.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS ROBINSON 003SCopyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ PyccTc+,c; "PRZYPADKI ROBINSONA KRUZOE" DANIEL DEFOE I Urodzenie moje. Ch eglugi. Rodzice sprzeciwiaj si temu. W roku 1654 ojciec mj by kupcem w Hull, miecie portowym we wschodniej Anglii. Mia si wcale niele, bo prowadzi znaczny handel towarami zamorskimi, ale nie by szczliwy. Z trzech synw ja tylkozostaem w domu: najstarszy brat zacign si do marynarki krlewskiej i zgin w bitwie z Hiszpanami; redni, puciwszy si przed dziesiciu laty na morze, przepad, jak kamie w wodzie, a ize mnie rodzice nie mogli si wielkiej spodziewa pociechy, gdy przyznam si, e byem prniakiem i unikaem pracy, jakzaraliwej choroby. Ojciec, pragnc, abym wyszed na porzdnego czowieka, stara si da mi jak najlepsze wychowanie. Trzyma nauczyciela, potem do szk posya; ale nieszczciem przed kilku laty zosta poraony i nie mg opuszcza swego pokoju przylegego do sklepu; matka musiaa zajmowa si handlem i gospodarstwem. Sam sobie zostawiony, wymykaem si spod oka ojca, a z matk robiem, co mi si podobao, bo jak tylko zacza czyni mi najmniejsze uwagi, zarazudawaem chorego, a biedna kobieta, drco ycie jedynego syna, pozwalaa na wszystkie moje wybryki. Wic te zamiast i do szkoy, albo siedzie nad ksik, wymykaem si z domu i biegaem do portu, gdzie mi si nadzwyczajnie podobao. Bo te w porcie byo co widzie: rne okrty, jedno-dwu-i trzymasztowe, ogromne statki kupieckie rozmaitych narodw i zgrabne odzie nadbrzenych rybakw, rnokolorowe bandery, rozmaite ubiory majtkw, wszystko to bardzo adne i zajmujce. Kiedy za przypadkiem okrt liniowy albo fregata wojenna zawitay do portu, to ju dla mnie bya prawdziwa uroczysto. Wdaje si przy tym w pogadank z majtkiem, co to wrci gdzie z Indii albo Ameryki, ktry si napatrzy czarnym jak kruk Murzynom, tym Chiczykom, albo czerwonym Amerykanom, co to jak zacznie rozpowiada o lasach brazylijskich, nieprzebytych, zarosy olbrzymimi drzewami, o rnobarwnych papugach, zotopirych kolibrach, gromadach swawolnych mapek, na ktrych widok trzeba si bra za boki od miechu, to a serce wydziera si w tamte strony! C dopiero, jeeli stary sternik pocznie opisywa, jakie to swobodne i wesoe ycieprowadzi si na okrcie, jakie to wspaniaemiasta na Wschodzie, jaka yzno i bogactwo krain podzwrotnikowych, gdzie do si schyli, aeby zbiera zoto, pery, rubiny i diamenty... Kiedym si nasucha tych opowieci, to sobie miejsca znale nie mogem. Dom wydawa mi si taki nudny, sklep tak obrzydliwy, a szkoa tak szkaradna, e nieraz pakaem po ktach, desperujc, e tutaj siedzie musz, zamiast buja na przelicznym okrcie po niezmierzonym oceanie. Nieraz, gdy ojciec by w dobrym humorze, zaczynaem rozmow o eglarstwie, unosiem si nad piknoci krajw zamorskich, ale starzec rozdraniony strat mego redniego brata, jednym sowem usta mi zamyka. Milcz, mwi, nie wa si przy mnie morza wspomina, nienawidz tego zdradzieckiego ywiou. Gdyby biedny Tom pozosta w domu, byoby nam daleko lepiej,miabym w handlu wyrczyciela, a to przeklte morze wydaro mi podpor mojejstaroci. Miaem ju blisko lat osiemnacie, a jeszcze nie wiedziaem, czym bd. Ojciec chcia mnie wykierowa na kupca; matka wolaaby, ebym zosta duchownym; mnie za marynarka zawrcia gow. Prniactwo moje nieraz cigao na mnie surowe napominanie ojca, matka par razy pakaa, usiujc obudzi we mnie ch do pracy. Kiedy mwili, suchaem ze skruch,pakaem, take nieraz i ze szczerego serca przyrzekaem popraw, ale te piknezamiary bardzo prdko wietrzay z mej gowy, i w par dni potem broiem po dawnemu. Jednego razu powrciem z portu nadzwyczaj rozdraniony. Stary Smith, kapitan okrtu kupieckiego, odbywszy wieo podr do Indii Wschodnich, wicej jak dwie godziny rozpowiada o owieniu pere przy wyspie Cejlon, polowaniach na sonie, o bogactwach i gocinnoci tamtejszych osadnikw. Nasuchawszy si jego opowiada, postanowiem bez duszego odwlekania zosta marynarzem i po powrocie owiadczyem to stanowczo mojej matce. Biedna kobieta struchlaa na te sowa. Moje dziecko, zawoaa ze zami, czy nie wiesz, e obaj twoi bracia na morzu zginli, e tylko ty nam pozostae? Czy masz zamiar wpdzi nas do grobu, opuszczajc biedne sieroty? Porzu t mylszalon, jeeli nie chcesz, ebym umara. Ha, jeli matka bdzie si sprzeciwiaa mojemu zamiarowi i nie wyjedna pozwoleniaod ojca, to ja si utopi i kwita, zawoaem ze zoci. Ja nie chc siedziew tym nudnym domu, wol umrze, anieli tutaj si mordowa: raz niech si to skoczy! Kochana matka, zastraszona t pogrk, pocza mi ciska, caowa i zaklina na wszystko, ebym si opamita. Czuem, jak jej gorce zy spaday mi po twarzy, ale ja niegodziwy nie wzruszyem si tym wcale. Cierpienie drogiej matki wcale mi nie obchodzio, upieraem si przy swoim. O jake mi ciko Bg za to pniej ukara! Upr mj skoni nieszczliw kobiet, i naraajc si ojcu, posza prosi go za mn. Starzec, usyszawszy to, wpad w gniew niepohamowany i kaza mnie natychmiast zawoa. Z bijcym sercem wszedem do pokoju, a ojciec, ujrzawszy mnie, gwatownie krzykn: C to za gupstwa chodz ci po gowie? Zachciao ci si eglowa, zosta marynarzem? Czy mylisz, e ci od razu admiraem zrobi? Chcc by marynarzem, trzeba zna matematyk, astronomi i inne umiejtnoci; trzeba suy dugie lata na morzu, aby po tysicznych niebezpieczestwach i trudach wyj na kapitana okrtu. Chcc by majstrem okrtowym trzeba zna kowalstwo, ciesiok, mechanik; a ty co umiesz? Bki zbija i gawroni si na okrty; na przyszego kapitana to troch za mao. Beznauki i pracy czowiek jest zerem i do niczego nie dojdzie. Chobym nawet i dogodzi twoim zachciankom, powiedz mi, co bdziesz robi na okrcie? Moesz zosta ledwie majtkiem, skazanym na wspinanie si po masztach i rejach przez cae ycie, na nieustanne plagi i poniewierk! Na to znowu ja nie przystan. Wybij sobie raz z gowy te wszystkie urojenia, bo nigdy, rozumiesz, nigdy nie pozwol ci nog wstpi na okrt. A poniewa nie chcesz si uczy, wic od jutra przestaniesz chodzi do szkoy i wstpisz do handlu. Pracuj, albo wyno si z mojego domu, gdy nie myl duej ywi prniaka. A teraz precz! Ostra przemowa ojca przerazia mnie nadzwyczajnie; jak yj, ni e widziaem go w takim uniesieniu. Wszystkie moje wietne projekty eglowania na wysp Cejlon rozpierzchy si, jak mga poranna; wiedziaem dobrze, e z ojcem artw nie ma, wic nie mwic ani swka matce pooyem si spa, a nazajutrz rano staem ju za kas w naszym sklepie. Nowo zatrudnienia i praca zajy mi zrazu bardzo. Przez kilka tygodni sprawowaem si jak najlepiej; matka rosa z radoci, a ojciec podczas obiadu agodniej na mnie spoglda. O egludze, przynajmniej w tym czasie, nie mylaem prawie. Prawda, e nieraz, wac kaw, imbir lub godziki, przypominaem sobie te przeliczne kraje, gdzie te towary rosn, i nieraz westchnem ciko z tsknoty za nimi, ale si te na westchnieniach koczyo. I kto wie, czy nie wyszedbym na kupca i obywatela miasta Hull, szanowanego przez cae miasto, gdyby wypadek nie rozbudzi na nowo chtki do eglowania i nie nastrczy mi sposobnoci do uczynienia zado pragnieniom. Jednego dnia ojciec przy niadaniu rzek domnie: Dostalimy wiey transport towarw. Mathews nie ma czasu, wic ty pjdziesz jeodebra. Tylko pamitaj popieszy si i niegawroni si w porcie! Ucieszyem si bardzo z tego polecenia; od dwch miesicy oprcz kocioa nie wychodziem nigdzie, wic te poleciaem jak strzaa do portu, podskakujc z radoci przez drog. Ale humor ten wesoy znikn w chwili, gdyzobaczyem przysta. Kilkanacie rozmaitych okrtw stao w porcie; morze lekko zmarszczone unosio inne, posuwajce si wspaniale, jak abdzie, po wd zwierciadle; jeden wanie opuszcza przysta przy wesoych okrzykach majtkw i wystrzaach dziaowych. Serce zabio mi gwatownie, zy zakrciy si w oczach i zaamawszy rce, mimowolnie w gos zawoaem: O mj Boe, mj Boe! Dlaczeg jestem tak nieszczliwy! A ty, krecie ziemny, czego tak lamentujesz, zawoa kto, uderzajc mniez lekka po ramieniu. Odwrciem si i ujrzaem Wiliama, koleg szkolnego, miego i wesoego chopca, ktry od czterech lat suy na statku wasnego ojca. To ty, Wiliamie, zawoaem z radoci, nie widzielimy si tak dawno! Ba, nic dziwnego, to przeszo dwa lata krylimy z ojcem po morzach indyjskich: byem w Goa, Kalkucie, Batawii, Manili, a nawet w Macao, podczas kiedy ty, limaku, pezae po kamienistym bruku twego rodzinnego miasteczka. Ach, jake ty szczliwy, mwiem ze smutkiem. C bym da za to, gdybym by na twoim miejscu. A kt tobie broni sprbowa lubej wczgi? Morze dla kadego otwarte, a naokrtach miejsca nie braknie. Mnie nawet mwi o tym nie wolno, odrzekem z niechci. Jak to, zapyta zadziwiony. Opowiedziaem mu wic cae moje pooenie, wyspowiadaem si ze wszystkich zmartwie, utyskujc, e mi rodzice zagradzaj drog do szczcia. Wiliam, wysuchawszy mnie, wzruszy ramionami i rzek: I kt ci winien, e sobie radzi nie umiesz? Ja, na twoim miejscu, nic nikomu nie mwic, porzucibym od dawna starych i zacign si na pierwszy lepszy okrt. Takiego porzdnego chopca kady kapitan zotwartymi rkoma przyjmie, a e nic nie umiesz, jak powiada twj ojciec, to nic nie znaczy. Nie wici garnki lepi. I ja, wchodzc na okrt, o niczym nie miaem wyobraenia, a teraz prosz patrze, jaki ze mnie wyborny marynarz. Przyznam ci si, odpowiedziaem, e dawno bym to zrobi, ale jestem troch zabobonny. Ojciec powtarza mi cigle, e kto rodzicw nie sucha, marnie zginie i Bg mu nigdy bogosawi nie bdzie. Ot dwch moich starszych braci wbrew woli ojca porzucio dom, pucili si na morze i obaj w modym poginli wieku. To mi tak przeraa, i nie mog si odway. Niedoga jeste, kochaneczku, i kwita, zawoa z pogard Wiliam. Miliony ludzi puszcza si na morze i wracaj szczliwie. Kady stary lubi gdera, to jutaka ich natura. Teraz gniewa si i zabraniaci sprbowa szczcia, ale jak powrcisz iprzywieziesz huk pienidzy, przyjmie ci z otwartymi rkami. Raz trzeba by mczyzn! Ot, wiesz co, jutro pyniemy doLondynu, jeeli masz ochot, wsiadaj z nami. Zobaczysz wielkie miasto, zakosztujesz marynarskiego ycia, a jak ci si nie spodoba, to za par tygodni wrciszdo domu i bdziesz sobie znowu way miypieprz i kochane godziki. Popynbym z caej duszy, rzekem wzdychajc, ale c... kiedy... kiedy... Co takiego?? Mw do kroset masztw! Oto nie mam pienidzy... i... Gupstwo, zawoa Wiliam, bior ci na mj koszt tam i na powrt! Czy zgoda? Zgoda, zgoda, zawoaem, rzucajc mu si naszyj. A wic ruszaj i przygotuj si. A pamitaj,eby si nie spni, bo jak przed witem nie bdziesz w porcie, to popyniemy bez ciebie. Niech ci o to gowa nie boli, mwiem odchodzc. Umiem ja wstawa bardzo rano,kiedy tego potrzeba. II Pierwsza wycieczka na morze i co mnie w niej spotkao. Rozszedszy si z Wiliamem, pobiegem co tchu po towary i zwiozem je jak najprdzej, aby nie obudzi podejrze ojca.Biedny staruszek pochwali mnie, mwic, i z radoci przekonuje si, e mi dawne gupstwa wywietrzay z gowy. Mwi to w chwili, kiedy najczarniejsz gotowaem mu niewdziczno. Przez cay dzie byemroztargniony, w nocy spa nie mogem, bojc si chybi na naznaczony termin. Ciemno jeszcze byo, gdy porwaem si na nogi, ubierajc piesznie. W caym domu cichuteko, jak makiem zasia. Rodzice i domownicy spali. Lkajc si obudzi stra, nie przez bram, ale przez parkan wydostaem si na ulic. Serce mi bio z bojani, to eby ojciec si nie obudzi, to ebym kogo znajomego nie spotka, albo wreszcie nie spni si do portu. A chocia wyrzuty sumienia drczyymi bardzo i rodzice stali cigle na oczach, nie zwaaem na to i biegem tym prdzej, aby raz dostawszy si na okrt, przeci sobie drog do powrotu. Wiliam niecierpliwieprzechadza si po brzegu i poznawszy mnie z daleka, krzykn: Ha, idziesz przecie. Mylaem, e si rozalisz, rozbeczysz i zostaniesz przy matusi. No, siadaj prdzej, bo tam ojciec musi niecierpliwi si i kl szkaradnie, e nas dotd nie ma. Wskoczyem do odzi. Silnym pchniciem wiose majtkowie odbili od brzegu, a ranny odpyw morza uatwianam przepraw. d podskakiwaa, plsaa po falach, przechylajc si czsto, a ja, pierwszy raz w yciu pync, zbladem ze strachu, gdy mi si zdawao, e lada chwila czno wywrci koza. Lecz nie miaem swka przemwi. Po przybyciu do okrtu nowy przestrach. Wiliam kaza mi wstpowa w gr po jakich schodkach czy drabince, zawieszonej nad wod. Nie wypadao okazywa bojani. Krew uderzya mi do gowy, ale przecie jako wdrapaem si na pokad. Kapitan zburcza nas, emy si nie popieszyli, i natychmiast gwizdn silnie, co byo znakiem do podniesienia kotwicy. Zawarcza koowrt i z jego pomoc wycignito cik kotwic. Majtkowie wdarli si na reje, rozwizali agle, ktre natychmiast wiatr powabnie wyd, jakby skrzyda jakiego ogromnego ptaka. Zagrzmiay dziaa, a okrt, pochyliwszy sinieco, w lekkich plsach z wdzikiem wybieg na pene morze. By to pikny trjmasztowiec kupiecki, majcy z obu stron po sze dzia i szedziesit ludzi obsady, zbudowany silniei zgrabnie do odlegych podry. Z wysokichmasztw zbiegao ku bokom mnstwo lin, toprzytrzymujcych maszty, to tworzcych drabinki sznurowe, a z tyu wiatr rozdyma wspaniale dumn flag angielsk. Na szczycie masztw dugie szkaratne chorgiewki wesoo igray, odbijajc si odciemnego bkitu niebios. Nie umiem opisa uczu, jakie mn miotay.Raz przecie dogodzi em najgortszej chci eglowania, byem nareszcie na pokadzie okrtu. Wszystko dla mnie byo nowoci, kada rzecz zajmowaa mi niezmiernie. Dumny moim szczciem, z pogard spogldaem na niknce wiee rodzinnego miasta. Pynlimy nader szybko. Wkrtce ju tylko brzegi Anglii, nibysinawa chmurka, rysoway si w oddaleniu;ale wkrtce i te zniky, a zostay tylko nieprzejrzane przestwory wd pode mn i niebo nad gow. Ale zachwycenie moje trwao niedugo. Okoo jedenastej przed poudniem zerwa si silny wiatr zachodni i pocz statkiem gwatownie koysa. Raptem dostaem nudnoci, blu gowy i mocnych wymiotw. Bya to choroba morska, ktrej kady, pierwszy raz pyncy po morzu, ulec musi. Zaczo mi si krci w gowie, mylaem,e lada chwila okrt wywrci si i zatonie. Natychmiast przypomnieli mi si biedni, zmartwieni moim nieposuszestwem, rodzice. Ciki al mi ogarn i poczem gorzko paka. Tymczasem wicher sroy si coraz bardziej, morze wzdymao si gwatownie,bawany pitrzyy si, rosy, a mnie si zdawao, i lada chwila nas pochon. Opanowaa mnie miertelna trwoga, poczem si modli i lubowa Panu Bogu, e jeeli mi tylko pozwoli dosta si na ld,nigdy domu rodzicielskiego nie opuszcz i wsklepie jak najusilniej pracowa bd. O, jake mj ojciec susznie robi, gdy mi zabrania puszcza si na morze, powtarzaem w duchu. Jak mia racj, gdy mi zachwala ciche i spokojne ycie handlowe, a ja, wariat, nie suchaem go i samochcc wpadem w nieszczcie, z ktrego ju si pewnie nie wyratuj. I znowu na myl o mierci zalaem si zami.A ty czego si mazgaisz, babo jaka krzykn nadbiegajcy Wiliam. licznie wygldasz z tym bekiem i morsk chorob. Ruszaj do kajuty i po si na ko, a nierb mi wstydu przed ca obsad. Na czworakach, z wielkim trudem, to popychany przez przebiegajcych majtkw, to podrzucany chyleniem si statku, }j A$48jx}jӺA48j4jA4 }x} jiC }x}`XjPc0c c ,V  -rc T<zaledwie zdoaem dopezn do mego posania w kajucie kapitana, gdzie mnie, jako zaproszonego gocia, umieszczono. Legem na ku, ale dugi czas usn nie mogem. Okrt raz wybiega na szczyt bawanw, to znw pogra si w przepaci. Maszty i cae belkowanie przeraliwie trzeszczay, podrzucane beczki i paki podskakiway, robic szalony haas, a caa ta muzyka przeraaa mi w najwyszym stopniu. Na koniec zmordowany chorob, znkany przestrachem i zmartwieniem, usnem. Na drugi dzie obudziem si pno. Socewesoo zagldao przez okienko kajuty. Okrt leciuchno si koysa. A wic burza szczliwie mina, zawoaem zrywajc si z ka, a e wczoraj nie rozbieraem si wcale, wic pobiegem na pokad. Pierwsz osob napotkan tam by Wiliam. No, i c ty, szczurze ziemny, zawoa wesoo, yjesz przecie! Mylaem, e ju umar ze strachu. Byo si czego trwoy. Pewnie, e byo, odpowiedziaem, zniecierpliwiony troch jego arcikami. Jak yj, nie widziaem podobnej burzy. Burzy! Co, burzy? zawoa Wiliam, zanoszc si od miechu. Cha! cha! cha! on silny wiatr burz nazywa. Ciekawy jestem, co by powiedzia, gdyby prawdziwa burza zaryczaa. Ale bd spokojny, tchrzu, okrt nasz, silnie zbudowany i kierowany umiejtnie, nie zlknie si najgwatowniejszego huraganu. A teraz pjd, dam ci lekarstwo, ktre ci w mgnieniu oka z morskiej choroby uleczy. To rzekszy, zaprowadzi mnie do ojcowskiej kajuty i poda potn szklanicgorcego grogu, ktrego majtek przynis ca waz z kuchni. Wypij to, ale do dna mwi, pijc sam to ci dobrze zrobi i przywrci odwag. Jak yj, nie piem grogu. Rodzice moi nie uywali mocnych napojw i oprcz lekkiego piwa nie znaem nawet smaku innych trunkw. Gdybym mia, bybym odmwi Wiliamowi, ale on nazwaby mnie znw bablub niedog, a ja chciaem uchodzi za mczyzn. Krztuszc si, wypiem wszystko, lecz czuem od razu, e mi si gowa potnie zawraca. Zaledwie te wyszedem z kajuty, nogi zaczy mi si plta, majtkowie, ujrzawszy to, poczli si mia i szydzi ze mnie. Zawstydzony, zrejterowaem do ka, trzymajc si cian. Tak to pierwszy raz tylko wyamawszy si spod czujnego oka rodzicw, ju si upiem i zostaem pomiewiskiem prostakw. Przez par dni nastpnych okrt z powodu przeciwnych wiatrw posuwa si bardzo powoli. Kapitan majc interes w Yarmouth skierowa ku brzegom. Zaledwie upynlimy par mil morskich, gdy w oddaleniu na horyzoncie ukazaa si czarna linia chmur. Wiatr wilgotny zacz podmuchiwa i marszczy powierzchni morza, pokrywajc si tu i wdzie biaaw pian. le, bdzie burza i to porzdna, zawoa kapitan. Zwin wielki agiel! Kieruj ku ldowi! Dreszcz przebieg mnie od stp do gowy na te sowa. Burza i jeszcze kapitan mwi, e porzdna! Ach nieszczliwy, teraz ju niezawodnie nie wyjdziesz cao, zginiesz w tak modym wieku, nie dotkniesz nog ziemii nie zobaczysz swoich! Te i podobne myli trapiy mi srodze. Tymczasem okrt pyn szybko ku brzegom Anglii i niedugo ujrzelimy port wYarmouth. Kapitan nie kaza jednak wpywa do portu, ale zarzuci kotwic w przystani zasonitej wzgrzem, gdzie zdawao mu si, i okrt, nie bdc tyle naraony na wcieko wiatru, szczliwieprzeczeka nawanic. Zaledwie kotwica dosiga dna, kiedy nagle zawy wicher tak gwatowny, i o mao niezerwa nam wszystkich rei i nie zgruchotamasztw. Kapitan kaza natychmiast zwinagle co do jednego i zarzuci drug kotwic, bojc si, aby lina pierwszej nie pka, a wicher nie roztrci nas o skalistewybrzee. Szalony huragan, dmc z przeraajc si, zgina potne maszty, ktre jak gitkie trzciny dotykay prawie szczytami powierzchni wody. Czarna opona chmur zaja cae niebo, sprawiajc niemalnocne ciemnoci. Co chwila ogniste we piorunowe rozdzieray oboki, jaskrawym biao-fioletowym wiatem oblewajc cay widnokrg, po czym znw robio si ciemno. Olbrzymie bawany, niby gry wodne, pdzc ku ldowi, z tak wciekoci raz po raz uderzay w okrt,e wszystko trzso si, trzeszczao. Statek, to w t, to w ow stron miotany, szarpa si jak brytan na acuchu i zdawao si, e lada chwila potarga grube kotwiczne liny i popdzi ku brzegom. agle, reje poszarpane, potrzaskane w kaway odryway si od masztw; nareszcie przedni, zgruchotany huraganem, pad, pokrywajc sieci lin cay przd okrtu. Kapitan rozkaza zrba wszystko i wrzuci w morze. Lecz przez upadek tamtego, maszt rodkowy, straciwszy punkt oparcia, zacz si chwia gwatownie, zagraajc przewrceniem okrtu. Trzeba byo i ten, jak pierwszy, zwali. Niezmordowany kapitan nie szczdzi wszystkich usiowa, aby okrt ocali, lecz na wybladej jego twarzy wyranie czyta mona byo, i niewiele pozostaje nadziei. Podwczas siedziaem skurczony przy drzwiach pokadu, trzymajc si z caej siy elaznego ka, za ktre obie zaoyem rce. Przeraony w najwyszymstopniu, draem jak li, nie wiedzc, gdzie si schroni, co z sob pocz. Wszystkie sowa ojca, wszystkie jego przestrogi stay mi wci na myli. Chorobamorska, jeszcze silniejsza jak przed piciu dniami, dokuczaa mi srodze, a wyrzuty sumienia nieznonie trapiy. Ach, Boe! mj Boe! szeptaem, odchodzc od zmysw, ja to wszystkiemu jestem winien. Przez moje nieposuszestwo cignem gniew Twj na tych niewinnych ludzi. Przeze mnie wszyscy pogin! Ach, ratuj mi, miociwy Boe! Zlituj si nade mn! Nigdy ju, dopki ycia, nie zrobi nic bez wiedzy i woli moich kochanych rodzicw. Bd im posuszny we wszystkim. Ach, Panie! Panie! Zmiuj si! Zmiuj! Ale burza wrzaa straszliwie, huk piorunwi wist wiatru nie ustawa na chwil. Dwa statki kupieckie, zerwane z kotwic, przeleciay jak byskawica koo naszego okrtu i roztrzaskay si o nadbrzene skay. Inny okrt, o kilkaset sni od nas odlegy, z caym adunkiem i wszystkimi ludmi poszed na dno. Widziaem starych majtkw, dowiadczonych marynarzy modlcych si na klczkach i gotujcych sina mier. Wtem we drzwiach, przy ktrych siedziaem, ukaza si wyblady utykacz szpar i zawoa przeraajcym gosem: Otwr w okrcie!! Cztery stopy wody w kadubie! Do pomp!! Caa obsada do pomp, krzyknkapitan, zwoujc wszystkich na pomost. Wstawaj, prniaku, zawoa utykacz, potrcajc mnie silnie, czy nie syszysz, cosi dzieje? Ruszaj do pompy, bo ci wrzucw morze, niedogo! Zerwaem si na nogi i pobiegem pracowaz innymi, ale mimo wysilenia, robota nie na wiele si zdaa. Po caogodzinnym pompowaniu zawoano z wntrza: pi stp wody! Nawczas kapitan, zagroony zatoniciem okrtu, rozkaza da ognia z dzia na trwog. Nie obeznany ze zwyczajami marynarskimi, usyszawszy ten huk, mylaem, e okrt pk na poow i zemdlaem ze strachu. Porwano mnie i odrzucono na bok, sdzc, e umarem. Kady tylko sob zajty, nie troszczy si wcale o drugich. Ju si ciemniao, kiedy odzyskaem zmysy. Na okrcie panowao zupene zamieszanie. Pomimo cigle dawanych wystrzaw, ani od brzegu, ani od innych statkw stojcych na kotwicach, adna d nie przypywaa nam na pomoc, a okrt coraz wicej nabiera wody. Wszelka nadzieja ratunku znika. Na koniec bryg wojenny, wzruszonynaszym losem, powici sw szalup, wysyajc j ku nam. Dugi czas walczyli dzielni majtkowie z rozhukanym morzem, zanim zdoali przybliy si. Na koniec uchwycili rzucon lin i przybili do naszego statku. Popoch i zamieszanie mogyby nas zgubi, gdyby nie energia kapitana, ktry powstrzymawszy cisncych si tumem, nietylko wszystkich szczliwie do szalupy przesadzi, ale nadto swoj gotwk, papiery i kosztownoci ocali. Z pocztku chcielimy si dosta na pokad brygu, leczo tym ani mona byo marzy. Kapitan wic nakoni sternika szalupy, aeby skierowaj ku ldowi, biorc na siebie odpowiedzialno, w razie gdyby zatona. Z pomoc wiose i wiatru szybko przebywalimy przestrze przedzielajc nas od brzegu. Zaledwie odpynlimy o parset sni od opuszczonego statku, kiedy ten pogry si w przepaciach morskich. Po nadludzkich wysileniach, zmordowani, przemokli i drcy, dostalimy si na koniecdo brzegu w pobliu latarni Winterton. Mieszkacy miasta Yarmouth, zgromadzeni w niezmiernej liczbie na brzegu, przyjli nas z najwiksz gocinnoci, zabrali do domw i pokrzepili rozgrzewajc straw i ciepym posaniem. Waciciele ocalonych okrtw zrobili natychmiast skadk i dorczyli kapitanowi, proszc, aeby rozda j midzy potrzebujcych. Z pomoctego wsparcia kady z nas mg dosta si do Londynu albo do domu wrci. Za wstawieniem si Wiliama dostaem trzy gwinee. Byo to a nadto na drog do Hull, gdzie, jak kady z czytelnikw zapewne mniema, zaraz si udaem dla pocieszenia i przebagania strapionych rodzicw. Gdybym mia iskierk rozumu, gdybym miapoczciwe serce, bybym to niezawodnie uczyni. Posiadajc jednak tak znaczn kwot, nie mogem si oprze chci zobaczenia Londynu. Razem z niebezpieczestwem i strachem przeminydobre zamiary. Zreszt, wraca do domu potak niefortunnej prbie, narazi si na gniew ojca i pomiewisko wszystkich znajomych nie, na to nie mogem si odway. Zamiast wic myle o powrocie, zaczem bka si po miecie, szukajc sposobnoci udania si do Londynu. Na drugi dzie napotkaem naszego kapitana, idcego z Wiliamem. Kolega mj mia wcale nieweso min i z westchnieniem podajc mi rk, rzek: I c, biedny Robinsonie, spotka ci strach niemay, a wszystko z mojej przyczyny. Jak to z twojej przyczyny, zapyta kapitan. Tak, ojcze, bo to ja go namwiem, aby z nami popyn, a tymczasem, zamiast spodziewanej przyjemnoci, o mao tej wycieczki nie przypaci yciem. Suchaj, chopcze rzek powanie kapitan ostrzegam ci po przyjacielsku, aeby wicej nie prbowa eglugi. Wypadek, jakiego doznae, powinien ci przekona, e nie jeste stworzony na marynarza. A pan, czy take ju nigdy w yciu nie wsidzie na okrt, zagadnem go. Ja, to cakiem co innego, odrzek kapitan.eglarstwo jest moim zatrudnieniem i utrzymaniem. Ale ty wcale si tym nie trudnisz i zapewne tylko nierozsdna namowa mojego syna nakonia ci do sprbowania tego niebezpiecznego ywiou. O, nie, panie, odpowiedziaem z zapaem. egluga od lat dziecinnych zajmuje mnie i pociga niezmiernie, tak, i przeciw woli ojca, wbrew jego najsurowszym zakazom, puciem si potajemnie na morze, bez ktrego y nie mog. Jak to, zawoa z niezmiernym oburzeniem kapitan, ty dzieciuchu odwaye si wbrew rozkazom ojca postpi? I czyme ja sobie na to zasuyem, eby taki urwis mia wstpinog na mj statek! A czy ty wiesz, niepoczciwy synu, e nieposuszestwo dla rodzicw pociga za sob kar Bo i kto wie, czy nie przez ciebie straciem okrt? Precz mi z oczu, niecnoto i nie wa pokazywa mi si wicej, ani wdawa z Wiliamem, bo mnie popamitasz! Widzc, e sponem ze wstydu i oczy mi zami zaszy, poczciwy kapitan wzruszy si i rzek agodniej: No, nie martw si i nie przybieraj sobie do gowy. Jeszcze moesz by porzdnym czowiekiem, staraj si wic jak najprdzej naprawi zo, ktre uczyni i wracaj natychmiast do domu. I ucisnwszy mnie za rk, wsun w ni dwie gwinee. Wiliam poegna mnie take i ucaowa serdecznie. Na drugi dzie rano, ugodziwszy za par szylingw furmana wracajcego do domu, wsiadem na wz i pojechaem... do Londynu. III Dostaj si do Londynu. Poznanie si moje zkapitanem innego okrtu i co z tego wyniko. Stolica Anglii wydaa mi si ogromnym miastem, zwaszcza, e oprcz Hull i Yarmouth, nie widziaem innych miast w yciu. Olniony wspaniaoci paacw, dugoci ulic, wielkoci kociow, bkaem si przez pierwsze dwa dni, przypatrujc si wszystkiemu z niezmiernym zadziwieniem. Lecz pobyt tam drogo kosztuje i po tygodniu, wydawszy dwie z piciu gwinei, przeraziem si bardzo, co dalej bdzie. W tak krytycznym pooeniu obudziy si zwyke wyrzuty sumienia i teraz stanowczo postanowiem wrci do domu. Miaem wuja, proboszcza w Hull, czowieka dobrego i lubicego mnie bardzo. Umyliem uy jego porednictwa, a e ojciec powaa go wielce, byem wic pewny, e mi przebaczenie u rodzicw wyjedna. Zreszt, odbyem ju podr do Londynu, mogem si wic tym pochwali przed znajomymi, tajc niebezpieczestwa,jakich w mojej wycieczce doznaem. Poniewa na podr piesz, a tym bardziej na wozie, nie wystarczyoby mi pienidzy, umyliem wic na Tamizie poszuka takiegostatku, aeby si zabra do domu. Przybywszy na brzeg rzeki, ujrzaem mnstwo ludzi zajtych adowaniem i wyprztaniem okrtw. Kogo si tu spyta o odpywajcy statek, mylaem sobie. A nu trafi na jakiego otra, ktry mi okradnie i na koszu osadzi, trzeba by ostronym. I poczem pilnie przypatrywa si flisom i marynarzom, a nareszcie wpad mi w oko mczyzna pidziesicioletni, bardzo agodnych i miych rysw twarzy. Sta on oparty o dom celnej komory i uwaaem, imi si od kilku chwil przypatrywa z zajciem. Zbliyem si tedy ku niemu i pozdrowiem go grzecznie kapeluszem. Czy kogo zgubi, mj chopcze, zagadnnieznajomy, odpowiadajc na mj ukon. Uwaam, e bdzisz z miejsca na miejsce,jak gdyby kogo szuka. Panie, odpowiedziaem z ukonem, raczciemi powiedzie, czy nie wiecie o jakim statku, ktry by do Hull odpywa? Do Hull? Hm, to bdzie trudno. Dzi ani jeden w tamt stron nie pynie i zdaje mi si, e dopiero za kilka dni stary Dick pucisi tam z adunkiem towarw. Zaczekaj wic do soboty i przyjd tutaj, a ja ci zarekomenduj. O, askawy panie, odrzekem niemiao, ja tak dugo czeka nie mog, gdy wydabym wszystkie pienidze i brakoby mi na zapacenie przewozu. A c ci tak gwatownie do Hull pociga? Myl, e taki mody chopak i tutaj znalazby utrzymanie. C tam bdziesz robi, nieboraku? Zachcony przyjaznym tonem i wspczuciem, z jakim do mnie nieznajomy przemawia, opowiedziaem mu otwarcie moje przygody. Marynarz wysucha mnie uwanie, a potem rzek: Hm! hm! A wic wyrwae si, sowizdrzale, z domu bez pozwolenia rodzicw, to wcale niedobrze; ba, ale ci troch tumaczy w moim przekonaniu ta twoja chtka do eglowania. Kady mody ma swoje szalestwa. Ja ci znowu tego takbardzo za ze nie mam, bo widz, e mgby by z ciebie tgi marynarz. Gdy powrcisz teraz do domu, ojciec ci pewnieporzdnie zburczy. Ja na jego miejscu wyatabym ci skr. Do kroset masztw, to by ci wcale nie zaszkodzio. Ale art na stron, tak wraca nie moesz, wszyscy byci wymiali i bardzo susznie. C wic mam zrobi, wyjkaem, czerwienic si jak winia. Wiesz co, kochaneczku, spodobae mi siod razu. Jeste miym chopcem i mog z ciebie by ludzie. Ja byem takim samym urwisem, a przecie wyszedem na porzdnego czowieka. Nie odradzam ja ci wcale, eby do ojca wraca, ale by tylko w Londynie i powrci z niczym, to jako bdzie bardzo licho wygldao. Jeeli zacz si awanturowa, to ju z prnymirkami wraca nie wypada. Suchaj mnie wic: za trzy dni odpywam do Afryki ku wybrzeom Gwinei, gdzie duo gwinei zarobi mona. Jeeli chcesz, wezm ci z sob. Mam dziki Bogu znaczny majtek, dobr on, ale ani jednego dziecicia. Ot na t podr przybior ci za syna i na twj rachunek zaryzykuj czterdzieci funtw szterlingw. Zakupi za nie rozmaitych towarw stalowych, bawenianych i szklanych. Jeeli handel pjdzie dobrze, czego si niezawodnie spodziewam, zarobisz adny pienidz. Nawczas oddasz mi wyoon sum, a powrciwszy z zyskiem do rodzicw, dowiedziesz im, e przez te par miesicydarmo chleba nie jad. Podr nie bdzie cinic kosztowaa, gdy przewioz ci tam i na powrt za darmo. Przez drog obznajomi ci troch z eglarstwem, a rcz ci, e ojciec nie tylko da si statku, }j A$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA `Hc3c5'V >0Jc>przebaga, ale widzc, e skorzysta i pieninie i naukowo, moe nawet i pozwoli ci powici si marynarce. Usyszawszy te sowa, zgodne z najgortszymi yczeniami moimi, o mao nierzuciem si do ng kapitanowi. Projekt jego trafi mi zupenie do przekonania, albowiem miaem teraz czym usprawiedliwi moje nieposuszestwo i dogodzi chci podrowania. Z ochot wicprzystaem na wszystko i w trzy dni potem, korzystajc z pomylnego wiatru, opuciem ujcie Tamizy. IV Podr do Gwinei. Ryby latajce. Poar morza. Korzystny handel i powrt do Anglii. Z wyjtkiem gstej mgy, ktra nas zaskoczya w kanale La Manche i o mao nie bya przyczyn spotkania si z innym okrtem, zakrytym w tumanie, egluga odbywaa si bardzo pomylnie. Zaledwie wypynlimy na Ocean Atlantycki, natychmiast mgy ustpiy. Najpikniejsza pogoda zajaniaa na niebie. agodny wietrzyk wzdyma agle, igrajc z bander.Wody oceanu przelicznym bkitem zachwycay oko, rnic si od brudnych i mtnych fal Morza Pnocnego. W przezroczystym ich zwierciadle widziaem mnstwo ryb rozmaitej wielkoci i barwy. Niekiedy przemykaa si gromada duych delfinw igrajcych wesoo koo okrtu. Raz nawet sternik, przywoawszy mnie na ty statku, pokaza ogromnego haja czyli ludojada. Majtkowie mieli wielk ochot go zowi, ale kapitan, nie chcc traci prnodrogiego czasu, nie pozwoli na to. Przebywszy zwrotnik i zbliajc si ku wyspom Zielonego Przyldka, zauwayem, e niebo przybierao coraz ciemniejsz barw, a powietrze, mimo upaw, cudn tchno wieoci. Choroby morskiej nie dowiadczaem wcale, rozkosz nieznana ogarna ca moj istot, rado ujrzeniacudownych krain nie dawaa mi zasn. al,ch przebagania rodzicw i poprawy, cakiem mi wywietrzay z gowy. Jednego dnia przed poudniem nage gromada ryb podniosa si z morza. Z pocztku wziem je za stado ptakw, lecz kiedy przelatujc nad okrtem, kilka spadona pokad, przekonaem si, e to ryby latajce. Byy one dugie na p okcia, grzbiet ich bkitny, podbrzusza szarawosrebrne. Petwy dugie i szerokie zastpoway skrzyda i dopki nie obeschy, mogy si na nich latajce rybki unosi. Przypatrywaem si im z zajciem, ale chciwi tego przysmaku majtkowie w lot je pozbierali i zanieli kucharzowi, ktry zaraz owe rybki usmay. W par dni potem, pno wieczorem, kiedy ju uoyem si na spoczynek, kapitan wpad do kajuty i zawoa z udan trwog:Pjd, pjd co ywo, admirale, straszne nieszczcie, poar ogarn morze! Bawany si pal! Serce zabio mi gwatownie. Zraony doznanymi wypadkami w pierwszej podry,wpadem w przestrach bardzo atwo. Zerwaem si z ka i pobiegem z kapitanem na pokad. Okropny widok przedstawi si mym oczom.Cae morze janiao dziwnym wiatem. Za kadym poruszeniem fali wytryskiway smugi ognia, jakby byskawice wydobywaysi z ona wd morskich, albo caa powierzchnia milionami iskier janiaa. Snopy wiate to bkitnawych, to rowych ukazyway si na przemian, a za okrtem widno byo szerok smug wietln, oznaczajc drog, ktr przeby. Co to ma znaczy, zapytaem kapitana z przeraeniem. Co to ma znaczy? Albo ja wiem, rzek poczciwiec, wzruszajc ramionami. W cieplejszych strefach kuli ziemskiej czsto widywaem to zjawisko, ale eby mi nawetmierci zagrozi, to ci tego wytumaczy nie potrafi. Tyle tylko wiem, e wiato tonie tylko nie pali, ale nawet nie grzeje. Dugo przypatrywalimy si temu wspaniaemu zjawisku, a ile razy ryba plusna na powierzchni morza, mielimy najwspanialszy fajerwerk. Na koniec kapitan zapdzi mnie do ka. Podczas eglugi kapitan nie da mi prnowa. To mnie oprowadza po wszystkich ktach okrtu, uczc nazwisk i przeznaczenia kadej liny, kadego narzdzia; to znowu kaza mierzy wysoko nieba, oblicza szeroko i dugo geograficzn, to utrzymywa dziennik okrtowy, zapisywa spostrzeeniapogody i ruchy igy magnetycznej. Sowem,udziela wszystkich wiadomoci marynarzowi potrzebnych. Nieraz musiaemstra nocn odbywa, albo sta po kilka godzin przy sterze i uczy si kierowania okrtem. Par razy musiaem razem z majtkami drapa si po sznurowych drabinach na reje, ciga lub rozpuszcza agle albo nawet wartowa w bocianim gniedzie. I przyzna trzeba, e w cigu tej siedmiotygodniowej eglugi ku brzegom afrykaskim obznajomiem si z najwaniejszymi zasadami sztuki eglarskiej. Praca ta przykrzya mi si z pocztku, lecz widzc, e kapitan, mimo wrodzonej agodnoci, ostro kara nieposusznych i opieszaych, nie miaem mu si narazi i pilnie wykonywaem, co mipoleci. A trzeba byo dobrze uwaa, bo nieraz bada mnie cile, a na kade pytanie musiaem porzdnie odpowiada. Wkrtce przekonaem si, e ycie marynarskie nie byo tak swobodne, jak mi to nieraz opowiadali majtkowie. Na morzu nie tylko darmo chleba je nie mona, ale trzeba si tgo napracowa. Nareszcie ujrzelimy upragnione brzegi Afryki. Mwi upragnione, bo nie wiem, jak komu, ale mnie si ju porzdnie przykrzyzaczo. Przez siedem tygodni nic nie widzie, tylko wod i niebo, a przy tym je suchary, solone miso i pi wod ciep i niekoniecznie wie, to wcale nie zachwyca. Tote dostawszy si na ld, o mao nie ucaowaem ziemi z radoci. Zarzucilimy kotwic w pobliu Sierra Leonei zaczlimy prowadzi korzystny handel z Murzynami. Czarni znosili nam piasek zoty, ko soniow, gum arabsk i mnstwo innych podw, ktre ich ziemia wydaje, w zamianza siekiery, piy, noe, zwierciadeka, paciorki i baweniane tkaniny. Kapitan nasz zrobi wietny interes, a ja tak wyszedemna moim handlu, e nie tylko dobroczycy mojemu zwrciem wyoone pienidze, nietylko wyprawiem majtkom niadanie, ale jeszcze do Londynu przywiozem pi funtw czystego zota w proszku, za ktrymi zapacono w mennicy rzdowej 500 funtw szterlingw nowiutekimi gwineami. Caa ta podr posza wic nadzwyczaj pomylnie. Wprawdzie nie przyzwyczajony do klimatu afrykaskiego, dostaem w Sierra Leone silnej zimnicy, ale ta za powrotem do Anglii wkrtce ustaa. V mier kapitana okrtu. Jego wdowa wysya now wypraw do Gwinei. Przyczam si do niej. Rozbjnik morski. Bitwa. Powrciwszy do Anglii i odebrawszy pienidze z kasy za zoty piasek, zamylaem natychmiast do Hull pojecha. Od znajomego londyskiego kupca, ktrego spotkaem w stolicy, dowiedziaem si, e moi rodzice yj, ale martwi si niezmiernie, nie wiedzc, co si ze mn stao, tym wicej, e im doniesiono, i okrt, na ktrym odpynem, zaton pod miastem Yarmouth. Natychmiast wic poszedem do portu i daem zadatek sternikowi, odpywajcemu do Edynburga, ktry mnie obieca w Hull wysadzi. Wypadao tylko poegna dobregokapitana i podzikowa mu za wszystkie dobrodziejstwa. Ale kt opisze moje zmartwienie, kiedy przybywszy do jego mieszkania, zastaem biedaka w okropnej gorczce, prawicego od rzeczy, a on w najwikszej rozpaczy. Na drugi dzie po powrocie zachorowa takniebezpiecznie, i doktorzy adnej nie robilinadziei. Nie mogem nieszczliwej kobiety i mego zacnego opiekuna tak pozostawi. Zamiast wsi na okrt, przeniosem si do nich i dzie i noc pielgnowaem chorego. W tym stanie przeby dni pi, a w nocy szstego dnia, nie odzyskawszy ani na chwil przytomnoci, skona na moich rkach. Trzeba si byo zaj pogrzebem, bo rozpaczajca ona nie miaa si o tym pomyle. Pochowalimy nieboszczyka z wielkim smutkiem. Umierajc prawie nagle, zostawi interesy swoje w wielkim nieadzie. Wdowa strapiona nie moga si nimi zaj. Przebyem wic jeszcze par tygodni, pomagajc w tej sprawie bratu zmarego. Czowiek ten bardzo mnie polubi i kiedy kupiwszy okrt po bracie, zamierza znw pyn do Gwinei, pocz mi bardzo usilnienamawia, abym mu towarzyszy. Nie trzeba mi tego byo dwa razy mwi. Pomylno i przyjemno eglugi oraz korzy wielka odniesiona w pierwszej podry, skusiy mnie do sprbowania jeszcze raz szczcia. Postanowiem nie wraca do domu, a po przybyciu z Gwinei, aby z wikszym kapitaem przedstawi si rodzicom. Za poow sumy posiadanej nakupowaem rnych towarw, najstosowniejszych do handlu z Murzynami. Reszt zostawiem u wdowy po kapitanie, aby na wypadek jakiego nieszczcia nie straci od razu wszystkiego. Dnia 1 wrzenia 1659 roku wyszlimy pod agle. egluga sza pomylnie. Wprawdzie nic nie znaczca burza spotkaa nas na odnodze Biskajskiej, ale wyszlimy z niej bez szkody. Ju brzegi Europy zniky nam zoczu i wszystko zdawao si zapowiada szczliwe przybycie do celu podry, gdy wtem na wysokoci Lanceroty, jednej z Wysp Kanaryjskich, majtek, bdcy na stray w bocianim gniedzie, da zna kapitanowi, i jaki wielki okrt ukaza si na wschodzie i ku nam wprost pynie. Kapitan wdar si na maszt i przekona si,e to statek berberyjski, cigajcy nas podpenymi aglami. Zamiast skierowa si ku Lancerocie i w tamtejszym porcie szuka ocalenia, jak to roztropno nakazywaa, kapitan, ufajc szybkoci okrtu, kaza rozpuci wszystkie agle i pyn na poudnie. Mniemalimy tym sposobem uj przed rozbjnikiem. Wkrtce jednak pokazao si, e korsarz prdzej od nas pynie i za kilka godzin niezawodnie nas dopdzi. Natychmiast wic przygotowano si do obrony. Dziesi armatokrtowych nabito po czci kulami, w czci za siekacami. Naokoo wielkiego masztu uoono stos pik, toporw, szabli i kordelasw oraz kilkanacie nabitych muszkietw. Byo nas dwudziestu omiu; napokadzie statku korsarskiego przeszo siedem razy tyle, a osiemnacie armat wychylao swe paszcze z bokw. Okoo poudnia rozbjnik zbliy si na odlego strzau dziaowego, wywiesi czarn flag i da ognia lepym nabojem, wzywajc do poddania. Kapitan kaza zwin cz agli i zatrzyma si nieco, a gdy rozbjnik tym uspokojony zbliy si kunam, powitalimy go nagle wystrzaem ze wszystkich dzia. Kule dobrze wymierzone strzaskay mu tylny maszt, a siekace zawaliy pokad rannymi i trupami. Pozdrowiony tak niespodzianie, pocz piesznie uchodzi. Bylimy pewni, e zraony dzielnym przyjciem, nie odway si ponowi napadu, ale rozjuszony korsarznie popuci tak atwo zdobyczy. Okoo trzeciej po poudniu dopdzi nas na nowo itym razem, trzymajc si w odlegoci, w jakiej go nasze kule dosign nie mogy, pocz z dziaa wielkiego kalibru raz po raz dawa ognia. Kilkanacie celnych strzaw obezwadnio nasz okrt, a wtedy z wielk szybkoci przypad i mimo ognia z dzia, zahaczy nasz okrt. Szedziesiciu Maurw z gwatownoci burzy wpado na pokad. Dalimy do nich ognia z muszkietw, a na zmieszanych t salw wpadlimy z rozpacz i wyrzucili z pokadu. Lecz rozbjnicy z podwjn si uderzyli powtrnie. Po krtkiej, zacitej walce, pomimo wysile mstwa, zostalimy pobici. Kapitan, sternik i omiu z obsady pado trupem, reszta otrzymaa rany i musiaa si podda. Maurowie w obu spotkaniach przeszo trzy razy tyle ludzi stracili. Korsarz, zupiwszy okrt, podpaligo, a nas zaprowadzi do Sale, miasta portowego na zachodnim wybrzeu marokaskim. Wyszedem z tej bitwy bez szkody, pomimo, e walczyem rwno z drugimi. Towarzyszy moich powieziono w gb kraju i tam zaprzedano w niewol. Mnie upodoba sobie waciciel rozbjniczego okrtu i jako niewolnika zatrzyma. Utrata wolnoci, przejcie nage z kupca naniewolnika, zgnbi o mnie niezmiernie. W czasie obu podry i pobytu w Londynie, niepomylaem wcale o przebaganiu rodzicw.Teraz na nowo zabrzmiay mi w uszach pamitne sowa ojca: kto nie sucha rodzicw, temu nigdy Bg bogosawi nie bdzie i marnie zginie. Przepowiednia ta zicia si zupenie. Chwila kary nadesza. Byem najnieszczliwszym z ludzi. Oddalony o kilkaset mil od ojczystej ziemi, niewolnik nawp dzikich mahometanw, bez pociechy i wszelkiej pozbawiony nadziei, oddawaem si strasznej rozpaczy. A jednak by to dopiero pocztek moich cierpie. Inne, dolegliwsze nierwnie cierpienia czekay mnie w przyszoci, jak si o tym, miy czytelniku, w dalszym opowiadaniu przekonasz. VI Niewola mauretaska. Mj pan robi mnie ogrodniczkiem. Ucz si pracowa. Pomieszkanie i poywienie. Rybowstwo. Ksury i Mulej. Nowy mj pan nie by wcale rozbjnikiem zprofesji, ale bogatym magnatem mauretaskim. Wysya on okrty na zdobycz, bo mu to korzy przynosio, a korsarstwo u Maurw nie byo wcale rzecz habic, ale czynem bohaterskim, rycerskim. Wic sami nawet czonkowie rodziny sutaskiej wysyali statki na chwytanie i upienie giaurw (psw chrzecijaskich), a pan mj zrobi wielk fortun na tych wyprawach. Za przybyciem do Sale, dozorca niewolnikw, Akib, obejrza mnie i przeznaczy na ogrodniczka. Nie mog narzeka, eby mnie bito lub drczono, ale jako chrzecijanin, byem w pogardzie u Maurw i traktowany na rwni z Murzynami, z ktrymi mieszka i je musiaem. Mieszkalimy w ciasnej, podziemnej prawie izbie, zanieczyszczonej brudem i mnstwem obrzydego robactwa. Placek z prosa, kawa jczmiennego grubego chleba i nieco gotowanego ryu stanowio nasze poywienie. Noc bya dla mnie najokropniejsza. Lec pord kilkunastu Murzynw, ktrych ciaa nieznony zaduch wydaj, drczony przez owady, nieraz na garci zgniej somy, rzewnymi zalewaem si zami. Wwczas staway mi w najywszych barwach w pamici szczliwe chwile przepdzone w domu rodzicw. Jake mi tam dobrze byo w schludnym pokoiku, na czyciutkim posaniu, otoczonemu troskliwoci ukochanej matki! A dzi! Jakilos mj okropny! I wzburzony tymi mylami, zrywaem si z posania gone wydajc jki, a Murzyni, zbudzeni mym narzekaniem, zorzeczyli mi, groc biciem, jeli im bd przerywa spoczynek. A jednak mimo tak strasznego pooenia, myl o Bogu nie powstaa w mej duszy. Zorzeczyem tylko albo rozpaczaem, lecznie szukaem pociechy w modlitwie, a kiedywzruszenie moje uspokoio si nieco, nawczas rozmylaem o sposobie ucieczki z niewoli. Kopic lub plewic po caych dniach w ogrodzie, miaem dosy czasu do rozmylania. Z pocztku pocieszaa mi nadzieja, e pan mj, wyprawiajc si na morze, wemie mi z sob; e przyjdzie szczliwa chwila, i dogoni nas wojenny okrt chrzecijaski i pokonawszy korsarzy, wyrwie mi z niewoli. Lecz wkrtce przekonaem si o zwodniczoci tych marze. Ile razy Maur przedsibra wypraw, zawsze zostawia mi w domu, pod nadzorem Akiba. Tak zeszy dwa cikie lata w niewoli. Pomimo trudw wyrosem i zmniaem. Pooenie moje byo wci przykre, lecz zyskaem bardzo wiele pod innym wzgldem. Dostawszy si do niewoli, byem wierutnym prniakiem, ale boja plag zmuszaa mnie do roboty. Widziaem nieraz, jak bat dozorcy krwawe znaczy bruzdy na plecach leniwego Murzyna i wcalenie miaem ochoty sprbowa, jak to smakuje. Tak wic ze strachu nauczyem si pracowa. Robota nie tylko nie sprawiaa miprzykroci, lecz przeciwnie. W kady pitek, bdcy u muzumanw nasz niedziel, gdy uwalniano nas od pracy, nudziem si niezmiernie. I tak, sam nie wiem kiedy, staem si wytrwaym i roboczym, co mi si w pniejszym yciu bardzo przydao. Pracowito moja i ulego nie uszy oku Akiba i donis o tym panu. Wanie wwczas okrt nasz po krwawej bitwie zosta przez Holenderw zniszczony. Pan mj wic porzuci korsarstwo, ale nawykydo morza, nie chcia si z nim rozstawa. Zrozkazu jego zbudowano adn szalup, w ktrej czstej uywa przejadki, wypywajc na pow ryb. Wskutek pochwa Akiba obrci mnie do suby na tym statku, co byo wielk dla mnie ulg. Ja i Ksury, czternastoletni Maur,chopiec cichy i dobry, stanowilimy obsadszalupy, a e byem zrczny i szczliwy wowieniu ryb, wic czasami wysya mnie zKsurym pod nadzorem dozorcy domu, Muleja. Jednego dnia, podczas piknej pogody, wypynlimy bardzo rano z Mulejem i tatku, }j A$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{PpcM c\c- K8/Ksurym na ryby. Nagle zawia zimny wiatr z pnocy i w mgnieniu oka powietrze, przesiknite par, zamienio si w gst, nieprzejrzan mg. O kilka krokw nic wida nie byo. Nie majc kompasu, ani adnego narzdzia eglarskiego, musielimypyn na lepy traf. Przez cay dzie i nastpn noc bkalimy si pord mglistych tumanw w najwikszym niepokoju. Na koniec, drugiego dnia okoo dziewitej rano, kiedy soce rozpdzio mg, znalelimy si oddaleni o siedem mil morskich od Sale. Zgodniali i utrudzeni, wieczorem dopiero powrcilimy do domu. Pan nasz, lkajc si, aby jego co podobnego nie spotkao, kaza zbudowa w szalupie kajut i dorobi pokad. Kajut zaopatrzono w kompas i dodano skrzynk z napojami i ywnoci tak, aby na kilka dni starczyo. Jednego dnia pan mnie kaza przywoa do siebie. Suchaj, rzek do mnie. Jutro z Maroka przyjedaj moi krewni. Chc ich zabawi rybowstwem. Przygotuj wic statek i zaopatrz go w wiee owoce. Niechaj Mulejzaniesie do kajuty cztery muszkiety i dostateczn ilo prochu i oowiu, bo moe zapolujemy na ptaki morskie. Pamitaj, ebywszystko byo w porzdku i rwno ze dniem gotowe do rozwinicia agla. Nie zapomnij o napojach i o wodzie, a teraz precz! Wypeniem starannie polecenie pana i o brzasku czekaem na jego przybycie. Tymczasem zamiast niego przyszed Mulej iowiadczy mi, e gocie dopiero po poudniu przybd, a pan rozkaza nam trzem popyn na ryby, aeby ich na wieczerz dostarczy. W tej chwili bysna mi w duszy myl upragnionej ucieczki. Pan, zajty krewnymi,atwo mg o nas zapomnie. Szalupa zaopatrzona bya w ywno na kilka dni, naleao tylko powikszy jej zapasy, broniza i amunicji byo dosy. Rzekem wic doMuleja: Mamy pyn na ryby, ale nie wiem, jak to bdzie z ywnoci? Albo jej nie ma w kajucie pod dostatkiem, zapyta Mulej zdziwiony. Jak to, ty miaby dotkn chleba naszego pana? Ja za nic bym tego nie uczyni, bo by mi nie przeszed przez gardo i Ksury niezawodnie myli tak samo. Tak, tak, przywiadczy mi chopiec. Masz suszno, zawoa przekonany Mulej. Id wic po chleb dla nas. A we go sporo, rzekem, bo wszyscy trzej mamy niezgorszy apetyt i nie zapomnij o wodzie. Nuby nas wiatr przeciwny zaskoczy, to bymy poumierali z pragnienia. Mulej odwrci si i poszed ku domowi. Ale, ale, zawoaem za nim, a przynie notroch prochu, bo moe co przy tej sposobnoci upolujemy. Dobrze, odrzek Maur i poszed. Wysaem Ksurego do domu, aby narwa w ogrodzie nieco owocw, a sam, korzystajcz nieobecnoci obydwch, podskoczyem boczn ciek i zabrawszy z budy ogrodniczej dwie siekiery, mot, pi, wider i worek kaszy, przeznaczonej dla Murzynw, zniosem to do odzi i ukryem w kajucie pod kiem. Wkrtce nadbieg Ksury, niosc kilkanacie pomaracz i dwa kawony, a za nim niedugo przywlk si Mulej, dwigajc kosz sucharw, worek prochu i rutu. Nadto dwaj Negrzy przynieli po ogromnymdzbanie wody. Podnielimy kotwic i wypynli na pene morze. Stra zamkowa, znajc d mego pana, bez trudnoci j przepucia. Kilkakrotnie Mulej radzi zatrzyma szalupi zarzuci sieci, ale ja zawsze sprzeciwiaem si, twierdzc, i tu ryb niema. Na koniec, kiedymy ju byli przeszo o mil morsk od brzegu, kazaem Mulejowizwin agiel i zaczem pow; lecz, chocia czuem ryb w sieci, opuszczaem j niej, pozwalajc uj zdobyczy. Tak zeszo koo godziny czasu. No, i c, zagadn Mulej, czy nic dotd nie zowie? Nie wiem, co to jest, odpowiedziaem, czy czary, czy urok jaki. Mcz si nadaremnie i nic schwyta nie mog. C wic zrobimy, zagadn Maur niespokojnie. Bez ryb wraca niepodobna. Sidi Mustafa gniewaby si okropnie. Znam ja jedno miejsce bardzo w ryby obfite, ale o mil na poudnie. Tam niechybnie mona by mie pikny pow. A wic pymy, rzek Mulej, rozwijajc agiel. Skierowalimy si ku poudniowi. Wiatr wia w tamt stron, co si sprzeciwiao moim zamysom, gdy do ucieczki ku brzegom europejskim naleao mie wiatr ku pnocy, lecz mimo to nie zrzekem si mego planu, postanowiwszy zmyka w jakim bd kierunku, byle tylko raz wydoby si z przekltej niewoli. VII Ucieczka z Sale. Przysiga Ksurego. Spotkanie z lwem. Murzyni. Lampart. Soce ju chylio si ku zachodowi, a jeszcze ani jednej rybki nie byo w skrzynce. Mulej, nie przeczuwajc zdrady, nie zwaa na to, e pynlimy nierwno dalej ni zwykle. Miasto Sale, chocia pooone na grze, znikno ju cakiem z oczu, wida tylko byo o mil morsk pustybrzeg. Nawczas zawoaem na Maura, aeby agiel cign i wanie gdy to uczyni i sznur wiza do boku szalupy, pochwyciem pochylonego i wrzuciem w morze. Mulej zanurzy si zupenie, ale wnet wypyn na wierzch, zmierzajc do odzi i zaklinajc mnie, abym mu ycia nie odbiera. Natychmiast pochwyciwszy muszkiet, wymierzyem do niego, woajc: Precz, nie zbliaj si, bo ci kul eb roztrzaskam. Nie myl ci nic zego uczyni i nic ci nie zrobi, tylko opu mniedobrowolnie. Wiem, e pywasz jak ryba, a wic dostaniesz si atwo do ldu. Ja postanowiem ucieka i chociabym ci miazabi, nie zrzekn si tego zamiaru. Usyszawszy to, Maur odwrci si ku ldowi, a poniewa by wybornym pywakiem, pewny jestem, e si tam dosta szczliwie. Ksury, zblady i przeraony, przypatrywa si w osupieniu tej scenie. Kiedy Mulej byju daleko, odwrciem si do chopca i rzekem mu: Ksury, mgbym ci take wrzuci do morza i bd pewny, e to zrobi, jeli mi nie przysigniesz wiernoci. Przestraszony chopak upad na twarz i wyjka dan przysig, zaklinajc si, e nigdy mnie nie zdradzi. Natychmiast rozwinem agiel i zwrciemszalup ku pnocy, aeby pyncy Mulej sdzi, i zmierzamy ku Cieninie Gibraltarskiej i tym sposobem zmyli pogo wysan za nami. Lecz gdy noc zapada, zmienilimy natychmiast kierunek, pync ku poudniowi. Nikt by nie przypuci, abymsi odway ucieka w t stron, gdzie nasmoga spotka mier niezawodna, jeeli nie z rk Murzynw, to od pazurw dzikich zwierzt. Pomylny wiatr i morze spokojne pozwoliy nam szybko eglowa. Tote na drugi dzie po poudniu nie tylko wyminlimy wybrzeemarokaskie, ale nawet ujcie rzeki Draa, uchodzcej do morza na wprost Lanceroty. Byo to wiele, ale naleao pyn bez wytchnienia, chcc si zabezpieczy od pogoni. Dlatego te przez trzy dni i trzy noce nie zatrzymalimy si ani na chwil. Czwartego dopiero dnia, ku wieczorowi, widzc, e si kocz zapasy wody, skierowaem si ku ujciu niewielkiej rzeczki, zamierzajc poszuka rda. Ale zanim wpynlimy na ni, ju soce zaszo, i grube zapady ciemnoci. Natychmiast przeraliwe ryki dzikich zwierzt rozlegy si dokoa. Panie, zawoa Ksury, drc od strachu, zaklinam ci na imi Proroka, nie wysiadajmy na ld, dopki soce nie wzejdzie. Dobrze, mj chopcze, odpowiedziaem, ale lkam si, aeby za dnia, gorsi od drapienych zwierzt, nie napadli na nas dzicy Murzyni. Wszak mamy strzelby, zawoa Ksury. Nawidok ich czarni pouciekaj, a tymczasem lampart, albo lew nie zna si na kulach, a ma wciek odwag. Przyznaem suszno Ksuremu i zapuciwszy kotwic, postanowiem dnia oczekiwa. Noc zesza dosy spokojnie, chocia czstoryk dzikich zwierzt sen nam przerywa. Dopiero okoo trzeciej po pnocy, jakie ogromne zwierz, zaryczawszy tu nad brzegiem, nabawio nas trwogi. Pochwycilimy strzelby, a wtem potwr w,rzuciwszy si w wod, pocz prosto ku nam pyn. Z sapania potnego pozna mona byo, e jest silny i straszny. Ksury nalega po cichu, eby podnie kotwic i uchodzi na pene morze. Skinem, aeby si zachowa spokojnie i w tej prawie chwili spostrzegem zwierz zaledwie na odlego wiosa od statku. Nie czekajc duej, wypaliem do niego. Potwr z rykiem zwrci si ku ldowi i znikn w ciemnociach. Niepodobna opisa wrzawy, jaka nastpia po wystrzale. Najrozmaitsze ryki i wrzaskinapeniy powietrze, ale z wolna wszystko ucicho i do rana nic ju nie zakcio naszego spoczynku. Na koniec soce wzeszo. Po obydwch stronach rzeczki rozcigay si wzgrki krzewami okryte, dalej za nieco czerniayogromne bory. Cisza zupena panowaa w okolicy, jednak nie odwaylimy si wysi, a gdy dzie cakiem zajania. Ja pjd po wod, rzek Ksury, a wy pozostacie w odzi. Dlaczego nie chcesz, ebym szed z tob,zapytaem Maura. Panie, zawoa poczciwy chopiec, w tychkrzakach moe kryj si jakie drapiene zwierzta, albo Murzyni. Jeeli mnie napadn, przynajmniej sam zgin, a ty bdziesz mg ratowa si ucieczk. A wic pjdziemy obaj, a napastnikw pooymy trupem, rzekem, chwytajc strzelb i podajc drug Ksuremu. Po czym skierowaem szalup ku brzegowi ipierwszy wyskoczyem na ziemi. Ksury zaraz spostrzeg potoczek, pyncy dolin. Pobieg wic ku niemu, aeby napeni dzbany, ale w mgnieniu oka powrci zblady od strachu. Dlaczego tak drysz, zapytaem z niepokojem. Tam... tam... bekota z cicha, na dole ogromny zwierz. Pan z du gow 1). Odcignwszy kurek i kazawszy i za sobKsuremu, poczem ostronie skrada si ku krzewinie, wskazanej przez chopca. Podchodzimy tu pod ni, Ksury wskazuje mi na migi, ebym zwrci si na prawo. Bya tam skaa stroma, na cztery snie wysoka i cakiem odosobniona. Wdzieramy si na ni, przechylam si przez krawd i spostrzegam ogromnego lwa, lecego w gszczu tu pod skalist cian. Daj znak Ksuremu, mierzymy obydwaj w gow i wypalamy rwnoczenie. Lew ani drgn. Co to ma znaczy, odezwa si Ksury z najwikszym zdziwieniem. A c, odrzekem, zapewne ugodzilimy go doskonale i zdech od razu. O nie, mwi chopiec, przypatrujc si pilnie straszliwemu zwierzciu. Lew nigdy od razu nie ginie, to twardy zwierz. To mwic, zbieg ze skay. Skoczyem za nim. Zbliywszy si do lwa, spostrzegamy ogromn kau krwi i szerok ran pod lew opatk, z ktrej sczyo si jeszcze nieco czarnej posoki. Widocznie zgin od kuli i to nie od naszych strzaw. Lecz kto go mg ubi? Czyby Maurowie? Wiem ju, zawoa Ksury wesoo. To ten sam lew, co nas w nocy nastraszy, a ta kula z waszego muszkietu. Raniony miertelnie, dowlk si tutaj i skona. Trafne to spostrzeenie uspokoio mi zupenie. Chciaem zaraz wrci do odzi, ale Ksury namwi mnie, aby cign skr z lwa, a otrzymawszy pozwolenie, wzi si do tegoz nieporwnan zrcznoci. Potem wyci kawa misa z grzbietu, rozpali ogie i upiek go. Nie majc od kilku dni nic gotowanego w ustach, zjedlimy z wielkim apetytem lwi piecze, chocia bya piekielnie twarda i ykowata. Po skoczonej uczcie i napenieniu dzbanwwod, podnielimy kotwic i wypynli na morze. Ksury rozpostar zdobyt skr na daszku kajuty, aby wyscha. Wprawdzie egluga sza wci pomylnie, ale ju szsty dzie upywa od naszej ucieczki, a dotd nie spostrzeglimy ani jednego okrtu. Miaebym wyzwoli si z niewoli na to, aeby zgin w falach oceanu, albo sta siupem dzikiego zwierza? Przyszo mi jednak na myl, e okrty europejskie zwyky trzyma si na penym morzu, z dala od wybrzey, aeby unikn napaci mauretaskich korsarzy. Nie mogc puszcza si na ocean dla wtoci mojego statku i braku zapasw, postanowiem eglowa dalej jeszcze na poudnie, aby dosign osad europejskich na brzegach Senegambii. Czwartego dnia po opuszczeniu brzegw, naktrych zabiem lwa, a dziewitego po ucieczce z Sale zapasy ywnoci byy na schyku, poeglowaem wic ku brzegom. Kraj tu zmieni si nie do poznania. Zamiastskalistych i jaowych wybrzey, ujrzelimyprzestrze, zaros kpami palm. To daktyle, mwi Ksury. Przybijmy do ldu, a wedr si na drzewo i nazrywam tych smacznych owocw. Ale nie tylko daktyle znajdoway si na wybrzeu. Zbliywszy si ku niemu, ujrzelimy liczn gromad Murzynw. Wszyscy byli bezbronni. Jeden tylko, stojcy na przodzie, dugi kij trzyma w rku. Nie przybijaj do ldu!! Odpy natychmiast, woa Ksury. Dlaczego??! Ten Murzyn, co stoi na przodzie, trzyma w rku dziryt. Umiej oni rzuca nim bardzo zrcznie na szedziesit krokw. Moe nas zrani. C wic uczynimy? Wiesz, e nam ywnoci cakiem zabrako i trzeba j koniecznie dosta. We strzelb, Ksury i miej go na celu ja wysid. Gdyby chcia rzuci dzirytem, po go trupem. Wysiadem z odzi, trzymajc take strzelb gotow do wystrzau. Ale zaledwiedotknem nog ziemi, gdy nagle midzy Murzynami powsta popoch niezmierny. Tylko czowiek uzbrojony w dziryt nie ruszy si z miejsca, reszta pierzcha w nieadzie. Mniemaem, e to moja osoba napdzia im takiego respektu, lecz wtem wybieg ogromny lampart spoza bliskich krzakw ku Murzynom. W mgnieniu oka wziem go na cel i wypaliem. Lampart podskoczy, zawy przeraliwie i rozcign si, jak dugi. Dzicy przerazili si hukiem wystrzau i niepojt dla nich mierci lamparta. Murzyn, trzymajcy dziryt, rzuci go daleko od siebie i pad na twarz. Inni uczynili to samo i caa gromada zacza peza ku mnie na czworakach z najwikszym uszanowaniem, co mnie do miechu pobudzio. Zna wzili mnie za boga, miotajcego piorunami. Postanowiem z tego skorzysta i zaczem pokazywa nausta, ruszajc szczkami. Czarni zrozumielimnie doskonale. Kilku podnioso si z ziemi ipopdzio co si ku wiosce, na odlegym wzgrzu zbudowanej, podczas gdy inni nieporuszeni leeli na ziemi. Wkrtce wysacy powrcili, niosc dwa kaway suszonego misa, zapasy daktyli i prosa. Zoywszy to na brzegu, popadali na ziemiityem pezajc, zczyli si z ca gromad. Tymczasem Ksury obcign skrz lamparta. Znielimy ywno do odzi, odbili od brzegu, a ja na poegnanie daem ognia w powietrze, co jeszcze bardziej przerazio Murzynw. I odpynlimy ju daleko od brzegu, a oni jeszcze nie mieli powsta. Nareszcie popodnosili gowy, a widzc, e straszny wadca piorunw ju jest o kilkaset sni, pobiegli na brzeg i rzucili si na miso ubitego lamparta. Wkrtce zniknli nam z oczu zupenie. -------- 1)Tak Maurowie nazywaj lwa. VIII Ksury spostrzega okrt. Kto na nim by. egluga ku wybrzeom Brazylii. Rozstanie si z Ksurym. Przybycie do San Salvador. Dwie doby pynlimy jeszcze ku poudniowi, zmieniajc si podczas nocy w kierowaniu statkiem. Wanie nad ranem trzeciego dnia, Ksury, sterujc z kolei, obudzi mnie z wielkim strachem i nic nie mwic, wskaza ku pnocy. Co to takiego, zapytaem, czego chcesz? Tam, patrzcie... okrt z Sale! Goni nas. Nasz pan, Akib, Mulej i wszyscy. Ach, zginlimy bez ratunku. Zerwaem si na nogi, wytyem wzrok i w istocie w odlegoci mili ujrzaem okrt trjmasztowy. Lubo flagi rozpozna nie byo mona, poznaem jednak z budowy, eto statek portugalski. Zmierza on z pnocy ku zachodowi. Skierowaem szaluptak, aby mu przeci drog. Po trzech kwadransach zmniejszya si znacznie odlego pomidzy nami. Bdc przekonany, e nas usyszy, nabiem wszystkie muszkiety i naraz z Ksurym dalimy cztery wystrzay. To poskutkowao. Na okrcie poczto zwija agle, bieg jego znacznie zwolnia, a po chwili czno obsadzone kilku majtkami odbio od trjmasztowca i z szybkoci poczo przerzyna fale. Dla zmniejszenia im trudu, podwoilimy nasze siy, robic wiosami. Wkrtce spotkay si obydwie odzie. Mody czowiek, dowodzcy cznem, zacz nam zadawa pytania w jzyku portugalskim i hiszpaskim. Daem mu do poznania, e go nie rozumiem. Zoyem tylko rce, jak do modlitwy, wskazujc na okrt. Poj m prob. Dwch majtkw przesiado si na szalup i pomogo nam pyn ku okrtowi. Przyjli nas na pokad,a e kapitan take nie umia po angielsku, nie moglimy si porozumie. Zacz do mnie przemawia po francusku, po wosku,na koniec po acinie, lecz i tych jzykw j A$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP a\c c , Q .8(2 nie posiadaem. Nawczas dopiero gorzko mi si dao uczu moje lenistwo. Nieraz ojciec zachca mnie do uczenia si obcych jzykw, ale bdc wierutnym leniuchem i prniakiem, nie braem si do nauki. Wanie rozmylaem nad tym, jak by kapitanowi chocia na migi da pozna mojeprzygody, gdy wtem przyprowadzono majtka Anglika, umiejcego po portugalsku. Ten wybawi mnie z kopotu, suc za tumacza. Za jego porednictwem opowiedziaem wszystko co mnie od opuszczenia Anglii spotkao. Kapitan, wysuchawszy tumacza, kaza mipowiedzie, i pynie do Brazylii i z chci nas z sob zabierze. W zbytku radoci ucaowaem mu rce, proszc, by wzi wszystko, co posiadam, w zamian za udzielony ratunek. Mody czowieku, odrzek zacny marynarz, i c by pocz, gdybym twej nierozsdnej probie zado uczyni. Ogoocony ze wszystkiego, bez grosza, bezprzyjaci, przybywszy do Brazylii, musiaby si zaprzeda osadnikom w niewol, cisz moe od mauretaskiej. Niech mi Bg uchowa, abym korzystajc z twego pooenia, mia ci obedrze. O, nie,mj panie Angliku, to co czyni, czyni z mioci Jezusa Chrystusa, a jeeli czyni dobrze, Bg mi to na sdzie ostatecznym policzy. Natychmiast kaza sporzdzi dokadny spis moich rzeczy, nie zapominajc nawet odzbanach do wody. Potem zapyta mnie, czybym nie sprzeda mu szalupy i ile za ni dam. Statek to piknie i dobrze zbudowany, doda, i moe mi by bardzo przydatny. A kiedy wahaem si ustanowi cen, szlachetny Portugalczyk rzek: Gdybym kaza umylnie budowa szalup, musiabym da za ni przynajmniej dwiecie dukatw. Bardzo bd kontent, jeeli mi j odstpisz za poow tej kwoty. Za muszkiety, kompas i reszt sprztw ofiaruj ci dwadziecia dukatw. Mw, czy przystajesz? Z wdzicznoci przyjem t korzystn propozycj. C zamylasz z tym modym Maurem uczyni? Jest on twoj wasnoci, ale poytku nie przyniesie ci wcale, a wyywienie duo kosztowa bdzie. Wiesz co, sprzedaj mi go, dam ci za niego pidziesit dukatw, czy zgoda? Wzdrygnem si na t myl, aebym bliniego, a jeszcze towarzysza niedoli, mia jak bezrozumne bydl sprzedawa. Owiadczyem to kapitanowi, ktry uznawszy zacno powodw moich, poda mi rk i rzek: A wic zapytaj go, czy by nie chcia wstpi w m sub. Ofiaruj mu zapat,jako wolnemu czowiekowi, pod warunkiem jednake, e zostanie katolikiem. Powiedziaem Ksuremu po arabsku to samo,co mi tumacz mwi po angielsku, ale rozpaka si na myl rozstania ze mn. Uzna jednake, e inaczej by nie moe i owiadczy, e przyjmie wyznanie chrzecijaskie. al mi go byo szczerze, bo pokochaem Ksurego jak brata i rozstanie nasze byo nadzwyczaj bolesne. W cztery tygodnie po spotkaniu si z Portugalczykiem, przy bardzo pomylnym wietrze, dostalimy si do wybrzea Brazylii. Kapitan zawin do przystani San Salvador, miasta znacznego i handlowego. Tu wysadzi mnie na ld, wypaciwszy rzetelnie ofiarowan sum. Natychmiast zapozna mnie z bogatym osadnikiem, ktry naby ode mnie skry obudrapienych zwierzt za czterdzieci dukatw i obieca swoj protekcj. Tak adunek odzi mej przynis mi sto szedziesit dukatw, co na owe czasy byo bardzo znaczn sum i z czym przecie mogem, powrciwszy do Anglii, co rozpocz, zwaszcza, e i tam miaem pienidze u wdowy zoone. Poniewa kapitan portugalski, po zostawieniu czci adunku, pyn do IndiiWschodnich, a aden okrt w tej chwili nie odpywa do Europy, musiaem wic czas jaki pozosta w Brazylii. IX Dostaj si do osadnika. Zakupuj grunt i zakadam plantacj. Handel murzynami. Nowa podr. Burza. Rozbicie. Osadnik, z ktrym zapozna mnie kapitan, mia w bliskoci San Salvador pikn plantacj trzciny cukrowej, a oprcz tego warzelni cukru. Pojechaem z nim do fabryki i bawic tam przez kilka dni, miaem sposobno przekonania si, jak ogromne zyski cign plantatatorzy i warzelnicy. Przyzwyczajonemu do pracy zacz dokucza brak zatrudnienia, ofiarowaem si wic osadnikowi doglda jego zakadw. Przyj to bardzo mile, a po paru miesicach pobytu zacz mnie namawia, abym na swoj rk zaoy plantacj. Grunt mona byo naby za bezcen i robotnik zbyt wiele nie kosztowa. Daem si namwi. Osadnik wyrobi mi pozwolenie pozostania w tym kraju i dopomg zarczeniem do rozpoczcia zawodu plantatorskiego. Ciki to by kawaek chleba. Nie posiadajc niewolnikw, musiaem sam pracowa z najemnikami. Cz pl zasadziem trzcin, drug za tytoniem. Byy wprawdzie zyski, ale nie tak wietne, o jakich marzyem. Brakowao mi pienidzy.Wprawdzie przez kapitana portugalskiego, ktry mnie wyratowa, napisaem list do wdowy, aeby odesaa mi mj kapitalik, ale drugi rok ju upywa, a nie miaem wcale o nim wiadomoci. Zaczo mi si w tej cikiej pracy przykrzy niezmiernie. Wszystko, co zarabiaem, musiaem oddawa wierzycielowi, ktry mi sprzeda plantacj. Przy tym zawsze co pocigao mnie do eglugi i z zazdroci patrzyem nakadego odpywajcego na morze. Jednego dnia z rana, wanie gdy z dwoma najemnikami zajty byem pakowaniem tytoniu w wory, niespodziewanie wszed mj przyjaciel, kapitan portugalski. No, jak si miewasz, kochany Robinsonie zawoa, rzucajc si w moje objcia. Przywo ci resztki twojego majtku z Londynu. Zacna wdowa, u ktrej miae pienidze, pozdrawia ci serdecznie. Nie uwierzysz, jak si ucieszya, dowiedziawszy si, e ocala, a ile napakaa, suchajc opowiadania twych przygd! Moe si bdziesz gniewa, ale zamiast gotwki przywo ci rozmaite towary angielskie, ktremy wsplnie zakupili, chcc, aby swj kapitalik powikszy. Podzikowaem szczerze kapitanowi za rozporzdzenie mymi funduszami. Udalimy si do portu, gdzie na moje towary zaraz kupcw znalazem. Sprzedaem je tak dobrze, e zamiast stu pidziesiciu, czterysta funtw wziem. To polepszyo niezmiernie mj stan, zwaszcza, e tyto sprzedaem, za ktry mi take parset dukatw zapacono. Tak wic zamono moja wzrosa, nie byem ju nic winien, a posiadaem kapitalik i plantacj wasn. I gdybym teraz wzi si ca dusz do mego zawodu, mgbym w cigu kilku lat przyj do znacznych bogactw. Umiaem judobrze po portugalsku, rzetelno moja bya znana wszystkim, ssiedzi mnie powaali, zbiory trzciny i tytoniu wypaday jak najpomylniej. Naleao tylko pracowaszczerze, a uspokoiwszy rodzicw doniesieniem o moim teraniejszym pooeniu, prosi ich o bogosawiestwo, a z reszt zda si na Boga. Ale dza wczenia si po wiecie wci mi nie dawaa spokoju. Najmilszym przedmiotem moich rozmw z ssiednimi plantatorami byy wypadki, ktrych dowiadczyem. Nieraz opowiadaem im o zyskownym handlu na wybrzeach Gwinei, oatwoci, z jak za korale, szklane paciorki, zwierciadeka, noe i siekiery mona nabywa piasek zoty, ko soniow, a nawet niewolnikw, ktrych brak niezmiernie nam si odczu dawa. Opowiadania te zajmoway ich bardzo. Handel niewolnikami nie by jeszcze wwczas rozpowszechniony. Trudnicy si nim zdzierali bez litoci osadnikw, kac sobie dwadziecia, a nawet trzydzieci razytyle paci za Murzyna, ile kosztowa na miejscu. Jednego dnia odwiedzio mnie trzech zamonych osadnikw. Po ich minach poznaem, e przyszli z jakim wanym interesem. Prosiem, aby usiedli. Jeden z nich zabra gos w imieniu towarzyszy w te sowa: Panie Robinsonie, wiesz dobrze, e z przyczyny braku niewolnikw nie moemy rozszerzy naszych plantacji i cign z nich wikszej korzyci. Trzeba temu koniecznie zaradzi. Od ptrzecia roku jak mieszkasz pord nas, poznalimy w tobie rzetelnego i zacnego czowieka. Ot, postanowilimy wysa okrt po Murzynw do Gwinei, a poniewa znasz tamte strony dobrze, prosimy ci, aby si zaj sprowadzeniem niewolnikw. Damy ci potrzebne fundusze, a kapitan wszystkie twe polecenia wypenia i od ciebie zupenie zalee bdzie. W czasie twej nieobecnoci ofiarujemy si naszym kosztem uprawia twoj plantacj, a w nagrod za trudy, kady dziesity Murzyn bdzie dla ciebie. Tak nic nie ryzykujc, moesz przyj do niewolnikw, a przy ich pracy, w kilku latach sta si panem krociowym. Projekt ten spodoba mi si niezmiernie. Nie namylajc si wcale, przyjem go od razu, tym chtniej, i dogadza mej chci podrowania. Nie mogem usiedzie na miejscu i jakie ze przeznaczenie pchao mi w przepa zguby. Inny na moim miejscu, majc plantacj, wart ju par tysicy funtw, byby siedzia i dorabia si grosza, ale mj charakter niestay i niespokojny pdzi mi do nowych przygd. Spisalimy akt urzdowy, moc ktrego na przypadek mierci polecaem kapitanowi portugalskiemu, aby plantacj sprzeda, poow sumy za ni wzitej wrczy moim rodzicom, czwart cz odda wdowie po kapitanie angielskim, reszt za dla siebie zatrzyma. Jednym sowem zabezpieczyemzupenie moj wasno i gdybym tylko poow tego rozsdku powici rozwaeniu mego szalonego zamiaru, nie bybym si puci na nowe awantury. Gwatowna dza podrowania zaguszaajednak zupenie gos rozsdku. Przed kilku laty nie suchaem przestrg rodzicielskich, a dzisiaj zatykaem uszy na przestrogi rozumu. Wyekwipowanie okrtu poszo bardzo prdko. W dniu 1 wrzenia 1664 roku rozwinlimy agle. Okoliczno ta zaspia nieco moje szczcie. Smutne jakie przeczucia ogarny mi, gdy w tym samym dniu i miesicu przed piciu laty opuciem brzegi mojej ojczyzny. Okrt nasz by o dwch masztach, mia na pokadzie sze dzia i dwudziestu trzech ludzi. adunek, skadajcy si z drobnostek, przeznaczonych do handlu z czarnymi, nie ciy wiele, moglimy wic szybko eglowa. Chcc dosta si na lini wiatrw, stale ku brzegom Afryki wiejcych, naleao dosign dwunastego stopnia szerokoci pnocnej, to jest powyej wyspy Trinidad,nalecej do Maych Antylw i stamtd dopiero skierowa ku Gwinei. Pucilimy si wic wzdu brzegw Ameryki Poudniowej.Oprcz silnych upaw, egluga sza bardzopomylnie, lecz minwszy Przyldek witego Rocha, zostalimy niespodzianie zaskoczeni przez gwatowny huragan wirujcy, zwany przez tutejszych marynarzy tornado. Wicher ten, krcc statkiem, jak orzechow upin, porwa gow stron pnocno-wschodni. Wszelkie usiowania marynarzy, aby si utrzyma w oznaczonym kierunku, na nic si nie przyday. Musielimy si zda na wol Opatrznoci. Wiatr co chwila si zmienia: raz wy z pnocy, to znw z zachodu, to z poudniowego wschodu. Statek jak fryga lata w najrozmaitszych kierunkach. Dwunastego dnia dopiero nieco si uciszyo.Kapitan, dokonawszy stosownych obserwacji, przekona si, e statek znajduje si na Morzu Karaibskim, poza Maymi Antylami. Co najprzykrzejsze, e stracilimy dwch ludzi bawanami z pokadu zmiecionych i okrt skoatany w wielu miejscach przepuszcza wod. Po krtkiej naradzie z kapitanem, postanowilimy eglowa do Wyspy w. ucji, w porcie tej wyspy naprawi statek iprzyj innych majtkw w miejsce straconych. Ale zaraz na drugi dzie eglugi zerwaa si burza powtrnie, pdzc nas z szalon gwatownoci ku poudniowi. Wicher zdruzgota nam reje, poszarpa w szmaty wszystkie agle, a na koniec strzaska maszt przedni. P dnia i noc caa przeszyw najstraszliwszym oczekiwaniu rozbicia si lub zatonicia. Gdyby nawet powiodo sidosta na jakikolwiek bd ld w tych stronach, niezawodnie zamordowaliby nas i poarli dzicy Karaibowie. Zguba wic bya nieuchronna. Wrd tak strasznego niebezpieczestwa nie miaem czasu do rozmylania nad moim pooeniem. O wicie majtek, bdcy na stray, zawoa: ziemia! Zaledwie wybieglimy z kajuty, aeby si jej przypatrzy, gdy nagle okrt z tak gwatownoci rzucony zosta na awic piaskow, i wszyscy padli na pokad. W teje chwili bawany z niepojt wciekoci rzuciy si na nieruchomy okrt, bijc we gwatownie i zmiatajc wszystko, co si na pokadzie znajdowao. Przeraeni marynarze schronili si pod pomost, lecz i tu nie byo bezpieczestwa, gdy woda przez liczne szczeliny wdzieraasi do wntrza okrtu, groc zalaniem nieszczliwej obsadzie. Wicher d tak potnie, e ju sama jego sia wystarczaa do zgruchotania statku. O spuszczeniu szalupy przy takim wzburzeniu morza pomyle nie byo mona, czno za zerwa huragan i Bg wie gdzie ponis. Na chwil, jak gdyby przez czary jakie, wszystko ucicho. Kapitan, korzystajc z tego, kaza spuci szalup, wszyscy dostalimy si do niej szczliwie. Odbito odstatku i zaczto usilnie robi wiosami, aeby jak najprdzej dosign ldu, ale nagle zrobia si ciemno jak w nocy. Huragan zawy z now wciekoci, zakrci statkiem, a olbrzymia gra wodna przykrya nas wsplnym grobowcem. Co si dalej stao, nic nie wiem. Pogrony w odmtach, straciem zupenie przytomno. Woda dech mi zapieraa, dopiero silne i bolesne uderzenie przywrcio mi zmysy. Ujrzaem si bliskobrzegu w miejscu, gdzie woda ledwie sigaa do kolan, ale potny bawan pdziod morza i mg mnie znowu porwa na gbi. Mimo blu zerwaem si, biegnc cosi ku ldowi, lecz morze ryczce i rozarte docigno mnie wkrtce i znowu na trzydzieci stp najmniej ogromn przykryo fal. Szczciem przed zanurzeniem uchwyciem si jakiej sterczcej skay. Jak tylko bawan ustpi,poczem pdzi co tchu naprzd i dostawszy si na bliski wzgrek, kdy ju nie siga zalew, padem jak martwy. Dugo leaem, oddychajc po strasznej walce z okropnym ywioem. Bezsilny, nie czujcy wadzy w skostniaych czonkach, nie mogem ruszy si z miejsca. Tymczasem burza coraz bardziej wolniaa, zna ostatnie jej wysiki roztrzaskay szalup. Niebo wypogadza si zaczo. Zachodzce soce krwawym blaskiem owiecio spienione fale. Na prno staraem si dojrze cokolwiek, chociabynajmniejszy szcztek okrtu, choby jednego towarzysza niedoli. Pusto, jak w krainie mierci. Sam tylko. Sam jeden na nieznanym wybrzeu. Opuszczony przez wszystkich. Przede mn rozhukanych wd przestwory. Nade mn... Bg! X Nieznana ziemia. Pierwszy nocleg. Gd i pragnienie. Pierwszy posiek. Przypadkowe odkrycie. Smutek i niewypowiedziana tsknota ogarny ca moj istot. Z pocztku ucieszyem si niezmiernie ocaleniem, ale gdym si ujrza sam w nieznanej okolicy wiata, wpadem w dzik rozpacz. Rzuciem si na ziemi i jak szaleniec wyrywaem wosy garciami. Gdybym wtedy posiada troch uczucia religijnego, bybym niezawodnie znalaz pociech w modlitwie. Ale od piciu lat, yjc to midzyMurzynami, obojtnymi dla religii, to pordMaurw, a nareszcie wrd osadnikw, zajtych tylko robieniem pienidzy, zapomniaem prawie o Bogu, a imienia Jego wzywaem tylko w ostatecznym strachu lubnarzekaniach, wicej z przyzwyczajenia, ni z pobonoci. Ochonwszy z pierwszego alu, pomylaem o moich biednych towarzyszach. A moe ktry z nich zosta ocalony, podobnie jak ja, moe nawet i kilku... Zbiegem wic z pagrka i szedem wzdu wybrzea, wypatrujc nieszczliwych rozbitkw. Poczem woai krzycze na nich po imieniu, ale gos mj powtarzao tylko echo lasw. Nagle zamilkem. Przyszo mi na myl, e zamiasttowarzyszy, mog przywabi drapiene zwierzta, albo ludoercw Karaibw. Krewcia si w mych yach. Stanem jak wryty, ogldajc si wokoo. Cisza zupenauspokoia mi nieco. Zaczem si przyglda z uwag okolicy. Miejsce, na ktre morze mnie wyrzucio, stanowio rozleg k, bujn traw zaros. Dookoa niej w pokrg rozcigasi las z ogromnych drzew zoony. Tysicerolin pncych, zwieszonych z gazi, popltanych, poprzerzucanych z drzewa na drzewo, stanowiy nieprzebyt zapor, zagradzajc jak gdyby ywym potem wstp do lasu. Oprcz tego niezliczone kaktusy kolczastymi limi utrudniay przejcie na kadym kroku. Chciaem zapuci si w las, dla acinie, lecz i tych jzykw j A$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc !c !x "~c # -T9 $a5 D wyszukania ktrego z uratowanych, ale ani myle o przedarciu si w gb jego. Widzc niebezpieczestwo wyjcia, odoyem to do jutra, a tymczasem zaczem myle o sobie. Pooenie moje byo w istocie okropne. Przemoky do nitki, draem od zimna, a nie miaem si gdzie osuszy. Caa garderoba skadaa si z drelichowego kaftana, koszuli, spodni, wenianego pasa i pary poczoch. Kapelusz zdary mi fale, trzewiki nawet straciem w walce z rozhukanymi bawanami. Usiadszy pod drzewem, zaczem rewidowa kieszenie, czy cho kawaka chleba nie znajd, bo mi gd srodze dokucza zacz. W jednej kieszeni znalazem may woreczek z jczmieniem, ktrego uywaem na okrcie do ywienia ulubionych gobi. W roztargnieniu rzuciem workiem i rozsypaem ziarno, jako na nic nie przydatne, lecz w tej chwili gorzko poaowaem nieuwagi. Wszake jczmie ten mg mnie posili. Schyliem si, szukajc ziarn. Ba, ani jednego nie znalazem, przepady w trawie. Signem powtrnie do kieszeni i wycignem inny woreczek, napeniony zotem. Widok tego metalu wywoa gorzki umiech na moich ustach. I c mi po tobie,zawoaem z gniewem, przez zbyteczne zamiowanie do ciebie, ndzne zoto, jestem dzi nieszczliwy. I ju miaem je rzuci od siebie, lecz postpienie nieogldneze zboem przyszo mi na myl. Ha, kt wie, moe przecie na tej wyspie nie umr, a to zoto pogardzone na co si przyda ischowaem je na powrt. Lecz w teje prawie chwili doznaem niewypowiedzianej radoci. Znalazem w kieszeni duy n skadany. Nie mg on mizastpi broni, ale w mym pooeniu by nieoceniony. Och, czemu nie posiadam strzelby, albo przynajmniej paasza! Gdybym mia jakkolwiek bro, mgbym bez obawy zapuci si w las i wyszuka moich kolegw. Tymczasem tarcza soneczna zapada w morze, naleao sobie wyszuka jaki nocleg, nim si zupenie ciemni. Olbrzymie rozoyste drzewo roso o kilkadziesit krokw. Postanowiem na nim noc przepdzi. Za pomoc wystajcych skw izwieszonych lian wdrapaem si na wysoko kilku sni, a usiadszy midzy dwoma duymi gaziami, przywizaem sido nich moim wenianym pasem i wkrtce zasnem. Niewygodny to by nocleg. Twarde gazie ugniatay mnie tak nielitociwie, e co chwila musiaem si poprawia. Nadto najmniejszy szmer budzi mnie i przejmowa dreniem. Mimo niezmiernego zmczenia spaem bardzo czujnie i niespokojnie, a gdy soce wzeszo, zerwaem si nadzwyczaj uradowany, e si przecie noc nieznona skoczya. Liczne ptaszta wesoym piewem powitayrodzcy si dzionek, gwar nie do opisania cay las napeni, ale to wszystko nie zrobio na mnie wraenia. C mi przyjdzie z pogody i piewu ptaszt, kiedy gd piekielny dokucza. Wolabym kawa chleba, anieli piew wszystkich sowikw caego wiata. I c mi po tym, e si drzecie jak optane, obrzyde ptaki! Wam dobrze, bocie si najady do syta, woaem z gniewem, a ja godny i nieszczliwy, znie waszego wrzasku nie mog! O Boe, cem Ci zrobi, e mnie tak okropnie karzesz. Czy jestem zodziejem, podpalaczem, zbjc, e znosz takie mki,e mnie przeladujesz bez litoci. Stokro lepiej, ebym by od razu zgin w bawanach morskich. Za c mczysz biednego robaka i depczesz go w nieszczciu? Nieraz pniej aowaem tych sw blunierczych, wyrzeczonych w rozpaczy, lecz w tej chwili, nie pamitajc o moich bdach, zapomniawszy, i z wasnej winy znajduj si w zym pooeniu, wszystkie nieszczcia zwalaem na dobrotliwego Stwrc. Ale gd nie da mi dugo wyrzeka. Trzebabyo co zaradzi. Na ce nic nie znalazem zdatnego na pokarm, a wic odwayem si poszuka w lesie. Moe te tam znajd orzechy, jagody, gg, a chobyi odzie lub wreszcie posilne korzonki. Cokolwiek, byle tylko zaspokoi odek. I zaczem przedziera si przez gszcz, torujc sobie drog najczciej noem, przeskakujc cierniste krzewy. Ale uszedem ju parset krokw, a nic si nieznalazo. Kory i lici z drzew je niepodobna, a tym bardziej przepysznych kwiatw, ktrych sam widok, ma si rozumie przy penym odku, mg najobojtniejsz dusz wprawi w zachwycenie. Tysice papug, to to z niebieskim, to czerwono z szafirem, to biao upierzonych, wydrzeniao si z mojej biedy. Ciskaem w nie kamieniami, aleniewprawna rka chybiaa celu. O, z jak rozkosz poerabym miso surowe i wysysa krew tych nieznonych krzykaczy. Ot masz owe przeliczne lasy podzwrotnikowe, dla widzenia ktrych porzucie szczliwe ycie w rodzicielskimdomu! Patrz, jakie pikne, rnobarwne papugi, zotopire kolibry, przecudowne kwiaty i wspaniaa rolinno. Nasye nimipusty odek, niedowarzony gupcze! Wanie koczyem t gorzk przemow dopana Robinsona, gdy nagle w przejciu przez len czk, zawadziwszy o grub odyg, upadem jak dugi. Rozjtrzony godem i upadkiem, porwaem rolin, chcc na niej zo wywrze, poszarpa jw kawaki za to, e omiela si rosn na mej drodze; lecz podnoszc j, uczuem znaczny ciar. Jakie due, spowite szerokim liciem kosy rosy na niej. Rozwijam li i znajduj kolb, pokryt ziarnami biaotawymi wielkoci grochu. Zapach do przyjemny, kosztuj, smak przepyszny, sodkawo-mczysty. Bya to, jak si dowiedziaem pniej, kukurydza. W mgnieniu oka ogryzem kilka kolb, prawienie ujc, tak mi si je chciao. Posiliwszy si, spogldam z trwog, czy przypadkiem nie jedyna to w caym lesie rolina. Dziki Bogu, ronie ich mnstwo, a wic nie umr z godu. Ruszyem naprzd w stokro lepszym humorze, a gdy jeszcze z pobliskiego rdeka zaspokoiem pragnienie, znika uraza do papug. W istociebyy to liczne i bardzo zabawne ptaszta. Poza czk wida byo wysok gr. Trzeba si na ni wdrapa. Kt wie, czy nie ujrz jakiego okrtu, a moe i osady europejskiej? Tego mi tylko brakowao! I szedem bez wytchnienia, drapic si po stromym zboczu, aeby jak najprdzej dosta si na wierzchoek. Dosigam go nareszcie i doznaj nowego zawodu. Gra, na ktrej si znajdowaem, bya najwysz na caej wyspie, gdy niestety bya to wyspa, na ktr mi wyrzucio morze. Rozcigaa si ona na kilka mil geograficznych w obwodzie. Kilka zatok wrzynao si w gb ldu, a cay rodek grzysty pokryway ciemne bory. W oddaleniu dziesiciu mil morskich wida byo jaki ld, lecz nie mogem rozpozna, czy to ziemia staa. Na caej wd przestrzeni nie ukazywa si najmniejszy szcztek naszego okrtu. Zapewne pochon go ocean. Jestem wic na wyspie sam jeden!! Bez mieszkania! Bez poywienia! Bez broni! Z daleka od ludzi, skazany na mier, albo moe ndzniejsze od mierci ycie! Wymwiwszy te sowa, gnany rozpacz zaczem szybko schodzi z gry. Biegem prosto przed siebie, nie baczc, gdzie id, nie uwaajc na otaczajce przedmioty. Znowu ogarna mi gorzka bole i wszelka znikna nadzieja. Naraz silny cie zwrci moj uwag. Podnosz oczy i spostrzegam wysok na kilkanacie okci skalist cian, jakby prostopadle z ziemi wyros. Zamykaa onajakby murem cz adnej doliny; po prawej stronie by las, z ktrego przed chwil wyszedem, w lewo za otwarty widok na morze. Strudzony chciaem si pooy w cieniu skay, lecz jej osobliwy ksztat zwrci moj uwag. Jedna cz wystawaa, tworzc rodzaj muru. Obszedem go dookoa i znalazem zagbienie, niby grotgbok na pi metrw, nieco za szersziwysz. Sowem, by to rodzaj pokoju kamiennego, wzniesionego o wier okcia nad ziemi. Wystajca cz skay u gry wybornie moga zabezpieczy od deszczu. Miaem wic doskonae schronienie. XI Obranie siedziby w grocie. Zabezpieczenie jej od napadu nieproszonych goci. Terminuj na murarza. Urzdzenie zamku. Rozpatrzywszy si w okolicy, uznaem, e nie mona znale dogodniejszego mieszkania. Dolina, pikn traw zarosa, wcale nie bya bagnista. O kilkadziesit krokw z podna skay bio czyste jak kryszta rdo. Tu obok w lesie rosa obficie kukurydza. Najdalej za o wier mili od groty przelewao si morze. Widok na nie by pyszny. Najmniejszy statek nie mg uj mego wzroku. Nie potrzebowaem nawet wspina si na skadla ledzenia przepywajcych okrtw. Nade wszystko za jaskinia podobaa mi sibardzo. A zatem postanowiem sobie tu obra siedzib, dopki jakie szczliwe zdarzenie nie wyswobodzi mnie z wizienia. Odkrycie groty tak mnie ucieszyo, i zapomniaem na chwil o wszystkich kopotach. Mam przecie jakie takie mieszkanie, poywienie i napj. Obawa tylkodrapienych zwierzt niepokoia mnie mocno. Jaskini z prawej strony zasaniaawprawdzie wystajca skaa, ale przd i lewa strona adnej nie miay ochrony i dostpne byy dla nieproszonych goci. Zastanowiem si jednak, i gdziekolwiek si obrc, wszdzie mi grozi jednakowe niebezpieczestwo. Po c wic szuka innego schronienia, trzeba raczej korzystaz tego, jakie jest, a lepiej przecie zamieszka w grocie i pooy si wygodnie, aniel i jak kot drapa si po drzewach i wrd gazi szuka sobie noclegu. Od czeg wreszcie rozum? Zamiast trapi si obaw niebezpieczestwa, lepiej obmyle co, co by zemu zaradzi mogo. A wic zostaj tu, zawoaem w gos, trzeba si zaraz przeprowadzi do nowego mieszkania. Dla czowieka, nie posiadajcego nic, przeprowadzka nie bya trudna. Nie potrzebowaem ani tragarzy, ani wozw, ani koni, majc wszystko na sobie. Zajemwic natychmiast apartament, nie troszczcsi wcale o zapat komornego. Przyjrzaem si uwanie nowej rezydencji. Gdyby mi si powiodo od zaomku ciany przeprowadzi mur do przeciwnego kraca jaskini, miabym rodzaj twierdzy, tak przeciwko napadowi wrogw, jako te od wichrw zabezpieczonej. Ale jak si tu brado budowania muru bez cegie, wapna, kielni i innych potrzebnych przyrzdw. Piasku nad morzem byo do zbytku, ale przysowie uczy, e z piasku bicza nie ukrci. Murarze to magnaci, wygodnisie, mruczaem nieukontentowany, bez narzdzinic zrobi nie potrafi i ka sobie jeszcze za to dobrze paci. Bodaj to by murarzem! A ja nieborak nie mam odrobiny wapna, a i tak murowa trzeba. Jak sobie tu radzi? Wprawdzie wszystkiego brakuje,ale przynajmniej czasu do namysu jest dosy. A nim myl szczliwa zawieci, trzeba naprzd przygotowa materia. Przy wschodniej cianie skay znajdowao si mnstwo wikszych i mniejszych kamieni. Zna kiedy musia si zwali wierzchoek irozstrzaska w kaway. Zaczem wybiera paskie gazy, jako do ukadania muru najprzydatniejsze. Praca ta zaja miczas do samego wieczora, a gdym si przypatrzy poznoszonym kamieniom, przekonaem si, i najmniej tydzie czasuupynie, zanim dostateczn ilo zgromadz. Noc przepdza trzeba byo jeszcze na drzewie, a do ukoczenia budowy. Na drugi dzie wziem si znowu do znoszenia gazw. Ukadaem je na kupkacho dwa metry jedna od drugiej, abym w czasie budowy nie potrzebowa daleko po kamienie odchodzi. Niektre z nich byy tak wielkie, i za pomoc ucitego drga podwaaem je i przetaczaem z wielkim wysileniem. Pracowaem bez wytchnienia, wyjwszy poudnie, w czasie ktrego odpoczywajc, zajadaem kukurydz. Najwiksza spiekota soneczna trwaa blisko trzy godziny i wanie te czas ten przeznaczaem na skonsumowanie obiadu i wypoczynek. Tak przeszo kilka dni na przysposobieniu materiau. Podczas znoszenia gazw, uwaaem, e niektre z nich byy obrosemchem i przy jego pomocy trzymay si silnie skay. Umyliem wic mchu nazbiera i na nim, pomieszanym z ziemi, osadzi kamienie. Przez nastpne dni zbieraem mech, a oprcz tego wycinaem noem darnie: byo to moje wapno. Ukoczywszy te roboty przygotowawcze, zabraem si do murowania. Pierwszy metr biecy muru kosztowa mnie nadzwyczaj wiele trudu, drugi ju poszed atwiej. Z kadym dniem wprawiaem si w robocie bardziej, ale dopiero smego dnia nad wieczorem mur zosta ukoczony. Trzymetrowa wysoko zdawaa mi si dostateczna. Nadto sam szczyt uwieczyem ostrymi i spiczastymi gazami, co go robio nieprzebytym. W jednym kocu tej ciany zostawiem na samym spodzie ogromny gaz paski. Pod tym gazem by w murze wski otwr, przez ktry mogem wychodzi i wchodzi do mej jaskini. Wewntrz za ogrodzenia zostawiem drugi duy kamie, dla zamykania na noc bram mego paacu. Samo przytoczenie pierwszego gazu z odlegoci10 krokw kosztowao mnie p dnia pracy,prosz wic wystawi sobie, jak by ciki.Ukoczywszy fabryk, usiadem naprzeciw wystawionego muru, przypatrujc si z dum i radoci mojemu dzieu. Szesnacie dni zeszo mi nad t prac, a nieraz tak mitrudnoci daway si we znaki, i niewiele brakowao, bym nie odrzek si wszystkiego. Ale odpoczynek mj by krtki.Przypominaem sobie, i jeszcze przed zachodem soca trzeba byo urzdzi sypialni. Duo mchu pozostao mi od budowania. Z niego wic usaem sobie w kcie groty wygodne posanie, mech bowiem by nadzwyczaj mikki i sprysty. Przed udaniem si na spoczynek orzewiem si kpiel w morzu, a wrciwszy do domu i uoywszy si, zawoaem: Ot mam paac krlewski i cesarskie posanie. Prawda, e za to kostium dziadowski, a ywno wicej anieli skromn, ale c robi. Z czasem i to si moe poprawi. Dobranoc ci, mj wspaniay zamku. Daj Boe, ebym nie potrzebowa dugo ci si naprzykrza. Wkrtce sen sklei strudzone me powieki. XII Usiowanie rozniecenia ognia. Deszcz i mimowolna kpiel. Banany. Prbuj ciesioki.Kalendarz. Kompas. Soce wzbio si ju wysoko, kiedy otworzyem oczy. Nic dziwnego, po takiej pracy i na wygodnym ou pi si wybornie,a zreszt nie miaem nic pilnego do roboty,nikt mnie do niej nie budzi. Pierwszy ten spokojny nocleg skrzepi mnie przecudownie, uczuem si jakby odrodzonym i poszedem zay przechadzki.Wiedziony tsknot, udaem si na ska, wznoszc si ponad moim mieszkaniem, aeby ledzi statki na morzu. Na prno wytaem wzrok na wszystkie strony, wszdzie pusto i gucho. Wtem przyszo mina myl, jakim sposobem, gdybym spostrzeg okrt, dabym zna o sobie jegoobsadzie. Uderzony t myl, zaczem znosi suche gazie, obdziera kor z drzew i z tego materiau ukada stos na skale, aeby w razie ujrzenia okrtu ogniem i dymem zawiadomi ludzi na nim bdcych o moim na wyspie pobycie. Ju naznosiem duo drzewa, gdy uderzy mniemj nierozsdek. Mj Robinsonku, jakie z ciebie ciel, pomylaem sobie. Uoye stos, to bardzopiknie, ale czyme go podpalisz, gdzie krzemie, krzesiwo i hubka? Trzeba nie mie odrobiny oleju w gowie, eby si tak spisa. Powrciem wic z gniewem do domu i zaczem rozmyla, jakim by sposobem mona ogie roznieci. Byaby to dla mnie ogromna korzy. Naprzd chciaem sprbowa, czy by mi si nie udao skrzesa go tylcem mojego noa, ale wszystkie kamienie byy za mikkie do wydobycia iskry, a krzemienia nigdzie znale nie mogem. Porzuciem wic ten zamiar, a wiedzc, i Murzyni rozniecaj ogie, trc dwa kawaki drzewao siebie, uciem stosowne kawaki drzewai tarem je bez przestanku przeszo godzin. Drzewo rozgrzewao si wprawdzie, lecz wanie wtenczas zaczynao mi si brakowa, a nim je odzyskaem, to wszystko ostygo, i trzeba byo na nowo rozpoczyna. Po kilku daremnych prbach, namczywszy si porzdnie i widzc, e nic nie doka, rzuciem je z gniewem daleko od siebie, jakby to z ich winy pochodzio i poszedem do lasu, aeby nazbiera wikszy zapas kukurydzy, gdy zanosio si na deszcz, a nie yczyem sobie wcale chodzi podczas soty do lasu. W nocy obudzi mnie jaki szelest. Wprawdzie od czterech blisko tygodni, jak przybyem na wysp, nie pokazywao si adne zwierz, pomimo to dreszcz przeszed mnie od stp do gw. Syszaem wyrany i nieustanny szelest, ktry ani zblia si, ani oddala. Wybiegem ku otworowi jaskini, a gste krople deszczu objaniy mi, skd w acinie, lecz i tych jzykw j A$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA%P(c &xA8 'c (Q& K )R1_szmer pochodzi. Powrciem na posanie i uspokojony usnem. Lecz wkrtce inna okoliczno, daleko nieprzyjemniejsza, sen mj przerwaa. Skutkiem parogodzinnej ulewy woda nagromadzia si w jaskini i podesza pod posanie. Zbudzony niemiym chodem, porwaem si na nogi, szukajc po omacku suchszego miejsca, lecz dno jaskini byo rwne prawie i dlatego wszdzie jednakowa wilgo. Szczciem trafiem na kawaek wystajcej ciany, tu wic umieciwszy sw godno w najniewygodniejszym pooeniu, siedzc skulony, czekaem z niecierpliwoci rana. Zaledwie si rozwidnio i deszcz usta nieco, zaczem szuka przyczyny nocnej kpieli. Sdziem bowiem, e skaliste sklepienie nie powinno deszczwki przepuci, a niepodobna, aby z zewntrz zalatywaa ulewa. Tymczasem z wielkim zmartwieniem ujrzaem w powale groty szerok szczelin, ktr woda arcywygodnie dostawaa si do wielkiej salimojego zamku. Trzeba byo temu zaradzi, ale jak? Naprzd, przy pomocy mioty, zrobionej z gazek drzewnych, usunem wod z mieszkania. Potem wyszedem na wierzch skay, aeby otwr bliej zbada. Wzdu opoki biega rysa szeroka na wier okcia, a na par metrw duga; tdy to woda przesikaa do rodka, naleao j wic zaprawi, a raczej zaopatrzy daszkiem. Mj Robinsonku, rzekem do siebie, zdawae w przeszym tygodniu egzamin namajstra murarskiego, sprbuj no teraz ciesioki. Musz ci pochwali, e bez motka i kielni niele si spisa. Zobaczymy,czy te bez siekiery i piy dasz sobie rad?Naprzd trzeba byo postara si o rodzaj gontw albo dachwek. Widziaem ja w lesierolin na pi metrw wysok, z szerokimilimi. Umyliem uy ich do zrobienia dachu. Skoro wic deszcz usta zupenie puciem si do boru. Jako wkrtce znalaza si owa rolina. Miaa odyg grub, wysok na siedem do omiu metrw,a od opadnitych lici jakby sczkami od dou pokryt. Za ich pomoc wspiem si a do korony liciastej, rozchodzcej si nawszystkie strony w ksztacie palmowego wachlarza. Chcc naci lici, objem nogami odyg, a rk poczem je nagina, lecz odchyliwszy licie, z podziwem ujrzaem tawe owoce, dugie na 50 centymetrw, ksztatem do ogrkw podobne. cinajc licie, nie zapomniaem i o nich, i kilka na ziemi zrzuciem. Zszedszy na d, sprbowaem owocw i kt moj rado opisze, gdym poczu w ustach smak sodkawy, przyjemny, orzewiajcy. Ucieszyem si tym wicej, bo mi si ju kukurydza zupenie przejada.Owoc ten, jak si pniej dowiedziaem, nazywa si pizang. Znajdowa on si obficiena licznych drzewach i mogem go do zbytku uywa. Posiliwszy si, natychmiast rozpoczem zapraw szczeliny w sklepieniu groty. Nie szo mi jednak tak atwo, jak z pocztku mniemaem. Szpara bya u gry dosy szeroka i nie daa si samymi limi przykry. Naleao koniecznie wprzdy uoy jakie podprki, aeby si na nich mogy oprze. Narobiem z gazek drzewnych kilkadziesit podprek, ale nie majc gwodzi, nie mogem ich umocowa w szczelinie. Wtem przyszy mi na myl liany, znajdujcesi obficie w lesie. Naciem ich sporo. Nastpnie, urnwszy dwie dugie, proste gazie, poprzywizywaem do nich lianami owe drobne podprki tak, i si z tego utworzya drabina dosy duga i mocna. Drabink t pooyem wzdu na szczelinie, a na tym rusztowaniu umieciwszy kilka warstw lici pizangowych, poprzykrywaem kamieniami, aeby mi wiatr zbyt lekkiego dachu nie porwa, boki za drabiny przytwierdziem do ziemi kulkami z gazi. Robota ta, tak lekka na pozr, zaja mi cay dzie i zmczya porzdnie, tak i ukoczywszy j pno wieczorem, jak nieywy legem na posaniu. Nazajutrz pierwsza moja myl bya o pizangach. Pobiegem po nie i sprawiem sobie pyszne niadanie. Wczoraj jadem je z pewn bojani, lkajc si, czy nie majwasnoci trujcych, ale noc ubiega bez zych skutkw, wic mogem bezpiecznie jespoywa. Odkrycie to naprowadzio mnie na zamiar zwiedzenia caej wyspy. Kt wie, ile jeszcze poytecznych przedmiotw znale si mogo. Wszak tak dawno ju na niej jestem, a dotd zasklepiony w ciasnej dolinie, yj jaki limak w skorupie. Postanowiem wic zabra si do wycieczkipo wyspie, lecz przede wszystkim naleao pomyle o zapisaniu czasu mego pobytu, gdy dnie zaczy mi si w pamici plta i dzi na przykad zaledwie przypomniaem sobie, e bya sobota. Znalazem wreszcie sposb zrobienia kalendarza. Wybraem na ten cel dwa drzewa z gadk kor i na jednym wyciem noem dat rozbicia: wtorek, dnia 23 wrzenia 1664 roku. Pod tym napisem wycinaem kreski, znaczce dnie, niedziele oznaczaem duszymi. Dzi bya sobota 18 padziernika. By to dwudziesty szsty dzie pobytu mego na wyspie. Miaem zatem kalendarz i nie obawiaem si na przyszo stracenia rachuby czasu. W par dni potem na odamie skay, tu obok groty, ujrzaem duy kamie paski, z otworem w samym rodku. To mi nasuno myl zrobienia kompasu. Wiedziaem o tym dobrze, i w poudnie cie, padajcy od przedmiotw owietlonych socem, bywa najkrtszy. Wystrugawszy kawaek drzewa paski na ksztat deseczki, ciem go klinowato. Utkwiem szerszy koniec w otworze kamienia, cieszy za skierowaem w gr.Potem zasiadem nad kamieniem, pilnie obserwujc. Gdy si soce wzbio najwyej, a cie by najkrtszy, oznaczyem to miejsce kresk wzdu cienia poprowadzon. Przed zachodem soca wbiegem znowu na ska i zrobiem znak w punkcie, na ktry ostatniepromienie soca rzucay cie. Na drugi dzie zaznaczyem miejsce wschodu soca, a poniewa w okolicach bliskich rwnika dugo dnia i nocy nie ulega wielkiej zmianie, podzieliem miejsce midzy wschodem i poudniem, jako te midzy poudniem i zachodem na sze rwnych czci i wyrobiwszy noem kreski,pooznaczaem je liczbami godzin. Tak zrobiem sobie zegar, moe niezbyt dokadny, zawsze jednak lepszy od adnego. XIII Przygotowania do podry po wyspie. Sporzdzenie przedmiotw do niej potrzebnych. Powronictwo i szewstwo. Kapelusz i dzida. ycie, chocia samotne, nie wydawao mi si tak nudne, jak z pocztku. Powoli zaczem si przyzwyczaja do mego pooenia, a przy tym pocieszaa mnie nadzieja, e lada dzie pojawi si jaki okrt, ktry mnie wyswobodzi z wizienia. Jedna tylko rzecz bya mi bardzo przykra, to jest jednostajno pokarmu. Kukurydza bya nieza i posilna, to prawda, pizangi czyli banany przewyborne, ale i najlepszy przysmak uprzykrzy si, gdy si go cigle zajada. Wspomnienie chleba lub misa tak mi przykro robio, e na myl o nich w nieznony humor wpadaem. C, paniczu, mwiem nieraz do siebie, zjadby tak na przykad kawa poldwicy smacznie upieczonej albo rostbefu i do tegokromk chleba biaego, pszenicznego ze wieuchnym masem, co? A nie byo ci to sucha ojca i siedzie w domu, opywaby we wszystko, jak pczek w male. Ach, pczki! Jaka to rzecz przewyborna, a jeszcze prosto z pieca, gorce, z cukrem i konfiturami, jakie zwykle matka na zapusty smaya. Biedna matka, biedny stary ojciec. Tyle im zmartwienia zrobie, niegodziwcze! Jake miesz teraz narzeka na swe pooenie. Dobrze ci tak, bardzo dobrze, niewart jeste nawet tej kukurydzy i pizangw, na ktre wyrzekasz. Kiedy ci si zachciao wczy po wiecie, nie narzekaj na to i uywaj kochaneczku na mdych ziarenkach kukurydzianych. Kiedy sobie wyciem tak peror, byo mi lej na sercu i godziem si z moj ywnoci. Ale w par dni potem znowu budzia si tsknota za lepszym poywieniem, a wic postanowiem nieodwoalnie puci si na wdrwk, bo lasy przylege memu zamkowi nie wydaway adnych innych poywnych podw. Ale do podry brakowao mi mnstwo rzeczy potrzebnych: powozu, koni, stangreta, lokaja, kufrw, bez ktrych aden porzdny, a bogaty czowiek nie wybiera si w drog. Nie byem ja znowu tak wymagajcy, ebym koniecznie chcia to wszystko posiada, lecz z drugiej stronyw cholewach od poczoch niepodobna przedziera si przez lasy, a z go gowpuszcza si na wdrwk pod tak palcym socem, byoby prawdziw niedorzecznoci. Nadto, nie wiedziaem, czy znajd w drodze gdzie poywienie. Trzeba wic byo nabra bananw i kukurydzy, ale do tego potrzebna bya torba, a tej nie miaem. Nakoniec, gdyby te tak jaki jegomo zbaty i pazurzasty, na przykad jaguar albo pantera, zastpi mi drog, czyme bym sibroni? To dao mi duo do mylenia i ju omao nie porzuciem zamiaru podry, leczzastanowiwszy si dobrze, rzekem sobie: Robinsonku, nie bd-no leniuchem. Pieczone gobki nie przyj d same do gbki. Kto nie ryzykuje, nic nie ma. Jeeli cipotrzeba kapelusza, obuwia, torby i broni, to je zrb. Wszak pierwotni ludzie bez wszelkiej pomocy rne wynalazki musieli robi, a ty przecie przypatrywae si wszelkim rzemiosom i prdzej sobie poradzi potrafisz. Dalej do roboty, nie tra czasu na prno! I zaczem rozwaa. Na zrobienie torby trzeba byo ptna, ale widywaem ja w Anglii torby rybackie, bardzo misternie ze szpagatu plecione. Ptna nie byo, ale sznurki moe by si i day zrobi. Przypomniaem sobie, i zaprawiajc szczelin nad grot, niemao uyem trudw z przeamywaniem lici bananowych. Miay one w rodku nadzwyczaj mocny nerw, tak e chcc go przerwa, pokaleczyem sobie palce i dopiero dokazaem tego noem. Uzbieraem wic znaczny zapas lici, poobcinaem blaszki, a nerwy ukadaem nakup. Lecz gdy przyszo krci z nich sznurki, pokazao si, e byy za sztywne iza grube. Wwczas przypomniaem sobie, e wocianki w okolicach Hull mocz odygikonopne w wodzie dla zmikczenia, a nastpnie midl je i czesz. Zamoczyem wic cay pk nerww bananowych w strumyku, poprzyciskawszy je kamieniami, a tymczasem wziem si do robienia kapelusza. Jeeli nerwy pizangowych lici byy za twarde na sznurki, to za to day si dalekolepiej splta, anieli gazki wierzbowe. Trwalsze od somy, delikatniejsze od wikliny, pozwalay si wybornie uy do koszykarskiej roboty. Postanowiem uple z nich kapelusz i byem pewny, e mi to pjdzie jak z patka, nieraz bowiem przypatrywaem si pracy koszykarza, ktry obok nas mieszka. Ale mczyem si i pociem, odrzucajc i biorc znowu robot. Nie umiaem zacz, psuem wszystko i kt uwierzy, e dopiero po trzech dniach zrobiem co przedrzeniajcego kapelusz. Nie by foremny, ani bardzo wygodny, lecz mimo tocieszyem si bardzo z tego wyrobu i nie sprzedabym go ani za dziesi gwinei, ma si rozumie na wyspie. Ukoczywszy jako tako termin kapeluszniczy, naleao wzi si do szewstwa. I tu napotkaem niesychane trudnoci. Napsuem mnstwo kory, chcc sporzdzi sobie sanday, ale kora upaa si wzdu albo odpryskiwaa z brzegw. Dwadziecia podeszew wykroiem, a wszystkie si potrzaskay. Zaniechaem robienia dziur w korze i poprzywizywaempodeszwy do ng lianami, ale w p godzinyliany popkay, kora si porozazia i znowu paradowaem boso. Nareszcie przypomniaem sobie opowiadanie kapitana szwedzkiego w Londynie, e wocianie z okolic Rygi plot sobie apcie z yka lipowego. Nazbi eraemwic yka z jakiego nieznanego mi drzewa,uplotem z niego czworoboczne paty i namoczyem je na dob w wodzie, aeby zmiky i atwiej day si koo nogi obwin. Jest kapelusz, s buty, zawoaem z radoci, teraz trzeba pomyle o broni. Podczas mojej ciesielskiej pracy zauwayem drzewo jedno nadzwyczajnie twarde. Wybraem wic ga prost, dug przeszo na cztery okcie i uciwszyj z niezmiernym mozoem, zastrugaem spiczasto koniec. Miaem wic dzid tak tward, e uderzajc ostrzem w pnie drzew, robiem w nich dosy gbokie dziury, nie uszkodziwszy koca. Bya to bro nieszczeglna wprawdzie, ale w brakulepszej i ta mnie bardzo cieszya. Na tych robotach zszed mi blisko tydzie. Ukoczywszy je, wydobyem wkna pizangowe, a widzc, e si dobrze wymaceroway i zmiky, wysuszyem na socu. Gdy wyschy, zbijaem je na kamieniu grub gazi, a padzierze pooblatyway i samo pozostao wkno. Teraz day si wybornie krci. Narobiwszy znaczny zapas sznurw, poczem z nich wiza siatkow torb. Szo to dosy mozolnie, a przecie si udao. Dorobiem do niej szelki dla przewieszenia przez plecy, a tak byo w cozabra na par dni ywnoci. Teraz nic mi ju nie przeszkadzao puci si w drog. XIV Pierwsza wdrwka po wyspie. Bataty. Palmy kokosowe. Bl gowy. Kpiel morska. Parasol. Ostrygi. Ananas. wie jaja. Aguti. Powrt do zamku. Nastpnego dnia o wicie, ubrany w kapelusz i apcie, z torb na plecach naadowan kukurydz i pizangami i z dzidw rku, puciem si na odkrycia po wyspie. Obraem kierunek na wschd, trzymajc sibrzegw morskich, tak dla uniknicia zbkania, jak te, aby mie wci morze na oczach i ledzi okrty. Z pocztku droga sza bardzo ciko, miejscami las by nadzwyczajnie gsty, a liany i inne powojowate roliny tak drog tamoway, e trzeba byo je noem przecina. Lecz z wolna las pocz si przerzedza i wydobyem si na rwnin obszern, pokryt traw i gstymi krzewami, w kpach rosncymi. Jakie osobliwe ziele zacielao prawie ca dolin. odygi pezajce, wzowate, spltane, rozpocierajc si, tamoway przej cie tak, i kilka razy zawadziwszy, o mao nie upadem. Mnstwo kwiatw szkaratnych pokrywao odyg. Chcc si jej lepiej przypatrze, szarpnem w gr i wyrwaem razem z ni kilka wielkich bulw, wielkoci gowy dziecicia. Na co by si one przyda mogy, czy by przypadkiemje ich nie mona, mylaem sobie? Skosztowaem. Br, smak sodkawo-nudny, odraajcy, zapewne trucizna. Bybym si zaraz uczstowa i na samym wstpie podry osiad na piasku. Dobrze przynajmniej, e smak odraajcy ostrzego ich szkodliwoci. A jednak, jak si przekonaem pniej, byem bardzo ndznym naturalist, gdy bulwy owe byy to bataty, ktrych wprawdzie surowych je nie mona, ale zato pieczone lub gotowane maj smak bardzopodobny do pieczonych kasztanw. Rzuciwszy bulwy, powdrowaem dalej. Na kocu doliny spostrzegem kilka piknych palm. Serce zabio mi gwatownie, gdy to byy kokosy, ktrych od czasu niewoli mauretaskiej nie widziaem wcale. Wprawdzie rosy wysoko, ale dla nawykego do wspinania si na maszty okrtowe nie byo to nieprzeaman zapor. Wdarem si na palm i zrzuciem kilkanacie piknych orzechw. Zdobycz nieoceniona, ale jak si dosta do jdra, do mleka w twardej zamknitego skorupie? W Sale otwieraem je siekier, lecz tu na prno amaem sobie gow nadrozupaniem upiny. Noa nie miaem uydo tego, bo si atwo mg zama. Nareszcie umieciwszy kokos na kamieniu, uderzyem we drugim gazem cikim. Skorupa pka, ale malekie jdro zgruchotao si od uderzenia, a cay pyn wypyn na ziemi. Spoyem jderko, ale nie mogem odaowa rozlanego soku. Chcc sobie to wynagrodzi, wziem si natychmiast do otworzenia drugiego. Powok zewntrzn zielon zdj byo atwo, lecz gdy przyszo do otwarcia upiny, zaczem obraca orzech na wszystkie strony, czy nie znajd gdzie sposobniejszego miejsca. Jako u gry zauwayem, e ziele niezupenie odesza.Odskrobaem j noem i zaczem wierci. W samej rzeczy w tym miejscu skorupa bya miksza. Zrobiem otwr i uraczyem si przewybornym napojem. Samo ju odkrycie kokosu wynagradzao mipodjt podr. Palm roso kilkadziesit w tym miejscu, niezbyt odlegym od mego zamku. Wystarczao mi zatem kokosw na cay rok, ale i ten przysmak smutne obudza myli. Byby on przewyborny po smacznym obiedzie, zoonym z misa. Ach,gdyby raz chocia kawaeczek go dosta! Ogldaem si, czy nie zobacz gdzie jelenialub sarny, ale nadaremnie. Na gaziach widzi aem wprawdzie papugi i inne ptaki, rzucaem w nie kamieniami, ale i dzi adnego trafi nie mogem, a zreszt, c mi byo po misie bez ognia. Szedem wci dalej pomimo nieznonego ych jzykw j A$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA*Pc+M D,c-'c.6#/;upau. Promienie soca tak mi ciemi przepaliy, e dostaem silnego blu gowy.Skierowaem wic kroki ku brzegowi morskiemu, aeby si kpiel orzewi i nieco w cieniu krzakw wypocz. Zabierajc si do kpieli, widziaem mnstwo ryb. Mona je byo owi, ale czym? Za powrotem postanowiem zrobi sie z wkien pizanga i pocieszya mnie tamyl, e moe chocia rybiego pokosztuj misa, wysuszywszy je na wzr Murzynw w skwarze sonecznym. Kpiel, a nawet kilkakrotne zanurzenie si zgow w wodzie, wcale mi ulgi nie przyniosy. Uoywszy si w cieniu krzakw, cierpiaem bardzo mocno i zaledwie byem w stanie od czasu do czasupopezn na brzeg morski dla zamoczenia rozpalonej gowy. Na koniec sen mnie zmorzy tak silnie, e nie obudziem si a na drugi dzie rano, zdrw zupenie. Nikt nie uwierzy, jakie dziwne uczucie mnieogarno, gdy za przebudzeniem si ujrzaem wschodzce soce. Nie mogem przypuci, ebym p dnia i ca noc przespa bez przerwy. Przerazia mnie myl, i zasnwszy nieogldnie wrd krzakw, mogem si sta upem dzikich zwierzt. Jednak wkrtce ustpia trwoga. Zwierzt drapienych widocznie na wyspie nie byo, gdy od miesica, jak j zamieszkiwaem, ani razu nie doszed mychuszu ich ryk lub wycie. Zreszt, do tego czasu niezawodnie byyby mnie wytropiy. Nauczony wczorajszym cierpieniem, nie miaem wcale chci i dzi naraa si na tosamo. Trzeba byo sobie sporzdzi co na ksztat parasola. W tej chwili wdarem si na palm kokosow i nazrywaem dostateczn ilo lici lnicych i twardych.Potem uciem kij, przywizaem do jego koca cztery dugie gazki, w rodku na krzy przewizane, poczyem koce sznurkiem i tak miaem rusztowanie o omiu prtach, na ktrym licie kokosowe zastpiy tkanin jedwabn, uywan do parasoli. Z przyczyny tej roboty podr opnia si nieco, ale zaraz na wstpie dowiadczyem,jak wybornym nabytkiem by mj parasol. Soce teraz wcale mi nie dokuczao, a wietrzyk mile chodzi. C za rnica od dnia wczorajszego! Okolice przedstawiay najrozmaitsze zmiany. Raz nieprzebyte lasy, to znowu rozlege rwniny i ki, kwiatami okryte, to strome masy wystpujcych ska, to pagrki okrgawe, w niektrych miejscachz szecioktnych, bardzo regularnych supw zoone. Gdzieniegdzie pyny potoki, czasem tak gbokie, e trzeba byo po pas brodzi. Wntrze za wyspy skadao si z wyyny, pokrytej lasem, ponad ktry kilka wystrzelao szczytw. Z kadego wzgrza z tsknot patrzyem ku morzu, czy nie ujrz zbawczego agla, ale na prno. Morze puste, jak spojrze okiem, rozcigao si w nieprzejrzanej przestrzeni. Okoo poudnia postanowiem znw si wykpa. Zbliywszy si ku brzegowi morskiemu, z radoci ujrzaem mnstwo ostryg, przyczepionych do ska. Natychmiast rzuciem si na nie i poykaem je tak prdko, jak tylko mona byo otwiera noem. Bankiet ten skrzepi mnie niezmiernie, bo zjadem co podobnego do misa. Nazbierawszy do torby zapas tych posilnych maw, uyem kpieli, a wypoczwszy, puciem si w dalsz drog.Wszedszy w las, miaem z parasolem wiele biedy, gdy co chwila zawadza o drzewa. Nagle nadzwyczaj przyjemna wo napenia powietrze. Niby jabka, niby gruszki, niby truskawki. Ogldam si wokoo, nic nie wida. Wprawdzie wszdziemnstwo kwiatw wyrasta, lecz na prno przykadam nos: aden nie wydaje tego rozkosznego zapachu. Naraz spomidzy licimiga mi jaki zotawy przedmiot. Przedzieram si przez krzaki i spostrzegamrolin kolczast, niby kaktus, a na niej wielki, zototy owoc, jakby z czworoktnych sczkw zoony. Od niego to bije ta wo przecudna. Zbliam si, zrzynam, kosztuj... Ach, c za smak przepyszny, jak yj, nie jadem nic tak dobrego. By to, jak si dowiedziaem pniej, ananas. Zjadszy jeden, zerwaem jeszcze kilka, a cho mi ciko byo dwiga, zabraem je z sob. Nadchodzcy wieczr skoni mnie do szukania noclegu. Wybraem sobie na dzisiejszy spoczynek due drzewo nad morzem, bo tu byo bezpieczniej jak w lesie. Niedaleko od tego drzewa, na piaszczystymwybrzeu, wida byo niewielki kopczyk bardzo regularnie, jak gdyby rk ludzk usypany. Ciekawy bdc dowiedzie si, co w nim jest, wbiem dzid w rodek, a wydobywszy, dostrzegem na jej ostrzu t ciecz, pomieszan z piaskiem. Rozgrzebaem kopiec i znalazem w nim ze trzydzieci jaj duych. Zamiast skorupy miay one jakby pergaminow skrk. Byy to jaja szyldkretw, czyli wi morskich, o czym jednak teraz nie wiedziaem. Chocia gd mi nie dokucza, widok nowego przysmaku obudzi apetyt i wypiem jaj par. Trzeciego dnia wdrwki nie wiodo mi si tak, jak w dwch pierwszych. Naprzd nic nie odkryem nowego, po wtre przyszedem na brzeg gbokiej zatoki morskiej zachodzcej daleko w ld, w tym miejscu bardzo skalisty i trudny do przebycia. Chcc dosta si na drug stron, trzeba byo albo przepyn wpawzatok, albo zapuci si w gb lasu i pipo skaach. Zmczony dwudniow wdrwk, zrzekem si tego zamiaru i postanowiem wrci do domu. Zamiast i brzegiem morza jak dotd, obraem drog wprost przez las ku mej jaskini. Wierzchoek owej Wysokiej gry suy mi za drogowskaz. Szedem raz grzystym wwozem, rodkiem ktrego pyn strumie, to gstym lasem, to znowu zielonymi dolinkami. Moja wyspa bya przeliczna, brakowao jej tylko miast, wiosek i mieszkacw. Okoo poudnia ujrzaem przebiegajce zwierz, z wyjtkiem uszu i najeonej sierci na grzbiecie, do zajca podobne. Rzuciem za nim dzirytem, lecz chybiem i zajc znikn wrd krzakw, ku wielkiemumojemu zmartwieniu. Trzeba koniecznie zrobi uk i strzay, zawoaem w gos. I nie byo to rzecz tak trudn. Widziaem w Sale duo ukw murzyskich nader ndznej roboty, a przecie doskonaych w uyciu. Obiad popsu mi jeszcze bardziej humor. Wszystkie ostrygi potchy zupenie, kukurydza zescha take, a pizangi zwidy. Szczciem, e przynajmniej wie jaja przechoway si wybornie. Dobrze ju z poudnia wkroczyem w las gsty i uszedem przeszo mil, zanim dostaem si na drug stron. Wida std byo wierzchoek przewodniej gry. Po dwugodzinnym pochodzie i przedzieraniu siprzez krzaki, ujrzaem nareszcie mj zamek. XV Sporzdzenie uku i strza oraz sieci na ryby. Pierwsze polowanie. Piecze. Piwnica. W wycieczce, z ktrej wrciem, udao mi si pozna wschodni cz wyspy, ale zachd i poudnie cakiem mi byy obce. Zamierzyem jednak, wypoczwszy, puci si w tamte strony, aby cae pastwo zbada dokadnie. Pierwsz prac, do ktrej wziem si po powrocie, byo sporzdzenie uku i strza. Dla przysposobienia sznurkw zamoczyem znaczn ilo wkien pizangowych, a nastpnie upatrywaem stosownego drzewana uk. Natrafiwszy wreszcie na ga mocn i spryst, na cztery stopy dug, nagiem j nieco i na obydwch kocach zarnwszy rowki, przymocowaem ciciwzrobion z sznurkw konopnych, sucych mi dotd za podwizki, poczochy za przymocowaem ykiem. Nastpnie naciem mnstwo trzcin nad strumieniem rosncych, dorobiwszy do nich strzay z drzewa elaznego. Na tej robocie n stpi mi si zupenie, ale za to groty strza moich byy wyborne. Przymocowaem je do trzcin ykiem, pir tylko brakowao. Przechodzc wczoraj z rana brzegiem morskim, widziaem w bliskoci wody mnstwo pir, pogubionych przez mewy i inne wodne ptaki, ale nie pozbieraem ich wcale. Jakem tego aowa! Wdruj e teraz znowu o dwie mile dla kilku pirek, panie Robinsonie, a na drugi raz wbij to sobie dobrze w gow, e najmniejsza bagatelka duo kopotu kosztuje, a wic wszystko, co zobaczysz, zbieraj skrztnie, bo nie wiesz, na co ci siprzyda moe. Pno wieczorem wrciem do domu z zapasem pir, a e zaraz zrobio si ciemno, nie mogem dokoczy roboty strza, co mnie wielce gniewao. Na drugi dzie rano, skoczywszy prac, wziem si do prb. Pierwsza strzaa, wypuszczona w gr, posza nadspodziewanie wysoko, a spadajc, wbiasi w ziemi. Wycelowaem do drzewa odlegego na trzydzieci krokw, ale strzaa przeszya krzak o dwa metry obokstojcy. Druga posza take nie lepiej. Jak to, a wic to nie tak atwo strzela zuku, zawoaem zdziwiony, kt by si spodziewa, e i tego uczy si trzeba! Ha, trudno, musiaem si wzi do nauki. Odtd po caych dniach odbywao si strzelanie. Zapaliem si niezmiernie i strzelaem bez wytchnienia, chcc pokona moj niezrczno. Po trzech dniach ju mi si udawao trafia w pnie drzew, a po paru tygodniach takiej nabraem wprawy, e o pidziesit krokw trafiaem w cel nie wikszy od doni. Pierwsz ofiar mej zrcznoci bya papuga, ktrej przestrzeliem skrzydo. ya jeszcze, kiedym j podnis. Chciaemj dobi, ale wyjwszy strza z rany ujrzaem, e ma tylko skrzydo strzaskane. Przy tym tak aonie na mnie spogldaa, e nie mogem si odway na odebranie jej ycia. Zwizaem zranione skrzydeko, oboyem je mchem zwilonym w wodzie, a biedna ptaszyna po kilku dniach przysza zupenie do siebie. Przez czas choroby oswoia si zupenie i nie opuszczaa jaskini. Przyjemnie mi byo mie chocia takiego towarzysza samotnoci. Zrobienie sieci poszo nierwnie trudniej. Nie miaem wyobraenia, jak j zacz, niewidziaem nigdy, jak to robi rybacy. Nareszcie wpadem na pomys, aeby do dwch dugich i prostych gazi przywizywa koce sznurkw, drugie zostawiajc wolne, a potem wiza je midzy sob. Chcc jednak to zrobi, trzebabyo naprzd przygotowa sznurki. Zabraem si do tej czynnoci, lecz jeeli kilka dni strawiem na ukrcenie sznurkw do zrobienia torby, to tu trzeba byo najmniej miesic powici, a na to nie byo czasu. Jak to, nie byo czasu, pomylisz sobie czytelniku. A c lepszego miae do roboty, panie Robinsonie? Oto zima nadchodzia i trzeba byo sobie nagotowa zapasw, bo jak zaczn la deszcze po caych dniach, to skd wzi ywnoci. Umyliem wic odoy zrobienie sieci do wiosny, a tymczasem, korzystajc z pogody, wybraem si na polowanie. Uzbrojony w uk i strzay, z parasolem, dzid i torb, napenion pizangami, poszedem w grzysty las, spodziewajc si ubi zajca, ha, a moe i sarn, jeeli tylko te stworzenia znajduj si na wyspie. Zaledwie uszedem parset krokw, gdy zza krzakw wysuwa si ptak jaki wielkoci indora. Z szybkoci byskawicy, odrzuciwszy parasol, wypuszczam strza,lecz zamiast ptaka, ugodziem pie drzewa,za ktrym znikn. Zniecierpliwiony tym zawodem, zostawiem w krzakach parasol, a trzymajc napity uk, posuwaem si z wolna i cicho od drzewa do drzewa, w nadziei podejcia uszej zdobyczy. Wtem w odlegoci kilkudziesiciu krokw spostrzegam poruszajce si licie. Sprawc tego by zajczek, siedzcy na tylnych apkach i objadajcy najspokojniej listki jakiej roliny. Z bijcym sercem wypuszczam strza, pocisk wypada, a zajc rozciga si jak dugi. Nie jestem w stanie opisa mojej radoci na widok ubitej zwierzyny. Podnisszy j, zawracam ku grocie i zrywam po drodze par ananasw. Przybywszy do domu, wziem si do obcignicia skry z zajczka. Mia on niejakie podobiestwo do winki morskiej, nie wtpiem jednak, e miso przyda si na pokarm. Zajc obcignity i oprawiony lea przede mn, brakowao tylko rona i ognia, aeby sporzdzi piecze. Zachcony widokiem misa, ktrego tak dawno nie miaem w ustach, umyliem razjeszcze prbowa rozniecenia ognia trc drzewo, ale tym razem, podobnie jak pierwszym, nie powiodo mi si tego dokaza. Widziaem jak Murzyn, towarzysz mojej niedoli, zabiwszy raz psa, a nie mogc go ugotowa w kuchni, uy osobliwszego rodka przyprawy. Postanowiem go naladowa. Pooywszy zajca na paskim kamieniu, biem go twardym kokiem dobr godzin, tak, i nie tylko skrusza zupenie, ale zmieni si w rodzaj masy krwistej. Rozcignem j na gazie rozpalonym od soca i trzymaem z ptorej godziny na upale. Nie wiem czy to aknienie misa, czyzmordowanie przyprawio t osobliwsz piecze, do na tym, e mi smakowaa wybornie. Gdyby jeszcze mie do tego troch chleba i soli! Tymczasem deszcze coraz czciej paday. Niekiedy przez par dni lao jak z cebra, tak e nie mogem wychyli si po ywno.Na przemian znowu upa wyciecza moje siy, a powietrze, przesycone par, niemal dusio. Skutkiem ulewy wzbieray okoliczne strumienie i zagradzay drogi tak dalece, e nie mogc ich przeby, musiaem zrzec si polowania. y pizangami i kukurydz wcale nie miaem ochoty, a miso i ostrygi psuy mi si tak szybko, e na drugi dzie je ich nie byo mona. Wypadao koniecznie obmyle jakie chodniejsze schowanie. W jednym kcie mej groty zauwayem pod wystajcym gazem ziemi mikk. Wbiem w ni dzid i przekonaem si, e da si kopa, ale czym? Naraz przypomniaem sobie, e na brzegu morskim znajduje si mnstwo muszli duych i twardych. Pobiegem po nie i wrciem ze sporym zapasem. W jednej paskiej powiodo mi si wywierci okrgyotwr. Wprawiem w niego kij i tym sposobem miaem rodzaj motyki. Inne muszle miay suy do wygrzebywania poruszonej ziemi. Zabraem si natychmiast do pracy. Wbijajc dzid w ziemi, podwaaem bryy, ktre rozkruszywszy motyk, wybieraem muszlami i wynosiem na dwr.Robota ta cika i mozolna zabraa mi duo czasu, ale w kocu miaem piwnic na ptora metra gbok, a majc przeszo p metra rednicy. Aeby utrudni przystp ogrzanemu powietrzu, przykrywaem j rusztowaniem z gazi, na ktrych znowu gruba na p metra warstwa mchu zatykaa j doskonale. Odtdmiso mogem przez dwa dni bez psucia zachowa. Pizangi i ananasy take utrzymyway si wieo, rwnie jak i wie jaja, ale z ostrygami nie mogem trafi do koca. Na drugi dzie bowiem ju nie byy przydatne do jedzenia. Nadesza wreszcie zima, to jest soty nieprzerwane, poczone raz z wilgotnym chodem, to znw, gdy soce zawiecio, z dokuczajcym skwarem. Trudno wypowiedzie, ile wycierpiaem w tym czasie. Nieraz gd trapi mi bez litoci, bo ciko byo upatrze chwilki pogodnej dla postarania si o ywno. Teraz brako mi ju cierpliwoci, zima dokuczya mi ju do ywego, bo chocia mrozw nie byo, ale przejty wilgoci, szczkaem zbami jak w febrze, drc od nieprzyjemnego chodu. Zy humor, tsknota i dawna rozpacz zaczy mi na dobre ogarnia. Ach, jaki z ciebie niedoga, panie Kruzoe, zawoaem raz, spojrzawszy na kilkanacie skrek zajczych, lecych w kcie jaskini. Majc taki zapas skr, eby te nie pomyle o sporzdzeniu sobie ubrania. Zamiast dsa si i wyrzeka na los, we no si lepiej do krawiectwa. Zaiste wielki by czas zaj si odzie. Kaftan drelichowy, chocia porzdnie zasmolony, trzyma si jeszcze cao. Ale koszula, skutkiem dugiego noszenia, pomimo nader ostronego prania, wygldaajak rzeszoto. Reszta ubrania nie bya lepsza, a z poczoch ledwie pozostay cholewki. XVI Moskity. Krawiectwo i garbarstwo. Igy samorodne. Zwtpienie. Rozmylanie nad smutnym pooeniem. Grenlandzkie nici. Zwalczona trudno. Nowy kostium. Do sporzdzenia jak najprdszego nowych sukien przynaglaa mnie jeszcze inna okoliczno. Zaraz z pocztkiem pory deszczowej pojawiy si roje moskitw. Pierwej wcale ich nie widziaem, wyjwszyraz w lesie, gdy mnie w okolicy bagnistej opady i mocno pociy. Ale teraz snad z tego powodu, e czka przylega do mojego mieszkania zamienia si w bocisko, nieznone owady zakwateroway si tu na dobre, obierajc sobie za najlepszy przysmaczek biedne moje ciao. W dzie jak w dzie, oganiaem si skutecznie, lecz gdy nadszed wieczr, ani sobie da rady. Kuy mnie okropnie po caym ciele, do ust nawet wlatyway, i nieraz musiaem si okada wie ziemi,aby cho troch ulgi dozna w palcym blu.Gdyby przynajmniej mona ogie roznieci idymem odpdzi te krwioercze stworzenia!ch jzykw j A$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA0Pc1R c23} c4.c5A=.Kadc si spa, waziem pod warstwy licia kokosowego, ale umiay one i przez to pokrycie dosta si do mej skry. Nie ma rady, bierzmy si do krawiectwa. Nieraz w domu, rozdarszy suknie, sporzdzaem je po kryjomu, eby matka nie zobaczya szkody. Moe te potrafi i nowe uszy. Nie bya to jednak atwa robota. Naprzd skrki byy nadzwyczaj twarde. Zabiwszy zajca i obcignwszy go ze skry, zwykle rzucaem j na bok, nie mylc, aby mi si na co przydaa. Zsychay si wic na socu jak koci, a gdy wziem si do rozprostowania, pkay. Naleao je zmikczy. Wiedziaem, e garbarze mocz skry w korze dbowej, ale dbw na mojej wyspie wcale nie byo. A gdyby zmoczy w wodzie morskiej? Myl nieza, lecz mgby si wos uszkodzi. Korzystajc z dzisiejszej pogody, pobiegem na wybrzee, porozkadaem skrki wosem do ziemi i z kolei polewaem wod. Jak tylko skra odmika, tarem j w rkach jak praczka chusty. Po kilkugodzinnej pracy udao mi sitym sposobem wyprawi je jako tako. Z kadej za pomoc noa oskrobywaem szcztki yek i misa; potem, nasypawszy piasku i trc, nadawaem im pewna mikko. Nad wieczorem byo czternacie skrek gotowych do uycia, bo te tyle ich tylko posiadaem. Majc materia, naleao go przykroi. Dawna odzie posuya za form, ale mj biedny n przez dwumiesiczne uycie, a zwaszcza od drzewa elaznego, stpia zupenie. Wynalazem kamyk, poczem pociga ostronie, aby ostrza nie popsu, a gdym je poprawi, zabraem si do przykrawania. Kto by mnie widzia, ilem siprzy tej pracy napoci, ualiby si nade mn. Gdyby ci z jednej sztuki materii, toco innego, ale tu trzeba z kilku skrek przykada, przymierza, stosowa. To mi niezmiernie baamucio w gowie, wszystkie kawaki si mieszay. Na koniec tym sposobem trafiem do adu, e stan, rkawy i nogawice porozkadaem osobno i kada cz odziey na innym leaa miejscu. Na nieszczcie skrek byo za mao, ledwie na krtk koszul, a raczej kaftan i spodnie, kolan sigajce, starczyo. O kamaszkach ani myle. Ju wic wszystko przyrzdzone, tylko siada i szy. Ba, gdzie igy i nici? Wkien bananowych wcale do tego nie mona byo uy, bo grube i nie bardzo podatne. Na caej wyspie ani len, ani konopie nie rosy, a iga? Przedsiwziem j pocztkowo zrobi z przetyczki do fajki, znajdujcej si przy scyzoryku. Bya to rzecz wyborna, ale jak uszko zrobi, nie majc ognia ani kolca stalowego do przebicia dziurki. Porzuciem ten pomys, postanowiwszy zamiast igy uy kolcw kaktusowych, silnych i twardych, a przy tym bardzo ostrych, o czym moje biedne, przez nie podarte suknie, mogy da doskonae wiadectwo. Pobiegem natychmiast w zarola, huk tutajby igie, tylko bra. Narwaem ich kilkadziesit. Teraz szo o nici. Zdao mi sinajpraktyczniejszym popru poczoch i nienamylajc si dugo, spruem ca cholewk, nawijajc nici na kamyk. aden krl pewnie nie pyszni si tak, patrzc na najkosztowniejszy diament swego skarbca, jak ja, przygldajc si kbowi nici. Uwielbiaem mj pomys, nie przewidujc, jak si grubo na nim zawiod. Zaostrzywszy przetyczk na gadziku, uyem jej zamiast szyda do przebijania dziurek w skrze. Nastpnie uwizawszy nitk do grubszego koca kaktusowej igy, przewlekaem j przez dziurki. Ale za trzecim ciegiem, gdym chcia przycign,nitka pka. Zawizaem j, ale po kilku ciegach znowu pka. Snad poczocha przez dugie noszenie zetlaa i nici zesaby. Jake al mi byo bezuytecznie poprutej cholewki. Caa robota na nic, bez nici szy niepodobna. Zasmucony rzucam wszystko nabok i siadam, medytujc nad moim opakanym pooeniem. Ile zawodw doznaem ju na tej niegodziwej wyspie. Codzie jakie zmartwienie, a adnej pociechyani nadziei, eby si to kiedy skoczyo. Snad okrty europejskie nie maj si po cozapuszcza w te niegocinne strony i chybatylko zagnane burz dostaj si w okolice mej wyspy, aeby rozbi si o jej brzegi. Jestem bardzo, bardzo nieszczliwy, nie ma nieszczliwszego na caej kuli ziemskiej. Czy nie ma? Ha, moe i jest. Rozwamy, co mnie tu zego i dobrego spotkao. Ze: Znajduj si na wyspie bezludnej i nie mam nadziei wybawienia. Jestem odczony od ludzi, samotny i wygnany, drczony tsknot, a o najmniejsz bagatel stara si musz z niezmiernym trudem. Pozbawiony jestem wygd, nie mam si czym okry, nie mog rozpali ognia, bez ktrego tak trudno obej si czowiekowi. Napracuj si niezmiernie dla opdzenia ndznych potrzeb, gdy tymczasem w Europie miabym wszystkiego do sytoci i uywabym wszelkich wygd. Nie mam broni do odparcia napadu dzikich ludzi i drapienych zwierzt i lada chwila mog zgin marnie. Od trzech blisko miesicy ani jednego statkunie widziaem, wic nie zobacz mojej ojczyzny i tu umr na wygnaniu. Dobre: Ale przecie nie utonem jak drudzy i mog si doczeka lepszych czasw. Tak, ale nie umieram z godu, mam jakie takie mieszkanie, a wyspa moja obfituje w rne rodzaje ywnoci i przepyszne owoce. Ale yj w krainie gorcej, gdzie ludzie obchodz si bez odziey. A gdy by mnie takzaskoczyo rozbicie gdzie w zimnej pnocy? Lecz pracujesz dla siebie. Przypomnij tylko niewol mauretask, tam ci batem do roboty pdzili i licho karmili, a tu jeste wolny i swobodny. Powiedze mi, czy widzia na wyspie drapiene zwierzta lub Karaibw? Strach bez przyczyny. Od piciu lat rodzice ciebie nie widzieli, trzymiesice wygnania to maa kara, a zreszt czekaj, do koca ycia jeszcze daleko. Porwnania te pocieszyy mnie nieco i doday ducha. Jestem nieszczliwy, to prawda, ale mogem by daleko nieszczliwszym. Nie porzucaj nadziei, alestaraj si tymczasem uprzyjemni swj pobyt na wygnaniu. Co do nici, wszak nierazwiksze daleko pokonywao si trudnoci, moe i t pokona potrafisz. Jako przypomniaem sobie, e podczas pierwszej mojej podry do Gwinei, wrd obsady znajdowa si majtek, sucy niegdy na statku uywanym do poowu wielorybw przy brzegach Grenlandii. Opowiada midzy innymi, e mieszkacy tamtejsi uywaj do szycia, zamiast nici, strun skrconych z kiszek psa morskiego. Umyliem ich naladowa i wyprawiem siz ukiem i strzaami do lasu dla upolowaniaparu zajcy. Zajce jak na zo gdzie si pokryy, trzeba byo poprzesta na papugach; al mibyo tych wesoych pajacw lenych, ale pierwsza mio dla siebie: ubiem kilka. Popowrocie do domu, zachowawszy pikne pirka, wypatroszyem ptaki. Rozprute, zamoczone i wymyte kilkakrotnie kiszki day si dobrze skrca. Na drugi dzie lea przede mn spory pczek strun cienkich. Dla nadania im gitkoci, wysmarowaem je tuszczem zajczym. Teraz rozpoczo si krawiectwo na dobre.Po piciu dniach kostium by gotowy. Natychmiast ustroiem si w now garderob. Wykpany i wyelegantowany, miaem podobiestwo do kominiarczyka londyskiego, gdy si w niedziel do kocioa wystroi. Podskoczyem do strumyka aeby si przejrze w tym naturalnym zwierciadle. Ubir mj nie pozostawi nic do yczenia, oprcz kamaszy. Kaftan ze skrek zajczych, obrconych wosem na zewntrz, pysznie si prezentowa, majtki mogyby zawstydzi murzyskiego modnisia, na gowie kapelusz z prcikw bananowych wyglda jak straszydo na wrble. Jedna noga w cholewce podartej, druga owinita ptnem, utarganym z podartej koszuli. Twarz zarosa, wosy rozczochrane, bo nie byo ich czym, oprczpalcw, uczesa. Dodajmy do tego uk i strzay przy boku, torb przez plecy, w jednej rce dzid, w drugiej parasol, a bdziemy mieli wyobraenie potnego wadcy bezludnej wyspy. Gdybym si tak pokaza na ulicach Londynu,niezawodnie tumy ulicznikw biegayby za mn, jak za rarogiem. Niejeden za spekulant niemiecki mgby wietny zrobi interes, obwoc mnie po miasteczkach i jarmarkach, jako dzikiego czowieka z nieznanej czci wiata, jakiego Azteka, ywicego si surowymi rybami i misem ludzkim. Jednake ja byem bardzo zadowolony z mojego ubioru i dugo przygldaem si w przezroczystych wodach strumienia mojej pociesznej figurze. XVII Boe Narodzenie. Wspomnienie rodzicielskiego domu. Nowy Rok. Cud. Trzsienie ziemi. Huragan i ulewa. Nazajutrz po ukoczeniu sukien, policzywszy dni na moim kalendarzu, zasmuciem si bardzo. Dzie dzisiejszy by dniem wigilii Boego Narodzenia. Obraz domu rodzicielskiego stan mi ywo przed oczami. W dniu tym zwykle od poudnia sklep si zamykao. Ojciec powraca, a pniej kaza si przenosi dojadalnego pokoju. Tymczasem matka krztaa si okoo ogromnego plumpudingu 2) i nadziewaa wasnorcznie indyka. Bez tych dwch potraw nie obeszo si nigdy. Zwyczaj to by dawny, sigajcy niepamitnych czasw. Nasz domek obchodzi go uroczycie. Wieczorem zasiadalimy do wsplnego stou, wraz z domownikami i sucymi, a po wieczerzy ojciec, wziwszy Pismo wite, czyta z Ewangelii w. ukasza rozdzia o Narodzeniu Paskim, zaczynajcy si od sw: I stao si w dni owe, e wyszed dekret od cesarza Augusta, aby popisano wszystek wiat. Wysuchawszy pobonie i w milczeniu sw witych, piewalimy pieni pobone, potem za rodzice prowadzili nas do osobnego pokoju, gdzie sta wielki st, biaym zasany obrusem, a na nim leay rozmaite podarki dla dzieci, domownikw i sucych, przykryte pikn serwet. Po czym ojciec, zdjwszy j, z kolei wszystkim podarunki rozdawa. Ile to byo radoci, ogldania i uciechy. Pamitam dobrze te czasy, kiedy jeszcze wszyscy trzej bylimy w domu. Starsi bracia odbierali w podarunku rne czci ubrania, ja za, najmodszy, zapas rozmaitych zabawek, majcych mi wystarczy do dnia urodzin. Rozkosz to bya niewypowiedziana, dlatego te zwykle nie moglimy si doczeka uroczystoci wigilii Boego Narodzenia i zawsze na par tygodni wprzd rachowalimy, wiele jeszcze dni do niej mamy. Kiedy mi si to wszystko przypomniao tak ywo, serce cisno si gwatownie i gonym wybuchnem paczem. Dugo tak,bardzo dugo pakaem, nie mogc si uspokoi. Nareszcie zy ukoiy tsknot, ale do adnej pracy nie byem zdolny. Przezcay dzie siedziaem na wzgrku przylegym do mojej jaskini, patrzc w stron, gdzie podug mego przypuszczenia Anglia znajdowa si powinna. Pikna krainapodzwrotnikowa, do ktrej tak tskniem wdomu, zdawaa mi si obrzyd ze sw zieleni w dniu wigilii. Z jak radoci powitabym biay caun ojczystego niegu, rozkoszowa si mrozem i skrzepymi lodem rzekami. Boe Narodzenie jeszcze smutniej mi przeszo. Deszcz la jak z cebra, skazany wic byem na siedzenie w jaskini. Drczony tsknot, drugiego dopiero dnia nad wieczorem wyszedem z domu, gdy si nieco wypogodzio. Nowy rok 1665 nadszed za dni kilka. Powinszowaem sam sobie jak najprdszegowyswobodzenia z bezludnej wyspy, bo mi nie mia kto winszowa. Po poudniu poszedem na polowanie. Upa nieznony zmusi mnie do wytchnienia w cieniu drzew.Gdy soce ju mniej dopiekao, przebiegem kilka adnych dolin w gbi wyspy, nieznanych mi dotd. Nagle, wyszedszy z lasu, spostrzegem stadko kz. Zadziwia mnie nadzwyczajnie obecno tych zwierzt. Dotd nigdy ich nie widziaem. Serce zabio mi gwatownie. Kt wie, moe w gbi wyspy znajduje si jaka osada Europejczykw, hodujcych kozy. Natychmiast pobiegem ku zwierztom, wabic je bekiem, jak to u nas w zwyczaju,ale kozy w mgnieniu oka pierzchy w zarola. Puciem si za nimi w nadziei, e mnie doprowadz do ludzkiej zagrody, lecz nachodziwszy si niemao, zabkaem si wreszcie, co nie tylko zmusio mnie noc przepdzi w lesie, lecz dopiero drugiego dnia nad wieczorem, po dugim kreniu znalazem swj zamek. W miesic po tej wycieczce, przechadzajc si w pobliu miejsca, gdzie mnie morze wyrzucio, z najwikszym zadziwieniem spostrzegem zielone kosy, zupenie podobne do jczmienia. Im lepiej si przygldaem, tym bardziej byem przekonany, e mnie wzrok nie myli. Trudno wypowiedzie pomieszanie, jakie mnie na ten widok ogarno. Zboe europejskie tu? W tym miejscu? Co to moeby! Skd si wzio? Jeeli pilnie zwaa, czytelniku, to zapewne nie uszo twej uwagi, e a dotd zupenie zapomniaem o Bogu. Na widok kosw, nie wiadomo jak wyrosych, uczuem niepojt rado i w pierwszej chwili byem pewny, e Bg mi okazuje szczodrobliwe dowody swej Opatrznoci. Myl ta wzruszya mnie niezmiernie. I czyme ja, ndzny grzesznik, zasuyem sobie, aby Bg cuda dla mnie czyni? I ju padem na kolana podzikowa za t ask Wszechmocnemu, kiedy nagle spostrzegem pod drzewem may woreczek od zboa, rzucony w dniu przybycia mego na wysp. Zrywam si z kolan, zawstydzony moj atwowiernoci, jak gdybym nie dowiadczy tylu ask i nie mia za co innego Bogu dzikowa. Tak to wiecznie pocho i lekkomylno kieroway moimi postpkami. Miaem zasady religijne wpojone przez matk, ale puciwszy si na burzliwe eglarskie ycie,zapomniaem o wszystkim. Kiedy mi si dobrze wiodo, nie mylaem o Bogu, a gdy bieda dokuczaa, zamiast modw, skargi i zorzeczenia z ust wylatyway. Nie pomylaem nawet o tym, e zrzdzeniem Boym te kilkadziesit ziarn upado waniew miejscu, zasonitym od skwaru sonecznego na ziemi bujn, a nie na tward opok i wzrosy tutaj jedynie dla mojego poytku. Gdyby pady w przeciwn stron na piasek, mgebym z nich korzysta? Co si stao z tymi ziarnami, opowiem pniej. W poowie miesica maja o mao cay zamek mj nie run, a ja sam nie straciem ycia. Siedziaem wanie przy wyjciu w murze, strugajc noem widelec z drzewa, kiedy nagle jaki dziwny, jakby podziemny grzmot, daje si sysze. Zrywam si przeraony, podnoszc wzrok w gr, aby zobaczy, skd nawanica nadciga. Wtem z przeraeniem widz, jak cay szczyt skay panujcej nad grot dry, wstrzsa si gwatownie. Na koniec ze straszliwym hukiem zwala si w dolin, zasypujc gruzami strumie. W najwikszejtrwodze przesadzam mur i uciekam ku brzegowi morskiemu, aeby mnie gruzy nie przywaliy. To trzsienie ziemi, zawoaem, szczkajc zbami ze strachu. I obejrzaem si bdnym okiem wokoo, oczekujc, rycho mnie ziemia pochonie. Za chwil powtrzyo si wstrznienie, sabsze wprawdzie od pierwszego, ale syszaem huk jaki wewntrz mej jaskini,a z odlegoci wyranie mona byo widzie, jak zachwiay si szczyty wzgrz,a jeden nad morzem z oskotem piorunu wpad w fale oceanu i wyrzuci na trzydzieci metrw wysoki sup wody. Jak yj, nie dowiadczyem jeszcze trzsienia ziemi. Przy pierwszym uderzeniu zaczo mi si miesza w gowie. Za drugim padem u stp ogromnego drzewa, woajc bezmylnie w najokropniejszym strachu: Boe mj! Boe, zmiuj si nade mn! Na chwil si uciszyo, nabraem wic nieco ducha, ale nie miaem do mieszkania powrci. Siedzc pod drzewem, zaamywaem rce z rozpaczy. Tymczasempowietrze stawao si coraz cisze. Cae niebo czarne zacigny chmury. Zerwa si wicher, ktry w p godziny pniej przeszed w najgwatowniejszy huragan. Morze wrzao jak ukrop, a jego powierzchnia, zbielona pian, tworzya coraz ogromniejsze bawany. Fale rzuciy si wciekle na brzegi, wyrywajc drzewa z korzeniami. Po trzech godzinach szalonegowichru rozwary si niebieskie upusty. Nie by to deszcz, ale potoki wody z chmur, leciay jedn nieprzerwan nawanic. Zlany, przemoky do ciaa, siedziaem na botnistej ziemi. Wstrznienia nie powtarzay si wicej, a wic postanowiem wrci do groty, bo na takiejulewie niepodobna byo wysiedzie. Brnc wwodzie blisko po pas, przeszedem czk zalan wod. Strumie, zawalony skaami, nie mogc wolno odpywa, by tej powodziprzyczyn. Na koniec z niezmiern trudnoci po ciemku dostaem si do wntrza jaskini, drc z bojani, aby nie ponowio si trzsienie i nie pogrzebao mi pod gruzami, ale z drugiej strony niepodobiestwem byo zostawa duej kw j A$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA6P ,7pc8 c9#g :%c;3 Npod goym niebem. Wyszukawszy suche miejsce w grocie, usiadem i ca noc przepdziem, drzemic. Deszcz la do rana. Kiedy nareszcie rozjanio si na polu, rzuciem okiem dookoa. Kt opisze mj przestrach, gdy ujrzaem wiksz cz jaskini zasypan ziemi i odamkami ska. Gdyby trzsienie nastpio w nocy, ju bym nie y. Cud mi jedynie ocali, gdy miejsce, gdzie spaem,oraz piwnica, byy zupenie przywalone. Okoo poudnia rozjanio si na koniec. Wody ustpiy i spyny ku morzu. Trzeba si byo zabra do wyprztnicia groty. Przerazia mnie ta robota. Nie byo ani taczek, ani wzka do wywoenia kamieni i ziemi. Jedynym mym narzdziem bya licha motyka z muszli. Jednake nie daem si odstraszy, pracowaem ciko przez caydzie do wieczora i nareszcie, uprztnwszy ziemi sponad piwniczki, mogem dosta si do mych zapasw. Pomimo usilnej pracy przez cay dzie nic nie jadem. Zatrudniony robot, nie pomylaem nawet o posiku. Dopiero odgrzebawszy piwnic, zabraem si do jedzenia. Ale nic mi nie smakowao. Piem przez cay dzie, a cigle miaem pragnienie. Kilkakrotnie przebieg mnie dreszcz, czasami znw krew uderzaa do gowy. Czujc si sabym, pooyem si jeszcze za dnia na posaniu suchego mchu, przykrywajc si kodr z zajczych skrek, ktr wanie skoczyem przed kilku dniami. Przy posaniu przygotowaem dwie due muszle, napenione wod, nie chciaem bowiem naraa si w nocy na wychodzenie do rda. ------------ 2) Rodzaj sodkiego budyniu z rodzynkami i migdaami. XVIII Choroba. Cierpienia. Brak pomocy. Rozpacz. Gorczka. Marzenia straszliwe. Dwa dziwne sny. Zaledwie sen sklei moje powieki, kiedy nagle przebudzio mnie nadzwyczajne zimno. Sdziem, e znw woda podpynapod moje posanie, lecz niebo wypogodzone,piknie i jasno wieccy ksiyc przekonaymnie o mylnoci tego mniemania. Czuem w caym ciele tak silne dreszcze, i zby szczkay od nich i draem, jakby wrd najtszego mrozu. Nadaremnie otulaem si kodr, nic to nie pomagao, zdawao mi si, e zmarzn. Tak mczyem si blisko do rana. Wwczas zimno zaczo mnie opuszcza, a w miejscejego powstaa tak silna gorczka, e pozrzucawszy z siebie kodr i odzie, jeszcze nie mogem wytrzyma. Czuem wewntrz palcy ogie, pragnienia nie mogem ugasi, a gowa mao nie pka z blu. Na koniec zmczony cierpieniem, mocno usnem. Kiedym si przebudzi, soce zbliao si ju ku poudniowi. Zimno, gorco i bl gowy opuciy mnie zupenie, lecz czuemsi tak bardzo osabiony, e niepodobna wsta byo. Wytywszy siy, zwlokem sinareszcie z posania, ale nogi dray pode mn i nie mogem kroku postpi. O wyprztaniu dalszym ziemi z jaskini ani myle. Niezawodnie przenoszenie si podczas burzy mi zaszkodzio. Myl o chorobie drczya mi straszliwie. Jeeli nie ustpi, kt mi bdzie pielgnowa, ktomi poda wody, kto jaki pokarm przyrzdzi! Ku wieczorowi byo mi nieco lepiej, a nawetuczuem ch do jedzenia. A wic to tylkosabo przemijajca, chwaa Bogu, zawoaem z radoci, wszystko skoczyo si na strachu. Rado ta jednakniedugo trwaa. Wprawdzie na drugi dzie miaem si jeszcze lepiej i nawet mogem cokolwiek pracowa, ale w nocy powtrzyy si wszystkie poprzednie objawy choroby. Powtrnie wstrzsno mn zimno i znowu po nim nastpia gorczka. Tym razem byo daleko gorzej, nie przysposobiem wody, a zdawao si, e mi spali pragnienie. Prbowaem wsta i dopezn do zdroju. Si mi brako. Rozpacz mi ogarna, a okropny bl gowymiesza mi zmysy. W tym niewymownym cierpieniu znw mi stan w oczach obraz rodzicielskiego domu. Przypomniaem sobie, jak troskliwie kochana matka pielgnowaa mi w najlejszej saboci, z jak trwog nad moim oem czuwaa i najdrobniejsze yczenia wypeniaa z popiechem. Jak ojciec, zwykle surowy, okazywa si podczas mojej choroby penym troskliwoci, a gdym wyrzek, e mi lepiej,rado rozjaniaa jego twarz szanown. Ateraz nie ma przy mnie nikogo, kt wie, czy to nie koniec mojego ycia. Moe nigdy,nigdy ich nie zobacz! Staraem si wszelkimi siami odepchn myl o mierci, lecz ci sna si jeszcze tym natrtniej. Stan mj by okropny. Krew wrzaa w yach, a oddech stawa si coraz szybszyikrtszy. W tym niebezpiecznym pooeniu pierwszy raz szczerze pomylaem o Bogu. Zaczem przypomina sobie sowa pacierza, ktrego od piciu lat nie mwiemwcale, lecz rozpacz nie dawaa mi si modli. Strach mierci tak mi opanowa, e sobie rady da nie mogem, a trwoga ta o wiele jeszcze zwikszya moje cierpienia.Zdaje mi si, e umarbym ju z samej bojani, gdyby ciao, zmczone tak dugim wysileniem, nie uleg o potdze snu. Nazajutrz znowu mi byo lepiej, ale czuemwiksze jeszcze osabienie jak przedwczoraj. Od trzech dni nic prawie nie jadem. Gdyby skd dosta mona talerz rosou, choby kleiku! Jak przykre jest pooenie biednego wygnaca, zmuszonego y surowiznami, nie majcego czym pokrzepi zwtlonych si. uem owoce bananowe, wysysajc sok tylko, a odrzucajc miazg. Przewiadczenie, e dostaem febry, dopenio kresu mego zmartwienia. Wiedziaem, e ta choroba zabija Europejczykw na wybrzeach Gwinei. Rzadko ktry unika mierci, a ja, jeeli nie umarem podczas pierwszej podry, winienem to tylko kapitanowi, ktry mnie przewiz do Anglii. Jedynie zmiana klimatu mnie uleczya. Gdzie teraz uciekn przed zabjcz chorob, pozbawiony wszelkiej pomocy lekarskiej. Niezawodnie skocz ycie w najokropniejszych cierpieniach, a nikt nie bdzie wiedzia, co si ze mn stao. W nocy dostaem znowu zwykego napadu febry. Pragnienie jeszcze silniej mnie drczyo ni podczas poprzednich paroksyzmw. Do tego przyczy si silny bl w lewym boku, mylaem, e skocz ycie tej nocy. Na szczcie przygotowaem sobie znaczny zapas wody itylko to przynosio mi sab ulg. Nad ranem gorczka znacznie si zwikszya, okropne marzenia przeryway sen co chwila. Raz zdawao mi si, e walcz z rozhukanym morzem. Krzyczaem z przestrachu i zrywaem si jak szalony. Za chwil znw widziaem mnstwo potworw: lww, tygrysw, lampartw rzucajcych si na mnie z rykiem. I uciekaem przed nimi, a nogi pltay si pode mn. Potykaem si co chwila, upadaem, a zgodniaa czereda rozjuszonych bestii ju, ju dosigaa mnieswymi kami. To znw wrzawa i wystrzay bitwy napeniay powietrze. Korsarze mauretascy wywijali nade mn szablami, jaki olbrzymi Murzyn pochwyci mnie w objcia i dusi, dusi tak silnie, e ju tchuw piersiach zabrako. Zmczony, spocony, zziajany obudziem si na chwil, nie wiedzc, czy to byy okropne marzenia, czy straszna rzeczywisto. Po chwili zapadem znowu w sen gboki. Zdawao mi si, e siedz pod tym samym drzewem, gdzie podczas trzsienia ziemi szukaem schronienia. Gste kby chmur poczy opuszcza si z nieba i zakryy przed moim okiem ca wysp. Nic nie widziaem, tylko czarne, nieprzejrzane tumany. Nagle straszna byskawica rozdara chmury, z wntrza ich wystpi olbrzym, niewypowiedzian jasnoci okryty. Gdy wyszed z ona szkaratnyh obokw i nog dotkn ziemi, wstrzsnasi caa wyspa, a gromy zahuczay tak gwatownie, jak gdyby wiat mia run. Zbliywszy si do mnie, wznis w gr oszczep i zawoa gosem, na ktry krew cia si w mych yach: Ndzny! Tyle dobrodziejstw doznanych od Opatrznoci nie wzruszyo twego zakamieniaego serca! Trwasz w twych zociach, a wic gi, jak ye, marnie! I wznis oszczep, aby mi przebi. Co si dalej stao, nic nie wiem. Kiedy mi si zdawao, em przyszed do przytomnoci, wszystko znikno. Znajdowaem si niby na jakiej nieprzejrzanej rwninie tak piknej zielonoci, jakiej nie ogldaem w yciu. Bkit nieba roztacza nade mn swj przecudny namiot. Nie byo tam ani soca,ani ksiyca, ani gwiazd, tylko jaka dziwnie mia jasno, a powietrze tchno niby woni, czy wieoci, czego opisa nie umiem. Jasno ta rozlewaa si ze sklepie niebieskich, rosa, potniaa tak, i oczy spuci musiaem, a gdy je znowu wzniosem na chwil w gr, ujrzaem krzy promienisty. Padem na twarz, nie miejc prawie oddycha, gdy wtem gos sodszy, anieli wszystkie ziemskie melodie, zabrzmia z gry: Wzywaj mi w dzie utrapienia, a wyrw ci, i czci mi bdziesz. Obudziem si, wszystko znikno. Nie wiem, nie umiem powiedzie, co si dziao w mej duszy. Rado, nadzieja, al, skrucha, boja, ufno w Bogu, wszystko to razem przenikno moj istot. O, Boe! Mj Boe! Mj Boe, zawoaem, dwigajc si na kolana. O, Ojcze mj, jake Ty dobry jeste! Tyle lat zapomniaemo Tobie, Stwrco mj najlepszy, nie dzikowaem za Twe dobrodziejstwa, a Ty jeszcze mi pozwalasz pozna moje winy i aowa za nie! O, Panie mj! Jeeli to jest ostatnia chorobamoja, jeeli mam umrze, pozwle mi chotak dugo y, abym mg szczerze aowa za grzechy moje i Twj przebaga majestat. O, Boe, wzywam Ci w dniu utrapienia mojego, wyrwij mi... Nie mogem dokoczy modlitwy, potok ezzala wyrazy, wzniosem rce ku niebu i pakaem jak dziecko, zanoszc si i kajc. Modlitwa wyczerpaa reszt si moich. Czarne patki wzrok mi zamiy, zaszumiao w uszach, padem jak nieywy. XIX Podwjne przebudzenie si. Niespodziewani gocie. Skutek snw. Rozwaanie dotychczasowego ycia. al i poprawa. Przybytek Paski. Kiedy odzyskaem zmysy, a raczej przebudziem si z gbokiego snu, sam niewiem. Czy spaem noc, czy wicej, nie mogem zgadn. Zdaje mi si e musiaem bardzo dugo by pogrony w letargu czy nie, bo si mi tyle przybyo, e atwo podniosem si z posania. Za dugoci snuprzemawiao wycieczenie i wychudzenie czonkw i caego ciaa. Co mnie najbardziej zadziwio, to obecno trzech kz w mojej zagrodzie. Skd one si tu wziy? Biedne stworzenia wcale si nie lkay. Jedna nawet przybli ya si ku mnie, przypatrujc si ciekawie. Pniej dopiero rozwizaem t zagadk. Kozy snad wdary si na ska ponad jaskini, zeszy na mur, a skoczywszy z niego do rodka zagrody, nie mogy znalewyjcia. Mur by zupenie pionowy, a zatem wdrapa si na nie mogy. Gd z braku paszy tak je osabi, e straciy wrodzon dziko. W tej chwili jednak co innego mnie zajmowao. Gd potnie dokucza. Wyczogaem si zjaskini i zaoywszy z wielkim wysikiem wejcie kamieniami, aeby kozy nie ucieky,poszedem bardzo wolnym krokiem ku zarolom. Pizangi tam si znajdoway, ale nie miaem siy wdrapa si po nie. Porzuciem ten zamiar i powlokem si nad brzeg morski dla poszukania ostryg. Na szczcie do daleko jeszcze od morza natrafiem na gniazdo szyldkretw, a par jaj pokrzepio mnie bardzo. Posiliwszy si, usiadem na wzgrku i poczem rozwaa wszystko, co mnie od pocztku choroby spotkao. Wiedziaem, e podwjne moje widzenie byo tylko marzeniem, ale jake cudownym marzeniem.Wyranie rozpozna mona w nim byo ask Stwrcy, pocigajcego mnie ku sobie. Jakie to byo moje dotychczasowe ycie? Kiedym po raz pierwszy objawi ojcu ch puszczenia si na morze, powiedzia mi owe pamitne sowa: kto nie sucha rodzicw, temu nigdy Bg bogosawienie bdzie, ten marnie zginie. Czy te wite wyrazy jego nie speniy siprawie zupenie? Wzgardziem tw przestrog, drogi mj ojcze, zawoaem zezami, sprawiedliwo Boa dosigna mi.Mogem przy was, najmilsi rodzice, by takszczliwym i spokojnym, by wam pomoc i opiek w podeszym wieku, a zamiast tegowtrciem was w przepa smutku i zatruem ostatki dni waszych. O, jeszcze Bg dobry obszed si ze mn zanadto askawie. Na stokro wiksze zasuyem kary. Czy chocia raz wzniosem myli moje doCiebie, Stwrco mj, mwiem w gos ze zami. Czy podzikowaem Ci chocia za jedno dobrodziejstwo? A przecie Ty stworzye ten cay wiat i utrzymujesz wtakim porzdku. Ty stworzy t ziemi, naktrej znalazem ocalenie, rda, ktre mnie napoiy, owoce, ktre mnie ocaliy od mierci z godu. Twoim dziwnym zrzdzeniem wpady do mojej zagrody kozy, mogce mi tyle przynie poytku. Ty mnie ocali z rozbitego okrtu w Yarmouth, wstrzyma miecze korsarzy nad moj gow, wybawi z niewoli mauretaskiej i na drog m sprowadzi okrt, ktry mnie z Ksurym wybawi z oceanowych przepaci. Ty mnie ochroni spord dwudziestu dwch mych towarzyszy i samemu tylko ycie zachowa dozwoli. A ja, lepy, tego wszystkiego nie widziaem i nieraz, zamiast dzikowa, bluniem Ci, Panie mj, sowami rozpaczy!O, Panie mj, ndzny jestem czowiek i nic Ci da nie mog, bo wszystko, co posiadam,jest Tw wasnoci, ale racz przyj ode mnie skruszone serce, przejte mioci dla Ciebie, szczery al i ch poprawy, ktr racz swoj ask wesprze. Pokrzepiony t modlitw i postanowieniem, zwrciem si ku domowi. Przyszedszy pod zagrod, usyszaem beczenie kz, snad bardzo zgodniaych. Na ile mi si starczyo, nacinaem trawy i zaniosem biednym stworzeniom. Bray j z rk moichijady z niezmiernym apetytem, a gdym odszed, szy za mn, beczc aonie, jakgdyby dopominay si strawy. Napoiem je z muszli, a robota ta tak mi wyczerpaa siy, e legem jak nieywy na posaniu. Przespawszy par godzin, doznaem uczucia godu. Mj Boe, zawoaem gono, czyme si ndzny posil? Ani kukurydzy, ani pizangw je nie mog. Misa nie mam, a chobym je nawet mia, nie wiem, czy by mi przeszo przez gardo. Wtem przypadkiem rzuciem wzrok na kozy, ktrych wydte wymiona wiadczyy,e mleko w nich by musi. Mleko? Ach, sama myl dostania go napenia mi niewypowiedzian radoci. Udaem si znowu za ogrodzenie i nazbieraem trawy. Wrciwszy, uoyem pk na kamieniu na okie wysokim, a gdy koza zacza w najlepsze je traw, wziem si do dojenia. Poczciwe stworzenie nie bronio si wcale. Otrzymaem z ptorej kwaterki mleka do podstawionej muszli. Nikt nie jest w stanie wypowiedzie mojej rozkoszy, kiedym si letnim posili mlekiem.Od szeciu miesicy nie miaem go w ustach, nie kosztowaem adnego innego napoju, oprcz zimnej wody i kokosowego mleka, nie mogcego przecie i w porwnanie z kozim. Wypiwszy je, padem na kolana i pierwszy raz dzikowaem Stwrcy za Jego dary. Mleko wydojone z drugiej kozy zostawiem na noc. Pno ju byo, gdym si udawa na spoczynek i znowu od przybycia na wysp pierwszy raz zakoczyem dzie modlitw. Z rana wstajc, czuem si daleko lepiej, aco najwaniejsze, e chocia w tym dniu wedug mojej rachuby, przypadaa febra, wcale jej, prcz nic nie znaczcych dreszczy, nie miaem. Osabienie nie pozwolio mi si wzi do pracy. Nazbieraem tylko trawy dla kz i wydoiem obydwie. Mody kozioek, ich towarzysz, posilony pasz, nabra dobrego humoru i ubawi mnie wesoymi skokami. Po niadaniu, skadajcym si z koziego mleka, poszedem zajrze do kalendarza i powyrzyna kreski, co w czasie choroby zaniedbaem. Sabo napada mnie 9 kwietnia, we wtorek. Wedug mojego wyrachowania by dzisiaj poniedziaek, 15 kwietnia, chorowaem tedy blisko tydzie. Od czasu mego ozdrowienia, wstajc i kadc si spa, modliem si na kolanach ipostanowiem uroczycie obchodzi niedziel, nie przedsibiorc adnej roboty,oprcz dojenia kz, co koniecznie nawet dlazdrowia moich karmicielek uczyni naleao.Wieczorem zwykle rozwaaem, czym nie zawini co przed Panem. Postpowanie to napenio dusz moj nieznan dotd bogoci. Dawna tsknota ustpia zupenej ufnoci w miosierdzie Boe. Postanowiem zupenie i we wszystkim zda si na Jego wol, pomylno i zawody pobonym sercem i z poddaniem si przyjmowa i nigdy nie szemra przeciwko wyrokom Opatrznoci. Odtd ycie moje zupenie si zmienio, a pobyt na wyspie jeeli nie przyjemnym, to przynajmniej sta si znonym. Masz mieszkanie i jakie takie wygody, zawoaem raz do siebie, a dla twego wa duej kw j A$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA<P'=wc>yc?L# F@<-DcA;dobroczycy dotd nie wybrae przybytku,gdzie by mg Mu w dnie wite i uroczyste skada dzikczynienia. Bg wprawdzie nie potrzebuje wityni, bo caywiat jest Jego kocioem. Czyme jednak stworzenie okae wdziczno swoj Stwrcy? Wybierz my jakie miejsce i nadajmy mu nazw kocioa. Niechaj i na tej bezludnej wyspie wzniesie si przybytekBoy. atwiej to jednak byo wypowiedzie, jak wykona. O zbudowaniu wityni myle nie mogem. Lecz za to w miejscu, gdzie szukaem schronienia podczas trzsienia ziemi, w tym samym miejscu, gdzie w marzeniach moich gorczkowych widziaem ducha mciciela, postanowiem pomidzy dwiema palmami postawi krzy i u stp jego co wito skada modlitwy. Z dwch gadkich gazi, citych z wielkimmozoem, po dwch tygodniach pracy wyrobiem godo zbawienia. Krzy ten wkopaem na pagrku pomidzy palmami. Na przeciwlegym wzgrzu umieciem aweczk kamienn, abym mg swobodnie w dzie witeczny po poudniu przesiadywa i rozmyla w ciszy, naprzeciwko krzya. Miejsce to, wyniesionenad morze, przelicznie pooone, byo bardzo urocze. Odtd, ile razy mnie tsknota napada albo smutek opanowa dusz, przychodziem do tego ustronia i nigdy nie opuciem go bez pociechy. Na pamitk za cudownego snu, ktry takprzemian w sercu mym sprawi, wyciemna pniu drzewa, w bliskoci krzya, napis: Wzywaj mi w dzie utrapienia, a wyrw ci i czci mi bdziesz . XX Zagroda dla kz. Bambus. Przypadek na polowaniu. Nowy parasol. Ogie. Piecze. Dwa gosy. Bardzo powoli powracay mi siy, tak i dopiero po dwch tygodniach mogem si wzi do dalszego wyprztania groty, a e to bya robota mczca, wic tylko po godzinie rano i wieczorem pracowaem. Skutkiem wstrznienia oderwaa si czsklepienia i bocznej ciany. Jaskinia zyskaana obszernoci, a co wiksza, owa szczelina, przez ktr woda dostawaa si do rodka, cakiem znikna. Dach nawet sporzdzony przeze mnie pochona ziemiatak, i ladu z niego nie pozostao. Z tym wszystkim mieszkanie w jaskini zdao mi si bardzo niebezpieczne. Gdybym si by w nim znajdowa podczas trzsieniaziemi, bybym niezawodnie zgin. Postanowiem wic zbudowa szaas, potrzeba byo tylko si namyli, gdzie sobie obra now siedzib. Lecz, gdy rozwayem dobrze, e moje dotychczasowe mieszkanie jest nadzwyczaj dogodne, chroni mnie doskonale od deszczu,gdym pomyla, ile mnie trudw bdzie kosztowao zbudowanie nowego domu, do czego nie posiadaem adnych narzdzi, skoniem si do pozostania w grocie. Zreszt, gdyby mi projekt ten przyszed przed dziwnym snem i cudownym nawrceniem moim, bybym si wzi do jego wykonania, ale teraz miaem ufno wBogu, a wiedzc, e bez Jego wiedzy i woli nikomu wos z gowy nie spadnie, pozostaem w mojej grocie, nie doznajc najmniejszej bojani. Natomiast nie posiadajc si z radoci przyswojenia kz, umyli em dla nich zbudowa stajenk, gdy razem ze mn w jaskini przebywa nie mogy. W tym celu udawszy si o wicie do lasu, szukaem dogodnych gazi do wystawienia stajni, ktrej plan w gowie mej by gotowy. Majc z sob jak zawsze uk i strzay, zapuciem si za jakim ptakiem lenym w nieznan mi dolin. Na rodku rosy wysokie na kilka sni drzewka, rwne i proste, a gdym si zbliy, aby je obejrze z bliska, przekonaem si, e to trzcina bambusowa. Odkrycie to ucieszyo mnie bardzo. Zyskaem materia lekki, do budowy nadzwyczaj zdatny, a nietrudny do cicia. Porzuciem wic myl polowania, a wziemsi do cinania bambusw, wybierajc drzewka centymetr, a najwyej ptora centymetra rednicy majce. Cay dzie zabraa mi ta praca, a jednak nie szo to tak bardzo atwo, gdy wieczorem zaledwiebyo ich trzydzieci. Niepodobna byo wszystkie zabra naraz. Potrjn wic odbyem wdrwk do groty,przeszo p mili odlegej i dopiero trzeciego dnia przystpiem do budowania. Niedaleko od mej groty rosy dwie palmy, w odlegoci piciu metrw jedna od drugiej. Do nich w wysokoci dwch i p metra nad ziemi przywizaem erd bambusow. O t erd opieraem pochyo erdki bambusowe z obu stron, tak e przez to powstaa chatka w ksztacie dachu, opartego o ziemi. Pokryem j z wierzchu podwjnym pokadem lici kokosowych, u gry bambusy przytwierdziem pizangowymi wknami. Chata ta bya z dwch stron otwarta. Zagrodziem j ciankami, wtykajc w ziemi odpowiedniej dugoci erdki bambusowe i przeplatajc je dla mocy gazkami chrustu, podobnie jak u nas robi poty. Z jednej strony zrobiem drzwiczki do wpuszczania i wypuszczania kz. Tak wic towarzyszki mego wygnania miay bardzo wygodne mieszkanie, chronice je zarwno od upau, jak i od deszczu. Wkrtce przyzwyczaiy si do swej stajenki i przed wieczorem same podchodziy do drzwiczek, naprzykrzajc si bekiem, aby je wpuci do rodka. W dzie jednak miaem z nimi duo kopotu. Puszcza wolno na pasz byo nieroztropne, bo mogy uciec do lasu i wicej nie wrci, a gdy wyszedszy na polowanie uwizaem je do drzewa, to znowu biedne zwierzta nie mogy si naje do woli i udj by bardzo skpy. Jednego dnia, wracajc z polowania, obciony ubitym zajcem, stpiem na co ostrego i przebiem sobie nog. Krew laa si ciurkiem i zaledwie zdoaem j zatamowa. Cier kaktusowy nie mg przebi tak gboko nogi. Zaczem wic szuka sprawcy mej rany i znalazem ostry krzemie. Jeeli bl dokuczy mi bardzo, tochtnie jeszcze raz dabym si skaleczy za tak kosztowny nabytek. W pierwszej chwili zapomniaem o blu, a dobywszy nieodstpnego noa, poczem krzesa ogie. Widok diamentw nie zachwyciby mnie tak, jak te przeliczne, od tylu miesicy nie widziane iskry. pieszyem do domu, jak mogem, pomimo dokuczajcego cierpienia, lecz dopiero wieczorem ukazaa si luba zagroda. Mimo najgortszego pragnienia nie mona byo myle o roznieceniu ognia, bo do tego potrzeba prchna lub hubki, suchych lici i gazek, a tego wszystkiego nie byo. Szuka po nocy niepodobna, tym bardziej zezranion nog. Trzeba wszystko odoy dojutra. Kt nie domyli si, e na drugi dzie ranopierwsz moj myl byo rozniecenie ognia. Co chwila budziem si w nocy, bo miszczcie spa nie dawao, a gdym zasn,wci mi si nio, e siedz przed wielkimpomieniem. Od czasu zamieszkania na wyspie nie dowiadczyem takiej radoci. Ale zna podobao si Panu Bogu wystawi mi na cik prb. Ju w nocy uczuem mocny bl w nodze, a kiedy j z rana obejrzaem, caa podeszwa bya spuchnita. Pomimo moczenia w wodzie, przez cztery dni stpa nie mogem. Gdyby nie zapas ywnoci, gd byby mi si da dobrze we znaki. Przez ten czas zatrudniaem si sporzdzaniem nowego parasola. Stary, zrobiony z kokosowych lici, wcale by dobr ochron od promieni sonecznych, lecz podczas deszczu na nic si nie zda. Dowiadczyem tego w czasie pory zimoweji dawno ju trzeba byo co innego wymyli, lecz dzie za dniem schodzi na innych robotach, pniej za trzsienie ziemi, wyprztanie jaskini, choroba, w tym mi przeszkodziy. Nareszcie brak skrek, zktrych mia by nowy parasol zrobiony, sta na zawadzie. Sporzdziem go z cienkich gazek bambusowych. Zajcze skrki dostarczyy pokrycia. Lecz najwiksz trudno stanowio otwieranie i zamykanie. Udao mi si j pokona, ale z jakime mozoem. Ani spryn, ani drutw, ani zgoa najmniejszego nie posiadajc narzdzia, wymyliem przecie rodzaj baldachimu, niewygldajcego paradnie i psujcego si czsto, ale i z tego byem bardzo zadowolony. Po zablinieniu si rany poszedem do lasu, aby poszuka hubki. Zamiast niej znalazem pie wyprchniay. Zebrawszy czyr, wysuszyem go na socu. Porywam stal i krzemie, krzesz ogie, padaj iskry, jedna chwyta si czyru. Dmucham, serce bije mi gwatownie, pomienia wznieci nie mog. O Boe mj! Boe, miao by wszystko spezn na niczym. Na koniec wybucha pomie, zapalaj si suche listki, gazki. Na ten widok jakie dziwne osabienie owadno mn. Zdawao si, e zemdlej. Ten ogie wydawa mi si czym tak kosztownym, e nie zdoam tego wypowiedzie. Biegaem ja szalony, znoszcgazki, drzewo, krzewy. Zdaje mi si, e spalibym las cay. Olbrzymi pomie bije na pi metrw w gr. Dym wznosi si ponad szczyty skay. Tacz, biegam, skacz z radoci okoo ognia, nareszcie zami zalany padam na kolana, dzikujc Stwrcy za to dobrodziejstwo. Wy, lube dziatki, uywajc wszelkich wygdw domu rodzicielskim, nie zdoacie poj szczcia biednego wygnaca, ktry po omiu miesicach ycia, penego niewygd, ujrza na koniec poncy ogie i cieszy si, e wreszcie ciep straw bdzie mgskrzepi znuone ciao. Chciaem napi si gorcego mleka. Wydoiem wic koz i przystawiem je w muszli do ognia. Po chwili muszla pka z trzaskiem, a popi uraczy si moim przysmakiem. To mnie bardzo zasmucio, lecz nie tracc czasu, porywam kawa drzewa, zaostrzam go, pakuj wczoraj zabitego zajczka i piek. Przyjemna wo pieczonego misa napenia powietrze, zaledwie miaem cierpliwo doczeka si, a bdzie gotowe. Zajadajc zajczka, wystawiem sobie, e jestem na uczcie krlewskiej. C to za smak wyborny! Teraz nie zdoam wyobrazisobie, jak mogem je surowe miso jak wilk jaki? Ach, czy moe by wiksze dobrodziejstwo od ognia! Wyznam ze wstydem, e rozakomiony smakiem misa, ju zamylaem powici mego kozioka na piecze. Lecz oburzya mnie ta niewdziczno. Jak to, biedne stworzenie przyszo szuka u ciebie schronienia, a ty w dowd prawdziwej gocinnoci chcesz je wsadzi na roen? Tobardzo brzydko, panie Robinsonie. Ot, nie le si, we uk i strzay i id na polowanie. S kozy w lesie, bdziesz mia piecze, a nie okaesz si okrutnikiem. Tak, ale mi tymczasem ogie wyganie. Nazno wic grubszych gazi, ostatni huragan niemao ich natrzaska. A zreszt choby ogie wygas, masz krzesiwo i krzemie, to znowu rozniecisz. A jak si nie uda?? Udao si raz, to uda si i drugi. To s tylko wymwki i nic wicej. Marsz do lasu, bdziesz mia kozi piecze, a moe i ros. Ciekawy jestem, w czym go ugotuj? Widziaem ja pod ska glin, z gliny garnki robi garncarze, masz teraz i ogie,moesz wypali. Prbowae murarki, ciesioki, szewstwa, krawiectwa, bye do zrcznym parasolnikiem, moe te i garncarstwu podoasz. Nie tak atwo, a gdzie kko garncarskie? Nie wymawiaj si, kochaneczku, nie wici garnki lepi, a bez pracy nie bdzie koaczy, ani te pieczone gobki nie przyjd same do gbki. Trzeba troszk czoa zapoci. W ten sposb prowadziem sam z sob dyskurs. Kto by sucha z boku, mgby sinamia potnie. Czsto w mej duszy odzyway si dwa rne gosy. Jeden, przedstawiajcy moje lenistwo, wtpienie i wszystkie ze naogi. Drugi surowy, karccy kad z myl, nie przepuszczajcy najmniejszego przewinienia. Ile razy zachodzia midzy nimi sprzeczka, ten drugi mia zupen suszno i z atwoci obala wszystkie wymwki lenistwa. Poznaem, e by to gos sumienia, gos prawdy i zawsze w kocu szedem za jego rad. I teraz, zabrawszy uk i strzay, nie ocigajc si duej, poszedem do lasu z gow nabit garncarstwem. Ma si rozumie, e przed odejciem naznosiem na ogie duo drzewa, a kozy zamknem w stajence. XXI Zastrzelenie kozy. Sl. Piecze. Prby garncarstwa. Rne trudnoci. Piec garncarski. Nieudana robota. Odkrycie polewy. Ros. Chcc zastrzeli koz, naleao zapuci si w stron, gdziem je pierwszy raz widzia. Przebiegszy cz lasu, wydostaem si na rwnin, poza ktr cigny si skaliste wzgrza. Tam skierowaem moje kroki, ale par godzin przeszo na bkaniu si midzy urwiskami,a nie pokazaa si ani jedna koza. Gdybym mia psa, wszystko poszoby pomylniej, ale tak, samemu trzeba byo by goczym. Znuony prnym szukaniem i zmczony chodzeniem, usiadem w cieniu skay wypocz. Po niejakiej chwilce spostrzegam par kz na szczycie przeciwlegego urwiska. Nie miejc wyj z mojej kryjwki, aby mnie nie dojrzay, zaczem wabi je ku sobie bekiem. Wkrtce kozy posyszay ten gos zdradziecki, zaczy wokoo si oglda, nareszcie zbiegy ze skay. Ukryty wrd krzakw, czekaem, a przyjd bliej, od czasu do czasu beczc. Jako nie zawioda mnie nadzieja. Kozy, odpowiadajc mi, biegy ku miejscu, gdzie staem, a gdy si jedna zbliya na trzydzieci krokw, przeszyem j strza. Dwie inne, nie wiedzc, co si z ich towarzyszk stao, obwchiway j przez chwil, a potem oddaliy si, beczc. Zabrawszy zdobycz, ruszyem ku domowi. Po drodze skierowaem si ku brzegowi morskiemu, aby z tuzin ostryg uzbiera. Kiedym, zoywszy koz, zbieg w parw, prowadzcy ku wodzie, naraz ujrzaem u brzegu co byszczcego. Nachylam si, odrywam lnicy kamie i poznaj sl. Zdaje mi si, e znalezienie najbogatszej kopalni zota nie sprawioby mi takiej radoci, jak ta wyborna przyprawa, bez ktrej tyle miesicy musiaem si obchodzi. Snad z morskiej wody osadzia si sl w parowie. Zabrawszy kawa soli i zapamitawszy dobrze miejsce, gdzie si znajdowaa, zawrciem do domu, obciony podwjnymupem. I znowu w duszy uczuem gbok wdziczno ku askawemu Stwrcy, ktry mi nowe dobrodziejstwo wywiadczy. Za powrotem do domu pobiegem zaraz ku ognisku. Pomienie wprawdzie ju zgasy, ale za to zarzewia byo niemao, z ktregonatychmiast rozdmuchaem ogie. Na wieczerz upiekem kawa koziny. Przyprawiona sol, smakowaa mi wybornie. Majc teraz miso i sl, mogem sobie ugotowa rosou, brakowao do tego maejtylko rzeczy, to jest garnka. Raz tylko w yciu byem u garncarza. Widziaem, jak kad glin na jakim kku,ktre obracao si poziomo na stoliku, rusza po tym nog, a pod palcami formoway mu si garnki i miski. To jednak nie mogo mnie wiele nauczy. Jedn tylko rzecz, z jakiej skorzystaem podczas mej bytnoci, bya wiadomo, e im lepiej ugniecie si glin, tym atwiej formowa z niej naczynia. Na drugi wic dzie nakopaem sporo gliny,a umieciwszy j w wielkiej wiej skorupie i nalawszy wody, zaczem depta. Po paru godzinach zdawao mi si, e ju jest doskonale wyrobiona i postanowiem wzi si do formowania garnkw. Murarstwo, ciesioka, krawiectwo i wszystkie rzemiosa, ktrych dotd prbowaem, byy igraszk, zabawk dziecinn w porwnaniu do garncarstwa. Gdyby kto z boku przypatrywa si wszystkim niezgrabnym karykaturom garnkw, namiaby si ze mnie, a moe i poaowa. Uoywszy na kamieniu dno garnka z gliny, potem dookoa lepiem ciany. Nie udawaomi si zupenie. Jakie kolawe szkaradziestwa wychodziy z rk moich. Nieraz ciar gliny psu gotowe ju naczynie, czasami ucho nazbyt cikie wyrywao bok cay nie mogem sobie w aden sposb poradzi. Nareszcie ulepiem co, majcego podobiestwo do garnkw. Wiadomo mi byo, e garncarze roboty swenaprzd susz na socu. Ot przenoszc owe naczynia na miejsce, gdzie schn miay, potukem je na drobne kawaki i trzeba byo wszystko od pocztku zaczyna. Innym razem znowu popkay od nagej spiekoty sonecznej, trzeba wic byo suszy je wprzd w cieniu. W kilka dni po tych pierwszych nieudolnych prbach, znalazem o p mili od mojego mieszkania gatunek glinki biaej, daleko atwiej ugnie si i wyrobi dajcej. Z tej,po dobrym wyrobieniu, udao mi si uksztatowa dwa naczynia, ktrym nie umiem da nazwy. Nie byy to bowiem ani garnki, ani rynki, przeraay sw niezgrabnoci, ale przecie mogy si na co przyda. Kiedy je soce dobrze wysuszyo, wstawiem je w ogie, a oboywszy dookoa, paliem w nim przez par godzin. Gdy zdawao mi si, e ju maj dosy, wyjem z aru i chcc sprbowa, czy nieprzeciekaj, nalaem wody. Wtem obydwa naraz pky i tak przepad owoc kilkudniowej pracy. Zmartwio mnie to niezmiernie, ale nie a dla twego wa duej kw j A$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AABPcCP'D cE#cF.2$ VGR?*odstrczao bynajmniej od dalszych prb. Dowiadczenie nauczyo mnie dwch rzeczy.Naprzd, eby nie robi zbyt wielkich naczy, bo te daleko atwiej si psuj. Po wtre, aby wysuszywszy pierwej na wietrze, wystawi nastpnie na soce, a potem wypala wprzdy wolnym, potem coraz mocniejszym ogniem, w kocu za znowu ar zmniejszy i zostawi a do zupenego wyganicia w ognisku. Nadto uwaaem, e naczynia wypalaj si bardzo le, jeeli wiatr miota ogniem. Z zebranych zatem kamieni uoyem pod ska co na ksztat pieca. Kamienie ustawione w pokrg, przypierajcy do skalistej ciany jedn stron, miay z boku may otwr u dou, dla lepszego cigu powietrza. W tym tedy piecu zamierzaem odbywa dalsze prby garncarstwa. Wyrobiwszy kilkanacie wikszych i mniejszych garnuszkw, wstawiem je w piec, oboyem dookoa gazkami i podpaliem je, dokadajc potem drzewa coraz wicej. Na koniec, gdy garnki rozpaliy si do czerwonoci, zostawiem je w tym stanie przez par godzin. Po wyjciu i ostudzeniu okazay si wcale dobrymi. Wprawdzie nie miay piknej formy, ale do uytku nadaway si doskonale i zaraz te sobie ugotowaem w jednym koziego mleka. Przepyszny by to przysmaczek i od tego czasu codziennie ju miewaem gorce niadanie. Dopiwszy tak szczliwie celu dugich zachodw, zabraem si do robieniawikszych garnkw. Tamte bowiem nie miay wikszej objtoci nad kwaterk. Juteraz robota sza mi daleko atwiej, bo nabyem wprawy, ale zawsze jeszcze garnki nie odznaczay si regularnoci cian. Mniejsza o to, byle tylko suyy do uytku. Wyrobiwszy z wielk trudnoci dwa due kolawce, podobne do wiaderek, wypaliem je naleycie, a majc wczoraj zabite koltko, postanowiem ugotowa rosou. Nalaem wic wody, osoliem dobrze i przystawiem do ognia. Ale ku wielkiemu mojemu smutkowi glina przepuszczaa wod, tak e caa robota na nic si nie zdaa. Przyczyn tego zapewne byo ze wypalenie. Wstawiem je wic na powrt w ar, trzymajc w nim przez par godzin. Po wyjciu, gdym je pocz oglda, spostrzegem z podziwem, e garnek w ktrym bya woda, nabra wewntrz szkliwa, czyli polewy, drugi za wcale nie. Co mogo by tego powodem? Rozwaajc dugo, przyszedem wreszcie do wniosku, e zapewne sl to sprawia. Rozpuciwszy wic gar soli w troszce wody, polaem tym rozczynem wewntrz i zewntrz garnek nie polewany i powtrnie woyem w ogie. Wynik przeszed moje oczekiwania. Garnek nabra piknego szkliwa i przystawiony z wod do ognia, nieprzepuszcza jej wcale. Tak wic zdaem egzamin na majstra garncarskiego. Ju byo pno na gotowanie obiadu, wic dopiero nazajutrz zajem si kuchni. Do wrzcej i osolonej wody woyem miso. Nie byo wprawdzie ani woszczyzny, ani adnych innych korzeni do przyprawy, ale kto by tam dba o takie bagatele. Za to w miejsce kaszy lub ryu, nasypaem wyuszczonych ziaren kukurydzy. Chcc zaprosi si na obiad wytworny i uczci naleycie dzie skosztowania rosou, nakryem kamie liciem kokosowym, postawiem na nim co podobnego do miseczki, ktr przedwczorajzrobiem, pooyem obok tego widelec, wystrugany z drzewa, mj n i yk, zrobion z muszli na patyczku osadzonej. Z jednej strony otwarty kokos, z drugiej ananas, miay reprezentowa wety. Tak przygotowawszy wszystko, zasiadem do stou i odmwiwszy modlitw, wziem si do jedzenia. Ale ros mj wcale nie odpowiada wyobraeniu, jakie sobie o nim robiem. Mia smak wodnisty i by bardzo cienki. Ziarnka kukurydzy odznaczay si za to daleko przyjemniejszym smakiem, anieli surowe, a miso byo przewyborne. Pniejsze dowiadczenie nauczyo mnie, echcc mie dobry ros, trzeba miso nastawi w zimnej wodzie, o czym wie dobrze kada kucharka, a czego niestety nie wiedziaem i co dopiero w par miesicy pniej przypadkowo odkryem. Nieraz przypadek naprowadzi mnie na jaki nowy wynalazek. I tak razu jednego zbierajc w lesie chrust na ogie, zabraem ga z patatami sdzc, e korzenie grube i bulwiaste bd si paliy wybornie. Po wyganiciu ogniska ujrzaem je nie spalone, ale tylko zwglone z wierzchu. Obdarszy skrk, znalazem wewntrz miazg t, mczyst, wydajc przyjemny zapach. Kosztuj, smak bardzo miy, podobny do ziemniakw, ktrych jeszcze wwczas nie znaem, bo dopiero podczas mego wygnania zaczy rozpowszechnia si w Anglii. Od czasu rozniecenia ognia i zrobienia garnkw ycie moje wielkiej ulego zmianie.Nie ywiem si teraz, jak dziki czowiek, surowiznami, lecz co dzie na niadanie miaem garnczek grzanego mleka, a do tegozamiast buki, ziarnka gotowanej kukurydzy. Na obiad ros, albo dla odmiany kawa pieczeni to koziej, to zajczej, niekiedy znowu pieczyste z papugilub innego jakiego ptaka. Deser stanowiy kokosy, ananasy lub banany. Wieczerz miewaem z misnych resztek obiadu, z dodaniem dwch lub trzech patatw, upieczonych w popiele. Przystawkami do tych da byway ostrygi, wie lub ptasie jaja na twardo albo na mikko ugotowane oraz morskie raki, ktrenieraz po odpywie morza chwytaem. Jado to poywne, bardzo zbawiennie wpywao na moje zdrowie, wycieczone przebyt chorob. Wygldaem czerstwo i odzyskaem dawne siy. XXII Zbir i siew. Nieudane niwo. Kosz i buty. Wycieczka w gb wyspy. Czarowna dolina. Paac letni. Melony. Zabkanie si. Bawena. Niespodziewany przyrost inwentarza. Podczas tych zatrudnie zagldaem do kosw jczmienia, wzrastajcego na brzegu morskim, nie mogc doczeka si ich dojrzenia. Zapewne sdzisz, czytelniku, e miaem ochot zrobi z ziarna jak potraw? Bynajmniej. Chodzio mi o rozmnoenie tego uytecznego zboa na mojej wyspie. I dlatego te, gdy dojrzay, ciem je noem i zaniosem do domu. Po wykruszeniu byo przeszo ptorej kwarty jczmienia. Majc od dawna obrane miejsce w pobliu jaskini, skopaem je moj motyczk i zasiaem poow zboa, zachowujc drug na przypadek nieurodzaju. Przezorno ta wysza mi na dobre, gdy jako niedowiadczony rolnik nie wiedziaem,e siew naley przedsibra po przeminiciu pory deszczowej, a to ju wiksza poowa lata upyna. Zasiany jczmie wypalio soce, a choby by wzrs jak naley, kosy nie miayby czasudojrze. Tym sposobem cay zbir przepad. Wtedy dopiero przypomniaem sobie, e w Brazylii ani tytoniu nie siej, ani nie sadz trzciny cukrowej w lecie. Nauczka ta posuya mi na przyszo, czekaem wic z reszt zasiewu do przeminicia porydeszczowej, majcej ju wkrtce nastpi. Par odkry w ostatnich czasach dokonanych, mianowicie te soli i patatw, nakonio mnie do przedsiwzicia podry na wiksz skal, w celu dokadnego poznania caej wyspy. Postanowiem wic skorzysta ze schyku lata i zapuci si jak bdzie mona najdalej. Przed rozpoczciem podry uyem kilku dni na uplecenie kosza, majcego mi suy zamiast tumoczka do zbierania rnych znajdowanych przedmiotw. Robota ta nadspodziewanie posza szybko i udatnie, tak i miaem spory kosz na plecy, do ktrego przyprawiem szerokie pasy z wkien bananowych. Nastpnie zajem si obuwiem. Moje apcie ykowe dawno si ju podary i znosiem ze dwie pary innych. Trzeba byo uy trwalszego materiau. Skry kozie, jako tako wyprawione, posuyy mi na tencel wybornie. Wykroiem z nich wierzchy z wysokimi cholewami, a podeszw daem z grzbietu podwjnie zoonego. Pomidzy te dwie skry woyem podeszw z grubego yka, aeby kamienie i ciernie ng mi nie kaleczyy. Zamiast za dratwy, posuyy struny z kiszek zwierzcych ukrcone. W ten sposb udao mi si sporzdzi buty nadzwyczaj niezgrabne, ale cieszyem si nimi jak may chopiec, gdy go rodzice pierwszymi butami obdarz. Wyekwipowany i uzbrojony ju zabieraem si do wyjcia, gdy wtem przyszo mi na myl, e przez czas mojej nieobecnoci kozy zamknite pozdychaj z g odu, albo te pouciekaj do lasu, jeeli je na wolnocizostawi. Nowy kopot i zwoka w wycieczce. Przez dwa tygodnie blisko zbieraem po caych dniach siano i suszyem dla moich ywicielek. Nareszcie zgromadziem dwa due stogi wewntrz zagrody kamiennej i tam te z wielkim trudem umieciwszy kozy, mogem puci si w drog. Napoju miay pod dostatkiem w pobliskim rdeku.Podr rozpoczem, idc w gr strumienia przerzynajcego moj dolin. Cign on si dosy daleko w gb wyspy, przechodzc to przez lasy, to znowu przez adne ki i rwniny. W niektrych miejscach pdzi z szumem, w innych pyn bardzo wolno i rozlewa si w rnej wielkoci jeziorka. Obydwa brzegi okrywaa bujna rolinno. Napotkaem dziki tyto, ale krzew ten na nic mi si przyda nie mg. Znuony drog, uszedszy przeszo dwie mile, przenocowaem na drzewie. Na drugi dzie wszedem w obszerne lasy,ktrych olbrzymie drzewa zasaniay mi niebo. Cisza tu panowaa niezmierna. Zdawao si, e wszystkie zwierzta pierzchy z tej pospnej i guchej puszczy.Lkaem si napotka jadowite we, zwykle w takich miejscach przebywajce, na szczcie jednak nie widziaem ich wcale. Spiesznie, o ile mona, przebywaem las, aeby jak najprdzej wydosta si na pole. Poza lasem cigna si pikna dolina, z pnocy dotykajca boru. Od wschodu i zachodu otaczay j wzgrza skaliste, od poudnia zasaniay znacznej wysokoci gry. Dugo jej moga wynosi mil, szeroko nieco wicej ni p mili angielskiej. Pyszna zielono trawy, zacielajcej dolinnadobnym kobiercem, nadzwyczajnie mi zachwycia. Tu i wdzie rosy gaiki palm kokosowych, urozmaicajc okolic, z boku za bkitna wstga czystej jak kryszta rzeczki dopeniaa piknoci tego miego ustronia. Dodajmy do tego, e gry, zasaniajce je od poudnia, agodziy skwar klimatu, nie dopuszczajc gorcego wiatru. P dnia przepdziem w tym miejscu, zwiedzajc we wszystkich kierunkach rozkoszn dolin. Zdawao mi si, e jestem w jakim przepysznym ogrodzie. Dlaczeg nie znalazem jej zaraz po moim przybyciu na wysp i nie obraem tutaj mieszkania! Zachwycenie moje jeszcze si powikszyo,gdy w jednym miejscu znalazem duo dzikich melonw. Byy one wprawdzie kwaskowate, ale przez przesadzanie i pielgnowanie mogy nabra waciwego i przyjemnego smaku. Urwaem par i wrzuciem do kosza. Noc przepdziem na stromej skale, zabezpieczajcej mnie od napadu drapienych zwierzt. Lecz powiedziawszy prawd, nie baem si ich zupenie, bo nie widziaem dotd ani jednego. Nazajutrz zamiast i dalej, zaczem si namyla, czy by nie lepiej byo przenie si tutaj ze wszystkimi bogactwami. Ale zastanowienie, i std morza wcale nie wida, nakonio mnie do pozostania przy moim warownym zamku. Tutaj bowiem, mieszkajc lat kilkanacie, nie ujrzabym pewnie okrtu, mogcego wybawi mnie z wyspy. Jednake po dugiej rozwadze przyszo mi na myl zrobi tutaj letnie mieszkanie i czasami, dla urozmaicenia, bawi czas niejaki. Maj krlowie letnie rezydencje, magnaci wille, dlaczeg by ty, panie Robinsonie, jedyny wadco tej piknej wyspy nie mia sobie zaoy letniego paacu? Nie zwczc dugo, wziem si do cinania bambusw, a nagromadziwszy potrzebn ilo materiau, zbudowaem chatk podobn nieco do zagrody, dla kz zrobionej. erdki bambusowe wkopywaem w ziemi, o trzy centymetry jedna od drugiej w czworobok. ciany przeplataem chrustem, a dach pokryem liciem kokosowym. Aeby za kozy albo inne zwierzta nie dostay si do mej chaty, ogrodziem j parkanem z erdek. Robota ta zabraa mi blisko dwa tygodnie. Wielki by czas do powrotu. Co te tam biedne moje kozy porabiaj. Moe im siana nie starczyo i pozdychay z godu. Myl tadreszczem mi przenikna. Porzuciem wic czarown dolin i puciem si ku domowi. Przed odejciem jednak, na wzgrzu, z ktrego byo wida morze, uoyem stos kamieni jako znak dokd na wycieczce zaszedem, aebym pniej mgrozpozna to miejsce, jeeli z innej strony zapuszcz si na wdrwk po wyspie. Zaledwie wszedem do lasu, gdy niebo zachmurzyo si i deszcz zacz pada. Przez trzy godziny przeszo siedziaem wewntrzu wyprchniaego drzewa, chronic si przed burz. Ale i przez ten czas nie prnowaem, zbierajc prchno drzewa, obficie tu si znajdujce, a mogce mi posuy do rozniecenia ognia. Po ustaniu deszczu, opuciwszy m kryjwk, znalazem si w bardzo przykrym pooeniu. Soce ukryo si za chmurami, a ja zupenie zapomniaem, w ktr stron i naley, ani rozpozna nie mogem, skd przyszedem. Trzeba byo puci si na los szczcia. Kilka godzin przeszo na daremnym bkaniu si po lesie. Nareszcie si ciemnio, i musiaem znowu na drzewie szuka noclegu. To mi zaniepokoio niezmiernie. W takiej gstwinie mona i tydzie bdzi, a tymczasem w domu wszystko marnieje. Na koniec przypomniaem sobie, i kto opowiada mi przed laty, e drzewa w lasach zwykle z pnocnej strony porastajmchem. Zaczem pilnie przypatrywa si pniom i w istocie po jednej stronie obfitoway w porosty, a poniewa zamek mj lea na poudniu, naleao wic i w przeciwnym kierunku, co te uczyniem. Po caodziennej prawie wdrwce rozpocztej na drugi dzie, wyszedem na koniec z lasu. Niechaj si nikt nie dziwi, e pochd mj trwa tak dugo, albo nie myli,e br byo bardzo obszerny. Przeciwnie, dugo odbytej drogi nie wynosia wicej jak pi mil, ale kto nie przebywa lasw podzwrotnikowych, ten nie ma wyobraenia,jak mozolnym jest pochd w tych nieprzebytych zarolach. Dlatego te szedem bardzo powoli, z mozoem torujcsobie drog noem wrd lici lian i innych powojowatych rolin, zarastajcych na kadym kroku przejcie. Miejsce, na ktre wydostaem si z lasu, byo wybrzeem morskim, wcale mi nieznanym. I to znowu zaskoczya mnie niewiadomo, w ktr stron obrci kroki wypada, aeby dosta si do domu. Zdawao mi si, e trzeba puci si ku zachodowi, lecz poniewa w czasie dawniejszej wycieczki zwiedziem stron wschodni, a do tego miejsca nie doszedem, wic rzecz oczywista, e mieszkanie moje leao na wschodzie. Idc w tym kierunku, napotkaem w jednymmiejscu szeroko rozcielone krzaki, jak gdyby pierzem porose. Zbliywszy si ku nim, ujrzaem kolczaste, zielone, popkane owoce, z ktrych wydobywa si jaki mech biay. Natychmiast przysza mi na myl bawena, ktrej wprawdzie rosncej nigdy nie widziaem, ale opowiadano mi, jakwyglda krzew j wydajcy. Wydobyte za kaczki byy nadzwyczaj podobne do waty, tylko mnstwem ziarenek zanieczyszczone. Nazbieraem ich sporo i zabraem ze sob.Raz jeszcze przenocowawszy na drzewie, po kilkugodzinnym pochodzie dostaem si przecie do domu. Zrzuciwszy kosz z melonami i bawen, przeskoczyem co ywo mur zagrody, aeby zobaczy, co si dzieje z kozami. Biedne stworzenia na mj widok zaczy aonie becze, jakby skarc si, e o nich zapomniaem. Ze stogu siana prawie nic ju nie pozostao. Gdybym jeszcze par dni zabawi, pozdychayby z godu. Ale zdziwienie moje byo ogromne, gdy zamiast trzech kz, zastaem pi. Podczasmej wdrwki urodzio si dwoje kolt, a ujrzawszy mnie, zaczy pocieszne wyprawia skoki. Zwikszona trzdka wymagaa pieczy. Przyniosem wieej trawy, stare kozy rzuciy si na ni chciwie, a kozio na podzikowanie paln mnie porzdnie rogami. Takie zuchwalstwo poddanego nie mogo uj bezkarnie. Wykropiem te prtem kozioeczka, a lekarstwo to tak posuyo,e od tego czasu by dla mnie z najwikszym respektem. Poniewa dla kz nie mogem zaniedbywa wycieczek, naleao wic dla nich zrobi zagrod, w ktrej mogyby si pa bez moliwoci ucieczki do lasu. Ogrodzenie to powinno byo obejmowa kawa ki, zarosej traw i krzewami. O k nietrudno, ale z czego zrobi ogrodzenie? Zostawmy to do jutra, a tymczasem, nakarmiwszy kozy, trzeba pomyle o posileniu siebie. Wziem si zatem do rozniecenia ognia i po pgodzinnym usiowaniu bucha wesoo jasny pomie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAHPI/cJ> ZKcL+cMT:!przy nim obraca si na drewnianym roniezajczek, ktrego zastrzeliem po drodze. Piecze smakowaa mi znakomicie, bo te od osiemnastu dni nic ciepego nie jadem, ywic si podczas wycieczki kukurydz i owocami. XXIII Ogrodzenie dla kz. Opuncje. Rocznica przybycia na wysp. Jak ten dzie przepdziem. Rozmylania nad upynionym rokiem. Modlitwa. Nazajutrz rano siedziaem par godzin pogrony w mylach, z czego zrobi dla mych kz ogrodzenie. Najlepszy byby bambus, lecz naprzd rs bardzo daleko, apo wtre n mj stpia bardzo, a nie chciaem go zbyt czsto ostrzy, aby si za prdko nie zuy. Wreszcie cinanie bambusw byo rzecz mozoln. Podczas budowania letniego mieszkania poodgniataem sobie skr na doni i przez par dni cierpiaem z tego powodu. Przeleciao mi przez gow, aeby zrobi ogrodzenie z kamienia, ale myl ta bya takniedorzeczna, e j natychmiast porzuciem. Ogrodzenie powinno byo obejmowa przestrze przynajmniej par morgw zajmujc. Trzeba wic byo uoy parkan z kamieni, przynajmniej 60 metrw dugi, a znoszenie i ukadanie wymagao najmniej dwch lat pracy. Nareszcie wpadem na pomys, oszczdzajcy mi czasu i pracy. W pobliu mego mieszkania roso mnstwo opuncji, kolczastych rolin, dochodzcych nieraz do omiu stp wysokoci. Rolina ta, podobna do kaktusa, mnoya si i rosa prdko. Silne kolce nie pozwoliyby umkn kozom przez taki ywopot. Zamiast jednak zakada ogrodzenie na otwartym polu, postanowiem przeprowadzi je koo skalistej ciany pokrgiem tak, eby dwoma kocami dotykao ska. Natychmiast zaznaczyem kamykami okrg iwziem si do poruszania ziemi. Grunt by w tym miejscu pulchny, robota wic sza atwo. Po skopaniu kawaka, zasadzaem go zaraz opuncjami. Tylko znoszenie tych kolczastych rolin kosztowao mnie nie tylezachodu, ile zadranie, bo ostre ciernie kuy mi rce i plecy. Aby tego unikn, zrobiem rodzaj sanek z gazi, nakadaem na nie wykopane roliny i przywczyem do miejsca przeznaczenia. Tym sposobem co dzie 10 do 12 metrw biecych zasadzao si ywopotem, a poniewa on trzystu pidziesiciu metrw dugoci nie przechodzi, wic w przecigumiesica skoczyem zagrod. Mimo to kozy trzymaem wci zamknite w oborze, znoszc im traw. Przykrzyo si biednym zwierztom, lecz nie mogem ich dotd wypuszcza, dopki si nie przyjy roliny. Ma si rozumie, e stajenka znajdowaa si wewntrz ogrodzenia. Podczas roboty upay byy tak wielkie, i musiaem zdj zajcze ubranie, a przywdzia dawne. Ale i to nowe tak si podaro, e trzeba byo pomyle o innym. Razu jednego, liczc kreski na moim kalendarzu, narachowaem ich 365, a poniewa rok by przestpny, zawierajcy 366 dni, zatem nazajutrz wypadaa rocznica przybycia mego na wysp, czyli dzie: 23 wrzenia 1664 roku. Postanowiem go uroczycie obchodzi, a porzuciwszy wszelkie zatrudnienia, powici go rozmylaniu. Przysposobiem trawy dla kz, aby jutro i tym sobie nie rozprasza uwagi. W jakim uczuciu obudziem si drugiego dnia ten tylko pojmie, co oddalony od rodzinnej ziemi, od ukochanych rodzicw i krewnych, w smutkui samotnoci dni przepdza. Od ranka nie wziem wcale w usta pokarmu, postanowiwszy poci dzie cay na pamitk okropnych chwil rozbicia, na podzikowanie Stwrcy za cudowny ratunek.Potem udaem si do mej wityni i tam u stp krzya dugo, dugo modliem si ze zami. Nastpnie usiadszy na awce kamiennej, poczem wspomina wszystko, co mnie spotkao od opuszczenia domu rodzicielskiego. Dostaem si do niewoli w Sale 25 wrzeniaimorze wyrzucio mnie na wysp w tyme samym dniu. By to wic dzie jaki fatalny, czyli jak starzy ludzie nazywaj, feralny dla mnie. Zdawao si, e przez dopuszczenie nieszcz na mnie w dniu potajemnej ucieczki z domu kochanych rodzicw, Bg chcia wyranie mi okaza, i karze mnie za nieposuszestwo. W pierwszych miesicach mego wygnania, nieraz z niecierpliwoci i tsknoty bluniem Stwrcy, ale jeeli mnie jakie pomylne spotkao zdarzenie, nie pomylaem wcale, aby podzikowa Opatrznoci za nie. Tymczasem przycinitemu cik niemoc zesa najmiosierniejszy Ojciec, cudowny,e tak powiem, sen, ktry mnie nawrci i w innego przemieni czowieka. Dzisiaj spokojnie spogldam w przeszo, teraniejszo i przyszo. Dzi w kadymwypadku szukam dobrej strony i wszystko przyjmuj w pokorze, co Bg na mnie zele.Nie narzekam na brak rozmaitych rzeczy, do uprzyjemnienia ycia niezbdnych, ale dzikuj za to, co mi Opatrzno mie dozwolia. Co dzie wstajc i kadc si spa, dzikuj Panu memu za moje pooenie, za wytrwao w znoszeniu niewygd i natchnienie do pokonywania rozmaitych trudnoci i nieraz myl o tym, e jest bardzo wielu ludzi, ktrzy dowiadczywszy jakiej przeciwnoci, wyrzekaj z paczem:o Boe, czy moe by kto nieszczliwszy ode mnie! A jednake, gdyby porwnali los swj z nieszczciami i przeciwnociami tysica blinich swoich, gdyby rozwayli, coby si dziao z nimi, jeeliby podobao si Opatrznoci wtrca ich w takie pooenie, zarczam, e przestaliby narzeka na sw niedol, z bojani, aby Bg w gorsz ich niewtrci. ycie moje, kiedym si dobrze nad nim zastanowi, nie byo tak opakane, jakby si to niejednemu czytelnikowi wydawa mogo. Czy nie zasuyem na daleko gorsze pooenie? Wychowany w domu rodzicielskim w zasadach religii i moralnoci, uczony bojani Boej i wypeniania obowizkw wzgldem blinich,jakie prowadziem ycie, wyszedszy w wiat? Czy yjc pomidzy marynarzami, cho raz zwrciem myl ku Bogu? Czy trudnic si plantatorstwem, dzikowaem Stwrcy za urodzaje lub o bogosawiestwo prosiem? Czy cho razukorzyem si przed Sdzi sprawiedliwym,proszc o przebaczenie popenionych bdw? aski doznane od Boga, niemal cudowne, jakna przykad ucieczka z mauretaskiej niewoli, przyjcie przez kapitana portugalskiego, ocalenie ycia, wtenczas kiedy wszyscy moi towarzysze zginli, wietne powodzenie w pierwszej podry do Gwinei i podobnie w Brazylii, czy, powtarzam, te aski wywoay z ust moichchoby te stw par: dziki Ci, Boe!? Wspominaem wprawdzie Twe wite Imi, ale tylko w strachu, gdy zagroony utrat ycia, woaem: o mj Boe, ratuj mi! Lecz gdy niebezpieczestwo przemino, ani pomylaem, e mi Bg ocali. Od czasu mego snu i nawrcenia si, wspomnienie dawnego ycia ciyo mi okropnie i nieraz draem na myl, e Bg jeszcze bardziej ukara mnie moe. Ale gdyrozwayem, jak Stwrca, z nieograniczondobroci, na ktr nie zasuyem wcale, wspiera mnie na kadym kroku i zamiast ukarania, wci nowymi obdarza askami, nawczas nabieraem otuchy i nadziei, e moe zdoam przebaga sprawiedliwo Sdziego, e moe raczy przebaczy skruszonemu sercu i serdecznemu alowi i nie odmwi swego miosierdzia. Wieczorem, odchodzc od krzya ustrojonego w najpikniejsze kwieciste wiece, czuem w sercu tsknot, jak gdybym si z obj rodzicielskich wydziera. Zawrciem raz jeszcze i uklknwszy, modliem si dugo nie za siebie, ale proszc Boga o zdrowie, dugie ycie i pocieszenie moich osieroconych rodzicw. Tak zakoczy si dzie pierwszej rocznicymego wygnania. XXIV Zima. Uporzdkowanie mieszkania. Dwa kostiumy. Rozprzestrzenienie jaskini. Lampa.Wata. Olej z orzechw kokosowych. St i krzesa. W poowie padziernika rozpocza si na dobre pora ddysta, a z ni bardzo przykre chwile, bo nieraz po caych dniach musiaem siedzie w domu. Przy tym znowujak w zeszym roku pojawiy si chmary moskitw. Przez niejaki czas nie mogem sobie z nimi da rady, lecz raz, gotujc obiad spostrzegem, e uciekaj od dymu. Ucieszony tym odkryciem, przeniosem kuchni do wntrza jaskini, czego nawet wymagaa potrzeba, gdy chocia daw- na znajdowaa si pod wystajc ska, ale i tak czsto j deszcz zalewa. Poczekajcie, nieproszeni gocie, zawoaem rozpalajc ogie, ja was tu zaraz naucz, co to jest cisn si tam, gdzie kogo nie lubi. Wnet dym napeni wntrze groty, a szanowne zgromadzenie wynioso si z popiechem. Odtd po caychdniach tli si ogie, a chocia dym nieraz porzdnie gryz mnie w oczy, wolaem znosi t niedogodno, anieli naraa si na ostre ukucia skrzydlatych pijawek. Pomimo przymusowego siedzenia w domu nie brakowao mi wcale roboty i nie dowiadczaem nudw. Czasami, gdy deszczprzesta pada, wybiegaem zastrzeli zajca lub ptaka, bo o kozach, przebywajcych daleko od mieszkania, nie mona byo myle. Zbieraem te pataty i kukurydz, a w jednej z takich wycieczek odkryem now poyteczn rolin, to jest ignamy, ktre i smakoway mi bardzo, i urozmaicay zastaw stou. Jedna tylko rzecz wielce mi dokuczaa, a mianowicie brak suchego drzewa. Nie zaopatrzyem si w nie podczas lata, a teraz ani o tym myle nie byo mona, bo chocia czasem dzie lub dwa soce wiecio, to wszystko w lesie byo tak przejte wilgoci, i w przypadku zaganicia ognia nie bybym go w stanie roznieci. Pilnie wic utrzymywaem ognisko, do- kadajc na noc gazi, a z rana rozdmuchujc troskliwie tlejce wgle.Korzystajc z pory zimowej, umyliem zaatwi si z kilku wanymi robotami, aeby, gdy nadejdzie lato, mie wicej czasu do wycieczek i polowania. Robotami tymi byo przysposobienie sukien, uporzdkowanie mieszkania i zrobienie sieci.Miaem kilka skr kozich i kilkanacie zajczych, byo wic dosy na dwa garnitury. Dwch te koniecznie potrzebowaem. Jednego lejszego na lato, drugiego za dogodnego na por deszczow.Jaki z ciebie elegant, panie Kruzoe, mwiem, umiechajc si. Przed p rokiem chodzie obtargany jak dziad, teraz ju ci si zachciewa dwch garniturw. Niedugo moe bdziesz potrzebowa karety i cugowych koni. Moesz sobie jednak pozwoli na zbytkowneubranie, bo na nie zapracowa. Pokrajaem suknie na wzr dawniejszych, anaprzd z odpadkw pozostaych zrobiem wysok spiczast czapk, wosem na wierzch obrcon, aeby osaniaa mnie oddeszczu. Potem uszyem kaftan krtki, spodnie do kolan i kamasze. Wszystko to byo krajane obszernie, aby nie przylegao do ciaa. Po ukoczeniu pierwszego garnituru, zrobiem drugi lejszy, take obrcony wosem do gry, a uszyty z samych zajczych skrek. Obydwa wyglday arcykomicznie, ale z tym wszystkim byy bardzo dogodne, bo gdym pierwszy raz ubra si w kostium kozi i wybieg na deszcz, ani kropelka wody nie dostaa si do skry. Nastpnie zabraem si do rozprzestrzenienia jaskini. Dzida i motyka byy jedynymi narzdziami, jakie do tej pracy posiadaem. Wkrtce pomnoyo je trzecie. Znalazszy nad morzem du muszl, szerok i do pask, sporzdziem z niej rodzaj jakiej takiej opaty, sucej do nakadania ziemi. Wynosiem j w koszu na plecy, wysypujc wzdu muru od rodka. Praca ta jednak bya bardzo mczca i dlatego tylko z rana, majc wiee po wyspaniu si siy, zajmowaem si kopaniem, cae za popoudnie obracaem na robienie sieci. Wkna leay jeszcze przysposobione od wiosny, ale robota sza nadzwyczaj trudno. Wizanie byo bardzo mozolne, a co chwila wkna pltay si, comnie tak niecierpliwio, e nieraz chciaem si wyrzec posiadania sieci. Zraasz si tak drobnostk, mwi mi gos wewntrzny, a gdzie wytrwao i cierpliwo? Ale bo to robota nieznona, odpowiadaem sam sobie. A rybki czy smaczne?? Bez wtpienia, lecz mona si bez nich obej. To prawda, ale bardzo niepiknie zaczynajak robot, a nie dokoczy z powodu lenistwa. Nie wiem, czy to mona nazwa lenistwem, jeeli si komu nie darzy. Nie znam innego wyrazu na oznaczenie tejmniemanej niezdarnoci. Wszak wiele rnych trudnych dokonae rzeczy. Do tylko pilnoci, a zobaczysz, e si siatka uda. Przekonawszy tak sam siebie, braem si na nowo do pracy, lecz wieczr wczenie zapadajcy nie dozwala mi dugo pracowa, a robota sza wolno. Przy blaskuogniska robi nie mogem, bo pomie by ciemny i migotliwy. Aj, aj, Robinsonku, zawoaem raz, uderzajc si w czoo. Jaki z wasindzieja mazgaj. Masz glin, ogie i tuszcz kozi i nie pomylae dotd o lampie. Widocznie si starzejesz i zaczyna ci konceptu brakowa. Dalej wic po glin i nu j ugniata, a potem formowa lampk. Hm, jaki jej tu ksztat nada, jak i gdzie knot umieci, eby si dobrze pali? Nareszcie zrobiem miseczk objtoci kwaterki, majc z jednej strony dzibek do umieszczenia knota, z drugiej uszko. Wypaliem j dobrze, a potem pomazaem gstym rozczynem soli kuchennej i znowu w ogie. Polewa udaa si przepysznie, a lampka bya do zgrabna. Teraz szo o knot. Chciaem go zrobi z rkawa starej koszuli, lecz ptno nie daosi dobrze skrci, a mogo przyda si naco innego. Chodziem po jaskini, szukajc czego na knot stosowniejszego. Wtem ujrzaem mech baweniany, przyniesiony z ostatniej wycieczki. Przewyborna rzecz, trzeba tylko wprzd oczyci bawen z ziarenek, ktrych miaa mnstwo. Pooyem j na kamieniu paskim, a potembijc kijem, oddzieliem ziarna od puchu. Mimo to nie daa si skrci. Ha, trzeba j zgrplow, pomylaem i natychmiast wziem si do wykonania tego zamiaru. Ciekaw jeste zapewne, mody czytelniku, gdzie si nauczyem grplowania waty. Otpowiem ci pod sekretem, e kiedy byem w twoim wieku, to jest miaem okoo dziesiciu lat, w podworcu naszego domu mieszkaa stara Alicja, waciarka. Jak tylko upatrzyem chwil wolnego czasu, biegem natychmiast do staruszki i nieraz tak si zagapiem, patrzc na jej robot, e mi ojciec za uszko wyciga, pdzc do nauki. Alicja miaa sprzt podobny do harfy, tylkodaleko wszy i o jednej grubej, kiszkowatej strunie. Umieciwszy go na stole, nakadaa surowej baweny i brzdkaa palcem po strunie, ktra j wybornie roztrzepywaa. Z niej pniej ukadaa arkusze, smarowaa po obydwchstronach biakiem od jaja, z czego powstawaa wata. Ani mylaem wwczas, e przypatrywanie si tej robocie kiedy mi si przyda. Nie miaem wprawdzie harfy, ale byy gazie i struny, a z tego mona byo grplark sporzdzi. W p godziny bya gotowa. Zamiast na stole, rozoyem bawen na duej pycie i zaczem trca w strun. Zaledwie jednak trciem kilka razy, kiedy ten szelest znany ywo mi przypomnia szczliwe chwile dziecistwa. I ja, mczyzna dwudziestoszecioletni, rozpakaem si jak dziecko. Dugo, dugo nie mogem si utuli. Dom rodzicielski stan mi w oczach. O, Boe, mj Boe, jake te szczliwe dni prdko miny. O, mj mody przyjacielu, gdy czytasz te wyrazy, jeste jeszcze szczliwy, jak ja niegdy byem. Uywasz na onie drogich rodzicw bogich chwil spokoju, jakiego w pniejszym czasie nigdy nie zaznasz. Szanuje je, ciesz si kad godzin i zachowaj w serduszku. A gdy przyjdziesz do lat moich, wspomniawszy o nich, zawoasz mimo woli: wit prawd mwi Robinson, jake prdko miny te dni szczliwe. Ale wrmy do lampy. Z ugrplowanej waty ukrciem knot. Pozostao jeszcze tylko postara si o tuszcz. Nie mylc, e go kiedy bd potrzebowa, rzucaem na bok kawaki koziego oju, jako bardzo nieprzyjemnego w jedzeniu. Jake mi go teraz al byo. Wynalazem wprawdzie w pobliu dawnej kuchni nieco odpadkw, ale byy niewiee, trzeba je byo przetopi. I oto nowa robota! Musiaem zrobi paskrynk do wytapiania oju, opatrzy polew,a potem dopiero zaj si tuszczem. Caego dnia wymagao wypalenie. Dwie rynki pky, a trzecia dosy mi si udaa. Trzeba byo widzie, z jakim zadowoleniem zasiadaem wieczorem przy mojej lampce, wic do pna sie. Ale rado niedugo trwaa, bo po czterech dniach skoczy sizapas tuszczu. A wic cztery dni tylko miaem wiato. Trudno, trzeba si tym cieszy, co jest, aleza to jeeli. Boe bro, zostan na drug zim na wyspie, to niezawodnie przysposobi zapas drzewa i tuszczu, wesoo jasny pomie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AANP` AO cPBcQ' ^R4| Haebym nie potrzebowa tak jak w tym roku biedowa. Po niejakim czasie umyliem wybra si naumylnie przy pierwszym lepszym pogodnym dniu na orzechy kokosowe, dla sprbowania, czy mi si nie uda z nich wycisn oleju. Jako te w tydzie potem, wziwszy kosz, poszedem do miejsca, gdzie rosy obficie. Aby jednak skorup darmo nie dwiga, rozbijaem je na miejscu, przy czym opiem si duo mleka. Za powrotem do domu dostaem dreszczy i blu gowy. Przerazio mnie to bardzo. Mylaem, e febra wraca znowu. Rozpaliem ogie i ugotowaem rosou, a wypiwszy gorcy, okryem si dobrze i spociem. Szczciem skoczyo si na strachu. Wida, e zbytnie uycie mleka kokosowego, a moe te wilgo w lesie, przyprawiy mnie o t sabo. Postanowiem unika jej jak ognia. Drugiego dnia rano zabraem si do fabrykowania oleju. Na gadkim kamieniu tukem naprzd ziarna kokosowe na miazg, ogrzewaem potem w rynce przy ogniu, mieszajc, aby si nie przypaliy. Nareszcie, umieciwszy w woreczku od zboa i zawizawszy go sznurkiem, wygniataem pomidzy dwoma rozgrzanymi kamieniami. Tym sposobem otrzymaem przeszo p kwarty tuszczu. Nieco wsiko w worek, a troch si rozlao. Takznowu mogem przez cztery dni cieszy siwiatem mojej lampy. Z tym wszystkim siedzenie na ziemi byo minieznone, brak stou i krzesa wci odczu si dawa, a nie wiedziaem, jak muzaradzi. O nogi mniejsza, te mona byo zrobi z gazi, ale skd wzi deski, wszake jej noem nie wystrugam. A gdyby uplt sobie pyty na st i krzeso z prtw, koszykarsk robot? Pomys wcale niezy, trzeba go tylko wykona. Natychmiast naciem gazek z drzewa nieco do wierzby podobnego, zaczem ple, a po kilku prbach udao si skleci upragnion pyt. Wkopawszy cztery gazie rwnej wysokoci w ziemi,umieciem na nich pyt i przymocowaemj spodem wknem pizangowym. Teraz naleao zrobi stoek przenony. Namczyem si nad nim krwawo, nie umiejc sobie poradzi. Nareszcie wybrawszy cztery rwne paliki, powiza em je poprzeczkami u gry i dou. Tak powstao rusztowanie, na ktrym pooyem pyt. Majc st i krzeso, mogem zasi sobie po europejsku przy lampie do wieczerzy i w istocie niepodobna wypowiedzie, z jakim ukontentowaniem to robiem. Rcz, e Aleksander Wielki nie z wiksz uciech siada na Dariuszowym tronie. XXV Wiosna. Wycieczka do letniego mieszkania. Uprawa roli. Puapka na kozy. Przestrach. Ucieczka. Nocleg na drzewie. Powrt do domu. Zaledwie soty miny, a ju wyspa przybraa si w szat przelicznej zielonoci, lasy okryy si wieym liciem,ki wieymi trawami, powietrze nabrao balsamicznego zapachu, wezbrane strumienie powrciy do swych oysk, a roje ptactwa znowu napeniy br wesoymgwarem. I mnie te tsknota opucia, a nawidok odradzajcej si wiosny i dusza odya, i nadzieja wstpia w serce. Gospodarz, rolnik, posiadacz tak znakomitych obszarw ziemi, nie mg gnunie w bezczynnoci. Trzeba byo pomyle o wysianiu trzech kwaterek jczmienia. To nie arty grunt pod niego uprawi? Zabrawszy wic motyk, opat, uk i strzay, wpakowawszy kosz na plecy, osonity parasolem, wyelegantowany w letni kostium, puciem si w drog do owej piknej doliny, przed zim odkrytej. Rozwaywszy dobrze jej pooenie, udaemsi drog daleko blisz, wprost przez las. Zapomniaem powiedzie, e w cigu zimy, a osobliwie te przy jej schyku, zupenie misa mi brakowao. Zajce gdzie si pokryy, o kozach ani sychu, ptaki wyniosy si w inne strony, jednym sowem odbyem post bardzo cisy i wygldaem jak niedwied na wiosn. W kocu yem tylko gotowan kukurydz, ktrej miaem zapas i mlekiem. Kozy mao go daway nie majc paszy dostatecznej, a i t troch musiaem dzieli si z koltami.Ot na drug zim postanowiem przygotowa zapas solonego misa, powikszy moj trzdk, aby czasem z niej mona wybra na rze koltko, a nareszcie postara si o zapas tuszczu. Potrzygodzinnej wdrwce przybyem do miejsca przeznaczonego. Nic si nie zmienio od czasu ostatniego mego tutaj pobytu. Na dachu chatki tylko licie pogniy,ale zaraz zastpiem je wieymi i miaem przewyborne letnie mieszkanie. Cae popoudnie powiciem prniactwu. Jutro, mylaem sobie, wezm si do pracy, a dzi trzeba uy wiosny. I, jak chopiec pitnastoletni, uganiaem si za motylami, zrywaem kwiaty, plotem wiece i nareszcie uyem w czystej jak kryszta rzece kpieli, ktra mi posuya doskonale. Oczyszczona z zimowych wyzieww skra staa si elastyczn, a czonki dziwnej nabray gitkoci. Przepdziwszy przyjemnie noc w moim paacyku, wziem si na drugi dzie do uprawy roli. Zdawao si, e to bdzie atwa robota, a tymczasem trzeba byo nad ni dobrze si napoci. Naprzd naleao ci traw, korzenie jej powydobywa, aeby chwast zasiewu nie guszy, a dopiero potem ry ziemi. W tensposb pracujc, w dwa dni oczyciem kilkadziesit metrw przepysznego czarnego gruntu, zasiaem, a raczej zasadziem w nim jczmie, robic co osiem centymetrw doek i kadc we ziarnka, po czym wyrwnywaem wszystko, przydeptujc z lekka. e jeszcze spory kawaek ziemi wolnej pozosta, zasadziem na niej kilkanacie sadzonek melona w dokach, umylnie niecogbiej dla utrzymania wilgoci i ochrony od wiatru. Ukoczywszy te roboty, ogrodziemplko potkiem z erdek bambusowych, powtykanych na krzy w ziemi, aeby zajce antylskie albo kozy zasiewu nie zniszczyy. Nad wieczorem poszedem ku bliskim skalistym wzgrzom, chcc obejrze znak przed zim zrobiony ale cakiem inna okoliczno zaja m uwag. Pomidzy skaami a wwozem wia si droyna, jakby wydeptana. Przygldajc si uwanie tej ciece, dostrzegem liczne lady kz. Wida wic, e tdy przechodziy na ssiedni dolin. Widok tych tropw naprowadzi mnie na myl urzdzenia puapki. Miaem wprawdzie w domu cztery kozy i koza, ale w czasie zimowym brak misa dotkliwie uczuwa si dawa. Zwierzta te pierzchliwe, byy bardzo trudne do podejcia. Nieraz chcc je zastrzeli, musiaem pezn ku nim na brzuchu, kryjc si za krzakami i to pod wiatr, bo poczuwszy mnie wchem z daleka, natychmiast uciekay. O schwytaniu za ywcem niepodobna byo marzy. Raz tylko puciem si za jedn, lecz mimo wysilenia, nie mogem jej docign. Dawnoju wic rozmylaem nad urzdzeniem puapki, ale brakowao mi konceptu. Dzisiaj, spostrzegszy wsk ciek midzy skalistymi cianami, znalazem bardzo dogodne na ten cel miejsce. Trzeba byo tylko do gboki d wykopa, przykry go gaziami dla niepoznaki i tym sposobem kozy chwyta. Ile namczyem si, aby tego dokona, nikt nie uwierzy. Grunt tu by twardy i kamienisty, a ja adnych do kopania nie posiadaem narzdzi, ale praca i wytrwao zwalczy najwiksze przeszkody. Kilkakrotnie rozpoczynaem i porzucaem znowu kopanie. Nareszcie po piciu dniach niewypowiedzianych trudw zrobiem d, prawie na dwa metry gboki, a przeszo metr rednicy majcy. Zagbieniu temu daem szeroko wiksz od dou jak od gry, aeby kozy wyskakiwa z niego nie mogy. Na wierzchu uoyem cieniutkie prciki bambusowe na krzy, tak aby tylko znie mogy ciar trawy, pokrywajcej te gazki. Cztery dni przeszy w daremnym oczekiwaniu, nareszcie pitej nocy znalazem mod kzk w dole. Spuciem si na dno i powizawszy jej nogi, z trudnoci wywindowaem na wierzch mojzdobycz. Koza bya nadzwyczaj trwoliwa. Draa mi w rku. Zaniosem j do chatki i za ogrodzenie wpuciem. Przez dwa dni niedostaa nic je, trzeciego zagodniaa wskutek postu i jada z ochot traw podan jej rk. W ten sposb w cigu tygodnia zapaem jeszcze dwie kozy i koltko, w par dni za potem wpad duy i stary kozio do puapki. Obawiaem si zle do niego do dou, bo ry ziemi racicami i gronie bemwstrzsa, spogldajc na mnie. Z chci wyrzekbym si tej zdobyczy, lecz jak j wypuci z wizienia? Wreszcie spuciem nogi, chcc zle, ale kozio skoczy ku mnie z nastawionymi rogami, tak i tylko przez prdkie cofnicie si uniknem uderzenia. Wtem przyszo mi do gowy, aeby go godem ukorzy. Przez trzy dni zostawiemmego panicza w dole, czwartego z rana lea osowiay na ziemi, porzuciwszy nieprzyjacielskie zamysy. Da si zwiza,nie stawiajc najmniejszego oporu, ale by tak ciki, e go zaledwie do zagrody zawlokem i przywizaem przy innych kozach. Miaem wic teraz trzdk, liczc pozostae w domu, z dziesiciu kz zoon, naleao j tylko przetranspostowa do zamku, dokd nazajutrz umyliem wrci. Powizaem kozy za rogi i trzymajc w rku sznur, poganiaem prtem m trzdk, ktra sza dosy powolnie. Przebywszy dolin, na kracu lasu rozoyem si na poudniowy wypoczynek,lecz pdzenie i naganianie kz tak mnie zmczyo, e nie majc zreszt potrzeby tak bardzo pieszy si do domu, postanowiem tu noc przepdzi. Przywizaem wic kozy do drzew, a sam zajem si szukaniem ywnoci. Byy wprawdzie roliny bananowe w pobliu, lecz chciaem uraczy si kawakiem misa i ostrygami, dlatego puciem si przez bliskie pagrki nad brzeg morza. Dostawszy si na szczyt, ujrzaem go wprawdzie, lecz w odlegoci trzech wierci mili. Mimo nucego upau odwayem si na odbycie tej drogi, tym bardziej, e ncia mnie dawno nie uywanakpiel morska. Jako przyszedszy na brzeg, znalazem do ostryg i orzewiemsi nimi, ale przez ca drog ani zajca, ani ptakw nie spostrzegem. Po kpieli i odpoczynku naleao wrci do kz, lecz ch dostania misa kusia mnie, aby tu zabawi do wieczora i doczeka si nocnych wycieczek szyldkretw na ld. Wszak kozy maj do trawy i wod tu przy sobie, zwierzt drapienych na wyspienie ma, a wic im si nic zego sta nie moe, choby im tutaj przyszo przenocowa. Wieczr by przeliczny, zaraz po zachodzie zajaniay miliony gwiazd na niebie. Kto nie by w krajach podzwrotnikowych, wyobraenia mie nie moe o wietnoci tamtejszego nieba. Zdajesi, e iskrzce diamenty pokrywaj przecudny szafir, a gwiazd nierwnie wicej w tym przejrzystym powietrzu dostrzec mona, anieli na naszym smutnymi bladym widnokrgu. Lec na wznak i wpatrujc si w niebo, czekaem, rycho wie zaczn z morza wyazi dla obejrzenia gniazd swoich, lecz nagle jaki czerwony blask okry zachodnicz nieba. Zerwaem si przestraszony. Byeby to blask ksiyca? Nie, to wyranie una. Czy jaki palcy si okrt zagnay wiatry na zachodni brzeg wyspy? Ito nie, bo una bya zanadto wielka, aby j mg wyda palcy si statek. Przestrach ogarn mi niezmierny, miaeby si las zapali na wyspie, lecz z czego? Wszak burzy nie byo wcale, tylko piorun mg roznieci poar. Byliby to ludzie? Tysice myli przeciwnych i krzyujcych si z sob przejo mi niewypowiedzian trwog. Z szybkoci wiatru puciem si ku miejscu, gdzie zostawiem kozy, lecz potem strach wybi mi nawet z myli trzdk. Co mi po wszystkim, szeptaem drcymi ustami, jeeli jaki nieprzyjaciel najecha wysp i podpali lasy? Trzeba co ywo umyka do domu. I biegem wci, dopki zmczenie zupeniemi si nie odjo. Padem znuony na ziemi, serce bio mi gwatownie, a szybki oddech, zdawao si, e mi pier rozsadzi. Zapaem te par guzw na czole, rozbijajc si w ciemnoci o drzewa, a razwpadem po pas w wod, natrafiwszy niespodzianie na gboki potok. Po chwili przyszedem nieco do siebie. uny zakrytej lasem nie byo wida. Zaczem nieco zimniej rozwaa moje pooenie. Gupcze, zawoaem wreszcie sam do siebie, i czeg uciekasz? Czy ci kto goni? Czy widzia nieprzyjaciela? Czy zreszt nie pamitasz, e Opatrzno czuwa nad tob, a bez Jej woli wos z gowy ci nie spadnie? Dlaczeg nie polecisz si opiece Boskiej i nie wracasz spokojnie do domu? Strach, to najgorszy doradca, zamcony nim umys nie zdoa przedsiwzi odpowiednich rodkw ostronoci, tylko pdzi na lepo na manowce, nie wiedzc sam, co robi. Rozwa wszystko dobrze. Wszak ogie mg powsta w trawach skutkiem cigych upaw, gdzie lada iskra moe wznieci poar. To prawda, odpowiedziaem, ale skde si ta iskra wzia? Ale porzuciwszy na chwil trapice myli, uklkem i zaczem si modli. To mnie pokrzepio i wlao mstwo w serce. Uspokojony, wdrapaem si na drzewo i przepdziem na nim t noc okropn. Na drugi dzie obudziwszy si, spostrzegem, e jestem w nieznanej okolicy lasu. Na prno usiowaem sobie przypomnie jakie drzewo znajome. Pamitaem tylko, e wczoraj biegem ku wschodowi, chcc wic dosta si na powrt w miejsce znajome, trzeba byo kierowa si na zachd. Mimo spiesznego pochodu, dopiero w trzy godziny ujrzaem wzgrza wczoraj opuszczone. Przestrze t w nocy przebyem w godzinie, bo te strach dodawa mi skrzyde. Na prno z najwyszego pagrka upatrywaem ladw poaru, nic nie byo wida, zapuszcza si za bliej dla wyledzenia przyczyny nie miaem odwagi. Trzeba byo do kz powrci. Znalazem je na wczorajszym stanowisku, ale kozio zerwa si i uciek, snad go poar wystraszy, jak mnie. Zabrawszy pozosta trzdk, ruszyem przez las ku mojemu zamkowi, gdzie te szczliwie przed zapadniciem nocy przybyem. XXVI Przygotowania na zim. Rozmaite zapasy. Maso i sery. Druga rocznica. Pory roku na wyspie. Uwagi. Po szesnastodniowej nieobecnoci zastaemw domu wszystko w naleytym porzdku. Kolta podrosy, a kozy sporo daway mleka. Wnet poznay si i zaprzyjaniy z nowymi swymi towarzyszkami, a nikt nie uwierzy, z jak przyjemnoci przypatrywaem si mojej licznej trzodzie. Najpierwsz prac po powrocie byo rozprzestrzenienie i wyprztnicie do reszty jaskini, trzsieniem ziemi zawalonej.Kopic w jednym miejscu, gdzie zamiast litej opoki by grunt ziemisty, odrywaem zatwoci spore bryy i zapuszczaem si coraz dalej, drc jakby rodzaj podziemnego korytarza. Mg on by mi bardzo poyteczny na skad rnych narzdzi, dlatego nie ustawaem w pracy, wybierajc ziemi a do czystego kamienia. Na koniec raz za silniejszym uderzeniem dzidy posypaa si ziemia, bysno wiato i ujrzaem, em przekopa grot na wylot. To wcale niemdrze. Robinsonie, rzekem z nieukontentowaniem, miae grot bezpieczn, teraz, bez najmniejszej potrzeby zrobie drugie wyjcie, uatwiajc przystp nieprzyjacielowi. Ba, to rzecz najmniejsza, wszak nieprzyjaci na wyspie nie ma. Ach, ta una sypia mi nie dawaa. A dotdbyem tak spokojny, tak szczliwy, a teraz za najmniejszym szelestem zrywaemsi przestraszony. y w cigej trwodze, to rzecz bardzo nieprzyjemna. Wprawdzie miaem ufno w opiece Boskiej, ale jak to mwi, strzeonego Pan Bg strzee, wic te otwr, jak mogem zaoyem na powrt kamieniami. Poniewa opuncje nie mogy rozrosn si tak prdko, a przywizane do drzew kozy jako mi smutniay, utraciwszy nagle wolno, zamierzaem wic zrobi dla nich ogrodzenie tymczasowe z bambusowych tyczek. Nowa wycieczka po nie do letniego mieszkania pocieszya moje serce, gdy jczmie zazieleni si adnie, a melony przyjy. Z powrotem nazbieraem do kosza duo kukurydzy, zamierzajc czsto chodzi po ni, aby dostateczny zapas uzbiera na zim. Szo o to tylko, w czym j przechowa w czasie pory deszczowej. W jaskini byo do wilgotno i ziarno mogo ulec zepsuciu. Wyrobiem wic kilka wielkich naczy glinianych w ksztacie wiader, wysuszyemje na socu. Po wypaleniu okazao si, e lubo s niezgrabne, ale mocne. Dorobiem do nich pokrywy. Zbieran kukurydz, wykruszon z kolb, a wysuszon dobrze na socu, zachowywaem w naczyniach w korytarzu groty. Podczas tych zatrudnie wychodziem czsto na polowanie, tak dla ywnoci, jako te dla przysposobienia na zim zapasu misa, skr i tuszczu. owy nie byway osobliwe, najczciej strzelaem ptaki, mniej zajcy, a najmniej ny pomie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AASPcT@ TUcV*cW9V X>` kz, bo chcc na nie polowa, trzeba byo zawsze cay dzie powici, a mimo to nieraz wracao si z prnymi rkami. Zabiwszy koz, oddzielaem najtroskliwiej najmniejszy kawaek oju, a wytopiwszy go, zlewaem do naczynia glinianego. Z zajcy daleko mniej bywao. Ani jednego, ani drugiego tuszczu nie mogem uywa na okras, bo miay wo nieprzyjemn, a nawet odraajc. Jednego dnia przyszo mi na myl sprbowa, czy nie potrafi zrobi masa. Kozy daway tak duo mleka, e nieraz si psuo. O malnicy z drzewa marzy nie mona byo, ale za to zrobiem j z gliny. Bijak naleao z drzewa wyci, lecz nie miaem na to deseczki. Wyrobiem j z kory twardego drzewa, powycinawszy noem otwory i umocowawszy w rodku kijek bambusowy. Nastpnie przez par dni zbieraem mietank, a gdy jej miaem sporo, przystpiem do roboty, ktra nadspodziewanie si udaa. Otrzymaem do du bryk masa. Smak miao nieprzyjemny, zalatujcy woni kozi, ale po przetopieniu znacznie si polepszyo, niernic wiele od krowiego. Od tego czasu czsto robiem maso, puczc je starannie i solc, a potem przetapiajc do kuchennego uytku. Z pozostaego mleka kwanego po zagotowaniu tworzy si twarg. Nie byo go w czym wycisn na ser i marnowa siw czci. Trzeba mi byo koniecznie ptna, ale skd je wzi? Na koniec zrobiem rodzaj tkaniny z wkien pizangu. Niewielki ten pat kosztowa mnie kilka dni mozolnej pracy, bo nie majc wyobraenia o warsztacie tkackim, przekadaem pojedyncze sznurki osnowy poprzecznym szpagatem. Pltao si to czsto, ale przecie w kocu by worek jaki taki do wyciskania sera. Od czasu do czasu zebrawszy troch mleka, robiem ser, ale mimo wielkiej chci, sprbowaem tylko razmay kawaek, a reszt suszyem i chowaem na zapas zimowy. Oprcz tego niemao czasu zajmowao mi przygotowanie drzewa opaowego, ktrego brak w zeszym roku tak mi dotkliwie odczu si dawa. Huragany jesienne naamay w lesie mnstwo drzew. Gdybym mia siekierk, zbir byby atwy, ale w braku wszelkich narzdzi musiaem je wyamywa, dopomagajc sobie w tej pracy biednym, wysuonym noem. Uzbierao si jednak sporo suszu. Znosiemgo w powrozie na plecach i ukadaem pod sklepieniem jaskini jakby ciank, mogoc mnie zasania od wiatru. Zbyteczne znw kozie miso soliem w wielkich garnkach, trzymajc w piwnicy. Lecz i t musiaem jeszcze o par okci pogbi, bo gorco, mimo przykrycia starannego wielk kup gazi, przeciskaosi, i raz kilkadziesit funtw nadpsutego misa wyrzuci musiaem. Na tych robotach zeszo lato. Czas byo pomyle oniwie. Wybraem si na folwark, tak bowiem nazywaem moje letnie mieszkanie. Zboe dostao ju zupenie. Zebraem pi sporych snopw jczmienia. Melonw byo przeszo sto, mogem si nimi raczy do woli, ale wnet pokazaa si niepraktycznouprawiania ich w tym miejscu. Nie mogem zabra wicej na raz do kosza jak pi, a zatem na samo przenoszenie potrzeba byo dwadziecia dni czasu, liczc dwa na kade przejcie tam i na powrt. Na przyszy rok, da Bg doczeka, urzdzsobie ogrdek przy jaskini, a tymczasem trzeba si bez nich obej. e te to dawniej tego nie przewidziaem. I zostay na pastw ptakom, bo zabraem ich tylko dziesi w czasie przenoszenia zboa z folwarku do zamku, w dwch wycieczkach w tym celu zrobionych. Zwizawszy dwa kije w ksztacie cepw, zaczem mci zboe, ale pozostawao go jeszcze dosy w kosach. Poniewa zbir nie by tak wielki, mona wic byo wykruszy kosy w rku, co te i zrobiem. Wedug przypuszcze moich mogo by ziarna przeszo dziesi kwart. Zachowaem je troskliwie do przyszorocznego zasiewu. Nareszcie widzc, e lada dzie nadejdzie pora deszczw, gdy ju kiedy niekiedy przechodziy, zabraem si do zaopatrzeniamieszkania. Cz jaskini zagrodziem od pola tyczkami bambusowymi, pozawieszawszy na nich licie kokosowe jakfiranki. Nastpnie zrobiem rusztowanie z powizanych lasek bambusowych, podobne do tego, jak przy stoku. Dodaem kilkanacie poprzeczek, a na nie nasaem somy, na wierzch za delikatnego mchu. Wszystko to przykryem pozszywanymi skrami zajcy. Z kozich skr zrobio si kodr i poduszk mchem wypchan, i tak miaem krlewskie posanie i pierwszy raz od przybycia na wysp, ko. Nadesza te i druga rocznica przybycia mego na wysp. Spdziem j na pocie, rozpamitywaniu i modlitwach. Smutny to bywa dzie dla mnie. Przez cay rok zatrudniony robot, przelotnie tylko czasami mylaem o moim pooeniu. Ale w ten dzie, powicony Bogu i wspomnieniom, cae me pooenie i przeszo w ywych obrazach maloway si w mej wyobrani. O mj Boe, ju od dwch lat nie syszaem ludzkiej mowy, od siedmiu nie widziaem drogich rodzicw. Czy te jeszcze yj? Wnet zawyy wcieke huragany. Ta pora roku bya dla mnie najnieznoniejsza. Deszcze lay jak z kadzi, nieraz po caych dniach. Pioruny biy tak gsto i silnie, e burze europejskie mona uwaa za dziecinn igraszk w porwnaniu do nawanic antylskich. Za lada wstrznieniem wiatru przychodzio mi na pami trzsienie ziemi i nieraz w nocy uciekaem do stajenki, lkajc si zburzenia jaskini. Gwatownoci wichru niepodobna opisa, do powiedzie, e niekiedy wyrywa drzewa z korzeniami, a raz zerwa dach z mej stajenki. Z wielk trudnoci zdoaem j naprawi. Padziernik i listopad byy naburzliwszymi miesicami z caego roku. W poowie grudnia zaczynao si wypogadza, a okoonowego roku usta si czas pikny. W pierwszym tylko roku mego pobytu sota przecigna si do poowy stycznia. W maju zwykle przez par tygodni przechodziy rzsiste deszcze, a potem przez cay rok ani chmurki na niebie. Przez zim trudniem si wyplataniem koszy, przysposobiwszy sobie dosy prtww jesieni. Potrzebne mi one byy do przechowywania przyszych zbiorw zboa.Nadto pracowaem nad naczyniami glinianymi, w czym nabyem niemaej wprawy i wyroby moje miay ju daleko zgrabniejsz form ni pierwsze. Naczynia te miay suy take na przechowywanie spiarnianych zapasw. Mj Boe, kiedy nieraz zastanowiem si nad moj prac, przychodzio mi na myl, jakim jest dobrodziejstwem spoeczestwoludzkie i podzia pracy. W krajach ucywilizowanych wszyscy razem pracuj dla siebie. Gospodarze wiejscy trudni si dostarczaniem ywnoci, rzemielnicy sporzdzaj odzie, sprzty i narzdzia potrzebne do rozmaitych rkodzie. Inni stawiaj domy, buduj mosty, bij drogi. Tymczasem ja wszystko sam sobie musiaem robi, tracc na to tyle czasu, ecaoroczna praca ledwie wystarczaa na utrzymanie ycia. Cay przeszy rok na czyme mi zeszed? Oto na obmylaniu rodkw ubrania si i ycia, a przecie nie mog sobie czyni wyrzutw, ebym by leniwy i czas traci daremnie. W samotnocidopiero i w cikim znoju przyszy mi te uwagi do gowy. Dawniej nigdy o tym nie pomylaem i nie umiaem ceni poytkw, osiganych przez ludzi ze wsplnego ycia. XXVII Zasiewy. Urzdzenie wdzarni. Polni zodzieje. Skuteczna egzekucja. Niepomylny zbir. Przechowanie zboa. Trzecia rocznica. Zima. Zaraz na pocztku wiosny wziem si do przygotowania ziemi pod zasiew. W zeszymroku byo to atwe, bo szo o niewielki kawaek ziemi, ale w tym trzeba byo sze razy tyle gruntu oczyci i skopa. Rol uprawiem zeszorocznym sposobem, lecz odstpowaa mnie odwaga na myl, e na przyszy rok nierwnie wiksza oczekiwaa mnie praca. Dwa tygodnie zeszo na tej robocie. Przy pomocy opaty bybym j za cztery dni skoczy. Z zasiewem potrzeba byo wstrzyma si czas niejaki, bo dopiero w poowie maja paday deszcze. Gdybym mia wczeniej przygotowany grunt pod upraw, mgbym zasiewa dwa razy, raz w kocu grudnia, zbierajc w drugiej poowie kwietnia, drugiraz, siejc na pocztku maja, a koczc niwa we wrzeniu. Tym razem, spniwszysi z upraw roli, musiaem przesta na jednym zbiorze, lecz i ten mi a nadto wystarczy. Pole przygotowane pod zasiew ogrodziem dookoa potkiem bambusowym i to mi partygodni zajo. Mniejsza o prac i czas, eby tylko zabezpieczy zbir od kz i zajcy. Na koniec, kiedy nadesza stosownachwila, zasiaem jczmie, a majowe deszcze tak dzielny skutek wywary, e w par tygodni potem rola pokrya si przeliczn zielonoci. Oprcz tego obok jaskini zasiaem spory kawaek pola kukurydz, eby po ni do lasu nie chodzi. Mj panie gospodarzu, rzekem do siebie, ukoczywszy roboty w polu, trzeba teraz wzi si do myna. Wszake jczmienia gry nie bdziesz, c ci po nim, jeeli mki zrobi nie potrafisz? Nie przyjdzie to tak atwo, ale kady pocztek jest trudny. Przy pomocy Boskiej jako to pjdzie. O arnach, a tym bardziej o mynku ani marzy, bo czyme je zrobi. Trzeba wic poprzesta na stpach, jakich Murzyni uywaj do obtukiwania jagie. W wycieczkach moich od dawna zauwayem pie grubego drzewa, zamanego przeszorocznym wichrem. Z niego przy pomocy siekiery moga by doskonaa stpa, lecz w braku tego narzdzia czyme j zrobi? Czym obci grube korzenie, przytrzymujce go w ziemi? Czyme wreszcie wydry zagbienie? Nareszcie przyszo mi do gowy wytli rodek ogniem. Wziem si natychmiast do pracy. Najprzd poprzepalaem korzenie, nastpnie z wielkim wysikiem przytoczyem pie do mego mieszkania, a nareszcie z mniejszym mozoem udao mi si go wypali. Wydrenie miao dostateczn gboko, ale byo nierwne itak zaczernione, i straciem nadziej, aebym kiedy mg otrzyma mk bia. Z tuczkiem poszo atwiej. Na dnie strumienia znalaz si kamie poduny, zaokrglony przez dugie dziaanie fali. Wprawiwszy go w rozszczepion ga, skrpowaem silnie ykiem. Teraz ju tylko pozostawao sprbowa, czy si zboe tucbdzie. Wrzuciwszy dobrze wysuszon kukurydz do wydronego pnia, poczem tuc z caej siy, lecz ziarna twarde i okrge wyskakiway za kadym uderzeniem. Aby temu zaradzi, uciem li bananowy, a przebiwszy w samym rodku otwr, przesadziem przez niego tuczek. Teraz ziarna nie mogy si rozpryskiwa, a gdy po godzinie nieprzerwanej pracy wybraem mk kukurydzian, rozemiaem si serdecznie, gdy bya czarna, jak sadze. Trzeba byo na to co poradzi. Wprawdzie wgiel drzewny nie jest trucizn, ale nie bardzo przyjemnie je kasz albo chleb z t czarn przypraw. Zabraem si zatem do wyskrobywania noem zwglonych cian stpy i po trzech dniach oczyciem je niele. Tym razem kukurydza wydaa kasz do czyst, pomieszan z mk i otrbami.Natychmiast wstawiem j w garnek, ugotowaem, a okrasiwszy przetopionym kozim masem, z wielkim apetytem i zadowoleniem spoyem. Zapewne aden wytworni angielski nie byby jej wzi w usta, ale mnie smakowaa przewybornie. Do niw miaem jeszcze par miesicy. Trzeba byo z tego korzysta i zaj si polowaniem, aeby nie narazi si, jak w zeszym roku, na brak misa. Z tym wszystkim i polowanie nie przyda si na nic, jeeli nie wymyl jakiego lepszego sposobu przechowywania misa, gdy solenie samo nie zabezpiecza go dostatecznie od zepsucia. Najpraktyczniej byo osuszy je na socu, podobnie jak robi Murzyni, ale nieznaem dobrze tego sposobu. Wdzenie znw byo mi doskonale znajome, ale nie byo komina. Upatrujc miejsca stosownegona jego zbudowanie, znalazem do gbok, a prawie prostopad szpar w skale sterczcej nad grot. Trzeba byo tylko z boku zaprawi otwr, aeby si dymnie rozprasza. Jako i to powiodo mi si wcale niele. Z drabinki, powizanej z gazi, zrobiem rodzaj rusztowania, potem pozaprawiaem poprzeczkami drewnianymi szczelin, a nastpnie zagrodziem chrustem na ksztat potu. Nareszcie wdrapawszy si jak kominiarz dorodka, zarzuciem chrucian ciank glin, aeby j zabezpieczy od ognia. Ubite kozy, obdarte ze skry, krajaem w cienkie pasy. Grubsze czci maceroway si w soli, ciesze za paty szy od razu do komina, jak tylko nieco na socu obeschy. Miso w ten sposb przyrzdzonemiao smak podobny do wieego, a daleko lepszy, anieli solone. Przed gotowaniem zwykle moczyem je w wodzie, przez co nabierao soczystoci. Ju te i czas niwa by niedaleki. Jednego ranka wybraem si na folwark zobaczy, czy prdko bdzie je mona rozpocz. Bezpieczny o kozy i zajce, szedem przypatrze si moim skarbom, ale kt opisze moje przeraenie, kiedy za zblieniem si ujrzaem chmar ptactwa, wylatujc z pola jczmieniem zasianego. A, niegodziwe aroki, zawoaem z gniewem, czy to ja dla was siej! Bardzo duo mam zboa, ebycie mi go jeszcze wyjaday, nicponie! Ptaki odleciay, ale niedaleko posiaday na bliskich drzewach, jakby oczekujc, kiedy bd askaw si wynie, aeby mogy wrci. Na nieszczcie nie mogem wywiadczy im tej grzecznoci. Przeciwnie, wymierzywszy z uku, najbliszego niszczyciela cudzego dobra pooyem trupem. To jednak nie zrobio nareszcie najmniejszego wraenia, gdy natychmiast, jak tylko oddaliem si na prb o kilkadziesit krokw, caa banda spada na pole. Ubiem jeszcze kilku tych rabusiw, a zrzekajc si z nich pieczeni, porozwieszaem zoczycw na wysokich tykach dookoa pola dla odstraszenia innych. Jako powiodo mi si doskonale, gdy ani jeden nie poway si najeda pl moich, a nawet zupenie t cz wyspyopuciy. Kosy ju prawie podojrzeway, za tydzie mona byo wzi si do niwa. Powrciem do domu, aeby wprzdy skoczy z kukurydz, ktra take ju dosza. Zbiera j byo mi bardzo atwo, gdy kolby day si bez trudu obamywa. odygi dochodziy do piciu okci wysokoci, a kada dwigaa po kilka kolb, w jednej za mogo by najmniej dwiecie ziaren. Zebraem j szczliwie, a nie majc czasu obrywa, zostawiem to na pniej, pieszc si do jczmienia. Oj, napracowaem si te nad niwem, prawdziwie w pocie czoa. Niczym trudy niwiarzy angielskich, na ktre zawsze tak wyrzekali. Kady z nich by magnatem w porwnaniu ze mn, nieborakiem. Oni mieli sierpy, a ja musiaem noem cay zbir sprzta, nie biorc na raz wicej jak kilkanacie dziebe. Koniec kocw, zebranie czterdziestu snopw, mimo niezmiernej pilnoci w robocie, kosztowao mnie przeszo tydzie czasu. Po sprowadzeniu zboa do domu i wymceniu nie zebraem wicej, jak dobrykorzec. Zbir byby niezawodnie daleko lepszy, gdyby nie te obrzyde ptaki, ktre zjady mi poow zboa. Umyliem na przyszy rok powetowa t klsk, wysiewajc trzy czwarte caego zbioru, a w tym roku obej si bez chleba, poprzestajc na kukurydzy. Tej miaem pod dostatkiem. Po wyuszczeniu kolb, napeniem ziarnem pi wielkich koszy i jeszcze nieco pozostao na natychmiastowy uytek. Licieiodygi kukurydziane oraz soma jczmiennaprzyday mi si bardzo na poywienie zimowe dla kz. Zanim deszcze jesienne nadeszy, skopaempole po kukurydzy, aeby na nim w kocu grudnia zasia jczmie, gdy pragnc prdzej skosztowa chleba, miaem zamiar w przyszym roku dwa razy zbiera. Pora deszczw zbliaa si szybkim krokiem. Ukoczywszy zbiory, skorzystaem z kilkunastu dni piknych dla przysposobienia zapasw drzewa na opa i zdoaem to przed nadejciem zimy uskuteczni. Czas upywa mi nadzwyczaj szybko. A nim si spostrzeg, kiedy nadesza trzecia rocznica rozbicia si naszego statku. Obchodziem j postem i rozmylaniem, jak poprzednie, a w par dni potem gwatowny huragan, wyjcy przez kilkanacie godzin bez przerwy, oznajmi rozpoczcie omio-lub dziesiciotygodniowych nudw, najakie w czasie zimowej pory byem skazany. XXVIII Wycieczka na zachodni cz wyspy. Okolica nieznana. Niezmierny przestrach. Ucieczka. Rozmaite przypuszczenia. Zaniedbanie gospodarstwa. Zwtpienie. Po uskutecznieniu zasieww grudniowych, umyliem wybra si na dusz wdrwk po wyspie. Od owej nocy gdy una, pochodzca z nieznanej przyczyny, nabawia mnie trwogi, upyno ju a najmniej ny pomie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAYPcZTc[:c\-y]-c^cg6ch,ci;miay pochon bawany morskie. A wic do dziea, nie tramy czasu, bo ktwie, jak dugo potrwa pogoda. Trzeba z niej korzysta. Poszedem naprzd do kajuty kapitana i zaledwie dotknem klamki, kiedy nagle szczekanie i skomlenie psa dao si sysze. Ach, wierzcie mi, kochani czytelnicy, e najpikniejsza muzyka w wiecie nie sprawiaby mi takiej przyjemnoci, jak gos tego poczciwego i wiernego zwierzcia. Otworzyem drzwi, a wnet czarny duy pies poskoczy ku mnie radonie i krcc ogonem, asi si pocz.Pogaskaem go i rzuciem mu kawaek pozostaego suchara, ktry z wielkim apetytem pochon. Na prno szukaem papierw i dziennika okrtowego, nic nie znalazem. Zapewne uchodzcy zabrali je z sob. W kajucie kapitana wisiaa przeliczna bro, dwie strzelby, para pistoletw, kordelas, rg z prochem, worek z kulami. Widok ten zachwyci mnie. Od siedmiu lat obchodziemsi ndznym ukiem. Pochwyciwszy pistolety, otworzyem okienko i wypaliem, aby przypomnie sobie huk i uycie broni. Ho, ho, panowie ludoercy, teraz was si nie lkam ju wcale. Prosz mnie unika, boartowa nie myl i za pierwsz sposobnoci naucz was gwizda po kociele! Std pobiegem do zaktka, gdzie ciela okrtowy zwyk chowa swe narzdzia. O, Boe! siekiery, piy, moty, gwodzie, duto, obcgi c to za skarby, co za skarby nieocenione! Ale mj kochaneczku, zawoaem, zastanw si nieco. Jak zaczniesz wszystkooglda, to ci tu i noc zaskoczy, burza sizerwie i jak skpiec ze skarbami pjdziesz na pokarm rekinom. Dalej do pracy, zimna krew przede wszystkim. Rzeczy uytecznych jest mnstwo, lecz ich pod pach nie zabierzesz i nie popyniesz wpaw z takim ciarem. Namyl si wic, jak to wszystko przetransportowa na wysp. Kto by z boku na mnie patrzy, niechybnie wziby mnie za wariata, gdy cigle sam ze sob na gos rozmawiaem, bo te rado tak przepenia moj dusz, em si musia wygada i chocia tym sposobemuly niejako wezbranym uczuciom. Czna, szalupy, ani bata nie ma, jake wic sobie bez nich poradz? Zbuduj tratw, a obejdziesz si bez odzi, Pragnbym to zrobi, tylko e nie ma potrzebnego materiau na podordziu. S drzwi, awy, stoy i mnstwo innych drewnianych sprztw, czeg si wic namylasz? Natychmiast zabraem si do roboty. Zbiem dwie dugie awy poprzeczn at, potem dooyem par rei, lecych w skadzie, przyczepiem do tego kilka innychdesek, lecz wkrtce poznaem ca niestosowno tej roboty. Tratwa bya gotowa, ale nie tylko nie mogem jej spuci na morze, ale nawet z miejsca poruszy. Oj, ty cielca gowo, stracie nadaremnie ca godzin czasu, rozbierze to na powrt, wszak widzisz, e trzeba zbija tratw na morzu. Szczciem morze byo spokojne. Strciemwic najprzd dwie belki, zwizane poprzecznymi atami, a potem inne kawakidrzewa. Spuciwszy je po drabinie sznurowej, poprzybijaem wielkimi gwodziami erdzie, poukadaem na nich deski i po dwch godzinach pracy zrobiem nareszcie dosy mocn tratw, ktr przywizaem do szcztku steru, aby mi jej woda nie zabraa. Tratwa moga unie mnie i kilka cetnarw ciaru, trzeba tylko byo wybra najpoyteczniejsze rzeczy. Zabraem wic naprzd topr, dwie siekiery, duy n, mot, pi, skrzynk gwodzi i wider. Nastpnie dwie strzelby z kajuty kapitana, kordelas, dwa paasze, pistolety, baryk prochu, mogc zawiera okoo pidziesiciu funtw, worek ku, trzy sery holenderskie, worek sucharw, kawawdzonki, sonin, nieco ryu, kocioek i dwa rondelki. Wicej bra nie mona, boby tratwa nie zdoaa unie ciaru. Pies, zaszczekawszy radonie, wskoczy zamn na pyt. Poleciwszy si Bogu, odbiem od okrtu, wiosujc dug erdzi, a poniewa wanie przypyw morski pdzi fale ku brzegowi, w krtkim czasie dostaem si do ldu. Wprawdzie byo jeszcze do zachodu soca par godzin, lecz nie odwayem si pyn drugi raz. XXXI Mj dwr. Nowa wycieczka. Bielizna. Rozmaite narzdzia. Namiot. Zoto i srebro bez wartoci. Pismo wite. Boga przepowiednia. Dziao i kule. Co si ze mn dziao po powrocie, tego opisa nie umiem. Z bijcym sercem przypatrywaem si zdobytym skarbom. Braem jedno po drugim do rki, nie mogc nacieszy si, nie mogc uwierzy, e do mnie naley. Poprzenosiwszy wszystko tego samego dniajeszcze do jaskini, nowego doznaem kopotu. Gdzie to umieci, gdzie pochowa,czy nie lepiej byoby zanie rzeczy do kolej jaskini, dla zabezpieczenia przed Karaibami? Ale na co? Czy nie mam straszliwej broni na ich odparcie? Wieczerza odbya si z wielk uroczystoci. Zasiadem na krzele, jak monarcha, licznym otoczony dworem. Grochwka, ugotowana na wdzonce, kurzya si na stole, wydajc aromatyczny zapach. Na ramieniu usiada papuga, zajadajc kawaki cukru, ktre jej podawaem. Z jednej strony suy Amigo,3) tak bowiemnazwaem pudla, z drugiej ulubiona koza szarpaa mnie pyszczkiem za rkaw, domagajc si swego dziau. Tysice miaem rozrywek z mymi dworzanami. Pies z pocztku stoczy bjk z koz, lecz niezadowolony z jej wyniku, uzna za stosowniejsze zawrze pokj. Papuga wrzeszczaa przeraliwie za kadym kskiem, ktry psu dawaem, zazdroszczc mu moich wzgldw. W par dni potem nasta pokj zupeny, a gdyby kto z boku przypatrywa si biednemu pustelnikowi, dzielcemu ze swymi zwierztami posiek, pewnie nie zdoaby si wstrzyma od miechu. Uniesiony radoci ciskaem i caowaem na przemian to pudla, to koz. Jak to biedneserce ludzkie potrzebuje jakiego przywizania i obej si bez niego nie moe. Wprzdy mao na to zwaaem, lecz dzi, w chwili pierwszej pociechy, po tylu latach, dusza moja pod wraeniami radoci topniaa, zy dobyway si z oczu i czuempotrzeb wywntrzenia si i okazania mych uczu. Przed udaniem si bardzo pno na spoczynek, upadem na kolana i gorco podzikowaem Bogu za wszystko, co dzi otrzymaem. Noc przepdziem bardzo niespokojnie, budzc si co chwila i nie mogc doczeka poranka. Nareszcie wzeszo wspaniae, upragnione soce, zapowiadajc najpikniejsz pogod. Ucieszyo mi to niezmiernie, gdy mogem bezpiecznie przedsiwzi now wycieczk na okrt. Przybywszy nad brzeg morski, zastaem tratw przywizan do drzewa. Natychmiast, korzystajc z odpywu morza, odbiem od brzegu i dostaem si szczliwie na okrt. Tym razem wziem ze skrzyni paczk hakw i gwodzi, tuzin siekier, dwie kielnie, wielki wider, trzy topory, kilka hebli i duy brus z piaskowca do ostrzenia narzdzi. Potem, przeszukawszy zbrojowni, wydobyem dziesi muszkietw, tuzin paaszy i pik, dwie baryki, napenione kulami muszkietowymi, baryk z prochem i kilka metrw lontu, to jest powroza wygotowanego w roztworze saletry, a sucego do zapalania armat. Mg on mi si przyda bardzo zamiast hubki przy krzesaniu ognia. Nastpnie udaem si do kajuty kapitana. Tam w skrzyniach i kufrach znalazem rzecz nieocenionej wartoci bielizn. Zapominajc o wszystkim, rozebraem si inatychmiast wskoczyem w morze, a wykpawszy si, woyem wie bielizn.Kto jej nie nosi przez siedem lat blisko, ten tylko potrafi oceni przyjemno, jakiejdoznaem, uczuwszy j na ciele. Zaraz potem wybraem kilka skrzy, par tuzinw koszul i innego ubrania, przecierada, hamak, poduszk, siennik, kodry i zrobiwszy ze wszystkiego tumok,spuciem na tratw. Kilka pkw sznurw icetnar myda dopeniy adunku, z ktrym szczliwie wyldowaem. Chcc jeszcze drug wycieczk dzisiaj zrobi, nie znosiem rzeczy do domu, lecz zostawiem je na brzegu, duym aglem przykrywszy. Na obiad zjadem suchar z kawakiem wdliny, a nie wypoczywajc wcale, znowu poeglowaem ku okrtowi. Czas by dla mnie bardzo kosztowny, gdy lada wicher mg statek zatopi. Po poudniu przybywszy na pokad, zabraem suknie, nalece do rozmaitych osb, nie przebieraem w nich wcale, lecz co si znalazo pod rk, spuszczaem na tratw. W skadzie okrtowym znalazem duy krg wosku i beczuk oleju. No, teraz ju mi nie zabraknie wiata, zawoaem z radoci. Wziem take kilka prnych beczek i pak,bo i te miay warto dla mnie, zastpujc kosze, uywane dotd do przechowywania ywnoci i innych rzeczy. Wyldowawszy, rozbiem przy pomocy agla, sznurw i kokw ponad mymi rzeczami namiot i postanowiem przepdzinoc na brzegu, aby jutro oszczdzi sobie drogi od jaskini nad morze. Noc bya przeliczna, gwiazdy jaskrawo wieciy, a ja pod namiotem rozcignem si wygodnie na materacu. Majc pod gowpoduszk, a przykryty kodr, uywaem, jak jaki moarcha wschodni. Przebudziwszy si przed wschodem soca,postanowiem wpaw popyn do okrtu, ato dlatego, aby zbudowa now tratw i tym sposobem mie wicej drzewa. Przy zbijaniu pierwszej nabraem wprawy, a morze zupenie spokojne nie przeszkadzaomi wcale. Pierwszym wic zatrudnieniem za przybyciem na pokad byo wyrzucenie dwch duych belek na wod, ma si rozumie przywizanych sznurami, aby ich fale nie uniosy. Pomidzy nie narzucaem at i desek, i wkrtce tratwa bya gotowa. Przebraem si zaraz w suknie europejskie, gdy w moich szatach dawnychbyo mi za gorco przy tej cikiej pracy. Kiedym si przejrza w lustrze, dziwnego doznaem wraenia. Wprawdzie ju nieraz przegldaem si w strumieniu, ale przypadkiem raczej anieli zumysu. O, jakem si przez te siedem lat odmieni. Cera niegdy delikatna, modziecza zgrubiaa, opalona skra bya podobna do indiaskiej, broda i wsy okryy twarz, a dugie wosy spaday w nieadzie. O, mj Robinsonku, jake si, nieboraku, zestarzae, rodzice nie poznaliby ci wcale. Z modego chopca zostae dojrzaym mczyzn, a kopoty, troski, zmartwienia i niewygody niemao si do tego przyczyniy. Wyaliwszy si tak przez chwil, powrciem do pracy, bo ju czas przypywu nadchodzi i trzeba byo z niegokorzysta. Wyadowana tratwa zanurzaa si do gboko, gdy kilka krgw oowiu, ktre wraz z maszynk do lania kulzabraem, przyczyniy niemao ciaru. Pync ku brzegowi, rozmiaem si mimowolnie, patrzc na zapasy broni i amunicji, ktrych najwicej zabraem. Przestrach by tego powodem. Zdawaoby si, e chc prowadzi wojn z ca ludnoci karaibsk. Po poudniu odbyem now podr. Okrt przez burz znacznie wida ucierpia, gdyduo towarw byo zepsutych. W skadzie na dole byo kilka duych beczek z winem, lecz tak cikich, e ich nie mogem z miejsca poruszy. Zreszt, nie uganiaem si wcale za gorcymi napojami i wziem tylko jedn baryk wina, aeby w razie choroby mie jaki ratunek. Pomidzy mnstwem rzeczy zabraem opatk do wgli, szczypce, pogrzebacz, par drgw elaznych. Lecz co mi najbardziej zachwycio, to kilkanacie opat, elazem okutych, ktre mi do uprawy roli bardzo si przyda mogy orazkilkanacie niewielkich radeek, snad przeznaczonych do oborywania trzciny cukrowej. Zabraem take duy miedziany kocio, maszynk do czekolady i arna nowiutekie, dosy due, na koniec ruszt wielki i znaczny zapas wdek rozmaitego gatunku. Ju miaem odpywa, kiedy aosne miauczenie dao si sysze spod pokadu. Zbiegem na d po schodach i znalazem dwa koty wygodniae i chude. Rzuciem im kawa soniny, ktr chciwie poary. Wprawdzie zwierzta te nie byy mi na nic poyteczne, lecz lito przemogai zabraem je na tratw, czego potem bardzo aowaem, bo rozmnoywszy si, robiy mi rne psoty tak, e je musiaem wystrzela. Noc przepdziem znw pod namiotem, uzbrojony pistoletami i strzelb. Pies lea przy moich nogach, nie byo wic obawy, aby mi wrg jaki zaszed niespodziewanie.Nastpnego poranka, dopynwszy wpaw do okrtu, zbudowaem trzeci tratw. Oprcz innych uytecznych rzeczy, zabraem kilka garnkw z konfiturami, kilkanacie chustek do nosa, chustki na szyj, na koniec duy zegar okrtowy. Rewidujc wszystko dokadnie, napotkaem pod kiem kapitana tajn kryjwk, w ktrej bya znaczna suma pienidzy. C mi po was, zawoaem z niechci, wszak od siedmiu lat posiadam gar zota,a dotd najmniejszego ze uytku nie miaem. I w samej rzeczy ju chciaem pozostawi skarb nietknity, ale myl, e moe kiedy znajdzie si jego waciciel, nakonia mnie do zabrania go. Policzyem pienidze: byo 1934 poczwrnych portugalw zotych, 730 gwinei i 4360 plastrw srebrnych hiszpaskich. W ogle caa suma wynosia przeszo pszsta tysica funtw szterlingw i waya przeszo cetnar. Z trudnoci wywindowaem szkatu spod ka, ale pienidze musiaem rozdzieli, bojc si na raz spuszcza je na tratw. Jednej tylko rzeczy nie dostawao, to jest obuwia. Zaledwie po starannym szukaniu udao mi si zgromadzi kilka par trzewikw, pozostaych po majtkach, i w nie najlepszym bdcych stanie. Poczoch za to znalazem znaczny zapas i par dobrych perspektyw. Otworzywszy szafk kapitana, znalazem kilkaset arkuszy papieru, pira i atrament. Tak mnie to ucieszyo, e natychmiast pochwyciem za piro, prbujc, czy te nie zapomniaem pisa, ale zy, spadajce na papier, zalay pierwsze litery. I znowu upadem na kolana, dzikujc Bogu za to odkrycie. Przegldajc dalej, napotkaem kilka ksiek w pergaminowej oprawie. Jedna z nich, grubsza, zwrcia moj uwag. Otwieram i nie wierz mym oczom. O, Boe! Wszak to biblia. Pismo wite, za ktrym od dawna tak wzdycham, zdrj pociechy i rdo ulgi dla biednego, opuszczonego samotnika. Otworzyem j, a pierwsze wyrazy, na ktre pady me oczy, brzmiay: Tedy wywiedzie ci Pan Bg twj z wizienia twego i zmiuje si nad tob . Gony pacz ze kaniem przerwa czytaniedalsze. Przez kilka minut przyj do siebie nie mogem, bo te pierwszy wiersz ksigi witej zwiastowa mi pociech niewymown i przypad zupenie do pooenia mojego. Ochonwszy z tego wraenia, zabraem bibli, jako skarb najwikszy i umieciem na samym rodku tratwy, bojc si, aby przypadkiem wite Pismo nie przepado. To samo uczyniem z papierem i atramentem. Oprcz tego znalazem kilka paczek pir dobrych, trzy scyzoryki, korkocig, wielki n hiszpaski, zwany machete, ktry suy zarwno na polowaniu, jak i w przebywaniu lasw gstych, do wycinania przej, dwie piki rczne ogrodnicze, n zakrzywiony do obcinania wilkw, oraz noyce na kiju przymocowane do obcinania owocw na drzewach, mynek i piecyk do kawy, denarek pod kocio, wielk elazn yk do lania kul, kilka sit rozmaitej gruboci, kowado, kilka motw, cgi, miech i pilnikiz okrtowej kuni. Wyrwaem take drzwiczki z kuchni i pozdejmowaem blachy, zamylajc wystawi piec do gotowania. Nareszcie zabraem zapas noy, widelcw imis, bo chocia miaem te ostatnie ale zgrabny wyrb europejski mia daleko wicej dla mnie powabu, anieli moje liche kleconki. W kufrze kapitaskim znalazem kilka funtw rutu rnego kalibru i blaszank zawierajc par kwart przepysznego prochu, z czego wniosem, e musia by amatorem polowania. W nastpnych wycieczkach przewiozem jeszcze dwie skrzynie piknego cukru, parworw kawy, dwa pudeka rodzynkw, beczk przedniej mki, drug ryu, wreszcie wszystkie suchary i wdliny zapasowe, agle, sznury i liny, niewielk kotwic od szalupy, szczotki, sztaby elaza, modzierz, kilkanacie arkuszy blachy. Powyjmowaem okna z kajuty, wziem acuch, kompas may, lusterko, noyczki i igy, oraz cae ptno, jakie gdziekolwiek dao si wynale. Powydobywaem ze cian gwodzie i haki, zabraem wszystek ow i proch, nie pogardzajc nawet baryk zamoczonego. Na koniec parset flaszek prnych, nie wiedzc nawet, na co by mi si przyda mogy. Zdawao mi si, e ju wszystko pozabieraem, cokolwiek mogo mie jakkolwiek warto, a przegldajc raz jeszcze skrzynie i skrzynki podrnych i obsady, znalazem nieco bielizny i zbir rnych monet, wartoci razem przeszo ych. ej ny pomie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAjPkc lc mr c nH/c o<> sto funtw szterlingw. Na koniec, patrzcna dziaa okrtowe, umyliem zabra chociaby jedno, dla dawania sygnaw w przypadku, gdyby mi si udao ujrze jakikolwiek okrt. Bardzo wiele trudw kosztowao mnie spuszczenie dziaa na tratw, umylnie z grubych powizan belek. Na szczcie winda do wcigania towarw daa si do tego uy. Nierwnie atwiej poszo z trzema maymi falkonetami 4) , ktre miay jednofuntowy kaliber. Wziem take lawety do wszystkich czterech sztuk, a nadto kilkadziesit kul szeciofuntowych i parset kulek falkonetowych. --------- 3) Po hiszpasku przyjaciel. 4) Falkonetem nazywano rodzaj maego dziaka dawniej uywanego. XXXII Zabezpieczenie zdobyczy. Palisady. Kuchnia ikunia. Rocznica uroczystoci domowej. Budowanie czna. Opuszczam wysp. Prd morski. Niebezpieczestwa. Gos ludzki budzi mnie z upienia. Wyldowawszy szczliwie, postanowiem nie wraca ju na okrt, chyba po przeniesieniu wszystkiego w bezpieczne miejsca. Przychodzio mi bowiem na myl, e jeeli dzicy z ssiedniego ldu w istocie przybijaj niekiedy do mojej wyspy, to obecnie, znceni widokiem okrtu, mogliby si skierowa w t stron, a zobaczywszy na brzegu takie mnstwo pak, napadliby mnie i zrabowali. Po wtre, na okrcie nic ju nie byo godnego zabrania, a wreszcie lada burza moga zniszczy zupenie owocemojej pracy, zamoczywszy proch, cukier, mk i suchary. Przypuszczenie to przejo mnie dreszczem. Natychmiast zaczem przenosi rzeczy do jaskini, ale niektre byy tak cikie, e podwign ich nie mogem. Z okrtu spuszczaem je na tratw za pomoc windy. Przyszo mi na myl urzdzi wzek, co poszo bardzo atwo. Uyem do tego lawet od falkonetwiw cigu omiu dni poprzewoziem wszystkopod okopy mego zamku. Aeby za niespodzianie nie zaskoczya mnie ulewa, rozpiem ogromny namiot z wielkiego aglazapasowego. Ostrono ta na ze mi nie wysza, albowiem dziewitej nocy powstaaznowu burza z deszczem i piorunami. Nie lkaem si o przedmioty ulegajce zepsuciu od wody, gdy wszystkie znajdoway si w jaskini, ale kiedy piorun zgruchota niezbyt odlege drzewo, straszliwa ogarna mnie trwoga. Przypomniaem sobie, e tu obok mnie znajduje si do czterechset funtw prochu.Gdyby piorun we uderzy, wyleciabym w powietrze z ca jaskini. Klczc i modlc si, przepdziem reszt nocy na kolanach,drc za kad byskawic i polecajc si Bogu. Na koniec nad ranem burza uspokoiasi i pikna zajaniaa pogoda, ale mimo to,przez dugi czas nie mogem przyj do siebie z przeraenia. Po niadaniu umyliem przenie proch do kolej jaskini. Aeby nie zamk, pakowaem go w prne flaszki, przywiezione z okrtu, a potem biorc po kilkanacie do kosza, nosiem do mojego skalistego magazynu, umieszczajc je w brylantowej grocie, to jest w drugiej jaskini. Zostawiem sobie tylko do uycia z dziesi funtw prochu, zakopanego w ziemi w butelkach. Do jaskini zaniosem te znaczn cz innych zapasw i narzdzi, aby w razie napadu dzikich i niepomylnego obrotu walki mie pewno, e nie utrac mych skarbw, chociabym by zmuszony ucieka. Due dziao wywindowaem, przy pomocy kek odjtych od falkonetw i lin, na stranic, tam je przymocowaem na lawetach czciami poprzenoszonych, a wreszcie przykryem budk z desek, aby jezabezpieczy od deszczy. Skierowaem wylot ku morzu, aby gdy nadejdzie potrzebadawania sygnaw okrtom, odgos szed w tamt stron. Majc teraz znaczny zapas broni i amunicji,jak rwnie narzdzi ciesielskich, umyliem obwie mj zamek palisad. Zaopatrzony w siekier i pi, w towarzystwie psa wyszedem do lasu na cinanie drzew. Wybieraem na ostrok drzewa rednicy 5 do 20 centymetrw, a nadciwszy pie z boku, piowaem do reszty. Potem po obydwch kocach zaostrzaem toporem. Pale te byy dugie na pi i p metra. adowaem je po kilka na wzek i transportowaem do siebie. Pomimo usilnej pracy z wyjtkiem wit, zaledwie w sze tygodni przysposobiem okoo dwustu sztuk i teraz mogem przystpi do palisadowania. Wykopawszy rw w odlegoci trzech metrw dookoa muru, ustawiem pale jeden przy drugim, a potem, obrzuciwszy je kamieniami, przysypywaem ziemi. Tym sposobem utworzy si gsty ostrok, wysoki na trzy metry. Zostawiem w nim cokilka metrw otwr czyli strzelnic do rcznej broni, falkonety za umieciem natrzech wystajcych rogach, obwd bowiem mia ksztat piciokta z szerok podstaw, ktr formowaa jaskinia. Po ukoczeniu tej pracy, byem zupenie zabezpieczony od nieprzyjaciela, chociaby nawet w bardzo wielkiej liczbie podstpi pod zamek. Poniewa pora deszczowa wkrtce miaa si rozpocz, a ja wci zajty to sprowadzaniem rzeczy z okrtu, to zwoeniem ich, to wreszcie palisadowaniemzamku, nie mogem wcale myle o uprawieroli i zasiewach, postanowiem ustawi sobie kuchni i kuni. Na ceg trzeba byo kopa glin. Jake mi to teraz poszo atwo przy pomocy doskonaych opat, kiedy dawniej pociem si, grzebic dzid i motyk. Nakopawszy znaczny zapas, wyrabiaem ceg w formie, zrobionej z desek. Miaem ich do, pozbierawszy rne przegrody okrtowe i zabrawszy niemao pak rnej wielkoci. Majc spory zapas wypalonej cegy, wziem si do roboty. W kilka dni stana kuchnia w miejscu, gdzie niegdy by komindo wdzenia misa. Zaopatrzyem j drzwiczkami i blach, a obok tego wymurowaem ognisko na kuni, przyprawiwszy miech z boku. Obie znajdoway si pod dachem z desek. Trzeba byo widzie pana Robinsona, jak przepasany fartuchem z aglowego ptna, przyrzdza obiad. Na blasze sta garnek, w ktrym gotowa si ros z koziny, zasypany kluseczkami z biaej jak nieg mki, zagniecionej papuzimi jajami. Obok w rondlu kbi si plumpuding z ryu z rodzynkami, w serwecie zawizany. Na patelni smaya si moda papuga, a na brytfannie piek si zajczek, naszpikowany sonin. Niezawodnie ciekawym jeste, czytelniku, gdzie si naliczyem gotowa. Trzeba ci wiedzie, e w modoci byem wielkim ciekawcem, wcibskim. Lubiem przesiadywa w kuchni i patrze, jak gotuje kucharka. Ot w tej akademii ukoczyem wydzia kucharski, a potrzeba i dowiadczenie wypromoway mnie na doktora tej sztuki. Czy te przypadkiem nie marszczysz brwi zgniewu, e dorwawszy si europejskich przysmakw zbytkuj, zapominajc o jutrze? Zaraz ci si wytumacz, dlaczego dzisiaj wyprawiam taki bankiet. Jest to dzie 16 wrzenia, rocznica urodzini imienin mojej ukochanej matki. Pamitam, jak ten dzie w domu obchodzilimy uroczycie za dni szczliwych dziecinnej swobody. W dniu tym, wszyscy trzej ubraniw najpikniejsze sukienki, z bukietami jesiennych kwiatw w rku, prowadzeni przez ojca, spieszylimy winszowa matce. Potem modlilimy si gorco w kociele za jej zdrowie. Po obiedzie, zwykle wykwintnym, jeeli pogoda pozwalaa wybieralimy si na jak wycieczk za miasto. O, jake szczliwe byy to czasy! A dzi... Postanowiem wic dzie ten przepdzi uroczycie. Rano, nie mogc winszowa matce, pobiegem do mego kocioa, a ustroiwszy krzy w kwiaty, dugo modliemsi za matk ze zami, nie wiedzc, czy jeszcze yje. A teraz gotowaem zbytkownyobiad i najlepszym winem miaem speni jej zdrowie. Cay mj dwr, zaproszony dostou, dzieli uczt, uywajc wszystkich potraw na rwni z panem. Poniewa dawniejsze zagrodzenie bambusowe nie zasaniao mnie dobrze od sot jesiennych, sporzdziem wic szczeln cian z desek, w ktrej znajdoway si dwa okienka, wyjte z kajutokrtowych i drzwi z zamkiem z kajuty kapitana. Mogem si teraz zamyka na noc, nie obawiajc si niespodziewanego napadu. Wntrze jaskini byo wybornie zaopatrzone,na klocach leay deski, na nich stao ko z pociel, obok st, wieo zrobiony z desek, na nim wieca woskowa, koo stou krzeso, nad kiem namiot z aglowego ptna, a kiedy na kominku buchn ogie, a drzwi i okna zasoniem firank, mona si byo rozkoszowa i drwi z burzy, ryczcej na dworze. Przejcie, wiodce przez korytarz, zagrodziem take cian, aby uchroni si od wyzieww spiarnianych. Drugie za wyjcie zatarasowaem tak dobrze, e nikttamtdy nie mgby si dosta do jaskini. Czasami tylko wspomnienie o trzsieniu ziemi mnie przeraao, ale wspomniawszy na Opatrzno, powierzaem si Jej z ufnoci i odzyskiwaem spokj. W zimie dni powszednie schodziy mi na pracy, wieczory i wita na czytaniu biblii. Ach, ta nieoceniona ksiga bya mi najlepszym towarzyszem i przyjacielem w samotnoci. Z niej czerpaem zdrj pociechw moim osamotnieniu. Skoro tylko zabysy pierwsze promienie wiosennego soca, wziem si do uprawyroli. Do radeek, zaopatrzonych w jarzma, pozaprzgaem kozy. Z pocztku nie chciaycign, lecz prt by wybornym profesorem i nauczy je posuszestwa. Zapomoc tego zaprzgu zoraem tak wielki kawa pola w tygodniu, e opat nie dokazabym tego w dwch miesicach. Podzieliwszy je na czci, pozasiewaem pszenic, grochem, ytem, jczmieniem, a wreszcie owsem, przeznaczajc go dla kz.Zasiew zawlokem bron, zrobion ze szpernali, na okrcie znalezionych. Na koniec zasadziem kilka garci rodzynkw, prbujc, czy mi si nie uda wyhodowa winoroli. Po ukoczeniu tych robt, zostao mi par miesicy czasu na inne zatrudnienia. Czyme si teraz zajem? Jak sdzisz, kochany czytelniku? Oto budow odzi. Czy ci tak le na wyspie zawoasz, wzruszajc ramionami. Wszak masz wszystkiego dosy: pyszne mieszkanie; pen spiarni, broni i amunicji pod dostatkiem. Ile razy dowiadczye niestaoci morza! Czy znowu, podobnie jak niegdy w Brazylii, chcesz popeni szalestwo? Nie lepiej zaczeka, a ci Bg zele okrt na ratunek? Wszystko to prawda, lecz mnie zdawao siinaczej. Sdziem, e Opatrzno wanie dlatego zaopatrzya mnie w rne przyrzdy do zbudowania odzi, aebym simg wyratowa z mego pooenia. Wybrawszy drzewo, rosnce o kilka krokwod gbokiego strumienia, ciem je siekier, a obrobiwszy zewntrz toporem, zaczem wypala rodek rozarzonymi wglami. Kiedy ju zagbienie zdawao mi si dostateczne, poczem je wyrwnywa dutem i siekier, po czym zaczem koparw, gboki na ptora metra, a na dwa metry szeroki. Ale wtem zaskoczyy mnie niwa. Zbir w tym roku wypad bardzo pomylnie, zebraem kilkanacie kp zboa rnego, posugujc si zamiast sierpa lub kosy, szabl. Paasz krzywy, muzumaski, wyostrzyem z przeciwnej strony na brusku, a przyczepiwszy do kija, uywaemjak kosy. O ile atwiej mi byo cina nim zboe, anieli wprzdy noem. Zboe zwiozem na lawetach od falkonetw i uoywszy we dwa wielkie brogi, nakryemstrzech. Ca zim tegoroczn pracowaem nad wyrobieniem steru, wiose i innych sprztw do wyekwipowania czna potrzebnych. Czytanie biblii urozmaicao mi t smutn por roku, a zawsze wynale umiaem teksty, umacniajce mnie w mym przedsiwziciu. Na pocztku wiosny, dokoczywszy kopaniakanau, z wielkim trudem spuciem statek na wod. Nie jestem w stanie opisa radoci, doznanej na widok czna, lekko koyszcego si na wodzie. Zamierzyem sprbowa eglugi do ldu staego, gdzie niezawodnie uda mi si napotka okrty europejskie, a gdyby si to nie powiodo, przynajmniej wysp dookoa opyn. W porodku odzi umocowaem maszt niewielki i uczepiem na nim spory agiel, nabiaem ywnoci, wina, naczynia z wod,cztery muszkiety i jeden falkonet, aby na przypadek spotkania dzikich mie si czym broni. Przykryem cz odzi ptnem, chronic zapasy od deszczu. Na koniec, umieciwszy w tyle jej parasol, wypynem na morze dnia 14 stycznia 1671 roku, zapominajc w popiechu zupenie o pienidzach. Przed samym odjazdem pomodliem si gorco pod krzyem, albowiem mogem ju wcale nie powrci na wysp. Na t myl zy zakrciy mi si w oczach, i znowu padem na kolana, dzikujc Wszechmocnemu Stwrcy za dziewicioletni przytuek i tyle rnych dobrodziejstw, jakie z Jego aski otrzymaem. Wiatr, wydawszy lekko agiel, z atwoci zacz popdza statek. Wybrzee, od ktrego odbiem, usiane byo mnstwem ska podwodnych, wypadao wic eglowa ostronie, aeby na pocztku zaraz nie ulecrozbiciu. Musiaem znacznie naoy drogi, aeby si wydoby spord tych raf i hakw. Poza pasmem ska wida byo na morzu silny prd, co mi wcale nie cieszyo, gdy porwany nim, mogem zboczy z obranego kierunku i dosta si na otwarte morze, gdzie mnie czekaa oczywista zguba w wtym i licho zaopatrzonym statku. Cokolwiek bliej ldu znajdowaa si wielka awica piasku, postanowiem zatem pyn szerokim kanaem, oddzielajcym j od wyspy. Morze, wyjwszy prdu, byo dosyciche, lubo mnie niepokoi wietrzyk, w kierunku prdu wiejcy. Pomimo to zaufany w mych wiadomociach eglarskich, rozwinem agiel i polecajc si Bogu, wyruszyem na morze. Zaledwie jednak czno dosigo wschodniego kracaawicy, kiedy prd porwa je z tak gwatownoci, ze mimo wszelkich wysile nie zdoaem wicej nic zrobi, jak tylko utrzymywa si na brzegu prdu i tym sposobem zmniejszy szybko pywu. Na prno zarzucaem kotwic, nie dosiga dna. Nadaremnie staraem si lawirowa, sia prdu przewyszaa moc wiatru, a robienie z caej siy wiosem byo tylko dziecinn igraszk. Chociaby nawet morze nie zatopio czna,to ywnoci nie wyst arczy na dugo, a kt wie, dokd bd zmuszony tua si naprzestworzu morskim. W niezmiernej trwodze i alu zwrciem oczy ku mojej ukochanej wyspie. O, ty droga pustynio, zawoaem w rozpaczy, czy ju ci nigdy nie zobacz! O,jeeli mi Bg pozwoli dosta si na twe lubewybrzea, nigdy, nigdy ci wicej nie opuszcz! Z niezmiernym wysileniem robiem wiosami w kierunku awicy, ale byem ju przeszo pi mil morskich od ldu i wyspa coraz bardziej mina mi z oczu. Gdyby nagle niebo si zachmurzyo, niezawodnie zgubibym do niej drog. Pogoda wprawdzie bya pikna, ale wzgrzawyspy, niby czarny oboczek, rysoway siju tylko z dala na widnokrgu. Wtem spostrzegem, e prd zacz nieco wolniej pyn, a nareszcie, natrafiwszy na gromad ska w niewielkiej odlegoci na pnocy lecych, rozamywa si na nich i jedna cz pdzia dalej w tym samym kierunku, podczas gdy druga zawracaa na poudnie, wanie ku wyspie.Ten rozdzia prdu mnie uratowa. Korzystajc ze zwolnienia szybkoci, wsparty powiewem wiatru, zdoaem wpyn na to drugie rami. eglujc z najwiksz ostronoci, lubo daleko wolniej jak wprzdy, okoo pitej godziny po poudniu wyldowaem szczliwie na mojej wyspie. Poczuwszy ziemi pod nogami, zadraem zradoci. Z sercem przepenionym wdzicznoci lubowaem uroczycie zrzec si nadal podobnych prb eglowania po otwartym morzu. Wiatr zapdzi mnie napnocn, cakiem nieznan stron wyspy. Trzeba byo tu przenocowa. Na drugi dzie, trzymajc si brzegw, popynem ku zachodowi. Zrobiwszy trzy lub cztery mile morskie, przy pomylnym wietrze dostaem si do zatoki, wrzynajcej si w ld gboko, a utworzonej przez rzek, wpadajc tutaj do morza. Niepodobna byoznale dogodniejszego portu dla mojego czna. Zostawiem je tutaj ukryte w gstych nadbrzenych zarolach, a sam, zabrawszy tylko bro i parasol, ruszyem ku domowi piechot. W domu zastaem wszystko nietknite. Przebywszy zagrodzenie, rzuciem si jak martwy na ko i zasnem. Lecz kt opisze moje przeraenie, gdy mi nagle przebudzi jaki gos woajcy: Robinsonie!Robinsonie Kruzoe! Jake ty biedny! Nie wytrzewiony cakiem ze snu, usiadem na posaniu, ogldajc si z trwog, kto na mnie woa. Z pocztku mylaem, e mi si to we nie przywidziao, lecz wnet powtrnie usyszaem woanie. Obracam szybko gow i widz siedzc na zagrodzeniu papug, ktra drze si przeraliwie, powtarzajc wci te same sowa. Nieraz w strapieniu wymawiaem jeprzeszo ych. ej ny pomie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAp`O qgc!rc!sc!t,P!u-jc"vk;"w gos, a pojtny ptak nauczy si ich i teraz takiego mi strachu napdzi. XXXIII Przechadzka po wyspie. Okropny widok. Zamiary zemsty. Zasadzka. Prne oczekiwania. Zmiana zamysw. Sen proroczy. Doznane niebezpieczestwo na dugo pozbawio mnie chtki do eglowania. Niepokoiem si bardzo, e d wraz z zapasami zostaje na drugim kocu wyspy, ale jakim sposobem sprowadzi j stamtd?Sama myl o tym ju mnie dreszczem przejmowaa. Chcc j bowiem przecignpod zamek, trzeba byo koniecznie przedrze si przez prd, ktry mnie tak daleko zanis na morze. Bybym szalony, gdybym si mia znowu na niebezpieczestwo naraa, a tak d, kosztujca mnie czternacie miesicy pracy, bya teraz zupenie nieuyteczna. Po duszym zastanowieniu, zrzekem si myli porzucenia wyspy. Nieudana egluga i przestrach, jakiegom dozna, podniosy w mych oczach niezmiernie jej warto. Wprawdzie przykrzyo mi si bez towarzystwa ludzkiego, ale kiedym rozway, ile to cierpie i zmartwie wyrzdzaj sobie ludzie nawzajem, tsknota ta zmniejszya si znacznie. Na mej wyspie byem nieograniczonym panem, miaem wszystkiego pod dostatkiem. Bg darzy mnie zdrowiem, mogem y zatem szczliwie i spokojnie. W miesic po owej egludze, uzbrojony strzelb, wyszedem po poudniu w zamiarze zobaczenia, co si dzieje z moj dk, ale zamiast i wschodni, puciemsi zachodni stron wyspy, chcc raz przecie zwiedzi j cakowicie. Zaledwie doszedem na wierzch wzgrza, pooonego nad ujciem rzeki, gdy nagle, rzuciwszy okiem na morze, ujrzaem w oddaleniu jaki punkt czarny. Wielka odlego nie pozwolia mi rozpozna, czy to d, czy jaka wielka ryba. Na nieszczcie nie miaem z sob perspektywy. Poniewa przedmiot w wkrtce znikn mi z oczu, puciem si w dalsz podr. Lecz kt opisze moje przeraenie, gdy w miejscu, na ktrym przed czterema laty bya wycinita stopa ludzka, ujrzaem mnstwo porozrzucanych piszczeli, par czaszek ludzkich i niepodogryzanych rk z okrwawionymi palcami. Wszystko to leao w duym, okrgym zagbieniu, w rodku ktrego byy lady wieo wypalonego ogniska. Oburzenie, przestrach, zgroza, obrzydliwo, gniew, przykuy mi do ziemi. Staem jak gaz, nie mogc poruszysi z miejsca, krew cia si w yach nawidok piekielnej zwierzcoci ludoercw. Na koniec przemgszy odrtwienie, zaczem biec na powrt ku mojemu mieszkaniu, nie tyle miotany trwog, co wciekoci. Przypadszy do domu, zaczem rozwaa ca przygod. A wic obrzydli Karaibowie nie przypywali do wyspy dla zbierania jej podw, lecz dla wyprawiania swych uczt obmierzych. Wic po dziewiciu latach zostawania w samotnoci, pierwsze zetknicie z rodem ludzkim, zamiast pociechy i radoci, przynioso mi tak okropne wraenie. O, jake Bg askaw, e mi im na pastw nie wyda. Gdybym o pargodzin wczeniej opuci mieszkanie, niezawodnie wpadbym w ich rce i wtedy, zamordowawszy mi okrutnie, byliby wyprawili sobie bankiet z mego misa. Wypadek ten napeni mi znowu bojani. Jak zoczyca wymykaem si z mieszkania, nie mylc o odwiedzeniu czna, a to z obawy, aebym nie spotka si z ludoercami. Sprzt zboa, zwzk oraz wszystkie czynnoci odbywaem ukradkiem, zawsze od stp do gw uzbrojony. Nawet nie odwayem si polowa broni ognist, albowiem dzicy, usyszawszy wystrza, mogli pj za jegokierunkiem, wyledzi mnie i zamordowa. Wkrtce nadesza zima. W tym czasie byem wolny od odwiedzin ludoercw, gdymorze wci wzburzone nie dozwolio ich wtym statkom przebywa przestrzeni, rozdzielajcych oba ldy. Mimo to miaem zawsze pod rk kilka nabitych muszkietw,a oba falkonety, naadowane drobnymi kulami, oczekiway napastnikw. Widok szcztkw ludoerczej biesiady nadadziwny zwrot moim mylom. Przez ca zim o niczym innym nie marzyem, jak tylko o zemcie nad dzikimi. Wyszukiwaem sposoby ukarania obrzydych biesiadnikw, pragnem serdecznie zaj ich podczas szkaradnej uczty, srogim odwetem pomcikrew przelan i na zawsze odebra im chtk odwiedzania mej wyspy i wyprawiania na niej swych obmierzych obchodw. Ale jake tego dokona? Czy mog sam jeden napa na dwudziestu lub trzydziestu Karaibw, uzbrojonych w strzay i dziryty. Wszak tak samo mona lec od tej broni, jakod kuli lub szabli. A gdyby te podminowa miejsce, na ktrym pal ogie i piek ciaa ludzkie i gdyar dosignie prochu, wysadzi w powietrze z tuzin tych otrw? Lecz pomys ten nie by dobry. Naprzd, e nie mogem przewidzie, gdzie ogie rozpal za drugim razem, powtre proch mgby si za wczenie albo za pno zapali, a w takim razie zepsubym na prno kilkadziesit funtw mego nieocenionego materiau. Pniej przychodzio mi na myl, eby zaczai si w bezpiecznym, a nie bardzo odlegym miejscu z kilkoma muszkietami dobrze nabitymi, wypali ze wszystkich, a na reszt, przeraon niespodziewan klsk, wpa z szabl i pobi do szcztu. Przez par tygodni rozwaaem ten pomys, tak i kilka razy nio mi si, jakobym z dzikimi stacza walk, a gdy znw wiosna powrcia, kilka razy wychodziem dla upatrzenia stosownego miejsca na zasadzk. Umys, zajty wci obrazami rzezi, przedstawia mi mnstwo ludoercw, padajcych od strzaw. Nareszcie wynalazem doskona kryjwk. By to wwz, biegncy od stranicy a ku wybrzeu, na ktrym odbyway si uczty dzikich. Gsta krzewina zakrywaa wybornie wchd do wwozu. Ze stranicy mogem doskonale wyledzi przybycie odzi i mie dosy czasu, aby przed wyldowaniem Karaibw na wysp dopa kryjwki. Ukryty w wielkim, wyprchniaymdrzewie, nie widziany przez dzikich, pooybym z atwoci trupem kilkunastu,zanim by ochonli z pierwszego przestrachu. Przygotowawszy wic cztery muszkiety, umieciem je na zewntrz pnia wyprchniaego, a co rano z dwoma pistoletami i szabl wychodziem na zwiady ku wybrzeom. Lecz par tygodni upyno,a dzicy nie pokazywali si wcale. To ostudzio nieco mj zapa, a myli zaczy powoli bra inny kierunek. Chcesz kara ludoercw, mwiem sam do siebie, a rozwa, czy masz do tego prawo? C oni winni, e pogreni w ciemnocie, hodujc starym zwyczajom, a moe przepisom religijnym, robi tylko to samo, co robili ich ojcowie i czego si od nich nauczyli. Rozwa no, jak postpuj twoi bracia, Europejczycy, niby to owieceni i wyksztaceni. Ile oni w niepotrzebnych i niesprawiedliwych wojnachludzkiej krwi przelewaj, niszcz miasta i pustosz krainy cae. Przypomnij sobie, z jak odraz kady uczciwy czowiek wspomina nazwiska Korteza, Pizarra, Almagra i innych rabusiw hiszpaskich, ktrzy tysicami mordowali Indian, nie uwaajc nawet tych biedakw za ludzi. Powiedze mi teraz, kto ci zrobi sdzi i katem Karaibw, nie wiedzcych nawet, e le robi? Zastanw si dobrze nad tym, cozamylasz uczyni, gdy moe czyn twj bdzie tak obmierzy Bogu, jak tobie ludoerstwo dzikich. Uwagi te silnie na mnie wpyny. Zrzekemsi zamiaru napadania na Karaibw, uznajcniesprawiedliwo karania ludzi, ktrzy mi nic zego nie uczynili. Postanowiem tylko broni si w razie napadu, albo te walczywtenczas, jeeliby szo o ocalenie ycia czowiekowi przeznaczonemu na poarcie. Do tego postanowienia przyczynia si takemyl, e w razie rozpoczcia walki mogemby zwyciony. Gdyby bowiem chocia jednemu powiodo si uciec, mgby przez zemst naprowadzi na mnie tysic swych wsprodakw, a w ten czas i strzelby nic by nie pomogy. Wyrzekszy si zamiaru wojowania z dzikimi, wybraem si na now wycieczk, dla zajcia si sprowadzeniem mego cznaz odlegej zatoki, gdzie blisko trzy miesicezostawao. Zamiast naraa si na prd, objechaem pnocno-zachodni stron wyspy i zawinem w przystani lenej od zamku o tysic krokw odlegej, na wschodniej stronie jego pooonej, gdzie d bya w nadbrzenych zarolach doskonale ukryta przed Karaibami. Zreszt, byem zupenie spokojny, przekonawszy si, e dzicy lduj na wyspie jedynie dla poarcia cia ludzkich i nie oddalaj si z wybrzea. Zatem mogembezpiecznie mieszka w zamku i oddawa si zwykym zatrudnieniom. Co byo mi tylko bardzo niedogodne, to potrzeba ukrywania mej obecnoci na wyspie, powstrzymywanie si od polowania i rozniecania ognia poza obrbem mieszkania, z obawy, aeby Karaibowie nie dostrzegli, e tu kto przebywa. Wrciem wic do polowania na zajce z ukiem. Kz nie potrzebowaem strzela, bo moja trzoda powikszya si do czterdziestu kilku sztuk i co rok miao mona byo zabi ich dziesi na pokarm. Musz te nadmieni, e poczciwy Amigo tak si wprawi do chwytania zajczkw, e nierazprzynosi mi z lasu ywcem owoc swego polowania. Dziesita rocznica wyldowania mego na wysp przesza jak zwykl e na pocie i modlitwie. Gdym si obejrza wstecz na upynionych lat dziesi, gdym pomyla, eju mam lat 33 skoczonych, ciko mi si zrobio na sercu. Mj Boe, zawoaem, oto najpikniejsze me lata zbiegy samotnie! Towarzysze moi otoczeni rodzin, dziatkami, wiod przyjemne ycie w lubej ojczynie, gdy tymczasem ja nieszczliwy yj tutaj sam jeden i moe nie ujrz wicej rodzinnej ziemi. Ale nie szemrz bynajmniej na mj los, a jeeli Ci si, Panie, podoba, abym tu dni moje zakoczy, z poddaniem i pokor przyjm Twj wyrok i chwali bd Imi Twoje. Czas deszczw przeszed spokojnie. Nie opisuj tu ani zasieww, ani niw, albowiemnieraz ju o tym gawdziem szeroko, wspomn tylko, e zboa miaem pod dostatkiem i na niczym mi nie zbywao. Jednej nocy, a byo to, jak mj kalendarz wskazywa, 24 marca 1674 roku, nie mogem wcale zasn, rne myli przychodziy mi do gowy, a ludoercy niemay udzia w nich mieli. Zmczony bezsennoci i mylami, dopiero nad ranem wpadem w sen gboki. Dziwne marzenie zapenio ten chwilowy spoczynek. nio mi si, e wyszedem na przechadzk w stron, gdzie ldowali dzicy.Wtem dwa czna przybiy do brzegu i z nich wysiado kilkunastu Karaibw, wiodc kilku nieszczsnych na poarcie. Nagle jeden z nich wyskoczy z gromady i zaczucieka ku krzakom, za ktrymi staem. Wybiegszy naprzeciw niemu, zaprowadziem biedaka do zamku. Nawczas pad na kolana, bagajc o pomoc przeciwko przeladowcom. Kazaem mu przeby wa po drabinie, co te wykona. Od owej chwili miaem towarzysza niedoli i spodziewaem si przyjego pomocy, w mym wtym cznie wydosta si z wyspy. W tej chwili si przebudziem i czym prdzej obejrzaem wokoo, aby si przekona, czy to by sen,czy jawa. Na nieszczcie byo to tylko marzenie. Sen ten jednake nowe nastrcza mi plany.A gdyby te si urzeczywistni. Czy byo niepodobiestwem uwolni jeca na rze przeznaczonego? A wic do dziea, trzeba tylko pilnie uwaa, kiedy dzicy znw wylduj na wyspie, a przygotowawszy bro, z reszt zda si na wol Opatrznoci. Od tego dnia co rano wybiegaem na stranic, ledzc przez perspektyw karaibskie odzie. Zamiary nowe rozbudziy ca moj zacito. Miabym teraz ju sprawiedliwy powd do rozpoczcia krokw nieprzyjacielskich. Chsprbowania si z dzikimi nie dawaa mi spokoju. Nie lkaem si walczy, chociaby w wielkiej liczbie przybyli, bo niezawodnie odnisbym zwycistwo. XXXIV Wyldowanie Karaibw. Uczta ludoercw. Odwany jeniec. Potyczka z dzikimi. Nowy towarzysz. Indianin w europejskim stroju. Strzelba boyszczem. Pojcie Pitaszka o smaku. Upyno od tego czasu okoo dwch miesicy, gdy o wicie 15 maja ujrzaem zestranicy pi odzi napenionych dzikimi, ktre przybiy do brzegu w miejscu zwykego ldowania. Liczba tak wielka przerazia mnie. Wiedziaem, e na jednej odzi bywa szeciu do omiu dzikich, zdawao mi si wic zuchwalstwem napada na tak wielk gromad. Zamiast zatem uderzy na nich, schroniem si do zamku, a nabiwszy strzelby i falkonety wieym podsypawszy prochem, gotowaem si do obrony. Godzina jednak nadaremnego oczekiwania ubiega, a nawet szmer najmniejszy nie dolatywa mych uszu. Tego byo mi za dugo. Koniecznie chciaem wiedzie, co sidzieje w mym pastwie. Wziwszy wic strzelb, wyruszyem ostronie ku pagrkowi, lecemu na kracu lasu przytykajcego do wybrzea, na ktrym znajdowali si dzicy. Przybywszy na miejsce, ukryty za drzewem, zaczem przez perspektyw przypatrywa si Karaibom. Blisko trzydziestu, trzymajc si za rce, taczyo okoo ogniska, wykonujc szczeglniejsze miny i gesty. Wtem kilku innych wyprowadzio dwch jecw z czna, cignc ich ku gromadzie w zamiarze zamordowania. Ale kiedy jeden pad pod ciosem kamiennej siekiery, drugi zerwawszy wizy, zacz ucieka z niezmiern szybkoci, wanie w kierunku wzgrza, na ktrym staem. Przelkem sibardzo, gdy caa gromada dzikich moga si za nim puci w pogo, lecz na szczcie trzech tylko zaczo ciga jeca, ktry przez ten czas, nim si goni namylili, ubieg. ej ju potny kawa. Pomidzy wzgrzem, na ktrym staem, a dzikimi, znajdowaa si odnoga morska na kilkanacie sni szeroka. Jeeli jeniec chcia uj cigajcym, musia j koniecznie przepyn. Tak si te stao. Przybywszy nad brzeg, wskoczy w morze.Po kilku miaych rzutach by ju na drugiej stronie i zacz okra pagrek. Ztrzech cigajcych, jeden, zapewne nie bardzo wprawny w pywaniu, namyli si iwrci. Dwch innych przepyno zatok. Widocznie sen mj si speni. Opatrzno powoywaa mnie, aebym wyratowa nieszczliwego. Zbiegem szybko z pagrkai stanwszy pomidzy uciekajcym a gonicymi, zawoaem na niego, aby si zatrzyma, lecz biedak przelk si mnie podobnie jak swych nieprzyjaci. Dajc muznak, eby si nie ba i przyszed do mnie,zwrciem si naprzeciw cigajcych, a gdy jeden z nich okoo mnie przebiega, zgruchotaem mu czaszk kolb, lkaem si bowiem strzeli, aeby hukiem nie zwabi caej gromady. Towarzysz zamordowanego na ten widok stan jak wryty, lecz ujrzawszy mnie wychodzcego zza drzewa, wymierzy z uku. Uprzedzajc strza, wypaliem ze strzelby,kadc go na miejscu trupem. Wystrza, ogie i dym niezmiernie przeraziy ciganego. Stan, lecz poznaem po nim, e mia chtk ucieka. Powtrzyem przyzywajcy znak, postpi wic par krokw naprzd i znw si zatrzyma, drc jak listek, e go chc schwyta i pore. Urwawszy zielon gazk, poczem przyjanie na niego kiwa. To go omielio wicej. Szed ku mnie, przyklkajc co par krokw. Nareszcie, zbliywszy si zupenie, pad na twarz, pochwyci mnie za nog i postawiwszy j sobie na gowie, bekota sowa, ktrych nie mogem zrozumie. Podniosem go, przycisnem dopiersi i zrobiem, co tylko mona, aeby mudoda odwagi. Tymczasem podnis si dziki, powalony uderzeniem kolby. Pokazaem to uratowanemu. Na ten widok wpad w niezmierne wzruszenie i skada rce, wskazujc na szabl, przy moim boku zawieszon. Daem mu bro dan, z ktr w mgnieniu oka przeby przestrze, dzielc go od wroga ijednym ciciem znis mu eb z karku tak zrcznie, e ciosu tego nie powstydziby si najlepszy kat europejski. Po czym natychmiast wrci, skadajc gow nieprzyjaciela u stp moich. Widziaem z jego porusze, e nie mg wyj z podziwienia, i z takiej odlegoci zabiem drugiego Karaiba. Prosi mnie na migi, ebym mu pozwoli i go obejrze, na co atwo przystaem. Przybliywszy si do trupa, pocz mu si przyglda i przewraca go na wszystkie strony. Nastpnie przypatrywa si ranie zadanej w piersi, z ktrej niewiele krwi pyno, gdy wylaa si wewntrz klatki piersiowej.Na koniec, zabrawszy uk i strzay zabitego, powrci do mnie. Daem mu znak, eby si uda ze mn ku jaskini, lecz ten syn pustyni daleko by przezorniejszy ni ja, gdy wskazawszy na trupy, da mi do zrozumienia, e trzeba je wprzdy pochowa, aby towarzysze, natrafiwszy naciaa, nie poszli nas ciga. Przywizawszyaem jeprzeszo ych. ej ny pomie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{wPc"xz K"yv c#z(ac#{v6C#do cia pasami od sajdakw kamienie, obydwch wrzuci w gbi zatoki. Nie namyliem si jeszcze dotd, dokd mojego dzikiego zaprowadz. Stosownie do wieszczego snu naleao da mu kwater wzamku, lecz ostrono radzia, aby go tymczasem w kolej jaskini pomieci. Wprawdzie byy tam wszystkie kosztowniejsze zapasy i amunicja, lecz te znajdoway si w drugiej czci za dugim korytarzem, zagrodzonym gazami, wic ich, zwaszcza w ciemnociach, znale niemg. Przyprowadziwszy jeca do jaskini, daem mu kawa placka jczmi ennego, par bananw i garnczek wody, po czym zostawiwszy mu posanie i kodr, poszedem do zamku. Wypadek ten nadzwyczajne wywar na mniewraenie, lecz czasu do rozmyla nie byo. Wybiegem na stranic, zobaczy, co dzicyrobi. Jedni siedzieli jeszcze koo ognia, koczc obrzydliw uczt, tymczasem drudzy chodzili ponad zatok niespokojnie, szukajc zapewne swych towarzyszy. Kiedyjednak zacz si odpyw morza, wszyscy siedli do czen i odpynli. Uspokojony tym, poszedem zobaczy, co robi mj wyzwoleniec. Napotkaem go siedzcego przed jaskini na trawie, a gdy mnie ujrza, znowu upad na twarz i czogajc, zbliy si ku mnie. Podwignwszy go, daem do zrozumienia, e nie chc takiej unionoci. By to adnie zbudowany, wysmuky chopiec, mogcy mie 20 lub 21 lat, cery miedzianej, orlego nosa. Rysy jego, przyjemne, nie miay w sobie nic dzikiego. Dugi wos czarny spywa mu na ramiona,oko wyraziste, due i czarne, tchno agodnoci, a dwa rzdy zbw, biaych jak ko soniowa, byszczay, kiedy miejc si, otwiera adnie uformowane usta. Rozmawialimy znakami, ktre doskonale pojmowa. Czasami wymawia jakie sowa, a dwik mowy ludzkiej, od dziesiciu lat nie syszanej, zachwyca mnie, chocia jej nie rozumiaem. Przedsiwziem wyuczy go no angielsku, a pokazujc na siebie, wymawiaem Robinson, dajc znak, eby powtrzy, co mu si te niele powiodo. Nastpnie znowu, wskazujc na niego, mwiem Pitaszek, albowiem dzie dzisiejszy by pitek i dlatego nadaem mu to imi. Nareszcie nauczyem go wymawia tak i nie i na tym skoczya si pierwsza lekcja.Przez noc zostawiem Pitaszka w grocie, na drugi dzie rano wziem go do zamku, aeby si ubra, gdy chodzi zupenie nago. Kiedymy przechodzili koo miejsca, skd wida byo scen biesiady wczorajszej, pokazywa mi na migi, e radby zobaczy, czy nie zostao co z resztek, okazujc wielki apetyt na ludzkie miso. Wtedy wyraziem mu moje obrzydzenie, dajc uczu, e to jest szkaradn rzecz je ludzi. Po czym widzc, e dzicy zniknli bez ladu, zapragnem obejrze miejsce wczorajszejbiesiady. Bojc si jednak, czy gdzie jeszcze w ukryciu nie pozostali, uzbroiem Pitaszka w uk i siekier, a sam, wziwszy szabl, pistolety i strzelb, ruszyem naprzd. Wkrtce przybylimy na miejsce. C za okropny widok! Dookoa mnstwo szcztkwcia ludzkich: pi rk, trzy czaszki i kilka piszczeli, palce pokrwawione, wp ogryzione kaway opalonego misa. Takie mnie porwao obrzydzenie, e doznaem bardzo nieprzyjemnej saboci, ktra mi ulya. Przeciwnie, Indianin spoglda z niezmiernym apetytem i gdyby nie grone moje spojrzenie, byby niezawodnie ogryz kostk ktrego przyjaciela. Widzc mnie stojcego z zaamanymi rkoma, usiowa gestami da do zrozumienia, e wraz z trzema towarzyszami w bitwie stoczonej na wyspie, ku poudniowi pooonej, dosta si do niewoli, e to s wanie gowy jegowsprodakw, ktrych poar nieprzyjaciel. Wykopawszy d, pogrzebalimy resztki nieszczliwych ofiar, po czym ruszyem ku zamkowi, gdzieprzybywszy, wyjem z garderoby zabranej z okrtu koszul, majtki, kaftan i czapk i ustroiem w nie Pitaszka. Widzc si przebranym tak jak i ja, Indianin nie posiada si z radoci. Skaka jak dziecko i klaska w rce. Lecz wkrtce ubir zacz mu dokucza, bo chodzc przez cae ycie nago, nie mg znie nic na sobie. Chcia zrzuci suknie, ale na to nie pozwoliem. Po kilku dniach przyzwyczai si do noszenia ubioru. Teraz szo o pomieszczenie nowego gocia. Nie chciaem go przypuci do wsplnego mieszkania, raz dlatego, em mu nie bardzoufa, a po wtre, e to ograniczaoby mojswobod. Wystawiem mu wic ma komrk z desek, tu przy mieszkaniu. Pitaszek by bardzo kontent ze swego domku, obawia si tylko psa, ale wkrtce, poznawszy agodno tego zwierzcia, polubi je bardzo. Obawy moje i niedowierzanie niezadugo cakiem ustay. Bg umieci w tym kolorowym ciele najzacniejsz dusz. Nigdynajmniejszy opr lub niezadowolenie nie okazao si na twarzy poczciwego Pitaszka. Przywiza si do mnie, jak do ojca i wszelkimi sposobami stara si okazywa wdziczno za ocalenie ycia. Wesoy, ywy, niezmordowany w pracy, rozpdza jak mg moj tsknot. Przykromi byo tylko, e si z nim rozmwi nie mogem. Natychmiast te wziem si do uczenia go po angielsku. Pojtno mia wielk i z kadym dniem robi postpy. Chcc oduczy Pitaszka ludoerstwa, daem mu skosztowa koziego misa. Aby go dosta, a przy tej sposobnoci pokaza, jak si poluje, wziem go ze sob do lasu. Wkrtce na szczycie ska ujrzaem koltko, a dawszy znak Pitaszkowi, aby si spokojnie zachowa, wypaliem. Trafione zwierz spado na d, ale i mj towarzysz take lea na ziemi, szczkajcze strachu zbami. Po chwili podnis si ostronie, ogldajc swe ciao, a gdy na nim rany nie znalaz, popezn do ng moich, bekoczc co ze zami. Podniosemgo i umiechnem si przyjanie, wskazujc na koltko, aby je przynis. Uczyniwszy to, odskoczy w ty, patrzc z dziwn bojani i uszanowaniem na strzelb. Nabiem j powtrnie, chcc nieboraka omieli i oswoi ze strzelaniem, a zarazem wytumaczy uycie broni. Poszlimy dalej. Wkrtce na drzewie zawrzeszczaa papuga. Pokazaem j palcem Pitaszkowi, a potem wymierzywszybro, zwrciem go twarz ku ptakowi. Wystrza pad i papuga zleciaa, ale mimo tych objanie, Pitaszek znw przewrci si na traw. Kiedy ochon z przestrachu, kazaem mu przynie papug i z t podwjn zdobycz pomaszerowalimy do domu. Natychmiast obcignem, wypatroszyem i pokrajaem na sztuki kol. Piecze smakowaa memu gociowi niezmiernie, patrzy tylko zdziwiony na mnie, posypujcego miso sol. Podaem mu posolony kawaek. Wzi do ust, ale wyplu czym prdzej. Wtedy wziem nie posolony kawaek i postpiemz nim, jak on z tamtym, okazujc podobne obrzydzenie, lecz to go wcale nie przekonao, aby sl miaa by przysmakiemi nigdy si nie da nakoni do jej uycia. XXXV Pitaszek uczy si po angielsku. Rozmowa z nim. Benamuki. Szalbierstwa kapanw karaibskich. Wiadomoci o Europejczykach. Przywizanie Indianina. Zamiar podry do jego ojczyzny. Budowa wielkiego czna. Odtd rozpocza si nowa era w moim yciu. Bg ulitowa si nareszcie nad biednym samotnikiem i zesa mu towarzysza po dziesicioletniej pokucie. Niemogc innym sposobem okaza mej wdzicznoci miosiernemu Stwrcy, postanowiem przynajmniej wypaci si zato nieocenione dobrodziejstwo wyuczeniem Pitaszka prawd witej religii chrzecijaskiej, a prcz tego wyksztacigo jak mona i stara si, aby na zawsze zachowa poczciwo i nieskazitelno duszy. W krtkim czasie ucze mj zrobi takie postpy w mowie, e o najpotrzebniejszychrzeczach moglimy si rozmwi. W rok zaszczebiota wcale niele. Przez ten czas nauczyem go opatrywania kz, prac koo roli, siana i cia. Oprcz tego garncarstwa, piekarstwa, krawiectwa, ciesioki i wszystkiego, co sam umiaem. We wszystkim okazywa wiele pojtnoci, ajeszcze wicej dobrej chci. Wkrtce mogem si nim wyrczy. Pracowalimy wsplnie i nigdy nie daem mu uczu, e go uwaam za sucego, gdy w samej rzeczy by moim przyjacielem. Rok ten upyn nam bardzo prdko i przyjemnie. Kiedy ju mg odpowiada na moje pytania, prowadzilimy zajmujce gawdki. Jednego dnia zaczem go wypytywa o kraj rodzinny. To tam... tam... daleko Pitaszka wyspa, odrzek, wskazujc na poudnie, a tam dalej druga, gdzie mieszkaj jego nieprzyjaciele. Czy pokolenie, do ktrego naleysz, zwyciyo kiedy wrogw? O, tak, my bijemy bardzo duo nieprzyjaciela, a on ucieka. Jeeli si tak dobrze bijecie, dlaczeg dae si zapa? Pitaszek i trzech zjedzonych byli daleko. Nieprzyjaci wielka moc obskoczya nas, tak duo nie mona bi i ju wszyscy le w odzi powizani. A czemu wasi wojownicy nie przyszli wam na pomoc?? Bo nas zaraz wsadzili do odzi i tamtych zabili, a Pitaszek uciek. Czy wy take zabijacie i poeracie niewolnikw?? Tak, bracia Pitaszka jedz, wszystkich jedz, tu na tej wyspie, bo w domu nie wolno. A ty, czy bye kiedy tutaj z nimi? Pitaszek by tam daleko, rzek, wskazujc na zachd. Czy odzie wasze rozbijaj si kiedy?? Nie, ale trzeba jecha ostronie, bo jak morska rzeka porwie, to ju czno do domu nie powrci. Wida wic, e znali w gwatowny prd, ktry mnie o mao nie porwa na przestwory oceanu. Pitaszek zawsze mwi o sobie w osobie trzeciej, podobnie jak to mwi dzieci. Nard swj nazywa Karib , podobnie jak i innych wyspiarzy, z t tylko rnic, e gdy mwi o swoich, nazywa ich Mocny Karib . Opowiada mi take, e na poudniu, w duej ziemi, biali ludzie wymordowali cae narody Indian. Widocznie odnosio si to do Hiszpanw, ktrych okruciestwa byy tak straszne, e wie o nich dosza nawet do uszu Karaibw. Zaprowadziem go raz do mego czna, a wskazujc je, spytaem: Czy mona na takim dosta si do ziemi, gdzie biali ludzie mieszkaj? O, nie, nie, trzeba dwa czna takie jak Robinsona, bo jedno morze przewrci. Nie mogem zrozumie z pocztku, dlaczego jedno czno moe woda zatopi, a dwch nie. Pniej dopiero pomiarkowaem, e nie umiejc powiedzie dwa razy wiksze, mwi dwa czna. W ptora roku po swym przybyciu na wysp, Pitaszek tyle si nauczy po angielsku, e mogem ju zacz z nim nauk religii. Jednego razu usiedlimy w niedziel pod drzewem, a ja go zapytaem: Czy wiesz, kto stworzy to wszystko, cowidzisz wokoo? Wiem. Wszystko to zrobi stary, bardzo stary Benamuki. On mieszka na bardzo wysokich grach i jest starszy ni ziemia i morze. Czy modlisz si do niego?? Nie, Pitaszkowi nie wolno, ani adnemu Karaibowi, tylko Uwukakis starzy chodz doniego na gr i mwi to, o co ich Karaibowie prosili. Jakby kto inny poszed, to go Benamuki zabije i pore, bo jest zy, bardzo zy. Trzeba mu da duo ryb i patatw, eby piorunami nie zabi Karaibwichat ich nie spali. A jak z was ktry umrze, co si z nim dzieje? Idzie do Benamuki, ale tylko ycie, a ciaopal, albo jedz. Z tej rozmowy poznaem, e kapani Karaibw zwani Uwukakis, obrawszy si porednikami midzy ludem a bokiem Benamuki, utrzymuj dzikich w ciemnocie i zabobonie i wycigaj z nich ofiary, ktrymi si bogac. Zaczem to objania Pitaszkowi. Suchamnie ze zdziwieniem i oburzeniem. Potem daem mu pozna Boga chrzecijan. Boga dobroci i mioci. Stworzyciela i Ojca najmiosierniejszego. Mwiem mu dugo o niebie, o yciu wiecznym, o nagrodzie dla poczciwych, o karze dla wystpnych, o mioci ku Bogu i bliniemu i czci, z jak wielbi powinnimy naszego dobrotliwego Pana. Indianin sucha mnie z najwiksz uwag, kiwajc gow i wznoszc pikne oczy ku niebu. Widziaem, e najbardziej podobao mu si ycie naszego Zbawiciela, jako te mody wprost do Stwrcy zanoszone. Zachwyca go opis mdroci i potgi Boej, a uderzaa wszechstronno Stwrcy. Bg twj, Robinsonie, zawoa, musi by daleko potniejszy, bo jest wszdzie, syszy wszystko i wszystko moe. Tymczasem Benamuki stary siedzi na grze,zamiast krlowa nad socem i nad gwiazdami i o niczym nie wie, tylko o tym, co mu Uwukakis powiedz. Masz suszno Pitaszku, odpowiedziaem mu, potniejszy jest od wszelkich istot, bo je sam stworzy. W ten sposb sza dalej nauka religii. Chodzilimy razem do mej wityni na wzgrzu i modlili si wsplnie, a z czasem Pitaszek sta si wzorem chrzecijanina. Dzikowaem Bogu, e mi zesa takiego towarzysza, a tsknota od czasu przybycia chopca prawie zupenie ustaa. Podczas trzechletniego poycia nie mielimy najmniejszego nieporozumienia. W wita czytywaem Pitaszkowi Pismo wite i staraem si wytumaczy jego znaczenie, o ile moje wiadomoci na to pozwalay. Czstokro zadawa mi rozmaite pytania, na ktre dobrze chcc odpowiedzie, musiaem sam rozmyla, skutkiem czego zgbiaem sowo Boe i bardzo wielu ustpw nauczyem si na pami. Oprcz tego opowiadaem Pitaszkowi moje przygody, nie ukrywajc bdw i wad, ktre mnie w stan opuszczenia wtrciy. Dalej mwiem mu o rozmaitych pastwach europejskich, o wielkich miastach i ich przemyle, o naszej potnej flocie, tumaczyem si i uytek prochu wszystkiego sucha z wielk uwag i podziwieniem. W p roku po naszym poznaniu podarowaem Pitaszkowi n skadany, kordelas i siekier. Dary te niezmiernie go ucieszyy i tak je szanowa, e w ptrzecia roku mao co zna byo, e ich czsto uywa. Jednego dnia, gdym mu narysowa pirem szalup, zapytujc, czy by wsplnie ze mnpodobnej nie potrafi zrobi, zawoa ywo: Wiem, wiem, widziaem tak sam! Gdzie widziae, zagadnem skwapliwie. W domu na naszej wyspie. Raz dwa dni bya wielka burza, pioruny, byskawice. Trzeciego dnia rano, bardzo rano, morze wyrzucio na brzeg due czno z biaymi ludmi. Mieli brody i wsy i troch broni, ale nie z piorunami, tylko same paasze. Wielu znajdowao si na statku, zapytaem. Pitaszek myla dugo, jakby sobie przypomina, potem zawoa: Siedemnacie, tak, siedemnacie biaych brodatych ludzi. C si z nimi dzieje, zapytaem. yj tam, gdzie dom Pitaszka, na poudniu. Czy dawno?? Ju od tego czasu pi razy byy wielkie deszcze. Wanie pi lat upyno od rozbicia si okrtu przy moich wybrzeach. Zapewne obsada jego wrd nocy, zmyliwszy kierunek, wyldowaa na wyspie Pitaszka. Czy podobna, zawoaem zdziwiony, eby twoi rodacy nie poarli biaych? Nie, nie, oni tylko jedz nieprzyjaci, jeeli ich zabior na wojnie do niewoli, a biali pomagaj im bi wrogw. Opowiadanie to zrobio na mnie silne wraenie, pragnem dosta si do wyspy izobaczy rozbitkw. Czy nie pamitasz cho jednego wyrazu jakiegokolwiek z ich mowy. O, tak, pamitam, mwi czsto Dios 5). Wic to Hiszpanie, zawoaem, o, czemunie Anglicy. W jaki czas potem poszlimy w poudniowstron wyspy, a stanwszy na wysokiej grze, ujrzelimy w oddaleniu na morzu ziemi. Patrz, patrz. Robinson! Tam mj dom! Tam mj dom, zawoa Pitaszek i zacz mocno paka. Wraenie Pitaszka odbio si na mnie, leczcakiem przeciwnie. Przelkem si, aby widok ojczyzny nie obudzi w nim chci do ucieczki, aby mnie nie opuci. Postanowiem go wybada. Wszak byby bardzo szczliwy, gdybymci pozwoli wrci do twej wyspy. Tak, Robinsonie, chciabym zobaczy mego ojca. Wic wracaj, a bdziesz znowu walczy ipoera schwytanych niewolnikw. Nie, Pitaszek nie bdzie nigdy jad ludzi, chce tylko zobaczy ojca, ale potem wrci, bo on bardzo kocha Robinsona. Czy nie moglibymy razem popyn?? Och, dobrze, dobrze, ale potem doda zasmucony: nie mona. Robinsona czno mae, morze przewrci. Py sam, bo twoi towarzysze mnie by zamordowali i poarli. Nie, oni Robinsona bd kochali, bo obroni Pitaszka, a on sam nie popynie. Czemu by nie mia sam popyn?? Robinson bardzo zy na Pitaszka, bo go chce od siebie wypdzi. O, nie, mj przyjacielu, ale chciabym ci sprawi rado. C by robi, wrciwszy do swoich? Powiedziabym im, e Benamuki jest bardzo saby Bg, a Uwukakis oszusty. To by ci zabili. Nauczybym ich o Bogu chrzecijaskim, ych. ej ny pomie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA|P).#}yvc$~4c$##c$1'$75%o niebie, o Zbawicielu, to by sami porzucili starego boka. Jed, jed, kochany bracie, zawoaem, zosta midzy twymi, a ja tu znowu sam y bd. Indianin pobieg do miejsca, gdzie rzeczy leay, przynis siekier i klknwszy poda mi j. C to ma znaczy, zapytaem zdziwiony. Niech Robinson zabije Pitaszka, a nie mwi tak wicej. Ucisnem poczciwego chopca, rozrzewni mnie ten dowd przywizania. Postanowiem razem z nim popyn w odwiedziny do jego rodakw. Wkrtce te potem wzilimy si do budowyczna. Pitaszek wybra potne drzewo, ci je wraz ze mn i z najwiksz zrcznoci przy mojej pomocy wyrobi z niego w dwch miesicach obszerne czno,mogce omiu ludzi pomieci. Uywalimy do tej roboty na przemian siekiery i ognia. O ile Pitaszek by zgrabniejszy i bieglejszy ode mnie. Aby je spuci na morze, potrzebowalimy a czternastu dni. Dodaem do czna maszt, agle i ster, a Indianin nie mg wyj z podziwienia, widzc, jak z ich pomoc statek szybko i w obranym pynie kierunku. Karaibowie bowiem podwczas uywali tylko wiose. Od tego dnia, co niedziela wypywalimy na morze, chciaem bowiem obezna Pitaszkaz europejskim eglowaniem. Nauka w las nie posza. Po kilkunastu wycieczkach chopak wyszed na wybornego majtka. Umylilimy zaraz po niwach puci si na morze i zabawi z par tygodni w ojczyniePitaszka. Rado jego bya niepohamowanaiju wszystko byo gotowe do eglugi, kiedynowy wypadek zmusi nas do odroczenia planu wycieczki. ---------- 5) Po hiszpasku Bg. XXXVI Nowy najazd dzikich. Pochd na wojn. Jeniec biay. Bitwa. Amigo bohaterem. Kogo Pitaszek znalaz w odzi. Nowi gocie. Rne narodowoci i wyznania mojego pastwa. W pikny dzie wiosenny, przygotowawszy wszystko do podry, ju mielimy wyruszy, kiedy przyszo mi na myl, e przydayby si nam wie jaja na drog. Wysaem wic Pitaszka, eby ich nazbiera. Chopiec, wziwszy psa, pobiegszybko w las, poza ktrym byo miejsce obfitujce w wie gniazda. W kwadrans potem usyszaem przeraliwe wycie psa. Obejrzawszy si w t stron, skd gos dochodzi, ujrzaem biegncego Pitaszka, ktry przypadszy z najwiksz trwog, zawoa: Ach, Robinsonie! Biada! Biada! Co si stao?? Na Boga, mw prdzej. Tam, tam, na dole, zawoa, drc ze strachu. Jeden, dwa, trzy czna, sami nieprzyjaciele Pitaszka. Przypynli zapago i zje. Staraem si wszelkimi sposobami umierzy jego przestrach, gdy za przyszed nieco do siebie, rzekem: Pitaszku, musimy z nimi walczy. Czy masz odwag? Och, tak! Chc bi, ale ich duo, bardzo duo. I c to znaczy, wszak umiesz ju dobrzestrzela, nasze kule cz poo trupem, inni przestraszeni mierci swych towarzyszy i hukiem strzelb, pierzchn. Wtedy ich pokonamy do reszty. Pamitaj, em ci ycie ocali, a wic walcz mnie i rb to wszystko, co ci ka. Pitaszek umrze za ciebie, jeeli kaesz. Udalimy si do jaskini. Daem Indianinowi porzdny yk rumu, ktrego jeszcze nigdy nie pi, dla nadania mu miaoci, po czym nabiwszy cztery pistolety i sze muszkietw kulami i lotkami, wybiegem na stranic zobaczy, co si dzieje na wybrzeu. Przez perspektyw z atwoci policzyem dzikich. Byo ich dwudziestu jeden. Wyldowali wbrew swemu zwyczajowi na wschodnio-poudniowym wybrzeu, tam wanie, gdzie najczciej owiem wie.Zdziwio mnie to bardzo, bo nigdy w tej stronie nie bywali. Miejsce to byo paszczyzn gsto zaros, o osiemdziesitkrokw od brzegu morskiego odleg. Zdawao mi si, e przywieli trzech jecw i po nic innego na wysp nie przybyli, jak tylko dla odprawienia swej obrzydej uczty zwyciskiej. Zbiegem na d i wziwszy na przypadek bochen chlebaiflaszeczk z rumem, daem znak mojemu wojsku do pochodu. Prawe skrzydo stanowi Pitaszek, lewe Amigo, ja za rodek i rezerw. Nakazaem Indianinowi, aby si jak najciszej zachowa. Pies, dobrze wytresowany, szed take, stumiwszy wycie, najeona jego sier i spuszczony ogon wyranie pokazyway jegonieprzyjazne usposobienie. Przez drog przyszy mi na myl dawne skrupuy. Czy mam prawo uderza na dzikich, ktrzy mi nic zego nie uczynili. Nie obawiaem si ich wcale, ufajc w wyszo ognistej broni, lecz zapytywaemsiebie, czy godzi si ludzk krew przelewa. Pitaszek nie dzieli mego filantropijnego zapatrywania, dziki ogie tryska z jego oczu, pragn si pomci na zawzitych nieprzyjacioach swego pokolenia. W kocu postanowiem poprzesta na przypatrywaniu si ludoerczej uczcie, a reszt zostawi przypadkowi. Zachowa si spokojnie, jeelinie bdzie powodu zaczepia Karaibw albo te walczy z nimi, gdy zajdzie potrzeba. Z najwiksz przezornoci przedarlimy si w milczeniu na kraniec zaroli, przedzieleni od dzikich grup drzew. Z odlegoci kilkudziesiciu krokw moglimy si doskonale przypatrze gromadzie ludoercw. Kilkunastu siedziao w kucki okoo wielkiego ogniska i poerao miso jednego z nieszczliwych jecw. Drugi zezwizanymi rkoma i nogami lea tu obok,oczekujc, a na niego straszna przyjdzie kolej. Wtem Pitaszek, ktry wdar si na drzewo, aby si lepiej Karaibom przyjrze, zsunwszy si z niego, szepn mi do ucha:Robinsonie, tam ley jeniec z blad twarzi du brod, to jeden z tych siedemnastu, co pomidzy moimi osiedli. Natychmiast wdarem si na drzewo i z przeraeniem przekonaem si, e Pitaszek prawd mwi. Jeniec zwizany by Europejczykiem. Widok ten rozbudzi we mnie gniew niepohamowany. Daem znak Pitaszkowi i pochwyciwszy muszkiety, podpeznlimy ku pagrkowi, o kilka krokw wysunitemu naprzd, tak e zaledwie szedziesit krokw oddzielao nas od Karaibw. Naraz dwch ludoercw poczo rozwizywa wizy nieszczliwego, nie byo czasu do stracenia. Wymierzylimy obaj strzelby na dzikich. Czy gotw?? Tak!! Baczno!! Raz! Dwa! Pal! Dwa potne wystrzay hukny naraz. Skoro dym opad, spojrzaem... Mj strza jednego powali trupem, drugiego rani. Pitaszek dwch zabi i jednemu cik zada ran. Lecz niepodobna opisa zamieszania dzikich na odgos grzmotu strzelb, na widok ran, zadanych niewidzialn rk. Ranni przewracali si po ziemi, wijc si z boleci. Zdrowi biegali jakszaleni, szukajc kryjwki. W strachu i nieadzie snad zapomnieli o odziach i poczli na wszystkie strony umyka, nie wiedzc, skd im zagraa niebezpieczestwo. Pitaszek spojrza na mnie, jakby zapytujc, co czyni dalej. Skinem. Odrzucamy wystrzelone muszkiety i chwytamy za strzelby. Baczno, zawoaem, wymierzajc. Cel! Pal! Tym razem jeden tylko leg bez ycia i jeden ciko ranny powali si na ziemi, lecz kilku innych krwi oblanych wyo z boleci. Wkrtce trzech pado z osabienia obok swych towarzyszy. Pozostali, straciwszy cakiem przytomno, biegali tuiwdzie, przeraliwie krzyczc. Za mn, zawoaem. Z szabl na temblaku i odwiedzionymi pistoletami wybiegem zza wzgrza. Pitaszek nie daje si wyprzedzi. Na ten widok czterech dzikich wskakuje do odzi i odbija od brzegu. Pitaszek puszcza si za nimi, wpadszy poza kolana w wod i pali do nich z obu pistoletw. Dwch wpada w morze, ale pozostali robi ze wszystkich si wiosami. Pdz naprzd do Europejczyka, rzucam musiekier i pistolet i podaj yk rumu. Ju tylko nogi mia zwizane. Szabl przecinam yko krpujce go, a on w teje chwili wystrzaem powala dzikiego, ktry ju maczug mia mi zgruchota gow. Karaibowie bowiem, widzc, e maj z ludmi do czynienia, opamitali si z pierwszego przestrachu i pochwycili za bro. Odpacajc si za uratowanie ycia, patam na dwoje szabl eb dzikiego, ktryjecowi chcia dzid zada cios miertelny.Lecz piciu dzikich wpada na nas z wciekoci. Jeniec odpiera z trudem straszne cicia, jakie mu zadaje olbrzymi Karaib, uzbrojony cik drewnian szabl. Pozostali czterej, ufajc sile swego towarzysza, pozostawiaj mu Europejczyka, a sami rzucaj si na mnie. Ciko bybym przypaci m nierozwag wza wczesnym natarciu. Ubiem wprawdzie jednego wystrzaem z pistoletu, lecz to nieodstrasza trzech przeciwnikw, nacierajcych na mnie z okropnym wrzaskiem. Ju mylaem, e zgin, gdy nagle Amigo rzuca si na najbliszego ludoerc, chwyta za gardziel i dusi. Wtem Pitaszek, ujrzawszy, w jakim jestem niebezpieczestwie, porywa uk zostawionyna brzegu i ciele trupem drugiego przeciwnika. Ostatniemu przeszywam pier szabl. Tymczasem dziki, powaliwszy europejskiegojeca na ziemi, ju mu mia odci gow,kiedy ja, uwolniony od wrogw, nadbiegemirozpataem eb Karaibowi. Walka skoczona. Pitaszek z siekier w rku uwija si midzy lecymi, dobijajc rannych. Zawoaem na niego: Pitaszku, daj im spokj, a sid raczej znabit strzelb do odzi i cigaj uciekajcych, bo nam tu setki swych braci naprowadz. Indianin nie dal sobie tego dwarazy mwi. Lotem wskoczy w jedn d,lecz nagle zatrzyma si, woajc: Robinsonie, tu jeszcze jeden brat mj do zjedzenia. Pobiegem ku niemu i spostrzegem lecego w odzi Karaiba, ze skrpowanymirkami i nogami, twarz ku ziemi. Pitaszekprzeci wizy i podwign wp omdlaego jeca, ale ten mwi nie mg, tylko jk wydobywa si z jego piersi. Zapewne mu si zdawao, e go ktry z ludoercw cignie na mier. Podaem Pitaszkowi flaszk z rumem, aeby nim biedaka pokrzepi i powiedzia, co si staoz jego nieprzyjacimi. Zaledwie Pitaszek podwign jeca i spojrza mu w twarz, gdy nagle wyda krzyk przeraliwy. Pochwyci starca w objcia, zacz go ciska i caowa gwatownie, przy czym mia si, skaka, taczy, macha rkami jak wariat, nareszcie paka i zaamywa rce. Na prno wstrzsaem go, zadawaem pytania. Dugi czas nie mg przyj do siebie, na koniec wyjka: Robinsonie, to ojciec Pitaszka! Niepodobna opowiedzie zachwycenia poczciwego syna. Dwadziecia razy opuszcza czno i wskakiwa do niego. Roztworzy sukni i do nagiej piersi tuli gow ojca, to znw naciera rkami, wod, rumem rce i nogi starego, zbolae od twardego yka, ktrym by skrpowany.Nareszcie usyszawszy moje woanie, przybieg zapytujc, czego dam. Czy te dae ojcu cho kawaek chleba, zapytaem, zapewne musi by godny. Och, nie, nie! Pitaszek arok, akomy, zy, wszystko zjad, a dla ojca nie ma nic,nic. Uspokj si, oto masz chleb, daj mu take jeszcze cokolwiek rumu. Pitaszek podzikowa mi tkliwym spojrzeniem, odda poywienie ojcu, a potem puci si jak strzaa ku zamkowi. Na prno woaem za nim. W kwadrans powrci, niosc bochenek chleba i kawa koziej pieczeni. Posililimy si wszyscy, a potem zapytaem po angielsku Europejczyka, skd pochodzi. Nie posiadajc tego jzyka, odrzek mi po acinie: Christianus Hispanus sum 6). Wymawiajc te sowa i patrzc na mnie wzrokiem penym wdzicznoci, mwi co,lecz go nie zrozumiaem. Wtem przyszo mina myl uy mowy portugalskiej, ktrej si nauczyem w Brazylii. Odpowiedzia mi natychmiast w tym samym jzyku, bo go dobrze posiada. Naleao wraca do domu,tym bardziej, e zaczynao si chmurzy na zachodzie, lecz jakim sposobem przetransportowa chorych, nie mogcych postpowa o wasnej mocy? Pitaszek zaradzi temu, wskazujc na odzie dzikich.Do zamku morzem nie byo dalej jak p mili, wsadzilimy wic Hiszpana do czna, w ktrym ju by ojciec Pitaszka i w p godziny wpynlimy do zatoki. Mody mj towarzysz powrci na plac bitwy i przywiz na drugiej odzi bro nasz i trofea dzikim zabrane. Zrobilimy nosze z gazi i przenieli na nich ocalonych jecw. Poniewa za niepodobna byo przeby z nimi wysokiego muru i ostrokou, po krtkiej naradzie rozbilimy namiot obok budki Pitaszka. St, dwa stoki i dwa tapczany z desek, na pakach uoone, ktre wysalimy som, a przykryli aglami, stanowiy sprzty nowego paacu. Uoywszy na nich chorych, pootulalimy ich wenianymi kodrami. Jaka to bya przyjemno dla biedakw, majcych umrze przed paru godzinami. Jedna tylko okoliczno trwoya mnie, to jest obawa, aby dwaj dzicy, ktrym powiodo si uj na jednej odzi, nie powrcili w towarzystwie kilkuset swoich rodakw. Poleciem Pitaszkowi zapyta siojca, co by o tym sdzi. Zdaniem jego, niepodobna, aby ludoercy dostali si na swoj wysp, gdy burza, wanie w tej chwili huczca, niezawodnie zatopi ich czno albo te zapdzi do wyspy ku wschodowi lecej i tam, przez nieprzyjaznych sobie krajowcw zostan schwytani i poarci. Jeeli za cudem jakimuda im si przedrze do domu, to nie tylko nie zachc swych wspziomkw, ale raczej odstrasz od odwiedzania naszej wyspy. Kiedy bowiem lea zwizany, sysza jak uciekajcy, drc ze strachu, nazywali nas zymi bogami, ktrzy na swe zawoanie maj byskawice i pioruny. Pitaszek na mj rozkaz zabi mode kol,ktrego przodek ugotowalimy na zup z dodatkiem ryu i korzeni, tylne wiartki pieky si na ronie, a miy ich zapach echta przyjemnie podniebienie. Posiliwszy i uoywszy naszych goci, poleciem Pitaszkowi czuwa nad nimi, sam za udaem si na spoczynek. Ale dugo usn nie mogem, gdy stany mi w oczach wypadki caego dnia i stoczona walka ze wszystkimi szczegami. Od trzynastu lat, jak zamieszkaem wysp, liczba ludnoci pomnoya si w czwrnasb. Nie bya wielka, lecz rozmaito narodowoci i wyzna nadawaamojemu pastwu wybitn cech. I tak: ja byem katolikiem wyznania episkopalnego, zaprowadzonego w naszym kraju przez Henryka VIII. Pitaszek wyznawa t sam religi, lecz by Karaibem. Ojciec jegoby take Karaibem, ale przy tym poganinem i ludoerc. Na koniec Europejczyk Hiszpanem i katolikiem. Jednak ta rozmaito narodowoci i wyznanie przeszkadzaa wcale najlepszym stosunkom pomidzy mieszkacami i nie obawiaem si wcale wybuchnicia wojen narodowych lub religijnych. ----------- 6) Jestem chrzecijanin, Hiszpan. XXXVII Historia Hiszpana. Plan mj sprowadzenia jego towarzyszy z ssiedniej wyspy. Odroczenie go. Wsplna praca. niwa. Ukad.Wyprawa. Na drugi dzie rano, wziwszy opaty, udalimy si z Pitaszkiem na pobojowisko dla pochowania polegych Karaibw. Po powrocie zastalimy naszych goci przechadzajcych si wewntrz zagrody z opuncji, ktra przez jedenacie lat wyrosawysoko, stanowic nieprzebyt cian. Z Hiszpanem rozmawiaem po portugalsku. Pitaszek za suy za tumacza pomidzymn i ojcem swoim. Obeszlimy gospodarstwo. Stary Karaib zachwycony bymnstwem narzdzi i sprztw mu nieznanych i co chwila zapytywa syna o uytek tego lub owego. Hiszpan nie mniej dziwi si urzdzeniu caego zamku i z niezmiern ciekawoci wysucha opowiadania mojej historii. Na koniec opowiedzia mi swoje przygody w nastpujcych wyrazach: Nazywam si Don Juan Castillos, jestem szlachcicem, rodem z Valladolid w Hiszpanii.Pync od ujcia Rio de la Plata do Hawany, zostalimy zaskoczeni przez straszn burz, ktra nas w te strony zapdzia. Wrd nocy, przy jednej z wysp tutejszychusyszelimy wystrzay z dzia, wzywajce ratunku. Pomimo wszelkich usiowa, nie moglimy si dosta do zagroonego okrtu. W odlegoci na ldzie gorza wprawdzie ogie, ale dla mnstwa podwodnych ska niepodobna byo puszczasi ku brzegom. Wtem ujrzelimy szalup, w ktrej znajdowa si sternik i czterech majtkw. Przyjlimy ich na pokad. Pochodzili zapewne ze statku, o rozbiciu ktrego opowiadae mi przed chwil, ale i nam nie poszo lepiej. Miotani wiatrem, rozbilimy si na brzegach wyspy, skd pochodzi ten dziki. Szesnastu Hiszpanw i dwch Portugalczykw zdoao wraz ze mn w szalupie dosta si do brzegu, lecz reszta zaogi utona. Lkalimy si dzikich, bo cho zaopatrzeni w szable i strzelby, nie mielimy prochu. Ale Karaibowie przyjli nas gocinnie i pomiecili w swej wiosce. Wkrtce jeden z Portugalczykw umar, nie mogc si ej ny pomie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP~c% K%c&(c&=78&przyzwyczai do ndznej strawy dzikich. Chcielimy si dosta do naszych osad, lecznie majc narzdzi, niepodobna zbudowa statku, a w odziach Karaibw byoby szalestwem powierza si oceanowi. Przed kilku dniami najechali nas ssiedzi wyspiarze. Wszystko, co yo, pochwycio za bro. Musielimy walczy w obronie naszej i naszych gospodarzy. W bitwie stoczonej zwyciylimy wprawdzie nieprzyjaciela, ale ostatni Portugalczyk poleg, ja za dostaem si do niewoli. Przywieziono nas tu na wysp i ju mielimy by poarci, kiedy twoja szlachetna pomoc ocalia nas od okrutnej mierci. Oto moja historia. Robinsonie. Wiesz co, bracie, zawoaem, mam myl ocalenia twoich wspziomkw. O, byby naszym anioem opiekuczym, awdziczno dla ciebie nie miaaby granic, odpowiedzia Don Juan. Suchaj wic: trzeba tu sprowadzi wszystkich twych wspziomkw, a wtedy, majc pod dostatkiem narzdzi, zbudujemy obszerny statek, zaopatrzymy go w ywno, bro, dziaa i podczas staych pogd, panujcych tu przez znaczn cz roku, pucimy si na morze dla wyszukania osad hiszpaskich lub angielskich. Przecudny plan, o jake dobry, Robinsonie. Jedna mnie tylko okoliczno od jego wykonania wstrzymuje. C takiego, zapyta niespokojnie Hiszpan. Oto boja, abym le nie wyszed na mojej dobroci. Jak to, zagadn zdziwiony. Wiesz, jaka nieprzyja dzieli nasze narody, lkam si wic, abycie, za przybyciem do osad hiszpaskich, nie oddalimnie jako Anglika w rce wielkorzdcy lub jako heretyka, witej Inkwizycji, ktra bymnie niezawodnie spalia. Wyrazy te zasmuciy bardzo Hiszpana. Wielki Boe, zawoa, czy moesz nas mie za takie potwory? Tylu doznalimy nieszcz i przeciwnoci, jak moesz sdzi, bymy zbawcy naszemu tak czarn odpacali niewdzicznoci? Wanie, rzekem, najczciej ludzie zem za dobre odpacaj, a wdziczno coraz bardziej wychodzi z mody. Wreszcie tobie wierz, ale kt mi zarczy za twych wspziomkw? W takim razie pozwl, abym ze starym Karaibem odpyn do wyspy, gdzie dotd mieszkalimy. Zabior z sob papier i wszystko, co do pisania potrzebne. Spiszemy kontrakt, e uznajemy we wszystkim tw wadz i zoymy ci przysig na wierno. Ja wykonam j take jeszcze przed odjazdem, a gdyby si znalaz zoczyca, ktry by tego ukadu nie dotrzyma, ukarzemy go mierci. W twarzy Hiszpana, kiedy wymawia te wyrazy, tak byo wida szczero, em mu zupenie zaufa i przystaem na umwiony ukad. Ju wszystko byo uoone co do dnia i godziny wyprawy, kiedy on sam zwrci uwag, e trzeba si jeszcze wstrzyma p roku, albowiem zapasy ywnoci, a gwnie zboa, dostateczne dla mnie i Pitaszka, a nawet dla nas wszystkich, nie wystarczyyby dugo na wyywienie dwudziestu ludzi. Postanowilimy zatem uprawi i obsia duykawa ziemi, a dopiero po ukoczeniu niw przedsiwzi zamierzon wypraw. Poniewa byo nas dosy i mielimy dostateczny zapas broni i amunicji dla oparcia si najazdowi dzikich, zatem uprawa i zasiewy odbyy si bez najmniejszej obawy. Nie chcc za wytpi bez potrzeby kz oswojonych, polowalimy na dzikie, co nam odpowiedni ilo misa dostarczao. Co za zostawao nad potrzeb, solilimy i wdzili, aby dla przyszych mieszkacw przygotowa zapasy ywnoci. Wrd tego czasu wycechowaem kilkanacie drzew, do budowy przyszego statku przydatnych. Pitaszek, jego ojciec iHiszpan cinali je i obrabiali, a poniewa byo par pi duych, wystawilimy rusztowanie, jakiego uywaj tracze i porznlimy najdusze pnie na deski, poukadawszy je w cieniu, aby dobrze wyschy. Nadeszy niwa, a zbir wypad tak pomylnie, e otrzymalimy 70 korcy jczmienia, 46 ryu, 14 yta i 8 pszenicy. Te dwa ostatnie gatunki zboa, z przyczynygorcego klimatu, nie chciay dobrze rodzi, dlatego te, gdybym mia duej zosta na wyspie, z pewnoci zaprzestabym ich uprawy. Obrobilimy jeszcze raz pola, aeby na wypadek przeduenia pobytu, mona byo przedsiwzi zasiewy zaraz na wiosn. Po ukoczeniu tych robt, nic nie przeszkadzao ju do zajcia si wypraw. Don Juan i ojciec Pitaszka przy pierwszympomylnym wietrze mieli odpyn dla zawarcia ugody z Hiszpanami. Aby mnie na kady wypadek zabezpieczy, Hiszpan na dzie przed odjazdem spisa rozkaz w nastpujcych sowach: Ktokolwiek chce przyby na wysp, znajdujc si pod wadz Robinsona Kruzoe, winien wykona uroczyst przysig, i we wszystkim poddawszy si jego zwierzchnictwu, bdzie wykonywa kady jego rozkaz bez najmniejszego oporu.Nigdy nie zrobi nic na jego szkod, a gdziekolwiek Robinsonowi spodoba si skierowa statek, uda si tam, bronic waciciela i jego majtku do ostatniej kropli krwi. Akt niniejszy kady dobrowolniezaprzysignie na ewangeli wit i honor hiszpaskiego narodu. Kto by za nie chciatego wykona, ten nie zostanie przyjty na wysp Robinsona . Podpisalimy z Don Juanem ten akt, a on natychmiast zoy mi przysig na wierno, przyobiecujc, e wspziomkowie jego bez najmniejszego wahania to samo uczyni. Czno karaibskie zaopatrzylimy w ywno i wod na osiem dni, bo chocia pogoda bya pikna, a egluga duej trwanad sze godzin nie moga, jednak lkalimy si, aby burza nie napada naszych eglarzy. Daem im dwie strzelby i po dziesi naboi, i nakazaem, eby wystrzaw nie marnowali na prno, lecz zachowali je na wypadek napotkania nieprzyjaznych Karaibw. Nadto wzili ze sob dwie siekiery, wider i topr oraz paczk gwodzi, dla naprawy szalupy starejlub wybudowania wielkiej odzi, potrzebnej do przewiezienia tak znacznej liczby osb. Na koniec wrczyem Don Juanowi piro i flaszeczk atramentu, aby mieli czym podpisa umow. Nastpia chwila odjazdu. Pitaszek rzuci si na szyj ojcu, okrywa go pocaunkami i pieszczotami. ciska starego i paka takrzewnie, e mnie samemu cisny si zy do oczu. Ja i Don Juan, podawszy sobie donie, ucisnlimy si serdecznie, yczcrychego widzenia si. Po czym wsiedli do czna zaopatrzonego masztem i aglem, a wiatr pomylny zacz je pdzi w podanym kierunku. Dugo, dugo patrzylimy za nimi, dopki tylko jeszcze czarny punkt rozrni mona byo na morzu, a Pitaszek zalewa si rzewnymi zami, jak gdyby nigdy ju ojca nie spodziewa si zobaczy. Kiedy d nam z oczu znikna, udalimy si do wityni, proszc u stp krzya o pomyln eglug i powrt szczliwy naszych towarzyszy. XXXVIII Pitaszek spostrzega szalup. Obawa napadu. Przygotowanie do obrony. Wichrzyciele i winiowie. Narada. Potyczkaz rokoszanami. Zdobycie szalupy. Konwj winiw. Don Juan i ojciec Pitaszka odpynli z wyspy w dniu 11 sierpnia 1677, to jest czternastego roku mego na niej pobytu. Wyprawa ich bya pierwszym pewnym krokiem po tak dugim przecigu lat, przedsiwzitym dla wyzwolenia si z wygnania. Pierwszy raz miaem nadziej, e nareszcie dostan si do ojczyzny. Wszystkie wolne me chwile zaprztaa myl, jak by ten zamiar przywie do skutku. Nadzieja i obawa opanowyway dusz na przemian. Raz cieszyem si jak dziecko bliskim spenieniem zamysw, to znw draem ze strachu, aby burza nie zatopia Hiszpana i Karaiba, aby pozostali przyjli ukad lub nareszcie, by w powrocienie zaskoczy ich huragan. Podug umowy mieli dopiero przyby na wiosn, lecz kt mg rczy, czy zniecierpliwieni dugim pobytem midzy Karaibami, nie zechc skorzysta z resztek pogodnej pory i nie puszcz si natychmiast z powrotem? Czasami znowu drczya mnie myl inna. Czy te za moim powrotem do Anglii, zastan przy yciu rodzicw? Czy nie byoby lepiej zakoczy tu ycie na wyspie bezludnej, anieli mier ich opakiwa? W takim nieznonym stanie duszy przebyem par tygodni, gdy w dniu 28 sierpnia o wicie zbudzi mnie Pitaszek woajc: Panie Robinsonie, wstawaj, wstawaj, ju s! Zerwaem si z ka, wcignem szybko suknie i nie mylc o niebezpieczestwie, nie wziwszy nawet broni, pobiegem ku wybrzeom. Lecz jakie byo moje przeraenie, gdy wybiegszy z lasku otaczajcego zamek, ujrzaem na morzu du szalup, pdzon wiatrem ku brzegom.To nie nasz statek, krzyknem z trwog,pyn od zachodu, a nasi przyby mieli z poudnia. Ukryjmy si, ukryjmy co ywo, bokt wie, czy to przyjaciel, czy wrg? Natychmiast popieszylimy ku zamkowi. Postawiem Pitaszka przy nabitym kilkunastu kulami falkonecie z lontem w rku, rozkazujc, aby natychmiast da ognia, skoro zakomenderuj, sam za wybiegem na stranic, uzbrojony strzelbi perspektyw. Zaledwie wdarszy si na ska, zwrciemoczy na morze, gdy w odlegoci dwch milmorskich spostrzegem okrt stojcy na kotwicy. Ze struktury mona byo od razu pozna, e jest pochodzenia angielskiego, podobnie jak szalupa, zbliajca si coraz bardziej ku brzegom. Na ten widok serce zabio mi gwatownie. Niewypowiedzian rado zobaczenia si nakoniec z Anglikami, rodakami, brami, wkrtce zatruo powtpiewanie i trwoga. Skd w tym odludnym zakcie mrz mg si znale okrt angielski? Wszake marynarze i kupcy nasi nigdy nie zapuszczaj si w te strony. aden okrt europejski nie zawija do tych niegocinnychbrzegw, gdzie nie ma ani osad, ani przystani handlowych. Burza ich tutaj nie zapdzia, bo od trzech miesicy najmniejsza chmurka nie zaspia widnokrgu. Naleao by ostronym i ukrywa si, bo po takich zaktkach wcz si tylko rozbjnicy. Dugo jeszcze leaem za odamkiem skayz wymierzon perspektyw, zanim szalupa przybia do ldu. Szczciem nie dostrzegli zatoki, w ktrej dka moja bya ukryta, gdy byliby mnie odkryli niezawodnie. Zaoga skadaa si z jedenastu ludzi, z ktrych omiu miao szable, trzech za stao w rodku ze zwizanymi w ty rkoma. Z ubioru przekonaem si, i s w istocie Anglikami. Pooenie jecw musiao by nie najprzyjemniejsze, gdy wznosili gowy ku niebu, wstrzsajc zwizanymi rkami. Twarze ich byy wyblade, a krok niepewny. Zbrojni wyprowadzili ich na brzeg. Jeden dobywszy szabli, zacz wywija ni nad gowami nieszczliwych jecw, po czym posadzono ich pod drzewem, a caa gromada zbrojnych udaa si ku lasowi, gdziemy przed paru miesicami stoczyli bitw z dzikimi. Dwch pozostaych w szalupie obwino si w paszcze i poukadao, jakby do spoczynku.Zbiegem z gry. Zajmowaa mnie myl oswobodzenia trzech zwizanych, lecz nie wiedziaem, jak tego dokona. O, gdyby Hiszpan i ojciec Pitaszka byli ze mn, bez wahania uderzybym na ich przeladowcw,tym bardziej, e oprcz paaszy nie mieli innej broni. Pooenie biedakw przypominao mi moje, kiedy wyrzucony przez fale, doznaem pomocy Boej. Teraz z kolei naleao spaci chocia w czci dug zacignity i ratowa nieszczsnych winiw od opuszczenia, a moe i mierci. Gdy szalupa przybia do brzegu, przypyw morza dochodzi do najwyszego stanu. Mniemaem wic, nie bez susznoci, e przed odpywem nie powrc do okrtu. Miaem zatem przeszo dziesi godzin czasu do przedsiwzicia skutecznych krokw. Nieprzyjaciel by daleko groniejszy od Indian, z ktrymi stoczyemwalk zwycisk. Naleao postpowa ostronie. Nabiem naprzd due dziao kul, wycelowawszy je prosto w szalup, potem dugi falkonet siekacami z rnych kawakw elaza, pozostae za dwie strzelby, siedem muszkietw i cztery pistolety kulami. Okoo poudnia, gdy upa zacz mi mocno dokucza, dostrzegem z mej stranicy, eszeciu awanturnikw pokado si spa w lesie o dwie mile angielskie od zamku odlegym, dwaj pozostali w szalupie take spali, a trzej zwizani siedzieli pod drzewem, tu przy lasku, otaczajcym moj twierdz. Chwila ta zdawaa mi si najodpowiedniejsz do uwolnienia jecw. Wziem strzelb, dwa pistolety i paasz. Pitaszek, podobnie uzbrojony, nis jeszcze trzy muszkiety i trzy szable. Wygldaem straszliwie. Ubir z kozich skrnadawa mej postaci jak dziko, ogromne wsy i broda oraz wos dugi, spadajcy na ramiona, przy ogorzaej od soca twarzy, nie mniejszej dodaway grozy. Zbliywszy si nie postrzeony ku siedzcym jecom, zapytaem po angielsku: Kto panowie jestecie?? Zrazu przerazili si bardzo. Zerwawszy si z miejsca, zaczli uchodzi i tylko wizy przeszkadzay im uciec. Widzc to, rzekem: Nie lkajcie si wcale, przybywam wam na pomoc. Sowa te wywoay czarodziejski wpyw na jecw, tym bardziej, gdy porozcinaemim wizy. Jeden z nich, wyprostowawszy zbolae rce, zdj kapelusz i rzek: O, panie, bd zbawc i opiekunem nieszczliwych, a Bg ci wynagrodzi. Uspokjcie si. Jestem Anglikiem tak jak wy i pragn was wyzwoli. Jest nas tu, jakwidzicie, dwch tylko, lecz mamy pod dostatkiem broni i amunicji. Powiedzcie wic bez ogrdek, co wam si przytrafio, w czym moemy by wam uyteczni? Duga to historia, odrzek najstarszy i niewiem, czy starczy czasu na jej opowiadanie, bo lada chwila mog wrci nasi wrogowie, lecz powiem ci krtko. Jestem kapitanem okrtu, stojcego na kotwicy opodal wyspy. Ludzie moi zbuntowali si, zamierzajc z pocztku mnie zabi. Lecz poniewa niektrzy prosili za mn, przeto postanowiono wysadzi nas na t wysp wraz z porucznikiem i tym podrnym, ktry si opiera ich zamiarom. Pjdcie za mn, rzekem, cofajc si w gb lasku. Gdymy stanli w gstwinie, przemwiem do uwolnionych w nastpujce sowa: Panowie! Gotw jestem dopomc wam do pokonania buntownikw, pod dwoma jednak warunkami. Przystajemy na nie z gry, zawoa kapitan. Wysuchajcie ich wprzdy. Po pierwsze: dam, abycie, dopki zostajecie na wyspie, byli mi we wszystkim posuszni, bro, ktr wam powierzam, zwrcili na kade me danie i nie starali si nam szkodzi pod dnym wzgldem. Po wtre : jeeli przy mej pomocy odzyskacie wasz okrt, abycie nas obu z ruchomociami przewieli bezpatnie do Europy. Dodaj jeszcze trzeci, zawoa z zapaemkapitan, e si zobowizujemy walczy za ciebie do ostatniej kropli krwi i ofiarowa ci 2000 funtw szterlingw za tw uczynno. Obron przyjmuj, lecz nie chc adnego wynagrodzenia. Raz, e jestem bogaty, a powtre, e uczynku chrzecijaskiego nie robi za pienidze. Przebacz, jeeli obrazilimy tw delikatno, rzek kapitan, ciskajc moj rk. A wic do dziea, zawoaem. Oto macie trzy muszkiety i amunicj oraz trzy szable.Mniemam, e najlepiej paln do picych, ajeeli reszta si obudzi i bdzie prosia o ask, moemy im darowa. Nie, nie, odrzek kapitan. Wprawdzie ci otrzy ciko zawinili, lecz nie wszyscy s zarwno li. Dwch z nich tylko zasuguje na mier bez litoci, lecz inni dadz si nadobr drog naprowadzi. Czy, jak ci si podoba, rzekem, podajc im bro. W kwadrans pniej bylimy ju o kilkadziesit krokw od picych, zakryci krzewin. Wtem z krzakw wyszo dwch majtkw. Czy to s naczelnicy buntu, zagadnem. Nie. Pozwlmy im wic odej spokojnie, gdy snad Opatrzno nie chce ich mierci, skoro si na czas przebudzili. Kapitan z dwoma towarzyszami poskoczy naprzd. Szelest krokw i szczk broni zbudzi picych wichrzycieli. Zerwali si z przestrachem, lecz w tej chwili kapitan i porucznik dali ognia. Kula ugodzia jednego z hersztw w samo serce, drugi powali si z przestrzelon piersi obok niego. Wtem i podrny da ognia, zadrasnwszy w bok jednego z pozostaych dwch. Cikoranny podwign si na kolana, lecz kolba kapitana zgruchotaa mu czaszk. Na odgos strzaw powrcili i tamci, ktrzy przed chwil weszli w gstwin, ale widzc mnie i Pitaszka, wychodzcych z lasu, zamiast uderzy na kapitana, wszyscyczterej rzucili si na kolana i bagali o ask. Tak odnielimy zupene zwycistwo.Kapitan, obrciwszy si do klczcych, zawoa: Wszyscy bez wyjtku zasuylicie na mier, jednak mog wam przebaczy pod warunkiem, e aujc za popenion zbrodni, przysigniecie mi dopomc do , nie mogc si ej ny pomie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc&&c'jc' ,c': 'zdobycia okrtu. Zwycieni przysigli na wszystko, e bd posuszni i wierni. Kapitan chcia ich natychmiast uwolni, lecz ja, uznajc to za niedorzeczno, wszedem pomidzy obie strony i rzekem: Za pozwoleniem kapitanie, nie masz prawarozporzdzania losem tych ludzi, gdy znajdujesz si na wyspie, winiene posuszestwo jej gubernatorowi. Wiesz, pod jakimi warunkami obieca ci udzieli pomocy, a zatem w imieniu gubernatora polecam ci zwiza tych ludzi i odda pod stra moj. Uwaaem, e sowa te niezmiernie przestraszyy pojmanych. Powaga, z jak je wymwiem i posuszestwo kapitana niezawodnie day im wysokie wyobraenie opotdze mniemanego gubernatora. Bez oporutedy dali si zwiza. Rozkazaem Pitaszkowi, aby przy pomocy porucznika zaprowadzi ich i zamkn w jaskini. Bro zabran ukryto w bezpiecznym miejscu. Po odejciu ich naradzalimy si z kapitanem, co dalej czyni wypada. W szalupie byo jeszcze dwch, ktrzy z przyczyny odlegoci strzaw nie syszeli.Spodziewalimy si podej ich szczliwie,lecz na okrcie znajdowao si 26 ludzi, opatrzonych w bro i gotowych walczy do upadego, poniewa znali surowo prawa, orzekajcego kar mierci na wichrzycieli. Trzeba wic byo jaki podstp wymyli, aeby opanowa statek. Sdz, rzekem, i pozostali na okrcie, nie mogc si doczeka powrotu towarzyszy, wyl czno. Przede wszystkim trzeba wic opanowa szalup, aby jej uprowadzi nie mogli. Wyruszylimy zatem zarolami ku przystani.Jeden z majtkw, na stray zostawionych, zapuci si w krzaki i wanie zajmowa si rwaniem bananw, kiedymy go znienacka podeszli. Widzc wymierzone strzelby, podda si bez oporu. Przywizaem go do drzewa, zakneblowawszy mu usta, po czym miao poszlimy ku szalupie. Trzeba byo widzie przestrach drugiego majtka, gdy nas ujrzawychodzcych z zaroli z broni, a mianowicie, gdy pozna kapitana. Nie mylc o obronie, rzuci si na twarz, bagajc litoci. Zabrawszy obu przestpcw, zaprowadziem ich do chatki Pitaszka i tam mocno przywizaem do supw, po czym wrciem na wybrzee. Tymczasem kapitan z podrnym oderwali par desek z dna szalupy. Wycignlimy j z trudem na brzeg, do czego dopomg nam Pitaszek z porucznikiem, w tej chwili przybywajcy. Po dokonaniu tej cikiej pracy, zabraem moich goci do zamku, gdzie wypoczli i posilili si, ale jeszczemy nie skoczyli obiadu, kiedy wystrza dziaowy da si sysze z okrtu, widocznie dla przywoania szalupy. Po kwadransie zahucza drugi, nastpnie trzeci i czwarty,lecz rzecz prosta, wezwania tego nasi winiowie nie mogli usucha. Natychmiast udalimy si na stranic z perspektywami dla zobaczenia, co si dziejena okrcie. Zaoga, nie mogc si doczeka powrotu szalupy, wywiesia flag rnobarwn, jako sygna ostateczny, wzywajcy do powrotu. Lecz gdy i to nie skutkowao, spuszczono czno na wod. Wkrtce zbliy si nowy statek tak, i moglimy rozpozna nawet twarze ludzi, nanim bdcych. Wszyscy mieli bro paln. Na nieszczcie, zawoa kapitan, pomidzy ludmi w cznie tylko czterech jest takich, ktrych pogrkami do buntu wcignito. Reszta za i sternik, s to prawie gwni wichrzyciele i w razie spotkania nie moemy si spodziewa, aeby nam poszo tak atwo, jak pierwszym razem. Wierz mi, kapitanie, rzekem na to, e za przybyciem tu znajdowaem si w gorszym pooeniu od ciebie, a jednak mnie Bg z niego wydwign, miej zatem nadziej, e i ciebie nie opuci. Dzikuj ci za dodawanie mi odwagi. Jednake, jeeli mam szczerze powiedzie, nie spodziewam si, abymy z tej sprawy wyszli cao. Wkrtce si przekonasz, odrzekem, e miaem suszno, ufajc w opiek Opatrznoci. XXXIX Druga d. mier gwnych buntownikw. Wymowa Robertsona. Gubernator. Wypadki na okrcie. Wyrok na winnych. Przygotowania do opuszczenia wyspy. Tymczasem szalupa zbliya si do ldu. Siedmiu ludzi wyskoczyo, trzech za pozostao na stray. Z gstwiny lasku otaczajcego zamek, moglimy si doskonale przypatrywa, sami nie bdc widziani. Najpierwej pobiegli do pierwszej szalupy, l ecz wpadli w niezmierne przeraenie, ujrzawszy j przedziurawionna wylot i ogoocon z masztu, agli i wiose. Przez chwil stali, jakby wronici w ziemi, nareszcie wydali gony okrzyk, a gdy zosta bez odpowiedzi, wystrzelili naraz. Lecz i tym razem gucha cisza zapanowaa dookoa, echo tylko przecigym grzmotem powtrzyo dononyhuk rcznej broni. Wida, e grobowe milczenie nie bardzo im byo przyjemne, albowiem po krtkiej naradzie wsiedli na d i odbili od brzegu. To wcale nie byo mi na rk. Odwrciem si wic ywo w przeciwn stron i wydaem przytumiony okrzyk, tak aeby go usyszeli, a nie poznali, skd pochodzi. Natychmiast szalupa skierowaa si ku ldowi. Widzc to, szepnem Pitaszkowi, aby z podrnym udali si w wwz gsto zarosy, a odszedszy o kilkaset krokw, wydawali okrzyki dla zwabienia obsady czna, kiedy za odprowadz j daleko, byznanymi manowcami do nas wracali. Podstp ten przewybornie si uda. Zaledwie majtkowie zbuntowani usyszeli okrzyk w lesie, natychmiast, odpowiedziawszy na, popieszyli w gstwin. Tego nam te byo potrzeba. Kiedymy pomiarkowali z gosu, e ju s do daleko, postanowilimy napa pozostaych na stray. Wysacy nasi przewybornie si sprawiali. Wydobywszy si z wwozu i wci idc lasem, wiedli ich z pagrka na pagrek, coraz dalej i dalej, a gosy naszych obu towarzyszy i wichrzycieli zniky w oddaleniu. Wwczas popieszylimy ku brzegowi. W szalupie by tylko jeden majtek, drugi kpa si w morzu, trzeci za usn w krzakach. Kapitan, poznawszy w picym jednego z dowdcw wichrzycieli, kolb mu gow roztrzaska. Dwaj drudzy poddali sizaraz, tym bardziej, e ich uwiedziono i jupoprzednio aowali przyczenia si do buntu. Obydwaj przyrzekli kapitanowi pomaga ze wszystkich si, z alem wyznajc sw win. Gdybymy si, rzek jeden, odwayli im sprzeciwia, byliby nas zamordowali. ycie powicimy za pana, jeeli tylko zechcesz przebaczy nam askawie. Kapitan prosi, abym uzbroi obydwch, zarczajc za ich wierno. Uczyniem to, a tak siy nasze si zwikszyy. Pomidzy szeciu jecami, znajdujcymi siw jaskini, czterech byo takich, ktrym kapitan i porucznik ufali, e za i dwaj majtkowie potwierdzili to zdanie, zatem kazaem ich przyprowadzi i uzbroiem take. Wojsko wic nasze wynosio dziewiciu ludzi, nie liczc Pitaszka. Noc ju zapada, kiedy obaj towarzysze przybyli ze swej wycieczki. Wsplnymi siami wycignlimy czno i przedziurawili, jak szalup. Po czym posiliwszy si i wypoczwszy, oczekiwalimy na przybycie zbkanych. W godzin moe potem nadcign nieprzyjaciel. Caa gromada kla w szkaradny sposb. Jeden narzeka na gd,drugi na pragnienie, a wszyscy w ogle ualali si na prn wczg, ktra ich nadzwyczajnie zmczya. Utykajc co krok w ciemnociach, zbliyli si wreszcie do szalupy. Nikt sobie wystawi nie zdoa ich pomieszania i przestrachu, gdy j zastali wpodobnym stanie, jak pierwsz. Z zajciem suchaem ich niedorzecznych uwag. Jednym zdawao si, e to uczynili dzicy, inni twierdzili, i to sprawka zych duchw,zamieszkujcych t zaczarowan wysp. Wszak wam ju w lesie mwiem, dowodzi sternik, e nas zy duch wodzi potych przekltych bezdroach, gdzie sobie nogi porozbijaem. To gos ich zupenie odmienny od ludzkiego, a wy, gupcy, utrzymywalicie wci, e to woanie naszych towarzyszy. azilimy jak niedogipo lesie, a tymczasem szatan popsu nam czno i jeszcze pozostawionym by poukrca. I c teraz poczniemy? Wrzcy zapalczywoci kapitan chcia natychmiast uderzy na wichrzycieli, ale gopowstrzymywaem, tumaczc, e wrd ciemnoci walka mogaby wzi zy obrt i atwo ktry z naszych mgby lec od wystrzaw. Podczas tej cichej rozmowy sternik, gwny podegacz buntu, wpad w najwiksz trwog. Woa kilkakrotnie zaginionych towarzyszy, a gdy mu aden nieodpowiada, zacz sobie z rozpaczy wyrywa wosy, paka i zaamywa rce.Widzc, e ju duej nie zdoam powstrzyma kapitana, poleciem mu, aby w towarzystwie podrnego podpezn ku sternikowi i z nim naprzd skoczy. Wkrtce znajdowali si obaj zaledwie o trzydzieci krokw od niego. Wrd ciszy nocnej, przerywanej tylko wyrzekaniami majtkw, rozlegy si dwa silne strzay. Odpierwszego leg sternik, podrny zrani drugiego z naczelnikw tak ciko, e w godzin pniej ducha wyzion. Huk strzaw i jk padajcych by hasem oglnego ataku. Wypadlimy na przeraon haastr. Wrd ciemnoci przeciwnicy nie mogli rozpozna naszej liczby, a echo, powikszajc si wrzasku wydanego przeznas, przerazio ich zupenie. Korzystajc zprzestrachu wichrzycieli, nakazaem majtkowi, imieniem Robertson, aby zawezwa ich do poddania si na ask i nieask. Tom Smith, krzykn Robertson, poddaj si natychmiast i zawezwij drugich, aby to uczynili, bo w tej chwili grad kul was zasypie, nieszczliwi. Czy to ty, Robertsonie, zapyta Smith z trwog. Ja, stary otrze, twj kolega z dusz i ciaem, skrpowany, jak koowrt kotwiczny. Ci zacni panowie, bodaj im szatan by poukrca, trzymaj mnie jak wkleszczach. Zaklinam was, zbrodniarze, rzucajcie bro, bo za chwil i tak j bdziecie musieli puci, jak wam kule pogruchotaj czaszki! Poklepaem po ramieniu Robertsona za t dzieln przemow i podaem mu flaszk z rumem, ktrej wcale nie odepchn. Komu mamy si podda, zapyta drcym gosem Smith. Komu? I ten si pyta jeszcze, komu? Wytrzeszcze lepiej oczy, nietoperzu. Czy nie widzisz pidziesiciu muszkieterw, ktrych gubernator oddal pod dowdztwo kapitana? Dalej plackiem na ziemi! Sternik ju poszed do swego kmotra, lucyfera, Will Fry oddaje bluniercz dusz w jego szpony, czy chcecie, eby i wasze powdroway do pieka, niegodziwcy? A czy nam daruj ycie, zagadn inny. Cicho, na Boga, Atkinsie, zawrzeszcza Robertson. Nie odzywaj si ty przynajmniej, sprawco wszystkiego zego. Jeeli przyczyni si do uwiedzenia tych biednych ludzi swym bezbonym jzykiem, to nie pozbawiaje ich ycia przez dusze ociganie. Wszyscy otrzymacie przebaczenie, zawoa kapitan, wszak znacie mj gos. To gos kapitana, zawoa Smith. A zatem wszystkim obiecuj ask, powtrzy, wyjwszy Willa Atkinsa. Na mio Bosk, przebacz mi kapitanie, zawoa Atkins. Albo ju jestem tak bardzo zy, ebym si nie mg poprawi? Ty pierwszy rzuci si na mnie i skrpowa, odrzek kapitan, dla ciebie nie ma przebaczenia! aski, aski, kapitanie, zawoali drudzy. Zcie wprzdy bro, buntownicy, zagrzmia gos kapitana, potem bdziemy mwili o asce. Natychmiast wichrzyciele bro zoyli, a kiedymy ich zwizali i zaprowadzili do lasku, kapitan przemwi surowo, przedstawiajc ca obrzydliwo i niegodziwo wystpku, jakiego si dopucili oraz smutne nastpstwa popenionej zbrodni. Chcielicie mnie zostawi na wyspie bezludnej, doda, koczc przemow, ale Bg inaczej rozrzdzi. Wysp t ma pod sw wadz gubernator angielski, jego wicbagajcie o przebaczenie, gdy ja tu nie mam wadzy rozkazywania. Przechodzicie teraz pod sd jego. Winiowie najpokorniejszymi sowami obiecywali popraw i prosili kapitana, aebysi raczy wstawi za nimi do gubernatora.Ma si rozumie, e tym gubernatorem byem ja, lecz staem z daleka, nie mieszajc si wcale do tej rozprawy. Wysuchawszy wszystkiego, wysaem porucznika, ktry, zbliywszy si do kapitana, rzek: Panie, jego ekscelencja gubernator yczysobie z nim mwi. Powiedz pan jego ekscelencji, e jestem na jego rozkazy, odrzek kapitan. Winiowie, syszc te sowa, uwierzyli, e w istocie gubernator z oddziaem wojska znajduje si w pobliu, a widzc odchodzcego kapitana, raz jeszcze bagali go, eby si za nimi wstawi. Naradzilimy si po cichu. Wypado z tego, aby Atkinsa i dwch najzuchwalszych odprowadzi do jaskini, do reszty za przemwi, da im zupene przebaczenie, pod warunkiem, aby dopomogli do odzyskania okrtu. Podczas gdy Pitaszek z podrnym i jednym z najzaufaszych majtkw konwojowali winiw, niosc z sob ywno dla nich i schwytanych poprzednio,odbylimy narad wzgldem zdobycia na powrt statku. Przede wszystkim naleao zbada usposobienie majtkw, obdarzonych przebaczeniem, o ile maj ch wspiera nasz zamiar. Kazaem ich przywoa do siebie. Ciemno taka panowaa wokoo, e nie mogli widzie, jak wielka bya liczba wojska pod moimi rozkazami. Suchajcie i zwacie pilnie, co wam powiem. Mgbym was wszystkich kaza natychmiast rozstrzela, a moim ludziom kaza zdoby statek i wywiesza ca obsad, ale kapitan wasz, by moe za gorco, wstawia si za wami. Jeden tylko jest sposb zasuenia sobie na ask. Jelio wasnych siach odzyskacie okrt, natenczas wam przebacz, jeeli nie, rozka mym bateriom rozpocz ogie przeciwko statkowi, wyl odzie na jego zdobycie, a wwczas wszyscy bdziecie wisie na rejach. Ekscelencjo, zawoa Smith, przysigamy wam na wszystko, e bdziemy walczy do ostatniej kropli krwi, walczy jak szatani, aby odzyska cze i dobre imi, a da dowd kapitanowi, e nas tylko uwiedziono. Siy, ktrymi moglimy uderzy na okrt, stojcy na kotwicy, skaday si z czterech jecw, wzitych w lesie podczasbitwy, e jednak jeden by ranny w bok, zatem na trzech tylko mona byo liczy, nastpnie dwch wzitych ze stray czna, piciu, ktrzy w tej chwili zaprzysigli wierno, na koniec kapitana, porucznika i podrnego; razem trzynastu. Ja z Pitaszkiem nie naleelimy do wyprawy, gdy naleao strzec zamku i szeciu uwizionych w jaskini. Natychmiast wzito si do naprawy przedziurawionych statkw, co poszo bardzo prdko. Zaoylimy na powrt maszty, stery i agle. W szalup wsiad kapitan, podrny i piciu majtkw, na drugim cznie pyn mia porucznik i piciu innych majtkw. Zanim odbito od brzegu, przemwiem raz jeszcze do obsady: Pycie z Bogiem i sprawcie si dobrze, azarczam wam sowem gubernatorskim, ewszystko pjdzie w niepami. Lecz jeeli za godzin nie usysz umwionego z kapitanem sygnau na znak odzyskania okrtu, natychmiast zasypi was kulami z moich baterii. Po czym, odwrciwszy si do Pitaszka, rzekem rozkazujco: Niechaj porucznik Dickby i kadet Maxwell wsid natychmiast w kanonierki i przetn okrtowi drog do ucieczki. Po dwudziestu ludzi na kadym statku bdzie dosy. Pynstron przeciwn, a w razie przeduenia si buntu, adnemu nie dawa pardonu. Yes, mylord, odrzek Pitaszek, odchodzc niby dla spenienia moich rozkazw. Nareszcie wyprawa odpyna. Ostatnie sowa moje musiay nawrconym majtkom napdzi strachu i zachci ich do uycia wszelkich si do odzyskania okrtu, gdy wrazie niepowodzenia, grozia im mier od mniemanych baterii i szalup kanonierskich. W trzy kwadranse pniej, okoo samej pnocy, trzy wystrzay dziaowe z okrtuday mi zna, e si wszystko powiodo szczliwie. Aby zaog utrzyma w mniemaniu, e baterie w istocie znajduj si na wyspie, wypaliem po trzykro z mejszeciofuntwki, znajdujcej si na stranicy. To, jak mi pniej opowiada kapitan, wywaro bardzo zbawienny wpywizjednao mi nie tylko lepe posuszestwo,lecz nawet powicenie, gdy okazaem si wspaniaomylnym, mogc, a nie karzc mierci wichrzycieli. Ucieszony powodzeniem, czujc si nadzwyczaj zmczony, poszedem z Pitaszkiem do zamku, a po chwili obaj spalimy jak zabici. Nad ranem zbudzi nas bardzo bliski wystrza dziaowy. Wybiegem na stranic i ujrzaem kapitana, pyncego ku brzegowi w szalupie. Okrt za stal na kotwicy o parset sni od wyspy. Woywszy paradny mundur, znaleziony na portugalskim okrcie, kapelusz i szpad, wybiegem naprzeciw kapitana, ktry do , nie mogc si ej ny pomie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc'/'c($4c(2 R(wanie wyldowa. Ujrzawszy mnie, rzucimi si na szyj i zacz ciska, mwic: Zbawco mj, przyjacielu! Oto twj okrt ze wszystkim, co si na nim znajduje. A wic przecie po czternastu latach wygnania ujrz moj ojczyzn! Bg zlitowasi nade mn i pooy koniec dugiej pokucie. Myl ta wycisna zy z moich oczu. Mimo usilnego powstrzymywania si, wybuchnem gonym paczem. Gdym przyszed do siebie, kapitan opowiedzia mi szczegy odzyskania okrtu. Przybliywszy si do niego, rozkazaem Smithowi, aby oznajmi stray, i odszukawszy towarzyszy, przywozi ich z sob. Ciemno nocy nie dozwolia rozpozna stray ilu i jakich ludzi przybywa. Spuszczono drabin, po ktrej wdarlimy si na pokad. W mgnieniu oka stra porwano i zwizano tak szybko, e onierz nie by w stanie wyda okrzyku. Na pokadzie ujrzaem ciel okrtowego, najzagorzalszego z wichrzycieli. Aby nie robi haasu, zamiast strzeli, przeszyemmu pier szpad. Porucznik z czterema ludmi zbieg do kuchni, aby pochwyci kucharza, podegacza tej sprawy, ja z podrnym i szeciu majtkami poskoczyemdo kajuty kapitana, obranego przez buntownikw. Drzwi byy z wewntrz zaparte. Wysadzilimy je. Na ten oskot ndznik zerwa si z ka, lecz nim mia czas sign po bro, roztrzaskaem mu kul czaszk. Wystrza zwabi reszt obsady w liczbie dwunastu. Ujrzawszy zabitego kapitana buntowniczego i poznawszy mnie, jedni rzucili bro, zdajc si na ask, paru za chciao ucieka, ale nadchodzcy porucznik ze swym oddziaem schwyci ich i skrpowa. Nawczas rozkazaem poddajcym si wykona przysig wiernoci, co te chtnie uczynili, zwaszcza, e Robertson swoj wymow napdzi im wielkiego strachu, opowiadajc o gubernatorze i wysanych statkach dla przecicia ucieczki. Wystrzay twoje potwierdziy prawd sw jego i tak odzyskaem statek. Zwoki dowdcy wichrzycieli kazaem powiesi na rei gwnego masztu. Skoczywszy opowiadanie, kapitan prosi mnie, abym si uda na okrt w charakterze oficera upenomocnionego przez gubernatora do osdzenia winnych i odprowadzenia okrtu do Anglii. Aby utrzyma w bdzie obsad doda, powiedziaem, e gubernator rozkaza mi skierowa okrt ku przeciwnemu brzegowi wyspy, gdy nie chce patrze na wichrzycieli, ani ich sam sdzi, poniewa lka si, aby go nie uniosa surowo. Poleciwszy Pitaszkowi, jakie ma odoy rzeczy dla zabrania do Europy, sam naradziem si z kapitanem, jak postpi z jecami, bdcymi w jaskini. Atkins i dwchinnych byli to otrzy niepoprawni. Zabrawszy ich ze sob, musielibymy trzyma wszystkich trzech w wizach i w najbliszej osadzie angielskiej wyda w rce sprawiedliwoci. Kapitan, ukarawszy ju kilku buntownikw mierci, nie chcia powiksza rozlewu krwi. Na mj rozkaz przyprowadzono szeciu skrpowanych wichrzycieli. Nawczas rzekem: Jego ekscelencja gubernator wysa mnie, abym was osdzi. aski, aski, zawoali chrem. aski, odpowiedziaem z pogard, teraz jej ebra umiecie, a nie wahalicie si podnie rk na kapitana i zabra okrt, aby si puci na rozbj morski. Jego ekscelencja, zwrciwszy statek wacicielowi, udzieli aujcym przebaczenia przez wzgld, e dopomogli sami do jego odzyskania. Jednake wina nie moga uj bezkarnie. Oto kapitan buntowniczy wisi na rei, mwiem dalej, wskazujc na okrt, sternik, ciela. Will Fry i trzech innych ju nie yj. Teraz kolejna Atkinsa, kucharza i Harrego. Z rozkazu gubernatora jestecie skazani na mier, a kara dla przykadu caej obsady zostanie wykonana na okrcie. Trzej obwinieni zaczli gorzko paka. Wwczas kapitan i porucznik zaczli mnie baga, aebym winnym przebaczy, do czego przyczyniy si take proby innych majtkw. Dugi czas opieraem si pozornie probom,na koniec rzekem: Dobrze wic, poniewa tak bardzo za wami prosi wasz kapitan, zostaniecie przy yciu, lecz bdziecie skazani na wygnanie wjednej z pustych okolic tej wyspy, pod warunkiem nie przekraczania granic wam naznaczonych. W przeciwnym bowiem razie zostaniecie przez onierzy naszych schwytani i bez miosierdzia na miejscu rozstrzelani. Winowajcy padli mi do ng z radoci, dzikujc za darowanie ycia. Postanowiemda im mieszkanie na folwarku. Dlatego za zabroniem opuszcza wyznaczonego miejsca, aby nie zupili broni i sprztw przeznaczonych dla Hiszpanw i nie dowiedzieli si, e oprcz ich trzech nikogowicej na wyspie nie ma. Spodziewaem si, e nastraszeni potg mniemanego gubernatora, nie omiel si wyj z kryjwek, dopki tamci nie przypyn. Tymczasem za pozostawiem im kilka korcy zboa, siekier, n, nieco gwodzi, oraz uki i strzay, wybrane z broni zdobytej na ludoercach, nie chcc dawa strzelb w rce takich ludzi. We dwa dni potem, zabrawszy wszystkie rzeczy wyrobione przeze mnie, jako to: ubrania i pociel z koziej skry, nieco garnkw, lamp, st, krzeseka, parasol, oraz pienidze zachowane w jaskini, ktrych nieznany waciciel uton podczasrozbicia si okrtu portugalskiego (aden z jego towarzyszy ju nie y), zamierzylimy podnie kotwic. Przy wejciu do zamku zostawiem list do Hiszpana po portugalsku napisany, aby Atkins, jeeli go znajdzie, nie zrozumia. W licie tym doniosem mu o zamurowanym skadzie amunicji w jaskini, jako te poleciem, aby zawsze mia na bacznoci zostawionych Anglikw i uwaa ich za podlegych swej wadzy. XL Poegnanie wyspy. egluga do Anglii. Londyn.Wdowa po kapitanie. Powrt do Hull. Co tam zastaem. Odrtwienie i ycie odludne. Odwiedziny plantatora. Dobre wiadomoci. Podr do Brazylii. Zakup rnych rzeczy. Niespodziewany majtek. Odpynicie z Bahii. Dnia 31 sierpnia 1677 roku, w lat 13, miesicy11 i dni 7 po moim przybyciu na wysp, miaem j na koniec opuci i wrci pomidzy swoich, do lubej ojczyzny,ktrej od dziewitnastu lat nie widziaem. Rado moja bya trudna do opisania, lecz gdy nadszed dzie stanowczy, kiedy ujrzaem wschd soca, majcego ostatniraz owieci m wysp, serce mi si cisno i zy napeniy oczy. Tu przeyem lat tyle. Tu Opatrzno przez swe mdre zrzdzenia dozwolia, em si sta z prniaka i wczgi czowiekiem pracowitym. Tu wreszcie przybyem dwudziestotrzyletnim modziecem, a dzi, po spdzeniu na pustyni uroczych dni modoci, powracam trzydziestosiedmioletnim mczyzn. Raz jeszcze obiegem najpamitniejsze dla mniemiejsca, poegnaem zamek, uciskaem kozy, wreszcie poszlimy obydwaj z Pitaszkiem do naszej wityni na grze i tam spdziem dwie godziny na modlitwie gorcej i serdecznej, dzikujc Bogu za wszystkie aski i dobrodziejstwa. Na koniec wszedem do odzi w towarzystwie Pitaszka, ktry nie da si nakoni do pozostania na wyspie. Papug, Amiga i dwie najulubiesze kozy zabralimy z sob. Dugo staem z Pitaszkiem na pokadzie, wpatrujc si w niknce gry ukochanej wyspy, on take mia oczy z zasze, gdy rozstawa si, kto wie na jakdugo, z ojcem. Miaem zamiar tu kiedy powrci, choby dla odwiezienia Pitaszka i zobaczenia, co si dzieje z moim krlestwem. Podr naszaodbya si pomylnie, tak i 25 listopada tego roku zawinlimy do brzegw Anglii. Skde wezm sowa do wyraenia mych uczu na widok ukochanej ojczyzny, od lat tylu nie widzianej. W adnej podobno mowie ludzkiej takich nie znajdzie. Bg tylko jeden widzia stan mojej duszy. On sysza bicie serca, czu zy gorce, spywajce po twarzy! O, ta niezapomniana chwila bya mi sowit nagrod za wszystkie trudy i cierpienia. Bez zatrzymania podylimy do Londynu. Dnia 4 grudnia zarzucilimy kotwic przy wybrzeach przedmiecia Southwark. Najpierw wywiedziaem si o mieszkaniu wdowy po przyjacielu mym, kapitanie portugalskim, z ktrym przed osiemnastu laty odbyem pierwsz podr do Gwinei. ya jeszcze, majc niewielki sklepik na Flinchlane Przebya wiele nieszcz i dzi zostawaa prawie w niedostatku. Wsparemj podarunkiem stu funtw szterlingw, za co bogosawia mnie, jak matka. Doczywszy do znalezionego na okrcie skarbu moje dawne pienidze, prcz udzielonej wdowie sumy, miaem jeszcze 6500 funtw, co stanowio znaczny majtek. Pragnem nim osodzi podesze lata rodzicw i pieszyem do Hull, aby im upa do ng. O, Boe, jaka mnie cika dotkna aoba.Oboje ju nie yli. Ojciec przed jedenastu laty zstpi do grobu, a matka zgasa przed ptora rokiem w dniu fatalnym dla mnie, 31 lipca 1676 roku. Straciem wszystko co najdroszego miaem na ziemi,straciem bezpowrotnie! Dzi biedny sierota, opuszczony, samotny, nie mam gdzie przytuli gowy, a nawet sam Bg, moja jedyna ucieczka, ju mi tej straty nie wrci. Poszedem na cmentarz, gdzie spoczyway wite prochy rodzicw i tam zdawao mi si, e serce pknie, e zmysy strac. Omdlaego zaniesiono mnie do domu. Przez kilka tygodni walczyem ze mierci, powalony straszn gorczk. Pord niej o niczym nie mwiem, jak tylko o rodzicach,ktrzy pomarli, nie udzieliwszy mi przebaczenia i bogosawiestwa. Wierny Pitaszek czuwa nadmn. I czy uwierzycie, czytelnicy, e wstawszy z choroby, uczuem si o dwadziecia lat starszy. Wosy mi posiwiay, straciem dawn energi i ju nic mnie nie cieszyo na wiecie. W takim stanie przeyem lat trzy, nie mylc wcale o odwiedzeniu mej wyspy, gdyjednego dnia Pitaszek da mi zna, e jaki obcy da widzenia si ze mn. Lubo miaem wstrt do ludzi, jednake kazaem go wpuci. By to pan portugalski, mogcy mie przeszo lat czterdzieci, bogato ubrany. Senior, przebacz, rzek do mnie. Wszak nazywacie si Robinson Kruzoe? Nie inaczej, odpowiedziaem, proszc aby usiad. Ten sam, ktry niegdy mieszka w Brazylii? Tak jest, ale w czym mog by panu uyteczny? Daruj m ciekawo, panie, lecz chciabym si dowiedzie o szczegach waszego pobytu w Brazylii. Czy nie zechcielibycie mi ich opowiedzie. Uczyniem zado yczeniu obcego, a gdy skoczyem moje opowiadanie, powsta, pochwyci mnie za rk i zapyta: Czy nie poznajesz mnie panie Kruzoe? Wpatrywaem si dugo w jego twarz. Rysynie byy mi obce, lecz nazwiska przypomnie sobie nie mogem. Czy nie pamitasz nazwisk twoich wsplnikw w zamierzonym handlu Murzynami?? Don Jose de Aranha, zawoaem, wycigajc do niego rce, mj ssiad i przyjaciel z San Salvador. Tak, mj przyjacielu. Przed trzema laty przybyem do Londynu, wwczas wanie, kiedy caa stolica brzmiaa echem twoich przygd. Rozgosi je kapitan, ktremu ocalie ycie i okrt, nie chcc za to przyj nagrody. Nazwisko twoje dobrze pamitaem, szlachetny postpek da mi pozna, e to ty sam jeste, zacny mj przyjacielu. Lecz musiaem wraca do Brazylii, a tam wskutek zamieszek dostaem si do wizienia. Odzyskawszy wolno, miaem za najwitszy obowizek odwiedzi ci i odnowi dawn przyja, zawart jeszcze w Brazylii. Miaem tam niegdy niez plantacj, leczzapewne dawno j zabrano na skarb. Zreszt, utraciwszy rodzicw, nie dbam o nic na wiecie. Posiadam majtek taki, e mi na utrzymanie do mierci wystarczy i prosz tylko Boga, eby jak najprdzej nadesza. Taka mowa nie jest wcale zgodna z twym sposobem mylenia. yjc w samotnoci i oddajc si bez pomiarkowania alowi, okazujesz si samolubem. Ni e, Robinsonie, tak ci y nie wolno. Masz wzgldem blinich obowizki, ich powiniene uwaa za rodzin. Bogosawiestwo pocieszonychprzez ciebie zastpi ci przebaczenie rodzicw, ktrego nie otrzymae. Powtarzam raz jeszcze: tak, jak teraz, yci nie wolno. Sowa Brazylijczyka dziwne na mnie zrobiywraenie. Zdawao mi si, e sysz gos ojca, przemawiajcego z grobu i wskazujcego mi, co mam czyni. Myl osadnika trafia zupenie do mojego przekonania. Podaem mu wic rk, na znak przyjcia jego rady. Trzeba ci wiedzie, rzek mi osadnik, e przez trzy lata po zaginieniu okrtu, prowadzilimy plantacj wraz z kapitanem portugalskim na twj rachunek, przypuszczajc ci zarazem do udziau w zyskach, jakie nam przynis handel niewolnikami. Kiedy jednak nie byo o tobie wcale wieci, prokurator krlewski obj plantacj na skarb. Dochody jej dziel w tensposb, e jedna pita idzie do skarbu krlewskiego, jako wynagrodzenie za zarzd. Jedn pit wypacaj klasztorowi witego Augustyna na wsparcie biednych i nawracanie Indian. Trzy pite skada si w skarbie na twj dochd. Gdyby po dwudziestu piciu latach nie wrci, nawczas plantacja przechodzi na klasztor,pienidze za depozytowe staj si wasnoci pastwa. Ale poniewa termin ten jeszcze nie upyn, zatem powrcisz do ich posiadania. Trzeba tylko jecha do Brazylii i udowodni, e jeste Robinson Kruzoe. Zgoda, zacny mj przyjacielu, pjd za twoj rad. Po czym, przywoawszy Pitaszka, zapytaem go: Kochany mj Pitku, powiedz mi, czy nie tsknisz za twoj rodzin i starym ojcem? Zapytanie to zadziwio niezmiernie Indianina, spojrza na mnie wielkimi oczyma, w ktrych zabysy dwie due zyistoczyy si wolno po brzowej twarzy. I c tak na mnie patrzysz, rzekem z umiechem. Zdaje ci si niepodobnym, abymy si kiedy ruszyli z tego odludnego zaktka? Ot dowiedz si, e za kilka dni wyjedziemy do Londynu, a jeeli Bg poszczci naszej egludze, za kilka miesicy ujrzysz twoj ojczyst wysp. Pitaszek zrazu nie chcia uwierzy swemuszczciu, lecz gdy si przekona, e nie artuj, zacz skaka, taczy, mia si, paka i tysicznymi sposobami okazywa swoj rado. W przecigu kilku dni uporzdkowaem mojeinteresy, zoyem testament w ratuszu miejskim, rozporzdzajc pienidzmi na korzy ubogich w Hull, jeelibym nie powrci. Wziem take wiadectwa, e jestem w istocie Robinsonem Kruzoe. Po czym wyruszylimy do Londynu dla wyszukania odpowiedniego statku. Osadnik brazylijski mia zabra ze sob kilku ludzi oraz rozmaite narzdzia, a e i ja zamierzaem zrobi rne sprawunki dla moich wyspiarzy, postanowilimy wic naj na wsplny koszt statek, aeby od nikogo nie zalee. Jako wkrtce wynalelimy adny bryg kupiecki, o dwch masztach i omiu dziaach nazwany Sbark, za sum stosunkowo niezbyt wysok. Natychmiast zajem si porobieniem rnych zakupw. I tak: naprzd nabyem jedn szalup, mogc pomieci 14 do 16 ludzi i jedno dziako, przeznaczajc j jakostatek straniczy do zabezpieczenia wyspy od morskich napadw karaibskich. Dalej niewielki arsena, zoony z osiemdziesiciu strzelb, czterdziestu berdyszw tylu paaszy i par pistoletw. Nadto dwa polowe, czterofuntowe dziaa, zpotrzebnym zapasem amunicji dla wojska, arutu dla myliwych. Tym sposobem postawiem osad w monoci zmierzenia si z parotysicznym wojskiem dzikich. Po czym zakupiem 16 postaww sukna, 40 sztuk ptna rozmaitej gruboci, 40 sztuk drelichu, czci na pociel, w czci na odzie, sto kapeluszy, sto par obuwia rnej miary, zapas poczoch, igie, nici, tasiemek, noyczek, gwodzi, motkw, szyde i rnych narzdzi ciesielskich, kilkanacie kociokw, wiele rnych sprztw kuchennych, kilka pugw, bron i innych narzdzi rolniczych. Zreszt, wyliczanie wszystkiego szczegowo zajoby zbyt wiele miejsca. Poniewa w Anglii znajduje si zawsze dosy osb, szukajcych polepszenia losu, skoro wic tylko rozgosi kazaem, e przyjm ochotnikw, chccych osiedli si na mej wyspie, natychmiast zgosio si ichtakie mnstwo, e trzeba byo tylko wybiera co lepszych i porzdniejszych. Zabraem wic czterech kmieci z onami maestwa te miay siedem crek i trzech dorastajcych synw dalej dwch cieli onatych z trojgiem dzieci, bednarza z on szwaczk, krawca z czeladnikiem, kowala z on i dwiema dorosymi crkami,szewca, ogrodnika, tokarza, wszystkich onatych i dzielnych, gdy rodzinom dawaem pierwszestwo, aby o ile monoci stworzy osad. W ogle 19 mczyzn i 25 kobiet. Na koniec zakupiem cztery krowy z cieltami, dwie maciorki i omie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPw `( c)c)+4)G3* S*kilka owiec. Brazylijczyk a si przelk, widzc takie mnstwo osb i rzeczy, lecz statek obszerny pomieci wszystko. Wydaem przeszo 1500 funtw, ale uwaaem sum t jako zwrot czci majtku, zebranego nawyspie. W dniu 15 stycznia 1680 roku, rozwinwszyagle, opucilimy Londyn. Przykro mi si zrobio, gdy brzegi Anglii znikny mi z oczu. Zraony tylu doznanymi przygodami, nie spodziewaem si oglda wicej mojej ojczyzny. Pitaszek wcale w innym by usposobieniu. Cieszy si jak dziecko i cigle taczy po pokadzie, rozpowiadajccuda nowym osadnikom o piknoci i yznoci naszej wyspy. Dla jego wesooci wszyscy go polubili i podr schodzia nam bardzo przyjemnie. W dniu 27 marca zarzucilimy kotwic w porcie: Bahia, czyli San Salvador w Brazylii. Wkrtce dowiedziano si o moim przybyciu. Stanem w mieszkaniu plantatora, gdzie odbieraem cige wizyty od obywateli miejskich i osadnikw. Kady rad by si dowiedzie moich przygd i tak czsto musiaem je opowiada, i mi si to bardzouprzykrzyo. Po kilkudniowym wypoczynku udaem si z mym przyjacielem do prokuratora krlewskiego i do przeora klasztoru witego Augustyna. Gubernator portugalski uzna tosamo mojej osoby, powiadczon przez kilku dawnych moich znajomych. Wszyscy, wzruszeni moj kilkunastoletni niedol, nie tylko nie robili adnych trudnoci, ale owszem, uatwili mi we wszystkim obrachunki i odbir pienidzy. Plantacja przez ten czas znacznie si powikszya i warto jej wzrosa. Z przedstawionych papierw okazao si, e: Przez trzy lata zarzdzania plantacj przezmych przyjaci plantatorw, po odtrceniu800 moidorw 8 na zakup gruntu i zarzd, pozostao czystego zysku ...... 2460 moidorw Trzy pite dochodu z plantacji przez lat pitnacie skadane w depozycie wynosio...... 20420 moidorw Przeor klasztoru w. Augustyna zwrci mi nie wydanych...... 1870 moidorw Zysk ze sprzedanych niewolnikw, na m osob przypadajcy, wynosi...... 4950 moidorw Razem 29700 moidorw Namawiano mnie przy tym, aebym sprzeda plantacj, na ktr trafia si korzystny kupiec. Mylc jedynie o mojej wyspie, z chci na to przystaem. Natychmiast wyliczono mi za ni 10500 moidorw. Prcz tego za sprzedane 140 pakcukru, 60 pak kawy i 100 zwojw tytoniu, wziem 4000 moidorw, tak e caa suma na monet angielsk wynosia, po odtrceniu kosztw na podarunki dla gubernatora, prokuratora i klasztoru, okoo 58000 funtw szterlingw, a dodawszy to, co posiadaem w Anglii, miaem przeszo 65000 funtw majtku. Zabawiwszy do poowy czerwca w San Salvador, poegnaem mego przyjaciela, obiecujc przepdzi z nim zim. Okrt Shark przeszed obecnie pod mj zarzd. Do dawnego adunku przydaem 10 pak cukru i pi workw kawy dla moich wyspiarzy. Kilku robotnikw obeznanych z upraw kawy i trzciny cukrowej zabraem ze sob. Wziem take trzech obeznanych z warzelni cukru, kilka kobiet i dzieci, tak i liczba osadnikw nowych pomnoya si 8Moidor, zota wczesna moneta portugalska, wynosia funt szterling i sze szylingw do 24 mczyzn i 32 kobiet, a wielu ochotnikom musiaem odmwi, obiecujc kiedykolwiek pniej ichwysa. Korzystajc z piknej pory, udaem si w odzi na pokad mego statku i natychmiast podnielimy kotwic. Wiatr szybko pdzi nasz statek. Dnia 27 czerwca ujrzaem z dala gry mej wyspy, rysujce si na widnokrgu. XLI Przybycie na wysp. Rado Hiszpanw. Przywitanie Pitaszka z ojcem. Co zaszo podczas mojej nieobecnoci. Przygoda osadnikw. Zuchwao Atkinsa. Anglicy opuszczaj wysp. Powrt ich w towarzystwie dzikich i kara zbrodniarza. Pomimo dokadnych obserwacji zrobionych przez kapitana angielskiego okrtu w czasienaszego odjazdu z wyspy, wskazujcych, e znajdowaa si pod 50 stopniem dugocizachodniej, a 14 szerokoci pnocnej, nie byem pewny, czy j mam przed oczyma. Ale serce Pitaszka i jego wzrok bystry wnet rozstrzygny wtpliwoci. Patrz, patrz. Robinsonie, woa poczciwy chopak, tam nasza wyspa, tam ojciec Pitaszka. Stary, kochany ojciec, on bardzopacze za Pitaszkiem i myli, e ju jego syn nie yje. O, tam, tam na prawo stranica. Ja j widz dobrze, bardzo dobrze. I zacz si rzuca i skaka jak szalony, klaszczc w rce. Zaledwie go wstrzymaem, e nie wskoczy w morze, aeby wpaw do brzegu pyn. Z bijcym sercem wsiadszy do odzi, popynem z Pitaszkiem i szeciu ludmi uzbrojonymi do brzegu. Sdziem bowiem, e moe zamiast osadnikw znajd dzikich Karaibw na wyspie. Jaka bya moja rado, kiedy naprzd spotkaem Hiszpana, wyratowanego przeze mnie. Trudno opisa, z jakim wzruszeniem wita mnie ten zacny czowiek. Przez dugi czas ciskalimy si ze zami, nie mogc przemwi sowa. Gdy inni dowiedzieli si omoim przybyciu, natychmiast powitali mnie ogniem caej artylerii, na co okrt i szalupa odpowiedziay. Na gos wystrzaw nadbieg ojciec Pitaszka. Powitanie ich byo rozrzewniajce. Posadziwszy ojca na wzgrku, syn wpatrywa si w niego jak w obraz, a co chwila odbiega po jaki przysmaczek do szalupy i wraca znw okrywa pieszczotami starca. Przy tym wci mwipo karaibsku, a usta nie zamkny mu si na chwil. Nadbiegli Hiszpanie w liczbie szesnastu, poprowadzili nas w triumfie do zamku. Na szczycie stranicy zatknito sztandar z moim nazwiskiem. Nie mogem pozna fortyfikacji, bo je znacznie podniesiono, tak e wa dochodzi do siedmiu metrw wysokoci, a rw dookoa, szeroki na pi metrw, napeniaa woda strumienia. W trzech naronikach piciokta stay nabite falkonety, tu za przy drzwiach groty znajdowao si dziesi muszkietw i dwie strzelby. Pniej dopiero dowiedziaem si o przyczynach tych ostronoci. Nastpiy wzajemne opowiadania. Hiszpanie nie spodziewali si wicej mnie oglda, sdzc, e okrt na ktrym odpynem zaton, albo te, e przybywszy do Anglii, wkrtce zakoczyem ycie. Poczciwi ludzienie przypuszczali, aebym mg o nich zapomnie. Prosiem Hiszpanw, aeby mi opowiedzieli wszystkie wypadki, zasze na wyspie od czasu mego odjazdu. Powtarzam je w krtkoci. Wszyscy siedemnastu, zaprzysigszy przysan przeze mnie umow, postanowili od razu puci si na wysp. Ojciec Pitaszka zgodzi si im towarzyszy. Dzicywcale o odjedzie nie wiedzieli, gdy uciekajcy opucili ich siedziby pod pozoremrybowstwa parodniowego. Za przybyciem na wysp zasmucili si niezmiernie, nie zastawszy mnie. Z listu dowiedzieli si, co zaszo. Zarazem zawiadomiem ich o trzechAnglikach pozostawionych i o sposobie, w jaki z nimi postpowa maj. W tydzie dopiero trzech Hiszpanw uzbrojonych udao si na folwark, gdzie tamci przebywali, nie miejc si wychyli z doliny, stosownie do moich rozkazw. Dobrzy Hiszpanie, majc ich za porzdnych ludzi, ju w par tygodni potem zwolnili rygor, pozwalajc im po caej przechadzasi wyspie. Nadana swoboda, zamiast uj trzech otrw, posuya im tylko do popenienia nowych niegodziwoci. Przybrawszy postawy pokorne, potrafili tak sobie zjedna Hiszpanw, e ci, wbrew moim poleceniom, powierzyli Anglikom bro paln.Odtd Atkins i jego towarzysze, zuchwali posiadaniem broni, przekonawszy si, e historia o gubernatorze bya zmyleniem, nie tylko wymwili Hiszpanom posuszestwo, lecz rozpoczli z nimi ktnie, domagajc si ywnoci i udziau we wszystkich zapasach przeze mnie pozostawionych. Kiedy za Hiszpanie da tych zaspokoi nie chcieli, Anglicy zagrozili,e ich wymorduj. Skutkiem tych pogrek trzeba byo po caych nocach utrzymywa czaty, aby otrzy niespodzianie picych nie napadli i nie wypenili swej obietnicy. Trzej wygnacy, nie mogc podej cichaczem Hiszpanw, dopuszczali si wszelkiego rodzaju psot. Zniszczyli zasiewy na folwarku, poburzyli budynki i kilkadziesit palm kokosowych wycili. Na koniec Atkins, zaczaiwszy si w lesie, postrzeli przechodzcego Hiszpana. Pochwycili go i skrpowali drudzy, po czym udali si na schwytanie pozostaych Anglikw, co powiodo si szczliwie. Natychmiast zoono sd pod przewodnictwem Don Juana. Atkins tak zuchwale odzywa si przed sdem i powtarza pogrki, e skazano go na karmierci przez powieszenie, dwch za drugich na wygnanie do jednej z wysp na poudniu lecych. Szlachetny Don Juan nie chcia tego wyroku potwierdzi przez pami na to, e Anglicy byli mymi rodakami, owszem prosi, aeby ich zupenie uwolniono. Sdziowie po dugim oporze przystali wreszcie pod warunkiem, aeby Atkins pozosta przez par miesicy w wizieniu, dopki stanowczej nie przyrzecze poprawy. Poodbierano im bro paln, a nawet siekiery, a dopki Atkins siedzia w wizieniu, wszystko szo jako tako. Lecz zoczyca, sprzykrzywszy sobie pobyt w zamkniciu, zdoa si wyswobodzi, a poczywszy si ze swymi kolekami, na nowo zacz dokucza Hiszpanom. Tego ju byo zanadto. Mieszkacy zamku, chocia szlachetni i agodni, nie mogli duej wytrzyma i y cigle pod grob stracenia wszystkiego, co posiadali. Raz naleao pozby si niegodziwych ssiadw.Anglicy, widzc, e tym razem nie ujdzie imna sucho, udali si w pokor, proszc Hiszpanw o pozwolenie opuszczenia wyspy na karaibskiej odzi i uzyskali je. Don Juan zaopatrzy d we wszystkie potrzeby, a nawet udzieli im dwie strzelby i kilkadziesit adunkw. Do odzi dorobiono maszt i agiel. Tak zaopatrzeni, pucili si na morze. Hiszpanie odprowadzili ich do brzegu, yczc pomylnej podry i cieszc si, e ju raz pozbyli si wichrzyci eli, zatruwajcych im ycie. We dwa tygodnie potem Hiszpan, pracujcy w polu, spostrzeg d pync ku brzegowi, na ktrej znajdowao si omiu ludzi. Przestraszony tym pobieg do zamku,donoszc o niebezpieczestwie. Hiszpanie pochwyciwszy strzelby, wyszli na spotkaniemniemanych nieprzyjaci i z wielkim zdziwieniem i smutkiem poznali, e to powracaj Anglicy w towarzystwie piciu Karaibw. Oto, co ich spotkao: Po dwch dniach eglugi wyldowali na wyspie lecej na zachodzie. Mieszkacy zbiegli si natychmiast z broni, dla przeszkodzenia wyldowaniu przybyszw. Zaniechawszy wic swego zamiaru, popynli ku poudniowi i wysiedli na niewielkiej wysepce, zamieszkanej przez kilkudziesiciu dzikich. Karaibowie przyjli ich bardzo dobrze, dostarczajc ywnoci, zoonej z patatw i ryb suszonych. Mieli oni u siebie piciu niewolnikw schwytanychw ostatniej potyczce i za par fraszek europejskich odstpili ich Anglikom. Midzy jecami znajdowao si dwch mczyzn i trzy kobiety. Po czterech dniach Atkins z towarzyszami i niewolnikami wypyn na morze w zamiarze osiedlenia si na jakiej pustej wysepce, lecz gdy nie mogli takiej znale, jakiej chcieli, postanowili powrci na mojwysp. Majc teraz niewolnikw, nie potrzebowali pracowa okoo roli i mogli prowadzi wygodne ycie. Wyldowali wic, proszc Hiszpanw, aby im pozwolili osi na zachodnim kracu wyspy, gdzie mieli zamiar pobudowa chaty i zaj si uprawroli. Pomimo doznanych nieprzyjemnoci, dobrzy mieszkacy zamku przystali na danie Anglikw, zagroziwszy im jednak, e w razie ponowienia zaczepek, natychmiast wszystkich trzech rozstrzelaj. Poniewa pogrka ta wysza z ust Don Juana, do tego czasu bardzo pobaliwego, poznali Anglicy e artw nie ma, i przez dugi czas zachowywali si spokojnie. Burzliwy jednak charakter Atkinsa nie dozwoli mu wytrwa w dobrych zamiarach. Rozgniewany na jednego Indianina, uderzy go tak silnie siekier w gow, i ten na miejscu pad trupem. Towarzysz tamtego, mszczc si za krzywdy rodaka, rzuci si na Atkinsa i pochwyciwszy wp, powali naziemi i pocz dusi. Na szczcie dwaj drudzy Anglicy, przybywszy w por, ocalili ycie Atkinsowi, zabijajc Karaiba. Ale pomimo to zuchway majtek przez kilka miesicy ciko chorowa, majc mocno pogniecion klatk piersiow i kilka eber zamanych. Wyliza si z niebezpieczestwa, ale przyj do dawnegozdrowia nie mg i wpad w suchoty. Kiedy go ujrzaem, przestraszyem si, e tak le wyglda. Z barczystego i silnego majtka cie zaledwie pozosta, zaledwie powczy za sob nogi i zdawao si, e niedugo poyje. Krwawy ten wypadek zasmuci osadnikw, lecz poniekd by pomylny, gdy dwaj drudzy Anglicy, podburzani poprzednio przez Atkinsa, zachowywali si teraz spokojnie, a herszt, przycinity niemoc, nie mia chci zakca spokoju osady. Z przywiezionych Karaibek jedn Hiszpan, a dwie inne Anglicy pojli za ony. Ochrzczonoje tymczasowo w nieobecnoci kapana i nauczono pierwszych zasad religii chrzecijaskiej. Byy to kobiety pracowite, prdko nauczyy si gotowa, pra i szy odzie z koziej skry, a osadnicy mieli z nich wielk pomoc. Tak upyny pierwsze dwa lata pobytu na wyspie. Gdyby nie tsknota za ziemi rodzinn i nie niegodziwo Atkinsa, wyspiarze byliby zadowoleni ze swojego losu. XLII Najazd Karaibw na wysp. Dwie flotylle. Przygotowania do walki. Potyczka i odparciedzikich. Spalenie czen. Powtrny napad. Wdz indyjski. Mna Karaibka. Klska. Zakoczenie wojny. Przez cay ten czas dostrzegano wprawdzie odwiedziny Karaibw, lecz piekielne ich uczty nie zakcay w niczym ycia osady. Jednego atoli poranku dwaj Anglicy przybiegli przeraeni, donoszc, e flotylla, zoona z omiu odzi napenionych dzikimi, przybia do wyspy niedaleko od ich mieszka. Na szczcie dostrzegli j do daleko na morzu, mogli wic uj bezpiecznie, zabrawszy ony i sprzty. Natomiast Don Juan, zastpujcy miejsce gubernatora, wysa trzech Hiszpanw i jednego Anglika na zwiady. Kozy zapdzono do gaju, otaczajcego zamek, ponabijano dziaa i strzelby, z niecierpliwoci oczekujc powrotu oddziau. Wkrtce powrcili wysacy nadzwyczaj zasmuceni, donoszc, e dzicy odkryli chatyAnglikw i obrcili je w perzyn, po czym rozproszyli si w rozmaitych kierunkach snad dla wyszukania mieszkacw osady. Jakkolwiek liczba Karaibw do pidziesiciu wynosia, Europejczycy nie obawiali si ich,majc dostateczny zapas broni i amunicji. Przez ca noc cz osadnikw ubranych iuzbrojonych spoczywaa, podczas gdy druga odbywaa stra. Don Juan spa na skale, od czasu do czasu wstajc i spogldajc w stron, gdzie dzicy obozowali. Las nie dozwala ich widzie, lecz jasna una wiadczya, e palili ogniska. Postpowania tego nie mogli sobie osadnicy wytumaczy. O wschodzie soca wdz hiszpaski wyszed sam na zwiady w towarzystwie jednego z Anglikw. Dotarszy do koca lasu, ujrzeli obz dzikich, ktrzy ani myleliodpywa, ale byli zajci pieczeniem patatw. Nie wida byo pomidzy nimi jecw, przeznaczonych na poarcie, co niemao zadziwio Don Juana. Przez cay dzie osadnicy mieli si na ostronoci, a gdy noc zapada, wysali ojca Pitaszka z poleceniem, aby wkradszy si do obozu dzikich, mg ich zamiary wybada. Powrci on nad ranem, dokonawszy pomylnie swego posannictwa. Dzicy przybyli na wysp w celu wynalezienia jej mieszkacw, zabrania ich i poarcia. Kiedybowiem ostatni raz wyprawiali tu swoj wojenn uczt, jeden z nich dostrzeg chaty angielskie, lecz dopiero na morzu powiedzia o tym innym. Wiadomo ta rozesza si w caym pokoleniu, ktre postanowio zrobi wypraw. Dlatego za jeszcze nie rozpoczynali krokw wojennych, e miay im lada chwila liczniejsze nadcign posiki. Jako na drugi dzie rano dostrzeono ze stranicy dwadziecia jeden czen, na ktrych znajdowa si mogo okoo stu pidziesiciu Karaibw, tak i caa potga przenosia dwiecie gw. Wypadek ten niemao zmiesza osadnikw, gdy nieatwobyo pokona tak przewanego nieprzyjaciela, pomimo e by licho uzbrojony. Mieli oni uki i strzay, dziryty i szerokie miecze z elaznego drzewa. Sia osadnikw,dziesi razy szczuplejsza, skadaa si z siedemnastu Hiszpanw, trzech Anglikw, ojca Pitaszka i trzech kobiet, ktre postanowiy walczy obok mw. W arsenale byo 12 muszkietw, 5 strzelb, omie, a$48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc*_c** V** c+c8.+T?,+trzy sztuce odebrane Anglikom, 5 par pistoletw, 2 halabardy, 3 szpady i 7 paaszy. Prcz tego osadzono cztery toporyna dugich drzewcach i rozdzielono siekierypomidzy tych, ktrzy szabel nie mieli. Dziao wielkie i trzy falkonety nabito kulamikarabinowymi. Zastp europejski uszykowa si na kocu lasku, otaczajcego zamek. Na wzgrzu, gstym krzewem porosym, ustawiono dwa falkonety jako artyleri, pod oson Atkinsa, ojca Pitaszka i czterech Hiszpanw. Dwunastu pozostaych i dwch Anglikw pod dowdztwem Don Juana ukryosi poza urwiskami ska, w zarolach u stp wzgrza pooonych. Na koniec kobiety wdary si na niedostpn opok, uzbrojone w uki i strzay, z ktrymi umiay si obchodzi. W ostatecznym razie postanowiono cofn si do zamku. Dzicy podzielili si na trzy oddziay: pierwszy, zoony z szeciu ludzi, szed naprzd, jakby na zwiady. Za tymi o sto krokw postpowao czterdziestu uzbrojonych w miecze i uki, na koniec reszta, okoo 160 wynoszca, zamykaa pochd pksiycowym szeregiem. Wszyscy z wolna posuwali si ku lasowi, snad wyledzili e poza nim ukrywali si mieszkacy wyspy. Europejczycy przepucili stra przedni, nie zaczepiajc jej wcale, lecz kiedy zastprodkowy zbliy si na p strzau karabinowego, zagrzmiaa potna salwa spoza ska, a kilkunastu dzikich powalio si na ziemi. Przestrach nie do opisania ogarn Karaibw. W mgnieniu oka rozpierzchli si i znikli w gstwinie lenej. Osadnicy chcieli ich ciga, lecz Don Juan nato nie pozwoli, lkajc si, aby dzicy, ochonwszy z przestrachu, nie otoczyli ichw czystym polu, gdy w takim razie musieliby ulec przewaajcej sile Indian. Jako postpek ten by bardzo rozsdny, gdy wkrtce dzicy wypadli z lasu, wydajcokropne ryki. Na czele bieg Karaib olbrzymiego wzrostu, odznaczajcy si pkiem pir czerwonych, zatknitych w wysoko zwizanej czuprynie. Na lewej rcemia wielk tarcz z wiej skorupy, w prawej za ogromny i ciki miecz drewniany, z obu stron nasadzony ostrymi krzemieniami. Hiszpanie, przypuciwszy ich blisko, przywitali celnymi strzaami, lecz pomimo upadku kilkunastu Karaibw, reszta biega naprzd odwanie, wyrzucajc mnstwo strza, z ktrych dwie raniy Hiszpanw. Ju ledwie czterdzieci krokw dzielio walczcych za chwil dopadn kryjwek osadnikw, a w takim razie nic ich ocali nie zdoa kiedy nagle Atkins z Hiszpanem daj ognia z falkonetw, a pozostali wtruj im wystrzaami z muszkietw. Straszny huk, zwikszony echem ska, powstrzymuje atak dzikich. Pierzchaj w nieadzie na wszystkie strony. Na prno wdz z czerwonym pirem usiuje ich zatrzyma. Przejci zabobonn trwog, mniemajc, e maj przed sob duchy wadajce piorunami, umknli z placu boju. Poraka dzikich nastpia okoo poudnia. Wp godziny po ich znikniciu Don Juan wyszed, aby da pomoc rannym. Siedemnastu dzikich mniej lub wicej cikorannych zniesiono do szopy, przeznaczonej na skad siana i opatrzono ich rany. Lej ranni uszli ze swymi towarzyszami, trzydziestu jeden zabitych pokrywao pole bitwy. Pozostao przecie stu pidziesiciuKaraibw do zwalczenia. Po krtkiej naradzie Hiszpanie umylili cofn si do zamku, gdy niepodobiestwem byo broni si na dawnym stanowisku, zwaszcza, e ju dwch odnioso rany, chocia lekkie. Naleao si obawia, e przy ponowieniu ataku, dzicy, oswojeni ju nieco z dziaaniem broni ognistej, bd nacierali mielej, a chociaby ich poowa od wystrzaw polega, to reszta bdzie a nadto dostateczna do wymordowania osadnikw. Don Juan lka si nadto, aby dzicy nie wsiedli na odzie i nie odpynli, w zamiarze powrcenia w nierwnie wikszej liczbie. Atkins, lubo cierpicy na ciele mocno, nie straci przecie ducha. Usyszawszy utykania Don Juana, odcignna bok ojca Pitaszka i dugo z nim rozmawia. Przed zachodem soca starzecznik niepostrzeenie. Reszta dnia przesza spokojnie. Dzicy ponisszy cik klsk, nie mieli ponowiataku. Europejczycy schronili si za way zamku, z ktrego strzelnic wyglday paszcze trzech falkonetw i kilkunastu strzelb. Co dwie godziny przez ca noc zmieniay si strae. Kolejno czterech czuwao nad bezpieczestwem zamku, gdy inni wypoczywali po caodziennych trudach. Okoo pnocy jaskrawa una zaczerwienia sklepienie niebios. Don Juan wybieg na stranic i z podziwieniem ujrza czna dzikich w pomieniach. Caa zaoga przypatrywaa si poarowi, odbijajcemu si w przezroczu oceanu, a z dala sycha byo wycia dzikich, rozpaczajcych nad utrat swych odzi. W godzin pniej przyby ojciec Pitaszka,ktremu powiodo si spali flotyll nieprzyjacielsk. Ju teraz nie mogli powrci do swej ojczyzny. Wprawdzie tymsposobem Atkins zapobieg najciu liczniejszych zastpw dzikich, lecz pozostali na wyspie, wpadszy w rozpacz, mogli sta si gronymi dla osady. Myl ta trapia niezmiernie Don Juana. Karaibowie, bdc uwizieni na wyspie, zamiast szturmowa zamek mogli si rozproszy po okolicy, pustoszy zasiewy, wybi kozy, a wreszcie czatujc poza krzakami, nie da si wychyli nikomu z zamku. Po spoyciu zapasw nie pozostaoby Hiszpanom nic, jak tylko zginz godu, albo te, uderzywszy z rozpacz na Karaibw, polec od ich broni. Na szczcie dzicy nie mieli tyle przebiegoci. Wrzca krew ni e dozwolia im czeka cierpliwie pewnego upadku nieprzyjaci. Na drugi dzie zaraz po wschodzie soca wyruszyli z lasu dla powtrzenia ataku. Za przybyciem na pole bitwy ogldali si dookoa, na prno ledzc nieprzyjaciela. Radosne wycia oznajmiy Hiszpanom, i Karaibowie sdzili, e osadnicy nie odwa si prbowa dalszej walki. Wdz z czerwonym pirem dugo do nich przemawia, snad zagrzewajc do wytrwaoci, po czym acuchem, jakby obawa myliwych, ruszyli w zarola. Las jednak by tak gsty, e dobra godzina upyna, zanim pierwsi wojownicy indiascy wynurzyli si z zaroli. Zaoga wstrzymaa si ze strzelaniem, aeby wtenczas dopiero da ognia, kiedy nieprzyjaciel nie bdzie zasonity krzewin. Ale Karaibowie, wyrzuciwszy mnstwo strza, z niesychan szybkoci przebiegliprzestrze stu krokw, przedzielajc lasek od zamku. Zagrzmiay strzay Europejczykw, lecz poniewa dzicy pdzili w rozsypce, zaledwie kilku obaliy, reszta pocza si wdziera na mur i palisad. Wprawdzie kule pistoletowe, halabardy i topory zwaliy najzuchwalszych napastnikw, lecz inni nie dali si tym odstraszy i darli si miao naprzd. Zguba Europejczykw zdawaa si by nieuchronna. Postanowili przynajmniej drogosprzeda ycie. Wtem jedna z Karaibek, snad dobrze wiadoma obyczajw swojego plemienia, wymierzya z uku do wodza z czerwonym pirem, ktry stojc na szczycie ostrokou, ogromnym mieczem zgruchota drzewce halabardy Don Juana i gotowa si powtrnym ciosem strzaska mu czaszk. wisn grot i przeszy na wylot pier mnego Indianina. Zachwia si i run jakdb, podcity toporem lenika. Na widok podajcego wodza, Karaibowie zawyli z rozpaczy i zaniechawszy ataku, zbiegli si dookoa niego, spodziewajc si,e cios nie by miertelny. Korzystajc z zamieszania, zaoga rozpocza gstym ogniem razi nieprzyjaci, ktrzy nie zwaajc na rany i mier, starali si drogie ciao unie w bezpieczne miejsce. Biali, wypadszy zza swych szacw, uderzyli gwatownie na uchodzcych, lecz ci, przejci trwog, nie prbowali nawet oporu. Dopiero na skraju lasu udao si Don Juanowi powstrzyma zapa swoich, wycinajcych bez litoci pierzchajcych Karaibw. Pidziesiciu trzech zabitych i okoo czterdziestu rannych zalego pole bitwy. Zaciekli Hiszpanie dobijali umierajcych tak,i ledwie dwudziestu dziewiciu zdoano ocali. Ze strony biaych ranny by ciko Hiszpan Gonzales, lejsze rany odnioso czterech Hiszpanw i jeden Anglik. Przez trzy dni po tej bitwie nie sycha byo nic o Indianach. W tym czasie z dwudziestu dziewiciu rannych Karaibw czternastu umaro, a reszta miaa si lepiej. O wier mili od zamku osadnicy wykopali wielki d i pochowali w nim ciaa dzikich. Czwartego dnia z rana Don Juan, zostawiwszy Atkinsa i piciu Hiszpanw oraz rannego Gonzalesa w zamku, wyruszyna czele dziesiciu swych rodakw i dwch Anglikw z ojcem Pitaszka, dla dowiedzeniasi, co porabiaj Karaibowie. Krwawe lady i trupy, lece po drodze, wskazyway drog dzikich. W lasku znaleziono pi cia, w wielkim lesie jedenacie, na brzegu morskim cztery. Gdy oddzia dosta si na kraniec lasu dotykajcego rwniny, na ktrej by obz Karaibw, przykry widok ukaza si oczom.Ciaa jedenastu dzikich leay rozcignite bez yda, czterdziestu piciu yjcych siedziao w krg ze zwieszonymi gowami wokoo wodza, lecego porodku. Nieszczliwi od kilku dni snad nie jedli i oddawali si rozpaczy po stracie wodza. Don Juan ulitowa si nad nimi. Ustawiwszy swych ludzi w pogotowiu na przypadek zaczepki, da ognia z pistoletu w powietrze.Dzicy zadreli na odgos wystrzau, lecz aden nie pochwyci broni, owszem odrzucili j daleko od siebie na znak, e walczy nie myl. Hiszpanie zbliyli si ku nim, co widzc Karaibowie popadali na twarz. Nawczas Don Juan rozkaza zapyta ich, co dalej zamylaj robi. Potne duchy, wadajce piorunami, wydartymi Bogowi Benamuki! Zabilicie wodza, ktry wicej nieprzyjaci poar, ni nas tu przybyo na t straszn wysp. Zabijcie nas i zjedzcie, bo si broni nie bdziemy, a darujcie przynajmniej ycie naszym onom i dzieciom, pozostaym w domu. Jeli taka wasza wola, gotowi jestemy sami siebie pozabija. Wtedy wdz Hiszpanw kaza ojcu Pitaszkapowiedzie, e daruje im ycie, a nawet pozwoli zabra rannych, jeeli przysign, e nigdy nie powrc na t wysp. Gdybycie powayli si raz jeszcze tu wyldowa, natenczas nie tylko wszystkich zniszczymy piorunami, ale wysp wasz pogrymy w przepaciach morskich, - zakoczy tumacz. Jake wrcimy do siebie, rzek jeden z Karaibw, kiedy zniszczye nasze odzie? Pozwol wam zbudowa inne, oto siekiery. Dzicy z radoci przyjli ten projekt i natychmiast wzili si do cinania drzew. Hiszpanie powrcili do zamku. W tydzie potem sze czen byo gotowych. Karaibowie upiekli i poarli dao wodza z czerwonym pirem, albowiem mniemali, e nabior takiego mstwa, jakie on posiada. Don Juan zaopatrzy ich w ywno na drog i zwrci im jedenastu rannych, ktrzy mogli odpyn, a pozostaych czterech pozostao na wyspie,suc Hiszpanom. Pidziesiciu szeciu Karaibw, z dwustu przybyych, powrcio do swej ojczyzny. Ju przeszo rok od tego czasu, a ani jedno czno karaibskie nie zbliyo si do wyspy, na ktrej tak straszliw ponieli klsk. XLIII Stan wyspy. Liczba i narodowo jej mieszkacw. Zaoenie miasta. Poegnanie.Cisza na morzu. Niezliczona flota. Straszny wypadek. Pogrzeb sprawiedliwego. Nieukojona bole. Powrt do Anglii. Podre na Wschd. Dalsze losy osady. Zakoczenie. Wysuchawszy opowiadania Hiszpanw, zawiadomiem ich, e przywo znaczny zasiek w ludziach i rozmaitych zasobach, mianowicie odziey, broni i amunicji. Ucieszyo to ich niezmiernie i dzikowali serdecznie za pami o wyspie. Wkrtce przybyli trzej Anglicy. Atkins, pomimo zego postpowania z pocztku, poprawi si zupenie i w wojnie z dzikimi da dowody nadzwyczajnej odwagi, lecz wyglda jak cie i wida byo, e wkrtceskoczy. Owiadczyem mu, e go chtnie zabior ze sob do Anglii, lecz odrzek mi na to: Panie gubernatorze, niech wam Bg wynagrodzi wasze askawe obejcie si z otrem, ktry sto razy zasuy na szubienic, ale do ojczyzny nie chc wraca. Nabroiem duo, niechaj wic umieram tu, gdzie mi Bg dozwoli opamita si w moich postpkach i wyj na porzdnego czowieka. Moe koledzy moizechc wraca, ja tu pozostan. C bymy robili w Anglii, odrzek jeden zmajtkw. Tu mamy wszystkiego pod dostatkiem, gdy tam trzeba by ciko pracowa i do mierci wczy si po morzu. Jeeli pan gubernator pozwoli, z chci pozostaniemy. Trzech tylko Hiszpanw prosio, abym ich zabra ze sob do Europy. Mieli zamiar powrci tu z rodzinami, znajdujcymi si w Hiszpanii. Obiecaem im opaci koszta podry. Nastpnie sprowadziem nowych osadnikw z okrtu. Nie mogli si napatrzyi nachwali piknoci wyspy i z chci na niej osiedli. Obecnie wic ludno wyspy dawna i nowa wynosia: Anglikw 22 Brazylijczykw 5 Hiszpanw 17 Karaibw 4 Angielek 25 Brazylijek 7 Karaibek 3 Razem mczyzn 48 kobiet 35 oprcz mnie, Pitaszka i jego ojca. Liczba ta przy broni i amunicji moga si oprze kilkuset ludziom, gdyby odwayli si ponowi kroki nieprzyjacielskie. Postanowiem zabawi tu przez ca zim, poleciwszy tymczasem kapitanowi okrtu, aby popyn do Hiszpanii dla przywiezienia rodzin rozbitkw. Daem mu zarazem penomocnictwo do werbowania ochotnikw,ktrzy by chcieli osiedli si na wyspie. Zaraz po odpyniciu statku ciele, przy pomocy osadnikw, zajli si cinaniem drzewa na wystawienie miasteczka. Obralimy na ten cel wzgrze nad zatok morsk, stanowic wyborny port. Naprzdpostanowilimy wybudowa dwie kaplice. Jedn dla katolikw, to jest Hiszpanw i Brazylijczykw, drug dla Anglikw, obliczywszy, e dla pomieszczenia wszystkich rodzin potrzeba bdzie 28 domw, gdy zaprojektowano skojarzy kilka maestw. Don Juan i Gonzales nie chcieli zamku opuszcza, im wic powierzono stra twierdzy i arsenau. Brazylijczycy wzili si do zaoenia plantacji, kmiecie angielscy poobierali sobie pola, ciele pracowali nad obrabianiem drzewa, krawcy przy pomocy kobiet szyli suknie i bielizn. Jednym sowem ruch niezwyky oywi wysp, przed dwudziestulaty bezludn. Na pocztku maja przyby szczliwie okrt, przywoc pastora anglikaskiego z on i crk oraz sdziwego ksidza katolickiego. Z Hiszpanami przybyo trzynacie osb, a midzy tymi piciu mczyzn, do ich rodzin nalecych. Na koniec z Anglii przybyo trzech kmieci onatych z dziemi, czterech parobkw, stelmach, stolarz, dwch tkaczy, piwowar, rymarz, chirurg, kotlarz, garncarz i kilku innych rzemielnikw lub kolonistw z rodzinami, tak e ludno caa wynosia: Anglikw obojga pci 110, Hiszpanw 31, Brazylijczykw 12 i Karaibw 8; czyli razemosb 161, z ktrych pi zostao w zamku, a reszta miecia si w 49 domach miasta, nazwanego przez wyspiarzy dla uczczenia mej pamici Robinsontown (miasto Robinsona). Pomimo zamiaru opuszczenia wyspy na wiosn, zabawiem jeszcze cay rok, pragnc porozdziela grunty i doprowadzi do porzdku osad i dopiero 26 czerwca 1681 roku odpynem stamtd, egnany zami wdzicznoci osadnikw i rzsistymi wystrzaami artylerii zamkowej. Jedno przykre zdarzenie zaspio mj odjazd, a tym bya mier ojca Pitaszka, ktry na dwa tygodnie przedtem ycie zakoczy. Biedny chopiec, przejty niewymownym alem, nie chcia pozosta na wyspie, lecz prosi, abym go ze sob zabra do Anglii. Zostawiem moj wysp pod zwierzchnictwem Don Juana w stanie kwitncym, zaopatrzon we wszystko, co do jej rozwoju byo potrzebne. Bydo rogate, trzoda chlewna oraz owce przywiezione przeze mnie ju si poczy rozmnaa. Budowa miasteczka postpowaa szybko, jednym sowem miaem nadziej, e z upywem lat bdzie to pikna kolonia. Tego dnia po odpyniciu zaskoczya nas cisza morska. Przez kilka godzin okrt posuwa si zaledwie o parset sni, lecz nagle wpad na prd morski, ktry go zacz pdzi ku wschodowi. Dwa razy majtek, siedzcy w koszu bocianiego gniazda, ostrzega, e widzi ld w kierunkuwschodnim, lecz znaczna odlego nie pozwolia dostrzec z pokadu czy to bya wyspa, czy ld stay. Okoo poudnia, gdy morze wygadzio si jak zwierciado, ujrzelimy o mil na wschd ziemi. Pomidzy ni a naszym statkiem morze by o usiane mnstwem punktw czarnych, poruszajcych si ywo w t i ow stron. Sternik rozpozna w nich odzie karaibskie,48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA@c+Oc++ktrych mogo by przeszo sto pidziesit. Zapewne dzicy, spostrzegszy okrt zatrzymany cisz, wsiedli na odzie, aby mu si z bliska przypatrze. Nie cieszyo mnie to wcale, gdy atwo mogo przyj do starcia, czego sobie wcale nie yczyem.Obsada okrtowa, nasuchawszy si podczas pobytu na wyspie rnych historii oodwadze i ludoerstwie Karaibw, zatrwoya si nieco, tym wicej, e nie mona byo unikn spotkania, gdy najmniejszy wietrzyk nie porusza agli, a prd morski, chocia z wolna, przecie wci posuwa statek ku ldowi. Przemwiem do obsady, obudzajc w niej mstwo i rozkazaem nabi dziaa i bro rczn oraz przygotowa naczynia z wod na wypadek, gdyby dzicy chcieli okrt podpali. Byo nas dwudziestu siedmiu, a dzikich znajdowa si mogo na flotylli przeszo tysic. W p godziny pniej otoczyo nas mnstwo czen. Karaibowie, jak si zdaje,mieli zamiar ze wszystkich stron na nas uderzy. Wstrzsajc dzirytami i napinajc uki, zaczli straszne wydawa okrzyki. Zaczlimy dawa im znaki, aeby si oddalili. Zrozumieli to dobrze, ale zamiast usuchania nas, wyrzucili mnstwo strza, z ktrych jedna zrania majtka. Obsada domagaa si, aby natychmiast rozpocz ogie, lecz na nieszczcie nie posuchaem tej zbawiennej rady. al mi byo tych ciemnych ludzi, nie wiedzcych, na jak nierwn naraaj si walk. Postanowiem uy jeszcze ostatniego sposobu. Pitaszku, rzekem, id na ty okrtu i przemw do nich. Powiedz im, e na okrcies duchy, wadajce piorunami, e jeeli zaraz nie odpyn, zniszczymy ca ich flot i wytpimy wszystkich bez miosierdzia. Indianin, wziwszy w rk zielon gazk,pobieg na ty statku, a stanwszy na dachu kajuty, zacz robi przyjazne gsta, przywoujc dzikich. Po chwili jedna z najwikszych odzi, na ktrej znajdowaosi dwunastu wojownikw, podpyna pod okrt. Zaledwie Pitaszek skoczy swoj przemow, kiedy dzicy zamiast odpowiedzi wyrzucili na grad strza, z ktrych dwie przeszyy mu piersi. Z jkiem pad nieszczliwy na ziemi. Podskoczyem ku wiernemu przyjacielowi. Ze smtnym umiechem spojrza mi w oczy, pochwyci za rk, przycisn do ust, a potem, westchnwszy, skona. Ognia, ognia, do tych poczwar, krzyknem z wciekoci, mierzy dobrze i bi bez miosierdzia! Ach, otry, zbrodniarze! I porwawszy lont z rki kanoniera, wymierzyem na d zdradzieck. Hukn grom, a czno znikno bez ladu z powierzchni wd. Wnet nastpiy liczne salwy, majtkowie bez wytchnienia nabijali dziaa i sypali zabjczymi pociskami, mierzc do dalszych odzi, aby tym sposobem zapobiec ucieczce bliszych. Przez trzy kwadranse trwaa kanonada straszliwa. Trzy czci floty nieprzyjacielskiej zniszczono, zaledwie trzydzieci lub czterdzieci czen uszo zagady, a morze okryo si szcztkami odzi i mnstwem cia polegych. Widok ten mnie przerazi, kazaem zaprzesta ognia. I c mi ze mierci tylu nieszczliwych, wszak oni byli w swoim kraju i mieli prawo odpdza Europejczykw, ktrzy w Ameryce tylu dopucili si okruciestw i dziewi dziesitych ludnoci wytpili. Ach, z chci darowabym im ycie, odda cae moje mienie, za ycie kochanego Pitaszka! Umiechu, z ktrym kona, mier nie zdoaa spdzi z tej lubej twarzy. Pochylony nad ciaem mojego przyjaciela, siedziaem z zaamanymi rkoma, a gorcezy spaday na drogie, martwe oblicze. Od chwili, kiedym si dowiedzia o stracie rodzicw, nie doznaem wiksze, boleci. Nie miaem siy powstrzyma alu, tylko od czasu do czasu wyryway si z ust moich sowa: Pitaszku, o, mj drogi Pitaszku! Soce ju chylio si ku zachodowi, a ja wci oddawaem si rozpaczy. Towarzyszenie mieli odwagi mi przerwa. Na koniec kapitan przybliy si do mnie, a wstrzsnwszy lekko za rami, prosi, aebym zaprzesta daremnych narzeka i opamita si. Jak ze snu zbudzony, powstaem, dajc znak, aby uczyniono przygotowania do pogrzebu. Obszyto ciao Pitaszka w nowe ptno aglowe, przymocowano u stp dwiekule dziaowe i zoono je na desce porodku pokadu. W braku kapelana, kapitan odczyta w gos bogosawiestwo pomiertne, wzywajc obecnych, aby si pomodlili za dusz polegego. Caa osada, zgromadzona na pokadzie, a kochajca biednego Karaiba, upada na kolana i zacza si modli. zy rozrzewnienia spyway po tych ogorzaych, nieprzystpnych alowi twarzach. Na ten widok taka mi bole ogarna, i nie bdc panem siebie, rzuciem si na zwoki przyjaciela z gonym paczem. Zaledwie zdoano mnie oderwa. Majtkowie podnieli desk i umiecili j na brzegu statku, tak e dolna poowa ciaa wystawaa poza burt. Kapitan odczyta ostatnie bogosawiestwo. Bd zdrw, drogi mj bracie, towarzyszumojego wygnania, serdeczny przyjacielu, bd zdrw na wieki! Deska si przechylia, a ciao lekko zsuno si w morze, ktre na zawsze, na wieki zawaro nad nim krysztaowe swoje sklepienie. I ju nie byo Pitaszka! Wypadek ten zmieni zupenie plany mej podry. Zamiast do Brazylii, jako to uczyni zamierzaem, popynem wprost do Anglii, gdzie przybylimy bez adnej przygody w kocu wrzenia. Majtek mj, wynoszcy przeszo 65000 funtw szterlingw, pozwala mi y wygodnie, lecz brak rodziny, mier Pitaszka, a nadto zamieszki w Anglii i rozruchy w pobliskiej Szkocji, skoniy mnie do nowej podry, ktr tym razem odbyem na Wschd, do Indii, wysp Sundajskich, Chin i Syberii. Opisawa jej nie bd, gdy nie ma adnegozwizku z moj wysp. Do powiedzie, ena handlu angielskimi towarami w Indiach i Chinach i znacznym transporcie futer podwoiem prawie mj majtek. Handlem tym zajmowaem si przez lat jedenacie. Kiedy nareszcie w kwietniu 1692roku wrciem na stae, ju Stuartowie niepanowali, a na tronie zasiad Wilhelm Oraski, poprzednio panujcy w Holandii i wkraju zapanowa spokj. Okrt, przybyy z Antyli, przywiz mi bardzo smutne wiadomoci o stanie mej osady. Do roku 1675, to jest dopki y Don Juan de Castillos, wszystko szo pomylnie, a ludno powikszya si do czterystu osb,lecz po mierci jego Anglicy, przewaajcy sze razy liczb mieszkacw pochodzeniaromaskiego, poczli uciska Hiszpanw i Brazylijczykw tak, e w kocu przyszo do otwartego starcia, skutkiem ktrego wypdzono ostatnich z wyspy. W par lat pniej, kiedy Ludwik XIV, krl francuski, popierajc strconego z tronu Jakuba II Stuarta, zostawa w sporze z Wilhelmem Oraskim, okrt wojenny francuski, podpynwszy przypadkiem ku mojej wyspie, a ujrzawszy powiewajcy nazamku sztandar angielski, zniszczy miasto,a mieszkacw jego uprowadzi w niewol,albo rozproszy zupenie. Tak osada, dla wzniesienia ktrej tyle poniosem trudw i wydatkw, upada jeszcze za mego ycia. Byem temu po czci sam winien, naleao bowiem poddaj wadzy korony angielskiej, ktra niezawodnie potrafiaby j zabezpieczy odnapadu nieprzyjaciela i jak inne kolonie, osoni sw potn opiek. Zasmucony tym, porzuciem handel i pdz ycie w moim zameczku, pooonym w pobliu rodzinnego miasta. Najmilszym moimzajciem jest wyszukiwanie modych ludzi, pragncych powici si marynarce i dopomaganie im do wyksztacenia si w tymzawodzie. Oprcz tego chtnie nios pomoc modziey,uczszczajcej do szk i uniwersytetw, pomny na to, ile doznaem w mym yciu przykroci przez brak gruntownego wyksztacenia. Gdy kiedy spodoba si Bogu powoa mnie do siebie, przeka cay majtek na ksztacenie dobrych rkodzielnikw i rolnikw oraz na szerzenie pomidzy nimi owiaty bdcej najgoniejszym rdem potgi kadego kraju. Tymczasem gotuj sido ostatniej podry, ktrej celem jest Wieczno. -----Konwersja: rpg6@go2.pl iaych ranny by ciko Hiszpan Gonzales, lejsze rany odnioso czterech Hiszpanw i jeden Anglik. Przez trzy dni po tej bitwie nie sycha byo nic o Indianach. W tym czasie z dwudziestu dziewiciu rannych Karaibw czternastu umaro, a reszta miaa si lepiej. O wier mili od zamku osadnicy wykopali wielki d i pochowali w nim ciaa dzikich. Czwartego dnia z rana Don Juan, zostawiwszy Atkinsa i piciu Hiszpanw oraz rannego Gonzalesa w zamku, wyruszyna czele dziesiciu swych rodakw i dwch Anglikw z ojcem Pitaszka, dla dowiedzeniasi, co porabiaj Karaibowie. Krwawe lady i trupy, lece po drodze, wskazyway drog dzikich. W lasku znaleziono pi cia, w wielkim lesie jedenacie, na brzegu morskim cztery. Gdy oddzia dosta si na kraniec lasu dotykajcego rwniny, na ktrej by obz Karaibw, przykry widok ukaza si oczom.Ciaa jedenastu dzikich leay rozcignite bez yda, czterdziestu piciu yjcych siedziao w krg ze zwieszonymi gowami wokoo wodza, lecego porodku. Nieszczliwi od kilku dni snad nie jedli i oddawali si rozpaczy po stracie wodza. Don Juan ulitowa si nad nimi. Ustawiwszy swych ludzi w pogotowiu na przypadek zaczepki, da ognia z pistoletu w powietrze.Dzicy zadreli na odgos wystrzau, lecz aden nie pochwyci broni, owszem odrzucili j daleko od siebie na znak, e walczy nie myl. Hiszpanie zbliyli si ku nim, co widzc Karaibowie popadali na twarz. Nawczas Don Juan rozkaza zapyta ich, co dalej zamylaj robi. Potne duchy, wadajce piorunami, wydartymi Bogowi Benamuki! Zabilicie wodza, ktry wicej nieprzyjaci poar, ni nas tu przybyo na t straszn wysp. Zabijcie nas i zjedzcie, bo si broni nie bdziemy, a darujcie przynajmniej ycie naszym onom i dzieciom, pozostaym w domu. Jeli taka wasza wola, gotowi jestemy sami siebie pozabija. Wtedy wdz Hiszpanw kaza ojcu Pitaszkapowiedzie, e daruje im ycie, a nawet pozwoli zabra rannych, jeeli przysign, e nigdy nie powrc na t wysp. Gdybycie powayli si raz jeszcze tu wyldowa, natenczas nie tylko wszystkich zniszczymy piorunami, ale wysp wasz pogrymy w przepaciach morskich, - zakoczy tumacz. Jake wrcimy do siebie, rzek jeden z Karaibw, kiedy zniszczye nasze odzie? Pozwol wam zbudowa inne, oto siekiery. Dzicy z radoci przyjli ten projekt i natychmiast wzili si do cinania drzew. Hiszpanie powrcili do zamku. W tydzie potem sze czen byo gotowych. Karaibowie upiekli i poarli dao wodza z czerwonym pirem, albowiem mniemali, e nabior takiego mstwa, jakie on posiada. Don Juan zaopatrzy ich w ywno na drog i zwrci im jedenastu rannych, ktrzy mogli odpyn, a pozostaych czterech pozostao na wyspie,suc Hiszpanom. Pidziesiciu szeciu Karaibw, z dwustu przybyych, powrcio do swej ojczyzny. Ju przeszo rok od tego czasu, a ani jedno czno karaibskie nie zbliyo si do wyspy, na ktrej tak straszliw ponieli klsk. XLIII Stan wyspy. Liczba i narodowo jej mieszkacw. Zaoenie miasta. Poegnanie.Cisza na morzu. Niezliczona flota. Straszny wypadek. Pogrzeb sprawiedliwego. Nieukojona bole. Powrt do Anglii. Podre na Wschd. Dalsze losy osady. Zakoczenie. Wysuchawszy opowiadania Hiszpanw, zawiadomiem ich, e przywo znaczny zasiek w ludziach i rozmaitych zasobach, mianowicie odziey, broni i amunicji. Ucieszyo to ich niezmiernie i dzikowali serdecznie za pami o wyspie. Wkrtce przybyli trzej Anglicy. Atkins, pomimo zego postpowania z pocztku, poprawi si zupenie i w wojnie z dzikimi da dowody nadzwyczajnej odwagi, lecz wyglda jak cie i wida byo, e wkrtceskoczy. Owiadczyem mu, e go chtnie zabior ze sob do Anglii, lecz odrzek mi na to: Panie gubernatorze, niech wam Bg wynagrodzi wasze askawe obejcie si z otrem, ktry sto razy zasuy na szubienic, ale do ojczyzny nie chc wraca. Nabroiem duo, niechaj wic umieram tu, gdzie mi Bg dozwoli opamita si w moich postpkach i wyj na porzdnego czowieka. Moe koledzy moizechc wraca, ja tu pozostan. C bymy robili w Anglii, odrzek jeden zmajtkw. Tu mamy wszystkiego pod dostatkiem, gdy tam trzeba by ciko pracowa i do mierci wczy si po morzu. Jeeli pan gubernator pozwoli, z chci pozostaniemy. Trzech tylko Hiszpanw prosio, abym ich zabra ze sob do Europy. Mieli zamiar powrci tu z rodzinami, znajdujcymi si w Hiszpanii. Obiecaem im opaci koszta podry. Nastpnie sprowadziem nowych osadnikw z okrtu. Nie mogli si napatrzyi nachwali piknoci wyspy i z chci na niej osiedli. Obecnie wic ludno wyspy dawna i nowa wynosia: Anglikw 22 Brazylijczykw 5 Hiszpanw 17 Karaibw 4 Angielek 25 Brazylijek 7 Karaibek 3 Razem mczyzn 48 kobiet 35 oprcz mnie, Pitaszka i jego ojca. Liczba ta przy broni i amunicji moga si oprze kilkuset ludziom, gdyby odwayli si ponowi kroki nieprzyjacielskie. Postanowiem zabawi tu przez ca zim, poleciwszy tymczasem kapitanowi okrtu, aby popyn do Hiszpanii dla przywiezienia rodzin rozbitkw. Daem mu zarazem penomocnictwo do werbowania ochotnikw,ktrzy by chcieli osiedli si na wyspie. Zaraz po odpyniciu statku ciele, przy pomocy osadnikw, zajli si cinaniem drzewa na wystawienie miasteczka. Obralimy na ten cel wzgrze nad zatok morsk, stanowic wyborny port. Naprzdpostanowilimy wybudowa dwie kaplice. Jedn dla katolikw, to jest Hiszpanw i Brazylijczykw, drug dla Anglikw, obliczywszy, e dla pomieszczenia wszystkich rodzin potrzeba bdzie 28 domw, gdy zaprojektowano skojarzy kilka maestw. Don Juan i Gonzales nie chcieli zamku opuszcza, im wic powierzono stra twierdzy i arsenau. Brazylijczycy wzili si do zaoenia plantacji, kmiecie angielscy poobierali sobie pola, ciele pracowali nad obrabianiem drzewa, krawcy przy pomocy kobiet szyli suknie i bielizn. Jednym sowem ruch niezwyky oywi wysp, przed dwudziestulaty bezludn. Na pocztku maja przyby szczliwie okrt, przywoc pastora anglikaskiego z on i crk oraz sdziwego ksidza katolickiego. Z Hiszpanami przybyo trzynacie osb, a midzy tymi piciu mczyzn, do ich rodzin nalecych. Na koniec z Anglii przybyo trzech kmieci onatych z dziemi, czterech parobkw, stelmach, stolarz, dwch tkaczy, piwowar, rymarz, chirurg, kotlarz, garncarz i kilku innych rzemielnikw lub kolonistw z rodzinami, tak e ludno caa wynosia: Anglikw obojga pci 110, Hiszpanw 31, Brazylijczykw 12 i Karaibw 8; czyli razemosb 161, z ktrych pi zostao w zamku, a reszta miecia si w 49 domach miasta, nazwanego przez wyspiarzy dla uczczenia mej pamici Robinsontown (miasto Robinsona). Pomimo zamiaru opuszczenia wyspy na wiosn, zabawiem jeszcze cay rok, pragnc porozdziela grunty i doprowadzi do porzdku osad i dopiero 26 czerwca 1681 roku odpynem stamtd, egnany zami wdzicznoci osadnikw i rzsistymi wystrzaami artylerii zamkowej. Jedno przykre zdarzenie zaspio mj odjazd, a tym bya mier ojca Pitaszka, ktry na dwa tygodnie przedtem ycie zakoczy. Biedny chopiec, przejty niewymownym alem, nie chcia pozosta na wyspie, lecz prosi, abym go ze sob zabra do Anglii. Zostawiem moj wysp pod zwierzchnictwem Don Juana w stanie kwitncym, zaopatrzon we wszystko, co do jej rozwoju byo potrzebne. Bydo rogate, trzoda chlewna oraz owce przywiezione przeze mnie ju si poczy rozmnaa. Budowa miasteczka postpowaa szybko, jednym sowem miaem nadziej, e z upywem lat bdzie to pikna kolonia. Tego dnia po odpyniciu zaskoczya nas cisza morska. Przez kilka godzin okrt posuwa si zaledwie o parset sni, lecz nagle wpad na prd morski, ktry go zacz pdzi ku wschodowi. Dwa razy majtek, siedzcy w koszu bocianiego gniazda, ostrzega, e widzi ld w kierunkuwschodnim, lecz znaczna odlego nie pozwolia dostrzec z pokadu czy to bya wyspa, czy ld stay. Okoo poudnia, gdy morze wygadzio si jak zwierciado, ujrzelimy o mil na wschd ziemi. Pomidzy ni a naszym statkiem morze by o usiane mnstwem punktw czarnych, poruszajcych si ywo w t i ow stron. Sternik rozpozna w nich odzie karaibskie,48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAN@