.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS GBA-POWROT003 =qCopyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. 1͑>$Pp>a>&>>#ͪ1>Vu͔!̓> (Om '  /  Ͷ   ̀>>xE>@A>>@B! 6# x G88888>> >>> #v(L Vw cog _ 9W -O G M< >Om B< >ON B B> B#(((%#(&(0($0͏B B7B@7BͪBjB@B@jB#= >O B#< >O B!>w# !6# 6#6# ! e" !0" !@ " ~B~B~B<$<$~BfZB~!>P"">">w!>""̓ !>LT]RO >G@( A(A **** L=L !>LT]RO}o|g>G@( A(A :::: L=L  L =O  G| 8 `8xG   L  { G=G|   G|  G L  !>>}|!@}|e !%*Gx(*v*Gx(*OG> > >>!'w}|!@}|ͤ e =G|  ͤ(e >( e > G|  e >>( ogog#F+Nx<(+x og#} #}|!@}|<ogog@ B} =T]og} |(6+} +}|!@#F+Nx<(x(}|<ogog~#~############~+~+~+~+~+~++~ +F+N+~+ng@* x $(͍ (͍ ($(%!@6>$$(!@6>$#(!(= y#!y(  yͶ  #O># y(*(/(4(8(<(@(D(H(L !P !` !p@!8!0!(! !!!!@( A(A ~/" !J !%!v*Gx(* G<8ͤ(e >>7 >˜ ˜ ( e >7 =>G!x(^#*Oy(* y!(!( !ʼ R df!R \!W!R_y(=RG@( A(A """"  T]  RG@( A(A """"  T]   @( A(A """"  T]  > >A! y( >""" N"O">og> >A! y( *GN 0*GO (* >oge G|  > >A!   # ogWoXgo&T]))))))))@@* x !6# x !V#z(9~ #~#_ #F~8#GN#~#O͏V#z 8)F#4zW{_F#4 Q z__F##4 Q z__V#z 8)F#4zW{_F#4 Q z__F##4 Q z__x(7`i`UOVG0 y T])))))@i`UoVgy Oi`))))) @ k&))}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !@6# ! 6# !><>(!< <(w#   w#  (,>O!`>" x >" x `>" x >OL> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@( A(A @(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=======<===<===<=<==<=|=<!(>""## ͊K! ͱ6# _!ͱ6!`zͱ" G> ͱhj!ͯͯͯͯͯͯͯ\8x>!'w!SoTg((}!A|1}!M[GYoZg}Q|R!O6qQoRg# M>O!~w>0>MwD ̓@>O@o@gd>Od>O!@O@GoO!@O@Go>h@i >@D8LO_( !O~=_wM>O!@*fo>!hw!D .AN .isrsrsrsrsrsrsrsrsrsrsrsrsrsrsrsrD !M*fo@* x > "  = @D0D8@@L  &###bkG#G#G#Gx<=w#w#w#wbk###w#w#w#w6#6#6#6~w#~w#~w#~w++~w8G#~wG#~wG#~w++~###RRR@@D@EEEEuT\P\࠮⎊.興*Ϊ ꬪ]QwwUw :(**2**Ht@EutTTTT *ʪ ..*.@2**2**2 )*:"0*(* NJN .( wuUw@[RSRK ʪMI @@]U]Q]@gUWTW࠮⎊.興*gUGDG슈 ꪪ 8(+83*+t@Euu@@D\T((+0+*+ 0((3**3 (@nBNJ.wQwEwwuWq@YTUUU@@8 # #"; ݕ]pPPPp %%% " """":@XTTTTwuWq@YTUUU@@HPSRRSꪪꪪRRR@@D@EEEEuT\P\࠮⎊.興*Ϊ ꬪ2**2**2  .*.(.@t@Euu@@T\P((+0+*+ :**:***wTwAwtTTTu@@@; wuWq@YTUUU@@8 # #";@jJJJ.@NJJJN @UUUU]@@E]U@@@wQWUWwuWq@YTUUU@@U]@jJJJ.@JJJJN wTwAwtTTTu@@@QWUWPWgQWUW*@  PPP/ HHHJH bS"@@?;?bS"@@}%@ ee!??~@|A@@> PpPP?h  A`B$`@@FF@FF 4 (`? 80   @@@@ D((|DD|аpPVuDDDw'DwUUUU) `PTPT .@lJHH(쪪`wQRTwwQRTw@, @3RSR%-%JNHHꪬ **:(+*+:*;":!  DDDUR pPTPT EŀUUUUwD pPPPPdjjLH@@@"媪@ PPT&B$ $TTRࠠtDEuEEERptPtBDAEEEuD\T\rD@tt@wg®jHJJJJPXT  A]@@@@@@@@@@? ?((((((((08 (D))O}FF@Vf 4 (`$C@@ H`  /B@ @VWXYyQDUP" QpP PpU)*TsRzUk@UaJI U U 0tU@)AEJ*UR UUSUrUb`_U0 F H0/Po`?@ @0 HY AE}!:UV%@ (70@?**W@``0耢|EUU  UU @@>8'X B'BE%B) *UT(Q"UUU@?@|<$8R@?~*3-@?r P ǎ 8<9x?`|>`@@@?0xp <"  <p AHqH9qqqq |@? ? ,|JJUU U@U` @P̴*`"  `UT ? ? %Bw H08@ <C *@??8U pra t"Àc,B@? H   @((  p``Hp?$<8x<000p<!p``pp``pgcgc~dX  H ? d`(@P? )@ Y?L;B3P!P1@1D;%:?8D8lšd|>nv1f<M6c`aI>7&=)111))cUTTTS|b\Y?p&p P0 8D8>|>1Ο|       !"#$%&'()*+,-./0123456789:;<=>?@ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~G,bG,G,bG,G,bG,G,bbbbbG,bG,bG,bG,bbbbbG,bG,bG,bG,bbbbbG,bG,bG,bG,bbbbbG,bG,bG,bG,bG,bG,bG,bG,bG,bG,bG,bG,b _ _ _ _G,bG,bG,bG,bG,bG,bG,b::>            ;>      ;  ; ; ^>  ] ~ ] ~ ] ~ ^ ^ ^9 ] ~ ~;  ;  ;       > > > > > > > 8  ~           \ z z z z   >  >   ^7  ^7  ^7  >  >  zz5 $5$ ~ ~  ~ z z >> ~ >  >  >  > > ^ ^ >   5   5   5   5   5  5 ;  5 $5$ 5 $5$ 5 $5$ 5 $5$ V V W8~$u 4$5$$4$5 5$ 4$5$$4$5$5$$5$xx4$5 5$ 5 5$4$=5$4$=5$4$x4$x4$= = =5$=5$4$~3$4$4$= 3$4$4$^ ^ 4$4$3$W3$W3$^ 3$^ 3$::< S$ ~3$ ~3$ ~3$:3$T  = =  ~ ~ 2$3$2$3$2$3$= 2$W W W 3$ ]2$S$2$S$2$W 2$   S$S$2$< 2$< 2$ 2$91$2$1$2$1$2$0(1(1$2$0(1(1$2$0(1(1$2$0(1(1$2$2$1$2$2$1$2$2$1$2$2$1$2$0(1(1$2$0(1(1$2$0(1(1$2$0(1(1$2$2$1$2$2$1$2$2$1$2$2$0$1$0(1(0$1$0(1(0$1$0(1(0$1$0(1(0$1$0(1(0$1$0(1(0$1$0(1(0$1$0(1(0$0(0(1(0$0(0(1(0$0(0(1(0$0(0(1(0(UQ$40$0(40(0(40(/(0(/(0(/(/(0(0( 0(/(0(/(0(/(T/(T/(t/(t/(P(/( /(8< t/(!O(/(/( O(< t$y/(o$o$X$yS.(/(S.(O(.(O(.(O( .(N(o(.(.(N(.($.(N($.(}.(o(N(W$.(SM( !N(s$N(< N(7 -(6M(M(7M(!M(n( M(RM(RM( n(sM(!Rs< M(M(M(R!M(< M(xRM(6%M(w$L(6$L(!M(L(!M(L(!M(L(w$L(w$L(w$L(w$L(L,!M(L(L,!M(L(L,!M(L(L,!M(L(L,$L(L,$L(L,$L(L,$K,L(L,M(K(L(K,L,K,L,K,L,K,L,K,L,K(L(K,L,K,L(K,L,K,L(K,L,K,L(K,L,K,L,K,L,K,L,K,L,K,L,K,L,K,L,K,L,K,L(K,L,K,L(K,L,K,\ K,5\ J,K,%K,5J,K,J,K,K,50!J,K,0!K,5J,5K,J,K,J,5J,5J,5J,J,/!$J,5P!J,5$J,5k,Vk,5J,5J,k,5J,55I,%j,p!I,4qI,%J,I,(I,%j,5I,UI,|I,4$I,4I,i,4I,4I,v%I,Ui,;I,4$I,N!I,i,!I,pI,4I,O!U[ I,4: I,I,4i,:p!i,4I,4N!H,4(H,!$H,4!H,4H,4N!H,4N!H,4N!H,4N!H,H,(H,H,(H,4o!H,4(H,4N!H,4N!H,4N!H,4N!H,4(H,4(H,4(H,4(H,4N!H,4N!H,4N!H,4N!G,H,(G,H,(G,H,(G,H,(G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,H,(G,H,(G,H,(G,H,(G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,bMG,bMG,bMG,bMG,H,N!G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,bMG,bMG,bMG,bMG,H,N!G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,bMG,bMG,bMG,bMG,H,N!G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,bMG,bMG,bMG,bMG,H,N!G,4N!G,8h0G,88h0fVG,u^8h0u^oIG,u^oIG,88G,3V{fh,^{nEG,3VM{h0u^jG,u^{NE43VMG,3VMG,3VM{G,TZ{84bNE4{Q =h0boIG,3Vbh0b{QG,b{QG,{Q =h03V{f0bNE0u^{oEh0b{Mh0TZIG,bMG,bMG,u^{oEG,3V{fh,b{-Ah0UZQ{h,fMG,3V8h0oNEG,oNEG,UZQ{G,u^4G,80h0G,48h0G,oNEG,oNEG,oNEG,oNEG,48h0G,3VbG,3VbG,3VbG,oNEG,oNEG,oNEG,oNEG,3VbG,3VbG,3VbG,3VbG,oNEG,oNEG,oNEG,oNEG,3VbG,3VbG,3VbG,3VbG,oNEG,oNEG,oNEG,oNEG,3VbG,3VbG,3VbG,3VbG,oNEG,oNEG,oNEG,oNEG,3VbG,3VbG,3VbG,3VbG,oNEG,oNEG,oNEG,oNEG,3VbG,3VbG,3VbG,3VbG,oNEG,oNEG,oNEG,oNE-@VWXYz~!=* T*ժ*UX@@@p@P @PU ! UT(@P@YUUUUU TtDveU PPUrAB  @C@ Ž~Յu__UUUU UUUPPPPPPUUT\D??? ????@?U?hߟ U@B_Z*T+]_G80X??` ጀll6@@???@@gX_`kT@?@?@| PW X @@?= @* A;j ? ڼzf@W |????d?@?@?@?@?@?E?JTT`?/? /.>~_ /UT*W?? @@?@?@?@?@?@?@0?P< !$?<~? ;0v0@ |????????@?@?@?@?@?@?@?@W ` 0?? /"17@~~@UUUD???00?????@?@?@?@?@?@@?p~N`}@^@?@U@ -@??`_GUP U*UP@TPT@PPPUUT@ $@/^>_.@@?T Uw*U-ذIPPZ%000$8 (PP0OpOp!}UDDJ -._/`@@@ AA8#N400DĀpi610Y2GxpxpO! L?h?h? lv0@ ^P@~lAl8Ԍt C pp8xppxxx<<00q11|?8xx8x0(T,>>:~f3;;;;)`00@a0 09~j%<c <8Z??>0p>|<<<8p8Mx8`Q ?Aq? _???  \ < 8 ?8|{tx08A1?AÁ??S#S{_; xt`   1/???g,pp~p?< ?,9%8@ y@?.q0qpqp H  ?????x8p8p8?|/ yɶҭ=X"K 7wp{_/l|2@3??Uo_!8O9F_ЯȴР?{Vj `0G8  , 癯(8KABCԛY8v@&>V<<w'3LFvld}=0==V;0 & ML aia``@`B`@"`@`        !"#$%&'()*+,-./0123456789:;<=>?@ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~(! & d!$C .)  * *! *!!) * *! *! & &X n! * &%   &z !+. . *dJ2DB2DB)6  &Y !+2 . *!EB &.)D:)X  &!+2 & .)!=!^!!) &7 !+6L6 *)*=*^)I*) &,.,&+"!-. &L6)*'.=*'.^*j+J*,*+"-*!,.& &!)'2='2^*iKJ+"-*L",&&&-*/&!&)E>F6=E>F6^IKiJ,&-*L"M& &0&.&&)E>=E>^ JKjL".*M&N*.&O&0&Q& ")eF=eF^  jKkL"N&M"P&/*0*P*O&"/*)'.='.^ km"P&N"Q&N&P.q6O*"/*)=^ lN"P"m"p&O&Q2r6P* P.)=^  ln"O"o"p*r2F>P. r:)=^ p&&n"q*B6JQ2"B)=^ o""p&JN. >P*J) '" ='" ^   n*BN: q2."B)'" = ^ "BJ2 P.->)&" = ^=  ""&2>B O*-q6)F*=F*^= "2*6 o*-6)E*e.=E*e.^= "p**.*o"M.)F")=F")^= o""&)n"Lo&)F")=F")^= o&")m"n"K)F"(F"(^= +m)m"Kn")'('=('^= +m)l"Ko")'G(=(=^(2, Lll)l"JI)'G(''( 'aaL  l(k"JI'((''( & '  ' L mmk)kJI'(( '(' &  '  'm,(jJI'((''((' & '' ''m (jJI(H!/2'H(/2(''& M m#iIif(Ib $ E&A  ,M#iiM#IiiM#)I--$ 2'  -#N#IiN#HIIN#(() -F$P6H! -#N#HiI(HIH(%(E (%.2I-   -#N#Hhi(HI)g'%(!G& f h -#N#HhIi(HI)( b !I%f e  .#Hhi)hHI!('%)) -I% j)g-#FH!iH% k"%!%i%(%-i)/.c)2j%'% *C -#M#Gi&M.):-h!N2)%))P6c )/6).f-#j!i .)2)H%N6))) 2cI-%C ,d ,!n2--%h!)& .)61H%N6 b )C d!E h-.2)%!M6H!'&'I)b Ab ! d  !6 .2;h!'- 'h% '!c '!%!6d)P6 e $ :J-6)%)& .)'.2)!*b -%!..d )!k- )%  -:i-Y-(%P6 !j-%5B I%1C k- )1j1 .51I)P6!B t "  !d-!9*1!)sc Jd * !ck-$5 -s  R kBs !(C-)06$"5  R " )O2" (-)%0>s%%s krcj!C-O2! (dJ- 5*1 s 2c1'!-d (d1%q:c ( %J%0j!c() - "dC( -$C)% -B$B (%-- O6( Cc (C*-1c J)1c()--()A%d (k-$5B H%-(%J-c!()Ab add( -C )5c-p:%J)!)'2c "dCC ( -C%k-c)>)) J)H% )%/21Bd!tZd( 1dk$1d . r: )H)P"%P2AHb !!(L1C $K!d)-$- 1 (%%cjd1 d&7dS 2s)( C s  l &dS s  cs [R   *%t K2  kBs " $S+%$-!$s % ldt  K(!$ts RZ   $ t2 l  d1Bd!dC -%.>c(  $d! k-$% C !!C B O>R --5Sd)%5$ $ )d $c )!!c cPJ$0>)Wek5 /B"  1!(e" $!d$" ()C ) 5qFj1Z$D(! f+1!$ -B  db % 2! )"$dI)/J -N!)-@VWXYNNJ@UUUUO,,@H0`P (T)GE E88.𑓒gv_ $8<|IMM.6&`` #c"c@@UPPBu{;"$<``ys8U  &8 A4qcPKK7g%Ā6``@) DV A·s^#ed x<`3z7bO@k8 >ai P`IZHPHSG   $l8  <JJqcIRIRKȎx<i ͥ6660@`Pl(0 0ppSrb@jN" `p(pH` H80 8<f6iY“f"L8((8 00 00$@FDDD0084ܚg`xR3b+x]!y+?A?D|pP  p`O` |0  YcBm@JQ==U-@D@D ^``])af<4,0`<6 `@ xx  <JѨG@lmTD@@>4((@0h $&x` ;V=DE*;U@PPPPZ.*~*****CeGb0y_EI`mMq q ̋Ivo;ğ 9hh\hT}" qҖؒ@`@`0M1L00҂ <666y o09i5\WK$4Ecjs,})AOA-8Um4<(0(UbUvCcA@`ayell}`  @B~H\Pp!@i!R+ 0 8\8@ `@ R *UU͉D(@U*@U U7I?T 0JtU0"q B*6U* @HP U UJJ URRHUSS@ޞ;;V;EEE(8907ݲ[bikll\l$ hޟ`p 9PAqy} ,m"1"6bP؈؀   TlX`dl@8   "6p@PpEDu 9VoY`}tf[ ( 66r@q 0p 0 &&:UgE([`QaiX)`iJ@adN@QH1i h)I cbI@A8 c@bd?@ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~G,G,G,G,G,G,G,bIbIbIbIG,G,G,G,N4Nw4N]=fN]=f^V}A{>R}Ak>R]=sN]=k|$^V}As\ >R?k< ~Vs}AEbf< ^V]={< ^Vw9< ~Vw5bw=9; ^{]=|$>REw]V9kbI; ^V{A; ^<9w; ?k]={;^{4^{\=^w{}A(N(^{4\={4N{bN{bN(N(N(({b{b?o<9Ef\=w((((E[$: N4}Z|A: ]VEw: =V\=wZ$^|Aw}Z<9sM\=>k: }ZwEZ$]V|A{: ]Vw|A: =R\=wb5wR>k4bw4^5s: }Z|Ew b;9{: >o5{: >k;={9 =V[=w9 }^[Aw wI0 }ZwI9 ]VEs bs9$^{E9 }^^o }ZwI }ZwI }ZwI R,^s [=R( RR( M;=>o f[=w  ,^s  ,^s  ,^s  ,^s  [=w  [=w  [=w  [=w If9 f8$~s f8$~s Mw4 RZ=s8$R{A>o {A0R R>o4 \VE^oX$|ZI~s8$R:=s8 ^M8$\ZM{8$^I{ |Z>o:= Rk4 ;R5k7$|Z{4 |ZwE >o4{7$bE{7$bE{7$^wZ=7$bE{ \ZZ= f{I ^~s99 ^o~s bE{ bE{ bE{  E{  $5$  $5$  $5$  $5$  E{  E{  E{  E{  $5$  $5$  $5$  $5$ ^4 ^4 b~s Mf9 E,M [VEw E4Q ;VyAw6 ;VE{5$[ZI{V$[Z~wyE6${^I~s [Z{yAU$;Vwf ^]oyA5 {Zw95$b95$=k4{U$fX={5$^9^s5${ZwxAv(^{4v({ZM5$b8=w5$fIU$^M{T$k{xAT${ZM{4$b8=w4$b8=w4$b8=w4$b8=w4${ZM{4$Ru({4$Ru({4$ER04$b8=w4$b8=w4$b8=w3$4$8=w4$ER04$ER03$4$R03$94$E3$f,~s3$f,~s3$f,~s3$f,~s3$zZI3$WAM=S(WAR3$=oIS(fIt(:VwA~s0ZVEw3$ZVIwS$^{MS(fIS$^{I3$b{83$^k9t,zZIw3$Rk^2$:V6=j3$]oV=s(bRS(^{M2$bvA{2$z^R2$wE92$b]s2$ZZM2$bvA{2$bvA{2$bvA{2$bvA{2$ZZM2$ZZM2$ZZM2$ZZM2$bvA{2$bvA{1$2$vA{1$2$vA{1$2$I{1$2$I{1$2$I{1$5=E{1$fE1$R91$R91$E09Q$yZM1$vARE1$vEM41$9VE]sQ$fI,8VM~w,zZIwQ(8VwI1$^wMQ(8V8]s1(b}wUA1$YZuE}w1$R=f1$R8k0bwM1$k=0P(^IQ(=oUAq,^wvEQ(bQ{0(EVP,^MQ,b{I0(;j' "POWRT KRLA" by Author   !"#$%&'()*+,-./0123456789:;<=>?@ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~€ÀĀŀƀǀɀʀˀ̀̀΀πЀрӀԀՀր׀؀ـڀۀ݀ހ߀Oto trzeci tom Wadcy Piercieni. W tomie pierwszym, zatytuowanym Wyprawa, opowiedzielimy, jak Gandalf Szary odkry, e Piercie, "ktry znalaz si w posiadaniu hobbita Froda Bagginsa, jest ni mniej, ni wicej tylko Jedynym Piercieniem, rzdzcym wszystkimi Piercieniami Wadzy. Opisalimy te, jak Frodo i jego towarzysze z cichego ojczystego Shireu musieli ucieka przed groz CzarnychJedcw Mordoru i jak w kocu z pomoc Aragorna, Stranika z Eriadoru, dotarli mimo straszliwych niebezpieczestw do domu Elronda w Rivendell. Tam odbya si Wielka Narada i uchwalono podj prb zniszczenia zowrogiego klejnotu, a Frodo zosta wybrany na powiernika Piercienia. Potem wyznaczonouczestnikw wyprawy, ktrzy mieli pomc Frodowi w trudnymzadaniu; musia bowiem przedosta si do Mordoru, !kraju Nieprzyjaciela, i na GrOgnia, jedyne w wiecie "miejsca, gdzie Piercie mg by unicestwiony. Do Druyny nalea Aragorn, a take Boromir, syn Wadcy Gondoru, przedstawiciel Duych Ludzi; Legolas, syn krla elfw z Mrocznej Puszczy - reprezentant elfw; Gimli, syn Gloina spod Samotnej Gry - krasnolud; Frodo wraz ze swymsug Samem i dwaj jego modzi krewniacy, Meriadok i Peregrin - czterej hobbici; wreszcie czarodziej Gandalf Szary. Druyna przemykajc si chykiem zawdrowaa z Rivendell daleko na pnoc, a "gdy nie udao si wrd zawieinienej przeby grskiej przeczy Karadhrasu, Gandalfpoprowadzi towarzyszy do ukrytej bramy olbrzymich Lochw Morii, by sprbowa drogi pod grami. Niestety w walce ze zowrogim potworem podziemnego wiata Gandalf wpad w czarn przepa. Z kolei na czele wyprawy stan #Aragorn, ktry ju ujawni si jako spadkobierca staroytnych krlw Zachodu; Aragorn wywid Druyn przez wschodnie wrota Morii i Krain Elfw, Lorien, nad Wielk Rzek Anduin. Z jej nurtem spynli a nad wodogrzmoty Rauros. Wszyscy uczestnicy wyprawy wwczas "ju wiedzieli, e s ledzeni przez szpiegw i e Gollum, szkaradny stwr, ktry ongi "by wacicielem Piercienia, idzie trop w trop za nimi. Wybia godzina decyzji: czy skrci na wschd do Mordoru,czy te wraz z Boromirem pospieszy do Minas Tirith, stolicy Gondoru, by dopomc ludziom w nadcigajcej "wojnie, czy te rozdzieli si na dwie grupy. Gdy stao si !jasne, e powiernik Piercieniaza nic nie zrezygnuje z dalszej beznadziejnej wdrwki di nieprzyjacielskiego kraju, Boromir sprbowa mu wydrze Piercie przemoc. Pierwsza cz koczy si upadkiem Boromira optanego zym czarem, ucieczk i znikniciem Froda oraz jego wiernego giermka Sama, rozproszeniem pozostaych czonkw Druyny zaatakowanych przez orkw zplemion sucych bd samemu Czarnemu Wadcy Mordoru, bd te zdrajcy Sarumanowi z Isengardu. Zdawao si, e sprawa Piercienia jest raz na zawsze przegrana. W drugim tomie - Dwie Wiee - zoonym z dwch ksig, trzeciej i czwartej, dowiadujemy si o dalszych !losach rozbitej Druyny. Ksigatrzecia opowiada o skrusze i "mierci Boromira, ktrego ciao!przyjaciele zoyli w odzi i oddali w opiek rzece; o niewoli Meriadoka i Peregrina, !ktrych okrutni orkowie pdziliprzez stepy Rohanu w stron Isengardu, podczas gdy przyjaciele - Aragorn, Legolas i"Gimli - starali si odnale i ocali porwanych hobbitw. W tym momencie pojawiaj sijedcy Rohanu. Oddzia konny pod wodz Eomera otacza orkw i rozbija ich w puch na pograniczu puszczy Fangorn; hobbici uciekaj do lasu i tam spotykaj enta Drzewca, tajemniczego wadcFangornu. U jego boku s wiadkami wzburzenia lenego ludu i marszu entw na Isengard. Tymczasem Aragorn z dwoma towarzyszami spotyka Eomera powracajcego po bitwie. Eomer uycza wdrowcom koni, aby mogli prdzej dotrze do lasu. Prno szukaj tam zaginionych hobbitw, lecz niespodzianie zjawia si Gandalf, ktry !wyrwa si z krainy mierci i jest teraz Biaym Jedcem, chocia ukrytym jeszcze pod szarym paszczem. Razem udaj si na dwr krla Rohanu, Theodena. Gandalf uzdrawia sdziwego krla i wyzwala go od zego doradcy, Smoczego Jzyka, ktry okazuje si tajnym sprzymierzecem Sarumana. Z krlem i jego wojskiem ruszajna wojn przeciw potdze Isengardu i bior udzia w rozpaczliwej, lecz ostateczniezwyciskiej bitwie o Rogaty Grd. Potem Gandalf wiedzie ich do Isengardu, gdzie zastaj warowni w gruzach, zburzon przez entw, a Sarumana i Smoczego Jzyka oblonych w niezdobytej Wiey Orthank. Podczas rokowa u stp wieySaruman nie skruszony stawia opr, Gandalf wyklucza go wic z Biaej Rady czarodziejw i amie jego rdk, po czym zostawia gopod stra entw. Smoczy Jzyk ciska z okna wiey kamie, chcc ugodzi Gandalfa, lecz pocisk chybia celu; Peregrin podnosi tajemnicz kul, ktra jest, jak si okazuje, jednym z trzech palantirw Numenoru - krysztaw jasnowidzenia. Pniej tej samej nocy Peregrin ulegajc czarodziejskiej sile krysztau wykrada go, a kiedy si w niego wpatruje, mimo woli nawizuje czno z Sauronem. Ksiga trzecia koczy si w chwili przelotu nad stepami Rohanu Nazgula, skrzydlatego Upiora Piercieniazwiastujcego blisk ju groz wojny. Gandalf oddaje palantir Aragornowi, a Peregrina bierze na swoje siodo jadc do Minas Tirith. Ksiga czwarta zawiera histori Froda i Sama, zabkanych wrd nagich ska Emyn Muil. Dwaj hobbici przedostaj si wreszcie przez gry, lecz dogania ich Smeagol - Gollum. Frodo obaskawia Golluma i niemal $zwycia jego zoliwo, tak e stwr staje si przewodnikiem wdrowcw przez Martwe Bagna i spustoszony kraj w drodze do Morannonu, Czarnych Wrt Mordoru na pnocy. Nie sposb jednak przez t !bram przej, Frodo wic za rad Golluma postanawia sprbowa tajemnej cieki, znanej rzekomo przewodnikowi, a pncej si za zachodni mur Mordoru nieco dalej na poudnie wrd Gr Cienia. W drodze natykaj si na zwiadowcw armii Gondoru,ktrymi dowodzi Faramir, brat Boromira. Faramir zgaduje cel wyprawy, lecz opiera si "pokusie, ktrej uleg Boromir, ipomaga hobbitom, gdy chc !pospieszy ku przeczy KirithUngol, strzeonej przez ukryt w lochu potworn pajczyc. Faramir jednak ostrzega Froda, e na tej ciece, o ktrej Gollum nie powiedzia im wszystkiego, cosam wie, grozi miertelne niebezpieczestwo. U rozstajnych drg przed wstpieniem na ciek do zowrogiego grodu Minas Morgul ogarniaj hobbitw wielkie ciemnoci pynce z Mordoru i zalegajce ca "okolic. Pod oson ciemnoci Sauron wysya z warowni pierwsze swoje puki, z krlemUpiorw na czele. Wojna o !Piercie ju si zacza. Gollum prowadzi Froda i Sama "na tajemn ciek omijajcMinas Morgul i noc podchodz wreszcie pod Kirith!Ungol. Gollum znw dostaje si #we wadz zych si i prbuje zaprzeda hobbitw potwornejstraniczce przeczy, Szelobie. Zdradzieckie zamiary udaremnia bohaterski Sam, odpierajc napa Golluma i ranic Szelob. Czwarta ksiga koczy si w chwili, gdy Sam musi dokona trudnego wyboru. Frodo, zatruty jadem Szeloby, ley jak gdyby martwy. Trzeba wicalbo pogrzeba spraw Piercienia, albo Sam opuciwszy swego pana wemie na siebie jego misj. Sam decyduje si przej Piercie i bez nadziei, bez pomocy znikd, donie go do Szczelin Zagady. W ostatnim jednak momencie, gdy Sam juschodzi z przeczy do Mordoru, spod wiey wieczcej Kirith Ungol nadciga patrol orkw. Niewidzialny dziki czarom Piercienia, sam podsuchuje rozmow odakw i dowiadujesi, e Frodo, wbrew jego przypuszczeniom yje, jest !tylko upiony trucizn. Sam niemoe dogoni orkw, unoszcych ciao Froda przez tunel do podziemnego wejcia fortecy. Pada zemdlony przed "zatrzanit elazn bram. Trzeci i ostatni tom trylogii opowie o rozgrywce strategicznej midzy Gandalfem a Sauronem, zakoczonej rozpdzeniem Ciemnoci, zwycionych raz na zawsze. Wrmy wic do wacych si losw bitwy na zachodzie.   !"#$%&'()*+,-./0123456789:;<=>?@ABCDEFGHIJKL Rozdzia 1 Minas Tirith Pippin wyjrza spod osony Gandalfowego paszcza. Nie by pewny, czy si ju zbudzi, czy te pi dalej i przebywa wrd migoccych szybko wizji sennych, ktre go otaczay, odkd zacza !si ta oszaamiajca jazda. W ciemnociach wiat cay "zdawa si pdzi wraz z nim, a wiatr szumia mu w uszach. Nie widzia nic prcz suncych po niebie gwiazd i olbrzymich gr poudnia majaczcych gdzie daleko, po prawej stronie na widnokrgu, i take umykajcych wstecz. Ospale prbowa wyliczy czas i poszczeglne etapy podry, "lecz pami, otpiaa od snu, zawodzia. Przypomnia sobie pierwszy zawrotny pd bez wytchnienia, a potem o brzasku niky blask zota i przybycie do milczcego miasta i wielkiego pustego domu na wzgrzu. Ledwie si pod dach tego domu schronili, gdy znw Skrzydlaty Cie przelecia nad nimi, a ludzie pobledli z trwogi. Gandalf wszake przemwi do hobbita paru agodnymi sowy i Pippin !usn w ktku, znuony, lecz niespokojny, jak przez mg !syszc dokoa krztanin i rozmowy, a take rozkazy wydawane przez Czarodzieja. Po zmierzchu ruszyli dalej. #Bya to druga... nie, trzecia junoc od przygody z palantirem. Na to okropne wspomnienie "Pippin otrzsn si ze snu i zadra, a szum wiatru rozbrzmia gronymi gosami. !Mwiato rozbyso na niebie, jakby una ognia spoza #czarnego wau. Pippin skuli sizrazu przestraszony, zadajc sobie pytanie, do jakiej zowrogiej krainy wiezie go Gandalf. Przetar oczy i wwczas zobaczy, e to "tylko ksiyc, teraz ju niemalw peni, wstaje na mrocznym niebie u wschodu. A wic noc dopiero si zacza, jazda w ciemnociach potrwa jeszcze wiele godzin. Hobbit poruszy si i zapyta: - Gdzie jestemy, Gandalfie? - W krlestwie Gondoru - odpar Czarodziej. - Jedziemy wci jeszcze przez Anorien. Na chwil zapado milczenie. Potem Pippin krzykn nagle i chwyci kurczowo za paszcz Gandalfa. - Co to jest?! - zawoa. - Spjrz! Pomie, czerwony pomie! Czy w tym kraju s smoki? Patrz, drugi! Zamiast odpowiedzie hobbitowi, Gandalf krzykn gono do swego wierzchowca: - Naprzd, Gryfie! Trzeba si spieszy. Czas nagli. Patrz! W Gondorze zapalono wojenne sygnay, wzywaj pomocy. Wojna ju wybucha. Patrz, pon ogniska na Amon Din, naEilenach, zapalaj si coraz dalej na zachodzie! Rozbyska Nardol, Erelas, Min-Rimmon, Kalenhad, a take Halifirien nagranicy Rohanu. Lecz Gryf zwolni biegu i poszed w stpa, a potem zadar eb i zara. Z ciemnoci odpowiedzia mu renie innych koni, zagrzmia ttent kopyt, trzej jedcy niby widma przemknli pdem #w powiacie ksiyca i zniknlina zachodzie. Dopiero wtedy Gryf zebra si w sobie i skoczy naprzd, a noc jak burza huczaa wok pdzcego rumaka. !Pippin znw poczu si senny iniezbyt uwanie sucha, co Gandalf opowiada mu o zwyczajach Gondoru. Wszdzie tu na szczytach najwyszych gr wzdu granic rozlegego kraju byy przygotowane stosy i czuwayposterunki z wypocztymi komi, by na rozkaz wadcy w"kadej chwili mc rozpali wici"i rozesa gocw na pnoc do Rohanu i na poudnie do Belfalas. - Od dawna ju nie zapalano tych sygnaw - mwi Gandalf. - Za staroytnych czasw Gondoru nie byo to potrzebne, bo krlowie zachodu mieli siedem palantirw! - Na te sowa Pippin wzdrygn si niespokojnie, wic Czarodziej !szybko doda: - Mpij, nie bj !si niczego. Nie podasz jak Frodo do Mordoru, lecz do Minas Tirith, tam za bdzieszbezpieczny o tyle, o ile w dzisiejszych czasach mona by gdziekolwiek bezpiecznym. Jeli Gondor upadnie albo te "Piercie dostanie si w rce Nieprzyjaciela, wtedy nawet Shire nie zapewni spokojnego schronienia. - Nadnie mnie pocieszy - mrukn Pippin, lecz mimo to senno ogarna go znowu. #Zanim pogry si w gbokimnie, migny mu w oczach biae szczyty wynurzone jak pywajce wyspy z morza chmur i wiecce blaskiem zachodzcego ksiyca. #Zdy pomyle o przyjacielu pytajc sam siebie, czy Frodo ju dotar do Mordoru i czy "yje. Nie wiedzia, e Frodo z daleka patrza na ten sam ksiyc zniajcy si nad Gondorem przed witem nowego dnia. Obudzi Pippina gwar licznych gosw. A wic przemina znw jedna doba, dzie w ukryciu i noc w podry. Szarzao ju, zblia si chodny brzask, zimne szare mgy spowijay wiat. Gryf parowa, zgrzany po galopie, lecz szyj trzyma dumnie podniesion i nie zdradza !zmczenia. Dokoa stali roli ludzie w grubych paszczach, a za nimi majaczy we mgle kamienny mur. Zdawa si czciowo zburzony, lecz mimo wczesnej pory krztali si przy nim robotnicy, sycha byo stuk motw, #szczk kielni, skrzyp k. Tu i wdzie przez mg "przebyskiway nike wiata pochodni i latarni. Gandalf !pertraktowa z ludmi, ktrzy mu zastpili drog, a przysuchujc si Pippin "stwierdzi, e mowa wanie o nim. - Ciebie, Mithrandirze, znamy - powiedzia przywdca ludzi - zreszt ty znasz haso Siedmiu Bram, wolno ci wic jecha dalej. O twoim towarzyszu wszake nic nam nie wiadomo. Co to za jeden? Karze z gr pnocy? Nie chcemy w dzisiejszych czasach mie w swoim kraju obcych goci, chyba e s to mni i zbrojni wojownicy, na ktrych pomocy i wiernoci moemy polega. - Porcz za niego przed tronem Denethora - odpar Gandalf. - A co do mstwa, nietrzeba go mierzy wzrostem. Mj towarzysz ma za sob wicej bitew i niebezpiecznych przygd ni ty, Ingoldzie, chocia jeste od niego dwakro wyszy. Przybywa prosto ze zdobytegoIsengardu, o ktrego upadku przywozimy wam nowin; jest bardzo utrudzony, gdyby nie to, zaraz bym go obudzi. Nazywa si Peregrin; to m wielkiej walecznoci. - M? - z powtpiewaniem $rzek Ingold, a inni zamiali si drwico. - M! - krzykn Pippin, nagle trzewiejc ze snu. - M! Nic podobnego! Jestem hobbitem, nie czowiekiem i nie wojownikiem, chocia zdarzao mi si wojowa, gdy !innej rady nie byo. Nie dajcie si Gandalfowi zbaamuci! - Niejeden zasuony w "bojach nie umiaby pikniej siprzedstawi - powiedzia Ingold. - C to znaczy: hobbit? !- Nizioek - odpar Gandalf, a spostrzegajc wraenie, jakie ta nazwa wywara na ludziach,!wyjani: - Nie, nie ten, lecz jego wspplemieniec. - I towarzysz jego wyprawy - "doda Pippin. - By te z nami BOOK42\book.gb.tmp0n5r<(rkPjk& p c; T \ c % c !$ cd, c8C*Boromir, wasz rodak; on to mnie ocali wrd niegw pnocy, a potem zgin w mojej obronie stawiajc czooprzewadze napastnikw. - Bd cicho! - przerwa mu "Gandalf. - T aobn wie wypada najpierw oznajmi jego ojcu. - Ju si jej domylamy - odpar Ingold - bo dziwne znaki przestrzegay nas ostatnimi czasy. Skoro tak, jedcie nie zwlekajc do grodu. Wadca Minas Tirith zechce pewnie co prdzej wysucha tego, kto mu przynosi ostatnie poegnanie od syna, niechby to by czowiek czy te... - Hobbit - rzek Pippin. - Niewielkie usugi mog odda waszemu Wadcy, lecz przez pami dzielnego Boromira zrobi wszystko, co w mojej mocy. - Bdcie zdrowi - powiedzia Ingold. Ludzie rozstpili si przed Gryfem, ktry wszed zaraz w wsk bram otwartw murach. - Oby wspar Denethora dobr rad w godzinie cikiej dla niego i dla nas wszystkich, "Mithrandirze! - zawoa Ingold. - Szkoda, e znw przynosisz wieci o aobie i niebezpieczestwie, jak to jest podobno twoim zwyczajem. - Rzadko si bowiem zjawiam itylko wtedy, gdy potrzebna jest moja pomoc - odpar Gandalf. - Jeli chcesz mojej !rady, to sdz, e za pno bierzecie si do naprawy murw wok Pelennoru. Przeciw burzy, ktra si zblia, najlepsz obron bdzie wam wasna odwaga, a take nadzieja, ktr wam przynosz. Nie same tylko ze wieci wioz! Zaniechajcie kielni, pora ostrzy miecze! - Te roboty skoczymy dzi przed wieczorem - rzek Ingold. - Naprawiamy ju !ostatni cz muru, najmniejzreszt naraon, bo zwrcon w stron sprzymierzonego z nami Rohanu. Czy wiesz co o Rohaczykach? Czy stawi sina wezwanie? Jak sdzisz? - Tak jest, przyjd. Ale stoczyli ju wiele bitew na waszym zapleczu. Ta droga, podobnie jak wszystkie inne, dzi ju nie prowadzi w bezpieczne strony. Czuwajcie! Gdyby nie Gandalf, kruk zych wieci, zobaczylibycie cignce od Anorien zastpy Nieprzyjaciela zamiast jedcw Rohanu. Nie wiem napewno, czy tak si mimo wszystko nie stanie. Oegnajcie!i pamitajcie, e trzeba mie oczy otwarte! Gandalf wjecha wic w szeroki pas ziemi za Rammas Echor - tak Gondorczycy nazwali zewntrzny mur, wzniesiony niemaym trudem, gdy Ithilien znalazo si w zasigu wrogiego cienia. Mur ten mia ponad dziesi staj "dugoci i odbiegajc od stp gr wraca ku nim zatoczywszy szeroki krg !wok pl Pelennoru; pikne, yzne podgrodzie rozpocierao si na wyduonych zboczach i terasach, ktre opaday ku gbokiej dolinie Anduiny. W najdalej na pnoco-wschd wysunitym punkcie mur odlegy by od Wielkich Wrt stolicy o cztery staje; w tym miejscu szczeglnie wysoki i !potny, growa na urwistej skarpie ponad pasmem nadrzecznej rwniny; tu bowiem na podmurowanej grobli biega od brodw i mostw Osgiliathu droga przechodzca midzy warownymi wieami przez strzeon bram. Na !poudnio-zachodzie odlego midzy murem a miastem wynosia najmniej, bo tylko jedn staj; tam Anduina, opywajc szerokim zakolem gry Emyn Arnen w "poudniowym Ithilien, skrcaa ostro na zachd, a zewntrzny mur pitrzy si tu nad jej brzegiem, gdzie cigny si bulwary i przysta Harlond dla odzi przybywajcych pod prd Rzeki z poudniowych prowincji. Podegrodzie byo bogate w pola uprawne i sady,koo domw stay szopy i spichrze, owczarnie i obory; liczne potoki, perlc si, spyway z gr do Anduiny. Niewielu wszake pasterzy i rolnikw yo na tym !obszarze, wikszo ludnoci Gondoru skupiaa si w siedmiukrgach stolicy lub w wysoko pooonych dolinach na podgrzu, w Lossarnach czy te dalej na poudnie w piknej krainie Lebennin, nad jej piciu bystrymi strumieniami. Dzielne plemi osiado midzy grami a Morzem. Uwaano ich za Gondorczykw, lecz mieli w yach krew mieszan, byli przewanie krpej budowy i !smagej cery; wywodzili si od dawno zapomnianego ludu, ktry y w cieniu gr za Czarnych Lat, przed nastaniem!krlw. Dalej jeszcze, w lennejkrainie Belfalas mieszka w zamku Dol Amroth nad Morzem ksi Imrahil, potomek wielkiego rodu, a cae jego "plemi rosych ludzi miao oczyszarozielone jak morskie fale. !Gandalf jecha czas jaki, a "niebo rozwidnio si zupenie, Pippin za, wybity wreszcie ze!snu, rozglda si wkoo. Po lewej rce widzia tylko !jezioro mgie wzbijajcych siku zowrogim cieniom wschodu, po prawej natomiastspitrzony od zachodu acuch grski urywa si nagle, jak gdyby ksztatujca ten teren potna Rzeka przerwaa olbrzymi zapor i wyobia szerok dolin, #ktra miaa si sta pniej polem bitew i koci niezgody.Tam za, gdzie Biae Gry, Ered Nimrais, koczyy si, ujrza Pippin wedle zapowiedziGandalfa ciemn bry gry Mindolluiny, fioletowe cienie wgbi wysoko pooonych !wwozw i strzelist cian bielejc w blasku wstajcegodnia. Na wysunitym ramieniu tej gry stao miasto, strzeone przez siedem krgw kamiennych murw, tak stare i potne, e zdawao si nie zbudowane, lecz wyrzebione przez olbrzymw w kocu ziemi. Pippin patrza z podziwem, gdy nagle szare mury zbielay izarumieniy si od porannej zorzy, soce wychyno nad cienie wschodu i wizka promieni obja grd. Hobbit krzykn z zachwytu, bo wiea Ektheliona, wystrzelajca pord ostatniego i najwyszego "obrbu murw, rozbysa na tlenieba jak iglica z pere i srebra, smuka, pikna, ksztatna, uwieczona szczytem iskrzcym si jak kryszta. Z blankw powiay biae chorgwie trzepoczc na rannym wietrze, a z wysoka i z daleka dobieg gosdwiczny jakby srebrnych trb. Tak Gandalf i Peregrin o wschodzie soca wjechali podWielkie Wrota Gondoru i elazne drzwi otwary si przed Gryfem. - Mithrandir! Mithrandir! - !zawoali ludzie. - A wic burzajest naprawd ju blisko. - Burza nadciga - odpar Gandalf. - Przylatuj na jej skrzydach. Musz stan przed waszym wadc Denethorem, pki trwa jego namiestnictwo. Cokolwiek !bowiem si zdarzy, zblia si koniec Gondoru takiego, jaki znalicie dotychczas. Nie zatrzymujcie mnie! Ludzie na rozkaz posusznie odstpili od niego i nie zadawali wicej pyta, chocia ze zdziwieniem przygldali si hobbitowi siedzcemu przed nim na siodle, a take wspaniaemu wierzchowcowi. Mieszkacy grodu nie uywali bowiem koni i rzadko widywano je na ulicach, chyba e niosy gocw Denethora. Tote ludzie mwili midzy sob: - To z pewnoci ko ze sawnych stajen krla Rohanu. Moe Rohirrimowie wkrtce przybd na pomoc. Gryf tymczasem dumnie stpa po dugiej, krtej drodze pod gr. "Grd Minas Tirith rozsiad si na siedmiu poziomach, z ktrych kady wrzyna si w zbocze gry i otoczony by murem, w kadym za murze bya brama. Pierwsza, Wielkie Wrota, otwieraa si w dolnymkrgu murw od wschodu, nastpna odsunita bya niecona poudnie, trzecia - na pnoc, i tak dalej, a po szczyt, tak e brukowana droga wspinajca si ku twierdzy przecinaa stok zygzakiem to w t, to w drug stron. Ilekro za znalaza si nad Wielkimi Wrotami, wchodzia w sklepiony tunel, przebijajcy olbrzymi filar skalny, ktrego potny, wystajcy blok !dzieli wszystkie krgi grodu zwyjtkiem pierwszego. Czciowo uksztatowaa tak gr sama przyroda, czciowo praca i przemylno ludzi sprzed wiekw, do e na tyach rozlegego dziedzica za Wrotami pitrzy si bastion kamienny, ostr niby kil statku krawdzi zwrcony ku wschodowi. Wznosi si a do najwyszego krgu, gdzie wieczya go obmurowana galeria; obrocy twierdzy mogliwic jak zaoga olbrzymiego okrtu z bocianiego gniazda spoglda z wysoka na Wrota,#lece o siedemset stp niej. Wejcie do twierdzy rwnie otwierao si od wschodu, lecz"byo wgbione w rdze skay;std dugi, owietlony latarniami skon prowadzi pod!Sidm Bram. Za ni dopiero znajdowa si Najwyszy Dziedziniec i Plac Wodotrysku "u stp Biaej Wiey. Wiea ta,pikna i wyniosa, mierzya pidziesit sni od podstawy do szczytu, z ktrego flaga Namiestnikw powiewaa na wysokoci tysica stp ponad rwnin. Bya to doprawdy potna warownia, nie do zdobycia dla najwikszej nawet "nieprzyjacielskiej armii, jeli wmurach znaleli si ludzie zdolni do noszenia broni; napastnicy mogliby wtargn #atwiej od tyu, wspinajc si po niszych od tej strony zboczach Mindolluiny, a na "wskie rami, ktre czya Gr Stray z gwnym masywem. Lecz rami to, wzniesione do wysokoci pitego muru, zagradzay mocne szace wsparte o urwist, przewieszon nad nimcian skaln. Tutaj w sklepionych grobowcach spoczywali dawni krlowie i wadcy, na zawsze milczcy midzy gr a wie. Pippin z coraz wikszym podziwem patrza na ogromne kamienne miasto; nawet we nie nie widzia dotd nic !rwnie wielkiego i wspaniaego. Ten grd by od Isengardu nie tylko rozleglejszy i potniejszy, lecz znacznie pikniejszy. Niestety, wszystkie oznaki wskazyway, e podupada z roku na rok, i ya w nim ju teraz ledwie "poowa ludzi, ktrych by mg wygodnie pomieci. Na kadejulicy jedcy mijali wielkie domy i dziedzice, a nad ukami bram Pippin spostrzegarzebione piknie litery dziwnego i starodawnego pisma; domyla si, e to nazwiska dostojnych mw i rodw, zamieszkujcych tu niegdy; teraz siedziby ich stay opuszczone, na bruku wspaniaych dziedzicw nie "dwiczay niczyje kroki, gosaden nie rozbrzmiewa w salach, ani jedna twarz nie ukazywaa si w drzwiach czyte w pustych oknach. Wreszcie znaleli si przed Sidm Bram, a ciepe #soce, to samo, ktre lnio za Rzek, gdy Frodo wdrowa!dolinkami Ithilien, byszczao tu na gadkich cianach, na mocno osadzonych w skale filarach i na ogromnym sklepieniu, ktrego zwornik wyrzebiony by na ksztat ukoronowanej, krlewskiej gowy. Gandalf zeskoczy z sioda, bo koni nie wpuszczano do wntrza twierdzy, a Gryf, zachcony agodnym szeptem swego !pana, pozwoli si odprowadzina bok. Stranicy u bramy mieli czarne paszcze, a hemy niezwyke, bardzo wysokie, nisko zachodzce na policzki i ciasno obejmujce twarze; hemy te, ozdobione nad skroni biaym skrzydem mewy, byszczay jak srebrne pomienie, byy bowiem wykute ze szczerego mithrilu istanowiy dziedzictwo z dni dawnej chway. Na czarnych pancerzach widniao wyhaftowane biaym jak niegjedwabiem kwitnce drzewo, anad nim srebrna korona i gwiazdy. By to tradycyjny !strj potomkw Elendila i nikt go ju nie nosi w Gondorze prcz stranikw twierdzy pilnujcych wstpu na Plac Wodotrysku, gdzie ongi roso Biae Drzewo. Wie o przybyciu goci musia ich zapewne wyprzedzi, bo otwarto bramnatychmiast, o nic nie pytajc. Gandalf szybkim krokiem wszed na wybrukowany biaymi pytami dziedziniec. Urocza fontanna tryskaa tu w blasku !porannego soca; otaczaa j"wiea ziele, lecz porodku, schylone nad basenem, stao Martwe Drzewo, a krople smutnie spaday z jego nagich, poamanych gazi z powrotem w czyst wod. Pippin zerkn na nie, spieszc za Gandalfem. Wydao mu si ponure i zdziwi si, e zostawiono uschnite drzewo w tak porzdnie utrzymanym otoczeniu. Siedem gwiazd, siedem !kamieni i jedno biae drzewo. Przypomnia sobie te sowa, wyszeptane kiedy przez !Gandalfa. Lecz ju sta u drzwi wielkiej sali pod janiejc wie; w lad za Czarodziejemmin rosych, milczcych odwiernych i znalaz si w chodnym, cienistym, dzwonicym echami wntrzu kamiennego domu. W dugim, pustym, wyoonym pytami korytarzu Gandalf po cichu przemwi do Pippina: - Rozwaaj kade sowo, moci Peregrinie! Nie miejsce to i nie pora na hobbickie gadulstwo. Theoden to dobrotliwy staruszek. Denethor jest z innej zgoa gliny, dumnyi przebiegy, znacznie te wspanialszego rodu i moniejszy, chocia nie tytuuj go krlem. Bdzie przede wszystkim zwraca si do ciebie i zada ci mnstwo pyta, skoro moesz mu wiele powiedzie o jego synu Boromirze. Kocha go bardzo, moe za bardzo; tym bardziej,e wcale do siebie nie byli podobni. Lecz zapewne uyje osony mioci, eby dowiedzie si wszystkiego, #co chce, liczc, e atwiej sitego dowie od ciebie ni ode mnie. Nie mw nic ponad to, co konieczne, a zwaszcza niewspominaj o misji Froda. Ja !sam to wyjani we waciwej !chwili. Jeli si da, nie mw te nic o Aragornie. - Dlaczego? Co zawini "Obieywiat? - szepn Pippin.- Chcia przecie take przyj tutaj, prawda? I niechybnie wkrtce zjawi si we wasnej osobie. - Moe, moe - odpar Gandalf. - Jeli si jednak zjawi, nadejdzie pewnie inn #drog, ni mylimy, inn, ni myli sam Denethor. Tak bdzielepiej. W kadym razie nie my zapowiemy jego przybycie. Gandalf zatrzyma si przed wysokimi drzwiami z polerowanego metalu. - Widzisz, mj Pippinie, brak mi czasu na wykad z historii Gondoru, chocia wielka #szkoda, e si czego wicej nie nauczy za modu, zamiastpldrowa ptasie gniazda po drzewach i wagarowa w lasach Shireu. Posuchaj jednak mojej rady. Nie byoby mdrze przynoszc potnemuwadcy wie o mierci spadkobiercy opowiada szeroko o bliskim nadejciu !kogo, kto - jeli przyjdzie - ma prawo zada tronu. Zrozumiae? - Tronu? - powtrzy oszoomiony Pippin. - Tak jest - rzek Gandalf. - !Jeeli dotychczas wdrowae po wiecie z zatkanymi uszami!i upionym umysem, obud si wreszcie! I zapuka do drzwi. !Drzwi si otwary, lecz nikogo "za nimi nie byo. Pippin ujrza ogromn sal. Mwiato docierao do niej przez okna, gboko wcite w grube mury dwch bocznych naw, odgrodzonych od rodkowej rzdami wysmukych kolumn podpierajcych strop. Kolumny z litego czarnego marmuru rozkwitay u szczytw kapitelami wyrzebionymi w dziwne postacie zwierzt i licie osobliwego ksztatu. Wysoko w grze ogromne sklepienie poyskiwao w pmroku matowym zotem, inkrustowanym w rnobarwnydese. W tej dugiej, !uroczystej sali nie byo zasonani dywanw, adnych tkanin ani drewnianych sprztw, tylko pomidzy kolumnami mnstwo milczcych posgw wykutych w zimnym kamieniu. Pippin nagle przypomnia sobiewyciosane w skale Argonath pomniki i z trwon czci spojrza w perspektyw tego szpaleru dawno zmarych "krlw. W gbi, wzniesiony nakilku stopniach sta wysoki tron pod baldachimem z marmuru rzebionym na ksztat ukoronowanego hemu.Za nim na cianie mozaika z drogocennych kamieni przedstawiaa kwitnce drzewo. Tron by pusty. U podna wzniesienia, na najniszym stopniu, szerokim iwysokim, umieszczono kamienny fotel, czarny i !gadki, a na nim siedzia staryczowiek ze spuszczonymi !oczyma. W rku trzyma bia rdk opatrzon zot gak. Nie podnis wzroku. Dwaj przybysze z wolna szli ku!niemu, a stanli o trzy kroki przed kamiennym fotelem. Wwczas Gandalf przemwi: - Witaj, Wadco i NamiestnikuMinas Tirith, Denethorze, synu!Ektheliona! Przynosz ci rad i#wieci w tej cikiej godzinie. Dopiero wtedy stary czowiek dwign gow. Pippin .tmp0n5r<(rkPjk&k{AgBp5 cm c| c3! c,3 c8C\zobaczy rzebion piknie twarz, dumne rysy, cer koloru#koci soniowej, dugi, orli nospomidzy ciemnymi, gboko osadzonymi oczyma. Wydaa mu si bardziej podobna do Aragorna ni do Boromira. - Godzina jest zaprawd !cika - rzek starzec - a ty masz zwyczaj zjawia si w takich wanie chwilach, Mithrandirze. Lecz chocia wszystkie znaki zwiastuj nam, e wkrtce los Gondoru si przesili, mniej ciy mojemu sercu ta sprawa nili wasne nieszczcie. !Powiedziano mi, e przywizkogo, kto by wiadkiem zgonu mojego syna. Czy to tentwj towarzysz? - Tak jest - odpar Gandalf. - Jeden z dwch wiadkw. Drugi zosta u boku Theodena, krla Rohanu, i niebawem zapewne te przybdzie. S to, jak "widzisz, nizioki, lecz aden z nich nie jest tym, o ktrym mwi przepowiednia. - Bd co bd nizioki - pospnie stwierdzi Denethor - a niezbyt mia jest dla mnie tanazwa, odkd zowieszcze !sowa zakciy spokj tego dworu i popchny mojego syna do szaleczej wyprawy, "w ktrej znalaz mier. Mj Boromir! Jake nam go dzisiaj brak! To Faramir powinien by i zamiast niego. !- I poszedby chtnie - rzek Gandalf. - Nie bd niesprawiedliwy w swoim alu. Boromir domaga si tej misji !dla siebie i za nic nie zgadza #si, by go kto inny zastpi. Mia charakter wadczy, zagarnia to, czego pragn. Dugo wdrowaem w jego towarzystwie i dobrze go poznaem. Ale mwisz o jego mierci. Wic ta wiadomo !dosza do ciebie wczeniej nimy? - Doszo do moich rk to - powiedzia Denethor i $odkadajc rdk podnis ze swych kolan przedmiot, w ktry si wpatrywa, gdy #gocie zbliali si do tronu. W kadej rce trzyma poow duego, pknitego na dwoje, bawolego rogu, okutego srebrem. !- To rg, ktry Boromir nosi zawsze przy sobie! - wykrzykn Pippin. - Tak jest - rzek Denethor. - W swoim czasie i ja go nosiem, jak wszyscy pierworodni synowie w moim rodzie od zamierzchych czasw, jeszcze sprzed upadku krlw, od czasw, gdy Vorondil, ojciec Mardila, polowa na biae bawoy Arawana dalekich stepach Rhun. Trzynacie dni temu usyszaem znad pnocnego pogranicza ciszony gos tego rogu, potem za Rzeka przyniosa mi go, lecz !zamany; nigdy ju wicej nie zagra. - Denethor umilk i zapada pospna cisza. Nagle zwrci czarne oczy na Pippina. - Co powiesz na to, nizioku? - Trzynacie dni temu... - !wyjka Pippin. - Tak, to si zgadza. Staem przy nim, gdy zad w rg. Lecz pomoc nie nadesza. Tylko nowe bandy orkw. - A wic bye przy tym - rzek Denethor patrzc pilnie w twarz hobbita. - Opowiedz mi wszystko. Dlaczego pomoc nie nadesza? Jakim sposobem "ty ocalae, a poleg Boromir, !m tak wielkiej siy, majc tylko gar orkw przeciw sobie? Pippin zaczerwieni si i zapomnia o strachu. - Najsilniejszy m zgin moe od jednej strzay - odpar - a Boromira przeszy "cay rj strza. Gdy go ostatni"raz widziaem, osun si pod drzewo i wyciga ze swojego boku czarnopiry grot. Co do mnie, omdlaem w tym momencie i wzito mnie do niewoli. Pniej ju nie widziaem Boromira i nic "wicej o nim nie syszaem. Ale!czcz jego pami, bo to by !mny czowiek. Umar, eby nas ocali, mnie i mego wspplemieca Meriadoka; odacy czarnego Wadcy porwali nas obu i powlekli w lasy. Chocia nie zdoa nas obroni, nie umniejsza to mojej wdzicznoci. Pippin spojrza Denethorowi prosto w oczy, bo zbudzia siw nim jaka dziwna duma i zrani go ton wzgardy czy podejrzenia w zimnym gosie starca. - Wiem, e tak monemu wadcy ludzi nie na wiele si przydadz usugi hobbita, nizioka z dalekiego pnocnego kraju, lecz to, na co mnie sta, ofiarowuj ci naspat mego dugu. I odrzucajc z ramion szary paszcz Pippin doby !mieczyka, by zoy go u ng Denethora. Niky umiech, jak chodny bysk soca w zimowy wieczr, przemkn po starczej twarzy; Denethor spuci jednak gow i #wycign rk odkadajc nabok szcztki Boromirowego rogu. #- Podaj mi swj or! - rzek. Pippin podnis mieczyk i poda wadcy rkojeci do przodu. - Skd go masz? - spyta Denethor. - Wiele, wiele lat przetrwaa ta stal. To niewtpliwie ostrze wykute przez nasze plemi na pnocyw niepamitnej przeszoci. - Bro ta pochodzi z Kurhanw, ktre wznosz si na pograniczu mojego kraju - odpar Pippin. - Lecz dzi mieszkaj tam jedynie zoliwe upiory i wolabym o nich nie mwi wicej. - Dziwne legendy kr o was - rzek Denethor. - Raz jeszcze sprawdza si przysowie, e nie naley sdzi czowieka - lub nizioka - po pozorach. Przyjmuj twoje usugi. Nieatwo ci bowiem nastraszy sowami i umiesz przemawia dworn mow, chocia brzmi ona niezwykle wuszach ludw poudnia. Nadchodz czasy, gdy potrzebni nam bd pomocnicyrycerskich obyczajw, mali czy wielcy. Przysignij mi teraz wierno. - Ujmij rkoje miecza - pouczy hobbita Gandalf - i powtarzaj za Denethorem $przysig, jeli nie zmienie postanowienia. !- Nie zmieniem - rzek Pippin.Starzec pooy mieczyk na swych kolanach i zacz !recytowa formu przysigi, "Pippin za, z rk na gardzie, powtarza z wolna sowo po sowie. #- Mlubuj wierno i sub Gondorowi i Namiestnikowi wadajcemu tym krlestwem. Jemu posuszny, bd usta otwiera lub zamyka, czyni lub wstrzymywa si od czynw, pjd, gdzie mi rozkae, lub wrc na jego wezwanie, suy mu bd w biedzie lub w dostatku, w czaspokoju lub wojny, yciem lub mierci, od tej chwili, a dopki mj pan mnie nie zwolnilub mier nie zabierze, lub wiat si nie skoczy. Tak rzekem ja, Peregrin, syn Paladina, nizioek z Shireu. - Przyjem te sowa, ja, Denethor, syn Ektheliona, Wadca Gondoru, Namiestnik !wielkiego krla, i nie zapomn ich ani te nie omieszkam wynagrodzi sprawiedliwie: wierno mioci, mstwa czci, wiaroomstwa pomst. Po czym Pippin otrzyma z powrotem swj mieczyk i wsun go do pochwy. - A teraz - rzek Denethor - daj ci pierwszy rozkaz: mw inie przemilczaj prawdy. Opowiedz mi ca histori, przypomnij sobie wszystko, cowiesz o moim synu Boromirze. Sid i zaczynaj! Mwic to uderzy w may srebrny gong stojcy obok jego podnka i natychmiast zjawili si sudzy. Pippin zrozumia, e stali od pocztku w niszach po obu stronach drzwi, gdzie ani on, ani Gandalf nie mogli ich widzie. - Przyniecie wino, jado i krzesa dla goci - rzek Denethor - i pilnujcie, by nikt nam nie przeszkodzi w cigu nastpnej godziny. - Tyle tylko czasu mog wam !powici - doda zwracajc si do Gandalfa - bo wiele spraw ciy na mojej gowie. Moe nawet waniejszych, lecz mniej dla mnie pilnych. Alejeli si da, porozmawiamy znowu dzi wieczorem. - Mam nadziej, e wczeniej jeszcze - odpar Gandalf. - Spieszyem bowiem z wiatrem na wycigi z odlegego o sto "pidziesit staj Isengardu nietylko po to, by ci przywie jednego maego wojaka, choby najdworniejszych obyczajw. Czy nie ma dla ciebie wagi wiadomo, e Theoden stoczy wielk bitw,#e Isengard pad i e zamaemrdk Sarumana? - Nowiny bardzo wane, lecz wiedziaem o tym bez ciebie, "do by powzi wasne plany ku obronie od groby ze wschodu. Denethor zwrci ciemne oczy na Gandalfa, a Pippin nagle spostrzeg midzy nimi dwoma jakie podobiestwo i wyczu !napicie dwch si, jak gdyby $tlcy si lont czy dwie paryoczu i lada chwila mg buchn pomieniem. Denethor nawet bardziej wyglda na czarodzieja ni Gandalf, wicej mia w sobie !majestatu, urody i siy. Zdawasi starszy. Lecz inny jaki zmys na przekr wzrokowi upewni Peregrina, e Gandalf !posiada wiksz moc, gbszmdro i majestat wspanialszy, chocia ukryty. "Na pewno te by starszy. Ile !on moe mie lat? - myla !Pippin i dziwi si, e nigdy dotychczas nie zada sobie tego pytania. Drzewiec mrucza co o czarodziejach, lecz suchajc go hobbit nie pamita, e to dotyczy rwnie Gandalfa. Kim jest naprawd Gandalf? W jakiej !odlegej przeszoci, w jakim kraju przyszed na wiat? !Kiedy go opuci? Pippin ocknsi z zadumy. Denethor i Gandalf wci patrzyli sobie woczy, jakby nawzajem czytajc swe myli. Lecz Denethor pierwszy odwrci twarz. - Tak - powiedzia. - Krysztay jasnowidzenia podobno zaginy, mimo to wadcy Gondoru maj wzrok !bystrzejszy ni pospolici ludziei wiele nowin dociera do nich. Ale teraz prosz, sidcie. #Sudzy przynieli fotel i niskie krzeseko, podali na tacy srebrny dzban, kubki i biae !ciasto. Pippin usiad, lecz nie mg oderwa oczu od staregowadcy. Czy mu si zdawao, czy te rzeczywicie mwic o krysztaach Denethor z nagym byskiem w oczach spojrza na niego. - Opowiedz swoj histori, mj wasalu - rzek Denethor "na p artobliwie, a na p drwico. - Cenne s dla mnie #sowa tego, kto przyjani si z moim synem. Pippin na zawsze zapamita t godzin spdzon w ogromnej sali pod przenikliwymspojrzeniem Wadcy Gondoru, w ogniu coraz to nowych podchwytliwych pyta, z Gandalfem u boku !przysuchujcym si czujnie i powcigajcym - hobbit wyczuwa to nieomylnie - !gniewn niecierpliwo. Kiedy min wyznaczony czas i Denethor znw zadzwoni w gong, Pippin by bardzo znuony. Jest chyba niewiele po dziewitej - myla. - Mgbym teraz zje trzy niadania za jednym zamachem. - Zaprowadcie dostojnego Mithrandira do przygotowanego dla domu - powiedzia Denethor do sug. -Jego towarzysz moe, jeli sobie yczy, zamieszka tymczasem razem z nim. Ale wiedzcie, e zaprzysig mi !sub; nazywa si Peregrin, syn Paladina; trzeba go wtajemniczy w pomniejsze hasa. Zawiadomcie dowdcw,e maj si stawi tutaj u mnie moliwie zaraz po wybiciu trzeciej godziny. Ty, czcigodny Mithrandirze, #przyjd rwnie, jeli i kiedy ci si spodoba. O kadej porzemasz do mnie wstp wolny, z wyjtkiem krtkich godzin mego snu. Ocho z gniewu, ktry w tobie wzbudzio !szalestwo starca, i wr, by mnie wesprze rad i pociech. - Szalestwo? - powtrzy Gandalf. - O, nie! Prdzej umrzesz, ni stracisz rozum, dostojny panie. Umiesz nawet aoby uy jako paszcza. Czy sdzisz, e nie zrozumiaem, dlaczego przez godzin wypytywae tego, ktry wie mniej, chocia ja siedziaem obok? - Jeli zrozumiae, moesz by zadowolony - odpar Denethor. - Szalestwem byaby duma, ktra by wzgardzia pomoc i rad w potrzebie; lecz ty udzielasz tych darw wedle wasnych zamysw. Wadca Gondoru niebdzie nigdy narzdziem cudzych planw, choby najszlachetniejszych. W jego bowiem oczach aden cel na tym wiecie nie moe growanad spraw Gondoru. A Gondorem ja rzdz, nikt "inny, chyba e wrc krlowie.!- Chyba e wrc krlowie? - "powtrzy Gandalf. - Susznie, czcigodny Namiestniku, twoim obowizkiem jest zachowa krlestwo na ten przypadek, #ktrego dzi ju mao kto si spodziewa. I w tym zadaniu uycz ci wszelkiej pomocy, jak zechcesz ode mnie !przyj. Ale powiem jasno: nie rzdz adnym krlestwem, Gondorem ani innym pastwem, wielkim czy maym. Obchodzi mnie wszake kadedobro zagroone niebezpieczestwem na tym dzisiejszym wiecie. W moim sumieniu nie uznam, e nie speniem obowizku, choby !Gondor zgin, jeli przetrwa t noc co innego, co moe !jutro rozkwitn i przynie owoce. Ja bowiem take jestem namiestnikiem. Czy o tym nie wiedzia? "I rzekszy to odwrci si, a !Pippin bieg za nim do wyjcia usiujc dotrzyma mu kroku. Gandalf nie spojrza na hobbita ani si nie odezwa doniego przez ca drog. Przewodnik wprowadzi ich od drzwi sali przez Plac Wodotrysku na uliczk midzy wysokie kamienne budynki. Skrcali par razy, nim wreszcie zatrzymali si przed domem w pobliu muru strzegcego twierdzy od pnocnej strony, opodal #ramienia, ktre czyo grd zgwnym masywem gry. Weszli po szerokich rzebionych schodach na pitro, gdzie znaleli si w piknym pokoju, jasnym i przestronnym, ozdobionym #zasonami z gadkiej, lnicej,zocistej tkaniny. Sprztw byo tu niewiele, nic prcz "stolika, dwch krzese i awy, ale po obu stronach w nie zasonitych alkowach przygotowano ka z porzdn pociel, a take miski i dzbany z wod do mycia. Trzy wysokie, wskie okna otwieray widok na !pnoc, ponad szerok ptl Anduiny, wci jeszcze osnutej mg, ku odlegym wzgrzom Emyn Muil i wodogrzmotom Rauros. Pippin musia wle na aw i wychyli si poprzez szeroki kamienny parapet, by wyjrze na wiat. - Czy gniewasz si na mnie, Gandalfie? - spyta, gdy przewodnik pozostawi ich samych i zamkn drzwi. - Zrobiem, co mogem. - Bez wtpienia! - odpar Gandalf wybuchajc nagle miechem; podszed do Pippina, obj go ramieniem i take popatrza przez okno. Pippin zerkn na twarz !Czarodzieja grujc tu nad jego gow, troch zaskoczony, bo miech zabrzmia beztrosko i wesoo. A jednak porysowana zmarszczkami twarz Gandalfa wydaa mu si w pierwszej chwili zakopotana i smutna; dopiero po duszej obserwacjidostrzeg pod t mask wyraz#wielkiej radoci, ukryte rdowesela, tak bogate, e mogoby miechem wypeni "cae krlestwo, gdyby trysno swobodnie. - Niewtpliwie zrobie, co moge - rzek Czarodziej. - Mam nadziej, e nieprdko poraz drugi znajdziesz si w rwnie trudnym pooeniu, midzy dwoma tak gronymi starcami. Mimo wszystko Wadca Gondoru dowiedzia si od ciebie wicej, ni przypuszczasz, Pippinie. Nie "zdoae ukry przed nim, e nie Boromir przewodzi Druynie po wyjciu z Morii i e by wrd was kto niezwykle dostojny, kto wkrtce przybdzie do Minas !Tirith, i e ten kto ma u bokulegendarny miecz. Ludzie w Gondorze myl wiele o starych legendach, a Denethor, odkd Boromir ruszy na wypraw, nieraz rozwaa sowa wyroczni i zastanawia si, co miaa znaczy zguba Isildura. !To czowiek niepospolity wrdludzi tych czasw, Pippinie; kimkolwiek byli jego przodkowie, niemal najczystsza krew Westernessepynie w yach Denethora, tak jak i w yach jego modszego syna, Faramira; Boromir, ktrego ojciec najbardziej kocha, by jednakinny. Denethor siga wzrokiem daleko. Jeli wyty wol, moe wyczyta wiele z tego, co inni myl, nawet jeli przebywaj w odlegym kraju. Nieatwo go oszuka i niebezpiecznie byoby tego prbowa. Pamitaj o tym, Pippinie. Zaprzysige mu bowiem "sub. Nie wiem, skd ci ten pomys przyszed do gowy czy moe do serca. Ale dobrze "postpie. Nie przeszkodziemci w tym, bo zimny rozsdek nie powinien nigdy hamowa szlachetnych poryww. Nie tylko wprawie go w dobry humor, ale wzruszye jego serce. Zyskae za przynajmniej swobod poruszania si do woli po Minas Tirith - gdy nie bdzieszna subie. Medal ma bowiem #drug stron. Oddae si pod rozkazy Denethora; on o tym nie zapomni. Bd nadal ostrony! Gandalf umilk i westchn. - No tak, ale nie trzeba zbyt mp0n5r<(rkPjk&k{AgBpr c 8 c ce!P cO-r c+8= wiele myle o jutrze. Przede wszystkim dlatego, e kady nastpny dzie przez dugi czas jeszcze bdzie przynosi gorsze troski ni poprzedni. A ja nie bd ci mg teraz w niczym pomc. Szachownica jest zastawiona, figury ju poszy w ruch; jedn z nich bardzo chciabym odnale, a mianowicie Faramira, ktry jest obecnie spadkobierc Denethora. Nie sdz, by przebywa w stolicy, ale nie miaem czasu na zasignicie %jzyka. Musz ju i, Pippinie.Musz wzi udzia w naradzie dowdcw i dowiedzie si z niej jak najwicej. Teraz jednak kolej na ruch przeciwnika, ktry !lada chwila otworzy wielk gr.A pionki zagraj w niej role nie mniejsze ni figury, Peregrinie, synu Paladina, onierzu Gondoru. Wyostrz swj miecz! Gandalf podszed do drzwi, "lecz odwrci si od progu raz jeszcze. $- Spiesz si, Pippinie - rzek. - Oddaj mi pewn przysug, gdy wyjdziesz na miasto. Zrb to, zanim pooysz si na spoczynek, jeli nie jeste zanadto zmczony. Odszukaj Gryfa i sprawd, jak go zaopatrzono. Tutejsi ludzie s dobrzy dla zwierzt, bo to zacne i rozumne plemi, ale nie umiej obchodzi si z komi tak jak Rohirrimowie. Z tym sowy Gandalf wyszed, a w teje chwili z wiey fortecznej rozleg si gos dzwonu, czysty i dwiczny. Trzy uderzenia srebrzycie rozbrzmiay w powietrzu i !umilky: wybia godzina trzeciapo wschodzie soca. Pippin wkrtce potem zbieg !ze schodw i rozejrza si po #ulicy. Soce wiecio jasne i ciepe, wiee i wysokie domy rzucay wyduone, ostre cienie w stron zachodu. W grze pod bkitem szczyt Mindolluiny wznosi kopak i okryte nienym paszczem ramiona. Wszystkimi ulicami !grodu zbrojni mowie dyli w rnych kierunkach, jakby zwybiciem trzeciej godziny spieszyli zmieni strae i obj posterunki. !- W Shire liczylibymy godzin #dziewit - stwierdzi gono sam do siebie Pippin. - Pora smacznego niadania i otwarcia okna na blask wiosennego soca. Ach, jak chtnie bym zjad niadanie! Ciekawe, czy ci ludzie tutaj wogle znaj ten zwyczaj; moe u nich ju dawno po niadaniu? Kiedy te podaj obiad i gdzie? W tym momencie zobaczy mczyzn w czarno-biaej odziey zbliajcego si wsk uliczk od orodka twierdzy. Pippin czu si samotny, postanowi wic zagadn nieznajomego, gdy ten bdzie go mija; okazao si to jednak niepotrzebne, bomczyzna podszed wprost do niego. !- Ty jeste nizioek Peregrin? - spyta. - Powiedziano mi, e&zoye przysig na sub wadcy tego grodu. Witaj! - $Wycign rk, ktr Pippin ucisn. - Nazywam si Beregond, syn Baranora. Mam wolne przedpoudnie, wic !zlecono mi wyuczy ci hase i!wyjani przynajmniej cz tego, co z pewnoci !chciaby wiedzie. Ja ze swejstrony te spodziewam si nauczy od ciebie niejednego. Nigdy bowiem jeszcze nie widzielimy w tym kraju nizioka, a cho doszy nas rne suchy o waszym !plemieniu, stare historie, ktresi u nas zachoway, nic prawie o was nie mwi. Co wicej, jeste przyjacielem Mithrandira. Czy znasz go dobrze? - Jak by ci rzec? - odpar Pippin. - Nasuchaem si o nim wiele przez cae moje krtkie ycie, ostatnio za !odbyem dug podr w jego towarzystwie. Ale w tej ksidze czyta by mona dugo, a ja nie mog si chwali, e poznaem z niej wicej ni jedn, moe dwie "kartki. Myl jednak, e mao kto zna go lepiej. Na przykad w naszej kompanii tylko Aragorn zna go naprawd. - Aragorn? - spyta Beregond. - Co to za jeden? $- Hm... - zajkn si Pippin. -Czowiek, ktry z nami "wdrowa. Zdaje si, e teraz bawi w Rohanie. - Ty rwnie, jak mi mwiono, bye w Rohanie. Chtnie bym ci o ten kraj take wypytywa, bo znaczn cztej nikej nadziei, jaka nam zostaa, w nim wanie pokadamy. Ale zaniedbuj sweobowizki, przede wszystkim bowiem miaem odpowiada natwoje pytania. Czeg pragniesz si dowiedzie, Peregrinie? !- Jeli wolno... hm... najpierw !chciabym zada pytanie do dla mnie w tej chwili palce, wsprawie niadania i rzeczy temu podobnych. Mwic prociej, ciekaw jestem, w jakich porach jada si u was, !a take gdzie mieci si sala #jadalna, jeli w ogle istnieje. A gospody? Rozgldaem si jadc pod gr, lecz nic w tym rodzaju nie dostrzegem, chocia dobrze krzepia mnie nadzieja na yk dobrego piwa, !ktry spodziewaem si dostaw tej siedzibie mdrych i uprzejmych ludzi. Beregond popatrza na niego z powag. - Stary wojak z ciebie, jak "widz - rzek. - Powiadaj, eonierze na wyprawie wojennej zawsze rozgldaj #si pilnie za okazj do jada i napitku; nie wiem, czy to prawda, bo sam niewiele po "wiecie podrowaem. A wic nic jeszcze dzisiaj w ustach nie miae? - Oeby nie skama, musz !przyzna, e miaem - odpar Pippin - ale tylko kubek wina ikawaek ciasta, z aski waszego wadcy, ktry mnie przy tym poczstunku tak wyyowa pytaniami, e mi si jeszcze bardziej je zachciao. "Beregond mia si serdecznie. - Jest u nas gadka, e mali ludzie najwikszych przy stoleprzecigaj. Wiedz, e nie gorsze jade niadanie ni reszta zaogi w grodzie, chocia bardziej zaszczytne. Oyjemy w warowni, w wiey straniczej i w stanie wojennego pogotowia. Wstajemy wczeniej ni soce, przegryzamy byle czym o brzasku i obejmujemy "sub wraz ze witem. Ale nierozpaczaj! - Zamia si znowu, widzc, jak Pippinowi mina zrzeda. - Ci, ktrzy wykonuj cikie prace, posilaj si dodatkowo w cigu przedpoudnia. Potem jemy niadanie w poudnie lub pniej, jak komu obowizki pozwol; a po zachodzie "soca zbieramy si na gwnyposiek i zabawiamy si wtedy, o tyle, o ile jeszcze w tych czasach zabawia si mona. A teraz chodmy! Oprowadz ci po grodzie, postaramy si o jaki prowiant i zjemy na murach, cieszc sipiknym porankiem. - Zaraz, zaraz! - odpar rumienic si Pippin. - #Nakomstwo czy te gd, jeli zechcesz askawie tak to nazwa, wymazao z mej pamici waniejsz spraw. Gandalf - Mithrandir - jak wy go nazywacie - poleci mi, bym odwiedzi jego wierzchowca, Gryfa, wspaniaego rumaka z Rohanu,per krlewskiej stadniny, ktrego mimo to krl Theoden podarowa Mithrandirowi za "jego zasugi. Zdaje mi si, e nowy waciciel kocha to zwierz serdeczniej ni niejednego czowieka, jeli wic chcecie go sobie zjedna, potraktujcie Gryfa z wszelkimi honorami, w miar monoci lepiej nawet ni hobbita... - Hobbita? - przerwa mu Beregond. - Tak my siebie nazywamy - wyjani Pippin. - Ciesz si, e mnie tej nazwy nauczy - rzek Beregond - bo teraz mog powiedzie, e obcy akcent nie szpeci piknej wymowy, a hobbici to plemi bardzo wymowne. Chodmy! Zapoznaszmnie z tym szlachetnym koniem. Lubi zwierzta, niestety rzadko je widuj w naszym kamiennym grodzie; wychowaem si gdzie indziej, w dolinie pod grami, a rodzina!moja pochodzi z Ithilien. Bd wszake spokojny! Zoymy Gryfowi krtk wizyt, tyle tylko, ile grzeczno wymaga, potem za pospieszymy do spiarni. Pippin zasta Gryfa w porzdnej stajni i dobrze opatrzonego. W szstym bowiem krgu poza murami warowni byo kilka stajen, gdzie trzymano rcze wierzchowce w pobliu kwatery gocw Namiestnika; gocy czuwali, gotowi zawsze do drogi na rozkaz Denethora lub ktrego z najwyszych dowdcw. Tego jednak ranka wszyscy ci ludzie ich konie byli poza grodem na subie. !Gryf na widok Pippina zara i zwrci ku niemu eb. - Dzie dobry! - powiedzia Pippin. - Gandalf przyjdzie, jak tylko bdzie mia chwil woln. Jest zajty, ale przysya ci pozdrowienia oraz mnie, ebym sprawdzi, czy ci czego nie brakuje i czy ju odpocz po trudach. Gryf zadziera eb i grzeba nog, lecz pozwoli Beregondowi pogaska si lekko po karku. - Wyglda, jakby rwa si do wycigu, a nie jakby wanie przyby z dalekiej drogi - rzek Beregond. - Silny i dumnyko. A gdzie siodo i uzda? "Naleaby mu si strj bogaty i pikny. - Nie ma do bogatego i piknego rzdu dla takiego konia - odpar Pippin. - Nie #znisby te wdzida. Jeli zgodzi si nie jedca, niczego wicej nie trzeba; jeli nie zechce, nie zmusisz go wdzidem, ostrog ani biczem. Do widzenia, Gryfie. Bd cierpliwy. Bitwa ju blisko. "Rumak zadar eb i zara tak potnie, e mury stajni zatrzsy si, a Beregond i Pippin zatkali uszy. Sprawdzili jeszcze, czy w obie jest do obroku, i wreszcie poegnali Gryfa. - A teraz poszukajmy obroku dla siebie - rzek Beregond prowadzc Pippina z powrotemdo twierdzy, pod bram w pnocnym murze ogromnej !wiey. Std zeszli po dugich schodach w szeroki chodny korytarz owietlony latarniami.Po obu jego stronach widniay szeregi drzwi, a jedne z nich byy wanie otwarte. - Tu mieszcz si skady i spiarnie mojego oddziau - powiedzia Beregond. - Witaj, Targonie! - zawoa przez uchylone drzwi. - Wczenie jeszcze, ale przyprowadziem gocia, ktrego Denethor przyj dzi do suby. Przybywa z daleka, wypoci !si w drodze, ranek spdzi na!cikiej pracy i jest godny. Daj nam, co tam masz pod rk. Dostali chleb, maso, ser i jabka z resztek zimowego zapasu, pomarszczone, lecz zdrowe i sodkie, a take skrzany bukak z modym piwem oraz drewniane talerze ikubki. Wszystko to zapakowalido ozinowego koszyka i wyszli znowu na soneczny wiat. Beregond zaprowadzi teraz Pippina na wschodni kraniec wielkiego, wysunitegoniby rami muru, gdzie bya wnka strzelnicza, a pod jej parapetem kamienna awa. Otwiera si std szeroki widok na okolic zalan wiatem poranka. Zjedli i wypili, a potem gawdzili troch o Gondorze, otutejszym yciu i obyczajach,a take troch o dalekiej ojczynie Pippina i o dziwnychkrajach, ktre w swych wdrwkach pozna. Beregond bimba w powietrzu krtkimi nogami siedzc na kamiennej awie lub wazi na ni i wspina si na palce, aby wyjrze na kraj rozpostarty u stp fortecy. - Nie chc tai przed tob, zacny Pippinie - rzek wreszcie - e wrd nas wygldasz jak dziecko, nie jeste wikszy ni nasi chopcy w dziewitym roku !ycia; a mimo to zaznae tylu niebezpieczestw i widziae !takie rne cuda, e niewielu siwych i brodatych starcw mogoby si podobnymi przygodami pochwali. !Mylaem, e dla kaprysu nasz wadca chce wzi sobie szlachetnie urodzonego pazia, jak podobno mieli dawni krlowie w zwyczaju. Widz jednak, e si myliem i !przepraszam ci za t omyk.- Wybaczam ci - odpar Pippin"- tym bardziej e si niewielepomyli. W mojej ojczynie uchodzibym za wyrostka, cztery lata brakuje mi jeszczedo penoletnoci, jak j w Shire licz. Lecz nie mwmy !wci o mnie. Rozejrzyjmy si razem po okolicy i objanij mi askawie, co std wida. #Soce stao ju do wysoko na niebie, mga z nizin #podniosa si w gr, a resztki jej pyny nad gowami jak biae strzpy oboku przynaglanego od wschodu wiatrem, ktry wzmg si teraz i opota w biaych flagach i sztandarach na wiey. W dole, na dnie doliny, o jakie pi staj w linii prostej od wylotu strzelnicy, poyskiway szare wody Wielkiej Rzeki, ktra pync od pnoco-zachodu zataczaa szeroki uk na poudnie i z powrotem na zachd, by zgin w omglonymblasku, kryjcym odlege o !kilkadziesit staj Morze. Pippinobejmowa wzrokiem cay obszar Pelennoru, usiany w dalimnstwem zagrd wiejskich; "widzia niskie murki, stodoy i obory, lecz nigdzie nie !dostrzega byda ani zwierzt domowych. Drogi i cieki $gst sieci przecinay ziele pl i ruch na nich panowa oywiony; sznury wozw cigny ku Wielkiej Bramie !lub spod niej w gb kraju. Od czasu do czasu u Bramy zjawia si jedziec, "zeskakiwa z sioda i spieszy do grodu. najbardziej uczszczany zdawa si gwny gociniec prowadzcy na poudnie, przecinajcy rzek skrconym szlakiem u !podna gr i gincy szybko zoczu. Gociniec by szeroki, porzdnie wybrukowany, a jego wschodnim skrajem pod wysokim murem biega Zielona Mcieka dla konnych. Tdy jedcy pdzili w obu kierunkach, lecz due kryte budami wozy, tumnie zapeniajce bity szlak, kieroway si wszystkie na poudnie. Przyjrzawszy si "uwaniej Pippin stwierdzi, e ruch odbywa si w wielkim porzdku, wozy tocz si trzema kolumnami; w pierwszejsuny najszybsze wozy, cignione przez konie, w drugiej - wielkie furgony okryte rnobarwnymi budami,zaprzone w powolne woy; wtrzeciej, na zachodnim skraju,ludzie popychali lekkie, mae wzki. - Ta droga prowadzi do dolin Tumladen i Lossarnach, a take do wiosek grskich, dalej za do Lebennin - powiedzia Beregond. - Wozami odjedaj ostatni ju wyprawiani dla bezpieczestwa z grodu starcy i dzieci, a z nimi kobiety, niezbdne jako ich opiekunki. Do poudnia musz wszyscy znale si poza Bram i oswobodzi drog na "dugoci jednej stai; taki jest rozkaz. Smutna konieczno! - westchn. - Wielu z tych, #ktrzy dzi si rozstali, nigdy ju si z sob w yciu nie spotka. Zawsze bya za mao dzieci w naszym miecie, teraz nie ma ich ju wcale, z wyjtkiem garstki chopcw, $ktrzy nie zgodzili si opuci grodu i dla ktrych znajdzie "si jakie zadania. Midzy nimizosta mj syn. Na chwil zalego milczenie. Pippin z niepokojem spoglda na wschd, jakby w obawie, e lada chwila ujrzy tysicznebandy orkw nacierajce stamtd na zielone pola. - A co tam wida? - spyta wskazujc co porodku wielkiego uku Anduiny. - Drugi grd chyba? - By to niegdy najwspanialszy grd Gondoru, a tam, gdzie si znajdujemy, bya jedynie jego twierdza - odpar Beregond. - Dzi po obustronach Rzeki pitrz si tylko ruiny Osgiliathu, zdobytego i spalonego przez Nieprzyjaciela wiele lat temu. W czasach modoci Denethoraodbilimy te ruiny, nie zamierzajc zreszt wskrzesza miasta; utrzymalimy tam jednak wysunit placwk i odbudowalimy most, po ktrym nasze wojska mogy si przeprawia. Ale potem z Minas Morgul wysano Okrutnych Jedcw. - Czarnych Jedcw - rzek Pippin, a jego oczy !rozszerzyy si i pociemniay od rozbudzonej na nowo dawnej grozy. - Tak - przyzna Beregond. - Widz, e wiesz o nich co nieco, chocia nic nie wspominae o tym w swoich opowieciach. - Wiem o nich rne rzeczy - odszepn Pippin - ale nie chc mwi tego tutaj, tak "blisko... tak blisko... - Urwa, podnis wzrok ku drugiemu brzegowi Rzeki i wydawao mu"si, e nie widzi tam nic prczogromnego, zowrogiego cienia. Moe by to majaczcyna widnokrgu acuch gr, ktrych poszarpane szczyty z !odlegoci przeszo dwudziestu!staj rozpyway si niejako wemgle. Pippin jednak mia wraenie, e mrok ronie w jego oczach, gstnieje powoli,wzbierajc, by zala soneczn krain. - Tak blisko Mordoru? - spokojnie skoczy za niego Beregond. - Tak, tam ley Mordor. Rzadko wymieniamy tnazw, lecz od dawna widzimywci ten cie nad nasz granic; niekiedy wydaje si bledszy i bardziej odlegy, niekiedy przyblia si i eba zbyt mp0n5r<(rkPjk&k{AgBpZ c m c. 74 c k"" c -> cW !8< ciemnieje. teraz ronie i zagszcza si coraz bardziej, a wraz z nim ronie nasz niepokj i strach. Niespena rok temu Okrutni Jedcy znw zawadnli przepraw przez Rzek. Wielu naszych najdzielniejszych rycerzy polego wwczas w boju. Boromir odpar nieprzyjaciela przynajmniej z zachodniego brzegu i utrzymalimy po dzi dzie blisz poow Osgiliathu. Na razie. czeka nasbowiem lada chwila nowa bitwana tym polu. Bdzie to moe najwaniejsza bitwa wojny ktra rozegra si wkrtce. - Kiedy? - spyta Pippin. - Skd wiecie? Widziaem tej nocy rozpalone wici i pdzcych gocw. Gandalf #wyjani mi, e to s sygnay rozpocztej ju wojny. Spieszy tu, jakby kada !chwila rozstrzygaa o yciu lub"mierci. Dzi jednak nie widz tu gorczkowego popiechu. - Tylko dlatego, e wszystko ju gotowe - rzek Beregond. - nabieramy tchu przed wielkim skokiem. - Czemu wic ogniska na wzgrzach pony tej nocy? - Za pno wzywa na pomoc,gdy ju si jest osaczonym - odpar Beregond. - Nie znam jednak zamysw wadcy i jego wodzw. Maj oni rne sposoby zdobywania wieci. Nasz Denethor nie jest zwykym czowiekiem, wzrok jego siga daleko. Powiadaj, e gdy noc w swojej komnacie na wiey skupia myl - odgaduje przyszo; czyta nawet w mylach Nieprzyjaciela, zmagajc si zjego wol. Dlatego wanie postarza si i wyniszczy przedwczenie. Nie wiem, ile jest w tym prawdy, ale wiem, e dowdca mj, Faramir, przebywa daleko za Anduin na niebezpiecznej wyprawie; moe to on nadsya Namiestnikowi nowiny. Powiem ci jednak szczerze, Pippinie, czego si domylam: wici kazano rozpali z powoduwieci, jakie wczoraj z wieczora nadeszy z Lebennin. W pobliu ujcia Anduiny !zgromadzia si wielka flota, azaoga rekrutuje si z korsarzy, Umbarczykw z poudnia. Od dawna rozbjnicyci przestali ba si potgi Gondoru i zawarli sojusz z Nieprzyjacielem, teraz za !gotuj si zada nam cios, by !wesprze jego spraw. Napa $ich zwie znaczn cz si Lebennin i Belfalasu, na ktrych pomoc liczylimy, bo tamtejsze plemiona s liczne i dzielne. Z tym wikszym niepokojem zwracamy oczy napnoc, ku Rohanowi, i tym bardziej raduje nas wie o zwycistwie, ktr nam przynosicie. A jednak... - Beregond urwa i wsta, by si rozejrze na trzy strony wiata. - A jednak wydarzenia, ktre si rozegray w Isengardzie, powinny przestrzec nas, e ju si wok nas zamyka wielka sie, e zaczyna si !wielka gra. To ju nie utarczki na przeprawach i rabunkowe najazdy. To wielka, z dawna zaplanowana wojna, w ktrej my - cokolwiek by nam duma podszeptywaa - jestemy tylko jednym z pionkw. Zwiadowcy donosz, e wszdzie wszcz si ruch: daleko na wschodzie poza Morzem Wewntrznym, na pnocy w Mrocznej Puszczy i poza ni, na poudniu w Haradzie. wszystkie krlestwa stoj wobec rozstrzygajcej prby, opr si lub run, a wtedy wpadn pod wadz Ciemnoci. Jednake, mj Peregrinie, przypad nam zaszczyt, e nas pierwszych i z najwiksz!si atakuje zawsze nienawiCzarnego Wadcy, nienawi zrodzona w gbi wiekw za gbin Morza. Na ten kraj spadnie najcisze uderzenie mota. Dlatego wanie Mithrandir dy tu z takim popiechem. Jeli my si zaamiemy, ktrz si ostoi? Czy dostrzegasz, Peregrinie, chocia iskr nadziei, e zdoamy si obroni? Pippin nie odpowiedzia. Patrzy na grube mury, na wiee i dumne proporce, na soce wzniesione wysoko na niebie, a potem spojrza na zbierajcy si u wschodu mrok i pomyla o chciwych palcach Cienia, o bandach orkw "czajcych si w lasach i wrdgr, o zdradzie Isengardu, o szpiegujcych ptakach, o Czarnych Jedcach zapdzajcych si a na cieki Shire'u - i o skrzydlatych posacach strachu, o Nazgulach. Dreszcz !go przej, nadzieja przygasaw sercu. I w tym momencie $soce na chwil zamio si, jakby je zasoni cie przelatujcego czarnego "skrzyda. Pippinowi wydao si,e syszy niemal nieuchwytny dla ucha, daleki, z wysoka dolatujcy krzyk, stumiony, lecz mrocy krew w yach, #okrutny i zimny. Poblad i skulisi pod cian. - Co to byo? - spyta !Beregond. - czy ty take co wyczu? - Tak - szepn Pippin. - To zwiastun naszej klski, Cie Przeznaczenia, Okrutny Jedziec cwaujcy w powietrzu. - tak, Cie Przeznaczenia - #rzek Beregond. - Boj si, e Minas Tirith padnie. Nadciga noc. Mam wraenie, jakby krew we mnie zastyga. !Czas jaki siedzieli spuciwszygowy, bez sowa. Potem Pippin nagle podnis wzrok: !soce wiecio znowu, flagi powieway na wietrze. #Otrzsn si z przygnbienia.#- Przelecia - rzek. - Nie, nie straciem jeszcze nadziei. "Gandalf run w przepa, lecz!powrci i jest z nami. Ostoimysi, choby na jednej tylko nodze, a w najgorszym razie przetrwamy na klczkach. - Dobrze mwisz! - zawoa Beregond; wsta i zacz przechadza si tam i sam. - Kada rzecz na wiecie osigakres w swoim czasie, lecz Gondor nie zginie jeszcze teraz. Nawet jeli zuchway Nieprzyjaciel wedrze si na mury, cielc pod nimi zway trupw. mamy inne twierdze, s te tajemne drogi ucieczki w gry. nadzieja i pami przetrwaj w jakiej ukrytej !dolince, gdzie trawa zieleni siwieoci. - Bd co bd, wolabym, eby ju byo po wszystkim, wz albo przewz - powiedziaPippin. - Nie jestem wojakiem,#nie lubi myle o wojnie. A niema chyba nic gorszego ni oczekiwanie na blisk bitw, ktrej nie sposb unikn. Jake si duy ten dzie dzisiaj. Lej byoby mi na duszy, gdybymy nie musieli sta z zaoonymi rkoma, lecz zamiast czeka, uderzyli pierwsi. Jeli si nie myl, Rohan te by si nie ruszy, gdyby nie Gandalf. !- Ot to, dotkne naszej ukrytej rany - rzek Beregond.- Moe jednak wszystko si zmieni, gdy powrci Faramir. On ma odwag, ma wicej odwagi, ni ludzie sdz; w naszych bowiem czasach ludziom trudno uwierzy, e taki mdrzec, uczony badacz starych ksig i pieni, jak Faramir, moe by zdolnym do szybkich, miaych decyzji w polu. Faramir jest takim wodzem. Mniej zuchway i porywczy ni Boromir, dorwnuje mu wszake mstwem. C jednak moe zrobi? Nie sposb zaatakowa gr tamtego... tamtego krlestwa. Za krtkie mamy rami, nie moemy !uderzy, pki Nieprzyjaciel niestanie na naszej ziemi. Ale wwczas trzeba bdzie mie cik rk. To mwic Beregond pooy do na rkojeci miecza. Pippin spojrza na niego; by wysoki, dumny, szlachetny jakwszyscy ludzie spotykani w tym kraju; na myl o bitwie oczy mu si iskrzyy. "Niestety moja rka nie wicej way ni pirko - pomyla hobbit. - jak to mwi Gandalf? Pionek? Moe, ale ustawiony na niewaciwym polu szachownicy". Rozmawiali tak z sob, pki !soce nie dosigo zenitu i nie odezway si nagle dzwonyogaszajce poudnie. Ruch powsta w grodzie, wszyscy bowiem z wyjtkiem wartownikw spieszyli na obiad. - Pjdziesz ze mn? - spyta Beregond. - Mgby dzisiaj przyczy si do naszego stou; nie wiem, w ktrej kompanii masz suy; kto wie, czy Namiestnik nie zatrzyma ci przy sobie do szczeglnych porucze. Moi towarzysze z pewnoci przyjm ci mile. Warto te, by pozna tu jak najwicej ludzi, pki jeszcze mamy troch wolnego czasu. - Chtnie pjd z tob - odpar Pippin. - Prawd rzekszy czuj si nieco osamotniony. Najbliszy mj przyjaciel zosta w Rohanie, nie mam z kim pogawdzi i poartowa. czy nie mgbym dosta si do twojej kompanii na sub? Czy ty ni dowodzisz? W takim razie zechcesz mnie chyba przyj albo przynajmniej poprze moj prob? - Nie, nie! - zamia si Beregond. - Nie jestem dowdc. Nie mam wysokiej rangi, nie piastuj adnych urzdw ani godnoci, jestem prostym onierzem w TrzeciejKompanii twierdzy. Ale wiedz, Peregrinie, e by prostym !onierzem gwardii strzegcej tej wiey to nie lada zaszczytw naszym grodzie; cay kraj patrzy na takich ludzi ze czci. - W gowie mi si to wszystkonie mieci - rzek Pippin. - Zaprowad mnie najpierw na nasz kwater, a jeli nie zastaniemy tam Gandalfa, pjd z tob, gdzie zechcesz,i bd twoim gociem. Nie zastali Gandalfa ani adnych od niego polece, Pippin poszed wic z Beregondem na obiad i zawar znajomo z Trzeci Kompani. Dozna tam "przyjcia, ktre pochlebio nietylko jemu, lecz rwnie Beregondowi, wprowadzajcemu tak podanego gocia. W grodzie bowiem rozeszy si ju pogoski o przyjacielu Mithrandira i o dugiej rozmowie, jak z nim Namiestnik stoczy w czterechcianach swego dworu. Opowiadano w miecie, e !ksi niziokw przyby z pnocy, by ofiarowa Gondorowi usugi i pi #tysicy zbrojnych. Kto puci nawet plotk, e gdy nadjad Rohirrimowie, kady z nich na siodle przywiezie jednego nizioka, wprawdzie maego wzrostu, lecz dzielnego onierza. Pippin, cho z alem, musia rozwia te zudne nadzieje, lecz tytu !ksicia przylgn do niego na dobre; w pojciu bowiem Gondorczykw musia by co najmniej ksiciem, skoro przyjani si z Boromirem i zosta z honorami potraktowany przez Denethora. Dzikowali mu wic za przybycie, chonli z zapartym tchem kade sowo jego opowiada o nieznanych krajach, karmic przy tym #gocia i pojc obficie. Jeli muczego do szczcia brakowao, to tylko swobody, musia bowiem pamita o doradzanej przez Gandalfa ostronoci i nie pozwala !sobie rozpuci jzyka, jak byto chtnie zrobi w zaufanym hobbickim towarzystwie. Wreszcie Beregond wsta. - Czas si poegna, Peregrinie - rzek. - Teraz bowiem na mnie, a jak si zdaje na ca kompani &rwnie, kolej obj sub ado zachodu soca. Jeli dokucza ci samotno, moe chciaby mie wesoego przewodnika. Syn mj chtnie pokae ci miasto. To dobry "chopiec. Jeli spodoba ci si tam myl, zejd w najniszy !krg i spytaj o drog do StarejGospody przy ulicy Kelerdain, czyli Latarnikw. Zastaniesz tam mojego syna wraz z wszystkimi chopcami, ktrzy #nie opucili miasta. Myl, e ciekawych rzeczy napatrzysz si przy Wielkiej Bramie, zanimj dzisiaj na noc zamkn. Beregond wyszed, a wkrtce rozesza si te reszta kompanii. Dzie wci by pogodny, chocia nieco mglisty i jak na t por roku niezwykle gorcy, nawet w tym poudniowym kraju. Pippina troch sen morzy, lecz w pustych pokojach czu si nieswojo, postanowi !zatem wyj i zwiedzi miasto.Zanis Gryfowi par zaoszczdzonych smacznych !kskw, ktre rumak przyj wdzicznie, chocia na niczymmu w gocinie nie zbywao. Opuciwszy stajni hobbit "skierowa si krtymi ulicami wd. Ludzie pilnie mu si przygldali. Kaniali si z powag, bardzo grzecznie, zwyczajem Gondoru !pochylajc gowy i krzyujc rce na piersi, lecz za jego plecami wymieniali rne uwagi, a niejeden stojc na progu lub w oknie przywoywaz wntrza reszt domownikw,by take zobaczyli ksicia niziokw, przybyego wraz z !Mithrandirem. Wikszo ludzi !uywaa tu jzyka rnego odWsplnej Mowy, ale Pippin wkrtce oswoi si z nim przynajmniej na tyle, e !odrnia nadawany mu tytu: Ernil i Feriannath, przekonujc"si w ten sposb, e pogoska o rzekomym jego dostojestwie ju obiega miasto. Idc tak pod sklepionymi krugankami przez pikne aleje i place znalaz si w kocu w najniszym i najwikszym krgu grodu; wskazano mu ulic Latarnikw,szerok drog wiodc do Wielkiej Bramy, a przy niej Star Gospod, duy budynek z szarego kamienia, na ktrymczas odcisn swoje pitno; dwa skrzyda, zwrcone bokiem do ulicy, obejmoway zdwch stron wski trawnik, w "gbi za byszcza mnstwemokien dom z wspartym na kolumnach podcieniem, !cigncym si wzdu caej fasady i schodami zbiegajcymi wprost na muraw. Wrd kolumn bawili si chopcy. Pippin dotychczasnie widzia w Minas Tirith dzieci, z tym wiksz wic ciekawoci przystan, aby si im przyjrze. W pewnej chwili jeden z chopcw zauway go i z gonym okrzykiem puci si pdem przez trawnik ku ulicy. Inni "pobiegli za przywdc. Stanli gromad naprzeciw Pippina mierzc go wzrokiem od stp do gw. - Witamy! - powiedzia pierwszy chopak. - Skd przybywasz? Bo jeste nietutejszy. - Byem nietutejszy - odpar Pippin - a do dzisiaj, teraz jednak zostaem onierzem Gondoru. !- Patrzcie pastwo! - zawoa chopiec. - Wszyscy jestemy onierzami Gondoru. Ile masz lat i jak si nazywasz? Bo ja #mam dziesi lat i mao mi ju brakuje wzrostu do piciu stp. Jestem wyszy od ciebie. Co prawda mj ojciec suy w gwardii i naley do najrolejszych w swojej kompanii. A co robi twj ojciec? - Na ktre pytanie mam najpierw odpowiedzie? - spyta Pippin. - Zaczn od koca. Ojciec mj gospodarujenad Biaym Prdem, pod Tukonem, w Shire. Kocz lat #dwadziecia dziewi, bij ciwic w tym punkcie. Mierz natomiast tylko cztery stopy inie spodziewam si ju urosn, chyba wszerz. - Dwadziecia dziewi! - gwizdn z podziwu chopiec. - Stary chop! Jeste w wieku mojego wuja, Jorlasa. Mimo to - doda dufnie - mgbym postawi ci na gowie albo pooy na opatki. !- Mgby, gdybym ci pozwoli - odpar Pippin ze miechem. -!Pewnie te ja mgbym ci si odwzajemni; znamy rne chwyty walki zapaniczej w naszym kraiku. Wiedz te, e w mojej ojczynie uchodz zawyjtkowo rosego i silnego; nigdy jeszcze nikomu nie udao si postawi mnie na gowie. Jeliby ty chcia sprbowa tej sztuki, gotw bym ci zabi, gdyby inne sposoby zawiody. jak bdziesz starszy, przekonasz si, e nie trzeba nikogo sdzi z pozorw; wzie mnie za obcego chopca i #niedojd, za atw ofiar, ale "musz ci ostrzec: mylisz si, jestem niziokiem, silnym, odwanym i zym niziokiem. To mwic Pippin zrobi tak srog min, e chopiec cofn si o krok, zaraz !jednak znw podszed bliej z zacinitymi piciami i wojowniczym byskiem w oczach. "- Nie! - zamia si Pippin. - Nie trzeba wierzy we wszystko, co obcy opowiadajo sobie! Nie jestem wcale zabijak! Ale byoby grzeczniej, gdyby wyzywajcdo walki przedstawi si najpierw. Chopak wyprostowa si dumnie. - Jestem Bergil, syn Beregonda, onierza gwardii -owiadczy. "- Domylaem si tego - rzek Pippin - bo bardzo podobny do ojca. Znam go i wanie on !mnie tutaj do ciebie przysa. - Dlaczego od razu tego nie #powiedziae? - odpar Bergil i nagle spochmurnia. - Chyba "ojciec nie rozmyli si i nie chce mnie wyprawi z miasta razem z dziewcztami? Nie, to niemoliwe, ostatnie wozy ju odjechay. - Polecenie, ktre przynosz od ojca, nie jest a tak przykre, chocia moe nie #bdzie ci mie - rzek Pippin. -Ojciec twj radzi, eby "zamiast ka mnie na opatki,oprowadzi mnie po miecie i pocieszy troch w "samotnoci. Odwdzicz ci si !opowieci o rnych dalekich krajach. Bergil klasn w rce i rozemia si z ulg. - Mwietnie! - wykrzykn. - a si i eba zbyt mp0n5r<(rkPjk&k{AgB"p c #9 N cY $5 b %! c &, c '7G Zgoda! Zamierzalimy wanie wybra si pod Bram i popatrze. Pjdziemy zaraz. - A c tam dzieje si ciekawego? - Spodziewamy si, e przed zachodem soca nadcign Poudniowym Gocicem wodzowie z zaprzyjanionych ociennych krajw. Chod z nami, zobaczysz. Bergil okaza si miym kompanem, najmilszym, jakim "Pippina los obdarzy od rozkiz Meriadokiem; wkrtce obaj #miali si i gawdzili wesoo, !idc ulicami i nie zwaajc nazaciekawione spojrzenia, ktrymi ich obrzucano. !Niebawem znaleli si w tumieludzi dcych ku Wielkiej Bramie. Tu Pippin zyska sobie szacunek Bergila, gdy bowiem przedstawi si i wymwi "haso, stranicy zasalutowali i przepucili go natychmiast, a co waniejsze, pozwolili rwnie przej jego towarzyszowi. - To si udao! - stwierdzi Bergil. - nas, chopcw, nie wypuszczaj teraz za Bram bez opieki dorosego mczyzny. Std bdziemy widzieli lepiej. "Za Bram wzdu drogi i wokbrukowanego placu, gdzie zbiegay si wszystkie drogi prowadzce do Minas Tirith, ludzie cisnli si gstym szpalerem. Wszystkie oczy zwrcone byy w stron #poudnia i wkrtce rozlegy siszepty: - tam, tam, ju si podnosi tuman pyu! Id! "Pippin i Bergil przecisnli si do pierwszego szeregu i czekali wraz z innymi. Z oddali !dobieg gos rogw, a zgiek powitalnych okrzykw zblia si jak wzbierajca wichura. Potem trbka zagraa "przecigle i krzyk rozleg si tu koo ich uszu. - Forlong! Forlong! Syszc te powtarzajce si woania, Pippin zapyta swego przewodnika: - O czym oni mwi? - Forlong przyby! - odpar Bergil. - Stary Forlong Gruby, wadca Lossarnach, krainy, gdzie mieszkaj moi dziadkowie. Hura! Forlong jedzie, zacny stary Forlong! Pierwszy jecha na ogromnym, grubokocistym koniu barczysty, opasy mczyzna,"stary ju, z brod siw, ale w zbroi, w czarnym hemie na gowie i z dug, cik wczni u sioda. za nim w oboku pyu maszerowali dumnie wojownicy dobrze uzbrojeni, z potnymi wojennymi toporami w rkach; twarze mieli pospne, byli niszego wzrostu i smaglejszej!cery ni ludzie, ktrych Pippindotychczas spotyka w Gondorze. - Forlong! - krzycza tum. - Wierne serce, wierny przyjaciel! Forlong! Kiedy jednak oddzia przeszed, odezway si szepty: - Tylko ta garstka! C znacz dwie setki topornikw!Spodziewalimy si dziesikro liczniejszych !posikw. Oto skutek wieci o gromadzeniu si korsarskiej floty opodal ujcia Anduiny. Nasi sojusznicy mogli nam uyczy ledwie dziesitej "czci swoich si. No, trudno, kady onierz si przyda. Za tym pierwszym nadcigay inne oddziay, a wszystkie, pozdrawiane okrzykami, przekraczay Bram; ludzie z !ociennych krajw szli broni stolicy Gondoru w godzinie niebezpieczestwa, lecz wszystkie kraje nadesay posiki mniej liczne, ni oczekiwano i ni wymagaa cika potrzeba. Syn wadcy doliny Ringlo, Dervorin, prowadzi trzy setki pieszych. Z wyyny Morthrondu, z wielkiej Doliny Czarnego Korzenia, smuky Duinhir, z synami Duilinem i Derufinem, "wid piciuset ucznikw. Z Anfalas, z odlegego Dugiego Wybrzea przymaszerowali rozcignit kolumn myliwcy, pasterze, ludzie z wiosek, lecz z wyjtkiem przybocznej stray wadcy Golasgila ndznie odziani i uzbrojeni. Z Lamedonu przysza garstka zawzitych grali, bez wodza. Z Ethiru ponad setka rybakw, tylu, ilu "mona byo zwolni ze suby na wojennych statkach. HirluinPikny z Pinnath Gelin, z Zielonych Gr, przywid trzystu dzielnych wojakw w zielonych mundurach. Ostatni zjawi si najdumniejszy ksi Dol Amrothu, Imrahil, krewny Namiestnika, pod zocistymi chorgwiami, na !ktrych byszczay goda jego"rodu: Okrt i Srebrny Nabd, z pocztem rycerzy w penych zbrojach, na siwych koniach; za nimi z pieni na ustach szo siedmiuset pieszych, a wszyscy wysokiego wzrostu jak ich ksi, siwoocy i ciemnowosi. Na tym si skoczyo, naliczono razem nie wicej nitrzy tysice onierzy. nie !byo ju na co czeka. Gwar i tupot ng przebrzmia oddalajc si ku miastu, a ucich zupenie. Tum sta jeszcze chwil w milczeniu. Kurz wisia w powietrzu, bo wiatr usta i wieczr by duszny. Zbliaa si godzina zamknicia Bramy, czerwona tarcza soca skrya si za #gr Mindolluin. Cie zapad nad grodem. Pippin podnis wzrok i wydao mu si, e niebo ma kolor popiou, jakby ogromna chmura pyu i dymu rozpostara si w grze przymiewajc wiato dzienne. Tylko na zachodzie gasnce soce rozjarzyo opary pomienn czerwieni i Mindolluina rysowaa si czarn bry na przydymionym, iskrzcym si jeszcze tu i wdzie tle. !- Tak wic koczy si pikny #dzie poog! - szepn Pippin zapominajc o chopcu, ktry sta przy nim. #- Dla mnie te le si skoczy,jeli nie wrc przed wieczornym dzwonieniem - !odpar Bergil. - Chodmy! Ju trbi na zamknicie Bramy. "Trzymajc si za rce wrcili do grodu i ostatni przekroczyli Bram, zanim j zamknito, a !gdy weszli na ulic Latarnikw, odezwa si z wie uroczysty gos dzwonw. W oknach !zabysy wiata, z domw i kwater onierskich rozmieszczonych pod murami rozlegy si piewy. - Na razie egnaj - powiedziaBergil. - Pozdrw ode mnie ojca i podzikuj w moim imieniu za przysanie tak miego towarzysza. Mam nadziej, e wkrtce znw mnie odwiedzisz. Niemal wolabym, eby nie doszo do wojny, bo moglibymy we dwch bawi si wspaniale. Pojechalibymy na przykad doLossarnach, do moich dziadkw; piknie tam jest wiosn, kiedy w lasach i na "kach peno kwiatw. Ale kto wie, moe kiedy znajdziemy si tam razem. Nikt przecie nie pokona naszego wadcy, a mj ojciec jest bardzo !dzielnym onierzem. Oegnaj i do zobaczenia! "Rozstali si i Pippin pospieszydo twierdzy. Droga wydaa mu si daleka, bo by zgrzany i bardzo godny. Noc zapadaa szybko. Ani jedna gwiazda nie wypyna na niebo. Hobbit spni si na wspln wieczerz, lecz Beregond "powita go z radoci, zrobi mu miejsce przy stole obok siebie i wypytywa o syna. Po wieczerzy Pippin gawdzi chwil z kompani, lecz poegna j do prdko, poniewa ogarn go dziwny !niepokj i pragn co rychlej spotka si znw z Gandalfem.- Czy trafisz sam do swojej kwatery? - spyta Beregond zatrzymujc si na progu $maej sali pod pnocn ciantwierdzy, gdzie spdzili wieczr. - Noc dzisiaj ciemna, tym ciemniejsza, e nakazano #przymi wiata w miecie, a nie zapala ich w ogle po zewntrznej stronie murw. Mam te dal ciebie nowin: jutro wczesnym rankiem zostaniesz wezwany do Denethora. Obawiam si, e Namiestnik nie przydzieli ci do Trzeciej Kompanii. Mimo to spotkamy si chyba jeszcze. Do widzenia, pij spokojnie! Na kwaterze panoway ciemnoci, ledwie rozproszone wiatem stojcej na stole maej latarni. Gandalfa nie byo. Pippin czu si coraz !bardziej przygnbiony. Wspi si na awk i usiowa wyjrze przez okno, lecz mia "wraenie, e patrzy w kau atramentu. Zlaz wic, !zamkn okiennice i pooy si do ka. czas jaki nasuchiwa, tsknic do powrotu Gandalfa, potem zapad w niespokojny sen. W nocy obudzio go wiato. Przez szpar w kotarze !osaniajcej alkow zobaczy Gandalfa przechadzajcego si tam i sam po pokoju. Na $stole pony wiece i leay zwoje pergaminu. czarodziej westchn i szepn: - Kiedy wreszcie powrci Faramir! - Hej, Gandalfie! - zawoa Pippin wytykajc gow za #kotar. - Mylaem, e o mnie"cakiem zapomnia. Ciesz si,!e ci w kocu widz. Dzie bez ciebie duy mi si bardzo. - Noc za to bdzie krtka - !odpar Gandalf. - Wrciem, bo"musz namyli si w spokoju i"samotnoci. Mpij, pki moesz wylegiwa si w ku. O wicie zaprowadz ci znowu do Denethora. A raczej nie o wicie, lecz gdy przyjdzie wezwanie. Zapady ju Ciemnoci. Nie bdzie witu. Rozdzia 2 Szara Druyna Gandalf odjecha, a ttent kopyt Gryfa ucich wrd nocy, gdy Merry wrci do Aragorna. Nis tylko lekkie zawinitko, straci bowiem worek podrny w Parth Galen i nie mia nic, prcz kilku najniezbdniejszych rzeczy pozbieranych wrd ruin Isengardu. Hasufel ju czeka "osiodany. Legolas i Gimli stali obok ze swoim wierzchowcem. - A wic zostao nas czterech- rzek Aragorn. - Pojedziemy dalej razem. Nie sami wszake,jak przedtem mylaem. Krl chce wyruszy nie zwlekajc. Gdy przelecia nad nami Skrzydlaty Cie, Theoden zmieni plany i postanowi wraca pod oson nocy do swoich grskich gniazd. - A z nich dokd? - spyta Legolas. - Tego nie wiem jeszcze - "odpar Aragorn. - Krl pody do Edoras, tam bowiem za cztery dni ma si odby na "jego rozkaz wielki przegld si.#Myl, e skoro nadejd wiecio wojnie, jedcy Rohanu rusz na pomoc do Minas !Tirith. Jeli o mnie chodzi i o tych, ktrzy zechc dalej trzyma si ze mn... - Ja pierwszy! - krzykn Legolas. - A Gimli drugi! - zawoa krasnolud. "- Ot jeli chodzi o mnie, nicjeszcze nie wiem - cign dalej Aragorn. - Musz take spieszy do Minas Tirith, lecz nie widz przed sob drogi. Zblia si z dawna dojrzewajca godzina. - Wecie i mnie - odezwa siMerry - nie na wiele si przydaem do tej pory, ale nie chc by odstawiony w kt "niby toboek, ktry odbiera siz przechowalni dopiero wtedy,gdy ju jest po wszystkim. Rohirrimowie pewnie teraz nie mieliby ochoty taszczy mnie z sob. Co prawda krl wspomnia, e gdy wrci do domu, pragnie mnie mie u swego boku, ebym mu opowiedzia o naszym Shire. "- Tak - rzek Aragorn. - Myl,e twoja droga wiedzie u bokukrla. Nie spodziewaj si jednak u jej celu samych radoci. Duo wody upynie, zanim Theoden znw zasidziespokojnie w Meduseld. Wiele nadziei zwarzy ta sroga wiosna. Wkrtce byli gotowi do drogi wszyscy: dwadziecia cztery konie, a na jednym z nich Gimli siedzia za Legolasem, nadrugim - Merry przed Aragornem w siodle. Pomknli wrd nocy. Nie ujechali wszake daleko za brd na Isenie, gdy jedziec zamykajcy pochd dopad galopem pierwszego szeregu meldujc krlowi: - Miociwy panie, jacy jedcy goni nas. Ju podczas przeprawy przez "rzek wydawao mi si, e ich sysz. Teraz jestem pewny. Dopdzaj nas, jad ostro. Theoden natychmiast wstrzyma pochd. !Rohirrimowie zawrcili komi i chwycili za wcznie. Aragorn zeskoczy z sioda, zsadzi Meriadoka na ziemi i dobywszy miecza stan tu przy krlewskim strzemieniu. Eomer ze swoim giermkiem cwaem wrci do tylnej "stray. Merry czu si bardziejni kiedykolwiek niepotrzebnym tobokiem i zastanawia si gorczkowo, jak si powinien zachowa w !razie bitwy. C by si z nim stao, gdyby nieliczna krlewska eskorta ulega nieprzyjacielskiej przewadze, on za zdoaby umkn w ciemnociach? Jak poradziby sobie sam na pustkowiach Rohanu, nie majc pojcia, gdzie si znajduje wrd bezbrzenych stepw? Ple ze mn - pomyla. "Wycign mieczyk i zacisn pasa. Przez chwil chmura $przesonia zniajcy si ju #ksiyc, ktry teraz wypyn!i zawieci jasno. Wszyscy jusyszeli narastajcy grzmot koskich kopyt, a w tym momencie ujrzeli pdzce ciek od strony brodu ciemne postacie. Ostrza wczni poyskiway w ksiycowym blasku. Liczb napastnikw trudno byo ustali, zdawao si jednak, e jest ich co najmniej tylu, !ilu obrocw ma krl w swojej wicie. Gdy zbliyli si na pidziesit krokw, Eomer krzykn gromkim gosem: !- Stj! Stj! Kto jedzie przez pola Rohanu? Tamci osadzili wierzchowce w miejscu. Zapada cisza, a potem Rohirrimowie w wietle !ksiyca dostrzegli, e jeden z jedcw zeskakuje z konia i wolno podchodzi ku nim. Wycign bia w mroku $rk, otwart doni do gry, na znak pokojowych zamiarw, lecz ludzie #krlewscy nie zniyli wczni. Nieznajomy zatrzyma si o dziesi krokw przed nimi. Widzieli smuk, wyprostowan sylwetk. Potemusyszeli dwiczny gos. - Pola Rohanu? Pola Rohanu, powiadasz. Dobra to dla nas nowina. Z daleka jedziemy i pilno nam wanie do tego kraju. - To Rohan - odpowiedzia Eomer. - Weszlicie w jego granice, gdy przeprawilicie !si brodem przez rzek. Ale to jest ziemia krla Theodena. Nikt nie mie jej depta bez krlewskiego zezwolenia. Cocie za jedni? Dlaczego tak spieszycie? - Jestem Halbarad Dunadan, "Stranik Pnocy! - krzykn tamten. - Szukamy Aragorna, syna Arathorna, a doszy nas wieci, e przebywa w Rohanie. !- Znalelicie go! - zawoa Aragorn. Rzuci uzd Meriadokowi, podbieg do Halbarada i pad mu w ramiona.- Halbarad! Wszystkiego raczej si spodziewaem ni tej radoci! "Merry odetchn. Obawia si, e to ostatni podstp Sarumana, by zaskoczy krla w szczerym polu, z garstk ledwie ludzi u boku; przyszobywtedy hobbitowi pewnie polec w obronie majestatu, ale, jak si okazao, jeszcze ta godzina nie wybia. Wsun wic mieczyk do pochwy. - Wszystko w porzdku - oznajmi Aragorn powracajc do orszaku. - To moi krewniacy z dalekiego kraju, gdzie dotd mieszkaem. Ale dlaczego tu przybywaj i w jakiej sile, powie nam sam Halbarad. - Wybrao si ze mn trzydziestu - rzek Halbarad. -Tylu, ilu z naszego rodu dao si skrzykn naprdce; ale przyczyli si potem bracia Elladan i Elrohir, pragnc wzi udzia w wojnie. Spieszylimy co tchu i ruszylimy natychmiast po otrzymaniu twojego wezwania. - Ale ja was nie wzywaem! - rzek Aragorn. - Chyba tylko w#gbi serca. Myli moje czsto zwracay si ku wam, a ju najbardziej uporczywie tej ostatniej nocy, nie wysaem jednak do was goca. Nie porawszake o tym rozprawia. Spotkalicie nas w podry !pilnej i niebezpiecznej. Jedcierazem z nami, jeli krl zezwoli. Theoden przyj propozycj z radoci. !- Dobrze si stao - rzek. - Jeli twoi krewniacy podobni s do ciebie, Aragornie, trzydziestu takich rycerzy to potga, ktrej nie da si oceni wedle pogowia. Ruszono wic w dalsz drog razem; Aragorn czas jaki jecha wrd Dunedainw, a gdy ju wymienili najwaniejsze wiadomoci z pnocy i poudnia, Elrohir odezwa si do niego: - Ojciec kaza ci powtrzy te sowa: Dni s policzone. #Jeli si spieszysz, pamitaj o Mciece Umarych. - Zawsze dni zdaway mi si za krtkie, by wypeni moje zadanie - odpar Aragorn. - Bardzo jednak musiabym si spieszy, eby wybra t ciek. - Wkrtce rzecz si wyjani - powiedzia Elrohir. - Teraz, w otwartym polu, nie mwmy lepiej o tym. Aragorn zwrci si do Halbarada: - Co to wieziesz z sob, krewniaku? - spyta widzc, e Stranik zamiast wczni ma dugie drzewce, jak gdyby chorgiew, lecz zwinit i szczelnie okryt czarnym suknem, mocno cignitym rzemieniami. - Wioz podarek dla ciebie od Pani z Rivendell - odpar Halbarad. - Przygotowaa go wtajemnicy i wiele godzin pracowaa nad nim. Przysya ci$rwnie te sowa: Dni s ju #policzone. Zblia si spenienienaszej nadziei lub kres . - a si i eba zbyt mp0n5r<(rkPjk&k{AgB(p3 c+ ) c *b c +Q!X cT,,7 c-7Dwszelkiej nadziei wiata. "Dlatego l ci ten dar, robot wasnych mych rk. Bd zdrw, Kamieniu Elfw! - Wiem, co to jest - rzek Aragorn - ale prosz ci, zatrzymaj ten dar przez krtkiczas przy sobie. Odwrci si i spojrza w #stron pnocy, gdzie wieciywielkie gwiazdy, a potem zamyli si i od tej chwili milcza a do koca nocnej jazdy. Noc przemijaa, niebo szarzaona wschodzie, gdy wreszcie wyjechali z Zielonej Roztoki i znaleli si znw w Rogatym Grodzie. Tu mieli wytchn, #przespa si troch i naradzi.!Merry spa dugo, a w kocu Legolas i Gimli obudzili go. - Soce ju wysoko - rzek elf. - Wszyscy dawno s na nogach. Wstawaj, leniuchu, nietra okazji i obejrzyj warowni. - Przed trzema dniami toczya!si tu bitwa - powiedzia Gimli - a my z Legolasem stanlimy do zawodw, wygraem, chocia miaem tylko o jednego orka wicej w swoim rachunku. Chod, opowiemy ci jak to byo. A jakie tu s groty, jakie cudowne groty! Czy moglibymy je zwiedzi, jak mylisz, Legolasie? - Nie, na to nie ma czasu - odpar elf. - W popiechu nie docenia si cudw. Daem ci "sowo, e kiedy tutaj wrc z tob, jeli nastan dni pokoju i wolnoci. Teraz jednak poudnie ju blisko, a w poudnie zjemy obiad i zaraz potem ruszymy, jak syszaem, dalej. Merry wsta ziewajc. Kilka godzin snu nie zadowolio go wcale, by zmczony i troch niespokojny. Brakowao mu "Pippina, czu si pitym koemu wozu, podczas gdy wszystkich towarzyszy zaprztay plany doniosego "przedsiwzicia, ktrego celu iwagi hobbit nie pojmowa. - Gdzie jest Aragorn? - spyta.- W grnej komnacie grodu - odpar Legolas. - O ile mi wiadomo, nie spa ani nie odpoczywa wcale. Poszed na gr przed paru godzinami #mwic, e musi zebra myli; tylko jego krewniak Halbarad dotrzymuje mu towarzystwa. Czuj, e nkaj go jakie wtpliwoci czy moe troski! - Dziwni ludzie ci jego pobratymcy - powiedzia Legolas. - Postaw maj tak !wspania, e jedcy Rohanu wygldaj przy nich niemal na modzieniaszkw, a twarze surowe, zniszczone niby skaaod wichrw i soty, podobnie jak Aragorn, i przewanie milcz. - Ale podobnie jak Aragorn, jeli si odzywaj, mwi bardzo dwornie - rzek Legolas. - Czy zwrcie uwag na braci Elladana i Elrohira? Ci nosz janiejsze paszcze, a pikni s i pogodni jak ksita elfw. Nic w tym zreszt dziwnego, to przecie synowie Elronda z Rivendell. - Dlaczego oni take przybyli tutaj? Moe wiesz, Legolasie? "- spyta Merry. By ju ubrany i zarzuci na ramiona swj szary paszcz. Wszyscy trzej poszli w stron rozwalonej bramy grodu. $- Syszae, e stawili si na wezwanie - rzek Gimli. - Powiadaj, e w Rivendell otrzymano wiadomo: Aragorn potrzebuje wsparcia swoich krewniakw. Niech Dunedainowie pospiesz do !Rohanu. Skd jednak ta wienadesza, nie wiadomo na !pewno. Ja myl, ze przysa j Gandalf. - Nie, raczej Galadriela - powiedzia Legolas. Czy nie zapowiadaa przez usta Gandalfa przybycia Szarej Druyny z pnocy? - Masz suszno - przyzna !Gimli. - Pikna Pani ze Zotego Lasu! Galadriela umie czyta w sercach i zgaduje ich pragnienia. Szkoda, e my te nie wezwalimy tajemnie naszych wspplemiecw, Legolasie! Legolas sta przed bram i wpatrywa si bystrymi oczyma w dal, na pnoc i na "wschd; pikn twarz powlk !mu teraz cie smutku. - Myl,e nie przyszliby i tak - odpar. - Po c mieliby spieszy na spotkanie wojny, skoro wojna ju wkracza w ichwasne granice. Dug chwil rozmawiali, !przechadzajc si, o rnych momentach pamitnej bitwy, apotem zeszli spod rozbitej bramy i minwszy usypane "wzdu drogi mogiy polegych wspili si na Helmowy szaniec i spojrzeli z gry na Zielon Roztok. Kopiec Mmierci ju !wznosi si pord rwniny, czarny, ogromny, kamienisty, a wok trawa sczerniaa, stratowana cikimi stopami Huornw. Dunlendingowie i inni ludzie pracowali naprawiajc zburzone way, usuwajc szkody na polach i w zewntrznych murach obronnych. Mimo tej krztaniny dziwny spokj panowa w okolicy, jakby zmczona dolina odpoczywaa po straszliwej burzy. Trzej przyjaciele wkrtce musieli wraca na obiad do sali zamkowej. "Krl ju tam by, a gdy weszli,zawoa Meriadoka i wyznaczy mu miejsce obok siebie. - Inaczej to sobie planowaem - rzek - bo nie jest tutaj takpiknie, jak w moim paacu w Edoras, a przy tym brakuje twego przyjaciela, ktrego !pragnbym rwnie mie przysobie. Ale nieprdko pewnie !bdziemy mogli zasi razem za stoem w Meduseld. Nawet gdy tam wrc, nie pora bdzie na uczty. Tymczasem wic tutaj jedzmy, pijmy i rozmawiajmy, pki czas pozwala. Potem za pojedziesz ze mn. - Doprawdy? - wykrzykn Merry zaskoczony i uradowany.- To wspaniale! - Nigdy chyba nie by rwnie wdziczny za askawe sowo. - Obawiam si,e tylko zawadzam w tej wyprawie - wyjka - ale !chciabym si przyda i gotwbym wszystko zrobi, wszystko! !- Nie wtpi - rzek krl. - Kazaem przygotowa dla ciebie dzielnego grskiego kucyka. Nie da si on przecign duym koniom na drogach, ktre nas czekaj. Pojad bowiem std grskimi ciekami, nie za przez rwnin, tak e po drodze do Edoras zawadzimy o Dunharrow, gdzie czeka n mnie!Eowina. Jeli chcesz, bdziesz moim giermkiem. Czy znajdzie si w tutejszej warowni zbrojastosowna dla mego przybocznego giermka, Eomerze? - Zbrojownia tu skromna - odpar Eomer - ale moe si dobierze lekki hem; zbroi ani miecza nie mamy na jego miar. - Miecz mam - owiadczy !Merry zsuwajc si ze stoka idobywajc z czarnej pochwy mae, byszczce ostrze. W nagym porywie czuoci do dostojnego starca przyklk na jedno kolano i ucaowa krlewsk rk. - Krlu Theodenie! - zawoa. - Czy pozwolisz bym na twoich kolanach zoy miecz Meriadoka z Shireu? Czy przyjmiesz moje usugi? - Szczerym sercem przyjmuj $- odpar krl i kadc dugie, starcze donie na ciemnej czuprynie hobbita "pobogosawi go uroczycie. -Wsta, Meriadoku, rycerzu Rohanu, domowniku krlewskiego dworu w !Meduseld! - rzek. - We swj miecz i niech ci suy szczliwie i sawnie. - Bdziesz mi ojcem, !miociwy krlu - powiedzia Meriadok. - Przez krtki ju tyko czas -odpar Theoden. Tak rozmawiali przy stole, a wreszcie Eomer powiedzia: - Krlu, zblia si godzina, ktr wyznaczye. Czy mam rozkaza, by zagray rogi? Gdzie si podziewa Aragorn? Miejsce jego jest puste, nie jad nic. - Przygotujmy si do odjazdu - odrzek Theoden - ale uprzedcie zaraz Aragorna, ewkrtce pora wyrusza. Krl ze sw wit i z Meriadokiem u boku zszed spod bramy grodu na bonia, "gdzie zgromadzili si jedcy. !Wielu ju siedziao na koniach.Zastp by liczny, bo krl zostawia w grodzie tylko "niezbdn, szczup zaog, wszyscy inni cignli do Edoras na wielki przegld si !zbrojnych. Tysic wcznikw odmaszerowao ju noc, lecz okoo piciuset miao towarzyszy krlowi, w #wikszoci ludzie z pl i dolin Zachodniej Bruzdy. !Stranicy trzymali si nieco nauboczu, w porzdnym szyku, milczcy, uzbrojeni we "wcznie, uki i miecze. Ubranibyli w ciemnoszare paszcze, zkapturami nacignitymi na hemy. Konie, mocne i !szlachetnej krwi, sier jednakmiay szorstk i nie wypielgnowan; jeden z pustym siodem czeka na jedca - wierzchowiec Aragorna, Roheryn, ktrego "stranicy przywiedli z pnocy.W rynsztunku ludzi ani te w rzdach koskich nie lniy drogie kamienie, zoto czy inne ozdoby; Dunedainowie niemieli gode ani oznak, z wyjtkiem srebrnej klamry w ksztacie promienistej gwiazdyspinajcej paszcze na lewym ramieniu. "Krl dosiad Mnienogrzywego, a Merry wskoczy na grzbiet kucyka, ktry si wabi Stybba. W tej samej chwili od strony bramy ukaza si Eomer, a z nim Aragorn i Halbarad, z dugim drzewcem omotanym czarn pacht w rku, oraz dwaj wysmukli !rycerze, ktrzy zdawali si anistarzy, ani modzi. Synowie Elronda tak byli do siebie podobni, e mao kto ich odrnia; obaj mieli ciemne wosy, siwe oczy i pikne rysyelfw, ubrani za byli jednakowo, w lnice kolczugi pod srebrzystoszarymi !paszczami. Za nimi szli Legolas!i Gimli. Merry jednak nie mg oczu oderwa od Aragorna zdumiewajc si zmian, jaka w nim zasza, jak gdyby w cigu jednej nocy przybyo mu"wiele lat. Twarz mia pospn, zszarza i znuon. - Drczy mnie rozterka, krlu - rzek przystajc obok krlewskiego wierzchowca. - Otrzymaem dziwn rad i widz przed sob nowe niebezpieczestwa. Dugo biem si z mylami i musz niestety zmieni poprzednie plany. Powiedz mi, krlu Theodenie, jak dugo potrwa marsz std do Dunharrow? - Od poudnia upyna ju godzina - odpowiedzia za krla Eomer. - Dojedziemy do warowni przed wieczorem trzeciego dnia. Bdzie wtedy pierwsza noc po peni ksiyca, a nastpnego dnia zbior si wezwane przez !krla do Edoras wojska. Nic siw tym planie przyspieszy nie da, jeli mamy zgromadzi wszystkie siy Rohanu. Aragorn chwil milcza. - Trzy dni - szepn wreszcie - zanim si rozpocznie przegld si. Rozumiem jednak,e nie mona tych terminw skrci. - Podnis wzrok i atwo byo zgadn, e powzi jak decyzj, bo twarz mu si rozjania. - Wobec tego, za twoim, krlu, pozwoleniem, musz wytyczysobie i swoim pobratymcom inne plany. Pojedziemy wasn !drog i ju nie bdziemy si $duej kryli. Skoczy si dla mnie czas dziaania w ukryciu.Pospiesz na wschd najkrtsz droga, Mciek Umarych. - Mciek Umarych! - "powtrzy Theoden i zadra. -Dlaczego o niej wspominasz? -"Eomer odwrci si i spojrza Aragornowi w oczy; Merry miawraenie, e twarze stojcych w pobliu rycerzy, ktrzy dosyszeli te sowa, poblady nagle. - Jeli rzeczywicie istnieje ta !cieka - cign Theoden - jej brama jest w Dunharrow, !ale nikt z yjcych t drog nie przejdzie. - Niestety! Aragornie, przyjacielu, miaem nadziej, e ramie przy ramieniu wyruszymy na wojn - odezwa si Eomer - lecz skoro wybrae Mciek !Umarych, musimy si rozsta imao jest prawdopodobne, bymy kiedykolwiek znw spotkali si na sonecznym wiecie. - Mimo to poszukam tej drogi - odpar Aragorn. - Lecz nie wtpi, e w boju znajdziemy si, Eomerze, znw razem, choby caa potga Mordoru stana midzy nami. - Zrb wedle swojej woli, Aragornie - powiedzia Theoden. - Moe twj los kae$ci wanie obiera cieki, na ktre inni nie wa si wstpi. Rozka z tob zasmuca mnie i uszczupla moje!siy. Teraz jednak czas rusza grskimi drogami, nie ma czasudo stracenia. Bd zdrw, Aragornie. "- Bd zdrw, krlu Theodenie.Jed po now saw. Bd zdrw, Merry. Zostawiam ci wdobrych rkach, nie mogem spodziewa si dla ciebie tak pomylnej odmiany, gdy "cigalimy band orkw a podlas Fangorn. Legolas i Gimli !bd nadal wdrowa ze mn, ale nie zapomnimy o tobie. - Do widzenia! - powiedzia !Merry. Nie mg wyksztusi nic"wicej. Czu si bardzo may, wszystkie te pospne sowa brzmiay dla niego zagadkowo #i przygnbiay go. Bardziej ni kiedykolwiek tskni za niewyczerpanym humorem !wesoego Pippina. Jedcy byliju gotowi, konie zniecierpliwione taczyy w miejscu. Hobbit take ju czeka niecierpliwie, eby wreszcie skoczya si scena poegnania. Z kolei Theoden da rozkaz "Eomerowi; ten podnis rk i krzykn gono. Oddzia !ruszy. Wyjechali jarem i dalej przez Zielon Roztok, a potem skrcili ostro ku wschodowi na ciek, ktra na odcinku mniej wicej mili biega wzdu podny !grskiego acucha, nastpnieza zataczaa uk ku $poudniowi i znikaa wrd gr.Aragorn z szaca patrza za oddalajcym si krlewskim !pocztem. Kiedy oddzia zgin mu z oczu, zwrci si do Halbarada. - Poegnaem trzech !przyjaci, ktrych wszystkichkocham, a najmniejszego z nich nie mniej ni wielkich - rzek. - Nie wie on, ku jakiemulosowi poda, lecz gdyby "wiedzia, nie cofnby si na pewno. - Ludek z Shireu jest may wzrostem, ale wielkie ma zalety - powiedzia Halbarad. -Nic prawie nie wie o dugich latach naszych trudw na !stray jego granicy, nie al mijednak, e si dla niego trudziem. - Losy nasze s teraz zwizane - odpar Aragorn - a!mimo to trzeba si byo dzisiajrozsta. Teraz musze co "zje naprdce i nie zwlekajcruszymy take. Chod, "Legolasie. Chod, Gimli. Chc z wami porozmawia. Razem wrcili do fortecy, lecz przy stole Aragorn dugo milcza, a dwaj przyjaciele nieodzywali si czekajc, by przemwi pierwszy. W kocu Legolas przerwa milczenie. - Mw! - powiedzia do Aragorna. - Zrzu z serca, co $na nim ciy, otrznij si ze smutku. Co si stao przez tych kilka godzin, ktre upyny od szarego brzasku, odkd wrcilimy do tej pospnej twierdzy? "- Stoczyem walk cisz dlamnie ni wielka bitwa o RogatyGrd - odpar Aragorn. - Zajrzaem w kryszta Orthanku. - Zajrzae w ten przeklty zaczarowany kryszta! - krzykn Gimli z trwog i zdumieniem. - Czy to znaczy, e widziae... Jego? Nawet !Gandalf ba si tego spotkania.- Zapominasz, z kim mwisz - surowo odpar Aragorn i oczy mu rozbysy. - czy u bram Edoras nie rozgosiem przysugujcego mi tytuu? Nie, mj Gimli - cign agodniejszym ju tonem; twarz mu si rozpogodzia, lecz wyglda jak kto, kto wiele nocy spdzi bezsennie na cikiej pracy. - Nie, moi przyjaciele, jestem prawowitym panem tego krysztau, mam zarwno #prawo, jak i si, by go uy. Tak przynajmniej sdziem. Codo prawa, nie mona go poda#w wtpliwo. Ale siy zaledwiestarczyo na t prb. Odetchn gboko. - Bya to straszna walka i zmczenie po niej jeszcze nie !mino. Nie odezwaem si do Tamtego ani sowem i w kocuzmusiem kryszta do !posuszestwa mojej woli. Ju to samo bdzie dla Nieprzyjaciela przykr porak. Poza tym - zobaczy mnie. Tak, Gimli, zobaczy mnie, ale w innej postaci, ni ty mnie widzisz w tej chwili. Jeli to wyjdzie mu na $poytek, zrobiem bd. Myl !jednak, e nie. Wiadomo, eyj dotychczas i chodz po ziemi, jest dla niego bolesnym ciosem. Nie wiedzia bowiem o tym do dzi. Nie zapomnia wszake Isildura i miecza Elendila. Teraz, w rozstrzygajcej godzinie, gdy przystpuje do urzeczywistnienia wielkiego planu, ukaza mu si spadkobierca Isildura i jego miecz; pokazaem mu bowiem ostrze przekute na nowo do walki z nim. Nie jest tak #potny, by nie zna lku; nie,jego take nkaj wtpliwoci. - Ale wada potnym pastwem - rzek Gimli - i teraz pewnie tym szybciej uderzy. - Pospieszne ciosy zwykle !chybiaj celu - odpar Aragorn.- Musimy naciska wroga, ju nie pora czeka biernie na jego pierwszy ruch. Wiedzcie !te, przyjaciele, e patrzc wkryszta dowiedziaem si wielu rzeczy. Dostrzegem powane niebezpieczestwo groce Gondorowi z nieoczekiwanej strony, od !poudnia; dzieje si tam co, co odcignie znaczn cz si od obrony Minas Tirith. yt mp0n5r<(rkPjk&k{AgB.p* c^/ ` c0U c$1O!K c2, c37EMJeeli nie zaegnamy tej groby, lkam si, e grd upadnie, zanim upynie dziesi dni - A wic musi upa - powiedzia Gimli. - jakiej bowiem pomocy moemy mu !udzieli z takiej odlegoci? Jak moglibymy zdy na czas? "- Nie mog wysa posikw, a!wic musz i sam - odpar Aragorn. - Jest tylko jedna droga przez gry, ktra zaprowadzi nas do nadbrzenych krain, zanim los Minas Tirith bdzie przesdzony: Mcieka Umarych. - Mcieka Umarych - powtrzy Gimli. - Okropna nazwa. Zauwayem te, e Rohirrimowie bardzo jej nie #lubi. Czy ywi mog uy tej drogi i nie zgin na niej? A nawet jeli przejdziemy, c znaczy nas trzech przeciw potdze Mordoru? - Nikt z ywych nie $zapuszcza si na t ciek, odkd Rohirrimowie osiedli w tym kraju - powiedzia Aragorn. - jest bowiem dla nichzamknita. Lecz w czarnej godzinie spadkobierca Isildura moe jej uy, jeli mu starczy odwagi. Suchajcie. Oto, jak rad przynieli mi synowie Elronda z Rivendell od swego ojca, najznakomitszegomdrca uczonego w ksigach dziejw: Niech Aragorn !pamita o sowach wrby i o Mciece Umarych. !- Jak brzmi sowa wrby? - spyta Legolas. - Wieszczek Malbeth za czasw Arvedui, ostatniego krla na Fornocie, przepowiedzia tak: !Nad krajem wielki zaleg Cie, Na zachd czarnym skrzydem siga, Dr mury wiey; ku monarchw grobom Nadciga zguba. Budz si umarli. Bije godzina dla wiaroomcw, Aby stanli znw u Gazu Erech, Gdzie im gos rogu echo gr przyniesie. Czyj to rg zagra? Kto rzuci wezwanie I lud z pomroki wskrzesi zapomniany? Potomek tego, komu przysigli, Z pnocy przyjdzie w wyrocznej godzinie, I drzwi przekroczy na Mciece Umarych. - Tajemnicza cieka, ale dla mnie rwnie tajemnicze s te wiersze - rzek Gimli. - Jeeli je mimo to troch rozumiesz, prosz ci, chod ze mn t ciek, ktr obraem - powiedzia Aragorn. "- Nie wstpuj na ni chtnie,zmusza mnie do tego "konieczno. Ty jednak, jeeli pjdziesz, musisz to zrobi z wasnej dobrej woli, inaczej !nie zgodz si wzi ci ze sob; wiedz, e czeka ci zarwno wiele trudu, jak strachu, a moe co jeszcze gorszego. #- Pjd z tob nawet Mciek Umarych i wszdzie, gdzie poprowadzisz - rzek Gimli. - Ja take pjd z tob - powiedzia Legolas - elf !bowiem nie lka si Umarych. - Mam nadziej, e lud zapomniany nie zapomnia sztuki wojennej - doda Gimli. - W przeciwnym razie daremnie bymy go trudzili. - Przekonamy si, gdy staniemy na Erech, jeeli w ogle tam dojdziemy - odpar Aragorn. - Przysiga, ktr zamali, obowizywaa ich do walki z Sauronem, musz wic !walczy, aby jej dopeni. Na Erech stoi Czarny Gaz, przywieziony, jak mwi, przez Isildura z Numenoru. Ustawiono go na szczycie i tu "krl Gr przysig Isildurowi sub w zaraniu krlestwa Gondoru. Kiedy Sauron powrcii odzyska potg, Isildur wezwa lud Gr do wypenienia!zobowiza przysigi. Grale wszake odmwili, poniewa ongi, za Czarnych Lat, hodowali Sauronowi. Wwczas #Isildur powiedzia krlowi Gr: Bdziesz ostatnim krlem swego plemienia. Jeli Numenorokae si potniejszy od Czarnego Wadcy, niechaj na lud twj spadnie ta kltwa: oby nigdy nie zazna spoczynku, pki nie uczyni zado przysidze. Wojna bowiem potrwa przez niezliczone wieki, a nim si zakoczy, bdziecie raz jeszcze wezwani do walki. Grale uciekli przed gniewem 'Isildura i nie omielili si wzi udziau w wojnie po stronie Saurona. Kryli si po tajemnych zaktkach grskich, unikajc spotka z innymi plemionami i wycofujc si coraz wyej, midzy nagie szczytu, a wyginli z czasem. Ale groza Umarych, co nie zaznali spoczynku, przetrwaa na Erech i wszdzie, gdzie kiedy y ten lud. Tam wic musz "i, skoro spord yjcych nikt mi nie moe pomc. Aragorn wsta. - W drog! - zawoa dobywajc miecza, ktry !bysn w pmroku zamkowej sali. - Do Gazu na Erech! Szukam Mcieki Umarych. Kto gotw, za mn! !Legolas i Gimli bez sowa wstalitake i wyszli za Aragornem z "sali. Na boniu czekali milczcyi nieruchomi zakapturzeni Stranicy. Legolas i Gimli dosiedli konia. Aragorn skoczyna grzbiet Roheryna. Halbarad podnis wielki rg, a gos jego rozleg si echem w Helmowym Jarze. Ludzie z zaogi twierdzy patrzyli z podziwem, jak oddzia Aragorna ruszy z miejsca galopem i niby burza przemkn przez Zielon Roztok. Podczas gdy Theoden posuwa #si z wolna grskimi drkami, Szara Druyna szybko przebyarwnin i nazajutrz po poudniu stana w Edoras; odpoczywaa tu krtko i zarazpocigna dalej w gr doliny, by dotrze tego wieczora do Dunharrow. Eowina powitaa ich z #radoci, cieszc si z takich !goci, bo nie spotkaa w yciuwspanialszych rycerzy ni Dunedainowie i pikni synowie Elronda, lecz najczciej wzrok jej zatrzymywa si na twarzy Aragorna. Posadzia go po swej prawej rce przy stolei rozmawiali z sob wiele; dowiedziaa si wszystkich szczegw wydarze, ktre si rozegray od chwili wyjazdu Theodena, a ktre znaa dotd jedynie ze skpo nadsyanych wieci; oczy jej byszczay, gdy suchaa o bitwie w Helmowym Jarze, o rozgromieniu napastnikw i o #wyprawie, ktr krl podj naczele swych rycerzy. W kocu powiedziaa jednak: - Zmczeni jestecie, zacni panowie, powinnicie teraz odpocz; naprdce przygotowalimy dla was posania niezbyt wygodne, ale !jutro postaramy si dla miych goci o lepsze kwatery. - Nie troszcz si o nas, pani -odpar Aragorn. - Wystarczy, jeli pozwolisz nam przespa $t noc i posili si jutro rano. Pilna sprawa zmusza mnie do wielkiego popiechu, skoro wit wyruszymy std dalej. Eowina umiechna si do niego mwic: - Bardzo to askawie z twojej "strony, e zechciae trudzi "si nakadajc tyle mil, eby przywie Eowinie wieci i pocieszy biedn wygnank. - Nie ma w wiecie mczyzny, ktry by taki truduwaa za stracony - odpar Aragorn - lecz nie przybybym tutaj, gdyby nie to, e droga, ktr wypado mi obra, prowadzi przez Dunharrow. Wida byo, e nie w smak posza jej ta odpowied. !- W takim razie zabdzie, panie. Z Harrowdale nie ma drogi ani na wschd, ani na poudnie; bdziesz musia "zawrci t sam, ktra ci tu przywioda. - Nie, nie zabdziem. Znam t ziemi, po ktrej chodziem, zanim ty, o pani, !urodzia si ku jej ozdobie. Jest droga z tej doliny i t drog wybraem. Jutro pojad Mciek Umarych. Spojrzaa na niego jakby obuchem raona i poblada bardzo; dugi czas nie odzywaa si, a wszyscy wkoo milczeli take. - Czy mierci szukasz, Aragornie? - spytaa wreszcie. - Nic bowiem innego nie znajdziesz na tej ciece. Umarli nie pozwalaj przej nikomu z yjcych. - Mnie jednak moe przepuszcz - powiedzia Aragorn. - Bd co bd postanowiem zaryzykowa. Innej drogi dla mnie nie ma. - Ale to szalestwo! - #zawoaa. - S z tob sawni i mni rycerze, ktrych nie w cie mierci godzi si prowadzi, lecz na pole walki, gdzie bardziej s potrzebni. !Bagam ci, zosta. Pojedzieszdo Edoras wraz z moim bratem.Twoja obecno pokrzepi serca i doda nam wszystkim nadziei. - Nie popeniam szalestwa - odpar Aragorn - bo wstpuj #na ciek, na ktr zostaemwezwany. Lecz ci, ktrzy id ze mn, robi to z wasnej, nieprzymuszonej woli. Oni #wic, jeli chc, mog zosta i wyruszy z Rohirrimami na !wojn. Ja pjd swoj drog choby sam, jeli tak si stanie. Na tym skoczya si rozmowa!i reszta wieczerzy upyna w milczeniu, lecz Eowina nie odrywaa oczu od Aragorna w jawnym wzburzeniu i rozterce.Wreszcie wszyscy wstali od $stou, skonili si przed pani domu, podzikowali za !gocinno i rozeszli si na spoczynek. Gdy wszake Aragorn zblia si do namiotu, gdzie mia nocowa wraz z Legolasem i Gimlim, ktrzy wczeniej ju !tam si udali, usysza gos !Eowiny. Biega za nim woajc !go po imieniu. Odwrci si i zobaczy w ciemnoci blask biaej sukni i rozognionych oczu. - Aragornie, dlaczego chcesz #i drog mierci? - spytaa. !- Musz - odpar. - Inaczej nie ma nadziei, bym speni swoje zadanie w walce z Sauronem. Nie wybieram cieek niebezpieczestwa, Eowino. Gdybym mg i tam, gdzie zostao moje serce, !poszedbym na dalek pnoc iprzebywabym dzi w piknej Dolinie Rivendell. Przez chwil Eowina nie odzywaa si, jakby rozwaajc, co miay znaczy$te sowa. Nagle pooya rk na jego ramieniu. - Jeste surowy i stanowczy -powiedziaa. - Tacy zdobywaj saw. - Umilka, potem jednak podja znowu: $- Jeli musisz tamt drog i,!pozwl mi przyczy si do !twojej wity. Zbrzydo mi ju to czajenie si w grskich kryjwkach, chc stawi czoo niebezpieczestwu w otwartej walce. - Masz obowizek zosta ze swoim ludem - odpar. !- Wci tylko sysz o swoichobowizkach! - krzykna. - Czy nie jestem crk rodu Eorla, ktrej przystoi walka i !zbroja bardziej ni niaczenie !niedogw i pieluchy? Do !ju dugo czekaam i uginaamkolana. Teraz, gdy wreszcie mocno stoj na nogach, czy mi nie wolno rozporzdzi swoim yciem tak, jak sama chc? - Innej kobiecie przyniosaby zaszczyt taka wola - odpar. -Ty jednak wzia na siebie piecz i wadz nad ludem, "pki nie wrci krl. Gdyby nie wybrano ciebie, ktry z marszakw lub dowdcw znalazby si na twoim miejscui nie wayby si opuci posterunku, choby mu zbrzydo podjte zadanie. - Czy zawsze na mnie pada bdzie wybr? - spytaa z gorycz. - Czy zawsze mam zostawa w domu, gdy jedcy ruszaj w pole, pilnowa gospodarstwa, gdy oni zdobywaj saw, czeka na ich powrt przygotowujc dla nich jado i kwatery? - Wkrtce moe nadejdzie "taki dzie, e nie wrci adenz tych, co ruszyli w pole - powiedzia Aragorn. - Wtedy potrzebne bdzie mstwo bez sawy, bo nikt nie zapamita czynw dokonanych w ostatniej obronie naszych domw. Ale brak chway nie ujmie tym czynom mstwa. - Pikne sowa, lecz naprawdznacz tylko tyle: jeste kobiet, sied w domu - odpowiedziaa Eowina. - Kiedy mowie polegn na polu chway, bdzie ci wolno !podpali dom, na nic im ju niepotrzebny, i spon z nim razem. Ale jam z rodu Eorla, a nie dziewka suebna. Umiem dosiada konia i wada mieczem, nie boj si trudu ani mierci. - A czego si boisz, Eowino? - zapyta. - Klatki - odpowiedziaa. - Czekania za kratami, a $zmczenie i staro ka si znimi pogodzi, a wszelka nadzieja wielkich czynw nie tylko przepadnie, lecz straci powab. !- I mimo to radzia mi, ebymsi wyrzek obranej drogi, poniewa jest niebezpieczna? - Innym mona dawa takie rady - odpara. - Nie namawiam ci jednak, eby ucieka przed niebezpieczestwem, lecz eby stan do bitwy, w ktrej moesz mieczem zasuy na zwycistwo i #saw. Mcierpie nie mog, gdywyrzuca si na marne rzecz cenn i doskona. - Ja take bym tego nie cierpia - rzek Aragorn. - Tote powiadam ci, Eowino: zosta! Nie masz obowizku do spenienia na poudniu. - Jedcy, ktrzy ci towarzysz, take nie maj tego obowizku. Jad, !poniewa nie chc rozsta si!z tob, poniewa ci kochaj.#Odwrcia si i znika wrd nocy. !Gdy niebo pojaniao, chocia soce jeszcze nie wyjrzao znad wysokiej krawdzi gr nawschodzie, Aragorn kaza przygotowa si do odjazdu. Druyna ju dosiaa koni, on !za wanie mia skoczy na siodo, kiedy nadesza Eowina, eby ich poegna. Miaa na !sobie strj jedca i miecz u pasa. W rku trzymaa puchar,z ktrego upia yk wina yczc swym gociom szczliwej drogi, po czym podaa go Aragornowi, a ten wychyli kielich mwic: !- Oegnaj, ksiniczko Rohanu. Pij za pomylno twego !rodu, twoj i caego plemienia.Powtrz swojemu bratu te sowa: na drugim brzegu ciemnoci spotkamy si znowu!Gimlemu i Legolasowi, stojcym tu obok, zdawao #si, e Eowina jest bliska ez, i wzruszy ich jej smutek tym bardziej, e zazwyczaj bya tak dumna i dzielna. Spytaa jednak tylko: - Wic jedziesz, Aragornie? - Jad, ksiniczko. - I nie pozwolisz mi jecha w swojej wicie, jakem ci prosia? "- Nie, ksiniczko. Nie mog cina to pozwoli bez wiedzy twego ojca i brata, ktrzy nie"zjawi si tutaj wczeniej nijutro wieczorem. Ja za nie mam teraz ani godziny, ani chwili do stracenia. Bd zdrowa! Wtedy pada na kolana mwic: - Bagam ci, Aragornie! "- Nie, ksiniczko! - odpar i ujwszy Eowin za rce podnis j, ucaowa jej do, skoczy na siodo i $ruszy nie ogldajc si ju zasiebie. Tylko ci, ktrzy najlepiej go znali i byli !najbliej, rozumieli, jak bardzo cierpia. Lecz Eowina staa niby posg kamienny, opuciwszy ramiona, i zaciskajc pici patrzya za odjedajcymi, "pki nie skryli si w cieniu podczarn cian Dwimorbergu, Nawiedzanej Gry, w ktrej !otwieraa si Brama Umarych. Kiedy znikli jej z oczu, "zawrcia i potykajc si jak lepiec posza ku domowi. Niktjednak z jej ludu niw widzia tego poegnania, bo wszyscy pochowali si wystraszeni i nie!chcieli wyj ze swych ktw,#pki dzie nie rozjani si na dobre i nie opuszcz Dunharrow obcy, nieulkli gocie. Ten i w mwi: - To nasienie elfw. Nieche jad tam, gdzie ich miejsce, wjakie ciemne krainy, i nigdy do nas nie wracaj. I bez nich do mamy biedy. Jechali w szarym pmroku, bo soce jeszcze nie podnioso si nad wysoki czarny grzbiet Nawiedzanej Gry spitrzonej przed nimi. Dreszcz ich przeszed, gdy midzy dwoma rzdami starych gazw "zbliali si do Dimholt. Tu pod czarnymi drzewami, ktrych pospny cie nawet Legolas znosi z trudem, odszukali jam otwart u korzeni gry, a porodku cieki ujrzeli samotny olbrzymi gaz sterczcy gronie jak palec ostrzegajcy przed zgub. - Krew marznie mi w yach - !powiedzia Gimli, inni wszake milczeli, a gos krasnoluda zabrzmia gucho, jakby si zapad w wilgotn cik wierkowych igie pod ich stopami. Konie wzdragay si przej obok zowrbnego "kamienia, wic jedcy zsiedli i poprowadzili wierzchowce za "uzd. Tak zeszli w gb jamy i stanli przed nag cian skaln, w ktrej Czarne Wrotaziay jak paszcza nocy. Wyryte na ogromnym uku !sklepienia znaki i cyfry tak si zatary zbiegiem lat, ze byy ju nieczytelne, lecz groza je spowijaa niby czarny obok. Druyna zatrzymaa si i pewnie nie byo w tej gromadzie ani jednego serca, ktre by nie zadrao z trwogi, prcz serca Legolasa, bo elfy nie boj si ludzkich upiorw. - To straszne Czarne Wrota - powiedzia Halbarad - czuj, e za nimi czai si moja mier. Mimo to wejd w nie, ale konie wej nie zechc. - Musimy wej, a wic konie !musz pj z nami - odpar Aragorn. - Jeli bowiem uda nam si przebrn przez ciemnoci, bdziemy mieli jeszcze wiele staj drogi przed sob, a kada chwila zwoki przybliaaby tryumf Saurona. Za mn! Wszed pierwszy, a taka bya 0n5r<(rkPjk&k{AgB4J c5 ^ c6( cX7"k c8|-9a/ c0:C:=.potga jego woli w tej godzinie, e wszyscy Dunedainowie poszli za nim, a ich wierzchowce day si im wprowadzi. Konie Stranikw tak bowiem kochay swoich panw, e gotowe byy przezwyciy nawet groz tych Czarnych Wrt, gdy wyczuway spokj w sercach ludzi. Lecz Arod, ko z Rohanu,nie chcia przekroczy progu ciemnoci i stan, zlany potem i dygoccy z przeraenia tak, e budzi lito. Wwczas Legolas zasoni mu rkoma oczy i zanuci kilka sw, ktre agodnie zadwiczay w mroku; ko podda si i poszed z nim razem. Gimli "zosta sam. Kolana uginay si pod nim i zy by na siebie. - Niesychana rzecz - powiedzia. - Elf wchodzi do podziemi, a krasnolud wzdragasi wej! !Z tymi sowy skoczy naprzd. !Ale zdawao mu si, e wlecze !przez prg nogi cikie jak z oowiu, i ogarny go ciemnoci tak nieprzeniknione, e nawet on, Gimli, syn Gloina,ktry bez trwogi przemierza najgbsze lochy wiata - jakby olep nagle. Aragorn zaopatrzy si w Dunharrow w uczywa i teraz idc na czele trzyma jedno z nich wzniesione nad gow; drugie nis Elladan, ktry szed ostatni za grup Stranikw; Gimli potykajc #si usiowa go dopdzi. Nie widzia nic prcz dymicych pomieni pochodni, lecz kiedy Druyna stana na chwil, mia wraenie, e otacza go ze wszystkich stron szmer nieustannego szeptu, ciszony gwar sw w jzyku, ktrego nigdy jeszcze nie sysza w yciu. Nikt ich nie napastowa, adne przeszkody nie hamoway marszu, a mimo to !strach rosncy z kad chwilogarnia krasnoluda; przede wszystkim wiedzia, e nie maz tej drogi powrotu, bo czu za swymi plecami tum niewidzialnej armii prcej w ciemnociach naprzd trop w trop za Druyn. Tak szli czas jaki, a wreszcie Gimli ujrza widok, #ktrego nigdy pniej nie mgwspomnie bez zgrozy. #Mcieka, o ile si orientowa, bya od pocztku do szeroka, lecz w pewnej chwili ciany z obu stron jakby si rozstpiy i Druyna wydostaa si niespodzianie narozleg pust przestrze. Strach niemal obezwadni krasnoluda. Daleko po lewej rce co zalnio w ciemnociach w wietle #uczywa, z ktrym zblia si tam wanie Aragorn. Najwidoczniej chcia zbada w lnicy przedmiot. - Oe te on si nie boi - mrukn krasnolud. - W kadejinnej pieczarze Gimli, syn Gloina, pierwszy pobiegby za przebyskiem zota. Ale nie tutaj! Niechby zostao tu w spokoju! Mimo wszystko podsun si !bliej i zobaczy, e Aragorn !klczy, Elladan za przywiecamu dwiema pochodniami. Przednimi widnia szkielet ogromnego mczyzny, w kolczudze, obok niego za bro, nie zniszczona, bo w jaskini byo niezwykle sucho, !a zmary mia zbroj i or pozacan, pas zoty wysadzany granatami i bogatozdobiony zotem hem !wcinity na trupi czaszk; !lea twarz do ziemi. Upad #pod odsunit w gb cian. !Wpatrujc si Gimli dostrzeg w tej cianie zamknite kamienne drzwi; palce trupa czepiay si zarysowanej w ich szczeliny, a wyszczerbionymiecz, porzucony u jego boku,wiadczy, e rycerz w miertelnej rozpaczy prbowawyrba sobie przejcie w skale. !Aragorn nie dotkn szkieletu, "ale dugo przyglda mu si w milczeniu, potem za wsta i westchn gboko. - Temu nieborakowi kwiaty simbeline nie zakwitn do koca wiata! - szepn. - Dziewi Kurhanw i siedem mogi zieleni si o tej porze pod socem, on jednak przelea dugie lata pod drzwiami, ktrych nie zdoa otworzy. Dokd prowadz? Dlaczego chcia przez nie przej? Nikt nigdy si nie dowie. - To nie moja sprawa! - krzykn, odwracajc si ku rozszeptanym ciemnociom podziemi. --Zachowajcie swojeskarby i swoje tajemnice zrodzone w Czarnych Latach! Ja nie dam niczego prcz !popiechu. Dajcie nam przej i przybywajcie, wzywam was pod Gaz na Erech. Nikt mu nie odpowiedzia, chyba e odpowiedzi bya gucha cisza, bardziej jeszczeprzeraajca ni poprzednie szepty; potem mrony podmuch wion podziemiem, pomienie uczywa !zachybotay si, zgasy i nie #day si ju na nowo zapali. Ztego, co si dziao przez nastpn godzin, Gimli niewiele zapamita. Druyna para naprzd, on jednak wci bieg ostatni, gnany lkiem przed czajc si groz, wci pod wraeniem, !e niewidzialny tum nastpuje"mu niemal na pity; sysza za swymi plecami szelest, jakby widmowe kroki niezliczonych !stp. Potyka si, osuwa na czworaki jak zwierz, mylc w trwodze, e nie zniesie #duej tej mczarni, e jeli nie nastpi wkrtce jej koniec, oszalay ze strachu zawrci i ucieknie prosto w ramiona cigajcej go zmory. Nagle usysza szmer wody, twardy i czysty dwik jak odgos kamienia spadajcego w senn czarn studni. Rozwidnio si i Druyna niespodzianie przekroczya drug bram, sklepion wysokim i szerokim ukiem; obok nich pyn potok, a podnimi rysowaa si cieka stromo opadajca pomidzy cianami urwiska spitrzonego ostrymi jak noe szczytami apod niebo. Wwz by tak gboki i wski, e niebo zdawao si ciemne i byszczay na nim malekie gwiazdy. A przecie - jak si pniej Gimli dowiedzia - brakowao jeszcze dwch godzin do zachodu soca i dowieczora tego dnia, w ktrym wyruszyli z Dunharrow; w tym jednak momencie uwierzyby, gdyby mu powiedziano, e to zmierzch dnia w wiele lat !pniej lub nad innym wiatem.Jedcy znw dosiedli koni, Gimli wraz z Legolasem wsplnego wierzchowca. Jechali dwjkami, a tymczasem wieczr zapad i otoczy ich ciemnoszafirowym zmrokiem. Strach ciga ich "wci. Kiedy Legolas odwrci "si mwic co do krasnoluda ispojrza wstecz, Gimli dostrzeg dziwny blask w jasnych oczach elfa. Za nimi cwaowa Elladan, ostatni z Druyny, lecz nie ostatni z wdrowcw spieszcych t drog ku nizinom. - Umarli cign za nami - !rzek Legolas. - Widz sylwetkiludzi i koni, widz sztandary biae jak strzpy obokw, wcznie jak nagi zimowy las we mgle. Umarli cign za nami. - Tak jest - potwierdzi Elladan. - Usuchali wezwania. Wychynli wreszcie z wwozu,!a stao si to tak nagle, jakbyprzez szczelin w murze wypadli na otwart przestrze.$Przed nimi leaa grna cz !wielkiej doliny, a pyncy obokpotok z zimnym pluskiem !spada z jej progw w d... - W jakim miejscu Mrdziemia !jestemy teraz? - spyta Gimli.- Zjechalimy wwozem od rda Morthondy, dugiej i zimnej rzeki, ktra daleko std wpada do Morza obmywajcego skay Dol Amrothu. Nie bdziesz ju musia pyta, bo sam rozumiesz, dlaczego ludzie nazwali j Czarnym Korzeniem.Dolina Morthondy tworzya szerokie zakole sigajc a "pod urwist poudniow ciangr. Strome stoki porastaa trawa, zdaway si jednak szare o tej porze, bo soce ju zaszo i daleko w dole w oknach siedzib ludzkich #migotay wiateka. Dolina byayzna i miaa wielu mieszkacw. W pewnej chwili Aragorn nie odwracajc si zawoa tak dononie, e wszyscy go usyszeli: - Przyjaciele, zapomnijcie o zmczeniu! Naprzd! Naprzd! Trzeba nam stan przy Gazie na Erech, zanim ten dzie si skoczy, a droga jeszcze daleka. "Nie ogldajc si wic na nic !mknli przez grskie hale, a trafili na most przerzucony nad wezbranym potokiem, a std na drog prowadzc ku nizinom. W domach wiosek, ktre $mijali, wiata gasy, drzwi si!zatrzaskiway, a ludzie, jeli byli w polu, uciekali przed nimiz krzykiem, sposzeni jak cigane sarny. W gstniejcymmroku coraz rozlegay si te same okrzyki: #- Krl Umarych! Krl Umarych najecha nasz krain! Gdzie w dole dzwony uderzyy na trwog; nie byo czowieka, ktry by na widok Aragorna nie umyka w popochu. Ale Szara Druyna pdzia niby gromada myliwych za zwierzyn, a wreszcie konie znuone #zaczy potyka si i ustawa.Tu przed pnoc, wrd ciemnoci rwnie czarnych, jak pod ziemi w grskich pieczarach, znaleli si na Szczycie Erech. Z dawna groza Umarych panowaa nad tym wzgrzem i nad pustk okolicznych pl. Naszczycie bowiem sta Czarny Gaz, utoczony na ksztat olbrzymiej kuli, ktrej wierzchoek siga na !wysoko rosego mczyzny, chocia do poowy zagrzebanabya w ziemi. Wygldaa niesamowicie, jak gdyby spada tutaj z nieba; !niektrzy nawet twierdzili, e tak wanie byo, lecz inni, pamitajcy jeszcze stare dzieje Westernesse, powiadali,e przywieziono w Gaz z !ruin Numenoru i e to Isildur powyldowaniu na tym wybrzeu kaza go tutaj ustawi. Ludzie#z doliny nie mieli do niego si $zblia ani osiedla si w jego bliskim ssiedztwie, mwic, e na tym miejscu wyznaczajsobie spotkania cienie ludzkie, by w dniach trwogi cisnc si wok Gazu toczy szeptem narady. Do tego to Gazu dotara Druyna i przy nim zatrzymaa$si wrd guchej nocy. Elrohir poda srebrny rg Aragornowi, ktry podnis go do ust i "zagra; stojcy wok wydao si, e sysz odzew wielu innych rogw, jakby echo z "gbi odlegych pieczar. Innych gosw nie syszeli, mimo to czuli obecno wielkiej armii zgromadzonej wok wzgrza; mrony wiatr niby tchnienie "upiorw cign od szczytw. !Aragorn zsiad z konia i stojctu przy Gazie krzykn dononie: - Wiaroomcy, po cocie tu przyszli? Z ciemnoci, jak gdyby z bardzo daleka nadesza odpowied: - Aby dopeni przysigi i odzyska spokj. Wwczas Aragorn rzek: - Wybia dla was wreszcie ta godzina. Jad do Pelargiru nad Anduin, wy za pojedziecie za mn. I dopiero gdy cay tenkraj zostanie oczyszczony ze sug Saurona, uznam, e dotrzymalicie przysigi; wtedy odejdziecie, by na zawsze odnale spokj. Jam jest Elessar, spadkobierca Isildura z Gondoru. To rzekszy kaza Halbaradowirozwin wielk chorgiew, #ktr przywiz z Rivendell. O "dziwo, bya caa czarna, jeli za na niej wyszyto jakie znaki czy sowa, nikt ich nie mg w ciemnoci dostrzec. Potem zalega cisza, ktrej przez dugie godziny nocy nie zmci nawet szept ani westchnienie. Druyna rozbia !obz przy Gazie, lecz niewielezaznaa snu, bo zgroza osaczajcych wzgrze Widmowych Zastpw nie pozwalaa zmruy oczu. Gdy zajania wit, blady i zimny, Aragorn zerwa si i powid Druyn w dalsz drog, marszem tak forsownymi nucym, e nawet dla zahartowanych wdrowcw niesychanym; sam tylko Aragorn jakby nie zna zmczenia i jego wola wszystkich podtrzymywaa. Nikt z ludzi miertelnych nie !znisby takich trudw prcz Dunedainw z pnocy i dwchich towarzyszy: elfa Legolasa ikrasnoluda Gimlego. Przesmykiem Tarlanga wydostali si do Lamedonu, a #Zastp Cieni wci pdzi ich tropem, przed nimi za biega trwoga, a wreszcie dotarli doKalembel, grodu pooonego nad rzek Kiril, skd ujrzeli soce zachodzce krwawo za Pinnath Gelin, ktre zostawili daleko za sob. Miasta i brody na rzece zastali opustoszae, bo wikszo mczyzn ruszya na wojn, reszta za ludnoci zbiega w gry na wie, e zblia si Krl Umarych. Nastpnego dnia brzask nie rozjani nieba, Szar Druyn ogarny ciemnoci Mordoru tak, e znikna sprzed oczu ludzkich.#Ale Umarli cignli wci trop w trop. Rozdzia 3 Przegld si Rohanu Wszystkie drogi zbiegay si wjedn zmierzajc ku wschodowi na spotkanie bliskiej ju wojny i napaci zowrogiego Cienia. W tej samej chwili, gdy Pippin patrza na ksicia Dol Amrothuwjedajcego w opocie sztandarw przez Wielk Bram grodu, krl Rohanu wyprowadzi swj poczet #jedcw spord gr. Dzie chyli si ku wieczorowi. W ostatnich promieniach soca wyduone spiczaste cienie $jedcw kady si przed nimina ziemi. Pod szumice wierki, ktre porastay strome grskie zbocza, zakrad si ju zmrok. Krl jecha teraz wolno po caym !dniu marszu. Mcieka wanie !okrya ogromne, nagie rami"skalne, zanurzajc si w cie iagodny poszum drzew. Duga kolumna jedcw krt "ciek zjedaa wci w $d. Kiedy wreszcie znaleli siu wylotu wwozu, wieczr jupanowa na nizinie. Soce "znikno. Zmierzch przesoni wodospady. Przez cay dzie widzieli pod swymi stopami bystry potok spywajcy z wysokiej przeczy, ktra zostaa za nimi, wrzynajcy si wskim korytem midzy poronite lasem zbocza; tu, w dole, potok przelewa si przez kamienn bram w szersz #dolin. Jedcy posuwajc si teraz wzdu jego brzegu ujrzeli nagle Harrowdale i usyszeli gony szum wody wrd ciszy wieczoru. Tdy bowiem biay Mnieny Potok zgarniajc z obu stron mniejsze strumienie mkn pienic si po kamieniach ku Edoras, ku zielonym wzgrzom i rwninom. Daleko na prawo u przyczka wielkiej doliny majaczy potny Nagi Wierch, spitrzony na szerokim cokole spowitym w chmury; tylko poszarpany szczyt ubielony wiecznym "niegiem lni ponad wiatem, okryty od wschodu niebieskim cieniem, od zachodu za migoccy czerwonym odblaskiem chylcego si soca. Merry z podziwem przyglda "si nieznanej krainie, o ktrej nasucha si wiele podczas #dugiej podry. By to wiat bez nieba, gdzie oko poprzez mtne topiele mglistego #powietrza bdzio tylko wrdcoraz wyej wznoszcych si zboczy i gronych przepaci, osnutych biaym oparem. !Hobbit siedzia dug chwil rozmarzony, wsuchujc si w szum wody, w szepty ciemnych drzew, w trzask kamieni, w ogromn cisz przyczajon jakby w oczekiwaniu pod tymi wszystkimi gosami. Kocha gry, a raczej kocha ich obraz ukazujcy si na marginesach opowieci przyniesionych z dalekich stron, teraz jednak przytacza go nad miar wielki ciar Mrdziemia i #Merry zatskni, by odci siod tych ogromw czterema cianami i zasi w zacisznym pokoju przy kominku. By zmczony, bo chocia posuwali si z wolna, rzadko bardzo popasali. Przez trzy dugie dni godzina po godzinietrzs si na siodle, to wspinajc si pod gr, to zjedajc w d, przez przecze, przez doliny, w brd przez niezliczone potoki. Czasem, gdy cieka rozszerzaa si, jecha obok krla, nie spostrzegajc umiechw, z jakimi inni jedcy przygldali si dziwnej parze: hobbitowi na maym, kudatym, siwym kucyku i Wadcy Rohanu na ogromnym biaym koniu. Gawdzi wtedy z Theodenem,opowiadajc mu o swojej ojczynie i zwyczajach mieszkacw Shireu albo suchajc opowieci o Riddermarchii i jej dawnych bohaterach. Najczciej jednak, zwaszcza ostatniego !dnia, trzyma si samotnie tu za krlem milczc i starajc si zrozumie powoln dwiczn mow Rohanu, "ktr posugiwali si wok "niego ludzie. Mia wraenie, e jest w tym jzyku wiele sw znajomych, jakkolwiek brzmicych w ustach Rohirrimw soczyciej i !mocniej ni w Shire; nie mg jednak powiza tych wyrazw w zdania. Niekiedy !ktry z jedcw piewa czystym gosem jak !wzruszajc pie, a wwczasserce hobbita bio ywiej, mimo e nie rozumia treci. Bd co bd czu si osamotniony, a teraz, pod koniec podry, bardziej szed pierwszy, a taka bya 0n5r<(rkPjk&k{A;p c< $ c$= c>" c?- cM@8:jeszcze ni na pocztku. "Zastanawia si, gdzie pord tego dziwnego wiata obraca si Pippin, co dzieje si z Aragornem, Legolasem i Gimlim. W pewnej chwili mrz przej mu serce, gdy nagle stan muw pamici Frodo i Sam. Zapomniaem o nich! - powiedzia do siebie z wyrzutem. - A przecie oni dwaj waniejsi s od nas wszystkich. Wyruszyem z domu, eby im pomc, a teraz s gdzie daleko, o setki mil !ode mnie, jeli w ogle jeszcze$yj. I na t myl zadra. - Wreszcie Harrowdale przed nami! - rzek Eomer. - Jestemy niemal u celu. Zatrzymali si; cieka opadaa wskim jarem stromo w d. W omglonej dali ledwie may wycinek wielkiej doliny ukazywa si jak gdyby przez wysokie okno; nad rzek mrugao jedno jedyne wiateko. #- Na dzi podr si koczy - rzek Theoden - ale przede mn droga jeszcze daleka. Zeszej nocy ksiyc by w peni, jutro o wicie rusz wic do Edoras na wielki zlot wojownikw Marchii. - Jeli jednak posuchasz !mojej rady, krlu - powiedzia !zniajc gos Eomer - wrciszpo przegldzie znowu tutaj, by przeczeka, a wojna si rozstrzygnie zwycistwem albo klsk. "Theoden umiechn si na to. - Nie, mj synu - bo pozwl, "e tak bd ci teraz nazywa- nie scz ospaych swek Smoczego Jzyka w moje starcze uszy! - Wyprostowa "si w siodle i obejrza szeregi rozcignitej za nim kolumny jedcw, gincej dalej w !mroku. - Zdaje mi si, e lata cae przeyem w cigu tych dni, ktre upyny, odkd wyruszyem na zachd, lecz $nigdy ju nie bd wspiera si"ciko na lasce. Jeeli wojn przegramy, c mi pomoe %kry si wrd gr? Jeli za !wygramy, kt by si martwi, chobym zgin strawiwszy dlazwycistwa resztk si? Na razie wszake nie bdziemy o !tym rozprawiali. T noc spdzw Warowni Dunharrow. Przynajmniej ten jeden wieczr pozosta nam jeszcze. Naprzd! W gstniejcym zmierzchu &zagbili si w dolin. Mnieny Potok pyn tu pod zachodnimi jej cianami; !cieka wkrtce doprowadzia jedcw do brodu, gdzie pytko rozlana woda pluskaa $gono wrd kamieni. Brd by#strzeony. Gdy oddzia zbliy #si, spod ska, gdzie kryli si w cieniu, wyskoczyli zbrojni ludzie, lecz poznajc krla zakrzyknli z radoci: - Krl Theoden! Krl Theoden! Krl Marchii wrci! Potem ktry z nich zad w rg. Echo poszo po dolinie. Inne rogi odpowiedziay na apel i na drugim brzegu rozbysy wiata. Nagle z gry, jakby z ukrytej wrd szczytw kotliny, zabrzmiay !trby; gosy ich poczone w zgodny chr rozlegay si dononie, odbite od kamiennych cian. Tak krl Marchii wrci zwycisko z wyprawy na zachd do Warowni Dunharrow#u podny Biaych Gr. Zasta tu zgromadzon ju reszt wojownikw ze swego plemienia, bo na wie o jego pochodzie dowdcy pospieszylina spotkanie krla do brodu przynoszc zlecone przez Gandalfa rady. Przewodzi im Dunhern, wdz ludu zamieszkujcego Harrowdale. - Trzy dni temu o wicie Gryf przygna jak wiatr z zachodu do Edoras - mwi Dunhern. - Gandalf, ku wielkiej naszej radoci, przywiz nowin o twoim, krlu, zwycistwie. !Przywiz take twj rozkaz, by przyspieszy zlot zbrojnychjedcw w stolicy. Potem !wszake zjawi si Skrzydlaty Cie. - Skrzydlaty Cie? - powiedzia Theoden. - Widzielimy go take, lecz w ciemn noc, przed rozstaniem z Gandalfem. - By moe, krlu - odpar Dunhern. - Lecz ten sam Cie lub moe drugi, zupenie do tamtego podobny, zowroga ciemna chmura w postaci olbrzymiego ptaka przeleciaa dzi rano nad Edoras, a na wszystkich ludzi pada wielka trwoga. Nurkujc bowiem nad paacem Meduseld zniy si tak, e niemal musn szczyt dachu, i wyda okrzyk, od ktrego serca w nas zamary. Wwczas to Gandalf poradzi nam nie gromadzi si na przegld w otwartym polu, #lecz spotka ci, krlu, tutaj, w dolinie pod grami. Zaleca te nie zapala ognisk i wiate, prcz najniezbdniejszych. Tak te robilimy. Gandalf przemawia bowiem bardzo stanowczo. Ufamy, e nie sprzeciwia si to twoim krlewskim zamiarom.W Harrowdale nie zauwaono adnych zowrbnych znakw. - Dobrze zrobilicie - rzek Theoden. - Pojad teraz do Warowni i tam przed udaniem si na spoczynek chc naradzi si z marszakami i dowdcami. Niech wic wszyscy stawi si jak najrychlej. Droga prowadzia na wschd wpoprzek doliny, ktra w tym !miejscu miaa nieco ponad p mili szerokoci. Wkoo "cigna si rwnina, ka poronita szorstk traw, szar w zapadajcym zmroku, lecz w dali, u drugiego kraca doliny Merry dostrzeg surow cian, ostatni wysunit stra olbrzymich korzeni Nagiego Wierchu, w ktrej rzeka przebia sobie wyom przed niezliczonymi wiekami. Wszdzie, gdzie teren by !bardziej wyrwnany, roio si #od ludzi. Niektrzy cisnli si na skraju drogi witajc z radosnymi okrzykami krla i jedcw wracajcych z zachodu. Za tym jednak szpalerem cigny si jak "okiem sign regularne rzdy namiotw i szaasw, szeregi uwizanych przy palikach "koni, stosy broni, pki wczni zatknite w ziemi i zjeone niby gszcz modego lasu. Cae to wielkie zgromadzenie tono w mroku, lecz mimo nocnego chodu wiejcego od gr nigdzie nie byszczay latarnie ani te nie rozpalono ognisk. Wartownicy otuleni w grube paszcze przechadzali si tam i sam wok obozowiska. "Merry zastanawia si, ilu te #jedcw pomiecia dolina. W mroku nie mg oceni dokadnie liczby, mia jednak wraenie, e jest tu ogromna, wielotysiczna armia. Rozglda si ciekawie na wszystkie strony i ani si spostrzeg, gdy oddzia krlewski dotar pod nawise gronie urwisko u wschodniej ciany doliny; cieka nagle !zacza pi si stromo pod !gr, Merry za podnisszy wzrok osupia z podziwu. Takiej drogi nigdy jeszcze w !yciu nie spotka; musiao to !by dzieo potnych ludzkichrk z czasw dawniejszych !ni najdawniejsze pieni. Droga wijc si jak w wrzynaa !si w nag ska. Stroma jak schody skrcaa to w jedn, !to w drug stron, wstpujc "coraz wyej. Mogy po niej ikonie, mogy nawet powoli wjeda wozy, lecz jeliby obrocy czuwali na grze, !nieprzyjaciel nie zdoaby jej pokona, chyba lotem ptaka. Ukadego zakrtu stercza wielki kamie, wyrzebiony na podobiestwo ludzkiej postaci,z grubo ciosanymi koczynami;jakby olbrzym kamienny przycupn krzyujc potne, niezdarne uda i $spltszy krtkie, tpe rce natustym brzuchu. Wielu z nich czas zatar oblicza pozostawiajc tylko ciemne jamy oczu, ktre smutnie patrzyy na jadcych drog podrnych. Jedcy prawie ich nie widzieli, nazywali ich Pukelami i nie zwracali na nichuwagi, stracili bowiem od dawna odstraszajc moc; !Merry jednak przyglda im si!z podziwem i niemal z litoci,tak aonie wydali mu si wrd zmierzchu. !Kiedy po chwili obejrza si za#siebie, stwierdzi, e jest ju o parset stp ponad dolin, lecz wci jeszcze, cho z dala, dostrzega w mroku krtkolumn jedcw przeprawiajcych si przez brody i cigncych ku przygotowanemu dla nich obozowisku. Tylko krl z przyboczn gwardi jecha w gr do Warowni. Wreszcie poczet krlewski dotar na ostr gra, skd droga, wrzynajc si midzy !ciany skalne, wioda krtkim zboczem na rozleg platform. Ludzie zwali j Firienfeld, a bya to zielona hala porosa traw i wrzosem, grujca nad gbokim korytem Mnienego Potoku, wsparta o zbocza ogromnych !gr, ktre j osaniay; od #poudnia pitrzy si nad ni Nagi Wierch, od pnocy za zbaty jak pia grzbiet Dwimorbergu, Nawiedzanej Gry, wystrzelajcej ponad zalesione ciemnymi wierkami stoki. Dwa szeregi sterczcychpionowo, bezksztatnych !gazw dzieliy paszczyzn na p, niknc w oddali w mroku i w cieniu drzew. Kto by!si odway i t drog, zaprowadziaby go wkrtce doczarnego lasu Dimholt pod Nawiedzan Gr, przed ostrzegawczy kamienny sup i ziejc ciemn paszcz zakazanych drzwi. Tak wygldaa Warownia Dunharrow, dziao dawno zapomnianego plemienia. Zagino w niepamici nawet jego imi, nie zachowane w adnej pieni ani legendzie. !Nikt te nie wiedzia, jakiemu celowi suyo pierwotnie to obronne miejsce, czy byo tu ongi miasto, czy moe tajemna witynia, czy te !grobowiec krla. Ludzie trudzilisi ociosujc tu skay za Czarnych Lat, zanim pierwszy statek przybi do zachodnich wybrzey, zanim Dunedainowie!zaoyli pastwo Gondoru; nie zostao po dawnych mieszkacach innych ladw prcz kamiennych posgw wytrwale strzegcych kadegozakrtu drogi. Merry przyglda si szpalerowi kamieni; byy czarne i poszczerbione zbem "czasu, niektre pochyliy si, inne pady na ziemi, jeszcze "inne popkay i rozsypay si w gruzy. Wyglday jak rzdy starych drapienych zbw. Zastanawiajc si, jakie mogo by ich przeznaczenie, "hobbit mia nadziej, e krl nie zamierza jecha wytyczonym przez nie szlakiem dalej w noc. Nagle spostrzeg po obu stronach kamiennej drogi zgrupowane namioty i szaasy, wszystkie jednak odsunite nieco od drzew i skupione raczej w pobliu krawdzi urwiska. !Wiksza ich cz znajdowaasi na prawo od drogi, tam bowiem Firienfeld !rozpocierao si szerzej; na lewo rozbity by mniejszy "obz, pord ktrego wznosi si wysoki namiot. Z tej wanie strony na spotkanie skrcajcych z drogi przybyszw wyjecha jedziec.!Jedziec okaza si kobiet, jak Merry stwierdzi !podjedajc bliej; w mroku lniy dugie warkocze, chocia gow okrywa !rycerski hem, a pier zbroja, u pasa za zwisa miecz. - Witaj, Wadco Marchii! - krzykna. - Serce moje radujesi z twojego powrotu. - Witaj, Eowino! - odpar Theoden. - Wszystko w porzdku? - W porzdku - odpowiedziaa, lecz Merry miawraenie, e gos kamie sowom i e moda pani jest spakana, jeli mona !posdza o zy kobiet o tak mnym obliczu. - Wszystko dobrze. Cika to bya wyprawa dla ludzi oderwanych znienacka od rodzinnych domw. Doszo do sprzeczek i narzeka, bo przecie dawno ju wojna nie wypdzaa nas znaszych zielonych pl. Teraz jednak panuje zgoda i porzdek, jak widzisz. Mieszkanie dla ciebie przygotowane, doszy mnie bowiem wieci, e wracasz, i !oczekiwaam ci wanie o tej godzinie. - A wic Aragorn dojecha pomylnie - rzek Eomer. - Czyjest moe jeszcze tutaj? - Nie, ju go nie ma - odparaEowina odwracajc twarz i patrzc na gry, ciemniejce od wschodu i poudnia. - Dokd pojecha? - spyta Eomer. - Nie wiem - odpara. - Przyby pnym wieczorem i !ruszy dalej wczoraj o wicie, zanim soce wyjrzao zza szczytw. - Widz, e jeste zmartwiona, moja crko - "rzek Theoden. - Co si stao? Powiedz, czy mwi ci o tej ciece? - Wskaza Nawiedzan Gr majaczc ukoca kamiennej drogi, ktra ju gina w mroku. --czy wspomnia o Mciece Umarych? !- Tak, krlu - odpara Eowina. !- Przekroczy prg ciemnoci, z ktrych nikt nigdy jeszcze !nie powrci. Nie mogam go odtego powstrzyma. Poszed tam. - A wic rozstay si nasze drogi - powiedzia Eomer. - Aragorn zgin. Musimy dalej jecha bez niego i z mniejsz nadziej w sercu. Posuwali si z wolna przez niskie wrzosy i traw, nie rozmawiajc ju wicej, a znaleli si przed namiotem krlewskim. Wszystko byo na przyjcie goci gotowe, a Merry przekona si, e nie zapomniano nawet o nim. Tu obok krlewskiej siedziby wzniesiono namiocik, z ktrego hobbit, siedzc samotnie, obserwowa ludzi wchodzcych do wielkiego namiotu i wychodzcych z niego po otrzymaniu od krla rozkazw. Noc zapada, gwiazdy uwieczyy ledwie widoczne szczyty grskie na zachodzie, lecz na wschodzie niebo byo czarne i puste. Szpaler kamieni gin sprzed oczu, za nim jednak majaczya czarniejsza ni ciemno nocy ogromna i zwalista brya Nawiedzanej Gry. "- Mcieka Umarych - mrukn do siebie Merry. - Mcieka Umarych? Co to znaczy? Wszyscy mnie porzucili. Wszyscy poszli na spotkanie !gronego losu: Gandalf i Pippin na wschd, na wojn, Sam i Frodo do Mordoru, a Legolas z Gimlim na Mciek Umarych. Ale teraz pewnie przyjdzie wkrtce kolej i na mnie. Ciekawe, o czym oni tak "dokoa tu rozprawiaj i co krl zamierza robi. Bo oczywicie wypadnie mi pj tam, dokd on pjdzie. Wrd tych pospnych rozmyla nagle przypomnia sobie, e jest okropnie godny, wsta wic, eby rozejrze si po dziwnym obozowisku, czy nie znajdzie si w nim nikt, kto by podziela jego apetyt. W tej samej jednak chwili zagraa trbka i przed namiocikiem stan goniec wzywajc Theodenowego giermka do !suby przy krlewskim stole. Porodku namiotu odgrodzono haftowanymi zasonami !niewielk przestrze i wysanoj skrami. Tam przy maym stole zasiad Theoden z Eowin, Eomerem i Dunhernem,wodzem ludzi z Harrowdale. Merry stan za krzesem "krla, aby mu suy, lecz po chwili starzec ocknwszy si z!zadumy zwrci si do niego z umiechem: - Nie, moci Meriadoku - rzek- nie bdziesz tak sta. Moesz siedzie obok mnie zawsze, dopki jestemy w granicach mego krlestwa, i masz rozwesela mnie opowieciami. Zrobiono hobbitowi miejsce po lewej rce krla, nikt jednak "nie prosi go o opowieci. Maorozmawiano w ogle, wszyscy jedli i pili w milczeniu, a w !kocu zbierajc si na odwagMerry zada pytanie, ktre drczyo go od dawna. - Miociwy panie, dwakro ju przy mnie wspomniano o "Mciece Umarych - rzek. - Coto za szlak? Gdzie jest Obieywiat, czyli chciaem powiedzie dostojny Aragorn? Dokd si uda? Krl westchn, nikt jednak !nie kwapi si z odpowiedzi, dopiero po duszej chwili odezwa si Eomer: - Nie wiemy i bardzo jestemystroskani. A co do Mcieki Umarych, to ty sam, Meriadoku, postawie ju na niej pierwsze kroki. Nie, nie chc ci przeraa z wrb! Po prostu droga, !ktr wspinalimy si tutaj, prowadzi dalej pod Drzwi, otwierajce si w lesie Dimholt. Co jednak za nimi si znajduje, nikt nie wie. - Nikt nie wie - rzek Theoden- lecz stare legendy, rzadko dzi opowiadane, mwi o tym%co nieco. Jeli nie kami te pradawne opowieci, ktre w rodzie Eorla przekazywano z ojca na syna, za drzwiami podNawiedzan Gr istnieje tajemna cieka prowadzca pod ziemi ku nieznanemu $celowi. Nie znalaz si miaek,!ktry by odway si zbada jej sekrety, od czasu gdy Baldor, syn Brega, przekroczy owe drzwi, by nigdy nie wrcipomidzy yjcych. Podczas uczty, ktr Brego wyprawi zokazji uroczystego otwarcia paacu Meduseld, Baldor rozgrzany winem zoy pochopnie przysig, e wyjani tajemnic tej drogi. Tak stao si, i nigdy nie zasiad na tronie, przeznaczonym mu z prawa dziedzictwa. Ludzie mwi, ecieki tej strzee plemi Umarych z czasw Czarnych Lat i e ci stranicy nie dopuszczaj nikogo z yjcych do swojej tajemnej siedziby, lecz sami niekiedy pokazuj si w postaci cieni przemykajcych spod drzwi zed pierwszy, a taka bya 0n5r<(rkPjk&k{AgBAp1 cB cMC@ cD!b cE&- cvF8Cwzdu kamiennej drogi. Mieszkacy Harrowdale zamykaj wtedy na trzy spusty drzwi swych domw, zasaniaj okna i dr ze strachu. Ale Umarli rzadko wychodz z podziemi, zdarza si to tylko w czasach wielkiego niepokoju i miertelnego zagroenia. - Mwi jednak w Harrowdale - powiedziaa Eowina !ciszajc gos - e niedawno w bezksiycow noc widziano przecigajce tdy wielkie wojska w dziwnych zbrojach. Skd ta armia przybya, nie wiadomo, lecz dya kamienn drog pod #gr i znikna w jej wntrzu,jakby spieszc na umwione spotkanie. - Dlaczego wic Aragorn obra t drog? - spyta Merry. - Czy nikt nie moe tego wyjani? - Jeli tobie, jako przyjacielowi, nic o tym nie powiedzia - odpar Eomer - !nikt z ludzi yjcych nie wie, czym si kierowa i do czego zmierza. - Wyda mi si bardzo zmieniony od owego dnia, gdy go pierwszy raz ujrzaam w krlewskim paacu - powiedziaa Eowina - bardziej pospny i starszy. Mona by #myle, e go co urzeko, jakbywa z ludmi, ktrych wzywaj Umarli. - Moe go wezwali - odpar Theoden. - Serce mi mwi, e ju go wicej w yciu nie zobacz. Ale to m krlewskiej krwi, powoany do wielkich przeznacze. Tym si pociesz, crko, bo widz, e zasmuca ci jego los i potrzebujesz pociechy. Legendy mwi, e kiedy potomkowie Eorla po przybyciu"z pnocy przeprawili si przezMnieny Potok szukajc obronnych miejsc i schronw na dni grozy, Brego ze swoim synem Baldorem wspi si po skalnych schodach do tej Warowni i tdy doszed do Drzwi Umarych. W progu siedzia starzec, ktrego lat !nie da si zliczy wedle naszejrachuby czasu; by wysoki, krlewskiej postawy, lecz zmurszay jak odwieczny gaz.!Tote w pierwszej chwili wziligo za stary kamie, bo nie porusza si i nie odzywa, !dopki nie sprbowali wymin go i wej do pieczary. Wtedy z jego piersi jak spod ziemi doby si gos i ku ich zdumieniu przemwi w jzykuzachodnich plemion: Droga jest zamknita. !Zatrzymali si wic, spojrzeli na niego uwaniej i dopiero wwczas zrozumieli, e to ywy czowiek. On jednak nie patrzy na nich. Droga jest zamknita - powtrzy. - #Zbudowali j ci, ktrzy dzi sumarli, oni te jej strzeg, pki si czas nie dopeni. Droga jest zamknita. "A kiedy czas si dopeni? - spyta Baldor. Nie usysza jednak odpowiedzi. W tym bowiem momencie starzec padmartwy, twarz ku ziemi. Nigdy nikt w naszym plemieniu nie zdoby wicej wiadomoci o dawnych mieszkacach tychgr. Kto wie, moe dzi wanie wybia zapowiedziana godzina i zamknita droga otworzy si przed Aragornem. - Jake jednak inaczej przekona si, czy ju czas &si dopeni, jeli nie prbujcprzekroczy progu? - rzek Eomer. - Nie, ja nie zrobibym tego, choby mnie cigaa caa armia Mordoru, chobym !by sam i nie mia innej drogi ucieczki. Wielkie to nieszczcie, e na wezwanie Umarych odpowiedzia m tak wspaniaego mstwa, tak potrzebny w cikiej naszej "godzinie. Czy nie do zych istot nawiedzio wiat, by szuka ich jeszcze pod ziemi? Wojna przecie wybuchnie lada dzie. Umilk, bo w tym momencie z dworu dobieg gwar: kto wywoywa imi Theodena, a wartownik przed namiotem broni wstpu. Dowdca stray rozchyli zason. - Konny wysaniec Gondoru, !miociwy panie - zameldowa. "- Prosi, eby mg bez zwoki stan przed tob. - Wprowadzi go! - rzek Theoden. Wszed smuky mczyzna. Merry omal nie krzykn gono, bo w pierwszej chwili wydao mu si, e to Boromir wskrzeszony powrci z zawiatw. Potem przyjrzawszy si lepiej stwierdzi, e nie jest to Boromir, lecz kto tak do niego podobny jak bliski krewny: wysoki, z siwymi oczyma, dumnej postawy. Miana sobie strj jedca i ciemnozielony paszcz zarzucony na kolczug piknejroboty. Hem nad czoem zdobia maa srebrna gwiazda. W rku trzyma strza, opatrzon czarnym pirem i stalowym ostrzem, pomalowanym na kocu !czerwon farb. Przyklk na jedno kolano pokazujc Theodenowi strza. - Pozdrawiam ci, Wadco Rohirrimw, przyjacielu Gondoru - rzek. - Nazywam si Hirgon, jestem gocem Denethora, ktry przysya ci ten znak wojny. Gondor pilnie potrzebuje pomocy. Rohirrimowie wspierali nas nieraz, dzi jednak pan nasz, Denethor, wzywa ich, aby przybyli w jak najwikszej silei jak najspieszniej, inaczej bowiem Gondor zginie. - Czerwona Strzaa! - powiedzia Theoden biorc z $rk goca strza. Wida byo po nim, e z dawna oczekiwa tego znaku, a mimo to nie mg obroni si od zgrozy, #gdy go ujrza. Rka mu draa. - Nigdy jeszcze za moich dni nie zjawia si w Marchii Czerwona Strzaa! A wic do tego ju doszo! Na jakie posiki, na jaki popiech z mojej strony liczy moe Denethor? - To ju sam wiesz najlepiej, miociwy krlu - odpar Hirgon. - Lecz wkrtce moe si zdarzy, e Minas Tirith bdzie ze wszech stron otoczone, jeli wic nie rozporzdzasz tak potg, #by przebi si przez piercie !wielu oblegajcych grd armii, wadca nasz, Denethor, polecimi oznajmi, e w takim przypadku wedle jego mniemania lepiej byoby, aby siy zbrojne Rohanu znalazy si w obrbie fortecznych murw, nie za poza nimi. - Lecz wadca wasz z pewnoci wie, e Rohirrimowie przywykli raczej bi si konno i w otwartym polu, a take to, e plemi nasze yje w rozproszeniu i trzeba czasu, eby zgromadzi wszystkich jedcw. Czy myl si, Hirgonie, sdzc e Wadca Minas Tirith wicej wie, ni powiedzia w swoim wezwaniu?Sam chyba widzisz, e my ju toczymy wojn i e nie zastae nas cakowicie nie przygotowanych. By u nas !Gandalf Szary, a dzi wanie zebralimy si tutaj na przegld si przed wyruszeniem do boju na wschd. - Nie mog ci odpowiedzie, krlu, na pytanie, co nasz wadca wie o tych sprawach i czego si domyla - odpar Hirgon. - To wszake pewne, e jestemy w rozpaczliwym pooeniu. Mj wadca nie przysya rozkazw, lecz prosi,aby wspomnia na dawn przyja i na z dawna wice ci przysigi i uczyni wszystko, co w twojejmocy, zarwno dla naszego, jak i dla wasnego dobra. Doszy nas wieci, e wielu krlw ze wschodu cignie ze swoimi zastpami, by odda si na sub Mordorowi. Od pnocy do pl Dagorladu wszdzie ju tocz si utarczki i sycha zgiek wojenny. Na poudniu ruszyli !si Haradrimowie i strach pad na cae zaprzyjanione z naminadbrzene plemiona, tak e niewiele od nich moemy oczekiwa posikw. Pospieszaj, krlu! Nie gdzie indziej bowiem, lecz pod murami Minas Tirith rozstrzygnie si los dzisiejszego wiata, a jeli tam nie powstrzymamy fali, zaleje ona wkrtce pikne stepy Rohanu i nawet ta !Warownia wrd gr nie bdziebezpiecznym schronieniem. - Straszne przynosisz wieci, lecz nie wszystkie one s dla nas niespodziank - rzek Theoden. - Powiedz Denethorowi, e nawet gdyby Rohan nie czu si sam zagroony i tak przyszedby mu z pomoc. Lecz ponielimysrogie straty w bitwie ze zdrajc Sarumanem i musimy pamita zarwno o naszych pnocnych, jak i wschodnich granicach; przypominaj nam otym nowiny przez Denethora nadesane. Moe si te zdarzy wobec wielkiej potgi,jak teraz Wadca Ciemnoci rozporzdza, e nas okry, zanim dotrzemy do waszego grodu, i e natrze przewaajcymi siami zza rzeki nie dopuszczajc do Krlewskiej Bramy. Ale do na dzi tych sw rozwagi. Pjdziemy wam na pomoc. Jutro ma si odby przegld broni. Potem wydam rozkazy i wyruszymy w drog. Mylaem, e bd mg wysa stepem na postrach wrogowi dziesi tysicy !wczni. Teraz niestety widz,!e bdzie ich mniej; nie miembowiem zostawi moich warowni bez obrony. Sze tysicy wszake poprowadz pod Minas Tirith. To powiedz Denethorowi, e w cikiej godzinie krl Marchii sam spieszy do Gondoru, cho pewnie ywy nie wrci z tej wyprawy. Ale to daleka droga, przy tym ludzie i konie musz #doj na miejsce w peni si dowalki. Od jutrzejszego ranka upynie tydzie, zanim usyszycie bojowy okrzyk synw Eorla nadcigajcych z pnocy. !- Tydzie! - powiedzia Hirgon.- Musimy si z tym pogodzi, skoro inaczej by nie moe. Ale kto wie, czy przybywajc za siedem dni nie ujrzycie ju tylko zburzonych murw, jeli !nie zjawi si wczeniej jaka inna pomoc z nieoczekiwanej strony. Nawet jednak w najgorszym razie dobrze si !stanie, e zakcicie orkom i Dzikim Ludziom ich tryumfaln #uczt wrd ruin Biaej Wiey.- Tyle przynajmniej zrobimy napewno - rzek Theoden. - Teraz wybacz, jestem znuonypo niedawnej bitwie i dugim marszu, musz odpocz. Zosta tutaj na te jedn noc. Jutro zobaczysz przegld si Rohanu i napatrzywszy si im odjedziesz z lejszym sercem itym wawiej po wypoczynku. Ranek nieraz przynosi rad, a noc czsto odmienia myli. Krl podnis si i wszyscy wstali ze swoich miejsc. - Rozejdcie si i pijcie dobrze - powiedzia krl. - Ciebie, mj Meriadoku, nie bd ju dzi potrzebowa. Bd jednak gotw na wezwanie o wschodzie soca. !- Bd gotw - odpar Merry - choby mi, krlu, kaza za #sob jecha Mciek Umarych.- Nie wymawiaj tych !zowrbnych sw! - rzek krl. - Niejedn bowiem ciek mona by takim mianem nazwa. Nie powiedziaem te wcale, e wezm ci z sob w dalsz drog. Dobranoc! - Nie chc zosta i czeka, a przypomn sobie o mnie po wszystkim - rzek Merry. - Niechc zosta, nie chc! I tak powtarzajc wci w kko ten protest usn wreszcie pod swoim namiotem. Zbudzi go jaki czowiek potrzsajc za ramiona. - Wstawaj, wstawaj, moci nizioku! - krzycza. Merry w #kocu ockn si z gbokiegosnu i zerwa z posania. Stwierdzi, e jest jeszcze bardzo ciemno. - Co si stao? - zapyta. - Krl ci wzywa. "- Soce przecie nie wzeszo jeszcze. - Nie i nie wzejdzie dzisiaj. Wyglda na to, e nigdy go ju nie zobaczymy zza tej chmury. Ale czas nie zatrzyma"si, chocia zagubi soce. Pospiesz si, ywo! Chwytajc szybko paszcz Merry wyjrza z namiotu. Mwiatby mroczny. Nawet powietrze zdawao si jakie bure, wszystko wokoo czarne i szare, a aden ksztat nie !rzuca na ziemi cienia; cisza panowaa zupena. Nie wida byo zarysw chmury, tylko gdzie w dali rozpostarty szeroko na wschodzie mrok wysuwa przed siebie jak gdyby apczywe palce, midzy ktrymi przewiecaa odrobinawiata. Wprost nad gow hobbita zawis ciki strop bezksztatnych ciemnoci, a "wiato zamiast si potgowaprzygasao z kad chwil. Na polanie dostrzeg mnstwo ludzi, a wszyscy patrzyli w gr i co mruczeli z cicha; twarze mieli smutne i !zszarzae, niektrzy wyranie "dreli z lku. Ze cinitym sercem szed Merry do krla. Hirgon, goniec z Gondoru, wyprzedzi hobbita, a towarzyszy mu drugi czowiek, podobny do niego z rysw i ubioru, lecz niszy i tszy. Gdy Merry wchodzi dokrlewskiego namiotu, Gondorczyk rozmawia z Theodenem. - Ciemno przysza z Mordoru- mwi. - Nadcigna wczoraj o zachodzie soca. Ze wzgrz Wschodniej Bruzdy twojego krlestwa widziaem, jak si podnosi i peznie po niebie. Teraz ogromna chmura zawisa nad ca krain pomidzy nami a Grami Cienia i coraz bardziej si rozrasta. Wojna ju si zacza. Przez chwil krl milcza. Wreszcie przemwi: - A wic stao si! Ju wybucha ta Wielka Bitwa naszych czasw, ktra przyniesie kres wielu rzeczy. Bd co bd nie pora ju ukrywa si duej. Pojedziemy najprostsz drog,otwarcie, ile si w koniach. Przegld zacznie si natychmiast, nie bdziemy czekali na maruderw. Czy macie w Minas Tirith przygotowane zapasy? Jeli bowiem mamy ruszy spiesznym marszem, nie !moemy obcia si niczym, wemiemy tyle tylko wody i chleba, eby przey do pierwszej bitwy. - Mamy wielkie zapasy z dawna przygotowane - odpar Hirgon. - Jedcie bez jukw i pospieszajcie. - Zawoaj, Eomerze, trbaczy - powiedzia Theoden. - Niech jedcy stan w ordynku. Eomer wyszed i niemal zaraz potem w Warowni rozlega si pobudka, a w dolinie odpowiedziay na ni gosy trbek; nie zabrzmiay jednak teraz w uszach Meriadoka tak czysto i miao jak poprzedniego wieczora. W cikim powietrzu gray gucho i ochryple, zowieszczo i jkliwie. !Krl zwrci si do hobbita: - Jad na wojn, mj Meriadoku - rzek. - Ruszam za chwil w drog. Zwalniam ci ze suby, chocia nie cofam ci przyjani. Zostaniesztutaj i jeeli zechcesz, "bdziesz suy ksiniczce Eowinie, ktra w moim zastpstwie sprawowa ma rzdy nad naszym ludem. #- Ale... ale... krlu - wyjka Merry - ofiarowaem ci "przecie mj miecz... Nie chc rozsta si z tob w ten sposb, krlu Theodenie. Wszyscy moi przyjaciele wezm udzia w tej walce, wstydzibym si zosta na tyach. - Jedziemy na duych i migych koniach - powiedziaTheoden - a ty, chocia sercemasz dzielne, nie moesz dosi takiego wierzchowca. - Wic mnie przywi do sioda albo powie na strzemieniu. Zrb, co chcesz, byle mnie wzi z sob - odpar Merry. - Droga daleka, #ale ja musz j przeby. Jeli nie konno, to piechot, chobym mia nogi zedrze i przyj o par tygodni za pno. "Theoden umiechn si na to. - Wolabym wzi ci na siodo Mnienogrzywego wraz zsob, ni pozwoli na co podobnego. W kadym razie pojedziesz ze mn do Edoras izobaczysz Meduseld. Tamtdy bowiem wiedzie nasza droga. Do Edoras doniesie ci twj Stybba, wielki bieg zacznie sidopiero potem, na rwninie. - Chod ze mn, Meriadoku - odezwaa si wstajc Eowina. - Pokae ci zbroj, ktr kazaam dla ciebie przygotowa. Wyszli wic we dwoje. - O jedno tylko prosi mnie Aragorn - powiedziaa Eowina prowadzc hobbita midzy namiotami. - O to, ebym ci uzbroia do bitwy. Obiecaam mu zrobi wszystko, co w mojej mocy. Serce mi mwi, ebdzie ci potrzebna zbroja, zanim ta wojna si skoczy. "Stanli przed szaasem pord stanowisk krlewskiej gwardii. !Zbrojmistrz wynis z wntrza "may hem, okrg tarcz i inne czci bojowego rynsztunku. - Nie znalaza si u nas kolczuga na twoj miar - powiedziaa Eowina - i nie byo czasu, eby wyku dla ciebie now; jest za to mocnakurtka ze skry, pas i n. Miecz masz wasny. Merry skoni si, a ksiniczka pokazaa mu !tarcz, podobn do tej, ktrdosta Gimli, i naznaczon godem Biaego Konia. - We to wszystko - "powiedziaa - i niech ci suy szczliwie. Bd zdrw, Meriadoku. Myl, e jeszcze spotkamy si w yciu. Tak wic w gstniejcym !mroku krl Marchii gotowa sido wyruszenia na czele swoichjedcw ku wschodowi. Serca#ludziom ciyy, niejeden kuli"si z trwogi przed ciemnoci. Ale by to lud mny, wierny swemu krlowi, tote niewiele syszao si paczu i szemrania, nawet w obozowisku Warowni, gdzie schronili si uchodcy z Edoras, kobiety, dzieci i !starcy. Zowrogi los zawis nad nimi, stawiali mu jednak czoo bez skarg. Dwie godziny przemkny !szybko i krl ju siedzia na a 0n5r<(rkPjk&k{AgBG\ cH cI>Jyf c K&( cL2S cMZ=/Iswoim siwym koniu lnicym w !pmroku. Zdawa si dumny i wielki, chocia spod wysokiegohemu wosy spyway mu na !ramiona biae jak nieg. Ten i w, spogldajc na niego z podziwem, nabiera otuchy #widzc, e krl jest nieugity i niestrudzony. Na rozlegej paszczynie za huczcym potokiem ustawiy si w porzdku zastpy wojska, okoo piciu i p tysica jedcw w penym uzbrojeniu, dalej za kilkuset luzakw z zapasowymi komi, lekko objuczonymi. Zagraa jedna tylko trbka. Krl #podnis rk i armia Marchii wguchej ciszy ruszya z miejsca. Najpierw jechao dwunastu przybocznych krlewskich gwardzistw, doborowi, najsawniejsi jedcy; potem sam krl z Eomerem u boku. Poegna si z Eowin na grze, w Warowni, i pami tej chwili bolaa go jeszcze, ale ju !zwraca myl ku drodze, ktra leaa przed nim. Tu za krlem czapa na kucyku Merry wrd dwch gocw Gondoru, a za nimi znw dwunastu krlewskich gwardzistw. Jechali zrazu midzy dugim podwjnym szpalerem onierzy, czekajcych z surowymi, niewzruszonymi twarzami. Dopiero gdy dosigli niemal koca wycignitych szeregw, jeden z ludzi !spojrza uwanie i przenikliwiena hobbita. Odwzajemniajc spojrzenie Merry zobaczy modego, jak mu si wydao, jedca, mniejszego i szczuplejszego ni inni. Dostrzeg bysk jasnoszarych oczu i zadra, bo nagle zrozumia, e to jest twarz czowieka, ktry rusza w drog bez nadziei, szukajc mierci. $Zjedali w d drog wzdu Mnienego Potoku rwcego kamienistym oyskiem, przez wioski Podskale i Przyrzecze, gdzie z uchylonych drzwi ciemnych chat patrzyy na nich smutne kobiety; bez grania rogw, bez muzyki i bez piewu zaczynaa si ta pamitna wyprawa na wschd,ktr potem przez wiele !pokole sawi miaa pie Rohanu: Z mrokw Dunharrow, przez poranek szary jecha syn Thengla wraz z druyn sw: do Edoras przyby, do zasnutych mg staroytnych siedzib Rohanu stranikw; pozociste bramy w ciemnej stay mgle. Poegna ju by swj rodzinny dom, tron i lud swj wolny, miejsca uwicone, gdzie dugo, a wiata poblady, witowa. Naprzd jecha krl, strach pozosta za nim, los nieznany przed nim. Wierno z sob wzi; #zoone przysigi wypeni do cna. !Naprzd jecha Theoden. Pi nocy i dni na wschd, wci na wschd pr Eorlingowie przez Bruzdy, przez Bagna i lasy "w sze tysicy wczni, a do Sunlending, do Mundburga mocy pod Mindolluin, miasta krlw Morza w Krlestwie Poudnia, ktre obleg wrg i ogniem otoczy. !Los tak ich tam gna. Ciemno niosa ich, "i konie, i jedcw; koskich kopyt stuk ton w ciszy: tyle powiada nam pie. Krl wjeda do Edoras w samo poudnie, lecz mrok coraz ciemniejszy zalega nad wiatem. Theoden zatrzyma "si w stolicy krtko i wzmocniswj zastp o kilka #dziesitkw jedcw, ktrzy nie zdyli stawi si na !przegld wojsk. Posiliwszy si gotw by do dalszej drogi, zechcia jednak przedtem askawie poegna swego giermka. Merry raz jeszcze #sprbowa ubaga krla, ebymu pozwoli towarzyszy sobie w wyprawie. - Czeka nas droga, ktrej na takim wierzchowcu, jak "Stybba, nie zdoaby przeby - odpar Theoden. - C by "zreszt robi w bitwie, ktr mamy stoczy na polach Gondoru, mj dzielny Meriadoku, mimo e nosisz miecz i e serce masz wielkie w maym ciele? - Nikt tego z gry nie wie, co zrobi w bitwie - rzek Merry. -Ale po co, miociwy panie, przyje mnie na giermka, jeli nie po to, ebym by zawsze u twego boku? Nie chc, eby kiedy w pieni wspomniano o mnie tylko jako o tym, ktry stale zostawa w domu. - Powierzono mi ci w opiek - odpowiedzia Theoden - i zdano twj los na moj wol. Oaden z mych jedcw nie moe wzi dodatkowego !ciaru na siodo. Gdyby bitwarozgrywaa si tutaj, u naszych bram, kto wie, czy nie dokonaby czynw, godnych uwiecznienia w pieniach; ale od Mundburga, stolicy Denethora, dzieli nas przeszo sto staj. To moje ostatnie sowo, Meriadoku. Merry skoni si i odszed zrozpaczony, by jeszcze przyjrze si ustawionym w szeregach jedcom. Kompanieprzygotowyway si do wymarszu, ludzie ciskali poprgi, opatrywali sioda, poklepywali konie; ten i w niespokojnie zerka na nisko nawise chmury. nagle jeden z "jedcw chykiem przysun si do hobbita. - Gdzie nie brak chci, tam sposb zawsze si znajdzie - szepn mu do ucha. - Dlategona twojej drodze ja si znalazem. - Merry spojrza muw twarz i pozna modego rycerza, ktry rano zwrci jego uwag. - Chcesz jecha tam, dokd wybiera si Wadca Marchii, czytam to z twoich oczu. - Tak - przyzna Merry. - A wic pojedziesz ze mn - rzek mody jedziec. - Wezm ci przed siebie na !siodo i ukryj pod paszczem,!pki nie bdziemy daleko std,na stepie, wrd bardziej jeszcze nieprzeniknionych ciemnoci. Takiej dobrej woli, jak ty masz, nie wolno si sprzeciwia. Nie mw nic nikomu i chod za mn. - Dzikuj ci, dzikuj z caego serca - powiedzia Merry. - Nie znam jednak twojego imienia. - Nie znasz? - z cicha odpar jedziec. - Moesz mnie nazywa Dernhelmem. Tak stao si, e gdy krl wyrusza w dalszy pochd, na siodle przed Dernhelmem jechaz nim hobbit Meriadok, a rosysiwy wierzchowiec Windfola nie czu nawet dodatkowego ciaru; Dernhelm bowiem, chocia zwinny i zgrabnej budowy, way mnie ni wikszo rycerzy. Cwaowali wrd mrokw. na noc rozbili obz w gstwie !wierzb opodal ujcia MnienegoPotoku do Rzeki Entw, o dwanacie staj na wschd od Edoras. O wicie ruszyli dalej przez Bruzd, a potem przez Bagna, gdzie po ich prawej #rce wielkie lasy dbowe piy si na podna gr w cieniu Halifirien, wznoszcej si na pograniczu Gondoru, po lewej za mgy zasnuway !trzsawiska cignce si nad dolnym biegiem Rzeki. W drodze doszy ich pogoski o wojnie na pnocy. Samotni jedcy pdzcy co ko wyskoczy zatrzymywali si, by krlowi meldowa o napaci nawschodnie granice, o bandzie orkw, ktra wtargna na paskowy Rohanu. - Naprzd! Naprzd! - woa !Eomer. - nie czas ju oglda si na boki. Moczary nadrzeczne musz strzec naszych flankw. Nam nie wolno traci ani chwili. Naprzd! Krl Theoden porzuci wic "wasne krlestwo, oddala si od niego mila za mil, pod !dugiej drodze wijcej si na wschd, i mija w pochodzie kolejne wzgrza ognistych wici: Kalenhad, Min-Rimmon, Erelas, Nardol. Ale ogniska na szczytach ju wygasy. Kraj "wok by szary i cichy, tylko "w miar jak si posuwali, cie "gstnia, a nadzieja saba wewszystkich sercach. Rozdzia 4 Oblenie Gondoru Pippina obudzi Gandalf. W izbie paliy si wiece, bo przez okna sczy si ledwie !mtny pmrok. Powietrze byoparne jak przed burz. - Ktra godzina? - spyta ziewajc Pippin. - Mina druga - odpar "Gandalf. - Pora, eby wsta i ubra si przyzwoicie. Wzywa ci wadca grodu; zaczniesz si uczy swoich nowych obowizkw. - A czy wadca da mi niadanie? - Nie, ale ja ci tu przygotowaem co do przegryzienia. To musi ci wystarczy do poudnia. Wydano rozkaz oszczdzania prowiantw. Pippin markotnie spojrza na skp kromk chleba i zupenie - jego zdaniem - niedostateczn porcj masa, przygotowane obok kubka cienkiego mleka. - Ach, po c mnie tu przywioze! - westchn. - Dobrze wiesz, po co - odpar Gandalf. - Oeby ci ustrzec od!gorszych tarapatw. A jeli ci si tutaj nie podoba, nie zapominaj, e sam sobie napytae biedy. Pippin ucich od razu. Wkrtce potem znw szed wraz z Gandalfem przez zimnekorytarze do drzwi Sali Wieowej. Denethor siedzia tam w szarym pmroku "jak stary, cierpliwy pajk" - pomyla Pippin; mona by "uwierzy, e nie ruszy si z tego miejsca od wczoraj. Wskaza Gandalfowi krzeso, ale na stojcego przed nim Pippina przez dusz chwile nie zwraca jakby uwagi. !Wreszcie zwrci si do niego mwic: - No, moci Peregrinie, mam nadziej, e dzie wczorajszyspdzie poytecznie i przyjemnie? Obawiam si tylko, e wikt w naszym miecie jest nieco za skromny jak na twoje upodobania. Pippin dozna niemiego wraenia, e wadca grodu jakim sposobem zna wszystkie jego sowa i uczynki, a nawet zgaduje myli. Nic nie odpowiedzia. - Co chcesz robi w mojej subie? !- Mylaem, miociwy panie, e ty wyznaczysz mi obowizki. !- Tak te zrobi, ale najpierw musz si dowiedzie, do czego si nadajesz - odpar Denethor. - A dowiem si tego wczeniej, jeeli zatrzymam ci przy sobie. Wanie mj przyboczny giermek paacowy poprosi o zwolnienie, eby !przyczy si do zaogi na murach, wezm wic ciebie tymczasem na jego miejsce. "Bdziesz mi usugiwa, chodzina posyki i zabawia mnie rozmow, jeeli wojna i narady pozostawi na to czas wolny. Czy umiesz piewa? - Owszem - odrzek Pippin. - To znaczy, e umiaem piewa do dobrze w swoim kku, ale my, w Shire, nie znamy pieni stosownych do wielkich paacw ani te na cikie czasy, miociwy panie. Wikszo naszych piosenek mwi o rzeczach zabawnych, z ktrych mona "si pomia, albo o jedzeniu i piciu. - Czemu by takie pieni miay by niestosowne na moim dworze i w dzisiejszych czasach? Oylimy tak dugo pod groz Cienia, e tym chtniej posuchamy echa z kraju, ktry tych trosk nie zazna. Moe wtedy lepiej zrozumiemy, e czuwalimy tutaj nie na prno, chocia ci, ktrzy z tego korzystali, nie wiedzieli, komu swoje szczcie zawdziczaj. Pippin zmarkotnia. Nie zachwycaa go myl o piewaniu Wadcy Minas Tirith piosenek z Shire'u, a zwaszcza piosenek artobliwych, ktre umia najlepiej; wydaway mu si zanadto prostackie na tak uroczyst okazj. na razie jednak cika prba zostaa mu oszczdzona. Denethor nie %zada piewu. Zwrci si doGandalfa wypytujc o Rohirrimw, o ich zamiary i o stanowisko Eomera, krlewskiego siostrzeca. "Pippin nie mg si nadziwi, e Denethor, ktry z pewnoci od wielu lat nie wydala si poza granice pastwa, tyle ma wiadomoci onarodzie mieszkajcym tak daleko od jego stolicy. W pewnej chwili wadca skin na hobbita i znw go odprawi.- Id do zbrojowni w Twierdzy !- rzek. - Dostaniesz tam ubiri bro jak wszyscy, ktrzy peni sub w Wiey. Zastaniesz te rzeczy przygotowane. Wczoraj daem odpowiednie rozkazy. Przebierz si i wracaj do mnie.Wszystko byo rzeczywicie gotowe i wkrtce Pippin ujrzasi w niezwykym stroju - caym z czerni i srebra. Maa "kolczuga, z piercieni, jak si zdawao, stalowych, bya czarna jak agat; wysoki hem zdobiy z obu stron mae skrzyda krucze, nad czoem za srebrna gwiazda wpisana w koo. Zbroj przykrywaa krtka czarna kurtka z wyhaftowanym na piersi srebrnym godem Drzewa. Stareubranie hobbita zwinito i odoono do magazynw, pozwolono mu tylko zatrzymaszary paszcz, dar z Lorien, chocia mia go uywa jedynie poza sub. Pippin oczywicie tego nie wiedzia, ale wyglda w tym stroju doprawdy jak Ernil i #Feriannath, ksi niziokw, jak go w Gondorze przezywano; czu si jednak bardzo nieswojo. Ponury mrok dziaa na niego przygnbiajco. Przez cay dzie byo ciemno i chmurno. Od bezsonecznego witu do wieczora cie gstnia coraz bardziej, a wszystkie serca w "grodzie ciskay si od zych przeczu. Od Kraju Ciemnoci "gr peza z wolna na zachdogromna chmura, ktra #pochaniaa wiato i posuwaasi wraz z wichrem wojny; w dole jednak powietrze byo jeszcze ciche i spokojne, jak gdyby caa Dolina Anduiny czekaa na nadejcie niszczycielskiej burzy. Okoo jedenastej, nareszcie !zwolniony na chwil ze suby,Pippin wyszed na poszukiwanie ksa strawy i kropli napoju, by rozpogodzi serce i skrci czas nieznonego oczekiwania. W !onierskiej kantynie spotka znw Beregonda, ktry "powrci wanie z Pelennoru, gdzie go wysano z rozkazami do wie straniczych czuwajcych na Wielkiej Grobli. We dwch wic wyszli na mury, bo Pippin czu si "wrd cian jak w wizieniu i duszno mu byo nawet pod wysokimi stropami Wiey. Siedliznw w niszy otwartej ku wschodowi, na tym samym miejscu, gdzie posilali si i gawdzili poprzedniego dnia. Miao si ku zachodowi, lecz caun cieni rozpostar si daleko i soce w ostatniej chwili, ju zanurzajc si w Morzu, zdoao przed noc przemyci kilka poegnalnych !promieni, tych wanie, ktre Frodo ujrza zocce gow obalonego krla u Rozstaja Drg. Na pola Pelennoru jednak, okryte cieniem "Mindolluiny, nie sign nawet ten przelotny blask; pozostay brunatne i pospne. !Pippin mia wraenie, e lata upyny od tej chwili, gdy siedzia tutaj po raz pierwszy,w jakiej odlegej na p zapomnianej epoce, gdy by jeszcze hobbitem, lekkomylnym wdrowcem, ktrego serce ledwie po wierzchu musny wszystkie przebyte niebezpieczestwa. teraz sta si maym onierzem w grodzie przygotowujcym si do odparcia straszliwej napaci, !nosi dumny, lecz ponury strj stranikw Wiey. W innym czasie i na innym miejscu Pippin moe by si bawi nowym przebraniem, lecz rozumia, e tu nie w zabawie bierze udzia, e jest naprawd w subie pospnegowadcy i zwiza si ze sprawami miertelnej powagi. Kolczuga uwieraa go, hem ciy na gowie. Paszcz pooy obok na kamiennej awie. Odwrci zmczony wzrok od ciemniejcych na $dole pl, ziewn i westchn. - Zmczy ci dzisiejszy dzie? - spyta Beregond. - Bardzo! - odpar Pippin. - Zmczyo mnie prniactwo i oczekiwanie. Obijaem pity o zamknite drzwi komnaty mojego pana, podczas gdy on przez dugie godziny toczy narady z Gandalfem, z ksiciem i innymi dostojnymi osobami. Wiedz te, Beregondzie, e nie przywykem z pustym brzuchem usugiwa ludziom, kiedy jedz. To jest dla hobbita za cika prba. Ty zapewne uwaasz, e powinienem sobie wyej ceni ten zaszczyt. Ale co po takichzaszczytach? Wicej powiem, co po jadle i napitkach pod groz tego nadpezajcego cienia? Co to za cie? Powietrze samo zdaje si gste i bure. czy macie czstotakie ponure mgy, kiedy wiatrwieje od wschodu? - Nie - odrzek Beregond. - Tonie jest zwyka niepogoda. To zoliwy podstp Tamtego, ktry znad Gry Ognia le jakie trucizny i dymy, eby zamroczy serca i rozumy. Bardzo skutecznie zreszt. Chciabym, eby ju wrci Faramir. On nie poddaby si lkowi. Ale kto wie, czy Faramir zdoa w ogle powrci zza Rzeki pord tych Ciemnoci? - Tak, Gandalf take jest zaniepokojony - rzek Pippin. "- Zdaje mi si, e nieobecnoFaramira odczu jako dotkliwy zawd. Gdzie si podziewa Gandalf? Opuci narad u wadcy przez poudniowym posikiem, i to bardzo, jak widziaem, chmurn min. Moe ma ze przeczucia albo dosta niepomylne wiadomoci? Nagle rozmowa urwaa si, obaj oniemieli, zastygli nasuchujc. Pippin przycupn na kamieniach zaciskajc piciami uszy, lecz Beregond, ktry mwic ou siedzia na a 0n5r<(rkPjk&k{ANpe c]O ` cP5 c#QN"p cR- cS8;LFaramirze podszed do parapetu i wyglda zza niego ku wschodowi, pozosta w tej postawie, wpatrzony wytonym wzrokiem przed siebie. Pippin zna przeraajcy krzyk, ktry przed chwil rozdar im uszy; sysza go ongi w Marish, w kraju Shire, lecz gos od tamtego dnia spotnia, nabrzmia bardziej jeszcze nienawici, przeszywa sercai sczy w nie jad rozpaczy. Wreszcie Beregond otrzsn si i z trudem znowu przemwi: - Nadlecieli! Zdobd si na odwag i spjrz! Zobaczysz okrutne potwory. !Pippin niechtnie wdrapa si na kamienn aw i wyjrza zza muru. U jego stp majaczyy w mroku pola Pelennoru ginc na linii Wielkiej Rzeki, ktr odgadywa raczej, ni dostrzega w oddali. lecz na poredniej wysokoci, pomidzy szczytem Mindolluiny a rwnin, kryy szybko, niby cienie nocy, olbrzymie, podobne do ptakw stwory, odraajce jak spy, lecz "wiksze ni ory, a bezlitosne #jak sama mier. To przybliaysi zuchwale niemal na "odlego strzay z uku, to oddalay zataczajc szersze krgi. - Czarni Jedcy - szepn Pippin. - Czarni Jedcy w powietrzu! Ale spjrz, !Beregondzie! - krzykn nagle. !- Oni czego szukaj! Spjrz, %jak kouj i zniaj lot wci nad jednym miejscem. Czy widzisz? Tam co rusza si na !ziemi. Drobne, ciemne figurki... Tak, to ludzie na koniach! Czterech, piciu konnych. Ach,nie mog na to patrze! Gandalfie! Gandalfie, ratuj! Po raz drugi rozleg si okropny, przecigy okrzyk, a Pippin odskoczy od parapetu i!skuli si za murem dyszc jakcigane zwierz. Niky, stumiony przez tamten "straszliwy gos, przebi si z !dou sygna trbki zakoczonydug, wysok nut. - Faramir! Nasz Faramir! To jego sygna! - krzykn !Beregond. - On si nie ulk. Ale jake utoruje sobie drog do Bramy, jeli te piekielne ptaki maj inn bro prcz strachu! Patrz! Nasi jedcy nie cofnli si, dotr do Bramy... Nie! Konie uciekaj sposzone. Patrz! Jedcy zeskoczyli z siode, biegn pieszo ku Bramie. Jeden zostana koniu, ale i on spieszy za innymi. To kapitan. Jego suchaj zwierzta i ludzie. !Ach! Potwr znia si, godzi wniego! Ratunku! ratunku! Czy nikt nie przyjdzie mu z pomoc? Faramir! I Beregond z tym imieniem na ustach pobieg po murze, znikn w ciemnoci. Zawstydzony, e ba si o wasn skr, gdy Beregond przede wszystkim myla o ukochanym dowdcy, Pippin !podnis si i znw wyjrza zza parapetu. W tej samej !chwili od pnocy migna mu jakby biaa i srebrna gwiazdka!pord ciemnych pl. Mkna jak strzaa i zbliajc si rosa zmierzajc w trop za czterema ludmi w stron Bramy. Pippinowi zdawao si, e gwiazdka promieniuje bladym wiatem i e czarne cienie ustpuj przed ni, a gdy ju znalaza si blisko, posysza niby echo odbite od murw potne woanie. !- Gandalf! - krzykn Pippin. -Gandalf! On zawsze si zjawia w najczarniejszej godzinie. Naprzd, naprzd, Biay Jedcze! Gandalf! Gandalf! - wykrzykiwa gorczkowo jak widzowie podczas wielkich wycigw zagrzewajcy gosem zawodnika, ktry wcale ich zachty nie potrzebuje. Teraz ju czarne, krce w powietrzu cienie dostrzegy take nowego przeciwnika. $Jeden skrci i zniy si nad nim, lecz w tym okamgnieniu %Biay Jedziec podnis rk i Pippinowi wydao si, e #strzelia z niej w gr wizka jasnych promieni. Nazgul z przecigym jkliwym okrzykiem poszybowa chwiejnie wstecz, a czterej inni zawahali si, potem za, szybkimi spiralami wzbijajc "si wyej, odlecieli na wschd i zniknli w nawisej na widnokrgu czarnej chmurze. Przez chwil nad Pelennorem mrok troch pojania. Pippin patrza, jak konny rycerz spotka si z Biaym Jedcem, jak obaj zatrzymalisi czekajc na pieszych. Z grodu biegli teraz ku nim ludzie. Wkrtce zewntrzny mur przesoni ich tak, e !hobbit nie widzia ju nikogo, wiedzia jednak, e weszli pod Bram i zgadywa, e udadz si prosto do Wiey i do Namiestnika. Zbieg wic szybko z murw podajc ku!Bramie twierdzy. Znalaz si w tumie, wszyscy bowiem, ktrzy z murw obserwowali wycig i szczliwy jego wynik, spieszyli wita ocalonych. Wie o caym zdarzeniu #rozesza si w lot po miecie i na ulicach, wiodcych od zewntrznych jego krgw ku grze, zgromadzili si ludzie wiwatujc i wykrzykujc imiona Faramira i Mithrandira. Wreszcie Pippin zobaczy pochodnie i na czele cisncego si tumu dwch jedcw posuwajcych si "stpa; jeden, cay w bieli, nie jania ju blaskiem, blady !zdawa si w pmroku, jakby !walka wyczerpaa lub stumia jego ogie; drugi, w ciemnej odziey, jecha z gow pochylon na piersi. Zsiedli z koni, ktre zaraz stajenni wzili pod opiek, i ruszyli pieszo ku posterunkom strzegcym wejcia do Cytadeli. Gandalf szed pewnym krokiem; szary paszcz odrzuci z ramion, w "oczach tli mu si jeszcze ar.Drugi przybysz, w zielonym paszczu, szed powoli, chwiejc si troch na nogach, jak gdyby bardzo znuony albo ranny. Pippin przecisn si do pierwszego szeregu wiwatujcych i w wietle latarni pod sklepieniem Bramy spojrza z bliska w blad twarz Faramira. Z wraenie a mu dech zaparo. Bya to bowiem twarz czowieka, ktry przey okropny strach czy moe bl, i opanowa je wielkim wysikiem. Dumny i powany sta przez chwil rozmawiajc z wartownikiem; Pippin przyglda mu si i dostrzeg teraz niezwyke jego podobiestwo do Boromira, ktrego hobbit od pierwszej chwili bardzo lubi, podziwiajc jego troch !wielkopask, cho dobrotliw postaw. lecz Faramir zbudzi w nim niespodzianie jakie nie znane dotychczas uczucie. Ten rycerz Gondoru mia w sobie dziwne dostojestwo; takie jakie niekiedy objawiao si w Aragornie, nie tak moe wzniose, ale te mniej nieobliczalne i niedostpne; by to jeden z tych krlw ludzkich, urodzonych w tej !pnej epoce, lecz tchna odniego zarazem mdro i smutek starszych braci ludzkiego rodu - elfw. Pippin zrozumia, dlaczego Beregond wymawia imi Faramira z takmioci. Za tym dowdc "chtnie szli onierze, za nim nawet hobbit poszedby bez wahania, choby w cie czarnych skrzyde. - Faramir! - krzykn Pippin wraz z innymi. - Faramir! Faramir dosysza ten gos odmienny w chrze !Gondorczykw, odwrci si i spojrzawszy z gry na Pippina zdziwi si bardzo. #- A ty skd si tutaj wzie?- zapyta. - Nizioek w barwach wieowej stray! Skd? W tej chwili Gandalf podszed do niego i wyjani: - Przyby wraz ze mn z !ojczyzny niziokw - rzek. - Ja go tu przywiodem. Ale nie marudmy duej. Wiele mamy do omwienia i zrobienia, a ty jeste zmczony. Nizioek pjdzie zreszt z nami. Musi, jeli bowiem pamita nie gorzej ode mnie o swoich nowych obowizkach, wie, e "powinien stawi si do suby przy swoim panu. Chod, Pippinie! Wreszcie wic dotarli do osobistej komnaty wadcy grodu. Przed kominkiem, na #ktrym tli si ar, ustawiono gbokie fotele; podano wino, ale Pippin, stojc za plecami Denethora, nawet nie spojrza na nie i nie pamita ju o zmczeniu, tak ciekawie sucha, co mwiono. Faramir zjad kromk biaego "chleba, wypi yk wina i usiad na niskim fotelu po lewej rce swego ojca. Po drugiej stronie,troch na uboczu, zaj miejsce na rzebionym krzele Gandalf; z pocztku zdawa si drzema. Faramir bowiem zacz od relacji ze swej wyprawy, na ktr go posa wadca przed dziesiciu dniami; przekazywa "wiadomoci z Ithilien, mwi o ruchach Nieprzyjaciela i jego sprzymierzecw, o walce stoczonej na gocicu, o rozbiciu oddziau ludzi z Haradu, ktrzy z sob sprowadzili straszliwe bestie olifanty; sowem, byo to jedno z tych sprawozda, ktre wadca zapewne nieraz ju sysza z ust swoich wysannikw, opowie o pogranicznych utarczkach, tak czstych, e ju si im nie dziwiono i nie przywizywano do nich wikszej wagi. Nagle Faramir spojrza na Pippina. - Teraz zaczyna si dziwna #cz mojej relacji - rzek. - Albowiem ten giermek nie jest pierwszym niziokiem, ktry z pnocnych legend zawdrowaw nasze poudniowe kraje. Gandalf ockn si, wyprostowa i mocno zacisn !rce na porczach krzesa. Nierzek jednak nic i wzrokiem nakaza Pippinowi milczenie. Denethor spojrza na nich obu i skin gow na znak, e wiele z tych nowin zna, zanimmu je oznajmiono. Wszyscy wic milczeli, a Faramir z !wolna snu sw opowie, nie spuszczajc niemal oczu z twarzy Gandalfa, chyba po to,by zerkn od czasu do czasuna Pippina, jak gdyby chcia odwiey w pamici obraz niziokw spotkanych za Wielk Rzek. Gdy mwi o spotkaniu z Frodem i jego wiernym sug, a potem o wydarzeniach w Henneth Annun, Pippin zauway, e rce Gandalfa, zacinite na porczach fotela, dr. Wydaway si teraz biae, bardzo stare, i hobbit z nagym dreszczem przeraenia zrozumia, e Gandalf - nawet Gandalf! - jest zakopotany, moe nawetprzestraszony. W pokoju byo duszno i cicho. Wreszcie, gdy Faramir opowiedzia, jak rozsta si z wdrowcami, ktrzy postanowili i na "przecz Kirith Ungol, gos mu $si zaama, rycerz potrzsngow i westchn. Gandalf poderwa si z miejsca. - Kirith Ungol? Dolina Morgulu? - zawoa. - Kiedy to byo, Faramirze? Powiedz dokadnie,!kiedy si z nimi poegnae? Kiedy mogli dotrze do tej przekltej doliny? - Rozstalimy si rankiem dwa dni temu - odpar Faramir. - !Jeli szli wprost na poudnie, mieli stamtd do Doliny !Morgulduiny pitnacie staj, a potem jeszcze pi na wschddo przekltej wiey. Nawet najpieszniejszym marszem nie#mogli wic doj wczeniej nidzi, a moe do tej pory jeszcze nie doszli. Rozumiem, "czego si lkasz. Ale ciemnocinie s skutkiem ich wyprawy. !Zaczy si bowiem gromadzi wczoraj wieczorem i cae Ithilien ogarny w cigu ostatniej nocy. Jasne jest dla mnie, e Nieprzyjaciel z dawnaplanowa napa na nas i wyznaczy godzin ataku, zanim jeszcze wypuciem tych wdrowcw spod mojej stray. Gandalf przemierza nerwowo komnat. - Rankiem przed dwoma dniami, blisko trzy dni marszu! Jak daleko std do miejsca, w ktrym si rozstalicie? - Okoo dwudziestu piciu staj lotem ptaka - odpar Faramir. - Nie mogem przybywczeniej. Wczoraj zatrzymaem oddzia na Kair Andros, na dugiej wyspie pord rzeki, gdzie trzymamy stay posterunek. Konie zostawilimy na drugim brzegu.Gdy nadcigny ciemnoci, wiedziaem, e trzeba si spieszy, wic nie czekajc na reszt ruszyem z trzema jedcami, ktrzy mieli wierzchowce pod rk. Oddziaowi kazaem i na poudnie, aby wzmocni zaog bronic Brodu pod !Osgiliath. Mam nadziej, e nie popeniem bdu? - spyta patrzc na ojca. - Dlaczego pytasz?! - krzyknDenethor z nagym byskiem w oczach. - Ty jeste dowdc, tobie podlega oddzia. A moe chcesz usysze mj sd o wszystkich innych swoich poczynaniach? W mojej obecnoci zachowujesz si pokornie, ale od dawna ani "razu nie zawrcie z wasnej !drogi, eby mnie pyta o rad.Przed chwil mwie tak zrcznie, jak zwykle. !Widziaem jednak, e wpija oczy w twarz Mithrandira, szukajc w niej potwierdzenia, czy dobrze przedstawiasz spraw, czy nie za wiele powiedzia. Od dawna Mithrandir panuje nad twoim sercem. Tak, synu, ojciec jest stary, lecz wiek nie zami jego umysu. Wzroki such mam bystry jak za modu. Nic z tego, czego nie !dopowiedzia lub co pominemilczeniem, nie uszo mojej uwagi. Znam rozwizanie wieluzagadek. Biada mi, biada, em straci Boromira! - W czym ci nie zadowoliem,ojcze? - spyta spokojnie Faramir. - Bolej, e nie mogem zasign twojej rady, nim musiaem wzi na swoje barki brzemi tak wielkiej odpowiedzialnoci. - Czy zmieniby swoje zdaniepod moim wpywem? - odpar Denethor. - Z pewnoci postpiby i tak wedle wasnego rozumu. Znam ci na wylot. Zawsze chcesz wyda si wielkoduszny i wspaniaomylny jak dawni krlowie, askawy i agodny. Moe to przystoi potomkowi wielkiego rodu, wadajcemu w czasach pokoju. Ale w godzinie rozpaczliwego niebezpieczestwa agodno !czsto przypaca si yciem. - Gotw jestem zapaci - rzek Faramir. - Gotw jeste?! - krzykn Denethor. - Ale nie twoje tylkoycie postawie na kart, Faramirze! Take ycie swego ojca i caego plemienia, ktrego masz obowizek broni dzi, skoro zabrako Boromira. !- Oaujesz, ojcze, e nie mnie!spotka los Boromira? - spyta Faramir. - Tak! - odpar Denethor. - Poniewa Boromir by mi wiernym synem, a nie wychowankiem czarodzieja. On"pamitaby, w jakiej cikiej "potrzebie znalaz si ojciec, i nie roztrwoniby skarbu, ktrymu przypadek da w rce. !Przynisby ten wspaniay dar ojcu. Na chwil Faramir da si ponie wzburzeniu. - Zechciej przypomnie sobie, ojcze, dlaczego nie mj brat, "lecz ja wanie znalazem si !w Ithilien. Rozstrzygna o tymtwoja wola. Wadca grodu sam wybra Boromira na wysannikaw tamtej misji. - Nie poruszaj goryczy w tym pucharze, ktry sam sobie przyrzdziem - rzek Denethor. - Czy nie czuj smaku jej w ustach od wielu "nocy lkajc si, e najgorszatrucizna czeka mnie jeszcze wmtach na dnie? I dzi sprawdzaj si moje obawy. !Czemu si tak stao! Czemu nie dostaem tego skarbu w swoje rce! - Pociesz si - odezwa si Gandalf - bo w adnym przypadku Boromir nie przynisby ci tego skarbu. Zgin, zgin szlachetn !mierci, niech pi w pokoju. "Ale ty si udzisz, Denethorze. Gdyby Boromir sign po ten !skarb i posiad go, zatraciby si na zawsze. Zatrzymaby skarb dla siebie i gdyby z nim tutaj wrci, nie poznaby wasnego syna. Denethor zachowa twarz zimn i zacit: !- Tobie nie udao si Boromira nagi do swej woli, prawda, Mithrandirze? - odpar z cicha.- Ale ja, rodzony jego ojciec, powiadam ci, e Boromir oddaby mi na pewno w skarb.Moe jeste mdry, ale mimo caej swojej chytroci nie zjade wszystkich rozumw. S rady i sposoby inne ni sieci intryg snute przez czarodziejw i ni pochopne zuchwalstwa gupcw. Wiem o tych sprawach wicej, ni ci si wydaje. - C zatem wiesz? - spyta Gandalf. - Do, eby rozumie, i !dwch bdw naleao si wystrzega. Posugiwa si owym skarbem jest niebezpiecznie. Ale w tej gronej godzinie posa go pod opiek gupiego nizioka do kraju Nieprzyjaciela, jak to zrobie ty, Mithrandirze, do spki z moim synem - to szalestwo. - A jak postpiby mdry Denethor? - Nie popeniby ani pierwszego, ani drugiego z tych bdw. Ale przede wszystkim z pewnoci nie daby si adnym argumentem skoni do tego ryzykownego kroku, ktremu szaleniec tylkomoe rokowa jakie szanse powodzenia, a ktry tym si skoczy, e Nieprzyjaciel odzyska swoj zgub, to za oznacza bdzie nasz ostateczn klsk. Ten skarb "naleao zatrzyma wrd nas,ukry jak najgbiej i jak !najtajniej. Nie uy go, chyba w najbardziej rozpaczliwej potrzebie, ale zabezpieczy tak, eby Nieprzyjaciel nie na a 0n5r<(rkPjk&k{AgBTpK cU cV= cMW" cX, cY7Gvmg go wydrze, chyba po zwycistwie druzgoccym wszystko; wtedy jednak nic bynas ju to nie obchodzio, poniewa nie zostalibymy ywi na wiecie. - Mylisz, jak wadcy Gondoru przystoi, o swoim tylko kraju -rzek Gandalf. - Ale s inne #plemiona, inni ludzie i wiat sinie koczy na dniu !dzisiejszym. Co do mnie, lituj si nawet nad niewolnikami Tamtego. - A dokd zwrc si inni ludzie o pomoc, jeli Gondor upadnie? - spyta Denethor. - Gdybym mia t rzecz teraz ukryt w gbokich lochach mojej fortecy, nie drelibymyz lku przed cieniem, nie balibymy si najgorszego, moglibymy naradzi si w spokoju. Jeeli nie ufasz, e wyszedbym z tej prby zwycisko, nie znasz mnie, Gandalfie. - Mimo wszystko nie ufam ci, Denethorze - odpar Gandalf. -Gdyby nie to, przysabym skarb tutaj na przechowanie oszczdzajc sobie i innym "wielu trudw. Syszc za, co dzi mwisz, tym mniej mog ci ufa, podobnie jak nie mogem ufa Boromirowi. Ale nie uno si gniewem! W tej sprawie sobie samemu take nie ufam, odmwiem przyjciatego skarbu, chocia mi go dobrowolnie ofiarowywano. Jeste silny, Denethorze, i wiem, e wadasz sob w pewnych sprawach. Gdyby jednak dosta w skarb, on by!tob zawadn. Choby go zagrzeba pod korzeniami Mindolluiny, paliby twoje !serce, spalaby je w miar, jaknarastayby okrutne zdarzenia, ktre nas czekaj ju wkrtce. Na moment oczy Denethora rozbysy znowu, gdy wadca zwrci twarz ku Gandalfowi, iPippin wyczu znw napite, zmagajce si z sob siy dwch starcw, lecz tym razem spojrzenia jak sztylety "godziy w siebie i skrzyy si ogniem gniewu. Pippin dra oczekujc jakiego straszliwego ciosu. Nagle jednak Denethor przygas i twarz mu zlodowaciaa znowu. Wzruszy ramionami. - Gdybym go dosta! Gdyby ty go zatrzyma! - powiedzia. - "Gdyby... Prne sowa. Odszeddo kraju ciemnoci, i tylko czas moe nam objawi, jaki los czeka jego i nas. Czas ju niedugi. W te dni, ktre nam zostay, nieche wszyscy walczcy, chocia rnymi sposobami, z wsplnym Nieprzyjacielem maj "nadziej, pki jeszcze mie jwolno, a gdy nadzieja zganie,niech starczy im mstwa, ebyumrze jak wolni ludzie. - !Zwrci si do Faramira. - Co sdzisz o zaodze w Osgiliath?"- Nie jest do silna - odpar !Faramir. - Posaem oddzia z "Ithilien, eby j wzmocni, jakju mwiem. - Te posiki nie wystarcz, moim zdaniem - rzek Denethor. - Osgiliath musi wytrzyma pierwszy impet napaci. Trzeba by tam najdzielniejszego dowdcy. - I tam, i w wielu innych miejscach - powiedzia z westchnieniem Faramir. - Niestety, brak mego brata, ktrego ja te serdecznie kochaem! - Wsta. - Czy wolno mi poegna ci, ojcze?To mwic zachwia si i musia szuka oparcia o krzeso. - Jeste, jak widz, bardzo znuony - rzek Denethor. - Za szybko jechae, za daleko si zapucie pod groz Cienia i zych potg powietrza. - Nie mwmy teraz o tym - powiedzia Faramir. - Jak sobie yczysz - odpar Denethor. - Id, odpocznij, pki mona. Jutro czeka ci dzie ciszy jeszcze ni dzisiejszy. Wszyscy poegnali Wadc i odeszli, by odpocz, korzystajc z ostatnich chwil ciszy przed bitw. Na dworze noc bya czarna i bezgwiezdna, kiedy Gandalf z Pippinem, ktry przywieca Czarodziejowi uczywem, wracali na swoj kwater. Nie rozmawiali, pki nie znaleli si za zamknitymi drzwiami. Wtedy dopiero hobbit chwyci Gandalfa za rk. - Powiedz mi - prosi - czy jest bodaj iskra nadziei? Chodzi mi o Froda, a przynajmniej najbardziej o Froda. "Gandalf pooy do na jego gowie. - Od pocztku nie byo wiele nadziei - powiedzia. - Tylko !szaleniec mg rokowa szanspowodzenia caemu przedsiwziciu - jak nam przed chwil powiedziano. Ale kiedy usyszaem o Kirith !Ungol... - Urwa i podszed do okna, jakby chcc wzrokiem przebi noc czarniejsz na wschodzie. - Kirith Ungol - !szepn. - Dlaczego obra t drog? - Odwrci si do hobbita. - Wiedz, Pippinie, e na dwik tej nazwy serce omal nie zamaro we mnie. A !jednak mwi ci prawd, e w wieciach przyniesionych przez Faramira upatruj pewn nadziej. Wynika z nichbowiem jasno, e Nieprzyjacielrozpocz pierwsze wojenne kroki, gdy Frodo jeszcze chodzi wolny po wiecie. A wic Oko przez kilka dni na pewno bdzie zwrcone w innym kierunku, poza granice Kraju Ciemnoci. Wyczuwam jednak z daleka niepokj i popiech Nieprzyjaciela. Zacz rozgrywk wczeniej, ni zamierza. Musiao si "zdarzy co, co go przynaglio.!Przez chwil Gandalf rozmyla w milczeniu. - Moe - szepn. - Moe nawet twj szaleczy wybryk !pomg w tym troch, Pippinie.!Zastanwmy si: jakie pi dni temu odkry zapewne, e rozgromilimy Sarumana i zabrali z Orthanku kryszta. Ale c z tego? Nie bardzo !moglibymy si nim posugiwabez wiedzy Nieprzyjaciela. A moe... Moe Aragorn? Jego dzie si przyblia. On jest silny i surowy, miay i stanowczy, zdolny do powzicia wasnej decyzji i zaryzykowania w potrzebie najwyszej stawki. To wydaje si prawdopodobne. Aragorn mg zajrze w kryszta i ukaza si Nieprzyjacielowi, aby mu rzuci wyzwanie. Ciekawe! Ano, nie dowiemy si prawdy, dopki nie przybd jedcy Rohanu... jeli nie przybd za pno! Czekaj #nas ze dni. Mpijmy dzi, skoro jeszcze mona. - Ale... - zacz Pippin. - O co chodzi? Na dzi !wypraszam sobie wicej ale. - Ale Gollum! - powiedzia "Pippin. - Jake to moliwe, e Frodo i Sam wdruj razem z Gollumem, a nawet za jego przewodem? Wyczuem, e !droga, ktr obrali, przeraa Faramira nie mniej ni ciebie. Co na niej grozi? - Tego ci nie mog dzisiaj wytumaczy - odpar Gandalf- ale serce moje z dawna przeczuwao, e Frodo spotka si z Gollumem, zanim dopeni !swojej misji. Na szczcie albona zgub. O Kirith Ungol na #razie nie chc nic mwi. Boj si zdrady ze strony tego nieszczsnego stwora. Tak jednak musi by. Pamitajmy, e czsto zdrajca sam siebie zdradza i mimo woli oddaje usugi dobrej sprawie. Bywa tak, bywa. Dobranoc, Pippinie! Nazajutrz poranek by szary jak zmierzch, a w sercach ludzkich otucha, na krtko oywiona dziki powrotowi Faramira, znw zamara. Skrzydlatych Cieni nie ujrzano tego dnia nad grodem, lecz razpo raz z wysoka dochodzi uszu mieszkacw niky okrzyk, i kady, kto go %usysza, kuli si na chwil z przeraenia, a co sabsi duchem jczeli i pakali. "Faramir znw opuci stolic. Nie daj mu wytchn - szemrali ludzie. - Wadca zbyt wiele wymaga od swego syna; obcia go podwjnymi obowizkami, skoro drugi syn zgin. Wszyscy te wypatrywali od pnocy przybycia sojusznikw pytajc: Gdzie s jedcy Rohanu? Faramir nie wyjecha z wasnej ochoty. Wadca grodu zazwyczaj narzuca swoj wol Radzie, a w owych dniach mniej ni kiedykolwiek skonnyby ulega cudzemu zdaniu. Wczesnym rankiem zwoa Rad. Podczas niej wszyscy dowdcy stwierdzili zgodnie, e wobec zagroenia od poudnia siy ich s niedostateczne i nie mog ze swej strony podj adnych krokw wojennych, dopki nie przybd jedcy Rohanu. Na razie trzeba tylko obsadzi mury wojskiem i czeka. - Mimo wszystko - rzek Denethor - nie wolno lekkomylnie opuszcza zewntrznych placwek obronnych, murw Rammas z tak wielkim nakadem pracy pobudowanych. Nieprzyjaciel musi drogo zapaci za przekroczenie Rzeki. Nie moe za tego dokona w wikszej sile, zdolnej zagrozi naszemu grodowi, ani od pnocy w KairAndros, gdzie chroni przeprawy bagna, ani te od poudnia w okolicy Lebennin, gdzie Rzeka jest bardzo szeroka i potrzebowaby "wielkiej floty, aby j przeby. Uderzy z pewnoci caym impetem na Osgiliath, jak niegdy, kiedy Boromir zagrodzi mu skutecznie drog.- To bya tylko prba - powiedzia Faramir. - Teraz gdyby nawet przeprawa kosztowaa Nieprzyjaciela $dziesikro wicej ni nas, i tak byby to dla nas opakany rachunek. On bowiem mniej ucierpi na stracie caej armii ni my na stracie jednej kompanii. A ci, ktrych pozostawimy na tak daleko wysunitych placwkach, bdmieli odwrt odcity, gdy nieprzyjacielskie wojska wedrsi w gb granic. - Co stanie si z Kair Andros? %- spyta ksi. - Te stranickoniecznie trzeba utrzyma, "jeli chcemy obroni Osgiliath. Nie zapominajmy o niebezpieczestwie grocym od lewego skrzyda. Rohirrimowie moe nadejd, a moe nie. Faramir powiadomi nas, jak wielka potga zgromadzia si za Czarn Bram. Niejedna armia stamtdwyruszy i nie w jednym tylko miejscu sprbuje zapewne przekroczy Rzek. - na wojnie nie obdzie si bez wielkiego ryzyka - odpar Denethor. - W Kair Andros mamy zaog, wikszych posikw nie moemy posa !na tak odleg placwk. Ale nie oddam linii Rzeki ani Pelennoru bez walki, chyba eby zabrako dowdcy, gotowego speni mnie rozkaz swego Wadcy. Na te sowa umilkli wszyscy. !Po dugiej chwili odezwa si Faramir: - Nie sprzeciwi si twojej woli, ojcze. Skoro los zabra Boromira, pjd, gdzie rozkaesz, i zrobi, co w mojej mocy, aby go zastpi. Czy taka jest twoja decyzja? - Tak - powiedzia Denethor. !- A wic egnaj, ojcze - rzek"Faramir. - Jeeli wrc, moe wtedy zechcesz mnie sdzi askawiej. !- To bdzie zaleao od tego, z czym powrcisz - odpar Denethor. Ostatni rozmawia z FaramiremGandalf, zanim syn Namiestnika wyruszy na wschd. - Nie szukaj pochopnie i w rozgoryczeniu mierci - powiedzia. - Bdziesz potrzebny tutaj do innych zada ni wojenne. Ojciec kocha ci, Faramirze, i z pewnoci o tym sobie przypomni w ostatniej chwili. Bywaj zdrw! Tak wic Faramir znw odjecha biorc z sob garstk onierzy, ktrych mona byo uj zaodze stolicy i ktrzy chcieli w tej wyprawie wzi udzia. Z murw Gondoru ludzie spogldali ku zburzonej twierdzy Osgiliath usiujc !odgadn, co si tam dzieje, inic nie widzc w pomroce. Innipatrzyli wci ku pnocy "liczc staje dzielce ich grd od Rohanu i jedcw Theodena. Czy przybdzie? Czy nie zapomnia o dawnym przymierzu? - pytali z niepokojem. - Tak, przybdzie - odpowiada Gandalf. - Nawet !gdyby mia przyby za pno. Ale zastanwcie si: Czerwona Strzaa moga doj do jego rk w najlepszym razie przed dwoma dniami, a droga z Edoras daleka. Nowin doczekali si dopiero w nocy. Od brodw na rzece przygna konny wysaniec z wieci, e z Minas Morgul wysza wielka armia i cignie na Osgiliath; s w niej puki okrutnych rosych ludzi z poudnia, Haradrimw. !- Dowiedzielimy si - mwi wysaniec - e dowodzi nimi znowu Czarny Wdz, a imi jego szerzy postrach na wybrzeach Rzeki. Tymi zowieszczymi sowy zakoczy si trzeci dzie pobytu Pippina w Minas Tirith. Mao kto zasn tej nocy w grodzie, wszyscy bowiem rozumieli, e nadzieja jest znikoma i e nawet Faramir nie utrzyma dugo brodw na Anduinie. Nazajutrz, chocia ciemnoci $osigny ju swoj peni i nie mogy si bardziej jeszczepogbia, ciyy coraz dotkliwszym brzemieniem w sercach ludzkich, przejtych trwog. Znowu nadeszy ze nowiny. Nieprzyjaciel przekroczy Anduin. Faramir cofa si ku murom Pelennoru cigajc swe oddziay do Stranic na Grobli, ale napastnik rozporzdza #dziesikro wikszymi siami ni obrocy. - Jeli Faramir przedrze si przez pola Pelennoru, Nieprzyjaciel bdzie mu !nastpowa na pity - mwi goniec. - Przeprawa kosztowaa go drogo, nie tak jednak drogo, jak si spodziewalimy. Plan napaci by doskonale obmylony. Terazdopiero wydao si, e od dawna we wschodnim Osgiliathbudowano potn flot i przygotowano mnstwo odzi. Przepynli Rzek caym mrowiem. Ale zgub nasz jestCzarny Wdz. Mao kto chce mu stawia czoo, a wielu ucieka na sam dwik jego !imienia. Wani jego podwadni dr przed nim, kady gotw podern sobie gardo na jedno jego sowo. - Bardziej tam jestem potrzebny ni tutaj - owiadczy Gandalf i natychmiast skoczy na Gryfa.Jak byskawica mign na !polach i znik z oczu. A Pippin przez ca noc samotny czuwa na murach wytajc wzrok w stron wschodu. Znowu ozway si dzwony oznajmiajce wit nowego dnia, jak na urgowisko, bo !ciemnoci nie ustpiy; w tej samej chwili Pippin dostrzeg w oddali ognie rozbyskujce to tu, to tam na majaczcej niewyranie linii zewntrznychmurw Pelennoru. Wartownicy krzyknli gono, wszyscy onierze grodu stanli w pogotowiu bojowym. Czerwonepomienie mnoyy si na widnokrgu i poprzez duszne powietrze ju dochodziy guche grzmoty wybuchw. "- Zdobyli mury! - woali ludzie. - Wysadzaj je w powietrze, by otworzy wyomy! Nadchodz! - Gdzie Faramir?! - krzykn zrozpacz Beregond. - Nie mwcie mi, e zgin! Pierwsze dokadniejsze !wiadomoci przywiz Gandalf. !Wraz z kilku jedcami zjawi si przed poudniem eskortujc kolumn krytych budami wozw. Na wozach przywieziono rannych, niedobitkw straszliwej walki stoczonej w Stranicach na Grobli. Gandalf uda si natychmiast do Denethora. Wadca siedzia w komnacie na szczycie Biaej Wiey, nad wielk sal, a Pippin sta u jego boku; patrzc przez mtne okna to na pnoc, to na poudnie, to na wschd Denethor wyta swe ciemne oczy, usiujc przebi zowrogie ciemnoci otaczajce grd ze wszystkich stron. Najczciej zwraca wzrok ku pnocy i nasuchiwa, jak gdyby jego uszy znay jak starodawn sztuk i umiay zowi z daleka ttent kopyt na rwninie. "- Czy Faramir wrci? - spyta. - Nie - odrzek Gandalf. - Ale !y jeszcze, kiedym si z nim rozstawa. Postanowi zosta z tyln stra, aby odwrt przez pola Pelennoru nie zmieni si w paniczn ucieczk. Moe uda mu si utrzyma onierzy dostatecznie dugo w karnoci, nie jestem tego jednak pewien. Ma przeciw sobie druzgocc przewag. !Pojawi si bowiem kto, kogo #najbardziej lkaem si ujrze na czele nieprzyjacielskich wojsk. - Czy... czy to sam Wadca "Ciemnoci?! - krzykn Pippin, z przeraenia zapominajc, gdzie jest i co mu wolno. Denethor zamia si z gorycz. - Nie, jeszcze nie, moci Peregrinie! On zjawi si dopiero po zwycistwie, eby nade mn tryumfowa. Do walki uywa innych, swoich narzdzi. Ta postpuj wszyscy wielce wadcy, jeli maj rozum, wiedz o tym, !nizioku. Gdyby nie to, czy jasiedziabym w swojej Wiey i rozmyla, i wypatrywa, i czeka, powicajc nawet wasnych synw? Wszake sam umiem jeszcze wada orem! !Wsta i odrzuci dugi czarny paszcz, pod ktrym ukazaa si zbroja i zawieszony u pasamiecz o wielkiej gardzie, ukryty w czarno-srebrnej pochwie. - W takim odzieniu chadzam i sypiam od wielu lat - powiedzia - aby z wiekiem $ciao nie zmiko i nie straciohartu. - Mimo to w tej chwili zewntrzne mury twojego kraju zdoby w imieniu WadcyBarad-Duru najokrutniejszy z jego wodzw - rzek Gandalf -"ten, ktry niegdy by krlem Angmaru, Czarnoksinikiem, Upiorem Piercienia, a teraz jest dowdc Nazgulw, biczem postrachu w rku przyjaciel nie na a 0n5r<(rkPjk&k{AgBZp c[8 y c \_ c]"! c^1- cI _F8@@ Saurona, Cieniem Rozpaczy. - W takim razie masz wreszcie, Mithrandirze, godnego siebie przeciwnika - odpar Denethor. - Co do mnie,to od dawna wiedziaem, kto jest naczelnym wodzem si Czarnej Wiey. Czy wrcie tylko po to, eby mnie o tym powiadomi? Czy te moe wycofae si ze starcia, poniewa zostae ju pokonany? #Pippin zadra, bojc si, e Gandalf pod wpywem zniewagiwpadnie w gniew, lecz obawy hobbita okazay si ponne. "- Mogoby si to sta - odparagodnie Gandalf - ale nie doszo jeszcze do prby si miedzy nami. Jeeli jednak wierzy starym przepowiedniom, ten mj przeciwnik nie zginie z rki mczyzny, ale jaki spotka go los, tego aden z mdrcw niewie. W kadym razie Wdz Rozpaczy nie wysuwa si na czoo w walce. Trzyma si raczej zasady, o ktrej wspomniae, Denethorze, i z zaplecza kieruje swoimi podwadnymi zagrzewajc ich do morderczego marszu naprzd. Powrciem tu przede wszystkim po to, eby ochrania w drodze transport rannych, ktrych mona jeszcze uratowa. Wyomy poczynione w zewntrznych !szacach s szerokie i liczne, wkrtce armia Morgulu wtargnie przez nie w wielu miejscach naraz. Chciaem ci te jedn jeszcze da rad, Denethorze. Lada godzina bitwa rozegra si na tych polach. Trzeba przygotowa zbrojn wycieczk za mury grodu. Najlepiej oddzia konny.W konnicy nasza caa nadzieja, bo to jedyna bro, na ktrej Nieprzyjacielowi zbywa. - My jej take nie mamy wiele.Teraz ju licz chwile do !zjawienia si jedcw Rohanu- rzek Denethor. - Wczeniej zapewne doczekamy si innych goci - odpar Gandalf. - Uchodcy z Kair Andros ju s w grodzie. Wyspa zdobyta. Inna armia wymaszerowaa z Czarnej Bramy i okrya nas od pnoco-wschodu. - Zarzucano ci, Mithrandirze, jakoby lubi przynosi ze wieci - powiedzia Denethor -lecz ta nie jest dla mnie nowin. Znam j od wczorajszego wieczora. Co do zbrojnej wycieczki, ju o niej pomylaem. A teraz zejdmy na d. Czas pyn. Wkrtce stranicy z murw zobaczyli wycofujce si ku grodowi zaogi pogranicznych placwek. Najpierw pojawiy si bezadne drobne grupy znuonych, a czsto te !rannych onierzy; wielu z nichbiego w panice, jak gdyby ichcigano. W oddali na wschodzie migotay pomienie;!potem zaczy si rozpeza coraz szerzej i bliej po rwninie. Paliy si domy i spichrze. Wreszcie z wielu !punktw rozbiegy si szybkie,mae struki ognia, znaczc si czerwieni w szarym zmroku, dc wszystkie na lini szerokiego gocica, ktry od bramy grodu prowadzi do Osgiliath. - Nieprzyjaciel! - szeptali ludzie. - Grobla zdobyta. Wdzieraj si przez jej wyomy w gb kraju. Nios, jak si zdaje, agwie. Gdzie podziewaj si nasi? Wedle zegarw by wczesny wieczr, lecz ciemnio si tak, e nawet najbystrzejsze oczy nie mogy wiele dostrzec z tego, co si rozgrywao na !przedpolach, prcz linii ognia, ktre rozszerzay si i przysuway coraz szybciej. W !kocu w odlegoci niespena #mili od grodu pojawi si do znaczny oddzia, maszerujc w porzdku, nie biegncy, trzymajcy si w zwartej grupie. Obserwatorzy na murach krzyknli bez tchu: - Faramir! To Faramir z pewnoci ich prowadzi! Jego suchaj ludzie i zwierzta. Faramir mimo wszystko opanuje sytuacj. Gwna kolumna cofajcych !si wojsk znalaza si ju o niespena wier mili od #murw. Z ciemnoci wyoni si w galopie may konny oddzia, resztka stray tylnej. Raz jeszcze jedcy zawrcili pkolem i stawili czoo nadcigajcej ognistej linii. "Nagle wzbi si w niebo zgiek !dzikich okrzykw. Zjawia si nieprzyjacielska konnica. Linie ognia zlay si w wezbrany potok, szereg za szeregiem parli naprzd orkowie z zapalonymi agwiami, dzicy poudniowcy pod czerwonymi chorgwiami wykrzykujcy co w swoim chrapliwym #jzyku, a cay ten tum rs woczach i ju wyprzedza oddzia Gondorczykw w odwrocie. I w tym momencie z przenikliwym wrzaskiem spadyna spod nieba Skrzydlate Cienie; Nazgule nurkoway nadpolem szerzc mier. "Odwrt zamieni si w panik. "Szeregi zaamay si, ludzie w obdzie rozbiegli si na wszystkie strony, rzucajc bro, z okrzykiem strachu padajc na ziemi. Wtedy z wyyn twierdzy zagraa trbka. Denethor wreszcie wysa odzia zbrojnych na odsiecz. Oonierze od dawna czekali na sygna ukryci pod Bram lub wcieniu zewntrznego krgu murw. Zebrano tu wszystkich konnych, jacy byli w grodzie. Skoczyli naprzd, sformowali si w szyku, pomknli galopem !i natarli z gonym okrzykiem. Z murw odpowiedzia im krzyk wspplemiecw; na czele bowiem rycerzy spod znaku Nabdzia cwaowa !ksi Dol Amrothu, a nad nim !powiewaa bkitna chorgiew.- Amroth z Gondorem! - woali ludzie. - Amroth z Faramirem! Jak grom runli na obu skrzydach okrajcych oddzia w odwrocie. Lecz jeden jedziec wszystkich innych wyprzedzi, szybszy ni wiatr w stepie: nis go Gryf. Blask bi od Gandalfa, "byskawice strzelay w gr z podniesionej rki. Nazgule z wrzaskiem odleciay na wschd, bo wdz ich nie przyby jeszcze, eby si zmierzy z biaym ogniem swego wroga. Bandy Morgulu, zaprztnite walk, zaskoczone znienacka, rozpierzchy si jak iskry rozniesione przez wichur. Oddziay Gondorczykw #wiwatujc gono rzuciy si zkolei w pocig za nimi. Zwierzyna przeobrazia si w "myliwych. Odwrt zamieni siw krwawe zwycistwo. Trupy "orkw i ludzi zasay pole, nadktrym z porzuconych agwi wiy si supy cuchncego dymu. Jedcy z ksiciem na czele gnali za pierzchajcym nieprzyjacielem. Denethor jednak nie pozwoli im zapdzi si daleko. Wprawdzie napa bya na razie powstrzymana i odparta,lecz od wschody cigny nowe i potne siy. Raz jeszcze zagraa trbka, tym razem wzywajc do powrotu. Jedcy Gondoru wstrzymali !konie. Za ich oson oddziay ze straconych pogranicznych placwek sformoway szeregi. Teraz maszerowali w stron grodu pewnym krokiem. DosigliBramy i przeszli przez ni dumnie. Z dum te patrzyli nanich ludzie z grodu, sawic ich mstwo okrzykami, lecz serca ciska smutek. Szeregi bowiem powracajcych byy bardzo przerzedzone. Faramir straci jedn trzeci swego wojska. I gdzie by Faramir? Przyby ostatni. Wszyscy jego #onierze ju si znaleli za Bram. Nadjechali te konni, ana kocu pod bkitn "chorgwi ksi Dol Amrothu;obejmowa przed sob na siodle ciao swego krewniaka, Faramira, syna Denethora, zebrane z pobojowiska. - Faramir! Faramir! - z paczemwoali zgromadzeni na ulicach ludzie. Nie mg im odpowiedzie. Tum odprowadza go krtymi drogami a pod Wie, dom jego ojca. W momencie kiedy Nazgule rozpierzchy si przedBiaym Jedcem, mordercza strzaa z gry dosiga Faramira, ktry wanie stacza pojedynek z olbrzymimjedcem Haradu. Syn Denethora pad na ziemi. Tylko szara konnicy Dol Amrothu ocalia go od dzikich poudniowcw, ktrzy niechybnie dobiliby rannego. $Ksi Imrahil wnis Faramira do Biaej Wiey. !- Syn twj wrci, Denethorze - oznajmi. - Dokona czynw godnych bohatera. I opowiedzia o wszystkim, co na wasne oczy widzia. Denethor wsta, spojrza w twarz swego syna i nie wyrzek ani sowa. Wreszcie kaza zoy Faramira na posaniu w swojej komnacie i odprawi wszystkich. Sam za uda si do tajemnej izby pod szczytem Wiey; ktokolwiek wtym czasie podnis wzrok ku "grze, mg obserwowa nike wiato byszczce i mrugajce przez chwil w wskich oknach, a potem rozbysk i ciemno. Kiedy Denethor zeszed i usiad milczc przy wezgowiu Faramira, poszarzaa twarz ojca zdawaa si wyraniej naznaczona pitnem mierci ni twarz syna. Miasto byo teraz oblone, zamknite w piercieniu wrogich wojsk. Zewntrzne szace pky. Cay Pelennor "znalaz si w rku napastnika. !Ostatnie wieci, jakie dotary spoza murw, przynieli przed zamkniciem Bramy uciekinierzy, ktrzy przybyli drog z pnocy. Bya to !garstka onierzy ocalaych z pogromu placwki, strzegcej miejsca, gdzie szlaki z Anorieni Rohanu wychodziy na przedpola grodu. Prowadzi ich Ingold, ten sam, ktry ledwie pi dni temu, gdy jeszcze $soce wiecio i ranek darzy nadziej, przepuci przez zewntrzn Bram Gandalfa i Pippina. - O Rohirrimach ani sychu - powiedzia. - Teraz ju nie mona ich oczekiwa. A nawetgdyby przybyli, na nic to si ju nie zda. Wyprzedzio ich inne wojsko, ktre, jak nam mwiono, przeprawio si przez rzek koo Kair Andros. "Potna armia, s w niej pukiorkw z godem Oka, a prcz nich zastpy ludzi nie znanegodotychczas plemienia. Niewysocy, ale krzepcy i okrutni, brody nosz jak krasnoludy i uzbrojeni s w !cikie topory. Przybyli pono z jakiego dzikiego kraju daleko na Wschodzie. Ci panuj nad szlakami pnocnymi, a wielu przeszo te do Anorien. Rohirrimowie nie mog przyby. Zamknito Bram. Przez ca noc stranicy na murach !syszeli, jak na polach mrowi si nieprzyjacielskie wojska, palc zboa i drzewa, nie szczdzc nikogo, ywych aniumarych. W ciemnociach trudno byo odgadn, ilu napastnikw ju przeprawio si na ten brzeg Anduiny, lecz rankiem, a raczej w bledszej nieco pomroce za dnia, przekonano si, e strach nocny niewiele wyolbrzymi "gron prawd. Na rwninie aczarno byo od maszerujcychoddziaw, a jak wzrokiem sign otaczao miasto mrowie czarnych lub ciemnoczerwonych namiotw, niby potworne grzyby, co wyrosy w cigu jednej nocy na polach. Pracowici jak mrwki orkowie krztali si, kopali w olbrzymim krgu gbokie "rowy, na strza z uku odlege od murw grodu; gdy rowy byy gotowe, zapalono w nich ognie, nie wiadomo jak sztuk czy diabelskim czarem,bo nie gromadzono ani nie dorzucano drew czy te innego paliwa. Przez cay dzie nie ustawaa robota, a ludzie z Minas Tirith !przygldali si jej bezsilnie, nie mogc w niczym przeszkodzi. Kiedy wszystkie rowy osigny wyznaczon dugo, nadjechay ogromne kryte wozy. Wkrtce nowe oddziay nieprzyjacielskie #zaczy si spiesznie krzta ustawiajc pod oson okopwwielkie machiny do miotania pociskw. W grodzie nie byo machin rwnie potnych, zdolnych sign pociskiem tak daleko i zahamowa zowrogie przygotowania. "Z pocztku ludzie mieli si i nie bardzo bali si tych dziwnych wynalazkw. Gwny bowiem mur twierdzy by wysoki i gruby na podziw, zbudowany jeszcze za dawnych czasw, nim ludzie z Numenoru zatracili na wygnaniu pierwotne swoje siyi umiejtnoci. Zewntrzna ciana, twarda i czarna jak Wiea Orthanku, moga si "oprze stali i pomieniom; ebyj rozbi trzeba by wstrzsn chyba fundamentem ziemi, na ktrej staa. - Nie! - mwili Gondorczycy. - Nawet gdyby Bezimienny we wasnej osobie przyszed tu, nie wdarby si przez nasze mury, pki my yjemy. Ten i w jednak odpowiada: - Pki my yjemy? A czy poyjemy dugo? Nieprzyjaciel "rozporzdza broni, ktra ju niejedn najpotniejsz twierdz przywioda do upadku, odkd wiat istnieje: "gd. Wszystkie drogi odcite. Rohan nie przyjdzie z odsiecz. Machiny nie trwoniy jednak pociskw na niezwycion cian. Atakiem na najwikszego wroga Wadcy Mordoru nie kierowa przecie !prosty zbj ani te dziki ork, lecz umys mdry w swej "zoliwoci. Gdy wrd wielu okrzykw, skrzypienia lin i blokw ustawiono wreszcie potne katapulty, zaczy one zaraz miota kule bardzo wysoko, tak e przelatyway tu nad blankami i spaday z hukiem na pierwszy krg grodu; wiele z nich dziki jakiemu tajemnemu wynalazkowi wybuchao ogniem jeszcze przed upadkiem. Wkrtce niebezpieczestwo poarw zagrozio miastu i wszyscy wolni od innych pilnych obowizkw mieli pene rce roboty, gaszc pomienie wytryskujce wciw nowych punktach grodu. Potem wrd ciszych bomb sypn si grad pociskw mniej zabjczych, ale bardziej jeszcze przeraajcych. Ulice i zauki za murami usay dziwne niewielkie kule, ktre nie buchay ogniem. Gdy jednak ludzie nadbiegli, by zbada nowe, nieznane niebezpieczestwo, rozlegy si jki i gony pacz: Nieprzyjaciel ciska na miasto gowy polegych w walkach pod Osgiliath, na granicznym murze i na przedpolach grodu. Straszny to by widok; wiele gw rozrbanych okrutnie, zmiadonych i bezksztatnych, wiele jednak zachowao rozpoznawalne rysyi twarze wiadczce o przedmiertnej mce; wszystkie nosiy wypalone zowrogie pitno: Oko bez powiek. Niejednokrotnie w tych skalanych i zbezczeszczonych szcztkachpoznawano twarze przyjaci, ktrzy niedawno jeszcze chodzili dumni i zbrojni po miecie, uprawiali okoliczne !pola albo przyjedali tu w dniwiteczne na zabawy z zielonych dolin pord gr. Ludzie w bezsilnym gniewie wygraali pici okrutnemu wrogowi, oblegajcemu czarnym mrowiem Bram. Tamci nie syszeli przeklestw albo ich nie rozumieli, nie znajc jzyka zachodu, porozumiewajc si wrzaskliwie ochrypymi gosamijak dzikie zwierzta lub drapiene ptaki erujce na padlinie. Wkrtce te w Minas Tirith mao kto mia jeszcze do odwagi, by pokaza si na murach i wyzywa napastnikw. Wadca Czarnej Wiey posiada bowiem bro zwyciajc szybciej ni gd: strach i rozpacz. Pojawiy si znw Nazgule, a !e Wadca Ciemnoci wzrs wsiy i potg, gosy skrzydlatych potworw, ktre wyraay tylko jego wol i #zoliwo, take nabrzmiay wiksz jeszcze zoci i #groz. Nazgule kryy wci nad miastem niby spy w oczekiwaniu uczty z cia skazanych na mier ludzi. Latay poza zasigiem wzroku i strza, stale jednak obecne, a zabjczy ich krzyk !rozdziera powietrze. Nikt si !z nim nie mg oswoi, kady nastpny krzyk przeraa bardziej jeszcze ni poprzedni.Wreszcie nawet najodwaniejsi padali na ziemi, gdy nad nimi przelatywa niewidoczny morderca, albo te stawali osupiali wypuszczajc z bezwadnych rk or, a w zamroczonych gowach gasa myl o walce, ustpujc miejsca mylom o kryjwce, pokornym pezaniu, o mierci. Przez cay ten ponury dzie Faramir lea na posaniu w komnacie Biaej Wiey, majaczc w straszliwej gorczce; kto powiedzia: !Umiera - i wkrtce wszdziena murach i na ulicach z ust do ust podawano sobie t wie: Umiera. Ojciec siedzia, wpatrzony w niego bez sowa, nie troszczc si ju o obron grodu. Gorszych godzin nie przey Pippin nawet w pazurach dzikich Uruk-hai. Obowizek nakazywa mu usugiwa wadcy, ktry jak gdyby o nim!zapomnia, wic hobbit sta u drzwi nie owietlonej komnaty,"starajc si w miar swych sipanowa nad strachem. Zdawao mu si, gdy patrza na Denethora, e w jego oczach wadca starzeje si z kad chwil, jakby pka spryna jego dumnej woli i "zamia si jasno surowego umysu. Zapewne drczy go al i wyrzuty sumienia. Hobbit dostrzeg bowiem zy spywajce po tej tak zawsze zimnej twarzy, i przeraziy go one bardziej ni poprzednie wybuchy gniewu. - Nie pacz, panie - wyszepta. - Moe jeszcze na a 0n5r<(rkPjk&k{AgB`p c aP 0 cO!b c!c! c"d, cx"e7D"wyzdrowieje. Czy prosie o rad Gandalfa? - Nie prbuj mnie pociesza imieniem Czarodzieja - odpar Denethor. - Szalecza nadzieja!zawioda. Nieprzyjaciel dosta w swe rce skarb, wadza jegowzrasta; czyta nawet nasze myli, a wszystko, co podejmujemy, obraca si na nasz zgub. Wysaem syna bez dobrego sowa, bez bogosawiestwa, naraziem go niepotrzebnie; oto ley przede mn, a w jego yach pynie trucizna. Nie, nie, jakiekolwiek bd losy tej wojny, mj rd wygasa, koczy si dynastia namiestnikw. Samozwacy !bd odtd rzdzili resztk krlewskiego plemienia, kryjcego si pord gr, dopki ostatni Gondorczyk niezostanie wytropiony. Coraz to pod drzwi Wiey przybiega kto, domagajc si z krzykiem, by wadca wyszed i wyda rozkazy. - Nie wyjd - odpowiada Denethor. - Musz czuwa przy moim synu. Moe przemwi przed mierci. A mier jest ju blisko. Suchajcie, kogo chcecie, choby Szarego Szaleca, jakkolwiek jego nadzieja zawioda. Ja tutaj zostan. Tak wic Gandalf obj dowdztwo w rozpaczliwej obronie stolicy Gondoru. Gdziekolwiek si pojawia, ludziom serca rosy i zapominali o grozie Skrzydlatych Cieni. Niezmordowanie stary czarodziej przemierza wci drog z Cytadeli do Bramy, z pnocy na poudnie wzdu murw grodu, a z nim razem ksi Dol Amrothu w swej byszczcej zbroi. On bowiem i jego rycerze wytrwali w dumnej postawie szczerych potomkw Numenoru. Ludzie najego widok szeptali: Prawd mwi stare legendy, krew elfw pynie w yach tego plemienia; przecie lud Nimrodel dugo przemieszkiwaongi w ich kraju. I czsto kto wrd zmroku zaczyna nuci strofki o Nimrodel albo inne pieni z zamierzchej przeszoci Doliny Wielkiej Rzeki. Ale kiedy ci dwaj odchodzili, "cie znw ogarnia ludzi, sercastygy, mstwo Gondoru rozsypywao si w proch. Tak z wolna mija mroczny dzie trwogi i nastawaa ciemna nocrozpaczy. Poary ju nieposkromione szalay w najniszym krgu grodu, zaoga pierwszego muru bya w wielu miejscach odcita bezmoliwoci odwrotu. Co prawdaniewielu onierzy wytrwao wiernie na tych posterunkach, wikszo zbiega za Drug Bram. Tymczasem na zapleczu bitwy przez Rzek przerzucono zbudowane pospiesznie mosty i w cigu caego dnia napyway zza niej nowe nieprzyjacielskie wojska oraz sprzt wojenny. Wreszcie "okoo pnocy rozpocz si szturm na miasto. Przednie strae wysuny si przed zasieki ognia, w ktrych pozostawiono liczne, chytrze !obmylone przejcia. Oodacy Mordoru szli naprzd zuchwale,#bezadn kup zbliyli si na !odlego strzay. Na murach jednak niewielu zostao obrocw, zdolnych wyrzdziw ich szeregach powaniejsze szkody, chocia napastnicy w wietle pomieni stanowili atwy cel, a Gondor niegdy szczyci si mistrzostwem !swoich ucznikw. Widzc, e duch ju w oblonym grodzie podupad, niewidzialny wdz rzuci do walki gwne swoje siy. Olbrzymie wiee oblnicze zbudowane w Osgiliath toczyy si w ciemnociach ku murom. Znw gocy zakoatali do drzwi Biaej Wiey, i to tak !natarczywie, e Pippin wpuciich do komnaty. Denethor powoli odwrci wzrok od twarzy Faramira i w milczeniu spojrza na natrtw. - Pierwszy krg miasta ponie - mwili. - Jakie s twoje rozkazy? Jeste przecie wadc i Namiestnikiem. Nie wszyscy chc i pod komend Mithrandira. Ludzie uciekaj z murw pozostawiajc je bez obrony. - Dlaczego? Dlaczego ci gupcyuciekaj? - odpowiedzia Denethor. - Skoro musimy spon, czy nie lepiej spon od razu? Wracajcie w ogie. A ja? Ja zbuduj sobie !wasny stos. Wstpi na stos. Nie bdzie grobowcw Denethora i Faramira. Nie chcgrobowcw ani dugiego snu zabalsamowanej mierci. My dwaj sponiemy jak pogascy krlowie z dawnych czasw, przed pojawieniem si pierwszych okrtw z zachodu. Zachd ginie. Wracajcie w ogie. Wysacy bez ukonu i bez odpowiedzi uciekli. Denethor wsta, wypuci z !ucisku rozgorczkowan doFaramira, ktr dotychczas wci trzyma w swych rkach. "- On ju ponie, ju ponie - rzek ze smutkiem. - Dom jego$ju si wali. - Podszed bliej do Pippina i spojrza na niego #z gry. - Oegnaj! - powiedzia. - Oegnaj, Peregrinie, synu Paladina. Krtko trwaa twoja suba u mnie i ju dobiega koca. Zwalniam ci od tej "chwili na t niewielk resztk ycia, jaka ci zostaje. Id umrze mierci, ktra wyda ci si najlepsza. Id, z kim chcesz, choby z tym przyjacielem, ktrego szalestwo masz przypaci yciem. Przylij mi tutaj pachokw, a sam odejd. Oegnaj. !_ nie, nie egnam si z tob, mj panie - odpar Pippin przyklkajc. Lecz nagle ockna si w nim hobbicka "czupurno; wyprostowa si i spojrza prosto w oczy Staremu Wadcy. - Odejd teraz - rzek - poniewa chckoniecznie porozumie si z Gandalfem. Nie jest on szalecem, a ja nie chc "myle o mierci, pki on nie straci nadziei na ycie. Nie #bd si te czu zwolniony z mego sowa i od suby, dopki ty, panie, yjesz. A !jeli nieprzyjaciele wtargn dotej Wiey, mam nadziej, e bd u twego boku i moe oka si godny tej zbroi, ktr z twojej aski otrzymaem. - Zrb, jak ci si podoba, moci nizioku - rzek Denethor - ale wiedz, e moje ycie jest ju zamane. Zawoaj tu sugi. I z tymi sowy wrci do wezgowia Faramira. #Pippin wybieg i zawoa sugi paacowe, szeciu pachokw krzepkich i dorodnych, ktrzy mimo to zadreli syszc wezwanie. Denethor wszake agodnym tonem poleci im okry Faramira ciepymi derkami i wynie go wraz z oem. Spenili rozkaz, !dwignli oe i wynieli z !komnaty. Stpali ostronie, by pogrony w gorczce chory jak najmniej odczu wstrzsy; za nim zgarbiony i wsparty na lasce szed Denethor, na kocu za Pippin. Niby orszak pogrzebowy wyszli z Biaej Wiey w ciemn noc, pod nawise cikie chmury rozwietlane od dou czerwonymi migoccymi skrami. Z wolna minli Najwyszy Dziedziniec, gdzie na skinienie Denethora przystanli pod Martwym Drzewem. Z niszych krgw grodu dochodzi zgiek wojenny, tu jednak panowaa taka cisza, e sycha bya smutny szelest kropel !spadajcych z uschych gazido czarnego jeziorka. Potem wyszli za bram Cytadeli, odprowadzani zdumionym i zrozpaczonym wzrokiem wartownika. Skrcili na zachdi wreszcie dotarli do drzwi w wewntrznej cianie szstego muru. Zwano je Fen Hollen i otwierano jedynie podczas pogrzebw; wolno byo tedy przechodzi tylko wadcy i ludziom noszcym odznak suby grobowej, utrzymujcej w porzdku Domy Umarych. Za drzwiami #krya si cieka zstpujca limakiem w d ku wskiemu skrawkowi ki, na ktrej w cieniu urwistej ciany Mindolluiny stay grobowce zmarych krlw oraz krlewskich Namiestnikw. Odwierny, siedzcy przed maym domkiem przy drodze, na widok nadchodzcych zerwa si wystraszony, z !latarni wzniesion w rku. Narozkaz wadcy otworzy drzwi,ktre odchyliy si bezszelestnie. Przeszli przez nie wziwszy od odwiernego latarni. Na stromej drodze midzy starymi murami byo ciemno, tylko snop wiata rzucany przez rozkoysan latarni wydobywa z mroku poobu stronach filarki dugich rzebionych balustrad. Schodzili wci w d, a !powolne ich kroki rozlegay siechem w tym kamiennym !korytarzu, a w kocu znalelisi w Rath Dinen - ulicy Milczenia - midzy bielejcyminiewyranie kopuami, pustymipaacami i posgami z dawna umarych ludzi. Weszli do DomuNamiestnikw i tu postawili ko z rannym Faramirem na pododze. Rozgldajc si z niepokojem wkoo, Pippin ujrza du sklepion komnat, ozdobion jak gdyby draperiami ogromnych cieni, ktre maa latarka rzucaa na obite kirem ciany. W mroku rozrni szeregi rzebionych marmurowych stow, a na kadym z nich posta spoczywajc jakby we nie, z rkoma skrzyowanymi na piersi, z gow opart na kamiennej poduszce. Lecz "jeden wielki st, najbliszy, by pusty. Tam na rozkaz Denethora zoono Faramira; ojciec wycign si obok niego, a sudzy nakryli obu jednym caunem i stanli chylc gowy jak aobnicy nad oem mierci. Denethor ciszonym gosem powiedzia: - Tu bdziemy czekali. Nie przysyajcie mistrzw balsamowania. Przyniecie drzewo wysuszone dobrze, "podcie kody wok nas i pod tym stoem, oblejcie wszystko oliw. A kiedy dam znak, wrzucicie w stos zapalon agiew. Tak wam rozkazuj. Nic ju teraz nie mwcie do mnie. Oegnajcie! - Przepraszam, miociwy panie, ale teraz musz ci opuci! - zawoa Pippin, !zawrci na picie i w panice umkn z tego domu mierci. Biedny Faramir! - myla. - Trzeba co prdzej odnale Gandalfa. Biedny Faramir! Prawdopodobnie bardziej przydayby mu si lekarstwa ni zy. Och, gdzie szuka Gandalfa? Pewnie tam, gdzie najgorcej kipi walka. Nie bdzie moe mia czasu do stracenia dla umierajcych albo obkanych. W drzwiach zagadn jednego z pachokw, ktrego zostawiono tutaj na stray. - Twj pan nie wie, co czyni -powiedzia. - Zwlekajcie z wykonaniem jego rozkazw. Nie podpalajcie stosu, dopki Faramir yje. Nie rbcie nic, czekajcie, a przyjdzie Gandalf. - kto rzdzi w Minas Tirith? Nasz pan, Denethor, czy ten szary Wczga? - odpar suga. - jak si zdaje, Szary Wczga i nikt poza nim - odpowiedzia Pippin i puci si ile si w nogach z powrotem krt drog pod gr, min zdumionego odwiernego, wypad za wrota%i pdzi dalej, dalej, a znalazsi wreszcie w pobliu bramy twierdzy. Wartownik krzykn na niego i Pippin pozna gos Beregonda. - Dokd tak pdzisz, moci Peregrinie? - Szukam Mithrandira! - odkrzykn Pippin. - Zapewne wadca wysa ci w pilnych sprawach i nie chciabym ci w wykonaniu jego zlece przeszkadza - rzek Beregond - lecz jeli moesz, powiedz mi pokrtce, "co si waciwie dzieje? Dokduda si Namiestnik? Dopiero co objem wart, ale syszaem, e poszed ku Zamknitej Furcie, a sudzy nieli przed nim Faramira. - Tak - odpar Pippin. - Poszed na ulic Milczenia. Beregond zwiesi gow na piersi, by ukry zy. - Mwili ludzie, e umiera - !westchn. - A wic naprawd umar! - Nie! - zaprzeczy Pippin. - "Jeszcze nie! I myl, e nawet teraz mona by go od mierci ocali. Ale wadca grodu podda si, Beregondzie, zanim"wrg zdoby jego grd. Popad w niebezpieczny obd. - Szybko opowiedzia Beregondowi o dziwnych sowach i postpkach Denethora. - Musz natychmiast odnale Gandalfa- zakoczy. - W takim razie musisz i w najgortszy wir bitwy. - Wiem. Denethor zwolni mnie ze suby. Tymczasem, !Beregondzie, bagam ci, zrb co w twojej mocy, eby nie dopuci do spenienia tych okropnoci. - Wadca nie pozwala tym, ktrzy nosz barwy czarne i srebrne, opuszcza posterunkw pod adnym pozorem, chyba jego osobisty rozkaz. - A wic wybieraj midzy wiernoci rozkazom a yciem Faramira - powiedzia Pippin. -A poza tym jestem przekonany, e w tej chwili nie mamy ju do czynienia z wadc, lecz z obkanym starcem. Ale na mnie czas. Wrc, gdy bd mg. Pobieg w d w stron zewntrznych krgw miasta. Spotyka ludzi uciekajcych z poncych dzielnic, a niektrzy na widok jego barw !odwracali si krzyczc obelgi, !lecz hobbit nie zwaa na nic. Wreszcie min Drug Bram, za ktr spomidzy murw wszdzie buchay pomienie. Mimo to panowaa niesamowita!cisza. Nie dochodzi tu zgiek bitwy ani krzyki walczcych, "ani szczk broni. Nagle rozleg si okropny wrzask, ziemia zadraa od potnego wstrzsu, da si sysze gboki, grzmicy oskot. !Przezwyciajc strach, ktrygo ogarn i niemal rzuci dygoccego ze zgrozy na kolana, Pippin wypad zza zakrtu na duy otwarty plac tu za Bram grodu. Stan jak wryty. Odnalaz Gandalfa, #lecz cofn si skulony w cie muru. Od pnego wieczora nieprzerwanie trwa szturm namiasto. Grzmiay werble. Od pnocy i od poudnia Nieprzyjaciel rzuca coraz to nowe puki do walki pod mury. Olbrzymie bestie Haradu, mumakile, niby ruchome domy w czerwonym blasku migotliwych pomieni przesuway si pomidzy wieami oblniczymi i miotajcymi ogie machinami. Wdz Mordoru nie dba o to, !jak walcz jego podwadni i ilu!ich zginie. Wysa ich do boju tylko po to, by wyprbowa "siy obrocw i rozproszy je na caej dugoci murw. Gwne natarcie przygotowywa na Bram grodu. Bya potna, wykuta ze stali i elaza, broniona przez wiee i bastiony z niewzruszonego kamienia, leczstanowia klucz, najsabszy punkt w nieprzeniknionym krgu murw. "Werble odezway si goniej. "Pomienie wystrzeliy w gr. Cikie machiny ruszyy przezpole; midzy nimi ogromy taran, niby pie olbrzymiego drzewa dugi na sto stp, #koysa si na acuchach. Od dawna wykuwano go pracowicie z elaza w pospnych kuniach Mordoru; potworna gowica odlana bya z czarnej stali na ksztat wilczego ba szczerzcego zby, a na niej wypisane byy zowieszcze runiczne zaklcia.Zwano ten taran Grond, na pamitk legendarnego Mota pradawnych podziemnych "krajw. Cigny go olbrzymie mumakile, otaczay go tumy "orkw, a na kocu szli trolle z $gr, siacze, ktrzy umieli si nim posugiwa. "Mot pezn naprzd. Ogie go si nie ima. Ogromne bestie cignce taran wpaday niekiedy w sza i tratoway stoczonych wok orkw szerzc wrd nich !mier, lecz nikt si tym nie wzrusza; odsuwano tylko z drogi trupy i zaraz miejsce pomordowanych zajmowali nowi odacy. "Mot pezn naprzd. Werble dudniy dzikim rytmem. Nad zwaami trupw zjawia si straszliwa posta: wysoki jedziec z twarz ukryt w kapturze, spowity czarnym !paszczem. Z wolna, miadc pod kopytami wierzchowca %ciaa polegych, zblia si niezwaajc na niebezpieczestwo strza. Zatrzyma konia i podnis dugi, blady miecz. Strach porazi wszystkich, zarwno napastnikw, jak obrocw; ludziom na murach rce zwisy bezwadnie, ani jedna strzaa nie migna w powietrzu. Na chwil zalega gucha cisza. Werble wci gray. Z potnym rozmachem rce olbrzymw pchny naprzd #elazny Mot. Dosign Bramy.%Zakoysa si, uderzy. Gbokihuk przetoczy si nad miastem jak grzmot w chmurach. Ale elazne drzwi i stalowe filary wytrzymay cios.Wtedy Czarny Wdz stan w strzemionach i straszliwym gosem krzykn w jakim zapomnianym jzyku sowa wadcze i grone, zaklcie burzce serca i kamienie. Trzykro powtarza okrzyk. Trzykro wielki taran uderza w Bram. I nagle za trzecim ciosem Brama Gondoru pka. Jakby j rozpruo niewidzialnezaczarowane ostrze, w olepiajcych iskrach byskawicy rozpada si w bezadny stos elastwa. Wjecha do grodu Wdz Nazgulw. Olbrzymi czarn !sylwetk na tle uny poarw growa nad wszystkim, urasta do symbolu grozy i rozpaczy. Pod sklepieniem murw, ktrych nigdy jeszcze nie przekroczy Nieprzyjaciel, wjecha do grodu Wdz e jeszcze na a 0n5r<(rkPjk&k{AgBf(9#g\ cX#hR c#iV c$jQ(5 c$k3N c$l>G% Nazgulw, a kto yw, umkn albo pad na twarz. Z jednym wyjtkiem. Na pustym placu za Bram czekaGandalf na swoim Gryfie; !spord wolnych koni na caej "ziemi tylko Gryf nie ugi si przed strachem, niewzruszony,spokojny, jak kamienny posg rumaka z Rath Dinen. - Nie wejdziesz! - powiedzia Gandalf, a czarny olbrzymi !cie zatrzyma si w miejscu. - Wracaj do swojej otchani. Wracaj tam! Rozwiej si w nico, ktra czeka ciebie i twojego pana. Precz std! Czarny Jedziec zrzuci kaptur i oto ukazaa si krlewska korona; nie byo jednak pod ni widzialnej gowy. Midzy koron a ramionami, okrytymi szerokim czarnym paszczem, wieciy czerwone pomienie. Z niewidzialnych ust doby si miech mrocy krew w yach. - Stary gupcze! - wyrzek upir. - Stary gupcze! Dzi wybia moja godzina. Czy nie poznajesz mierci, kiedy patrzysz w jej oblicze? Daremne s twoje zaklcia. Umrzesz w tej chwili. Podnis swj dugi miecz, pomienie przebiegy po !klindze. Gandalf nie drgn. W tym samym momencie gdzie daleko, na ktrym podwrku wiejskim zapia kogut. Przenikliwie, dononie, ptak nie wiedzcy nic o czarach pozdrawia nowy dzie, ktry wysoko ponad mrokami mierciwstawa wraz ze witem na niebie. Jak gdyby w odpowiedzi z daleka odezway !si inne gosy: granie rogw. Echo roznioso ich muzyk po ciemnych zboczach Mindolluiny. Sawne rycerskie !rogi pnocy gray pobudk doboju. Rohan wreszcie przyby z odsiecz. Rozdzia 5 Droga Rohirrimw W ciemnociach, lec na ziemi i okryty derk, Merry nicnie widzia, ale chocia noc bya parna i bezwietrzna, wszdzie dokoa niewidoczne drzewa wzdychay z cicha. "Merry podnis gow. Wci sysza ten sam dwik, jak gdyby nike dudnienie bbnw dochodzce z zalesionych podgrzy i stokw grskich. Dudnienie to milko nagle, to odzywao si znowu w innym !miejscu, raz bliej, raz dalej. Hobbit zada sobie pytanie, czy wartownicy rwnie sysz te dziwne odgosy. !Nie widzia ich, ale wiedzia, e wszdzie wok obozuj Rohirrimowie. Czu w ciemnocizapach koni, sysza, jak przestpuj z nogi na nog albo uderzaj kopytem o mikk iglast cik. Jedcy rozbili biwak w sosnowym borze pod wzgrzemognistych wici zwanym Eilenach, wystrzelajcym nad dugim grzbietem lasu Druadan,$ktry opodal gocica cign si do wschodniego Anorien. Mimo zmczenia Merry nie mg spa. Wdrowa na koskim grzbiecie od czterech!dni, a pogbiajcy si mrok !przytacza go coraz bardziej. Hobbit zacz ju nawet dziwi si sam sobie, dlaczego!tak si upiera, eby wzi udzia w tej wyprawie, skoro wszystko, nawet krlewski rozkaz, upowaniao go do pozostania w Edoras. "Zastanawia si, czy stary krl wie o jego nieposuszestwie iczy bardzo si gniewa. Moe wcale nie? Wydawao si, e istnieje jakie ciche porozumienie midzy Dernhelmem a dowdc eoredu, Elfhelmem, ktry, podobnie jak wszyscy inni Rohirrimowie, jak gdyby nie "widzia i nie sysza hobbita. Traktowali go, jakby by dodatkowym workiem przytroczonym do sioda Dernhelma. W Dernhelmie nie znalaz Merry pocieszyciela, !bo mody jedziec okaza si bardzo maomwny. Hobbit czu si may, nikomu niepotrzebny i osamotniony. Wpowietrzu wisia niepokj, "dokoa czaio si bliskie ju niebezpieczestwo. Niespena dzie marszu dzieli teraz Rohirrimw od zewntrznych murw Minas Tirith, opasujcych szeroki krg podgrodzia. Wysano naprzd zwiadowcw. Niektrzy w %ogle nie wrcili, inni przynieliwieci, e dalsza droga jest odcita. O trzy mile na zachdod Amon Din rozbia po obu jejstronach obz nieprzyjacielskaarmia, silne patrole !zapuszczaj si wzdu drogi w gb kraju, dochodzc na $odlego nie wiksz ni trzystaje pod biwak Rohanu. Po grach i lasach okolicznych grasuj orkowie. Krl i Eomer !naradzali si do pna w noc. Merry tskni za towarzyszem, z ktrym by mg pogada, i "wiele myla o Pippinie. Ale te myli jeszcze potgoway jegoniepokj. Biedny Pippin, zamknity w wielkim kamiennym miecie, samotny i #przeraony. Merry aowa, e nie jest duym jedcem, jak Eomer, bo wwczas zadby w"rg, daby przyjacielowi jaki sygna i galopem pomknby na jego ratunek. Usia nasuchujc gosu bbnw, ktre teraz dudniy gdzie !bliej. W tej samej chwili tu obok niego odezway si przyciszone gosy ludzkie i "zamajaczya na p osonita !latarka posuwajca si wrd drzew. Obozujcy w pobliu ludzie zaczli krzta si niepewnie po ciemku. Jaka wysoka posta wychyna z mroku, potkna si o lecego hobbita, mrukna co o przekltych korzeniach, o ktre czowiek nogi moe poama. Merry pozna gos Elfhelma, dowdcy szwadronu, z ktrym wdrowa. - Nie jestem korzeniem, poruczniku, ani workiem - powiedzia - tylko posiniaczonym hobbitem. Naley mi si dla zadouczynienia przynajmniej informacja, co si waciwie wici. - Nikt tego dokadnie nie wie w tych diabelskich ciemnociach - odpar oficer. - Dostaem jednak rozkaz, abymy byli w pogotowiu, bo wkadej chwili mona si spodziewa wymarszu. "- Czy nieprzyjaciel si zblia? - spyta zaalarmowany Merry. - Co to za bbny tak graj? !Ju mylaem, e mnie such udzi, bo nikt prcz mnie na to bbnienie nie zwraca uwagi.- Nie, nie - uspokoi go Elfhelm. - Nieprzyjaciel jest nadrodze, nie wrd gr. Syszysz bbny Wosw, Dzikich Lenych Ludzi, oni w ten sposb porozumiewaj si midzy sob na odlego. Podobno zamieszkuj jeszcze lasy Druadan. To ju tylko szcztek prastarego plemienia, niewielu ich jest i !yj w ukryciu, dzicy i czujni - jak lene zwierzta. Nie bior udziau w wojnach przeciw Gondorowi lub Marchii.Teraz zaniepokoiy ich ciemnoci i nadejcie w te strony band orkw; boj si powrotu Czarnych Lat, ktry wydaje si do prawdopodobny. Dzikujmy losowi, e nie na nas poluj, maj bowiem zatrute strzay, a jak chodz suchy, myliwcyz nich s niezrwnani. Ale ofiarowali swoje usugi Theodenowi. Wanie w tej chwili ich przywdc prowadzna rozmow z krlem. O, tam id ze wiatami. Tyle wiem, nic ponadto. Zbierz si do kupy, moci worku. Teraz "musz si zaj wypenieniem krlewskich rozkazw. Elfhelm znikn w ciemnoci. Merry niezbyt by podniesiony na duchu opowiadaniem o zatrutych strzaach i Dzikich Ludziach, lecz niezalenie od tego nka go szczeglny niepokj. Oczekiwanie przewlekao si nieznonie. "Hobbit niecierpliwi si, bardzochcia wreszcie wiedzie, co najblisza przyszo mu gotuje. Wsta i markotnie powlk si za wiatekiem ostatniej latarki, zanim znikna pord drzew. Wyszed na polan, gdzie pod wielkim drzewem ustawiono may namiot krla. Z konara zwisaa dua, nakryta od grylatarnia, rzucajc na traw krg bladego wiata. Tam siedzia Theoden z Eomerem, przed nim za na ziemi przycupn dziwaczny, krpy !czowiek, obronity jak stary"gaz, z rzadk brod zjeon niby suchy mech na masywnej szczce. Nogi mia krtkie, ramiona grube, misiste i toporne, odziany za by jedynie w spdniczk z traw !okrywajc biodra. Merry mia !wraenie, e go ju gdzie w yciu widzia, i nagle przypomnia sobie figurki Pukelw w Dunharrow. Oto miateraz przed oczyma jakby oywiony tamten posek lub moe istot w prostej linii pochodzc od tych, ktre posuyy za wzr rzebiarzowi w zamierzchej przeszoci. Gdy Merry przemyka bliej, panowao wanie milczenie, po chwili jednak Dziki Leny Czowiek przemwi, jakby odpowiadajc na zadane pytanie. Gos mia gruby i gardowy, lecz ku zdumieniu hobbita posugiwa si Wspln Mow, jakkolwiek !troch zajkliwie i mieszajc od czasu do czasu jakie barbarzyskie wyrazy. - Nie, ojcze jedcw - mwi. - Nie prowadzimy wojny. Polujemy tylko. Zabijamy w lesie gorguny, nienawidzimy orkw. Wy takenienawidzicie gorgunw. Pomagamy, jak moemy. Dzicy Ludzie maj bystre oczy, czujne uszy; znaj wszystkie cieki. Dzicy Ludzie byli tu wczeniej ni kamienne domy, zanim Duzi Ludzie przypynli zza Wielkiej Wody. - Nam trzeba pomocy w bitwie- odpar Eomer. - Jak moe nam da twj lud? - Moemy dostarcza wieci -powiedzia Dziki Czowiek. - Wypatrujemy ze szczytw gr.Wspinamy si wysoko i spogldamy w doliny. Kamiennemiasto jest otoczone. Dokoa !niego ogie, a teraz wida jutake pomienie w samym miecie. Chcecie tam dojecha? Musicie si spieszy. Ale gorguny i ludzie stamtd - machn krtkim, skatym ramieniem w stron wschodu - obsadzili gociniec. Jest ich duo, wicej ni waszych jedcw. - Skd to wiesz? - zapyta Eomer. Ani paska twarz starca, ani jego ciemne oczy nie zmieniy wyrazu, lecz w gosie zabrzmiaa uraza: - Dzicy Ludzie s dzicy i wolni, ale nie s dziemi - !odpar. - Ja wrd nich jestemwielkim naczelnikiem, nazywaj mnie Ghan-buri-Ghan. Umiem liczy rne rzeczy: gwiazdy na niebie, licie na drzewach i ludzi w ciemnoci. Was jest dziesi i pi razy po dwadziecia dwudziestek. Tamtych duo wicej. Wielka bitwa. Kto wygra? A wok murw kamiennego miasta !zebrao si te duo wojska. - Niestety, mdrze mwi ten czowiek - powiedzia Theoden. - Zwiadowcy donieli, e Nieprzyjaciel zrobi wykopy i palisady w poprzek drogi. Nie bdziemy mogli zaskoczy przeciwnikw i zgnie impetem natarcia. - Mimo to trzeba si spieszy - rzek Eomer. - Mundburg ponie. - Pozwlcie, eby Ghan-buri-Ghan dokoczy - !odezwa si Dziki Czowiek. - On zna niejedn drog. Poprowadzi was na tak, na !ktrej nie ma wilczych dow, po ktrej nie chodz gorguny,a tylko Dzicy Ludzie i zwierzta. Za czasw, gdy ludzie z kamiennych domw !byli silniejsi, pobudowali duo "rnych cieek. Qwiartowali skay tak, jak myliwy ubitegozwierza. Dzicy Ludzie myl, e si ywili kamieniami. Jedzili przez Druadan do Rimmonu wielkimi wozami. Teraz ju nie jed. Zapomnieli o tej drodze, ale !Dzicy Ludzie pamitaj o niej. "Biegnie ona nad gr i za grw trawie, pord drzew, za Rimmonem w d ku Din i zawraca znw do Szlaku Jedcw. Dzicy Ludzie poka wam t drog. Pozabijacie gorguny, rozpdzicie te brzydkie ciemnoci jasnymi mieczami, aDzicy Ludzie bd mogli znowu spa spokojnie w dzikim lesie. Eomer wymieni z krlem kilka zda w jzyku Rohanu. Wreszcie Theoden zwrci si do Dzikiego Czowieka. - Przyjmujemy twoj propozycj - powiedzia. - Wprawdzie zostawimy w ten sposb za swoimi plecami !powane siy nieprzyjacielskie,ale to ju nie ma znaczenia. Jeli Kamienne Miasto upadnie,i tak nie bdzie dla nas odwrotu. Jeli za ocaleje, bandy orkw znajd si w potrzasku. Oka si wiernym, Ghan-buri-Ghanie, a przyrzekam ci moj sowit !nagrod i przyja Marchii na wieki. - Umarli nie mog by przyjacimi ywych ani obdarza ich podarkami - odrzek Dziki Czowiek. - Leczjeli bdziesz ywy po przeminiciu ciemnoci, zostaw Dzikich Ludzi w spokoju w lasach i nie poluj nanich jak na zwierzyn. Ghan-buri-Ghan nie zwabi ci w puapk. Sam pjdzie razem z Ojcem Jedcw, a gdyby prowadzi le, moesz go zabi. - A wic umowa zawarta! - powiedzia Theoden. - Ile trzeba czasu, eby wymin nieprzyjaci i powrci na szlak? - spyta Eomer. - Bdziemy musieli jecha stpa, skoro bdziesz szed przed nami. A droga z pewnoci jest wska. - Dzicy Ludzie chodz szybko.Droga w Dolinie Kamiennych Wozw jest do szeroka, by mogo ni jecha czterech konnych obok siebie - odpar Ghan i wskaza w stron poudnia. - Ale na pocztku i na kocu bardzo wska. Dzicy Ludzie, jeli std wyjd o wicie, s w Din o poudniu. !- Mona wic spodziewa si, e czoo pochodu dojdzie w siedem godzin - rzek Eomer. -Dla caego wojska trzeba "jednak liczy okoo dziesiciu godzin. Mog te by jakie nieprzewidziane przeszkody, ae kolumna bdzie bardzo rozcignita, musimy mie sporo czasu na sformowanie szyku, gdy wyjdziemy z gr. Ktra jest teraz godzina? - Kt to zgadnie? - powiedzia Theoden. - Teraz noc trwa ca dob. - Jest ciemno, ale ju nie noc - stwierdzi Ghan. - Kiedy soce wschodzi, czujemy je, chocia si ukrywa. Ju si wznosi nad Wschodnie Gry. Wysoko na niebie dzie si wanie zaczyna. - Skoro tak, trzeba rusza niezwlekajc - rzek Eomer. - Wtpi jednak, czy nawet przy najwikszym popiechu "zdymy jeszcze dzi przyj Gondorowi z pomoc. Merry nie czeka duej, wymkn si i zacz przygotowywa do wymarszu. A wic koczy si ostatni popas przed bitw. Hobbit nie mia nadziei, by wielu z nich j przeyo, lecz myl o Pippinie i o poncym grodzie Minas Tirith tak go pochaniaa, e zapomnia o wasnym strachu. Wszystko tego dnia poszo "gadko, nie widzieli te ani niesyszeli nieprzyjaci czyhajcych w zasadzce na drodze. Dzicy Ludzie rozstawilidla osony dowiadczonych myliwcw wzdu szlaku, #ktrym mia cign oddzia, aby aden ork ani te inny szpieg nie zauway ruchu w "grach. Mrok gstnia w miar,jak przyblia si do oblonego miasta, jedcy sunli dug kolumn niby cienie ludzi i koni. Na czele kadego szwadronu szed przewodnik, Leny Czowiek, a stary Ghan trzyma si u boku "krla. Z pocztku posuwali si wolniej, ni przewidywali, bo $jedcy musieli zsi z koni iprowadzi je za uzdy wyszukujc przej w gstwinie na stoku wznoszcym si nad miejscem biwaku i potem schodzc w d, ku ukrytej Dolinie Kamiennych Wozw. Pnym popoudniem czoo pochodu dotaro do szarych zaroli za wschodnim zboczem Amon Din,maskujcym szerok wyrw w $acuchu gr, ktre cigny si z zachodu na wschd od Nardol do Din. Przez t wyrw zapomniana stara droga koowa zbiegaa ku niej pooonemu gwnemu szlakowi dla konnych, czcemu grd z prowincj Anorien; od wielu pokole ludzkich miejsce to byo zaniedbane, wyrosy wic gsto drzewa, potworzyy si zapadliska i wyboje, licie niezliczonych jesieni usay grub warstw ziemi. Lecz wanie ta gstwina dawaa jedcom ostatni szans ukrycia si przed wystpieniem do otwartej walki, dalej bowiem cign "si szlak konny i rozpocieraasi rwnina Anduiny, a od wschodu i poudnia wznosiy !si nagie skaliste stoki, gdy %tu gry skupiay si i pitrzyybastion za bastionem ku rozoystym ramionom i potnemu masywowi Mindolluiny. Czoo pochodu zatrzymao si czekajc, by wszystkie szwadrony nadeszy z gbi doliny i rozstawiy w porzdkupod szarymi drzewami. Krl wezwa dowdcw na odpraw.Eomer rozesa zwiadowcw, eby przepatrzyli szlak, ale "stary Ghan krci na to gow.- Nie ma po co wysya jedcw - rzek. - Dzicy Ludzie ju wypatrzyli wszystko, co mona dostrzec w tej ciemnoci. Przyjd tu !wkrtce, eby zda mi spraw.Dowdcy zebrali si wok krla, a w tym samym momencie spord drzew wychyno ostronie kilka stworw, tak podobnych do Ghana, e Merryemu trudno jebyo od niego odrni. Zaszeptali co do swego na a 0n5r<(rkPjk&k{Amp cN%nj c%o] c&pU! cw&q-RF&rR4+ c 'naczelnika w dziwnym, chrapliwym jzyku. Ghan zwrci si do krla: - Dzicy Ludzie mwi wiele !rnych rzeczy - powiedzia. -"Po pierwsze: bdcie ostroni! O niespena godzin marszu std w obozowisku za Dinem jest jeszcze duo "nieprzyjacielskich onierzy. - Wskaza w kierunku czarnego szczytu. - Ale nie ma nikogo pomidzy nami a nowymi murami Kamiennych Ludzi; tam jest wielki ruch. Mury s obalone. Gorguny zabijaj je za pomoc podziemnych piorunw i drgw z czarnego elaza. Na nic nie zwaaj, nie ogldaj si za siebie. Myl, e ich przyjaciele dobrze pilnuj wszystkich drg! To mwic stary Ghan wydawa z garda dziwne bulgocce gosy, zapewne oznaczajce miech. - Dobra nowina! - zawoa Eomer. - Mimo mrokw znowu nam wita nadzieja. Podstpy wroga na przekr jego zamiarom wyjd nam na poytek. Nawet te przeklte ciemnoci posuyy nam za oson. A burzc w niszczycielskim zapale mury Gondoru orkowie usunli przeszkod, ktrej si najbardziej obawiaem. Moglibynas dugo przetrzyma za zewntrznymi murami. Teraz przedostaniemy si przez nie "bez trudu... jeli zdoamy si do nich przebi. - Raz jeszcze dzikuje ci, Ghan-buri-Ghanie, dzielny czowieku z lasw - rzek Theoden - za dobre wieci i przewodnictwo. - Zabijcie gorgunw! Zabijcie orkw! Niczym innym nie ucieszycie Dzikich Ludzi - "odpar Ghan. - Rozpdcie zpogod i ciemnoci jasnymi mieczami! - Po to wanie przybylimy tutaj z daleka - powiedzia krl - i sprbujemy tego dokona. Czy nam si uda, jutro dopiero pokae. Ghan-buri-Ghan skuli si i swoim twardym czoem dotkn ziemi na znak !poegnania. Potem wsta i ju !mia ochot si oddali, gdy #nagle zatrzyma si i podnis gow jak lene zwierz wszc ze zdziwieniem jaki osobliwy zapach. Oczy mu rozbysy. - Wiatr si zmienia! - !krzykn. Z tymi sowy Ghan i "jego wspplemiecy zniknli wokamgnieniu w cieniu drzew i aden z jedcw Rohanu w yciu ju ich nie spotka. Wkrtce potem daleko na wschodzie znowu odezwao si nike dudnienie bbnw. Lecz w niczyjej gowie nie !powstaa myl, e Dzicy Ludzie mogliby okaza si zdrajcami, chocia tak dziwaczni i brzydcy z pozoru. - teraz ju nie potrzeba nam przewodnikw - rzek Elfhelm - s bowiem midzy nami !jedcy, ktrzy nieraz za dni pokoju odbywali drog do Mundburga. Na przykad ja sam. Gdy znajdziemy si na szlaku w miejscu, gdzie skrcaon ku poudniowi, bdziemy mieli jeszcze siedem staj do zewntrznych murw podgrodzia. Po obu stronach $drogi cign si bujne ki. Natym odcinku konni posacy Gondoru osigaj zwykle najlepsze tempo. My te moemy tam puci si galopem nie czynic haasu. - Wwczas bdziemy musieli najbardziej wystrzega si zasadzek i by w peni si - powiedzia Eomer. - Moim zdaniem powinnimy tutaj odpocz i ruszy noc obliczajc tak, by rozpocz bj na polach pod grodem z pierwszym brzaskiem dnia, chocia zapewne niewiele on da nam wiata, lub te w kadej chwili na znak dany przez krla. $Krl przychyli si do tej rady i"dowdcy si rozeszli. Po chwili jednak Elfhelm wrci. - Zwiadowcy nic godnego uwagi nie spostrzegli poza granic szarego lasu - oznajmi krlowi - prcz dwch trupw ludzkich i dwch koskich. - jak to sobie tumaczy? - spyta Eomer. - Zabici to dwaj gocy Gondoru, jednym z nich by zapewne Hirgon. Tak przypuszczam, bo w rku ciska jeszcze Czerwon $Strza, ale gow odrbali mu zbje. Mona te wnosi z rnych oznak, e gocy polegli uciekajc na zachd. Myl, e wracajc po spenieniu poselstwa zastali nieprzyjaci ju na zewntrznym murze lub tez na wanie nacierajcych; musiao to si dzia wieczorem dwa dni temu, jeli uyli rozstawnych koni, jak tomaj w zwyczaju. Niemoliwe, eby dotarli do grodu i zawrcili stamtd. - A wic Denethor nie doczeka si wiadomoci, e Rohan rusza mu z odsiecz - rzek Theoden - i nie moe pokrzepia si nadziej na pomoc z naszej strony. - Dwakro daje, kto w por daje - powiedzia Eomer - ale #te lepiej pno ni nigdy. Ktowie, czy tym razem stare przysowie nie okae si bardziej ni kiedykolwiek prawdziwe. Bya noc. Jedcy Rohanu mknli bezszelestnie w trawie po obu stronach drogi. Wanie!tu szlak, okrajc wysunite!podne Mindolluiny, skrca na poudnie. W oddali, na wprost przed nimi, czerwona una wiecia pod czarnym niebem, a na jej tle rysoway si ciemne zbocza ogromnej gry. Zbliali si do zewntrznych murw opasujcych Pelennor, ale dzie jeszcze nie wita. Krl jecha w czoowym oddziale, otoczony przez stra"przyboczn. Nastpnie cigneored Elfhelma; Merry "zauway, e Dernhelm opuciswoje miejsce w szeregach i pod oson ciemnoci wysuwa si stale ku przodowi, a wreszcie wmiesza si pomidzy stra krlewskiego pocztu. W pewnej chwili czoo pochodu zatrzymao si nagle. Merry usysza prowadzon ciszonym gosem rozmow. Towysani naprzd zwiadowcy, ktrzy dotarli niemal pod samemury, powrcili z wiadomociami. Zdawali spraw krlowi. - Wida wielkie poary - mwi jeden. - Miasto cae !zdaje si objte pomieniami, a pola wok roj si od nieprzyjacielskich wojsk. Wszystkie siy, jak mona przypuszcza, cignli do oblenia. Przy zewntrznych murach zostao niewielu onierzy, a ci, zajci burzeniem, na nic poza tym nie zwaaj. !- Pamitasz, miociwy panie, sowa Dzikiego Czowieka? - zapyta drugi goniec. - Ja w czasach pokojowych mieszkamna otwartej wyynie, nazywam si Widfara i umiem !z powietrza owi wiadomoci. Wiatr si zmienia. Tchnienie cignie od poudnia, jest w nim zapach Morza, niky, ale nieomylny. Ranek przyniesie zmiany. Ponad dymami zobaczymy wit, gdy przejdziemy za mury. - Jeli to prawda, bd bogosawiony za tak nowindo koca swoich dni, Widfaro! $- odpar krl. Odwrci si do skupionych najbliej ludzi z przybocznej stray i przemwi tak dononie, e "usyszao go wielu jedcw zpierwszego eoredu: - Teraz bije nasza godzina, jedcy Marchii, synowie Eorla! Przed wami Nieprzyjaciel, za wami daleko wasze rodzinne domy. Pamitajcie, e chocia walczy bdziecie na obcym polu, sawa, ktr si okryjecie, do was bdzie $naleaa na wieki. Zoylicie przysig, dzisiaj j wypenimy wszyscy, wierni swemu wadcy, krajowi i sojuszowi przyjani. "Jedcy uderzyli wczniami o tarcze. - Eomerze, synu mj! Ty poprowadzisz pierwszy eored -rzek Theoden - ktry uderzy pod krlewskim sztandarem porodku; Elfhelm zaraz po przebyciu muru powiedzie swoich na prawe skrzydo. Grimbold na lewe. Nastpne eoredy pjd ladem trzech pierwszych, jak im si uda. Nacierajcie wszdzie, gdzie skupia si Nieprzyjaciel. !Mcilejszych planw teraz nie bdziemy robi, nie wiedzc, co dzieje si na polach Pelennoru. Naprzd i nie lkajcie si ciemnoci. Oddzia czoowy ruszy, jak mg najspieszniej, byo bowiem wci bardzo ciemno, mimo przepowiedni Widfary. Merry siedzia na koniu za Dernhelmem, jedn rk trzymajc si mocno sioda, #drug usiujc rozluni mieczw pochwie. Gorzko w tej chwiliodczuwa prawd krlewskich sw: "W takiej bitwie, c by zdziaa, Meriadoku?" "Tylko tyle - myla zrozpaczony hobbit - e przeszkadzam jedcowi, a w najlepszym razie mog mie nadziej, e utrzymam si na koniu i nie dam si stratowa na miazg pod kopytami w galopie". !Nie wicej ni staja dzielia !ich od linii, na ktrej dawniej "cigny si zewntrzne mury.#Tote osignli je prdko, a za prdko jak na yczenie Meriadoka. Buchn dziki wrzask, tu i wdzie wywizaasi potyczka, ale trwao to wszystko bardzo krtko. Garstk orkw, zaprztnitych swoj niszczycielsk robot i zaskoczonych znienacka, rozniesiono i wybito niemal byskawicznie. Nad gruzami pnocnej bramy murw Pelennoru krl zatrzyma si przez chwil. Pierwszy eored #osoni go od tyu i otoczy z dwch stron. Dernhelm nie dostpowa krla, chocia oddzia Elfhelma skrci w prawo. Jedcy pod wodz Grimbolda zawrcili w lewo i przeszli przez szeroki wyom otwarty nieco dalej na wschd.Merry wyjrza spoza plecw Dernhelma. Daleko, o jakie #dziesi mil std, wida byo ogromny poar, lecz midzy nim a krlewskim wojskiem !pony wszdzie linie ognia wygite w ksztat pksiyca, a najblisza "znajdowaa si nie dalej ni o staj. Hobbit niewiele poza tym mg dostrzec na ciemnej rwninie i jak dotd nie widzia nadziei poranka ani te nie czu powiewu wiatru, z tej czy innej strony. W ciszy jedcy Rohanu wtargnli na pola Gondoru, sunc naprzd z wolna, lecz wytrwale niby wezbrana fala przypywu, gdy raz przerwie tamy, ktre ludziom zdaway si niezwycione. Umys i wola Czarnego Wodza skupiy "si wycznie na walce o grd;dotychczas nie dosigo ich adne ostrzeenie o niespodziance, ktra moga pokrzyowa jego zamiary. Po jakim czasie krl poprowadzi swj oddzia nieco ku wschodowi, aby si znale midzy ogniem oblenia a zewntrznym polem. Wci jeszcze posuwalisi bez zaczepki i Theoden niedawa rozkazu natarcia. Wreszcie znw si zatrzyma. Grd by ju bliej. W powietrzu czuo si swd spalenizny i przyczajony cie "mierci. Konie si niepokoiy. Krl jednak siedzia na swym wierzchowcu nieporuszony i !patrza na agoni Minas Tirith,jakby nagle porazi go zy urok zgrozy czy moe lku. Zdawao si, e zmala, przytoczony wiekiem. Merry te podda si grozie i zwtpieniu. Serce w jego piersi#zwolnio ttno. Mia wraenie, e czas zatrzyma si i !zawaha. Przybyli za pno! Zapno to gorzej ni nigdy. Moe Theoden zapacze, #skoni sdziw gow, zawrci"i wylinie si, eby szuka schronienia w grach. Nagle Merry wyczu zmian, tym razem bez wtpliwoci. Wiatr dmucha mu prosto w twarz. Dzie si rozwidnia. Daleko, bardzo daleko na #poudniu mona byo rozrnichmury, majaczce niewyranie odlege szare ksztaty, skbione, podnoszce si ku grze; za nimi jania poranek. Lecz w tym momencie trysnowiato, jakby byskawica strzelia z ziemi pod grodem. Przez krtk wstrzsajc chwil miasto ukazao si w olniewajcym blasku, czarne ibiae, z wie na szczycie niby roziskrzona iglica; potem zasona ciemnoci zapada z powrotem, a ciki grzmot przetoczy si nad polami. Zgarbiona sylwetka krla wyprostowaa si nagle. Zdawaa si znw wysmuka i dumna. Theoden stan w strzemionach i gosem jasnym,jakiego nigdy chyba aden z obecnych nie sysza dotd z !ust miertelnika, zakrzykn: Zbudcie si, jedcy Theodena! Srogi was czeka bj, ogie i rze! Niejedna wcznia wypadnie z rk, Niejedna pknie tarcza, Czerwonym byskiem miecz Rozjani dzie przed witem. Naprzd, naprzd, do Gondoru!Chwyci z rk chorego Guthlafa wielki rg i zad $we tak potnie, e rg pkna dwoje. Natychmiast wszystkie rogi podjy muzyk#i pie Rohanu rozlega si nadpolami jak burza, echo za #grzmotem odbio j wrd gr. Naprzd, naprzd, do Gondoru!Krl krzykn co Mnienogrzywemu i ko skoczy naprzd. Za nim trzepotaa na wietrze chorgiew, godo biaego konia na zielonym polu, lecz krl j wyprzedzi. Za nim mknli rycerze przyboczni, "lecz ich take wyprzedzi krl.Eomer spi swego wierzchowca ostrog, biay !ogon koski na hemie rozwia si w pdzie, cay pierwszy eored gna w grzmocie podkwjak spieniona fala z szumem atakujca brzeg, lecz krla !nikt nie przecign. Zdawa si urzeczony, a moe w jego !yach zakipiaa bojowa furia praojcw, bo dawa si ponosi Mnienogrzywemu, a wyglda jak dawny bg, jak Orome Wielki walczcy w wojnie Valarw w owych dalekich czasach, gdy wiat "by jeszcze mody. Odsonita zota tarcza byszczaa odbiciem soca i trawa #janiaa wie zieleni pod biaymi nogami krlewskiego rumaka. Bo oto wsta ranek i wiatr dmuchn od Morza. Ciemnoci rozpierzchy si, jk przebieg przez zastpy Mordoru, zdjci przeraeniem wojownicy Czarnego Wodza uciekali i ginli pod kopytami rozjtrzonych bitw koni. Z szeregw Rohanu buchna chralna pie; piewali zadajc mier, bo rado bitwy przepeniaa ich serca, "a pikny i grony gos pieni dosign uszu obrocw oblonego miasta. Rozdzia 6 Bitwa na polach Pelennoru Ale napaci na Gondor nie kierowa prostak, herszt "orkw, ani te zwyky zbjca. Ciemnoci ustpiy za wczenie, przed terminem, ktry im wyznaczy ich !wadca. Szczcie zawiodo go"na chwil, wiat obrci si przeciw niemu, zwycistwo wymykao si w momencie, gdy go ju niemal dosiga $rk. Mia jednak dugie rami.!Dowodzi armi, rozporzdza !wielk potg. Krl Upiorw Piercienia, Wdz Nazgulw wada niejedn broni. Opuci Bram i znikn. Krl Marchii Theoden dotar dodrogi, biegncej spod Bramy ku Rzece, i zwrci si w stron miasta, odlegego ju tylko o niespena mil. Wstrzyma nieco wierzchowca rozgldajc si za nowym przeciwnikiem, a wtedy wreszcie dopdzili go jego rycerze; midzy nimi by te Dernhelm. Dalej na przedzie, a bliej murw grodu, jedcy Elfhelma szaleli wrd machin "oblniczych rbic, siekc, zapdzajc nieprzyjacielskich odakw w ziejce ogniem rowy. Caa prawie pnocna poa Pelennoru bya oczyszczona z wroga, obz nieprzyjacielski pon, orkowie uciekali ku Rzece jak zwierzyna cigana przez myliwcw; wszdzie tam Rohirrimowie panowali nad polem bitwy. Lecz nie rozbili !jeszcze oblenia, nie zdobyli Bramy. Pod ni zostay znaczne siy przeciwnika, a nadrugiej poowie pola zgromadziy si nie tknite jeszcze, niezliczone zastpy Mordoru. Na poudnie od drogi skupi si trzon armii Haradrimw, ich konnica otaczaa chorgiew dowdcy. Ten dostrzeg w jasnym ju teraz wietle dziennym sztandar krla, powiewajcy w tej chwili z dala od gwnego wiru walki pord garstki jedcw. Wdz Haradrimw !zapon wciekym gniewem, krzykn, rozwin swoj chorgiew, Czarnego Wa nakrwawym szkaracie, i run do ataku na sztandar Biaego Konia i zieleni, a za nim gna tum Haradrimw; wzniesione w gr krzywe ich szable migotay niby rj gwiazd. Theoden zobaczy go, a nie chcc czeka biernie na napa, pomkn na spotkanieprzeciwnika. Starli si ze straszliwym impetem. Lecz biaa furia rycerzy pnocy "rozgorzaa gorcej, lepiej te znali wojenne rzemioso, bieglej i bardziej zabjczo wadali dugimi wczniami. Mniej ich byo, lecz rbali sobie drog przez tum Haradrimw niby przesiek w lesie. W najgstszym bitewnym!wirze przecisn si Theoden, syn Thengla. Wcznia jego migna w powietrzu godzc w nieprzyjacielskiego dowdc.Byskawicznie doby miecza i jednym ciosem rozszczepi drzewce chorgwi wraz z ciaem chorego; Czarny !W opad na ziemi. Resztka rozgromionej konnicy Haradrimw umkna w popochu. Lecz nagle w tym momencie do swego na a 0n5r<(rkPjk&k{AgBsp, c't c'uX cI(v!8 c(w- c)x8jFr)tryumfu zota tarcza krla przygasa. Jasny poranek #znikn z nieba. Przesoni go znowu mrok. Konie zaray stajc dba. Ludzie spadali z siode. - Do mnie! Do mnie! - krzyknTheoden. - Naprzd, dzieci Eorla! Nie lkajcie si ciemnoci! Ale oszalay ze strachu !Mnienogrzywy wspi si na zadnie nogi, jakby walczc z powietrzem, i z gonym reniem zwali si na bok, #przeszyty czarn strza. Krl run wraz z koniem, przygnieciony jego ciarem. Czarny cie zniy si jak chmura oderwana od stropu nieba. Nie, to nie bya chmura.Dziwna skrzydlata poczwara, jeli ptak - to wikszy ni wszystkie znane ptaki wiata inagi, nie upierzony; skrzyda mia wielkie, z grubej bony rozpitej midzy zrogowaciaymi palcami. Stwr,by moe, z dawnego wiata, z gatunku, ktry przetrwa w zaktku niezbadanych, zimnych gr pod ksiycem duej ni jego epoka i w jakim ohydnym gniedzie na szczytach wyhodowa to ostatnie zapniona potomstwo, zwyrodniae i zowieszcze. Czarny Wadca wzi je pod swoj opiek, !wykarmi ochapami misa, a potwr wyrs ponad miar wszelkich innych latajcych istot. Wtedy Czarny Wadca podarowa go swemu sudze jako wierzchowca. Skrzydlaty "stwr spuci si na ziemi, zwin boniaste skrzyda, wyda z siebie okropny chrapliwy wrzask i usiad na ciele Mnienogrzywego wpijajc w nie szpony i "wyginajc w d dug, nag szyj. Dosiada go jedziec w czarnym paszczu, olbrzymi i grony, w stalowej koronie, lecz midzy jej obrcz a zapiciem paszcza ziaa #pustka, pord ktrej wieciytylko morderczym blaskiem oczy. Wdz Nazgulw! Gdy rozwiay si ciemnoci, znikn z pola, aby przywoawszy swego wierzchowca powrci i znw szerzy mier, zmieni nadziej w rozpacz, zwycistwo w pogrom. W rku "trzyma wielk czarn buaw.Lecz Theoden nie by przez wszystkich opuszczony. Wprawdzie przyboczni rycerze albo polegli przy nim, albo nie zdoali opanowa oszalaych !koni, ktre ponosiy ich dalej w pole, jeden wszake pozosta przy krlu: mody Dernhelm, nieustraszony w swojej wiernoci, paka nad lecym starcem, ktrego snad kocha jak ojca. Przez cay czas walki Merry siedzc za Dernhelmem nie dozna adnego szwanku, dopki nie nadcigny ponownie Ciemnoci, wtedy bowiem Windfola w panice stajc dba$zrzuci obu jedcw i uciek. Merry czoga si teraz na czworakach jak oszoomiony !zwierzak, olepy i bezwadny ze zgrozy.  Giermek krlewski! Giermek krlewski! - powtarza sobie wduchu. - Musisz wytrwa przy krlu. Sam powiedziae, e bdziesz go czci jak rodzonego ojca. Lecz wola nie odpowiadaa gosowi serca, a cae ciao dygotao ze strachu. Merry niemia otworzy oczu i spojrze. W pewnej chwili #wydao mu si, e syszy gos Dernhelma, lecz bardzo dziwny, podobny do gosu innej, spotkanej kiedy osoby. - Precz std, odmiecze, wodzu spw. Zostaw umarych w spokoju. Lodowaty gos odpowiedzia: - Nie wtrcaj si midzy Nazgula a jego up. Ukarze ci!gorzej ni mierci. Zabierze ci do kraju rozpaczy, na dno ciemnoci, gdzie staniesz si bezcielesnym upiorem, gdzie Oko bez powiek przejrzy na wylot kad twoj myl. Szczkn wycigany z pochwy miecz. - Moesz grozi, czym chcesz, ale ja zrobi wszystko, co w mojej mocy, eby ci w spenieniu groby przeszkodzi. - Przeszkodzi? Mnie? Gupcze! Oadnemu najwaleczniejszemu nawet mowi wiata nie uda si nigdy i w niczym mi przeszkodzi. Wtedy Merry usysza co, czego najmniej si w tej gronej chwili spodziewa: "miech. Dernhelm mia si, a jego czysty gos dwicza jak stal. - Ale ja nie jestem adnym z mw tego wiata! Masz przed sob kobiet. Jestem Eowina, crka Eomunda. Bronisz mi dostpu do mojego krla i zarazem ukochanego wuja. Id precz, chyba e pewny swej niemiertelnoci. Czymkolwiek bowiem jeste, yw istot czy te chodzcym trupem, miecz mjspadnie na ciebie, jeeli tkniesz krla. Skrzydlaty potwr krzykn, !lecz Upir Piercienia nic nie odpowiedzia, umilk, jakby "nagle ogarny go wtpliwoci.Zdumienie i ciekawo pomogy hobbitowi przezwyciy na chwil strach. Otworzy oczy, czarnazasona lku ju mu nie przesaniaa widoku. O par krokw przed nim siedziaa olbrzymia poczwara, a nad niniby cie rozpaczy growa Wdz Nazgulw. Nieco w lewo,twarz do nich zwrcona staa ta, ktr Merry do niedawna nazywa Dernhelmem.!Nie kry ju jej twarzy hem, jasne wosy uwolnione spyway na ramiona lnic bladym zotem. Szare jak morze oczy spoglday surowoi gniewnie, a mimo to zy !spyway z nich na policzki. W rku trzymaa miecz, wzniesion tarcz osaniaa si od okropnego spojrzenia wroga. To bya Eowina i Dernhelm zarazem, Merry bowiem w przebysku wspomnienia ujrzatwarz, ktra zwrcia jego uwag przy wyjedzie z Dunharrow, twarz modego rycerza, ruszajcego na spotkanie mierci, bez nadziei w sercu. Wraz z podziwem %ockna si w hobbicie lito i waciwe temu plemieniu nieskore mstwo. Zacisn #pici. Nie mg pozwoli, by ta pikna, zrozpaczona ksiniczka zgina. Przynajmniej nie dopuci, by zgina sama i bez obrony. Twarz wroga bya od niego odwrcona, pomimo to Merry "nie mia poruszy si, eby nie cign na siebie morderczego spojrzenia tych okropnych oczu. Z wolna "zacz czoga si w trawie. Lecz Czarny Wdz, z wahaniem i zoci wpatrzony w kobiet, ktra mu stawia czoo, nie zwaa na hobbita bardziej ni na robaka pezncego w bocie. Nagle ohydny smrd wion powietrzem; to skrzydlaty potwr zatrzepota skrzydami, poderwa si w $gr i byskawicznie rzuci sina Eowin, z przeraliwym wrzaskiem godzc w ni dziobem i szponami. Eowina nie drgna nawet: "ksiniczka Rohirrimw, crka "krlw, smuka, lecz silna jak stal, pikna, lecz grona. Zadaa cios z rozmachem, potny i celny. Miecz !przeci wycignit szyj potwora, odrbana gowa jak kamie spada na ziemi. Eowina odskoczya wstecz przed walcym si olbrzymim cielskiem, ktre z rozpostartymi skrzydami runo w traw. W tym samy momencie rozwia si cie. Mwiato zalao posta "ksiniczki, a jasne jej wosy rozbysy w rannym socu. Lecz znad cierwa zabitego wierzchowca dwign si Czarny Jedziec, straszny, !olbrzymi, grujcy nad smukprzeciwniczk. Z okrzykiem !nabrzmiaym tak nienawici,e sam dwik jego gosu rozdziera uszy i zatruwa $serca, podnis cik buawi uderzy. Tarcza Eowiny rozsypaa si w kawaki, strzaskane rami opado #bezsilnie. Ksiniczka osuna %si na kolana. Upir schyli si nad ni, przesoni j jak chmura; oczy paay mu "ogniem. Znw podnis buaw,!tym razem, eby dobi ofiar. Nagle zachwia si z jkiem blu, cios chybi, koniec buawy zary w ziemi. To Merry, zaszedszy z tyu, mign mieczykiem i przebijajc czarny paszcz przeci nie chronione kolczug cigno pod kolanem.- Eowino! Eowino! - krzykn Merry. !Eowina dwigna si z trudemi ostatkiem si rbna mieczem midzy paszcz a koron, nad schylonymi ku niejpotnymi ramionami. Miecz sypic skry rozpad si w drzazgi. Korona z brzkiem potoczya si po ziemi. Eowinapada twarz naprzd na trupa przeciwnika. O dziwo! Paszcz i kolczuga kryy !pustk. Leay jak achman w trawie, a w grze nad polem rozleg si krzyk, przechodzcy w jk coraz cichszy, oddalajcy si z wiatrem, w gos bezcielesny i $wty, ktry zamiera, gin, by nigdy ju wicej nie odezwa si nad wiatem. Meriadok sta porodku zasanego trupami pobojowiska mruc oczy jak sowa w blasku dnia, bo zy olepiy go zupenie. Przez !mg widzia pikn gow Eowiny, znieruchomiaej, wycignitej w trawie, a tu obok oblicze krla Theodena polegego w chwale. Mnienogrzywy w drgawkach agonii zsun si z ciaa swego pana, ktrego zabi mimo woli. !Merry schyli si i podnis "krlewsk rk, eby na niej zoy pocaunek, wtedy jednak Theoden otworzy oczy; patrzay przytomnie, a gos zabrzmia spokojnie, chocia sabo, gdy krl przemwi: - Oegnaj, zacny hobbicie. Mojeciao - zdruzgotane. Odchodzdo ojcw. Lecz nawet w ich dostojnym towarzystwie nie bd si teraz musia wstydzi. Powaliem czarnego wa. Po mrocznym ranku #wsta dzie jasny i zawiecio zote soce. #Merry nie mg mwi, paka znw gorzko. !- Przebacz mi, krlu - wyjka wreszcie - e zamaem twj zakaz, chocia nie mog ci odda innych usug, prcz tych ez na poegnanie. Sdziwy krl odpowiedzia umiechem. - Nie martw si, hobbicie. Przebaczam ci nieposuszestwo. Szczerego serca nikt nie odtrci. Oby y dugo i szczliwie, a kiedy w czasach pokoju sidziesz mic fajk przy kominku, wspomnij o mnie! Ja bowiem nie bd mg ju dotrzyma obietnicy i w Meduseld nauczy si od ciebie sztuki fajkowego ziela. - Przymkn powieki, Merry za schyli si nad nim. Po "chwili krl odezwa si znowu: - Gdzie jest Eomer? Ciemno zasnuwa mi oczy, a chciabymgo ujrze jeszcze przed mierci. On ma by po mnie krlem. Przeka te sowa poegnania Eowinie. Wzdrygaa si rozsta ze mn... Teraz ju nigdy nie zobacz tej, ktr kochaem bardziej ni rodzon crk. - Krlu, krlu - zacz urywanym gosem Merry. - Eowina... Lecz w tym momencie rozlegasi wrzawa, jakby dokoa !wszystkie rogi i trby zagray naraz. Merry rozejrza si po polu. Zapomnia o wojnie, o caym wiecie; zdawao mu si, e od chwili gdy krl ruszy do swego ostatniego boju, mino wiele godzin, w rzeczywistoci jednak cay dramat rozegra si w cigu kilku minut. Teraz hobbit zrozumia, e grozi im niebezpieczestwo, bo mog znale si w sercu bitwy, ktra rozgorzeje lada chwila z now si. Wrg rzuca do walki wiee puki sprowadzone pospieszniedrog znad Rzeki; spod murw grodu zbliay si zastpy "Morgulu, od poudnia cigna piechota Haradu, poprzedzanaprzez konnic, za ni za wida byo z daleka ogromne grzbiety mumakilw, dwigajcych wiee oblnicze. Od pnocy natomiast biaa kita na hemieEomera powiewaa na czele Rohirrimw, sformowanych znw w szyku bojowym, a z grodu wyszli na pole wszyscy zdolni jeszcze do broni !mczyni, ktrym przewodzi Srebrny Nabd Dol Amrothu i ktrzy zdoali odeprze napastnikw spod Bramy. Przezgow hobbita przemkna myl: Gdzie jest Gandalf? Czynie ma go tutaj? On moe %umiaby ocali krla i Eowin. W tym samym momencie nadjecha w galopie Eomer, a z nim garstka niedobitkw wity, przybocznych rycerzy "krla, ktrzy zdoali wreszcie opanowa sposzone wierzchowce. Patrzyli teraz zdumieni na cielsko ubitej poczwary; konie nie chciay !podej do niej bliej. Eomer $zeskoczy z sioda, a bl i al odmaloway si na jego twarzy, gdy zobaczy krla i stan w milczeniu nad jego bezwadnym ciaem. Jeden z rycerzy wyj krlewsk chorgiew z zacinitej doni polegego "chorego Guthlafa i podnis j w gr. Theoden z wolna otworzy oczy. Widzc wzniesione godo da znak, byje oddano Eomerowi. - Witaj, krlu Marchii - powiedzia. - Ruszaj teraz po zwycistwo! Poegnaj ode mnie Eowin! Z tym sowy skona nie wiedzc, e Eowina ley tu obok. Otaczajcy go ludzie $pakali woajc: Krl Theoden!Nasz Krl Theoden! Wtedy przemwi do nich Eomer: Nie wylewajcie prnych ez. Odszed mny #I chlubn poleg mierci. Nad jego kurhanem Niech zapacz kobiety. Nas dzi wzywa bj! Lecz sam mwic to paka. - Niechaj giermkowie krlewscy zostan tutaj - rzek - i wynios ze czci #zwoki krla z pola, ktre lada chwila ogarn moe znowu bitwa. S te inni polegli ze wity Theodena. Spojrza na lece wkoo trupy, poznajc i nazywajc po imieniu towarzyszy broni. Nagle ujrza swoj siostr #Eowin lec opodal. Stan bez tchu jak czowiek, ktry !w p krzyku oniemia trafionystrza prosto w serce; miertelna blado powleka jego oblicze, a gniew zmrozi mu krew w yach tak, e "dugo nie mg doby sowa z garda. Jakby sza nim zawadn. - Eowino! Eowino! - krzykn wreszcie. - Eowino, skd si "tutaj wzia? Czy to obd, czy zy czar mami moje oczy? Mmierci, mierci, mierci! Mmierci, zabierz nas wszystkich! I bez namysu, nie czekajc, #a zbliy si oddzia wysany z grodu, skoczy na konia, pogna sam przeciw caej nieprzyjacielskiej armii dmc w rg i gonym okrzykiem wzywajc swoich do natarcia. Nad polem rozbrzmia jego czysty donony gos: #- Mmierci! Naprzd, po mier, po koniec wiata! Wojsko ruszyo za nim. Rohirrimowie ju teraz nie piewali idc do walki. Tylko "zowieszczy okrzyk: Mmierci!towarzyszy ttentowi kopyt, gdy fala jedcw mijajc polegego krla runa na spotkanie nieprzyjaci ku poudniowemu kracowi pola. A hobbit Meriadok wci jeszcze sta lepy od ez na tym samym miejscu; nikt do niego nie odezwa si, nikt chyba nawet go nie zauway. "Otar oczy, schyli si, eby "podnie zielon tarcz - dar Eowiny - i zarzuci j sobie na plecy. Potem rozejrza si za mieczykiem, ktry zgubi, w chwili bowiem gdy zadawa cios Czarnemu Wodzowi, rami#nagle mu cierpo i odtd mg posugiwa si jedynie lew $rk. Znalaz swj or, lecz ze zdumieniem ujrza, e ostrze dymi niby sucha ga !wyjta z pomieni, patrza na #nie, jak gio si i kurczyo, a cae je strawi ogie. Taki by koniec miecza wykutego ongi przez ludzi z Westernesse i znalezionego przez hobbita pod Kurhanem. Lecz dumny z jego losu byby patnerz, ktry go przed wiekami wykuwa cierpliwie w Krlestwie Pnocnym, gdy Dunedainowie byli modym plemieniem, a najzawzitszym ich wrogiem byo straszliwe krlestwo Angmar i jego krl, Czarnoksinik. Oaden inny or, chocia w mocniejszych rkach, nie zada wrogowi rwnie dotkliwej rany, rozdzierajc upiorne ciao, niszczc zy urok, ktry #niewidzialne cigna czy zerdem woli. Rycerze z wczni nakrytych paszczami sporzdzili naprdce nosze i dwignli krla niosc go w stron grodu, podczas gdy inni nieli za nim ostronie Eowin. Nie mogli jednak zabra wszystkich polegych z krlewskiej wity, siedmiu bowiem gwardzistw pado obok swego pana, a miedzy nimi Deorwin, dowdca gwardii.!Tych wic zoyli Rohirrimowiez dala od trupw nieprzyjacielskich i od zabitej skrzydlatej bestii i zatknli #wok nich wcznie. Pniej !wrcili na to miejsce i spalili cierwo poczwary, dla Mnienogrzywego wszake wykopali grb i naznaczyli go kamieniem, na ktrym w dwch jzykach - Marchii i Gondoru - wyryto napis: Mnienogrzywy, ko lotny i wiernego serca Z wyrokw losu pana wasnego morderca. Zielona i bujna trawa wyrosa na mogile Mnienogrzywego, lecz na zawsze czarna i jaowa pozostaa ziemia w miejscu, gdzie spalono skrzydlat besti. !Powoli wlk si smutny Merry obok noszy, nie zwaajc o na a 0n5r<(rkPjk&k{AgByp c)z c*{ c~*|! c*},SD+~4 b+ wcale na toczc si jeszcze !bitw. By znuony, zbolay, dra jak w febrze. Wiatr od Morza przynis rzsisty "deszcz i zdawao si, e cay wiat pacze po Theodenie i Eowinie, gaszc poary w grodzie potokami szarych ez. Jak przez mg zobaczy "hobbit zbliajce si pierwsze szeregi obrocw Gondoru. Imrahil, ksi Dol Amrothu, zatrzyma konia na widok smutnego orszaku. - Kogo niesiecie, przyjaciele zRohanu? - zapyta. - Krla Theodena - odpowiedzieli. - Krl Theoden !poleg. Ale krl Eomer walczy, poznacie go po biaej kicie na hemie. $Ksi zsiad z konia, uklk przy noszach, oddajc hod zmaremu krlowi i jego bohaterskiej mierci, i zapaka. Potem wsta, a widzc na drugich noszach Eowin zdumia si bardzo. !- Przecie to kobieta - rzek. - Czy kobiety Rohirrimw take chwyciy za or w naszej obronie? - Nie, tylko ta jedna - odpowiedzieli Rohirrimowie. - Ksiniczka Eowina, siostra Eomera. Nie wiedzielimy, e bya miedzy nami, dopki nie znalelimy jej na pobojowisku, i opakujemy j gorzko. !Pikno jej twarzy, chocia bladej i zimnej, wzruszya ksicia, pochyli si, by z bliska przyjrze si %ksiniczce, i dotkn jej rki.- Przyjaciele! - krzykn. - Czy nie ma miedzy wami lekarzy? Ksiniczka jest ranna, moe miertelnie, ale jeszcze yje! Zsun z ramienia polerowany naramiennik i przytkn go do zimnych warg Eowiny; lekka, prawie niedostrzegalna mgieka oddechu przymia blask metalu. - Nie ma chwili do stracenia - powiedzia wyprawiajc konnego goca z powrotem dogrodu z wieci, e ranna potrzebuje pilnie pomocy. Sam "jednak skoni si raz jeszcze polegemu krlowi i rannej ksiniczce, poegna Rohirrimw, wskoczy na siodo i pomkn na czele swoich do bitwy. Bitwa rozgorzaa teraz wcieka na polach Pelennoru, !szczk ora wzbija si ku niebu wraz z krzykiem ludzi i reniem koni. Gray rogi i trby, ryczay mumakile pdzone do boju. Pod poudniowym murem grodu piechota Gondoru natara na skupione tu jeszcze znaczne "siy Morgulu. Jedcy wszake pognali ku wschodniej stronie pola, na pomoc Eomerowi: !Hurin Smuky, Stranik Kluczy i ksi Lossarnach, Hirluin z Zielonych Wzgrz i pikny ksi Imrahil w otoczeniu swoich onierzy. W sam por zjawia si ta pomoc dla Rohirrimw, szala bowiem przewaaa na stron Nieprzyjaciela, a zapa bojowyEomera obrci si przeciw niemu. Furia pierwszego natarcia zmiadya pierwsze nieprzyjacielskie szeregi, jedcy Rohanu szerokimi #klinami wbili si w gb tumu poudniowcw, zrzucajc z siode konnych, tratujc pieszych. Tam wszake, gdzie byy mumakile, konie i nie chciay, staway dba i uskakiway na boki; olbrzymie zwierzta, nie atakowane, groway nad bitw niby fortece, a Haradrimowie skupilisi wok nich. Jeli od pocztku Rohirrimowie mieli przeciw sobie trzykrotn liczebn przewag samych tylko Haradrimw, teraz stosunek si jeszcze si pogorszy na ich niekorzy, nowie bowiem zastpy wroga "cigay od strony Osgiliathu. Zebrano je na zapleczu, aby na ostatku rzuci na zdobyty #grd, ktry miay spldrowa izupi; czekay tylko na rozkaz swego wodza. Wdz zgin, lecz teraz Gothmog, dowdca wojsk Morgulu, poprowadzi ich w wir bitwy; szli za nim ludzie ze wschodu zbrojni w topory, Wariagowie z Khandu, poudniowcy w szkaratnej odziey i wojownicy z Dalekiego Haradu,!podobni do trollw, byskajcybiakami oczu i czerwieni jzykw w czarnych twarzach.Cz tej armii okrya Rohirrimw od tyu, cz stana na wschodnim skrzydle, by powstrzyma oddziay Gondoru i nie !dopuci do ich poczenia z jedcami Rohanu. W tym samym momencie, gdy na polu zarysowaa si tak grona dla obrocw sytuacja i zwtpienie zakrado si znw do serc, krzyk rozleg si w grodzie, bo wtedy wanie, pnym przedpoudniem, wiatr dmuchn silniej, unoszc deszcz ku pnocy, soce bysno i w jego blasku wartownicy murw dostrzegli w oddali nowe niebezpieczestwo, niweczceresztk nadziei. Anduina, zataczajca uk od Haradu, widoczna bya z miasta na do znacznym odcinku swego biegu i bystre oczy dostrzegy pynce po niej statki. Wytajc wzrok stranicy krzyknli z rozpaczy, bo na tle lnicej wstgi Rzeki ukazaa im si sunca z wiatrem grona flotylla: galery wojenne pchane!wielu parami wiose i okrty o czarnych aglach wydtych bryz. - Korsarze z Umbaru! - woali ludzie. - Korsarze z Umbaru! Patrzcie! Korsarze z Umbaru przybywaj. A wic Belfalas pad, Ethir i Lebennin w rku wroga. Korsarze cign tutaj. To ostatni cios, jestemy zgubieni. Ten i w - bez rozkazu, bo w grodzie zabrako dowdcy - bieg do dzwonw i uderza naalarm; inni chwyciwszy trby zagrali sygna do odwrotu. - Na mury! - krzyczeli. - Wracajcie na mury! Wracajcie do grodu, zanim was do szcztu rozgromi. Ale paniczny krzyk rozwiewa si z wiatrem, ktry gna ku miastu obce okrty. Rohirrimom zreszt ostrzeenie nie byo potrzebne. A za dobrze sami widzieli czarne agle. Eomer bowiem zapdzi si tak, e dzielia go od Harlondu niespena mila, na ktrej midzy nim a przystani skupiy si nieprzyjacielskie siy odparte z przedpola miasta, podczas gdy inne zaroiy si za plecami Rohirrimw odcinajc ich od "oddziau ksicia Imrahila. TerazEomer spojrza na Rzek i nadzieja zgasa w jego sercu; przeklina wiatr, dotychczas bogosawiony. Natomiast w odakw Mordoru nowy duch wstpi i z furi, z tryumfalnym wrzaskiem natarli "na jedcw. Eomer ochon ju z oszoomienia, myla !trzewo i jasno. Kaza zad w rogi i zwoa ludzi, by "kady, kto tylko zdoa, stanprzy sztandarze krlewskim. Postanowi bowiem tutaj wznie z tarcz ostatni mur "obronny i bi si, pki tchu w piersi, stoczy walk godn legendy i pieni, chociaby nikt nie mia pozosta na tychziemiach, kto by zachowa pami o ostatnim krlu Marchii. Wjecha na zielony pagrek, tu zatkn trzepoczcy na wietrze sztandar z godem Biaego Konia. Po zwtpieniach i mroku przedwitu Pieni i nagim mieczem powitaem soce. Walczyem do kresu nadziei, waobie serca, Noc zajdzie w krwawej unie nad ostatni klsk. !Ale ze miechem wygasza t strof pieni. Znw bowiem porwa go zapa wojenny; oszczdziy go dotychczas miecze i dzidy, by mody i przewodzi dzielnemu plemieniu. Wyzywajc pieni niebezpieczestwo spojrza naczarne okrty i podnis miecz. Nagle zobaczy co, co zdumiao go i napenio radoci. Podrzuci miecz w "blask soca, chwyci zrcznienie przerywajc piewu. Wszystkie oczy zwrciy si wlad za jego spojrzeniem. W tym momencie na gwnym maszcie pierwszego statku, skrcajcego wanie ku przystani w Harlondzie, wiatr rozwia flag. Kwito w niej Biae Drzewo Gondoru, lecz otaczao je Siedem Gwiazd i wgrze nad nim byszczaa korona - godo Elendila, krlewskie godo, ktrego tu nikt nie widzia od niepamitnych lat. Gwizdy skrzyy si w socu, bo Arwena, crka Elronda, wyszya ten sztandar drogimi kamieniami; korona z mithrilu i !zota janiaa w blasku dnia. Aragorn, syn Arathorna, Elessar, spadkobierca Isildura, przeby Mciek Umarych i teraz z wiatrem od Morza zblia si do Gondoru. Wesoo Rohirrimw wybuchna w miechu i szczku ora, a rado miasta rozpiewaa si fanfarami trb i muzyk dzwonw. Ale odacy Mordoru "zdjci trwog nie mogli poj,jaki czar sprawi, e na okrtach ich sprzymierzecw !zjawili si wrogowie, i drc $zrozumieli, e los odwrci si przeciw nim i e musz zgin. Rycerze Dol Amrothu pdzili teraz przed sob na wschd rozbite zastpy trollw, Wariagw i orkw, ktrzy nie znosz blasku soca. Eomer ze swoimi jedcami pomkn w stron poudnia, a Nieprzyjaciel, znalazszy si niejako midzy motem a kowadem, ucieka w popochu. Bo ju ze statkw na nabrzea Harlondu wysypywa si zbrojny oddzia!i jak burza par na pnoc. W pierwszych szeregach biegli Legolas i Gimli z toporkiem w rku, Dunedainowie, Stranicy Pnocy, o krzepkich rkach, a za nimi dzielny lud z Lebennin i Lamedon i z innych lennych krajw poudnia. Prowadzi ich wszystkich Aragorn, wznoszc w rku Pomie Zachodu, Anduril, miecz ognisty, przekuty na nowo stary Narsil, nie mniej ni ongi grony. Na czole Aragorna wiecia Gwiazda Elendila. #Tak si stao, e spotkali si wrd bitwy Eomer i Aragorn; wsparci na mieczach spojrzeli sobie w oczy z radoci. "- A wic spotkalimy si znw,chocia nas rozdzieliy wszystkie zastpy Mordoru - rzek Aragorn. - Czy nie obiecaem ci tego, wwczas, w Rogatym Grodzie? - Tak! - odpar Eomer - ale nadzieja czsto zawodzi, nie wiedziaem, e umiesz przepowiada przyszo. Podwjnym bogosawiestwemjest pomoc, gdy zjawia si nieoczekiwana. Nigdy chyba dwaj przyjaciele nie radowali si tak bardzo ze spotkania! - !Ucisnli sobie rce, po czym Eomer doda: - Nigdy te chyba nie spotkali si tak bardzo w por. Przybye w ostatniej chwili. Ponielimy cikie straty. - A wic pomcijmy je, zanim mi o nich opowiesz - odpar Aragorn i rami przy ramieniu ruszyli obaj do bitwy. Sroga jeszcze czekaa ich walka i wiele trudw, poudniowcy bowiem byli plemieniem bitnym i dzielnym, a rozpacz dodawaa im mstwa, wojownicy za z krain wschodu przeszli dobr szko wojenn w Mordorze i aden z nich nie myla si poddawa. Wszdzie wic na rozlegym polu, na zgliszczach zagrd i spichrzw, na pagrkach, pod murami skupiay si gromady nieprzyjaci, gotowych walczy do ostatka, i bitwa przecigaa si do wieczora. "Wreszcie soce skryo si za Mindolluin rozlewajc na niebie ogromn un, tak e wzgrza i szczyty gr zarumieniy si krwawym odblaskiem. Rzeka zdawaa si pon, a trawa nabraa odcienia rudej czerwieni. Wraz z zachodem soca skoczya si wielka bitwa pod Minas !Tirith i ani jeden nieprzyjaciel nie zosta ywy w krgu zewntrznych murw Pelennoru. Wybito ich co do "nogi, a ci, ktrzy zbiegli, mieliniemal wszyscy wygin z ran lub uton w spienionych nurtach Rzeki. Ledwie garstka niedobitkw wrcia do Morgulu lub Mordoru, a do Haradu dotara tylko legenda ostrasznej zemcie i potdze napadnitego Gondoru. Aragorn, Eomer i Imrahil razem wracali ku Bramie grodu, tak zmczeni, e niezdolni zarwno do radoci, jak do smutku. Wszyscy trzej wyszli z bitwy nie dranici nawet, bo sprzyjao im szczcie, chronia moc ramienia i niezawodny or; mao kto #omiela si stawia im czoo lub bodaj spojrze w twarze, rozognione gniewem. Lecz wielu innych rycerzy polego na polu chway albo odnioso !cikie rany. Forlong walczc samotnie po utracie konia padod ciosw topora; Duilin z Morthondu i brat jego stratowani zostali na mier, gdy prowadzili do ataku na mumakile ucznikw, ktrzy z bliska puszczali strzay w lepia bestii. Nigdy nie mia wrci do ojczystego Pinnath Gelin pikny Hirluin ani te Grimbold do swego domu w Grimslade, ani krzepki StranikHalbarad do swego rodzinnego kraju na dalekiej pnocy. Niemao polego bojownikw sawnych i bezimiennych, #dowdcw i onierzy. Bya to wielka bitwa i nikt jeszcze nie"opowiedzia caej jej historii. !W wiele lat pniej piewak z Rohanu tak mwi o tym w swej pieni o wzgrzach Mundburga: Syszelimy o brzmicych rogach pord wzgrz, mieczach poyskujcych w Krlestwie Poudnia. Rumaki popdziy jak poranny wiatr do Stoninglandu. Rozgorzaa wojna. I zgin Theoden, potny Thengling, pan zbrojnych zastpw, do zotych paacw, zielonych k pnocy nie powrci nigdy. Harding i Guthlaf, Dundern i Deorwin, dzielny Grimbold, Herefara, Herubrand i Horn, !i Fastred walczyli i polegli tam,w kraju dalekim: w grobowcach Mundburga spoczywaj pospou z panami Gondoru, swymi sprzymierzecami. Szlachetny Hirluin do nadmorskich wzgrz ani Forlong stary do kwitncych dolin Arnachu ju nigdy nie powrc w tryumfie; ani smukli ucznicy, !Derufin i Duilin, nie wrc do czarnych jezior Morthondu ukrytych wrd gr. Mmier rankiem i kiedy ju koczy si dzie !panw braa i sugi. Od dawna ju pi pod traw Gondoru, gdzie brzeg Wielkiej Rzeki, teraz szarej jak zy, srebrem poyskliwej. Wtedy byy czerwone jej pieniste wody: krwi barwione gorzay w zachodzcym socu; niby wici pony gry o wieczorze; czerwie ros spadaa na Rammas Echor. Rozdzia 7 Stos Denethora #Kiedy pospny cie cofn si sprzed Bramy, Gandalf przez dug jeszcze chwil trwa !nieruchomo pord dziedzica. Pippin natomiast zerwa si byskawicznie i wyprostowa, jak gdyby kto zdj nieznone brzemi z jego ramion; sta nasuchujc grania rogw i rado rozpieraa mu serce. Zawsze odtd, nawet po latach, zy napyway mu do oczu na dwik odzywajcego si w oddali rogu. Teraz jednak przypomnia sobie nagle, z jak wieci spieszy do Gandalfa. Podbieg wic do niego w momencie, gdy Czarodziej, ktry wanie "ockn si z zadumy i szepnco Gryfowi nad uchem, zamierza wanie wyjecha poza Bram. - Gandalfie! Gandalfie! - krzykn Pippin. Gryf przystan w miejscu. - A ty co tutaj robisz? - spyta Gandalf. - O ile wiem, wedle praw grodu, tym, ktrzynosz srebrno-czarne barwy, nie wolno opuszcza Cytadeli bez specjalnego pozwolenia. - Denethor zwolni mnie ze suby - odpar Pippin. - !Odprawi mnie, Gandalfie, dr z przeraenia. Tam, na grze, mog si sta okropne rzeczy. Denethor popad w obd, jak mi si wydaje. Boj si, e !chce zabi nie tylko siebie, aletake Faramira. Czy nie mgby temu przeszkodzi? Gandalf patrza przed siebie, w wylot otwartej Bramy. Z pola!ju dobiega wzmoony zgiek bitwy. Czarodziej zacisn pici. - Musz i tam, gdzie toczy si bitwa - powiedzia. - Czarny Jedziec kry wolny "po polu, moe cign na naszgub. Nie mam teraz czasu na nic innego. - Ale co bdzie z Faramirem? -krzykn Pippin. - On yje! Denethor gotw go spali ywcem, jeli nikt go nie powstrzyma. !- Spali ywcem? - powtrzy Gandalf. - O czym ty mwisz? Wytumacz mi, ale prdko! - Denethor wszed do grobowca i zabra z sob Faramira. Mwi, e i tak wszyscy sponiemy, wic nie chce duej na to czeka; kaza zbudowa stos i zamierza na nim spon razem z Faramirem. Posa pachokw po drzewo i oliw. Ostrzegem Beregonda, ale niejestem pewny, czy on omieli si opuci posterunek, bo !wanie stoi u drzwi Wiey na warcie. Zreszt c Beregond moe tu pomc? - Pippin jednym tchem wyrecytowa swoj opowie, a na zakoczenie wycign bagalnie ramiona i drcymi palcami dotkn kolan Gandalfa. - Czy nie moesz ocali Faramira? - Moe bym mg - odpar Gandalf - lecz jeli nim si zajm, obawiam si, e tymczasem pogin inni. No tak, pjd z tob, skoro Faramirowi nikt prcz mnie pomc nie moe. Ale wynikn ztego nieuchronnie rzeczy ze ismutne. Nieprzyjaciel swoim jadem dosiga w samo serce ajc o na a 0n5r<(rkPjk&k{AgBp( c+  c\, c,7" c"-C-) c-l8"@-grodu, jego to bowiem wola dziaa w tej okrutnej sprawie. Skoro raz powzi decyzj, szybko j w czyn zamieni. #Podnis Pippina z ziemi, wziprzed siebie na konia, jednym sowem da Gryfowi znak, by !zawrci do grodu. Pili si spiesznie stromymi ulicami Minas Tirith, ktrych bruk dzwoni pod kopytami rumaka,a z pola dolatywa coraz goniejszy zgiek bitwy. Zewszd biegli ludzie, zbudzeni z rozpaczy i drtwoty, chwytajc za bro inawoujc jedni drugich: - Rohan przyby z odsiecz! Dowdcy wykrzykiwali rozkazy, oddziay ustawiay #si w szyku i cigny w d ku Bramie. W drodze spotka "Gandalf ksicia Imrahila, ktry go zagadn: - Dokd spieszysz, Mithrandirze? Rohirrimowie walcz na polach Gondoru! Teraz trzeba skupi wszystkie nasze siy. - Wiem, kade rce teraz bd potrzebne - odpar Gandalf. - Tote wrc na #pole, gdy tylko bd mg. Ale teraz mam do Denethora spraw, ktra nie cierpi zwoki. Obejmij dowdztwo w nieobecnoci Namiestnika. !Jechali dalej, a im byli bliej Cytadeli, tym wyraniej czuli na twarzach powiew wiatru i dostrzegali blask poranka na rozjaniajcym si u wschodu niebie. Niewiele jednak dodawao im to nadziei, nie wiedzieli bowiem, co zastan !na grze i czy nie zjawi si na ratunek poniewczasie. - Ciemnoci przemijaj - powiedzia Gandalf - ale nad miastem jeszcze ciy mrok. U drzwi Cytadeli nie byo warty. - A wic Beregond poszed do Denethora - stwierdzi troch pocieszony Pippin. Skrcili spod Wiey i pospieszyli drog ku Zamknitej Furcie. Staa otworem, odwierny lea przed jej progiem zabity; nie mia klucza w rku. - To take robota Nieprzyjaciela - rzek Gandalf.- Nic go tak nie cieszy, jak bratobjcza walka, niezgoda posiana miedzy wierne serca, ktre nie mog rozezna drogiobowizku. - Zsiad z konia, poleci Gryfowi wrci do stajni. - Powinnimy obaj, przyjacielu, od dawna by na polu bitwy - rzek do niego - lecz wstrzymuj mnie inne sprawy. Przybiegnij szybko, gdy ci zawoam! "Przeszli Furt i zbiegli krt &ciek w d. Rozwidnio si, smuke kolumny i rzebione posgi po obu stronach !zdaway si sun obok niech jak szare zjawy. #Nagle cisz zakciy krzyki i szczk broni, dochodzce z dou - zgiek, jakiego nigdy od dnia zbudowania grodu nie "syszao to uwicone miejsce.!Wreszcie znaleli si na ulicy Milczenia, przed Domem Namiestnikw majaczcym w !pmroku pod ogromn kopu.!- Wstrzymajcie si! - krzyknGandalf. - Wstrzymajcie si, szalecy! Albowiem w progu pachokowieDenethora z mieczami i agwiami w rkach nacierali naBeregonda, ktry sam jeden w swoich srebrno-czarnych barwach gwardii sta na najwyszym stopniu schodw pod sklepionym gankiem i broni przystpu do drzwi. !Dwch ludzi ju pado od jego miecza, plamic krwi wito grobowca, inni miotali przeklestwa, nazywajc Beregonda wyrzutkiem i zdrajc, zbuntowanym przeciw wasnemu panu. Podbiegajc Gandalf i Pippin usyszeli z wntrza Domu Umarych gos Denethora nawoujcy do popiechu: "- Prdzej! Prdzej! Rbcie, co wam rozkazaem. Zabijcie tegozdrajc albo te sam go ukarz. !Drzwi, ktre Beregond usiowapodeprze lew rk, otworzyy si nagle i w progu ukaza si Wadca grodu, wspaniay i grony. Oczy skrzyy mu si gorczkowo, obnaony miecz wznosi si dociosu. Lecz Gandalf jednym susem znalaz si na schodach. "Sudzy rozstpili si przed nimosaniajc oczy, bo Czarodziej wdar si midzy nich jak lnienie biaej byskawicy w ciemnoci, cay rozpomieniony gniewem. Podnis rami i w tym samym okamgnieniu miecz zawaha !si w rku Denethora, wysun!si z bezsilnej doni starca i pad na posadzk mrocznej sieni. Denethor jakby olepionycofn si przed Gandalfem. - Co tu si dzieje, Denethorze? - spyta Czarodziej. - Dom Umarych nie jest miejscem dla ywych. !Dlaczego twoi sudzy bij si pord grobw, gdy pod Bramgrodu toczy si rozstrzygajca walka? Czyby!Nieprzyjaciel dotar a tu, na ulic Milczenia? - Odkd to Wadca Gondoru obowizany jest zdawa ci spraw ze swoich zarzdze? - spyta Denethor. - Czy ju nie wolno mi rozkazywa wasnym pachokom? - Wolno ci, Denethorze - odpar Gandalf - ale wolno teludziom przeciwstawi si twoim rozkazom, jeli s szalecze i ze. Gdzie jest twj syn, Faramir? - Tu, we wntrzu Domu Namiestnikw - powiedzia #Denethor. - Ponie, ju ponie! !Ju podoyli ogie pod jego ciao. Wkrtce sponiemy wszyscy. Zachd ginie. Chc odej std w wielkim ognistym caopaleniu, niech wszystko skoczy si w ogniu,w popiele, w supie dymu, ktry odleci z wiatrem. Gandalf widzc, e Wadc "sza opta, zlk si, czy starzec nie wprowadzi ju w czyn swoich okrutnych zamiarw, rzuci si wic naprzd, a za nim pobiegli Pippin i Beregond. Denethor "cofn si tymczasem i stanprzy marmurowym stole w #wielkiej sali. Faramir lea tam,pogrony w gorczkowym nie, lecz ywy jeszcze. Pod jego posaniem i dokoa niego pitrzy si stos z suchego drewna oblanego oliw, ktr przesycona bya take odzie Faramira i okrywajca go pachta. Stos by gotw, ale nie zapalono go jeszcze. W tym momencie Gandalf okaza si, ktra w nim tkwia, podobnie jak blask czarodziejskiej mocy, ukryta pod szarym paszczem. Skoczy na spitrzone kody, chwyci rannego na rce, !zeskoczy na podog i pdem puci si wraz ze swym cennym brzemieniem do #wyjcia. Faramir jkn i przez sen wymieni imi swego ojca. Denethor jakby si nagle ockn z osupienia; oczy mu $przygasy, spyny z nich zy.- Nie odbierajcie mi syna! On mnie woa! - powiedzia. - Tak - odpar Gandalf. - Syn ci woa, lecz jeszcze nie !moesz si do niego zbliy. Faramir stoi na progu mierci, ale, by moe, nie przekroczy !go, moe uda si go uzdrowi. Ty za powiniene teraz by na polu bitwy pod Bram twojego grodu, gdzie moe czeka ci mier. Sam o tym wiesz w gbi serca. !- Faramir ju si nie obudzi - odpar Denethor - a walka jestdaremna. Dlaczeg miabym !pragn przeduenia ycia? Dlaczego nie mielibymy umrze razem? - Ani tobie, ani adnemu wadcy na ziemi nie przysugujprawo wyznaczenia godziny wasnej mierci - rzek Gandalf. - Tylko pogascy krlowie w czasach Ciemnoci sami sobie zadawali mier, zalepieni pych i rozpacz, zabijajc te swoich "najbliszych, aby lej im byo rozsta si z tym wiatem. Wynis Faramira z Domu Umarych, zoy go na tym samym ou, na ktrym go tu przyniesiono, a ktre stao w sieni. Denethor szed za Czarodziejem, zatrzyma si jednak w progu i drc wpatrywa si z wyrazem tsknoty w twarz syna. Wszyscy umilkli i znieruchomieli w obliczu widocznej udrki starca, ktrysta dug chwil niezdecydowany. - Pjd z nami, Denethorze - powiedzia wreszcie Gandalf. -Obaj jestemy w grodzie potrzebni. Moesz jeszcze wiele dokona. Nagle Denethor wybuchn miechem. Wyprostowa si znw dumnie, szybko wbieg do sali i chwyci ze stou poduszk, na ktrej przedtem opiera gow. Wracajc do #drzwi odsoni powoczk: by pod ni ukryty palantir! !Starzec podnis go w gr i wiadkom tej sceny wydao !si, e krysztaowa kula w ichoczach rozarza si wewntrznym pomieniem, rzucajc czerwony odblask na wychud twarz Namiestnika, na rysy jakby wyrzebione w kamieniu, ostro podkrelone cieniami, szlachetne, dumne i grone. Oczy mu znw si roziskrzyy. !- Pycha i rozpacz! - krzykn. - Czy mylisz, e na Biaej Wiey oczy byy lepe? Nie, $widziay wicej, ni ty z ca swoj mdroci dostrzegasz,Szary Gupcze! Twoja nadziejapolega na niewiedzy. Id, "prbuj uzdrawia umarych. Idi walcz! Wszystko daremne! Nakrtko, na jeden dzie moe zatryumfujesz na polu bitwy. Ale przeciw potdze, ktra !rozrosa si w Czarnej Wiey, nic nie wskrasz. Tylko jeden palec tej potgi sign po nasz grd. Cay wschd rusza na podbj. Ten wiatr, ktry $zudzi ci nadziej, pdzi po !Anduinie flot czarnych agli. Zachd ginie. Pora, by wszyscy, ktrzy nie chc by niewolnikami, odeszli ze wiata. - Gdybymy suchali takich rad, rzeczywicie oddalibymy zwycistwo Nieprzyjacielowi -powiedzia Gandalf. - A wic ud si dalej nadziej! - zamia si Denethor. - Czy nie znam ci,Mithrandirze? Masz nadziej, e obejmiesz po mnie wadz, e staniesz za tronami wszystkich wadcw pnocy, poudnia i zachodu. Czytam w twoich mylach, przeniknem twoje plany. Wiem, e temu niziokowi kaza przemilcze !prawd. Oe go wprowadzi do mnie jako swojego szpiega. Mimo to z rozmw z nim dowiedziaem si imion i zamiarw wszystkich twoich !sojusznikw. Tak! Jedn rk !chciae mnie pchn przeciw Mordorowi, bym ci posuy za#tarcz, drug za cigae tutaj owego Stranika Pnocy, aby zaj moje miejsce. Ale powiadam ci, Gandalfie Mithrandirze, nie bd w twoim rku narzdziem! Jestem Namiestnikiem rodu Anariona. Nie dam si poniy do roli zgrzybiaego szambelana na dworze byle przybdy. Nawet gdyby udowodni swoje prawa,jest tylko dalekim potomkiem Isildura. Nie skonie gowy przed ostatnim z rodu od dawna wyzutego z wadzy i godnoci. - Jake by wic chcia uoy sprawy, Denethorze, gdyby mg przeprowadzi !swoj wol? - zapyta Gandalf.- Chciabym, aby wszystko pozostao tak, jak byo za dnimego ycia a po dzi - odpar Denethor - i za dni moich pradziadw; chciabym w pokoju wada grodem i przekaza rzdy synowi, ktryby mia wasn wol, a nie ulega podszeptom czarodzieja. Jeli tego mi los odmawia, niech raczej wszystko przepadnie, nie chcycia ponionego, mioci podzielonej, czci uszczuplonej.- W moim przewiadczeniu Namiestnik, ktry wiernie zwraca wadz prawowitemu "krlowi, nie traci mioci ani czci - rzek Gandalf. - W kadym za razie nie powiniene swego syna pozbawia prawa wyboru, gdy jeszcze nie zgasa nadzieja, e moe unikn mierci. Ale na te sowa pomie gniewu znw si rozjarzy w oczach Denethora; wsunwszysobie kryszta pod rami, starzec doby sztyletu i podszed do noszy. Beregond jednak uprzedzi go byskawicznym skokiem i zasoni Faramira wasnym ciaem. - A wic to tak! - krzykn Denethor. - Ju mi ukrade poow synowskiego serca. Teraz okradasz mnie take z mioci moich sug, aby ci pomogli obrabowa mnie nawetze szcztkw mego syna. W jednym przynajmniej nie zdoasz mi przeszkodzi, umrtak, jak postanowiem. Do "mnie! - zawoa na sugi. - Do mnie! Czy sami tylko zaprzacy zostali midzy wami? Dwch pachokw wbiego po schodach na rozkaz swego Wadcy. Denethor wyrwa jednemu z nich agiew i uskoczy w gb domu. Nim Gandalf zdy go "powstrzyma, cisn ponc agiew na stos, ktry natychmiast gwatownie zaj si ogniem. Denethor wskoczy na st; stojc tak w ognistym wiecu podnis swoje namiestnikowskie bero i #zama je na kolanie. Rzuci je #w ogie, a sam pooy si na stole, oburcz przyciskajc $palantir do piersi. Wie gosi, e odtd ktokolwiek spojrza %w kryszta, jeli nie mia do potnej woli, by go do swoich"celw nakoni, widzia w nim tylko dwie starcze donie trawione arem pomieni. Gandalf w blu i zgrozie odwrci twarz i zamkn "drzwi. Chwil sta zamylony i milczcy w progu; z wntrza grobowego domu sycha byo szum rozszalaego ognia. Potem Denethor krzykn wielkim gosem jeden jedyny raz i umilk na zawsze. Nikt ze"miertelnych nie ujrza go ju nigdy. - Tak zgin Denethor, syn Ektheliona - rzek Gandalf. !Zwrci si do Beregonda i do pachokw, osupiaych z przeraenia. - I z nim razem skoczyy si dni Gondoru, takiego, jaki znalicie cae swoje ycie. Wszystko bowiem, dobre czy ze, kiedysi koczy. Bylimy tu wiadkami wielu niecnych czynw, ale wyzbdcie si wrogich uczu, ktre was dziel, bo wszystko to stao !si za spraw Nieprzyjaciela i on to posuy si wami do wasnych celw. Wpadlicie w sieci sprzecznych obowizkw, lecz nie wasze rce t sie usnuy. Pamitajcie, wierni sudzy Denethora, lepi w swym posuszestwie, e gdyby nie zdrada Beregonda - Faramir, !dowdca stray Biaej Wiey, ju byby tylko garstk popiou. Zabierzcie z tego nieszczsnego miejsca ciaa waszych zabitych towarzyszy.My za poniesiemy Faramira, Namiestnika Gondoru, tam, gdzie bdzie mg spa !spokojnie lub umrze, jeli tak los kae. Gandalf i Beregond dwignli nosze i ruszyli w stron DomwUzdrowie. Pippin szed za nimi z gow zwieszon na piersi. Ale pachokowie Denethora jakby w ziemi wroli zapatrzeni w Dom Umarych; Gandalf by ju u wylotu ulicy Milczenia, gdy rozleg si gony oskot. Ogldajc si za siebie zobaczyli, e kopua Domu Namiestnikw pka i kby dymu wydobywaj si z niej ku niebu; zapadaa si ze straszliwym rumorem walcychsi kamieni, lecz na gruzach wci jeszcze pegay ywe pomienie. Dopiero wtedy pachokowie zdjci strachem uciekli w lad za Czarodziejem ku furcie. Kiedy przed ni stanli, Beregond z gorzkim alem spojrza na martwego odwiernego. - Ten swj uczynek bd opakiwa do mierci - powiedzia - ale sza mnie !ogarn, czas nagli, on za nie chcia sucha moich !baga i wycign miecz. - Kluczem, wyrwanym przedtem z rk wartownika, zamkn furt. - Teraz klucz ten nalee bdzie do Faramira - powiedzia. - Pod nieobecno Namiestnika wadz peni tymczasem ksi Dol Amrothu - rzek Gandalf. - Skoro go niema tutaj, pozwol sobie rozstrzygn t spraw. Prosz ci, Beregondzie, zachowaj ten klucz i strze go, dopki w miecie nie zapanuje na nowo porzdek. Wreszcie znaleli si w grnych krgach grodu i w blasku dnia szli dalej ku DomomUzdrowie; byy to pikne domy przeznaczone w czasachpokoju dla ciko chorych, teraz jednak przygotowane dlarannych z pola bitwy. Stay w pobliu Bramy Cytadeli, w szstym krgu, opodal poudniowego muru, otoczone ogrodem i k usian drzewami, w jedynym zielonym"zaktku grodu. Krztao si tukilka kobiet, ktrym pozwolonozosta w Minas Tirith, poniewa byy biege w sztuceleczniczej i wywiczone w posugach dla chorych. Gandalf ze swymi towarzyszami wanie wchodzi przez gwne wejcie do ogrodu, gdy z pola pod Bram wzbi si przeraliwy gony krzyk, przemkn z wiatrem nad ich gowami i zamar w oddali. !Gos brzmia tak okropnie, e "na chwil stanli oszoomieni, !lecz gdy przemin, wstpia nagle w ich serca otucha, jakiej nie byo w nich od dnia, kiedy ciemnoci nadcigny od wschodu. Wydawao im si, #e dzie rozwidni si nagle i "e soce przebio si spoza chmur. Lecz twarz Gandalfa zachowawyraz powagi i smutku: Czarodziej poleci Beregondowi i Pippinowi wnie Faramira doDomu Uzdrowie, sam za wybieg na najbliszy mur. "Stan tam jak biay posg i wwieym blasku sonecznym wyjrza na pole. Obj wzrokiem wszystko, co si tam rozgrywao, i dostrzeg Eomera, ktry jadc do walki 0n5r<(rkPjk&k{AgB) c(. ".J c.B c/%n cs/0! c/;$90"zatrzyma si przy polegych i rannych. Gandalf z westchnieniem owin si znw szarym paszczem i zbieg z muru. Beregond i Pippin wychodzc z Domu Uzdrowie zastali go zadumanego przy wejciu. Patrzyli na pytajco, lecz Czarodziej dug chwil milcza. Wreszcie przemwi: - Przyjaciele moi i wy wszyscy, obywatele tego grodu i mieszkacy zachodnich#krajw! Zdarzyo si dzi wielerzeczy bolesnych i wiele chlubnych. Czy powinnimy "paka, czy te si radowa? Stao si co, czego w najmielszych nadziejach nie moglimy si spodziewa, zgin bowiem Wdz wrogiej armii; syszelimy echo jego ostatniego rozpaczliwego krzyku. Lecz tryumf ten przypacony zosta cik $aob i wielk strat. Mogemjej zapobiec, gdyby nie szalestwo Denethora. A tak daleko w gb naszego obozu signa wadza Nieprzyjaciela! Dzi dopiero zrozumiaem w peni, jakim sposobem zdoa swoj wol narzuci tu, w samym sercu grodu. Namiestnicy przypuszczali, e nikt nie zna ich sekretu, ja jednak od dawna wiedziaem, e w BiaejWiey, podobnie jak w Orthanku, przechowa si jeden z Siedmiu Krysztaw. Zadni swej mdroci Denethor "nie way si nim posugiwa ani wyzywa Saurona, zdajc sobie spraw z granicy wasnych si. Lecz rozum starca osab. Gdy niebezpieczestwo zagrozio bezporednio jego krlestwu, "spojrza w kryszta i da si oszuka; po wyprawieniu Boromira na pnoc robi to zapewne coraz czciej. By zbyt wielkoduszny, aby si podda woli Wadcy Ciemnoci, lecz widzia w krysztale tylko to, co tamten mu dojrze pozwoli. Zdobywadziki temu bez wtpienia wiadomoci nieraz poyteczne, jednake wizje ogromnej potgi Mordoru, ktre mu wci podsuwano, rozjtrzyy w jego sercu rozpacz, a w kocu zamiy jego umys. - Teraz wyjania si zagadka, nad ktr si gowiem - powiedzia Pippin, drc na samo wspomnienie przeytych okropnoci. - Denethor wyszed na czas pewien z komnaty, w ktrej lea Faramir, i dopiero po powrocie wyda mi si odmieniony, zgrzybiay i zamany. - Wkrtce potem jak wniesiono Faramira do Wiey, ludzie zauwayli dziwne wiato w najwyszym jej oknie - odezwa si Beregond. - Widywalimy co prawda takie wiata nieraz i od dawna w grodzie kryy pogoski, e Namiestnik zmaga si myl z Nieprzyjacielem. - Niestety, byy to trafne przypuszczenia - rzek Gandalf. - T drog wola Saurona wdara si do Minas Tirith. Dlatego te ja zamiast by w polu, tu musiaem pozosta. I teraz jeszcze odej std nie mog, bo !wkrtce oprcz Faramira bd mia innych rannych i chorych pod opiek. Pjd na ich spotkanie. Zobaczyem z murw widok bardzo dla mego serca bolesny, kto wie, czy nie czekaj nas dotkliwsze jeszcze troski. Chod ze mn, Pippinie. A ty, Beregondzie, !powiniene wrci do Cytadeli i zda dowdcy spraw z wszystkiego, co zaszo. Obawiam si, e uzna za swj obowizek wykluczy ci z gwardii. Powiedz mu jednak, #e - jeli zechce si liczy z moim zdaniem - radz mu odesa ci do Domw Uzdrowie, aby suy tam swojemu choremu Wadcy i znalaz si przy nim, gdy ocknie si ze snu - jeli w "ogle kiedy si ocknie. Tobie bowiem zawdzicza, e nie spon ywcem. Id, Beregondzie. Co do mnie, powrc tu niebawem. Z tym sowy ruszy ku niszymkrgom grodu w towarzystwie Pippina. Szli przez miasto, gdy !zacz pada rzsisty deszcz gaszc wszystkie poary, tak e tylko ogromne kby dymu wzbijay si wszdzie przed nimi wrd ulic. Rozdzia 8 Domy Uzdrowie !Zmczenie i zy przesaniay mg oczy Meriadoka, kiedy !si zblia do zburzonej Bramy Minas Tirith. Hobbit prawie nie widzia ruin i trupw zalegajcych pole. Powietrze gste byo od ognia, dymu i zaduchu, wiele bowiem machinwojennych spono lub zawalio si w huczce pomieniami rowy, gdzie spad te niejeden trup ludzki lub "zwierzcy. Tu i wdzie leay ogromne martwe cielska poudniowych mumakilw na "p zwglone albo zmiadone kamiennymi pociskami, z oczyma wykutymi przez celnestrzay ucznikw z Morthondu; wszdzie w dolnych dzielnicach grodu cuchno spalenizn. Ludzie ju krztali si na przedpolach oczyszczajc drog przez pobojowisko, a z Bramy wyniesiono nosze. Zoono Eowin ostronie na mikkich poduszkach, zwoki za krla okryto wspaniaym zocistym caunem; otoczyli jeRohirrimowie z zapalonymi pochodniami w rku i blade w sonecznym blasku pomyki chwiay si na wietrze. Tak wkroczyli do grodu krl Theoden i Eowina, a kady na ich widok odkrywa gow i !schyla j ze czci. Niesiono !ich wrd pogorzelisk i dymw spalonego krgu przez kamienne ulice ku grze. Meriadokowi duy si ten marsz nieznonie, szed jak w koszmarnym, niezrozumiaym nie, wspinajc si mozolnie do jakiego odlegego celu, !ktrego nie mg odnale w pamici. Coraz niklej przebyskiway przed jego oczyma wiata pochodni, a wreszcie pogasy zupenie i hobbit wlk si w ciemnociach mylc: To podziemny korytarz, wiodcy do grobu, w ktrym zostaniemy ju na zawsze. Nagle w jego sen wtargn czyj ywy gos: - Merry! Nareszcie! Co za #szczcie, e ci odnalazem! Podnis wzrok i mga przesaniajca mu oczy przerzedzia si nieco. !Zobaczy Pippina! Stali twarz w twarz porodku wskiej uliczki, gdzie prcz nich dwch nie byo nikogo. Merry przetar oczy. !- Gdzie jest krl? - spyta. - Gdzie Eowina? Zachwia si, przysiad na !jakim progu i rozpaka si znowu. - Ponieli ich na gr, do Cytadeli - odpar Pippin. - #Zdaje si, e idc usne i zabdzie na ktrym "zakrcie. Kiedy stwierdzilimy, e nie ma ci w krlewskim orszaku, Gandalf wysa mnie na poszukiwania. Biedaczysko! #Jake si ciesz, e ci znowu widz. Ale ty jeste okropnie wyczerpany, teraz nie bd ci mczy rozmow. Powiedz tylko, czy jeste ranny? Skaleczony? - Nie - powiedzia Merry. - Zdaje si, e nie. Ale wiesz, Pippinie, od chwili kiedy zraniem tamtego, straciem wadz w prawym ramieniu, a mj miecz spali si do szcztu jak kawaek drewna. Na twarzy Pippina odmalowao si zaniepokojenie. !- Myl, e powiniene teraz i ze mn, jak moesz najspieszniej - rzek. - Niestety, nie mog ci !zanie. Bo widz, e ledwie powczysz nogami. Szkoda, e nie wzili ci od razu na nosze, trzeba im to jednak wybaczy: za wiele strasznychrzeczy zdarzyo si dzi w grodzie, nic dziwnego, e przegapiono maego biednego hobbita wracajcego z pola bitwy. - Czasem mona na takim przegapieniu wygra - odpar Merry. - Nie dostrzeg mnie przecie w por... Nie! Nie mog o tym teraz mwi. Pom mi, Pippinie. Ciemno mi w oczach, a rami mam zimne jak ld. - Oprzyj si na mnie, Merry, przyjacielu kochany! Chodmy! Powolutku dojdziemy. To ju niedaleko. - Czy wyprawisz mi pogrzeb? - spyta Merry. - Co ty pleciesz! - "zaprotestowa Pippin, silc sina wesoo, chocia serce ciskao mu si ze strachu i litoci. - Idziemy do Domw Uzdrowie. Z uliczki, biegncej miedzy rzdem wysokich kamienic a zewntrznym murem czwartego krgu, skrcili na #gwn ulic, ktra wspinaa si ku Cytadeli. Posuwali si krok za krokiem, Merry chwia si na nogach i mrucza co jak gdyby przez sen. Nigdy w ten sposb nie dojdziemy - martwi si w duchu Pippin. - Czy nikt mi niepomoe? Nie mog przecie biedaka zostawi ani na chwil samego. Ledwie to pomyla, niespodziewanie dogoni ich biegncy chyo chopiec, a gdy ich mija, Pippin pozna Bergila, syna Beregonda. - Hej, Bergilu! - zawoa. - #Dokd pdzisz? Ciesz si, e ci znw spotykam, caego i zdrowego. - Jestem Gocem Uzdrowicieli - oznajmi Bergil. - Nie mog si zatrzyma. - Nie trzeba! - powiedzia Pippin. - Powiedz tylko lekarzom, e mam tutaj chorego hobbita, periana, jak wy nas zwiecie, ktry wraca z pola bitwy. Zdaje si, e nie zajdzie o wasnych siach tak daleko. Jeeli jest tam Mithrandir, uradujesz go t nowin. Bergil pobieg naprzd. Lepiej bdzie, jeli tutaj poczekamy na pomoc - myla Pippin. Nagodnie usadowi Meriadoka na krawdzi chodnika w sonecznym miejscu i siadszy obok niego uoy gow chorego przyjaciela na wasnych kolanach. Ostronie #obmaca ciao i uj jego rcew swoje donie. Prawa rka bya zimna jak ld. Wkrtce zjawi si Gandalf we wasnej osobie. Pochyli si nad Meriadokiem i pogaska jego czoo, potem dwign chorego w ramionach. !- Naleaby mu si tryumfalny wjazd do grodu - powiedzia. -Nie zawid mego zaufania, gdyby bowiem Elrond nie ustpi moim naleganiom, aden z was, moi hobbici, nie wziby udziau w tej !wyprawie i ponielibymy dzi cisze jeszcze straty. - !Czarodziej westchn i doda: - No i mam jednego wicej chorego na gowie, a tymczasem los bitwy wci way si na szali. Wreszcie wszyscy: Faramir, !Eowina i Merry, znaleli si w kach, w Domach Uzdrowie,pod troskliw opiek. Wprawdzie w tych czasach !dawna wiedza nie janiaa ju $peni wiata, jak w odlegej przeszoci, lecz sztuka lekarska staa jeszcze w Gondorze wysoko, umiano leczy rany i wszelkie choroby, ktrym podlegali ludzie na wschodnich wybrzeach Morza. Oprcz staroci. Na ni nie znano !lekarstwa i tutejsi ludzie yli "teraz niewiele duej ni inne plemiona, a szczliwcw, "ktrzy w peni si przekraczalisetk lat, mona byo na palcach zliczy, z wyjtkiem rodw najczystszej krwi. Ostatnio wszake sztuka uzdrowicieli zawodzia, szerzya si bowiem nowa choroba, na ktr nie znano rady. Nazwano j Czarnym Cieniem, poniewa jaj sprawcami byy Nazgule. Dotknici ni chorzy zapadali stopniowo w coraz gbszy sen, potem milkli i miertelny chd ogarnia ich ciaa, w kocu umierali. Lekarze i pielgniarki w Domu Uzdrowiepodejrzewali, e wanie ta straszna choroba nka #nizioka i ksiniczk Rohanu. Przed poudniem oboje chorzy jeszcze mwili, szepczc co jakby we nie; opiekunowie !pilnie si temu przysuchiwali w nadziei, e dowiedz si moe czego, co pomoe w zrozumieniu ich cierpie i znalezieniu nas nie ratunku. Lecz chorzy wkrtce umilkli, #zasnli gbiej, a gdy soce schylio si ku zachodowi, "szary cie powlk ich twarze. Faramira natomiast spalaa "gorczka, ktrej adne rodki nie mogy umierzy. Gandalf chodzi od jednego do !drugiego oa, a pielgniarki powtarzay mu kade sowo zasyszane z ust chorych. Tak mija tutaj dzie, podczas gdyna polu wielka bitwa toczya "si wrd zmiennego szczciai dziwnych niespodzianek. Wreszcie czerwony blask !zachodu rozla si po niebie i przez okna dosign poszarzaych twarzy chorych. Tym, ktrzy wtedy przy nich czuwali, wydawao si, e rumiece zdrowia wracaj na "wyndzniae policzki, ale bya to zwodnicza nadzieja. Patrzc na pikne oblicze Faramira najstarsza z posugujcych w Domach Uzdrowie kobiet, Joreth, zapakaa, bo wszyscy w grodzie kochali modego rycerza. - Wielkie to bdzie "nieszczcie, jeli nam umrze! - powiedziaa. - Gdyby byli na wiecie krlowie Gondoru, jak za dawnych czasw! Stare $ksigi mwi, e rce krla maj moc uzdrawiania. Po tym wanie rozpoznawano zawsze prawowitych krlw. Gandalf, ktry sta obok, odpowiedzia jej: - Oby ludzie zapamitali twojesowa, Joreth! W nich bowiem jest nadzieja. Moe naprawd "krl wrci do Gondoru. Czy niesyszaa dziwnych wieci, ktre kr w grodzie? - Miaam tu pene rce roboty, nie suchaam, co krzycz albo szepcz - odpara staruszka. - A co do nadziei, to spodziewam si przynajmniej tego, e ci mordercy nie wtargn do naszych Domw i nie zakc spokoju chorych. Gandalf wyszed spiesznym #krokiem. Nuna ju dopalaa si na niebie, rozarzone szczyty "gr zblady, szary jak popi $wieczr rozpez si po nizinie.Po zachodzie soca Aragorn, Eomer i ksi Imrahil nadcignli wraz ze swymi dowdcami i rycerzami pod !miasto, a gdy znaleli si pod Bram, Aragorn przemwi: - Spjrzcie na ten poar, ktry rozniecio zachodzce soce! To znak kresu i upadkuwielu rzeczy i zmiany w biegu spraw na tym wiecie. Grd ten pozostawa pod wadz Namiestnikw przez tak dugie"wieki, i lkam si, e gdybymdo niego wkroczy nieproszony, wybuchyby spory i wtpliwoci, bardzo niepodane w czasie wojny. Nie wejd wic do stolicy ani nie zgosz swoich roszcze do tronu, pki nie rozstrzygniesi ostatecznie, kto "zwyciy: my czy te Mordor. Ka rozbi swj namiot na !polu i tutaj bd czeka, a wezwie mnie z dobrej woli Wadca grodu. - Ju podniose sztandar krlewski i objawie goda rodu Elendila - odpar Eomer. -"Czy cierpisz, by kto odmwiim nalenej czci? - Nie - powiedzia Aragorn - ale czas nie dojrza jeszcze, aja nie chc starcia z nikim, chyba z Nieprzyjacielem i jego sugami. Zabra z kolei gos ksi Imrahil: - Jeeli pozwolisz, by swoje zdanie wyrazi bliski krewny Denethora, wiedz, e twoje postanowienie wydaje mi si mdre. Denethor jest uparty i dumny, ale stary. Odkd ujrzasyna ciko rannego, zachowuje si bardzo dziwnie. Nie godzi si jednak, aby pozosta jak ebrak przed Bram. - Nie jak ebrak - odpar Aragorn - ale jak dowdca Stranikw, ktrzy nie przywykli do miast i domw z kamienia. !Kaza zwin swj sztandar, aprzedtem zdj z niego gwiazd Pnocnego Krlestwai odda j na przechowanie synom Elronda. Ksi Imrahil i Eomer poegnali wic Aragorna i bez niego weszli do grodu, aby wrd wiwatujcych na ulicach ludzi wspi si na gr do Cytadeli. Tu w sali Wieowej spodziewali si zasta Namiestnika, lecz zobaczyli jego fotel pusty, a porodku, pod baldachimem, spoczywajce na wspaniaym ou zwoki Theodena, krla Marchii. Dwanacie pochodni pono wok niego i dwunastu rycerzy, z Rohanu i "Gondoru, penio stra. Noe udrapowano barwami bia i zielon, lecz caun, "okrywajcy krla po pier, byze zotogowiu, na nim za !byszcza nagi miecz i u stp zmarego leaa jego tarcza. Siwe wosy w migotliwym wietle pochodni lniy jak krople wody w socu, pikna twarz zdawaa si moda, chocia bi z niej spokj, jakiego nie zna modo. Mona by pomyle, e sdziwy krl pi. "Dug chwil stali w milczeniu przed zmarym krlem, !wreszcie odezwa si ksi Imrahil: - Gdzie jest Namiestnik? Gdzie Mithrandir? Odpowiedzia mu jeden z penicych wart rycerzy: - Namiestnik Gondoru przebywa w Domu Uzdrowie. - A gdzie moja siostra Eowina?"- spyta Eomer. - Zasuya namiejsce obok krla w nie mniejszej chwale. Dokd j zabrano? "- Ale ksiniczka ya, gdy j podniesiono z pobojowiska! #- odpar ksi Imrahil. - Czy nie wiedziae o tym, Eomerze? Tak wic nie spodziewana ju nadzieja powrcia w serce Eomera, a wraz z ni nowe troski i obawy. Bez sowa !Eomer wyszed z sali; ksi pody za nim. Na dworze wieczr ju zapad i rj gwiazd wieci na niebie. U drzwi Domw Uzdrowie spotkali Gandalfa, ktremu jadc do walki 0n5r<(rkPjk&k{Ap c]0] c0V% c#1{! c17, c17AL2towarzyszy jaki czowiek, spowity szarym paszczem. Powitali Czarodzieja mwic: - Szukamy Namiestnika. Powiedziano nam, e znajduje si w tych Domach. Czy odnis jakie rany? I gdzie jest Eowina? - Eowin znajdziecie tutaj - odpar Gandalf. - Nie umara, lecz bliska jest mierci. Faramir, zraniony zatrut "strza, take tu ley chory. On jest teraz Namiestnikiem Gondoru. Denethor odszed do swych przodkw, jego domem jest gar popiow. !Z blem i zdumieniem suchali, gdy opowiada im o mierci Starego Wadcy. - A wic wicimy zwycistwo bez radoci - rzek ksi Imrahil - okupione wielk cen, skoro w jednym dniu zarwno Rohan, jak Gondor utraci Wadc. Rohirrimom przewodzi Eomer. Kto bdzie tymczasem rzdzi w grodzie? !Czy nie naleaoby posa po Aragorna? - Jest ju midzy wami - odezwa si czowiek w !szarym paszczu. Postpi kroknaprzd i w wietle latarni wiszcej nad drzwiami poznali Aragorna, ktry na zbroj narzuci szary paszcz z Lorien i z wszystkich gode zachowa tylko zielony kamieGaladrieli. - Przyszedem na gorc prob Gandalfa - cign dalej Aragorn - ale jedynie jako dowdca Dunedainw z Anoru. Rzdy w !grodzie nale do ksicia Dol Amrothu, dopki Faramir nie odzyska przytomnoci. Moim wszake zdaniem wszyscy powinnimy w najbliszych dniach odda si pod rozkazy Gandalfa w naszej wsplnej walce z Nieprzyjacielem. - Przede wszystkim nie stjmyduej pod tymi drzwiami - rzek Gandalf. - Nie ma chwili do stracenia. Wejdmy do rodka, bo w Aragornie caa nadzieja ratunku dla chorych, lecych w tym domu. Tak powiedziaa Joreth, dowiadczona stara kobieta: Rce krlewskie maj moc uzdrawiania, po tym poznaje si prawowitego krla. Aragorn wszed pierwszy, inni za nim. W progu czuwao dwch gwardzistw w srebrno-czarnych barwach "Biaej Wiey. Jeden z nich by "rosym mczyzn, drugi mia wzrost maego chopca. Ten wanie na widok wchodzcych krzykn gonoze zdziwienia i radoci: - Obieywiat! Co za spotkanie! Wiesz, od razu !zgadem, e to ty pyniesz na czarnym okrcie. Ale wszyscy !krzyczeli: Korsarze!, i nikt nie chcia mnie sucha. Jake tego dokona? !Aragorn ze miechem ucisn rk hobbita. - Ja te si ciesz z tego spotkania - rzek. - Teraz jednak nie ma czasu na opowieci o przygodach w podry. "Imrahil zwrci si do Eomera: - Czy tak rozmawiacie ze swymi krlami? - spyta. - Spodziewam si, e ukoronujemy go pod innym imieniem! Aragorn usysza t uwag i odpowiedzia ksiciu: - Z pewnoci. W szlachetnymdawnym jzyku nazywam si Elessar, Kamie Elfw, i Envinyatar, Odnowiciel! - To mwic wskaza zielony kamie przypity do piersi. - Ale rd mj - jeli w ogle zao rd - przyjmie nazwisko Obieywiata. W mowie Numenoru nie bdzie to!brzmiao le: Telkontar. Takie imi przeka mojemu potomstwu. Z tymi sowami wszed do Domu Uzdrowie, a zanim doszli do pokoju, gdzie leeli chorzy, Gandalf opowiedzia mu o czynach Eowiny i Meriadoka na polu bitwy. - Dugo czuwaem u ich wezgowi - rzek. - Z pocztku wiele mwili przez sen, zanim popadli w !mierteln drtwot. Reszt wiem, poniewa dany mi jest dar widzenia rzeczy odlegych.Aragorn pospieszy najpierw doFaramira, potem do Eowiny, nakocu do Meriadoka. Gdy przyjrza si ich twarzom i ranom, westchn. !- Musz tu uy caej mocy i wiedzy, jak rozporzdzam - powiedzia. - Szkoda, e nie ma wrd nas Elronda, on bowiem jest najstarszy w naszym plemieniu i najpotniejszy. Eomer widzc, e obaj - Gandalf i Aragorn - zdaj si zatroskani i zmczeni, rzek: - Czy nie powinnicie najpierw$odpocz i posili si troch? - Nie, dla tych trojga, a szczeglnie dla Faramira, kada chwila moe "rozstrzygn o yciu - odpar Aragorn. - Nie wolno zwleka. Przywoa star Joreth i zapyta: - Ty masz piecz nad zapasami zi w tym domu, prawda? - Tak, panie - odpowiedziaa !- ale nie starczy nam zi dla wszystkich, ktrzy potrzebuj!leczenia. Nie wiem, skd wziich wicej, bo w miecie po tych okropnych zdarzeniach !niczego si nie znajdzie, ogiezniszczy wiele domw, chopcw na posyki mamy niewielu, a drogi odcite. Od niepamitnych dni nie przybywaj z Lossarnach wozyz dostawami na rynek. Gospodarujemy tym, co tu mamy, jak si da najlepiej, dostojny pan moe mi wierzy.- Uwierz, gdy zobacz - powiedzia Aragorn. - Brak nie "tylko zi, ale rwnie czasu na dusze gawdy. Czy macielicie athelas? - Nie wiem, dostojny panie - odpara Joreth. - W kadym razie nie znam takiej nazwy. Zapytam mistrza zielarza, on zna stare nazwy. - Niekiedy zw je rwnie #krlewskimi limi - wyjani Aragorn - moe pod tym mianem o nich syszaa, bo tak je lud w pniejszych czasach przezwa. $- Ach, te licie! - zdziwia si Joreth. - Owszem, gdyby wielmony pan od razu tak je nazwa, mogabym odpowiedzie bez namysu. Nie, nie mamy ich tutaj. Nigdy #te nie syszaam, eby miay "jakie uzdrawiajce wasnoci;czsto nawet mwiam siostrom, kiedy spotykaymy to ziele w lesie: To s krlewskie licie. - Tak mwiam. - Dziwaczna nazwa, ciekawe, dlaczego je tak nazwano, bo gdybym ja bya krlem, hodowaabym pikniejsze roliny w swoim ogrodzie. Ale przyznaj, e pachn bardzo przyjemnie, gdy je zmi w rku. Moe #zreszt le si wyraziam, nie tyle przyjemnie, ile orzewiajco. - Bardzo orzewiajco - rzekAragorn. - Ale teraz, jeli kochasz Faramira, pu w ruchnogi zamiast jzyka i pobiegnij po te zioa. Przetrznij cae miasto i przynie choby jeden li. "- A jeeli nie znajdzie si nic w grodzie - wtrci si Gandalf - pogalopuj do Lossarnach i wezm z sob Joreth, eby tym razem nie swoim siostrom, ale mnie !pokazaa w lesie owe licie. W zamian Gryf pokae jej, jak si naley spieszy w potrzebie. Po odprawieniu Joreth poleci Aragorn innym kobietom, eby !zagrzay wod, sam za siad przy Faramirze i jedn rk ujwszy do chorego, drug pooy na jego czole. Byo zroszone obficie potem; Faramir nie porusza si, nie zareagowa na dotknicie, ledwie oddycha. - Resztki si z niego uchodz !- rzek Aragorn zwracajc si do Gandalfa. - Nie sama rana jest jednak tego przyczyn. Spjrz, goi si dobrze. Gdyby go ugodzia strzaa Nazgula, !jak przypuszczae, ju by nieprzey tej nocy. Musia go zrani z uku jaki poudniowiec. Kto wycign strza? Czy j zachowano? - Strza wycignem ja - powiedzia Imrahil - i zaoyem pierwszy opatrunek.Nie zachowaem jej wszake, bo dziao si to wrd gorczki bitwy. Wygldaa, $jei mnie pami nie myli, jak zwyke strzay uywane przez poudniowcw. Myl jednak, e zesa j z powietrza Skrzydlaty Cie, jake bowieminaczej tumaczy sobie t uporczyw gorczk i ca chorob; rana nie jest "przecie gboka, nie zostay naruszone adne wane narzdy ciaa. Jak to wyjanisz? - Wszystko si tutaj razem sprzgo: utrudzenie, bl z powodu ojcowskiej nieaski, rana, a co najgorsze tchnienie!Ciemnych Si - odpar Aragorn. - Faramir ma wiele hartu, lecz jeszcze przed bitw o zewntrzne mury Pelennoru przebywa dugi czas w cieniu nieprzyjacielskiego kraju. Stopniowo cie go przenika, nawet w momentach najgortszej walki. Wielka szkoda, e nie mogem tu przyby wczeniej! W teje chwili wszed do pokoju mistrz zielarstwa. - Dostojny pan zapytywa o krlewskie licie, jak je lud nazywa, czyli athelas w jzyku uczonych lub tych, !ktrzy maj niejakie pojcie omowie Valinoru... - Tak, pytaem i jest mi obojtne, czy nazwiecie to ziele asea aranion czy krlewskim liciem, byem je dosta - przerwa mu Aragorn. - Prosz mi wybaczy, dostojny panie - odpar zielarz. - Widz, e mam przedsob czowieka uczonego, nie za zwykego wojaka. Niestety, nie trzymamy tego ziela w naszych Domach Uzdrowie, gdzie pielgnujemywycznie powanie rannych lub chorych. Ziele to bowiem nie posiada, o ile nam wiadomo, cennych waciwocipoza t, e odwiea powietrze i rozprasza przelotne uczucie znuenia. Chyba e kto daje wiar starym porzekadom, ktre powtarzaj po dzi dzie babinki takie jak Joreth, nie rozumiejc nawet, co mwi: Przeciw czarnych potg tchnieniu, Gdy zabjcze rosn cienie, Gdy ostatni promie zgas, Ty nas ratuj, athelas! Rk krla li podany Wraca ycie, goi rany! Ale moim zdaniem to zwyka bajka, tkwica w pamici przesdnych kobiet. Dostojny pan sam osdzi, jaki z niej wycign wniosek i czy w ogle na ona sens. Starzy ludzie rzeczywicie pij wywarz tego ziela, ktry rzekomo pomaga im na ble gowy. "- A wic w imieniu krla id i poszukaj jakiego starego czowieka, mniej uczonego, ale za to rozumniejszego od mdrcw rzdzcych w tym domu! - krzykn Gandalf. Aragorn uklk przy ku Faramira trzymajc wci rk na jego czole. Wszyscy obecni wyczuli, e toczy si tutaj jaka cika walka. Twarz Aragorna bowiem !poblada z wysiku; powtarza imi Faramira, lecz gos jego coraz sabiej dochodzi do uszu wiadkw tej sceny, jak gdyby Aragorn oddala si od nich i zagbia w jak ciemn dolin nawoujc zabkanego w niej przyjaciela. Wreszcie nadbieg Bergil $niosc sze lici zawinitych w chustk. #- Prosz, oto krlewskie licie !- oznajmi. - Niestety, nie s wiee. Zerwano je przed dwoma co najmniej tygodniami.Mam nadziej, e pomimo to przydadz si na co. I spojrzawszy na Faramira chopiec wybuchn paczem. Aragorn wszake umiechn si do niego. - Przydadz si na pewno! - powiedzia. - Najgorsze ju przemino. Zosta tutaj i bd dobrej myli. #Wybra dwa licie, pooy na !swej doni, chuchn na nie, apotem skruszy je w rku; natychmiast oywcza wo napenia pokj, jakby powietrze samo zbudzio si i zaperlio radoci. Aragorn !rzuci ziele do misy z wrzc wod, ktr przed nim postawiono. W serca wszystkich wstpia nagle otucha, zapach ten bowiem kademu przynis jak gdyby wspomnienie byszczcych od rosy wiosennych porankw podbezchmurnym niebem, w krainie, ktra sama jest wiosn, przelotnym wspomnieniem pikniejszego wiata. Aragorn wsta jak gdyby pokrzepiony na nowo, zumiechem w oczach podsunmis przed upion twarz Faramira. - Patrzcie pastwo! - powiedziaa Joreth do !stojcej obok kobiety. - Kt by si spodziewa? Lepsze to "ziele, ni mylaem. Przypomina!mi re z Imloth Melui, ktre widziaam, kiedy byam jeszcze mod dziewczyn; sam krl nie mgby da wspanialszego zapachu. !Faramir poruszy si, otworzyoczy i spojrza na schylonego nad oem Aragorna wzrokiem przytomnym i penym mioci, mwic z cicha: #- Woae mnie, krlu. Jestem. Co mj krl rozkae? %- Aby si duej nie bka wciemnociach. Zbud si, Faramirze! - odpar Aragorn. - Jeste zmczony. Odpocznij, #posil si i bd gotw, gdy po ciebie wrc. "- Bd gotw, miociwy panie- rzek Faramir. - Kt chciaby lee bezczynnie w chwili, gdy krl powraca? - Tymczasem egnaj! - powiedzia Aragorn. - Musz i do innych, ktrzy take mnie potrzebuj. Wyszed wraz z Gandalfem i Imrahilem, Beregond jednak i jego syn pozostali przy Faramirze; nie usiowali nawet "tai swej radoci. Pippin idc za Gandalfem usysza, nim zamkn drzwi, okrzyk starej Joreth: #- Krl! Syszelicie? A co, nie mwiam? Rce krlewskie maj moc uzdrawiania. Dawno to wiedziaam! !Wie obiega byskawic Dom Uzdrowie i wkrtce rozesza si po caym grodzie nowina, e krl prawowity wrci i uzdrawia tych, ktrzy w bitwie odnieli rany. Aragorn tymczasem stan nadoem Eowiny i orzek: - Cikie to rany, okrutny cios porazi ksiniczk. Zamane rami opatrzono jak "naley i powinno zrosn si z!czasem, jeli chora okae si #do silna, by przey. W rce!lewej, ktra trzymaa tarcz, !ko strzaskana, ale gwnym rdem choroby jest prawa, ktra wadaa mieczem; chocia w niej ko nie zostaa naruszona, zdaje si martwa. Eowina walczya z przeciwnikiem potnym nad miar jej si cielesnych i duchowych. Kto na takiego wroga chce podnie miecz, musi by twardszy nili stal; inaczej zabije go sam wstrzs!starcia. Zy los postawi tego nieprzyjaciela na jej drodze. A przecie to moda dziewczyna#i pikna, najpikniejsza wrd crek krlewskich. Nie wiem #zreszt, jak j osdzi. Kiedy pierwszy raz zobaczyem t "ksiniczk i zrozumiaem jej smutek, zdawao mi si, e !patrz na biay kwiat smuky idumny, uroczy jak lilia, a zarazem wyczuwaem w nim hart, jakby go elfy wyrzebiy$ze stali. A moe to mrz ci lodem jego soki i dlatego kwiatwyprostowany jeszcze, sodki i gorzki jednoczenie, pikny z pozoru, by ju we wntrzu swym zraniony, skazany na "wczesne zwidnicie i mier? Choroba zacza j nurtowa bardzo dawno, prawda, Eomerze? #- Dziwi si, e mnie wanie pytasz o to, miociwy panie -odpar Eomer. - Nie obwiniam ci w tej sprawie ani w adnejinnej, lecz wiem, e Eowiny, mojej siostry, nie zmrozi nigdy zowrogi dreszcz, pki ciebie nie ujrzaa. Oywia pewne troski i obawy, ktrymi dzielia si ze mn, za czasw, gdy Smoczy Jzyk !wada umysem naszego krla i trzyma go pod swoim zym urokiem. Czuwa nad Theodenem z coraz wikszym niepokojem. Ale nie to przeciedoprowadzio j do tak cikiej choroby. !- Przyjacielu! - rzek Gandalf. - Ty miae konie, zbrojne wyprawy, swobod otwartych stepw, ale twoja siostra "urodzia si z ciaem piknej dziewczyny, chocia duch w niej y nie mniej mny od twego. Przypado jej w udziale pielgnowanie starca, ktrego kochaa jak ojca, i czuwanie, aby nie zhabi swej sawy poddajc si niedostwu "staroci. W tej roli czua si czym mniej wanym ni laska,"na ktrej wspiera si sdziwy krl. Czy mylisz, e Smoczy "Jzyk sczy trucizn tylko w uszy Theodena? Stary niedojda! Dwr potomkw Eorlato kryta strzech stodoa, gdzie zbjcy ucztuj w zadymionej izbie, a bkarty ich tarzaj si razem z psami #po pododze. Czy nie sysza kiedy tych obelg? Tak mwi Saruman, mistrz Smoczego Jzyka. Nie wtpi oczywicie, e Smoczy Jzyk wyraa ten sd bardziej ogldnie i podstpnie pod dachem Theodena. Gdyby mio do ciebie, Eomerze, i wierno obowizkom nie "zamykay jej ust, usyszaby moe od swojej siostry i takie !sowa. Ale kto wie, co mwia w ciemnoci, gdy bya sama, wgorzkie bezsenne noce, mylco swoim yciu, z kadym dniem uboszym, w czterech cianach pokoju, w ktrym "czua si uwiziona jak lene zwierztko w ciasnej klatce. Eomer nic nie odpowiedzia. Patrza na swoj siostr, jakby teraz w innym wietle zobaczy wszystkie dni dziecistwa i modoci przeyte z ni razem. - Wiem o tym, co ty odgad, Eomerze - odezwa si "Aragorn. - Wrd ciosw, ktrenam los gotuje na tym wiecie,mao jest rwnie gorzkich i tak zawstydzajcych dla mskiego serca, jak mio ofiarowana przez pikn i jadc do walki 0n5r<(rkPjk&k{AgB c2 ' c27@ cS3w" c3w-e!40 c :4; & 4godn czci dziewczyn, gdy jej nie mona odpowiedzie #wzajemnoci. Bl i al ani na chwil nie opuciy mnie, odkd w Dunharrow poegnaem ksiniczk tak gboko zrozpaczon, aby "przemierzy Mciek Umarych,!i aden strach na tej Mciece nie stumi we mnie lku o dalsze losy Eowiny. A jednak, Eomerze, wiem, e ciebie ona "kocha gbiej ni mnie. Ciebie bowiem zna dobrze, we mnie za pokochaa tylko cie i marzenie, nadziej sawy i wielkich czynw, urok nieznanych krajw, odlegych od stepw Rohanu, Moe mam moc, by uzdrowi jej ciao i przywoa je do powrotu z mrocznych dolin. Alenie wiem, do czego si zbudzi:do nadziei, do zapomnienia czy te do rozpaczy. Jeliby si zbudzia w rozpaczy, umrze, chyba e uzdrowi j inne lekarstwo, ktrym ja nie rozporzdzam. Byaby to wielka strata, tym bardziej e twoja pikna siostra zdobya ostatnimi czynami miejsce wrd najsawniejszych ksiniczek wiata. "Aragorn pochyli si, zajrza w&jej twarz bia jak lilie, citlodem, zastyg niby kamienna rzeba. Pocaowa jej czoo szepczc agodnie: - Zbud si, Eowino, crko Eomunda! Twj nieprzyjaciel zgin z twojej rki! Nie poruszya si, lecz "zacza oddycha gbiej, tak!e wida byo jak pod biaym przecieradem pier podnosi si i opada miarowo. Znowu wic Aragorn skruszy dwa #licie ziela athelas i rzuci je na kipic wod: przemy naparem czoo chorej i prawe rami, zimne i bezwadnie spoczywajce na kodrze. Moe Aragorn rzeczywicie posiada jak zapomnian czarodziejsk moc dawnego plemienia Dunedainw, a moe sowa jego wzruszyy #suchaczy, do, e gdy sodkizapach ziela rozszed si po izbie, wszystkim zebranym !wydao si, e od okna powia$wiey wiatr, ktry nie nis zsob adnych woni, lecz powietrze wiee, czyste, mode, nie skaone oddechem adnego ywego stworzenia, !pynce prosto z onieonych szczytw, spod kopuy gwiazdalbo z dalekich wybrzey obmywanych srebrn pian morza. - Zbud si, Eowino, ksiniczko Rohanu! - powtrzy Aragorn ujmujc jej!praw rk w swoj do. - Zbud si! Cie przemin, "ciemnoci rozwiay si, wiat jest znowu jasny. - Cofn !si, powierzajc rk chorej Eomerowi. - Zawoaj j, Eomerze - powiedzia i cicho wyszed z pokoju. - Eowino! Eowino! - krzykn Eomer z paczem. Ksiniczka otworzya oczy. - Eomer! Co za szczcie! $Mwili mi, e poleg. Ach nie, to mi tylko podszeptyway zegosy we nie. Czy dugo spaam? - Niedugo, siostro - odpar Eomer. - Nie myl ju o tym. - Jestem dziwnie zmczona - powiedziaa. - Musz chwil odpocz. Ale powiedz mi, co si stao z krlem Marchii? Niestety, wiem, e to nie by sen, nie prbuj mnie udzi. Zgin, sprawdziy si moje przeczucia. - Umar - powiedzia Eomer - !lecz przed mierci przekaza sowa poegnania dla Eowiny, !droszej mu ni rodzona crka.Spoczywa w chwale w wielkiej Sali Wieowej Gondoru. - Bolesna nowina, a mimo to dobra ponad spodziewanie; o takiej mierci dla niego nie miaam marzy w ponurych latach, gdy zdawao si, e Dom Eorla mniej godny si stachway ni najndzniejsza !pasterska chata. A co si stao!z giermkiem krla, niziokiem? Wiesz, Eomerze, zasuy sobie, eby go mianowa rycerzem Marchii. Mnie stawa w polu. - Ley tu obok, chory. Zaraz "do niego pjd - wtrci si Gandalf. - Ty, Eomerze, zostatu jeszcze chwil. Nie rozmawiajcie jednak o wojnie ismutkach, pki Eowina nie odzyska si. Cieszmy si wszyscy, e si zbudzia, znw zdrowa i pena nadziei, najwaleczniejsza z ksiniczek! - Zdrowa? Moe. Przynajmniej "dopty, dopki bd moga na pustym siodle zastpi w szeregach Rohanu polegego jedca. Ale pena nadziei? Nie, nie wiem, czy odzyskam nadziej - odpara Eowina. Gandalf i Pippin weszli do pokoju, gdzie lea Merry, i zastali tu, przy wezgowiu hobbita, Aragorna. - Mj biedny, kochany Merry! - zawoa Pippin podbiegajc do ka, wydao mu si bowiem, e przyjaciel wygldagorzej ni przedtem, twarz jego przybraa szary odcie i jakby postarzaa, napitnowana trosk i smutkiem. Strach zdj nagle Pippina, e Merry umiera. - Nie bj si - uspokoi go Aragorn. - Zjawiem si w por, przywoaem go ju z powrotem do ycia. Jest bardzo zmczony i zasmucony; odnis tak sam ran jak !Eowina, bo odway si zada cios straszliwemu przeciwnikowi. Ale te rany zagoj si, zwyciy je ten silny i wesoy duch, ktry w nim tkwi. O przeytym smutku Merry ju nie zapomni, lecz nie straci wesela w sercu, bdzie tylko odtd mdrzejszy. #Aragorn pooy do na czole !Meriadoka, pogadzi agodnie ciemn czupryn, dotkn powiek i zawoa hobbita po imieniu. A gdy aromat $krlewskich lici rozszed si wpowietrzu niby zapach sadw iwrzosowiska brzczcego od pszcz w dzie soneczny, Merry ockn si nagle i powiedzia: !- Je mi si chce. Ktra to godzina? "- Pora kolacji mina - odpar Pippin - ale postaram si przynie ci co do !przegryzienia, jeli mi tutejsi ludzie nie odmwi. - Nie odmwi z pewnoci - rzek Gandalf. - Wszystko, co si znajdzie w Minas Tirith, dadz chtnie dla tego rycerza Rohanu, ktrego imi cieszy si wielk saw. - Mwietnie! - wykrzykn Merry. - W takim razie prosz najpierw o kolacj, a potem o "fajk... - Spochmurnia nagle. -!Nie, fajki nie chc. Nie bd ju chyba nigdy pali fajkowego ziela. - Dlaczego? - spyta Pippin. - Dlatego - z wolna odpowiedzia Merry - e stary krl nie yje. Teraz wszystko sobie przypomniaem. Oegnajcmnie aowa, e nie mia sposobnoci pogawdzi ze mn o sztuce palenia fajki. To byy niemal ostatnie jego sowa. Nigdy bym nie mg zapali fajki bez wspomnienia o nim, Pippinie, i o tym dniu, gdy przyby do Isengardu i potraktowa nas tak askawie. - A wic pal fajk i wspominajkrla Theodena! - rzek Aragorn. - Mia zacne serce i !by wielkim krlem; dotrzyma "przysigi i wydwign si z mrokw w ostatni, pikny, soneczny poranek. Krtko !trwaa twoja suba przy nim, ale powinno ci po niej zosta wspomnienie mie i chlubne do koca twoich dni. Merry umiechn si na to. - A wic dobrze - powiedzia. !- Jeeli Obieywiat dostarczymi wszystkiego, co trzeba, #bd mi fajeczk mylc o krlu Theodenie. Miaem w swoim toboku gar fajkowego ziela, najprzedniejszego z zapasw Sarumana, ale nie wiem, gdzie si po bitwie moje bagae podziay. - Grubo si mylisz, moci !Meriadoku, jeeli sdzisz, e przedarem si przez gry i przemierzyem pola Gondoru torujc sobie drog ogniem i mieczem po to, eby zaopatrzy w fajkowe ziele niedbaego onierza, ktry zgubi cay swj ekwipunek - "odpar Aragorn. - Albo si twjtoboek odnajdzie, albo #bdziesz musia zwrci si dotutejszego mistrza zielarza. On powie ci, e nic mu nie wiadomo, jakoby to podane przez ciebie ziele posiadao jakie zalety, wie natomiast, e nazywa si ono wulgarnie fajkowym liciem, naukowo galen, a w mowie rnych plemion tak czy owak; uraczy ci starym rymowanym porzekadem, ktrego sensu sam nie rozumie, po czym z ubolewaniem owiadczy, e ziela tego w Domu Uzdrowie nie ma ani na lekarstwo, ty za bdziesz mg si pocieszy rozmylaniem o historii jzykw. Ale teraz musz ci poegna. Nie !spaem w takim ku, w jakimty si wylegujesz, odkd opuciem Dunharrow, a od wczorajszego wieczora nic w ustach nie miaem. Merry chwyci jego rk i ucaowa. - Przepraszam, e ci zatrzymaem - powiedzia. - "Id, nie zwlekajc duej. Od tamtej nocy w gospodzie PodRozbrykanym Kucykiem w Bree wiecznie ci tylko przysparzamy kopotw. Ale my, hobbici, taki ju mamy zwyczaj, ze w chwilach wzruszenia uciekamy si do !bahych sw i mniej mwimy, ni czujemy. Boimy si powiedzie za duo. Dlatego brak nam waciwych sw, gdy nie wypada artowa. - Wiem o tym, znam was dobrze - odpar Aragorn. - Gdyby nie to, nie odpacabymwam czsto t sam monet. Niech yje Shire i nigdy nie straci humoru! Pocaowa Meriadoka i wyszed zabierajc z sob Gandalfa. Pippin zosta z przyjacielem. - Kogo w wiecie mona porwna z Aragornem? - powiedzia. - Chyba jednego Gandalfa. Myl, e midzy nimi jest jakie pokrewiestwo. Suchaj, gapo, przecie twj toboek ley pod kiem; miae go na plecach, kiedy ci spotkaem. Obieywiat oczywicie widzia go przez cay czas, kiedy z tob rozprawia. Zreszt ja te mam zapasik fajkowego ziela. Nie auj sobie! Licie z Poudniowej #Qwiartki Shireu! Nabij fajk, aja tymczasem skocz poszuka czego do zjedzenia.A potem wreszcie pogadamy zwyczajnie jak hobbici. U licha! My, Tukowie i Brandybuckowie, nie umiemy dugo y na wyynach. - Nie umiemy - przyzna Merry. - Przynajmniej ja. "Jeszcze nie. Ale bd co bd umiemy je teraz ju dostrzec i uczci. Myl, e najlepiej jest, kiedy si po prostu kocha to, do czego serce samo od urodzenia cignie; od czego przecie trzeba zacz, a gleba w Shire jest gboka. Ale istniej rzeczy !gbsze i wysze. I gdyby nie one, aden Dziadunio w naszym kraju nie mgby uprawia swego ogrdka cieszc si pokojem - czy tym, co mu si pokojem "wydaje. Ciesz si, e teraz o tych rzeczach co nieco wiem. Ale po co ja o tym gadam. Daj no te licie. I wyjmij z toboka moj fajk, jeli si nie poamaa. Aragorn i Gandalf poszli do Gwnego Opiekuna Domu Uzdrowie i poradzili mu, ebyFaramira i Eowin zatrzyma jeszcze przez czas duszy pielgnujc troskliwie. - Ksiniczka Eowina - powiedzia Aragorn - bdzie si rwaa z ka i zechce wkrtce wyj na wiat, ale nie trzeba jej na to pozwoli, jeli da si przekona, co najmniej przez dziesi dni. - Co do Faramira - doda Gandalf - bdzie musia wkrtce dowiedzie si o !mierci ojca. Nie naley jednakopowiada mu caej prawdy o szalestwie Denethora, pki nie wyzdrowieje zupenie i nieprzyjdzie pora na objcie przez niego nowych obowizkw. Trzeba dopilnowa, eby Beregond i nizioek, perian, ktrzy byli wiadkami tych strasznych zdarze, nie wygadali si przed czasem. - A jak mam postpi z drugimperianem, z tym, ktry ley rwnie chory? - spyta Opiekun. - Prawdopodobnie zechce ju !jutro na chwil wsta - odparAragorn. - Mona mu na to pozwoli, jeli bdzie mia ochot. Niech si troch przespaceruje pod opiek przyjaci. - Bardzo dziwne plemi - stwierdzi Opiekun krcc !gow. - Kijem ich nie dobije! U wejcia do Domw !Uzdrowie tum si zgromadziczekajc na Aragorna i pobieg za nim. Gdy wreszcie zjad wieczerz, zaczli go nagabywa rni ludzie proszc, eby uzdrowi temu krewniaka, a innemu przyjaciela niebezpiecznie rannego lub zatrutego przez !zowrogi cie. Aragorn wezwa do pomocy synw Elronda i we trzech do pna w noc odwiedzali chorych. Po caym grodzie rozesza si nowina: Krl wrci naprawd. Gondorczycy nazwali go Kamieniem Elfw, z powodu #zielonego klejnotu, ktry lni na jego piersi, i w ten sposb od wasnego ludu otrzyma imi, ktre przepowiedziano mu niegdy w dniu jego urodzenia. Gdy w kocu zabrako mu si, owin si paszczem i wymkn cichaczem z grodu, aby pod namiotem przespa cho par godzin do witu. Rankiem na Wiey powiewaa !flaga Dol Amrothu, biay okrt !niby abd koysa si na bkitnej fali, a lud "spogldajc na dziwi si i pyta sam siebie, czy powrt krla nie by tylko przywidzeniem sennym. Rozdzia 9 Ostatnia narada Nazajutrz po bitwie dzie wsta pogodny, lekkie biae "oboczki pyny po niebie, a wiatr obrci si ku wschodowi. Legolas i Gimli wczenie byli na nogach i wyjednali sobie pozwolenie na pjcie do grodu, chcieli bowiem co prdzej zobaczy Meriadoka i Pippina. "- Ciesz si, e obaj yj - powiedzia Gimli. - Duo mielimy z nimi kopotw w marszu przez Rohan, dobrze, e przynajmniej tyle trudu nie poszo na marne. Razem wkroczyli do Minas Tirith elf z krasnoludem, a Gondorczycy na ulicach ze zdziwieniem patrzyli na t osobliw par, bo Legolas !jania nie spotykan wrd !ludzi urod i piewa idc w porannym blasku jak pie elfw czystym i dwicznym gosem, Gimli za drepta u jego boku gadzc brod i rozgldajc si ciekawie wkoo. - Znaj si na kamieniarskiej robocie - orzek przyjrzawszy si murom - ale czasem partacz. Jak Aragorn obejmie gospodarstwo, zaofiaruj mu usugi naszych kamieniarzy spod Gry; ju my zbudujemy $mu stolic, ktr bdzie mg si szczyci. - Przydaoby si tu wicej ogrodw - zauway Legolas. -Domy s martwe, za mao !ywej zieleni, ktra ronie i cieszy si z ycia. Jeli Aragorn obejmie gospodarstwo,Lene Plemi przyle mu piewajce ptaki i drzewa, ktre nie umieraj zim. Stanli wreszcie przed ksiciem Imrahilem. Legolas %przyjrza mu si i zoy niski ukon, bo pozna czowieka, w"ktrego yach pyna krew elfw. - Witaj! - powiedzia. - Dawnoju potomkowie Nimrodel opucili lasy Lorien, a jednak nie wszyscy, jak wida, poeglowali z przystani Amrothna zachd, za wielk wod. - Tak mwi stare legendy mojej ojczyzny - odpar !ksi - ale nigdy jeszcze od niepamitnych lat nie zjawi si w tych stronach syn najpikniejszego plemienia. Dziwi mnie to spotkanie pordtrosk i wojny. Czego szukasz tutaj? - Jestem jednym z dziewiciu uczestnikw wyprawy, ktr Mithrandir podj wyruszajc z Imladris - przedstawi si Legolas - i przybyem tu wraz z moim przyjacielem, tym oto krasnoludem, w wicie Aragorna. Chcielibymy zobaczy si z naszymi druhami, Meriadokiem i Peregrinem, ktrzy, jak nam mwiono, s twoimi podkomendnymi. - Znajdziecie ich obu w Domach Uzdrowie. Chtnie was tam zaprowadz - odpar ksi. - Wystarczy, jeli bdziesz askaw da nam jakiego mniejdostojnego przewodnika - rzek Legolas. - Przyniosem bowiem wezwanie od Aragorna;nie chce on teraz powraca dogrodu, ale poniewa trzeba, eby dowdcy naradzili si niezwocznie, zaprasza ciebie i Eomera do swego namiotu. Mithrandir ju tam jest, Aragornowi zaley na popiechu. - Pjdziemy zaraz - odrzek Imrahil i rozstali si wymieniajc jeszcze na poegnanie uprzejme sowa - Szlachetny ksi i wielki wdz - stwierdzi Legolas. - !Jeli Gondor takich mw ma jeszcze dzi, o zmierzchu swojej historii, jake !wspaniay musia by ten kraj w chwale swego witu. - W kamieniu te wtedy dobrze pracowali - zauway Gimli. - Najlepsza robota w najwczeniejszych budowlach. Tak to jest z ludmi; zaczynaj gorliwie, ale wiosnzdarzaj si przymrozki, a latem burze i pniejsze dzieo nie dotrzymuje pierwszych obietnic. - Rzadko jednak ziarno obumiera cakowicie - powiedzia Legolas. - Czeka nieraz w pyle i zgnilinie, by wykiekowa mimo wszystko wczasie i w miejscu nieprzewidzianym. Dziea ludzkie przeyj nas, mj Gimli. - A przecie w kocu oka !si tylko cieniem tego, co by mogo - rzek krasnolud. - Na to elfy nie znaj dc do walki 0n5r<(rkPjk&k{ApZ c 4 i c &53 c 5" c 5-6 c O68< 6odpowiedzi - odpar Legolas. Nadszed wyznaczony przez ksicia suga, aby ich zaprowadzi do Domw Uzdrowie, gdzie zastali w ogrodzie swych przyjaci. Radosne to byo spotkanie; !chwil przechadzali si razem, korzystajc z krtkiego odpoczynku w spokoju i ciszy poranka, chonc wiey powiew w tych grnych, wystawionych na wiatr krgach grodu. Potem, gdy "Merry zmczy si, zasiedli na murze, plecami odwrceni do zielonej oazy otaczajcej Domy Uzdrowie, twarzami zana poudnie, ku lnicej w $socu Anduinie, ktra pynaw oddali tak, e nawet bystre oczy Legolasa nie widziay jej wyranie, i gina pord rozlegych rwnin i przymglonej zieleni Lebennin i Poudniowego Ithilien. Legolas milcza, gdy inni gawdzili, wpatrzony w dal, adostrzeg w socu biae morskie ptaki lecce w gr Rzeki. !- Patrzcie! - zawoa. - Mewy! !Lec w gb ldu. Dziwi mnie to i niepokoi. Nigdy jeszcze nie spotkaem ich, dopki nie !dotarlimy do Pelargiru, a i tamsyszaem tylko ich okrzyk w !powietrzu, kiedy pynlimy dobitwy na okrtach. Wtedy na moment zapomniaem o wojniena obszarach Mrdziemia, bo !ich aosny gos mwi mi o Morzu. Morze! Niestety, nie widziaem go. Ale gboko w sercach moich wspplemiecw drzemie tsknota do Morza, ktr niebezpiecznie jest budzi. Mewy j we mnie zbudziy. Niezaznam ju spokoju pod dbami i bukami w lesie. !- Nie mw tak! - odpar Gimli. - Zostao nam jeszcze w Mrdziemiu mnstwo rzeczy dozobaczenia i wiele do zrobienia. Gdyby wszystkie elfy odpyny z Przystani, wiat byby mniej pikny dla tych, ktrzy musz tutaj trwa dalej. - Mniej pikny i straszny - !powiedzia Merry. - Nie myl o Szarej Przystani, Legolasie. Zawsze bd rne istoty, due albo mae, a nawet przemdrzae krasnoludy, ktrym bdziesz bardzo potrzebny. Przynajmniej tak mam nadziej. Chocia czasemmyl, e najgorsze dni tej wojny s jeszcze przed nami. Jakebym chcia, eby si "wreszcie skoczya i eby si skoczya dobrze. !- Nie kracz! - zawoa Pippin. - Soce wieci, jestemy razem dzi, a pewnie potrwa to jeszcze co najmniej par dni. Opowiedzmy sobie o swoich przygodach. Mw, Gimli!Obaj z Legolasem dzi od rana wiele razy napomykalicie o dziwnej podry, ktr odbylicie z Obieywiatem, ale nie opowiedzielicie waciwie nic o niej. - Tu wprawdzie soce wieci - rzek Gimli - ale zachowaempo tej podry wspomnienia, ktrych wol nie wywoywa zmroku. Gdybym by z gry wiedzia, co mnie tam czeka, nawet najserdeczniejsza !przyja nie skoniaby mnie chyba do wstpienia na Mciek Umarych. - Mcieka Umarych! - "powtrzy Pippin. - Syszaem,jak Aragorn wspomina t nazw, i dziwiem si, co to znaczy. Czy moesz mi wytumaczy? !- Niechtnie - odpar Gimli. - Spotka mnie na tej Mciece wstyd. Ja, Gimli, syn Gloina, ktry siebie uwaaem za odwaniejszego i wytrwalszego od ludzi, a w podziemiach nawet od elfw, zawiodem si na sobie. Tylko wola Aragorna trzymaa mnie podczas tej podry. !- Wola Aragorna i twoja mio do niego - powiedzia Legolas. - Ktokolwiek bowiem go pozna, musi go pokocha na swj sposb, nawet ta zimna ksiniczka Rohirrimw. Opuszczalimy Dunharrow o wicie w wigili tego dnia, w ktrym ty przybye tam, !Merry; strach tak porazi ludzi,"e nikt nie zjawi si, by nas poegna, prcz tej piknej dziewczyny, ktra teraz ley tutaj ciko ranna. Rozstanie byo bolesne, i mnie, gdym na "nie patrza, te serce bolao. - Ja niestety miaem do wasnych zmartwie - owiadczy Gimli. - Nie, nie chc mwi o tej podry. Umilk, ale Pippin i Merry tak "dopominali si o opowie, e w kocu Legolas rzek: - Powiem wam tyle, ile trzeba,eby zaspokoi na razie wasz ciekawo. Co do mnie, widma ludzi nie budziy we mnie zgrozy ani strachu, wydaway mi si bowiem bezsilne i wte. Pokrtce opowiedzia o upiornej drodze pod grami, o spotkaniu przy Gazie Erech, ospiesznym marszu do odlegego!o dziewidziesit trzy staje stamtd Pelargiru nad Anduin.- Cztery dni i cztery noce jechalimy bez spoczynku do Czarnego Gazu, a pitego !dnia, kiedy znalelimy si w Cieniu Mordoru, wstpia we mnie otucha, bo w ciemnociach Widmowe Wojsko jak gdyby nabrao wicej si i wygldao znacznie groniej. Byli tam wojownicy na koniach i piesi, wszyscy jednak posuwali si rwnie szybko. Milczeli, ale oczy im byszczay. Na wyynie Lamedonu przecignlinaszych jedcw i otoczyli nas, byliby bez nas poszli naprzd, gdyby ich Aragorn niewstrzyma. Na jego rozkaz cofnli si natychmiast. Nawet widma umarych ludzi s posuszne jego woli - pomylaem. - Mog nam jeszcze odda due usugi. Min jeden dzie jasny i drugi, w ktrym soce nie wzeszo, a my jechalimy "wci dalej, przeprawiajc siprzez rzeki Kiril i Ringlo. Trzeciego dnia dotarlimy do Linhiru, przy ujciu Gilrainy. Tam ludzie z Lamedonu bronili brodw przed zbjcami z Umbaru i Haradu, ktrzy napynli z dolnego biegu rzeki. Ale zarwno obrocy, jak napastnicy porzucili bitw i uciekli na nasz widok, "krzyczc, e zjawi si Krl Umarych. Tylko wadca Lamedonu, Angbor, odway si czeka na niezwykych goci. Aragorn poleci mu zebra znw swoich wojownikw i po przejciu widmowego wojska pocign za nami, jeli im starczy odwagi. W Pelargirze spadkobierca Isildura bdzie was potrzebowa - rzek Aragorn. !Przeprawilimy si wic przez Gilrain, pdzc wystraszonych sojusznikw Mordoru przed sob, a na drugim brzegu odpoczlimy chwil. Wkrtce bowiem Aragorn zerwa si mwic: Minas Tirith ju jest #oblone! Lkam si, e grd padnie, zanim przybdziemy z odsiecz. Nie czekajc, a noc minie, skoczylimy znw "na sioda i pomknli ile si w koniach przez rwniny Lebenninu. !Legolas przerwa, westchn i zwracajc wzrok na poudnie zapiewa z cicha: Srebrem pyn rzeki od Kelos do Erui Przez zielone ki Lebenninu! Bujna ronie trawa, na wietrze od Morza Lilie si koysz. Dzwoni zote dzwonki, mallos i alfirin, Na wietrze od Morza. - W pieniach elfw ki Lebenninu s zielone, wtedy jednak zalega nad nimi mrok izdaway si szare wrd czarnej nocy. Po caym ich rozlegym obszarze, depcc kwiaty i traw, cigalimy nieprzyjaci od rana i przez nastpny dzie, a wieczorem dotarlimy nad Wielk Rzek. Serce mi mwio, e Morze std niedaleko, woda rozlewaa si w ciemnoci szeroka i niezliczone chmary ptactwa gniedziy si po wybrzeach. Tam na swoj niedol usyszaem krzyk mew. Czy pikna Pani z Lorien nie ostrzegaa mnie przed nim? Odtd ju go nie mog zapomnie. - Co do mnie, to nie zwracaem na ptactwo uwagi - rzek Gimli - bo tam !nareszcie zacza si na dobrebitwa. W przystani Pelargiru staa gwna flota Umbaru, $pidziesit duych okrtw i mniejszych statkw bez liku. Wielu uchodzcych przed naminieprzyjaci dobiego wczeniej ju do Pelargiru siejc tam panik. Niektre "okrty wypyny z przystani, prbujc uciec w d Rzeki "albo schroni si przy odlegymprzeciwlegym brzegu., a sporomniejszych statkw podpalono, by ich nie odda w nasze rce. Ale Haradrimowie, przycinici niejako do muru, zdecydowali si stawi nam !czoo i bili si z desperack furi. Ze miechem natarli na nasz may oddzia, bo mieli ogromn jeszcze wci przewag liczebn. Wtedy jednak Aragorn stan w strzemionach, obrci si i potnym gosem krzykn: Do mnie. Na Czarny Gaz zaklinam, do mnie! I nagle Zastp Cieni, ktry trzyma !si dotychczas za nami, run naprzd niby szara fala przypywu, zmiatajc wszystko, co napotka na swej drodze. Syszaem "stumione woania, niky gos rogw, szept niezliczonych ust; brzmiao to jak echo jakiej zapomnianej bitwy z dawnych zamierzchych Czarnych Lat. Byskay blade miecze, ale nie dowiedziaem si, czy ostrza ich nie stpiay po wiekach, bo Umarlinie potrzebowali uywa innego ora prcz strachu. Nikt nie omieli si im przeciwstawi. Najpierw wpadlina okrty przycumowane przy brzegu, potem zagarnli te, ktre stay na kotwicy porodku nurtu; zaoga, oszalaa z przeraenia, skakaa za burty z wyjtkiem niewolnikw przykutych do wiose. Bez przeszkd, rozbijajc w puch resztki uciekajcych nieprzyjaci, osignlimy brzeg Rzeki. Na kady z duych okrtw posa Aragorn jednego z Dunedainw, ktrzy uspokoili #wylkych galernikw i uwolnili "ich z acuchw. Zanim si tenmroczny dzie skoczy, zabrako nam przeciwnikw do"walki; kto z nich nie zgin lubnie uton, ten umyka na poudnie w nadziei, e pieszo uda mu si dotrze do swej ojczyzny. Dziwne i niepojte wydao mi si, e zamiary Mordoru pokrzyowane zostayza spraw upiorw szerzcychpostrach i wylgych z ciemnoci. Pokonalimy Nieprzyjaciela jego wasn broni. - Tak, to dziwna rzecz - przyzna Legolas. - Patrzaem wtedy na Aragorna i mylaem, jak wielkim i gronym wadc mgby si sta czowiek o takiej sile woli, gdyby "zatrzyma dla siebie Piercie Wadzy. Nie na prno Mordor tak przed nim dry. Ale to duch szlachetniejszy, ponad !pojcie Saurona; czy nie jest z rodu piknej Luthien? Nigdy potomstwo jej nie wyginie, choby nieprzeliczone lata przeszy nad wiatem. - Takie przepowiednie sigaj dalej ni wzrok krasnoludw - !rzek Gimli - ale to prawda, ewspaniay i potny wyda nam si Aragorn owego dnia. "Caa czarna flota znalaza si w jego rku; wybra sobie najwikszy okrt i wszed na jego pokad. Kaza zagra na wszystkich surmach zdobytychna Nieprzyjacielu; na ten sygna Zastp Cieni wycofa "si na brzeg. Umarli stanli tamw ciszy; nie byo wida nic prcz ich oczu, wieccych czerwonym odblaskiem poaru !okrtw. Aragorn przemwi donich grzmicym gosem: Suchajcie, co wam oznajmia spadkobierca Isildura! Dopenilicie przysigi. Wracajcie do swej siedziby i nigdy wicej nie nawiedzajcie dolin. Odejdcie w pokoju! Krl Umarych wystpi !naprzd, zama wczni i "rzuci jej szcztki na ziemi. #Skoni si nisko, odwrci i szara chmura jego wojownikw$zacza oddala si, a znikaniby mga rozwiana gwatownym podmuchem wiatru. Miaem wraenie, e budz si ze snu. Tej nocy odpoczywalimy, gdy inni pracowali. Uwolniono wielu !jecw i niewolnikw, wrd ktrych nie brakowao Gondorczykw, pojmanych w czasie upieczych wypadw; wkrtce te zgromadzio si mnstwo ludzi z Lebennin i Ethiru; przyby Angbor z Lamedonu prowadzc tylu #jedcw, ilu zdoa zebra. Skoro strach posiany przez Zastp Cieni rozwia si, przyszli nam na pomoc i pragnli zobaczy !spadkobierc Isildura, ktrego imi byo ju na ustach wszystkich i przycigao tumy niby ogie wieccy w ciemnoci. Opowie nasza dobiega koca. Wieczorem bowiem i noc przygotowano okrty do dalszej drogi i obsadzono zaog, a ze witem flota popyna w gr Rzeki. Wydaje si, e to ju bardzo dawna historia, a przecie dziao si to zaledwie przedwczoraj, rankiem szstego dnia od wyruszenia zDunharrow. Aragorn wci przynagla do popiechu bojcsi przyby pod Minas Tirith za pno. Czterdzieci dwie staje dziel Pelargir od przystani w Harlond - powiedzia. - A musimy tam dopyn jutro. Inaczej wszystko bdzie stracone. Przy wiosach siedzieli teraz wolni ludzie i pracowali dzielnie. Posuwalimy si jednak wolno, bo pod prd, a chocia tu, w dolnym biegu Rzeki nie jest on zbyt ostry, nie wspiera nas w egludze wiatr. Tote mimo zwycistwa odniesionego w Pelargirze ciko byoby mi na sercu, gdyby Legolas nie rozemia !si nagle. Podnie brod do "gry, synu Durina! - zawoa. -Przypomnij sobie przysowie: Kiedy jest najciemniej, wtedy byska znw nadzieja. Nie chcia mi wszake powiedzie,w czym upatruje nadziej. Nocnie bya ciemniejsza od dnia, #a nas palia niecierpliwo, bo w dali na pnocy zobaczylimy pod chmurami ogromn un, Aragorn za "rzek: Minas Tirith ponie! Lecz okoo pnocy rzeczywicie zjawia si nadzieja. Dowiadczeni !eglarze z Ethiru spogldajc na poudnie przepowiadali zmian pogody i wiatr od Morza. Daleko jeszcze byo do witu, gdy na maszty wcignito agle i statki !popyny szybciej, tak e o brzasku dzioby ich pruy ostro"bia pian wody. Dalszy cig znasz: okoo trzeciej godziny poranka przy pomylnym wietrze i sonecznej pogodzie wpynlimy do przystani Harlond i rozwinlimy sztandar idc do bitwy. Wielki to by dzie, pamitna zostanie ta godzina, cokolwiekmiaoby si w przyszoci zdarzy. - Cokolwiek si zdarzy, wielkich czynw nic nie umniejszy - powiedzia Legolas. - Przejcie Mcieki Umarych byo wielkim czynemi wielkim czynem zostanie, choby w Gondorze zabrako kiedy ludzi, aby o nim wypiewali pie. - Kto wie, czy nie dojdzie do !tego - rzek Gimli. - Aragorn i Gandalf miny maj zatroskane.Ciekaw jestem, co tam uradzpod namiotem w polu. Zgadzam si z Meriadokiem i take bym pragn, eby tym naszym zwycistwem zakoczya si !ju wojna. Ale jeeli zostao jeszcze co do zrobienia, chciabym w tym wzi udziadla honoru plemienia spod Samotnej Gry. - A ja dla honoru plemienia z Wielkiego Lasu - powiedzia Legolas - i z mioci do Wadcy Krainy Biaego Drzewa.Przyjaciele umilkli, chocia dugo jeszcze siedzieli w tym grujcym nad polami ogrodzie, kady zatopiony we wasnych mylach. A dowdcy tymczasem toczyli narad. Ksi Imrahil poegnawszy Gimlego i Legolasa natychmiastwysa goca po Eomera i razem z nim wyszed z grodu spieszc ku namiotowi Aragorna, ustawionemu na poluniedaleko od miejsca, gdzie poleg krl Theoden. Zastali tam prcz Aragorna i Gandalfa synw Elronda, rwnie wezwanych na narad. - Najpierw chc wam przekaza ostatnie sowa Namiestnika Gondoru, ktre przed zgonem w mojej obecnoci wypowiedzia - zagai Gandalf. - Denethor rzek: Na krtko, na jeden dzie moe zatryumfujesz na polu bitwy. Ale przeciw "potdze, ktra rozrosa si w Czarnej Wiey, nic nie wskrasz. Nie wzywam was, za jego przykadem, do rozpaczy, ale do rozwaenia zawartej w tych sowach prawdy. Krysztay nie kami, nawet wadca Barad-Duru do tego zmusi ich nie umie. Moe jednak podsuwa sabszemu duchem czowiekowi te widoki, ktre sam wybierze, "lub te narzuci mu bdne ichrozumienie. Mimo wszystko niewtpi, e Denethor, gdy zobaczy potne siy zgromadzone przeciw nam w Mordorze i wci narastajce - zobaczy rzeczy prawdziwe. !Ledwie nam starczyo si, ebyodepchn pierwsze powane natarcie. Nastpne bdzie z pewnoci jeszcze groniejsze. W tej wojnie, jak susznie mwi Denethor, nie mamy nadziei na ostateczne zwycistwo. Nie da si osign go zbrojnie czy to siedzc w grodzie i wytrzymujc jedno oblenie po drugim, czy to ruszajc w otwarte pole za Rzek, gdzie !musielibymy ulec miadcej przewadze. Moemy wybiera midzy tymi dwiema "moliwociami, a obie s ze. dc do walki 0n5r<(rkPjk&k{AgB~ c 6 < c Q7:4 c 7n"# c 8-U: z83 c 8> 9"Ostrono radziaby umocni posiadane fortece i czeka nanapa. W ten sposb przeduylibymy czas, jaki nam zosta jeszcze do ycia. !- A wic radzisz zamkn si w Minas Tirith czy te w Dol Amroth albo w Dunharrow i siedzie tam jak dzieci w zamku z piasku, gdy nadciga fala przypywu? - zapyta Imrahil. - Nie byoby to nic nowego - odpar Gandalf. - Czy wiele wicej robilicie przez cay czas panowania Denethora? Aleja tego nie radz. Powiedziaem, e tak radziaby ostrono. Nie jestem zwolennikiem "ostronoci. Stwierdziem, e nie da si osign zwycistwa czynem zbrojnym. Wierz nadal w zwycistwo, $nie licz tylko na si ora. Pamitajmy, e gwn spryn wojennych poczynaMordoru jest Piercie Wadzy, fundament siy Barad-Duru, nadzieja Saurona. Wszyscy tu obecni wiedz o tej sprawie do, by jasno rozumie pooenie nasze i Saurona. Jeeli Nieprzyjaciel !odzyska Piercie, na nic si nie zda nasze mstwo; Sauron odniesie zwycistwo szybkie i "tak pene, e nikt nie mgby spodziewa si koca jego tryumfw, pki trwa bdzie ten wiat. Jeli Piercie zostanie zniszczony, Sauron !upadnie, i to tak gboko, e nie sposb przewidywa, by kiedykolwiek powsta. Straci bowiem najcenniejsz czstk"swojej potgi, t, ktra mia na pocztku, ktra bya nieodczna od jego istoty; wszystko, cokolwiek z jej "pomoc zdziaa i rozpocz -zwali si wtedy w gruzy, on za na zawsze bdzie pokonany, zmieni si w ndznego zego ducha, ktry w ciemnociach sam siebie zera, nie mogc na nowo "przybra ksztatu ani rosn. Wtedy wiat byby uwolniony od wielkiego za. $Inne ze siy mog si pojawi,!bo Sauron te jest tylko sug i wysannikiem. Ale nie do nas naley panowanie nad wszystkimi falami przepywajcymi przez ten wiat; my mamy za zadanie zrobi, co w naszej mocy, dla tej epoki, w ktrej yjemy, wytrzebi chwasty ze znanegonam pola, aby przekaza nastpcom rol czyst, gotow do uprawy. Jaka im bdzie sprzyjaa pogoda, to ju nie nasza rzecz i na to niemoemy mie wpywu. Sauron wszystko to dobrze wie"i wie, e skarb, ktry niegdy utraci, zosta odnaleziony. Nie wie jednak, gdzie jest tenskarb... przynajmniej mam nadziej, e tego jeszcze nie wie. Tote drcz go !wtpliwoci. Gdyby Piercie by w naszym posiadaniu, s "midzy nami ludzie do silni, by nim si posuy. To rwnie wie Sauron. Nie myl si chyba, Aragornie, "zgadujc, e pokazae mu siw krysztale Orthanku? - tak, zrobiem to przed wyjazdem z Rogatego Grodu - odpar Aragorn. - Osdziem, e czas dojrza do tego i e kryszta nie przypadkiem wpad mi w rce. Byo to w dziesi dni po wyruszeniu powiernika Piercienia znad wodogrzmotw Rauros na wschd; uwaaem, e trzeba odcign Oko Saurona od jego wasnej krainy. Zbyt nieliczni byli miakowie, "ktrzy odwaali si rzuca mu wyzwanie, odkd powrci do Czarnej Wiey. Gdybym jednakby przewidzia, jak byskawicznie odpowie przyspieszeniem napaci, moebym si nie omieli mu pokaza. O may wos, a nie zdybym z odsiecz do Minas Tirith. - Nie rozumiem - odezwa si Eomer. - Powiedziae, !Gandalfie, e wszelkie wysiki byyby daremne, gdyby Sauron"odzyska Piercie. Czyby on nie zaniecha daremnej napaci, gdyby podejrzewa, e my posiadamy Piercie? - Nie jest pewny - odpar Gandalf - i nie budowa swojejpotgi na biernym oczekiwaniu, a przeciwnik umocni swoje stanowisko, jak "to my robilimy. Wie te, e z dnia na dzie nie nauczylibymy si wykorzystywa w peni "wadzy Piercienia. Piercie moe mie jednego tylko pana,nigdy kilku naraz. Moe Sauronczyha na wybuch sporu midzynami; gdyby jeden z najsilniejszych wrd nas zagarn skarb poniajc innych, Sauron mgby moe co na tym zyska, gdyby si w por zorientowa. !Tote czuwa i ledzi nas. Duowidzi, duo syszy. Nazgule wci kr nad wiatem. Dzisiaj przed wschodem socaprzelatyway nad tym polem, chocia mao kto z utrudzonych i picych ludzi to zauway. Bada znaki: miecz, ktry ongi zabra mu Piercie i ktry teraz przekuto na nowo; wiatr, ktry si obrci na nasz korzy; niespodziewan porak pierwszego natarcia; upadek swego wielkiego wodza. Przez ten czas, gdy tutaj obradujemy, jego wtpliwoci jeszcze si wzmogy. Oko wysilone ledzi nas, niemal lepe na wszystko inne. Musimy je na sobie jak !najduej skupi. W tym caa nadzieja. Moja rada jest wic taka: Nie mamy Piercienia. Mdro czy te szalestwo kazao nam wysa go tam, gdzie moe zosta zniszczony, zamiast czeka, by nas zniszczy. Bez niego !nie moemy si przeciwstawisi potdze Saurona. Ale musimy za wszelk cen odwrci uwag Oka od istotnego niebezpieczestwa, ktre mu grozi. Nie moemy #zwyciy orem, lecz walk orn moemy wzmocni t "nik szans, jedyn szans, jak ma powiernik Piercienia,by speni swoj misj. Trzeba podj to, co zacz Aragorn, zmusi Saurona do wypuszczenia ostatniej strzay z koczana. Wywabi do walki wszystkie jego siy, aby z nich ogooci wasny kraj. Ruszymy na spotkanie z Nieprzyjacielem natychmiast. Staniemy si przynt, chocia pewnie wpadniemy w jego paszcz. Chwyci t przynt jako jedyn szans albo z chciwoci, pomyli bowiem, e nasze zuchwalstwojest dowodem zaufania nowego posiadacza Piercienia.!Powie sobie: A wic tak! Zbyt pospiesznie i za daleko nowy wadca wysuwa gow. Niech no podejdzie bliej, a ju ja go przyapi w potrzask, z ktrego si nie wymknie. Zmiad go, a skarb, ktry #mia czelno zagarn, znw bdzie mj i to na wieki! Musimy z otwartymi oczyma wle do puapki, odwanie, bez wielkiej nadziei na wasneocalenie. Bardzo wydaje si prawdopodobne, e zginiemy wboju z ciemnoci, w krainie cieni, z dala od ojczyzny i przyjaci; nawet jeeli Barad-Dur rozsypie si w gruzy, my nie doyjemy moe nowych, lepszych czasw. Mimo to uwaam, e obowizek nakazuje nam tak wanie postpi. Zreszt "lepiej zgin w ten sposb niinaczej, bo zguba nieuchronnie spotkaaby nas i tak, gdybymy bezczynnie tutaj czekali, ale wtedy !ginlibymy wiedzc, e nowy,lepszy dzie nigdy nad wiatem nie wzejdzie. #Dug chwil trwao milczenie. Wreszcie odezwa si Aragorn. "- Skoro zaczem, pjd a do koca t drog. Stanlimy teraz na krawdzi, gdzie si spotyka nadzieja z rozpacz; wahajc si, na pewno runiemy w przepa. Nie wolno dzi odrzuca rady Gandalfa, bo prowadzona przez niego odlat walka z Sauronem teraz dojrzaa do ostatecznej prby.Gdyby nie Gandalf, dawno wszystko byoby stracone. Jednake nie chc nikomu narzuca mojej woli. Niech kady sam dokona wyboru. Zabra gos Elrohir: - Po to wdrowalimy a tutaj"z dalekiej pnocy i tak sam!rad przynielimy od naszego ojca Elronda. Nie zawrcimy z drogi. - Co do mnie - rzek Eomer - niewiele wiem o tych trudnychi tajemniczych sprawach. Ale te nie potrzebna mi gbsza wiedza. Wystarczy mi wiedzie, e mj przyjaciel !Aragorn ocali mnie i mj lud. Pjd za jego wezwaniem. - Ja za uwaam si za lennika krla Aragorna, czy on tego da, czy nie - !powiedzia ksi Imrahil. - Jego yczenie jest dla mnie rozkazem. Pjd za nim. Tymczasem jednak zastpuj Namiestnika Gondoru i winienem przede wszystkim myle o plemieniu, ktre mi powierzono w opiek. Nie wolno zaniedba cakowicie ostronoci. Musimy by przygotowani zarwno na !nieszczliwy, jak i pomylny wynik przedsiwzicia. Zostajemimo wszystko iskra nadziei, e zwyciymy, a w takim razie Gondor warto zabezpieczy. Nie chciabym wrci zwyciski do zburzonego grodu i wyniszczonego kraju. A mogoby si to sta za naszymi plecami. Rohirrimowie donieli, e na prawym skrzydle zostaa armia nieprzyjacielska jeszcze nie tknita. - To prawda - rzek Gandalf. -!Nie radz te wcale, aby grd ogooci z zaogi. Nie potrzebna nam w tej wyprawiena wschd armia, ktra by moga powanie zagrozi Mordorowi, lecz taka, ktra wystarczy, by skusi Nieprzyjaciela do stoczenia bitwy. Wany jest te popiech. Pytam wic dowdcw wojskowych, jakie siy mog zebra i mie gotowe do wymarszu najdalej za dwa dni? Musz to by ludzie mni, wiadomi niebezpieczestwa i gotowi zmierzy si z nim dobrowolnie. - Wszyscy s strudzeni, wielu "jest ciej lub lej rannych - powiedzia Eomer. - Ponielimy due straty w koniach, co dotkliwie umniejsza gotowo naszych !oddziaw. Jeli mamy ruszy ju za dwa dni, nie spodziewam si zgromadzi wicej ni dwa tysice jedcw, tym bardziej e trzeba przecie drugie tyle zostawi do obrony grodu. - Moemy liczy nie tylko na oddziay, ktre walczyy pod !Minas Tirith - rzek Aragorn. - Nowe nadcign z poudniowych krajw lennych, skoro ju wybrzee zostao wyzwolone od Nieprzyjaciela. !Cztery tysice ludzi wysaem z Pelargiru przez Lossarnach dwa dni temu, prowadzi je nieustraszony Angbor. Jeli wyruszymy dopiero za dwa dni, zd tu na czas. Poza tym liczniejsze jeszcze zastpy wezwaem do przybycia drog wodn, wszelkimi statkami i barkami, jakimi mog rozporzdza, wiatr jest pomylny, wiec przypyn wkrtce, wiele statkw ju si zjawio w Harlond. Myl, e zbierzemy okoo siedmiu tysicy konnychi pieszych i mimo to zostawimy w grodzie silniejsz#zaog, ni miao Minas Tirith w momencie pierwszej napaci.- Brama zburzona - przypomnia Imrahil. - Gdzie znale rzemielnikw, zdolnych j odbudowa jak naley? - W Ereborze, w krlestwie "Daina - odpar Aragorn. - Jeli nasze nadzieje nie zawiod, wyl pniej Gimlego, syna Gloina, z prob o uyczenie nam biegych robotnikw spod Samotnej Gry. Ludzie jednak wicej znacz ni najmocniejsze bramy; nie wstrzyma Nieprzyjaciela adnabrama, jeli opuszcz j obrocy. Na tym skoczya si narada dowdcw. Postanowiono wyruszy w dwa dni pniej, !w sile siedmiu tysicy, jeeli #uda si tyle onierzy zebra; "znaczn cz miaa stanowipiechota, bo grzysty kraj, doktrego si wybierano, nie nadawa si dla konnicy. Aragorn mia zgromadzi okoodwch tysicy spord zwerbowanych na poudniu "lennikw; Imrahil przyrzek trzyi p tysica wojownikw, Eomer - piciuset Rohirrimw, "ktrzy stracili konie, lecz byli zdolni do walki; sam za mia stan na czele piciuset doborowych jedcw; w drugim oddziale jazdy, rwnie zoonym z piciuset konnych,mieli jecha Dunedainowie i rycerze z Dol Amrothu; w sumie- sze tysicy pieszych i tysic konnych. Gwne siy Rohirrimw, ktrzy mieli wierzchowce i sami byli w peni zdolni do wadania broni, okoo trzech tysicy jedcw, miay strzec Zachodniego Szlaku przed nieprzyjacielsk armi z Anorien. Natychmiast rozesano zwiadowcw na pnoc i na wschd, eby przepatrzyli kraj midzy Osgiliath a drog do Minas Morgul. Gdy zakoczono obrachunek si, zarzdzono przygotowaniado wyprawy i opracowano marszrut, nagle Imrahil wybuchn miechem. - Doprawdy! - wykrzykn. - To najwspanialszy art w dziejach Gondoru. Ruszamy w siedem tysicy, z oddziaem, godnym stanowi w najlepszym!razie tylko przedni stra tej "armii, ktr rozporzdzalimy za dni naszej potgi, aby sforsowa cian gr i niezdobyt Czarn Bram! Rwnie dobrze mogoby dziecko napa na zakutego w zbroj rycerza, majc uk ze sznurka i strza z wierzbowejgazki. Jeeli Wadca Ciemnoci rzeczywicie tak !duo wie, jak nam to mwie,Mithrandirze, to pewnie zamiast dre ze strachu umiecha si w tej chwili, pewny, e zgniecie nas jednym palcem niby natrtn "os, ktra go chciaa uku. #- Nie. Bdzie prbowa zowi #os, eby jej wyrwa do - #odpar Gandalf. - S te wrd!nas tacy, ktrych imi wicej na wojnie znaczy ni tysic zakutych w zbroj rycerzy. Nie. Sauron nie bdzie si umiecha. - Ani my - powiedzia Aragorn."- jeli to art, to zbyt gorzki, by pobudza do umiechw. Aleto nie art, lecz ostatnie posunicie, ktre rozstrzygniei tak czy owak zakoczy bardzo gron gr. - Doby !Andurila i podnis go w blask !soca. - Nie wrcisz ju do pochwy, pki nie rozegra si ostatnia bitwa! - rzek. Rozdzia 10 Czarna Brama W dwa dni pniej armia gotowa do wymarszu zebraa si na polach Pelennoru. Banda ludzi i orkw sucych Sauronowi posuna si z Anorien ku grodowi, lecz zaatakowana i rozbita przez Rohirrimw pierzcha niemal bez walki w stron Kair Andros;kiedy wic to zagroenie zniko i nadeszy posiki z #poudnia, grd by do dobrzezabezpieczony. Zwiadowcy stwierdzili, e na wschodnim szlaku a po Rozstaje Drg przy pomniku obalonego krla nigdzie nie ma nieprzyjacielskich wojsk. Wszystko byo gotowe do !ostatniej prby, Legolas i Gimlina jednym koniu jechali w oddziale Aragorna; Gandalf, Dunedainowie i synowie Elronda naleeli do jego przedniej stray. Ale Merry ku swemu wielkiemu zawstydzeniunie uczestniczy w wyprawie. !- Brak ci jeszcze si do takiej podry - powiedzia Aragorn - nie masz si jednak czego wstydzi. Gdyby nawet w tej "wojnie nic wicej nie zdziaa,ju zdobye prawo do najwikszej chluby. Peregrin bdzie z nami jako przedstawiciel plemienia hobbitw z Shire'u. Nie zazdro mu tego niebezpiecznego zaszczytu, bo chocia sprawia si !dzielnie, o tyle, o ile mu na to pozwalay okolicznoci, nie dorwna jeszcze twoim wyczynom. Wiedz te, e w gruncie rzeczy wszyscy s jednako naraeni. Moe nam przyjdzie zgin pod Bram Mordoru, a wwczas ty bdziesz walczy na ostatniej placwce, czy tutaj, czy gdziekolwiek ci nawaa ciemnoci dosignie. Bywaj zdrw! Sta wic Merry zrozpaczony i patrza na wycignite w szyku szeregi. Towarzyszy muBergil, rwnie smutny, bo ojciec jego mia maszerowa w oddziale ochotnikw z grodu, nie mogc powrci do krlewskiej gwardii, pki nie zostanie osdzony. Do tego samego oddziau wczono Pippina jako onierza Gondoru. Merry widzia go z $do bliska, ma, lecz dzielniespron figurk midzy !rosymi ludmi z Minas Tirith. !Zagray trby i armia ruszya w pochd. Puk za pukiem, kompania za kompani przesuway si dc na wschd. Dawno ju zniknli z oczu na drodze wiodcej ku Grobli, a Merry wci sta zamylony na miejscu. Ostatni odblask porannego soca zamigota w grotach wczni i!hemach i zgas w oddali., leczhobbit nie mg si zdecydowa na powrt do miasta; zwiesi gow, zasmucony rozk z przyjacimi i bardzo samotny. Wszyscy najblisi sercu odeszli i zniknli we mgle osnuwajcejwidnokrg na wschodzie, nie !byo te wielkiej nadziei, e kiedykolwiek w yciu zobaczy ich znowu. Jak gdyby rozbudzony przez ten bolesny nastrj, bl w rce odezwa si na nowo; Merry czu si stary i saby, a soce zdawao mu si dziwnie blade. #Ockn si, gdy Bergil dotknjego ramienia. - Chodmy, dzielny perianie - !powiedzia chopiec. - jeste jeszcze cierpicy, jak widz. Odprowadz ci do Domw walki 0n5r<(rkPjk&k{ApP c 9 K c 9  c 9"{ c F:-+ c :8< ;#Uzdrowie. Nic si nie bj! Nasi!wrc. Nikt nie pokona ludzi z Minas Tirith, tym bardziej teraz, kiedy jest z nimi Kamie Elfw, no i gwardzista Beregond! Przed poudniem armia dotara!do Osgiliath. Krztali si tam "robotnicy i rzemielnicy, ilu ichzdoano zgromadzi. jedni wzmacniali promy i zwizane zczen mosty, ktre nieprzyjaciel zbudowa, a potem przed ucieczk czciowo zniszczy; inni porzdkowali w skadach zapasy i zdobycze, a jeszcze inni na wschodnim brzegu Rzeki sypali pospiesznie obronne szace. Czoo pochodu mino ruiny DawnegoGondoru i przeprawiwszy si przez Anduin pocigno dalej gocicem, ktry za "dobrych czasw czy pikn Wie Soca ze strzelist Wie Ksiyca, dzi przezwan Minas Morgul i sterczc nad przeklt #dolin. O pi mil za Osgiliath rozbito obz koczc marsz dzienny. Jedcy wszake pocwaowali dalej, by przed wieczorem stan u Rozstaja Drg. W wielkim krgu drzew cisza panowaa zupena; nie wida byo nigdzie w pobliu $nieprzyjaci, nie sycha byokrzykw ani woania, adna #strzaa nie wisna spord skalnych zomisk czy te z gstwy zaroli, a mimo to w miar posuwania si naprzd wszyscy wyczuwali czujne !napicie caej okolicy. Drzewa,kamienie i licie jak gdyby nasuchiway. Ciemnoci rozproszyy si i soce zachodzio w blasku nad dolinAnduiny, a biae szczyty gr rumieniy si w niebieskiej dali, lecz nad Ered Duath zalega cie i mrok. Aragorn rozstawi trbaczy na kadej z czterech drg rozbiegajcych si z krgu drzew, by zagrali gon fanfar, po czym heroldowie obwiecili dononie: "Prawi wadcy Gondoru powrcili i obejmuj znw w posiadanie "podlegy sobie kraj!" Strcono irozbito szkaradny eb orka sterczcy na kamiennym posgu i osadzono z powrotem na swym miejscu gow krla, nie tykajc jednak wieca !biaych i zocistych kwiatw, #ktre j oploty koron; ludzie"zmyli i zatarli te bluniercze znaki, ktrymi orkowie splugawili kamienny cok. Podczas narady byy gosy, aby zacz od ataku na MinasMorgul, gdyby za udao si wie zdoby, zburzy j !doszcztnie. "Kto wie - mwi Imrahil - czy droga prowadzca stamtd na przecz nie okae si dogodniejsza do gwnego natarcia na siedzib Nieprzyjaciela ni Czarna Brama od pnocy". Gandalf jednak sprzeciwia si temu stanowczo z uwagi na z saw tej doliny, ktrej !okropno przyprawiaa ludzi oobd, a take z powodu wiadomoci dostarczonych przez Faramira. Jeli bowiem powiernik Piercienia !rzeczywicie t drog obra, nie wolno byo na ni cign uwagi czujnego Oka Mordoru. Gdy wic nazajutrz !caa armia doczya si do przedniej stray, rozstawiono silne warty na Rozstaju Drg, aby broni tego miejsca w wypadku gdyby Nieprzyjaciel prbowa przez przecz Morgul wysa jakie wojska "lub cign tdy posiki z poudnia. Do tej suby przeznaczono najlepszych ucznikw znajcych teren w #Ithilien; mieli oni ukryci w lesie i na stokach czuwa wok Rozstaja Drg. Gandalf i Aragorn wraz z czoowym oddziaem podjechali jednak do wylotu doliny Morgul, eby spojrze z dala na przeklt fortec. Ukazaa im si ciemna i cicha,bo orkowie oraz inni poledniejsi sudzy Wadcy Ciemnoci, zazwyczaj stanowicy jej zaog, wyginli w bitwie. Nazgulw za nie byo teraz w tych stronach. Mimo to powietrze "doliny zadawao si cikie odgrozy i wrogoci. Gondorczycy rozwalili most i podpalili cuchnce ki, po czym opucili to miejsce. Nastpnego dnia, trzeciego odwyruszenia z Minas Tirith, armia rozpocza marsz #gocicem na pnoc. T drogbyo od Rozstaja do Morannonu okoo stu mil, nikt !te nie mg przewidzie, co ich czeka, zanim do celu dotr. Posuwali si jawnie, chocia ostronie, poprzedzani przez konnych zwiadowcw i strzeeni z obu stron gocica, zwaszcza od wschodu, przez pieszych; tu bowiem bieg wzdu drogi ciemny gszcz, teren by zryty rozpadlinami zjeony "skakami, nad ktrymi pitrzy!si wyduony, ponury grzbiet Efel Duath. Pogoda bya do pikna, wiatr wci dmucha od zachodu, lecz nic nie mogorozwia mrokw i pospnych mgie lgncych do zboczy Gr !Cienia; zza ich ciany wzbijaysi niekiedy supy gstego dymu tworzc ciemne chmury wysoko na niebie. Od czasu do czasu na rozkaz Gandalfa heroldowie powtarzalizawoanie: "Wadcy Gondoru wracaj! Niech bezprawni posiadacze opuszcza ten kraj i oddadz go prawowitemu gospodarzowi". - Nie powinni woa: "Wadcy Gondoru", lecz "Krl Elessar #powrci" - rzek Imrahil. - To !przecie prawda, chocia krl jeszcze nie obj tronu, a na Nieprzyjacielu wiksze zrobi wraenie, jeli heroldowie bd rozgasza to imi. Odtd wic trzy razy dziennieheroldowie oznajmiali pochd !krla Elessara. Nikt jednak nie odpowiedzia na to wyzwanie. Jakkolwiek posuwali si pozornie bez przeszkd, !ciar niepokoju przytacza wszystkie serca, od najwyszych dowdcw do "ostatniego onierza, z kad "za przebyt mil potgoway !si ze przeczucia. Pod koniec drugiego dnia od wymarszu z Rozstaja Drg po raz pierwszy nadarzya si sposobno do starcia z Nieprzyjacielem. Silnyoddzia orkw i ludzi z dalekich wschodnich krajw "sprbowa wcign przedni #stra w zasadzk. Stao si to w tym samym miejscu, gdzie Faramir zaskoczy kiedy wojska Haradu; droga tu "wcinaa si gboko pomidzy wysunite ramiona grskiego acucha. Lecz zwiadowcy, dowiadczeni onierze z Henneth Annun prowadzeni przez Mablunga, w por ostrzegli o niebezpieczestwie, a zasadzka zmienia si w puapk dla orkw. Jedcy bowiem ominli to miejsce szerokim ukiem od zachodu i natarli z flanki na nieprzyjaci kadc wikszo trupem, a niedobitkw przepdzajc ku wschodowi i grom. Zwycistwo to niezbyt jednak podnioso na duchu dowdcw.- To by podstp - rzek Aragorn - ktry mia na celu, jak przypuszczam, omamienie nas rzekom saboci przeciwnika, nie za powane przeszkodzenie nam w marszu.Od tego wieczora pojawiay si Nazgule i ledziy wszystkie ruchy armii. Latay wci wysoko, niedostrzegalnedla oczu sabszych ni oczy elfa Legolasa, lecz ludzie poznawali ich obecno po gstnieniu cieni i zamgleniu soca, a chocia Upiory $Piercienia nie zniay si nad wojskiem i milczay, nie !trwoc ludzi krzykiem, siay strach, z ktrego trudno byo si otrzsn. "Tak mija czas i cign si beznadziejny marsz. Czwartego dnia po opuszczeniu Rozstaja, a szstego od wyjcia z Minas Tirith dotarli do kresu krain kwitncych yciem i wkroczylina ziemie spustoszone, lece przed wrotami przeczy Kirith Gorgor; std widzieli bagniska i pustkowia, ktre cigny "si na pnoc i wschd a do Emyn Muil. By to kraj tak pospny i tchncy tak okropn groz, e co sabszym ludziom zabrako "odwagi, by i lub jecha dalejku pnocy. Aragorn patrzy na nich raczejze smutkiem ni z gniewem, byli to bowiem modzi chopcy z Rohanu, z odlegej Zachodniej Bruzdy, albo te rolnicy z Lossarnach, ktrzy od dziecistwa przywykli Mordor uwaa nie za kraj istniejcy rzeczywicie, lecz !za symbol za, za legend, nie majc nic wsplnego z ich powszednim yciem. Teraz nagle koszmarny sen okaza si okrutn jaw, a !nieszcznicy nie rozumieli anisensu tej wojny, ani dlaczego los ich wanie w jej wiry zepchn. - Wracajcie - powiedzia im Aragorn - ale zachowajcie przynajmniej tyle honoru, aby nie ucieka w panice. Moecie te speni pewne zadanie, aby unikn ostatecznej haby. Kierujcie si na poudniowy zachd, by trafi do Kair Andros, a jeli ta placwka, jak przypuszczam, jest w rku wroga, odbijcie !j, bo to si wam moe uda, i utrzymujcie do koca dla ochrony Gondoru i Rohanu. Niektrzy, zawstydzeni "litoci wodza, przezwyciyli!swj strach i zostali, by dalej uczestniczy w wyprawie; !inni, oywieni now nadziej, e maj do spenienia obowizek nie przekraczajcy"ich si, odeszli. Poniewa za spory oddzia zosta ju przedtem na stray Rozstaja, !ledwie sze tysicy ruszyo teraz do boju o Czarn Bram przeciw potdze Mordoru. Posuwali si wolno, oczekujc lada chwila jakiej odpowiedzi na rzucone wyzwanie, i trzymali si w zwartej kolumnie, bo wysyanie zwiadowcw lub maych patroli!zdawao si prn strat, %osabiajc tylko gwne siy. Wieczorem pitego dnia marszu z doliny Morgul rozbili !ostatni obz i rozpalili ogniska!z suchych gazi i wrzosw, z trudem zebranych na tej jaowej ziemi. Noc spdzili czuwajc, na p wiadomi obecnoci rnych stworw, ktre czaiy si wok, i nasuchujc wycia wilkw. Wiatr usta, powietrze znieruchomiao. Nic prawie nie byo wida, mimo czystego nieba i rosncego od czterechnocy ksiyca, bo dymy i !opary snuy si nad ziemi, a ksiyc przesaniaa mga !Mordoru. Zrobio si zimno. Nad"ranem wiatr si znw podnis,lecz wia teraz z pnocy i wkrtce zmieni si w ostry, chodny podmuch. Nocne stwory znikny, okolica wydawaa si pusta. Na pnocy wrd cuchncych jam pokazay si pierwsze ogromne usypiska ulu, rumowisk skalnych, spopielaejziemi - lady kreciej roboty niewolnikw Mordoru; na "poudniu i znacznie ju bliej $pitrzy si potny mur KirithGorgor, z Czarn Bram porodku, z dwiema wysokimi, ponurymi Zbatymi Wieami z obu stron. Na ostatnim bowiemetapie marszu dowdcy sprowadzili swoj armi ze starego gocica w miejscu, gdzie skrca na wschd, i uniknwszy w ten sposb zdradzieckich pagrkw !zbliali si teraz do Morannonuod pnoco-zachodu, podobniejak przedtem Frodo. Ujrzeli dwoje ogromnych drzwiCzarnej Bramy, zamknitych szczelnie pod surowymi ukami!sklepie. Na wieach nie byo wida ywej duszy. Panowaa "cisza, ale cisza pena napicia.!Doszli wic do celu szaleczej wyprawy i stanli bezradnie, zzibnici w szarym brzasku dnia, przed fortec i murami tak potnymi, e nie mogli mie nadziei prbujc je atakowa, nawet gdyby przyprowadzili z sob machinyoblnicze i gdyby Nieprzyjaciel rozporzdza tylko garstk obrocw, wystarczajc zaledwie do obsadzenia samej Bramy. A "przecie, jak wiedzieli, gry i skay nad Morannonem roiy si od ukrytych !nieprzyjacielskich onierzy, aw ciemnym wwozie z wydronymi tunelami czyhaywrogie siy. Zobaczyli te wszystkie Nazgule krce niby spy w powietrzu nad Zbatymi Wieami, wiedzieli, e s ledzeni, lecz wci jeszcze Nieprzyjaciel nie dawa znaku ycia. Nie mieli wyboru, musieli do koca prowadzi rozpoczt gr. Aragorn ustawi swoj armi w takim porzdku, na jaki teren pozwala; szeregi skupiy si na dwch duych pagrkach, utworzonych ze zgruchotanych kamieni i ziemi podczas dugich lat mozolnej pracy orkw. Przed nimi ku Mordorowi cigno si niby fosa rozlege bagnisko, pene cuchncego bota i zgniych rozlewisk. Gdy skoczono przygotowania, grupa dowdcw wysuna si pod Czarn Bram w otoczeniu przybocznej stray, z chorgwi, heroldami i trbaczami. Byli w tej grupie Gandalf, jako gwny herold, Aragorn, synowie Elronda, Eomer z Rohanu i ksi Imrahil; doczono te Legolasa, Gimlego oraz Pippina,eby wszystkie plemiona walczce z Mordorem miay swoich wiadkw w tym poselstwie. Zbliyli si do Morannonu na odlego gosu, rozwinli sztandar i zadli w trby; heroldowie wysunli si naprzd, by dononymi gosamidosign uszu ukrytych za murami. "- Pokacie si! - krzyknli. - Niech Wadca Kraju Ciemnoci wyjdzie do nas na rozmow! Przybywamy wymierzy sprawiedliwo. Albowiem winien jest napaci na Gondor i zniszczenia tego kraju. Krl Gondoru da, aby naprawi wyrzdzone szkody i wycofa si na zawsze. Wyjdcie do nas na rozmow! Zapada cisza i przez dug !chwil aden gos, okrzyk ani szmer nie odpowiedzia na wyzwanie. Sauron wszystko jednak z gry obmyli i zamierza okrutnie poigra z mysz, nim zada jej miertelnycios. Kiedy dowdcy chcieli zawrci spod Bramy, nagle cisz zakci przecigy werbel niby grzmot toczcy si wrd gr, a potem ryk rogw tak potny, e kamienie zadray, a ludzie zdrtwieli oguszeni. Jedne drzwi Czarnej Bramy otwary si z gonym brzkiem i ukazao si w nich poselstwo, wysane z Czarnej Wiey. Na czele jecha wysoki m, odraajcej postaci, na !czarnym koniu, jeli godzi si nazwa koniem ogromn, !wstrtn besti o straszliwym pysku, z bem podobnym do trupiej koskiej czaszki, ziejc pomieniem z oczodow i nozdrzy. Jedziec, owinity czarnym paszczem, w wysokim czarnym szyszaku, nie by jednak upiorem, lecz ywym czowiekiem. Imienia tego penomocnika Barad-Duru nie zachowaa adna pie ani legenda, on sam bowiem go zapomnia, kiedy przedstawiajc si rzek: - Jestem rzecznikiem Saurona. Mwiono jednak, e by to odszczepieniec z plemienia takzwanych Czarnych Numenorejczykw, ktrzy !osiedli w Mrdziemiu za czaswpotgi Saurona i oddawali mu cze, poniewa rozmiowali si w tajemnej wiedzy czarnoksistwa. Ten czowiek odda si subie Czarnej Wiey natychmiast po odrodzeniu si jej potgi, a $dziki chytroci pi si corazwyej w hierarchii sug !Saurona i pozyska jego aski. Zgbi te sztuk czarnoksisk i zna do dobrze zamysy swego pana, wokruciestwie za nie ustpowa orkom. Takiego parlamentariusza wysa Sauron w otoczeniu kilku tylkona czarno odzianych onierzy, z czarn flag naznaczon czerwonym godem straszliwego Oka. Zatrzymawszy si w odlegociparu krokw od grupy Aragorna, pose Mordoru zmierzy wzrokiem !przeciwnikw i rozemia si gono. - Czy jest w tej zgrai kto natyle powany, by ze mn prowadzi rokowania? - spyta. - Albo przynajmniej do rozgarnity, eby mnie zrozumie? Chyba nie ty? - zadrwi zwracajc si do Aragorna. - Oeby uchodzi za !krla, nie wystarczy przypi !sobie szkieko elfw i otoczy$si zbrojn haastr. No c, kady rozbjnik z gr moe !poszczyci si podobn band.Aragorn nic nie odpowiedzia, lecz spojrza tamtemu w oczy i nie odrywa wzroku przez dug chwil; zmagali si spojrzeniem, a chocia Aragorn nie poruszy si ani rk nie sign broni, wysannik Mordoru zachwia "si i cofn, jakby pod groz ciosu. - Jestem heroldem i posem, nie godzi si mnie tkn! - krzykn. - Tam gdzie tego rodzaju prawa s w poszanowaniu, pose zazwyczaj nie pozwala sobie na tak obelywy ton - odpar Gandalf. - Nikt jednak #tutaj nie zamierza ci tkn. Nie obawiaj si z naszej strony niczego, dopki peniszswoj misj poselsk. Potem wszake, jeli twj pan nie okae rozsdku, wszyscy jegosudzy z tob wcznie znajd si rzeczywicie w wielkim niebezpieczestwie. - Ach tak! - rzek pose Mordoru. - A wic ty jeste rzecznikiem tej zgrai, siwy brodaczu! Od dawna ci znamy, wiemy wszystko o twoich podrach, o spiskach izoliwych przeciw nam intrygach, ktre knujesz, sam jednak trzymajc si zwykle wci do Domw walki 0n5r<(rkPjk&k{AgBZ c H; c ; - c <7"~ c q<->'<1 @<2 c==h=bezpiecznej odlegoci. Tym razem nareszcie wysune swj wcibski nos za daleko, Gandalfie, przekonasz si, co spotyka tych, ktrzy omielaj si w swym szalestwie spiskowa przeciwWielkiemu Sauronowi. Mam tutaj kilka drobiazgw, ktre on poleci wanie tobie $przekaza, gdyby omieli si przyj pod jego Bram. !To rzekszy skin na jednego ze swoich onierzy, ktry wystpi niosc zawinitko okryte czarn pacht. Wysannik Mordoru rozwin je; ku swemu zdumieniu i rozpaczy towarzysze Aragornazobaczyli w rku strasznego posa najpierw krtki mieczyk,ktry zwyk by nosi przy boku Sam, potem szary !paszcz spity klamr elfw, wreszcie kolczug z mithrilu, ktr Frodo ukrywa pod zniszczonym wierzchnim ubraniem. Na ten widok pociemniao im w oczach; mieliwraenie, e przez chwil !napitej ciszy wiat zatrzyma!si w biegu, serca w ich piersi zamary i ostatni iskra nadzieizgasa. Pippin stojcy za ksiciem Imrahilem skoczy naprzd z okrzykiem blu. - Spokj! - surowo rozkaza Gandalf osadzajc hobbita w miejscu. Wysannik Mordoru rozemia si szyderczo. - A wic przyprowadzilicie z sob wicej tych pokurczw! -"zawoa. - Trudno poj, jaki z nich poytek, w kadym razie wysanie ich jako szpiegw do Mordoru to pomys przekraczajcy nawet granice waszego znanego szalestwa. Mimo wszystko, dzikuj temu smykowi, bo dostarczy mi dowodu, e nie pierwszy raz widzi te rzeczy; prno teraz wypieralibycie si, e je znacie. "- Nie myl si tego wypiera - odpar Gandalf. - Tak jest, znam te rzeczy i ca ich histori; ty natomiast mimo swej pychy, nikczemny rzeczniku Mordoru, niewiele o nich wiesz. Dlaczego je tutaj przyniose? - Zbroja krasnoludw, paszcz elfw, miecz dawno obalonych wadcw Zachodu i szpieg z ndznego kraiku zwanego "Shireem... Wzdrygne si? Tak, tak, o tym kraiku take nam wszystko wiadomo. A wic- mamy niezbite dowody spisku. Moe ten, ktry te rzeczy nosi, jest wam obojtny i jego los wcale was nie wzrusza, a moe przeciwnie, jest wam bardzo #drogi? Jeli tak, radz wam ipo rozum do gowy, po t resztk rozumu, jaka wam zostaa. Sauron nie cacka si ze szpiegami, a los tego pokurcza zawis od tego, co teraz postanowicie. Nikt mu nie odpowiedzia, ale rzecznik Mordoru spostrzeg blado na ich twarzach i wyraz grozy w oczach; rozemia si znowu, rad z celnoci zadanego ciosu. - A wic tak! - powiedzia. - Jest wam drogi, to jasne. Albo moe zadanie, ktre mu wyznaczylicie, miao dla was "szczegln wag? Nie speni go oczywicie. Teraz poniesie kar, powoln, na wiele lat rozoon tortur, wedle sztuki, z ktrej synie nasza Wspaniaa Wiea, i nigdy nie wyjdzie na wolno, chyba po to, eby si wam pokaza tak odmieniony i zamany, i poaujecie wasnego szalestwa. To si stanie, jeeli nie przyjmiecie warunkw mojego Wadcy. - Wymie je - rzek Gandalf gosem stanowczym, lecz ci, ktrzy stali blisko niego, widzieli na twarzy Czarodziejawyraz tajonej udrki i wyda im si nagle bardzo starym, bardzo znuonym czowiekiem,przybitym i ostatecznie pokonanym. Nikt nie wtpi, e Gandalf przyjmie podyktowane warunki. - Oto one - powiedzia wysannik Saurona i ze !zoliwym umiechem powid spojrzeniem po twarzach przeciwnikw. - Banda Gondoru i jego obaamuconychsprzymierzecw wycofa si natychmiast poza Anduin zoywszy przedtem "przysig, e nigdy wicej nieomieli si napastowa Wielkiego Saurona zbrojnie, jawnie ani te skrycie. Wszystkie ziemie na wschd od Anduiny nalee bd do Saurona odtd i na wieki. Kraj pooony na zachodnim brzeguAnduiny a po Gry Mgliste i Wrota Rohanu bdzie stanowilenno Mordoru; ludziom tam zamieszkaym nie wolno bdzieposiada broni, lecz zarzd sprawami wewntrznymi w tych krajach pozostanie w ichrkach. Pomog w odbudowie Isengardu, ktry tak !bezmylnie zniszczyli, a ktry odtd nalee bdzie do Saurona; mj wadca osadzi tam swego penomocnika, nie Sarumana, lecz kogo bardziej godnego zaufania. Suchacze patrzc w oczy wysannika Mordoru odgadli jego myl. On to mia by penomocnikiem Mordoru w Isengardzie i stamtd sprawowa wadz nad niedobitkami zachodu; mia by ich tyranem, oni za jego niewolnikami. - Wysoka cena za jednego !jeca - odpar Gandalf. - Twjwadca chciaby w zamian za niego otrzyma to wszystko, co inaczej musiaby zdobywaw wielu cikich wyprawach wojennych. Czy moe na polach Gondoru zgubi wiar wwojenne zwycistwa i woli od walki przetargi? Gdybymy nawet byli gotowi zapaci takdrogo za tego jeca, jakie mamy gwarancje, e Sauron, nikczemny mistrz oszustwa, dotrzyma ze swej strony umowy? Gdzie jest ten jeniec?Przyprowad go i oddaj nam, dopiero wwczas zastanowimysi nad twoimi daniami. Gandalf nie spuszcza wzroku z twarzy wysannika Mordoru, czujny jak szermierz w miertelnym pojedynku, i wydawao mu si, e na jedno okamgnienie tamten zawaha si nie znajdujc odpowiedzi, szybko jednak zapanowa nad sob i wybuchn miechem. - Nie rzucaj sw na wiatr, kiedy mwisz do rzecznika !Wielkiego Saurona! - krzykn. - Wymagasz gwarancji? Sauronci ich nie da. Skoro uciekasz si do jego aski, musisz mu wierzy na sowo. Znacie warunki. Moecie je przyj lub odrzuci. - Przyjmiemy to! - niespodzianie krzykn Gandalf. Rozchyli paszcz i !biae wiato rozbyso jak ostrze miecza na tle czarnych murw. Wysannik Mordoru !cofn si przed podniesion rk Czarodzieja, a Gandalf szybko chwyci paszcz elfw,kolczug z mithrilu i miecz Sama. --To przyjmiemy na pamitk po naszych "przyjacioach! - zawoa. - Alewasze warunki odrzucamy bez !namysu! Moesz odej, twoje poselstwo skoczone, a mier!stoi ju blisko przy tobie. Nie przyszlimy tutaj, by traci sowa na rokowania z Sauronem, przekltym wiaroomc, a tym bardziej nie chcemy rokowa z jego niewolnikami. Id precz! Wysannik Mordoru ju si teraz nie mia. Zdumienie i zo wykrzywiy mu twarz; wyglda jak dziki zwierz, ktry w ostatniej chwili, kiedyju wpija pazury w ofiar, dosta nagle rozpalonym prtem przez pysk. Wcieky, trzscymi si konwulsyjnie wargami rzuci jakie niezrozumiae przeklestwo, z trudem dobywajc gosu z "zacinitego garda. Spojrza w srogie twarze i byszczce gniewem oczy towarzyszy Gandalfa i strach zatryumfowa w nim nad "zoci. Z krzykiem odwrci si, skoczy na swego wierzchowca i galopem ruszy z powrotem w stron Kirith Gorgor, a caa jego wita za nim. Lecz zawracajc onierze Mordoru zdyli zatrbi, dajc umwiony z gry sygna. Nim jeszcze dopadli Bramy, Sauron otworzy przygotowan puapk. !Zagrzmiay bbny, wystrzeliy w gr pomienie. Wszystkie drzwi Morannonu rozwary si "nagle na ocie. Runy przez nie zbrojne oddziay, jak fala przez otwarte luzy. !Aragorn ze sw wit odjechasprzed Bramy, egnany wrzaskiem dzikich odakw !Mordoru. Kurz wzbi si chmurw powietrze spod ng maszerujcego puku !Easterlingw, ktrzy na sygnawyszli z cienia Ered Lithui, wznoszcego si za dalsz Wie. Niezliczone zastpy orkw zbiegay po zboczach gr po obu stronach Morannonu. Armia Gondoru znalaza si w potrzasku; wok szarych pagrkw, na !ktrych si skupia, wkrtce zamkn si krg wojsk nieprzyjacielskich, dziesikro co najmniej liczniejszych. Sauron chwyci przynt w stalowe szczki. Niewiele czasu mia Aragorn naustawienie swojej armii do bitwy. Sam sta na pagrku wraz z Gandalfem pod chorgwi z Drzewem i Gwiazdami, ktr kaza rozwin w piknym i desperackim gecie. Na drugim pagrku janiay sztandary Rohanu i Dol Amrothu, Biay "Ko i Srebrny Nabd. Wok kadego wzgrza stan ywymur wojownikw, twarzami zwrconych na wszystkie strony wiata, zbrojnych we wcznie i miecze. Na wprost Bramy Mordoru, skd mia !przyj pierwszy najzacitszy atak, stali synowie Elronda majc po lewej rce Dunedainw, a po prawej ksicia Imrahila i smukych rycerzy Dol Amrothu oraz wybranych najdzielniejszych gwardzistw z Minas Tirith. Zad wiatr, zagray surmy, wisny strzay; soce podnoszce si ku zenitowi przesoniy dymy Mordoru i w #tej zowrogiej aureoli wiecio z daleka ciemn czerwieni, !jakby ju zblia si koniec wszystkich jasnych dni wiata.W gstniejcym mroku !ukazay si Nazgule i rozleg "si ich mrocy krew w yachmorderczy krzyk; nadzieja zamara w sercach. "Pippin skuli si ze zgrozy, gdy usysza, jak Gandalf odrzuca warunki Nieprzyjaciela, skazujc Froda na tortury Czarnej Wiey; pokona jednak rozpacz i sta teraz obok Beregonda w pierwszym szeregu Gondorczykw wraz z rycerzami Dol Amrothu. Uzna bowiem, e gdy wszystko zawiodo, trzeba co rychlej !przypiecztowa mierci t gorzk histori ycia. - Szkoda, e nie ma tutaj Meriadoka! - usysza swj $wasny gos. Myli roiy si w "jego gowie, gdy ledzi ruchy przeciwnika, posuwajcego siju do natarcia. - Teraz dopiero zaczynam rozumie biednego Denethora. Moglibymy przynajmniej razem zgin, Merry i ja, !skoro i tak zgin trzeba. No, ale Merry jest daleko std, miejmy wic nadziej, e przypadnie mu w udziale "mier mniej okrutna. Bd co bd, musz sprzeda ycie jak najdroej. Wycign miecz i przyjrza si splecionym na ostrzu czerwonym i zotym liniom; pikne pismo Numenoru lnio ognicie w stali. Wykuto t "bro na t wanie godzin - !myla Pippin. - Gdyby mi si udao zabi tego nikczemnegowysannika, dorwnabym niemal Meriadokowi. No, kogo z tej podej zgrai na pewno umierc, zanim sam padn. Szkoda, e nigdy ju nie zobacz jasnego soca i wieej trawy! W tym momencie pierwsza falanatarcia uderzya o mur obrocw. Orkowie, nie mogc si przedosta przez bagnisko,lece u stp pagrka, zatrzymali si na brzegu i stamtd sypnli strzaami. Lecz przez band orkw !przecisn si duy oddzia grskich trollw z Gorgoroth. !Biegli ryczc jak dzikie bestie;%wiksi i tsi ni ludzie, okrycitylko przylegajc ciasno do #ciaa usk, ktra moe bya ich zbroj, a moe wasn "potworn skr, mieli wielkie, krge, czarne tarcze i w skatych potnych rkach nieli wzniesione do ciosu cikie moty. Bez wahania skoczyli w botniste rozlewiskai brnli przez nie wrd oguszajcego wrzasku. Jak burza spadli na zwarte szeregiGondoru druzgocc hemy i czaszki, ramiona i tarcze, nibykowale kujcy rozgrzane i mikkie elazo. U boku Pippina Beregond !zachwia si i pad. Olbrzymi #przywdca trollw pochyli si nad lecym wycigajc chciwe pazury, bo te bestie miay zwyczaj przegryza garda pokonanych !przeciwnikw. Pippin dgn wpasji mieczem; pokryte runami $ostrze przebio uski i dosigo!trzewi trolla. Trysna czarna posoka. Olbrzym jak podcita "skaa run naprzd grzebic pod swoim cielskiem hobbita. !Pippin przygnieciony jkn z blu; otoczya go ciemno, wstrtny smrd zapar mu oddech; traci przytomno, zapada w czarn otcha. A wic koniec taki, jak przewidziaem - podszepnamu ostatnia umykajca myl i #zdy jeszcze zamia si w "gbi duszy, bo wydao mu si niemal radosne, e wyzwala siwreszcie z resztek wtpliwoci, trosk i strachu. Ale pograjc si w niepamici usysza gosy i rozrni w nich sowa, jak gdyby wracajce z dalekiego, zapomnianego wiata: Ory! Ory nadlatuj! Na mgnienie oka Pippin zawaha si na !krawdzi ciemnoci. Bilbo! - !przemkno mu przez gow. - Ale nie! To dziao si w jego historii, dawno, dawno temu. Ateraz rozgrywa si, a waciwie koczy si moja historia. Oegnajcie! Myli ucieky gdzie bardzo daleko, oczy zamkny si w ciemnoci. RSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~ Rozdzia 1 Wiea nad Kirith Ungol Sam z trudem dwign si z ziemi. W pierwszym momencie nie mg si zorientowa, gdzie jest, ale po chwili przypomnia sobie wszystko, ca beznadziejn i rozpaczliw prawd. Znajdowa si przed doln Bram orkowejfortecy; spiowe drzwi byy zamknite. Musia zemdle, gdy prbowa je otworzy naporem wasnego ciaa, ale "nie wiedzia, jak dugo lea nieprzytomny. Przedtem by rozgorczkowany, zdesperowany i wcieky, teraz dygota z zimna. Przyczoga si pod drzwi i przytkn do nich ucho. Z daleka dochodzia wrzawa i zmieszane gosy orkw, lecz coraz niklejsze, oddalajce si, a wreszcie ucichy zupenie. Gowa bolaa Sama, przed oczyma migotay w ciemnoci skry, stara si jednak pozbiera myli. Jedno zdawao si bd co bd jasne: e przez te drzwi nie dostanie si do fortecy orkw.Musiaby czeka na ich otwarcie kto wie ile dni, a na to nie mg sobie pozwoli, kada chwila bya rozpaczliwiecenna. Nie mia ju wtpliwoci, co jest jego pierwszym obowizkiem; "wiedzia, e musi ocali Froda,!choby mu przyszo t prb przypaci wasnym yciem. Najbardziej prawdopodobne, e zgin, to zreszt najatwiejsze - powiedzia sobie markotnie, chowajc Odo do pochwy i odwracajcsi od spiowych drzwi. Z wolna wlk si w gr ciemnym tunelem nie "odwaajc si uy wiata #elfw. Idc usiowa w gowie uporzdkowa wszystkie zdarzenia od pocztku !wdrwki z Rozstaja Drg. Nie !mg si zorientowa w porze dnia; przypuszcza, e jest noc, ale nawet rachunek dni myli mu si teraz. W tym "kraju ciemnoci gubio si dni, tak jak gubi si kady, kto tutaj zabdzi. Ciekawe, czy te przyjaciele w ogle o nas pamitaj - #myla - i co si z nimi dzieje tam, w ich wiecie? Niezdecydowanym gestem wskaza przed siebie, nie "wiedzc, e kierujc si znwdo tunelu Szeloby jest zwrcony twarz ku poudniowi, nie ku zachodowi, !jak sdzi. Na jasnym wiecie $soce stao blisko zenitu i bydzie czternastego marca wedug Kalendarza Shireu; Aragorn wanie pyn na czele czarnej floty z Pelargiru,Merry z Rohirrimami cwaowa przez Dolin Kamiennych Wozw, a w Minas Tirith "szerzyy si poary i Pippin z przeraeniem ledzi coraz wyraniejszy obd w oczach Denethora. Ale wrd wszystkich trosk i niebezpieczestw myli $przyjaci wci zwracay si do Froda i Sama. Nie byli zapomniani, ale znaleli si poza zasigiem bratniej pomocy, a najyczliwsza myl nie moga poratowa w tym momencie Sama, syna Hamfasta. By zdany wycznie na siebie. Dotar wreszcie do kamiennychdrzwi zagradzajcych wejcie orkowego korytarza, a nie mogc wykry zamka ani skobla, przelaz tak jak poprzednio gr i zgrabnie zsun si znw na ziemi. Ostronie przekrad si obok wylotu tunelu Szeloby, gdzie wzimnym przecigu powieway szcztki podartej ogromnej sieci pajczej. Po cuchncym cieple w gbszym korytarzu, tutaj owia Sama przejmujcy chd, lecz to orzewio go !nieco. Chykiem wypezn na wci do Domw walki 0n5r<(rkPjk&kpI cw= 4 c= c=>!Q c>?- c?8;f?otwart ciek. Panowaa tu zowroga cisza. Nie byo janiej, ni zazwyczaj bywa o zmierzchu chmurnego dnia. Ogromne kby pary wzbijajce si znad Mordoru pyny nisko nad jego gow w stron zachodu, tworzc puap z dymu i chmur owietlony od spodu pospnym krwawym blaskiem. Sam podnis wzrok na Wie orkw i nagle z jej wskich okien bysny wiata jak mae czerwone oczy. Mg to "by jaki sygna. Strach przed orkami, na czas pewien przytumiony gniewem i rozpacz, znowu ogarn hobbita. Nie widzia innej !rady, musia szuka gwnego wejcia do strasznej Wiey, !lecz kolana uginay si pod nimi dygota z przeraenia. Odwracajc oczy w d od Wiey i sterczcych nad wwozem urwisk, zmusi oporne nogi do posuszestwa i nasuchujc pilnie, wpatrzony w gsty mrok skupiony pod skalnymi cianami po obu stronach #drogi, z wolna zawrci, min miejsce, gdzie przedtem lea Frodo i gdzie jeszcze przetrwa wstrtny smrd Szeloby, poszed dalej, pod !gr, a dotar znw do tej samej wnki, w ktrej ukry si przed orkami kadc na palec Piercie i skd obserwowa przemarsz !oddziau Szagrata. Przystan,usiad; na razie nie mg zdoby si na dalsz #wdrwk. Rozumia, e jeli przejdzie szczyt przeczy, nastpny krok zaprowadzi go ju naprawd do Mordoru i e bdzie to krok nieodwoalny. Nie mgby marzy o odwrocie.Bez wyranego celu wsun znowu Piercie na palec. Natychmiast poczu ogromny ciar tego brzemienia i jeszcze silniej, jeszcze bardziej palco ni przedtem zoliwo Oka Mordoru; szukao skarbu, usiowao przenikn ciemnoci, ktre Nieprzyjaciel dla wasnej !osony zesa, lecz ktre mu teraz przeszkadzay, potgujc jego niepokj i wtpliwoci. I znowu Sam stwierdzi, e !nagle such mu si wyostrzy, lecz wszystkie przedmioty !wiata przedstawiaj si jego oczom blado i niewyranie. Widzia ciany skalne jak przez mg, za to z wielkiej odlegoci sysza bekot nieszczsnej Szeloby, a jak gdyby tu obok ostre, wyrane krzyki i szczk #metalu. Zerwa si i przylgn "pasko do skay przy ciece. #Na szczcie mia Piercie napalcu, bo nadcigaa nowa banda orkw. Tak mu si przynajmniej w pierwszej chwili zdawao. Potem jednak zrozumia omyk; wyczulony such wprowadzi go w bd. Wrzaski orkw pochodziy z wntrza Wiey, ktrej najwyszy rg stercza wprostnad nim, po lewej stronie skalnej wnki. !Dra, walczy z sob, eby zmusi si do dziaania. Z pewnoci w Wiey !rozgryway si jakie okropne rzeczy. Moe wbrew rozkazom orkowie ulegli wrodzonemu okruciestwu i torturuj Froda, moe rozszarpuj go nasztuki. Sam wyty such; odzyska odrobin nadziei. Niewtpliwie w Wiey toczya si walka, orkowie bili si z !sob, doszo do bjki midzy Szagratem i Gorbagiem. Nadzieja, jak ten domys natchn hobbita, bya bardzoznikoma, a jednak wystarczya, eby go zagrza do czynu. W niezgodzie orkw upatrywa pewn szans. Nad wszystkimi mylami zatryumfowaa mio do Froda i zapominajc o niebezpieczestwach Sam "krzykn w gos: Id, panie Frodo! Pdem wbieg na przecz i przekroczy j. Droga skrcaa w lewo i !opadaa stromo w d. Sam by w Mordorze. #Zdj Piercie; zrobi to za podszeptem jakiego bardzo gboko ukrytego przeczucia "groby, ale zdawao mu si, e!po prostu chce widzie janiej.Lepiej nawet najgorszej prawdzie patrze w oczy - mrukn do siebie. - Nic nie warte takie bdzenie we mgle. Surowy, okrutny i przykry widok ukaza si oczom hobbita. Spod jego stp najwysza gra Efel Duath opadaa stromo w ciemno jaru, za ktrym wznosia si gra nastpna, znacznie nisza, poszarpana i najeona turniami sterczcymi niby czarne ky na tle bastionu Mordoru. Dalej, bardzo jeszczedaleko, lecz niemal na wprost, za rozlanym jeziorem ciemnoci przetkanej rozbyskujcymi tu i wdzie pomieniami arzya si !ogromna una; strzelay z niej wielkie supy dymu ciemnoczerwone u podstawy, a czarne w grze, tam gdzie czyy si w skbiony baldachim rozpity nad ca t przeklt krain. Sam widzia przed sob Orodruin, Gr Ognia. Wieczne, niewyczerpane ogniska, zagrzebane gboko pod stokiem popiow, !rozpalay si wci na nowo, wzbieray i z oskotem wyrzucay potoki spienionej skay przez pknicia i szczeliny ziejce na zboczach.Jedne z nich spyway ku Barad-Durowi szerokimi kanaami, inne wiy si torujc sobie drog przez kamienist rwnin, a wreszcie ochodzone zastygay w dziwne ksztaty, niby potworne smoki wyplute zgbi udrczonej ziemi. W takim to momencie ujrza Sam Gr Przeznaczenia, a jej zowrogi blask, przesonity wysokim grzbietem Efel Duath przed wzrokiem tych, co wspinali si ciek od zachodu, teraz ukaza si hobbitowi wrd nagich skalnych cian, jak gdyby skpanych we krwi. Sam olniony tym wiatem osupia ze zgrozy, bowiem poswej lewej rce zobaczy w #caej okazaoci Wie Kirith Ungol. Sterczcy rg, ktry przedtem widzia z tamtej "strony przeczy, by tylko jejszczytow iglic. Wschodnia ciana wznosia si trzema kondygnacjami nad pk skaln, wysunit ze zbocza daleko w dole; od tyu wsparta#o potn ska, wyrastaa z niej obronnymi bastionami, ktre spitrzone jeden nad #drugim zway si ku grze i zwracay na pnoco-wschd oraz na poudnio-wschd olbrzymie mury, wygadzone przez dobrze w swej sztuce wywiczonych kamieniarzy. Wok dolnej kondygnacji o !dwiecie stp poniej miejsca,gdzie sta Sam, wznosi si grony mur opasujcy wski dziedziniec. Od poudnio-wschodu otwieraa si brama, a prowadzia ku niej szeroka droga, ktrej zewntrzny parapet bieg skrajem przepaci, a ktra dalej skrcaa na poudnie i zygzakami schodzia w #mroczn dolin, gdzie czya si z drog zstpujc z Przeczy Morgul, potem za cigna si dnem lebu w stoku Morgai a w Dolin Gorgoroth i tdy do Barad-Duru. Wska grska droga, na ktrej sta Sam, zniaa si gwatownie !schodami i strom ciek ku gwnej drodze i spotykaa z ni w cieniu gronych murw opodal Bramy Wieowej. Sam dozna niemal wstrzsu, gdy nagle zrozumia, e t twierdz zbudowano nie po to,by do niej nie dopuci przeciwnikw, lecz by ich w niej zatrzyma. Bya dzieem ludzi z Gondoru, ich wysunitnajdalej na wschd placwk suc obronie Ithilien; wzniesiono j, gdy po zawarciu ostatniego Przymierza wszystkie plemionaWesternesse wsplnie trzymay stra nad zowrogim krajem Saurona, ktrego poplecznicy jeszcze si tutaj "czaili wrd gr. Lecz podobniejak w dwch Zbatych Wieach, Narchost i Karchost,czujno tutaj zawioda, zdrada wydaa Wie WodzowiUpiorw Piercienia i odtd przez dugie wieki pozostawaa ta forteca we "wadaniu si ciemnoci. Sauron po powrocie do Mordoru uzna,e bdzie mu bardzo uyteczna, mia bowiem niewiele oddanych mu sug, mnstwo natomiast niewolnikw trzymanych postrachem; tote gwnym celem twierdzy byo teraz tak jak ongi zapobieganie ucieczkom z Mordoru. Na wszelki jednak wypadek, gdyby znalaz si miaek, #ktry zdoaby zakra si w granice tej krainy, czuwaa tuostatnia, bezsenna stra, aby !uj zuchwalca, jeliby nawet wymkn si wszystkim innym granicznym posterunkom i uszed z yciem z tunelu Szeloby. Z rozpaczliw jasnoci Sam uwiadomi sobie, jak beznadziejne byyby prby !przelinicia si pod murem strzeonym przez tyle par oczu i pod Bram, gdzie z pewnoci czuway warty. Gdyby wbrew prawdopodobiestwu tego dokona, nie zaszedby daleko;nawet czarne cienie zalegajce wszdzie tam, gdzie nie siga czerwony blask uny, nie ukryyby go przed orkami, lepiej widzcymi!w nocy ni w dzie. A przecieobowizek narzuca mu jeszcze trudniejsze zadanie, kaza nie unika Bramy, nie ucieka od Wiey jak najdalej,lecz wej samotnie do jej wntrza. Wspomnia o Piercieniu, ale wtej myli zamiast pociechy znalaz strach i nowe zagroenie. Odkd zobaczy ponc w oddali Gr Przeznaczenia, Piercie !zaciy mu z now si. W #miar zbliania si do wielkich ognisk, w ktrych ongi, w zamierzchej przeszoci, zosta wykuty i uksztatowany. Piercie wzmaga swoj wadz i przewrotno tak, e opanowa go mogaby tylko bardzo potna wola. Sam nie mia go na palcu, lecz na acuszku zaoonym na szyj; mimo to czu si jak gdyby sztucznie powikszony,spowity we wasny rozdty cie, i sta niby ogromny, grony siacz na murach Mordoru. Czu, e ma teraz do wyboru tylko dwie drogi: albo sprzeciwi si pokusie !Piercienia, chocia oznaczaoto znoszenie okrutnej mczarni, albo przywaszczy go sobie i wyzwie potg zaczajon w ponurej fortecy "w dolinie ciemnoci. Piercie kusi go, kruszy jego wol, zamiewa umys. W gowie roiy si hobbitowi fantastyczne wizje; widzia ju siebie, Sama Potnego, Bohatera Historii, kroczcego z pomiennym mieczem przez mroczny kraj na czele armii, !ktra zgromadzia si na jednojego skinienie, maszerujcego na podbj Barad-Duru. A gdybyzwyciy, wszystkie chmury rozpierzchyby si, zajaniaoby soce, na rozkaz tryumfatora Dolina Gorgoroth zmieniaby si w kwitncy ogrd peen drzew owocujcych obficie. Wystarczyoby wsun #Piercie na palec i przej go$na wasno, a spenioby si fantastyczne marzenie. W tej godzinie prby !najwicej pomoga mu mio do Froda, ale poza tym tkwicy w jego naturze, mocno zakorzeniony, wci ywy i niezwyciony zdrowy !hobbicki rozsdek. Sam w gbi"serca wiedzia, e nie dors do udwignicia takiego brzemienia, nawet wiedzia, #e nie dors do udwignicia takiego brzemienia, nawet gdyby uwodzicielskie wizje nie!byy tylko zud podsunit umylnie i zdradziecko, aby go zmami. Zdawa sobie spraw, e w gruncie rzeczy potrzebuje do szczcia i powinien pragn jedynie maego ogrdka, w ktrym by mg gospodarowa swobodnie, nie za olbrzymiego krlestwa; rozumia, e jego zadaniem jest praca wasnych rk, a nierozporzdzanie trudem rk cudzych. "Zreszt wszystko to jest oszustwo - powiedzia sobie. -Tamten wytropiby mnie i zgnit, zanimbym zdy krzykn. Tutaj, w Mordorze, znalazby mnie w okamgnieniu,"gdybym teraz woy Pierciena palec. No c, trzeba przyzna, e moje pooenie jest beznadziejne jak przymrozek na wiosn. Wanieteraz, kiedy najbardziej przydaaby mi si niewidzialno, nie wolno mi uy Piercienia! A jeeli nawet zdoam posun si "dalej w gb kraju, Piercie nie tylko nic mi nie pomoe, ale na dobitk z kadym krokiem gorzej bdzie mi #ciy i okrutniej bdzie mnie drczy. Co robi?" Naprawd jednak nie mia "wtpliwoci. Wiedzia, e musi!zej do Bramy nie ocigajc si duej. Wzruszy ramionami, jakby otrzsajc z!siebie cie i przywidzenia, i z wolna ruszy w d. Mia wraenie, e z kadym krokiem maleje. Wkrtce ju czu si znowu bardzo maym iprzestraszonym hobbitem. Znalaz si tu pod cian Wiey i wrzaski oraz zgiek !bjki sysza wyranie nawet bez pomocy Piercienia. teraz zgiek dochodzi z bliska, z dziedzica, zza zewntrznegomuru. Sam by w poowie zbiegajcej"stromo w d cieki, kiedy z ciemnej Bramy wypado dwchorkw. Pdzili jednak nie w jego stron; zmierzali ku gwnej drodze; niespodzianie jeden, potem drugi potkn "si, pad i znieruchomia. Sam #nie widzia strza, ale odgad, e to orkowie ukryci na murze lub w cieniu Bramy strzelili za wasnymi kamratami. szed "dalej tulc si do ciany lewymramieniem. Jedno spojrzenie w gr przekonao go, e o wspiciu si na mur nie ma mowy. Gadki kamie bez $szczelin i pkni wznosi si na trzydzieci stp ku przewieszonym skonie blankom. Nie byo innej drogi do wntrza ni przez Bram. Peznc wytrwale naprzd, !sam zastanawia si, ilu orkwsiedzi w Wiey, ilu ma pod swoj komend Szagrat, a ilu Gorbag i o co si dwaj dowdcy pokcili - jeli rzeczywicie, jak przypuszcza, wybucha miedzy nimi ktnia. Oddzia Szagrata liczy okoo czterdziestu onierzy, a Gorbaga dwakro wicej, ale Szagrat prowadzi oczywicie !na patrol tylko cz zaogi twierdzy. Niemal pewny by, e"posprzeczali si o Froda i upy.!Tknity nag myl Sam a zatrzyma si na chwil; zrozumia wszystko jasno, !jakby caa scena rozegraa sina jego oczach. Kolczuga z #mithrilu! Frodo przecie mia j#na sobie, musieli j znale. Z tego za, co Sam podsucha, wynikao, e Gorbag bardzo "chcia t kolczug zagarn. Jedyn obron Froda byy rozkazy z Czarnej Wiey, jelidowdca orkw je zamie, Frodo moe zgin w kadej chwili. !Prdzej, nikczemny leniu! - przynagli sam siebie i dobywajc Oda pobieg do otwartej Bramy. Lecz gdy mia ju przej pod ciemnym ukiem wielkiego sklepienia, poczu wstrzs, jakby si !natkn na pajcz zason Szeloby, tym razem jednak niewidzialn. Nie widzia przeszkody, ktra zagradzaa mu drog, silniejsza od jego woli, niepokonana. Rozejrza si i w mroku Bramy zobaczy dwch Wartownikw. !Niby olbrzymie posgi siedzieli na wysokich tronach. Kady "mia trzy zronite tuowia i trzy gowy, zwrcone ku wntrzu dziedzica, ku rodkowi Bramy i ku drodze. Byy to gowy spw, a zoone na kolanach rce miay palce na ksztat szponw. Jakby wyrzebieni z ogromnego bloku skalnego Wartownicy siedzieli nieruchomo, a jednak czuwali; !tkwia w nich jaka straszliwa,czujna sia, poznajca nieprzyjaci. Widzialna czy niewidzialna istota nie moga przemkn obok nich nie dostrzeona. Nie pozwalali ani wej, ani uciec nikomu. Wytajc wol Sam raz jeszcze rzuci si naprzd i !znw stan chwiejc si na nogach, jakby odepchnity potnym ciosem, ktry go trafi w pier i gow. Nie mogc nic innego wymyli, w porywie odwagi wycign zzakurtki flakonik Galadrieli i podnis go w gr. Biae "wiato rozbyso natychmiast,rozpraszajc mroki pod Bram.Potworni Wartownicy, zimni i niewzruszeni, ukazali si teraz w caej okropnoci. Lnienie ich czarnych kamiennych oczumiao w sobie tak straszny adunek wrogiej siy, e Sam na moment skuli si z przeraenia: lecz zdawa sobiespraw, e z kad chwil wola potworw sabnie i zaamuje si w lku. Jednym susem przemkn midzy nimi, ale gdy jeszcze wpdzie chowa znw flakonik za pazuch, odczu wyranie, e Wartownicy znw si ocknli i jakby stalowa sztaba zapada za jego plecami w Bramie. Z potwornych gw !doby si wysoki, widrujcy w uszach krzyk, ktry echo !roznioso wrd murw Wiey przed nim. Gdzie w grze odpowiedziao na sygna pojedyncze ochrype uderzenie dzwonu. "Ju po mnie! - pomyla Sam. - Jakbym zadzwoni do frontowych drzwi. - No, wychod tam ktry! - krzykn. - Zamelduj kapitanowi Szagratowi, e wielki wojownik, elf, przyszedz wizyt i ma w garci miecz lki 0n5r<(rkPjk&k{AgBp c? I c@b cg@"F c@C.{ c-A92Aelfw! Nie doczeka si odpowiedzi. Bieg dalej. Odo lnio bkitnie w jego rku. Dziedziniec ton w mroku, mimo to Sam zauway gsto rozrzucone na kamiennym bruku trupy. Niemal potkn si o ciaa dwch orkw - ucznikw, z ktrych plecw sterczay sztylety. Im dalej, tym byo ich wicej; jedni leeli samotnie, tak jak padli od ciosu lub strzay, inni parami, spleceni z sob w walce, jeszcze inni gromadnie,zastygli w dzikich gestach, wzajemnie duszc si, gryzc,dgajc noami. kamienie !stay si liskie od rozlanej ciemnej posoki. Sam rozrnia na odziey martwych orkw dwa goda, Znak Czerwonego Oka i Znak Ksiyca, znieksztaconego ohydn trupi mask; nie zatrzymywa si jednak, aby !zbada rzecz z bliska. W gbi dziedzica u stp Wiey drzwibyy uchylone i z wntrza #sczyo si czerwone wiato. W progu lea trup ogromnego orka. Sam przeskoczy przez $niego i stan rozgldajc si bezradnie. Od drzwi ku stokom!gry bieg szeroki, dzwonicy echem korytarz. Owietlay go mtnie migocce pochodnie, zatknite w specjalnych podstawkach na cianach, leczgb korytarza nikna w ciemnoci. Po obu stronach hobbit dostrzega mnstwo drzwi; nigdzie nie byo ywej duszy, tylko kilka trupw poniewierao si po ziemi. Z tego, co zasysza, sam wiedzia, e Frodo - ywy czyumary - najprawdopodobniej zamknity jest w grnej komorze na szczycie wysokiej Wiey, mgby jednak szuka przez cay dzie, zanimby odkry waciw drog. - Wejcie musi by chyba gdzie w gbi - powiedzia sobie Sam. - Caa Wiea !spitrza si jakby na tyach. W kadym razie najlepiej kierowa si wiatami. Posuwa si naprzd korytarzem, ale bardzo wolno; z kad chwil musia !przezwycia wikszy opr. Znowu ogarn go strach. W guchej ciszy jego kroki wyolbrzymione echem #rozlegay si gono, mona by"pomyle, e to jaki olbrzym #klepie pask doni kamienie. Trupy, pustka, wilgotne cianyjak gdyby ociekajce krwi, !strach przed nag mierci, moe przyczajon za najbliszymi drzwiami lub w ciemnym zakamarku, wiadomo, e za plecami w Bramie czuwa i czeka !tajemnicza za sia - za wiele tego byo na jednego hobbita. !Wola stoczy walk - byle nie!z ca zgraj nieprzyjaci naraz - ni cierpie t okropn, ponur niepewno. Stara si skupia myl na przyjacielu, udrczonym, a moe martwym i lecym gdzie wrd tych gronych murw. Szed wytrwale dalej. !Ju za nim zostaa owietlona uczywami cz korytarza, ju prawie dotar do wielkich sklepionych drzwi w gbi, ktre, jak si domyla, stanowiy wewntrzny wylot podziemnej bramy, gdy nagle zgry dobieg do jego uszu przeraliwy, zduszony krzyk. "Sam stan jak wryty. Usysza"tupot zbliajcych si krokw.Kto pdzi w d po schodach, ktre musiay by blisko, bo tupot rozlega si tu nad gow hobbita. Wola bya w nim zbyt saba i #nie dziaaa do szybko, ebypowstrzyma rk, ktra signa do acuszka i szukaa Piercienia. Sam !jednak nie woy go na palec;w momencie gdy ju zamyka na nim do, zobaczy biegncego przeciwnika. Ork wyskoczy z ciemnego otworu ziejcego w prawej cianie i bieg prosto na niego; Sam sysza zdyszany oddech i widzia bysk w przekrwionychoczach. Ork zatrzyma si osupiay. Ujrza bowiem nie maego wystraszonego hobbita, z trudem utrzymujcego miecz w drcej rce, lecz wielk milczc posta, spowit w szary cie, rysujc si gronie na tle migotliwego wiata pochodni; posta ta wznosia bro, ktrej blask zadawa bl oczom orka, !drug za rk zaciskaa na !piersi, kryjc jaki tajemniczyor, rdo wielkiej i zabjczej mocy. Ork skuli si, wrzasn z #przeraenia, zawrci i uciek tam, skd przyszed. Nigdy jeszcze aden pies na widok umykajcej zwierzyny nie wpad w taki bojowy sza, jakSam wobec tego nieoczekiwanego zwycistwa. "Z krzykiem puci si w pogo.- Tak! - woa. - Elf, niezwyciony wojownik, wtargn do waszej twierdzy. Naprzd! Poka mi drog na szczyt Wiey, jeli nie chcesz, ebym ci ze skry obupi, ajdaku! Ale ork by na wasnym znanym terenie, przy tym zwinny i dobrze odywiony, Sam natomiast nie zna tego miejsca, by godny i wyczerpany. Schody wiy si stromo, stopnie miay bardzo wysokie; wkrtce hobbit zasapa si na nich. Ork znikn mu z oczu, tupot jegong dochodzi coraz cichszy, z coraz wyszych piter. Jeszcze od czasu do czasu !echo nioso wrd murw jego przenikliwe wrzaski. Potem wszystko ucicho. #Sam brn dalej. czu, e jest !na waciwej drodze, i nabra otuchy. Odtrci rk Piercie, zacisn pasa, "Dobra nasza - rzek sobie. - Jeeli wszyscy orkowie tak nie"lubi mnie i mego Oda, moecaa sprawa lepiej si zakoczy, ni przewidywaem. Jak si zdaje, Szagrat, Gorbagi ich kamraci odwalili za mnie lwi cz roboty. Z wyjtkiem tego sposzonego szczura, nie ma chyba ju w fortecy ywej duszy". !Ledwie to wymwi, zdrtwia $i stan, jakby gow wyrno kamienn cian. Uprzytomni sobie nagle sens ostatniego zdania. Nie ma ju ywej duszy! Czyj to przedmiertny jk sysza !przed chwil? Frodo! Frodo! - zaszlocha Sam. - Mj pan "kochany! Jeli ciebie zabili, co zrobi? Id, id na szczyt Wiey, musz si dowiedzie caej prawdy, choby najgorszej. Wspina si coraz wyej. Otaczay go ciemnoci, tylko z rzadka rozproszone wiatemuczywa na zakrcie lub przy wejciu na nastpne pitra Wiey. Prbowa liczy schody, lecz po dwustu stracirachunek. Posuwa si teraz ostronie, bo mia wraenie, e gdzie w grze sycha gosy, jakby rozmow. Znaczyoby to, e nie jeden szczur pozosta ywy w twierdzy. W chwili gdy ju desperowa, nie mogc tchu zapa i udwign zmczonych ng, schody skoczyy si !niespodzianie. Sam przystan. Rozmowa dochodzia teraz wyranie do jego uszu. !Rozejrza si wkoo. Sta na paskim dachu trzeciej, najwyszej kondygnacji Wiey, na otwartym tarasie, szerokoci okoo dwudziestu krokw, skd dwoje niskich drzwi prowadzio na wschd i zachd. Na wschodzie widzia Sam cignc si w dole rozleg, ciemn rwnin Mordoru i w oddali buchajc ogniem gr. Wanie znw zakipiaa w swych przepacistych gbiach, bo nowe ogniste potoki wylay si z jej wntrza tak rozarzone, "e una dosigaa nawet na todlego i oblewaa czerwonym blaskiem szczyt Wiey. Widok na zachd !przesania cok potnej iglicy sterczcej na tyach grnego tarasu; jej zagity !rg wznosi si nad grzbietami okolicznych gr, a z wskiego okna sczyo si wiato. Drzwi do niej znajdoway si #nie dalej ni o dziesi krokwod miejsca, gdzie sta Sam; byy ciemne, lecz otwarte, i zza nich dobiegay gosy. Zrazu Sam nie sucha rozmowy, lecz wysunwszy siz wschodnich drzwi wyjrza nataras. Od jednego rzutu oka "stwierdzi, e tutaj rozegraa si najzawzitsza walka. Tarasusany by trupami orkw, odrbanymi gowami, rkami, nogami. Zaduch mierci unosi si nad tym pobojowiskiem. Nagle Sam uskoczy pod osonkopuy, sposzony chrapliwym warkniciem, po ktrym zaraz rozleg si oskot i wrzask. Hobbit pozna podniesiony, gniewny gos, ostry, brutalny izimny gos Szagrata, komendanta Wiey. - A wic powiadasz, Snago, enie wrcisz na d? Pody $tchrzu! Jeeli ci si zdaje, e$ju mi nie starczy si, eby si"z tob rozprawi, to mylisz sigrubo. Chod no bliej. Wyupie ci oczy, tak jak przed chwil Radbugowi. A jak przybiegn inni, ka im !rzuci ci na pastw Szeloby. - Nikt nie przyjdzie, a w kadym razie ty ju tego nie doyjesz - odpar zuchwale Snaga. - Czy ci nie mwiem, e ajdak Gorbag pierwszy dopad Bramy i aden z naszych przez ni si nie wydosta? Lagduf i Muzgasz wyskoczyli, ale zaraz za progiem padli od strza. Widziaem wszystko z okna !dokadnie. Ci dwaj byli ostatni z naszych. "- A wic musisz i. Ja musz zosta. Zreszt jestem ranny. !Oeby Czarna Otcha poara tego przekltego buntownika Gorbaga! - Szagrat bluzn potokiem najplugawszych wyzwisk i kltw. - Daem mu wicej, ni sam wziem, a !ten otr dgn mnie noem, zanim zdyem go udusi. !Musisz i, jeli nie chcesz, ebym ci tu na mier zagryz. Trzeba przekaza zaraz wiadomo do Lugburza,inaczej obu nas czeka Czarna "Otcha. Tak, tak, ciebie te! Nie wymigasz si, jeli bdziesz tu duej tkwi, tchrzu. - Nie zejd po raz drugi po tych schodach - warkn Snaga - choby mi dziesiciu dowdcw rozkazywao. Rzu #ten n, bo ci wpakuj strzaw brzuch. Niedugo bdziesz komendantem, jak si w Lugburzu dowiedz, co tu si dziao. Ja zrobiem swoje, biem si z tymi morgulskimi szczurami w obronie Wiey, ale wy, obaj dowdcy, adnego#piwa nawarzylicie kcc si o upy. - Nie pyskuj! - ofukn go Szagrat. - Trzymaem si rozkazw. To Gorbag zacz bjk, bo chcia "przywaszczy sobie t pikn kolczug. !- Ale ty go rozjtrzy dmc si i chepic. On zreszt okaza si mdrzejszy od !ciebie. Powtarza ci par razy,e najgroniejszy szpieg pozosta na wolnoci, a ty nie chcia uwierzy. Gorbag mia racj. Krci si tutaj wielki wojownik, przeklty elf czy te tark. Powiadam ci, e !idzie tu na gr. Syszae przecie dzwon. Przeszed midzy Wartownikami, a to !mogo si uda tylko tarkowi. Jest na schodach. I dopki z !nich nie zejdzie, ja nie pjd na d. Choby by nie orkiem, ale Nazgulem, nie pjd. - Tak gadasz?! - wrzasn Szagrat. - To zrobisz, tamtegonie zrobisz? A jak ten wojownik zjawi si tutaj, umkniesz i zostawisz mnie samego? Niedoczekanie twoje! Przedtem ci flaki wypruj. Z wieyczki wyskoczy mniejszy ork, za nim Szagrat, rosy ork z dugimi rkami, ktre sigay do ziemi, gdy bieg zgarbiony. Lecz jedno rami zwisao mu bezwadnie ikrwawio, pod drugim za trzyma spory toboek, owinity w czarn pacht. Sam przykucn za drzwiami; dostrzeg w przelocie owietlon czerwon un wstrtn, wykrzywion z wciekoci twarz, pooran jakby pazurami i umazan krwi; pomidzy wyszczerzonymi kami pienia %si lina, z garda dobywa si zwierzcy ryk. O ile Sam ze swego ukrycia mg obserwowa t scen, Szagrat ciga Snag wok tarasu, a w kocu mniejszy ork wymigujc si z ap wikszego da nura z powrotem do wntrza wieyczki i znikn. Szagrat nie pobieg za nim. Przez wschodnie drzwi Sam zobaczygo stojcego przy parapecie, zasapanego, bezsilnie poruszajcego lew doni. Ork odoy toboek na podog, praw rk wycign dugi czerwony sztylet i splun na ostrze. Wychylajc si przez parapet "spoglda w d na dziedziniecprzed Bram. Dwakro krzykn, lecz nikt mu nie odpowiedzia. Gdy Szagrat statak pochylony, odwrcony plecami do tarasu, Sam ku swemu zdumieniu spostrzeg, e jeden z rzekomych trupw porusza si, czoga, wysuwa chciwe szpony i chwyta czarne zawinitko, a potem dwiga si na chwiejne nogi. Mia w rku dzid o szerokim ostrzu i krtkim zamanym trzonku. Zamierzy si, eby przebi ni plecy Szagrata, lecz w tym momencie sykn zblu czy moe z nienawici. Szagrat, zwinny jak jaszczurka, uchyli si "byskawicznie, okrci si na "picie i wbi sztylet w gardo napastnika. - Masz za swoje, Gorbagu! - !krzykn. - A wic jeszcze niezdeche? No, teraz wykoczyem ci wreszcie. Skoczy na pier trupa i z furi tratowa, miady martwe ju ciao, przysiadajc co chwila, by razjeszcze dgn je noem. W kocu nasyci si zemst, odrzuci wstecz gow i straszliwym, ochrypym gosem!wrzasn tryumfalnie. Obliza ostrze sztyletu, chwyci go w zby, porwa zawinitko i puci si pdem w stron drzwi prowadzcych na schody. Sam nie mia czasu, eby si zastanawia. Mg by wymkn si przez drugie drzwi, lecz prawie na pewno ork by go spostrzeg i niedugo trwaaby zabawa w chowanego midzy hobbitem adwoma okrutnymi orkami. Sam zrobi wic to, co mia najlepszego do zrobienia. Z gonym krzykiem wyskoczy zukrycia, by zastpi Szagratowi drog. Nie trzyma ju rki na Piercieniu, ale #mia na piersi t ukryt bro, ujarzmiajc postrachem niewolnikw Mordoru, a z wzniesionego w prawej rce miecza bi blask i rani oczy orka jak bezlitosne wiato gwiazd ze straszliwego kraju elfw, ktrego wspomnienie wystarczao, eby zmrozi krew w yach nikczemnych sug ciemnoci. Szagrat nie mg przyj walki nie porzucajc cennego upu. Zatrzyma si warczc zowrogo i szczerzc ky. Potem znw z waciw orkom zwinnoci da susa w bok, a gdy Sam skoczy naprzd do "ataku, Szagrat uy cikiego toboka za tarcz i za or zarazem, ciskajc go z rozmachem w twarz przeciwnika. Sam zachwia si i nim odzyska rwnowag, Szagrat przemkn obok niego i zbieg po schodach w d. #Sam klnc puci si w pogo, ale po paru krokach da za wygran. Przede wszystkim musia ratowa Froda; przypomnia sobie, e drugi ork wrci do wieyczki. Raz jeszcze trzeba byo wybiera,a Sam nie mia ani chwili do namysu. Jeli pozwoli uciec Szagratowi, dowdca orkw sprowadzi kamratw i wrci naczele caej zgrai. Jeli go bdzie goni, mniejszy ork moe tymczasem dokona straszliwej zbrodni. Zreszt Sam nie mg by pewny, czy zdoa dogoni Szagrata i czy nie polegnie w walce z nim. $Zawrci wic na gr. Moe "znw robi bd - westchn - ale cokolwiek potem si stanie, teraz powinienem jak najszybciej odnale Froda. Szagrat wic bez przeszkd zbieg po schodach, przemkn przez dziedziniec i wypad za Bram, tulc pod pach czarne zawinitko. Gdyby Sam to widzia, gdyby mg wiedzie, jakie skutki wynikn z ucieczki Szagrata, pewnie by zadra. lecz Sam by zajty wycznie swoim bezporednim zadaniem na tymostatnim etapie drogi do uwizionego przyjaciela. Ostronie podszed do drzwi wieyczki i przekroczy ich prg. Byo ciemno, lecz z prawej strony zauway mtnewiato pynce z wylotu wskiej klatki schodowej; krte schody biegy wok cian ku szczytowi wieyczki. Wysoko w grze migota pomie uczywa. Sam zacz si wspina jak umia najciszej. Dotar do pochodni, dopalajcej si nad drzwiami z lewej strony, naprzeciw wskiego jak strzelnica okna zwrconego na!zachd: a wic to byo jedno ztych czerwonych oczu, ktre wraz z Frodem zobaczyli z dou, gdy wybiegli z tunelu. Szybko min drzwi i !pospieszy na nastpne pitro,drc ze strachu, e lada chwila wrg napadnie go znienacka od tyu i zacinie palce na jego gardle. Nastpneokno wychodzio na wschd i !znw naprzeciw niego pona pochodnia nad drzwiami prowadzcymi do korytarza, ktry przecina wieyczk wzdu rednicy. Drzwi byy otwarte, korytarz ciemny, rozjaniony tylko odblaskiem uczywa i czerwonej uny wieccej przez szczelin okna. Schody tutaj si ci miecz lki 0n5r<(rkPjk&k{AgBpc cA e c%B8 cB!c cB2-E cNCw8?Ckoczyy. Sam ostronie !wlizn si na korytarz. Po obu stronach zobaczy niskie drzwi, zamknite i zaryglowane. Panowaa tu #gucha cisza. Zapdziem si w lep uliczk - pomyla Sam. - I po to wdarem si na !tyle piter! Niemoliwe, eby to by szczyt wieyczki. Co teraz robi? Wrci na nisze pitro i sprbowa pchn drzwi. Nie drgny nawet. Wbieg znw wyej. Pot kroplisty spywa mu po twarzy. Zdawa sobie spraw, e kada minuta jest bezcenna, lecz traci ich wielena daremnych wci prbach. Ju mu byo obojtne, co zrobi Szagrat, Snaga i wszyscy!orkowie, ilu ich ziemia nosia. Pragn tylko jednego: odnale swego pana, spojrzew jego twarz, dotkn jego rki. W kocu zmczony, z poczuciem ostatecznej poraki, siad na stopniu poniej korytarza i ukry twarz w doniach. Otaczaa gocisza, zowrbna cisza. Pochodnia, ktra ju si dopalaa w chwili, gdy tu !przyszed, sykna i zgasa. Ciemnoci jak fala przypywu zalay hobbita. I nagle, ku wasnemu zdumieniu, siedzc tak bezradnie u kresu dugiej daremnej wdrwki, przytoczony smutkiem - Sam zacz piewa, posuszny jakiemu niezrozumiaemu podszeptowi z gbi serca. $Gos brzmia sabo i drc w zimnej, ciemnej Wiey; by to gos zabkanego i znuonegohobbita, aden obdarzony uszami ork nie mgby si pomyli i wzi tego piewu za hymn wspaniaego Ksicia Elfw. Sam nuci stare dziecinne piosenki Shire'u i urywki wierszy ukadanych przez Bilba, ktre mu nasuway wspomnienie dalekiejojczyzny. Niespodzianie wstpiy w niego nowe siy i gos zmnia, a sowa nieproszone cisny si na usta w rytm prostej melodii: W zachodnich krajach, w socu wiosny kwiaty si budz, kwitn drzewa, ruszaj wody, piew radosny ptakw, by moe, tam rozbrzmiewa. Lub moe tam, bezchmurn noc buki wiatrami koysane, Elficznych gwiazd klejnoty rodz w gazie ich wczesane. Tutaj, u kresu mej podry, spoczywam pogrony w mroku z dala od wie dumnych i duych, z dala od gr wysokich; tam nad cieniami soca blask i gwiazd tam milion lni: lecz ja nie egnam wiata gwiazd, ani sonecznych dni. - Z dala od wie dumnych i "duych - powtrzy i urwa. Wydao mu si bowiem, e usysza niky gos odpowiadajcy piewem na piew. Ale na prno teraz wyta such. Owszem, sysza co, lecz wcale nie piew: kroki, coraz blisze. Kto cicho otworzy drzwi do korytarza na grze; skrzypny zawiasy. sam przyczai si nadstawiajc uszu. Drzwi zamkny si z "guchym oskotem i rozleg sichrapliwy gos orka: - Hola! Suchaj no, przeklty szczurze, co tam siedzisz w !puapce! Przesta piszcze, bo przyjd i naucz ci rozumu. Syszae? Nikt nie odpowiedzia. - Nie chcesz gada, dobrze - warkn Snaga. - Zajrz wobectego do ciebie i sprawdz, co tam wyprawiasz. Znw skrzypny zawiasy i Sam wysuwajc z kcika gow nad ostatni stopie schodw zobaczy wiateko migajce w otwartych drzwiach i niewyran sylwetk wychodzcego z nich orka. Nis co na ramieniu, jak gdyby drabin. teraz Sam wszystko zrozumia. Do izby na szczycie Wiey mona byowej tylko przez klap umieszczon w suficie korytarza. Snaga przystawi drabin, umocowa j, a potem wspi si na ni i znikn z pola widzenia Sama. Hobbit usysza stuk odciganych rygli, a potem ten sam ochrypy gos. - Le spokojnie, bo jak nie, to!inaczej si z tob rozprawi. Nie zostawi ci tu dugo w spokoju, o ile mi wiadomo, a jeli nie chcesz, eby zabawa rozpocza si ju teraz, radz ci nie rusza drzwi puapki. Oeby zapamita nauk, masz tu may zadatek. Mwisna nahajka. Wcieky gniew zakipia w sercu Sama. Zerwa si i cicho jak kot wbieg na drabin. Kiedy $wytkn gow, stwierdzi, e wylot wazu znajduje si "porodku duej, okrgej izby.Z jej stropu zwisaa czerwona latarnia, wysokie, wskie, zwrcone na zachd okno byociemne. Na pododze pod cian opodal okna lea wizie; ork sta nad nim !rozkraczony i wanie podnosinahajk do nastpnego ciosu. Lecz cios ten nie spad nigdy. Sam z okrzykiem skoczy ku oknu ciskajc mieczyk w garci. Ork odwrci si szybko, nie zdy jednak zrobi adnego gestu, bo Sam byskawicznie chlasn go swoim Odem po rce uzbrojonej w nahajk. Wyjc z blu i przeraenia, ale z odwag rozpaczy ork zaatakowa zgity wp, gow podany naprzd. Drugi !zamach Sama trafi w prni,a hobbit straciwszy !rwnowag przewrci si na wznak usiujc przytrzyma "napastnika, ktry zwali si naniego. zanim Sam zdoa si $dwign, rozleg si wrzask i oskot. Ork w lepej panice potkn si o wystajcy z wazu ostatni szczebel drabiny#i run przez otwr w d. Sam!nie interesowa si jego losem.#Podbieg do lecego winia. By nim Frodo. Zupenie nagi lea jakby omdlay na stosie brudnych szmat; ramieniem osania gow, na jego boku widnia wiey lad nahajki. - Frodo, Frodo, mj panie ukochany! - krzykn Sam, nie widzc prawie nic przez zy. -To ja, Sam, przyszedem do pana. $Podnis go, przytuli do piersi.Frodo otworzy oczy. - Czy ja ni jeszcze? - !szepn. - Ale tamte sny byy wszystkie okropne. - Nie, nie ni pan, panie Frodo- odpar Sam. - Przyszedem naprawd. To ja, Sam. Jestem przy panu. - Trudno mi w to uwierzy - powiedzia Frodo chwytajc go za ramiona. - By tu jaki ork z nahajk, a teraz nagle "zmieni si w Sama. A wic nie przynio mi si tylko, e sysz z dou piew? Prbowaem odpowiedzie. To ty piewae? - Ja, panie Frodo. Ju "waciwie straciem nadziej. Nie mogem pana odnale. - Ale w kocu odnalaze, Samie, mj najmilszy samie - rzek Frodo i uoy si w objciach Sama zamykajc oczy jak dziecko uspokojone, gdy czyja agodna, kochajca rka lub znajomy gos rozproszy nocne strachy. Sam chtnie by tak siedzia w bogim nastroju do koca wiata, ale rozumia, e nie wolno mu teraz marudzi. Nie do byo odnale Froda, !naleao go jeszcze wyzwoli iuratowa. Pocaowa go w czoo. - Niech pan si zbudzi, panie Frodo, trzeba wstawa - "powiedzia starajc si nada tym sowom pogodny ton, jakiego zwykle uywa, gdy w letni poranek rozsuwa zasonyw oknach sypialni w Bag End. Frodo usiad z westchnieniem. !- Gdzie jestemy? Skd ja si tutaj wziem? - zapyta. - Nie ma czasu na #wyjanienia, pki si std nie wydostaniemy - odpar Sam. - Jestemy na szczycie Wiey, #ktr obaj widzielimy z dou, kiedy wyszlimy z tunelu i zanim pana orki porway. Jak dawno to si stao, nie wiem dokadnie. Chyba mina przeszo doba od tego czasu. - Tylko doba? - zdziwi si Frodo. - Mylaem, e kilka tygodni. Musisz mi o tym wszystkim opowiedzie, jeli bdziemy mieli jeszcze !sposobno do pogawdki. Co mnie uderzyo w gow, prawda? Zapadem w #ciemno, pen zych snw, akiedy si ocknem, jawa okazaa si gorsza od sennychkoszmarw. Otacza mnie tum"orkw. Zdaje si, e wlewali miw gardo jaki wstrtny, !piekcy napj. Rozjanio mi !si w gowie, ale czuem si strasznie zmczony i obolay. Obdarli mnie do naga; dwaj orkowie, wielkie brutalne !bestie, pokcili si midzy sob; o moje rzeczy, jeli dobrze zrozumiaem. Leaem tutaj przeraony. A potem zapada gucha cisza, bardziejjeszcze przeraajca ni zgiek. !- Tak, zdaje si, e wybucha "ktnia midzy orkami - rzek Sam. - Musiao by w Wiey par setek tego plugastwa. Sia zego na jednego Sama Gamgee, trzeba przyzna. Ale "wyrczyli mnie i pozabijali si nawzajem. Wielkie to dla nas szczcie, ale piosenka jest "za duga, eby j teraz ca wypiewa, dopki tutaj tkwimy. Co dalej? Pan, panie Frodo, nie moe przecie spacerowa nagi po tym kraju.- Zabrali mi wszystko - rzek Frodo. - Wszystko, co miaem. Rozumiesz, Samie? Wszystko! -"Skuli si znw na pododze i !zwiesi gow, jakby przy tychsowach uprzytomni sobie ogrom klski i podda si rozpaczy. - Wyprawa koczy si porak, Samie. Chobym si std wydosta, nie !uciekniemy. Tylko elfy ocalej. Uciekn daleko z Mrdziemia, za Morze. Ale moe i tam Czarny Cie signie. - Nie, nie wszystko panu zabrali, panie Frodo - odpar Sam. - Wyprawa nie koczy si klsk, a przynajmniej jeszczesi nie skoczya. To ja zabraem Piercie, niech mi pan wybaczy. Przechowaem go bezpiecznie. Mam go na szyi, bardzo mi ciy. - To mwic Sam dotkn przez kurtk acuszka. - Teraz chyba musz go panu zwrci. !Ale czu dziwn niech, gdy przysza chwila pozbycia si tego brzemienia i obcienia nim znowu Froda. - Masz go na sobie?! - zawoazdumiony Frodo. - Masz go tutaj? Samie, jeste nieoceniony! - Nagle gos mu !si zmieni. - Oddaj go zaraz! - krzykn wstajc i wycigajc rozdygotane rce. - Oddaj natychmiast. Nie wolno ci go trzyma. !- Dobrze, ju oddaj - odpar Sam troch zaskoczony. - Prosz. - Z wolna wycign "Piercie zza pazuchy i zdj !przez gow acuszek. - Ale jestemy w Mordorze, prosz pana; jak std wyjdziemy, zobaczy pan Gr Ognist i #cay ten kraj. Piercie bdzieteraz bardzo niebezpieczny i ciki do dwigania. To przykry obowizek. Czy nie mgbym z panem dzieli jego trudw? - Nie! - krzykn Frodo chwytajc Piercie i acuszek z rk Sama. - Nie, nie dostaniesz go, zodzieju! -Bez tchu patrza na Sama oczyma rozszerzonymi z trwogi i zoci. nagle zaciskajc Piercie w "stulonej pici znieruchomia. zamglony przed chwil wzrok "rozjani si; Frodo przetar doni obolae czoo. By wci jeszcze oszoomiony odrany i przeytego strachu, wstrtna wizja wydaa mu si niezwykle realna. sam na jego oczach przeobrazi si w orka sigajcego apczywie po skarb, w nikczemnie maego stwora z akomym spojrzeniem i olinion gb. Ale wizja znikna. Znw przed nim klcza Sam, z twarz skurczon z blu, jakby trafiony prosto w serce; oczy mia pene ez. - Ach, Samie! - krzykn Frodo. - Co ja powiedziaem? Jak mogem! Przebacz mi! Po wszystkim, co ty dla mnie zrobi! To potworna wadza tego Piercienia. Bodajby nikt go nigdy nie odnalaz. Nie gniewaj si na mnie, Samie. Musz dwiga brzemi do koca. Nie da si w tym nic ju odmieni. Nie moesz stan midzy mn a przeznaczeniem. - Dobrze, dobrze, panie Frodo kochany - odpar Sam ocierajc rkawem zy. - Rozumiem. Ale pomc mog, prawda? Musz pana std wyprowadzi. I to jak najprdzej. Przedtem jednak trzeba zdoby jakie ubranie dla pana i bro, a take co !do jedzenia. najatwiej bdzie o ubranie. Skoro jestemy w Mordorze, najlepiej przyodziasi wedle tutejszej mody; zreszt nie ma wyboru. Nie znajd nic innego jak achy !orka, niestety. Ja te si tak przebior. Wdrujc razem trzeba wyglda na dobran par. na razie niech pan si tym okryje. Zdejmujc z siebie szary paszcz sam zarzuci go Frodowi na ramiona. Doby Odo z pochwy. Zaledwie nike lnienie mona byo dostrzec na ostrzu. - Zapomniaem o tym, panie Frodo - rzek. - Pan mi przecie poyczy swego miecza, pewnie pan pamita, a!take szkieka Galadrieli. Mam jedno i drugie. Ale niech mi panje zostawi jeszcze na chwil. "Rozejrz si, moe znajd to, czego nam potrzeba. Pan tu na mnie poczeka. Nie bd dugo marudzi. Nie odejd daleko. - Uwaaj, Samie - powiedzia Frodo - i pospiesz si; kto wie, czy jakie niedobitki orkw nie czaj si tutaj po ktach. - Nie ma rady, trzeba zaryzykowa - odpar Sam. #Zsun si po drabinie w d. W minut pniej wytkn "znw gow z wazu. Rzuci napodog dugi sztylet. "- Moe si przyda - rzek. - Ten ork, ktry pana bi nahajk, ju nie yje. Z nadmiaru popiechu skrci kark. Niech pan wcignie !drabin, jeeli panu starczy na#to si, i nie spuszcza jej, pki nie zawoam hasa: Elbereth. To sowo elfw, aden ork na pewno go nie wymwi. Frodo przez chwil siedzia drc cay; przez gow przemykay mu gorczkowe, okropne myli. Wreszcie wsta,#owin si paszczem elfw, i "eby odpdzi strach, zacz przechadza si tam i sam po izbie, zagldajc we wszystkie kty swego wizienia. W trwodze kada minuta !duya si jak godzina, ale wkrtce doczeka si powrotu Sama, ktry z korytarza zawoa z cicha: Elbereth, Elbereth! Frodo spuci lekk drabin. sam #wygramoli si zasapany, nis na gowie spory toboek. Z oskotem cisn go na podog. - A teraz prdko, panie Frodo - powiedzia. - Straciem troch czasu, zanim znalazemrzeczy jako tako odpowiednie na nasz miar. Musimy si tym zadowoli w barku czegolepszego. Trzeba si bardzo spieszy. Nie spotkaem ywejduszy, nic nie widziaem alarmujcego, ale jestem niespokojny. Mam wraenie, ekto to miejsce ledzi. Nie umiem tego wytumaczy, po prostu czuj, e gdzie w pobliu, moe na ciemnym niebie, gdzie cho oko wykol nic nie mona dostrzec, krci si jeden z tych okropnych latajcych jedcw. Rozwin toboek, Frodo z obrzydzeniem patrza na jego !zawarto, ale nie byo rady, musia albo ubra si w te wstrtne rzeczy, albo chodzi nago. Sam przynis dugie, kosmate spodnie zrobione z futra jakiego wstrtnego zwierzaka i brudn skrzan kurtk. Frodo woy to wszystko, a na wierzch kolczug z mocnych metalowych obrczek, krtk zapewne na rosym orku, lecz $dla hobbita za dug i cik. #Mcign j pasem, u ktrego w krtkiej pochwie wisia sztylet o szerokim ostrzu. Sam dostarczy rwnie do wyboru kilka hemw. jeden z nich jako tako pasowa na Froda; bya to czarna czapka z elaznym rondem i elazn #obcignit skr przepask, a nad sterczcym niby dzib drapienego ptaka nanonikiem widniao czerwone godo potwornego Oka. - Rzeczy z godami Morgulu, nalece do onierzy Gorbaga, s mniejsze i porzdniejsze - powiedzia Sam - ale po tej bjce, ktra si tutaj odbya, nie byoby bezpiecznie paradowa w nichpo Mordorze. Niech si panu przyjrz, panie Frodo. Istny mody ork, za przeproszeniem,a raczej wygldaby pan na prawdziwego orka, gdyby panutwarz zasoni mask, przysztukowa rce i !wykolawi nogi. Dla pewnoci niech pan jeszcze si tym okryje - doda podajc mu suty czarny paszcz. - Teraz pan gotw. Po drodze wemiemy jeszcze jak tarcz. - A ty, Samie? - spyta Frodo. "- Miae si przebra ze mn do pary. - Wie pan, zastanowiem si, e byoby nieostronie zostawia tu moje wasne achy, a zniszczy ich nie ma sposobu - odpar Sam. - Nie mog na to wszystko woy orkowej kolczugi, po prostu zawin si w jaki paszcz. "Przyklk i starannie zoy paszcz elfw. Paczuszka okazaa si zdumiewajco maa. Wsun j do toboka !lecego na pododze. Wsta, zarzuci toboek na plecy, !woy na gow hem orka, okry si cay czarnym paszczem. - Tak! - powiedzia. - Teraz dosiebie mniej wicej pasujemy. Trzeba rusza w drog. $- Nie bd mia siy, eby biec0n5r<(rkPjk&k{AgBp cCh cSDO cDS!# cEv,F c|E7EEdugo - rzek Frodo z markotnym umiechem. - Mam nadziej, e rozpytae o najlepsze gospody na szlaku? !Czy te zapomniae o jadle i napoju? - Niech mnie kule bij, zapomniaem rzeczywicie! - odpar Sam. Gwizdn z desperacji. - teraz, kiedy pan o tym przypomnia, gd mi kiszki skrca i gardo pali z pragnienia. Nie wiem, kiedy ostatni raz miaem co w ustach. Przez to szukanie pana wszystko inne wyleciao mi z gowy. Zaraz, zaraz... Niedawno przecie sprawdzaem, e lembasy i to, co nam da na drog Faramir, przy oszczdnej gospodarce utrzymaj mnie na nogach przez par tygodni. W manierce za to ledwie kropelka!zostaa na dnie. Dla dwch nie starczy, mowy nie ma. Czy te orki nie jedz ani nie pij? Czy karmi si tylko cuchncym powietrzem i trucizn? "- Jedz i pij, Samie - odpar Frodo. - Cie, ktry ich wyhodowa, moe tylko przedrzenia, ale nie "stwarza; wrd jego dzie niema nic naprawd nowego. Myl, e orkw take nie !powoa do ycia, on tylko ichzatru i zaprawi do nikczemnoci. Skoro yj, musz je tak jak wszelkie ywe istoty. Zadowalaj si brudn wod i wstrtnym jadem, lecz nie znieliby trucizny. Karmili mnie, tote !jestem lepiej odywiony ni ty.Na pewno s jakie zapasy w Wiey. - Ale czasu nie ma na szukanie- stwierdzi Sam. - Sprawa przedstawia si #lepiej, ni mylisz - powiedziaFrodo. - Podczas twej nieobecnoci zrobiem pomylne odkrycie. Rzeczywicie nie zabrali mi wszystkiego. Midzy szmatami na pododze znalazem swj chlebak. Oczywicie przetrznity, ale orkowie nienawidz widoku i zapachu lembasw jeszcze serdeczniej ni Gollum. Rozsypali mj zapas, podeptali czciowo i pokruszyli, troch jednak zebraem. Niewiele jestem od ciebie biedniejszy pod tym wzgldem. Oywno od Faramira zrabowali i rozbili moj manierk. - No, to nie ma co duej dyskutowa - rzek Sam. - Mamy do jada na pocztek.Gorzej bdzie z wod. Chodmy. Jeli bdziemy marudzili, nie pomoe nam nawet jezioro przy drodze. - Musisz najpierw posili si !chocia troch - odpar Frodo.- Inaczej nie rusz si z miejsca. Masz tu kawaek chleba elfw, popij go resztkwody ze swej manierki. Caa sprawa jest beznadziejna, nie ma sensu troszczy si o jutro. Prawdopodobnie jutra w ogle nie bdzie. "Wreszcie wyruszyli. Spucili sipo drabinie, ktr Sam %cign i pooy w korytarzuobok skulonego ciaa zabitego orka. Na schodach byo ciemno, lecz paski dach #owietlaa jeszcze wci una Ognistej Gry, chocia ju teraz dogasajca w ponurej, brudnej czerwieni. Hobbici wybrali jeszcze dwie tarcze i uzupeniwszy w ten sposb przebrania poszli dalej. Mozolnie zeszli schodami. "Grna izba Wiey, w ktrej si"odnaleli i ktr zostawili za sob, wydawaa im si niemal przytulnym schronieniem. Terazbowiem znowu byli ze wszystkich stron odsonici, wrd murw tchncych okropn groz. Wszystko wymaro w Wiey na Kirith Ungol, lecz pozosta w niej ywy strach i przyczajona wroga sia. W kocu dotarli do drzwi prowadzcych na zewntrzny !dziedziniec i tu zatrzymali si na chwil. Nawet z tej odlegoci obezwadnia ich zy czar Wartownikw, dwch czarnych milczcych postaci, ktre czuway po obu stronach Bramy na tle widocznej w jej wylocie, przymionej uny Mordoru. Torujc sobie drog przez usany ohydnymi trupami orkw dziedziniec, z kadym krokiem musieli pokonywa wikszy opr. Zanim jeszcze osignli sklepiony tunel Bramy, stanli wyczerpani. Posunicie si bodaj o cal dalej wymagao przezwycienia nieznonego blu we wszystkich czonkach i wytenia osabej woli. Frodo nie mia si do takiej !walki. Osun si na ziemi. !- Nie mog i dalej, Samie - szepn. - Zdaje si, e zemdlej. Nie wiem, co si ze mn dzieje. - Ale ja wiem, prosz pana. Niech pan si trzyma! Brama przed nami. To z niej bij jakie diabelskie czary. A jednak tamtdy dostaem si do twierdzy i tamtdy teraz wyjdziemy. Nie moe to by bardziej niebezpieczne, ni byo przed godzin. Naprzd! Doby zza pazuchy szkieko Galadrieli. Jakby w nagrod za mstwo Sama i na chwa tej wiernej, niadej hobbickiej rki, ktra dokonaa tylu niezwykych czynw, !krysztaowy flakonik zajanianatychmiast i cay mroczny dziedziniec zalao wiato olniewajce i nage jak byskawica, lecz trwalsze od niej. - Gilthoniel, A Elbereth! - krzykn Sam. Nie wiedzia dlaczego, ale w tym momencie stany mu przed oczyma elfy spotkane w lasach Shire'u i zabrzmiaa w uszach pie, ktra sposzya kiedy Czarnego Jedca. - Aiya elenion ankalima! - zawoa Frodo podajc znw za nim. Wola Wartownikw zaamaa si tak gwatownie, jak pka czasem nacignita struna; Frodo i Sam szli, a potem nawet biegli naprzd. Minli Bram i dwie siedzce w niej postacie z roziskrzonymi !oczyma. Rozleg si huk. Niemaltu za ich plecami zwornik !sklepienia run i caa Brama "rozsypaa si w gruzy. Mmier niemal musna hobbitw. Odezwa si dzwon. Wartownicy wydali przeraliwy, wysoki w tonie !jk. Z ciemnoci kbicych si w grze nadesza odpowied. Z czarnego nieba jak pocisk spad Skrzydlaty Cie z upiornym krzykiem rozdzierajc chmury. Rozdzia 2 Kraina Ciemnoci Sam zachowa tyle przytomnoci umysu, e prdko wsun flakonik pod kurtk na piersi. - Biegiem, panie Frodo! - "krzykn. - Nie, nie tdy. Tam zaraz za murem przepa. Za mn! Pomknli drog spod Bramy. O pidziesit krokw od niej droga zataczaa uk wok wystajcego, wzniesionego naurwisku bastionu, dziki czemu znaleli si poza polem widzenia z Wiey. Na razie byliocaleni. Lgnc do ska !zatrzymali si, by zaczerpn tchu, i nagle serca w nich znowu zamary. Z muru obok zburzonej Bramy Nazgul wysaw wiat swj morderczy $sygna. Echo odbio si od gr. Hobbici odrtwiali z "przeraenia powlekli si dalej. Nowy ostry skrt drogi ku wschodowi wyda ich z powrotem na pastw wrogich oczu z Wiey. Przez t straszliw chwil, gdy biegli !bez osony, zdyli obejrze si i zobaczy ogromn czarn sylwetk nad blankami murw; wpadli znw midzy wysokie skalne ciany lebu, opadajcego stromo ku drodzedo Morgulu. Dotarli do skrzyowania drg. Nigdzie nie natknli si na lad orkw, nikt nie odpowiedzia na krzyk Nazgula; mimo to wiedzieli, e cisza nie potrwa dugo i e lada moment ruszy za nimi pocig. - To na nic, Samie - rzek Frodo. - Gdybymy naprawd byli orkami, pdzilibymy w stron Wiey zamiast od niej ucieka. Pierwszy napotkany nieprzyjaciel pozna nas. Musimy zej z tej drogi. - Ale nie moemy tego zrobi - odpar Sam. - Chyba ebymy mieli skrzyda. Wschodnie ciany Efel Duathu opaday niemal prostopadle "nagimi skaami, wrd urwisk i przepaci, ku czarnemu wwozowi, ktry je oddziela od nastpnego acucha grskiego. Za skrzyowaniem drg i krtk stromizn natknli si na mostek przerzucony nad otchani i skrtem prowadzcy ku gronym grzbietom i dolinom Morgai. Frodo i Sam z odwag rozpaczy pucili si na ten !most, ledwie jednak dosignli drugiego brzegu, gdy wrzaski iwycia rozdary powietrze. Wiea Kirith Ungol majaczya ju daleko za nimi i wysoko ponad zboczem, na ktrym si znaleli. Jej kamienne ciany !lniy ponuro. Dzwon jkn ochryple i gos jego rozsypa si drcym echem. Zagray rogi. Zza mostu buchny w odpowiedzi okrzyki. Do ciemnego wwozu nie dochodzi gasncy ju blask Orodruiny, hobbici nie mogli wic nic dostrzec przed sob, lecz syszeli tupot podkutych elazem butw i szczk podkw wybijajcych spiesznyrytm na kamiennej drodze. - Prdko! Skaczemy! - zawoaFrodo. Przeleli przez nisk barier mostu. Na szczcie nie mieli pod stopami przepaci, bo zbocza Morgai wtym miejscu wznosiy si prawie do poziomu drogi. Byo jednak tak ciemno, e nie mogli si zorientowa, jak daleko wylduj skaczc. - No, to ju mnie nie ma! - odkrzykn Sam. - Do widzenia, panie Frodo. Skoczy pierwszy. Frodo za nim. Padajc syszeli grzmot kopyt pdzcych po mocie, apotem kroki pieszego oddziauorkw. Mimo to Sam z trudem powstrzyma si od miechu. Ryzykujc bowiem zamanie karku na nieznanych skaach, hobbici doznali miej niespodzianki, gdy zaledwie o kilkanacie stp niej z guchym oskotem i chrzstemamanych gazek wpadli w gst kp kolczastych krzakw. Sam lea w nich !teraz ssc podrapan rk. Pochwili, gdy ucich ttent i "tupot, omieli si szepn: - A to dopiero, panie Frodo! Nigdy bym si nie spodziewa, e w Mordorze jest jaka #rolinno. Gdybymy celowali, nie moglibymy lepiej trafi. Ale te ciernie maj chyba po stopie dugoci, sdzc ze skutkw. Przebiy na wylot wszystkie achy, ktre na siebie powkadaem. Szkoda, e nie poyczyem od orkw kolczugi. - Na te ciernie kolczuga orkw!te by ci nie pomoga - odparFrodo. - nawet skrzany kaftan od nich nie chroni. Z trudem wypltali si z gszczu. Ciernie i kolczaste !gazie byy twarde jak druty !i czepiay si wszystkiego jak szpony. Hobbici podarli w strzpy paszcze, zanim si wreszcie uwolnili. - Teraz idziemy w d - szepn Frodo. - Co prdzej wdolin, a potem ile si w nogach na pnoc. Na jasnym wiecie wstawa nowy dzie i gdzie daleko, poza ciemnociami Mordoru, soce podnosio si nad wschodni krawd !Mrdziemia, ale tutaj panowaanoc. Gra dymia, ognie jej wygasy. czerwony odblask przyblad na urwistych cianach ska. Wschodni wiatr,!ktry d nieustannie, odkd opucili Ithilien, ucich zupenie. Powoli, mozolnie $zazili w d; podpierajc si na rkach, potykajc, kluczcwrd gazw, kujcych zaroli i zwalonych pni, na olep w mroku wymacujc drog, schodzili coraz niej, a do wyczerpania ostatnich si. Wreszcie zatrzymali si i usiedli obok siebie, plecami oparci o wielki kamie. Obaj byli mokrzy od potu. - Nawet gdyby sam Szagrat poczstowa mnie szklank wody, przyjbym z ukonem -westchn Sam. - Nie mw o wodzie - odpar Frodo. - Na samo wspomnienie jeszcze gorzej pi si !zachciewa. - Wycign si naziemi; oszoomiony i !zmczony, przez dug chwil milcza. Potem z wysikiem dwign si na nogi. Ku swemu zdumieniu spostrzeg, #e Sam pi. - Zbud si, Samie - powiedzia. - Wstawaj! Trzeba i dalej! Sam podnis si ciko. - No wiecie pastwo! - rzek. - Zdrzemnem si chyba. Prawd mwic od dawna ju nie spaem jak naley; oczy same musiay mi si sklei. Teraz prowadzi Frodo, "starajc si kierowa moliwiewprost na pnoc pord kamieni i zomisk zacielajcych gsto dno wielkiego jaru. Nagle stan. - Nic z tego nie bdzie - rzek. - Nie dam rady. Nie wytrzymam w tej kolczudze. Zanadto osabem. nawet mojawasna kolczuga z mithrilu ciya mi bardzo, kiedy byem zmczony. A ta jest o !wiele cisza. Zreszt, co mi po niej? Na zwycistwo w !walce i tak nie moemy liczy. - Ale moemy liczy, e do walki dojdzie - odpar Sam. - Nie zapominajmy te o sztyletach i zabkanych strzaach. No i ten ajdak Gollum chodzi jeszcze po wiecie. Nie mgbym by spokojny, gdzyby midzy pask skr i zdradzieckim ciosem nie byo nic prcz tej cienkiej osiowej kurty. - Zrozum, Samie, kochany przyjacielu - odpar Frodo. - Jestem zmczony, wyniszczony, straciem "nadziej. Ale dopki si mog porusza, bd usiowa dotrze do Gry. Brzemi Piercienia wystarcza. Kade dodatkowe obcienie jest zabjcze. Musz je zrzuci. Nie posdzaj mnie o !niewdziczno. nie mog bez #drenia myle, e podje tak odraajc robot, obdzierajc trupy, byle mi dostarczy tych rzeczy. - Nie mwmy o tym, prosz pana. Przecie ja bym chtnie ponis pana na plecach, gdyby to byo moliwe. Dobrze wic, niech pan zdejmie z siebie, co chce. Frodo zdj paszcz, a potem kolczug, ktr odrzuci daleko. Dra troch. - Przydaoby mi si natomiast co ciepego - powiedzia. - "Albo zrobio si tu zimno, albo ja mam dreszcze. - Prosz, niech pan wemie mj paszcz - rzek Sam rozwijajc toboek i wycigajc z niego paszcz elfw. - jak si panu podoba? Moe pan ten orkowy ach cisn paskiem, a ten paszcz woy na wierzch. Nie bardzo pasuje do orkowego stroju, za to ogrzeje pana z pewnoci, a !spodziewam si te, e lepiej ni wszystkie zbroje ochroni od zej przygody. Przecie utkaa go Pani ze Zotego Lasu. !Frodo owin si paszczem i spi go pod brod klamr. - Teraz znacznie mi lepiej - "owiadczy. - Czuj si duo $lejszy. Mog i dalej. Ale te okropne ciemnoci jakby wdzieray si do mojego serca.W wizieniu prbowaem przypomnie sobie Brandywin,Leny Zaktek i rzek pync pod mynem w Hobbitonie. Nie mog jednak teraz wyobrazi sobie tamtych widokw. - No, prosz, i kto tym razem zacz mwi o wodzie? - spyta Sam. - Gdyby Galadriela !moga nas widzie i sysze, powiedziabym jej: "Pani! O nic!nie prosimy, tylko o wiato i wod, czyst wod i zwyke wiato dzienne, cenniejsze ni klejnoty, jeli mi wolno mie o tym wasne zdanie". Niestety, Lorien zostao tam, daleko std. "Sam westchn i machn rkw stron szczytw Efel Duathu, ktre na tle czarnego nieba majaczyy jeszcze czarniejsz plam. Ruszyli znw w drog. Wkrtcejednak Frodo przystan. - Czarny Jedziec jest gdzie nad nami - powiedzia. - Czujgo. Lepiej przeczekajmy chwil. Skuleni pod wielkim gazem siedzieli patrzc ku zachodowi"i milczc do dugo. WreszcieFrodo odetchn z ulg. - Odlecia! - rzek. !Wstali i nagle obaj osupieli zezdumienia. Po lewej stronie, odpoudnia, niebo szarzao, a szczyty i grzbiety ogromnego acucha grskiego rysoway si na nim czarn, wyran sylwet. Na wschodzie #rozwidniao si, wiato dnia zwolna pezo ku pnocy. Gdzie wysoko w przestworzach toczya si bitwa. Skbione chmury Mordoru byy w odwrocie, brzegi ich strzpiy si pod tchnieniem wiatru, ktry wia z ywego wiata wypierajc dymy i cikie opary w gb czarnego kraju. Ponury strop ciemnoci podnosi si z wolna, a zza niego przezierao"nike wiato sczc si do Mordoru jak blady poranek przez mtne okno wizienia. - Widzi pan, panie Frodo? - rzek Sam. - Widzi pan? Wiatr "si odmieni. Co si dzieje. Nie wszystko idzie po myli Nieprzyjaciela. Ciemnoci rozpraszaj si nad wiatem. !Ach, eby tak wiedzie, co si tam dzieje! By to poranek pitnastego marca, nad dolin Anduiny wstawao soce, przezwyciajc noc Mordoru,i wiatr d od poudnio-zachodu. Theoden kona na polach Pelennoru. Na oczach hobbitw rbek !wiata rozcign si nad "ca lini Efel Duathu i nagle !ujrzeli jaki ksztat mkncy wpowietrzu od zachodu; zrazu widzieli tylko czarny punkcik na tle wietlistej wstki nieba rozpitej ponad grskim acuchem, lecz punkcik ten rs z kad sekund, a wpad jak pocisk w czarne !kbowisko chmur i przelecia wysoko nad gowami wdrowcw. W locie wyda dugi przenikliwy okrzyk, eby biec0n5r<(rkPjk&k{AgBp/ c$F o cF cF" cMG&.T cGz95Hokrzyk Nazgula, lecz teraz #gos ten nie przej ich groz,bo brzmiaa w nim rozpacz i skarga, zowieszcze nowiny dla Czarnej Wiey. Wdz Upiornych Jedcw wraca pokonany. - A co, nie mwiem! - wykrzykn Sam. - Co si "stao. Szagrat twierdzi, e nawojnie powodzi im si znakomicie, ale Gorbag mia co#do tego wtpliwoci. I susznie!Karta si odwrcia, panie Frodo. Czy wci nie ma pan ani dba nadziei? - Nie mam jej wiele - westchn Frodo. - Moe "dzieje si co pomylnego, ale daleko std, za grami. My natomiast idziemy na wschd, nie na zachd. Jestem te !okropnie zmczony. A Piercie bardzo mi ciy, Samie. Teraz wci stoi mi przed oczyma jak ogromne ogniste koo. Rado Sama zgasa natychmiast. Z niepokojem przyjrza si swemu panu i wzi go za rk. - Gowa do gry, panie Frodo - rzek. - Jedn z tych rzeczy, do ktrych tsknilimy, ju mamy: #odrobin wiata. Do, eby nam uatwi wdrwk, ale "pewnie te do, eby narazinas na niebezpieczestwo. Sprbujmy jeszcze troch dalej si posun, a potem pooymy si i odpoczniemy. Niech pan jednak zje najpierwks chleba elfw, moe to pana pokrzepi. Podzielili si kawakiem lembasa i ujc go z trudem wzaschnitych ustach, powlekli %si dalej. Nie byo janiej, ni bywa o chmurnym zmierzchu, bd co bd mogli zorientowa si, e s w gbokiej dolinie midzy grami. Dolina wznosia si !agodnie ku pnocy, a jej dno stanowio oysko wyschego ju strumienia. Wzdu kamienistego koryta biega, wijc si u podny zachodnich urwisk, wydeptanacieka. Gdyby o niej wiedzieli, mogliby wczeniej ju do niej dotrze, bo #skrcaa z gwnego gocica do Morgulu przy zachodnim kracu mostu i prowadzia wykutymi w skale dugimi schodami w dolin. Suya patrolom i gocom spieszcym do mniejszych stranic i twierdz na pnocy, wznoszcych si midzy KirithUngol a przesmykiem Isen, !czyli Oelazn Paszcz, zwan Karach Angren. Hobbici wiele ryzykowali zapuszczajc si na t "ciek, lecz zaleao im na popiechu, a Frodo czu, e nie starczyoby mu si, eby wspina si mozolnie wrd "gazw albo bezdroami brn przez dolinki Morgai. Zdawao mu si te, e przeladowcy bd go szukali raczej na innych szlakach ni na tym, #ktry wid wprost ku pnocy.Zapewne przede wszystkim tropi go na drodze po wschodniej stronie rwniny albo na przeczy otwierajcej drog ku zachodowi. Tote zamierza najpierw posun si daleko na pnoc od Wiey i dopiero potem szuka drogi, ktra by go zaprowadzia na wschd, i rozpocz ostatni beznadziejny etap wyprawy. Przeszli wic na drugi brzeg suchego koryta i ruszyli dalej #ciek orkw, ktrej trzymali!si przez czas jaki. Od lewej strony nawisy skalne osaniayhobbitw przed oczyma tych, ktrzy by mogli ich tropi z #gry, lecz cieka miaa wiele ostrych zakrtw, a przed kadym wdrowcy zaciskali rce na gowniach mieczy i "skradali si jak najostroniej. Dzie nie rozwidnia si bardziej, bo Orodruina wci ziaa gstym dymem, ktry, odpychany przez nieprzychylny mu wiatr, wzbija si coraz wyej, a !dosign strefy bezwietrznej i tam rozpostar si niby olbrzymi strop podparty w rodku niedostrzegalnym w "ciemnej dali filarem. Szli dobr godzin, gdy usyszeli dziwny szmer, ktry przyku ich do miejsca. Nie do wiary, a jednak such nie mg ich myli. Gdzie w pobliu pluskaa woda. Ze lebu w prawej cianie, tak wskiego iostrego, jak gdyby kto olbrzymim toporem rozupa czarne urwisko, sczya si woda, moe ostatnie krople jakiego oywczego deszczu, #ktry trafi nieszczliwie do skalistego Kraju Ciemnoci, eby po daremnej wdrwce wsikn w jaowe popioy. !Tutaj cieka spomidzy ska wskim strumykiem, "przecinajc ciek zawraca na poudnie i prdko umyka !ginc wrd martwych gazw.Sam skoczy ku niemu. Jeli kiedy jeszcze spotkam !pani Galadriel, podzikuj "jej! - krzykn. - Mwiato, a teraz woda! - Nagle zatrzymasi w biegu. - Niech pan pozwoli, e ja napij si pierwszy - powiedzia. - Dobrze, ale miejsca jest do dla dwch. - Nie o to mi chodzi - odpar Sam. - Myl, e moe by zatruta albo co w tym rodzaju i e to si od razu !pokae. Lepiej, eby na pado ni na pana, chyba mnie pan rozumie. - Rozumiem. Sdz jednak, e powinnimy obaj zaufa naszemu szczciu czy moe zesanemu darowi. Uwaaj tylko, czy nie za zimna. Woda bya wiea, lecz nie lodowata i smak miaa nieprzyjemny, jednoczenie gorzki i oleisty. Tak by j ocenili w Shire. Tu wszake nieznajdowali dla niej do pochwa i zapomnieli o !wszelkiej ostronoci. Ugasili "pragnienie i napenili manierk Sama. Frodo poczu si zaraz !lepiej, tote maszerowali kilka mil bez odpoczynku, a wreszcie cieka rozszerzya !si, a na krawdzi cian ponadni ukaza si pocztek surowego muru - znak ostrzegawczy, e w pobliu jest jaka warownia orkw. "- Tu wic skrcimy ze cieki - powiedzia Frodo. - I trzeba skrci na wschd! - Westchn spogldajc na pospne urwiska spitrzone podrugiej stronie doliny. - Wystarczy mi jeszcze si, eby tam, na grze, poszuka jakiej nory. Potem musz troch odpocz. Koryto rzeki leao w tym "miejscu nieco poniej cieki. #Zleli w nie i zaczli przecinaw poprzek. Ku swemu zdumieniu natrafili na ciemne kaue zasilane strukami !wody, ktra cieka z jakiego "rda tryskajcego w grnej czci doliny. Skraj Mordoru pod zachodni cian granicznych gr by krain zamierajc, lecz jeszcze niezupenie martw. Rosy tu jakie trawy i krzewy, szorstkie, poskrcane, gorzkie, ciko walczce o ycie. W dolinkach Morgai po drugiej stronie doliny niskie, rozoyste drzewa czepiay !si ziemi, kpy szarej, ostrej trawy wyzieray spomidzy #gazw, na ktrych pleni si suchy mech, wszdzie za "rozpezay si wrd kamieni kolczaste, spltane zarola. !Niektre krzaki miay dugie, spiczaste ciernie, inne zakrzywione jak haczyki i tnce jak sztylety kolce. Zwide, skurczone, $zeszoroczne licie chrzciy i szeleciy smutno, nowe pczki, ju zarte przez robactwo, wanie si otwieray. Szare, bure i czarnemuchy naznaczone jak orkowie plam podobn do czerwonego Oka brzczay wkoo i kuy bolenie; nad gstwin cierni taczyy rozbrzczane chmary wygodniaych komarw. - Zbroja orkw na nic si nie !zda - rzek Sam opdzajc sirkami. - Szkoda, e nie mamyorkowej skry. !W kocu Frodowi zabrako si. !Wspili si ju wysoko wskimlebem, ale dugi, mozolny marsz dzieli ich jeszcze od miejsca, z ktrego mogliby chocia dostrzec ostatni postrzpiony grzbiet grski. - Musz odpocz, Samie, i "przespa si, jeli to bdzie moliwe - powiedzia Frodo. Rozejrza si, lecz na tym okropnym pustkowiu nie byo przytulnego schronienia czy !bodaj jamki, do ktrej mgby wpezn zwierz. Wreszcie !hobbici, wyczerpani, wliznli si pod zason spltanych cierni, zwisajcych niby mata z niskiego wystpu skalnego. Siedzc tam poywili si ze swych skpych zapasw. Odkadajc cenne lembasy na przewidywane najcisze dni, zjedli poow zachowanych w chlebaku Sama resztek prowiantw od Faramira: po garstce suszonych owocw i po maym plasterku wdzonegomisa, popijajc to wod. W drodze przez dolin pili parokrotnie, lecz pragnienie cigle im dokuczao. PowietrzeMordoru miao gorzki posmak wysuszajcy gardo. Na myl owodzie nawet optymizm Sama przygasa. Za grami Morgai czeka ich przecie marsz przez straszliw rwnin Gorgoroth. - Niech pan si przepi pierwszy, panie Frodo - rzek Sam. - Znowu si robi ciemno. Pewnie to ju wieczr. Frodo westchn i usn, zanim Sam zakoczy to zdanie. Wierny giermek usiowa przezwyciy #wasn senno i siedzc tu obok swego pana trzyma go !za rk; wytrwa tak, dopki noc nie zapada na dobre. Wtedy wreszcie, by si nieco otrzewi, wypezn z $kryjwki i rozejrza si wkoo. W ciemnoci ustawicznie "rozlegay si jakie szelesty, !trzaski i szmery, lecz nie byo "sycha gosw ani krokw. W oddali na zachodzie nad Efel Duath nocne niebo wci jeszcze szarzao blado. W tej stronie, wysoko nad sterczcym szczytem grskim biaa gwiazda wyjrzaa wanie spord rozdartych chmur. Gdy j tak ujrza zagubiony w przekltym wrogim kraju, wzruszyo go jejpikno, a nadzieja wstpia znw w jego serce. Jak #chodny, jasny promie olnia !go bowiem nagle myl, e bdco bd Cie jest czym maym i przemijajcym; istnieje wiato i pikno, ktrego nigdy nie dosignie. !Jeli Sam piewa w Wiey na Kirith Ungol, to pie jego raczej oznaczaa wyzwanie ni nadziej, poniewa wtedy "myla o sobie. Teraz na chwilprzesta si troszczy o wasny los, a nawet o los ukochanego pana. Wczoga si z powrotem pod zason cierni i wolny od wszelkich strachw zasn gbokim, spokojnym snem. !Zbudzili si obaj jednoczenie,"zczeni uciskiem doni. Sam "czu si niemal rzeki, gotw na trudy nowego dnia, lecz Frodo wzdycha. Noc spdzi niespokojnie, we nie wci widzia ogie, a przebudzenie te nie przynioso mu ukojenia. Mimo wszystko sen zawsze krzepi, Frodo odzyskanieco si i zdolnoci do podjcia brzemienia na nastpnym etapie wdrwki. Nie orientowali si w porze !dnia i nie wiedzieli, jak dugo $spali; przegryli co, wypili ykwody i ruszyli dalej w gr !lebem, ktry doprowadzi ich wreszcie do stromego zbocza zasypanego piargiem i osuwajcym si spod ng wirem. Tu ju nawet najbardziej uparte ycie nie !mogo si osta; ogoocone z krzeww i trawy szczyty Morgai byy nagie, poszarpane i martwe. Po do dugim bdzeniu i poszukiwaniach znaleli moliwe wejcie, chocia ostatnie sto stp wzniesienia pokonali z trudem, czepiajc %si rkami skay. Znaleli si wszczerbie dzielcej dwie czarne turnie, a kiedy j przebyli, stanli na krawdzi ostatniego obronnego wau Mordoru. Przed nimi o jakie $tysic piset stp niej, jak "okiem sign, rozpocieraa si wewntrzna rwnina i roztapiaa si na widnokrgu we mgle i mroku. Wiatr wia teraz ze wiata od zachodu, olbrzymie chmury pyny wysoko w grze ku wschodowi, ale do ponurych pl Gorgorothu docierao wci tylko mtne, szarawe !pwiato. Dymy snuy si przy ziemi i zbieray w zagbieniach terenu, a ze "szczelin i rozpadlin biy opary. Wci jeszcze daleka, o czterdzieci co najmniej mil !odlega, ukazaa si hobbitom Gra Przeznaczenia; podna jej grzzy w usypisku popiow, ogromy stoek "pitrzy si pod niebo, szczyt ton w oboku cuchncych wyzieww. Ogie w tej chwili %przygas, gra tlia si ledwie, grona jednak i podstpna jakupiona bestia. Za ni niby zowroga chmura burzowa rozlewa si szeroko cie, przesaniajc Barad-Dur, Czarn Wie wzniesion tam,!w dali, na dugiej ostrodze GrPopielnych, wysunitej z !pnocy ku rodkowi rwniny. Wadca Ciemnoci pogrony by w mylach, przymkn Oko, rozwaajc nowiny zagadkowe i niebezpieczne; skupi wzrok na obrazie lnicego miecza i surowego, krlewskiego oblicza; wszystkow potnej warowni Mordoru, niezliczone bramy i wiee, spowija pospny, senny mrok. Frodo i Sam patrzyli ze wstrtem i zarazem z podziwem na ten znienawidzony kraj. Midzy "sob a dymic gr, a takewszdzie na pnocy i "poudniu nie widzieli nic prcz ruin i martwoty, pustkowia wypalonego i dusznego od dymw. Zastanawiali si, jakimsposobem Wadca tego krlestwa utrzymuje i ywi swych niewolnikw oraz swoje !armie. Bo mia armie wszdzie; gdziekolwiek zwrcili oczy, "wzdu acucha Morgai i dalejna poudniu, dostrzegali obozywojskowe, niektre pod namiotami, inne zabudowane porzdnie jak miasteczka. Jeden z najwikszych mieli tuu swoich stp. O mil niespena oddalony od ciany gr, podobny by do ogromnego gniazda owadw, przecity regularnymi monotonnymi ulicami, przy "ktrych cigny si szeregi bud i dugich, niskich, brzydkich domw. Na polach wok niego panowa oywionyruch i krztay si jakie postacie; szeroka droga biegastd na poudnio-wschd ku gwnemu gocicowi, prowadzcemu do Morgulu, i cigny po niej spiesznie liczne kolumny czarnych, drobnych w oddali figurek. - Wcale mi si to nie podoba -rzek Sam. - Sprawa wyglda beznadziejnie, cho z drugiej strony trzeba si spodziewa, e gdzie tyle wojska, tam #musz by rda lub studnie, nie mwic ju o ywnoci. Jeli mnie wzrok nie myli, to nie orkowie, ale ludzie. Hobbici nic nie wiedzieli o rozlegych uprawianych przez niewolnikw polach w poudniowej czci ogromnegopastwa, ukrytych za dymicgr nad smutnymi ciemnymi wodami jeziora Nurnen; nie wiedzieli te o szerokich bitych drogach czcych Mordor z krajami hodowniczymi na wschodzie i poudniu, skd odacy Czarnej Wiey sprowadzali cae karawany wozw naadowanych rozmaitym dobrem i upami, a ponadto coraz to nowe zastpy niewolnikw. W pnocnych prowincjach znajdoway si kopalnie i kunie; tu take wiczono puki do z dawna przygotowywanej wojny; tu Czarny Wadca, przesuwajc cae armie niby pionki na szachownicy, gromadzi swoje siy zbrojne. Pierwsze ich ruchy, pierwsze posunicia majce na celu wyprbowanie sprawnoci, trafiy na opr caej linii zachodniej, na pnocy zarwno, jak na "poudniu. Wycofa si wic je chwilowo i cign nowe armie skupiajc je wszystkie w pobliu Kirith Gorgor, aby std rzuci do nastpnej, odwetowej kampanii. Nawet gdyby dziaa celowo, nie mgby lepiej zagrodzi przeciwnikom dostpu do Gry Ognistej. - Co prawda, choby mieli tamnajwspanialsze zapasy jada i trunkw, my tych smakoykwnie skosztujemy. Nie widz sposobu, eby std zej na d. A zreszt nawet gdybymy jako zleli, nie moglibymy maszerowa przez otwarte pola rojce si od nieprzyjaci. - A jednak musimy tego sprbowa - odpar Frodo. - Sytuacja nie jest gorsza, ni przewidywaem. Nigdy nie miaem nadziei, e si przez ten kraj przedr. Nie mam jej rwnie teraz. Mimo to musz zrobi wszystko, co w mojej mocy. W tej chwili najwaniejsze zadanie, to wymigiwa si moliwie jak najduej z ich ap. Trzeba wic, jak mi si zdaje, i !dalej na pnoc i zbada, jak rzecz wyglda tam, gdzie otwarta rwnina jest najwsza. - Domylam si z gry - powiedzia Sam. - Gdzie rwnina jest najwsza, tam cisk orkw i ludzi bdzie najgorszy. Przekona si pan, panie Frodo. "- Z pewnoci, jeeli w ogle dojdziemy tak daleko - odpar !Frodo i zawrci ku pnocy. Wkrtce stwierdzili, e nie !sposb i grani Morgai ani nawet pod ni, bo wysze stoki gr byy niedostpne, najeona skaami i poprzerzynane gbokimi szczelinami. Hobbibi musieli ostatecznie zej z powrotem tym samym lebem, ktrym !wspili si przedtem i szuka drogi wzdu doliny. Brnli bezdroem, nie mieli bowiem rzenikliwy okrzyk, eby biec0n5r<(rkPjk&k{AgBp/ cHH 9 cHj cIB", cqIn-} cI887Jprzeprawia si na drug stron, ku ciece pod zachodnimi zboczami. O mil mniej wicej na pnoc zobaczyli przyczajon forteczk orkw, ktrej istnienia w pobliu przedtem ju si domylali. Mur i kamienne szaasy otaczay czarny wylot pieczary. Nie zauwayli adnego ruchu, mimo to czogali si bardzo ostronie i nie wychylali z "gszcza cierni, ktre tu rosy bujnie na obu brzegach wyschego strumienia. Tak !posuwali si o nastpnych par!mil i forteczka orkw zniknaza nimi z pola widzenia. Ju zaczli znw swobodniej oddycha, gdy nagle dobiegy ich uszu chrapliwe, donone gosy. W okamgnieniu obaj hobbici dali nura w brunatne karowate zarola. Gosy przybliay si szybko. Po !chwili ukazali si dwaj orkowie.Jeden w obszarpanej burej kurcie, uzbrojony w uk, drobnej budowy, ciemnoskry, z szerokimi, rozdtymi nozdrzami; niewtpliwie tropiciel. Drugi z rolejszej rasy wojownikw, jak podwadni Szagrata, z godem Oka na hemie. Ten rwnie mia przez plecy przewieszony"uk, a w rku krtk dzid z szerokim ostrzem. Jak zwykle #kcili si, a e naleeli do dwch rnych szczepw, porozumiewali si Wspln Mow. O niespena dwadziecia krokw od kryjwki hobbitw mniejszy ork przystan. - Do! - warkn. - Wracam do domu! - wskaza w gb doliny, ku forteczce. - Nie myl duej obija nosa o kamienie. Powiadam ci, e trop!si urwa. Straciem go przez ciebie, dlatego e ci ustpiem. Trop prowadzi w gry, nie wzdu doliny, ja miaem racj, a nie ty. - Niewielki poytek z takich !ptakw wszycieli - odci si drugi. - Wicej warte nasze oczy ni te wasze zasmarkane nochale. - A ce ty wypatrzy tymi swoimi lepiami? - odpar pierwszy. - Nawet nie wiesz, czego szukasz. - Czyja to wina? - spyta wojownik. - Nie moja przecie.Z dowdztwa dostaem baamutne rozkazy. Najpierw mwili o wielkim elfie w byszczcej zbroi, potem o karowatym czowieczku, a w kocu o bandzie zbuntowanych Uruk-hai czy moe o wszystkich naraz. - W dowdztwie potracili gowy - rzek tropiciel. - A niektrzy dowdcy pewnie je strac naprawd, jeeli "potwierdz si pogoski, ktrekr, e nieprzyjaciel wtargn do Wiey, e setki twoich kamratw polegy i e jeniec uciek. Skoro tak si sprawiacie, wy, bojowi orkowie, nic dziwnego, e z pola bitwy nadchodz ze nowiny. - Kto powiedzia, e nowiny s ze? - rykn wojownik. - A kto mwi, e s dobre? - To s plotko szerzone przez buntownikw! Przesta pyskowa, bo ci noem dgn. Zrozumiano? - Zrozumiano, zrozumiano. Pary z gby nie puszcz, ale !co myl, to myl. Ciekawe, !co wsplnego z t ca hec ma tamten may krtacz. Ten arok z apami jak petwy. - Nie wiem. Moe nic. Ale na !pewno co knuje, bo krci si !i nos wcibia, gdzie nie trzeba.Niech go zaraza udusi! Ledwie nam si z rk wylizn i umkn, natychmiast przyszed rozkaz, eby go ywcem zapa, i to prdko. !- Mam nadziej, e go zapi,i e dostanie nauczk - mrukn tropiciel. - To on !zmyli lady, bo ubra si w kolczug, ktr znalaz !porzucon, i zadepta cae to miejsce, zanim przyszlimy. - Kolczuga t pokrak uratowaa - powiedzia bojowy ork. - Jeszcze nie miaem rozkazu, eby bra jeca ywcem, i postrzeliem $go z odlegoci pidziesiciu !krokw w plecy, ale nie upad ipobieg dalej. - Bo spudowa - odpar tropiciel. - Strzelasz le, ruszasz si za wolno, a potem cigasz biednego tropiciela na pomoc. Mam tego wyej uszu. %Obrci si na picie i puci biegiem w drug stron. - Wracaj! - wrzasn bojowy ork. - Bo zamelduj, e zdezerterowa! - Komu? Chyba nie twojemu sawnemu Szagratowi. Ten ju nie bdzie nami dowodzi. - Podam twoje imi i numer Nazgulom - odpowiedzia bojownik zniajc gos do syczcego szeptu. - Jeden z !nich obj komend na Wiey. Mniejszy ork zatrzyma si. $Gos mu dra z wciekoci i strachu. - Ty ajdaku, zdrajco, !donosicielu! - krzykn. - Nie znasz swego rzemiosa, a tak #jeste pody, e wasne plemi!by zaprzeda. Dobrze, id do tych krzykaczy, niech ci "zmro krew w yach. Jeeli przedtem tamci ich nie sprztn. Pierwszego, jak syszaem, sprztnli. Mam nadziej, e to prawdziwa pogoska. "Duy ork z dzid w rku rzucisi za nim w pogo. Lecz !tropiciel uskoczy kryjc si za jakim gazem, podnis byskawicznie uk i puci strza prosto w oko !przeciwnika, ktry zwali si !ciko na ziemi. Mniejszy orkumkn i znikn w gbi doliny. Przez chwil hobbici siedzieli w milczeniu. Wreszcie Sam ockn si pierwszy. !- Ano, bardzo piknie - rzek. - Jeli takie przyjazne stosunki panuj powszechnie w Mordorze, bdziemy mieli spraw znacznie uatwion. "- Bd cicho, Samie! - szepn Frodo. - Mog si tu krci inni w okolicy. Mao brakowao, a byoby po nas; "pocig jest na tropie i bliej, !ni przypuszczalimy. Ale tak, taki w Mordorze duch panuje, e do kadego zaktka tego "kraju wciska si niezgoda. Jeliwierzy starym legendom, orkowie zawsze mieli takie zwyczaje, nawet gdy sami rzdzili jeszcze u siebie. Nie naley jednak w tym pokadawielkich nadziei. Nade wszystko nienawidz nas, i totake od wiekw. Gdyby ci dwaj nas dostrzegli, $przestaliby si kci, dopki by nas nie zabili. Znowu zapado milczenie. Przerwa je tym razem take Sam, ale ju szeptem. !- Sysza pan, co gadali o tym !aroku, panie Frodo? Mwiempanu, e Gollum yje. #- Pamitam. Dziwiem si, e !to odgad - rzek Frodo. - Nie !powinnimy std wychyla si przed noc. Mamy wic trochczasu i moesz mi wreszcie opowiedzie, skd wiesz o #Gollumie i co si z tob dziao,"gdy bylimy rozczeni. Ale nienarb haasu! - Postaram si - odpar Sam. -Co prawda, gdy myl o tym mierdzielu, krew mnie zalewa i mam ochot krzycze. !Przesiedzieli wic pod oson kolczastych krzakw czekajc, by mtne wiato dnia zamienio si z wolna w czarn i bezgwiezdn noc Mordoru; Sam opowiedzia na ucho Frodowi wszystko, co zdoa w sowach wyrazi, o zdradzieckiej napaci Golluma,o potwornej Szelobie i o wasnych przygodach z orkami.Gdy skoczy, Frodo w #milczeniu ucisn jego rk. Dopiero po chwili rzek: - Teraz chyba pora wyruszy. Ciekaw jestem, jak dugo uda nam si wymyka, kiedy skoczy si wreszcie to "skradanie i przelizgiwanie si chykiem, caa ta mka, w dodatku daremna! - Wsta. - Ciemno okropnie, a szkieka Galadrieli nie moemy uy. Przechowuj je dla mnie, Samie.Ja nie miabym gdzie go teraz "ukry, chyba w garci, a bd potrzebowa obu rk, eby drog maca po nocy. Co do Oda, to daj ci je na zawsze. Mam miecz orkw, ale "myl, e nie wypadnie mi ju nigdy walczy tak broni. Trudno byo i niebezpiecznie wdrowa po bezdroach, z wolna jednak, potykajc si "czsto, hobbici brnli godzin za godzin coraz dalej na pnoc, wzdu wschodniego brzegu kamiennej doliny. Kiedy#blade, szare wiato rozpezo si po zachodnich zboczach wgrze, w par godzin po wzejciu dnia nad innymi krajami, wdrowcy znw przycupnli w ukryciu i przespali si kolejno, czuwajc na zmian. Podczas swojej warty Sam rozmyla o sprawach aprowizacji. Gdy "Frodo zbudzi si i powiedzia,e trzeba co przegry i przygotowa si do dalszych trudw, Sam zada mu pytanie,ktre go od dawna mocno niepokoio: - Za przeproszeniem paskim, czy pan ma chocia jakie pojcie, jak dugo jeszcze musimy maszerowa? - Bardzo niedokadne - odparFrodo. - W Rivendell, zanim ruszylimy na wypraw, pokazano mi map Mordoru, sporzdzon przed powrotem Nieprzyjaciela do tego kraju, ale nie zapamitaem jej dobrze. To jedno wiem, e jesttakie miejsce, gdzie oba grskie acuchy, zachodni i pnocny, wysuwaj ku rodkowi rwniny ramiona, ktre si niemal z sob stykaj. Miejsce to musi by odlege co najmniej o dwadziecia staj od mostu podWie. Tam chyba najlepiej prbowa przeprawy przez rwniny. Oczywicie, w ten sposb oddalimy si znacznie od Gry Ognistej, pewnie o %jakie szedziesit mil. Licz,e od mostu uszlimy ze dwanacie staj na pnoc. Nawet gdyby wszystko ukadao si pomylnie, prdzej ni za tydzie nie dotr do Gry. Obawiam si, mj Samie, e brzemi stanie #si bardzo cikie, a ja bd #si wlk coraz wolniej w miarzbliania si do celu. Sam westchn. - Tego si wanie baem - "rzek. - Ano, nie mwic ju owodzie, musimy, prosz pana, !albo je odtd jeszcze mniej,albo przyspieszy kroku; w kadym razie teraz, pki idziemy dolin. Jedna przekska i zapasy si skocz, zostanie tylko troch chleba elfw. $- Bd si stara i troch prdzej - odpar Frodo nabierajc tchu w puca. - A teraz, w drog. Zaczynamy nowy marsz. Wyruszyli, cho nie byo jeszcze cakiem ciemno. Szli do pna w noc. Godziny mijay, a dwaj hobbici wlekli si wytrwale, z rzadka pozwalajc sobie na krtkie wytchnienie. Kiedy pierwszy niky lad szarego brzasku pojawi si na skraju ciemnegostropu nieba, zapadli znw w jak nor pod wystpem skalnym. "Rozwidniao si powoli i dzie wstawa janiejszy ni wszystkie poprzednie. Silny zachodni wiatr zmiata dymy Mordoru nawet z grnych warstw nieba. Wkrtce hobbicimogli ju rozrni zarysy krajobrazu na kilka mil wkoo. Parw, dzielcy graniczny acuch od pasma Morgai, wspina si coraz wyej i stopniowo zacienia, a wreszcie wewntrzny grzbiet %grski przeobrazi si w pk skaln na stromym zboczu EfelDuathu; od wschodu opada jednak ku paszczynie Gorgoroth niemal prostopad cian. Noysko potoku koczyo si w grze pod spkanymi stopniami skalnymi, tu bowiem od gwnego masywu gr wysoka, naga ostroga wybiegaa niby mur obronny ku wschodowi. Szary zamglony acuch pnocny, Ered Lithui, wyciga na jej spotkanie dugie, potne rami tak, e pozostawa midzy nimi tylko wski przesmyk - Karach Angren, Oelazna Paszcza; za t bram "skaln leaa gboka Dolina Udun. Tutaj, za Morannonem, kryy si podziemne zbrojownie, przygotowane przez sualcw Mordoru dla obrony Czarnej Bramy, otwierajcej dostp do ich kraju. Tutaj te Czarny Wadca gromadzi obecnie w popiechu wielkie siy, by odeprze najazd wodzw Zachodu. Na wysunitych ostrogach grskich wzniesiono forty i wiee, rozpalono ognie stranicze, a przesmyk zagrodzono waem ziemnym i "przepacist fos, nad ktr przerzucono jeden tylko most. !O par mil dalej na pnoc, w zaomie, gdzie od gwnego acucha odgaziaa si zachodnia ostroga, sta wysoko wrd szczytw dawnyzamek Durthang, zamieniony teraz na jedn z trzech twierdz strzegcych Doliny Udun. Z miejsca, na ktrym $znaleli si hobbici, wida ju byo w potgujcym si !wietle poranka drog wijc !si od zamku w d; o jak mil lub dwie std droga ta "skrcaa na wschd i biega powykutej w zboczu ostrogi #pce, zniajc si stopniowo ku rwninie, a potem przez ni zmierzajc do Oelaznej Paszczy. Hobbici, rozgldajc si z ukrycia, musieli doj do %wniosku, e ca t uciliw wdrwk na pnoc odbyli !daremnie. Dolina, rozcielajcasi na prawo od nich, bya mroczna i zadymiona, nie dostrzegali w niej obozw ani te ruchu wojsk, lecz grujca nad ni forteca Karach Angren dobrze jej strzega. - Zabdzilimy w lep !uliczk, Samie - rzek Frodo. -#Jeli pjdziemy dalej pod gr,trafimy prosto do twierdzy #orkw; w d nie mona zej !inaczej ni drog, ktra spod tej twierdzy biegnie. Nie pozostaje nam nic, tylko zawrci, skd przyszlimy. !Std nie zdoamy wspi si na zachodni grzbiet ani te zej z wschodniego. - W takim razie trzeba i drog - odpar Sam. - Musimy zaryzykowa i liczy na szczcie, jeli w Mordorze !szczcie w ogle mieszka! Nie$sposb bka si duej ani !te prbowa odwrotu; to ju lepiej byoby od razu si podda. Prowiant nam si koczy. Skoro innej rady nie ma, idziemy naprzd, i to biegiem! - Zgoda, Samie - rzek Frodo. - Prowad! Dopki masz bodaj #odrobin nadziei... Mnie ju jej zabrako. Ale biec naprawd nie mog. Bd si w najlepszym razie wlk za tob. - Nawet eby si wlec, potrzeba panu najpierw trochsnu i jedzenia. Skorzystamy z jednego i drugiego w miar monoci. Odda Frodowi manierk z wod i dodatkowy kawaek chleba elfw, a potem zwin !swj paszcz i wsun go pod gow ukochanemu panu. Frodoby zanadto zmczony, eby protestowa; zreszt nie zorientowa si, e wypi !ostatni kropl wody i zjad, prcz swojej, porcj wiernego giermka. Gdy Frodo usn, Sampochylony nad nim wsuchiwa si w jego oddech i wpatrywaw jego twarz; mimo wychudzenia i gbokich bruzdwydaa mu si pogodna i nieustraszona. "Ano, nie ma rady, mj panie! - szepn w duchu Sam. - Musz ci na !chwilk opuci i sprbowa szczcia. Bez wody nie zajdziemy nigdzie". Wymkn si i skaczc z kamienia na kamie z ostronoci nawet dla hobbita niezwyk, zbieg w d ku wyschemu oysku strumienia, potem za zacz wspina si jego brzegiem na !pnoc, a pod stopnie skalne,po ktrych niewtpliwie !musiaa ongi spywa kaskad tryskajca ze rda woda. Teraz miejsce to zdawao si suche i martwe. Sam jednak nie dajc za wygran schyli "si i przytkn niemal ucho do !ska; ku swej wielkiej radoci usysza niky szmer kropel. Wdrapa si jeszcze troch wyej i trafi na wsk struk ciemnej wody ciekajc ze zbocza do maego zagbienia, skd rozlewaa si znowu ginc podkamieniami. Sam skosztowa wody. Wydaa mu si wcale nieza. Napi si do syta i napeni manierk, lecz w momencie, gdy odwraca si #od rda, migna mu wrd ska opodal kryjwki Froda jaka czarna posta czy moe#cie. Stumi okrzyk, ktry mu si rwa na usta, jednym susem znalaz si u stp skalnego progu i sadzc w skokach przez kamienie pomkn ile si w nogach. Stwr by czujny, kry si zrcznie, ale Sam rozpozna goniemal na pewno i rce go "wierzbiy, eby je zacisn na gardle zdrajcy. Tamten !jednak usysza kroki hobbita i!wylizn si zrcznie. Sam !mia wraenie, e raz jeszcze dostrzeg wytknit nad krawdzi wschodniej przepaci gow, ktra natychmiast znika. - Ano, szczcie mnie nie !opucio - mrukn Sam - ale "mao brakowao! Nie do, e tysice orkw mamy na karku,jeszcze ten mierdziel przyszed tutaj wszy. Oe te ajdaka jeszcze ziemia nosi! Usiad obok Froda, lecz nie zaalarmowa go od razu. Ba si jednak usn, a kiedy w $kocu zrozumia, e duej siod snu nie obroni, bo oczy same si klej, zbudzi agodnie przyjaciela. - Gollum si znowu koo nas "krci, prosz pana - rzek. - Ajeli to nie on, to wida ma sobowtra. Poszedem szuka wody i na mgnienie oka dostrzegem odwracajc si od rda, jak si czai i !podglda nas. Uwaam, e niebyoby bezpiecznie, gdybymyobaj spali, a z przeproszeniem ikliwy okrzyk, eby biec0n5r<(rkPjk&k{AgBp> coJ " cJ ^5KO! cKj,# cK7FYL"paskim oczy mi si ju klej okropnie. !- Samie kochany! Po si i !przepij, naley ci si to od dawna - odpar Frodo. - Z !dwojga zego wol Golluma ni "orkw. Bd co bd on teraz nie wyda nas w ich apy, chyba eby sam w nie wpad. !- Ale wasn ap moe si dopuci grabiey, a nawet morderstwa - mrukn Sam. - Niech pan ma oczy otwarte! Prosz, tu jest manierka penawody. Moe pan pi miao. Zanim std ruszymy, napeni j na nowo. I z tymi sowy Sam zasn. Kiedy si zbudzi, zapada znowu mrok. Frodo siedzia "oparty plecami o ska i spa. !Manierka bya pusta. Gollum sinie pokaza. Ciemnoci Mordoru powrciy, tylko ogniestranicze na szczytach "wieciy jaskraw czerwieni, gdy hobbici rozpoczynali ostatni, najgroniejszy etap wdrwki. Najpierw poszli do rda, a potem, mozolnie "pnc si pod gr, dotarli do drogi w miejscu, gdzie zakrcaa na wschd ku odlegemu o dwadziecia mil przesmykowi Oelaznej Paszczy.Droga bya niezbyt szeroka, nie zabezpieczona murem ani porcz, chocia biega skrajem przepaci, pogbiajcej si z kad chwil. Hobbici nasuchiwali chwil, lecz nie syszc adnych podejrzanych szmerw, pucili si energicznym krokiem w kierunku wschodnim. Dopiero po dwunastu mniej wicej milach przystanli. Przed chwil minli zakrt drogi, ktra tu zbaczaa niecoku pnocy, tote nie mogli obserwowa przebytego ju odcinka. Okazao si to dla nich zgubne. Ledwie bowiem odpoczli kilka minut, gdy nagle w ciszy nocnej dobieg ich uszu odgos, ktrego najbardziej si w gbi serc lkali: tupot maszerujcych onierzy. Przeciwnicy byli "jeszcze do daleko, ale o milniespena zza zakrtu #byskay ju wiata pochodni i zbliay si szybko, tak szybko, e Frodo nie mia szansy uciec przed nimi biegnc naprzd drog. - Tego si wanie baem - powiedzia. - Zaufalimy szczciu i szczcie nas zawiodo. Jestemy w puapce! - Rozejrza si gorczkowo po niedostpnej cianie skalnej, ktr dawni budowniczowie ociosali i wygadzili na wiele sni w gr ponad drog. Przebieg na drug stron i !wyjrza poza krawd w gb ciemnej przepaci. - Jestemy w puapce! - powtrzy. $Osun si na ska i zwiesi gow na piersi. - Zdaje si, e tak - powiedzia Sam. - Ano, trzeba czeka. Zobaczymy, co dalej si stanie. Siad obok Froda w cieniu urwiska. Nie czekali dugo. Orkowie maszerowali bardzo szybko. Oonierze z pierwszych szeregw nieli zapalone "uczywa. Zbliali si, czerwonepomienie rosy w ciemnociach z kad sekund. Teraz ju Sam take "zwiesi gow, w nadziei, e wten sposb ukryje twarz, gdy padnie na nich blask pochodni. tarcze ustawili oparte o kolanatak, by zasaniay hobbickie stopy. "Moe w popiechu zostawi dwch zmczonych maruderww spokoju" - myla. Rzeczywicie zdawao si to moliwe. Pierwsi onierze minli ich zdyszani, ze spuszczonymi gowami. Bya tobanda mniejszych orkw pdzonych wbrew ich woli do walki za spraw Czarnego Wadcy; tych nic nie obchodzio, myleli tylko o tym, eby wreszcie skoczy !si ten marsz i eby unikn chosty. Wzdu kolumny uwijali si dwaj ogromni dzicy Uruk-hai wymachujc nahajami i pokrzykujc. szeregza szeregiem sun drog, niebezpieczne uczywa ju znalazy si do daleko na przedzie. Sam wstrzyma oddech. Poowa kolumny ju przesza. nagle jeden z poganiaczy zauway dwie postacie przytulone do skalnej ciany. Mwisn nahajem nad nimi i wrzasn: - Hej, wstawa, pokurcze! Nie odpowiedzieli. Ork krzykn komend i zatrzyma oddzia. "- Ruszcie si, lenie przeklte! - wrzasn. - Teraz nie pora !spa. - Przysun si o krok bliej i mimo mroku rozpozna goda na tarczach. - Dezerterzy, co? - warkn. - Zachciao wam si wia? Wszyscy z waszego szczepu powinni ju od wczorajszego wieczora by w Dolinie Udun. Wiecie to dobrze. Daleje, wstawa! Do szeregu! Prdzej, bo podam wasze numery dowdcy. Dwignli si ciko, zgarbieni, i kulejc jak znueni forsownym marszem onierze powlekli si do ostatniego szeregu. - Nie tam! - hukn poganiacz.- W trzecim szeregu od koca!"A nie prbujcie wia, bo bd mia na was oko. Duga nahajka wisna nad ich gowami, potem strzelia drugi raz, gdy Uruk-hai !krzykiem ponagla cay oddziado biegu. Nawet Sam, nieborak, wyczerpany dug !podr, z trudem nada, "ale Frodo cierpia mki, ktre wkrtce spotgoway si w !istn tortur. Zaci eby, usiowa stumi wszelkie myli, rozpaczliwie par naprzd. Dusi si od wstrtnego smrodu spoconych orkw, omdlewa niemal z #pragnienia. Biegli, biegli wci;Frodo z najwikszym wysikiem chwyta dech w puca, zmusza nogi do marszu; nie mia odgadywa, do jakiego strasznego celu tak!si spieszy. Nie byo nadziei, eby udao im si wymkn. Poganiacz co chwila podbiegado tylnych szeregw i !sprawdza, jak si zachowuj. - Biegiem! - wrzeszcza miejc si i smagajc ich nahajem przez ydki. - Pod batem kady siy znajdzie. Prdzej, pokurcze! Dabym wam lepsz nauczk, ale i tak dostaniecie za swoje, jak si stawicie z opnieniem do obozu. Dobrze wam to zrobi. Nie wiecie moe, e jest wojna? !Przebiegli kilka mil. Frodo ju goni ostatkiem si i wola w nim saba, gdy wreszcie drogazacza opada wyduonym stokiem ku rwninie. Frodo zatacza si i potyka. Sam zrozpaczony stara si pomaga mu, podtrzymywa go, chocia jemu take brakoju tchu i nogi si pod nim uginay. Przeczuwa, e lada chwila nastpi katastrofa, Frodo zemdleje albo upadnie, wszystko si wyda, a cay morderczy wysiek okae si daremny. "Ale z tym drabem poganiaczem jeszcze si !przedtem porachuj" - myla. Ju siga do rkojeci mieczyka, kiedy zjawi si nieoczekiwany ratunek. Byli "ju na rwninie i do blisko wejcia do Udunu. Nieco przednimi, przed bram i przyczkiem mostu, droga wschodnia czya si z innymi, prowadzcymi z poudnia i od Barad-Duru. Wszystkimi tymi drogami cigny wojska, bo zastpy Gondoru posuway si naprzd i Wadca Ciemnoci pcha swoje armie na pnoc. Zdarzyo si wanie, e u zbiegu drg, w ciemnociach, gdzie nie dochodzio wiato rozpalonych na skaach ognisk, spotkao si kilka oddziaw. Powsta zamt i "zgiek, rozlegy si wrzaski i kltwy, bo kady oddzia chcia pierwszy dotrze do celu odpychajc inne. na prno poganiacze krzyczeli i wymachiwali nahajkami; midzy orkami wybuchy bjki,ten i w wycign nawet miecz z pochwy. Puk uzbrojonych po zby cikich Uruk-hai z Barad-Duru natar na maszerujc spod zamku Durthang kolumn. Szeregi zaamay si i rozpierzchy pod tym naporem. Oszoomiony blem i zmczeniem Sam ockn si i byskawicznie wykorzystujc !okazj rzuci si na ziemi; pocign Froda za sob. Orkowie wrd przeklestw i wrzaskw potykali si o nich, przewracali jedni na drugich. Hobbici czogajc si na czworakach zdoali z wolna wydosta si z toku i niepostrzeenie dotarli wreszcie na skraj drogi. Uoono na jej brzegu wysoki krawnik, eby dowdcom uatwi orientacj w ciemne noce lub we mgle, a rwnina !cigna si pod nim o kilka zaledwie stp niej. Chwil leeli nieruchomo. Za ciemno byo, eby rozglda si za kryjwk, a zreszt pewnie by jej w tych okolicach nie znaleli. Sam jednak rozumia, e trzeba odsun si jak najdalej od szlaku i poza krg wiata pochodni. - Naprzd, panie Frodo - !szepn. - Podpeznijmy cho par krokw, a potem pan bdzie mg odpocz. Frodo ostatnim desperackim wysikiem przeczoga si o jakie dwadziecia krokw w bok od drogi i nagle natrafi !na pytki d, nieoczekiwanie ziejcy pord pola. Zapad #we i leg na dnie, miertelnie wyczerpany. Rozdzia 3 Gra Przeznaczenia Sam wsun swj podarty czarny paszcz orkw pod "gow pana i nakry si z nim razem szarym paszczem elfw, a gdy to robi, myli jego pobiegy do piknego Lorien i do jego mieszkacw, a w serce wstpia otucha, etkanina ich rkami usnuta osoni wdrowcw w beznadziejnym pooeniu, w tym okropnym kraju. Zgiek i wrzask przycicha stopniowo, puki orkw przeszy za !Oelazn Paszcz. Mona byo "pociesza si, e w zamcie i przemieszaniu rnych oddziaw nie zauwaono braku dwch maruderw, przynajmniej na razie. Sam wypi ledwie jeden yk wody, lecz swojego pana napoi obficie, a gdy Frodo !wreszcie odzyska troch si, nakoni go do zjedzenia caego kawaka nieocenionegochleba elfw. Potem, tak wyczerpani, e nawet nie czulistrachu, wycignli si na ziemi. Spali czas jaki, ale niespokojnie, budzc si czsto i drc, bo obsychajcy na ciaach pot przejmowa ich chodem, a na twardych kamieniach bolay !wszystkie koci. Z pnocy, odCzarnej Bramy przez Kirith Ungol cign przy ziemi mrony powiew. Rankiem znw zajaniao szare pwiato, gdy gr po niebie wci jeszcze d zachodni wiatr, niej wszake, w wewntrznym krgu gr, na kamiennej rwninie Kraju Ciemnoci powietrze zdawao si niemal martwe, jednoczenie duszne izimne. Sam wyjrza z jamy. Otaczay ich pospne, paskie, szarobure pola. Na pobliskiej drodze wszelki ruch usta, lecz Sam lka si czujnych oczu wypatrujcych ze stranic nad Oelazn !Paszcz, ktra otwieraa si "nie dalej ni o wier mili na pnoc std. Na poudnio-wschd w oddali GraOgnista majaczya niby ogromny wzniesiony nad horyzontem cie. Biy znad jejwierzchoka dymy, ktrych cz, uniesiona wzwy, "pyna ku wschodowi, cz za skbionymi zwaami osuwaa si po stokach i !rozpezaa po okolicy. O kilka mil na pnoco-wschd ciemniay szare podna Gr Popielnych, a za nimi omglona pnocna gra niby odlega chmura wisiaa w powietrzu, ledwie troch ciemniejsza na tle niskiego puapu nieba. !Sam usiowa zorientowa si w odlegociach i wybra waciw drog. "- Co najmniej pidziesit mil - mrucza zatroskany, patrzcna zowrog Gr - czyli dobry tydzie marszu, wobec stanu biednego pana Froda. Tak kalkulujc potrzsa z powtpiewaniem gow, ktrz wolna opanowyway czarne myli. W jego dzielnym sercu nadzieja nie zamieraa nigdy i dotychczas zawsze mimo wszystko troszczy si o drog powrotn. Dopiero w tej chwili uprzytomni sobie jasno gorzk prawd: zapasy starcz z trudem na dojcie do celu. Potem, po spenieniu misji, musz obaj z Frodem zgin, samotni, bezdomni, godni pord okrutnego pustkowia. Nie ma dla nich powrotu. "A wic na tym polega zadanie, ktre wziem na siebie wyruszajc w t drog - myla Sam. - Mam wspomaga pana Froda do ostatka, a potem umrze razem z nim. Ano trudno, jeli tak jest, musz zrobi, co do mnie naley. Ale bardzo bym chcia zobaczy jeszcze w yciu Dom Nad Wod, "Ryczk Cotton i jej braci, i Dziadunia, i Marigold, i wszystkich ssiadw z Hobbitonu. Jako nie mog uwierzy, eby Gandalf wyprawi pana Froda w t podr, gdyby nie byo odrobiny nadziei, e z niej powrci. Caa sprawa przybraa zy obrt, odkd !Gandalf zgin w Morii. Szkoda!On by nas z pewnoci wyratowa". Ale nawet teraz, gdy nadzieja naprawd, czy moe tylko pozornie, zgasa, przeobraziasi w jego duszy w nowe mstwo. Pospolita twarz Sama przybraa wyraz surowy, !niemal pospny. Obudzia si w hobbicie zawzito, dreszcz przebieg jego ciao, jak gdyby zmienia si w istot, ktrej ani rozpacz, ani zmczenie, ani cignca si bez koca wdrwka przez pustkowia nie moe pokona. Z nowym poczuciem odpowiedzialnoci zwrci teraz oczy na otaczajc ich "blisz okolic zastanawiajc si nad nastpnym krokiem. Tymczasem rozwidnio si troch i Sam ku swemu zdziwieniu stwierdzi, e okolica, ktra z daleka wydawaa si monotonn, wielk paszczyzn, jest w rzeczywistoci pokryta wybojami, rumowiskiem i usypiskami. Caa rozlega rwnina Gorgoroth zryta bya ogromnymi jamami, mona by "pomyle, e niegdy zalega #j mikki mu, na ktry spad z procy olbrzymw grad kamiennych pociskw. Najwiksze zapadliska otaczawa gruzw skalnych i we wszystkie strony rozbiegay si od nich promienicie szerokie szczeliny. W takim terenie mona byo przekradasi od kryjwki do kryjwki bez obawy wytropienia przez najczujniejsze nawet oczy; mona byo, co prawda pod !warunkiem, e miao si na to do si i duo czasu. Dla wdrowcw zgodniaych i znuonych, ktrzy musieli odby dalek drog, zanim wyczerpi resztk zapasw i "si, zadanie przedstawiao si niemal beznadziejnie. Rozwaajc te sprawy Sam wrci do Froda. Nie potrzebowa go budzi. Frodo lea na wznak z otwartymi oczyma i wpatrywa si w chmurne niebo. - Ano, prosz pana - rzek !Sam - rozejrzaem si troch i namyliem. na drogach cisza, trzeba rusza, pki to moliwe. Da pan rad? - Dam - odpar Frodo. - Musz.Znowu wic ruszyli naprzd, peznc od jamy do jamy, !wykorzystujc kad oson, #jaka si nastrczaa, i wci kierujc si na przeaj ku podnom pnocnego acucha gr. najdalej na wschd wysunita droga biega zrazu rwnolegle do szlaku hobbitw, a wreszcie tulc si do podny gr !zanurzya si w ich cieniu. Na jej paskiej szarej tamie pusto byo i cicho, bo przemarsze armii Mordoru ju si niemal cakowicie skoczyy, a przy tym WadcaCiemnoci nawet w obrbie swego warownego pastwa wola przesuwa puki pod oson nocy, obawiajc si wichrw ze wiata, ktre obrciy si przeciw niemu i rozdzieray dymy; niepokoiy te Saurona pogoski o zuchwaych szpiegach, ktrzyprzedarli si przez granice. Po kilku w trudzie przebytych milach hobbici zatrzymali si, eby wytchn. Frodo by u kresu si. sam rozumia, e wiele dalej nie zajd w ten !sposb, to czogajc si, to "zgici wp, to wlokc si i niepewnie wymacujc drog, to biegnc wrd wybojw. - Wracajmy na drog, pki jest jasno, prosz pana - rzek. - Zaufajmy raz jeszcze szczciu. Omal nas nie opucio w ostatniej przygodzie, a jednak nie zawiodo. Kilka mil dobrego marszu i bdziemy mogli odpocz. Ryzyko byo wiksze, ni przypuszcza, lecz Frodo, zajty brzemieniem, ktre dwiga, i wewntrzn rozterk, przy tym ostatecznie ju zdesperowany, zgadza si na wszystko. Wspili si na nasyp!i poszli dalej tward, okrutn drog, wiodc wprost do Czarnej Wiey. Szczcie jednak nadal im sprzyjao, bo do wieczora nie spotkali ywego ducha, a w nocy "skryy ich Ciemnoci. Cay krajprzyczai si w ciszy jak przed srog burz; wodzowie Zachodu minli ju Rozstaje !Drg i pomie wojny szerzy si na strasznych polach Imlad Morgul. Tak trwaa rozpaczliwa $wdrwka, Piercie dy na poudnie, a sztandary krlewskie na pnoc. Kady "dzie i kada mila potgoway !udrk hobbitw, siy bowiem wyczerpyway si, a wrogi kraj stawa si coraz groniejszy. Za dnia nie spotykali nieprzyjaci. W eby biec0n5r<(rkPjk&k{AgBp cL k cMq ceM#- cM<.H c+N94Nnocy, kryjc si i drzemic niespokojnie w jakiej jamie !opodal drogi, syszeli wrzaski i tupot wielu stp albo spieszny ttent bezlitonie poganianychkoni. Gorsza jednak od tych niebezpieczestw bya groza tego miejsca, do ktrego zmierzali, groza tej potgi, zatopionej w swych mylach, bezsennie knujcej przewrotne plany w okrytej !zason ciemnoci stolicy. Im !bliej do niej podchodzili, tym !bardziej zowrogi wydawa si jej czarny cie jak ciana nocy na ostatniej granicy wiata. Nadszed wreszcie najstraszniejszy wieczr; w tej samej chwili, gdy armie Gondoru dotara do kresu ywych ziem, dwaj wdrowcy przeywali czarn godzin rozpaczy. Cztery dni miny, odkd uciekli z szeregw orkw, lecz ten cay okres zdawa im si stopniowym pograniem w gb koszmarnego snu. Czwartego dnia Frodo prawie si nie !odzywa, szed zgarbiony wpi potyka si czsto, jak gdyby nie widzc ju drogi !pod stopami. Sam domyla si,!e wrd wsplnie znoszonych cierpie Frodowi przypado najdotkliwsze: rosncy "ustawicznie ciar Piercienia,!nieznone brzemi dla ciaa i udrka dla duszy. Z niepokojemwierny giermek obserwowa, e Frodo czsto podnosi lew rk, jakby bronic si od ciosu, lub osania przeraone oczy przed okrutnym, szukajcym go spojrzeniem zego Oka. Czasem te prawa rka Froda skradaa si do zawieszonego na piersiach "Piercienia, sigaa chciwie poniego i w ostatnim momencie opadaa, ulegajc nakazowi woli. Gdy teraz wrciy nocne "ciemnoci, Frodo siad z gowwtulon midzy kolana, rce zwiesi bezwadnie ku ziemi, tylko palce dray mu lekko. Sam czuwa patrzc na niego, "pki noc nie ogarna ich tak, e nie mogli widzie si nawzajem. Sam nie znajdowa "ju sw pociechy, pogry si wic we wasnych niewesoych mylach. On te "by zmczony i dra z lku, ale zachowa troch si. Lembasy miay niezwyk moc krzepic, gdyby nie to, obaj hobbici dawno ju ustaliby w drodze i poddali si mierci. Lembasy nie zaspokajay jednak apetytu, tote Sam nieraz wspomina tsknie rne potrawy i marzy o zwykym chlebie i misie. Mimo to chleb elfw mia potne dziaanie, tym potniejsze, e wdrowcy posilali si nim !teraz wycznie, obywajc si bez innego jada. Oywi ich, dawa si do przetrwania, krzepi do wysiku, na jaki adna miertelna istota nie zdobyaby si bez takiej pomocy. W tej chwili jednak !musieli powzi now decyzj.%Nie mogli duej i t drog, wioda bowiem na wschd w samo serce ciemnoci, podczasgdy Gra Ognista, do ktrej !powinni zmierza, wznosia sina prawo od nich, niemal "wprost na poudnie. Dzielia ichod niej jeszcze rozlega przestrze martwego, dymicego, pocitego rozpadlinami i zasypanego popioem kraju. - Wody! Wody! - szepn Sam. !Skpi sobie kadej kropli, w zaschnitych ustach jzyk stwardnia mu i spuch z pragnienia; mimo tej oszczdnoci zostao im ledwie p manierki, a mieli przed sob jeszcze kilka dni wdrwki. Dawno wyczerpaliby skromne zapasy, gdyby nie 'omielili si pj drog orkw.Przy niej bowiem w do znacznych odstpach byy zbiorniki, przygotowane dla wojska na wypadek spiesznegomarszu przez bezwodne pustkowia. W jednym z nich Sam zaczerpn troch wody, "zatchej, zmconej, ale bdco bd zdatnej do uycia w ostatniej potrzebie. Zdarzyo si to jednak przed dwoma !dniami. W przyszoci nie mogli liczy na podobne szczcie. W kocu zmczony pospnymi rozmylaniami Sam zdrzemn si, rezygnujc z troski o !jutro, skoro nie mg na razie "i tak nic przedsiwzi. Sen i jawa mieszay si w jego zgorczkowanej gowie. Widzia wiata, jak gdyby !rozjarzone lepia, i skradajce"si cienie; sysza gosy jak gdyby dzikich zwierzt i okropne krzyki torturowanych,ale gdy zrywa si ze snu, stwierdza, e otacza go ciemno, pustka i cisza. Raz #tylko stojc i rozgldajc si !pilnie dokoa, mia wraenie, chocia na pewno w tym momencie nie spa, e dostrzega blady bysk dwojga oczu, ktre jednak natychmiast przygasy i znikny. Okropna noc wloka si "nieznonie. Mwit nasta mtny,bo w pobliu Gry Ognistej panowa zawsze mrok i sigaytutaj macki ciemnoci, ktre Sauron rozsnuwa wok swojej Czarnej Wiey. Frodo lea bez ruchu na wznak, Samsta nad nim; niechtnie #zabiera gos, ale rozumia, eteraz jest to jego "obowizkiem i e musi skoni swego pana do nowego wysiku. Pochyli si i gaszczc czoo Froda szepn mu do ucha: - Panie Frodo, prosz wstawa! Pora rusza w drog!Frodo podnis si zaraz, jakby zbudzony nagym dwikiem dzwonka, i spojrzaw stron poudnia. Gdy wszake zobaczy Gr i $pustkowie, cofn si i skuli. - Nie mog, Samie - rzek. - "Nie udwign tego ciaru, to nad moje siy. Sam wiedzia, e to, co powie, bdzie daremne i e sowa te wicej wyrzdz szkody, ni !pomog, lecz zdjty litoci nie mg ich przemilcze. - Niech pan pozwoli, ebym jago teraz chwil dwiga - powiedzia. - Pan przecie wie, e zrobi wszystko, dopki tej resztki si mi starczy. Oczy Froda rozbysy gwatownym gniewem. !- Nie zbliaj si do mnie! Nie dotykaj mnie! - krzykn. - On#jest mj. Precz! - Rk szuka gowicy miecza. Nagle gos mu !zagodnia: - Ach, nie, Samie -!rzek ze smutkiem. - Staraj simnie zrozumie. To moje brzemi, nikt inny nie moe go!nie. Za pno ju, Samie, przyjacielu kochany. W ten sposb nie moesz mi teraz pomc. Jestem ju niemal cakowicie w jego wadzy. Nie mog odda Piercienia nikomu, a gdyby chcia mi go odebra, oszalabym chyba. Sam skin gow. - Rozumiem - odpar. - Ale myl, prosz pana, e moemy si pozby innych #ciarw. Czemu by nie uly sobie cho troch? Pjdziemy std moliwie najprostsz "drog do celu. - Wskaza Gr. - Nie warto bra rzeczy, ktrezapewne nie bd nam potrzebne. Frodo spojrza znw w stron Gry. !- Susznie - rzek. - Niewielu rzeczy bdziemy odtd potrzebowali w drodze. U celu nic ju nam nie bdzie potrzebne. - Chwyci tarcz orkw, odrzuci j daleko od !siebie, a potem cisn te za ni hem. Zdj paszcz, #rozpi ciki pas i pozwoli mu opa na ziemi razem z mieczem, ukrytym w pochwie. Czarny paszcz podar na strzpy i rozsypa je wkoo. - Nie bd udawa orka! - zawoa. - Pjd dalej bez broni, czy to szlachetnej, czy to nikczemnej. Niech mnie zabij, jeli chc. Sam poszed za jego przykadem, pozby si orkowego przebrania i ora; wycign te z toboka wasne rzeczy. Dziwnie stay mu si mie, moe po prostu dlatego, e dwiga je z tak daleka w niemaym trudzie. Najboleniej byo mu rozsta si z przyborami kuchennymi. Nzy stany mu w oczach, kiedy je odrzuca. - Pamita pan t potrawk z "krlika, panie Frodo? - spyta. - Ten zaktek z nagrzan od soca skarp w kraju Faramira w dniu, kiedy zobaczylimy olifanta? - Niestety, Samie - odpar Frodo - nic ju nie pamitam, a raczej wiem, e to !przeyem, ale nie widz tego oczyma pamici. Nie zostao mi nic, zgubiem smak jada, wieo wody, szum wiatru, wspomnienie drzew, trawy i kwiatw, obraz ksiyca i gwiazd. Jestem nagi wrd ciemnoci, adna zasona nie dzieli mnie od ognistego koa. Widz je teraz ju nawet na jawie, otwartymi oczyma, a wszystko inne zanika we mgle.Sam pocaowa jego rk. !- A wic trzeba si spieszy, im prdzej pozbdziemy si brzemienia, tym prdzej bdzie pan mg odpocz - "mwi rwcym si gosem, nie znajdujc lepszych sw pociechy. Gadaniem nic tu niepomog - myla zbierajc porzucone rzeczy. Nie chcia ich zostawia na pustkowiu, wmiejscu otwartym, gdzie atwo mgby je kto zauway. - Mmierdziel znalaz kolczug, !jak si zdaje, nie trzeba, ebyna dodatek uzbroi si w miecz. Z goymi apami do jest niebezpieczny. I niedoczekanie jego, eby mia#dotyka moich rondli! Zanis wszystko nad jedn z licznych szczelin, ziejcych w ziemi, i "cisn w gb. Brzk cennych rondli spadajcych w czarn czelu zabrzmia w uszach Sama jak dzwony pogrzebowe. Wrci do Froda, odci "kawaek liny elfw, opasa niswego pana i owiza na nim ciasno szary paszcz. Reszt "liny zwin starannie i schowado swego toboka. Zatrzyma prcz niej tylko resztki !lembasw, manierk i Odo, nadal wiszce mu u pasa. Gboko w kieszeni na piersiach mia te schowany krysztaowy flakonik Galadrieli!i ma szkatuk, ktr od niej dosta w darze. Wreszcie ruszyli, twarzami !zwrceni ku Grze, nie kryjc si ju teraz, walczc ze zmczeniem i skupiajc sabnc wol na jednym zadaniu, byle i naprzd. W mroku pospnego dnia nawet w tym dobrze strzeonym kraju trudno byoby szpiegom wypatrzy hobbitw, chyba z bliska. Spord wszystkich niewolnikw Czarnego Wadcy tylko Nazgule mogyby go ostrzec o tych niebezpiecznych wdrowcach, maych, lecz nieugitych, wlokcych si wytrwale w gb obronnego Krlestwa Ciemnoci. Nazgule jednak poszyboway na swych czarnych skrzydach daleko std, bo wyznaczono im inn "sub: ledziy marsz armii krlewskiej cigncej z zachodu pod bramy Mordoru; w$tamt stron zwrcia si te caa uwaga Czarnej Wiey. Tego dnia Samowi zdawao si,!e Frodo ody, i dziwio go to, bo przecie uj swemu panu tylko drobn cz ciaru. Zrazu wic szli znacznie szybciej, ni Sam !przewidzia. Teren by trudny, okolica wroga, mimo to posunli si na pierwszym etapie marszu tak, e Gra #wyaniaa si przed nimi do !ju bliska. Ale dzie min; wczenie, za wczenie zmierzcho mtne wiato dzienne, Frodo znw si $zgarbi i zacz si chwia na nogach, jakby w tym ostatnim!zrywie zuy resztki si. Gdy zatrzymali si na popas, #osun si na ziemi mwic: - Pi mi si chce, Samie. Potem umilk. Sam da mu yk wody. W manierce zostao tylko kilka kropel, wierny giermek odmwi ich sobie. Tote gdy raz noc Mordoru zamkna si wok wdrowcw, Sam nie mg myle o niczym innym, prcz wody; wszystkie rzeki, strumienie i potoki, jakie w yciu widzia, jedne byszczce w socu, inne ocienione limi wierzb, ze szmerem i pluskiem przepyway przed jego udrczonymi oczyma. Czu podstopami chodny piasek na dnie stawu nad Wod, gdzie !brodzi w dziecistwie z JollymCottonem i Tomem, i Nibsem, i"ma ich siostr, Ryczk. Ale to byo dawno - westchn - i daleko! Droga powrotna, jeli w ogle istnieje, prowadzi przez t Gr. "Nie mg zasn i dyskutowa sam z sob. Ano przyznaj, e jak dotd lepiej nam si powiodo, ni !si spodziewae - pociesza !si w duchu. - Bd co bd pocztek wcale niezy. Chyba !przeszlimy poow drogi, znimustalimy w kocu. Jeszcze jeden dzie i bdzie po wszystkim. Nie bd gupi, Samie Gamgee - zareplikowa po chwili namysu. - Frodo drugiego dnia takiego marszu nie wytrzyma, a moe nie bdzie mg nawet wyruszy zmiejsca. Ty take nie zajdziesz daleko, jeeli bdziesz mu odstpowa swojeporcje chleba i wody. Mog jeszcze i dalej i zajd. Dokd? Na Gr, oczywicie. A co potem, Samie Gamgee? Co potem? Co zrobisz, jeli nawet sam dojdziesz? Frodo o wasnych siach niczego nie zdziaa. !Z rozpacz Sam stwierdzi, e na to nie znajduje odpowiedzi.Nie mia pojcia, co naley zrobi. Frodo niewiele mwi mu o swojej misji, Sam wiedzia tylko tyle, e Piercie trzeba w jaki sposb wrzuci w ogie. !Szczeliny Zagady - mrukn,bo nazwa ta wypyna nagle z gbi jego pamici. - Pan Frodo pewnie wie, jak je znale, ale ja nie wiem. A widzisz! - odpowiedzia sobie. - Wszystko na nic. Frodo te tak mwi. Jeste %gupi, e udzisz si nadziej inie przestajesz si tak mczy daremnie. Oeby nie twj upr, od dawna ju pooylibycie si obaj w jakiej dziurze i zasnli na dobre. Mmier was i tak nie minie albo spotka was co !gorszego od mierci. Lepiej da za wygran i nie wstawa ju wicej. Nigdy nie zdoacie wedrze si na ten szczyt. Dojd na szczyt, chobym mia tam tylko wasne koci dowlec - odpar. - I zanios pana Froda, choby mi grzbiet mia od tego pkn razem z sercem. Przesta mi si "sprzeciwia, bo nie ustpi. W tej chwili Sam poczu pod swymi plecami drenie ziemi i usysza jakby daleki grzmot #przetaczajcy si w jej gbi. Pod chmurami bysn czerwony pomie i zaraz przygas. Gra Ognista take miaa sen niespokojny. Zacz si ostatni etap wdrwki i okaza si tak uciliwy, e Sam nie mg poj, jakim cudem znosi t mk. Wyczerpany, obolay, cierpia okropne pragnienie i przez zaschnite gardo nie #mg ju przepchn ani ksa chleba. Byo ciemno, nie tylko z powodu bijcych znad Gry "dymw; zbierao si na burz, a w oddali na poudnio-wschodzie byskawice migotay po czarnym niebie. Co najgorsze, powietrze tak byo przesyconeoparami, e hobbici z trudem chwytali oddech; w gowach im!si krcio, zataczali si i przewracali coraz czciej. A jednak z niezachwian wol brnli dalej. "Gra z wolna przybliaa si, a w pewnym momencie, gdy dwignli ociae gowy, ujrzeli j tu nad sob; ogromny jej masyw przesoni #im wiat. Pitrzya si usypana"z popiou, ulu i przepalonej "skay, stromy jej stoek ginw chmurach. Zanim dogas pmrok dzienny i zapada prawdziwa noc, hobbici dowlekli si na chwiejnych nogach a do samego jej podna. !Frodo z jkiem pad na ziemi.Sam usiad przy nim. Ku swemuzdumieniu mimo zmczenia #czu si jakby lejszy i myli #rozjaniy mu si w gowie. Nie!nkaa go ju rozterka. Zna wszystkie argumenty rozpaczyi nie chcia ich sucha. Zawzi si, tylko mier moga zama jego wol. Otrzsn si z sennoci, rozumia, e musi czuwa. Wiedzia, e wszystkie grobyi niebezpieczestwa skupiaj si teraz w jednym punkcie: nastpny dzie bdzie rozstrzygajcy, jutro dopeni !si los, jutro czeka ich ostatniwysiek albo klska i kres. Ale kiedy nadejdzie to jutro? Noc wloka si w nieskoczono, jakby czas zastyg; minuty upyway w martwocie i skaday si na martwe godziny, nie przynoszce adnej zmiany. Sam ju zacz przypuszcza,e rozpocza si nowa era !ciemnoci i dzie nie zawita nigdy. Po omacku poszuka $rki Froda. Bya zimna i draa.Frodo dygota wstrzsany dreszczami. "- Ple zrobiem, e wyrzuciem swj koc - mrukn Sam i $pooy si obok Froda, obj biedaka usiujc rozgrza go wasnym ciepem. W kocu Sama zmorzy sen, a mtny brzask ostatniego dnia wdrwki zasta obu hobbitw!picych rami przy ramieniu. Wiatr, ktry poprzedniego !dnia ucich, wzmaga si teraz!i wia ju nie z zachodu, lecz z pnocy; z wolna wiato niewidocznego soca przedaro si przez cienie do legowiska wdrowcw. - W drog! Do ostatniego skoku! - zawoa Sam dwigajc si z ziemi. Nagodnie zbudzi swego pana. Frodo jkn; ogromnym eby biec0n5r<(rkPjk&k{AgBp= cN c%OKf cO"K cO-. cNP*9`8P!wysikiem woli zdoa wsta, lecz natychmiast pad znowu na kolana. Podnis z trudem oczy na czarne stoki Gry !Przeznaczenia, ktra pitrzyasi nad nimi, i zacz rozpaczliwie czoga si na czworakach naprzd. Samowi, gdy patrza na to, !serce pkao z alu, lecz ani jedna za nie spyna z suchych, przekrwionych oczu. !Powiedziaem, e go zanios na grzbiecie, choby mi grzbiet mia pkn - $pomyla. - Tak te i zrobi. !- Nie mog przej paskiego brzemienia, ale pana mog !przecie nie z nim razem! - !krzykn. - Niech pan wazi mina plecy, mj panie Frodo kochany, Sam posuy panu zakonika. Powie pan tylko, dokd!i, i zajedzie pan, gdzie pan zechce. Frodo przylgn do plecw Sama, rkami lekko obejmujc go za szyj, a Sam mocno przycisn ramionami nogi Froda do swych bokw i przez chwil sta bardzo niepewnie; brzemi okazao si jednak zdumiewajco lekkie. Sam troch wtpi, czy mu starczysi, eby dwign Froda, bojc si, e odczuje dodatkowy, przytaczajcy $ciar przekltego Piercienia. !Stao si inaczej. Moe Frodo by tak wyniszczony przez dugotrwae trudy, ran zadan sztyletem, jad wsczony przez Szelob, smutki, trwog i bezdomne, wdrowne ycie, a moe Sam w tej chwili otrzyma w darze wyjtkow si, do e podnis swego pana tak swobodnie, jakby wzi na barana jakie hobbicitko bawic si z dziemi na zielonym trawniku albo na cew Shire. Nabra tchu i pomaszerowa przed siebie. Podeszli do Gry od pnocnego zbocza, w jego !zachodniej czci; wyduony,szary skon, chocia poszarpany, nie by zbyt stromy. Frodo milcza, wic Sam, zdany na wasn "orientacj, kierowa si tylko jedn myl: chcia jak najprdzej doj jak najwyej, zanim go siy opuszcz lub wola zawiedzie. Szed uparcie pod gr, zakosami, by zagodzi stromizn, czsto potykajc si, padajc na kolana, w kocu peznc jak limak z cik muszl na grzbiecie. Wreszcie wola w nim omdlaa, minie odmwiy posuszestwa i Sam !zatrzyma si skadajc Frodaostronie na ziemi. Frodo otworzy oczy i westchn. Tu, na wysokoci, atwiej byo oddycha, bo cuchnce opary spyway po zboczach i gromadziy si u podny Gry. "- Dzikuj ci, Samie - szepnochryple. - Czy std daleko jeszcze mam i? - Nie wiem - odpar Sam - bo nie mam pojcia, dokd idziemy. Spojrza w d, spojrza w gr i zdziwi si, e ten ostatni wysiek tak wysoko ich doprowadzi. Orodruina, odosobniona i grona, zdawaa!si z dou bardziej wyniosa, !ni bya w rzeczywistoci. Samprzekona si dopiero teraz, "e jest nisza od przeczy w acuchu Efel Duath, ktr przedtem z Frodem pokonali. Nieregularne, rozoyste ramiona ogromnej podstawy wznosiy si na jakie trzy !tysice stp ponad rwnin, awyrastajcy z nich smuky gwny szczyt w ksztacie "stoka mia ledwie poow tej wysokoci i przypomina olbrzymi komin chmielarni z otwartym porodku kraterem oposzarpanych brzegach. "Hobbici przebyli ju wicej nip drogi na zboczu podstawy; rwnina Gorgoroth nikna we mgle u ich stp, spowita w dymy i cienie. Spogldajc w "gr Sam omal nie krzykn; z !zaschnitego garda nie mg jednak doby gosu. Zobaczy wyranie biegnc midzy garbami i zapadliskami stoku ciek. Wspinaa si od zachodu i w skrtach wia po zboczu, dosigaa od wschodu"podny stoka i potem gina z oczu okrajc go z drugiejstrony. Sam nie widzia tego odcinka, ktry przebiega tu nad miejscem, gdzie sta w tym momencie, poniewa stromy tutaj stok zasania mu widok;"domyla si jednak, e gdyby wydostali si nieco wyej, trafiliby na dogodn drog. Znowu odya iskierka nadziei.Zdobycie szczytu wydao si "moliwe. Jakby kto umylnie podsun nam ciek - powiedzia sobie Sam. - Gdyby jej tutaj nie byo, musiabym uzna, e u kresu podry zostalimy pokonani. Ale cieki tej nie zbudowano umylnie dla Sama. Nic o tym nie wiedzc hobbit oglda drog Saurona czc Barad-Dur z Sammath Naur - Komorami Ognia. Z ogromnej zachodniej bramy Czarnej Wiey biega ta cieka po elaznym mocie ponad #gbok przepaci, a dalej porwninie midzy dwiema dymicymi otchaniami ku dugiej, pochyej grobli wspinajcej si na wschodnie zbocze Ognistej Gry. Wijc si od poudnia na pnoc opasywaa potne jej podna i docieraa wysoko na"wieczcy j stoek, lecz nie sigaa do dyszcego ogniem szczytu, zmierzajc ku ciemnemu otwartemu w stoku wylotowi, zwrconemu na wschd, wprost ku temu oknu spowitej w cie twierdzy, z ktrego patrzao straszne OkoSaurona. Wybuchy Ognistej Gry czsto zasypyway i !niszczyy ciek kamiennymi pociskami, lecz niezliczone zastpy roboczych orkw naprawiay j prdzej i utrzymyway stale w porzdku.Sam nabra tchu w puca. A wic istniaa cieka; nie "wiedzia jednak, jak si na nidosta. Przede wszystkim musia da troch odpoczynkuobolaym plecom. Lea czas jaki obok Froda. Oaden z nichsi nie odzywa. Tymczasem !rozwidniao si z wolna. Nagle Sam, nie rozumiejc dlaczego, #poczu, e trzeba si spieszy.Jakby mu kto krzykn nad uchem: Naprzd! Prdko! Za chwil bdzie za pno! Zebra siy i wsta. Frodo chyba take usysza !wezwanie, bo dwign si na klczki. - Poczogam si dalej, Samie - szepn. Niby szare mrwki pezli stokiem pod gr. Dotarli na ciek; bya szeroka, wybrukowana tuczonym kamieniem i pokryta ubitym !popioem. Frodo stan na nieji jakby pod przymusem z wolnaobrci twarz ku wschodowi. Wdali snuy si w powietrzu cienie Saurona, lecz rozdarta pod tchnieniem wiatru z innych krain zasona otwara !si na chwil: Frodo zobaczy czarne, ciemniejsze ni otaczajce j ogromne ciemnoci, grone iglice i elazn koron na szczycie najwyszej wiey Barad-Duru. !Trwao to ledwie chwil, lecz zjakiego wielkiego okna grujcego na niewiarygodnej wysokoci migna lecc na pnoc czerwona byskawica, pomienne przeszywajce spojrzenie okrutnego Oka. Potem cienie znowu si zwaryi przesoniy ten straszliwy widok. Oko nie byo zwrcone na hobbitw, patrzao na pnoc, gdzie u bram Krlestwa Ciemnoci stanli wodzowie Zachodu; tam take kieroway si wszystkie nienawistne myli Saurona, zamierzajcego wanie zadaprzeciwnikom miertelny cios. Mimo to Frodo, jakby poraonypomienn wizj, pad na ziemi. Rka jego szarpaa zwisajcy u szyi acuszek. Sam uklk przy nim. Sabym, prawie niedosyszalnym gosemFrodo szepn: - Pom, Samie! Pom! Zatrzymaj moj rk. Ja ju nie mog... Sam uj obie rce swego #pana, zoy je razem, do nadoni i ucaowa, a potem agodnie przytrzyma. Nagle zawitaa mu w gowie myl: Wytropi nas! Wszystko przepado albo przepadnie za chwil. Teraz, Samie Gamgee, koniec z wami! Znowu wic wzi swego pana na plecy, lecz pozwoli ju nogom Froda zwisa bez podpory, bo rkoma przyciska jego zoone donie do swojej piersi. Z pochylon gow "wspina si mozolnie ciek pod gr. Nie byo to tak atwe, jak si spodziewa. Szczciem wybuch, ktry Samobserwowa niedawno z przeczy Kirith Ungol, wyrzuci swoje ogniste potoki gwnie na poudniowe i zachodnie zbocze, cieka wic z tej strony nie zostaa zniszczona. W wielu wszake miejscach zapada si albo przecinay j rozwarte szczeliny. Czas jaki prowadzia wprost na wschd, po czym zawracaa pod ostrymktem z powrotem na zachd. Na zakrcie zagradza j do poowy ogromny zmurszay gaz, wypluty ongi z krateru podczas jakiej gwatownej eksplozji. Zgity pod brzemieniem Sam wanie znalaz si w tym miejscu, gdy nagle ktem oka dostrzeg, ez gazu spada co, jak gdyby czarny kamyk; zdy pomyle, e to on go pewnie strci przechodzc, lecz w tym okamgnieniu silne uderzenie zwalio go z ng. Sam run na twarz kaleczc sobie rce, z ktrych nie wypuci doni Froda. Wtedy dopiero zrozumia, co si stao, bo tu nad uchem usysza znajomy, znienawidzony gos. - Zy hobbit! - sycza ten gos. - Zy! Oszuka nasss! Oszuka Smeagola, glum, glum! Nie wolno i tam. Nie wolno gubi skarbu. Oddaj go Smeagolowi, oddaj, oddaj... Sam gwatownym ruchem !zdoa si poderwa z ziemi. Byskawicznie wycign miecz. Nie mg jednak go uy. Gollum i Frodo byli !spleceni z sob. Gollum szarpaFroda usiujc chwyci acuszek i Piercie. Nic innego nie wskrzesioby tak zamierajcej w sercu Froda woli i nie zbudzioby w nim %resztek si; broni si z furi, !ktra zdziwia nie tylko Sama, ale take Golluma. Mimo to walka przybraaby pewnie innyobrt, gdyby Gollum rwnie nie zmieni si tak bardzo w ostatnich czasach; niewiadomecieki, po ktrych od tak dawna bka si samotny, bez jada i wody, trawiony podliwoci i nkany strachem, wycisny na #nieszczniku aosne pitno. By teraz chudym, zagodzonym, wyndzniaym stworzeniem, pod zwiotcza taw skr zostay mu tylko koci. Oczy byszczay %dziko, ale zo i chytro nie miay ju do rozporzdzenia dawnej siy chwytliwych rk. Frodo strci go z siebie i wsta, cay drcy. - Precz! Precz! - krzykn rwcym si gosem i rk zacisn na piersi, poprzez skrzany kaftan zamykajc z doni Piercie. - Precz, podstpny gadzie, precz z mojej drogi! Skoczyy si twoje czasy. Teraz nie moesz ju mnie zdradzi ani zabi! Nagle znw, jak kiedy pod "cian Emyn Muil, ukazaa si Samowi inna zupenie wizja tych dwch rywali. Jeden, skulony na ziemi, by ledwie cieniem ywej istoty, wyniszczonej do cna i pokonanej, a jednak dyszcej !podaniem i wciekoci; drugi sta nad nim, niedostpny teraz litoci, spowity biaym paszczem, aleprzyciska do piersi ogniste !koo. Z pomieni dobywa si rozkazujcy gos: - Id precz i nie wa si #przeszkadza mi duej. Jeeli mnie chocia raz jeszcze sprbujesz tkn, ciebie take pochonie ogie zagady. Skulony stwr cofa si mruc przeraone oczy, w ktrych jednak palia si wci gorczka podania. Wizja zgasa. Sam znowu widzia Froda stojcego z rk na piersi, dyszcego !ciko, a Golluma u jego stp na kolanach, wspartego szeroko rozstawionymi paskimi domi o ziemi. - Uwaga! - krzykn Sam. - On skoczy! - Zrobi krok naprzd z mieczem podniesionym do ciosu. - Panie Frodo, prdko! -!jkn. - Naprzd, naprzd! Nie ma chwili do stracenia. Ja !si z nim rozprawi. Naprzd! Frodo spojrza na niego jakby z wielkiej dali. - Tak, trzeba i naprzd - !powiedzia. - Oegnaj, Samie. Toju nareszcie koniec wszystkiego. Na Grze !Przeznaczenia los si dopeni. Oegnaj! Odwrci si i z wolna, lecz wyprostowany, odszed ciek pod gr. - Teraz wreszcie mog "porachowa si z tob! - rzekSam i z obnaonym mieczem natar na Golluma. Ale Gollum nie skoczy mu do garda. !Lea rozpaszczony na ziemi i paka. !- Nie zabijaj nas! - chlipa. - Nie ra nas tym wstrtnym, okrutnym elazem. Pozwl nam y jeszcze troch, chocia troch duej. Zgubieni, !jestemy zgubieni! Jeeli skarbprzepadnie, umrzemy, tak, umrzemy, rozsypiemy si w proch! - Dugimi kocistymi palcami rozdrapywa na ciece popi. - Proch! - sycza. Samowi rka zadraa. Hobbit kipia gniewem, rozjtrzony wspomnieniem doznanych od Golluma krzywd. Postpiby sprawiedliwie zabijajc t zdradzieck pokrak, tego morderc, ktry po stokro na mier zasuy; rozsdek mwi mu, e powinien to zrobi dla bezpieczestwa Froda i we wasnej obronie. Lecz w gbi, na dnie serca tkwio co, co go powstrzymywao: nie mg uderzy lecego w prochu, zabkanego, pokonanego ndzarza. Nis na piersi, jakkolwiek przez bardzo krtkiokres, brzemi Froda i niejasno rozumia mk znikczemniaej duszy i zabiedzonego ciaa Golluma, niewolnika Piercienia, tak optanego przez zy czar, e !nie byo ju dla niego spokoju ani ycia na ziemi. Sam jednaknie umia swoich uczu wyraa w sowach. - A niech ci licho porwie, mierdzielu - rzek. - Jazda "std! Niech ci nie widz. Nie ufam ci, brzydzibym si dotkn ci, choby po to, eby ci da kopniaka. Jazda! Bo ci poaskocz tym brzydkim, okrutnym elazem! Gollum na czworakach wycofa$si na odlego kilku krokw, "a potem odwrci si i widzc,e Sam ma zamiar poegna gojednak kopniakiem, umkn "ciek w d. Sam przesta si nim interesowa. Przypomnia sobie nagle o swoim panu. Spojrza w gr, ale nie dostrzeg na ciece "Froda. Ile si w nogach puci si w stron szczytu. Gdyby si obejrza, pewnie by zauway, e Gollum o par stp niej zawrci i z rozpomienionymi szalestwem oczyma wspina si ostronie, lecz bardzo szybko na stoek Orodruiny, przemykajc niby cie pord kamieni. Mcieka pia si wzwy. Wkrtce znw skrcaa na wschd i std ju prosto, przecinajc zbocze stoka, biega ku ciemnym wrotom gry, ku drzwiom do Sammath Naur. W oddali soce wznoszc si ju ku zenitowi przebijao si przez dymy i opary zowrogim blaskiem zaczerwienionej, przymionej tarczy. Wok Orodruiny !rozpociera si kraj martwy, milczcy, osnuty cieniem, przyczajony do straszliwego ciosu. Sam podszed do ziejcej jamy#i zajrza. Gb jej bya ciemnai gorca; guchy podziemny grzmot wstrzsn powietrzem. - Panie Frodo! Frodo! - zawoa Sam. Nikt mu nie "odpowiedzia. Sam sta chwil, serce walio mu w piersi, oszalae ze strachu; potem wszed. Cie pomkn jego ladem. Zrazu nie widzia nic. W tej cikiej potrzebie zdecydowa"si wycign znw szkieko !Galadrieli, lecz pozostao bladei zimne w jego drcych rkach i nie rozwietlio dusznych ciemnoci. Sam znalaz si w samym sercu krlestwa Saurona, w kuni jego dawnej potgi, panujcejnad caym Mrdziemiem, nad wszystkimi innymi ujarzmionymi krajami. Posun $si lkliwie o par krokw dalejwrd mrokw, gdy nagle czerwona byskawica trysna z dou pod wysoki czarny puap. W jej wietle Sam zorientowa si, e jest w dugiej pieczarze czy moe w tunelu wydronym w trzonie Gry i prowadzcym do jej dymicego stoka. Nieco dalej dno i ciany z obu stron !przecinaa gboka szczelina, !z ktrej bi czerwony ar, to wystrzelajcy pomieniem, to !zapadajcy w gb ciemnoci; a przez cay czas z dou dochodzi jakby warkot i drganie ttnicych ruchem wielkich machin. "Znw bysno wiato i Sam ujrza wreszcie Froda; na samej krawdzi otchani rysowaa si jego czarna sylwetka, wyranie odcita natle uny, wyprostowana, napita, ale nieruchoma, jakbyskamieniaa. - Panie Frodo! - krzykn Sam."Frodo drgn. Gdy si odezwa,gos jego wyda si Samowi tak dwiczny i donony jak nigdy; poprzez zgiek i zamt Orodruiny sowa rozbrzmieway wyranie pod stropem i midzy cianami tunelu. - Przyszedem - powiedzia !Frodo. - Ale nie speni tego, biec0n5r<(rkPjk&k{AgBF cP i cLQ/1Q`. cQ$] c(R/ cR:*R!po co tu dyem. Nie zrobi "tego. Piercie naley do mnie. I nagle wsun Piercie na palec niknc Samowi sprzed oczu. Sam otworzy usta i !nabra tchu, lecz nie zdy krzykn, bo w tym momenciestao si co dziwnego i wypadki potoczyy si byskawicznie. Sam poczu gwatowne uderzenie w plecy, kto "podci mu nogi i przewrci, potem odepchn na bok tak, e hobbit gow rbn o "kamienn podog. Jaki cie przeskoczy przez niego. Sam na krtk chwil zapad w czarn noc. W tej samej sekundzie, gdy Frodo stojc w sercu "Krlestwa Ciemnoci woy na palec Piercie oznajmiajc, !e przejmuje go na wasno, daleko w Barad-Durze !zakoysaa si ziemia i CzarnaWiea zadraa od posad a po dumn i straszn koron. Teraz Sauron zrozumia wszystko; jego Oko przebijajc cienie spojrzao ponad rwnin na drzwi, ktresam przecie stworzy. W !byskawicznym olnieniu ujrza ogrom wasnego bdu i jasny sta si dla niego podstp przeciwnikw. Gniew jego zapon niszczycielskim ogniem, ale strach wzbi si olbrzymi czarn chmur dymui zapar mu dech w piersi. Wadca wiedzia, e grozi mu ostateczne niebezpieczestwo#i e los jego zawis na wtej niteczce. Umys kierujcy potg "ciemnoci otrzsn z siebie wtej chwili wszystkie plany !wojenne, ca sie uplecion chytrze z postrachu i zdrady; dreszcz przebieg przez krlestwo Mordoru, niewolnicy zadreli, dowdcy nagle zbici z tropu zachwiali si bezwolni,ogarnici rozpacz. Wadca bowiem zapomnia o nich. Myl i wola, potga, ktra nimi wadaa, odbiega ich, by skupi si na szczycie Ognistej Gry. Na jej wezwanie Nazgule, Upiory Piercienia, poszyboway z szumem skrzyde, z rozdzierajcym krzykiem na !poudnie, przecigajc wiatr wostatniej, desperackiej gonitwie. #Sam dwign si na nogi. By oguszony, krew z rozbitej gowy ciekaa mu do oczu. Poomacku brn przed siebie i wreszcie zobaczy dziwn i okropn scen. Na skraju otchani Gollum walczy jak optaniec z niewidzialnym przeciwnikiem. Chwia si to w przd, to w ty, niekiedy tak blisko krawdzi, e jeden kroktylko dzieli go od zguby, niekiedy odsuwajc si od niej, padajc na ziemi, wstajc, padajc znw. I przez cay czas sycza, chocia nie wymawia adnychsw. Podziemne ognie rozbudziy si gniewne, czerwony ar "buchn wypeniajc pieczar blaskiem i gorcem. Nagle Sam spostrzeg, e Gollum podnosi swoje dugie rce do ust; &bysny biae ky i zwary si!ze szczkiem. Frodo krzykn. Sam zobaczy go znw, klczcego na krawdzi otchani. Gollum wirujc w szaleczym tacu trzyma we wzniesionej rce Piercie, razem z palcem Froda, tkwicym jeszcze z zotej #obrczce. Piercie lni jak ywy pomie. - Mj skarb, mj skarb, mj skarb! - wykrzykiwa Gollum. - Mj skarb! Och, mj skarb! Tak krzyczc, wpatrzony chciwie w swoj zdobycz, zrobi o jeden krok za wiele, potkn si, przez sekund chwia si na krawdzi, potemz przeraliwym wrzaskiem run w ognist czelu. "Ostatni przecigy jk: Mj !skarb! - dobieg z otchani. Gollum znikn. Rozleg si grzmot, straszliwy zgiek rozpta si wkoo. Ognie wystrzelajc z gbi lizay puap jaskini. Drenie ziemi wzmogo si gwatownie, Gra!zatrzsa si w posadach. Sam podbieg do Froda, chwyci go !w ramiona, wywlk za drzwi. I tutaj, u progu ciemnoci Sammath Naur, wysoko ponad rwninami Mordoru, ogarn hobbita taki podziw i taka groza, ze zapominajc o wszystkim stan osupiay. Ujrza bowiem na mgnienie okawielk wirujc chmur, a !porodku niej wiee i fortece, potne jak gry, wzniesione jak na wspaniaym cokole ponad niezgbionymi przepaciami; dziedzice i bastiony, wizienia o murach nagich i lepych jak skay, otwarte na ocie stalowe, niezdobyte bramy. Potem wszystko zniko. Wiee runy, gry si zapady, "ciany rozsypay si w proch i py; ogromne spirale dymw i supy pary skbiy si w !powietrzu i wzbijay si coraz !wyej i wyej, a spitrzona olbrzymia fala z postrzpion dziko grzyw przewalia si nagle i opada z powrotem na ziemi. Wtedy dopiero przez cay ogromy obszar przetoczy"si guchy pomruk potniejcdo oguszajcego huku i grzmotu. Ziemia draa, rwnina wzdymaa si i "pkaa, Orodruina chwiaa si jakby podcita u korzeni. Ogie tryska z jej rozupanego wierzchoka. Pioruny byskawicami przeszyway niebo. Czarne strugi deszczu jak bicze smagay ziemi. I w to serce nawanicy z krzykiem, ktry wzbija si ponad cay ten zgiek, rozdzierajc skrzydami chmury wtargny jak ogniste pociski Nazgule, a porwane w wir walcych sigr i rozszalaego nieba one $take rozprysy si, spopieliy, zginy. - Koniec, Samie Gamgee - odezwa si gos tu obok niego. Frodo, blady i zmczony, by jednak znowu sob. W oczach mia spokj; napicie woli, szalestwo i strach znikny z nich !wreszcie. Frodo uwolni si od brzemienia. U boku Sama sta jego ukochany pan z dawnych,miych dni w Hobbitonie. - O mj panie kochany! - rykn Sam padajc na kolana."Pord ruin wiata przeywa w tej chwili najczystsz, "wielk rado. Zadanie zostaowykonane, Frodo ocalony, takijak dawniej, wolny. Lecz potem wzrok Sama pad na jego okaleczon i krwawic rk. - Pan jest ranny - powiedzia. - A ja nic nie mam tutaj, eby ran przewiza i opatrzy! Wolabym temu ajdakowi swoj ap podarowa a po rami. Ale ju po nim, nie zobaczymy go nigdy. - Tak - odpar Frodo. - Czy pamitasz sawa Gandalfa: Nawet Gollum moe jeszcze przyczyni si do naszej sprawy. Gdyby nie on, nie "mgbym zniszczy Piercienia.Caa wyprawa byaby daremna, mimo e doszlimy docelu z taki trudem. Przebaczmy wic Gollumowi. Zadanie wykonane, wszystko skoczone. Ciesz si, e jeste tutaj ze mn, Samie. Tutaj, w ostatniej godzinie wiata. Rozdzia 4 Na polach Kormallen Wszdzie wok pagrkw roio si od wojsk Mordoru. Wzbierajce morze nieprzyjacielskiej armii niemal zalewao wodzw Gondoru. Soce wiecio czerwono, a spod skrzyde Nazgulw czarne cienie mierci paday na ziemi. Aragorn stojc pod sztandarem, milczcy i surowy, zdawa si zatopiony w mylach o sprawach bardzo dawnych lub dalekich, lecz oczy mu byszczay jak gwiazdy, tym bardziej promienne, im noc gbsza. Gandalf na samym szczycie $wzgrza jania biel i zotem;!jego cie nie dosiga. Ataki rozbijay si niby fale o zbocza obleganych pagrkw, "pord walki i szczku ora zgiek gosw hucza jak morze w godzinie przypywu. Gandalf drgn, jakby oczom jego objawi si nagle !niezwyky widok; obrci si ku pnocy, gdzie niebo byo blade i czyste. Potem unis rce i dononym gosem przekrzykujc wrzaw bitwy !zawoa: - Ory nadlatuj! - Natychmiast inni podjli ten $okrzyk: Ory, ory nadlatuj!Oonierze Mordoru patrzyli w niebo zaskoczeni, nie wiedzc, co moe znaczy ten znak z nieba. Lecieli ku nim Gwaihir, Wadca Wichrw,i brat jego, Landrowal, najwspanialsze z orw pnocy, szlachetnych potomkw starego Thorondora,ktry gniazda swe zbudowa na szczytach gr w zaraniu Mrdziemia. Za nim gnane wzmagajcym si wiatrem mkny szeregi ich wasali z gr pnocnych. Ory nagle zniajc lot spady z wysoka na kark Nazgulom, ogromne ichskrzyda jak huragan zamioty powietrze. Lecz Nazgule syszc w tym momencie straszliwy gos, ktry ich wzywa z Czarnej "Wiey, pierzchy i znikny w cieniu Mordoru, jednoczenie dreszcz przebieg przez wszystkie szeregi armii ciemnoci, zwtpienie ogarno serca, dziki miech zamar na ustach, z trzscych si rk wypada bro, kolana ugiy si pod niewolnikami Saurona. Wadca, ktrego moc pchaa ich do walki, ktry natchn ich !nienawici i furi, zawaha si, przesta ich wspiera swoj wol. Tote patrzc w oczy przeciwnikowi zobaczyli !teraz zabjcz wiato i zlkli si jej. Wodzowie Zachodu krzyknli tryumfalnie, bo wrd mrokw nowa nadzieja zawitaa im w sercach. Rycerze Gondoru, jedcy Rohanu, Dunedainowiepnocy w zwartych szeregach"ruszyli z oblonych pagrkw do ataku na oszoomione zastpy wroga, ostrzem wczni torujc sobie drog wrd tumu. Lecz Gandalf podnis ramiona i znw krzykn wielkim gosem: "- Stjcie! Stjcie i czekajcie! Wybia godzina przeznaczenia!Nim przebrzmiao to woanie, grunt zakoysa si pod ich stopami. W oddali, za wieami Czarnej Bramy, wysoko ponad szczyty gr wystrzelia ku niebu olbrzymia ciemna chmuraiskrzca si od pomieni. $Ziemia jczaa i draa. Zbatewiee Morannonu zachwiay si, zatrzsy i runy; potny mur rozsypa si w gruzy, Czarna Brama lega w prochu; z wikszej jeszcze dali, to cichszy, to #goniejszy, to wzbijajcy si "a pod oboki dobieg oskot, huk, zwielokrotniony przez echo grzmot jakby kamiennej lawiny. - Oto koniec krlestwa Saurona! - rzek Gandalf. - !Powiernik Piercienia speni swoj misj! A kiedy patrzyli na poudnie, na krain Mordoru, wydao im si, e widz, jak na tle bladego oboku wznosi si ogromny ksztat ciemny, nieprzenikniony, uwieczony koron byskawic, wypeniajcy cae niebo. Zawis nad wiatem olbrzymi i potworny, wycign ku nim #dug rk, jak gdyby groc,!zowrogi, ale bezsilny; w chwilibowiem gdy si nad nimi zniy, silny podmuch wiatru porwa go i unis gdzie w dal. Potem wszystko ucicho. Wodzowie Gondoru pochylili czoa, a gdy je znw "podnieli, zdumieli si, bo oto wroga armia uciekaa w rozsypce, a potga Ciemnoci rozwiaa si jak kurz na wietrze. Kiedy mier porazi obrzmia, podn istot, zamieszkujc porodku mrowiska i rzdzc caym rojem, mrwki rozbiegaj si #bezradne i niedone, sabn "i mr; tak te i sudzy Saurona- orkowie, trolle i ujarzmione zym czarem zwierzta - #rozpierzchli si ogupiali nagle #i krcili si bez sensu to tu, totam. Niektrzy sami sobie "zadawali mier, rzucajc si na ostrza wasnych dzid lub w przepacie, inni z wrzaskiem !uciekali, by skry si w norachi ciemnych podziemiach, gdzie#nie siga wiato ani nadzieja. Lecz ludzie z Rhun i z Haradu, Easterlingowie i poudniowcy ujrzeli jasno klsk swego wadcy i wielki majestat wodzw Gondoru. Ci spord $nich, ktrzy najduej suyli Sauronowi i do gbi byli zatruci nienawici, a mimo tozachowali dum i odwag, zebrali si razem, aby stoczy ostatni, rozpaczliw bitw. Wikszo wszake uciekaa w panice na wschd, a byo wielu takich, ktrzy porzucajc or bagali o ask. Wwczas Gandalf, pozostawiajc wszystkie sprawy wojenne i dowdztwo Aragornowi oraz jego sprzymierzecom, stan na szczycie pagrka i krzykn #gono; spod nieba spyn na to wezwanie wspaniay orze, Gwaihir, Wadca Wichrw. - Dwakro nosie mnie, Gwaihirze, mj przyjacielu - rzek Gandalf. - Trzeci raz ukoronujesz swoj przyja, jeli zechcesz mi usuy. Przekonasz si, e nie jestem !o wiele ciszy ni wtedy, gdymnie zabrae z Zirak-zigil, gdzie przepalio si w pomieniach moje dawne ycie. - Ponios ci, dokd chcesz, $choby by ciki jak kamie - odpar Gwaihir. - A wic lemy! We te z sob brata i kilku swoich najlotniejszych wspplemiecw, Gwaihirze. Musimy przecign nie tylko wiatr, ale take skrzyda Nazgulw. - Wiatr wieje z pnocy, ale my go przecigniemy - odpar Gwaihir. !Unis Gandalfa i pomkn na poudnie, a z nim Landrowal i !Meneldor, orze mody i chyy.!Kiedy lecieli nad Dolin Udun i nad rwninami Gorgorothu, mieli pod sob cay kraj w gruzach i w zamcie, przed sob za Gr Przeznaczenia ziejc ogniem. "- Ciesz si, e jeste tutaj ze mn, Samie - powiedzia Frodo. - Tutaj, w ostatniej godzinie wiata. - Tak, jestem z panem, panie Frodo - odpar Sam kadc okaleczon rk Froda !ostronie na swojej piersi. - I pan jest ze mn. Wdrwka skoczona. Ale skoro doszlimytak daleko, nie mam ochoty dawa teraz za wygran. To do mnie niepodobne, prosz pana, pan mnie przecie zna. - Moe to do ciebie niepodobne, ale tak wanie jest na tym wiecie - rzek Frodo. - Nadzieje zawodz. Wszystko ma swj kres. Teraz ju nie bdziemy dugo czeka. Zabkalimy si #midzy ruiny i wiat si wkoo nas wali, nie ma dla nas ratunku. "- Bd co bd, prosz pana, "moglibymy troch oddali si z tego niebezpiecznego miejsca, od tej Szczeliny Zagady, jak j podobno nazywaj. Tyle przecie moemy zrobi, prawda? !Zejdmy przynajmniej ciek w d. - Dobrze, Samie. Jeli chcesz, pjd z tob. "Zaczli z wolna schodzi krtdrk, a w momencie kiedy znaleli si wreszcie u rozedrganych podny Gry, nagle z wrt Sammath Naur buchn dym i para, zbocze stoka pko na dwoje, rzygna z niego ognista struga, ktra grzmic kaskad stoczya si po wschodnim stoku Orodruiny. Frodo i Sam nie byli zdolni do dalszego marszu. Resztki si ducha i ciaa topniay w nich szybko. Dotarli na niski, usypany z popiou wzgrek u stp Orodruiny, ale std nie !widzieli drogi ratunku. Byli jak gdyby na wyspie, ktra nie moga dugo oprze si atakom rozszalaej burzy. Wszdzie dokoa ziemia pkaa, z rozwartych gbokich szczelin i lejw ziay dymy i opary. Za nimi Gra dygotaa w konwulsjach, na zboczach otwieray si rozpadliny, po wyduonych stokach spezy leniwie rzeki ognia zmierzajc w stron ich schronienia. Rozumieli, e wkrtce zaleje ich ta fala. Na !gowy sypa si gorcy deszcz popiou. Stali na pagrku; Sam wci tuli rk Froda do piersi. Westchn. - Trzeba przyzna, e wzilimy udzia w bardzo piknej historii, prawda, prosz pana? - rzek. - "Szkoda, e nie usysz, jak jbd sobie na wiecie opowiadali. Pewnie kto zapowie: A teraz kolej na histori Froda !Dziewiciopalcego i PiercieniaWadzy. Wszyscy ucichn jakmy w Rivendell, kiedy czekalimy na opowie o Berenie Jednorkim i Klejnocie.Chciabym to usysze. I bardzo jestem ciekawy nastpnego rozdziau, ju beznas. Mwi to, starajc si do ostatka broni przed strachem, lecz jednoczenie wzrok kierowa na pnoc, podwiatr, gdzie niebo nad widnokrgiem byo czyste, bo zimny podmuch, urastajcy dohuraganowej siy, odpycha ciemno i kby wzburzonychchmur. Tak hobbitw dostrzegy bystre oczy Gwaihira; zniy lot i mimo wichury, nie zwaajc na grone burzliwe niebo, okry w powietrzu pagrek: dwie drobne, ciemne iosamotnione postacie stay trzymajc si za rce na niewielkim wzniesieniu; ziemia !draa pod ich stopami ziejc dymem, rzeki ogniste zbliay !si ku nim. W chwili gdy orze !wypatrzy ich i opuszcza si "ju na skrzydach w d, obaj zachwiali si i upadli, moe mdlejc z wyczerpania, a moe duszc si od oparw i gorca albo poddajc si w kocu rozpaczy i nie chcc spojrze w oczy nieuchronnej !mierci. Leeli obok siebie. A tymczasem spyn na ziemi Gwaihir i Landrowal, i chyy biec0n5r<(rkPjk&k{Ap\ cS  c{S cS! cAT,+ cT7FUMeneldor; we nie, niewiadomych swego losu, ory uniosy hobbitw wysoko w przestworza, daleko od Krainy Ciemnoci i ognia. Sam zbudzi si na mikkim #posaniu. Nad nim koysay si agodnie grube gazie buku, "przez mode licie przewieca"blask soca, zielony i zoty, powietrze pachniao sodkim, zoonym z wielu woni zapachem. Sam pozna ten zapach, zapach k Ithilien. A to pioch ze mnie - pomyla. _ jak te dugo spaem? Zdawao mu si bowiem, e trwa jeszcze tamten dzie, kiedy to roznieci mae !ognisko pod ciep od soca skarp; wszystko, co si potem zdarzyo, uleciao na razie z jego nie cakiem jeszcze rozbudzonej pamici. "Przecign si i odetchn #gboko. Ale te miaem sen! - myla. - Dobrze, em si wreszcie zbudzi. Usiad i wtedy dopiero spostrzeg Froda lecego obok i picego spokojnie, z jedn !rk zarzucon nad gow, z drug zoon na kodrze. Bya to prawa rka i brakowao u niej serdecznego palca. !Samowi nagle wrcia pami. Krzykn gono: - To nie by sen! Ale w takim razie gdzie jestemy? Kto stojc za jego plecami odpowiedzia uprzejmie: "- W Ithilien, pod opiek krla, ktry na was czeka. - Gandalf "ukaza si w biaym paszczu, z brod wiecc jak czysty nieg w przesianym przez licie socu. - Jak si czujesz, Samie Gamgee? - spyta. Ale Sam opad na posanie i "do dugo lea z otwartymi ustami, oniemiay, zanadto zdumiony i zarazem szczliwy, by przemwi. W kocu szepn: - Gandalf! A ja mylaem, e nie yjesz. Co prawda o sobie te byem tego zdania. Czy wszystkie zmartwienia oka si pomyk? Co si stao? #- Wielki Cie znikn - odpar Gandalf i zamia si, a zabrzmiao to jak muzyka. Albojak szmer wody na wyschym pustkowiu; Sam uprzytomni sobie, e od niezliczonych dni nie sysza miechu, tej czystej melodii wesela. Dwiczaa mu teraz w uszachechem wszystkich radoci, jakich w yciu zazna. Ale niespodzianie w odpowiedzi na"ni zapaka. Dopiero po chwili- tak jak po ciepym deszczu wiatr wiosenny rozpdza chmury i soce obmyte tym #janiej wieci - zy wyschy, a w piersi Sama wezbra miech. Ze miechem hobbit zerwa si z ka. "- Jak si czuj? - zawoa. - Nie, tego si nie da &powiedzie! Czuj si... czuj... - Rozgarn ramionami powietrze. - Czuj si jak wiosna po zimie, jak soce #wrd lici, jak fanfara trb, jak piew harfy, jak wszystkiepieni wiata... - Urwa i zwrci si do swego pana. - Ale jak czuje si pan Frodo? - !spyta. - Oal tej jego biednej rki. Mam nadziej, e poza tym jest zdrw i cay. Okropnerzeczy musia przecierpie. - Tak, poza tym jestem zdrw- oznajmi Frodo podnoszc si i take wybuchajc miechem. - Usnem po raz drugi czekajc na ciebie, Samie, niepoprawny piochu. Zbudziem si o wicie, a teraz pewnie ju blisko poudnie. - Poudnie? - powtrzy Sam usiujc obliczy czas. - Poudnie, ale ktrego dnia? - Czternastego po Nowym Roku - odpar Gandalf - albo, jeli wolisz, smy kwietnia wedug Kalendarza Shireu. W Gondorze zawsze odtd Nowy Rok bdzie zaczyna si dwudziestego pitego marca, na pamitk dnia, w ktrym !zaamaa si potga Saurona, a wy dwaj zostalicie uratowani z ognia i przyniesieni do krla. On to was pielgnowa, a teraz wzywa przed swoje oblicze. Z !nim razem sidziecie do stou. Zaprowadz was, gdy bdziecie gotowi. - Krl? - spyta Sam. - Co za krl? Kto? - Krl Gondoru, wadca wszystkich krain zachodnich -"rzek Gandalf - ktry obj z powrotem we wadanie swoje dawne krlestwo. Wkrtce pojedzie do stolicy na koronacj, ale czeka na was. - W czym mu si pokaemy? -zapyta Sam, nie widzc nic prcz starych i podartych achw, w ktrych odbyli wdrwk i ktre leay zoone obok ich ek. - W tych ubraniach, w ktrych wdrowalicie do Mordoru - odpar Gandalf. - nawet te achy orka, ktre musiae, Frodo, przywdzia wKrainie Ciemnoci, przechowamy z szacunkiem. Jedwab ani ptno, zbroja ani herby nie mogyby wam !przynie wicej zaszczytu. A potem oczywicie pomylimy o innych strojach. Wycign do nich rce i zobaczyli, e z doni jego promieniuje wiato. - Co ty tam masz, Gandalfie?! - krzykn Frodo. - Czy moliwe, e... - Przyniosem wam dwa skarby. Znalelimy je ukryte pod kurtk Sama, gdy ory was!uratoway. Dary pani Galadrieli,flakonik Froda i szkatuka Sama. Mio wam chyba je odzyska. Umyli si, przyodziali, zjedli !lekki posiek i wreszcie poszli za Gandalfem. Wyprowadzi ichz bukowego lasku, gdzie odpoczywali, przez dugi pas #zielonej, zalanej socem ki ku grupie majestatycznych drzew o ciemnych liciach i czerwonych kwiatach. Gdzie za sob hobbici syszeli szum wodospadu, strumie spywa midzy kwitncymi brzegami dc do lasu zamykajcego k w gbi i wpada pod $strop gazi i lici, lecz dalekopomidzy drzewami !przebyskiwaa znw wstka wody. #Hobbici znaleli si na polanie ize zdumieniem ujrzeli tu rycerzy w lnicych zbrojach, rosych gwardzistw w czerni isrebrze, oczekujcych, by powita wdrowcw z !honorami, nisko kaniajc si przed nimi. Potem zagraa przecigle trbka i ruszyli $dalej wycit wrd lasu alej,wzdu rozpiewanego strumienia. Tak doszli na rozlege zielone pole; dalej wida byo szerok rzek w !srebrzystej mgiece, nad ktrwyrastaa duga, zalesiona wyspa, i przy brzegu stojce liczne statki. Na polu wycignite w szeregach stay w blasku soca puki wielkiej armii. Kiedy hobbici zbliyli si, rozbysy wycignite miecze, #szczkny wcznie, zagray rogi i trby, a chr !wielogosowy i rnojzyczny zakrzykn na powitanie: #Niech yj nizioki! Chwaa im! Kuio i Feriain anann! Aglarni Feriannath! Sawa Frodowi i Samowi! Daur a Berhael, Konin en Annun! Eglerio! Chwaa im! Eglerio! A laita te, laita te! Andave laituvalmet! Chwaa! Kormakolindor, a laita tarienna!Chwaa im! Powiernikom Piercienia sawa na wieki! Tak Frodo i Sam, oszoomieni, w rumiecach bijcych im na policzki, z byszczcymi oczyma, szli pord wiwatujcych wojsk ku trzem siedziskom wzniesionym z darni. Nad fotelem z prawego brzegu powiewa sztandar z biaym koniem na zielonym polu; z lewej za strony - ze srebrnym okrtem, o wyrzebionym w ksztat "abdzia dziobie, na bkitnymmorzu; lecz nad najwyszym tronem porodku rozpostarty na wietrze ogromny czarny sztandar rozkwita biaym drzewem z koron i siedmiu roziskrzonymi gwiazdami. Na tronie siedzia m w kolczudze, z wielkim mieczem zoonym na kolanach, bez hemu. Wsta, gdy podeszli. Wtedy poznali go, chocia #bardzo si zmieni; zdawa si wspaniay ten wadca ludzi, ciemnowosy z siwymi oczyma,z twarz promienn, prawdziwie krlewsk. Frodo puci si ku niemu biegiem, Sam za nim. - To ju szczyt wszystkiego! -#zawoa. - Obieywiat, jeli mnie oczy nie myl! - Tak, Samie, Obieywiat - !odpar Aragorn. - Dalek drogodbylimy z Bree, gdzie w gospodzie przy pierwszym spotkaniu wcale ci si nie spodobaem, prawda? Dla wszystkich bya to droga !daleka, ale najcisza dla was dwch. Ku zdumieniu i wielkiemu zmieszaniu Sama, krl zgi !przed nimi kolano; uj ich za rce, poprowadzi do tronu i usadowi Froda po prawej, a Sama po lewej jego stronie; po czym zwrci si do zebranych dowdcw i rycerzy, woajc gosem dononym, tak by wszyscy na polu go usyszeli: - Chwaa niziokom! Sawa! Gromki okrzyk wzbi si z "tysicy piersi, a kiedy ucich, wystpi ku wielkiemu zadowoleniu i najczystszej radoci Sama minstrel Gondoru,przyklkn i poprosi o zezwolenie na odpiewanie pieni. Oto, jak zacz: - Wzywam was, rycerze i wojownicy o nieulkych "sercach, krlowie i ksita, szlachetni mowie Gondoru, jedcy Rohanu, i wy, synowieElronda, i Dunedainowie #pnocy, elfie i krasnoludzie, i dzielni synowie Shireu. Wszystkie wolne ludy, suchajcie mojej pieni! Albowiem piewa bd o sawnych czynach Froda Dziewiciopalcego i o Piercieniu Wadzy. Syszc to Sam wybuchn miechem uszczliwiony i zrywajc si z miejsca krzykn: - Jak to wspaniale, jak piknie! Wszystkie moje !yczenia speniy si teraz. "I rozpaka si nagle. A z nim razem miao si i pakao cae wojsko i dopiero gdy wrd miechu i ez czysty gos minstrela wzbi si dwikiem zota i srebra, ucichli wszyscy. Minstrel "piewa to w jzyku elfw, to we Wsplnej Mowie, a serca suchaczy poruszone sodycz#sw wypeniy si radoci ostr jak miecze i myl ich "uleciaa w krain, gdzie bl i szczcie stapiaj si w jedno, a zy poj weselem jak wino. Wreszcie, kiedy ju soce "zaczo si znia, a cienie "drzew wyduyy si, minstrel #zakoczy pie. - Chwaa im! !- rzek przyklkajc. WwczasAragorn wsta, cae wojsko ruszyo z pola i wszyscy podyli do zastawionych pod namiotami stow, aby je, !pi i weseli si, pki dnia starczyo. Froda i Sama zaprowadzono donamiotu, gdzie zdjli stare ubrania, lecz usugujcy im ludzie zoyli je starannie i zachowali z szacunkiem; "hobbici dostali czyst bielizn,po czym zjawi si Gandalf przynoszc, ku zdumieniu Froda, miecz, paszcz elfw i kolczug z mithrilu - rzeczy zrabowane jecowi Mordoru. Dla Sama znalaza si kolczuga ze zoconej siatki, a paszcz jego, naprawiony i oczyszczony, znw wyglda jak nowy. Wreszcie pooy przed nimi dwa miecze. - Nie, nie chc miecza - rzekFrodo. - Jednake dzi powiniene go mie u boku - odpar Gandalf. Frodo wzi wic krtki mieczyk, ktry nalea do Sama i ktry wierny giermek zostawi swemu panu odchodzc z Kirith Ungol. - Odo darowaem Samowi - powiedzia. - Och nie, panie Frodo! Pan Bilbo da go panu razem z kolczug. Z pewnoci nie chcia, eby ktokolwiek inny nosi t bro! Frodo ustpi, a Gandalf, klknwszy jak giermek, przypasa im bro, po czym powsta i naoy im na skronie srebrne przepaski. Kiedy hobbici byli gotowi, udali"si na krlewsk uczt, gdzie za stoem zasiedli wraz z nimi,!prcz krla Aragorna, Gandalf, Eomer, krl Rohanu, ksi "Imrahil, najdostojniejsi sporddowdcw, a take Gimli i Legolas. Gdy po chwili uroczystego milczenia napeniano kielichy winem, Sam spostrzeg dwch "giermkw, ktrzy, jak sdzi, przyszli posugiwa swym wadcom; jeden nosi czarno-srebrne barwy gwardii !z Minas Tirith, drugi - biae i zielone. Sam w pierwszej chwilizdziwi si, e takich modzieniaszkw przyjto do suby w armii, pomidzy "rosych mw. Gdy si jednakzbliyli i przyjrza im si lepiej, wykrzykn: - Panie Frodo, niech no pan patrzy! Przecie to Pippin! Czyli pan Peregrin Tuk, chciaem powiedzie, i pan Meriadok. Jak wyroli! A nieche to! Widz, e nie my jedni mamy ciekaw histori do opowiadania. - Rzeczywicie - odpar Pippinodwracajc si do niego. - I chtnie j opowiemy zaraz po uczcie. Tymczasem sprbuj !pocign za jzyk Gandalfa. Nie jest ju teraz taki skryty jak dawniej, chocia wicej #si mieje, ni mwi. Na razie obaj z Meriadokiem mamy pene rce roboty. Ja jestem giermkiem Gondoru, a Merry - Rohanu, jak ju pewnie si domylie. Skoczy si wreszcie ten #szczliwy dzie, a gdy socezaszo i pyzaty ksiyc z wolna wypyn z mgie nad Anduin siejc przez licie !srebrn powiat, Frodo i Sam siedzieli pod szeleszczcymi drzewami cieszc si wonnym powietrzem piknej ziemi Ithilien. Do pnej nocy gawdzili z Meriadokiem, Pippinem i Gandalfem, a wkrtce przyczyli si do nich Gimli i Legolas. Frodo i Sam dowiedzieli si wielu rzeczy o losach Druyny po jejrozproszeniu w pamitnym, nieszczsnym dniu na wybrzeu Parth Galen u wodogrzmotw Rauros, lecz pyta i odpowiedzi nie mogli wci jeszcze wyczerpa. Orkowie, gadajce drzewa, !mile stepu, jedcy w galopie, byszczce od klejnotw groty, biae wiee i zote paace, bitwy, smuke statki zrozpitymi aglami, wszystko to przesuwao si przed oczyma wyobrani Sama i wprawiao go w oszoomienie. Wrd tylu dziww wraca uparcie do jednego, nie mogcpoj, jakim sposobem Merry i"Pippin tak wyroli. Ustawia ichplecy w plecy to z Frodem, to "z sob, mierzy, drapa si w gow. - Nie rozumiem, jak to si w waszym wieku mogo zdarzy - rzek w kocu. - Ale fakt: mierzycie o trzy cale wicej, !ni si hobbitom naley, albo te ja jestem krasnolud. - Na pewno nie - odpar Gimli. !- Czy nie mwiem? Mmiertelniknie moe pi wody entw i "udzi si, e nie wyniknie z tego nic innego ni z wychylenia kufla piwa. - Woda entw? - spyta Sam. - Wci wspominacie o jaki entach, ale niech mnie zabij,jeli wiem, co to za jedni. Bdzie trzeba kilka tygodni przegada, zanim wszystko sobie nawzajem wyjanimy. - Co najmniej kilka tygodni - przyzna Pippin. - A Froda zamkniemy chyba w wiey w Minas Tirith, eby wszystkie swoje przygody opisa. Inaczejgotw poow zapomnie i zrobiby ogromny zawd biednemu Bilbowi. W kocu Gandalf wsta. - Rce krla maj moc uzdrawiania - rzek - ale wy, moi przyjaciele, stalicie na progu mierci, zanim was przywoa z powrotem, uywajc caej swojej wadzy, i obdarzy sodkim zapomnieniem snu. Spalicie wprawdzie dugo i spokojnie, przyda wam si jednak teraz znowu troch odpoczynku. - Nie tylko Frodowi i Samowi, tobie take, Pippinie - powiedzia Gimli. - Pokochaem ci, choby za to, e mnie wiele fatygi kosztowa, czego ci nie zapomn nigdy. Tak samo jak nie zapomn chwili, kiedy ci znalazem na wzgrzu po ostatniej bitwie. Gdyby nie Gimli, zginby niechybnie. Nauczyem si przy tej sposobnoci, jak wyglda stopa hobbita, gdy z z caej jego osoby tylko ona sterczy spod zwau trupw. A kiedy cignem wreszcie z ciebie cielsko trolla, byem pewny, e ju nie yjesz. O mao sobie brody nie wyrwaem z rozpaczy. Ledwie dzie min, odkd si !dwigne z ka. Pora, eby do niego wrci na chwilk. Ja te chtnie to zrobi. !- A ja - odezwa si Legolas - przejd si troch po lasach tej piknej krainy; to bdzie najlepszy dla mnie odpoczynek.#W przyszoci, jeli krl nasz si zgodzi, cign tutaj cz naszego plemienia, a wtedy Ithilien stanie si krajem szczliwym... na czas #jaki... moe na miesic, moe na okres pokolenia, moe na sto czowieczych lat. Anduina blisko, Anduina, ktra jest drog do Morza. Do Morza! Na Morze, na Morze! Krzycz mewy biae, Dmie wicher i pian rozpryskuj fale. Na zachd, gdzie krge zapada si soce! Statku, o szary statku, syszysz woajce Gosy tych, co odeszli, ktrych jestem bratem? #Nasze dni ju si kocz, ju nam ci lata, Odejd i opuszcz las, ktry mnie zrodzi. Przepyn wielkie wody w mej samotnej odzi. Na Brzeg Ostatni fale szeroko si nios, Brzmi sodko na Utraconej Wyspie gosy W Eressei, w Kraju Elfw dla ludzi nie znanym, !Gdzie li z drzewa nie spada, gdzie lud mj kochany! Ze piewem Legolas zszed ze Landrowal, i chyy biec0n5r<(rkPjk&k{AgBpJMUi cUx cU{ c]V)P cV4 \#Wwzgrza w las. !Potem rozeszli si te inni, a Frodo i Sam zasnli na swoich posaniach. Nazajutrz zbudzili "si peni nadziei i spokoju. Tak spdzili w Ithilien wiele dni. Pola Kormallen, gdzie obozowao wojsko, leay w pobliu Henneth Annun; noc sycha tu byo szum strumienia, ktry spywa kaskad z jej wysokoci, przez skalne wrota ku kwitncym kom, by koo wyspy Kair Andros wpa do #Anduiny. Hobbici bkali si po okolicy odwiedzajc miejsca, ktre przedtem w swej wdrwce poznali. Sam nie traci nadziei, e gdzie w cieniu lasu albo w ukrytej dolince mignie mu moe znw olbrzymi olifant. A gdy si dowiedzia, e podczas oblenia Gondoru wiele tych bestii przyprowadzili nieprzyjaciele pod mury grodu,lecz wszystkie wyginy w bitwie - bardzo si zmartwi. - Nie mona by wszdzie jednoczenie - westchn. - !Ale, jak wida, straciem wielena tym, e mnie tu wtedy nie byo. Tymczasem wojsko gotowe jubyo powraca do stolicy. Znuenie mino, rany si zagoiy. Niektre bowiem oddziay bardzo byy utrudzone zawzit walk z najupartszymi niedobitkami armii Saurona, ktrych ostatecznie wszystkich #pokonano. Najpniej cignli do obozu ci, ktrzy zapdzili !si a w gb Mordoru, eby zburzy fortece w pnocnej czci Sauronowego pastwa. W kocu kwietnia wodzowie dali wreszcie rozkaz odwrotu istatki uniosy ich z Kair Andros nurtem Anduiny do Osgiliath; tam popasano dzie jeden, a nastpnego wieczora caa armia wraz ze wit krlewsk dotara na zielone pola Pelennoru i ujrzaa znw biae wiee pod szczytem wyniosej Mindolluiny, grd Gondoru, ostatni placwk ludzi z Westernesse, ktra po przejciu przez noc i ogie doczekaa witu nowych dni. !Pord pl rozbito namioty, byspdzi noc pod nimi; nazajutrz bowiem by pierwszydzie maja i wraz ze wschodem soca krl mia przekroczy bram swojej stolicy. Rozdzia 5 Namiestnik i krl W miecie panowao zwtpienie i trwoga. Pikna pogoda i jasne soce zdaway!si ludziom drwin z ich losu wowych dniach, gdy nadziei nie mieli wiele, oczekujc lada godzina wieci o klsce. Wadca ich umar, ciao jego spono; w sali na Wiey spoczyway miertelne szcztki krla Rohanu, a nowy%krl, ktry zjawi im si noc, odszed znw na wojn z $potg tak straszn i z, e daremne zdaway si przeciw niej wysiki najmniejszych nawet rycerzy. Wieci nie nadchodziy. Odkd wojska !Gondoru opuciy Dolin Morguli ruszyy dalej na pnoc w "cie gr, nie przyby do grodu aden goniec i nie dotara adna pogoska o losach wojny toczcej si w dalekim kraju. W dwa dni po wyruszeniu armiiksiniczka Eowina kazaa przynie sobie szaty i nie suchajc perswazji pielgnujcych j kobiet $wstaa z ka; ubrana, z rkna temblaku z ptna, udaa si do Gwnego Opiekuna majcego nadzr nad Domami Uzdrowie. - Drczy mnie wielki niepokj - oznajmia mu - i nie mog duej lee bezczynnie. - Nie jeste zdrowa, ksiniczko - odpar. - Polecono mi otoczy ci szczegln opiek. Nie powinna wstawa przez tydzie jeszcze, tak mi "nakazano. Prosz ci, wr do ka. - Jestem ju zdrowa - powiedziaa. - Przynajmniej na!ciele, z wyjtkiem lewej rki, w ktrej jednak te czuj !du popraw. Ale rozchoruj si na nowo, jeli nie bd moga w niczym przyczyni sido naszej sprawy. Czy nie ma wieci z pola? Kobiety nic nie umiej mi o tym powiedzie. - Wieci nie ma - odpar Opiekun - prcz tej, e wojska weszy w Dolin Morgul.Podobno dowodzi nimi nowy wdz przybyy z pnocy. !Dostojny m i uzdrowiciel; to wanie najbardziej mnie dziwi, e rka, ktra uzdrawia, umie te wada orem. Tego w Gondorze za naszych czasw si nie spotyka, cho dawniej tak bywao, jeli wierzy starym legendom. Od wielu lat my, uzdrowiciele, zajmowalimy sitylko gojeniem ran, zadawanych przez tych, ktrzy mieczem wojuj. Co prawda i bez tego mielibymy do roboty. Wiele jest na !wiecie chorb i nieszcz nawet bez wojny, ktra je mnoy. - Wystarczy niekiedy, eby jeden z przeciwnikw chcia wojny - odpara Eowina - a ci,ktrzy mieczem nie wojuj, te czsto od miecza gin. czy zgodziby si, aby Gondorczycy tylko zioa zbierali, gdy Wadca Ciemnocigromadzi armie? Nie zawsze te uzdrowienie ciaa jest szczciem. Podobnie jak nie zawsze jest nieszczciem polec w bitwie, choby w mce. Gdyby mi zostawiono wybr w tej czarnej godzinie, wolaabym mier w boju. Opiekun przyjrza si jej uwanie. Staa przed nim wysmuka, z oczyma wieccymi w bladej twarzy, zrkoma splecionymi, zapatrzona w okno wychodzce na wschd. "Westchn i pokiwa gow. Pochwili Eowina podja znowu: - Czy nie ma dla mnie adnegozadania? - spytaa. - Kto rzdzi w grodzie? - Nie wiem dokadnie - odpar.- Nie zajmuj si takimi sprawami. Jedcy Rohanu maj swego dowdc, a Hurin,jak mi mwiono, rozkazuje Gondorczykom. Ale prawowitymNamiestnikiem jest Faramir. - Gdzie mam go szuka? - W tym domu, ksiniczko. Odnis cikie rany, ale wraca ju po trosze do zdrowia. Nie wiem jednak... - Zaprowadcie mnie do niego,a bdziecie wiedzieli. Faramir przechadza si samotnie po ogrodzie wrd Domw Uzdrowie; soce !grzao i czu, e nowe ycie !wstpuje w niego, lecz ciko mu byo na sercu i wci spoglda zza murw ku wschodowi. Tak zasta go Opiekun przychodzc, by powtrzy danie !ksiniczki. Zawoany, Faramirodwrci si i ujrza "ksiniczk Rohanu. Widzc j blad i rann, wzruszy si tym bardziej, e bystre jego !oczy dostrzegy jej niepokj i smutek. - Panie! - rzek Opiekun. - Oto ksiniczka Rohanu, Eowina. Walczya u boku krla i leczy si u nas z cikich ran. Nie jest jednak z pobytu w tych domach zadowolona i chce rozmawia z Namiestnikiem Gondoru. - Chciej mnie dobrze zrozumie - powiedziaa Eowina. - Nie skar si na brak troskliwej opieki. Nigdzie !nie mogoby by lepiej komu, kto pragnie ozdrowienia. Ale janie znosz bezczynnoci, prniactwa, zamknicia w klatce. Szukaam mierci na polu bitwy. Nie znalazam jej, a wojna jeszcze trwa. Na znak dany przez Faramira #Opiekun skoni si i oddali. - Co chcesz, abym dla ciebie !uczyni? - spyta Faramir. - Ja!te jestem winiem lekarzy. -Patrzy na ni, a e mia serce wraliwe, pikno i smutek ksiniczki raniy je bolenie. Wychowana pord wojownikw, Eowina wiedziaa, e ma przed sob rycerza, ktrego aden z jedcw Rohanu nie przewyszyby mstwem w bitwie, a mimo to w jego powanym spojrzeniu dostrzega tkliwo. - Czego dasz ode mnie? - spyta razjeszcze. - Wszystko, co w mojej mocy, zrobi dla ciebie. - Rozka Opiekunowi tego domu, eby mnie std wypuci - odpara, ale chocia sowa jej byy dumne,serce ju si zawahao i po raz pierwszy Eowina zwtpia o sobie. Zrozumiaa, e temu rycerzowi, tak powanemu i agodnemu zarazem, moe si to wyda po prostu kaprysem, zachciank dziecka, ktre nie ma do hartu, eby wytrwa w nudnym obowizku do koca. - Ja sam jestem pod wadz Opiekuna - rzek Faramir. - Nie objem te jeszcze rzdw w grodzie. Ale nawet gdybym je sprawowa, suchabym rad lekarza i w sprawach, na ktrych on zna !si lepiej, nie sprzeciwiabym si jego woli, chyba w ostatecznej potrzebie. - Ale ja nie pragn uzdrowienia - powiedziaa !Eowina. - Chc wzi udzia wwojnie, jak mj brat Eomer, a raczej jak krl Theoden, bo onpoleg, zyskujc saw i spokj zarazem. !- Za pno, ksiniczko, nie dogoniaby ju naszych wojsk, choby ci si na t wypraw starczyo - odpar !Faramir. - Mmier w boju moe jednak spotka nas rwnie tutaj, czy pragniemy jej, czy #te nie. Bdziesz umiaa lepiej "stawi jej czoo, jeli teraz, pki czas jeszcze, posuchaszrady lekarza. Oboje musimy cierpliwie znie godziny oczekiwania. Nic na to nie odpowiedziaa, lecz kiedy na ni spojrza, wydao mu si, e wyraz jej oczu zmik nieco, jakby srogie lody tajay pod pierwszym nikym powiewem "przedwionia. Nza bysna w "jej oku i spyna po policzku lnic jak kropla rosy. Dumna gowa pochylia si lekko. Potem spokojnie, bardziej do siebie ni do niego, powiedziaa: - Lekarze chcieliby mnie jeszcze przez cay tydzie trzyma w ku. A z mego pokoju okna wychodz na inn stron, nie ma wschd. Gos jej zabrzmia teraz dziewczco i smutno. Faramir umiechn si, chocia serca w nim topniao z litoci. - Okno nie wychodzi na wschd? Znajdzie si na to rada. - rzek. - W tej sprawie mog wyda rozkaz !Opiekunowi. Jeli zgodzisz si,ksiniczko, pozosta w tym domu pod nasz opiek i odpoczywa tutaj, bdziesz moga do woli przechadza siw socu po tym ogrodzie i spoglda ku wschodowi, gdzie wszystkie twoje nadzieje odbiegy. W ogrodzie za spotkasz zawsze mnie, bo ja te przechadzam si tutaj chtnie i spogldam na wschd. Osodzisz mi trosk, jeli zechcesz ze mn pogawdzi i znosi moje towarzystwo. Podniosa czoo i znw spojrzaa mu w oczy; lekki !rumieniec zabarwi jej policzki.- Jake mogabym osodzi twoje troski? - powiedziaa. - Nie pragn zreszt rozmw z yjcymi. - Czy chcesz, abym ci odpowiedzia szczerze, ksiniczko? - Tak. - A wic powiem ci, Eowino, e jeste pikna. W dolinach pord naszych gr rosn przeliczne jasne kwiaty, a pikniejsze od nich s nasze dziewczta. Ale aden kwiat i adna dziewczyna, ktre dotd zaznaem, rwna si #nie mog z ksiniczk, ktrteraz spotkaem w Gondorze, urocz i smutn. Kto wie, moe zaledwie kilka dni nam zostao, moe wkrtce Ciemnoci ogarn nasz wiat; gdy si to stanie, mam "nadziej, e mnie spojrz w twarz klsce; byoby mi jednaklej na sercu, gdybym mg napatrze si tobie, dopki jeszcze soce wieci. Oboje nas musn swym skrzydem straszny Cie i ta sama rka "zawrcia nas na drog ycia. - Niestety, mnie Cie nie !opuci dotychczas - odpara. - Ode mnie nie oczekuj uzdrowienia. Przywykam do miecza i tarczy, rk mam #tward. Ale dzikuj ci, e nie#bd musiaa lee zamknita w czterech cianach. Z aski Namiestnika bd przechadzaa si po ogrodzie. Zoya mu dworny ukon i odesza ku domowi. Faramir !dugo potem samotnie bdzi po ogrodzie, ale wzrok jego !czciej zwraca si na okna domu ni na wschodnie mury. Po powrocie do wasnej komnaty wezwa Opiekuna i kaza mu opowiedzie wszystko, co wiedzia o ksiniczce Rohanu. - Nie wtpi - rzek Opiekun na zakoczenie - e wicej o !niej moe powiedzie nizioek,ktry tu rwnie przebywa, bra bowiem udzia w wyprawie krla Theodena i do koca bitwy nie odstpowa podobno ksiniczki. "Musia wic Merry stawi si uFaramira. Na rozmowie zszed im czas do wieczora; mody Namiestnik wiele si !dowiedzia, wicej nawet, ni Merry umia w sowach wyrazi, i lepiej zrozumia smutek i niepokj Eowiny. Wieczorem we dwch z Meriadokiem przechadzali si znw po ogrodzie, lecz Eowina!nie przyczya si do nich. Nazajutrz jednak, gdy Faramirwyszed przed dom, zobaczy !j na murach; biaa jej suknia %janiaa w socu. Zawoa j po imieniu i Eowina zesza do ogrodu; przechadzali si po trawie, odpoczywali w cieniu drzew, troch milczc, a troch rozmawiajc. odtd !spdzali w ten sposb dzie podniu. Opiekun patrza na nich z okna z zadowoleniem, ciszyo bowiem lekarza, e #cho lk i troska przytaczay wwczas wszystkie ludzkie serca, tych dwoje, powierzonych jego pieczy, z kadym dniem nabierao !wyranie wicej si i otuchy. Mino ju pi dni od pierwszego spotkania !ksiniczki z Faramirem. Stali wanie na murach grodu wygldajc na wiat. Wieci !nadal nie byo adnych, ludzie w miecie pospnieli coraz bardziej. Pogoda take si popsua. Byo zimno. W nocy "zerwa si wiatr z pnocy, a w cigu dnia wzmaga si stale; kraj wkoo by szary i pospny. Faramir i Eowina mieli na sobieciepe ubrania i grube paszcze; ksiniczka narzucia na ramiona suty paszcz, szafirowy jak niebo w noc letni, z gwiazdami wyhaftowanymi srebrem na rbku szyi. Faramirowi wydaa si pikna i majestatyczna w tych szatach. Specjalnie dla niej sprowadzi do Domu Uzdrowie ten paszcz i sam go narzuci na jej ramiona; paszcz ten utkano niegdy dla jego matki, Finduilasy z Amrothu, zmarej przedwczenie; by wic dla Namiestnika pamitk po szczciu dziecistwa i pierwszym w jego yciu smutku i zdawa mu si strojem najstosowniejszym dla!uroczej i smutnej ksiniczki. Lecz mimo gwiadzistego paszcza Eowina zadraa patrzc ponad szarymi polami pod wiatr ku pnocy, gdzie nad widnokrgiem niebo janiao czyste i surowe. - Co tam widzisz, Eowino? - spyta Faramir. - Tam, na wprost, jest CzarnaBrama, prawda? - odpowiedziaa. - Ju pewnie do niej dotar. Tydzie upyn, odkd wyruszy. - Tydzie - potwierdzi "Faramir. - Nie myl o mnie le, "jeli ci powiem, e ten tydzie"przynis mi zarazem rado i bl, jakich dotychczas nie $znaem. Rado, e ci widz; bl - poniewa lk i !zwtpienie tych dni zaciyymi na sercu tym dotkliwiej. Eowino, nie chciabym, eby wiat si skoczy, nie chciabym tak prdko utraci tego, co dopiero teraz znalazem. - Utraci, co znaleze? - spytaa. Spojrzaa mu w oczy powanie i agodnie. - Nie wiem, co mgby w tych dniach znale i co obawiasz !si straci. Nie, nie mwmy o tym, przyjacielu. Nie mwmy o niczym! Stoj na jakiej okropnej krawdzi, ciemnoci nieprzeniknione wypeniaj otcha u moich stp, i nie wiem, czy za mn jest jakie "wiato. Nie mog si jeszcze odwrci. czekam na dopenienie si losu. - Wszyscy na to czekamy - rzek Faramir. Nie rozmawiali "ju wicej; wydao im si, gdytak stali na murach, e wiatr #usta, dzie zmierzch, socezblado, a wszystkie gosy w grodzie i na polach dokoa #cichy. Nie syszeli ani szumu !wiatru, ani szelestu lici, ani !gosw ludzkich, ani wiergotuptakw, nawet bicia wasnychserc. Czas si zatrzyma. $Rce ich si spotkay i objy,ale oni jakby o tym nie wiedzieli. Zastygli w oczekiwaniu, sami nie rozumiejc, na co czekaj. W pewnej chwili wydao im si, e nad acuchem odlegych gr wzbia si inna gra, olbrzymia gra ciemnoci, wzbierajca niby fala, ktra gotuje si zala wiat, roziskrzona od byskawic. Potem drenie przebiego ziemi, a wzdrygny si mury grodu. Jak gdyby kraj "cay dokoa westchn, im zaserca znw zabiy ywiej. - To przypomina mi Numenor -rzek Faramir i ze zdziwieniemusysza wasny gos wypowiadajcy te sowa. - Numenor? - spytaa Eowina. - Tak, zaginiony kraj Westernesse i wielk czarn "fal, ktra podniosa si nad zielone pola i ponad gry, wszystko zatapiajc nieuchronnie w Ciemnociach. Czsto ni o tym. #- A wic mylisz, e zbliaj si Ciemnoci? Nieuchronne Ciemnoci? - I mwic to #przytulia si bliej do niego. - Nie - odpar Faramir patrzcjej w oczy. - To tylko obraz, ec0n5r<(rkPjk&k{AgBpB cW > cW& cEX!O cXe, c Y|7 GnYktry si zjawi w mojej wyobrani. Nie wiem, co si dzieje. Trzewy rozum mwi mi, e stao si co bardzo !zego i e doszlimy do kresu naszych dni. Ale serce temu zaprzecza, czuj si lekki, ogarnia mnie rado i nadzieja, ktrych rozum nie "moe zwyciy. Eowino, biaaksiniczko Rohanu, w tej !chwili nie wierz, by Ciemnocimogy zatryumfowa. !I schylajc si ucaowa jej czoo. Stali na murach grodu i znw wiatr dmuchn potnie, a krucze i zote wosy rozwiane podmuchem spltay si z sob w powietrzu. Cie !znikn, soce wyjrzao na niebo, jasne wiato zalao wiat; wody Anduiny zalniy srebrem, we wszystkich !domach ludzie zaczli piewa z radoci, ktra z nieodgadnionych rde spyna do ich serc. Ledwie soce mino zenit, gdy od wschodu nadlecia olbrzymi orze niosc od wodzw armii Gondoru wieci ponad wszelkie spodziewanie pomylne. Mpiewajcie, ludzie z Wiey Anora, Bo ju skruszona moc Saurona I w proch upada Czarna Wiea. Mpiewajcie, ludzie ze Stranicy, Bo niedaremna wasza stra, Pka elazna Czarna Brama, #Przekroczy j zwyciski krl. Mpiewajcie, wolnych krajw dzieci Bo wkrtce wrci do was krl I bdzie mieszka w swej stolicy Odtd na zawsze ju, Drzewo, co zwido, znw rozkwitnie, Krlewsk rk zasadzone, A grd szczliwe pozna dni. Mpiewajcie wszyscy rado wasz! Mpiew rozbrzmia na wszystkich ulicach grodu. Nastay potem dni zote, "wiosna poczya si z latem iumaia pola Gondoru. Gocy nacigych koniach przybyli z Kair Andros z nowinami, miastozakipiao od przygotowa na przyjcie krla. Meriadoka wyprawiono z wozami penymi prowiantu do Kair Andros, skdstatki miay je powie do Osgiliath. Faramir zosta w Minas Tirith, bo, ju uzdrowiony zupenie, obj urzd Namiestnika, jakkolwiekna krtki czas, eby w porzdku przekaza powiernictwo prawemu wadcy.Zostaa te Eowina, mimo e brat wzywa j na pola Kormallen. Jej decyzja zdziwiaFaramira. Zajty doniosymi obowizkami, rzadko j w tych dniach widywa; ksiniczka przebywaa nadal w Domach Uzdrowie, samotnie przechadzajc si po ogrodzie, i znw przyblada. Wcaym miecie ona jedna zdawaa si cierpica i smutna. Kiedy j Faramir odwiedzi, wyszli raz jeszcze we dwoje na mury. - Eowino, dlaczego zostaa tutaj i nie pospieszya na radosne uroczystoci do obozuza Kair Andros, gdzie oczekujeci brat? - spyta. - Czy nie wiesz, dlaczego? - odpara. - Mog by dwie przyczyny, nie wiem, ktra jest prawdziwa. - Nie chc si bawi w zagadki, Faramirze. Mw janiej. - Skoro kaesz, ksiniczko, powiem, co myl. Nie !pospieszya na pola Kormallen,bo tylko brat ci wezwa, a widok tryumfujcego Aragorna, spadkobiercy Elendila, nie sprawiby ci radoci. Albo dlatego, e ja tam nie jad, a pragniesz by bliej mnie. A moe dla obu tych powodw naraz i sama !nie wiesz, ktry jest dla ciebiewaniejszy. Czy nie kochasz mnie, czy nie chcesz mnie pokocha, Eowino? - Chciaam by kochana przez kogo innego - odpara. - Ale od nikogo nie pragn litoci. - Wiem. Chciaa zdoby mio krla Aragorna. Poniewa by wspaniay i #potny, a ty pragna sawyi chway, i wyniesienia ponad wszelkie ndzne, pezajce poziemi i nikczemne robactwo. #Olniewa ci, jak wielki wdz modego onierza. Jest bowiem naprawd wadc "wrd ludzi, najwikszym dzi na ziemi. Ale gdy ofiarowa ci tylko wyrozumiao i wspczucie, odtrcia to !wszystko i nie pragna ju niczego prcz chwalebnej !mierci w boju. Spjrz na mnie,Eowino! Patrzaa mu w oczy dugo i bez drenia. Faramir podj znowu: - Nie pogardzaj litoci, gdy pynie ze szlachetnego serca, Eowino! Ale ja nie lito ci #ofiarowuj. Jeste ksiniczkwielkiego rodu i mstwa, #zdobya saw, ktrej wiat !nie zapomni. Jeste te piknaponad wszelki wyraz !najpikniejszego jzyka elfw.Kocham ci. W pierwszej chwililitowaem si nad twoim smutkiem. Teraz jednak kochabym ci, nawet gdyby bya wolna od smutku, trwogi itsknoty, nawet gdyby "janiaa szczciem na tronie Gondoru. Czy nie pokochasz mnie, Eowino? !Nagle serce jej odmienio si, a moe tylko w tym momencie !zrozumiaa, e odmienio si ju przedtem. W nim take zima ustpia wionie. - Stoj na murach Minas Anor, "Wiey Soca - powiedziaa. - !Cie znikn. Nie bd ju dziewiczym rycerzem, nie rusz w pole z jedcami Rohanu, nie znajd szczcia w bojowych pieniach. Bd uzdrowicielk, pokocham wszystko, co ronie i co nie !jest jaowe. - Spojrzaa znw w oczy Faramira. - Nie pragn ju by krlow. "Faramir rozemia si wesoo. - To dobrze! Bo ja nie jestem $krlem. Ale bd mem Biaej $Ksiniczki Rohanu, jeli si nato zgodzi. Pojedziemy za Rzek, w szczliwej przyszoci zamieszkamy w Ithilien i tam, na tej piknej ziemi, zaoymy ogrd. Wszystko bdzie roso i radowao si z przybycia Biaej Ksiniczki. - A wic musz porzuci wasny lud, Gondorczyku? - spytaa. - Chcesz, eby twoje dumne plemi mwio o tobie: "Oto nasz wdz zalubi dzik#ksiniczk z pnocy. Czy nie$mg znale sobie ony wrdNumenorejczykw? - Tak, tego chc! - odpar Faramir biorc j w ramiona. Caowa j pod sonecznym niebem, nie dbajc o to, e wielu ludzi moe ich zobaczy,stojcych na wysokim murze. rzeczywicie widziao ich wielu i wtedy, i pniej, gdy promieniujc radoci szli trzymajc si za rce ku Domom Uzdrowie. !- Ksiniczka Rohanu jest ju uzdrowiona - oznajmi Faramir Opiekunowi. - A wic zwalniam j spod mojej pieczy i egnajc ycz, aby nigdy wicej nie cierpiaa ran ani choroby. Powierzam j opiece Namiestnika Gondoru a do powrotu jej brata - odpar Opiekun. - Teraz, kiedy wolno mi "odej, wolaabym zosta. ten dom bowiem sta mi si od wszystkich innych milszy - powiedziaa Eowina. Zostaa wDomu Uzdrowie a do przyjazdu krla. Wszystko ju byo gotowe, a "wie rozesza si szeroko po kraju, od Min-Rimmon a po Pinnath Gelin i po dalekie wybrzea morskie; kto yw, "spieszy do grodu i zebraa si moc ludzi. Miasto znw zaroiosi od kobiet i licznych dzieci, ktre wracay do domw z narczami kwiatw; zDol Amrothu cignli harfiarze, pierwsi mistrzowie muzyki w Gondorze; byli te inni muzykanci, z wiolami, fletami i rogami ze srebra, a take piewacy z dolin Lebennin obdarzeni najpikniejszym gosem. Nadszed wreszcie wieczr, gdy ju z murw ujrzano rozbity na polach obz; wiata w domach nie pogasy przez noc ca, bo wszyscy czuwali w oczekiwaniu witu. Soce wstao jasne nad grami od wschodu, gdzie ju nie zalegay cienie. Uderzono w dzwony, rozwinite sztandary zaopotay na !wietrze, a nad Bia Wie po!raz ostatni ukazaa si biaa chorgiew Namiestnikw bez gode i hase iskrzc si srebrzycie niby nieg w sonecznym blasku. Wodzowie wiedli sw armi ku miastu, a "lud patrza, jak zbliaj si szereg za szeregiem, lnicy wpromieniach witu i migoccy jak srebro. Podeszli pod Bram !i zatrzymali si w odlegoci kilkudziesiciu krokw od murw. Ale Bramy nie odbudowano jeszcze po bitwie, tylko wejcie zagrodzono w poprzek barier i postawiono po obu jej stronach gwardzistw w srebrno-czarnych barwach, z obnaonymi dugimi mieczami. Za barier czeka Faramir, Namiestnik Gondoru, Hurin, Stranik Kluczy, Eowina, ksiniczka Rohanu, Elfhelm, marszaek, i grono rycerzy "Marchii. Dalej za cisn si zewszd tum strojny, !rnokolorowy, niosc wiece i girlandy kwiatw. Utworzya si wiec pod muramiMinas Tirith wolna przestrze otoczona w krg przez rycerstwo i onierzy Gondoru oraz Rohanu, przez lud miejskii przybyszw z caego kraju. Cisza zalega w tumie, gdy z szeregw wystpili Dunedainowie, w strojach szarych ze srebrem, a na ich czele Aragorn. Ubrany by w czarn kolczug, ze srebrnym !pasem, i dugi, nienobiay paszcz, spity pod szyj duym zielonym kamieniem, ktry skrzy si z daleka. Gow mia odsonit. Towarzyszyli mu Eomer z Rohanu, ksi Imrahil, Gandalf, cay w bieli, oraz cztery drobne postacie, ktrych widok wielu zadziwi. - Nie, krewniaczko, to nie chopcy - tumaczya Joreth stojcej obok niej kobiecie z Imloth Melui. - To Perianie z dalekiego kraju niziokw; podobno s ksitami wielkiej sawy wrd swoich. Dobrze wiem, bo jednego z nich pielgnowaam w Domach Uzdrowie. Mali s, lecz dzielni. Nie uwierzysz, ale "jeden z nich zapuci si sam, z giermkiem tylko, do Kraju Ciemnoci i pobi Czarnego Wadc, i podpali Czarn Wie. tak przynajmniej opowiadaj w naszym miecie. To ten, ktry idzie teraz razem z Kamieniem Elfw. S, jak syszaam, w serdecznej przyjani. Wspaniay jest naszkrl, niezbyt moe uprzejmy, za to rce ma zote; wszyscy to mwi. A jego rce !uzdrawiaj. "Rce krla maj moc uzdrawiania" - powiedziaam im. W ten sposbwszystko si wykryo. A !Mithrandir rzek na to: "Joreth, ludzie dugo bd pamitali twoje sowa". No i... Joreth nie moga duej poucza swojej krewniaczki, bo w tym momencie zagraa !trbka i zapada wielka cisza. Z bramy wyszed Faramir, majc u boku jedynie Stranika Kluczy Hurina; za nimi szli czterej mowie w wysokich hemach i zbrojach niosc du szkatu z czarnego drzewa lebethron, okut srebrem. Faramir i Aragorn spotkali si porodku wolnej przestrzeni. !Faramir przyklknwszy rzek: - Ostatni Namiestnik Gondoru prosi, by mu zezwoli zda namiestnictwo! 'I poda krlowi bia rdk, lecz Aragorn zwrci mu j natychmiast. - Zadanie twoje nie jest jeszcze skoczone - powiedzia. - Bdziesz nadal "piastowa t godno, ty, a potobie twoi potomkowie, dopki!mj rd nie wyganie. A teraz wypenij swoj powinno. Faramir wsta i dononym gosem zawoa: - Ludu Gondoru, suchaj, co mwi Namiestnik krlestwa! Nareszcie przyby prawy krl, by upomnie si o swoje dziedzictwo. Oto Aragorn, syn Arathorna, pierwszy wrd Dunedainw z Arnoru, wdz armii Zachodu, rycerz z !Gwiazd Pnocy, ktry wadamieczem na nowo przekutym, zwyciski w boju, uzdrowiciel,Kamie Elfw, Elessar z rodu Valandila, syna Isildura z Numenoru. Czy chcecie go na swego krla? Czy chcecie, abywkroczy do grodu i po wsze czasy osiad na swej stolicy? Cae wojsko i lud cay jednym gosem wykrzyknli; Tak! Joreth za wyjania krewniaczce: - Taka ceremonia jest u nas wstolicy w zwyczaju, ale jak ci #ju mwiam, Kamie Elfw juraz wszed do grodu i powiedzia do mnie... Ale znw bya zmuszona przerwa, poniewa zabra gos Faramir: - Ludu Gondoru! Uczeni nasi powiadaj, e wedle starego obyczaju krl powinien otrzyma koron od ojca, przed jego zgonem; gdyby za to byo niemoliwe, sam ma jwzi z rk ojca spoczywajcego w grobie. Dziwszake wadz Namiestnika zarzdziem inaczej. Przynosz z Rath Dinen koronEarnura, ostatniego krla, ktry panowa przed wiekiem, za praojcw naszych. Wystpili czterej gwardzici, Faramir otworzy szkatu i wyj z niej staroytn koron. Ksztatem podobna do hemu gwardzistw Wiey, bya jednak jeszcze wysza i biaa, umieszczone za na niejpo obu bokach srebrne i wysadzane perami skrzyda przypominay skrzyda morskiej mewy, ptaka, ktry "by godem krlw przybyych ongi zza Morza. Siedem diamentw zdobio opask na czole, jeden za, ze wszystkich najwspanialszy, byszcza jak pomie u szczytu hemu. Aragorn wzi z rk Faramira $koron i podnisszy j w grrzek: - Et Earello Endorenna utulien. Sinome maruvan ar Hildinyar tenn Ambar-metta! Byy to sowa, ktre Elendil wymwi, gdy na skrzydach wiatru przyby na to wybrzee: Zza wielkiego Morza przybyem do !Mrdziemia. Tu pozostan i tu y bd potomkowie moi a do koca wiata. Ku zdumieniu obecnych Aragorn nie woy korony na gow, lecz odda j znw Faramirowi mwic: - Dziedzictwo swe odzyskaemdziki trudom i mstwu wielu przyjaci. Na znak wdzicznoci ycz sobie, eby koron przynis mi powiernik Piercienia, a Mithrandir, jeli si zgodzi, #niech woy j na moj gow.On bowiem by dusz wszystkiego, co przedsiwzilimy, i on to #odnis zwycistwo, ktre dzi wicimy. Frodo wzi od Faramira !koron i poda j Gandalfowi. Aragorn uklk, a Gandalf woy mu na skronie bia koron mwic: - Oto nastay dni krla, oby "upyway w szczciu, dopki trwa bd trony Valarw. Lecz kiedy Aragorn wsta, wszyscy patrzc na niego !umilkli, bo wydao im si, e go widz po raz pierwszy. Wysmuky jak dawni zamorscy krlowie, growa nad ca wit; zdawa si dostojny wiekiem, a zarazem w kwiecie !lat mskich, mdro wypisana!bya na jego czole, rce mia silne i obdarzone wadz uzdrawiania, od caej za postaci bi jasny blask. - Oto nasz krl - rzek wreszcie Faramir. Wszystkie trby naraz zagray&fanfar, krl Elessar zbliy sido bariery, ktr Stranik Kluczy Hurin usun przed nim.Wrd muzyki harf, wioli i !fletw, wrd chru czystych gosw krl przeszed ukwieconymi ulicami a do Wiey i wkroczy do jej wntrza. Na szczycie pojawi si rozwiany sztandar z biaymdrzewem i siedmiu gwiazdami irozpoczo si panowanie Elessara, opiewane w tysicu pieni. Grd wwczas sta si pikniejszy ni kiedykolwiek wswej historii, pikniejszy nawet ni za czasw "pierwszej wietnoci. Pojawiy si w nim drzewa i fontanny, bramy wykute z mithrilu i stali,ulice wybrukowane biaym marmurem; plemiona z gr pracoway nad upikszeniem stolicy, a plemiona z lasw odwiedzay j chtnie. Wszystkie szkody naprawiono i wynagrodzono, domy zapeniy si szczliwymi ludmi i rozbrzmieway miechem dzieci, ani jedno okno nie pozostao lepe, ani jeden dziedziniec nie wieci !pustkami. A gdy skoczya si Trzecia Era wiata, pami o chwale tych lat przesza w wiek nastpny. Krl po koronacji przez kilka dni rozsdza sprawy i ogasza wyroki siedzc na swym tronie w Wielkiej Sali !Biaej Wiey. Przyjmowa te poselstwa od wielu krajw i ludw, ze wschodu i poudnia, z pogranicza Mrocznej Puszczy i z Dunlandu na zachodzie. Wybaczy !Easterlingom, ktrzy zdali si na jego ask; odesa ich wolnych do ojczyzny, zawierajc pokj rwnie z poudniowcami z Haradu. Wyzwoli niewolnikw Mordoru i da im na wasno kraj !lecy wok jeziora Nurnen. Przyprowadzono te do krla !dzielnych onierzy, by z jego rk otrzymali nagrod i pochwa za mstwo. Na ostatku za dowdca gwardii przywid na sd Beregonda. !- Beregondzie! - rzek krl. - Ty mieczem swoim rozla kreww miejscu uwiconym, gdzie nie wolno dobywa ora. !Opucie te posterunek bez pozwolenia Namiestnika lub swego dowdcy. Stare prawa za takie przewiny daj kary!mierci. Musz wic wyda na ciebie wyrok. Suchaj! Wszystkie kary odpuszczam ciza mstwo w boju, a take dlatego, e to wszystko !czyni z mioci do Faramira. Jednake musisz opuci obraz, ec0n5r<(rkPjk&k{AgBp/ cY E cZ, c{Z"NZ* c,[5{ X[szeregi gwardii i grd Minas Tirith. Krew ucieka Beregondowi z twarzy, z sercem cinitym $blem zwiesi gow. Lecz krl mwi dalej: - Tak by musi, poniewa odtd bdziesz nalea do Biaej Kompanii, do gwardii przybocznej Faramira, ksicia "Ithilien; bdziesz dowdc tej gwardii i zamieszkasz w Emyn Arnen, w sawie i spokoju. Suy bdziesz Faramirowi, dla niego bowiem, eby go wyrwa mierci, wszystko postawie na jedn kart. Wtedy Beregond rozumiejc nareszcie, jak sprawiedliwie i askawie krl go osdzi, !uklk, ucaowa krlewsk !rk i odszed z radoci w sercu. Aragorn da Faramirowi krain Ithilien jako udzielne !ksistwo proszc, by osiedli si wrd gr Emyn Arnen, w zasigu spojrzenia z Wiey. - Minas Ithil w Dolinie Morgul bdzie zburzone doszcztnie - rzek - a chocia z casem krajten si oczyci, nikt tam mieszka nie powinien przez dugie jeszcze lata. W kocu Aragorn wezwa Eomera, ucisn go i powiedzia: - Midzy nami nie potrzeba !sw ani nagrd, bo jestemy brami. W szczliwy dzie "przyby Eorl z pnocy! Mwiat nie zna pomylniejszego sojuszu, nili sojusz Gondoru zRohanem, nigdy bowiem aden z tych sprzymierzonych nie zawid si i nigdy si nie zawiedzie na drugim. !Ooylimy Theodena Sawnegow grobowcu pomidzy krlami Gondoru i tam zostanie, jeli taka jest twoja wola. Lecz jeli pragniesz, aby zwoki jego wrciy do Rohanu, odprowadzimy je tam ze czci.- Od chwili gdy mi si pierwszy raz ukazae wstajcz trawy na wzgrzach, pokochaem ci i na pewno niezawiedziesz si na moim sercu.Teraz jednak musz pospieszy na czas jaki do mego krlestwa, gdy wiele spraw wymaga naprawy i uporzdkowania. Co do polegego krla, wrc po niego, gdy wszystko przygotuj na jego przyjcie. Tymczasem niech tutaj pi w spokoju. Eowina rzeka Faramirowi: - Ja te musz wrci do ojczyzny i raz jeszcze spojrze na ni, a take pomc bratu w jego obowizkach; gdy jednak ten, ktrego kochaam jak ojca, spocznie w rodzinnej ziemi, powrc do ciebie. !Tak przeminy te szczliwe dni. Jedcy Rohanu !przygotowali si do podry i ruszyli szlakiem pnocnym; odbram grodu a w gb pl Pelennoru jechali midzy szpalerem Gondorczykw, ktrzy zbiegli si, by ich poegna z wdzicznoci i czci. Wszyscy przybysze z dalekich stron wracali z radoci do swoich domw. W grodzie jednak wrzaa robota, do ktrej wielu ochoczo przykadao rki, odbudowujc, naprawiajc, zacierajc blizny wojenne i wspomnienie Ciemnoci. Hobbici przebywali nadal w Minas Tirith, wraz z Legolasemi Gimlim, bo Aragornowi al !byo rozsta si z Druyn. - Wszystko ma swj koniec - rzek - ale poczekajcie "jeszcze troch, a dopeni sicaa historia, w ktrej tak %dzielnie bralicie udzia. Zblia si dzie, do ktrego tskniem przez dugie lata, odkd wyrosem z modzieca na ma, a gdy nadejdzie, chciabym mie przyjaci u swego boku. Nie wyjani im wszake, o jaki dniu mwi. Czonkowie Druyny Piercienia mieszkali wwczas w piknym domu razem z Gandalfem, swobodnie przechadzajc si po grodzie. - Czy nie wiesz, jaki to dzie "Aragorn mia na myli? - spytaFrodo Czarodzieja. - Dobrze nam tu i nie rw si do wyjazdu, lecz czas upywa, Bilbo czeka, a mj dom jest w Shire. - Jeli o Bilba ci chodzi - !odpar Gandalf - to on rwniena ten dzie czeka i wie, co was tutaj zatrzymuje. Czas rzeczywicie pynie, lecz mamy dopiero maj, jeszcze daleko do peni lata. Wprawdzie wydaje si nam, e wszystko bardzo si zmienio, jak gdyby zamkn si stary wiek wiata, ale dla drzew i trawy nie min jeszcze rok, odkd wyruszye z domu. - Pippinie! - rzek Frodo. - "Mwie, e Gandalf jest mniejskryty ni dawniej. Widocznie by zrazu zbyt zmczony po trudach kampanii. Teraz wraca do siebie. - Wiele osb lubi z gry wiedzie, co znajdzie si na stole - odpar Gandalf - lecz ci, ktrzy pracowali nad przygotowaniem uczty, lubi zachowa do koca swj sekret, bo niespodzianka budzitym goniejsze pochway. Zreszt Aragorn take czeka na znak. Pewnego wieczora Gandalf !znikn i przyjaciele gowili si, co to moe znaczy. A Gandalf wyprowadzi tymczasem Aragorna za miasto, do poudniowych #podny Mindolluiny, i odnalelitam we dwch ciek, zbudowan przed wiekami, po ktrej dzi nikt prawie nie !mia chodzi. Wioda bowiem ku wyynom, gdzie tylko krlowie mieli prawo "przebywa. Pili si stromo pod!gr, a stanli na wysokiej hali pod onieonym szczytem,skd otwiera si widok na przepa po drugiej stronie Mindolluiny. Mwitao ju, widzieli wic pola rozpostarte w dole i tu u swoich stp miasto, wiee sterczce niby !biae pira w socu, ca dolin Anduiny kwitnc jak ogrd i na widnokrgu Gry Mgliste z zotej mgiece. W jedn stron wzrok siga szarych wzgrz Emyn Muil, a wodogrzmoty Rauros byszczay niby gwiazdy w !oddali; patrzc w drug stron dostrzegali Wielk Rzek niby wstk wijc si a po Pelargir, a za ni wietlisty rbek pod niebem przypominao dalekim Morzu. - Oto twoje krlestwo, zarodek jeszcze wikszego krlestwa przyszoci - powiedzia Gandalf. - Trzecia Era wiata skoczya si, nowa era si zaczyna. Twoim zadaniem jest pokierowa tympocztkiem i zachowa to, cona trwanie zasuguje. Wiele bowiem ocalilimy, lecz wiele rwnie musi teraz znikn. Wadza Trzech Piercieni take si skoczya. Wszystkie kraje, ktre std ogldasz, i inne, dalsze !jeszcze, bd siedzibami ludzi.Nadchodzi czas panowania czowieka. Najstarsze Plemi zwidnie lub odejdzie. - Wiem to dobrze, mj przyjacielu - odpar Aragorn - ale potrzeba mi wci jeszcze twoich rad. "- Niedugo bd ci mg nimi suy - rzek Gandalf. - Trzecia Era bya moj epok. Byem Nieprzyjacielem Saurona, speniem swoje zadanie. Wkrtce odejd. Brzemi przejmiesz ty i twoje plemi. - Ale ja umr - powiedzia Aragorn. - Jestem miertelnym czowiekiem, a chocia mam wyach czyst krew Numenoru "i poyj znacznie duej ni inni ludzie, to nie mam ju wiele czasu przed sob; gdy ci, ktrzy s jeszcze w onach matek, urodz si i postarzej, ja take bd $stary. Jeli nie speni si moje marzenie, kto wtedy bdzie rzdzi Gondorem i tym wszystkimi ludami, ktre na nasz grd patrz jak na swojkrlow? Drzewo na Placu Wodotrysku jest wci jeszcze suche i jaowe. Kiedy otrzymam znak, e to si wreszcie zmieni? - Odwr twarz od zielonego wiata i spjrz tam, gdzie wszystko wydaje si jaowe i zimne - rzek Gandalf. #Aragorn odwrci si i spojrzana kamieniste zbocze opadajce spod granicy niegw. Wrd martwoty jedna jedyna istota bya tutaj!ywa. Wspi si ku niej. Na samym skraju niegu wyrastaona trzy stopy w gr modziutkie drzewko. Ju wypucio wiee licie, podune, ksztatne, ciemne zwierzchu, a srebrne od spodu; na smukej koronie rozkwit bukiecik kwiatw, ktrych #biae patki miay blask niegu w socu. - Ye! Utuvienyes! - wykrzykn Aragorn. - Znalazem! Oto latorol najstarszego z drzew! Skd situ wzia? Nie ma chyba jeszcze siedmiu lat. Gandalf podszed, przyjrza si drzewku i rzek: - Tak, to latorol z rodu Nimloth Piknej z nasienia Galathiliona, z owocu Telperiona o wielu imionach, najstarszego z drzew wiata. $Kt zgadnie, skd si wzio,gdy nadesza ta godzina? Ale to jest miejsce prastare i uwicone, zapewne kto zasia tutaj ziarno, zanim "zabrako krlw i zanim Biae Drzewo zwido. Chocia bowiem owoc jego rzadko, jakmwi, dojrzewa, lecz ziarno zachowuje utajone ycie przez wiele lat i nigdy nie mona przewidzie, kiedy si !zbudzi i oyje. Pamitaj o tym.Ilekro owoc jaki dojrzeje, trzeba posia ziarno, aby rd nie wymar. To nasienie !przetrwao ukryte wrd gr, podobnie jak potomkowie Elendila na pustkowiach pnocy. Ale rd Nimloth "starszy jest nili twj, krlu Elessarze! Aragorn ostronie uj #drzewko rk i okazao si, e ledwie trzymao si ziemi, bo "dao mu si z niej wycign lekko i bez szkody; krl zanis je do grodu. Wykopanozwide drzewo, ale z caym szacunkiem; nie spalono go, lecz zoono na spoczynek w ciszy Rath Dinen. Aragorn posadzi na Placu Wodotrysku mode drzewko, ktre szybko izdrowo zaczo si tu rozrasta, a w czerwcu okryosi kwiatem. - Otrzymaem znak. Mj dzie #jest ju bliski - rzek Aragorn irozstawi na murze czaty. W przeddzie najduszego dnia roku przybiegli do grodu gocy z Amon Din z wieci, e od pnocy nadciga $orszak elfw i ju zblia si domurw Pelennoru. "- Nareszcie! - powiedzia krl. - Niech miasto przygotuje si na powitanie goci. "W wigili wic peni lata, gdy niebo przybrao barw szafiru i biae gwiazdy rozbysy na !wschodzie, lecz zachd zoci si jeszcze od soca, gocicem pnocnym pod bram Minas Tirith nadjecha orszak konny. Prowadzili go Elrohir i Elladan pod srebrn chorgwi, za nimi jecha Glorfindel i Erestor, i wszyscy domownicy dworu w Rivendell, a dalej pani Galadriela z Kelebornem, wadc Lorien, nabiaych wierzchowcach, w otoczeniu mnstwa przedstawicieli najpikniejszego plemienia elfw, w szarych paszczach i z biaymi klejnotami we wosach; wreszcie Elrond, !szanowany wrd elfw i ludzi,z berem Annuminasu w rku; au jego boku na siwym koniu Arwena, crka Elronda, Gwiazda Wieczorna swego plemienia. Frodo z zachwytem %patrza n ni, gdy si zbliaa !janiejca wrd zmierzchu, zgwiazdami nad czoem, w oboku sodkich woni. - Teraz wreszcie rozumiem, nacomy czekali - rzek do Gandalfa. - Teraz dopiero koczy si nasza historia. Odtd nie tylko dzie bdzie miy, ale noc take pikna i szczliwa, wolna od lku. !Krl przywita goci, ktrzy zsiedli z koni. Elrond odda Aragornowi bero i poczy %do swej crki z doni krla;wszyscy razem podyli w gr ku Biaej Wiey pod niebem roziskrzonym od gwiazd. Aragorn, krl Elessar, zalubi Arwen Undomiel w swej stolicy, w najduszym !dniu lata. Tak zakoczya si historia dugiego oczekiwania i tsknoty. Rozdzia 6 Wiele poegna Kiedy miny dni wesela, a przyjaciele wreszcie zaczli myle o powrocie do swoich wasnych domw, Frodo uda "si do krla, ktry odpoczywaprzy fontannie pod rozkwitymbujnie drzewem suchajc pieni, piewanej przez !krlow Arwen. Aragorn wstana powitanie hobbita i rzek: - Wiem, co chcesz mi powiedzie, Frodo! Pragniesz wraca do domu. Tak, przyjacielu kochany, kade drzewo najlepiej ronie w ziemi swoich przodkw; pamitaj jednak, e wszystkiekraje krlestwa zawsze bd przed tob otwarte. A chociatwoje plemi dotychczas niewiele zajmowao miejsca w bohaterskich legendach wikszych ludw, odtd $cieszy si bdzie saw, jak nie kade potne krlestwo moe si poszczyci. - Tak, pragn wrci do Shireu - odpar Frodo - przedtem jednak musz wstpi do Rivendell. Jeli bowiem czego mi brak w tychdniach szczcia, to tylko obecnoci Bilba. Zmartwiem si, gdy nie zobaczyem go w orszaku Elronda. - Czy to ci zdziwio, powierniku Piercienia? - odezwaa si Arwena. - Znasz przecie moc tego klejnotu, ktry dziki tobie zosta unicestwiony; wszystko, co z jego wadzy powstao, dzi przemija. Twj wuj posiada &Piercie duej ni ty. Doy wieku sdziwego, wedle miary czasu swego plemienia. Czeka na ciebie, ale sam ju nie #wybierze si w dalek podr...chyba w ostatni. - Pozwl wic, krlu, ebym ruszy natychmiast - rzek Frodo. - Za tydzie ruszymy razem - odpar Aragorn. - Wypada nam wsplna droga a do Rohanu. Za trzy dni Eomer wrci po zwoki Theodena, bdziemy towarzyszyli im do Marchii, !eby uczci polegego krla. Nim jednak opucisz nas, chcpotwierdzi sowo Faramira, ktry przyrzek tobie i twoim wszelk swobod ruchu i pomoc w granicach Gondoru. Gdybym rozporzdza nagrodgodn twoich zasug, pewnie bym ci jej nie skpi. Wemiesz std, co zechcesz, wyjedziesz egnany z honorami, strojny i zbrojny jak ksi. - Ja mam dla ciebie dar - powiedziaa Arwena. - Jestem przecie crk Elronda. Nie odjad z nim, gdy bdzie udawa si do Szarej Przystani, ja bowiem wybraam!tak jak ongi Luthien los sodki i gorzki zarazem. Odstpuj cimoje miejsce, powierniku Piercienia; gdy wybije twoja #godzina, bdziesz mg - jeli zechcesz - odpyn z elfami za Morze. Jeeli ci bd jeszcze bolay stare rany i zaciy pami tego, co dwiga, wolno ci odej na daleki zachd, po ukojenie blu i znuenia. A to no na pamitk Kamienia Elfw i Gwiazdy Wieczornej, z !ktrymi ci ycie zwizao. To mwic zawiesia mu na szyi zdjty z wasnej piersi biay klejnot lnicy na srebrnym acuszku jak gwiazda. - W tym znajdziesz obron, ilekro ci nka bdzie wspomnienie strachu i ciemnoci - rzeka. Tak jak krl zapowiedzia, w trzy dni potem przyby Eomer na czele eoredu najznakomitszych rycerzy Rohanu. Powitano go jak przystao, a kiedy wszyscy zasiedli do stou w Merethrond, w Wielkiej Sali Uczt, i Eomer zobaczy krlow Arwen i pani #Galadriel, zdziwi si bardzo; nim odszed na sw kwater, zawoa krasnoluda Gimlego, by mu rzec: - Gimli, synu Gloina, czy masz pod rk swj topr? - Nie, ale mog po niego "skoczy, jeli trzeba - odpar Gimli. - Zaraz si to okae! - powiedzia Eomer. - Ja bowiemoznajmiam, e nie pani Galadriela jest najpikniejsza na ziemi. - W takim razie biegn po toporek - rzek Gimli. "- Pozwl, e najpierw sprbuj"si usprawiedliwi - powiedziaEomer. - Gdybym j ujrza w innym otoczeniu, przyznabymci pewnie wszystko, czego byda. Ale dzi oddaj pierwszestwo krlowej Arwenie, Gwiedzie Wieczornej, i gotw jestem stan na ubitej ziemi przeciwkademu, kto mi zaprzeczy. Czy mam doby miecza? Gimli ukoni si w pas. - Jeste usprawiedliwiony w !moich oczach, krlu - rzek. - Wybrae Wieczr, gdy ja pokochaem Poranek. Ale sercemi mwi, e ten Poranek wkrtce przeminie. Wreszcie nadszed dzie wyjazdu na pnoc i rycerski orszak przygotowa si do opuszczenia grodu. Krlowie Gondoru i Rohanu udali si do grobw krlewskich przy Rath Dinen. Na zotych marach niesiono krla Theodena przez milczce miasto. Zoono zwoki bohatera na wspaniaym wozie; rozwinito sztandar, jedcy Rohanu otoczyli wz, a Merry jako giermek Theodena siedzia przy nim trzymajc miecz i tarcz zmarego. Dla innych czonkw Druyny przygotowano wierzchowce stosowne do wzrostu; Frodo i Sam jechali u boku Aragorna, Gandalf dosiad Gryfa, Pippin przyczy si do rycerstwa Gondoru. Legolasa za z Gimlimpo dawnemu nis Arod. Jechali te w orszaku krlowa Arwena, Keleborn i Galadriela z gromadk elfw, Elrond i jego synowie, ksita Dol Amrothu!i Ithilien, oraz wielu dowdcwi rycerzy. Nigdy jeszcze aden#krl Marchii nie mia w podrytakiej wity, jak Theoden, synThengla, gdy wraca spocz w ziemi swych ojcw. Bez popiechu, spokojnie e musisz opuci obraz, ec0n5r<(rkPjk&k{AgB p c[   cJ\ . c\ /! c] N,) cs]w7I]"minli Anorien i zatrzymali si pod Szarym Lasem u stp AmonDin; syszeli tu wrd gr dudnienie bbnw, lecz nie zobaczyli ywego ducha. !Aragorn kaza zad w trby; heroldowie zakrzyknli: - Suchajcie! Przyby krl Elessar! Oddaje lasy Druadanu w wieczyste wadanie Ghanowi-buri-ghanowi i ludowijego! Noga adnego czowieka nie postanie odtd na tej ziemi bez pozwolenia Ghan-buri-ghana i jego ludu! Bbny zagray goniej i umilky. Wreszcie po dwch tygodniachpodry przez zielone stepy Rohanu wz krla Theodena dotar do Edoras i tu orszak #cay zatrzyma si na duej. Zoty Dwr, przystrojony kobiercami, jarzy si od wiate; gotw by na uroczysto, jakiej nie pamitay te mury od dnia, gdy je wzniesiono. W trzy dni pniej zoono bowiem zwoki krla Theodena w kamiennym grobowcu wraz ze zbroj, orem i wielu piknymi przedmiotami, ktre !mu suyy za ycia; usypano nad grobem wysoki kopiec, !pokryty darni i usiany biaymigwiazdkami niezapominajek. Tak wic osiem Kurhanw wznosio si teraz po wschodniej stronie Mogilnego Pola. !Jedcy z krlewskiej gwardii na biaych koniach otoczyli w #krg Kurhan i zapiewali pie o Theodenie, synu Thengla, ktr uoy krlewski bard Gleowin, nigdy ju odtd nie skadajc innych wierszy. Gbokie gosy jedcw poruszyy wszystkie serca, nawet tych, ktrzy nie rozumieli mowy Rohirrimw; lecz synom Marchii, gdy #suchali tych sw, rozbysy oczy i zdawao im si, e "sysz ttent koni pdzcych z pnocy i gos Eorla wydajcego rozkazy w bitwie na Srebrnym Polu; w pieni bowiem zawarta bya legenda krlw, rg Helma echem rozbrzmiewa wrd gr, nadcigay Ciemnoci, krl Theoden zrywa si do boju z Cieniem i Ogniem, gin w chwale, a soce, wbrew rozpaczy, wracao nad wiat i ranek byszcza nad Mindolluin. Po zwtpieniu, po nocy, na spotkanie witu "Jecha z pieni ku socu z nagim mieczem w doni, "Wskrzesi zmar nadziej i z nadziej zgin. #Pokona mier i trwog, i losuwyroki, A za cen ywota saw zdoby wieczn. Merry u stp zielonego Kurhanu paka, a gdy pie ucicha, zawoa: - Krlu Theodenie, krlu Theodenie! Oegnaj! Bye mi ojcem, na krtki czas zwrconym. Oegnaj! Kiedy skoczyy si obrzdy pogrzebowe i ucich pacz kobiet, Theoden zosta samotny pod Kurhanem, a lud zgromadzi si w Zotym Dworze na wielkie wito, wolny ju od aoby; krl Theoden doy przecie sdziwej staroci i poleg chlubnie jak najsawniejsi jegoprzodkowie. Wedle obyczaju "Marchii godzio si po upywie kilku dni uczci zmarego pucharem wina. Ksiniczka Rohanu, Eowina, w szatach #mienicych si zotem soca i!biel niegu, podaa pierwszy puchar Eomerowi. Wystpi bard i kronikarz Rohanu, by wymieni we waciwej kolejnoci imiona wszystkich wadcw Marchii: Eorla Modego, Brega, ktry wznis Dwr, Aldora, brata nieszcznika Baldora; Frea, Freawina, Goldowina i Deora, Grama i Helma, ktry si schroni w swej kryjwce #wrd Biaych Gr, kiedy wrg !zagarn kraj; tych dziewiciuspao snem wiecznym pod Dziewiciu Kurhanami po zachodniej stronie Mogilnego Pola, na Helmie bowiem !koczya si dynastia, a nowrozpoczyna, zoony po wschodniej stronie Frealaf, !siostrzeniec Helma, a dalej szli:Brytta, Walda, Folka, Folkwin, Fengel, Thengel i ostatni - Theoden. Gdy pado to imi, Eowina kazaa subie napeni znw winem puchary,wszyscy wstali i pijc zdrowienowego krla krzyknli: - Niech yje Eomer, krl Marchii! Wreszcie pod koniec uroczystoci przemwi Eomer:!- Zebralimy si na t uczt aobn ku czci krla Theodena, lecz nim si rozejdziemy, chc wam oznajmi radosn nowin, wiem bowiem, e zmary krl nie miaby mi tego za ze, !kochajc siostr moj Eowin ojcowsk mioci. Wiedzcie tedy, szlachetni gocie z Lorien i innych krlestw, najdostojniejsi, jakich Dwr ten kiedykolwiek mia zaszczyt wita! Faramir, Namiestnik Gondoru i ksi #Ithilien, prosi o rk Eowiny, ksiniczki Rohanu. Ona za #zgodzia si zosta jego on.Teraz wanie w obecnoci waszej odbd si ich zarczyny. Faramir i Eowina podali sobie rce, a wszyscy wypili ich zdrowie. - Tym bardziej si ciesz - rzek Eomer - e nowe te wizy zacieni jeszcze przyja midzy Marchi a Gondorem. - Szczodry z ciebie przyjaciel,Eomerze, skoro ofiarowujesz Gondorowi to, co w twoim krlestwie najpikniejsze! - powiedzia Aragorn. Eowina za patrzc Aragornowi prosto w oczy rzeka: "- Krlu, uzdrowicielu mj, yczmi dzi szczcia. - Zawszem co go yczy - odpar - od pierwszej chwili, gdy ci ujrzaem. A widok twojej radoci uzdrowi moje serce. !Skoczyy si wita, a ci, !ktrzy mieli przed sob dalszpodr, poegnali krla Eomera. Gotowali si w drog Aragorn i rycerze Gondoru, elfy z Lorien i rd Elronda z #Rivendell, lecz Faramir i ksiImrahil zostawali w Edoras. Zostawaa te Arwena, Gwiazda Wieczorna, tote !musiaa poegna si ze swymi"brami. Nikt nie by wiadkiem jej ostatniej rozmowy z ojcem, poszli bowiem we dwoje w gry i tam spdzili dugie godziny; gorzkie !musiao by dla nich rozstanie,"ktre miao przecign si do koca i poza koniec wiata.Wreszcie, nim gocie ruszyli, Eomer i Eowina przyszli do Meriadoka, by mu rzec: - Oegnaj, Meriadoku, rycerzy Shireu i Wielki Podczaszy Marchii! Szczliwej drogi! Uradujesz nas, jeli prdko znw przybdziesz w odwiedziny. - Dawni krlowie obdarzyliby ci za zasugi na polach Mundburga skarbami, ktrych najwikszy wz by nie pomieci; ale ty nie chcesz nagrody prcz zbroi, ktr nosie tak chlubnie - doda Eomer. - Musz si na to zgodzi, skoro nie mam nic, coby godne byo ciebie. Siostra moja prosi jednak, aby przyj ten drobiazg na pamitk Dernhelma i muzyki !rogw, ktre w Marchii witaj kady poranek. Eowina podaa hobbitowi staroytny rg, may, ale misternej roboty, srebrny, na zielonej tamie; zotnik wyrzebi na nim jedcw pdzcych konno w szeregu, i ten ornament wi si w srebrzeod ustnika do wylotu rogu, a wplecione we byy runiczne znaki przynoszce szczcie. - Rg ten by z dawna w naszym rodzie - powiedziaa Eowina. - Wyrzebiy go krasnoludy, pochodzi ze skarbca smoka Skata. Eorl "przywiz go z pnocy. Kto w potrzebie zadmie w ten rg, porazi strachem serca wrogw,a radoci napeni serca "przyjaci, ktrzy przybiegn zaraz na jego gos. Merry przyj rg, takiego bowiem daru nie godzio si odrzuca, i ucaowa rk Eowiny. Raz jeszcze Eomer "ucisn hobbita i na tym si rozstali. Na odjezdnym wychylono strzemiennego, po czym podrni ruszyli w stron Helmowego Jaru, gdzie odpoczywali znw dwa dni. Legolas dotrzymujc zawartej z Gimlim umowy zwiedzi z nim Byszczce Pieczary. Wrci milczcy, nie chcia nic opowiada twierdzc, e tylkoGimli znajduje w tym przypadku odpowiednie sowa. - Nigdy si jeszcze dotychczas nie zdarzyo, aby krasnolud krasomwstwem przewysza elfa - rzek. - Tote musimy z kolei powdrowa do lasw Fangornu, tam pewnie wyrwnam rachunek. Z Zielonej Roztoki skierowali si na Isengard, gdzie gospodarowali teraz entowie. Zburzyli i usunli kamienny #krg, kotlin ca zamienili w !ogrd zielony od sadw i lasu, przecity strumieniem. Porodku janiao wszake jezioro, a z niego wyrastaa Wiea Orthank, wci jeszczewyniosa i niezdobyta, a !czarne jej ciany przeglday si w lustrze wody. Wdrowcy odpoczywali chwil w miejscu, gdzie przedtem staa Brama Isengardu, dzi natomiast dwa smuke drzewa strzegy wejcia na zielon "ciek wiodc do Orthanku. Podziwiali dokonane tu prace, tym bardziej zdumiewajce, e przez czas duszy nie byo wida nigdzie ani ywej duszy. Wreszcie doszo ich uszu znajome chrzkanie: "Hm, hm i na ciece ukaza si Drzewiec w towarzystwie Owawca spieszcy na powitanie goci. - Witajcie w Ogrodzie Orthanku! - rzek. - Wiedziaem, e przyjedziecie, ale miaem robot dalej w dolinie. Duo jest jeszcze tutaj roboty! Wy te nie prnowalicie w dalekich krajach na poudniu i wschodzie, jak syszaem; same dobre rzeczy o was syszaem, tak, tak! Chwali ich czyny, o ktrych, jak si okazao, wiedzia wszystko, a w kocu urwa i zatrzyma wzrok na twarzy Gandalfa. - A ty co powiesz? - spyta. - Dowiode, e jeste mocniejszy od innych, i wszystko, co zamierzae, udao ci si dokona. Dokd si teraz wybierasz? I po co tutaj przybye? - Oeby zobaczy, jak sobie radzicie, przyjacielu - odpar Gandalf - i eby podzikowa wam za pomoc. - Hm, susznie, enty zrobiy, co do nich naleao - powiedzia Drzewiec. - Rozprawilimy si nie tylko z tym tu... hm... przekltym morderc drzew, ale take z ca band burarum, szpetnookich-czarnorkich-k-r- zywonogich-cuchncych i krwioerczych morimaitesinkahonda... hm... No tak, caa nazwa tych wstrtnych orkw byaby dla uszu waszych pochopnych plemion za duga, nie moglibycie jej zapamita. Przyszli band z pnocy !okrajc las Laurelindorenan,!bo tam nie zdoali si wedrze!dziki potdze Wielkich Osb, ktre tu mam zaszczyt #oglda. - To mwic skoni si przed Kelebornem i !Galadriel, wadcami Lorien, poczym cign dalej. - Podli orkowie bardzo si zdziwili spotykajc nas tutaj, bo nigdy jeszcze nie syszeli o entach, chocia co prawda wiele przyzwoitszych stworzetake nie wie nic o nas. I niewielu orkw bdzie nas pamita, bo mao kto z tej bandy ocala, wikszo ich pokna Rzeka. Wasze "szczcie, bo eby na nas si nie natknli, krl stepw niedaleko by zajecha, a w kadym razie nie miaby ju po co do swego domu wraca. - Wiemy o tym - rzek Aragorn- i nigdy nie zapomnimy w Minas Tirith ani w Edoras. - Nigdy to za dugo nawet dla mnie - odpar Drzewiec. - Chciae powiedzie: pki wasze krlestwa przetrwaj. Bd musiay trwa dugo, eby entom wyda si ten czas naprawd dugi. - Zaczyna si Nowa Era - powiedzia Gandalf - i moe si okaza, e krlestwa czowieka przetrwaj nawet ciebie, przyjacielu Fangornie. Ale teraz powiedz, jak si wywizae z zadania, ktre ci wyznaczyem. Co si dzieje z Sarumanem? Czy jeszcze mu si nie znudzi Orthank? Bo nie sdz, eby go bawi widok, ktry urzdzie pod jego oknami. Drzewiec rzuci Gandalfowi przecige spojrzenie, prawie chytre - jak stwierdzi Merry. - Ha! - powiedzia. - Spodziewaem si tych pyta od ciebie. Czy mu si znudzi Orthank? Bardzo, ale nie tak bardzo jak mj gos. Hm... Opowiedziaem mu kilka do dugich historii, przynajmniej do dugich wedle waszych poj. !- Dlaczego wic sucha? Czygo odwiedza w Wiey? - spyta Gandalf. - Hm, nie, ja do Wiey nie wchodziem, ale on sta w oknie i sucha, bo innym sposobem nie mgby si dowiedzie adnych nowin, a chocia te nowiny byy mu !niemie, chciwie na nie czeka. Ju ja dopilnowaem, eby go nie ominy co weselsze. I od siebie sporo dodawaem takichrzeczy, ktre uwaaem, ze wyjd mu na zdrowie, jak si !nad nimi zastanowi. Znudzi siz czasem. Zawsze by zanadtopochopny. To go wanie zgubio. - Spostrzegam, kochany Fangornie, e wci mwisz: "sucha, znudzi si, by. Ani razu nie "powiedziae: jest. Czyby umar? - Hm, nie, nie umar, o ile mi #wiadomo. Ale si std wynis. Tak, poszed sobie. Wypuciem go. Zreszt niewiele z niego zostao, jak zobaczyem, kiedy z Wiey wylaz, a ten gad, ktry mu dotrzymywa towarzystwa, wyglda po prostu jak cie. Prosz ci, Gandalfie, nie mw, e obiecaem go pilnowa, bo sam pamitam to dobrze. Ale wiele si od tego czasu zmienio. Trzymaem go !tutaj, pki grozio, e moe nam zaszkodzi. Powiniene $wiedzie, e nie cierpi wiziywych istot i nawet takiego podego stwora nie mogem $wizi w klatce duej, ni to byo konieczne. Nawet mij, gdy jej wyrwano jadowite zby, mona wypuci na wolno, niech peza, gdzie jej si podoba. - Moe masz racj - odpar !Gandalf - ale tej mii zosta, jak mi si zdaje, jeszcze jeden zb. Trucizna bya w !jego gosie, myl, e nawet ciebie umia nim zbaamuci, znajc sab stron twego serca. Ale trudno, stao si, nie bdziemy wicej o tym mwili. Wiea Orthank jednak wraca teraz we wadanie krla, do ktrego z prawa naley. Jakkolwiek pewnie mu nie bdzie potrzebna... - Czas to okae - powiedzia Aragorn. - Ca t dolin oddaj w kadym razie entom,niech gospodaruj wedle swej !woli, byle strzegli Wiey i nie wpucili tam nikogo bez mego pozwolenia. - Jest zamknita - rzek Drzewiec. - Kazaem Sarumanowi zamkn i odda klucze. Owawiec je przechowuje. Owawiec skoni si jak drzewo przygite wiatrem, wrczajc Aragornowi dwa wielkie czarne klucze wycite !w zawie ksztaty i poczonestalowym kkiem. - Jeszcze raz dzikuj wam - powiedzia Aragorn. - Tymczasem egnajcie! Oby las rs znowu w spokoju. Gdyby wam w dolinie zrobio si kiedy ciasno, jest do miejsca na zachd od gr, gdzie mieszkali niegdy entowie. Drzewiec posmutnia. - Lasy pewnie si rozrosn - rzek. - Ale entowie si nie rozrodz. Nie ma ju maych encit. - Moe jednak teraz bdzieciemogli wznowi poszukiwania z !wiksz nadziej - powiedziaAragorn. - Otwary si przed wami rne krainy na wschodzie, ktre dotychczas byy niedostpne. - Za daleka droga! - odpar !Drzewiec potrzsajc gow. -I za wiele mieszka dzi wszdzie ludzi... Ale ja tu gadam i zaniedbuj obowizki grzecznoci. Czy zechcecie #askawie goci u nas duej? A moe kto z was chciaby przej przez Fangorn i skrci sobie w ten sposb drog do domu? Pytajco spoglda na Keleborna i Galadriel, wszyscy jednak owiadczyli, e musz niestety poegna si i bez zwoki rusza dalej na poudnie lub na zachd. Tylko Legolas zakrzykn: - Syszysz, Gimli? Za pozwoleniem samego Fangorna moemy obaj zapuci si w gb jego lasw; zobaczymy drzewa, jakich nigdzie indziej nie ma w Mrdziemiu. Dotrzymasz chyba umowy i pjdziesz ze mn? Bdziemy razem wdrowali a do naszych ojczystych krajw, do Mrocznej Puszczy i poza ni. Gimli zgodzi si, lecz bez wielkiego, jak si zdawao, zapau. - Tak w kocu rozwizuje si ostatecznie Druyna Piercienia - powiedzia Aragorn. - Ale mam nadziej, e wkrtce zobacz was w moim kraju. Obiecalicie przecie pomc w odbudowie. - Przyjdziemy, jeli nasi wadcy nam pozwol - odpar !Gimli. - No, egnajcie, hobbici!Teraz chyba zawdrujecie bezprzygd do domu; nareszcie bd mg spa spokojnie zamiast martwi si o was. Przy pierwszej okazji przyl wam swko, a myl, e bdziemy si od czasu do czasu widywali. Ale obawiam #si, e caa kompania ju si nigdy nie zgromadzi. Drzewiec poegna kadego z osobna, a przed Kelebornem i #Galadriel trzy razy kiwn siz wolna w pokonie z wielkim szacunkiem. - Dawno, dawno to byo, kiedysi poznalimy u korzeni i u z opuci obraz, ec0n5r<(rkPjk&k{AgBp c^Z c^H? c^!* cH_,; c_7A`fundamentw - powiedzia. - Avanimar, vanimalion nostari! Smutno, e spotykamy si po raz drugi dopiero teraz, kiedy !wszystko si koczy. Bo wiat si zmienia. Czuj to w smaku wody i ziemi, i powietrza. Nie mam nadziei, ebymy si jeszcze kiedy mogli zobaczy.- Nie wiem, co ci odpowiedzie, Najstarszy! - rzek Keleborn. - Nie spotkamy si w Mrdziemiu - powiedziaa Galadriela - dopki ziemia, ktr nakryy fale, nie wydwignie si znowu. Wtedy moe si spotkamy wiosn podwierzbami na kach Tasarinan. Oegnaj, Najstarszy! Ostatni egnali si z Drzewcem Merry i Pippin. Stary ent powesela patrzc na nich.- No i co, weseli ludkowie, czynie napijecie si ze mn na poegnanie? - spyta. - Bardzo chtnie! - zawoali. Drzewiec zaprowadzi ich parkrokw w bok, gdzie w cieniu drzew sta ogromny kamienny dzban. Napeni trzy kubki i pili wszyscy trzej; hobbici zauwayli, e ent znad swego kubka przyglda si im bacznie swoimi dziwnymi oczyma. - Uwaajcie, uwaajcie! - powiedzia. - Bardzo ju urolicie od ostatniego spotkania. #Mmiejc si wychylili napj do dna. - Do widzenia! Nie zapominajcie przysa mi swka, gdybycie w waszej ojczynie usyszeli co o onach entowych - powiedziaDrzewiec. Macha wielkimi rkami na poegnanie kompanii, kiedy ruszya w drog, a potem zawrci i znikn midzy drzewami. Jechali jeszcze szybciej zmierzajc ku Bramie Rohanu. Aragorn poegna si z nimi wreszcie opodal miejsca, w ktrym ongi Pippin zajrza w kryszta Orthanku. Hobbitw zasmucao rozstanie. Aragorn !przecie nigdy ich nie zawidw adnej potrzebie i pod jego przewodem wyszli cao z wieluniebezpieczestw. - Chciabym mie taki kryszta, w ktrym mona !widzie wszystkich przyjaci - rzek Pippin. - Chciabym zna sposb, eby z wszystkimi rozmawia choby z daleka. - Jeden tylko zosta teraz kryszta, ktrego mgby uywa - odpar Aragorn. - Tego bowiem, co pokazaby ci kryszta z Minas Tirith, z pewnoci wolaby nie oglda. Lecz palantir Orthanku zatrzyma sam krl, eby wiedzie wszystko, co dzieje si w jego pastwie i co robi jego podwadni. Pamitaj, Peregrinie, e pasowano ci na rycerza Gondoru, a ja nie myl zwalnia ci ze suby. Puszczam ci na urlop, ale mog wezwa ci wkrtce znowu. Pamitajcie te, przyjaciele z Shire'u, e krlestwo moje obejmuje $rwnie pnoc; ktrego dnia przybd tam z pewnoci. "Z kolei Aragorn poegna si z Kelebornem i Galadriel. - Kamieniu Elfw! - powiedziaa pani z Lorien. - Przez Ciemnoci doszede do ziszczenia nadziei i masz dzi wszystko, czego pragne. Uyj jak najlepiej danych ci dni! - Oegnaj, krewniaku - rzek Keleborn. - Oby los by askawszy dla ciebie ni dla mnie! Oby skarb swj zachowa do koca! Z tym si rozstali. Soce wanie zachodzio i gdy #hobbici po chwili odwrcili si, "ujrzeli krla na koniu, pord rycerzy; w blasku zachodu zbroje wieciy jak czerwone zoto, a biay paszcz Aragorna zdawa si pomieniem. Krl podnis w gr swj zielony klejnot i szmaragdowy ogie roziskrzy mu si w rku. Uszczuplona gromadka wkrtce stana nad Isen, !przeprawia si na drugi brzeg,!gdzie cigny si rozlege pustkowia, i skrcajc ku #pnocy, posuwaa si wzdu granic Dunlandu. Mieszkacy tutejsi uciekali kryjc si przed nimi, bardzo bowiem #lkali si elfw, chocia elfy rzadko odwiedzay ich kraje. Wdrowcy natomiast nie bali si Dunlandczykw; byli przecie w do jeszcze licznej kompanii i zaopatrzeni dobrze. Jechali wic swobodnie, rozbijajc namioty, gdzie im si podobao. Tymczasem lato upywao. Za Dunlandem znaleli si w krainie bezludnej, gdzie nawet zwierza lub ptaka rzadko si widywao, i jechali przez las schodzcy tu ze wzgrz u !podny Gr Mglistych, ktre mieli teraz wci po prawej rce. Wydostajc si z lasu znowu na otwart przestrze,dogonili starca wspierajcego si na lasce i odzianego w achmany brudnobiaej barwy; trop w trop za nim wlk si drugi ebrak, zgarbiony i pochlipujcy. - Dokd to, Sarumanie? - spyta Gandalf. - Co ci do tego? - odpar starzec. - Czy chcesz nadal mirozkazywa? Czy nie do ci mojej klski? - Znasz z gry odpowied na wszystkie trzy pytania: nic, nie i nie! Ale czas moich trudw dobiega koca. Brzemi z mych barkw przej krl. Gdyby by poczeka w Orthanku, ujrzaby go i "przekona si o jego mdroci i miosierdziu. !- Tym bardziej ciesz si, e nie czekaem - rzek Saruman - bo nie chc mu nic zawdzicza. Jeli chcesz zna odpowied na swoje pierwsze pytanie, i wiedz, e szukam wyjcia poza granice jego krlestwa. - W takim razie znowu obrae"z drog - odpar Gandalf. - na tej bowiem nie widz dla ciebie nadziei. Czy wzgardzisznasz pomoc? Bo ofiarujemy ci pomoc. - Mnie? - rzek Saruman. - !Nie, nie umiechaj si do mnie.Wol ju, kiedy marszczysz czoo. A co do pani, ktr widz w waszym gronie, to nieufam jej; zawsze nienawidzia mnie i spiskowaa na twoj korzy. Pewnie umylnie !sprowadzia ci na t drog, eby naigrywa si z mojej ndzy. Gdyby mnie przestrzeono o tym pocigu, postarabym si nie dostarczy wam tej przyjemnoci. - Sarumanie - powiedziaa Galadriela - mamy inne zadaniai inne troski, pilniejsze w naszych oczach ni tropienie "ciebie. Powiniene cieszy si,!e nas spotkae. To umiech szczcia, ostatnia twoja szansa. - Bd si cieszy, jeli !naprawd okae si ostatni -odpar Saruman - abym nie musia drugi raz trudzi si odrzucaniem jej. Moja nadzieja!runa. Ale nie chc dzieli "waszej. Jeli j macie... - Oczy"rozbysy mu na chwil. - Tak! "Nie na prno lczaem tyle lat nad tajemnymi ksigami. Wiem, e wy te jestecie skazani na zagad. Wy take o tym wiecie. Bdzie to pewnpociech dla tuacza, e !niszczc mj dom, zburzylicietake swj wasny. Jaki statek poniesie was z powrotem przez tak wielkie Morze? - spyta szyderczo. - Ach, szary statek peen widm !- zamia si, ale gos jego skrzecza szkaradnie. - Wstawaj, gupcze! - krzykn na drugiego ebraka, ktry przysiad na ziemi, i uderzy !go lask. - Zawracaj! Jeli ci szlachetni pastwo id nasz drog, my obierzemy inn. Ruszaj si, a ywo, bo nie dostaniesz nawet ochapw na wieczerz. $Oebrak odwrci si i powlk chlipic: - Biedy stary Grima! Biedny "stary Grima! Stale bity i lony. Jak ja go nienawidz! Och, ebym mg go porzuci! - A wic porzu go! - rzek Gandalf. Smoczy Jzyk rzuci tylko na Gandalfa spojrzenie swych sposzonych, wyblakych oczu,i pokusztyka co prdzej za Sarumanem. Kiedy para nieszcznikw, mijajc orszak podrnych, znalaza si przy hobbitach, Saruman zatrzyma si i popatrza na nich, lecz spotka ich wzrok peen litoci. !- A wic wy take przyszlicietutaj, eby si napatrze mojej ndzy? - powiedzia. - Nie obchodzi was, e cierpi niedostatek, co? Wam za to nie brak niczego, jada, piknych strojw i najlepszegoziela do fajek. tak, tak, wiem wszystko. Wiem, skd je macie. Nie dalibycie ebrakowi cho garsteczki? - Dabym, gdybym mia - rzekFrodo. - Oddam ci resztk, ktr mam jeszcze - powiedzia Merry - jeli chwile poczekasz.- Zszed z konia i zacz szpera w podrnym worku przytroczonym do sioda. Wreszcie poda Sarumanowi skrzan sakiewk. - Bierz! "daj ci chtnie, bo to cz zdobyczy wyowionej z powodzi Isengardu. - Moja wasno i drogo nabyta! - krzykn Saruman chwytajc apczywie sakiewk. - Ale to tylko symboliczne odszkodowanie, wzie z pewnoci duo wicej. No c, ebrak musi "by wdziczny, jeli zodziej zwraca mu bodaj czstk zrabowanej wasnoci. Bdziesz si mia z pyszna, kiedy po powrocie do swego kraju zobaczysz, e w Poudniowej Qwiartce nie wszystko wyglda tak, jak by"sobie yczy. Przez dugie latanieatwo bdzie w Shire o fajkowe licie. - Dzikuj za dobre sowo - odpar Merry. - W takim razie oddaj mi sakiewk, ktra !nigdy do ciebie nie naleaa i od dawna ze mn wdruje. Zawi sobie licie we wasne szmaty. - Za kradzie wypada paci kradzie - powiedzia Saruman i odwracajc si do Meriadoka plecami, przynagli swego niewolnika kopniakiem, po czym obaj oddalili si w stron lasu. - Co podobnego! - prychn Pippin. - Kradzie! Jakby nam si nie naleaa odpata za porwanie i wleczenie wrd orkw przez stepy Rohanu! - Najdak - rzek Sam. - Co on mwi, e naby drogo to ziele? jakim sposobem, ciekaw jestem. bardzo mi si te nie spodobaa ta wzmianka o Poudniowej Qwiartce. Czas, ebymy znaleli si ju w kraju. - Racja - przyzna Frodo. - Ale#nie mona skrci drogi, jeli mam zobaczy si z Bilbem. Cokolwiek si zdarzy, najpierwmusz wstpi do Rivendell. - Tak, sdz, e tak powiniene postpi - rzek Gandalf. - Nieszczsny ten Saruman! Obawiam si, e nie #da si ju nic dla niego zrobi.I mimo wszystko ten nikczemnik moe jeszcze wyrzdzi jakie szkody, choby pomniejsze, ale dotkliwe. Nastpnego dnia wkroczyli do pnocnego Dunlandu; nikt tamteraz nie mieszka, cho kraina bya zielona i pena uroku. Wrzesie zacz si zotymi dniami i srebrnymi nocami. Wreszcie pewnego piknego poranka, gdy soce wzbio si nad roziskrzone mgy, wdrowcy spogldajc ze swego obozu, rozbitego na niewysokim wzgrzu, zobaczylina wschodzie trzy szczyty, ktre wystrzeliy w niebo poprzez eglujce nisko oboki: Karaghras, Kelebdil i Fanuidhol. Byli wic ju w pobliu wejcia do Morii. !Zostali tu przez cay tydzie, zbliaa si bowiem godzina nowego rozstania, przed ktrym wzdrygay si serca. Wkrtce Keleborn i Galadriela, wraz ze sw wit, mieli skrci na zachd i przez Przecz Czerwonego Rogu, a dalej Schodami Dimrilla zej "nad Srebrn Oy, dc do wasnego kraju. Nadoyli sporo drogi, poniewa mieli sobie wiele do opowiedzenia z Gandalfem i Elrondem; nawet teraz ocigali si jeszcze, spdzajc dni na rozmowach z#przyjacimi. Czsto do pna w noc, gdy hobbici spali ju smacznie, tamci czuwali pod gwiazdami wspominajc dawne, minione czasy, wszystkie swoje trudy i radoci, albo te naradzajc si nad przyszoci nowego wieku. Przechodzie, ktry by ich przypadkiem zaskoczy, niewiele by zobaczy i usysza; wydaliby mu si szarymi postaciami wykutymi w kamieniu, pomnikami zapomnianych spraw, porzuconymi w wyludnionej ju!krainie. Nie uciekali si bowiemw rozmowie do gestw ani sw, lecz czytali wzajem w swych umysach, tylko !byszczce oczy poruszay sii rozbyskiway do wtru przepywajcych myli. W kocu wszystko zostao !powiedziane i poegnali si na razie, obiecujc sobie spotkanie, gdy przyjdzie czas, aby Trzy Piercienie odeszy zMrdziemia. Elfy z Lorien w swych szarych paszczach zniky szybko wrd gazw !kierujc si ku grom. Reszta kompanii, ktra miaa std ruszy do Rivendell, patrzya za oddalajcymi si ze wzgrza, dopki w oddali nie ujrzeli we mgle krtkiej byskawicy, po czym wszystko zgino im sprzed oczu. Frodo zrozumia, e Galadriela na poegnanie bysna podniesionym piercieniem. !- Szkoda, e nie mog wrci do Lorien - westchn Sam. W kocu pewnego wieczora dotarli na krawd porosej wrzosem wyyny i nagle - jak zwykle wydawao si !podrnym - ukazaa si u ich#stp gboka Dolina Rivendell i daleko w dole wiecce latarnie domu Elronda. Zeszli w !dolin, przeprawili si mostem za rzek i stanli u drzwi, a wtedy cay dom rozbysn wiatami i rozdwicza pieni, witajc radonie powrt Elronda. Hobbici zanim umyli si i !posilili, w paszczach jeszcze, pobiegli szuka Bilba. Zastali go samotnego w jego pokoiku,zasypanym kartkami papieru, pirkami i owkami. Bilbo siedzia w fotelu przed maym,wesoo trzaskajcym na kominku ogniem. Zdawa si bardzo stary, ale spokojny i senny. Kiedy weszli, otworzy oczy i odwrci gow. - Witajcie! - powiedzia. - A wic jestecie z powrotem. !Jutro moje urodziny. Trafiliciedoskonale. Czy wiele, e kocz sto dwadziecia dziewi lat? Za rok, jeli poyj, dorwnam staremu Tukowi. Chciabym go przecign, ale zobaczymy. Po uroczystociach urodzinowych czterej hobbici zostali jeszcze w Rivendell kilka dni, przesiadujc duo ze starym przyjacielem, ktry prawie cay czas spdza w swoim pokoiku, wychodzc tylko na wsplne posiki do jadalni. W tych bowiem sprawach nadal przestrzega punktualnoci i rzadko si !zdarzao, by przespa godzin !niadania lub obiadu. Siedzc znim przy kominku opowiedzieli mu kolejno wszystko, co zapamitali ze swoich wdrwek i przygd. Z pocztku Bilbo prbowa niby !notowa, lecz usypia czsto, a budzc si mwi: "Jak to wspaniale! Jak to cudownie! Naczym to stanlimy?" Wtedy musieli zaczyna swoje historie znw od miejsca, przyktrym staruszek si zdrzemn. Naprawd wzruszygo i zainteresowa najywiej jedynie opis koronacji i zalubin Aragorna. - Byem oczywicie zaproszony na wesele - powiedzia. - Czekaem przecie na nie tyle lat! Ale gdy wreszcie do tego "przyszo, jako nie mogem siwybra; mam tutaj moc roboty, zreszt z pakowaniemrzeczy zawsze jest okropny kopot. Tak miny dwa tygodnie, a ktrego ranka Frodo spojrzawszy przez okno stwierdzi, e noc spad szron i pajczyny babiego lata zmieniy si w siatk bieli. nagle uwiadomi sobie, e pora rusza w drog i !poegna Bilba. Pogoda wci jeszcze trzymaa si spokojnai pikna po najpikniejszym lecie za pamici ludzkiej. Ale "nasta ju padziernik, mona "byo spodziewa si lada dziesoty i wichrw. A czekaa Froda podr daleka. W gruncie rzeczy jednak nie lk przed zmian pogody skania hobbita do popiechu. Frodo !czu, e powinien wraca ju do Shire'u. sam podziela to zdanie. Wanie poprzedniego wieczora powiedzia: !- Bylimy daleko i widzielimy wiele, a mimo to jako nie znalelimy na wiecie !lepszego miejsca ni Rivendell. Nie wiem, prosz pana, czy dobrze si wyraam, ale tutaj wydaje si, e odnajdujemy po trosze i Shire, i Zoty Las, i Gondor, i krlewski dwr, i gospody przydrone, i ki - wszystko naraz. A jednak czuj, nie wiem dlaczego, e trzeba wkrtce std wyruszy.Jeli mam by szczery, powiempanu, e niepokoj si o Dziadunia. - Masz racj, samie, tutaj wszystkiego jest po trosze, !oprcz Morza - odpar Frodo. I powtrzy jakby do siebie: - Oprcz Morza. Tego dnia Frodo porozmawia zElrondem i postanowiono, e hobbici wyrusz nazajutrz. Ku ich radoci Gandalf oznajmi: - Jad z wami. Przynajmniej a do Bree. mam interes do Butterbura. Wieczorem poszli do Bilba, eby si z nim poegna. "- No c, jeli tak trzeba, to nie ma rady - rzek Bilbo. - Szkoda. Bdzie mi was brakowao. Przyjemnie byo wiedzie, e jestecie w "pobliu. Ale teraz bardzo mi si chce spa. Podarowa Frodowi swoj "mithrilow kolczug i Odo, zapomniawszy, e mu ju raz te rzeczy da; ofiarowa te siostrzecowi kilka ksiek, opuci obraz, ec0n5r<(rkPjk&k{AgBp% cO` PK` c`# c`a*. ca@5@ [&bpowiconych wiedzy i historii, a napisanych jego rk cienkimi pajczymi literami w rnych okresach ycia, tomy oprawne w czerwone okadki i opatrzone wyjanieniem: Przeoy z jzyka elfw Bilbo Baggins. Samowi wrczy niedu sakiewk pen zota. - To ju ostatki zdobyczy ze skarbca Smauga - rzek. - "Przyda ci si, zwaszcza jeli zechcesz si oeni, Samie. Sam zaczerwieni si po uszy. - Wam, modzi przyjaciele, nicnie mam do ofiarowania prcz dobrej rady - powiedzia Bilbo do Meriadoka i Pippina. A na zakoczenie krtkiego kazanka dorzuci arcik w stylu mwcw Shire'u: - Uwaajcie, eby wam gowy !nie wyrosy z kapeluszy. Jeli nie przestaniecie rosn w tym tempie, wkrtce kapelusze i ubrania bd za drogie na wasz kiesze. - Jeli ty chcesz pobi wiekiem starego Tuka, czemu my nie mielibymy przerosn Bullroarera? - spyta Pippin. %Bilbo rozemia si i wycignz kieszeni dwie pikne fajki; miay ustniki z masy perowej,okute misternie rzebionym srebrem. - Mylcie o starym Bilbie pykajc z tych fajek - rzek. !- Zrobiy je dla mnie elfy, ale "ja ju nie pal. - Nagle gowa mu si kiwna i na chwil zasn. Gdy si ockn, powiedzia: - na czym to stanlimy? Aha, rozdawaem prezenty. To mi co przypomina... Suchaj no, Frodo, gdzie podzia si ten Piercie, ktry ci kiedy daem? - Zgubiem go, Bilbo kochany -odpar Frodo. - Widzisz, pozbyem si go. - Co za szkoda! - westchn Bilbo. - Chtnie bym go znw zobaczy. Ale nie, gupstwa "plot! Przecie wanie po to wyruszye w podr, prawda?"Oeby si go pozby. Trudno si"poapa, tyle rnych spraw z tym si czy, zadanie Aragorna i Biaa Rada, i Gondor, i jedcy, i poudniowcy, i olifanty... Naprawd widziae je, "Samie?... i pieczary, i wiee, i zote drzewa, i... kto by tam spamita wszystko! Teraz widz, e zbyt prost drog wrciem ongi z mojej wyprawy. Szkoda, e Gandalf nie pokaza mi wtedy wicej !wiata. Tylko e w takim razie !spnibym si na licytacj mojego domu i miabym z tym jeszcze gorsze kopoty. No, dzi ju i tak za pno; zreszt uwaam, e znacznie wygodniej siedzie tutaj i sucha o tych rnych dziwach. Po pierwsze, bardzo tu przytulnie, a po drugie, elfys na kade zawoanie pod $rk. Czeg wicej pragn? Droga wybiega hen, gdzie w dal, Za drzwiami si zaczyna tu, Daleko zasza droga ta. Kto moe, niech j goni ju! Niech w podr now puszcza si, Lecz ja zdroone nogi mam, Mwiato gospody wzywa mnie, !Przepi si i wypoczn tam. Szepczc ostatnie sowa !piosenki, Bilbo zwiesi gow na piersi i zasn. Mrok wieczorny zgstnia w pokoju, ogie na kominku $rozpali si janiej, przyjacielepatrzyli na picego Bilba; stary hobbit umiecha si !przez sen. Czas jaki siedzieli w milczeniu, wreszcie Sam "rozejrza si wkoo, na cienie taczce po cianach, i zwracajc si do Froda powiedzia z cicha: - Co mi si zdaje, prosz pana, e pan Bilbo niewiele napisa przez czas naszej nieobecnoci. Chyba ju nie napisze naszej historii. Bilbo otworzy oczy, jak gdybyusysza t uwag. Wsta. - No, widzicie, znowu mi si chce spa - powiedzia. - Jeeli mam czas na pisanie, !lubi naprawd tylko ukada !wiersze. Chciaem si zapyta,czy bardzo wielki sprawioby ci kopot, mj Frodo kochany, gdyby troch uporzdkowa moje papiery, zanim odjedziesz? To znaczy, gdyby"pozbiera zapiski i lune kartkii zabra je z sob. Rozumie si, jeli masz ochot. Widzisz, ja ju nie mam do czasu, eby wybra co trzeba i skomponowa, i tak dalej. Sam mgby ci pomc, a jak towszystko jako uadzisz, przywieziesz mi do przejrzenia. Obiecuj, e nie bd krytykowa zbyt surowo. - Oczywicie, zrobi to chtnie - odpar Frodo. - Oczywicie, przyjad wkrtce znowu, teraz podr nie grozi ju niebezpieczestwami. Mamy przecie nowego krla, ju on zaprowadzi spokj i porzdek na drogach. - Dzikuj ci, mj drogi - powiedzia Bilbo. - Zdejmujesz wielki ciar z mego serca. "I Bilbo znw zasn gboko. Nazajutrz Gandalf i hobbici poegnali Bilba raz jeszcze, wstpiwszy do jego pokoiku, bo na dworze za zimno byo dla staruszka. Potem poegnaliElronda i domownikw. Gdy Frodo stan w progu, !Elrond yczc mu szczliwej podry rzek: #- Myl, e nie bdziesz mia po co wraca tutaj, jeli bardzo si z tym nie pospieszysz. Mniej wicej o tej porze za rok, kiedy licie ozoc si, nim opadn, czekaj na Bilba w lasach "Shireu. Ja bd z nim take. Nikt inny tych sw nie sysza, a Frodo z nikim si nimi nie podzieli. Rozdzia 7 Do domu! Teraz wreszcie jechali prosto do domu. Pilno im byo zobaczy znowu Shire, ale z pocztku posuwali si do wolno, bo Frodo czu si nieswj. Gdy przybyli do Brodu Bruinen, zatrzyma ca kompani i najwyraniej wzdraga si przed wejciem wwod. Przyjaciele zauwayli, e przez chwil wzrok mia nieprzytomny, jakby nie !widzia ich i caego otoczenia. Do wieczora milcza potem. By!to dzie szsty padziernika. - Czy ci co dolega? - spyta Gandalf z cicha, przysuwajc si z koniem do Froda. !- Tak - odpar Frodo. - Rami. Stara rana boli, a wspomnienie "Ciemnoci ciy na sercu. Dziwanie rocznica. - Niestety, s rany, ktre !nigdy si cakowicie nie goj - powiedzia Gandalf. - Obawiam si, e moja rana do takich naley - odpar Frodo. - Nie ma w gruncie rzeczy powrotu. Moe nawet "dojad do Shireu, ale nic ju nie bdzie takie, jak dawniej, bo ja jestem inny. Skaleczyy !mnie sztylet, jadowite do, ostre zby, dugo dwigane brzemi. Gdzie znajd spoczynek? Gandalf nie odpowiedzia. Pod wieczr nastpnego dnia !usta bl i min niepokj, Frodo znw powesela, jak gdyby nie pamita o czarnychmylach poprzedniego ranka. Odtd jechali bez przygd, a "dni pyny szybko; wdrowali swobodnie, czsto odpoczywajc w piknych lasach, gdzie drzewa w !jesiennym socu mieniy si czerwieni i zotem. W kocu znaleli si pod Wichrowym Czubem. Zapad zmierzch, gsty cie lea na drodze. Frodo poprosi przyjaci o popdzenie koni i nie chcia #spojrze w gr, lecz cie jej przekroczy ze spuszczon gow, zatulajc si szczelniej w paszcz. W nocy pogoda si zmienia, wiatr od !zachodu przynis deszcz, d"ostry i zimny, a te licie wiroway jak ptactwo w powietrzu. Gdy dotarli do Zalesia, drzewa stay ju niemal nagie, a wielka kurtyna deszczu przesaniaa im widokna wzgrze Bree. Tak wic przed wieczorem wietrznego i ddystego dnia pod koniec padziernika piciu podrnych wjechao w kocu strom drog na wzgrze i stano u poudniowej bramy miasteczka Bree. Brama bya zamknita na cztery spusty, deszcz chosta ich twarze, po ciemnym niebie pdziy chmury, a serca wdrowcw !cisny si zawiedzione, bo spodziewali si bardziej przyjaznego przyjcia. Po wielokrotnych nawoywaniach zjawi si wreszcie odwierny. W rku #mia grub pak. Popatrzy na!goci lkliwie i nieufnie, ale gdy dostrzeg midzy nimi Gandalfa i w jego towarzyszach pozna, mimo dziwnych strojw i zbroi, hobbitw, rozchmurzy czoo iprzywita ich yczliwie. - Wjedajcie! - powiedzia otwierajc bram. - trudno gawdzi tutaj, na deszczu i zimnie w t okropn noc, ale stary Barley z pewnoci przyjmie was serdecznie Pod Rozbrykanym Kucykiem, a tam dowiecie si wszystkich nowin. - A ty potem dowiesz si z pewnoci wszystkich nowin, ktre my wieziemy - zamia si Gandalf. - Jak si miewa Harry? Odwierny skrzywi si wyranie. - Nie ma go - odpar. - Spytaj o niego Barlimana. Dobranoc! - Dobranoc! - odpowiedzieli i "pojechali dalej; spostrzegli, e za ywopotem przy drodze #wyrs dugi niski budynek i e!zza ciany krzeww ledz ichoczy wielu mczyzn. Koo zagrody Billa Ferny ywopot by nie strzyony i zachwaszczony, okna za domu zabite deskami. - Moe ty go wtedy zabi jabkami, Samie - powiedzia Pippin. "- Na tyle szczcia nie licz -odpar Sam - ale bardzo jestem ciekawy, co si stao ztym biednym konikiem. Nieraz mylaem o nim, zosta wtedy nieborak pod drzwiami Morii wrd wyjcych wilkw. Gospoda Pod Rozbrykanym Kucykiem z pozoru zdawaa si nie zmieniona. Za czerwonymi zasonami w oknach parteru wieciy si wiata. Dzwonek zadzwoni, Nob przybieg i uchyliwszy drzwi wyjrza przez szpar. Nawidok goci stojcych w blasku latarni krzykn ze zdumienia. - Panie Butterbur! Gospodarzu!- wrzasn. - Wrcili! - Co mwisz! No, ju ja ich !odprawi! - rozleg si gos Butterbura, ktry w chwil potem wypad za drzwi wymachujc tgim kijem. !Poznajc przybyych osupia,a grony mars na jego czole rozpyn si w wyrazie zdziwienia i radoci. - Nob, ty barani bie, nie !moge to starych przyjaci nazwa po imieniu? Porzdnego stracha napdzi mi dure, i to w dzisiejszych czasach! Witam, witam! Skd przybywacie? Nie spodziewaem si, e was w yciu jeszcze zobacz, sowo daj. Poszlicie przecie z Obieywiatem do Dzikich Krajw, gdzie roi si od najgorszych ludzi. Ciesz si bardzo, e was widz, a ju najbardziej Gandalfa. Prosz, prosz, wchodcie. Pokoje chcecie chyba te same, co wtedy? S wolne. W ogle !wikszo pokoi stoi pustkami,nie myl tego przed wami tai, bo i tak prdko bycie sami to zauwayli. Zobacz, cosi znajdzie dla was na !kolacj, i postaram si poda !raz dwa, ale ciko bdzie, bosuby nie ma wiele. Nob, ty gamoniu, zawoaj Boba! Co teja mwi, zapomniaem, Boba przecie ju nie ma, zawsze teraz przed zmrokiem wraca do swoich, do rodziny. Zabierz kucyki do stajni, Nob. A ty, Gandalfie, pewnie swego koniasam zechcesz odprowadzi? Pikny wierzchowiec, ju ci topowiedziaem, jakem go pierwszy raz zobaczy. Prosz,"wchodcie. Rozgocie si jak w domu. Butterbur bd co bd nie straci wymowy i po dawnemu y w staym pospiesznym zamcie. Ale w gospodzie prawie nikogo nie byo wida !ani sycha, ze wsplnej izby dochodzi niky szmer jakby dwch tylko czy trzech gosw. Kiedy za przybysze dokadniej przyjrzeli si gospodarzowi w blasku dwch wiec, ktre zapali !owietlajc przed nimi drog, stwierdzili, e twarz starego Butterbura jest pomarszczona i zatroskana. Prowadzi ich korytarzem do bawialni, w ktrej przed !rokiem spdzili tak niezwyk noc. Szli za nim z pewnym zaniepokojeniem, bo jasne !byo, e Barliman buczuczn min pokrywa jakie kopoty. W Bree widocznie wszystko #si zmienio. Nie mwili jednak nic, czekali. Tak, jak si spodziewali, Butterbur przyszed do bawialni po kolacji zapyta, czy s zadowoleni. Oczywicie, byli, poniewa Pod Rozbrykanym Kucykiem po staremu piwo i jedzenie miao smak doskonay. - Nie omiel si dzisiaj namawia, abycie reszt wieczoru spdzili we wsplnej izbie - powiedzia Butterbur. -Jestecie pewnie zmczeni, zreszt prawie nikogo tam niema. Ale jeli zechcecie !uyczy mi przed pjciem do ek maej pgodzinki, chciabym bardzo pogada z wami spokojnie i bez postronnych wiadkw. - Zgade nasze yczenia - odpar Gandalf. - Nie jestemyzmczeni. Podrowalimy wygodnie. Bylimy przemoknici, zzibnici i godni, ale z tego jue nas wyleczy. Siadaj, Barlimanie. Jeeli dasz nam w dodatku troch fajkowego ziela, bdziemy ci bogosawi. "- Wolabym, ebycie zadaliczegokolwiek innego - powiedzia Butterbur. - Ziela wanie nam brak najbardziej, bo tyle go tylko mamy, ile samiwyhodujemy, a to oczywicie za mao na nasze potrzeby. Z Shireu teraz nie sposb co dosta. Ale postaram si w miar monoci. Poszed i w chwil pniej wrci z wizk nie "pokrajanych lici, ktre mogy im wystarczy na jakie dwa dni do fajek. - Najlepsze, jakie mam, !nieze, ale nie umywaj si do!lici z Poudniowej Qwiartki, zawsze to mwiem, chocia na og, za przeproszeniem, wol Bree od Shireu. Przysunli dla gospodarza obszerny fotel do kominka, Gandalf usadowi si naprzeciwko, hobbici za na niskich krzesekach miedzy nimi; przegadali nie jedn pgodzink, ale kilka, wymieniajc nowiny, ktrych !Butterbur chcia sucha albo nawzajem udziela. Niemal wszystko, co opowiadali wdrowcy, zdumiewao starego Barlimana i nie miecio mu si w gowie, !tote nie doczekali si innych uwag z jego ust jak wielokrotne okrzyki powtarzane tak, jakby zacny Butterbur nie ufa wasnym uszom: Co ja sysz, panie Baggins, a raczej panie Underhill? Bo ju mi si popltao z kretesem... Co ja !sysz, mistrzu Gandalfie? Nie do wiary! Kto by to pomyla! W naszych czasach! Butterbur take mia niemao do opowiadania. W Bree wcale nie byo spokojnie. Interesy szy marnie, a prawd rzekszy, nawet cakiem kiepsko. - Nikt z zagranicy nie przybywa ju do nas - mwi. - Miejscowi siedz w domach zamknici na cztery spusty. Wszystko przez tych obcych przybyszy, wczgw, co do !nas zaczli ciga Zielon Mciek przed rokiem, jak pewnie pamitacie; potem !zjawio si ich coraz wicej, cae gromady. Trafiali si midzy nimi po prostu biedacy,uciekajcy przed burz, ale "wikszo to byli li ludzie, !zodzieje i podstpni zbjcy. Doszo u nas w Bree do bardzoprzykrych rzeczy, nawet do prawdziwej potyczki, w ktrejpado kilku zabitych, na !mier zabitych! Sowo daj, nie przesadzam. - Wierz - powiedzia Gandalf.- Ilu? - Trzech i dwch - odpar Butterbur, oddzielnie liczc duych ludzi i hobbitw. - Nieborak Mat Heathertoes, Rowlie Appledore i may Tom Pickhorn zza Wzgrza, a take Willie Banks i jeden z Underhillw ze Staddle. Wszystko zacne dusze, po ktrych stracie nie pocieszylimy si dotd. A Harry, ten, co by odwiernymprzy zachodniej bramie, i Bill Ferny przeszli na stron obcych przybdw i potem #razem z nimi uciekli; myl, e to oni wpucili napastnikw domiasta tej nocy, kiedy wybucha bjka. Na krtko przedtem, jako pod koniec roku pokazalimy im bramy i !wyrzucilimy ich bez ceregieli, a zaraz po Nowym Roku, kiedy!spady due niegi, zdarzyy si te awantury. !Harry i Bill poszli na rozbj i teraz siedz w lasach za wiosk Archet albo na pustkowiach, gdzie na pnocod Wzgrza. Zupenie jak w strasznych czasach, o ktrychopowiadaj stare bajki. Na !gocicach nikt si nie czuje bezpieczny, wszyscy unikaj !dalszych podry i co wieczr wczenie zamykaj si w domach. Musimy trzyma warty!wszdzie wzdu ywopotu i obsadzilimy bramy wzmocnionymi straami. - Nas jako nikt nie zaczepia- rzek Pippin - chocia jechalimy powoli i bez !ubezpieczenia. Mylelimy, e wszystkie kopoty zostay ju za nami. - Oj, nie, nie, panie Peregrinie, kopotw jeszcze do przed wami - odpar Butterbur. - Nic te dziwnego, e was zbje nie napastowali. Woleli nie porywa si na zbrojnych, ktrzy maj miecze, hemy, tarcze i tak dalej. Kady by si dwa razy namyli, zanimby was zaczepi. Prawd mwic ja te na wasz widok troch si wystraszyem. Nagle hobbici zrozumieli, e ci obraz, ec0n5r<(rkPjk&k{AgBf cb cb cGc! cc,<1 d 1 c>d!<djeli miejscowa ludno przygldaa im si ze zdumieniem, to nie tyle !dziwia si ich powrotowi, ile ich zbrojom. Sami tak si ju oswoili z wojennym rynsztunkiem, obracajc si wrd dobrze uzbrojonych !plemion, e nie pomyleli, jak niezwyke wraenie w ich ojczystych stronach zrobi kolczugi byszczce spod paszczy, hemy Gondorczykw i Rohirrimw oraz tarcze zdobione piknymigodami. A na domiar wszystkiego Gandalf jecha nawielkim siwym koniu, cay w bieli, okryty sutym paszczem mienicym si od bkitu i srebra, z dugim mieczem Glamdringiem u pasa. - A to dobre sobie! - zamia si Gandalf. - Jeli nasza pitka napdza im stracha, topocieszmy si, bo gorszych przeciwnikw spotykalimy w naszej wdrwce. Przynajmniejmoesz by spokojny, e nie "sprbuj ci napada, pki mytu jestemy. - Ale czy to dugo potrwa? - !rzek Butterbur. - Nie przecz,chtnie bym was zatrzyma !tutaj na jaki czas. Bo to, jak wiecie, mymy do takich bjeknie przywykli, a Stranicy podobno wynieli si z naszychstron wszyscy. Widz dopiero teraz, e dawniej nie docenialimy, ile im zawdziczamy. Bo krc si dokoa groniejsi jeszcze od zbjw wrogowie. Zeszej zimy wilki wyy pod ywopotem. W !lesie czaj si jakie ciemne stwory, tak okropne, e na sam myl o nich krew w yach zastyga. Doprawdy bardzo, bardzo to wszystko byo niepokojce. - Rzeczywicie - przyzna Gandalf. - Wszystkie prawie kraje przeyway ostatnio wielki niepokj. Ale pociesz !si, Barlimanie. Bree znalazo si na krawdzi bardzo cikich kopotw i z ulg stwierdzam, e nie wpado w nie gbiej. Mwitaj teraz lepsze czasy. Tak dobrych czasw nikt ju pewnie tu nie "pamita! Stranicy wrcili. My !wrcilimy wraz z nimi. I znowumamy krla, Barlimanie; krl wkrtce przypomni sobie o tejczci swojego krlestwa. !Oyje Zielona Mcieka, gocy "krlewscy bd po niej mknli tam i z powrotem, a ze stwory znikn, wyparte z lasw i pustkowi. Pustkowie zaludni si i zamieni w pola uprawne. Butterbur kiwa gow. - Pewnie, troch uczciwych podrnych na gocicach nikomu nie zaszkodzi. Ale nie yczmy sobie wicej nicponiw i zabijakw. Nie chcemy widzie obcych w Breeani nawet w pobliu Bree. Niech nas zostawi w spokoju.Nie chc, eby tum obcych "tutaj si panoszy i osiedla, karczujc puszcz dokoa. - Bdziecie mieli spokj, Barlimanie - odpar Gandalf. - Dla wszystkich starczy miejsca pomidzy Isen a Szar Wod lub te na poudniowym brzegu!Brandywiny; nikt nie bdzie si cisn pod same granice Bree. Niegdy mnstwo ludzi mieszkao na pnocy, o sto mil albo dalej std, u koca Zielonej Mcieki, na Pnocnych Wzgrzach i nad Jeziorem Evendim. - Na pnocy, za Szacem Umarych? - z rosncym powtpiewaniem odrzek Butterbur. - To s podobno kraje nawiedzane przez upiory.Nikt prcz zbjcw tam si nie zapuci. - A jednak Stranicy tam bywaj - powiedzia Gandalf. - Mwisz: Szaniec Umarych. Tak rzeczywicie zw to miejsce od wielu lat; prawdziwa jednak dawna nazwa brzmi Fornost Erain, #Norbury, Pnocny Grd Krlw.I pewnego dnia krl tam powrci, a wtedy zobaczysz na gocicu wspaniaych podrnych. - No, tak, to ju daje troch !lepsze widoki na przyszo - rzek Butterbur - i mona by si wtedy spodziewa poprawyinteresw. Byle ten krl zostawi Bree w spokoju. - Na pewno zostawi - odpar Gandalf. - Zna wasz kraj i kocha. - A to jakim cudem? - zdziwi si Butterbur. - Nie rozumiem. Skoro siedzi sobie na wspaniaym tronie w potnymzamku o setki mil std, skde by mg nas zna? Pewnie pija wino ze zotych pucharw. C dla niego znaczy moja gospoda i piwo wkuflach? Chocia co do piwa, to nie moesz, Gandalfie, zaprzeczy, e jest dobre. Nabrao wymienitego smaku od jesieni zeszego roku, kiedy nas odwiedzi i obdarzy je askawym sowem. To bya jedyna dla mnie pociecha w tych cikich czasach. - Krl mwi, e zawsze u ciebie piwo byo dobre - wtrci si Sam. - Krl? - A jake! Przecie to "Obieywiat! Wdz Stranikw.Czy jeszcze nic ci w gowie nie wita? Zawitao i Butterbur zbarania ze zdziwienia. Oczy mu omal z orbit nie wyskoczyy, rozdziawi usta i sapa gono. - Obieywiat! - krzykn wreszcie odzyskujc dech. - Obieywiat w koronie, ze zotym pucharem! Czego to doylimy! - Lepszych czasw, w kadym!razie dla Bree - rzek Gandalf. - Pewnie, pewnie, teraz ju w!to wierz - odpar Butterbur. -No, wiecie pastwo, od dawna nie gadao mi si z nikim tak mio jak z wami. Szczerze powiem, e tej nocy zasn z lejszym sercem. Jest o czym myle po tej rozmwce, ale odo to do jutra. Teraz "cignie mnie ju do ka, a was z pewnoci take. Hej, Nob! - zawoa podchodzc dodrzwi. - Nob, niezguo! - %Paln si rk w czoo. - ... Zaraz, zaraz... Nob? Co mi to przypomina, ale co? - Moe znw jaki zapomnianylist? - spyta Merry. - Nieadnie, e mi pan jeszczenie wybaczy starej historii, panie Meriadoku! Przerwa mi pan wtek. Na czym to #stanem? Nob... stajnia... Aha! Mam tu na przechowaniu co, co jest wasz wasnoci. !Jeeli pamitacie Billa Ferny, tego koniokrada, i kucyka, ktrego Bill wam sprzeda, no to wanie o niego chodzi. Kucyk wrci do mnie sam, dobrowolnie. Skd? To ju wy "lepiej wiecie ni ja. Przyszed kudaty jak stare psisko i chudy jak patyk, ale ywy. Nob go tutaj pielgnuje. - Nie moe by! Mj Bill! - wrzasn Sam. - W czepku si urodziem, niech Dziadunio mwi, co chce. Znowu spenione yczenie! Gdzie on jest? !Sam nie chcia si pooy, dopki nie odwiedzi kucyka wstajni. Wdrowcy zostali w Bree przez cay nastpny dzie, a Butterbur nie mg uskara si na zastj w interesach, przynajmniej tego drugiego wieczora. Ciekawo okazaa si silniejsza od strachu i w gospodzie byo rojno jak nigdy. Hobbici przez !grzeczno zaszli do wsplnej izby i odpowiedzieli na mnstwo pyta. A e ludzie z !Bree maj dobr pami, wieluz nich pytao Froda, czy napisa swoj ksik. - Jeszcze nie - odpowiada. - Jad do domu, tam dopiero uporzdkuj przywiezione zapiski. !Musia obieca, e nie pominienadzwyczajnych wydarze, ktre w Bree si rozegray, poniewa bez tego wydawaa im si za mao interesujca ksika, powicona przewanie dalekim i znacznie mniej wanym wypadkom gdzie na poudniu. Potem jeden z modszych "mczyzn poprosi o piosenk. Ale wtedy zalega nagle cisza, starsi ukradkiem zgromili lekkomylnego mokosa i nikt proby nie podtrzyma. Jasne byo, e ludzie z Bree nie pragnli powtrzenia si niesamowitych awantur w gospodzie. "Nic te nie zakcio spokoju we dnie ani w nocy, dopki podrni gocili w Bree. Nazajutrz jednak zerwali si owicie, bo z uwagi na #ddyst wci pogod chcielidotrze do Shireu przed !wieczorem, a drog mieli do dalek. Ludzie z Bree stawili si tumnie, eby ich poegna, w weselszym nastroju ni zazwyczaj w cigu ubiegego roku; kto przedtem nie widzia goci w penym rynsztunku, ten otwiera teraz oczy z podziwu, gdy ukaza si Gandalf z bia brod, cay promieniejcy wiatem, w bkitnym paszczu, ktry zdawa si jak obok "przesaniajcy soce, a przy Czarodzieju czterej hobbici niby bdni rycerze z dawnych, niemal zapomnianychlegend. Nawet ci, ktrzy zrazuwymiewali nowiny o krlu, zaczli podejrzewa, e jest w nich mimo wszystko troch prawdy. !- Ano, szczliwej podry i szczliwego powrotu do domw! - rzek Butterbur. - Moe powinienem wczeniej uprzedzi was, e w Shire take niedobrze si dzieje, takie przynajmniej do nas suchy dochodz. Podobno zdarzyy si tam dziwne rzeczy. Ale wci to to, to owo, czowiek ma za duo !wasnych kopotw na gowie. Co prawda, jeli wolno mwi szczerze, przyjechalicie z tej!podry tacy odmienieni, e z pewnoci dacie sobie rad zewszystkimi kopotami. Nie wtpi, e prdko zaprowadzicie u siebie "porzdek. Oycz szczcia! A pamitajcie, e im czciej !bdziecie si pokazywali Pod Rozbrykanym Kucykiem, tym bardziej si wami uciesz. Poegnali go nawzajem serdecznie i ruszyli przez Bram Zachodni w stron !Shireu. Kucyka Billa wzili z sob, a chocia musia znw dwiga spore juki, bieg rano obok wierzchowca Sama i zdawa si bardzo zadowolony. - Ciekawe, co te stary Barliman mia na myli - odezwa si Frodo. - Troch zgaduj - pospnie odpar Sam. - Pewnie to, co zobaczyem kiedy w zwierciadle pani Galadrieli: cite drzewa i mojego Dziadunia wygnanego z domu. !Oauj, e si bardziej nie spieszyem z powrotem. - Na pewno te co niedobrego stao si w Poudniowej Qwiartce - powiedzia Merry. - Wszdzie brak fajkowego ziela. - Cokolwiek tam si zego %wici, zao si, e Lotho wtym palce macza - rzek Pippin. - Palce moe macza, ale na dnie kto inny wod mci - powiedzia Gandalf. - Zapomnielicie o Sarumanie. On wczeniej ni Mordor zacz interesowa si Shireem. !- Ale przecie ty jeste z nami- rzek Merry - wic wszystkoprdko si naprawi. - Jestem z wami teraz - odpar Gandalf - wkrtce jednak si rozstaniemy. Nie !pojad do Shireu. Sami musicieswoje sprawy zaatwi, do tego wanie od dawna was przygotowywaem. Czy jeszczecie nie zrozumieli? !Mj czas min, nie jest ju moim zadaniem wprowadzanie adu na wiecie ani nawet pomaganie innym, gdy si do tego zabieraj. Wy zreszt, przyjaciele, ju nie potrzebujecie pomocy. #Wyrolicie. Wyrolicie bardzowysoko, dosiglicie najwikszych, o was wszystkich ju mog by spokojny. Wiedzcie, e wkrtce skrc w inn ciek. Zamierzam pogawdzi z Bombadilem, i totak obszernie, jak jeszcze nigdy w yciu. On by tym kamieniem, ktry mchem obrasta, podczas kiedy mnie "wypado toczy si po wiecie.Ale ju skoczyy si moje wdrwki, teraz bdziemy mieli sobie duo do powiedzenia z Bombadilem. W jaki czas potem dotarli do tego miejsca na Wschodnim Gocicu, gdzie niegdy poegnali Bombadila. Hobbici marzyli, a nawet oczekiwali, e ujrz go tutaj, spodziewajc si, e wyjdzie na ich spotkanie. Lecz nie da znaku ycia; od poudnia szara"mga saa si na Kurhanach, a Stary Las w oddali znikn za "jej gst zason. Zatrzymali si na chwil; Frodo tsknie spoglda na poudnie. - Bardzo bym chcia zobaczyznw starego przyjaciela - rzek. - Ciekaw jestem, jak musi wiedzie. - Doskonale, jak zawsze, rcz ci za to - odpar Gandalf. - Beztroski Bombadil pewnie nawet niezbyt si interesuje tym, co !zdziaalimy i widzieli, chyba tylko waszym spotkaniem z !entami. Moe pniej przyjdziei na to czas, eby go odwiedzi. Teraz na twoim miejscu nie marudzibym ani !chwili, bo inaczej nie zdycieprzed zamkniciem bramy mostu na Brandywinie. - Ale tam nie ma adnej bramy! - zawoa Merry. - Nie na tym szlaku! Wiesz to chyba, Gandalfie, rwnie dobrze, jak ja. W Bucklandzie !jest brama, oczywicie, ale t otworz przede mn o kadej porze. - Powiedz raczej, e przedtemna tym szlaku bramy nie byo - odpar Gandalf. - Teraz j tam zastaniesz. I nawet w Bucklandzie moesz si !natkn na wiksze trudnoci,#ni mylisz. Ale przezwyciyszje szczliwie. Do widzenia, przyjaciele kochani! Nie rozstajemy si na zawsze. Jeszcze nie. Do widzenia. Skierowa Gryfa w bok gocica; rumak przesadzi lekko szeroki zielony wa #cigncy si tu wzdu drogi. Gandalf zakrzykn na niego i Gryf pomkn w stron !Kurhanw jak wiatr z pnocy. - Ano zostao nas czterech, tak jak z domu ruszalimy - rzek Merry. - Wszystkich towarzyszy, jednego po drugim, zostawilimy po !drodze. Mona by pomyle, eto sen, ktry powoli si rozwiewa. - Mnie si zdaje przeciwnie - powiedzia Frodo - e teraz zasypiam z powrotem. Rozdzia 8 Porzdki w Shire Ju po zmroku zmoknici i zmczeni wdrowcy zajechali nad Brandywin i zastali tam drog zagrodzon. U dwch kocw mostu jeyy si ostrokoowe bramy. Na drugim brzegu rzeki dostrzegli nowo zbudowane domy, pitrowe, z wskimi, prostoktnymi !oknami, nagie i le owietlone,ponure i obce. !Stukali w bram i woali, nikt jednak zrazu nie odpowiedzia;potem usyszeli ze zdumieniemgos rogu i zobaczyli, e w domach za rzek wiata gasn. Kto w ciemnoci krzykn: - Kto tam? Odstpcie spod bramy. Nie wjedziecie teraz. Czy nie umiecie czyta? Jest !przecie napis: Zamknite od zachodu do wschodu soca. - Rozumie si, e nie umiemy czyta po ciemku - odkrzykn Sam. - Ale jeli hobbici z Shireu maj przez ten wasz napis mokn przez ca zimn noc, to poszukam tego ogoszenia i zerw je zaraz. Rozleg si trzask zamykanegookna i z domu po lewej stronie wysypa si tum hobbitw z latarniami w rkach. Otworzyli na drugim kocu bram, a niektrzy nawet przebiegli most. Na widok podrnych przystanli wystraszeni. - Chode tu bliej, Hobie Hayward! - zawoa Merry #rozrniajc w wietle latarni jednego z dawnych znajomych. - Nie widzisz, e to ja, Merry Brandybuck? Wytumacz mi, co to wszystko znaczy, co tu robi porzdny Bucklandczyk, !jak ty? O ile pamitam, bye odwiernym przy Zielonej Bramie? - O rety! Pan Meriadok, oczy mnie nie myl, a uzbrojony jakna wojn! - krzykn stary Hob. - A tu opowiadali, e pan !zgin. A w kadym razie, e !pan zabdzi w Starym Lesie. To rado, e pana widz caego i ywego! - Zamiast si na mnie gapi przez szpary w pocie, otwrzlepiej bram! - powiedzia Merry. - Niech mi pan wybaczy, nie mog. Mamy taki rozkaz. - Kto go wam da? - Wdz z Bag End. - Wdz, jaki Wdz? Chciae powiedzie: Lotho? - spyta Frodo. - Tak, ale kaza mwi teraz na siebie: Wdz. - To piknie; przynajmniej nie uywa nazwiska Bagginsw - !odpar Frodo. - Ale, jak widz, pora, eby krewni zajli si nim i przywoali go do porzdku. Zza bramy dobieg zgorszony iprzeraony szept: - Lepiej takich rzeczy nie mwi. On si moe dowiedzie. A poza tym jak bdziecie tak haasowali, gotw si zbudzi Duy Czowiek Wodza. - Ju my go obudzimy tak, e si nieprdko przestanie "dziwi - rzek Merry. - Jeeli to znaczy, e twj wspaniay Wdz wzi do swej suby najemnych zbirw z Pustkowi, !to widz, emy rzeczywicie za dugo czekali z powrotem. -Zeskoczy z kuca, a dostrzegszy w bysku latarni "ogoszenie, zdar je i cisn "za bram. Hobbici cofnli si, aden nie podszed, by otworzy skoble. - Do mnie, Pippin! Nas dwch wystarczy. Merry i Pippin wdrapali si na bram. Hobbici uciekli z mostu. Znowu zagra rg. Z wikszegodomu po prawej stronie wychyna dua, cika posta, wyranie widoczna na tle owietlonych drzwi. - Co to za haasy! - warkn 'zbliajc si. - Kto si omieliprzez bram wazi? Jazda std, bo karki poskrcam, ndzne pokurcze. Nagle stan, bo dostrzeg bysk mieczy. !- Billu Ferny! - rzek Merry. - Jeeli w cigu dziesiciu sekund nie otworzysz bramy, !gorzko poaujesz. Naucz ciposuchu tym oto elazem. Otwrz bram i wyno si za e ci obraz, ec0n5r<(rkPjk&k{A"p< cd# ce$ ce%!T ce&-" cFf'38[Df!ni. Oebym ci tu wicej nie spotka, otrzyku, zbju! #Bill Ferny skuli si, powlk pod bram, otworzy rygle. - Oddaj klucz! - powiedzia Merry. Ale zbj cisn mu klucze w twarz i da nura w ciemno. Kiedy mija kuce, jeden z nich"wierzgn i trafi go kopytami !w przelocie. Bill Ferny zawy i znikn w mroku. Nigdy nikt wicej o nim nie posysza. - Brawo, Billy - pochwali kucyka Sam. - A wic wasz Duy Czowiek !ju zaatwiony - rzek Merry. - Z Wodzem policzymy si w swoim czasie. Na razie potrzebujemy na noc kwatery,!a e, jak widz, zburzylicie gospod, ktra staa przy mocie, i zamiast niej pobudowali te szkaradne domy, musicie nas jako w nich umieci. - Bardzo przepraszam, panie Meriadoku, ale to zabronione - odpar Hob. - Co jest zabronione? - Przyjmowanie podrnych, jedzenie poza porami !regularnych posikw i w oglerne takie rzeczy. - Co si tu dzieje? - spyta Merry. - Czy mielicie w tym roku klsk nieurodzaju? !Zdawao mi si, e lato byo pikne i zbiory bogate. - Owszem, rok by do dobry - odpar Hob. - Zebralimy duo plonw, ale nie wiadomo #dokadnie, co si z nimi stao. Rozeszo si chyba midzy rozmaitych poborcw i szafarzy, co to chodz po kraju, licz, mierz i odstawiaj wszystko do #skadw. Wicej zbieraj, ni rozdzielaj i prawie nic z tegopotem do nas nie wraca. - Sowo daj, to takie nudne, $e nie ma siy sucha duej po nocy - rzek Pippin ziewajc. - Mamy prowianty wworkach podrnych. Dajcie nam byle jak izb, ebymy "mogli gowy skoni. Nocowao si ju gorzej po drodze! Hobbici spod bramy wci jeszcze zdawali si zaniepokojeni, najwidoczniej propozycja Pippina nie zgadzaa si z obowizujcymi przepisami; nikt jednak nie omieli si "sprzeciwia duej tak gronieuzbrojonym podrnym, z ktrych dwaj byli na dobitk !wyjtkowo roli i silni. Frodo kaza bram z powrotem zaryglowa. Ostrono taka miaa bd co bd pewien sens, skoro w okolicy krcili si zbje. Potem czterej przyjaciele weszli do hobbickiej kordegardy i !rozgocili si tam, jak mogli. Bya to izba naga i brzydka, ze skpym kominkiem, ktry nie pozwala na rozpalenie porzdnego ognia. Na pitrze w sypialniach wartownikw !cigny si rzdy twardych "ek, a na cianach wisiay !rne pouczenia i duga lista przepisw. Pippin zdar je natychmiast. Piwa nie byo wcale, jada bardzo mao, ale z prowiantw, ktre wydobytoz podrnych workw i rozdzielono midzy wszystkich"obecnych, zoya si nieza !kolacja. Pippin amic przepis numer cztery dorzuci na !palenisko prawie ca wizk drew, przeznaczonych na dzie nastpny. - Przydaaby si teraz fajeczka, palc milej by si suchao waszej opowieci o tym, co si dzieje w Shire - powiedzia. - Ziela fajkowego nie ma - odpar Hob - a raczej jest tylko dla Duych Ludzi Wodza. Cay zapas podobno si wyczerpa. Jak syszelimy, karawany wozw !zaadowanych limi wysano zPoudniowej Qwiartki star !drog, przez Brd Sarn. Stao si to pod koniec zeszego roku, wkrtce po waszym wyjedzie. Ale podobno wczeniej jeszcze ziele cichcem wyciekao z kraju w mniejszych ilociach. Ten Lotho... - Trzymaj jzyk za zbami, Hobie Hayward! - krzykno kilku hobbitw naraz. - Wiesz,e takie gadanie jest zabronione. Wdz dowie si, co mwie, a wtedy wszyscy bdziemy w opaach. - Nie dowiedziaby si, gdyby midzy wami nie byo lizusw - odpar zapalczywie Hob. - Spokojnie, spokojnie! - rzekSam. - Wiemy ju do. Nie trzeba ani sowa wicej, gocinnoci nie ma, piwa nie ma, ziela do fajki nie ma, za "to przepisw w brd i ktnie jak wrd orkw. Spodziewaem si, e odpoczn wreszcie, ale widz,e czekaj nas nowe trudy i kopoty. Tymczasem chodmy spa i odmy te sprawy do rana. Nowy Wdz najwidoczniej mia swoje sposoby, eby wiedzie o wszystkim. Od mostu do Bag End byo czterdzieci mil z hakiem, ale !kto niewtpliwie pospieszy zwiadomociami. Frodo i jego towarzysze wkrtce si o tym przekonali. Nie mieli ustalonych cile planw, lecz zamierzali najpierw uda si do Ustroni na krtki wypoczynek. Teraz "jednak, widzc, co si wici,postanowili jecha wprost do Hobbitonu. Wyruszyli wrcz nazajutrz gocicem, popdzajc konie. Wiatr przycich, ale niebo byo chmurne. Kraj zdawa si smutny i opuszczony; co prawda by to ju pierwszy !dzie listopada, koniec jesieni.Mimo wszystko ogniska "pony nawet na t por rokuniezwykle gsto, a wszdzie dokoa dym wzbija si nad %ziemi i cik chmur pynw stron Lenego Zaktka. !Pod wieczr wdrowcy zbliyli #si do Oabiej Nki - sporej wsiprzy gocicu, oddalonej o dwadziecia dwie mile od mostu. Tam chcieli przenocowa, pamitajc, e gospoda Pod Pywajc %Kod cieszy si dobr saw.Ale u wjazdu do wsi natknli si na barier zagradzajc gociniec i opatrzon wielk tablic z napisem: Wstp wzbroniony. Za barier sta liczny oddzia szeryfw z "pakami w garci i z pirami naczapkach; miny mieli nadte i troch wystraszone zarazem. - Co to wszystko ma znaczy?- spyta Frodo powstrzymujcsi od miechu. - Znaczy to, panie Baggins - odpar dowdca szeryfw, hobbit odznaczajcy si podwjnym pirem na czapce - e jest pan aresztowany za wamanie si przez bram, zdarcie ogosze urzdowych, napa na odwiernego, bezprawne przekroczenie granic, nocowanie w budynku pastwowym bez zezwolenia i przekupienie poczstunkiem wartownikw penicych sub. - Nic wicej? - spyta Frodo. - ja bym mg co nieco dorzuci, jeli chcecie - powiedzia Sam. - Nazwanie Wodza po imieniu, wierzbienie rki, eby mu kuakiem zamalowa t jego pryszczat buzi, a take posdzenie szeryfw, e s band durniw. - Do tego! Zgodnie z rozkazem Wodza macie i z nami bez oporu. Zaprowadzimy was Nad Wod i oddamy w rce Duych Ludzi Wodza. Wszystko, co macie do powiedzenia, powiecie na !rozprawie. Ale jeli nie chcecieduej jeszcze posiedzie w wizieniu, radz wam za wiele nie gada. Szeryfowie speszyli si mocno,kiedy Frodo wraz z ca kompani wybuchn na to gromkim miechem. - Nie ple gupstw - rzek Frodo. - Pojad, gdzie mi si spodoba, i wtedy, kiedy zechc. Przypadkiem wybieramsi do Bag End, gdzie mam #interesy, ale jeli upierasz si !i tam z nami, prosz bardzo,to twoja sprawa. - Niech i tak bdzie, panie Baggins - odpar dowdca szeryfw - ale niech pan nie zapomina, e pana aresztowaem. - Nie zapomn! - rzek Frodo. !- Nigdy! Ale moe ci to kiedy wybacz. W kadym razie !dzisiaj nigdzie dalej nie jad, !bd wic askaw odprowadzimnie do gospody Pod Pywajc Kod. - Nie mog, prosz pana. Gospoda zamknita. Jest tylko dom szeryfw na drugim kocuwsi. Tam was zaprowadz. - Zgoda - powiedzia Frodo. - !Id naprzd, jedziemy za tob.Sam tymczasem przegldajc szeregi wypatrzy wrd szeryfw dawnego znajomka. - Eje, Robinie Smallburrow! Chod no bliej, chciabym z tob pogada! - zawoa. Robin Smallburrow zerkn lkliwie na dowdc, ktry "nasroy si, lecz nie mia oponowa, po czym cofn sii podszed do Sama. Sam zeskoczy z kucyka. - Suchaj no, Robinku - rzek - wychowae si w Hobbitonie i powiniene mie wicej oleju w gowie. Czy ci nie wstyd napastowa pana Froda? I co to ma znaczy, e gospoda zamknita? - Wszystkie gospody zamknito - odpar Robin. - Wdz piwa nie cierpi. Od tego si przynajmniej zaczo. Bo teraz, prawd mwic, Duzi Ludzie Wodza pij, ile chc. On nie cierpi te, eby si %kto po kraju krci, wic jeliju ktry hobbit musi albo chce podrowa, ma zgasza si w domach szeryfw po drodze i tumaczy si, po co i skd wdruje. #- Wstydziby si bra udzia w takich gupich bezecestwach - rzek Sam. - Pamitam, e zawsze wola !gospody oglda od rodka niz zewntrz. Na subie czy poza sub, chtnie wpadae na kufelek piwa. "- I dalej bym to chtnie robi, "gdybym mg. Ale nie bd dla mnie za surowy, Samie. C poradz? Wstpiem do "szeryfw na sub siedem lat temu, kiedy nikomu nie nio si o takich porzdkach, jakie#dzi mamy. Mylaem, e bd !mia okazj wczy si po kraju, sucha plotek, gdzie piwo lepsze. Stao si teraz inaczej. - No, to rzu to do licha, nie bd duej szeryfem, skoro to przestao by zajciem stosownym dla uczciwego hobbita - rzek Sam. - To wzbronione - odpar Robin. "- Jeeli jeszcze raz usysz to!pikne swko, rozgniewam sina dobre - powiedzia Sam. - Szczerze mwic, nawet !bym si nie zmartwi - odpar Robin zniajc gos. - Gdybymy rozgniewali si wszyscy razem, moe by dao si co zrobi. Ale zrozum, Samie, Wdz ma swoich Duych Ludzi. Rozsya ich !wszdzie, a jeli kto z nas, maych ludzi, upomina si o swoje prawa - zamykaj go w wizieniu. Pierwszego zamknlinaszego starego tuciocha Willa Whitfoota, burmistrza, a potem wielu innych. Ostatnio !dzieje si coraz gorzej. Czstobij winiw. - Dlaczego wic dla nich pracujesz? - spyta Sam ze #zoci. - Kto ci posa do Oabiej Nki? - Nikt. Stale tam jestemy na posterunku w duym domu !szeryfw. Nale do pierwszej grupy Wschodniej Qwiartki. Razem jest teraz paruset szeryfw i werbuj ich jeszcze wicej, bo wyszy nowe przepisy. Wikszo suy wbrew woli, ale nie wszyscy. Nawet w Shire s tacy, ktrzy lubi wcibia nosy w cudze sprawy i udawawanych. Co gorsza nie brak te szpiegw, donoszcych o wszystkim Wodzowi i jego Duym Ludziom. - Ha! Wic tym sposobem o nas si dowiedzia, czy tak? - Tak. Zwykym obywatelom nie wolno korzysta z pospiesznej poczty, ale oni jej uywaj i trzymaj umylnychgocw w rnych punktach kraju. Jeden taki goniec przybieg w nocy z Bamfurlong"z tajn wiadomoci, drugi %ponis j std dalej. A dzi po poudniu przyszed t drog rozkaz, eby was aresztowa iodstawi Nad Wod, nie wprost do wizienia. Wdz chce widocznie rozprawi si z wami jak najprdzej. - Odechce mu si, jak pan Frodo z nim pogada - rzek Sam. Dom szeryfw w Oabiej Nce nie by lepszy od kordegardy przy mocie. Nie mia pietra, lecz okna rwnie wskie, i zbudowany by z brzydkiej, szarej cegy, niedbale kadzionej. Wntrze okazao si wilgotne i ponure, a kolacj podano na dugim stolez nie heblowanych desek, ktrych na dobitk od dawna nikt porzdnie nie wyszorowa.Jado byo zreszt niegodne lepszego stou. Podrni nie mieli ochoty zatrzymywa si tu duej, a e od Wody dzielio ich jeszcze okoo osiemnastu mil, ruszyli o dziesitej rano w drog. Wyruszyliby znacznie wczeniej, gdyby nie to, e zwoka wyranie zocia dowdc szeryfw. Wiatr !skrci z zachodu na pnoc, pochodniao, lecz deszcz nie pada. Kawalkada opuszczajc wie wygldaa do zabawnie, mimo to kilku tutejszych !mieszkacw, ktrzy wylegli z domw, eby popatrze na odjazd podrnych, wahao si, nie wiedzc, czy miech jest dozwolony. Dwunastu szeryfom kazano eskortowa $winiw, lecz Merry zmusi ich, eby maszerowali na czele, podczas gdy Frodo ze sw kompani jecha za nimi. "Merry, Pippin i Sam mieli si, !piewali i gawdzili swobodnie,szeryfowie natomiast kroczyli sztywno, usiujc nada sobiesurowy i powany wygld. Frodo milcza, zdawa si smutny i zamylony. Ostatni #osob, ktr we wsi mijali, bykrzepki staruszek zajty wanie strzyeniem ywopotu. !- Hola, hola! - zawoa na ich widok. - Kto tu waciwie kogo aresztowa? Dwaj szeryfowie odczajc si natychmiast od oddziau skierowali si ku niemu. - Panie oficerze! - krzykn Merry. - Prosz natychmiast przywoa swoich podwadnych do porzdku, jeli nie chcesz, ebym ja to zrobi. Dwaj hobbici na ostry rozkaz dowdcy wrcili z ponurymi minami do szeregu. - Naprzd, marsz! - zakomenderowa Merry. Jedcy postarali si, eby piesza eskorta musiaa dobrze wyciga nogi. Soce wyjrzao zza chmur i mimo chodnego wiatru szeryfowie #zasapali si i spocili porzdnie.Przy kamieniu Trzech Qwiartekdali za wygran. Przebiegli blisko czternacie mil z jednymtylko popasem w poudnie. Teraz bya ju godzina trzecia. Godni, z poobijanymi nogami, nie mogli duej dotrzyma kroku kucykom. - No, trudno, przyjdziecie za nami, kiedy zdoacie - rzek Merry. - My jedziemy dalej. - Do widzenia, Robinku! - powiedzia Sam. - Czekam ci przed Zielonym Smokiem, "jeli nie zapomniae drogi do gospody. Nie marud za dugo! - Aresztanci uciekajc ami znw przepisy - markotnie stwierdzi dowdca. - Ja za tonie chc bra odpowiedzialnoci. - Nie bj si, zamiemy jeszcze niejeden bez twojego pozwolenia - odpar Pippin. - Oycz szczcia! %Pucili si kusem i gdy soce zaczo znia si na zachodnim widnokrgu ku Biaym Wzgrzom, dotarli Nad Wod, nad wielki staw. Tu czeka ich pierwszy naprawd bolesny wstrzs. Byy to przecie rodzinne strony Frodai Sama, obaj te dopiero w tym momencie zrozumieli, e s im drosze ni wszystkie kraje wiata. Wielu znajomych domw brakowao. Niektre, "jak si zdawao, spony. W pnocnym stoku wzgrza NadWod mie hobbickie norki opustoszay; ogrdki, dawniej zbiegajce barwnym kobiercem a na brzeg, byy zapuszczone i pene chwastw. Co gorsza, tam gdzie przedtem droga do Hobbitonu cigna si tu nad stawem, wyrs rzd szpetnych nowych budowli. !Niegdy wzdu drogi szumiaydrzewa. Dzi wszystkie !znikny. Patrzc z rozpacz w stron Bag End ujrzeli w oddali wysoki komin z cegy. Plu czarnym dymem pod wieczorne niebo. Sam nie posiada si z oburzenia. - Nie wytrzymam, panie Frodo!"- krzykn. - Jad tam! Musz przekona si, co to znaczy. Musz odszuka Dziadunia. - Najpierw trzeba si dowiedzie, co nas tam czeka - rzek Merry. - Wdz pewnie ma pod rk band swoich zbirw. Powinnimy przede wszystkim znale kogo, kto nam wyjani, jak sprawy stoj. Ale Nad Wod wszystkie domy i norki byy zamknite, nikt nie wyszed powita wdrowcw. Dziwio ich to, wkrtce jednak zrozumieli przyczyn. Kiedy bowiem dojechali do gospody Pod Zielonym Smokiem, mieszczcej si w ostatnim domu przy drodze do Hobbitonu, martwym teraz i ziejcym powybijanymi szybami - zobaczyli pod cian zaczajon grup Duych Ludzi, rosych i !zowrogich. Mieli skone oczy iniad cer. - Przypomina si Bill Ferny z Bree - rzek Sam. "- I wielu jego wspplemiecwz Isengardu - mrukn Merry. Zbje mieli paki w rkach i rogi u pasa, lecz poza tym - o ile hobbici mogli dostrzec z tej#odlegoci - nie byli uzbrojeni. !Kiedy podrni zbliali si, tamci wyskoczyli na gociniec i zagrodzili przejazd. - Dokd to? - spyta jeden z nich, najwikszy i najszpetniejszy ze wszystkich.- Dalej jechac nie wolno. Gdziesi podziaa wasza sawetna eskorta? !- Id za nami - odpar Merry. -Troch ich ju nogi bol. Obiecalimy, e tu na nich zaczekamy. - A co, nie mwiem? - rzek c0n5r<(rkPjk&k{AgB(pS cf) R cPg* cg+! ch,,, cyh-7zChzbj zwracajc si do swych kamratw. - Od razu powiedziaem Sharkeyowi, e tym maym durniom ufa nie mona. Powinien by wysa paru naszych. - Na to samo by wyszo - powiedzia Merry. - Co prawdanie przywyklimy do pieszych rozbjnikw w naszym kraju, ale potrafimy sobie i z nimi da rad. - Rozbjnikw? Tak si o nas mwi? Radz ci zmieni ton podobroci, bo inaczej z tob pogadam. Przewrcio si pokurczom w gowach. Nie liczcie zanadto na mikkie serce Wodza. Jest teraz Sharkey i Wdz zrobi to, co mu Sharkey kae. - A c on kae? - spyta spokojnie Frodo. - Ten kraj trzeba obudzi i nauczy praw - owiadczy zbj. - Sharkey to zrobi i nie #bdzie si z wami cacka, jeligo rozgniewacie. Wam trzeba !wikszego wadcy. I bdziecie go mieli, nim ten rok upynie, jeli nie przestaniecie si buntowa. Dostanie nauczk ten szczurzy pomiot. - Ach, tak! Dobrze, e mi #wyjanie plany - rzek Frodo. - Jad wanie do pana Lotho,"ktry pewnie rwnie si nimi zainteresuje. Zbir wybuchn miechem. - Lotho! Lotho je zna. Nie martw si o niego. Lotho posucha Sharkeya. Bo jeli Wdz grymasi, to zmienia si Wodza. Rozumiesz? A jeli "may ludek prbuje miesza sido nie swoich spraw, to si gounieszkodliwia. Rozumiesz? - Owszem - rzek Frodo. - Po pierwsze widz, e bardzo tu jestecie opnieni i nie wiecie nic o tym, co si na szerokim wiecie dzieje. A tymczasem na poudniu wiele si zmienio, odkd je $opucie. Skoczyy si twojeczasy, czasy zbjcw. Czarna Wiea pada, w Gondorze panuje krl. Isengard zburzony, twj sawetny mistrz bdzi po pustkowiu i jest ebrakiem.Minem go po drodze. Teraz ju nie otrzykowie z !Isengardu, ale wysacy krla bd przybywali do nas Zielon Mciek. Zbj patrzy na Froda z szyderczym umiechem. - Oebrakiem, powiadasz? Czyby? - zadrwi. - Przechwalaj si, przechwalaj, zadufku. Nie przeszkodzi to nam y wygodnie w tym sytym kraiku, gdzie do "dugo hobbici prnowali. A co do krlewskich wysacw - rzek prztykajc palcami przed nosem Froda - to tyle #sobie z nich robi! Tyle! Jeli wogle bd askaw na nich zwrci uwag. Tego byo Pippinowi za wiele. Wspomnia pola Kormallen i krew w nim zakipiaa, e taki zezowaty otr omiela si powiernika Piercienia nazwa zadufkiem. Odrzuci paszcz z ramion, doby miecza i w blasku srebra na czerni Gondoru wysun si z koniem naprzd. - Jestem wysacem krla! - rzek. - Mwisz z krlewskim #przyjacielem, ktry wsawi siw krajach zachodu. Jeste nie "tylko otrem, ale te gupcem. Na kolana, w proch, bagaj o przebaczenie, jeli nie chcesz,ebym ci pokara tym "ostrzem, ktre gromio trollw.Miecz bysn w zachodzcymsocu. Merry iSam take "signli do broni i przysunli si do Pippina, eby go wesprze w walce. Frodo jednak nie drgn. Zbje !cofnli si z drogi. Dotychczasatwo sobie radzili z bezbronnymi wieniakami w Bree albo z oszoomionym ludem w Shire. Nieustraszeni !hobbici z lnicymi mieczami i surowymi twarzami byli dla nich wielk niespodziank. W "gosie podrnych brzmia ton,jakiego nie syszeli jeszcze nigdy. Zdj ich strach. !- Precz std! - rzek Merry. - A jeli powaycie si kiedykolwiek znowu mci "spokj tej wioski, poaujecie!Czterej hobbici powdrowali dalej, zbjcy uciekli drog w przeciwnym kierunku, lecz w biegu trbili na rogach. - Ano, nie za wczenie "wrcilimy! - powiedzia Merry.- Na pewno. Moe nawet za !pno, przynajmniej za pno,eby ocali Lotha - rzek Frodo. - Nikczemny gupiec, ale mi go al. - Ocali Lotha? Co mwisz? - #zdziwi si Pippin. - Chciae chyba powiedzie: zniszczy. - Zdaje si, e niezupenie rozumiesz t spraw, Pippinie - odpar Frodo. - Lotho nie zamierza doprowadzi kraju do tej klski. By gupi i nikczemny, ale teraz znalaz !si w puapce. Zbjcy wzili wszystko w swoje rce, "rabuj, tyranizuj lud, rzdzi burz samowolnie, !posugujc si jego imieniem. A nawet ju zaczynaj obywa si bez tego imienia. Lotho jest w gruncie rzeczy winiem w Bag End i pewnie dry ze strachu. Musimy sprbowa, czy nie da si go ocali. - W gowie mi si krci! - !rzek Pippin. - Wszystkiego sispodziewaem na zakoczenie naszej wyprawy, ale nie tego, e bd musia bi si z "porkami i zbjami na wasnejziemi i to w obronie pryszczatego Lotha! "- Bi si? Tak, moe i do tego przyjdzie - odpar Frodo. - Alepamitaj: nie wolno ci zabi adnego hobbita, nawet gdyby sta po stronie przeciwnikw, to znaczy nawet gdyby im naprawd sprzyja, bo nie mwi o tych, ktrzy ze strachu ulegaj rozkazom otrw. Nigdy jeszcze w Shire hobbit nie zabi umylnie hobbita. Nie odstpimy od tej "tradycji. Innych te staraj si oszczdza, nie zadawaj mierci, chyba e bdzie to naprawd nieuniknione. Powcigaj zapalczywo i wasne rce a do ostatniej chwili. - Jeli zbirw jest duo -odpar Merry - nie da si unikn walki. Nie uratujemy Lotha ani Shireu samym oburzeniem i smutkiem, mj Frodo. - Nie, nie bdzie atwo drugi raz ich nastraszy - powiedzia Pippin. - Tych si udao sposzy, bo ich $zaskoczylimy. Syszelicie, e dli w rogi? S wic z pewnoci inni zbje w pobliu. W gromadzie bd odwaniejsi. Trzeba rozejrze si za jakim schronieniem na noc. Bd co bd jest nas tylko czterech, chocia uzbrojonych. - Mam pomys! - rzek Sam. - Chodmy do starego Toma Cottona. Mieszka przy Poudniowej Mciece i zawsze by zacnym hobbitem. Ma te kup synw, a wszyscy - moi przyjaciele. - Nie! - odpar Merry. - Nie zda si na nic szuka schronienia. Tak wanie postpowa zazwyczaj tutejszy ludek, i to uatwia spraw zbirom. Przyjd po nas w przewaajcej sile, osacz w kryjwce i albo z niej wypdz, albo spal z ni razem. Nie, musimy dziaa, nie zwlekajc. - Jak? - spyta Pippin. - Wznieci w Shire powstanie !- rzek Merry. - Zaraz! Budciehobbitw! Oni wszyscy nienawidz nowych porzdkw, to jasne. Wszyscyz wyjtkiem moe paru ajdakw i paru gupcw, ktrzy chc w ten sposb zdoby stanowiska, nie rozumiejc wcale, co si naprawd dzieje. Ale hobbici wShire tak dugo cieszyli si spokojem i wygodami, e teraznie wiedz, co robi. Wystarczy jednak przytkn agiew, a kraj stanie w ogniu. Ludzie Wodza pewnie to wiedz. Bd prbowali nas zdepta i zgasi moliwie szybko. Nie ma chwili do !stracenia. Samie, jeli chcesz, skocz na farm Cottona. To najbardziej szanowany gospodarz w okolicy i najdzielniejszy. Oywo! Zadm wrg Rohanu. Jeszcze tu nie syszano takiej muzyki. !Galopem wrcili do rodka wsi. #Sam skrci w boczn ciek i pogna do zagrody Cottona. !Nie zdy si oddali, gdy nagle dobieg jego uszu czysty, bijcy ku niebu piew rogu. Daleko w grach i na polach odpowiedziay echa, a tak byo to wezwanie naglce,e Sam omal nie zawrci z miejsca, by pospieszy za tym gosem. Kucyk stan dba i zara. "- Naprzd! Naprzd! - zawoa Sam. - Nie bj si, wkrtce zawrcimy. Potem usysza, jak Merry zmieniajc nut gra pobudk Bucklandu, a powietrze dry od okrzyku: - Zbudcie si! Zbudcie! Trwoga, napa, pooga! Zbudcie si! Gore! Napa! Za plecami Sama, we wsi, rozleg si gwar, szczk, trzask zamykanych drzwi. Przed nim w zmierzchu wybysny wiata, zaszczekay psy, zatupotay spieszne kroki. Nim dotar do koca cieki, spotka biegncych hobbitw, starego Cottona i trzech jego synw: Toma, Jollyego i Nicka. Z toporami w rku zastpili mu drog. !- Nie, to nie zbj! - wstrzymasynw stary gospodarz. - Z wzrostu wyglda na hobbita, ale ubrany dziwnie. Hej! - !krzykn. - Co za jeden i co to za alarm? - To ja, Sam Gamgee! Wrciem. !Stary Cotton podszed bliej i przyjrza mu si bacznie w pmroku. - A to dopiero! - wykrzykn. - Gos Sama i twarz Sama nie #gorsza ni bya. Ale take si ustroi, e mgbym si o ciebie otrze na drodze i nie zgadbym, z kim mam zasdzczyt. Jak sysz, "podrowae daleko? Balimy si, e ju nie yjesz. $- Oyj, yj - odpar Sam. - I pan Frodo yje. Jest tutaj z "przyjacimi. Wanie dlatego ten alarm: budzimy Shire do powstania. Trzeba przepdzi zbirw i tego ich Wodza. Ruszamy zaraz. - Dobra nowina! - zawoa Cotton. - Nareszcie! Przez cay ten rok wierzbi mnie rce. Ale nikt nie chcia mi pomc. W dodatku musz !pilnowa ony i Ryczki. Te !zbiry nie na prno si tutaj "krc. Ale skoro tak, daleje, chopcy! Nad Wod powstanie! My z nim! !- A co bdzie z wasz on i Ryczk? - spyta Sam. - Niebezpiecznie, eby zostay tu bez obrony. - Nibs ich strzee. Jeli uwaasz, e trzeba mu pomc, to jed do nich - rzek stary Cotton z domylnym umiechem. Po czym wraz z synami pobieg ku wsi. Sam pospieszy do domu !Cottonw. W gbi rozlegego podwrka na najwyszym stopniu schodw w okrgych drzwiach staa matka z crk,a przed nimi mody Nibs z widami wzniesionymi w rku. - To ja! Sam Gamgee! - zawoa w pdzie jeszcze Sam.- Nie prbuj mnie nadzia na widy, Nibsie! Zreszt mam na sobie kolczug. Zeskoczy z kuca i wbieg na schodki. Tamci wpatrywali si w niego w osupieniu. - Dobry wieczr, pani Cotton! - rzek. - Dobry wieczr, Ryczko. - Dobry wieczr, Samie - odpowiedziaa Ryczka. - $Gdziee to bywa? Mwili, e zgin, ale ja od wiosny ju czekaam na ciebie. Nie bardzosi spieszye. - Moe - odpar Sam - za to teraz bardzo si spiesz. Robimy porzdek ze zbirami i musz wraca do pana Froda. Chciaem tylko wpa na chwilk i zobaczy, jak si miewa pani Cotton i ty, Ryczko. - Miewamy si doskonale - odpowiedziaa pani Cotton. - Araczej miewaybymy si dobrze, gdyby nie ci rabusie, zbje. - No, Samie, umykaj! - "powiedziaa Ryczka. - Jeli przez tak dugi czas opiekowae si panem Frodem, to nieadnie, e go opuszczasz teraz, gdy zaczyna by naprawd niebezpiecznie. Sam oniemia wobec tak niesprawiedliwego zarzutu. Musiaby gada przez tydzie,eby odpowiedzie, jak #naleao. Zawrci na picie, skoczy na kucyka. W ostatniej chwili Ryczka zbiega jednak ze schodkw. - Wiesz, Samie, wygldasz wspaniale! - powiedziaa. - "Jed! Ale bd ostrony i jak tylko przepdzisz tych zbirw,wracaj prosto do nas. We wsi tymczasem ju wrzao.Sam po powrocie zasta nie tylko gromadk modzikw, ale!te przeszo setk starszych, krzepkich hobbitw, uzbrojonych w topory, cikiemoty, dugie noe i grube kije; niektrzy mieli nawet !myliwskie uki. Z okolicznych farm przybywao coraz wicej ochotnikw. Paru wieniakw rozniecio due ognisko, po pierwsze dlatego, e byo to przez Wodza surowo zabronione. "Ogie rozjarzy si jasno, gdy ju zapada noc. Inni na rozkaz Meriadoka ustawili w poprzek drogi zapory na obu kracach wsi. Oddzia szeryfw natknwszy si na jedn z nich stan zdumiony,a gdy szeryfowie zorientowali si, o chodzi, wikszo zdara pira z kapeluszy i "przyczya si do powstania. Reszta zbiega chykiem. Gdy Sam nadszed, Frodo i jego przyjaciele rozmawiali wanie ze starym Tomem Cottonem, a tum wieniakw z Nad Wody otacza ich w krg z ciekawoci i podziwem. - Od czego wic zaczniemy? -spyta Cotton. - Jeszcze tego nie rozstrzygnem, musz najpierw zebra wicej wiadomoci - odpar Frodo. - Ilu zbirw jest w pobliu? - Trudno powiedzie - rzek #Cotton. - Krc si wci, to przychodz, to odchodz. Okoo p setki w tej ich budzie przy drodze do Hobbitonu; stamtd roza si po okolicy kradnc czy te, jak to nazywaj, rekwirujc. Ale zwykle co najmniej dwudziestu trzyma si przy naczelniku, bo tak Wodza tytuuj. Wdz mieszka czy te mieszka w Bag End, ale ostatnio wcale si nie pokazuje. Nikt od paru ju tygodni go nie widzia. Co prawda jego Ludzie nie dopuszczaj nikogo w poblie tej siedziby. - Nie tylko w Hobbitonie s Ludzie Wodza, prawda? - spyta Pippin. - Gdzie ich nie ma! - odpar Cotton. - Spora banda na poudniu, w Longbottom i nad Brodem Sarn, jak syszaem; siedz te przyczajeni w Lenym Zaktku i maj swoj bud przy Rozdrou. A poza tym s Lochy, to znaczy starepodziemne skady w Michel Delving zamienione teraz na wizienia dla tych, ktrzy omielaj si zbirom przeciwstawi. Razem nie ma "tych ajdakw wicej ni trzy setki w caym Shire, a moe troch mniej. Damy im rad, jeli wemiemy si do kupy. - Bro maj? - spyta Merry. !- Nahajki, noe i paki. To im wystarcza do tej brudnej roboty. Z inn broni jak !dotd jeszcze si nie zdradzili - odpar Cotton - ale myl, %e sign po co wicej, jeli przyjdzie do walki. Niektrzy !maj na pewno uki. Ustrzelili paru hobbitw. - A widzisz, Frodo! - zawoa Merry. - Mwiem ci, e bez walki si nie obejdzie. Tamci pierwsi zaczli zabija. - Niezupenie - wyjani Cotton. - W kadym razie nie oni zaczli strzelanin, ale Tukowie. Paski ojciec, panie Peregrinie, od pocztku nie chcia si z Lothem zadawa, mwi, e jeli kto ma w naszych czasach rzdzi Shireem, to chyba tylko prawowity than, a nie samozwaniec. A kiedy Lotho nasa na niego swoich ludzi, pan Tuk nie da sobie dmuchaw kasz. Tukowie to szczciarze, maj w Zielonych Wzgrzach gbokie nory, Wielkie Smajale i tak "dalej, wic zbiry nie mogy sido nich dobra, a Tukowie nie chc nawet wpuszcza ajdakw na swoj ziemi. $Jeli ktry si tam zapdzi - wyganiaj. Trzech, ktrych przyapali na rabunku, ustrzelili. Odtd zbiry tym #gorzej si rozsierdziy. I maj oko na Tukw. Nikt tam teraz nie dostanie si ani stamtd nie wyjdzie. - Gr Tukowie! - zawoa Pippin. - Ale kto jednak do Tukonu si dostanie. Jad do Smajalw. Kto ze mn? $Zgosio si kilku modzikw nakucach i Pippin ruszy wraz z nimi. - Do prdkiego zobaczenia! - krzykn na odjezdnym. - Na przeaj mamy nie wicej ni czternacie mil. Jutro rano $stawi si z ca armi Tukw.!Merry zad w rg, gdy znikaliw gstym ju zmroku. Hobbici wszyscy krzykneli im na wiwat.- Mimo wszystko - rzek Frododo stojcych najbliej przyjaci - nie chc zabijania, oszczdzajcie nawet zbirw, chyba e nie byoby innego sposobu obrony ycia hobbitw. - Dobrze - odpar Merry. - Ale moemy lada chwila spodziewa si odwiedzin tej bandy z Hobbitonu. Nie przyjd na pogawdk. Bdziemy starali si potraktowa ich wspaniaomylnie, musimy jednak by przygotowani na najgorsze. Mam pewien plan. - Zgoda - rzek Frodo. - Ty zarzd wszystko. !W tej wanie chwili nadbiegoparu hobbitw wysanych przedtem na zwiady w stron Hobbitonu. #- Id ju! - oznajmi. - Okoo dwudziestu zbirw, moe "wicej. Ale dwaj skrcili przez pola na zachd. - Z pewnoci do Rozdroa - !powiedzia Cotton - po posiki.#Bd co bd maj pitnaciemil w kad stron do przebycia. Na razie moemy si o to nie martwi. Merry pospieszy wyda rozkazy. Tom Cotton oczyci drog odsyajc do domu wszystkich z wyjtkiem nie mwiem? - rzek c0n5r<(rkPjk&k{AgB.p ci/y ! ci0b ci1! cHj2, cj37Dkstarszych hobbitw zaopatrzonych w jak bro. Nie czekali dugo. Wkrtce usyszeli donone gosy, a potem tupot cikich stp. "Zaraz te cay oddzia zbirw pokaza si na drodze. Na widok zapory wybuchnli miechem. Nie wyobraali sobie, eby w tym kraiku znalaz si kto, kto stawi czoo dwom dziesitkom Duych Ludzi. Hobbici otworzyli zapor i ustawili si na skraju drogi. - Dzikujemy! - szyderczo zawoali Ludzie. - A teraz jazda std do domw, pod pierzyn, jeli nie chcecie dosta lania. - I maszerujc !przez ulic wsi, wrzeszczeli: - Gasi wiata! Wszyscy do domw, niech nikt nie way si nosa wytkn. W razie nieposuszestwa wemiemy pidziesiciu tutejszych hobbitw na rok do Lochw. Dodomw! Naczelnik traci ju cierpliwo. Nikt nie zwaa na te rozkazy, lecz gdy oddzia przeszed, hobbici sformowali !si w szeregi i ruszyli za nim. Przy ognisku zbiry zastay samotnego Toma Cottona grzejcego sobie rce. - Jak si zwiesz i co tu robisz? - spyta dowdca zbirw. Tom Cotton z wolna podnis na niego wzrok. - Wanie o to samo chciaem was zapyta - powiedzia. - To nie wasz kraj i nikt was tu sobie nie yczy. - Ale my yczymy sobie ciebie obejrze z bliska - odpar dowdca. - Bra go, chopcy! Do Lochw z nim! A po drodze dajcie nauczk, eby si uspokoi. Paru zbirw podbiego ku niemu, lecz od razu stanli jak wryci. Zewszd wkoo rozlegysi gosy i napastnicy zrozumieli nagle, e stary farmer nie jest tu sam. Byli otoczeni. W mroku, na skraju wiata promieniujcego od !ogniska, stali krgiem hobbici, ktrzy cichcem podpezli pod oson ciemnoci. Byo ich prawie dwustu i wszyscy uzbrojeni. Wystpi Merry. - Spotkalimy si ju raz i ostrzegaem ci, eby si wicej tu nie pokazywa - rzek do dowdcy. - Ostrzegam ci po raz wtry; stoisz w penym wietle, a $nasi ucznicy wzili ci na cel. !Jeli ktry z was tknie tego gospodarza czy te innego hobbita, padn strzay. !Odrzucie wszelk bro, jak macie przy sobie. !Dowdca zbirw rozejrza si wkoo. By w puapce. Nie zlk si jednak, czu si pewnie majc dwudziestu kamratw u boku. Za mao zna hobbitw, eby doceni niebezpieczestwo. W swym zalepieniu postanowi !walczy. Wydawao mu si, e bdzie bardzo atwo przebi si przez szeregi oblegajcych. #- Bi ich, chopcy! - krzykn.- Bi, nie aowa! Z dugim noem w jednej rce, z kijem w drugiej, rzuci si na krg hobbitw chcc przedosta si z powrotem do Hobbitonu. Napotka na swej drodze Meriadoka i z furi !zamachn si na niego kijem. Lecz w tym samym momencie pad martwy, przeszyty czterema strzaami. Nauka nie posza w las. Reszta zbirw poddaa si hobbitom. Odebrano im bro, zwizano powrozami w szeregi i zaprowadzono do pustego budynku, ktry sami sobie zbudowali; tam sptanych zostawiono pod kluczem i pod stra. Zabitego dowdc pochowano opodal drogi. - A za atwo poszo, prawda?- rzek Cotton. - Przepowiadaem, e damy im rad. Potrzebny by nam tylko sygna. Wrcilicie w sam por, panie Merry! - Jeszcze mamy sporo do zrobienia - odpar Merry. - Jeeli twj rachunek by suszny, unieszkodliwilimy dopiero dziesit cz przeciwnikw. Ale teraz ju ciemno. Trzeba chyba z nastpnym krokiem czeka do rana. Wtedy zoymy wizyt Wodzowi. - Czemu nie zaraz? - spyta Sam. - Ledwie szsta godzina. A mnie pilno zobaczy Dziadunia. Czy nie wie pan, cou niego sycha, panie Cotton? - Nic dobrego, ale te nic bardzo zego - odpowiedzia farmer. - Rozkopali ca skarp nad Bagshot, a to by dla Dziadunia ciki cios. Musia przenie si do jednego z nowych domw, ktre pobudowali Ludzie Wodza w tym okresie, kiedy jeszcze zajmowali si czym poza paleniem i kradzie; mieszka teraz o niespena milod granicy wsi Nad Wod. Odwiedza mnie przy kadej !sposobnoci; wydaje si lepiej odywiony ni wielu innych biedakw. Tak jak wszyscy jest przeciwnikiem nowych porzdkw. Zaprosibym go na stae do siebie, ale to wzbronione. - Dzikuj, panie Cotton, nigdy panu tego nie zapomn - rzek Sam. - Chc konieczniezobaczy Dziadunia. Ten cay Wdz i jego Sharkey, czy jak go tam zw, mogliby w cigu nocy uknu jakie otrostwo. - Rb, jak uwaasz, Samie - odpar Cotton. - Dobierz sobie do kompanii chopaka albo ze dwch i sprowadcie Dziaduniado mego domu. Nie bdziesz musia wcale zblia si do starego Hobbitonu Nad Wod. Jolly pokae ci drog. Sam wybra si niezwocznie. Merry rozesa zwiady w !okolic wsi i rozstawi na noc warty przy zaporach. Potem wraz z Frodem poszed do domu Cottona. Siedzieli w gronie jego rodziny w ciepej kuchni; Cottonowie grzecznie zadali kilka pyta o histori ich podry, ale suchali odpowiedzi jednym uchem, zanadto pochonici wydarzeniami w kraju. - Zaczo si wszystko przez tego Pypcia, jak przezwalimy Lotha - mwi Cotton. - I zaczo si wkrtce po paskim odejciu, panie Frodo.Pype mia dziwne pomysy. Wszystko chcia zagarn, a potem rzdzi wszystkimi. "Prdko si wydao, e ju od dawna nagromadzi wielki majtek, co mu wcale na zdrowie nie wyszo. Ale dalej skupowa coraz wicej, chocia nie wiadomo, skd #bra na to pienidze. Ju mia myny i browary, i gospody, i farmy, i plantacje fajkowego ziela. Podobno jeszcze zanim si sprowadzi do Bag End, kupi od Sandymana myn. Oczywicie, od pocztku mia po ojcu due dobra w Poudniowej Qwiartce i sprzedawa, jak chodziy suchy, najlepsze licie za granic, wywoc je cichcem ju od dwch lat. Pod koniec !zeszego roku zacz wysyaju nie licie, ale przygotowane ziele i to caymikarawanami wozw. Zaczo ziela w kraju brakowa, a na #domiar zego zbliaa si zima.!Hobbici burzyli si na to, lecz umia ich uspokoi. Na wozachzjechaa gromada Duych Ludzi, przewanie zbjw; niektrzy mieli si zaj przewoeniem towaru na !poudnie, inni zostali na dobre !w Shire. Potem cigno ich jeszcze wicej. Zanim si opatrzylimy, ju ich byo peno wszdzie; wycinali drzewa, kopali, budowali sobie !szopy i domy, robili, co chcieli.Zrazu Pype paci za wyrzdzone przez nich szkody, ale wkrtce rozpanoszyli si tak, e po prostu brali, co im si podobao. W kraju zaczto szemra, nie do jednak gono. Stary burmistrz, Will, wybra si z protestem, ale nie doszed do Bag End. Po drodze opady go zbiry, zawloky do Lochw w Michel Delving i tam po dzi "dzie biedak siedzi. Stao si to jako zaraz po Nowym Roku, a gdy zabrako "burmistrza, Pype ogosi si Naczelnym Szeryfem i odtd rzdzi samowolnie wszystkim. Kto si omieli, jak to oni !nazywaj, na krnbrno, tego spotyka los Willa. Z kadym dniem byo gorzej. Ziela do fajek nikt nie mia prcz Ludzi Wodza; Wdz nie lubi piwa, wic go hobbitom "odmwi, pozwalajc pi tylko swoim Ludziom; wszystkiego byo coraz mniej, tylko przepisw coraz wicej, eby nikt nie mg nic z wasnego dobra zachowa, gdy zbiry pldroway dom po domu niby to dokonujc sprawiedliwego rozdziau, w rzeczywistoci brali wszystko dla siebie, a hobbitom nie dawali nic, prczresztek, ktre mona naby wdomach szeryfw, ale to paskudztwo nie do strawienia. !Ple si dziao. Odkd jednak zjawi si Sharkey, nastaa istna klska. - Kto zacz ten Sharkey? - spyta Merry. - Jeden ze zbirw co nam o nim wspomina. - Zbir nad zbirami, o ile mi wiadomo - odpar Cotton. - Pierwszy raz usyszelimy jegoimi mniej wicej w okresie niw, jako pod koniec wrzenia. Nigdymy go nie widzieli; podobno mieszka w Bag End. On to, jak si domylam, jest teraz prawdziwym naszym wadc. Zbiry wykonuj jego wol, a #on kae rba, pali, burzy. !Ostatnio take - zabija. Ju w tym nie sposb dopatrzy si sensu, bodaj nawet zoliwego. Wal drzewa i zostawiaj na miejscu, eby gniy. Pal domy i przestali nowe budowa. Posuchajcie, jak byo z mynem Sandymana. Pype go zburzy, jak tylko sprowadzi si do Bag End. Potem sprowadzi band Duych Ludzi, z minami zbjw, eby zbudowali nowy myn, wikszy i peen rnych zagranicznychwynalazkw. Tylko durny Ted cieszy si z tego i pracuje przy czyszczeniu machin u Duych Ludzi na tym miejscu, gdzie jego ojciec by mynarzem i gospodarzem. Pype zapowiada, e w jego $mynie bdzie si meo wiceji szybciej. Ma takich mynw kilka. Ale eby mle, trzeba mie ziarno, a do nowego myna nie dostarczano go wicej ni do starego. Odkd Sharkey panuje, w ogle nie ma co mle. Wci tylko sycha oskot, dym bucha z komina, smrd zapowietrza okolic, a w Hobbitonie nikt nie zazna spokoju za dnia ani w nocy. Umylnie wylewaj jakie brudy, zapaskudzili nimiw dolnym biegu Wod i cae toplugastwo spywa do Brandywiny. Jeli im o to chodzi, eby Shire zamieni w pustyni, to wybrali dobr drog. Nie przypuszczam, eby#ten gupi Pype do tego dy.Moim zdaniem to robota Sharkeya. - Na pewno! - odezwa si mody Tom Cotton. - Przecie uwizili star matk Pypcia, Lobeli, ktr Pype bardzo kocha, j chyba jedn n wiecie. Hobbici z Hobbitonu widzieli, jak to si stao. #Lobelia sza ciek z Pagrkai miaa w rku swj stary !parasol. Spotkaa kilku zbirw jadcych wielkim wozem pod gr. - Dokd jedziecie? - pyta. - Do Bag End. - Po co? - Budowa szopy dla Sharkeya.- Kto wam pozwoli? - Sharkey - odparli. - Ustp z drogi, stara jdzo. - Ja wam poka Sharkeya, podli zbje, zodzieje! - krzykna i z parasolem w garci rzucia si na przywdc, dwa razy wikszego ni ona. Oczywicieobezwadnili j i zabrali. Powlekli do Lochw, a to przecie starowina. Wi innych, bardziej nam miych i potrzebnych, nie da si jednakzaprzeczy, e Lobelia okazaa si dzielniejsza od wielu hobbitw. W tym momencie rozmowa si urwaa, bo do kuchni wpad Sam prowadzc Dziadunia. Stary Gamgee z pozoru nie postarza si przez ten rok, ale oguch jeszcze bardziej. - Dobry wieczr, panie Baggins#- powiedzia. - Ciesz si, e ci widz z powrotem caego izdrowego. Ale mam z panem na pieku, e tak powiem, jeli wolno mi by szczerym. Nie powinien pan by sprzedawa Bag End, od pocztku to "mwiem. Od tego zaczy si wszystkie biedy. A przez ten czas, kiedy pan sobie podrowa po obcych krajachwojujc w grach z Czarnym Ludem - jeli dobrze zrozumiaem, co Sam plecie, bo z nim trudno si dogada - tutaj zbje przekopali nasz Pagrek i zniszczyli moje ziemniaki. - Bardzo mi przykro, panie Gamgee - odpar Frodo. - Teraz, skoro wrciem, !postaram si w miar moich sinaprawi szkody. - Sprawiedliwie pan mwi - rzek Dziadunio. - pan Frodo Baggins jest uczciwym hobbitem, zawsze to powiadaem, chocia nie o wszystkich osobach tego nazwiska, za przeproszeniem, mona to samo powiedzie. Mam nadziej, e mj Sam sprawowa si w podry przyzwoicie i e pan z niego jest zadowolony? !- Najzupeniej! - odpar Frodo.- Nie wiem, czy mi pan uwierzy, ale Sam teraz jest "osobistoci sawn na caym wiecie; we wszystkich krajach, std a do Morza i nadrugim brzegu Rzeki, ludzie "piewaj pieni o nim i o jego czynach. Sam zaczerwieni si, ale z wdzicznoci spojrza na Froda, bo Ryczce oczy $zabysy i umiechna si do modego bohatera. - Trudno w to uwierzy - rzek Dziadunio. - Ale widz, e mj Sam dosta si w dziwn kompani. Co on za kubrak ma na sobie? Nie podoba mi si, eby rozsdny "hobbit ubiera si w elastwo, #chocia moliwe, e to si nie zedrze tak prdko jak inne ubrania. Nazajutrz rodzina Cottonw i "jej gocie wstali o wicie. Noc mina spokojnie, ale mona #byo spodziewa si, e dzie przyniesie z pewnoci niejedn przygod. - Tak wyglda, jakby w Bag End nie byo ju zbirw - rzek stary Cotton - ale bandaz Rozdroa zjawi si lada chwila. Ledwie zjedli niadanie, nadjecha goniec z Tukonu. By peen zapau. - Than zerwa na nogi cay kraj - powiedzia. - Wie !szerzy si wszdzie jak poar,zbje, ktrzy pilnowali Tukonu, a raczej ci z nich, !ktrzy uszli z yciem, zbiegli na poudnie. Than ciga ich, eby nie dopuci do poczenia si na drodze z wielk band. Pana Peregrina jednak odesa z tylu hobbitami, ilu mogli ze swego oddziau bez naraenia wyprawy odstpi. Nastpna nowina bya mniej pomylna. Merry, ktry ca noc spdzi na koniu, !przyjecha okoo dziesitej dofarmy. - Silna banda nadciga, s nie!dalej ni o cztery mile std - !oznajmi. - Id gocicem od Rozdroa, ale po drodze #przyczyli si do nich ludzie zrnych oddziaw. Bdzie razem koo stu, a wszystko, co im si nawinie w marszu, podpalaj. Najdacy! !- Ha! Ci nie bd si wdawali "w ukady, id zabija - rzek stary Cotton. - Jeli Tukowie !nie zjawi si wczeniej ni oni, musimy si ukry i z zasadzki strzela bez ostrzeenia. Nie obejdzie si bez walki, zanim przywrcimy ad, panie Frodo! Tukowie jednk wyprzedzili nieprzyjaci. Przymaszerowaa z Tukonu i Zielonych Wzgrz setka dziarskich hobbitw z Pippinem na czele. Merry mia teraz do podkomendnych, "eby rozprawi si ze zbirami. Zwiadowcy donieli, e przeciwnicy trzymaj si "zwart kup. Wiedzieli ju, ekraj powsta przeciw nim, i najwyraniej zamierzali stumi bunt bez litoci, przecie Nad Wod by gwny orodek ruchu. Banda zdawaa si grona i zawzita, brakowao jej wszake dowdcy biegego w sztuce wojennej. W marszu niezachowywaa adnych ostronoci. Merry szybko powzi plan dziaania. Zbjcy maszerowali WschodnimGocicem, po czym nie zatrzymujc si zboczyli na drog prowadzc Nad Wod; droga ta biega czas jaki stokiem w d pomidzy wysokimi skarpami poronitymi u szczytu niskim ywopotem. Za pierwszym skrtem, o niespena wier mili od gocica, zbjcy natknli si na przeszkod: drog zagradza ciki przewrcony wz chopski. To wstrzymao pochd. W tym samym momencie spostrzegli, e po obu stronach za ywopotem, wprost nad ich gowami, stoi mur hobbitw. Inni hobbici tymczasem ju wtaczali wozy, ukryte na polach, i barykadowali drog zamykajc zbjom odwrt. Z gry rozleg si gos: - Tak wic wlelicie w potrzask - mwi Merry. - To samo przytrafio si waszym kamratom z Hobbitonu; jeden !z nich poleg, inni s naszymi winiami. Zcie bro! Cofnijcie si o dwadziecia krokw i sidcie. Kto by prbowa ucieczki, tego ustrzelimy. Ale zbjcy nie dali si tak "atwo nastraszy. Kilku chciaoposucha wezwania, lecz natychmiast wsptowarzysze wybili im to z gowy. Ze !dwudziestu zawrcio i rzucio!si na wozy tarasujce drog. !Szeciu pado od strza, lecz inni przedarli si, zabijajc dwch hobbitw, i w rozsypce pucili si przez pola w kierunku Lenego Zaktka. "Dwaj z nich polegli dosignici w biegu strzaami. Merry !gono zad w rg i oddali odpowiedziao mu granie rogw. - Nie uciekn daleko - rzek !Pippin. - Caa okolica roi si teraz od naszych sprzymierzecw. tkiem nie mwiem? - rzek c0n5r<(rkPjk&k{AgB4p cRk5 ck6 cl7! c{l8,+ cl97GAmTymczasem zamknici w puapce na drodze zbjcy, ktrych tu byo jeszcze z osiemdziesiciu, prbowali wdrapywa si na barykady lubna skarpy, tak e hobbici #musieli uy ukw i toporw. Mimo strat, wielu najsilniejszych i najbardziej zawzitych zbjw wydostao si na zachodni stok i std nacierao z furi na przeciwnika, szukajc teraz krwawej pomsty raczej ni ucieczki. Kilku hobbitw polego, opr ju zaczyna sabn, gdy ze wschodniej strony nadbiegli Merry i Pippin "i rzucili si w wir walki. Merry #wasn rk ci dowdc zbirw, zezowatego, dzikiego wielkoluda, podobnego do ogromnego orka. Potem wycofa oddzia zostawiajc wkoo garstki niedobitkw szeroki krg ucznikw. Wreszcie byo po wszystkim. !Blisko siedemdziesiciu zbjwpado w walce, kilkunastu !dostao si do niewoli. Straty hobbitw wynosiy dziewitnastu zabitych i trzydziestu rannych. Trupy zbjeckie zaadowano na wozy, przewieziono do dou pobliskiej kopalni piasku i pogrzebano. Odtd miejsce to nazywao si Bitewnym Doem. Polegych hobbitw zoono we wsplnym grobie na stoku wzgrza i postawiono tam pniej wielki kamie z napisem, a wok zasadzono "ogrd. Tak si skoczya bitwaNad Wod w roku 1419, ostatnia bitwa stoczona na ziemiach Shireu i pierwsza, jaka w tym kraju rozegraa siod dnia bitwy na Zielonych Polach, w Pnocnej Qwiartce,w roku 1147. Tote, chocia nie nazbyt krwawa, zaja cay rozdzia w Czerwonej Ksidze, a imion jej uczestnikw spisano, tak e !kronikarze Shireu umieli je na pami. Od tego czasu datuje si znaczny wzrost sawy i majtnoci rodu Cottonw; na czele jednak listy we wszystkich sprawozdaniach stay nazwiska dowdcw: Meriadoka i Peregrina. Frodo by w tej bitwie, lecz nie doby miecza z pochwy; !rola jego polegaa gwnie na "tym, e powciga hobbitw, uniesionych gniewem i blem !wobec straty tylu przyjaci, inie dopuci, by ktokolwiek tkn przeciwnika zdajcego !si na ask zwycizcw. Po bitwie i pogrzebaniu ofiar Merry, Pippin i Sam wraz z Frodem ruszyli z powrotem do zagrody Cottonw. Gdy zjedli obiad, Frodo westchn i rzek: - Teraz, jak myl, pora rozprawi si z Wodzem. - Tak jest, im prdzej, tym lepiej - powiedzia Merry. - I nie bd zbyt agodny! To on przecie jest odpowiedzialny za sprowadzenie do Shireu zbirw i za wszystkie krzywdy, ktre w kraju wyrzdzili. Stary Cotton zebra wit zoon z dwudziestu kilku dzielnych hobbitw. - Przypuszczamy, e w Bag !End nie ma ju zbirw - rzek - ale na pewno tego nie wiadomo. Oddzia wymaszerowa; Frodo, Sam, Merry i Pippin prowadzili. Byy to najsmutniejsze godziny w ich yciu. Przed nimi stercza w niebo olbrzymi komin, a gdy si zbliali do starego osiedla, pooonego nadrugim brzegu Wody, idc drog pomidzy dwoma rzdami nowych, lichych domw, zobaczyli nowy myn w caej jego zowrogiej i brudnej brzydocie: duy budynek z cegy okracza rzeczk i plugawi jej nurt wylewajc we potoki dymicej i cuchncej cieczy. "Wszdzie wzdu drogi cito drzewa. Kiedy przeszli przez most i podnieli oczy na Pagrek, wraenie dech im zaparo w piersi. Nawet wizja, ktra Samowi ukazaa si w Zwierciadle Galadrieli, nie przygotowaa ich na tak okropny widok. Po zachodniej stronie stary spichlerz zburzono i na jego miejscu wyrosy umazane smo budy. Drzewa kasztanowe znikny. Zielone skarpy i ywopoty zniszczono. Na dawnym trawniku cigno si nagie udeptane pole, a na nim stay rozrzucone bezadnie ogromnewozy. Gdzie przedtem bya uliczka Bagshot Row, zia #rozkopany d i pitrzyo si usypisko piachu zmieszanego ze wirem. Samego Bag End niemogli dostrzec, bo dawn siedzib Bagginsw przesaniay skupione na stoku due szopy. - Mcili urodzinowe drzewo! - krzykn Sam. Wskazywa miejsce, gdzie niegdy roso drzewo, pod ktrym Bilbo wygosi swoj poegnaln mow. Zwalone i martwe leaopord pola. Jak gdyby ta ostatnia kropla przepenia miar, Sam wybuchn paczem. Odpowiedzia mu szyderczy miech. Hobbit, ktry wyglda zza niskiego muru opasujcego dziedziniec myna, mia prostack, rozemian, usmolona gb i czarne od brudu rce. - Nie w smak ci to wszystko, Samie, co? - zadrwi. - Zawsze by mazgajem. !Mylaem, e odpyn na jednym z tych statkw, o !ktrych tyle bajek plote, i e sobie eglujesz po morzach.Po co wracasz? My tutaj terazciko pracujemy. - A widz! - odpar Sam. - Taki zapracowany, a zabrako ci czasu, eby si "umy, ale starczyo, eby si gapi zza pota. Mamy z sob stare porachunki, radz ci nic do nich wicej swoimi dowcipami nie dodawa, bo i tak nie wiem, czy wasn skr nie bdziesz musia dopaca. Ted Sandyman splun ponad murem. #- Nie boj si ciebie - rzek. -Palcem mnie nawet nie odwaysz si tkn, bo jestem przyjacielem Wodza. On za to ciebie tknie, i to nie palcem, jeli cho sowo jeszcze piniesz. - Nie tra czasu na tego durnia, Samie - powiedzia Frodo. - Mam nadziej, e niewielu hobbitw tak zgupiao jak ten. Byoby to smutniejsze ni wszystkie inneszkody, ktre nam zbjcy wyrzdzili. - Brudas i gbur z ciebie, Sandymanie - rzek Merry. - A w dodatku trafie kul w !pot. Idziemy na Pagrek, ebywyrzuci std twojego Wodza.Jego ludzi ju rozbilimy w puch. Ted zbarania, w tej bowiem chwili dopiero zobaczy zbrojn wit, ktra na rozkaz Meriadoka maszerowaa!wanie przez most. Umkn domyna, lecz natychmiast wyskoczy znw z rogiem w "rku i zad w niego dononie.- Oszczdzaj tchu - zamia si Merry - bo ja mam lepszy gos. !Podnis do ust srebrny rg i zagra; czysta muzyka wzbia si na Pagrek, a z wszystkichnor, bud i szpetnych domw Hobbitonu odpowiedzieli na ten zew hobbici wybiegajc tumnie na drog, by wrd wiwatw i radosnych okrzykwtowarzyszy wyprawie do Bag End. U szczytu cieki caa gromada zatrzyma si, tylko Frodo z przyjacimi poszed !dalej; znaleli si wreszcie w tej niegdy ukochanej siedzibie. Ogrd by zabudowany szopami i budami,a niektre stay tak blisko okien wychodzcych na zachd, e nie dopuszczay donich wiata. Wszdzie pitrzyy si kupy mieci i odpadkw. Drzwi byy odrapane, sznur od dzwonka zwisa oderwany, a dzwonek nie dzwoni. Na koatanie nie doczekali si odpowiedzi. W kocu naparli si na drzwi, ktre ustpiy. Weszli. Wntrze cuchno, brudne i !nieporzdne: mona by myle,e od dawna nikt tu nie mieszka. - Gdzie si ten nikczemny Lotho schowa? - spyta Merry.Przeszukali wszystkie pokoje inie znaleli ywej duszy, prcz szczurw i myszy. - Moe kaemy ochotnikom przetrzsn szopy i budy? - Gorsze to ni Mordor - powiedzia Sam. - Tak, duo gorsze, bardziej rani serce, boto przecie dom rodzinny, ktry pamitamy z dawnych dni, zanim go zniszczono. - To jest Mordor - powiedzia Frodo. - Jedno z dzie Mordoru.Saruman dla Mordoru pracowa nawet wtedy, gdy mu si !zdawao, e dy do wasnychcelw. Tak samo jak wszyscy, ktrzy dali si Sarumanowi opta, na przykad Lotho. "Merry rozglda si z rozpacz i wstrtem. - Wyjdmy std! - rzek. - Gdybym wiedzia o wszystkim,co tutaj nabrojono, wepchnbym Sarumanowi !sakiewk z zielem pici do garda. - Pewnie, pewnie! Ale tego !nie zrobi, dziki czemu mog ci dzi tutaj powita! W progu sta Saruman we wasnej osobie, dobrze odywiony i zadowolony; oczy #mu byszczay zoliwoci i rozbawieniem. Frodo w nagym olnieniu zrozumia. - Sharkey! - krzykn. !Saruman zamia si gono. !- A wic syszae ju moje imi? Tak mnie nazywali podwadni jeszcze w "Isengardzie. Myl, e w dowdprzywizania. Oczywicie nie !spodziewae si spotka mnie w Bag End. - Nie - odpar Frodo. - A mogem by to przewidzie. !Maa, nikczemna zoliwo! Gandalf ostrzega mnie, e do tego jeszcze zachowae zdolno. - Cakowit - rzek Saruman. - Zdolny jestem nawet do !wcale niemaych zoliwoci. Mmie mi si chciao, kiedy patrzaem na was, hobbiccy ppankowie, jak jedziecie w orszaku wielkich ludzi tacy dufni, tacy zadowoleni ze swoich maych osbek. Zdawao wam si, e caa ta !historia ju si szczliwie zakoczya i e po prostu spacerkiem pojedziecie do swego kraju, gdzie reszt ycia spdzicie mio i wygodnie. Mona byo zburzydom Sarumanowi i wygna go na tuaczk, ale mowy o tym by nie moe, by kto naruszy ten wasz dom. Co to,to nie! Przecie wami opiekujesi Gandalf - Saruman znw !si zamia. - Ale nie znacie Gandalfa. Skoro narzdzia w jego rku wykonay robot, rzuca je w kt. Wycie jednakczepiali si go nadal, marudzc, gadajc, !podrujc okrn drog, dwa razy dusz od prostej. Jeli s tak gupi - pomylaem - wyprzedz ich i dam nauczk. Wet za wet, z kolei ja sprawi im niespodziank. Nauczka byaby jeszcze lepsza, gdybycie mi zostawili troch wicej czasu i gdybym mia wicej ludzi na dwoje usugi. Ale i tak zdziaaem sporo, przekonacie si, nie starczy wam ycia, eby to wszystko "naprawi albo odrobi. Mia to dla mnie myl, znajd w niej pewne zadouczynienie za swoje krzywdy. - Jeli w tym znajdujesz przyjemno, al mi ci, Sarumanie - rzek Frodo. - Obawiam si zreszt, e wkrtce zostanie ci po tej przyjemnoci co najwyej wspomnienie. A teraz odejd std i nie wracaj nigdy. Hobbici z wiosek zauwayli Sarumana wychodzcego z ktrej szopy i natychmiast !zbiegli si tumnie pod drzwi. Gdy usyszeli rozkaz Froda, zaczli szemra gniewnie: - Nie wypuszcza go z yciem! Zabi go! To otr i morderca. Zabi! Saruman powid wzrokiem po wrogich twarzach i umiechnsi szyderczo. #- Zabi? - rzek. - Sprbujcie, !jeli wam si zdaje, e macie #do si, eby si porwa na to, moi poczciwi hobbici! - !Wyprostowa si i wbi w nich spojrzenie pospnych czarnych oczu. - Ale nie mylcie, e wraz z caym mieniem utraciem ca moc. Ktokolwiek podniesie na mnie rk, cignie na siebie kltw. A jeli moja krew splami Shire, ziemia ta !zwidnie i nigdy ju nie zagoi swoich ran. Hobbici cofnli si, a Frodo rzek: - Nie wierzcie mu! Straci moc,zachowa tylko gos, ktry bdzie was straszy i oszukiwa, jeli mu si poddacie. Nie chc jednak, !bycie go zabijali. Na nic si nie zda zemst paci za zemst, tak nie zbuduje si nic dobrego. Odejd, Sarumanie, odejd jak najprdzej. - Smoku, Smoku! - zawoa Saruman. Z ssiedniej szopy !pezn, paszczc si jak pies Smoczy Jzyk. - Znowu ruszamy w drog, Smoku! - powiedzia Saruman. - Ci szlachetni hobbici i ppankowie wypdzaj nas znw na tuaczk. Chodmy! #Saruman odwrci si i ruszy, a Smoczy Jzyk poczapa za nim. Lecz gdy mijali Froda, w rku Sarumana znienacka bysn n. Dgn !byskawicznie. Ostrze wygio si na ukrytej pod paszczem kolczudze i pko. Kilkunastu hobbitw z Samem na czele skoczyo naprzd, obalio otra na ziemi. Sam wycign miecz. - Stj, Samie! - krzykn Frodo. - Nawet teraz nie zabijaj! Nie zrani mnie. A w kadym razie nie pozwol, bygo zabi w taj haniebny sposb. By kiedy wielki, nalea do szlachetnego bractwa, przeciw ktremu aden z nas nie miaby podnie rki. Upad, nie w naszej mocy go dwign. Ale oszczdmy jego ycie w "nadziei, e znajdzie si kto, kto go bdzie umia podwign. Saruman wsta i popatrzy na Froda. Oczy jego miay zagadkowy wyraz podziwu, szacunku i nienawici zarazem.- Wyrose, nizioku - powiedzia. - Tak, tak, bardzowyrose. Jeste mdry i !okrutny. Odare moj zemst ze sodyczy i musz std odej z gorzkim poczuciem, e zawdziczam ycie twojej litoci. Nienawidz ciebie. "Odchodz, nie bd ci wicej niepokoi. Nie spodziewaj si jednak ode mnie ycze zdrowia i dugiego ycia. Nie bdziesz si cieszy ani jednym, ani drugim. Ale to ju nie za moj spraw. Ja tylko przepowiadam. Gdy odchodzi, hobbici rozstpili si otwierajc mu przejcie, lecz tak silnie ciskali w garci bro, e kostki na rkach im zbielay. Smoczy Jzyk waha si chwil, potem ruszy za swym panem. - Smoczy Jzyku! - zawoa Frodo. - Nie jeste zmuszony i za nim. O ile mi wiadomo, "nie wyrzdzie mi nic zego. Moesz odpocz i odywi "si tutaj, a gdy nabierzesz si,pj wasn drog. Smoczy Jzyk przystan i obejrza si na Froda, jak gdyby prawie ju zdecydowany pozosta. Lecz Saruman odwrci si szybko. !- Nic zego ci nie wyrzdzi? - zaskrzecza. - Och, nie! Nawet gdy si wymyka po nocach, chcia tylko popatrze na gwiazdy. Ale czy !mi si zdawao, czy te kto pyta, gdzie schowa si biedny Lotho? Ty co o tym wiesz, Smoku, prawda? Moe im powiesz? Smoczy Jzyk skuli si i wyjka: - Nie, nie! - A wic ja powiem - rzek Saruman. - Smoczy Jzyk zabiwaszego Wodza, biednego malca, poczciwego naczelnika. Prawda, Smoku? Zadgae go picego, jak przypuszczam. I pochowae, mam nadziej; chocia nie wiem, bo Smok byostatnio bardzo zgodniay. Nie, Smok nie jest przyjemn osobistoci. Radz wam odda go pod moj opiek. Dzika nienawi zabysa w przekrwionych oczach Smoczego Jzyka. - To ty mi kaza, ty mnie zmusi - sykn. - A ty zawsze robisz, co Sharkey kae, czy tak? - zamia si Saruman. - Wic teraz powiadam ci: chod ze mn. Kopn w twarz kulcego si na ziemi niewolnika, odwrci si i ju mia odej, gdy nagle Smoczy Jzyk, jakby na sprynie, zerwa si i wycignwszy ukryty w fadach odziey sztylet skoczy Sarumanowi na kark, szarpn wstecz gow i !podern gardziel, po czym z krzykiem pomkn ciek w d. Zanim Frodo zdy oprzytomnie i przemwi, trzy ciciwy hobbickich ukwzadzwoniy jednoczenie i Smoczy Jzyk pad trupem. Ku zdumieniu wszystkich zgromadzonych, szara mga spowia ciao Sarumana i wzbijajc si z wolna ku niebuniby dym z ogniska zawisa nad szczytem Pagrka jak blada, caunem okryta posta ludzka. Chwil koysaa si tam, zwrcona ku zachodowi, lecz w tym momencie dmuchn zimny wiatr; posta przygia si i z westchnieniem rozpyna w nico. Frodo z litoci i zgroz patrza na wycignite u swych stp martwe ciao, bo wygldao tak, jakby nagle w nim objawiy si dugie lata mierci; malao w oczach, skurczona twarz przeobrazia si w achman skry spowijajcy ohydn czaszk. Frodo chwyci rbek porzuconego obok brudnego paszcza, nakry nim ten straszny zewok i odszed prdko sprzed swego dawnego domu. - A wic koniec - rzek Sam. -Okropny koniec, wolabym go nie oglda. Bd co bd "wiat pozby si dwch gadw.- A zarazem wojna skoczya si ju ostatecznie - powiedzia Merry. - Mam nadziej! - westchn Frodo. - To by jej ostatni cios. Oe te musia spa wanie tutaj, w progu Bag End! Wrd tylu nadziei i obaw, tego nie przewidywaem. - Prawdziwie skoczy si wojna dopiero wtedy, kiedy naprawimy wszystkie szkody -wiem? - rzek c0n5r<(rkPjk&k{AgB:Im;$ c m< c m=^ c Sn>" c n?- c o@ 8sB |orzek ponuro Sam. - Bdzie z tym niemao roboty na dugie lata! Rozdzia 9 Szara Przysta Rzeczywicie z przywracaniemw kraju adu byo niemao roboty, wszystko to jednak trwao krcej, ni Sam si obawia. Nazajutrz po bitwie Frodo pojecha do Michel Delving, eby uwolni z Lochw winiw. Wrd pierwszych od razu znalaz si Fredegar Bolger - ju teraz niezasugujcy na przezwisko Grubasa. Ludzie Wodza uwiziligo, gdy wyparli z kryjwek w Krzywych Jamach koo wzgrz Wyposz ca grup opornych,ktrym przewodzi Fredegar. #- Okazuje si, e byby lepiej wyszed idc z nami w wiat, biedaku! - powiedzia Pippin, gdy winia wynoszono z Lochw, bo nieborak by doszcztnie wyczerpany. Fredegar otworzy jedno oko i zdoby si na umiech. - A co to za olbrzym przemawia tak potnym gosem? - spyta szeptem. - Niemoliwe, eby to by nasz may Pippin. Ktry numer kapelusza nosisz teraz? Wrd wyzwolonych bya te Lobelia. Wycignito j z ciemnej i ciasnej celi, bardzo star i okropnie wychud. !Upara si jednak, e wyjdzie na wasnych nogach, a gdy siukazaa, wsparta na ramieniu Froda, trzymajc wci jeszcze parasol w zacinitej doni tum przywita j owacyjnie, nie szczdzc oklaskw i wiwatw, tak e !Lobelia wzruszya si do ez. Po raz pierwszy pozyskaa "ogln sympati. Zmiadya j dopiero wiadomo o mierci Lotha i nie chciaa wraca do Bag End. Oddaa z powrotem Frodowi jego dawnsiedzib, a sama osiada u swoich krewnych, Bracegirdlew w Hardbottle. Gdy nastpnej wiosny zmara - miaa bd co bd ponad sto lat - Frodo dozna wzruszajcej niespodzianki: biedna Lobelia zostawia mu w testamencie cay majtek "swj i Lotha proszc, by zuygo na wsparcie dla hobbitw poszkodowanych w czasie powszechnych zamieszek. Tak !si zakoczya stara rodzinna wa. Sdziwy Will Whitfoot !przesiedzia w Lochach duej #ni inni winiowie, a chocia niejednego traktowano tam gorzej ni jego, musia !porzdnie odywia si, zanimodzyska postaw, jaka przystoi burmistrzowi stolicy !hobbitw. Na razie wic, pki Will nie nabra odpowiedniej tuszy, zastpowa go Frodo. Waciwie przeprowadzi w okresie burmistrzowania jedntylko reform: zmniejszy liczb szeryfw i ograniczy ich funkcj do poprzedniego stanu. Obowizek wytpienia resztek zbirw powierzono Meriadokowi i Pippinowi, ktrzy te prdko wywizali si z tego zadania. Bandy poudniowcw, na wie o bitwie Nad Wod, umykay z Shireu nie stawiajc niemal oporu wojsku thana. Przed kocem roku niedobitkw otoczono w lasach, a tych, ktrzy si poddali, odstawionodo granicy kraju. Tymczasem wrzaa praca nad odbudow i Sam uwija si od rana do wieczora. Hobbici bywaj pracowici jak mrwki, gdy zajdzie potrzeba i gdy chc. Nie brakowao teraz tysicy ochoczych rk, od maych, lecz zrcznych rczek chopicych i dziewczcych, a do spracowanych i skatych rk dziadkw i babek. Nim nadszed dzie zimowego !przesilenia, cega na cegle nie zostaa z nowych domw szeryfw i ze wszystkich budowli wzniesionych przez Ludzi Wodza. Cegie jednak nie zmarnowano, lecz uyto ich do naprawy starych hobbickich nor, ktre dziki temu stay si bardziej przytulne i suchsze. W szopach, stodoach i odludnych norach odkryto !wielkie ilosci sprztw, zapasyprowiantw i piwa, pochowanetam przez zbirw; zwaszcza w tunelach pod Michel Delving iw starych kamienioomach podWyposzem znaleziono mnstwo ukrytych towarw, ywnoci, beczek piwa, wic tegoroczne gody mona byo obchodzi hucznie i wesoo. Przede wszystkim - nawet przed rozbirk nowego myna- przystpiono do uporzdkowania Pagrka i BagEnd oraz do odbudowy uliczki na zboczu. Now kopalni piasku i wiru zasypano, stok Pagrka zamieniono w duy, zaciszny ogrd, a w poudniowym zboczu wydrono nowe norki, obszerne i wyoone ceg. Dziadunio wprowadzi si z powrotem pod numer trzeci; powtarza te kademu, kto chcia sucha: - Nie ma tego zego, co by nadobre nie wyszo. A wszystko dobre, co si dobrze koczy. Troch si spierano, jak nazwa odbudowan ulic. Jedni gosowali za Ogrodem Bitwy, inni woleli Lepsze Smajale. Ostatecznie zwyciy zdrowy hobbicki rozsdek i wybrano po prostu nazw: Uliczka Nowa. Nad Wod dowcipnisie czasem jednak nazywali j Nagrobkiem Sharkeya. Najdotkliwsz strat byo wyniszczenie drzew, bo na rozkaz Sharkeya wycito je bez litoci na caym obszarze kraju. Sam ubolewa nad tym bardziej ni nad innymi szkodami wyrzdzonymi przez !zbirw. Ta rana nie moga si bowiem zagoi przed upywem !dugich lat i Sam myla, e dopiero jego prawnuki zobacz Shire takim, jaki by powinien. Wrd nawau pracy nie mia czasu na wspomnienia o przygodach wyprawy, nagle jednak pewnego dnia przypomnia sobie dar "Galadrieli. Wyj szkatuk i pokaza j innym Wdrowcom - bo tak ich teraz powszechnie nazywano - proszc o rad. !- Zastanawiaem si ju, kiedywreszcie o tym pomylisz - rzek Frodo. - Otwrz szkatuk. #Wypenia j szary py, mikkii drobnoziarnisty, a porodku tkwio w nim nasienie podobne do orzecha w srebrnej upinie. - Co mam z tym zrobi? - spyta Sam. - Rzu na wiatr w pierwszy "wietrzny dzie, a o reszt si nie troszcz - powiedzia Pippin. - Ale co z tego wyniknie? - Wybierz kawaek ziemi na plko dowiadczalne; zobaczysz, jak bd si tam roliny czuy - rzek Merry. - Pani Galadriela z pewnoci nie yczyaby sobie, ebym wszystko zuy we wasnym ogrodzie, skoro tylu innych hobbitw ponioso straty. - Musisz, Samie, kierowa si rozsdkiem i dowiadczeniem, a tego daru uyj tak, eby wspomg twoj prac i polepszy jej wyniki - powiedzia Frodo. - Szkatuka jest maa, a kade ziarenko ma zapewne wielk warto. Sam posadzi wic mode drzewka wszdzie, gdzie li ludzie zniszczyli szczeglnie pikne i kochane drzewa, i przy korzeniach kadej sadzonki umieci w ziemi po jednym cennym pyku z Lorien."Przemierzy cay kraj wzdu iwszerz pracujc pilnie, lecz najtroskliwiej opiekowa si Hobbitonem i sadami Nad Wod - czego nikt nie mg mu wzi za ze. Gdy w kocustwierdzi, e zostaa mu jeszcze odrobina pyu, poszed do Kamienia Trzech Qwiartek, znaczcego niemal dokadnie rodek Shireu, i !rozrzuci t resztk na czterystrony wiata. Srebrny orzeszek zasadzi na trawnikuw Bag End, gdzie odbyway siniegdy zabawy urodzinowe i gdzie dawniej roso pamitne drzewo. Bardzo by ciekaw, co z tego nasienia wyronie. Zimprzeczeka jako tako !cierpliwie, chocia korcio go wci, eby zaglda w to miejsce, czy nic tam si jeszcze nie dzieje. Wiosna przewyszya jego najmielsze nadzieje. Drzewa puszczay pdy i rosy tak gwatownie, jakby czas przyspieszy biegu i chcia w cigu jednego roku speni zadania dwudziestu lat. Na urodzinowym trawniku wystrzelio z ziemi liczne modziutkie drzewko; kor $miao srebrn, licie podune,a w kwietniu okryo si zotymi kwiatami. By to prawdziwy mallorn, ktry sta si przedmiotem podziwu caej!okolicy. Po latach, gdy wyrs bujnie i wypiknia jeszcze !bardziej, zasyn szeroko; z daleka przybywali gocie, ebygo zobaczy, by to bowiem jedyny mallorn na zachd od Gr i na wschd od Morza, a pikniejszego nie znalazoby si na caym wiecie. !Rok 1420 zapisa si w ogle wShire wyjtkowym urodzajem. Soce wiecio wspaniale, deszcz wiey spada zawsze w por i w miar, a co dziwniejsze, powietrze tchno oywczym, pobudzajcym zapachem i blask, nie znany miertelnikom w innych latach, ozoci przelotnie Mrdziemie. Dzieci poczte lub urodzone tego roku - a byo ich mnstwo i wszystkie urodziwe i silne - miay przewanie bujne zote wosy, co wrd hobbitw przedtem naleao do rzadkoci. Owoce tak "obrodziy, e mae hobbicita niemal kpay si w truskawkach ze mietan, a pniej siedzc w trawie pod liw jady liwki dopty, dopki z pestek nie zbudowayminiaturowych piramid, niby zwycizcy pitrzcy na pobojowisku czaszki rozgromionych wrogw. Nikt si jednak od tego nie rozchorowa i wszyscy byli zadowoleni oprcz kosiarzy, ktrzy potem kosili traw. W Poudniowej Qwiartce winorol uginaa si od gron winnych, a plon lici fajkowych zebrano zdumiewajco obfity; wszystkie te spichrze !pomieci nie mogy ziarna po niwach. Jczmie w Pnocnej Qwiartce tak si uda, e hobbici zapamitali na dugo piwo ze zbiorw roku1420 i nawet stao si ono przysowiowe. W wiele pokolepniej mona byo w gospodzie usysze, jak stary hobbit po dobrze zasuonym kufelku wzdycha: Dobre! Prawie jak w czterysta dwudziestym roku. Sam z pocztku wraz z Frodem mieszka u Cottonw, gdy jednak zbudowano Now !Uliczk, przenis si tam z Dziaduniem. Poza wszystkimi swoimi pracami kierowa rwnie uprztaniem i odnawianiem siedziby w Bag End, czsto wszake wyjeda sadzi i pielgnowa drzewa na caym obszarze Shireu. Dlatego te nie byo go w domu w pierwszej poowie marca i nie wiedzia nic o tym, e Frodo zachorowa. Trzynastego marca stary Cotton znalaz Froda lecego w ku; "zaciska w rku biay kamie, #ktry stale nosi na acuszku "u szyi, i zdawa si pogronyw pnie. - Znikn na zawsze - szepta. - A teraz zostaa tylko ciemno i pustka. Atak min i gdy Sam dwudziestego pitego wrci, !Frodo by ju zdrw; nic te przyjacielowi o swej chorobie nie wspomnia. Wanie w tym czasu ukoczono porzdki w Bag End, a Merry i Pippin przywieli z Ustroni stare meble oraz sprzty, tak e stara siedziba wygldaa jak za dawnych dni. Gdy wszystkobyo gotowe, Frodo spyta Sama: - Kiedy wprowadzisz si, ebyznw mieszka ze mn, Samie?Sam troch si zmiesza. - Nie chc ci przynagla - rzek Frodo - jeli nie masz ochoty. Ale Dziadunio byby naszym najbliszym ssiadem, a wdowa Rumble zaopiekuje si nim na pewno troskliwie. - Nie o to mi chodzi, prosz pana - odpar Sam czerwienicsi jak burak. - A wic powiedz, o co? #- O Ryczk, o R Cotton. Bya, jak si okazuje, bardzo nierada, biedulka, kiedy puszczaem si w dalek "podr; ale e ja jej wtedy nicnie powiedziaem, nie moga pierwsza przemwi. A ja milczaem, bo najpierw "wypadao upora si z robot. Teraz wreszcie wyznaem Ryczce, co miaem na sercu,a ona mi tak odpowiedziaa: Rok ju zmarnowae, po co !duej zwleka? A ja na to: Zmarnowaem? Nie, w tym ci !racji nie mog przyzna! No, ale rozumiem, co miaa na "myli. Mona by rzec, e czujsi tak, jakby mnie na dwoje rozdarto. - Rozumiem - odpar Frodo. - !Chcesz si oeni, ale take chcesz mieszka razem ze mn w Bag End. Samie kochany, nic atwiejszego! Oe si co prdzej i wprowad do mego domu razem z Ryczk. W Bag End starczy miejsca dla wszystkich, choby nawet $najliczniejsz rodzin zaoy. Tak si te stao. Sam Gamgee#oeni si z Ryczk Cotton wiosn 1420 roku (synnego midzy innymi rwnie z mnstwa wesel), a moda para zamieszkaa w Bag End. Jeli Sam uwaa to za wielkie "szczcie, Frodo czu si tym bardziej uszczliwiony; w caym Shire nie byo bowiem hobbita otoczonego czulsz opiek ni on. Kiedy plany odbudowy zostay opracowane, a wszystkie roboty zorganizowane, Frodo mg wie spokojny ywot, wiele czasu powicajc na pisanie i przegld nagromadzonych zapiskw. W dzie Sobtki podczas Wolnego Jarmarku zoy urzd burmistrza i przez nastpnych lat siedem zacny Will Whitfoot znowu przewodniczy na oficjalnych bankietach. Merry i Pippin czas jaki razemmieszkali w Ustroni; ruch wtedy panowa oywiony midzy Bucklandem a Bag End. Dwaj modzi Wdrowcy #olniewali cae Shire pieniami,opowieciami, a take elegancj i wspaniaymi przyjciami. Przezwano ich krlewitami, ale bez zoliwoci, bo wszystkie serca rosy na widok tych hobbitw dosiadajcych koni, strojnych w byszczce kolczugi, z piknymi godami na tarczach, zawsze rozemianych i gotowych piewa pieni z dalekich stron. Wzrost mieli niezwyky ipostaw imponujc, lecz poza tym nic si nie zmienili, chyba tylko o tyle, e nabrali wymowy, a wesooci i chci do zabawy jeszcze im przybyo. Frodo i Sam jednak wrcili do zwykych hobbickich ubra, z t rnic, e w potrzebie zarzucali na ramionaszare dugie paszcze z przedziwnie delikatnej tkaniny, spite pod szyj mistern klamr. Frodo nosi !te zawsze na acuszku biaykamie i czsto dotyka go palcami. Wszystko szo dobrze i bya nadzieja, e bdzie coraz "lepiej; Sam mia pracy i radocityle, ile hobbicka dusza moe !zapragn. Nic nie zamiewaojego szczcia w tym roku, prcz niejasnej obawy o kochanego pana. Frodo bowiemcichcem usun si od wszelkich spraw. Sam z blem obserwowa, jak mao ten najbardziej zasuony z hobbitw odbiera hodw w ojczynie. Nieliczni tylko wiedzieli czy chcieli wiedzie o jego czynach i przygodach, cay podziw i ca cze skupiono na Meriadoku i Pippinie - a take na Samie, ktry wszake nawet tego niespostrzega. W dodatku $jesieni pojawi si znw cie dawnych niedoli. Pewnego wieczora Sam wchodzc do pracowni zasta Froda dziwnie zmienionego. By blady, a jego oczy zdaway sizapatrzone w jaki odlegy widok. !- Co si stao, panie Frodo? - spyta Sam. - Jestem ranny - odpar Frodo.- Rana nigdy si nie zagoi naprawd. Ale wsta, mona si byo &udzi, e sabo przemina,bo nazajutrz zachowywa si zupenie normalnie. Dopiero !pniej Sam uprzytomni sobie,e zdarzyo si to dnia szstego padziernika, w drug rocznic owego dnia pod Wichrowym Czubem, gdzieich ogarny po raz pierwszy Ciemnoci. "Czas pyn, zacz si rok 1421. W marcu Frodo znw zachorowa, lecz wielkim !wysikiem woli zatai to przed Samem, ktry wanie mia zgoa co innego w gowie. Dwudziestego pitego marca bowiem, w dniu odtd dla Sama pamitnym, Ryczka urodzia mu pierwsze dziecko. - Jestemy w kopocie, proszpana - oznajmi Frodowi - bo zamierzalimy da mu imi Frodo, za pozwoleniem paskim. A tymczasem zamiast!syna przysza na wiat crka. Zreszt liczne dziewcztko jak rzadko, wzia na #szczcie pikno nie z ojca,ale z matki. No i teraz nie wiemy, jak j nazwa. - A czemu by nie trzyma sistarych dobrych zwyczajw? -odpar Frodo. - Wybierz imi !kwiatu, jak na przykad Ra. Poowa dziewczt w Shire nositakie imiona, c znajdziesz lepszego? - Moe i racja, prosz pana - rzek Sam. - Syszaem co prawda wdrujc po wiecie wiele piknych imion, ale troch, e tak powiem, za wspaniaych na powszedni uytek. Dziadunio powiada: "Daj jej krtkie imi, eby dla wygody nie potrzebowa godo poowy obcina. Jeli jednak bdzie to nazwa "kwiatu, nie bd si troszczy!nawet o jej krtko. Musi to !by pikny kwiat, bo ta maa, prosz pana, wydaje mi si bardzo adna, a z pewnoci wyronie jeszcze pikniejsza. Frodo chwil si namyla. ? - rzek c0n5r<(rkPjk&k{AA` c oB c !pCY c pDd c pEO+LB Jq"- A jak by ci si podobao imiElanor, co znaczy gwiazda soneczna; pamitasz chyba tedrobne kwiatki w trawach Lothlorien? - Jak zawsze utrafi pan w sedno! - odpar Sam zachwycony. - Wanie to, co mi si marzyo. Maa Elanor miaa sze "miesicy i rok 1421 chyli si ku jesieni, gdy pewnego dnia Frodo wezwa Sama do swej pracowni. - W czwartek przypadaj urodziny Bilba - powiedzia. - Przecignie starego Tuka. Koczy sto trzydzieci jeden lat! - Brawo! - rzek Sam. - Pan Bilbo jest nadzwyczajny. - W zwizku z tym, mj Samie, chciabym, eby "porozmawia z R i spyta, czy obejdzie si bez ciebie #przez czas jaki, aeby mg ze mn pojecha w ma !podr. Oczywicie, teraz nie moesz wybiera si daleko ani na dugo - doda Frodo z lekk nutk alu w gosie. - Rzeczywicie, prosz pana, trudno by mi byo. - Rozumiem. Nie o to jednak !chodzi. Chciabym tylko, eby mi towarzyszy kawaek drogi. Powiedz Ry, e twoja nieobecno nie przecignie si ponad dwa tygodnie i e wrcisz na pewno cay. - Chtnie pojechabym z panem a do Rivendell i rad bym zobaczy pana Bilba - rzek Sam. - A przecie naprawd chc przebywa tylko w jednym miejscu na wiecie, to znaczy tutaj. Rozdarty jestem na dwoje. - Biedny Samie! Obawiaem si,e bdziesz si tak czu - powiedzia Frodo. - Ale wkrtce si z tego wyleczysz. Stworzony jeste na zdrowegoi silnego hobbita z jednej bryy i takim te bdziesz. Przez par dni Frodo wraz z Samem przeglda papiery i zapiski, a potem przekaza wiernemu giermkowi klucze. Najwaniejsz cz jego dobytku stanowia gruba ksiga oprawna w gadk czerwon skr; niemal wszystkie jej stronice byy ju zapisane, pierwsze "chwiejn nieco rk Bilba, ale wikszo energicznym charakterem Froda. Cao dzielia si na rozdziay, osiemdziesity rozdzia by jednak nie dokoczony i pozostao jeszcze kilka biaych kartek. Na pierwszej stronie kilka tytuw kolejno wykrelono, a brzmiay one tak: Mj dziennik. Niespodziewana podr. Tam i z powrotem. Co si stao pniej. Przygody piciu hobbitw. Historie Wielkiego Piercienia, zebrane przez Bilba Bagginsa z wasnych spostrzee i opowieci przyjaci. Nasz udzia w Wojnie o Piercie. Na tym koczyo si pismo Bilba i rka Froda dodaa: Upadek Wadcy Piercieni i Powrt Krla (tak, jak te sprawy przedstawiy si oczom hobbitw; wedug pamitnikwBilba i Froda z Shireu, uzupenionych relacjami !przyjaci i nauk Mdrcw) oraz wyjtki z Ksig Wiedzy przetumaczone przez Bilba w Rivendell. - Widz, e pan prawie #dokoczy ksigi! - zakrzyknSam. - Trzeba przyzna, e pracowa pan wytrwale. - Skoczyem cakowicie - rzek Frodo. - Ostatnie strony zostawiem tobie. Dwudziestego pierwszego wrzenia wyruszyli, Frodo na kucyku, ktry go nis przez ca drog z Minas Tirith i wabi si teraz Obieywiatem, a Sam na swoim ukochanym Billu. Ranek by pogodny i soneczny; Sam "domyla si celu podry, o nic wic nie pyta. !Skrcili za wzgrzem na drog wzdu supkw w kierunku Lenego Zaktka pozwalajc kucykom biec swobodnie truchtem. Przenocowali w Zielonych Wzgrzach i dwudziestego drugiego pnympopoudniem zjedali agodnym stokiem w d ku pierwszym drzewom lasu. - To za tym chyba drzewem skry si pan, panie Frodo, kiedy po raz pierwszy zobaczylimy Czarnego Jedca - rzek Sam wskazujc w lewo. - Dzi wydaje si, e to by sen. Wieczr zapad i gwiazdy byszczay na zachodnim niebie, gdy mijali zwalony db na ciece opadajcej agodnie midzy gstwin leszczyny. Sam milcza zatopiony we wspomnieniach. !Nagle usysza, e Frodo nuci z cicha, jakby dla siebie tylko,"star piosenk podrn, ale zmieniajc w niej sowa: !Kto wie, co zakrt bliski kryje,Drzwi tajemnicy, dziwn ciek. Tylem j razy w yciu mija, A przyjdzie chwila, gdy nareszcie Otworzy mi si droga nowa Tam, dokd ksiyc nam si chowa, I zaprowadzi mnie najdalej, Tam, skd nad ziemi soce wstaje. Jak gdyby w odpowiedzi z doliny dobieg piew: A! Elbereth Gilthoniel! Silivren penna miriel O menel aglar elenath, Gilthoniel, A! Elbereth! W dalekich krajach, w zielonym borze Pamita lud nasz Gwiazdy blask, Co srebrem lni nad Morzem. Frodo i Sam bez sowa zatrzymali si i siedzc w agodnym cieniu czekali, aby migoccy wiatami orszak przybliy si do nich. Zobaczyli Gildora wrd gromady piknych elfw, a potem, ku zdumieniu Sama, "ukazali si Elrond i Galadriela. Elrond mia na ramionach szarypaszcz, a na czole gwiazd, "w rku za srebrn harf, a napalcu zoty piercie z ogromnym bkitnym kamieniem - piercie Vilya, najpotniejszy z Trzech. Galadriela jechaa na biaym koniu, w biaej sukni, !wietlistej jak oboki wok ksiyca; zdawao si, ze posta jej caa promieniuje agodnym wiatem. Na palcu miaa Neny, piercie z mithrilu, w ktrym jeden #jedyny biay kamie iskrzy sijak lodowa gwiazda. Za nimi z wolna, kiwajc si jakby we !nie, czapa na maym siwym kucyku Bilbo. Elrond pozdrowi hobbitw powanie i serdecznie, a Galadriela umiechna si do nich. #- Syszaam, e dobrze uyemojego daru, Samie Gamgee! - powiedziaa. - Shire bdzie teraz bardziej ni kiedykolwiek krain bogosawion i kochan. "Sam skoni si, ale zabrako mu sw, by odpowiedzie. Zapomnia, jak pikna jest pani z Lorien. Bilbo nagle ockn si i otworzy oczy. "- Jak si masz, Frodo! - rzek. - No, widzisz, przecignem !dzi starego Tuka. To wic ju zaatwione. Teraz, zdaje si, gotw jestem do nowej podry. Czy jedziesz z nami? - Tak - odpar Frodo. - Powiernicy Piercienia powinni odej razem. - Dokd pan si wybiera? - krzykn Sam, bo w tej chwili dopiero zrozumia, co si dzieje. - Do Przystani, Samie - odpowiedzia Frodo. - A ja nie mog tam i z panem! - Nie, Samie, nie moesz. W kadym razie jeszcze nie teraz i nie dalej ni do Przystani. Wprawdzie ty take"bye powiernikiem Piercienia,chocia przez krtki tylko czas. Moe i dla ciebie wybije !kiedy godzina. Nie smu si, Samie. Nie moesz by zawsze rozdarty na dwoje. Musisz by !zdrw i cay, z jednej bryy, przez wiele, wiele lat. Tyle przed tob radoci, tyle zada, tyle roboty! - Ale ja marzyem, e przez #dugie lata pan te bdzie si cieszy Shireem po tym wszystkim, czego pan dokona- powiedzia Sam ze zami w oczach. - Ja te kiedy o tym !marzyem. Ale za gbokie s moje rany. Staraem si uratowa Shire i uratowaem, ale nie dla siebie. Czsto tak bywa, Samie, gdy jaki skarb znajdzie si w niebezpieczestwie: kto musi !si go wyrzec, utraci, by innimogli go zachowa. Ty jeste moim spadkobierc, wszystko,cokolwiek posiadaem, co mi "si naley - oddaj tobie. Pozatym masz R i Elanor, a z czasem zjawi si may Frodo i maa Ryczka, i Merry, i Zotogwka, i Pippin. Moe jeszcze inni, ktrych nie widz w tej chwili. Bardzo !bd potrzebne i twoje rce, itwj rozum. Zostaniesz oczywicie burmistrzem, "bdziesz t godno piastowatak dugo, jak zechcesz, i zasyniesz jako najlepszy w dziejach Shireu ogrodnik. Bdziesz odczytywa Czerwon Ksig i podtrzymywa wrd hobbitw wspomnienie minionego wieku, aby pamitajc o Strasznym Niebezpieczestwie tym bardziej kochali swj kraj. "Bdziesz mia tyle pracy i tyle szczcia, ile mona mie w !Mrdziemiu; przynajmniej twj rozdzia w historii bdzie do koca radosny! A teraz w drog, odprowadzisz mnie. "Elrond i Galadriela odjedali, !bo skoczya si Trzecie Era, miny dni Piercieni, dobiegaa koca historia i !pie tej epoki. Odchodzio z nimi mnstwo elfw WysokiegoRodu, nie chcc duej pozostawa w Mrdziemiu. Midzy nimi, przepenieni smutkiem, ale smutkiem szczliwym, nie zatrutym gorycz, jechali Sam, Frodo i Bilba, a elfy odnosiy si do nich z wielkim szacunkiem. Jechali cay wieczr i ca noc przez Shire, lecz nikt ich nie widzia prcz lenych i polnych zwierzt; moe zreszt jakiemu zapnionemu wdrowcowi migny w mroku pod drzewami!blaski albo wiata na przemianz cieniem sunce po trawie, w"miar jak ksiyc przepywa ku zachodowi. A kiedy znaleli si poza granicami Shireu, omijajc od poudnia Biae Wzgrza dotarli do Dalekich Wzgrz, a potem do Wieowych, skd ujrzeli w oddali Morze. Wreszcie przez Mithlond przybyli do Szarej Przystani nad dug, wsk Zatok Ksiycow. Budowniczy okrtw, Kirdan, wyszed na ich powitanie do bramy. By wysokiego wzrostu,"brod mia po pas, zdawa si bardzo stary, ale oczy mu byszczay jak gwiazdy. Skoni si mwic: - Wszystko gotowe. Poprowadzi ich do Przystani, gdzie koysa si na wodzie biay okrt, a na nabrzeu "czeka kto, cay w bieli. Gdy %si odwrci i podszed bliej, Frodo pozna Gandalfa. Czarodziej mia na palcu Trzeci Piercie, Nary, z kamieniem czerwonym jak ywy pomie. A wszyscy, ktrzy mieli odpyn na statku, ucieszyli si, e Gandalf popynie razem z nimi. Ale Sam sta na brzegu i serce &ciskao mu si z blu; myla, e gorzka jest rozka, ale jeszcze smutniejsza bdzie duga samotna droga do domu. Lecz w ostatniej chwili, gdy !elfy ju wchodziy na pokad ikoczono ostatnie przygotowania, rozleg si spieszny ttent i Merry z Pippinem nadjechali galopem, osadzajc konie w miejscu na wybrzeu. Pippin mia si, chocia zy pyny mu z oczu. "- Raz ju prbowae nam si !wymkn chykiem i nie udao ci si to, mj Frodo! - powiedzia. - Tym razem niewiele brakowao, a by nas zwid, ale jednak ci !dogonilimy. Tylko e teraz nie Sam zdradzi twj sekret, leczGandalf we wasnej osobie. - Tak - rzek Gandalf. - Nie chciaem, eby Sam wraca bez towarzystwa, wol, "ebycie std do kraju jechali we trzech. Dzi, przyjaciele, na tym wybrzeu koczy si ostatecznie nasza bratnia wsplnota w Mrdziemiu. Zostacie w pokoju! Nie powiem: nie paczcie, bo nie wszystkie zy s ze. Frodo ucaowa Meriadoka i Pippina, a na ostatku Sama i "wstpi na pokad; wcignitoagle, dmuchn wiatr i z wolna statek zacz si oddala po szarej wodzie Zatoki; szkieko Galadrieli w rku Froda rozbyso i "znikno. Statek wypyn na pene Morze i eglowa ku zachodowi, a wreszcie pewnej ddystej nocy Frodo poczu sodki zapach w powietrzu i usysza piew dolatujcy nad wod. Wydao mu si, jak we nie tamtej nocy w domu Bombadila, e szara zasona deszczu przemienia si w srebrne szkoi rozsuwa ukazujc biae wybrzee, a za nim daleko zielony kraj w blasku wschodzcego szybko soca. Ale dla Sama tego wieczora, gdy sta w Przystani, noc zapada ciemna, i na szarym Morzu nie widzia nic prcz cienia suncego po falach i nikncego na zachodzie. Czeka dugo w noc syszc tylko westchnienia i szmer fal bijcych o ld Mrdziemia i !gos ten zapad mu gboko w serce. Obok niego stali milczcy Merry i Pippin. W kocu trzej przyjaciele #odwrcili si od Morza i ju nieogldajc si za siebie ani razu, z wolna ruszyli w stron domu. Oaden nie przemwi, !pki nie znaleli si znw w granicach Shireu, mimo to kady czerpa pociech z obecnoci przyjaci na tej dugiej, szarej drodze. Gdy wreszcie ze wzgrz zjechali na Wschodni Gociniec, Merry i Pippin "skrcili do Bucklandu; ju znwpiewali cwaujc przez znajome okolice. Sam zawrci Nad Wod i pod wieczr dotar na Pagrek. Wspinajc si po zboczu, z daleka zobaczy te wiateko w oknie i odblask ognia poncego na kominku. Wieczerza bya gotowa, tak jak si spodziewa. Ryczka wcigna go do domu, usadowia w fotelu i posadziamu na kolanach ma Elanor. Sam odetchn gboko. "- Ano, wrciem! - powiedzia. ÁāŁƁǁȁɁˁ́́΁ρЁсҁӁՁցׁ؁فځہ܁݁߁yszczce kolczugi, z piknymi godami na tarczach, zawsze rozemianych i gotowych piewa pieni z dalekich stron. Wzrost mieli niezwyky ipostaw imponujc, lecz poza tym nic si nie zmienili, chyba tylko o tyle, e nabrali wymowy, a wesooci i chci do zabawy jeszcze im przybyo. Frodo i Sam jednak wrcili do zwykych hobbickich ubra, z t rnic, e w potrzebie zarzucali na ramionaszare dugie paszcze z przedziwnie delikatnej tkaniny, spite pod szyj mistern klamr. Frodo nosi !te zawsze na acuszku biaykamie i czsto dotyka go palcami. Wszystko szo dobrze i bya nadzieja, e bdzie coraz "lepiej; Sam mia pracy i radocityle, ile hobbicka dusza moe !zapragn. Nic nie zamiewaojego szczcia w tym roku, prcz niejasnej obawy o kochanego pana. Frodo bowiemcichcem usun si od wszelkich spraw. Sam z blem obserwowa, jak mao ten najbardziej zasuony z hobbitw odbiera hodw w ojczynie. Nieliczni tylko wiedzieli czy chcieli wiedzie o jego czynach i przygodach, cay podziw i ca cze skupiono na Meriadoku i Pippinie - a take na Samie, ktry wszake nawet tego niespostrzega. W dodatku $jesieni pojawi si znw cie dawnych niedoli. Pewnego wieczora Sam wchodzc do pracowni zasta Froda dziwnie zmienionego. By blady, a jego oczy zdaway sizapatrzone w jaki odlegy widok. !- Co si stao, panie Frodo? - spyta Sam. - Jestem ranny - odpar Frodo.- Rana nigdy si nie zagoi naprawd. Ale wsta, mona si byo &udzi, e sabo przemina,bo nazajutrz zachowywa si zupenie normalnie. Dopiero !pniej Sam uprzytomni sobie,e zdarzyo si to dnia szstego padziernika, w drug rocznic owego dnia pod Wichrowym Czubem, gdzieich ogarny po raz pierwszy Ciemnoci. "Czas pyn, zacz si rok 1421. W marcu Frodo znw zachorowa, lecz wielkim !wysikiem woli zatai to przed Samem, ktry wanie mia zgoa co innego w gowie. Dwudziestego pitego marca bowiem, w dniu odtd dla Sama pamitnym, Ryczka urodzia mu pierwsze dziecko. - Jestemy w kopocie, proszpana - oznajmi Frodowi - bo zamierzalimy da mu imi Frodo, za pozwoleniem paskim. A tymczasem zamiast!syna przysza na wiat crka. Zreszt liczne dziewcztko jak rzadko, wzia na #szczcie pikno nie z ojca,ale z matki. No i teraz nie wiemy, jak j nazwa. - A czemu by nie trzyma sistarych dobrych zwyczajw? -odpar Frodo. - Wybierz imi !kwiatu, jak na przykad Ra. Poowa dziewczt w Shire nositakie imiona, c znajdziesz lepszego? - Moe i racja, prosz pana - rzek Sam. - Syszaem co prawda wdrujc po wiecie wiele piknych imion, ale troch, e tak powiem, za wspaniaych na powszedni uytek. Dziadunio powiada: "Daj jej krtkie imi, eby dla wygody nie potrzebowa godo poowy obcina. Jeli jednak bdzie to nazwa "kwiatu, nie bd si troszczy!nawet o jej krtko. Musi to !by pikny kwiat, bo ta maa, prosz pana, wydaje mi si bardzo adna, a z pewnoci wyronie jeszcze pikniejsza. Frodo chwil si namyla. ? - rzek c0n5r<(rkPjk&k{AgB@k0k{((PP p@  BP*Jp|v@@@@@@@@@@ P @@@@@ pp ` p @pp(H @p @@ppppx @@@@```` @@@@ <B@< PPP8DD88DD<`DDDl8DD8 8DD8 p@  xDDD((( UUUU""HH00HHD( @@@@@ @@@@@@@@@@pxxppxxpp0@@@@@@p`pp@@@@@@ ` ppxxp@ @@@@@@0xPPP DP PPPP  @ @@@@@@@  @@@@@@@ P8DD8|00` ` ``?0 <  aa 0@8@X``  331a1?ffc000 0c = @@ 9HLpp0 @@<^^pp / /z|xxp`D?ǀOB~<><<<|<<<<px88x8xp8xxxq 8|xx><<?<|xxx<|`<`?<@<@|Hxx0x0<<|xx{{yx|?#C~x|>>"b߀x ǀxx8<~<><<?;;;{qqq?<<<<<<<>~q~|||?|<<<<<<<<<>|?>x?|<>??xxx<8xx|~?x|8>?|>>>>>>>x||||||??|@@@@@``pxG||<<8p|< >|x ??H@@@`@@@ p@ H  @  pppppxt@ pp  @??????x????????|?<<<<????<<<ǀǀǀxxx<<<<<?<<<<<<xppp?x p@ @@P`@@x  @@  @@8DD8??????x?????????8????>|x|??><x|<<<<<<||>x|??|?<|?xxx<0@  π|~88|=><<<<<<<<<<<<<<<<<<<xx||<|<|xaCCG>p{3>|> 8<< |<<<<|<<<<~~?xp0`p88p?>x8pp`0`@<<xppp  8p<8p00=>0888xxx|<?0@p