantw i najczujniejszym sug sklepu; jego matka lub ona byy gospodyniami, a wszyscy czonkowie rodziny pracownikami. Dzi pryncypa bierze tylko dochody z handlu, najczciej nie zna go i najwicej troszczy si o to, aeby jego dzieci nie zostay kupcami. Nie mwi tu o Stasiu Wokulskim, ktry ma szersze zamiary, tylko myl w oglnoci, e kupiec powinien siedzie w sklepie i wyrabia sobie ludzi, jeeli chce mie porzdnych. Sycha, e Andrassy zada szedziesiciu milionw guldenw na nieprzewidziane wydatki. Wic i Austria zbroi si, a Sta tymczasem pisze mi; e - nie bdzie wojny. Poniewa nie by nigdy fanfaronem, wic chyba musi by bardzo wtajemniczony w polityk; a w takim razie siedzi w Bugarii nie przez mio dla handlu... Ciekawym, co on zrobi! Ciekawym!..." ROZDZIA CZWARTY POWRT Jest niedziela, szkaradny dzie marcowy; zblia si poudnie, lecz ulice Warszawy s prawie puste. Ludzie nie wychodz z domwalbo kryj si w bramach, albo skuleni uciekaj przed siekcym ich deszczem i niegiem. Prawie nie sycha turkotu doroek, gdy doroki stoj. Dorokarze, opuciwszy kozio, wchodz pod budy swoich powozw, a zmoczone deszczem i zasypane niegiem konie wygldaj tak, jakby pragny schowa si pod dyszel i nakry wasnymi uszami. Pomimo, a moe zpowodu tak brzydkiego czasu pan Ignacy, siedzc w swoim zakratowanym pokoju, jest bardzo wes. Interesa sklepowe id wybornie, wystawa w oknach na przyszy tydzie ju uoona, a nade wszystko - lada dzie ma powrci Wokulski. Nareszciepan Ignacy zda komu rachunki i ciar kierowania sklepem, najdalej za za dwa miesice wyjedzie sobie na wakacje. Po dwudziestu piciu latach pracy - i jeszcze jakiej! - naley mu si ten wypoczynek. Bdzie rozmyla tylko o polityce, bdzie chodzi, bdzie biega i skaka po polach i lasach, bdzie wista, a nawet piewa jak za modu. Gdyby nie te ble reumatyczne, ktre zreszt na wsi ustpi... Wic cho deszcz ze niegiem bije w zakratowane okna, cho pada tak gsto, e w pokoju jest mrok, pan Ignacy ma wiosenny humor. Wydobywa spod ka gitar, dostraja j i wziwszy kilka akordw, zaczyna piewa przez nos pie bardzo romantyczn: Wiosna si budzi w caej naturzeWitana rzewnym sowikw pieniem; W zielonym gaju, ponad strumieniem; Kwitn przeliczne dwie re. Czarowne te dwiki budz picego na kanapie pudla, ktry poczyna przypatrywa si jedynym okiem swemu panu. Dwiki te robi wicej, gdy wywouj na podwrzu jaki ogromny cie, ktry staje w zakratowanym oknie i usiuje zajrze do wntrza izby, czym zwraca na siebie uwagpana Ignacego. "Tak, to musi by Pawe" - myli pan Ignacy. Ale Ir jest innego zdania; zeskakuje bowiemz kanapy i z niepokojem wcha drzwi, jakbyczu kogo obcego. Sycha szmer w sieniach. Jaka rka poszukuje klamki, nareszcie otwieraj si drzwi i na progu staje kto odziany w wielkie futro, upstrzone niegiem i kroplamideszczu. - Kto to? - pyta si pan Ignacy i na twarz wystpuj mu silne rumiece. - Jue o mnie zapomnia, stary?... - cicho ipowoli odpowiada go. Pan Ignacy miesza si coraz bardziej. Zasadza na nos binokle, ktre mu spadaj, potem wydobywa spod ka trumienkowatepudo, piesznie chowa gitar i to samo pudeko wraz z gitar kadzie na swoim ku. Tymczasem go zdj wielkie futro i barani czapk, a jednooki Ir, obwchawszy Go, poczyna krci ogonem, asi si i z radosnym skomleniem przypada mu do ng. Pan Ignacy zblia si do gocia wzruszony izgarbiony wicej ni kiedykolwiek. - Zdaje mi si... - mwi zacierajc rce - zdaje mi si, e mam przyjemno... Potem gocia prowadzi do okna, mrugajc powiekami. - Sta... jak mi Bg miy!... Klepie go po wypukej piersi, ciska za praw i za lew rk, a nareszcie oparszyna jego ostrzyonej gowie swoj do, wykonywa ni taki ruch, jakby mu chcia ma wetrze w okolic ciemienia. - Cha! cha! cha!... - mieje si pan Ignacy. - Sta we wasnej osobie... Sta z wojny!... C to, dopiero teraz przypomniae sobie, e masz sklep i przyjaci? - dodaje, mocno uderzajc go w opatk. - Niech midiabli wezm, jeeli nie jeste podobny do onierza albo marynarza, ale nigdy do kupca... Przez osiem miesicy nie by w sklepie!... Co za pier... co za eb... Go take si mia. Obj Ignacego za szyj i po kilka razy gorco ucaowa go woba policzki, ktre stary subiekt kolejno nadstawia mu, nie oddajc jednak pocaunkw. - No i c sycha, stary, u ciebie? - odezwa si go. - Wychude, poblade...- Owszem, troch nabieram ciaa. - Posiwiae... Jake si masz? - Wybornie. I w sklepie jest niele, troch zwikszyy nam si obroty. W styczniu i lutym mielimy targu za dwadziecia pi tysicy rubli!... Sta kochany!... Om miesicy nie byo go w domu... Bagatela... Moe sidziesz?- Rozumie si - odpowiedzia go, siadajc na kanapie, na ktrej wnet umieci si Ir i opar mu gow na kolanach. Pan Ignacy przysun sobie krzeso. - Moe co zjesz? Mam szynk i troch kawioru. - Owszem. - Moe co wypijesz? Mam butelk niezego wgrzyna, ale tylko jeden cay kieliszek. - Bd pi szklank - odpar go. Pan Ignacy zacz drepta po pokoju, kolejno otwierajc szaf, kuferek i stolik. Wydoby wino i schowa je na powrt, potem rozoy na stole szynk i kilka buek. Rce i powieki dray mu i sporo czasu upyno, nim o tyle si uspokoi, ezgromadzi na jeden punkt poprzednio wyliczone zapasy. Dopiero kieliszek wina przywrci mu silnie zachwian rwnowagmoraln. Wokulski tymczasem jad. - No, c nowego? - rzek spokojniejszym tonem pan Ignacy, trcajc gocia w kolano. - Domylam si, e ci chodzi o polityk - odpar Wokulski. - Bdzie pokj. - A po c zbroi si Austria? - Zbroi si za szedziesit milionw guldenw?... Chce zabra Boni i Hercegowin. Ignacemu rozszerzyy si renice. - Austria chce zabra?... - powtrzy. - Za co? - Za co? - umiechn si Wokulski. - Za to,e Turcja nie moe jej tego zabroni. - A c Anglia? - Anglia take dostanie kompensat. - Na koszt Turcji? - Rozumie si. Zawsze sabi ponosz kosztazatargw midzy silnymi. - A sprawiedliwo? - zawoa Ignacy. - Sprawiedliwym jest to, e silni mno si i rosn, a sabi gin. Inaczej wiat staby si domem inwalidw, co dopiero byoby niesprawiedliwoci. Ignacy posun si z krzesem. - I ty to mwisz, Stasiu?... Na serio, bez artw? Wokulski zwrci na niego spokojne wejrzenie. - Ja mwi - odpar. - C w tym dziwnego? Czyli to samo prawo nie stosujesi do mnie, do ciebie, do nas wszystkich?...Za duo pakaem nad sob, aebym si mia rozczula nad Turcj. Pan Ignacy spuci oczy i umilk. Wokulski jad. - No, a jake tobie poszo? - zapyta Rzecki ju zwykym tonem. Wokulskiemu bysny oczy. Pooy buk i opar si o porcz kanapy. - Pamitasz - rzek - ile wziem pienidzy,gdym std wyjeda? - Trzydzieci tysicy rubli, ca gotwk. - A jak ci si zdaje: ile przywiozem? - Pidzie... ze czterdzieci tysicy... Zgadem?... - pyta Rzecki, niepewnie patrzc na niego. Wokulski nala szklank wina i wypi j powoli. - Dwiecie pidziesit tysicy rubli, z tego du cz w zocie - rzek dobitnie. - A poniewa kazaem zakupi banknoty, ktre po zawarciu pokoju sprzedam, wic bd mia przeszo trzysta tysicy rubli... Rzecki pochyli si ku niemu i otworzy usta. - Nie bj si - cign Wokulski. - Grosz tenzarobiem uczciwie, nawet ciko, bardzo ciko. Cay sekret polega na tym, em mia bogatego wsplnika i e kontentowaem si cztery i pi razy mniejszym zyskiem ni inni. Tote mj kapita cigle wzrastajcy by w cigym ruchu. - No - doda po chwili - miaem te szalone szczcie... Jak gracz, ktremu dziesi razy z rzdu wychodzi ten sam numer w rulecie. Gruba gra?... prawie co miesic stawiaem cay majtek, a co dzie ycie. - I tylko po to jedzie tam? - zapyta Ignacy. Wokulski drwico spojrza na niego. - Czy chciae, aebym zosta tureckim Wallenrodem?... - Naraa si dla majtku, gdy si ma spokojny kawaek chleba!... - mrukn pan Ignacy, kiwajc gow i podnoszc brwi. Wokulski zadra z gniewu i zerwa si z kanapy.- Ten spokojny chleb - mwi zaciskajc pici - dawi mnie i dusi przez lat sze!... Czy ju nie pamitasz, ilerazy na dzie przypominano mi dwa pokolenia Minclw albo anielsk dobro mojej ony? Czy by kto z dalszych i bliszych znajomych, wyjwszy ciebie, ktry by mnie nie drczy sowem, ruchem, a choby spojrzeniem? Ile to razy mwiono o mnie i prawie do mnie, e karmi si z fartucha ony, e wszystko zawdziczam pracy Minclw, a nic, ale to nic - wasnej energii, cho przecie ja podwignem ten kramik, zdwoiem jego dochody... Mincle i zawsze Mincle!... Dzi niech mnie porwnaj z Minclami. Sam jeden przez proku zarobiem dziesi razy wicej anielidwa pokolenia Minclw przez p wieku. Nazdobycie tego, com ja zdoby pomidzy kul, noem i tyfusem, tysic Minclw musiaoby si poci w swoich sklepikach i szlafmycach. Teraz ju wiem, ilu jestem wart Minclw, i jak mi Bg miy, dla podobnego rezultatu drugi raz powtrzybym moj gr! Wol obawia si bankructwa i mierci anieli wdziczy si do tych, ktrzy kupi u mnie parasol, albo pada do ng tym, ktrzy w moim sklepie racz zaopatrywa si w waterklozety... - Zawsze ten sam! - szepn Ignacy. Wokulski ochon. Opar si na ramieniu Ignacego i zagldajc mu w oczy rzek agodnie: - Nie gniewasz si, stary? - Czego? Albo nie wiem, e wilk nie bdzie pilnowa baranw... Naturalnie... - C u was sycha? - powiedz mi. - Akurat tyle, co pisaem ci w raportach. Interesa dobrze id, towarw przybyo, a jeszcze wicej zamwie. Trzeba jednego subiekta. - Wemiemy dwu, sklep rozszerzymy, bdzie wspaniay. - Bagatela! Wokulski spojrza na niego z boku i umiechn si, widzc, e stary odzyskujedobry humor. - Ale co w miecie sycha? W sklepie, dopki ty w nim jeste, musi by dobrze. - W miecie... - Z dawnych kundmanw nie uby kto? - przerwa mu Wokulski, coraz szybciej chodzc po pokoju. - Nikt! Przybyli nowi. - A... a... Wokulski stan jakby wahajc si. Nala znowu szklank wina i wypi duszkiem. - A cki kupuje u nas?... - Czciej bierze na rachunek. - Wic bierze... - Tu Wokulski odetchn. - Jake on stoi? - Zdaje si, e to skoczony bankrut i bodaj e w tym roku zlicytuj mu nareszciekamienic. Wokulski pochyli si nad kanap i zacz bawi si z Irem. - Prosz ci... A panna cka nie wysza za m? - Nie. - A nie wychodzi?... - Bardzo wtpi. Kto dzi oeni si z pann majc wielkie wymagania, a adnego posagu? Zestarzeje si, cho adna. Naturalnie... Wokulski wyprostowa si i przecign. Jego surowa twarz nabraa dziwnie rzewnego wyrazu. - Mj kochany stary! - mwi, biorc Ignacego za rk - mj poczciwy stary przyjacielu! Ty nawet nie domylasz si, jakim ja szczliwy, e ci widz, i jeszczew tym pokoju. Pamitasz, ilem ja tu spdziwieczorw i nocy... jak mnie karmie... jakoddawae mi co lepsze odzienie... Pamitasz?... Rzecki uwanie spojrza na niego i pomyla, e wino musi by dobre, skoro a tak rozwizao usta Wokulskiemu. Wokulski usiad na kanapie i oparszy gow o cian, mwi jakby do siebie: - Nie masz pojcia, co ja wycierpiaem, oddalony od wszystkich, niepewny, czy ju kogo zobacz, tak strasznie samotny. Bo widzisz, najgorsz samotnoci nie jest ta,ktra otacza czowieka, ale ta pustka w nim samym, kiedy z kraju nie wynis ani cieplejszego spojrzenia, ani serdecznego swka, ani nawet iskry nadziei... Pan Ignacy poruszy si na krzele z zamiaremprotestu. - Pozwl sobie przypomnie - odezwa si -e z pocztku pisywaem listy bardzo yczliwe, owszem, moe nawet za sentymentalne. Zraziy mnie dopiero twoje krtkie odpowiedzi. - Albo ja do ciebie mam al?... - Tym mniej moesz go mie do innych pracownikw, ktrzy nie znaj ci tak jak ja. Wokulski ockn si. - Ale ja do adnego z nich nie mam pretensji. Moe - odrobin - do ciebie, e tak mao pisa o... miecie... W dodatku bardzo czsto gin "Kurier" na poczcie, robiy si luki w wiadomociach a wtedy mczyy mnie najgorsze przeczucia. - Z jakiej racji? Wszake u nas nie byo wojny - odpar ze zdziwieniem pan Ignacy. - Ach, tak!... Nawet dobrze bawilicie si. Pamitam, w grudniu mielicie wietne yweobrazy. Kto to w nich wystpowa?... - No, ja na takie gupstwa nie chodz. - To prawda. A ja tego dnia dabym - bodaj go co dzie, a raz, j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPcnz c^cF-c;g- dziesi tysicy rubli, aeby je zobaczy. Gupstwo jeszcze wiksze!... Czy nie tak?... - Zapewne - chocia duo tu tumaczy samotno, nudy... - A moe tsknota - przerwa Wokulski. - Zjadaa mi ona kad chwil woln od pracy, kad godzin odpoczynku. Nalej mi wina, Ignacy. Wypi, zacz znowu chodzi po pokoju i mwi przyciszonym gosem: - Pierwszy raz spado to na mnie w czasie przeprawy przez Dunaj, trwajcej od wieczora do nocy. Pynem sam i Cygan przewonik. Nie mogc rozmawia, przypatrywaem si okolicy. Byy w tym miejscu piaszczyste brzegi jak u nas. I drzewa podobne do naszych wierzb, wzgrza poronite leszczyn i kpy lasw sosnowych. Przez chwil zdawao mi si, e jestem w kraju i e nim noc zapadnie, znowu was zobacz. Noc zapada, ale jednoczenie znikny mi z oczu brzegi. Byem sam na ogromnej smudze wody, w ktrej odbijay si nike gwiazdy. Wwczas przyszo mi na myl, e tak daleko jestem od domu, e dzi ostatnim midzy mn i wami cznikiem s tylko te gwiazdy, e w tej chwili u was moe nikt nie patrzy na nie, nikt o mnie nie pamita, nikt!... Uczuem jakby wewntrzne rozdarcie i wtedy dopiero przekonaem si,jak gbok mam ran w duszy. - Prawda, e nigdy nie interesoway mnie gwiazdy - szepn pan Ignacy. - Od tego dnia ulegem dziwnej chorobie - mwi Wokulski. - Dopki rozpisywaem listy, robiem rachunki, odbieraem towary, rozsyaem moich ajentw, dopkim bodaj dwiga i wyadowywa zepsute wozy albo czuwa nad skradajcymsi grabiec, miaem wzgldny spokj. Ale gdym oderwa si od interesw, a nawet gdym na chwil zoy piro, czuem bl, jakby mi - czy ty rozumiesz, Ignacy? - jakby mi ziarno piasku wpado do serca. Bywao, chodz, jem, rozmawiam, myl przytomnie, rozpatruj si w piknej okolicy, nawet miej si i jestem wes, amimo to czuj jakie tpe ukucie, jaki drobny niepokj, jak nieskoczenie ma obaw. Ten stan chroniczny, mczcy nad wszelki wyraz, lada okoliczno rozdmuchiwaa w burz. Drzewo znajomej formy, jaki obdarty pagrek, kolor oboku, przelot ptaka, nawet powiew wiatru bez adnego zreszt powodu budzi we mnie tak szalonrozpacz, e uciekaem od ludzi. Szukaem ustroni tak pustej, gdzie bym mg upa na ziemi i, nie podsuchany przez nikogo, wy z blu jak pies. Czasami w tej ucieczce przed samym sob doganiaa mnie noc. Wtedy spoza krzakw, zwalonych pni i rozpadlin wychodziy naprzeciw mnie jakie szare cienie i smutnie kiway gowami o wybladych oczach. A wszystkie szelesty lici, daleki turkot wozw, szmery wd zleway si w jeden gos aosny, ktry mnie pyta: "Przechodniu jasz, ach! co si z tob stao?..."Ach, co si ze mn stao... - Nic nie rozumiem - przerwa Ignacy. - C to za sza? - Co?... Tsknota. - Za czym? Wokulski drgn. - Za czym? No... za wszystkim... za krajem... - Dlaczegoe nie wraca? - A c by mi da powrt?... Zreszt - nie mogem. - Nie moge? - powtrzy Ignacy. - Nie mogem... i basta! Nie miaem po co wraca - odpar niecierpliwie Wokulski. - Umrze tu czy tam, wszystko jedno... Daj mi wina - zakoczy nagle, wycigajc rk. Rzecki spojrza w jego rozgorczkowan twarz i odsun butelk. - Daj pokj - rzek - ju i tak jeste rozdraniony... - Dlatego chc pi... - Dlatego nie powiniene pi - przerwa Ignacy. - Za wiele mwisz... moe wicej, anieliby chcia - doda z naciskiem. Wokulski cofn si. Zastanowi si i odpar potrzsajc gow: - Mylisz si. - Zaraz ci dowiod - odpowiedzia Ignacy przyciszonym gosem. - Ty nie jedzie tam wycznie dla zrobienia pienidzy... - Zapewne - rzek Wokulski po namyle. - Bo i na co trzysta tysicy rubli tobie, ktremu wystarczao tysic na rok?... - To prawda. Rzecki zbliy swoje usta do jego ucha. - Jeszcze ci powiem, e pienidzy tych nie przywioze dla siebie... - Kto wie, czy nie zgad. - Zgaduj wicej, anieli mylisz... Wokulski nagle rozemia si. - Aha, wic tak sdzisz? - zawoa. - Upewniam ci, e nic nie wiesz, stary marzycielu. - Boj si twojej trzewoci, pod wpywemktrej gadasz jak wariat. Rozumiesz mnie, Stasiu?... Wokulski wci si mia. - Masz racj, nie przywykem pi i wino uderzyo mi do gowy. Ale - ju zebraem zmysy. Powiem ci tylko, e mylisz si gruntownie. A teraz, aeby ocali mnie od zupenego upicia, wypij sam - za pomylno moich zamiarw. Ignacy nala kieliszek i mocno ciskajc rk Wokulskiemu, rzek: - Za pomylno wielkich zamiarw... - Wielkich dla mnie, ale w rzeczywistoci bardzo skromnych. - Niech i tak bdzie - mwi Ignacy. - Jestem tak stary, e mi wygodniej nic nie wiedzie; jestem ju nawet tak stary, e pragn tylko jednej rzeczy - piknej mierci. Daj mi sowo, e gdy przyjdzie czas, zawiadomisz mnie... - Tak, gdy przyjdzie czas, bdziesz moim swatem. - Ju byem i nieszczliwie... - rzek Ignacy. - Z wdow przed siedmioma laty? - Przed pitnastoma. - Znowu swoje - rozemia si Wokulski. - Zawsze ten sam! - I ty ten sam. Za pomylno twoich zamiarw... Jakiekolwiek s, wiem jedno, emusz by godne ciebie. A teraz - milcz... To powiedziawszy Ignacy wypi wino, a kieliszek rzuci na ziemi. Szko rozbio siz brzkiem, ktry obudzi Ira. - Chodmy do sklepu - rzek Ignacy. - Bywaj rozmowy, po ktrych dobrze jest mwi o interesach. Wydoby ze stolika klucz i wyszli. W sieni wion na nich mokry nieg. Rzecki otworzy drzwi sklepu i zapali kilka lamp. - Co za towary! - zawoa Wokulski. - Chybawszystko nowe? - Prawie. Chcesz zobaczy?... Tu jest porcelana. Zwracam ci uwag... - Pniej... Daj mi ksig. - Dochodw? - Nie, dunikw. Rzecki otworzy biurko, wydoby ksig i podsun fotel. Wokulski usiad i rzuciwszyokiem na list, wyszuka w niej jedno nazwisko. - Sto czterdzieci rubli - mwi czytajc. - No, to wcale nieduo... - Kt to? - zapyta Ignacy. - A... cki... - Panna cka ma take otwarty kredyt... bardzo dobrze - cign Wokulski, zbliywszy twarz do ksigi, jakby w niej pismo byo niewyrane. - A... a... Onegdaj wzia portmonetk... Trzy ruble?... to chyba za drogo... - Wcale nie - wtrci Ignacy. - Portmonetkadoskonaa, sam j wybieraem. - Z ktryche to? - spyta niedbale Wokulskii zamkn ksig. - Z tej gablotki. Widzisz, jakie to cacka. - Musiaa jednak duo midzy nimi przerzuci... Jest podobno wymagajca... - Wcale nie przerzucaa, dlaczego miaaby przerzuca? - odpar Ignacy. - Obejrzaa t... - T?.. - A chciaa wzi t... - Ach, t... - szepn Wokulski, biorc do rki portmonetk. - Ale ja poradziem jej inn, w tym gucie...- Wiesz co, e to jednak jest adny wyrb. - Tamta, ktr ja wybraem, bya jeszcze adniejsza. - Ta bardzo mi si podoba. Wiesz... ja j wezm, bo moja ju na nic... - Czekaj, znajd ci lepsz - zawoa Rzecki.- Wszystko jedno. Poka inne towary, moe jeszcze co mi si przyda. - Spinki masz?... Krawat, kalosze, parasol... - Daj mi parasol, no... i krawat. Sam wybierz. Bd dzi jedynym gociem i w dodatku zapac gotwk. - Bardzo dobry zwyczaj - odpar uradowany Rzecki. Prdko wydoby krawat z szuflady i parasol z okna i poda je ze miechem Wokulskiemu. - Po strceniu rabatu - doda - jako handlujcy, zapaciszsiedem rubli. Pyszny parasol... Bagatela... - To ju wrmy do ciebie - rzek Wokulski.- Nie obejrzysz sklepu? - spyta Ignacy. - Ach, co mnie to ob... - Nie obchodzi ci twj wasny sklep, taki pikny sklep?... - zdziwi si Ignacy. - Gdzie znowu, czy moesz przypuszcza...Ale jestem troch zmczony. - Susznie - odpar Rzecki. - Co racja, to racja. Wic idmy. Pozakrca lampy i przepuciwszy Wokulskiego, zamkn sklep. W sieni znowu spotka ich mokry nieg i Pawe nioscy obiad. ROZDZIA PITY DEMOKRATYZACJA PANA I MARZENIA PANNY Z TOWARZYSTWA Pan Tomasz cki z jedyn crk Izabel i kuzynk pann Florentyn nie mieszka we wasnej kamienicy, lecz wynajmowa lokal,zoony z omiu pokojw, w stronie Alei Ujazdowskiej. Mia tam salon o trzech oknach, gabinet wasny, gabinet crki, sypialni dla siebie, sypialni dla crki, pokj stoowy, pokj dla panny Florentyny igarderob, nie liczc kuchni i mieszkania dla suby, skadajcej si ze starego kamerdynera Mikoaja, jego ony, ktra bya kuchark, i panny sucej, Anusi. Mieszkanie posiadao wielkie zalety. Byo suche, ciepe, obszerne, widne. Miao marmurowe schody, gaz, dzwonki elektryczne i wodocigi. Kady pokj w miar potrzeby czy si z innymi lub tworzy zamknit w sobie cao. Sprztw wreszcie miao liczb dostateczn, ani za mao, ani za wiele, a kady odznacza si raczej wygodn prostot anieli skaczcymi do oczu ozdobami. Kredens budzi w widzu uczucie pewnoci, e z niego nie zgin srebra; ko przywodzio na myl bezpieczny spoczynek dobrze zasuonych; st monabyo obciy, na krzele usi bez obawyzaamania si, na fotelu marzy. Kto tu wszed, mia swobod ruchu; nie potrzebowa lka si, e mu co zastpi drog lub e on co zepsuje. Czekajc na, podarza nie nudzi si, otaczay go bowiemrzeczy, ktre warto byo oglda. Zarazemwidok przedmiotw, wyrobionych nie wczoraj i mogcych suy kilku pokoleniom, nastraja go na jaki ton uroczysty. Na tym powanym tle dobrze zarysowywali si jego mieszkacy. Pan Tomasz cki by to szedziesiciokilkoletni czowiek, niewysoki, penej tuszy, krwisty. Nosi niedue wsy biae i do gry podczesane wosy, tej samej barwy. Mia siwe, rozumne oczy, postaw wyprostowan, chodzi ostro. Na ulicy ustpowano mu z drogi - a ludzie proci mwili: oto musi by pan z panw. Istotnie, pan cki liczy w swoim rodzie cae szeregi senatorw. Ojciec jego jeszcze posiada miliony, a on sam za modu krocie. Pniej jednak cz majtkupochony zdarzenia polityczne, reszt - podre po Europie i wysokie stosunki. Pan Tomasz bywa bowiem przed rokiem 1870 na dworze francuskim, nastpnie na wiedeskim i woskim. Wiktor Emanuel, oczarowany piknoci jego crki, zaszczyca go swoj przyjani i nawet chcia mu nada tytu hrabiego. Nie dziw, e pan Tomasz po mierci wielkiego krla przez dwa miesice nosi na kapeluszu krep. Od paru lat pan Tomasz nie rusza si z Warszawy, za mao majc ju pienidzy, aeby byszcze na dworach. Za to jego mieszkanie stao si ogniskiem eleganckiegowiata i byo nim a do czasu rozejcia sipogosek, e pan Tomasz postrada nie tylko swj majtek, ale nawet posag panny Izabeli. Pierwsi cofnli si epuzerowie, za nimi damy majce brzydkie crki, z pozosta za reszt zerwa sam pan Tomasz i ograniczy swoje znajomoci wycznie do stosunkw z famili. Lecz gdy i tu zauway znienie si uczuciowej temperatury, zupenie wycofa si z towarzystwa, a nawet, ku zgorszeniu wieluszanownych osb, jako waciciel domu w Warszawie, wpisa si do Resursy Kupieckiej. Chciano go tam zrobi prezesem,ale nie zgodzi si. Tylko jego crka bywaa u sdziwej hrabinyKarolowej i paru jej przyjaciek, co znowu dao pocztek pogosce, e pan Tomasz jeszcze posiada majtek i e zerwa z towarzystwem w czci przez dziwactwo, w czci dla poznania rzeczywistych przyjaci i wybrania crce ma, ktry by j kocha dla niej samej, nie dla posagu. Wic znowu dokoa panny ckiej pocz zbiera si tum wielbicieli, a na stoliku w jej salonie stosy biletw wizytowych. Goci jednak nie przyjmowano, co zreszt midzynimi nie wywoao zbyt wielkiego oburzenia, poniewa rozesza si trzecia z kolei pogoska, e ckiemu licytuj kamienic. Tym razem w towarzystwie powsta zamt.Jedni twierdzili, e pan Tomasz jest zdeklarowanym bankrutem, drudzy gotowi byli przysic, e zatai majtek, aby zapewni szczcie jedynaczce. Kandydaci do maestwa i ich rodziny znaleli si w drczcej niepewnoci. Aeby wic nic nie ryzykowa i nic nie straci, skadali hody pannie Izabeli, nie angaujc si zbytecznieipo cichu rzucali w jej domu swoje karty, proszc Boga, aeby ich czasem nie zaproszono przed wyklarowaniem si sytuacji. O rewizytach ze strony pana Tomasza nie byo mowy. Usprawiedliwiano go ekscentrycznoci i smutkiem po Wiktorze Emanuelu. Tymczasem pan Tomasz w dzie spacerowa po Alejach, a wieczorem grywa w wista w resursie. Fizjognomia jego bya zawsze tak spokojna, a postawa tak dumna, e wielbiciele jego crki zupenie potracili gowy. Rozwaniejsi czekali, ale mielsi poczli znowu darzy jpowczystymi spojrzeniami, cichym westchnieniem lub drcym uciskiem rki, na co panna odpowiadaa lodowat, a niekiedy pogardliw obojtnoci. Panna Izabela bya niepospolicie pikn kobiet. Wszystko w niej byo oryginalne i doskonae. Wzrost wicej ni redni, bardzo ksztatna figura, bujne wosy blondz odcieniem popielatym, nosek prosty, usta troch odchylone, zby perowe, rce i stopy modelowe. Szczeglne wraenie robiy jej oczy, niekiedy ciemne i rozmarzone, niekiedy pene iskier wesooci, czasem jasnoniebieskie i zimne jak ld. Uderzajca bya gra jej fizjognomii. Kiedy mwia, mwiy jej usta, brwi, nozdrza, rce, caa postawa, a nade wszystko oczy,ktrymi zdawao si, e chce przela swoj dusz w suchacza. Kiedy suchaa, zdawao si, e chce wypi dusz z opowiadajcego. Jej oczy umiay tuli, pieci, paka bez ez, pali i mrozi. Niekiedy mona byo myle, e rozmarzona otoczy kogo rkoma i oprze mu gow na ramieniu; lecz gdy szczliwy topnia z rozkoszy, nagle wykonywaa jakiruch, ktry mwi, e schwyci jej niepodobna, gdy albo wymknie si, albo odepchnie, albo po prostu kae lokajowi wyprowadzi wielbiciela za drzwi... Ciekawym zjawiskiem bya dusza panny Izabeli. Gdyby j kto szczerze zapyta: czym jest wiat, a czym ona sama? niezawodnie odpowiedziaaby, e wiat jest zaczarowanym ogrodem, napenionym czarodziejskimi zamkami, a ona - bogini czy nimf uwizion w formy cielesne. Panna Izabela od kolebki ya w wiecie piknym i nie tylko nadludzkim, ale - nadnaturalnym. Sypiaa w puchach, odziewaa si w jedwabie i hafty, siadaa na rzebionych i wycieanych hebanach lubpalisandrach, pia z krysztaw, jadaa ze sreber i porcelany kosztownej jak zoto. Dla niej nie istniay pory roku, tylko wiekuista wiosna, pena agodnego wiata,ywych kwiatw i woni. Nie istniay pory dnia, gdy nieraz przez cae miesice kada si spa o smej rano, a jadaa obiad o drugiej po pnocy. Nie istniay rnice pooe geograficznych, gdy w Paryu, Wiedniu, Rzymie, Berlinie czy Londynie znajdowali si ci sami ludzie, te same obyczaje, te same sprzty, a nawet te same potrawy: zupy z wodorostw Oceanu Spokojnego, ostrygi z Morza Pnocnego, ryby z Atlantyku albo z Morza rdziemnego, zwierzyna ze wszystkich krajw, owoce ze wszystkich czci wiata. Dla niej nie istniaa nawet sia cikoci, gdy krzesa jej podsuwano, talerze podawano, j sam na ulicy wieziono, na schody wprowadzano, na gry wnoszono. Woalka chronia j od wiatru, kareta od deszczu, sobole od zimna, parasolka i rkawiczki od soca. I tak ya z dnia na dzie, z miesica na miesic, z roku na rok, wysza nad ludzi, a nawet nad prawa natury. Dwa razy spotkaa j straszna burza, raz w Alpach, drugi - na Morzu rdziemnym. Truchleli najodwaniejsi, ale panna Izabela ze miechem przysuchiwaasi oskotowi druzgotanych ska i trzeszczeniu okrtu, ani przypuszczajc moliwoci niebezpieczestwa. Natura urzdzia dla niej pikne widowisko z piorunw, kamieni i morskiego odmtu, jak w innym czasie pokazaa jej ksiyc nad Jeziorem Genewskim albo nad wodospadem Renu rozdara chmury, ktre zakryway soce. To samo przecie robi co dzie maszynici teatrw i nawet w zdenerwowanych damach nie wywouj obawy. Ten wiat wiecznej wiosny, gdzie szeleciyjedwabie, rosy tylko rzebione drzewa, a glina pokrywaa si artystycznymi malowidami, ten wiat mia swoj specjaln ludno. Waciwymi jego mieszkacami byy ksiniczki i ksita, co dzie, a raz, j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPbccAc5-c Pc?Ec@B cA+CcB<:,%cigano by i wyklinano tych poczciwcw, a oni - moe wywiadczyliby mi ask. O, bo nie znaj, w snach mogilnych Drzemicy, cikich trosk ywota I duch si ich ju nie szamota W pragnieniach - tsknych a bezsilnych... Ale ja zaczynam by naprawd sentymentalny?... musz mie nerwy dobrzerozbite. Bulwar jednak nie wytpiby takich oto Mohikanw; przenieliby si na Prag albo za Prag, uprawialiby w dalszym cigu swoje rzemioso, kochaliby si jak ta dwjeczka, ba, nawet mnoyliby si. Co za pikne, ojczyzno, bdziesz miaa potomstwo, urodzone i wychowane na tym mietniku, z matki okrytej wysypk i beznosego ojca!... Moje dzieci byyby inne; po niej wziyby pikno, po mnie si... No, ale ich nie bdzie. W tym kraju tylko choroba, ndza i zbrodnia znajduj weselne onice, nawet przytuki dla potomstwa. Strach, co si tu stanie za kilka generacji... A przecie jest proste lekarstwo: praca obowizkowa - susznie wynagradzana. Ona jedna moe wzmocni lepsze indywidua, a bez krzyku wytpi ze i... mielibymy ludno dzieln, jak dzi mamy zagodzon lub chor". A potem, nie wiadomo z jakiej racji, pomyla:"C z tego, e troch kokietuje?... Kokieteria u kobiet jest jak barwa i zapach u kwiatw. Taka ju ich natura, e kademu chc si podoba, nawet Mraczewskim... Dla wszystkich kokieteria, a dla mnie: zapa temu panu!... Moe ona myli, e ja oszukaem ich na kupnie srebra?... To byoby kapitalne!" Nad samym brzegiem Wisy lea stos belek. Wokulski uczu znuenie, siad i patrzy. W spokojnej powierzchni wody odbijaa si Saska Kpa, ju zieleniejca, i praskie domy z czerwonymi dachami; na rodku rzeki staa nieruchoma berlinka. Niewikszym wydawa si ten okrt, ktry zeszego lata widzia Wokulski na Morzu Czarnym, unieruchomiony z powodu zepsucia si machin. "Lecia jak ptak i nagle utkn; zabrako wnim motoru. Spytaem si wwczas: a moeija kiedy stan w biegu? - no, i stanem. Jakie to pospolite spryny wywouj ruchw wiecie: troch wgla oywia okrt, troch serca - czowieka..."W tej chwili tawy, za wczesny motyl przelecia mu nad gow w stron miasta. "Ciekawym, skd on si wzi? - myla Wokulski. - Natura miewa kaprysy i - analogie - doda. - Motyle istniej take w rodzaju ludzkim: pikna barwa, latanie nad powierzchni ycia, karmienie si sodyczami, bez ktrych gin - oto ich zajcie. A ty, robaku, nurtuj ziemi i przerabiaj j na grunt zdolny do siewu. Oni bawi si, ty pracuj; dla nich istnieje wolnaprzestrze i wiato, a ty ciesz si jednymtylko przywilejem: zrastania si, jeeli ci rozdepcze kto nieuwany. I tobie to wzdycha do motyla, gupi?... I dziwi si, e ma wstrt do ciebie?... Jaki cznik moe istnie midzy mn i ni?.. No, gsienica jest take podobna do robaka, pki nie zostanie motylem. Ach, wic to ty masz zosta motylem, kupcze galanteryjny?... Dlaczeg by nie? Cige doskonalenie si jest prawem wiata, a ileto kupieckich rodw w Anglii zostao lordowskimi mociami. W Anglii!... Tam jeszcze istnieje epoka twrcza w spoeczestwie; tam wszystko doskonali si i wstpuje na wysze szczeble. Owszem, tam nawet ci wysi przycigaj do siebie nowe siy. Lecz u naswysza warstwa zakrzepa jak woda na mrozie i nie tylko wytworzya osobny gatunek, ktry nie czy si z reszt, ma do niej wstrt fizyczny, ale jeszcze wasn martwot krpuje wszelki ruch z dou. Co si tu udzi: ona i ja to dwa rne gatunki istot, naprawd jak motyl i robak. Mam dla jej skrzyde opuszcza swoj nor i innych robakw?... To s moi -ci, ktrzy le tam na mietniku, i moe dlatego s ndzni, a bd jeszcze ndzniejsi, e ja chc wydawa po trzydzieci tysicy rubli rocznie na zabaw w motyla. Gupi handlarzu, pody czowieku!... Trzydzieci tysicy rubli znacz tyle, co szedziesit drobnych warsztatw albo sklepikw, z ktrych yj cae rodziny. I to ja mam byt ich zniszczy, wyssa z nichludzkie dusze i wypdzi na ten mietnik?... No dobrze, ale gdyby nie ona, czy miabym dzi majtek?... Kto wie, co si stanie ze mn i z tymi pienidzmi bez niej? Moe wanie dopiero przy niej nabior one twrczych wasnoci; moe cho kilkanacie rodzin z nich skorzysta?..." Wokulski odwrci si i nagle zobaczy na ziemi swj wasny cie. Potem przypomniasobie, e ten cie chodzi przed nim, za nimalbo obok niego zawsze i wszdzie, jak myl o tamtej kobiecie chodzia za nim wszdzie i zawsze, na jawie i we nie, mieszajc si do wszystkich jego celw, planw i czynw. "Nie mog wyrzec si jej" - szepn, rozkadajc rce, jakby tumaczy si komu. Wsta z belek i wrci do miasta. Idc przez ulic Obon przypomnia sobie furmana Wysockiego, ktremu ko pad, i zdawao mu si, e widzi cay szereg wozw, przed ktrymi le pade konie, cay szereg rozpaczajcych nad nimi furmanw, a przy kadym gromad mizernych dzieci i on, ktra pierze bielizn takim, co paci nie mog. "Ko?.. " - szepn Wokulski i czego sercemu si cisno. Raz, w marcu, przechodzc Alej Jerozolimsk, zobaczy tum ludzi, czarny wz wglarski stojcy w poprzek drogi podbram, a o par krokw dalej wyprzonego konia. - Co si to stao? - Ko zama nog - odpar wesoo jeden zprzechodniw, ktry mia fiokowy szalik na szyi i trzyma rce w kieszeniach. Wokulski mimochodem spojrza na delikwenta. Chudy ko z wytartymi bokami sta przywizany do modego drzewka unoszc w gr tyln nog. Sta cicho, patrzy wywrconym okiem na Wokulskiego i gryz z blu gazk okryt szronem. "Dlaczego dzi dopiero przypomnia mi si ten ko? - myla Wokulski - dlaczego ogarnia mnie taki al?" Szed Obon pod gr, rozmarzony, i czu, e w cigu kilku godzin, ktre spdziw nadrzecznej dzielnicy, zasza w nim jaka zmiana. Dawniej - dziesi lat temu, rok temu, wczoraj jeszcze, przechodzc ulicami, nie spotyka na nich nic szczeglnego. Snuli si ludzie, jedziy doroki, sklepy otwieray gocinne objcia dla przechodniw. Ale teraz przyby mu jakby nowy zmys. Kady obdarty czowiek wydawa mu si istot woajc o ratunek tym goniej, e nic nie mwi, tylko rzuca trwone spojrzenia jak w ko ze zaman nog. Kada uboga kobieta wydawaa mu si praczk, ktra wyartymiod myda rkami powstrzymuje rodzin nadbrzegiem ndzy i upadku. Kade mizerne dziecko wydawao mu si skazanym na mier przedwczesn albo na spdzanie dni i nocy w mietniku przy ulicy Dobrej. I nie tylko obchodzili go ludzie. Czu zmczenie koni cigncych cikie wozy i bl ich karkw tartych do krwi przez chomto. Czu obaw psa, ktry szczeka na ulicy zgubiwszy pana, i rozpacz chudej suki z obwisymi wymionami, ktra na prno biegaa od rynsztoka do rynsztoka szukajc strawy dla siebie i szczenit. I jeszcze, na domiar cierpie, bolay go drzewa obdarte z kory, bruki podobne do powybijanych zbw, wilgo na cianach, poamane sprzty i podarta odzie. Zdawao mu si, e kada taka rzecz jest chora albo zraniona, e skary si: " Patrz,jak cierpi...", i e tylko on syszy i rozumie jej skargi. A ta szczeglna zdolno odczuwania cudzego blu urodzia si w nim dopiero dzi, przed godzin. Rzecz dziwna! przecie mia ju ustalon opini hojnego filantropa. Czonkowie Towarzystwa Dobroczynnoci we frakach skadali mu podzikowania za ofiar dla wiecznie akncej instytucji; hrabina Karolowa we wszystkich salonach opowiadaa o pienidzach, ktre zoy na jej ochron; jego suba i subiekci sawili go za podwyszenie im pensji. Ale Wokulskiemu rzeczy te nie sprawiay adnej przyjemnoci, tak jak on sam nie przywizywa do nich adnej wagi. Rzuca tysice rubli do kas urzdowych dobroczycw, aeby kupi za to rozgos, nie pytajc, co si zrobi z pienidzmi. I dopiero dzi, kiedy dziesicioma rublami wydoby czowieka z niedoli, kiedy nikt nie mg gosi przed wiatem o jego szlachetnoci, dopiero dzi pozna, co to jest ofiara. Dopiero dzi przed jego zdumionym okiem stana nowa, nie znana dotychczas cz wiata - ndza, ktrej trzeba pomaga. "Tak, albo ja dawniej nie widywaem ndzy?..." - szepn Wokulski. I przypomnia sobie cae szeregi ludzi obdartych, mizernych, a szukajcych pracy, chudych koni, godnych psw, drzewz obdart kor i poamanymi gami. Wszystko to przecie spotyka bez wraenia.I dopiero gdy wielki bl osobisty zaora muizbronowa dusz, na tym gruncie uynionym krwi wasn i skropionym niewidzialnymi dla wiata zami wyrosa osobliwa rolina: wspczucie powszechne, ogarniajce wszystko - ludzi, zwierzta, nawet przedmioty, ktre nazywaj martwymi. Doktr powiedziaby, e utworzya mi si nowa komrka w mzgu albo e poczyo si kilka dawnych" - pomyla. "Tak, ale co dalej?..." Dotychczas bowiem mia tylko jeden cel: zbliy si do panny Izabeli. Dzi przyby mu drugi: wydoby z niedostatku Wysockiego. "Maa rzecz!..." "Przenie jego brata pod Skierniewice..." -doda jaki gos. "Drobnostka". Ale poza tymi dwoma ludmi stano zaraz kilku innych, za nimi jeszcze kilku, potem olbrzymi tum borykajcy si z wszelkiego rodzaju ndz i wreszcie - cay ocean cierpie powszechnych, ktre wedle si naleao zmniejszy, a przynajmniej powcign od dalszego rozlewu. "Przywidzenia... abstrakcje... zdenerwowanie!" - szepn Wokulski. To bya jedna droga. Na kocu bowiem drugiej widzia cel realny i jasno okrelony- pann Izabel. "Nie jestem Chrystusem, aeby powica si za ca ludzko". "Wic na pocztek zapomnij o Wysockich" - odpar gos wewntrzny. "No, gupstwo! Jakkolwiek jestem dzi rozkoysany, ale nie mog by mieszny - myla Wokulski. - Zrobi, co si da i komu mona, lecz osobistego szczcia nie wyrzekn si, to darmo..." W tej chwili stan przed drzwiami swego sklepu i wszed tam. W sklepie zasta Wokulski tylko jedn osob. Bya to dama wysoka, w czarnych szatach, nieokrelonego wieku. Przed ni lea stos neseserek: drewnianych, skrzanych, pluszowych i metalowych, prostych i ozdobnych, najdroszych i najtaszych, a wszyscy subiekci byli na subie. Klejn podawa coraz nowe neseserki, Mraczewski chwali towar, a Lisiecki akompaniowa mu ruchami rki i brody. Tylko pan Ignacy wybieg naprzeciw pryncypaa. - Z Parya przyszed transport - rzek do Wokulskiego. - Myl, e trzeba odebra jutro. - Jak chcesz. - Z Moskwy obstalunki za dziesi tysicy rubli, na pocztek maja. - Spodziewaem si. - Z Radomia za dwiecie rubli, ale furman upomina si na jutro. Wokulski ruszy ramionami. - Trzeba raz zerwa z tym kramarstwem - odezwa si po chwili. - Interes aden, a wymagania ogromne. - Zerwa z naszymi kupcami?... - spyta zdziwiony Rzecki. - Zerwa z ydami - wtrci pgosem Lisiecki. - Bardzo dobrze robi szef, wycofujc si z tych parszywych stosunkw. Nieraz a wstyd wydawa reszty, tak pienidze zalatuj cebul.Wokulski nic nie odpowiedzia. Usiaddo swej ksigi i udawa, e rachuje, ale naprawd nie robi nic, nie mia siy. Przypomnia sobie tylko swoje niedawne marzenia o uszczliwieniu ludzkoci i osdzi, e musi by mocno zdenerwowany."Rozigra si we mnie sentymentalizm i fantazja - myla. - Zy to znak. Mog omieszy si, zrujnowa..."I machinalnie przypatrywa si niezwykej fizjognomii damy, ktra wybieraa neseserki. Bya ubrana skromnie, miaa gadko uczesane wosy. Na jej twarzy biaej i razem tejmalowa si gboki smutek; spoza ust przycitych wygldaa zo, a ze spuszczonych oczu byska czasami gniew, niekiedy pokora. Mwia gosem cichym i agodnym, a targowaa si jak stu skpcw. To byo za drogie, tamto za tanie; tu plusz straci barw, tam zaraz odlezie skrka, a owdzie ukazuje si rdza na okuciach. Lisiecki ju cofn si od niej rozgniewany, Klejn odpoczywa, a tylko Mraczewski rozmawiaz ni jak z osob znajom. W tej chwili otworzyy si drzwi sklepu i ukaza si w nich jeszcze oryginalniejszy jegomo. Lisiecki powiedzia o nim, e jestpodobny do suchotnika, ktremu w trumnie zaczy odrasta wsy i faworyty. Wokulski zauway, e go ma gapiowato otwarte usta, a za ciemnymi binoklami nosi due oczy, z ktrych przegldao jeszcze wiksze roztargnienie. Go wszed koczc rozmow z kim na ulicy, lecz wnet cofn si, aby swego towarzysza poegna. Potem znowu wszediznowu cofn si, zadzierajc do gry gow, jakby czyta szyld. Nareszcie wszed na dobre, ale drzwi za sob nie zamkn. Wypadkowo spojrza na dam i - spady mu z nosa ciemne binokle. - A... a... a!... - zawoa. Ale dama gwatownie odwrcia si od niego do neseserek i upada na krzeso. Do przybysza wybieg Mraczewski i umiechajc si dwuznacznie, zapyta: - Pan baron rozkae?... - Spinki, uwaa pan, spinki zwyczajne, zote albo stalowe... Tylko, rozumie pan, musz by w ksztacie czapki dokejskiej i - z biczem... Mraczewski otworzy gablotk ze spinkami.- Wody... - odezwaa si dama sabym gosem. Rzecki nala jej wody z karafki i poda z oznakami wspczucia. - Pani dobrodziejce sabo?... Moe by doktora... - Ju mi lepiej - odpara. Baron oglda spinki, ostentacyjnie odwracajc si tyem do damy. - A moe, czy nie sdzi pan, byyby lepsze spinki w formie podkw? - pyta Mraczewskiego. - Myl, e panu baronowi potrzebne s i te, i te. Sportsmeni nosz tylko oznaki sportsmeskie, ale lubi odmian. - Powiedz mi pan - odezwaa si nagle damado Klejna - na co podkowy ludziom, ktrzy nie maj za co utrzymywa koni?... - Ot, prosz pana - mwi baron - wybra mi jeszcze par drobiazgw w formie podkowy... - Moe by popielniczk? - zapyta Mraczewski. - Dobrze, popielniczk - odpar baron. - Moe gustowny kaamarz z siodem, dokejk, szpicrut? - Prosz o gustowny kaamarz z siodem i dokejk... - Powiedz mi pan - mwia dama do Klejna podniesionym gosem - czy wam nie wstyd zwozi tak kosztowne drobiazgi, kiedy kraj jest zrujnowany?... Czy nie wstyd kupowa konie wycigowe... - Drogi panie - zawoa niemniej gono baron do Mraczewskiego - zapakuj wszystkie te garnitury, popielniczk, kaamarz i odeszlij mi do domu. Macie przeliczny wybr towarw... Serdecznie dzikuj... Adieu!... I wybieg ze sklepu, wracajc si par razy i spogldajc na szyld nad drzwiami. Po odejciu oryginalnego barona w sklepie zapanowao milczenie. Rzecki patrzy na drzwi, Klejn na Rzeckiego, a Lisiecki na Mraczewskiego, ktry znajdujc si z tyu damy, krzywi si w sposb bardzo dwuznaczny. Dama z wolna podniosa si z krzesa i zbliya si do kantorka, za ktrym siedzia Wokulski. - Czy mog spyta - rzeka drcym gosem - ile panu winien jest ten pan, ktrydopiero co wyszed?... - Rachunki tego pana ze mn, szanowna pani, gdyby je mia, nale tylko do niego i do mnie - odpowiedzia Wokulski, kaniajc si. - Panie - cigna dalej rozdraniona dama - jestem Krzeszowska, a ten pan jest moimmem. Dugi jego obchodz mnie, poniewaon zagarn mj majtek, o ktry w tej chwili toczy si midzy nami proces... - Daruje pani - przerwa Wokulski - ale stosunki midzy maonkami do mnie nie nale. - Ach, wic tak?... Zapewne, e dla kupca jest to najwygodniej. Adieu. I opucia sklep, trzaskajc drzwiami. W kilka minut po jej odejciu wbieg do sklepu baron. Par razy wyjrza na ulic, anastpnie zbliy si do Wokulskiego. - Najmocniej przepraszam - rzek, usiujc utrzyma binokle na nosie - ale jako stay go paski omiel si w zaufaniu zapyta: co mwia dama, ktra wysza przed chwil?... Bardzo przepraszam za moj miao, ale w zaufaniu... - Nic nie mwia, co by kwalifikowao si do powtrzenia - odpar Wokulski. - Bo uwaa pan, jest to, niestety! moja ona... Pan wie, kto jestem... Baron Krzeszowski... Bardzo zacna kobieta, bardzowiata, ale skutkiem mierci naszej crki troch zdenerwowana i niekiedy... Pojmuje pan?... Wic nic?.. - Nic. Baron ukoni si i ju we drzwiach skrzyowa spojrzenia z Mraczewskim, biby si wrzask, 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AACPcDgaEcXc F+wc G2: % HR?+ ktry mrugn na niego. - Wic tak?... - rzek baron, ostro patrzc na Wokulskiego. I wybieg na ulic. Mraczewski skamienia iobla si rumiecem powyej wosw. Wokulski troch poblad, lecz spokojnie usiad do rachunkw. - C to za oryginalne diaby, panie Mraczewski? - spyta Lisiecki. - A to caa historia! - odpar Mraczewski przypatrujc si spod oka Wokulskiemu. - Jest to baron Krzeszowski, wielki dziwak,i jego ona, troch narwana. Nawet skuzynowani ze mn, ale c!... - westchnspogldajc w lustro. - Ja nie mam pienidzy, wic musz by w handlu; oni jeszcze maj, wic s moimi kundmanami... - Maj bez pracy!... - wtrci Klejn. - adnyporzdek wiata, co? - No, no... ju mnie pan do swoich porzdkw nie nawracaj - odpar Mraczewski. - Ot pan baron i pani baronowa od roku prowadz ze sob wojn.On chce rozwodu, na co ona si nie zgadza;ona chce przepdzi go od zarzdu swoim majtkiem, na co on si nie zgadza. Ona nie pozwala mu trzyma koni, szczeglniej jednego wycigowca; a on nie pozwala jej kupi kamienicy po ckich, w ktrej pani Krzeszowska mieszka i gdzie stracia crk. Oryginay!... Bawi ludzi, wymylajcjedno na drugie... Opowiada lekkim tonem i krci si po sklepie z min panicza, ktry przyszed tu na chwilk, ale zaraz wyjdzie. Wokulski mieni si, siedzc na fotelu; ju nie mg znie gosu Mraczewskiego. "Kuzyn Krzeszowskich... - myla. - Dostaniebilet miosny od panny Izabeli... A infamis!..." I przemgszy si wrci do swej ksigi. Do sklepu znowu poczli wchodzi gocie, wybiera towary, targowa si, paci. Ale Wokulski widzia tylko ich cienie, pogronyw pracy. A im dusze sumowa kolumny, im wiksze wypaday mu sumy, tym bardziej czu, e w sercu kipi mu jaki gniew bezimienny. O co?... na kogo?... mniejsza. Dosy, e kto za to zapaci, pierwszy z brzegu. Okoo sidmej sklep ju stanowczo wyludnisi, subiekci rozmawiali, Wokulski wci rachowa. Wtem znowu usysza nieznony gos Mraczewskiego, ktry mwi aroganckim tonem: - Co mi pan, panie Klejn, bdzie zawraca gow!... Wszyscy socjalici s zodzieje, bo chcieliby dzieli si cudzym, i - szubrawcy, bo maj na dwu jedn par butw i nie wierz w chustki do nosa. - Nie mwiby pan tak - odpar smutnie Klejn - gdyby przeczyta cho z par broszurek, nawet nieduych. - Bazestwo... - przerwa Mraczewski, woywszy rce w kieszenie. - Bd czytabroszury, ktre chc zniszczy rodzin, wiar i wasno!... No, takich gupich nie znajdziesz pan w Warszawie. Wokulski zamkn ksig i woy j do kantorka. W tej chwili znowu weszy do sklepu trzy panie, dajc rkawiczek. Targ z nimi przecign si z kwadrans. Wokulski siedzia na fotelu i patrzy w okno; gdy za damy wyszy, odezwa si tonem bardzo spokojnym: - Panie Mraczewski. - Co pan kae?... - spyta pikny modzieniec, biegnc do kantorka krokiem kontredansowym. - Od jutra niech pan postara si o inne miejsce - rzek krtko Wokulski. Mraczewski osupia. - Dlaczego, panie szefie?... Dlaczego?... - Dlatego, e u mnie ju pan nie ma miejsca.- Jaki powd?... Przecie chyba nic zego nie zrobiem? Gdzie pjd, jeeli pan tak nagle pozbawi mnie posady? - wiadectwo dostanie pan dobre - odpar Wokulski. - Pan Rzecki wypaci panu pensj za nastpny kwarta, wreszcie - za pi miesicy... A powd jest ten, e ja i pan niepasujemy do siebie... Zupenie nie pasujemy.- Mj Ignacy, zrb z panem Mraczewskim rachunek do pierwszego padziernika. To powiedziawszy, Wokulski wsta z fotelu i wyszed na ulic. Dymisja Mraczewskiego zrobia takie wraenie, e subiekci nie przemwili midzy sob ani sowa, a pan Rzecki kaza zamkn sklep, chocia nie byo jeszcze smej. Pobieg zaraz do mieszkania Wokulskiego, lecz go tam nie zasta. Przyszed drugi raz o jedenastej wnocy, lecz w oknach byo ciemno, i pan Ignacy wrci do siebie zgnbiony. Na drugi dzie, w Wielki Czwartek, Mraczewski ju nie pokaza si w sklepie. Pozostali koledzy jego byli smutni i czasem naradzali si midzy sob po cichu. Okoo pierwszej przyszed Wokulski. Lecz nim usiad do kantorka, otworzyy si drzwi i zwykym wahajcym si krokiem wbieg pan Krzeszowski, zadajc sobie wiele trudunad osadzeniem binokli na nosie. - Panie Wokulski - zawoa roztargniony go, prawie ode drzwi. - W tej chwili dowiaduj si... Jestem Krzeszowski... Dowiaduj si, e ten biedny Mraczewski z mojej winy otrzyma dymisj. Ale, panie Wokulski, ja wczoraj bynajmniej nie miaempretensji do pana... Ja szanuj dyskrecj, jak okaza pan w sprawie mojej i mojej ony... Ja wiem, e pan jej odpowiedzia, jak przystao na dentelmena... - Panie baronie - odpar Wokulski - ja nie prosiem pana o wiadectwo przyzwoitoci.Poza obrbem tego - co pan kae?... - Przyszedem prosi o przebaczenie biednemu Mraczewskiemu, ktry nawet... - Do pana Mraczewskiego nie mam adnej pretensji, nawet tej, aeby do mnie wraca. Baron przygryz wargi. Chwil milcza, jakby odurzony szorstk odmow; na koniecukoni si i cicho powiedziawszy: "Przepraszam...", opuci sklep. Panowie Klejn i Lisiecki cofnli si za szafyipo krtkiej naradzie wrcili do sklepu, od czasu do czasu rzucajc na siebie smutne, lecz wymowne spojrzenia. Okoo trzeciej po poudniu ukazaa si paniKrzeszowska. Zdawao si, e jest bledsza,ciejsza i jeszcze czarniej ubrana ni wczoraj. Lkliwie obejrzaa si po sklepie, a spostrzegszy Wokulskiego, zbliya si do kantorka. - Panie - rzeka cicho - dzi dowiedziaam si, e pewien mody czowiek, Mraczewski, z mojej winy straci u pana miejsce. Jego nieszczliwa matka... - Pan Mraczewski ju nie jest u mnie i nie bdzie - odpar Wokulski z ukonem. - Czymwic mog pani suy?... Pani Krzeszowska miaa widocznie uoon dusz mow. Na nieszczcie spojrzaa Wokulskiemu w oczy i... z wyrazem: "Przepraszam...", wysza ze sklepu. Panowie Klejn i Lisiecki mrugnli na siebie wymowniej ni dotychczas, lecz poprzestalina jednomylnym wzruszeniu ramionami. Dopiero okoo pitej po poudniu zbliy sido Wokulskiego Rzecki. Opar rce na kantorku i rzek pgosem: - Matka tego Mraczewskiego, Staku, jest bardzo biedna kobieta... - Zapa mu pensj do koca roku - odparWokulski. - Myl... Stasiu, myl, e nie mona a tak kara czowieka za to, e ma inne ni my przekonania polityczne... - Polityczne?... - powtrzy Wokulski takim tonem, e panu Ignacemu przeszed mrz po kociach... - Zreszt, powiem ci - cign dalej pan Ignacy - szkoda takiego subiekta. Chopak pikny, kobiety go pasjami lubi... - Pikny? - odpar Wokulski. - Wic niech pjdzie na utrzymanie, jeeli taki pikny. Pan Ignacy cofn si. Panowie Lisiecki i Klejn ju nawet nie spogldali na siebie. W godzin pniej przyszed do sklepu niejaki pan Ziba, ktrego Wokulski przedstawi jako nowego subiekta. Pan Ziba mia okoo lat trzydziestu; by moe tak przystojny jak Mraczewski, ale wyglda nierwnie powaniej i taktowniej. Nim sklep zamknito, ju zaznajomi si, a nawet zdoby przyja swoich kolegw. PanRzecki odkry w nim zagorzaego bonapartyst; pan Lisiecki wyzna, e on sam obok Ziby jest bardzo bladym antysemit, a pan Klejn doszed do wniosku, e Ziba musi by co najmniej biskupem socjalizmu. Sowem, wszyscy byli kontenci, a pan Zibaspokojny. ROZDZIA DZIEWITY KADKI, NA KTRYCH SPOTYKAJ SI LUDZIE RӯNYCH WIATW W Wielki Pitek z rana Wokulski przypomnia sobie, e dzi i jutro hrabina Karolowa i panna Izabela bd kwestoway przy grobach. "Trzeba tam pj i co da - pomyla i wyj z kasy pi zotych pimperiaw. -Chocia - doda po chwili - posaem im judywany, ptaszki piewajce, pozytywk, nawet fontann!... To chyba wystarczy na zbawienie jednej duszy. Nie pjd". Po poudniu jednak zrobi sobie uwag, e moe hrabina Karolowa liczy na niego. A w takim razie nie wypada cofa si lub zoytylko pi pimperiaw. Wydoby wic z kasy jeszcze pi i wszystkie zawin w bibuk. "Co prawda - mwi do siebie - bdzie tam panna Izabela, a tej nie mona ofiarowywa dziesiciu pimperiaw". Wic rozwin swj rulon, znowu dooy dziesi sztuk zota i jeszcze namyla si:"I czy nie i?..." "Nie - powiedzia - nie bd nalea do tej jarmarcznej dobroczynnoci". Rzuci rulon do kasy i w pitek nie poszed na groby. Ale w Wielk Sobot sprawa przedstawia mu si cakiem z nowego punktu. "Oszalaem! - mwi. - Wic jeeli nie pjddo kocioa, gdzie j spotkam?... Jeeli niepienidzmi, czym zwrc na siebie jej uwag?.. Trac rozsdek..."Lecz jeszcze waha si i dopiero okoo drugiej po poudniu, gdy Rzecki z powodu wita kazaju sklep zamyka, Wokulski wzi z kasy dwadziecia pi pimperiaw i poszed w stron kocioa. Nie wszed tam jednak od razu; co go zatrzymywao. Chcia zobaczy pann Izabel, a jednoczenie lka si tego i wstydzi si swoich pimperiaw. "Rzuci stos zota!... Jakie to imponujce wpapierowych czasach i - jakie to dorobkiewiczowskie... No, ale co robi, jeeli one wanie na pienidze czekaj?... Moe nawet bdzie za mao?..."Chodzi tam i na powrt po ulicy naprzeciw kocioa, nie mogc od niego oczu oderwa. "Ju id - myla. - Zaraz... jeszcze chwilk... Ach, co si ze mn stao!..." - doda czujc, e jego rozdarta dusza nawet na tak prosty czyn nie moe zdoby si bez waha. Teraz przypomnia sobie: jak on dawno nie by w kociele. "Kiedy to?... Na lubie raz... Na pogrzebie ony drugi raz..."Lecz i w tym, i w tamtym wypadku nie wiedzia dobrze, co si koo niego dzieje; wic patrzy w tej chwili na koci jak na rzecz zupenie now dla siebie. "Co to jest za ogromny gmach, ktry zamiast kominw ma wiee, w ktrym nikt nie mieszka, tylko pi prochy dawno zmarych?... Na co ta strata miejsca i murw, komu dniem i noc pali si wiato,w jakim celu schodz si tumy ludzi?... Na targ id po ywno, do sklepw po towary, do teatru po zabaw, ale po co tutaj?..." Mimo woli porwnywa drobny wzrost stojcych pod kocioem pobonych z olbrzymimi rozmiarami witego budynku i przysza mu myl szczeglna. e jak kiedyna ziemi pracoway potne siy, dwigajcz paskiego ldu acuchy gr, tak kiedy w ludzkoci istniaa inna niezmierna sia, ktra wydwigna tego rodzaju budowle. Patrzc na podobne gmachy, mona by sdzi, e w gbi naszej planety mieszkali olbrzymowie, ktrzy wydzierajc si gdziew gr, podwaali skorup ziemsk i zostawiali lady tych ruchw w formie imponujcych jaski. "Dokd oni wydzierali si? Do innego, podobno wyszego wiata. A jeeli morskie przypywy dowodz, e ksiyc nie jest zudnym blaskiem, tylko realn rzeczywistoci, dlaczego te dziwne budynki nie miayby stwierdza rzeczywistoci innego wiata?... Czyli on sabiej pociga za sob dusze ludzkie anieli ksiyc - fale oceanu?..." Wszed do kocioa i zaraz na wstpie znowu uderzy go nowy widok. Kilka ebraczek i ebrakw bagao o jamun, ktr Bg zwrci litociwym w yciu przyszym. Jedni z pobonych caowali jogiChrystusa, umczonego przez pastwo rzymskie, inni w progu upadszy na kolana,wznosili do gry rce i oczy, jakby zapatrzeni w nadziemsk wizj. Koci pogrony by w ciemnoci, ktrej nie mg rozproszy blask kilkunastu wiec poncych w srebrnych kandelabrach. Tu i wdzie na posadzce wityni wida byo niewyrane cienie ludzi lecych krzyem albo zgitych ku ziemi, jakby kryli si ze swoj pobonoci pen pokory. Patrzc na te ciaa nieruchome mona byo myle,e na chwil opuciy je dusze i ucieky do jakiego lepszego wiata. "Rozumiem teraz - pomyla Wokulski - dlaczego odwiedzanie kociow umacnia wiar. Tu wszystko urzdzone jest tak, e przypomina wieczno". Od pogronych w modlitwie cieniw wzrok jego pobieg ku wiatu. I zobaczy w rnych punktach wityni stoy okryte dywanami, na nich tace pene bankocetli, srebra i zota, a dokoa nich damy siedzce na wygodnych fotelach, odziane w jedwab, pira i aksamity, otoczone weso modzie. Najpoboniejsze pukay na przechodniw, wszystkie rozmawiay i bawiy si jak na raucie. Zdawao si Wokulskiemu, e w tej chwili widzi przed sob trzy wiaty. Jeden (dawnoju zeszed z ziemi), ktry modli si i dwiga na chwa Boga potne gmachy. Drugi, ubogi i pokorny, ktry umia modli si, lecz wznosi tylko lepianki, i - trzeci, ktry dla siebie murowa paace, ale ju zapomnia o modlitwie i z domw boych zrobi miejsce schadzek; jak niefrasobliwe ptaki, ktre buduj gniazda i zawodz pienina grobach polegych bohaterw. "A czyme ja jestem, zarwno obcy im wszystkim?..." "Moe jeste okiem elaznego przetaka, w ktry rzuc ich wszystkich, aby oddzieli stche plewy od ziarna" - odpowiedzia mujaki gos. Wokulski obejrza si. "Przywidzenie chorejwyobrani". Jednoczenie przy czwartym stole, w gbi kocioa, spostrzeg hrabinKarolow i pann Izabel. Obie rwnie siedziay nad tac z pienidzmi i trzymay w rkach ksiki, zapewne do naboestwa.Za krzesem hrabiny sta sucy w czarnej liberii. Wokulski poszed ku nim, potrcajc klczcych i omijajc inne stoy, przy ktrych pukano na niego zawzicie. Zbliy si do tacy i ukoniwszy si hrabinie, pooy swj rulon imperiaw. "Boe - pomyla - jak ja gupio musz wyglda z tymi pienidzmi". Hrabina odoya ksik. - Witam ci, panie Wokulski - rzeka. - Wiesz, mylaam, e ju nie przyjdziesz, i powiem ci, e nawet byo mi troch przykro. - Mwiam cioci, e przyjdzie, i do tego z workiem zota - odezwaa si po angielsku panna Izabela. Hrabinie wystpi na czoo rumieniec i gsty pot. Zlka si sw siostrzenicy, przypuszczajc, e Wokulski rozumie po angielsku. - Prosz ci, panie Wokulski - rzeka prdko - sid tu na chwil, bo delegowany nas opuci. Pozwolisz, e uo twoje imperiay na wierzchu, dla zawstydzenia tych panw, ktrzy wol wydawa pienidzena szampana... - Ale niech si ciocia uspokoi - wtrcia panna Izabela znowu po angielsku. - On z pewnoci nie rozumie... Tym razem i Wokulski zarumieni si. - Prosz ci, Belu - rzeka hrabina tonem uroczystym - pan Wokulski... ktry tak hojn ofiar zoy na nasz ochron... - Syszaam - odpowiedziaa panna Izabela po polsku, na znak powitania przymykajc powieki. - Pani hrabina - rzek troch artobliwie Wokulski - chce mnie pozbawi zasugi w yciu przyszym, chwalc postpki, ktre zreszt mogem spenia w widokach zysku. - Domylaam si tego - szepna panna Izabela po angielsku. Hrabina o mao nie zemdlaa, czujc, e Wokulski musi domyla si znaczenia sw jej siostrzenicy, choby nie zna adnego jzyka. - Moesz, panie Wokulski - rzeka z gorczkowym popiechem - moesz atwo zdoby sobie zasug w yciu przyszym, choby... przebaczajc urazy... - Zawsze je przebaczam - odpar nieco zdziwiony. - Pozwl sobie powiedzie, e nie zawsze - cigna hrabina. - Jestem stara kobieta i twoja przyjacika, panie Wokulski - dodaaz naciskiem - wic zrobisz mi pewne ustpstwo... - Czekam na rozkazy pani. - Onegdaj dae dymisj jednemu z twoich...urzdnikw, niejakiemu Mraczewskiemu... - Za c to?... - nagle odezwaa si panna Izabela. - Nie wiem - rzeka hrabina. - Podobno chodzio o rnic przekona politycznych czy co w tym gucie... - Wic ten mody czowiek ma przekonania?... - zawoaa panna Izabela. - To ciekawe!... Powiedziaa to w sposb tak zabawny, e Wokulski poczu, jak ustpuje mu z serca niech do Mraczewskiego. - Nie o przekonania chodzio, pani hrabino -odezwa si - ale o nietaktowne uwagi o osobach, ktre odwiedzaj nasz magazyn. - Moe te osoby same postpuj nietaktownie - wtrcia panna Izabela. - Im wolno, one za to pac - odpowiedziaspokojnie Wokulski. - Nam nie. Silny rumieniec wystpi na twarz panny Izabeli. Wzia ksik i zacza czyta. - Ale swoj drog dasz si ubaga, panie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAIP c JYnc Kc LF+[ c M84 Wokulski - rzeka hrabina. - Znam matk tego chopca, i wierz mi, e przykro patrze na jej rozpacz... Wokulski zamyli si. - Dobrze - odpowiedzia - dam mu posad, ale w Moskwie. - A jego biedna matka?... - zapytaa hrabinatonem proszcym. - Wic podwysz mu o dwiecie... o trzystarubli pensj - odpar. W tej chwili zbliyo si do stou kilkoro dzieci, ktrym hrabina zacza rozdawa obrazki. Wokulski wsta z fotelu i aby nie przeszkadza pobonym zajciom, przeszed na stron panny Izabeli. Panna Izabela podniosa oczy od ksiki i dziwnym wzrokiem patrzc na Wokulskiego,spytaa: - Pan nigdy nie cofa swoich postanowie? - Nie - odpowiedzia. Ale w tej chwili spuci oczy. - A gdybym poprosia za tym modym czowiekiem?... Wokulski spojrza na ni zdumiony. - W takim razie odpowiedziabym, e pan Mraczewski straci miejsce, poniewa niestosownie odzywa si o osobach, ktre zaszczyciy go troch askawszym tonem w rozmowie... Jeeli jednak pani kae... Teraz panna Izabela spucia oczy, zmieszana w wysokim stopniu. - A... a!... wszystko mi jedno w rezultacie, gdzie osiedli si ten mody czowiek. Niech jedzie i do Moskwy. - Tam te pojedzie - odpar Wokulski. - Moje uszanowanie paniom - doda, kaniajc si. Hrabina podaa mu rk. - Dzikuj ci, panie Wokulski, za pami i prosz, aeby przyszed do mnie na wicone. Bardzo ci prosz, panie Wokulski- dodaa z naciskiem. Nagle spostrzegszy jaki ruch na rodku kocioa zwrcia si do sucego: - Ide, mj Ksawery, do pani prezesowej ipro, aeby nam pozwolia swego powozu. Powiedz, e nam ko zachorowa. - Na kiedy janie pani rozkae? - spyta sucy. - Tak... za ptorej godziny. Prawda, Belu, e nie posiedzimy tu duej?Sucy podszed do stou przy drzwiach. - Wic do jutra, panie Wokulski - rzeka hrabina. - Spotkasz u mnie wielu znajomych.Bdzie kilku panw z Towarzystwa Dobroczynnoci... "Aha!..." - pomyla Wokulski, egnajc hrabin. Czu dla niej w tej chwili tak wdziczno, e na jej ochron oddaby poow majtku. Panna Izabela z daleka kiwna mu gow i znowu spojrzaa w sposb, ktry wyda mu si bardzo niezwykym. A gdy Wokulski znikn w cieniach kocioa, rzeka do hrabiny: - Cioteczka kokietuje tego pana. Ej! ciociu, to zaczyna by podejrzane... - Twj ojciec ma suszno - odpara hrabina - ten czowiek moe by uytecznym. Zreszt za granic podobne stosunki nale do dobrego tonu. - A jeeli te stosunki przewrc mu w gowie?... - spytaa panna Izabela. - W takim razie dowidby, e ma sab gow - odpowiedziaa krtko hrabina, biorc si do ksiki nabonej. Wokulski nie opuci kocioa, ale w pobliudrzwi skrci w boczn naw. Tu przy grobie Chrystusa, naprzeciw stolika hrabiny, sta w kcie pusty konfesjona. Wokulski wszed do niego, przymkn drzwiczki i niewidzialny, przypatrywa si pannie Izabeli. Trzymaa w rku ksik, spogldajc od czasu do czasu na drzwi kocielne. Na twarzy jej malowao si zmczenie i nuda. Czasami do stolika zbliay si dzieci po obrazki; panna Izabela niektrym podawaaje sama z takim ruchem, jakby chciaa powiedzie: ach, kiedy si to skoczy!... "I to wszystko robi si nie przez pobono ani przez mio do dzieci, ale dla rozgosu i w celu wyjcia za m - pomyla Wokulski. - No i ja take - doda -niemao robi dla reklamy i oenienia si. wiat adnie urzdzony! Zamiast po prostu pyta si: kochasz mnie czy nie kochasz? albo: chcesz mnie czy nie chcesz? ja wyrzucam setki rubli, a ona kilka godzin nudzi si na wystawie i udaje pobon. A jeeli odpowiedziaaby, e mnie kocha? Wszystkie te ceremonie maj dobr stron: daj czas i mono zaznajomienia si. le to jednak nie umie po angielsku... Dzi wiedziabym, co o mnie myli: bo jestem pewny, e o mnie mwia do swej ciotki. Trzeba nauczy si... Albo wemy takie gupstwo jak powz... Gdybym mia powz, mgbym j teraz odesa do domu z ciotk, i znowu zawizaby si midzy nami jeden wze... Tak, powz przyda mi si w kadym razie. Przysporzy z tysic rubli wydatkw na rok,ale c zrobi? Musz by gotowym na wszystkich punktach. Powz... angielszczyzna... przeszo dwiecierubli na jedn kwest!... I to robi ja, ktrytym pogardzam... Waciwie jednak - na cbd wydawa pienidze, jeeli nie na zapewnienie sobie szczcia? Co mnie obchodz jakie teorie oszczdnoci, gdy czuj bl w sercu?"Dalszy bieg myli przerwaa mu smutna, brzczca melodia. Bya to muzyka szkatuki grajcej, po ktrej nastpi wiergot sztucznych ptakw; a gdy one milky, rozlega si cichy szelest fontanny, szept modlitw i westchnienia pobonych. W nawie, u konfesjonau, u drzwi kaplicy grobowej, wida byo zgite postacie klczcych. Niektrzy czogali si do krucyfiksu na pododze i ucaowawszy go, kadli na tacy drobne pienidze wydobyte z chustki do nosa. W gbi kaplicy, w powodzi wiata, lea biay Chrystus otoczony kwiatami. Zdawao si Wokulskiemu, e pod wpywem migotliwych pomykw twarz jego oywia Si, przybierajc wyraz groby albo litoci i aski. Kiedy pozytywka wygrywaa ucj zLamermooru albo kiedy ze rodka kocioa dolecia stukot pienidzy i francuskie wykrzykniki, oblicze Chrystusa ciemniao. Ale kiedy do krucyfiksu zbliy si jaki biedak i opowiada Ukrzyowanemu swoje strapienia, Chrystus otwiera martwe usta i w szmerze fontanny powtarza bogosawiestwa i obietnice... "Bogosawieni cisi... Bogosawieni smutni..." Do tacy podesza moda, urowana dziewczyna. Pooya srebrn czterdziestwk, ale nie miaa dotkn krzya. Klczcy obok z niechci patrzyli na jej aksamitny kaftanik i jaskrawy kapelusz. Ale gdy Chrystus szepn: "Kto z was jest bez grzechu, niech rzuci na ni kamieniem", pada na posadzk i ucaowaajego nogi jak niegdy Maria Magdalena. "Bogosawieni, ktrzy akn sprawiedliwoci... Bogosawieni, ktrzy pacz..."Z gbokim wzruszeniem przypatrywa si Wokulski pogronemu w kocielnym mroku tumowi, ktry z tak cierpliw wiar od osiemnastu wiekw oczekuje spenienia si boskich obietnic. "Kiedy to bdzie!..." - pomyla. "Pole Syn Czowieczy anioy swoje, a oni zbior wszystkie zgorszenia i tych, ktrzy nieprawo czyni, jako zbiera si kkol i pali si go ogniem". Machinalnie spojrza na rodek kocioa. Przy bliszym stoliku hrabina drzemaa, a panna Izabela ziewaa, przy dalszym trzy nie znane mu damy zamieway si z opowiada jakiego wykwintnego modzieca. "Inny wiat... inny wiat!... - myla Wokulski. - Co za fatalno popycha mnie w tamt stron?" W tej chwili tu obok konfesjonau stana, a potem uklka osoba moda, ubrana bardzo starannie, z ma dziewczynk. Wokulski przypatrzy si jej i dostrzeg, e jest niezwykle pikna. Uderzy go nade wszystko wyraz jej twarzy, jakby do tego grobu przysza nie z modlitw, ale z zapytaniem i skarg. Przeegnaa si, lecz zobaczywszy tac, wydobya woreczek z pienidzmi. - Id, Helusiu - rzeka pgosem do dziecka - po to na tacy i pocauj Pana Jezusa. - Gdzie, prosz mamy, pocaowa? - W rczk i w nk... - I w buzi? - W buzi nie mona. - Ech, co tam!... - Pobiega do tacy i pochylia si nad krzyem. - A widzi mama - zawoaa powracajc - pocaowaam i Pan Jezus nic nie powiedzia. - Niech Helusia bdzie grzeczna - odpara matka. - Lepiej uklknij i zmw paciorek. - Jaki paciorek? - Trzy Ojcze nasz, trzy Zdrowa... - Taki duy paciorek?... a ja taka malutka... - No, to zmw jedno Zdrowa... Tylko uklknij... Patrz si tam... - Ju patrz. Zdrowa, Maria, aski pena...Czy to, prosz mamy, ptaszki piewaj? - Ptaszki sztuczne. Mw paciorek. - Jakie to sztuczne? - Zmw pierwej paciorek. - Kiedy nie pamitam, gdzie skoczyam... - Wic mw za mam: Zdrowa, Maria... - mierci naszej. Amen - dokoczya dziewczynka. - A z czego robi si sztuczneptaszki? - Heluniu, bd cicho, bo nigdy ci nie pocauj - szepna strapiona matka. - Masz tu ksik i ogldaj obrazki, jak Pan Jezus by mczony. Dziewczynka usiada z ksik na stopniachkonfesjonau i ucicha. "Co to za mia dziecina! - myla Wokulski. - Gdyby bya moj, zdaje si, e odzyskabym rwnowag umysu, ktr dzi trac z dnia na dzie. I matka przeliczna kobieta. Jakie wosy, profil, oczy... Prosi Boga, aeby zmartwychwstao ich szczcie... Pikna i nieszczliwa; musiby wdow. Ot, gdybym j by spotka rok temu. I jeste tu ad na wiecie?... O krok od siebie staje dwoje ludzi nieszczliwych; jedno szuka mioci i rodziny, drugie moe walczy z bied i brakiem opieki. Kade znalazoby w drugim to, czego potrzebuje, no - i nie zejd si... Jedno przychodzi baga Boga o miosierdzie, drugie wyrzucapienidze dla stosunkw. Kto wie, czy parset rubli nie byoby dla tej kobiety szczciem? Ale ona ich nie dostanie; Bg wtych czasach nie sucha modlitwy ucinionych. A gdyby jednak dowiedzie si, kto ona jest?... Moe bym potrafi jej dopomc. Dlaczego wzniose obietnice Chrystusa nie maj by spenione; choby przez takich jak ja niedowiarkw, skoro poboni zajmujsi czym innym?"W tej chwili Wokulskiemu zrobio si gorco... Do stolika hrabiny zbliy si elegancki modzieniec i co pooy na tacy. Na jego widok panna Izabela zarumienia si i oczy jej nabray tego dziwnego wyrazu, ktry zawsze tak zastanawia Wokulskiego. Na wezwanie hrabiny elegant siad na tym samym fotelu, ktry niedawno zajmowa Wokulski, i zawizaa si ywa rozmowa. Wokulski nie sysza jej treci, tylko czu,e w mzgu wypala mu si obraz tego towarzystwa. Kosztowny dywan, srebrna taca zasypana na wierzchu garci imperiaw, dwa wieczniki, dziesi pomykw, hrabina odziana w grub aob, mody czowiek zapatrzony w pann Izabel i ona - rozpromieniona.Nawetten szczeg nie uszed jego uwagi, e od blasku pomykw hrabinie wiec si policzki, modemu czowiekowi koniec nosa,a pannie Izabeli oczy. "Czy oni kochaj si? - myla. - Wic dlaczeg by si nie pobrali?... - Moe on nie ma pienidzy... Lecz w takim razie co znacz jej spojrzenia?... Podobne rzucaa dzi na mnie. Prawda, e panna na wydaniu musi mie kilku albo i kilkunastu wielbicieli iwabi wszystkich, aeby... sprzeda si najwicej ofiarujcemu!" Przyszed delegowany. Hrabina podniosa si z fotelu, to samo zrobia panna Izabelaiprzystojny modzieniec, i wszyscy troje z wielkim szelestem poszli ku drzwiom zatrzymujc si przy innych stolikach. Kady z asystujcej tam modziey gorco wita pann Izabel, a ona kadego obdarzaa tymi samymi, zupenie tymi samymi spojrzeniami, ktre Wokulskiemu zachwiay rozum. Wreszcie wszystko ucicho: hrabina i panna Izabela opuciy koci. Wokulski ockn si i spojrza bliej siebie.Piknej pani z dzieckiem ju nie byo. "Jaka szkoda!" - szepn i uczu lekkie cinicie serca. Natomiast obok krzya lecego na ziemi wci klczaa moda dziewczyna w aksamitnym kaftaniku i jaskrawym kapeluszu. Gdy zwrcia oczy na owietlonygrb, jej take bysno co na wyrowanych policzkach. Jeszcze raz ucaowaa nogi Chrystusowi, ciko podniosa si i wysza. "Bogosawieni, ktrzy pacz... Nieche przynajmniej tobie zmary Chrystus dotrzyma obietnicy" - pomyla Wokulski i wyszed za ni. W kruchcie spostrzeg, e dziewczyna rozdaje jamun dziadom. I opanowaa go okrutna bole na myl, e z dwu kobiet, z ktrych jedna chce si sprzeda za majtek, a druga ju si sprzedaje z ndzy, ta druga, okryta hab, wobec jakiego wyszego trybunau moe byaby lepsz i czystsz. Na ulicy zrwna si z ni i zapyta: - Dokd idziesz?Na jej twarzy zna byo lady ez. Podniosa na Wokulskiego apatyczne wejrzenie i odpara: - Mog pj z panem. - Tak mwisz?... Wic chod. Nie byo jeszcze pitej, dzie duy; kilku przechodniw obejrzao si za nimi. "Trzeba by kompletnym baznem, aeby robi co podobnego - pomyla Wokulski, idc w stron sklepu. - Mniejsza o skandal, ale co, u diaba, za projekta snuj mi si po bie? Apostolstwo?... Szczyt gupoty. Wreszcie - wszystko mi jedno; jestem tylkowykonawc cudzej woli". Wszed w bram domu, w ktrym znajdowa si sklep, i skrci do pokoju Rzeckiego, a za nim dziewczyna. Pan Ignacyby u siebie i zobaczywszy szczegln par, rozoy rce z podziwu. - Czy moesz wyj na kilka minut? - zapyta go Wokulski. Pan Ignacy nie odpowiedzia nic. Wzi klucz od tylnych drzwi sklepu i opuci pokj. - Dwu? - szepna dziewczyna, wyjmujc szpilk z kapelusza. - Za pozwoleniem - przerwa jej Wokulski. -Dopiero co bya w kocieIe, wszak prawda, moja pani? - Pan mnie widzia? - Modlia si i pakaa. Czy mog wiedzie, z jakiego powodu? Dziewczyna zdziwia si i wzruszajc ramionami odpara: - Czy pan jest ksidz, e si o to pyta? A przypatrzywszy si uwaniej Wokulskiemu, dodaa: - Ech! take zawracanie gowy... Dowcipny! Zabieraa si do odejcia, ale zatrzyma jWokulski. - Poczekaj. Jest kto, ktry chciaby ci dopomc, wic nie spiesz si i odpowiadaj szczerze... Znowu przypatrzya mu si. Nagle oczy jej zamiay si, a na twarz wystpi rumieniec. - Wiem - zawoaa - pan pewnie od tego starego pana!... On kilka razy obiecywa, emnie wemie... Czy on bardzo bogaty?... Pewnie, e bardzo... Jedzi powozem i siadaw pierwszych rzdach w teatrze. - Posuchaj mnie - przerwa - i odpowiadaj:czego pakaa w kociele? - A bo, widzi pan... - zacza dziewczyna i opowiedziaa tak cyniczn histori jakiego sporu z gospodyni, e suchajc jej, Wokulski poblad. "Oto zwierz!" - szepn. - Poszam na groby - mwia dalej dziewczyna - mylaam, e si troch rozerw. Gdzie tam, com wspomniaa o starej, to a mi zy pocieky ze zoci. Zaczam prosi Pana Boga, aeby albo star choroba zatuka, albo ebym ja od niej wysza. I wida Bg wysucha, kiedy ten pan chce mnie zabra. Wokulski siedzia bez ruchu. Wreszcie zapyta: - Ile masz lat? - Mwi si, e szesnacie, ale naprawd mam dziewitnacie. - Chcesz stamtd wyj? - A - choby do pieka. Ju mi tak dokuczyli... Ale... - C? - Pewno nic z tego nie bdzie... Wyjd dzi, to po witach sprowadz mnie i zapac jak wtedy w karnawale, com pniej tydzie leaa. - Nie sprowadz. - Akurat! Mam przecie dug... - Duy? Oho!... z pidziesit rubli. Nie wiem nawet, skd si wzi, bo za wszystko pac podwjnie. Ale jest... U nas tak zawsze. A jeszcze jak usysz, e tamten pan ma pienidze, to powiedz, e ich okradam, i narachuj, ile im si podoba. Wokulski czu, e opuszcza go odwaga. - Powiedz mi, czy ty zechcesz pracowa? - A co bd miaa do roboty? - Nauczysz si szy. - To na nic. Byam przecie w szwalni. Ale z omiu rubli na miesic nikt nie wyyje. Wreszcie - jestem tyle jeszcze warta, e mog nikogo nie obszywa. Wokulski podnis gow. - Nie chcesz wyj stamtd! - Ale chc! - Wic decyduj si natychmiast. Albo wemiesz si do roboty, bo darmo nikt na wiecie chleba nie jada... - I to nieprawda - przerwaa. - Ten stary pan nic przecie nie robi, a pienidze ma. Nieraz te mwi, e mnie ju o nic gowa nie zaboli... - Nie pjdziesz do adnego pana, tylko do magdalenek. Albo wracaj na miejsce. - Magdalenki mnie nie wezm. Trzeba zapaci dug i mie porczenie... - Wszystko bdzie zaatwione, jeeli tam pjdziesz. - Jake ja do nich pjd? - Dam ci list, ktry zaraz odniesiesz, i tam zostaniesz. Chcesz czy nie chcesz?.. - Ha, niech pan da list. Zobacz, jak mi tam bdzie. Usiada i ogldaa si po pokoju. Wokulski napisa list, opowiedzia, gdzie mai, i w kocu doda: - Masz wz i przewz. Bdziesz dobra i pracowita, bdzie ci dobrze; ale jeeli nie skorzystasz z okazji, rb, co ci si podoba.Moesz i. Dziewczyna rozemiaa si. - To stara bdzie si wcieka... To jej narobi... Cha... Cha!... Ale... moe pan tylko naciga? - Id - odpowiedzia Wokulski wskazujc drzwi. Jeszcze raz przypatrzya mu si z uwag i, panie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AANPc Oe c Pc Q+* c R76 wysza wzruszajc ramionami. W chwil po jej odejciu ukaza si pan Ignacy. - C to za znajomo? - spyta kwano. - Prawda!... - rzek zamylony Wokulski. - Nie widziaem jeszcze podobnego bydlcia, chocia znam duo bydlt. - W samej Warszawie jest ich tysice - odpar Rzecki. - Wiem. Tpienie ich do niczego nie doprowadzi, bo cigle si odradzaj, wic wniosek, e prdzej czy pniej spoeczeristwo musi si przebudowa od fundamentw do szczytu. Albo zgnije. - Aha!... - szepn Rzecki. - Domylaem si tego. Wokulski poegna go. Dowiadcza takich uczu, jak chory na gorczk, ktrego oblano zimn wod. "Nim jednak przebuduje si spoeczno - myla - widz, e sfera mojej filantropii bardzo si uszczupli. Majtek mj nie wystarczyby na uszlachetnianie instynktwnieludzkich. Wol ziewajce kwestarki nielimodlce si i paczce potwory". Obraz panny Izabeli ukaza mu si otoczonyjaniejszym ni kiedykolwiek blaskiem. Krewbia mu do gowy i upokarza si w duchu na myl, e z podobnym stworzeniem mg j zestawi! "Wol ja wyrzuca pienidze na powozy i konie anieli na tego rodzaju - nieszczcia!..." W Wielk Niedziel Wokulski najtym powozem zajecha przed mieszkanie hrabiny. Zasta ju dugi szereg ekwipawbardzo rozmaitego dostojestwa. Byy tam eleganckie doroki, obsugujce zot modzie, i doroki zwyczajne, wzite na godziny przez emerytw; stare karety, stare konie, stara uprz i suba w wytartej liberii, i nowe, prosto z Wiednia powoziki, przy ktrych lokaje mieli kwiaty w butonierkach, a furmani opierali bat na biodrze, jak marszakowsk buaw. Nie brako i fantastycznych kozakw, odzianych w spodnie tak szerokie, jakby tam wanie ich panowie umiecili swoj ambicj. Dostrzeg te mimochodem, e w gronie zebranych wonicw suba wielkichpanw zachowywaa si w sposb peen godnoci, bankierscy chcieli rej wodzi, za co im wymylano, a dorokarze byli najrezolutniejsi. Furmani za powozw najtych trzymali si blisko siebie, gardzcy reszt i przez ni pogardzani. Gdy Wokulski wszed do przysionka, siwy szwajcar w czerwonej wstdze ukoni musi gboko i otworzy drzwi do kontramarkarni, gdzie dentelmen w czarnym fraku zdj z niego palto. Jednoczenie za zabieg mu drog Jzef, lokaj hrabiny, ktry dobrze zna Wokulskiego; przenosi bowiem z jego sklepu do kocioa pozytywk i piewajce ptaszki. - Janie pani czeka - rzek Jzef. Wokulski sign do kamizelki i da mu pi rubli, czujc, e poczyna sobie jak parweniusz. "Ach, jaki ja jestem gupi! - myla. - Nie,nie jestem gupi. Jestem tylko dorobkiewicz, ktry w tym pastwie musi opaca si kademu na kadym kroku. No, nawracanie jawnogrzesznic kosztuje wicej". Szed po marmurowych schodach ozdobionych kwiatami, a Jzef przed nim. Na pierwszej kondygnacji mia kapelusz na gowie, na drugiej zdj go, nie wiedzc, czy robi stosownie, czy niestosownie. "W rezultacie mgbym midzy nich wszystkich wej w kapeluszu na gowie" -rzek do siebie. Dostrzeg, e Jzef mimo swego wieku, wicej ni redniego, bieg po schodach jakania i na grze gdzie si podzia, a Wokulski zosta sam, nie wiedzc, dokd uda si i komu si zameldowa. Bya to krtka chwila, lecz w Wokulskim gniew zakipia. "Jakimi to oni formami obwarowali si, co?- pomyla. - A... gdybym to mg wszystko zwali!..." I przywidziao mu si w cigu kilkunastu sekund, e midzy nim a tym czcigodnym wiatem form wykwintnych musi si stoczy walka, w ktrej albo ten wiat runie, albo - on zginie. "Wic dobrze, zgin... Ale zostawi po sobiepamitk!..." "Zostawisz przebaczenie i lito" - szepnmu jaki gos. "Czyem ja a tak nikczemny!" "Nie, jeste a tak szlachetny" Ockn si - przy nim sta pan Tomasz cki. - Witam ci, panie Stanisawie - rzek z waciw mu majestatycznoci. - Witam ci tym gorcej, e przybycie twoje do nasczy si z bardzo miym wypadkiem w rodzinie... "Czyby zarczya si panna Izabela?..." - pomyla Wokulski i pociemniao mu w oczach. - Wyobra pan sobie, e z okazji twego tu przybycia... Syszysz, panie Stanisawie?... Z okazji twojej wizyty u nas ja pogodziem si z pani Joann, z moj siostr... Ale panzblade?... Znajdziesz tu wielu znajomych.... Nie wyobraaj sobie, e arystokracja jest tak straszn... Wokulski otrzsn si. - Panie cki - odpar chodno - w moim namiocie pod Plewn bywali wiksi panowie. I byli dla mnie tyle askawi, e nieatwo wzrusz si widokiem nawet tak wielkich, jakich... nie znajd w Warszawie. - A... A!... - szepn pan Tomasz i ukoni mu si. Wokulski zdumia si. "Oto fagas! -.przemkno mu przez gow. - I ja... ja!... miabym z takimi ludmi robi sobie ceremonie?..." Pan cki wzi go pod rk i w sposb bardzo uroczysty wprowadzi do pierwszego salonu, gdzie byli sami mczyni. - Widzisz pan: hrabia... - zacz pan Tomasz. - Znam - odpar Wokulski, a w duchu doda:- "Winien mi ze trzysta rubli..." - Bankier... - objania dalej pan Tomasz. Ale nim powiedzia nazwisko, bankier sam zbliy si do nich i przywitawszy Wokulskiego, rzek: - Bj si pan Boga, z Parya ogromnie ekscytuj nas o te bulwary... Czy pan im odpowiedziae? - Pierwej chciaem porozumie si z panem- odpar Wokulski. - Wic zejdmy si gdzie. Kiedy pan jeste w domu? - Nie mam staej godziny, wol by u pana.- To wstp pan do mnie we rod na niadanie i raz skoczmy. Poegnali si. Pan Tomasz czulej przycisnrami Wokulskiego. - Jenera... - zacz. Jenera, ujrzawszy Wokulskiego, poda mu rk i przywitali si jak starzy znajomi. Pan Tomasz stawa si coraz tkliwszym dlaWokulskiego i zaczyna dziwi si widzc, e kupiec galanteryjny zna najwybitniejsze osobistoci w miecie, a nie zna tylko tych,ktrzy odznaczali si tytuem albo majtkiem, nic zreszt nie robic. Przy wejciu do drugiego salonu, gdzie byokilka dam, zastpia im drog hrabina Karolowa. Koo niej przesun si sucy Jzef. "Rozstawili pikiety - pomyla Wokulski - aeby nie skompromitowa dorobkiewicza. Grzecznie to z ich strony, ale..." - Jake si ciesz, panie Wokulski - rzeka hrabina, odbierajc go panu Tomaszowi - jake si ciesz, e spenie moj prob... Jest tu wanie osoba, ktra pragnie pozna si z panem. W pierwszym salonie ukazanie si Wokulskiego zrobio pewn sensacj. - Jenerale - mwi hrabia - hrabina zaczynanam sprowadza kupcw galanteryjnych. Ten Wokulski... - On taki kupiec jak ja i pan - odpar jenera. - Mj ksi - mwi inny hrabia - skd wzi si tu ten jaki Wokulski? - Zaprosia go gospodyni - odpar ksi. - Nie mam przesdu co do kupcw - cigndalej hrabia - ale ten Wokulski, ktry zajmowa si dostaw w czasie wojny i zrobi na niej majtek... - Tak... tak... - przerwa ksi. - Ten rodzaj majtkw bywa zwykle niepewny, ale za Wokulskiego rcz. Hrabina mwia ze mn, a ja zapytywaem oficerw, ktrzy byli na wojnie, midzy innymi mojegosiostrzeca. Ot o Wokulskim byo jedno zdanie, e dostawa, ktrej si on dotkn, bya uczciwa. Nawet onierze, ile razy dostali dobry chleb, mwili, e musia by pieczony z mki od Wokulskiego. Wicej hrabiemu powiem - cign ksi - e Wokulski, ktry swoj rzetelnoci zwrcina siebie uwag osb najwyej pooonych miewa bardzo pontne propozycje. W styczniu tego oto roku dawano mu dwakro sto tysicy rubli tylko za firm do pewnegoprzedsibiorstwa, i nie przyj... Hrabia umiechn si i rzek: - Miaby wicej o dwakro sto tysicy rubli... - Miaby, ale nie byby dzi tutaj - odpar ksi i kiwnwszy gow hrabiemu odszed. - Stary wariat - szepn hrabia, pogardliwie spogldajc za ksiciem. W trzecim salonie, dokd wszed z hrabin Wokulski, znajdowa si bufet tudzie mnstwo wikszych i mniejszych stolikw, przy ktrych dwjkami, trjkami, nawet czwrkami siedzieli zaproszeni. Kilku sucych roznosio potrawy i wina, a dyrygowaa nimi panna Izabela, widocznie zastpujc gospodyni. Miaa na sobie bladoniebiesk sukni i wielkie pery na szyi. Bya tak pikna i tak majestatyczna wruchach, e Wokulski patrzc na ni skamienia. "Nawet marzy o niej nie mog!..." - pomyla z rozpacz. Jednoczenie we framudze okna spostrzegmodego czowieka, ktry by wczoraj na grobach, a dzi siedzia sam przy maym stoliczku, nie spuszczajc oka z panny Izabeli. "Naturalnie, e j kocha!" - myla Wokulski i dozna takiego wraenia, jakby owion go chd grobu. "Jestem zgubiony" - doda w duchu. Wszystko to trwao kilka sekund. - Czy widzisz pan t staruszk midzy biskupem i jeneraem? - odezwaa si hrabina. - Jest to prezesowa Zasawska, moja najlepsza przyjacika, ktra koniecznie chce pana pozna. Jest panem bardzo zajta - cigna hrabina z umiechem - jest bezdzietna i ma par adnych wnuczek. Zrbe pan dobry wybr!... Tymczasem przypatrz si jej, a gdy ci panowie odejd, przedstawi pana. A... ksi... - Witam pana - odezwa si ksi do Wokulskiego. - Kuzynka pozwoli?... - Bardzo prosz - odpara hrabina. - Macie tu panowie wolny stolik... Ja opuszcz was na chwil... Odesza. - Sidmy, panie Wokulski - mwi ksi. - Wybornie zdarzyo si, poniewa mam do pana wany interes. Wyobra pan sobie, e paskie projekta wywoay wielki popoch midzy naszymi bawenianymi fabrykantami... Wszak dobrze powiedziaem- bawenianymi?... Oni utrzymuj, e pan chce zabi nasz przemys... Czy istotnie konkurencja, ktr pan stwarza, jest tak grona?... - Mam wprawdzie - odpar Wokulski - u moskiewskich fabrykantw kredyt do wysokoci trzech, nawet czterech milionwrubli, ale jeszcze nie wiem, czy pjd ich wyroby. - Straszna!... straszna cyfra! - szepn ksi. - Czy nie widzisz pan w niej istotnego niebezpieczestwa dla naszych fabryk? - Ach, nie. Widz tylko nieznaczne zmniejszenie ich kolosalnych dochodw, co zreszt mnie nie obchodzi. Ja mam obowizek dba tylko o wasny zysk i o tanio dla nabywcw; nasz za towar bdzie taszy. - Czy jednak rozwaye pant kwesti jako obywatel?... - rzek ksi,ciskajc go za rk - My ju tak niewiele mamy do stracenia... - Mnie si zdaje, e jest to do po obywatelsku dostarczy konsumentom taszego towaru i zama monopol fabrykantw, ktrzy zreszt tyle maj z nami wsplnego, e wyzyskuj naszych konsumentw i robotnikw. - Tak pan sdzisz?... Nie pomylaem o tym.Mnie zreszt nie obchodz fabrykanci, ale kraj, nasz kraj, biedny kraj... - Czym mona panom suy? - odezwaa si nagle, zbliywszy si do nich, panna Izabela. Ksi i Wokulski powstali. - Jake jeste dzi pikna, kuzynko - rzekksi ciskajc j za rk. - auj doprawdy, e nie jestem moim wasnym synem... Chocia - moe to i lepiej! Bo gdyby mnie odrzucia, co jest prawdopodobne, bybym bardzo nieszczliwy... Ach, przepraszam!... - spostrzeg si ksi. - Pozwolisz, kuzynko, przedstawi sobie pana Wokulskiego. Dzielny czowiek, dzielny obywatel... to ci wystarczy, wszak prawda?.. - Miaam ju przyjemno... - szepna panna Izabela, odpowiadajc na ukon. Wokulski spojrza jej w oczy i dostrzeg takie przeraenie, taki smutek, e go znowu opanowaa desperacja. "Po com ja tu wchodzi?..." - pomyla. Spojrza na framug okna i znowu zobaczy modego czowieka, ktry cigle siedzia sam nad nietknitym talerzem, zasaniajc oczy rk. "Ach, po com ja tu przyszed, nieszczliwy..." - myla Wokulski czujc taki bl, jakby mu serce wyrywano kleszczami. - Moe pan cho wina pozwoli? - pytaa panna Izabela, przypatrujc mu si ze zdziwieniem. - Co pani kae - odpar machinalnie. - Musimy si lepiej pozna, panie Wokulski -mwi ksi. - Musisz pan zbliy si do naszej sfery, w ktrej, wierz mi, s rozumy i szlachetne serca, ale - brak inicjatywy... - Jestem dorobkiewiczem, nie mam tytuu...- odpar Wokulski chcc cokolwiek odpowiedzie. - Przeciwnie, masz pan... jeden tytu: prac, drugi: uczciwo, trzeci: zdolnoci, czwarty: energi... Tych tytuw nam potrzeba do odrodzenia kraju, to nam daj, a przyjmiemy ci jak... brata... Zbliya si hrabina. - Pozwoli ksi?... - rzeka. - Panie Wokulski... Podaa mu rk i poszli oboje do fotelu prezesowej. - Oto jest, prezesowo, pan Stanisaw Wokulski - odezwaa si hrabina do staruszki, ubranej w ciemn sukni i kosztowne koronki. - Sid, prosz ci - rzeka prezesowa wskazujc mu krzeso obok. - Stanisaw ci na imi, tak?... A z ktryche to Wokulskich?... - Z tych... nie znanych nikomu - odpar - a najmniej chyba pani. - A nie suye twj ojciec w wojsku? - Ojciec nie, tylko stryj. - I gdzie to on suy, nie pamitasz?... Czy nie byo mu na imi take Stanisaw? - Tak, Stanisaw. By porucznikiem, a pniej kapitanem w sidmym puku liniowym... - W pierwszej brygadzie, drugiejdywizji - przerwaa prezesowa. - Widzisz, moje dziecko, e nie jeste mi tak nie znany... yje on jeszcze?... - Umar przed picioma laty. Prezesowej zaczy dre rce. Otworzyamay flakonik i powchaa go. - Umar, powiadasz?... Wieczny mu odpoczynek!... Umar... A nie zostaa ci jaka po nim pamitka? - Zoty krzy... - Tak, zoty krzy... I nice wicej? - Miniatura stryja z roku 1828, malowana na koci soniowej. Prezesowa coraz czciej podnosia flakonik; rce dray jej coraz silniej. - Miniatura... - powtrzya. - A wiesze, ktoj malowa?.. I nice wicej nie zostao? - Bya jeszcze paczka papierw i jaka druga miniatura... - Coe si z nimi dzieje?... - nalegaa coraz niespokojniej prezesowa. - Te przedmioty stryj sam opiecztowa na kilka dni przed mierci i kaza woy je do swojej trumny. - A... a!... - szepna staruszka i rzewnie si rozpakaa. W sali zrobi si ruch. Przybiega zatrwoona panna Izabela, potem hrabina, wziy prezesow pod rce i z wolna wyprowadziy do dalszych pokojw. W jednej chwili na Wokulskiego zwrciy si wszystkie oczy. Zaczto z cicha szepta. Widzc, e wszyscy na niego patrz i o nimmwi, Wokulski zmiesza si. Aeby jednakpokaza obecnym, e ta osobliwa popularno nic go nie obchodzi, wypi jeden po drugim dwa kieliszki wina stojce na stoliku i wtedy spostrzeg, e jeden kieliszek, z winem wgierskim, nalea do jeneraa, a drugi, z czerwonym, do biskupa. "adnie si urzdzam - rzek do siebie. - Gotowi jeszcze powiedzie, e zrobiem afront staruszce, aeby wypi wino jej ssiadom..."Wsta z zamiarem wyjcia i zrobio mu si gorco na myl o defiladzie przez dwa salony, w ktrych czekaj go rzgi spojrze i szeptw. Ale zabieg mu drog ksi, mwic: - Pewnie rozmawialicie pastwo z prezesow o bardzo dawnych czasach, kiedy a do ez doszo. Prawda, e zgadem?... Wracajc do tematu, ktry namprzerwano, czy nie sdzisz pan, e dobrze byoby zaoy w kraju polsk fabryk tanich tkanin?... Wokulski potrzsn gow. - Wtpi, aeby si to udao - odpar. - Trudno myle o wielkich fabrykach tym, ktrzy nie mog zdoby si na mae ulepszenia w ju istniejcych... - Mianowicie?... - Mwi o mynach - cign Wokulski. - Za par lat bdziemy sprowadzali nawet mk,bo nasi mynarze nie chc zastpi kamieni - walcami. - Pierwszy raz sysz!... Sidmy tu - mwi ksi, cignc go do obszernej framugi - i opowiedz pan, co to znaczy?W salonach tymczasem rozmawiano. - Jaka zagadkowa figura ten pan - mwiapo francusku dama w brylantach do damy wstrusim pirze. - Pierwszy raz widziaam prezesow paczc. - Naturalnie, historia miosna - odpowiedziaa dama z pirem. - W kadym razie zrobi kto zoliwego figla hrabinie iprezesowej, wprowadzajc tego jegomocia. - Przypuszczasz pani, e... - Jestem pewna - odpara wzruszajc ramionami. - Niech pani wreszcie spojrzy na niego. Maniery bardzo ze, ale c to zafizjognomia, jaka duma!... Szlachetnej rasy nie ukryje si nawet pod achmanami. - Zadziwiajce!... - mwia dama w brylantach. - Bo i ten jego majtek, jakoby g i, panie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AASP c Tc U-c V4*^c W8- XQ?( zrobiony w Bugarii... - Naturalnie. To zarazem tumaczy, dlaczego prezesowa pomimo bogactw tak mao wydaje na siebie. - I ksi bardzo na niego askaw... - Przez lito, czy nie za mao?... Niech tylko pani spojrzy na nich obu... - Sdziabym, e nie ma ani ladu podobiestwa. - Zapewne, ale... ta duma, pewno siebie... Z jak oni swobod rozmawiaj... Przy innym stoliku naradzali si trzej panowie. - No, hrabina zrobia zamach stanu - mwi brunet z grzywk. - I uda si jej. Ten Wokulski troch sztywny, ale ma w sobie co - odpowiedziapan siwy. - W kadym razie kupiec... - Czyme kupiec gorszy od bankierw? - Kupiec galanteryjny, sprzedaje portmonetki - nalega brunet. - My czasami sprzedajemy herby... - wtrci trzeci, szczupy staruszek z siwymi faworytami. - Jeszcze zechce oeni si tutaj... - Tym lepiej dla panien. - Ja bym mu sam odda crk. Czowiek, sysz, porzdny, bogaty, posagu nie strwoni... Koo nich szybko przesza hrabina. - Panie Wokulski - rzeka wycigajc wachlarz w kierunku framugi. Wokulski przybieg do niej. Podaa mu rk i we dwoje opucili salon. Osamotnionego ksicia zaraz otoczyli mczyni; niektrzy prosili go, aeby zapozna ich z Wokulskim. - Warto, warto!... - mwi zadowolony ksi. - Takiego nie byo jeszcze midzy nami. Gdybymy dawniej zbliyli si do nich,nasz nieszczliwy kraj wygldaby inaczej.Usyszaa to mijajca ich wanie panna Izabela i - poblada. Przystpi do niej mody czowiek z wczorajszej kwesty. - Zmczya si pani? - rzek. - Troch - odpowiedziaa ze smutnym umiechem. - Przychodzi mi do gowy dziwne pytanie - dodaa po chwili - czy ja te potrafiabym walczy?... - Czy z sercem? - zapyta. - Nie warto... Panna Izabela wzruszya ramionami. - Ach, gdzie znowu z sercem. Myl o prawdziwej walce z silnym nieprzyjacielem.cisna go za rk i opucia salon. Wokulski, prowadzony przez hrabin, mindugi szereg pokojw. W jednym z nich, z dala od zaproszonych goci, rozlegay si piewy i dwiki fortepianu. Gdy weszli tam, uderzy go szczeglny widok. Jaki mody czowiek gra na fortepianie; z dwubardzo przystojnych dam, stojcych przy nim, jedna udawaa skrzypce, druga klarnet; przy tej za muzyce taczyo kilkapar, midzy ktrymi znajdowa si tylko jeden mczyzna. - Oj! wy zbytnicy! - zgromia ich hrabina. Odpowiedzieli wybuchem miechu, nie przerywajc zabawy. Minli i ten pokj i weszli na schody. - Ot, widzisz - rzeka hrabina - to jest najwysza arystokracja. Zamiast siedzie wsalonie, uciekli tutaj dokazywa. "Jaki oni maj rozum!" - pomyla Wokulski.I zdawao mu si, e midzy tymi ludmi ycie upywa prociej i weselej anieli midzy nadtym mieszczastwem albo arystokratyzujc szlacht. Na grze, w pokoju odcitym od zgieku i nieco przymionym, siedziaa w fotelu prezesowa. - Zostawiam was tu, moi pastwo - rzeka hrabina. - Nagadajcie si, bo ja musz wraca. - Dzikuj ci, Joasiu - odpowiedziaa prezesowa. - Side, prosz ci - zwrcia si do Wokulskiego. A gdy zostali sami, dodaa: - Nawet nie wiesz, ile obudzie we mnie wspomnie. Teraz dopiero Wokulski spostrzeg, e midzy t dam a jego stryjem musia istnie jaki niezwyky stosunek. Opanowao go niespokojne zdumienie. "Dziki Bogu - pomyla - e jestem legalnym dzieckiem moich rodzicw". - Prosz ci - zacza prezesowa - mwisz, e stryj twj umar. Gdziee on, biedak, pochowany? - W Zasawiu, gdzie mieszka od powrotu zemigracji. Prezesowa znowu podniosa chustk do oczu. - Doprawdy?... Ach, ja niewdziczna!... Bye kiedy u niego?... Nie mwie ci nic... Nie oprowadza ci?... Wszake tam, na grze, s ruiny zamku, prawda? Stoj one jeszcze? - Tam wanie, do zamku, stryj co dzie chodzi na spacer i cae godziny przesiadywalimy z nim na duym kamieniu... - Patrzaje?... Znam ten kamie; siedzielimy wtedy oboje na nim i patrzylimy to na rzek, to na oboki, ktrych bieg niepowrotny uczy nas, e takucieka szczcie. Czuj to dopiero dzisiaj. Astudnia jeste w zamku i zawsze gboka? - Bardzo gboka. Tylko trafi do niej trudno, bo wejcie zamaskoway gruzy. Dopiero stryj mi j pokaza. - Wiesze ty - mwia prezesowa - e w chwili ostatniego z nim poegnania mylelimy: czyby si do tej studni nie rzuci? Nikt by nas tam nie odszuka i na wieki zostalibymy razem. Zwyczajnie - szalona modo... Otara oczy i cigna dalej: - Bardzo... bardzo lubiam go; a myl, e i on mnie troch... kiedy tak pamita wszystko. Ale on by ubouchny oficer, a jana nieszczcie bogata, i do tego jeszcze bliska krewna dwu jeneraw. No i rozdzielono nas... Moe te bylimy zanadto cnotliwi... Ale cicho!... cicho!... - dodaa, miejc si i paczc. - Takie rzeczy wolno mwi kobietom dopiero w sidmym krzyyku. kanie przerwao jej mow. Powchaa swj flakonik, odpocza i zacza znowu: - Bywaj wielkie zbrodnie na wiecie, ale chyba najwiksz jest zabi mio. Tyle latupyno, prawie p wieku; wszystko przeszo: majtek, tytuy, modo, szczcie... Sam tylko al nie przeszed i pozosta, mwi ci, taki wiey, jakby to byo wczoraj. Ach, gdyby nie wiara, e jestinny wiat, w ktrym podobno wynagrodz tutejsze krzywdy, kto wie, czy nie przekloby si i ycia, i jego konwenansw... Ale ty mnie nie rozumiesz, bo wy dzi macie mocniejsze gowy, lecz zimniejsze anieli my serca. Wokulski siedzia ze spuszczonymi oczyma. Co dawio go, szarpao za piersi. Wpi sobie paznokcie w rce i myla, aeby jak najprdzej std wyj i ju nie sucha skarg, ktre odnawiay w nim najboleniejsze rany. - A ma on, biedaczysko, jaki nagrobek? - spytaa po chwili prezesowa. Wokulski zarumieni si. Nigdy nie przychodzio mu do gowy, aeby zmarli potrzebowali czego wicej nad grud ziemi. - Nie ma - cigna prezesowa, widzc jego zakopotanie. - Nie tobie dziwi si, moje dziecko, e o nagrobku nie pamita,ale sobie wyrzucam, em zapomniaa o czowieku. Zadumaa si i nagle, pooywszy na jego ramieniu swoj wychud i drc rk, rzeka znionym gosem: - Mam do ciebie prob... Powiedz, e j spenisz... - Z pewnoci - odpar Wokulski. - Pozwl, aebym ja mu postawia nagrobek. Ale e sama jecha tam nie mog,wic ty mnie wyrczysz. We std kamieniarza, niechaj rozupie ten kamie, wiesz, ten, na ktrym siadywalimy na grze, pod zamkiem, i niech jedn poow ustawi na jego grobie. Cokolwiek bdzie kosztowa, zapacisz, a zwrc ci razem zdozgonn wdzicznoci. Zrobisze to? - Zrobi. To dobrze, dzikuj ci... Myl, e mu przyjemniej bdzie spoczywa pod kamieniem, ktry sysza nasze rozmowy i patrzy na zy. Ach, jak ciko wspomina... A napis, wiesze jaki? - mwia dalej. - Kiedymy si rozczali, zostawi mi par strofek z Mickiewicza. Pewnie czytae je kiedy. Jak cie tym duszy, gdy padnie z daleka, Tym szerzej koo aobne roztoczy, Tak pami o mnie: im dalej ucieka, Tym grubszym kirem tw dusz zamroczy... O, prawda to!... I studni, ktra miaa nas poczy, chciaabym upamitni w jaki sposb... Wokulski wstrzsn si i patrzy gdzie szeroko otwartymi oczyma. - Co tobie? - zapytaa prezesowa. - Nic - odpar z umiechem. - mier zajrzaa mi w oczy. - Nie dziw si: kry koo mnie starej, zatem musz j widzie moi ssiedzi. Wic zrobisz, o co ci prosz?- Tak. - Bde u mnie po witach i... czsto przychod. Moe si troch ponudzisz, ale moe i ja, niedona, przydam ci si na co. A teraz id ju na d, id... Wokulski pocaowa j w rk, ona go parrazy w gow; potem dotkna dzwonka. Wszed sucy. - Sprowade pana do sali - rzeka. Wokulski by odurzony. Nie wiedzia, ktrdy idzie, nie zdawa sobie sprawy z tego, o czym rozmawiali z prezesow. Czutylko, e znajduje si w jakim odmcie duych komnat, starodawnych portretw, cichych stpa, nieokrelonej woni. Otaczay go kosztowne meble, ludzie peni delikatnoci, o jakiej nigdy nie marzy, a nad tym wszystkim, jak poemat, unosiy siwspomnienia starej arystokratki, przesiknite westchnieniami i zami. "C to za wiat?... Co to za wiat?..." A jednak jeszcze mu czego brako. Chcia cho raz spojrze na pann Izabel. "No, w sali j zobacz..." Lokaj otworzy drzwi do sali. Znowu wszystkie gowy zwrciy si w jego stron i ucichy rozmowy jak szum odlatujcego ptactwa. Nastaa chwila ciszy,w ktrej wszyscy patrzyli na Wokulskiego, a on nie widzia nikogo, tylko rozgorczkowanym spojrzeniem szuka bladoniebieskiej sukni. "Tu jej nie ma" - pomyla. - No, tylko patrzcie, jak on sobie nic z wasnie robi!... - szepn, miejc si, staruszek z siwymi faworytami. "Musi by w drugiej sali" - mwi do siebieWokulski. Spostrzeg hrabin i zbliy si do niej. - C, skoczylicie pastwo konferencj? - spytaa hrabina. - Prawda, jaka to mia osoba, prezesowa?... Ma pan w niej wielk przyjacik, nie wiksz jednak anieli wemnie. Zaraz przedstawi pana... Pan Wokulski!... - dodaa zwracajc si do damyw brylantach. - A ja zaraz przystpuj do interesu - rzeka dama patrzc na niego z gry. - Nasze sierotki potrzebuj kilku sztuk ptna... Hrabina lekko zarumienia si. - Tylko kilku?... - powtrzy Wokulski i spojrza na brylanty wyniosej damy, reprezentujce warto kilkuset sztuk najcieszego ptna. - Po witach - doda - bd mia honor na rce pani hrabiny przysa ptno... Ukoni si, jakby chcia odchodzi. - Chcesz nas pan poegna? - spytaa troch zmieszana hrabina. - Ale to impertynent! - rzeka dama w brylantach do swej towarzyszki w strusim pirze. - egnam pani hrabin i dzikuj za zaszczyt, jaki mi pani raczya wyrzdzi!...- mwi Wokulski, caujc gospodyni w rk. - Tylko do widzenia, panie Wokulski, wszak prawda?... Duo bdziemy mieli interesw zesob. I w drugim salonie nie byo panny Izabeli. Wokulski uczu niepokj. "Przecie musz na ni spojrze... Kto wie, jak prdko spotkamy si w podobnych warunkach" - A, jeste pan - zawoa ksi. - Ju wiem, jaki uoylicie spisek z panem ckim. Spka do handlu ze Wschodem - wyborna myl! Musicie i mnie do niej przyj... Musimy pozna si bliej... - A widzc, e Wokulski milczy, doda: - Prawda, jakim ja nudny, panie Wokulski? Aleto nic nie pomoe; musicie zbliy si do nas, pan i panu podobni i - razem idmy. Wasze firmy s take herbami, nasze herbys take firmami, ktre gwarantuj rzetelno w prowadzeniu interesw... ciskali si za rce i Wokulski co odpowiedzia, ale co?... - nie byo mu wiadome. Niepokj jego wzrasta; na prno szuka panny Izabeli. "Chyba jest dalej" - szepn, z trwog idcdo ostatniego salonu. Tu pochwyci go pan cki z oznakami niebywaej tkliwoci. - Ju pan wychodzisz? Wic do widzenia, drogi panie. Po witach u mnie pierwsza sesja i w imi boe zaczynajmy. "Nie ma jej!" - myla Wokulski, egnajc si z panem Tomaszem. - Ale wiesz pan - szepn cki - zrobie szalony efekt. Hrabina nie posiada si z radoci, ksi mwi tylko o tobie... A jeszcze ten wypadek z prezesow... No... cudownie! Nie mona byo marzy o zdobyciu lepszej pozycji... Wokulski sta ju w progu. Jeszcze raz szklanymi oczyma powid po sali i - wyszed z desperacj w sercu. "Moe wypadaoby wrci i poegna j?... Przecie zastpowaa miejsce gospodyni..." - myla, powoli schodzc ze schodw. Nagle drgn, syszc szelest sukni w wielkiej galerii. "Ona..." Podnis gow i zobaczy dam w brylantach. Kto poda mu palto. Wokulski wyszed na ulic, zatoczywszy si jak pijany. "C mi po wietnej pozycji, jeeli jej tam nie ma?" - Konie pana Wokulskiego! - zawoa z sieni szwajcar, pobonie ciskajc trzyrublwk.zami zasze oczy i nieco zachrypnity gos wiadczyy, e obywatel ten nawet natrudnym posterunku czci jednak pierwszy dzie Wielkiejnocy. - Konie pana Wokulskiego!... Konie Wokulskiego!... Wokulski, zajedaj!... - powtrzyli stojcy furmani. rodkiem Alei z wolna toczyy si dwa szeregi doroek i powozw w stron Belwederu i od Belwederu. Kto z jadcych spostrzeg na chodniku Wokulskiego i ukoni mu si. "Kolega!" - szepn Wokulski i zarumieni si. Gdy sprowadzono mu powz, zrazu chcia wsi, lecz rozmyli si. - Wracaj, bracie, do domu - rzek do furmana, dajc mu na piwo. Powz odjecha ku miastu. Wokulski zmiesza si z przechodniami i poszed w stron Ujazdowskiego placu. Szed z wolna iprzypatrywa si jadcym. Wielu spomidzynich zna osobicie. Oto rymarz, ktry dostarcza mu wyrobw skrzanych, jedzie na spacer z on, grub jak beczka cukru, i wcale adn crk, z ktr chciano go swata. Oto syn rzenika, ktry do sklepu, niegdy Hopfera, dostarcza wdlin. Oto bogaty ciela z liczn rodzin. Wdowa po dystylatorze, rwnie majca duy majtekirwnie gotowa odda rk Wokulskiemu. Tugarbarz, tam dwaj subiekci bawatni, dalej krawiec mski, mularz, jubiler, piekarz, a oto - jego wspzawodnik, kupiec galanteryjny, w zwykej doroce. Wiksza ich cz nie widziaa Wokulskiego,niektrzy jednak spostrzegli go i kaniali mu si; lecz byli i tacy, ktrzy spostrzegszy go, nie kaniali si, a nawet umiechali si zoliwie. Z caego mnstwa tych kupcw, przemysowcw i rzemielnikw, rwnych mu stanowiskiem, niekiedy bogatszych od niego i dawniej znanych w Warszawie, on tylko jeden by dzi na wiconym u hrabiny. aden z tamtych, on tylko jeden!... "Mam nieprawdopodobne szczcie - myla. - W p roku zrobiem majtek krociowy, za par lat mog mie milion... Nawet prdzej... Dzi ju mam wstp na salony, a za rok?... Niektrym z tych, co przed chwil ocierali si o mnie, przed siedemnastu laty mogem usugiwa w sklepie, a nie usugiwaem chyba dlatego, e aden nie wstpiby tam. Z komrki przysklepie do buduaru hrabiny, co za skok!... Czy aby ja nie za prdko awansuj?" - doda z tajemn trwog w sercu. By ju na rozlegym placu Ujazdowskim, wktrego poudniowej czci znajdoway si zabawy ludowe. Pomieszane dwiki katarynek, odgosy trb i zgiek kilkunastutysicznego tumu ogarnia go jakfala nadpywajcej powodzi. Widzia jak nadoni dugi szereg hutawek, kolyszcych si w prawo i w lewo niby ogromne wahada o potnym rozmachu. Potem drugiszereg - szybko krccych si namiotw, z dachami w rnokolorowe pasy. Potem trzeci szereg - bud zielonych, czerwonych itych, gdzie przy wejciu janiay potworne malowida, a na dachu ukazywali si jaskrawo odziani pajace albo olbrzymie lalki. A we rodku placu - dwa wysokie supy, na ktre teraz wanie wspinali si amatorowie frakowych garniturw i kilkurublowych zegarkw. Wrd tych wszystkich czasowych a brudnych budynkw roi si rozbawiony tum. Wokulskiemu przypomniay si lata dziecinne. Jake mu wtedy, wygodzonemu, smakowaa buka i serdelek! Jak wyobraa sobie siadszy na konia w karuzeli, e jest wielkim wojownikiem! Jak szalonego doznawa upojenia, wylatujc do gry na hutawce! Co to bya za rozkosz pomyle, e dzi nic nie robi i jutro nic niebdzie robi - za cay rok. A z czym da si porwna ta pewno, e dzi pooy si spa o dziesitej i jutro, gdyby chcia, wstanie take o dziesitej, przeleawszy dwanacie godzin z rzdu! "I to ja byem, ja?... - mwi do siebie zdumiony. - Mnie tak cieszyy rzeczy, ktrew tej chwili tylko wstrt budz?... Tyle tysicy otacza mnie rozradowanych biedakw, a ja, bogacz przy nich, c mam?... Niepokj i nudy, nudy i niepokj... Wanie kiedy mgbym posiada to, co kiedy byo moim marzeniem, nie mam nic, bo dawne pragnienia wygasy. A tak wierzyem w swoje wyjtkowe szczcie!..." W tej chwili potny krzyk wydar si z tumu. Wokulski ockn si i na szczycie supa zobaczy jak ludzk figur. "Aha, triumfator!" - rzek do siebie Wokulski, ledwie trzymajc si na nogach pod naciskiem tumu, ktry bieg, klaska, wiwatowa, wskazywa palcami bohatera, pyta o jego nazwisko. Zdawao si, e ie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAYPq7 Zgc [(yc \$3c ]2 R zdobywc frakowego garnituru na rkach zanios do miasta, wtem - zapa ostyg. Ludzie biegli wolniej, nawet zatrzymywali si, okrzyki cichy, wreszcie zupenie umilky. Chwilowy triumfator zsun si ze szczytu i w par minut zapomniano o nim. "Przestroga dla mnie?..." - szepn Wokulski, ocierajc pot z czoa. Plac i rozbawione tumy obmierzy mu do reszty. Zawrci do miasta. rodkiem Alei wci toczyy si doroki i powozy. W jednym Wokulski zobaczy bladoniebiesk sukni. "Panna Izabela?..." Serce poczo mu bi gwatownie. "Nie, nie ona". O parset krokw dalej spostrzeg jak pikn twarz kobiec i dystyngowane ruchy."Ona?... Nie. Skdeby wreszcie ona?" I tak szed przez cae Aleje, plac Aleksandra, przez Nowy wiat, cigle upatrujc kogo i cigle doznajc zawodu. "Wic to jest moje szczcie?... Kto wie, czy mier jest takim zem, jak wyobraaj sobie ludzie". I pierwszy raz uczu tsknot do twardego, nieprzespanego snu, ktrego nie niepokoiyby adne pragnienia, nawet adnenadzieje. W tym samym czasie panna Izabela, wrciwszy od ciotki do domu, prawie z przedpokoju zawoaa do panny Florentyny:- Wiesz?... by na przyjciu... - Kto? - No ten, Wokulski... - Dlaczego by nie mia, skoro go zaproszono - odpara panna Florentyna. - Ale to zuchwalstwo... Ale to niesychane... i jeszcze, wyobra sobie, ciotka jest nim oczarowana, ksi nieledwie mu si narzuca, a wszyscy chrem uwaaj go za jak znakomito... I ty nic na to?... Panna Florentyna umiechna si smutnie. - Znam to. Bohater sezonu. W zimie by takim pan Kazimierz, a przed kilkunastu latynawet... ja - dodaa cicho. - Ale uwaaj, kim on jest?... Kupiec... kupiec... - Moja Belu - odpowiedziaa panna Florentyna - pamitam sezony, kiedy nasz wiat zachwyca si nawet cyrkowcami. Przejdzie i to. - Boj si tego czowieka - szepna panna Izabela. ROZDZIA DZIESITY PAMITNIK STAREGO SUBIEKTA "...Mamy tedy nowy sklep: pi okien frontu, dwa magazyny, siedmiu subiektw i szwajcara we drzwiach. Mamy jeszcze powz byszczcy jak wieo wyglancowane buty, par kasztanowatych koni, furmana i lokaja - w liberii. I to wszystko spado na nas w pocztkach maja, kiedy Anglia, Austria, a nawet skoatana Turcja uzbrajay si na eb, na szyj! - Kochany Stasiu - mwiem do Wokulskiego - wszyscy kupcy miej si, e tak duo wydajemy w niepewnych czasach. - Kochany Ignasiu - odpowiedzia mi Wokulski - a my mia si bdziemy ze wszystkich kupcw, kiedy nadejd czasy pewniejsze. Dzi wanie jest pora do robienia interesw. - Ale europejska wojna - mwi - wisi na wosku. W takim razie na pewno czeka nas bankructwo. - artuj z wojny - odpowiada Sta. - Cay ten haas uspokoi si za par miesicy, a my tymczasem zdystansujemy wszystkich wspzawodnikw. No - i wojny nie ma. W naszym sklepie ruchjak na odpucie, do naszych skadw zwoi wywo towary jak do myna, a pienidzepyn do kas nie gorzej od plew. Kto by Stasia nie zna, powiedziaby, e to genialny kupiec; ale e ja go znam, wic coraz czciej pytam si: na co to wszystko?... Warum hast du denn das getan?... Prawda, e i mnie si w podobny sposb pytano. Czybym ju by tak stary jak nieboszczka Grossmutter i nie rozumia ani ducha czasu, ani intencji ludzi modszych ode mnie?... Ehe! tak le nie jest... Pamitam, e kiedy Ludwik Napoleon (pniejszy cesarz Napoleon III) uciek z wizienia w roku 1846, zakotowao si w caej Europie. Nikt nie wiedzia, co bdzie. Ale wszyscy ludzie rozsdni przygotowywalisi do czego, a wuj Raczek (pan Raczek oeni si z moj ciotk) cigle powtarza: - Mwiem, e Bonapart wypynie i piwa imnawarzy! Caa bieda w tym, e ja co nie zduam na nogi. Rok 1846 i 1847 upyny w wielkim rozgardiaszu. Ukazyway si coraz to jakie pisemka, a znikali ludzie. Nieraz i ja mylaem: czy ju nie pora wytkn gow na szerszy wiat? A kiedy mnie ogarny wtpliwoci i niepokoje, po zamkniciu sklepu szedem do wuja Raczka i opowiadaem, co mnie trapi, proszc, aeby poradzi mi jak ojciec. - Wiesz co - odpowiada wuj, uderzajc sipici w chore kolano - poradz ci jak ojciec. Chcesz, mwi ci... to id, a nie chcesz, mwi ci... to zosta... Dopiero w lutym roku 1848, kiedy Ludwik Napoleon juby w Paryu, ukaza mi si jednej nocy nieboszczyk ojciec, tak jak widziaem go wtrumnie. Surdut zapity pod szyj, kolczyk w uchu, ws wyszwarcowany (zrobi mu topan Domaski, aeby ojciec byle jako nie wystpi na boskim sdzie). Stan we drzwiach mojej izdebki we front i rzek tylko te sowa: - Pamitaj, wisusie, czegom ci uczy!... "Sen mara - Bg wiara" - mylaem przez kilka dni. Ale ju sklep mi obrzyd. Nawet do p. Magosi Pfeifer straciem skonnoi ciasno zrobio mi si na Podwalu tak, emnie mg wytrzyma. Poszedem znowu do wuja Raczka po rad. Pamitam, lea akurat w ku nakryty pierzyn mojej ciotki i pi gorce zika napoty. Gdy mu za opowiedziaem cay interes, rzek: - Wiesz co, poradz ci jak ojciec. Chcesz - id, nie chcesz - zosta. Ale ja, gdyby nie pode moje nogi, dawno bym ju by za granic. Bo i twoja ciotka, mwi ci - tu zniy gos - tak okrutnie miele jzorem, e wolabym, mwi ci, sucha baterii austriackich armat anieli jej trajkotu. Co mi pomoe smarowaniem, to mi zepsuje gadaniem... A masze pienidze? - spyta pochwili. - Znajd z kilkaset zotych. Wuj Raczek kaza zamkn drzwi mieszkania (ciotki w domu nie byo) i signwszy pod poduszk, wydoby stamtdklucz. - Naci - rzek - otwrz ten kufer skr obity. Bdzie tam na prawo skrzyneczka, a w niej kieska. Podaj mi j... Wydobyem kiesk grub i cik. Wuj Raczek wzi j do rki i wzdychajc, odliczy pitnacie pimperiaw. - We te pienidze - mwi - na drog i jeeli masz jecha, to jed... Dabym ci wicej, ale moe i na mnie przyj pora... Zreszt trzeba zostawi co babie, eby sobie w razie wypadku znalaza drugiego ma... Poegnalimy si paczc. Wuj a dwign si na ku i odwrciwszy mnie twarz dowiecy, szepn: - Niech ci si jeszcze przypatrz... Bo to, mwi ci, z tego balu nie kady wraca... Wreszcie i ja sam juem czek niedzisiejszy, a humory, mwi ci, zabijaj prawie tak jak kule... Wrciwszy do sklepu, mimo spnionej pory, rozmwiem si z Janem Minclem dzikujc mu za obowizek i opiek. Poniewa od roku ju gadalimy o tych rzeczach, a on zawsze zachca mnie, aebym szed bi Niemcw, wic zdawao mi si, e mj zamiar zrobi mu wielk przyjemno. Tymczasem Mincel jako posmutnia. Na drugi dzie wypaci mi pienidze, ktre miaem u niego, da nawetgratyfikacj, obieca opiekowa si pociel i kufrem, na wypadek gdybym kiedy wrci. Ale zwyka wojowniczo opucia go i ani razu nie powtrzy swegoulubionego wykrzyknika: - Ehej!... dabym ja Szwabom, ebym tak niemia sklepu... Gdy za okoo dziesitej wieczr, ubrany wpkouszek i grube buty, uciskawszy go wziem za klamk, aeby opuci izb, w ktrej tyle lat przemieszkalimy razem, codziwnego stao si z Janem. Nagle zerwa si z krzesa i rozkrzyowawszy rce, krzykn: - winia!... gdzie ty idziesz?... A potem rzuci si na moje ko, szlochajc jak dzieciak. Uciekem. W sieni sabo owietlonej olejnymkagankiem kto zastpi mi drog. Aem drgn. By to August Katz, odziany jak wypadao na marcow podr. - Co ty tu robisz Augucie? - spytaem. - Czekam na ciebie. Mylaem, e chce mnie odprowadzi; wic poszlimy na plac Grzybowski w milczeniu, bo Katz nigdy nic nie mwi. Fura ydowska, ktr miaem jecha, bya ju gotowa. Ucaowaem Katza, on mnie take. Wsiadem... on za mn... - Jedziemy razem - rzek. A potem, kiedy bylimy ju za Miosn, doda: - Twardo i trzsie, spa nie mona. Wsplna podr trwaa niespodziewanie dugo, bo a do padziernika 1849 roku, pamitasz, Katz, niezapomniany przyjacielu?Pamitasz te dugie marsze na spiekocie, kiedy nieraz pilimy wod z kauy; albo ten pochd przez bagno, w ktrym zamoczylimy adunki; albo te noclegi w lasach i na polach, kiedy jeden drugiemu spycha gow z tornistra i ukradkiem ciga paszcz sucy za wspln kodr?... A pamitasz tarte kartofle ze sonin, ktre ugotowalimy we czterech wsekrecie przed caym oddziaem? Tylem razy jada od tej pory kartofle, ale adne nie smakoway mi tak jak wwczas. Jeszcze dzi czuj ich zapach, ciepo pary buchajcej z garnka i widz ciebie, Katz, jak dla nietracenia czasu mwie pacierz, jade kartofle i zapalae fajk u ogniska.Ej! Katz, jeeli w niebie nie ma wgierskiej piechoty i tartych kartofli, niepotrzebnie si tam pospieszy. A pamitasz jeneraln bitw, do ktrej zawsze wzdychalimy odpoczywajc po partyzanckiej strzelaninie? Ja bo nawet w grobie jej nie zapomn, a jeeli kiedy zapyta mnie Pan Bg, po com y na wiecie?... po to - odpowiem - aeby trafi na jeden taki dzie. Ty tylko rozumiesz mnie, Katz, bomy to obaj widzieli. A niby na razie wydawao si - nic. Na ptorej doby przedtem skupia si nasza brygada pod jak wsi wgiersk, ktrej nazwy nie pamitam. Fetowali nas amio. W winie, co prawda nie osobliwszym, mona si byo my, a wieprzowina i papryka ju nam tak zbrzydy, e czowieknie wziby do ust tego paskudztwa, gdyby,rozumie si, mia co innego. A jaka muzyka,a jakie dziewuchy!... Cyganie doskonale graj, a kada Wgierka istny proch. Krcio si ich, bestyjek, wszystkiego ze dwadziecia, a jednak zrobio si tak gorco e nasi zakuli i zarbali trzech chopw, a chopi zabili nam drgami huzara. I Bg wie czym skoczyaby si tak piknierozpoczta zabawa, gdyby w chwili najwikszego tumultu nie zajecha do sztabu szlachcic czwrk koni okrytych pian. W kilka minut pniej rozesza si powojsku wie, e w pobliu znajduj si wielkie masy Austriakw. Zatrbiono do porzdku, tumult ucich, Wgierki zniky, aw szeregach zaczto szepta o jeneralnej bitwie. - Nareszcie!... - powiedziae do mnie. Tej samej nocy posunlimy si o mil naprzd, w cigu nastpnego dnia znowu o mil. Co kilka godzin, a pniej nawet co godzin przylatyway sztafety. Byo to dowodem, e w pobliu znajduje si nasz sztab korpuny i e zanosi si na co grubego. Tej nocy spalimy na goym polu, nie stawiajc nawet w kozy broni. Za skoro wit ruszylimy naprzd: szwadron kawalerii z dwoma lekkimi armatami, potemnasz batalion, a potem caa brygada z artyleri i furgonami, majc silne patrole po bokach. Sztafety przylatyway ju co p godziny. Gdy weszo soce, zobaczylimy przy gocicu pierwsze lady nieprzyjaciela: resztki somy, wytlone ogniska, budynki rozebrane na opa. Nastpnie coraz czciej zaczlimy spotyka uciekajcych: szlacht z rodzinami, duchownych rozmaitych wyzna, w kocu - chopw i Cyganw. Na wszystkich twarzach malowaa si trwoga; prawie kady co wykrzykiwa po wgiersku, wskazujc rkoma za siebie. Bya blisko sidma, kiedy w stronie poudniowo-zachodniej hukn strza armatni. Po szeregach przelecia szmer: - Oho! zaczyna si... - Nie, to sygna... Pady znowu dwa strzay i znowu dwa. Jadcy przed nami szwadron zatrzyma si; dwie armaty i dwa jaszczyki galopem popdziy naprzd, kilku jezdnych pocwaowao na najblisze wzgrza. Stanlimy i przez chwil zalega taka cisza, e sycha byo ttent siwej klaczy dopdzajcego nas adiutanta. Przeleciaa mimo, do huzarw, dyszc i prawie dotykajc brzuchem ziemi. Tym razem odezwao si bliej i dalej kilkanacie armat; kady strza mona byo odrni. - Macaj dystans! - odezwa si stary naszmajor. - Jest z pitnacie armat - mrukn Katz, ktry w podobnych chwilach stawa si rozmowniejszy. - A e my cigniemy dwanacie, to bdzie bal!... Major odwrcisi do nas na koniu i umiechn si pod szpakowatym wsem. Zrozumiaem, co to znaczy, usyszawszy ca gam strzaw, jakby kto zagra na organach. - Jest wicej ni dwadziecia - rzekem do Katza. - Osy!... - zamia si kapitan i podci swego konia. Stalimy na wzniesionym miejscu, skd wida byo idc za nami brygad. Zaznacza j rudy obok kurzu, cigncy si wzdu gocica ze dwie albo i trzy wiorsty. - Straszna masa wojsk! - szepnem. - Gdzie si to pomieci!... Odezway si trbki i nasz batalion rozama si na cztery kompanie, uszykowane kolumnami obok siebie. Pierwsze plutony wysuny si naprzd, myzostalimy w tyle. Odwrciem gow i zobaczyem, e od gwnego korpusu oddzieliy si jeszcze dwa bataliony; zeszyz gocica i biegy pdem przez pola, jedenna prawo od nas, drugi na lewo. W may kwadrans zrwnay si z nami, przez drugikwadrans wypoczy i - ruszylimy trzema batalionami naprzd, noga za nog. Tymczasem kanonada wzmoga si tak, e byo sycha po dwa i po trzy strzay, wybuchajce jednoczenie. Co gorsze, spoza nich rozlega si jaki stumiony odgos, podobny do cigego grzmotu. - Ile armat, kamracie? - spytaem po niemiecku idcego za mn podoficera. - Chyba ze sto - odpar krcc gow. - Ale- doda - porzdnie prowadz interes, bo odezway si wszystkie razem. Zepchnito nas z gocica, ktrym w kilka minut pniej przejechay wolnym kusem dwa szwadrony huzarw i cztery armaty z nalecymi do nich jaszczykami. Idcy ze mn w szeregu poczli egna si: "W imi Ojca i Syna..." - ten i w popi z manierki. Na lewo od nas huk wzmaga si: pojedynczych strzaw ju nie mona byo odrni. Nagle krzyknito w przednich szeregach: - Piechota!... piechota!... Machinalnie schwyciem karabin na tuj, mylc, e pokazali si Austriacy. Ale przed nami oprcz wzgrza i rzadkich krzakw nie byo nic. Natomiast na tle grzmotu armat, ktry prawie przesta nas interesowa, usyszaem jaki trzask podobny do rzsistego deszczu, tylko o wiele potniejszy. - Bitwa!... - zawoa kto na froncie przecigym gosem. Uczuem, e mi na chwil serce bi przestao, nie ze strachu, ale jakby w odpowiedzi na ten wyraz, ktry od dziecistwa robi na mnie dziwne wraenie.W szeregach pomimo marszu zrobi si ruch. Czstowano si winem, ogldano bro, mwiono, e najdalej za p godziny wejdziemy w ogie, a nade wszystko - w grubiaski sposb artowano z Austriakw,ktrym nie wiodo si w tych czasach. Ktozacz gwizda, inny nuci pgosem; stopniaa nawet sztywna powaga Oficerw,zamieniajc si w koleesk zayo. Trzeba byo dopiero komendy: "Baczno i cisza!...", aeby nas uspokoi. Umilklimy i wyrwnay si nieco pogite szeregi. Niebo byo czyste, ledwie tu i wdzie bieli si nieruchomy obok; na krzakach, ktre mijalimy, nie porusza siaden listek; nad polem, zaronitym modtraw, nie odzywa si wystraszony skowronek. Sycha byo tylko cikie stpanie batalionu, szybki oddech ludzi, czasem szczk uderzonych o siebie karabinw albo donony gBos majora, ktry, jadc przodem, odzywa si do oficerw. A tam, na lewo, wciekay si stada armat i la deszcz karabinowych strzaw. Kto takiej burzy przy jasnym niebie nie sysza, bracie Katz, ten nie zna si na muzyce!... Pamitasz, jak nam wwczas dziwnie byo na sercu?... Nie strach, ale tak co jakby al i ciekawo... Skrzydowe bataliony oddalay si od nas coraz bardziej; wreszcie prawy znikn za wzgrzami, a lewy o parset sni od nas da nurka w szeroki parw i tylko kiedy niekiedy bysna fala jego bagnetw. Podzieli si gdzie huzarzy i armaty, i cignca z tyu rezerwa, i zosta sam naszbatalion, schodzcy z jednego wzgrza, aeby wej na drugie, jeszcze wysze. Tylko od czasu do czasu z frontu, od tyu albo z bokw przelecia jaki jedziec z kartk albo z ustnym poleceniem od majora.Prawdziwy cud, e od tylu polece nie zamcio mu si we bie! Nareszcie, ju bya blisko dziewita, weszlimy na ostatni wynioso poros gstymi krzakami. Nowa komenda; plutony idce jeden za drugim poczy stawa oboksiebie. Gdy za dosiglimy szczytu jego nazwisko. Zdawao si, e ie 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA^P;c _c `Ic a+c b:" wzgrza, kazano nam pochyli si i zniy bro, a w kocu przyklkn. Wtedy (pamitasz, Katz?) Kratochwil, ktry klcza przed nami, wetkn gow midzy dwie mode sosenki i szepn: - Patrzajcie no!... Od stp wzgrza, na poudnie, a gdzie dokrawdzi horyzontu cigna si rwnina, ana niej - jakby rzeka biaego dymu, szeroka na kilkaset krokw, duga - czy ja wiem - moe na mil drogi. - Tyralierzy!... - rzek stary podoficer. Po obu stronach tej dziwnej wody wida byo kilka czarnych i kilkanacie biaych chmur, kotujcych si przy ziemi. - To baterie, a tam pon wsie... - objaniapodoficer. Wpatrzywszy si za lepiej, mona byo dojrze gdzieniegdzie, rwnie po obu stronach dugiej smugi dymu, prostoktne plamy: ciemne po lewej, biae po prawej. Wyglday one jak wielkie jee z poyskujcymi kolcami. - To nasze puki, a to austriackie... - mwipodoficer. - No, no!... - doda - i sam sztablepiej nie widzi... Z tej dugiej rzeki dymu dolatywao nas nieustanne trzeszczenie karabinowych strzaw, a w tamtych biaych chmurach szalaa burza armat. - Phy! - odezwae si wtedy, Katz - i to ma by bitwa?... Miaem si te czego ba...- Zaczekaj no - mrukn podoficer. - Przygotuj bro!... - rozlego si po szeregach. Klczc zaczlimy wydobywa i odgryza patrony. Rozlego si szczkanie stalowych stempli i trzask odciganych kurkw... Podsypalimy proch na panewki i znowu cisza. Naprzeciw nas, moe o wiorst, byy dwa pagrki, a midzy nimi gociniec. Spostrzegem, e na jego tym tle ukazuj si jakie biae znaki, ktre wkrtce utworzyy bia lini, a potem bia plam. Jednoczenie z parowu lecego o kilkaset krokw na lewo od nas wyszli granatowi onierze, ktrzy niebawem sformowali si w granatow kolumn. W tej chwili na prawo od nas hukn strza armatni i nad biaym oddziaem austriackim ukaza si siwy oboczek dymu. Par minut pauzy i znowu strza, i znowu nad Austriakami oboczek. P minuty - znowu strza i znowu oboczek... - Herr Gott! - zawoa stary podoficer - jak nasi strzelaj... Bem komenderuje czy diabe... Od tej pory szed z naszej strony strza za strzaem, a ziemia drgaa, ale biaa plama tam, na gocicu, rosa wci. Jednoczenie na przeciwlegym wzgrzu bysn dym i w stron naszej baterii polecia warczcy granat. Drugi dym... trzeci dym... czwarty... - Mdre bestie! - mrukn podoficer. - Batalion!... naprzd marsz!... - wrzasn ogromnym gosem nasz major. - Kompania!... naprzd marsz!... Pluton!.. naprzd marsz!... - powtrzyli rnymi gosami oficerowie. Znowu uszykowano nas inaczej. Cztery rodkowe plutony zostay na tyle, cztery poszy naprzd, na prawo i na lewo. Podcignlimy tornistry i wzilimy bro, jak si komu podobao. - Z grki na pazurki!... - zawoae wtedy, Katz. A w tej chwili granat przelecia wysoko nad nami i pk gdzie w tyle z wielkim oskotem. Wtedy bysna mi szczeglna myl. Czy bitwy nie s haaliwymi komediami, ktre wojska urzdzaj dla narodw, nie robic sobie zreszt krzywdy?... To bowiem, na copatrzyem, wygldao wspaniale, ale nie tak znowu strasznie. Zeszlimy na rwnin. Od naszej baterii przylecia huzar, donoszc, e jedna z armat zdemontowana. Wspczenie na lewood nas pad granat; zary si w ziemi, alenie wybuchn. - Zaczynaj nas liza - rzek stary podoficer. Drugi granat pk nad naszymi gowami i jedna z jego skorup pada Kratochwilowi pod nogi. Poblad, ale mia si. - Oho!... ho!... - zawoano w szeregu. W plutonach, ktre szy przed nami o jakie sto krokw na lewo, zrobio si zamieszanie; gdy za kolumna posuna si dalej, zobaczylimy dwu ludzi: jeden lea twarz do ziemi, wycignity jak struna, drugi siedzia trzymajc si rkoma za brzuch. Poczuem zapach prochowego dymu; Katz przemwi co do mnie, alem gonie sysza; natomiast zaszumiao mi w prawym uchu, jakby tam wpada kropla wody. Podoficer poszed w prawo, my za nim. Kolumna nasza rozwina si we dwie dugie linie. Na parset krokw przed nami zakbi si dym. Co trbiono, alem nie zrozumia sygnau; natomiast, syszaem ostre powisty nad gow i koo lewego ucha. O kilka krokw przede mn co uderzyo w ziemi, zasypujc mi piaskiem twarz i piersi. Mj ssiad strzeli; dwaj stojcy za mn prawie na moich ramionach oparli karabiny i wypalili jeden po drugim. Oguszony do reszty, wypaliem i ja... Nabiem i znowu strzeliem. Przed front spad czyj kask i karabin, ale otoczyy nas takie kby dymu, em nic dalszego nie mg dojrze. Widziaem tylko, e Katz, ktry cigle strzela, wyglda jak obkanyi ma pian w katach ust. Szum w uszach spotgowa mi si tak, em w kocu nic niesysza, ani huku karabinw, ani armat. Nareszcie dym sta si tak gsty i nieznony, e za wszelk cen chciaem wydoby si z niego. Cofnem si z pocztku wolno, pniej biegiem, widzc ze zdziwieniem, e i inni robi to samo. Zamiast dwu wycignitych szeregw zobaczyem kup uciekajcych ludzi. -"Czego oni, u diaba, uciekaj?..." - mylaem przyspieszajc kroku. Nie by to ju bieg, ale koski galop. Zatrzymalimy si w poowie wzgrza i tu dopiero spostrzeglimy, e miejsce nasze na placu zaj jaki nowy batalion, a na szczycie wzgrza wal z armat. - Rezerwy w ogniu!... Naprzd, ajdaki!... winie wam pa, psubraty!... - woali czarni od dymu, rozbestwieni oficerowie, ustawiajc nas na powrt w szeregi i pazujc kadego, kto nawin si im pod rk Majora midzy nimi nie byo. Powoli zmieszani w odwrocie onierze znaleli si w swoich plutonach, cignli maruderowie i batalion wrci do porzdku.Ubyo jednak ze czterdziestu ludzi. - Gdzie oni si rozbiegli? - spytaem podoficera. - Aha, rozbiegli si - odpar zachmurzony. Nie miaem pomyle, e zginli. Ze szczytu wzgrza zjechao dwu furgonistw; kady prowadzi konia objuczonego pakami. Naprzeciw nich wybiegli nasi podoficerowie i wkrtce wrcili z pakietami nabojw. Wziem osiem, bo tyle mi brakowao w adownicy, izdziwiem si: jakim sposobem mogem je zgubi? - Wiesz ty - rzek do mnie Katz - e ju po jedenastej?... - A wiesz ty, e ja nic nie sysz? - odparem. - Gupi. Przecie syszysz, co mwi... - Tak, ale armat nie sysz... Owszem, sysz - dodaem skupiwszy uwag. Grzmotarmat i oskot karabinw zlay si w jednoogromne warczenie, ju nie oguszajce, ale wprost ogupiajce. Ogarna mnie apatia. Przed nami, moe na p wiorsty, bawania si szeroka kolumna dymu, ktrbudzcy si wiatr niekiedy rozdziera. Wwczas na chwil mona byo widzie dugi szereg ng albo kaskw, z poyskujcymi obok nich bagnetami. Nad tamt kolumn i nad nasz kolumn szumiay granaty, wymieniane pomidzy bateri wgiersk, ktra strzelaa spoza nas, i austriack, odzywajc si ze wzgrz przeciwlegych. Rzeka dymu, cignca si przez rwnin ku poudniowi, kbia si jeszcze mocniej i bya bardzo pogita. Gdzie Austriacy brali gr, zgicie szo na lewo, gdzie Wgrzy - na prawo. W ogle pasmo dymu wyginao si bardziej na prawo, jakby nasi ju odepchnli Austriakw. Po caej rwninie saa si delikatna mga niebieskawej barwy. Dziwna rzecz: huk, cho silniejszy teraz, anieli by z pocztku, ju nie robi na mnie wraenia; aeby go sysze, musiaem si dopiero wsuchiwa. Tymczasem bardzo wyranie dochodzi mnieszczk nabijanych karabinw albo trzask kurkw. Przylecia adiutant, zatrbiono, oficerowie zaczli przemawia. - Chopcy! - wrzeszcza na cae gardo nasz porucznik, ktry niedawno uciek z seminarium. - Zrejterowalimy, bo Szwabwbyo wicej, ale teraz zaskoczymy z boku ot t kolumn, widzicie?... Zaraz podeprze nas trzeci batalion i rezerwa... Niech yj Wgry!... - I ja chciabym poy... - mrukn Kratochwil. - P obrotu w prawo, marsz!... Szlimy tak kilka minut; potem p obrotu wlewo i zaczlimy spuszcza si na rwnin, usiujc dosta si na prawy bok kolumny walczcej przed nami. Okolica wci falista; z przodu wida przez mg pole zaronite badylami, za nim lasek. Nagle midzy owymi badylami spostrzegemkilka, a potem kilkanacie dymkw, jakby wrozmaitych punktach zapalono fajki; jednoczenie zaczy nad nami wista kule. Pomylaem, e tak wychwalane przezpoetw wistanie kul nie jest bynajmniej poetyczne, ale raczej ordynaryjne. Czu tam wcieko martwego przedmiotu. Od naszej kolumny oderwa si sznur tyralierw i pobieg ku badylom. My maszerowalimy wci, jakby kule przelatujce z ukosa nie do nas adresowano. W tej chwili stary podoficer, ktry szed na prawym skrzydle gwidc Rakoczego, wypuci karabin, rozstawi rce i zatoczy si jak pijany. Przez mgnienie oka widziaem jego twarz: mia z lewej strony rozdarty daszek kaska i czerwon plamk na czole. Szlimy wci; na prawym skrzydle znalaz si inny podoficer, mody blondynek. Ju zrwnywalimy si z walczc kolumn i widzielimy pust przestrze midzy dymem naszej i austriackiej piechoty, kiedyspoza niej wynurzy si dugi szereg biaych mundurw. Szereg podnosi si i znia co sekund, a jego nogi migay raz po razu, jak na paradzie. Stan. Nad nim bysna tama stali, pochylia si i - zobaczyem ze sto wycelowanych do nas karabinw, lnicych jak igy w papierku. Potem zadymio si, zgrzytno jak acuch po elaznej sztabie, a nad nami i okoo nas przelecia wicher pociskw. - Stj!... Pal!... Wystrzeliem co rychlej, pragnc zasoni si chocia dymem. Pomimo huku usyszaem za sob niby uderzenie kijem wczowieka; kto z tyu pad, zawadzajc o mj tornister. Opanowa mnie gniew i desperacja; czuem, e zgin, jeeli nie zabij niewidzialnego wroga. Nabijaem bro i strzelaem bez pamici, troch zniajc karabin i mylc z dzik satysfakcj, e moje kule nie pjd gr. Nie patrzyem na bok ani pod nogi; baem si zobaczy lecego czowieka. Wtem stao si co nieoczekiwanego. W pobliu nas zatrzeszczay bbny i rozlegy si przeraliwe piszczaki fajfrw. To samo za nami. Kto krzykn: "Naprzd!" i - nie wiem, z ilu piersi wybuchn krzyk podobny do jku albo do wycia. Kolumna poruszya si z wolna, prdzej, biegiem... Strzay prawie ucichy i odzyway si tylkopojedyczo... Z impetem uderzyem o co piersiami, pchano si na mnie ze wszystkichstron, pchaem si i ja... - Kuj Szwaba!... - krzycza nieludzkim gosem Katz, rwc si naprzd. A e nie mg wydoby si z ciby, wic podnis karabin i wali kolb w tornistry stojcych przed nami kolegw. Nareszcie zrobio si tak ciasno, e zacza mi si gi klatka piersiowa i uczuem brak tchu. Uniesiono mnie do gry,opuszczono, a wtedy poznaem, e nie stoj na ziemi, ale na czowieku, ktry jeszcze pochwyci mnie za nog. W tej chwili wrzeszczcy tum posun si naprzd, a ja upadem. Lewa rka polizgna mi si we krwi. Obok mnie lea przewrcony na bok oficeraustriacki, czowiek mody, o bardzo szlachetnych rysach. Spojrza na mnie ciemnymi oczyma z nieopisanym smutkiem i wyszepta chrapliwym gosem: - Nie trzeba depta... Niemcy s te ludmi... Wsun rk pod bok i jcza aonie. Pobiegem za kolumn. Nasi byli ju na wzgrzach, gdzie stay austriackie baterie.Wdrapawszy si za innymi, zobaczyem jedn armat przewrcon, drug zaprzon i otoczon przez naszych.Trafiem na szczegln scen. Jedni z naszych chwycili za koa armaty, drudzy cigali wonic z sioda; Katz przebi bagnetem konia z pierwszej pary, akanonier austriacki chcia zwali go w eb wyciorem. Schwyciem kanoniera za konierz i nagym ruchem w ty przewrciem go na ziemi. Katz i jego chcia przebi. - Co robisz, wariacie?!... - zawoaem, odbijajc mu karabin. Wtedy rozwcieczony rzuci si na mnie, ale stojcy obok oficer paaszem odtrci mu bagnet. - Czego si tu mieszasz?... - krzykn Katz na oficera i - oprzytomnia. Dwie armaty byy wzite, za reszt pognalihusarzy. Daleko przed nami stali nasi pojedynczo i w gromadach, strzelajc do cofajcych si Austriakw. Kiedy niekiedy jaka zbkana kula nieprzyjacielska wisna nad nami albo zarya si w ziemi, wydmuchujc oboczek kurzu. Trbacze zwoywali do szeregw. Okoo czwartej po poudniu puk nasz cignito; byo po bitwie. Tylko na zachodniej krawdzi horyzontu jeszcze odzyway si pojedyncze strzay lekkiej artylerii, jak odgosy burzy, ktra ju przesza. W godzin pniej na rozlegym placu boju w rnych punktach zagray pukowe orkiestry. Przylecia do nas adiutant z powinszowaniem. Trbacze i dobosze uderzyli sygna: do modlitwy. Zdjlimy kaski, chorowie podnieli sztandary i caa armia, z broni do nogi, dzikowaa wgierskiemu Bogu za zwycistwo. Stopniowo dym opad. Gdzie oko sigo, widzielimy w rozmaitych miejscach jakby skrawki biaego i granatowego papieru, bezadu porozrzucane na zdeptanej trawie. W polu krcio si kilkanacie furmanek, a jacy ludzie skadali na nich niektre z owych skrawkw. Reszta zostaa. - Mieli si te po co rodzi!... - westchn oparty na karabinie Katz, ktrego znowu opanowaa melancholia. Byo to bodaj czy nie ostatnie nasze zwycistwo. Od tej chwili sztandary z trzema rzekami czciej chodziy przed nieprzyjacielem anieli za nieprzyjacielem, dopki wreszcie pod Vilagos nie opady z drzewcw jak licie na jesieni. Dowiedziawszy si o tym Katz rzuci szpadna ziemi (bylimy ju obaj oficerami) i powiedzia, e teraz tylko sobie w eb strzeli. Ja jednak pamitajc, e we Francji ju siedzi Napoleon, dodaem mu otuchy i - przekradlimy si do Komorna. Przez miesic wygldalimy odsieczy: z Wgier, z Francji, nawet z nieba. Nareszcietwierdza kapitulowaa. Pamitam, e tego dnia Katz krci si okoo prochowni, a mia taki wyraz na twarzy jak wwczas, kiedy to chcia przebi lecego kanoniera. Gwatem wzilimy go w kilku pod rce i wyprowadzilimy z fortecy, za naszymi. - C to - szepn mu jeden z kolegw - zamiast i z nami na tuactwo, chciaby zmyka do nieba?... Ej! Katz, wgierska piechota nie tchrzy i nie amie sowa danego, nawet... Szwabom... W piciu oddzielilimy si od reszty wojsk, poamalimy szpady, przebralimy si za chopw i ukrywszy pod odzie pistolety wdrowalimy w stron Turcji. Tropia nas te, bo tropia sfora Haynaua!... Podr nasza po bezdroach i lasach trwaa ze trzy tygodnie. Pod nogami boto, nad gowami deszcz jesienny, za plecami patrole, a przed nami wieczne wygnanie - oto byli nasi towarzysze. Mimo to mielimy dobry humor. Szapary cigle gada, e Kossuth jeszcze co wymyli, Stein by pewny, e odezwie si za nami Turcja, Liptak wzdycha do noclegu i gorcej strawy, a ja mwiem, ekto jak kto, ale Napoleon nas nie opuci. Deszcz rozmikczy nam odzienie jak maso, brnlimy w bocie wyej kostek, poodaziy nam podeszwy, a w butach grao jak na trbce; mieszkacy bali si sprzeda nam dzbanka mleka, a chopi w jednej wsi gonili nas z widami i kosami. Mimo to humor by, a Liptak pdzc obok mnie tak, a boto bryzgao, rzek zadyszany: - Eljen Magyar!... Oto bdziemy spali... eby tak jeszcze z kielich liwowicy do poduszki!... W tym wesoym towarzystwie obdartusw, przed ktrymi nawet wrony uciekay, tylko Katz by pochmurny. On najczciej odpoczywa i jako prdzej mizernia; miaspieczone usta, a w oczach blade iskry. - Boj si, eby nie dosta zgniej gorczki- rzek raz do mnie Szapary. Niedaleko rzeki Sawy, nie wiem ktrego dnia naszej wdrwki, znaIelimy w pustej okolicy kilka chat, gdzie nas bardzo gocinnie przyjto. Mrok ju zapad, wciekle bylimy znueni, ale dobry ogie i butelka liwowicy napdziy nam wesoych myli. - Przysigam - woa Szapary - e najdalejw marcu Kossuth powoa nas do szeregw. Gupstwo zrobilimy amic szpady... - Moe jeszcze w grudniu Turek wojska posunie - doda Stein. - Aeby si cho wygoi do tego czasu... - Moi kochani!... - jcza Liptak, zawijajc si w grochowiny - kadcie si, do diaba, 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAcPc dec eec f+ c g9' spa, bo inaczej ani Kossuth, ani Turek nas nie rozbudzi. - Pewno, e nie rozbudzi! - mrukn Katz. Siedzia na awie naprzeciw komina i smutno patrzy w ogie. - Ty, Katz, niedugo w sprawiedliwo bosk przestaniesz wierzy - odezwa si Szapary, marszczc brwi. - Nie ma sprawiedliwoci dla tych, ktrzy nie umieli zgin z broni w rku! - krzykn Katz. - Gupi wy i ja z wami... Turek albo Francuz nadstawi za was karku?... Czemuecie wy sami nie umieli gonadstawi?... - Ma gorczk - szepn Stein. - Bdzie z nim kopot w drodze... - Wgry!... ju nie ma Wgier! - mrucza Katz. - Rwno... nigdy nie byo rwnoci!...Sprawiedliwo... nigdy jej nie bdzie... winia wykpie si nawet w bagnie; ale czowiek z sercem!... Darmo, panie Mincel, ju ja u ciebie nie bd kraja myda... Zmiarkowaem, e Katz jest bardzo chory. Zbliyem si do niego i cignc go na grochowiny, rzekem: - Chod, Augucie, chod... - Gdzie pjd?... - odpar, na chwil wytrzewiony. A potem doda: - Z Wgier wypdzili, do Szwabw si nie zacign... Mimo to leg na barogu. Ogie na kominie wygasa. Dopilimy wdk i pooylimy si rzdem z pistoletami w garci. W szczelinach chaty wiatr jcza, jakby cae Wgry pakay, a nas zmorzy sen. nio mi si, e jestem maym chopcem i e jest Boe Narodzenie. Na stole ponie choinka, przybrana tak ubogo, jak my bylimy ubodzy, a dokoa mj ojciec, ciotka, pan Raczek i pan Domaski piewajfaszywymi gosami kold: Bg si rodzi - moc truchleje. Obudziem si, kajc z alu za moim dziecistwem. Kto szarpa mi za rami. By to chop, waciciel chaty. Podnis mnie z grochowin i wskazujc w stron Katza, mwi przeraony: - Patrzcie no, panie wojak... Z nim si co zego stao... Porwa z komina uczywo i zawieci. Spojrzaem. Katz lea na barogu skurczony, z wystrzelonym pistoletem w rku. Ogniste patki przeleciay mi przed oczyma i zdaje mi si, em zemdla. Ocknem si na furze, ktr wanie dojedalimy do Sawy. Ju dniao, zapowiada si dzie pogodny; od rzeki cigna surowa wilgo. Przetarem oczy, porachowaem... Byo na wozie nas czterech i pity furman. Przecie powinno by piciu. Nie, powinno by szeciu!... Szukaem Katza, nie mogem si dopatrze Nie pytaem o niego; pacz cisn mnie zagardo i mylaem, e mnie udusi. Liptak drzema, Stein ociera oczy, a Szapary patrzy na bok i tylko pogwizdywa Rakoczego, chocia cigle si myli. Ej! bracie Katz, ce ty zrobi najlepszego?... Czasem zdaje mi si, e znalaz tam w niebie i wgiersk piechot, iswj wystrzelany pluton... Niekiedy sysz oskot bbjw, ostry rytm marszu i komend: "Na rami bro!..." A wtedy myl, e to ty, Katz, idziesz na zmian warty przed boym tronem... Bo kiepskim byby Pan Bg wgierski, gdyby si nie pozna na tobie! ...Alem si te rozgada, Boe odpu!... Mylaem o Wokulskim, a pisz o sobie i o Katzu. Wracam wic do przedmiotu. W par dni po mierci Katza weszlimy do Turcji, aprzez dwa lata nastpne ja, ju sam, tuaem si po caej Europie. Byem we Woszech, Francji, Niemczech, nawet w Anglii, a wszdzie nkaa mnie bieda i aratsknota za krajem. Nieraz zdawao mi si,e strac rozum, suchajc potokw obcej mowy i widzc nie nasze twarze, nie nasze ubiory, nie nasz ziemi. Nieraz oddabym ycie, aeby cho spojrze na las sosnowy i chaupy poszyte som. Nieraz jak dziecko woaem przez sen: "ja chc do kraju!..." A gdym si obudzi zalany zami, ubieraem si i pdem biegem na ulic, bo mi si przywidziao, e ta ulica koniecznie musi by Starym Miastem albo Podwalem. Moe bym si zabi z desperacji, gdyby nie cige wiadomoci o Ludwiku Napoleonie, ktry ju zosta prezydentem, a myla o cesarstwie. Byo mi lej dwiga ndz i tumi wybuchy alu, kiedym sucha o triumfach czowieka, ktry mia wykona testament Napoleona I i zrobi porzdek w wiecie. Nie udao mu si wprawdzie, ale - zostawi syna. Nie od razu Krakw zbudowano!... Nareszcie nie mogem wytrzyma i - w grudniu 1851 roku, przejechawszy wzdu Galicj, stanem na komorze w Tomaszowie. Jedna mnie tylko myl trapia:"A nu mnie i std wypdz?..." Nigdy za nie zapomn radoci, jakiej doznaem usyszawszy, e mam jecha do Zamocia. Waciwie, tom nawet nie bardzojecha; raczej szedem, ale z jak uciech! W Zamociu bawiem rok z czym. A em dobrze drwa rba, wic byem co dzie na wieym powietrzu. Napisaem stamtd list do Mincla i podobno otrzymaem od niego odpowied, nawet pienidze; ale wyjwszy pokwitowania z odbioru, bliszych szczegw tego wypadku nie pamitam. Zdaje si jednak, e Ja Mincel zrobi inn rzecz, cho nie wspomnia o niej do mierci i nawet nie lubi o tym rozmawia. Oto chodzi on do rnych jeneraw, ktrzy odbyli wgiersk kampani, i tumaczy im, e przecie powinni ratowa koleg w nieszczciu. No i uratowali mnie, tak e ju w lutym 1853 roku mogem jecha do Warszawy. Zwrcono mi nawet patent oficerski, jedynpamitk, jak wyniosem z Wgier, nie liczc dwu ran: w piersi i w nog. Byo nawet lepiej, bo oficerowie wyprawili mi obiad, na ktrym gsto pilimy zdrowie wgierskiej piechoty. Od tej te pory mwi, e najtrwalsze stosunki zawizuj si na placu bitwy. Ledwiem opuci mj dotychczasowy apartament, bdc goym jak pieprz turecki, zaraz zastpi mi drog nieznany ydek i odda list z pienidzmi. Otworzyemgo i przeczytaem: "Mj kochany Ignacy! Posyam ci dwiecie zotych na drog, to si pniej obrachujemy. Zajed wprost do mego sklepuna Krakowskim Przedmieciu, a nie na Podwal, bro Boe! bo tam mieszka ten zodziej Franc; niby mj brat, ktremu nawet pies porzdny nie powinien podawa rki. Cauj ci, Jan Mincel. Warszawa, d. 16 lutego r. 1853. Ale, ale!... Stary Raczek, co si z twoj ciotk oeni, to wiesz - umar, a i ona take, ale pierwej. Zostawili ci troch gratw i par tysicy zotych. Wszystko jest u mnie w porzdku, tylko salop ciotki mole troch sponiewieray, bo bestia Kakazapomniaa woy bakuniu. Franc kaza ci ucaowa. Warszawa, d. 18 lutego r. 1853". Ten sam ydek wzi mnie do swego domu, gdzie dorczy mi tumoczek z bielizn, odzieniem i obuwiem. Nakarmi mnie rosoem z gsiny, potem gotowan, a potem pieczon gsin, ktrej do Lublina niemogem strawi. Nareszcie da mi butelk wybornego miodu, zaprowadzi do gotowej ju furmanki, lecz - ani chcia sucha o adnym wynagrodzeniu. - Ja bym si wstydzi bra od takie osobe, co z migracje wraca - odpowiada na wszystkie moje zaklcia. Dopiero gdym ju mia wsi do fury, odprowadzi mnie na bok i rozejrzawszy si, czy kto nie podsuchuje, szepn: - Jak pan dobrodziej ma wgierskie dukaty,to ja kupi. Ja rzetelnie zapac, bo mnie potrzeba dla crki, co po paskim Nowym Roku wychodzi za m... - Nie mam dukatw - odparem. - Pan dobrodziej by na wgierskie wojne i pan nie ma dukatw... - rzek zdziwiony. Ju postawiem nog na stopniu fury, kiedyten sam ydek odcign mnie drugi raz na stron. - Moe pan dobrodziej ma jakie kosztownoci?... Piercionkw, zygarkw, branzeletw?... Jak zdrowia pragn, ja rzetelnie zapac, bo to dla mojej crki... - Nie mam, bracie, daj ci sowo... - Nie ma pan? - powtrzy, szeroko otwierajc oczy. - To po co pan chodzi na Wgry?... Ruszylimy, a on jeszcze sta i trzyma sirk za brod, z politowaniem kiwajc gow. Fura bya wynajta tylko dla mnie. Zaraz jednak na nastpnej uliczce furman spotkaswego brata, ktry mia bardzo pilny interes do Krasnegostawu. - Niech wielmony pan pozwoli jego zabra - prosi zdjwszy czapk. - Na ze droge to on bdzie szed piechot. Pasaer wsiad. Nim dojechalimy do bramyfortecznej, zastpia nam drog jaka ydwka z tumokiem i pocza krzykliwie rozmawia z furmanem. Okazao si, e jest to jego ciotka, ktra ma w Fajsawicach chore dziecko. - Moe wielmony pan pozwoli si jej przysi... To jest bardzo letka osoba... - prosi furman. Za bram wreszcie, w rozmaitych punktach szosy, znalazo si jeszcze trzech kuzynw mego furmana, ktry zabra ich pod pozorem, e bdzie miw drodze weselej. Jako zepchnli mnie na tyln o wozu, deptali po nogach, palili szkaradny tyto, a przede wszystkim wrzeszczeli jak optani. Pomimo to nie pomieniabym mego ciasnego kta na najwygodniejsze miejsce we francuskich dyliansach albo angielskich wagonach. Byem ju w kraju. Przez cztery dni zdawao mi si, e siedz w przenonej bonicy. Na kadym popasie jaki pasaer ubywa, inny zajmowa jego miejsce. Pod Lublinem zsuna mi si na plecy cika paka; istny cud, em nie straci ycia. Pod Kurowem stalimy par godzin na szosie, gdy zgin czyj kufer, po ktry furman jedzi konno do karczmy.Przez ca wreszcie drog czuem, e leca na moich nogach pierzyna jest gciej zaludniona od Belgii. Pitego dnia, przed wschodem soca, stanlimy na Pradze. Ale e fur byo mnstwo, a ywowy most ciasny, wic ledwie okoo dziesitej zajechalimy do Warszawy. Musz doda, e wszyscy moi wsppasaerowie znikli na Bednarskiej ulicy, jak eter octowy, zostawiajc po sobie mocny zapach. Gdy za przy ostatecznym rachunku wspomniaem o nich furmanowi, wytrzeszczy na mnie oczy. - Jakie pasaery?... - zawoa zdziwiony. - Wielmony pan to jest pasaer, ale tamto - same parchy. Jak my stanli na rogatce, to nawet stranik dwa takie gagany rachowaza zotwk na jeden paszport. A wielmony pan myli, co oni byli pasaery!...- Wic nie byo nikogo?... - odparem. - A skde, u licha, pchy, ktre mnie oblazy?- Moe z wilgoci. Czy ja wiem! - odpowiedzia furman. Przekonany w ten sposb, e na bryce nie byo nikogo oprcz mnie, sam jeden, rozumie si, zapaciem za ca podr, cotak rozczulio furmana, e wypytawszy si, gdzie bd mieszka, obieca mi przywozi co dwa tygodnie tyto przemycany. - Nawet teraz - rzek cicho - mam na furze centnar. Moe przynie wielmonegopana z par funty?... - eby ci diabli wzili!- mruknem chwytajc mj tumoczek. - Tego jeszcze brakowao, aeby aresztowali mnie za defraudacj. Szybko biegnc przez ulice, przypatrywaem si miastu, ktre po Paryu wydawao mi si brudne i ciasne, a ludzie pospni. Sklep J. Mincla na Krakowskim Przedmieciu atwo znalazem;ale na widok znanych miejsc i szyldw serce zaczo mi si tak trz, em chwil musia odpocz. Spojrzaem na sklep - prawie taki jak na Podwalu; na drzwiach blaszany paasz i bben (moe ten sam, ktry widziaem w dziecistwie!) - w oknie talerze, ko i skaczcy kozak... Kto uchyli drzwi i zobaczyem w gbi zawieszone u sufitu: farby w pcherzach, korki w siatce, nawetwypchanego krokodyla. Za kontuarem, blisko okna, siedzia na starym fotelu Jan Mincel i cign za sznurek kozaka... Wszedem, drc jak galareta i stanem naprzeciw Jasia. Zobaczywszy mnie (ju zacz ty chopak), ciko unis si z fotelu i przymruy oczy. Nagle krzykn do jednego z chopcw sklepowych: - Wicek!... gnaj do panny Magorzaty i powiedz, e wesele zaraz po Wielkiejnocy... Potem wycign do mnie obie rce ponad kontuarem i dugo ciskalimy si milczc. - Ale te wali Szwabw! Wiem, wiem - szepn mi do ucha. - Siadaj - doda wskazujc krzeso. - Kaziek! rwij do Grossmutter... Pan Rzecki przyjecha!... Siadem i znowu nie mwilimy nic do siebie. On aonie trzs gow, ja spuciem oczy. Obaj mylelimy o biednym Katzu i o naszych zawiedzionych nadziejach.Wreszcie Mincel utar nos z wielkim haasem i odwrciwszy si do okna, mrukn: - No, co tam... Wrci zadyszany Wicek. Uwaaem, e surdut tego modzieca poyskuje od tustych plam. - Bye? - spyta go Mincel. - Byem. Panna Magorzata powiedziaa, edobrze. - enisz si? - rzekem do Jasia. - Phi!... c mam robi - odpar. - A Grossmutter jak si ma? - Zawsze jednakowo. Choruje tylko wtedy, kiedy stuk jej dzbanek do kawy. - A Franc? - Nie gadaj mi o tym ajdaku - wstrzsn si Jan Mincel. - Wczoraj przysigem sobie, e noga moja u niego nie postanie... - C ci zrobi? - spytaem. - To pode Szwabisko cigle drwi z Napoleona!... Mwi, e zama przysig rzeczypospolitej, e jest kuglarzem, ktremu oswojony orze naplu w kapelusz... Nie - mwi Jan Mincel - z tym czowiekiem y nie mog... Przez cay czas naszej rozmowy dwaj chopcy i subiekt zaatwiali interesantw, na ktrych nawet nie zwracaem uwagi. Wtem skrzypny tylne drzwi sklepu i spozaszaf wysuna si staruszka w tej sukni, z dzbanuszkiem w rku. - Gut Morgen, meine Kinder!... Der Kaffee ist schon... Pobiegem i ucaowaem jej suche rczyny,nie mogc sowa przemwi. - Ignaz!... Herr Jess... Ignaz! - zawoaa, ciskajc mnie. - Wo bist du so lange gewesen, lieber Ignaz?... No, przecie Grossmutter wie, e by na wojnie. Co si tu pyta, gdzie by? - wtrci Jan. - Herr Jess!... Aber du hast noch keinen Kaffee getrunken?... - Naturalnie, e nie pi - odpar Jan w moim imieniu. - Du lieber Gott! Es ist ja schon zehn Uhr... Nalaa mi kubek kawy, wrczya trzy wiee buki i znika jak zwykle. Teraz gwne drzwi otworzyy si z oskotem i wbieg Franc Mincel, tuciejszy i czerwieszy od brata. - Jak si masz, Ignacy!... - zawoa, padajc mi w objcia. - Nie cauj si z tym durniem, ktry jest zaka rodu Minclw!... rzek do mnie Jan. - Oj! oj! co mi to za rd!... - odpar ze miechem Franc. - Nasz ojciec przyjecha taczkami we dwa psy... - Nie gadam z panem! - wrzasn Jan. - Ja te nie do pana mwi, tylko do Ignacego - odpar Franc. - A nasz stryj - cign dalej - byo przecie takie zakute Szwabisko, e wylaz z trumny po swoj szlafmyc, ktrej mu tam zapomnieli woy... - Robisz mi pan afront w moim domu!... - krzykn Jan. - Nie przyszedem do paskiego domu, tylko do sklepu za sprawunkiem... Wicek! - zwrci si Franc do chopca - daj mi korek za grosz... Tylko zawi go w bibu...Do widzenia, kochany Ignacy, wpadnij do mnie dzi wieczorem, to przy dobrej butelce pogadamy. A moe i ten pan z tob przyjdzie - doda ju z ulicy, wskazujc rk na sinego z gniewu Jana. - Noga moja nie postanie u podego Szwaba!- krzykn Jan. To jednak nie przeszkodzio, e wieczorem bylimy obaj u Franca. Mimochodem wspomn, e nie byo tygodnia, w cigu ktrego bracia Minclowie nie pokciliby si i nie pogodzili przynajmniej ze dwa razy. Co za jest najosobliwszym, e przyczyny swarw nigdy nie wypyway z interesu natury materialnej. Owszem, pomimo najwikszych nieporozumie bracia zawsze porczali swoje kwity, poyczali sobie pienidzy i nawzajem pacili dugi. Powody tkwiy w ich charakterach. Jan Mincel by romantyk i entuzjasta, Franc spokojny i zgryliwy; Jan by gorcym bonapartyst, Franc republikaninem i specjalnym wrogiem Napoleona III. Nareszcie Franc Mincel przyznawa si do niemieckiego pochodzenia, podczas gdy Jan uroczycie twierdzi, e Minclowie pochodz ze staroytnej polskiej rodziny Mitusw, ktrzy kiedy, moe za Jagiellonw, a moeza krlw wybieralnych, osiedli midzy Niemcami. Do byo jednego kieliszka wina, aeby JanMincel zacz bi piciami w st albo w plecy swoich ssiadw i wrzeszcze: - Czuj w sobie staroytn polsk krew!... Niemka nie mogaby mnie urodzi!... Mam zreszt dokumenta... I bardzo zaufanym osobom pokazywa dwa stare dyplomy, z ktrych jeden odnosi si do jakiego Modzelewskiego, kupca w Warszawie za czasw szwedzkich, a drugi do Milera, kociuszkowskiego porucznika. Jaki by przecie istnia zwizek midzy tymi osobami a rodzin Minclw - nie wiem po dzi dzie, cho objanienia niejednokrotnie syszaem. Nawet z powodu wesela Jana wybuchn skandal midzy brami: Jan bowiem zaopatrzy si na t uroczysto w amarantowy kontusz, te buty i szabl, podczas gdy Franc owiadczy, e nie pozwoli na tak maskarad przy lubie, choby mia poda skarg do policji. kadcie si, do diaba, 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAhPhc iZc jc k+c l9' Usyszawszy to Jan przysig, e zabije denuncjanta, jeeli go zobaczy, i do weselnej kolacji ubra si w szaty swoich przodkw Mitusw. Franc za by i na lubie, i na weselu, lecz cho nie gada z bratem, na mier zatacowywa mu on iprawie do samobjstwa upi si jego winem. Nawet zgon Franca, ktry w roku 1856 zmar na karbunku, nie obszed si bez awantury. W cigu trzech ostatnich dni obajbracia po dwa razy wyklli si i wydziedziczyli w sposb bardzo uroczysty. Mimo to Franc cay majtek zapisa Janowi, a Jan przez kilka tygodni chorowaz alu po bracie i - poow odziedziczonej fortuny (okoo dwudziestu tysicy zotych)przekaza jakim trzem sierotkom, ktryminadto opiekowa si do koca ycia. Dziwna bya to rodzina! I ot znowu zboczyem od przedmiotu: miaem pisa o Wokulskim, a pisz o Minclach. Gdybym nie czu si tak rzekim, jak jestem, mgbym posdzi si o Gadulstwo, zapowiadajce blisk staro. Powiedziaem, e w postpowaniu Stasia Wokulskiego wielu rzeczy nie rozumiem i zakadym razem mam ochot zapyta: na co to wszystko?... Ot kiedym wrci do sklepu, prawie co wieczr zbieralimy si u Grossmutter na grze: Jan i Franc Minclowie, a czasem i Magosia Pfeifer. Magosia z Janem siadywali w okiennej framudze i trzymajc si za rce, patrzyli w niebo; Franc pi piwo z duego kufla (ktry mia cynow klap), staruszka robia poczoch, a ja - opowiadaem dzieje kilku lat spdzonych za granic. Najczciej, rozumie si, bya mowa o tsknotach tuaczki, niewygodach onierskiego ycia albo o bitwach. W takiejchwili Franc wypija podwjne porcje piwa,Magosia przytulaa si do Jana (do mnie nikt si tak nie przytula), a Grossmutter gubia oczka w poczosze. Gdym ju skoczy, Franc wzdycha, szeroko rozsiadajc si na kanapie, Magosia caowaa Jana, a Jan Magosi, staruszka za trzsc gow mwia: - Jess! Jess!... wie is das schrecklich... Aber sag mir, lieber Ignaz, wozu also bist du denn nach Ungarn gegangen? - No, przecie Grossmutter rozumie, e chodzi do Wgier na wojn - wtrci niecierpliwie Jan. Lecz staruszka cigle krcc gow ze zdziwienia mruczaa do siebie: - Der Kaffee war ja immer gut und zu Mittag hat er sich doch immer vollgegessen... Warum hat er denn das getan?... - O! bo Grossmutter myli tylko o kawie i o obiedzie - oburzy si Jan. Nawet kiedy opowiedziaem ostatnie chwile i straszn mier Katza, starowina wprawdzie rozpakaa si, pierwszy raz odczasu, jak j znaem; niemniej jednak otarszy zy i wziwszy si znowu do swejpoczochy, szeptaa: - Merkwrdig! Der Kaffee war ja immer gutund zu Mittag hat er sich doch immer vollgegessen... Warum hat er denn das getan? To samo ja dzi nieomal co godzin mwi o Stasiu Wokulskim. Mia po mierci ony spokojny kawaek chleba, wic po co pojecha do Bugarii? Zdoby tam taki majtek, e mgby sklep zwin: po co zarozszerzy go? Ma przy nowym sklepie pyszne dochody, wic po co tworzy jeszczejak spk?... Po co wynaj dla siebie ogromne mieszkanie? Po co kupi powz i konie? Po co pnie si do arystokracji, a unika kupcw, ktrzy mu tego darowa nie mog?A w jakim celu zajmuje si furmanemWysockim albo jego bratem, drnikiem z kolei elaznej? Po co kilku biednym czeladnikom zaoy warsztaty? Po co opiekuje si nawet nierzdnic, ktra cho mieszka u magdalenek, mocno szkodzi jego reputacji?... A jaki on sprytny... Kiedy dowiedziaem si na giedzie o zamachu Hdla, wracam do sklepu i patrzc mu bystro w oczy, mwi: - Wiesz, Stasiu, jaki Hdel strzeli do cesarza Wilhelma... A on, jakby nigdy nic, odpowiada: - Wariat. - Ale temu wariatowi - ja mwi - zetn gow. - I susznie - on odpowiada - nie bdzie simnoy rd wariacki. eby mu przy tym drgn cho jeden musku, nic. Skamieniaem wobec jego zimnej krwi. Kochany Stasiu, ty sprytny, alem i ja nie w ciemi bity: wiem wicej, anieli przypuszczasz, i to mi tylko bolesne,e nie masz do mnie zaufania. Bo rada przyjaciela i starego onierza mogaby ciuchroni od niejednego gupstwa, jeeli nie od plamy... Ale co ja tu bd wypowiada wasne opinie; niech mwi za mnie bieg wypadkw. W pocztkach maja wprowadzilimy si do nowego sklepu, ktry obejmuje pi ogromnych salonw. W pierwszym pokoju, na lewo, mieszcz si same ruskie tkaniny: perkale, kretony, jedwabie i aksamity. Drugipokj zajty jest w poowie na te same tkaniny, a w poowie na drobiazgi do ubrania suce: kapelusze, konierzyki, krawaty, parasolki. W salonie frontowym najwykwintniejsza galanteria: brzy, majoliki, krysztay, ko soniowa. Nastpny pokj na prawo lokuje zabawki tudzie wyroby z drzewa i metalw, a w ostatnim pokoju na prawo s towary z gumy i skry. Tak sobie to uporzdkowaem; nie wiem, czy waciwie, ale Bg mi wiadkiem, em chcia jak najlepiej. Wreszcie pytaem o zdanie Stasia Wokulskiego; ale on, zamiast co poradzi, tylko wzrusza ramionami i umiecha si, jakby mwi: "A c mnie to obchodzi..." Dziwny czowiek! Przyjdzie mu do gowy genialny plan, wykona go w oglnych zarysach, ale - ani dba o szczegy. On kaza przenie sklep, on zrobi go ogniskiem handlu ruskich tkanin i galanterii zagranicznej, on zorganizowa ca administracj. Ale zrobiwszy to, dzi ani miesza si do sklepu: skada wizyty wielkimpanom albo jedzi swoim powozem do azienek, albo gdzie znika bez ladu; a w sklepie ukazuje si ledwie przez par godzin na dzie. Przy tym roztargniony, rozdraniony, jakby na co czeka albo czego si obawia. Ale c to za zote serce! Ze wstydem wyznaj, e byo mi troch przykro wynosi si na nowy lokal. Jeszczeze sklepem p biedy; nawet wol suy wogromnym magazynie, na wzr paryskich, anieli w takim kramie, jakim by nasz poprzedni. al mi jednak byo mego pokoju, w ktrym dwadziecia pi lat przemieszkaem. Poniewa do lipca obowizuje nas stary kontrakt, wic do poowy maja siedziaem w moim pokoiku, przypatrujc si jego cianom, kracie, ktra przypominaa mi najmilsze chwile w Zamociu, i starym sprztom. "Jak ja to wszystko rusz, jak ja to przenios, Boe miosierny!..."- mylaem. A jednego dnia, okoo poowy maja (rozeszy si wwczas wieci mocno pokojowe), Sta przed samym zamkniciem sklepu przychodzi do mnie i mwi: - C, stary, czas by si przeprowadzi na nowe mieszkanie. Doznaem takiego uczucia,jakby ze mnie krew wycieka. A on prawi dalej: - Chode ze mn, poka ci nowy lokal, ktry wziem dla ciebie w tym samym domu. - Jak to wzie? - pytam. - Przecie musz umwi si o cen z gospodarzem. - Ju zapacone! - on odpowiada. Wzi mnie pod rk i prowadzi przez tylnedrzwi sklepu do sieni. - Ale - mwi - tu lokal zajty... Zamiast odpowiedzi otworzy drzwi po drugiej stronie sieni... Wchodz... sowo honoru - salon!... Meble kryte utrechtem, nastoach albumy, w oknie majoliki... Pod cian biblioteka... - Masz tu - mwi Sta pokazujc bogato oprawne ksiki - trzy historie Napoleona I, ycie Garibaldiego i Kossutha, histori Wgier... Z ksiek byem bardzo kontent, ale ten salon, musz wyzna, zrobi na mnie przykre wraenie. Sta spostrzeg to i umiechnwszy si, nagle otworzy drugie drzwi. Boe miosierny!... ale ten drugi pokj to mj pokj, w ktrym mieszkaem od lat dwudziestu piciu. Okna zakratowane, zielona firanka, mj czarny st... A pod cian naprzeciw moje elazne ko, dubeltwka i pudo z gitar... - Jak to - pytam - wic mnie ju przenieli?... - Tak - odpowiada Sta - przenieli ci kadywieczek, nawet pacht dla Ira. Moe to si wyda komu miesznym, ale ja miaem zy w oczach... Patrzyem na jego surow twarz, smutne oczy i prawie nie mogem wyobrazi sobie, e ten czowiek jest tak domylny i posiadatak delikatno uczu. Bo ebym mu cho wspomnia o tym... On sam odgad, e mogtskni za dawn siedzib, i sam czuwa nad przeprowadzeniem moich gratw. Szczliwa byaby kobieta, z ktr by on si oeni (mam nawet dla niego parti...); ale on si chyba nie oeni. Jakie dzikie myli snuj mu si po gowie, ale nie o maestwie, niestety!... Ile to ju powanych osb przychodzio do naszego sklepu niby za sprawunkami, a naprawd w swaty do Stasia i - wszystko na nic. Taka pani Szperlingowa ma ze sto tysicy rubli gotowizn i dystylarni. Czego ona ju nie kupia u nas, a wszystko dlatego, aebymnie zapyta: - C, nie eni si pan Wokulski? - Nie, pani dobrodziejko... - Szkoda! - mwi pani Szperlingowa, wzdychajc. - Pikny sklep, duy majtek, ale - wszystko to rozejdzie si... bez gospodyni. Gdyby za pan Wokulski wybra sobie jak powan i majtn kobiet, wzmocniby si nawet jego kredyt. - wite sowa pani dobrodziejki... - ja odpowiadam. - Adieu! panie Rzecki - ona mwi (kadc na kasie dwadziecia albo i pidziesit rubli). - Ale nieche pan czasem nie wspomni panu Wokulskiemu o tym, e ja mwiam co o maestwie. Bo gotw pomyle, e stara baba poluje na niego... Adieu, panie Rzecki... - Owszem, nie zaniedbam wspomnie mu o tym... I zaraz myl, e gdybym ja by Wokulskim, w jednej chwili oenibym si z t bogat wdow. Jak ona zbudowana, Herr Jess!... Albo taki Szmeterling, rymarz. Ile razy zaatwiamy rachunek, mwi: - Nie mgby si, panie tego, taki, panie tego, Wokulski eni?... Chop, panie, ognisty; kark jak u byka... eby mnie piorun, panie tego, trzas, sam oddabym mu crk, a w posagu dabym imrocznie za dziesi tysicy, panie tego, rubli towaru... No? Albo taki radca Wroski. Niebogaty, cichutki, ale kupuje u nas co tydzie chobypar rkawiczek i za kadym razem mwi: - Ma tu Polska nie gin, mj Boe, kiedy tacy jak Wokulski nie eni si. Bo to nawet, mj Boe, nie potrzebuje czowiek posagu, wic mgby znale panienk, ktra, mj Boe! i do fortepianu, i domem zarzdzi, i zna jzyki... Takich swatw dziesitki przewijaj si przez nasz sklep. Niektre matki, ciotki albo ojcowie po prostu przyprowadzaj do nas panny na wydaniu. Matka, ciotka albo ojciec kupuje co za rubla, a tymczasem panna chodzi po sklepie, siada, bierze si pod boki, aeby zwrci uwag na swoj figur, wysuwa naprzd praw nk, potem lew nk, potem wystawia rczki...Wszystko w tym celu, aeby zapa Stacha,a jego albo nie ma w sklepie, albo jeeli jest, to nawet nie patrzy na towar, jakby mwi: - Taksacj zajmuje si pan Rzecki... Wyjwszy rodzin majcych dorose crki tudzie wdw i panien na wydaniu, ktre zdaj si by odwaniejszymi od wgierskiej piechoty, biedny mj Stach nie cieszy si sympati. Nic dziwnego - oburzyprzeciw sobie wszystkich fabrykantw jedwabnych i bawenianych, a take kupcw, ktrzy sprzedaj ich towary. Raz, przy niedzieli (rzadko mi si to zdarza), zaszedem do handelku na niadanie. Kieliszek anywki i kawaek ledzia przy bufecie, a do stou porcyjka flakw i wiartka porteru - oto bal! Zapaciem niecaego rubla, ale com si nayka dymu, a com si nasucha!... Wystarczy mi tego na par lat. W dusznym i ciemnym jak wdzarnia pokoju, gdzie mi flaki podano, siedziao ze szeciu jegomociw przy jednym stole. Bylito ludzie spasieni i dobrze odziani; zapewnekupcy, obywatele miejscy, a moe i fabrykanci. Kady wyglda tak na trzy do piciu tysicy rubli rocznego dochodu. Poniewa nie znaem tych panw, a zapewne i oni mnie, nie mog wic posdziich o umyln szykan. Prosz jednak wyobrazi sobie, co za traf, e wanie gdym wszed do pokoju, rozmawiali o Wokulskim. Kto mwi, z przyczyny dymu nie widziaem; wreszcie nie miaem podnie oczu od talerza. - Karier zrobi! - mwi gruby gos. - Za modu wysugiwa si takim jak my, a ku staroci chce mu si fagasowa wielkim panom. - Ci dzisiejsi panowie - wtrci jegomo dychawiczny - tyle warci co i on. Gdzie by to dawniej w hrabskim domu przyjmowali eks-kupczyka, ktry przez oenek dorobi si majtku... miech powiedzie!... - Fraszka oenek - odpar gruby gos, zakrztusiwszy si nieco - bogaty oenek niehabi. Ale te miliony, zarobione na dostawach w czasie wojny, z daleka pachnkryminaem. - Podobno nie krad - odezwa si pgosem kto trzeci. - W takim razie nie ma milionw - hukn bas. - A w takim znowu wypadku po co zadziera nosa!... czego pnie si do arystokracji? - Mwi - dorzuci inny gos - e chce zaoy spk z samych szlachcicw... - Aha!... I oskuba ich, a potem zemkn - wtrci dychawiczny. - Nie - mwi bas - on z tych dostaw nie obmyje si nawet szarym mydem. Kupiec galanteryjny robi dostawy! Warszawiak jedzie do Bugarii!... - Paski brat, inynier, jedzi za zarobkiem jeszcze dalej - odezwa si pgos. - Zapewne! - przerwa bas. - Czy moe i sprowadza perkaliki z Moskwy? Tu jest drugi sk: zabija przemys krajowy!... - Ehe! He!... - zamia si kto dotd milczcy - to ju do kupca nie naley. Kupiec jest od tego, aeby sprowadza taszy towar i z lepszym zyskiem dla siebie. Nieprawda?... Ehe! He!... - W kadym razie nie dabym trzech groszyza jego patriotyzm - odpar bas. - Podobno jednak - wtrci pgos - ten Wokulski dowid swego patriotyzmu nie tylko jzykiem... - Tym gorzej - przerwa bas. - Dowodzi bdc goym; ochon, poczuwszy ruble wkieszeni. - O!... e te my zawsze kogo musimy posdza albo o zdrad kraju, albo o zodziejstwo! Nieadnie!... - oburza si pgos. - Co go pan mocno bronisz?... - spyta bas,posuwajc krzesem. - Broni, bom troch o nim sysza - odpowiedzia pgos.- Furmani u mnie niejaki Wysocki, ktry umiera z godu, nimWokulski postawi go na nogi... - Za pienidze z dostaw w Bugarii!... Dobroczyca!... - Inni, panie, zbogacili si na funduszach narodowych i - nic. Ehe! He!... - W kadym razie ciemna to figura - zakonkludowa dychawiczny. - Rzuca si w prawo i w lewo, sklepu nie pilnuje, perkalikisprowadza, szlacht jakby chcia nacign... Poniewa chopiec sklepowy w tej chwili przynis im nowe butelki, wic wymknem si po cichu. Nie wmieszaem si do tej rozmowy, gdy znajc Stacha od dziecka, mgbym im powiedzie tylko dwa wyrazy: "Jestecie podli..."I to wszystko gadaj wwczas, kiedy ja dr z obawy o jego przyszo, kiedy wstajc i kadc sispa pytam: "Co on robi? po co robi? i co z tego wyniknie?..." I to wszystko gadaj o nim dzi, przy mnie, ktry wczoraj patrzyem, jak drnik Wysocki upad mu do ng, dzikujc za przeniesienie do Skierniewic i udzielenie zapomogi... Prosty czowiek, a jaki uczciwy! Przywizze sob dziesicioletniego syna i wskazujc na Wokulskiego mwi: - Przypatrze si, Pietrek, panu, bo to nasznajwikszy dobrodziej... Jakby kiedy zechcia, eby sobie uci rk dla niego, utnij, a jeszcze mu si nie wywdziczysz... Albo ta dziewczyna, ktra pisaa do niego od magdalenek: "Przypomniaam sobie jedn modlitw z dziecinnych czasw, aeby modli si za pana..." Oto ludzie proci, oto dziewczyny wystpne;czyli oni i one nie maj wicej szlachetnych uczu anieli my, surdutowcy,po caym miecie chwalcy si cnotami, w ktre zreszt aden z nas nie wierzy. Ma Sta racj, e zaj si losem tych biedakw, chocia... mgby si nimi zajmowa w sposb troch spokojniejszy... Ach! bo trwo mnie jego nowe znajomoci... Pamitam, w pocztkach maja wchodzi do sklepu jaki bardzo niewyrany jegomo (rude faworyty, oczy paskudne) i pooywszy na kantorku swj bilet wizytowy, mwi dosy poamanym jzykiem: - Prosz powiedzie pan Wokulski, ja bd dzi sidma... I tyle. Spojrzaem na bilet, czytam: "Wiliam Colins, nauczyciel jzyka angielskiego..." C to za farsa?... Przecie chyba Wokulski nie bdzie uczy si po angielsku?... Wszystko jednak zrozumiaem,gdy na drugi dzie przyszy telegramy o... zamachu Hdla... Albo inna znajomo, jaka pani Meliton, ktra zaszczyca nas wizytami od chwili powrotu Stasia z Bugarii. Chuda baba, maa, trajkocze jak myn, a czujesz, e mwi tylko to, co chce powiedzie. Wpada o diaba, 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAmPc nc otc p8,oc q; rR?$ raz, w kocu maja: - Jest pan Wokulski? Pewno nie ma, spodziewam si... Wszak mwi z panem Rzeckim? Zaraz to zgadam... Co za pikna neseserka!... drzewo oliwkowe, znam si natym. Niech pan powie panu Wokulskiemu, aeby mi to przysa, on wie mj adres, i -aeby jutro, okoo pierwszej, by w azienkach... - W ktrych, przepraszam? - spytaem, oburzony jej zuchwalstwem. - Jeste pan bazen... W krlewskich! - odpowiada mi ta dama. No i c!... Wokulski posa jej neseserk i pojecha do azienek. Wrciwszy za stamtd, powiedzia mi, e... w Berlinie zbierze si kongres dla zakoczenia wojny wschodniej... I kongres jest!... Ta sama jejmo wpada drugi raz, zdaje mi si, pierwszego czerwca. - Ach! - woa - c to za pikny wazon!... z pewnoci francuska majolika, znam si na tym... Powiedz pan panu Wokulskiemu, aebymi go przysa, i... (tu dodaa szeptem) i... powiedz mu pan jeszcze, e pojutrze okoopierwszej... Gdy wysza, rzekem do Lisieckiego: - Za si pan, e pojutrze bdziemy mieli wan polityczn wiadomo. - Niby trzeciego czerwca?... - odpar, miejc si. Prosz sobie jednak wyobrazi nasze miny, kiedy przyszed telegram donoszcy... o zamachu Nobilinga w Berlinie!... Ja mylaem, e padn trupem, Lisiecki od tej pory zaprzesta ju nieprzyzwoitych artw na mj rachunek i co gorsze, zawsze wypytuje mnie o wiadomoci polityczne... Zaprawd! strasznym nieszczciem jest wielka reputacja. Ja bowiem od chwili, kiedy Lisiecki zwraca si do mnie jako do "poinformowanego", straciem sen i resztapetytu... C dopiero musi si dzia z moim biednym Stachem, ktry utrzymuje cige stosunki ztym panem Colinsem i z t pani Melitonow... Boe miosierny, czuwaj nad nami!... Ju kiedym si tak rozgada (dalibg, robi si plotkarzem), wic musz doda, e i w naszym sklepie panuje jaki niezdrowy ferment. Oprcz mnie jest siedmiu subiektw (czy kiedy marzy o czym podobnym stary Mincel!), ale - nie ma jednoci. Klejn i Lisiecki, jako dawniejsi, trzymaj tylko z sob, reszt za kolegw traktuj w sposb nie powiem pogardliwy, ale troch z gry. Trzej za nowi subiekci: galanteryjny, metalowy i gumowy, znowu tylko z sob si wdaj, s sztywni i pochmurni. Wprawdzie poczciwy Ziba, chcc ich zbliy, biega od starych do nowych i cigle im co perswaduje; ale nieborak ma tak nieszczliw rk, e antagonici po kadej prbie godzenia krzywi si na siebie jeszcze szkaradniej. Moe gdyby nasz magazyn (z pewnoci jest to magazyn, a w dodatku pierwszorzdny magazyn!), ot gdyby on rozwija si stopniowo, gdybymy co rok przybierali po jednym subiekcie - nowy czowiek wsiknby midzy starych i istniaaby harmonia. Ale jak od razu przybyo piciu ludzi wieych, jak jeden drugiemu czsto gsto wchodzi w drog (bow tak krtkim czasie nie mona ani towarw naleycie uporzdkowa, ani kademu okreli sfery jego obowizkw), jest naturalnym, e musz wyradza si niesnaski. No, ale co ja mam si wdawa wkrytyk czynnoci pryncypaa i jeszcze czowieka, ktry ma wicej rozumu anieli my wszyscy... W jednym tylko punkcie godz si starzy i nowi panowie, a nawet pomaga im Ziba, oto: jeeli chodzi o dokuczenie sidmemu naszemu subiektowi - Szlangbaumowi. Ten Szlangbaum (znam go od dawna) jest mojeszowego wyznania, ale czowiek porzdny. May, czarny, zgarbiony, zaronity, sowem - trzech groszy nie daby za niego, kiedy siedzi za kantorkiem.Ale niech no go wejdzie (Szlangbaum pracuje w wydziale ruskich tkanin), Chrysteelejson... Krci si jak fryga; dopiero co by na najwyszej pce na prawo, ju jest przy najniszej szufladzie na rodku i w tej samej chwili znowu gdzie pod sufitem na lewo. Kiedy zacznie rzuca sztuki, zdaje si, e to nie czowiek, ale machina parowa; kiedy zacznie rozwija i mierzy, myl, e bestia ma ze trzy pary rk. Przy tym rachmistrz zawoany, a jak zacznie rekomendowa towary, podsuwa kupujcemu projekta, odgadywa gusta, wszystko niezmiernie powanym tonem, to sowo honoru daj, e Mraczewski w kt!...Szkoda tylko, e jest taki may i brzydki; musimy mu doda jakiego gupiego, a przystojnego chopaka za pomocnika dla dam. Bo wprawdzie z adnym subiektem damy duej siedz, ale za to mniej grymasz i mniej si targuj. (Swoj drog, niechaj nas Bg zachowa od damskiej klienteli. Ja moe dlatego nie mam odwagi do maestwa, e cigle widuj damy w sklepie. Stwrca wiata, formujc cud natury, zwany kobiet, z pewnoci niezastanowi si, jakiej klski narobi kupcom.) Ot Szlangbaum jest w caym znaczeniu porzdnym obywatelem, a mimo to wszyscygo nie lubi, gdy - ma nieszczcie by starozakonnym... W ogle, moe od roku, uwaam, e do starozakonnych ronie niech; nawet ci, ktrzy przed kilkoma laty nazywali ich Polakami mojeszowego wyznania, dzi zwich ydami. Za ci, ktrzy niedawno podziwiali ich prac, wytrwao i zdolnoci, dzi widz tylko wyzysk i szachrajstwo. Suchajc tego, czasem myl, e na ludzko spada jaki mrok duchowy, podobny do nocy. W dzie wszystko byo adne, wesoe i dobre; w nocy wszystko brudne i niebezpieczne. Tak sobie myl, ale milcz; bo c moe znaczy sd starego subiekta wobec gosu znakomitych publicystw, ktrzy dowodz, e ydzi krwi chrzecijaskiej uywaj na mace i e powinni by w prawach swoich ograniczeni. Nam kule nad gowami inne wywistyway hasa, pamitasz, Katz?... Taki stan rzeczy w osobliwy sposb oddziaywa na Szlangbauma. Jeszcze w roku zeszym czowiek ten nazywa si Szlangowskim, obchodzi Wielkanoc i Boe Narodzenie, i z pewnoci najwierniejszy katolik nie zjada tyle kiebasy co on. Pamitam, e gdy raz w cukierni zapytano go: - Nie lubisz pan lodw, panie Szlangowski? Odpowiedzia: - Lubi tylko kiebas, ale bez czosnku. Czosnku znie nie mog. Wrci z Syberii razem ze Stachem i doktorem Szumanem i zaraz wstpi do chrzecijaskiego sklepu, cho ydzi dawalimu lepsze warunki. Od tej te pory cigle pracowa u chrzecijan i dopiero w roku biecym wymwili mu posad. W pocztkach maja pierwszy raz przyszeddo Stacha z prob. By bardziej skurczonyimia czerwiesze oczy ni zwykle. - Stachu - rzek pokornym gosem - uton na Nalewkach, jeeli mnie nie przygarniesz.- Dlaczego e od razu do mnie nie przyszed? - spyta Stach. - Nie miaem... Baem si, eby nie mwili o mnie, e yd musi si wszdzie wkrci. I dzi nie przyszedbym, gdyby nie troska o dzieci. Stach wzruszy ramionami i natychmiast przyj Szlangbauma z pensj ptora tysica rubli rocznie. Nowy subiekt od razu wzi si do roboty, a w p godziny pniej mrukn Lisiecki doKlejna: - Co tu, u diaba, tak czosnek zalatuje, panie Klejn?.. Za w kwadrans pniej, nie wiem ju z jakiej racji, doda: - Jak te kanalie ydy cisn si na Krakowskie Przedmiecie! Nie mgby to parch, jeden z drugim, pilnowa si Nalewek albo witojerskiej? Szlangbaum milcza, tylko drgay mu czerwone powieki. Szczciem, obie te zaczepki sysza Wokulski. Wsta od biurka i rzek tonem, ktrego, co prawda, nie lubi: - Panie... panie Lisiecki! Pan Henryk Szlangbaum by moim koleg wwczas, kiedy dziao mi si bardzo le. Czyby wic pan nie pozwoli mu kolegowa ze mn dzi,kiedy mam si troch lepiej?... Lisiecki zmisza si czujc, e jego posada wisi na wosku. Ukoni si, co mrukn, a wtedy Wokulski zbliy si do Szlangbauma i uciskawszy go, powiedzia: - Kochany Henryku, nie bierz do serca drobnych przycinkw, bo my tu sobie po koleesku wszyscy docinamy. Owiadczam ci take, e jeeli opucisz kiedy ten sklep,to chyba razem ze mn. Stanowisko Szlangbauma wyjanio si od razu; dzi mnie prdzej co powiedz (ba! nawet zwymylaj) anieli jemu. Ale czy wynalaz kto sposb przeciw pswkom, minom i spojrzeniom?... A to wszystko truje biedaka, ktry mi nieraz mwi, wzdychajc:- Ach, gdybym si nie ba, e mi dzieci zydziej, jednej chwili uciekbym std na Nalewki... - Bo dlaczego, panie Henryku - spytaem go - raz si, do licha, nie ochrzcisz?.. - Zrobibym to przed laty, ale nie dzi. Dzizrozumiaem, e jako yd jestem tylko nienawistny dla chrzecijan, a jako meches bybym wstrtny i dla chrzecijan, i dla ydw. Trzeba przecie z kim y. Zreszt - doda ciszej - mam picioro dzieci i bogatego ojca, po ktrym bd dziedziczy... Rzecz ciekawa. Ojciec Szlangbauma jest lichwiarzem, a syn, aeby od niego grosza nie wzi, bieduje po sklepach jako subiekt.Nieraz we cztery oczy rozmawiaem o nim z Lisieckim. - Za co - pytam - przeladujecie go? Wszake on prowadzi dom na sposb chrzecijaski, a nawet dzieciom urzdza choink... - Bo uwaa - mwi Lisiecki - e korzystniej jada mac z kiebas anieli sam. - By na Syberii, naraa si... - Dla geszeftu... Dla geszeftu nazywa si te Szlangowskim, a teraz znowu Szlangbaumem, kiedy jego stary ma astm. - Kpilicie - mwi - e stroi si w cudze pira, wic wrci do dawnego nazwiska. - Za ktre dostanie ze sto tysicy rubli po ojcu - odpar Lisiecki. Teraz i ja wzruszyem ramionami i umilkem. le nazywa si Szlangbaumem, le Szlangowskim; le by ydem, le mechesem... Noc zapada, noc, podczas ktrej wszystko jest szare i podejrzane! A swoj drog Stach na tym cierpi. Nie tylko bowiem przyj do sklepu Szlangbauma, ale jeszcze daje towary ydowskim kupcom i paru ydkw przypuci do wspki. Nasi krzycz i gro, ale nie jego straszy; zaci si i nie ustpi, choby go piekli w ogniu. Czym si to wszystko skoczy, Boe miosierny... Ale, ale!... Cigle odbiegajc od przedmiotu, zapomniaem kilku bardzo wanych szczegw. Mam na myli Mraczewskiego, ktry od pewnego czasu albo krzyuje mi plany, albo wprowadza w bd wiadomie. Chopak ten otrzyma u nas dymisj za to, e w obecnoci Wokulskiego troch zwymyla socjalistw. Pniej jednake Stach da si ubaga i zaraz po Wielkiejnocy wysa Mraczewskiego do Moskwy, podwyszajc mu nawet pensj. Nie przez jeden wieczr zastanawiaem sinad znaczeniem owej podry czy zsyki. Lecz gdy po trzech tygodniach Mraczewski przyjecha stamtd do nas wybiera towary, natychmiast zrozumiaem plan Stacha. Pod fizycznym wzgldem modzieniec ten niewiele si zmieni: zawsze wygadany i adny, moe cokolwiek bledszy. Mwi, e Moskwa mu si podobaa, a nade wszystko tamtejsze kobiety, ktre maj mie wicej wiadomoci i ognia, ale za to mniej przesdw anieli nasze. Ja take, pki byem mody, uwaaem, e kobiety miay mniej przesdw anieli dzi. Wszystko to jest dopiero wstpem. Mraczewski bowiem przywiz ze sob trzybardzo podejrzane indywidua, nazywajc ich "prykaszczykami", i - ca pak jakichbroszur. Owi "prykaszczykowie" mieli niby co oglda w naszym sklepie, ale robili to w taki sposb, e nikt ich u nas nie widzia.Wczyli si po caych dniach i przysigbym, e przygotowywali u nas grunt do jakiej rewolucji. Spostrzegszy jednak, e mam na nich zwrcone oko, ile razy przyszli do sklepu, zawsze udawali pijanych, a ze mn rozmawiali wycznie o kobietach, twierdzc wbrew Mraczewskiemu, e Polki to "sama prelest"- tylko bardzo podobne do ydwek. Udawaem, e wierz wszystkiemu, co mwi, i za pomoc zrcznych pyta przekonaem si, i - najlepiej znane im s okolice blisze Cytadeli. Tam wic maj interesa. e za domysy moje nie byy bezpodstawnymi, dowid fakt, i owi "prykaszczykowie" zwrcili nawet na siebieuwag policji. W cigu dziesiciu dni, nic wicej, tylko trzy razy odprowadzano ich do cyrkuw. Widocznie jednak musz mie wielkie stosunki, poniewa ich uwolniono. Kiedym zakomunikowa Wokulskiemu moje podejrzenia co do "prykaszczykw" - Stachtylko umiechn si i odpar: - To jeszcze nic... Z czego wnosz, e Stach musi by grubo zaawansowany w stosunkach z nihilistami. Prosz sobie jednak wyobrazi moje zdziwienie, kiedy zaprosiwszy raz Klejna i Mraczewskiego do siebie na herbat przekonaem si, e Mraczewski jest gorszym socjalist od Klejna... Ten Mraczewski, ktry za wymylanie na socjalistw straci u nas posad!... Ze zdumienia przez cay wieczr nie mogem ust otworzy; tylko Klejn cieszy si po cichu, a Mraczewski rozprawia. Jak yj, nie syszaem nic rwnego. Modzieniec ten dowodzi mi, przytaczajc nazwiska ludzi, podobno bardzo mdrych, e wszyscy kapitalici to zodzieje, e ziemia powinna nalee do tych, ktrzy j uprawiaj, e fabryki, kopalnie i maszyny powinny by wasnoci ogu, e nie ma wcale Boga ani duszy, ktr wymylili ksia, aby wyudza od ludzi dziesicin. Mwi dalej, e jak zrobi rewolucj (on z trzema "prykaszczykami"), to od tej pory wszyscy bdziemy pracowali tylko po om godzin, a przez reszt czasu bdziemy si bawili, mimo to za kady bdzie mia emerytur na staro i darmo pogrzeb. Wreszcie zakoczy, e dopiero wwczas nastanie raj na ziemi, kiedy wszystko bdzie wsplne: ziemia, budynki, maszyny, anawet ony. Poniewa jestem kawalerem (nazywaj mnienawet starym) i pisz ten pamitnik bez obudy, przyznam wic, e mi si ta wsplno on troch podobaa. Powiem nawet, e nabraem niejakiej yczliwoci dla socjalizmu i socjalistw. Po co oni jednak koniecznie chc robi rewolucj, kiedy i bez niej ludzie miewali wsplne ony?Tak mylaem, ale tene sam Mraczewski uleczy mnie ze swoich teorii, a zarazem bardzo pokrzyowa moje plany.Nawiasowo powiem, e serdecznie chc, aeby si Stach oeni. Gdyby mia on, nie mgby tak czsto naradza si z Colinsem i pani Meliton, a gdyby jeszcze przyszy dzieci, moe zerwaby wszystkie podejrzane stosunki. Bo co to, eby taki czowiek jak on, taka onierska natura, eby kojarzy si z ludmi, ktrzy bd jakbd nie wystpuj na plac z broni przeciw broni. Wgierska piechota i wreszcie adna piechota nie bdzie strzelado rozbrojonego przeciwnika. Ale czasy zmieniaj si. Ot bardzo pragn, aeby si Stach oeni,i nawet myl, e upatrzyem mu parti. Bywa czasem w naszym magazynie (i bywaa w tamtym sklepie) osoba dziwnej urody. Szatynka, szare oczy, rysy cudowniepikne, wzrost okazay, a rczki i nki - sam smak!... Patrzyem, jak raz wysiadaa z doroki, i powiem, e mi si gorco zrobio wobec tego, com ujrza... Ach, miaby poczciwy Stasiek wielki z niej poytek, bo to i ciaka w miar, i usteczka jak jagdki... A co za biust!... Kiedy wchodzi ubrana do figury, to myl, e wszed anio, ktry zleciawszy z nieba, na piersiach zoy sobie skrzydeka!... Zdaje mi si, e jest wdow, gdy nigdy niewiduj jej z mem, tylko z ma creczkHeluni, miluchn jak cukiereczek. Stach, gdyby si z ni oeni, od razu musiaby zerwa z nihilistami, bo co by mu zostao czasu od posug przy onie, to pieciby jej dziecin. Ale i taka oneczka niewiele zostawiaby mu chwil wolnych. Ju uoyem cay plan i rozmylaem: w jaki by sposb zapozna si z t dam, a pniej przedstawi jej Stacha, gdy nagle - diabli przynieli z Moskwy Mraczewskiego. Prosz za sobie wyobrazi mj gniew, kiedy zaraz na drugi dzie po swoim przyjedzie frant ten wchodzi do naszego sklepu z moj wdow!... A jak skaka przy niej, jak wywraca oczyma, jak stara si odgadywa jej myli... Szczcie, e nie jestem otyy, bo wobec tych bezczelnych zalotw dostabym chyba apopleksji. Kiedy w par godzin wrci do nas, pytaem go z najobojtniejsz min, kto jest owa dama. - Podobaa si panu - on mwi - co?... Szampan, nie kobieta, doda, bezwstydnie mrugajc okiem. - Ale na nic paski apetyt, bo ona szaleje za mn... Ach, panie, co to za temperament, co za ciao... A gdyby panwidzia, jak wyglda w kaftaniku!... - Spodziewam si, panie Mraczewski... - odparem surowo. - Ja przecie nic nie mwi! - odpowiada, zacierajc rce w sposb, ktry wyda mi si lubienym. - Ja nic nie mwi!... Najwiksz cnot mczyzny, panie Rzecki,jest dyskrecja, panie Rzecki, szczeglniej w bardziej poufaych stosunkach... ba, 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAsPc tc u1 v$%c w3C U xQ?* Przerwaem mu czujc, e gdyby tak mwi dalej, musiabym pogardzi tym modziecem. Co za czasy, co za ludzie!... Bo ja, gdybym mia szczcie zwrci na siebie uwag jakiej damy, nie miabym nawet myle o tym, a nie dopiero wrzeszcze na cay gos, jeszcze w tak wielkim, jakim jest nasz, magazynie. Gdy za w dodatku wyoy mi Mraczewski swoj teori o wsplnoci on, zaraz przyszo mi do gowy: - Stach nihilista i Mraczewski nihilista... Nieche si wic pierwszy oeni, to drugi zaraz mu zaprowadzi wsplno... A przecieszkoda byoby takiej kobiety dla takiego Mraczewskiego. W kocu maja Wokulski postanowi zrobi powicenie naszego magazynu. Przy tej sposobnoci zauwayem, jak si czasy zmieniaj... Za moich modych lat kupcy take powicali sklepy, troszczc si o to,aeby ceremonii dopeni ksidz sdziwy a pobony, aeby na miejscu bya autentyczna woda wicona, nowe kropido i organista biegy w acinie. Po skoczonymza obrzdku, przy ktrym pokropiono i obmodlono prawie kad szaf i sztuk towaru, przybijao si na progu sklepu podkow, aeby zwabiaa goci, a dopiero potem - mylano o przeksce, zwykle zoonej z kieliszka wdki, kiebasy i piwa.Dzi za (co by powiedzieli na to rwienicystarego Mincla!) pytano przede wszystkim: ilu potrzeba kucharzy i lokajw, a potem: ile butelek szampana, ile wgrzyna i - jaki obiad? Obiad bowiem stanowi gwn waguroczystoci, gdy i zaproszeni nie o to troszczyli si: kto bdzie wici, ale co podadz do stou?... W wigili ceremonii wpad do naszego magazynu jaki jegomo przysadkowaty, spocony, o ktrym nie mgbym powiedzie,czy konierzyki walay mu szyj, czy te dziao si na odwrt. Z wytartej surduciny wydoby gruby notes, woy na nos zatuszczone binokle i - pocz chodzi po pokojach z tak min, e mnie po prostu wzia trwoga. "Co, u diaba - myl - czyby kto z policji, czy moe jaki sekretarz komornika spisuje nam ruchomoci?..." Dwa razy zastpowaem mu drog, chcc jak najgrzeczniej spyta: czego by sobie yczy? Ale on za pierwszym razem mrukn: "Prosz mi nie przeszkadza!" - aza drugim bez ceremonii odsun mnie na bok. Zdumienie moje byo tym wiksze, e niektrzy z naszych panw kaniali mu si bardzo uprzejmie i zacierajc rce, jakby co najmniej przed dyrektorem banku, dawali wszelkie objanienia. "No - mwi w duchu - juci chyba ten biedaczysko nie jest z towarzystwa ubezpiecze. Ludzi tak obdartych tam nie trzymaj..." Dopiero Lisiecki szepn mi, e ten pan jestbardzo znakomitym reporterem i e bdzie nas opisywa w gazetach. Ciepo mi si zrobio okoo serca na myl, e mog ujrze w druku moje nazwisko, ktre raz tylko figurowao w "Gazecie Policyjnej", gdym zgubi ksieczk. Jednej chwili spostrzegem, e w tym czowieku jest wszystko wielkie: wielka gowa, wielki notes, a nawet - bardzo wielka przyszczypka u lewego buta. A on wci chodzi po pokojach nadty jak indyk i pisa, wci pisa... Nareszcie odezwa si: - Czy w tych czasach nie byo u panw jakiego wypadku?... Maego poaru, kradziey, naduycia zaufania, awantury?...- Boe uchowaj!- omieliem si wtrci. - Szkoda - odpar. - Najlepsz reklam dla sklepu byoby, gdyby si tak kto w nim powiesi... Struchlaem usyszawszy to yczenie. - Moe pan dobrodziej - odwayem si wtrci z ukonem - raczy wybra sobie jaki przedmiocik, ktry odelemy bez pretensji... - apwka?... - zapyta spogldajc na mniejak figura Kopernika. - Mamy zwyczaj - doda - to, co nam si podoba, kupowa; prezentw nie przyjmujemy od nikogo. Woy poplamiony kapelusz na gow na rodku magazynu i z rkami w kieszeniach wyszed jak minister. Jeszcze po drugiej stronie ulicy widziaem jego przyszczypk. Wracam do ceremonii powicenia. Gwna uroczysto, czyli obiad, odbya si w wielkiej sali Hotelu Europejskiego. Sal ubrano w kwiaty, ustawiono ogromne stoy w podkow, sprowadzono muzyk i o szstej wieczr zebrao si przeszo sto pidziesit osb. Kogo bo tam nie byo!... Gwnie kupcy i fabrykanci z Warszawy, z prowincji, z Moskwy, ba, nawet z Wiednia iz Parya. Znalazo si te dwu hrabiw, jeden ksi i sporo szlachty. O trunkach nie wspominam, gdy naprawd nie wiem, czego byo wicej: listkw na rolinach zdobicych sal czy butelek. Kosztowaa nas ta zabawa przeszo trzy tysice rubli, ale widok tylu jedzcych osbby zaiste okazay. Kiedy za wrd oglnejciszy powsta ksi i wypi zdrowie Stacha, kiedy zagraa muzyka, nie wiem jujaki kawaek, ale bardzo adny, i stu pidziesiciu ludzi hukno: "Niech yje"" - miaem zy w oczach. Pobiegem do Wokulskiego i ciskajc go szepnem: - Widzisz, jak ci kochaj... - Lubi szampana - odpowiedzia. Zauwayem, e wiwaty nic go nie obchodz. Nie rozchmurzy si nawet, chojeden z mwcw (musia by literat, bo gada duo i bez sensu) powiedzia, nie wiem, w swoim czy w Wokulskiego imieniu, e... jest to najpikniejszy dzie jego ycia.Uwaaem, e Stach najwicej krci si koo pana ckiego, ktry przed swym bankructwem ociera si podobno o europejskie dwory... Zawsze ta nieszczliwa polityka!... Z pocztku uczty wszystko odbywao si bardzo powanie; coraz ktry z biesiadnikw zabiera gos i gada tak, jakby chcia odgada wypite wino i zjedzone potrawy. Lecz im wicej wynoszono pustych butelek, tym dalej uciekaa z tego zgromadzenia powaga, a w kocu - zrobi si przecie taki haas, e wobec niego prawie oniemiaa muzyka. Byem zy jak diabe i chciaem zwymylaprzynajmniej Mraczewskiego. Odcignwszygo jednak od stou, zdobyem si ledwie nate sowa:- No i po co to wszystko?... - Po co?... - odpar, patrzc na mnie bdnymi oczyma. - To tak dla panny ckiej... - Zwariowae pan!... Co dla panny ckiej?..- No... te spki... ten sklep... ten obiad... Wszystko dla niej... I ja przez ni wyleciaem ze sklepu... - mwi Mraczewski, opierajc si na moim ramieniu, gdy nie mg usta. - Co?... - mwi widzc, e jest zupenie pijany. - Wyleciae przez ni ze sklepu, wic moe i przez ni dostae si do Moskwy?... - Rozu... rozumie si... Szepna swko, takie... niedue sweczko i... dostaem trzysta rubli wicej na rok... abcia ze starym wszystko zrobi, co jej si podoba... - No, id pan spa - rzekem. - Wanie, e nie pjd spa... Pjd do moich przyjaci... Gdzie oni s?... Oni by sobie z abci prdzej poradzili... Nie graaby im po nosie jak staremu... Gdzie moi przyjaciele? - zacz wrzeszcze. Naturalnie, e kazaem go odprowadzi do numeru na gr. Domylam si jednak, e udawa pijanego, aeby mnie otumani. Okoo pnocy sala bya podobna do trupiarni albo do szpitala; coraz kogo trzeba byo wyciga do numeru albo do doroki. Wreszcie odnalazszy doktora Szumana, ktry by prawie trzewy, zabraem go do siebie na herbat. Doktr Szuman jest take starozakonny, aleniezwyky to czowiek. Mia nawet ochrzci si, gdy zakocha si w chrzecijance; ale e umara, wic da spokj. Mwi nawet, e tru si z alu, ale go odratowano. Dzi cakiem porzuci praktyk lekarsk, ma spory majtek i tylko zajmuje si badaniem ludzi czy te ichwosw. May, ty, ma przejmujce spojrzenie, przed ktrym trudno by co ukry. A e zna si ze Stachem od dawna, wic musi wiedzie wszystkie jego tajemnice. Po hucznym obiedzie byem dziwnie zafrasowany i chciaem Szumana pocigntroch za jzyk. Jeeli ten dzisiaj nie powiemi czego o Stachu, to ju chyba nigdy nic nie bd wiedzia. Kiedy przyszlimy do mego mieszkania i podano samowar, odezwaem si: - Powiedz mi, doktorze, ale szczerze, co mylisz o Stachu?... Bo on mnie niepokoi. Widz, e od roku rzuca si na jakie po prostu awantury... Ten wyjazd do Bugarii, a dzi ten magazyn... spka... powz... Jestdziwna zmiana w jego charakterze... - Nie widz zmiany - odpar Szuman. - By to zawsze czowiek czynu, ktry, co mu przyszo do gowy czy do serca, wykonywa natychmiast. Postanowi wej do uniwersytetu i wszed, postanowi zrobi majtek i zrobi. Wic jeeli wymyli jakie gupstwo, to take si nie cofnie i zrobi gupstwo kapitalne. Taki ju charakter. - Z tym wszystkim - wtrciem - widz w jego postpowaniu wiele sprzecznoci... - Nic dziwnego - przerwa doktr. - Stopiosi w nim dwu ludzi: romantyk sprzed roku szedziesitego i pozytywista z siedemdziesitego. To, co dla patrzcych jest sprzeczne, w nim samym jest najzupeniej konsekwentne. - A czy nie wplta si w jakie nowe historie?.. - spytaem. - Nic nie wiem - odpar sucho Szuman. Umilkem i dopiero po chwili spytaem znowu: - C z nim jednak w rezultacie bdzie?... Szuman podnis brwi i splt rce. - Bdzie le - odpar. - Tacy ludzie jak on albo wszystko naginaj do siebie, albo trafiwszy na wielk przeszkod, rozbijaj sobie eb o ni. Dotychczas wiodo mu si, ale... nie ma przecie czowieka, ktry by w yciu wygrywa same dobre losy... - Wic?.. - spytaem. - Wic moemy zobaczy tragedi - zakoczy Szuman. Wypi szklank herbaty z cytryn i poszed do siebie. Ca noc spa nie mogem. Takie straszne zapowiedzi w dzie triumfu... Eh! stary Pan Bg wicej wie od Szumana; aOn chyba nie pozwoli zmarnowa si Stachowi..." ROZDZIA JEDENASTY STARE MARZENIA I NOWE ZNAJOMOCI Pani Meliton przesza tward szko ycia,w ktrej nauczya si nawet lekceway powszechnie przyjte opinie. Za modu mwiono jej powszechnie, e panna adna i dobra, choby nie miaa majtku, moe jednak wyj za m. Bya dobr i adn, lecz za m nie wysza. Pniej mwiono rwnie powszechnie, e wyksztacona nauczycielka zdobywa sobie mio pupilw i szacunek ich rodzicw. Bya wyksztacon, nawet zamiowan nauczycielk, lecz mimo to pupilki jej dokuczay, a ich rodzice drwili z niej od pierwszego niadania do kolacji. Potem czytaa duo romansw, w ktrych powszechnie dowodzono, e zakochani ksita, hrabiowie i baronowie s ludmi szlachetnymi, ktrzy w zamian za serce maj zwyczaj oddawa ubogim nauczycielkom rk. Jako oddaa serce modemu i szlachetnemu hrabiemu, lecz - nie pozyskaa jego rki. Ju po trzydziestym roku ycia wysza za m za podstarzaego guwernera, Melitona,w tym jedynie celu, aeby moralnie podwign czowieka, ktry nieco si upija. Nowoeniec jednak po lubie wicej pi anieli przed lubem, a maonk, dwigajc go moralnie, czasami okada kijem. Gdy umar, podobno na ulicy, pani Meliton, odprowadziwszy go na cmentarz i przekonawszy si, e jest niezawodnie zakopany, wzia na opiek psa; znowu bowiem powszechnie mwiono, e pies jest najwdziczniejszym stworzeniem. Istotnie, by wdzicznym, dopki nie wciek si i nie poksa sucej, co sam pani Meliton przyprawio o cik chorob. P roku leaa w szpitalu, w osobnym gabinecie, samotna i zapomniana przez swoje pupilki, ich rodzicw i hrabiw, ktrym oddawaa serce. By czas do rozmyla. Tote gdy wysza stamtd chuda, stara, z posiwiaymi i przerzedzonymi wosami, znowu zaczto mwi powszechnie, e - choroba zmienia j do niepoznania. - Zmdrzaam - odpowiedziaa pani Meliton.Nie bya ju nauczycielk, ale rekomendowaa nauczycielki; nie mylaa o zampjciu, ale swataa mode pary; nikomu nie oddawaa swego serca, ale we wasnym mieszkaniu uatwiaa schadzki zakochanym. e za kady i za wszystko musia jej paci, wic miaa troch pienidzy i z nich ya. W pocztkach nowej kariery bya pospna inawet cyniczna. - Ksidz - mwia osobom zaufanym - ma dochody ze lubw, ja z zarczyn. Hrabia... bierze pienidze za uatwianie stosunkw koniom, ja za uatwianie znajomoci ludziom. Z czasem jednak staa si powcigliwsz w mowie, a niekiedy nawet moralizujc, spostrzegszy, e wygaszanie zda i opiniiprzyjtych przez og wpywa na wzrost dochodw. Pani Meliton od dawna znaa si z Wokulskim. A e lubia widowiska publiczne imiaa zwyczaj wszystko ledzi, wic prdko zauwaya, e Wokulski zbyt nabonie przypatruje si pannie Izabeli. Zrobiwszy to odkrycie wzruszya ramionami; c j mg obchodzi kupiec galanteryjny zakochany w pannie ckiej? Gdyby upodoba sobie jak bogat kupcwn albo crk fabrykanta, pani Meliton miaaby materia do swatw. Ale tak!... Dopiero gdy Wokulski powrci z Bugarii i przywiz majtek, o ktrym opowiadano cuda, pani Meliton sama zaczepia go o pann Izabel, ofiarowujc swoje usugi. Istan milczcy ukad: Wokulski paci hojnie, a pani Meliton udzielaa mu wszelkich informacyj o rodzinie ckich i zwizanych z nimi osobach wyszego wiata. Za jej nawet porednictwem Wokulski naby weksle ckiego i srebra panny Izabeli. Przy tej okazji pani Meliton odwiedzia Wokulskiego w jego prywatnym mieszkaniu, aeby mu powinszowa. - Bardzo rozsdnie przystpujesz pan do rzeczy - mwia.- Wprawdzie ze sreber i serwisu niewielka bdzie pociecha, ale skupweksli ckiego jest arcydzieem... Zna kupca!... Usyszawszy tak pochwa Wokulski otworzy biurko, poszuka w nim i za chwil wydoby paczk weksli. - Te same? - rzek pokazujc je pani Meliton. - Tak. Chciaabym mie te pienidze!... - odpowiedziaa z westchnieniem. Wokulski uj paczk w obie rce i rozdarj. - Zna kupca?... spyta. Pani Meliton przypatrzya mu si ciekawie ikiwajc gow, mrukna: - Szkoda pana. - Dlaczeg to, jeeli aska?... - Szkoda pana - powtrzya. - Sama jestem kobiet i wiem, e kobiet nie zdobywa si ofiarami, tylko si. - Czy tak? - Si piknoci, zdrowia, pienidzy... - Rozumu... - wtrci Wokulski jej tonem. - Rozumu nie tyle, prdzej pici - dodaa pani Meliton z szyderczym umiechem. - Znam dobrze moj pe i nieraz miaam okazj litowa si nad naiwnoci msk. - Dla mnie niech pani sobie nie zadaje tego trudu. - Mylisz pan, e nie bdzie potrzebny? - spytaa patrzc mu w oczy. - askawa pani - odpar Wokulski - jeeli panna Izabela jest tak, jak mi si wydaje,to moe mnie kiedy oceni. A jeeli ni nie jest, zawsze bd mia czas rozczarowa si... - Zrb to wczeniej, panie Wokulski, zrb wczeniej - rzeka podnoszc si z fotelu. - Bo wierz mi, atwiej wyrzuci tysice rubli z kieszeni anieli jedno przywizanie zserca. Szczeglniej, gdy si ju zagniedzi. A nie zapomnij pan - dodaa - dobrze umieci mj kapitalik. Nie darby paru tysicy, gdyby wiedzia, jak ciko nieraz trzeba na nie pracowa. W maju i czerwcu wizyty pani Meliton staysi czstszymi, ku zmartwieniu Rzeckiego, ktry podejrzewa spisek. I nie myli si. By spisek, ale przeciw pannie Izabeli; stara dama dostarczaa wanych informacyj Wokulskiemu, ale dotyczcych tylko panny Izabeli. Zawiadamiaa go mianowicie: w ktrych dniach hrabina wybiera si ze swoj siostrzenic na spacer do azienek. W takich wypadkach pani Meliton wpadaa do sklepu i zrealizowawszy sobie wynagrodzenie w formie kilku lub kilkunastorublowego drobiazgu, mwia Rzeckiemu dzie i godzin. Dziwne to byway epoki dla Wokulskiego. Dowiedziawszy si, e jutro bd panie w azienkach, ju dzi traci spokojno. Obojtnia dla interesw, by rozdraniony;zdawao mu si, e czas stoi w miejscu i e owe jutro nie nadejdzie nigdy. Noc mia pen dzikich marze; niekiedy w pnie, pjawie szepta: "C to jest w rezultacie?... nic!... Ach, jakie ze mnie bydl..."Lecz gdy nadszed ranek, ba si spojrze w okno, aeby nie zobaczy zachmurzonego nieba, i znowu do poudnia czas rozciga mu si tak, e w jego ramach mg by pomieci cae swoje ycie, zatrute dzi okropn gorycz. "Czyli to moe by mio?..." - zapytywasam siebie z desperacj. Rozgorczkowany,ju w poudnie kaza zaprzga i jecha. Co chwil zdawao mu si, e spotyka wracajcy powz hrabiny, to znowu, e jego rwce si z cugli konie id zbyt wolno.Znalazszy si w azienkach, wyskakiwa zpowozu i bieg nad sadzawk, gdzie zazwyczaj spacerowaa hrabina, lubica karmi abdzie. Przychodzi zawczasu, a 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAyPc zc c {Mc |L+c }/:;$ wtedy pada gdzie na awk, zalany zimnym potem, i siedzia bez ruchu, z oczyma skierowanymi w stron paacu, zapominajc o wiecie. Nareszcie na kocu alei ukazay si dwie kobiece figury, czarna i szara. Wokulskiemukrew uderzya do gowy. "One!... Czy mnie cho zatrzymaj?..." Podnis si z awki i szed naprzeciw nichjak lunatyk, bez tchu. Tak, to jest panna Izabela; prowadzi ciotk i o czym z ni rozmawia. Wokulski przypatruje si jej i myli: "No i c jest w niej nadzwyczajnego?... Kobieta jak inne... Zdaje mi si, e bez potrzeby szalej na jej rachunek..." Ukoni si, panie si odkoniy. Idzie dalejnie odwracajc gowy, aeby si nie zdradzi. Nareszcie oglda si: obie panie zniky midzy zielonoci. "Wrc si - myli - jeszcze raz spojrz... Nie, nie wypada!"I czuje w tej chwili, e poyskujca woda sadzawki cignie go z nieprzepart si. "Ach, gdybym wiedzia, e mier jest zapomnieniem... A jeeli nie jest?... Nie, w naturze nie ma miosierdzia... Czy godzi si w ndzne ludzkie serce wla bezmiar tsknoty, a nie da nawet tej pociechy, e mier jest nicoci?" Prawie w tym samym czasie hrabina mwia do panny Izabeli: - Coraz bardziej przekonywam si, Belu, epienidze nie daj szczcia. Ten Wokulski zrobi wietn jak dla niego karier, lecz c std?... Ju nie pracuje w sklepie, ale nudzi si w azienkach. Uwaaa, jak on ma znudzon min? - Znudzon? - powtrzya panna Izabela. - Mnie on wydaje si przede wszystkim zabawnym. - Nie dostrzegam tego - zdziwia si hrabina. - Wic... nieprzyjemnym - poprawia si panna Izabela. Wokulski nie mia odwagi wyj z azienek. Chodzi po drugiej stronie sadzawki i z daleka przypatrywa si migajcej midzy drzewami szarej sukni. Dopiero pniej spostrzeg, e przypatruje si a dwom szarym sukniom, a trzeciej niebieskiej i e adna z nich - nie naley do panny Izabeli. "Jestem piramidalnie gupi" - pomyla. Ale nic mu to nie pomogo. Pewnego dnia, w pierwszej poowie czerwca, pani Meliton daa zna Wokulskiemu, e jutro w poudnie panna Izabela bdzie na spacerze z hrabin i - z prezesow. Drobny ten wypadek mg mie pierwszorzdne znaczenie. Wokulski bowiem od pamitnej Wielkanocy par razy odwiedza prezesow i pozna, e staruszka jest mu bardzo yczliwa. Zwykle sucha jej opowiada o dawnych czasach, rozmawia o swoim stryju, nawetostatecznie umwi si o nagrobek dla niego. W toku tej wymiany myli, nie wiadomo skd, wpltao si imi panny Izabeli tak nagle, e Wokulski nie mg ukry wzruszenia; twarz mu si zmienia, gos stumi si. Staruszka przyoya binokle do oczu i wpatrzywszy si w Wokulskiego, spytaa: - Czy mi si tylko wydaje, czyli te panna cka nie jest ci obojtn? - Prawie nie znam jej... Mwiem z ni raz w yciu... - tumaczy si zmiszany Wokulski. Prezesowa wpada w zamylenie i kiwajc gow, szepna: - Ha... Wokulski poegna j, ale owe "ha!" utkwio mu w pamici. W kadym razie by pewny, e w prezesowej nie ma nieprzyjaciki. I ot w niecay tydzie potej rozmowie dowiedzia si, e prezesowajedzie z hrabin i z pann Izabel na spacer do azienek. Czyby dowiedziaa si,e panie go tam spotykaj?... A moe chce ich zbliy? Wokulski spojrza na zegarek; bya trzeciapo poudniu. "Wic to jutro - pomyla - za godzin... dwadziecia cztery... Nie, nie tyle... Za ile to?..." Nie mg zrachowa, ile godzin upynie od trzeciej do pierwszej w poudnie. Ogarn go niepokj; nie jad obiadu; fantazja rwaa si naprzd, ale trzewy rozum hamowa j. "Zobaczymy, co bdzie jutro. A nu bdzie deszcz albo ktra z pa zachoruje?"Wybieg na ulic i bkajc si bez celu, powtarza:"No, zobaczymy, co bdzie jutro... A moe mnie nie zatrzymaj?.. Zreszt panna Izabela jest sobie pikna panna, przypumy, e nawet niezwykle pikna, ale tylko panna, nie nadprzyrodzonezjawisko. Tysice rwnie adnych chodzi powiecie, a ja te nie myl czepia si zbami jednej spdnicy. Odepchnie mnie?... Dobrze!... Z tym wikszym rozmachem padnw objcia innej..."Wieczorem poszed do teatru, lecz opuci go po pierwszym akcie.Znowu wasa si po miecie, a gdzie stpi, przeladowaa go myl jutrzejszegospaceru i niejasne przeczucie, e jutro zbliy si do panny Izabeli. Mina noc, ranek. O dwunastej kaza zaprzc powz. Napisa kartk do sklepu, e przyjdzie pniej, i poszarpa jedn par rkawiczek. Nareszcie wszed sucy. "Konie gotowe!" - bysno Wokulskiemu. Wycign rk po kapelusz. - Ksi!... - zameldowa sucy. Wokulskiemu pociemniao w oczach. - Pro. Ksi wszed. - Dzie dobry, panie Wokulski - zawoa. - Pan gdzie wyjeda? - Zapewne do skadw albo na kolej. Ale nic z tego. Aresztuj pana i zabieram do siebie. Bd nawet tak niegrzeczny, e zakwateruj si do paskiego powozu, bo dzi swego nie wziem. Jestem jednak pewny, e wszystko to wybaczy mi pan ze wzgldu na doskonae wiadomoci. - Raczy ksi spocz?... - Na chwilk. Niech pan sobie wyobrazi - mwi ksi, siadajc - e dopty dokuczaem naszym panom bratom... Czy dobrze powiedziaem?... Dopty ich przeladowaem, a obiecali przyj w kilku do mnie i wysucha projektu paskiejspki. Natychmiast wic pana zabieram, a raczej zabieram si z panem i - jedziemy do mnie. Wokulski dozna takiego wraenia jak czowiek, ktry spad z wysokoci i uderzy piersiami o ziemi. Pomiszanie jego nie uszo uwagi ksicia, ktry umiechn si, przypisujc to radoci z jego wizyty i zaprosin. Przez gow mu nawet nie przeszo, e dla Wokulskiego moe by waniejszym spacer do azienek anieli wszyscy ksita i spki. - A wic jestemy gotowi? - spyta ksi, powstajc z fotelu. Sekundy brakowao, aeby Wokulski powiedzia, e nie pojedzie i nie chce adnych spek. Ale w tym samym momencie przebiega mu myl:"Spacer - to dla mnie, spka - dla niej". Wzi kapelusz i pojecha z ksiciem. Zdawao mu si, e powz nie jedzie po bruku, ale po jego wasnym mzgu. "Kobiet nie zdobywa si ofiarami, tylko si, bodaj pici..."- przypomnia sobie zdanie pani Meliton. Pod wpywem tego aforyzmu chcia porwa ksicia za konierz i wyrzuci go na ulic. Ale trwao to tylko chwil. Ksi przypatrywa mu si spod rzs, a widzc, e Wokulski to czerwienieje, to blednieje, myla: "Nie spodziewaem si, e zrobi a tak przyjemno temu poczciwemu Wokulskiemu. Tak, trzeba zawsze podawa rk nowym ludziom..." W swoim towarzystwie ksi nosi tytu zagorzaego patrioty, prawie szowinisty; poza towarzystwem cieszy si opini jednego z najlepszych obywateli. Bardzo lubi mwi po polsku, a nawet treci jegofrancuskich rozmw byy interesa publiczne. By arystokrat od wosw do nagniotkw, dusz, sercem, krwi. Wierzy, e kade spoeczestwo skada si z dwu materiaw: zwyczajnego tumu i klas wybranych. Zwyczajny tum by dzieem natury i mg nawet pochodzi od mapy, jak to wbrew Pismu witemu utrzymywa Darwin. Lecz klasy wybrane miay jaki wyszy pocztek i pochodziy, jeeli nie od bogw, to przynajmniej od pokrewnych im bohaterw, jak Herkules, Prometeusz, od biedy - Orfeusz. Ksi mia we Francji przyjaciela, hrabiego (w najwyszym stopniu dotknitego zaraz demokratyczn),ktry drwi sobie z nadziemskich pocztkw arystokracji. - Mj kuzynie - mwi - myl, e nie zdajesz sobie naleycie sprawy z kwestii rodw. C to s wielkie rody? S nimi takie, ktrych przodkowie byli hetmanami, senatorami, wojewodami, czyli po dzisiejszemu: marszakami, czonkami izby wyszej lub prefektami departamentw. No- a przecie takich panw znamy, nic w nich nadzwyczajnego... Jedz, pij, graj w karty, umizgaj si do kobiet, zacigaj dugi - jak reszta miertelnikw, od ktrych s niekiedy gupsi. Ksiciu na twarz wystpoway chorobliwe rumiece. - Czy spotkae kiedy, kuzynie - odpar - prefekta lub marszaka z takim wyrazem majestatu, jaki widujemy na portretach naszych przodkw?... - C w tym dziwnego- mia si zaraony hrabia. - Malarze nadawali obrazom wyraz, o jakim nie nio si adnemu z oryginaw; tak jak heraldycy i historycy opowiadali o nich bajeczne legendy. To wszystko kamstwa, mj kuzynie!... To tylko kulisy i kostiumy, ktre z jednego Wojtka robi ksicia, a z innego parobka. W rzeczywistoci jeden i drugi jest tylko lichym aktorem. - Z szyderstwem, kuzynie, nie ma rozprawy! - wybucha ksi i ucieka. Bieg do siebie, kad si na szezlongu z rkoma splecionymi pod gow i patrzc w sufit, widzia przesuwajce si na nim postacie nadludzkiego wzrostu, siy, odwagi, rozumu, bezinteresownoci. To byli - przodkowie jego i hrabiego; tylko e hrabia zapiera si ich. Czyby istniaa w nim jaka przymieszka krwi?... Tumem zwyczajnych miertelnikw ksi nie tylko nie gardzi, ale owszem: mia dla nich yczliwo, a nawet styka si z nimi iinteresowa ich potrzebami. Wyobraa sobie, e jest jednym z Prometeuszw, ktrzy maj poniekd honorowy obowizek sprowadzi tym biednym ludziom ogie z nieba na ziemi. Zreszt religia nakazywaamu sympati dla maluczkich i ksi rumieni si na sam myl, e wiksza cz towarzystwa stanie kiedy przed boskim sdem bez tego rodzaju zasugi. Wic aby unikn wstydu dla siebie, bywa inawet zwoywa do swego mieszkania rozmaite sesje, wydawa po dwadziecia pi i po sto rubli na akcje rozmaitych przedsibiorstw publicznych, nade wszystkoza - cigle martwi si nieszczliwym pooeniem kraju; a kad mow swoj koczy frazesem: - Bo, panowie, mylmy najpierw o tym, aeby podwign nasz nieszczliwy kraj...A gdy to powiedzia, czu, e z serca spada mu jaki ciar; tym wikszy, im wicej byo suchaczw albo im wicej rubli wyda na akcje. Zwoa sesj, zachci do przedsibiorstwa i cierpie, wci cierpie nad nieszczliwym krajem, oto jego zdaniem byy obowizki obywatela. Gdyby gojednak spytano, czy zasadzi kiedy drzewo,ktrego cie ochroniby ludzi i ziemi od spiekoty? albo czy kiedy usun z drogi kamie ranicy koniom kopyta? - byby szczerze zdziwiony. Czu i myla, pragn i cierpia - za miliony. Tylko - nic nigdy nie zrobi uytecznego. Zdawao mu si, e cige frasowanie si caym krajem ma bez miarywysz warto od utarcia nosa zasmolonemu dziecku. W czerwcu fizjognomia Warszawy ulega widocznej zmianie. Puste przedtem hotele napeniaj si i podwyszaj ceny, na wieludomach ukazuj si ogoszenia: "Apartament z meblami do wynajcia na kilka tygodni." Wszystkie doroki s zajte,wszyscy posacy biegaj. Na ulicach, w ogrodach, teatrach, w restauracjach, na wystawach, w sklepach i magazynach strojw damskich wida figury nie spotykane w zwykym czasie. S nimi tdzyiopaleni mczyni w granatowych czapkach z daszkami, w zbyt obszernych butach, w ciasnych rkawiczkach, w garniturach pomysu prowincjonalnego krawca. Towarzysz im gromadki dam, nie odznaczajcych si piknoci ani warszawskim szykiem, tudzie niemniej liczne gromadki niezrcznych dzieci, ktrymz ust szeroko otwartych wyglda zdrowie. Jedni z wiejskich goci przyjedaj tu z wen na jarmark, drudzy na wycigi, inni,aeby zobaczy wen i wycigi; ci dla spotkania si z ssiadami, ktrych na miejscu maj o wiorst drogi, tamci dla odwieenia si w stolicy mtnej wody i pyu, a owi mcz si przez kilkudniow podr, sami nie wiedzc po co. Z podobnego zjazdu skorzysta ksi, aeby zbliy Wokulskiego z ziemiastwem. Ksi we wasnym paacu, na pierwszym pitrze, zajmowa ogromne mieszkanie. Cz jego, zoona z gabinetu pana, biblioteki i fajczarni, bya miejscem mskich zebra, na ktrych ksi przedstawia swoje lub cudze projekta dotyczce spraw publicznych. Zdarzao si to po kilka razy w roku. Ostatnia nawet sesja wiosenna bya powicona kwestii statkw rubowych na Wile, przy czym bardzo wyranie zarysoway si trzy stronnictwa. Pierwsze, zoone z ksicia i jego osobistych przyjaci, koniecznie domagao si rubowcw, drugie za, mieszczaskie, uznajc w zasadzie pikno projektu, uwaao go jednak za przedwczesny i nie chciao da na ten cel pienidzy. Trzecie stronnictwo skadao sitylko z dwu osb: pewnego technika, ktry twierdzi, e rubowce nie mog pywa poWile, i pewnego guchego magnata, ktry na wszystkie odezwy, skierowane do jego kieszeni, stale odpowiada: - Prosz troch goniej, bo nic nie sycha... Ksi z Wokulskim przyjechali o pierwszej,a w kwadrans po nich zaczli schodzi si izjeda inni uczestnicy sesji. Ksi wita kadego z uprzejm poufaoci, prezentowa Wokulskiego, a nastpnie podkrela przybysza na licie zaproszonych bardzo dugim i bardzo czerwonym owkiem. Jednym z pierwszych goci by pan cki; wzi Wokulskiego na stron i jeszcze raz wypyta go o cel i znaczenie spki, do ktrej nalea ju ca dusz, ale nigdy niemg dobrze spamita, o co chodzi. Tymczasem inni panowie przypatrywali si intruzowi i znionym gosem robili o nim uwagi. - Bycza mina! - szepn otyy marszaek, wskazujc okiem na Wokulskiego. - Szcze na gowie jey mu si jak dzikowi pier, upadam do ng, oko bystre... Ten by nie usta na polowaniu! - I twarz, panie... - doda baron z fizjognomi Mefistofelesa. - Czoo, panie... wsik, panie... maa hiszpanka, panie. Wcale, panie... wcale... Rysy troch, panie... ale cao, panie... - Zobaczymy, jaki bdzie w interesach - dorzuci nieco przygarbiony hrabia. - Rzutki, ryzykowny, t e k - odezwa si jakby z piwnicy drugi hrabia, ktry siedziasztywnie na krzele, nosi bujne faworyty iporcelanowymi oczyma patrzy tylko przed siebie jak Anglik z "Tournal Amusant". Ksi powsta z fotelu i chrzkn; zebrani umilkli, dziki czemu mona byo usysze reszt opowiadania marszaka: - Wszyscy patrzymy na las, a tu co skwierczy pod kopytami. Wyobra sobie pandobrodziej, e chart idcy przy koniach na smyczy zdusi w brudzie szaraka!... To powiedziawszy, marszaek uderzy olbrzymi doni w udo, z ktrego mg by wyci sobie sekretarza i jego pomocnika. Ksi chrzkn drugi raz, marszaek zmiesza si i niezwykle wielkim fularem otar spocone czoo. - Szanowni panowie - odezwa si ksi. - Powayem si fatygowa szanownych panw w pewnym... nader wanym interesiepublicznym, ktry, jak to wszyscy czujemy,powinien zawsze sta na stray naszych interesw publicznych... Chciaem powiedzie... naszych idei... to jest... Ksi zdawa si by zakopotany; wnet jednak ochon i mwi dalej: - Chodzi o inte... to jest o plan, a raczej... oprojekt zawizania spki do uatwiania handlu... - Zboem - wtrci kto z kta. - Waciwie - cign ksi - chodzi nie o handel zboem, ale... - Okowit - popieszy ten sam gos. - Ale nie!... O handel, a raczej o uatwieniehandlu midzy Rosj i zagranic towarami, no... towarami... Miasto za nasze, podanejest, aeby si stao centrum takowego... - A jakie to towary? - spyta przygarbionyhrabia. - Stron fachow kwestii raczy objani nam askawie pan Wokulski, czowiek... czowiek fachowy - zakoczy ksi. - Pamitajmy jednak, panowie, o obowizkach, jakie na nas wkada troska o interesa publiczne i ten nieszczliwy kraj...- Jak Boga kocham, zaraz daj dziesi tysicy rubli!... - wrzasn marszaek. - Na co? - spyta hrabia, udajcy autentycznego Anglika. - Wszystko jedno!... - odpar wielkim gosem marszaek. - Powiedziaem: rzuc w Warszawie pidziesit tysicy rubli, wic niech dziesi pjdzie na cele dobroczynne, bo kochany nasz ksi mwi cudownie!... z rozumu i z serca, jak Boga kocham... - Przepraszam - odezwa si Wokulski - alenie chodzi tu o spk dobroczynn, tylko ospk zapewniajc zyski. - Ot to!... - wtrci hrabia zgarbiony. - T e k!... - potwierdzi hrabia-Anglik. - Co mnie za zysk z dziesiciu tysicy? - zaprotestowa marszaek. - Z torbami bym poszed pod Ostr Bram przy takich zi zawczasu, a 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA~PJc c  c d*nc 80 zyskach. Zgarbiony hrabia wybuchn: - Prosz o gos w kwestii: czy naley lekceway mae zyski!... To nas gubi!... to, panowie - woa pukajc paznokciem w porcz fotelu.- Hrabio - przerwa sodko ksi - pan Wokulski ma gos. - T e k!... - popar go hrabia-Anglik, czeszcbujne faworyty. - Prosimy wic szanownego pana Wokulskiego - odezwa si nowy gos - aeby ten publiczny interes, ktry nas zgromadzi tu, do gocinnych salonw ksicia, raczy nam przedstawi z waciw mu jasnoci i zwizoci. Wokulski spojrza na osob przyznajc mujasno i zwizo. By to znakomity adwokat, przyjaciel i prawa rka ksicia; lubi mwi kwiecicie, wybijajc takt rkiprzysuchujc si wasnym frazesom, ktre zawsze znajdowa wybornymi. - Tylko ebymy zrozumieli wszyscy - mrukn kto w kcie zajtym przez szlacht, ktra nienawidzia magnatw. - Wiadomo panom - zacz Wokulski - e Warszawa jest handlow stacj midzy Europ zachodni i wschodni. Tu zbiera siiprzechodzi przez nasze rce cz towarw francuskich i niemieckich przeznaczonych dla Rosji, z czego moglibymy mie pewne zyski, gdyby nasz handel... - Nie znajdowa si w rku ydw - wtrci pgosem kto od stou, gdzie siedzieli kupcy i przemysowcy. - Nie - odpar Wokulski. - Zyski istniayby wwczas, gdyby nasz handel by prowadzony porzdnie. - Z ydami nie moe by porzdny... - Dzi jednak - przerwa adwokat ksicia - szanowny pan Wokulski daje nam mono podstawienia kapitaw chrzecijaskich w miejsce kapitau starozakonnych... - Pan Wokulski sam wprowadza ydw do handlu - bryzn oponent ze stanu kupieckiego. Zrobio si cicho. - Ze sposobu prowadzenia moich interesw nie zdaj sprawy przed nikim - cign dalej Wokulski. - Wskazuj panom drog uporzdkowania handlu Warszawy z zagranic, co stanowi pierwsz poow mego projektu i jedno rdo zysku dla krajowych kapitaw. Drugim rdem jest handel z Rosj. Znajduj si tam towary poszukiwane u nas i tanie. Spka, ktra zajaby si nimi, mogaby mie pitnacie do dwudziestu procentw rocznie od wyoonego kapitau. Na pierwszym miejscu stawiam tkaniny... - To jest podkopywanie naszego przemysu - odezwa si oponent z grupy kupieckiej. - Mnie nie obchodz fabrykanci, tylko konsumenci... - odpowiedzia Wokulski. Kupcy i przemysowcy poczli szepta midzy sob w sposb mao yczliwy dla Wokulskiego. - Ot i dotarlimy do interesu publicznego! zawoa wzruszonym gosem ksi. - Kwestia zarysowuje si tak: czy projekta szanownego pana Wokulskiego s objawem pomylnym dla kraju?... Panie mecenasie... - zwrci si ksi do adwokata, czujc potrzeb wyrczenia si nim w kopotliwej nieco sytuacji. - Szanowny pan Wokulski - zabra gos adwokat - z waciw mu gruntownoci raczy nas objani: czy sprowadzanie owych tkanin, a z tak daleka, nie przyniesie uszczerbku naszym fabrykom? - Przede wszystkim - rzek Wokulski - owe nasze fabryki nie s naszymi, lecz niemieckimi... - Oho!... - zawoa oponent z grupy kupcw.- Jestem gotw - mwi Wokulski - natychmiast wyliczy fabryki, w ktrych caa administracja i wszyscy lepiej patni robotnicy s Niemcami, ktrych kapita jest niemiecki, a rada zarzdzajca rezyduje w Niemczech; gdzie nareszcie robotnik nasz nie ma monoci uksztaci si wyej w swoim fachu, ale jest parobkiem le patnym, le traktowanym i na dobitk germanizowanym... - To jest wane!... - wtrci hrabia zgarbiony. - T e k... - szepn Anglik. - Jak Boga kocham, dowiadczam emocji suchajc!... - zawoa marszaek. - Nigdym nie myla, e tak mona zabawi si przy podobnej rozmowie... Zaraz wrc... I opuci gabinet, a uginaa si pod jego stopami podoga. - Czy mam wylicza nazwiska? - spyta Wokulski. Grupa kupcw i przemysowcw zoya w tej chwili dowd rzadkiej Powcigliwoci, nie domagajc si nazwisk. Adwokat szybko podnis si z fotelu i zatrzepotawszy rkoma, zawoa: - Sdz, e nad kwesti miejscowych fabryk moemy przej do porzdku. Terazszanowny pan Wokulski raczy nam, z waciw mu jdrnoci, objani: jakie pozytywne korzyci z jego projektu odniesie... - Nasz nieszczliwy kraj - zakoczy ksi. - Prosz panw - mwi Wokulski - gdyby okie mego perkalu kosztowa tylko o dwagrosze taniej ni dzi, wwczas na kadym milionie kupionych tu okci og oszczdziby dziesi tysicy rubli... - C to znaczy dziesi tysicy rubli?... - spyta marszaek, ktry ju powrci do gabinetu, ale jeszcze nie wpad w tok rozpraw. - To wiele znaczy... bardzo wiele! - zawoahrabia zgarbiony. - Raz nauczmy si szanowa zyski groszowe... - T e k... Pens jest ojcem gwinei... - doda hrabia ucharakteryzowany na Anglika. - Dziesi tysicy rubli - cign Wokulski - jest to fundament dobrobytu dla dwudziesturodzin co najmniej... - Kropla w morzu - mrukn jeden z kupcw. - Ale jest jeszcze inny wzgld - mwi Wokulski - obchodzcy wprawdzie tylko kapitalistw. Mam do dyspozycji towaru za trzy do czterech milionw rubli rocznie... - Upadam do ng!... - szepn marszaek. - To nie jest mj majtek - wtrci Wokulski - mj jest zjacznie skromniejszy...- Lubi takich!... - rzek zgarbiony hrabia. - T e k... - doda Anglik. - Owe trzy miliony rubli stanowi mj osobisty kredyt i przynosz mi bardzo mayprocent jako porednikowi - mwi Wokulski. - Owiadczam jednak, e o ile w miejsce kredytu podstawioby si gotwk, zysk z niej wynosiby pitnacie do dwudziestu procentw, a moe wicej. Otten punkt sprawy obchodzi panw, ktrzy skadacie pienidze w bankach na niski procent. Pienidzmi tymi obracaj inni i zyski cign dla siebie. Ja za ofiaruj panom sposobno uycia ich bezporedniego i powikszenia wasnych dochodw. Skoczyem. - Pysznie! - zawoa przygarbiony hrabia. - Czy jednak nie mona by dowiedzie si szczegw bliszych? - O tych mog mwi tylko z moimi wsplnikami - odpowiedzia Wokulski: - Jestem - rzek zgarbiony hrabia i poda mu rk. - T e k - doda pseudo-Anglik, wycignwszy do Wokulskiego dwa palce. - Moi panowie! - odezwa si wygolony mczyzna z grupy szlachty nienawidzcej magnatw. - Mwicie tu o handlu perkalami,ktry n a s nic nie obchodzi... Ale, panowie!... - cign dalej paczliwym gosem - m y mamy za to zboe w spichlerzach, m y mamy okowit w skadach, na ktrej wyzyskuj nas porednicy w sposb - e nie powiem - niegodny... Obejrza si po gabinecie. Grupa szlachty gardzcej magnatami daa mu brawo. Promieniejca dyskretn radoci twarz ksicia zajaniaa w tej chwili blaskiem prawdziwego natchnienia. - Ale, panowie! - zawoa - dzi mwimy ohandlu tkaninami, lecz jutro i pojutrze kt zabroni nam naradzi si nad innymi kwestiami?... Proponuj wic... - Jak Boga kocham, cudnie mwi ten kochany ksi - zawoa marszaek. - Suchamy... suchamy!... - popar go adwokat, silnie okazujc, e stara si pohamowa zapa dla ksicia. - A wic, panowie - cign wzruszony ksi - proponuj jeszcze nastpujce sesje: jedn w sprawie handlu zboem, drug w sprawie handlu okowit... - A kredyt dla rolnikw?... - spyta kto z nieprzejednanej szlachty. - Trzeci w sprawie kredytu dla rolnikw - mwi ksi. - Czwart... Tu zaci si. - Czwart i pit - pochwyci adwokat - powicimy rozwaaniu oglnej ekonomicznej sytuacji... - Naszego nieszczliwego kraju - dokoczy ksi prawie ze zami w oczach. - Panowie!... - wrzasn adwokat, obcierajc nos z akcentem rozrzewnienia. -Uczcijmy naszego gospodarza, znakomitego obywatela, najzacniejszego z ludzi... - Dziesi tysicy rubli, jak Bo... - zawoa marszaek. - Przez powstanie! - szybko dokoczy adwokat. - Brawo!... niech yje ksi!... - zawoano przy akompaniamencie oskotu ng i krzese. Grupa szlachty gardzcej arystokracj krzyczaa najgoniej. Ksi zacz ciska swoich goci, nie panujc ju nad wzruszeniem; pomaga mu adwokat, wszystkich caowa, a sam bez ceremonii paka. Kilka osb skupio si przy Wokulskim. - Przystpuj na pocztek z pidziesicioma tysicami rubli - mwi zgarbiony hrabia. - Na rok przyszy za... zobaczymy... - Trzydzieci, panie... trzydzieci tysicy rubli, panie... Bardzo, panie... bardzo! - doda baron z fizjognomi Mefistofelesa. - I ja trzydzieci tysicy... t e k!... - dorzuci hrabia-Anglik, kiwajc gow. - A ja dam dwa... trzy razy tyle, co... kochany ksi. Jak Boga kocham!... - rzek marszaek. Paru oponentw z grupy kupieckiej rwnie zbliyo si do Wokulskiego. Milczeli, lecz tkliwe ich spojrzenia stokro wicej miay wymowy anieli najczulsze sowa. Z kolei zbliy si do Wokulskiego czowiek mody, mizerny, z rzadkim zarostem na twarzy, ale z niewtpliwymi ladami przedwczesnego zniszczenia w caej postaci. Wokulski spotyka go na rozmaitychwidowiskach, wreszcie i na ulicy, jedcego najszybszymi dorokami. - Jestem Maruszewicz - rzek zniszczony mody czowiek z miym umiechem. - Wybaczy pan, e prezentuj si tak obcesowo i w dodatku przy pierwszej znajomoci bd mia prob... - Sucham pana. Modzieniec wzi Wokulskiego pod rami i zaprowadziwszy go do okna, mwi: - Kad od razu karty na st; z takimi ludmi jak pan nie mona inaczej. Jestem niemajtny, mam dobre instynkta i chciabym znale zajcie. Pan tworzy spk, czy nie mgbym pracowa pod paskim kierunkiem?... Wokulski przypatrywa mu si z uwag. Propozycja, ktr sysza, jako nie pasowaa do wyniszczonej figury i niepewnych spojrze modzieca. Wokulski uczu niesmak, mimo to spyta: - C pan umie? jaki paski fach? - Fachu, uwaa pan, jeszcze nie wybraem,ale mam wielkie zdolnoci i mog podj sikadego zajcia. - A na jak pan liczy pensj? - Tysic... dwa tysice rubli... - odpar zakopotany modzieniec. Wokulski mimo woli potrzsn gow. - Wtpi - odpar - czy bdziemy mieli posady odpowiadajce paskim wymaganiom. Niech pan jednak wstpi kiedydo mnie... Na rodku gabinetu przygarbiony hrabia zabra gos. - A zatem - mwi - szanowni panowie, w zasadzie przystpujemy do spki proponowanej przez pana Wokulskiego. Interes wydaje si bardzo dobrym, a obecnie chodzi tylko o blisze szczegy i spisanie aktu. Zapraszam wic panw, chccych zosta uczestnikami, do mnie na jutro, o dziewitej wieczorem... - Bd u ciebie, kochany hrabio, jak Boga kocham - odezwa si otyy marszaek - i moe jeszcze przyprowadz ci z paru Litwinw; no, ale powiedz, dlaczeg to my mamy zawizywa spki kupieckie?... Niechby ju sami kupcy... - Choby dlatego - odpar hrabia gorco - aeby nie mwiono, e nic nie robimy, tylkoobcinamy kupony... Ksi poprosi o gos. - Zreszt - rzek - mamy na widoku jeszcze dwie spki: do handlu zboem i - okowit. Kto nie zechce nalee do jednej, moe nalee do drugiej... Nadto za prosimy szanownego pana Wokulskiego, eby w innych naszych naradach chcia przyj udzia... - T e k!... - wtrci hrabia-Anglik. - I z waciwym mu talentem raczy owietla kwestie - dokoczy adwokat. - Wtpi, czy przydam si panom na co - odpar Wokulski.- Miaem wprawdzie do czynienia ze zboem i okowit, ale w wyjtkowych warunkach. Chodzio o due iloci i popiech, nie o ceny... Nie znam zreszt tutejszego handlu zboem... - Bd specjalici, szanowny panie Wokulski- przerwa mu adwokat. - Oni nam dostarcz szczegw, ktre pan raczysz tylko uporzdkowa i rozjani z waciw mu genialnoci... - Prosimy... bardzo prosimy!... - woali hrabiowie, a za nimi jeszcze goniej szlachta nienawidzca magnatw. Bya blisko plta po poudniu i zgromadzeni poczli si rozchodzi. W tej chwili Wokulskispostrzeg, e z dalszych pokojw zblia si do niego pan cki w towarzystwie modzieca, ktrego ju widzia obok panny Izabeli podczas kwesty i na wiconym u hrabiny. Obaj panowie zatrzymali si przy nim. - Pozwolisz, panie Wokulski - odezwa si cki - e przedstawi ci pana Juliana Ochockiego. Nasz kuzyn... troch orygina, ale... - Dawno ju chciaem pozna si z panem i porozmawia - rzek Ochocki, ciskajc go za rk. Wokulski w milczeniu przypatrywa si. Mody czowiek nie dosign jeszcze lat trzydziestu i rzeczywicie odznacza si niezwyk fizjognomi. Zdawao si, e ma rysy Napoleona Pierwszego, przysonite jakim obokiem marzycielstwa. - W ktr stron pan idzie? - spyta mody czowiek Wokulskiego. - Mog pana podprowadzi. - Bdzie si pan fatygowa... - O, ja mam dosy czasu - odpowiedzia mody czowiek. "Czego on chce ode mnie?" - pomyla Wokulski, a gono rzek: - Moemy pj w stron azienek... - Owszem - odpar Ochocki. - Wpadn jeszcze na chwil poegna si z ksin i dogoni pana. Ledwie odszed, pochwyci Wokulskiego adwokat. - Winszuj panu zupenego triumfu - rzek pgosem. - Ksi formalnie zakochany wpanu, obaj hrabiowie i baron to samo... Oryginay to s, jak pan widzia, ale ludzie dobrych chci... Chcieliby co robi, maj nawet rozum i uksztacenie, ale... energii brak!... Choroba woli, panie: caa klasa jest ni dotknita... Wszystko maj: pienidze, tytuy, powaanie, nawet powodzenie u kobiet, wic niczego nie pragn. Bez tej zaspryny, panie Wokulski, musz by narzdziem w rku ludzi nowych i ambitnych... My, panie, my jeszcze wielu rzeczy pragniemy - doda ciszej. - Ich szczcie, e trafili na nas... Poniewa Wokulski nie odpowiedzia nic, wic adwokat pocz uwaa go za bardzo przebiegego dyplomat i aowa w duszy,e sam by zanadto szczery. "Zreszt - myla adwokat, patrzc na Wokulskiego spod oka - choby powtrzy ksiciu nasz rozmow, c mi zrobi?... Powiem, e chciaem go wybada...""O jakieon mnie ambicje posdza?..." - zapytywa si w duchu Wokulski. Poegna ksicia, obieca przychodzi odtdna wszystkie sesje i wyszedszy na ulic, odesa powz do domu. "Czego chce ode mnie ten pan Ochocki? - myla podejrzliwie. - Naturalnie, e idzie mu o pann Izabel... Moe ma zamiar odstraszy mnie od niej?... Gupi... Jeeli ona go kocha, nie potrzebuje traci nawet sw; sam si usun... Ale jeeli go nie kocha, niech si strzee usuwa mnie od niej... Zdaje si, e zrobi w yciu jedno kapitalne gupstwo, zapewne dla panny Izabeli. Bodajby nie pado na niego; szkoda chopaka..." W bramie rozlego si popieszne stpanie; Wokulski odwrci si i zobaczy Ochockiego. - Pan czeka?... przepraszam!... - zawoa mody czowiek. - Idziemy ku azienkom? - spyta Wokulski. - Owszem. Jaki czas szli milczc. Mody czowiek byzamylony. Wokulski zirytowany. Postanowi od razu chwyci byka za rogi. - Pan jest bliskim kuzynem pastwa ckich? - zapyta. - Troch - odpowiedzia mody czowiek. - Matka moja bya a cka - rzek z ironi- ale ojciec tylko Ochocki. To bardzo osabiazwizki rodzinne... Pana Tomasza, ktry jest dla mnie jakim ciotecznym stryjem, nie znabym do dzi dnia, gdyby nie straci majtku. - Panna cka jest bardzo dystyngowan osob - rzek Wokulski, patrzc przed siebie. - Dystyngowana?... - powtrzy Ochocki. - Powiedz pan: bogini!... Kiedy rozmawiam z ni, zdaje mi si, e potrafiaby mi zapeni cae ycie. Przy niej jednej czuj spokj i zapominam o trapicej mnie tsknocie. Ale c!... Ja nie umiabym siedzie z ni cay dzie w salonie ani ona ze mn w laboratorium... Wokulski stan na ulicy. - Pan zajmuje si fizyk czy chemi?... - spyta zdziwiony. - Ach, czym ja si nie zajmuj!... - odpar Ochocki. - Fizyk, chemi i technologi... Przecie skoczyem wydzia przyrodniczyw uniwersytecie i mechaniczny w politechnice... Zajmuj si wszystkim; czytam i pracuj od rana do nocy, ale - nie robi nic. Udao mi si troch ulepszy mikroskop, zbudowa jaki nowy stos elektryczny, jak tam lamp... Wokulski zdumiewa si coraz wicej. - Wic to pan jest tym Ochockim, wynalazc?... - Ja - odpar mody czowiek. - No, ale i c to znaczy?... Razem nic. Kiedy pomyl, czasu, a 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPSc 0c c ,0c ;q e w dwudziestym smym roku tylko tyle zrobiem, ogarnia mnie desperacja. Mam ochot albo porozbija swoje laboratorium iuton w yciu salonowym, do ktrego mniecign, albo - trzasn sobie w eb... Ogniwo Ochockiego albo - lampa elektryczna Ochockiego... jakie to gupie!... Rwa si gdzie od dziecistwa i utkn na lampie - to okropne... Dobiega rodka ycia i nie znale nawet ladu drogi, po ktrej by si i chciao - c to za rozpacz!... Mody czowiek umilk, a e byli w Ogrodzie Botanicznym, wic zdj kapelusz. Wokulski przypatrywa mu si z uwag i zrobi nowe odkrycie. Mody czowiek, aczkolwiek wyglda elegancko, nie by wcale elegantem; nawet nie zdawa si troszczy o swoj powierzchowno. Mia rozrzucone wosy, nieco zsunity krawat, u kamizelki guzik nie zapity. Mona byo domyla si, e kto bardzo starannie czuwa nad jego bielizn i garderob, z ktr jednak on sam postpuje niedbale, i wanie to niedbalstwo, przejawiajce si w dziwnie szlachetnych formach, nadawaomu oryginalny wdzik. Kady jego ruch by mimowolny, rozrzucony, lecz pikny. Rwniepiknym by sposb patrzenia, suchania, araczej niesuchania, nawet - gubienia kapelusza. Weszli na wzgrze, skd wida studni zwan Okraglakiem. Ze wszystkich stron otaczali ich spacerujcy, ale Ochocki nie krpowa si ich obecnoci i wskazawszy kapeluszem jedn z awek, mwi: - Duo czytaem, e szczliwy jest czowiek, ktry ma wielkie aspiracje. To kamstwo. Ja przecie mam niepowszednie pragnienia, ktre jednak robi mnie miesznym i zraaj do mnie najbliszych. Spojrzyj pan na t awk... Tu, w pocztkach czerwca, okoo dziesitej wieczorem, siedzielimy z kuzynk i z pann Florentyn. wieci jaki ksiyc i nawet jeszcze pieway sowiki. Byem rozmarzony. Nagle kuzynka odzywa si: "Znasz, kuzynie, astronomi?" - "Troch".- "Wic powiedz mi, jaka to gwiazda?" - "Niewiem - odpowiedziaem - ale to jest pewne,e nigdy nie dostaniemy si na ni. Czowiekjest przykuty do Ziemi jak ostryga do skay..." W tej chwili - cign dalej Ochocki - zbudzia si we mnie moja idea czy mj obd... Zapomniaem o piknej kuzynce, a zaczem myle o machinach latajcych. A poniewa mylc, musz chodzi, wic wstaem z awki i bez poegnania opuciem kuzynk!... Na drugi dzie panna Flora nazwaa mnie impertynentem, pan cki oryginaem, a kuzynka przez tydzie nie chciaa ze mn rozmawia... I ebym jeszcze co wymyli; ale nic, literalnie nic, cho bybym przysig, e nim z tego pagrka zejd do studni, urodzi mi si w gowie przynajmniejoglny szkic machiny latajcej... Prawda, jakie to gupie?... "Wic oni tu przepdzaj wieczory przy ksiycu i piewie sowika?... - pomyla Wokulski i poczu straszny bl w sercu. - Panna Izabela ju kocha si w Ochockim, a jeeli si nie kocha, to tylko z winy jego dziwactw... No i ma suszno... pikny czowiek i niezwyky..." - Naturalnie - prawi dalej Ochocki - ani swka nie wspomniaem o tym mojej ciotce, ktra ile razy bodaj wpina mi jak szpilk w odzienie, ma zwyczaj powtarza: "Kochany Julku, staraj si podoba Izabeli, bo to ona akurat dla ciebie... Mdra i pikna; ona jedna wyleczyaby ci z twoich przywidze..." A ja myl: co to za ona dlamnie?... Gdyby chocia moga by moim pomocnikiem, jeszcze p biedy... Ale gdzieby ona dla laboratorium moga opuci salon!... Ma racj, to jej waciwe otoczenie; ptak potrzebuje powietrza, ryba wody... Ach, jaki pikny wieczr!... - doda po chwili. - Jestem dzi podniecony jak rzadko. Ale... co panu jest, panie Wokulski?... - Troch zmczyem si - odpar gucho Wokulski. - Moe bymy siedli, choby o! tu... Usiedli na stoku wzgrza, na granicy azienek. Ochocki opar brod na kolanach iwpad w zadum, Wokulski przypatrywa mu si z uczuciem, w ktrym podziw miesza si z nienawici. "Gupi czy przebiegy?... Po co on mi to wszystko opowiada?"- myla Wokulski. Musia jednak przyzna, e gadulstwo Ochockiego miao te same cechy szczerociiroztargnienia, jak jego ruchy i caa wreszcie osoba. Spotkali si pierwszy raz i ju Ochocki tak z nim rozmawia, jak gdybyznali si od dzieci. "Skocz z nim" - rzek do siebie Wokulski i gboko odetchnwszy, spyta gono: - Zatem eni si pan, panie Ochocki?... - Chybabym zwariowa - mrukn mody czowiek, wzruszajc ramionami. - Jak to?... Przecie kuzynka paska podobasi panu? - I nawet bardzo, ale to jeszcze nie wszystko. Oenibym si z ni, gdybym miapewno, e ju nic w nauce nie zrobi... W sercu Wokulskiego, obok nienawici i podziwu, bysna rado. W tej chwili Ochocki przetar czoo jak zbudzony ze snui patrzc na Wokulskiego, nagle rzek: - Ale, ale... Nawet zapomniaem, e mam wany interes do pana... "Czego on chce?..." - pomyla Wokulski, podziwiajc w duszy mdre spojrzenie swego rywala i nag zmian tonu. Zdawaosi, e przez jego usta przemwi inny czowiek. - Chc zada panu pytanie... nie... dwa pytania, bardzo poufne, a moe nawet draliwe - mwi Ochocki. - Czy nie obrazi si pan?.. - Sucham - odpar Wokulski. Gdyby sta na szafocie, nie doznaby tak strasznych wrae jak w tej chwili. By pewny, e chodzi o pann Izabel i e w tym samym miejscu zdecyduj si jego losy.- Pan by przyrodnikiem? - spyta Ochocki. - Tak. - I w dodatku przyrodnikiem entuzjast. Wiem, co pan przeszed, od dawna szanuj pana z tego powodu... To za mao; powiem wicej... Od roku wspomnienie o trudnociach, z jakimi szamota si pan, dodawao mi otuchy... Mwiem sobie: zrobi przynajmniej to, co ten czowiek, a poniewa nie mam takich przeszkd, wic - zajd dalej od niego... Wokulski suchajc myla, e marzy albo e rozmawia z wariatem. - Skd pan to wie?... - spyta Ochockiego. - Od doktora Szumana. - Ach, od Szumana. Ale do czego to wszystko prowadzi?... - Zaraz powiem - odpar Ochocki. - Bye pan przyrodnikiem entuzjast i... w rezultacie rzucie pan nauki przyrodnicze. Ot w ktrym roku ycia osabn paski zapa w tym kierunku?... Wokulski poczu jakby uderzenie toporem wgow. Pytanie byo tak przykre i niespodziewane, e przez chwil nie tylko nie umia odpowiedzie; ale nawet zebra myli. Ochocki powtrzy, bystro przypatrujc siswemu towarzyszowi. - W ktrym roku?... - rzek Wokulski. - W zeszym roku... Dzi mam czterdziesty szsty rok... - A zatem ja do kompletnego ochodzenia si mam jeszcze przeszo pitnacie lat. Tomi troch dodaje odwagi... - rzek jakby do siebie Ochocki. I znowu po chwili doda: - To jedno pytanie, a teraz drugie, ale - nieobra si pan. W ktrym roku ycia zaczynaj mczynie obojtnie kobiety?... Drugi cios. By moment, e Wokulski chcia schwyci modzieca za gardo i udusi. Upamita si jednak i odpar ze sabym umiechem: - Myl, e one nigdy nie obojtniej... Owszem, coraz wydaj si droszymi... - le! - szepn Ochocki. - Ha, zobaczymy, kto mocniejszy. - Kobiety, panie Ochocki. - Jak dla kogo, panie - odpowiedzia mody czowiek, wpadajc znowu w zamylenie. I zacz mwi jakby do siebie. - Kobiety, wana rzecz. Kochaem si ju, zaraz, ile to?... Cztery... sze... ze siedem, tak, siedem razy... Zabiera to duo czasu i napdza desperackie myli... Gupia rzecz, mio... Poznajesz, kochasz, cierpisz... Potem jeste znudzony albo zdradzony... Tak, dwa razy byem znudzony, a pi razy zdradzony... Potem znajdujesz now kobiet, doskonalsz od innych - a potem ona robi to samo, co mniejdoskonae... Ach, jaki pody gatunek zwierzt te baby!... Bawi si nami, cho ograniczony ich mzg nawet nie jest w stanie nas poj... No, prawda, e i tygrys moe bawi si czowiekiem... Pode, ale mie... Mniejsza o nie! A tymczasem gdy razopanuje czowieka idea, ju go nie opuszcza i nie zdradza nigdy... Pooy rk na ramieniu Wokulskiego i patrzc mu w oczy jakim rozstrzelonym i rozmarzonym wzrokiem, spyta: - Wszake pan myla kiedy o machinach latajcych?... Nie o kierowaniu balonami, ktre s lejsze od powietrza, bo to bazestwo, ale - o locie machiny cikiej, napenionej i obwarowanej jak pancernik?...Czy pan rozumie, jaki nastpiby przewrt w wiecie po podobnym wynalazku?... Nie ma fortec, armii, granic... Znikaj narody, lecz za to w nadziemskich budowlach przychodz na wiat istoty podobne do aniow lub staroytnych bogw... Ju ujarzmilimy wiatr, ciepo, wiato, piorun... Czy wic nie sdzisz pan, e nadesza pora nam samym wyzwoli si z okw cikoci?... To idea leca dzi w duchu czasu... Inni ju pracuj nad ni; mnie ona dopiero nasyca, ale od stp do gw... Co mnie ciotka z jej radami i prawidami dobrego tonu!... Co mnie eniaczka, kobiety, a nawet mikroskopy, stosy i lampy elektryczne?... Oszalej albo...przypn ludzkoci skrzyda... - A gdyby pan je nawet przypi, to co?... - spyta Wokulski. - Sawa, jakiej nie dosign jeszcze adenczowiek - odpar Ochocki. - To moja ona, to moja kobieta... Bd pan zdrw, musz i... Ucisn Wokulskiemu rk, zbieg ze wzgrza i znikn midzy drzewami. Na Ogrd Botaniczny i na azienki zapada ju mrok. "Wariat czy geniusz?... - szepn Wokulski, czujc, e sam jest w najwyszym stopniu rozstrojony. - A jeeli geniusz?..." Wsta i poszed w gb ogrodu, midzy spacerujcych ludzi. Zdawao mu si, e nad pagrkiem, z ktrego uciek, unosi si jaka wita groza. W Ogrodzie Botanicznym byo prawie ciasno; na kadej ulicy toczyy si kolumny, gromady, a przynajmniej szeregi spacerujcych; kada awka uginaa si pod cib osb. Zastpowano Wokulskiemu drog, deptano po pitach, potrcano okciami; rozmawiano i miano si ze wszystkich stron. Wzdu Alei Ujazdowskiej, pod murem Belwederskiego ogrodu, pod sztachetami od strony szpitala,na ulicach najmniej uczszczanych, nawet na zagrodzonych ciekach, wszdzie byo peno i wesoo. Im wicej ciemniao w naturze, tym gciej i haaliwiej robio si midzy ludmi. "Zaczyna mi ju brakn miejsca na wiecie!..." - szepn. Przeszed do azienek i tu znalaz spokojniejsze ustronie. Na niebie zaiskrzyo si kilka gwiazd, przez powietrze, od Alei, cign szmer przechodniw, a od stawu wilgo. Czasem nad gow przelecia mu huczny chrabszcz albo cicho przemkn nietoperz;w gbi parku kwili aonie jaki ptak, naprno wzywajcy towarzysza; na stawie rozlega si daleki plusk wiose i miechy modych kobiet. Naprzeciw zobaczy par ludzi pochylonychku sobie i szepczcych. Ustpili mu z drogi iukryli si w cieniu drzew. Opanowa go al iszyderstwo. "Oto s szczliwi zakochani! - pomyla. - Szepcz i uciekaj jak zodzieje... Piknie urzdzony wiat, co?... Ciekawym, o ile byoby lepiej, gdyby wada nim Lucyper?...A gdyby mi zastpi drog jaki bandyta i zabi w tym kcie?..."I wyobraa sobie, jaki to przyjemny musi by chd noa wbitego w rozgorczkowane serce. "Na nieszczcie - westchn - dzi nie wolno zabija innych, tylko siebie mona; byle od razu i dobrze. No!..." Wspomnienie o tak niezawodnym rodku ucieczki uspokoio go. Stopniowo pogra si w jakim uroczystym nastroju; zdawaomu si, e nadchodzi moment, w ktrym powinien zrobi rachunek sumienia czy te oglny bilans ycia. "Gdybym by najwyszym sdzi - myla - i gdyby spytano mnie, kto jest wart panny Izabeli: Ochocki czy Wokulski, musiabym przyzna, e - Ochocki... O osiemnacie lat modszy ode mnie (osiemnacie lat!...) i takipikny... W dwudziestym smym roku ycia skoczy dwa fakultety (ja w tym wieku ledwie zaczynaem si uczy...) i ju zrobitrzy wynalazki (ja adnego!). A nad to wszystko jest naczyniem, w ktrym wylgasi wielka idea... Dziwaczna to rzecz: machina latajca, ale faktem jest, e on znalaz dla niej genialny i jedynie moliwy punkt wyjcia. Machina latajca musi by cisza, nie za jak balon lejsza od powietrza; bo wszystko, co prawidowo lata, poczwszy od muchy, skoczywszy naolbrzymim spie, jest od powietrza cisze.Ma prawdziwy punkt wyjcia, ma twrczy umys, czego dowid bodajby swoim mikroskopem i lamp; kt wie zatem, czy nie uda mu si zbudowa machiny latajcej?A w takim razie bdzie wikszym dla ludzkoci od Newtona i Napoleona, razem wzitych... I ja mam z nim wspzawodniczy?... A jeeli stanie kiedy kwestia: ktry z nas dwu powinien si usun, czyli bd si waha?... C to za pieko powiedzie sobie, e musz moj nico zoy na ofiar czowiekowi ostatecznie takiemu jak ja, miertelnemu, ulegajcemu chorobom i omykom, a nade wszystko - tak naiwnemu... Bo to jeszcze dzieciak, co on mi nie wygadywa?..." Dziwny traf. Gdy Wokulski by subiektem w sklepie kolonialnym, marzy o perpetum mobile, machinie, ktra by si sama poruszaa. Gdy za wstpiwszy do Szkoy Przygotowawczej pozna, e taka machina jest niedorzecznoci, wwczas najtajniejszym i najulubieszym jego pragnieniem byo - wynale sposb kierowania balonami. To, co dla Wokulskiegobyo tylko fantastycznym cieniem, bkajcym si po faszywych drogach, w Ochockim przybrao ju form praktycznego zagadnienia. "C to za okruciestwo losw! - myla z gorycz. - Dwom ludziom dano prawie te same aspiracje, tylko jeden urodzi si o osiemnacie lat wczeniej, drugi pniej; jeden w ndzy, drugi w dostatku; jeden nie mg wdrapa si na pierwsze pitro wiedzy, drugi lekkim krokiem przeszed dwa pitra... Jego nie zepchn z drogi burzepolityczne, tak jak mnie; jemu nie przeszkodzi mio, ktr traktuje jak zabawk; podczas gdy dla mnie, ktry sze lat spdziem na pustyni, uczucie to jest niebem i zbawieniem... Wicej nawet!... No i on triumfuje nade mn na kadym polu, cho przecie ja mam te same uczucia, t sam wiadomo pooenia, a prac z pewnoci wiksz... Wokulski dobrze zna ludzi i czsto porwnywa si z nimi. Lecz gdziekolwiek by, wszdzie widzia si troch lepszym od innych. Czy jako subiekt, ktry spdza noce nad ksik, czy jako student, ktry przez ndz szed do wiedzy, czy jako onierz pod deszczem kul, czy jako wygnaniec, ktry w niegiem zasypanej lepiance pracowa nad nauk - zawsze miaw duszy ide sigajc poza kilka lat naprzd. - Inni yli z dnia na dzie, dla swego odka albo kieszeni. I dopiero dzi spotka czowieka wyszegood siebie, wariata, ktry chce budowa machiny latajce!... "A ja czy dzisiaj nie mam idei, dla ktrej pracuj przeszo rok, zdobyem majtek, pomagam ludziom i zmuszam ich do szacunku?..." "Tak, ale mio to uczucie osobiste; wszystkie zasugi towarzyszce jej s jak ryby zapltane w odmt morskiego cyklonu. Gdyby na wiecie znikna jedna kobieta, a w tobie pami o niej, czyme by zosta?... Zwyczajnym kapitalist, ktry z nudw grywa w karty w resursie. A tymczasem Ochocki ma ide, ktra bdzie rwaa go zawsze naprzd, chyba e umys mu zaganie..." "Dobrze, a jeeli on nic nie zrobi i zamiast zbudowa machin latajc pjdzie do szpitala wariatw?... Ja tymczasem faktycznie co zrobi, a mikroskop, stos czy nawet lampa elektryczna z pewnoci nie znacz wicej od setek ludzi, ktrym jadaj byt. Skde wic we mnie ta ultrachrzecijaska pokora?... Co kto zrobi,jeszcze nie wiadomo. Ja tymczasem jestem dzi czowiek czynu, a on marzyciel... Zaczekajmy z rok..." Rok! Wokulski wstrzsn si. Zdawao mu si, e w kocu drogi nazwanej rokiem widzi tylko niezmiern otcha, ktra pochania wszystko, ale nie mieci w sobie nic... "Wic nic?... nic!... Instynktownie rozejrza si. By w gbi azienkowskiego parku, na jakiej ulicy, do ktrej aden szmer nie dolatywa. Nawet gstwina ogromnych drzew staa cicho. - Ktra godzina? - zapyta go nagle jaki gos zachrypnity. - Godzina?... Wokulski przetar oczy. Przed nim, z mroku, wynurzy si obdarty czowiek. - Kiedy grzecznie pytaj, to trzeba grzecznie odpowiada - rzek czowiek i podszed bliej. - Zabij mnie, to sam zobaczysz - odpar Razem nic. Kiedy pomyl, czasu, a 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP3 @c  c #c 62; Z Wokulski. Obdarty czowiek cofn si. Na lewo od drogi wida byo par ludzkich cieni. - Gupcy! - zawoa Wokulski idc naprzd -mam zoty zegarek i kilkaset rubli gotwk... Broni si nie bd, no!... Cienie usuny si midzy drzewa i ktry rzek znionym gosem: - Taki to, psiakrew, zejdzie, gdzie go nie posiej... - Bydlta!... tchrze!... - krzycza Wokulski prawie nieprzytomny. Odpowiedzia mu ttent uciekajcych. Wokulski zebra myli. "Gdzie ja jestem?...Juci, w azienkach, alew ktrym miejscu?...Trzeba i w drug stron" Obrci si par razy i ju nie wiedzia, dokd idzie. Serce zaczo mu bi gwatownie, zimny pot wystpi na czoo, pierwszy raz w yciu uczu obaw nocy i zbkania... Przez par minut bieg bez celu, prawie bez tchu; dzikie myli wiroway mu w gowie. Wreszcie na lewo zobaczy mur, a dalej budynek. "Aha, Pomaraczarnia... Potem doszed do jakiego mostka, odpocz i oparszy si na barierze myla:"Wic do tego doszedem?... Niebezpieczny rywal... rozbite nerwy... Zdaje mi si, e ju dzi mgbym napisa ostatni akt tej komedii!..." Prosta droga doprowadzia go do stawu, pniej do azienkowskiego paacu. We dwadziecia minut by w Alejach Ujazdowskich i siad w przejedajc dorok; w kwadrans pniej znalaz si we wasnym mieszkaniu. Na widok wiate i ulicznego ruchu odzyska wesoo; nawet umiecha si i szepta: "C znowu za przywidzenia?... Jaki Ochocki... samobjstwo!... Ach, gupota... Dostaem si przecie midzy arystokracj, a co bdzie dalej - zobaczymy..."Gdy wszed do gabinetu, sucy odda mu list pisany na jego wasnym papierze przez pani Meliton. - Ta pani bya tu dzi dwa ray - rzek wierny suga. - Ra o pity, drugi raz o szmy... ROZDZIA DWUNASTY WDRWKI ZA CUDZYMI INTERESAMI Wokulski powoli otwiera list pani Meliton, przypominajc sobie niedawne wypadki. Zdawao si mu, e w nieowietlonej czcigabinetu jeszcze widzi ciemn gstwin azienkowskich drzew, niewyrane sylwetkiobdartusw, ktrzy mu zastpili drog, a pniej wzgrek ze studni, gdzie Ochocki zwierza mu si ze swych pomysw. Lecz gdy spojrza na wiato, mgliste obrazy znikay. Widzia lamp z zielonym daszkiem,stos papierw, brzy stojce na biurku i chwilami myla, e Ochocki ze swymi machinami latajcymi i jego wasna rozpaczbyy tylko snem. "Co on za geniusz? - mwi do siebie Wokulski - to zwyczajny marzyciel!... I panna Izabela taka sama kobieta jak inne... Wyjdzie za mnie - dobrze;nie wyjdzie - to przecie nie umr." Rozoy list i czyta: "Panie! Wana wiadomo: za kilka dni ckim sprzedaj kamienic, a jedynym kupcem bdzie baronowa Krzeszowska, ich kuzynka i nieprzyjacika. Wiem z pewnoci, e zapaci za dom tylko szedziesit tysicy rubli; a w takim razieresztka posagu panny Izabeli, w kwocie trzydziestu tysicy rubli, przepadnie. Chwilajest bardzo pomylna, gdy panna Izabela, postawiona midzy bied a wyjciem za marszaka, chtnie zgodzi si na kad innkombinacj. Domylam si, e tym razem nie postpisz Pan z nastrczajc si okazj jak z wekslami ckiego, ktre podare w moich oczach. Pamitaj Pan: kobiety tak lubi by ciskane, e dla spotgowania efektu trzeba je niekiedy przydepta nog. Im zrobisz Pan to bezwzgldniej, tym pewniej ci pokocha. Pamitaj Pan!... Zreszt moesz Pan sprawi Beli ma przyjemno. Baron Krzeszowski, przycinity potrzeb, sprzeda wasnej onie swoj ulubion klacz, ktra w tych dniach ma si ciga i na ktr wiele rachowa. O ile znam stosunki, Bela byaby szczerze kontenta, gdyby ani baron, ani jego ona nie posiadali tej klaczy w dniu wycigw. Baron byby zawstydzony, e sprzeda klacz, a baronowa - zrozpaczona,gdyby klacz, wygrawszy, komu innemu przyniosa zysk. Bardzo subtelne s te wielkowiatowe komerae, ale sprbuj je Pan zuytkowa. Okazja za nastrcza si, gdy o ilem syszaa, niejaki Maruszewicz,przyjaciel obojga Krzeszowskich, ma Panu zaproponowa kupno tej klaczy. Pamitaj Pan, e kobiety s niewolnicami tylko tych, ktrzy potrafi je mocno trzyma i dogadza ich kaprysom. Doprawdy, zaczynam wierzy, e urodziesi Pan pod szczliw gwiazd. Szczerze yczliwa A.M." Wokulski gboko odetchn; obie wiadomoci byy wane. Drugi raz przeczyta list, podziwiajc szorstki styl pani Meliton i umiechajc si przy uwagach, jakie robia nad swoj pci. Mocno trzyma ludzi czy okolicznoci to leao w naturze Wokulskiego; wszystko i wszystkich chwytaby za kark, wyjwszy -pann Izabel. Ona jedna bya istot, ktrejwobec siebie chcia zostawi absolutn wolno, jeeli nie panowanie. Mimo woli spojrza na bok; sucy sta przy drzwiach. - Id spa - rzek. - Zaraz pjd, tylko by tu jeszcze pan - odpar sucy. - Jaki pan? - Zostawi bilet, ley na biurku. Na biurku lea bilet Maruszewicza. - Aha!... C ten pan mwi? - On niby, eby tak, to nic nie mwi. Tylko pyta si: kiedy pan jest w domu? A ja powiedziaem: koo dziesity rana, i wtedy on powiedzia, e przyjdzie jutro o dziesity, ino na minutk. - Dobrze, dobranoc ci! - Upadam do ng, prosz aski pana. Sucy wyszed, Wokulski czu si zupenie otrzewionym. Ochocki i jego latajce maszyny zmalay mu w oczach. Mia znowu energi jak wwczas, kiedy wyjeda do Bugarii. Wtedy szed po majtek, a dzi ma okazj rzuci jego cz dla panny Izabeli. Kuy go wyrazy listu pani Meliton: "postawiona midzy biediwyjciem za marszaka..." Ot ona nigdy nie znajdzie si w tym pooeniu... A wydwignie j nie jaki tam Ochocki, za pomoc swojej maszyny, ale on... Czu w sobie tak si, i gdyby w tej chwili sufit z dwoma pitrami spad mu na gow, chyba utrzymaby go. Wydoby z biurka swj notatnik i pocz rachowa: "Klacz wycigowa - gupstwo... Wydam najwyej tysic rubli, z ktrych wrci si przynajmniej cz... Dom rs. 60 000, posagpanny Izabeli rs. 30 000, razem rs. 90 000. Bagatela... prawie trzecia cz mego majtku... W kadym razie za dom wrci mi si ze 60 000 albo i wicej... No!... trzeba skoni ckiego, aeby te 30 000 mnie powierzy, bd mu paci 5 000 rubli rocznie jako dywidend... Chyba im wystarczy?... Konia oddam berejterowi, niech on zajmie si puszczeniem go na wycigi... O dziesitej bdzie u mnie Maruszewicz, o jedenastej pojad do adwokata... Pienidze dostan na smy procent - 7200 rubli rocznie; a e mam na pewno pitnacie procent... No i dom co przynosi... A co powiedz moi wsplnicy?,.. Ach, duo mnie to obchodzi!... Mam 45 000 rubli rocznie, ubdzie 12-13 000 rubli, zostanie 32 000 rubli... ona moja nudzi by si nie powinna... W cigu roku wycofam siz tej kamienicy, choby ze strat 30 000 rubli... Wreszcie to nie jest strata, to jej posag..." Pnoc. Wokulski zacz si rozbiera. Pod wpywem jasno okrelonego celu uspokoiy si rozstrojone nerwy. Zgasi wiato, pooy si i patrzc na firanki, ktrymi buja wiatr wpadajcy przez otwarte okno,zasn jak kamie. Wsta o sidmej rano tak rzeki i wesoy, e zwrcio to uwag sucego, ktry zacz krci si po pokoju. - Czeg to chcesz? - zapyta Wokulski. - Ja nicz. Ino, prosz pana, str chce, alenie mie prosi, eby pan pofatygowa si ipotrzyma mu dziecko do krztu. - A a a!... A pyta si, czy ja chc, aeby onmia dziecko? - Nie pyta si, bo pan by wtedy na wojnie. - No dobrze. Bd jego kumem. - To moe by mnie pan tera podarowa stary szurdut, bo jake ja bd na krzcinach?... - Dobrze, we ten surdut. - A reperaczyja?... - O, gupi jeste, nie nud mnie... Ka zreperowa, cho nie wiemco... - Bo ja chciabym, prosz pana, akszamitnykomirz. - Przyszyj sobie aksamitny konierz i id dodiaba. - Czakiem be potrzeby gniewa si pan, boprzecie to dla paszkiego honoru, nie dla mego - odpar sucy i wychodzc trzasn drzwiami. Czu, e jego pan jest w wyjtkowo dobrym usposobieniu. Ubrawszy si, Wokulski usiad do rachunkw, pijc przy tym czyst herbat. Po ukoczeniu ich napisa depesz do Moskwy o asygnacj na sto tysicy rubli i drug do ajenta w Wiedniu, aeby wstrzyma pewne obstalunki. Na kilka minut przed dziesit wszed Maruszewicz. Mody czowiek wydawa sijeszcze bardziej zniszczonym i oniemielonym anieli wczoraj. - Pozwoli pan - odezwa si Maruszewicz po kilku sowach powitania - e od razu poo karty na st... Chodzi o oryginaln propozycj... - Sucham najoryginalniejszej... - Pani baronowa Krzeszowska (jestem przyjacielem obojga baronostwa) - mwi zniszczony modzieniec - pragnie zby klaczwycigow, Zaraz pomylaem, e pan przyswoich stosunkach moe yczyby sobie posiada podobnego konia... Jest ogromna szansa wygranej, gdy biegaj prcz niej wwycigu tylko dwa konie, znacznie sabsze... - Dlaczeg pani baronowa sama nie puszcza tej klaczy? - Ona?... Ona jest mierteln nieprzyjacikwycigw! - Po c wic kupia klacz wycigow? - Dla dwu przyczyn - odpar mody czowiek. - Naprzd baron, potrzebujc pienidzy na pokrycie dugu honorowego, owiadczy, e zastrzeli si, jeeli nie dostanie omiuset rubli, choby za swoj ukochan klacz, a po wtre, baronowa nie yczy sobie, aby jej m przyjmowa udzia w wycigach. Wic kupia klacz, ale dzi biedaczka choruje ze wstydu i rozpaczy i chciaaby pozby si jej za jakkolwiek bd cen. - Mianowicie? - Osiemset rubli - odpar mody czowiek, spuszczajc oczy. - Gdzie jest ko? - W maneu Millera. - A dokumenta? - Oto s - odpowiedzia ju weselej mody czowiek, wydobywajc paczk papierw z bocznej kieszeni surduta. - Moemy zaraz skoczy? - spyta Wokulski, przegldajc papiery. - Natychmiast. - Po obiedzie pjdziemy obejrze konia? - O,naturalnie... - Niech pan pisze kwit - rzek Wokulski i wydoby pienidze z biurka. - Na omset?... naturalnie!... - mwi modyczowiek. Szybko wzi papier i piro i zacz pisa. Wokulski zauway, e modziecowi troch dray rce i twarz mu si mienia. Kwit by napisany wedug wszelkich form. Wokulski pooy osiem sturublwek i schowa papiery. W chwil pniej mody czowiek, cigle zmieszany, opuci gabinet; zbiegajc za ze schodw, myla: "Pody jestem, tak, pody... Ale ostatecznieza kilka dni zwrc babie dwiecie rubli i powiem, e dooy je Wokulski, poznawszybliej zalety konia. Oni przecie nie zetkn si, ani baron z on, ani ten... kupczyk z nimi... Kwit kaza sobie pisa... wyborny!... Jak to zna geszefciarza i parweniusza... O!strasznie jestem ukarany za moj lekkomylno..." O jedenastej Wokulski wyszed na ulic z zamiarem udania si do adwokata. Ledwie jednak stan przed bram, wnet trzej dorokarze na widok jasnego paltota ibiaego kapelusza wspczenie zacili konie. Jeden wjecha drugiemu dyszlem w otwarty powz, trzeci za chcc ich wymin o mao nie rozbi tragarza, nioscego cik szaf. Wszcz si haas,bitwa na baty, wistanie policjantw, zbiegowisko i w rezultacie - dwaj najgortsi dorokarze sami siebie wasnymipowozami odwieli do cyrkuu. "Za wrba - pomyla Wokulski i nagle uderzy si w czoo. - Pyszny interes! - mwi sobie - id do adwokata, aeby mi kupi dom, a nie wiem, ani jak dom wyglda, ani nawet gdzie ley." Wrci na powrt do swego mieszkania i w kapeluszu na gowie, z lask pod pach, pocz przerzuca kalendarz. Szczciem sysza, e dom ckich znajduje si gdzie w okolicach Alei Jerozolimskiej; pomimo to upyno kilka minut, nim odszuka ulic i numer. "adnie bym si zarekomendowa adwokatowi! - myla, schodzc ze schodw. - Jednego dnia namawiam ludzi, aby mi powierzyli kapitay, a drugiego kupuj kota w worku. Naturalnie, e od razu skompromitowabym albo siebie, albo...pann Izabel". Skoczy w przejedajc dorok i kaza skrci ku Alei Jerozolimskiej. Na rogu wysiad i poszed piechot w jedn z poprzecznych ulic. Dzie by pikny, niebo prawie bez oboku, bruk bez kurzu. Okna domw pootwierane, niektre dopiero myto; figlarny wiatr miota spdnicami pokojwek; przy czym mona byo spostrzec, e warszawska suba atwiej odwaa si my okna na trzecim pitrze anieli wasne nogi. Z wielumieszka odzyway si fortepiany, z wielu podwrek katarynki albo monotonne nawoywania piaskarzy, szczotkarzy, tandeciarzy i im podobnych przedsibiorcw. Tu i wdzie pod bram ziewa str odziany w niebiesk bluz; kilka psw gonio si po ulicy, ktr nikt nie przejeda; mae dzieci bawiy si odzieraniem kory z modych kasztanw, ktrym jeszcze nie zdyy pociemnie jasnozielone licie. W ogle ulica przedstawiaa si czysto, spokojnie i wesoo. Na drugim jej kocu wida nawet byo odrobin horyzontu i kpdrzew; lecz wiejski ten pejza, niestosowny dla Warszawy, zasaniano teraz rusztowaniami i cian z cegy. Idc prawym chodnikiem dostrzeg Wokulski na lewo, mniej wicej w poowie ulicy, dom niezwykle tej barwy. Warszawa posiada bardzo wiele tych domw; jest to chyba najciejsze miasto pod socem. Ta jednak kamienica wydawaa si ciejsz od innych i na wystawie przedmiotw tych (jakiej zapewne doczekamy si kiedy) otrzymaaby pierwsz nagrod. Podszedszy bliej Wokulski przekona si, e nie tylko on zwrci uwag na szczegln kamienic, nawet psy, czciej tu ni na jakimkolwiek innym murze, skaday wizytowe bilety. "Do licha! - szepn - zdaje mi si, e to wanie jest w dom... Istotnie, bya to kamienica ckich,Zacz si przypatrywa. Dom by trzypitrowy; mia par elaznych balkonw i kade pitro zbudowane w innym stylu. Za to w architekturze bramy panowa tylko jeden motyw, mianowicie: wachlarz. Grna cz wrt miaa form rozoonego wachlarza, ktrym mogaby si chodzi przedpotopowa olbrzymka. Na obu skrzydach bramy byy wyrzebione ogromne prostokty, ktre w rogach rwnie ozdobiono do poowy otwartymi wachlarzami. Najcenniejszym jednak upikszeniem bramybyy umieszczone w porodku jej skrzyde dwie rzeby przedstawiajce gwki gwodzi, ale tak wielkich, jakby nimi bya przytwierdzona brama do kamienicy, a kamienica do Warszawy. Prawdziw osobliwo stanowia sie wjazdowa, posiadajca bardzo lich podog, ale za to bardzo adne krajobrazyna cianach. Byo tam tyle wzgrz, lasw, ska i potokw, e mieszkacy domu miao mogli nie wyjeda na letnie mieszkania. Podwrko, otoczone ze wszystkich stron trzypitrowymi oficynami, wygldao jak dno obszernej studni, napenionej wonnym powietrzem. W kadym rogu byy drzwi, a w jednym a dwoje drzwi; pod oknem mieszkania stra znajdowa si mietnik i wodocig. Wokulski mimochodem spojrza w klatk gwnych schodw, do ktrych prowadziy szklane drzwi. Schody zdaway si by mocno brudnymi; za to obok znajdowaa sinisza, a w niej - nimfa z dzbankiem nad gow i utrconym nosem. Poniewa dzbanek mia zabarwienie amarantowe, twarz nimfy te, piersi zielone, a nogi niebieskie, mona byo odgadn, e nimfa stoi naprzeciw okna posiadajcego koloroweszyby. "No, tak!..." - mrukn Wokulski tonem, ktry nie zdradza zbyt wielkiego zachwytu.W tej chwili z prawej oficyny wysza pikna kobieta z ma dziewczynk. - Teraz, prosz mamy, pjdziemy do ogrodu? - pytao dziecko. - Nie, kochanie. Teraz pjdziemy do sklepu,a do ogrodu po obiedzie - odpowiedziaa pani bardzo przyjemnym gosem. Bya to wysoka szatynka z szarymi oczami,o klasycznych rysach. Spojrzeli na siebie oboje z Wokulskim i - dama zarumienia si."Skd ja j znam?" - pomyla Wokulski, wychodzc z bramy na ulic. Dama obejrzaa si, lecz spostrzegszy go,odwrcia gow. "Tak - myla - widziaem j w kwietniu nagrobach, a pniej w sklepie. Nawet Rzecki zwraca mi na ni uwag i mwi, e ma liczne nogi. Istotnie adne."Cofn si znowu w bram i pocz czyta spis mieszkacw. "Co?... Baronowa Krzeszowska na drugim pitrze!... Co?... co?.. Maruszewicz w lewej oficynie na pierwszym?... Szczeglny zbieg okolicznoci.czasu, a 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c  c 0c =*c 9>+ S?( Trzecie pitro od frontu studenci... Ale kto moe by ta pikno? Prawa oficyna, pierwsze pitro - Jadwiga Misiewicz, emerytka, i Helena Stawska z creczk. Z pewnoci ona." Wszed na podwrko i oglda si. Prawie wszystkie okna byy otwarte. W tylnej oficynie na dole bya pralnia zatytuowana parysk; na trzecim pitrze byo sycha kucie szewskiego motka, poniej na gzemsie gruchao par gobi, a na drugim pitrze tej samej oficyny od kilku minut rozlegay si miarowe dwiki fortepianu i krzykliwy sopran piewajcy gam. - A!... a!... a!... a!... a!... a!... a!... a!... a!... a!... a!... Wysoko nad sob, na trzecim pitrze, Wokulski usysza silny bas mski, ktry mwi: - O! znowu zaya kussiny... Ju z niej wyazi soliter... Marysiu!... chod no do nas... Jednoczenie z okna na drugim pitrze wychylia si gowa kobiety woajcej: - Marysiu!... wracaj mi zaraz do domu... Marysiu!... "Sowo daj, e to pani Krzeszowska" - szepn Wokulski. W tej chwili usysza charakterystyczny szelest: z trzeciego pitra pad strumie wody, trafi na wychylon gow pani Krzeszowskiej i rozprysn si po podwrku. - Marysiu!... chod do nas... - woa bas. - Nikczemnicy!... - odpowiedziaa pani Krzeszowska, odwracajc twarz w gr.-Socjalici!...nihil... Nowy strumie wody lun z trzeciego pitra i zatamowa jej mow. Zarazem wychyli si stamtd mody czowiek z czarnym zarostem i zobaczywszy cofajc si fizjognomi pani Krzeszowskiej, zawoa piknym basem: - Ach, to pani dobrodziejka!... Bardzo przepraszam... Odpowiedzia mu z mieszkania pani Krzeszowskiej spazmatyczny pacz niewieci: - O, ja nieszczliwa!... Przysign, e to on, nikczemnik, nasadzi na mnie tych bandytw... Wywdzicza mi si, em go wydobya z ndzy!... em kupia jego konia!... Tymczasem na dole praczki pray bielizn, na trzecim pitrze szewc ku, a na drugim w tylnej oficynie dwicza fortepian i rozlegaa si wrzaskliwa gama: - A!... a!... a!... a!... a!... a!... a!... a!... a!... a!... a!... "Wesoy dom, nie ma co..." - szepn Wokulski otrzepujc krople wody, ktre mu spady na rkaw. Wyszed z podwrza na ulic i jeszcze raz obejrzawszy nieruchomo, ktrej mia zosta panem, skrci w Alej Jerozolimsk. Tu wzi dorok i pojecha do adwokata. W przedpokoju adwokata zasta paru obdartych ydkw i star kobiet w chustcena gowie. Przez otwarte drzwi na lewo wida byo szafy zapenione aktami, trzechdependentw szybko piszcych i kilku goci z waszecia, z ktrych jeden mia fizjognomi kryminaln, a reszta - bardzo znudzone. Stary lokaj z siwymi wsami i podejrzliwymwejrzeniem zdj z Wokulskiego palto i zapyta: - Wielmony pan na duszy interes? - Na krtszy. Wprowadzi Wokulskiego do sali na prawo. - Jak mam zameldowa? Wokulski poda bilet i zosta sam. W sali byy sprzty kryte amarantowym utrechtem jak w wagonach pierwszej klasy - kilka ozdobnych szaf z piknie oprawnymi ksikami, ktre tak wyglday, jakby ich nigdy nie czytano - na stole za par ilustracyj i albumw, ktre, zdaje si, ogldali wszyscy. W jednym rogu sali sta gipsowy posg bogini Temidy z mosinymi wagami i brudnymi kolanami. - Pan mecenas prosi!... - odezwa si sucy przez uchylone drzwi. Gabinet znakomitego adwokata mia sprztykryte brzow skr, w oknach brzowego koloru firanki, a na ciennych obiciach brzowe desenie. Sam gospodarz odziany by w brzowy surdut i trzyma w rku bardzo dugi cybuch, u gry zakoczony funtowym bursztynem i pirkiem. - Byem pewny, e dzi powitam szanownego pana u siebie - rzek adwokat, podsuwajc Wokulskiemu fotel na kkach i prostujc nog dywan, ktry si nieco zmarszczy. - Jednym wyrazem - cign adwokat - moemy rachowa na jakie trzysta tysicy rubli udziaw w naszej spce. A e do rejenta pjdziemy jak najrychlej i gotwk cigniemy co do grosza, w tym moe pan rachowa na mnie... Wszystko to mwi, akcentujc waniejsze wyrazy, ciska Wokulskiego za rk i obserwowa go spod oka. - A tak... spka!... - powtrzy Wokulski usiadszy na fotelu. - To rzecz tych panw,ile zbior gotwki. - No, zawsze kapita... - wtrci adwokat. - Mam go bez spki. - Dowd zaufania... - Wystarcza mi wasne. Adwokat umilk i popiesznie zacz ssa dym z pirka. - Mam prob do mecenasa - rzek po chwili Wokulski. Adwokat utopi w nim spojrzenie, pragnc odgadn: co to za proba? Od natury jej bowiem zalea sposb suchania. Widocznie jednak nie odkry nic gronego, gdy jego fizjognomiaprzybraa wyraz powanej, lecz serdecznej yczliwoci. - Chc kupi kamienic - cign Wokulski. - Ju?... - spyta mecenas podnoszc brwi ischylajc gow- Winszuj, bardzo winszuj... Dom handlowy nie na prno nazywa si d o m e m... Kamienica dla kupcajest jak strzemi dla jedca; pewniej siedzi na interesach. Handel nie oparty na tak realnej podstawie, jak jest d o m, jesttylko kramarstwem. O jak to chodzi kamienic, jeeli szanowny pan raczysz mnie ju zaszczyca swoim zaufaniem? - Ma by w tych dniach licytowany dom pana ckiego... - Znam - przerwa adwokat. - Mury wcale dobre, rzeczy drewniane naleaoby stopniowo zmieni, w rezerwie ogrd... Licytuje baronowa Krzeszowska do szedziesiciu tysicy rubli, konkurentw zapewne nie bdzie, kupimy najwyej za szedziesit tysicy rubli. - Choby za dziewidziesit tysicy. a nawet i wicej - wtrci Wokulski. - Po co?... - skoczy na fotelu adwokat. - Baronowa poza szedziesit tysicy nie wyjdzie, domw nikt dzi nie kupuje... Wcaledobry interes... - Dla mnie bdzie dobrym nawet za dziewidziesit tysicy. - Ale lepszym za szedziesit pi tysicy... - Nie chc obdziera mego przyszego wsplnika. - Wsplnika?... - zawoa adwokat. - Ale szanowny pan cki jest stanowczym bankrutem; po prostu skrzywdzilby go pan, naddajc mu jakie kilka tysicy rubli. Znam pogld jego siostry, hrabiny, na t spraw... W chwili gdy pan cki zostanie bez grosza przy duszy, jego urocza crka, ktr wszyscy uwielbiamy, wyjdzie za barona albo marszaka... Oczy Wokulskiego tak dziko bysny, e adwokat umilk. Przypatrywa mu si, rozmyla... Nagle uderzy si rk w czoo. - Szanowny pan - rzek - jeste zdecydowany da dziewidziesit tysicy rubli za t ruder?... - Tak - odpar gucho Wokulski. - Szedziesit od dziewidziesiciu... posag panny Izabeli...- mrukn adwokat. - Aha!... Fizjognomia i caa postawa jego zmienia si do niepoznania. Pocign z wielkiego bursztynu ogromny kb dymu, rozpar si na fotelu i trzsc rk w stron Wokulskiego, mwi: - Rozumiemy si, panie Wokulski. Wyznam ci, e jeszcze przed picioma minutami podejrzewaem ci, sam nie wiem o co, bo interesa twoje s czyste. Ale w tej chwili, wierz mi, masz we mnie tylko czowieka yczliwego i... sprzymierzeca... - Teraz ja pana nie rozumiem - szepn, spuszczajc oczy Wokulski. Adwokatowi na policzkach wystpiy ceglaste rumiece. Zadzwoni - wszed sucy. - Nie wpuszcza tu nikogo, dopki nie zawoam - rzek. - Sucham pana mecenasa - odpar markotny lokaj. Znowu zostali we dwu. - Panie... Stanisawie - zacz adwokat. - Pan wie, co to jest nasza arystokracja i jejdodatki?... Jest to par tysicy ludzi, ktrzywysysaj cay kraj, topi pienidze za granic, przywo stamtd najgorsze naogi, zaraaj nimi klasy rednie, niby tozdrowe, i - sami gin bez ratunku: ekonomicznie, fizjologicznie i moralnie. Gdyby zmusi ich do pracy, gdyby skrzyowa z innymi warstwami, moe... byby z tego jaki poytek, bo juci s to organizacje subtelniejsze od naszych. Rozumie pan... skrzyowa, ale... nie wyrzuca na podtrzymanie ich trzydziestu tysicy rubli. Ot do skrzyowania pomagam panu, ale do strwonienia trzydziestu tysicy rubli - nie!... - Nic nie rozumiem pana - odpar cicho Wokulski. - Rozumiesz, tylko nie ufasz mi. Wielka to cnota nieufno, leczy z niej pana nie bd. Tyle ci powiem: cki-bankrut moe zosta... krewnym nawet kupca, a tym bardziej kupca-szlachcica. Ale cki z trzydziestoma tysicami rubli w kieszeni!... - Panie mecenasie - przerwa Wokulski - czy zechce pan w moim imieniu stan do licytacji tego domu? - Stan, lecz ponad to, co da pani Krzeszowska, postpi najwyej par tysicy. Wybacz pan, panie Wokulski, ale sam z sob licytowa si nie bd. - A jeeli znajdzie si trzeci licytant? - Ha! w takim razie i jego zdystansuj, aeby dogodzi paskiemu kaprysowi. Wokulski wsta. - Dzikuj panu - rzek - za par sw szczerszych. Ma pan racj, ale i ja mam moje racje... Pienidze przynios panu jutro; teraz do widzenia. - al mi pana - odpowiedzia adwokat, ciskajc go za rk. - Dlaczeg to? - Dlatego, panie, e kto chce zdoby, musi zwyciy, zdusi przeciwnika, nie za karmi go z wasnej spiarni. Popeniasz pan bd, ktry ci raczej odsunie, anieli zbliy do celu. - Myli si pan. - Romantyk!... romantyk!... - powtarza adwokat z umiechem. Wokulski wybieg z domu adwokata i wsiadszy w dorok, kaza si wie w stron ulicy Elektoralnej. By zirytowany tym, e adwokat odkry jego tajemnic, i tym, e krytykowa jego metod postpowania. Naturalnie, e kto chce zdoby, musi zdusi przeciwnika; ale tu zdobycz miaa by panna Izabela!... Wysiad przed niepozornym sklepikiem, nad ktrym wisia czarny szyld z tawym napisem: "Kantor wekslu i loterii S. Szlangbauma". Sklep by otwarty; za kontuarem, obitym blach i od publicznoci oddzielonym drucian siatk, siedzia stary yd z ys gow i siw brod, jakby przylepion do "Kuriera". - Dzie dobry, panie Szlangbaum! - zawoaWokulski. yd podnis gow i z czoa zsun okulary na oczy. - Ach, to pan dobrodziej?...- odpar ciskajc go za rk. - Co to, czy ju i pan potrzebuje pienidzy?... - Nie - odpowiedzia Wokulski rzucajc si na wyplatane krzeso przed kontuarem. A poniewa wstyd mu byo od razu objani, po co przyszed, wic spyta: - C sycha, panie Szlangbaum? - le! - odpowiedzia starzec. - Na ydw zaczyna si przeladowanie. Moe to i dobrze. Jak nas bd kopa i plu, i drczy, wtedy moe upamitaj si i te mode ydki, co jak mj Henryk poubierali si w surduty i nie zachowuj swoje religie.- Kto was przeladuje! - odpar Wokulski. - Pan chce dowody?... - spyta yd. - Ma pan dowd w ten "Kurieru". Ja onegdaj posaem do nich szarad. Pan zgaduje szarady?... Posaem tak: Pierwsze i drugie - to zwierz kopytkowy, Pierwsze i trzecie - ozdabia damskie gowy; Wszystkie razem na wojnie strasznie goni, Niech nas Pan Bg od tego zabroni. Pan wie, co to?... Pierwsze i drugie - to jest: ko-za; pierwsze i trzecie - to jest ko-ki, a wszystkie - to s: Ko-za-ki. A pan wie, co oni mi odpisali?... Zaraz... Podnis "Kurier" i czyta: - "Odpowiedzie od redakcje. Panu W. W. Encyklopedie wiksze Orgelbranda..." Nie to... "Panu Motylkowi. Frak kadzie si..." Nie to... A, jest!... "Panu S. Szlangbaumowi: Paska szarada polityczna nie jest gramatyczna." - Prosz pana: co tu jest z polityki? ebym ja napisa szarade o Dizraeli albo o Bismarck, to byaby polityka,ale o Kozaki to przecie nie jest polityka, tylko wojskowo. - Ale gdzie w tym przeladowanie ydw,? - spyta Wokulski. - Zaraz powiem. Pan sam musia broni od przeladowcy mego Henryka; ja to wszystko wiem, cho nie on mi mwi. A teraz o szarad. Jak ja p roku temu odniosem moj szarad do pana Szymanowskiego, to on mnie powiedzia: "Panie Szlangbaum, my te szarade drukowa nie bdziemy, ale ja panu radz, co lepiej by pan pisa szarade, anieli bra procentw." A ja mwi: "Panie redaktorze, jak mnie pan da tyle za szarady, co ja mam z procenty, to ja bd pisa." A pan Szymanowski na to: "My, panie Szlangbaum, nie mamy takie pienidze,eby za paskie szarady paci." To powiedzia sam pan Szymanowski, syszy pan? Nu, a oni mnie dzisiaj pisz w "Kurierku", e to niepolitycznie i niegramatycznie!... Jeszcze p roku temu gadali inaczej. A co teraz drukuj w gazety na ydkw!... Wokulski sucha historii o przeladowaniu ydw, patrzc na cian, gdzie wisiaa tabelka loteryjna, i bbnic palcami w kontuar. Ale myla o czym innym i waha si. - Wic cigle zajmujesz si szaradami, panie Szlangbaum?- spyta. Co to ja!... - odpar stary yd. - Ale ja, panie, mam po Henryku wnuczka, co mu dopiero dziewi lat, i niech no pan sucha, jaki on do mnie w tamten tydzie list napisa. "Mj dziadku- on pisa, ten may Micha - ja potrzebujetakie szarade: Pierwsze znaczy d, drugie - przeczenie. Wszystko razem kortowe odzienie. A jak dziadzio - on pisa, Micha - zgadnie, to niech mi dziadzio przysze sze rubli naten kortowy interes." Ja si rozpakaem, panie Wokulski, jakiem przeczyta. Bo ten pierwszy, d, to znaczy: spd, a przeczenie to jest nie - a wszystkie razem to s spodnie. Ja si spakaem, panie Wokulski, co takie mdre dziecko przez uparto Henryka chodzi bez spodnie. Ale jamu odpisaem: "Mj kochaneczku. Bardzo jestem kontent, e ty od dziadusia nauczye si ukada szarady. Ale eby ty jeszcze nauczy si oszczdnoci, to ja tobie na te kortowe odzienie posyam tylko cztery ruble. A jak ty si bdziesz dobrze uczy, to ja tobie po wakacje sprawie takieszarade: Pierwsze znaczy po niemiecku usta, drugie godzina. Wszystkie kupuje si dziecku - jak do gimnazje chodzi zaczyna. To znaczy: mund-ur; pan od razu zgad, panie Wokulski? - Wic i caa paska rodzina bawi si szaradami? - wtrci Wokulski. - Nie tylko moja - odpowiedzia Szlangbaum.- U nas, panie, niby u ydw, jak si modzizejd, to oni nie zajmuj si, jak u pastwo, tacami, komplementami, ubiorami, gupstwami, ale oni albo robi rachunki, albo ogldaj uczone ksiki, jeden przed drugim zdaje egzamin albo rozwizuj sobie szarady, rebusy, szachowe zadanie. U nas cigle jest zajty rozum i dlatego ydzi maj rozum, i dlatego, niech si pan nie obrazi, oni cay wiat zawojuj. U pastwa wszystko si robi przez te sercowe gorczke i przez wojne, a u nas tylko przez mdro i cierpliwo. Ostatnie wyrazy uderzyy Wokulskiego. On przecie zdobywa pann Izabel mdrocii cierpliwoci... Jaka otucha wstpia mu w serce, przesta waha si i nagle rzek: - Mam do pana prob, panie Szlangbaum... - Paskie probe tyle znaczy dla mnie co rozkaz, panie Wokulski. - Chc kupi dom ckiego... - Znam go. On pjdzie za szedziesit partysicy. - Chc, eby poszed za dziewidziesit tysicy, i potrzebuj kogo, kto by licytowa do tej sumy. yd szeroko otworzy oczy. - Jak to?... Pan chce zapaci droej o trzydzieci tysicy rubli?... spyta. - Tak. - Przepraszam, ale nie rozumiem. Bo eby panu dom sprzedawali, a cki chcia jego kupi, wtedy pan miaby interes podbija cen. Ale jak pan kupuje, to pan ma interes zniy warto... - Mam interes zapaci droej. Starzec potrzsn gow i odezwa si pochwili: - ebym ja pana nie zna, tobym myla, epan robi zy interes; ale e ja pana znam, wic ja sobie myl, co pan robi... dziwny interes. Nie tylko pan zakopuje w mury gotwk i traci na tym z dziesi procentw rocznie, ale jeszcze chce pan zapaci trzydzieci tysicy rubli wicej... Panie Wokulski - doda biorc go za rk - nie zrb pan takie gupstwo. Ja pana prosz... Stary Szlangbaum pana prosi... - Wierz mi pan, e dobrze na tym wyjd...yd nagle podnis palec do czoa. Bysny mu oczy i zby biae jak pery. - Cha! Cha!... - zamia si. - Nu, jaki ja justary jestem, em od razu tego nie pomiarkowa. Pan panu ckiemu da trzydzieci tysicy rubli... a on panu uatwi interes moe na sto tysicy rubli... Git!... Ja panu dam licytanta, co on za pitnacie rubelkw podbije cen domu. Bardzo porzdny pan, katolik, tylko jemu nie monadawa wadium do rki... Ja panu dam jeszcze jakie dystyngowane dame, co takeza dziesi rubelkw bdzie podbija... Ja mog da jeszcze z par ydki, po pi 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPrc nc 0Qc +[ .c c= rubelkw... Zrobi si taka licytacja, co pan moe zapaci za ten dom choby sto pidziesit tysicy i nikt nie zmiarkuje, jaki jest interes... Wokulskiemu byo troch przykro. - W kadym razie sprawa zostaje midzy nami - rzek. - Panie Wokulski - odpar yd uroczycie - ja myl, e pan nie potrzebowa to powiedzie. Paski sekret to mj sekret. Pan uj si za mj Henryczek, pan nie przeladuje ydw... Poegnali si i Wokulski wrci do swego mieszkania. Tam zasta ju Maruszewicza, z ktrym pojecha do rajtszuli obejrze kupion klacz. Rajtszula skadaa si z dwu poczonych ze sob budynkw, tworzcych jedn cao w formie szlify. W czci okrgej mieci si mane, w prostoktnej stajnie. W chwili gdy Wokulski z Maruszewiczem weszli tam, odbywaa si lekcja konnej jazdy. Czterech panw i jedna dama jedzili, ko za koniem, wzdu cian maneu; na rodku sta dyrektor zakadu, mczyzna z min wojskow, w granatowejkurtce, biaych obcisych spodniach i wysokich butach z ostrogami. By to pan Miller; komenderowa jedcami pomagajcsobie w tej czynnoci dugim batem, ktrym od czasu do czasu podcina le manewrujcego konia, przy czym krzywi si jedziec. Wokulski zauway naprdce, e jeden z panw, ktry jedzi bez strzemion, trzymajc praw rk za plecami, ma min obuza, e drugi z nich pragnie zaj na koniu stanowisko rodkujce midzy szyj a zadem, a czwarty wyglda tak, jakby w kadej chwiliusiowa zsi z konia i ju do koca ycia nie wiczy si w ekwitacji. Tylko dama w amazonce jedzia miao i zrcznie, co Wokulskiemu nasuno myl, e na wiecie nie ma dla kobiet pozycji ani niewygodnej, ani niebezpiecznej. Maruszewicz zapozna swego towarzysza zdyrektorem. - Wanie czekaem na panw i natychmiastsu. Panie Szulc!... Wbieg pan Szulc, mody blondyn, odziany rwnie w granatow kurtk, lecz jeszcze wysze buty i obcilejsze spodnie. Z wojskowym ukonem wzi do rki symbol dyrekrorskiej wadzy i zanim Wokulski opuci mane, przekona si, e Szulc mimo modego wieku energiczniej wada batem anieli sam dyrektor. Drugi bowiem pan a sykn, a czwarty rozpocz formaln ktni. - Pan - rzek dyrektor do Wokulskiego - przyjmuje klacz barona ze wszelkimi przynalenociami: siodami, derami i tam dalej?... - Naturalnie. - W takim razie mam u pana szedziesit rubli za stajni, ktrej pan Krzeszowski nieopaci. - Trudna rada. Weszli do stajenki widnej jak pokj, nawet ozdobionej dywanami, niezbyt zreszt cennymi. b by nowy i peny, drabina to samo, na pododze leaa wiea soma. Pomimo to bystre oko dyrektora dojrzao jak niestosowno, krzykn bowiem: - C to za porzdek. panie Ksawery, do stupar diabw!... Czy i w paskiej sypialni konserwuj si takie rzeczy? Drugi pomocnik dyrektora ukaza si tylko na chwil. Spojrza, znikn i z korytarza zawoa: - Wojciech!... do stu tysicy diabw... Zarazmi zrb porzdek, bo ci to wszystko ka pooy na stole... - Szczepan!... cholero jaki... - odezwa si trzeci gos za przepierzeniem. - Jak mi jeszcze raz, pieskie nasienie, tak stajni zostawisz, to ci ka zbiera zbami... Jednoczenie rozlego si kilka tpych uderze, jakby kto pochwyci kogo drugiego za gow i uderza ni o cian. Niebawem za przez okno stajni zobaczy Wokulski modzieca z metalowymi guzikamiprzy kurtce, ktry wybieg na podwrze pomiot i znalazszy takow, mimochodem zwali przez eb gapicego si ydka. Jako przyrodnik, podziwia Wokulski t now form prawa zachowania siy, gdzie gniew dyrektora w tak szczeglny sposb zawdrowa a do istoty znajdujcej si poza rajtszul. Tymczasem dyrektor kaza wyprowadzi klacz na korytarz. Byo to pikne zwierz na cienkich nkach, z ma gwk i oczyma, z ktrych przeglda dowcip i rzewno. Klaczka w przechodzie zwrcia si do Wokulskiego, wchajc go i chrapic,jakby w nim odgada pana. - Ju pana poznaa - rzek dyrektor. - Niech jej pan da cukru... Pikna klacz!... To mwic wydoby z kieszeni kawaek brudnej substancji, nieco zalatujcej tytuniem. Wokulski poda to klaczy, ktra bez namysu zjada. - Zakadam si o pidziesit rubli, e wygra! - zawoa dyrektor. - Trzyma pan? - Owszem - odpowiedzia Wokulski. - Wygra niezawodnie. Dam doskonaego dokeja, a ten poprowadzi j wedug mojejinstrukcji. Ale gdyby zostaa przy baronie Krzeszowskim, niech mnie piorun trzanie, przywlokaby si trzecia do mety. Zreszt nawet nie trzymabym jej na stajni... - Dyrektor jeszcze nie moe uspokoi si - wtrci ze sodkim umiechem Maruszewicz. - Uspokoi si!... - krzykn dyrektor czerwieniejc z gniewu.- No, niech pan Wokulski osdzi, czy mog nadal utrzymywa stosunki z czowiekiem, ktry opowiada, e ja sprzedaem w Lubelskie konia, co mia koler!... Takich rzeczy - woa, coraz mocniej podnoszc gos - nie zapomina si, panie Maruszewicz. I gdyby hrabia nie zaagodzi afery, pan Krzeszowski miaby dzi kul w udzie... Ja sprzedaem konia, co mia koler!... ebym mia zapaci od siebie sto rubli, klacz wygra... eby miaa pa... Przekona si panbaron... Ko mia koler!... Cha! Cha! Cha!... - wybuchn demonicznym miechem dyrektor. Po obejrzeniu klaczy panowie udali si do kancelarii, gdzie Wokulski uregulowa nalene rachunki, przysigajc sobie nie mwi o adnym koniu, e ma koler. Na poegnanie za odezwa si: - Czy nie mgbym, dyrektorze, wprowadzi t klacz na wycigi bezimiennie? - Zrobi si. - Ale... - O! niech pan bdzie spokojny - odpar dyrektor, ciskajc go za rk. - Dla dentelmena dyskrecja jest pierwsz cnot.Spodziewam si, e i pan Maruszewicz... - O!... - potwierdzi Maruszewicz, trzsc gow i rk w taki sposb, e o tajemnicypogrzebanej w jego piersiach nic mona byo wtpi. Wracajc obok maneu Wokulski znowu usysza trzanicie batem, po ktrym czwarty pan znowu rozpocz ktni z zastpc dyrektora. - To jest niedelikatno, mj panie!... - krzycza czwarty. - Odzienie mi popka... - Wytrzyma - odpar flegmatycznie pan Szulc, trzaskajc batem w kierunku drugiego pana. Wokulski opuci rajtszul. Gdy, poegnawszy si z Maruszewiczem, siada w dorok, przysza mu szczeglna myl do gowy: "Jeeli ta klacz wygra, to panna Izabela pokocha mnie..." I nagle zawrci si; jeszcze przed chwil obojtne zwierz stao mu si sympatycznym i interesujcym. Wchodzc powtrnie do stajenki, usysza znowu charakterystyczny oskot gowy ludzkiej uderzanej o cian. Jako istotnie z ssiedniego przedziau wybieg mocno zarumieniony chopak stajenny, Szczepan, zwosami uoonymi w taki wicherek, jakby mu dopiero co wyjto z nich rk, a zaraz po nim ukaza si i furman, Wojciech, ktry ociera o kurtk nieco zatuszczone palce. Wokulski da starszemu trzy ruble, modszemu rubla i obieca im na przyszo gratyfikacje, byle tylko klaczkanie miaa krzywdy. - Bd jej, panie, doglda lepiej ni wasnej ony - odpowiedzia Wojciech z niskim ukonem. - Ale i stary jej nie skrzywdzi, owszem... Na wycigu, panie, pjdzie kobyka jak szko... Wokulski wszed do stajenki i z kwadrans przypatrywa si klaczy. Niepokoiy go jej delikatne nki i sam dra na widok dreszczw przebiegajcych jej aksamitn skr, myla bowiem, e moe zachorowa. Potem obj j za szyj, a gdyopara mu na ramieniu gwk, caowa jiszepta: - Gdyby ty wiedziaa, co od ciebie zaley!...gdyby wiedziaa... Odtd po par razy na dzie jedzi do maneu, karmi klacz cukrem i pieci si zni. Czu, e w jego realnym umyle zaczyna kiekowa co jakby przesd. Uwaa to za dobr wrb, gdy klacz witaa go wesoo, lecz gdy bya smutna, niepokj porusza mu serce. Ju bowiem, jadc do maneu, mwi sobie: "Jeeli zastan j weso, to mnie panna Izabela pokocha." Niekiedy budzi si w nim rozsdek; wwczas opanowywa go gniew i pogarda dla samego siebie. "C to - myla - czy moje ycie ma zalee od kaprysu jednej kobiety?... Czy nie znajd stu innych?... Albo pani Meliton nie obiecywaa, e mnie zapozna z trzema, z czterema rwnie piknymi?... Raz, do licha, musz si ockn!..."Ale zamiast ockn si, coraz gbiej zapada w optanie. Zdawao mu si w chwilach wiadomoci, e na ziemi jeszcze chyba istniej czarodzieje i e jeden z nich rzucina niego kltw. Wtedy mwi z trwog: "Ja nie jestem ten sam... Ja robi si jakim innym czowiekiem... Zdaje mi si, e mi kto zamieni dusz!..." Chwilami znowu zabiera w nim gos przyrodnik i psycholog: "Oto - szepta mu gdzie w gbi mzgu - oto jak mci si natura za pogwacenie jej praw. Za modu lekcewaye serce, drwie z mioci, sprzedae si na ma starej kobiecie, a teraz masz!... Przez dugie lata oszczdzany kapita uczu zwraca ci si dzi z procentem..." "Dobrze to - myla - ale w takim razie powinienem zosta rozpustnikiem; dlaczegwic myl o niej jednej?" "Licho wie - odpowiada oponent. - Moe wanie ta kobieta najlepiej nadaje si do ciebie. Moe naprawd, jak mwi legenda, dusze wasze stanowiy kiedy, przed wiekami, jedn cao..." "Wic i ona powinna by mnie kocha... - mwi Wokulski. A potem dodawa: - Jeeli klacz wygra na wycigach, bdzie to znakiem, e mnie panna Izabela pokocha... Ach! stary gupcze, wariacie, do czego ty dochodzisz?..."Na par dni przed wycigamizoy mu w mieszkaniu wizyt hrabia- Anglik, z ktrym zaznajomi si podczas sesji u ksicia. Po zwykym powitaniu hrabia usiad sztywnie na krzele i rzek: - Z wizyt i z interesem - t e k!...Czy wolno?... - Su hrabiemu. - Baron Krzeszowski - cign hrabia - ktrego klacz naby pan, zreszt najzupeniej prawidowo - t e k - omiela si najuprzejmiej prosi pana o ustpienie mu jej. Cena nie stanowi nic... Baron porobidue zakady... Proponuje tysic dwiecie rubli... Wokulskiemu zrobio si zimno; gdyby sprzeda klacz, panna Izabela mogaby nimpogardzi. - A jeeli i ja mam moje widoki na t klacz, panie hrabio? - odpar. - W takim razie pan ma suszne pierwszestwo, tek - wycedzi hrabia. - Zdecydowa pan kwesti - rzek Wokulski z ukonem. - Czy tek?... Bardzo auj barona, ale paskie prawa s lepsze. Wsta z krzesa jak automat na sprynach, poegnawszy si, doda: - Kiedy do rejenta, drogi panie, z nasz spk?... Namyliwszy si, przystpuj z pidziesicioma tysicami rubli... Tek. - To ju zaley od panw. - Bardzo pragnbym widzie ten kraj kwitncym i dlatego, panie Wokulski, posiada pan ca moj sympati i szacunek,tek, bez wzgldu na zmartwienie, jakie pan robi baronowi. Tek, by pewnym, e mu panustpi konia... - Nie mog. - Pojmuj pana - zakoczy hrabia. - Szlachcic, choby si odzia w skr przemysowca, musi wyle z niej przy lada okazji. Pan za, prosz mi wybaczy miao, jeste przede wszystkim szlachcicem, i to w angielskiej edycji, jakim kady z nas by powinien. Mocno ucisn mu rk i wyszed. Wokulski przyznawa w duszy, e ten orygina, udajcy marionetk, ma jednak duo sympatycznych przymiotw. "Tak - szepn - z tymi panami przyjemniejy anieli z kupcami. Oni s naprawd ulepieni z innej gliny..." A potem doda: "I dziwi si, e panna Izabela pogardza takim jak ja, wychowawszy si wrd takich jak oni... No, ale co oni robi na wiecie i dla wiata?... Szanuj ludzi, ktrzy mog da pitnasty procent od ich kapitaw... To jeszcze nie zasuga." "Tam do licha! - mrukn, strzelajc z palcw - a skd oni wiedz, e ja kupiem klacz?... Bagatela!... przecie kupiem j od pani Krzeszowskiej za porednictwem Maruszewicza... Zreszt za czsto bywam w maneu, wie o mnie caa suba... Eh! zaczynam ju pali gupstwa, jestem nieostrony... Nie podoba mi si ten Maruszewicz..." ROZDZIA TRZYNASTY WIELKOPASKIE ZABAWY Nareszcie nadszed dzie wycigw, pogodny, ale nie gorcy; wanie jak potrzeba. Wokulski zerwa si o pitej i natychmiast pojecha odwiedzi swoj klacz. Przyja go do obojtnie, ale bya zdrowa, a pan Miller peen otuchy: - Co?... - mia si, trcajc Wokulskiego wrami. - Palisz si pan, co?... Ockn si w panu sportsmen!... My, panie, przez cay czas wycigw jestemy w gorczce. Nasz zakadzik o pidziesit rubli stoi, co?... Jakbym je mia w kieszeni; mgby je pannatychmiast zapaci. - Zapac z najwiksz przyjemnoci - odpar Wokulski i myla: "Czy klacz wygra?... czy go panna Izabela kiedy pokocha? czy si co nie stanie?... A jeeli klacz zamie nog!..." Ranne godziny wloky mu si, jakby do nich zaprzono woy. Wokulski na chwil tylko wpad do sklepu, przy obiedzie nie mg je, potem poszed do Saskiego Ogrodu cigle mylc: "Czy klacz wygra i czy go panna Izabela pokocha?..." Przemg si jednak i wyjecha z domu dopiero okoo pitej. W Alejach Ujazdowskich by ju taki natok powozw i doroek, e miejscami naleao jecha stpa, przy rogatce za utworzy si formalny zator i musia czeka z kwadrans, poerany niecierpliwoci, zanim ostatecznie powz jego wydosta si na mokotowskie pola. Na skrcie drogi Wokulski wychyli si i przez mg tawego kurzu, ktry gsto osiadamu twarz i odzienie, przypatrywa si wycigowemu polu. Plac wydawa mu si dzisiaj nieskoczenie wielkim i przykrym, jakby nad nim unosio si widmo niepewnoci Z daleka przed sob widzia dugi sznur ludzi uszykowanych w pkole, ktre cigle zwikszao si dopywajcymi gromadami. Nareszcie dojecha na miejsce i znowu upyno z dziesi minut, nim sucy powrci z kasy z biletem. Dokoa powozu toczya si ciba bezpatnych widzw i hucza gwar tysica gosw, a Wokulskiemu zdawao si, e wszyscy mwi tylko o jego klaczy i drwi z kupca, ktry bawi si w wycigi. Nareszcie powz puszczono wewntrz toru.Wokulski zeskoczy na ziemi i pobieg do swej klaczy, usiujc zachowa powierzchowno obojtnego widza. Po dugim szukaniu znalaz j na rodku wycigowego placu, a przy niej panw Millera i Szulca tudzie dokeja z wielkim cygarem w ustach, w czapce tej z niebieskim i w paltocie narzuconym na ramiona. Jego klacz wobec ogromnego placui niezliczonych tumw wydaa mu si tak ma i mizern, e zdesperowany chcia wszystko rzuci i wraca do domu. Ale panowie Miller i Szulc mieli fizjognomie janiejce nadziej. - Nareszcie jest pan - zawoa dyrektor maneu i wskazujc oczyma na dokeja doda: - Zapoznam panw: pan Yung, najznakomitszy w kraju dokej - pan Wokulski. Dokej podnis dwa palce do to-niebieskiej czapki, a wyjwszy drug rk cygaro z ust, plun przez zby. Wokulski przyzna w duchu, e tak chudegoitak maego czowieka jeszcze w yciu nie widzia. Zauway przy tym, e dokej oglda go jak konia: ode ba do pcin, i wykonywa krzywymi nogami ruchy, jakby mia zamiar wsi i przejecha si na nim.- Nieche pan powie, panie Yung, czy nie wygramy? - spyta dyrektor. - Och! - odpowiedzia dokej. - Tamte dwa konie s nieze, ale nasza klacz znakomita -mwi dyrektor. - Och! - potwierdzi dokej. Wokulski odprowadzi go na stron i rzek: - Jeeli wygramy, bd panu winien pidziesit rubli ponad umow. - Och! - odpar dokej, a przypatrzywszy si Wokulskiemu, doda: - Pan jest czysty krew sportsmen, ale jeszcze pan trochu gorczkuje. Na przyszy rok bdzie spokojniejszy. Znowu plun na dugo konia i poszed w stron trybuny, a Wokulski, poegnawszy panw Millera i Szulca, popieciwszy klaczk, wrci do swego powozu. Teraz zacz szuka panny Izabeli. Obszed dugi acuch powozw ustawionych wzdu toru, przypatrywa sikoniom, subie, zaglda pod parasolki damom, ale panny Izabeli nie dostrzeg. "Moe nie przyjedzie?" - szepn i zdawaomu si, e cay ten plac napeniony ludmi zapada wraz z nim pod ziemi. Mia te po co wyrzuca tyle pienidzy, jeeli jej tu niebdzie! A moe pani Meliton, stara intrygantka, okamaa go na spk z Maruszewiczem?... mog da jeszcze z par ydki, po pi 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPTc  c  c )* c 76 Wszed na schodki wiodce do trybuny sdziw i oglda si na wszystkie strony. Na prno. Gdy schodzi stamtd, zatamowali mu drog dwaj tyem stojcy panowie, z ktrych jeden, wysoki, z wszelkimi cechami sportsmena, mwi podniesionym gosem: - Czytajc od dziesiciu lat, jak aj nas zazbytki, ju chciaem poprawi si i sprzeda stajni. Tymczasem widz, e czowiek, ktry wczoraj dorobi si majtku, dzi puszcza konia na wycigach...Ha! myl, tocie wy takie ptaszki?... Nas moralizujecie, a gdy si uda, robicie to samo?.. Ot nie poprawi si, nie sprzedamstajni, nie... Jego towarzysz, spostrzegszy Wokulskiego, trci mwc, ktry nagle urwa. Korzystajc z chwili Wokulski chciaich min, ale wysoki pan zatrzyma go. - Przepraszam - odezwa si, dotykajc kapelusza - e omieliem si robi tego rodzaju uwagi... Jestem Wrzesiski... - Z przyjemnoci suchaem ich - odpowiedzia z umiechem Wokulski - poniewa w duchu mwi sobie to samo. Zreszt - staj na wycigach pierwszy i ostatni raz w yciu. Podali sobie rce z wysokim sportsmenem, ktry, gdy Wokulski odsun si na par krokw, mrukn: - Dziarski chop... Teraz dopiero Wokulski kupi program i z uczuciem jakby wstydu czyta, e w trzeciej gonitwie biega klacz Sutanka po Alim i Klarze, naleca do X. X., jedona przez dokeja Yunga w tej kurtce z niebieskimi rkawami. Nagroda trzysta rubli; ko wygrywajcy ma by na miejscu sprzedany. "Oszalaem!" - mrukn Wokulski, dc w stron galerii. Myla, e chyba tam jest panna Izabela, i projektowa, e natychmiast wrci do domu, jeeli jej nie znajdzie. Opanowa go pesymizm. Kobiety wydaway mu si brzydkimi, ich barwne stroje dzikimi, ich kokieteria wstrtn. Mczyni byli gupi, tum ordynaryjny, muzyka wrzaskliwa. Wchodzc na galeri, mia siz jej skrzypicych schodw i starych cian,na ktrych byo wida lady deszczowych zaciekw. Znajomi kaniali mu si, kobiety umiechay si do niego, tu i owdzie szeptano: "Patrz! patrz!..." Ale on nie uwaa. Stan na najwyszej awie galeriiiponad pstrym a huczcym tumem patrzy przez lornet na drog, a het pod rogatk,widzc tylko kby tego kurzu. "Co te galerie robi przez cay rok?" - myla. I przywidziao mu si, e na prchniejcych awach zasiadaj tu co noc wszyscy zmarli bankruci, pokutujce kokoty, wszelkiego stanu prniacy i utracjusze, ktrych wypdzono nawet z pieka, i przy smutnym blasku gwiazd przypatruj si wycigom szkieletw koni, ktre poginy na tym torze. Zdawao mu si, e nawet w tej chwili widzi przed sobzbutwiae stroje i czuje zapach stchlizny. Zbudzi go okrzyk tumu, dzwonek i brawo... To odby si pierwszy wycig. Nagle spojrza na tor i zobaczy wjedajcy do szrankw powz hrabiny. Siedziay hrabina z prezesow, a na przodzie pan cki z crk. Wokulski sam nie wiedzia, kiedy zbieg z galerii i kiedy wszed do koa. Kogo potrci, kto pyta go o bilet... Pdzi prosto przed siebie i od razu wpad na powz. Lokaj hrabiny ukoni mu si z koza, a pan cki zawoa: - Ot i pan Wokulski!... Wokulski przywita si z paniami, przy czym prezesowa znaczco cisna go za rk, a pan cki spyta: - Czy naprawd kupie, panie Stanisawie, klacz Krzeszowskiego? - Tak jest. - No, wiesz co, e mu spata figla, a mojej crce zrobie mi niespodziank... Panna Izabela zwrcia si do niego z umiechem. - Zaoyam si z cioci - rzeka - e baron nie utrzyma swojej klaczy do wycigw i wygraam, a drugi raz zaoyam si z pani prezesow, e klacz wygra... Wokulski okry powz i zbliy si do panny Izabeli, ktra mwia dalej: - Naprawd to przyjechaymy tylko na tenwycig: pani prezesowa i ja. Bo ciocia udaje, e gniewa si na wycigi... Ach, panie, pan musi wygra... - Jeeli pani zechce, wygram - odpar Wokulski, patrzc na ni ze zdumieniem... Nigdy nie wydaa mu si tak pikn jak teraz w wybuchu niecierpliwoci. Nigdy te nie marzy, aeby rozmawiaa z nim tak askawie. Spojrza po obecnych. Prezesowa bya wesoa, hrabina umiechnita, pan cki promieniejcy. Na kole lokaj hrabiny pgosem zakada si z furmanem, e Wokulski wygra. Dokoa nich kipiay miech i rado. Radowa si tum, galerie, powozy; kobiety w barwnych strojach byy pikne jak kwiaty i oywione jak ptaki. Muzyka graa faszywie, ale ranie; konie ray, sportsmeni zakadali si, przekupniezachwalali piwo, pomaracze i pierniki. Radowao si soce, niebo i ziemia, a Wokulski poczu si w tak dziwnym nastroju, e chciaby wszystko i wszystkich porwa w objcia. Odby si drugi wycig, muzyka znowu zagraa. Wokulski pobieg do trybuny, a spotkawszy Yunga, ktry z siodem w rku powraca w tej chwili od wagi, szepn mu:- Panie Yung, musimy wygra... Sto rubli nadumow... Niech bodaj klacz padnie... - Och!... - jkn dokej, przypatrujc mu si z odcieniem chodnego podziwu. Wokulski kaza dojecha swemu powozowi bliej hrabiny i wrci do pa. Uderzyo go to, e przy nich nikt nie sta. Wprawdzie marszaek i baron zbliyli si do ich powozu, ale obojtnie przyjci przez pann Izabel niebawem odsunli si. Lecz modzie kaniaa si z daleka i omijaa. "Rozumiem - pomyla Wokulski. - Ozibia ich wiadomo o licytacji domu. A teraz - doda w duchu, patrzc na pann Izabel - przekonaj si, kto naprawd kocha ciebie, nie twj majtek". Zadzwoniono na trzeci wycig. Panna Izabela stana na siedzeniu; na twarz jej wystpiy rumiece. O par krokw od niej przejecha na Sutance Yung z min czowieka, ktry si nudzi. - Spraw si dobrze, ty liczna!... - zawoaa panna Izabela. Wokulski wskoczy do swego powozu i otworzy lornet. By tak pochonity wycigiem, e na chwil zapomnia o pannieIzabeli. Sekundy rozcigay mu si w godziny; zdawao mu si, e jest przywizany do trzech koni majcych si ciga i e kady ich ruch niepotrzebny szarpie mu ciao. Uwaa, e jego klacz niema do ognia i e Yung jest zanadto obojtny. Mimo woli sysza rozmowy otaczajcych go: - Yung wemie... - Ale... Przypatrz si pan temu gniademu... - Dabym dziesi rubli, eby Wokulski wygra... Utarby nosa hrabiom... - Krzeszowski wciekby si... Dzwonek. Trzy konie z miejsca ruszyy cwaem. - Yung na przodzie... - To wanie gupstwo... - Ju minli zakrt... - Pierwszy zakrt, a gniady tu za nim. - Drugi... Znowu wysun si... - Ale gniady idzie... - Psowa kurtka w tyle... - Trzeci zakrt... Ale Yung nic sobie z nich nie robi... - Gniady dopdza... - Patrzcie!... patrzcie!... Psowy bierze gniadego... - Gniady na kocu... Przegrae pan... - Psowy bierze Yunga... - Nie wemie, ju wiczy konia... - Ale... ale... Brawo Yung!... Brawo Wokulski!... Klacz idzie jak woda!... Brawo!... - Brawo!... brawo!.:. Dzwonek. Yung wygra.. Wysoki sportsmen wzi klacz za uzd i zaprowadziwszy przed trybun sdziw zawoa: - Sutanka!... Jedziec Yung!... Waciciel anonim... - Co to anonim... Wokulski... Brawo Wokulski!... - wrzeszcza tum. - Waciciel pan Wokulski! - powtrzy wysoki dentelmen i odesa klacz na licytacj. Wrd tumu zbudzi si szalony zapa dla Wokulskiego. Jeszcze aden wycig tak nie rozrusza widzw: cieszono si, e warszawski kupiec pobi dwu hrabiw. Wokulski zbliy si do powozu hrabiny. Pancki i damy starsze winszoway mu; pannaIzabela milczaa. W tej chwili przybieg wysoki sportsmen. - Panie Wokulski - rzek - oto s pienidze. Trzysta rubli nagrody, omset za klacz, ktr ja kupiem... Wokulski z paczk banknotw zwrci si do panny Izabeli: - Czy pozwoli pani, aebym na jej rce zoy to dla ochrony pa?... Panna Izabela przyja paczk z umiechemi przelicznym spojrzeniem. Wtem kto potrci Wokulskiego. By to baron Krzeszowski. Blady z gniewu zbliy si do powozu i wycigajc rk do panny Izabeli, zawoa po francusku: - Ciesz si, kuzynko, e twoi wielbiciele triumfuj... Przykro mi tylko, e na mj koszt... Witam panie! - doda, kaniajc si hrabinie i prezesowej. Twarz hrabiny powloka si chmur; pan cki by zakopotany, panna Izabela zblada. Baron w impertynencki sposb osadzi spadajce mu binokle i cigle patrzc na pann Izabel mwi: - Tak jest... Mam szczeglniejsze szczcie do wielbicieli kuzynki... - Baronie... - wtrcia prezesowa. - Przecie nie mwi nic zego... Mwi tylko, e mam szczcie do... Stojcy za nim Wokulski dotkn jego ramienia. - Swko, panie baronie - rzek. - Ach, to pan - odpar baron przypatrujc mu si. Odeszli na bok. - Pan mnie potrci, panie baronie... - Bardzo przepraszam... - To mi nie wystarcza... - Czyby pan chcia satysfakcji? - spyta baron. - Wanie. - W takim razie su - rzek baron, szukajc biletu. - Ach, do licha! Nie wziem biletw... Moe pan ma notatnik z owkiem, panie Wokulski?... Wokulski poda mu bilet i notatnik, w ktrym baron zapisa adres i swoje nazwisko nie omieszkawszy zrobi przy nimzakrtu. - Mio mi bdzie - doda, kaniajc si Wokulskiemu - dokoczy rachunku za mojSutank... - Postaram si zadowoli pana barona. Rozstali si, wymieniajc najpikniejsze ukony. - Rzeczywicie, awantura! - rzek zmartwiony pan cki, ktry widzia wymian grzecznoci. Zirytowana hrabina kazaa jecha do domu,nie czekajc koca wycigw. Wokulski ledwo mia czas dopa powozu i poegna si z damami. Nim konie ruszyy, panna Izabela wychylia si i podajc Wokulskiemukoce palcw, szepna: - Merci, monsieur... Wokulski osupia z radoci. By jeszcze najednym wycigu, nie widzc, co si koo niego dzieje, i korzystajc z pauzy, opucitor. Prosto z wycigw Wokulski pojecha do Szumana. Doktr siedzia przy otwartym oknie, w watowanym obdartym szlafroku, i robi korekt trzydziestostronicowej broszurki etnograficznej, do napisania ktrej uy przeszo tysica obserwacyj i czterech lat czasu. Bya to rozprawa o kolorze i formie wosw ludnoci zamieszkujcej Krlestwo Polskie. Uczony doktr gono twierdzi, epraca ta rozejdzie si najwyej w kilkunastu egzemplarzach, ale po cichu - kaza odbi ich cztery tysice i by pewnym drugiej edycji. Pomimo drwin ze swej ulubionej specjalnoci i narzeka, i nikogo nie interesuje, w gbi duszy Szuman wierzy, e w wiecie ucywilizowanym nie ma czowieka, ktrego by w najwyszym stopniu nie interesowaa kwestia koloru wosw i stosunki dugoci ich rednic. I w tej wanie chwili zastanawia si, czyby na czele rozprawy nie naleao napisa aforyzmu: "Poka mi twoje wosy, a powiem ci, kim jeste." Gdy Wokulski wszed do jego pokoju i zmczony upad na kanap, doktr zacz: - Co to za profany z tych korektorw... Mam tu parset cyfr o trzech znakach dziesitnych i wyobra sobie, poowa jest bdna... Oni myl, e jaka tysiczna albo nawet setna cz milimetra nic nie znaczy,a nie wiedz, laiki, e tam wanie mieci si cay sens. Niech mnie diabli porw, jeeli w Polsce byoby moliwym nie tylko wynalezienie, ale nawet drukowanie tablic logarytmicznych. Dobry Polak poci si ju przy drugiej cyfrze dziesitnej, przy pitejdostaje gorczki, a przy sidmej zabija go apopleksja... C u ciebie sycha? - Mam pojedynek - odpar Wokulski. Doktr zerwa si z fotelu i tak prdko przybieg do kanapy, e rozrzucone poy szlafroka robiy go podobnym do nietoperza. - Co?... pojedynek?! - krzykn z byszczcymi oczyma. - I moe mylisz, epojad z tob w roli lekarza?... - Bd patrzy, jak dwu dudkw strzela sobie we by, i moe jeszcze bd musia ktrego z nich opatrywa?... Ani myl miesza si do tych bazestw!... - wrzeszcza chwytajc si za gow. - Zreszt nie jestem chirurgiem i od dawna poegnaem si z medycyn... - Tote nie bdziesz lekarzem, tylko sekundantem. - A... to co innego - odpar doktr bez zajknienia. - Z kime?... - Z baronem Krzeszowskim. - Dobrze strzela! - mrukn doktr, wysuwajc doln warg. - O c to? - Potrci mnie na wycigach. - Na wyci...? - A ce ty robi na wycigach?... - Puszczaem konia i nawet wziem nagrod. Szuman uderzy si rk w ty gowy i nagle rozsunwszy Wokulskiemu jedn i drug powiek, zacz mu pilnie bada oczy. - Mylisz, em zwariowa? - spyta go Wokulski. - Jeszcze nie. Czy to - doda po chwili - maby art, czy serio? - Zupenie serio. Nie chc absolutnie adnych ukadw i prosz o ostre warunki. Doktr wrci do swego biurka, usiad, opar brod na rku i rzek po namyle: - Spdnica, co?... Nawet koguty bij si tylko... - Szuman... strze si!... - przerwa mu Wokulski zduszonym gosem, prostujc si na kanapie. Doktr znowu przypatrzy mu si badawczo. - Wic ju tak?... - mrukn. - Dobrze. Bd twoim sekundantem. Masz rozbi eb, rozbij go przy mnie; moe ci co pomog... - Przyl ci tu zaraz Rzeckiego - odezwa si Wokulski, ciskajc go za rk. Od doktora uda si do swego sklepu, krtko rozmwi si z panem Ignacym i wrciwszy do mieszkania, pooy si przed dziesit. Znowu spa jak kamie. Dlajego lwiej natury potrzebne byy silne wzruszenia; przy nich dopiero dusza szarpana namitnoci odzyskiwaa rwnowag. Na drugi dzie, okoo pitej po poudniu, Rzecki z Szumanem jechali ju do hrabiego-Anglika, ktry by wiadkiem Krzeszowskiego. Obaj przyjaciele Wokulskiego milczeli w drodze; raz tylko odezwa si pan Ignacy: - I c doktr na to wszystko? - To co ju raz powiedziaem - odpar Szuman. - Zbliamy si do pitego aktu. Jest to albo koniec dzielnego czowieka, albo pocztek caego szeregu gupstw... - Najgorszych, bo politycznych - wtrci Rzecki. Doktr wzruszy ramionami i patrzy na drug stron doroki; pan Ignacy ze swoj wieczn polityk wydawa mu si nieznonym. Hrabia-Anglik czeka na nich w towarzystwie innego dentelmena, ktry nieustannie wyglda przez okno na oboki ico kilka minut porusza krtani w taki sposb, jakby co przeyka z trudnoci. Mia min nieprzytomnego; w rzeczywistoci by niepospolitym czowiekiem, jako myliwiec na lwy i gboki znawca egipskich staroytnoci. W gabinecie hrabiego-Anglika sta na rodkust przykryty zielonym suknem i otoczony czterema wysokimi krzesami; na stole leay cztery arkusze papieru, cztery owki, dwa pira i kaamarz tak wielkich rozmiarw, jakby by przeznaczony do sitzbadw. Gdy wszyscy usiedli, hrabia zabra gos. - Prosz panw - rzek - baron Krzeszowski przyznaje, e mg potrci pana Wokulskiego, poniewa jest roztargniony, tek. W konsekwencji za, na nasze danie... Tu hrabia spojrza na swego towarzysza, ktry z uroczyst min co przekn. - Na nasze danie - cign hrabia - baronjest gotw... przeprosi nawet listownie pana Wokulskiego, ktrego wszyscy szanujemy - tek... C panowie na to? - Nie mamy upowanienia do adnych krokw pojednawczych - odpar Rzecki, w ktrym ockn si byy oficer wgierski. Uczony egiptolog szeroko otworzy oczy i przekn dwa razy, raz po raz. Na twarzy hrabiego migno zdumienie; w tej chwili jednak opanowa si i odpowiedzia tonem suchej grzecznoci: - W takim razie suchamy warunkw... - Niech panowie racz je poda - odpar Rzecki. - O! bardzo prosimy panw - rzek hrabia. Rzecki odchrzkn. - W takim razie omiel si proponowa... przeciwnicy staj o dwadziecia pi krokw, id naprzd po pi krokw... - Tek. - Pistolety gwintowane z muszami... Strzaydo pierwszej krwi...- zakoczy Rzecki ciszej. - Tek. - Termin, jeeli mona, jutro przed poudniem... - Tek. Rzecki ukoni si, nie wstajc z krzesa. Hrabia wzi arkusz papieru i wrd oglnego milczenia przygotowa protok, ktry Szuman natychmiast przepisa. Oba dokumenty powiadczono i niespena w trzykwadranse interes by gotowy. wiadkowie Wokulskiego poegnali gospodarza i jego towarzysza, ktry znowu zatopi si w rozpatrywaniu obokw. Gdy ju byli na ulicy, Rzecki odezwa si doSzumana: - Bardzo mili ludzie ci panowie z ydki, po pi 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPPc 6c Nc $,c $;- Q?, arystokracji... - Niech ich diabli porw!... Niech was wszystkich diabli porw z waszymi gupimi przesdami!... - wrzeszcza doktr, wywijajc kuakiem. Wieczorem pan Ignacy, sprowadziwszy pistolety, wstpi do Wokulskiego. Zasta gosamotnego przy herbacie. Rzecki nala sobieherbaty i odezwa si: - Uwaasz, Stachu, to s ludzie wysoce honorowi. Baron, ktry jak wiesz, jest bardzo roztargniony, gotw ci przeprosi... - adnych przeprosin. Rzecki umilk. Pi herbat i tar czoo. Po dugiej pauzie rzek: - Naturalnie, zapewne pomyla o interesach... na wypadek... - Nie spotka mnie aden wypadek - odpar z gniewem Wokulski. Pan Ignacy posiedzia jeszcze z kwadrans w milczeniu. Herbata nie smakowaa mu, gowa go bolaa. Dokoczy szklanki i spojrzawszy na zegarek, opuci mieszkanie przyjaciela,mwic na poegnanie: - Jutro wyjedziemy o wp do smej rano. - Dobrze. Gdy pan Ignacy wyszed, Wokulski usiad do biurka, na arkusiku listowego papieru napisa kilkadziesit wierszy, a na koperciepooy adres Rzeckiego. Zdawao mu si, e wci syszy niemiy gos barona: "Ciesz si, kuzynko, e triumfuj twoi wielbiciele... Przykro mi tylko, e na mj koszt..." A gdziekolwiek spojrza, widzia pikn twarz panny Izabeli, oblan rumiecem wstydu. W sercu gotowaa mu si gucha wcieko. Czu, e jego rce staj si jak elazne sztaby, a ciao nabiera tak dziwnej tgoci, e chyba nie ma kuli, ktraby, uderzywszy go, nie odskoczya. Przemkn mu przez gow wyraz: mier,ina chwil umiechn si. Wiedzia, e mier nie rzuca si na odwanych; staje tylko naprzeciw nich jak zy pies i patrzy zielonymi oczyma: czy nie zmru powieki? Tej samej nocy, jak kadej zreszt innej nocy, baron gra w karty. Maruszewicz, ktry rwnie by w klubie, przypomina mu o dwunastej, o pierwszej i o drugiej, aeby szed spa, gdy z rana zbudzi go o sidmej; roztargniony baron odpowiada: "Zaraz! Zaraz!...", ale przesiedzia do trzeciej, o ktrej to godzinie odezwa si jeden z jego partnerw: - Basta! baronie. Przepij si cho par godzin, bo bd ci dray rce i spudujesz. Sowa te, a jeszcze bardziej opuszczenie stolika przez partnerw, otrzewiy barona. Wyszed z klubu, wrci do domu i swemu kamerdynerowi, Konstantemu, kazazbudzi si o sidmej rano. - Pewnie janie pan robi jakie gupstwo... -mrukn obraony suga. - C tam znowu?... - pyta gniewnie, rozbierajc barona. - A, ty banie jaki - oburzy si baron - mylisz, e ja bd si przed tob tumaczy? - Mam pojedynek, no?... bo mi si tak podoba. O dziewitej rano bd si strzela z jakim szewcem czy fryzjerem, no?... Moe mi zabronisz?... - A niech si janie pan strzela nawet ze starym diabem!- odpar Konstanty. - Tylkom ciekawy, kto weksle janie pana zapaci?... A komorne... a utrzymanie domu?... Dlatego, e janie pan co kwarta ma ciekawo na Powzki, to gospodarz nasya nam rejentw, a ja boj si, ebym z godu nie umar... Dobra suba!... - Pjdziesz mi ty!... - wrzasn baron i pochwyciwszy kamasz, rzuci nim za cofajcym si kamerdynerem. Kamasz trafi w cian i o mao nie zwali brzowego poska Sobieskiego. Zaatwiwszy si z wiernym sug, baron leg na ku i pocz zastanawia si nad swoim opakanym pooeniem. "Trzeba szczcia - wzdycha - aeby miepojedynek z kupczykiem. Jeeli ja go trafi,bd jak myliwiec, ktry wyszed na niedwiedzie, a zabi chopu cieln krow. Jeeli on mnie trafi, wyjdzie na to, jak gdyby mnie zwali batem dorokarz. Jeeli z obu stron pudo... Nie, mamy przecie strzela si do krwi. Niech mnie roztratuj, jeeli nie wolabym tego osa przeprosi, choby w kancelarii rejenta, ubrawszy si na t uroczysto we frak i biay krawat. Ach, pode czasy liberalne!... Mj ojciec kazaby takiego zucha owiczy swoim psiarczykom, a ja musz dawa mu satysfakcj, jak gdybym sam sprzedawa cynamon... Nieche ju raz przyjdzie ta gupia rewolucja socjalna i wytucze albo nas, albo liberaw..." Pocz usypia i marzy, e Wokulski zabi go. Widzia, jak jego trupa dwu posacw niesie do mieszkania ony, jak ona mdleje irzuca mu si na zakrwawione piersi... Jak paci wszystkie jego dugi i asygnuje tysicrubli na pogrzeb i... jak on zmartwychwstaje i zabiera owe tysic rublina drobne wydatki... Bogi umiech zaigra na zniszczonej twarzy barona i - zasn jak dzieci. O sidmej ledwie go zbudzili Konstanty i Maruszewicz. Baron w aden sposb nie chcia wstawa, mruczc, e woli by zhabionym i niehonorowym, anieli zrywasi tak wczenie. Dopiero widok karafki z zimn wod upamita go. Baron wyskoczyz ka, uderzy Konstantego, zwymyla Maruszewicza, a w duchu przysig, e Wokulskiego zabije. Lecz gdy ju by ubrany, wyszed na ulic,zobaczy pikn pogod i wyobrazi sobie, e widzi wschd soca, nienawi do Wokulskiego osaba w nim i postanowi tylko przestrzeli mu nog. "A tak!... - doda po chwili. - Drasn go, a on bdzie kula do koca ycia i bdzie opowiada: t mierteln ran otrzymaem w pojedynku z baronem Krzeszowskim!... Tomnie urzdzi... Co oni mi narobili, ci moi kochani sekundanci?... Jeeli ju jaki kupczyk gwatem chce do mnie strzela, niech strzela przynajmniej wtedy, kiedy idna spacer, ale nie w pojedynku... Straszne pooenie!... Wyobraam sobie, jak moja droga maonka bdzie opowiada, e bij si z kupcami..." Zajechay powozy. Do jednego wsiad baronz hrabi-Anglikiem, do drugiego milczcy egiptolog z pistoletami i chirurgiem. Ruszyli w stron Bielan, a w par minut popdzi za nimi lokaj barona, Konstanty, w doroce.Wierny suga kl na czym wiat stoi i obiecywa, e w dwjnasb policzy swemu panu koszta tej wycieczki. By jednak niespokojny. W lasku bielaskim baron i trzej jego towarzysze znaleli ju parti przeciwn i dwoma grupami udali si w gstwin tu nad brzegiem Wisy. Doktr Szuman by zirytowany, Rzecki sztywny, Wokulski pospny. Baron, gadzc swj rzadki zarostprzypatrywa mu si z uwag i myla: "On musi dobrze karmi si, ten kupczyk. Wygldam przy nim jak austriackie cygaro przy byku. Niech mnie diabli wezm, jeeli nie strzel temu baznowi nad gow albo...wcale nie strzel... Tak bdzie najlepiej..." Ale wnet przypomnia sobie, e pojedynek ma doprowadzi do pierwszej krwi. Wtedy baron rozzoci si i nieodwoalnie postanowi zabi Wokulskiego z miejsca. "Niech raz te yki oducz si wyzywa nas..." - mwi sobie baron. O kilkadziesit krokw od niego Wokulski chodzi midzy dwoma sosnami tam i na powrt jak wahado. Teraz nie myla o pannie Izabeli; sucha wiergotu ptakw, ktrym kipia cay las, i pluskania Wisy podmywajcej brzegi. Na tle odgosw spokojnego szczcia natury dziwnie odbijao szczkanie stempli w pistoletach i trzask odwodzonych kurkw. W Wokulskim obudzio si drapiene zwierz; cay wiat znikn mu sprzed oczu, a zosta tylko jeden czowiek, baron, ktrego trupa mia zawlec do ng obraonej panny Izabeli. Postawiono ich na mecie. Baron by cigle zakopotany niepewnoci, co zrobi z kupczykiem, i ostatecznie zdecydowa si przestrzeli mu rk. Na twarzy Wokulskiego malowaa si tak dzika zajado, e zdumiony hrabia-Anglik pomyla: "Tu chyba nie chodzi ani o klacz, ani o potrcenie na wycigach!..." Milczcy dotychczas egiptolog zakomenderowa, przeciwnicy, wycelowawszy pistolety, ruszyli. Baron zmierzy Wokulskiemu w prawy obojczyk i zniajc pistolet, delikatnie przycisn cyngiel. W ostatniej chwili pochyliy mu si binokle; pistolet zboczy na wos, wypali i- kula przeleciaa o kilka cali od ramienia Wokulskiego. Baron zasoni twarz luf i patrzc spoza niej myla: Nie trafi osio... Mierzy w gow..." Nagle uczu mocne uderzenie w skro; zaszumiao mu w uszach, czarne patki przeleciay przed oczyma... Wypuci bro z rki i przyklkn. - W gow!... - krzykn kto. Wokulski rzuci pistolet na ziemi i zeszedz mety. Wszyscy pobiegli do klczcego barona, ktry jednake zamiast umiera, mwi wrzaskliwym gosem: - Szczeglny wypadek! Mam dziur w twarzy, zb wybity, a kuli nie wida... Przecie jej nie poknem... Wtedy egiptolog podnis i obejrza starannie pistolet barona. - A!... - zawoa - to jasne... Kula w pistolet, a zamek w szczk... Pistolet zdezelowany; bardzo interesujcy strza... - Czy pan Wokulski jest zadowolony? - spyta hrabia-Anglik. - Tak. Baronowi chirurg obandaowa twarz. Spomidzy drzew nadbieg wystraszony Konstanty. - A co! - mwi. - Przepowiadaem, e si janie pan doigra. - Milcz, banie!... - wybekota baron. - Jed mi zaraz do pani baronowej i powiedz kucharce, e jestem ciko ranny... - Prosz - rzek uroczycie hrabia-Anglik - aeby przeciwnicy podali sobie rce. Wokulski zbliy si do barona i ucisn go. - Pikny strza, panie Wokulski - mwi z trudnoci baron, mocno potrzsajc Wokulskiego za rk. - Zastanawia mnie, e czowiek paskiego fachu... Ale moe pana to obraa?... - Wcale nie! - Ot, e czowiek paskiego fachu, bardzo zreszt szanownego, tak dobrze strzela... Gdzie moje binokle?... Ach, s... Panie Wokulski, prosz o swko na osobnoci... Opar si na ramieniu Wokulskiego i odeszli kilkanacie krokw w las. - Jestem oszpecony - mwi baron - wygldam jak stara mapa chora na fluksj. Nie chc z panem drugiej awantury, bo widz, e masz szczcie... Wic powiedz mi pan: za co waciwie zostaem kalek?... Bo nie za potrcenie... - doda, patrzc mu w oczy. - Obrazie pan kobiet... - odpar cicho Wokulski. Baron cofn si o krok. - Ach... c'est ca!... - rzek. - Rozumiem... Jeszcze raz przepraszam pana, a tam... wiem, co mi naley zrobi... - I pan mi przebacz, baronie - odpowiedziaWokulski. - Maa rzecz... bardzo prosz... nic nie szkodzi - mwi baron, targajc go za rk. - Nie powinienem by oszpecony, a codo zba... Gdzie mj zb, doktorze?... prosz zawi go w papierek... A co do zba, od dawna . ju powinienem wprawi sobie nowe. Nie uwierzysz pan, panie Wokulski, jak mam popsute zby... Poegnali si wszyscy bardzo zadowoleni, Baron dziwi si, skd czowiek tego fachutak dobrze strzela, hrabia-Anglik wicej nikiedykolwiek by podobny do marionetki, a egiptolog znowu zacz obserwowa oboki.W drugiej za partii - Wokulski by zamylony, Rzecki zachwycony odwag i uprzejmoci barona, a tylko Szuman zy. Idopiero gdy ich kareta zjechaa z grki obok klasztoru kameduw, doktr spojrzana Wokulskiego i mrukn: - A to bydlta!... I e ja na takich baznw nie sprowadziem policji... W trzy dni po dziwnym pojedynku siedzia Wokulski zamknity w gabinecie z niejakim panem Wiliamem Colins. Sucy, ktrego oddawna intrygoway te konferencje, odbywajce si po kilka razy na tydzie, ciera kurze w pokoju obocznym i od czasu do czasu przysuwa bd oko, bd ucho do dziurki od klucza. Widzia na stole jakie ksiki i to, e jego pan co pisze nakajecie; sysza, e go zadaje Wokulskiemu jakie pytania, na ktre on odpowiada czasem gono i od razu, czasem pgosem i niemiao... Ale o czymby rozmawiali w tak niezwyky sposb? lokaj nie mg odgadn, poniewa rozmowa toczya si w obcym jzyku. "Juci, to nie po niemieczku - mrucza sucy - bo przecie wiem, e si mwi po niemiecku: bite majn her... I nie po francuszku, bo nie mwi msie, bur, jendi... I nie po ydowszku, i nie po nijakiemu, wic po jakiemu?... Musi stary wymyla teraz fajn spekulacj, kiedy gadatak, e go sam diabe nie zrozumie... i wsplnika znalaz... Niech go wtroba!... Wtem zadzwoniono. Czujny suga odsun si na palcach ode drzwi gabinetu, z haasem wszed do przedpokoju i po chwili wrciwszy, zapuka do pana. - Czego chcesz? - niecierpliwie zapyta go Wokulski, wychylajc gow spomidzy drzwi. - Przyszed ten pan, czo ju u nas bywa -odpar sucy i zapuci wzrok do pracowni. Ale oprcz kajetu na stole i rudych faworytw na obliczu pana Colinsa nie dopatrzy nic szczeglnego. - Dlaczeg nie powiedziae, e mnie nie ma w domu? - spyta gniewnie Wokulski. - apomniaem - odpar sucy, marszczc brwi i machajc rk. - Proe go, ole, do sali - rzek Wokulski izatrzasn drzwi gabinetu. Niebawem w sali ukaza si Maruszewicz. Ju by zmiszany, a zmisza si jeszcze bardziej, poznawszy, e Wokulski wita go zwyran niechci. - Przepraszam... moe przeszkadzam... moe wane zajcia... - Nie mam w tej chwili adnego zajcia - odpowiedzia pochmurnie Wokulski i - lekko zarumieni si. Maruszewicz dostrzeg to. By pewny, e w mieszkaniu albo kluje si co, albo - jest kobieta. W kadym razie odzyska odwag, ktr zreszt mia zawsze wobec ludzi zakopotanych. - Chwileczk tylko zabior szanownemu panu - mwi ju mielej zniszczony mody czowiek, wdzicznie wywijajc laseczk i kapeluszem. - Chwileczk. - Sucham - rzek Wokulski. Usiad z impetem na fotelu i wskaza gociowi drugi.- Przychodz przeprosi drogiego pana - mwi z afektacj Maruszewicz - e nie mog suy mu w sprawie licytacji domu pastwa ckich... - A pan skd wiesz o tej licytacji?.. - nie naarty zdziwi si Wokulski. - Nie domyla si pan? - zapyta z ca swobod przyjemny mody czowiek, nieznacznie mrugajc okiem, bo jeszcze nieby pewnym swego. - Nie domyla si drogipan?.. To ten poczciwy Szlangbaum... Nagle zamilk, jakby w otwartych ustach ugrzz mu nie dokoczony frazes, a lewa rka z laseczk i prawa z kapeluszem opady na porcze fotelu. Tymczasem Wokulski nawet nie poruszy si, tylko utopi w nim jasne spojrzenie. ledzi nieznacznie fale przebiegajce po obliczu Maruszewicza, jak myliwy ledzi ugor, po ktrym przebiegaj pochliwe zajce. Przypatrywa si modziecowi i myla: "Ach, wic to on jest tym porzdnym katolikiem, ktrego Szlangbaum wynajmuje do licytacji za pitnacie rubelkw, ale nie radzi dawa mu wadium do rki?... Oho!... I przy odbiorze omiuset rubli za klacz Krzeszowskiego by jaki zmieszany... Aha!... I wiadomo o nabyciu przeze mnie klaczy on rozgosi... Suy od razu dwom bogom: baronowi i jego maonce... Tak, aleon za duo wie o moich interesach... Szlangbaum popeni nieostrono." Tak rozmyla Wokulski i spokojnym wzrokiem przypatrywa si Maruszewiczowi. Zniszczony za mody czowiek, ktry w dodatku by bardzo nerwowy, wi si pod jego spojrzeniem jakgobek pod wzrokiem okularnika. Naprzd nieco poblad, potem chcia oprze znuoneoczy na jakim obojtnym przedmiocie, ktrego na prno szuka po suficie i cianach pokoju, a nareszcie, oblany zimnym potem, uczu, e nie moe wyrwa swego bdnego wzroku spod wpywu Wokulskiego. Zdawao mu si, e chmurny kupiec kleszczami pochwyci mu dusz i e niepodobna mu si oprze. Wic jeszcze par razy ruszy gow i nareszcie z caym zaufaniem uton w spojrzeniu Wokulskiego. - Panie - rzek sodkim gosem. - Widz, ez panem musz gra w otwarte karty... Wic powiem od razu... - Niech si pan nie fatyguje, panie Maruszewicz. Ja ju wiem, co potrzebuj wiedzie. - Bo pan dobrodziej, zudzony plotkami, wyrobi sobie o mnie nieprzychyln opini... A tymczasem ja, sowo honoru, mam jak najlepsze skonnoci... - Niech pan wierzy, panie Maruszewicz, e moich opinii nie opieram na plotkach. Wsta z fotelu i spojrza w inn stron, copozwolio Maruszewiczowi nieco oprzytomnie. Mody czowiek szybko poegna Wokulskiego, opuci mieszkanie i pdem biegnc przez schody, myla: "No, sysza kto?... Taki kramarz chce mi imponowa! Bya chwila, sowo honoru, e chciaem go uderzy kijem... Impertynent, sowo honoru... Gotw pomyle, e ja si go boj, sowo honoru... O Boe, jak ciko karzesz mnie za lekkomylno!... Podli lichwiarze nasyaj mi komornika, za par dni musz spaci dug honorowy, a ten kupczyk, ten... ajdak!... Ja bym tylko chciawiedzie: co si takiemu zdaje, co on sobie o mnie wyobraa? Nic, tylko to. Ale, sowo 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPVc c 2c (, J !63 >T?&honoru, on musia kogo zamordowa, bo takiego spojrzenia nie moe mie czowiek przyzwoity. Naturalnie, przecie o mao nie zabi Krzeszowskiego. Ach, ndzny zuchwalec!... on mia w taki sposb patrze na mnie... na mnie, jak Boga kocham!..." Mimo to na drugi dzie przyjecha znowu zwizyt do Wokulskiego, a nie znalazszy go w mieszkaniu, kaza dorokarzowi stan przed sklepem. W sklepie przywita go pan Ignacy, rozkadajc rce w taki sposb, jakby caysklep oddawa mu do rozporzdzenia. Wewntrzny gos jednak mwi staremu subiektowi, e go ten nie kupi przedmiotudroszego nad pi rubli i kto wie, czy jeszcze nie kae zapisa sobie na rachunek.- Pan Wokulski?... - spyta Maruszewicz, niezdejmujc kapelusza z gowy. - W tej chwilinadejdzie - odpowiedzia pan Ignacy z niskim ukonem. - W tej chwili, to znaczy?... - Najpniej za kwadransik - odpar Rzecki.- Zaczekam. Ka pan wynie rubla dorokarzowi - mwi mody czowiek, niedbale rzucajc si na krzeso. Nogi mu jednake zastygy na myl, e stary subiekt moe nie kaza wynie rubla dorokarzowi. Ale Rzecki polecenie speni, cho ju nie kania si gociowi.W par minut wszed Wokulski. Maruszewicz, zobaczywszy wstrtn figurkupczyka, dowiadczy tak rozmaitych uczu, e nie tylko nie wiedzia, co mwi, ale nawet o czym myli. Pamita tylko, e Wokulski zaprowadzi go do gabinetu za sklepem, gdzie znajdowaa si elazna kasa, i powiedzia sobie, e uczucia, jakichdoznaje na widok Wokulskiego, s lekcewaeniem pomieszanym ze wzgard. Pniej przypomnia sobie, e afekta te stara si zamaskowa wyszukan grzecznoci, ktra nawet w jego oczach wygldaa na pokor. - Co pan kae? - spyta go Wokulski, gdy ju usiedli. (Maruszewicz nie umiaby cileoznaczy chwili aktu zajmowania miejsca wprzestrzeni). Mimo to zacz, niekiedy zacinajc si: - Chciaem szanownemu panu da dowd yczliwoci... Pani baronowa Krzeszowska, jak pan wie, chce kupi dom pastwa ckich... Ot jej maonek, baron, pooy veto na pewnej czci jej funduszw, bez ktrych kupno nie moe mie miejsca... Ot... dzi... baron chwilowo znajduje si wkopocie... Brak mu... brak mu tysica rubli... chciaby zacign poyczk, bez ktrej... bez ktrej, pojmuje pan, nie bdziemg do energicznie opiera si woli ony... Maruszewicz otar pot z czoa, widzc, eWokulski znowu przypatruje mu si badawczo. - Wic to baron potrzebuje pienidzy? - Tak- szybko odpar mody czowiek. - Tysica rubli nie dam, ale tak trzysta... czterysta... I to na kwit z podpisem barona.- Czterysta! - powtrzy machinalnie modyczowiek i nagle doda: - Za godzin przywioz kwit barona... Pan tu bdzie? - Bd... Maruszewicz opuci gabinet i za godzin istotnie wrci z kwitem podpisanym przez barona Krzeszowskiego. Wokulski, przeczytawszy dokument, woy go do kasy i w zamian da Maruszewiczowi czterysta rubli. - Baron postara si w jak najkrtszym czasie... - mrucza Maruszewicz. - Nic pilnego - odpowiedzia Wokulski. - Podobno baron chory? - Tak... troch... Jutro lub pojutrze wyjeda... Zwrci w najkrtszym... Wokulski poegna go bardzo obojtnym ruchem gowy. Mody czowiek prdko opuci sklep, zapomniawszy nawet zwrciRzeckiemu rubla wzitego na dorok. Gdy za znalaz si na ulicy, odetchn i poczmyle: "Ach, pody kupczyk!... Omieli si da mi czterysta rubli zamiast tysica... Boe, jak srogo karzesz mnie za lekkomylno... Bylem si odegra, sowo honoru, cisn muw oczy te czterysta rubli i tamtych dwiecie... Boe, jak nisko upadem... Przyszli mu na myl kelnerzy rnych restauracyj, markierzy bilardw i szwajcarzy hotelowi, od ktrych rwnie bardzo rozmaitymi sposobami wydobywa pienidze. Ale aden z nich nie wyda mu sitak wstrtnym i godnym pogardy jak Wokulski. "Sowo honoru - myla - dobrowolnie wlazem mu w te obrzydliwe apy... Boe, jak karzesz mnie za lekkomylno..." Lecz Wokulski po odejciu Maruszewicza by kontent. "Zdaje mi si - myla - e jest to hultaj duej rki, a przy czym sprytny. Chcia odemnie posady, lecz sam j znalaz: ledzi mnie i donosi innym. Mgby mi narobi kopotu, gdyby nie te czterysta rubli, ktrewzi, jestem pewny, za sfaszowanym podpisem. Krzeszowski przy caym swoim bzikostwie i prniactwie jest czowiek uczciwy... (Czy prniak moe by uczciwym?...) W adnym razie nie powiciby interesw czy kaprysw swojej ony za poyczk wzit ode mnie..." Zrobio mu si przykro; opar gow na rkach i przymknwszy oczy, marzy dalej:"Co ja jednak wyrabiam?... wiadomie pomagam hultajowi do zrobienia otrostwa. Gdybym dzi umar, pienidze te musiaby masie zwrci Krzeszowski... Nie, to Maruszewicz poszedby do kozy... No, to gonie minie..." Po chwili ogarn go jeszcze czarniejszy pesymizm. "Cztery dni temu o mao nie zabiem czowieka, dzi dla drugiego postawiem most do wizienia i - wszystko dla niej za jedno: merci... No, dla niej take zrobiem majtek, daj prac kilkuset ludziom, pomno bogactwa kraju... Czyme bybym bez niej? Maym, galanteryjnym kupcem. A dzi mwi o mnie w caej Warszawie, ba!... Odrobina wgla porusza okrt dwigajcy dol kilkuset ludzi, a mio porusza mnie. A jeeli mnie spali tak, e zostan tylko garci popiou?... O Boe, jaki to ndzny wiat... Ma racj Ochocki. Kobieta jest podym zwierzciem: bawi si tym, czego nawet nie moe zrozumie..." By tak pogrony w bolesnych medytacjach, e nie usysza otwierania drzwi do pokoju i szybkich krokw za sob.Dopiero ockn si, poczuwszy dotknicie czyjej rki. Odwrci gow i zobaczy mecenasa z du tek pod pach i pospnymwyrazem na twarzy. Wokulski zerwa si zmieszany, posadzi gocia na fotelu; znakomity adwokat ostronie pooy swoj rk na stole i szybko pocierajc sobie jednym palcem kark, rzek pgosem: - Panie... panie... panie Wokulski! Kochany panie Stanisawie!... Co to... co to - wyrabiasz pan dobrodziej?... Protestuj... replikuj... zakadam apelacj od wielmonego pana Wokulskiego, letkiewicza,do kochanego pana Stanisawa, ktry z chopca sklepowego zosta uczonym i mia nam zreformowa handel zagraniczny. Panie... panie Stanisawie - tak nie mona!... To mwic pociera sobie kark z obu stron i krzywi si, jakby mia pene usta chininy. Wokulski spuci oczy i mrucza; adwokat mwi dalej: - Panie drogi - jednym sowem - le sycha. Hrabia Sanocki, pamita pan, ten stronnik groszowych oszczdnoci, chce zupenie wycofa si ze spki... A wie pan dlaczego? Dla dwu powodw: naprzd, bawisz si pan w wycigi, a po wtre - bijesz go pan na wycigach. Razem z pask klacz ciga si jego ko i - przegra. Hrabia jest bardzo zmartwiony i mruczy: "Po diaba mam skada kapitay? Czy po to, aeby kupcom dawa mono cigania si ze mn i chwytania mi nagrd sprzed nosa?..." Na prno przekonywaem go - cign, odpoczwszy adwokat e przecie wycigi s takim dobrym interesem jak kady inny, a nawet lepszym, gdy w cigu kilku dni na omiuset rublach zarobie pan trzysta; alehrabia od razu zamkn mi usta: "Wokulski - odpar - ca wygran i warto konia odda damom na ochronk, aoprcz tego Bg wie ile zapaci Yungowi i Millerowi..." - Czy mi nawet tego robi nie wolno! - wtrci Wokulski. - Wolno, panie, wolno - potakiwa sodko znakomity adwokat.- Wolno robi, ale robicto - powtarzasz pan tylko stare grzechy, zreszt daleko lepiej speniane przez innych. Ani za ja, ani ksi, ani ci hrabiowie nie po to zbliyli si do pana, aeby odgrzewa dawne potrawy, tylko - aeby wskaza nam nowe drogi. - Wic niech si cofn od spki - odburkn Wokulski - ja ich nie wabi... - I cofn si - mwi adwokat, trzsc rk - zrb no pan tylko jeszcze jeden bd... - Alboem narobi ich tak wiele!... - Pyszny pan jeste - zoci si mecenas, uderzajc rk w kolano. - A pan wiesz, co mwi hrabia Liciski, ten niby-Anglik, ten: "t e k"? On mwi: "Wokulski jest to skoczony dentelmen, strzela jak Nemrod, ale... to aden kierownik interesu kupieckiego. Bo dzisiaj rzuci miliony w przedsibiorstwo, a jutro wyzwie kogo na pojedynek i wszystko narazi..."Wokulski a cofn si z fotelem. Ten zarzut nawet nie przyszed mu do gowy. Mecenas, spostrzegszy wraenie, postanowi ku elazo, pki gorce. - Jeeli tedy, kochany panie Stanisawie, nie chcesz zmarnowa tak piknie rozpocztej sprawy, wic ju nie brnij dalej. A nade wszystko nie kupuj kamienicy ckich. Bo gdy woysz w ni dziewidziesit tysicy rubli, daruj, ale spka rozwieje si jak dym z fajki. Ludziewidzc, e umieszczasz duy kapita na sze lub siedem procent, strac wiar do owych procentw, jakie im obiecywa, a nawet... Pojmujesz... Gotowi podejrzewa... Wokulski zerwa si od stou. - Nie chc adnych spek!... - krzykn. - Nie dam od nikogo aski, raczej wywiadczam j innym. Kto mi nie ufa, niech sprawdzi cay interes... Przekona si,em go nie mistyfikowa, ale - i nie bdzie moim wsplnikiem. Hrabiowie i ksita nie maj monopolu na fantazje... Ja mam take moje fantazje i nie lubi, aeby mi si wtrcano... - Powoli... powoli... uspokj si, kochany panie Stanisawie - mitygowa adwokat, na powrt sadowic go na fotelu. - Wic nie cofasz si od kupna?... - Nie; ta kamienica ma dla mnie wiksz warto anieli spka z panami caego wiata. - Dobrze... dobrze... Wic moe by na pewien czas podstawi kogo zamiast siebie. W razie ostatecznym nawet ja poycz ci firmy, a o zabezpieczenie wasnoci nie makopotu. Najwaniejsza rzecz - nie zniechca ludzi, ktrzy ju s. Arystokracja, raz zasmakowawszy w interesach publicznych, moe do nich przylgnie, a za rok, za p roku pan staniesz si i nominalnym wacicielem kamienicy. C, zgoda? - Niech i tak bdzie - odpar Wokulski. - Tak - mwi adwokat - tak bdzie najlepiej. Gdyby pan sam kupi ten budynek, znalazby si w faszywej pozycji nawet wobec pastwa ckich. Zazwyczaj nie lubimy tych, ktrzy co po nas dziedzicz, to jedno. A po wtre - kto zarczy, e nie zaczyby snu im si rne kombinacje po gowach?... Nuby pomyleli: kupi za drogo albo za tanio?... Jeeli za drogo - jak mie robi nam ask,a jeeli za tanio, to - wyzyska nas... Ostatnich wyrazw adwokata Wokulski prawie nie sysza, pochonity innymi mylami, ktre go jeszcze mocniej opanoway po odejciu gocia. "Juci - mwi do siebie - adwokat ma racj.Ludzie mnie sdz i nawet wyrokuj: ale e robi to poza moimi plecami, wic nie wiem o niczym. Dzi dopiero przychodzi mi na myl wiele szczegw. Ju od tygodnia kupcy zwizani ze mn maj kwane miny, a przeciwnicy- triumfuj. W sklepie take co jest... Ignacy chodzi smutny, Szlangbaum zamylony. Lisiecki sta si opryskliwszy ni dawniej, jakby przypuszcza, e niedugo wylec z budy. Klejn ma min aosn (socjalista! gniewa si na wycigi i pojedynki...), a frant Ziba ju zaczyna krci si przy Szlangbaumie... Moe przeczuwa w nim przyszego waciciela sklepu?... Ach, wy kochani ludzie!..." Stan na progu gabinetu i kiwn na Rzeckiego; stary subiekt istotnie by jaki niewyrany i swemu pryncypaowi nie patrzy w oczy. Wokulski wskaza mu krzeso i przeszedszy si par razy po ciasnym pokoju, rzek: - Stary!... Powiedz otwarcie: co mwi o mnie?Rzecki rozoy rce. - Ach, Boe, co mwi... - Gadaj prosto z mostu - zachca go Wokulski. - Prosto z mostu?... Dobrze. Jedni mwi, e zaczynasz wariowa... - Brawo!... - Drudzy, e... drudzy, e chcesz zrobi szwindel... - Niech mnie... - A wszyscy - e zbankrutujesz, i to w niedugim czasie. - Jak wyej - wtrci Wokulski - a ty, Ignacy, co sam mylisz? - Ja myl - odpar bez wahania - e wklepae si w jak grub awantur... z ktrej nie wyjdziesz cay... Chyba e cofniesz si w por, na co zreszt masz dosy rozumu. Wokulski wybuchn. - Nie cofn si! - zawoa. - Czowiek spragniony nie cofa si od krynicy. Mam zgin, niech zgin pijc... Czego wy zreszt chcecie ode mnie?... Od dziecistwayem jak ptak sptany: w subach, w wizieniach, a choby i w tym nieszczsnymmaestwie, do ktrego zaprzedaem si...A dzi, kiedy rozwiny mi si skrzyda, zaczynacie na mnie wrzeszcze jak swojskie gsi na dzik, ktra zerwaa si do lotu... Co mi tam jaki gupi sklep albo spka!... Ja chc y, ja chc... W tej chwili zapukano do drzwi gabinetu. Ukaza si Mikoaj, sucy ckiego, z listem. Wokulski gorczkowo pochwyci pismo, rozerwa kopert i przeczyta:"Szanowny Panie! Crka moja koniecznie yczy sobie bliej pozna Pana. Wola kobiety jest wit: ja wic prosz Pana na jutro do nas, na obiad (okoo szstej), a Pan - nawet nie prbuj wymawia si. Prosz przyj zapewnienie wysokiego szacunku. T. cki" Wokulski tak osab, e musia usi. Przeczyta list drugi, trzeci, czwarty raz...Nareszcie, oprzytomniawszy, odpisa panu ckiemu, a Mikoajowi da pi rubli. Pan Ignacy wybieg tymczasem na par minut do sklepu, a gdy Mikoaj wyszed na ulic, wrci do Wokulskiego i rzek, jakby na nowo zaczynajc rozmow: - Zawsze jednak, kochany Stachu, rozejrzyjsi w sytuacji, a moe sam si cofniesz... Wokulski, cicho gwidc, zasadzi kapeluszi oparszy rk na ramieniu starego przyjaciela, odpar: - Posuchaj. Gdyby mi si ziemia rozstpia pod nogami... rozumiesz?... Gdyby mi niebo miao zawali si na eb - nie cofn si, rozumiesz?... Za takie szczcie oddam ycie... - Za jakie szczcie?.. - spyta Ignacy. Ale Wokulski ju wyszed przez tylne drzwi. ROZDZIA CZTERNASTY DZIEWICZE MARZENIA Od Wielkiejnocy panna Izabela czsto mylaa o Wokulskim, a we wszystkich medytacjach uderza j niezwyky szczeg: czowiek ten przedstawia si coraz inaczej. Panna Izabela miaa duo znajomoci i niemay spryt do charakteryzowania ludzi. Ot kady z jej dotychczasowych znajomych posiada t wasno, e monago byo streci w jednym zdaniu. Ksi by to patriota, jego adwokat - bardzo zrczny, hrabia Liciski pozowa na Anglika, jej ciotka bya dumn, prezesow -dobr, Ochocki - dziwakiem, a Krzeszowski - karciarzem. Sowem: czowiek - bya to jaka zaleta albo wada, niekiedy zasuga, najczciej tytu lub majtek, ktry mia gow, rce i nogi i ubiera si wicej albomniej modnie. Dopiero w Wokulskim poznaanie tylko now osobisto, ale niespodziewane zjawisko. Jego niepodobna byo okreli jednym wyrazem, a nawet stoma zdaniami. Nie by te do nikogo podobny, a jeeli w ogle mona go byo z czym porwnywa, to chyba z jak okolic, przez ktr jedzie si cay dzie i gdzie spotyka si rwniny i gry, lasy i ki, wody i pustynie, wsie i miasta. I gdziejeszcze, spoza mgie horyzontu, wynurzajsi jakie niejasne widoki, ju niepodobne do adnej rzeczy znanej. Ogarniao j zdumienie i pytaa si: czy to jest gra podnieconej imaginacji, czy naprawd istotanadludzka, a przynajmniej - pozasalonowa? Wtedy zacza sobie rejestrowa doznane wraenia. Pierwszy raz - wcale go nie widziaa, czua tylko zbliajcy si jaki ogromny cie. By kto, ktry rzuci par tysicy rubli nadobroczynno i na ochron jej ciotki; potem kto gra z jej ojcem w karty w resursie i co dzie przegrywa; potem kto, ktry wykupi weksle jej ojca (moe to nie Wokulski?...), nastpnie jej serwis, a nastpnie dostarczy rnych rzeczy do przyozdobienia Grobu Paskiego. Ten kto by to zuchway dorobkiewicz, ktry od roku ciga j spojrzeniami w teatrach i na koncertach. By to cyniczny brutal, ktry dorobi si majtku na podejrzanych spekulacjach po to, aeby kupi sobie reputacj u ludzi, a j, pann Izabel ck, u jej ojca!... Z tej epoki pamitaa tylko jego grubo ciosan figur, czerwone rce i szorstkie obejcie, ktre obok grzecznoci innych kupcw wydawao si nieznonym, a na tle wachlarzy, sakwojaw, parasoli, lasek i tym podobnych galanteryj - po prostu o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPcC:c}4c,nc;Jmieszne. By to przebiegy i bezczelny kupczyk, ktry w swoim sklepie pozowa naupadego ministra. By wstrtny, nawet miertelnie nienawistny, gdy poway si udziela im zasiki w formie kupna serwisualbo przegranych w karty do ojca. Dzi jeszcze, mylc o tym, panna Izabela szarpaa na sobie sukni. Niekiedy, rzuciwszy si na szezlong, bia piciami spryny i szeptaa: - Nikczemnik!... nikczemnik!... Sam widok niedoli, w jak stacza si jej dom, ju napenia j rozpacz. A c dopiero, gdy kto wdar si za zason jej najskrytszych tajemnic i mia opatrywa rany, ktre ukryaby przed samym Bogiem. Wszystko mogaby przebaczy, oprcz tegociosu, jaki zadano jej dumie. Tu zasza zmiana dekoracji. Wystpi inny czowiek, ktry bez cienia dwuznacznej myli powiedzia jej w oczy, e kupi serwis, eby zrobi na nim interes. A zatem on czu, e panny Izabeli ckiej wspiera niewolno, i gdyby to nawet zrobi, nie tylko nie szukaby rozgosu albo wdzicznoci, ale nawet - nie miaby myle o tym. Ten sam czowiek wypdzi ze sklepu Mraczewskiego, ktry poway si zoliwie o niej mwi. Na prno wrogowie panny Izabeli, baron i baronowa Krzeszowscy, wstawiali si za tym modziecem; na prno odezwaa si za nim hrabina ciotka, ktra rzadko dzikowaa, a jeszcze rzadziej prosia. Wokulski nie ustpi... Lecz jedno swko jej, panny Izabeli, pokonao nieugitego czowieka; nie tylko cofn si, ale nawet da Mraczewskiemu lepsz posad. Nie robisi takich ustpstw dla kobiety, ktrej si nie czci. Szkoda tylko, e prawie w tej samej chwili w jej czcicielu odezwa si pyszny dorobkiewicz, ktry na kwestyjn tac rzuci rulon pimperiaw. Ach, jakie to byo kupieckie!... I jak on nic nie rozumie po angielsku, nie ma wyobraenia o jzyku, ktry jest modnym!... Trzecia faza. Zobaczya Wokulskiego w salonie ciotki w pierwszy dzie Wielkiejnocyi spostrzega, e on o ca gow przerasta towarzystwo. Najarystokratyczniejsi ludzie ubiegali si o znajomo z nim, a on, ten brutalny parweniusz, odrzyna si od nich jak ogie od dymu. Chodzi niezrcznie, ale miao, jakby salon ten by jego niezaprzeczon wasnoci i pospnie sucha komplimentw, ktrymi go zasypywano. Potem wezwaa go do siebie najczcigodniejsza z matron, prezesowa, i po kilku minutach rozmowy z nim rzewnie zapakaa... Czyby ten z czerwonymi rkoma parweniusz?... Teraz dopiero spostrzega panna Izabela, e Wokulski ma twarz niepospolit. Rysy wyraziste i stanowcze, wos jakby najeony gniewem, may ws, lad brdki, ksztaty posgowe, wejrzenie jasne i przejmujce... Gdyby ten czowiek zamiast sklepu posiada due dobra ziemskie - byby bardzo przystojnym; gdyby urodzi si ksiciem - byby imponujco pikny. W kadym razie przypomina Trostiego, pukownika strzelcw, i - naprawd - posggladiatora zwycizcy. W tym czasie od panny Izabeli odsunli si prawie wszyscy. Wprawdzie starsi panowie jeszcze obsypywali j grzecznociami z powodu piknoci i elegancji, za to modzi, szczeglnie utytuowani lub majtni, traktowali j chodno a krtko; gdy za, zmczona samotnoci i banalnymi frazesami, nieco ywiej odezwaa si do ktrego, patrzy na ni z wyranym przestrachem, jakby lkajc si, e ona chwyci go za szyj i natychmiast pocignie do otarza. wiat salonw kochaa panna Izabela na mier i ycie, wyj z niego moga tylko do grobu, ale z kadym rokiem, a nawet miesicem, mocniej gardzia ludmi; poj nie moga, aeby kobiet, tak jak ona pikn, dobr i dobrze wychowan, wiat opuszcza dlatego tylko, e nie ma majtku!... "C to za ludzie, Boe miosierny!..." - szeptaa nieraz, patrzc spoza firanek na przejedajce powozy elegantw, ktrzy pod rozmaitymi pozorami odwracali gow od jej okien, aeby si nie kania. Czyby sdzili, e ona wyglda ich?... A przecie istotnie ona do nich wygldaa!...Wwczas gorce zy napyway jej do oczu; gryza z gniewu pikne usta i szarpic tamy, zasaniaa okna firankami."C to za ludzie!... C to za ludzie!..." - powtarzaa, wstydzc si jednak sama przed sob rzuci na nich jaki ostrzejszy epitet, gdy naleeli do wiata. Nikczemnikiem, wedug jej wyobrae, mona byo nazwa tylko Wokulskiego. Na domiar szyderstwa losu z caej niegdyfalangi zostao jej tylko dwu wielbicieli. Ochockim nie udzia si: on wicej zajmowa si jak latajc maszyn (co za obd!) anieli ni. Za to asystowali jej, zreszt nie narzucajc si zbytecznie, marszaek i baron. Marszaek nasuwa jej na myl zabitego i oparzonego wieprza, jakie czasem spotykaa w rzeniczych furgonach na ulicy; baron znowu wydawa si jej podobnym do niewyprawionej skry, ktrych cae stosy mona widywa na wozach. Obaj stanowili dzi ostatnie jej otoczenie, nawet skrzyda, jeeli jak mwiono, bya naprawd anioem!... Okropna kombinacja dwu tych starcw przeladowaa pann Izabel dniem i noc. Czasem zdawao si jej, e jest potpiona ie ju za ycia rozpoczo si dla niej pieko. W podobnych chwilach jak topielec, ktry zwraca oczy do wiata na dalekim brzegu,panna Izabela mylaa o Wokulskim. I w bezmiarze goryczy doznawaa cienia ulgi, wiedzc, e jednak szaleje za ni czowiek niepospolity, o ktrym duo mwiono w towarzystwie. Wtedy przychodzili jej na myl sawni podrnicy albo zbogaceni przemysowcy amerykascy, ktrzy przez szereg lat ciko pracowali w kopalniach, aktrych od czasu do czasu z daleka pokazywano jej na paryskich salonach. "Widzi pani tego - szczebiotaa jaka hrabianka, niedawno wypuszczona z klasztoru, pochylajc wachlarz w pewnym kierunku - widzi pani tego pana, ktry wyglda na wonic omnibusw... To podobno jaki wielki czowiek, ktry co odkry, tylko nie wiem co: kopalni zota czy te biegun pnocny... Nawet nie pamitam, jak si nazywa, ale zapewni mnie jeden margrabia z akademii, e ten pan mieszka dziesi lat pod biegunem, nie... mieszka pod ziemi... Okropny czowiek!... Ja bdc na jego miejscu umarabym z samego strachu... A pani czy take by umara?... Gdyby Wokulski by takim podrnikiem, a przynajmniej grnikiem, ktry zrobi miliony, dziesi lat mieszkajc pod ziemi!... Ale on by tylko kupcem, w dodatku - galanteryjnym!... Nie umia nawetpo angielsku, co chwil odzywa si w nim dorobkiewicz, ktry w modym wieku restauracyjnym gociom przynosi jedzeniez kuchni. Taki czowiek, co najwyej, mgby by dobrym doradc, nawet nieocenionym przyjacielem (w gabinecie, gdy nie ma goci). Nawet... mem, bo spotykaj ludzi straszne nieszczcia. Ale kochankiem... No, to byoby po prostu mieszne... W razie potrzeby najarystokratyczniejsze damy kpi si w botnych wannach; lecz bawi si w bocie mgby tylko szaleniec. Czwarta faza. Panna Izabela kilka razy spotkaa Wokulskiego w azienkach i nawet raczya odpowiada na jego ukony. Midzyzielonymi drzewami i obok posgw grubianin ten wyda jej si znowu innym anieli za kontuarem sklepu. Gdyby on miadobra ziemskie, z parkiem, paacem, sadzawk?... Prawda, e dorobkiewicz, ale podobno szlachcic, synowiec oficera... Przy marszaku i baronie wyglda jak Apollo, arystokracja coraz wicej mwi o nim, a ten wybuch ez prezesowej?... Nadto prezesowa w oczywisty sposb popieraa Wokulskiego u swojej przyjaciki hrabiny i jej siostrzenicy, panny Izabeli. Parogodzinne spacery z ciotk po azienkach byy tak nudne, a pogadanki o modach, ochronach i projektowanych w wiecie maestwach tak dokuczliwe, i panna Izabela miaa nawet troch alu do Wokulskiego, e nie zblia si do nich w czasie spaceru i cho zkwadrans nie porozmawia. Dla osoby z towarzystwa ciekaw jest rozmowa z tego rodzaju ludmi, a pannie Izabeli chopi na przykad wydawali si nawet zabawnymi swym odrbnym jzykiem i logik. Chocia kupiec galanteryjny, a do tego jedcy wasnym powozem, nie musi by tak zabawny jak chop... Bd co bd panna Izabela nie doznaa przykrej niespodzianki, usyszawszy pewnego dnia od prezesowej, e pojedzie z ni i z hrabin do azienek i - e zatrzyma Wokulskiego. - Nudzimy si, niech wic nas bawi - mwia staruszka. Gdy za okoo pierwszej, wjedajc do azienkowskiego parku, prezesowa ze znaczcym umiechem rzeka do panny Izabeli: - Mam przeczucie, e go tu gdzie spotkamy... Panna Izabela lekko zarumienia si i postanowia wcale nie rozmawia z Wokulskim, a przynajmniej traktowa go z gry, aeby sobie nic nie wyobraa. O mioci, naturalnie, w owym "wyobraaniu sobie" mowy by nie mogo. Panna Izabela jednak nie yczya sobie nawet poufaej yczliwoci. "I ogie jest przyjemny, szczeglnie w zimie - mylaa - ale... w pewnym oddaleniu." Tymczasem Wokulskiego nie byo w azienkach. "Jak to, on nie czeka? - mwia do siebie panna Izabela - chyba jest chory..." Nie sdzia, aeby Wokulski mia jaki pilniejszy interes na wiecie anieli widzenie si z ni; gdyby si za spni, postanowia nie tylko traktowa go z gry, ale nawet okaza mu niezadowolenie. "Jeeli punktualno - mwia sobie dalej - jest grzecznoci krlw, to ju co najmniej powinna by obowizkiem kupcw!..." Upyno p godziny, godzina, dwie - naleao wraca do domu, a Wokulski nie przychodzi; nareszcie panie wsiady do karety: hrabina zimna jak zwykle, prezesowa nieco roztargniona, a panna Izabela rozgniewana. Oburzenie nie zmniejszyo si, gdy wieczorem ojciec powiedzia jej, e od poudnia by na sesji u ksicia, gdzie Wokulski przedstawi projekt olbrzymiej spki handlowej i w zblazowanych magnatach obudzi formalny zapa. - Od dawna przeczuwaem - zakoczy pan cki - e przy pomocy tego czowieka uwolni si od troskliwoci mojej familii i znowu stan, jak powinienem! - Ale do spki, ojcze, potrzeba pienidzy - odpara panna Izabela, lekko wzruszajc ramionami. - Dlatego te pozwalam sprzeda nasz kamienic; wprawdzie dugi pochon ze szedziesit tysicy rubli, ale zawsze zostanie mi jeszcze - co najmniej - czterdzieci. - Ciotka mwia, e za kamienic nikt nie dawicej nad szedziesit... - Ach, ciotka!... - oburzy si pan Tomasz. - Ona zawsze mwi to, co mogoby mnie zmartwi albo poniy. Szedziesit tysicy daje Krzeszowska, ktra utopiaby nas w yce wody... mieszczanka!... Ale rozumie si, ciotka jej potakuje, bo tu chodzi o mj dom, o moje stanowisko... Zarumieni si i zacz sapa; lecz nie chcc gniewa si przy crce, pocaowa j w czoo i poszed do swego gabinetu. "A moe ojciec ma racj?... - mylaa pannaIzabela. - Moe on naprawd jest praktyczniejszy od wszystkich, ktrzy go tak surowo sdz? Przecie ojciec pierwszy pozna si na tym... Wokulskim... A jednak c za gbur z tego czowieka. Nieprzyszed do azienek, cho prezesowa z pewnoci musiaa go zaangaowa. Zreszt moe i lepiej: piknie bymy wyglday, gdyby spotka nas kto znajomy na spacerze z kupcem galanteryjnym!"Przezpar dni nastpnych panna Izabela syszaatylko o Wokulskim. Salony rozbrzmieway jego nazwiskiem. Marszaek przysiga, eWokulski musi pochodzi ze staroytnego rodu, a baron, znawca mskiej piknoci (po p dnia spdza przed lustrem), twierdzi, e Wokulski jest - "wcale... wcale..." Hrabia Sanocki zakada si, e jest to pierwszy rozumny czowiek w kraju- hrabia Liciski gosi, e ten kupiec wzorowa si na angielskich przemysowcach, a ksi - tylko zaciera rce i umiechajc si mwi: "Aha?..." Nawet Ochocki, odwiedziwszy ktrego dniapann Izabel, opowiedzia jej, e byli z Wokulskim na spacerze w azienkach. - O czymecie rozmawiali?... - zapytaa zdziwiona. - Bo chyba nie o machinach latajcych... - Bah! - odmrukn zamylony kuzynek. - Wokulski jest chyba jedynym czowiekiem wWarszawie, z ktrym mona o tym mwi. To numer... "Jedyny rozumny... jedyny kupiec... jedyny, ktry moe dogada si z Ochockim?... - mylaa panna Izabela. - Czyme jest naprawd ten czowiek?... Ach! ju wiem..." Zdawao jej si, e odgada Wokulskiego. Jest to ambitny spekulant, ktry, chcc wedrze si do salonw, pomyla o oenieniu si z ni, zuboa pann znakomitego rodu. Nie w innym te celu skarbi sobie wzgldy jej ojca, hrabiny ciotki i caej arystokracji. Przekonawszy si jednak, e i bez niej wcinie si midzy wielkich panw, nagle ostygn w mioci i... nawet nie przyszed do azienek!... "Winszuj mu - mwia sobie. - Ma wszystkie zalety potrzebne do zrobienia kariery: niebrzydki, zdolny, energiczny, a nade wszystko bezczelny i nikczemny... Jak on mia udawa zakochanego we mnie i z jak atwoci... Doprawdy, e ci parweniusze zdystansuj nas nawet w obudzie... C to za ndznik!..." Oburzona, chciaa zapowiedzie Mikoajowi,aeby nigdy nie wpuci Wokulskiego za prg salonu... Najwyej do gabinetu pana, gdyby do nich przyszed z interesem. Lecz przypomniawszy sobie, e Wokulski wcale nie zaprasza si do nich, zarumienia si ze wstydu. Wtem dowiedziaa si od pani Meliton o nowym zatargu barona Krzeszowskiego z on i o tym, e baronowa kupia od niego klacz za osiemset rubli, ale - e pewnie j zwrci, gdy za kilka dni ma odby si wycig, a baron porobi due zakady. - Moe nawet pastwo baronowie pogodz si przy tej okazji - zauwaya pani Meliton. - Ach, c bym daa za to, aeby baron nie dosta klaczy i przegra zakady!.. - zawoaa panna Izabela. W par za dni dowiedziaa si pod wielkim sekretem od panny Florentyny, e baron nieodzyska swojej klaczy, gdy kupi j Wokulski... Tajemnica bya jeszcze tak zachowywan, e kiedy panna Izabela posza z wizyt do ciotki, zastaa hrabin i prezesow, naradzajce si nad pogodzeniem pastwa Krzeszowskich za pomoc owej klaczy. - Nic z tego nie bdzie - wtrcia ze miechem panna Izabela. - Baron nie dostanie swojej klaczy. - Moe zaoysz si? - spytaa chodno hrabina. - Owszem, jeeli wygram od cioci t bransolet z szafirw... Zakad stan, dziki czemu hrabina i pannaIzabela byy wysoce zainteresowane w wycigach. Przez chwil panna Izabela lkaa si: powiedziano jej, e baron daje Wokulskiemuczterysta rubli odstpnego i e hrabia Liciski podj si midzy nimi porednictwa. Nawet szeptano w salonie hrabiny, e Wokulski nie dla pienidzy, ale dla hrabiego musi zgodzi si na ten ukad. A wwczas panna Izabela pomylaa: "Zgodzi si, jeeli jest chciwym parweniuszem, ale nie zgodzi si, jeeli..."Nie miaa dokoczy frazesu. Wyrczy j Wokulski. Nie sprzeda klaczy i sam puci j w szranki. "On jednake nie jest tak nikczemnym" - rzeka do siebie. I pod wpywem tej idei rozmawiaa z Wokulskim na wycigach bardzo askawie. Jednake nawet za ten drobny objaw yczliwoci panna Izabela robia sobie w duchu wymwki: "Po co on ma wiedzie, e nas interesuje jego wycig?... Nie wicej od innych. A po co ja mu powiedziaam, e ? Albo co znaczya jego odpowied: ?On ju zapomina, kim jest. Ale mniejsza, jeeli za par grzecznych swek Krzeszowski rozchoruje si ze zoci." Krzeszowskiego nienawidzia panna Izabela.Kiedy umizga si do niej, a odtrcony, mci si. Wiedziaa, e nazywa j za oczy - starzejc si pann, ktra wyjdzie za swego lokaja. Tego byo dosy, aeby pamita mu cae ycie. Lecz baron, nie poprzestajc na nieszczsnym frazesie, nawet wobec niej zachowywa si cynicznie, drwic z jej starych wielbicieli i robic aluzje do ich majtkowej ruiny. e za i panna Izabela od niechcenia przypominaa mu jego on, mieszczank, zktr poczy si dla pienidzy, a nic od niej nie mg wydoby, wic toczya si midzy nimi walka ostra, czasami nawet przykra. Dzie wycigw by dla panny Izabeli triumfem, dla barona - klsk i wstydem. Wprawdzie przyjecha na plac i udawa bardzo wesoego, ale w sercu kipia mu gniew. Gdy za jeszcze zobaczy, e Wokulski nagrod i cen konia zoy na rce panny Izabeli, straci wadz nad ryj - po prostu o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPccc,cH;:<<sob i przybiegszy do powozu, zrobi skandal. Dla panny Izabeli impertynenckie spojrzeniabarona i otwarte nazwanie Wokulskiego jej wielbicielem byy strasznym ciosem. Zabiaby barona, gdyby to uchodzio dobrzewychowanym kobietom. Cierpienie jej byo tym dokuczliwsze, e hrabina suchaa jegowybuchu spokojnie, prezesowa z zakopotaniem, a ojciec nie odzywa si nawet, od dawna uwaajc Krzeszowskiego za wariata, ktrego naley nie drani, ale traktowa pobaliwie. W takiej chwili (kiedy ju zaczto spogldana nich z innych powozw) przyszed pannie Izabeli na pomoc Wokulski. I nie tylko przerwa baronowi tok jego niezadowole, ale wyzwa go na pojedynek.O tym adne z nich nie wtpio; prezesowa wprost zlka si o swego faworyta, a hrabina zrobia uwag,e Wokulski nie mgpostpi inaczej, poniewa baron, zbliajc si do powozu, potrci go i nie przeprosi.- Wic sami powiedzcie - mwia wzruszonym gosem prezesowa - czy godzisi pojedynkowa o tak drobnostk? Wszyscy przecie wiemy, e Krzeszowski jest roztargniony i pgwek... Najlepszy dowd w tym, co nam nagada... - To prawda - odezwa si pan Tomasz - ale Wokulski nie ma obowizku wiedzie o tym, a upomnie si musia. - Pogodz si! - wtrcia niedbale hrabina i kazaa jecha do domu. Wtedy to panna Izabela dopucia si najgorszego wykroczenia przeciw swoim pojciom i... w znaczcy sposb cisna Wokulskiego za rk. Ju dojedajc do rogatek, nie moga sobie tego darowa. "Jak mona byo zrobi co podobnego?... Co sobie taki czowiek pomyli?..." - mwiaw duchu. Ale wnet ockno si w niej uczucie sprawiedliwoci i musiaa przyzna, e t e n czowiek nie jest byle jakim. "Aeby zrobi mi przyjemno (bo z pewnoci nie mia innych powodw), podstawi baronowi nog kupujc konia... Ca wygran (stanowczy dowd bezinteresownoci) zoy na ochron, i to na moje rce (baron widzia to). A nade wszystko, jakby odgadujc moje myli, wyzwa go na pojedynek... No, dzisiejsze pojedynki kocz si zwykle szampanem; ale zawsze baron przekona si, e jeszcze nie jestem tak star... Nie, w tym Wokulskim jest co... Szkoda tylko, e jest galanteryjnym kupcem. Przyjemnie byoby mie takiego wielbiciela, gdyby... gdyby zajmowa inne stanowisko w wiecie." Wrciwszy do domu, panna Izabela opowiedziaa pannie Florentynie o wycigowych przygodach, a w godzin - junie mylaa o nich. Gdy za ojciec pno w nocy donis jej, e Krzeszowski wybra na sekundanta hrabiego Liciskiego, ktry bezwarunkowo da, aeby Wokulski zostaprzeproszony przez barona, panna Izabela zrobia pogardliwy grymas ustami. "Szczliwy czowiek! - mylaa. - Mnie obraaj, a jego bd przeprasza. Ja, gdyby kto przy mnie obrazi ukochan, niepozwoliabym si przeprosi. On, naturalnie, zgodzi si..." Gdy ju pooya si do ka i zacza usypia, nagle przysza jej nowa myl:"A jeeli Wokulski nie zechce przeprosin?... Przecie ten sam hrabia Liciski ukada si z nim o klacz i nic nie wskra!... Ach, Boe, co te mi si snuje po gowie" - odpowiedziaa sobie, wzruszajc ramionami, i zasna. Na drugi dzie do poudnia ojciec, ona i panna Florentyna byli pewni, e Wokulski pogodzi si z baronem i e nawet inaczej nie wypada mu postpi. Dopiero po poudniu pan Tomasz wyszed na miasto i wrci na obiad bardzo zakopotany. - C to, ojcze? - spytaa go panna Izabela, uderzona wyrazem jego twarzy. - Fatalna historia! - odpar pan Tomasz, rzucajc si na skrzany fotel. - Wokulski odrzuci przeproszenie, a jego sekundanci postawili ostre warunki. - I kiedy to?... - spytaa ciszej. - Jutro przed dziewit - odpowiedzia panTomasz iotar pot z czoa. - Fatalna historia - cign dalej. - Midzy naszymi wsplnikami popoch, bo Krzeszowski strzela doskonale... Gdyby za ten czowiek zgin, wszystkie moje rachuby na nic. Stracibym w nim praw rk... jedynego moliwego wykonawc moich planw... Jemu jednemu powierzybym kapitay i jestem pewny, e miabym co najmniej osiem tysicy rubli rocznie... Los przeladuje mnie nie na arty!... Zy humor pana domu le oddziaa na innych; obiadu nikt nie jad. Po obiedzie panTomasz zamkn si w gabinecie i chodzi wielkimi krokami, co byo dowodem niezwykego wzruszenia. Panna Izabela take posza do swego gabinetu i jak zwykle w chwilach zdenerwowania pooya si na szezlongu. Opanoway j pospne myli. "Krtko trwa mj triumf - mwia sobie. -Krzeszowski naprawd dobrze strzela... Jeeli zabije jedynego czowieka, ktry dzi ujmuje si za mn, to co? Pojedynek jest istotnie barbarzyskim zabytkiem. Bo Wokulski (biorc go ze strony moralnej) wicej jest wart od Krzeszowskiego, a jednak... moe zgin!... Ostatni czowiek, wktrym pokada nadziej mj ojciec." Tu odezwaa si w pannie Izabeli rodowa pycha. "No - mj ojciec nie potrzebuje przecie aski Wokulskiego; powierzyby mu swj kapita, otoczyby go protekcj, a on paciby mu procenta; w kadym razie szkoda go..." Przyszed jej na myl stary rzdca ich niegdy majtku, ktry suy u nich trzydzieci lat i ktrego bardzo lubia, bardzo mu ufaa; moe Wokulski obojgu im zastpiby nieboszczyka, a jej rozsdnego powiernika i - zginie!... Jaki czas leaa z zamknitymi oczyma, nie mylc o niczym; potem przyszy jej dogowy niesychanie dziwne kombinacje. "Co za szczeglny traf! - mwia w sobie. -Jutro walczy bd z jej powodu dwaj ludzie, ktrzy j miertelnie obrazili: Krzeszowski zoliwymi drwinami, Wokulski- ofiarami, jakie omieli si ponosi dla niej. Ona mu ju prawie przebaczya i kupno serwisu, i owe weksle, i owe przegrane w karty do ojca, z ktorych przez par tygodni utrzymywa si cay dom... (Nie, jeszcze mu nie przebaczya i nie przebaczy nigdy!...) Ale choby nawet, tojednak - za jej obraz uja si sprawiedliwo boska... I kto jutro zginie?...Moe obaj. W kadym razie ten, ktry poway si pannie Izabeli ckiej ofiarowa pomoc pienin. Czowiek taki, jak kochanek Kleopatry, y nie moe..." Tak mylaa, zanoszc si od paczu; al jej byo oddanego sugi, a moe powiernika; ale korzya si przed wyrokamiOpatrznoci, ktra nie przebacza obrazy wyrzdzonej pannie ckiej. Gdyby Wokulski mg w tej chwili zajrze wjej dusz, uciekby z przestrachem i uleczyby si ze swego obdu. Swoj drog panna Izabela nie spaa przez ca noc. Cigle sta jej przed oczyma obraz jakiegofrancuskiego malarza przedstawiajcy pojedynek. Pod grup zielonych drzew dwaj czarno ubrani mczyni mierzyli do siebie z pistoletw. Potem (czego ju nie byo na obrazie) jedenz nich pad uderzony kul w gow. By to Wokulski. Panna Izabela nawet nie posza na jego pogrzeb, nie chcc zdradzi si ze wzruszeniem. Ale w nocy par razy pakaa. al jej byo tego nadzwyczajnego parweniusza, tego wiernego niewolnika, ktry swoje zbrodnie wzgldem niej odpokutowa mierci dla niej. Zasna dopiero o sidmej rano i spaa jak drewno do poudnia. Przed sam dwunast obudzio j nerwowe pukanie do drzwi sypialni. - Kto tam? - Ja - odpowiedzia jej ojciec radosnym gosem. - Wokulski nietknity, baron raniony w twarz! - Czy tak?... Miaa migren, wic zostaa w ku do czwartej po poudniu. Bya kontenta, e baron zosta ranny, a zdziwiona, e opakany przez ni Wokulski nie zgin. Wstawszy tak pno, panna Izabela wyszaprzed obiadem na krtki spacer w Aleje. Widok pogodnego nieba, piknych drzew, przelatujcych ptakw i wesoych ludzi zatar lady jej nocnych przywidze; gdy za jeszcze z kilku przejedajcych powozw spostrzeono j i powitano, w sercu jej ockno si zadowolenie. "Jednake Pan Bg jest askawy - mylaa - gdy ocali czowieka, ktry moe si namprzyda. Ojciec tak liczy na niego, a i ja nabieram ufnoci. O ile mniej w yciu doznaabym zawodw, majc rozumnego i energicznego przyjaciela." Swko "przyjaciel" nie podobao si jej. Przyjacielem panny Izabeli mgby by czowiek co najmniej posiadajcy majtek ziemski. Ale kupiec galanteryjny kwalifikowa si tylko na doradc i wykonawc. Po powrocie do domu zaraz poznaa, e jejojciec jest w wybornym humorze. - Wiesz - mwi - byem z powinszowaniemu Wokulskiego. To dzielny czowiek, istotny dentelmen! Ju ani myli o pojedynku i nawet zdaje si aowa barona. Nic nie pomoe, szlachecka krew musi si odezwa, bez wzgldu na kondycj... A potem, odprowadziwszy crk do gabinetui rzuciwszy par razy okiem w zwierciado, doda: - No i powiedz sama, czy mona nie ufa wopiek bosk? mier tego czowieka byaby dla mnie cikim ciosem - i - zosta uratowany! Musz z nim zawiza blisze stosunki, a wtedy zobaczymy, kto wyjdzie lepiej: czy ksi na swoim wielkim adwokacie, czy ja na moim Wokulskim. Jak sdzisz? - To samo mylaam przed chwil - odpowiedziaa panna Izabela, uderzona zgodnoci przeczu jej wasnych i ojca - papu koniecznie powinien mie przy sobie zdolnego i zaufanego czowieka. - Ktry w dodatku sam garnie si do mnie - doda pan Tomasz.- Bystry czowiek! on to pojmuje, e wicej zrobi i lepsz zyska reputacj, pomagajc dwiga si dawnemurodowi, anieli gdyby sam wyrywa si naprzd. Bardzo rozumny czowiek - powtrzy pan Tomasz. - Cho chwilowo zdoby sobie ksicia i ca arystokracj, mnie jednak okazuje najwicej przywizania. I nie bdzie tego aowa, gdy odzyskam stanowisko... Panna Izabela patrzya na cacka ustawione na biurku i mylaa, e jednak ojciec udzi si troch, sdzc, i Wokulski garnie si do niego. Nie prostowaa jednak omyki, a na odwrt, przyznawaa w duchu, e naley troch wicej zbliy si z tym kupcem i przebaczy mu jego stanowisko spoeczne. Adwokat... kupiec... to prawie na jedno wychodzi: jeeli za adwokat moe by poufaym ksicia, dlaczeg by... kupiec(ach, jakie to niesmaczne!) nie mg zostapowiernikiem domu ckich? Obiad, wieczr i kilka dni nastpnych zeszypannie Izabeli bardzo przyjemnie. Zastanowia j jedna okoliczno, e w cigu tak krtkiego czasu odwiedzio ich wicej osb anieli dawniej w cigu miesica. Byway godziny, e w pustym niegdy salonie teraz rozlega si gwar miechw i rozmw, a wypoczte meble dziwiy si natokowi, a w kuchni szeptano,e pan cki musia odebra jakie wielkie pienidze. Nawet damy, ktre jeszcze na wycigach nie mogy pozna panny Izabeli, przyszy teraz do niej z wizytami; modzi za panowie, aczkolwiek nie przychodzili, poznawali j na ulicy i kaniali si z szacunkiem. I pan Tomasz miewa teraz goci. Odwiedzi go hrabia Sanocki zaklinajc, aeby Wokulski przesta ju bawi si wycigami i pojedynkami, a zaj si spk. By hrabia Liciski i opowiada dziwy o dentelmenerii Wokulskiego. Lecz nade wszystko przyjeda tu par razy ksi z prob do pana Tomasza, aeby Wokulski, bez wzgldu na zajcie z baronem, nie zniechca si do arystokracjii pamita o nieszczliwym kraju. - I niech mu te kuzyn - zakoczy ksi -wyperswaduje pojedynki. To niepotrzebne; to dobre dla ludzi modych, ale nie dla powanych i zasuonych obywateli... Pan Tomasz by zachwycony, szczeglnie gdy pomyla, e wszystkie te owacje spotykaj go w przeddzie sprzeday domu; rok temu blisko podobnego wypadku odstraszaa ludzi... "Zaczynam odzyskiwa nalene mi stanowisko" - szepn pan Tomasz i nagle obejrza si. Zdawao mu si, e za nim stoi Wokulski. Wic dla uspokojenia si powtrzy par razy: "Wynagrodz go... wynagrodz... moe by pewnym mego poparcia". Trzeciego dnia po pojedynku Wokulskiego pannie Izabeli przyniesiono kosztowne pudeko i list, ktry j wstrzsn. Poznaa pismo barona. "Kochana kuzyneczko! Jeeli przebaczysz mimoje nieszczsne oenienie, ja w zamian daruj ci moj maonk, ktra ju mnie samemu dokuczya. Jako za materialny symbol zawartego midzy nami pokoju na zawsze, posyam ci zb, ktry mi wystrzeli Wny Wokulski, zdaje mi si - za to, co omieliem si powiedzie ci na wycigach. Upewniam ci, kochana kuzynko,e jest to ten sam zb, ktrym ci dotychczas gryzem i ju gry nigdy nie bd. Moesz go wyrzuci na ulic, lecz pudeeczko racz zachowa na pamitk. Przyjmij ten drobiazg od czowieka dzi troch chorego i wierzaj - nie najgorszego,a bd mia nadziej, e kiedy zapomnisz mi moich niedorzecznych zoliwoci. Kochajcy ci i peen gbokiego szacunku kuzyn Krzeszowski. P. S. Jeeli mego zba nie wyrzucisz za okno, przyszlij mi go na powrt, abym mg ofiarowa go mojej niezapomnianej maonce. Bdzie miaa martwi si czym przez kilka dni, co podobno biedaczce jest zalecone przez doktorw. Ten za pan Wokulski jest bardzo miym i dystyngowanym czowiekiem i wyznaj, e serdecznie go polubiem, cho mi tak zrobi krzywd." W kosztownym pudeku znajdowa si istotnie zb owinity w bibuk. Panna Izabela po krtkim namyle odpisaa bardzo yczliwy list baronowi, owiadczajc, e ju nie gniewa si i e przyjmuje pudeeczko, a zb z naleyt czci odsya jego wacicielowi. Tu ju nie mona byo wtpi, e tylko dziki Wokulskiemu baron pojedna si z ni i prosi o przebaczenie. Panna Izabela nieledwie roztkliwia si swoim triumfem, adla Wokulskiego uczua jakby wdziczno. Zamkna si w swoim gabinecie i pocza marzy. Marzya, e Wokulski sprzeda swj sklep,a kupi dobra ziemskie, lecz pozosta naczelnikiem spki handlowej, przynoszcej ogromne zyski. Caa arystokracja przyjmowaa go u siebie, ona za, panna Izabela, zrobia go swoim powiernikiem. On podwign ich majtek i podnis go do dawnej wietnoci; on spenia wszystkie jej zlecenia; on naraasi, ile razy bya tego potrzeba. On wreszcie wyszuka jej ma, odpowiedniego znakomitoci domu ckich. Wszystko to robi, poniewa kocha j mioci idealn, wicej ni wasne ycie. Iczu si zupenie szczliwym, jeeli umiechna si do niego, yczliwiej spojrzaa albo po jakiej wyjtkowej zasudze serdecznie ucisna go za rk. Gdy za Pan Bg da jej dzieci, on wyszukiwa im bony i nauczycieli, powiksza ich majtek, a nareszcie, gdy ona zmara (w tym miejscu zy zakrciy si w piknych oczach panny Izabeli), on zastrzeli si na jej grobie... Nie, przez delikatno, ktr ona w nim rozwina, zastrzeli si o kilka grobw dalej. Wejcie ojca przerwao cig jej fantazji. - Podobno pisa do ciebie Krzeszowski? - zapyta ciekawie pan Tomasz. Crka wskazaa mu list lecy na biurku i zote pudeko. Pan Tomasz krci gow, czytajc list, a nareszcie rzek: - Zawsze wariat, chocia dobry chopak. Ale... Wokulski odda ci rzeczywist przysug: zwyciya miertelnego wroga. - Myl, ojcze, e naleaoby tego pana zaprosi kiedy na obiad... Chciaabym go pozna bliej. - Wanie od kilku dni miaem ci o to samoprosi!... - odpowiedzia uradowany pan Tomasz - niepodobna trzyma si na zbyt etykietalnej stopie z czowiekiem tak uytecznym. - Naturalnie - wtrcia panna Izabela - przecie nawet wiern sub dopuszczamydo niejakiej poufaoci. Uwielbiam twj rozum i takt, Belu!... - zawoa pan Tomasz i zachwycony, pocaowa j naprzd w rk, potem w czoo. ROZDZIA PITNASTY W JAKI SPOSB DUSZ LUDZK SZARPIE NAMITNO, A W JAKI ROZSDEK Otrzymawszy od pana ckiego zaproszenie na obiad, Wokulski wybieg ze sklepu na ulic. Ciasny pokj dusi go, a rozmowa z Rzeckim, w cigu ktrej subiekt udziela muprzestrg i upomnie, wydawaa mu si nadzwyczajnie gupi; nie jeste to mieszne, aeby stary i wystygy kawaler, wierzcy tylko w sklep i Bonapartych, zarzuca mu szalestwo!... "C ja robi zego - myla Wokulski - e si kocham?... Moe troch za pno, ale przez cae ycie nie pozwalaem sobie na podobny zbytek. Kochaj si miliony ludzi, kocha si cay wiat czujcy, dlaczeg mnie jednemu miaoby to by zabronione? Jeeli za ten zasadniczy punkt ma racj bytu, to ma j wszystko, co robi. Kto si chce eni, musi posiada majtek, wic - tu o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP,c|Nc&c- T:zdobyem majtek. Musi zbliy si do wybranej kobiety - ja te zbliyem si. Musi troszczy si o jej byt materialny i chroni od nieprzyjaci - a ja robi i jedno, i drugie. Czy za w tym dobijaniu sio szczcie skrzywdziem kogo? czy zaniedbuj obowizkw wzgldem spoeczestwa i blinich?... Ach, ci kochani blini i to spoeczestwo, ktre nigdy nie troszczyo si o mnie i stawiao mi wszelkie przeszkody, a zawsze upomina sio ofiary z mojej strony... Lecz wanie to, co oni dzi nazywaj szalestwem, popychamnie do penienia jakich fikcyjnych obowizkw. Gdyby nie ono, siedziabym dzi jak ml w ksikach i kilkaset osb miaoby mniejsze zarobki. Wic czego oni chc ode mnie?" - pyta sam siebie w rozdranieniu. Ruch na wieym powietrzu uspokoi go; doszed do Alei Jerozolimskiej i skrci ni ku Wile. Owia go rzeki wiatr wschodni i zbudzi te nieokrelone uczucia, ktre tak ywo przypominaj wiek dziecinny. Zdawaomu si, e jeszcze na Nowym wiecie by dzieckiem i e jeszcze czuje w sobie drgajce fale modej krwi. Umiecha si do piaskarza wiozcego swj towar ndznym koniem w podugowatej skrzyni, aebrzca wiedma wydaa mu si bardzo mi staruszk; cieszy go wist rozlegajcy si w fabryce i chcia pogada z gromadk rozkosznych malcw, ktrzy, ustawiwszy si na przydronym pagrku, ciskali kamieniami na przechodzcych ydw. Uporczywie odsuwa od siebie myl o dzisiejszym licie i jutrzejszej wizycie u ckich; chcia by trzewym, ale namitno przemoga. "Dlaczego oni mnie zaprosili? - pyta, czujc lekki dreszcz wewntrzny. - Panna Izabela chce si ze mn pozna... Ale oczywicie daj mi do zrozumienia, e mog si eni!... Byliby chyba lepi albo idioci, eby nie spostrzegli,co si ze mn dzieje wobec niej..." Pocz tak dre, e mu zby szczkay; wtedy odezwa si przyguszony rozsdek. "Za pozwoleniem. Od jednego obiadu i jednejwizyty jeszcze bardzo daleko do duszej znajomoci. Na tysic za duszych znajomoci ledwie jedna prowadzi do owiadczyn; na dziesi owiadczyn - ledwie jedne s przyjte, a i z tych ledwie poowa koczy si maestwem. Trzeba wic by zupenym wariatem, aeby nawet przy duszej znajomoci myle o maestwie, za ktrym jest ledwie jedna, a przeciw ktremu ze dwadziecia tysicy szans... Jasne czy niejasne?" Wokulski musia przyzna, e jest jasne. Gdyby wszelka znajomo prowadzia do maestwa, kada kobieta musiaaby miepo kilkudziesiciu mw, kady mczyzna po kilkadziesit on, ksia nie daliby sobie rady ze lubami, a cay wiat zamieniby si w jeden wielki szpital wariatw. On za,Wokulski, nie tylko nie by jeszcze dobrym znajomym panny ckiej, ale dopiero znajdowa si w przededniu do zrobienia z ni znajomoci. "Wic c zyskaem - spyta - po bugarskich niebezpieczestwach i tutejszych wycigach lub pojedynkach?..." "Zyskae wiksz szans - objani rozsdek - przed rokiem miae moe jednsto- albo jedn dwudziestomilionow prawdopodobiestwa, e si z ni oenisz, a za rok moesz mie jedn dwudziestotysiczn..." "Za rok?... - powtrzy Wokulski i znowu owion go jaki chd surowy. Wydar mu si jednak i zapyta: - A jeeli panna Izabela pokocha mnie albo ju kocha?..." "Naprzd - naleaoby wiedzie, czy panna Izabela moe kocha kogokolwiek..." "Albo nie jest kobiet?" "Trafiaj si kobiety z defektem moralnym,niezdolne kocha nic i nikogo, prcz swoich przelotnych kaprysw, podobnie i mczyni; jest to tak dobra wada, jak: guchota, lepota albo parali, tylko mniej widoczna". "Przypumy..." "Dobrze - mwi dalej gos, ktry Wokulskiemu przypomina zgryliwe zrzdzenie doktora Szumana - gdyby wic ta pani w ogle moga kogo kocha, to nasuwa si drugie pytanie: czy pokocha ciebie?" "Przecie tak wstrtny nie jestem." "Owszem, moesz nim by, jak najpikniejszy lew jest wstrtnym dla krowy albo orze dla gsi. Widzisz, mwi ci nawet komplimenta: porwnywam ci ze lwem i orem, ktre, mimo wszystkich zalet, budz jednak odraz w samicach innego gatunku. Unikaj zatem samic innego ni twj gatunku..." Wokulski ockn si i rozejrza. By ju niedaleko Wisy, obok drewnianych pichrzw, a przejedajce furmanki zasypyway go czarnym pyem. Szybko zwrci si ku miastu i pocz rozwaa samego siebie. "We mnie jest dwu ludzi - mwi - jeden zupenie rozsdny, drugi wariat. Ktry za zwyciy?... Ach, o to si ju nie troszcz. Ale co zrobi, jeeli wygra ten mdry?... C to za okropna rzecz, posiadajc wielki kapita uczu, zoy go samicy innego gatunku: krowie, gsi albo czemu jeszcze gorszemu?... C to za upokorzenie mia si z triumfw jakiego byka albo gsiora, a jednoczenie paka nad wasnym sercem, tak bolenie rozdartym, tak haniebnie podeptanym?... Czywarto y dalej w podobnych warunkach?" I na sam myl o tym Wokulski uczu pragnienie mierci, ale tak zupenej, eby nawet resztki jego popiow nie zostay naziemi. Stopniowo jednak uspokoi si i wrciwszy do domu, pocz zastanawia si ju cakiem chodno nad tym: czy na jutrzejszyobiad woy frak, czy surdut?... Albo czy do jutra nie zajdzie jaka nieprzewidziana przeszkoda, ktra znowu mu nie pozwoli zbliy si do panny Izabeli? Potem jeszczezrobi rachunek ostatnich handlowych obrotw, wysa par telegramw do Moskwy i Petersburga, a nareszcie napisa list do starego Szlangbauma proponujc, aeby mu poyczy swego nazwiska w celu nabycia kamienicy ckich. "Mecenas ma racj - myla. - Lepiej kupi ten dom pod cudz firm. Inaczej mogliby mnie podejrzewa o ch wyzyskania ich albo - co gorsze - posdzi o zamiar robienia im aski!..." Jednake pod powok obojtnych zaj kipiaa w nim burza. Rozsdek gono woa, e jutrzejszy obiad niczego nie oznacza i nie zapowiada. Anadzieja cicho... cicho szeptaa, e - moe jest kochanym, a moe dopiero nim bdzie. Ale cicho... tak cicho, e Wokulski z najwiksz uwag musia si przysuchiwa jej szeptowi. Dzie nastpny, peen znaczenia dla Wokulskiego, nie odznaczy si adn osobliwoci ani w Warszawie, ani w naturze. Tu i wdzie na ulicy kbi si kurz wzniecony miotami strw, doroki pdziy bez pamici albo zatrzymyway si bez powodu, a nieskoczony potok przechodniw cign si w jedn i drug stron chyba po to, aeby utrzymywa ruch w miecie. Niekiedypod cian domw przesuwali si ludzie obdarci, skuleni, z rkami wbitymi w rkawy, jakby to by nie czerwiec, ale stycze. Czasem na rodku ulicy przewin si chopski wzek napeniony blaszanymi konwiami, a powoony przez zuchowat bab w granatowym kaftanie i czerwonej chustce na gowie. Wszystko to roio si midzy dwoma dugimi cianami kamienic mdej barwy, nad ktrymi groway wyniose fronty wity. Na obu za kocach ulicy, niby pilnujce miasta szyldwachy, wznosiy si dwa pomniki. Z jednej strony krl Zygmunt, stojcy na olbrzymiej wiecy, pochyla si ku Bernardynom, widocznie pragnc co zakomunikowa przechodniom. Z drugiego koca nieruchomy Kopernik, z nieruchomymglobusem w rku, odwrci si tyem do soca, ktre na dzie wychodzio spoza domu Karasia, wznosio si nad paac Towarzystwa Przyjaci Nauk i kryo si za dom Zamoyskich jakby na przekr aforyzmowi: "Wstrzyma soce, wzruszyziemi." Wokulski, ktry w tym wanie kierunku wyglda ze swego balkonu, mimo woli westchn, przypomniawszy sobie, e jedynymi wiernymi przyjacimi astronoma byli tragarze i tracze, nie odznaczajcy si, jak wiadomo, zbyt dokadn znajomoci zasugi Kopernika. "Wiele mu z tego - myla - e w kilku ksikach nazywaj go chlub narodu... Prac dla szczcia - rozumiem, ale pracy dla fikcji nazywajcej si spoeczestwem czy saw - ju bym si nie podj. Spoeczno niech sama myli o sobie, a sawa... Co mi przeszkadza wyobraa sobie, e ju posiadam saw na przykad na Syriuszu? A przecie Kopernik nie jest dzi w lepszym pooeniu odnonie do ziemiityle go obchodzi statua w Warszawie, co mnie piramida na jakiej Wedze!... Trzy wieki sawy oddam za chwil szczcia i dziwi si tylko mojej gupocie, e kiedy inaczej mylaem." Jakby w odpowiedzi na to spostrzeg po drugiej stronie ulicy Ochockiego; wielki maniak szed wolno, ze spuszczon gow irkoma w kieszeniach. Prosty ten zbieg wypadkw gboko wstrzsn Wokulskim; przez chwil uwierzy nawet w przeczucia i pomyla z radosnym zdumieniem: "Czy mi to nie zapowiada, e on bdzie miasaw Kopernika, a ja - szczcie?... A buduje sobie machiny latajce, tylko zostaw mi swoj kuzynk!... - C znowu zaprzesdy?... - opamita si po chwili. - Ja iprzesdy!..." W kadym razie bardzo podobao mu si zdanie, e Ochocki bdzie mia niemierteln saw, a on - yw pann Izabel. Serce napenia mu otucha. artowa z siebie, lecz mimo to czu, e jako wicej ma spokoju i odwagi. "Wic przypumy - mwi - e w rezultacie po wszystkich moich zabiegach - odtrci mnie... No?... sowo honoru, e natychmiast wezm utrzymank i bd z nisiada w teatrze obok loy pastwa ckich. Zacna pani Meliton, a moe i ten... Maruszewicz wynajd mi kobiet majc podobne do niej rysy (za kilkanacie tysicyrubli mona i to nawet znale). Od stp do gw owin j w koronki, zasypi klejnotami, a wtedy przekonamy si, czy wobec niej nie zblednie panna Izabela. -Nieche sobie potem idzie za m, choby za marszaka i barona..." Ale na myl o zampjciu panny Izabeli opanowaa go wcieko i rozpacz. W takiej chwili - chciaby cay wiat nabi dynamitem i rozsadzi. Lecz znowu oprzytomnia: "No i c bym zrobi, gdyby podobao si jej wyj za m?... Nie, nawet gdyby podobao si jej mie kochankw: raz megosubiekta, drugi raz jakiego oficera, trzeci raz furmana albo lokaja... No i c bym na to poradzi?..." Poszanowanie cudzej osobistoci i swobody byo w nim tak wielkie, e przed nim ugina si nawet jegoobd. "C zrobi?... c zrobi?..." - powtarza, ciskajc domi rozgorczkowan gow. Na godzin wpad do sklepu, zaatwi kilkainteresw i wrci do siebie; o czwartej sucy wydoby mu z komody bielizn i przyszed fryzjer ogoli go i uczesa. - C sycha, panie Fitulski? - zapyta fryzjera. - Nic, a bdzie gorzej; kongres berliski myli o zduszeniu Europy, Bismarck o zduszeniu kongresu, a ydzi - o ogoleniu do reszty nas... opowiada mody artysta, pikny jak serafin, zrczny - jakby uciek z urnala krawcw. Zawiza Wokulskiemu rcznik na szyi i mydlc mu policzki z szybkoci piorunu, mwi dalej: - W miecie, panie, cicho do czasu, a zreszt nic. Byem wczoraj z towarzystwem na Saskiej Kpie, ale c to,panie, za ordynaryjna modzie!... Pokcili si w tacu i prosz mego pana wyobrazi sobie... Gwk troch wyej s'il vous plat... Wokulski podnis gow troch wyej i zobaczy, e jego operator nosi zote spinki przy bardzo brudnych mankietach. - Pokcili si w tacu - cign elegant byskajc mu brzytw przed oczyma - i prosz sobie wyobrazi, e jeden chcc kopn drugiego w wystaw - uderzy dam!... Zrobi si haas... pojedynek... Mnienaturalnie wybrano na sekundanta i waniebyem dzi w kopocie, bom mia tylko jeden pistolet, kiedy przed pgodzin przychodzi do mnie obraajcy i mwi, e nie gupi strzela si i e obraony - moe mu odda, byle tylko raz... Gwk na prawo, s'il vous plat... No wie pan, byem tak oburzony (przed pgodzin), e porwaem faceta za galeryjk, kolanem w antresol i - won! za drzwi. Z takim baznem strzela si niepodobna, n'est-ce pas?... Teraz na lewo, s'il vous plat. Skoczy goli,umy Wokulskiemu twarz i owinwszy go w strj podobny do miertelnej koszuli delikwentw,mwi dalej: - e te nigdy u pana dobrodzieja nie spostrzegem ani ladu kobiety: przychodzprzecie w rozmaitych godzinach... Wzi do rk grzebie i szczotk i zacz czesa. - Przychodz w rozmaitych godzinach, a oko, panie, mam na te rzeczy... no!... Pomimo to nigdy ani rbka spdniczki, ani pantofelka, ani kawaka wstki! A przecienawet raz u jednego kanonika zdarzyo mi si widzie gorset; prawda, e znalaz go na ulicy i wanie chcia bezimiennie odesa do redakcji. A, panie, u oficerw, szczeglniej za u huzarw!... (Gwk na d, s'il vous plat...)Czyste zatrzsienie!...Ujednego, panie, spotkaem a cztery modedamy i wszystkie - umiechnite... Od tej pory, daj sowo honoru, zawsze kaniam mu si na ulicy, cho mnie opuci i winien mi pi rubli. Ale, panie, jeeli za krzeso na koncert Rubinsteina mogem da sze rubli, to bym chyba nie aowa piciu rubli dla takiego wirtuoza... Moe by troch poczerni wosy, je suppose que oui? - Bardzo panu dzikuj - odpar Wokulski. - Domylaem si tego - westchn fryzjer.- W szanownym panu nie ma ladu pretensji, a to le!... Znam kilka baletniczek,ktre chtnie zawaryby z panem stosuneczki, a sowo honoru daj, e warto! Przelicznie zbudowane, muskulaturadbowa, biust jak materac na sprynach, ruchy pene gracji i wcale nie przesadzone wymagania, szczeglniej za modu. Bo kobieta, panie, im starsza, tym drosza, zapewne i dlatego nikt nie cignie na szedziesiciolatki, e ju nie ma na nie ceny. Rotszyld by zbankrutowa!... Pocztkujcej za da pan trzy tysice rubelkw na rok, kilka prezencikw i bdziepanu wierna... Ach, te kobietki!... Dostaem przez nie scjatyki, lecz nie mog si na nie gniewa... Skoczy swoj sztuk, ukoni si wedug najpikniejszych zasad i wyszed z umiechem; patrzc na jego wspania min i portfel, w ktrym nosi szczotki i brzytwy, mona by go wzi za urzdnika z ministerium. Wokulski po jego odejciu nawet nie pomyla o modych i niewymagajcych baletniczkach; zajmowao go wielkiej doniosoci pytanie, ktre streci w dwu wyrazach, frak czy surdut? "Jeeli wo frak, wyjd na eleganta pilnujcego si przepisw, ktre mnie w rezultacie nic nie obchodz. A jeeli wo surdut, mog ckich obrazi. Zreszt nieche znajdzie si kto obcy... Nie ma rady, jeeli zdobyem si na takie bazestwa, jak wasny powz i ko wycigowy, to ju frak musz woy!" Tak medytujc, mia si z tej otchani dziecistw, do ktrej spychaa go znajomo z pann Izabel. "Ach, mj stary Hopferze! - mwi - o wy, moi koledzy uniwersyteccy i syberyjscy, czy ktry z was wyobraa sobie mnie zajmujcego si podobnymi kwestiami?..." Ubra si w garnitur frakowy i stanwszy przed lustrem, uczu zadowolenie. Ten obcisy strj najlepiej uwydatnia jego atletyczne ksztaty. Konie czekay od kwadransa i byo ju wp do szstej. Wokulski woy lekki paltot i opuci mieszkanie. Siadajc do powozu, by bardzoblady i bardzo spokojny, jak czowiek, ktry idzie naprzeciw niebezpieczestwu. ROZDZIA SZESNASTY "ONA" - "ON" - I CI INNI Tego dnia, kiedy Wokulski mia przyj na obiad, panna Izabela wrcia od hrabiny o pitej. Bya troch rozgniewana i bardzo rozmarzona, razem - przeliczna. Spotkao j dzi szczcie i zawd. Wielki tragik woski, Rossi, znany jej i ciotce jeszcze z Parya, przyjecha na wystpy do Warszawy. Natychmiast odwiedzi hrabin i troskliwie wypytywa si o pann Izabel. Mia by dzi drugi raz i hrabina specjalnie dla niego zaprosia siostrzenic. Tymczasem Rossi nie przyszed; przysa tylko list, w ktrym przeprasza za zawd i usprawiedliwia si niespodziewan wizytjakiej wysoko pooonej osoby. Przed paroma laty, wanie w Paryu, Rossi by ideaem panny Izabeli; kochaa si w nim, inawet nie krya swych uczu, o ile, rozumie si, byo to moliwym dla panienki jej stanowiska. Znakomity artysta wiedzia o tym, bywa co dzie w domu hrabiny, gra i deklamowa wszystko, co mu kazaapanna Izabela, a wyjedajc do Ameryki, ofiarowa jej woski egzemplarz Romea i Julii z dedykacj: "Mda mucha wicej ma mocy, czci i szczcia anieli Romeo..." Wiadomo o przybyciu Rossiego do ajtek, wic - tu o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPcFcc,Fc>;Warszawy i o tym, e jej nie zapomnia, wzruszya pann Izabel. Ju o pierwszej w poudnie bya u ciotki. Co chwil wstawaa do okna, kady turkot przyspiesza bicie jej serca, za kadym uderzeniem dzwonka drgaa; zapominaa si w rozmowie, na twarz jej wystpiy silne rumiece... No - i Rossi nie przyszed!... A tak dzi bya pikn. Ubraa si umylnie dla niego, w jedwabn sukienk kremowej barwy (z daleka wygldao to jak zmite ptno), miaa brylantowe kolczyki (nie wiksze od ziarn grochu) w uszach i pasow r na ramieniu. I tyle. Ale niech auje Rossi, e jej nie widzia! Po czterogodzinnym oczekiwaniu wrcia dodomu oburzona. Mimo jednak gniewu wziado rk egzemplarz Romea i Julii i przegldajc go, mylaa: "Gdyby te nagle wszed tu Rossi?" Nawet byoby lepiej tu ni u hrabiny. Bez wiadkw mgby jej szepn jakie gortsze swko; przekonaby si, e ona szanuje jego pamitki, a nade wszystko - przekonaby si (o czym tak gono mwi due lustro), e w tej sukni, z t r i na tym bkitnym fotelu wyglda jak bstwo. Przypomniaa sobie, e na obiedzie ma by Wokulski, i mimo woli wzruszya ramionami.Galanteryjny kupiec po Rossim, ktrego podziwia cay wiat, wyda jej si tak miesznym, e po prostu ogarna j lito.Gdyby Wokulski w tej chwili znalaz si u jej ng, ona moe nawet wsunaby mu palce we wosy i bawic si nim jak wielkim psem, czytaaby t oto skarg Romea przed Laurentym: "Niebo jest tu, gdzie mieszka Julia. Lada pies, kot, lada mysz marna yje w niebie, moe patrze na ni; tylko - Romeo nie moe! Mda mucha wicej ma mocy, wicej czci i szczcia anieli Romeo. Jej wolno dotyka drogiej rki Julii i z poncych ust kra niemiertelne zbawienie. Mucha ma twolno, ale Romeo nie ma, bo on wygnany!... O ksie, ze duchy wyj, gdy wpiekle usysz ten wyraz; masze ty serce,ty, wity spowiednik i przyjaciel, drze zemnie pasy tym strasznym sowem - wygnanie..." Westchna. - Kto wie, ile razy powtarza sobie te zdania wielki tuacz, mylc o niej?... I moe nawet nie ma powiernika!... Wokulski mgby by takim powiernikiem; on chyba wie, jak za ni mona rozpacza, bo on naraa dla niej ycie. Odwrciwszy kilka kartek wstecz, znowu czytaa: "Romeo! czemu ty jeste Romeo? Rzu t nazw albo... przysignij by wiernym mojejmioci, a wtedy ja wypr si rodu Kapuletw...Zreszt - tylko twoje nazwisko jest dla mnie nieprzyjazne, bo ty w istociedla mnie nie Monteki... O, we inn nazw, bo czym jest nazwa?:.. To, co zwiemy r,pod inn nazw rwnie by pachniao: tak i Romeo, bez nazwy Romeo, przecieby ca sw warto zatrzyma. Wic, Romeo - rzu twoj nazw, a w zamian za to, co nawet nie jest czstk ciebie, we mnie... ach!... ca..." Jakie byo dziwne midzy nimi podobiestwo: on - Rossi, aktor, a ona - panna cka. Rzu nazwisko, rzu swj zawd... Tak, ale cby wtedy zostao... Zreszt nawet ksiniczka krwi mogaby wyj za Rossiego i wiat tylko podziwiabyjej powicenie... Wyj za Rossiego?... Dba o jego garderobteatraln, a moe przyszywa mu guziki do nocnych koszul?... Panna Izabela wstrzsna si. Kocha go bez nadziei - to dosy... Kocha i czasami porozmawia z kim o tej tragicznej mioci... Moeby z pann Florentyn. Nie, ona nie ma dosy uczucia. Daleko lepiej nadawaby si do tego Wokulski. Patrzyby jej w oczy, cierpiaby za siebie i za ni, ona opowiadaaby mu, bolejc nad wasnymi nad jego cierpieniem - i w taki sposb bardzo przyjemnie upywayby im godziny. Kupiec galanteryjny w roli powiernika!... Mona by zreszt zapomnie o tym kupiectwie. W tej samej porze pan Tomasz, zakrcajc siwego wsa, spacerowa po swym gabinecie i myla: "Wokulski jest to czowiek ogromnie zrczny i energiczny! Gdybym mia takiego plenipotenta (tu westchn), nie pozbybym si majtku... No, ju stao si: za to dzi go mam... Z kamienicy zostanie mi czterdzieci, nie - pidziesit, a moe i szedziesit tysicy rubli... Nie, nie przesadzajmy, niech pidziesit tysicy, no - niechby tylko czterdzieci tysicy... Dam mu to, on bdziemi paci z osiem tysicy rubli rocznie, reszt za (jeeli interes pjdzie w jego rkach, jak si spodziewam), reszt procentw - ka kapitalizowa... Za pi, sze lat suma podwoi si, a ju za dziesi - moe wzrosn w czwrnasb... Bo to w operacjach handlowych pienidze szalenie si mno... Ale co ja mwi!... Wokulski, jeeli jest naprawd genialnym kupcem, powinien mie i z pewnoci ma sto za sto. A w takim razie spojrz mu w oczy i powiem bez ogrdki: I on, naturalnie, zobaczywszy, z kim ma do czynienia, zmiknie od razu i moe nawet wykae taki dochd, o jakim mi si nie nio..." Dzwonek w przedpokoju uderzy dwa razy. Pan Tomasz cofn si w gb gabinetu i usiadszy na fotelu, wzi do rktom przygotowanej na ten cel ekonomii Supiskiego. Mikoaj otworzy drzwi i za chwil ukaza si Wokulski. - A... witam!... - zawoa pan Tomasz, wycigajc do niego rk. Wokulski nisko ukoni si przed biaymi wosami czowieka, ktrego rad by nazywa swoimojcem. - Siadaje, panie Stanisawie... Moe papierosa?... Prosz ci... C tam sycha?... Czytam wanie Supiskiego: tga gowa!... Tak, narody nie umiejce pracowa i oszczdza znikn musz z powierzchni ziemi... Tylko oszczdno i praca!... Pomimo to nasi wsplnicy zaczynaj grymasi, co?... - Niech robi, jak im wygodniej - odpar Wokulski. - Ja na nich nie zyskam ani jednego rubla. - Ale ja nie opuszcz ci, panie Stanisawie - rzek pan Tomasz tonem przekonania. I doda po chwili: - W tych dniach sprzedaj, to jest dopuszczam do sprzeday mego domu. Miaem z nim duy kopot: lokatorowie nie pac, rzdcy zodzieje, a wierzycieli hipotecznych musiaem zaspokaja z wasnej kieszeni. Nie dziw si, e mnie to w kocu znudzio... - Naturalnie - wtrci Wokulski. - Mam nadziej - cign pan Tomasz - e zostanie mi z niego pidziesit, a choby czterdzieci tysicy rubli... - Ile ma pan nadziej wzi za ten dom? - Sto, do stu dziesiciu tysicy rubli... Cokolwiek jednake dostan, tobie oddam, panie Stanisawie. Wokulski pochyli gow na znak zgody i pomyla, e jednak pan Tomasz za swoj kamienic nie dostanie wicej nad dziewidziesit tysicy rubli. Tyle bowiem mia w tej chwili do dyspozycji, a nie mgzaciga dugw bez naraania swego kredytu. - Tobie oddam, panie Stanisawie - mwi pan cki. - I wanie chciaem zapyta si, czy przyjmiesz?... - Ale rozumie si... - I jaki mi dasz procent? - Gwarantuj dwudziesty, a jeeli interesa pjd lepiej, to i wyszy - odpar Wokulski, dodajc w duchu, e wicej nad pitnacie procent nie mgby da komu innemu. "Filut!... - pomyla pan Tomasz. - Sam ma ze sto procentw, a mnie daje dwadziecia..." Gono jednak rzek: - Dobrze, kochany panie Stanisawie. Przyjmuj dwadziecia procent, byleby mi mg wypaci z gry. - Bd paci z gry... co p roku - odpowiedzia Wokulski, lkajc si, aeby pan Tomasz nie wyda pienidzy zbyt prdko. - I na to zgoda - rzek pan Tomasz tonem wielkiej serdecznoci. - Wszystkie za zyski- doda z lekkim akcentem - wszystkie zyski wysze nad dwadziecia procent, prosz ci, aeby nie dawa mi ich do rki, chobym... baga, rozumiesz?... ale eby docza do kapitau. Niech ronie, prawda?... - Panie prosz - rzek w tej chwili Mikoaj ukazujc si we drzwiach gabinetu. Pan Tomasz uroczycie podnis si z fotelu i ceremonialnym krokiem wprowadzi gocia do salonu. Pniej niejednokrotnie Wokulski usiowa zda sobie spraw z salonu i ze sposobu, wjaki tam wszed; ale caoci faktu nie mg sobie przypomnie. Pamita, e przede drzwiami ukoni si par razy panuTomaszowi, e potem owiona go jaka mia wo, skutkiem czego ukoni si damie w kremowej sukni z psow r przy ramieniu, a potem - innej damie wysokiej i czarno ubranej, ktra patrzya na niego z przestrachem. Przynajmniej tak mu si zdawao. Dopiero po chwili spostrzeg, e dam w kremowej sukni bya panna Izabela. Siedziaa na fotelu, z nieporwnanym wdzikiem pochylona w jegostron, i agodnie patrzc mu w oczy, mwia: - Ojciec mj, jako paski wsplnik, bdzie musia odby dug praktyk, zanim potrafizadowolni pana. W jego imieniu prosz o pobaliwo. Wycigna rk, ktrej Wokulski ledwo mia dotkn. - Pan cki - odpar - jako wsplnik potrzebuje mie tylko zaufanego adwokata ibuchaltera, ktrzy co pewien czas skontroluj rachunki. Reszta naley do nas. Zdawao mu si, e powiedzia co bardzo gupiego, i zarumieni si. - Pan musi mie duo zajcia przy takim magazynie... - wtrcia czarno ubrana panna Florentyna i przestraszya si jeszcze mocniej. - Nie tak wiele. Do mnie naley dostarczaniefunduszw obrotowych i zawizywanie stosunkw z nabywcami i odbiorcami. Rodzajem za towaru i ocen jego wartocizajmuje si administracja sklepu. - Czy to mona w kadym razie spuci si na obcych - westchna panna Florentyna. - Mam doskonaego plenipotenta, a zarazemprzyjaciela, ktry lepiej prowadzi interesa,nibym ja to potrafi. - Szczliwy jeste, panie Stanisawie... - pochwyci pan cki. - Nie wyjedasz w tym roku za granic? - Chc by w Paryu na wystawie. - Zazdroszcz panu - odezwaa si panna Izabela. - Od dwu miesicy marz tylko o wystawie paryskiej, ale papo jako nie okazuje skonnoci do wyjazdu... - Nasz wyjazd cakowicie zaley od pana Wokulskiego - odpowiedzia ojciec. - Radz ci wic jak najczciej zaprasza go na obiad i podawa smaczny, aeby mia dobryhumor. - Zarczam, e ile razy bdzie pan na nas askaw, sama zajrz do kuchni. Czy jednak dobre chci wystarcz w tym wypadku... - Z wdzicznoci przyjmuj obietnic - odpar Wokulski. - Nie wpynie to jednak natermin wyjazdu pastwa do Parya, poniewa zaley on tylko od ich woli. - Merci... - szepna panna Izabela. Wokulski schyli gow. "Znam ja to merci! - pomyla - paci si za nie kulami..." - Pastwo pozwol do stou?... - wtrcia panna Florentyna. Przeszli do jadalnego pokoju, gdzie na rodku sta okrgy st, nakryty na cztery osoby. Wokulski znalaz si przy nim midzy pann Izabel i jej ojcem, naprzeciw panny Florentyny. Ju byzupenie spokojny, tak spokojny, e a go to przeraao. Opuci go sza mioci, nawet pyta sam siebie: czy ona jest kobiet, ktr kocha?... Bo czy podobna kocha si tak jak on i siedzc o krok od przyczyny swego obdu, czu tak cisz wduszy, tak niezmiern cisz?... Myl mia tak swobodn, e nie tylko dokadnie widzia kade drgnienie fizjognomii swoich wspbiesiadnikw, ale jeszcze (co ju byo zabawne), patrzc na pann Izabel, robi sobie nastpujcy rachunek: "Suknia. Pitnacie okci surowego jedwabiupo rublu - pitnacie rubli... Koronki z dziesi rubli, a robota z pitnacie... Razem - czterdzieci rubli suknia, ze sto pidziesit rubli kolczyki i dziesi groszy ra..."Mikoaj zacz podawa potrawy. Wokulski bez najmniejszego apetytu zjad kilka yek chodniku, zapi portweinem, potem sprbowa poldwicy i zapi j piwem. Umiechn si, sam nie wiedzc czemu, i w przystpie jakiej akowskiej radoci postanowi robi bdy przy stole. Na pocztek, skosztowawszy poldwicy, pooy n i widelec na podstawce obok talerza. Panna Florentyna a drgna, a panTomasz z wielk werw pocz opowiada owieczorze w Tuileriach, podczas ktrego nadanie cesarzowej Eugenii taczy z jakmarszakow menueta. Podano sandacza, ktrego Wokulski zaatakowa noem i widelcem. Panna Florentyna o mao nie zemdlaa, panna Izabela spojrzaa na ssiada z pobaliw litoci, a pan Tomasz... zacz take je sandacza noem i widelcem. "Jacycie wy gupi!" - pomyla Wokulski, czujc, e budzi si w nim co niby pogardadla tego towarzystwa. Na domiar odezwaasi panna Izabela, zreszt bez cienia zoliwoci: - Musi mnie papa kiedy nauczy, jak si jada ryby noem. Wokulskiemu wydao si to wprost niesmaczne. "Widz, e odkocham si tu przed kocem obiadu..." - rzek do siebie. - Moja droga - odpowiedzia pan Tomasz crce - niejadanie ryb noem to doprawdy przesd... Wszak mam racj, panie Wokulski? - Przesd?... nie powiem - rzek Wokulski. -Jest to tylko przeniesienie zwyczaju z warunkw, gdzie on jest stosowny, do warunkw, gdzie nim nie jest. Pan Tomasz a poruszy si na krzele. - Anglicy uwaaj to prawie za obraz... - wydeklamowaa panna Florentyna. - Anglicy maj ryby morskie, ktre mona jada samym widelcem; nasze za ryby ociste moe jedliby innym sposobem... - O, Anglicy nigdy nie ami form - bronia si panna Florentyna. - Tak - mwi Wokulski - nie ami form w warunkach zwykych, ale w niezwykych stosuj si do prawida: robi, jak wygodniej. Sam zreszt widywaem bardzo dystyngowanych lordw, ktrzy baranin z ryem jedli palcami, a ros pili prosto z garnka. Lekcja bya ostra. Pan Tomasz jednak przysuchiwa si jej z zadowoleniem, a panna Izabela prawie z podziwem. Ten kupiec, ktry jada baranin z lordami i wygasza tak miao teori posugiwania si noem przy rybach, urs w jej wyobrani. Kto wie, czy teoria nie wydaa si jej waniejsz anieli pojedynek z Krzeszowskim. - Wic pan jest nieprzyjacielem etykiety? - spytaa. - Nie. Nie chc tylko by jej niewolnikiem. - S jednak towarzystwa, w ktrych ona przestrzega si zawsze. - Tego nie wiem. Ale widziaem najwysze towarzystwa, w ktrych o niej zapominano w pewnych warunkach. Pan Tomasz lekko schyli gow; panna Florentyna zsiniaa, panna Izabela patrzyana Wokulskiego prawie yczliwie. Nawet wicej ni - prawie... Byway mgnienia, w ktrych marzyo si jej, e Wokulski jest jakim Harun-al-Raszydem ucharakteryzowanym na kupca. W sercu jejbudzi si podziw, nawet - sympatia. Z pewnoci ten czowiek moe by jej powiernikiem; z nim bdzie moga rozmawia o Rossim. Po lodach zupenie zdetonowana panna Florentyna zostaa w jadalni, a reszta towarzystwa przesza na kaw do gabinetupana. Wanie Wokulski skoczy swoj filiank, kiedy Mikoaj przynis panu Tomaszowi na tacy list, mwic: - Czeka na odpowied, janie panie. - Ach, od hrabiny... - rzek pan Tomasz, spojrzawszy na adres. - Pozwolicie pastwo... - Jeeli pan nie ma nic przeciw temu - przerwaa panna Izabela, umiechajc si do Wokulskiego - to przejdziemy do salonu, a ojciec tymczasem odpisze... Wiedziaa, e list ten napisa pan Tomasz sam do siebie; koniecznie bowiem potrzebowa cho p godziny przedrzemasi po obiedzie. - Nie obrazi si pan? - spyta pan Tomasz, ciskajc Wokulskiego za rk. Opucili z pann Izabel gabinet i weszli do salonu. Ona z gracj jej tylko waciw usiada na fotelu, wskazujc mu drugi, zaledwie o par krokw odlegy. Wokulskiemu, kiedy znalaz si z ni sam nasam, krew uderzya do gowy. Wzburzenie spotgowao si, gdy spostrzeg, e panna Izabela patrzy na niego jakim dziwnym wzrokiem, jakby go chciaa przenikn do dna i przyku do siebie. To ju nie bya ta panna Izabela z kwesty wielkotygodniowej ani nawet z wycigw; to bya osoba rozumna i czujca, ktra ma go o co seriozapyta i chce mu co szczerego powiedzie. Wokulski by tak ciekawy tego, co mu powie, i tak straci wszelk wadz nad sob, e chyba zabiby czowieka, ktry by im w tej chwili przeszkodzi. Patrzy na pann Izabel w milczeniu i czeka. Panna Izabela bya zakopotana: dawno ju nie doznaa takiego zamtu uczu jak w tej chwili. Przez myl przebiegay jej zdania: "kupi serwis" - "przegrywa umylnie w karty do ojca" - "znieway mnie", a potem: "kocha mnie" - "kupi konia wycigowego" - "pojedynkowasi" - "jada baranin z lordami w najwyszych towarzystwach..." Pogarda, gniew, podziw, sympatia kolejno potrcay Rossiego do ajtek, wic - tu o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP]cXc c.pce=jej dusz jak krople gsto padajcego deszczu; na dnie za tej burzy nurtowaa potrzeba zwierzenia si komu ze swych kopotw codziennych i ze swych rozmaitych powtpiewa, i ze swej tragicznej mioci do wielkiego aktora. "Tak, on moe by... on bdzie moim powiernikiem!..." - mylaa panna Izabela, topic sodkie spojrzenie w zdumionych oczach Wokulskiego i lekko pochylajc si naprzd, jakby chciaa go pocaowa w czoo. Potem ogarnia j bezprzyczynowy wstyd: cofaa si na porcz fotelu, rumienia si i z wolna opuszczaa dugie rzsy, jakby j sen morzy. Patrzc na grjej fizjognomii, Wokulskiemu przypomniay si cudowne falowania zorzy pnocnej i owe dziwne melodie, bez tonw i bez sw,ktre niekiedy odzywaj si w ludzkiej duszy niby echa lepszego wiata. Rozmarzony, przysuchiwa si gorczkowemu tykotaniu stoowego zegara i biciu wasnych pulsw i dziwi si, e te dwa tak szybkie zjawiska prawie wlok si w porwnaniu z biegiem jego myli. "Jeeli jest jakie niebo - mwi sobie - bogosawieni nie doznaj wyszego szczcia anieli ja w tej chwili." Milczenie trwao ju tak dugo, e zaczoby nieprzyzwoitym. Panna Izabela opamitaa si pierwsza. - Pan mia - rzeka - nieporozumienie z panem Krzeszowskim. - O wycigi... - wtrci popiesznie Wokulski. - Baron nie mg mi darowa, e kupiem jego konia... Chwil patrzya na niego z agodnym umiechem. - Potem mia pan pojedynek, ktry... bardzonas zaniepokoi... - dodaa ciszej. - A potem... baron przeprosi mnie - zakoczya szybko, spuszczajc oczy. - W licie napisanym z tego powodu do mnie baron mwi o panu z wielkim szacunkiem i przyjani... - Jestem bardzo... bardzo szczliwy... - bka Wokulski. - Z czego, panie? - e okolicznoci zoyy si w taki sposb... Baron jest czowiekiem dystyngowanym... Panna Izabela wycigna rk i zostawiwszy j na chwil w rozpalonej doni Wokulskiego, rzeka: - Pomimo niewtpliwej dobroci barona ja jednak tylko panu dzikuj. Dzikuj... S przysugi, ktrych si nieprdko zapomina, i doprawdy... - tu zacza mwi wolniej i ciszej - doprawdy, ulyby pan memu sumieniu, dajc czego, co by zrwnowayo pask... uprzejmo... Wokulski puci jej rk i wyprostowa si na krzele. By tak odurzony, e nie zwrci uwagi na ten may wyraz - "uprzejmo". - Dobrze - odpar. - Jeeli pani kae, przyznam si nawet... do zasugi. Czy w zamian wolno mi zanie prob do pani?... -Tak. - A wic - mwi rozgorczkowany - proszo jedno: aebym mg suy pani, o ile mi siy starcz. Zawsze i we wszystkim. - Panie!... - przerwaa z umiechem panna Izabela - ale to jest podstp. Ja chc spaci jeden dug, a pan chce mnie zmusido zacigania nowych. Czy to waciwe?... - Co w tym niewaciwego?... Albo nie przyjmuje pani usug nawet od posacw publicznych?... - Ale im paci si za to - odpowiedziaa figlarnie, patrzc mu w oczy. - I ta tylko jest midzy mn i nimi rnica, e im paci potrzeba, a mnie nie wypada. Nawet nie mona. Panna Izabela krcia gow. - To, o co prosz - mwi dalej Wokulski - nie przechodzi granicy najzwyklejszych stosunkw ludzkich. Panie zawsze rozkazujecie - my zawsze speniamy, oto wszystko. Ludzie nalecy do tej co i pani sfery towarzyskiej wcale nie potrzebowaliby prosi o podobn ask; dla nich jest ona codziennym obowizkiem, nawet prawem. Ja za dobijaem si, a dzisiaj bagam o ni, gdy spenianie zlece pani byoby dla mnie pewnym rodzajem nobilitacji. Boe miosierny! Jeelifurmani i lokaje mog nosi barwy pani, z jakiej racji ja nie miabym zasugiwa na ten zaszczyt? - Ach, o tym pan mwi?... Dawa panu mojejszarfy nie potrzebuj; pan sam wzi j gwatem. A odbiera?... Ju za pno, choby ze wzgldu na list barona. Znowu podaa mu rk, ktr Wokulski ze czci ucaowa. W obocznym pokoju rozlegy si kroki i wszed pan Tomasz, wyspany, promieniejcy. Jego pikna twarz miaa takserdeczny wyraz, e Wokulski pomyla: "Ndznikiem bd, jeeli twoje trzydzieci tysicy rubli, poczciwcze, nie przynios ci dziesiciu tysicy rocznie". Jeszcze z kwadrans posiedzieli we troje, rozmawiajco niedawnej zabawie w Dolinie Szwajcarskiej na cel dobroczynny, o przybyciu Rossiego i o wyjedzie do Parya.Nareszcie Wokulski z alem opuci mie towarzystwo obiecujc przychodzi czciej i wspczenie z nimi jecha do Parya. - Zobaczy pan, jak tam bdzie wesoo - rzeka panna Izabela na poegnanie. ROZDZIA SIEDEMNASTY KIEKOWANIE ROZMAITYCH ZASIEWW I ZUDZE Byo ju wp do dziewitej wieczorem, kiedy Wokulski wraca do domu. Soce niedawno zaszo, lecz silny wzrok mg judopatrze wiksze gwiazdy przebyskujce na zlotawolazurowym niebie. Po ulicach rozlega si wesoy gwar przechodniw; wsercu Wokulskiego zasiad radosny spokj. Przypomina sobie kady ruch, kady umiech, kade spojrzenie i kady wyraz panny Izabeli, z podejrzliw troskliwoci wyszukujc w nich ladu niechci albo dumy. Na prno. Traktowaa go jak rwnego sobie i jak przyjaciela, zapraszaa, aby ich czciej odwiedza, ba!... nawet daa, aby j o co prosi... "A gdybym si by w tej chwili owiadczy - przyszo mu na myl - to co?..." I pilnie wpatrywa si w rysy jej widma, ktre mu napeniao dusz; ale - znowu niedostrzeg ani ladu niechci. Owszem - figlarny umiech. "Odpowiedziaaby - myla - e za mao jeszcze si znamy, e powinienem zasuyna ni... Tak... niezawodnie tak by odpowiedziaa" - powtarza, cigle przypominajc sobie niewtpliwe oznaki sympatii. "W ogle - mwi - byem niesprawiedliwie uprzedzony do wielkich panw. A oni s przecie takimi jak i my ludmi; moe nawet maj wicej subtelnych uczu. Wiedzc, e jestemy gonicymi za zyskiem gburami, unikaj nas. Ale poznawszy w nas uczciwe serca, przygarniaj do siebie... C to za rozkoszna ona moe by z takiej kobiety! Naturalnie, e powinienem na ni zasuy. Jeszcze jak!..." I pod wpywem tych myli czu, e budzi si w nim jaka wielka yczliwo, ktra ogarnia naprzd dom ckich, potem dalsz ich rodzin, potem jego sklep i wszystkich ludzi, ktrzy w nim pracowali, potem wszystkich kupcw, ktrzy mieli z nim stosunki, a nareszcie - cay kraj i ca ludzko. Zdawao si Wokulskiemu, e kady uliczny przechodzie jest jego krewnym, bliszym lub dalszym; wesoym lub smutnym. I niewiele brakowao, aeby, stanwszy na chodniku, zaczepia jak ebrak ludzi i pyta: "Moe ktry z was czego potrzebuje?... dajcie, rozkazujcie, prosz was... w j e j imieniu..." "Podle mi dotychczas ycie schodzio - mwi sobie. - Byem egoist. Ochocki - oto wspaniaa dusza: chce przypi skrzyda ludzkoci i dla tej idei zapomina o wasnym szczciu. Sawa, naturalnie, jest gupstwem, ale praca dla pomylnoci ogu - to grunt... - A potem doda z umiechem: - Ta kobieta ju zrobia ze mniebogacza i czowieka z reputacj, lecz jeeliuprze si, zrobi ze mnie - czy ja wiem co?... Chyba witego mczennika, ktry swoj prac, nawet ycie odda dla dobra innych... Naturalnie, e oddam, gdy ona tegozechce!..." Sklep jego by ju zamknity, ale przez otwory okiennic wygldao wiato. Co jeszcze robi" - pomyla Wokulski. Skrci w bram i przez tylne drzwi wszed do sklepu. Na progu zetkn si z wychodzcym Zib, ktry poegna go niskim ukonem; w gbi za sklepu byo jeszcze kilka osb. Klejn wdrapywa si na drabink, aeby co poprawi na pkach. Lisiecki ubiera si w palto, za kantorem nad ksig siedzia Rzecki, a przed nim sta jaki czowiek paka. - Stary jedzie! - zawoa Lisiecki. Rzecki, przysaniajc oczy rk, spojrza na Wokulskiego; Klejn ukoni mu si par razy ze szczytu drabinki, a paczcy czowiek zwrci si nagle i z gonym jkiem obj go za nogi. - Co to jest?... - spyta zdziwiony Wokulski,poznajc w paczcym starego inkasenta Obermana. - Zgubi czterysta kilkadziesit rubli - odpar Rzecki surowo. - Naturalnie, e nie byo naduycia, gow dam za to, ale i firma traci nie moe, tym bardziej e pan Oberman ma u nas kilkaset rubli oszczdnoci. Jedno wic z dwojga - prawirozdraniony Rzecki - albo pan Oberman zapaci, albo pan Oberman straci miejsce... Pikne robilibymy interesa, majc wszystkich takich inkasentw jak pan Oberman... - Zapac, panie - mwi szlochajc inkasent - zapac, ale niech mi pan rozoy cho na par lat. To te piset rubli, co mam u panw, to mj cay majtek. Chopiec skoczy szkoy i chce uczy si na doktora, a i staro za pasem... Bg i pan wie, co si czowiek napracuje, nim zbierze taki grosz... Musiabym si drugi raz urodzi, aeby znowu go zebra... Klejn i Lisiecki, obaj ubrani, czekali na wyrok pryncypaa. - Tak - odezwa si Wokulski - firma nie moe traci. Oberman zapaci. - Sucham pana - wyszepta nieszczliwy inkasent. Panowie Klejn i Lisiecki poegnali si i wyszli. Za nimi, wzdychajc zabiera si i Oberman do opuszczenia sklepu. Lecz gdy zostali tylko we trzech, Wokulski doda szybko: - Oberman, zapacisz, a ja ci zwrc... Inkasent rzuci mu si do ng. - Za pozwoleniem!... za pozwoleniem - przerwa Wokulski, podnoszc go. - Jeeli swko powiesz komu o naszym ukadzie, cofn prezent, uwaasz, Oberman?... Inaczej wszyscy zechc gubi pienidze. Id wic do domu i milcz... - Rozumiem. Niech Bg zeszle na pana wszystko najlepsze - odpar inkasent i wyszed, na prno starajc si ukry rado. - Ju zesa najlepsze - rzek Wokulski, mylc o pannie Izabeli. Rzecki by niekontent. - Wiesz, mj Stachu - odezwa si, gdy zostali sami - e lepiej zrobisz, niemiszajc si do sklepu. Z gry wiedziaem,e caej sumy nie kaesz mu zwraca; ja sam nie dabym tego. Ale ze sto rubli, tytuem kary, powinien by gagan zapaci... Zreszt, pal diabli, mona mu byo i wszystko darowa: ale naleao choz par tygodni utrzyma w niepewnoci... Inaczej lepiej od razu zamkn bud. Wokulski mia si. - Lkabym si - odpar - gniewu boskiego, gdybym w takim dniu skrzywdzi czowieka.- W jakim dniu?... - spyta Rzecki, szeroko otwierajc oczy. - Mniejsza o to. Dzi dopiero widz, e trzeba by litociwym. - Bye nim zawsze i a zanadto - oburzy si pan Ignacy - i przekonasz si, e dla ciebie ludzie takimi nie bd. - Ju s - rzek Wokulski i poda mu rk na poegnanie. - Ju s?... - powtrzy pan Ignacy, przedrzeniajc go. - Ju s!... Nie ycz ci, aby potrzebowa kiedy wystawia na prb ich wspczucia... - Mam je bez prb. Dobranoc. - Masz!... masz!... Zobaczymy, jak ono bdzie wygldao w razie potrzeby. Dobranoc, dobranoc... - mwi stary subiekt, z haasem chowajc ksigi. Wokulski szed do swego mieszkania i myla: "Trzeba nareszcie zoy wizyt Krzeszowskiemu... Pjd jutro... W caym znaczeniu przyzwoity czowiek... przeprosipann Izabel. Jutro podzikuj mu i - niechmnie licho wemie - jeeli nie sprbuj dopomc. Cho z takim prniakiem i letkiewiczem cika sprawa... Ale mniejsza o to, sprbuj... On przeprosi pann Izabel, ja wydobd go z dugw." Uczuciaspokoju i niezachwianej pewnoci tak w tej chwili groway nad wszelkimi innymi w duszy Wokulskiego, e gdy wrci do domu,zamiast marzy (co mu si zwykle zdarzao), wzi si do roboty. Wydoby gruby kajet, ju w wikszej czci zapisany, potem ksik z polsko-angielskimi wiczeniami i zacz pisa zdania, wymawiajc je pgosem i usiujc jak najdokadniej naladowa nauczyciela swego, pana Wiliama Colinsa. W kilkuminutowych za przerwach myla to o jutrzejszej wizycie u barona Krzeszowskiego i o sposobie wydobycia go zdugw, to o Obermanie, ktrego wybawi znieszczcia. "Jeeli bogosawiestwo ma jak warto- mwi do siebie - cay kapita bogosawiestw Obermana, wraz ze skadanym procentem, ceduj jej..." Potem przyszo mu na myl, e nie jest to zbyt wietnym prezentem dla panny Izabeli - uszczliwi jednego tylko czowieka. Caego wiata - nie moe; ale warto by z okazji bliszego poznania si z pann Izabel podwign bodaj kilka osb. "Drugim bdzie Krzeszowski - myla - ale ratowa takich zuchw - adna zasuga... Aha!..." Uderzy si rk w czoo i porzuciwszy wiczenia angielskie, wydoby archiwum swoich korespondencyj prywatnych. Bya tosafianowa okadka, gdzie podug dat umieszcza nadchodzce listy, ktrych spis znajdowa si na pocztku. "Aha! - mwi - list mojej magdalenki i jej opiekunek, stronica szeset trzy..." Znalaz stronic i z uwag przeczyta dwa listy: jeden pisany elegancko, drugi - jakby go krelia dziecinna rka. W pierwszym zawiadomiono go, e taka to a taka Maria, niegdy dziewczyna zego prowadzenia, obecnie nauczya si szy bielizny, krawiectwa i odznacza si pobonoci, posuszestwem, agodnoci i dobrymi obyczajami. W drugim licie sama owa Maria... dzikowaa mu za dotychczasow pomoc i prosia tylko o wyszukanie jakiego zajcia. "Niech ju wielmony i dobrotliwy pan - pisaa - kiedy z aski Boga ma takie due fundusze, na mnie grzeszn ich nie wydaje.Bo ja teraz sama sobie poradz, bylem miaa o co rce zaczepi, a ludzi, co potrzebuj gorzej ni ja, nieszczliwa, zhabiona, w Warszawie nie brak..." Wokulskiemu przykro si zrobio, e podobna proba kilka dni czekaa na odpowied. Natychmiast odpisa i zawoa sucego. - List ten - rzek - odelesz rano do magdalenek... - robi si - odpar sucy, usiujc zapanowa nad ziewaniem. - Sprowadzisz mi take furmana Wysockiego, tego z Tamki, wiesz?... - O jeszcze nie miabym wiedzie. Ale pan sysza... - Tylko eby mi tu przyszed z rana... - O!... czemu nie. Ale pan sysza, e Oberman zgubi wielkie pienidze? By tu z wieczora i przysiga, e zabij si albo zrobi sobie co zego, jeeli pan nie okae nad nim litoci. Ja mwi: "Nie bdcie gupi, nie abijajcie si, poczekajcie... Naszstary ma mitkie szercze..."A on gada: "Ja se te tak kalkuluj, ale zawsze bdzie heca, bo mi cho troch strc, a tu syn idzie na medyka, a tu staro chwyta czowieka za poy..." - Prosz ci, id spa - przerwa mu Wokulski. - Pj pjd - odpar z gniewem sucy -ale u pana to taka suba, e gorzej ni w kryminale: nawet szpa nie mona i, kiedysi chce... Zabra list i wyszed. Na drugi dzie okoo dziewitej rano sucy obudzi Wokulskiego, donoszc mu,e czeka Wysocki. - Niech no wejdzie. Po chwili wszed furman. By przyzwoicie ubrany, mia czerstw cer i wesoe spojrzenie. Zbliy si do ka i ucaowa Wokulskiemu rce. - Mj Wysocki, podobno przy twoim mieszkaniu jest wolny pokj? - A tak, wielmony panie, bo mi stryjek umar, a jego bestie lokatory nie chciay paci, wicem wygna. Na wdk to obuzma, a na komorne go nie sta... - Ja wynajm od ciebie ten pokj - mwi Wokulski - tylko trzeba go odczyci... Furman patrzy na Wokulskiego zdziwiony. - Bdzie tam mieszka moda szwaczka - mwi dalej Wokulski. - Niech stouje si u was, niech jej twoja ona pierze bielizn...Niech zobaczy: czego jej brak? Nasprzty i na bielizn ja dam pienidzy... Potem bdziecie uwaali, czy nie sprowadzakogo do domu... - O ni! - zawoa z oywieniem furman. - Ile razy bdzie wielmonemu panu potrzebna, ja j sam zawiod; ale eby kto za z miasta - to ni!... Z takiego interesu wielmony pan mgby si tylko nabawi nieszczcia... - Gupi, mj Wysocki. Ja jej widywa nie potrzebuj. Byle bya porzdna w domu, schludna, pracowita, to niech sobie chodzi, gdzie chce. Tylko niech do niej nie chodz. Wic rozumiesz: trzeba w pokoju odwieyciany, umy podog, kupi sprzty tanie, ale nowe i dobre, znasz si na tym?... - I jak jeszcze. Ilem si w yciu mebli nawozi... - Dobrze. A twoja ona niech zobaczy, co jej potrzeba z bielizny i odzienia, i da mi zna. - Rozumiem wszystko, wielmony panie - odpar Wysocki, znowu caujc go w rk. - Ale... A c z twoim bratem?... - Niezgorzej, wielmony panie. Siedzi, wic - tu o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPccc2c*%c9J*dzikowa Bogu i wielmonemu panu, w Skierniewicach, ma grunt, naj parobka i tera z niego wielki pan. Za par lat jeszcze ziemi dokupi, bo stouje si u niego jeden drnik i str, i dwa smarowniki. Nawet mu tera kolej pensji dodaa... Wokulski poegna furmana i zacz si ubiera. "Chciabym przespa ten czas, dopki znowu jej nie zobacz" - myla Wokulski. Do sklepu nie chciao mu si i. Wzi jak ksik i czyta, postanawiajc sobiemidzy pierwsz i drug wybra si do barona Krzeszowskiego. O jedenastej w przedpokoju rozleg si dzwonek i trzask otwieranych drzwi. Wszed sucy. - Jaka panna czeka... - Pro do sali - rzek Wokulski. W sali zaszelecia kobieca suknia. Wokulski, stanwszy na progu, zobaczy swoj magdalenk. Zdumiay go nadzwyczajne zmiany w niej. Dziewczyna bya czarno ubrana, miaa bladaw, ale zdrow cer i niemiae spojrzenie. Spostrzegszy Wokulskiego, zarumienia sii zacza dre. - Niech pani sidzie, panno Mario - odezwasi, wskazujc jej krzeso. Usiada na brzegu aksamitnego sprztu, jeszcze mocniej zawstydzona. Powieki szybko zamykay si jej i otwieray; patrzya w ziemi, a na rzsach jej bysny krople ez. Inaczej wygldaa przed dwoma miesicami. - Wic ju pani umie krawieczyzn, panno Mario? - Tak. - I gdzie pani ma zamiar umieci si? - Moe by do jakiego magazynu albo w sub... do Rosji... - Dlaczeg tam? - Tam podobno atwiej dosta robot, a tu...kt mnie przyjmie? - szepna. - A gdyby tu jaki skad bra u pani bielizn,czy nie opacioby si zosta? - O tak... Ale tu trzeba mie wasn maszyn i mieszkanie; i wszystko... Kto tegonie ma, musi i w sub. Nawet gos jej si zmieni. Wokulski pilnie przypatrywa si jej, nareszcie rzek: - Zostanie pani tymczasem w Warszawie. Mieszka bdzie pani na Tamce, przy rodzinie furmana Wysockiego. To bardzo dobrzy ludzie. Pokj bdzie pani miaa osobny, stoowa si bdzie pani u nich, a maszyna i wszystko, co si okae potrzebnym do szycia bielizny, znajdzie si take. Rekomendacje do skadu bielizny dampani, a po paru miesicach zobaczymy, czy utrzyma si pani z tej roboty. - Oto adres Wysockich. Prosz tam zaraz pj, kupi zWysock sprzty, dopilnowa, aeby uporzdkowali pokj. Maszyn przyl pani jutro... A oto pienidze na zagospodarowaniesi. Poyczam je; zwrci mi je pani ratami,jak ju zacznie i robota. Poda jej kilkadziesit rubli zawinitych w kartk do Wysockiego. A kiedy ona wahaa si, czy ma bra, wcisn jej zwitek w rk i rzek: - Prosz, bardzo prosz natychmiast i doWysockich. Za par dni on przyniesie pani list do skadu bielizny. W nagym wypadku prosz odwoa si do mnie. egnam pani...Ukoni si i cofn do swego gabinetu. Dziewczyna chwil jeszcze postaa na rodku sali; potem otara zy i wysza pena jakiego uroczystego zdziwienia. "Zobaczymy, jak powiedzie si jej w nowych warunkach" - rzek do siebie Wokulski i znowu zasiad do czytania. O pierwszej w poudnie uda si Wokulski do barona Krzeszowskiego, po drodze wyrzucajc sobie, e tak pno skada wizyt swojemu eks-przeciwnikowi. "Mniejsza o to - pociesza si. - Nie mogem go przecie nachodzi, kiedy by chory. A bilet posaem." Zbliywszy si do domu, w ktrym lokowa si baron, Wokulski mimochodem zauway,e ciany kamienicy maj tak niezdrow barw zielonaw, jak Maruszewicz taw, i e rolety w mieszkaniu Krzeszowskiego s podniesione. "Wida ju zdrw - myla. - Nie wypada jednak od razu pyta o jego dugi. Zrobi to za drug lub trzeci wizyt; potem spac lichwiarzyi biedny baron odetchnie. Nie mog by obojtnym dla czowieka, ktry przeprosi pann Izabel..." Wszed na pitro i zadzwoni. W mieszkaniusycha byo kroki, ale nie pieszono si z otwieraniem. Zadzwoni drugi raz. Chodzenie, a nawet przesuwanie sprztw odbywao si w dalszym cigu za drzwiami,ale znw nie otwierano. Zniecierpliwiony, szarpn dzwonek tak gwatownie, e o mao go nie urwa. Wwczas dopiero zbliy si kto do drzwi ipocz flegmatycznie zdejmowa acuszek, krci kluczem i odciga zasuwk, mruczc: - Wida swj... yd by tak nie dzwoni... Nareszcie otworzyy si drzwi i stan w progu lokaj Konstanty. Na widok Wokulskiego przymruy oczy i wysunwszydoln warg spyta: - A co to?... Wokulski odgad, e nie cieszy si askami wiernego sugi, ktry by przypojedynku. - Pan baron w domu? - spyta. - Pan baron ley chory i nikogo nie przyjmuje, bo teraz jest doktr. Wokulski wydoby swj bilet i dwa ruble. - Kiedy mniej wicej mona odwiedzi pana? - Bardzo, bardzo nie zaraz... - odpartroch agodniej Konstanty. - Bo pan jest chory z postrzau i doktorzy kazali mu, dzi - jutro, jecha do ciepych krajw albo na wie. - Wic przed wyjazdem nie mona widzie si?... - O, wcale nie mona... - Doktorzy ostro nakazali nie przyjmowa nikogo. Pan cigle w gorczce... Dwa stoliki do kart, z ktrych jeden mia zaman nog, a drugi gsto zapisane sukno, tudzie kandelabry z niedopakami wiec woskowych kazay powtpiewa o dokadnoci patologicznych okrele Konstantego. Mimo to Wokulski jeszcze doda mu rubla i odszed, bynajmniej niezadowolony z przyjcia. "Moe baron - myla - po prostu nie chce mojej wizyty? Ha! w takim razie niech pacilichwiarzom i zabezpiecza si od nich a czterema sposobami zamkni..." Wrci do siebie. Baron istotnie mia zamiar wyjecha na wie i nie by zdrw, ale i nie tak chory. Rana w policzku goia mu si bardzo powoli;nie dlatego, aeby miaa by cik, ale e organizm pacjenta by mocno podszarpany. W chwili wizyty Wokulskiego baron by wprawdzie obwizany jak stara kobieta na mrozie, ale nie lea w ku, tylko siedzia na fotelu i mia przy sobie nie doktora, ale hrabiego Liciskiego. Wanie narzeka przed hrabi na opakanystan zdrowia. - Niech diabli wezm - mwi - tak pode ycie! Ojciec zostawi mi wprawdzie p miliona rubli w dziedzictwie, ale zarazem cztery choroby, z ktrych kada warta milion... Co za niewygoda bez binokli!...No i wyobra sobie hrabia: pienidze rozeszy si, ale choroby zostay. e za ja sam dorobiem sobie par nowych chorb i troch dugw, wic - sytuacja jasna: bylem si szpilk zadrasn, musz posyapo trumn i rejenta. - Tek! - odezwa si hrabia. - Nie sdz jednak, aeby pan w podobnej sytuacji rujnowa si na rejentw. - Waciwie to mnie rujnuj komornicy... Baron, opowiadajc, niecierpliwie chwyta odgosy dolatujce go z przedpokoju, ale - nic nie mg zmiarkowa. Dopiero gdy usysza zamykanie drzwi, zasuwanie zatrzasku i zakadanie acucha, nagle wrzasn: - Konstanty... Po chwili wszed sucy, nie zdradzajc zbytecznego popiechu. - Kto by?... Pewnie Goldcygier... Powiedziaem ci, aeby z tym otrem nie wdawa si w adne rozprawy, tylko porwa za eb i zrzuci ze schodw. Wyobra pan sobie - zwrci si do Liciskiego - ten pody yd nachodzi mnie ze sfaszowanym wekslem na czterysta rubli i ma bezczelno da zapaty!... - Trzeba wytoczy proces, tek... - Ja nie wytocz... Nie jestem prokuratorem, ktry ma obowizek ciga faszerzy. Zreszt nie chc dawa inicjatywy do gubienia jakiego zapewne biedaka, ktry zabija si prac nad naladowaniem cudzych podpisw... Czekam wic, aeby Goldcygier wystpi z akcj, a dopiero wwczas, nikogo nie oskarajc, przyznam, e to nie mj podpis. - A wanie, e to nie by Goldcygier - odezwa si Konstanty. - Wic kto?... Rzdca... moe krawiec?... - Nie... Ten pan... - rzek sucy i poda bilet Krzeszowskiemu. - Porzdny czowiek,alem go wygna, kiedy tak pan baron kaza... - Co?... spyta zdziwiony hrabia, spogldajc na bilet. - Nie kazae pan przyjmowa Wokulskiego?... - Tak - potwierdzi baron. - Licha figura, a przynajmniej... nie do towarzystwa... Hrabia Liciski z pewnym akcentem poprawi si na fotelu. - Nie spodziewaem si usysze takiego zdania o tym panu... od pana... Tek... - Nie bierz pan tego, co mwi, w jakim habicym znaczeniu - popieszy objani baron. - Pan Wokulski nie zrobi nic podego, tylko... takie mae wistewko, ktre moe uchodzi w handlu, ale nie w towarzystwie... Hrabia z fotelu, a Konstanty z progu uwanie przypatrywali si Krzeszowskiemu.- Sam hrabia osd - mwi dalej baron. - Klacz moj ustpiem pani Krzeszowskiej (przed Bogiem i ludmi prawnie zalubionej mi maonce) za osiemset rubli. Pani Krzeszowska na zo mnie (nie wiem nawet za co!) postanowia koniecznie j sprzeda. No i trafi si nabywca, pan Wokulski, ktry, korzystajc z afektu kobiety postanowi zarobi na klaczy... dwiecie rubli!... da bowiem za ni tylko szeset... - Mia prawo, tek - wtrci hrabia. - Eh! Boe... Wiem, e mia prawo... Ale czowiek, ktry dla pokazania si wyrzuca tysice rubli, a gdzie w kcie zarabia na histeryczkach po dwadziecia pi procent, taki czowiek nie jest smaczny... To nie dentelmen... Zbrodni nie popeni, ale... jest tak nierwny w stosunkach, jak kto, kto rozdajc znajomym w prezencie dywanyi szale, wycigaby nieznajomym chustki donosa. Zaprzeczy pan temu... Hrabia milcza i dopiero po chwili odezwa si: - Tek!... Czy to jednak pewne? - Najpewniejsze. Ukady midzy pani Krzeszowsk i tym panem prowadzi mj Maruszewicz i wiem to od niego. - Tek. W kadym razie pan Wokulski jest dobrym kupcem i nasz spk poprowadzi... - Jeeli was nie okpi... Tymczasem Konstanty, wci stojc na progu, zacz zpolitowaniem kiwa gow, a zniecierpliwiony, odezwa si: - Eh!... co te pan wygaduje... Tfy... zupeniejak dziecko... Hrabia spojrza na niego ciekawie, a baron wybuchn: - A ty co, banie, odzywasz si, kiedy ci nie pytaj?... - Naturalnie, e si odzywam, bo pan i gada, i robi cakiem jak dziecko... ja jestemtylko lokaj, ale przecie wolabym wierzy takiemu, co mi daje dwa ruble za wizyt, anieli takiemu, co ode mnie po trzy ruble poycza i wcale nie pieszy si z oddawaniem. Ot, co jest, dzi pan Wokulski da mi dwa ruble, a pan Maruszewicz... - Won!... - wrzasn baron, chwytajc za karafk, na widok ktrej Konstanty uzna za poyteczne oddzieli siod swego pana gruboci drzwi. - A to otr fagas!... - doda baron, widocznie bardzo zirytowany. - Pan ma sabo do tego Maruszewicza? - spyta hrabia. - Ale bo to poczciwy chopak... Z jakich on mnie sytuacji nie wyprowadza... ile daje midowodw nieledwie psiego przywizania... - Tek!... - mrukn zamylony hrabia. Posiedzia jeszcze kilka minut, nic nie mwic, i nareszcie poegna barona. Idc do domu, hrabia Liciski kilka razy powraca myl do Wokulskiego. Uwaa za rzecz naturaln, e kupiec zarabia nawet na wycigowym koniu; swojdrog czu jaki niesmak do podobnych operacyj, a ju cakiem mia za ze Wokulskiemu, e wdaje si z Maruszewiczem, figur co najmniej podejrzan. "Zwyczajnie, zbogacony parweniusz! - mrukn hrabia. - Przedwczenie zachwycalimy si nim, chocia... spk moe prowadzi... Rozumie si, przy pilnej kontroli z naszej strony." W par dni, okoo dziewitej rano, Wokulski odebra dwa listy: jeden od pani Meliton, drugi od ksicego adwokata. Niecierpliwie otworzy pierwszy, w ktrympani Meliton napisaa tylko te sowa: "Dzi w azienkach o zwykej godzinie." Przeczyta go par razy, po czym z niechci wzi si do listu adwokata, ktryzaprasza go rwnie dzisiaj na godzin jedenast rano na konferencj w sprawie kupna domu ckich. Wokulski gboko odetchn; mia czas. Punkt o jedenastej by w gabinecie mecenasa, gdzie ju zasta starego Szlangbauma. Mimo woli zauway, e siwy yd bardzo powanie wyglda na tle brzowych sprztw i obi i e mecenasowi jest bardzo do twarzy w pantoflach z brzowego safianu. - Pan ma szczcie, panie Wokulski - odezwa si Szlangbaum. - Ledwie panu zachciao si kupi dom, a ju domy id w gr. Ja powiadam, sowo daj, e pan w p roku odzyska swj nakad na t kamienic i jeszcze co zarobi! A ja przy panu... - Mylisz pan? - odpar niedbale Wokulski. - Ja nie myl - mwi yd - ja ju zarabiam. Wczoraj adwokat pani baronowej Krzeszowskiej poyczy ode mnie dziesi tysicy rubli do Nowego Roku i da osiemset rubli procentu. - C to, i ona ju nie ma pienidzy? - spyta Wokulski adwokata. - Ma w banku dziewidziesit tysicy rubli,ale na tym baron pooy areszt. Pikn napisali intercyz, co?... - zamia si adwokat. - M kadzie areszt na Pienidzach, bdcych niewtpliw wasnoci ony, z ktr toczy proces o separacj... Ja, co prawda, takich intercyz nie pisywaem, cha, cha!... - mia si adwokat, cignc dym z wielkiego bursztyna. - Na c baronowa poycza od pana te dziesi tysicy, panie Szlangbaum?- rzek Wokulski. - Pan nie wie? - odpar yd. - Domy id w gr, i adwokat wytumaczy pani baronowej, e kamienicy pana ckiego nie kupi taniej ni za siedemdziesit tysicy rubli. Ona wolaaby kupi j za dziesi tysicy, no, ale co zrobi?... Mecenas usiad przed biurkiem i zabra gos. - Zatem, szanowny panie Wokulski, kamienic pastwa ckich (lekko schyli gow) kupuje, w imieniu paskim, nie ja, tylko obecny tu (ukoni si) pan S. Szlangbaum. - Mog kupi, czemu nie - szepn yd. - Ale za dziewidziesit tysicy rubli, nie taniej - wtrci Wokulski - i przez li-cy-ta-cj... - doda z naciskiem. - Czemu nie? To nie moje pienidze!.. Chce pan paci, bdzie pan mia konkurentw dolicytacji... ebym ja mia tyle tysicy, ile tu, w Warszawie, mona wynaj do kady interes bardzo porzdne osoby i katoliki, toja bym by bogatszy od Rotszylda. - Wic bd porzdni konkurenci - powtrzy mecenas. - Doskonale. Teraz ja oddam panu Szlangbaumowi pienidze... - To niepotrzebne - wtrci yd. - A nastpnie spiszemy akcik, moc ktregopan S. Szlangbaum zaciga od wielmonego S. Wokulskiego dug w kwocie dziewidziesiciu tysicy rubli i takowy zabezpiecza na nowo nabytej przez siebie kamienicy. Gdyby za pan S. Szlangbaum do dnia 1 stycznia 1879 roku powyszej sumy nie zwrci... - I nie wrc. - W takim razie kupiona przez niego kamienica po janie wielmonych ckich przechodzi na wasno wielmonego S. Wokulskiego. - W tej chwili moe przej... Ja nawet do niej nie zajrz - odpar yd, machajc rk. - Wybornie! - zawoa mecenas. - Na jutro bdziemy mieli akcik, a za tydzie... dziesi dni, kamienic. Bodajby pan tylko nie straci na niej z kilkunastu tysicy rubli, szanowny panie Stanisawie. - Tylko zyskam - odpar Wokulski i poegna mecenasa i Szlangbauma. - Ale, ale... - pochwyci mecenas, odprowadziwszy Wokulskiego do salonu. - Nasi hrabiowie tworz spk, tylko nieco zmniejszaj udziay i daj bardzo szczegowej kontroli interesu. - Maj racj. - Szczeglniej ostronym okazuje si hrabiaLiciski. Nie rozumiem, co si z nim stao...- Daje pienidze, wic jest ostrony. Dopkidawa tylko sowo, by mielszy... - Nie, nie, nie!... - przerwa mu adwokat. - W tym co jest i ja to wyledz... Kto nam buty uszy... - Nie wam, ale mnie - umiechn si Wokulski. - W rezultacie, wszystko mi jednoi nawet wcale bym si nie gniewa, gdyby panowie ci nie przystpowali do spki... Jeszcze raz poegna adwokata i pobieg do sklepu. Tam znalazo si kilka wanych interesw, ktre zatrzymay go nadspodziewanie dugo. Dopiero o wp do drugiej by w azienkach. Surowy chd parku, zamiast uspokoi, podnieca go. Bieg tak szybko, e chwilami przychodzio mu na myl: czy nie zwraca uwagi przechodniw? Wtedy zwalnia kroku i czu, e niecierpliwo piersi mu rozsadza."Ju ich pewno nie spotkam!" - powtarza zrozpacz. Tu nad sadzawk, na tle zielonych klombw, spostrzeg popielaty paszczyk panny Izabeli. Staa nad brzegiem w towarzystwie hrabiny i ojca i rzucaa pierniki abdziom, z ktrych jeden nawet wyszed z wody na swoich brzydkich apach i umieci si u stp panny Izabeli. panie. Siedzi, wic - tu o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPucccW+l.cE=2Pierwszy zobaczy go pan Tomasz. - C za wypadek! - zawoa do Wokulskiego. - Pan o tej porze w azienkach?.. Wokulski ukoni si paniom, zauwaywszy z rozkosznym zdziwieniem rumieniec na twarzy panny Izabeli. - Bywam tu, ile razy przepracuj si... To jest dosy czsto... - Szanuj siy, panie Wokulski... - ostrzeg go pan Tomasz, uroczycie groc palcem...- A propos - doda pgosem - wyobra pan sobie, e za moj kamienic ju baronowa Krzeszowska chce da siedemdziesit tysicy rubli... Z pewnoci wezm sto tysicy, a moe i sto dziesi... Bogosawione s te licytacje!... - Tak rzadko widuj pana, panie Wokulski - wtrcia hrabina - e musz zaraz zaatwi interes... - Do usug pani... - Panie! - zawoaa, z komiczn pokor skadajc rce - prosz o sztuk perkalu dla moich sierot... Widzi pan, jak nauczyamsi przymawia o jamun? - Pani hrabina raczy przyj dwie sztuki?... - Tylko w takim razie, jeeli druga bdzie sztuk grubego ptna... - O ciociu, tego ju za wiele!... - przerwaa jej panna Izabela ze miechem. - Jeeli pan nie chce straci majtku - zwrcia si do Wokulskiego - niech pan std ucieka. Zabieram pana w stron Pomaraczarni, a ci pastwo niech tu odpoczywaj... - Belu, nie boisz si?... - odezwaa si ciotka. - Chyba ciocia nie wtpi, e w towarzystwiepana nie spotka mnie nic zego... Wokulskiemu uderzya krew do gowy; na ustach hrabiny mign niedostrzegalny umiech. Bya to jedna z tych chwil, kiedy natura hamuje swoje wielkie siy i zawiesza odwieczne prace, aeby uwydatniszczcie istot drobnych i znikomych. Wiatrzaledwie dysza, i tylko po to, aeby chodzi pice w gniazdach pisklta i uatwi lot owadom pieszcym na weselne gody. Licie drzew chwiay si tak delikatnie, jakby porusza je nie materialnypodmuch, ale cicho przelizgujce si promienie wiata. Tu i owdzie, w przesikych wilgoci gstwinach, mieniy si barwne krople rosy jak odpryski spadej z nieba tczy. Zreszt wszystko stao na miejscu: soceidrzewa, snopy wiata i cienie, abdzie nastawie, roje komarw nad abdziami, nawet poyskujca fala na lazurowej wodzie. Wokulskiemu zdawao si; e w tej chwili odjecha z ziemi bystry prd czasu zostawiajc tylko par biaych smug na niebie - i od tej pory nie zmieni si ju nic; wszystko zostanie tak samo na wieki. e onz pann Izabel bdzie wiecznie chodzi po owietlonej ce, oboje otoczeni zielonymi obokami drzew, spord ktrych gdzieniegdzie, jak para czarnych brylantw,byskaj ciekawe oczy ptaka. e on ju zawsze bdzie peen niezmiernej ciszy, onazawsze tak rozmarzona i oblana rumiecem, e przed nimi zawsze, jak teraz, bd lecie caujce si w powietrzute oto dwa biae motyle. Byli w poowie drogi do Pomaraczarni, kiedy panna Izabela, wida ju zakopotanatym spokojem w naturze i midzy nimi, pocza mwi: -Prawda, jaki adny dzie? W miecie upa,tu przyjemny chd. Bardzo lubi azienki otej godzinie: mao osb, wic kady moe znale kcik wycznie dla siebie. Pan lubi samotno? - Nawykem do niej. - Pan nie by na Rossim?.. - dodaa, rumienic si jeszcze mocniej. - Rossiego nie widzia pan?... - powtrzya, patrzc mu w oczy ze zdziwieniem. - Nie byem, ale... bd... - My z cioci byymy ju na dwu przedstawieniach. - Bd na kadym... - Ach, jak to dobrze! Przekona si pan, co to za wielki artysta. Szczeglniej znakomicie gra Romea, chocia... ju nie jest pierwszej modoci... Ciocia i ja znamygo osobicie jeszcze z Parya... Bardzo miy czowiek, ale nade wszystko genialny tragik... W jego grze najprawdziwszy realizm kojarzy si z najpoetyczniejszym idealizmem... - Musi by istotnie wielkim - wtrci Wokulski - jeeli budzi w pani tyle podziwu isympatii. - Ma pan suszno. Wiem, e w yciu nie zrobi nic nadzwyczajnego, ale umiem przynajmniej ocenia ludzi niezwykych... Na kadym polu... nawet - na scenie... Niechpan sobie jednak wyobrazi, e Warszawa nie ocenia go jak naley?... - Czy podobna?... Jest przecie cudzoziemcem... - A pan jest zoliwy - odpara z umiechem - ale policz to na karb Warszawy, nie Rossiego... Doprawdy, wstydz si za nasze miasto!... Ja gdybym bya publicznoci (ale publicznoci rodzaju mskiego!), zasypaabym go wiecami, a rce spuchyby mi od oklaskw...Tu za oklaski s do skpe, a owiecach nikt nie myli... My istotnie jestemy jeszcze barbarzycami... - Oklaski i wiece s rzecz tak drobn, e... na najbliszym przedstawieniu Rossi moe mie ich raczej za wiele anieli za mao - rzek Wokulski. - Jest pan pewny? - spytaa, wymownie patrzc mu w oczy. - Ale... gwarantuj, e tak bdzie... - Bd bardzo zadowolona, jeeli speni si paskie proroctwo; moe ju wrcimy do tamtych pastwa? - Ktokolwiek robi pani przyjemno, zasuguje na najwysze uznanie... - Za pozwoleniem!- przerwaa mu, miejc si. - W tej chwili powiedzia pan kompliment samemu sobie... Zwrcili si od Pomaraczarni z powrotem. - Wyobraam sobie zdumienie Rossiego - mwia dalej panna Izabela - jeeli spotkaj go owacje. On ju zwtpi i - prawie auje, e przyjecha do Warszawy... Artyci, nie wyczajc najwikszych, s to szczeglni ludzie: bez sawy i hodw nie mog y, jak my bez pokarmu i powietrza. Praca, choby najpodniejsza, ale cicha, albo powicenie to nie dla nich. Oni koniecznie musz wysuwa si na pierwszy plan, zwraca na siebie spojrzenia wszystkich, panowa nad sercami tysicy... Sam Rossi mwi, e wolaby o rok wczeniej umrze na scenie wobec penego i wzruszonego teatru anielio rok pniej w nielicznym otoczeniu. Jakie to dziwne!... - Ma racj, jeeli peny teatr jest dla niegonajwyszym szczciem. - Pan sdzi, e s szczcia, ktre warto opaci krtszym yciem? - spytaa panna Izabela. - I nieszczcia, ktrych warto unikn w ten sposb - odpowiedzia Wokulski. Panna Izabela zamylia si i od tej pory szli oboje w milczeniu. Tymczasem siedzc nad sadzawk i w dalszym cigu karmic abdzie, hrabina rozmawiaa z panem Tomaszem. - Nie uwaasz - mwia - e ten Wokulski jest jakby zajty Bel?... - Nie sdz. - Nawet bardzo; dzisiejsi kupcy umiej robi miae projekta. - Od projektu do wykonania ogromnie daleko- odpar nieco zirytowany pan Tomasz. - Choby jednake nawet tak byo, nic mnieto nie obchodzi. Nad mylami pana Wokulskiego nie panuj, a o Belci jestem spokojny. - Ja, w rezultacie, nic mam nic przeciw temu - dodaa hrabina. - Cokolwiek nastpi, oczywicie zgadzam si z wol bosk, jeelizyskuj na tym ubodzy... Cigle zyskuj... Moja ochrona bdzie niedugo pierwsz w miecie, i tylko dlatego, e ten pan ma sabo do Belci... - Daje spokj... Wracaj!... - przerwa pan Tomasz. Istotnie panna Izabela z Wokulskim ukazali si na kocu drogi. Pan Tomasz przypatrzy im si z uwag i dopiero teraz spostrzeg, e dwoje tych ludzi harmonizuj ze sob wzrostem i ruchami. On, o gow wyszy i silnie zbudowany, stpa jak eks-wojskowy; ona, nieco drobniejsza, lecz ksztatniejsza, posuwaa si jakby pync. Nawet biay cylinder i jasny paltot Wokulskiego godzi si z popielatym paszczykiem panny Izabeli. "Skd mu ten biay cylinder?... " - pomyla pan Tomasz z gorycz. Potem nasuna mu si dziwna kombinacja: e Wokulski jest to parweniusz, ktry za prawo noszenia biaego cylindra powinien by mu paci przynajmniej pidziesit procent od wypoyczonego kapitau. - A sam wzruszy ramionami. - Jak tam piknie, ciociu, w tamtych alejach! - zawoaa zbliajc si panna Izabela. - My z cioci nigdy nie bywamy w tamtej stronie. azienki tylko wtedy s przyjemne, kiedy mona chodzi po nich szybko i daleko. - W takim razie popro pana Wokulskiego, aeby ci czciej towarzyszy - odpowiedziaa hrabina tonem jakiej osobliwej sodyczy. Wokulski ukoni si, panna Izabela nieznacznie cigna brwi, a pan Tomasz rzek: - Moe bymy wrcili do domu... - Ja myl - odpara hrabina. - Pan jeszcze zostaje, panie Wokulski? - Tak. Czy mog panie odprowadzi do powozu? - Prosimy. Belu, podaj mi rk. Hrabina z pann Izabel poszy naprzd, zanimi pan Tomasz z Wokulskim. Pan Tomasz czu w sobie tyle goryczy, kwasu i ciaru na widok biaego cylindra, e nie chcc byniegrzecznym, zmusza si do umiechu. A nareszcie, pragnc w jakikolwiek sposb zabawi Wokulskiego, znowu zacz mwi mu o swej kamienicy, z ktrej ma nadziej otrzyma czterdzieci albo i pidziesit tysicy czystego zysku. Cyfry te ze swej strony le podziaay na humor Wokulskiego, ktry mwi sobie, e ponad trzydzieci tysicy rubli ju nic nie jest w stanie dooy. Dopiero gdy podjecha powz i pan Tomasz,usadowiwszy damy i siebie, zawoa: "Ruszaj", w Wokulskim zniko uczucie niesmaku, a ockn si al po pannie Izabeli. "Tak krtko!" - szepn, patrzc z westchnieniem na azienkowsk szos, na ktr w tej chwili wjechaa zielona beczka stray polewajca drog. Poszed jeszcze w stron Pomaraczarni, t sam ciek co pierwej, upatrujc na miakim piasku ladu bucikw panny Izabeli. Co si tu zmienio. Wiatr d silniej, zmci wod w sadzawce, porozgania motyle i ptaki, a za to napdzi wicej obokw, ktre raz po raz przymieway blask soca. "Jak tu nudno!" - szepn i zawrci do szosy. Wsiad do swego powozu i przymknwszy oczy, nasyca si jego lekkim koysaniem. Zdawao mu si; e jak ptak siedzi na gazi, ktr wiatr chwieje w prawo i w lewo, do gry i na d, a potem nagle rozemia si, przypomniawszy sobie, e tolekkie koysanie kosztuje go okoo tysica rubli rocznie. "Gupiec jestem, gupiec! - powtarza. - Poco ja si pn midzy ludzi, ktrzy albo nie rozumiej moich ofiar, albo miej si z niezgrabnych wysikw. Na co mi ten powz?... Czy nie mgbym jedzi dorok albo tym oto trajkoczcym omnibusem z pciennymi firanami?... " Stanwszy przed domem, przypomnia sobieobietnic dan pannie Izabeli co do owacyj dla Rossiego. "Naturalnie, e bdzie mia owacje, ba! jeszcze jakie... Jutro przedstawienie... Nad wieczorem posa sucego do sklepupo Obermana. Siwy inkasent przybieg natychmiast, z trwog pytajc si w duszy:czy Wokulski nie rozmyli si i nie kae muzwrci zgubionych pienidzy?... Ale Wokulski przywita go bardzo askawie i nawet zabra do swego gabinetu, gdzie z p godziny rozmawiali. O czym?... Pytanie: o czym Wokulski mg rozmawia zObermanem, bardzo zaciekawiao lokaja. Juci, o zgubionych pienidzach... Troskliwy suga przykada kolejno oko i ucho do dziurki od klucza, duo widzia, duo sysza, ale nic nie mg zrozumie. Widzia, e Wokulski daje Obermanowi ca paczk piciorublwek i sysza takie oto wyrazy: - W Teatrze Wielkim... na balkonie i paradyzie... wonemu wieniec, bukiet przez orkiestr... "Co ta besztyja, stary, ju zaczyna handlowa biletami do teatru czy co?... Usyszawszy w gabinecie szmer ukonw sucy uciek do przedpokoju, aby tam przyapa Obermana. Gdy za inkasent wyszed, odezwa si: - C, skoczyo si z pienidzmi?... Duom ja tu liny epszu, aeby stary pofolgowapanu Obermanowi, i nareszcie wymogem nanim, e mi powiedzia: "Zobaczymy, zrobi si, co si da!"... No i widz, pan Oberman dobi dzi targu... C, stary w dobrym humorze?... - Jak zwykle - odpar inkasent. - Alecie si nagadali z nim. Musi, e o czym wicej ni o pienidzach... Moe i o teatrze, bo stary paszjami lubi teatr... Ale Oberman spojrza na niego wilczym okiem i wyszed milczc. Sucy w pierwszej chwili otworzy usta ze zdumienia, lecz ochonwszy, pogrozi za nim pici. - Poczekaj!... - mrukn - apacz ja ci... Wielki pan, patrzcie go... Ukrad czterysta rubli i ju nie chce gada z czowiekiem!... ROZDZIA OSIEMNASTY ZDUMIENIA, PRZYWIDZENIA I OBSERWACJE STAREGO SUBIEKTA Dla pana Ignacego Rzeckiego nadesza znowu epoka niepokojw i zdumie. Ten samWokulski, ktry rok temu polecia do Bugarii, a przed kilkoma tygodniami jak magnat bawi si w wycigi i pojedynki, tensam Wokulski nabra dzi nadzwyczajnego gustu do widowisk teatralnych. I jeszcze eby cho polskich, ale - woskich... On, ktry nie rozumia po wosku ani wyrazu! Ju blisko tydzie trwaa ta nowa mania, ktra dziwia i gorszya nie samego tylko pana Ignacego. Raz na przykad stary Szlangbaum, oczywicie w jakiej wanej sprawie, przez p dnia szuka Wokulskiego. By w sklepie - Wokulski dopiero co wyszed ze sklepu, kazawszy pierwej odnie aktorowi Rossiemu duy wazon z saskiej porcelany. Pobieg do mieszkania - Wokulski dopiero co opuci mieszkanie i pojecha do Bardeta po kwiaty.Stary yd, aeby go dopdzi, krzywic si wzi dorok; ale poniewa ofiarowywa dorokarzowi zoty i groszy osiem za kurs,zamiast czterdziestu groszy, wic nim dobili targu za zoty i groszy osiem - i dojechali do Bardeta, Wokulski ju opuci zakad ogrodniczy. - A gdzie on pojecha, nie wie pan? - zapyta Szlangbaum ogrodniczka, ktry za pomoc krzywego noa midzy najpikniejszymi kwiatami szerzy zniszczenie. - Czy ja wiem, podobno do teatru - odpar ogrodniczek z tak min, jakby owym krzywym noem chcia gardo podern Szlangbaumowi. yd, ktremu to wanie przyszo na myl,cofn si czym prdzej z oranerii i jak kamie wyrzucony z procy wpad w dorok. Ale wonica (porozumiawszy si ju wida z krwioerczymi ogrodnikami) owiadczy, i za adne w wiecie skarby nie pojedzie dalej, chyba e kupiec da mu czterdzieci groszy za kurs i jeszcze zwrci dwa grosze urwane przy pierwszymkursie. Szlangbaum poczu sabo okoo serca i w pierwszej chwili chcia albo wysi, albo zawoa policji. Przypomniawszy sobie jednak, jaka teraz wwiecie chrzecijaskim panuje zo i niesprawiedliwo, i zajado na ydw, zgodzi si na wszystkie warunki bezwstydnego dorokarza i jczc, pojecha do teatru. Tu - naprzd nie mia z kim gada, potem nie chciano z nim gada, a nareszcie dowiedzia si, e pan Wokulski by dopieroco, ale e w tej chwili pojecha w Aleje Ujazdowskie. Sycha nawet turkot jego powozu w bramie... Szlangbaumowi opady rce. Piechot wrci do sklepu Wokulskiego, przy okazji po raz setny z rzdu wykl swego syna zato, e nazywa si Henrykiem, chodzi w surducie i jada trefne potrawy, a nareszcieposzed ali si przed panem Ignacym. - Nu - mwi lamentujcym gosem - co tenpan Wokulski wyrabia najlepszego!... Ja miaem taki interes, eby on za pi dni mg od swego kapitau zarobi trzysta rubli... I ja zarobibym ze sto rubli...Ale on sobie jedzi teraz po miecie, a ja na samedoroki wydaem dwa zote i groszy dwadziecia... Aj! co to za rozbjniki te dorokarze... Naturalnie, e pan Ignacy upowani Szlangbauma do zrobienia interesu i nie tylko zwrci mu pienidze wydane na doroki, ale jeszcze na wasny koszt kazago odwie na ulic Elektoraln, co tak rozczulio starego yda, e odchodzc zdj ze swego syna rodzicielskie przeklestwo i nawet zaprosi go do siebie na szabasowy obiad. "Bd jak bd - mwi do siebie Rzecki - gupia historia z tym teatrem, nade wszystko z tym, e Stach zaniedbuje interesa..." Innym razem wpad do sklepu powszechnie szanowany mecenas, prawa rka ksicia, prawny doradca caej arystokracji, zapraszajc Wokulskiego na jak wieczorn sesj. Pan Ignacy nie wiedzia, gdzie posadzi znakomit osob i jak cieszy si z honoru wyrzdzonego przez mecenasa jego Stachowi. Tymczasem Stach nie tylko nie wzruszy si dostojnymi zaprosinami na wieczr, ale wprost odmwi, co nawet troch dotkno mecenasa, ktry zaraz wyszed i poegna ich obojtnie. - Dlaczegoe nie przyj zaprosin?... - zapyta zrozpaczony pan Ignacy. - Bo musz by dzisiaj w teatrze - odpowiedzia Wokulski. Prawdziwa wszelakozgroza opanowaa Rzeckiego, gdy w tym samym dniu inkasent Oberman przyszed doniego przed sidm wieczorem, proszc o zrobienie dziennego obrachunku . - Po smej... po smej... - odpowiedzia mu u o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPUc,cc+Sc9n%pan Ignacy. - Teraz nie ma czasu. - A po smej ja nie bd mia czasu - odpar Oberman. - Jak to?... co to?... - A tak, e o wp do smej musz by z naszym panem w teatrze... - mrukn Oberman, nieznacznie wzruszajc ramionami. W tej samej chwili przyszed poegna go umiechnity pan Ziba. - Pan ju wychodzi, panie Ziba, ze sklepu?... O trzy kwadranse na sidm?... - spyta zdumiony pan Ignacy, szeroko otwierajc oczy. - Id z wiecami dla Rossiego - szepn grzeczny pan Ziba z jeszcze milszym umiechem. Rzecki schwyci si obu rkomaza gow. - Powariowali z tym teatrem! - zawoa. - Moe jeszcze i mnie tam wycign?... No, ale to ze mn sprawa!... Czujc, e lada dzie i jego zechce namawia Wokulski, uoy sobie pan Ignacy mow, w ktrej nie tylko mia owiadczy, e nie pjdzie na Wochw, alejeszcze mia zreflektowa Stacha mniej wicej tymi sowy: - Daj spokj... co ci po tych gupstwach!... -itak dalej. Tymczasem Wokulski, zamiast namawia go,przyszed raz okoo szstej do sklepu, a zastawszy Rzeckiego nad rachunkami - rzek: - Mj drogi, dzi Rossi gra Makbeta, sid z aski swej w pierwszym rzdzie krzese (masz tu bilet) i po trzecim akcie podaj mu to album... I bez adnych ceremonii, a nawet bez dalszych wyjanie dorczy panu Ignacemu album z widokami Warszawy i warszawianek, co razem mogo kosztowa z pidziesit rubli!... Pan Ignacy uczu si gboko obraony. Wsta ze swego fotela, zmarszczy brwi i ju otworzy usta, aeby wybuchn, kiedyWokulski opuci nagle sklep, nawet nie patrzc na niego. No i naturalnie pan Ignacy musia pj do teatru, aeby nie zrobi przykroci Stachowi. W teatrze trafi si panu Ignacemu cay szereg niespodzianek. Przede wszystkim wszed on na schody prowadzce na galeri, gdzie bywa zwykle za swoich dawnych, dobrych czasw. Dopiero wony przypomnia mu, e ma bilet do pierwszegorzdu krzese, obrzucajc go przy tym spojrzeniami, ktre mwiy, e ciemnozielony surdut pana Rzeckiego, albumpod pach, a nawet fizjognomia a la Napoleon III wydaj si niszym organom wadzy teatralnej mocno podejrzanymi. Zawstydzony, zeszed pan Ignacy na d dofrontowego przysionka, ciskajc pod pach album i kaniajc si wszystkim damom, okoo ktrych mia zaszczyt przechodzi. Ta uprzejmo, do ktrej nie nawykli warszawiacy, ju w przysionku zrobia wraenie. Zaczto pyta si: kto to jest? a chocia nie poznano osoby, w lot jednake spostrzeono e, cylinder pana Ignacego pochodzi sprzed lat dziesiciu, krawat sprzed piciu, a ciemnozielony surdut i obcise spodnie w kratki sigaj nierwnie dawniejszej epoki. Powszechnie brano go za cudzoziemca; lecz gdy spyta kogo ze suby: ktrdy i do krzese? - wybuchn miech. - Pewnie jaki szlachcic z Woynia - mwili eleganci. - Ale co on ma pod pach?... - Moe bigos albo pneumatyczn poduszk... Osmagany szyderstwem, oblany zimnym potem, dosta si nareszcie pan Ignacy do upragnionych krzese. Byo ledwie po sidmej i widzowie dopiero zaczli si gromadzi; ten i w wchodzi do krzese wkapeluszu na gowie, loe byy puste i tylkona galeriach czerniaa masa ludu, a na paradyzie ju wymylano i woano policji. "O ile si zdaje, zebranie bdzie bardzo oywione" - mrukn z bladym umiechem nieszczliwy pan Ignacy, sadowic si w pierwszym rzdzie. Z pocztku patrzy tylko na praw dziurk w kurtynie, lubujc, e nie oderwie od niej oczu. W par minut jednake ochon ze wzruszenia, a nawet nabra takiego animuszu, e pocz oglda si. Sala wydaa mu si jaka niewielka i brudna i dopiero gdy zastanawia si nad przyczynami tych zmian, przypomnia sobie, e ostatni raz by w teatrze na wystpie Dobrskiego w Halce, mniej wicej przed szesnastoma laty. Tymczasem sala napeniaa si, a widok piknych kobiet, zasiadajcych w loach, doreszty orzewi pana Ignacego. Stary subiekt wydoby nawet ma lornetk i zacz przypatrywa si fizjognomiom; przy tej za okazji zrobi smutne odkrycie,e i jemu przypatruj si z amfiteatru, z dalszych rzdw krzese, bal nawet z l...Gdy za przenis swoje zdolnoci psychiczne od oka do ucha, pochwyci wyrazy latajce jak osy: - C to za orygina?... - Kto z prowincji. - Ale skd on wyrwa taki surdut?... - Uwaasz pan jego breloki przy dewizce? Skandal!... - Albo kto si tak dzi czesze?... Niewiele brakowao, aeby pan Ignacy upuci swoje album i cylinder i uciek z go gow z teatru. Na szczcie, w smym rzdzie krzese zobaczy znajomego fabrykanta piernikw, ktry w odpowiedzi na ukon Rzeckiego opuci swoje miejsce i zbliy si do pierwszego rzdu. - Na mio bosk, panie Pifke - szepn zalany potem - usid pan na moim miejscu i oddaj mi swoje . - Z najwiksz chci - odpar gono rumiany fabrykant. - C, le tu panu?... Pyszne miejsce!... - Doskonae. Ale ja wol dalej... Gorco mi...- Tam tak samo, ale mog usi. A co to masz pan za paczk?... Teraz dopiero Rzecki przypomnia sobie obowizek. - Uwaa pan, drogi panie Pifke, jaki wielbiciel tego... tego Rossiego... - Ba, kt by Rossiego nie uwielbia! - odpowiedzia Pifke. - Mam libretto do Makbeta, moe panu da?... - Owszem. Ale... ten wielbiciel, uwaa pan, kupi u nas kosztowne album i prosi, aeby po trzecim akcie wrczy je Rossiemu... - Zrobi to z przyjemnoci! - zawoa otyy Pifke, pchajc si na miejsce Rzeckiego. Pan Ignacy mia jeszcze kilka bardzo przykrych chwil. Musia wydoby si z pierwszego rzdu krzese, gdzie zebrani eleganci spogldali na jego surdut i na jego krawat, i na jego aksamitn kamizelk z ironicznymi umiechami. Potem musia wej do smego rzdu krzese, gdzie wprawdzie bez ironii patrzono na jego garnitur, ale gdzie musia potrca o kolana siedzcych dam... - Stokrotnie przepraszam - mwi zawstydzony. - Ale tak ciasno... - Potrzebujesz pan nie mwi brzydkie sowo - odpowiedziaa mu jedna z dam, w ktrej nieco podmalowanych oczach pan Ignacy nie dojrza jednak gniewu za swj postpek. By przecie tak zaenowany, e chtnie poszedby do spowiedzi, byle oczyci si z plamy owych potrce. Nareszcie znalaz krzeso i odetchn. Tu przynajmniej nie zwracano na niego uwagi, czci z powodu skromnego miejsca, jakiezajmowa, czci, e teatr by przepeniony i ju zaczo si widowisko. Gra artystw z pocztku nie obchodzia go,oglda si wic po sali i przede wszystkimspostrzeg Wokulskiego. Siedzia on w czwartym rzdzie i wpatrywa si bynajmniej nie w Rossiego, ale w lo, ktr zajmowaa panna Izabela z panem Tomaszem i hrabin. Rzecki par razy w yciu widzia ludzi zamagnetyzowanych i zdawao mu si, e Wokulski ma taki wyrazfizjognomii, jak gdyby by zamagnetyzowany przez ow lo. Siedzia bez ruchu, jak czowiek picy z szeroko otwartymi oczyma. Kto by jednake tak oczarowa Wokulskiego? Pan Ignacy nie mg si domyli. Zauway przecie inn rzecz: ile razy nie byo Rossiego na scenie, panna Izabela obojtnie ogldaa si po sali albo rozmawiaa z ciotk. Lecz gdy wyszed Makbet-Rossi, przysaniaa twarz do poowy wachlarzem i cudownymi, rozmarzonymi oczyma zdawaa si poeraaktora. Czasami wachlarz z biaych pir opada jej na kolana, a wtedy Rzecki na twarzy panny Izabeli spostrzega ten sam wyraz zamagnetyzowania, ktry go tak zdziwi w fizjognomii Wokulskiego. Spostrzeg jeszcze inne rzeczy. Kiedy pikne oblicze panny Izabeli wyraao najwyszy zachwyt, wtedy Wokulski pociera sobie rk wierzch gowy. A wwczas, jakby na komend, z galerii i z paradyzu odzyway si gwatowne oklaski iwrzaskliwe okrzyki: "Brawo, brawo Rossi!..." Zdawao si nawet panu Ignacemu, e gdzie w tym chrze odrniazmczony gos inkasenta Obermana, ktry pierwszy zaczyna wrzeszcze, a ostatni milkn. "Do diaba! - pomyla - czyby Wokulski dyrygowa klakierami?" Ale wnet odpdzi to nieusprawiedliwione podejrzenie. Rossi bowiem gra znakomicie iklaskai mu wszyscy z rwnym zapaem. Najmocniej jednak pan Pifke, jowialny fabrykant piernikw, ktry stosownie do umowy po trzecim akcie z wielkim haasem poda Rossiemu album. Wielki aktor nie kiwn nawet gow Pifkemu; natomiast zoy gboki ukon w kierunku loy, gdzie siedziaa panna Izabela, a moe - tylko w tym kierunku. "Przywidzenia!... przywidzenia!... - myla pan Ignacy, opuszczajc teatr po ostatnim akcie. - Stach przecie nie byby a tak gupi..." W rezultacie jednak pan Ignacy nie by niezadowolony z pobytu w teatrze. Gra Rossiego podobaa mu si; niektre sceny, jak morderstwo krla Dunkana albo ukazanie si ducha Banka, zrobiy na nim potne wraenie, a ju cakiem by oczarowany zobaczywszy, jak Makbet bije si na rapiery. Tote wychodzc z teatru nie mia pretensji do Wokulskiego; owszem,zacz nawet podejrzewa, e kochany Stach tylko dla zrobienia mu przyjemnoci wymyli komedi z wrczeniem podarunku Rossiemu. "On wie, poczciwy Stach - myla - e tylkoprzynaglony mogem pj na woskich aktorw... No i dobrze si stao. Pysznie gra ten facet i musz zobaczy go drugi raz... Zreszt - doda po chwili - kto ma tyle pienidzy co Stach, moe robi prezenta aktorom. Ja wprawdzie wolabym jak adnie zbudowan aktork, ale... Ja jestem czowiek innej epoki, nawet nazywaj mnie bonapartyst i romantykiem..." Myla tak i mrucza po cichu, gdy nurtowaa go inna myl, ktr chcia w sobie zaguszy: "Dlaczego Stach tak dziwnie przypatrywa si loy, w ktrej siedziaa hrabina, pan cki i panna cka?... Czyliby?... Eh! c znowu...Wokulski ma przecie zbyt wiele rozumu, aeby mg przypuszcza, e co z tego by moe... Kade dziecko pojoby od razu, e ta panna, w ogle zimna jak ld, dzi szaleje za Rossim... Jak ona na niego patrzya, jak si nawet czasami zapominaa i jeszcze gdzie, w teatrze, wobec tysica osb!... Nie, to gupstwo. Susznie nazywaj mnie romantykiem..." I znowu usiowa myle o czym innym. Poszed nawet (mimo pnej nocy) do restauracji, gdzie graa muzyka zoona zeskrzypcw, fortepianu i arfy. Zjad piecze z kartoflami i z kapust, wypi kufel piwa, potem drugi kufel, potem trzecii czwarty... nawet sidmy... Zrobio mu si tak jako ranie, e cisn arfiarce na talerz dwie czterdziestwki i zacz piewa pod nosem. A potem przyszo mu do gowy, e - koniecznie, ale to konieczniepowinien zaprezentowa si czterem Niemcom, ktrzy przy bocznym stoliku jedz pekeflejsz z grochem. "Dlaczego ja miabym si im prezentowa?... Niech oni mnie si zaprezentuj" - myla pan Ignacy. I w tej chwili opanowaa go idea, e tamci czterej panowie powinni mu si zaprezentowa, jako starszemu wiekiem tudzie byemu oficerowi wgierskiej piechoty, ktra przecie porzdnie bia Niemcw. Zawoa nawet usugujc dziewczyn w celu wysania jej do owych czterech panw jedzcych pekeflejsz, gdy wtem muzyka zoona ze skrzypcw, arfy ifortepianu zagraa... Marsyliank. Pan Ignacy przypomnia sobie Wgry, piechot, Augusta Katza i czujc, e mu zy nabiegajdo oczu, e si lada chwil rozpacze, porwa ze stou swj cylinder sprzed wojny francusko-pruskiej i rzuciwszy na st rubla, wybieg z restauracji. Dopiero gdy na ulicy owiono go wiee powietrze, opar si o sup latarni gazoweji spyta: - Do diaba, czybym si upi?... Ba! siedm kufli... Wrci do domu, starajc si i jak najprociej, i teraz dopiero przekona si, e warszawskie chodniki s nadzwyczaj nierwne: co kilkanacie krokw bowiem musia zbacza albo w stron rynsztoka, albo w stron kamienic. Potem (dla przekonania samego siebie, e jego umysowe zdolnoci znajduj si w kwitncym stanie) zacz rachowa gwiazdy na niebie. - Raz... dwa... trzy... siedm... siedm... Co to jest siedm?... Ach, siedem kufli piwa... Czybym naprawd?... Po co ten Stach wysa mnie do teatru!... Do domu trafi od razu i od razu znalaz dzwonek. Zadzwoniwszy jednak a siedm razy na stra, uczu potrzeb oparcia si o kt, zawarty midzy bram i cian, i usiowa zliczy, nie z potrzeby, ale ot, tak sobie: ile te upynie minut, zanim mu str otworzy? W tym celu wydoby zegarek z sekundnikiem i przekona si, e - ju jest wp do drugiej. - Pody str! - mrukn. - Ja musz wstao szstej, a on do wp do drugiej trzyma mnie na ulicy... Szczciem, str natychmiast otworzy furtk, przez ktr pan Ignacy krokiem zupenie pewnym, a nawet wicej ni pewnym, bardzo pewnym, przeszed ca sie czujc, e jego cylinder siedzi mu troch na bakier, ale tylko troszeczk. Nastpnie bez adnej trudnoci znalazszy drzwi swego mieszkania usiowa po kilka razy na prno wprowadzi klucz do zamku.Czu dziurk pod palcem, ciska w rce klucz tak mocno jak nigdy i mimo to nie mg trafi. - Czylibym naprawd?... W tej wanie chwili otworzyy si drzwi, a wspczenie jego jednooki pudel Ir, nie podnoszc si z pocieli, par razy szczekn: - Tak... tak!... - Milcz, ty poda winio!... - mrukn pan Ignacy i nie zapalajc lampy, rozebra si ipooy do ka. Sny mia okropne. nio mu si czy tylko przywidywao, e cigle jest w teatrze i ewidzi Wokulskiego z szeroko otwartymi oczyma, zapatrzonego w jedn lo. W loy tej siedziaa hrabina, pan cki i panna Izabela. Rzeckiemu zdawao si, e Wokulski patrzy tak na pann Izabel. - Niepodobna! - mrukn. - Stach nie jest atak gupi... Tymczasem (wszystko w marzeniu) panna Izabela podniosa si z fotelu i wysza z oy, a Wokulski za ni, wci patrzc jak czowiek zamagnetyzowany. Panna Izabela opucia teatr, przesza plac Teatralny i lekkim krokiem wbiega na ratuszow wie, a Wokulski za ni, wci patrzc jakczowiek zamagnetyzowany. A potem z ganku ratuszowej wiey panna Izabela, unisszy si jak ptak, przepyna na gmach teatralny, a Wokulski, chcc lecie za ni, run z wysokoci dziesiciu pitr na ziemi. - Jezus Maria!... - jkn Rzecki, zrywajc si z ka. - Tak!... tak!... - odszczekn mu Ir przez sen. - No, ju widz, e jestem zupenie pijany - mrukn pan Ignacy kadc si znowu i niecierpliwie nacigajc kodr, pod ktr dra. Kilka minut lea z otwartymi oczami i znowu przywidziao mu si, e jest w teatrze, akurat po zakoczeniu trzeciego aktu, w chwili kiedy fabrykant Pifke mia poda Rossiemu album Warszawy i jej piknoci. Pan Ignacy wyta wzrok (Pifke bowiem jego zastpuje), wyta wzrok i z najwyszym przeraeniem widzi, e niecny Pifke zamiast kosztownego albumu podaje Wochowi jak paczk owinit w papier i niedbale zawizan szpagatem. I jeszcze gorsze rzeczy widzi pan Ignacy. Woch bowiem umiecha si ironicznie, odwizuje szpagat, odwija papier i wobec panny Izabeli, Wokulskiego, hrabiny i tysica innych widzw ukazuje... te nankinowe spodnie z fartuszkiem na przodzie i ze strzemiczkami u dou. Wanie te same, ktrych pan Ignacy uywa w epoce sawnej kampanii sewastopolskiej... Na domiar okropnoci ndzny Pifke wrzeszczy: "Oto jest dar panw: Stanisawa Wokulskiego, kupca, i Ignacego Rzeckiego, jego dysponenta!" Cay teatr wybucha miechem; wszystkie oczy i wszystkie wskazujce palce skierowuj si na smy rzd krzese i wanie na to krzeso, gdzie siedzi pan Ignacy. Nieszczliwy chce zaprotestowa, lecz czuje, e gos zastyga mu w gardle, a na domiar niedoli on sam - zapada si gdzie. Zapada si w niezmierny, niezgbiony ocean nicoci, w ktrym bdzie spoczywa na wieki wieczne, nie objaniwszy widzw teatralnych, e nankinowe spodnie z fartuszkiem i strzemiczkami wykradziono mu podstpem ze zbioru jego osobistych pamitek. Po nocy fatalnie spdzonej Rzecki obudzi si dopiero o trzy kwadranse na sidm. Wasnym oczom nie chcia wierzy, patrzc na zegarek, ale w kocu uwierzy. Uwierzy nawet w to, e wczoraj by niecopodchmielony; o czym zreszt wymownie wiadczy lekki bl gowy i oglna ociao czonkw. Wszystkie te jednak chorobliwe objawy po smej... - odpowiedzia mu u o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc,cc, c;mniej trwoyy pana Ignacego anieli jedenstraszny symptom, oto: nie chciao mu si i do sklepu!...Co gorsze: nie tylko czu lenistwo, ale nawet zupeny brak ambicji; zamiast bowiem wstydzi si swego upadku i walczy z prniaczymi instynktami, on, Rzecki, wynajdywa sobie powody do jak najduszego zatrzymania si w pokoju. To zdawao mu si, e Ir jest chory, to, e rdzewieje nigdy nieuywana dubeltwka, to znowu, e jest jaki bd w zielonej firance, ktra zasaniaa okno, a nareszcie, e herbata jest za gorca i trzeba j pi wolniej ni zwykle. W rezultacie pan Ignacy spni si o czterdzieci minut do sklepu i ze spuszczon gow przekrad si do kantorka. Zdawao mu si, e kady z "panw" (a jak na zo wszyscy przyszli dzi na czas!), e kady z najwysz wzgard patrzy na jego podsiniae oczy, ziemist cer i lekko drce rce. "Gotowi jeszcze myle, e oddawaem si rozpucie!" - westchn nieszczsny pan Ignacy. Potem wydoby ksigi, umacza piro i niby to zacz rachowa. By przekonany, e cuchnie piwem jak stara beczka, ktr ju wyrzucono z piwnicy, i zupenie serio pocz rozwaa: czy nie naleao poda si do dymisji po spenieniu caego szeregu tak haniebnych wystpkw?"Spiem si... pno wrciem do domu... pno wstaem... o czterdzieci minut spniem si do sklepu..." W tej chwili zbliy si do niego Klejn z jakim listem. - Byo na kopercie napisane: "bardzo pilno",wic otworzyem - rzek mizerny subiekt, podajc papier Rzeckiemu. Pan Ignacy otworzy i czyta: "Czowieku gupi czy nikczemny! Pomimo tylu yczliwych ostrzee kupujesz jednak dom, ktry stanie si grobem twego w tak nieuczciwy sposb zdobytego majtku..." Pan Ignacy rzuci okiem na wiersz ostatni, ale nie znalaz podpisu: list by anonimowy. Spojrza na kopert - miaa adres Wokulskiego. Czyta dalej: "Jaki zy los postawi ci na drodze pewnej szlachetnej damy, ktrej o mao niezabie ma, a dzi chcesz jej wydrze dom, gdzie zmara jej ukochana crka?... I po co to robisz?... Dlaczego pacisz, jeeli prawda, a dziewidziesit tysicy rubli zakamienic niewart siedmdziesiciu tysicy?... S to sekreta twojej czarnej duszy, ktre kiedy sprawiedliwo boska odkryje, a zacni ludzie ukarz pogard. Zastanw si wic, pki czas. Nie gub swejduszy i majtku i nie zatruwaj spokoju zacnej damie, ktra w nieutulonym alu po stracie crki t jedn ma dzi pociech, e moe przesiadywa w pokoju, gdzie nieszczliwe dzieci oddao Bogu ducha. Upamitaj si, zaklinam ci - yczliwa..." Skoczywszy czytanie, pan Ignacy potrzsn gow. - Nic nie rozumiem - rzek. - Chocia bardzo wtpi o yczliwoci tej damy. Klejn lkliwie obejrza si dokoa sklepu, a widzc, e ich nikt nie ledzi, zacz szepta: - Bo to, uwaa pan, nasz stary podobno kupuje dom ckiego, ktry wanie jutro maj wierzyciele sprzeda przez licytacj...- Stach... to jest... pan Wokulski kupuje dom? - Tak, tak... - potakiwa Klejn gow. - Ale kupuje nie na wasne imi, tylko za porednictwem starego Szlangbauma... Tak przynajmniej mwi w domu, bo i ja tam mieszkam. - Za dziewidziesit tysicy rubli?... - Wanie. A e baronowa Krzeszowska chciaaby kupi t kamienic za siedemdziesit tysicy rubli, wic anonim zapewne pochodzi od niej. Nawet zaoybym si, e od niej, bo to piekielna baba... Go, przybyy do sklepu z zamiarem kupienia parasola, oderwa Klejna od Rzeckiego. Panu Ignacemu zaczy kry po gowie bardzo szczeglne myli. "Jeeli ja - mwi do siebie - przez zmarnowanie jednego wieczora narobiem tyle zamtu w sklepie, to niby - jakiego zamtu w interesach narobi Stach, ktry marnuje dzi dnie i tygodnie na teatry woskie, i zreszt - nawet nie wiem na co?..." W tej chwili jednak przypomnia sobie, e w sklepie z jego winy zamt jest niewielki, prawie go nie ma, i e interes handlowy w ogle idzie wietnie. Nawet co prawda to i sam Wokulski, pomimo dziwnego trybu ycia, nie zaniedbuje obowizkw kierownika instytucji. "Ale po co on chce uwizi dziewidziesit tysicy rubli w murach?...Skd si i tu znowu bior ci ccy?... Czyliby... Eh! Stasiek taki gupi nie jest..." Swoj drog niepokoia go myl kupna kamienicy. "Zapytam si Henryka Szlangbauma" - rzek, wstajc od kantorka. W oddziale tkanin may, zgarbiony Szlangbaum z czerwonymi oczyma i wyrazem zajadoci na twarzy krci si jak zwykle, skaczc po drabince albo nurzajc si midzy sztukami perkalu. Tak ju przywyk do swojej gorczkowej roboty, e cho nie byo interesantw, on cigle wydostawa jak sztuk, odwija i zawija, aeby nastpnie umieci j na waciwym miejscu. Zobaczywszy pana Ignacego, Szlangbaum zawiesi swoj jaow prac i otar pot z czoa. - Ciko, co?... - rzek. - Bo po co pan przekadasz te graty, skoronie ma goci w sklepie? - odpar Rzecki. - Bah!... gdybym tego nie robi, zapomniabym, gdzie co ley... stawy zaniedziayby w czonkach... Zreszt - juem przywyk... Pan ma jaki interes do mnie?... Rzecki stropi si na chwil. - Nie... Tak chciaem zobaczy, jak panu tu idzie - odpowiedzia pan Ignacy, rumienic si, o ile to byo moliwe w jego wieku. "Czyby i on mnie posdza i ledzi?.. - bysno w gowie Szlangbaumowi i gniew go ogarn. - Tak, ma ojciec racj.... Dzi wszyscy huzia! na ydw. Niedugo ju trzeba bdzie zapuci pejsy iwoy jarmuk..." "On co wie!" - pomyla Rzecki i rzek gono: - Podobno... podobno szanowny ojciec paskikupuje jutro kamienic... kamienic pana ckiego?... - Nic o tym nie wiem - odpowiedzia Szlangbaum, spuszczajc oczy. W duchu zadoda: "Mj stary kupuje dom dla Wokulskiego, a oni myl i pewnie mwi: ot, patrzajcie, znowu yd, lichwiarz, zrujnowa jednego katolika i pana z panw..." "Co wie, tylko gada nie chce - myla Rzecki. - Zawsze yd..." Pokrci si jeszcze po sali, co Szlangbaumuwaa za dalszy cig posdze i ledzenia go, i wrci do siebie, wzdychajc. "To jest okropne, e Stach ma wicej zaufania do ydw anieli do mnie..." "Po co on jednak kupuje ten dom, po co wdaje si z ckimi...A moe nie kupuje?... Moe to tylko pogoski?..." Tak si lka uwizienia w murach dziewidziesiciu tysicy rubli gotwki, e cay dzie tylko o tym myla. Bya chwila,e chcia wprost zapyta Wokulskiego, ale -zabrako mu odwagi. "Stach - mwi w sobie - wdaje si dzi tylko z panami, a ufa ydom. Co jemu po starym Rzeckim!..." Wic postanowi pj jutro do sdu i zobaczy, czy naprawd stary Szlangbaum kupi dom ckich i czy, jak mwi Klejn, dolicytuje go do dziewidziesiciu tysicy rubli. Jeeli to si sprawdzi, bdzie znakiem, e wszystko inne jest prawd. W poudnie wpad do sklepu Wokulski i zacz rozmawia z Rzeckim, wypytujc goo wczorajszy teatr i o to: dlaczego uciek zpierwszego rzdu krzese, a album kaza dorczy Rossiemu przez Pifkego. Ale pan Ignacy mia w sercu tyle alw i tyle wtpliwoci co do swego kochanego Stacha,e odpowiada mu pgbkiem i z nachmurzon twarz. Wic i Wokulski umilkn i opuci sklep z gorycz w duszy."Wszyscy odwracaj si ode mnie - mwi sobie - nawet Ignacy... Nawet on... Ale ty mito wynagrodzisz!... - doda ju na ulicy, patrzc w stron Alei Ujazdowskiej. Po wyjciu Wokulskiego ze sklepu Rzecki ostronie wypyta si "panw", w ktrym sdzie i o ktrej godzinie odbywaj si licytacje domw. Potem uprosi Lisieckiego o zastpstwo na jutro midzy dziesit z rana a drug po poudniu i z podwjn gorliwoci zabra si do swoich rachunkw. Machinalnie (cho bez bdu) dodawa dugie jak Nowy wiat kolumny cyfr, a w przerwach myla: Dzisiaj zmarnowaem blisko godzin, jutro zmarnuj z pi godzin, a wszystko dlatego, e Stach wicej ufa Szlangbaumom anieli mnie... Na co jemu kamienica?... Po jakiego diaba wdaje si z tym bankrutem ckim?... Skd mu strzelio do ba lata nawoski teatr i jeszcze dawa kosztowne prezenta temu przybdzie Rossiemu?..." Nie podnoszc gowy od ksig, siedzia przy kantorku do szstej; a tak by zatopiony w robocie, e ju nie tylko nie przyjmowa pienidzy, ale nawet nie widzia i nie sysza goci, ktrzy roili si i haasowali w sklepie jak olbrzymie pszczoy w ulu. Nie spostrzeg te jednegonajmniej spodziewanego gocia, ktrego "panowie" witali okrzykami i gonymi pocaunkami. Dopiero gdy przybysz, stanwszy nad nim, krzykn mu w ucho: - Panie Ignacy, to ja!... Rzecki ockn si, podnis gow, brwi i oczy w gr i zobaczy Mraczewskiego... - H?... - spyta pan Ignacy, przypatrujc si modemu elegantowi, ktry opali si, zmnia, a nade wszystko uty. - No, co... no, co sycha?... - cign pan Ignacy, podajc mu rk. - Co z polityki?... - Nic nowego - odpar Mraczewski. - Kongres w Berlinie robi swoje, Austriacy wezm Boni. - No, no, no... arty, arty!... A o maym Napoleonku co sycha?- Uczy si w Anglii w szkole wojskowej i podobno kocha si w jakiej aktorce. - Zaraz kocha si!... - powtrzy drwico pan Ignacy. - A do Francji nie wraca?... Jake si pan miewasz?... Skde si tu wzi?...No, gadaj prdko - zawoa Rzeckiwesoo, uderzajc go w rami. - Kiedye przyjecha?... - A to caa historia! - odpowiedzia Mraczewski, rzucajc si na fotel. - Przyjechalimy tu dzi z Suzinem o jedenastej... Od pierwszej do trzeciej bylimy z nim u Wokulskiego, a po trzeciej wpadem na chwil do matki i na chwil do pani Stawskiej... Pyszna kobieta, co?... - Stawska?... Stawska?... - przypomina sobie Rzecki, trc czoo. - Znasz j pan przecie. Ta pikna, co to ma creczk... Co to si tak podobaa panu... - Ach, ta!... wiem... Nie mnie si podobaa - westchn Rzecki - tylko mylaem, e dobra byaby z niej ona dla Stacha... - Paradny pan jeste - rozemia si Mraczewski. - Przecie ona ma ma... - Ma? - Naturalnie. Zreszt znane nazwisko. Przedczterema laty uciek biedak za granic, bo posdzali go o zabicie tej... - Ach, pamitam!... Wic to on?... Dlaczeg nie wrci, bo przecie okazao si, e nie winien?... - Rozumie si, e nie winien - prawi Mraczewski. - Ale swoj drog, jak dmuchn do Ameryki, tak po dzi dzie niema o nim wiadomoci. Pewnie biedak gdzie zmarnia, a kobieta zostaa ani pann, ani wdow... Okropny los!... Utrzymywa cay dom z haftu, z gry na fortepianie, z lekcyj angielskiego... pracowa cay dzie jak w i jeszcze nie mie ma... Biedne te kobiety!... My bymy, panie Ignacy, tak dugo nie wytrwali w cnocie, co?... O, wariat stary... - Kto wariat? - spyta Rzecki, zdumiony nagym przejciem w rozmowie. - Kt by, jeeli nie Wokulski - odpar Mraczewski. - Suzin jedzie do Parya i chcego gwatem zabra, bo ma tam robi jakieogromne zakupy towarw. Nasz stary nie zapaciby grosza za podr, miaby ksice ycie, bo Suzin im dalej od ony, tym szerzej rozpuszcza kiesze... Eh! i jeszcze zarobiby z dziesi tysicy rubli. - Stach... to jest nasz pryncypa zarobiby z dziesi tysicy? - spyta Rzecki. - Naturalnie. Ale c, kiedy tak ju zgupia... - No, no... panie Mraczewskil... - zgromi gopan Ignacy. - Ale sowo honoru, e zgupia. Bo przecie wiem, e jedzie na wystaw do Parya, i to lada tydzie... - Tak. - Wic nie wolaby jecha z Suzinem, nic nie wyda i jeszcze tyle zarobi?... Przez dwie godziny baga go Suzin: "Jed ze mn, Stanisawie Piotrowiczu", prosi, kania si i na nic... Wokulski nie i nie!... Mwi, e ma tutaj jakie interesa... - No, ma... - wtrci Rzecki. - O tak, ma... - przedrzenia go Mraczewski. - Najwikszy jego interes jestnie zraa Suzina, ktry pomg mu zrobi majtek, dzi daje mu ogromny kredyt i nieraz mwi do mnie, e nie uspokoi si, dopki Stanisaw Piotrowicz nie odoy sobie cho z milion rubli... I takiemu przyjacielowi odmawia tak drobnej usugi,zreszt bardzo dobrze opaconej! - oburzasi Mraczewski. Pan Ignacy otworzy usta, lecz przygryz je. O mao e si nie wygada w tej chwili, i Wokulski kupuje dom ckiego i e tak wielkie prezenta daje Rossiemu. Do kantorkazbliy si Klejn z Lisieckim. Mraczewski spostrzegszy, e s nie zajci, zacz rozmawia z nimi, a pan Ignacy znowu zosta sam nad swoj ksig. "Nieszczcie! - myla. - Dlaczego ten Stach nie jedzie darmo do Parya i jeszcze zniechca do siebie Suzina?... Jaki zy duch spta go z tymi ckimi... Czyby?... Eh! przecie on a tak gupi nie jest... A swoj drog, szkoda tej podry i dziesiciu tysicy rubli... Mj Boe! jak si to ludzie zmieniaj. Schyli gow i posuwajc palcem z dou do gry albo z gry na d, sumowa kolumny cyfr dugich jak Nowy wiat i Krakowskie Przedmiecie. Sumowa bez bdu, nawet z cicha mrucza, a jednoczenie myla sobie, e jego Stach znajduje si na jakiej fatalnej pochyoci. "To darmo - szepta mu gos ukryty na samym dnie duszy - to darmo!... Stach wklepa si w grub awantur... I z pewnoci w polityczn awantur, bo taki czowiek jak on nie wariowaby dla kobiety, choby nawet bya ni sama - panna... Ach, do diaba! omyliem si... Wyrzeka si, gardzi dziesicioma tysicami rubli, on, ktry om lat temu musia poycza ode mnie po dziesi rubli na miesic, aeby za to wykarmi si jak ndzarz... A teraz rzuca w boto dziesi tysicy rubli, pakuje w kamienic dziewidziesit tysicy, robi aktorom prezent po kilkadziesit rubli... Jak mi Bg miy, nic nie rozumiem! I to niby jest pozytywista, czowiek realnie mylcy... Mnie nazywaj starym romantykiem, ale przecie takich gupstw nie robibym... No,chocia jeeli zabrn w polityk..." Na tych medytacjach upyn mu czas do zamknicia sklepu. Gowa go troch bolaa, wic wyszed na spacer na Nowy Zjazd i wrciwszy do domu, wczenie spa si pooy. "Jutro - mwi do siebie - zrozumiem ostatecznie, co si wici. Jeeli Szlangbaum kupi dom ckiego i da dziewidziesit tysicy rubli, to znaczy, ego naprawd Stach podstawi i ju jest skoczonym wariatem... A moe te Stach nie kupuje kamienicy, moe to wszystko plotki?... Zasn i nio mu si, e w oknie jakiego wielkiego domu widzi pann Izabel, do ktrej stojcy obok niego Wokulski chce biec. Na prno zatrzymuje go pan Ignacy, a pot oblewa mu cae ciao. Wokulski wyrywa si i znika w bramie kamienicy. "Stachu, wr si!..." - krzyczy pan Ignacy,widzc, e dom poczyna si chwia. Jako dom zawala si. Panna Izabela, umiechnita, wylatuje z niego jak ptak, a Wokulskiego nie wida... "Moe wbieg na podwrko i ocala..." - myli pan Ignacy i budzi si z mocnym biciem serca. Nazajutrz pan Ignacy budzi si na kilka minut przed szst; przypomina sobie, e to dzi wanie licytuj kamienic ckiego,e ma przypatrze si temu widowisku, i zrywa si z ka jak spryna. Biegnie boso do wielkiej miednicy, oblewa si cay zimn wod i patrzc na swoje patykowate nogi, mruczy: "Zdaje mi si, e troch utyem." Przy skomplikowanym procesie mycia si pan Ignacy robi dzi taki zgiek, e budzi Ira. Brudny pudel otwiera jedyne oko, jakiemu pozostao, i snad dostrzegszy niezwyke oywienie swego pana, zeskakujez kufra na podog. Przeciga si, ziewa, wydua w ty jedn nog, potem drug nog, potem na chwil siada naprzeciw okna, za ktrym sycha bolesny krzyk zarzynanej kury, i zmiarkowawszy, e naprawd nic si nie stao, wraca na swojpociel. Jest przy tym tak ostrony czy moe rozgniewany na pana Ignacego za faszywy alarm, e odwraca si grzbietem do pokoju, a nosem i ogonem do ciany, jakgdyby panu Ignacemu chcia powiedzie: "Ju ja tam wol nie widzie twojej chudoci." Rzecki ubiera si w oka mgnieniu i z piorunujc szybkoci wypija herbat, nie patrzc ani na samowar, ani na sucego, ktry go przynis. Potem biegnie do sklepujeszcze zamknitego, przez trzy godziny rachuje bez wzgldu na ruch goci i rozmowy "panw" i punkt o dziesitej mwido Lisieckiego: - Panie Lisiecki, wrc o drugiej... wiedzia mu u o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc4fccL,c:;- Koniec wiata! - mruczy Lisiecki. - Musiao trafi si co nadzwyczajnego, jeeli ten safandua wychodzi o takiej porze do miasta... Stanwszy na chodniku przed sklepem, pan Ignacy dostaje ataku wyrzutw sumienia. "Co ja dzi wyrabiam?... - myli. - Co mnie obchodz licytacje, choby paacw, nie tylko kamienic?... " I waha si: czy i do sdu, czy wraca dosklepu? W tej chwili widzi na Krakowskim przejedajc dorok, a w niej dam wysok, chud i mizern, w czarnym kostiumie. Dama wanie patrzy na ich sklep, a Rzecki w jej zapadych oczach i lekko posiniaych ustach spostrzega wyraz gbokiej nienawici. "Dalibg, e to baronowa Krzeszowska... - mruczy pan Ignacy. - Oczywicie, jedzie na licytacj... Awantura!... Budz si w nim jednak wtpliwoci. Kto wie, czy baronowa jedzie do sdu; moe to wszystko plotki?... "Warto sprawdzi" - myli pan Ignacy, zapomina o swoich obowizkach dysponenta i najstarszego subiekta. I poczyna i za dorok. Ndzne konie wlok si tak powoli, e pan Ignacy moe obserwowa wehiku na caej przestrzeni do kolumny Zygmunta. W tym miejscu doroka skrca na lewo, a Rzecki myli: "Rozumie si, e jedzie baba na Miodow. Taniej kosztowaaby j podr na miotle..." Przez dom Rezlera (ktry przypomina mu onegdajsz pijatyk!) i cz Senatorskiej pan Ignacy dostaje si na Miodow. Tu, przechodzc okoo skadu herbaty Nowickiego, wstpuje na chwil, aeby powiedzie wacicielowi: "Dzie dobry!" - iszybko ucieka, dalej mruczc: "Co on sobie pomyli, zobaczywszy mnie o tej godzinie na ulicy?... Naturalnie pomyli, e jestem najpodlejszy dysponent, ktry zamiast siedzie w sklepie, ajdaczy si po miecie... Oto los!..." Przez pozosta cz drogi do sdu trapi pana Ignacego sumienie.Przybiera ono posta olbrzyma z brod, w tym jedwabnym kitlu i takiche spodniach, ktry dobrodusznie a zarazem ironicznie patrzc mu w oczy mwi: "Powiedz mi pan, panie Rzecki, jaki to porzdny kupiec wasa si o tej porze po miecie? Pan jeste taki kupiec jak ja baletnik..." I pan Ignacy czuje, e nie moe nic odpowiedzie surowemu sdziemu. Rumieni si, potnieje i ju chce wraca do swoich ksig (w taki jednake sposb, aeby go zobaczy Nowicki), gdy nagle widzi przed sob dawny paac Paca. "Tu bdzie licytacja!" - mwi pan Ignacy i zapomina o skrupuach. Olbrzym z brod, w tym jedwabnym kitlu, rozpywa si przed oczyma jego duszy jak mga. Rozejrzawszysi w sytuacji, pan Ignacy przede wszystkim spostrzega, e do gmachu sdowego prowadz dwie olbrzymie bramy idwoje drzwi. Nastpnie widzi cztery rnejwielkoci gromady starozakonnych z minamibardzo powanymi. Pan Ignacy nie wie, dokd i, idzie jednak do tych drzwi, przed ktrymi stoi najwicej starozakonnych, domylajc si, e tam wanie odbywa si licytacja. W tej chwili przed gmach sdu zajeda powz, a w nim pan cki. Pan Ignacy nie moe pohamowa czci dla jego piknych, siwych wsw i podziwu dla jego humoru. Pan cki bowiem nie wyglda tak jak bankrut, ktremu licytuj kamienic, ale jakmilioner, ktry przyjecha do rejenta, aeby podnie drobn sum stu kilkudziesiciu tysicy rubli. Pan cki wysiada uroczycie z powozu, triumfalnym krokiem zblia si do drzwi sdowych, a jednoczenie z drugiej strony ulicy przybiega do niego dentelmen, majcywszelakie pozory prniaka, ktry jednakejest adwokatem. Po bardzo krtkim, a nawet niedbaym powitaniu pan cki pyta dentelmena: - C?... kiedy?... - Za godzink... moe troch duej... - odpowiada dentelmen. - Wyobra pan sobie - mwi z dobrotliwym umiechem pan cki - e przed tygodniem jeden mj znajomy wzi dwakro za dom, ktry go kosztowa sto pidziesit tysicy.A e mj kosztowa mnie sto tysicy, wic powinienem wzi w tym stosunku ze sto dwadziecia pi... - Hum!... hum!... - mruczy adwokat. - Bdziesz si pan mia - cignie pan Tomasz - z tego, co powiem (bo wy lubicie artowa z przeczu i snw), a jednak dzinio mi si, e mj dom poszed za sto dwadziecia tysicy... Mwi to panu przed licytacj, uwaasz?... Za par godzin przekonasz si, e nie naley mia si ze snw... S rzeczy na niebie i ziemi... - Hum!... hum!... - odpowiada adwokat i obaj panowie wchodz w pierwsze drzwi gmachu. "Chwaa Bogu! - myla pan Ignacy. - Jeeli cki wemie sto dwadziecia tysicy za swj dom, to znaczy, e Stach nie zapaci za niego dziewidziesiciu tysicy rubli." Wtem ktolekko dotyka jego ramienia. Pan Ignacy oglda si i widzi za sob starego Szlangbauma. - Czy moe pan mnie szuka? - pyta sdziwy yd, bystro patrzc mu w oczy. - Nie, nie... - odpowiada zmieszany pan Ignacy. - Pan nie ma do mnie aden interes?... - powtarza Szlangbaum mrugajc czerwonymipowiekami. - Nie, nie... - Git! - mruczy Szlangbaum i odchodzi midzy swoich wspwyznawcw. Panu Ignacemu robi si zimno: obecno Szlangbauma w tym miejscu budzi w nim nowe podejrzenie. Aby je rozproszy, pan Ignacy pyta stojcego przy drzwiach wonego, gdzie odbywaj si licytacje. Wony wskazuje mu schody. Pan Ignacy biegnie na gr i wpada do jednej sali. Uderza go tum starozakonnych,suchajcych z najwikszym skupieniem jakiej mowy. Rzecki poznaje, e w tej chwili toczy si tu sprawa przed sdem, eprzemawia prokurator i e chodzi o grube oszustwo. W sali jest duszno; mow prokuratora tumi nieco haas doroek. Sdziowie wygldaj, jakby drzemali, adwokat ziewa, oskarony ma min, jakby chcia oszuka sd najwyszej instancji, starozakonni przypatruj mu si ze wspczuciem, a oskarenia suchaj z uwag. Niektrzy przy kadym silniejszym zarzucie prokuratora krzywi si i sycz: "Aj-waj!..." Pan Ignacy opuszcza sal; nie dla tej sprawy tu przyszed. Znalazszy si w przedsionku, pan Ignacy chce i na drugie pitro; jednoczenie omija go schodzca stamtd baronowa Krzeszowska w towarzystwie mczyzny, ktry ma powierzchowno znudzonego nauczyciela jzykw staroytnych. Jest to jednak adwokat, o czym wiadczy srebrny znaczek, przypity do klapy bardzo wytartego fraka, szaraczkowe za spodnie kapana sprawiedliwoci s na kolanach takwytoczone, jak gdyby ich waciciel, zamiast broni swoich klientw, nieustannieowiadcza si bogini Temidzie. - Wic jeeli dopiero za godzin - mwi jkliwym gosem pani Krzeszowska - w takim razie pjd teraz do Kapucynw... Niesdzi pan... - Nie sdz, aeby wizyta pani u Kapucynwwpyna na przebieg licytacji - odpowiada znudzony adwokat. - Gdyby jednak pan mecenas szczerze chcia, gdyby pobiega... Mecenas w wytoczonych spodniach niecierpliwie potrzsa rk. - Ach, pani dobrodziejko - mwi - ja ju tyle nabiegaem si w sprawie tej licytacji,e choby dzisiaj naley mi si spoczynek. W dodatku mam za kilka minut urzdwk o zabjstwo... Widzi pani te pikne damy?... Wszystkie id sucha mojej obrony... Efektowna sprawa!... - Wic pan mecenas opuszcza mnie? - wykrzykuje baronowa. - Ale bd... bd nasali - przerywa jej adwokat - bd przy licytacji, tylko niech mi pani zostawi cho par minut do pomylenia o moim zabjcy... I wpada w otwarte drzwi, nakazujc wonemu, aeby nikogo nie wpuszcza. - O Boe! - mwi baronowa na cay gos - ndzny zabjca ma obroc, ale biedna, samotna kobieta na prno szuka czowieka, ktryby uj si za jej honorem, za jej spokojem, za jej mieniem...Poniewa pan Ignacy nie chce by tym czowiekiem, wic piesznie ucieka na d, potrcajc mode, pikne i eleganckie kobiety, ktre przypdzia tu dza wysuchania sawnego procesu o zabjstwo. To lepsze anieli teatr; aktorzy bowiem urzdowego widowiska graj jeeli nie lepiej, to z pewnoci celniej od dramatycznych. Na schodach wci rozlegaj si lamentacjepani Krzeszowskiej i miechy modych, piknych i eleganckich kobiet, pieszcych na ogldanie zabjcy, pokrwawionej odziey, siekiery, ktr zabi swoj ofiar,i spoconych sdziw. Pan Ignacy ucieka z sieni a na drug stron ulicy; na rogu Kapitulnej i Miodowej wpada do cukierni i kryje si w tak ciemnym kcie, w ktrym nie mogaby ju pozna go nawet pani Krzeszowska. Kae sobie poda filiank pienistej czekolady, zasania si podart gazet i widzi, e w tym maym pokoiku znajduje si drugi, jeszcze ciemniejszy kt, w ktrym mieci si pewien okazaej tuszy jegomo i jaki zgarbiony yd. Pan Ignacy myli, e okazay jegomo jest co najmniej hrabi i wacicielem wielkich dbr na Ukrainie, a yd jego faktorem; tymczasem za sucha toczcej si midzy nimi rozmowy. - Panie dobrodzieju - mwi zgarbiony yd - eby nie to, e pana dobrodzieja nikt nie zna w Warszawie, to ja bym panu za ten interes nie da nawet dziesi rubli. A tak zarobi pan dobrodziej dwadziecia pi... - I wystoj si z godzin w dusznej sali! - odmrukuje jegomo. - Prawda - cignie dalej yd - e w naszym wieku ciko stoi, no, ale takie pienidze to te nie chodz piechot... A jak pan bdzie mia reputacj, kiedy si dowiedz, e pan dobrodziej chcia kupi kamienic zaosiemdziesit tysicy rubli?... - Niech bdzie. Ale dwadziecia pi rubli gotwk na st... - Niech Bg zabroni! - odpowiada yd. - Pan dobrodziej dostanie do rki pi rubli, a dwadziecia pjdzie na dug tego nieszczliwego Seliga Kupferman, co ju przez dwa lata grosza od pana nie widzia, cho ma wyrok. Okazay pan uderza rk wst marmurowy i chce wychodzi. Zgarbiony yd chwyta go za po surduta, znowu sadza na krzele i ofiaruje sze rubli gotwk. Po kilkuminutowym targu strony godz si na osiem rubli, z ktrych siedem bd wypacone po licytacji, a rubel natychmiast.yd opiera si, ale majestatyczny pan jednym argumentem rozcina jego wahania: - Przecie, do diaba, musz odda za herbat i ciastka! yd wzdycha, z zatuszczonej portmonetki wydobywa najbardziej podarty papierek i wyprostowawszy go kadzie na marmurowym stole. Nastpnie wstaje i leniwie opuszcza ciemny pokoik, a pan Ignacy przez dziurk gazety poznaje w nimstarego Szlangbauma. Pan Ignacy piesznie dopija czekolad i ucieka z cukierni na ulic. Ju obrzyda mu licytacja, ktrej ma pene uszy i pen gow. Chce w jaki sposb przepdzi zbywajcy mu czas i spostrzegszy otwarty koci Kapucynw, kieruje si do niego, bdc pewnym, e w wityni znajdzie spokj, przyjemny chodek, a nadewszystko, e tam przynajmniej nie usyszyo licytacji. Wchodzi do kocioa i istotnie znajduje cisz i chd, a nadto nieboszczyka na katafalku otoczonego wiecami, ktre si jeszcze nie pal, i kwiatami, ktre ju nie pachn. Od pewnego czasu pan Ignacy nie lubi widoku trumny, wic skrca na lewo i widzi klczc na posadzce w czarnym stroju kobiet. Jest to baronowa Krzeszowska, kornie zgita ku ziemi; bije si w piersi i co chwil podnosi chustk do oczu. "Jestem pewny, i modli si o to, aeby dom ckiego poszed za szedziesit tysicy rubli" - myli pan Ignacy. Lecz e i widok pani Krzeszowskiej nie wydaje mu sipontnym, wic cofa si na palcach i przechodzi na praw stron kocioa. Tu znajduje si tylko par kobiet: jedna pgosem odmawia raniec, druga pi. Zreszt nikogo wicej, tylko spoza filaru wychyla si redniego wzrostu mczyzna energicznie wyprostowany, pomimo siwych wosw, i szepczcy modlitw z zadart gow. Rzecki poznaje w nim pana ckiego i myli:"Jestem pewny, e ten prosi Boga, aeby jego dom poszed za sto dwadziecia tysicy rubli..." Potem piesznie opuszcza koci, zastanawiajc si, w jaki te sposb dobry Bg zadowoli sprzeczne dania pani baronowej Krzeszowskiej i pana Tomasza ckiego? Nie znalazszy, czego szuka, ani w cukierni, ani w kociele, pan Ignacy zaczyna spacerowa po ulicy, niedaleko sdowego gmachu. Jest bardzo zmieszany; zdaje mu si, e kady przechodzie patrzymu drwico w oczy, jakby mwi: "Nie wolaby to, stary obuzie, pilnowa sklepu?", i e z kadej doroki wyskoczy ktry z "panw" donoszc mu, e sklep spali si lub zawali. Wic znowu myli: czyby nie lepiej byo da za wygran licytacji, a wrci do swoich ksig i kantorka, gdy nagle syszy rozpaczliwy krzyk. To jaki ydek wychyli si przez okno sali sdowej i co wrzasn do gromady swoichwspwyznawcw, ktrzy na to haso rzucili si do drzwi toczc si, potrcajcspokojnych przechodniw i tupic niecierpliwie nogami jak sposzone stado owiec w ciasnej owczarni. "Aha, ju zacza si licytacja!"... - mwi do siebie pan Ignacy, idc za nimi na gr. W tej chwili czuje, e kto pochwyci go z tyu za rami, i odwrciwszy gow, widzi owego majestatycznego pana, ktry od Szlangbauma dosta w cukierni rubla zadatku. Okazay pan widocznie bardzo si pieszy, gdy obu piciami toruje sobie drog pord zbitej masy cia starozakonnych woajc: - Na bok, parchy, kiedy ja id na licytacj!... ydzi, wbrew swoim zwyczajom, usuwaj si i patrz na niego z podziwem. - Jakie on musi mie pienidze! - mruczy jeden z nich do swego ssiada. Pan Ignacy, ktry jest nieskoczenie mniej miaym anieli okazay jegomo, zamiast pcha sijak on, zdaje si na ask i nieask losu. Prd starozakonnych ogarnia go ze wszystkich stron. Przed sob widzi zatuszczony konierz, brudny szalik i jeszcze brudniejsz szyj; za sob czuje zapach wieej cebuli; z prawej strony jaka szpakowata broda opiera mu si na obojczyku, a z lewej silny okie uciska murk a do cierpnicia. Gniot go, popychaj, szarpi za odzie. Kto chwyta go za nogi, kto siga do kieszeni, kto uderza go midzy opatki. Nadchodzi chwila, w ktrej pan Ignacy sdzi, e poami mu klatk piersiow. Podnosi oczy do nieba i widzi, e jest we drzwiach. Ju, ju... zadusz go... Nagle czuje przed sob puste miejsce, uderza gow w czyje wdziki, nie dosy starannie zasonite po surduta, i - jest w sali. Odetchn... Za nim rozlegaj si krzyki i wymylania licytantw, a od czasu do czasuupomnienia wonego: - Czego panowie tak si tocz... C to, panowie s bydo czy co?... "Nie wiedziaem, e tak trudno dosta si na licytacj!..." - wzdycha pan Ignacy. Mija dwie sale, tak puste, e nie wida w nich ani krzesa na pododze, ani gwodzia w cianie. Sale te tworz przysionek jednego z wydziaw sprawiedliwoci, lecz s widne i wesoe. Przez otwarte okna wlewaj si tu potoki sonecznych blaskw i gorcy lipcowy wiatr nasycony warszawskimi pyami. Pan Ignacy syszy wiergot wrbli i nieustanny turkot doroeki doznaje dziwnego uczucia dysharmonii. "Czy podobna - mwi - aeby sd wyglda tak pusto jak nie wynajte mieszkanie i - tak wesoo?..." Zdaje mu si, e zakratowane okna i szare ciany, poyskujce wilgoci, a obwieszone kajdanami, nierwnie lepiej odpowiadayby sali, w ktrej skazuj ludzi na wieczne lub doczesne wizienia. Ale ot i sala gwna, do ktrej biegn wszyscy starozakonni i gdzie skupia si cay interes licytacji. Jest to pokj tak rozlegy, e mona by w nim tacowa we czterdzieci par mazura, gdyby nie niska bariera, ktra dzieli go na dwie czci: cywiln i licytacyjn. W czci cywilnej znajduje si kilka wyplatanych kanap, w czci licytacyjnej - estrada, a na niej duyst, majcy form rogala pokrytego zielonym suknem. Za stoem spostrzega panIgnacy trzech dygnitarzw, majcych acuchy na szyi i senatorsk powag na obliczach; s to komornicy. Na stole przed kadym dygnitarzem ley stos papierw reprezentujcych wystawione na sprzeda nieruchomoci. Za midzy stoem i barier, tudzie przed barier, toczy si ciba interesantw. Wszyscy oni maj zadarte gowy i patrz na komornikw ze skupieniem ducha, ktrego mogliby im pozazdroci natchnieni asceci przypatrujcy si witym wizjom. W sali pomimo otwartych okien unosi si wo rodkujca midzy zapachem hiacyntu istarego kitu. Pan Ignacy domyla si, e jest to wo chaatw. Wyjwszy turkot doroek, w sali jest dosy cicho. Komornicymilcz, zatopieni w swoich aktach, licytanciwrc o drugiej... wiedzia mu u o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c[ c0c%*C Wh6 >rwnie milcz, zapatrzeni w komornikw; reszta za publicznoci, zebrana w cywilnejpoowie izby i podzielona na grupy, wprawdzie szemrze, ale po cichu. Nie majinteresu, aeby ich syszano. Tym wic goniej rozlega si jk baronowej Krzeszowskiej, ktra, trzymajcswego adwokata za klapy fraka, mwi z gorczkowym popiechem: - Bagam pana, nie odchod... No... dam panu wszystko, co zechcesz... - Tylko, pani baronowo, bez adnych pogrek! - odpowiada adwokat. - Ja przecie nie gro, ale nie opuszczaj mnie pan!... - deklamuje z prawdziwym uczuciem baronowa. - Przyjd na licytacj, ale teraz musz ido mego zabjcy... - Tak!... wic ndzny morderca wicej budziw panu wspczucia anieli opuszczona kobieta, ktrej mienie, honor, spokj.... Nagabany adwokat ucieka tak szybko, e jego spodnie wydaj si jeszcze bardziej wytoczonymi na kolanach, anieli s w istocie. Baronowa chce za nim biec, lecz w tej chwili pada w objcia jakiego jegomoci, ktry uywa bardzo szafirowych okularw i ma fizjognomi zakrystiana. - O co pani chodzi, droga pani? - mwi sodko jegomo w szafirowych okularach. - aden adwokat nie podbije pani ceny domu... to ja jezdem od tego... Desz pani jeden procent od kadego tysica rubli wyej nad sum pocztkow i dwadziecia rubelkw na koszta... Baronowa Krzeszowska odskakuje od niego i wygiwszy si w ty jak artystka grajca tragiczn rol, odpowiada mu jednym tylko wyrazem: - Szatanie!... Jegomo w okularach poznaje, e le trafi, i cofa si skonsternowany. Jednoczenie zabiega mu drog inny jegomo, majcy min skoczonego ajdaka, i co mu szepcze przez kilka minutz bardzo oywion gestykulacj. Pan Ignacyjest pewny, e ci dwaj panowie pobij si; oni jednak rozchodz si bardzo spokojnie, a jegomo z min ajdaka zblia si do baronowej Krzeszowskiej i mwi pgosem: - Jeeli pani baronowa co zaryzykuje, moemy nie dopuci nawet do siedemdziesiciu tysicy rubli. - Zbawco!.. - woa baronowa. - Widzisz przed sob kobiet skrzywdzon i osamotnion, ktrej mienie, honor i spokj... - Co mi tam honor - mwi jegomo z ajdack fizjognomi. - Da pani dziesi rubli zadatku? Odchodz oboje w najdalszy kt sali i przedoczyma pana Ignacego kryj si za grup starozakonnych. W tej grupie znajduje si stary Szlangbaum i mody bez zarostu, tak blady i wycieczony, e pan Ignacy sdzi, i bardzo niedawno musia wstpi w zwizki maeskie. Stary Szlangbaum co wykada wycieczonemu ydkowi, ktremu coraz wicej baraniej oczy; co by mu jednak wykada? pan Ignacy nie moe si domyle. Odwraca si wic w drug stron sali i spostrzega o par krokw od siebie pana ckiego z jego adwokatem, ktry widocznie nudzi si i chciaby gdzie i. - Gdyby cho sto pitnacie... no - sto dziesi tysicy!... - mwi pan cki. - Przecie pan adwokat musisz zna jakie sposoby... - Hum!... hum!... - mwi adwokat, tsknie spogldajc na drzwi. - Pan da zbyt wysokiej ceny... Sto dwadziecia tysicy za dom, za ktry dawano szedziesit... - Ale, panie, on kosztowa mnie sto tysicy... - Tak... Hum!... hum!... Troch pan przepaci... - Ja te - przerywa mu pan cki - dam tylko stu dziesiciu... I zdaje mi si, e kiedy jak kiedy, ale w tym razie powinien by mi pan adwokat dopomc... S przecie jakie sposoby, ktrych ja nie znam, nie bdc prawnikiem... - Hum!... hum!... - mruczy adwokat. Na szczcie jeden z kolegw(odziany rwnie we frak ze srebrnym znaczkiem) wywoujego z sali; w minut za pniej zblia si dopana ckiego jegomo w szafirowych okularach, z min zakrystiana, i mwi: - O co panu chodzi, panie hrabio?... aden adwokat nie podbije panu ceny domu... Od tego ja jezdem... Desz pan hrabia dwadziecia rubli na koszta i jeden procent od kadego tysica nad szedziesit tysicy... Pan cki patrzy na zakrystiana z wielk pogard; kadzie nawet obie rce w kieszenie spodni (co jemu samemu wydaje si dziwnym) i mwi: - Dam jeden procent od kadego tysica wyej nad sto dwadziecia tysicy rubli... Zakrystian w szafirowych okularach kania si, poruszajc przy tym lew opatk, i odpowiada: - Przepreszem pana hrabiego... - Stj! - przerywa pan cki. - Wyej nad sto dziesi... - Przepreszem. - Nad sto. - Przepreszem. - Niech was pioruny!....Wic ile chcesz?... - Jeden procencik od sumy wyszej nad siedemdziesit i dwadziecia rubelkw na koszta... - mwi kaniajc si do ziemi zakrystian. - Dziesi rubli wemiesz? - pyta fiokowy z gniewu pan cki. - Ja i rubelkiem nie pogardz... Pan cki wydobywa wspaniay pugilares, zniego cay pk szeleszczcych dziesiciorublwek i jedn z nich daje zakrystianowi, ktry schyla si do ziemi. - Zobaczy janie wielmony pan... - szepcze zakrystian. Obok pana Ignacego stoi dwch ydw: jeden wysoki, niady, z brod tak czarn, e wpada w kolor granatowy, drugi ysy, ztak dugimi faworytkami, e walaj mu klapy surduta. Dentelmen z faworytami na widok dziesiciorublwek pana ckiego umiecha si i mwi pgosem do piknegobruneta: - Pan wydzysz te pynidze u ten szlachcic...Pan syszysz, jak ony klaskaj?... Ony tak czesz sz, e mnie widz... Pan to rozumysz, panie Cynader?... - cki jest paski klient? - pyta pikny brunet. - Dlaczego on nie ma bycz mj? - Co on ma? - mwi brunet. - On ma... on ma - szostre w Krakowie, ktra, rozumysz pan, zapysaa dla jego crki... - A jeeli ona nic nie zapisaa?... Dentelmen z faworytami na chwil tropi si. - Tylko mi pan nie mw takie gupie gadanie!... Dlaczego szostra z Krakowa nie ma im zapysa, kiedy ona jest chora?.. - Ja nic nie wiem - odpowiada pikny brunet. (Pan Ignacy przyznaje w duchu, e tak piknego mczyzny nigdy jeszcze nie widzia). Ale on ma crk, panie Cynader... - mwi niespokojnie waciciel bujnych faworytw.- Pan zna jego crk, t pann Izabel, panie Cynader?... Ja sam dabym jej, no beztargu, sto rubli... - Ja bym da sto pidziesit - mwi pikny brunet - ale swoj drog cki to niepewny interes. - Niepewny?... A pan Wokulski to co?... - Pan Wokulski, no... to jest wielki interes - odpowiada brunet. - Ale ona jest gupia i cki jest gupi, i oni wszyscy s gupi. I oni zgubi tego Wokulskiego, a on im nie da rady... Panu Ignacemu pociemniao w oczach. "Jezus! Maria! - szepcze. - Wic ju nawet przy licytacjach mwi o Wokulskim i o niej... I jeszcze przewiduj, e go zgubi... Jezus! Maria!..." Okoo stou zajtego przez komornikw robi si may zamt; wszyscy widzowie pchaj si w tamtym kierunku. Stary Szlangbaum rwnie zblia si do stou, a po drodze kiwa na zniszczonego ydka i nieznacznie mruga na okazaego pana, z ktrym niedawno rozmawia w cukierni. Wspczenie wbiega adwokat pani Krzeszowskiej; nie patrzc na ni zajmuje miejsce przed stoem i mruczy do komornika: - Prdzej, panie, prdzej, bo dalibg! nie mam czasu... W kilka za minut po adwokacie wchodzi do sali nowa grupa osb. Jest tam para maonkw nalecych, zdaje si, do profesji rzeniczej, jest stara dama z kilkunastoletnim wnukiem i dwu panw: jeden czerstwy i siwy, drugi kdzierzawy, wygldajcy na suchotnika. Obaj maj potulne fizjognomie i podniszczone odzienia,lecz na ich widok ydzi poczynaj szemra ipokazywa palcami z wyrazem podziwu i szacunku. Obaj staj tak blisko pana Ignacego, e ten mimo woli musi wysucha rad, jakich siwyjegomo udziela kdzierzawemu: - Rb, mwi tobie, Ksawery, jak ja. Ja nie piesz si, jak Boga kocham. Ju trzy lata,mwi tobie, chc kupi niewielki domik, ot taki sobie za sto, za dwiecie tysicy, na stare lata, ale nie piesz si. Wyczytuj jasobie, ktre chaty id na licytacje, ogldujja ich sobie powoli, kalkuluj ja sobie w gowie, a potem - zachodz ja sobie tu i sucham, co ludzie daj. I kiedy, mwi tobie, ju nabraem dowiadczenia i w tym roku chciaem ju co kupi, ceny jak raz wniepraktykowany sposb skoczyy, psiakrew, i musz na nowo kalkulowa... Ale jak we dwu poczniem si przysuchiwa, to mwi tobie; ubijemy interes... - Czycho!... - zawoano od stou. W sali ucicho, a pan Ignacy sucha opisu kamienicy, pooonej tu i tu, majcej trzy oficyny i trzy pitra, plac, ogrd itd. W trakcie tego wanego aktu pan cki robi si na przemian blady i fioletowy, a pani Krzeszowska co chwil podnosi do nosa krysztaowy flakonik w zotej oprawie. - Znam ten dom! - wykrzykuje nagle jegomo w szafirowych okularach z min zakrystiana. - Znam ten dom!... Z zamknitymi oczami wart sto dwadziecia tysicy rubli... - Co pan zawracasz! - odzywa si stojcy obok baronowej Krzeszowskiej pan z fizjognomi ajdaka. - Co to za dom?... Rudera... trupiarnia!... Pan cki robi si bardzo fioletowy. Kiwa nazakrystiana i pyta go szeptem: - Kto jest tamten otr?... - Tamten?... - pytazakrystian. - To szubrawczyna!... Niech pan hrabia nie zwaa na niego I mwina cay gos: - Sowo honoru, za ten dom miao mona da sto trzydzieci tysicy... - Kto jest ten nikczemnik? - pyta baronowa jegomocia z ajdack min. - Kto jest ten w niebieskich okularach?... - Tamten?... - odpowiada zapytany. - To znany szubrawiec... niedawno siedzia na Pawiaku... Niech pani na niego nie zwaa... Plun nie warto... - Cicho tam!... - woa urzdowy gos od stou. Zakrystian mruga na pana ckiego, umiechajc si familiarnie, i pcha si do stou midzy licytantw. Jest ich czterech: adwokat baronowej, okazay pan, stary Szlangbaum i zniszczony ydek, obok ktrego staje zakrystian. - Szedziesit tysicy i piset rubli - mwi cicho adwokat pani Krzeszowskiej. - Dalibg! wicej nie warto... wtrca jegomo z min ajdaka. Baronowa triumfalnie spoglda na pana ckiego. - Szedziesit pi... - odzywa si majestatyczny pan. - Szedziesit pi tysicy i sto rubli - bekocze blady ydek. - Szedziesit sze... - dodaje Szlangbaum. - Siedemdziesit tysicy! - wrzeszczy zakrystian. - Ach! ach! ach!... - wybucha paczem baronowa, upadajc na wyplatan kanapk. Jej adwokat szybko odchodzi od stou i biegnie broni zabjcy. - Siedemdziesit pi tysicy!... - woa okazay pan. - Umieram!... - jczy baronowa. W sali robi si ruch. Stary Litwin chwyta pod rk baronow, ktr odbiera mu Maruszewicz, nie wiadomo skd przybyy na ten uroczysty wypadek. Zanoszca si odpaczu baronowa, wsparta na Maruszewiczu, opuszcza sal, zorzeczc przy tym swemu adwokatowi, sdowi, licytantom i komornikom. Pan cki blado umiecha si, a tymczasem zniszczony ydek mwi: - Osiemdziesit tysicy i sto rubli... - Osiemdziesit pi... - wtrca Szlangbaum. Pan cki cay zamienia si we wzrok i such. Wzrokiem dostrzega ju tylko trzechlicytantw, a suchem chwyta wyrazy otyego pana: - Osiemdziesit osiem tysicy... - Osiemdziesit osiem i sto rubli - mwi mizerny ydek. - Niech bdzie dziewidziesit - koczy stary Szlangbaum, uderzajc rk w st. - Dziewidziesit tysicy - mwi komornik - po raz pierwszy... Pan cki, zapomniawszy o etykiecie, pochyla si do zakrystiana i szepcze mu: - Licytuje pan!... - Co si pan tak skrobiesz?... - pyta zakrystian zniszczonego ydka. - A co si pan rozbijasz? - odzywa si do zakrystiana drugi komornik. - Kupisz pan dom czy co?... Wyno si pan!... - Dziewidziesit tysicy po raz drugi!... - woa komornik. Pan cki robi si szary na twarzy. - Dziewidziesit tysicy rubli po raz... trzeci!... - powtarza komornik i uderza maym motkiem o zielone sukno. - Szlangbaum kupi!... - odzywa si jaki gos na sali. Pan cki toczy dokoa bdnym wzrokiem i teraz dopiero spostrzega swego adwokata. - A, panie mecenasie - mwi drcym gosem - tak si nie godzi!... - Co si nie godzi?.. - Nie godzi si... to jest nieuczciwie!... - powtarza wzburzony pan cki. - Co si nie godzi?.. - odpowiada ju nieco podraniony adwokat. - Po spaceniu hipotecznych dugw zyskuje pan trzydzieci tysicy rubli... - Ale mnie ten dom kosztowa sto tysicy, amg by pj, gdyby lepiej pil-no-wa-no... za sto dwadziecia tysicy... - Tak - potwierdza zakrystian - dom wart ze sto dwadziecia tysicy... - O!... syszy pan, panie mecenasie?... - mwi pan cki. - Gdyby si dopilnowano... - Ale, panie, prosz mi nie mwi impertynencyj!... Sucha pan rad poktnych doradcw, otrw z Pawiaka... - O, bardzo prosz... - odpowiada obraony zakrystian. - Nie kady jest otrem, kto siedzia na Pawiaku... A co do udzielania rad... - Tak... dom by wart sto dwadziecia tysicy!... - odzywa si cakiem nieoczekiwany sprzymierzeniec w osobie jegomocia z ajdack min. Pan cki patrzy na niego szklanymi oczyma, ale jeszcze nie moe zorientowa si w sytuacji. Nie egna si z adwokatem, nakada w sali kapelusz i wychodzc mruczy: "Straciem przez ydw i adwokatw ze trzydzieci tysicy rubli... Mona byo dosta sto dwadziecia tysicy..." I stary Szlangbaum ju wychodzi; wtem zastpuje mu drog pan Cynader, w piknybrunet, ktremu rwnego nigdy nie widzia pan Ignacy. - Co to pan za interesa robi, panie Szlangbaum? - mwi pikny brunet. - Ten dom mona byo kupi za siedemdziesit jeden tysicy. On dzi wicej niewart... - Dla jednego niewart, dla drugiego wart; jazawsze robi tylko dobre interesa - odpowiada zamylony Szlangbaum. Nareszcie i Rzecki opuszcza sal, w ktrej odbywa si inna licytacja i gromadzi si nowa publiczno. Pan Ignacy z wolna schodzi ze schodw i myli: "A wic dom kupi Szlangbaum, i to za dziewidziesit tysicy, jak przepowiedzia Klejn. No, ale Szlangbaum to przecie nie Wokulski... Stach nie zrobibytakiego gupstwa... Nie!... I z t pann Izabel farsa, plotki..." ROZDZIA DZIEWITNASTY PIERWSZE OSTRZEENIE Bya pierwsza w poudnie, kiedy pan Ignacy zblia si do sklepu, zawstydzony iniespokojny. Jak mona zmarnowa tyle czasu... w porze najwikszego ruchu interesantw?... A nu w dodatku stao si jakie nieszczcie?... I co za satysfakcja wczy si po ulicach w upa, wrd kurzu i zapachu praonych asfaltw!... Istotnie, dzie by wyjtkowo gorcy i jaskrawy: chodniki i kamienie ziay arem, blaszanych szyldw ani latarniowych supw nie mona byo dotkn rk, a z nadmiaru wiata panu Ignacemu zachodziy zami oczy i czarne patki zasaniay mu pole widzenia. "Gdybym by Panem Bogiem - myla - poow lipcowych upaw zachowabym na grudzie..." Nagle spojrza na wystaw sklepow (wanie mija okna) i osupia. Wystawa ju drugi tydzie nie odnowiona!... Te same brzy, majoliki, wachlarze, te same neseserki, rkawiczki, parasole i zabawki!...Czy widzia kto podobne zgorszenie? "Ale ja jestem pody czowiek! - mrukn do siebie. - Onegdaj spiem si, dzi wczsi... Diabli wezm bud, jak amen w pacierzu..." Ledwie wszed do sklepu, niepewny, co mu wicej ciy: serce czy nogi? - gdy w tej chwili porwa go Mraczewski. Ju by ostrzyony na sposb warszawski, uczesany i uperfumowany jak dawniej i przez amatorstwo obsugiwa przychodzcych goci, sam bdc gociem, jeszcze z tak dalekich okolic. Miejscowi panowie nie mogli wyj z podziwu. - A bj si pan Boga, panie Ignacy - zawoa - trzy godziny czekam na pana! Wycie tu wszyscy gowy potracili... Wzi go pod rami i nie zwaajc na paru obecnych goci, ktrzy ze zdumieniem patrzyli na nich, pdem zacign Rzeckiegodo gabinetu, gdzie staa kasa. Tu osiwiaego w swoim zawodzie subiekta pchn na twardy fotel i stanwszy przed nim z zaamanymi rkoma, jak zrozpaczonyGermont przed Violett, rzek: - Wiesz pan co... Wiedziaem, e po moim wyjedzie std interes si rozprzgnie; alem nie przypuszcza, e tak prdko... No,bo e pan nie siedzisz w sklepie, mniejsza: dziury nie bdzie. Ale jakie ten stary gupstwa wyrabia, to przecie skandal!... Zdawao si; e panu Ignacemu brwi posun si ze zdziwienia na wierzch czoa. - Przepraszam!... - zawoa, podnoszc si z fotelu. Ale Mraczewski zmusi go do siedzenia. zia mu u o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPccccP,c:- Przepra... - Ju tylko niech si pan nie odzywa! - przerwa mu pachncy mody czowiek. - Pan wie, co si dzieje?... Suzin dzi na noc jedzie do Berlina zobaczy Bismarcka, a potem - do Parya na wystaw. Koniecznie, syszy pan?... koniecznie namawia Wokulskiego, aeby z nim jecha. I ten dur... - Panie Mraczewski!... Kto pana omieli... - Ja ju z natury jestem miay, a Wokulskiwariat!... Dzi dopiero dowiedziaem si prawdy... Pan wie, ile stary mgby zarobina tym interesie w Paryu z Suzinem?... Niedziesi, ale pidziesit tysicy rubli, panie Rzecki!... I ten osio nie tylko e nie chce dzi jecha, ale jeszcze mwi, e - nie wie, kiedy pojedzie. On nie wie, a Suzin moe czeka z t spraw najwyej kilka dni. - C Suzin?... - cicho spyta naprawd zmiszany pan Ignacy. - Suzin?... Jest zy, a co gorsza - rozalony. Mwi, e Stanisaw Piotrowicz ju nie ten, co by, e gardzi nim... sowem, awantura!... Pidziesit tysicy rubli zysku i darmo podr. No, niech pan sam powie, czy w tych warunkach nawet wity Stanisaw Kostka nie pojechaby do Parya?... - Z pewnoci! - mrukn pan Ignacy. - Gdzie Stach... to jest, pan Wokulski? - doda, podnoszc si z fotelu. - Jest w paskim mieszkaniu i pisze tam rachunki dla Suzina. Zobaczysz pan; co stracicie przez ten figiel. Drzwi gabinetu uchyliy si i stan w nich Klejn z listem w rku. - Przynis lokaj ckich do starego - rzek. - Moe pan mu odda, bo dzi, bestia,czego taki zy... Pan Ignacy wzi do rk bladoniebiesk kopert ozdobion wizerunkiem niezapominajek, lecz waha si, czy ma i.Tymczasem Mraczewski spojrza mu przez rami na adres. - List od Belci - zawoa - jestem w domu!... - I miejc si, wybieg z gabinetu."Do diaba! - mrukn pan Ignacy - czyby te wszystkie plotki miay by prawd?... Wic on dla niej wydaje na kupno kamienicy dziewidziesit tysicy i traci na Suzinie pidziesit?... Razem sto czterdzieci tysicy rubli... A ten powz, a te wycigi, a te ofiary na cele dobroczynne?... A... a ten Rossi, ktremu tak gorco przypatruje si panna cka jak yd dziesiciorgu przykazaniom?... Ehe!... schowam ja do kieszeni ceremonie..." Zapi marynark na guzik pod szyj, wyprostowa si i poszedz listem do swego mieszkania. W tej chwili dopiero zauway, e mu troch skrzypi buty, i poczu niejak ulg. W mieszkaniu pana Ignacego nad stosem papierw siedzia Wokulski bez surduta i kamizelki i pisa. - Aha!... - zawoa, podnoszc gow na widok Rzeckiego. - Nie gniewasz si, e ci tu gospodaruj jak u siebie? - Pryncypa robi ceremonie!... - odezwa siz przeksem pan Ignacy. - Jest tu list od... tych... od ckich... Wokulski spojrza na adres, gorczkowo rozerwa kopert i czyta... czyta... Raz, drugi i trzeci przeczyta list. Rzecki co przewraca w swoim biurku, a spostrzegszy, e jego przyjaciel skoczyju czytanie i zamylony opar gow na rku, rzek suchym tonem: - Jedziesz dzi do Parya z Suzinem? - Ani myl. - Syszaem, e to jaki wielki interes... Pidziesit tysicy rubli... Wokulski milcza.- Wic jedziesz jutro albo pojutrze, bo podobno Suzin ma na twj przyjazd zaczeka par dni? - Nie wiem jeszcze, kiedy pojad. - To le, Stachu. Pidziesit tysicy rubli to majtek; szkoda go straci... Jeeli dowiedz si, e wypucie z rk tak sposobno... - Powiedz, em zwariowa - przerwa mu Wokulski. Znowu zamilk i nagle odezwa si: - A gdybym mia do spenienia waniejszy obowizek anieli zyskanie pidziesiciu tysicy?... - Polityczny? - spyta cicho Rzecki z trwog w oczach, ale i z umiechem na ustach. Wokulski poda mu list. - Czytaj - rzek. - Przekonasz si e s rzeczy lepsze od polityki. Pan Ignacy z niejakim wahaniem wzi list do rki, lecz na powtrny rozkaz Wokulskiego przeczyta: "Wieniec jest przeliczny i ju z gry w imieniu Rossiego dzikuj panu za ten podarunek. Nieporwnane jest to dyskretnerozmieszczenie szmaragdw midzy zotymilistkami. Musi Pan koniecznie przyjecha do nas jutro na obiad, aebymy si naradzili nad poegnaniem Rossiego, a take nad nasz podr do Parya. Wczoraj papo powiedzia mi, e jedziemy najdalej za tydzie. Naturalnie jedziemy razem, gdy bez miego Paskiego towarzystwa podr straciaby dla mnie poow wartoci. A wic do widzenia. Izabela cka". - Nie rozumiem - rzek pan Ignacy, obojtnie rzucajc list na st. - Dla przyjemnoci podrowania z pann ck, a choby radzenia nad prezentami dla... dla jej ulubiecw nie rzuca si w boto pidziesiciu tysicy... jeeli nie wicej... Wokulski powsta z kanapy i oparszy si obu rkoma na stole, zapyta: - A gdyby mi si podobao rzuci dla niej cay majtek wboto, to co?.. yy nabrzmiay mu na czole, gors koszuli gorczkowo falowa na piersiach. W oczachzapalay mu si i gasy te same iskry, jakie ju widzia Rzecki w chwili pojedynku z baronem. - To co?.. - powtrzy Wokulski. - To nic - odpowiedzia spokojnie Rzecki. - Przyznabym tylko, e omyliem si, nie wiem ju ktry raz w yciu... - Na czym? - Dzi na tobie. Mylaem, e czowiek, ktry naraa si na mier i... na plotki dla zdobycia majtku, ma jakie oglniejsze cele... - A dajcie mi raz spokj z tym waszym ogem!... - wykrzykn Wokulski, uderzajc pici w st. - Co ja robiem dla niego, o tym wiem, ale... c on zrobi dla mnie!... Wic nigdy nie skocz si wymagania ofiar, ktre mi nie day adnychpraw?... Chc nareszcie raz co zrobi dla samego siebie... Uszami wylewaj mi si frazesy, ktrych nikt nie wypenia... Wasne szczcie - to dzi mj obowizek...inaczej... w eb bym sobie paln, gdybym ju nic nie widzia dla siebie oprcz jakichfantastycznych ciarw. Tysice prnuj,a jeden wzgldem nich ma obowizki!... Czy syszano co potworniejszego?... - A owacje dla Rossiego to nie ciar? - spyta pan Ignacy. - Nie robi ich dla Rossiego. - Tylko dla dogodzenia kobiecie... wiem... Ze wszystkich kas oszczdnoci ta jest najmniej pewn - odpar Rzecki. - Jeste nieostrony!... - sykn Wokulski. - Powiedz - byem... Tobie si zdaje, e dopiero ty wynalaze mio. Znam i ja j,bah!... Przez kilka lat kochaem si jak pgwek, a tymczasem moja Heloiza romansowaa z innymi. Boe mj!... ile mnie kosztowaa kada wymiana spojrze, ktrechwytaem w przelocie... W kocu w moich oczach wymieniano nawet uciski... Wierz mi, Stachu, ja nie jestem tak naiwny, jak myl. Wiele w yciu widziaem i doszedemdo wniosku, e my wkadamy zbyt duo serca w zabaw nazywan mioci - Mwisz tak, bo j e j nie znasz - wtrci pochmurnie Wokulski. - Kada jest wyjtkow, dopki nam karku nie nadkrci. Prawda, e nie znam t e j, aleznam inne. Aeby nad kobietami odnosi wielkie zwycistwa, trzeba by w miar impertynentem i w miar bezczelnym: dwie zalety, ktrych ty nie posiadasz. I dlatego ostrzegam ci: nieduo ryzykuj, bo zostaniesz zdystansowany, jeeli ju nie zostae. Nigdym do ciebie o tych rzeczachnie mwi, prawda? nawet nie wygldam napodobn filozofi... Ale czuj, e grozi ci niebezpieczestwo, wic powtarzam: strzesi! i w podej zabawie nie angauj serca, bo ci je w asystencji lada chystka opluj. A w tym wypadku, mwi ci, czowiek doznaje tak przykrych wrae, e... Bodajby ich lepiej nie... doczeka!... Wokulski, siedzc na kanapie, zaciska pici, ale milcza. W tej chwili zapukano dodrzwi i ukaza si Lisiecki. - Pan cki chce si z panem widzie. Moe tu wej? - zapyta subiekt. - Niech pan poprosi... - odpar Wokulski, piesznie wcigajc kamizelk i surdut. Rzecki wsta z krzesa, smutno pokiwa gow i opuci swoje mieszkanie. "Mylaem, e jest le - mrukn, bdc ju w sieni. - Alem nie myla, e jest a tak le..." Ledwie Wokulski zdy jako tako ogarn si, wszed pan cki, a za nim wony sklepowy. Pan Tomasz mia oczy krwi nabiege i sine plamy na policzkach. Rzuci si na fotel i oparszy gow na tylnej krawdzi, ciko dysza. Wony sta w progu z zakopotan min i przebierajc palcami po metalowych guzikach swojej liberii, czeka na rozkazy. - Wybacz, panie Stanisawie, ale... prosz ci wody z cytryn...wyszepta pan Tomasz.- Sodowej wody, cytryny i cukru... Biegnij! -rzek Wokulski do wonego. Wony wyszed, zawadzajc wielkimi guzami o drzwi pokoju. - To nic - mwi pan Tomasz z umiechem. -Krtka szyja, upa i irytacja... Chwil odpoczn... Zatrwoony Wokulski zdj mu krawat i rozpi koszul. Potem zla rcznik wod kolosk, ktr znalaz na biurku Rzeckiego, i z synowsk troskliwoci wytar choremu kark, twarz i gow. Pan Tomasz ucisn mu rk. - Ju mi lepiej... Bg zapa... - a potem doda pgosem: - podobasz mi si w tej roli siostry miosierdzia. Bela nie potrafiaby zrobi delikatniej... No, ona stworzona do tego, aeby jej usugiwano... Wony przynis syfon i cytryny. Wokulski przyrzdzi limoniad i napoi pana Tomasza, ktremu stopniowo poczy znika sine plamy z policzkw. - Id do mego mieszkania - rzek Wokulski do wonego - i ka zaprzc konie. Niech zajedzie przed sklep. - Kochany... kochany jeste... - mwi pan Tomasz, mocno ciskajc go za rk i z wdzicznoci spogldajc na niego zaczerwienionymi oczyma. - Nie przywykem do podobnej troskliwoci, poniewa Belcia nie zna si na tych rzeczach. Nieumiejtno panny Izabeli w opiekowaniusi chorymi w przykry sposb uderzya Wokulskiego. Ale tylko na chwil. Powoli pan Tomasz zupenie odzyska siy. Obfity pot wystpi na czoo, gos wzmocni si i tylko sie czerwonych yekna oczach wiadczya jeszcze o minionym ataku. Przeszed si nawet po pokoju, przecign si i zacz: - A... nie masz pojcia, panie Stanisawie, jak si dzi zirytowaem. Czy dasz wiar? dom mj sprzedano za dziewidziesit tysicy!... Wokulski drgn. - Byem pewny - mwi pan cki - e wezm cho ze sto dziesi tysicy... Ju na sali syszaem dokoa siebie gosy, e kamienica warta sto dwadziecia... Ale c -zapragn kupi j yd, pody lichwiarz, ten Szlangbaum... Porozumia si z konkurentami, a kto wie, czy i nie z moim adwokatem, i - straciem dwadziecia albo trzydzieci tysicy... Teraz Wokulski wyglda na apoplektyka, ale milcza. - A tak rachowaem - prawi pan cki - eod pidziesiciu tysicy dasz mi z dziesi tysicy rocznie. Na utrzymanie domu wychodzi mi sze do omiu tysicy, wic za reszt moglibymy z Bel co roku wyjeda za granic. Obiecaem nawet dziecku, e za tydzie pojedziemy do Parya... Akurat!... Sze tysicy rubli ledwie wystarcz na ndzne istnienie, a o podrach ani myle... Nikczemny yd... Nikczemne spoeczestwo, ktre tak ulega lichwiarzom, e nie mie z nimi walczy nawet przy licytacji... A co mnie najwicej boli, powiem ci, to okoliczno, e za tym ndznym Szlangbaumem moe ukrywa si jaki chrzecijanin, nawet arystokrata... Gos znowu zacz mu si stumia i znowuna twarz wystpio sinawe zabarwienie. Usiad i napi si wody. - Podli!... podli!.. - szepta. - Niech si pan uspokoi - rzek Wokulski. - Ile mi pan da gotwk? - Prosiem adwokata naszego ksicia (bo mj adwokat to ajdak), aeby odebra nalen mi sum i tobie dorczy j, panie Stanisawie... Razem trzydzieci tysicy. A e obiecujesz mi od nich dwadziecia procent, wic mam sze tysicy rubli rocznie na cae utrzymanie. Ndza... ruina!... - Sum pask - odpowiedzia Wokuski - mog umieci w lepszym interesie. Bdzie pan mia dziesi tysicy rocznie... - Co mwisz?... - Tak. Trafia mi si wyjtkowa okazja... Pan Tomasz zerwa si z fotelu. - Zbawco... dobrodzieju!... - mwi wzruszonym gosem. - Jeste najszlachetniejszym z ludzi... Ale - doda cofajc si i rozkadajc rce - czy tylko ty nie stracisz?... - Ja?... Przecie jestem kupcem. - Kupiec!... Take mi mw!... - zawoa pan Tomasz: - Dziki tobie przekonaem si, e wyraz kupiec jest dzi synonimem wielkodusznoci, delikatnoci, bohaterstwa... zacny!... I rzuci mu si na szyj, omal nie paczc.Wokulski po raz trzeci usadowi go na fotelu, a w tej chwili zapukano do drzwi. - Prosz. Wszed Henryk Szlangbaum, blady, z byskawicami w oczach. Stan przed panem Tomaszem i kaniajc mu si rzek: - Panie - ja jestem Szlangbaum, wanie syn tego "podego" lichwiarza, na ktrego pan tyle wymyla w sklepie przy moich kolegach i gociach... - Panie... nie wiedziaem... wszelk satysfakcj jestem gotw... a najpierwej - przepraszam... Byem bardzo zirytowany... -mwi wzruszony pan Tomasz. Szlangbaum uspokoi si. - Prosz pana - odpar - zamiast dawa mi satysfakcj, niech pan posucha, co powiem. Dlaczego mj ojciec kupi paski dom? o to na dzi mniejsza. e za pana nieoszuka - dam stanowczy dowd. Ojciec natychmiast odstpi panu ten dom za dziewidziesit tysicy... Wicej powiem - wybuchn - nabywca odda go panu za siedemdziesit... - Henryku!... - wtrci Wokulski. - Ju skoczyem. egnam pana - odpowiedzia Szlangbaum i nisko ukoniwszysi panu Tomaszowi, wyszed z pokoju. - Co za przykra farsa! - odezwa si po chwili pan Tomasz. - Istotnie, wypowiedziaem w sklepie par gorzkich wyrazw o starym Szlangbaumie, ale pod sowem, nie wiedziaem, e jego syn tu jest... Zwrci mi dom za siedemdziesit tysicy, za ktry da dziewidziesit... Paradny!... C ty na to, panie Stanisawie?... - Moe dom naprawd wart tylko dziewidziesit... - niemiao odpowiedzia Wokulski. Pan Tomasz zacz zapina na sobie odzie i krawat. - Dzikuj ci, panie Stanisawie - mwi - i za pomoc, i za zajcie si moimi interesami... Co za farsa z tym Szlangbaumem!... Ale... ale... Belcia prosi ci jutro na obiad... Pienidze odbierz od adwokata naszego ksicia, a co do procentu, ktry bdziesz askaw... - Wypac go natychmiast z gry za p roku. - Bardzo ci wdziczny jestem - cign pan Tomasz, caujc go w oba policzki. - No, dowidzenia zatem, do jutra... A nie zapomnij oobiedzie... Wokulski wyprowadzi go przez podwrze do bramy, gdzie ju czeka powz. - Straszny upa! - mwi pan Tomasz, z trudnoci przy pomocy Wokulskiego siadajc do powozu. - C znowu za farsa ztymi ydami?... Da dziewidziesit tysicy,a gotw odstpi za siedemdziesit... Pocieszne... sowo honoru!... Konie ruszyy w stron Alei Ujazdowskiej. W drodze do domu pan Tomasz by odurzony. Nie czu upau, tylko oglne osabienie i szum w uszach. Chwilami zdawao mu si, e kadym okiem widzi inaczej albo e obydwoma widzi gorzej. Opar si w rogu powozu, chwiejc si za kadym silniejszymruchem jak pijany. Myli i uczucia pltay mu si w dziwny sposb. Czasem wyobraasobie, e jest otoczony sieci intryg, z ktrej wydoby go moe tylko Wokulski. To znowu, e jest ciko chory i e tylko Wokulski pielgnowa by go potrafi. To znowu, e umrze zostawiajc zuboa i odwszystkich opuszczon crk, ktr zaopiekowa by si mg tylko Wokulski. A nareszcie pomyla, e dobrze jest mie wasny powz, tak lekko nioscy jak ten, ktrym jedzie - i - e gdyby poprosi Wokulskiego, on zrobiby mu z niego prezent. "Straszny upa!" - mrukn pan Tomasz. Konie stany przed domem, pan Tomasz wysiad i nawet nie kiwnwszy gow Stangretowi, poszed na gr. Ledwie wlkociae nogi, a gdy znalaz si w swym gabinecie, pad na fotel w kapeluszu i tak siedzia par minut ku najwyszemu zdumieniu sucego, ktry uzna za stosowne poprosi panienk. - Musia dobrze pj interes - rzek do panny Izabeli - bo janie pan co... jakby troch tego... Panna Izabela, ktra mimo pozornego chodu z najwiksz niecierpliwoci oczekiwaa na powrt ojcairezultat licytacji domu, posza do gabinetu o tyle szybko, o ile mona to byo pogodzi z zasadami przyzwoitoci. Zawsze bowiem pamitaa, e pannie z jej nazwiskiem nie wolno zdradza ywszych uczu, nawet wobec bankructwa. Pomimo przecie jej panowania nad sob Mikoaj pozna (z ia. zia mu u o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPQcc&-cS+c:W#silnych wypiekw na twarzy), e jest wzruszona, i jeszcze raz doda pgosem:- O! dobrze musia pj interes, bo janie pan... tego... Panna Izabela zmarszczya pikne czoo i zatrzasna za sob drzwi gabinetu. Jej ojciec wci siedzia w kapeluszu na gowie. - C, ojcze? - spytaa z odcienim niesmaku, patrzc w jego czerwone oczy. - Nieszczcie... ruina!... - odpar pan Tomasz, z trudem zdejmujc kapelusz. - Straciem trzydzieci tysicy rubli... Panna Izabela poblada i usiada na skrzanym szezlongu. - Pody yd, lichwiarz, odstraszy konkurentw, przekupi adwokata i... - Wic ju nic nie mamy?... - szepna. - Jak to nic?... Mamy trzydzieci tysicy rubli, a od nich dziesi tysicy rubli procentu... Zacny ten Wokulski!... Nie miaem pojcia o podobnej szlachetnoci... Agdyby wiedziaa. jak on mnie dzi pielgnowa... - Dlaczego pielgnowa?... - Miaem may atak z gorca i irytacji... - Jaki atak?.. - Krew uderzya mi do gowy... ale to ju przeszo... Pody yd... no, ale Wokulski - powiadam ci, e to co nadludzkiego. Zacz paka. - Papo, co tobie?... Ja poszl po doktora.... -zawoaa panna Izabela, klkajc przed fotelem. - Nic, nic... uspokj si... Pomylaem tylko,e gdybym umar, Wokulski jest jedynym czowiekiem, ktremu mogaby zaufa... - Nie rozumiem... - Chciaa powiedzie: niepoznajesz mnie, prawda?... Dziwi ci to, e twj los mgbym powierzy kupcowi?... Alewidzisz... kiedy w nieszczciu jedni sprzysigli si przeciw nam, inni opucili nas, on pospieszy z pomoc, a moe mi nawet ycie uratowa... My, apoplektycy, niekiedy bardzo blisko ocieramy si o mier... Wic gdy mnie cuci, pomylaem, kto by si tob uczciwie zaopiekowa? Bo nie Joasia ani Hortensja, ani nikt... Tylko majtne sieroty znajduj opiekunw... Panna Izabela spostrzegszy, e ojciec stopniowo odzyskuje siy i wadz nad sob, powstaa z klczek i usiada na szezlongu. - Zatem, ojcze, jak rol przeznaczasz temu panu? - spytaa chodno. - Rol?... powtrzy przypatrujc si jej uwanie. - Rol... doradcy... przyjaciela domu... opiekuna... Opiekuna tego majteczku, jaki by ci pozosta... - O, pod tym wzgldem ja go ju dawniej oceniam. Jest to czowiek energiczny i przywizany do nas... Zreszt mniejsza z tym - dodaa po chwili. - Jake papo skoczy z kamienic? - Mwi ci jak. otr yd da dziewidziesit tysicy, wic nam zostao trzydzieci. A e poczciwy Wokulski bdzie mi paci od tej sumy dziesi tysicy... Trzydzieci trzy procent, wyobra sobie. - Jak to trzydzieci trzy? - przerwaa pannaIzabela. - Dziesi tysicy to dziesi procent... - Ale gdzie znowu! Dziesi od trzydziestu to znaczy trzydzieci trzy procent. Wszake procent znaczy: pro centum - "za sto", rozumiesz? - Nie rozumiem - odpowiedziaa panna Izabela, potrzsajc gow. - Rozumiem, e dziesi to znaczy dziesi;ale jeeli w jzyku kupieckim dziesi nazywa si trzydzieci trzy, to niech i tak bdzie. - Widzisz, e nie rozumiesz. Zaraz wyjanibym ci to, ale - takim znuony, e si troch przepi... - Moe posa po doktora? - spytaa panna Izabela, podnoszc si z siedzenia. - Boe uchowaj!... - zawoa pan Tomasz i zatrzs rkoma. - Niechbym si tylko wda w doktorw, a z pewnoci bym nie y... Panna Izabela nie nalegaa duej; ucaowaa ojca w rk i w czoo i posza do swego buduaru, gboko zadumana. Niepokj trapicy j od kilku dni: jak si skoczy licytacja? opuci j tak, e ladu nie zostao po nim. Wic maj jeszcze dziesi tysicy rubli rocznie i trzydzieci tysicy rubli gotwk?... Zatem pojad na wystaw parysk, potem moe do Szwajcarii, a na zim znowu do Parya. Nie!... Na zim wrc do Warszawy, aeby znowu otworzy dom. I jeeli znajdzie si jaki majtny czowiek, niestary i niebrzydki(jak na przykad baron albo marszaek... br!...), wreszcie nie parweniusz i niegupi... (No, gupi moe sobie by; w ich towarzystwie mdrym jest tylko Ochocki, a i to dziwak!). Jeeli znajdzie si taki epuzer- panna Izabela zdecyduje si ostatecznie... "Wyborny jest papa z tym Wokulskim!" - mylaa panna Izabela, chodzc tam i na powrt po swoim gabinecie. Wokulski moim opiekunem!... Wokulski moe by bardzo dobrym doradc, plenipotentem,zreszt opiekunem majtku... Ale tytu opiekuna moe nosi tylko ksi, zreszt nasz kuzyn i dawny przyjaciel rodziny..." Wci chodzia po pokoju tam i na powrt ze skrzyowanymi na piersiach rkoma i nagle przyszo jej na myl: skd ojciec tak dzi rozczuli si nad Wokulskim?... Jak czarodziejsk si ten czowiek, pozyskawszy cae jej otoczenie, obecnie zdoby ju ostatni pozycj, ojca!... Ojciec, pan Tomasz cki, paka... On, z ktrego oczu od mierci matki nie stoczya si ani jedna za... "Musz jednak przyzna, e jest to bardzo dobry czowiek - rzeka w sobie. - Rossi nie byby tak zadowolony z Warszawy, gdyby nie troskliwo Wokulskiego. No, alemoim opiekunem, nawet w razie nieszczcia, nie bdzie... Co do majtku, owszem, niech nim rzdzi; ale opiekunem!... Ojciec musi by ogromnie osabiony, jeeli wpad na podobn kombinacj..." Okoo szstej wieczorem panna Izabela bdc w salonie usyszaa dzwonek w przedpokoju, a potem niecierpliwy gos Mikoaja: - Mwiem: jutro przyj, bo dzi pan chory. - Co ja zrobi, kiedy pan jak ma pienidze, to jest chory, a jak jest zdrw, to nie ma pienidzy?... - odpowiedzia inny gos, niecozacinajcy z ydowska. W tej chwili rozleg si w przedpokoju szelest kobiecej sukni i wbiega panna Florentyna, mwic: - Cicho!... na Boga, cicho!... Niech pan Szpigelman przyjdzie jutro... Przecie pan Szpigelman wie, e s pienidze... - Wanie ja dlatego dzisiaj przychodz ju trzeci raz. A jutro przyjd inni i ja znw bd czeka... Krew uderzya do gowy pannie Izabeli, ktra, nie zdajc sobie sprawy z tego, co robi, nagle wesza do przedpokoju. - Co to jest?... - zapytaa panny Florentyny.Mikoaj wzruszy ramionami i na palcach wyszed do kuchni. - To ja jestem, panno hrabianko... Dawid Szpigelman - odpowiedzia niewielki czowiek z czarnym zarostem i w czarnychokularach.- Ja do pana hrabiego przyszedem na may interes... - Kochana Belu... - odezwaa si panna Florentyna, chcc wyprowadzi kuzynk. Ale panna Izabela wyrwaa si jej z rk i zobaczywszy, e gabinet ojca jest wolny, kazaa tam wej Szpigelmanowi. - Zastanw si, Belu, co robisz?... - upominaa j panna Florentyna. - Chc raz dowiedzie si prawdy - rzeka panna Izabela. Zamkna drzwi gabinetu, siada na fotelu ipatrzc w okulary Szpigelmanowi, zapytaa:- Jaki interes ma pan do mego ojca? - Przepraszam pann hrabiank - odpowiedzia przybysz, kaniajc si - to jest bardzo may interes. Ja tylko chc odebra moje pienidze... - Ile? - Zbierze si moe z osiemset rubli... - Dostanie pan jutro. - Przepraszam pann hrabiank, ale ja ju od p roku co tydzie dostaj same tylko jutro, a nie widz ani procentu, ani kapitau. Panna Izabela poczua brak oddechu i ciskanie serca. Wnet jednake zapanowaanad sob. - Pan wiesz, e ojciec mj odbiera trzydzieci tysicy rubli... Prcz tego (mwia, sama nie wiedzc dlaczego!) bdziemy mieli dziesi tysicy rocznie... Paska sumka przepa nie moe, chyba pan rozumie... - Skd dziesi?... - spyta yd i zuchwale podnis gow - Jak to skd? - odpara oburzona. - Procent od naszego majtku. - Od trzydziestu tysicy?... - wtrci yd z umiechem, mylc, e chc go wyprowadzi w pole. - Tak. - Przepraszam pann hrabiank - ironicznie odpar Szpigelman - ja dawno robi pienidzmi, ale takiego procentu nigdy nie widziaem. Od trzydziestu tysicy pan hrabia moe mie trzy tysice, i jeszcze nabardzo niepewnej hipotece. Ale co mnie do tego... Mj interes jest, ebym ja odebra moje pienidze. Bo jak jutro przyjd inni, tooni znowu bd lepsi od Dawida Szpigelmana, a jak pan hrabia reszt odda na procent, to ja bd musia czeka rok... Panna Izabela zerwaa si z fotelu. - Wic ja pana zapewniam, e jutro dostaniesz pienidze! - zawoaa, patrzc na niego z pogard. - Sowo? - spyta yd, delektujc si w duszy jej piknoci. - Sowo daj, e jutro bdziecie wszyscy spaceni... Wszyscy, i to co do grosza!... yd ukoni si do ziemi i cofajc si tyem, opuci gabinet. - Zobacz, jak panna hrabianka dotrzyma sowa... - rzek na odchodnym. Stary Mikoaj znowu by w przedpokoju i ztak gracj otworzy drzwi Szpigelmanowi,e ten ju z sieni zawoa: - Co si pan tak rozbijasz, panie kamerdyner?... Blada z gniewu panna Izabela biega do sypialni ojca. Zastpia jej drog panna Florentyna. - Daje spokj, Belciu - mwia skadajc rce - ojciec taki chory... - Zapewniam tego czowieka, e wszystkiedugi bd spacone, i musz by spacone... Chobymy mieli nie jecha do Parya... Wanie pan Tomasz w pantoflach i bez surduta z wolna przechadza si po sypialni, kiedy wesza crka. Spostrzega, e ojciec wyglda bardzo mizernie, e ma obwise ramiona, obwise siwe wsy, obwise powieki i jest pochylony jak starzec; ale uwagi te powstrzymay j tylko od wybuchu, nie za od zaatwienia interesu. - Przepraszam ci, Belu, e mnie widzisz wtakim negliu... C si stao?... - Nic, ojcze - odpara hamujc si. - By tujaki yd... - Ach, pewnie ten Szpigelman... Dokuczliwa bestia jak komar w lesie!... - zawoa pan Tomasz, chwytajc si za gow. - Niech jutro przyjdzie... - Wanie przyjdzie, on i... inni... - Dobrze... bardzo dobrze... Dawno ju mylaem zaatwi ich... No, chwaa Bogu, e ochodzio si chocia troch... Panna Izabela bya zdumiona spokojem ojcai jego zym wygldem. Zdawao si, e od poudnia przybyo mu kilka lat wieku. Usiada na krzele i ogldajc si po sypialni, spytaa jakby od niechcenia: - Duo im papo winien? - Niewiele... drobiazg... par tysicy rubli... - To s te pienidze, o ktrych mwia ciotka, e je kto w marcu wykupi?... Pan cki stan na rodku pokoju i strzeliwszy palcami zawoa: - A bodaje ci!... O tamtych na mier zapomniaem... - Zatem mamy wicej dugw ni par tysicy?... - Tak... tak... Troch wicej... Myl, e pi do szeciu tysicy... Poprosz poczciwego Wokulskiego, to mi to zaatwi... Panna Izabela mimo woli wstrzsna si. - Szpigelman mwi - rzeka po chwili - e od naszej sumy nie mona mie dziesiciu tysicy rubli procentu. Najwyej trzy tysice, i to na niepewnej hipotece... - Ma racj - na hipotece, ale przecie handel to nie hipoteka... Handel moe da trzydzieci od trzydziestu... Ale... a skd Szpigelman wie o naszym procencie? - spyta pan Tomasz, zamyliwszy si nieco. - Ja mu powiedziaam niechccy... - tomaczya si zarumieniona panna Izabela.- Szkoda, e mu to powiedziaa... wielka szkoda!... o takich rzeczach lepiej nie mwi... - Czy to co zego? - szepna. - Zego?... No, nic zego, mj Boe... Ale zawsze lepiej, gdy ludzie nie znaj ani wysokoci, ani rda dochodw... Baron, wreszcie sam marszaek nie mieliby reputacji milionerw i filantropw, gdyby znano wszystkie ich sekreta... - Dlaczeg to, ojcze?... - Dziecko jeszcze jeste - mwi nieco zakopotany pan Tomasz - jeste idealistka, wic... mogoby ci to zrazi do nich... Ale masz przecie rozum. Baron, widzisz, utrzymuje jak spk z lichwiarzami, a fortuna marszaka urosa gwnie ze szczliwychpogorzeli, no... i troch z handlu bydem w czasie wojny sewastopolskiej... - Wic tacy s moi konkurenci?... - szepnapanna Izabela. - To nic nie znaczy, Belu!... Maj pienidze i duy kredyt, a to gwna rzecz - uspakajaj pan Tomasz. Panna Izabela potrzsna gow, jakby chcc odpdzi przykre myli.- Wic my, papo, ju nie pojedziemy do Parya... - Dlaczego, moje dziecko, dlaczego?... - Jeeli papo zapaci pi albo sze tysicy tym ydom... - O to si nie lkaj. Poprosz Wokulskiego, aeby wystara mi si o tak sum na sze albo na siedem procent, i bdziemy pacili na jej rzecz jakie czterysta rubli rocznie. No, a mamy przecie dziesi tysicy. Panna Izabela zwiesia gow i cicho przebierajc palcami po stole, dumaa. - Czy ty, ojcze - rzeka po namyle - nie obawiasz si Wokulskiego?... - Ja?... - krzykn pan Tomasz i piciami uderzy si w piersi. - Ja obawiam si Joasi, Hortensji, nawet naszego ksicia i zreszt ich wszystkich razem, ale nie Wokulskiego. Gdyby widziaa, jak on dzi obciera mnie wod kolosk... A z jak trwog patrzy na mnie!... To najszlachetniejszy czowiek, jakiego spotkaem w yciu... On nie dba o pienidze,interesw na mnie robi nie moe, ale dba omoj przyja... Bg mi go zesa, i jeszcze w chwili, w ktrej... w ktrej zaczynam czu staro, a moe mier... I powiedziawszy to pan Tomasz zacz mruga powiekami, z ktrych znowu spadomu kilka ez. - Papo, ty jeste chory!... - zawoaa przestraszona panna Izabela. - Nie, nie!... To upa, irytacja, a nade wszystko... al do ludzi. Pomyl tylko: by kto u nas dzisiaj?... Nikt, bo myl, emy ju wszystko stracili... Joanna boi si, ebym od niej nie poyczy na jutrzejszy obiad...To samo baron i ksi... Jeszcze baron, dowiedziawszy si, e zostao nam trzydzieci tysicy, przyjdzie tu... dla ciebie. Bo pomyli, e choby si z tob oeni bez posagu, to jednak nie bdzie potrzebowa wydawa pienidzy na mnie... Ale uspokj si: gdy usysz, e mamy dziesi tysicy rubli rocznie, wrc tu wszyscy, a ty znowu bdziesz jak dawniej krlowaa w twoim salonie... Boe, jaki ja dzi jestem zdenerwowany!... - mwi pan Tomasz, obcierajc zazawione oczy. - Ja poszl po doktora, papo?... Ojciec zamyli si. - To ju jutro, jutro... do jutra moe mi samo przejdzie... W tej chwili rozlego si pukanie do drzwi. - Kto tam?... Co tam?... - zapyta pan Tomasz. - Pani hrabina przyjechaa - odpowiedzia zkorytarza gos panny Florentyny. - Joasia?!... - zawoa pan Tomasz z radosnym zdziwieniem. - Wyjde do niej, Belciu... Musz si troch ogarn... No, no!... Zao si, e ju wie o trzydziestu tysicach... Wyjde, Belu... Mikoaj!... Zacz krci si po sypialni, szukajc rozmaitych czci ubrania, a tymczasem panna Izabela wysza do ciotki, ju oczekujcej na ni w salonie. Zobaczywszy pann Izabel, hrabina pochwycia j w objcia. - Jaki Bg dobry - zawoaa - e zesa wam tyle szczcia! C to, podobno Tomasz wzi za kamienic dziewidziesittysicy, i twj posag ocalony?... Nigdy bym nie przypuszczaa. - Ojciec, ciociu, spodziewa si wzi wicej i tylko jaki yd, nowonabywca, odstrczy konkurentw - odpowiedziaa troch uraona panna Izabela. - Ach, moje dziecko, e te nie przekonaasi jeszcze o niepraktycznoci ojca. On moe wyobraa sobie, e dom wart by miliony, a ja swoj drog wiem od ludzi kompetentnych, e co najwyej wart jest siedemdziesit par tysicy. Przecie co dzie od kilku dni sprzedaj si kamienice zlicytacji, wiadomo, jakie s i co za nie pac. Zreszt nie ma o czym mwi; ojciecniech wyobraa sobie, e go oszukano, a ty, Belu, mdl si za zdrowie tego yda, ktry da wam dziewidziesit tysicy... Ale a propos: wiesz, e Kazio Starski wrci?... Silny rumieniec wystpi na twarz panny Izabeli. - Kiedy? skd?... - zapytaa zmieszana. - Obecnie z Anglii, dokd przyjecha prosto z Chin. Zawsze pikny i obecnie jedzie do babki, ktra zdaje si, odda mu majtek. - To w ssiedztwie cioci? - Wanie o tym chc mwi. Ogromnie dopytywa si o ciebie, a ja bdc przekonana, e ju chybawyleczya si ze swych kaprysw, radziam mu, aeby was jutro odwiedzi. - Jak to dobrze!... - zawoaa uradowana panna Izabela. - A widzisz!... - odpowiedziaa hrabina, caujc j. - Ciotka zawsze o tobie myli. Dla ciebie jest to wyborna partia, ktr tymatwiej bdzie zrobi, e Tomasz ma kapitalik, ktry powinien mu wystarczy, a Kazio co sysza o zapisie ciotki Hortensji dla ciebie. No, przypuszczam, e Starski mu u o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPcEcc+c:"jest troch zaduony. W kadym razie to, co mu zostanie z majtku babki, z tym, co ty moesz wzi po Hortensji, powinno by wam na jaki czas wystarczy. A pniej zobaczymy. On ma jeszcze stryja, ty masz mnie, wic wasze dzieci nie doznaj biedy. Panna Izabela w milczeniu ucaowaa rce ciotki. W tej chwili bya tak pikna, e hrabina, schwyciwszy j w objcia, pocigna do lustra i miejc si, rzeka: - No, prosz ci, tylko mi jutro tak wygldaj, a przekonasz si, e w sercu Kazia odnowi si zablinione rany... Cho szkoda, e go wtedy odrzucia!... Mielibycie dzi ze sto albo i sto pidziesit tysicy rubli wicej... Wyobraam sobie, e ten biedny chopak z rozpaczy musia bardzo wydawa pienidze.Ale, ale... - dodaa hrabina - czy prawda, echcecie jecha z ojcem do Parya?.. - Mamy zamiar. - Prosz ci, Belu - upominaa j ciotka - tego nie rb. Ja wanie chc wam zaproponowa, aebycie u mnie spdzili t resztk lata. I musisz to zrobi, choby ze wzgldu na Starskiego. Pojmujesz, e mody chopak na wsi bdzie si nudzi, bdzie marzy... Moecie widywa si co dzie, a w takich warunkach najatwiej bdzie przywiza go, a nawet... zobowiza... Panna Izabela zarumienia si mocniej ni poprzednio i spucia pikn gow. - Ciociu! - szepna. - Ach, moje dziecko, tylko nie baw si ze mn w dyplomatk. Panna w twoim wieku ju powinna wyj za m, a nade wszystko nie powtarza dawnych bdw. Kazio jest wyborn parti: nieprdko sprzykrzy ci si, no... a gdyby si sprzykrzy, to... ju bdzie mem i na wiele rzeczy musi by pobaliwym, tak jaki ty dla niego. Gdzie ojciec? - Ojciec troch niezdrw... - Wielki Boe!... Chyba zanadto wzruszyo goniespodziewane szczcie... - Ojciec wanie zachorowa z gniewu na tego yda... - On wiecznie w zudzeniach! - odpara hrabina, podnoszc si z kanapy. - Wstpi do niego na chwil i pogadam o waszych wakacjach. Co za do ciebie, Belu, spodziewam si, e potrafisz skorzysta z czasu. Po pgodzinnej, poufaej konwersacji z panem Tomaszem hrabina poegnaa siostrzenic, jeszcze raz polecajc jej Starskiego. Okoo dziewitej pan Tomasz, wbrew zwyczajowi, poszed spa, a panna Izabelawezwaa do swego pokoju na rozmow kuzynk Florentyn. - Wiesz, Floro - rzeka, siadajc w plecej pozycji na szezlongu - powrci Kazio Starski i jutro ma by u nas. - Aaa!... - szepna panna Florentyna, jakby wypadek ten by ju jej wiadomy. - Wiec nie gniewa si?... - spytaa akcentujc ostatni frazes. - Zapewne... Zreszt nie wiem... - umiechna si panna Izabela. - Ciotka mwi, e jest bardzo pikny... - I zaduony... Ale c to szkodzi. Kto dzisiaj nie ma dugw! - C by powiedziaa, Floro, gdybym... - Gdyby za niego wysza?... Naturalnie, powinszowaabym wam obojgu. Ale co na topowie baron, marszaek, Ochocki, a nade wszystko... Wokulski?... Panna Izabela podniosa si gwatownie. - Moja droga, skde znowu przychodzi ci do gowy ten... Wokulski?... - Nie mnie on przychodzi do gowy - odpara panna Florentyna, skubic tam swego stanika - tylko przypominam sobie, co mi mwia jeszcze w kwietniu... e ten czowiek od roku ciga ci spojrzeniami, e osacza ci ze wszystkich stron... Panna Izabela rozemiaa si. - Ach, pamitam!... Rzeczywicie, tak mi si wwczas zdawao... Dzi jednak, kiedym go poznaa troch lepiej, widz, e nie naley do tej kategorii ludzi, ktrych mona si lka. Uwielbia mi po cichu, to prawda! ale tak samo bdzie mnie uwielbia nawet wwczas, gdybym wysza za... za m... Wielbicielom tego, co Wokulski, gatunku wystarcza spojrzenie, ucisk rki... - Czy jeste tego pewna? - Najzupeniej. Zreszt przekonaam si, e to, co wydawao mi si sidami z jego strony, jest tylko interesem. Ojciec poyczamu trzydzieci tysicy rubli i kto wie, czy wszystkie jego zabiegi nie do tego byy skierowane... - A jeeli jest inaczej? - zapytaa panna Florentyna, cigle bawic si obszyciem swego stanika. - Moja droga, daje spokj! - oburzya si panna Izabela. - Co ci na tymzaley, aeby psu mi humor? - Ty to powiedziaa, e c i ludzie umiej cierpliwie czeka, usidla, nawet wszystko ryzykowa i ama... - Ale nie Wokulski. - Przypomnij sobie barona. - Baron obrazi go publicznie. - A ciebie przeprosi. - Ach, Floro, prosz ci, nie drcz mnie!... -wybuchna panna Izabela. - Gwatem chcesz zrobi demona z kupczyka, moe dlatego, e... tyle stracilimy na kamienicy...e ojciec jest chory i e... Starski wrci... Panna Florentyna zrobia gest, jakby chcc jeszcze co powiedzie, ale pohamowaa si. - Dobranoc, Belu - rzeka. - Moe teraz masz racj... I wysza. Przez ca noc ni si pannie Izabeli Starski jako m, Rossi jako pierwszy platoniczny kochanek, Ochocki jako drugi, a Wokulski jako plenipotent ich majtku. Dopiero okoo dziesitej rano obudzia j panna Florentyna donoszc, e przyszed Szpigelman i jeszcze jeden yd. - Szpigelman?... Ach, prawda!... Zapomniaamo nim. Powiedz mu, niech przyjdzie pniej... Czy papo wsta? - Wsta od godziny. Mwiam mu wanie o ydach, a on prosi ci, aeby napisaa listdo Wokulskiego.... - Po co?... - eby by askaw przyj do nas w poudnie i uregulowa rachunki tych ydw.- Prawda, e Wokulski ma nasze pienidze -rzeka panna Izabela. - Ale mnie pisa o tym do niego nie wypada. Napisz ty, Floro, w imieniu ojca... O, tu jest papier, na moim biurku... Panna Florentyna napisaa dany list, a tymczasem panna Izabela zacza si ubiera. Wiadomo o ydach zrobia na niej wraenie zimnej wody, a myl o Wokulskim zaniepokoia j. "Wic my naprawd nie moemy obej si bez tego czowieka?... mwia w duszy. - No, jeeli ma nasze pienidze, to naturalniemusi spaca nasze dugi..." - Bardzo go pro - rzeka do panny Florentyny - aeby przyjecha jak najpieszniej... Bo gdyby tych obrzydliwych ydw zasta u nas Starski... - Zna on ich dawniej anieli my - szepna Flora. - W kadym razie byoby to okropne. Ty niewiesz, jakim tonem przemawia do mnie wczoraj ten... ten... - Szpigelman - wtrcia panna Florentyna. - O, to zuchway yd... Zapiecztowaa list i wysza z nim do przedpokoju, aeby wyprawi czekajcych tam ydw. Panna Izabela uklka przed alabastrowym poskiem Matki Boskiej, bagajc j, aeby posaniec zasta Wokulskiego w domu i aeby Starski nie spotka si u nich z ydami. Alabastrowa Matka Boska wysuchaa prb panny Izabeli; w godzin bowiem, przy niadaniu, Mikoaj dorczy jej trzy listy. Jeden by od ciotki hrabiny. Zawiadamiaa w nim, e dzi midzy drug i trzeci przyjd do jej ojca lekarze na konsylium, e Kazio Starski wyjeda przed wieczorem i e moe wpa do nich lada chwil. "Pamitaje, droga Belciu - koczya ciotka- postpowa tak, aeby chopiec myla o tobie przez drog i na wsi, dokd wy z ojcem za kilka dni musicie przyjecha. Ja ju urzdziam si w ten sposb, e ani w Warszawie nie widzia adnej panny, ani nawsi nie spotka (prcz ciebie, duszko) adnej innej kobiety. Chyba poczciw swoj babk prezesow i jej mao interesujce wnuczki". Panna Izabela lekko skrzywia usta; nie podoba jej si ten nacisk. - Ciotka tak mnie proteguje - rzeka do panny Florentyny - jakbym ju stracia wszelk nadziej... Nie podoba mi si to!... I w jej duszy nieco przymi si wizerunekpiknego Kazia Starskiego. Drugi list by od Wokulskiego, ktry donosi, e bdzie suy o godzinie pierwszej. - Na ktr kazaa przyj ydom, Floro? - spytaa panna Izabela. - Na pierwsz. - Chwaa Bogu! Byle o tej porze nie wpad do nas Starski - rzeka panna Izabela, biorc do rki trzeci list. - Jaki znajomy mi charakter? - dodaa. - Czyje to pismo, Floro?... - Czy nie poznajesz? - odpowiedziaa panna Florentyna, spojrzawszy na kopert. - Krzeszowskiej... Rumieniec gniewu wystpi na twarz panny Izabeli. - Ach, prawda!... - zawoaa, rzucajc list na st. - Prosz ci, Floro, odeszlij jej to i dopisz na wierzchu: "nieczytane..." Czego ona od nas chce, ta szkaradna kobieta!... - atwo moesz si dowiedzie - szepna panna Florentyna. - Nie, nie i... nie!... Nie chc adnych listw od tej nieznonej baby... Pewnie znowu jaka szykana, bo onanic innego nie pisuje... Prosz ci, Floro, natychmiast odeszlij ten list i... albo zresztzobacz, co pisze... Ostatni raz przyjm jej bazgranin... Panna Florentyna powoli otworzya kopert i zacza czyta. Stopniowo na jej obliczu ciekawo ustpia miejsca zdziwieniu, a potem zmieszaniu. - Nie wypada mi tego czyta - szepna oddajc list pannie Izabeli. "Droga panno Izabelo! pisaa baronowa. - Wyznaj, e dotychczasowym postpowaniem mogam zasuy na niech Pani i cign na siebie gniew miosiernego Boga, ktry tak troskliwie opiekuje si Wami. Dlatego cofam wszystko,upokarzam si przed Tob, droga Pani, i bagam, aeby mi przebaczya. Bo czy nie jest dowd aski Nieba nad Wami, choby wzesaniu Wam tego Wokulskiego? Czowiek uomny jak inni sta si narzdziem Najwyszej Rki, aeby mnie ukara, a Waswynagrodzi. Nie do bowiem, e rani mi w pojedynku ma (ktremu rwnie niech Bg przebaczy wszystkie podoci, jakich si wzgldem mnie dopuci), ale jeszcze naby kamienic, w ktrej zgaso moje ukochane dziecko, i pewnie kae sobie paci due komorne. Wy za nie tylko patrzycie na moje klski, ale jeszcze zyskalicie dwadziecia tysicy rubli wicej, ni bya warta kamienica. W zamian za moj skruch, droga Pani, racz wyrobi u W-go Wokulskiego (ktry niewiem, za co gniewa si na mnie), aeby mi prolongowa kontrakt na dalsze lata i nie wypdza przesadnymi daniami z domu, gdzie moja jedyna crka skoczya ycie. Naley to jednak robi ostronie, gdy W-ny Wokulski z niewiadomych mi powodw nie yczy sobie, aeby o jego nabytku mwiono. Nie tylko, zamiast sam kupi kamienic (jak uczciwy czowiek), podstawi lichwiarza, Szlangbauma, ale jeszcze, aeby nadpaci dwadziecia tysicy rubli nad moj sum, sprowadzi dosdu faszywych licytantw. Dlaczego tak tajemniczo postpuje? lepiej ni ja musicie Wy wiedzie, drodzy Pastwo, ktrzy podobno umiecilicie u niego swj kapitalik.May on jest, ale przy asce boej (ktra tak oczywicie czuwa nad Wami) i znanej obrotno W-go Wokulskiego przyniesie zapewne procent, ktry wynagrodzi Pastwu gorycze ich dotychczasowego pooenia. Polecajc siebie sercu drogiej Pani, a nasze obustronne stosunki niezawodnej sprawiedliwoci boskiej, pozostaj zawsze wiern, cho pogardzan ich kuzynk i union sug. Krzeszowska" Czytajc panna Izabela bya blada jak papier. Podniosa si od stou, zwina list i podniosa rk, jakby z zamiarem rzucenia go komu w oczy. Nagle, zdjta strachem, chciaa gdzie uciec czy kogo zawoa; lecz w tej chwili opamitaa si i posza do ojca. Pan cki w pantoflach i pciennym szlafroku lea na kanapie i czyta "Kuriera". Bardzo czule przywita si z crk, a gdy usiada, uwanie przypatrzy si jej i rzek: - Czy wiato ze w tym pokoju, czy mi sizdaje, e panienka jest nie w humorze?... - Jestem troch rozstrojona. - Wanie uwaam, ale to z gorca. A powinna dzi - doda, groc jej z umiechem - powinna dzi, figlarko, dobrze wyglda, bo ten Kazio, jak mwia mi wczoraj ciotka, jest do wzicia... Panna Izabela milczaa, ojciec prawi dalej: - Prawda, e chopak troch zbaamucony cigym lataniem po wiecie, troch zaduony, ale - mody, przystojny, no i szala za tob. Joasia ma nadziej, e prezesowa utrzyma go na wsi przez par tygodni, a reszta naley ju do ciebie... I wiesz, moe by to byo niele?... Nazwisko pikne... fortuna jako zlepi si zrnych kawakw... Przy tym czowiek wiatowy, bywalec, nawet rodzaj bohatera,jeeli to prawda, e opyn kul ziemsk...- Miaam list od Krzeszowskiej - przerwaamu panna Izabela. - Oo?... c pisze ta wariatka? - Pisze, e nasz dom kupi nie Szlangbaum, ale Wokulski i e za pomoc podstawionych licytantw da za niego o dwadziecia tysicy rubli wicej anieli wart. Mwic to zdawionym gosem, patrzya z trwog na ojca; obawiaa si jakiego wybuchu. Ale pan Tomasz unis si tylko na kanapie i strzeliwszy palcami zawoa: - Czekaj!... czekaj... wiesz, e to moe by prawda... - Jak to! - zerwaa si z krzesa panna Izabela. - Wic on miaby nam darowa dwadziecia tysicy, a ojciec mwi o tym tak spokojnie?.. - Mwi spokojnie, bo gdybym zaczeka ze sprzeda, wzibym nie dziewidziesit, ale sto dwadziecia tysicy... - Ale czeka nie moglimy, skoro kamienicpuszczono na licytacj... - Tote e nie moglimy czeka, stracilimy, a Wokulski zyska, gdy moe czeka. Panna Izabela po tej uwadze nieco uspokoia si. - Wic papo nie uznaje w tym adnego dobrodziejstwa z jego strony! Bo wczoraj mwi papo o Wokulskim w taki sposb, jakby czu, e jest przez niego opltany... - Cha! cha! cha!... - rozemia si pan Tomasz - Cudowna jeste... nieoceniona. Wczoraj byem troch rozstrojony, nawet bardzo i... co... co... zawitao mi w gowie... Ale dzisiaj... Cha! cha! cha!... Nieche sobie wreszcie Wokulski przepacakamienice. Od tego on kupiec, eby wiedzia, ile i za co paci. Straci na jednym, zyska na drugim. - Ja, co najwyej, mog mu tego nie bra za ze, e staje do licytacji mego majtku... Chociamiabym prawo podejrzewa jaki nieczysty interes w takim na przykad... podstawianiu Szlangbauma... Panna Izabela serdecznie uciskaa ojca. - Tak - rzeka - papo ma racj. Nie umiaam tylko zda sobie z tego sprawy. Takie podstawienie ydw przy kupnie najjaniej dowodzi, e ten pan, bawic si w przyja, robi interesa... - Naturalnie! - potwierdzi pan Tomasz. - Czyliby nie miaa rozumie tak prostej rzeczy. Niezy to moe czowiek, ale zawsze kupiec... kupiec!... W przedpokoju rozlego si mocne dzwonienie. - To pewnie on. Wyjd, papo, i zostawi panw samych. Opucia sypialni ojca, lecz w przedpokoju, zamiast Wokulskiego, zobaczya a trzech ydw, gono rozprawiajcych z Mikoajem i pann Florentyn. Ucieka do sali i przez myl przebiegy jej wyrazy: "Boe!... dlaczego on nie przychodzi..." W sercu jej kipiaa burza uczu. Panna Izabela, potakujc zdaniom ojca, rozumiaajednak, e to nieprawda, co on mwi, e Wokulski nie zrobi na kamienicy interesu, ale straci, i tylko dlatego, aeby ich wydwign z najfatalniejszej pozycji. Leczprzyznajc to, czua nienawi: "Pody! pody!... - szeptaa. - Jak on mia..." Tymczasem w przedpokoju ydzi rozpoczli formaln ktni z pann Florentyn. Owiadczyli, e nie rusz si, dopki nie dostan pienidzy, e panna hrabianka daa wczoraj sowo... A gdy Mikoaj otworzy im drzwi do sieni, poczli mu wymyla: - To jest rozbj!... to oszustwo!... Pienidze pastwo umiej bra i wtedy umiej gada: mj kochany panie Dawid!... Ale jak przyjdzie... - A to co znaczy? - odezwa si w tej chwili nowy gos. ydzi umilkli. - Co to jest?... Co pan tu robisz, panie Szpigelman?... Panna Izabela poznaa gos Wokulskiego. - Ja nic... Padam do ng wielmonego pana...My tylko za interesem do pana hrabi... - tumaczy si; zupenie innym tonem, przed chwil haaliwy Szpigelman. - Kazali nam pastwo dzi przyj po pienidze... - wtrci inny yd. - Wanie panna hrabianka wczoraj daa sowo, e bdziemy dzi spaceni wszyscy,i co do grosza... - Bdziecie - przerwa Wokulski. - Jestem penomocnikiem pana ckiego i dzi, o szstej, zaatwi z wami rachunki w moim kantorze. - Nic nagego... Po co si wielmony pan matak pieszy... - odpar Szpigelman. - Prosz przyj o szstej do mnie, a Mikoaj niechaj tu adnych interesantw nieprzyjmuje, kiedy pan chory. - Rozumiem, wielmony panie!... A nasz pan czeka w pokoju sypialnym - odpar Mikoaj.Gdy za Wokulski odszed, powypycha ydw za drzwi, mwic: - Poszy parchy!...Won!... - Ny!... ny!... co si pan tak gniewa?... - tarski mu u o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA@Gc= cc)1mruczeli bardzo zmieszani ydkowie. Pan Tomasz przywita Wokulskiego ze wzruszeniem; troch dray mu rce i trzsa si gowa. - No, patrz - mwi - co wyrabiaj ci ydzi, te... te gagany!... Nachodz dom... przestraszaj mi crk... - Kazaem im przyj o szstej do mego kantoru i jeeli pan pozwoli, ureguluj rachunki. Dua to suma?... - zapyta Wokulski. - Drobiazg, prawie nic... Jakie pi do szeciu tysicy rubli... - Pi do szeciu?... - powtrzy Wokulski. -Oni trzej tyle maj u pana?... - Nie. Im jestem winien ze dwa tysice, moe troch wicej... Ale, powiadam ci, panie Stanisawie (bo to caa awantura!), kto w marcu wykupi moje dawniejsze weksle. Kto? nie wiem; jednake, na wszelkiwypadek, chc by przygotowany. Wokulskiemu wyjania si twarz. - Niech pan spaca dugi - odpar - w miar zgaszania si wierzycieli. Dzi zepchniemy tych, ktrzy maj pniejsze weksle. Wic to wyniesie dwa do trzech tysicy?... - Tak, tak... No, ale prosz ci, panie Stanisawie, co za fatalno!...Ty wypacasz mi za p roku pi tysicy... Czy bye askaw przynie pienidze? - Naturalnie. - Bardzo ci jestem wdziczny. C to jednakza fatalno, e wanie w chwili, kiedy mamy z Belci i... z tob jecha do Parya, ydzi wydzieraj mi dwa tysice! Rozumie si, z Parya nic. - Dlaczego? - rzek Wokulski. - Ja pokryj naleno, a pan nie potrzebuje narusza swego procentu. miao moecie pastwo jecha do Parya. - Nieoceniony!... - zawoa pan Tomasz, rzucajc mu si w objcia. Bo widzisz, mj drogi - doda uspokoiwszy si - ja wanie mylaem, czyby nie mg mi zacign gdzie poyczki dla spacenia ydowskich dugw, tak... na... siedem, sze procent. Wokulski umiechn si z finansowej naiwnoci pana Tomasza. - Owszem - rzek, nie mogc pohamowa dobrego humoru - bdzie pan mia poyczk. Tym ydom oddamy jakie trzy tysice rubli, a pan bdzie paci procentu... Ile pan chce? - Siedem... sze... - Dobrze - mwi Wokulski - pan bdzie paci sto osiemdziesit rubli procentu, a kapita zostanie nienaruszony. Pan Tomasz, po raz ju niewiadomo ktry, zacz mruga powiekami i znowu ukazay si zy. - Zacny... szlachetny!... - mwi, ciskajc Wokulskiego. - Bg ci zesa... - Sdzi pan, e mog robi inaczej?... - szepn Wokulski. Zapukano. Wszed Mikoaj i oznajmi lekarzy. - Aha!... - zawoa pan Tomasz - to siostra przysya mi tych panw. Mj Boe! nigdy si jeszcze nie leczyem, a dzi... Prosz ci, panie Stanisawie, id teraz do Beli... Mikoaj, zamelduj pana Wokulskiego panience. "Oto jest moja nagroda... Moje ycie!..." - pomyla Wokulski, idc za Mikoajem. W przedpokoju spotka lekarzy, obu znajomych sobie, i gorco poleci pana Tomasza ich opiece. W salonie czekaa go panna Izabela. Bya troch blada, ale tym pikniejsza. Przywita j i rzek wesoo: - Bardzo jestem szczliwy, e podoba sipani wieniec dla Rossiego. Zatrzyma si. Uderzy go szczeglny wyraz twarzy panny Izabeli, ktra patrzya na niego z lekkim zdziwieniem, jakby widziaa go pierwszy raz w yciu. Przez chwil oboje milczeli, wreszcie pannaIzabela, strzepujc jaki pyek z popielatejsukni, spytaa: - Wszake to pan kupi nasz kamienic? - I przypatrywaa mu si z przymruonymi oczyma. Wokulski tak by zaskoczony, e w pierwszej chwili straci mow. Zdawao musi, e w nim nagle zatrzyma si proces mylenia. Blad i czerwieni si, a nareszcie odzyskawszy przytomno, odpar przyciszonym gosem: - Tak, ja kupiem. - Dlaczeg pan podstawi yda do licytacji?- Dlaczego?... - powtrzy Wokulski, patrzcna ni jak wylknione dziecko. - Dlaczego?...Jestem, widzi pani, kupcem i... takie uwizienie kapitau mogoby zaszkodzi memu kredytowi... - Pan ju od dawna interesuje si naszymi sprawami. Zdaje si, e w kwietniu... tak, wkwietniu naby pan nasz serwis?... - mwiacigle tym samym tonem panna Izabela. Ten ton otrzewi Wokulskiego, ktry podnis gow i odpar oschle: - Serwis pastwa jest w kadej chwili do odebrania. Teraz panna Izabela spucia oczy. Wokulski spostrzeg to i znowu zmiesza si. - Wic dlaczego pan to zrobi? - spytaa cicho. - Dlaczego pan tak nas... przeladuje?Mona byo myle, e rozpacze si. Wokulski straci wszelk wadz nad sob. - Ja pastwa przeladuj!... - rzek zmienionym gosem. - Czyli znajdziecie sug... nie... psa... wierniejszego ode mnie?... Od dwu lat o jednym tylko myl, aeby usun wam z drogi kad przeszkod... W tej chwili zadzwoniono. Panna Izabela drgna, Wokulski umilk. Mikoaj otworzydrzwi do salonu i rzek: - Pan Starski. Jednoczenie ukaza si na progu mczyzna redniego wzrostu, zrczny, niady, z maymi faworytami i wsikami, i bardzo nieznaczn ysin. Mia fizjonomi na p weso, na p drwic i od razu zawoa: - Jakem kontent, kuzynko, e ci znowu mog przywita!... Panna Izabela w milczeniu podaa mu rk; mocny rumieniec obla jej twarz, a w oczach zamigotao rozmarzenie. Wokulski cofn si do bocznego stou. Panna Izabela przedstawia panw: - Pan... Wokulski... Pan Starski... Nazwisko Wokulskiego byo zaakcentowane w taki sposb, e Starski, kiwnwszy mu gow, usiad o kilka krokw, zwrcony bokiem. W odpowiedzi Wokulski usiad przy maym stoliku pod cian i zacz oglda album. - Kuzynek podobno wraca z Chin? - spytaa panna Izabela. - Teraz z Londynu i jeszcze cigle myl, e jestem w okrcie - odpowiedzia Starski, do wyranie kaleczc polszczyzn. Panna Izabela zacza mwi po angielsku. - Spodziewam si, e tym razem kuzynek zabawi w kraju duej? - To zaley - odpar rwnie po angielsku Starski. - Kto jest ten?... - doda, rzucajc okiem naWokulskiego. - Plenipotent mego ojca. Od czeg to zaley?... - Myl, e kuzynka nie potrzebuje si pyta - odpowiedzia z umiechem mody czowiek. - To zaley - od hojnoci mojej babki... - A adnie... spodziewaam si komplimentu pod moim adresem... - Podrnicy nie mwi komplimentw, gdywiedz, e pod kad szerokoci geograficzn komplimenta dyskredytuj mczyzn w oczach kobiet. - W Chinach zrobi kuzyn to odkrycie? - W Chinach, w Japonii, a nade wszystko w Europie. - I myli kuzyn stosowa t zasad w Polsce? - Sprbuj, i jeeli pozwolisz, kuzynko, w twoim towarzystwie. Gdy podobno mamy razem spdzi wakacje. Czy tak?... - Tak przynajmniej chce ciotka i ojciec. Mnie si jednak nie umiecha to, e kuzyn ma zamiar sprawdza swoje etnograficzne spostrzeenia. - Byby to tylko odwet z mojej strony. - Ach, wic walka?... - spytaa panna Izabela. - Spacanie dawnych dugw czsto prowadzi do zgody. Wokulski z tak uwag przeglda album, eyy nabrzmiay mu na czole. - Ale zemsta nie prowadzi - odpara panna Izabela. - Nie zemsta, tylko przypomnienie, e jestem wierzycielem kuzynki. - Wic to ja mam spaca dawne dugi?.. - zamiaa si panna lzabela. - A, kuzyn nie straci czasu w podry. - Wolabym go nie straci na wakacjach - rzek Starski, znaczco spogldajc jej w oczy. - To bdzie zaleao od metody odwetu - odpowiedziaa panna Izabela i znowu zarumienia si. - Janie pan prosi pana! - rzek Mikoaj, stajc we drzwiach salonu. Rozmowa urwaa si, Wokulski zoy album, wsta z krzesa i ukoniwszy si pannie Izabeli i Starskiemu, z wolna poszed za sucym. - Ten pan nie rozumie po angielsku?... Czy on nie obrazi si, emy z nim nie rozmawiali?... - spyta Starski. - O nie - odpowiedziaa panna Izabela. - Tym lepiej; bo zdawao mi si, e nie by zadowolony z naszego towarzystwa. - Tote porzuci je - zakoczya niedbale panna Izabela. - Przynie mi kapelusz z sali - rzek do Mikoaja ju w drugim pokoju Wokulski. Mikoaj zabra kapelusz i zanis go do sypialni pana Tomasza. W przedpokoju usysza, e Wokulski oburcz ciskajc gow szepn: - Boe miosierny!... Gdy Wokulski wszed do pokoju pana Tomasza, lekarzy ju nie byo. - No i wyobra sobie - zawoa pan cki -co za fatalizm!... Konsylium zabronio mi jecha do Parya i pod kar mierci kazaowynosi si na wie. Na honor, nie wiem nawet, gdzie uciec przed tymi upaami... Alei na ciebie take dziaaj, bo jeste zmieniony... Prawda, jakie to gorce mieszkanie?.. - O tak. Moe pozwoli pan - mwi Wokulski,wydobywajc z kieszeni gruby pakiet - e oddam pienidze. - Ehe... doprawdy... - Tu jest pi tysicy rubli jako procent do poowy stycznia. Niech pan z aski swojej policzy. A tu jest kwit. Pan cki kilka razy porachowa stos nowych sturublwek i podpisa dokument. Odoywszy za piro, rzek: - Dobrze, to jedno... A teraz co si tyczy dugw... - Suma dwa do trzech tysicy rubli, ktr pan winien ydom, dzi bdzie spacona... - Ale ja, prosz ci, panie Stanisawie, nie chc darmo... Prosz ci, aeby jak najskrupulatniej odtrca sobie procent... - Sto dwadziecia do stu osiemdziesiciu rubli rocznie. - Tak, tak... - potakiwa pan Tomasz. - Ale...gdybym, ale... potrzebowa jeszcze jakiej kwoty, to mam si do kogo uda u ciebie? - Drug poow procentu otrzyma pan w poowie stycznia - odpar Wokulski. - O tym wiem. Ale widzisz, panie Stanisawie, gdybym tak potrzebowa jakiej czci mego kapitau... Nie darmo, pojmujesz... Chtnie zapac procent... - Szsty... - wtrci Wokulski. - Tak, szsty... sidmy. - Nie, panie. Paski kapita przynosi trzydzieci trzy procent rocznie, wic nie mog go poycza na siedem... - Dobrze. W takim razie nie pozbawiaj si mego kapitau, ale... Uwaasz... moe mi jednak co wypa... - Wycofa swj kapita moe pan nawet w poowie stycznia roku przyszego. - Boe uchowaj!... Ja mego kapitau nie odbior ci nawet za dziesi lat... - Ale ja paski kapita wziem tylko na rok... - Jak to?... Dlaczego?... - dziwi si pan Tomasz, coraz szerzej otwierajc oczy. - Dlatego, e nie wiem, co bdzie od dzi zarok. Nie co roku zdarzaj si wyjtkowo dobre interesa. - A propos - rzek pan Tomasz po chwili przykrego zdumienia.- Co te mwi w miecie: e to ty, panie Wokulski, kupie mj dom?... - Tak, panie, ja kupiem paski dom. Ale przed upywem p roku mog go panu odstpi na korzystnych warunkach. Pan cki poczu rumieniec na twarzy. Nie chcc jednak dawa za wygran zapyta wielkopaskim tonem: - I ile by te chcia odstpnego, panie Wokulski?... - Nic. Oddam go panu za dziewidziesit tysicy, a nawet... moe taniej... Pan Tomasz cofn si, rozoy rce, nastpnie pad na swj wielki fotel i znowukilka ez spyno mu po twarzy. - Doprawdy, panie Stanisawie - mwi, lekko kajc - widz, e najlepsze stosunki... mog zepsu pienidze... Czy ja mam ci za ze, e kupi ten dom?... Czy jarobi ci wyrzuty?... Ty za przemawiasz do mnie tak, jakby si obrazi. - Przepraszam pana - przerwa Wokulski. - Ale istotnie jestem troch rozdraniony... zapewne z gorca... - O, z pewnoci! - zawoa pan Tomasz, powstajc z fotelu i ciskajc go za rk. -Wic... przebaczmy sobie nawzajem cierpkieswka... Ja si na ciebie nie gniewam, bo wiem... co to jest upa... Wokulski poegna go i wstpi do salonu. Starskiego ju tam nie byo, panna Izabela siedziaa sama. Zobaczywszy go podniosa si; twarz jej bya pogodniejsza. - Pan wychodzi? - Wanie chc pani poegna. - A o Rossim nie zapomni pan? - rzeka ze sabym umiechem. - O, nie. Poprosz, aeby mu oddano wieniec. - Pan sam go nie wrczy?... Dlaczeg to?... - Dzi w nocy jad do Parya - odpowiedzia Wokulski. Ukoni si i wyszed. Przez chwil panna Izabela staa zdumiona;nastpnie pobiega do pokoju ojca. - Co to znaczy, papo? Wokulski poegna size mn bardzo chodno i powiedzia, e - dzi w nocy wyjeda do Parya... - Co?... co?... co?... - zawoa pan Tomasz, chwytajc si oburcz za gow. - On z pewnoci obrazi si... - Ach... prawda!... Wspomniaam mu o kupnienaszej kamienicy... - Chryste!... i ce ty zrobia?... A... wszystko stracone... Teraz rozumiem... Naturalnie, e si obrazi... No - doda po chwili - ale kto mg przypuci, e jest tak obraliwy?... Taki sobie zwyczajny kupiec... ------Konwersja: rpg6@go2.pl i jakiego wybuchu. Ale pan Tomasz unis si tylko na kanapie i strzeliwszy palcami zawoa: - Czekaj!... czekaj... wiesz, e to moe by prawda... - Jak to! - zerwaa si z krzesa panna Izabela. - Wic on miaby nam darowa dwadziecia tysicy, a ojciec mwi o tym tak spokojnie?.. - Mwi spokojnie, bo gdybym zaczeka ze sprzeda, wzibym nie dziewidziesit, ale sto dwadziecia tysicy... - Ale czeka nie moglimy, skoro kamienicpuszczono na licytacj... - Tote e nie moglimy czeka, stracilimy, a Wokulski zyska, gdy moe czeka. Panna Izabela po tej uwadze nieco uspokoia si. - Wic papo nie uznaje w tym adnego dobrodziejstwa z jego strony! Bo wczoraj mwi papo o Wokulskim w taki sposb, jakby czu, e jest przez niego opltany... - Cha! cha! cha!... - rozemia si pan Tomasz - Cudowna jeste... nieoceniona. Wczoraj byem troch rozstrojony, nawet bardzo i... co... co... zawitao mi w gowie... Ale dzisiaj... Cha! cha! cha!... Nieche sobie wreszcie Wokulski przepacakamienice. Od tego on kupiec, eby wiedzia, ile i za co paci. Straci na jednym, zyska na drugim. - Ja, co najwyej, mog mu tego nie bra za ze, e staje do licytacji mego majtku... Chociamiabym prawo podejrzewa jaki nieczysty interes w takim na przykad... podstawianiu Szlangbauma... Panna Izabela serdecznie uciskaa ojca. - Tak - rzeka - papo ma racj. Nie umiaam tylko zda sobie z tego sprawy. Takie podstawienie ydw przy kupnie najjaniej dowodzi, e ten pan, bawic si w przyja, robi interesa... - Naturalnie! - potwierdzi pan Tomasz. - Czyliby nie miaa rozumie tak prostej rzeczy. Niezy to moe czowiek, ale zawsze kupiec... kupiec!... W przedpokoju rozlego si mocne dzwonienie. - To pewnie on. Wyjd, papo, i zostawi panw samych. Opucia sypialni ojca, lecz w przedpokoju, zamiast Wokulskiego, zobaczya a trzech ydw, gono rozprawiajcych z Mikoajem i pann Florentyn. Ucieka do sali i przez myl przebiegy jej wyrazy: "Boe!... dlaczego on nie przychodzi..." W sercu jej kipiaa burza uczu. Panna Izabela, potakujc zdaniom ojca, rozumiaajednak, e to nieprawda, co on mwi, e Wokulski nie zrobi na kamienicy interesu, ale straci, i tylko dlatego, aeby ich wydwign z najfatalniejszej pozycji. Leczprzyznajc to, czua nienawi: "Pody! pody!... - szeptaa. - Jak on mia..." Tymczasem w przedpokoju ydzi rozpoczli formaln ktni z pann Florentyn. Owiadczyli, e nie rusz si, dopki nie dostan pienidzy, e panna hrabianka daa wczoraj sowo... A gdy Mikoaj otworzy im drzwi do sieni, poczli mu wymyla: - To jest rozbj!... to oszustwo!... Pienidze pastwo umiej bra i wtedy umiej gada: mj kochany panie Dawid!... Ale jak przyjdzie... - A to co znaczy? - odezwa si w tej chwili nowy gos. ydzi umilkli. - Co to jest?... Co pan tu robisz, panie Szpigelman?... Panna Izabela poznaa gos Wokulskiego. - Ja nic... Padam do ng wielmonego pana...My tylko za interesem do pana hrabi... - tumaczy si; zupenie innym tonem, przed chwil haaliwy Szpigelman. - Kazali nam pastwo dzi przyj po pienidze... - wtrci inny yd. - Wanie panna hrabianka wczoraj daa sowo, e bdziemy dzi spaceni wszyscy,i co do grosza... - Bdziecie - przerwa Wokulski. - Jestem penomocnikiem pana ckiego i dzi, o szstej, zaatwi z wami rachunki w moim kantorze. - Nic nagego... Po co si wielmony pan matak pieszy... - odpar Szpigelman. - Prosz przyj o szstej do mnie, a Mikoaj niechaj tu adnych interesantw nieprzyjmuje, kiedy pan chory. - Rozumiem, wielmony panie!... A nasz pan czeka w pokoju sypialnym - odpar Mikoaj.Gdy za Wokulski odszed, powypycha ydw za drzwi, mwic: - Poszy parchy!...Won!... - Ny!... ny!... co si pan tak gniewa?... - tarski mu u o 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAN@