.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS PRZEDWIOSN003o-Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ PlcacDca-cF<G< "PRZEDWIONIE" STEFAN EROMSKI RODOWD Panu Konradowi Czarnockiemu w przyjaznym upominku ofiaruje ten utwr autor Nie chodzi tutaj - u kaduka! - o herb ani o szeregi przodkw podgolonych, z sarmackimi wsami i przy karabelach - ani wydekoltowane prababki w fiokach. Ojciec i matka - ot i cay rodowd, jak to jest u nas, w dziejach nowoczesnych ludzi bez wczoraj. Z koniecznoci wzmianka o jednymdziadku, z musu notatka o jednym jedynym pradziadku. Chcemy uszanowa nasycon dopena duchem i upodobaniem semickim awersj ludzi nowoczesnych do obciania sobie pamici wiadomociami, w ktrym kociele czy na jakim cmentarzu dany dziadek spoczywa. Ot - ojciec nosi nazwisko Baryka, imi Seweryn, ktre na rozogach rosyjskich zbytnio nie razio. "Siewierian Grigoriewicz Baryka" - uchodzio wtedy, przelizgiwao si niepostrzeenie. Matka bya niewidoczna, samoswoja, najzwyczajniejszaJadwiga Dbrowska, rodem z Siedlec. Cae prawie ycie spdzajc w Rosji, w najrozmaitszych jej guberniach i powiatach,nie nauczya si dobrze mwi po rosyjsku,a duchem przemieszkiwaa nie gdzie tam na Uralu czy w Baku , w Symbirsku czy zgoa w Tule, lecz wci w Siedlcach. Tylkow Siedlcach - cho to jedynie z listw i gazet wiedziaa - dziay si dla niej rzeczywane, interesujce, godne wzruszenia, pamici i tsknoty. Wszystko inne, poza mem i synem, bya to przygodna, doczesna, przelotna suma rzeczy i zdarze, wzbudzajca coraz wiksz tsknot wanie za Siedlcami. W najpikniejszej miejscowoci - oazie naftowej pustyni, Baku - kdy na tak zwanym Zychu, w zatoce Pwyspu Apszeroskiego, woniejcej od kwiatw i rolinnoci Poudnia, gdzie przejrzyste morze szmerem napeniao cienie nadbrzenych gajw, pani Barykowa nie miaa zawsze nic pilniejszego do nadmienienia jak stwierdzenie, e na Sekuleby "take" bardzo pikny staw, w Rakowcu byy nadto ki - gdzie! pikniejsze ni jakiekolwiek na wiecie a kiedy ksiyc wieci nad Muchawk i odbija si w stawie okoo myna... Nastpowao nieuniknione limaczenie si wpord dugotrwaego wypominania piknoci jakich tam mokrych k pod Iganiami, lasku pod Stoczkiem, a nawet szosy ku Mordom, ktra - al si Boe! - take bya we wspomnieniach pena nie tylko bota, kurzu i staych wybojw, lecz i uroku. Ju po raz pierwszy, wnet po lubie, jadc przez Moskw pani Barykowa (Jadwiga z Dbrowskich) wsawia si bya pord polonii rosyjskiej rozmow zjamszczykiem. Gdy bowiem powz, w ktrym siedziaa, trzs niemiosiernie na wybojach mostowej, strofowaa kuczera siedzcego na kole, obrzdowo i poniekd urzdowo wypchanego sowicie we wszystkich kierunkach: - "Co to tutaj u was takie poche bruki!" Powtarzaa t wymwk raz, drugi i trzeci, w miar zniecierpliwienia, a do chwili katastrofy. Wonica oglda si na ni kilkakro, z oburzeniem, a gdy jeszcze raz powtrzya okrzyk uskarajcy si na "poche bruki", zatrzyma swego siwka i wrzasn: - "Da czto wy, barynia, w samom diele k moim briukam pristali! Poehije briuki, da pochije briuki! Isz babu! Pochije briuki, tak pochije, a tiebie, baba, czto za dieo!"Kiedy indziej, ju jako maonka dobrze sytuowanego urzdnika, pragnc przyczynisi w miar monoci do powodzenia i awansw ma, zaszkodzia mu znamiennie sw niedostateczn znajomoci arkanw mowy rosyjskiej. Byo to na balu publicznym w miecie gubernialnym pod Uralem. Bal w zaszczyci sw obecnoci miejscowy gubernator oraz jego dorastajca crka. Pani Barykowa po przetaczeniu walca miaa szczcie znale przypadkiem miejsce obok crki gubernatora, zapragna zawiza mi rozmow z dziedziczk poduralskiej potgi. Zapragna skorzysta z chwili i co zrobidla ma przez pozyskanie przychylnoci crki gubernatora. Nie wiedziaa, od czego zacz rozmow, wahaa si i gubia w niepokoju, co by tu powiedzie... Wreszcie znalaza! Widzc liczn r przypit do stanika uroczej gubernatorwny, pani Barykowa z zachwytem, rozpywajc si wuniesieniu, tonc w umiechach uwielbienia, wyrzeka: - Ach, kakaja u was krasnaja roa! Jakie byo jej zdumienie, ba! przeraenie, gdy dziewcz gubernatorskie omdlewajco-bolesnym dyszkantem poczo woa w kierunku ojca: - Papieka! Papieka! Mienia zdie obiajut! Skde pani Jadwiga (z Dbrowskich) mogawiedzie, e polska ra to nie roa, tak, zdawao si, z brzmienia podobna! Samo wyjcie za m za Seweryna Baryk odbyo si w sposb niezwyky. Siedzc ju na dobrej posadzie, zdrowy, w sile wieku, przystojny "mody czowiek" postanowi oeni si, oczywicie w kraju. Wzi tedy urlop jednomiesiczny i w czasie, ktrym dowolnie rozporzdza, po odtrceniu okresu podry, wszystko zaatwi: wyszuka sobie dozgonn towarzyszk ycia, wykona prawidowe "konkury", zjedna sobie przychylno rodzicw, "dozna wzajemnoci" - (cho panna za czym tam, czy za kim srodze spazmowaa) - wzi lub, odby podr powrotn i nie spni si ani o godzin na swe stanowisko, kdy u podna rodkowego Uralu. Seweryn Baryka nie otrzyma w modoci specjalnego wyksztacenia i nie mia okrelonego zawodu. Gdy by czas po temu,nie bardzo mu si chciao zaprzta sobie gowy nauk, a pniej okolicznoci tak si uoyy, e za pno ju byo przedsibrazdecydowane studia. By tedy przez czas do dugi pospolitym typem czowieka poszukujcego jakiejkolwiek posady. Gdy za znalaz niezbyt odpowiedni, szuka cichaczem innej, zyskowniejszej, w jakiejkolwiek bd dziedzinie. Chodzio tylkoo wysoko pensji, mieszkanie, opa, wiato, tantiemy i tym podobne dodatki, a co si za te tantiemy wykonywuje, to byo najzupeniej obojtne. Trzeba nadmieni, i Seweryn Baryka by czowiekiem z gruntu ido dna uczciwym, tote za najwysz pensj i za najobszerniejsze mieszkanie nierobiby nic podego. W granicy jednak nakrelonej przez mieszczaski rzut oka pomidzy dobro i ze tego wiata gotw byrobi wszystko, co ka "starsi". Rosja przedwojenna bya wymarzon arendorobku dla ludzi tego typu, zwaszcza pochodzcych z "Krlestwa". Wiadomoci zaczerpnite w "klasach" gimnazjalnych, wrodzona inteligencja, ktra wraz ze zdrowiem towarzyszya poszukiwaczowi posady i na zawoanie zjawiaa si nie siana i nie pielgnowana - wytrzymao, odwaga, wesoo i pewna odrobina drwinyz "Moskala", u ktrego si suy, lecz nad ktrym jednak panuje si mimo wszystko - toroway drog od niszej do wyszej pozycji. Trzeba przyzna, e nie ostatni rol graa w tej operze protekcja, cicha, pokorna, dobra wrka, prowadzca za rk od niskiego do coraz wyszego rodaka, tu i tam zaczepionego nog lub okciem na tej rosyjskiej drabinie. Niewiele upyno czasu od chwili lubu w Siedlcach, alici Seweryn Baryka by nie tylko ojcem urodziwego synka - ktremu nadano imi Cezary Grzegorz - lecz i zasobnym w pewne oszczdnoci arywist. Sprawiedliwo nakazuje wyzna, e nie hula, na byle co nie puszcza pienidzy. Ciua, jeeli nie nagi i ywy grosz w zocie, to przedmioty: meble, dywany, biuteri, nawet obrazy, nawet ksiki - niekoniecznie dla lczenia nad nimi, lecz raczej jako drogocenne precjoza. Gdy jednak zasza potrzeba zetknicia si ze wiatem ogadzonym i oczytanym, zjawia si te nieunikniona konieczno czytania owych polskich, drogocennych, bibliotecznych "biaych krukw" w bogatychoprawach. Z tego za czstotliwego czytania snu si w ycie duch pewien, jakoby zapach niky, subtelny, niejasny. Wrd tomw pooprawianych bardzo wspaniale w skr zocon, wyciskan i pokryt tytuami, lea pewien tomik niepokany, specjalnie pielgnowany niczym w skarbcu klejnot najdroszy. By to pamitniczek z wojny 1831 roku, napisany i wydany na emigracji przez autora bezimiennego o wyprawie generaa Jzefa Dwernickiego na Beresteczko i Radziwiw.Wrd mnstwa perypetii, opisanych szczegowo i w sposb wysoce zagmatwany, bya tam na stronicy trzydziestej sidmej podana wiadomo, i do liczby pitnastu obywateli na Rusi, ktrzy do powstania przystpili i caym swym majtkiem je poparli, nalea Kalikst Grzegorz Baryka, dziedzic Soowijwki z przylegociami. By to w prostej linii dziadSeweryna Baryki. Dziad Kalikst swym przystpieniem do powstania wpad, jak to mwi, najfatalniej. Skoro bowiem genera Dwernicki po bitwie pod Boremlem nad Styrem, nacinity przez przewaajce siygeneraa rosyjskiego Rdigera, musia pod Lulicami przej such granic do Galicji -rzd rosyjski rzuci si z ca zaciekoci na tych wszystkich, ktrzy wruch poparli. Soowijwka zostaa skonfiskowana, dom rodzinny najprzd zrabowany doszcztnie, a pniej spalony, a w dziad Kalikst na ostatnim koniu z przeobfitej niegdy stajni musia ruszy w wiat, to znaczy w szar i ciemn gbin popowstaniowej biedy - sta si z pana ubogim czowiekiem, trudem rk na kawaek chleba zarabiajcym w obczynie. Tekst wiadomoci o tym fakcie, podany sucho, bez tkliwoci, lecz szczegowo, by z obu stron kartki zakrelony przez syna owego dziada Kaliksta a ojca Seweryna. Dwaj ostatni z powoanej wyej Soowijwki z przylegociami posiadali jutylko wersj przytoczon w broszurze orazustnie podawan legend. Soowijwka staa si mitem rodzinnym, klechd, podawan w coraz to innej postaci, o czym dalekim, sawnym, dostojnym, przeogromnym. Sama ta legenda, jak to zwykle bywa z legendami, powikszya dziadowskie bogactwa, rozszerzya posiadoci, a samemu jego czynowi nadaa pitno nadludzkiego niemal dziea. Sucha notatka wrzadkiej broszurce bezimiennego autora staa si niejako wrzecionem, na ktre si nawijaa pena tajemnicy cienka i drogocenna ni wiary ubogich potomkw. Wierzyli w jak sw wyszo, ktra ich w dum wzbijaa. Ojciec Seweryna pod tytuem broszury wypisa wielkimi literami,nie wiadomo do kogo rozkaz stosujc, do swego jedynaka czy do caego szeregu potomnych: "Pilnowa jak oka w gowie"! W istocie, Seweryn Baryka pilnowa owej ksieczki jak oka w gowie. Wdrowaa z nim po szerokiej Rosji, lec cicho na dnie kuferka, midzy brudnymi konierzykami i znoszon bielizn, w ssiedztwie niepowabnych skarpetek i brulionw poda o posady do rozmaitych dygnitarzy, gdy potomek lekkomylnego a wspaniaego dziada by ubogi jak mysz kocielna. Pniejspoczywaa w szufladzie stolika, midzy najwaniejszymi papierami. Trafia do teki wyszego aferzysty, do skrytki drogocennego biura dygnitarza, wreszcie doszafy oszklonej, nabijanej brzami, penej cennych zabytkw, rarytasw druku i oprawy. Nie mona powiedzie, eby tre historycznego raptularzyka miaa jaki szczeglnie gboki zwizek z yciem duchowym Seweryna Baryki. Bya ona jednak w tym yciu czym dalekim, sennym,nccym. Byo w tej ksieczce zawarte jak gdyby co z religii, ktrej si nawet niewyznaje i nie praktykuje, lecz ktr si z uszanowaniem toleruje. Byo w niej co z zapachu kwiatu na wiosn, ktrego czowiek silny, praktyczny i zajty interesami nie spostrzega, choby na patrza, lecz ktry z niskiej ziemi i z cieniapatrzy na wiernie mimo wszystko i mimo wszystko wo sw ku niemu wylewa. Nadtodo skromnego tomiku przyrosa pycha domowa i skryta ambicja: nie wypado si -do diaba! - sroce spod ogona, jak pierwszylepszy z tych, ktrych si na drodze kariery spotyka i ktrym w pas kania si trzeba. Od niszej do wyszej idc posady, rozmaite z kolei zamieszkujc miasta, Seweryn Baryka znalaz si wreszcie w Baku, na tamecznych naftowych "przemysach" ,ju jako urzdnik wyszy, majcy pod sob cae biuro. Skromne dawniej mieszkanie zamienio si na apartament, ktrego posadzki zalegay perskie dywany. Na dywanach stany meble, nie jakie tam artystyczne, lecz po prostu drogie, kryte bezcennymi kaukaskimiatasami. Cikie serwety nakryy stoy, a na cianach zawisy "rcznie malowane" prawdziwie olejne obrazy mistrzw, rwniewysoko w skadach mebli cenionych, jak same meble. Wiele naczy ze srebra i zotaprzechowyway dbowe i orzechowe szafy,masywne jak forteczne bastiony. Wci jednakowo umiarkowane prowadzc ycie Seweryn Baryka po latach mia w banku zoonych oszczdnoci na czarn godzin kilkaset tysicy rubli. By wysoko cenionym osobnikiem, solidn jednostk, cieszc si powszechnym uszanowaniem wwiecie, gdzie go los rzuci. Wyrasta na widoczn figur w wiatku polskim. Cicha ona, pochlipujca stale i wiecznie a coraz natarczywiej za miastem rodzinnym, wywara ju na ma wpyw taki, e czasem... nieraz... pachniaa mu myl powrotu do kraju, przeniesienia nad Wis domowego ogniska, podjcia jakiej tam szerszej pracy. Ale znakomita w Baku posada, grosz napywajcy do kiesy istn strug - dobrobyt, spokj - wreszcie kraj w, mlekiem i miodem pyncy - powstrzymyway na miejscu. Zjawio si nawet pewne przyzwyczajenie do tamecznego wanie dobrobytu. Ciepy klimat, znakomite i nadzwyczajnie tanie poudniowe owoce, atwo otrzymania za nijaki grosz przepysznych jedwabiw, tanio pracy ludzkiej, mono spdzania pory upaw na Zychu, wygoda i dostatnio urzdzenia domowego nie wypuszczay z tego kraju. Niewiadomie czy podwiadomie trzymao jeszcze przywizanie do caego ukadu stosunkw, do przepotgi carsko-rosyjskiej, na ktrej siedziao si jak mucha na uprzy ciskajcej eb i boki dzikiego, obcego rumaka. Tak to z roku na rok marzc o powrocie dokraju, a jednoczenie porastajc w zote i srebrne pira Seweryn Baryka ca dusz wkada w synka, w zdrowego i zaywnegoCzarusia. Chopiec ten mia od najwczeniejszych lat najdrosze nauczycielki francuskiego, angielskiego, niemieckiego i polskiego jzyka, najlepszychdrogo patnych korepetytorw, gdy poszeddo gimnazjum. Uczy si wcale niele, a raczej uczyby si znakomicie, gdyby rozkochani w nim rodzice nie przeszkadzali swymi trwogami i pieszczotami, czy aby sinie przepracowuje i nie wysila zanadto. W zacisznym gabinecie, wysanym puszystym dywanem, tak puszystym, e w nim stopa gina, ojciec i syn spdzali jak najczciejrozkoszne sam na sam. Chopiec pierwszoklasista, lec na piersiach ojca, zgow przy jego gowie, i ojciec, koyszcy si na bujajcym fotelu, wcaowywali sobie z ust w usta tabliczk mnoenia, bajk francusk, ktr srogi nauczyciel francuskiego zada na jutro, albo powtarzali do upadego jaki may wierszyczek polski, eby za nie zapomniedobrego wymawiania tej trudnej mowy. Szkoa robia swoje. Czaru stokro lepiej mwi po rosyjsku ni po polsku. Nie pomagao przestrzeganie w domu mowy polskiej ani to, e suce byy Polki. Pani domu, jak wiadomo, nie moga wpyn na zruszczenie syna. Nie mg rwnie przyczyni si do zruszczenia Czarusia ojciec - doskonale zreszt rozumiejcy konieczno znajomoci jzyka pastwowego i kadcy na t konieczno nacisk wielki - gdy w tym okresie czasu ju mu samemu pachniao to co delikatne, mikkie, paskie, co z dalekiego kraju si nioso. Lecz ycie samo, przepojone duchem rosyjskim, robio swoje. Tak to dniCzarusia upyway w ramionach ojca i matki, na ich kolanach, pod ich rozkochanymi oczyma. CZʌ PIERWSZA: SZKLANE DOMY Czaru dosta by wanie promocj z klasy czwartej do pitej i skoczy czternasty rok ycia, gdy Seweryna Barykjako oficera zapasowego powoano do wojska. - Wojna wybucha. Szybko, w ciguparu dni, idylla rodzinna zostaa zdruzgotana. Cezary znalaz si sam z matk w osierociaym mieszkaniu. Gdy odprowadza ojca na statek wojenny odchodzcy do Astrachania, nie czu adnego zgoa alu. Nowo! Zajmoway gotysice szczegw, drobiazgw, dat, nazwisk, cyfr, zwizanych z przebraniem si ojca w mundur oficerski. Pakowa walizk, wietn walizk ojcowsk z grubej, tej skry, z metalowym okuciem, z wycinitym inicjaem i mnstwem wewntrz tajemniczych przegrdek. Nie podziela i nie rozumia zupenie paczu i spazmw matki, GBbook\gbbo!uj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} jiC }x}`XjPcIXc c ..+c Y=  R?+desperujcej od witu do nocy. Dopiero gdy ojciec w gronie innych oficerw zosta na pokadzie, a on sam z matk na brzegu, i kadk z haasem odepchnito, Cezarek dozna napadu przeraenia, jakiego jeszczenigdy w yciu nie dowiadczy. Pod naciskiem tego uczucia wycign rce i pocz krzycze jak istny dzieciak. Lecz znaki uspokajajce, ktre kreliy w powietrzu biae rce ojcowskie, uciszyy go tak nagle, jak nagle przysza ta lepa bole dziecica. Przecie to na krtko! Istne manewry! Wojna nie bdzie trwaa dugo. Jakie tam par tygodni. Moe miesic. Najwyej dwa. Wa rosyjski przesunie si po polach wrogw, zmiady przeszkody jak marchew czy kukurydz i wszystko wrci do normy. Tak mwili wszyscy i tak te opini w spadku po ojcu odjedajcym otrzyma Cezary. Gdy z portu wraca do domu z matk, zaiste jak grb milczc, by ju wesoy. Pocieszyo go to i owo, a nade wszystko perspektywa swobody. Ojciec, ktry go nigdy a nigdy nie kara, nigdy nawet nie aja, a strofowa partem, z lekk drwink, dowcipkujc, posiada nad synem wadz elazn, niezomn. Wbrew agodnemu umiechowi ojca, wbrew jego grzecznym zaleceniom i pokornym radom, dobrotliwym probom, rzuconym wrd umizgw i zabawy - nic nie mona byo poradzi. Byy to kanony i paragrafy woli, narzucone z umiechem i w gronie pieszczotek. By to rzd samowadny i dyktatura tak niezomna, i nic, literalnie nic nie mogo jej przeama. Teraz ta elazna obrcz rozlunia si i samochcc opada. Przestrach paniczny w oczach matki: - "Co na to ojciec powie?" - znik. Ojciec usun si z mieszkania i ze wiata, a jego nieobecno powiedziaa: "Rb, co chcesz!" Swoboda uszczliwia Cezarka. Przeraeniem napenia jego matk. - Co teraz bdzie? - szeptaa zaamujc rce. Cezary nie zadawa sobie takich pyta. Przyrzeka matce, e bdzie posuszny, zupenie tak samo, jak gdyby ojciec by obecny w gabinecie. Postanawia by posusznym i uspokaja matk milionem najczulszych pieszczot. Lecz w gruncie rzeczy dusz i ciaem wyrywa, gdzie pieprz ronie. Czego nie mg u matki dopi samowolnymi kaprysami, to wyprasza umizgami lub awantur. On to teraz stawia na swoim. Robi, co chcia. Nie dostrzegajc granic tych obszarw, ktrych mu dawniej nie wolno byo przekracza, rzuca si na prawo i na lewo, w ty i naprzd - eby wszystko dawniej zakazane dokadniej obejrze. Caeteraz dnie spdza poza domem na obuzerii z kolegami, na grach, zabawach, eskapadach i wagusach. Gdy si skoczyy wakacje, "uczszcza" do gimnazjum i pobiera w domu jak dawniej lekcje francuskiego i niemieckiego, angielskiego i polskiego jzyka, ale by to ju raczej szereg awantur, a nieraz i bjek. Z kadymteraz belfrem zadziera, wszczyna ktnie i toczy nieskoczone procesy, doznawa bowiem stale "niesprawiedliwoci" i "krzywd", za ktre znowu jako czowiek honoru musia si mci w sposb waciwy i za waciwy uznany w sferach miarodajnych, wrd "starych" kolegw pitej klasy. Zabawy - zreszt niewinne - azgostwo i urwisostwo, pochony go jak jaki ywio. W gronie kilku starych kolegw draowa z lekcyj i buja po okolicy, a nawet noc gania po ulicach, po jamach i wertepach, po zwaliskach gwebryjskich wity i ruinach starych meczetw. Wyrwawszy si z ojcowskiej udzienicy nie mg ju znie adnego arkanu. Nieszczsna matka tracia gow, rozpywaa si we zach i gasa z niepokoju. Na widok tych ez gorzkich i nudzcych go a do mierci Cezary poprawia si na dzie, z trudem - na dwa.Na trzeci ju znowu gdzie co pata. Wybija szyby Tatarom, wdziera si na paskie dachy domw i niewidzialny, strzela z procy do domownikw. Tam wywierci dziur w cianie domu, tyem odwrconego do ulicy, aeby przez otwr przypatrywa si "onom" milionera muzumanina, chodzcym po bezdrzewnym ogrdku bez czarczafw, czyli jedwabnych zason na twarzach - tu zorganizowa nieznonemu belfrowi koci muzyk. Noc, bez celu i sensu wasa si po nieskoczonym bulwarze nowego miasta albo po prostu jak bezpaski pies gania pozaukach, po wskich i stromych uliczkach starego, uwija si w porcie, w brudach i czadach "czarnego miasta" lub midzy wulkanami, ktrych kratery wyrzucaj sone boto. Ta konieczno wczenia si, bezcelowego cwaem wyrywania z miejsca na miejsce staa si naogiem i pasj. Nie mg usiedzie. Nadto - gry. Gry w pik, w pasek, w jakie kamyki, "kiczki" w wywiechtane gruziskie kostki. Prniacze dnie Cezarego napenione byy jednak nie byle jakimi pracami. Uczy si roli do teatru koleeskiego o treci rozbjniczej, ktry mia by odegrany sekretnie w zburzyszczach starych bakiskich fortalicji. Budowa wraz z innymi skrytki w skalnych pieczarach i w labiryncie starych murw, w celu przechowywania zakazanych ksiek, nieprzyzwoitych wierszy Puszkina i innych pornografw. Tame lea w ukryciu pewien wiekowy rewolwer bez naboi i przechowywany by ozdobny gruziski kina, ktrego ciosy jeszcze "na razie" dla nikogo nie byy przeznaczone. Zarwno rewolwer, jak kina owinite w kolorowe bibuki i czstotliwie przewijane, czekay cierpliwie na swoje losy. Tymczasem urzdzano napaci na burujw, zarwno tatarskiego, jak ormiaskiego gatunku, mniej militarnymi narzdziami. Wystarczaydo bicia szyb zwyczajne kamienie. Matka nie bya w stanie utrzyma syna w domu, nakaza mu zmiany wyuzdanych obyczajw, dopilnowa go i wyledzi miejsca jego kryjwek. Bez przerwy niemalczekaa na jego powrt. Gdy chwyta czapk i pdem wylatywa z domu, co podsuwao si do jej gardzieli i zapierao oddech. Nie miaa ju siy prosi urwisa, eby nie chodzi. Z pocztku udawa posuszestwo: czai si, przymila, wyprasza pozwolenie na bomblerk. Pniej nabra zuchwaego rezonu. Z czasem sta si impertynencki, drwicy, uszczypliwy, ktliwy i napastliwy. A wreszcie nic sobie z matki nie robi. Zacisna zby i milczaa przeywajc nieskoczone godziny trwogi o jedynaka. To obce miasto stao si dla niej jeszcze bardziej obce, cudze, niepojte, grone, zowieszcze. Po wyjedzie ma wszystkiego si tutaj baa. Dopki m by w domu, on by osob - ona cichym i pokornym cieniem osoby. Teraz w cie musia sta si figur czynn. Cie musia nabra woli, wadzy, decyzji. Jake ten mus by nieznony, jak uciliwy! Musiaa wiedzie o wszystkim, przewidywa, zapobiega, rozkazywa. Gubia si w pltaninie swych obowizkw. Nie wiedziaa, od czego zacz, gdzie jest droga i jak ni i. Wstydzia si i trwoya. Przeywaa jedn z najsroszych tortur, tortur czynu narzucon niedonej biernoci. Cierpiaa nie mogc da sobie rady. Trwoga o syna, ktry si jak na zo zlisi, dobijaa j. Jedyn ulg znajdywaa w cigu nocy, kiedychopak twardo spa. Syszaa wtedy jego oddech, wiedziaa, e jest obok niej i e mu nic nie zagraa. Ale sama wtedy nie spaa. Popada w bezsenno. Wolaa jednak bezsenno biaej nocy ni trwog biaego dnia. Och, jake dobrze jej byo przyczai si na legowisku, zasun si w kt i patrze na liczn gow chopca, owian gstwin falistej czupryny i - patrzc tak na niego - o nim marzy!... Jaki liczny, jaki ukochany ten obuz, tenurwis, ten wczykij i zawalidroga! Co mu si te ni - co tam przepywa pod czarujc paszczyzn spadzistego czoa? Co te to wida w tych oczach gucho zamknitych, pod cienistymi powiekami? Jaki namitny krzyk dobywa si z pulsujcego garda! Jakie gwatowne, dzikie, srogie widowisko jawi si przed nim, bo prosty nos naciga si jak ciciwa uku, nozdrza drgaj, a wargi niezrwnanych ust odsoniy groz i grobprzelicznych biaych zbw! Jaki to wilk! C za pasja niestrzymana w tym sennym dziecka umiechu! A patrzc tak na gwk jedynaka, gboko rozwaaa: "Kt to jest, na Boga! ten chopiec? Oto tajemnica niezbadana pocza go w niej. Oto by maleki i niedony - kruszyna cielesna, byt zaleny jedynie od niej - czstka jej caoci, jak gdyby nowy organ jej ciaa, rka lub noga... Wykarmia go, wypielgnowaa, wyhodowaa. Z roku na rok rs w jej rkach, w jej oczach, w jejobjciu. Kady dzie jego zalea od niej, zniej si poczyna, na niej si koczy. Siy swe przelaa, ycie swe przesczya kropla po kropli w jego siy. Nastawia i wyprostowaa drogi jego krwi. Nadaa mu gos, krzyk, piew. A oto teraz obcy si staje i zowieszczy. Obraca si przeciwko niej. Z niego pynie na ni jakie ze. Bezgraniczna mio ku niemu przeksztacasi i przeradza na krzywd sabego jej ciaa i ducha omdlaego. Gdyby go tak bezgranicznie nie kochaa, c by jej byo,choby si psu i, gdzie chce, hasa! Ale onbije w mio, targa t si, ktr go obdarzy jej saby ostatek mocy". Dniao nieraz, zanim znuona popadaa w saby psen, w krtkie zapomnienie si, wpczuwanie. Budzi j kady ruch chopca,jego chrapanie albo mowa przez sen. W tych stanach pwiadomoci zawsze uciekaa z tych miejsc obcych "do domu", to znaczy do Siedlec. Syszaa w gbi swej gowy stuk k pocigu i widziaa niezmierzone obszary pl, lasw, pustek i pastwisk tej ziemi przeogromnej - Rosji, ktra bya jej wizieniem. Skryte, radosne,icie zodziejskie marzenie podpowiadao jej perypetie czynu: zabra Czarusia, zawiza w wze troch rzeczy i czmychn. Uciec z tego wygnania! Zwia! Wiedziaa w kadym ocknieniu, e to jest niemoliwe, e tego by nie moe, e Seweryn nigdy by na to nie przysta. Czy nie miaby prawa powiedzie, e ucieka dlatego, e w Siedlcach jest Szymon Gajowiec? To imi i to nazwisko miao moc czarodziejsk. Ono tu odsaniao dawne, wiosenne poranki i letnie dni, ktrych ju nie ma na ziemi. Miaa znowu siedemnacie lat i t rado w sercu, ktrej ju nie ma na ziemi. Wiedzc o tym doskonale, e to jest gruby i mieszny nonsens, bya znowu sob, dawn, mod dziewczyn. Kochaa znowu Szymona Gajowca, sekretnie, skrycie, na mier - jak wtedy. Bya znowuna mier kochana przez tego wysmukego,piknego modzieca - jak wtedy. Przeywaa swj niemy romans. Czeka znowu na jego wyznanie -dugo, tsknie. Aleon nie powiedzia jej nigdy ani sowa! Ani jednego westchnienia, ani jednego psweczka! Tylko w tych ciemnych, gbokich oczach jego ponie mio. Och, nie romans, nie miostka, nie radosny flirt,lecz pospna mio. Jake mg omieli si na wyznanie miosne, jej, pannie z "domu" siedleckiego, on, biedny kancelista z"Paaty", a nadto pochodzcy z chopw podlaskich czy tam z jakiej drobnej zagonowej szlachty. Tote milcza, a si domilcza! Przyjecha Seweryn i wydano j bez gadania. Wspominaa znowu odjazd swj z mem do Rosji. Stoi oto w oknie wagonu, umiechnita, szczliwa, moda matka. Mnstwo ludzi, wszyscy znajomi, cae miasto. Gwar, kwiaty, uciski, pozdrowienia, yczenia. A w gbi peronu, zdala, sam jeden, oparty o framug okna - tamten. Jk przerzyna dusz na nowo. Widziaa jego oczy i umiech peen miertelnej boleci. Wspominaa dnie dawne, urocze chwile, kiedy przechadzali si nad wod stawu w Sekule, nad wod niezapomnian, pokryt wodnymi liliami. Pamitaa kade jego sowo owoczesne, cich rozmow o unii podlaskiej, o mczestwie, katowaniach, przymusach. W duszy jego unia podlaska i caa owa kraina smutna a pena tajemnicy miaa jak gdyby kaplic swoj. On to jeden wiedzia o wszystkim, wszystko zna z aktw, z papierw urzdowych, z tajemnych raportw. On jeden sta nad drogami tego kraju jak samotny krzy. Jej tylko jednej powierza sekrety. I tak go oto zdradzia... Wspominaa wycieczk jedn do Drohiczyna, drabiniastymi wozami,w licznym towarzystwie modziey. Jake byo wesoo, jaka wiosna bya w duszach! Po drodze zatrzymano si obok starej unickiej kapliczki, zabitej gwodziami i skazanej na zagad. Wspomniaa sobie oczy Gajowca, oczy wzniesione na zeszowieczny w gbi obraz. O Boe, tego czowieka odrzucia, podeptaa, zabia na duszy!... Wspominaa po raz tysiczny w list jego okrutny, gdy si rozesza wie, e wychodzi za Seweryna - list na szeciu stronicach, bagalny, ebrzcy, zamazany strugami ez, obkany list Gajowca. Podara go wwczas, lecz sowa tego pisma yy w jej duszy. Czytaa je w pamici swej, jak wtedy na strychu, gdy targaa wosy i omdlewaa z rozpaczy. Na wspomnienie imienia tego czowieka, ktremu nigdy nie ucisna rki, do ktrego nie wyrzeka jednego czulszego wyrazu, wiosna ojczysta pachniaa w jej duszy. On to by jej nauczycielem, przewodnikiem, cichym mistrzem - ach, i wybranym ze wszystkich ludzi na ziemi! Wszystko przeszo, nastao straszne oddalenie w czasie, w przestrzeni - narodzi si Czaru - a przecie tamten czowiek nie umar w duszy. Gdyby nawet nie byo go ju na ziemi, bogosawia jegopami... Od ma nadchodziy listy do czsto. By na linii bojowej, gdzie w Prusach Wschodnich, ponad Mazurskimi Jeziorami. Listy jego byy jednostajne, niemal urzdowe, suche i zawierajce zawsze te same zwroty. Oczywicie nie skarya si mowi na syna - przeciwnie, w sposb kamliwy chwalia go za cnoty, ktrych ani cienia nie ujawnia. Ojciec dzikowa w listach swych Cezaremu za tak chwalebne prowadzenie si i postpy w naukach. Matkaodczytywaa te ustpy zatwardziaemu recydywicie i osigaa na chwil co w rodzaju skruchy i alu za grzechy. Ale nieche ktry z kolegw, jaki tam Misza czy Kola, gwinie pod oknem, ju byo po skrusze i mocnym postanowieniu poprawy! Raz tylko przystpio co do Cezarka. By zwyczaj, i w miejscowej kaplicy katolickiej piewano w niedziel na chrku. Cezary mia bardzo adny gos i kilka ju razy piewa solo przy akompaniamencie fisharmonii. Ksidz, Gruzin, wychowany w gbi Rosji i nieprzychylnie usposobiony dla Polakw, niechtnie zgadza si na te piewy, jednak tolerowa je ze wzgldu na liczn polsk koloni. Pewnego jesiennego poranka Cezary piewa na chrku star, pospolit pie: O Panie, co losy ludzkoci dzierysz w doni Swej, Stojcych na progu wiecznoci do ona przytuli chciej... Gdy si zanis od samotnego piewu, chwycio go co za serce. Niepojta, gucha tsknota za ojcem signa do ostatecznej gbi w jego duszy. Czu, e lada chwila zaniesie si od paczu. piew jego sta si przejmujcy i pikniejszy ponad wszelk pochwa. Stary, sterany, zapity urzdnik, ktry ju sabo jzyk polski pamita, ledwie mg sobie da radz akompaniamentem - drcymi palcami chwyta wsptony, aeby nic nie uroni, aeby - uchowaj Boe! - nic nie zepsu w tej pieni, co si staa wieszczeniem ponadludzkim, zaiste modlitw przed Panem.Zdawao si suchaczom, e to anio niebiaski zstpi z kocielnego obrazu, stan przy klawikordzie i zapiewa za grzesznych ludzi pie bagaln. Ten kocielny nastrj odszed jednak rwnie szybko, jak przyszed. Za murami kaplicy Czaru by sob, a raczej by we wadzy wsplnego szau, ktry go wraz z kolegami opta. Uczucie tsknoty za ojcem,nieodparte i gbokie, napotkao na swej drodze obaw wobec moliwoci powrotu rodzica. Olbrzymia bania swobody stukabysi natychmiast. Trzeba by znowu przyczaisi, udawa witoszka, grzeczniusia, pracowniczka, ktry o niczym nie myli, tylko o szkolnej i pozaszkolnej nauce. Ani mru-mru ju wtedy o wasnej woli, o bujaniu samopas, dokd oczy ponios, i o tym nienasyconym upajaniu si wolnym powietrzem, jakie daje modociane rozpasanie. Czstokro zreszt owo rozpasanie przybierao formy dziwnie pospolite. Koledzy schodzili si u jednego ze wspprniakw i, niby to w wielkiej tajemnicy, piewali najbardziej znane i najbardziej oklepane pieni rosyjskie. Po piewach nastpoway karty. Ten i w kocha si. Cezary jeszcze si w nikim nie kocha, ale wiedzia, e taka pozycja istnieje i jest w modzie. Seweryn Baryka nie pokona Niemcw nad Mazurskimi Jeziorami. Przeciwnie - wia nawschd z reszt armii. Dugo nie byo od niego wieci, a gdy wreszcie nadesza, to 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA P%cuocTc8.Gc= ju zupenie skdind. By w Karpatach. Par na Wgry. Przysya stamtd wiadomoci, tak samo suche i jednobrzmice. Kady list zaczyna si od pyta o Cezarego i koczy nieskoczonymidla niego pozdrowieniami. Ani jednego sowa, ani wzmianki o powrocie! Bitwy, oblenia, pochody, niegi, doliny i gry, gry, ktrych Cezary nadaremnie szuka namapie. Pooenie ony i syna byo zabezpieczone. Ju sama pensja oficerska, wypacana punktualnie, wystarczyaby najzupeniej. Nadto Seweryn Baryka przed pjciem na front wyj z safesu bankowego znaczn cz swych oszczdnoci, zamieni na zoto i "na wszelki wypadek" zakopa w piwnicy wraz z biuteri i co cenniejszymi przedmiotami ze srebra i zota. Samych pienidzy byo kilkaset tysicy. Przy ceremonii zakopywania, dokonanej w nocy zca ostronoci i premedytacj, bya obecna pani Barykowa i Cezary. Cz kapitau pozostawiona w banku, znowu "na wszelki wypadek", suya do doranego uytku i dowolnego rozporzdzenia. Z tego matka i syn mogli czerpa, ile chcieli, na swe potrzeby, na opat lekcji jzykw, muzyki, piewu, taca, konnej jazdy, yw,wrotek, motocyklu, roweru, odzi motorowej, aeroplanu, samochodu oraz wszelkiej innej manii czy fanaberii jedynaka, o jakiej tylko dusza jego zamarzy moga. Cezarek dba o to, eby "rachunek biecy"nie splenia w banku. Prbowa wszystkiego, co mu strzelio do gowy. Matka zgadzaa si na wszystko, a raczej musiaa na wszystko przystawa, co podyktowa. Jedzi tedy po ldzie i po morzu, a nawet lata po powietrzu. Nie mona powiedzie, eby si wcale nie uczyalbo nawet le uczy. Lubi na przykad muzyk i gra duo, w czasie lekcji i poza lekcjami. Czyta mnstwo wszelakich ksiek. Przechodzi z klasy do klasy, tak i owak atajc braki systematycznych i porzdnych studiw, jak to bywao za czasw ojcowskich, kiedy trzeba byo przysiadywa fadw dzie dnia i wszystkopilnie odrabia do ostatniego udarienja. Po roku, dwu, trzech latach, o ojcu dalekim- w istocie -jak gdyby such zagin. Baryka by wci w armii. Czyni ofensywyidoznawa defensyw, lecz nie przyjeda. Raz donis, e by ranny, e lea w szpitalu, kdy daleko, na granicy rdzennej Polski. Dugo potem nie pisa. Gdy potem listnadszed, by to skrypt nieoficjalny, datowany z innego miejsca pobytu. W tym czasie Cezarek wyrasta na samodzielnego, a raczej samowadnego mokosa. O ojcu -jako zapomnia. Myl o ojcu - byo to widmo przestarzaych zakazw, pad jaki ciemny, z ktrego ziono uczucie dziwnie bolesne, ciskajce, a nade wszystko smutne, tskne, lecz zarazem w niepojty sposb wasne i rodzone. Cezary nie lubi myle oojcu. Czasami jednak chwytao go w p drogi, ni to w objcia, bdne widmo - zatrzymyway porodku zabawy niewidzialne rce. Co go czasami cigno w odmt smutku i alu, ktry si nagle pod nogami otwiera. Trzeba byo potem zabijato uczucie, ktre nosio wrd kolegw nazw chandra, wysikami na dce, na rowerze, na motocyklu albo na dzikim kozackim koniu. W cigu tych dugich wojennych lat matka staa si dla Cezaregoczym tak podatnym, powolnym, uytecznym, wasnym, posusznym wzgldem kadego zachcenia i odruchu, e zaiste, by to ju jego organ, jak rka lub noga. Nie znaczy to wcale, eby Cezarek by zym synem, a jego matka niedon ciap. Lecz tak dalece zrosy si te dwa organizmy, a jeden tak do drugiego nalea,i stanowiy jedno duchowe ciao. Z wolna ikonsekwentnie Cezarek zajmowa miejsce Seweryna jako rdo decyzji, rady, planu irzutu oka na met dalek oraz jako rozkazodawca. Nie zajmowa si domem i jego sprawami, lecz od niego wszystko zaleao. Wiedzieli wszyscy, i pani Barykowa odbiera i wrcza pienidze tudzie wykonywuje polecenia, ale rzdzi pikny Cezarek. W dostatnio urzdzonym mieszkaniu wszystko zostao na miejscu, jak byo w chwili odjazdu Seweryna Baryki. Ani jeden ciki mebel nie zosta inaczej przestawiony w salonie - ani jedna ksika inaczej pooona na biurku w gabinecie pana domu. Tak samo wszystko tkwio na miejscu, jak gdyby tego dnia rano wyszeddo swego urzdu "na przemysach". Oto gazeta, ktr czyta w przeddzie wyjazdu- oto drogocenny n do rozcinania kartek, jeszcze, zda si, ciepy od ujcia przez jego do, tkwi w rodku rozoonego tomu. Mieszkanie to mona by rzec, byo obrazem potnego pastwa, w ktrego obrbie si przytulio. Jak tam, tak i tu wszystko stao potnymi pracami ustanowione i z dawna ujte w kluby. Gospodarz nie wraca. W trzecim roku wojny nie byo od niego adnej wieci tak dugo, i ona, a nawet lekkomylny syn popadli w rozpacz. Informacje w urzdach wojskowych byy jakie mtne i niepewne. Raz powiedziano, e major "Siewierian Grigoriewicz Baryka" - zagin. Kiedy indziej wyjaniono, e dosta si "prawdopodobnie" do niemieckiej czy austriackiej niewoli. Wreszcie odpalono natarczywe pytania zimnym ciosem, z pewnym ironicznym zmrueniem urzdniczego oka, i przepad w otchaniach wojny, wie o nim zagina tak dalece, i o tym czowieku nic zgoa nie wiadomo. Rozpacz nieszczsnej kobiety przechodzia wszelkie granice. Nie tu jednak byy granice, a nawet nie tutaj jeszcze byo pastwo rozpaczy. Nasuno si to pastwo wielkie i dzikie, niewiarygodne i niepojte jakoby zagon tabunw tatarskich, z przestworw Rosji i z czasu. Jednego dnia rozesza si w miecie Baku lotem byskawicy wie: rewolucja! Co znaczyo w praktyce owo sowo, nikt objani nie umia, a gdy byo najmdrzejszego poprosi o wyjanienie, napewno orzek co innego ni poprzedni znawca i co innego ni jego nastpca. Jeelikto wiedzia cokolwiek realnego o istocie rewolucji, to chyba tylko sam Cezary Baryka, gdy on to j wanie z miejsca wszczyna. Przede wszystkim, z dawna jusyszc, e jest gdzie jaka rewolucja, przesta "uczszcza" do swej smej klasy. Wraz z nim co gorliwsi wyznawcy jego sposobu mylenia i postpowania. Nadto - przebra si po cywilnemu. Niezupenie zreszt: czapka uczniowska bez palmy, marynarka cywilna. Gdy za dyrektor gimnazjum, spotkawszy go na miecie, w najniewinniejszej myli zapyta,czemu to paraduje po cywilnemu, w czapce na bakier i ze szpicrut - trostoczkoj - w rku, Cezarek t szpicrut - trostoczkoj -wymierzy dyrektorowi w sensie odpowiedzi dwa z dawna zbiorowo wynioneindywidualne ciosy: jeden w prawe ucho, a nastpnie drugi w lewe. Zbiegowisko ulicznenie stano po stronie pokrzywdzonego dyrektora, lecz wanie po stronie napastnika Baryki. Cezary odszed spokojniedo domu, otoczony aureol, niosc w rku sawn odtd trostoczk. Skoro za dyrektor gimnazjum, zwoawszy rad pedagogiczn, wydali Cezarego Baryk z tej szkoy, ze wszystkich innych gimnazjwbakiskich i ze wszystkich szk w pastwie, gdy zaleci go do tak zwanego "wilczego biletu" - to by to akt najzupeniej nieszkodliwy, gdy Cezary Baryka nie kwapi si ju do adnej szkoy w tym pastwie. Inne mu ju wiatry wistay koo uszu. Ani podsdny, ani czonkowie karzcego ciaa niewiele przywizywali wagi do wyroku. Obity zwierzchnik zaskary wychowaca do sdu. Lecz nim nadszed termin powoania napastnika przed kratki, jakie tajemnicze siy tuky co noc szyby w mieszkaniu dyrektora gimnazjum nie pozostawiajc ani jednej, mazay dziegciem i innymi le woniejcymi merkaptanami drzwi, schody i ciany jego willi, wrzucay mu do gabinetu przez dziury w oknach zdeche szczury, urzdzay pode drzwiami kocie muzyki i wszelkie inne akowskie psikusy. Policja? Policja staa si w tej dobie czynnikiem przedziwnie ospaym. Nie moga adn miar pochwyci i ukara zoczycw. Mona by powiedzie, i sromotnie przed nimi tchrzya, jak zreszt wszyscy w miecie. Kt mg wiedzie, czy to w ten sposb nie objawia swej potgi rewolucja, tak grona i wszechwadna na pnocy pastwa? Tej za nowej sile naczelnej policja nie chciaa si naraa. Przez czas do dugi w miecie Baku byo gucho, martwo i nudno. Wszystko jeszcze po dawnemu ruszao si i azio, ale niesychanie ospale, niemrawo, z rezerw, a nawet jawn perfidi. Nie mogo by inaczej, skoro z dnia na dzie wszystko siodmieniao. Dwa ywioy miasta - Tatarzy i Ormianie - czatowali na si wzajemnie z wy- szczerzonymi zbami i wyostrzonym w zanadrzu kinaem. Wadze, regulujce ten stary zatarg na rzecz panowania rosyjskiego, przywaroway, albowiem w samym rdle ich potgi co si urwao i wywrcio do gry nogami. Wreszcie wszystko pierzcho na wszystkie strony. Zjawi si komisarz rewolucyjny - o dziwo! - Polak z pochodzenia. Ten piorunem ustanowi now wadz i zaprowadzi noweporzdki. Tatarzy i Ormianie dali pokj walce, a jedni i drudzy na swj sposb wyzyskiwali sytuacj. Przede wszystkim - zniky wszelkie towary. Pozamykano sklepy.Zabrako ywnoci. Banki nie wydaway zoonych kapitaw i nie wypacay procentw. Nikt nie dostawa pensji. Rugowano z mieszka. Zapanowaa ulica, robotnicy naftowi i fabryczni, czelad sklepowa i domowa, marynarze. Byo tam jednak stosunkowo spokojnie. Miasto stao waciwie brakiem rzdu, a si sw czerpao z walki skconych plemion. Ludno niezamona upajaa si mityngami, mowami i wywracaniem wszystkiego na nice. Cezary Baryka by oczywicie bywalcem zgromadze ludowych. Na jednym z takich zbiegowisk wieszano in effigie buruazyjnych cesarzw, wielkorzdcw, prezydentw, generaw, wodzw - midzyinnymi lalk ubran za Jzefa Pisudskiego. Tum klaska radonie a Cezarek najgoniej, cho nic jeszcze, co prawda, oJzefie Pisudskim nie wiedzia. Wszystko, co wykrzykiwali mwcy wiecowi, trafiao mu do przekonania, byo jakby wyjte z jego wntrza, wyrwane z jego gowy. To bya wanie esencja rzeczy. Gdy wraca do domu, powtarza matce wszystko od a do z, wyjania arkana co zawilsze. Mwi z radoci, z furi odkrywcy, ktry nareszcie trafi na swoj drog. Matka nie chodzia na mityngi. Patrzya teraz ponuro w ziemi i nie odzywaa si z niczym do nikogo. Gdy bya z Cezarym sam na sam, prbowaa oponowa. Lecz wtedy popada w gniew, gromi j, i niczego nie moe zrozumie z rzeczy tak jasnych, prostych i sprawiedliwych. Gadaa za niestworzone klitu-bajtu. Twierdzia, e kto by chcia tworzy ustrj komunistyczny, to powinien by podzieli na rwne dziay pust ziemi, jaki step czy jakie gry, i tam wsplnymi siami ora, sia, budowa - i zbiera. Zaczyna wszystko sprawiedliwie, z Boga i ze siebie. C to za komunizm, gdy si wedrze do cudzych domw, paacw, kociow, ktredla innych celw zostay prze- znaczone i po rwno podzieli si nie dadz. Jest to - mwia - pospolita grabie. Niewielka to sztuka z paacu zrobi muzeum. Byoby sztuk godn nowych ludzi - wytworzy samym przedmioty muzealne i umieci je wgmachu zbudowanym komunistycznymi siami w muzealnym celu. Drania tak synaswymi banialukami, argumentami spod ciemnej gwiazdy, a raczej z najobskurniejszej "siedleckiej ulicy", a tutaj na wiato rewolucji przytaszczonymi, i wierzbia go rka, eby j za takie antyrewolucyjne bzdury poprostu zdzieli potnie i raz na zawsze oduczy reakcji. Nie szczdzi jej uwag w sowie i odpowiednich epitetw. Zniecierpliwienie ponosio go nieraz tak daleko, i pniej aowa pewnych dobitnych aforyzmw. Gdy si ju bardzo gniewa, zacichaa, a nawet robia miny i grymasy przytakujce albo wprost udawaarewolucyjny entuzjazm. Nie na samych wiecach i zebraniach bywa mody Baryka. W tumie, w podnieconym, wzburzonym, rozjuszonym natoku ludzi, pdzi nieraz do wizie, gdy wywczono z lochw rnych biaogwardzistw, reakcyjnych generaw, wsawionych okruciestwami, i gdy ich mordowano. Patrza, jak si w tej robocie odznaczali marynarze oraz rozmaite osoby urzdowe. Czeka nieraz dugo na samowolne egzekucje i przypatrywa si nieopisanym szalestwom ludzkim, gdy zabijano powolnie, wrd baga skazacw o rychlejsz mier. Gdy wraca z tych widowisk i opowiada matce szczegowo, co tam byo i jak si odbywao, gdy mia oczy rozszerzone, nozdrza rozedrgane, gdyby zziajany, wzruszony, umiechnity diabelskim pumiechem, ona cofaa si przed nim, wlepiaa we przeraone oczy imamrotaa swe modlitwy. Pewnej nocy, gdy twardo spa, zesza do piwnicy ze lep latark i wykopaa znaczn cz skarbu zoonego przez ma. T wiksz i cenniejsz cz wyniosa za miasto i ukrya w murach starych zwalisk, w pewnej wnce, ktr najprzd z premedytacj zbadaa. Ta jej przezorno - wynikajc z guchego rozumienia prostackiego, z instynktu, jakimsi w wojnach i rewolucjach rzdz i kieruj ludzie przyziemni, tak zwani ciemni,chopi, kupczyki, mali przemysowcy, podmiejscy rzemielnicy i drobni zarobnicy - wnet wzia swj skutek. Wydany zosta dekret komisarski, aeby kady, ktokolwiekma skarb zakopany w ziemi, wskaza go wadzy pod kar gwn. Cezary przyszeddo domu z wiadomoci o dekrecie i owiadczeniem, i on niezwocznie wskae miejsce skarbu rodzinnego w piwnicy. Nie ztchrzostwa, lecz dla idei! Do tego ycia na koszt ludu! Nie chce mie krwi na swychrkach! Pali go zoto ojcowskie! Matka kiwaa gow. Zgadzaa si, skoro tak chce on, gowa domu. Nie byo ju mowy ani wzmianki o ojcu. Cezarek wykona swe postanowienie. Przyszli wnet ludzie wiadomi, majsterki w przeszukiwaniu piwnic, cwaniaki w tej materii, ktrzy by i bez jego "idei" znaleli skarb ojcowski, zwchali i spenetrowali zotko, choby byo na sto okci w ziemi czy w mur wpuszczone. Cezary patrza z dum, gdy wynoszono oszczdnoci Seweryna Baryki. Gdy jednak zjawi si na obiad zhasany i zgodniay, da jedzenia igniewa si, gdy byo mao. A byo coraz mniej i coraz jednostajniejsze: co dzie - ryby i kawior. Ani ju ladu chleba, misa, jarzyn, owocw! Dowz usta i sklepy byy na gucho zamknite. Cezary nie pyta, skd matka bierze pienidze na ryby i kawior. Tskni za chlebem i owocami, ale pociesza si pewnikiem, i rewolucja przeywa te braki chwilowo. Tymczasem ryby i kawior, powtarzajce si trzy razy dziennie i bez odmiany, poczy szkodzi nazdrowiu wszystkim. C dopiero mwi o matce Baryki! Nie jada, chuda z dnia na dzie, a nie sypiaawcale. Gdy mody adept rewolucji cay teraz dzie spdza poza domem na obserwowaniu zjawisk spoecznego przewrotu, a waciwie na gromadzeniu facecji, zabawnych nieskoczenie, skoro jedni szli z salonw do piwnic, a inni z piwnic do salonw - matka gromadzia zapasy. Wymykaa si z miasta na dalek prowincj. Czynia wyprawy w step urodzajny, biegncy ku wybrzeom rzeki Kury, do zagrd tatarskich i gruziskich albo do folwarczkw niemieckich. Zrazu jechaa kolej, a pniej z jakiej podrzdnej stacyjki puszczaa si piechot.Niosa ze sob zote i srebrne przedmioty,zote imperiay i srebrne ruble, a w zamian za nie wypraszaa jakie par garncy ziarna pszenicy, yta, wreszcie jczmienia, a nawet prosa. Kilkakro udao jej si wydbi, po prostu wyebra, za olbrzymi cen nieco mki. Niosa j z powrotem, upadajc pod ciarem, wiorstami do stacji kolejowej, a w samym pocigu przemycaa, krtko mwic, pod spdnic. Chodziy bowiem wzdu wagonwpatrole i konfiskoway tego rodzaju indywidualistyczn i buruazyjn kontraband. Przytaszczywszy ziarno do miasta, Barykowa niosa je po nocy do Tatarw, z ktrymi miaa zadawnione konszachty. Mea ziarno, znowu za bajeczn opat w zocie i srebrze. Po nocy rwnie pieka chleby i podpomyki, najczciej niewyronite placki z jczmienia, aeby jej jedynak mg zakosztowa witego, mcznego chleba. Cezary mao co wiedzia o tych matczynychwycieczkach. Nie informowaa go przecie, skd i jakim sposobem posiada cenne rzeczy na wymian za zboe i mk. Wiedziaa, e w witej gupocie swojej wydaby w te pdy i tamten skarb z groty. Prawia mu tedy, i ten Tatar albo tamten Ormiaszka daje jej po starej znajomoci , a gdy wreszcie nadesza, to 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPcgOcKc.cc=!c>)-~c?<sob - o to, jak te zachowywa si bd po wkroczeniu do Warszawy owi nie znani tu jeszcze bolszewicy. Jedni z tych panw przewidywali, i wszystko bdzie dobrze, uoy si, da si zrobi. Nie takie rzeczy daway si zrobi, da si zrobi i ta afera.Dlaczego nie ma si da zrobi? Przypominali ow doskona formu jakiego spryciarza, i osio obadowany zotem wejdzie do najbardziej niedostpnejfortecy. Inni wyraali obaw, i mog by nieprzyjemnoci, grube kaway. - To s barbarzycy! - ciska si pewien pan, grubas w drogich kortach, bawicy sibrelokami swej dewizki, lecymi na jego brzuchu. - To s obuzy! - dodawa rozgldajc si dookoa nie bez pragnienia, aeby Sarmaci rdzenni, lecz robaczywi i uomni, tu i tam tulcy si pod cieniem Suchotniczych kasztanw, widzieli, jak on si w takiej chwili, w takiej chwili! ciska. Antagonista oponowa. agodnie, z flegm. Nazywa swego interlokutora "po prostu sceptykiem". Twierdzi, e to s przesady, plotki, a nawet kalumnie. Spr, teoretyczny w swej istocie, zaostrza si. Panowie dysputowali gono, jak u siebie w domu. Zdawao si nawet, e sobie nawymylaj albo si nawet pobij. Tymczasem wszystkosi pogodnie Skoczyo. Zgodzili si na jedno: - Zobaczymy... - Zobaczymy! Dzi, jutro zobaczymy. Nie ycz panu, eby pan na wasnej skrze dowiadczy, jacy to dobrodzieje. - Dzikuj za yczenie. Speni si na pewno.Wszystko bdzie dobrze. - Jeste pan niepoprawnym optymist! - Jestem czowiekiem, ktry patrzy i rozumie, co si dookoa niego dzieje. - eby pan sobie tylko nie potrzebowa zakrywa oczu! - Powiedzielimy przecie obadwaj: - zobaczymy... - Dobrze: zobaczymy! Cezary nie dopi swojej szklanki. Wojna midzy Polsk i Rosj sowieck, zmierzajcdo pomniejszenia tych obszarw, na ktrych istniaa ju wadza chopw i robotnikw, nie bya dla niego upragniona. Mia przecie dziaa w tym kierunku, eby zmniejszy, a nawet zniweczy ju uzyskane zwycistwo robotnikw. Waha siw sobie, i zdradza spraw robotnicz. Lecz to, co sysza w kawiarni, targno nim jak ywa zniewaga. Nie chcia by widzem podobnym do tych panw. W chwili tej wanie powiedzia sobie, i nie bdzie oczekiwa na wypadki. Nie! Nie dopuci, eby ci dwaj "zobaczyli", i wszystko pjdzie po ich myli! Drugim motorem, ktry go popchn, by powszechny entuzjazm. Szli wszyscy, wszyscy, wszyscy. Jak na bal, jak na zamiejsk wycieczk. Jeszcze nie widzia wswym yciu takiego zjawiska jak ten entuzjazm Polakw. Pewnego dnia sysza na zburzonym mocieelaznym nad Wis mowy robotnikw i przywdcw robotniczych wzywajce do walki na mier i ycie - nie z buruazj, jak zawsze w mowach robotniczych - lecz ztym najedc, ktry kraj nadchodzi, upi izamienia w ruin, niosc czerwone sztandary. Patrza, jak chopcy niedoroli wylatywali spod rki matek, i czyta w dziennikach opisy, jak po bohatersku ginli. Chcia zobaczy wasnymi oczyma t spraw, za ktr szli w pole nadstawia piersi mczyni i wszystka modzie - szlispokojnie, wesoo, przy huku bbna. Chciadowiedzie si, co naprawd kryje si w samym rdzeniu tego ich entuzjazmu, jaka idea zasadnicza, jaka sia, jaka wewntrz skrcona spryna rozpra si i popycha ich do dziea. No, i co ta sia jest warta. Gdy pierwszy raz po przeszkoleniu na placumusztry, ktre trwao dosy dugo, wyruszy wreszcie, przeby most na Wile,min Prag i znalaz si ze sw kompani na kocu przedmiecia, oficer prowadzcy ten oddziaek - mody marsowy satrapa, jakby pokn stu generaw - kaza stan. Na szosie radzymiskiej, ktra ju wybiegaa w szczere pole, kbi si olbrzymi tuman kurzu, ta zawierucha sigajca wysoko pod niebo. Nie wiadomo byo, co to si tam kryje w rodku tej niezmiernej kurzawy. Modzi onierze stali z broni u nogi. Za nimi grupa jakich poamanych cywilw, ciarowe automobile, chopskie wozy - wszystko wstrzymane w swym ruchu i biegu, zbite w jedn mas. Nareszcie dostrzeono, e w wielkim pyle jest jaki orodek, ciemny rdze. Niewiele mino czasu, alici ukaza si w rdze tajemniczy. Bya to olbrzymia, wprost niezmierna bolszewicka kolumna - lecz ju jecw. W dugich do samej ziemi szynelach, cikich i grubych, w papachach na spoconych gowach, boso przewanie lubw buciorach najrozmaitszego pochodzenia brnli ci modzi zdobywcy wiata pod stra maych i niedorosych onierzy polskich, ktrzy tu i tam idc z karabinami na ramieniu srogo pokrzykiwali na t nieskoczon watah, szstkami idc w jarzmo po radzymiskiej szosie. Zdumienie byo tak wielkie i powszechne, i wszyscy widzowie zamilkli i dugo wpatrywali si w ten obraz niesychany. Szli i szli zdroeni jecy mijajc may oddziaek, w ktrym si mieci Cezary Baryka. Alici z ostatniego przydronego domku, z niskiej przedmiejskiej sadyby, wciekle odmalowanej na kolor niebieski, gdzie mieci si szynczek, ostatni pocieszyciel dla opuszczajcych miasto i pierwszy wielkiej stolicy na tej szosie zwiastun - wytoczya si jejmo niska a pkata, gruba jak komoda. Dugo przypatrywaa simijajcym szstkom bolszewickich onierzy. A nie moga wytrzyma: podpara si w boczki, wyskoczya przed front jecw i ja wygraa im piciami.Jak optana od diaba, miotajc si tu i tam, krzyczaa: - Przyszede Warszaw zdobywa, mierdziuchu moskiewski, jeden z drugim?...Dawno ci tu nie widzieli, mordo sobacza? Jue naszych zwyciy?... Idziesz zasiada w kucki na zotej sali w krlewskim zamku?... Jecy spogldali na t przykrtk wiedm z powag, a nie bez obawy w oczach. Nie wiedzieli przecie, do czego taka poczwara moe zachca onierzy z karabinami u nogi. A nu do rzezi? Babsko miotao si przed szeregiem, coraz goniej wywrzaskujc. - Co to za mordy astrachaskie, moje pastwo kochane! Jakie to maj cylinderki morowe, ciepe na t por! E - franty! A dopiero buty na nich - klasa! Jakimi to lepkami na nas kapi! A buzie jakie to poczciwe! Kady jakby z dzbanuszka wyliza. A wszystko, moje pastwo kochane- z godu. Przedefilowaa przed kolumn jak genera idc w stron Radzymina - zlustrowaa szeregi i znowu zawrzeszczaa: - arby jeden z drugim wasne guziki od portek, eby je tak mia, jak nie masz, kamuku z krzywymi lepiami! Bo nawet jeszcze do noszenia portek nie doszed. Kiszki ci si skrcaj, bo cztery dni w gbie nic nie mia. Dobrze ci tak, winio nieoskrobana! Nie chod w cudzy groch, bo to nie twj, wiski ryju, tylko cudzy. Rozumiesz mi, jeden z drugim? Ostatnie zapytanie wykrzykna najgoniej, jakby w oczekiwaniu odpowiedzi. Gdy za nikt nie odpowiedzia, aszeregi szy dalej za szeregami, wyjaniatajemnic gronego pytania: - ebym tak miaa z par koszykw ziemniakw, jak nie mam, tobym nagotowaa w upinach i daa wam w korycie re, winie wygodniae!... Nie mog, moje pastwo kochane, patrze na te godne ryje. No, nie mog! W istocie jejmo przedpraska cofna si nieco w ty, bo te i kurzawa bijca spod ng jecw zawalia wszystko. Czoo kolumny byo ju pewnie na mocie wilanym, a koniec jej jeszcze nie wkroczy na przedmiecie praskie. Nareszcie si przewalili. Py opad. Oddziaek, w ktrym tkwi Cezary Baryka, wyruszy w drog. Miao si pod wieczr. Ciemna i chmurna noc schodzia na szos, gdy wymijano ostatnie umocnienia z drutu i szeregi roww na pobrzeu lasw. Szerokiebotne rozlewiska cigny si tutaj po obydwu stronach szosy, zagradzajc nieprzyjacielowi drog do stolicy. Lecz nigdzie tu ju nieprzyjaciela nie byo. Tylko po obydwu stronach bitej drogi widniay ciemne doy, kady z oson skierowan w stron Warszawy. Byy to najdalej ku niej wysunite forpoczty Moskwy, rwnolegle i symetrycznie wybrane w mazowieckiej ziemi. Oddziaek maszerujcy wymija raz w raz konnic i piechot, cikie automobile ze sprztem wojennym, nieskoczone wozy trenu i fury powracajce do miasta z rannymi. Noc ju bya, gdy oddziaek dosign Radzymina, maego miasta ze zgliszczami, ktre si jeszcze arzyy i dymiy, z domami poprzewiercanymi na wylot od pociskw. Pustka i milczenie leaynad zaukami i uliczkami jakby skrelonymi do znaku. Zatrzymano tutaj oddzia na chwil przed pewnym ocalaym pitrowym budynkiem. Cezary rozejrza si po tym miejscu wojennym. Nuda zniszczenia wiaa tu wrd dymu i iskier. Noc pospna roztoczya si nad tym obmierzym zjawiskiem. Z bramy domu pitrowego wyszed oficer francuski, czowiek starszy, z siwiejc kozi brdk i obwisymi wsami. Twarz jego bya surowa, zmartwiona i wyraajca nieopisane zmczenie. Oficer ten wgramoli si do kosza motocyklu na dwie osoby i wadczym gestem da znak onierzowi polskiemu, ktry spenia w tym wehikule obowizki szofera. Motocykl pocz wydawa ze siebie wrzaskliwe strzay, zakrci si na miejscu i pomkn w drog na pnoc, ku Wyszkowu. - Patrzcie no, koledzy! - mrukn kto z oddziau - ten chorowity Francuzina sam tak oto ze swym szoferem rznie na ca bolszewick armi. - Wie on dobrze, e ju ich nie dopdzi. Takiego daj dba! - Milcze tam w szeregu! - straszliwym basem zagrzmia komendant oddziau, dwudziestodwuletni podporucznik. Za chwil maa kolumienka ruszya wielkim krokiem pord zupenej ciemnoci, sabo rozwidnionej przez zarzewie Radzymina. Sza pod nieprzyjaciela, o ktrym nie byo jeszcze wiadomo, czy w istocie bdzie ju dawa dba, czy powtrnie na Warszaw uderzy. Cezary Baryka niemao si nachodzi w tej narodowej wojnie. Wykonywa wraz z kolegami z oddziau wcieke marsze i wypady, obroty i zasadzki, to znowu wia przed si przemon. Zdarzao mu si i w sam rodek nieprzyjaci, uczestniczy w brawurowym przedsiwziciu generaa Sikorskiego, jak pchnicie bagnetu rozpruwajcym front bolszewicki. Zdarzaomu si maszerowa dniami i nocami, naprzd, wci na wschd za wrogiem uciekajcym. Przesuny mu si przed oczyma niezliczone wsie i miasteczka, lasy ipola. Przebrn rozlewne rzeki wrd gw. Ojcowskich szklanych domw nigdziea nigdzie nie byo. Z wolna przesta o nich myle. Nie myla take o ideologii najedcw ze wschodu. Nie wida jej byow ruinie, w zniszczeniu, tratowaniu, w ladach rabunkw, rzezi i gwatw. Wrg miertelny ludzi ubogich szed przed nim wszystkimi drogami na wschd - niszczyciel i rabu. Gdzie byy elazne mosty, wisiay poprzetrcane ich gnaty - gdzie byy mosty drewniane, sterczay osmalone pale. Gdzie byy wsie, stay porozwalane pustki. Gdzie cokolwiek piknego, wzniosego przeszo zostawiapotomnym na tej ziemi ubogiej, widniaa kupa gruzw. Jake tu byo doczyta si w tym pimie najedcw ze wschodu idei goszonych przez mwcw wiecowych? Nadto sama wojna, jako przedsiwzicie gromadne, jako dzieo kunsztowne a nowe inieznane, zaja go, a raczej przytoczya.Baryka nie myla teraz, o co walczy i z kim, gdzie jest i dokd dy. Maszerowa wedug rozkazu, nocowa, jad, spa, zrywa si na nogi, sta na warcie albo chytrze podkrada si pod placwki. Dobrze si na og spisywa dawny sportsmen bakiski. Przeoeni oddawali mupochway, a towarzysze broni przywykli liczy na Baryk, jak ongi liczono na Zawisz. Cezary nie mia do kogo wraca ani do kogo napisa listu. Kilkakro posa kartki pod adresem pana Gajowca. Odebra od niego serdeczne odpowiedzi - ot i wiat cay. Ale w tych marszach, leganiach po rowach i ziemiankach byy obok niego ludzkie dusze - koledzy. Okazao si nawet, e te "Polaki" to s nawet dusze bratnie. Kady z nich mia gdzie jak "mam" albojakiego "tat". Byli tacy, co mieli nawet babcie, a prawie kady na postoju, w chwili, kiedy sdzi, e go nikt nie widzi, olinia sekretnie jak fotografi - ach! - jej, Kazi albo Zosi. Cezary nie mia ani jednej Zosi, tote uprawia wyniosy cynizm przedrwiwa nie tylko z samych imion i spieszcze, ale nadto z caoci sentymentw. On to wanie by onierzemw kadym calu. Nie byo nic poza nim. Naprzd! - i kwita. W kompanii zaprzyjanisi specjalnie z pewnym modziecem, rwnie studentem Warszawskiego Uniwersytetu a obecnie tgim onierzem, imieniem Hipolit, nazwiskiem Wielosawski. W pewnej przygodzie w okolicach ysowa pod osicami Cezary wyratowa tego Wielosawskiego z opresji. W potyczce Wielosawski wpad midzy bolszewikw, zosta pogany bagnetami, potuczony kolbami i porzucony w lesie zwanym Rogacz.Cezary nie znalazszy go w kompanii wrcisi co tchu do lasu, wyszuka koleg, wzigo na rami i odnis midzy swoich. Wielosawski wnet si wyliza, a nie zapomnia usugi. Nigdy on nie mwi o swym rodzie, rodzinie i sentymentach. By "Hipolit" w szeregu i tyle. Na boku tylko szeptano, e to gruby pan z panw, srogi magnat, a kuzyn jakich tam jeszcze bardziej pieroskich Wielosawskich. Hipolitby onierzem jak si patrzy i co si zowie. Dar buty w pocigu za czerwonymi drapichrustami, ar razowiec i cign z flachy, spa na ziemi i poci si w obrotach, jakby wcale nie mia w yach nic bkitnego. A siy mia icie koskie, mg o godzie wytrzyma peny pochd, kiedy ju wiara nosem si podpieraa. Nieraz z Cezarym spali pod jedn der i dzielili si po bratersku chlebem, sol, sonin i pluskwami. Tote zawarli przyjaod serca, sztam de grubis. Miao si ku jesieni, gdy w szeregach rozesza si radosna wie, i wrg z kraju ustpi i e bliski jest rozejm. Oddzia, w ktrym suyli dwaj przyjaciele,Baryka i Wielosawski, z Biaorusi cofnity zosta na Mazowsze i znalaz si w maymmiasteczku erominie. Obadwaj wojacy wdali si tutaj w wielkie spanie, ktrego wystarczyoby na dziesiciu przecitnych neurastenikw. Je jednak byo w tym miecie skpawo, tote zmczonym rycerzom nudzio si w tym miejscu potnie. Studentw uniwersytetu zwolniono chtniej ni innych, tote Baryka i Wielosawski zwolnili si z szeregw, skoro w nich nie byo ju obronnej roboty. Wielosawski zaproponowa Baryce, eby ten pojecha doniego na wypoczynek, do jakowej Nawociw okolicach Czstochowy. Baryka przysta. Przebrawszy si w Warszawie w ubranie cywilne, do czego pomg pan Gajowiec udzieleniem zaliczki na przysze prace biurowe - Cezary wyruszy do Nawoci. Po przyjedzie na podrzdn stacyjk drogielaznej dwaj przyjaciele zastali oczekujc na nich czwrk koni zaprzon do maego a wysokiego pojazduna dwie osoby, z siedzeniem z tyu dla wonicy. Wonica w, mody dryblas w liberii, z wylaniem wita si z paniczem, szczliwie z wojny wracajcym. Tene Jdrek powrci rwnie szczliwie z wojska, gdzie jednak peni bardziej pokojow, a raczej przedpokojow misj ordynansa pewnego dygnitarza, wysoko postawionego czasu tych zamieszek. Na dusze jednak wylewy opowiada o przedpokojowych i polnych przewagach militarnych nie byo czasu, gdy wanie noc zapadaa. Hipolit Wielosawski wskoczy na przednie siedzenie, umieci gocia Baryk obok siebie, Jdrkowi kaza zasi w grnym miejscu na tyle, wzi wprawnymi rkoma czterokonne lejce i z widoczn rozkosz wywin dugim batem. Konie wysuny si ze stacyjnego dziedzica jak jeden i pomkny mikkim gocicem. Cezary nie jedzi nigdy takim zaprzgiem. Przyznawa w duchu, a gonowyjawia Hipolitowi, i w historii jego sportw bya to przyjemno - prima! Gdy si kasztany wziy w siebie, a uzgodniy krok w miarowym skorochodzie, kolaska prawdziwie pyna w polach. Byo po deszczu, droga liska i pena wybojw, w ktrych jeszcze stay te wody, lecz koa lekkiego pojazdu ledwie muskay owe kaue - porywane dalej a dalej. W pewnymmiejscu "janie pan" rzuci poza siebie lakoniczne pytanie: - Gocicem czy na Leniec? - Przyjecha przejedzie bez Leniec, ale faktycznie mitko. Hipolit zawrci z gocica w boczne opotki, w wsk droyn midzy chopskimi dziakami, gdzie dwie koleje, rozdzielone wysokim pasem przez koa w cigu wielu lat wyoranej skiby, jowiec... a, to 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA@P;cAcBktcC,cD;kdzierzawym po wierzchu od gstej murawy, biegy w przestrze, rwnolege jak dwie szyny. Zmurszae poty z skatych erdzi sigay a do wysokoci siedze janiepaskich. Droga ta bya jakbyutworzona dlatego, eby po niej moga w sw dal pomyka czwrka kasztanw i lekkipaski wolancik. Glina wymieciona spod kopyt i k w postaci okrgych pacyn i strzelistych bryzgw leciaa w ty za pojazd. Jesienny wiatr wista koo uszu. Rozkosz ywota, poczucie zdrowia i niespoytych siorganizmu, szczcie zaywania ruchu i pdu, a nade wszystko ciekawo modoci,ciekawo tak zjadliwa, i wysuwaa si naczoo wszystkiego - co te to tam jest na kocu tej drki uroczej, co bdzie za tamt oto poln grusz - zdawaa si ponosi z komi pospou. Ale za grusz samotn na polu nie byo nic szczeglnego. Poty si raptem skoczyy i inna wska droga, w ukos do poprzedniej nastawiona, przerywaa pola. Hipolit strzeli z bata siarczycie. Raptownie lejcow par wzi k'sobie. Skrciy, idc wci w skok, i pocigny za sob dyszlow par. Stao si to za raptownie. Kolaska, pdzc po mokrej glinie, szarpnita z naga w pokrg, zatoczya si jak po lodzie. Trafiwszy bokiem, literk wasga w ostatnikoek potu, nie moga ju wykona swego szybkiego biegu, stracia rwnowag i runa. Koa jej krciy si spazmatycznie,podczas gdy podrni wytrceni zostali ze swych miejsc jak z procy. Hipolit, mocno trzymajcy swe lejce, leg w najbliszej mokrej brudzie. Cezary, nie majcy adnego oparcia, wypad daleko, zora gow ze trzy lepkie i sowicie umierzwione zagony i dopiero w czwartym jego modny kapelusz spotka nieprzebyt zapor. Nadtowonica Jdru w locie ze swego wysokiegomiejsca na nisk ziemi hukn go zbami wtyln cz czaszki. Na szczcie konie stany i bestialsko obojtne na los swych owsodawcw, poczy szczypa poprzez wdzida smaczne przydrone szczawie. Baryka wygramoliwszy si z zagonw, ktrych symetri i uynienie zrujnowa, z rozpacz oglda swj kapelusz i pracowaskoatan podwjnie czaszk, jak tu w takiej ruinie odbywa dalsz podr i jak si obcym ludziom przedstawi. - Ho - ho - ho! - rycza Hipolit patrzc na wsptowarzysza, ktry raz w raz chwyta si za ty gowy, bolesny od ciosuzbami ordynansa. Jako jednak przy pomocy tego winowajcy oczycili si i wyprostowali gnaty, ktre na szczcie byy cae. Podnieli wsplnymi siami wehiku, wsiedli i pomknli dwakro szybciej. Hipolit, jak mwi mocnozby Jdru, dowiarcza koni. Dowiarcza ich dokumentnie, a ponosiy wzek, niczym cztery diaby, po wertepach i czkach zakisych, po jakich rowach czy oyskach rzeczuek, ktre jednak, jak siokazao, byy normalnymi drogami. Zmrok ju zapada, gdy mijano jaki adny paacyk. - Leniec... - rzek lakonicznie Hipolit wskazujc paacyk biczyskiem. Niewiele to sowo powiedziao gociowi. Go bardziej si ucieszy spostrzegajc, i z tych lecowatych wertepw wolantka wybiega na piaszczysty gociniec i w alejdrzew starych. Bya ju noc ciemna. U koca alei poyskiway wiata. - Widzisz, Czaru, te wiata? - Widz. - No, bracie, ciesz si! Niech ci wszyscy diabli! Ciesz si, mwi! To Nawo! Cezary dowiadczy wanie pewnego niepokoju. Czego si wstydzi i niezgodnie ze sw natur, czego trwoy i lka. Konie wbiegy na szeroki dziedziniec i stany przed gankiem. Na tym ganku, rzsicie owietlonym, sycha byo zmiszany gwar licznych gosw mskich i kobiecych, ktre wywoyway imi. - Hipolit! Hipek! Hipcio! Hipeczek! Hip! Wielosawski cignity zosta ze swego siedzenia przez liczne rce i znalaz si w ich objciach. Cezary, pozostawiony samemu sobie, zazi z wolna z siedzenia. Ale o nim nie zapomniano. Wnet wstpowa po szerokich i wspaniaych, aczkolwiek dziwnie ruchomych stopniach schodw na obszerny ganek, winem dzikim obronity. W wietle lamp i wiec migay mu przed oczyma rozmaite postacie: dama starsza wysoka, o ruchach zamaszystych i penych wadczego majestatu; panna blondynka ze licznymi niebieskimi oczami; mody ksidz;stary pan z czarnymi, obwisymi wsami... Hipolit przedstawi Baryk zebranym na ganku. Ten kania si wielekro, caowa rk damy starszej, jak si okazao, matkiHipolita, podawa rk do ucisku modemu ksidzu, jak si okazao, przyrodniemu bratu Hipolita, modej pannie, Karolinie Szaratowiczwnie, jego siostrze ciotecznej, oraz starszemu panu, wujowi Skalnickiemu. Wszyscy bardzo przychylnie witali "tego" Baryk, przypatrywali mu si z ciekawoci, jak na "wysze" towarzystwo do prowincjonaln, a nawet zaciankow. Cezary robi swobodnego i wiatowca, cho wspomnienie o powalanychineksprymablach i zrujnowanym kapeluszu stawao mu na przeszkodzie w zadawaniu szyku. Rozmowa bya tak chaotyczna, e nic nie mona byo zrozumie. Ten sobie mwi i tamten sobie mwi, peno byo radoci i krzyku. Wszyscy naraz zadawali pytania i nie czekajc na odpowied zadawali nowe. Nic dziwnego: podpora rodu,syn najstarszy wraca z wojny cay i zdrowy, tgi i opalony, jakby jedzi na polowanie w ssiedztwo. Panna Szaratowiczwna, ktra najwymowniej, najczciej i trzeba wyzna, najkrzykliwiejgos zabieraa, patrzc na Hipolita, lecz majc na oku i "tego drugiego", wypalia: - Nie widz, Hipie, eby zbyt znowu wyranie przypomina steranego inwalid! Raczej wypase si jeszcze bardziej. Czymnie wzrok nie myli? Ale tak - utye! Tylko patrze, jak sobie zapucisz drugi podbrdek. A moe to jaka specjalna choroba wojenna, obrzk, puchlina? - Patrz no, Cezary, maj nas tutaj za frantw, ktrzy siedzieli w sanatorium, a teraz przebrali si za bohaterskie figury. - Trzeba cierpie, wci cierpie, mj bohaterze, nie tylko od zawzitego wroga, lecz i od panien... - mia si Baryka. - Nie przypominam sobie, eby tutaj kto mwi o "frantach" - zaperzya si panna Karolina - tylko wszyscy wracaj w tak korpulentnych postaciach, e ta wojna wyglda mi na jak odywcz kuracj. - Kt to "wszyscy"? Karolino - kto "wszyscy"? - No, na przykad - Jdrek. - Syszane rzeczy! To dziewcz, ktre prochu nie wchao, omiela si twierdzi, e my na wojnie czycilimy buty w przedpokojach, jak pan Jdrek. - Ale nie! Wiem, e cigae nieprzyjaci jak Czarniecki. - O nieprzyjacioach, o bolszewikach ostronie! Obecny tutaj mj przyjaciel Baryka jest -jak by to powiedzie? - prawiebolszewikiem. - Tak? Pan? - zdziwia si owa panna Karolina mierzc gocia ostrym od stp do gw spojrzeniem. - arty! - mrukn Baryka. - Jeszczem te normalnego bolszewika na oczy nie widziaa... - A co ty widziaa "na oczy", Karolino, dziewcz z paacu biaego na Ukrainie? - Jeszczem widziaa obor od strony twojego paacu i paac od strony twojej obory. - Musz ci wytumaczy, Cezary, e panna Szaratowiczwna, tu obecna Karolina - takie imi chrzestne - ano, trudno! - defekt- utracia dobra swe ziemskie na Ukrainie, skoro tylko bolszewicy si narodzili. Bya bowiem na pensji w Warszawie, uczya si geografii, algebry - tak! - i stylistyki, kiedyjej dobra zabierano. Teraz zarabia na kawaek chleba. Karolina Szaratowiczwnakury maca w Nawoci. - Twoje kury, wielki magnacie! - Jest to przenonia, wanie stylistyczna -wmiesza si do rozmowy mody ksiulo - jest to pars pro toto. Karolcia zajmuje si nie tylko kurami... - Ale i gsiami... - dorzuci Hipolit. - O, zaraz gsiami, gsiami!... - gorszy si mody ksiyk. - A czy si nie zajmuje gsiami, krowami, cieltami, rebitami?... Stskniem si za ni, mj drogi pomidorze. Nieraz - Cezary wiadkiem! - lec w rowie zaczynam marzy i wyraam sownie marzenie wewntrzne: - Napisz list do Karoliny Szaratowiczwny, herbu Rogala. Zapytam jej, czy kury dobrze si nios? - A szczcie, e tego listu nie wysa, bobyabym ci odpisaa! No! - No! Z takimi bdami ortograficznymi, e paa! Paa z minusem! Zreszt na Ukrainie to nie razio. Kt by tam o polsk ortografi... Boe drogi! Tam przecie wsio po russki... - Widz ze smutkiem, e braciszek nie daje pani przyj do sowa... - rzek Cezary. - Poczciwe to z kociami, dobre jak kotlet zmarchewk, ale musia pan przecie, lec znim po rowach, zauway... Biedny, biedny chopczyna... - Karolino, nie daj si! - podszczuwa ksidz Anastazy. - Bro si, dziewcz z buzi jak malina! Jeeli go teraz nie oszoomisz, znowu zapanuje nad tob. - Przebaczam mu z gry wszystko. Biedny bohater, inwalida, zmizerowany w bojach obroca swych trzd, stadnin, obr, powozw i batw... - Kolacja! Ot i kolacja! - z zapaem gosiksidz Nastek. - Primum edere, deinde philosophari. Nieprawda, panie poruczniku?- zwrci si do Baryki. - Niestety, nawet nie: sierancie... - Jakecie tam ponad inne przekadali? - spyta ksidz chwytajc wprawn doni gsiorek ze stark. - Siwuch przekadalimy stale i niezmiennie, ale teraz przepij no, Nastek, do tego Czarusia... - A, Czaru mu na imi? Wanie chciaem zapyta, bo to bez tego nieporcznie. - No, to panie Czaru - nasze! adne imi, prawda Karusia? Podoba ci si? - Do adne imi... - umiechna si pannaKarolina. - Takie imi dobrze si mwi... - wsun uwag wujcio Micha. - Czaru - i kwita! - zdecydowa ksidz poykajc od jednego zamachu zacny kieliszek przezacnej "staruszki". By to redniego wzrostu, krpy i zaywny ksiulo. Wosy mia przystrzyone "na jea", twarz pucoowat, okrg, po bokach, pod nosem i na brodzie sin od golenia. Zdrowie i wesele tryskay z jego oczu, twarzy i pysznej figurki. Wci si klepa po kolanach i udach czekajc tylko na lada sposobno, eby z jakiejkolwiek racji parskn miechem. Zanim przesza kolejka starki, pomidorek uderzy Baryk po kolanie i wykrzykn: - Alecie te spucili lanie tym ydom! - Cha-cha-cha! C za lanie! Takie lanie nad laniami, e to z okularami na nosie po historiach szuka! Tu ten Pisudski - szach-mach! Rozpru jak noem! Tu nasz bogobojny Haller goni a bije! Tu Sikorski omoce jak w cymba. Zdarzenie boe... Wnet si sekretnie przeegna, przez chwil trzyma zoone pulchne rczki i co tam mrucza pod nosem po acinie dobry momencik czasu. - Lanie byo w dobrym gatunku, ale te wymagao chodzenia, chodzenia... - westchn Hipolit Wielosawski. - E, odjesz si! I to zaraz, dzisiaj. Dawajcie t zup! Dawajcie t cielc... A na ronie te aby? Mj Boe kochany... Karusia - na ronie aby?... Panna Karolina uroczycie przysiga podnoszc dwa palce. - Ale t saatk - to sama przyrzd... - Ju o saatk bd spokojny... - Mwisz? - troska si ojciec duchowny. W czasie tego caego galimatiasu matka Hipolita, siedzc w duym fotelu, nie wydawaa gosu. Wodzia oczyma za synemi zy szczliwe, sekretne, niepowstrzymane, bez przerwy lay si z jej oczu. - Mamusia sobie tam cicho-sza popakuje - rzek tkliwie Hipolit. - "Wy sobie tam gadajcie gono, co chcecie, a ja sobie za wszystkie czasy popacz". No nie? Kady ma swj sposb na rado. A oto Czaru Baryka, mj rodzony przyjaciel, nie ma ojca ani matki. Ojciec to mu nawet teraz niedawno umar. I w jakich warunkach! A Czaru yje. I bi si, e a trzeszczao. Ichodzi. I mieje si. I teraz sobie znowu starki kropnie! - O, widzisz! To powiedzia, Hip, sowo - cymes! Pijemy za zdrowie ycia! I to w rce mamusi! - woa ksidz Nastek. - Ja nie mog pi, mj praacie miy. Wiesz. Serce. I tak jestem mocno pijana, gdy patrz na tego piechura... - rzeka paniWielosawska roztapiajc si w umiechu szczcia i nie spuszczajc z Hipolita oczu rozradowanych. - Et, Hipowi teraz bdzie dobrze w Nawoci! - westchn ksiulo. - Tak mi sico wydaje. A wujciowi si nie wydaje? - spyta pana Skalnickiego. - I mnie si to samo tak wydaje... - westchn wujcio. - Szanowa go! - zdecydowaa gono starsza pani. - Na wojn chodzi, ziemi broni, bi si mnie, cay kraj przemierzy wasnymi krokami! - Troszk i na furmance... - dorzuci z cicha Hipolit. - Ale nieduo. Jak mi poturboway te czapy, a Baryka obroni. W kadym razie: baczno! - A paska matka gdzie skoczya ycie? - grzecznie i dobrotliwie spytaa Cezarego pani Wielosawska. - W Baku, prosz pani. - A w Baku!... To i pan stamtd, z Baku? - Troszeczk to dalej, ni ty, mny piechurze... - sykna panna Karolina w stron Hipolita. - Karusia! Niech no Maciejunio postawi tu ten wikszy kieliszek... Po jakiemu to jest!...- martwi si dobrotliwie ksiulo. Gdy zajto miejsca przy stole, a przyby jeszcze rzdca, pan Turzycki, oraz dwie ciocie podstarzae, jedna wdowa - Aniela, adruga stara panna - Wiktoria - gwar si sta nie byle jaki. Stary sucy Maciejunioledwie mg nady z odkorkowywaniem. Nawet mu le szo z tymi korkami. Musia mu sam panicz, "Janie-Hipcio", pomaga, co doprowadzio za du szaf kredensowdo tajemniczego zrujnowania hierarchii - poprostu do uciskw serdecznych Janie-Hipcia z prastarym Maciejuniem. Cezary pi, co mu nalewano, i jad, co nakadano na talerz. Wszyscy na niego patrzyli z radoci, niemal z mioci. Tu stary Maciejunio - tak gruby i napczniay w swym fraczku obcisym, e robi wraenie beznadziejnie chorego na wodn puchlin, gdyby nie doskonaa cera czerstwego oblicza - nachyla si z takim umiechem, jakby i tego obcego "janie panicza" chcia ucaowa jak swego - mruga oczami i robi miny, eby wybra t star, omsza flach, oplecion w tatarak, ktr trzyma w swej prawej rce. Tam dwie ciocie, Aniela i Wiktoria, jedna przez drug, nachylay si ku niemu ikazay opowiada sobie o matce - "wszystko-wszystko!" - a gdy si na dobre rozgada i mwi wszystko, to jednej, to drugiej zy najszczersze z oczu kap-kap-kap! Pan Gajowiec - dobrze! Ale skde - u licha? - te dwie damule? A przecie byy to zy prawdziwe, jakby krewnych, jakby sistr dalekich a nieznanych, ktre si nad dol jego drogiej matki ualay. Tam wujcio Micha co mu chce powiedzie, co sekretnego, nowego, a waniejszego ponad wszystko. Zaczyna i nie moe skoczy, bo mu wszyscy przeszkadzaj. Spiknli si, eby przeszkadza. Wic si irytuje, targa wsy i przewraca dziko oczyma. Na dobitk jeszcze Wojciunio! Ju od dziesiciu minut lokaj Maciejunio z cicha prosi pani dziedziczk, no i janie panicza,e oto Wojciunio nie moe wytrzyma i strasznie baga, eby mg spojrze na panicza. No, wic woa go w drodze aski!Drzwi si uchylaj i staje w nich Wojciunio,kucharz rwnie stary, jak lokaj Maciejunio.Kucharz jest jka, znanym na cay powiat. Nic nie moe powiedzie, tylko zdejmuje sw bia czapk i mieje si starym, radosnym miechem, przypominajcym koskie renie. Macha do paniczka Hipcia biaymi rkami, co mu pokazuje na migi. Hipolit mu na migi odpowiada i oba chichoc ze szczcia. Kucharz zamyka drzwi z nalenym uszanowaniem, dzikujc za ask. Ale i zzadrzwi sycha jeszcze jego miech i bekotradosny. Jeszcze obiad do swej poowy nie dobieg, a ju Cezary - "Czaru" pi bruderszaft namier i ycie z ksidzem Nastkiem, z wujciem Michasiem, a nawet trca si kieliszkiem z obydwiema podstarzaymi ciotkami i modocian pann Karusi. Gorszyo to cokolwiek starsz pani, matkrodu, ale tego wieczora wszelki porzdek zzawias si wyrwa i wszelka dystynkcja zostaa zniweczona Za czarnymi oknami rozlegy si jakby strzay. To starzy parobcy witali modego pana, co z wojska wrci, strzelajc mu dawnym obyczajem zbatw na wiwat. Janie-Hipcio niezbyt pewnymi rkoma uzgarnia w dolnych pieczarach kredensu narcze butelek, tak bez wyboru i tak szczodrze, a mu niektrezgorszony Maciejunio musia delikatnie wydziera - bo jake! - sam szczerozoty tokaj jeszcze nieboszczyka janie pana - fornalom! Hipolit wytrzsn z pugilaresu wszystkie walory, jakie tam mia, i sapic obadowany wyszed na ganek. Noc bya jesienna, ciemna. Poniewa za Hipolitem wybiegli inni, wyszed i Cezary. Patrza w a, to 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAEPcF%4cGY cH@*cIN9 (t ciemn noc i w postaci sabo bielejce. Sysza sowa powitania. - E, Szymon, jak si masz! Ty to, Zerwa? Paweek, chudzino, ta noga boli ci jeszcze? Jziu! Franek! Walek! Bywaj, chopcy, tu do mnie! Cezary przysiad na porczy ganku. By odurzony. By pijany, ale nie winem. Pierwszy to pewnie raz od mierci rodzicw mia w sercu rado, rozkosz bytu, szczcie. Byo mu dobrze z tymi obcymi ludmi, jakby ich zna i kocha od niepamitnych lat. Wszystko w tym domu byo dobre dla uczu, przychylne i przytulne jak niegdy objcia rodzicw. Wszystko tu byo na swoim miejscu, dobrzepostawione i rozumnie strzeone, wszystkopocigao i wabio, niczym rozgrzany piec w zimie, a cie wielkiego i rozoystego drzewa w skwar letni. adne tu myli przeciwne, nieprzyjazne przeciwko temu dworowi nie powinny by si byy rodzi. A jednak, gdy powrci do pokoju stoowego,al mu cisn serce. wiee powietrze odurzyo go, a nowe kielichy starego wina uderzyy do gowy. Zapaka, gorzko zapaka. Chwyci po pijanemu Hipolita za szyj i namitnie szepta mu do ucha: - Strze si, bracie! Pilnuj si! Za t jedn srebrn papieronic, za posiadanie kilku srebrnych yek, ci sami, wierz mi, ci sami, Maciejunio i Wojciunio, Szymek i Walek, a nawet ten Jzio - Jzio! - wywlekci do ogrodu i gow ci rozwal siekier. Wierz mi! Ja wiem! Grube i dzikie sodaty ustawi ci pod murem... Nie drgnie im rka, gdy ci wezm na cel! Za jedn t otosrebrn cukiernic! Wierz mi, Hipolit! Bagam ci... - Co on chce? - pyta ksidz Anastazy. - Srebrnej cukiernicy chce? Bierz, bracie, Czaru - bierz j! Chowaj do kieszeni! Oby ci tylko wlaza! Koo stou ju byo luniej. Pani Wielosawska pocigna syna Hipolita do swego pokoju. Dwie ciotki widzc, e humory s ju niezwyke, wysuny si z jadalni. Zosta na placu wujcio Micha, ktry teraz dopiero dorwa si do opowieci o swym potwornym krachu, o atwowiernie i lekkomylnie zawartej spce wglowej z dwoma ydami, brami Kminkami... Cezary sucha, wzrusza si perypetiami procesu, potakiwa, przeraa si, nawet grozi ydom Kminkom. KsiunioAnastazy pociga ze swego kieliszka - a by to jeden z tych wikszych - otwiera i skada pulchne donie i nadrabia min, esi histori wujcia Michasia przejmuje. Po prawdzie rad by by parskn ywym miechem i uderzy wujcia po kolanie albo ipo palcach - a tu, jak na zo, sens opowieci by tragiczny - nawet traiczny, jak mwi wujcio Micha. Pomidorek czekatedy cierpliwie koca, jak na sug boego i czowieka dobrego wychowania przystao,cho wiedzia, e ta termedia nie ma wcalekoca. Skoczy si wzdychaniem, chlipaniem i ucieraniem wezbranego nosa. C by da za to, eby ktokolwiek przerwaalbo cokolwiek przerwao banialuk familijn o tych Kminkach z pieka rodem, ktr sysza ju kilkaset razy! Karusia przysza z odsiecz. - Ale to pan musi by zmczony - zmczony! - zapiaa po kresowemu. - Panowie jechali a z samej Warszawy? - Z samej Warszawy jechalimy... - Czy nie sdzisz czasem, Karusiu, e czas by ju by na pana porucznika odpocz przez chwileczk do jutra rana? - pyta wikary Nastu. - Ja tak sdz. - A gdzie nasz pan Czaru bdzie spa? Wedworze czy w "Ariance"? - Wiadomo - w "Ariance". - Bior pana pod swoj opiek - zdecydowaksidz. - Razem bdziemy chrapali. E, to sobie zachrapiemy! - Maciejunio poszed z Hipolitem rzeczy rozpakowywa. Pietrek na folwarku... - martwia si panna Karolina. - Poradz sobie, prosz pani! - Nie tak to atwo. Nie jestem pewna, czy tam posane. - Tego ju nie wiem, dziecko. Nie wiem. Bij mi, katuj - na pocielach si nie rozumiem mrucza ksidz pocigajc nowe hausty. - Nie ma co! Ja sama panw odprowadz. Zobacz. - Zote sowa powiedziaa. Ten go musi si wyspa. Musimy dzi chrapa! To darmo.Chodmy, poruczniku! Cezary, ktry zgodzi si nawet na to, e bdzie w tym domu porucznikiem, znalaz swj zdezelowany kapelusz i wyszed za przewodem ksidza i panny Szaratowiczwny. Zeszli po schodach ganku i skrcili w ogrd ciemny, zaronity, szumicy w mroku ogromem jesiennych gazi. Posuwali si naprzd wskimi uliczkami, ktre raz w raz w pokrg si zataczay. Wkrtce jednak te pkoliste cieki zginy w jednolitej murawie. Ksidz sapa i wzdycha, a wreszcie usta w drodze. Na niespokojne pytania panny Karoliny dawa odpowiedzi dziwnie niechtne i opryskliwe, a wreszcie nie dawa adnych. Sycha byo tylko jegosapanie coraz goniejsze i zowrogie szamotanie si w mroku. Panna Szaratowiczwna rzucia si kapanowi naratunek i rzeczywicie wybawia go z opresji. Podchmielony ksidz Anastazy wlazw ciemnoci na modego wierka, ktry musi cay wpakowa pod sutann i midzy nogi, a w sposb tak wyjtkowo uporczywy, i adn miar nie mona byo ani przeskoczy, ani omin, ani w ogle przerwa tego dosiadania wierka z jego bujnymi i sprystymi gami. - Diabli z tymi wierkami! - irytowa si kapan. - Co to za pomys, eby zostawia na drodze takie mae koczkodany. - Bo kto widzia, eby nosi tak dugie sutanny! - mwia kuzynka wydobywajc ksidza na wolno. - Ksia za granic nie chodz ju w takich spdnicach. Nawet my,kobiety, nosimy przecie krtkie suknie, nie takie do samej ziemi. - Cicho! Co si wtrcasz do kapaskich sukienek... - Musz si wtrca, boby by nie wyszed z tego wierka, eby nie ja. - I to prawda. Ten nikczemnik nie chcia wyle spode mnie. Ale suknie kapaskie tonie twoja rzecz! Nic ci do tego! Swoich pilnuj! Po chwili ksiyk Anastazy zacz piewa na cay ogrd: Caroline, Caroline, Prends ton chapeau fleuri, Ta robe blanche De dimanche Et tes petits souliers vernis... - Nastu! Co ty po nocy wypiewujesz? - zamiaa si panna Karolina. - Jestem na urlopie, jestem na wakacjach, w domu rodzinnym, Caroline... - Ciocia usyszy... - O, zaraz usyszy! Akurat! Usyszy albo i nie usyszy. Noc jest tak ciemna, e gdzie by tam kto co sysza. Ksidz - to musi byeo ipso - mizantrop. Jakem by w Paryu... - Dobrze, dobrze, opowiesz, co tam byo wParyu... Ale musimy i prdzej. Deszcz pokrapuje. Spieszmy si! Szli prdzej zaukami ogrodu, w ciemnoci cho oko wykol. Ksidz coraz bardziej postkiwa i uskara si na przeszkody, aCezary w tym miejscu zupenie obcym musia uczepi si rki panny Szaratowiczwny, eby za nie ulec losowiplebana. Rka tej wiejskiej panny, cho maleka, bya mocna i muskularna. Uczepiwszy si raz - wojak nie popuszcza jej ze swej doni a do chwili, gdy caa trjka stana przed jakim biaym murem.Tutaj panna trafia do drzwi, niewidocznych dla Baryki, i otworzya je. Weszli do sieni wyoonej ciosowym kamieniem, na ktrym krok dwicza dononie. Ksidz Anastazy docign swe cikie stopy do drzwi prowadzcych z tej sieni na prawo i otworzy je z haasem znacznie wikszym ponad potrzeb. Cezary chcia i za nim, ale panna Karolina go zatrzymaa, tumaczc, e jego pokj jest dalej. Kapan z gbi ciemnego pokoju zawoa: - Ja ju sam trafi do ka, a ty poka drog porucznikowi. - adnie mi wykierowae, opiekunie szepna panienka ze miechem. - A czy abynaprawd trafisz do ka? - Kpisz czy o drog pytasz? Do ka bym znowu nie trafi! Dobre sobie! Ju je widz,o, ju je mam. eczko kochane... Caroline, Caroline, Prends ton chapeau fleuri.... - Dobranoc, kanoniku! - zawoa Cezary. - Dobranoc, brygadierze! - jkn kapan zapadajc gdzie gboko. Panna Karolina i Cezary zostali sami w pustej i ciemnej sieni. Przez chwil moda gospodyni tych miejsc szukaa z popiechem wiecy po ktach, z dala si trzymajc od gocia. Wreszcie z radoci wgosie owiadczya, i znalaza ju wiec.Zaczem potara zapak i rozniecia wiato. - Ten dom - mwia - jest to jakoby dawny zbr ariaski, przerabiany wielokrotnie. Teraz tu jest mieszkanie rzdcy, kancelariai pokoje gocinne. Otworzya drzwi na prawo i wskazaa Cezaremu pokj, wysoko podnoszc wiec.- Zdaje si, e pan ma tutaj wszystko, co potrzeba. Widz pociel. Zreszt przyl chopca. - Po co tam chopca przysya! Dam sobie rad. Na wojnie nauczony jestem obchodzisi po spartasku. Nie mam adnych wymaga. Ale jake pani powrci do tamtego domu? - Jako powrc. - O, tak nie mona! Ja pani odprowadz. - Tak! Pan mnie, bo si boj, a potem ja pana, bo pan nie trafi. - Ju trafi, skoro mi pani wskazaa drog.- No wic dobrze. Troszk mi pan odprowadzi, bo po prawdzie, to samej w parku nie jest mio. - Wanie, wanie... Cezary otworzy drzwi wejciowe. Deszcz ju nie pokrapywa, lecz sia gsty, ostry inatarczywy. - Widzi pani, deszcz pada. - A pada. - Co tu pocz? - Przejd prdko. - Ba, prdko po tym ciemnym ogrodzie, penym maych wierkw. - Nie ma co martwi si. Tu przecie zosta nie mog, a u rzdcostwa ju pi wszyscyna grze. Chodmy! Ruszyli naprzd w ciemny park. Po kilku chwilach Baryka rzek: - Niech si pani okryje moim paszczem. Mam paszcz na ramionach. - Nie. Dzikuj. - Prosz si okry. - Dzikuj panu! - Moe to nie wypada, eby pani okrywaa si moim paszczem? - Bo i pewnie. Pierwszy raz pana widz w yciu i ju mam chodzi w paskim paszczu. Zreszt to nie po chrzecijasku:pan by zmk. - A wic postpmy po chrzecijasku, z zachowaniem najdoskonalszych przepisw towarzyskich. - No? - Okryjmy si nim obydwoje. - Z pana, widz, zanadto dobry chrzecijanin, znawca przepisw towarzyskich i nieco za miay wojownik. - Wojownik musi by miay. Oto widzi pani,jaki jestem miay. Mwic te sowa Cezary zarzuci prawe rami paszcza na rami panny Karoliny, a lewym okry swe rami. Aeby za jak najbardziej j okry, przycign j mocnodo siebie. Panna Szaratowiczwna odsuna si od niego, ale niezupenie, niezdecydowanie. Obejmujc j delikatnie i otyle tylko, eby nie moka na deszczu, czu, jak draa na caym ciele. Gos jej dra rwnie, gdy mwia: - Nie zawsze, prosz pana, miao popaca. Ja przynajmniej nie nadaj si do onierskich miaostek. - Do tego stopnia i ja si nie omielam, ebym mia pani sprawi jak przykro. Jeeli zrobiem, to bezwiednie i za to przepraszam. - adnej przykroci mi pan nie zrobi. Ale ot i dwr! Dobranoc panu! A czy te pan naprawd traf? - Jak w dym! - ycz dobrego snu w ariaskim zborze... Cezary skoni si przed jak obwis grusz czy jaboni, ktra go w zamian oblaa kroplistym otrzsem - bo panna Karolina znika ju w mroku. Nazajutrz, wyspawszy si znakomicie, Cezary obudzi si bardzo wczenie. Deszczpodzwania w szyby okna i wiatr zimny przenika do pokoju. Sycha byo w ssiednich izbach bohaterskie chrapanie ksidza (nieznane) i Hipolita (znajome doskonale). Pokj Cezarego by niezmiernie wysoki, o cianach bielonych wapnem i drewnianej powale. Okna i drzwi byy wpuszczone w grube mury, co przypominao w rzeczywistoci star "ariask" rozmwnic, sal zrzesze czy modw. Modzieniec w doskonaym usposobieniu wsta szybko, wymy si i wyczesa wzorowo, ubra i wychyli za drzwi swego pokoju. Sie z kamienn posadzk bya jeszcze wysza ni pokj. Schody z niej prowadziy na pitro, gdzieju chodzono w cikim obuwiu i rozmawiano. Otwarszy drzwi do ogrodu Baryka zobaczy park, wczoraj w ciemnoci postrzeony. Park by bardzo rozlegy, schodzi ze wzgrka, na ktrym staa "Arianka", w d,. do dworu otoczone o sadzawkami i basenami wodnymi. Dwr by drewniany, lecz na kamiennych podmurowaniach, ktre musiay dawniej podpiera inn jak bardziej wynios budowl. W parku byy dugie aleje grabowe, wynoszce si w polai dalekie zarola. W jednej takiej alei stay wok zmurszae, drewniane awki, zasypane zwidymi limi i zalane wod deszczow. Wszystkie aleje i uliczki byy zawleczone wilgotn mg, ktra dla Cezarego miaa jakowy szczeglny urok. Zrozkosz wasa si w dugich, grabowych nawach, nie spotykajc ywego ducha. Zawija si w swj paszcz przewiewny i dowiadczajc ciepa w listopadowym powietrzu, cieszy si, upaja, nasyca swym zdrowiem fizycznymiduchowym bogostanem. piewa pgosemsamemu sobie radosn piosenk, skandalicznie gupi co do treci i niewybredn co do formy. Jedna z ulic wielkodrzewnych wyprowadziago z parku na folwark, midzy stodoy, sterty zboa, obory, stajnie, kupy nawozu ifioletowe gnojwki. Tam od dawna krcili si ludzie, z ktrych kady osobnik wita spacerujcego "pana" ukonem. Te to ukony zepsuy poranek ideowemu komunicie, wpdziy go w pewien rodzaj popochu. Tote co prdzej odszed z tamtych zaludnionych okolic. Trafi do ogrodu warzywnego, a pniej do ptasiego ogrojca. W drucianym odosobnieniu przechadzay si tam skromne kury i powanie defiloway koguty, raz po raz ogaszajc absolutn niepogod wrzaskliwym komunikatem, biadajc pokrakiway indyczki i rozpuszczay tgie pira z dzikim bekotem indory, na p obkane z manii wielkoci. Wspaniay paw siedzia na pocie nieruchomy, jakby wyrzebiony z brzu wielobarwnego, pewien uroku swych pir i kolorw swej szyi. Wrzaskliwe perliczki niestrudzenie i ktliwie wykrzykiway jakie, doprawdy, nieprzyzwoite przezwisko. Nieporzdne kaczki cheptay straw, nurzajc dzioby, nogi i brzuchy w korytku - gsi wydaway co pewien czas icie dulskie i klpie gosy podziwu nad wszystkim i niezrozumienia nica nic na tym wiecie. W tym spoeczestwie byo tyle ciekawego ycia, e Baryka formalnie zagapi si na ten sowiet ptasi. Popsua mu kontemplacj scena najzabawniejsza pod socem. Oto zjawia si w pobliu chlewikw i kurnikw panna-podlotek, jaka wysmuka i wiotka gidia pensjonarska. Wysza z domu, w ktrym Baryka noc przepdzi. Bya to najoczywiciej przyjezdna - z miasta czy z daleka - krewna ktrego z oficjalistw, gdy w sposb wielkomiejski wszystkiemu si dziwia i co krok trafiaa kul w pot, pytajc o wszystko przechodzcych na bosaka i w wysokim podkasaniu "dwrek" folwarcznych. Tak to obserwujc wszystko,panna zabrna midzy perliczki, ktrych cae stado wykrzykiwao popod krzakami porzeczek. Czym tym Afrykankom zawinia,Cezary nie spostrzeg. Nagle staa si rzecz nieoczekiwana i fenomenalna: jeden zosobnikw starych, ze zgit szyj i nieproporcjonalnie ma gow niebiesk, awic samiec tego haaliwego rodu, rzuci si ku rozlazej pannie z pazurami i gronierozwartym dziobem. Skaka wprost z ziemi a do brzucha oniemiaej dzieweczki. Ogon, zawsze zgity ku doowi, teraz sta si jakby nowym szponem tego potwora, niebieski na gowie roek, w ty zakrzywiony - nowym pazurem. Przeraliwykrzyk perlicy, najwyraniej po polsku przeklinajcy - "psiakrew! psiakrew! psiakrew!' - i atak tego szarego jajka z mnstwem pazurw, dziobw, hakw tak przerazi dziewoj, i z wrzaskiem przewyszajcym okrzyki perlicy rzucia si do ucieczki. Nogi, rce, sznurowada, paski od swetra, wstki, warkocze, falbanki majtek wieway w powietrzu, a bek rozpaczliwy rozdziera jesienne sielskie powietrze. Perlica nie daa za wygran, nie daa si ugaska tak wyranymi objawami kapitulacji, lecz rzucia si w pogo za pierzchajcym dziewczciem z krzykiem swoim, nabierajcym coraz groniejszych akcentwbojowych. Przeraona panna wyrywaa do "ariaskiej" oficyny, coraz szybciej biorcza pas nogi. Wreszcie wpada do wielkiej sieni od strony dziedzica. Tam napenia spazmatycznymi jkami i woaniem na pomoc jakiej cioci wysokie przejcia i schody, a zatrzasnwszy za sob drzwi nagrze przycicha wreszcie w warowni pitra. Perliczka jednak i tam nie ustaa. Gonia mnie sw ofiar do sieni z kamienn posadzk, wpada do wntrza i dopodna schodw i, stojc w gronej postawie na wprost klatki schodowej, gdziejej sprzed oczu znika mieszczanka, dugo jeszcze ogaszaa wiatu zwycistwo, wywrzaskujc swoje "psiakrew! psiakrew! psiakrew!" Parobcy, baby z czworakw, zed i Cezary. Patrza w a, to 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAJPCcK cLcM,jcN ;hdziewczyny folwarczne dawno nie miay takefektownej rozrywki. Niektrzy z chopw pokadali si na ziemi ze miechu, patrzc na t scen. Nawet kiedy ju kusa perliczka, syta sawy i tryumfu, wracaa spod "Arianki" do swojej gminy, jeszcze wielkomiejska panna nie miaa z domu nosa wyciubi. Zimno jesienne przejo jednak obserwatora. Postanowi pj do dworu, obejrze go po dniu i - last not least - co ciepego wypi czy te przeksi. Mia zreszt szczery zamiar podzieli si porannymi wraeniami z pann Karolin, a nade wszystko dowiedzie si od niej, kogo to tak zawzicie zwalczaa i ostatecznie pokonaa Afrykanka na folwarku. Nosi si nawet z myl, aby specjalnie zapozna si z ow pokonan "stron" i pogawdzi z niw ogle o perliczkach. Po cichu obszed dwr nie napotykajc ywej duszy. Wszystkie okiennice byy jeszcze pozamykane i cisza wewntrz panowaa. Dwr by ogromny, z dachem amanym. Ponad tym dachem rozpocieray si konarywielkodrzeww. Odnalazszy wczoraj poznane schody gwne Cezary Baryka wszed do gwnej sieni. Z tej sieni byy otwarte drzwi do pokoju stoowego, gdzie poprzedniego wieczora ucztowano. Pusto tutaj byo, lecz ju sprztnito do cna wczorajsze nakrycia. Ogie pali si na wielkim kominie z zielonych kafli. Widok i trzask tego ognia podczas przejmujcego poranka sprawia istn rozkosz. Wielkie ponce polana sosnowe czy jodowe napeniay obszern ido surow sal jak gdyby miechem i gwarem licznych biesiadnikw. Baryka ogrza rce przed ogniem, ale w pobliu ogniska byo za ciepo. Tote spostrzegszy du, star sof w rogu sali, rzuci si ku niej, zasiad w najdalszym jej kcie i zapatrzywszy si w daleki blask ognia na kominku, pocz "myle sobie". Kontemplacja ognia, a przy jego blasku wspominanie i marzenie, nienie, drzemanie duchowe, mylenie obrazami o wszystkim przeytym i mtne powzicie o niedoytym, o widzianym i przenionym - stanowio istne nurzanie si w swym jestestwie, ogldanie swej jani. Lecz te chwile zostay zakcone. Cezary Baryka dozna przerwy w swych mylach, niczym Tadeusz Soplica po przyjedzie na wie. Troch si to tylko odbyo inaczej. Oto gdzie daleko, w sieniach i czeluciach domu dao si sysze nucenie wczorajszejpiosenki ksidza Anastazego - "Caroline, Caroline... " Drzwi si otwary i wesza do sali jadalnejpanna Karusia we wasnej osobie - ale w jakime dezabilu! Oto - po prostu w koszuli. Gdzie tu, wida, w ssiedztwie jadalni sypiaa, tote wprost z ka przysza do ognia ogrza si troszeczk. Miaa na nogach bez poczoch wsunite mikkie i mocno przydeptane pantofle, wosy rozpuszczone i - powiedzmy ca prawd! -rozkudane, ktre wanie rozczesywaa, a na sobie jedynie krtk koszul, mocno powystrzygan i koronkowo- przejrzyst u gry. Stanwszy przed wielkim ogniem kominka, panna Karusia pocza wyczynia rozmaite piruety i krygi - przechyla si i wygina. Zapewne w celu zagrzania tu i tampodczas tak chodnego poranka, zadzieraaitak ju krtk koszulin - albo znowu zasaniaa si ni bezskutecznie, gdy zanadto w jakim miejscu parzyo. Podpiewujc i balansujc czesaa swe dugie, pozociste wosy. Wykonywaa ju to praw, ju lew nog lekkie pas w stron ognia, jakby sama bya na scenie, a taczya bachiczny tan ku uciesze widzw siedzcych nisko na parterze, w gbi gorejcego pieca. Cezary by zachwycony tym widokiem, cho nie siedzia w parterze, lecz w dalekiej loy. Nigdy nie mia przed oczyma ksztatw kobiecych takharmonijnie piknych i modzieczo jdrnych. Kady ruch i przegub ciaa panny Karusi by peen niezwalczonego powabu. Lecz przecie brutalstwem byo zbyt dugie napawanie si widokiem rozmamania modej piknoci. Tote Baryka, po do dugim zreszt namyle, chrzkn i rzek wesoo: - Obawiam si, e wosy pani mog si zapali od ognia i wtedy... Nie mia czasu na dokoczenie zdania zawierajcego obawy tak suszne, przewidujce, niemal ojcowskie - gdy panna Szaratowiczwna wydaa nagy okrzyk - niczym tamta dziewoja uciekajca przed perliczk - i runa we drzwi z takimimpetem, e o may wos nie wyrwaa ich z zawias. Odkd te drzwi byy drzwiami, klamka klamk, a zawiasy zawiasami, nigdy jeszcze nikt nie potraktowa ich w sposb tak wybuchowy. Stare, spaczone drzwi dugo jeszcze chwiay si na przeraonychhakach i szczkay wystraszon klamk. Ogie na kominie zdawa si strzela i trzaska, buzowa i hucze ze miechu z podwjn i potrjn sw moc, jakby tam w gbi rzeczywicie tum rozbawiony oklaskiwa przygod panny Karusi. Cezary nie wiedzia, czy ma siedzie na swym miejscu, czy gboko zawstydziwszy si, wsta i wyj. Zosta. Po pewnym czasie nadcign Maciejunio w rannej kurtce, a nawet w maej czapeczce, ktr musia widywa na ysinach mitre d'htel'w w czasie podry po Europie z nieboszczykiem janie panem - "Panie, wie nad jego dusz"... Maciejunio, dostrzegszy rannego gocia nasofie, zafrasowa si, zmartwi, o mao nie paka. Jake to! Jeszcze niadania nie ma na stole, a go, taki go, paniczw4 najwikszy przyjaciel, czeka! Zakrztn si, zabiega jak fryga, a podskakiwa w popiechu. Wnet napdzi do tej sali bosych pokojwek, jakich maych "podrcznych" Piotrkw i Florkw. Nakryto st i piorunem wniesiono koszyki z chlebem ytnim, z bukami wasnego wypieku, z suchymi ciasteczkami i rogalikami. Maciejunio wasnorcznie naznosi soikwz miodem, konfiturami, konserwami, sokami. Tu podstawi "maseko", tam rogaliki. Pod siwym przystrzyonym wsem umiecha si spogldajc na pewien soik, ktry nieznacznie wskazywa, i co "omiela si" szepta z cicha na jego wielk, bardzo wielk pochwa. Cezary przysig mu oczyma, i odwie opakowanie soika i skosztuje, a nawet signie dokumentnie do wntrza. Od wczorajszych dowiadcze polega na zdaniu Maciejunia. Wniesiono uroczycie tac z kamiennymi imbrykami. W jednym bya kawa, kawa jednym sowem - nie jaki sobaczy ersatz niemiecki - "kawusia",rozlewajca aromat swj na dom cay. W kamiennych take garnuszkach podsuwano porcj mietanki. Z kouszkami zagorzaymiod ognia umiechay si do gocia te kamienne garnuszki, przypiekane przez ogie zewntrzny. Cezary, nie czekajc na domownikw, zabra si do "kawusi", kouszkw, "mietaneczki", chleba, ktry pata po oniersku, do rogalikw, ktre chrusta od jednego zamachu - do ciastek, miodu, konfitur. Maciejunio przewija si kiedy niekiedy obok stou i pochwala oczyma, umiechem albo ruchem niepostrzeonym zabiegi i czynnoci gocia. Na pytanie, czy nikt z domownikw jeszcze nie wsta, stary suga da odpowied, i pi jeszcze wszyscy. Panna Szaratowiczwna wstaa ju wprawdzie, ale teraz powrcia znowu do ka, a do stou dzi w ogle nie zasidzie, gdy jest niezdrowa. - Doprawdy? Zasaba? - troska si modyBaryka. - Jako... Bl gowy. Febra. Bo to teraz te cige zmiany pogody. To pogoda, to masz! znowu niepogoda. Nigdy tego dawniej nie mielimy w naszych tutaj stronach. Bya pogoda, no to pogoda. A teraz... Wida panienka z tej cigej niepogody wpada w zapalczk. Niektrzy mwi, e to wojna wpywa tak na t niepogod. Cige strzayz armat.. Ale my tutejsi nie moemy tego wiedzie. - Moe by, e to i wojna... - westchn Cezary zmiatajc najprzedniejsz marmolad z brzoskwini. Nie wszyscy jednak byli we nie pogreni,bo oto dao si sysze wesoe podpiewywanie i w lwich podskokach HipolitWielosawski wbieg na ganek. Za chwil by w jadalni. Maciejunio i jego podwadni zawirowali w sieniach i niewidzialnym kuchennym orodku. Wjechay zaraz nowe tace, nowe bochenki na miejsce nadwyronych przez Baryk, nowe koszykiz rogalikami, nowe maselniczki i soiki pene konfitur. Hipolit jad co si zowie. Do smakoykw podanych da dodatkw w postaci "serwelatek" ', szyneczek, serkw takich i owakich. Nasyci si wreszcie, rzuci serwetk i wsta od stou. - A gdzie to panna Karolina? Jeszcze pi? -pyta Maciejunia. - Wanie... janie panienka jako nam dzisiaj niezdrowa. - Ley? - Uchowaj Boe! Nie obonie, ale nam jako niezdrowa. - Rozumiem. A nieche wam bdzie niezdrowa! No, Cezary - do koni! Idziesz zemn? - Jeszcze by te! Wyszli hucznie, buczucznie. Dziedziniec bybrukowany, niczym plac miejski. Stajnie mieciy si na drugim jego kocu. Drzwi tam byy otwarte i na progu stajni czeka wyprostowany i wypucowany Jdrek w spodniach w czarno-biae kratki i czerwonym lejbiku. Hipolit wpad skokiem do stajni i wita si z komi. Wielkim gosem woa po imieniu na wierzchowce, ktrych mia osiem, wita si z cugowymi i"brakami". Chodzi od grdzy do grdzy to pokrzykujc, to pieszczc si z komi, jakby z najlepszymi przyjacimi. Mia zy w oczach i umiech szczcia na twarzy. Krok w krok chodzi za nim Jdrek, stajenny. W kadym ruchu, w tonie gosu, umiechu i zasmuceniu naladowa swego pana - nie mwic ju ani sowa o pogldach, mniemaniach i zasadach zarwnostajennych, jak oglnowiatowych. Cezary wywnioskowa z obserwacji, e w Jdrek mieci si bez reszty w Hipolicie Wielosawskim. Jest w nim i kry ca sw istot wewntrz tamtego niczym jakowa planeta ciemna dokoa wietlistegosoca. Na wyprawie wojennej, w obcowaniu z osobami wysoko postawionymi Jdrek nauczy si uywania wyrazw ozdobnych, paradnych, niejako krasomwczych i wysoko stylowych. Mwi,wci wtykajc tu i tam, a nie zawsze we waciwe miejsce - "ewentualnie", "naturalnie", "faktycznie", "wzgldnie" - a zwaszcza "absolutnie". Tego "absolutnie" wprost naduywa. Naduywa rwnie przyswka "jednakowo", ktry zjawia si w jego ustach ni w pi ni w dziewi wzwykych zdaniach oznajmiajcych. Jdrek mwi na przykad: - Musz to pokaza: Kasztan przychud, a jednakowo "Angielka" take przychuda. - Sam to doskonale widz, ale co ty - przepraszam - robi od rana? - Wyrzucaem spod cugowych nawz, ewentualnie gnj. - Dlaczego Kasztan przychud? Ko tyje od zgrzeba. Wiesz ty o tym czy nie? - Absolutnie! - Ale kto temu winien, e Kasztan przychud? Gadaj! - cierwo Namulak jedzi na Kasztanie po poczt. - Na moim koniu po poczt! Po poczt! Na Kasztanie! Pasy bd dar! - To samo powiedziaem panu rzdcemu. Nanaszym koniu, na Kasztanie, po poczt! Pasydrze! Namulakowi za ruszanie naszych koni zaraz daem w kuf, wzgldnie w mord, raz i drugi. - Wanie, wanie, fllozofie! - Wanie! Mwi: dryniu, naszych koni apswoj czarn - ni-ni! Wara od naszych koni!Absolutnie! Ten wanie wyraz w postaci ju to zupenej, ju nie wykoczonej, wci sycza wjego wargach. Przechodzc od konia do konia, przyjaciele obserwowali tu sucho gowy i odna, twardo kopyt w ksztacie kubka, o rogu niezomnym i lnicym - tam delikatno skry, jedwabisto sierci gadkiej i poyskliwej.Na widok przychodniw konie zwracay ku nim gowy o wielkich, rozdymajcych si nozdrzach, o oczach przedziwnie ywych, nakrytych z lekka cienk powiek. yy ich,oczywiste pod krtkim uwosieniem, wzdymay si i wida byo, jak krew w nich pynie, zaiste, grajc przecudn pieycia. Przestpoway z nogi na nog, a ruchliwe uszy zdaway si pilnie nadsuchiwa, co ci przychodnie do siebie mwi. Hipolit klepa swych ulubiecw i ulubienice po wystajcych kbach, po krzyach rwnych i szerokich, po pochyych opatkach i cienkich, dugich, wygitych szyjach. Tu i tam wymawia imi pieszczotliwe i przytula twarz do wystajcych koci wielkich policzkw. Cezary zaglda w te oczy nieznane, pene rozumu, ognia i tajnych marze, ktrych nigdy nie obejmie i nie zgruntuje marzenie czowieka. Sucha krtkich, niejasnych westchnie, ktre raz w raz z potnych, gbokich piersi wznosiy si, mwic o tsknocie za jadem i napojem, wiekuistym rdle rzezi i mordu wrd podego biaychdwunogw rodu - czy o tsknocie za czym innym, zupenie dla dwunogw niewiadomym, dalekim, sennie upragnionym. Wrd tego radosnego z komi obcowania, gdy mie, podniecajce byo tu wszystko, nawet zapach amoniakowy i odr potu zwierzcego - przeszyo Cezarego uczucie obcoci i samotnoci. Jakoby przekazani gbiom jego duszy przez oczy koskie z otchani ich egzystencji, zaka w nim ojciec i zakaa matka. Myl gorzka i cierpka, owoc wszystkiego, co w swym yciu widzia, nasuna wewntrzne, zjadliwe pytanie: "Kiedy nadejdzie pody dzie, i tene Jdrek posidzie odwag i zdobdzie si na si, eby janie pana chwyci za gardo i bi w kuf, wzgldnie w mord? Czy te Maciejunio da rad, czy potrafi wypchn janie dziedziczk za drzwi gwne, wanie w pazury motochu? Czy potrafi wpuci bied okolicznych wsi, aeby nareszcie zobaczya, co to tam jest, co simieci w salonie, w rodku tego starego dworu, bardziej niedostpnym i bardziej tajemniczym dla tumu ni wity koci wNawoci?" Cezary odepchn od siebie t myl wstrtn i nachaln, ktra go ju od wczorajszego wieczoru napastowaa. Wanie Hipolit Wielosawski wydawa rozkazy: - Linijk! Czy linijka oczyszczona, nasmarowana, gotowa? - Absss.... - Kasztan do linijki! Zwracajc si do Cezarego spyta: - Czaru, jedziesz ze mn? - Jad. - Jeszcze tak, braciszku, nie jedzi na tym padole. Zobaczysz! Kasztan do linijki! Piorunowymi skokami i nagymi ruchy Jdrek wytoczy z ssiedniej wozowni linijk, wzek na wysokich koach, z wskim siedzeniem podunym, ktry przypomina swym ksztatem chudego pajka. Wnet lnica uprz narzucona zostaa na Kasztana i sam ten wspaniay ko znalaz si midzy dwoma drkami zaprzgu. Kocisty i muskularny czteroletni biegun wzdryga si pod uprz꿹 i bi kopytem w kamienie podwrca. Hipolit chwyci lejce z rk Jdrka i zaprosi Cezarego, eby usiad tyem do niego, w postawie "dartego ora"'. Obadwaj mocno oparli nogi na elaznych prtach wewntrznych, okalajcych osie, Hipolit uj bat w rk i cmokn na Kasztana. Koposzed z miejsca ostrym kusem. Z pocztku Hipolit Wielosawski jecha szerokim gocicem, penym wybojw i wdow, i na tej drodze nie mg wypuci Kasztana w bieg peny. Cezary siedzc tyem do konia, pierwszy raz oglda krajobraz wybiegajcy niespodziewanie. Widoki pl wypaday przedjego oczy z dwu stron jako czci nie czce si ze sob. Byo to dziwne wraenie podwjnej nowoci i obcoci, a jednak pene powabu. Dzie by mglisty, zimny i senny. Pola ju zupenie puste. Tylko tam i sam, daleko widnieli jeszcze ludzie, ktrzy nad czym pracowali. Plamy ich ruchome i ciemne przesuway si po tych i szarych polach, po powierzchniach jakby odartych ze skry, dookoa samotnych wozw. Kdy daleko pono niewidzialne ognisko i siwy dym dug smug we mgy przepywa. - Dobijamy do szosy - rzek Hipolit. - Teraz ruszymy. Czuj duch! - Rozkaz! Hipolit uj Cezarego obiedwiema rkami pod okcie w ten sposb, e si spletli nierozerwalnie. Linijka z naga zaturkotaa wbiegszy na szos kamienist, kostropat od piczastych krzemykw i granitw. Hipolit zaci Kasztana raz, drugi i trzeci. Ko rzuci si naprzd i poszed w peny galop. Linijka pocza z warczcym haasem miota si od rowu do rowu, od pryzmy tuczonego kamienia do pryzmy. Ten bieg wci jeszcze wzmaga si od siarczystychrazw. Wreszcie przeszed w skok szalony,co siy w biegunie. Cezary ju nic nie widzia. Cay jego wysiek polega na zachowaniu rwnowagi i utrzymaniu oparciao plecy Hipolita. Koa wzka zdaway si niedotyka ziemi, a zamiatay szos w prawo iw lewo, coraz czstotliwiej furkoczc. - Teraz uwaga! Peny bieg! Full pace! - wrzasn Hipolit. W istocie, nasta bieg tak peny, e Baryka przymkn oczy. Czeka na katastrof. Rad by by wydoby rce spod ucisku okci Hipolita i w penym bieguzeskoczy, lecz Wielosawski nie popuszcza swego pasaera. Krzyk jego, popdzajcy konia, sta si dziki i srogi. Bat jego wista. Ta wariacka jazda trwaa a, to 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAOP| cP cQkcR^+TcS9%tak dugo, e pasaer straci wszelk nadziej, eby si kiedykolwiek skoczy moga. Czu zawrt gowy i mdoci. Za adn jednak cen nie byby si przyzna do tego nierycerskiego stanu. Milcza mnie i wytrwale czeka. Jak przez sen usysza w tym locie jakie nawoywanie. Zobaczy jakie z boku ruchome plamy, ale tak niejasno, w takich gzygzakach, e to nie dotaro do jego wiadomoci. Lecz oto Wielosawski pocz zdziera lejcami swego skakuna. Linijka pdzia jeszcze, lecz ju bardziej rodkiemszosy. Hipolit puci rce Cezarego i z caej siy siepa w ty lejcami rozbieganego konia. Wreszcie przeforsowago, puci w kus i stan na miejscu. - Patrz, jak mi ten wariat urzdzi! - zawoa Hipolit zeskakujc z linijki na ziemi. - Ktry wariat? - Jeden z wariatw... Istotnie, cay Hipolit by zabryzgany botem, lepki od stp do gw. Twarz jego ledwie byo wida pod bryzgami. - Zdaje mi si, e na nas kto woa - rzek Cezary. - Skd? Rozejrza si po polach i rozemia radonie: - A! Pani Laura... - Gdzie? Jaka znowu Laura? - Ssiadka nasza, pani Laura Kocieniecka, ze swym narzeczonym. Patrze! Cezary obejrza si dookoa i rzeczywiciespostrzeg "ssiadk". Zbliaa si moda dama sadzc licznymi, wspaniaymi skokami na przepysznym szpaku. Obok niej kusowa jedziec na gniadym wierzchowcu. Dama jechaa po msku, doskonale trzymajc si na siodle i wietniewadajc koniem. Gdy z polnej drogi zbliya si do szosy i miejsca postoju bohaterw linijki, Cezary mg oglda jej obcisy strj mski, lekkie buty, tawe ineksprymable, krtki spencerek i niski, okrgy kapelusz. Bujne blond wosy nad wyraz piknego koloru, zwinite w duy wze w tyle gowy, doskonale byy ujte przez owo niskie nakrycie gowy. Dama miaa si do rozpuku, przypatrujc si z uwag Hipolitowi. - Pospieszamy panu na pomoc, miy ssiedzie! Jechalimy wanie z panem Wadysawem moimi granicami - a tu widzimy, e kogo natrakcie konik ponosi - ha-ha-ha!... - Myli si pani. Konik nas wcale nie ponosi... - oburzy si Hipolit. - Doprawdy? Nie? A to si ciesz. Bo ju wspczuam bliniemu. - Dzikuj w kadym razie za wspczucie w swoim imieniu i w imieniu mego przyjaciela, Cezarego Baryki. - A! - skina gow pani w stron Baryki. -Zdaje mi si jednak, e moje wspczucie raczej ubodo ssiada... - cigna zoliwie, zwracajc si znowu w stron Hipolita. W ogle "przyjaciela Baryki" zdawaa si nie dostrzega, jakby by czym daleko mniej interesujcym w tym zaprzgu ni ko Kasztan. - Ale go pan zmydli! - wtrci mocnym, basowym gosem towarzysz pani Kocienieckiej. - Cay ko w pianach. Myl,e go pan napali. Ale dycha! Kiedy pan powrci? - Wczoraj. - Tiens! - sykna pani. - I ju dzi rano tak forsowna eskapada! - Na wojnie przyuczono nas rano wstawa. - A pan take z wojny? - zapytaa moda dama zwracajc si do Cezarego. - Tak. Oczywicie. Tak jest, z wojny. - Pan pozwoli, e si przedstawi... - rzek do Cezarego swym najniszym basem towarzysz pani Kocienieckiej. - Jestem Barwicki. - Baryka. - Z uszanowaniem patrz na prawdziwych onierzy... - mwi z oczyma przymruonymi chytrawo. - Sam tutaj jedynie na miejscu dziaajc w zakresie organizacji i wiadcze, prawdziwie cze mam dla onierzy. - Wiadomo przecie, e pan nie mg i ze wzgldu na sw astm... - wtrcia pani Kocieniecka. - Pan Wadysaw chory na astm? Tak? Nicnie wiedziaem... - dziwi si Wielosawski. - To widocznie podczas wojny musia si pan tej astmy nabawi... - Gdzie tam! Ju dawniej pan Wadysaw mia ataki dusznoci, a teraz si to uwidocznio, gdy go lekarze podczas superrewizji zbadali. - ycz panu z serca powrotu do normalnego zdrowia! - mwi Wielosawski z najszczerszymi drwinami do potnego jedca, ktry mgby pospou ze sw astm mury forteczne ama. - Dzikuj, dzikuj... - bekota tamten ciskajc co prdzej wycignit prawic. - A czy panowie zdaj sobie z tego spraw,e jestecie na moim polu? - rzeka nagle pani Kocieniecka. - Zajechalicie moje dziedziny. "Gdy jele wszed w moj puszcz, jele mj". Prosz do mnie na niadanie. - Pani Lauro! W takiej postaci? Prosz spojrze na mnie okiem uwagi i litoci. Czy w takim stanie zabryzgania mog jecha do Leca? - Moe pan jecha! Jeszcze si tam w Lecu moe znajdzie jaki kawaeczek myda, to si pan cudnie odmyje, a chopiec panu ubranie oczyci. - Ale my jestemy wprost ze stajni! - Powiedziaam, e prosz na niadanie. - Pani! Pikna amazonka zawrcia swego szpaka na miejscu i zjechaa z szosy na boczn drog, biegnc w poprzek niw zabronowanych i osnutych cienk sieci ozimin. Za ni ruszy jej narzeczony. Obadwaj wojskowi wsiedli znowu na linijk i pojechali za tamt par. Cezary zwrci siteraz twarz do konia i mg widzie amazonk. wietnie, a nade wszystko zgrabnie siedziaa na koniu. Bya wysmuka, niezwykle ksztatna, muskularna i wida mocna - ani zbyt chuda,ani zanadto tusta. Oczy miaa icie lazurowe. Nie byo w niej ani cienia kokieterii, przesady, nieszczeroci, snobizmu. Bya naturalna i solidna w kadym ruchu, sowie, umiechu. Nawracaa kilkakro do linijki, eby o co zapyta albo co wesoego powiedzie. Wtedy jej ko wpada na wywalcowan rol, ktr jeszcze niedawno ostry, ranny deszcz uklepa - i kopyta jego po pciny zaklkay si w wiee ciasto uprawy. Wtedy uda, piersi, ramiona jedczyni harmonijnie z ruchami konia unosiy si, opaday i cigny na siodle. Lekko si przechylaa albo wdzicznie gia do taktu ze skokami wierzchowca. Przeliczna jej twarz wyraaa czerstwe zdrowie, a nadobna pier oddychaa w spazmach ruchu, swobodnie wcigajc i wydajc powietrze, ktre wcale jeszcze nie przeszo przez puca niczyje. Bya w tej pani jaka cecha otwartoci, ktra nakaniaa do uczu przyjaznych. Ale pikno jej i oczywista na siodle niejako bryowato wdziku ciskaa widokiem swoim wntrze patrzcych modziecw. Oczy im si jarzyy. Gdy paranarzeczonych cokolwiek si oddalaa, eby wrd umiechw szepta o swych sprawach, Hipolit z cicha uwiadamia Cezarego: - Wdowa. Laura. Pierwszy m Kocieniecki.Jaki tam pisarz, literat, historyk. Umar dwa lata temu. Majtek mia liczny - o, ten, co go wida. - Leniec. Kocieniecki by zawsze strupieszay, chory, mizantrop. Niemia o czym gada z nikim w ssiedztwie. Przykry by czowiek. No, umar. Teraz si ten Barwicki rozbija o jej rk. S po sowie, nawet, widz, baba podkochuje si w tym astmatyku. - No, od czeg by bya Laura? Romantyczne macie imiona w okolicy. - Et, to bogaty nuworysz. Ma ci liczny majtek, Suchoustek, nadto para si przemysem, handluje. Bogacz. Spryciarz pierwszej klasy. Nie mog si tak zaraz pobra, jakby on pragn, bo matka Kocienieckiego mieszka w Lecu. Interesa s powikane. Kocieniecki z pierwsz swoj on mia dwoje dzieci. Te dzieci maj pretensje i prawo do czci majtku. Ona sama nie moe spaci ani matki, ani tamtych dzieci. I tak dalej. A temu Barwickiemu pachnie take i Leniec, boby wszed midzy solidne towarzystwo... Jak si to hycel do niej podsadza! Widzisz ty? - Eje, Hipeczku, czy tylko ta zazdro przez twe usteczka si nie sczy! - Ja? Do tej Laury? Nie! Baba jak malowanie... To prawda. Ale mog wytrzyma. - Szczerze mwisz? - Tobie bym, bracie, szczerze nie powiedzia! Wiesz, jak to ten moskiewski ofik mawia w takich razach... - Wiem, wiem!... Ach, jake pikn bya drka, dwukolejka,ktr jechali! Nic w niej, co prawda, nie byo szczeglnego. Tu i tam, zapomniane przez ludzi, nie nagabywane raku czasu - rosy na niej tarki i gogi najeone srogimikolcami. Gogi miay teraz na sobie owoc swj rany, o kolorze pikniejszym ni najwdziczniejsze usta kobiece. Rosy pkolem, zagajem, wrd kamieni, ktre zpola praszczury parobkw te niwy orzcychwyoray i w to miejsce sygny. Tak toto poroso i krzewio si w polu. - A potem przestrze bezdrzewna w jasnej glebie. Kdy na horyzoncie aleje w Nawoci - bliej kpy drzew Leca. Para narzeczonych pucia si przodem, dajc z oddali znaki wojownikom, eby si pospieszyli. Sadzc na licznych koniach w jasnych rolach, tamci dwoje stanowili wietne stado. Cezary mrukn: - Dobre sobie! Zanim przyjedziemy, ju bdzie po wszystkim. - Akurat! Umie si ona ceni. Aby ona umie! Mdre to jak sam diabe. - Po c by tak wyrywali? - eby nas godnie przyj. Zobaczysz... Ale na wszelki wypadek jazda! eby temu grubasowi popsu szyki! Powierzchnia zniya si w rozd, na ktrego dnie wrd niezbyt rozlegych k pyna rzeczka w urwistych brzegach. Dalej, za chwiejnym mostkiem, byo wzgrze, na ktrego szczycie wznosi si w Leniec. Wnet linijka zaturkotaa przed gankiem "paacu". Bya to raczej willa ni paac albo dwr. - Pitrowa, z lustrzanymi szybami, z dachem niemal paskim i szpikulcem na szczycie, moga sta w byle letnisku i nalee do fabrykanta Niemca lubyda nowobogacza. Nawet amorkw na grnym gzemsie tej willi, trzymajcych wiece grubo i szczodrze pomalowane na olejno, nie oszczdzono tej sarmacko-barbarzyskiej okolicy. Dwaj panowie z Nawoci, oddawszy konia oczekujcemu "czowiekowi", weszli po betonowych (tu i tam srodze nadpknitych)schodach do sieni, skd wyfraczony lokaj poprowadzi ich wprost do azienki. Myli si tam, czesali, oczyszczali z bota i dziwnie nadobni zjawili si w salonie. Lecz minli ten salon i przeszli do nastpnego pokoju, gdzie staa dua szafa z ksikami,bardzo piknie pooprawianymi w skr i safian. Tam siedzia pan Barwicki z ksikw rku. Pani domu nie byo. - Widzisz... - znaczco mrugn na CezaregoHipolit. - Widzisz, jak tu piknie... - Prawda... - umiechn si Cezary. - Miae racj mwic, e tu tak piknie... Pani Kocieniecka niepostrzeenie zesza zeschodw, ktre z holu wejciowego prowadziy na pitro. Bya ubrana w skromn, modn sukni. Jej uroda zajaniaa teraz inaczej. Byo dziwnie, niemal zdumiewajco patrze na ni tak odmienion. Wosy pozbawione kapelusza zalniy pozocisto, ramiona w wycitej sukni odsoniy si w przepychu linii doskonaych i w niepospolitej ich krasie. Odziana w mikkie, niemal przejrzyste szaty, pani Laura bya niepodobna do siebiesamej. Uderzajco odmiennie przedstawiaasi jej stopa w lakierowanym pantofelku, tasama stopa, co z tak spryst, elazn moc wpieraa si w elazo strzemienia. ydki obcignite szarym jedwabiem poczochy byy teraz wysmuke jak u podlotka. Oczy tylko zostay te same, szczere i prawdomwne. Natomiast usta byy mniej istotne i szczere, gdy z lekka pocignite barwiczk, przypominajc kolorem swym barw owocu dzikiej ry. Cezary siedzia obok szafy bibliotecznej i przypatrywa si oprawom ksiek. Niektre z tytuw, wyzocone na grzbietach, obojtnie odcyfrowywa. Przypomnia sobie, przypomnia... Szafa ojcowska, ksiki... Tak samo stay ksiki i snuy si wstg zocon tytuy. Przypomnia sobie rozkad i urzdzenie swego rodzinnego domu. Westchn sam przed sob nad swoj dol. Obcy jest wszdzie, sam. Jaki cudzoziemiec midzy rodakami, jaki zbkany pies bez domu, pana i podwrza. Patrzy na ksiki, a myla o tym, e wszystko jest niepewne, dorywcze, przemijajce, podlege bestialskiemu zniszczeniu. Gdzie s ksiki ojca, gdzie dom, gdzie ojciec, gdzie matka?Zabici s jak psy, za jak pierworodn win - rzuceni s do roww jak psy! Praca ich ycia na nic si nie zdaa. Nie wiedzieli, e zarabiaj na karzc mier. ycie ich cae byo jakow mieszn pomyk, krwawym nieporozumieniem. A ci tutaj wszyscy s tak pewni swego. Do licha! Nic nie widzieli, co jest, co bywa na wiecie, a tak s pewni swego. Czemu oni s tacy pewni, gdy pewnego na wiecie nie ma nic. Tak strasznie nic. On jeden przecie, Cezary Baryka, wasnymi oczyma zobaczy, jak pewnego nic nie ma...- Pan lubi ksiki? - zapytaa pani Kocieniecka siadajc naprzeciwko. - Ksiki? Nie bardzo. Lubi pikne oprawy. - A samych rodkw, wntrz midzy oprawami, ju nie? - Nie bardzo. Zreszt - czyja wiem... Teraz nie byo czasu czyta, a dawniej, gdy byo mona, nie byo znowu chci. - A pan jest z ktrych stron? Przepraszam za babsk ciekawo... - On jest z Baku... - rzek Hipolit. - A z Baku! - dziwia si pani Laura szczerze i prawdziwie. - Ojciec mj tam mieszka. Matka tam umara. - Ale pan tutaj u nas zostanie? W naszej okolicy? - Jaki czas - Tutaj, w tej okolicy, w kadym razie zabawi pan duej. Prawda panie Hipolicie? Bo tu mamy plan. Mamy plan balu w Odolanach. A tancerzy ani na lekarstwo! Panprzecie taczy? - Owszem tacz. - W takim razie jest nowy tancerz! Doskonale! - Nie wiem, kiedy jest ten bal. Nie wiem, czy bd mg by na nim. - Czaru! mj drogi, porzu no ten temat. Nie ty w tych sprawach decydujesz, tylko ja. - O, to-to! - syczaa pikna pani. - Nie puci! Nie puci! Lokaj wszed i cichym gosem poprosi do stou. Panna Wanda Okszyska miaa skoczonychszesnacie lat, a jednak nie moga przelez pitej do szstej klasy szkoy pastwowej w Czstochowie. Skoczyo sina tym, e jej poradzono, aeby sobie posza na grzyby, gdy z jej nauki nic nie bdzie. Starania ojca, urzdnika bankowego, nic niemogy wskra, gdy rzeczywicie Wandzianie nadawaa si do szstej klasy. Krtko mwic, nie umiaa "na wyrywki" tabliczki mnoenia, a wszelkie "swka" stale wyfruway z jej biednej gowy. Nieszczsny ojciec rozgniewa si na dobrei nie chcia patrze na oblicze tej domowej "olicy". Matka - rodzona siostra ony rzdcy majtku "hrabiw" Wielosawskich w Nawoci, pana Turzyckiego - wyprawia niepoprawn "olic" na wie do siostry, aeby cho przez czas pewien zesza z oczu ojcowskich i spod jego cikiej pici. T to pann Wand Okszysk widzia Cezary Baryka, gdy si salwowaa' ucieczkcigana przez mciw perliczk. Owa panna Wanda jedno tylko miaa na swe usprawiedliwienie: graa na fortepianie. Nicdo jej gowy nie przystpowao, tylko ta muzyka. Moga gra przez cay dzie, nic nie jedzc ani pijc - moga nie spa, a nawet nie wiedzie, e yje na wiecie, byleby jej tylko pozwolono bbni na fortepianie. Tote i bbnia. Rodzice rujnowali si na wynajem pianina i na drogie honoraria dla metrw. Ci krcili gowami i wszyscy, jak jeden, zapewniali: nadzwyczajna zdolno, zadziwiajce ucho, niesychana pami, istotny talent! Panny Wandzi nie wbijao to w ambit. Ona graa dla samej muzyki. Upijaa si t swoj "wysz" muzyk niczym pijak gorzak. Poprzyjedzie do Nawoci i do mieszkania wujostwa, gdzie fortepianu nie byo, nieszczsna "olica" chodzia jak bdna owca. Po pewnym czasie ciotka Turzycka zastawaa Wandzi siedzc przy stole i zapamitale przebierajc po nim palcami, nie bez zaywania fikcyjnego pedau. zy lay si z oczu wygnanki, gdy tak sobie wygrywaa na kancelaryjnym stole, pod nieobecno wujcia Turzyckiego. Panna Karolina Szaratowiczwna, ktra bywaa w mieszkaniu rzdcostwa, przyniosa wiadomo o tsknocie Wandzi Okszyskiej za fortepianem, szeroko rozoya t wiadomo przed zgromadzeniem w tak zwanym "paacu" i odpowiednio j owietlia. Ksidz Anastazy, ciotki Aniela i Wiktoria i w ogle wszyscy domownicy poczli domaga si niezwocznego dopuszczenia muzyczki do "paacowego" fortepianu, ktry pod swym pokrowcem zapomnia ju poniekd, e jestjakim tam muzycznym instrumentem, i przyzwyczaja si z wolna do roli mebla cennego, lecz gruntownie nieuytecznego. Pani Wielosawska nie bez pewnej opozycji ustpia. I oto panna Wanda Okszyska dorwaa si do fortepianu. Wolno jej byo odwala sw sztuk pod nastpujcymi kondycjami:1) przed obiadem; 2) gdy nie magoci; 3) gdy nikt nie jest cierpicy; 4) gdy nikt nie pi; 5) gdy w ogle nikt nie zaprotestuje. Hipolit i Cezary powrciwszy na swej linijceze niadania u pani Laury Kocienieckiej, azda trwaa a, to 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AATP<cUncVcW-cX