.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS 15LKAPIT 003tyCopyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ Pcb cn3$c2;C;  "PITNASTOLETNI KAPITAN" JULIUSZ VERNE CZʌ PIERWSZA ROZDZIA I Na pokadzie Pilgrima W pierwszych dniach lutego 1873 r. dwumasztowy statek Pilgrim znajdowa si pod 43 57' szerokoci poudniowej i 165 19'dugoci wschodniej, wedug poudnika Greenwich [1]. By to bryg [2] specjalnie przystosowany do poowu wielorybw; zbudowany by w San Francisco i nalea do Jakuba Weldona, ktry sprzeda go przed dziesicioma laty kapitanowi Hullowi. Aczkolwiek bryg ten by najmniejszym z caej floty tego bogatego waciciela statkw, by jednak zaliczany do najlepszych. Pilgrim by godny swego kapitana, za ten ostatni cieszy si od dawna utrwalon ju saw wytrawnego marynarza i niezrwnanego owcy wielorybw. Ze wzgldu na mae rozmiary statku, jego zaoga bya bardzo nieliczna, gdy skadaa si zaledwie z piciu majtkw. Ilo ta bya niewystarczajca do oww, lecz pan Weldon, idc za przykadem wielu amerykaskich wacicieli statkw wielorybniczych, wola kompletowa zaogpo przybyciu statku do Nowej Zelandii, gdzie ludzi szukajcych pracy jest zawsze a nadto. Aczkolwiek polowania miay zazwyczaj przebieg dla Pilgrima nader pomylny, ostatnia ekspedycja bya dziwnie nieudana. Nie poszczcio si absolutnie. Wielorybwnie spotkano zupenie i trzeba byo polegana kaszalotach, na ktre polowanie nie naley do najbezpieczniejszych. Lecz i tych upolowa zdoano ma liczb, tak i tylko niewielk ilo beczek zdoano wypeni tranem. Wobec takiego niepowodzenia, kapitan Hull mia zamiar skierowa swj statek jeszcze bardziej na poudnie, ku biegunowi, lecz projektu tego nie mg zrealizowa, poniewa zebrana dorywczo zaoga zacza nagle wyraa swe niezadowolenie. Wobec tego, kapitan Hull uzna za wskazanepozby si jak najprdzej wszystkich przygodnie najtych majtkw, ktrzy mogli si okaza nader niebezpiecznymi dla caego statku. Ostrony kapitan, tumic gniew, od razu zmieni kierunek i skierowa bryg ku Nowej Zelandii. W poowie stycznia zbliy si on ku brzegom Auckland [3] , a nastpnie zarzucikotwic w Waitemata [4] , gdzie pozby si caej zbuntowanej zaogi. Na statku pozostali wtedy amerykascy majtkowie, ktrzy byli, rzecz zrozumiaa, kracowo przygnbieni niepomylnym wynikiem wyprawy, jak rwnie przedwczesnym jej zakoczeniem. Jeszcze bardziej by zmartwiony kapitan Hull, ktry zy wynik uwaa wprost za hab dla siebie. Stara si wic usilnie o zebranie nowej zaogi, lecz zabiegi te nie zostay uwieczone powodzeniem, ze wzgldu na to, i byo ju zbyt pno na zawieranie podobnych kontraktw. Z koniecznoci wic naleao pogodzi si z losem i uwaa wypraw za zakoczon. Przeklinajc w duszy zbuntowan zaog, kapitan mia ju porzuci Auckland, gdy inne okolicznoci zmusiy go do dalszego przebywania w porcie, a w dodatku sprawiy, i Pilgrim , zamiast beczek z tranem, dosta najniespodziewaniej na swjpokad pasaerw, cho pasaerskim statkiem nigdy nie by. Niezwykym zbiegiem okolicznoci zdarzyosi mianowicie, i w Auckland znajdowaa si pani Weldon ze swym picioletnim synkiem, Jankiem. Przybya ona tam wraz ze swym mem i miaa z nim razem powrci rwnie do San Francisco [5] , czemu jednak stana na przeszkodzie naga choroba maego Janka. Pan Weldon musia wraca, gdy jego rozliczne interesy domagay si tego i z tej przyczyny pani Weldon pozostaa w Auckland sama. Trzy dugie miesice przeya pani Weldon z mem w rozce. Ukochany jej synek wrci jednak w tym czasie cakowicie do zdrowia i mg ju miao uda si w podr, na nieszczcie jednak ani jeden statek nie pyn do Kalifornii i pani Weldonskazana by moga na dugie miesice oczekiwania. W odlegych czasach Nowa Zelandia nie miaa jeszcze bezporedniego poczenia z Kaliforni i chcc si tam dosta, naleao przedtem jecha do Australii, do Melbourne [6] , stamtd do brzegw Panamy i tam dopiero oczekiwa na rejs do San Francisco. Taki sposb podrowania, z licznymi przesiadkami jest niewygodny i uciliwy dla kadego, a c dopiero dla modej kobiety, obarczonej maym dzieckiem! Tote pani Weldon szczerze si ucieszya, gdy posyszaa o przybyciu do portu Pilgrima , i niezwocznie zwrcia si dokapitana Hulla z prob, by ten zechcia przyj na pokad j wraz z synkiem, a take i towarzyszcego jej kuzyna Benedykta, oraz wiern niak chopczyka,Murzynk Noon, ktra cae swe ycie spdzia w domu Jakuba Weldona. Perspektywa odbycia dugiej podry na maym statku, o wypornoci 400 ton, bynajmniej nie przeraaa pani Weldon, zwaszcza i znaa ona kapitana Hulla jako doskonaego marynarza i miaa do niego olbrzymie zaufanie. Kapitan Hull propozycj pani Weldon przyjz radoci i natychmiast odda do jej dyspozycji sw kajut kapitask, aeby moga odby podr w warunkach moliwie najdogodniejszych, co byo tym konieczniejsze, i rejs mia trwa 30 do 40dni. Faktem, w pewnej mierze niekorzystnym dla pani Weldon, bya ta okoliczno jedynie, i Pilgrim musia bezwarunkowopar dni zatrzyma si w Valparaiso [7] w Chile, gdzie mia wyadowa cz swych wypenionych tranem beczek. Ale z tym trzeba si byo pogodzi. Poza tym pani Weldon bya moda, silna i zdrowa nie obawiaa si wic trudw podry. Co do kuzyna Benedykta, ten bez jednego sowa sprzeciwu zgodzi si na wszystko, zdajc si cakowicie na wol swej kuzynki.Kuzyn Benedykt by w ogle typem czowieka, ktry zgadza si zawsze i na wszystko, nie dlatego, by by tak zgodny, lecz e wszystko byo mu najzupeniej obojtne. By on czowiekiem najzacniejszym, lat okoo pidziesiciu, lecz tak niezaradnym, i wprost nie sposb byo pozostawi go bez opieki. Byo to yciowe dziecko. Pani Weldon traktowaa go, jakby by jej drugim synkiem, starszym, ale o wiele mniej anieli jej Janek rozgarnitym. Nie szczupy, ale wprost chudy; twarz mia rwnie wyduon, kocist, wosy dugie i gste;charakterystyczn cech tej oryginalnej postaci byy bardzo dugie rce i nogi. Natrtnym nie by, przykrym rwnie; zanudza jednak wszystkich, a nawet i siebie. Dodatnim rysem jego charakteru byo to jednak, i by bardzo zgodny i atwy w poyciu. Zaliczy go byo mona raczej do wiata rolin, anieli do istot, yjcych indywidualnym swym yciem. By jak drzewo, wysoko strzelajce ku niebu, nie dajce ni cienia, ni owocw. Dobry, szlachetny, prawy... jego pragnieniem byo by uytecznym, lecz nie leao to w jego moliwociach. Kada ch zrobienia komu przysugi koczya si dla kuzyna Benedykta jak komiczn katastrof. Mimo to poczciwy niedoga cieszy si ogln sympati, by lubiany za swe zote serce, wypenione zreszt po brzegi jedn jedyn namitnoci: mioci nauki. Jego pasj bya entomologia, tj. nauka o owadach. Jej powica wszystkie dni, a czsto i nieprzespane noce. By wzbogaci swe zbiory, kuzyn Benedykt uda si z pastwem Weldon w dalek podr do Nowej Zelandii. Gdy za pani Weldon zdecydowaa si powrci do San Francisco na pokadzie Pilgrima , kuzyn Benedykt zgodzi si bez adnego namysu na to, i jej bdzie towarzyszy rwnie i w powrotnej drodze. Nie upyny trzy dni, a pani Weldon wraz z synkiem, kuzynem Benedyktem i z Noon znalaza si na pokadzie Pilgrima . Gdy to si ju stao, kapitan Hull chcia od razuda rozkaz podniesienia kotwicy, lecz powstrzyma si, a nastpnie zbliy si dopani Weldon ze sowami: Szanowna pani zechce po powrocie zakomunikowa swemu maonkowi, i na wasn odpowiedzialno wsiada na pokadPilgrima . C to ma znaczy, drogi kapitanie? ze zdziwieniem zapytaa pani Weldon. Czyby pan przypuszcza, e mi grozi jakie niebezpieczestwo? Nie, pani, tego nie musi si pani obawia kategorycznym tonem odpowiedzia kapitan, ale wida byo, i zapytanie pani Weldon troch go dotkno. Pilgrim jestbrygiem doskonaym, ktremu miao mona zaufa; jednak wszystko jest w rku Boga i nigdy rczy nie mona za to, co si stanie. Nie bdzie pani rwnie miaatutaj nalenych jej wygd. Ale jeeli tylko o to chodzi, to nie ma o czym mwi, kapitanie! zawoaa z wesoym miechem moda kobieta. Moemy miao rusza w drog. Wobec tego Pilgrim , dnia 22 stycznia podnis kotwic, a 2 lutego znajdowa si ju na niezmierzonym oceanie, w punkcie, ktry wskazalimy na pocztku tego rozdziau. ------------------ [1] Greenwich dzielnica Londynu nad Tamiz, przechodzi tam poudnik zerowy. [2] Bryg aglowiec dwumasztowy z oaglowaniem rejowym. [3] Auckland miasto w Nowej Zelandii, na Wyspie Pn. , za. 1840, gwny port morskiiorodek przemysowy kraju. [4] Waitemata zatoka Oceanu Spokojnego, nad ktr ley Auckland. [5] San Francisco miasto w USA w Kalifornii nad Oceanem Spokojnym. [6] Melbourne miasto w Zwizku Australijskim, stolica i gwny port stanu Wiktoria. [7] Valparaiso miasto w Chile, gwny port handlowy na zachodnim wybrzeu Ameryki Pd. ROZDZIA II Dick Sand i historia jego ycia Pocztek podry by bardziej ni pomylny. Bez wzgldu na mae wymiary statku i brak wygodnych kajut pasaerskich, pani Weldon zdoaa si ulokowa wygodnie w do prymitywnie urzdzonym pomieszczeniu kapitana. Na szczcie kajuta bya dosy obszerna, wicw dzie zmieniaa si ona w salon jadalny, w ktrym zasiadali do stou: pani Weldon, Janek, kuzyn Benedykt i kapitan. Ci dwaj ostatni znaleli schronienie: pierwszy w kajucie pomocnika kapitana, zadrugi w obszernym pomieszczeniu, ktre normalnie byo przeznaczone dla zaogi przygodnie werbowanej. Stali majtkowie Pilgrima mieli sw oddzieln kajut, ktr od piciu lat wsplnie zajmowali. Byli to ludzie doskonale znajcy morze i bardzo do swego kapitana przywizani. Wszyscy oni byli zadowoleni ze swej suby, poniewa pan Weldon nagradza szczodrze ich prac. Jednym jedynym czowiekiem zupenie obcym na pokadzie Pilgrima by kucharz, Negoro, przyjty do suby w Auckland na miejsce dawniejszego, Niemca,ktry zbuntowa si wraz z reszt zaogi. Portugalczyk Negoro zaofiarowa swe usugi i zosta przyjty. Okazao si, i by to czowiek dobrze znajcy sw prac i obowizkowy. Z morzem by on rwnie, jak si zdawao, niele zaznajomiony. Cho nowo przyjty kucharz wypenia wzorowoswe obowizki, by cichy, zgodny i gotowabardzo smacznie, kapitan nie by zadowolony z siebie, i go przyj na pokad, a to z tej przyczyny, i nic nie wiedzia o jego przeszoci. Nikt mu Negora nie poleci, bo nikt go nie zna. Uporczywe milczenie tego czterdziestoletniego, bladego i ponurego Portugalczyka, jego stalowe, zimne, o zymwyrazie oczy, wreszcie urgliwy umiech na jego wskich wargach rwnie nie bardzo przypaday kapitanowi do gustu. Czy Negoro posiada jakie wyksztacenie?... Czym si dawniej zajmowa? Gdzie si urodzi i wychowa? ... Wszystkie te pytania pozostaway bez odpowiedzi. Kapitan wiedzia tylko to, i Negoro pragn opuci statek w Valparaiso. Czy mia tam rodzin, do ktrej zmierza? ... Czy te stamtd chcia si uda gdzie dalej? byo to absolutnie niewiadome. Sternik Howick by zdania, e kucharz posiada wychowanie, jakiego i oficer by si nie powstydzi , ale byy to subiektywne jedynie wraenia, na niczym nie oparte. Prawda, i wyraa si on niecowytworniej, anieli og majtkw, ale to jeszcze nie dowodzio niczego. Twierdzi cokolwiek o nim stanowczo byo nie sposb. By tajemniczy oto wszystko. Robi wraenie tajemniczego z tej moe przyczyny jedynie, i trzyma si w odosobnieniu, z dala od wszystkich. A tacy ludzie nie s lubiani. Pomocnikiem kapitana na Pilgrimie , wobec braku starszego oficera, by tak zwany ochotnik , modzieniec, ktry dopiero si ksztaci w szkole marynarzy, lecz ktry na statku peni obowizki zwykego majtka, nie z potrzeby, lecz by tym sposobem zdoby wiedz praktyczn. Dick Sand, tak si nazywa w modzieniec,urodzony by w Ameryce Pnocnej, w okolicach Nowego Jorku. Nie byo to pewne, poniewa biedny chopiec by podrzutkiem, ktrego dobrzy ludzie znaleli na ulicach tego wielkiego miasta; imi Dick Richard otrzyma, poniewa takie wanieimi nosi czowiek, ktry go znalaz na ulicy, za nazwisko Sand z racji mielizny, na ktrej zosta znaleziony, a ktra nosi miano Sandy Hook . Pierwsze wychowaniemaleki Dick otrzyma w ochronce, przy czym bardzo szybko poj swe smutne pooenie i oceni, i ochronka, cho starannie prowadzona, nic mu nie da, bo nicmu da nie jest w stanie. Tote majc osiem lat zaledwie, uprosi swoich przeoonych, aby ci zechcieli go odda na jaki statek. Jego proba zostaa wysuchana i Dick znalaz si wkrtce na pasaerskim statku, kursujcym regularnie pomidzy portami Poudniowej i Pnocnej Ameryki. Na statku tym nie tylko pasaerowie, ale i oficerowie zajli si bardzo yczliwie bezdomnym sierot i zaczli go ksztaci tak, i Dick po trzyletniej na tym pasaerskim statku subie, zda egzamin do wyszej szkoy marynarskiej, do ktrejzosta nastpnie przyjty dziki protekcji kapitana Hulla. Zacny ten czowiek opowiedzia dzieje chopca swemu chlebodawcy, panu Weldonowi i sprawi, i bogaty waciciel okrtw zaj si losem Dicka, co spowodowao, e i profesorowie w szkole zajli si gorliwie jego nauk i w rezultacie pojtny, pilny i pracowity chopiec w pitnastym roku ycia posiada ju wiedz bardzo rozleg. Ponadto Dick by zbudowany jak atleta: by silny, gibki i zrczny. Oczy mia niebieskie, wosy ciemne. Zawd marynarski wyrobi w nim energi, bystro, szybk orientacjiprzedsibiorczo. Nadmierna umysowa praca wyczerpaa jednak nieco organizm modego chopca, wic sam kapitan Hull poradzi mu, aeby przyj on na krtko obowizki praktykanta na Pilgrimie , co bdzie z du korzyci dla jego wiedzy praktycznej. Dick zgodzi si na to z ochoti tak znalaz si na pokadzie statku. Pani Weldon znaa Dicka jeszcze z San Francisco, tote na jego widok bardzo si ucieszya. Jeszcze bardziej by uradowany widokiem swego przyjaciela may Janek, dla ktrego Dick by zawsze bardzo dobry. Podr odbywaa si, jak dotd, w warunkach do sprzyjajcych, chocia kapitan uskara si nieco na wiatr nie najpomylniejszy, ktry mgby, dmc duej w tym samym zachodnim kierunku, przeduy znacznie podr. Monotoni jazdy oywi, dnia 16 lutego, okoo godziny dziewitej rano, wypadek nietak znw czsto zdarzajcy si na oceanie. Pogoda w tym dniu bya jasna, soneczna i cicha. Korzystajc z niej, Dick i Janek wesoo zabawiali si na pokadzie, a nastpnie wdrapali si po maszcie a do bocianiego gniazda. Gdy si tam znaleli, na twarzy Dicka zamar nagle niefrasobliwy miech, chwil patrzy on uwanie na jaki oddalony punkt,a nastpnie zawoa gono: Rozbity statek!! ROZDZIA III Rozbity statek Krzyk ten zwabi wszystkich na pokad. Niemwic o kapitanie, pani Weldon i Noon, nawet kuzyn Benedykt oderwa si od swych zbiorw i zaciekawiony wychyli gow zza drzwi swej wiecznie zamknitej kajuty. Jeden tylko Negoro pozosta guchy, jak zwykle, najzupeniej obojtny nawet na ten wypadek. C go obchodzi mg cudzy rozbity statek? Wszyscy wpatrywali si z uwag w daleki, ciemny punkt na morzu, znajdujcy si od nich w odlegoci trzech mil. Nie ma wtpliwoci, e jest to wrak! powiedzia kapitan. Ach, Boe! zawoaa wtedy pani Weldon Kapitanie, pieszmy tam! ... Przecie na tych szcztkach znajdowa si mog ludzie oczekujcy pomocy! Przekonamy si o tym odpowiedzia spokojnie Hull, ktry, zwracajc si nastpnie do sternika, zakomenderowa: Howicku, skieruj statek ku rozbitym szcztkom. W bardzo krtkim czasie Pilgrim znalazsi w odlegoci p mili od wraku. Wtedy wszyscy z ca dokadnoci zobaczyli, i statek, lecy na lewym boku, by ciko ook20\15lkaWj A\48jxjӺA48j4jA4 x j  iC x`XjP:c3c  D T&-c 4 K6 Buszkodzony i fale zaleway jego cz znajdujc si ju w wodzie. Tutaj miao miejsce zderzenie dwch statkw powiedzia z blem w gosie kapitan Hull, pokazujc pani Weldon du szczelin widniejc w prawej burcie okrtu gdyby otwr ten znajdowa si podwod, statek zatonby ju dawno; na szczcie stao si inaczej. No, w takim razie chwaa Bogu, e przynajmniej na tym nieszczsnym statku nie ma rozbitkw rzeka z westchnieniemulgi pani Weldon bo przecie statek, ktry by winowajc zderzenia, musia wzi niewtpliwie ca zaog statku poszkodowanego na swj pokad. Tak przynajmniej statek ten powinien zrobi odpowiedzia kapitan mogo si sta i inaczej, mianowicie tak, e zaoga toncego statku zmuszona zostaa do szukania ratunku na swych wasnych szalupach. Bardzo czsto si bowiem zdarza, i statki, ktre wyszy cao z wypadku, ratuj si ucieczk, aeby unikn odpowiedzialnoci. Pani Weldon podniosa wtedy na mwicego swe pikne, pene zdumienia oczy. Czyby mogli si znale ludzie zawoaa do tego stopnia podli, by pozostawi bez ratunku toncych, wiadomitego, i s winni nieszczciu? Czyby mgsi znale kapitan do tego stopnia nieludzki? Niestety, podobnego rodzaju nikczemnicy trafiaj si do czsto pomidzy eglarzami wszystkich narodowoci, za najczciej pomidzy Anglikami. Ch uniknicia odpowiedzialnoci, a zwaszcza obawa, i w razie stwierdzenia winy trzebapaci odszkodowanie za uczynione straty, sprawia, i winowajcy, nie troszczc si o zaog skazan przez nich na zagad, szybk ucieczk staraj si zatrze swj lad. I w tym wypadku tak wanie si niewtpliwie stao, za moje mniemanie opieram na fakcie, e nie widz przy burcietoncego statku ani jednej odzi ratunkowej. Gdyby zaoga bya przyjta na pokad tamtego statku, szalupy by pozostay. Moe jednak zostay one porwane falami niemiao odway si wtrci swe zdaniemody Dick. Byyby wtedy resztki sznurw, a tych nie widz tutaj odpowiedzia kapitan. Wynika std, i byy opuszczane na wod przez sam zaog. A wic naley jedynie prosi Boga, aeby nieszczliwym pozwoli cao dotrze do brzegw aosnym gosem powiedziaa pani Weldon. Niestety! ... Sta by si to mogo cudem jedynie. Najbliszy ld jest tak daleko, i nadzieja ocalenia rwna si zeru. Mamo, mamo! wmiesza si nieoczekiwanie do rozmowy may Janek. Mnie si zdaje, i z tamtego statku dochodzi do nas jaki gos. Moe wic tam kto zosta? Te sowa chopca zastanowiy wszystkich. Zaczli si uwanie przysuchiwa. Mam wraenie powiedzia Dick jakbym sysza szczekanie psa. Tak jest zawoa radonie Janek to piesek szczeka! My go uratujemy, prawda, mamusiu? ... Popro o to kapitana, dziecino moja! On jest tutaj panem odpowiedziaa ciepym gosem pani Weldon. Jestem jednak przekonana, e wysucha on twej proby. Uczyni to bez najmniejszego sprzeciwu, prosz pani. Grzechem by byo pozostawiana pastw godowej, powolnej mierci nieszczliwe stworzenie. Po wypowiedzeniu tych sw zacny kapitan zwrci si z rozkazem do sternika: Hallo!! ... zatrzyma statek i spuci na wod szalup. Dicku mwi dalej kapitan, zwracajc si do praktykanta popyniesz ze mn, aby obejrze szcztki i przyprowadzi na statek tego nieszczliwego psiaka. Sucham!! odpowiedzia mody chopiec, przywyky do lepego posuszestwa. Nie upyno pi minut, gdy maa dka kapitaska pyna ku resztkom rozbitego statku, popychana dwoma parami wiose, znajdujcych si w ylastych rkach dwchmarynarzy. Mody Dick zaj miejsce przy sterze i skierowa dk ku rufie, gdzie jak si wydawao, najatwiej byo mona wydosta si na pokad. W miar zbliania si statku, szczekanie sycha byo coraz wyraniej, a na koniecwielki pies ukaza si na pokadzie, utrzymujc si z trudem na pochyoci. Dicku! ... stop! zakomenderowa kapitan. Pies, na widok zbliajcych si, zacz ujada gwatownie, a nastpnie wy aonie i podbiega do drzwi prowadzcych do wntrza statku. Czyby si tam kto znajdowa?? krzykn kapitan. Uwaaj, piesku, uwaaj, bo spadniesz woa tymczasem z oddali may Janek, przesyajc psu pocaunki. Pies na ten gos ucich nagle, wycign mord i zacz wszy. W tej samej chwili ze swego kuchennego pastwa wyszed na pokad Negoro i w milczeniu, jak zazwyczaj, zbliy si ku przodowi statku. Zaledwie Negoro zacz si zblia ku rozbitemu statkowi, idc po pokadzie Pilgrima , zachowanie psa zmienio si zasadniczo. Ze wciekym ujadaniem zaczsi rwa ku Pilgrimowi i bya taka chwila, i chcia si ju rzuci do wody. Brwi Portugalczyka na widok psa zmarszczyy si, a twarz, zawsze blada, nabraa ziemistych odcieni. Negoro niczym nie ujawni swego wzburzenia i, rwnie spokojnie jak przyszed, wrci do swej kuchni, jakby nie znajdujc nic ciekawego wwidoku toncego statku. Co si temu psu nagle stao, wciek si,czy co? zapyta kapitan Hull ze zdziwieniem. Lecz wraz z odejciem Negora i pies uspokoi si momentalnie. Biedak, najwidoczniej ginie z godu zrobi uwag kapitan i to go chwilami doprowadza do szau. d tymczasem przybia ju do burty toncego statku, wynurzajcego si z wodyiwtedy Dick przeczyta nazw okrtu: Waldeck . Nic ponadto. Z budowy puda i z rnych szczegw, ktre uj nie mogy fachowemu oku, kapitan Hull wywnioskowa, i Waldeck by zbudowany w Ameryce, czego dowodzia zreszt sama nazwa. Statek mia okoo 500ton nonoci. Poza psem na statku nie byo najmniejszegoladu ywej istoty. Stan pokadu okrtowego, z ktrego fale zmioty ju wszystko, ujawnia, i katastrofa wydarzya si do dawno. Jeeli na statku tym pozostali nawet ludzie, to od dawna musieli ju poumiera zgodu i pragnienia odezwa si smutnym gosem sternik i jestem zdumiony, e ten pies yje jeszcze, wypadek bowiem zdarzysi co najmniej dwa tygodnie temu. Masz cakowit racj, Howicku przyznakapitan jednak obowizkiem naszym, gdy ju tu jestemy, jest zbada wntrze statku, zwaszcza i zachowywanie si tego psa daje do mylenia. By moe, i znajdziemy jeszcze pod pokadem nieszczliwych, czekajcych na ratunek. Znajdziemy co najwyej par trupw pochmurnie odpowiedzia stary sternik. Mylisz si, Howicku penym wiary gosem odezwa si Dick. Inne byoby zachowanie tego psa, gdyby w kajutach nie byo nikogo yjcego. Pies, jakby zrozumia te sowa, z gonymskowytem podskoczy ku drzwiom prowadzcym do kajut, a nastpnie jednym skokiem rzuci si do wody i zacz pynku dce, na ktr wydostay go bez wikszego trudu silne rce majtkw i Dicka.Gdy pies znalaz si ju w odzi, natychmiast podbieg do beczuki ze sodkwod i zacz pi. Ot to zawoa sternik czy nie mwiem? ... biedak zdycha z pragnienia. No, teraz moemy ju miao wraca do Pilgrima . Mwic to, uderzy wiosami, ktre oddaliy natychmiast dk od rozbitego puda. Lecz pies spostrzeg to natychmiast, bez najmniejszego ocigania si przesta gasi pragnienie i zacz wy aonie, zwracajc mord ku okrtowym szcztkom.Jego posta i wycie byy tak wymowne, e zrozumie je musia kady. Nie mogo ju by najmniejszej wtpliwoci, i na statku kto si znajdowa, najprawdopodobniej waciciel psa. Lecz z jakich przyczyn nie dawa on znaku ycia? Jeeli yje, to sysze musia przecie gosy nawoujcych majtkw... Dlaczego wic nie odpowiada? ... Nie mona byo waha si duej. dka ponownie przybliya si do puda, a gdy tosi stao, pies momentalnie wydosta si napokad i stan przy drzwiach kajuty, przymilajcym skomleniem przywoujc przybyych. Dick i kapitan podyli za nim i wydostali sina pokad, po ktrym, czogajc si z wielkim trudem, dotarli do przejcia midzymasztami i weszli pod pokad. Gdy si tam znaleli, ujrzeli pi cia, ktre leay bez ruchu na pododze, zdawao si, e martwe. Byli to Murzyni. Spnilimy si! smutnie powiedzia kapitan, zdejmujc czapk z gowy. Niechich Bg przyjmie do Chway Swojej. Lecz pies najwidoczniej nie podziela tego zdania, gdy z gonymi skowytami rzuca si na nieruchome ciaa, lic rce i twarze. Moliwe, i w biedakach tych tli si jeszcze ycie, e znajduj si oni w silnym omdleniu, wywoanym wycieczeniem organizmu odezwa si Dick. W kadym razie nie moemy ich tak pozostawi, bez prby przyprowadzenia ich do przytomnoci. Aby to zrobi, wszyscy zostali przewiezieniszalupami na pokad Pilgrima , gdzie po licznych zabiegach zaczli powraca do ycia. Wtedy kapitan zawoa Negora, aeby ten da bulionu i rumu dla uratowanych. Kapitan nie zdy wymwi sowa Negoro, gdy pies, ktry do tej chwili tuli si do uratowanych, skomlc cicho, stan wyprostowany i zacz pokazywa grone ky. Negoro! zawoa kapitan ponownie. Oguche, czy co? Portugalczyk ukaza sina koniec na pokadzie, lecz wtedy pies jednym skokiem rzuci si na niego, chcc go pochwyci za gardo. Na szczcie inni majtkowie powstrzymali rozjuszone zwierz. Co to ma znaczy? zapyta zdziwionym gosem kapitan Hull Dlaczego pies ten, takiagodny dla wszystkich, tobie jednemu pokazuje zby, Negoro? Czy go znae? A moe wyrzdzie mu jak krzywd? Ja? Pierwszy raz w yciu widz t besti spokojnie odpowiedzia Negoro psisko oszalao z godu i ma co przeciw mnie. Dziwna sprawa szepn do siebie Dick i myl, e pies ten mgby nam opowiedziewiele o przeszoci tego czowieka, ktrego nie znamy zupenie. ROZDZIA IV Ocaleni pasaerowie Waldecka Cho stanowio to hab cywilizacji, do samego niemal koca XIX wieku handel niewolnikami na wielk skal kwit nieprzerwanie w pewnych okolicach Afryki. Bez wzgldu na midzynarodowe konwencje,jak rwnie staranny nadzr licznych krcych po morzach okrtw wojennych wszystkich pastw Europy, statki pene niewolnikw odbijay od brzegw Angoli [8] i Mozambiku [9] , aby dowozi heban czyli czarnych niewolnikw do rnych punktw odbiorczych, pomidzy ktrymi, coze wstydem przyzna trzeba, byy i zaktkiwiata cywilizowanego. Wszystko to wiedzia kapitan Hull, tote pierwsz jego myl byo, i Waldeck nalea do tego samego typu statkw i e uratowani Murzyni byli niewolnikami wiezionymi na sprzeda. Tak czy inaczej, ocaleni niewolnicy stali si wolnymi z chwil, gdy wstpili nog na pokad okrtu pyncego pod amerykask flag. Tote pani Weldon ju cieszya si myl, e biedakom przekae t radosn nowin, gdy tylko wrc oni do przytomnoci. Otoczono nieszczliwych starann opiek i ju po upywie trzech dniwszyscy Negrzy [10] znajdowali si w dobrym stanie. Mona byo wtedy rozpocz rozmow. Wszyscy mwili po angielsku, wyraajc sibardzo poprawnie. Wasz statek rozbi si wskutek zderzenia z drugim? zapyta przede wszystkim kapitan Hull. Tak jest odpowiedzia najstarszy z gromadki ocalonych, wysoki, potny mczyzna lat okoo 60-ciu, z sympatyczn twarz, z ktrej przebija rozum i silna wola stao si to noc, gdymy spali w swej kajucie, musiao to nastpi nagle, bogdymy si przebudzili i wyszli na pokad, ujrzelimy jedynie obie odzie Waldecka gince ju we mgle. Zostalimy na statku sami zapomniani. Winny katastrofy stateknajwidoczniej uciek. Skd i dokd pyn Waldeck ? Z Melbourne w Australii, do portw Poudniowej Ameryki. A wic nie jestecie niewolnikami? zapyta szybko orientujcy si Dick, wycigajc do starca rk. Dziki Niebiosom jestemy wolnymi obywatelami Stanw Zjednoczonych Pnocnej Ameryki z poczuciem godnoci odpowiedzia stary Tom za siebie i za swych przyjaci. Pamitam okropnoci niewoli, poniewa wywieli mnie z Afryki, gdy byem bardzo maym chopcem, dzieckiem prawie i sprzedali do plantacji znajdujcych si na poudniu Stanw Zjednoczonych. Szczliwy traf sprawi, i stamtd dostaem si do Pensylwanii, gdzie nie tylko uzyskaem wolno, ale uzyskaem prawa obywatelskie Stanw Zjednoczonych. Co si za tyczy moich towarzyszy, to jeden jest moim synem i nazywa si Baty. Tak on, jak i reszta moichprzyjaci urodzia si ju z wolnych rodzicw, wic wszyscy s ju wolnymi obywatelami Ameryki. W poszukiwaniu pracypojechalimy przed picioma laty do Australii, gdzie pracowalimy na plantacjach. Poszczcio si nam, gdy zarabialimy dosy duo i obecnie wanie, na pokadzie Waldecka , wracalimy do swych rodzin, gdy zy los nie tylko pozbawi nas picioletnich zarobkw, ale i sami omal nie stracilimy ycia. Oto caa nasza historia zakoczy stary Tom swe przemwienie. Wszystko to opowiedziane byo z tak szczeroci, e nikt nie wtpi w prawd sw starego Murzyna. Nastpnie Tom i jego towarzysze: Baty, Herkules, Austyn i Akteon gorco dzikowazaczli za uratowanie im ycia. Za ocalenie nie mniej wdziczny od ludzi byi pies. By to okaz pierwszorzdny, nalecy do rasy brytanw. Wabi si Dingo.Wedug opowieci Murzynw, nalea on dokapitana, ktry go znalaz w warunkach do niezwykych, na p martwego, w Afryce, nad brzegami rzeki Kongo. Dingo okazywa swemu wybawcy due przywizanie, lecz by stale bardzo smutnyiosowiay. Jego olbrzymia sia i odwaga byy oglnie znane. Znaleziono go w obroy, na ktrej znajdowa si napis: Dingo oraz litery: S. V. ---------------- [8] Angola pastwo w poudniowo--zachodniej Afryce, w XIX w. kolonia portugalska [9] Mozambik pastwo na poudniowym wschodzie Afryki, w XIX w. kolonia portugalska. [10] Negrzy (z ac. ) Murzyni. ROZDZIA V Tajemnicze litery Wypadek z wrakiem okaza si bardzo korzystny dla jednego z pasaerw Pilgrima . Szczliwcem tym by may Janek, poniewa pozyska dwch przyjaci: Dinga i Herkulesa. Ten ostatni by jednym z Murzynw, zbudowanym jak atleta, o sile niewiarygodnej wprost, agodny przy tym jak dziecko. Chopczyk bawi si z nim po caych dniach, co rozweselao jego matk zmartwion nieco tym, i wiatr d bez zmiany w niewaciwym kierunku, co mogobardzo opni podr. May Janek lubi patrze na swego nowo pozyskanego przyjaciela, olbrzyma, majcego okoo siedmiu stp wysokoci. Nie tylko si go nie obawia, lecz z najwysz radoci si z nim bawi. Podobao mu si zwaszcza, gdy Herkules stawia go sobie na swych potnych doniach i tak podnosi w gr, jak ma laleczk. Jestem najwyszym czowiekiem na caym pokadzie woa chopczyk z radosnym miechem. A czy ja jestem bardzo ciki?? pyta. Bardzo!! odpowiada Herkules. Jak motyl bujajcy na trawce!! Innego rodzaju, lecz rwnie bardzo miym przyjacielem by Dingo. Pies ten na pokadzie Waldecka wedug relacji Murzynw unika ludzi, na Pilgrimie zachowywa si zupenie inaczej. Przepada zwaszcza za Jankiem, ktry znw lubi bardzo jedzi na brytanie, i by wierzchowcem o wiele lepszym, ni najpikniejsze konie na biegunach. Nie zawsze, niestety, may Janek mg spdza swj czas na tak miych zabawach, a to z tej przyczyny, i pani Weldon, korzystajc z tego, e na pokadzie Pilgrima wszyscy mieli duo wolnego czasu, zacza uczy chopca trudnej sztuki czytania. By mu jednak uatwi zdobycie tej wiedzy, zacza naukod zabawy. Janek mianowicie rozpoznawa zacz litery na ruchomych deseczkach, a gdy to si udao, z wolna z liter pojedynczych ukada najpierw oddzielne wyrazy, jak: mama, tata, Dick, Dingo... a nastpnie i cae zdania. Bya to doskonaa zabawa, ktr chopiec polubi tak bardzo, i si ni zajmowa nawet wtedy, gdy matkiprzy nim nie byo. Pewnego dnia literami zacz si zajmowa rwnie i Dingo. Naprzd obwcha kad deseczk starannie, a nastpnie zacz si pilnie przyglda li terom. A wreszcie jedna z deseczek zwrcia jego specjaln uwag, sta nad ni dugo, macha dugo swym puszystym ogonem, a wreszcie Wj A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AA Pc# [v cj)/-c5;@gono szczekn i porwa zbami deseczk, ktr zoy potem ostronie z daleka od innych. Bya to deseczka z liter S . Dingo! ... co ty robisz? zawoa przestraszony chopczyk, peen obawy o cao swych zabawek. Lecz wielki brytan nie mia zamiaru niszczenia liter, nie tylko nie odstpowa ich, lecz przeciwnie stan nad pozostaymi, wpatrywa si w nie dugo, a wreszcie pochwyci pyskiem deseczk drug, ktr pooy obok pierwszej. Gdy to zrobi, z triumfem podnis eb do gry i gono zaszczeka. May Janek, jak rwnie i stary Tom, ktryw tej chwili opiekowa si chopczykiem, byli jednakowo zdumieni zachowaniem Dinga.Janek by przekonany, i jego czworononyprzyjaciel rwnie nauczy si czyta, a przynajmniej rozpoznaje litery nie gorzej od niego. Mamo! Dicku! ... chodcie tutaj jak najprdzej woa uradowanym gosem. Chodcie! przekonajcie si, e nasz Dingo umie czyta. Dick Sand pierwszy zbliy si do psa, ktry nieruchomo sta wci nad literami przez siebie wybranymi i przeczyta: S. V. Zechciej wymiesza litery, a zobaczysz, e Dingo wybierze je powtrnie woa Janek penym gbokiej wiary gosem. Woania te zainteresoway rwnie kapitana Hulla oraz pani Wel don, ktra dopiero teraz miaa mono oderwania siod pracy, jak bya zajta w swej kajucie. Dick, mimo pewnego oporu Dinga, zmiesza wszystkie litery, a nastpnie rozoy je wszystkie ponownie przed psem. Wtedy ten delikatnie zacz obwchiwa deseczki, przyglda si im, a wreszcie wybra powtrnie te same, na ktrych byy litery S. V. Rzecz zaprawd zdumiewajca odezwaasi pani Weldon czyby ten pies istotnie rozpoznawa litery? Zwaszcza, e s to te same litery, ktreDingo ma wyryte na swej obroy powiedzia w gbokim zamyleniu kapitanHull. Tomie! ... kapitan Waldecka mia podobno znale tego psa nad brzegami Konga, prawda? Tak jest, panie kapitanie odpowiedzia stary Tom kapitan Waldecka niejednokrotnie opowiada t histori. Ha! w takim razie pies ten miaby wiele doopowiedzenia o sobie zrobi uwag kapitan i wielka szkoda, e to rozumne zwierz nie ma moliwoci zrobienia tego, bo w takim razie powiedziaby on nam moe... tutaj kapitan Hull zamilk i wpad w gbokie zamylenie. Litery te, przez psa wybrane, co ci przypominaj, kapitanie? z zaciekawieniem zapytaa pani Weldon. By moe, pani. Co mi si tam koacze w gowie, jaka myl zamglona, jakie wspomnienie... Byby to dziwny zbieg okolicznoci w kadym razie. Moliwe, i telitery daj wskazwki co do losu pewnego modego podrnika po Afryce, ktry do dzi jest niewiadomy. O kim takim mwisz, kapitanie? zapytaapani Weldon. -Nie przypominam sobie bowiem imienia i nazwiska, ktre rozpoczynay by si od liter S. V. . O, pani moga nie sysze nawet o francuskim uczonym. Samuelu Vernonie, ktry uda si do rodkowej Afryki przed dwoma laty z polecenia Paryskiego Towarzystwa Geograficznego. Mia on zamiar przej przez Czarny Kontynent z zachodu na wschd. Ot t sw wypraw rozpocz, o ile sobie przypominam, od ujcia Konga, za kresem jego podry miay by: Przyldek Delgado i ujcie rzeki Ruwumy, brzegami ktrej i wanie miaawyprawa wspomnianego podrnika. I uczony ten nazywa si Samuel Vernon? Tego ostatniego faktu jestem cakowicie pewien. Ot moliwe, i pierwsze litery imienia i nazwiska tego podrnika wanie wyryte zostay na obroy Dinga. I losy tego podrnika nie s znane, bez wzgldu na to, i rozpocz on sw podr przed dwoma z gr laty? ze wzruszeniem dopytywaa si pani Weldon. Niestety, wszelkie wieci o nim zaginy inie s znane dotychczas nikomu. Najprawdopodobniej zosta on zabity gdziepo drodze przez dzikich. Wic pan przypuszcza, e Dingo nalea dotego nieszczliwego podrnika? ... Lecz czy wiadomo byo, e w Samuel Vernon wzi ze sob psa, udajc si w t dalek drog? Jest to tylko moje przypuszczenie, ktre przyjem wtedy dopiero, gdy ujrzaem, eDingo z caego alfabetu wybiera te wanie litery. W podobnych podrach bywaj zazwyczaj bardzo dugie postoje. Ot Samuel Vernon dla zabicia czasu mg pojtne z wierz wyuczy rozpoznawania pierwszych liter swego imienia i nazwiska. Po katastrofie, zwaszcza jeeli miaa ona miejsce zaraz na pocztku podry, pies atwo mg wrci do punktu, z ktrego wyprawa ruszya, to jest do ujcia rzeki Kongo. Powiedz mi jeszcze jedno, kapitanie czy ten Samuel Vernon samotnie uda si w swpodr, w towarzystwie tylko psa, co zreszt jest przypuszczeniem zaledwie? zapytaa raz jeszcze moda kobieta. adne blisze szczegy wyprawy SamuelaVernona nie s mi znane, pani. Lecz jest niemoliwe, by mg si on wybra samotnie w tak podr. Zazwyczaj podobnewyprawy odbywaj si przy udziale, bardzolicznym czasami, krajowcw, ktrzy peniobowizki tragarzy i przewodnikw. Bez takiej pomocy podrowanie po Afryce jest niemoliwe. Tak wic byo niewtpliwie i w tym wypadku. Czy jednak Vernonowi towarzyszy jaki Europejczyk nie wiem. By moe, i Dingo mgby nam co o tym powiedzie? ... Moe by o to zapyta? ... ze miechem zakoczy sowa swe kapitan. W tej samej chwili Dingo podnis swj eb w gr i zawy aonie, lecz prawie natychmiast jego rozumne oczy nabiegy krwi i zamigota w nich wyraz straszliwejwciekoci. Zdumiony kapitan rozejrza si dokoa i jego wzrok spotka si ze spojrzeniem Portugalczyka, ktry w tym samym momencie wychyli si ze swej kuchni. Z jakiego powodu pies ten tak bardzo ci nienawidzi, Negoro? zapyta kapitan. Czy ja mog to wiedzie?? odpowiedzia kucharz Najwidoczniej mojaosoba nie znalaza w jego oczach uznania. Jest wprost niemoliwe, by nie zna tegopsa dawniej stanowczym tonem powiedzia kapitan. Przyznaj si, gdzie si z nim spotkae? ... Moe to byo w Afryce? Moliwe, i pies ten widzia mnie kiedy i by moe rwnie, e go wtedy gdzie tam kopnem urgliwym gosem odpowiedziaNegoro. Z psami bowiem w blisze, przyjazne stosunki nie wchodziem nigdy, trudno wic wymaga, bym fakt ten zapamita. Po wymwieniu tych sw Portugalczyk cofn si do swej kajuty, rzuciwszy przedtem psu pene nienawici spojrzenie. Dziwne jest to wszystko, bardzo dziwne powiedziaa pani Weldon bo tylko spjrz,kapitanie, gdy Negoro sta si niewidoczny,Dingo jest znw spokojny, gdy przed chwilbyo to straszne i niebezpieczne zwierz. Musi by w tym jaka tajemnica, niewtpliwie odpowiedzia kapitan przecie Dingo, mimo swej siy, jest psemnajagodniejszym w wiecie, a tylko widok Negora doprowadza go do wciekoci. Lecz Dinga wprawia w szalestwo nie tylko widok Portugalczyka. Wystarczao samo wymwienie imienia Negoro. I w tym wypadku, gdy usysza sowo to z ust kapitana, momentalnie wyrwa si z rk obejmujcego go za szyj Janka i jak wcieky rzuci si ku drzwiom kuchni, ktre na szczcie byy dobrze zamknite. ROZDZIA VI Ukazanie si wieloryba Dnia 19 lutego, po uporczywej ciszy, wia zacz lekki wiatr pnocno-zachodni, ktrypozwala Pilgrimowi na szybko szeciuwzw na godzin w niezupenie dobrym kierunku, na nieszczcie. Statek ju trzy tygodnie prawie znajdowa si w drodze, lecz mimo to zbliy si niewiele do celu swej podry. Dnia tego pani Weldon, jak zazwyczaj, przechadzaa si rankiem po pokadzie, gdywtem jej uwag zwrci dziwny odblask wd oceanu, ktre byy tak jasne, e a wzrok raziy; zabarwienie wody byo przy tym najwyraniej czerwone. Dlaczego morze ma dzi kolor czerwony?? zapytaa przechodzcego Dicka moda kobieta. Powodem tego odpowiedzia zapytany s miliardy malekich skorupiakw w rodzaju drobnych krewetek, ktrymi zazwyczaj karmi si wielkie, morskie ssaki. O mamo, mamo! zawoa wtedy Janek. Wic to s raki? W takim razie prosz ci bardzo, by kazaa Negorowi naowi ich troch, bo ja tak bardzo lubi zup rakow!Dick rozemia si gono. Podzielasz gust wielorybw, Janku kochany odpowiedzia chopcu na nieszczcie raczki, ktre widzimy, s tak drobne, e ich owi nie sposb. Za widzimy je, bo s w duej iloci; s ich miliardy miliardw. awica, na ktr mymy si dostali, cigniesi na par mil dookoa. Jest to prawdziwe pastwisko wielorybw , wedug wyraenia rybakw. Ach! gdybymy spotkali takie pastwisko przed miesicem, gdymy na wieloryby polowali odezwa si Howick zaraz bymy si wzili do porzdkowania harpunw. Bo poszedbym o zakad, e niedugo natkniemy si na wieloryba. Jakby na rozkaz, w tej samej chwili rozleg si gos majtka, stojcego na pokadzie okrtu: Wieloryb z prawej burty, pod wiatr! Kapitan, prawdziwy zapalony myliwy, a podskoczy z radoci. Co, wieloryb? c to za mia niespodzianka, co za traf szczliwy! Istotnie, niespokojne ruchy fal wskazyway, i o cztery mile od statku, musi si znajdowa jakie wielkie zwierz. Kapitan Hull i caa zaoga z zajciem przygldali si olbrzymiemu ssakowi, ktry mie musia, sdzc na oko, okoo 70 stp dugoci; nalea wic do bardzo wielkich. P tuzina takich okazw, a zapenioby si wszystkie nasze prne beczki odezwa si Howick. Z pewnoci tak by byo odpowiedzia kapitan. Jeeli bymy zdecydowali si na zowieniego, cho w czci powetowalibymy sobie nasze poprzednie niepowodzenia raz jeszcze odezwa si Howick, zwracajc sido kapitana, przy czym w jego gosie wyczu byo mona wyran prob. To prawda rzek Dick pow jednak nie zawsze si udaje, niesie on zawsze pewne niebezpieczestwo... A nas jest teraztak niewielu na pokadzie! Rozsdek przemawia przez usta twoje, Dicku wmiesza si do rozmowy kapitan. Wieloryby maj do tego stopnia silne ogony,e najmocniej zbudowana d nie wytrzymuje ich uderzenia. Z drugiej jednak strony zowienie takiego kolosa daoby nam ogromne korzyci dokoczy kapitan, a caa zaoga te jego ostatnie sowa przyja z wyrazami gonego uznania. Mona by wytopi ze sto beczek tranu! woano. Kapitan milcza, lecz wida byo, i ma ogromn ochot ulec probom marynarzy. Wtem odezwa si cieniutki gosik: Mamo, popro kapitana, aeby mi zowi tego wieloryba, bo mam wielk ochot przypatrze mu si z bliska. To may Janek rzuca na szal wag swegogosu. Tak, maleki? wesoo zawoa Hull A wic dobrze, postaram si speni to twojeyczenie. Prawda, zuchy? mwi dalej, zwracajcsi do majtkw Niewielu jest nas wprawdzie, lecz moe by si dao temu jako zaradzi? Ale, kapitanie chrem zawoali majtkowie nas szeciu w odzi wystarczy, za statkiem zaopiekuje si przecie pan Dick! Widz, e bd musia ulec waszym probom... powiedzia po chwili zmagania si ze sob kapitan. Tak, tak! odpowiedzieli majtkowie. Wyruszamy na owy!! Kapitanie, bdzie was zbyt mao, a to wieloryb wyjtkowo potny odway si wystpi z protestem Dick. Ale podniecony i ogarnity namitnoci oww kapitan nie zwrci wikszej uwagi na sowa chopca. To to drobnostka, Dicku odpowiedzia czy to dla mnie pierwszyzna? Sam rzucabd harpunem i zobaczysz, jak szybko zaatwi si z tym olbrzymem. Hurra! ... niech yje nasz kapitan woaacaa zaoga ogarnita ju szaem mordowania i nadziej pokanych zyskw. ROZDZIA VII Przygotowania do poowu Pragnienie polowania byo do tego stopnia wcaej zaodze mocne, e nawet pani Weldonnie miaa protestowa. Niepokoia j jednak zbyt maa liczba marynarzy. Lecz kapitan Hull j uspokoi. Nie po raz pierwszy zdarza mi si wyrusza na pow w jednej tylko dce, awynik by zawsze pomylny. I niech pani miwierzy, e nam nic nie zagraa. Jest, oczywicie pewne ryzyko, lecz niebezpieczestwo towarzyszy kademu naszemu krokowi. Pani Weldon, uspokojona tymi sowami, nie sprzeciwiaa si wicej, zwaszcza i nie moga wiedzie, e kapitan nie by zupenieszczery. Wyprawa bowiem na wieloryba w jednej tylko odzi bya zawsze bardzo ryzykowna. Jedno wadliwe uderzenie wiosem grozio nieuchronn zgub. W dodatku, wobec maej liczby majtkw, kapitan by zmuszony sam wzi udzia w wyprawie, pozostawiajc dowdztwo statkupitnastolatkowi! ... Cofa si jednak ju byo niemoliwe. Dicku! rzek do modego chopca, odprowadzajc go na stron. Oddaj statek pod twoj opiek. Pamitaj, i na twej gowie bdzie teraz bezpieczestwo ony naszego chlebodawcy i jego maego synka. Mam jednak nadziej, i moja nieobecno nie potrwa zbyt dugo. Doo wszelkich si, aeby podoa zadaniu odpowiedzia powanie chopiec. Dick mia niekaman ochot wzi udzia w owach, zdawa sobie jednak doskonale spraw, e na odzi podane jest przede wszystkim silne rami, podczas gdy na statku tylko on jeden z caej zaogi by zdolny w pewnej cho mierze zastpi kapitana. W kocu przysza chwila odjazdu; czterechmarynarzy zajo miejsca przy wiosach, sternik Howick ulokowa si na swym zwykym miejscu przy sterze, za kapitan Hull stan na przedzie odzi, z harpunem w rku. Pogoda zdawaa si sprzyja wyprawie, morze byo spokojne, co sprzyjao manewrowaniu szalup. Rzuciwszy okiem na d, dla sprawdzenia, czy wszystko jest w niej w porzdku, kapitan raz jeszcze przywoa do siebie Dicka. Chopcze powiedzia agle postawiemci tak, e bdziesz mg manewrowa statkiem bez wikszych trudnoci. Braem pod uwag saby wiatr, jaki mamy ju od do dawna; gdyby nagle si zmieni, to Tom i jego towarzysze s ju dosy dobrzezaznajomieni z rzemiosem majtkw i bd zdolni niewtpliwie pomc ci w kadym wypadku. Moecie pyn spokojnie, panie kapitanie odpowiedzia na te sowa Tom my wszyscy z radoci i bardzo starannie spenimy kady rozkaz pana Dicka Sanda i rczymy za porzdek na statku. Widzisz, Dicku, jakich mie bdziesz wiernych i chtnych pomocnikw mwi dalej kapitan. Pamitaj tylko o jednym, e tobie nie wolno opuci teraz, jako jedynemu odpowiedzialnemu kapitanowi, statku pod adnym pozorem. Jeeli pow nasz zmusi d do zbytniego oddalenia si od statku, to podaj za nami. Gdybymy niewrcili przed noc, pozapalaj latarnie na masztach. A gdyby wyonia si potrzeba bliszego podpynicia ku nam, dam ci wtedy znak, przez podniesienie w gr tej oto bandery. Wszystkie twe rozkazy, kapitanie, bd z pewnoci wypenione, bd spokojny o to. Nie spuszcz zwaszcza z oka waszej odzi odpowiedzia Dick. Ufam ci cakowicie, znam przecie tw przedsibiorczo, ostrono i rozwag. Gdyby byo inaczej, nigdy bym si nie zdecydowa na opuszczenie statku. I wiedz,e cikie obowizki masz do spenienia teraz, wiedz i to rwnie, e w obecnej chwili jeste absolutnym panem na statku, na ktrym wszystko podlega twojej woli. Jeste niewtpliwie pierwszym w dziejach kapitanem, majcym pitnacie lat. Dick Sand sowa te przyj w gbokim milczeniu. Zarumieni si tylko mocno, a oczy bysny mu energi. Zuch chopak! pomyla sobie kapitan Hull. Szczliwy statek, na ktrym bdzie on obejmowa w przyszoci dowdztwo. Mimo to, mimo caej wiary w Dicka, kapitannie bez niepokoju oddala si od swego brygu. Szczliwych oww! wesoo woaa pani Weldon. Cho prawda dodaa po chwili ze miechem. M mwi mi zawsze, e takie yczenia nieszczcie przynosz! O ile s wypowiedziane przez usta stare i brzydkie z galanteri odpowiedzia kapitan. yczenia askawej pani pobudzi mog jedynie do pokazania caej naszej energii. May Janek rozproszy resztki chmur na czole kapitana. Wujku kapitanie woa chopczyk przesyajc rczkami gesty poegnania prosz ci, nie mcz zbytnio biednego wieloryba, gdy bdziesz go owi. Delikatniewe go za petwy, jak to robi wujek Benedykt, gdy pochwyci motyla. Sowa te caa zaoga przyja gonymi wybuchami miechu. Panie kapitanie woa jeszcze kuzyn Benedykt o ile wiem, to na skrze tych j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AAP. E~ 9ccj' F!1 c  ?O wielkich ssakw znale mona czasami nader rzadkie okazy owadw, jeeli bym wic mg prosi... Czy tak jest istotnie? penymi ju ustami mia si kapitan O! ... jeeli tak, to mie bdziesz, panie Benedykcie, pen swobod czynienia swych poszukiwa, gdy nasz wieloryb znajdzie si ju na pokadzie.d coraz bardziej si oddalaa. Wszyscy przesyali ostatnie, gone poegnania i wyrazy radoci. Nawet Dingo wspar si naswych potnych apach i wychyli daleko olbrzymi eb poza barier okalajc pokad, lecz zamiast szczeka radonie zacz pospnie wy. Wycie to przerazio pani Weldon. Dingo! zawoaa. Brzydki, niepoczciwyDingo! To ty w ten sposb egnasz swych zbawcw i przyjaci? No, szczeknij mi zaraz, tylko gono, wesoo i radonie! Pies nie posucha jednak rozkazu, zwiesi tylko smutnie eb ku ziemi, potem podszedku pani Weldon i liza zacz jej rce. Zawy... zy to znak! . o, zy! mrukn do siebie stary Tom. Dingo krtko jednak tuli si do kolan pani Weldon, po chwili odskoczy, sier mu si najeya i momentalnie si wypry, jakby do skoku. Pani Weldon odwrcia si natychmiast i ujrzaa na przedzie okrtu ukrytego Negora, ktry opuci kuchni, eby przypatrze si odjazdowi. Dingo, nie zwaajc na woania pani Weldon, rzuci si ku Portugalczykowi z wciekoci. LeczNegoro nie straci przytomnoci, pochwyci szybko dobrze okuty drg i stan w obronnej postawie, plecami opierajc si o maszt. Pani Weldon rzucia si jednak na pomoc Portugalczykowi i bya na tyle szybka, e zdoaa jeszcze pochwyci psa za obro, czym go w szalonym skoku powstrzymaa. Negoro nie wyrzek sowa, tylko jego bladota twarz, staa si popielata zupenie, jakby j kto popioem przysypa. Sta jeszcze chwil z podniesionym w gr harpunem, lecz wkrtce opuci bro i wycofa si do swej kuchni. Dick Sand, z wyrazem nietajonego niepokojuprzyglda si caej tej scenie. Herkulesie odezwa si gosem powolnym i cichym, jakby rozkaz ten nie chcia mu przej przez gardo prosz ci, zwracaj piln uwag na tego czowieka. Jest on dla mnie podejrzany. O, nie jest on wrogiem tak bardzo gronym odpowiedzia Herkules, wstrzsajc pici, ktr z pewnoci powali by mg bawoa gdybym tylko zauway co podejrzanego, nie wyszedbyon ywy z pewnoci z mych rk. Na tym zakoczy si ten przykry epizod. Pani Weldon i Dick znw ca sw uwag powica mogli oddalajcej si dce, ktra pdzona potnymi uderzeniami wiose szybko mkna naprzd, wci si oddalajc od statku. ROZDZIA VIII Walka z wielorybem Tak dowiadczony owca wielorybw, jakimby kapitan Hull, z gry przewidzia wszystkie niespodzianki, jakie si mog zdarzy. Wiedzia on dobrze, i upolowanie wieloryba wikszych rozmiarw nie naley bynajmniej do rzeczy atwych i e naley zachowywa si jak tylko mona najostroniej. Z tego powodu sternik kierowa odzi tak,aeby podpyna do wieloryba pod wiatr. Uwaga, moje dzieci! wesoo zakrzykn kapitan Postaramy si zbliy do naszego upu tak, by naprzd poczu harpun w swoim cielsku, a dopiero potem spostrzeg nasz obecno. By si to jednak stao, musimy si zachowywa o ile to moliwe najciszej i pyn cigle pod wiatr. Ostronie, cicho i rwno zanurzajcie chopcy wiosa w wod przemwi po duszej chwili milczenia wdz wyprawy. Wieloryb ani si poruszy, co wskazywao, e nie zauway dotychczas odzi. Szalupa pyna, jakby bya poruszana czarodziejsk si, bez najmniejszego szelestu, zupenie cicho, jak widmo. Mimo to poruszaa si z szybkoci jaskki. Wieloryb trwa nieruchomo. Po upywie dwch godzin d znalaza si dostatecznie blisko wieloryba, by mona jubyo rozpocz dziaania zaczepne. Kapitan Hull unis harpun i wzi zamach, by z tym wiksz si go rzuci, gdy nagle sternik Howick szepn cicho z niepokojem w gosie: Podniecie w gr wiosa, chopcy, zdaje mi si, e wieloryb poczu nas wreszcie, oddycha bowiem teraz znacznie wolniej, anieli przed chwil. Cicho, Howick! Nie czas teraz na robienieuwag i spostrzee. Troch ju za pno nato. W obecnej chwili powinnimy si stara jedynie o to, aeby zbliy si do ssaka z jego lewego boku, by tym samym mie mono ugodzenia go harpunem wprost w serce cierpko powiedzia kapitan. W milczeniu wiolarze opucili wiosa, za Howick tak zacz manewrowa odzi, by zatoczywszy szeroki uk zbliy si niepostrzeenie do lewego boku wieloryba. Kapitan Hull sta na przedzie odzi na wypronych jak stal nogach, z podniesionym w gr harpunem w rku, gotowy w kadej chwili do zadania miertelnego ciosu. Howick trwonie spoglda na ogon kolosa, lkajc si uderzenia ktre w jednej chwili mogo zamieni dk w drobne drzazgi. Wieloryb trwa cigle w spokoju, by moe nie zauway jeszcze niebezpieczestwa lub te je sobie lekceway, co nie na artyniepokoi ju zaczynao starego Howicka. Zdarzao si, cho bardzo rzadko, zbliy si do picego wieloryba i zabi go jednym, celnie wymierzonym ciosem. Lecz wieloryb, na ktrego polowano, nie spa przecie! picy wieloryb nie wyrzuca w gr strumieni wody na dziesi metrw! Tauporczywa nieruchomo kolosa, nienormalna z pozoru, niepokoia bardzo sternika. Co tutaj jest nie w porzdku, kapitanie! odezwa si w kocu ledwo dosyszalnym szeptem. Z jakich przyczyn ten potwr si nie porusza? Przecie nie pi, kanalia. Czy tylko w tym bezwadzie nie szykuje on nam jakiego straszliwego, a niespodziewanego ciosu? Kapitan przyzna w duchu suszno Howickowi, za pno byo jednak, by si cofa. A zreszt, znajdowali si w doskonaym pooeniu, ktre dawao nadziej, i pierwszy zadany cios moe okaza si miertelnym. Zmierzywszy wic wytrawnym okiem odlego, kapitan Pilgrima obniy harpun do wysokoci oka i zacz mierzy, nastpnie podnis go wysoko w gr, okrci parokrotnie ponad gow i rzuci. Harpun ze wistem przeci powietrze i nieomal do poowy pogry si w ciele wieloryba. W ty zakomenderowa kapitan po zadaniu ciosu w ty! ... od szybkoci cofnicia si bowiem zaley teraz nasze ycie! Jak lotna strzaa lizga si zacza dkapo powierzchni fali . Kapitan tymczasem zacz wyrzuca w wod przygotowane zwoje lin, ktrych jeden koniec by do harpuna przymocowany. Wtem stary Howickkrzykn wzburzonym gosem: Niech to wszyscy diabli wezm, kapitanie! ... to przecie jest samica! ... Spjrzcie! ... karmia ona wanie swe mae! I z tego powodu pozostawaa nieruchomo, gdymy si do niej zbliali! Kapitan zaspi si, usyszawszy te sowa.Istotnie, do prawej piersi wieloryba tulio si mae, jeeli uy wolno takiego okrelenia, gdy si mwi o stworzeniu, majcym par metrw dugoci. Okolicznota zwikszaa bardzo powanie niebezpieczestwo oww, poniewa jest rzecz oglnie wiadom, e samica w obronie swego maego potrafi stan do walki z ogromn zaciekoci. Na razie jednak wieloryb nie rzuca si na d, nie istniaa wic konieczno odcinania liny i szukania ratunku w ucieczce. Wieloryb jedynie zanurzy si nieco, a nastpnie bardzo szybko zacz pyn. Niemniej szybko odwijaa si lina, a i d mkna bystro po powierzchni fal, nie moga jednak ona dorwna szybkoci wieloryba, wic trzeba byo wkrtce dowiza lin drug, a nastpnie i trzeci. Najwidoczniej wieloryb otrzyma bardzo powierzchown ran i nie straci nic ze swych si. Patrzcie, jak pdzi to zwierz przeklte mrucza stary Howick powiedziaby kto, e to jaki pierwszej klasy rumak na wycigach. W krtkim czasie w nurtach pogrya si caa lina czwarta, a nastpnie odwija zaczto i pit, ju ostatni. Na szczcie pogrya si ona w wodzie do poowy zaledwie. W kocu! zawoa kapitan. Wieloryb zmczy si. Teraz wic zblia si chwila ostatecznej z nim rozprawy. Czas najwyszy, aeby da sygna naszemu Pilgrimowi . Mwic to, kapitan powiewa zacz bia chorgiewk. Dick znak ten dostrzeg natychmiast i bez chwili zwoki, przy pomocy Murzynw, stara si wykona rozkaz. Na nieszczciejednak wiatr d w przeciwnym akurat kierunku, tak, e statek mia moliwo bardzo powolnego zbliania si do odzi. Tymczasem ranny wieloryb wypyn na powierzchni, aby odetchn powietrzem, lecz i teraz, ku oglnemu zdziwieniu, trwanieruchomo. Hak tkwi w jego grzbiecie, lecz harpun nie uszkodzi adnych wewntrznych organw olbrzyma, gdy znajdowa si on w peni swych si, jak townioskowa mona byo z icie szalonych uderze jego ogona. Oczekuje na maego odpowiedzia Howickw odpowiedzi na pytajcy wzrok kapitana mae, rzecz zrozumiaa, nie mogo nady za matk i z tej przyczyny jedynie ona zatrzymaa si, lecz nie z braku si . Dobrze by byo moe fakt ten wykorzysta i skoczy z matk jak najprdzej. Wszyscy uznali suszno tej rady. Dwch majtkw pochwycio wic za wcznie, aeby ugodzi nimi olbrzymie zwierz. Baczno, dzieci! zawoa kapitan. A dobrze mierzcie, bo zdarzy si moe, e nie bdziemy w stanie powtrzy ciosw. Howick zawrci dk wprost na wieloryba; umiejtnie pogrone w wodzie wiosa potnie pchny szalup. Minuta jedna, druga... a wta deczka prawie juwpada na olbrzyma. Majtkowie ju podnieli w gr wcznie, gdy wieloryb uczyni nagy zwrot i zwrcisi przodem do atakujcych; Howick tak zrcznie manewrowa jednak, i olbrzym nie mg dosign odzi. Rzucono wcznie, jedn, drug, trzeci... Po chwili walki wieloryb uspokoi si, znieruchomia izacz wyrzuca w gr supy wody zabarwionej ciemn krwi. Jego odpoczynekby bardzo krtki i zwierz ponownie rzucio si do walki, do ostatecznoci rozwcieczone. Tym razem udao mu si kocem petwy dosign odzi, tak i ta mocno si przechylia i nabraa wody. Do wiader, prdzej na Boga, bo inaczej potoniemy! komenderowa kapitan. A ty, Howicku, uwaaj, by wieloryb nie zaatakowa nas niespodziewanie. Dwch majtkw porzucio wiosa i zaczo wiadrami wylewa wod. Kapitan przeci bezuyteczn ju teraz lin, poniewa rozszalay wieloryb nie myla o ucieczce, lecz raczej o napaci; ze ciganej zwierzyny sam zmieni si w myliwego. Trzeci atak zapowiada si bardzo gronie, zwaywszy przede wszystkim, i d w poowie bya napeniona wod, to znaczy, i utracia sw dawniejsz atwo zwrotw. Kapitan Hull ze sw zaog w obecnej chwili myla ju nie o poowie, lecz o wasnym ocaleniu. Lecz i tym razem Howickowi udao si uchroni szalup od rozbicia, wieloryb zdoa jednak otrze si sw petw o ty odzi i uczyni to z tak si, e Howick aspad z awy, amic swoim ciarem drgsteru. Mj Boe! zawoa kapitan, widzc upadek swego przyjaciela. Howicku, czy aby nic ci si nie stao? ... nie poamae sobie rk lub eber? Ech!! mniejsza o to, gorzej, i zamaem drg steru. A zapasowego nie ma? Jeeli jest, to zakada go ywo, bo wieloryb szykuje si do nowego ataku! W teje chwili w pobliu odzi woda silnie zawrzaa i z otmtu wynurzy si may wieloryb. Gdy matka ujrzaa go, jednym potnym uderzeniem ogona zbliya si do niego. Niebezpieczestwo stao si jeszcze wiksze. Ruchami penymi beznadziejnej ju rozpaczy kapitan Hull dawa zacz bia chorgiewk Pilgrimowi sygnay, wzywajce ratunku. Lecz jak pomoc da mg bardzo daleko si znajdujcy statek? ... Dick Sand robi wszystko, co tylko leao w jego mocy, lecz nie mia si, by zbliy si z odpowiedni szybkoci. Bezsilny z zamierajcym z blu sercem przyglda sijedynie toczonej w oddali walce. A wieloryb, wasnym ciaem osoniwszy przede wszystkim swe mae, z tym wiksz wciekoci rzuci si do ostatecznej szary. A poniewa d bya ju bez steru, swj straszny cios ogonem wymierzy mg bez adnego ju oporu. Zaoga odzi zrozumiaa, e jest zgubiona. Uderzenie byo straszne. Dno szalupy momentalnie rozpado si na niezliczon ilo drobnych czci, a ludzie znajdujcy si w dce naprzd zostali wyrzuceni w gr, a nastpnie gboko zapadli si we wzburzone fale oceanu. Gdy Pilgrim zdoa dopyn w kocu do miejsca katastrofy, na powierzchni fal gdzieniegdzie zabarwionych krwi unosiy si tylko nike szcztki strzaskanej szalupy. Poza tym nie byo na falach nic wicej. ROZDZIA IX Kapitan Sand Jakie wraenie zrobia mier kapitana Hulla i jego towarzyszy, na wszystkich tych, ktrzy tylko z dala, bezradni, przypatrywali si przebiegowi katastrofy? Pisa o tym nie sposb. Nazbyt bolesne s to sprawy. Do powiedzie, e byli naocznymi wiadkami caego przebiegu zdarze i nie byli w stanie udzieli najmniejszej pomocy. Byo to naprawd straszne. Gdy Pilgrim znalaz si wreszcie na miejscu wypadku, tu obok resztek strzaskanej odzi, zalana zami pani Weldonpada na kolana pod wielkim masztem z gonym okrzykiem: Przyjaciele moi!! ... mdlmy si. To jedno ju tylko moemy zrobi dla nich. May Janek upad rwnie na kolana obok swej matki. Biedne dziecko widziao wszystko i wszystko rozumiao, dlatego tewielkie przeraenie przenikno ca jego niewinn duszyczk. Dick Sand, kuzyn Benedykt, Noon i reszta Murzynw naladowali mod kobiet i pobonie powtarzali za ni sowa modlitwy za przedwczenie zmarych przyjaci. Po ukoczeniu tej krtkiej, lecz gorcej modlitwy, pani Weldon otara swe zapakane oczy i rzeka: A teraz, przyjaciele, bagajmy Najwyszego, aby zechcia doda nam si iodwagi w cikiej naszej doli. Sowa te otworzyy wszystkim oczy na groz pooenia. Byo ono bardzo cikie. Statek, na ktrym si znajdowali, nie mia teraz nie tylko dowdcy, ale nawet zaogi. A znajdowa si porodku olbrzymiego oceanu! Byli oddaleni o setki mil od najbliszego ldu, na asce burz i wichrw.Co za fatum postawio wieloryba na drodzePilgrima ? Niespodziewana mier kapitana i caej zaogi postawia w strasznym pooeniu statek i wszystkie znajdujce si na nim osoby. Na Pilgrimie nie byo teraz ani jednego wyszkolonego, obeznanego z morzem i eglug marynarza, za wyjtkiemjednego jedynego modzieca, majcego zaledwie pitnacie lat! Na niego spady teraz wszystkie obowizki, caa odpowiedzialno za los statku! Prawda, na pokadzie znajdowao si piciu dorosych isilnych mczyzn o nieposzlakowanej moralnoci, lecz nie mieli oni najmniejszegopojcia o egludze. Trudno dziwi si temu, i nieszczliwy pitnastoletni kapitan sta dugo na pokadzie ze wzrokiem utkwionym w morze, w ktrym zgin jego przeoony i opiekun. Niewesoe myli kryy po gowie biednego chopca; z cikim westchnieniem zwrci on wzrok na horyzont, w nadziei, i by moe dojrzy jaki okrt, ktremu mona by powierzy pani Weldon i jej synka. On sam Pilgrima nie opuciby w adnym wypadku, byby jednak bardzo szczliwy, gdyby los dopomg mu uratowa on i dziecko jego dobroczycy. Niestety jednak nieobjty wzrokiem ocean by cakowicie pusty. Nigdzie nie byo wida najmniejszego choby ladu agla. I nie mogo by inaczej. Dick Sand wiedzia przecie lepiej od innych, e Pilgrim znajdowa si w okolicy bardzo odlegej od normalnych szlakw, po ktrych pyway statki, co si stao z powodu wci nie sprzyjajcego wiatru. Te smutne i cikie myli biednego chopca przerwane zostay ukazaniem si na pokadzie Negora, ktry, cho w czasie katastrofy przebywa pod pokadem, niewtpliwie wiedzia o tragicznym przebiegu oww. Nikt nie mg odgadn, jakie myli kryy w gowie tego tajemniczego czowieka. Teraz przyglda si tylko z lekkim umiechem na zacinitych wskich wargach pustemu pokadowi i milcza. Po chwili podszed do Dicka znajdujcego si wtedy ju w budce kapitaskiej i stanprzed nim nieruchomo, patrzc na wyzywajco. Mody chopiec pod wpywem tego wzroku bezwiednie unis gow w gr i rzek: To ty, Negoro! Czego chcesz tutaj? le wiem, to na skrze tych j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AA` P ] Mc   c X*c 8N );X" Chciabym porozmawia z kapitanem, albo te, w przypadku jego nieobecnoci, ze sternikiem odpowiedzia zimno Portugalczyk. Dick Sand spojrza ze zdumieniem na mwicego. Czy nie wiesz, e oni zginli? Kt jest wic teraz dowdc statku?? zapyta Negoro z odcieniem ironii w gosie. Ja spokojnie odpowiedzia mody chopiec. Portugalczyk lekcewaco wzruszy ramionami. Ty?? ... Ty chcesz by kapitanem majc pitnacie lat? Tak jest, ja z naciskiem odpowiedzia Dick Sand i bd pewien, i pomimo mego wieku potrafi kadego zmusi do posuszestwa. Powtarzam: bd tego pewien, Negoro. Portugalczyk wobec tej pewnoci w gosie chopca zmiesza si i odszed w ty par krokw. Pani Weldon, przysuchujca si z daleka rozmowie, podesza ku nim. Tak jest, Negoro powiedziaa kapitan Hull, odjedajc, tutaj obecnemu Dickowi Sandowi powierzy dowdztwo statku, a teraz ja, jako ona waciciela statku, wybr ten potwierdzam. I myl, e woli mojej sprzeciwia si nikt nie ma prawa. Negoro przyj te sowa w milczeniu, umiechn si tylko z jakim dziwnym skrzywieniem ust, nastpnie skoni si unienie pani Weldon i odszed do kuchni. Tak si zakoczyo pierwsze starcie pomidzy Dickiem a Negoro, a mody kapitan pokaza, i w razie potrzeby potrafi narzuci swawol nieposusznym. Po odejciu Portugalczyka, Dick rzuci wzrokiem po caym pokadzie, a nastpnie spojrza na twarze wszystkich pozostaychna statku, na twarze Murzynw, ktrzy oczekiwali od niego sw pociechy. Oczy wszystkich, zacnych, szczerych i uczciwych ludzi, wyraay mio i pene posuszestwo. To go znacznie pokrzepio idao mu poczucie siy. Wtedy przemwi do nich. Ze spokojn pewnoci siebie czowieka, ktry postanowi wypeni swj obowizek do koca, w krtkich sowach zawiadomi swych suchaczy, e choby mia to przypaci yciem, postanowi dooy wszelkich stara, aby doprowadzi statek do szczliwej przystani i ma nadziej, e mu nie odmwi swej pomocy. Sowa modego przeoonego znalazy uznanie i wszyscy rozeszli si do swych zaj, peni nadziei i wiary, e wszystko, przy Boskiej pomocy, zakoczy si dla nich szczliwie. Po rozmowie tej Dick Sand powierzy ster doniom starego Toma, ktry z prowadzeniem statku by ju nieco zaznajomiony, sam za uda si do kajuty zmarego kapitana Hulla, by si upewni, w jakim punkcie statek waciwie si znajduje. Na podstawie pomiarw dokonanych przez zmarego stwierdzi, i Pilgrim rankiemtego dnia znajdowa si pod 43 35'szerokoci i 13 1'dugoci geograficznej. Poniewa od chwili tej, z przyczyny sabego wiatru, statek przeby zaledwie par mil, mona wic byo miao uwaa, i znajdowa si on w tym samym mniej wicej miejscu co rankiem. ROZDZIA X Pierwsze dni rzdw pitnastoletniego kapitana Mody kapitan obmyli nastpujcy plan: poniewa nie zna w sposb wystarczajcy wszystkich tajnikw kierowania statkiem, doprowadzi go nie do Valparaiso, lecz do pierwszego lepszego portu Ameryki Poudniowej, a choby nawet i Pnocnej. Imia nadziej, e mu si to uda. Byle tylko statek pyn nieprzerwanie na wschd w kocu musia dotrze do Ameryki?? Caa trudno polegaa wic na tym, by kierowa statkiem wedug wskazwek kompasu i mierzy szybko, aeby mie mono oznaczania na mapie punktu, w ktrym Pilgrim w danej chwili si znajduje. Oprcz dwch kompasw bdcych w budce kapitaskiej i w kajucie zmarego kapitana,bryg posiada na pokadzie tak zwany log [11], ktry wskazywa z du cisoci ilo robionych wzw w pewnym, z gry okrelonym czasie. Przy pomocy tych dwchnarzdzi Dick mia nadziej okreli ilo przebytych przez Pilgrima mil, a take to, w jakim pyn kierunku. Murzyni z wolna coraz sprawniej wykonywali swe prace, a e wiatr w kocuzacz d i to w pomylnym, wschodnim kierunku, Pilgrim coraz szybciej posuwasi do celu, czyli ku wybrzeom z utsknieniem wyczekiwanej Ameryki. Dick majc busol i log, ktry dzie w dzie parokrotnie by wrzucany do morza, by zupenie pewien i pynie w dobrym kierunku, wiedzia te z jak szybkoci. Pewnej nocy, w chwili gdy Dick zajmowa wanie swe zwyke stanowisko przy sterze, zdarzy si smutny wypadek, spadmianowicie ze ciany kompas, znajdujcy si w kajucie kapitana i potuk si w drobne kawaki. Na statku pozosta ju tylko jeden kompas.Gdyby i ten mia ulec zniszczeniu, pooeniemogoby si sta grone, tote Dick postanowi zwraca na ocalay przyrzd jak najbaczniejsz uwag. Doda musimy, e mody kapitan nocami zawsze sam kierowa statkiem, a tylko przy dziennym wietle oddawa ster w rcestarego Toma, lub jego syna Baty ego. W trzy dni po nieszczliwym wypadku z kompasem pogoda zmienia si na gorsze. Wiatr ucich zupenie, a jak to si zwykle zdarza gdy opadaj mgy, powietrze ochodzio si bardzo, przy czym przesycone byo wilgoci. Z nadejciem nocy mgy stay si gste do tego stopnia, e z pokadu nie mona byo dojrze najniszych nawet agli. W czasie takiej pogody pywanie po europejskich morzach staje si bardzo niebezpieczne, lecz w tak mao uczszczanym zaktku Oceanu Spokojnego ryzyko byo prawie adne, tote nad ranem, gdy w normalnych warunkach robio si ju jasno, wyczerpany czuwaniem i wyton uwag Dick postanowi uda si na spoczynek, a przywoany Tom zastpi go u steru. Oprcz Toma na pokadzie czuwa jeszcze Akteon. Mimo wschodzcego dnia, wskutek gstej mgy, panoway zupene ciemnoci. Nie upyna jeszcze godzina od chwili, jakmody kapitan wszed do swojej kajuty, gdy starego Toma ogarnia zacza niczym nie przezwyciona senno. By to stan podobny do snu letargicznego; absolutny bezwad, graniczcy z martwot. Rka Toma wci trzymaa ster, a nawet nim poruszaa, lecz byy to tylko odruchy nie kierowane wol. Stan ten doskonale zauway tajemniczy osobnik, ktry od duszego ju czasu obserwowa starego Murzyna. Od jakiej p godziny Portugalczyk Negoro sta cicho, wstrzymujc oddech i wyczekujc naodpowiedni chwil. Wreszcie si odway. Jak cie przeszed koo pogronego w letargicznym nie Toma i zbliy si do stoliczka, na ktrym by umieszczony kompas, a nawet si przy nim na krtk chwil zatrzyma. Czego rka Negora w tejkrtkiej chwili dokonaa? nie wiadomo. Zdawao si, jakby jaki drobny przedmiot umiecia pod busol. O, gdyby Dick Sand mg wiedzie o tym! Z jakim popiechem i przestrachem odrzuciby on wtedy jak najdalej przedmiotpodstpnie podoony pod strzak igy magnesowej! Lecz nieszczsny pitnastoletni kapitan spa snem spokojnym i silnym. Za stary Tom, gdy si ockn ze swego letargicznego snu, przetar jedynie ze zdziwienia oczy, nie pojmujc, jakim sposobem statek mg a tak bardzo zboczy ze swej drogi. Kawaek elaza, ukryty pod busol, dobrze spenia swe zowrogie zadanie. Zdoa zmieni kierunek, w jakim pyn dotychczas statek, ktry bieg teraz nie nawschd, lecz na poudniowy wschd, nieomal wprost ku poudniowemu biegunowi.-------------- [11] Log przyrzd nawigacyjny do mierzenia drogi przebytej przez statek, lubjego prdkoci. ROZDZIA XI Huragan Mijay dni. Cay nastpny tydzie upyn spokojnie, bez najmniejszej zmiany. Wiatr pnocny, ktry Dickowi zdawa si by zachodnim, z dnia na dzie zyskiwa na silei Pilgrim robi teraz przecitnie 160 mil na dob, co byo szybkoci najzupeniej zadowalajc. Wszystko wic zdawao si i cakiem pomylnie, jednak Dick by mocno zaniepokojony tym, i mimo zbliania si do brzegw Ameryki, ocean pozostawa bez zmiany tak pusty, i ani razu zaoga nie dojrzaa dymu z kominw parowca lub agla. Dziwio go to niepomiernie; niejednokrotnie ju przepywa t cz Oceanu Spokojnego i zawsze spotyka okrty amerykaskie bd angielskie, w drodze z przyldka Horn [12] lub z portw Ameryki Poudniowej, albo te powracajcedo tych miejscowoci. Dziao si tak poniewa Pilgrim znajdowa si na wiele wyszym stopniu geograficznej szerokoci, anieli Dick przypuszcza, wic statek o wiele bardziej by wysunity na poudnie i o wiele bardziej oddalony od wybrzey Ameryki. Dla winowajcy natomiast, ktry rozmylnie uszkodzi kompas, tak e ten obecnie bdnie wskazywa kierunek, fakt ten by najzupeniej zrozumiay. Negoro wiedzia, e statek dy nie ku brzegom Ameryki, lecz ku przyldkowi Horn, ktry stanowi, jak wiadomo, kraniec Ameryki na poudniu. Dick ukrywa starannie przed wszystkimi swj niepokj, a nawet mwi wesoo do pani Weldon: Jeszcze jakie kilkanacie dni, dwa tygodnie najwyej, a znajdowa si ju bdziemy na staym ldzie, w ktrymkolwiek z miast Ameryki Poudniowej, a wtedy skocz si wszystkie nasze kopoty. Mam nadziej, i sowa twe si sprawdz, mj may przyjacielu, lecz nie kopocz si zbytnio odpowiadaa agodnymi penym serdecznoci gosem moda kobieta, z uczuciem smutku patrzc na poblad twarz Dicka. Dnia 26 lutego barometr zacz opada gwatownie, co mogo zapowiada dugotrway deszcz, a nawet burz. Po tym pierwszym ostrzeeniu, na ktre Dick odpowiedzia zwiniciem wikszoci agli, czarne chmury zasania zaczy cay widnokrg. Morze stawao si coraz bardziej burzliwe. Bawany pitrzyy si i staway si coraz wysze, lecz jeszcze, na szczcie, nie cieray si ze sob. Wszystko wskazywaona to, e burza szaleje ju gdzie na zachodzie lecz jeszcze nie nadesza w przepywane przez statek rejony. To wszystko, co byo dotychczas, a co ju takprzeraao nie obeznanych z morzem Murzynw, to by jedynie tak zwany wiey wiatr , wedug okrelenia dowiadczonych wilkw morskich. Dwa tygodnie przeszo trwao na statku pene gorczki ycie, krce pomidzy obaw mierci, a nadziej. Pilgrim w tym czasie nieprzerwanie pyn wci przed siebie i przed siebie, w tym samym kierunku na wschd... jak si Dickowi wydawao. I coraz wiksze ogarnia zaczynao go przeraenie. Wedug jego oblicze, ld powinni zobaczy ju dawno. Dick wypatrywa go bezustannie, a tymczasem dni mijay za dniami, a tak samo za statkiem, jak i przed nim by tylko ocean. Czy my, Dicku, jestemy bardzo oddaleni od brzegw? zapytywaa codziennie nie domylajca si jeszcze niczego pani Weldon. I Dick co dzie by zmuszony do dawania tej samej odpowiedzi: To, e nie jestemy ju u brzegw Ameryki, jest dla mnie absolutnie niezrozumiae. Wedug moich bowiem oblicze, przebylimy ju dawno t odlego, jaka nas od ldu oddzielaa. Moe pomylie si w obliczeniu szybkoci, chopcze? Nie, pani z nietajon trosk w gosie odpowiada Dick z najwiksz uwag zawsze ledziem dane, ktre nam dawa log. Instrument ten jest zreszt do tego stopnia prosty i atwy w obsudze, e zrobienie bdu przy jego zastosowaniu jest wprost niemoliwe. Ot, teraz wanie zarzuca go stary Tom, sama si pani przekona o prawdziwoci moich sw. Gony krzyk starego Murzyna nie pozwoliDickowi na dokoczenie zdania. W jego gosie brzmia taki przestrach i al, e mody kapitan pdem pobieg ku niemu. Co si stao. Tomie? zapyta drcym gosem. Ach, kapitanie! Log, log! ... Lina si urwaa... zaledwie by zdolny wybekota przeraony Murzyn. Co?? zawoa Dick rozpaczliwie. A wic i log stracilimy bezpowrotnie?? Tom pokaza koniec liny, ktra pozostaa wjego rku. Chmurnie marszczc brwi, Dick zacz oglda w oberwany koniec sznura. Mia pewno, e lina bya nowa i bardzo mocna, gdy specjalnie do tych celw bya przygotowana. A jednak si zerwaa i to w dodatku na samym pocztku? Zacz si jejpi lnie przyglda i wtedy doszed do wniosku, e sznur zosta rozmylnie przecity, a nie przetarty. Fakt ten przypomnia Dickowi nieszczcie, ktre si zdarzyo z kompasem, w kajucie kapitana. Czyby i tamten wypadek by spowodowany zbrodnicz rk? Biedny chopiec, przygnbiony opuci gow. Niczego nie rozumia, niczego nie pojmowa. Odtd Dick nie mia ju moliwoci obliczania szybkoci, z jak pyn statek inie posiada adnego innego instrumentu oprcz busoli. Biedak nie wiedzia, e i ten ostatni przyrzd dawno ju ta sama zbrodnicza rka uszkodzia w ten sposb, e strzaka kompasu faszywie wskazywaa kierunek, co sprawiao, e Pilgrim nie zmierza do Ameryki, lecz pyn daleko od niej, rwnolegle do jej brzegw. Nazajutrz barometr spad do tego stopnia nagle i gwatownie, e szybkie nadejcie burzy byo niewtpliwe. Mg to by jeden z tych przeraajcych huraganw, jakie a nazbyt czsto zdarzaj si na tym oceanie, przez ironi chyba nazywanym Spokojnym . By unikn zagady, naleao jak najszybciej usun reszt agl i, a nawet pospuszcza wszystkie reje. Momentalnie, ryzykujc w kadej chwili upadek do morza, Dick, bez niczyjej pomocy, wdrapasi na reje i pozwija agle. Po cikich zmaganiach udao mu si wykona ca prac, to znaczy zwin agiel bocianiego gniazda oraz przedni, pozostawiajc jedynie agiel trjktny i jeszcze jeden, pomocniczy. Mimo to, Pilgrim posuwa si z zawrotn szybkoci, do tego stopnia wielka bya sia wiatru. Dziki swej doskonaej budowie, bryg by posuszny naciskom steru i Dick mia pen moliwo kierowania nim, zalenie od kierunku ju cierajcych si fal, ktre czasami wznosiy statek do wysokoci najwyszych kociow, to znw pogray go w niezgbione, zdawao si z pozoru, przepaci. W nocy barometr spad jeszcze bardziej i Dick ju si rzuci, by zwin wszystkie agle, gdy gwatowne uderzenie wiatru porwao je w strzpy. Tym ostatnim zdarzeniem Dick przerazi siju ostatecznie. Przecie ld mg by blisko! W kadej wic chwili teraz mogli wpa na podwodne skay, w ktre, jak wiedzia, obfituj wybrzea Chile i Peru. By zapobiec gronemu niebezpieczestwu, Dick odda ster Tomowi, sam za uda si na przd okrtu i przez lunet pocz bada fale, czy nie dojrzy na nich duej iloci pian, ktre s zawsze zwiastunem podwodnych raf. W tej samej chwili ukaza si na pomocie Negoro niosc ranny posiek skadajcy si, jak zazwyczaj, z herbaty i sucharw. Gdy ju porozdziela pomidzy wszystkich nalene porcje, przystan na moment na przedzie statku, gdzie nie byo ju w tej chwili Dicka, gdy ten uda si wanie na niadanie do kajuty pani Weldon, i zacz bystrym wzrokiem wpatrywa si w dal. W pewnej chwili wycign rk w stron pnocy, w mgach ktrej majaczyy jakbykontury ska, czy te gr dalekich... Nikt jednak nie dojrza tej wycignitej rki Negora, nikt nie zwrci uwagi na jegotriumfujcy umiech. Nikt si nie dowiedzia, co dojrza Portugalczyk w oddali i co go tak bardzo ucieszyo. ------------ [12] Horn skalisty przyldek na jednej z wysp archipelagu Ziemi Ognistej, najdalej napoudnie wysunity punkt Ameryki Pd. ROZDZIA XII Ziemia! Huragan tymczasem szala z nieustajc prdkoci. Wiatr pdzi statek z szybkoci 90 mil na godzin. Podobny wiatrna ldzie jest zdolny do wyrywania z ziemi drzew z korzeniami, do obalania stuletnich dbw, do zrywania dachw z murowanych domw! ... Na Gwadelupie [13] huragan podobny, dnia 23 czerwca 1825 roku, powyrywa z lawet [14] dwudziestoczterofuntowe armaty. Jak bardzo jest wic dramatyczne pooenie drobnego statku znajdujcego si na oceanie w czasie trwania huraganu! Jedynym ratunkiem dla jednostki pywajcej jest wwczas cigy ruch. Dowiadczeni marynarze doskonale zdaj sobie z tego spraw, tote staraj si zawsze wtedy i przed burz , to znaczy: pyn z wiatrem, z szybkoci, o ile tylko jest to moliwe, najwiksz. To moe przynie ocalenie. By statek by do tego zdolny, musi by doskonale zbudowany.Na szczcie Pilgrim by wanie takim statkiem. Jak ju bya mowa, bryg pyn bez agli od pierwszego uderzenia huraganu. Bez wzgldu na to, pyn on i bez nich bardzo szybko. Uciekajcemu przed burz statkowi grozi ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{ P$c !tkc "A #% c $x3 V jednak due niebezpieczestwo. Mianowicie to, e fale pyn szybciej anieli on. Co chwila wic olbrzymie bawany, wysokie jak omiopitrowe domy, uderzaj w ster i,o ile nie wynios statku w gr, zalewaj go. By unikn katastrofy, Dick rozkaza szczelnie pozamyka wszystkie drzwi, okienka kajut, najmniejsze nawet otwory i sam pozosta na pokadzie, rozkazawszy si uprzednio mocno przywiza do kapitaskiej awki. Trzy dni i trzy noce huragan szala bez przerwy. Przez ten czas Dick na jedn choby minut nie opuszcza kapitaskiej budki. Wreszcie rankiem czwartego dnia, prawie nieprzytomny ze zmczenia, poszedna chwil do swej kajuty, eby rozgrza si, osuszy i cho troch odpocz. Czyhajcy od dawna na sposobno Negoro,ukaza si na pokadzie gdy tylko Dick Sandznikn za drzwiami swej kajuty; podszed do starego Toma, zajmujcego w tej chwili miejsce sternika i zacz z nim rozmow, nie zwracajc uwagi na zalewajce fale. W czasie rozmowy wpad niby przypadkiem naToma i razem z nim upad na pokad; gdy za podnosi si, chwyci, niby bezwiednie,za skrzynk z kompasem i wyj zrcznie ukryty tam kawaek elaza. Stary Tom, padajc, gono krzykn z przestrachu. Czujny Dick usysza to i momentalnie zjawi si na pokadzie. Co si stao?? zakrzykn Moe z kompasem zdarzyo si znw jakie nieszczcie?? Stary Tom uspokoi jednak modego kapitana sowami: Nie, nie! Dziki Bogu wszystko jest w porzdku. To tylko fala rzucia na mnie Negora i razem upadlimy na ziemi. Ja zakrzyknem, bo i ja si przelkem, by si busoli nie stao co zego. Negoro wprawdzie przechyli nieco stolik, lecz szybko wrci on do rwnowagi. Gdy Dick to usysza, z zapartym oddechemrzuci si ku kompasowi, lecz na pierwszy rzut oka oceni, e wszystko jest w najlepszym porzdku. To go uspokoio, lecz z surowym wyrazem twarzy zwrci si do Portugalczyka: Po co tu przyszede?? Tak sobie zuchwale odpowiedzia Negoro, wzruszajc ramionami i sdz, e spacer po pokadzie nie jest nikomu zabroniony? Zabraniam ci zblia si do kapitaskiej budki i radz trzyma si jak najdalej od kompasu! Czy mnie zrozumiae, czy syszysz? Sysze, sysz, tylko sucha bynajmniejnie mam zamiaru. Dick milczc wyj rewolwer zza pasa i wymierzy luf w pier pobladego kucharza. Posuchaj mnie, Negoro powiedzia mody chopiec, najzupeniej spokojnie, bez emocji - jeeli jeszcze raz omielisz si w podobny sposb mi odpowiedzie, bdzie to ostatnia chwila twego ycia. Dick nie zdoa dokoczy tych sw, gdy nagle ujrza Portugalczyka na kolanach, u swych ng. Cika do Herkulesa tak bardzo zaciyana ramionach Negora, e a musia uklkn. Kapitanie przemwi olbrzym czy rozkaesz, abym wrzuci do morza tego ndznika? Wstrzymaj si jeszcze, Herkulesie odpowiedzia Dick pamitaj jednak, Negoro, e przy pierwszym zuchwalstwie rozka rzuci ci w fale tak obojtnie, jakby to dotyczyo zdechego psa. Pozwl mu powsta, Herkulesie dokoczy Dick Sand, zwracajc si do olbrzyma. Negoro powsta, a nastpnie odszed bez sowa. Gdy by przy drzwiach swej kuchni,odwrci si i nienawistnym wzrokiem obrzuci Dicka i Herkulesa, szepczc do siebie: Poczekaj smarkaczu i ty, przeklty Murzynie porachujemy si jeszcze ze sob. Dick po odejciu Portugalczyka jeszcze raz jak najstaranniej zbada instrument i z radoci przekona si, e znajduje si on w jak najlepszym stanie. O zajciu z Negoro nie myla duej, niepokj tylko jaki, od woli niezaleny, bezustannie podsuwa mu myl, czy czasem ten ostatni wypadek nie mia jakiego zwizku ze zniszczeniem pierwszego kompasu? Lecz jaki cel mgby mie Negoro w niszczeniu przyrzdw, od ktrych zaleao bezpieczestwo wszystkich osb znajdujcych si na statku, a wic i jego? Tak mwi rozsdek. A jednak niepokj wci targa sercem Dicka. Chcc mie pewno, e nie ma sobie nic dowyrzucenia, Dick Sand postanowi trzyma stale Dinga w budce kapitaskiej. Wtedy Negoro nie odway si do niej zbliy. Na pewno! Jeszcze cztery dni miny w tym samym dusznym niepokoju, potgowanym tym, i sia huraganu nie saba, ale zdarzay si godziny wzgldnego spokoju, w czasie ktrych wiatr przycicha i wygadzao si morze. Po jednej z takich przerw wicher ponownie uderzy z ca si, lecz zmieni nagle kierunek i pdzi zacz Pilgrima ku pnocy. Oddalao to statek od Ameryki, ale Dick nic nie mg na to poradzi nie majc agli by bezsilny. Min i dzie 25 marca, a nadal nie mona byo zauway najmniejszych ladw ldu. Statek pdzi wci naprzd z szybkoci wprost niewiarygodn. C si wic stao ztym niedosigym ldem? ... Czyby Amerykazapada si nagle w morze? Dickowi czasami si zdawao, e straci rozum, e oszaleje! Czyby pyn w zym kierunku? Ale to przecie byo niemoliwe! Kompas najwyraniej wskazywa, i statek cay czas pyn nieprzerwanie na wschd. A pyn tak ju cae dwa miesice! I to z zawrotn chwilami szybkoci. A wic ju od dawna powinien by dotrze do ldu. Jake wic wytumaczy to, e ldu nie byo? Biedny chopiec chwyta si za gow, uwaajc si chwilami za przekltego przezjakiego demona! Istotnie, statkiem kierowa i rzdzi demonza, lecz w ludzkiej postaci. Jeden Negoro,ktry sta wanie w drzwiach swej kajutyi umiecha si szatasko, patrzc na horyzont, by wiadomy tego, z jakiego powodu iga kompasu tak dugo mylnie wskazywaa pnoc. On jeden zna prawd.Wreszcie, 26 marca, z piersi Herkulesa, ktry sta na stray, wydoby si radosny okrzyk Ziemia ! Dick jednym skokiem znalaz si przy nim. Ziemia? ... Gdzie? ... Z ktrej strony? ... Czy si aby nie mylisz? ... Bo ja niczego dojrze nie mog! Lecz Herkules z ca pewnoci wycign rk w kierunku pnocno-wschodnim i powiedzia: Tam, tam jest ziemia! A wic nareszcie! zawoa Dick oddychajc z ulg. W tym samym momencie na pokadzie ukazaa si pani Weldon, ktraniezmiennie zapominaa o tym, e zostao jej zabronione wychodzenie na pomost w czasie trwania huraganu. Gdy usyszaa sowo ziemia a pobladaze wzruszenia. Tak jest, mamy przed sob ld drcym gosem powiedzia Dick. Mody kapitan od razu zda sobie spraw ztego, i upragniona ziemia, od tak dawna oczekiwana, w warunkach, w jakich si do niej zbliali, moga si sta dla nich grobem. Gnany wichrem bryg lecia wprost na ni. Gdy si do tej upragnionej ziemi zbliy c si stanie? ... Po prostu rozbijesi o jej brzeg skalisty. Zjawienie si Negora na pokadzie przerwao te niewesoe myli. Portugalczyk niemiao, skurczony, skierowa swe kroki ku przodowi okrtu, agdy tam si znalaz, zacz uwanie przyglda si ldowi, coraz wyraniej wyaniajcemu si z mgie. Patrzy dugo, a w kocu pokiwa gow,jak czowiek, ktry ju zbada niewiadome,ktry pozna prawd, ktry wie, czego ma si trzyma. Nastpnie wymwi szeptem jak nazw, ktrej nikt, na nieszczcie, nie dosysza i wrci do swej kajuty, nie powiedziawszy ju ani jednego sowa. Upyny dwie godziny. I dziwna rzecz, w ld, ktry powinien by ju zupenie widoczny zacz jakby znika! Nie mogoby duej wtpliwoci. To nie by ld stay, lecz tylko jaka wyspa. Jaka to moga by wyspa? zada sobie Dick pytanie. W pobliu zachodnich brzegw Ameryki wysp adnych przecie nie ma? Chocia jest, prawda! Wyspa Wight-Hoo, tak maa, e tylko na bardzo dokadnych mapach jest zaznaczana. O fakcie tym Dick zawiadomi natychmiast pani Weldon. Ale Dicku zrobia wtedy uwag pani Weldon sam przecie przed tygodniem mwie, e wysp t od dawna ju mamy za sob! Mogem si myli, pani. W jakiej odlegoci znajduje si ta wyspaod amerykaskich wybrzey?? W odlegoci 35 stopni, to znaczy okoo dwch tysicy mil. Boe miosierny! z przestrachem wykrzykna moda kobieta. Wic jestemy jeszcze tak daleko od Ameryki? A tacy pewni bylimy, e dotarlimy nieomal do jej brzegw! Pani odpowiedzia Dick, przesuwajc rk po czole przyznam, e nie rozumiem,co si z nami dzieje. Wprost nie moe mi si to pomieci w gowie, w jaki sposb znajdowa si moemy dopiero koo tej wyspy, jak przeby moglimy tak niewielk cz drogi? ... Jedno jedyne mona znalewytumaczenie tego nieprawdopodobnego faktu, takie mianowicie, e busola le nam wskazywaa kierunek. Lecz i to jest wtpliwe, bo przecie rankami mielimy zawsze soce przed sob, to znaczy, e pynlimy stale w kierunku na wschd, zbaczajc tylko nieco na poudnie. A i to rwnie wzi naley pod uwag, e kompas jest zupenie sprawny. Wic nie rozumiem, pani, nic z tego wszystkiego. Dziki tej wyspie niedawno napotkanej wiemz pewnoci, gdzie si znajdujemy, to znaczy dokd nas burza zapdzia. Bo to bya wyspa Wight-Hoo! Nie czuj si teraz zagubiony w tych nieogarnitych przestrzeniach wielkiego oceanu. Dziki temu, e wysepk t spotkalimy na swej drodze, wiem, e teraz pyniemy w dobrymkierunku i e za jakie dwanacie do pitnastu dni bdziemy ju na pewno w Ameryce, jeeli tylko huragan si uciszy. Huragan jednak szala dalej z niesabnc si. ----------- [13] Gwadelupa kolonia, a obecnie departament zamorski Francji na archipelagu Wysp Podwietrznych, nalecych do Maych Antyli. [14] Laweta (niem. ) podstawa armaty, na ktrej spoczywa lufa, oporopowrotnik orazprzyrzdy celownicze. ROZDZIA XIII U brzegw Na szczcie, w dniu 28 marca sia wiatru sabn zacza tak, e pod wieczr bezmiary morza przyjy normalny swj wygld. Koysanie statku ustao. Gdy tylko pani Weldon to zauwaya, wysza natychmiast na pokad, by zmusi Dicka do udania si na spoczynek. Lecz chopiec, jak prawdziwy kapitan, nie chcia sysze o tym. Co ja mam si wysypia, gdy agli nie mamy jeszcze na rejach? Nie pora myle teraz o spoczynku, lecz raczej gorczkowowzi si do pracy. A zreszt, czuj si zdrw i silny. Ani ja, ani mj m nigdy ci, Dicku, nie zapomnimy twego powicenia. Twa przytomno umysu, roztropno, odwaga i energia, jakiej zoye dowody, potwierdzaj, e jeste ju mczyzn. Tote, jak tylko skoczysz szko wysz, otrzymasz nominacj na kapitana jednego z okrtw Jakuba Weldona. A mwi ci to nie tylko w swoim imieniu, ale i mojego ma. Twarz Dicka zaczerwienia si i zy zabysy w jego oczach. O, pani Weldon zawoa jeste zbyt dobra dla mnie. Dicku odpowiedziaa moda kobieta powanie dotychczas by e dzieckiem przybranym, odtd bdziesz naszym synem,ktry ocali sw matk i swego modszego braciszka. Bo gdyby nie twoje bohaterskie wysiki, huragan zatopiby Pilgrima na pewno. Ja pierwsza uznaj ci za syna i ciskam jako matka. Po tej rozmowie dzielny chopiec uczu si bardzo pokrzepiony, spotgowaa si jego energia i moc ducha. Tote natychmiast wzi si do umieszczania nowych agli na rejach. Cika i trudna to bya praca, lecz pod wieczr Pilgrim znw pyn pod aglami, jak na to pozwala cichy i sprzyjajcy wiatr. Szybko statku zwikszya si znacznie i dochodzia do 15 wzw. Z jak bezmiern radoci stan wtedy Dick u rudla. Jego Pilgrim nie by ju bezwoln igraszk wichru i fal, lecz pynpod aglami we waciwym kierunku. Po paru dniach pogoda jednak znw zmienia si na gorsze. Barometr ponownie zacz opada, a sia wiatru si wzmoga. Lk ogarn Dicka. Czyby los kaza im przetrwa jeszcze jedn burz? Gwatowno wiatru wzmagaa si jednak bardzo powoli, fale rwnie byy o wiele mniejsze. I tak mino par dni. A dnia 6 kwietnia, Herkules, obdarzony z natury wyjtkowo dobrym wzrokiem, zawoa drcym z radoci gosem: Kapitanie, ziemia! Teraz ju Ameryk mamy przed sob na pewno! Dick spojrza. W dali widniao wybrzee, lecz nadspodziewanie paskie, bez ladu gr. By moe, i mgy przysaniay wysoki acuch Andw i z tej przyczyny niebyo jeszcze wida szczytw. Pilgrim pyn wprost ku ldowi, tote rs on w oczach. Wybrzee wbrew nadziejom zdawao si by zupenie pustynne, bez ladu ludzkich osad. Nie byorwnie ani zatoki, ani ujcia rzeki, do ktrej mona by wpyn. Co gorsza, okazao si, i brzeg jest skalisty, poprzedzony licznymi rafami, o ktre z szumem rozbijay si fale. Z przyczyny niewystarczajcej iloci agli, Dick nie mia moliwoci skierowania Pilgrima na pene morze, aby szuka dogodniejszego miejsca do przybicia, zwaszcza, e wiatr z si wci wzrastajc pdzi statek wprost na wybrzee. Nie byo innego wyjcia. Trzeba byo dopyn do ldu. Dick dugo si wpatrywa w cigncy si nieprzerwanie rzd raf i ska wysoko w gr wystrzelajcych z morza, a nastpnie w milczeniu, z pochylon gow, wrci do steru, przy ktrym jego obecno bya ju niezbdna, poniewa Pilgrim by od brzegu nie wicej ni o mil. Pani Weldon, Janek i inni w milczeniu spogldali na niegocinne wybrzee, gdy wtem drgnli wszyscy. To Dingo zacz wy przejmujco. Co to ma znaczy? z przestrachem, instynktownie zniajc gos, zapytaa pani Weldon Dlaczego Dingo tak aonie i dugo wyje, patrzc na ten brzeg? Czyby by on ju tutaj kiedykolwiek? Albo przeczuwa nieszczcie zrobi uwag stary Tom pamita pani, jak wy wchwili odjazdu kapitana Hulla? Zwierzta wicej wiedz od nas i niech nas Bg ma w swej opiece. Pani Weldon, po usyszeniu sw tych uklka i zacza si modli. Dingo wy nieprzerwanie. W tej samej chwili i Negoro ukaza si na pokadzie. Lecz by zupenie inny jak zazwyczaj. Zamiast zuchwalstwa w jego oczach widnianiepokj. By blady, zmieszany; wargi mu dray. Spojrzyj, Tomie szepna pani Weldon do ucha starego Murzyna, ktry najbliej niej si znajdowa. Portugalczyk zdaje si rwnie poznawa ten brzeg. O, gdyby Dingo mg mwi! odpowiedzia rwnie cicho stary Murzyn. Mgby on nam opowiedzie bardzo wiele o tym czowieku. Dingo przesta wy, jakby wyczerpany blem. Ucich, a nastpnie si odwrci, chcc najwidoczniej uda si na swe zwyke legowisko. Wtem oczy nabiegy mu krwi. Wcieky ryk wydar mu si z garda i jak oszalay rzuci si w stron Negora, lecz ten momentalnie znik za drzwiami swej kuchni,od ktrych na szczcie si nie oddala, gdy inaczej rozjuszony pies rozszarpaby go chyba. Podczas tego wydarzenia na przedzie okrtu, Dick w swej budce kapitaskiej wyta wzrok, eby znale jak luk pomidzy rafami, ktra daaby mu moliwo pomylnego dotarcia do brzegu. Lecz rafy wyaniay si z morza jedna po drugiej. Stawao si pewne, e statku nie da si uratowa, naleao wic jedynie myle o tym, aby cho jego pasaerowie zostali ocaleni. Gdy pitnastoletni kapitan podobnie gorzkimimylami zatruwa sw dusz, zbliya si do niego pani Weldon. Wtedy Dick postanowipowiedzie jej wszystko. Nim upynie p godziny, pani, statek wpadnie na te skay i ju na nich pozostanie rozbity. Nam jednak nic zego si nie stanie, poniewa i bez statku zdoamy si atwo wydosta na brzeg. Pilgrima Bg nie pozwoli mi ocali, niestety. Chopcze! Wiem przecie odpowiedziaa penym serdecznoci gosem pani Weldon i uczynie wszystko, co tylko byo moliwe. Nie martw si wic i moe dobry Bg ocali nas jeszcze. Moda kobieta, mwic to, bya bardzo blada i konwulsyjnie przyciskaa Janka do piersi. Poznaa ca groz pooenia, lecz mimo togos miaa spokojny. Nieustraszenie patrzya w oczy niebezpieczestwu, przygotowana na wszystko. A teraz, Dicku odezwaa si po chwili wydaj rozkazy: co mamy robi, by ci nie utrudnia ratunku? Rozkazuj, kapitanie Sand zawoali chrem Murzyni jestemy na mier gotowi, byle tylko uratowa dobr pani i jej synka. Dick z wyjtkow przytomnoci umysu zacz wydawa rozkazy. Przede wszystkim pani Weldon, Janek, kuzyn Benedykt i Noon woyli na siebie kapokowekamizelki, a Herkules mia czuwa nad i ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AA%P/ & +c'4sc(#*)h)Q c*6=bezpieczestwem pani Weldon i Janka. Pozostali Murzyni wszyscy zrczni pywacy, mieli woy pasy dopiero wtedy,gdy statek zbliy si do brzegu i trzeba bdzie skoczy do wody, aby przenie niezbdne rzeczy. Nie upyno p godziny, a wszystko to byo zrobione. I to by czas najwyszy. Zowrbna bowiem linia raf zbliaa si z szalon szybkoci. Szum rozbijajcych si fal ju zagusza sowa komendy, gdy Dick rzuci ostatni rozkaz wyniesienia na pokad kilku beczek ztranem. Tuszcz ten mia uspokoi, w raziepotrzeby, wzburzone fale. Gdy wszystkie przygotowania zostay ju zakoczone, Dick mia znw moliwo zwrcenia baczniejszej uwagi na ster. Pilgrim w tym momencie dopywa wanie do linii raf, o ktre w kadej chwili uderzy mg spd brygu. W ostatniej sekundzie Dick ujrza wski przesmyk pomidzy skaami. Bez chwili namysu skierowa tam statek. Lecz w tymmiejscu morze wprost szalao, zamknite midzy dwiema cianami skalnymi. Rozbi beczki, prdko! wyda rozkaz Dick. Pod ciarem obficie spywajcego tuszczu morze uspokoio si nagle jakby zaklte i bryg, ocierajc si o skay, nie uwiz w nich, lecz jakby je przeskoczy. Jestemy uratowani! zdoaa wymwi pani Weldon, ktrej wzruszenie odebrao oddech i wstrzymao obieg krwi. Statek rozbi si wprawdzie nastpnie o skay nadbrzene, lecz stao si to ju poza lini odmtw i wirw, na spokojnej stosunkowo wodzie, o parset zaledwie krokw od suchego brzegu. Statek by stracony, lecz caa zaoga i pasaerowie wyszli cao z katastrofy. Po 73 dniach podrowania znaleli si oni wreszcie na staym ldzie i gorco zaczli dzikowa Bogu, e ich wyprowadzi z morskich odmtw. ROZDZIA XIV Co dalej? Jakie by nie byo pooenie naszych podrnikw, mogli by wdziczni niebiosomza to, e rozbicie statku miao miejsce tak blisko brzegu, a take, i ld ten by Ameryk, skd prdzej czy pniej bd simogli atwo dosta do San Francisco. Co do Pilgrima , to o jego uratowaniu niemogo by mowy. A zreszt, za par dni roznios go fale, jego kadub by bowiem cakiem strzaskany. Dalszymi losami gromadki, jego opiece powierzonej, Dick nie martwi si zbytnio. Przypuszczalnie znajdowali si oni na wybrzeach Peru, tote zdawao si by pewne, i w krtkim czasie dojd do siedzibludzkich, gdzie znajd pomoc, ktra da im moliwo dalszej podry. Na razie znajdowali si w miejscu zupeniepustynnym. Bya to piaszczysta rwnina, usiana licznymi skalami i pena rozpadlin, wodlegoci paru kilometrw widnia las, a na pnocy, o dwa, trzy kilometry od miejsca katastrofy toczya swe wody jakamaa rzeczka, nad brzegami ktrej rosy nieznane im drzewa, podobne nieco do platanw. Gr nie byo wida, lecz Dick tumaczy to sobie faktem, e las rs na wzniesieniu, a wic zasania gstwin swych drzew acuch grski. Wszdzie nad brzegiem unosiy si stada najrozmaitszego ptactwa, rolinno rwnie bya bardzo bujna i bogata, nigdzienatomiast nie byo wida najmniejszego choby ladu ludzkich siedlisk. Nigdzie supy dymu nie wznosiy si w powietrze, sowem nic nie wskazywao na to, aby ta cz ldu bya zamieszkana. Dick patrzy na to wszystko z wci narastajcym zdumieniem, nie bez trwogi pytajc siebie, dokd to, w jakie miejsce rzuci ich kaprys wichrw i fal? Tego, e nigdzie nie byo ludzkich siedzib, dowodzio rwnie zachowanie si Dinga. Gdyby ludzie znajdowali si w pobliu, pies na pewno daby zna o tym gonym szczekaniem. Dingo natomiast, po wydostaniu si na brzeg, ani razu jeszcze nie wydoby z siebie gosu, biega jedynie na wszystkie strony jak oszalay, jakby w poszukiwaniu czego, czy kogo; to znw z bem opuszczonym zdawa si wszy jakie lady, przy czym chwilami skomla cicho, nieomal niedosyszalnie. Co si temu psu stao, spojrzyj no, Dicku? ze zdziwieniem zapytaa pani Weldon. Mam wraenie, jakby pies ten odnajdywajakie dawne lady. Mona by przypuszcza, e Dingo ju kiedy by tutaj odpowiedzia chopiec, ktry od duszego ju czasu nie spuszcza wzroku z psa. Pies robi zupenie to samo, co Negoro niespodziewanie odezwa si stary Tom, wskazujc rk na pnoc w stron rzeczki niech pan spojrzy, kapitanie, przecie Negoro najwyraniej bada starannie brzeg strumienia, jakby na nim czego szuka. Chyba masz suszno, Tomie odpowiedzia Dick Sand w gbokim zamyleniu. O, gdybymy mogli zna myli tego czowieka! C w tym trudnego, kapitanie? odezwasi Herkules Rozka tylko, a mona by go bez wikszego trudu zmusi do mwienia. Lecz Dick pokrci gow, a nastpnie powiedzia: Nie, nie, Herkulesie, ucieka si do takich czynw nie mamy adnego prawa. Nie mielimy go nawet na statku, a c dopiero tutaj, na ldzie, na ktrym Negoro jest juzupenie swobodny, nie skrpowany adnymi zobowizaniami. Od tej chwili jest wolny i wolno mu robi, co tylko chce. A Portugalczyk zna niewtpliwie to swoje prawa. Gdy tylko wydosta si na brzeg, oddali si natychmiast od reszty rozbitkw, bez jednego sowa usprawiedliwienia, bez zapytania, czy moe odej. Wkrtce przestano o nim myle, zwaszcza, i rozbitkowie mieli waniejsze sprawy na gowie. Przede wszystkim znale naleao jakie schronienie na noc. Pozostanie na brzegu byo niebezpieczne. Ponadto Murzyni zajci byli wyawianiem sprztw, ktre wyrzucay fale z rozbitego Pilgrima . W ten sposb na brzeg dostay si skrzynie z konserwami, zsucharami i innymi zapasami, tak i o ywno troszczy si nie byo potrzeby. Herkules przynis nastpnie par galonw [15] wody z rzeczki. Co za dotyczy schronienia, to maemu Jankowi udao si je znale. Bya to pieczara, przed wiekamiwyobiona przez fale morza. Istotnie grota ta znakomicie nadawaa si na schronienie, bya bardzo obszerna i zupenie sucha. Byo ju pod wieczr, tote wszyscy bardzo szybko znaleli si w grocie, w ktrej Baty z Austynem rozpalili ogie, przyktrym Noon przygotowaa w krtkim czasie gorcy posiek, ktry wszyscy zjedliz wielkim apetytem. W czasie tej zaimprowizowanej wieczerzy przy wejciu do pieczary ukaza si Negoro, ktry mimo samodzielnoci uzna najwidoczniej za korzystne dla siebie wziudzia w posiku przez innych przygotowanym. Sam nie bra udziau w rozmowie, natomiast z uwag przysuchiwa si wszystkiemu, o czym mwiono. Przede wszystkim pani Weldon podzikowaa Dickowi za jego dotychczasowe trudy, mwic, i tylko dziki niemu nie spoczywaj teraz na dnie oceanu, za zakoczya sw przemow sowami: Bye naszym kapitanem na statku, Dicku, bd i teraz naszym nie tylko przywdc, ale i opiekunem, naszym zbawc. Hurra, niech yje nasz wdz i opiekun, kapitan Dick Sand! zawoali jednym gosem Murzyni, powstajc z entuzjazmem ze swych miejsc. A wic mwia dalej pani Weldon -jeste naszym wodzem, Dicku, rozkazuj nam, kieruj i rad, co mamy robi, aby si wydoby z naszego trudnego pooenia. Oczy wszystkich zwrciy si wtedy na poblad twarz modego dowdcy. Nawet Negoro nie spuszcza z niego wzroku. Dick, wzruszony dowodami uznania, po duszej chwili namysu odpowiedzia z wolna: Dzikuj ci, droga, przybrana matko, za zaufanie jakim mnie niezasuenie obdarzasz. I wam dzikuj, przyjaciele moi.Co za dotyczy naszego pooenia, to przede wszystkim zastanowi by si naleao nad tym, gdzie si w obecnej chwili znajdujemy? Ot ja przypuszczam, e statek nasz rozbi si na wybrzeach Peru, lecz zastrzegam si, i jest to mj osobisty sd, ktry moe okaza si bdny. Za te moje przypuszczenia opieram na tym, i nadbrzena linia Peru jest wanie pustynna, niezamieszkaa. Cignie si na bardzo dugiej przestrzeni; dotarcie wic do ludzkich siedzib moe okaza si nie takie atwe. C wic mamy teraz zrobi, jak sobie radzi? zapytaa pani Weldon Nie powinnimy przecie oczekiwa tutaj nadejcia pomocy, ktra moe nigdy nie nadej. Ot to rzek Dick nie moemy tutaj czeka, to znaczy: musimy uda si w podr. I to w podr bardzo uciliw a by moe i bardzo dalek. Musimy si do niej przygotowa. Niezbdne s dla nas zapasy ywnoci, narzdzia, bro. By to wszystko zdoby, musimy raz jeszcze udasi na statek, by zabra ze wszystko, co moe by nam przydatne. Ta rada wydaa si zebranym doskonaa, tote wszyscy Murzyni pod przewodnictwem Dicka, nie baczc na noc, udali si na statek, do ktrego dosta si byo mona such nog. Gdy caa gromadkadostaa si na pokad, od razu przekonaa si, e cz adunku, znajdujcego si na przedzie okrtu, porway ju fale, jednak reszta nie zostaa jeszcze zalana wod i bya w dobrym stanie. Zabrano przede wszystkim bro, wrd ktrej znalazy sidwa dalekonone karabiny, kilka dubeltwekipar rewolwerw. Proch i naboje znajdujce si w kajucie kapitana Hulla, zachoway si w najlepszym stanie. Zabrano wystarczajc ilo ywnoci, troch bielizny i par ciepych pledw dla pani Weldon i jej synka. Wzito potrzebn ilo siekier i dugich myliwskich noy. Gdy ju mieli opuci statek, Dick przypomnia sobie polecenie pani Weldon zabrania z podrcznej szkatuki znajdujcych si tam pienidzy i kosztownoci. Nie znalaz ich jednak. Kto mg zabra zoto i brylanty? Na Murzynw podejrzenie pa nie mogo, z tej choby przyczyny, i ani jeden z nich nie odcza si na moment od reszty. Uczyni to mg jedynie Negoro. Fakt ten do tego stopnia wzburzy Dicka, i chcia ju wyda Herkulesowi rozkaz pochwycenia Portugalczyka, rozwaga jednak nie pozwolia mu tego zrobi. Jeeli Negoro by zodziejem, to przecie nie nosi swego upu przy sobie, lecz na pewno zdy go ju zakopa. Winy nie mona mu wic udowodni. I tak Portugalczykowi kradzie usza na sucho, gdy i pani Weldon zgodzia si z Dickiem, i nie mona oskara nikogo, nie majc w rku dowodw winy. Zreszt Negora kara byoby ju bardzo trudno, poniewa znikn bez ladu i na nocnie powrci. Nazajutrz, po doskonale przespanej nocy, Dick wyszedszy z groty ze smutkiem stwierdzi, e w czasie przypywu fale uniosy Pilgrima w gr, a nastpnie rozbiy go o skay, tak e tylko pywajce po morzu szcztki wiadczyy o niedawnymistnieniu piknego statku. ----------- [15] Galon miara objtoci cia ciekych i sypkich; rwna 4, 546 litra (galon angielski), lub 3, 785 (amerykaski). ROZDZIA XV Mr Harris Gdy byy kapitan Pilgrima przyglda siszcztkom swego brygu, nagle omal go nie przewrci Dingo, ktry z gonym szczekaniem pdzi jak szalony ku rzece. Oho! zawoa Dick. Mamy co nowego. Nie ma wtpliwoci, i przy ujciu tej rzeczki znajduje si czowiek. I nie Negoro, bo pies ujadaby wtedy zajadlej. Trzeba bdzie pj za nim. Hej! ... Baty, Akteonie i Herkulesie zawoa gono, zwracajc si w stron groty wecie bro, mnie rwnie podajcie karabin i chodcie za mn. Dick podszed jeszcze do groty, aby powiedzie pani Weldon z jakiego powodu odchodzi, a nastpnie na czele swego oddziau pospieszy ku rzece, kierujc si gosem Dinga. Gdy doszli, ujrzeli brytana ze zjeon sierci, szczekajcego bezustannie bez specjalnej jednak nienawici. W odlegoci kilkudziesiciu krokw sta jaki czowiek, Europejczyk, lecz niepodobny zupenie do Portugalczyka. Dick zacz przypatrywa si nieznajomemu. Sta on nieruchomo, przestraszony nieco, a nawet mocno zdziwiony widokiem przybyych. W rku mia bro gotow do strzau. Gdy jednak usysza przyjazne okrzyki Dicka i Murzynw, zarzuci bro na rami irwnie przesa kapeluszem znak powitania. By to mczyzna lat okoo czterdziestu, mocno opalony, na jego penej twarzy nie byo ani jednej zmarszczki. Potna ysina wskazywaa, i by to czowiek w sile wieku. Poza tym jego posta charakteryzowaa si si i zrcznoci. Z rudawych wosw Dick wywnioskowa, i by to prawdopodobnie Anglik lub Amerykanin. Gdy nieznajomy zbliy si do Dicka, przemwi pierwszy po angielsku z niezwykle przyjaznym umiechem: Pozdrawiam was na amerykaskiej ziemi i mam nadziej, e jestecie Amerykanami? Tak jest, urodzilimy si w Ameryce odpowiedzia Dick. Jestecie zapewne mieszkacami Ameryki Poudniowej? pyta dalej nieznajomy uprzejmym tonem, jakby przepraszajc za sw ciekawo. Nie, panie, jestemy obywatelami Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej odpowiedzia chopiec. Nazywam si Richard Sand i pochodz z Nowego Jorku. Nieznajomy ucieszy si z tej odpowiedzi i serdecznie wycign do, ktr Dick przyj grzecznie, lecz bez wylewnoci. Musz przyzna, i jest to dla mnie niezwykle mie spotkanie. Kt mgby si spodziewa znale rodaka w takiej pustyni!Zechciej mi opowiedzie, mj mody przyjacielu, co za niezwyke losy sprowadzi ci mogy te pustkowia? W teje chwili ku rozmawiajcym zbliya si pani Weldon, na widok ktrej nieznajomyz galanteri zdj kapelusz, skadajc przybyej gboki ukon. Statek nasz rozbi si o nadbrzene skayi bylimy zmuszeni do wyldowania na tym pustynnym brzegu. Na twarzy nieznajomego odbiy si wyranie uczucia blu i wspczucia, za jego wzrok pobieg w dal, ku morskiemu brzegowi, jakby pragn zobaczy lady katastrofy, o ktrej przed chwil si dowiedzia. Moda kobieta domylia si znaczenia tego spojrzenia i odpowiedziaa na ze smutnymumiechem: Niestety, po naszym statku nie ma ju ladu. Dzisiejszej nocy fale przypywu rozniosy jego szcztki. Wybrzea tej krainy okazay si dla nas bardzo niegocinne. Jej nazw prno staramy si odgadn wtrci zrcznie do rozmowy pytanie Dick Sand. Nieznajomy ze zdziwieniem spojrza na modzieca. Jestecie pastwo na wybrzeach Ameryki Poudniowej. Jak moglicie nie wiedzie o tym? e jestemy w Ameryce, wiedzielimy sami odpowiedzia z ma uraz w gosie Dick przypuszczalimy nawet, e burza wyrzucia nas na brzegi Peru... Czy tak jestistotnie? Niezupenie, mj mody przyjacielu. Peru znajduje si nieco bardziej na pnoc. Znajdujecie si w Boliwii [16]. Czy to moliwe?? zawoa Dick ze zdziwieniem. A nawet w poudniowej Boliwii spokojnymgosem uzupeni dan informacj nieznajomy w pobliu Chile. W takim razie jak si nazywa ta zatoka?? zapyta Dick, rk wskazujc na morze. Nie potrafi ci odpowiedzie, mj mody przyjacielu, a to z tej przyczyny, e po razpierwszy jestem nad brzegami morza w tejokolicy, aczkolwiek rodek kraju znam dosy dobrze. Dick z uwag zacz rozmyla nad sowami nieznajomego. Zgadzay si one w gruncie rzeczy z jego obliczeniami. Zamiast pod 27 lub 35 stopniem szerokoci, znajdowali si pod 25. Drobna to bya omyka. Wtpi w prawd sw obcego mczyzny nie byo najmniejszej przyczyny, tym bardziej, i tumaczyy one w sposb oczywisty pustynno wybrzea. Boliwia w ogle jest krajem bardzo sabo zaludnionym, na poudniu zwaszcza, z powodu swego bardzo niezdrowego klimatu, a take dziki niedostpnoci swych brzegw, usianych rafami i skaami. Po zastanowieniu si nad tymi faktami, Dickzwrci si do nieznajomego z zapytaniem: Sdzc ze sw paskich, jestemy wic bardzo daleko od Limy [17]? Oczywicie. Lima znajduje si do daleko std, na pomocy. Ot , naleaoby i do niejw tym kierunku. I nieznajomy rk wskaza las, dajc do zrozumienia, i przeze wanie wiedzie droga do Limy. Pani Weldon uwanie ledzca kady ruch nieznajomego i waca kade sowo, ze wzgldu na zniknicie Negora, musiaa przyzna, i absolutnie nic nie upowania jej do podejrze. Odpowiedzi nieznajomego byy jasne, proste, szczere, nacechowane nawet pewnyczliwoci. Wybaczy mi pan zechce me niewaciwe, by moe, zapytanie odezwaa si wreszcie lecz mam wraenie, e pan nie jest staym mieszkacem tego kraju? Jestem obywatelem Stanw ZjednoczonychAmeryki Pnocnej, tak samo jak i pastwo.Nazywam si William Harris odpowiedziaHerkules mia czuwa nad i ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AA+Pc,pc-j^ F.& c/4<0<Amerykanin, kaniajc si nisko. Ja za jestem on znanego w San Francisco waciciela statkw, Jakuba Weldona odpowiedziaa moda kobieta uprzejmie, wycigajc ku nieznajomemu sw drobn, nieco opalon do. Od bardzo dawna nie byem ju w swej ojczynie cign dalej rozmow Amerykanin urodziem si w Filadelfii, lecz przed dwudziestu laty przesiedliem si do Boliwii, ze wzgldu na rodzin, ktratutaj si znajduje. I mieszka pan ju tutaj stale? Nie, pani. Mj dom znajduje si o wiele dalej na poudnie, na samej granicy Chile. Wobecnej chwili udaj si w kierunku znajdujcej si na pnocnym wschodzie Atakamy [18]. Czybymy si znajdowali na granicach tej pustyni?? zapyta z niepokojem Dick. Tak jest, mj mody przyjacielu. Rwnina,albo jeeli chcecie tak j nazwa, pustynia Atakama, rozpoczyna si tym lasem, koczysi za acuchem gr, ktre zamykaj horyzont. Jest to okolica bardzo ciekawa, ajednoczenie bardzo mao znana. I pan, panie Harris, sam odbywasz t podr? zainteresowaa si pani Weldon myl, e nie jest to zbyt bezpieczne, z tej choby przyczyny, e samotny czowiekmoe przecie atwo zabdzi. O, ja nie po raz pierwszy bd si znajdowa w tym lesie. Oprcz tego o jakie 200 mil [19] std w kierunku pnocnym znajduje si farma San Felice, naleca do mego brata, do ktrego si udaj w sprawach rodzinnych. Jeeli pastwo zechcieliby przyj mnie do swegotowarzystwa o ile macie zamiar uda si do Limy to moglibymy odby cz drogi razem. Rcz, i bylibycie przyjci przez mego brata jak najgocinniej; ponadto moglibycie uzyska tam pomoc, ktra pozwoliaby wam na odbywanie dalszej podry w warunkach wygodniejszych i gwarantujcych wszelkie bezpieczestwo. Tak bardzo uprzejme zaproszenie chwycio za serce pani Weldon, ktra zacza serdecznie dzikowa. Amerykanin podzikowania te przyj w uprzejmym milczeniu, a chcc zmieni temat rozmowy, zapyta obojtnie: Ci czarni, to niewolnicy pastwa zapewne? W Stanach Zjednoczonych niewolnictwo zostao zniesione. Czyby pan o tym nie wiedzia? z popiechem odpowiedziaa pani Weldon, chcc zatrze przykro, jakpytanie Amerykanina musiao sprawi Herkulesowi i jego towarzyszom. Pan Harris naprzd chodnym okiem spojrza na Murzynw, a nastpnie ozible odpowiedzia: Ach, prawda! ... Zapomniaem, e wojna w1862 roku rozwizaa t spraw na niekorzy biaej rasy! Ale my cigle stoimy w lesie, a przecie mamy tutaj swe apartamenty, do ktrych najuprzejmiej zapraszamy pana z wesoym umiechem odezwaa si pani Weldon. Pan Harris zaproszenie to przyj w milczeniu, dzikujc za nie ukonem. W czasie powrotnej drogi Dick gboko zastanawia si nad propozycj Amerykanina i odbyciem wsplnej podry do farmy San Felice. Udanie si w gb kontynentu, aby w ten sposb dotrze do ludzkich siedzib, byo nieodzowne, lecz podr zapowiadaa si nie najlepiej; wszystko wskazywao, i bdzie ona duga i bardzo uciliwa. Dick waha si, czy wolno mu naraa pani Weldon i jej maego synka na podobne trudy? ... Czy nie lepiej by byo, aeby w podr uda si on sam w towarzystwie jedynie Baty'ego na przykad, pozostawiajc pani Weldon pod opiek starego Toma i potnego Herkulesa?Postanowi te wszystkie wtpliwoci wyjawi nowemu znajomemu i poprosi go orad. Ale pan Harris uspokoi go cakowicie.Istotnie mwi droga do Limy, a naweti do farmy San Felice jest duga i dosy uciliwa, bo przecie przechodzi bdziemy przez puszcz nieomal dziewicz. Pani Weldon moe korzysta z mojego konia, ktrego pozostawiem nad rzeczk, a ktrego oddaj jak najchtniej do dyspozycji mojej rodaczce i jej maemu synkowi. Co za do odlegoci, to idc brzegami rzeczki, przy ktrej si spotkalimy, mielibymy istotnie 200 mil do zrobienia; jeeli jednak pjdziemy wprost przez las, to skrcimy sobie znacznie drog, o poow przynajmniej, tak, i robic po dziesi mil dziennie 16 kilometrw, co nikogo zmczy zbytnio nie moe, dotarlibymy do San Felice po upywie jakiego tygodnia. I jeeli pastwomacie wystarczajce zapasy ywnoci, to moemy miao choby dzi jeszcze wyruszy. Prowiant, ktry ja mam ze sob,wystarczy dla jednego zaledwie czowieka. O, ywnoci mamy dosy i chtnie podzielilibymy si ni z panem w razie potrzeby odpowiedziaa pani Weldon. W takim razie i ta ostatnia trudno ju nie istnieje wesoo powiedzia Amerykanin i moim zdaniem zrobilibymy bardzo dobrze, gdybymy wyruszyli w drog natychmiast, nie tracc czasu. Dick wci mia jednak pewne wtpliwoci. Jako marynarzowi, ciko byo mu rozstawa si z morzem, perspektywa zagbienia si w nieznany las niezbyt mu si umiechaa. Swe wahania wyrazi on w caej serii pyta, z ktrymi zwrci si dopana Harrisa. Niech mi pan zechce powiedzie czy nie byoby rozsdniej, bymy, zapominajc o Limie, udali si brzegami morza do pierwszego lepszego nadmorskiego miasta? Trudnoci podry s wszdzie mniej wicej takie same, droga brzegiem z wielu wzgldw wydaje si mi nie tylko bardziej racjonalna, lecz nade wszystko bezpieczniejsza. Harris, gdy usysza te sowa, nachmurzysi, niczym jednak nie pokaza, e uwagi chopca nie przypadaj mu do gustu, co wyrazio si w jego odpowiedzi. Bardzo moliwe, i suszno byaby po pana stronie, gdyby nie okoliczno, e najblisze portowe miasto znajduje si w odlegoci 600 mil. A czy nie moglibymy tutaj doczeka nadpynicia jakiego statku linii, ktre obsuguj wybrzea Peru, Boliwii i Chile? Niechby to bya choby maa d rybacka.Harris, usyszawszy to pytanie, umiechnsi tylko, a potem odpowiedzia: Czyby pan nie zauway, do jakiego stopnia brzegi tego morza s niegocinne? Wszystkie statki trzymaj si, o ile to moliwe, jak najdalej od nich. A i pan, mj mody przyjacielu, czy spotka cho jeden statek w czasie swej podry? Dick Sand ze smutkiem opuci gow. A wic decyzja zapada rozstrzygna wtpliwoci Dicka pani Weldon przyjmujemy pask pomoc, panie Harris iz gry za ni dzikujemy. Pozwol sobie w takim razie doradzi, bymy wyruszyli w podr jeszcze dzi; w pocztkach kwietnia bowiem rozpoczyna situtaj pora deszczowa, w czasie ktrej podrowanie jest bardzo trudne. W takim razie trzeba zaj si przygotowaniami powiedzia Dick Sand energicznie. Hej, towarzysze zawoa, zwracajc si do Murzynw musimy si przygotowado drogi. Trzeba bdzie zabra wszystkie potrzebne przedmioty oraz zapasy ywnoci, a nastpnie podzieli to wszystkotak, by kady z nas mia co do niesienia. Panie Sand odezwa si Herkules niech mi pan pozwoli, bym ja ponis wszystko. Nie, nie mog si na to zgodzi, poczciwyHerkulesie, byoby to niesprawiedliwe, by jeden z nas tylko ugina si pod nadmiernym ciarem, inni za szli swobodnie. No, tego kolosa nie tak atwo byoby zamczy prac zauway Harris, obrzucajc modego atlet chciwym spojrzeniem drogo zapacono by za ciebiena afrykaskich targach!! Nie jestem na sprzeda odpar mrukliwie Murzyn. Gdy zostao zdecydowane, e zapasw wzi naley tyle tylko, by starczyo ich nadwanacie dni, pani Weldon zaprosia Harrisa na niadanie. Uprzejmie dzikuj za askawe zaproszenie i przyjmuj je chtnie odpowiedzia Amerykanin lecz pozwol mi pastwo, i przedtem przyprowadz tutaj mego konia? Czy pan pozwoli, bym mu towarzyszy? zapyta Dick. Ale z najwiksz przyjemnoci, mj mody przyjacielu. Przy sposobnoci pokaci kierunek, w jakim pynie widziana przez nas rzeczka. Gdy para nowych znajomych udaa si w niedalek drog, pani Weldon popieszya dogroty, aeby pomc Noon w przygotowaniu niadania, ktre pragna uczyni, o ile to moliwe, najwspanialszym. Wydobya najsmakowitsze konserwy i wkrtce zapachgotowanej szynki i aromatycznej kawy w najlepszym gatunku wypeniy ca grot. W tym czasie Harris i Dick zapucili si w las, w ktrym znaleli przywizanego do drzewa konia. W powrotnej drodze Dickowi przysza do gowy myl zada Amerykaninowi pytanie, ktrego ten z pewnoci si nie spodziewa:Niech mi pan wybaczy to pytanie, panie Harris; czy nie spotka pan kiedykolwiek w swych podrach Portugalczyka imieniem Negoro? Negoro? zapyta Amerykanin, z min czowieka kompletnie zaskoczonego. A kt to taki? By on naszym kucharzem na statku powiedzia Dick, nie spuszczajc wzroku znieznajomego uratowa si razem z nami,a nastpnie przepad nie wiadomo gdzie. Moe uton, biedaczysko? dobroduszniezapyta Harris, udajc, e nie zauway badawczego spojrzenia chopca. Nie, nie uton, mog to stwierdzi z ca pewnoci, gdy cay wczorajszy wieczr spdzi on w grocie wraz z nami. Nastpnie znik. Wic pomylaem, e moepan go spotka nad brzegami tej rzeczki. Nie spotkaem nikogo. Jeeli jednak ten wasz kucharz, jak pan przypuszcza, uda si istotnie do lasu, to go moe, bkajcego si, gdzie spotkamy? Moliwe odpowiedzia zamylony Dick, uspokojony widocznie jasnymi odpowiedziami Amerykanina. Ze niadaniem, ktre mwic nawiasem byo wyborne, zaatwiono si bardzo prdko i jeszcze przed poudniem karawanaruszya w drog. ------------ [16] Po klsce w wojnie o Pacyfik, toczonejw latach 1879-84 Boliwia utracia dostp doOceanu Spokojnego, jej nadmorskie prowincje zajo Chile. [17] Lima stolica hiszpaskich posiadocikolonialnych w Ameryce, od 1821 niepodlegego Peru. [18] Atakama pustynia w pnocnym Chile;cignie si miedzy wybrzeem Oceanu Spokojnego a G. Domeyki, grzysta i niebezpieczna. [19] Mila angielska miara dugoci stosowana w Anglii; rwna 1609 m; mila morska rwna 1852, 5 m. ROZDZIA XVI W drodze Nie bez trwogi zagbia si wdz wyprawy w lene ostpy. Jakie smutne przeczucia targay jego sercem. Pani Weldon natomiast, wprost przeciwnie, bya w doskonaym humorze. W ten pogodny standucha wprawiy j dwie udzielone przez Harrisa informacje: po pierwsze, i w okolicach tych nie ma powodu obawia si krajowcw jak rwnie dzikich zwierzt, a po drugie, e w bardzo krtkim czasie dotr wszyscy do miejsc zamieszkaych przez ludzi. Maa gromadka wdrowcw sza w nastpujcej kolejnoci: na czele kroczy Harris, jako przewodnik, w towarzystwie Dicka, obydwaj dobrze uzbrojeni; za nimi podali Baty i Austyn, zbrojni w dubeltwkii noe myliwskie. Za t przedni stra jechaa konno pani Weldon z synkiem, majc przy swym boku z jednej strony starego Toma, za z drugiej wiern Noon. Pochd zamykali: Akteon, z dubeltwk w kadej chwili do strzau gotow, i Herkules, z olbrzymi maczug w doniach irewolwerem za pasem. Wiemy Dingo biega luzem, tak samo kuzyn Benedykt, ktrego nie mona byo zmusi, aby trzyma si porzdku. Z pudekiem na ramieniu, siatk w rku i z pokanej wielkoci lup zawieszon na szyi, ugania si bez wytchnienia za owadami, ktrych obecnie mia pod dostatkiem. Podr bya mczca, w lesie bowiem nie byo ladu drogi, najmniejszej choby cieki. W dodatku panowaa tam niezwykaduchota. Nie prayy wprawdzie promienie soca, lecz z wilgotnego gruntu podnosiy si opary, tak, e wdrowcy nasi byli jak wani. Pan Harris stara si tumaczy, e na otwartych przestrzeniach podrowanie byoby jeszcze bardziej przykre, z powoduwikszego upau. Zdumiewa moga bogata flora [20] okolicy,przez ktr kroczya karawana. Wielka szkoda, i kuzyn Benedykt nie by botanikiem, lecz entomologiem, bo na nieznane owady natrafi jako nie mg, natomiast powanymi odkryciami mgby wzbogaci botanik. Na drodze, po ktrej przechodzi, rs bezmiar drzew, krzewwi rolin, o istnieniu ktrych w podzwrotnikowych lasach Ameryki Poudniowej nikt dotd nie wiedzia! Co prawda, warunki dla bujnej wegetacji byy sprzyjajce. Grunt wszdzie by bardzo wilgotny, miejscami botnisty, przy temperaturze bardzo wysokiej. Podobne warunki s dla rolin idealne. Bardzo liczne strumienie utrudniay podr; niektre z nich byy do tego stopnia gbokie, e naleao je przebywa w brd, a niekiedy woda dochodzia a do koskiego brzucha. Pod wieczr pierwszego dnia podry, grunt zacz by pofadowany i byo widoczne, e podrnicy nasi pi si zaczynali na paskowzgrze. Jednoczenie drzewa nie rosy ju tak gsto, a i rolinno stawaa si stopniowo coraz mniej bogata. Czujn uwag Dicka zaniepokoio, i mimo tak bardzo bujnej i rnorodnej wegetacji, nie napotka w cigu caego dnia ani jednego drzewa kauczukowego, ktrego ojczyzn jest Ameryka Poudniowa... Wiedzc o tym, Dick od dawna obiecywa Jankowi, e drzewa te mu pokae. Chopczyk teraz bezustannie dopomina si o nie; wyobraa sobie bowiem, e wszystkie gumowe zabawki dziecinne, jak lalki czy piki, wisz jak owoce na gaziach! Gdzie s te kauczukowe drzewa, Dicku? pyta ustawicznie. Cierpliwoci, dziecino uspokaja chopczyka Harris bdziesz mia cae sady tych drzew w San Felice i dostaniesz tam nawet przeliczn, jasnobrzow pikogromnej wielkoci! Tymczasem za skosztuj tego oto jabuszka. Mwic to, Harris zerwa z najbliszego drzewa owoc nadzwyczaj soczysty, z wygldu podobny do brzoskwini i poda go Jankowi. Czy nie zaszkodzi mu ten owoc zupenie mi nieznany? z niepokojem zapytaa pani Weldon. Mj m zawsze ostrzega mnie,bym nie prbowaa owocw, ktrych nie znam. Zamiast odpowiedzi, Harris zerwa jeszcze kilka brzoskwi i zajada je zacz z ogromnym apetytem. S to owoce drzewa mangowego powiedzia. I ty zjedz, mamusiu takie jabuszko mwi Janek przekonasz si wtedy, i sone o wiele bardziej soczyste i sodsze, niprawdziwe. Ale ja mimo to chc kauczukowego drzewa, a Dick obieca jeszcze, e mi pokae kolibry. Kiedy je zobacz? Ale wkrtce, wkrtce odpowiedzia, miejc si, Harris w San Felice jest ich bardzo duo. Jeeli jednak pragniesz ujrzeje jak najprdzej, to powinnimy i nieco szybciej ni teraz. Dick puci t uwag mimo uszu. Zastanawia si, dlaczego nie napotkali drzew kauczukowych i dlaczego nie widzieli dotychczas kolibrw, ktrych wlasach Poudniowej Ameryki jest, jak wiadomo, mnstwo. Wdrowcy do zachodu soca przebyli okoo omiu mil bez wikszego zmczenia. By to jednak dopiero pierwszy dzie podry. Na nocleg zatrzymano si pod olbrzymim drzewem mangowym, ktrego potne konary zastpoway dach, mogcy w razie potrzeby osoni od soca lub deszczu oddzia wojska skadajcy si z setki onierzy. Naleaoby, myl, rozpali ognisko odezwaa si pani Weldon nie tylko dlatego, i ogie jest konieczny dla zagotowania wody na herbat, lecz rwniez tego powodu, e chroni od napadu dzikich zwierzt. Obawia si dzikich zwierzt nie mamy powodu, nie ma ich bowiem wcale w tych okolicach rzek Harris, a i herbata jestzbdna, przecie i bez niej jest nam ciepo.Za ogie mgby sprowadzi jakich nieproszonych goci czyli krajowcw, spotkanie z ktrymi nie jest dla nas podane. S to na og rabusie i zodzieje.Powtarzam raz jeszcze m rad: najlepiej bdzie dla nas, gdy przejdziemy przez puszcz zupenie cicho i bez ladw, bez ognia i bez zbytecznych wystrzaw. ---------- [20] Flora rolinno. ROZDZIA XVII Sto mil w dziesi dni Noc mina spokojnie i wszyscy dobrze si wyspali, za wyjtkiem moe Herkulesa i Austyna, ktrzy tej nocy stali na stray. May Janek, gdy tylko si obudzi, zapyta,czyjego przyjaciel, Herkules, poszarpa w nocy lwa, lub zjad na surowo choby wilka? Na nieszczcie, w cigu caej nocyani jeden zwierz nie pojawi si w pobliu obozowiska i biedny olbrzym by tak samo godny, jak i wszyscy pozostali. Tote ochoczo zabrano si do spoywania niadania, po skoczeniu ktrego Harris osioda konia, za pani Weldon zupenie przypadkowo musiaa odegra rol sdziegow sporze, wynikym pomidzy kuzynem Benedyktem a Herkulesem. kules mia czuwa nad i ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AA1Pc2c3cc4,^:5t3 XEntomolog obwini czarnego kolosa o to, i ten ostatni z niewiadomych przyczyn przeszkadza mu z rozmysem w jego pracach, ktre, by moe, uniemiertelniyby jego Benedykta imi.Nie na to pojechaem najpierw do Australii, a nastpnie a do Poudniowej Ameryki, by si tutaj wysypia jedynie i je woa zirytowany. Wobec gniewu kuzyna, pani Weldon zmuszona bya prosi Herkulesa, by ten nieledzi uczonego i pozwala mu na odczanie si od gromadki, byle tylko namitno owcy owadw nie oddalaa go zbytnio od reszty. Okoo godziny sidmej rano wdrowcy byli ju gotowi do podry i natychmiast wyruszyli w drog, idc w tej samej kolejnoci, jak w dniu poprzednim. Upa bytak wielki, jakby podrnicy znajdowali si w pobliu samego rwnika, a nie w strefie umiarkowanej, biorc jeszcze pod uwag, i bya to do wczesna wiosna, a nie upalne lato. Niezmiernie dziwio to Dicka. Las cign si nieprzerwanie. To rwnie dziwio modego wodza. Znajdowa si mielibowiem, jak utrzymywa Harris, w kraju pampasw [21], a te przecie, jak to sobie z opisw podry przypomina, s rozlegymi, porosymi traw rwninami i charakteryzuj si tym, e pozbawione s wody, drzew i kamieni. Latem wygldaj one jak pusty step, w porze deszczowej zamieniaj si w pastwiska porose trawami, ktre dochodz czasami do takiej wysokoci, i mog ukry jedca na koniu.Jake las ten nie by podobny do pampasw!Karawana bezustannie przedzieraa si przez gstwin drzew, a grunt by czciowo botnisty, czciowo kamienisty;w dodatku nawet na wzniesieniach klimat by wilgotny, co w poczeniu z upaem zmieniao las w duszn cieplarni. Przygldajc si temu wszystkiemu Dick zapytywa siebie, czyby przyroda a do tego stopnia moga si zmieni, by by zdoln do stworzenia w krainie pampasw oklimacie umiarkowanym podzwrotnikowej puszczy typowej dla rwnikowych okolic Afryki?? Dick zadawa wiele pyta Harrisowi, na ktre ten zawsze najchtniej odpowiada, bardzo rzeczowo, ujawniajc tym swe wysze wyksztacenie. Masz racj, modziecze mwi przyznaj ci j w peni. Prawdziwe pampasy s takie wanie, jak je sobie wyobraasz. Nasze, boliwijskie pampasy, na rwni ze stepami Patagonii, na og biorc s bardzo podobne do wielkich rwnin Stanw Zjednoczonych, zwanych preriami. Wszystkie stepy, bez wzgldu na to, jak sinazywaj, s do siebie podobne aczkolwiek zdarzaj si i pewne rnice: sawanny na przykad bywaj niekiedy botniste. Lecz tutaj nie jestemy na stepach, czy pampasach, lecz na pustyni Atakama, ktra jest prawie nieznana cywilizowanemu wiatu. Przyznaj, e ja sam jestem zdziwiony ogromem tego lasu i nigdy nie przypuszczaem, by co podobnego mogo si znale na pustyni. Gdybym wiedzia o tym, udabym si do farmy mego brata zwyk drog, ktr niejednokrotnie podrowaem. Lecz ostatecznie nie auj tego, poznaem nowei tak niezwyke okolice, no i miaem szczcie, dziki wyborowi innej drogi, zawrze tak mi znajomo. Wszystko to wypowiedzia Harris gosem umiarkowanym, cichym i spokojnym, jakby wykada w szkole. Jego sowa brzmiay przekonujco. A jednak... nie zdoa rozproszy niewytumaczonego niepokoju, jaki ogarn Dicka. Czy nie obawia si pan zabdzi, bdc po raz pierwszy w yciu w tym lesie? niepewnie odezwa si chopiec, badawczym wzrokiem ogarniajc twarz nieznajomego. Nie lkam si tego odpowiedzia pewnym gosem Amerykanin las jest dla mnie tym samym, czym morze dla eglarza.C z tego, e ten oto las nie jest mi znany? Poznaem olbrzymie przestrzenie innych puszcz, wic i ta nie ma dla mnie tajemnic, czuj si w niej tak, jakbym si znajdowa w swym ogrodzie. Drog wrd lasu rozpoznam zawsze po formie pni drzew, po budowie odyg, po ukadzie lici,po mchach... i po tysicu innych cech, ktredla oka profana [22] s niezrozumiae lub niewidzialne. Tote raz jeszcze mog zapewni ci, mj mody przyjacielu, i ca wasz gromadk doprowadz do farmy mego brata. Te ostatnie sowa wypowiedziane zostay tonem tak penym serdecznoci, e na dusz chopca spyn wielki spokj. Dick za, mimo ziarnka niepokoju, ktre tkwio jeszcze w jego sercu, powiedzia sobie, i nie ma racji nie dowierzajc Harrisowi. Jaki by zreszt mg mie cel wokamywaniu ich? Kolejne pi dni mino zupenie spokojnie, bez najmniejszych przygd. Nie wdrowali wicej jak osiem do dziesiciu mil dziennie, zatrzymywali si na poudniowy odpoczynek, za wieczorem rozkadano si zawsze w jakim staranniej upatrzonym miejscu na nocleg. Zmczenie stopniowo zaczynao si ju przejawia u niektrych, lecz na og stan zdrowia caej gromadki by dobry. Jedynie may Janek coraz czciej zaczyna si nudzi monotoni lenej podry, spospnia i poblad. I cztery nastpne dni miny bez zmiany. Karawana, jeeli tak nazwa mona ma gromadk przyjaci, sza nieprzerwanie na pnoc. Co do tego nie mogo by adnych wtpliwoci, poniewa Dick mia przy sobie kompas, ktry mu si udao zabra z Pilgrima . Jeeli wic Harris niepomyli si w swych obliczeniach, to farmaSan Felice znajdowa si powinna w odlegoci dwudziestu, dwudziestu piciu mil. Za trzy dni mona byo mie nadziej, i podr bdzie skoczona. Byo to konieczne, poniewa ju nie tylko Janek, alei pani Weldon oraz Noon omdlewali ze zmczenia. Tymczasem nic nie wskazywao na blisko ludzkich siedzib. Przeciwnie okolica nabieraa coraz bardziej dzikiego wygldu. Nocami rozlegay si coraz czciej jakie grone ryki. Nawet w dzie, coraz czciejdostrzec mona byo przemykajce pomidzy drzewami zwierzta. Jeszcze wikszy lk wzbudzi dziewitego dnia podry ostry wist w powietrzu, ktry rozleg si z gstwiny, znajdujcej si bardzo blisko miejsca postoju. mija rozpaczliwym gosem krzykna pani Weldon i podskoczya, aby unie w gr Janka. Lecz Harris natychmiast uspokoi przestraszon matk. Ale tu wcale nie ma wy rzek z dobrotliwym umiechem to by cienki bek antylopy. Warto by byo je zobaczy, bo s to przeliczne stworzenia, wtpliwe jednak,aby si to nam udao, poniewa s one bardzo pochliwe i rzucaj si do ucieczki, usyszawszy choby szelest. Dick popieszy ku gstwinie, z ktrej w syk byo sycha, lecz nic tam nie znalaz. Uczyni to z instynktownej potrzeby sprawdzenia sw Amerykanina, do ktregonie mg jako nabra zaufania. Tego samego dnia wdrowcy mieli okazj ujrzenia najrozmaitszych okazw fauny. Jedno z tych spotka byo nawet na tyle udane, e do zwierzt zbliy si byo mona bardziej ni na odlego strzau. Zdarzenie to miao miejsce okoo godziny szstej po poudniu. Pod wieczr w gstwinie lenej, mimo do wczesnej jeszcze godziny, robio si ju mroczno. Gromadka nasza znajdowaa si wtedy na wikszej polance, gdy nagle w odlegoci kilkuset zaledwie krokw, z gstwiny lenejwypady jakie zwierzta, trzy czy cztery sztuki, i bardzo szybko znikny w przeciwlegej cianie drzew. Na ich widok Dick a zakrzykn ze zdziwienia. Ale to yrafy!! zawoa zdumiony. C za nonsens, Dicku! Zastanw si, co mwisz! yrafy w Ameryce? ze zgorszeniem powiedzia Amerykanin To byy strusie, jak moge ich nie pozna! ? Ale stru jest ptakiem i jako taki ma dwie nogi, za ja widziaem najdokadniej, e przebiegajce zwierzta miay po dwie pary ng. Ha! to w takim razie odkrye nowy gatunek strusi... czworononych. Mona ci tego powinszowa woa Harris, miejc si gono. I zechciej mi wierzy cign dalej, ju powanym tonem e to byy strusie. Omylie si, lecz to nie czyni ujmy twemu wzrokowi, podobne omyki bowiem zdarzajsi do czsto najlepszym myliwym nawet. Niech ci Akteon powie, e omyka taka jest moliwa. Mnie take si zdaje, panie Harris rzek Akteon e to byy yrafy, przyznaj jednake, i stwierdzi tego z ca pewnoci nie mona. Stworzenia te biegy zbyt szybko i w bardzo zbitej masie, a w takim przypadku popenienie omyki przy ocenie gatunku jest zawsze moliwe. Harrisumiechn si triumfujco. Omyli ci wzrok, mj mody przyjacielu, w czym zreszt nie ma nic tak bardzo dziwnego ani nieprawdopodobnego. Patrzc z duej odlegoci bowiem, atwo wzi stadko, skadajce si z omiu strusi, za grup czterech yraf. Stworzenia te s tej samej mniej wicej wysokoci i maj tak samo dugie szyje. A zreszt najlepszym dowodem na to, e si mylisz, jest chyba to, e yraf w Ameryce nigdy nie byo, z wyjtkiem ogrodw zoologicznych, oczywicie. Lecz i strusi w Ameryce nie ma rwnie, jak mi si wydaje? Wybacz, mj drogi, e ci musz zaprzeczy. Strusie w Ameryce Poudniowejspotka mona czciej, ni ci si to moe wydawa. Nie mwic ju o specjalnych farmach, w ktrych s one hodowane. S jeszcze dzikie, a nazywane nandu. Suchajc tych wywodw Amerykanina, ktry zdawa si zna jak najdokadniej obyczaje strusi, Dick zacz przypuszcza,e istotnie omyli go wzrok. Zamilk wic i zamyli si gboko. Znw wtpliwoci zakrady si do jego duszy. Koniec podry si zblia. Harris twierdzinawet, i farma jego brata znajduje si w odlegoci nie wikszej, jak pi do siedmiumil. Jutro wieczorem znajdowa si ju bdziemy wszyscy pod dachem mego brata orzek. eby tylko udao nam si dotrze do tej farmy, panie Harris odpowiedziaa z cikim westchnieniem pani Weldon przyznaj, e niecierpliwie oczekuj tej chwili, bo jestem ju bardzo zmczona. Tak, widz to odpowiedzia gosem wspczujcym Amerykanin twarz pani mocno przyblada. Ach, mniejsza o mnie! Ale mj drogi Janek zaczyna nie na arty mnie niepokoi odpowiedziaa drcym gosem biedna matka -jestem pewna, i zachorowa na febr, od trzech dni ma gorczk. Powinno si na t chorob znale skuteczne lekarstwo odezwa si Dick, przysuchujcy si od duszego ju czasu rozmowie Ameryka Poudniowa jest przecie ojczyzn chininy. Tak jest odpowiedzia Harris i w gbi kraju do czsto spotka mona drzewa chinowe, w pobliu brzegw morskich wystpuj o wiele rzadziej. Jestem zreszt przekonany, e i tym lesie znale by je mona, czy s jednak nie wiem, bo dotychczas nie zwracaem na to uwagi. Zreszt uwaam za konieczne uprzedzi, e rozpoznanie ich jest dosy trudne, poniewa rosn one w gszczu innych drzew. Krajowcy rozpoznaj je zazwyczaj wczesn wiosn po ich wonnych kwiatach, bladorowego koloru. Panie Harris, bagam, zechciej teraz zwraca na nie wiksz uwag prosi zacza pani Weldon jeeliby ci si udao znale jedno takie drzewo, powiedz mi o tym. Z ca przyjemnoci, szanowna rodaczko. Lecz zdaje mi si, e jest to zbdne. Po przybyciu do San Felice znajdziesz tam, pani, proszki chininy, ktres o wiele skuteczniejsze, anieli niespreparowana kora drzewa. Ostatni nocleg w lesie by poprzedzony niezwykym odkryciem, jakie zrobi kuzyn Benedykt. W ciszy zupenej, gdy wszyscy bardzo zmczeni od razu uoyli si do snu, rozleg si nagle gony, peen blu krzyk. W jednej chwili wdrowcy zerwali si na nogi. Krzyowa si zaczy pytania. Co si stao?? ... Kto krzykn? Winnym zamieszania okaza si kuzyn Benedykt, ktry przemwi wzburzonym gosem: To ja krzyknem, co mnie bardzo bolenie uksio w twarz. Boe kochany!! ... mija? trwoliwie zawoaa pani Weldon. Jaka tam mija! gniewnie odpowiedzia uczony. Gdziebym ja mg zwraca uwag na jakiego tam paza, na jak nieinteresujc mij! ? Nie, kuzynko, mnieuksi jaki owad, ktrego zapaem i mamwraenie, i jest to owad niezwyky. A wic go pan zgnie i daj nam spa spokojnie gniewnym gosem zawoa Harris. Zgnie... owada? ... ze zgorszeniem zaoponowa uczony. Szanowny pan zapomina, e rozmawia z entomologiem. W dodatku mwiem przecie, e to by musi jaki nadzwyczajny owad, tote cierpliwie doczekam witu, aby mie mono rozpoznania mej zdobyczy. Dick wyj z kieszeni elektryczn latark i powieci ni uczonemu. Boe miosierny zawoa ten wtedy radonie oto jestem wynagrodzony za wszystkie me trudy! Wielkie, nadzwyczajne odkrycie, ktre rozsawi moje imi! Czy wiesz, kuzynko, co za owad mnie uksi? Mucha tse-tse! Czy nie jadowita?? zapytaa moda matka, okrywajc zason twarzyczk swego Janka. Jej ukszenie, rzecz dziwna, nie jest bynajmniej dla ludzi szkodliwe; bywa natomiast czsto miertelne dla zwierzt, nawet dla soni. Ale w takim razie istnienie tej muchy jestznane, jak widz zrobia uwag pani Weldon na czym polega to twoje wielkie odkrycie? Bo dotychczas przypuszczano, i owad tenpleni si wycznie w Afryce. Ja pierwszy w Ameryce go napotkaem! ------------ [21] Pampa, pampasy (hiszp. ) rozlega, zazwyczaj poronita traw rwnina, step charakterystyczny dla Ameryki Pd., zwaszcza Argentyny [22] Profan niewtajemniczony, laik, dyletant. ROZDZIA XVIII To Afryka! Dwunastodniowa podr przez dziewiczy, pozbawiony drg las, w powietrzu dusznym i gorcym, a jednoczenie przesyconym wilgoci, z noclegami pod goym niebem, naziemi przewanie wilgotnej, przy niedostatecznym odywianiu si, skadajcym si z zimnych konserw misnych, sucharw i owocw mangowego drzewa wszystko to, nie mwic ju nic o moralnych cierpieniach, wyczerpao do ostatka kobiet przyzwyczajon do wygd, w jakich ya dotychczas pani Weldon. Podr ta bya tak uciliwa, biorc pod uwag zabjczy klimat, i wyczerpani kracowo ni byli nawet Murzyni, za wyjtkiem Herkulesa, siy ktrego zdawaysi by niewyczerpane. Doskonale czu si rwnie i pan Harris. Dick jedynie si woli trzyma si na nogach. Najgorzej dziao si z maym Jankiem. Dziecko najwidoczniej byo chore. Jego wychuda twarzyczka bya stale rozpalona,za drobnym ciakiem wstrzsay bezustannie ataki febry, z dnia na dzie silniejsze. Wedug zapewnie Amerykanina, mia to by ju dzie ostatni podry. Nadzieja odpoczynku podtrzymywaa wic sterane siy. Nadzieja ta sprawia wanie, i z ostatniego noclegu wyruszono w drog z wyrazami wesela na twarzach. Uwag Dickazwrci fakt, e jedynie Harris nie bra udziau w tej oglnej radoci, lecz pochmurnia coraz bardziej i coraz niechtniej odpowiada na pytania. Nie mniej dziwne byo rwnie i zachowanie sijego konia, ktry kroczy osowiay, jakby nie czu, e zbliaj si do domu. Coraz mocniejsze podejrzenia powstaway w umyle Dicka. Las co prawda rzednia chwilami, lecz nigdzie nie byo najmniejszych ladw, ktre by wskazyway na blisko wikszej farmy. Nie napotkali ani jednej drogi ani cieki, lub uprawnego pola. Nie byo wida nigdzie drzew zrbanych. Wszdzie tylko gucha pustka, bez ladu obecnoci czowieka. Co to wszystko mogo znaczy? Zwrcio to w kocu uwag nawet pani Weldon. Czy pan Harris nie zabdzi aby w lesie?? zapytaa przybranego syna. A Dick nie umia da jej odpowiedzi. Mijay godziny, zbliaa si noc, a w dzikimwygldzie lasu nie zaszy adne zmiany. Zmienio si jedynie zachowywanie Dinga, ktry niespodziewanie zacz ujada wciekle i rwa si ku odlegym zarolom, jakby wyczuwa w nich jakiego swego straszliwego wroga. Tom pierwszy to zauway: Niech pan tylko spojrzy, kapitanie. Dingo, taki spokojny w czasie caej podry przezlas, teraz znw zaczyna szale, jak to byona pokadzie Pilgrima , gdy zobaczy Negora. Dick Sand a si wstrzsn cay, gdy usysza te sowa. Negoro mg i naszymi ladami mwi dalej stary Murzyn a teraz bardziej si do nas zbliy. Nie mamy jednak adnej pewnoci, czy tam jest Negoro, czy te moe jakie dzikie zwierz, ktrego Dingo nienawidzi, a ktrego jednoczenie si obawia? Mona by jednak zrobi prb... Hej, Dingo! ... do nogi zawoa nastpniena psa chod tutaj, mj dobry, wiemy psie! A teraz: Negoro, Negoro! ... bierz go! ... huzia! Ledwo Dingo usysza nienawistne imi, jak nad i ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AA6P c7<c8UU9 c:T*<c;9(oszalay, ze zowrogim naszczekiwaniem, rzuci si w gstwin. No, teraz mamy pewno. Tam, w tej gstwinie, z pewnoci kryje si Negoro, nie inny czowiek lub zwierz. Amerykanin widzia i sysza wszystko, natychmiast te zbliy si do rozmawiajcych. C to za zabaw urzdzilicie sobie z tym psem?? zapyta z najnaiwniejsz min. Ech! nic takiego odpowiedzia stary Tom.Mwilimy tylko psu, e tam, w tych gszczach, znale moe czowieka, z ktrym przyjani si na statku. Ach tak? ! ... Tera? ju przypominam sobie.Mwicie o dawniejszym waszym... kucharzu,jeli si nie myl? I przypuszczacie, i szed on w lad za nami? ... Jest to moliwe, cho mnie osobicie nie wydaje siprawdopodobne. Lecz w takim razie naleaoby moe uda si za Dingiem, bo ten Ne... Negoro? ... bo tak ten Portugalczyk si nazywa? ... moe jest ranny, chory... potrzebuje naszej pomocy? ... O, niech pan si o niego nie martwi odpowiedzia Dick tonem ostrym, cho spokojnym jest to otr skoczony, ktry zawsze i wszdzie da sobie rad. Dingo ostrzeg mnie, e nikczemnik ten kry gdzie blisko. Jestem mu za to bardzo wdziczny, gdy bd mia si teraz na bacznoci. ciemniao si ju, gdy wdrowcy natknli si na lad naprawd zdumiewajcy. Drog, po ktrej szli, przechodzi musiay niedawno potne i rose zwierzta, jak to bez trudu mona byo wywnioskowa ze ladw, jakie pozostawiy. Na wysoko wzrostu czowieka, a nawet i wyej, gazie drzew byy poamane, za trawa zupenie stratowana, wreszcie na botnistym gruncie widniay odciski potnych stp, ktre nie mogy by z pewnoci pozostawione przez zwierzta wrodzaju jaguarw. Spustoszenie podobne uczyni mogy swym przemarszem jedne sonie. Dick zakomunikowa to natychmiast staremuTomowi. Sonie?? Ale soni nie byo nigdy w Ameryce! Wiem o tym doskonale rozdranionym gosem odpowiedzia Dick lecz w takim razie mymy nie widzieli ladw adnych, a gazie tych drzew nie zostay poamane, lecz po prostu nigdy ich nie byo! Nie prbowa nawet pyta Amerykanina o wytumaczenie niezrozumiaego faktu, w jaki sposb sonie znale si mogy w Ameryce Poudniowej? Jak mg otrzymaodpowied? Tak moe, e byy to strusie! Dick ju nie wtpi, i Harris zaofiarowa swe usugi w tym jedynie celu, aeby oddali ich od morskich wybrzey i wcign w gb kraju. Nie pojmowa jedynie, z jakiego powodu mg to robi? Biedny wdz wyprawy zdawa sobie doskonale spraw, e jego odpowiedzialnowzrosa ogromnie wraz ze zwikszeniem si niebezpieczestw. Przyrzeka sobie wicie, i stawi czoo kademu niebezpieczestwu, nie chcia jednak przeraa biednej matki i postanowi nic jej nie mwi. Tote, gdy w pewnej chwili ujrza gromadolbrzymich, ciemnych zwierzt, szybko pdzcych ku przepywajcej rzece, w falach ktrej si pogryy, ju chcia krzykn: hipopotamy lecz powstrzyma si w por i uda, e nic nie widzia. yrafy, mucha tse-tse, sonie, hipopotamy... wszystko to w Ameryce! Czy ja rozum trac? mwi do siebie Dick, ciskajc rkami gow Boe miej lito nade mn!! koczy bagalnym wezwaniem. Chwilami rozwizanie tej zagadki pojawiao mu w gowie, niejednokrotnie na ustach mia jedno okropne sowo, ktrego jednak nie odway si wymwi. Z nikim nie mg si podzieli swymi mylami. Pani Weldon bya zajta chorym synkiem i o niczym innym wiedzie nie chciaa. Niepokj Dicka podziela jedynie stary Tom. P godziny po spotkaniu hipopotamw, Dick, idc na czele caej karawany, ujrza nagle jaki przedmiot byszczcy; schyli si natychmiast i podnis n niezwykego ksztatu, z zaokrglonym ostrzem, oprawiony w ko soniow, bardzo prymitywnej roboty. Milczc, pokaza przedmiot ten Harrisowi i przemwi z naciskiem: Czy to moliwe, aby dzicy krajowcy omielili si podchodzi tak blisko do farmy paskiego brata? Amerykanin zmiesza si. Wie pan, nie pojmuj, jak to si mogo sta, widz, i zboczyem nieco z drogi. Farma musi si znajdowa gdzie blisko, wtpi jednak, bymy dzi zdoali doj do niej. I myl, e moe bycie si pastwo tutaj gdzie rozoyli na nocleg, ja za udam si na poszukiwanie drogi? O nie, panie Harris, lepiej bdzie, bymy si ju teraz nie rozstawali rzek stanowczym tonem Dick Sand i niby przypadkiem oglda zacz swj rewolwer. Zatrzymamy si na nocleg w tej okolicy, pan pozostanie teraz przy karawanie mwi dalej Dick, tonem nie dopuszczajcym sprzeciwu -ja za udam sina poszukiwanie odpowiedniego miejsca. Herkulesie zawoa nastpnie wdz wyprawy pomoesz panu Harrisowi rozsioda konia i opiekuj si nim a do mego powrotu, bo czuje si on dzi nieco zmczony. Nastpnie, wziwszy ze sob Toma, chopiec uda si w dalsz drog z zamiarem znalezienia odpowiedniego miejscana nocleg. Po paru minutach wyszli na ma polank, porodku ktrej wznosi si baobab potnej wielkoci. Ot doskonae miejsce zawoa stary Tom niech pan wraca do naszej karawany,ja za zajm si rozpaleniem ognia dla biednej pani. I z tymi sowami poczciwy Murzyn ruszy w stron drzewa. Gdy jednak zbliy si do niego, cofn si nagle i krzykn przeraony: O, panie Sand! Chod, chod tutaj prdko! Co si stao. Tomie drogi? ! zawoa Dick podbiegajc szybko. Niech pan spojrzy! Krew! ... Krew na ziemii na drzewie. I to ludzka krew, bo oto tutajley odrbana rka, a tutaj topr, najwidoczniej przez oprawcw zapomniany! A tutaj acuch... i kajdany! Cicho, Tomie, na mio Boga, cicho! Nie strasz biednej, sabej kobiety i jej choregodziecka. Boe miosierny! ... jak moesz dopuszcza, by na ziemi dziay si tak okropne i ohydne rzeczy?! Pamitam, dobrze pamitam i przypominam sobie te narzdzia tortur, chocia gdy je widziaem,miaem zaledwie sze lat! Ubiegej nocy pod tym drzewem by postj karawany handlarzy niewolnikw, mog to przysic! Nie moemy duej si udzi, panie Sand! Jestemy w Afryce, krainie niewolnictwa! Dick milcza. Podnis tylko rce w gr gestem najwikszej rozpaczy. Wybrali inne miejsce na odpoczynek, nieco bardziej odlege. Noon, jak zwykle, przygotowywaa posiek. Nikt si niczego nie domyla. Jedynie Dingo wy bezustanniei nie mona go byo niczym uspokoi. Pani Weldon nie tkna poywienia, wpatrujc si w swego chorego synka, rozpalonego gorczk. Okoo pnocy w oddali da si sysze potny ryk. Dick zerwa si na nogi i wzrok jego pad na Dinga, ktry tak miay zawsze dra teraz i tuli mu si do ng. Co to takiego, Tomie? zapyta chopiec. To jest ryk lwa, panie! Dickowi pociemniao w oczach, spojrza na pani Weldon i z karabinem gotowym do strzau rzuci si naprzd. Lecz krl zwierzt oddali si widocznie, gdy jego ryk ju si wicej nie powtrzy. Wtedy Dick, nie mogc ju duej zapanowa nad sob, zarzuci karabin na plecy, zza pasa wydoby rewolwer i skoczy do miejsca, na ktrym spoczywa Harris. Lecz Amerykanin znikn. Nikczemnik osign swj cel. Gromadka wdrowcw zostaa wcignita w gb dziewiczego lasu, bez adnej pomocy i bez przewodnika. Koniec czci pierwszej CZʌ DRUGA ROZDZIA I Handel niewolnikami Kady czowiek jest w stanie oceni, jaka ohyda mieci si w okreleniu: handel niewolnikami . W teorii, nikczemna dziaalno handlarzy tego rodzaju, habica ca ludzko, bya zabroniona ju w pocztkach tego stulecia, w praktycejednak istniaa take u koca XIX wieku [23]. Handel Murzynami przenikn do Europy w XV wieku, w warunkach nastpujcych: Po wygnaniu Maurw z Hiszpanii, ruchliwe i przedsibiorcze plemiona muzumaskie schroniy si na wybrzea Afryki pnocnej, przedostawszy si tam przez przesmyk Gibraltarski. Portugalczycy, do ktrych wtedy Afryka Pnocna naleaa, z zaciekoci tpi zaczli nieszczliwych uchodcw, pewna ilo zbiegw zostaa pochwycona i odstawiona do Portugalii w charakterze niewolnikw. I to si stao pocztkiem tegoohydnego handlu. Maurowie byli wic pierwszymi niewolnikamiw chrzecijaskiej Europie. Bogate rodziny pochwyconych proponoway czsto okup za wyzwolenie swych krewnych, lecz propozycje te byy przewanie odrzucane. Portugalczycy bowiem w owych czasach mieli, dziki koloniom, dosy zota, brakowao im natomiast rk do pracy. Wtedy Maurowie wystpili z propozycjami innego rodzaju; ofiarowywa zaczli dwchMurzynw za jednego muzumanina. Ta propozycja zostaa przyjta o wiele chtniej. Wymiana ta przeobrazia si nastpnie w handel nieszczsnymi Murzynami. Ohydny proceder osign szczyt swego rozwoju w wieku XVI. Sprzyjao mu barbarzystwo owych czasw. Wszystkie wczesne pastwa cywilizowanej Europy nie tylko nie stawiay mu najmniejszych przeszkd, lecz przeciwnie popieray go w trosce o rozwj swych zamorskich kolonii, ktre bez pracy czarnych rk nie mogyby si ju obej. Tote przywz niewolnikw by prowadzonyna wielk skal, stajc si rdem ogromnych bogactw, przypadajcych nie tylko jednostkom, ale i caym narodom. Murzyni w Afryce byli tani, a handel nimi dawa do 100%zysku. W rasie biaej, na szczcie, nie zamar jednak cakowicie wstyd, tote bez wzglduna korzyci przeciwko handlowi budzi si zacz w szlachetniejszych duszach sprzeciw i coraz goniej opinia domaga si zacza, aby rzdy ogosiy prawo, znoszce niewolnictwo. Inicjatywa tego ruchu pochodzia od kwakrw [24]. W 1751 roku wysali oni do swego rzdu zbiorowe danie zakazu handlu niewolnikami. Stany Ameryki Pnocnej: Wirginia, Kentucky, Pensylwania iMassachusetts pierwsze usuchay ich gosu, wyzwalajc jednoczenie z niewoli tych wszystkich, ktrzy si w niej znajdowali. Ruch abolicjonistyczny szerzy si zacz coraz bardziej, przeby Atlantyki dotar do Europy, przy czym w Anglii i weFrancji pozyska od razu bardzo licznych zwolennikw. Niech raczej przepadn kolonie, ni miayby by deptane sprawiedliwo i suszno woano. Wzniose to haso obiego stary wiat i mimo sprzeciww wywiera zaczo coraz silniejsz presj na rzdy poszczeglnych pastw. W rezultacie Anglia zniosa handel niewolnikami w swych koloniach w 1807 r. , a Francja w 1814 r. Jednake traktat, jaki te dwa wielkie mocarstwa zawary pomidzy sob w tej sprawie, istnia pocztkowo tylko na papierze. Handlarze, bez wzgldu na jego istnienie, uwijali si po morzach, dowoc do wszystkich portw Ameryki, Azji i Australii swj adunek hebanu . Koniecznym si stao rozpoczcie akcji, ktra w sposb skuteczny nakazaaby poszanowanie prawa.I oto Stany Zjednoczone w 1820 roku, uznay handel niewolnikami za rozbj morski. Za ich przykadem w roku 1823, posza rwnie Anglia, ogaszajc, i kadypochwycony na zajmowaniu si handlem niewolnikami, bdzie karany mierci. W lad za prawami poszy i czyny. Okrty wojenne Ameryki Pnocnej, Wielkiej Brytanii i Francji bardzo wytrwale ciga zaczy statki przewoce Murzynw. Stany Poudniowe Ameryki, a take Hiszpania i Portugalia, nie uznay zniesienia niewolnictwa; wywz hebanu do Ameryki Poudniowej oraz kolonii portugalskich i hiszpaskich nie ustawa. Te trzy pastwa bez zmiany prowadziy dalej handel niewolnikami zupenie otwarcie, a statki niewolnicze pynce pod ich banderami miay pen swobod krenia po morzach. Poza tym nowe prawa dotyczce niewolnictwa nie mogy obowizywa wstecz. Nie wolno byo handlowa niewolnikami, nie wolno byo rwnie nowych kupowa, lecz dawniejsi nie odzyskali wolnoci. Dopiero gdy Anglia dekretem z 14 maja 1833 roku wyzwolia wszystkich niewolnikw w swych koloniach,przeszo szedziesit tysicy osb odzyskao swobod. W pitnacie lat potem,w 1848 roku, podobne prawo uchwalia dla swych kolonii Francja, co dao wolno dwustu szedziesiciu tysicom nieszcznikw. W 1859 roku rozpocza si bratobjcza wojna [25] midzy stanami pnocnymi a poudniowymi Ameryki, ktra zakoczya si triumfem sprawiedliwoci, bowiem po zwycistwie Unii w caej Ameryce Pnocnej niewolnictwo zostao zniesione. Po tej wojnie handel niewolnikami mg by prowadzony jedynie tajnie, dla zaspokojeniapotrzeb kolonii hiszpaskich i portugalskich,a take pastw muzumaskich: Maroka, Turcji i Zanzibaru. W Brazylii niewolnicy nie odzyskali jeszcze wtedy wolnoci, jednak wwz ich by ju zakazany. Mimo zniesienia niewolnictwa na caym niemal wiecie, w samej Afryce owy na ludzi trway nadal z niesabnc si. Plemiona bez wytchnienia walczyy midzy sob, aby tylko mie mono dostawienia na targowiska potrzebnej iloci towaru. Nierzadko cae szczepy szy w niewol. Karawany niewolnikw wdroway z Afryki Centralnej w dwch przeciwlegych kierunkach: na zachd, ku portugalskiej Angoli i na wschd, ku Mozambikowi, skd nieszczliwi Murzyni byli transportowani dalej, do pastw muzumaskich. A teraz, gdy czytelnicy nasi znaj ca groz tego procederu mog sobie wyobrazi, jak przeraajce byy wypowiedziane przez starego Toma sowa: Jestemy w Afryce, krainie niewolnictwa!Nieszczliwy chopiec od razu zda sobie spraw, jak straszne niebezpieczestwo grozi wszystkim tym, ktrzy byli pod jego opiek, bez wzgldu na to, w jakim punkcie czarnego kontynentu si znajdowali. Dick na razie wiedzia jedynie to, e Pilgrim si rozbi na zachodnich wybrzeach Afryki a to pogarszao bardzo ich pooenie, poniewa najprawdopodobniej znajdowali si teraz gdzie w pobliu Angoli, dokd zmierza wikszo niewolniczych karawan. Mody kapitan nie myli si w swych przypuszczeniach. Zy los rzuci go istotniewraz z ca gromadk w t zowrog cz Afryki, ktr w par lat pniej przeszed Stanley. Kraina ta, w chwili opowiadanej przez nas historii, bya biaymabsolutnie nieznana; zbadano jedynie okolicenadbrzenych miast: Bengueli na poudniu i Luandy na pnocy, obydwu nalecych do Portugalii. W gb kraju natomiast nikt wtedy nie odwayby si zapuci. Klimat zabjczy, bonazbyt gorcy, a jednoczenie wilgotny; tubylcy dzicy i okrutni, niekiedy ludoercy; wojny staczane przez rne plemiona, dzikie zwierzta oto trudnoci, na ktre naraa si kady, kto mia odwag przedrze si w gb Angoli, tej najbardziej dzikiej prowincji Afryki. Na poznanie tych ziem pierwszy odway si w 1816 roku angielski podrnik Tuckey,ktry zbada ujcie rzeki Kongo i dotar dowodospadw Jellala, lecz nieomal wszyscy uczestnicy tej wyprawy przypacili yciem sw odwag. Trzydzieci siedem lat pniej w r. 1853, synny Livingstone przeszed Afryk od Przyldka Dobrej Nadziei, a do grnego biegu Zambezi, skd skierowa si on na pnocny wschd, do Konga. 31 maja 1854 roku dotar do Luandy, a zatem on pierwszy utorowa drog ku nieznanym miejscom Angoli. W epoce, gdy Pilgrim rozbi si na wybrzeach Afryki, Angola bya jeszcze zupenie nieznana. Wiedziano o niej tylko tyle, i bya ona gwnym punktem handlu niewolnikami. Najwikszymi targowiskami byy miejscowoci: Bije, Cassinga i Kassande. W taki kraj, o sto mil od morskiego brzegu,wcignity zosta podstpem Dick wraz z kobiet, jej chorym dzieckiem i z towarzyszcymi Murzynami, co byo wyzwaniem dla chciwych takiej zdobyczy handlarzy niewolnikw. Dick Sand o krainie tej wiedzia bardzo niewiele, tyle zaledwie, ile si wiedziao o niej z relacji misjonarzy oraz opowiada kupcw portugalskich, ktrzy kryli pomidzy Luand, a pooonym nad KongiemSan Salvador. Lecz wszystkie te wiadomocibyy takie, e jedynie potgowa mogy lk.Tylko rka Opatrznoci moga wyprowadzi gromadk przyjaci z tej puszczy afrykaskiej, podobnej do paszczy lwa. ------------ [23] W czasie pisania tej ksiki przez Verne 'a, w roku 1878, handel niewolnikami by jeszcze dozwolony w kilku krajach, np. na Kubie i w Brazylii. [24] Kwakrzy kwakrowie, protestancka sekta o tendencjach filantropijnych zaoona w poowie XVIII wieku przez G. wistne imi, jak nad i ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AA<P< = c>~.c?ic@,cA;VFoxa w Anglii, rozpowszechniona w AmerycePnocnej. [25] Wojna secesyjna wojna domowa przemysowych stanw pnocy USA z plantatorsko-niewolniczymi stanami poudnia, toczona w latach 1861-1865; zakoczya si klsk Konfederacji Poudnia, powrotem zbuntowanych stanw do Unii i zniesieniem niewolnictwa. ROZDZIA II Harris i Negoro Na drugi dzie po uczynionym przez naszego modego bohatera odkryciu, w odlegoci trzech mil od postoju miao miejsce spotkanie dwch ludzi. Byli to Harris i Negoro, starzy przyjaciele, ktrzy spotkali si niedawno na wybrzeu najzupeniej przypadkiem. Przed laty zbliyo ich do siebie wsplne rzemioso handel niewolnikami. Spotkanie nastpio bardzo niedawno i para przyjaci spoczywaa teraz w cieniu olbrzymiego drzewa bananowego, nad brzegami niewielkiego strumyka, w papirusowych zarolach, ktre chroniy ichprzed spojrzeniami ciekawych oczu. Rozmowa toczya si o wypadkach ostatniejnocy. Czy istotnie nie moge wcign dalej wgb ldu tego zarozumiaego smarkacza kapitana Sanda , jak go nazywaj te gupie czarnuchy? mwi Negoro zacigajc si papierosem. Harris pokrci gow. Wierz mi, przyjacielu, e stao si to niemoliwe. Nie tak to znw atwo wyprowadzi w pole tego podejrzliwego wyrostka odpowiedzia Harris. Mog ci zapewni, i bystrymi oczyma ledzi on zacz kady mj krok, way kade moje sowo. W ostatnich czterech dniach jego domysy zaczy si stopniowo przeradza w pewno, tak e w kocu musiaem myle o wasnym bezpieczestwie. A doda musz, i mokosten dobrze wada kad broni i bez chwili wahania by gotw poczstowa mnie kul zrewolweru. Wielka szkoda, e nie poszli choby tylko ze sto mil dalej; wtedy mielibymy ich w rkach. Dua to byaby dla nas strata, gdyby uciekli na wybrzee, nie mwic ju nic o tym, e ja mam swoje prywatne z tym kapitanem porachunki. Przecie i tak wymkn si nie zdoaj odpowiedzia Harris wzruszajc ramionami i wierz, e bdziesz mia jeszcze sposobno wyrwnania naszych rachunkw i to z procentami. Dla mnie za pozostawanie w pobliu rewolweru tego nie liczcego si z niczym chopca stawao si z kad chwil coraz bardziej niebezpieczne. Ju ci mwiem, jak to byo z ow much tse- tse, z yrafami, z hipopotamami, ladem soni. A soni przecie nie tak wiele spotka mona w Ameryce! Jakby na zo, ten stary Murzynodnalaz kajdany i acuchy niewolnikw, anawet jak odrban rk. A jakby tego jeszcze byo mao, w gstwinie rozleg sipotny ryk lwa. No, nic tu ju teraz po mnie powiedziaem sobie wtedy wskoczyem chykiem na konia i uciekem.Doskonale sobie zdaj z tego spraw odpowiedzia Negoro e twoje pooenie byo bardzo trudne. Niemniej powtarzam, bo jest to zupenie inna sprawa, i byoby o wiele lepiej, gdyby ten przyszy nasz up znajdowa si jeszcze dalej od morskiego brzegu. Zrobiem wszystko, co mogem, a nawet...moe wicej ni mogem odpowiedzia Harris gniewnym ju nieco tonem mwmy teraz o czym innym. Powiem ci wic przedewszystkim, i byo to bardzo mdre z twejstrony, e trzymae si w naleytej odlegoci od karawany. Mimo to tw obecno wyczuo to obrzyde psisko, ktre czuje specjaln jak do ciebie antypati. Powiedz mi, prosz, c ty zrobie temu psu? Jak dotychczas, jeszcze nic, niedugo jednak bdzie on mia kul z mego karabinuwe bie! zasycza Portugalczyk. Harris rozemia si gono. W kadym razie doradzabym ci ostrono. Dick Sand bowiem nie bdzie rwnie ociga si z posaniem ci kuli. A strzela tak, e niech go diabli wezm. W ogle przyzna musz, e to dzielny chopiec. Nie naleaoby go zbytnio lekceway. No, jaki on tam jest, taki jest! Drogo mi zapaci za wszystkie zniewagi, jakie znosimusiaem od niego, gdy byem na statku powiedzia Portugalczyk przez zby, bysnwszy dziko oczyma. Wybornie! zawoa Harris Widz, e mj stary przyjaciel nic a nic si nie zmieni. Podre po cywilizowanych krajachnie zmikczyy ci serca, nie przeobraziy w sentymentaln bab! Negoro przyj w milczeniu te sowa. Harris zmieni temat. Powiedz mi, przyjacielu, gdzie ty si obracae przez ten czas? Gdym ci spotka tak niespodziewanie przy ujciu Lungi, zaledwie miae tyle czasu, by mi poleci swych byych towarzyszy, z prob, bym ich wcign, o ile to moliwe,jak najdalej w gb kraju, zapewniajc przy tym, e znajduj si oni w Boliwii. Nicsi nie dowiedziaem wtedy o twych przygodach w czasie ostatnich dwch lat. Dwa lata za w naszym penym przygd yciu to szmat czasu. Pamitam, e pewnego piknego poranku opucie nas, podjwszy si przewodnictwa karawanie niewolnikw, na rachunek starego Alveza, dla ktrego obydwaj pracowalimy przez pi lat z gr. Niespodziewanie dla wszystkich opucie wtedy Cassing, nie mwic nikomu sowa o swym zamiarze i odtd wszelki such o tobie zagin. Przyznaj si szczerze do obaw, e spotka si z jak angielsk fregat, albo te, e mia jakie nieprzyjemnoci z moimi rodakami... Sowem, baem si, czy ci czasem mwic szczerze nie powieszono!! Byem tego bliski, mj drogi Harrisie, i z najwikszym trudem udao mi si wykrci od stryczka. No, moesz by spokojny, mj miy Negoro, bo przecie, jak to mwi: co si odwlecze, to nie uciecze. Dzikuj za yczenia i wzajemnie je skadam. C? ... ja jestem zawsze na to przygotowany z icie angielsk flegm odpowiedzia Amerykanin. Szubienica jest ryzykiem naszego zawodu, z ktrym trzebasi pogodzi. Ci, ktrzy pragn umiera w ku, niechaj w domu siedz. Ale opowiedz, jak to z tob byo? Wic ci pochwyci wojenny statek? Zgade, bracie. Angielski, czy francuski? Stokro gorzej!! Portugalski. Oczywicie, musiao si to sta przed wyadunkiem? uszczypliwie zapyta Harris. Nie po chwili lekkiego wahania odpowiedzia Negoro pozbylimy si ju wtedy naszych Murzynw. Na nieszczcie iPortugalczycy ju zaczynaj krci nosem na nasze przedsibiorstwo i troszczy si omiano uczciwych kupcw. Ani sysze ju nie chc o handlu, z ktrego cignli zyski przez tyle wiekw, i ktry by rdem ichbogactw. Zwchali pismo nosem, zwaszcza, e kto mnie zadenuncjowa, byem ledzony ju od dawna, no i skorzystali z okazji, by mnie pochwyci w swe apy. I c? Zostae oddany pod sd? Gdyby tylko to!! Skazali mnie na doywotnie cikie roboty w Luandzie! Niech to diabli wezm! Surowy wyrok. Bygalernikiem przykutym do kuli, dla nas, ktrzy do wolnoci jestemy przyzwyczajeni... to gorsze ni mier! Przysigam, i wolabym mier, anieli doywotni niewol. Ech, bracie! Z szubienicy si nie urwiesz,a z galer mona uciec. Co ty uczynie domyli si Harris. Jak widzisz. Byem tam zaledwie przez dwa tygodnie. Udao mi si nie tylko wydosta na wolno, lecz jeszcze zakrasi pod pokad amerykaskiego okrtu, pyncego do Auckland w Nowej Zelandii. Wcisnem si na nim midzy beczk wody a skrzyni sucharw; w ten sposb miaemco je w trakcie caej podry. Podrowaem, jak to ju sam zauwaye,najzupeniej jak krlowie: incognito [26]. Nie pacc nikomu za przejazd ze miechem doda Harris no, musz ci przyzna, i jeste troch bezceremonialny, mj drogi przyjacielu. Bilet bezpatny zdarza si do czsto, lecz zasiada nie proszony do stou, to ju jest, wybacz... Negoro znw si nachmurzy. No, co tam mwi o tych nieprzyjemnociach podry mwi dalej Harris, widzc niezadowolenie na twarzy przyjaciela tak czy owak jechae, osigne swj cel, jakim byo wydostaniesi z Luandy. Powiedz mi lepiej, co porabiae w Nowej Zelandii i jak porzucie t gocinn ziemi Maorysw? Czy powracae w ten sam sposb, jak std wyjechae? Tego by jeszcze brakowao! odpowiedzia z grymasem Negoro. Kady uczciwy czowiek kocha swj fach, wic i ja nie spaem i nie jadem, mylc o tym tylko, jakby si wydosta z kraju, w ktrym nie handluje si hebanem . Marzeniem moim byo wrci do Afryki. Rozumiem ci doskonale z oywieniem potakn Harris w tym zawodzie trzyma nas zamiowanie, a take korzyci wcale nie do pogardzenia! Twoja ch powrotu do Afryki jest wic najzupeniej zrozumiaa. Opowiadaj dalej. Przez ptora roku... rozpocz sw opowie Negoro i nagle urwa. Harrisie wyszepta po chwili nie syszae szelestu w papirusach?? Tak jakby... szeptem rwnie odpowiedzia Harris, chwytajc za bro. Przez par minut obaj przyjaciele nasuchiwali z uwag, lecz wreszcie Amerykanin opuci bro ze sowami: Przesyszelimy si. To tylko wiatr. Opowiadaj wic dalej swe ciekawe przygody. Gdy skoczysz z przeszoci, atwiej bdzie snu plany na przyszo. Uspokojeni, z powrotem zajli swe dawne miejsca pod bananowcem. Przez ptora roku tukem si jak ryba na lodzie w tym przekltym Auckland. Jednego piastra nie miaem przy duszy. Wic z koniecznoci musiaem si najmowado najciszych prac. Prbowaem wszystkiego! Nawet uczciwoci?? z naiwn min zapyta Amerykanin. Musiaem by tam uczciwym, mj przyjacielu przyzna z przykroci w gosie rozalony Negoro. Oj, biedaku! le wic byo tam z tob! Nie najlepiej. Czyhaem jedynie na sposobno, aby si wydosta z tego pieka, w ktrym trzeba byo pracowa uczciwie! Wreszcie okazja nadesza. Do Auckland zawin Pilgrim . Mwisz o tym samym brygu, ktry rozbisi u brzegw Angoli? Tak jest. Wraca na nim miaa do ma, znajdujcego si w San Francisco, ona bogatego waciciela statkw, pani Weldon, ta sama, ktr miae szczcie pozna. Na statku oprcz kapitana by jeszcze jegopomocnik, w niedouczony mdrek Dick Sand. Wiesz dobrze, e jestem nie najgorszym marynarzem, niejednokrotnie przecie przyjmowaem na siebie obowizkiszypra statkw z hebanem . Poszedem wic do kapitana Pilgrima i zaofiarowaem mu swe usugi, mwic, i gotw jestem przyj wszelkie obowizki. Wakowaa akurat posada kucharza i szczliwie zostaem przyjty. Tak oto znalazem si na pokadzie Pilgrima . Wytumacz mi przerwa Harris -jakim cudem statek, ktry pyn, wedug opowieci Dicka Sanda, do Ameryki, znalaz si na wybrzeach Angoli, ktra ley w Afryce? Tak... odpowiedzia z uczuciem zadowolenia i dumy Negoro cud ten zdarzy si dziki mej pomysowoci, memu geniuszowi. Jak to si stao? ... Tego Dick Sand nie odgadnie nigdy i nigdy si o tym nie dowie. Wiedziaem, i Pilgrim pyn do Valparaiso. Ot tam wanie miaem zamiar wysi, w nadziei, i stamtd ju atwiej mi bdzie dosta si doAfryki zachodniej. W drodze jednak zaszy dwa niezwyke przypadki. Naprzd na pokad dostao si piciu Murzynw wraz zDingiem, rozbitkw z innego statku, a nastpnie kapitan Pilgrima , Hull, zatonwraz z ca zaog w czasie polowania na wieloryby. Wtedy na statku pozostao jedynie dwch ludzi, znajcych si na egludze: niedorostek Dick Sand i kucharz okrtowy, a twj uniony suga. Teraz ju wszystko rozumiem!! Oczywicie obje dowdztwo? ... Mylaem o tym pocztkowo... nie dowierzali mi jednak. A na pokadzie znajdowao si piciu rosych i silnych Murzynw... Pojmujesz wic... Nie byli to, niestety, niewolnicy, lecz ludzie wolni, znajcy swe prawa i bd co bd kulturalni, gdy urodzeni w Ameryce, z wyjtkiem starego Toma. O nakazaniu im posuszestwa wbrew ich woli nie mogem marzy. Zrezygnowaem wic z zamiaru objcia dowdztwa i pozostaem na stanowisku kucharza, nie zdradzajc si z tym, i z rzemiosem marynarza jestem nienajgorzej zaznajomiony. A wic zwyky przypadek sprawi, i Pilgrim znalaz si u afrykaskich wybrzey?? Bynajmniej, przyjacielu, nie ma adnych przypadkw jak powiedzia Darwin s tylko takie lub inne okolicznoci, ktre majwpyw na bieg zdarze . Caa sztuka polega wic na tym, by nimi kierowa. Przypadkiem byo to jedynie, i ci tu spotkaem natychmiast po katastrofie Pilgrima , jednak statek znalaz si wanie tutaj dziki mej woli, ktra z ukrycia wpywaa na bieg wypadkw. Wykorzystaem to mianowicie, e twj mody przyjaciel by zdolny do kierowania statkiem jedynie dziki busoli. O kierowaniu wedug gwiazd nie mia najmniejszego pojcia. Ot pewnego piknego poranka jeden z kompasw stuk si przypadkowo,za drugi pewnej nocy zosta poprawiony , przy pomocy zrcznie podoonego elaza, w ten sposb, e wskazywa zacz faszywy kierunek. Nie potrzebuj dodawa, e obydwa te wypadki byy moim dzieem. Wynik tych zabiegw by taki, i Pilgrim zacz pyn nie na wschd, lecz na poudniowy wschd... A potem i log znalaz si na dnie morskim. Byem wtedy ju panem statku, bo tylko ja wiedziaem, w jakim Pilgrim pynie kierunku. Przyzna zreszt musz, e i szczcie mi sprzyjao, rozszalaa si mianowicie burza, ktra pdzia statek wprost ku przyldkowi Horn, ktry szczliwie omin.Wtedy kompas, znw przypadkiem, zacz wskazywa kierunek waciwy, co ostatecznie spowodowao, i Pilgrim znalaz si u brzegw Angoli, do ktrej tak bardzo pragnem si dosta! I to akurat w chwili, gdy ja si tam znajdowaem. Twierdz, e jedynie ludzie poczciwi nie maj zazwyczaj szczcia. Bo ja jestem zawsze na twoje usugi, wiesz przecie, e darz ci szczer przyjani. Dowiodem tego choby i teraz, gdy na twe yczenie wcignem twych przyjaci w gb kraju. Co chcesz zrobi z nimi? zapyta, koczc sw wypowied Harris. Zobaczysz, mj drogi. Lecz przedtem zechciej mi powiedzie, co porabia nasz dawny chlebodawca, Alvez? A c ma robi? Handluje niewolnikami, jakto robi dawniej. I yje mu si nie najgorzej, jestem przekonany, e z radoci ci powita. Spodziewam si, e jak zwykle przebywa w Bije? Mylisz si, ju od roku ten stary otr rezyduje w Kassande. I jego interesy wci id dobrze, jak powiadasz? Stokro lepiej ni dawniej, cho nasze zajcie napotyka na coraz wiksze trudnoci. Ogromnie przeszkadza nam w pracy nie tylko angielska flota, ale nawet wadze portugalskie. W obecnych czasach jedynie w pobliu Massamedes mona dokonywa zaadunku w miar spokojnie. Tote coraz czciej si zdarza, i obozy s przepenione towarem, oczekujcym na moliwo wysania go do kolonii hiszpaskich. Odcito nam szlak przez Benguel zamknito dla nas port w Luandzie.Wadze, zapewniam ci, Negoro, nie artuj teraz wcale, na nic ju nie chc patrze przez palce. Dobre czasy dawania apwek miny bezpowrotnie. Urzdnika przekupi obecnie nie sposb, choby najwysz sum. Wic zadawala si trzebadrog ldow... i tak te robi stary Alvez. ycie nasze, jak widzisz, staje si coraz trudniejsze i obawiam si, e w kocu przyjdzie chwila, i trzeba bdzie rzuci ukochan prac i zlikwidowa interesy. Takie zdania i pogldy wyraa owca Murzynw najspokojniej w wiecie, jakby tematem rozmowy byo istnienie jakiej instytucji spoecznej czy humanitarnej. Gdy Harris skoczy, Negoro bez sowa odpowiedzi pogry si w gbokim zamyleniu. Amerykanin z uwag zacz mu si przyglda. Harris wiedzia ju, co sdzi oswym przyjacielu. Dawny agent handlarza niewolnikami i zbieg z galer nie przesta by tym, czym by zawsze, czyli otrem gotowym na wszystko. Nie mg si jednak domyli zamiarw, jakie mia Portugalczykwzgldem nieszczsnych rozbitkw z Pilgrima , zagubionych w obecnej chwili w afrykaskich puszczach dziewiczych. Postanowi zapyta o to wprost. Nie powiedziae mi jeszcze, Negoro, cozamierzasz uczyni z tymi rozbitkami? Jednych sprzedam jako niewolnikw, za pozostaych... Negoro nie dokoczy zdania, lecz dziki wyraz jego oczu najlepiej zastpowa sowa. Ktrych przeznaczye na sprzeda?? Murzynw, oczywicie. Stary Tom, niestety, nie jest wart zbyt wiele, za czterech pozostaych jednake zapac mi doskonale. Za Herkulesa zwaszcza mam istne imi, jak nad i ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AABPs `C cD}cE *f LF4 Onadziej dosta w Kassande grub paczk dolarw. Nietrudno bdzie ich sprzeda ze znawstwem przyzna Harris ci czterej Murzyni to nie zwyky towar zapeniajcy rynek, lecz ludzie kulturalni, niezabiedzeni, znajcy prac. To nie bydo ludzkie, ktre zwykle gnamy na targi, a ktre przy pierwszym zetkniciu si z cywilizacj wymiera masami. Tote nie wtpi, e sprzedasz ten towar natychmiast i za doskona cen. Niewolnicy urodzeni w Ameryce to na targowiskach afrykaskich rzadko, o ktr kupcy bd si dobija. Bd oni na wag zota! Ale a propos [27] czy na statku nie byo jakich pienidzy? Ech, gupstwo, o ktrym nie warto mwi niechtnie odpowiedzia Portugalczyk, niemajcy najmniejszej ochoty do dawania odpowiedzi bardziej szczegowej. A wic jako zysk z rozbicia statku pozostaje jedynie ten czarny towar , ktry zreszt naley dopiero zapa? spokojniezapyta Amerykanin. Czy zapanie ich wydaje ci si rzecz bardzo trudn?? Bynajmniej, kolego gosem bardzo powanym odpowiedzia Harris o dziesimil od miejsca w ktrym si znajdujemy, zatrzymaa si karawana niewolnikw dowodzona przez mego przyjaciela Araba Ben Hamisa, ktra oczekuje na mj powrt,aby uda si w dalsz drog do Kassande. Jest tam a nazbyt wielu ludzi, by uj Dicka i reszt gromadki. Caa trudno na tym polega, aeby mj mody przyjaciel poszed w stron rzeki Kuanza. Jeeli si tak stanie, rcz za pomylny wynik. Czy jednak ta myl przyjdzie mu do gowy?? zaniepokoi si Negoro. Wszystko zdaje si wskazywa na to, e postpi on wanie tak, jak sobie yczymy. Ta, a nie inna myl przyj mu musi do gowy, za moje przekonanie opieram na tym, i uwaam Dicka Sanda za modzieca rozumnego. Jako taki, nie moe on powraca na brzeg morski drog przez las,jak ja to zrobiem, poniewa mgby zabdzi. Postara si wic o dojcie do ktrej z rzek, aeby ni odby podr na tratwie. To tylko mu pozostaje i jestem pewien, e tak zrobi. Moliwe... przyzna Portugalczyk. Nie tylko jest to moliwe, ale zupenie pewne tonem nie dopuszczajcym sprzeciwu powiedzia Harris jestem tego pewien tak, jakbym nad brzegami Kuanzy naznaczy Dickowi miejsce spotkania. W takim razie musimy si spieszy, jeeli chcemy si tam znale pierwsi powiedzia Negoro, podnoszc si z miejsca. W tej samej chwili jednak dwaj ndznicy zamarli w bezruchu, usyszawszy podejrzany szelest, ktry teraz si powtrzy z o wiele wiksz si. Nagle papirusowe licie rozchyliy si gwatownie, rozlego si wcieke ujadaniepsa i nad brzeg rzeczki wyskoczy olbrzymibrytan z otwart paszcz i dziko byskajcymi oczyma. Dingo!! zakrzykn Harris Jakim cudem on tutaj trafi!!? Przyszed po swoj mier wykrzykn Negoro, chwytajc za bro. W tej chwili, gdy rozjuszony Dingo rzuci si na niego, pad strza, po ktrym pies zawy bolenie, gosem miertelnie ranionego zwierzcia i znik w gstwinie krzeww. Portugalczyk pobieg ladem ranionego miertelnie, jak wnosi z upywu krwi, zwierzcia, nie mg go jednak nigdzie znale. Tote po bezowocnych poszukiwaniach obaj gentlemani [28] udali si wprost w stron rzeki Kuanza. --------- [26] Incognito (ac. ) bezimiennie, anonimowo. [27] A propos (fr. ) przy sposobnoci, w zwizku z tym. [28] Gentleman czowiek dobrze wychowany, szlachetny, dobrze uoony, uprzejmy. ROZDZIA III W dziewiczym lesie Afryka! Straszliwe sowo, ktre wyrwao si z ust Dicka w ow fataln noc, w czasiektrej zniky ju wszystkie wtpliwoci, ani na jedn chwil nie znikao z jego pamici. W jaki sposb Pilgrim mg si znale u afrykaskich brzegw?? Jak byskawica jego umys nawiedzia myl, eto busola musiaa wskazywa zy kierunek.Przypomnia sobie tajemnicze rozbicie si pierwszego kompasu... Nastpnie, innej nocy, nagy krzyk starego Toma, ktry zasn w tej wanie chwili, gdy Negoro by przy budce kapitaskiej... Zerwanie si liny, podtrzymujcej log... I powtrn tajemnicz wizyt Portugalczyka w pobliu koa sterowego i jego mimowolny upadek nakompas... Tak... wtpi duej byoby ju zbyt wielk naiwnoci. To nie byy pojedyncze przypadki, lecz z gry uplanowane czyny zbrodnicze, ktrymi kierowaa wola Negora. Lecz kim by waciwie ten ndznik? Oczywicie by to marynarz i to marynarz dowiadczony, z du fachow wiedz, gdy inaczej nie byby on zdolny do konsekwentnego przeprowadzenia tej, z icie szatask zrcznoci pomylanej, intrygi. Lecz jakie wyrachowanie mogo kierowa tym wszystkim? Czego pragn, do czego dy? Nie byo odpowiedzi na te pytania. Przeszo bya przesonita gst mg tajemnicy. Teraniejszo za to staa si przeraliwiejasna. Bo przecie nie mogo by ju adnejwtpliwoci, i znajduj si w Afryce centralnej, a wic co moliwe, w Angoli. Dick wiedzia rwnie i to, e spotkanie z Harrisem nie byo przypadkowe. Jedynie czowiek bdcy w zmowie z Negorem mg twierdzi, e to jest Ameryka Poudniowa, Boliwia, pustynia Atakama... Mwic to Harris mg jedynie wypenia rozkaz dany mu przez Negora. To za namow Portugalczyka oddali ich on od morskiego brzegu. Lecz co byo celem zoczycw? Tego Dick Sand nie mg jeszcze odgadn. Mona byo przypuszcza, i Negoro ma zamiar zapania Murzynw, aeby ich sprzeda na afrykaskich targowiskach jako niewolnikw... Mg przypuszcza dalej, e pragnie dokona na nim zemsty... Ale co uczyni mia zamiar ten ndznik z pani Weldon i z jej maym synkiem? Jeeli Dick Sand mgby sysze rozmow, przerwan przez biednego Dinga, zrozumiaby cz planw Negora i miaby moliwo oceny caej grozy pooenia grupy, ktrej przewodzi. Ale on o niczym nie wiedzia, nie domyla si zasadzek zastawionych na jego gromadk. Sytuacja ich bya dramatyczna, lecz dzielnychopiec nie upada na duchu. Z cikim westchnieniem przyznawa, e obecnie pooenie ich jest znacznie gorsze, ni byo wtedy, gdy na drobnej upinie wielkiego brygu by wydany na wcieke ataki fal i wichru wielkiego oceanu. Przyrzeka sobie wtedy, e pani Weldon i jej synka wyratuje z opresji. Teraz te musi ich ocali. Gdy pierwsze promienie wschodzcego soca przedary si przez gste listowie drzew, mody wdz z ca energi i moc ducha pierwszy zerwa si na nogi po nieprzespanej nocy. Podnis oczy w gr i rzek: Bd wola Twoja, Panie, lecz jeeli jest to moliwe, bd dla nas miosierny ,a nastpnie zbliy si do starego Toma i agodnie pooy mu do na ramieniu, budzc go w ten sposb. Tomie powiedzia szeptem rozpoznaeryk lwa, widziae lady przejcia karawany handlarzy niewolnikw i wiesz rwnie dobrze jak ja, e znajdujemy si niew Ameryce, lecz na samym dnie ziemskiego pieka, to jest w krainie niewolnikw, w Afryce. Stary Tom nisko pochyli sw posiwia gow. Tak jest, kapitanie Sand, wiem o tym odpowiedzia drcym gosem. A wic fakt ten musi pozosta nasz tajemnic. Nikt z naszej gromadki nie powinien si tego domyla. Nie powinna wiedzie o tym pani Weldon; zbyt silnym byoby to dla niej ciosem. Stary Murzyn po chwili duszego namysu odpowiedzia: Tak jest, panie Sand, tak bdzie najlepiej.Lecz bardzo ciki jest teraz nasz los. Po duszej naradzie mody wdz i jego stary doradca opracowali wsplny plan dziaania. Obaj wychodzili z zaoenia, e Harris zosta niewtpliwie zaskoczony tym, i Dicktak szybko odgad prawd. Dowodem bya jego naga ucieczka. Udao si pokrzyowajego plany, gdy nie doprowadzi swych ofiar do umwionego miejsca, w ktrym, zgodnie z planem, miay by prawdopodobnie pochwycone. Zdrada Harrisa odkryta zostaa, zanim jej cel by osignity; nie grozio im wic chwilowo adne niebezpieczestwo. Lecz c maj robi? Nie pozostawao nic innego, jak powraca moliwie najprdzej nad brzeg morski, a gdy si tam znajd, pj w jedn lub drug stron i tym sposobem dotrze do jakiego miasta portowego. Jednak powrt t sam drog, to jest przez las byby wprost szalestwem, niemwic ju o tym, e daoby to ogromne szans ludziom Harrisa, ktrzy wczeniej czy pniej zaczn ich ciga. Zabkaliby si na pewno w tym dziewiczym lesie. Jedyna bezpieczna droga, ktra by ich z pewnoci doprowadzia do morza, to droga brzegiem pierwszej lepszej napotkanej rzeki, a jeszcze lepiej popynicie t rzek; ten sposb podrowania ma jeszcze i t zalet, i nie pozostawia za sob ladw. W tych warunkach nawet napad tubylcw zagraa mniejszym niebezpieczestwem, gdy bdcna tratwie, dobrze uzbrojeni, broni si mogli dugo, z nadziej zwycistwa. Tak rozumowa Dick Sand. Jak widzimy Harris mia zupen racj, gdy twierdzi, e mody chopiec do takiego, a nie innego dojdzie wniosku. Istotnie tylko tak mg postpi czowiek, umiejcy myle logicznie. Lecz jak znale ow rzek? Czy istniaa ona w ogle gdzie w pobliu? Na pytanie to chopiec mg odpowiedzie twierdzco, poniewa w pobliu miejsca, koo ktrego rozbi si Pilgrim , wpadaa do morza dosy dua rzeka, ktramiaa swj pocztek w grach, widniejcych na kracach horyzontu, ktre Dick bra kiedy za Kordyliery. W obecnej chwili znajdowali si ju w miejscu bardzo botnistym, poprzerzynanym nieprzeliczon iloci strumieni, ktre z koniecznoci zmierza musiay ku jakiemu wikszemu zbiornikowi wd. Ot idc brzegiem pierwszego lepszego napotkanego strumienia, wdrowcy musieli w kocu doj do jakiej rzeki, wodami ktrej bdzie mona nastpnie dopyn do morza.Szuka rzeki! zakoczyli sw narad mody Dick i Tom, w tej wanie chwili gdy reszta rozbitkw zacza si budzi. Pierwsza otworzya oczy pani Weldon, ktra nad ranem dopiero zdrzemna si chwilk obok swego chorego synka. Pocaowawszy z cikim westchnieniem blad twarzyczk Janka, moda kobieta podniosa si, a nastpnie zbliya do modzieca. Powiedz mi, Dicku, gdzie si podzia pan Harris? Nigdzie go bowiem nie widz. Dick poj natychmiast, i ukrywanie odejcia Amerykanina nie doprowadzioby do niczego, odpowiedzia wic bez namysu: Harrisa nie ma ju z nami, pani. A wic uda si naprzd, by uprzedzi brata o naszym przybyciu? zapytaa, nic jeszcze nie rozumiejca, pani Weldon. Ach, nie! Harris uciek. I widz, e bdzienajlepiej, gdy powiem pani ca prawd. wHarris by naszym wrogiem, sprzymierzecem Negora, ktry wcign nas w gb lasu, na rozkaz byego naszegokucharza. W jakim to zrobi celu?? Dicku, zastanwsi, co mwisz! Tego nie wiem. Wiem jedynie, i powinnimy jak najprdzej wraca nad morskie wybrzee. Pani Weldon smutnie pokiwaa gow. Nie dziwi mnie ta wiadomo odpowiedziaa ju od do dawna wyczuwaam co niedobrego. Od pierwszej chwili nie dowierzaam temu czowiekowi, cho, co przyznaj, uj mnie sw uprzejmoci. Co si teraz stanie z moim Jankiem? mwia biedna matka taka byam pewna, e w owej farmie znajd potrzebnelekarstwa. O moje dziecko! Moje biedne dziecko! Niech si pani nie martwi, dobra pani Weldon odezwa si stary Tom may Janek odzyska zdrowie natychmiast, gdy tylko znajdziemy si nad brzegiem morza. Azreszt, ten przez wszystkich nas kochany chopczyk jest chory mniej niebezpiecznie, ni si to z pozoru wydaje. Znam ja dobrze febry tutejsze, s one grone jedynie dla tych organizmw, ktre przez czas duszybyy zmuszone przebywa w tym niezdrowym klimacie. Pani Weldon w milczeniu ucisna rk starego Murzyna, pokrzepiona ogromnie jego sowami. W takim razie ruszamy natychmiast w powrotn drog zawoa Dick i do morza dy bdziemy teraz z tym wikszym popiechem, e ma ono da zdrowie naszemu drogi emu Jankowi. Jestem gotowa odpowiedziaa pani Weldon jestem do silna, by odby drog powrotn, a nawet nie bd mego synka. No, na to my wszyscy nie zgodzimy si nigdy zawoa tonem niemiaym, lecz i stanowczym zarazem, syn Toma, Baty dziki Bogu, nie brakuje tutaj jeszcze silnych rk, tote nie tylko maego Janka, ale i pani poniesiemy, zmieniajc si kolejno. Brawo, Baty, doskonale wyrazie nasz wspln myl. Tak jest, poniesiemy pani, zbudujemy tylko z gazi wygodne nosze. Dzikuj wam, moi przyjaciele przemwia ze zami w oczach moda kobieta jestem do silna na to, by i. Jeeli ju koniecznie chcecie, to niecie mego synka. A teraz w drog. Zaledwie przeszli kilkaset krokw, gdy stary Tom zwrci si do Dicka z pytaniem: A Dingo?? ... Nie widziaem go jeszcze dzisiejszego ranka. Istotnie, Dinga nie ma od dawna niespokojnym gosem odezwa si Herkules, ktry bardzo pokocha wierne zwierz. Wszyscy zaczli nawoywa psa. Odpowiedziaa im gucha cisza. Nie odezwao si radosne szczekanie poczciwego Dinga. Dick zaniepokoi si nie na arty. Zniknicie psa nie tylko by o przykre, ale zmniejszao bezpieczestwo karawany. Lecz nie byo czasu by go szuka. Tote Dick nakaza dalszy marsz, w nadziei e Dingo w kocu ich odnajdzie. Karawana podaa bardzo popiesznie, przy czym szczliwym trafem nie natknli si na dzikie zwierzta, tak i podr miaaspokojny przebieg. Spotkali jedynie stado yraf, a nastpnie bawow. ROZDZIA IV Afrykaskie bezdroa W czasie krtkiego postoju may Janek, ktry do tej pory spa smacznie i zdrowo, przebudzi si i zupenie przytomnymi oczami spojrza na matk. Febra mijaa. Ucieszony t pomyln zmian Dick, wyda znw rozkaz marszu, woajc wesoo: W drog!! atwiej jednak o drodze byo mwi, ni jodnale w tym dziewiczym lesie. Dotychczas wdrowcy szli naprzd, kroczccieynami, wydeptanymi przez dzikie zwierzta, lecz i te staway si coraz bardziej martwe , wedug okrelenia tubylcw, co oznaczao zdeptane lady; zarastajce wie traw. Modzi Murzyni coraz czciej byli zmuszeni ucieka si do pomocy siekier, by da moliwo posuwania si naprzd. Na szczcie po jakim czasie gromadka wkroczya na drog utorowan przez sonie, ktre s jedynymi inynierami afrykaskich lasw. T przesiek, ktra si cigna na ogromnej przestrzeni, grupa ywo i bez wikszego zmczenia posuwaa si naprzd.Upa stawa si wprost nie do zniesienia, chocia soce nie prayo ju bezporednio, gdy cikie zway chmur przysaniay niebo. Wkrtce i byskawice zaczy rozwietla widnokrg, a grzmoty z cikim hukiem przewala si od wschodudo zachodu. O grozie burz afrykaskich Dick sysza odbardzo dawna, tote mody wdz wyprawy zacz si rozglda za jakim schronieniem, gdy wprost nie do pomylenia byo, aeby przetrwa burz pod goym niebem, biorc pod uwag, i caa rwnina ulec moga zalaniu. Nie byo innej rady, jak tylko pospiesza o ile to moliwe, by skry si w przeciwlegym lesie, w ktrym powd, choby najwiksza, nie grozia niebezpieczestwem utraty ycia. A burza si zbliaa z zatrwaajc szybkoci i mimo, e do zachodu soca byo jeszcze daleko, ciemnoci zapanowayzupene. Trzeba byo ucieka. Mimo wielkiego zmczenia wszyscy spieszyli si, ile im tylko si starczyo. Deszcz nie pada jeszcze, gdy zaczy ju bi pioruny. Nie wnich jednak czaia si najwiksza groza. Z niepokojem, z kad minut wzrastajcym, Dick Sand spoglda na czarne chmury, opadajce coraz niej ku ziemi. Ulewa si zbliaa, znalezienie jakiego schronienia stawao si wic koniecznoci. Co robi?? zapyta Dick swego doradcy, starego Toma. I bez wytchnienia naprzd odpowiedzia starzec stanowczym tonem musimy si dosta na jakie wzniesienie lubchoby do lasu, poniewa, gdyby ulewa zaskoczy nas miaa na tej rwninie, mogoby to by dla nas niezwykle grone. W tej samej chwili janiejsza od innych byskawica owietlia ca rwnin. U jej kraca wida byo szaasy, czy te namioty. Tomie!! zakrzykn wtedy Dick. Tomie!! Czy widziae? Tak jest, kapitanie, dojrzaem co, jakby duy obz odpowiedzia Tom, bardzo ne imi, jak nad i ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AAGP4cHI [J cKu,s)L1s _niezdecydowanym gosem. W wietle nowej byskawicy mona si byoprzyjrze o wiele lepiej domniemanemu obozowi. Skada si on z jakiej setki namiotw, czy te szaasw, wysokoci od dwunastu do pitnastu stp, ustawionych rwno w czterech rzdach i zajmujcych dosy du przestrze. Dookoa nich nie byo wida ywej duszy. Nawet na najdalszych kracach obozowiskanie mona byo dostrzec choby jednego wartownika. Czyby schronili si przed burz, czy moe obz nie by ju zamieszkany? W pierwszym przypadku naleao ucieka std jak najszybciej, niebezpieczestwa przyrody bowiem byy mniej straszne, anieli zetknicie si z niektrymi szczepami tubylcw, pomidzy ktrymi i ludoercw nie brakowao. W przypadku drugim, czyli wtedy, gdyby si okazao, e namioty zostay, wszystko jedno z jakich przyczyn, opuszczone, naleao czym prdzej z tego skorzysta. Ja sam udam si na zwiady powiedzia Dick ty za. Tomie, obejmij komend. Moe by pozwoli, kapitanie, by cho Herkules ci towarzyszy? odezwa si niemiaym gosem Tom. Nie, mj zacny przyjacielu. Pjd sam. I wierz mi, e jest to najbezpieczniejsze. Jedna osoba bowiem przemkn si moe niepostrzeenie. Maa grupka wdrowcw zatrzymaa si natychmiast, zgodnie z rozkazem swego modego wodza, ktry ostronie si skradajc, pody w stron tajemniczego obozu. Po duszej chwili oczekiwania, Dick powrci ze sowami: Chodcie prdzej, chodcie! I nie obawiajcie si niczego, to nie jest aden obz, to, comy brali za namioty, to mrowiska! Co!! Mrowiska? z nagym zainteresowaniem zapyta kuzyn Benedykt. Tak jest, to s mrowiska, a raczej caa ich kolonia i to tej wysokoci, i s one wysze od Herkulesa. Mam nadziej, e moemy miao szuka w nich schronienia. Ale jeeli te mrowiska zamieszkae s przez mrwki, a raczej przez termity, gdy te owady jedynie s zdolne do wznoszenia podobnie genialnych budowli, jakich nie powstydziby si najbieglejszy choby architekt. Jak si te owady nazywaj jest to najzupeniej obojtne. W kadym razie musimy je wygna z ich siedzib, bo jest to dla nas spraw ycia lub mierci gwatownie odpowiedzia Dick. Dalej wic w drog i to jak najprdzej, poniewaspada ju zaczynaj pierwsze krople deszczu, ktry za minut zamieni si moew nawanic. Ale owe termity zjedz nas w zupenoci i trzeba im to przyzna, bd miay do tego prawo z oburzeniem zawoa entomolog. Ha! Zobaczymy jak to z nami bdzie. W kadym razie musimy si schroni przed ulew zadecydowa Dick. W dodatku, mj drogi Dicku, musiae si pomyli, poniewa podobne budowle termitw znajdoway si dotychczas jedynie w Afryce zdziwi si kuzyn Benedykt. W takim razie to nasza zasuga, i my pierwsi odkrylimy w Ameryce gniazda termitw! odpowiedzia zmieszany Dick, spogldajc ukosem na pani Weldon, ktra na szczcie nic nie syszaa. A teraz w drog, w drog! Zacz pada coraz bardziej ulewny deszcz, jego wielkie krople z guchym odgosem kapay na rozpalon ziemi. Stawao si jasne, e jeszcze par minut, a ulewa zastanie ich na otwartej przestrzeni. Na szczcie, jeszcze przed jej nadejciemudao si wdrowcom dobiec do pierwszegomrowiska, zbudowanego z czerwonawej gliny, rwnie twardej, jak najtwardszy cement. U dou kadej budowli znajdowa si may otwr, przez ktry mogy wej do wntrza mrwki, lecz nie ludzie. Herkules musia rozszerzy noem wejcie,tak, by czowiek jego nawet wzrostu mg przej swobodnie. Ku wielkiemu zdziwieniu kuzyna Benedykta, w czasie caej operacji nie pokaza si ani jeden owad. Szczliwy traf najwidoczniej zaprowadzi wdrowcwdo mrowiska opuszczonego. Korzystajc z tego, wszyscy ze zrozumiaym popiechem weszli do wntrza, w tej samej nieomal chwili, gdy deszcz pada zacz z si nieznan Europejczykom. Dla bohaterw naszych by on jednak obojtny, gdy ju mieli dach nad gow. Szczliwy los pozwoli im napotka schronienie niedostpne dla deszczu i wichury. adna lepianka, adna najwspanialsza choby chata murzyska niemoga by solidniej zbudowana, jak te mieszkania termitw, ktre, wedug okrelenia podrnika Camerona, s o wielebardziej zdumiewajce, biorc pod uwag siy i wzrost budowniczych, anieli egipskiepiramidy, przez ludzi wzniesione. Gdyby cywilizacja nasza wzniosa gmach tak wielki jak szczyt Mont Blanc lub Everest, dopiero wtedy porwna by go mona byo z arcydzieami tych maych budowniczych. ROZDZIA V W mrowisku W czasie, gdy wdrowcy starali si najdogodniej ulokowa w mrowisku, na dworze deszcz la z t nieposkromion si, jak obserwowa mona jedynie w krainach rodkowej Afryki. Tutaj nie mogoby mowy o pojedynczych kroplach wody spadajcych z nieba; laa si ona caymi rzekami, z si najwikszych wodospadw. Europejczyk, ktry nie widzia takiego ywiou, jakim jest ulewny deszcz afrykaski, nie moe go sobie wyobrazi. Jedynym moliwym porwnaniem, ktre uzmysowi by zdoao si tego zjawiska,jest obraz olbrzymiego jeziora opadajcegoniespodziewanie i nagle na ziemi. Deszcz afrykaski, to jezioro Czad nad chmury wzniesione i stamtd lejce si na d! Jakim cudem podobnie wielkie masy wody wpowietrzu mog si utrzymywa jest rzecz niepojt. Zagadnienie to nie zostaojeszcze przez nauk wyjanione. Jest jednak faktem, i podobne nawanice trwaj czasami cae tygodnie. W okresach takich w Afryce powtarza si to, co miao miejsce w czasie biblijnego potopu. Tak olbrzymich mas wody ziemia pochon nie jest zdolna. Tote w okolicach zalanych tworz si momentalnie olbrzymie jeziora, rozcigajce si czasami na dziesitki mil. Na szczcie, mrowiska budowane przez termity maj grube ciany, przez ktre woda przenikn nie potrafi. Objwszy termitier w posiadanie. Dick stara si pozna jej rozkad wewntrzny. Stoek majcy do dwunastu stp wysokoci, posiada u dou jedenacie stp szerokoci i tyle dugoci; ku grze mrowisko zwao si stopniowo, co upodobniao je do gowy cukru. ciany byy na stop grube. Wntrze miao wiele piter i komr. Wdrowcy mieli ogromne szczcie, e zajta przez nich termitiera zostaa opuszczona przez jej wacicieli. Gdyby byo inaczej niepodobna by byo szuka w niej schronienia. Od kiedy jednak bya ona opuszczona? Kuzyn Benedykt, ktry znalaz w mrowisku drobiny gumy wieo zniesionej z drzew, ledwo zagszczonej, by zdania, e termitywyszy std przed kilkoma, kilkunastoma zaledwie godzinami. Jaki pan wysnuwa z tego wniosek?? zapyta Dick. Taki, i jaki nakaz, albo inaczej mwic instynkt, zmusi te stworzenia do porzucenia swych siedzib. Nie mogo si to sta bez uzasadnionej przyczyny. Jestem pewien, e przeczuy one powd i aby jej unikn, schroniy si na konary pobliskich drzew. Na tym rozmowa si urwaa. Podrni wyczerpani i zmczeni nad miar, uoyli si na pkach, jak mona najwygodniej i pozasypiali wkrtce. Jedynie Dick nie spa, lecz zaton w gbokiej zadumie. Jakim cudem ocali zdoa ludzi, ktrzy ufali jego rozumowi? Mia dotrze do rzeki. Lecz czyj znajdzie?Zwaszcza teraz, gdy cae poacie ziemi zamieniy si w jeziora? Jakie szczcie powiedzia do siebie pgosem chopiec e tylko ja i Tom znamy ca groz pooenia, e nikt inny, nie domyla si nawet, i jestemy nie w Boliwii, lecz w samym sercu Afryki, w dzikiej Angoli! Wtem Dick Sand unis si w gr z bijcymsercem. W ciemnociach nieprzeniknionych czu, e jego ramienia dotkna drobna rka kobieca i usysza sowa: Ja wiem wszystko, Dicku kochany, od dawna. Bd jednak spokojny o mnie. Nie rozpaczam i ufam Bogu, e wyprowadzi nascao z tej niedoli. ROZDZIA VI Dzwon dla nurkw Po rozmowie z pani Weldon biedny chopiecrozpaka si gorzko. Nie byy to jednak zy bezsilnoci, blu, rezygnacji lecz zyniemocy. Spdzi bezsenn noc, z niecierpliwoci oczekujc witu. Dzie nie nadchodzi jednak, najmniejszy odbysk wiata nie wnika przez otwr u podstawy stoka. Odgos grzmotw guszony gruboci cian dowodzi, e burza nie ucicha. Dick uwanie przysuchiwa si odgosom spadajcej ulewy i zauway, e deszcz nie spada ju teraz na grunt spalony, e nie bbni o ziemi, lecz pluszcze, co dowodzio, e rwnina ulega zalaniu, e stoi ju na niej wszdzie woda. Okoliczno ta zaniepokoia go nie na arty.Przez wybity otwr potop mg si dosta do wntrza mrowiska, naleao wic zasklepi wejcie. Dick rozmik glin zalepi wybit przez Herkulesa dziur, pozostawiajc u gry wystarczajco wielkszczelin, by przez ni napywa mogo wiee powietrze. Po wykonaniu tej pracy, ktra odebraa muresztki si, chopiec postanowi, e zanie na dwie choby godziny. Przez przezorno jednak pooy si przy samym otworze i zapad w gboki sen. Obudzio go uczucie dotkliwego zimna. Zerwa si prdko i ujrza z przeraeniem,e woda zalewaa mrowisko i to z tak szybkoci, i dochodzia ju do wyszego pitra, to znaczy do komrek, ktre zajmowali Murzyni. Obudzi ich natychmiast,powiadamiajc o nowym niebezpieczestwie.Herkules zapali natychmiast ma lampk podrn i przy jej wietle zacz bada stan ich schronienia. Woda ju si nie podnosi, kapitanie, lecz stoi w miejscu powiedzia po chwili niebezpieczestwo ju nam nie grozi. Nie grozi nam jeszcze... odpowiedzia Dick niewielka to pociecha! A gdy woda znw zacznie przybiera? To zalepimy otwr, a wtedy nic nas przybierajca woda obchodzi nie bdzie odezwa si Akteon. Wtedy znalelibymy si jakby w dzwonie dla nurkw. Nie potonlibymy, lecz za to si podusili odpowiedzia Dick. A to w jaki sposb?? Z powodu braku powietrza. W dzwonie dla nurkw bowiem powietrze jest odnawiane bezustannie przy pomocy pomp, dziki czemu nurkowie swobodnie mog oddycha; my natomiast tutaj bylibymy zupenie odcici od dopywu wieego powietrza. Co wic mamy robi?? zapyta Tom. Wybijemy otwr w samym szczycie stoka, a nastpnie naradzimy si nad tym, co powinnimy uczyni. Herkules uda si na najwysze pitro i toporem bardzo szybko wyrba otwr do duy, by si przeze mg przedosta czowiek. Soce wanie wschodzio. Wydwignity przez Herkulesa Dick Sand wychyli si przez otwr u szczytu termitiery. Lecz w tej chwili stao si co okropnego. Zaledwie Dick znalaz si na wierzchoku kopca, gdy usysza wist licznych strza. Przeraony, cofn si szybko, lecz zdyw tej krtkiej chwili ogarn wzrokiem sytuacj. Caa rwnina zalana bya wod i zmienia si w jedno wielkie jezioro. Jedyn wysp na rozlegej przestrzeni wody, stanowi szczyt gry, zauwaonej ju przez Dicka wczoraj, na ktrym roso par drzew. U stp ich widniay liczne namioty jakiej duej karawany. Wszystko to widoczne byo na dalszym planie. Mrowisko za otaczao kilkanacie odzi, wypenionych dobrze uzbrojonymi tubylcami. Mody wdz szybko zeskoczy z ramion Herkulesa i w krtkich sowach opowiedzia, co zobaczy. Herkules pochwyci bro, to samo uczynili pozostali jego towarzysze, lecz stary Tom ostudzi ich zapa i ch do walki. Nie gubcie pani Weldon i jej synka mwi. Broni si chcecie? Jak? Zbyt wielka jest liczba wrogw. Walczy bdziemy godzin, dwie, zabijemy wystrzaami kilkunastu, lecz reszta rzuci si na nas i wymorduje wszystkich, nie oszczdzajc nikogo. Lepiej si podda. Ten gos rozsdku zwyciy i nieszczliwi rozbitkowie dobrowolnie oddalisi w niewol. Krajowcy wtargnli do mrowiska, wycignli z niego si pani Weldon wraz zsynkiem, a nastpnie i wszystkich pozostaych. Nieszcznicy nie mogli zamieni ze sob nawet kilku sw poegnania, gdy natychmiast brutalnie ich rozczono. Na pierwszej odzi odpynli: pani Weldon, Janek i kuzyn Benedykt. Do drugiej wtoczono razem Dicka i Murzynw i powieziono ich w przeciwlegym kierunku ni pierwsz grup jecw. Wida byo, e napad by zaplanowany i e atakujcy oddzia dziaa wedug z gry wydanych rozkazw. Po pewnym czasie d wiozca Dicka przybia do brzegu. W teje chwili Herkules, korzystajc z zamieszania, wyrwa karabin z rk jednegoz onierzy i pierwszy wyskoczy na brzeg, a nastpnie, walc kolb sztucera jak maczug, znikn w pobliskim lesie, cigany gradem kul, ktre jednak go nie dosigy. Po tej utarczce, skoczonej niepowodzeniem napastnikw, wysadzono Dicka, wraz z reszt towarzyszy, na brzegpo uprzednim skrpowaniu ich rk. Z ludzi wolnych stali si niewolnikami. ROZDZIA VII W niewoli Zy los, zaiste, sprawi, e Dick ze sw druyn zmuszony by szuka schronienia w mrowisku, znajdujcym si w pobliu obozu handlarzy niewolnikami. Gdyby nie to, byby on niewtpliwie dosta si do rzeki Kuanzy i jej wodami, na tratwie, dopyn do morskiego wybrzea, na ktrym wczeniej czy pniej znalazby jaki ratunek. Na nieszczcie stao si inaczej i rozbitkowie znaleli si w mocy owego Ben Hamisa, o ktrym Harris mwi Negorowi. Obz arabskiego handlarza niewolnikami znajdowa si pod potnymi konarami olbrzymiego baobabu [29], w cieniu ktrego zmieci si mogo wygodnie do piciuset onierzy. Niewiarygodnie wielkie rozmiary tych drzew wprawiaj w podziw wszystkich podrujcych po Afryce rodkowej. Cameron, ktry przeprawi si przez Kuanz, w swej powrotnej drodze do Bengueli, opowiada, e widzia drzewa o wiele wiksze jeszcze, anieli baobab, mianowicie sykomory, figowce i banany. Ot w cieniu jednego z takich gigantw zatrzymaa si karawana niewolnikw, naleca do znanego w caej Afryce handlarza Alveza. Grupa nieszczliwcw dozorowana bya przez spor ilo doskonale uzbrojonych onierzy, przewanie tubylcw. Prowadzono j na targ do Kassande. Stamtd dopiero niewolnicy mieli by wysani bd do osad na zachodzie, bd doNiangue, gdzie osigali zazwyczaj najwysze ceny, a potem byli transportowani dalej, do Egiptu lub do faktorii Zanzibaru. Gdy tylko dka, w ktrej si znajdowa Dick z towarzyszami, przybia do brzegu, czarni onierze, rozmawiajcy pomidzy sob w jakim narzeczu najzupeniej dla Toma niezrozumiaym, pochwycili nowo ujtych winiw i zacignli ich do obozu, w ktrym skrpowano ich w sposb, w jakiptano wszystkich pdzonych na targ niewolnikw. Starego Toma, jego syna Baty'ego, Akteona i Austyna, traktowano ze specjaln surowoci. Powizano ich po dwch, specjalnymi kajdanami, ktre obejmuj szyj elaznymi klamrami zamykanymi na kdki. Tak skrpowani i zczeni razem niewolnicy musieli i w szeregu, jeden za drugim, nie majc moliwoci zboczenia na krok w t lub inn stron. Rce pozostawiono im wolne, by mogli nieciary. Nogi rwnie mieli nieskrpowane, bo o ucieczce nie mogli nawet marzy. Tom, Akteon, Baty i Austyn, a nawet i biedna, stara Noon, musieli podda si losowi. Z przeraeniem spogldali na dno otchani i przeklinali los, ktry sprawi, i w jednej chwili zmienili si z ludzi wolnych w niewolnikw. Z jak zazdroci myleli oHerkulesie. I jak si drczyli myl, e nie mog i w jego lady! A jednak los tego ich towarzysza, chocia unikn on niewoli, nie by bynajmniej godzien pozazdroszczenia. Kt mg przewidzie, jakie niebezpieczestwa oczekiway samotnego miaka w dziewiczym afrykaskim lesie? Herkules by co prawda bardzo silny, lecz czy samasia okae si zdolna do przezwycienia wszystkich niebezpieczestw puszczy, z jejdzikimi zwierztami, ulewami, godem? Kto wie, czy nie pozazdroci on jeszcze losu wsptowarzyszom, ktrzy nie mogli si przecie spodziewa adnej litoci od przewodnikw karawany Arabw lub Portugalczykw mwicych niezrozumiaym dla nich jzykiem. Nadzorcy porozumiewali si ze swymi ofiarami jedynie przy pomocy gronych ruchw lub dzikich spojrze. Zimny pot oblewa twarze czarnych przyjaci, gdy zaczynali myle o tym, co ich jeszcze czekao w przyszoci. ne imi, jak nad i ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AAMP}cNcO[P cQ+cR: Niewiele lepsze byo pooenie Dicka. Prawda, nie omielili si zaku go w niewolnicz desk, lecz mimo to by rwnie jecem. Ten, bd co bd przywilej, zawdzicza temu, e by biaym, nie omielano si wic traktowa go na rwni z Murzynami. Odwany chopiecnie straci gowy w swym gronym pooeniu. Uwanie rozglda si dokoa, tak i nic nie zdoao uj jego uwagi. Szuka bezustannie wzrokiem Harrisa lub Negora, gdy nie wtpi, e uwizienie jegoi jego towarzyszy stao si za wiedz dwch zoczycw, a zapewne take z ich rozkazu. Lecz nikczemnikw tych nie udao mu si nigdzie zobaczy, tak e by prawie pewien, e nie ma ich w obozie, po ktrym kryli Maurowie, czarni onierze i biali agenci. Nieobecno Harrisa i Negora w obozie zacza nawet niepokoi Dicka, gdy wskazywao to na to, e dwaj ci zbrodniarze znajdowali si w jakim innym miejscu, do ktrego przewieziona zostaa niewtpliwie pani Weldon. Zapominajc o wasnym losie, chopiec niepokoi si, co si stao z jego opiekunk, jej maym synkiem i z kuzynem Benedyktem? Myla tylko o tym, zapominajc o wasnych cierpieniach i niewoli. Karawana niewolnikw, wrd ktrych znajdowa si rwnie i nasz bohater, skadaa si z mniej wicej omiuset osb. Wikszo stanowili bracy, w liczbie prawie piciuset ludzi rnej pci i wieku. Pilnowao ich dwustu onierzy, na pozosta setk skadali si dozorcy, naganiacze, agenci, tragarze oraz suba. Tragarze, ktrzy zazwyczaj towarzysz karawanom niewolnikw, s uywani do dwigania adunku koci soniowej, ktrej ciar bywa przewanie ponad siy kobiet i dzieci. Tych ostatnich bowiem bywa w karawanach najwicej, a to z tej przyczyny, e olbrzymi procent mczyzn ginie w walkach bratobjczych; z koniecznoci wic do niewoli s brane kobiety oraz dzieci. Przewodnicy karawan w przewaajcej iloci przypadkw s pochodzenia arabskiego lub portugalskiego. Trudno sobie wyobrazi okruciestwo, z jakim obchodz si oni z niewolnikami. Widok tych nieszcznikw mgby wzbudzi lito nawet w sercach dzikich zwierzt. W duszach handlarzy uczucie podobne nie goci nigdy. Niewolnicy s bici bezustannie, za tych, ktrzy padaj na drodze z wyczerpania, dobija si bez litoci. atwo si domyle, i agentami przedsibiorstw handlowych tego rodzaju s najwiksze otry, ktrym zbyt ciasno byo w Europie, lub z niej uciekli w obawie przed czekajc ich kar. S to skazacy, dezerterzy, handlarze niewolnikw, ktrzy uniknli stryczka. Jednym sowem ostatnie szumowiny Europy. Do takiej kategorii nikczemnikw naleeli Harris i Negoro. W czasie wdrwki jak i odpoczynkw jecy byli bardzo surowo strzeeni. Dick odrazu zrozumia, e o ucieczce nie moe bymowy. Mimo swego tragicznego pooenia, Dick Sand nie o sobie myla, martwi si o los pani Weldon i by peen obaw, e moe by on okropny, gdy si wemie pod uwag, i znajduje si ona w rkach takich nikczemnikw, jak Harris i Negoro. Boe! szepta, zgrzytajc zbami z wciekoci. Gdy sobie przypomn, e miaem moliwo zabicia kadego z nich, ogarnia mnie rozpacz i al, e tego nie uczyniem! O, gdybym spotka ich jeszcze kiedy! Wtedy nie przepucibym ju kolejnej sposobnoci! Lecz c mg zdziaa jeniec, bdcy tylko marionetk w pdzonym ludzkim stadzie? Gdyby by wolny jak Herkules, ktremu si udao wydosta szczliwie z rk oprawcw! Chocia Dick nie zna ani portugalskiego, aniarabskiego, jak rwnie adnego z miejscowych narzeczy, zrozumia, i karawana dy do Kassande i zatrzyma si w tym miecie niebawem. Dawniejsza namitno Dicka do rozczytywania si w opisach wypraw rnych podrnikw, a take do nauki geografii, okazaa si dla niego korzystn. Dziki niej wiedzia do dokadnie czym ste olbrzymie, niezbadane przestrzenie, ktre my nazywamy Afryk rodkow. Wiedzia rwnie, co oznacza sowo Kassande , tak czsto wymawiane przez wszystkich uczestnikw karawany. Ot miasto to, a mwic cilej: osada, znajdowao si w odlegoci okoo czterystu mil od Luandy, a wic w odlegoci dwustu pidziesiciu mil od Kuanzy, nad brzegami ktrej by rozoonyobz karawany Ben Hamisa. Rozmylajc nadtym Dick doszed do wniosku, e nawet wyzuci z si niewolnicy oka si zapewne zdolni do przebycia tej drogi w trzy tygodnie. Dick pragn zakomunikowa to Tomowi i jego towarzyszom, a to dlatego, i sta by si to mogo dla nich pociech, gdyby wiedzieli, e nie zostan zapdzeni w gb Afryki, skd si ju nie wraca, lecz do bliskiego morza Kassande. By to swoje pragnienie zrealizowa, Dick powinien by postara si o to, aby zbliy si, o ile to bdzie moliwe, do swych wsptowarzyszy niedoli, a nastpnie pierwszemu lepszemu z nich szepn do ucha jedno choby tylko sowo Kassande . Na szczcie, Tom i jego syn Baty, poczeni zostali jednymi kajdanami i znajdowali si na prawym skrzydle obozowiska. Lecz jak mona si zbliy do nich, bez zwrcenia uwagi dozorcw? Nie zwaajc na niesprzyjajce okolicznoci Dick, udajc e go zabolaa noga, zacz postpowa wolniej, co chwilasi zatrzymujc, tak i w krtkim czasie Tom i Baty zbliyli si bardzo do niego. Wtedy Dick podskoczy i zdoa szepn Baty emu, e karawana dy do Kassande ie stanie na miejscu za jakie trzy tygodnie. Rozmow natychmiast zauwayli stranicy i jeden z onierzy rzuci si na Dicka. Powali go na ziemi z nadzwyczajn wprost brutalnoci. Dick broni si zaciekle, lecz w kocu uleg przemocy. Rozwcieczeni oporem odacy byliby go by moe zarbali i Dick poleca ju dusz Bogu, gdy nagle na miejscu walki znalaz si wysoki Arab ubrany w biay burnus. Uspokoi onierzy, ktrzy na jego gos zamarli w bezruchu. By to, jak si pniej Dick dowiedzia, sam Ben Hamis przywdca karawany. Tylko zjawieniu si Ben Hamisa zawdziczaDick swe ocalenie, tote przyrzek sobie, iw przyszoci bdzie ostroniejszy. Zgodnie z dalszymi rozkazami wodza, Dick zosta odprowadzony na dawne miejsce. Gorzej byo z Tomem i jego synem, ktrzy bezlitonie bici batami, zostali odprowadzenido oddziau specjalnie surowo strzeonego.Znajdowali si tam zbuntowani niewolnicy. Dick wywnioskowa, e co do jego osoby wydane zostay jakie specjalne rozkazy, dziki ktrym mg si on nie obawia natychmiastowej mierci. Kto za tym sta? Oczywicie Harris i Negoro, ktrym najwidoczniej na jego yciu zaleao. Jaki mieli cel? Dick myla o tym z przeraeniem, lecz stara si zachowa spokj. Pochd ruszy dalej. Po chwili z szeregw idcych dotychczas w guchym milczeniu niewolnikw, wzbi si ku niebu piew, ktremu towarzyszyy dwiki jakiego prymitywnego instrumentu muzycznego, podobnego do harfy o trzech strunach: Mymy niewolnicy bezwolni w waszych bezlitosnych rkach. Lecz nie na dugo. mier targa okowy, wic wyzwoli nas z waszej przemocy. Pdzicie nas lasami, bagnami, dolinami rzek... Podr nasza trwamiesicami. Lecz nasza droga powrotna bdzie szybsza! Wraca bdziemy na skrzydach mierci niesieni wiatrem zemsty. ywi jestemy wasz wasnoci,po mierci bdziemy wolni, a wtedy nadejdzie czas strasznej zemsty! Mci si bdziemy nie tylko na was, lecz i na waszych dzieciach i na dzieciach waszych dzieci. Zemsta nasza bdzie trwa wiecznie,wiecznie, wiecznie... ------------ [29] Baobab drzewo rosnce w Afryce podzwrotnikowej; olbrzymich rozmiarw i bardzo dugowieczne; jego owoce i mode licie s jadalne. ROZDZIA VIII Z pamitnika Dicka Chocia burza i poczona z ni ulewa ucicha z pierwszymi blaskami wschodzcego soca, cikie chmury cigle jeszcze przewalay si po niebie. Nienaleao si spodziewa, by pogoda zmienia si szybko, pora deszczowa bowiem trwa tu par tygodni. Rzadko zdarza si taki dzie, w ktrym by deszcznie pada. Zazwyczaj ulewa rozpoczynaa si pod wieczr i trwaa do rana. Taka aura, rzecz zrozumiaa, zwikszaa jeszcze mki niewolnikw. Cierpiay zwaszcza kobiety, pomidzy ktrymi byo wiele matek z potomstwem. Wraz z innymi ciki swj los dwigaa z wytrwaoci Noon, ktr skuto z jak mod matk dwojga dzieci. Jedno z nich byo przy piersi, za drugie, trzyletnie zaledwie, do tego stopnia osabo, e nie mogo si utrzyma na swych cienkich nkach. Stara Noon, cho wyczerpana, niemoga patrze spokojnie na cierpienia malekiej dziewczynki i wzia j na rce. Lecz ciar ten okaza si ponad jej siy, tote uginaa si pod nim. Dwigaa jednak malestwo resztkami si, poniewa niesionedziecko miao stopy cae w krwawych ranach. Dick Sand szed w samym rodku karawany, w pobliu Ben Hamisa, ktry niejednokrotnie zblia si do niego na koniu, aeby sprawdzi jak si wizie zachowuje. Okolica, przez ktr wdrowaa karawana, bya nieomal poronita lasem, do rzadkim na szczcie, tak i przejcie jej byo atwe. W niektrych tylko miejscach pochd gin w gszczu bambusowych krzeww. Dzie w dzie karawana wyruszaa w drog z pierwszymi promieniami wschodzcego soca i sza bez wytchnienia a do postoju, ktry mia miejsce w poudnie. Wtedy wszyscy niewolnicy dostawali po par garci maniokowej mki, ktr je musieli na surowo, popijajc wod. Jeeli przechodzili przez uprawne pola, co si zdarzao zreszt bardzo rzadko, do tej skromnej porcji onierze dodawali kademu po par surowych kartofli, ktre tam nosz nazw patatw. Cho porcje nie byy godowe, niewszyscy byli zdolni do ich spoywania. Zwaszcza kobiety, ktre paday ze znuenia, w minut po zatrzymaniu si na postoju zapaday w sen lub leay apatycznie z otwartymi oczami, nieczue ju na gd. Taki stan wyczerpania niewolnikw zwiksza ich miertelno, wic bardzo czsto okazywao si, e ci, ktrzy po przyjciu na postj zapadali w sen, w chwili ponownego ruszania karawany w dalsz podr byli ju martwi. Nie upyn jeszcze tydzie od chwili opuszczenia przezkarawan brzegw Kuanzy, gdy okoo dwudziestu niewolnikw rnej pci i wieku zmaro w drodze i pozostao przy szlaku, na pastw dzikich zwierzt. Lwy, pantery i lamparty szy nieprzerwanie za karawan w oczekiwaniu na wiee ofiary i codzienniepo zachodzie soca ich wycia rozlegay si tak blisko, i w kadej chwili obawia mona si byo napaci. By si uchroni od takiego ataku, co noc dookoa obozu pony wielkie stosy porbanych drzew. Nierzadko koncerty dzikich zwierzt byy tak gone, e ca noc nie sposb byo na chwil zmruy oka.W chwilach takich Dick Sand ze strachem myla o Herkulesie, lkajc si o jego los, ktry w takich warunkach mg by straszny, lecz take o innych czonkw grupy, ktrym olbrzym ten mg uatwi ucieczk. W rkach autora tej powieci znajdoway si, przez czas bardzo krtki zreszt, autentyczne notatki Dicka Sanda, z ktrych zamieszczamy wyjtki, dotyczce pochodu karawany niewolnikw. Oto co napisa bohater powieci. Od 25 do 27 kwietnia: Przechodzilimy w pobliu maej osady murzyskiej, otoczonejtrzcinowym potem, przewyszajcym wzrost dorosego czowieka. Dookoa niej widniay pola uprawne, na ktrych rosa kukurydza, sorgo [30] i pataty. Nasi onierze wdarli si poza palisad. Mieszkacy, na szczcie, ukryli si ju w pobliskim lesie. Zdoano jednak pochwyci dwch chopcw, ktrym, gdy ich do karawany przyprowadzono, natychmiast zatrzanito kajdany na szyi. Nieco opodal znajdowaa si druga wioska. Jej mieszkacy stanli do walki. Zabito pitnastu. Pomidzy nimi znalazy si kobiety i dzieci. Wzito do niewoli jedn kobiet i troje dzieci, pozostali uciekli. Nie byli cigani, zapewne z braku czasu. Nastpnego dnia przeprawilimy si przez jak rzek po prowizorycznym mocie, zbudowanym przez onierzy bardzo sprawnie i szybko, z pni, ktre czono lianami, rosncymi nad brzegami rzeki. Przejcie przez most byo bardzo niebezpieczne. Jedna z Murzynek w czasie przeprawy dostaa zawrotu gowy i pocigna za sob w odmty drug kobiet, trzymajc dziecko na rku. Nie starano si nawet ich ratowa! Po chwili fale zabarwiy si krwi, a z wody wychyli si szkaradny eb krokodyla. 28 maja. Przechodzilimy przez las drzew niezwykle czerwonych, ktre nazywaj elaznymi . Od rana pada deszcz; grunt rozmik bardzo, co utrudnia marsz. Widziaem Noon. Dwigaa z trudem paroletni dziewczynk. Ledwo powczya nogami. Cae plecy miaa oblane krwi, ktra jeszcze nie zakrzepa. Byy na nich lady bata. Noc ryki lww i ujadania szakali byy tak gone, e oka nie mona byo zmruy. onierze zabili w samym obozie panter, przy tym jednak zastrzelili rwnie dwie kobiety, a par ciko poranili. Okoo pnocy liczb poncych stosw powikszono znacznie. O biedny Herkulesie, jak tam sobie radzisz w tym lesie, jeeli podasz naszymi ladami? 29 i 30 maja. Daj si ju odczuwa pierwsze chody tak zwanej zimy afrykaskiej , pora deszczowa koczy si, co nie przeszkadza, e pola wszdzie jeszcze stoj pod wod. Wieje silny wiatr pnocno-zachodni, bardzo niezdrowy, sprowadzajcy febr. Nie napotkaem nigdzie najmniejszego ladupani Weldon, Janka i kuzyna Benedykta. Dokd mogli ich wywie? Boe, miej lito nad nami! Od 1 do 6 czerwca. Kroczymy cakowicie zalan nizin. Nieszczliwi, nadzy niewolnicy cierpi katusze w tej wodzie i panujcym zimnie. Gdy nadesza pora noclegu, nie mona byo znale nigdzie suchego miejsca. Wszdzie woda, dochodzca chwilami do pasa. Trzeba byo i dalej, bez wzgldu na ciemno i zmczenie. Co chwila kto upada i ju si nie podnosi. aowa ich? Nie! Naley im raczej zazdro. Nie cierpi ju, s wolni. Z pospnej zadumy rozbudziy mnie gone krzyki i woania. onierze zapalili pochodnie. Okazao si, e to stado krokodyli napado na tabor. Kilka kobiet stao si ofiar napadu. Jeden z potworw otar si swym chropawym cielskiem o moje nogi i pochwyci modego chopca idcego za mn, ktrego z ogromn si wydar z kajdanw i wcign pod wod. Jeszcze teraz dzwoni mi w uszach rozpaczliwy krzyk nieszcznika. 7 i 8 czerwca. Sporzdzono rachunek strat.Okazao si, i krokodyle porway dwadziecia cztery ofiary. Jak si dowiedzie, czy nie zgin ktry z moich przyjaci? Od dawna ich nie widziaem. Dugo szukaem ich wzrokiem, a wreszciepod wieczr dojrzaem. Chwaa Bogu, wszyscy yj. Tylko Noon zobaczy nie mogem. Czyby nie przetrwaa tej nocy? Ot i koniec nizin, jak si wydaje. Od dwudziestu czterech godzin znajdujemy si na gruncie nie zalanym wod, miejscami zupenie suchym. A i niebo zaczyna si przeciera. Nawet soce wieci. Mokra odzie wyscha. O, c to za rozkosz mc pooy si na suchej ziemi, w suchym ubraniu, bez obawy o ukszenia pijawek, ktre od tylu dni ssay krew z mych ng! Czy i pani Weldon bya naraona na takie cierpienia? Nie zniosaby ich ona ani jej maleki synek. Pomidzy Murzynami szerzy si ospa i zabiera liczne ofiary. Kto z chorych i nie moe i kadzie si na ziemi ju na niej pozostaje. Karawana idzie dalej. 9 czerwca. Widziaem Noon. Jest to ju szkielet, a nie yjca istota. Ju nie niosa na rku dziecka, lecz wloka si sama. Nie mona byo patrze na ni bez alu. Pozwolono mi zbliy si do niej. Stara niaka dugo przypatrywaa mi si zamglonymi oczami, a chrapliwym gosem wyszeptaa: To pan, mister Dick! Umieram. I ju nigdy nie zobacz mej dobrej pani, ani mego drogiego Janka! Potkna si. Podskoczyem, aeby j podtrzyma, lecz wtedy bezlitosne uderzenie bicza spado na jej wychudzone plecy. Rzuciem si na nikczemnika, zncajcego si nad umierajc kobiet, lecz m wzniesion w gr rk pochwyci jeden z przewodnikw karawany, ktry onierzowi powiedzia jedno tylko sowo: Negoro , co sprawio, e ten oddali sinatychmiast. Negoro pomylaem sobie wtedy a wic jego wpyw sprawia, e jestem tutaj na odmiennych anieli wszyscy inni niewolnicy prawach. Oszczdza mnie. Z i ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AAS`~cTUcV;cW, cX:= Y;jakiego powodu? Co za los mi szykuje? 10 czerwca. Przechodzilimy przez dwie palce si wioski. Pola dookoa spustoszone.Moc trupw. Z yjcych nikogo. Widocznie nie tak dawno odbyway si tutaj owy na niewolnikw. Na nocleg zatrzymalimy si na kracach jakiego wikszego lasu. Mimo ogromnego znuenia nie mogem zasn. Wtem w pobliskich krzakach usyszaem jaki szelest. Pocztkowo zaniepokoiem si. Moe to dzikie zwierz? Lecz szybko nadeszo uspokojenie. C... moe lepiej by byo... Jedno uderzenie potn lwi ap i byoby po wszystkim... Szelest powtrzy si i by coraz bliszy. Jaki zwierz rzuci si na mnie. Chciaem krzykn, co by wzbudzio ogln trwog, lecz na szczcienie zrobiem tego. Na szczcie! ... Bo to by Dingo! Mj drogi, wiemy i poczciwy Dingo. W jaki sposb mg mnie znale? Instynkt? ... Czy wolno instynktem nazywa podobn wierno? Pooy si obok mnie i zacz liza moj twarz i rce. A wic poczciwy pies nie zgin, nie zabili go. Objem go za szyj, przyciskaem do piersi i caowaem jego eb. Przy pieszczotach tych przypadkiem wyczuem, e za jego obro znajduje si kawaek trzciny umocowany lian. Wyjem trzcin natychmiast, nastpnie j przeamaem i znalazem w jej wntrzu kawaek papieru, ktrego nie mogem jednak przeczyta, ze wzgldu na nocne ciemnoci. Od kogo list ten moe pochodzi?Gdy tak rozmylaem, Dingo znw liza mniezacz po twarzy, nastpnie szarpn si, wyrwa z mych obj i znik w ciemnociach. Z otwartymi oczami wyczekiwaem dnia, a gdy tylko si rozwidnio, rozwinem kartk. List, pisany rk Herkulesa, by nastpujcej treci: Pani Weldon i may Janek odbywaj podr na noszach. Razem z nimi znajduj si Harris i Negoro. Pan Benedykt rwnie naley do tego maego oddziau, ktry gwn karawan wyprzedza o jakie trzy dni drogi. Porozumie si z pani Weldon niemiaem jeszcze moliwoci. Dinga znalazem w lesie, ciko rannego, lecz na szczcie wrci on szybko do zdrowia. Odwagi, panie Sand. Ja o was myl, a i uciekem dlatego, by mie szans wam pomc. Herkules A wic, Bogu dziki, pani Weldon yje! Nie stao si nic take i jej maemu synkowi! Podruj w do wygodnych warunkach. Lecz jakie wzgldem niej mog by zamiaryHarrisa i Negoro? Niegodziwcy ci podaj rwnie do Kassande. W takim razie moe mi si uda pani Weldon tam zobaczy? Od 11 do 12 czerwca. Karawana nieprzerwanie dy naprzd. Niewolnicy jutylko z trudem s zdolni i dalej. Wszyscy maj rany na nogach, wic ich przejcie znaczone jest ladami krwi. Wedug moich oblicze, do Kassande mamy jeszcze dziesi dni. Ilu z nas nie ujrzy koca tej podry! Lecz ja... doj musz, a wic dojd! Drog nasz sza niedawno jaka inna karawana niewolnikw. Co krok napotykamy liczne trupy lub ywych ludzi, ktrzy na naszych oczach umieraj z godu. Od 16 do 24 czerwca. Opuszczaj mnie siy;lecz musz wytrwa. Mnie nie wolno, ja niemam prawa umiera! Pora deszczowa przemina. Pochd nasz odbywa si teraz w przyspieszonym tempie.Idziemy nieprzerwanie pod gr, wrd wysokich traw, ktre utrudniaj posuwanie si naprzd. Ten rodzaj trawy nazywa si njasi i jest niesychanie ostry, kujcy i twardy, totebezustannie rani ciao. Moje obuwie, na szczcie, jest jeszcze cae. Agenci zaczynaj segregowa niewolnikw; ze sabszych zdejmuj kajdany i wyrzucajich poza obrb karawany, na los szczcia,a raczej na pewn mier godow. S do tego zmuszeni, poniewa zapasy ywnoci ju si kocz. Dzi, 20 czerwca, dwudziestu ludzi, a w tym star Noon, zarbano toporami. Obraz ten by zbyt okropny, by go opisa. Biedna Noon! Co noc oczekuj Dinga. Lecz si nie zjawia. Czyby spotkao go jakie nieszczcie? A moe co przytrafio si Herkulesowi? Nie,nie! ... Nie chc, nie mog tak myle. Zgasaby wtedy ostatnia nadzieja! Milczeniejest tylko dowodem na to, e Herkules nie ma dla mnie adnych wiadomoci, wic nie chce Dinga niepotrzebnie naraa na niebezpieczestwo. -------- [30] Sorgo rolina zboowa pochodzca z Afryki. ROZDZIA IX Kassande Dnia 26 czerwca karawana Ben Hamisa dosza wreszcie do Kassande. Z liczby piciuset niewolnikw, zapanych w czasie ostatnich obaw, zaledwie dwustu pidziesiciu doszo do miejsca przeznaczenia, lecz i tak kupcy doskonay zrobili interes, gdy nabywcw byo wielu iceny bardzo wysokie. Bez wzgldu na zakazy, Angola, tak samo jak i dawniej, przodowaa w handlu niewolnikami, dyktujc ceny. Portugalskie wadze w Luandzie i w Bengueli byy wobec tego procederu najzupeniej bezsilne, z tego choby powodu, e eksport niewolnikw odbywa si teraz drog ldow, a nie morzem, przez porty Angoli. Miasto Kassande ley w odlegoci trzystu mil od ujcia rzeki Kuanzy i byo w tych czasach jednym z waniejszych punktw handlu ywym towarem. Jak wszystkie wiksze miasta handlowe Afryki rodkowej,dzielio si na dwie niepodobne do siebie czci, z ktrych jedna bya zamieszkana przez kupcw arabskich, portugalskich i miejscowych, natomiast druga bya siedzibtubylcw. Porodku niej znajdowaa si rezydencja miejscowego kacyka, czyli murzyskiego krla. Dzielnic handlow Kassande wada niepodzielnie Antonio Alvez, ktrego agentami byli Harris i Negoro. W miecie znajdowa si gwny oddzia jego wielkiejfirmy, podczas gdy w Bije i Cassindze byy tylko filie. Cz handlowa Kassande to szereg licznychdomkw zbudowanych z gliny, o paskich, zarosych traw dachach, na ktrych pasysi kozy. Budowle te stay wzdu jednej, bardzo dugiej ulicy, na kocu ktrej znajdowa si obszerny plac, na ktrym odbyway si targi niewolnikw. Nad ca dzielnic wystrzelay w gr liczne drzewa bananowe i daktylowe palmy. O wiele gorzej prezentowaa si dzielnica tubylcw, pokryta licznymi lepiankami, nad wyraz brudnymi. Porodku nich znajdowao si tembe, to znaczy paac krla. Sam krl by mczyzn przedwczenie zgrzybiaym, wskutek pijastwa, ktremu z zapamitaniem si oddawa. By niepoczytalny i z icie afrykask dzikocirzdzi swym krajem, dla kaprysu umiercajc swych poddanych lub obcinajcim dla zabawy, rce, nosy, uszy... Zezwierzcony wadca miociwie panowa pod imieniem Muani Lunga. Karawana, w ktrej szed Dick i jego przyjaciele, wkroczya do miasta uroczycie, przy dwikach instrumentw zbawolich rogw oraz warczenia bbnw, w ktre bito bez adnego taktu, ale z oguszajc za to zaciekoci. Idcy ostatkiem si jecy, zapdzeni zostali do barakw, w ktrych znajdowao si ju okoo trzy i p tysica niewolnikw, spdzonych z innych okolic kraju. Wszyscy oni mieli by po upywie dwch dni wystawieni na sprzeda. Gdy ju nowo przybyych zamknito w barakach, zdjto im kajdany z ramion, pozostawiajc jednak na ich szyjach acuchy. Wyzwolony z habicego jarzma Baty mg po piciu tygodniach rozki rzuci si ojcuna szyj, by zapaka na jego piersi. Pozostali towarzysze niedoli: Tom, Austyn i Akteon w milczeniu ucisnli sobie rce. Trzej wyej wspomniani Murzyni, silni, modzi i do wszelkich trudw przyzwyczajeni, wytrzymali jako tako mordercz podr, stary Tom by jednak do ostatnich granic wyczerpany. Jeeli marsz trwaby jeszcze par dni duej, jego zwoki pozostayby z pewnoci na drodze, wydane na pastw dzikich zwierzt. Czterej nasi przyjaciele znaleli si w straszliwie brudnym baraku, w ktrym z trudnoci mona byo oddycha. W pomieszczeniu tym dano im jak straw, ktr pokrzepili swe sterane siy. Nastpnie z niecierpliwoci oczekiwa zaczli Alveza, aby mu powiedzie, e s wolnymi obywatelami Stanw ZjednoczonychAmeryki Pnocnej, i e tkn ich nikt nie ma prawa. Natomiast Dick pozosta na placu, pod nadzorem specjalnie wyznaczonego stranika. By wic w Kassande, do ktrego, przed paroma ju dniami niewtpliwie, zostaa przyprowadzona pani Weldon z synkiem i z kuzynem Benedyktem. Przechodzc z karawan przez miasto, wszdzie szuka ich wzrokiem, niestety, na prno. Moliwe to, by ich zaprowadzili gdzie indziej? zapytywa sam siebie, zmartwiony Gdzie w takim razie przebywa mog teraz? ... Lecz nie! Herkules nie przysaby mi mylnej informacji. Z drugiej strony, nie dostrzegem przecie tutaj ani Harrisa, anite Negora. Gdzie oni przebywaj? Gone okrzyki, wiwaty i odgosy rogw przerway tok jego myli. Alvez!! ... Alvez! ... woano ze wszystkich stron. Alvez! Czowiek, od ktrego chwilowego kaprysu zaleao ycie tysicy ludzi. Za chwil bdzie tutaj. A moe zjawi si w towarzystwie Harrisa i Negora? W serce Dicka znw wstpia nadzieja, e uda mu si wpa na lad zaginionej pani Weldon. Z niepokojem zacz wpatrywa si w tum. Serce tuko mu si w piersiach, lecz by gotw spojrze miao w oczy wrogw. Niedoczekanie, by kapitan Pilgrima mia zadre przed swym byym kucharzem!! A wreszcie na samym kocu jedynej w Kassande ulicy ukazaa si osonita firankami lektyka, w ktrej by niesiony stary handlarz. Gdy pochd doszed do placu, Alvez wysiad z lektyki i ukaza si oczom Dicka. Jednoczenie z Alvezem, ktry by otoczonyprzez liczne grono suby, na placu zjawi si jego zausznik, Coimbra. By to zastpcaAlveza, nikczemne narzdzie wszystkich najbardziej bezecnych czynw starego handlarza i organizator wszystkich rzezi. Ju sam jego wygld by ohydny. Handlarz by niezwykle brudny, a jego ubranie poszarpane. Alvez, w swym tureckim stroju, wyglda owiele przyzwoicie), cho jego fizjonomia pozostawiaa bardzo wiele do yczenia. Ku wielkiemu rozczarowaniu Dicka, nigdzie nie byo wida ani Harrisa, ani Negora. Naczelnik karawany, Arab Ben Hamis ucinieniami doni powita Alveza i Coimbr. Alvez, gdy usysza relacj Ben Hamisa, e poowa niewolnikw pada w drodze, zmarszczy si nieco, lecz nie wypowiedzia ani jednego sowa nagany, przecie i tak wyprawa miaa przynie pokane zyski. Dick przysuchiwa si rozmowie, jak prowadzili ci przemysowcy na wielk skal, lecz nie mg nic zrozumie, poniewa bya ona prowadzona w jakim kosmopolitycznym [31] argonie, w ktrym mieszay si wyrazy wszystkich chyba narzeczy i jzykw. Zrozumia jedynie to, e w pewnej chwili mwiono o nim oraz o jego towarzyszach. Domysy Dicka okazay si suszne, poniewa jeden z dozorcw uda si po chwili w stron baraku, w ktrym zamknici byli czarni rozbitkowie i po chwiliTom, Baty, Akteon i Austyn stanli przed obliczem handlarza. Nie chcc straci ani jednego sowa z rozmowy, Dick Sand zbliy si jeszcze bardziej ku grupie otaczajcej Alveza. Na widok czterech Murzynw, rosych i doskonale si prezentujcych, twarz Alvezazajaniaa radoci. Na pierwszy rzut oka oceni wysok warto tej zdobyczy, na Toma spojrza pogardliwie, poniewa jego wiek nie obiecywa, by mona byo uzyskaza wysok cen. Alvez w paru sowach w jzyku angielskim pozdrowi przybyych, winszujc im, e szczliwie odbyli podr. Tom zrozumia sowa powitania i natychmiast odpowiedzia, wskazujc na siebie i na swych towarzyszy: My jestemy ludmi wolnymi, obywatelamiStanw Zjednoczonych! Alvez, poj znaczenie sw, uda jednak, e ich nie rozumie. Tak, tak! ... Amerykanie! Witajcie, witajcie! Witajcie, Amerykanie powtrzy sowa swego patrona [32] Coimbra, ktry nastpnie podszed do Austyna i oglda go zacz jak kupiec, badajcy wady i zalety konia na targowisku. Dotkn jego ramion i piersi, chcia mu te otworzy usta, lecz w tej chwili Austyn wymierzy mu tak potny cios w twarz, jakiego naczelnik miasta Bije nie otrzyma nigdy w yciu. Zaufany Alveza potoczy si w ty, jak pieskopnity. Kilku onierzy rzucio si natychmiast na Austyna i byby on prawdopodobnie opaci drogo ten wybuch gniewu, gdyby nie gest Alveza, ktry mia si do rozpuku z przygody swego przyjaciela, cho ten, z szeciu posiadanych zbw, a dwa utraci po tym uderzeniu. Alvez obroni Austyna nie z racji uczu humanitarnych, jakie nieznane byy jego sercu, lecz z obawy, by onierze nie uszkodzili w bijatyce tak cennego towaru. Oswego totumfackiego [33] dba o wiele mniej, zwaszcza, e jego wypadek ubawi go serdecznie. By zatrze przykre dla wszystkich wraenie, naczelnik stray podprowadzi Dicka Sanda ku Alvezowi, ktry zna histori naszego bohatera. May Jankes [34] rzek stary handlarzironicznie na jego widok. Tak jest, jestem Amerykaninem odpowiedzia miao Dick a jako taki chciabym wiedzie, co zamierzacie zrobi z mymi towarzyszami, ktrzy s rwnie, jak i ja, obywatelami wolnej Ameryki? Jankes, Jankes... may Jankes powtarzabezmylnie z pozoru Alvez udajc, e nie rozumie pytania. Dick Sand raz jeszcze powtrzy pytanie, zwracajc si z nim rwnie i do Coimbry, ktrego twarz, cho spalona socem i zniszczona napitkami, wydawaa si by twarz Europejczyka. Jednak Coimbra zajty cigle jeszcze wygraaniem pici Austynowi, nie usysza ani sowa. Co za do Alveza, ten, jakby chcc pokaza,e lekceway sobie pytanie, nawiza rozmow z Ben Hamisem, dotyczc gromadki przyjaci. O ile Dick zdoa zrozumie, zamierzano ich rozczy. Jeeli tak, nie mieliby ju nigdy moliwoci porozmawiania z sob. Wobec tego Dick Sand, na nic ju nie zwaajc, szybko podszed do starego Toma i jego towarzyszy, ze sowami: Przyjaciele moi, Herkules, za porednictwem Dinga przysa mi krtki list, w ktrym zawiadomi mnie, e szed bez przerwy za karawan. Harris i Negoro uprowadzili pani Weldon wraz z maym Jankiem i kuzynem Benedyktem. Dokd? ... Nie wiem. W Kassande, jak mi si zdaje, ichnie ma. Nie upadajcie na duchu i bdcie zawsze gotowi, a moe przyjdzie wyzwolenie. A Noon?? zapyta stary Tom. Nie yje. Pierwsza z nas... I ostatnia, poniewa my... W tej samej chwili kto uderzy Dicka po ramieniu, a nastpnie usysza on sowa wypowiedziane dobrze znanym mu gosem: A, mj mody przyjaciel, jeeli si nie myl? Jestem bardzo szczliwy ze spotkania. Dick Sand odwrci si gwatownie i ujrzaHarrisa. Krew uderzya mu do gowy. Gdzie jest pani Weldon?? zawoa. Ach, Boe! penym smutku gosem odpowiedzia Harris. Biedna matka nie moga przey trudw podry... Umara!!? gosem penym rozpaczy zakrzykn Dick. A may Janek?? On pierwszy opuci ten wiat, a jego ladem podya matka. Tak wic Dick utraci wszystko, co kocha na tej ziemi. Uczucie zemsty jak czerwona mga ogarno cae jego ciao. Zanim ktokolwiek mg przewidzie jego ruch, Dick rzuci si na Harrisa, wyrwa mu n zza pasa i wbi w jego pier a po rkoje. Przeklestwo!! zdoa krzykn Amerykanin, padajc na ziemi. Rka Dicka zadaa mu cios miertelny. ----------- [31] Kosmopolityczny wyzuty z uczu patriotycznych, obojtny wobec kultury, tradycji i interesw swojego narodu; tu: mieszanka rozmaitych jzykw. [32] Patron opiekun. [33] Totumfacki podopieczny, kolega, towarzysz. [34] Jankes lekcewace okrelenie mieszkacw Stanw Zjednoczonych, ROZDZIA X Dzie targowy Gdy widzowie tej krtkiej walki zrozumieli, co si stao, pierwszym ich odruchem byorzuci si na Dicka. Byby on zapewne zgin w mczarniach, gdyby w tej samej chwili nie ukaza si na placu Negoro. Rozkazujcy gest Portugalczyka powstrzyma rozwcieczonych tubylcw i zmusi ich do odsunicia si od Dicka. Alvez i Coimbra byli bardzo postpkiem Dicka wzburzeni i domagali si natychmiastowej mierci chopca, lecz Negoro szepn im co tajemniczo i Dick, na rozkaz Alveza, zosta odprowadzony do wizienia. Pragnienie Dicka Sanda aby ujrze Negora stao si wic ciaem. Zobaczy go. I doskonale zdawa sobie z tego spraw, e by on po stokro bardziej winny od Harrisa. Harris powiedzia, e pani Weldon i jej synek umarli. Wobec tego faktu wasny los by dla chopca obojtny. Dicka, skutego wtrcono do ciasnej izdebki,bardzo ciemnej, bo pozbawionej okna. Nie i ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{ZP5[j c\zA]# c^*c_9e-mg on komunikowa si wic ju z nikim iznajdowa si teraz w absolutnej wadzy Negora. W dwa dni potem, 28 czerwca, na wielkim targowym placu w Kassande odby si wielki doroczny jarmark, na ktry zjedalisi najpowaniejsi kupcy i przemysowcy Afryki rodkowej. Na targ dostawiono okoo cztery tysice niewolnikw. Wikszo z nich prezentowaa si dobrze, poniewa od parumiesicy przebywali w barakach. Dziki dugiemu odpoczynkowi i poywnej strawie mieli czas na to, by zregenerowa siy po trudach podry. Wraz z innymi i stary Tom z towarzyszami zosta zapdzony na targ. Gdy si tam znaleli, pierwszy odezwa si Baty: Nie widz tutaj pana Dicka, na szczcie. Nie ma go odpowiedzia Akteon nie bdzie on widocznie sprzedawany. Z nim moe by gorzej odezwa si stary Tom jego zabij najprawdopodobniej, jeeli ju tego nie zrobili. Co za do nas, to tego tylko moemychcie, aby nas naby jeden kupiec. Baty zapaka gorzko. Ojcze zawoa nie mog wprost wyobrazi sobie tego, by ty mg by zmuszany do cikiej pracy niewolniczej na plantacjach. Och! ... Gdyby tutaj by z nami Herkules! zawoa Austyn. Moe wtedy wydostalibymy si jako na wolno!? Rozpocza si sprzeda. Niewolnikw dzielono na mae grupy, ktre oprowadzanoprzed kupcami. Nabywano co silniejszych mczyzn, ktrzy mieli wyruszy do kolonii hiszpaskich, dokd i przyjaciele nasi dosta si pragnli, a to dlatego, i tam najatwiej udaoby si im wnie skarg dowadz, powoujc si na swe amerykaskieobywatelstwo. Wszyscy czterej stanowili jedn grup, o ktr zaczli si dobija poszczeglni kupcy, proponujc coraz wysze ceny. W kocu los Murzynw zosta zdecydowany: wszystkich kupi pewien bardzo bogaty Arab, zamierzajc ich wysa do Zanzibaru. ROZDZIA XI Woda ognista Okoo godziny czwartej po poudniu odgos trb, rogw i bbnw powiadomi cae miasto, i sam krl Kassande, Muani Lunga,przybywa, aeby zaszczyci sw obecnoci wielkie handlowe wito. Towarzyszya mu bardzo liczna wita, skadajca si z kobiet, onierzy i niewolnikw. Sdziwy Alvez na czele innych kupcw i handlarzy przyj go z oznakami najwyszej czci i powaania, co si niesychanie spodobao staremu pijakowi, zwygldu podobnemu do mapy. Krl przyby na plac w starym palankinie [35] , z ktrego wysiada wolno, pragnc tym doda sobie jak najwicej powagi. Muani Lunga mia lat okoo pidziesiciu, lecz wyglda na osiemdziesicioletniego starca. Na gowie mia co w rodzaju korony. Gdy wysiad z palankinu, nad t jego koronowan gow rozpostarto natychmiastjaki stary, peen at parasol, za kady mg wywnioskowa z jego chwiejnego chodu, e wielki wadca jest pijany. Niepewnie kroczcego maonka podtrzymywaa pierwsza ona krla, Moilla, czterdziestoletnia jdza podobna do czarownicy. Naley doda, i gdy tylko krl wysiad z palankinu, ze wszystkich stron rozlegy sioguszajce wycia i wrzaski, ktre zaguszyy cakowicie huk wiwatowych wystrzaw. Gdy krl wysiad z palankinu, a nastpnie usiad na plecach jednej ze swych on-niewolnic, stary Alvez wysun si naprzd i ofiarowa kacykowi paczk wieej tabaki, ktra w jzyku miejscowymnosi nazw uspakajajcej trawy . Podarek ten by bardzo na miejscu, poniewa Muani Lunga by nie wiedzie czemu w fatalnym humorze. Po krtkiej chwili odpoczynku, czarny krl podnis si i zacz zwiedza targowisko. Monarsze towarzyszyli Alvez i Negoro. Witaj, krlu, na dorocznym jarmarku w Kassande rzek Alvez. Pi mi si chce odpowiedzia monarcha. Krl mj i pan otrzyma, jak zawsze, nalen mu cz zyskw cign dalej Alvez. Pi odpowiedzia krl, gos nieco podnoszc. Przyjaciel mj, Negoro, ktry przyby natarg po dugiej nieobecnoci, jest szczliwy, e ci widzi, krlu. Pi!! ... uporczywie, na nic nie zwaajc, rykn majestat. Miodu i wina!! Natychmiast rozkaza Alvez. Nie, nie chc tego zaprotestowa krl dajcie mi wody ognistej! Za kad jej kropl dam ci, Alvezie... Kropl krwi biaego czowieka... niewinnie, niby artem wtrci Negoro, dajc Alvezowi porozumiewawczy znak oczyma. Sowa te rozbudziy bestialskie instynkty krla. Zamigotay jego mae oczka. Biaego... Zabi biaego czowieka? zapyta. Przed twoim przybyciem jeden z najlepszych agentw twego sugi, Alveza, zabity zosta przez biaego modzieca, krlu wyjani Negoro. Tak jest potwierdzi sowa Portugalczyka Alvez nazywa si Harris i mam nadziej, e jego niewinna krew bdzie pomszczona. A wic posa tego biaego krlowi Massailo, tam go zjedz na surowo. Lecz nawet kara tak straszna nie zdawaa si by dla Negora wystarczajco wielka. Azreszt Portugalczyk chcia by widzem mki swego wroga. Ten biay zabi tutaj, wic tutaj zgin rwnie powinien zawoa z nienawici. Ale doskonale, rbcie sobie z nim co chcecie, byle bycie mi dali wody ognistej. Bdziesz j mia, krlu powiedzia Alvezi w dodatku mie j bdziesz tak, ktr cakowicie potwierdzi, e godna jest swej ognistej nazwy. Moja woda naprawd bdziepon, krlu. Krl a zaklaska z uciechy. By jak w ekstazie, jeszcze nigdy nie widzia poncej wody. Jego zachwyt podzielay rwnie i wszystkie jego ony, ktre i bez tego byy ju w sidmym niebie, poniewa spodzieway si ujrze mier biaego. Biedny Dick! Jaki okropny los go czeka! Nadszed wieczr, a nastpnie noc przysonia swym kirem cae miasto. Na ni wyczekiwa Alvez, aeby w najlepszych warunkach zaprezentowa krlowi waz poncego ponczu. Bya to idea icie afrykaska, da krlowi napj, godny jego krlewskiego garda buchajc pomieniami gorzak. Program tej improwizowanej uczty mia by nastpujcy: naprzd poncz, a pniej mier Dicka Sanda. Alvez, suchajc rad Negora, zaj si przygotowaniami. Przede wszystkim przyniesiono ogromny kocio miedziany, do ktrego wsypano najpierw kilkanacie funtw cukru, potem wlano par butelek jakiego kwanego soku owocowego, wreszcie naczynie wypeniono po brzegi gorzak, najgorszego zreszt gatunku. W czasie tych przygotowa Muani Lunga sta pochylony nad kotem, z takim wyrazem twarzy, jakby mia zamiar si do niego rzuci. Zapalaj!! krzykn wreszcie drcym gosem. Ponca gownia dotkna alkoholu i momentalnie buchny w gr sino czerwonawe pomienie. Alvez dug warzchwi zacz miesza w kadzi, wrzucajc w poncy pyn cynamon i turecki pieprz. Poncy alkohol rzuca upiorne wiato na ca otaczajc kocio dzik zgraj. Podniecony woni palcego si spirytusu Muani Lunga wyrwa w pewnej chwili warzchew z rk Alveza, zaczerpn ni trunku, a nastpnie podnis do ust. Gdy to uczyni, z jego piersi wydar si przejmujcy ryk, elazna yka wypada mu z rki, za on sam stan w pomieniach. I pon jak baka z naft. Na ten widok wierni ministrowie rzucili si na ratunek swemu monarsze, lecz nic ju nie mogli zrobi. Alvez i Negoro stali bezsilni, nie wiedzc jak postpi. Kobiety zaczy ucieka z krzykiem, powstao oglne zamieszanie. Krl tarza si po ziemi w najokropniejszych mczarniach i skona po upywie kilku minut. ----------- [35] Palankin (port. ) lektyka, czsto bogato zdobiona. ROZDZIA XII Pogrzeb krlewski Nazajutrz po mierci krla cae Kassande wygldao inaczej ni zwykle. Przeraeni krajowcy kryli si w swych lepiankach. Biedacy nie widzieli jeszcze nigdy palcego si wadcy, tote byli pewni, e niedugo ywy ogie spadnie z nieba, aeby spopieliwszystko, co tylko na ziemi pozostao. Nie wiedzieli, czym mona przebaga gniew bogw? Nawet Alvez straci nieco pewnoci siebie izamkn si w swym domu, w obawie, by go nie obwiniono o mier krla... Lecz z tego niebezpieczestwa wybawi go Negoro, ktry umiejtnie zacz rozsiewapo miecie wieci, e straszliwy wypadek by dzieem si nadprzyrodzonych, e waciwie by najwysz ask, jak WielkiNzambi [36] zsya czasami na swych umiowanych. Przez ogie wstpowa do nieba mwi moe tylko bstwo!! Zabobonni tubylcy dawali posuch tym bredniom, przy czym gono krzyczeli, e doczesne szcztki tego, ktry si sta bstwem, musz by z naleyt czci pochowane. Negoro cakowicie si z nimi zgadza, dodajc, i ar ognia, ktry spopieli krla,moe by ochodzony jedynie krwi ludzk, najlepiej krwi czowieka biaego. Takie stay si wic pragnienia ludu. Decyzja co do ceremonii moga wyj tylko od krla. Nastpczyni Lungi miaa zosta jego starsza maonka, krlowa Moilla. Byskawicznie obja ona wadz rozpoczynajc od wydania rozkazw, ktre dotyczyy pogrzebu krla, czym uprzedziainnych pretendentw. Objcie rzdw dawao krlowej Moilli jeszcze t olbrzymi korzy, i dziki temu ona jedna spord wszystkich on krlewskich miaa pozosta przy yciu. Wol krlowej byo, aeby pogrzeb krlewski odby si wieczorem, nazajutrz po mierci. Dekret ten, ogoszony w sposb prymitywny, bo przy pomocy nie tylko bosych, ale zupenie goych heroldw, przyjty zosta przez ca ludno bardzo przychylnie, co oznaczao uznanie krlowejprzez mieszkacw kraju. A e i Alvez przeciwko rzdom kobiety nie stawia veta [37], niedawna pierwsza ona zostaa wadczyni. Tego samego jeszcze dnia zajto si przygotowaniami do pogrzebu. Tu za Kassande pyn potok bardzo gboki i burzliwy Koango. Ot krlowa rozkazaa, aeby jego bieg zosta odwrcony, a gdy toju zostanie wykonane, w dawnym oysku strumienia ma by wykopana mogia krla, w ktrej bdzie on ze wszystkimi ofiarami pochowany. Po dopenieniu obrzdkw, wody strumienia wrci miay w swe dawne koryto. Dick Sand zosta na skutek zabiegw Negora zaliczony do liczby ofiar, ktre miay sw krwi skropi mogi krla. Negoro, jak kady nikczemnik, by tchrzem, tote pamitajc o losie Harrisa nigdy nie omieliby si zbliy do Dicka Sanda, gdyby ten si znajdowa na wolnoci. Jednak, doskonale wiedzc, e wizie ma skrpowane rce i nogi, postanowi uda si do niego. Na widok Portugalczyka, nasz mody bohater a si skurczy, a nastpnie szarpn wizami, w nadziei e je moe zerwie... Niestety, byy one na tyle mocne, e o ich potarganiu nie byo co marzy. Dick zrozumia to w jednej chwili, porzuciwic wysiki, zdajc sobie spraw, e teraz walka inn musi przybra form. W milczeniu wpi wic tylko w twarz Negora swe przenikliwe spojrzenie, postanawiajc,e nie zrobi mu zaszczytu udzielajc odpowiedzi. Uwaaem za swj obowizek zacz mwi Negoro przyj si poegna z byym kapitanem i wyrazi mu ubolewanie, e nie rzdzi on tutaj, jak to miao miejscena pokadzie Pilgrima . Widzc, i Dick nie odpowiada, cign dalej: C to, kapitanie, czyby nie poznawa swego kucharza? On przyszed wanie po rozkazy i na nie oczekuje, nie wiedzc co ma przygotowa na niadanie? Dick tylko zacisn zby. Mj kapitanie, jeszcze tylko jedno pytanie:jakim to cudem si stao, u licha, e ty, kierujc statkiem w stron Valparaiso, dopyn... do Angoli afrykaskiej? Dick Sand ju poprzednio by prawie pewien, e Negoro uszkodzi kompas, a jego ostatnie sowa day mu niezbit pewno. Przyznaj, kapitanie... za mody troch cign dalej Negoro i dla was wszystkich wielkim szczciem byo, e na pokadzie Pilgrima znajdowa si cho jeden marynarz. Gdyby nie to gdzieby ty mg dopyn, biedaku! ... Boe drogi! Rozbiby si na pierwszych lepszych skaach podwodnych, gdzie by zapdzia was burza. e si stao inaczej, e znalelimy si w kraju zaprzyjanionym, podzikuj za to marynarzowi temu, na ktrym ty... nie umiae si pozna. Wszystko to Negoro mwi gosem spokojnym, z trudem si opanowujc. Lecz w kocu wybuchn: Fortuna koem si toczy! zacz krzycze, wyprowadzony z rwnowagi pogardliwym milczeniem Dicka. Dzi to ja jestem tutaj panem i twoje ycie w moich si znajduje rkach!! A wic we to moje ycie przemwi Dick Sand zimnym tonem pamitaj jednak,e jest Bg na niebie, ktry zna wszystkie twe zbrodnie i e dzie twej kary si zblia. Jeeli Bg nie tylko karze za zbrodnie, lecz i nagradza cnotliwych, to czas najwyszy, by si zaj tob. Jestem gotw stan przed sdem Najwyszego, co za do samej mierci, to si jej nie obawiam. Jeszcze zobaczymy! zapieni si Portugalczyk. Widz, e liczysz na jak pomoc! Ha, ha! ... Licz na ni, licz, tutaj, w Kassande, gdzie ja i Alvez jestemy wszechmocni! Jeste szalony! Mylisz moe,e twoi Murzyni znajduj si jeszcze tutaj?Jake ogromnie si mylisz! S ju w drodze do Zanzibaru. Niezbadane s drogi Opatrznoci odpowiedzia Dick. Herkules jest na wolnoci. Herkules? zakrzycza Negoro, tupic z wciekoci nog. Dawno rozszarpay go lwy i pantery, a jestem z tego powodu niepocieszony, bo zabray mi one tym samym moj zemst! Jeeli umar Herkules, to yje jeszcze Dingo, a jest on wystarczajco silny, by mg porachowa si z tob. Gupcze! zawy niemal nieprzytomny z gniewu Negoro. Z Dingiem zaatwiem si ju dawno. On zdech, jak zdechn ci wszyscy, ktrzy si znajdowali na pokadzie Pilgrima , gdy byem tam kucharzem. I jak ty sam zdechniesz niedugo doda chodnym gosem Dick. Portugalczyk szala z wciekoci. Ju si rzuci na Dicka, by go zadusi goymi rkami, lecz powstrzymaa go myl, e jeeli zabije sw ofiar, tym samym oszczdzi jej tortur. Powcign swj gniew i opuci barak, nakazujc baczne pilnowanie winia. Caa ta scena nie tylko nie osabia silnej woli Dicka, lecz wrcia mu wrcz ca moc i energi. Zdawao mu si, i Negoro, ktry w furii zacz nim potrzsa, rozluni nieco wizy, poniewa sznury uciskay go o wielesabiej teraz. Lecz choby nawet zdoa wyswobodzi rce, to c by mu z tego przyszo? Przecie wyj z wizienia nie potrafi bez pomocy udzielonej z zewntrz. Godziny mijay jedna za drug i dzie skania si ju ku kocowi, gasn zaczy ostatnie blaski na niebie. Przycichy echa dochodzce z ogromnego placu targowego. Przysza noc i w wizieniu zapanoway zupene ciemnoci. Wyczerpany Dick zasn i spa spokojnie okoo dwch godzin. Gdy si obudzi, pokrzepiony snem, zdoa oswobodzi z wizw jedn rk. W tej samej chwili wyostrzony jego such zowi do silny szelest, ktry dochodzi zza drzwi; sprawiao to wraenie, jakby kto podkopywa si pod nie. Herkules!! pomyla Dick. Gdyby to on by istotnie! Korzystajc z odzyskanej swobody ruchw,Dick przyczoga si do drzwi i w ich proguwyszepta imi Herkulesa. W odpowiedzi usysza ciche i aosne skomlenie. To Dingo z radoci zawoa Dick. Mj Dingo yje! Czyby mi znw przynosi od Herkulesa kartk? Jeszcze jaki czas mdre zwierz odrzucao pazurami ziemi, a wreszcie w wykopanej jamie ukazaa si jego apa. Lecz jeeli mia on jak kartk, to musiaa ona by, jak poprzednio, przywizana do obroy. Co pocz? Naley rozszerzy podkop chocia na tyle, aeby Dingo mg przeze przecisn swj eb. Dick zacz jakim drgiem odrzuca ziemi. Lecz ledwo rozpocz t prac, gdyna placu rozlego si gone ujadanie psw,ktre zwietrzyy obcego i Dingo by zmuszony ratowa si ucieczk. Dick usysza par wystrzaw. Widzc, i w tych warunkach nie byo co marzy o podjciu prby ucieczki, Dick wrci na swemiejsce w kcie izby, gdzie spdzi reszt nocy. Wsta dzie, po ktrym dla Dicka Sanda nie miao by ju jutra. W cigu caego dnia trway nieprzerwanie przygotowania do pogrzebu krla; pracowano z popiechem, poniewa wszystko musiao by gotowe na oznaczongodzin. Wody potoku skierowane zostay w inn stron, a w osuszonym oysku wykopano obszern mogi, dugoci pidziesiciu, szerokoci dziesiciu i gbokoci rwnie dziesiciu stp. Pod wieczr dno i ciany grobu wykada zaczto ywymi cegami onami zmarego i ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AA`P2acb cc"N4d* c e74 krla. Zazwyczaj, nieszczsne ofiary s zasypywane ziemi, wraz ze zw okami ich ma. Tym razem, ze wzgldu na wyjtkow mier krlewsk, miay by wraz z caym grobem zatopione falami potoku, powracajcego do swego dawnego oyska. Obrzdek pogrzebowy mia si odbywa przy wietle pochodni, z okaza pomp. W pogrzebie zobowizana bya uczestniczy caa ludno Kassande, nie wyczajc cudzoziemcw. Gdy zapad wieczr z siedziby krlewskiej ruszy ku przygotowanej mogile olbrzymi pochd, przy czym bez przerwy rozlegay si oguszajce ryki. Ciao zmarego krla niesione byo na samym kocu procesji. Postpowaa za nim krlowa Moilla, w towarzystwie Alveza, Coimbry, Negora i innych znamienitych cudzoziemcw. Gdy ciao znalazo si nad mogi, przy wietle pochodni ujrzano, i czarne ciaa nieszczliwych on zmarego drgay nieprzerwanie, chocia byy silnie skrpowane powrozami. W jednym kocu grobu by wbity w ziemi sup na czerwono pomalowany, do ktrego przywizano biaego czowieka . By nim oczywicie Dick. Gdy ciao zmarego krla zostao ju umieszczone w grobie, na dany znak przerwano tamy, wczorajszej nocy wzniesione i fale potoku szybko zalay swymi wodami cay grb wraz z Dickiem i pidziesicioma onami zmarego. Byo co wstrzsajcego i straszliwego w tej jednoczesnej cichej i bezkrwawej mierci kilkudziesiciu istnie, ktra tym wiksze sprawiaa wraenie, i w chwili, gdy wody potoku zalewa zaczy grb, na rozkaz krlowej zaczto gasi pochodnie, rzucajc je w spienione fale. ------------ [36] Nzambi w wierzeniach plemion Bantunajwysze bstwo. [37] Veto (ac. ) sprzeciw. ROZDZIA XIII Propozycja Negora Harris i Negoro skamali mwic Dickowi, e pani Weldon i jej synek nie yj. Oboje, wraz z kuzynem Benedyktem, znajdowali siju od do dawna w Kassande. Pochwyceni w mrowisku przewiezieni zostali do mniejszego obozu nad rzek Kuanza, skd pani Weldon wraz z Jankiem odbya podr wzgldnie wygodnie, gdy ni esi ona by a w palankinie przez niewolnikw. Z jakiej przyczyny miano dla niej takie wzgldy tego pani Weldon nie umiaa sobie wytumaczy. Przybyli do Kassande tydzi e wczeniej ni wielka karawana, prowadzona przez Ben Hamisa. Gdy znaleli si w miecie, pani Weldon wraz z Jankiem i kuzynem Benedyktem zostaa uwiziona w faktorii Alveza. Po opuszczeniu botnistych okolic may Janek, zgodnie ze sowami starego Toma, bardzo szybko pozby si febry, po ktrej nie pozostao ladu. Chopczyk prdko wraca do peni si. O towarzyszach swej niedoli pani Weldon niczego nie moga si dowiedzie. Widziaa jedynie ucieczk Herkulesa, nic ponadto. O losie Dicka nie wiedziaa nic, uspokajao j to, e Harris i Negoro byli wraz z ni, awic nie mieli moliwoci zncania si nad chopcem. Pocieszaa si rwnie tym, i Ben Hamis nie odway si postpowa z modziecem jak ze zwykym niewolnikiem,ze wzgldu na jego przynaleno do biaejrasy. Noon, Tom, Baty, Akteon i Austyn byli Murzynami. Ich los by przesdzony; bolaanad tym, lecz poradzi nic nie moga. Wiadomo o przybyciu karawany do Kassande rwnie nie dotara do pani Weldon. Kobieta bya zamknita w pomieszczeniu, ktre nie miao adnej stycznoci ze wiatem zewntrznym. Nie wiedziaa, rzecz prosta rwnie i tego,e Noon umara, za Tom z jego towarzyszami sprzedani zostali do Zanzibaru. Nie miaa wiadomoci o Dicku, nawet wieo mierci Muani Lungi nie dotara do jej pustelni. Nie wiedziaa wic tym samym o jego strasznym pogrzebie, jak i o tym, e biednyDick znalaz si w gronie ofiar, ktre byy powicone pamici zmarego despoty. I o swym losie rwnie nic nie wiedziaa. Przez cay czas podry z wybrzey Kuanzy do Kassande Harris i Negoro nie przemwili do niej jednego sowa. A i w Kassande nie pokazali si rwnie ani razu. W faktorii miaa wzgldn swobod, gdy wolno jej byo opuszcza domek. Poza wysok palisad przedosta si jednak byonie sposb. Jankowi wolno byo rwnie chodzi wszdzie, lecz on sam nie chcia si od matki oddala. W faktorii miejsca do biegania mia dosy, bowiem ogrd Alveza mia okoo mili czyli 1600 m obwodu. Oprcz budynkw mieszkalnych i skadw peno tam byo drzew rosncych na kach szmaragdowej barwy. Wiele tam byo rnych skadw, zapenionych najrozmaitszego rodzaju towarami, jak tkaniny czy ko soniowa. Pani Weldon wraz z Jankiem zajmowaa oddzieln chat, za kuzyn Benedykt drug. Jadali razem, a poywienie, skadajce si z koziego misa, baraniny, owocw, sorgo, patatw i innych podw urodzajnej Afryki,byo nie tylko poywne, ale i smaczne. Przeznaczona do posug niewolnica, Halima,okazaa si stworzeniem nad wyraz dobrym, yczliwym i posusznym. Okazywaa swej nowej pani due przywizanie. Alveza, ktry zajmowa duy i bogato urzdzony dom w zupenie innej stronie faktorii, pani Weldon widywaa bardzo rzadko. Negora, o czym ju wspominalimy,pani Weldon nie widziaa rwnie ani razu, co j bardzo, przyzna naley, dziwio. To milczenie byo niezwyke i mogo powanie niepokoi. Kry si za nim mogo bowiem co bardzo gronego. Nie bez powodw pochwyci j przecie, a nastpnie w Kassande uwizi? Tak min cay tydzie. W czasie swych rozmyla pani Weldon nie zapominaa rwnie i o mu. Mylaa bezustannie o tym, w jakiej okropnej on tam musi y trwodze, nie majc adnych wieci od swych najbliszych. Pan Weldon nie wiedzia, bo wiedzie nie mg, e jego onie przysza do gowy myl powrotu na Pilgrimie do San Francisco. A gdy si o tym dowiedzia, to wtedy jego statek przepad bez wieci. Co wtedy przedsiwzi, gdzie szuka? Szukaich z pewnoci na wybrzeach Ameryki Poudniowej i na wyspach Oceanu Spokojnego... Lecz nigdy nie przyszo mu namyl, by los nielitociwy mg wyrzuci jego on i dziecko na wybrzea rodkowejAfryki! Takimi mylami drczya si moda kobieta dniami i nocami. Lecz c moga poradzi? Ucieka? Lecz jak? Przede wszystkim bya bardzo pilnie strzeona; lecz gdyby nawet sama ucieczka bya moliwa... co miaa uczyni dalej? Ucieka znaczyo przecie odway si na przebycie dwustu mil dziewiczym lasem, z dzieckiem na rku, bezzapasw ywnoci i bez obrony. Nie, o tym nawet nie mona byo myle, to byoby czyste szalestwo. W trzy dni po pogrzebie Muani Lungi, Negoro zjawi si w chacie zajmowanej przez pani Weldon. Zasta j zupenie samotn, poniewa may Janek by na spacerze z Halim. Portugalczyk powita j brutalnymi sowami: Pani Weldon, twoi czarni przyjaciele s ju sprzedani do Zanzibaru, za Noon zmara w drodze. Nieszczliwi!! ... O, nieszczliwi powiedziaa pani Weldon i zy zabysy w jej oczach. I Dick Sand zgin rwnie. Dick Sand nie yje!! ? ... O Boe! blednc, zawoaa biedna kobieta. Tak jest, pitnastoletni kapitan zosta ukarany mierci za zabjstwo Harrisa. Takwic, pani Weldon, jeste teraz sama w Kassande, w absolutnej wadzy swego dawnego kucharza. Zupenie sama. Czy to rozumiesz? Pani Weldon cign dalej Portugalczyk mgbym si teraz mci za twe nietaktowne postpowanie w stosunku do mnie na pokadzie Pilgrima . Jednak mier Dicka nasycia m zemst. I teraz jestem znw cakowicie kupcem, ktry na kadej rzeczy, jakiej si dotknie, musi zarobi. A oto, jakie s moje plany dotyczce was: ty, pani, may Janek i ten trzeci idiota uganiajcy si za muchami przedstawiacie pewn warto. Wic was sprzedam. Jestem obywatelk wolnego kraju odpowiedziaa twardym tonem pani Weldon. Mwisz, pani, e jeste woln obywatelk? Mylisz si, jeste moj niewolnic. Nikt nie kupi biaej kobiety!! Mylisz si raz jeszcze. Znam czowieka, ktry mi zapaci za ciebie kad sum, jakiej tylko zadam. W oczach pani Weldon byo przeraenie, niemoga si zdoby na jedno choby sowo odpowiedzi. Czy mnie pani zrozumiaa?? ze zoci,gos podnoszc, zapyta Portugalczyk. Zrozumiaam. Tutaj wszystko jest moliwe. I komu to chcesz mnie pan sprzeda? Jakubowi Weldon. Memu mowi?? zawoaa nieszczsna kobieta, nie wierzc wasnym uszom. Tak jest, twemu mowi. I musi mi za was oboje zapaci drogo, za to kuzyna Benedykta oddam mu za darmo. Pani Weldon zamylia si. Staraa si zrozumie, jaka w tych sowach czai si moe zasadzka? Dosza do wniosku, i przynajmniej w tym jednym wypadku Negoro mwi prawd. Przecie dla niego jedynie pienidz mia warto, a te, w tym wypadku, mia mono otrzyma. Mona wic byo mu wierzy. Jak pan zamierza t spraw zaatwi?? Sam udam si do San Francisco i zawiadomi twego ma o tym, gdzie si pani znajduje. Pienidzy wystarczy mi na drog. Mwisz o pienidzach, jakie skrade z mej kasy na Pilgrimie ? Nie tylko o tych, mam tutaj troch i francuskiego zota odpowiedzia bez najmniejszego zmieszania bezwstydny ndznik. Ot myl, e pan Weldon zapaci mi za was sto tysicy dolarw. Niewtpliwie, jeeli tylko bdzie mg do szybko zebra podobn sum odpowiedziaa chodno pani Weldon jest jednak inna trudno, to mianowicie, i mmj nie uwierzy ci bez dowodw, e jestemw niewoli tutaj w Afryce, spodziewam si, i nie bdzie na tyle nieostrony, by jecha a tutaj, wierzc jedynie twoim sowom. Ale uwierzy, jeeli mu poka list, przez pani do niego napisany, w ktrym pani przedstawi swe rozpaczliwe pooenie, zamnie poleci jako wiernego sug, ktremu udao si uciec z niewoli. Podobnego listu nie napisz nigdy. Wic pani odmawia?? Tak jest. Stanowczo. Pani Weldon odmwia, poniewa przyszy jej na myl niebezpieczestwa, na jakie narazi by moga swego ma po napisaniu takiego listu, ktry oddawaby go na ask i nieask takiego ndznika, jakim by Negoro. Przecie mg on zwabi jej ma do Kassande, a nastpnie uwizi, po odebraniu mu okupu i wszystkich innych pienidzy, przeznaczonych na podr. Musisz taki list napisa z grob w gosie zawoa Negoro. Nie. Strze si, pani Weldon! ... Nie jeste, pamitaj o tym, sama, masz dziecko, a ja potrafi... Pani Weldon chciaa co odpowiedzie, lecz gos zamar jej w gardle; serce tuko siw piersi rozpaczliwie. Pani Weldon powiedzia po chwili, spokojnym ju gosem Negoro w interesach nie ma zoci. Daj ci osiem dni do namysu. Po upywie tego czasu albo mi dasz taki list, albo te... aowa tego, e mi go nie daa, przyjdzie ci gorzko. Po wypowiedzeniu tych sw Portugalczyk wyszed z chaty, powtarzajc: Za osiem dni, pani Weldon. ROZDZIA XIV Par sw o doktorze Livingstone Gdy moda kobieta pozostaa sama, westchnienie ulgi wydaro si z jej piersi: miaa przed sob osiem dni! Miaa wic czas na namys; bya bowiem przekonana, i przed upywem tygodnia nic zego si niestanie ani jej, ani te jej ukochanemu Jankowi. Przez ten czas marzya pani Weldon. Bg raczy wiedzie, co si jeszcze moe sta... kto wie, czy nie zdarzy si moliwo ucieczki? W kadym razie mylaa dalej moda kobieta nie zgodz si na to nigdy, by mj m mia przyby a do Kassande. Znacznie lepiej byoby, na co w ostatecznoci mogabym si zgodzi, aeby miejsce spotkania i wymiany wyznaczy w jakim miecie portowym, gdzie Negoro nie byby ju wszechwadnympanem i nie miaby sposobnoci popenienia nowej zdrady. Myl, e mogaby narazi ma na dostaniesi w szpony Negora odbieraa jej przytomno, tote przyrzeka sobie solennie, e nie da adnego listu. Jednak lk, e nikczemny Portugalczyk mgby speni sw grob i zabra jej Janka, przyprawia j o bicie serca. Czyby on istotnie myla o zabraniu mi mego synka?? zapytywaa siebie z lkiem.W tej chwili may Janek wszed do pokoju inieszczliwa matka odruchowo pochwyciago w objcia, tulc do piersi, jakby Portugalczyk by tu tu i za moment chcia jej odebra chopca. Janek zauway natychmiast niepokj na jejtwarzy. Masz zmartwienie, mateko? zapyta. Nie, Janku ukochany. Mylaam jedynie o twym tatusiu. Czy bardzo pragnby go zobaczy? O, bardzo, bardzo, mamusiu! Czy tatu tudo nas przyjedzie? O, nie, Janku. Tatu nie powinien tu przyjeda. W takim razie my pojedziemy do tatusia?? O, Janku! Pragnabym tego bardzo. I pojechalibymy ze wszystkimi mymi przyjacimi: Dickiem, Herkulesem i starym Tomem? Ale tak odpowiedziaa biedna matka, pochylajc gow, aeby ukry zy spywajce po jej twarzy. Czy tatu pisa do ciebie, mamusiu? Niestety, dziecino, tatu nie wie, gdzie jestemy! A wic ty do niego napisz, mamusiu, koniecznie! Kto wie, dziecino, moe tak wanie zrobi odpowiedziaa matka, na ktrej proba dziecka zrobia wraenie. Doda musimy, i jedn z przyczyn, ktra skaniaa pani Weldon do oporu, bya okoliczno, o ktrej czytelnicy nasi nic niewiedz, a ktra dawaa nadziej, e przyjaciele nasi mogliby by uwolnieni z niewoli wbrew woli Negora. Przed paroma dniami mianowicie pani Weldon syszaa rozmow, ktra w jej sercu rozbudzia iskierk nadziei. Rozmow t prowadzi Alvez z jakim handlarzem, przybyym z gbi kontynentu. Gwnym tematem by handel niewolnikami, przy czym Alvez dowodzi, i powodem wszystkich niepowodze, jakie na handel ten spadaj, s wyprawy naukowe. Odkrywcw tych mwi podnieconym gosem Alvez naleaoby przyjmowa kulami!! To ju miao miejsce odpowiedzia handlarz ale c? Na miejsce jednego usunitego podrnika przybywa dziesiciu nastpnych: Spike, Grant, Livingstone, Stanicy... i wielu, wielu innych. Zachodnia Afryka jako szczliwie unikaa dotychczas najcia tej szaraczy . Wprawdzie do Kassande jeszcze nigdy nie zawita wdrowiec, zdarzali si oni jednak w Bije i w Cassindze. W tym miejscu Alvez doda, e niestety i w Kassande znale si moe w krtkim czasie ekspedycja Dawida Livingstone'a. Gdy pani Weldon usyszaa t wie, zadraa z radoci, podrnik ten by bowiem popularny w caym wiecie i wadze portugalskie w Angoli okazayby muwszelk pomoc. Pani Weldon udzi si zacza nadziej, e w razie przybycia Livingstona do Kassande uda jej si wydosta z niewoli bez sprowadzania do Afryki ma. Dawid Livingstone, urodzony 15 marca 1813 roku; by drugim synem drobnego kupca herbacianego z Blantyre, jednego z miasteczek hrabstwa Lenark. Po ukoczeniumedycyny i teologii i paroletniej pracy w London Missionary Society [38], uda si w 1840 roku do Poudniowej Afryki, by pracowa razem z misjonarzem Moffatem. Przyszy podrnik zwiedzi wtedy kraj ludu Tswana [39], po czym wrci do misji nad rzek Kuruman, gdzie zalubi crk Moffata, kobiet wielkiego serca i odwagi. W par lat pniej, w 1843 roku, zaoy misj w dolinie Mabotsa. Podrnicza yka nie pozwalaa mu jednak zbyt dugo przebywa w jednym miejscu. W 1849 roku uda si w podr i 1 sierpnia tego roku odkry Jezioro Ngami. W dwa lata pniej dotar do Zambezi. Po tych odkryciach jego imi stao si gone. Nieustraszony podrnik nie spocz na laurach, lecz po odesaniu swejrodziny do Anglii powzi mia myl przejcia Afryki od morza do morza, tak, by dotrze do Luandy. Podr t Livingstone rozpocz 3 czerwca 1852 roku z niewielk eskort [40], skadajc si z tubylcw. Wyruszy znad rzeki Kuruman, przeszed przez pustyni Kalahari dotar do Mutubarumu, a nastpniedo ziem zamieszkanych przez Tswana, a spustoszonych przez Burw. Raz jeszcze doszed do grnego biegu Zambezi i jej zalewu z rzek Lebou. Wreszcie, 25 lutego 1853 roku dotar do jeziora Dilono. Od tego momentu na wypraw spada zaczy najrozmaitsze ciosy. Przede wszystkim tubylcy zaczli si zachowywa wzgldem ekspedycji wrogo, nastpnie i w gronie jej uczestnikw szerzy si zacz bunt. Energia podrnika przezwyciya jednak te wszystkie trudnoci i 4 kwietnia karawana dosza do brzegw Kuango, wpadajcego do Zairu. W sze dni potem Livingstone wszed do Cassingi, gdzie go ego i ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AAf`c gUc hp it c!jH-o!k/ c"l= "widzia Alvez. W dniu 31 maja dotar do swojego celu Luandy. Po czteromiesicznym pobycie, 24 wrzeniaLivingstone porzuci to miasto, a posuwajcsi prawym brzegiem Kuanzy, ktra tak zowroga okazaa si dla Dicka Sanda i jegotowarzyszy, doszed do jej dopywu Lombe. W podry tej spotyka si on czsto z karawanami niewolnikw. Po zbadaniu Lombe, wrci do Cassingi, ktr po duszym odpoczynku opuci dopiero 20 lutego 1854 roku. Przeprawi siprzez Kuango i dotar do Zambezi przy Kawade. 8 czerwca raz jeszcze znalaz si przy jeziorze Dilolo, ktrego okolice bada przezczas duszy, tak i dopiero w pocztkach 1855 roku skierowa si na pnocny wschd. Podczas podry obejrza ruiny Zumbo, miasta nalecego kiedy do Portugalczykwi 2 marca przyby do Tete, nad brzegami Zambezi. Takie byy gwne punkty tej dugiej podry. 22 kwietnia Livingstone opuci wspomniane miasto i brzegiem Zambezi udasi w d rzeki, za dnia 20 maja wszed do Kilimane, miasta portowego nad brzegamiAtlantyku. Byo to po upywie czterech lat od chwili opuszczenia Przyldka Dobrej Nadziei. 12 lipca tego roku wsiad na okrt, a po zatrzymaniu si na wyspie w. Maurycego, 22 grudnia ujrza brzegi Anglii, ktrych nie widzia od pitnastu lat. Londyn przyj go,rzecz jasna, bardzo uroczycie. LondyskieTowarzystwo Geograficzne wybrao go na swego czonka honorowego i ofiarowao mu medal zasugi. Livingstone mg wtedy miao odpocz. Dzielny podrnik jednak dnia 1 marca 1858 roku jeszcze raz opuci ojczyzn w towarzystwie swego brata Karola i kapitanaBeadingsfelda i wyldowa w Afryce na wybrzeach Mozambiku, z zamiarem gruntownego zbadania niziny Zambezi. Na maym statku May Robert odkrywcy popynli w gr rzeki, do ujcia Kongone i dalej, a do jeziora Chiroi. Po duszych poszukiwaniach odkryli nieznane dotd jezioro Niasa i 9 wrzenia 1860 roku wrcili do wodospadu Wiktorii. 31 stycznia 1861 roku, na statku Lady Nyassa przybya do swego ma pani Livingstone, lecz nie moga znie zabjczego klimatu i 27 kwietnia zmara na rkach doktora. Pod koniec listopada tego roku Livingstone ponownie uda si w gr Zambezi, lecz wyprawa ta pocigna za sob due ofiary. Zmar Tornton, za Karol Livingstone i doktor Keern wycieczeni febr byli zmuszeni powrci do Europy. Wtedy Livingstone ruszy dalej sam i 10 listopada po raz trzeci zobaczy jezioro Niasa. Opracowa wtedy jego hydrografi. 20 lipca 1864 roku, po picioletniej nieobecnoci, Livingstone powrci do Anglii, gdzie wyda swe dzieo: Zambezi i jej dopywy . Wkrtce jednak niestrudzony badacz raz jeszcze znalaz si w Afryce. 28 stycznia 1866 roku wyldowa w Zanzibarze i ju 8 wrzenia, z bardzo nieliczn eskort zatrzyma si nad brzegami Niasy. W par tygodni potem towarzyszcy mu krajowcy porzucili go i powrcili do Zanzibaru, rozsiewajc faszywe pogoski o mierci znakomitego podrnika. Lecz nawet ta nikczemna zdrada nie osabia energii Livingstone a i dalej prowadzi swe poszukiwania na obszarach pomidzy jeziorem Niasa a Tanganika, 10 grudnia, w towarzystwie paru tubylcw, przeprawi si przez rzek Loanga i 2 kwietnia 1867 roku odkry jezioro Liemba. Jednake nawet niezwykle silny organizm misjonarza nie wytrzyma trudw i znakomity podrnik zachorowa tak, e przez miesic nie mg stan na nogach. Po powrocie do si natychmiast ruszy w dalsz drog i 10 wrzenia doszed do jeziora Mueru, a 21 listopada wszed do miasta Kazemba, w ktrym odpoczywa przez sze tygodni. Nastpnie skierowa swe kroki ku jezioru Tanganika. Zy los nie pozwoli mu jednak kontynuowa wyprawy, dlatego, i jego druga przypadkowo zebranaeskorta znw go porzucia. Wtedy Livingstone zmuszony by do odwrotu. Wrci do Kazemby, skd, 6 czerwca uda si nie na pnoc, lecz na poudnie i po upywie szeciu tygodni dotar do jeziora Bangueulu. Jego zdrowie byo ju mocno nadszarpnite. Zdarzay si chwile, i nie mg wcale si porusza. Jednak nieprzerwanie myla o nowych podrach. Ncio go zwaszcza jezioro Tanganika, poniewa przypuszcza, e po gruntownym jego zbadaniu uda mu si odkry rda Nilu. Wyruszy wic w drog i 21 sierpnia przyby do miasta Bambare, znajdujcego si na ziemiach zamieszkaych przez ludoercw. Miasto to jest pooone nad brzegami Lualaby, ktra, jak przypuszcza Cameron (hipoteza ta znalaza nastpnie potwierdzenie w odkryciach zrobionych przez Stanleya), bya rdem Zairu, czyli Konga. W Bambare Livingstone znw przelea trzymiesice, majc przy sobie zaledwie trzechludzi. Po tej chorobie powsta z oa chudyjak szkielet. 9 listopada Livingstone spotka si ze Stanley'em, Amerykaninem, wsppracownikiem magazynu New York Herald , wysanym przez wydawc pisma,Jamesa Gordona Benneta na poszukiwania doktora, ktrego w Europie i Ameryce uwaano za zmarego. W padzierniku 1870 roku dziennikarz bez wahania wsiad w Bombaju na statek i przyby do Zanzibaru, a idc t sam drog, jak podali Spike i Berton, po przezwycieniu wielu trudnoci odnalaz wreszcie Livingstona. Dwaj podrnicy poczyli swe wysiki i jurazem wyruszyli na dalsze poszukiwania, poczynajc od zbadania jeziora Tanganika. Kiedy praca dobiega koca. Stanley zacz si zbiera do powrotu. Wrcili wic do Kungary i 12 marca 1871 r. przyjaciele poegnali si. Odway si pan na czyn powiedzia dr Livingstone do Stanley a, egnajc go na ktry nie kady by si way. I zrobi to pan lepiej, ni najbardziej dowiadczony podrnik. Dzikuj za ratunek i jestem panu bardzo wdziczny. Niech ci Bg zapaci, mj przyjacielu! I ciebie niech Bg ma w swej opiece odpowiedzia Amerykanin, potrzsajc silnie doni Livingstone a. Po tych sowach Stanley ze zami w oczachwsiad na okrt i 12 lipca 1873 roku wyldowa w Marsylii. Livingstone znw pozosta sam, co mu nie przeszkodzio zabra si ponownie do wypeniania swego posannictwa. 25 padziernika, po piciomiesicznym odpoczynku w Kungara, na czele oddziau skadajcego si z pidziesiciu ludzi, pozostawionych mu przez Stanley a, uda si do poudniowych brzegw Tanganiki. Podr nie bya pomylna; tubylcy zaczli si buntowa, a co gorsza wiele zwierztpocigowych pado od ukszenia muchy tse-tse. Ta wanie wyprawa Livingstone a bya pilnie obserwowana przez handlarzy niewolnikw, ktrzy widzieli w niej, i susznie, grone dla swych interesw niebezpieczestwo. Alvez wiedzia, i synny podrnik posuwa si zacz na zachd i e bardzo szybko znale si moew Kassande. Na to wanie liczya pani Weldon. Na nieszczcie, 18 czerwca, w przeddziepojawienia si u niej Negora po otrzymanie stanowczej odpowiedzi i po list do ma, doKassande dotara smutna wie, ktra jednak w gronie handlarzy wywoaa rado. Gosia ona, e dr Livingstone zmar niespodzianie 1 maja 1873 roku, wycieczony zbyt wielkimi trudami. Wie ta bya niestety prawdziwa. Dnia 29 kwietnia, gdy karawana dosza do wioski Chitambo, stan zdrowia Livingstona by tak niedobry, e niesiono go ju na noszach. W nocy z 30 kwietnia na 1 maja wpada w czste omdlenia, a wreszcie nad ranem zmar. Jego ciao po przezwycieniu licznych trudnoci, zostao przetransportowane do Zanzibaru, a potem do Anglii. 12 kwietnia 1874 roku pochowano go w podziemiach Opactwa Westminsterskiego [41] w Londynie, w grobach dla zasuonych. Tak wic ostatnia nadzieja ocalenia pani Weldon znikna. Nie pozostawao jej nic innego, jak napisalist. ------------- [38] London Missionary Society (ang. ) Londyskie Stowarzyszenie Misyjne. [39] Tswana lud zamieszkujcy poudnie Afryki, a take jzyk nalecy do grupy Bantu. [40] Eskorta stra zbrojna. [41] Opactwo Westminsterskie koci w Londynie, gdzie mieszcz si groby krlw iosb zasuonych dla Anglii. ROZDZIA XV Ucieczka kuzyna Benedykta Gdy po upywie oznaczonego terminu Negoro zjawi si po odpowied, moda kobieta powiedziaa: Jeeli pragnie pan zrobi dobry interes, nie powinien stawia warunkw niemoliwych do przyjcia. Chc wic, by zamiana nastpia w jakimkolwiek miecie portowym, choby w Luandzie. Po krtkim namyle Negoro zgodzi si na to, zaznaczajc jedynie, i pan Weldon ma zapaci okup w Mossamedesie, maej portowej miecinie w poudniowej Angoli, dokd w odpowiednim momencie agenci Alveza dowioz pani Weldon, maego Jankaikuzyna Benedykta. Na tym stano. Wwczas pani Weldon napisaa dany list, a wtedy Negoro bez zwoki wyruszy w drog w towarzystwie dwudziestu onierzy, ktrzy stanowili jegoeskort. Nie uda si jednak, jakby si mona spodziewa na zachd w stron wybrzea, lecz na pnoc. Z jakich powodw wybra on ten wanie kierunek pozostao to dla wszystkich zagadk. Wedug oblicze Negora, jego powrt do Afryki mg nastpi po upywie trzech do czterech miesicy. Dla pani Weldon rozpoczy si wic teraz dni mczcego wyczekiwania. Za to may Janek czu si w faktorii Alvezajak w domu. Tryska zdrowiem i po caych dniach wraz z Halim ugania si po kach i ogrodach. Co za do kuzyna Benedykta, temu byo dobrze zawsze i wszdzie tam, gdzie monabyo znale wystarczajco du ilo much i innych owadw. W faktorii Alveza szczcio mu si bardzo,tote by cakowicie z pobytu zadowolony. W ostatnich dniach udao mu si pochwyci jak malek pszczk, bardzo mao, jaktwierdzi, zbadan oraz owada zwanego sphexa. Pewnego dnia zachwyt kuzyna Benedykta doszed do szczytu na widok owada, ktry parokrotnie przelecia ponad jego gow. Boe Miosierny zawoa w pewnej chwili przecie to okaz napotykany niesychanie rzadko w najbogatszych nawetzbiorach Manticora tuberculosa! Nie, chociabym mia yciem to przypaci, musz go zapa. Przyrzeczenia te kuzyn Benedykt dawa mg tym atwiej, e manticora tej odmiany biega raczej, lub podlatuje, a nie fruwa. Zacz wic poda za ni wytrwale. Bieg, gdy ona podlatywaa ku grze, lub peza, gdy spacerowaa po ziemi. I tak ugania si za ni a do ogrodzenia. Przy palisadzie, nazbyt wysokiej dla jej wtych skrzydeek, manticora opada na ziemi, natrafia na do szerok jam, pozostao wielkiego kretowiska i w niej znikna. Uczony entomolog sdzi ju, e cenny okaz jest dla niego stracony na zawsze, gdy nagle spostrzeg, e otwr jest na tyle duy, i czowiek tak szczupyjak on miao si przecisn moe. Zapuci si wic w kretowisko bez chwili namysu, nastpnie uczyni kilka ruchw jak w i nawet si nie spostrzeg, gdy znw wydosta si na powierzchni. Znalazsi poza obrbem faktorii. Ale widzia jedynie to, e jego manticora unosia si wanie w powietrze. Uczony zerwa si natychmiast i nie zwracajc najmniejszej uwagi na to, gdzie si znajduje, popdzi dalej za owadem. Manticora tym razem unosia si w powietrzu wyjtkowo dugo, kierujc swj lot w stron pobliskiego lasu, w ktrym wreszcie znikna. Kuzyn Benedykt nie da tak atwo za wygran i zacz jej uporczywie wypatrywa na gaziach drzew, lecz owada nigdzie nie zobaczy. Przeklestwo krzykn uczony, zaamujc z rozpaczy rce ucieka mi, ucieka! O, c to za niewdziczny owad! A ja chciaem go umieci w mych zbiorach na pierwszym miejscu! Poczekaj no jeszcze!Ja nie ustpuj tak atwo i musz ci znale! Kuzyn Benedykt by do tego stopnia pochonity sw namitnoci, e bdc junawet w lesie, nie spostrzeg, e dziki manticorze odzyska wolno. Nie zdajc sobie z tego sprawy, biega bez wytchnienia, z wytrwaoci godn lepszej sprawy, od drzewa do drzewa i zagbia si w dungl coraz dalej i dalej. Dokd pdzi i jak powrci nie myla o tym. Przecie po to mia sw kuzynk Emili, aby za niego mylaa! Gdy by ju bliski utraty przytomnoci z wyczerpania, nagle z gstwiny wychylia si jaka czarna posta, pochwycia go w swe potne objcia, a nastpnie znikna wraz z nim w gbi lasu. ROZDZIA XVI Mganga Gdy pani Weldon spostrzega zniknicie kuzyna, zaniepokoia si tym bardzo. Gdziesi mogo podzia jej due dziecko ? Nawet na myl jej nie przyszo, e mg on uciec z faktorii, porzucajc sw sawnkolekcj. Znaa go przecie! Na taki czyn nie zdecydowaby si nigdy. Wic pani Weldon obawia si zacza, i jej kuzyn uprowadzony zosta na rozkaz Alveza. Ale jaki by tego cel? Przecie ukad zawarty z Negorem obejmowa i kuzyna Benedykta. Bardzo prdko moda kobieta przekona simoga, jak bardzo si mylia. Gdy bowiem wie o znikniciu winia dosza do uszu handlarza, unis si on straszliwym gniewem i nakaza go wszdzie szuka. Co si wic z kuzynem Benedyktem mogo sta? Nie byo odpowiedzi na to pytanie. Uczony wprost zapad si pod ziemi. Nawet poszukiwania w dungli nie day rezultatu. Uwag od tego zdarzenia usuna inna sprawa, doniosa dla caego kraju. Nastpia naga zmiana pogody. Dzie w dzie zaczy bowiem pada ulewne deszcze, ktre sta si mogy klsk, bowiem grunty, na ktrych dojrzeway zbiory, byy stopniowo zalewane, co grozio caemu krajowi godem. Ani krlowa Moilla, ani jej ministrowie nie wiedzieli, jak zaradzi zemu. Nie pozostawao nic innego, jak uciec si do pomocy czarownikw. Zrobiono to, lecz czary miejscowych mganga nie day wyniku.Deszcze zaczty pada z wiksz si. W kocu krlowej Moilli przysza do gowymyl zbawcza, aeby sprowadzi synnego czarownika, yjcego w pnocnej stronie Angoli. By to znachor, w ktrego nadprzyrodzone siy wierzono tym atwiej,e nie by on w Kassande jeszcze nigdy. Na wezwanie krlowej Moilli mganga zjawisi w Kassande, natychmiast o przybyciu swym obwieszczajc rozgonym dzwonieniem. Uda si wprost na wielki plactargowy, gdzie ju olbrzymie tumy oczekiway na niego. W dniu tym chmury byy nie mniej czarne i niskie, jak w dniach poprzednich i co chwilagroziy deszczem. Zebranym gapiom zaimponowaa niezwykle ju sama posta czarownika. By to Murzynbardzo mody, lecz ju w peni mskich si, obdarzony olbrzymi, co si od razu wyczuwao, si fizyczn. Jego pier zostaa upikszona malowidami w biaym iczerwonym kolorze. Na szyi mia naszyjnikz ptasich ebkw, na gowie za co w rodzaju kasku, przybranego pirami tak gsto, e zakryway mu one ca twarz. Widocznymi oznakami jego czarodziejskiej wadzy by koszyk napeniony wami, ropuchami, glistami, muszlami oraz wielk iloci bota nieodzownego przy czarach. Osobliwoci wielkiego mgangi byo to, i by on niemow, co jeszcze bardziej powikszyo szacunek i cze mu okazywan. Wydawa tylko jakie gardowe, chrapliwe dwiki bez adnego znaczenia. Czarownik po wyjciu na plac sta dugo najednym miejscu, rozgldajc si pilnie po niebie i po ziemi, a nastpnie rozpocz czary od wykonania taca podobnego do pawany [42], ktry wprawi w ruch wszystkie dzwoneczki znajdujce si na jego biodrach. Tum poda za nim, naladujc wszystkie jego ruchy, zupenie jak stado map. Gdy w tacu tym czarownikzbliy si ku wylotowi gwnej ulicy, nagym ruchem zmieni kierunek i w plsach i zacz ku krlewskiej rezydencji. Gdy tylko zawiadomiono o tym krlow Moill, wysza ona natychmiast z paacu naspotkanie czarownika, na czele caego swego dworu. Mganga, gdy j zobaczy, skoni si do samej ziemi, a nastpnie porwa j za rki pdem zacz biec z ni, rkami pokazujc orszakowi, by poda za nim. Tak dobiegli do bramy faktorii Alveza. Gdy tam si znaleli, czarownik, jednym potnym uderzeniem ramienia wywali drzwi i wtargn do wntrza pomieszcze handlowych monego przemysowca. Handlarz niewolnikw przybieg natychmiastna czele swych onierzy, aby ukara miaka, ktry nie czekajc na otwarcie drzwi omieli sieje wyway, struchla jednak, gdy zobaczy, i stao si to w obecnoci krlowej, a wic za jej wiedz i zgod. Czarownik, nie zwracajc najmniejszej uwagi na Alveza, wykonywa dalej swe ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{mP ]"n& c#oc#pc) R#qw4 P$bazeskie ruchy. Wycign wic w gr ramiona i piciami wygraa zacz chmurom i niebu. Rozgania je, podskakiwa, jakby w pragnieniu pochwycenia ich i rzucenia nastpnie o ziemi. Zabobonna Moilla bya zachwycona nowym obrzdem. Wicej bya nim olniona. Nie panowaa ju nad sob. Z jej garda wydobyway si jakie bezwolne okrzyki. Bezwiednie naladowaa wszystkie ruchy mgangi, co zreszt robili wszyscy na placu,tak i wkrtce gardowe dwiki, wydawane przez niemow czarownika, giny w chaosie krzykw, wrzaskw i wycia gawiedzi. Lecz dziaania te wcale nie rozproszyy chmur, wrcz przeciwnie niebiosa pociemniay jeszcze, a po chwili pierwsze cikie krople zbliajcej si ulewy zaczyspada na ziemi. To momentalnie zmienio uczucia tumu. Zmarszczyy si nawet i brwi krlowej. Mganga opuci wtedy ramiona wygraajceniebu i spojrza po zebranych zdumionym wzrokiem, jakby pytajc ich jak si to stao, e chmury nie ucieky? Gdy wielki czarodziej przyglda si ze zdziwieniem tumowi, wzrok jego pad nagle na pani Weldon, ktra z progu swej chaty obserwowaa wraz z synkiem jego zaklcia. Widok biaej kobiety podziaa w elektryzujcy sposb na czarownika, gdy podskoczy on ku niej jak obkany, a potem zwracajc si ku tumom, gronym gestem wskaza najpierw na pani Weldon, a nastpnie na czarne deszczowe chmury, jakby mwi: To ona, to ta biaa kobieta jest sprawczyni klski! To ona sprowadzia deszcz! Gest mgangi by tak wyrazisty, e go zrozumieli wszyscy, zrozumiaa go te krlowa. Gronym ruchem wskazaa nieszczsn onierzom, ktrzy natychmiast rzucili si, by speni rozkaz i pochwyci pani Weldon.Lecz uprzedzi ich w tym mganga. Jednym skokiem, jak lew, podbieg ku nieszczliwej kobiecie, brutalnym ruchem wyrwa z jej ramion Janka, a nastpnie podnis go w gr, jakby w zamiarze roztrzaskania jego gwki o rg chaty. Pani Weldon na ten widok wydaa z piersi okrzyk boleci i pada zemdlona. Czarownik da wtedy krlowej znak porozumiewawczy, jakby dla uspokojenia jej, a nastpnie, zarzuciwszy sobie na jedno rami zemdlon pani Weldon, za na drugie Janka, ruszy z tym ciarem w stron lasu. Wzburzony tym Alvez prbowa protestowa, lecz wywoao to oglne poruszenie; wszdzie rozlegy si grone szemrania, a i krlowa rwnie wyrazia mu swe niezadowolenie, e si omieli przeszkadza czarom wielkiego cudotwrcy.Mganga, nie baczc na dwigany ciar, szed pewnym, nieomal swobodnym krokiemw stron lasu, a gdy si znalaz na jego skraju, odwrci si ku odprowadzajcym go tubylcom, dajc znak, i nie yczy sobie,aeby ktokolwiek go odprowadza dalej. Tum zamar w bezruchu, chocia wida byo, i by zawiedziony. Czarownik za, szed dalej ku pnocy jeszcze okoo trzech mil, a doszed do brzegw do szerokiej rzeki. W zarolach nabrzenych schowana bya d pokanych rozmiarw. Mganga ostronie zoy swj ciar na jej dnie, nastpnie wskoczy do niej, a odbijajc si wiosem od brzegu, zawoa wesoo: Kapitanie, mam zaszczyt przedstawi ci pani Weldon i jej maego synka, Janka! -------------- [42] Pawana powolny taniec dworski pochodzenia hiszpaskiego, rozpowszechniony w Europie w XVI wieku. ROZDZIA XVII Na rzece Sowa te wypowiedzia Herkules, jak si tego czytelnicy sami ju zapewne domylili, za zwrcone byy do Dicka Sanda, ktry znajdowa si w odzi wraz z kuzynem Benedyktem i wiernym Dingo. Gdy d znajdowaa si ju na rzece, unoszona jej prdem, pani Weldon przebudzia si z omdlenia i nie dowierzajc swym oczom, z radoci zawoaa: Dicku!! ... A wic ty yjesz? Chopiec w odpowiedzi pad do ng swej przybranej matki i zacz gorco caowa jej rce. A may Janek ze zdziwieniem zwrci si do Herkulesa: Dlaczego ja ci nie poznaem, Herkulesie? Co, udaa si maskarada, nieprawda? A to dlatego, bo twarz miaem ukryt w pirach. O, jaki bye nieadny wydymajc usta mwi chopczyk. Jeszcze czego? ! ... Przecie udawaem czarownika, wic czy mogem by adny? zawoa, miejc si, Herkules. Tobie, Herkulesie, zawdziczamy ocalenie zawoaa ze wzruszeniem pani Weldon, wycigajc ku zacnemu olbrzymowi rk opowiedz nam jednak, co si z tob dziaood chwili, gdymy si ze sob rozczyli. Wtedy olbrzym w krtkich sowach zda relacj ze swych przygd: jak szed za karawan, jak znalaz rannego Dinga, przezktrego posa nastpnie list do Dicka Sanda; jak spotka niespodziewanie kuzyna Benedykta, ktry mu opowiedzia, gdzie pani Weldon bya uwiziona; wreszcie, jak udao mu si j oswobodzi w przebraniu czarownika. O jednym tylko nie wspomnia opowiadajcy, o tym mianowicie, jak udao mu si uratowa Dicka. No, a ty, Dicku, jakim cudem odzyskae wolno? zapytaa pani Weldon. Dick w kilku sowach opowiedzia, jak w czasie pogrzebu krla by przywizany do supa i jak go zalewa zacza woda. Co si dalej stao? Nie wiem. Straciem bowiem przytomno. Gdy przyszedem do siebie, leaem nad brzegiem rzeki i zobaczyem klczcego nad sob Herkulesa.Jak udao ci si wydoby z tej toni biednego Dicka? Opowiedz nam o tym, Herkulesie proszcym tonem zapytaa pani Weldon. A c w tym trudnego? prostodusznie odpowiedzia olbrzym. W ciemnociach ukryem si pomidzy ciaami skrpowanych niewolnic, a gdy wody potokuzaczy zalewa grb, wyrwaem z ziemi bardzo pytko umieszczony sup i wraz z nim, bez najmniejszego trudu, wypynem na powierzchni. Nikt tego zobaczy nie mg, poniewa wszyscy zajci byli rzucaniem pochodni w wod. Tak to Herkules w bardzo prosty sposb uratowa Dicka z obj mierci. Lecz by tego dokona, trzeba byo by bohaterem. Na tym zakoczone zostay wyjanienia. Wszyscy mieli zy w oczach, gdy przypomnieli sobie o losie starego Toma i jego towarzyszy. Nastpnie pomylano o przyszoci. Marzenie Dicka, aeby drog wodn dosta si do morza, spenio si teraz. Rzeka, poktrej pynli, toczya swe fale ku pnocyi prawdopodobnie wpadaa do Zairu. Podr ich bya teraz wygodniejsza, poniewa odbywali Janie na tratwie, lecz w solidnej i bezpiecznej dce. Dick znalaz jw pobliu jakiej opuszczonej przez mieszkacw wioski. Postanowili pyn tylko noc, za w dzie ukrywa si w nabrzenych gszczach, aeby w ten sposb unikn zetknicia z tubylcami. Prd rzeki by bardzo bystry, tak i d przebywaa na godzin wicej ni dwie mile; to znaczy, i co noc przepywali okoo trzydziestu mil. O poywienie nie byotrudno, gdy na brzegach rosy drzewa owocowe. Podrowali wic nie tylko wygodnie, ale i bezpiecznie, tote J anek by zachwycony. Rzeka, po ktrej pynli, miaa miejscami do stu pidziesiciu stp szerokoci. Jej wybrzea zdaway si by niezamieszkae. Osiem nocy d pyna bez przygd. Lasy, ktre rosy po obu stronach rzeki, na przestrzeni kilkudziesiciu mil za Kassande stopniowo przeobraa si zaczy w dungl, ktra cigna si nierzadko a po kres horyzontu. Kraj by najzupeniej pustynny, tote Dick odway si zapuszcza w dungl na polowanie. Mia dubeltwk, t ktr chwyci Herkules podczas swej ucieczki. Rozpalali nawet ogie, przy ktrym piekli i wdzili upolowan zwierzyn. ywili si te rybami, ktrych w rzece byo wiele. Dick oblicza, e podczas omiu dni przepyn musieli okoo dwustu mil. Nic jednak nie wykazywao, e s blisko morza.Mody kapitan z pewnym niepokojem zaczwic zapytywa siebie, dokd ich zaprowadzi ta zdajca si nie mie koca rzeka? Pocieszao go to jedynie, e pyna ona teraz nie wprost na pnoc, lecz na pnocny zachd. Musiaa wic w kocu doprowadzi ich do morza. Pewnego dnia Dick w czasie polowania da dowd nie tylko odwagi, ale i zimnej krwi, tak rzadkiej w modym wieku. Strzeli wanie do antylopy, gdy wtem z zaroli wyskoczy lew, ktry prawdopodobnie na tsam zwierzyn polowa i ani myla teraz zrzec si swej zdobyczy. By to zwierz naprawd wspaniay, majcy do piciu stpwysokoci. Jednym skokiem rzuci si na upolowan przez Dicka antylop. Chopiec na nieszczcie nie zdy jeszczenabi fuzji po poprzednim strzale, lew za wpija w niego swe gorejce lepia. Dick przypomnia sobie w tej chwili, e w takichwypadkach spokojne jedynie zachowywanie si moe uratowa ycie. Sta wic jak posg, nie mylc nawet o nabijaniu dubeltwki, a tym bardziej o ucieczce. Lew spoglda na niego dalej czerwonymi oczami. Waha si. Tak upyny ze dwie minuty. Lew wpatrywa si w Dicka, za Dick w niego, ani na moment nie zmruywszy oczu. Wreszcie lew jednym chwytem porwa zdobycz, jakby pies zajca i wraz z ni skry si w gstwinie. Dick jeszcze par minut sta nieruchomo i dopiero potem wrci do odzi. Nikomu ani jednym sowem nie wspomnia o niebezpieczestwie, jakie mu grozio. Drugi tydzie podry dobiega koca, gdy rzeka pyn zacza pomidzy brzegami cakowicie ju pustynnymi, pozbawionymi odrobiny rolinnoci. Jaowy grunt nie przypomina niczym urodzajnych ziem grnego biegu. Tymczasem koca podry nie byo wida. O ywno w tych warunkach byo bardzo trudno. Dawne zapasy wdzonego misiwa oraz owocw wyczerpyway si. Nawet pow ryb stawa si coraz trudniejszy. O polowaniu nie byo co myle, gdy na zupenie nagim stepie nie mona byo dostrzec adnego stworzenia. Widzc trosk kapitana o ywno, Herkuleswskaza Dickowi paprocie i papirusy, ktre gsto rosy nad sam wod, mwic, i mog one zastpi poywienie. I istotnie takbyo. Sodkawy ich mlecz bardzo smakowanie tylko Jankowi. Nie by to jednak pokarm nazbyt poywny. Dziki kuzynowi Benedyktowi znaleziono lepszy. Uczony entomolog czsto towarzyszy Dickowi w jego wyprawach. Ot pewnego razu Dick zobaczy jakiego ptaka, rzadko na tych terenach i ju chcia do niego strzeli, gdy kuzyn Benedykt zawoanagle: Nie strzelaj, Dicku. Jeden ptaszek dla piciu osb jest zupenie bez znaczenia. Bdzie chocia dla Janka. Nie, nie... nie strzelaj raz jeszcze powtrzy uczony zobaczysz, e jeeli darujesz ptaszynie tej ycie, to ona ci si za to odwdziczy. Obecno tego ptaka wskazuje, i gdzie w pobliu znajdowa si musz ule. Gdy pjdziemy za nim, na pewno nas do nich zaprowadzi. Uczony mwi prawd. Idc w lad za ptakiem doszli szybko do grupy sprchniaych pni, nad ktrymi unosiy si cae roje pszcz. Dick bez trudu dymem wykurzy z ula owady, a nastpnie wydoby pokan ilo plastrw miodu i ze sodkim upem uradowany wrci do odzi. Lecz nawet i mid nie by poywieniem odpowiednim. Nie mogo go starczy na zbyt dugi okres czasu. Na szczcie nastpnego dnia d ich wpyna do przystani, w pobliu ktrej brzegi pokryte byy odpoczywajc po locie szaracz. Benedykt nie zaniedba pouczy Dicka, e tubylcy ywi si chtnie tymi owadami. Postanowiono wic sprbowa afrykaskiego przysmaku. Byo go tak wiele, e mona byo naadowa nim setki odzi. Upieczona na wolnym ogniu szaracza, zwaszcza z miodem, stanowi poywienie smaczne; tote wdrowcy raczyli si tym przysmakiem do syta. Nawet kuzyn Benedykt go sprbowa, cho przedtem bardzo si uala nad losem nieszczsnych owadw. Rzeka nieprzerwanie toczya swe wody w kierunku pnocno-zachodnim, a wreszcie krajobraz si zmieni. Pewnego dnia may Janek stojc na przedzie odzi, zawoa niespodziewanie: Morze!! Dick Sand, gdy to usysza, drgn cay, spojrza bystro na widniejce w dali obszary wd i odpowiedzia chopczykowi: Nie, Janku, to nie morze, to tylko jaka wielka rzeka. Lecz jaka? Bardzo moliwe, e jest to Zair, czyli Kongo. Daby Bg odezwaa si pani Weldon pynie on wprost na zachd, dopyniemy wic nim prdzej do morza. Jeeli istotnie bya to rzeka Zair, to podrnicy w niedugim ju czasie znaleliby si w koloniach portugalskich, w cywilizowanym wiecie. Przez nastpne trzy dni d pyna ju nieprzerwanie po srebrzystych falach wielkiej rzeki. Pustynna okolica zmienia si w bardziej urodzajn. Jeszcze tylko par dni, a moe biedni rozbitkowie Pilgrima doczekaj si kocaswoich cierpie i trudw? Lecz rankiem czwartego dnia podry po wielkiej rzece, zdarzyo si co zgoa nieoczekiwanego. Okoo godziny trzeciej nad ranem da si sysze jaki guchy, z oddali idcy szum. Zatrwoony Dick natychmiast przywoa do siebie Herkulesa i rozkaza mu wsucha si w te dalekie echa jak najuwaniej. To szum morza powiedzia olbrzym po chwili, a oczy rozbysy mu radoci. Nie odpowiedzia Dick to nie jest szumfal. Jest on mi zbyt dobrze znany, bym go mia nie pozna. A wic c to jest?? Doczekamy dnia, to wtedy si dowiemy. Herkules wrci na ty odzi, do swego wiosa sterowego, za Dick pozosta na przedzie, pilnie nasuchujc dalej. Gdy zaczo si rozjania, chopiec zauway w odlegoci jakiej mili od nich obok wiszcy nad rzek. Do brzegu! zakomenderowa wtedy natychmiast. To wodospad! Jak najprdzej do brzegu! Mody wdz si nie myli. O jakie p mili przed nimi wody rzeki spaday w d z tak gwatownoci, e gdyby d podpyna jeszcze parset stp zginaby w otchani. ROZDZIA XVIII S. V. Herkules paroma mocnymi uderzeniami wiose zwrci d ku lewemu brzegowi, porosemu gstym, wysokopiennym lasem. Dick Sand z niepokojem spoglda w t gstwin, starajc si oceni czy nie kryje ona w swym wntrzu jakich niebezpieczestw. Zwrcio jego uwag niezwyke zachowywanie si psa. W miar zbliania si ku brzegowi, Dingo przejawia zaczyna bowiem coraz wikszyniepokj. W jego rozumnych oczach widnia wielki smutek, lecz i wcieko zarazem. Popatrzcie zawoa w pewnej chwili may Janek, obejmujc za szyj swego ulubieca Dingo pacze! Naprawd pacze! Uwaga ta przyjta zostaa przez wszystkich w milczeniu. Gdy d bya oddalona o jakie dwadziecia stp od brzegu, pies jednym susem wyskoczy i popyn do niego, a gdy si tam dosta, popdzi do lasu i wkrtce znikn za drzewami. W minut potem d dobia do ldu. Herkules przymocowa j do drzewa mangowego, nastpnie wszyscy udali si do lasu na poszukiwanie Dinga. Bardzo szybko go znaleli. Rozumne zwierzwarowao przy ziemi, tropic jaki lad. Gdy Dingo ujrza Dicka z dubeltwk i Herkulesa z toporem w rku, zagbia si zacz w gstwin, cigle zwracajc swj eb w stron idcych za nim, jakby proszc, aeby szli dalej. Po przejciu kilkuset krokw oczom idcychukazaa si maa chatka z gazi drzew, na widok ktrej Dingo zawy bolenie, a nastpnie z bem pochylonym wszed do rodka. Dick i Herkules w milczeniu weszli za nim, agdy si znaleli w chacie, ujrzeli na pododze ludzki szkielet, ktrego koci sczerniay ju zupenie. Na rodku maej izdebki sta st zrobionyz pnia drzewa, na powierzchni ktrego ostrym noem wycite byy dwie litery: S. V. S. V. zawoa Dick to te same litery, ktre Dingo ma na swej obroy. Na pniu, obok liter leao mae pudeeczkomiedziane, pozieleniae zupenie. Gdy Dick je otworzy, wypad z niego kawaek papieru, zapisanego drcym, nierwnym charakterem pisma. Mona byo, cho z trudem, odczyta na nim sowa: Jestem miertelnie ranny... i okradziony przez mego przewodnika, Negora. 3 grudnia1871 roku, w odlegoci stu dwudziestu mil od morskiego brzegu. Dingo! ... do mnie! S. Vernon Tych kilka sw wyjaniao wszystko. Samuel Vernon, podrnik francuski, mia zamiar przej przez Afryk rodkow jedynie w towarzystwie swego psa. Gdy si ju znalaz w Angoli, wzi za przewodnikaEuropejczyka, Negora. Przybywszy nad brzegi Konga, zamieszka w maej chacie, w ktrej zdrajca Negoro zabi go podstpnie, a nastpnie ograbi. Po dokonaniu zbrodni nikczemnik uciek, lecz wpad w rce Portugalczykw, ktrzy go skazali na doywotnie wizienie. Jak jest toju wiadome czytelnikom, zdoa on wydosta si z wizienia i uciec do Nowej , wykonywa dalej swe ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AAr0 F$s 0 Y%Zelandii. Nieszczliwy Vernon przed zgonem znalazw sobie jeszcze tyle siy, i zdoa napisaow wiadomo, ktra ujawniaa nazwisko mordercy i powd zbrodni. Dingo przesiedzia zapewne dugie godziny przy trupie swego pana, wpatrujc si w wyryte na pniu inicjay. W ten sposb wbi je sobie w pami do tego stopnia, e je w przyszoci rozpoznawa. Po duszej chwili rozmyla nad losem nieszczliwego podrnika Dick i Herkules zaczli si krzta, by odda ostatni posug zmaremu. Nagle Dingo ze wciekym ujadaniem wypad z chaty. W tym samym niemal momencie w pobliu rozleg si krzyk rozpaczy. Herkules, syszc to, pierwszy wybieg z szaasu, za nim pospieszyli pozostali. Wszyscy ujrzeli Negora, powalonego ju naziemi, a nad nim Dinga, ktry wpi swe ostre ky w gardo nikczemnika. Zmierzajc do ujcia Zairu, aby stamtd odpyn do Ameryki, zbrodniarz, pozostawiwszy eskort nad brzegami rzeki,sam uda si do chaty, zamieszkaej niegdy przez Samuela Vernona. Przyby tam po to, by zabra zoto, ktre po dokonaniu zbrodni zakopa w ziemi. Podrni dopiero teraz zobaczyli skarb, gdy o kilkadziesit krokw od chaty widnia wieo wykopany doek, a w nim kilkadziesit luidorw [43]. Herkules rzuci si ku miejscu walki, by wyrwa zbrodniarza z paszczy rozjuszonego Dinga, lecz pomoc ta okazaa si spniona. Ndznik dogorywa z przegryzionym gardem. Sprawiedliwo boska dosiga go w tym samym miejscu, na ktrym dokona jednej ze swych zbrodni. Zbrodniczy Negoro zgin, lecz czarni onierze, bdcy jego eskort, znajdowali si w pobliu i mogli si zjawi w kadej chwili, w poszukiwaniu swego dowdcy. Dick Sand i pani Weldon zaczli si naradza, co czyni? Nie ulegao ju teraz wtpliwoci, e rzeka, po ktrej pynli, byo to Kongo, nazywane rwnie Zairem, atake Lualab. Z kartki pozostawionej przezSamuela Vernona wiedzieli, i znajduj si w odlegoci 120 mil od jej ujcia. Podrowa dalej odzi byo niemoliwoci z powodu olbrzymich wodospadw. Naleao wic i dalej pieszo, przynajmniej do czasu, a katarakty [44] si nie skocz. Wtedy mona byo zbudowa tratw i pyn dalejz prdem rzeki. Bez zwoki przyjaciele wsplnymi siami pochowali szcztki zmarego podrnika i szybko udali si w drog. ------------ [43] Luidor zota moneta francuska uywana od XVII do XIX wieku. [44] Katarakty termin uywany na okrelenie progu rzecznego w Afryce. ROZDZIA XIX Zakoczenie Cierpienia i trudy naszych rozbitkw skoczy si miay prdzej, ni si tego spodziewali. W dwa dni pniej, 20 lipca, tuacze spotkali karawan, dc do Embema, miasta znajdujcego si u ujcia Konga. Bylito portugalscy kupcy, handlujcy koci soniow. Przyjaciele przyjci zostali yczliwie i reszt podry odbyli bez najmniejszych ju przygd. Dnia 11 sierpnia karawana dotara do celu swej podry i pani Weldon wraz z ca grupk zostaa yczliwie przyjta przez wadze. Po krtkim odpoczynku wszyscy wsiedli na statek pyncy do Panamy i szczliwie dotarli do brzegw Ameryki. Telegram posany do San Francisco zawiadomi pana Weldona o szczliwym powrocie z Afryki jego maonki i synka, a dnia 25 sierpnia wszyscy znaleli si w stolicy Kalifornii. Jakub Weldon, gdy si dowiedzia o czynachbohatera naszej powieci, pokocha go jak syna. Herkules rwnie by przyjty do domu pastwa Weldon w charakterze przyjaciela.Co za do kuzyna Benedykta, to ten natychmiast po przybyciu do domu pastwa Weldon, znalaz zaledwie tyle czasu, e z wielkim popiechem ucisn rk pana domu, po czym zasiad natychmiast do pracy w swym gabinecie. Dingo pozosta nieodstpnym towarzyszem Janka i byo mu tak dobrze, e cukru nie chcia je, lecz tylko kremowe czekoladki.Dick Sand jeszcze w Afryce doszed do wniosku, e zdoaby unikn wszystkich nieszcz, gdyby jego wiedza bya wiksza, a wic natychmiast po powrocie bardzo energicznie wzi si do nauki i po trzech latach wytrwaych trudw zda egzamin na szypra [45] z odznaczeniem, co spowodowao, e zosta natychmiast prawdziwym kapitanem na jednym ze statkw Jakuba Weldona. I byby zupenie szczliwy, gdyby niejedna myl, ktra go stale przeladowaa. Bezustannie myla o starym Tomie, o jego synu Batym, jak rwnie o Austynie i Akteonie. A i dla pani Weldon niewiadoma, co si dzieje z byymi towarzyszami wsplnie przebytej niedoli, bya przyczyn niejednej nieprzespanej nocy. Pan Weldon dokada wszelkich stara, abyodnale miejsce ich pobytu, co w kocu zostao uwieczone sukcesem. Dziki handlowym stosunkom, jakie dom Jakuba Weldona mia na caym wiecie, otrzyma zawiadomienie, i Tom wraz z towarzyszami zostali sprzedani w Zanzibarze pewnemu bogaczowi, majcemu swe plantacje na Madagaskarze. Pan Weldon wyda natychmiast gdy si o tym dowiedzia, polecenie wykupienia ich i 15 listopada 1877 roku Tom, Baty, Austyn i Akteon znaleli si w domu Jakuba Weldona. Na ich cze zostaa wydana w domu zacnego waciciela okrtw uczta, w czasie ktrej pan Weldon wznis toast za zdrowie pitnastoletniego kapitana . ------------- [45] Szyper (niem. ) dowdca, kapitan maego statku handlowego, rybackiego lub holownika. KONIEC --------Konwersja: Rpg (rpg6@go2.pl) olbrzym. W ciemnociach ukryem si pomidzy ciaami skrpowanych niewolnic, a gdy wody potokuzaczy zalewa grb, wyrwaem z ziemi bardzo pytko umieszczony sup i wraz z nim, bez najmniejszego trudu, wypynem na powierzchni. Nikt tego zobaczy nie mg, poniewa wszyscy zajci byli rzucaniem pochodni w wod. Tak to Herkules w bardzo prosty sposb uratowa Dicka z obj mierci. Lecz by tego dokona, trzeba byo by bohaterem. Na tym zakoczone zostay wyjanienia. Wszyscy mieli zy w oczach, gdy przypomnieli sobie o losie starego Toma i jego towarzyszy. Nastpnie pomylano o przyszoci. Marzenie Dicka, aeby drog wodn dosta si do morza, spenio si teraz. Rzeka, poktrej pynli, toczya swe fale ku pnocyi prawdopodobnie wpadaa do Zairu. Podr ich bya teraz wygodniejsza, poniewa odbywali Janie na tratwie, lecz w solidnej i bezpiecznej dce. Dick znalaz jw pobliu jakiej opuszczonej przez mieszkacw wioski. Postanowili pyn tylko noc, za w dzie ukrywa si w nabrzenych gszczach, aeby w ten sposb unikn zetknicia z tubylcami. Prd rzeki by bardzo bystry, tak i d przebywaa na godzin wicej ni dwie mile; to znaczy, i co noc przepywali okoo trzydziestu mil. O poywienie nie byotrudno, gdy na brzegach rosy drzewa owocowe. Podrowali wic nie tylko wygodnie, ale i bezpiecznie, tote J anek by zachwycony. Rzeka, po ktrej pynli, miaa miejscami do stu pidziesiciu stp szerokoci. Jej wybrzea zdaway si by niezamieszkae. Osiem nocy d pyna bez przygd. Lasy, ktre rosy po obu stronach rzeki, na przestrzeni kilkudziesiciu mil za Kassande stopniowo przeobraa si zaczy w dungl, ktra cigna si nierzadko a po kres horyzontu. Kraj by najzupeniej pustynny, tote Dick odway si zapuszcza w dungl na polowanie. Mia dubeltwk, t ktr chwyci Herkules podczas swej ucieczki. Rozpalali nawet ogie, przy ktrym piekli i wdzili upolowan zwierzyn. ywili si te rybami, ktrych w rzece byo wiele. Dick oblicza, e podczas omiu dni przepyn musieli okoo dwustu mil. Nic jednak nie wykazywao, e s blisko morza.Mody kapitan z pewnym niepokojem zaczwic zapytywa siebie, dokd ich zaprowadzi ta zdajca si nie mie koca rzeka? Pocieszao go to jedynie, e pyna ona teraz nie wprost na pnoc, lecz na pnocny zachd. Musiaa wic w kocu doprowadzi ich do morza. Pewnego dnia Dick w czasie polowania da dowd nie tylko odwagi, ale i zimnej krwi, tak rzadkiej w modym wieku. Strzeli wanie do antylopy, gdy wtem z zaroli wyskoczy lew, ktry prawdopodobnie na tsam zwierzyn polowa i ani myla teraz zrzec si swej zdobyczy. By to zwierz naprawd wspaniay, majcy do piciu stpwysokoci. Jednym skokiem rzuci si na upolowan przez Dicka antylop. Chopiec na nieszczcie nie zdy jeszczenabi fuzji po poprzednim strzale, lew za wpija w niego swe gorejce lepia. Dick przypomnia sobie w tej chwili, e w takichwypadkach spokojne jedynie zachowywanie si moe uratowa ycie. Sta wic jak posg, nie mylc nawet o nabijaniu dubeltwki, a tym bardziej o ucieczce. Lew spoglda na niego dalej czerwonymi oczami. Waha si. Tak upyny ze dwie minuty. Lew wpatrywa si w Dicka, za Dick w niego, ani na moment nie zmruywszy oczu. Wreszcie lew jednym chwytem porwa zdobycz, jakby pies zajca i wraz z ni skry si w gstwinie. Dick jeszcze par minut sta nieruchomo i dopiero potem wrci do odzi. Nikomu ani jednym sowem nie wspomnia o niebezpieczestwie, jakie mu grozio. Drugi tydzie podry dobiega koca, gdy rzeka pyn zacza pomidzy brzegami cakowicie ju pustynnymi, pozbawionymi odrobiny rolinnoci. Jaowy grunt nie przypomina niczym urodzajnych ziem grnego biegu. Tymczasem koca podry nie byo wida. O ywno w tych warunkach byo bardzo trudno. Dawne zapasy wdzonego misiwa oraz owocw wyczerpyway si. Nawet pow ryb stawa si coraz trudniejszy. O polowaniu nie byo co myle, gdy na zupenie nagim stepie nie mona byo dostrzec adnego stworzenia. Widzc trosk kapitana o ywno, Herkuleswskaza Dickowi paprocie i papirusy, ktre gsto rosy nad sam wod, mwic, i mog one zastpi poywienie. I istotnie takbyo. Sodkawy ich mlecz bardzo smakowanie tylko Jankowi. Nie by to jednak pokarm nazbyt poywny. Dziki kuzynowi Benedyktowi znaleziono lepszy. Uczony entomolog czsto towarzyszy Dickowi w jego wyprawach. Ot pewnego razu Dick zobaczy jakiego ptaka, rzadko na tych terenach i ju chcia do niego strzeli, gdy kuzyn Benedykt zawoanagle: Nie strzelaj, Dicku. Jeden ptaszek dla piciu osb jest zupenie bez znaczenia. Bdzie chocia dla Janka. Nie, nie... nie strzelaj raz jeszcze powtrzy uczony zobaczysz, e jeeli darujesz ptaszynie tej ycie, to ona ci si za to odwdziczy. Obecno tego ptaka wskazuje, i gdzie w pobliu znajdowa si musz ule. Gdy pjdziemy za nim, na pewno nas do nich zaprowadzi. Uczony mwi prawd. Idc w lad za ptakiem doszli szybko do grupy sprchniaych pni, nad ktrymi unosiy si cae roje pszcz. Dick bez trudu dymem wykurzy z ula owady, a nastpnie wydoby pokan ilo plastrw miodu i ze sodkim upem uradowany wrci do odzi. Lecz nawet i mid nie by poywieniem odpowiednim. Nie mogo go starczy na zbyt dugi okres czasu. Na szczcie nastpnego dnia d ich wpyna do przystani, w pobliu ktrej brzegi pokryte byy odpoczywajc po locie szaracz. Benedykt nie zaniedba pouczy Dicka, e tubylcy ywi si chtnie tymi owadami. Postanowiono wic sprbowa afrykaskiego przysmaku. Byo go tak wiele, e mona byo naadowa nim setki odzi. Upieczona na wolnym ogniu szaracza, zwaszcza z miodem, stanowi poywienie smaczne; tote wdrowcy raczyli si tym przysmakiem do syta. Nawet kuzyn Benedykt go sprbowa, cho przedtem bardzo si uala nad losem nieszczsnych owadw. Rzeka nieprzerwanie toczya swe wody w kierunku pnocno-zachodnim, a wreszcie krajobraz si zmieni. Pewnego dnia may Janek stojc na przedzie odzi, zawoa niespodziewanie: Morze!! Dick Sand, gdy to usysza, drgn cay, spojrza bystro na widniejce w dali obszary wd i odpowiedzia chopczykowi: Nie, Janku, to nie morze, to tylko jaka wielka rzeka. Lecz jaka? Bardzo moliwe, e jest to Zair, czyli Kongo. Daby Bg odezwaa si pani Weldon pynie on wprost na zachd, dopyniemy wic nim prdzej do morza. Jeeli istotnie bya to rzeka Zair, to podrnicy w niedugim ju czasie znaleliby si w koloniach portugalskich, w cywilizowanym wiecie. Przez nastpne trzy dni d pyna ju nieprzerwanie po srebrzystych falach wielkiej rzeki. Pustynna okolica zmienia si w bardziej urodzajn. Jeszcze tylko par dni, a moe biedni rozbitkowie Pilgrima doczekaj si kocaswoich cierpie i trudw? Lecz rankiem czwartego dnia podry po wielkiej rzece, zdarzyo si co zgoa nieoczekiwanego. Okoo godziny trzeciej nad ranem da si sysze jaki guchy, z oddali idcy szum. Zatrwoony Dick natychmiast przywoa do siebie Herkulesa i rozkaza mu wsucha si w te dalekie echa jak najuwaniej. To szum morza powiedzia olbrzym po chwili, a oczy rozbysy mu radoci. Nie odpowiedzia Dick to nie jest szumfal. Jest on mi zbyt dobrze znany, bym go mia nie pozna. A wic c to jest?? Doczekamy dnia, to wtedy si dowiemy. Herkules wrci na ty odzi, do swego wiosa sterowego, za Dick pozosta na przedzie, pilnie nasuchujc dalej. Gdy zaczo si rozjania, chopiec zauway w odlegoci jakiej mili od nich obok wiszcy nad rzek. Do brzegu! zakomenderowa wtedy natychmiast. To wodospad! Jak najprdzej do brzegu! Mody wdz si nie myli. O jakie p mili przed nimi wody rzeki spaday w d z tak gwatownoci, e gdyby d podpyna jeszcze parset stp zginaby w otchani. ROZDZIA XVIII S. V. Herkules paroma mocnymi uderzeniami wiose zwrci d ku lewemu brzegowi, porosemu gstym, wysokopiennym lasem. Dick Sand z niepokojem spoglda w t gstwin, starajc si oceni czy nie kryje ona w swym wntrzu jakich niebezpieczestw. Zwrcio jego uwag niezwyke zachowywanie si psa. W miar zbliania si ku brzegowi, Dingo przejawia zaczyna bowiem coraz wikszyniepokj. W jego rozumnych oczach widnia wielki smutek, lecz i wcieko zarazem. Popatrzcie zawoa w pewnej chwili may Janek, obejmujc za szyj swego ulubieca Dingo pacze! Naprawd pacze! Uwaga ta przyjta zostaa przez wszystkich w milczeniu. Gdy d bya oddalona o jakie dwadziecia stp od brzegu, pies jednym susem wyskoczy i popyn do niego, a gdy si tam dosta, popdzi do lasu i wkrtce znikn za drzewami. W minut potem d dobia do ldu. Herkules przymocowa j do drzewa mangowego, nastpnie wszyscy udali si do lasu na poszukiwanie Dinga. Bardzo szybko go znaleli. Rozumne zwierzwarowao przy ziemi, tropic jaki lad. Gdy Dingo ujrza Dicka z dubeltwk i Herkulesa z toporem w rku, zagbia si zacz w gstwin, cigle zwracajc swj eb w stron idcych za nim, jakby proszc, aeby szli dalej. Po przejciu kilkuset krokw oczom idcychukazaa si maa chatka z gazi drzew, na widok ktrej Dingo zawy bolenie, a nastpnie z bem pochylonym wszed do rodka. Dick i Herkules w milczeniu weszli za nim, agdy si znaleli w chacie, ujrzeli na pododze ludzki szkielet, ktrego koci sczerniay ju zupenie. Na rodku maej izdebki sta st zrobionyz pnia drzewa, na powierzchni ktrego ostrym noem wycite byy dwie litery: S. V. S. V. zawoa Dick to te same litery, ktre Dingo ma na swej obroy. Na pniu, obok liter leao mae pudeeczkomiedziane, pozieleniae zupenie. Gdy Dick je otworzy, wypad z niego kawaek papieru, zapisanego drcym, nierwnym charakterem pisma. Mona byo, cho z trudem, odczyta na nim sowa: Jestem miertelnie ranny... i okradziony przez mego przewodnika, Negora. 3 grudnia1871 roku, w odlegoci stu dwudziestu mil od morskiego brzegu. Dingo! ... do mnie! S. Vernon Tych kilka sw wyjaniao wszystko. Samuel Vernon, podrnik francuski, mia zamiar przej przez Afryk rodkow jedynie w towarzystwie swego psa. Gdy si ju znalaz w Angoli, wzi za przewodnikaEuropejczyka, Negora. Przybywszy nad brzegi Konga, zamieszka w maej chacie, w ktrej zdrajca Negoro zabi go podstpnie, a nastpnie ograbi. Po dokonaniu zbrodni nikczemnik uciek, lecz wpad w rce Portugalczykw, ktrzy go skazali na doywotnie wizienie. Jak jest toju wiadome czytelnikom, zdoa on wydosta si z wizienia i uciec do Nowej , wykonywa dalej swe ch j A\48jxjӺA48j4jA4 x j  @jj{AAN@,jI_@