.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS POE 003µCopyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ PHck Bzc}&0c5 AP?+ OPOWIADANIA EDGAR ALAN POE "Cie -- Przypowie" ...Zaprawd jakkolwiek krocz poprzez dolin cienia... (Psalmy Dawida) Wy, ktrzy mnie czytacie, przebywacie jeszcze pomidzy yjcymi, lecz ja, ktry to pisze, bd ju wwczas od dawna mieszkacem krainy cieniw. Bo zaprawd dziwne rzeczy nadejd, wiele tajemnic odsonitych zostanie i wiele, wiele upyniewiekw, zanim wzrok ludzki spocznie na tych zapiskach. A z tych, ktrzy je odczytaj jedni nie uwierz, inni wtpi bd, a niewielu tylko znajdzie przedmiot rozmyla w wyrazach skrelonych dzi przez mnie na tych tabliczkach elaznym stylusem. Rok ten by rokiem przerae, rokiem uczu silniej napitych ni przeraenie samo i na ktre nie ma nazwy na ziemi. Albowiem wiele dziww i znakw ukazao si ze wszech stron na ziemi i na morzu, a zaraza czarne skrzyda szeroko rozpostara. Wiadomym tez byo ludziom uczonym w gwiazdach, ze oblicze niebios przybrao zowrbn posta, a i dla mnie Greka Oinosa, nie byo tajemnica, ze wkraczamy w powracajcy co lat 794 okres, ktrym przy wejciu w konstelacj Byka, planeta Jowisz zetkn si musi z czerwonym piercieniem Saturna. Szczeglniejszy ten nastrj nieba wywiera, jak si zdaje, potny wpyw nie tylko na materialny glob ziemski, ale i na stan dusz, umysw i na kierunek myli ludzkich. Pewnej nocy znajdowao si nas siedmiu w jednej z komnat wytwornego paacu wznoszcego si w pospnym miecie Ptolemais. Siedzielimy przy nalanych czarach, wypenionych po brzegi purpurowym winem Chios. Do komnaty naszej prowadzio jedno tylko wejcie przez wysokie spiowe drzwi bardzo piknie uksztatowane i wyrzebione, przezartystycznego rkodzielnika Korinosa. Drzwite byy prawdziwym arcydzieem, a zamykay si od wewntrz. ciany i okna melancholijnej tej komnaty przysonite byy czarnymi draperiami, przez ktre dojrze nie byo mona gwiazd zowrbnych ani bladego ksiyca, ani tez pospnych mierci wyludnionych ulic. Mimoto nie moglimy wygna z pomidzy siebie wspomnienia i przeczucia wiszcej nad namiklski. Byo cos dokoa i obok nas, z czego nie umiem zda jasno sprawy, comy jednak dokadnie odczuwali. Rzeczy materialne i abstrakcyjne jak to: ciko atmosfery, duszno i niepokj toczcy, a przede wszystkim w stan przykry i niemal grony, w jaki wpadaj ludzie nerwowi w chwilach gdy zmysy ich ostro podniecone dziaaj z cala si ywotn, podczas kiedywadze ich umysowe pozostaj w stanie odrtwienia i martwoty. miertelny jaki ciar przygniata nas, toczc brzemieniem swym czonki nasze, sprzty stojce w komnacie, czary pene wina ktremy wci wychylali. I wszystko zdawao upada obezwadnione pod gniotcym tym ciarem, z wyjtkiem chybasiedmiu pomykw strzelajcych z siedmiu lamp elaznych, ktre przywiecay naszej orgii. Pomyki owe wyduajc si w cienkie wietlane niteczki pony nieruchome i blade, a pod wpywem ich blasku okrgy st hebanowy, przy ktrym siedzielimy, zdawa si by gadkim zwierciadem, a kady z obecnych podziwia w nim mg odbicie wasnej bladoci i pospny niepokj wyzierajcy z oczu swych wspbiesiadnikw. Mimo to wybuchalimy czsto gonym miechem, weselc si po swojemu i piewajc gorczkowo pieni Anakreonta, ktre s samym szalem i speniajc obfite czary, jakkolwiek wino w nich zawarte przypominao nam purpur krwi. Lecz oto w komnacie naszej znajdowa si jeszcze jeden czowiek, a by nim mody Zoilus, ktry lea martwy wycignity w caej dugoci i szczelnie owinity caunem. On toby demonem i geniuszem tej sceny. Nie mg ju niestety bra udziau w naszej zabawie, chocia twarz jego wykrzywiona blem, chocia oczy, w ktrych mier nawet nie zdoaa zgasi palcego ognia zarazy, zdaway si wyraa zainteresowanie uciech nasz, o ile zmary zajmowa si moe radoci tych, ktrzy umrze maj. Mimo, ze ja Oinos czuem na sobie oczy nieboszczyka postanowiem nie rozumie penego goryczy ich wejrzenia i wpatrzony uparcie w glebie hebanowego zwierciada, piewaem doniosym i dwicznym gosempieni wieszcza z Teos. Stopniowo jednak piew mj przycicha, a echa jego wpadszy pomidzy czarne draperie przysaniajce ciany, staway si coraz sabsze i mnie wyrane i w kocu umilky zupenie. A oto spord draperii, w ktrych brzmiao przed chwila echo pieni, wynurzy si C i e n czarny nieokrelony. Cie podobny do tego, jaki powsta z ksztatw ciaa ludzkiego w chwili gdy tarcza ksiyca stoi nisko nad ziemi. Nie by to jednak cie czowieka, ani boga, aniadnej znanej istoty. Dra chwile miedzy fadami draperii, nastpnie wyprostowa si i ustali, zarysowujc si wyranie na powierzchni spizowych drzwi. Nie mia jednak ksztatw okrelonych, gdy nie byto ksztat czowieka, ani adnego boga, boga Grecji, Chaldei lub Egiptu. Cie spocz na drzwiach pod lukiem gzymsu, nie porusza si i nie mwi sowa, ustala si tylko coraz bardziej, a stan nieruchomy. Spodu za drzwi na ktrych spocz, dotykay martwe stopy owinitego w caun modego Zoilusa. My siedzcy przy hebanowym stole, ujrzawszy Cie wynurzajcy si spomidzy draperii, nie mielimy spojrze na niego i trzymajcoczy spuszczone patrzylimy wci w glebiehebanowego zwierciada, a wreszcie ja Oinos powayem si przemwi kilka cichych sow i spytaem Cienia o imi jego imieszkanie. A Cie odrzek: "Jestem Cie, a mieszkanie moje znajduje si w okolicach katakumb Ptolemais, obok ciemnych rwnin piekielnych okalajcych nieczysty kana Charona". A wwczas my wszyscy siedmiu zerwalimysi przeraeni z miejsc naszych i stanlimy drcy i zdjci zgroza, gdy glos Cienia nie by wcale gosem jednego czowieka, ale jakby mnstwa ludzi zmieniajc brzmienie w kadej wypowiedzianej gosce dochodzi do uszu naszych zmieszanym dwikiem, odtwarzajc kolejno glosy dobrze znane tysica i tysica zmarych naszych przyjaci. "Czarny kot" Nie spodziewam si i nie wymagam wiary dla wielce dziwnej i wielce skdind poufnejopowieci, ktr chc pismem utrwali. Bybym szalecem, gdybym si tego spodziewa w chwili, gdy wasne moje zmysy odmawiaj mi swego wiadectwa. Szalecem jednak nie jestem - i mam zupen pewno, e nie majacz. Przecie jutro - umieram, dzi tedy pragnbym uly swej duszy spowiedzi. Moim zamiarem bezporednim jest - jasne, treciwe i bezstronne podanie do wiadomoci powszechnej szeregu nagich zdarze z zakresu ycia domowego. Zdarzenia owe w skutkach- przeraziy mi-wziy na mki - znicestwiy. Mimo to nie bd prbowa wywietlania ich istoty. Dla mnie osobicie ukazay si od strony zgrozy, wicej baroku. Kiedy, by moe, znajdzie si umys, ktry zmor moj sprowadzi do poziomu zjawisk oklepanych - umys pogodniejszy, logiczniejszy i o wiele mniej od mego pomienny, ktry w wypadkach ze zgroz przeze mnie goszonych wykryje jeno zwyk nastpczo przyczyn i skutkw, zniezmiernie zgodnych z adem codziennym.Od dziecka zdradzaem mikko i ludzko uczu. Tkliwo mego serca bya tak znamienna, e dziki niej staem si kozem ofiarnym mych kolegw. szczeglnieprzepadaem za zwierztami i za zgod rodzicw posiadaem wielce rnorodny zesp ulubiecw. Cay niemal czas spdzaem w ich towarzystwie i nigdy nie czuem si tak szczeliwy, jak wwczas gdy je darzyem pokarmem i pieszczot. Ta osobliwo mego przyrodzenia wzrastaa wraz z wiekiem i gdym zmnia, std gwnie czerpaem moje uciechy. Tym, ktrzy darz uczuciem wiernego i zmylnego psa, nie mam potrzeby tumaczenia istoty i stopnia zadowole pyncych z owego rda. W bezinteresownej mioci zwierzcia, w jego nie szczdzcym wasnego ycia powiceniu tkwi co, co bezporednio porusza serce ludzi, ktrzy czstokro mieli sposobno stwierdzenia wtej przyjani i somianej wiernoci czowieka w oryginale. Oeniem si wczenie i z radoci wykryem w onie mej zgodno upodoba. Zauwaywszy mj pocig do tych domowychpieszczochw, nie przeoczya nigdy sposobnoci dostarczenia mi okazw najbardziej uroczych. Mielimy- ptaki, ryb zot, piknego psa, krliki, ma mapk ikota. Tewn ostatni by okazem zastanawiajco krzepkim i wspaniaym, cakowicie czarnego futra i przedziwnej zmylnoci. Mwic o jego inteligencji, ona moja, nie pozbawiona w gbi duszy zabobonw, czstokro napomykaa o rozpowszechnionym w stariytnoci wierzeniu, ktre we wszystkich czarnych kotach widziao przerzucone czarownice. Nie znaczy to wszke, aby zawsze w takichrazach zachowywaa powag - i jeli czyniow wzmiank, czyni j po prostu dlatego,e w tej wanie chwili przysza mi do gowy. Pluton - tak si nazywa kot - by moim ulubiecem, moim towarzyszem. Sam osobicie podawaem mu pokarm - wczysi ze mn wszdzie, gdziekolwiek poszedem. Nie bez trudnoci wymogem nanim posuszestwo zakazowi wczenia sieze mn po ulicach. Przyja nasza trwaa w tym stanie lat kilka, w ktrych czasie caoksztat mego charakteru i usposobiena pod wpywem Demona Niewstrzemiliwego- rumieni si na owo wyznanie - uleg zasadniczym zmianom na gorsze. Z dnia na dzie stawaem si coraz pochmurniejszy, coraz skorszy do gnieww, coraz obojtniejszy na uczucia innych ludzi. Pozwalaem sobie na uywanie sw grubiaskich w stsounku do mojej ony. W kocu - gwaciem nietykalno jej osoby. Zmiana mego usposobienia, ma si rozumie, da we znaki moim nieszczsnym ulubiecom. Nie tylko ich zaniedbywaem, lecz i drczyem. Wszake - co do Plutona - miaem dla niego sporo jeszcze wzgldw, ktre mi wzbraniay zego z nim obejcia, podxczas gdy nie doznawaem adnych skrupuw w drczeniu krlikw, mapy, a nawet psa, jesli przypadkowo lub przyjanie staway mi na drodze. Atoli zo moje coraz bardziejzuchwalio si we mnie - ktre bowiem zo dorwna Alkoholowi! - i wreszcie sam Pluton, ktry obecnie starza si i, co idzieza tym, nieco zeszkaradnia - sam PLuton zacz wyczuwa skutki znikczemnienia mojego charakteru. Pewnej nocy, gdy powrciem do domu z jednej naogowo przeze mnie odwiedzanej nory zamiejskiej, uroiem sobie, i kot unika mojej obecnoci. Schwyciem go za kark - on za, sposzony moj przemoc, zlekka porani mi zbami rk. Owadna mn nagle wcieko demona. Straciem przytomno. Zdawao si, i duch mj przyrodzony znienacka wymknm mi si z ciaa i przepojona ginem, nadszataska zo przenika kade wkno mej istoty. Zkieszeni kamizelki wyszarpnem scyzoryk iotworzyem. Porwaem biedne zwierze za gardo i miao wywayem mu z orbity jedno lepie! Rumieni si, pon od wstydu,dr opisujc to pieka godne okruciestwo! Gdy ze witem rozum odzyskaem - gdy wytchnem czad mej hulaszczej nocy - doznaem z powodu popenionej zbrodni uczucia, ktre byo na wp zgroz, a na wp wyrzutem sumienia, lecz byo to co najwyej - sabe i inewyrane uczucie i duch mj nie ukorzy si przed owym ciosem. Oddaem si ponownie swym chuciom i wkrtce zatopiem w winie wspomnienie mego czynu. Tymczasem kot powoli wraca do zdrowia. Orbita pozbawiona lepia miaa wprawdzie pozr straszliwy, lecz kot zdawa si ju nie ciepie. Swoim zwyczajem chodzi tam iz powrotem pokoju, wszake, jak winienemby tego oczekiwa, za moim zblieniem siuchodzi z najwysz trwog. Do mi jeszcze pozostao z mych dawnych uczu, aby pocztkowo dozna goryczy na widok tak jawnej odrazy ze strpny stwprzenia, ktre mi iegdy miowao. Owo jednak uczucie ustpio wkrtce gniewowi. I wwczas, jakby dla ostatecznego i nieodwoalnego pchnicia mi do upadku, zjawi si duch Przekory. Filozofia nie zdaje sobie adnej z tego ducha sprawy. A jednak wierz w to wicie, jak w istnieniewasnej duszy, e przekora jest jednym z pierwotnych popdw ludzkiego serca - jedn z niepodzielnych, pierwiastowych wadz lub uczu, ktre nadaj kierunek charakterowi danego czowieka. Kt, popeniajc czyn niedorzeczny lub nikczemny, nie dziwi si po stokro tej prostej oczywistoci, i wiedzia, e winiengo by nie popenia? Czy pomimo doskonaoci naszego rozsdku nie mamy nieustannych zakusw do narusznia tego, cojest Prawem, dla tej po prostu przyczyny, i wiemy wanie, e jest to - Prawo? Powtarzam - w duch przekory przyczyni si do ostatecznego mego upadku. Ten to arliwy, niezgbiony popd duszy kudrczeniu siebie samej - ku gwaceniu wasnej natury, ku zoczynieniu dla samej mioci zego - skoni mi do snucia w dalszym cigu i ostatecznie do cakowitego wypenienia mczarni, ktr zgotowaem dla bezbronnego zwierzcia. Pewnego poranka - z zimn krwi - zadzierzgnem wok szyi kota ptlic i powiesiem go na gazi drzewa. Powiesiem ze zami w oczach - z najsroszymi wyrzutami sumienia. Powiesiem, poniewa wiedziaem, e mnie kocha i poniewa czuem, e ie da mi adnego do gniewu powodu. Powiesiem, poniewa wiedziaem, e, czynic tak, popeniam grzech - grzech miertelny, ktry habi niemierteln dusz moj a dostopnia wywiecenia jej - jeli to jest moliwe - poza obrby nieskoczonego miosierdzia Wszechmiosiernego i Wszechstraszliwego Boga. W nocy, ktra nastpia po dokonaniu owego okrutnego czynu, zbudzi mnie ze snu okrzyk: Poar! Kotary mego ka byy w ogniu. Dom cay pon. Kosztem niemaych wysikw uszlimy pomieniom - moja ona - sucy i ja. Ruina bya doszcztna. Poar pochon wszystk moj fortun i odtd oddaem si rozpaczy. Nie pragn nawiza acucha przyczyn i skutkw pomidzy mym okruciestwem a klsk - jestem wyszy ponad tego rodzaju sabostki. Lecz zdaj sobie spraw z acucha zdarze i nie chc przeoczy ani jednego ogniwa. Odwiedziem zgliszcza w dniu, ktry nasta po poarze. Mury z wyjtkiemjednego runy, za w jedyny wyjtek bywanie przepierzeniem wewntrznym, niezbyt grubym, pooonym mniej wicej w miejscu, na ktrym wspierao si wezgowie mojego ka. Wikszo muru w tym miejscu opara si dziaaniu ognia - wypadek, ktry przypisywaem wieo wykonanej jego odnowie. Wok tego muru zgromadzi si tum gsty, a ci i owi szczegowo i z oywieniem zdawali si bada upatrzony jego zaktek. Wyrazy: Dziwne! Szczeglne! - i tym pododbne okrzyki wzmogy moj ciekawoc.Zbliyem si i ujrzaem, niby paskorzeb uwypuklon na biaej powierzchni, posta gigantycznego kota. Ksztat jego by odtworzony z czarodziejsk zaiste cisoci. Na szyi zwierzcia zwisa powrz. W pierwszej chwili, gdym zjaw w oglda - mogem to bowiem tylko za zjaw uwaa - zdumienie moje i przestrach nie miay granic. Lecz rozum przyszed mi wreszcie z pomoc. Kot - pamitaem to dobrze - zosta zawieszony w przylegym budynkowiogrodzie. Na okrzyk trwogi tum niezwocznie wtargn do ogrodu i zapewneznalaz si kto, co kota od drzewa odczepi i przez otwarte okno wrzuci do mego pokoju. Uczyniono to niewtpliwie w celu zbudzenia mnie ze snu. Brzemi innych murw zasklepio ofiar mego okruciestwa w miazdze wieych pokadw gipsu. Wapno tego muru, przesycone pomieniem padliny, utworzyo podobizn tak, jak wanie ogldaem. W ten sposb - wobec dziwnego a opisanegopowyej trafu - jeli nie ukoiem cakowicie sumienia, zaspokoiem zdawkowo mj rozum, mimo to wszake traf w gbok bruzd wyry si w mojejwyobrani. Przez kilka miesicy nie mogemsi pozby zmory kociej, i w tym okresie ponownie zakrado sido mej duszy puczucie, ktre miao pozory, lecz nie byo wyrzutem sumienia. Posunem si a do opakiwania straty zwierzcia i do poszukiwania wszdy - w najnikczemniejszych zakamarkach, ktre obecnie odwiedzam naogowo, innego ulubieca tego gatunku i pozorw mniej wicej podobnych, aby mie zastpce. Pewnej nocy, gdy na wp obdnie siedziaem w jednej bardziej ni zatraconejnorze, uwag moj przyku nagle przedmiotczarny, tkwicy na wierzchu jednej z olbrzymich beczek ginu czy te rumu, ktre48jx}jӺA48j4jA4 }x} j iC }x}`XjPcec [c (-& ,2; Wstanowiy gwn ozdob sali. Od kilku minut przygldaem si uporczywie grnemu dnu tej beczki, a obecnie zdziwia mi przede wszystkim ta okoliczno, e dotd nie spostrzegem tkwicego na nim przedmiotu. Zbliyem si i zmacaem go doni. By to kot czarny, bardzo duy kot - pojemnoci co najmniej Plutona, podobny do bezwzgldnie, z wyjtkiem jednej rnicy. Pluton na caym ciele nie mia ani jednego biaego wosa; ten za by posiadaczem szerokiej i biaej, aczkolwiek nieokrelonego ksztatu prgi, ktra przesaniaa cay niemal zakres piersi. Zaledwo go dotknem - powsta nagle, zamrucza gono, otar si o moj do i zdawa si wyraa swj zachwyt z powodu okazanych mu przeze mnie wzgldw. By to wanie w wierny okaz, ktrego poszukiwaem Natychmiast zaofiarowaem si wacicielowi z kupnem tego kota, lecz ten nie uzna w nim swojej wasnoci, nie zna go - nigdy go dotd nie widzia. W dalszym cigu darzyem go pieszczotami i gdy zamierzaem wrci do dmu, zwierze wykazao ch towarzyszeniemej osobie. Pozwoliem mu ic za sob i, schylajc si od czasu do czasu, gaskaemje mimochodem. Wszedszy do domu, zachowa si jak na wasnych mieciach i natychmiast zapon wielk przyjani dla mej maonki. Co do mnie - poczuem wkrtce rodzc siw mej duszy odraz do niego. By to skutekwprost przeciwny spodziewanemu przeze mnie. Nie wiem jak i dlaczego si to stao, lecz jego widoczna dla mnie czuo napawaa mi niemal wstrtem i nuya. Z wolna i stopniowo uczucia wstrtu i nudy wezbray a po gorzki kres nienawici. Unikaem zwierzaka. Niejasne poczucie wstydu i wspomnienie pierwszego czynu okruciestwa wzbraniay mi drczenia tegozwierzcia. Przez kilka tygodni powcigaem si od bicia kota lub od popdliwych wzgldem niego postpkw, atoli stopniowo - nieznacznie - zaczem na poglda z niewysowionym przestrachem i milczc uchodzi przed jegonienawistn obecnoci jak przed podmuchme dumy. Do mej nienawici dla zwierzcia przyczynio si niewtpliwie odkrycie, ktrego dokonaem rankiem, nazajutrz po sprowadzeniu go do domu,a mianowicie - tak samo, jak Plutonowi, brakowao mu jednego lepia. Z tego wszake powodu zwierz nabrao jeno tym wikszej wartoci w oczach mojej ony, ktra, jak ju wspomniaem posiadaa tkliwo serca, stanowic niegdy moj cech charakterystyczn oraz czstokro rdo najprostszych i najczystszych radoci. Wszake przywizanie do mnie kota wzrastao na przekr mej do niego odrazy.Chodzi krok w krok za mn z uporem, ktry trudno by byo przekaza zrozumieniu czytelnika. Ilekro siadem, zwija si w kbek pod moim krzesem lub wskakiwa mi na kolana, obdarzajc mi straszliwymi pieszczotami. Jeli powstawaem z siedzenia, wcuibia mi si midzy nogi i przyprawia mnie niemal o upadek lub, zanurzajc w mym ubraniu dugie i ostre pazury, wpeza mi tym sposobem a na piersi. W takich chwilach, pomimo dzy zabicia go na miejscu, hamowaem si po czci na skutek wspomnienia mojej pierwszej zbrodni, lecz gwnie - musz towyzna co prdzej - z powodu rzetelnego przed zwierzciem strachu. Strach w nie by waciwie obaw blu fizycznego, a jednak znalazbym wielkie przeszkody do okrelenia go w sposb inny.Ze wstydem niemal wyznaj - tak, nawet w tej celi zbrodniarza wyznaj niemal ze wstydem, e strach i przeraenie, ktrymi napeniao mnie zwierze, wzrosy dziki jednej z najwierutniejszych mrzonek, na jakie tylko zdoby si mona. ona moja nieraz zwracaa mi uwag na zarys biaej prgi, o ktrej mwiem, a ktra stanowiajedyn widom rnic pomidzy tym dziwnym a owym zamordowanym przeze mnie okazem. Czytelnik bez wtpienia przypomina osbie, i owa oznaka, mimo sporych rozmiarw, miaa pierwotnie ksztat nieokrelony, lecz z wolna - w miar stopniowa - niepochwytnych stopniowa, w ktrych mj rozum przez czas dugi chcia si koniecznie dopatrzy uroje - nabraa wreszcie nieodpartej jasnoci zarysw. Staa si teraz odwzorem przedmiotu, ktrego nie mog bez zgrozy nazwa po imieniu, a tu waniei tu przde wszystkim taio si to, co mnie zmuszao do pozwicia strachu i wstrtu wzgldem potwora i co skusioby mnie do pozbycia si go na zawsze, gdybym mia miaoc po temu. Obecnie - powtarzam - bya to podobizna ohydnego, zwowieszczego narzdzia - podobizna szubienicy. O, grobowe i straszliwe narzdzie! Narzdzie zgrozy i zbrodni - agonii i mierci. Byem oto zaiste nieszczliwy ponad miarnieszczcia dostepnego Czowiekowi. Bydlprzyziemne, ktrego brata znicestwiem wzgardliwie - bydl przyziemne zgotowao dla mnie - dla mnie, istoty, stworzonej na wzr Boga Najwyszego, klsk tak wielk i tak ponad siy! Niestety, ni dniem, ni nocnie zaznaem odtd sodyczy spoczynku! Dniem zwierze nie opuszczao mi ani na mgnienie, a noc - co chwila - po to si jeno budziem z niewypowiedzianie trwonych snw, aby wyczuwa na twarzy ciepy oddech owej namacalnoci i jej wiekuicie utrwalane na mym sercu niepomierne brzemi - wcielenie Zmory, z ktrej nie mogem si otrzsn! Pod uciskiem takich mczarni dbo pozostaych we mnie dobrych uczu- sczezo. Ze tylko myli poufaliy si z mym duchem - najmroczniejsze i najnikczemniejsze ze wszystkich myli. Waciwa memu usposobieniu pospno urosa a do rozmiarw nienawici do wszelkiej rzeczy i wszelkiej istoty ludzkiej.Tymczasem ona moja, ktra si nigdy nie skarya, staa si - niestety - moim codziennym kozem ofiarnym, najcierpliwszym upem nagych, czstych i nieposkromionych wybuchw wciekoci, ktrej si odtd oddawaem na olep. Pewnego dnia - gwoli jakiej domowej potrzeby - towarzyszya mi w zejciu do piwnic starego domostwa, gdzie zamieszkalimy pod musem ndzy. Kot szedza mn po stromych stopniach schodw i, na wstpie, omal nie wywrciwszy mnie na gow - rozjtrzy mj gniew do obdu. Unisszy topora i zapomniawszy wmej wciekoci dziecinnego strachu, ktrydotd do moj hamowa, wymierzyem wzwierze cios, ktry byby miertelny, gdyby pad jakom chcia. Wszake cios w powcigna do mojej ony. To porednictwo podjudzio mi a do szataskich rozcierwie. Wyszapnem do z jej ucisku i zanurzyem topr w jej czaszce. Pada trupem na miejscu nie wydawszy jku. Speniwszy t zbrodni straszliw, natychmiast i z wielk przytomnoci umysu zakrztnem si dokoa ukrycia zwok. Zmiarkowaem, e ani w dzie, ani w nocy nie zdoam ich wynie ich z domu, nie naraajc si na niebezpieczestwo zwrcenia bacznoci ssiadw. Kilka pomysw przemkno mi orzez gow. Bya chwila, e zamierzaem pokraja ciao na kawaki i zniszczy je ogniem. Potem postanowiem wyobi jam w gruncie piwnicznym. Potem chciaem wrzuci ciao do studni podwrzowej - potem zapakowa je do skrzyni, niby towarna sprzeda, z przestrzeeniem wszelkich stosownych pozorw i poleci posacowym, aby je wynis gdzie - na miasto. Ostatecznie zatrzymaem si na pomyle, ktry, moim zdaniem, by najlepszy ze wszystkich. Zdecydowaem sizamurowa je w piwnicy na wzr mnichw rednowiecznych, ktrzy podobno zamurowali swe ofiary. Piwnica bardzo odpowiadaa wykonaniu podobnego zamiaru. Mury byy zbudowane niedbale i wieo powleczone grubym pokostem tynku, ktremu wilgo atmosfery nie daa stwardnie. Ponadto - w jednym z murw tkwi wystp, utworzony lepym kominkiem czy te rodzajem jaskini, pokostowanej i murowanej tak samo, jak reszta piwnicy. Nie wtpiem, i uda mi siz atwoci wyway w tym miejscu cegy,wtoczy tam ciao i zamurowa wszystko w taki sposb, aeby niczuje oko nie zdoao wykry nic podejrzanego. I nie pomyliem si w mych rachubach. Z pomoc obcgw, bez adnego trudu, wyszarpnem cegy i, starannie przystosowawszy zwoki do wewntrznego muru, utrzymaem je w tym pooeniu a do chwili, gdy caemu obmurowaniu przywrciem pozr pierwotny. Zaopatrzywszy si ze wszelkimi moliwymi rodkami ostronoci w zapraw wapienn,piasek i szczerk, urobiem tynk, ktrego nie mona byo odrni od dawnego, i bardzo pilnie powlokem nim nowo powstaymur. Dokonawszy pracy, zauwayem z zadowoleniem, i wszystko udao si jak najlepiej. Mur nie zdradza najmniejszych ladw uszkodzenia. Z najwiksz starannoci usunem wszelki gruz, odarem - e tak powiem - ziemi ze skry.Z tryumfem rozgldaem si na okl i mwiem sam do siebie: "Tu przynajmniej trud mj nie pjdzie na marne!" Pierwszym moim odruchem byo - wypatrzenie zwierzcia - przyczyny tak wielkich nieszcz, gdy w kocu postanowiem nieodwoalnie pokara je mierci. Gdybym je w tej chwili przyapa,los jego byby rozstrzygnity. Lecz zmylnezwierze zlko si snad wybuchw mego przed chwil gniewu i postarao si o to, aby nie napatoczy mi si na oczy w obecnym stanie mego usposobienia. Ani opisowi, ani wyobraeniu nie podda si gbokie i boge uczucie ulgi, ktr nieobecno nienawistnego zwierzaka wytworzya w mym sercu. Nie zjawi si przez noc ca, a przeto - od czasu sprowadzenia go do domu - bya to pierwsza dobra noc, gdy zasnem krzepkim i spokojnym snem. Tak, wyspaemsi wesp z cik zmor zbrodni w duszy! Przemin drugi i trzeci dzie, a kot mj nie powraca. Raz jeszcze westchnem jakwyzwoleniec. Potwr, gnany przestrachem, opuci te miejsca raz na zawsze! Nigdy goju nie zobacz! Wesele moje nie miao granic! Zbrodniczopotajemnego czynu niepokoia mi a nazbytwiele. Dokonano dokdmnie jakiego tam badania, lecz zaspokojono si byle czym. Zarzdzono nawet ledztwo, ktre - ma si rozumie - nic wykry nie mogo. Uwaaem moj przysz szczliwo za pewnik. Na czwarty dzie po zabjstwie gromada agentw policyjnych nadspodziewanie wkroczya do domu i ponownie dokonaa dokadnego przegldu miejsca zbrodni. Ufny wszake w niedostpno skrytki, nie doznaem adnego niepokoju. Urzdnicy zniewolili mniedo towarzyszenia im w ich poszukiwaniach. Nie pominli badaiem ani jednego zakretu, ani jednego kta. Wreszcie po raz trzeci czy czwarty zeszli do piwnicy. aden musku nie drgn mi na twarzy. Serce moje uderzao spokojnie jak serce nowo narodzonego. Szerokim krokiem zmierzyempiwnic od koca do koca., skrzyowaemdonie na piersi i z ochot przechadzaem si tu i tam. Policja bya najzupeniej zadowolona i sposobia si do wyjcia. Rado mojego serca bya zbyt wielka, abym podoa jej stumieniu. Paaem dz uronienia choby jednego swka, jednego tylko swka, aby w ten sposb zatryumfowa i podwoi ich przekonanie o mojej niewinnoci. - Panowie - rzekem wreszcie, gdy spoem wchodzili na schody - jestem oczarowany tym, e uciszyem wasze podejrzenia. ycz wam wszystkim pomylnego zdrowia inieco wikszych zasobw ugrzecznienia. Mimochodem, panowie, dorzuc, i oto - otoprzed wami dom krzepko zbudowany (pod wpywem rozjuszonej dzy wygoszenia czegokolwiek z min zuchwa zaledwo wiedziaem co mwi). - Mog twierdzi, ijest to dom przedziwnie krzepko zbudowany. Te mury - czy odchodzicie, panowie? - te mury s szczelnie spojone! I tu przez rozszala do obdu przekorno - uderzyem z moc lask, ktr miaem w rku, akurat po tej czsci muru, kdy tkwi trup wybranki mojego serca. O! nieche przynajmniej Bg ma mi w swejopiece i niech mi broni przed pazurami Arcydemona! Zaledwo echo mych uderze rozlego si w ciszy, a jaki gos odpowiedzia mi z wntrza grobu - pocztkowo bya to skarga stumiona i przerywana jak szloch dziecicy, ktry wkrtce potem wezbra w krzyk przecigy, donony i nieprzerwalny, zgoaprzeciwny wszelkiemu przyrodzeniu i nieludzki, w wycie i skomlenie, na wp pene zgrozy, a na wp tryumfu, jakie moe si wyoni jeno z czeluci Piekie - potworne pianie, wydzierajce si jednoczenie z krtani mczonych skazacw i z gardzieli demonw zdjtych weselem potpienia! Byaby szalestwem prba wysowienia tego, co si dziao we mnie. Uczuem, e trac zmysy i chwiejnym krokiem dobrnem do przeciwlegego muru. Przez mgnienie urzdnicy, stojc na schodach, trwali nieruchomi, drtwi od przeraenia. W chwil potem tuzin rk mocnych wciekym rzutem dopad muru. Mur run jako jeden strzp. Ciao, ju sporo napoczte rozkadem i poplamione skrzep krwi, stao sztywno przed oczyma widzw. Na jego gowie z krwaw,na ocie rozwart paszcz i z jednym skrzcym si lepiem - gniedzio si wstrtne zwierz, ktrego podstp zniewoli mnie do zbrodni, a ktrego gos zdradziecki wyda mi w rce kata. Zamurowaem potwora w mogilnej wnce! Tumaczenie: Bolesaw Lemian "Maska Czerwonego Moru" Czerwony Mr ju od dawna sroy si w kraju. Nigdy wszake zaraza nie bya tak okropna i zgubna. Zaczynaa si i koczya krwi-krwi groz i czerwieni. Wystpoway ostre ble i nage zawroty, po czym krew tryskaa wszystkimi porami iprzychodzia mier. Szkaratne plamy na ciele, przede wszystkim za na licu ofiary, byy oznakami moru pozbawiajcymi j pomocy i przychylnoci ludzkiej; cay za pocztek, przebieg i koniec choroby odbywa si w przecigu p godziny. Ale ksi Prospero by szczliwy, przezorny i nieustraszony. Gdy dzierawy jego wyludniy si na poy, spord dam i rycerzy swojego dworu wezwa do siebie tysic najkrzepszych i najpogodniejszych i wraz z nimi schroni si w niedostpnym odludziu przedzierzgnionego w warowni klasztoru. By to przybytek przestronny i okazay, twr odrbnego, lecz dostojnego smaku ksicia. Mocny, wysoki mur opasywa go dookoa. W murze widniay elazne bramy. Dworzanie, wszedszy do zamku, przynieli panwie i ogromne moty ipozabijali na gucho wrzecidze. Postanowilinie wypuszcza ani nie wpuszcza nikogo, chcc w ten sposb zapobiec porwnie nagym podrywom rozpaczy od wewntrz, jak i zapdom wciekoci od zewntrz. Klasztor by sowicie zaopatrzony we wszystko. Poczyniwszy rodki ostronoci, mogli dworzanie urga zarazie. wiat zewntrzny niech sam ma staranie o sobie. Byoby gupstwem trapi si i zastanawia przed czasem. To ksi pomyla take o wszelakich rozrywkach. Byli wic tam trefnisie, improwizatorowie, tancerze i grajkowie-i pikne byy tam kobiety i wino. Byo w zamku wszystko, a na domiar zupene bezpieczestwo. Zewntrz za by Czerwony Mr. W pitym czy szstym miesicu tego odosobnienia, gdy poza obrbem zamkowychmurw najwcieklej sroya si zaraza, zaprosi ksi Prospero swych tysic przyjaci na niezwykle wietny bal maskowy. Rozkosznym widowiskiem bya ta maskarada. Lecz wprzd opowiem o komnatach, w ktrych si odbywaa. Byo ich siedem-icie krlewska amfilada! W innych paacach, gdy podwoje na ocie s otwarte, tworz amfilady dugi i prosty szereg, tote jest atwo przejrze je na przestrza. Tutaj urzdzenie byo najzupeniej odmienne, co zreszt-znajc upodobania ksicia do niezwykoci-acno dawao si przewidzie. Rozmieszczenie komnat byo tak bezadne, i nie wicej nijedn mona byo od razu ogarn spojrzeniem. Co dwadziecia lub trzydzieciokci nastpowa nagy zakrt, a za kadym zakrtem nowa czekaa niespodzianka. W prawo i w lewo, porodku kadej ciany, wskie i wysokie okno gotyckie wychodzio na zamknity kruganek, ktry poda rwnolegle do zakrtw. Okna te byy z kolorowego szka, ktrego barwa dostrajaa si do odcienia, grujcego w urzdzeniu komnaty.Jako wysunita najdalej ku wschodowi miaa obicia bkitne, okna za wietlisto modre. W sprztach i makatach nastpnej przewaaa purpura, tote szyby byy purpurowe. Trzecia bya caa zielona i miaa zielone okna. W czwartej urzdzenie iowietlenie mienio si amarantem, w pitejbiel, w szstej fioletem. Sidma komnata bya wybita czarnym aksamitem, co przysania cay jej strop i zwiesza si ze cian, spadajc w cikich fadach na kobierzec z takieje tkaniny i tej samej barwy. Atoli kolor okien nie zgadza si z obiciem. Miaa bowiem szyby szkaratne-o czy te rumu, ktre48jx}jӺA48j4jA4 }x} j @jj{AA Pjc +c##2c2W V\> gbokim, krwawym nalocie. Wszelako w adnej z siedmiu komnat, rd mnstwa zotych ozdb, rozsianych dokoa lub zwieszajcych si ze sklepie, nie byo lampy ni wiecznika. wiato lamp i wiec nie znajdowao do nich przystpu; natomiast w krugankach, co wiy si wzdu amfilady, ustawiono potne trjnogi z gorejcymi panwiami, ktrych promienie wnikay przez barwiste szyby i skrawymi blaski zatapiay komnaty. Udao si w ten sposb osign mnstwo kranych i czarownych harmonii. Ale w zachodniej , czyli czarnej komnacie una ognia, padajca przez krwawo zabarwione szyby na ponure obicia, wywoywaa wraenie wprost upiorne i tak groz oblekaa twarze, i z caego towarzystwa odwaali si tam wchodzi tylko nieliczni miakowie. W komnacie tej, pod zachodni jej cian, sta olbrzymi hebanowy zegar. Gucho, pospnie, jednostajnie tykotao wahado jego w jedn i drug stron; kiedywszake wskazwka koczya swj obieg na tarczy i miaa wybi godzina, wwczas z brzowych puc zegara rozlega si dwik gboki, czysty, donony i nadzwyczaj melodyjny, lecz tak dziwnie gdziebny i uroczysty, i ze schykiem kadej godziny grajkowie orkiestry mimowolnie przestawali na chwilk rzpoli i zasuchiwali si w dwiki, bezwiednie zatrzymywali si w swych plsach tancerzei przelotny niepokj rozradowane ogarnia towarzystwo. Jak dugo rozbrzmiewao granie zegara, najlekkomylniejsi bledli, starsi za i stateczniejsi podnosili rk do czoa, jak gdyby w bdnej jakiej zadumieczy rozmarzeniu; lecz skoro tylko ostatnie zamieray pogosy, pochy miech naraz przelatywa w tumie: grajkowie spogldali na siebie, umiechajc si za swego niedorzecznego zmieszania, i szeptem przyrzekali sobie, i nastpny odzew nie wywoa ju w nich takiego wraenia; atoli po upywie szedziesiciu minut (ktre mieszcz w sobie trzy tysice szedziesitsekund pierzchliwego czasu) granie zegara odzywao si ponownie i ponownie nastpowao takie samo zadrganie i zaniepokojenie i taka sama nastawaa zaduma. Pomimo to bawiono si wytwornie i ochoczo.Bo te ksi niezwyke posiada upodobania. Mia subtelne poczucie barw i zestrojw. Lekceway decora bezdusznej poprawnoci. Zamiary jego byy zuchwae iogniste, a pomysy barbarzyskim skrzyy si przepychem. Utrzymywano podobno, i podlega obdowi. Towarzysze jego wiedzieli, i tak nie byo. Chcc atoli o tym si upewni, trzeba byo wej z nim w styczno, sucha go i na patrze. Od niego to przede wszystkim, dla uwietnienia zabawy, wysza myl, by owe siedem komnat w ruchome przystroi opony, on te rozstrzyga przodowniczym swym smakiem o wygldzie masek. Jako istotnie odznaczay si nieskieznan pomysowoci. Zachwycay strojnoci i powabem, lekkim dowcipem i widziadlanym marzeniem. Byy tam arabeskowe postacie, u ktrych wszystko popado w niead. Byysenne zjawy, jak gdyby poczte z wyobrani szaleca. Byo tam wiele pikna,wiele rozpasania, wiele cudactwa, nieco okropnoci, nie brako nawet tego, co mogo wzbudza niesmak. Tote skro owych siedmiu komnat falowa bezlik snw.Sny te przewijay sie z sali do sali, przyjmujc od nich zabarwienie, za hucznamuzyka orkiestry zdaa si niby wtrem ichkrokw. I oto rozlegy si uderzenia hebanowego zegara, ustawionego w aksamitnej sali; i wszystko milko w okamgnieniu okrom zegara. Sny zastygy nieruchomo w miejscu. Lecz ju zamieraj dwicznej gdby echa-to trway tylko chwil-i polatuje za nimi pochy, na wp stumiony miech. I znw grzmi muzyka, sny oywaj i jeszcze rozkoszniejszym koysz si plsem, pawic si w kolorachmnstwa barwistych okien, przez ktre wpadaj promienie trjnogw. Jeno do najdalej na zachd pooonej komnaty wej ju nie way si nikt; gdy noc jest pna i pomieniciej sczy si wiato przez krwawo zabarwione szyby; i czer pospnych opon przeraa; kto za sw stop na czarnym postawi kobiercu, tego guchy szmer zegara uroczystsz z pobliaprzejmuje powag, ni tych, ktrzy w odleglejszych zabawiaj si salach. Za tym gstsza w innych salach toczya si ciba i gorczkowo bio ttno ycia. Zapamitale szalaa orgia, a na zegarze ja bi pnoc. I, jak rzekem, ucicha muzyka i ustay taneczne plsy; znw zastygo w niepewnoci wszystko. Dwunastu wszelako uderzeniami zabrzmie mia tym razem dzwon zegara; i zdarzyo si oto, i, wiecej snad majc czasu, rozwaniejsi z biesiadnikw w gbszych pogryli si zadumach. I snad z tej samejprzyczyny zdarzyo si rwnie, e nim zapado w cicho ostatnie echo ostatniego dwiku, wielu z obecnych miao sposobno dostrzec jak zamaskowan posta, ktrej poprzednio nikt nie zauway. Kiedy za wie o niej wszdy ju obiega szeptem, wwczas rd caegotowarzystwa podnis si pomruk i wszczo si sarkanie, w ktrym przejawiao si zrazu zdumienie i niezadowolenie-pniej lk, groza i odraza. Rzecz prosta, i niepowszednie musiao byto zjawisko, skoro rd opisanego przeze mnie tumu widziade takie wstrzsajce wywaro wraenie. Wprawdzie swoboda, z jak tego wieczora obmylano sobie maski, bya prawie nieograniczona, atoli owa posta pozwolia sobie za wiele i wyamaasi nawet z niezmiernie zreszt lunych karbw godziwoci, uznawanych jeszcze przez ksicia. Nawet najlekkomylniejsi maj w sercu struny, co drgaj za dotkniciem. Nawet stracecy, co szydz zarwno z ycia, jak ze mierci, maj rzeczy, z ktrych szydzi nie wolno. Jako w caym towarzystwie gbokie nurtowao poczucie, i nieznajomy w stroju i w zachowaniu przebra miar przyzwoitoci i dowcipu. Czecho grobowe upowijao od gowy do stp posta jego wysok i chud. Mia na twarzy mask, ktra z tak dokadnoci odtwarzaa zastyge rysy trupa, i najcilejsze badanie niezdolne byo rozproszy zudzenia. A jednak i to wszystko, bez oklaskw wprawdzie, ale i bez oburzenia byaby przyja hulaszcza zgraja. Lecz nieznajomy posun si w swym zuchwalstwie tak daleko, i przybrana si wygld Czerwonego Moru. Szat miaubroczon w krwi-za szerokie czoo i caa twarz jego usiana bya szkaratnymi znamiony. Gdy wzrok ksicia Prospera pad na t piekieln zjaw (co jakby w poczuciu swej roli snua si rd tancerzy wolno i uroczycie), spostrzeono, i drgn zrazucay z obrzydzenia czy grozy, lecz wnet potem skro jego spomienia si gniewem.-Kto mie?-pyta chrypliwie stojcych obok dworzan-kto mie naigrywa si z nas tym blunierczym bazestwem? Wzi go i zedrze mu mask, bymy wiedzieli, co za czek z rozkazania naszego zawinie o wicie na blankach! We wschodniej, czyli bkitnej sali sta ksi Prospero wymawiajc te sowa. Dwicznie, dononie rozlegy si one skrosiedmiu komnat-gdy silny i nieustraszony by ksi, a muzyka na skinienie jego ucicha. W bkitnej komnacie sta ksi rd gromadki pobladych dworakw. Zrazu, na wezwanie, drgnli oni z lekka w kierunku natrta, co znajdowa si w tej chwili opodal i wolnym, posuwistym krokiem zblia si wanie do mwcy. Atoli jaka nienazwana groza, ktr szalone zuchwalstwo nieznajomego w caym wzniecio towarzystwie, sprawia, i nikt na niego nie podnis rki; tote niewstrzymany przeszed tu obok ksicia; a poniewa ciba, jakby na skinienie, ze rodka komnat rozpierzcha si pod ciany,przeto tym samym, od pocztku sobie waciwym, uroczystym, miarowym krokiem szed nieprzerwanie dalej, z komnaty bkitnej do purpurowej, z purpurowej do zielonej, z zielonej do amarantowej, z tej za do biaej-zmierza wanie do fioletowej, kiedy wreszcie drgno postanowienie, by mu zastpi drog. Ksi Prospero, szalony z wciekoci i sromu, i wasne na chwil zawiodo go mstwo, rzuci si pdem i bieg przez komnaty, nie majc przy sobie nikogo, gdy wszystkich innych miertelna ubezwadnia trwoga. Wysoko dzierc dobyty z pochwy sztylet, zblia si szybkoiby ju o trzy lub cztery kroki od uchodzcej mary, gdy ta, kresu aksamitnej dosignwszy komnaty, odwrcia si nagleistana oko w oko ze swym przeladowc. Rozleg si przenikliwy krzyk-zalni sztylet, na czarny padajc kobierzec, a wraz potem, raony miertelnie, powali si ksi Prospero. Z dzik odwag rozpaczy biesiadnicy tumnie do czarnej wtargnli komnaty i pochwyciwszy zamaskowanego zuchwalca, ktrego wysokaposta prosto i nieruchomo widniaa w cieniu hebanowego zegara, struchleli z niewysowionej grozy, bowiem trupia maska i gza grobowe, ktre z tak srog targali zaciekoci, ksztatw dotykalnychnie zawieray wcale. Poznali tedy obecno Czerwonego Moru. Przyszed jak zodziej w nocy. Jeden po drugim walili si z ng biesiadnicy w krwi ubroczonych biesiady swej salach i marli nie zdywszy zmieni w chwili zgonu rozpacznej postawy przybranej podczas upadku. ycie hebanowego zegara uleciao wraz z tchnieniem ostatniego z wesokw. Pomienie trjnogw pogasy. Niepodzielnie zawady wszystkim Mr Czerwony, zgnilizna i ciemno. "Milczenie" pice szczyty gr, doliny, turnie i jaskinie milcz. (ALCMAN) Posuchaj mnie - rzek szatan, kadc mi rk na gowie. - Mwi ci bd o pospnejkrainie pooonej w Libii nad brzegiem rzeki Zairy kdy nie ma ciszy ani spokoju. Wody rzeki owej o niezdrowej barwie szafranu nie pyn ku morzu, lecz koysz si nieustannie pod czerwon renic soca, konwulsyjnym wieczystym drganiem. Po obu brzegach rzeki na przestrzeni mil kilku rozciga si blade pustkowie pokryte olbrzymimi kwiatami nenufarw. Tskni one wiecznie ku sobie i wycigaj poprzez zamulone rzeki oysko,dugie upiorne szyje i wzdychajc chwiej niemiertelnymi gowami. I wychodzi z nich jakby szmer mtnie podobny do szumu podziemnego strumienia iwzdychaj nieustannie. Granice pospnej krainy stanowi las wysoki, ponury, ohydny, otoczony gstwin drzew drobnych, ktre jak fale morskie o brzegi Hybrydw, tuk o ciemne lasu ciany nieustannym wstrzsane dreszczem, mimo ze aden wicher nie wieje. I olbrzymie niebotyczne drzewa koysz siwci na obie strony z potnym grzmicymoskotem, a z wyniosych ich szczytw sczy si kropla po kropli rosa wilgotna. U stop ich wij si w snach gorczkowych dziwne jadowite kwiaty. Wierzchokami pyn szare chmury bez koca wci na zachd, spywajc na ksztat katarakty po ognistej horyzontu cianie. Noc bya i deszcz pada, a krople jego pki spyway wyglday jak krople wody, dopiero gdy na ziemie upady wida byo ze to krew. Staem pord bagnistego pustkowia gdzie rosy nenufary, deszcz pada mi na gow, a nenufary wzdychay ku sobie w uroczystym osmuceniu. A nagle ukaza si ksiyc przysonity lekk tkanin aobnej chmury i przewieca barw ognistej purpury. Wwczas wejrzenie moje pado na wysok szaraw ska wznoszc si nad brzegiemrzeki, owiecon szkaratnym blaskiem ksiyca, a skaa to bya szara, pospna, bardzo wysoka. Na kamiennym jej szczycie dostrzegem wyryte litery. Po przez nenufary zblia si zaczem do brzegu, aby owym znakom w kamieniu wyobionym przypatrze, lecz odczyta ich nie mogem.Miaem ju powraca miedzy nenufary, gdynagle ksiyc ywsz zabysn czerwieni, spojrzaem znw na ska i dojrzaem wyranie wypisane sowo: O s mu c e n i e. Spojrzaem raz jeszcze w gore i na szczycie skay dojrzaem posta ludzk... Ukryem si wiec miedzy nenufary i ledzipoczem ruchy siedzcego na szczycie kamiennym czowieka. Postaw mia wynios, a do ramion po stopy owinity by w staroytn rzymsk tog. Kontury postaci jego rysoway si niewyranie, a jednak wida byo, e rysy jego twarzy s boskie, gdy pomimo paszcza nocy, mgy, rosy, ksiyca, rysy te promieniay jak rysy bstwa. Czoo miawysokie i mylce, wejrzenie trosk zmcone, a w zmarszczkach twarzy jego czytaem legend: smutku, nudy, znuenia yciem i wielkie pragnienie samotnoci. I czowiek usiad na skale, a oparszy gow na rku obj wzrokiem krain O s m u c e n i a. Spojrza na wiecznie niespokojne podlene drzewiny i na niebotyczne drzew wielkich wierzchoki, i na niebo szelestw pene, i na ksiyc szkaratny, ja za ukryty wrdnenufarw ledziem jego ruchy i widziaem, ze dry w samotnoci; noc zapadaa coraz gbsza, a czowiek siedzia na skale. Odwrci oczy od nieba i wzrok swj skierowa na ponur rzek Zair, na te pospne jej wody i na blade nenufarw legiony. Ukryty wrd nenufarw ledziem jego ruchy i widziaem, ze dry w samotnoci. I noc zapadaa coraz gbsza, a czowiek siedzia na skale. Wwczas zapuciem si gbiej w bagniste pustkowie, a stpajc po olizgych odygach lilii wodnych przywoywaem hipopotamy mieszkajce w bagnie; usyszay woanie moje i przyszy wraz z Behemotami a do stp skay i rycze poczy gono i przeraliwie pod czerwonym wiatem miesica. Siedziaem ukryty w gstwinie nenufarw ledzc ruchy czowieka na skale i widziaem, ze dry w samotnoci, tymczasem noc zapadaa coraz gbsza, a on siedzia wci na skale. Wwczas zaklem ywioy w jedna olbrzymia wrzaw. I wszcza si burza naniebie przed chwil tak spokojnym. I niebo zabyso straszliwie pod przemoc burzy, a deszcz smaga gow czowieka, a fale wd wystpiy z oyska rzeki, a rzeka udrczona burzya si i pian tryskaa, a nenufary krzyczay z gbi swych gniazd, a las szala pod wpywem wichru, a grzmoty ryczay i byskawice spaday jedna po drugiej. I skala poruszya si w swych posadach. Ukryty ledziem ruchy czowieka siedzcego na skale i widziaem, ze dry wsamotnoci, tymczasem noc zapada coraz gbsza, a czowiek siedzia na skale. Wwczas zawrzaem gniewem i rzuciem kltw milczenia na rzek i nenufary, na wicher, las, niebo, grzmoty i na wieczne nenufarw westchnienia. I kltwa spadla nanie i stay si nieme. Ksiyc zaniecha swej uciliwej po niebie wdrwki, grzmoty skonay i nie byo ju byskawic. Chmury zawisy bez ruchu. A fale wd powrciy w oysko rzeki i stany nieruchome, drzewa koysa si przestay,a z kielichw lilii wodnych nie wybiegay juwestchnienia. I szmeru najlejszego, i cienia nawet gosu adnego dosysze nie byo mona. Zaniemiaa bowiem niezmierna bezgranicznapustynia. Spojrzaem wwczas na litery na skale wyobione i zobaczyem, ze s ju zmienione. Na skale wypisany by wyraz: Mil c z e n i e. Zwrciem oczy na twarz czowieka i ujrzaem j przeraeniem blad. Oderwa on szybko gow od rki na ktrej j wspiera, wyprostowa si na caej wysokoci i pilnie nasuchiwa pocz... Na prno! Oniemiaa! Olbrzymia, bezgraniczna pustynia i nie byo w niej adnego gosu, a litery wyryte na skale wyobione tworzyy wyraz M i l c z e n i e. Czowiek zadra, odwrci si nagym ruchem i... ucieka pocz... daleko.., a tak szybko, em go dojrze nie mg. Ksigi Magw, melancholijne ksigi Magw elaznymi spite klamrami, zawieraj wiele piknych opowieci. S tam wspaniale opisy:Nieba, Ziemi i potnego Morza. S powiecio Geniuszach co waday Ziemi, morzem i Bosk niebios krain. Wiele gbokiej mdroci miecio si w sowach wypowiedzianych niegdy przez Sybille i wiele wiele witych rzeczy wysuchay licie szemrzce naok Dodony. Lecz jak prawda jest, ze Allach jest ywym, tak bajka ta, ktr mi szatan opowiedzia usiadszy przy mnie w cieniu grobu, jest najdziwniejsza ze wszystkich. Agdy szatan ukoczy swa opowie, przewrci si i tarza pocz w gbokociach grobu zanoszc si od miechu. Lecz ja nie mogem mia si wraz z nim i przekln mnie szatan za to, ze mia si nie mogem. A Ostrowidz wieczny grobu mieszkaniec, wyszed z grobu i pooy si u stop szatana i patrzy mu prosto w oczy. "Nie zakadaj si nigdy z diabem o sw gow" Powiastka z moraem Con tal que las costumbres de un autor-powiada Don Thomas de las Torres w przedmowie do swych "Poezji miosnych"-sean puras y castas, importo muy poco que no sean igualmente severas atne-o czy te rumu, ktre48jx}jӺA48j4jA4 }x} j @jj{AAPKcc c-c<sus obras-to znaczy, i jeeli obyczaje jakiego autora s skromne i czyste, to mona mu wybaczy mora jego dzie. Przypuszczam, i Don Thomas za to twierdzenie pokutuje teraz w czycu. I godzioby si ze wzgldu na sprawiedliwopoetyck, by przebywa tam tak dugo, a jego "Poezje miosne" przestan pojawia si w druku lub dla braku czytelnikw ostatecznie popadn w zapomnienie. Wszelkitwr wyobrani winien zawiera jaki mora i, co jeszcze snadniej zmierza do celu, krytycy wykazali, i istotnie go zawiera. Filip Melanchton napisa przed latykomentarz do "Batrachomyomachii" i dowid, i zamierzeniem poety byo wywoa odraz do rokoszw. Pierre la Seine poszed o krok dalej, wykazujc, i chcia on zaleci modziey wstrzemiliwo w jedzeniu i piciu. Podobnie Jacobus Hugo ku swemu zadowoleniu odkry, i Homer, mwic o Evenusie, mia na myli Kalwina; e przez Antinousa rozumia Marcina Lutra, e w Lotofagach naley dopatrywa si protestantw w ogle, a w Harpiach Holendrw. Nie mniej przenikliwi s nasi nowoczeni scholastycy. Wykryli oni gbsze znaczenie w "Przedpotopowcach", znaleli parabol w "Powhatanie", dostrzegli nowe widnokrgi w "Cock Robinie" i transcendentalizm w "Skocz no przez mj palec". Sowem, wykazano, i nikt nie moe zasi do pisania bez nadzwyczaj gbokich zamierze. Na og oszczdzono pisarzom w ten sposb wielu kopotw. Nowelista, na przykad, nie potrzebuje si wcale troszczy o podkad moralny. On jest, gdzie, a mora i krytycyniech ami sobie gow. Z czasem wszystko, co ten dentelmen zamierza i czego nie zamierza, wyjdzie na janie w jakim "Dial" lub "Down-Easter"* wraz z tym, co powinien by by zamierza, i z dodatkiem tego, co zamierza zamierza-tak e w kocu wszystko bdzie leao jak na doni. Nie ma zatem dostatecznego powodu do zarzutu, jaki mi czyni niektrzy ignoranci,e nie napisaem nigdy opowieci moralnej lub raczej-wyraajc si cile-opowieci zmoraem. Nie s oni krytykami, ktrym dano mnie poucza i wpywa na rozwj mej moralnoci-w tym caa tajemnica. Nawiasem mwic "North American Quarterly Humdrum" okryje wkrtce hab ich gupot. Zanim to nastpi, by zapobiec potpieniu i zagodzi podnoszone przeciw mnie oskarenia, ofiaruj im przytoczon poniej smtn opowiastk, ktrej oczywisty mora nie moe podlega adnej wtpliwoci, ile e najprzelotniejszy rzut oka wyczyta go w wielkich literach skadajcych tytu tej opowieci. Naley misi uznanie za ten pomys, nierwnie mdrzejszy od pomysw La Fontaine`a i innych, ktrzy ocigaj si z sensem do ostatniej chwili i przemycaj go dopiero podkoniec swych bajek. Defuncti iniuria ne afficiantur, brzmiao prawo dwunastu tablic, za De mortuis nil nisi bene* jest przewyborn zasad-nawet w takim razie, gdy nieboszczyk by zwykym sobie, ciepym piwkiem. Nie mam tedy zamiaru uwacza mojemu zmaremu przyjacielowi, Toby Dammitowi. Nieciekawa ze bya psia krew i psi te zgin mierci; ale nie mona go wini za jego ajdactwa, ktre byy nastpstwem pewnejuomnoci jego matki. Czynia, co tylko moga, ojc mu skr, gdy by dzieckiem-bowiem dla jej systematycznego umysu obowizki zawsze byway rozkosz, a dzieci, podobnie jak twarde kotlety lub nowoczesne, greckie oliwki, s bez porwnania lepsze, gdy s bite-c, kiedy biedna babina miaa nieszczcie by makutk, za dzieci, ktrym oi si skr lew rk, byoby lepiej w ogle nie oi. wiat obraca si od strony lewej ku prawej. O ile kade uderzenie we waciwym kierunku wypdza jaki zy narw, o tyle cigi, zadawane odwrotnie, zaszczepiaj zarodki zdronych popdw. Bywaem nieraz przy karceniu Toby`ego i nawet ze sposobu, w jaki fika nogami, mogem zauway, i z dnia na dzie staje si coraz gorszy. W kocu przekonaem size zami w oczach, e z tego nicponia nic nie bdzie, i pewnego dnia, kiedy dosta takie lanie, e poczernia na twarzy jak may Afrykanin-a nie byo w nim adnej innej zmiany prcz tej, i dosta konwulsji-nie mogem znie go duej i rzuciwszy si na kolana, podniesionym gosem przepowiedziaem mu zgub. Zatrwaao mnie przede wszystkim to, i tak wczenie dojrzewa do wystpku. W pitym miesicu ycia podlega nieraz takimprzystpom gniewu, i nie mg wybekotaani sowa. Kiedy mia sze miesicy, zastaem go raz ogryzajcego tali kart. Wsidmym miesicu zwyk by obejmowa i caowa mae dziewcztka. W smym miesicu kategorycznie nie chcia pooy swego podpisu na akcie przystpienia do ligiwstrzemiliwoci. Tak z miesica na miesic wzmagaa si jego zbrodniczo i doszo do tego, i ju pod koniec pierwszego roku ycia nie tylko zapragn zapuci sobie wsy, lecz, co gorsza, j naogowo wymyla, kl i zakada si o byle co. Skutkiem tej ostatniej, nader nieprzyzwoitej nawyczki dosiga w kocu Toby Dammita zguba, ktr mu przepowiedziaem. Przywara ta "rosa jegowzrostem i wzmacniaa si jego moc", tote kiedy doszed do lat mskich, po prostu nie mg wypowiedzie zdania, by doniego nie wtrci propozycji jakiego zakadu. Nie eby naprawd by gotw si zakada-wcale nie. Musz odda sprawiedliwo mojemu przyjacielowi i wyzna, i przyszoby mu to z rwn trudnoci, jak nie jaja. Bya to dla niegotylko czcza formuka-nic wicej. Do powiedze tego rodzaju nie przywizywa on najmniejszej wagi. Byy to ot, takie sobie, acz niezupenie niewinne wstawki-fantazyjne zwroty, ktrymi zaokrgla swe zdania. Kiedy owiadcza: "zao si z panem o to lub owo", nikomu nie przychodzio na myl bra go za sowo.Mimo to uwaaem za swj obowizek nie szczdzi mu upomnie. Nawyczka ta bya niemoralna-i tak te j okrelaem. Bya gminna-i na to mu dawaem moje sowo. Bya le widziana w towarzystwie-mwiemzatem tylko prawd. Bya zabroniona rozporzdzeniem Kongresu-bynajmniej nie zamierzaem kama. Napominaem-umiecha si. Bagaem-mia si. Przybieraem ton kaznodziejski-szydzi. Groziem-kl. Poszturchiwaem go-wzywa policj. Cignem go za nos-parska i owiadcza, i gotw jest zaoy si z diabem o sw gow, e po raz drugi nie ujdzie mi to pazem. Ubstwo byo drugim wystpkiem, ktrym osobliwsza uomno matki obarczya Dammita. By ohydnie biedny i std to zapewne pochodzio, i jego napomknienia ozakadach nieczsto mieway nastpstwa pienine. Poczuwam si do obowizku wyzna, i nigdy nie syszaem, eby si wyrazi :"zao si z panem o dolara". Zazwyczaj brzmiao to: "zao si, o co pan chce" lub "zao si o wszystko na wiecie", albo "zao si o drobnostk" lub jeszcze znamienniej: "zao si z diabem o wasn gow". Ta ostatnia forma podobaa si mu widocznie najwicej, zapewne dlatego, i bya najmniej ryzykowna, albowiem Dammitsta si nadzwyczaj oszczdny. Mia gowma: wic gdyby kto wzi go za sowo, to jego szkoda byaby rwnie maa. S to jednake tylko me wasne refleksje i bynajmniej nie jestem pewien, czy z ca susznoci mog mu je przypisa. Bd co bd to powiedzenie z dnia na dzie stawao si mu coraz milsze, jakkolwiek byo rzecz wysoce nieprzyzwoit zakada si o sw gow jak o paczk banknotw, ale tego zdrone skonnoci mojego przyjaciela nie pozwalay mu zrozumie. W kocu zaprzesta zupenie uywa innych formuek zakadu i j "zakada si z diabem o wasn gow" z tak uporczywoci i zapalczywoci, i poczem nie mniej dziwi si jak oburza. A trzeba wiedzie, i zawsze si oburzam, gdy czego nie rozumiem. Tajemnice zmuszaj do mylenia i dlatego szkodz zdrowiu. To pewna, i sposb, w jaki Mr Dammit zwyk by dawa wyraz swym gorszcym zaklciom, e akcent, z jakim jewygasza-zawieray co, co zrazu mnie zaciekawio, a pniej wielce zaniepokoio-co, co dla braku cilejszego okrelenia niechaj bdzie mi wolno nazwa narwanym, lecz co Mr Coleridge nazwaby zapewne-mistycznym, Mr Kant-panteitycznym, Mr Carlyle-twistycznym, a Mr Emerson-hyperquizzitystycznym*. Jo mi to bardzo si nie podoba. Dusza Mr Dammita znajdowaa si w powanym niebezpieczestwie. Postanowiem wyty wszystek mj dar sowa, by j ocali. lubowaem suy mu, podobnie jak wityPatryk wedle kroniki irlandzkiej mia suy ropusze, to znaczy "obudzi w nim wiadomo jego stanu". Zabraem si niezwocznie do dziea. Jeszcze raz uciekem si do upomnie. Zebraem wszystkie siy, by rozmwi si z nim ostatecznie w cztery oczy. Gdym skoczy moje kazanie, Mr Dammit raczy zachowa si nader dwuznacznie. Przez jaki czas milcza, spogldajc mi badawczo w oczy. Lecz wnet przechyli gow na bok i podnis brwi w gr. Po czym rozczapierzy palce u obu doni i ruszy ramionami. Nastpnie mrugn prawym okiem. Uczyni to samo z kolei lewym. Po czym zamkn oboje oczu bardzomocno, lecz wnet otworzy je tak szeroko,i przelkem si, mylc o nastpstwach. Po czym przyoy wielki palec do nosa i uzna za waciwe wykona jaki dziwny ruch innymi palcami. W kocu wzi si podboki i zniy si do odpowiedzi. Przypominam sobie jednake tylko pite przez dziesite jego mow. Byby mi wielceobowizany, gdybym zechcia stuli gb. Nie yczy sobie moich moraw. Gardzi moj gadanin. Do jest ju dojrzay, ibywiedzia, co ma robi. Czy mi wci jeszcze si zdaje, e jest niemowlciem? Czy mog zarzuci cokolwiek jego charakterowi? Czy chc mu ublia? Czym upad na gow? A przy tym, czy moja matka wie, e mnie nie ma w domu? Stawia mi to pytanie jako czowiekowi prawdomwnemu i bdzie polega na mej odpowiedzi. Ot raz jeszcze wyranie mniezapytuje, czy moja matka wie, e wasamsi poza domem. Atoli moje zakopotanie wydao mnie, a on gotw jest zaoy si zdiabem o wasn gow, i wyszedem bez wiedzy mej matki. Mr Dammit nie pozwoli mi doj do sowa. Wykrciwszy si na picie, opuci m osob z niegodziwym popiechem. I dobrze si staodla niego, e tak postpi. Urazi me uczucia. Co wicej, wywoa mj gniew. Bybym go wreszcie raz wycign na jego obelywy zakad. Bybym wygra dla Belzebuba ma gwk Mr Dammita-gdy moja mama istotnie wiedziaa, e na krtkowyszedem z domu. Ale Khoda shefa midehed-niebiosa przynoszulg-jak powiadaj muzumanie, jeli kto im nastpi na palec. Zelono mnie, gdy speniaem swj obowizek, i po msku zniosem t obelg. Jednakowo nabraem przewiadczenia, i uczyniem wszystko, co tylko byo mona, dla tego marnego indywiduum, i postanowiem nie naprzykrza si mu wicej moimi radami, lecz pozostawi go jego wasnemu sumieniu. Aczkolwiek powcignem moje upomnienia, to jednak nie zdoaem wyrzecsi zupenie jego towarzystwa. Co wicej, jem nawet pobaa niektrym jego mniejnagannym przywarom i bywao, em pochwala niekiedy jego zdrone wybryki, jak smakosze chwal musztard, ze zami w oczach, tak bardzo bolao mnie serce, gdym sucha jego niegodziwej gadaniny. Pewnego piknego dnia, wziwszy si wzajem pod ramiona, wasalimy si razem, a droga nasza wioda ku rzece. Byna niej most i postanowilimy przej po nim na drug stron. By uchroni go przed niepogod, most ten przykryto dachem, wszelako arkady jego miay bardzo niewieleokien i byo tam nieprzyjemnie i ciemno. Gdymy weszli w gb, przeciwiestwo midzy jani, co zostaa za nami, a mrokiem, ktry zalega wntrze, dao si mocno we znaki mojemu usposobieniu. Nie dozna tego przygnbiajcego uczucia nieszczsny Dammit, ktry owiadczy, i gotw jest zaoy si z diabem o wasngow, e pokrciem nogi. Okazywa niezwykle dobry humor. By nadzwyczaj oywiony-do tego stopnia, i sam nie wiem dlaczego, doznaem jakiego zowieszczegoprzeczucia. Nie jest rzecz niemoliw, i zarazi si transcendentalizmem. Nie znam si jednak dostatecznie na objawach tej choroby, by mwi o niej z ca pewnoci,a na szczcie aden z moich przyjaci wchodzcych w skad redakcji "Dial" nie by przy tym obecny. Wspominam jednake o tym , gdy jakie pospne sowizdrzalstwooptao mojego biednego przyjaciela i byo powodem, i zachowywa si po prostu jak gupi Maciu. Najwiksz jego przyjemnoci byo skakanie i miganie koziokw ponad lub pod przedmiotami spotkanymi na drodze, przy czym z najpowaniejsz pod socem min pokrzykiwa, to znw poszeptywa wszelakie gupstwa i gupstewka. Doprawdy, sam nie wiedziaem, czy mam goza to karci, czy te aowa. W kocu minwszy ju niemal cay most zbliylimy si do koca chodnika, gdzie zagradza drog do wysoki koowrt. Przeszedem przez niego spokojnie, obracajc go jak zwykle. Ale od tego krcenia zakrcio si w gwce Mr Dammita. Upar si, e przeskoczy przez koowrt i jeszcze fikniew powietrzu kozioka. Ot biorc rzecz powanie, nie chciaem wierzy, eby mu to si udao. Najznakomitszym mistrzem wszelkich koziokw by mj przyjaciel Mr Carlyle, a przecie nie mgby by tego dokaza; jake miaem wierzy, e dokae tego Toby Dammit? Nagadaem mu zatem, ijest samochwaem i e to mu si nie uda. Pniej przyszo mi sw moich aowa-gdy bez namysu odpar, i zaoy si z diabem o wasn gow, e tego dokae. Zapomniawszy o swych postanowieniach, zamierzaem wanie skarci go za bezbono, gdy wtem tu obok siebie usyszaem lekkie chrzknicie, ktre brzmiao jak gdyby: ehem! Drgnem i obejrzaem si ze zdziwieniem. Wzrok mj pad w kocu na wnk w wizaniach mostu i na posta maego, kuternogiego staruszka o czcigodnym wygldzie. Niepodobna po prostu wyobrazi sobie szanowniejszej powierzchownoci; nie do, e by ubrany cakiem czarno, lecz mia take zupenie czyst koszul z konierzem wywinitym przyzwoicie na biay krawat. Wosy mia przedzielone na czole jak dziewczyna. Zaoywszy w zadumie rce na brzuchu, sta zapatrzony w gr. Przyjrzawszy mu si dokadniej, zauwayem, i na odziey mia czarny, jedwabny fartuch. Wydao mi si to wielce dziwaczne. Zanim jednak zdyem wypowiedzie si o tym osobliwszym szczegle, chrzkn powtrnie: ehem! Zagadnity w ten sposb, nie zdyem od razu znale odpowiedzi. Wiadomo, i na takie lakoniczne uwagi bardzo trudno jest odpowiedzie. Znaem pewien kwartalnik, ktry "traci gow", gdy kto rzek: bujda! Nie wstydz si przeto wyzna, i wezwaem na pomoc Mr Dammita. -Dammit-rzekem-co z tob si dzieje? Czy nie syszysz, e ten pan powiedzia: ehem?-mwic to spojrzaem surowo na mojego przyjaciela, bo nie da si zaprzeczy, i byem wielce zakopotany, kiedy za jest si wielce zakopotanym, to naley zmarszczy brwi i zaspi twarz, gdy inaczej bdzie si na pewno wygldaojak idiota. -Dammit*! - dodaem, a sowo to brzmiao jak przeklestwo, aczkolwiek bynajmniej nie zamierzaem kl. -Dammit, ten pan powiedzia: ehem! Nie zamierzam bynajmniej utrzymywa, e powiedzenie to byo gbokie, gdy sam go za gebokie nie poczytywaem. Wszelako zdarzyo si mi zauway, i oddziaywanienaszych sw nie zawsze pozostaje w prostym stosunku do wanoci, jak sami im przypisujemy. Tote gdybym by rzuci na Mr Dammita bomb lub trzasn go po bie dzieem pt."The Poets and Poetry of America", zapewne nie byby wiecej strapiony, ni kiedy wyrzekem te proste sowa: -Dammit, co z tob si dzieje? Czy nie syszysz, e ten pan powiedzia: ehem? -Czy ty to mwisz naprawd? -achn si w kocu, a twarz mu si mienia jak barwyna statku korsarskim ciganym przez okrtwojenny.-Czy jeste pewien, e tak powiedzia? No, to jestem na wszystko gotw i bd umia z nim sobie poradzi. Nieche mu bdzie "ehem"! Sowa te zaway si wielce radowa maego staruszka-Bg sam wie, dlaczego. Wyszed z wnki, posztykuta wdzicznie naprzd, wzi za rk Dammita i ucisn j serdecznie, patrzc mu przy tym w oczyz wyrazem takiej niekamanej poczciwoci,jak zaledwie wyobrazi sobie mona. -Jestem przekonany, e pan wygra-rzek z niewymownie ujmujcym umiechem-ale atne-o czy te rumu, ktre48jx}jӺA48j4jA4 }x} j @jj{AAPcA4c$ c1h ^trzeba zachowa formy i zrobi prb. -Ehem!-odpar mj przyjaciel. Z gbokim westchnieniem zdj kurtk i przepasa biodra chustk. Wyraz jego twarzy zmieni si zagadkowo. Utkwi oczy gdzie w grze i opuci kciki ust. -Ehem! -Po chwili znw powtrzy: ehem! i odtd nie syszaem ju od niego innego sowa. Aha! -pomylaem sobie, nie wypowiadajc si gono.-Zastanawiajce to milczenie Toby Dammita. Zapewne jest ono nastpstwem jego poprzedniej gadatliwoci.Jedna ostateczno wywouje drug. Chciabym te wiedzie, czy zapomnia ju mnstwa pyta, na ktre niepodobna byo da odpowiedzi, a ktrymi mnie zasypywa owego dnia, kiedy po raz ostatni nawoywaem go do poprawy? Bd co bdwyleczy si ju z transcendentalnych mrzonek. -Ehem !-odezwa si Toby, jak gdyby czytaw mych mylach, i spojrza na mnie wzrokiem sdziwej, rozmarzonej owcy. Podeszy jegomo wzi go w tej chwili zarami i poprowadzi w gb cieni zalegajcych most-o kilka krokw od koowrotu.-Mj zacny panie -rzek- mam skrupuy sumienia, e zgadzam si na ten karkoomny skok. Prosz tu poczeka, a stan przy koowrocie, ebym mg widzie, czy przeskoczy pan zgrabnie i transcendentalnie, nie zaniedbawszy przy tym fikn koza. Zwyka-jak pan wie-forma. Zawoam: raz, dwa, trzy i naprzd. Skoczy pan na sowo: naprzd! Po tych sowach uda si na swe stanowisko, poczeka chwil jakby w gbokim zamyleniu, spojrza w gr i-jakmi si zdawao-umiechn si z lekka, po czym zacisn tam u swego fartucha, popatrzy przecigle na Dammita i w kocu wyrzek umwione sowa: -Raz-dwa-trzy-naprzd! Na sowo "naprzd!" mj biedny przyjaciel ruszy pdem. Koowrt nie by ani tak wysoki, jak styl Mr Lorda*, ani tak przyziemny, jak pisanina jego recenzentw,ale na og byem pewien, e przeskoczy. Co by jednak stao si, gdyby nie przeskoczy-hm, oto jest pytanie-co by wwczas si stao? Jak moe-mwiem do siebie-ten stary dentelmen namawia innych do podobnych skokw? Kim jest on, ten zgrzybiay piernik? Gdyby zechcia, abym ja skaka, tobym go nie posucha i byoby mi wszystko jedno, co to za diabe! Most, jak ju wspomniaem, mia cudaczniesklepione, przykryte dachem arkady, rd ktrych rozlegay si nader niemie echa; nigdy wszake nie day si mi one we znakitak bardzo jak wwczas, kiedy wymawiaem przytoczone powyej cztery ostatnie sowa. Wszystko jednak, co rzekem czy te co pomylaem albo moe usyszaem, trwaozaledwie jedno okamgnienie. W niespena pi sekund mj biedny Toby poderwa si do skoku. Widziaem, jak bieg rczo, jak odbi si mocno od podogi mostu i jak fikn nogami przeraajcego koza. Widziaem go wysoko w powietrzu, koziokujcego tu nad koowrotem, i wydao mi si rzecz nadzwyczaj dziwn, e nie przelatuje na drug stron. Ale cay skok by dzieem jednej chwilki i nie zdyem jeszcze uczyni adnego gbokiego spostrzeenia, gdy Mr Dammit run na grzbiet po tej samej stronie koowrotu, z ktrej skok swj rozpocz. Rwnoczenie dostrzegem, i stary jegomo posztykuta kdy popiesznie, uchwyciwszy i zawinwszy w swj fartuch co, co spado do niego z ciemnoci arkadytu nad koowrotem. Wszystko to zdziwio mnie niepomiernie; ale nie miaem czasu do namysu, gdy Mr Dammit lea dziwnie spokojnie, wic przyszo mi do gowy, i czuje si dotknity w swych uczuciach i e potrzebuje mej pomocy. Podbiegem do niego i przekonaem si, e dozna-jeli takrzec mona-cikiego uszkodzenia. Mianowicie postrada gow, ktrej mimo dokadnych poszukiwa, nie udao si mi znale. Postanowiem tedy zabra go do domu i posa po homeopatw, gdy wtem zawitaa mi pewna myl. Otworzyem pobliskie okno mostu i zrozumiaem od razusmutn prawd. O jakie pi stp nad koowrotem przebiegaa poprzecznie przezarkad chodnika paska, elazna sztaba, umieszczona wszym kocem poziomo i suca, podobnie jak wiele innych, do wzmocnienia przse mostu. Ot z ostrym kocem tej sztaby wszed widocznie w zbyt bliskie zetknicie kark mojego nieszczsnego przyjaciela. Nie byo mu dane przey zbyt dugo tej okropnej straty. Homeopaci nie zmniejszyli dostatecznie dawek przepisanych mu lekw,ale nawet tej dawki, ktr mu przepisali, nie chcia jako zay. Tote pogorszyo si mu bardzo i w kocu umar na dobre, dajc nauczk wszystkim niespokojnym duchom. Skropiem grb jego rzewnymi zami, pooyem pospnie krzyyk na jegotarczy herbowej i obliczywszy sumiennie koszty jego pogrzebu, posaem bardzo umiarkowany rachunek transcendentalistom.Ale te draby nie chciay go zapaci. Odgrzebaem przeto Mr Dmmita i sprzedaem go na er dla psw. ---------- *"Dial","Down-Easter"-czasopisma transcendentalistw; redaktorem "Dial" bysynny myliciel amerykaski, R.W. Emerson(przyp. tum.) *Defuncti iniuria ne afficiantur (ac.)-Krzywda nie powinna dotyka zmarych. *De mortuis nil nisi bene (ac.)-O umarych mw tylko dobrze. (przyp. red.) *Parodia sownictwa filozoficznego Carlyle`a i Emersona, ktrych Poe nie cierpia jako transcendentalistw (przyp. Tum) *Dammit-urobione od sowa "to damm" (ang.), oznacza po polsku tyle co przekltnik (przyp. tum.) *Styl Mr Lorda-"turnstile" lub w skrceniu "stile" w jzyku angielskim oznacza koowrt; ale "style" oznacza take styl pisarski. Std porwnanie do stylu W.W. Lorda, podrzdnego literata, ktremu Poe zarzuca, iz dopuszcza si plagiatu na jego utworach (przyp. tum.) "Beczka Amontillada" Tysice krzywd, zadawanych mi przez Fortunata, zniosem cierpliwiej, nili to byo w mojej mocy, lecz gdy doszo do zniewagi, poprzysigem sobie zemst. Wy wszake, ktrzy dobrze znacie mj charakter, nie pomylicie chyba, e si zdradziem choby jedn pogrk prdzej,pniej pomsta nadej musiaa - byo to postanowienie, ktre zapado ostatecznie. Sama jednak doskonao powzitego pomysu wykluczaa wszelk myl o naraeniu go na niebezpieczestwo. Winienem by nie tylko ukara, lecz ukara bezkarnie. Nie wytpi obelgi ta kara, ktra tpiciela dosiga. Nie wytpi i wwczas, gdy pomstujcy zaniedba odsonicia swej osoby przed tym, kto go zely. Nieche bdzie wiadomo, e ani sowem, ani czynemnie przysporzyem Fortunatowi najmniejszego powodu do powtpiewania o mojej yczliwoci. I nadal, jak dawniej, umiechaem si do - twarz w twarz - on za to nie domyla si, e umiech mj obecny jest jeno wynikiem zadumy o jego unicestwieniu. Mia on jedn sab stron -w Fortunato, ktry jednak pod kadym innym wzgldem budzi szacunek, a nawet postrach. Otacza siebie saw znawcy win. Wrd Wochw rzadko ktry posiada pd do znawstwa. Ich entuzjazm jest najczciej zapoyczony, przystosowany doczasu i do potrzeby; jest on - czynnoci szarlatask, gwoli udzenia angielskich i austriackich milionerw. W dziedzinie malarstwa i wyczucia kamieni drogocennychby Fortunato, jak przystao jego wspziomkom - szarlatanem, lecz w sprawie oceny starych win posiada rzetelno i ja pod tym wzgldem nie odbiegaem ode zasadniczo. Sam osobicie wielce byem wiadom rodzimych win woskich i korzystaem z kadej sposobnoci, aby nabywa ich pod dostatkiem. Pewnego wieczoru o zmierzchu,w najgortszej chwili karnawaowych opta, spotkaem mego druha. Powita mnie z niezmiern serdecznoci, gdy podpi sobie obficie. By mj gagatek w przebraniu. Wdzia na siebie szat obcis, ktrej jedna poowa rnia si od drugiej,a gow nakry stokowatym kopakiem z brzkadami. Tak radoci przej mnie jego widok, e pomylaem, i nie zaniecham ucisn mu doni. Rzekem do: - Bracie Fortunato, dobrze e ci spotykam.Jake wspaniale dzi wygldasz! - Ale wanie otrzymaem beczk Amontillada, a w kadym razie - wina, ktrego mi pod t nazw dostarczono, i jestem peen wtpliwoci. - Jak to? - zawoa - Amontillada? Beczk? Nie wierz! I na domiar w rodku karnawau! - Jestem peen wtpliwoci - odrzekem - abyem na tyle gupi, e opaciem ca zawarto Amontillada bez porozumienia siz tob. Nie mogem ci znale, a baem si, e strac tymczasem sposobno. - Amontillado! - Jestem peen wtpliwoci. - Amontillado! - I chc je wyjani - Amontillado! - Poniewa jeste do kogo zaproszony, wic poszukam Luchesiego. Posiada on doskonay wch probierczy. Od niego si dowiem... - Niezdolen jest Luchesi odrni Amontillada od xeresu. - A mimo to s gupcy, ktrzy twierdz, ezmysem smaku tobie dorwnywa. - A wic w drog! - Dokd? - Do twoich piwnic. - Nie, mj drogi! Nie chc naduywa twej dobroci. Domylam si, e masz jakie zaproszenie. Luchesi... - Nie jestem nigdzie zaproszony. Dalej wic!- Nie idzie mi o zaproszenie, lecz o zib okrutny, ktrego, jak zauwayem, doznajesz. Piwnice s wilgotne nie do zniesienia, s tam cae pokosty saletry. - Drobnostka! Chodmy! Chd nic nie znaczy. Amontillado! Oszukano ciebie! Co za si tyczy Luchesiego - ten nie potrafi odrni xeresu od Amontillada. To mwic Fortunato chwyci mnie za rk.Wdziaem mask z czarnego jedwabiu i, starannie otulony paszczem, nie sprzeciwiem mu si, gdy wlk mnie do mego paacu. Suby w domu nie byo. Zaprzepacia si kdy w celu uczczenia stosown pohulank czasu, ktry si nadarza. Oznajmiem subie, e nie wrc do domu przed ranem, i daem rozkaz wyrany, aby nikt si z domu nie wydala. Wiedziaem, i ten rozkaz wystarczy, aby wszystka suba - do ostatniego czowieka, natychmiast wylega gromadnie z domu w chwili, gdy stop na progu postawi. Dobyem dwu pochodni z kandelabrw, jedn z nich wrczyem Fortunatowi i skierowaem go przejmie poprzez szeregi komnat a do przedsionka, ktry prowadzi do podziemi. Poprzedziem go na dugich a krtych schodach i, odwracajc si ku niemu, doradzaem bacznoci usilnej. Dobrnlimy nareszcie do ostatnich stopni i stanlimy jednoczenie nawilgotnej glebie katakumb Montresorsw. Chwiejne byy kroki mojego druha, brzkada na jego konierzu grzechotay przy kadym stpniciu - A barya Amontillada? - zapyta. - Dalej! - odrzekem. - Przyjrzyj si jednaktym biaym wzorzystociom, ktre si skrz na murach podziemi. Odwrci si do mnie i zajrza mi w oczy dwiema szklistymi gaami, z ktrych sczya si wilgo pijackich przezawie. - Saletra? - spyta po chwili. - Odkd to dostae tego kaszlu? - Kche, kche! kche! - kche! kche! kche! - kche! kche! - kche! kche! - Biedaczysko przez kilka minut nie mg zdoby si na odpowied. - To nic! - odrzek nareszcie. - Nue! - zawoaem stanowczo. - Uchodmy std precz! Zdrowie twoje jest cenne. Jeste bogaty, otoczony czci, podziwem i mioci. Jeste szczliwy, jako ja - niegdy byem. Jeste czowiekiem, ktrego brak - da si we znaki. Co innego - ja i moja osoba. Precz std, Uchodmy! Wpadniesz w chorob. Mamzreszt Luchesiego... - Do! - zawoa. - kaszel to - gupstwo! Nie pozbawi mi ycia! Nie zemr od kataru. - Bez wtpienia, bez wtpienia - odrzekem - i waciwie anim chcia niepokoi ci po prnicy - lecz winiene mie si na bacznoci. Jeden yk tej oto mamazji zapobiegnie przezibieniu. Ujem wanie jednej butli dugiemu rzdowi polegych na ziemi wsptowarzyszek i nadamaem jej gardzieli. - Pij! - rzekem, podajc mu wino. Podwign butl do ust, zerkajc na mnie pobrzeem lepia. Zwleka przez chwil, skoni mi si przyjanie (brzkada zadzwoniy) i rzek: - Pij za umarych, ktrzy wok nas zaywaj spoczynku! - A ja - za twoje dugie ycie! Wzi mnie znowu pod rk i szlimy nadal. - Te podziemia - zauway - s nazbyt obszerne. - Rodzina Montresorsw - odrzekem - wielka bya i liczna. - Zapomniaem twego herbu. - Olbrzymia stopa zota na lazurowym polu. Stopa miady pezajc mij, ktrej ky gr si w picie. - A godo? - Nemo me impune lacessit. - Przepysznie! - zawoa. Wino skrzyo si w jego lepiach, a brzkada podzwaniay. I moim mylom mamazja dostarczya zagrzewku. Poprzez way zrzeszonych koci, przerywanych beczkami i butlami wina, dotarlimy do ostatnich gbi katakumb. Zatrzymaem si znowu i pozwoliem sobie tym razem pochwyci Fortunata za rami powyej okcia. - Saletra! - rzekem. Uwa, jak to narasta! Na ksztat mchu zwisa wzdu sklepie. Znajdujemy si pod oyskiem rzecznym. Skroplona wilgo sczy si poprzez kociotrupy. Nue, pki czas jeszcze - Uchodmy! Twj kaszel... - To - gupstwo! - odrzek w odpowiedzi. - Idmy dalej! Lecz - przede wszystkim - jeszcze jeden yk mamazji. Ukrciem ba butelczynie wina Grave i wycignem j ku niemu. Oprni j jednym tchem. lepia jego zapony ogniemtrawicym. Zacz chichota i podrzuci butelk w powietrze ruchem, ktrego znaczenia pochwyci nie mogem. Przygldaem mu si - zdziwiony. Powtrzy w ruch - ruch pocieszny. - Nie rozumiesz? - zapyta. - Nie! - odrzekem. - Nie jeste tedy bratem loy? - Co? - Nie jeste wolnomularzem. - Jestem, jestem!- zawoaem. - Jestem, jestem! - Ty? To niemoliwe! - Ty - wolnomularzem?- Tak, wolnomularzem - odpowiedziaem. - Znak! - zawoa. - Oto jest - odrzekem, wycigajc kielni zprzegubw mego paszcza. - artujesz chyba! - zawoa, cofaj+/-c sio kilka krokw. - Chodmy jednak do Amontillada. - Dobrze - rzekem, ukrywajc narzdzie pod paszczem i podajc mu znowu ramie. Wspar si na nim ociale. Szlimy dalej wpogoni za Amontilladem. Przesunlimy si pod szeregiem bardzo niskich sklepie. Zeszlimy w d. Uczynilimy kilka krokw ischodzc w d jeszcze, dotarlimy do gbokiego grobowca, w ktrego zaduchu pochodnie nasze purpurowiay raczej, ni pony. W samej gbi tego grobowca widnia inny, mniej obszerny. Mury jego przesonite byy szcztkami ludzkimi, spitrzonymi w podziemiach ponad nami, na ksztat wielkich katakumb Parya. Jeszcze trzy inne ciany owego wtrnego grobowca w ten sam sposb byy przystrojone. Od czwartej ciany koci byy odrzucone i leay bezadnie na ziemi, tworzc w jednym miejscu szaniec do wysoki. W murze, obnaonym w ten sposb dziki odsuniciu koci, postrzeglimy jeszcze jedn wnk gbokoci okoo stop czterech, szerokoci - trzech, za wysokoci - szeciu lub siedmiu. Nie bya - zda si, zbudowana dla jakiego wycznego celu, jeno po prostu stanowia przerw pomidzy dwoma olbrzymimi supami, dwigajcymi sklepienie katakumb, i wspieraa si na jednym z tych szczelnie granitowych murw, ktre dopeniay caoci. Na prno Fortunato, podnoszc wt pochodni, sili si zgruntowa gb wnki. Schorzay pomie nie pozwoli nam dojrze kraca. - Naprzd - rzekem. - Tam wanie tkwi Amontillado! Co za si tyczy Luchesiego... - To - nieuk! - przerwa mi mj przyjaciel, wyprzedzajc mnie i idc na przeaj, podczas gdy kroczyem za nim w lady. W okamgnieniu dotar do koca wnki i stwierdziwszy, ze skalna ciana wzbrania mu dalszych krokw, znieruchomia w osupieniu. W chwile potem - przykuem go do granitw. W cianie tkwiy dwie kluby elazne, jedna od drugiej mniej wicej na dwie stopy w linii poziomej odlega. Na jednej wisia acuch zwizy, a na drugiej - kdka. Okolenie acuchem kibici Fortunata i obezwadnienie jego osoby - byo dzieem kilku sekund. Zbyt by zdziwiony, aby si sprzeciwi. Wyjem klucz i cofnem si z wnki wstecz o kilkakrokw. - Przesu doni po murze - rzekem - nie moesz nie wyczu saletry. W istocie - jestbardzo wilgotno. Pozwl mi raz jeszcze ci baga, aby opuci to miejsce. Nie? A wiecstanowczo musze ci porzuci. Lecz wprzdy oka ci wszelkie wzgldy, na jakie mi sta. - Amontillado! - zawoa mj druh, ktry dotd jeszcze nie otrzsn si ze zdziwienia. - Masz suszno - odrzekem. - Amontillado. Wymawiajc wanie te sowa zakrztnem si dookoa stosu koci, o ktrym ju wspominaem. Odgarniajc je naubocze, odsoniem spor ilo szczerku i zaprawy wapiennej. Z pomoc tych przedmiotw oraz mojej kielni poczem atne-o czy te rumu, ktre48jx}jӺA48j4jA4 }x} j @jj{AAP Z c/c*c 9&!R?+pilnie zamurowywa wejcie do wnki. Zaledwom stan u pierwszych podwalin mej pracy wolnomularskiej, postrzegem, ze wino znacznie wywietrzao z gowy Fortunata. Pierwsz poznak trafnoci mego postrzeenia by okrzyk guchy, jk, ktry si z gbi wnki wydoby. Pijany taknie krzyczy. Po czym nastpio dugie, uporczywe milczenie. Utwierdziem drugi pokad kamieni, potem - trzeci, potem - czwarty. Wwczas posyszaem dwiki optaczych wstrzsw acuchem. Zgiek trwa przez minut kilka i w cigu tych minut dla tym acniejszego upojenia - poniechaem pracy i przykucnem na kociach. Wreszcie, gdy oskot ucich, zabraem si ponownie do kielni, bez przerwy dokonaem pitego, szstego i sidmego pokadu. Mur wanie dosiga niemal mej piersi. Uczyniem jedn jeszcze przerw i, wznoszc pochodni ponad obmurowanie, rzuciem kilka nadwtlanych promieni na yw zawarto muru. Szereg tgich krzykw, krzykw przenikliwych, wybuchn nagle z gardzieli uwizionej postaci - i, e tak powiem wstecz mi przemoc odrzuci. Wahaem si przez chwil - dreszcz mi przej. Obnayem szpad i jem ni wnk na wskro pustoszy... Chwila wszake zastanowienia wystarczya, abym si uspokoi. Pooyemdo na litym murze podziemi i wrcia mi pewno cakowita. Zbliyem si do muru. Wynalazem odpowiedz zwrotn na wycia mego ptaszka. Stowarzyszyem si z nim echem i wtrem - przecignem je w rozmiarach i napiciach. Oto - na jaki wpadem pomys - i krzykacz - zamilk. Bya pnoc - trud mj dobiega koca. Dopeniem smego, dziewitego i dziesitego pokadu. Wykoczyem cz jedenastego i ostatniego. Pozostao mi - przystosowanie i zasklepienie jednego tylko kamienia. Podwignem go z wysikiem - i umieciem mniej wicej na stanowisku upatrzonym. Lecz w tej wanie chwili z wnki wybuchn miech zdawiony, na ktrego dwik wosy dba stany mi na gowie. W lad za owym miechem zabrzmiagos smutny, w ktrym zaledwo poznaem gos szlachetnego Fortunata. Gos brzmia: - Cha, cha, cha! - He, he! Doprawdy, wcale dobry figiel! Wymienita krotochwila! Bedziemy si z niej mieli do rozpuku w - paacu - he, he! - z tego winka boego - he,he, he! - Z Amontillada! - rzekem. - He, he! - He, he! Tak, z Amontillada! Lecz -czymy si nie zapnili? A nu wyczekuj nas w paacu Signora Fortunato i inni?... Pjdmy wic. - A tak - rzekem - pjdmy wic. - Na mio Boga, Montresorsie! - A tak - rzekem - na mio Boga! Lecz po tych sowach, adnej odpowiedzi. Nadaremnie nastawiaem uszu, niecierpliwiem si, woaem bardzo gono: - Fortunato! adnej odpowiedzi. Woaem znowu: - Fortunato! Nic. Woyem pochodni do pozostaego otworu i upuciem j wewntrz. I ten sposb nie da mi adnej odpowiedzi, prczchyba szczku brzkade. Doznaem zawrotu gowy bez wtpienia z powodu panujcej w katakumbach wilgoci. Przyspieszyem prac, by si ju raz jej pozby. Zdobyem si na wysiek i przystosowaem kamie ostatni - powlokem go wapnem. Nowo powstaemu murowi przywrciem dawny szaniec koci. Od p wieku aden miertelnik nie zakciich spokoju. In pace requiescat. Tumaczenie: Bolesaw Lemian "Przedwczesny pogrzeb" Istniej pewne tematy przejmujce do gbi, wszelako nazbyt okropne, iby mogysta si przedmiotem rzetelnej literatury powieciowej. Rzetelni pisarze musz ich unika, jeli nie chc wywoa zgorszenia lub niesmaku. Godzi si je podejmowa tylkow takich razach, gdy uwica je i usprawiedliwia surowe dostojestwo prawdy. Drymy, na przykad, wstrzsani przenikliwym dreszczem "zachwycajcej mki", gdy czytamy o przejciu przez Berezyn, o trzsieniu ziemi w Lizbonie, o dumie w Londynie, o nocy w. Bartomieja albo o uduszeniu stu dwudziestu trzech winiw w Czarnej Jaskini w Kalkucie. Wszelako w tych opowieciach wstrzsaj nami zdarzenia, rzeczywisto, historia. Gdyby byy zmylone, przejmowayby nas tylko odraz. Przytoczyem kilka najznamienitszych i najszczytniejszych klsk, jakich zaznaa pami ludzka; rozpomieniaj one wyobrani zarwno rozmiarami, jak i swoim charakterem. Nie uwaam za potrzebne zaznacza, e z dugiego i zowrogiego korowodu nieszcz ludzkich mgbym wybra wiele przekadw poszczeglnych, nierwnie wicej obarczonych istotn mk ni wszystkie te ogromy niedoli zbiorowej. Ndza istotna, rozpacz ostateczna-bywaj, zaiste, udziaem jednostki, nie zbiorowoci. Dzikujmy miosierdziu boskiemu, i upiornych mk konania doznaje jednostka ludzka, a nie ludzka gromada! . By pogrzebanym za ycia jest niewtpliwienajostateczniejsz okropnoci, jaka moe przydarzy si czowiekowi miertelnemu. e zdarza si czsto, bardzo czsto-temu zapewne nie zaprzecz ludzie mylcy. Rubiee, ktre dziel ycie od mierci, s co najmniej mroczne i nieokrelone. Kt moe powiedzie, gdzie pierwsze si koczy, a drugie zaczyna? Wiemy, i istniej choroby, w ktrych przejawia si zupeny zastj wszystkich widomych czynnoci yciowych, wszelako jest on tylko tym, co zwyklimy nazywa zahamowaniem. S to tylko chwilowe przerwy w niedocieczonym mechanizmie. Popewnym czasie jaki nieuchwytny, tajemniczy czynnik znw wprawia w ruch magiczne spryny i zaklte koa. Srebrny wtek nie rozsnu si na wieki i nie roztrzaskaa si bezpowrotnie zota czara.Lecz co podwczas dziao si z dusz? . Pomijajc atoli nieunikniony wniosek a priori, e podobne przyczyny musz wywoa podobne skutki-e znane powszechnie przykady takiego zahamowania czynnoci yciowych musz powodowa od czasu do czasu przedwczesne pogrzeby-pomijajc, powtarzam, te teoretyczne wnioskowania, posiadamy bezporednie wiadectwa lekarzyoraz innych osb, ktre stwierdzaj, e takie pogrzeby zdarzay si nader czsto. Mgbym przytoczy niezwocznie, jeeli zachodziaby potrzeba, setki wypadkw niezawodnie autentycznych. Jeden, nadzwyczaj osobliwy, ktrego szczegy nie zatary si zapewne jeszcze w pamici mych czytelnikw, zdarzy si nie tak dawno temu w ssiednim miecie Baltimore ista si przyczyn silnego, przykrego i powszechnego wzburzenia. Maonka jednego z najszanowniejszych obywateli-znakomitego prawnika i czonka Kongresu-ulega jakiej nagej i niepojtej chorobie, wobec ktrej okazaa si najzupeniej bezsilna wszelka umiejtno lekarska. Po wielu cierpieniach umara lub przynajmniej wydawao si, e umara. Nikt nie podejrzewa i nie mia powodu do podejrze, e zgon jej istotnie nie nastpi.Okazywaa wszystkie zwyke oznaki mierci. Rysy zaostrzyy si i twarz zapada. Usta powloky si bladoci marmuru. Oczy zgasy. Chd ogarn czonki. Ttno ustao. Zwoki spoczyway przez trzy dni nie pogrzebione i przybray stao kamienia. Przypieszono obchd aobny, gdy szybko dokonywao si to, co wydawao si rozkadem. . Zoono t pani w grobowcu rodzinnym, doktrego nie zajrzano nastpnie przez trzy lata. Otwarto go dopiero wwczas, gdy trzeba byo wstawi sarkofag; lecz jaki straszliwy wstrzs przenikn maonka, ktry sam otworzy drzwi! Kiedy podwoje rozwary si na zewntrz, jaki obleczony w biel przedmiot obsun mu si w ramiona.By to kociotrup jego ony w nie zbutwiaym jeszcze caunie. . Staranne badania wykazay, i powrcia do ycia w jakie dwa dni po zoeniu do grobu; skutkiem jej szamota trumna spada ze skraju podwyszenia na posadzki rozbia si, umoliwiajc jej wyzwolenie. Lampa, ktr przypadkiem pozostawiono w grobowcu napenion olejem, bya pusta; co prawda, pyn mg wyparowa. Na najwyszym stopniu schodw, prowadzcych do aobnego przybytku, znaleziono duy odamek trumny, ktrym zapewne koataa w elazne drzwi, by zwrci na siebie uwag. Prawdopodobnie postradaa przy tym przytomno lub moenawet wyziona ducha z samego tylko lku.Kidy padaa, caun jej zaplta si w elazn krat, ktrej nierwnoci wystaway do wewntrz. Pozostaa tak, wyprostowana, i tak ulega rozkadowi. . W roku 1810 pogrzebano we Francji osob yjc rd okolicznoci, ktre dowodz, irzeczywisto bywa dziwniejsza od zmylenia. Bohaterk tego zdarzenia bya Mademoiselle Victorine Lafourcade, moda dziewczyna ze znakomitej rodziny, bogata i bardzo pikna. Do licznych jej wielbicieli nalea take Julien Bossuet, ubogi litterateur czy dziennikarz paryski. Zdolnociami swymi i pogod swej natury zwrci na siebie uwag panny, ktra, jak si zdaje, szczerze go pokochaa; wszelakoza podszeptem dumy rodowej wyrzeka go si w kocu i polubia niejakiego MonsieurRenelle, bankiera i do cenionego dyplomat. Oeniwszy si, j j zaniedbywa a nawet prawdopodobnie le z ni si obchodzi. Po kilkoletnim nieszczliwym poyciu umara-lub przynajmniej stan jej by tak podobny do mierci, i zudzi cae jej otoczenie. Pochowano j, atoli nie w sklepionym grobowcu, lecz w zwykej mogile, na cmentarzu jej wsi rodzinnej. Zrozpaczony i z dusz rozgorza wspomnieniami gbokiego uczucia, kochanek wyjeda ze stolicy w dalekie strony, gdzie ley owa wioska, zamierzajc odgrzeba jej zwoki iwej w posiadanie szczodrych jej warkoczy. Odnajduje grb. O pnocy odkopuje trumn, otwiera j i ma przystpi do ucicia wosw, gdy otwieraj si ukochane oczy. Kobiet t pochowano ywcem. Wszelako ycie nie wygaso w niej zupenie; z letargu, ktry wydawa si mierci, obudziy j pieszczoty kochanka. Wprost nieprzytomny zanis j do swego mieszkania we wsi. Dziki swej niemaej wiedzy lekarskiej umiejtnie zastosowa lekarstwa pokrzepiajce. Ostatecznie powrcia do ycia. Poznaa swego zbawc. Pozostaa z nim i z wolna, stopniowo odzyskaa w zupenoci zdrowie. Jej kobiece serce nie byo z diamentu i rozrzewnio si tym dowodem mioci. Oddaa je Bossuetowi. Nie powrcia ju do ma, lecz zataiwszy swe zmartwychwstanie wyjechaa z kochankiem do Ameryki. W dwadziecia lat pniej powrcili oboje do Francji w przewiadczeniu, e czas zmieni zupenie wygld owej pani i e znajomi nie bd mogli jej pozna. Wszelako si pomylili, gdy przy pierwszym spotkaniu Monsieur Renelle pozna sw on i upomnia si o ni. Opara si jego daniom, a sd przyzna jej suszno orzekszy, i wyjtkowe okolicznoci oraz dugi przecigczasu uniewaniy nie tylko ze wzgldw godziwoci, lecz take w znaczeniu prawnym wszelkie zobowizania maeskie. . "Czasopismo Chirurgiczne" lipskie-ktre posiada takie zasugi i znaczenie, i naleaoby je przetumaczy i wyda-opowiada w swym ostatnim numerze o godnym ubolewania wypadku tego samego rodzaju. Pewien oficer artylerii, czowiek olbrzymiego wzrostu i elaznego zdrowia, spad z narowistego konia i dozna tak cikich uszkodze gowy, i wystpiy u niego od razu oznaki obdu. Czaszka bya lekko nadwerona, wszelako nie zachodzia obawa niezwocznego niebezpieczestwa. Dokonano trepanacji, ktra si powioda. Puszczono mu krew i zastosowano inne rodki kojce. Mimo to pogra si coraz bardziej w beznadziejnym stanie odrtwienia i w kocuzdawao si, e umar. . Panoway gorca, pochowano go przeto z niewaciwym popiechem na jednym z cmentarzy publicznych. Pogrzeb odby si wczwartek. W niedziel cmentarz zapeni si, jak zwykle, cib ludzk. Okoo poudnia wywoa ogromne zamieszanie jaki chop, ktry j opowiada, i siedzc na grobie owego oficera uczu wyranie, e ziemia pod nim si porusza, jak gdyby kto tam si szamota. Zrazu na sowa te niewielk zwracano uwag. Wszelako widoczne przeraenie i zawzity upr, z jakim podtrzymywa prawdziwo swego opowiadania, wywary w kocu wraenie na tumie. Przyniesiono popiesznie opaty i w kilka minut rozkopano haniebnie pytki grb, z ktrego ukazaa si gowa nieboszczyka. Mia wygld nieywego, jednake niemal prosto siedzia w trumnie, ktrej wieko, szamoczc si wciekle, zdoa czciowo podnie w gr. . Odstawiono go natychmiast do najbliszego szpitala, gdzie okazao si, i jeszcze yje,aczkolwiek bliski uduszenia. Po kilku godzinach odzyska przytomno, j poznawa znajomych i urywanymi zdaniami opowiada o swej mce w grobie. . Z opowiadania tego wynikao, i by przytomny przez jak godzin, kiedy go grzebano, i dopiero pniej postrada wiadomo istnienia. Grb wypeniono niedbale lun i mocno rozpulchnion ziemi,skutkiem czego dopywao nieco powietrza.Sysza stpanie ciby nad sob i robi wysiki, by go wzajem usyszano. Zgiek tumu-jak mwi-obudzi go z gbokiego upienia; obudziwszy si, zda jasno sobie spraw ze straszliwej grozy swego pooenia. . Chory ten mia si dobrze i by-jak si zdaje-bliski zupenego wyzdrowienia, lecz pad ofiar niedorzecznych eksperymentwlekarskich. Zastosowano bateri galwaniczn i wyzion nagle ducha w przystpie ekstazy w ten sposb wywoanej. . Bateria galwaniczna wie si ze wspomnieniem powszechnie znanego i nadzwyczaj dziwnego wypadku; mianowicie przy jej pomocy powoano do ycia pewnego modego adwokata londyskiego, ktry przez dwa dni przebywa w grobie. Wypadek ten zdarzy si w 1831 r., a wieo nim wywoaa wszdzie gbokie wraenie. Chory, Mr Edward Stapleton, zmar rzekomo na gorczk tyfoidaln, poczon z jakimi niezwykymi objawami,ktre wielce zaciekawiy czuwajcych nad nim lekarzy. Po jego pozornym zgonie domagano si od rodziny, by zezwolia na sekcj zwok, ale pozwolenia nie otrzymano. Jak czsto si zdarza w podobnych wypadkach, lekarze postanowili odkopa zwoki i dokona sekcji po kryjomu. Wszelkie przygotowania poczyniono z atwoci przy pomocy nader licznych w Londynie zodziei, ktrzy kradntrupy. Trzeciej nocy po obchodzie aobnymwydobyto domniemane zwoki z dou, gbokiego na osiem stp, i zoono je w sali operacyjnej pewnej lecznicy prywatnej.. Do due cicie, wykonane w okolicy jamy brzusznej, pozwolio stwierdzi, i trup jest jeszcze wiey i nie dotknity rozkadem; postanowiono zatem zastosowa bateri. Odbyway si dowiadczenia jedne po drugich, wystpoway zwyke objawy, nie wskazujce atoli niczego charakterystycznego oprcz dwu czy trzech wzmoonych skurczw, ktre byy jakby oznak ycia. . Noc bya pna. Miao si ju ku witaniu, wic obecni postanowili duej nie zwleka iprzystpi od razu do sekcji cakowitej. Wszelako pewien student, pragnc sprawdzi sw teori, nalega, by poddano dziaaniu baterii ktry z mini piersiowych. Zrobiono gbokie cicie i poczono popiesznie misie z bateri, gdy przedmiot bada ruchem nagym, lecz bynajmniej nie kurczowym, zerwa si ze stou, postpi na rodek sali, rozejrza si bdnie dokoa i przemwi. Niepodobnabyo zrozumie, co mwi, ale wymawia jakie sowa i zgoski brzmiay wyranie. Przemwiwszy, powali si ciko na posadzk. . Zrazu wszystkich ubezwadnia groza-lecz opamitali si rycho, gdy nie byo ani chwili do stracenia. Przekonali si, e Mr Stapleton jest ywy, jakkolwiek nieprzytomny. Otrzewiony eterem, wnet odzyska zdrowie i powrci do rodziny, ktr o jego zmarwychwstaniu zawiadomiono dopiero wwczas, kiedy wszelkie niebezpieczestwo mino. Nietrudno wyobrazi sobie jej zdumienie-jejosupia rado. . Wszelako najbardziej wstrzsajce szczegy zawieray si w tym, co sam MrStapleton opowiada. Utrzymywa on, e aniprzez jedno mgnienie oka nie by zupenie nieprzytomny, e niejasno i bezadnie wiedzia o wszystkim, co z nim si dziao od chwili, kiedy lekarze orzekli, e jest martwy, a do utraty przytomnoci w szpitalu. "Jestem ywy"- brzmiay owe niezrozumiae sowa, ktre cisny mu si na struchlae usta, kiedy zobaczy, e znajduje si w sali prosektoryjnej. . Z atwoci mgbym przytoczy jeszcze mnstwo podobnych przykadw, lecz nie czyni tego, gdy, zaprawd, nie s one potrzebne, by dowie, e przedwczesne pogrzeby si zdarzaj. Jeeli zwaymy, jakniezmiernie rzadkie z natury rzeczy s okolicznoci, ktre pozwalaj nam je odkry, to musimy przypuci, i zdarzaj 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j @jj{AA"Phc#c$Zc%-c&<si one czsto bez naszej wiedzy. Jako prawie zawsze przy uprztaniu cmentarzy na znaczniejszych przestrzeniach spotyka si kociotrupy, ktrych postawy nasuwaj najstraszniejsze przypuszczenia. . Straszliwe, zaiste, przypuszczenie, lecz stokro straszliwszy los! Mona zapewni bez wahania, i nie ma nieszczcia, ktre by mogo w tak okropnej mierze pognbi do ostatecznoci ciao i dusz, jak przedwczesne zoenie do grobu. Nieznonyucisk puc, duszce wyziewy wilgotnej ziemi, wpijanie si rk w pomiertne cauny, nieubagana cie szczupego pomieszczenia, mrok wiekuistej nocy, ciszajak oguszajce morze, niewidzialna wprawdzie, lecz dajca si wyczu obecno robaka-zwycizcy - wszystko to w poczeniu z mylami o powietrzu i zieleni rozpostartej hen, w grze, ze wspomnieniami o ludziach nam bliskich, ktrzy by popieszyli z pomoc, gdyby wiedzieli, co z nami si dzieje, ze wiadomoci, i oni o tym nigdy dowiedziesi nie mog, e beznadziejnym udziaem naszym jest nieunikniona mier-myli te napawaj serce, co jeszcze bije, takim ogromem przeraenia i nieuskromionej trwogi, i cofa si z dreniem przed nimi nawet najmielsza wyobrania. Nie znamy niczego rwnie rozpaczliwego na ziemi, nie moemy wyni niczego bodaj na poy rwnie potwornego w otchani najostateczniejszych piekie; i dlatego opowieci z tej dziedziny s tak ogromnie zajmujce. Jest to nastpstwem witej grozy, jak wywouje sam przedmiot, i zajcie to pozostaje w najzupeniejszej i najcilejszej zalenoci od naszego przewiadczenia o prawdzie rzeczy opowiadanej. To, co zamierzam opowiedzieobecnie, jest mi doskonale znane-polega na mym osobistym i rzeczywistym dowiadczeniu. . Od kilku lat doznawaem objaww jakiego dziwnego niedomagania, ktre lekarze uznalizgodnie za katalepsj, nie mogc si zdobyna cilejsze okrelenie. Aczkolwiek predyspozycja, przyczyny bezporednie a nawet rozpoznanie biece tej choroby przedstawiaj si jeszcze nader niejasno, to przecie widoczne i charakterystyczne jej przejawy s ju dostatecznie znane. Odmiany jej zale gwnie od nasilenia. Niekiedy chory tylko dzie jeden lub nawet krcej znajduje si w stanie jakby wzmoonego letargu. Jest bez czucia i zewntrznie bez ruchu, lecz sabe ttno serca daje si wci jeszcze wyczuwa; ciepota w zupenoci nie znika; niky lad rumieca my jeszcze porodku policzkw; przyoywszy mu lusterko do ust mona zauway opiesza, chwiejn i nierwn czynno puc. Innym razem odrtwienie tomoe trwa caymi tygodniami lub nawet miesicami, najdokadniejsze badania, najprzenikliwsze dociekania lekarskie nie mog wwczas wykry istotnej rnicy midzy stanem, w ktrym znajduje si chory, a midzy tym, co nazywamy mierci. Przedwczesnemu jego pogrzebowizapobiega zwykle tylko to, e najblisi wiedzieli ju od dawna o jego niedomaganiu kataleptycznym, wic maj si na bacznoci, za przede wszystkim to, e niewystpuj oznaki rozkadu. Rozwj chorobyodbywa si, na szczcie, stopniowo. Pierwsze objawy, aczkolwiek zmienne, s niedwuznaczne. Paroksyzmy zaznaczaj si coraz wyraniej; kady nastpny przeciga si duej od poprzedzajcego. Na tym polega przede wszystkim zabezpieczenie przed zoeniem do grobu. Nieszczliwy, uktrego pierwszy paroksyzm przejawiby si od razu w formie najkracowszej, jak to niekiedy sie zdarza, zostaby na pewno pochowany ywcem. . Mj wypadek rni si wcale nieznacznie od przytaczanych w podrcznikach lekarskich. Niekiedy bez widocznej przyczyny zapadaem z wolna jak gdyby w nieprzytomno, w poowiczne omdlenie. Pozostawaem w tym stanie, nie doznajc blu, nie mogc si rusza ani te-by wyrazi si cile-myle, zachowujc jednake niejasne, letargiczne poczucie ycia jako te osb otaczajcych me oe, a do chwili, kiedy w chorobie nastpowaoprzesilenie i nagle powracaa mi zupena wiadomo. Innym razem ulegaem jakby piesznemu i natarczywemu poraeniu. Przychodziy zawroty i mdoci, zastygaem, krzepem i padaem bezwadnie na ziemi. Potem nastpoway dugie tygodnie, kiedy wszystko ziao czczoci, czerni i milczeniem, a nico stawaa si wszechwiatem. Nie byoby snad niczym innym zupene unicestwienie. Paroksyzmy tego rodzaju mijay tym wolniej, im poczynay si naglej. Podobnie jak wita dzie opuszczonemu, bezdomnemuebrakowi, co przez ca dug, beznadziejn noc zimow bka si po ulicach-tak samo opieszale, tak samo smtnie, tak samo radonie rozwidniaa siznw we mnie wiato duszy. . Poza t skonnoci do paroksyzmw zdrowie moje na og zdawao si nieze i nie bybym zauway wcale, e je podkopuje jaka cika choroba, gdyby nie pewne waciwoci mojego snu, ktre wystpiy jako objaw dodatkowy. Po przebudzeniu nie odzyskiwaem nigdy od razu penego posiadania mych zmysw tudzie pozostawaem zawsze przez czas jaki w stanie silnego rozstroju i odurzenia, przy czym wadze umysowe w oglnoci, za pami w szczeglnoci pogray si w zupenym bezwadzie i zastoju. . We wszystkich tych niedomaganiach nie byo wcale cierpie fizycznych, przygnbia mnie natomiast cay bezmiar udrcze psychicznych. Wyobrania moja oblekaa si caunem. Mwiem o robakach,o mogiach, o napisach na grobach. Zaprzepaszczaem si w marzeniach o mierci, za myl o przedwczesnym pogrzebie nieustannie snua mi si po gowie. Czyhao na mnie upiorne niebezpieczestwo, przeladowao mnie dniem i noc. Za dnia tortura myli bya ogromna-w nocy stawaa si bezmiern. Gdy pospne mroki zalegay ziemi i ogarniaa mnie ostateczna groza mych rozmyla, draem-draem jak chwiejne piropusze na pojazdach aobnych. Kiedy moje ciao nie mogo znie duej bezsennoci, opieraem si mimo to upieniu, gdy przeraaa mnie myl, i po przebudzeniu mog ujrze si w grobie. Kiedy za w kocu pogryem si we nie,zapadaem natychmiast w wiat widziade, nad ktrym na olbrzymich, zowieszczych, przymiewajcych wszystko skrzydach unosia si przemona i jedyna wiadomoaoby. . Z niezliczonych, smtnych zwidze, ktre udrczay mnie we nie, przytocz tylko jedno. Zdawao mi si, i nurzam si w odrtwieniu kataleptycznym, nierwnie przewleklejszym i gbszym ni zazwyczaj.Nagle czyja lodowata rka spocza na moim czole i jaki niecierpliwy, szwargoczcy gos sowo: "Wsta!" szepn mi do ucha. Zerwaem si. Ciemno bya nieprzebita. Nie mogem dostrzec, kto mnie obudzi. Nie mogem zda sobie sprawy, ani kiedy zapadem w odrtwienie, ani gdzie obecnie przebywam. Siedziaem nieruchomo i staraem si zebra myli, gdy owa mrona do uja mnie za rk i potrzsna ni zuchwale, za w szwargoczcy gos odezwa si znowu: . -Wsta! Czy ci ju nie mwiem, eby wsta? -Ale kto - pytaem - kto ty jeste? . -W krainie, gdzie przebywam obecnie, nie mam imienia-odpar gos pospnie.-Byem czowiekiem, lecz jestem demonem. Byem bezlitosny, lecz jestem peen miosierdzia. Czy nie czujesz, e dr cay? Szczkaj mi zby, gdy mwi do ciebie, wszelako nie z zimna tej nocy-lecz nocy, co nie ma koca. Ta ohyda jest nie do zniesienia. Jak moesz spa spokojnie? Woania tych mk bezgranicznych nie pozwalaj mi usn. Te widoki s nad moje siy. Wstawaj! Pjd ze mn w t noc zagrobow, a odsoni ci tajnie. Czy to nie obraz aoci? Patrz! . Spojrzaem; za spraw niewidzialnej postaci, co wci jeszcze trzymaa mnie zark, otwary si przede mn groby caej ludzkoci. Promienioway wszystkie fosforyczn powietl rozkadu, mogem wic zajrze a do najtajemniejszych podziemi i zobaczyem tam spowite w cauny ciaa, co swe uroczyste, smtne odpoczywanie dzieliy z robactwem. Ale, niestety! tych, ktrzy spali, byo niewielu wporwnaniu z milionami tych, ktrzy usn nie mogli. Peno tam byo sabych wysikw; i wszdzie aosny panowa niepokj; i w gbi niezliczonych dow szemray pospnie czecha umarych. I dostrzegem, e wielu z tych, ktrzy leeli spokojnie, zmienio mniej lub wicej niwygodn, sztywn pozycj, w jakiej pierwotnie zoono ich do grobu. Kiedym takpatrza, glos w odezwa si znowu: . -C...czy nie jest to aosny widok?-Zanim jednak zdyem odpowiedzie, posta owa pucia m rk, fosforyczne wiata pogasy i zatrzasny si nagle groby, z ktrych zawtrowa zgiek zrozpaczonych okrzykw: -Nie jeste to, o Boe, przeaosny widok? . Zowieszczy wpyw tych widze nawiedzajcych mnie noc przenika take gboko w moje ycie na jawie. Nerwy moje ulegy zupenemu rozstrojowi i staem si pastw niewygasajcej trwogi. Unikaem jazdy konnej, przechadzek, sowem wszystkiego, co mogoby mnie oddali od domu. po prostu nie odwaaem si przebywa z dala od osb, ktre wiedziay o mojej skonnoci do katalepsji,obawiaem si bowiem, i gdyby zdarzyo mi si ulec zwykemu paroksyzmowi, mgbym zosta pogrzebany, zanim zdoanoby sprawdzi mj stan istotny. . Powtpiewaem o troskliwoci, o przywizaniu najmilszych przyjaci. Wzdrygaem si na myl, i w razie duszego ni zwykle paroksyzmu mogliby zachwia si w swoim przewiadczeniu i uzna mnie za ostatecznie straconego. Posunem si nawet tak daleko, i jem si lka, by korzystajc z jakiego przewlekego paroksyzmu nie byli radzi, emog uwolni si od wielu trosk, ktrych byem przyczyn, i nie uwaali ich za dostateczne usprawiedliwienie, eby pozbysi mnie na zawsze. Na prno starali si mnie uspokoi uroczystymi przyrzeczeniami.Wymogem na nich najwitsz przysig, i nie zo wczeniej zwok moich do grobu, a zupeny rozkad uniemoliwi dalsze ich przechowywanie. Wszelako nawetwwczas mj lk miertelny nie chcia sucha gosu rozumu, nie dawa si ukoi adnym pocieszeniem. Poczyniem zatem mnstwo nadzwyczaj starannie obmylonychzarzdze. Midzy innymi kazaem w ten sposb przebudowa grobowiec rodzinny, eby go mona byo z atwoci otworzy od wewntrz. Najlejszy nacisk na dug dwigni, sigajc daleko w gb sklepu grobowego, wystarcza, by elazne podwoje rozwary si na ocie. Byy tam take urzdzenia umoliwiajce swobodny dopyw wiata i powietrza jako te odpowiednie schowki na pokarm i wod, znajdujce si w bezporednim pobliu trumny przeznaczonej na moje przejcie. Trumna ta bya mikko i ciepo wysana. Posiadaa wieko urzdzone w taki sposb, jak podwoje grobowca, z dodatkiem spryn, ktre przy najlejszym poruszeniuciaa uwalniay je z zamknicia. Ponadto nadachu grobowca kazaem zawiesi wielki dzwon, od ktrego przez otwr w trumnie miano przeprowadzi lin czc go z rktrupa. Ale niestety, czy moe mierzy si czujno ludzka z przeznaczeniem? Mimo tych urzdze, zapewniajcych zupene bezpieczestwo, nic nie mogo ocali od ostatecznych mk mnie, nieszczsnego, skazanego przedwiecznym wyrokiem na pochowanie ywcem w grobie! . Przysza chwila-jak to niejednokrotnie bywao ju przedtem-i rd zupenej nieprzytomnoci jo mi wita nike, nieokrelone poczucie istnienia. Z wolna-wim krokiem-zbliay si mde, szare brzaski psychicznego rozwidnienia. Odrtwiao niedomagania. Bezwolne poddanie si guchej mce. Stan pren troski, wysiku, nadziei. Po dugiej przerwie-dzwonienie w uszach; po czym, pojeszcze duszej-pieczenie i kucie w koczynach; nastpnie pozornie wiekuisty okres rozkosznego spokoju, podczas ktrego budzce si odczuwania sil si, bysta si mylami; potem krtkie, ponowne zaprzepaszczanie si w niebycie, a po nim nage ocknienie. W kocu lekkie drgnienie powiek i w okamgnieniu elektryczny wstrzs grozy, miertelnej i nieokrelonej,co sprawia, i krew przelewa si strumieniami za skroni ku sercu. I oto pierwszy, rzeczywisty odruch myli. I oto pierwsze drgnienie pamici. I oto powodzenie czciowe i pierzchliwe. I zaraz potem pami, odzyskujca w tym stopniu sw wadz, e mog w pewnej mierze zda sobie spraw z mego stanu. Czuj, i nie budz si ze zwykego snu. Przypominam sobie, e jestem chory na katalepsj. I w kocu jakby ocean mnie przywali, bo oto mj spiorunowany duch gnie si pod brzemieniem jedynego potwornego niebezpieczestwa-jedynej, upiornej i wiekuicie wadczej idei. . Optany przez to urojenie, leaem czas jaki nieruchomo. I dlaczego? Nie mogem zdoby si na odwag, by si poruszy. Niemiaem uczyni wysiku, ktry by mi da wiadomo mojego losu; a jednak byo cow moim sercu, co szeptao, i by nieuchronny. Rozpacz, jakiej niezdolna jest wznieci adna inna niedola-rozpacz tylko zniewolia mnie po dugim wahaniu, bym rozwar cikie powieki. Rozwarem je. Byo ciemno-wszdzie ciemno. Wiedziaem, e paroksyzm min. Wiedziaem, e przesilenie mej niemocy dawno si skoczyo. Wiedziaem, e odzyskaem w zupenoci zdolno widzenia, a jednak byo ciemno-wszdzie ciemno-gboka, nieprzenikniona ciemno nocy wygasej na wieki! . Chciaem krzykn; wargi moje i spieczony jzyk drgay kurczowym wysikiem, ale z czeluci puc nie doby si gos. Jakby przywalone brzemieniem jakiej gry, dyszay i dygotay wraz z sercem przy kadym uciliwym i wysilonym oddechu. . Ruch szczk, ktre rozwarem, by krzykn gono, uwiadomi mnie, e byypodwizane, jak zwykle u umarych. Uczuem rwnie, e le na czym twardym i e co podobnego zwiera si ciasno koo mnie z obu stron. Dotychczas nie miaem drgn adnym czonkiem, leczteraz mocno szarpnem rkami, ktre spoczyway wycignite i skrzyowane powyej doni. Uderzyy o jak siln, drewnian zapor, ktra wysklepiaa si nade mn o jakie sze cali od twarzy. Niemogem ju wtpi duej, i spoczywaemwreszcie w trumnie. . I oto rd bezmiaru mczarni zaszemra mi sodko cherub nadziei-gdy pomylaem o moich urzdzeniach. Wiem si i pryemz caej siy, by podnie wieko-ani drgno! Macaem rkami szukajc sznura od dzwonu; nie byo go! Jako pierzchn na zawsze mj pocieszyciel i zawada tryumfujco jeszcze okrutniejsza rozpacz; nie mogem bowiem znale wyciki, ktr tak starannie przygotowaem, a ponadto nagle uczuem w nozdrzach dziwniemocny zapach wilgotnej ziemi. Wniosek by nieodparty. Nie znajdowaem si w sklepie grobowym. Ulegem paroksyzmowi gdzie poza domem-rd obcych ludzi. Jak i kiedy, nie mogem sobie przypomnie. Oni to pochowali mnie jak psa-zabili gwodziami w byle jakiej trumnie i zagrzebali gboko i nazawsze w pierwszym lepszym, bezimiennymdole. . Gdy to bolesne przewiadczenie wtargno do najgbszych tajni mej duszy, wytyem znw wszystkie siy, by krzykn na cae gardo, i tym razem mi sie udao. Dugi, przecigy, dziki wrzask, a raczej potpiecze wycie rozlego si w przestworzach podziemnej nocy. . -A co to takiego? - odpowiedzia szorstko jaki gos. -Co mu, u diaba, si dzieje? -odezwa si drugi. -Cicho by! -odezwa si trzeci. -Co on sobie myli, e drze si jak dzikie zwierz? -rzek czwarty, po czym szajka jakich nieokrzesanych postaci przystpia do mnie i ja mn tarmosi bez ceremonii przez kilka minut. Nie obudzili mnie-gdy niespaem ju wcale, kiedy krzyknem-lecz pomogli mi si opamita. . Zdarzyo mi si to w pobliu Richmond w Wirginii. W towarzystwie jednego z przyjaci wybraem si na polowanie o kilka mil poniej mielizn na rzece James. Noc zbliaa si, kiedy zaskoczya nas burza. Kabina maej szalupy, stojcej u brzegu na kotwicy i naadowanej ziemi ogrodow, bya jedynym pobliskim schronieniem. Urzdzilimy si moliwie najwygodniej i spdzilimy noc na pokadzie. Uoyem si do snu na jednym zdwu posa, jakimi rozporzdzaa zaoga statku, a nie potrzebuj chyba nadmienia, czym s posania w szalupie o pojemnoci szesnastu czy siedemnastu ton. Na tym, ktre zajem, nie byo wcale pocieli. Najwiksza jego szeroko wynosia zaledwie osiemnacie cali, za odlego tego tapczanu od wysklepiajcego si nad nim pomostu bya dokadnie taka sama. to musimy przypuci, i zdarzaj 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j @jj{AA' 8Wcisnem si na to oe z najwiksz trudnoci. Mimo to spaem jak kamie. Zwidzenie moje-nie by to bowiem sen ani nocna zmora-byo naturalnym nastpstwem nader niewygodnej pozycji. Ponadto wynikao z nawykowych skonnoci mojego umysu jako te ze wspomnianej opieszaoci, z jak odzyskiwaem wadz nad mymi zmysami, zwaszcza za, z jakpowracaa mi pami po przebudzeniu. Ludzie, ktrzy mnie tarmosili, naleeli do zaogi szalupy, lecz byo rd nich take kilku robotnikw zajtych przy jej wyadowywaniu. Zapach ziemi pochodzi od adunku. Opask dokoa szczk bya jedwabna chustka, ktr zawizaem sobie gow nie majc pod rk uywanej zazwyczaj czapeczki nocnej. . Mczarnie, jakich podwczas doznaem, nierniy si na pewno od rzeczywistych. Byy straszliwe-byy bezgranicznie ohydne,wszelako zo byo pocztkiem dobrego, gdy pod ich uciskiem ockna si odporno mych wadz duchowych. Dusza moja nabraa krzepkoci-nabraa hartu. Poczem duo chodzi. Jem si usilnie wicze fizycznych. Oddychaem powietrzem przestworw niebieskich. Mylaem o innych rzeczach-nie o mierci. Buchana rzuciem w ogie. Zarzekem si podrcznikw lekarskich. Nie czytywaem "Myli nocnych" ani baja o cmentarzach, ani karawaniarskich opowiada, takich jak niniejsze. Sowem, staem si nowym czowiekiem i yem jak czowiek. Od owejpamitnej nocy wyzbyem si na zawsze aobnych przewidze, a wraz z nimi zniky niedomagania kataleptyczne, ktre prawdopodobnie byy raczej ich nastpstwem nieli przyczyn. . Bywaj chwile, kiedy nawet dla trzewych oczu rozumu wiat naszego nieszczsnego czowieczestwa staje si podobny do pieka; atoli wyobrania ludzka nie moe, jak Carathis, bada bezkarnie wszystkich jego czeluci. Niestety! straszliwy korowdlkw pogrzebowych nie jest tylko urojeniem. Niby owe demony, ktre towarzyszyy Afrasiabowi w jego podry przez Oksus, musz one spoczywa we niealbo nas pochon-trzeba je upi, jeli nie chcemy zgin. ---------------Konwersja: RPG (rpg6@go2.pl) s ju dostatecznie znane. Odmiany jej zale gwnie od nasilenia. Niekiedy chory tylko dzie jeden lub nawet krcej znajduje si w stanie jakby wzmoonego letargu. Jest bez czucia i zewntrznie bez ruchu, lecz sabe ttno serca daje si wci jeszcze wyczuwa; ciepota w zupenoci nie znika; niky lad rumieca my jeszcze porodku policzkw; przyoywszy mu lusterko do ust mona zauway opiesza, chwiejn i nierwn czynno puc. Innym razem odrtwienie tomoe trwa caymi tygodniami lub nawet miesicami, najdokadniejsze badania, najprzenikliwsze dociekania lekarskie nie mog wwczas wykry istotnej rnicy midzy stanem, w ktrym znajduje si chory, a midzy tym, co nazywamy mierci. Przedwczesnemu jego pogrzebowizapobiega zwykle tylko to, e najblisi wiedzieli ju od dawna o jego niedomaganiu kataleptycznym, wic maj si na bacznoci, za przede wszystkim to, e niewystpuj oznaki rozkadu. Rozwj chorobyodbywa si, na szczcie, stopniowo. Pierwsze objawy, aczkolwiek zmienne, s niedwuznaczne. Paroksyzmy zaznaczaj si coraz wyraniej; kady nastpny przeciga si duej od poprzedzajcego. Na tym polega przede wszystkim zabezpieczenie przed zoeniem do grobu. Nieszczliwy, uktrego pierwszy paroksyzm przejawiby si od razu w formie najkracowszej, jak to niekiedy sie zdarza, zostaby na pewno pochowany ywcem. . Mj wypadek rni si wcale nieznacznie od przytaczanych w podrcznikach lekarskich. Niekiedy bez widocznej przyczyny zapadaem z wolna jak gdyby w nieprzytomno, w poowiczne omdlenie. Pozostawaem w tym stanie, nie doznajc blu, nie mogc si rusza ani te-by wyrazi si cile-myle, zachowujc jednake niejasne, letargiczne poczucie ycia jako te osb otaczajcych me oe, a do chwili, kiedy w chorobie nastpowaoprzesilenie i nagle powracaa mi zupena wiadomo. Innym razem ulegaem jakby piesznemu i natarczywemu poraeniu. Przychodziy zawroty i mdoci, zastygaem, krzepem i padaem bezwadnie na ziemi. Potem nastpoway dugie tygodnie, kiedy wszystko ziao czczoci, czerni i milczeniem, a nico stawaa si wszechwiatem. Nie byoby snad niczym innym zupene unicestwienie. Paroksyzmy tego rodzaju mijay tym wolniej, im poczynay si naglej. Podobnie jak wita dzie opuszczonemu, bezdomnemuebrakowi, co przez ca dug, beznadziejn noc zimow bka si po ulicach-tak samo opieszale, tak samo smtnie, tak samo radonie rozwidniaa siznw we mnie wiato duszy. . Poza t skonnoci do paroksyzmw zdrowie moje na og zdawao si nieze i nie bybym zauway wcale, e je podkopuje jaka cika choroba, gdyby nie pewne waciwoci mojego snu, ktre wystpiy jako objaw dodatkowy. Po przebudzeniu nie odzyskiwaem nigdy od razu penego posiadania mych zmysw tudzie pozostawaem zawsze przez czas jaki w stanie silnego rozstroju i odurzenia, przy czym wadze umysowe w oglnoci, za pami w szczeglnoci pogray si w zupenym bezwadzie i zastoju. . We wszystkich tych niedomaganiach nie byo wcale cierpie fizycznych, przygnbia mnie natomiast cay bezmiar udrcze psychicznych. Wyobrania moja oblekaa si caunem. Mwiem o robakach,o mogiach, o napisach na grobach. Zaprzepaszczaem si w marzeniach o mierci, za myl o przedwczesnym pogrzebie nieustannie snua mi si po gowie. Czyhao na mnie upiorne niebezpieczestwo, przeladowao mnie dniem i noc. Za dnia tortura myli bya ogromna-w nocy stawaa si bezmiern. Gdy pospne mroki zalegay ziemi i ogarniaa mnie ostateczna groza mych rozmyla, draem-draem jak chwiejne piropusze na pojazdach aobnych. Kiedy moje ciao nie mogo znie duej bezsennoci, opieraem si mimo to upieniu, gdy przeraaa mnie myl, i po przebudzeniu mog ujrze si w grobie. Kiedy za w kocu pogryem si we nie,zapadaem natychmiast w wiat widziade, nad ktrym na olbrzymich, zowieszczych, przymiewajcych wszystko skrzydach unosia si przemona i jedyna wiadomoaoby. . Z niezliczonych, smtnych zwidze, ktre udrczay mnie we nie, przytocz tylko jedno. Zdawao mi si, i nurzam si w odrtwieniu kataleptycznym, nierwnie przewleklejszym i gbszym ni zazwyczaj.Nagle czyja lodowata rka spocza na moim czole i jaki niecierpliwy, szwargoczcy gos sowo: "Wsta!" szepn mi do ucha. Zerwaem si. Ciemno bya nieprzebita. Nie mogem dostrzec, kto mnie obudzi. Nie mogem zda sobie sprawy, ani kiedy zapadem w odrtwienie, ani gdzie obecnie przebywam. Siedziaem nieruchomo i staraem si zebra myli, gdy owa mrona do uja mnie za rk i potrzsna ni zuchwale, za w szwargoczcy gos odezwa si znowu: . -Wsta! Czy ci ju nie mwiem, eby wsta? -Ale kto - pytaem - kto ty jeste? . -W krainie, gdzie przebywam obecnie, nie mam imienia-odpar gos pospnie.-Byem czowiekiem, lecz jestem demonem. Byem bezlitosny, lecz jestem peen miosierdzia. Czy nie czujesz, e dr cay? Szczkaj mi zby, gdy mwi do ciebie, wszelako nie z zimna tej nocy-lecz nocy, co nie ma koca. Ta ohyda jest nie do zniesienia. Jak moesz spa spokojnie? Woania tych mk bezgranicznych nie pozwalaj mi usn. Te widoki s nad moje siy. Wstawaj! Pjd ze mn w t noc zagrobow, a odsoni ci tajnie. Czy to nie obraz aoci? Patrz! . Spojrzaem; za spraw niewidzialnej postaci, co wci jeszcze trzymaa mnie zark, otwary si przede mn groby caej ludzkoci. Promienioway wszystkie fosforyczn powietl rozkadu, mogem wic zajrze a do najtajemniejszych podziemi i zobaczyem tam spowite w cauny ciaa, co swe uroczyste, smtne odpoczywanie dzieliy z robactwem. Ale, niestety! tych, ktrzy spali, byo niewielu wporwnaniu z milionami tych, ktrzy usn nie mogli. Peno tam byo sabych wysikw; i wszdzie aosny panowa niepokj; i w gbi niezliczonych dow szemray pospnie czecha umarych. I dostrzegem, e wielu z tych, ktrzy leeli spokojnie, zmienio mniej lub wicej niwygodn, sztywn pozycj, w jakiej pierwotnie zoono ich do grobu. Kiedym takpatrza, glos w odezwa si znowu: . -C...czy nie jest to aosny widok?-Zanim jednak zdyem odpowiedzie, posta owa pucia m rk, fosforyczne wiata pogasy i zatrzasny si nagle groby, z ktrych zawtrowa zgiek zrozpaczonych okrzykw: -Nie jeste to, o Boe, przeaosny widok? . Zowieszczy wpyw tych widze nawiedzajcych mnie noc przenika take gboko w moje ycie na jawie. Nerwy moje ulegy zupenemu rozstrojowi i staem si pastw niewygasajcej trwogi. Unikaem jazdy konnej, przechadzek, sowem wszystkiego, co mogoby mnie oddali od domu. po prostu nie odwaaem si przebywa z dala od osb, ktre wiedziay o mojej skonnoci do katalepsji,obawiaem si bowiem, i gdyby zdarzyo mi si ulec zwykemu paroksyzmowi, mgbym zosta pogrzebany, zanim zdoanoby sprawdzi mj stan istotny. . Powtpiewaem o troskliwoci, o przywizaniu najmilszych przyjaci. Wzdrygaem si na myl, i w razie duszego ni zwykle paroksyzmu mogliby zachwia si w swoim przewiadczeniu i uzna mnie za ostatecznie straconego. Posunem si nawet tak daleko, i jem si lka, by korzystajc z jakiego przewlekego paroksyzmu nie byli radzi, emog uwolni si od wielu trosk, ktrych byem przyczyn, i nie uwaali ich za dostateczne usprawiedliwienie, eby pozbysi mnie na zawsze. Na prno starali si mnie uspokoi uroczystymi przyrzeczeniami.Wymogem na nich najwitsz przysig, i nie zo wczeniej zwok moich do grobu, a zupeny rozkad uniemoliwi dalsze ich przechowywanie. Wszelako nawetwwczas mj lk miertelny nie chcia sucha gosu rozumu, nie dawa si ukoi adnym pocieszeniem. Poczyniem zatem mnstwo nadzwyczaj starannie obmylonychzarzdze. Midzy innymi kazaem w ten sposb przebudowa grobowiec rodzinny, eby go mona byo z atwoci otworzy od wewntrz. Najlejszy nacisk na dug dwigni, sigajc daleko w gb sklepu grobowego, wystarcza, by elazne podwoje rozwary si na ocie. Byy tam take urzdzenia umoliwiajce swobodny dopyw wiata i powietrza jako te odpowiednie schowki na pokarm i wod, znajdujce si w bezporednim pobliu trumny przeznaczonej na moje przejcie. Trumna ta bya mikko i ciepo wysana. Posiadaa wieko urzdzone w taki sposb, jak podwoje grobowca, z dodatkiem spryn, ktre przy najlejszym poruszeniuciaa uwalniay je z zamknicia. Ponadto nadachu grobowca kazaem zawiesi wielki dzwon, od ktrego przez otwr w trumnie miano przeprowadzi lin czc go z rktrupa. Ale niestety, czy moe mierzy si czujno ludzka z przeznaczeniem? Mimo tych urzdze, zapewniajcych zupene bezpieczestwo, nic nie mogo ocali od ostatecznych mk mnie, nieszczsnego, skazanego przedwiecznym wyrokiem na pochowanie ywcem w grobie! . Przysza chwila-jak to niejednokrotnie bywao ju przedtem-i rd zupenej nieprzytomnoci jo mi wita nike, nieokrelone poczucie istnienia. Z wolna-wim krokiem-zbliay si mde, szare brzaski psychicznego rozwidnienia. Odrtwiao niedomagania. Bezwolne poddanie si guchej mce. Stan pren troski, wysiku, nadziei. Po dugiej przerwie-dzwonienie w uszach; po czym, pojeszcze duszej-pieczenie i kucie w koczynach; nastpnie pozornie wiekuisty okres rozkosznego spokoju, podczas ktrego budzce si odczuwania sil si, bysta si mylami; potem krtkie, ponowne zaprzepaszczanie si w niebycie, a po nim nage ocknienie. W kocu lekkie drgnienie powiek i w okamgnieniu elektryczny wstrzs grozy, miertelnej i nieokrelonej,co sprawia, i krew przelewa si strumieniami za skroni ku sercu. I oto pierwszy, rzeczywisty odruch myli. I oto pierwsze drgnienie pamici. I oto powodzenie czciowe i pierzchliwe. I zaraz potem pami, odzyskujca w tym stopniu sw wadz, e mog w pewnej mierze zda sobie spraw z mego stanu. Czuj, i nie budz si ze zwykego snu. Przypominam sobie, e jestem chory na katalepsj. I w kocu jakby ocean mnie przywali, bo oto mj spiorunowany duch gnie si pod brzemieniem jedynego potwornego niebezpieczestwa-jedynej, upiornej i wiekuicie wadczej idei. . Optany przez to urojenie, leaem czas jaki nieruchomo. I dlaczego? Nie mogem zdoby si na odwag, by si poruszy. Niemiaem uczyni wysiku, ktry by mi da wiadomo mojego losu; a jednak byo cow moim sercu, co szeptao, i by nieuchronny. Rozpacz, jakiej niezdolna jest wznieci adna inna niedola-rozpacz tylko zniewolia mnie po dugim wahaniu, bym rozwar cikie powieki. Rozwarem je. Byo ciemno-wszdzie ciemno. Wiedziaem, e paroksyzm min. Wiedziaem, e przesilenie mej niemocy dawno si skoczyo. Wiedziaem, e odzyskaem w zupenoci zdolno widzenia, a jednak byo ciemno-wszdzie ciemno-gboka, nieprzenikniona ciemno nocy wygasej na wieki! . Chciaem krzykn; wargi moje i spieczony jzyk drgay kurczowym wysikiem, ale z czeluci puc nie doby si gos. Jakby przywalone brzemieniem jakiej gry, dyszay i dygotay wraz z sercem przy kadym uciliwym i wysilonym oddechu. . Ruch szczk, ktre rozwarem, by krzykn gono, uwiadomi mnie, e byypodwizane, jak zwykle u umarych. Uczuem rwnie, e le na czym twardym i e co podobnego zwiera si ciasno koo mnie z obu stron. Dotychczas nie miaem drgn adnym czonkiem, leczteraz mocno szarpnem rkami, ktre spoczyway wycignite i skrzyowane powyej doni. Uderzyy o jak siln, drewnian zapor, ktra wysklepiaa si nade mn o jakie sze cali od twarzy. Niemogem ju wtpi duej, i spoczywaemwreszcie w trumnie. . I oto rd bezmiaru mczarni zaszemra mi sodko cherub nadziei-gdy pomylaem o moich urzdzeniach. Wiem si i pryemz caej siy, by podnie wieko-ani drgno! Macaem rkami szukajc sznura od dzwonu; nie byo go! Jako pierzchn na zawsze mj pocieszyciel i zawada tryumfujco jeszcze okrutniejsza rozpacz; nie mogem bowiem znale wyciki, ktr tak starannie przygotowaem, a ponadto nagle uczuem w nozdrzach dziwniemocny zapach wilgotnej ziemi. Wniosek by nieodparty. Nie znajdowaem si w sklepie grobowym. Ulegem paroksyzmowi gdzie poza domem-rd obcych ludzi. Jak i kiedy, nie mogem sobie przypomnie. Oni to pochowali mnie jak psa-zabili gwodziami w byle jakiej trumnie i zagrzebali gboko i nazawsze w pierwszym lepszym, bezimiennymdole. . Gdy to bolesne przewiadczenie wtargno do najgbszych tajni mej duszy, wytyem znw wszystkie siy, by krzykn na cae gardo, i tym razem mi sie udao. Dugi, przecigy, dziki wrzask, a raczej potpiecze wycie rozlego si w przestworzach podziemnej nocy. . -A co to takiego? - odpowiedzia szorstko jaki gos. -Co mu, u diaba, si dzieje? -odezwa si drugi. -Cicho by! -odezwa si trzeci. -Co on sobie myli, e drze si jak dzikie zwierz? -rzek czwarty, po czym szajka jakich nieokrzesanych postaci przystpia do mnie i ja mn tarmosi bez ceremonii przez kilka minut. Nie obudzili mnie-gdy niespaem ju wcale, kiedy krzyknem-lecz pomogli mi si opamita. . Zdarzyo mi si to w pobliu Richmond w Wirginii. W towarzystwie jednego z przyjaci wybraem si na polowanie o kilka mil poniej mielizn na rzece James. Noc zbliaa si, kiedy zaskoczya nas burza. Kabina maej szalupy, stojcej u brzegu na kotwicy i naadowanej ziemi ogrodow, bya jedynym pobliskim schronieniem. Urzdzilimy si moliwie najwygodniej i spdzilimy noc na pokadzie. Uoyem si do snu na jednym zdwu posa, jakimi rozporzdzaa zaoga statku, a nie potrzebuj chyba nadmienia, czym s posania w szalupie o pojemnoci szesnastu czy siedemnastu ton. Na tym, ktre zajem, nie byo wcale pocieli. Najwiksza jego szeroko wynosia zaledwie osiemnacie cali, za odlego tego tapczanu od wysklepiajcego si nad nim pomostu bya dokadnie taka sama. to musimy przypuci, i zdarzaj 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j @jj{AAN@,jI_@jj