.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS QUOVADIS 003bCopyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot v2.0 -> v2.0G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ Pxccc,c: " QUO VADIS " HENRYK SIENKIEWICZ Rozdzia I Petroniusz obudzi si zaledwie koo poudnia i jak zwykle, zmczony bardzo. Poprzedniego dnia by na uczcie u Nerona, ktra przecigna si do pna w noc. Od pewnego czasu zdrowie jego zaczo si psu. Sam mwi, e rankami budzi si jakby zdrtwiay i bez monoci zebrania myli. Ale poranna kpiel i staranne wygniatanie ciaa przez wprawionych do tego niewolnikw przypieszao stopniowo obieg jego leniwej krwi, rozbudzao go, cucio, wracao mu siy, tak e z elaeothesium, to jest z ostatniego kpielowego przedziau, wychodzi jeszcze jakby wskrzeszony, z oczyma byszczcymidowcipem i wesooci, odmodzon, peen ycia, wykwintny, tak niedocigniony, e sam Otho nie mg si z nim porwna, i prawdziwy, jak go nazywano: arbiter elegantiarum. W aniach publicznych bywa rzadko: chyba e zdarzy si jaki budzcy podziw retor, o ktrym mwiono w miecie, lub gdy w efebiach odbyway si wyjtkowo zajmujce zapasy. Zreszt mia w swej insuli wasne kpiele, ktre synny wsplnik Sewerusa, Celer, rozszerzy mu, przebudowa i urzdzi z tak nadzwyczajnym smakiem, i sam Nero przyznawa im wyszo nad cezariaskimi, chocia cezariaskie byy obszerniejsze i urzdzone z nierwnie wikszym przepychem. Po owej wic uczcie, na ktrej znudziwszy si baznowaniem Watyniusza bra wraz z Neronem, Lukanem i Senecjonem udzia w diatrybie: czy kobieta ma dusz - wstawszypno, zaywa, jak zwykle, kpieli. Dwaj ogromni balneatorzy zoyli go wanie na cyprysowej mensie, pokrytej nienym egipskim byssem - i domi, maczanymi w wonnej oliwie, poczli naciera jego ksztatne ciao on za z zamknitymi oczyma czeka, a ciepo laconicum i ciepo ich rk przejdzie w niego i usunie ze znuenie. Lecz po pewnym czasie przemwi - i otworzywszy oczy j rozpytywa o pogod, a nastpnie o gemmy, ktre jubiler Idomen obieca mu przysa na dzie dzisiejszy do obejrzenia... Pokazao si, e pogoda jest pikna, poczona z lekkim powiewem od Gr Albaskich, i e gemmy nie przyszy. Petroniusz znw przymkn oczy, i wyda rozkaz, by przeniesiono go do tepidarium, gdy wtem spoza kotary wychyli si nomenclator oznajmiajc, e mody Markus Winicjusz, przybyy wieo z Azji Mniejszej, przyszed go odwiedzi. Petroniusz kaza wpuci gocia do tepidarium, dokd i sam si przenis. Winicjusz by synem jego starszej siostry, ktra przed laty wysza za Marka Winicjusza, ma konsularnego z czasw Tyberiuszowych. Mody suy obecnie pod Korbulonem przeciw Partom i po ukoczonejwojnie wraca do miasta. Petroniusz mia dla niego pewn sabo graniczc z przywizaniem, albowiem Markus by piknym i atletycznym modziecem, a zarazem umia zachowywa pewn estetyczn miar w zepsuciu, co Petroniuszceni nad wszystko. - Pozdrowienie Petroniuszowi! - rzek mody czowiek wchodzc sprystym krokiem do tepidarium - niech wszyscy bogowie darz ci pomylnoci, a zwaszcza Asklepios i Kipryda, albowiem pod ich podwjn opiek nic zego spotka ci nie moe. - Witaj w Rzymie i niech ci odpoczynek bdzie sodki po wojnie - odrzek Petroniusz wycigajc rk spomidzy fadmikkiej karbasowej tkaniny, w ktr by obwinity. - Co sycha w Armenii i czy bawic w Azji nie zawadzie o Bityni? Petroniusz by niegdy rzdc Bitynii i co wiksza, rzdzi ni sprycie i sprawiedliwie. Stanowio to dziwn sprzeczno z charakterem czowieka synnego ze swej zniewieciaoci i zamiowania do rozkoszy - dlatego lubi wspomina te czasy, albowiem stanowiy one dowd, czym by by mg i umia, gdyby mu si podobao. - Zdarzyo mi si by w Heraklei - odrzek Winicjusz. - Wysa mnie tam Korbulo z rozkazem cignicia posikw. - Ach, Heraklea! Znaem tam jedn dziewczyn z Kolchidy, za ktr oddabym wszystkie tutejsze rozwdki, nie wyczajc Poppei. Ale to dawne dzieje. Mw raczej, co sycha od ciany partyjskiej. Nudz mnie wprawdzie te wszystkie Wologezy, Tyrydaty Tygranesy i caa ta barbaria, ktra, jak twierdzi modyArulanus, chodzi u siebie w domu jeszcze na czworakach, a tylko wobec nas udaje ludzi. Ale teraz duo si o nich mwi w Rzymie, choby dlatego, e niebezpiecznie mwi o czym innym. - Ta wojna le idzie i gdyby nie Korbulo, mogaby si zmieni w klsk. - Korbulo! Na Bakcha! Prawdziwy to boek wojny, istny Mars: wielki wdz, a zarazem zapalczywy, prawy i gupi. Lubi go, chobydlatego, e Nero go si boi. - Korbulo nie jest czowiekiem gupim. - Moe masz suszno, a zreszt wszystko to jedno. Gupota, jak powiada Pyrron, w niczym nie jest gorsza od mdroci i w niczym si od niej nie rni. Winicjusz pocz opowiada o wojnie, lecz gdy Petroniusz przymkn powieki, mody czowiek, widzc jego znuon i nieco wychud twarz, zmieni przedmiot rozmowy i j wypytywa go z pewn troskliwoci o zdrowie. Petroniusz otworzy znw oczy. Zdrowie!... Nie. On nie czu si zdrw. Nie doszed jeszcze wprawdzie do tego, do czego doszed mody Sisenna, ktry stracido tego stopnia czucie, e gdy go przynoszono rano do ani, pyta: "Czy ja siedz?" Ale nie by zdrw. Winicjusz oddago oto pod opiek Asklepiosa i Kiprydy. Ale on, Petroniusz, nie wierzy w Asklepiosa. Nie wiadomo nawet, czyim by synem ten Asklepios, czy Arsinoe, czy Koronidy, a gdy matka niepewna, c dopiero mwi o ojcu. Kto teraz moe rczy nawet za swego wasnego ojca! Tu Petroniusz pocz si mia, po czym mwi dalej: - Posaem wprawdzie dwa lata temu do Epidauru trzy tuziny ywych paszkotw i kubek zota, ale wiesz dlaczego? Oto powiedziaem sobie: pomoe - nie pomoe, ale nie zaszkodzi. Jeli ludzie skadaj jeszcze na wiecie ofiary bogom, to jednakmyl, e wszyscy rozumuj tak jak ja. Wszyscy! Z wyjtkiem moe mulnikw, ktrzy najmuj si podrnym przy Porta Capena. Prcz Asklepiosa miaem take do czynienia i z asklepiadami, gdym zeszego roku chorowa troch na pcherz. Odprawiali za mnie inkubacj. Wiedziaem, e to oszuci, ale rwnie mwiem sobie: co mi to szkodzi! wiat stoi na oszustwie, aycie jest zudzeniem. Dusza jest take zudzeniem. Trzeba mie jednak tyle rozumu, by umie rozrni zudzenia rozkoszne od przykrych. W moim hypocaustum ka pali cedrowym drzewemposypywanym ambr, bo wol w yciu zapachy od zaduchw: Co do Kiprydy, ktrejmnie take polecie, doznaem jej opieki otyle, e mam strzykanie w prawej nodze. Ale zreszt to dobra bogini! Przypuszczam, e i ty take poniesiesz teraz prdzej czy pniej biae gobie na jej otarz. - Tak jest - rzek Winicjusz. - Nie dosigny mnie strzay Partw, ale trafi mnie grot Amora... najniespodzianiej, o kilkastadiw od bramy miasta. - Na biae kolana Charytek! Opowiesz mi to wolnym czasem - rzek Petroniusz. - Wanie przyszedem zasign twej rady- odpowiedzia Markus. Lecz w tej chwili weszli epilatorowie, ktrzy zajli si Petroniuszem, Markus za zrzuciwszy tunik wstpi do wanny z letni wod, albowiem Petroniusz zaprosi go do kpieli. - Ach, nie pytam nawet, czy masz wzajemno - odrzek Petroniusz spogldajc na mode, jakby wykute z marmuru ciao Winicjusza. - Gdyby Lizyp by ci widzia, zdobiby teraz bram wiodc do Palatynu jako posg Herkulesa wmodzieczym wieku. Mody czowiek umiechn si z zadowoleniem i pocz zanurza si w wannie, wychlustywajc przy tym obficie ciep wod na mozaik przedstawiajc Her w chwili, gdy prosi Sen o upienie Zeusa. Petroniusz patrzy na niego zadowolonym okiem artysty. Lecz gdy skoczy i odda si z kolei epilatorom, wszed lector z puszk brzow na brzuchu i zwojami papieru w puszce. - Czy chcesz posucha? - spyta Petroniusz. - Jeli to twj utwr, chtnie! - odpowiedzia Winicjusz - ale jeli nie, wol rozmawia. Poeci api dzi ludzi na wszystkich rogach ulic. - A jake. Nie przejdziesz koo adnej bazyliki, koo termw, koo biblioteki lub ksigarni, eby nie ujrza poety gestykulujcego jak mapa. Agryppa gdy tu przyjecha ze Wschodu, wzi ich za optanych. Ale to teraz takie czasy. Cezar pisuje wiersze, wic wszyscy id w jego lady. Nie wolno tylko pisywa wierszy lepszych od cezara i z tego powodu boj sitroch o Lukana... Ale ja pisuj proz, ktrjednak nie czstuj ani samego siebie, ani innych. To, co lector mia czyta, to s Codicilli tego biednego Fabrycjusza Wejenta.- Dlaczego "biednego"? - Bo mu powiedziano, eby zabawi si w Odysa i nie wraca do domowych pieleszy a do nowego rozporzdzenia. Ta odyseja o tyle mu bdzie lejsza ni Odyseuszowi, e ona jego nie jest Penelop. Nie potrzebuj ci zreszt mwi, e postpiono gupio. Ale tu nikt inaczej rzeczy nie bierze, jak po wierzchu. To do licha i nudna ksika, ktr zaczto namitnie czyta dopiero wwczas, gdy autor zosta wygnany. Terazsycha na wszystkie strony: "Scandala! Scandala!", i by moe, e niektre rzeczy Wejento wymyla, ale ja, ktry znam miasto, znam naszych patres i nasze kobiety, upewniam ci, i to wszystko bledsze ni rzeczywisto. Swoj drog, kady szuka tam obecnie - siebie z obaw, a znajomych z przyjemnoci. W ksigarni Awirunusa stu skrybw przepisuje ksik za dyktandem - i powodzenie jej zapewnione. - Twoich sprawek tam nie ma? - S, ale autor chybi, albowiem jestem zarazem i gorszy, i mniej paski, ni mnie przedstawi. Widzisz, my tu dawno zatracilimy poczucie tego, co jest godziwelub niegodziwe, i mnie samemu wydaje si, e tak naprawd to tej rnicy nie ma, chocia Seneka, Muzoniusz i Trazea udaj, e j widz. Mnie to wszystko jedno! Na Herkulesa, mwi, jak myl! Ale zachowaem t wyszo, e wiem, co jestszpetne, a co pikne, a tego na przykad nasz Miedzianobrody poeta, furman, piewak, tancerz i histrio - nie rozumie. - al mi jednak Fabrycjusza! To dobry towarzysz. - Zgubia go mio wasna. Kady go podejrzewa, nikt dobrze nie wiedzia, ale on sam nie mg wytrzyma i na wszystkie strony rozgadywa pod sekretem. Czy ty syszae histori Rufinusa? - Nie. - To przejdmy do frigidarium, gdzie wychodniemy i gdzie ci j opowiem. Przeszli do frigidarium, na rodku ktrego bia fontanna zabarwiona na kolor jasnorowy i roznoszca wo fiokw. Tam siadszy w niszach wysanych jedwabiem, poczli si ochadza. Przez chwil panowaa milczenie. Winicjusz patrzy czas jaki w zamyleniu na brzowego fauna, ktry przegiwszy sobie przez rami nimf szuka chciwie ustami jej ust, po czym rzek: - Ten ma suszno. Oto, co jest w yciu najlepsze. - Mniej wicej! Ale ty prcz tego kochasz wojn, ktrej ja nie lubi, albowiem pod namiotami paznokcie pkaj i przestaj by rowe. Zreszt kady ma swoje zamiowania. Miedzianobrody lubi piew, zwaszcza swj wasny, a stary Scaurus swoj, waz korynck, ktra w nocy stoi przy jego ou i ktr cauje, jeli nie moe spa. Wycaowa ju jej brzegi. Powiedz mi, czy ty nie pisujesz wierszy? - Nie. Nie zoyem nigdy caego heksametru. - A nie grywasz na lutni i nie piewasz? - Nie. - A nie powozisz? - cigaem si swego czasu w Antiochii, alebez powodzenia. - Tedy jestem o ciebie spokojny. A do jakiego stronnictwa naleysz w hipodromie?- Do Zielonych. - Tedy jestem zupenie spokojny, zwaszcza e posiadasz wprawdzie duy majtek, ale nie jeste tak bogaty jak Pallas albo Seneka. Bo widzisz, u nas teraz dobrze jest pisa wiersze, piewa przy lutni, deklamowa i ciga si w cyrku, ale jeszcze lepiej, a zwaszcza bezpieczniej, jest nie pisywa wierszy, nie gra, nie piewa i nie ciga si w cyrku. Najlepiej za jest umie podziwia, gdy to czyni Miedzianobrody. Jeste piknym chopcem, wic ci to chyba moe grozi, e Poppea zakocha si w tobie. Ale ona zbyt na to dowiadczona. Mioci zaya do przy dwch pierwszych mach, a przy trzecim chodzi jej o co innego. Czy wiesz, e ten gupi Otho kocha j dotd do szalestwa... Chodzi tam po skaach Hiszpanii i wzdycha, tak za straci dawne przyzwyczajenia i tak przesta dba o siebie, e na ukadaniefryzury wystarczy mu teraz trzy godziny dziennie. Kto by si tego spodziewa, zwaszcza po Othonie. - Ja go rozumiem - odrzek Winicjusz. - Alena jego miejscu robibym co innego. - Co mianowicie? - Tworzybym wierne sobie legie z tamtejszych grali. To tdzy onierze ci Iberowie. - Winicjuszu! Winicjuszu! Chce mi si prawiepowiedzie, e nie byby do tego zdolny. A wiesz dlaczego? Oto takie rzeczy si robi, ale si o nich nie mwi nawet warunkowo, Co do mnie, miabym si na jego miejscu zPoppei, miabym si z Miedzianobrodego i formowabym sobie legie, ale nie z Iberw,tylko z Iberek. Co najwyej, pisabym epigramata, ktrych bym zreszt nie odczytywa nikomu, jak ten biedny Rufinus. - Miae mi opowiedzie jego histori. - Opowiem ci j w unctorium. Ale w unctorium uwaga Winicjusza zwrciasi na co innego, mianowicie na cudne niewolnice, ktre czekay tam na kpicychsi. Dwie z nich, Murzynki podobne do wspaniaych posgw z hebanu, poczy maci ich ciaa delikatnymi woniami Arabii,inne, biege w czesaniu Frygijki, trzymay w rkach mikkich i gitkich jak we, polerowane stalowe zwierciada i grzebienie, dwie za, wprost do bstw podobne greckie dziewczyny z Kos, czekayjako vestiplicae, a przyjdzie chwila posgowego ukadania fad na togach panw. - Na Zeusa Chmurozbirc! - rzek Markus Winicjusz - jaki ty masz u siebie wybr! - Wol wybr ni liczb - odpowiedzia Petroniusz. - Caa moja familiaM1 w Rzymienie przenosi czterystu gw i sdz, e do osobistej posugi chyba dorobkiewicze potrzebuj wikszej iloci ludzi. - Pikniejszych cia nawet i Miedzianobrodynie posiada - mwi rozdymajc nozdrza Winicjusz. Na to Petroniusz odrzek z pewn przyjazn niedbaoci: - Jeste moim krewnym, a ja nie jestem anitak nieuyty jak Bassus, ani taki pedant jakAulus Plaucjusz. Lecz Winicjusz usyszawszy to ostatnie imi zapomnia na chwil o dziewczynach z Kos i podnisszy ywo gow spyta: - Skd ci przyszed na myl Aulus Plaucjusz? Czy wiesz, e ja, wybiwszy rkpod miastem, spdziem kilkanacie dni w ich domu. Zdarzyo si, e Plaucjusz nadjecha w chwili wypadku i widzc, e cierpi bardzo, zabra mnie do siebie, tam za niewolnik jego, lekarz Merion, przyprowadzi mnie do zdrowia. O tym wanie chciaem z tob mwi. - Dlaczego? Czy nie zakochae si wypadkiem w Pomponii? W takim razie al mi ci: niemoda i cnotliwa! Nie umiem sobiewyobrazi gorszego nad to poczenia. Brr!- Nie w Pomponii - eheu! - rzek Winicjusz. - Zatem w kim? - Gdybym ja sam wiedzia w kim? Ale ja niewiem nawet dobrze, jak jej imi: Ligia czy Kallina? Nazywaj j w domu Ligi, gdy pochodzi z narodu Ligw, a ma swoje barbarzyskie imi: Kallina. Dziwny to dom tych Plaucjuszw. Rojno w nim, a cicho jak w gajach w Subiacum. Przez kilkanacie dni nie wiedziaem, e mieszka w nim bstwo. A raz o wicie zobaczyem j myjc si w ogrodowej fontannie. I przysigam ci na t pian, z ktrej powstaa Afrodyta, e promienie zorzy przechodziy na wylot przez jej ciao. Mylaem, e gdy soce zejdzie, ona rozpynie mi si w wietle, jakrozpywa si jutrzenka. Od tej pory widziaem j dwukrotnie i od tej pory rwnie nie wiem, co spokj, nie wiem, co inne pragnienia, nie chc wiedzie, co moemi da miasto, nie chc kobiet, nie chc zota, nie chc korynckiej miedzi ani bursztynu, ani perowca, ani wina, ani uczt, tylko chc Ligii. Mwi ci szczerze, Petroniuszu, e tskni za ni, jak tskni ten Sen, wyobraony na mozaice w twoim tepidarium, za Pasytej, tskni po caych dniach i nocach. - Jeli to niewolnica, to j odkup. - Ona nie jest niewolnic. - Czyme jest? Wyzwolenic Plaucjusza? - Nie bdc nigdy niewolnic, nie moga bywyzwolona. - Wic? - Nie wiem: crk krlewsk czy czym podobnym. - Zaciekawiasz mnie, Winicjuszu. - Lecz jeli zechcesz mnie posucha, book\gbboj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} jiC }x}`XjPc:tc| *!c 0c >zaraz zaspokoj twoj ciekawo. Historia nie jest zbyt duga. Ty moe osobicie znae Wanniusza, krla Swebw, ktry, wypdzony z kraju, dugi czas przesiadywa tu w Rzymie, a nawet wsawi si szczliw gr w koci i dobrym powoeniem. Cezar Druzus wprowadzi go znw na tron. Wanniusz, ktry by w istocie rzeczy tgim czowiekiem, rzdzi z pocztku dobrze i prowadzi szczliwe wojny, pniej jednakpocz nadto upi ze skry nie tylko ssiadw, ale i wasnych Swebw. WwczasWangio i Sido, dwaj jego siostrzecy, a synowie Wibiliusza, krla Hermandurw, postanowili zmusi go, by znw pojecha doRzymu... prbowa szczcia w koci. - Pamitam, to Klaudiuszowe, niedawne czasy. - Tak. Wybucha wojna. Wanniusz wezwa na pomoc Jazygw, jego za mili siostrzecy Ligw, ktrzy, zasyszawszy obogactwach Wanniusza i zwabieni nadziej upw, przybyli w takiej liczbie, i sam cezar Klaudiusz pocz obawia si o spokj granicy. Klaudiusz nie chcia mieszasi w wojny barbarzycw, napisa jednak do Ateliusza Histera, ktry dowodzi legi naddunajsk, by zwraca pilne oko na przebieg wojny i nie pozwoli zamci naszego pokoju. Hister zada wwczas odLigw, by przyrzekli, i nie przekrocz granicy, na co nie tylko zgodzili si, ale dalizakadnikw, midzy ktrymi znajdowaa si ona i crka ich wodza... Wiadomo ci, ebarbarzycy wycigaj na wojny z onami idziemi... Ot moja Ligia jest crk owego wodza. - Skd to wszystko wiesz? - Mwi mi to sam Aulus Plaucjusz. Ligowie nie przekroczyli istotnie wwczas granicy, ale barbarzycy przychodz jak burza i uciekaj jak burza. Tak znikli i Ligowie, razem ze swymi turzymi rogami na gowach. Zbili Wanniuszowych Swebw i Jazygw, ale krl ich poleg, za czym odeszli z upami, a zakadniczki zostay w rku Histera. Matka wkrtce umara, dziecko za Hister, nie wiedzc, co z nim robi, odesa do rzdcy caej Germanii, Pomponiusza. w po ukoczeniu wojny z Kattami wrci do Rzymu, gdzie Klaudiusz, jak wiesz, pozwoli mu odprawi tryumf. Dziewczyna sza wwczas za wozem zwycizcy, ale po skoczonej uroczystoci,poniewa zakadniczki nie mona byo uwaa za brank, z kolei i Pomponiusz nie wiedzia co z ni zrobi, a wreszcie odda j swej siostrze, Pomponii Grecynie, onie Plaucjusza. W tym domu, gdzie wszystko, poczwszy od panw, a skoczywszy na drobiu w kurniku, jest cnotliwe, wyrosa na dziewic, niestety, tak cnotliw jak sama Grecyna, a tak pikn, e nawet samaPoppea wygldaaby przy niej jak jesienna figa przy jabku hesperyjskim. - I co? - I powtarzam ci, e od chwili gdy widziaem, jak promienie przechodziy przyfontannie na wskro przez jej ciao, zakochaem si bez pamici. - Jest wic tak przezroczysta jak lampryska albo jak moda sardynka? - Nie artuj, Petroniuszu, a jeli ci udzi swoboda, z jak ja sam o mojej dzy mwi, wiedz o tym, e jaskrawa suknia czstokro gbokie rany pokrywa. Musz ci te powiedzie, e wracajc z Azji przespaem jedn noc w wityni Mopsusa,aby mie sen wrebny. Ot we nie pojawi mi si sam Mopsus i zapowiedzia, e w yciu moim nastpi wielka przemiana przez mio. - Syszaem, jak Pliniusz mwi, e nie wierzy w bogw, ale uwierzy w sny, i by moe, e ma suszno. Moje arty nie przeszkadzaj mi te myle czasem, e naprawd jest tylko jedno bstwo, odwieczne, wszechwadne, twrcze - VenusGenitrix. Ona skupia dusze, skupia ciaa i rzeczy. Eros wywoa wiat z chaosu. Czy dobrze uczyni, to inna rzecz, ale gdy tak jest, musimy uzna jego potg, cho wolnojej nie bogosawi... - Ach, Petroniuszu! atwiej na wiecie o filozofi ni o dobr rad. - Powiedz mi, czego ty waciwie chcesz? - Chc mie Ligi. Chc, by te moje ramiona, ktre obejmuj teraz tylko powietrze; mogy obj j i przycisn do piersi. Chc oddycha jej tchnieniem. Gdyby bya niewolnic, dabym za ni Aulusowi stodziewczt z nogami pobielonymi wapnem na znak, e je pierwszy raz wstawiono na sprzeda. Chc j mie w domu moim dopty, dopki gowa moja nie bdzie tak biaa, jak szczyt Soracte w zimie. - Ona nie jest niewolnic, ale ostatecznie naley do familii Plaucjusza, a poniewa jest dzieckiem opuszczonym, moe by uwaana jako alumna. Plaucjusz mgby ci j odstpi, gdyby chcia. - To chyba nie znasz Pomponii Grecyny. Zreszt oboje przywizali si do niej jak dowasnego dziecka. - Pomponi znam. Istny cyprys. Gdyby nie bya on Aulusa, mona by j wynajmowajako paczk. Od mierci Julii nie zrzucia ciemnej stoli i w ogle wyglda, jak by za ycia jeszcze chodzia po ce porosej asfodelami. Jest przy tym univira, a wic midzy naszymi cztero- i piciokrotnymi rozwdkami jest zarazem Feniksem... Ale... czy syszae, e Feniks jakoby naprawd wylg si teraz w Grnym Egipcie, co mu si zdarza nie czciej jak raz na piset lat? - Petroniuszu! Petroniuszu! O Feniksie pogadamy kiedy indziej. - C ja ci powiem, mj Marku. Znam Aula Plaucjusza, ktry lubo nagania mj sposb ycia, ma do mnie pewn sabo, a moe nawet szanuje mnie wicej od innych, wie bowiem, e nie byem nigdy donosicielem, jak na przykad Domicjusz Afer, Tygellinus caa zgraja przyjaci Ahenobarba. Nie udajc przy tym stoika krzywiem si jednak nieraz na takie postpki Nerona, na ktre Seneka i Burrus patrzyli przez szpary. Jeli sdzisz, e mog co dla ciebie u Aulusa wyjedna - jestem na twoje usugi. - Sdz, e moesz. Ty masz na niego wpyw, a przy tym umys twj posiada niewyczerpane sposoby. Gdyby si rozejrza w pooeniu i pomwi z Plaucjuszem... - Zbytnie masz pojcie o moim wpywie i o dowcipie, ale jeli tylko o to chodzi, pomwi z Plaucjuszem, jak tylko przeniossi do miasta. - Oni wrcili dwa dni temu. - W takim razie pjdmy do triclinium, gdzieczeka na nas niadanie, a nastpnie, nabrawszy si, kaemy si zanie do Plaucjusza. - Zawsze mi by miy - odrzek na to z ywoci Winicjusz - ale teraz ka chyba ustawi wrd moich larw twj posg - ot, taki pikny jak ten - i bd mu skada ofiary. To rzekszy zwrci si w stron posgw,ktre zdobiy ca jedn cian wonnej wietlicy, i wskaza rk na posg Petroniusza, przedstawiajcy go jako Hermesa z posochem w doni. Po czym doda: - Na wiato Heliosa! Jeli "boski" Aleksander by do ciebie podobny - nie dziwi si Helenie. I w okrzyku tym byo tyle szczeroci, ile pochlebstwa, Petroniusz bowiem, lubo starszy i mniej atletyczny, pikniejszy by nawet od Winicjusza. Kobiety w Rzymie podziwiay nie tylko jego gitki umys i smak, ktry mu zjedna nazw arbitra elegancji, ale i ciao. Podziw w zna byo nawet na twarzach owych dziewczt z Kos,ktre ukaday teraz fady jego togi, a z ktrych jedna, imieniem Eunice, skrycie go kochajca, patrzya mu w oczy z pokor i zachwytem. Lecz on nie zwrci nawet na to uwagi, jeno umiechnwszy si do Winicjusza pocz cytowa mu w odpowiedzi wyraenieSeneki o kobietach: - Animal impudens... etc... A nastpnie otoczywszy rk jego ramiona wyprowadzi go do triclinium. W unctorium dwie greckie dziewczyny, Frygijki, i dwie Murzynki poczy uprzta epilichnia z woniami. Lecz w teje chwili spoza uchylonej kotary od frigidarium ukazay si gowy balneatorw i rozlega si ciche: "psst" - a na to wezwanie jedna z Greczynek, Frygijki i dwie Etiopki, poskoczywszy ywo, zniky w mgnieniu okaza kotar. W termach rozpoczynaa si chwila swawoli i rozpusty, ktrej inspektornie przeszkadza, albowiem sam czstokrobra w podobnych hulankach udzia. Domyla si ich zreszt i Petroniusz, ale jako czowiek wyrozumiay i nie lubicy kara, patrzy na nie przez szpary. W unctorium pozostaa tylko Eunice. Czas jaki nasuchiwaa oddalajcych si w kierunku laconicum gosw i miechw, wreszcie unisszy wykadany bursztynem i koci soniow stoek, na ktrym przed chwil siedzia Petroniusz, przysuna go ostronie do jego posgu. Unctorium pene byo sonecznego wiata i kolorw bijcych od tczowych marmurw, ktrymi wyoone byy ciany. Eunice wstpia na stoek - i znalazszy sina wysokoci posgu, nagle zarzucia mu na szyj ramiona, po czym odrzuciwszy w ty swe zote wosy i tulc rowe ciao do biaego marmuru, pocza przyciska wuniesieniu usta do zimnych warg Petroniusza. Rozdzia II Po posiku, ktry zwa si niadaniem, a doktrego dwaj towarzysze zasiedli wwczas,gdy zwykli miertelni byli ju dawno po poudniowym prandium, Petroniusz zaproponowa lekk drzemk. Wedug niegopora bya jeszcze za wczesna na odwiedziny. S wprawdzie ludzie, ktrzy poczynaj odwiedza znajomych o wschodzie soca, uwaajc w dodatku zwyczaj ten za stary, rzymski. Ale on, Petroniusz, uwaa go za barbarzyski. Godziny popoudniowe s najwaciwsze, nie wczeniej jednak, zanim soce nie przejdzie w stron wityni Jowisza Kapitoliskiego i nie pocznie patrze z ukosa na Forum. Jesieni bywa jeszcze gorco i ludzie radzi pi po jedzeniu. Tymczasem mio jest posucha szumu fontanny w atrium i po obowizkowym tysicu krokw zdrzemn si w czerwonym wietle, przecedzonym przez purpurowe, na wp zacignite velarium. Winicjusz uzna suszno jego sw i poczli si przechadza rozmawiajc w sposb niedbay o tym, co sycha na Palatynie i w miecie, a po trochu filozofujc nad yciem. Po czym Petroniusz uda si do cubiculum, lecz nie spa dugo. Po upywie p godziny wyszed i kazawszysobie przynie werweny pocz j wchainaciera sobie ni rce i skronie. - Nie uwierzysz - rzek - jak to oywia i orzewia. Teraz jestem gotw. Lektyka czekaa ju od dawna, wic wsiedlii kazali si ponie na Vicus Patricius, do domu Aulusa. Insula Petroniusza leaa na poudniowym stoku Palatynu okoo tak zwanych Carinae, najkrtsza wic droga wypadaa im poniej Forum, lecz poniewa Petroniusz chcia zarazem wstpi do zotnika Idomena, wyda przeto polecenie, by niesiono ich przez Vicus Apollinis i Forumw stron Vicus Sceleratus, na rogu ktregopeno byo wszelkiego rodzaju tabern. Olbrzymi Murzyni podnieli lektyk i ruszyli,poprzedzani przez niewolnikw zwanych pedisequi. Petroniusz przez czas jaki podnosi w milczeniu swe donie, pachnce werwen, ku nozdrzom i zdawa si nad czym namyla, po chwili za rzek: - Przychodzi mi do gowy, e jeli twoja lena boginka nie jest niewolnic, tedy mogaby porzuci dom Plaucjuszw, a przenie si do twego. Otoczyby j mioci i obsypa bogactwy, tak jak ja moj ubstwion Chryzotemis, ktrej, mwic midzy nami, mam przynajmniej o tyle dosy, o ile ona mnie. Markus potrzsn gow. - Nie? - pyta Petroniusz. - W najgorszym razie sprawa oparaby si o cezara, a moesz by pewny, e choby dziki moim wpywom nasz Miedzianobrody byby po twojej stronie. - Nie znasz Ligii! - odpar Winicjusz. - To pozwle si zapyta, czy ty j znasz - inaczej jak z widzenia? Mwie z ni? Wyznae jej sw mio? - Widziaem j naprzd przy fontannie, a potem spotkaem j dwukrotnie. Pamitaj, e podczas pobytu w domu Aulusw mieszkaem w bocznej willi, przeznaczonej dla goci, i majc wybit rk nie mogem zasiada do wsplnego stou. Dopiero w wigili dnia, na ktry zapowiedziaem swj odjazd, spotkaem Ligi, przy wieczerzy - inie mogem sowa do niej przemwi. Musiaem sucha Aulusa i jego opowiada o zwycistwach, jakie odnis w Brytanii, anastpnie o upadku maych gospodarstw w Italii, ktremu jeszcze Licyniusz Stolo stara si zapobiec. W ogle nie wiem, czy Aulus potrafi mwi o czym innym, i nie mniemaj, e zdoamy si od tego wykrci,chyba e zechcesz sucha o zniewieciaoci czasw dzisiejszych. Oni tam maj baanty w kurnikach, ale ich nie jedz wychodzc z zasady, e kady zjedzony baant przyblia koniec potgi rzymskiej. Drugi raz spotkaem j koo ogrodowej cysterny ze wieo wyrwan trzcin w rku, ktr zanurzaa kici w wodzie i skrapiaa rosnce wokoo irysy. Spjrz na moje kolana. Na tarcz Herakla, mwi ci, e nie dray, gdy na nasze maniple szy z wyciem chmury Partw, ale dray przy owej cysternie. I zmieszany jak pachol, ktre nosi jeszcze bull na szyi, oczyma tylko ebraem litoci, dugo nie mogc sowa przemwi. Petroniusz spojrza na niego jakby z pewnzazdroci. - Szczliwy! - rzek. - Choby wiat i yciebyy jak najgorsze, jedno w nich zostanie wieczne dobro - modo! Po chwili za spyta: - I nie przemwie do niej? - Owszem. Oprzytomniawszy nieco, rzekem, e wracam z Azji, em wybi rk pod miastem i cierpiaem srodze, ale w chwili gdy mi przychodzi porzuci ten dom gocinny, widz, e cierpienie w nim wicej jest warte ni gdzie indziej rozkosz - choroba wicej ni gdzie indziej zdrowie. Ona suchaa sw moich take zmieszana ize schylon gow, krelc co trzcin na szafrannym piasku. Po czym podniosa oczy, raz jeszcze spojrzaa na owe skrelone znaki, raz jeszcze na mnie, jak by chcc o co spyta - i nagle ucieka jak hamadriada przed gupowatym faunem. - Musi mie pikne oczy. - Jak morze - i utonem w nich te jak w morzu. Wierz mi, e Archipelag mniej jest bkitny. Po chwili przybieg may Plaucjusz i pocz o co pyta. Ale ja nie rozumiaem, o co mu chodzi. - O, Atene! - zawoa Petroniusz - zdejm temu chopcu opask z oczu, ktr zawiza Eros, bo inaczej rozbije sobie gow o kolumn wityni Wenus. Po czym zwrci si do Winicjusza: - O, ty wiosenny pczku na drzewie ycia, ty pierwsza zielona gazko winogradu! Powinien bym, zamiast do Plaucjuszw, kaza ci zanie do domu Gelocjusza, gdziejest szkoa dla niewiadomych ycia chopcw. - Czego ty waciwie chcesz? - A co skrelia na piasku? Czy nie imi Amora, czy nie serce przeszyte jego grotem lub nie co takiego, z czego mgby pozna, e satyry szeptay ju tejnimfie do ucha rnie tajemnice ycia? Jak mona byo nie spojrze na te znaki! - Dawniej wdziaem tog, ni mylisz - rzek Winicjusz - i zanim nadbieg may Aulus, patrzyem pilnie na te znaki. Wszake wiem, e i w Grecji, i w Rzymie nieraz dziewczta krel na piasku wyznania, ktrych nie chc wymwi ich usta... Ale zgadnij, co nakrelia? - Jeli co innego, ni przypuszczaem, to nie zgadn. - Ryb. - Jak powiadasz? - Powiadam: ryb. Czy miao to znaczy, ew yach jej zimna dotd krew pynie - niewiem! Ale ty, ktry mnie nazwa wiosennym pkowiem na drzewie ycia - zapewne potrafisz lepiej ten znak zrozumie? - Carissime! o tak rzecz spytaj Pliniusza. On si zna na rybach. Gdyby stary Apicjusz y jeszcze, moe by ci take umia co o tym powiedzie, albowiem zjad w cigu ycia wicej ryb, ni moe ich od razu pomieci Zatoka Neapolitaska. Lecz dalsza rozmowa urwaa si, wniesionoich bowiem na rojne ulice, na ktrych przeszkadza jej gwar ludzki. Przez Vicus Apollinis skrcili na Forum Romanum, gdzie w dnie pogodne, przed zachodem soca, gromadziy si tumy prniaczej ludnoci, by przechadza si wrd kolumn, opowiada nowiny i sucha ich, widzie przenoszone lektyki ze znakomitymi ludmi, a wreszcie zaglda do sklepw zotniczych, do ksigarni, do sklepw, w ktrych zmieniano monet, do bawatnych, brzowniczych i wszelkich innych, ktrych peno byo w domach obejmujcych cz Rynku pooon naprzeciw Kapitolu. Poowa Forum, leca tu pod wiszarami zamku, pogrona bya ju w cieniu, natomiast kolumny pooonych wyej wity zociy si w blasku i na bkicie. Lece niej rzucay wyduone cienie na marmurowe pyty, wszdzie za byo ich tak peno, e oczy gubiy si wrd nich jak w lesie. Zdawao si, e tym budowlom i kolumnom a ciasno koo siebie. Pitrzyy si jedne nad drugimi, biegy w prawo i w lewo, wdzieray si na wzgrza, tuliy si do zamkowego muru lub jedne do drugich, na podobiestwo wikszych i mniejszych, grubszych i cieszych, zotawych i biaychpni, to rozkwitych pod architrawami kwiatami akantu, to pozawijanych w joskie\gbboj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA Pac cc\-c O Plaucjusz doda swoim wiszczcym gosem: - I coraz nam bardziej obco midzy ludmi,ktrzy nawet naszych bogw rzymskich greckimi nazywaj imionami. - Bogowie stali si od pewnego czasu tylko retorycznymi figurami - odrzek niedbale Petroniusz - e za retoryki uczyli nas Grecy, przeto mnie samemu atwiej na przykad powiedzie: Hera ni Juno. To rzekszy zwrci oczy na Pomponi, jakby na znak, e wobec niej adne inne bstwo nie mogo mu przyj na myl, a nastpnie j przeczy temu, co mwia o staroci: "Ludzie starzej si wprawdzie prdko, ale tacy, ktrzy yj zgoa innym yciem, a prcz tego s twarze, o ktrych Saturn zdaje si zapomina." - Petroniusz mwi to z pewn nawet szczeroci, albowiem Pomponia Grecyna, jakkolwiek schodzia z poudnia ycia, zachowaa niezwyk wieo cery, a e gow miaa ma i twarz drobn, chwilami wic, mimo swej ciemnej sukni, mimo powagi i smutku, czynia wraenie kobiety zupenie modej. Tymczasem may Aulus, ktry podczas pobytu Winicjusza w domu zaprzyjani si by z nim nadzwyczajnie, zbliywszy si pocz go zaprasza do gry w pik. Za chopcem wesza do triclinium i Ligia. Pod firank bluszczw, ze wiatekami drgajcymi na twarzy, wydaa si teraz Petroniuszowi adniejsz ni na pierwszy rzut oka i istotnie podobn do jakiej nimfy.e za nie przemwi do niej dotd, wic podnis si, pochyli przed ni gow i zamiast zwykych wyrazw powitania pocz cytowa sowa, ktrymi Odys powita Nauzyka: Nie wiem, czyli jest bstwem, czy pann mierteln, Lecz jeli jest mieszkank ziemskiego padou, Bogosawiony ojciec z matk tw pospou,Bogosawieni bracia . . . . . . . . . . . . Nawet Pomponii podobaa si wykwintna grzeczno tego wiatowca. Co do Ligii, suchaa zmieszana i zaponiona, nie micoczu podnie. Lecz stopniowo w ktach jejust pocz drga swawolny umiech, na twarzy zna byo walk midzy dziewczcym zawstydzeniem a chci odpowiedzi - i widocznie ch ta przemoga, spojrzawszy bowiem nagle na Petroniusza, odpowiedziaa mu sowami teje Nauzykai, cytujc je jednych tchem i troch jak wydawan lekcj: Nie byle kto ty jeste - i nie byle gowa! Po czym zawrciwszy w miejscu, ucieka, jak ucieka sposzony ptak. Teraz na Petroniusza przysza kolej zdziwienia - nie spodziewa si bowiem usysze Homerowego wiersza w ustach dziewczyny, o ktrej barbarzyskim pochodzeniu by przez Winicjusza uprzedzony. Spojrza te pytajcym wzrokiem na Pomponi, lecz ta nie moga mu da odpowiedzi, patrzya bowiem w tej chwili, umiechajc si, na dum, jaka odbia si w obliczu starego Aulusa. On za nie umia tej dumy ukry. Naprzd, przywiza si by do Ligii jak do wasnegodziecka, a po wtre, mimo swych starorzymskich uprzedze, ktre kazay mu przeciw greczynie i jej rozpowszechnieniu piorunowa, uwaa j za szczyt towarzyskiej ogady. Sam nie mg si jej nigdy dobrze nauczy, nad czym skrycie bola, rad by wic teraz, etemu wytwornemu panu, a zarazem i literatowi, ktry gotw by uwaa dom jego za barbarzyski, odpowiedziano w nimjzykiem i wierszem Homera. - Jest w domu pedagogus Grek - rzek zwracajc si do Petroniusza - ktry uczy naszego chopaka, a dziewczyna przysuchuje si lekcjom. Pliszka to jeszcze, ale mia pliszka, do ktrej nawyklimy oboje. Petroniusz patrzy teraz poprzez skrty bluszczw i kapryfolium na ogrd i na bawic si trjk. Winicjusz zrzuci tog iw tunice tylko podbija w gr pik, ktrstojca naprzeciw z wzniesionymi ramionami Ligia usiowaa schwyta. Dziewczyna na pierwszy rzut oka nie uczynia wielkiego na Petroniuszu wraenia.Wydaa mu si zbyt szczupa. Lecz od chwili gdy w triclinium spojrza na ni bliej, pomyla sobie, e tak jednak mogaby wyglda jutrzenka - i jako znawca zrozumia, e jest w niej co niezwykego. Wszystko zauway i wszystko oceni: wic i twarz row i przerocz, i wiee usta, jak by do pocaunku zoone, i niebieskie jak lazur mrz oczy, i alabastrow biao czoa, i bujno ciemnych wosw przewiecajcych na skrtach odblaskiem bursztynu albo korynckiej miedzi, i lekk szyj, i "bosk" spadzisto ramion, i caposta gitk, smuk, mod modoci maju i wieo rozkwitych kwiatw. Zbudzisi w nim artysta i czciciel piknoci, ktryodczu, e pod posgiem tej dziewczyny mona by podpisa: "Wiosna". - Nagle przypomnia sobie Chryzotemis i wzi go pusty miech. Wydaa mu si razem ze swoim zotym pudrem na wosach i uczernionymi brwiami bajecznie zwid, czym w rodzaju pokej i ronicej patki ry. A jednak tej Chryzotemis zazdroci mu cay Rzym. Nastpnie przypomnia sobie Poppe i - owa przesawna Poppea rwnie wydaa mu si bezduszn woskow mask. W tej dziewczynie o tanagryjskich ksztatach bya nie tylko wiosna - bya i promienista "Psyche", ktra przewiecaa przez jej rane ciao, jak promyk przewieca przezlamp. "Winicjusz ma suszno - pomyla - a moja Chryzotemis jest stara, stara... jak Troja!" Po czym zwrci si do Pomponii Grecyny - i wskazawszy na ogrd, rzek: - Rozumiem teraz, domina, e wobec takich dwojga wolicie dom od uczt na Palatynie i cyrku. - Tak - odpowiedziaa zwracajc oczy w stron maego Aulusa i Ligii. A stary wdz pocz opowiada histori dziewczyny i to, co sysza przed laty od Ateliusza Histera o siedzcym w mrokach pnocy narodzie Ligw. Tamci za skoczyli gra w pik i przez czas jaki chodzili po piasku ogrodowym, odbijajc na czarnym tl mirtw i cypryswjak trzy biae posgi. Ligia trzymaa maego Aulusa za rk. Pochodziwszy nieco,siedli na awce przy piscinie zajmujcej rodek ogrodu. Lecz po chwili Aulus zerwasi, by poszy ryby w przeroczej wodzie.Winicjusz za prowadzi dalej rozmow zaczt w czasie przechadzki. - Tak jest - mwi niskim, drgajcym gosem. - Zaledwiem zrzuci pretekst, wysano mnie do azjatyckich legii. Miastam nie zazna - ani ycia, ani mioci. Umiem na pami troch Anakreonta i Horacjusza, ale nie potrafibym tak jak Petroniusz mwi wierszy wwczas, gdy rozum niemieje z podziwu i wasnych sw znale nie moe. Chopcem bdc chodziem do szkoy Muzoniusza, ktry mawia nam, e szczcie polega na tym, by chcie tego, czego chc bogi - a zatem od naszej woli zaley. Ja jednak myl, e jest inne, wiksze i drosze, ktre od woli nie zaley, bo je tylko mio da moe. Szukaj tego szczcia sami bogowie, wic i ja, o Ligio, ktrym nie zazna dotd mioci, idc w ich lady szukam take tej,ktra by mi szczcie da chciaa... Umilk i przez czas jaki sycha byo tylko lekki plusk wody, w ktr may Aulus ciska kamyki poszc nimi ryby. Po chwili jednak Winicjusz znw mwi pocz gosem jeszcze mikszym i cichszym: - Wszak znasz Wespazjanowego syna, Tytusa? Mwi, e zaledwie z chopicego wieku wyszedszy pokocha tak Berenik, i omal tsknota nie wyssaa mu ycia... Tak i ja bym umia pokocha, o Ligio!... Bogactwo, sawa, wadza - czczy dym! marno! Bogaty znajdzie bogatszego od siebie, sawnego zami cudza wiksza sawa, potnego potniejszy pokona... Lecz zali sam cezar, zali ktry bg nawet moe doznawa wikszej rozkoszy lub by szczliwszym ni prosty miertelnik w chwili, gdy mu przy piersi dyszy pier droga lub gdy cauje usta kochane... Wic mio z bogami nas rwna - o Ligio!... A ona suchaa w niepokoju, w zdziwieniu i zarazem tak, jak by suchaa gosu greckiej fletni lub cytry. Zdawao si jej chwilami, e Winicjusz piewa jak pie dziwn, ktra sczy si w jej uszy, porusza w niej krew, a zarazem przejmujeserce omdleniem, strachem i jak niepojt radoci... Zdawao jej si te, eon mwi co takiego, co w niej ju byo poprzednio, ale z czego nie umiaa sobie zda sprawy. Czua, e on w niej co budzi, co drzemao dotd, i e w tej chwili zamglony sen zmienia si w ksztat coraz wyraniejszy, bardziej upodobany i liczny. Tymczasem soce przetoczyo si dawno za Tyber i stano nisko nad Janikulskim Wzgrzem. Na nieruchome cyprysy padao czerwone wiato - i cae powietrze byo nim przesycone. Ligia podniosa swoje bkitne, jakby rozbudzone ze snu oczy na Winicjusza i nagle w wieczornych odblaskach, pochylony nad ni, z prob drgajc w oczach, wyda si jej pikniejszy od wszystkich ludzi i od wszystkich greckich i rzymskich bogw, ktrych posgi widywaa na frontonach wity. On za obj z lekka palcami jej rk powyej kostki i pyta: - Zali ty nie odgadujesz, Ligio, czemu ja mwi to tobie?... - Nie! - odszeptaa tak cicho, e Winicjusz zaledwie dosysza. Lecz nie uwierzy jej i przycigajc coraz silniej jej rk, byby j przycign do serca, bijcego jak motem pod wpywem dzy rozbudzonej przez cudn dziewczyn - i byby wprost do niej zwrci palce sowa, gdyby nie to, e na ciece, ujtej w ramy mirtw, ukaza si stary Aulus, ktry zbliywszy si rzek: - Soce zachodzi, wic strzecie si wieczornego chodu i nie artujcie z Libityn... - Nie - odrzek Winicjusz - nie wdziaem dotd togi i nie poczuem chodu. - A oto ju ledwie p tarczy zza wzgrz wyglda - odpowiedzia stary wojownik. - Bogdaj to sodki klimat Sycylii, gdzie wieczorami lud zbiera si na rynkach, aby chralnym piewem egna zachodzcego Feba. I zapomniawszy, e przed chwil sam ostrzega przed Libityn, pocz opowiadao Sycylii, gdzie mia swe posiadoci i duegospodarstwo rolne, w ktrym si kocha. Wspomnia te, e nieraz przychodzio mu na myl przenie si do Sycylii i tam dokona spokojnie ycia. Do ma zimowychszronw ten, komu zimy ubieliy ju gow.Jeszcze li nie opada z drzew i nad miastem mieje si niebo askawie, ale gdy winograd poknie, gdy nieg spadnie w Grach Albaskich, a bogowie nawiedz przejmujcym wichrem Kampani, wwczaskto wie, czy z caym domem nie przeniesie si do swojej zacisznej wiejskiej sadyby. - Miaeby ch opuci Rzym, Plaucjuszu?- spyta z nagym niepokojem Winicjusz. - Ch t mam dawno - odpowiedzia Aulus -bo tam spokojniej i bezpieczniej. I j znowu wychwala swoje sady, stada, dom ukryty w zieleni i wzgrza porose tymem i czbrami, wrd ktrych brzcz roje pszcz. Lecz Winicjusz nie zwaa nat bukoliczn nut i mylc tylko o tym, e moe utraci Ligi, spoglda w stron Petroniusza, jak by od niego jedynie wyglda ratunku. Tymczasem Petroniusz siedzc przy Pomponii lubowa si widokiem zachodzcego soca, ogrodu i stojcych przy sadzawce ludzi. Biae ich ubrania na ciemnym tle mirtw wieciy zotem od wieczornych blaskw. Na niebie zorza pocza zabarwia si purpur, fioletem i mieni si na ksztat opalu. Strop nieba sta si liliowy. Czarne sylwetki cyprysw uczyniy si jeszcze wyrazistsze ni w dzie biay, za w ludziach, w drzewach i w caym ogrodzie zapanowa spokj wieczorny. Petroniusza uderzy ten spokj i uderzy go zwaszcza w ludziach. W twarzy Pomponii, starego Aulusa, ich chopca i Ligii- byo co, czego nie widywa w tych twarzach, ktre go co dzie, a raczej co noc otaczay: byo jakie wiato, jakie ukojenie i jaka pogoda pynca wprost z takiego ycia, jakim tu wszyscy yli. I z pewnym zdziwieniem pomyla, e jednak moga istnie pikno i sodycz, ktrych on, wiecznie gonicy za piknoci i sodycz, nie zazna. Myli tej nie umia ukry w sobie i zwrciwszy si do Pomponiirzek: - Rozwaam w duszy, jak odmienny jest wasz wiat od tego wiata, w ktrym wada nasz Nero. Ona za podniosa swoj drobn twarz ku zorzy wieczornej i odrzeka z prostot: - Nad wiatem wada nie Nero - ale Bg. Nastaa chwila milczenia. W pobliu triclinium day si sysze w alei kroki starego wodza, Winicjusza, Ligii i maego Aula - lecz nim nadeszli, Petroniusz spyta jeszcze: - A wic ty wierzysz w bogi Pomponio? - Wierz w Boga, ktry jest jeden, sprawiedliwy i wszechmocny odpowiedziaa ona Aula Plaucjusza. Rozdzia III Wierzy w Boga, ktry jest jeden, wszechmocny i sprawiedliwy - powtrzy Petroniusz w chwili, gdy znw znalaz si w lektyce sam na sam z Winicjuszem. - Jeli jej Bg jest wszechmocny, tedy rzdziyciem i mierci; a jeli jest sprawiedliwy, tedy susznie zsya mier. Czemu wic Pomponia nosi aob po Julii? aujc Julii przygania swemu Bogu. Musz to rozumowanie powtrzy naszej miedzianobrodej mapie, uwaam bowiem, e w dialektyce dorwnywam Sokratesowi. Co do kobiet, zgadzam si, e kada posiadatrzy lub cztery dusze, ale adna nie ma duszy rozumnej. Niechby Pomponia rozmylaa sobie z Senek lub z Kornutusem nad tym, czym jest ich wielki Logos... Niechby razem wywoywali cienie Ksenofanesa, Parmenida, Zenona i Platona, ktre nudz si. tam w kimeryjskich krainach, jak czye w klatce. Ja chciaem mwi z ni i z Plaucjuszem o czym innym. Na wity brzuch egipskiej Izys! Gdybym imtak, po prostu powiedzia, po comy przyszli, przypuszczam, e cnota ich zadwiczaaby jak miedziana tarcza, w ktr kto pak uderzy. I nie miaem! Dasz wiar, Winicjuszu, em nie mia! Pawie s pikne ptaki, ale krzycz zbyt przeraliwie. Zlkem si krzyku. Musz jednak pochwali twj wybr. Istna "ranopalca Jutrzenka"... I wiesz, co mi take przypomniaa? - Wiosn! - i to nie nasz w Italii, gdzie ledwie tu i owdzie jabo pokryje si kwiatem, a oliwniki szarzej, jak szarzay, ale t wiosn, ktr niegdy widziaem w Helwecji, mod, wie, jasnozielon... Na t blad Selen - nie dziwi ci si, Marku - wiedz jednak, e Dian miujesz i e Aulus i Pomponia gotowi ci rozszarpa, jak niegdy psy rozszarpay Akteona. Winicjusz, nie podnoszc gowy, przez chwil milcza, po czym j mwi przerywanym przez dz gosem: - Pragnem jej poprzednio, a teraz pragnjeszcze wicej. Gdym obj jej rk, owion mnie ogie... Musz j mie. Gdybym by Zeusem, otoczybym j chmur, jak on otoczy Io, lub spadbym na ni ddem, jak on spad na Danae. Chciabym caowa jej usta a do blu! Chciabym sysze jej krzyk w moich ramionach. Chciabym zabi Aula i Pomponi,a j porwa i zanie na rku do mego domu. Nie bd dzi spa. Rozka wiczy ktrego z niewolnikw i bd sucha jego jkw... - Uspokj si - rzek Petroniusz. - Masz zachcianki cieli z Subury. - Wszystko mi jedno. Musz j mie. Udaem si do ciebie po rad, lecz jeli ty jej nie znajdziesz, znajd j sam... Aulus uwaa Ligi, za crk, czemubym ja mia patrze na ni jak na niewolnic? Wic skoro nie ma innej drogi, nieche oprzdziedrzwi mego domu, niech je namaci wilczymtuszczem i niechaj sidzie jako ona przy moim ognisku. - Uspokj si, szalony potomku konsulw. Nie po to sprowadzamy barbarzycw na sznurach za naszymi wozami, bymy mieli zalubia ich crki. Strze si ostatecznoci. Wyczerpnij proste, uczciwe sposoby i zostaw sobie i mnie czas do namysu. Mnie take Chryzotemis wydawaasi crk Jowisza, a jednak nie zalubiem jej tak jak i Nero nie zalubi Akte, cho jczyniono crk krla Attala... Uspokj si... Pomyl, e jeli ona zechce opuci Auluswdla ciebie, oni nie maj prawa jej wstrzyma, wiedz za o tym, e nie tylko sam gorejesz, bo i w niej Eros roznieci pomie... Jam to widzia, a mnie naley wierzy... Miej cierpliwo. Na wszystko jest sposb, ale dzi i tak ju za duo mylaem, a to mnie nuy. Natomiast przyrzekam ci, e jutro pomyl jeszcze o twojej mioci i chyba Petroniusz nie bybyPetroniuszem, gdyby jakiego rodka nie znalaz. Umilkli znw obaj - wreszcie po niejakim czasie Winicjusz rzek ju spokojniej: - Dzikuj ci i niech Fortuna szczodr ci bdzie. - Bd cierpliwy. - Dokd si nie kazae? - Do Chryzotemis... - Szczliwy, e posiadasz t, ktr kochasz. - Ja? Wiesz, co mnie jeszcze bawi w Chryzotemis? Oto, e ona mnie zdradza z moim wasnym wyzwolecem, lutnist Teoklesem, i myli, e tego nie widz. Niegdy kochaem j, a teraz bawi mnie jej kamstwa i jej gupota. Chod ze mn ecz Aulus j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPEccc.%25| Ado niej. Jeli pocznie ci baamuci i krelici litery na stole palcem umoczonym w winie, wiedz o tym, e nie jestem zazdrosny. I kazali si ponie razem do Chryzotemis. Lecz w przedsionku Petroniusz pooy rk na ramieniu Winicjusza i rzek: - Czekaj, zdaje mi si, e obmyliem sposb. - Niech wszystkie bogi ci nagrodz... - Tak jest! Sdz, e rodek jest nieomylny.- Wiesz co, Marku? - Sucham ci, moja Atene... - Oto za kilka dni boska Ligia bdzie spoywaa w twoim domu ziarno Demetry. - Jeste wikszy ni cezar! - zawoa z uniesieniem Winicjusz. Rozdzia IV Jako Petroniusz dotrzyma obietnicy. Nazajutrz, po odwiedzinach u Chryzotemis, spa wprawdzie cay dzie, ale wieczorem kaza si zanie na Palatyn i mia z Neronem poufn rozmow, skutkiem ktrejna trzeci dzie przed domem Plaucjusza pojawi si centurion na czele kilkunastu pretoriaskich onierzy. Czasy byy niepewne i straszne. Posacy tego rodzaju byli zarazem najczciej zwiastunami mierci. Tote z chwil, w ktrej centurion uderzy motkiem we drzwi Aulusa, i gdy nadzorca atrium da zna, i w sieni znajduj si onierze, przeraenie zapanowao w caym domu. Rodzina wnet otoczya starego wodza, nikt bowiem nie wtpi, e niebezpieczestwo przede wszystkim nad nim zawiso. Pomponia objwszy ramionami jego szyj przytulia si do niego ze wszystkich si, azsiniae jej usta poruszay si szybko, wymawiajc jakie ciche wyrazy; Ligia, z twarz blad jak ptno, caowaa jego rk; may Aulus czepia si togi - z korytarzy, z pokoi lecych na pitrze i przeznaczonych dla suebnic, z czeladnej, z ani, ze sklepionych dolnych mieszka, zcaego domu poczy si wysypywa roje niewolnikw i niewolnic. Day si sysze okrzyki: "Heu, heu, me miserum!" - kobiety uderzyy w wielki pacz; niektre poczy ju sobie drapa policzki lub nakrywa gowy chustkami. Sam tylko stary wdz, przywyky od lat caych patrze mierci prosto w oczy, pozosta spokojny i tylko jego krtka orla twarz staa si jakby z kamienia wykut. Po chwili, uciszywszy wrzaski i rozkazawszy rozej si subie, rzek: - Pu mnie, Pomponio. Jeli mi nadszed kres, bdziemy mieli czas si poegna. I usun j z lekka - ona za rzeka: - Bogdajby twj los by zarazem i moim, o Aulu! Po czym, padszy na kolana, pocza si modli z t si, jak jedynie boja o drog istot da moe. Aulus przeszed do atrium, gdzie czeka na centurion. By to stary Kajusz Hasta, dawny jego podwadny i towarzysz z wojen brytaskich. - Witaj, wodzu - rzek. - Przynosz ci rozkaz i pozdrowienie cezara - a oto s tabliczki i znak, e w jego imieniu przychodz. - Wdzicznym jest cezarowi za pozdrowienie, a rozkaz wykonam - odrzek Aulus. - Witaj, Hasto, i mw, z jakim zleceniem przychodzisz. - Aulu Plaucjuszu - pocz Hasta - cezar dowiedzia si, i w domu twoim przebywa crka krla Ligw, ktr w krl jeszcze za ycia boskiego Klaudiusza odda w rce Rzymian jako rkojmi, e granice imperiumnigdy nie zostan przez Ligw naruszone. Boski Nero wdziczny ci jest, o wodzu, za to, ie jej przez lat tyle dawa gocinnou siebie, lecz nie chcc duej obarcza twego domu, jak rwnie baczc, i dziewica, jako zakadniczka, winna zostawa pod opiek samego cezara i senatu - rozkazuje ci j wyda w moje rce. Aulus nadto by onierzem i nadto hartownym mem, by wobec rozkazu pozwoli sobie na al, na marne sowa lub skargi. Jednake zmarszczka nagego gniewu i blu zjawia mu si na czole. Przed takim zmarszczeniem brwi dray niegdy legie brytaskie - i nawet w tej chwili jeszcze na twarzy Hasty odbi si przestrach. Lecz obecnie, wobec rozkazu, Aulus Plaucjusz uczu si bezbronnym. Przez czas jaki patrzy na tabliczki, na znak, po czym podnisszy oczy na staregocenturiona rzek ju spokojnie: - Zaczekaj, Kasto, w atrium, zanim zakadniczka zostanie ci wydana. I po tych sowach przeszed na drugi koniec domu do sali zwanej oecus, gdzie Pomponia Grecyna, Ligia i may Aulus czekali na w niepokoju i trwodze. - Nikomu nie grozi mier ani wygnanie na dalekie wyspy - rzek - a jednak pose cezara jest zwiastunem nieszczcia. O ciebie chodzi, Ligio. - O Ligi? - zawoaa ze zdumieniem Pomponia. - Tak jest - odrzek Aulus. I zwrciwszy si do dziewczyny, pocz mwi: - Ligio, bya chowan w naszym domu jak wasne nasze dziecko i oboje z Pomponi miujemy ci jak crk. Ale wiesz o tym, enie jeste nasz crk. Jeste zakadniczkdan przez twj nard Rzymowi i opieka nad tob naley do cezara. Ot cezar zabiera ci z naszego domu. Wdz mwi spokojnie, ale jakim dziwnym,niezwykym gosem. Ligia suchaa sw jego mrugajc oczyma i jakby nie rozumiejc, o co chodzi; policzki Pomponii pokryy si bladoci; we drzwiach, wiodcych z korytarza do oecus, poczy si znw ukazywa przeraone twarze niewolnic. - Wola cezara musi by speniona - rzek Aulus. - Aulu! - zawoaa Pomponia obejmujc ramionami dziewczyn, jak by chciaa jej broni - lepiej by dla niej byo umrze. Ligia za, tulc si do jej piersi, powtarzaa: "Matko! matko!" nie mogc zdoby si wrd ka na inne sowa. Na twarzy Aulusa znw odbi si gniew i bl. - Gdybym by sam na wiecie - rzek ponuro - nie oddabym jej ywej - i krewni moi dzi jeszcze mogliby zoy za nas ofiary Iovi Liberatori... Lecz nie mam prawa gubi ciebie i naszego dziecka, ktremoe szczliwszych doy czasw... Udam si dzi jeszcze do cezara i bd go baga, by rozkaz odmieni. Czy mnie wysucha nie wiem. Tymczasem bd zdrowa, Ligio, i wiedz o tym, e i ja, i Pomponia bogosawilimy zawsze dzie, wktrym zasiada przy naszym ognisku. To rzekszy pooy jej rk na gowie, ale cho stara si zachowa spokj, jednake w chwili gdy Ligia zwrcia ku niemu oczy zalane zami, a potem chwyciwszy jego rk pocza j do ust przyciska, w gosie jego zadrga al gboki, ojcowski. - egnaj, radoci nasza i wiato oczu naszych! - rzek. I prdko wyszed z powrotem do atrium, by nie pozwoli opanowa si niegodnemu Rzymianina i wodza wzruszeniu. TymczasemPomponia zaprowadziwszy Ligi do cubiculum pocza j uspokaja, pociesza,dodawa jej otuchy i mwi sowa - brzmice dziwnie w tym domu, w ktrym tu obok, w przylegej wietlicy, stao jeszcze lararium i ognisko, na ktrym AulusPlaucjusz wierny dawnemu obyczajowi, powica ofiary bogom domowym. Oto czasprby nadszed. Niegdy, Wirginiusz przebi pier wasnej crki, by j wyzwoli z rk Appiusza; dawniej jeszcze Lukrecja dobrowolnie przypacia yciem hab. Dom cezara jest jaskini haby, za, zbrodni.-"Leczy my, Ligio, wiemy, dlaczego nie mamy prawa podnie na siebierki!..." Tak jest! - To prawo, pod ktrym obie yj, jest inne, wiksze, witsze, pozwala jednak broni si od za i haby, choby t obron yciem i mk przyszo przypaci. Kto czysty wychodzi z przybytku zepsucia, tym wiksza jego zasuga. Ziemia jest takim przybytkiem, alena szczcie ycie jest jednym mgnieniem oka, a zmartwychwstaje si tylko z grobu, za ktrym nie wadnie ju Nero, lecz Miosierdzie - i zamiast blu jest rado, i zamiast ez - wesele. Po czym, ja mwi o sobie. Tak! Spokojnajest, ale i w jej piersiach nie brak ran bolesnych. Oto, na oczach jej Aulusa ley jeszcze bielmo, jeszcze nie spyn na niego zdrj wiata. Nie wolno jej take wychowywa syna w Prawdzie. Wic gdy pomyli, e tak moe by do kresu ycia i e nadej moe chwila rozczenia si z nimi, stokro wikszego i straszniejszego ni to czasowe, nad ktrym obie teraz bolej - nie umie nawet poj, jakim sposobem potrafi by bez nich, nawet w niebie, szczliwa. I wiele ju nocy przepakaa, wiele spdzia na modlitwie, ebrzc o zmiowanie i ask. Lecz swj bl ofiaruje Bogu - i czeka - i ufa. A gdy teraz nowy spotyka j cios, gdy rozkaz okrutnika zabiera jej drog gow - t, ktr Aulus nazwa wiatem oczu, ufa jeszcze, wierzc, e jest moc nad Neronow wiksza - i Miosierdzie od jego zoci silniejsze. I przycisna jeszcze silniej do piersi gwk dziewczyny, ta za osuna si po chwili do jej kolan i ukrywszy oczy w fadach jej peplum, pozostaa tak przez dugi czas w milczeniu, lecz gdy si wreszcie podniosa, na twarzy jej wida ju byo nieco spokoju. - al mi ciebie, matko, i ojca, i brata, ale wiem, e opr nie przydaby si na nic, a zgubi was wszystkich. Natomiast przyrzekam ci, e sw twoich nie zapomnnigdy w domu cezara. Raz jeszcze zarzucia jej ramiona na szyj, a potem, gdy obie wyszy do oecus, pocza si egna z maym Plaucjuszem - ze staruszkiem Grekiem, ktry by ich nauczycielem, ze swoj szatn, ktra niegdy niaczya j, i ze wszystkimi niewolnikami. Jeden z nich, wysoki i barczysty Ligijczyk, ktrego w domu zwano Ursus, a ktry w swoim czasie razem z matk Ligii i z ni przyby z inn ich sub do obozu Rzymian, pad teraz do jej ng, a nastpniepochyli si do kolan Pomponii, mwic: - O domina! Pozwlcie mi i z moj pani, abym jej suy i czuwa nad ni w domu cezara. - Nie naszym, lecz Ligii jeste sug - odrzeka Pomponia Grecyna - lecz zali ci dopuszcz do drzwi cezara? I w jaki sposb potrafisz czuwa nad ni? - Nie wiem, domina, wiem jeno, e elazo kruszy si w moich rkach jak drzewo... Aulus Plaucjusz, ktry nadszed na t chwil, dowiedziawszy si, o co chodzi, nie tylko nie sprzeciwi si chci Ursusa, ale owiadczy, e nie maj nawet prawa go zatrzymywa. Odsyaj Ligi jako zakadniczk, o ktr upomina si cezar - azatem obowizani s odesa jej orszak - ktry przechodzi wraz z ni pod opiek cezara. Tu szepn Pomponii, e pod pozorem orszaku moe jej doda tyle niewolnic, ile uzna za stosowne - centurion bowiem nie moe odmwi ich przyjcia. Dla Ligii bya w tym pewna pociecha, Pomponia za rwnie bya rada, e moe j otoczy sub swego wyboru. Jako prcz Ursusa wyznaczya jej star szatn,dwie Cypryjki biege w czesaniu i dwie kpielowe dziewki germaskie. Wybr jej pad wycznie na wyznawcw nowej nauki, gdy za i Ursus wyznawa j ju od lat kilku, Pomponia moga liczy na wierno tej suby, a zarazem cieszy simyl, e ziarna Prawdy zostan posiane wdomu cezara. Napisaa te kilka sw polecajc opiek nad Ligi wyzwolenicy Neronowej, Akte. Pomponia nie widywaa jej wprawdzie na zebraniach wyznawcw nowej nauki, syszaa jednak od nich, e Akte nie odmawia im nigdy usug i e czytuje chciwie listy Pawa z Tarsu. Wiadomym jej byo zreszt, i moda wyzwolenica yje wcigym smutku, e jest istot odmienn odwszystkich domowniczek Nerona i e w ogle jest dobrym duchem paacu. Hasta podj si sam wrczy list Akte. Uwaajc te za rzecz naturaln, e crka krlewska musi mie orszak swych sug, nie czyni najmniejszej trudnoci w zabraniu ich do paacu, dziwic si raczej maej ich liczbie. Prosi jednake o popiech, z obawy, by nie by posdzonym o brak gorliwoci w spenianiu rozkazw. Godzina rozstania nadesza. Oczy Pomponii iLigii znw zapyny zami; Aulus jeszcze raz zoy do na jej gowie i po chwili onierze, przeprowadzani krzykiem maego Aulusa, ktry w obronie siostry wygraa swymi maymi piciami centurionowi - uprowadzili Ligi do domu cezara. Lecz stary wdz kaza gotowa dla siebie lektyk, tymczasem za zamknwszy si z Pomponi w przylegej do oecus pinakotece,rzek jej: - Suchaj mnie, Pomponio. Udaj si do cezara, cho sdz, e na prno, a jakkolwiek sowo Seneki nic ju u niego nie znaczy, bd i u Seneki. Dzi wicej znacz:Sofroniusz, Tygellinus, Petroniusz lub Watyniusz... Co do cezara, moe i nie sysza on nigdy w yciu o narodzie Ligw ijeli zada wydania Ligii jako zakadniczki, to dlatego, i kto go do tego podmwi, atwo za odgadn, kto mg to uczyni. A ona podniosa na niego nagle oczy. - Petroniusz? - Tak jest. Nastaa chwila milczenia, po czym wdz mwi dalej: - Oto, co jest wpuci przez prg ktrego ztych ludzi bez czci i sumienia. Przeklta niech bdzie chwila, w ktrej Winicjusz wszed w nasz dom! On to sprowadzi do nas Petroniusza. Biada Ligii, albowiem nie o zakadniczk, tylko o naonic im chodzi. I mowa jego z gniewu, z bezsilnej wciekoci i z alu za przybranym dzieckiem staa si jeszcze bardziej wiszczca ni zwykle. Czas jaki zmaga si sam ze sob i tylko zacinite pici wiadczyy, jak ta wewntrzna walka jest cika. - Czciem dotychczas bogw - rzek - ale wtej chwili myl, e nie masz ich nad wiatem i e jest tylko jeden, zy, szalony i potworny, ktremu imi Nero. - Aulu! - rzeka Pomponia. - Nero jest tylkogarci zgniego prochu wobec Boga. On za pocz chodzi szerokimi krokami pomozaice pinakoteki. W yciu jego byy wielkie czyny, ale nie byo wielkich nieszcz, wic nie by do nich przyzwyczajony. Stary onierz przywizasi by do Ligii wicej, ni sam o tym wiedzia, i teraz nie umia si pogodzi z myl, i j straci. Prcz tego czu si upokorzony. Zaciya nad nim rka, ktr pogardza, a jednoczenie czu, e wobec jej siy jego sia jest niczym. Lecz gdy wreszcie potumi w sobie gniew,ktry miesza mu myli, rzek: - Sdz, e Petroniusz nie odj nam jej dlacezara, nie chciaby bowiem narazi si Poppei. Wic albo dla siebie, albo dla Winicjusza... Dzi jeszcze dowiem si o tym.I po chwili lektyka unosia go w stron Palatynu, Pomponia za, zostawszy sama, posza do maego Aula, ktry nie ustawa w paczu za siostr i w pogrkach przeciw cezarowi. Rozdzia V Aulus susznie jednak domyla si, e nie zostanie dopuszczony przed oblicze Nerona.Odpowiedziano mu, e cezar zajty jest piewem z lutnist Terpnosem i e w ogle nie przyjmuje tych, ktrych sam nie wezwa. Innymi sowy, znaczyo to, by Aulus nie prbowa i na przyszo widziesi z nim. Natomiast Seneka, jakkolwiek chory na gorczk, przyj starego wodza ze czci mu przynalen, ale gdy wysucha, o co mu chodzi, umiechn sigorzko i rzek: - Jedn ci tylko mog odda usug, szlachetny Plaucjuszu, to jest - nie okaza nigdy cezarowi, e serce moje odczuwa twj bl i e chciabym ci dopomc; gdyby bowiem cezar powzi najmniejsze pod tymwzgldem podejrzenie, wiedz o tym, e nie oddaby ci Ligii, choby nie mia do tego adnych innych powodw, jak tylko, by mi uczyni na zo. Nie radzi mu rwnie udawa si ni do Tygellina, ni do Watyniusza, ni do Witeliusza.Moe pienidzmi mona by z nimi co wskra, moe take chcieliby uczyni na zo Petroniuszowi, ktrego wpyw staraj si podkopa, lecz najprawdopodobniej zdradziliby przed cezarem, jak dalece Ligia jest dla Plaucjuszw drog, a wwczas cezar tym bardziej by jej nie odda. Tu stary mdrzecpocz mwi z gryzc ironi, ktr zwraca przeciw sobie samemu: - Milczae, Plaucjuszu, milczae przez lata cae, a cezar nie lubi tych, ktrzy milcz! Jake ci byo nie unosi si nad jego piknoci, cnot, piewem, nad jego deklamacj, powoeniem i wierszami. Jakeci byo nie wysawia mierci Brytanika, nie powiedzie mowy pochwalnej na cze matkobjcy i nie zoy ycze z powodu uduszenia Oktawii. Brak ci przezornoci, Aulu, ktr my, yjcy szczliwie przy dworze, posiadamy w stopniu odpowiednim. Tak mwic wzi kubek, ktry nosi u pasa, zaczerpn wody z fontanny impluvium, odwiey spalone usta i mwi dalej: - Ach, Nero ma wdziczne serce. Kocha ciebie, bo suy Rzymowi i imi jego rozsawi na kracach wiata, i kocha mnie, bom mu by mistrzem w modoci. Dlatego, widzisz, wiem, e ta woda nie jestzatruta, i pij j spokojny. Wino w moim domu byoby mniej pewne, ale jeli spragniony, to napij si miao tej wody. Wodocigi prowadz j a z Gr Albaskich i chcc j zatru trzeba by zatru wszystkie fontanny w Rzymie. Jak widzisz, mona by jeszcze na tym wiecie bezpiecznym i mie spokojn staro. Jestem chory wprawdzie, ale to raczej ze mn ecz Aulus j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc \c !(c! 1 "2 Sdusza choruje, nie ciao. Bya to prawda. Senece brako tej siy duszy, jak posiadana przykad Kornutus lub Trazeasz, wic ycie jego byo szeregiem ustpstw czynionych zbrodni. Sam to czu, sam rozumia, e wyznawca zasad Zenona z Citium inn powinien by i drog, i cierpia z tego powodu wicej ni z obawy samej mierci. Lecz wdz przerwa mu teraz zgryliwe rozmylania. - Szlachetny Anneuszu - rzek - wiem, jak cezar wypaci ci si za opiek, -ktr otoczye jego mode lata. Lecz sprawc porwania nam dziecka jest Petroniusz. Wska mi na niego sposoby, wska wpywy,jakim ulega, i sam wreszcie uyj z nim caej wymowy, jak ci stara przyja dlamnie natchn zdoa. - Petroniusz i ja - odpowiedzia Seneka - jestemy ludzie z dwch przeciwnych obozw. Sposobw na niego nie wiem, wpywom niczyim nie podlega. By moe, eprzy caym swym zepsuciu wicej on jeszcze wart od tych otrw, ktrymi Nerodzi si otacza. Ale dowodzi mu, e popeni zy uczynek, jest to tylko czas traci; Petroniusz dawno zatraci ten zmys, ktry ze od dobrego odrnia. Dowied mu, e jego postpek jest szpetny,wwczas zawstydzi si. Gdy si z nim zobacz, powiem mu: "Czyn twj jest godnywyzwoleca." Jeli to nie pomoe, nic nie pomoe. - Dziki i za to - odrzek wdz. Po czym kaza si nie do Winicjusza, ktrego zasta fechtujcego si z domowym lanist. Aulusa, na widok modegoczowieka oddajcego si spokojnie wiczeniom, w chwili gdy zamach na Ligi zosta speniony, porwa straszliwy gniew,ktry te, zaledwie zasona opada za lanist, wybuchn potokiem gorzkich wyrzutw i obelg. Lecz Winicjusz dowiedziawszy si, e Ligia zostaa porwana, poblad tak straszliwie, i ani na chwil nawet Aulus nie mg go posdza o wsplnictwo w zamachu. Czoo modzieca pokryo si kroplami potu; krew, ktra na chwil ucieka do serca, napyna znw gorc fal do twarzy, oczy poczy sypaskrami, usta rzuca bezadne pytania. Zazdro i wcieko miotay nim na przemian jak wicher. Zdawao mu si, e Ligia, raz przestpiwszy prg domu cezara,jest dla niego stracona na zawsze, gdy za Aulus wymwi imi Petroniusza, podejrzenie, niby byskawica, przeleciao przez myl modego onierza, e Petroniusz zadrwi z niego i e albo podarkiem Ligii chcia sobie zjedna nowe aski cezara, albo j chcia zatrzyma dla siebie. To, eby kto ujrzawszy Ligi nie zapragn jej zarazem, nie miecio mu siw gowie. Zapamitao, dziedziczna w jego rodzie, unosia go teraz jak rozhukany ko i odejmowaa mu przytomno. - Wodzu - rzek przerywanym gosem - wracaj do siebie i czekaj na mnie... Wiedz, e gdyby Petroniusz by ojcem moim, jeszcze bym pomci na nim krzywd Ligii. Wracaj do siebie i czekaj mnie. Ni Petroniusz, ni cezar mie jej nie bd. Po czym zwrci zacinite pici ku woskowym maskom stojcym w szafach w atrium i wybuchn: - Na te maski miertelne! Pierwej zabij j i siebie. To rzekszy zerwa si i rzuciwszy raz jeszcze Aulusowi sowo: "Czekaj mnie", wybieg jak szalony z atrium i lecia do Petroniusza roztrcajc po drodze przechodniw. Aulus za wrci do domu z pewn otuch. Sdzi, e jeli Petroniusz namwi cezara do porwania Ligii dla oddania jej Winicjuszowi, to Winicjusz odprowadzi j doich domu. Wreszcie niema pociech bya mu myl, e Ligia, jeli nie zostanie uratowan, to bdzie pomszczon i zasonit przez mier od haby. Wierzy,e Winicjusz dokona wszystkiego, co przyrzek. Widzia jego wcieko i zna zapalczywo wrodzon caemu temu rodowi. On sam, cho miowa Ligi, jak rodzony ojciec, wolaby by j zabi ni odda cezarowi, i gdyby nie wzgld na syna, ostatniego potomka rodu, byby niechybnie to uczyni. Aulus by onierzem, o stoikach zaledwie sysza, ale charakterem nie by od nich daleki, i dojego poj, do jego dumy mier przypadaa atwiej i lepiej od haby. Wrciwszy do domu uspokoi Pomponi, przela w ni sw otuch i oboje poczli oczekiwa wieci od Winicjusza. Chwilami, gdy w atrium odzyway si kroki ktrego z niewolnikw, sdzili, e to moe Winicjusz odprowadza im kochane dziecko, i gotowi byli z gbi duszy pobogosawi obojgu. Ale czas upywa i wie adna nie nadchodzia. Wieczorem dopiero ozwa si motek przy bramie. Po chwili niewolnik wszed i odda Aulusowilist. Stary wdz, jakkolwiek lubi okazywa panowanie nad sob, wzi go jednak nieco drc rk i pocz czyta tak skwapliwie, jak by chodzio o cay jego dom. Nagle twarz mu zmierzcha, jak gdyby pad na ni cie od przelatujcej chmury. - Czytaj - rzek zwrciwszy si do Pomponii. Pomponia wzia list i czytaa, conastpuje: "Markus Winicjusz pozdrowienie Aulowi Plaucjuszowi. Co si stao, stao si z woli cezara, przed ktr schylcie gowy, jako schylamy ja i Petroniusz." Po czym nastao dugie milczenie. Rozdzia VI Petroniusz by w domu. Odwierny nie mia zatrzyma Winicjusza, ktry wpad do atrium jak burza i dowiedziawszy si, egospodarza naley szuka w bibliotece, tymsamym pdem wpad do biblioteki i zastawszy Petroniusza piszcego wyrwa mu trzcin z rki, zama j, cisn na ziemi, nastpnie wpi palce w jego ramiona i zbliajc twarz do jego twarzy, pocz pyta chrapliwym gosem: - Co z ni uczyni? Gdzie ona jest? Lecz nagle staa si rzecz zdumiewajca. Oto w wysmuky i zniewieciay Petroniusz chwyci wpijajc mu si w rami do modego atlety, za czym chwyci drug i trzymajc je obie w swojejjednej z si elaznych kleszczy, rzek: - Ja tylko z rana jestem niedog, a wieczorem odzyskuj dawn sprysto. Sprbuj si wyrwa. Gimnastyki musia ci uczy tkacz, a obyczajw kowal. Na twarzy jego nie zna byo nawet gniewu, tylko w oczach mign mu jaki powy odbysk odwagi i energii. Po chwili puci rce Winicjusza, ktry sta przed nim upokorzony, zawstydzony i wcieky. - Stalow masz rk - rzek - ale na wszystkich bogw piekielnych przysigam ci, e jeli mnie zdradzi, wepchn ci r w gardo, choby w pokojach cezara. - Pogadajmy spokojnie - odpowiedzia Petroniusz. - Stal mocniejsza jest, jak widzisz, od elaza, wic cho z twego jednego ramienia mona by moich dwa uczyni, nie potrzebuj si ciebie ba. Natomiast bolej nad twym grubiastwem, a gdyby niewdziczno ludzka moga mnie jeszcze dziwi, dziwibym si twej niewdzicznoci. - Gdzie jest Ligia? - W lupanarze, to jest w domu cezara. - Petroniuszu! - Uspokj si i siadaj. Prosiem cezara o dwie rzeczy, ktre mi przyrzek: naprzd, o wydobycie Ligii z domu Aulusw, a po wtre, o oddanie jej tobie. Czy nie masz tam gdzie noa w fadach togi? Moe mnie pchniesz? Ale ja ci radz poczeka par dni, bo wzito by ci do wizienia, a tymczasem Ligia nudziaby si w twym domu. Nastao milczenie. Winicjusz poglda czas jaki zdumionymi oczyma na Petroniusza, poczym rzek: - Przebacz mi. Miuj j i mio miesza moje zmysy. - Podziwiaj mnie, Marku. Onegdaj rzekem cezarowi tak: "Mj siostrzeniec Winicjusz pokocha tak pewn chuderlaw dziewczyn, ktra hoduje si u Aulusw, edom jego zmieni si w ani parow od westchnie. Ty (powiadam), cezarze, ani ja, ktrzy wiemy, co jest prawdziwa pikno, nie dalibymy za ni tysica sestercyj, ale to chopak zawsze by gupijak trjng, a teraz zgupia do reszty." - Petroniuszu! - Jeli nie rozumiesz, em to powiedzia chcc zabezpieczy Ligi, gotwem uwierzy, em powiedzia prawd. Wmwiem w Miedzianobrodego, e taki esteta jak on nie moe uwaa takiej dziewczyny za pikno, i Nero, ktry dotd nie mie patrze inaczej, jak przez moje oczy, nie znajdzie w niej piknoci, a nie znalazszy, nie bdzie jej poda. Trzeba si byo przed map zabezpieczy iwzi j na sznur. Na Ligii pozna si teraz nie on, ale Poppea, i oczywicie postara sij jak najprdzej z paacu wyprawi. Ja za mwiem dalej z niechcenia Miedzianej Brodzie: "We Ligi i daj j Winicjuszowi! Masz prawo to uczyni, bo jest zakadniczk, a gdy tak postpisz, wyrzdzisz krzywd Aulusowi." I zgodzi si. Nie mia najmniejszego powodu nie zgodzi si, tym bardziej e daem mu sposobno dokuczenia porzdnym ludziom. Uczyni ci urzdowym strem zakadniczki, oddadz ci w rce w skarb ligijski, ty za, jako sprzymierzeniec walecznych Ligw a zarazem wierny suga cezara, nie tylko nic ze skarbu nie strwonisz, ale postarasz si o jego pomnoenie. Cezar dla zachowania pozorw zatrzyma j kilka dni w domu, a potem odele do twojej insuli, szczliwcze! - Prawd to jest? Nice jej tam nie grozi w domu cezara? - Gdyby tam miaa stale zamieszka, Poppeapogadaaby o niej z Lokust, ale przez kilkadni nic jej nie grozi. W paacu cezara jest dziesi tysicy ludzi. By moe, e jej Nero wcale nie zobaczy, tym bardziej e wszystko powierzy mi do tego stopnia, i przed chwil centurion by u mnie z wiadomoci, e odprowadzi dziewczyn do paacu i zda j w rce Akte. To dobra dusza ta Akte, dlatego kazaem jej j odda. Pomponia Grecyna jest widocznie rwnie tego zdania, bo do niej napisaa. Jutro jest uczta u Nerona. Wymwiem ci miejsce obok Ligii. - Wybacz mi Kaju, moj porywczo - rzekWinicjusz. - Sdziem, e j kaza uprowadzi dla siebie lub dla cezara. - Ja mog ci wybaczy porywczo, ale trudniej mi wybaczy gminne gesta, rubaszne krzyki i gos przypominajcy grajcych w mor. Tego nie lubi, Marku, i tego si strze. Wiedz, e strczycielem cezara jest Tygellinus, i wiedz take, e gdybym dziewczyn chcia wzi dla siebie,to bym teraz, patrzc ci prosto w oczy, powiedzia, co nastpuje: "Winicjuszu, odbieram ci Ligi i bd j trzyma pty, pki mi si nie znudzi." Tak mwic pocz patrze swymi orzechowymi renicami wprost w oczy Winicjusza, z wyrazem chodnym i zuchwaym, mody czowiek za zmiesza si do reszty. Wina jest moja - rzek. - Jeste dobry, zacny, i dzikuj ci z caej duszy. Pozwl mi tylko zada ci jeszcze jedno pytanie. Czemu nie kazae odesa Ligii wprost do mego domu? - Bo cezar chce zachowa pozory. Bd o tym ludzie mwili w Rzymie, e za Ligi zabieramy jako zakadniczk, wic pki bd mwili, pty zostanie w paacu cezara. Potem odel ci, j po cichu i bdzie koniec. Miedzianobrody jest tchrzliwym psem. Wie, e wadza jego jest bez granic, a jednak stara si upozorowa kady postpek. Czy ochone ju do tego stopnia, aby mg troch pofilozofowa? Mnie samemu nieraz przychodzio na myl, dlaczego zbrodnia, choby bya potna jak cezar i pewna jak on bezkarnoci, stara si zawsze o pozory prawa, sprawiedliwoci i cnoty?... Na co jejten trud? Ja uwaam, e zamordowa brata, matk i on jest rzecz godn jakiego azjatyckiego krlika, nie rzymskiego cezara; ale gdyby mi si to przytrafio, nie pisabym usprawiedliwiajcych listw do senatu... Nero za pisze - Nero szuka pozorw, bo Nero jest tchrzem. Ale taki Tyberiusz nie by tchrzem, a jednak usprawiedliwia kady swj wystpek. Czemu tak jest? Co to za dziwny, mimowolny hod, skadany przez zo cnocie? I wiesz, co mi si zdaje?Ot, i dzieje si tak dlatego, e wystpekjest szpetny, a cnota pikna. Ergo, prawdziwy esteta, jest tym samym cnotliwym czowiekiem. Ergo, ja jestem cnotliwym czowiekiem. Musz dzi wyla nieco wina cieniom Protagora, Prodyka i Gorgiasa. Pokazuje si, e i sofici mog si na co przyda. Suchaj, albowiem mwi dalej. Odjem Ligi Aulusom, by j odda tobie. Dobrze. Ale Lizypp utworzyby z was cudowne grupy. Oboje jestecie pikni, a wic i mj postpek jest pikny, abdc piknym, nie moe by zym. Patrz, Marku, oto siedzi przed tob cnota wcielonaw Petroniusza! Gdyby Arystydes y, powinien by przyj do mnie i ofiarowa misto min za krtki wykad o cnocie. Lecz Winicjusz, jako czowiek, ktrego rzeczywisto wicej obchodzia od wykadw o cnocie, rzek: - Jutro zobacz Ligi, a potem bd j miaw domu moim co dzie, cigle i do mierci. - Ty bdziesz mia Ligi, a ja bd mia na gowie Aulusa. Wezwie na mnie pomsty wszystkich podziemnych bogw. I gdyby przynajmniej bestia wzia przedtem lekcjporzdnej deklamacji... Ale on bdzie wymyla tak, jak moim klientom wymyla dawny mj odwierny, ktrego zreszt wysaem za to na wie do ergastulum. - Aulus by u mnie. Obiecaem mu przesa wiadomo o Ligii. - Napisz mu, e wola "boskiego" cezara jest najwyszym prawem i e pierwszy twj syn bdzie mia na imi Aulus. Trzeba,eby stary mia jak pociech. Jestem gotw prosi Miedzianobrodego, by go wezwa jutro na uczt. Niechby ci zobaczy w triclinium obok Ligii. - Nie czy tego - rzek Winicjusz. - Mnie ich jednak al, zwaszcza Pomponii. I zasiad, by napisa w list, ktry staremu wodzowi odebra reszt nadziei. Rozdzia VII Przed Akte, dawn kochank Nerona, schylay si niegdy najwysze gowy w Rzymie. Lecz ona i wwczas nawet nie chciaa si miesza do spraw publicznych i jeli kiedykolwiek uywaa swego wpywu na modego wadc, to chyba dla wyproszenia dla kogo litoci. Cicha i pokorna, zjednaa sobie wdziczno wielu,nikogo za nie uczynia swym nieprzyjacielem. Nie potrafia jej znienawidzi nawet Oktawia. Zazdrosnym wydawaa si zbyt mao niebezpieczn. Wiedziano o niej, e kocha zawsze Nerona mioci smutn i zbola, ktra yje ju nie nadziej, ale tylko wspomnieniami chwil,w ktrych w Nero by nie tylko modszymi kochajcym, ale lepszym. Wiedziano, e odtych wspomnie nie moe oderwa duszy i myli, ale niczego ju nie czeka, e za nie byo istotnie obawy, aby cezar do niej wrci, patrzano na ni jak na istot zgoabezbronn i z tego powodu pozostawiano j w spokoju. Poppea miaa j tylko za cich sug, tak dalece nieszkodliw, e nie domagaa si nawet usunicia jej z paacu. Poniewa jednak cezar kocha j niegdy i porzuci bez urazy, w spokojny, a nawet poniekd przyjazny sposb, zachowano dla niej pewne wzgldy. Nero wyzwoliwszy j da jej w paacu mieszkanie, a w nim osobne cubiculum i gar ludzi ze suby. A gdy swego czasu Pallas i Narcyz, chocia Klaudiuszowi wyzwolecy, nie tylko zasiadali z Klaudiuszem do uczt, ale jako potni ministrowie zabierali poczesne miejsca, wic i j zapraszano czasem do stou cezara. Czyniono to moe dlatego, e jej liczna posta stanowia prawdziw ozdob uczty. Zreszt cezar w doborze towarzystwa od dawna ju przesta si rachowa z jakimikolwiek wzgldami. Do stou jego zasiadaa najrnorodniejsza mieszanina ludzi wszelkich stanw i powoa. Byli midzy nimi senatorowie, ale przewanie tacy, ktrzy godzili si by zarazem baznami. Byli patrycjusze starzy imodzi, spragnieni rozkoszy, zbytku i uycia. Byway kobiety noszce wielkie imiona, lecz nie wahajce si wkada wieczorem powych peruk i szuka dla rozrywki przygd na ciemnych ulicach. Bywali i wysocy urzdnicy, i kapani, ktrzy przy penych czarach sami radzi drwili z wasnych bogw, obok nich za wszelkiego rodzaju haastra, zoon ze piewakw, z mimw, muzykw, tancerzy i tancerek, z poetw, ktrzy deklamujc wiersze myleli o sestercjach, jakie im za pochwa wierszy cezarowych spa mog,z filozofw-godomorw odprowadzajcychchciwymi oczyma podawane potrawy, wreszcie ze synnych wonicw, sztukmistrzw, cudotwrcw, bajarzy, trefnisiw, wreszcie z przernych, pasowanych przez mod lub gupot na jednodniowe znakomitoci drapichrustw, midzy ktrymi nie brako i takich, co dugimi wosami pokrywali przekute na znak niewolnictwa uszy. Synniejsi zasiadali wprost da stow, mniejsi suyli do rozrywki w czasie jedzenia, czekajc na chwil, w ktrej suba pozwoli im rzuci si na resztki potraw i napojw. Goci tego rodzaju dostarcza Tygellinus, Watyniusz i Witeliusz, gociom za zmuszeni byli nieraz dostarcza odziey odpowiedniej do pokojw cezara, ktry zreszt lubi takie towarzystwo czujc si w nim najswobodniejszym. Zbytek dworu zoci ale to raczej ze mn ecz Aulus j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA#Pcc$7c%c&,Jc';wszystko i wszystko pokrywa blaskiem. Wielcy i mali potomkowie wielkich rodw i hoota z bruku miejskiego, potni artyci iliche wyskrobki talentw cisnli si do paacu, by nasyci olnione oczy przepychem, niemal przechodzcym ludzkie pojcie, i zbliy si do rozdawcy wszelkichask, bogactw i dobra, ktrego jedno widzimisi mogo wprawdzie poniy, ale mogo i wynie bez miary. Dnia tego i Ligia miaa wzi udzia w podobnej uczcie. Strach, niepewno i odurzenie, nie dziwne po nagym przejciu,walczya w niej z chci oporu. Baa si cezara, baa si ludzi, baa si paacu ktrego gwar odejmowa jej przytomno, baa si uczt, o ktrych sromocie syszaaod Aulusa, od Pomponii Grecyny i ich przyjaci. Bdc mod dziewczyn nie bya jednak niewiadom, albowiem wiadomo zego w owych czasach wczenie dochodzia nawet do dziecicych uszu. Wiedziaa wic, e w tym paacu grozi jej zguba, o ktrej zreszt ostrzegaa j w chwili rozstania i Pomponia. Majc jednak dusz mod, nie obyt z zepsuciem i wyznajc wysok nauk wszczepion jej przez przybran matk, przyrzeka broni si od owej zguby: matce, sobie i zarazem temu Boskiemu Nauczycielowi, w ktrego nie tylko wierzya, ale ktrego pokochaa swym wp dziecinnym sercem za sodycz nauki, za gorycz mierci i za chwa zmartwychpowstania. Bya te pewna, e teraz ju ni Aulus, ni Pomponia Grecyna nie bd odpowiadali za jej postpki, zamylaa wic, czy nie lepiejbdzie stawi opr i nie i na uczt. Z jednej strony strach i niepokj gono gaday w jej duszy, z drugiej rodzia si wniej ch okazania odwagi, wytrwaoci, naraenia si na mk i mier. Wszake Boski Nauczyciel tak kaza. Wszake sam da przykad. Wszake Pomponia opowiadaa jej, e gorliwsi midzy wyznawcami podaj ca dusz takiej prby i modl si o ni. I Ligi, gdy jeszczebya w domu Aulusw, opanowywaa chwilami podobna dza. Widziaa si mczennic, z ranami w rkach i stopach, bia jak niegi, pikn nadziemsk piknoci, niesion przez rwnie biaych aniow w bkit, i podobnymi widzeniami lubowaa si jej wyobrania. Byo w tym duo marze dziecinnych, ale byo i nieco upodobania w samej sobie, ktre karcia Pomponia. Teraz za, gdy opr woli cezara mg pocign za sob jak okrutn karigdy widywane w marzeniach mczarnie mogy si sta rzeczywistoci, do piknych widze, do upodoba doczya si jeszcze, pomieszana ze strachem, jakaciekawo, jak te j skarz i jaki rodzaj mk dla niej obmyl. I tak wahaa si jej wp jeszcze dziecinna dusza na dwie strony. Lecz Akte dowiedziawszy si o tych wahaniach spojrzaa na ni z takim zdumieniem, jak by dziewczyna mwia w gorczce. Okaza opr woli cezara? Narazi si od pierwszejchwili na jego gniew? Na to trzeba chyba by dzieckiem, ktre nie wie, co mwi. Z wasnych oto sw Ligii pokazuje si, e waciwie nie jest ona zakadniczk, ale dziewczyn zapomnian przez swj nard. Nie broni jej adne prawo narodw, a gdyby jej nawet bronio, cezar do jest potny, by je w chwili gniewu podepta. Cezarowi spodobao si j wzi i odtd nirozporzdza. Odtd jest ona na jego woli, nad ktr nie masz innej na wiecie. - Tak jest - mwia dalej - i ja czytaam listy Pawa z Tarsu, i ja wiem, e nad ziemi jest Bg i jest Syn Boy, ktry zmartwychwsta, ale na ziemi jest tylko cezar. Pamitaj o tym, Ligio. Wiem take, e twoja nauka nie pozwala ci by tym, czym ja byam, i e wam, jak i stoikom, o ktrych opowiada mi Epiktet, gdy przyjdziewybr midzy sromot a mierci, mier tylko wybra wolno. Ale czy moesz zgadn, e ci czeka mier, nie sromota?Zali nie syszaa o crce Sejana, ktra maym bya jeszcze dziewcztkiem, a ktra z Tyberiuszowego rozkazu musiaa dla zachowania prawa, ktre zabrania kara dziewic mierci, przej przez hab przed zgonem? Ligio, Ligio, nie dranij cezara! Gdy przyjdzie chwila stanowcza, gdy musisz wybiera midzy hab a mierci, postpisz tak, jak ci twoja Prawda wskazuje, ale nie szukaj dobrowolnie zguby i nie dranij z bahego powodu, ziemskiego, a przy tym okrutnego boga. Akte mwia z wielk litoci i nawet z uniesieniem, a majc z natury wzrok nieco krtki, przysuna blisko sw sodk twarz do twarzy Ligii, jak by chcc sprawdzi, jakie jej sowa czyni wraenie. Ligia za, zarzuciwszy z ufnoci dziecka rce na jej szyj, rzeka: - Ty dobra jeste, Akte. Akte, ujta pochwa i ufnoci, przycisna j do serca, a nastpnie uwolniwszy si z ramion dziewczyny odpowiedziaa: - Moje szczcie mino i rado mina, ale za nie jestem. Po czym ja chodzi szybkimi krokami po izbie i mwi do siebie jakby z rozpacz: - Nie! I on nie by zy. On sam myla wwczas, e jest dobry, i chcia by dobrym. Ja to wiem najlepiej. To wszystko przyszo pniej... gdy przesta kocha... To inni uczynili go takim, jak jest - to inni -iPoppea! Tu rzsy jej pokryy si zami. Ligia wodzia za ni czas jaki swymi bkitnymioczyma, a wreszcie rzeka: - Ty go aujesz, Akte? - auj! - odpowiedziaa gucho Greczynka.I znw pocza chodzi ze cinitymi jakby z blu rkami i twarz bezradn. A Ligia pytaa niemiao dalej: - Ty go jeszcze kochasz, Akte? - Kocham... Po chwili za dodaa: - Jego nikt prcz mnie nie kocha... Nastao milczenie, podczas ktrego Akte usiowaa odzyska zmcon wspomnieniami spokojno i gdy wreszcie twarz jej przybraa znowu zwyky wyraz cichego smutku, rzeka: - Mwmy o tobie, Ligio. Nie myl nawet o tym, by sprzeciwi si cezarowi. To byobyszalestwem. Wreszcie uspokj si. Znam dobrze ten dom i sdz, e ze strony cezara nic ci nie grozi. Gdyby Nero kaza ci, porwa dla siebie, nie sprowadzaliby ci na Palatyn. Tu wada Poppea, a Nero, od czasu gdy mu powia crk, jest jeszcze bardziej pod jej wadz... Nie. Nero kaza wprawdzie, by bya na uczcie,ale nie widzia ci dotd, nie zapyta o ciebie, wic mu o ciebie nie chodzi. Moe odebra ci Aulusowi i Pomponii tylko przez zo do nich... Do mnie Petroniusz pisa, bym miaa nad tob opiek, a e pisaa, jakwiesz, i Pomponia, wic chyba porozumieli si ze sob. Moe on to uczyni na jej prob. Jeli tak jest, jeli i on na prob Pomponii zaopiekuje si tob, nic ci nie grozi i kto wie nawet, czy Nero za jego namow nie odele ci do Aulusw. Nie wiem, czy Nero zbyt go kocha, ale wiem erzadko mie by przeciwnego z nim zdania. - Ach, Akte! - odpowiedziaa Ligia - Petroniusz by u nas przedtem, nim mnie zabrali, i matka moja bya przekonana, i Nero zada wydania mnie z jego namowy.- To byoby le - rzeka Akte. Lecz zamyliwszy si przez chwil, mwiadalej: - Moe jednak Petroniusz wygada si tylkoprzed Neronem przy jakiej wieczerzy, e widzia u Aulusw zakadniczk Ligw, i Nero, ktry jest zazdrosny o swoj wadz, zada ci dlatego, e zakadnicynale do cezara. On zreszt nie lubi AulusaiPomponu... Nie! Nie zdaje mi si, by Petroniusz, gdyby ci chcia odebra Aulusowi, chwyci si takiego sposobu. Nie wiem, czy Petroniusz jest lepszy od tych, ktrzy otaczaj cezara, ale jest inny... Moe wreszcie prcz niego znajdziesz jeszcze kogo, kto by si chcia wstawi za tob. Czy u Aulusw nie poznaa kogo z bliskich cezara? - Widywaam Wespazjana i Tytusa. - Cezar ich nie lubi. - I Senek. - Do, by Seneka co poradzi, aby Nero postpi inaczej. Jasna twarz Ligii pocza pokrywa si rumiecem. - I Winicjusza... - Nie znam go. - To krewny Petroniusza, ktry wrci niedawno z Armenii. - Czy mylisz, e Nero rad go widzi? - Winicjusza lubi wszyscy. - I chciaby si wstawi za tob? - Tak. Akte umiechna si tkliwie i rzeka: - To go pewnie na uczcie zobaczysz. By na niej musisz, naprzd dlatego, e musisz... Tylko takie dziecko jak ty mogo pomyle inaczej. Po wtre, jeli chcesz wrci do domu Aulusw, znajdziesz sposobno proszenia Petroniusza i Winicjusza, by swoim wpywem wyjednali dla ci prawo powrotu. Gdyby tu byli, obaj powiedzieliby cito co ja, e szalestwem i zgub byoby prbowa oporu. Cezar mgby wprawdzie nie dostrzec twej nieobecnoci, lecz gdyby dostrzeg i pomyla, e miaa si sprzeciwi jego woli, nie byoby ju dla ciebie ratunku. Chod, Ligio... Czy syszysz ten gwar w domu? Soce si znia i gocieju wkrtce zaczn przybywa. - Masz suszno, Akte - odpowiedziaa Ligia - i pjd za twoj rad. Ile w tym postanowieniu byo chci zobaczenia Winicjusza i Petroniusza, ile kobiecej ciekawoci, by raz w yciu ujrze tak uczt, a na niej cezara, dwr, synn Poppe i inne piknoci, i cay ten niesychany przepych, o ktrym cuda opowiadano w Rzymie, sama Ligia nie umiaa sobie zapewne zda sprawy. Lecz Akte swoj drog miaa suszno i dziewczyna czua to dobrze. I byo trzeba, wic gdy konieczno i prosty rozum wspary ukryt pokus, przestaa si waha. Akte zaprowadzia j wwczas do wasnego unctuarium, by j namaci i ubra, a jakkolwiek w domu cezara nie brako niewolnic i Akte miaa ich sporo dla osobistej usugi, jednak przez wspczuciedla dziewczyny, ktrej niewinno i pikno chwycia j za serce, sama postanowia j ubra, i zaraz pokazao si,e w modej Greczynce, mimo jej smutku i mimo wczytywania si w listy Pawa z Tarsu, zostao wiele jeszcze dawnej duszy helleskiej, do ktrej pikno ciaa przemawiaa silniej ni wszystko inne na wiecie. Obnaywszy Ligi, na widok jej ksztatw zarazem wiotkich i penych, utworzonych jakby z perowej masy i ry,nie moga wstrzyma okrzyku podziwienia iodstpiwszy kilka krokw, patrzya z zachwytem na t niezrwnan, wiosenn posta. - Ligio! - zawoaa wreszcie - ty stokro pikniejsza od Poppei! Lecz dziewczyna, wychowana w surowym domu Pomponii, gdzie skromnoci przestrzegano nawet wwczas, gdy kobietybyy same ze sob, staa - cudna jak cudnysen, harmonijna, jak dzieo Praksytelesa lub jak pie, ale zmieszana, rowa od wstydu, ze cinitymi kolany, z rkoma napiersi i ze spuszczonymi na oczy rzsami. Wreszcie, podnisszy nagym ruchem ramiona, wyja szpilki podtrzymujce wosy i w jednej chwili, jednym wstrznieniem gowy, okrya si nimi jak paszczem. Akte za zbliywszy si i dotykajc jej ciemnych splotw mwia: - O, jakie ty masz wosy!... Nie posypi ich zotym pudrem, one same przewiecaj gdzieniegdzie zotem na skrtach... Ledwie, e moe tu i owdzie dodam zotego poysku, lecz lekko, lekko, jak by rozjani je promie... Cudny musi by wasz kraj ligijski, gdzie takie rodz si dziewczyny. - Ja go nie pamitam - odrzeka Ligia. - Ursus tylko mi mwi, e u nas lasy, lasy i lasy. - A w lasach kwiaty kwitn - mwia Akte maczajc donie w wazie penej werweny izwilajc ni wosy Ligii. Po ukoczeniu za tej roboty pocza maci leciuchno cae jej ciao wonnymi olejkami z Arabii, a nastpnie przyobleka je w mikk zotej barwy tunik bez rkaww, na ktr miao przyj niene peplum. Lecz e przedtem trzeba byo uczesa wosy, wic tymczasem owina jw rodzaj obszernej szaty, zwanej synthesis, i usadowiwszy na krzele, oddaa j na chwil w rce niewolnic, by czuwa z daleka nad czesaniem. Dwie niewolnice poczy nakada jednoczenie na nki Ligii biae, haftowane purpur trzewiki, przypasujc je na krzy zotymi tamami do alabastrowych kostek. Gdy wreszcie czesanie byo skoczone, uoonona niej peplum w przeliczne lekkie fady, po czym Akte, zapiwszy jej pery na szyi idotknwszy wosw na skrtach zocistym pyem, sama kazaa si przybiera, wodzc przez cay czas zachwyconymi oczyma za Ligi. Lecz wnet bya gotowa, a gdy przed gwn bram pierwsze dopiero zaczy si ukazywa lektyki, weszy obie do bocznego kryptoportyku, z ktrego wida byo gwn bram, wewntrzne galerie i dziedziniec otoczony kolumnad z numidyjskiego marmuru. Stopniowo coraz wicej ludzi przechodzio pod wyniosym ukiem bramy, nad ktr wspaniaa kwadryga Lizyppa zdawaa si unosi w powietrzu Appolina i Dian. Oczy Ligii uderzy pyszny widok, o ktrym skromny dom Aulusa nie mg jej da najmniejszego pojcia. Bya to chwila zachodu soca i ostatnie jego promienie paday na ty numidyjski marmur kolumn,ktry w tych blaskach wieci jak zoto i zarazem mieni si na rowo. Wrd kolumn, obok biaych posgw Danaid i innych, przedstawiajcych bogw lub bohaterw, przepyway tumy ludzi, mczyzn i kobiet, podobnych rwnie do posgw, bo udrapowanych w togi, peplumyistole spywajce z wdzikiem ku ziemi mikkimi fadami, na ktrych dogasay blaski zachodzcego soca. Olbrzymi Herkules, z gow jeszcze w wietle, od piersi pogron ju w cieniu rzucanym przez kolumn, spoglda z gry na w tum. Akte pokazywaa Ligii senatorw w szeroko obramowanych togach, w barwnychtunikach i z pksiycami na obuwiu, i rycerzy, i synnych artystw, i rzymskie panie, przybrane w sposb rzymski, to grecki, to w fantastyczne wschodnie stroje, z wosami upitymi w wiee, w piramidy lub zaczesane na wzr posgw bogi nisko przy gowie, a strojne w kwiaty. Wielu mczyzn i wiele kobiet nazywaa Akte po imieniu, dodajc do imion krtkie i nieraz straszne historie, przejmujce Ligi strachem, podziwem, zdumieniem. By to dla niej wiat dziwny, ktrego piknoci napaway si jej oczy, ale ktrego przeciwiestw nie umia poj jej dziewczcy rozum. W tych zorzach na niebie, w tym szeregach nieruchomych kolumn, gincych w gbi, i w tych ludziach, podobnych do posgw, by jaki wielki spokj; zdawao si, e wrd owych prostolinijnych marmurw powinni y jacy prni trosk, ukojeni i szczliwipbogowie, tymczasem cichy gos Akte odkrywa raz po raz coraz inn, straszn tajemnic i tego paacu, i tych ludzi. Oto tam z dala wida kryptoportyk, na ktrego kolumnach i pododze czerwieni si jeszcze krwawe plamy krwi, ktr obluzgabiae marmury Kaligula, gdy pad pod noem Kasjusza Cherei; tam zamordowano jego on, tam dziecko rozbito o kamienie; tam pod tym skrzydem jest podziemie, w ktrym gryz rce z godu modszy Drusus; tam otruto starszego, tam wi si ze strachu Gemellus, tam z konwulsji Klaudiusz, tam Germanik. Wszdy te ciany syszay jki i chrapanie konajcych, a ci ludzie, ktrzy piesz teraz na uczt w togach, w barwnych tunikach, w kwiatach i klejnotach, to moe jutrzejsi skazacy; moe na niejednej twarzy umiech pokrywastrach, niepokj, niepewno jutra; moe gorczka, chciwo, zazdro weraj si w tej chwili w serca tych na pozr beztroskich, uwieczonych pbogw. Sposzone myli Ligii nie mogy nady za sowami Akte i gdy w cudny wiat przyciga z coraz wiksz si jej oczy, serce cisno si w niej przestrachem, a w duszy zerwaa si nagle niewypowiedziana i niezmierna tsknota za kochan Pomponi Grecyn i za spokojnym domem Aulusw, w ktrym panowaa mio, nie zbrodnia. Tymczasem od Vicus Apollinis napyway coraz nowe fale goci. Zza bramy dochodzigwar i okrzyki klientw odprowadzajcych swych patronw. Dziedziniec i kolumnady zaroiy si od mnstwa cezarowych niewolnikw, niewolnic, maych pacholt i pretoriaskich onierzy utrzymujcych stra w paacu. Gdzieniegdzie midzy biaymi lub smagymi twarzami zaczerniaatwarz Numida w pierzastym hemie i z wielkimi zocistymi kkami w uszach. Niesiono lutnie, cytry, pki sztucznie wyhodowanych, mimo pnej jesieni, kwiatw, lampy rczne srebrne, zote i miedziane. Coraz goniejszy szmer rozmw miesza si z pluskiem fontanny, ktrej rowe od wieczornych blaskw warkocze, spadajc z wysoka na marmury rozbijay si na nich jakby z kaniem. Akte przestaa opowiada, lecz Ligia patrzya cigle, jakby wypatrujc kogo w tumach. I nagle twarz jej pokrya si rumiecem. Spomidzy kolumn wysunli si Winicjusz i Petroniusz i szli ku wielkiemu triclinium, pikni, spokojni, podobni w swoich togach do biaych bogw. Ligii, gdy wrd obcych ludzi ujrzaa te dwie cz Aulus j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA(P:c)c* c+-$c,;znajome i przyjazne twarze, a zwaszcza gdy ujrzaa Winicjusza, zdawao si, e wielki ciar spad z jej serca. Uczua si mniej samotn. Ta niezmierna tsknota za Pomponi i domem Aulusw, ktra zerwaa si w niej przed chwil, przestaa nagle by dotkliw. Pokusa widzenia Winicjusza i rozmowy z nim zguszya inne gosy. Prno przypominaa sobie wszystko ze, ktre syszaa o domu cezara, i sowa Akte, i przestrogi Pomponii. Mimo tych swi przestrg poczua nagle, e na tej uczcie nie tylko by musi, ale chce na myl, e za chwil usyszy ten miy i upodobany gos, ktry jej mwi o mioci i o szczciu godnym bogw i ktry brzmia dotd w jej uszach jak pie, chwycia j wprost rado. Lecz nagle zlka si tej radoci. Wydao jej si, e w tej chwili zdradza i tczyst nauk, w jakiej j wychowano, i Pomponi, i siebie sam. Inna rzecz jest ipod przymusem, a inna radowa si tak koniecznoci. Uczua si winn, niegodn i zgubion. Porwaa j rozpacz i chciao jej si paka. Gdyby bya sama, byaby klkai pocza si bi w piersi, powtarzajc: moja wina, moja wina! Akte, wziwszy teraz jej rk, wioda j przez wewntrzne pokoje do wielkiego triclinium, w ktrym miaa odbywa si uczta, a jej mio si w oczach, szumiao od wewntrznych wzrusze w uszach i bicie serca tamowao jej oddech. Jak przez sen ujrzaa tysice lamp migoczcych i na stoach, i na cianach, jak przez sen usyszaa okrzyk, ktrym witano cezara, jak przez mg dojrzaa jego samego. Okrzyk zguszy j, blask olni, odurzyy wonie i straciwszy reszt przytomnoci, zaledwie moga rozezna Akte, ktra umieciwszy j przy stole, sama zaja miejsce obok. Lecz po chwili niski, znajomy gos ozwa si z drugiej strony: - Bd pozdrowiona, najpikniejsza z dziewic na ziemi i z gwiazd na niebie! Bd pozdrowiona, boska Kallino! Ligia, oprzytomniawszy nieco, spojrzaa: obok niej spoczywa Winicjusz. By bez togi, albowiem wygoda i zwyczaj nakazyway zrzuca togi do uczty. Ciao okrywaa mu tylko szkaratna tunika bez rkaww, wyszyta w srebrne palmy. Ramiona mia nagie, ozdobione obyczajem wschodnim dwoma szerokimi zotymi naramiennikami upitymi powyej okci, niej starannie oczyszczone z wosw gadkie, lecz zbyt muskularne, prawdziwe ramiona onierza, stworzone do miecza i tarczy. Na gowie nosi wieniec z r. Ze swymi zronitymi nad nosem brwiami, z przepysznymi oczyma i smag cer by jakby uosobieniem modoci i siy. Ligii wyda si tak pikny, e jakkolwiek pierwsze jej odurzenie ju przeszo, zaledwie zdoaa odpowiedzie: - Bd pozdrowiony, Marku... On za mwi: - Szczliwe oczy moje, ktre ci widz; szczliwe uszy, ktre syszay twj gos,milszy mi od gosu fletni i cytr. Gdyby mi kazano wybiera, kto ma spoczywa przy mnie na tej uczcie, czy ty, Ligio czy Wenus,wybrabym ciebie, o boska! I pocz patrze na ni, jak by chcia nasyci si jej widokiem, i pali j oczyma. Wzrok jego zelizgiwa si z jej twarzy na szyj i obnaone ramiona, pieci jej liczneksztaty, lubowa si ni, ogarnia j, pochania, lecz obok dzy wiecio w nimszczcie i rozmiowanie, i zachwyt bez granic. - Wiedziaem, e ci zobacz w domu cezara - mwi dalej - a jednak gdym ci ujrza, ca dusz moj wstrzsna taka rado, jak by mnie cakiem niespodziane szczcie spotkao. Ligia oprzytomniawszy i czujc, e w tym tumie i w tym domu jest on jedyn blisk jej istot, pocza mwi z nim i wypytywa go o wszystko, co byo dla niej niezrozumiaym i co przejmowao j strachem. Skd wiedzia, e j znajdzie w domu cezara, i dlaczego ona tu jest? Dlaczego cezar odebra j Pomponii? Ona si tu boi i chce do niej powrci. Umarabyz tsknoty i niepokoju, gdyby nie nadzieja, e Petroniusz i on wstawi si za ni do cezara. Winicjusz tumaczy jej, i o jej porwaniu dowiedzia si od samego Aulusa. Dlaczego ona tu jest, nie wie. Cezar nikomu nie zdaje, sprawy ze swoich rozporzdze i rozkazw. Jednake niechaj si nie boi. Oto on, Winicjusz jest przy niej i pozostanieprzy niej. Wolaby straci oczy ni jej nie widzie, wolaby straci ycie ni j opuci. Ona jest jego dusz, wic bdzie jej strzeg jak wasnej duszy. Zbuduje jej u siebie w domu otarz jak swemu bstwu, na ktrym bdzie ofiarowywa mirr i aloes, a wiosn sasanki i kwiat jaboni. A skoro si boi domu cezara, wic jej przyrzeka, e w domu tym nie pozostanie. A jakkolwiek mwi wykrtnie i chwilami zmyla, w gosie jego czu byo prawd, poniewa uczucia jego byy prawdziwe. Ogarniaa go take szczera lito i sowa jej wnikay mu do duszy tak, e gdy zacza dzikowa i zapewnia go, e Pomponia pokocha go za jego dobro, a ona sama bdzie mu cae ycie wdziczna, nie mg opanowa wzruszenia i zdawao gnu si, e nigdy w yciu nie potrafi si oprzejej probie. Serce poczo w nim topnie. Pikno jej upajaa jego zmysy i pragnjej, lecz zarazem czu, e jest mu bardzo droga i e naprawd mgby j wielbi jak bstwo; czu rwnie niepohamowan potrzeb mwienia o jej piknoci i o swymdla niej uwielbieniu, e za gwar przy uczcie wzmaga si, wic przysunwszy sibliej, pocz jej szepta wyrazy dobre, sodkie, pynce z gbi duszy dwiczne jak muzyka, a upajajce jak wino. I upaja j. Wrd tych obcych, ktrzy j otaczali, wydawa jej si coraz bliszym, coraz milszym i zupenie pewnym, i ca dusz oddanym. Uspokoi j, obieca wyrwa z domu cezara, obieca, e jej nie opuci i e bdzie jej suy. Prcz tego przedtem u Aulusw rozmawia z ni tylko oglnie o mioci i o szczciu, jakie ona da moe, teraz za mwi ju wprost, e j kocha, e mu jest najmilsz i najdrosz. Ligia po raz pierwszy syszaatakie sowa z mskich ust i w miar jak suchaa, zdawao si jej, e co budzi siw niej jak ze snu, e ogarnia j jakie szczcie, w ktrym niezmierna rado miesza si z niezmiernym niepokojem. Policzki jej poczy paa, serce bi, usta rozchyliy si jak by z podziwu. Bra j strach, e takich rzeczy sucha, a nie chciaaby za nic w wiecie uroni jednego sowa. Chwilami spuszczaa oczy, to znw podnosia na Winicjusza wzrok wietlisty, bojaliwy i zarazem pytajcy, jak by pragna mu powiedzie: "Mw dalej!" Gwar, muzyka, wo kwiatw i wo arabskich kadzide poczy j znw odurza. W Rzymie byo zwyczajem spoczywa przy ucztach, lecz w domu Ligiazajmowaa miejsce midzy Pomponi i maym Aulusem, teraz za spoczywa obok niej Winicjusz, mody, ogromny, rozkochany, paajcy, ona za czujc ar, ktry od niego bi, doznawaa zarazem wstydu i rozkoszy. Ogarniaa j jaka sodka niemoc, jaka omdlao i zapomnienie, jak by j morzy sen. Lecz blisko jej pocza dziaa i na niego. Twarz mu zblada. Nozdrza rozdy mu si jak u wschodniego konia. Wida i jego serce bio pod szkaratn tunik niezwykym ttnem, bo oddech jego sta si krtki, a wyrazy rway mu si w ustach. I on po raz pierwszy by tak tu przy niej. Myli poczy mu si mci; w yach czu pomie, ktry prno chcia ugasi winem. Nie wino jeszcze, ale jej cudna twarz, jej nagie rce, jej dziewczca pier, falujca pod zot tuniki jej posta, ukryta w biaych fadach peplum, upajay go coraz wicej. Wreszcie obj jej rk powyej kostki, jak to raz ju uczyni w domu Aulusw, i cignc j ku sobie, pocz szepta drcymi wargami: - Ja ciebie kocham, Kallino... boska moja!... - Marku, pu mnie - rzeka Ligia. On za mwi dalej z oczyma za mg: - Boska moja! Kochaj mnie... - Lecz w tej chwili ozwa si gos Akte, ktra spoczywaa z drugiej strony Ligii: - Cezar patrzy na was. Winicjusza porwa nagy gniew i na cezara,i na Akte. Oto sowa jej rozproszyy czar upojenia. Modemu czowiekowi nawet przyjazny gos wydaby si w takiej chwili natrtnym, sdzi za, e Akte pragnie umylnie przeszkodzi jego rozmowie z Ligi. Wic podnisszy gow i spojrzawszy na mod wyzwolenic poprzez ramiona Ligii, rzek ze zoci: - Min czas, Akte, gdy na ucztach spoczywaa obok cezara, i mwi, e ci grozi lepota, wic jake moesz go dojrze? A ona odpowiedziaa jak by ze smutkiem: - Widz go jednak... On take ma krtki wzrok i patrzy na was przez szmaragd. Wszystko, co czyni Nero, wzbudzao czujno nawet w jego najbliszych, wic Winicjusz zaniepokoi si, ochon - i pocz spoglda nieznacznie w stron cezara. Ligia, ktra na pocztku uczty widziaa go ze zmieszania jak przez mg, a potem, pochonita przez obecno i rozmow Winicjusza, nie patrzya na wcale, teraz zwrcia take ku niemu zarazem ciekawe i przestraszone oczy. Akte mwia prawd. Cezar, pochylony nad stoem i zmruywszy jedno oko, a trzymajc palcami przy drugim okrgy, wypolerowany szmaragd, ktrym stale si posugiwa, patrzy na nich. Na chwil wzrok jego spotka si z oczyma Ligii i serce dziewczyny cisno si przeraeniem. Gdy, dzieckiem jeszcze, bywaa w wiejskiej sycylijskiej posiadociAulusw, stara niewolnica egipska opowiadaa jej o smokach zamieszkujcych czelucie gr, i ot teraz wydao jej si, e nagle spojrzao na ni zielonawe oko takiego smoka. Doni chwycia rk Winicjusza, jak dziecko, ktre si boi, a do gowy poczy jej si cisn bezadne i szybkie wraenia. Wic to by on? Ten straszny i wszechmocny? Nie widziaa go dotd nigdy, a mylaa, e wyglda inaczej.Wyobraaa sobie jakie okropne oblicze zeskamienia w rysach zoci, tymczasem ujrzaa wielk, osadzon na grubym karku gow, straszn wprawdzie, ale niemal mieszn, albowiem podobn z daleka do gowy dziecka. Tunika ametystowej barwy, zabronionej zwykym miertelnikom, rzucaa sinawy odblask na jego szerok, krtk twarz. Wosy mia ciemne, utrefione, mod zaprowadzon przez Othona, w cztery rzdy pukli. Brody nie nosi, gdy przed niedawnym czasem powici j Jowiszowi, za co cay Rzym skada mu dzikczynienie, jakkolwiek po cichu szeptano obie, i powici j dlatego, e jak wszyscy z jego rodziny zarasta na czerwono. W jego silnie wystpujcym nad brwiami czole byo jednak co olimpijskiego. W cignitych brwiach zna byo wiadomo wszechmocy; lecz pod tym czoem pboga miecia si twarz mapy, pijaka i komedianta, prna, pena zmiennych dz,zalana mimo modego wieku tuszczem, a jednak chorobliwa i plugawa. Ligii wyda siwrogim, lecz przede wszystkim ohydnym. Po chwili pooy szmaragd i przesta patrze na ni. Wwczas ujrzaa jego wypuke, niebieskie oczy, mruce si pod nadmiarem wiata, szkliste, bez myli, podobne do oczu umarych. On za zwrciwszy si do Petroniusza rzek: - Czy to jest owa zakadniczka, w ktrej si kocha Winicjusz? - To ona - odrzek Petroniusz. - Jak si nazywa jej nard? - Ligowie. - Winicjusz uwaa j za pikn? - Przybierz w niewiecie peplum sprchniay pie oliwny, a Winicjusz uzna go za pikny. Ale na twoim obliczu, o znawco niezrwnany, czytam ju wyrok na ni! Nie potrzebujesz go ogasza! Tak jest!Za sucha! Chuderlawa, istna makwka na cienkiej odydze, a ty, boski esteto, cenisz w kobiecie odyg, i po trzykro, po czterykro masz suszno! Sama twarz nic nie znaczy. Jam duo skorzysta przy tobie, ale tak pewnego rzutu oka nie mam jeszcze. I gotwem oto si zaoy z Tuliuszem Senecjonem o jego kochank, e jakkolwiek przy uczcie, gdy wszyscy le, trudno o caej postaci wyrokowa, ty juesobie powiedzia: "Za wska w biodrach." - Za wska w biodrach - odrzek przymykajc oczy Nero. Na ustach Petroniusza pojawi si ledwie dostrzegalny umiech, za Tuliusz Senecjo, ktry by zajty a do tej chwili rozmow z Westynusem, a raczej przedrwiwaniem snw, w ktre Westynus wierzy, zwrci si do Petroniusza i chocia nie mia najmniejszego pojcia, o co chodzi, rzek: - Mylisz si! Ja trzymam z cezarem. - Dobrze - odpar Petroniusz. - Dowodziemwanie, e masz szczypt rozumu, cezar za twierdzi, i jeste osem bez domieszki. - Habet! - rzek Nero miejc si i zwracajc w d wielki palec rki, jak to czynio si w cyrkach na znak, e gladiatorotrzyma cios i ma by dobity. A Westynus sdzc, e mowa cigle o snach, zawoa: - A ja wierz w sny i Seneka mwi mi kiedy, e wierzy take. - Ostatniej nocy nio mi si, em zostaa westalk - rzeka przechylajc si przez st Kalwia Kryspinilla. Na to Nero pocz bi w donie, inni poszliza jego przykadem i przez chwil naok rozlegay si oklaski, albowiem Kryspinilla, kilkakrotna rozwdka, znana bya ze swej bajecznej rozpusty w caym Rzymie. Lecz ona nie zmieszawszy si bynajmniej rzeka: - I c! Wszystkie one stare i brzydkie. Jedna Rubria do ludzi podobna, a tak byobynas dwie, chocia i Rubria dostaje latem piegw. - Pozwl jednak, przeczysta Kalwio - rzek Petroniusz - i westalk moga zosta chyba przez sen. - A gdyby cezar kaza? - Uwierzybym, e sprawdzaj si sny nawet najdziwaczniejsze. - Bo si sprawdzaj - rzek Westynus. - Rozumiem ludzi, ktrzy nie wierz w bogw, ale jak mona nie wierzy w sny? - A wrby? - spyta Nero. - Wrono mi niegdy, e Rzym przestanie istnie, a ja bd panowa nad caym Wschodem. - Wrby i sny to si ze sob czy - mwi Westynus. - Raz jeden prokonsul, wielki niedowiarek, posa do wityni Mopsusa niewolnika z opiecztowanym listem, ktrego nie pozwoli otwiera, by sprawdzi, czy boek potrafi odpowiedzie na pytanie w licie zawarte. Niewolnik przespa noc w wityni, by mie sen wrebny, po czym wrci i rzek tak: "ni mi si modzian, jasny jak soce ktry rzek mi jeden tylko wyraz: "czarnego"." Prokonsul usyszawszy to zblad i zwracajc si do swych goci, rwnych mu niedowiarkw, powiedzia: "Czy wiecie, co byo w licie?" Tu Westynus przerwa i podnisszy czaszz winem pocz pi. - Co byo w licie? - spyta Senecjo. - W licie byo pytanie: "Jakiego byka mam ofiarowa: biaego czy czarnego?" Lecz zajcie wzbudzone opowiadaniem przerwa Witeliusz, ktry, przyszedszy ju podpity na uczt, wybuchn nagle, bez adnego powodu, bezmylnym miechem. - Z czego ta beczka oju mieje si? - spyta Nero. - miech odrnia ludzi od zwierzt - rzekPetroniusz - a on nie ma innego dowodu, e nie jest wieprzem. Witeliusz za urwa w p miechu, i cmokajc wieccymi od sosw i tuszczw wargami, pocz spoglda na obecnych z takim zdumieniem, jak by ich nigdy przedtem nie widzia. Nastpnie podnis sw podobn do poduszki do i rzek ochrypym gosem: - Spad mi z palca rycerski piercie po ojcu. - Ktry by szewcem - doda Nero. Lecz Witeliusz wybuchn znowu niespodzianym miechem i pocz szuka piercienia w peplum Kalwii Kryspinilli. Na to Watyniusz j udawa okrzyki przestraszonej kobiety, Nigidia za, przyjacika Kalwii, moda wdowa z twarzdziecka, a oczyma nierzdnicy, rzeka w gos: - Szuka, czego nie zgubi. - I co mu si na nic nie przyda, choby znalaz - dokoczy poeta Lukan. Uczta stawaa si weselsz. Tumy niewolnikw roznosiy coraz nowe dania; z wielkich waz, napenionych niegiem i okrconych bluszczem, wydobywano co chwila mniejsze kratery z licznymi gatunkami win. Wszyscy pili obficie. Z puapu na st i na biesiadnikw spaday raz wraz re. Petroniusz pocz jednak prosi Nerona, bynim gocie si popij, uszlachetni uczt swym piewem. Chr gosw popar jego sowa, ale Nero pocz si wzbrania. Nie o sam odwag chodzi, chocia brak mu jejzawsze... Bogowie wiedz, ile go kosztuj wszelkie popisy... Nie uchyla si wprawdzie od nich, bo trzeba co uczyni dla sztuki, izreszt, jeli Apollo obdarzy go pewnym gosem, to darw boych nie godzi si marnowa. Rozumie nawet, e jest to jego obowizkiem, wzgldem pastwa. Ale dzi jest naprawd zachrypnity. W nocy pooy sobie oowiane ciarki na piersiach, ale i to nie pomogo... Myli nawet jecha do Ancjum, by odetchn morskim powietrzem. Lecz Lukan pocz gozaklina w imi sztuki i ludzkoci. Wszyscy Aulus j A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA-Pc._ec/%c0-c1<wiedz, e boski poeta i piewak uoy nowy hymn do Wenus, wobec ktrego Lukrecjuszowy jest skomleniem rocznego wilczcia. Nieche ta uczta bdzie prawdziw uczt. Wadca tak dobry nie powinien zadawa takich mk swym poddanym: "Nie bd okrutnikiem, cezarze!"- Nie bd okrutnikiem! - powtrzyli wszyscy siedzcy bliej. Nero rozoy rce na znak, e musi ustpi. Wwczas wszystkie twarze ubray si w wyraz wdzicznoci, a wszystkie oczy zwrciy si ku niemu. Lecz on kaza jeszcze przedtem oznajmi Poppei, e bdzie piewa, obecnym za owiadczy, e nie przysza ona na uczt, bo nie czua si zdrow, poniewa jednak adne lekarstwo nie sprawia jej takiej ulgi, jak jego piew, przeto al by mu byo pozbawia j sposobnoci. Jako Poppea nadesza niebawem. Wadaa ona dotd Neronem jak poddanym, wiedziaa jednak, e gdy chodzio o jego mio wasn jako piewaka, wonicy lub poety, niebezpiecznie byoby j zadrani. Wesza wic, pikna jak bstwo, przybranarwnie jak Nero w ametystowej barwy szat i w naszyjnik z olbrzymich pere, zupiony niegdy na Masynissie, zotowosa, sodka i jakkolwiek po dwch mach rozwdka, z twarz i wejrzeniem dziewicy. Witano j okrzykami i mianem "boskiej Augusty". Ligia nigdy w yciu nie widziaa nic rwnie piknego, i oczom wasnym nie chciao jej si wierzy, albowiem wiadomo jej byo, e Poppea Sabina jest jedn z najniegodziwszych w wiecie kobiet. Wiedziaa od Pomponii, e ona doprowadzia cezara do zamordowania matki i ony, znaa j z opowieci Aulusowych goci i suby; sysza, e jej to posgi obalano po nocach w miecie; syszaa o napisach, ktrych sprawcw skazywano na najcisze kary, a ktre jednak zjawiay si kadego rana na murach miasta. Tymczasem teraz na widok tej osawionej Poppei, uwaanej przez wyznawcw Chrystusa za wcielenie za i zbrodni, wydao jej si, e tak mogli wyglda anioowie lub jakie duchy niebiaskie. Po prostu nie umiaa od niej oderwa oczu, a z ust mimo woli wyrwao si jej pytanie: - Ach, Marku, czy to by moe?... On za, podniecony winem i jak by zniecierpliwiony, e tyle rzeczy rozpraszao jej uwag i odrywao j od niego i jego sw, mwi: - Tak, ona pikna, ale ty stokro pikniejsza. Ty si nie znasz, inaczej zakochaaby si w sobie jak Narcyz... Ona si kpie w mleku olic, a ciebie chyba Wenus wykpaa we wasnym. Ty si nie znasz, ocelle mi!... Nie patrz na ni. Zwr oczy ku mnie, ocelle mi! Dotknij ustami tej kruy wina, a potem ja opr na tym samymmiejscu moje... I przysuwa si coraz bliej, a ona pocza si cofa ku Akte. Ale w tej chwili nakazano cisz, albowiem cezar powsta. piewak Diodom poda mu lutni z rodzaju zwanych delta, drugi, Terpnos, ktry mia mu towarzyszy w graniu, zbliy si z instrumentem zwanym nablium, Nero za, oparszy delt o st, wznis oczy w gri przez chwil w triclinium zapanowaa cisza, przerywana tylko szmerem, jaki wydaway spadajce wci z puapu re. Po czym j piewa, a raczej mwi piewnie i rytmicznie, przy odgosie dwch lutni, swj hymn do Wenus. Ani gos, lubo nieco przymiony, ani wiersz nie byy ze, tak e, biedn Ligi znowu opanoway wyrzuty sumienia, albowiem hymn, jakkolwiek sawicy nieczyst pogask Wenus, wyda si jej a nadto pikny, a i sam cezar, ze swoim wiecem laurowym naczole i wzniesionymi oczyma wspanialszym, daleko mniej strasznym i mniej ohydnym nina pocztku uczty. Lecz biesiadnicy ozwali si grzmotem oklaskw. Woania: "O, gosie niebiaski!", rozlegy si naok; niektre z kobiet podnisszy donie w gr, pozostay tak na znak zachwytu nawet po skoczeniu piewu, inne obcieray zazawione oczy; w caej sali zawrzao jak w ulu. Poppea, schyliwszy sw zotowos gwk, podniosa do ust rk Nerona i trzymaa jdugo w milczeniu, mody za Pitagoras, Grek przecudnej urody, ten sam, z ktrym pniej na wp ju obkany Nero kaza sobie da lub flaminom z zachowaniem wszelkich obrzdw, uklk teraz u jego ng. Lecz Nero patrzy pilnie na Petroniusza, ktrego pochway przede wszystkim byy mu zawsze podane, w za rzek: - Jeli chodzi o muzyk, Orfeusz musi by w tej chwili tak ty z zazdroci, jak tu obecny Lukan, a co do wierszy, auj, e nie s gorsze, bo moe bym znalaz wwczas odpowiednie na ich pochwa sowa. Lecz Lukan nie wzi mu za ze wzmianki o zazdroci, owszem, spojrza naniego z wdzicznoci i udajc zy humor pocz mrucze: - Przeklte Fatum, ktre kazao mi y wspczenie z takim poet. Miaby czek miejsce w pamici ludzkiej i na Parnasie, a tak zganie, jak kaganek przy socu. Petroniusz jednak, ktry mia pami zadziwiajc, pocz powtarza ustpy z hymnu, cytowa pojedyncze wiersze, podnosi i rozbiera pikniejsze wyraenia. Lukan zapomniawszy niby o zazdroci wobec uroku poezji, doczy do jego swswoje zachwyty. Na twarzy Nerona odbia si rozkosz i bezdenna prno, nie tylko graniczca z gupot, lecz zupenie jej rwna. Sam podsuwa im wiersze, ktre uwaa za najpikniejsze, a wreszcie j pociesza Lukana i mwi mu, by nie traci odwagi, bo jakkolwiek czym si kto urodzi, tym jest, jednake cze, jak ludzie oddaj Jowiszowi, nie wycza czci innych bogw. Po czym wsta, by odprowadzi Poppe, ktra bdc istotnie niezdrow pragna odej. Wszelako biesiadnikom, ktrzy pozostali, rozkaza zaj znw miejsca i zapowiedzia, e wrci. Jako wrci po chwili, by odurza si dymem kadzide i patrze na dalsze widowiska, jakie on sam,Petroniusz lub Tygellinus przygotowali na uczt. Czytano znw wiersze lub suchano dialogw, w ktrych dziwactwo zastpowao dowcip. Za czym synny mima,Parys, przedstawia przygody Iony, crki Inacha. Gociom, a zwaszcza Ligii, nie przywykej do podobnych widowisk, wydaosi, e widz cuda i czary. Parys ruchami rk i ciaa umia wyraa rzeczy na pozr do wyraenia w tacu niemoliwe. Donie jego zamciy powietrze, tworzc chmur wietlist, yw, pen drga, lubien, otaczajc na wp omdlay dziewiczy ksztat, wstrzsany spazmem rozkoszy. By to obraz, nie taniec, obraz jasny, odsaniajcy tajnie mioci, czarowny i bezwstydny, a gdy po jego ukoczeniu weszli korybanci i rozpoczli z syryjskimi dziewcztami, przy odgosie cytr, fletni, cymbaw i bbenkw, taniec bachiczny, peen dzikich wrzaskw i dzikszej jeszcze rozpusty, Ligii wydao si, e spali j ywyogie, e piorun powinien uderzy w ten dom lub puap zapa si na gowy biesiadnikw. Lecz ze zotego niewodu upitego pod puapem paday tylko re, a natomiast na wp pijany ju Winicjusz mwi jej: - Widziaem ci w domu Aulusw przy fontannie i pokochaem ci. By wit i mylaa, e nikt nie patrzy, a jam ci widzia... I widz ci tak dotd, chocia kryje mi ci to peplum. Zrzu peplum jak Kryspinilla. Widzisz! Bogowie i ludzie szukajmioci. Nie ma prcz niej nic w wiecie! Oprzyj mi gow na piersiach i zmru oczy.A jej ttna biy ciko w skroniach i rkach. Ogarniao j wraenie, e leci w jak przepa, a ten Winicjusz, ktry przedtem wydawa jej si tak bliskim i pewnym, zamiast ratowa, cignie j do niej. I uczua do niego al. Pocza si znw ba i tej uczty, i jego, i siebie samej.Jaki gos, podobny do gosu Pomponii, woa jeszcze w jej duszy: "Ligio, ratuj si!", ale co mwio jej take, e ju za pno i e kogo obwia podobny pomie, kto to wszystko, co dziao si na tej uczcie, widzia, w kim serce tak bio, jak bio w niej, gdy suchaa sw Winicjusza,ikogo przejmowa taki dreszcz, jaki przejmowa j, gdy on przyblia si do niej, ten jest ju zgubiony bez ratunku. Czynio jej si sabo. Chwilami zdawao jejsi, e zemdleje, a potem stanie si co strasznego. Wiedziaa, e pod grob gniewu cezara nie wolno nikomu wsta, pkinie wstanie cezar, ale choby i tak nie byo, nie miaaby ju na to si. Tymczasemdo koca uczty byo daleko. Niewolnicy przynosili jeszcze nowe dania i ustawicznie napeniali krue winem, a przed stoem, ustawionym w otwart z jednej strony klamr, zjawili si dwaj w atleci, by da gociom widok zapasw. I wnet poczli si zmaga. Potne, wiecce od oliwy ciaa utworzyy jedn bry, koci ich chrzciay w elaznych ramionach, z zacinitych szczk wydobywa si zgrzyt zowrogi. Chwilami sycha byo szybkie, guche uderzenia ichstp o przytrznit szafranem podog, to znw stawali nieruchomie, cichli i widzom wydawao si, e maj przed sob grup wykut z kamienia. Oczy Rzymian z luboci ledziy gr straszliwie napitych grzbietw, yd i ramion. Lecz walka nie trwaa zbyt dugo, albowiem Kroto, mistrz i przeoony szkoy gladiatorw, nie prno uchodzi za najsilniejszego w pastwie czowieka. Przeciwnik jego pocz oddycha coraz pieszniej, potem rzzi, potem twarz mu posiniaa, wreszcie wyrzuci krew ustami i zwis. Grzmot oklaskw powita koniec walki, za Kroto, oparszy stopy na plecach przeciwnika, skrzyowa olbrzymie ramionana piersiach i toczy oczyma tryumfatora po sali. Weszli nastpnie udawacze zwierzt i ich gosw, kuglarze i bazny, lecz mao na nich patrzono, gdy wino mio ju oczy patrzcych. Uczta zmieniaa si stopniowo w pijack i rozpustn orgi. Syryjskie dziewczta, ktre poprzednio taczyy taniec bachiczny, pomieszay si z gomi. Muzyka zmienia si w bezadny i dziki haas cytr, lutni, cymbaw armeskich, sistr egipskich, trb i rogw, gdy za niektrzy z biesiadnikw pragnli rozmawia, poczto krzycze na muzykantw, by poszli precz. Powietrze przesycone zapachem kwiatw, pene woni olejkw, ktrymi liczne pacholta przez czas uczty skrapiay stopy biesiadnikw, przesycone szafranem i wyziewami ludzkimi, stao si duszne; lampy paliy si mdym pomieniem, poprzekrzywiay si wiece na czoach, twarze poblady i pokryy si kroplami potu. Witeliusz zwali si pod st. Nigidia, obnaywszy si do wp ciaa, wspara sw pijan dziecinn gow na piersi Lukana, a w, rwnie pijany, pocz zdmuchiwa zoty puder z jej wosw, podnoszc oczy z niezmiern uciech ku grze. Westynus z uporem pijaka powtarzapo raz dziesity odpowied Mopsusa na zapiecztowany list prokonsula. Tuliusz za,ktry drwi z bogw, mwi przerywanym przez czkawk, rozwlekym gosem: - Bo jeli Sferos Ksenofanesa jest okrgy,to uwaasz, takiego boga mona toczy nog przed sob jak beczk. Lecz DomicjuszAfer, stary zodziej i donosiciel, oburzy si t rozmow i z oburzenia pola sobie falernem ca tunik. On zawsze wierzy wbogw. Ludzie mwi, e Rzym zginie, a s nawet tacy, ktrzy twierdz, e ju ginie. Ipewno!... Ale jeli to nastpi, to dlatego, e modzie nie ma wiary, a bez wiary nie moe by cnoty. Zaniechano take dawnych surowych obyczajw i nikomu nie przychodzi do gowy, e epikurejczycy nie opr si barbarzycom. A to darmo! Co do niego, auje, e doy takich czasw i e w uciechach szuka musi obrony przed zmartwieniami, ktre inaczej rycho by sobie day z nim rady. To rzekszy przygarn ku sobie syryjsk tancerk i bezzbnymi ustami pocz caowa jej kark i plecy, co widzc konsul Memmiusz Regulus rozmia si i podnisszy sw ysin przybran w wiem na bakier, rzek: - Kto mwi, e Rzym ginie?... Gupstwo!... Ja, konsul, wiem na lepiej... Videant consules!... trzydzieci legii... strzee naszej pax romana!... Tu przyoy pici do skroni i pocz krzycze na ca komnat: - Trzydzieci legii! - trzydzieci legii!... - od Brytanii do granic Partw! Lecz nagle zastanowi si i przyoywszy palec do czoa, rzek: - A bodaj, e nawet trzydzieci dwie... I stoczy si pod st, gdzie po chwili pocz oddawa jzyki flamingw, pieczonerydze, mroone grzyby, szaracze na miodzie, ryby, misiwa i wszystko, co zjad lub wypi. Domicjusza nie uspokoia jednak ilo legii strzegcych rzymskiego pokoju: Nie, nie! Rzym musi zgin, bo zgina wiara w bogw i surowy obyczaj! Rzym musi zgin,a szkoda, bo ycie jednak jest dobre, cezaraskawy, wino dobre! Ach, co za szkoda! I ukrywszy gow w opatki syryjskiej bachantki, rozpaka si. - Co tam to ycie przysze!... Achilles mia suszno, e lepiej jest by parobkiem w podsonecznym wiecie ni krlowa w kimeryjskich krainach. A i to pytanie, czy istniej jacy bogowie, chocia niewiara gubimodzie... Lukan tymczasem rozdmucha wszystek zoty puder z wosw Nigidii, ktra spiwszy si usna. Nastpnie zdj zwoje bluszczw ze stojcej przed nim wazy i obwin w nie pic, a po dokonaniu tego dziea j patrzy na obecnych wzrokiem rozradowanym i pytajcym. Po czym ustroi i siebie w bluszcz, powtarzajc tonem gbokiego przekonania:- Wcale nie jestem czowiekiem, tylko faunem. Petroniusz nie by pijany, ale Nero, ktry zpocztku pi ze wzgldu na swj "niebieski"gos mao, pod koniec wychyla czasz po czaszy i upi si. Chcia nawet piewa dalej swe wiersze, tym razem greckie, ale ich zapomnia i przez omyk zapiewa piosenk Anakreona. Wtrowali mu do niej Pitagoras, Diodor i Terpnos, ale poniewa wszystkim nie szo, wic dali spokj. Nero natomiast pocz si zachwyca, jako znawca i esteta, urod Pitagorasa i z zachwytu caowa go po rkach. Tak piknerce widzia tylko niegdy... u kogo? I przyoywszy do do mokrego czoa pocz sobie przypomina. Po chwili na twarzy jego odbi si strach: - Aha! U matki! U Agryppiny! I nagle opanoway go pospne widzenia. - Mwi - rzek - e ona nocami chodzi przy ksiycu po morzu, koo Baiae i Bauli...Nic, tylko chodzi, chodzi, jak by czego szukaa. A jak zbliy si do dki, to popatrzy i odejdzie, ale rybak, na ktrego spojrzaa, umiera. - Niezy temat - rzek Petroniusz. Westynus za, wycignwszy szyj jak uraw, szepta tajemniczo: - Nie wierz w bogw, ale wierz w duchy... oj! Lecz Nero nie uwaa na ich sowa i mwidalej: - Przecie odbyem lemuralia. Nie chc jej widzie! To ju pity rok. Musiaem, musiaem j skaza, bo nasaa na mnie morderc, i gdybym jej nie by uprzedzi, nie syszelibycie dzi mego piewu. - Dziki, cezarze, w imieniu miasta i wiata- zawoa Domicjusz Afer. - Wina! I niech uderz w tympany. Haas wszcz si na nowo. Lukan cay w bluszczach, chcc go przekrzycze wsta i pocz woa: - Nie jestem czowiekiem, jeno faunam i mieszkam w lesie. E...cho...oooo! Spi si wreszcie cezar, spili si mczynii kobiety. Winicjusz nie mniej by pijany od innych, a w dodatku obok dzy budzia si w nim ch do ktni, co zdarzao mu si zawsze, ilekro przebra miar. Jego czarniawa twarz staa si jeszcze bledsz i jzyk plta mu si ju, gdy mwi gosem podniesionym i rozkazujcym: - Daj mi usta! Dzi, jutro, wszystko jedno!...Do tego! Cezar wzi ci od Aulusw, by ci darowa mnie, rozumiesz! Jutro o zmroku przyszl po ciebie, rozumiesz! Cezar mi ci obieca, nim ci wzi... Musisz by moj! Daj mi usta! Nie chc czeka jutra... daj prdko usta! I obj j, ale Akte pocza jej broni, a i ona sama bronia si ostatkiem si, bo czua, e ginie. Prno jednak usiowaa obu rkami zdj z siebie jego bezwose rami; prno gosem, w ktrym drga al i strach, bagaa go, by nie by takim, jak jest, i by mia nad ni lito. Przesycony winem oddech oblewa j coraz bliej, a twarz jego znalaza si tu koo jej twarzy. Nie by to ju dawny, dobry i niemal drogi duszy Winicjusz, ale pijany, zy satyr, ktry napenia j przeraeniemi wstrtem. Siy jednak opuszczay j coraz bardziej. Daremnie, przechyliwszy si, odwracaa twarz, by unikn jego pocaunkw. On podnis si, chwyci j w oba ramiona i przycignwszy jej gow ku piersiom, pocz dyszc rozgniata ustami jej zblade usta. Lecz w teje chwili jaka straszna sia odwina jego ramiona z jej szyi z tak atwoci, jak by to byy ramiona dziecka, jego za odsuna na bok jak such gazk lub zwidy li. Co si stao? Winicjusz przetar zdumione oczy i nagle A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA2P$3=c4c5"b66274 G ujrza nad sob olbrzymi posta Liga zwanego Ursusem, ktrego pozna w domu Aulusw. Lig sta spokojny i tylko patrzy na Winicjusza bkitnymi oczyma tak dziwnie, i modemu czowiekowi krew cia si wyach, po czym wzi na rce sw krlewn i krokiem rwnym, cichym wyszed z triclinium. Akte w tej chwili wysza za nim. Winicjusz siedzia przez mgnienie oka jak skamieniay, po czym zerwa si i pocz biec ku wyjciu. - Ligio! Ligio!... Lecz dza, zdumienie, wcieko i wino podciy mu nogi. Zatoczy si raz i drugi, po czym chwyci za nagie ramiona jednej z bachantek i pocz pyta mrugajc oczyma:- Co si stao? A ona wziwszy kru z winem podaa mu j z umiechem w zamglonych oczach. - Pij! - rzeka. Winicjusz wypi i zwali si z ng. Wiksza cz goci leaa ju pod stoem;inni chodzili chwiejnym krokiem po triclinium, inni spali na sofach stoowych, chrapic lub oddajc przez sen zbytek wina, a na pijanych konsulw i senatorw na pijanych rycerzy, poetw, filozofw, napijane tancerki i patrycjuszki, na cay ten wiat, wszechwadny jeszcze, ale ju bezduszny, uwieczony i rozpasany, ale jugasncy, ze zotego niewodu upitego po puapem kapay i kapay wci re. Na dworze poczo wita. Rozdzia VIII Ursusa nikt nie zatrzyma, nikt nie zapyta nawet, co czyni. Ci z goci, ktrzy nie leelipod stoem, nie pilnowali ju swych miejsc,wic suba, widzc olbrzyma nioscego narku biesiadniczk, sdzia, e to jaki niewolnik wynosi pijan swoj pani. Zreszt Akte sza z nimi i obecno jej usuwaa wszelkie podejrzenia. W ten sposb wyszli z triclinium do przylegej komnaty, a stamtd na galeri wiodc do mieszkania Akte. Ligi opuciy siy tak dalece, e ciya jak martwa na ramieniu Ursusa. Ale gdy oblao j chodne i czyste poranne powietrze, otworzya oczy. Na wiecie czynio si coraz widniej. Po chwili, idc kolumnad, skrcili w boczny portyk wychodzcy nie na dziedziniec, ale na paacowe ogrody, w ktrych wierzchoki pinij i cyprysw rumieniy si ju od zorzy porannej. W tej czci gmachu byo pusto, a odgosy muzyki i wrzaski biesiadne dochodziy ich coraz niewyraniej. Ligii wydao si, e wyrwano j z pieka i wyniesiono na jasny wiat boy. Byo jednak co poza tym ohydnym triclinium. Byo niebo, zorze, wiato i cisza. Dziewczyn chwyci nagy pacz i tulc si do ramienia olbrzyma, pocza powtarza ze kaniem: - Do domu, Ursusie, do domu, do Aulusw! - Pjdziemy! - odrzek Ursus. Tymczasem jednak znaleli si w maym atrium przynalenym do mieszkania Akte. Tam Ursus posadzi Ligi na marmurowej awce, opodal fontanny. Akte za pocza j uspokaja i zachca do spoczynku, upewniajc, e chwilowo nic jej nie grozi, gdy pijani biesiadnicy bd po uczcie spali do wieczora. Lecz Ligia przez dugi czas nie chciaa si uspokoi i przycisnwszy rkoma skronie powtarzaa tylko jak dziecko: - Do domu, do Aulusw!... Ursus by gotw. Przy bramach stoj wprawdzie pretorianie, ale on i tak przejdzie. onierze nie zatrzymuj wychodzcych. Przed ukiem mrowi si od lektyk. Ludzie poczn wychodzi caymi kupami. Nikt ich nie zatrzyma. Wyjd razemz tumem i pjd prosto do domu. Zreszt, co mu tam! Jak krlewna, kae, tak musi by. Po to on tu jest. A Ligia powtarzaa: - Tak, Ursusie, wyjdziemy. Lecz Akte musiaa mie rozum za oboje. Wyjd! Tak! Nikt ich nie zatrzyma. Ale z domu cezara ucieka nie wolno i kto to czyni, obraa jego majestat. Wyjd, ale wieczorem centurion na czele onierzy przyniesie wyrok mierci Aulusowi, Pomponii Grecynie, Ligi za zabierze na powrt do paacu i wwczas ju nie bdzie dla niej ratunku. Jeli Aulusowie przyjmij jpod swj dach, mier czeka ich na pewno. Ligii opady rce. Nie byo rady. Musiaa wybiera midzy zgub Plaucjuszw a wasn. Idc na uczt miaa nadziej, e Winicjusz i Petroniusz wyprosz j od cezara i oddadz Pomponii, teraz za wiedziaa, e to oni wanie namwili cezara, by j odebra Aulusom. Nie byo rady. Cud chyba mg j wyrwa z tej przepaci. Cud i potga Boa. - Akte - rzeka z rozpacz - czy syszaa, co mwi Winicjusz, e mu cezar mnie darowa i e dzi wieczr przyle po mnie niewolnikw i zabierze mniedo swego domu? - Syszaam - rzeka Akte. I rozoywszy rce umilka. Rozpacz, z jak mwia Ligia, nie znajdowaa w niej echa. Ona sama bya przecie kochank Nerona. Serce jej, jakkolwiek dobre, nie umiao do odczu sromoty takiego stosunku. Jako dawna niewolnica, nadto zya si z prawem niewoli, a prcz tego kochaa dotd Nerona. Gdyby chcia powrci do niej wycignaby do niego rce jak do szczcia. Rozumiejc teraz jasno, e Ligia albo musi zosta kochank modego i piknego Winicjusza albo narazi siebie i Aulusw na zgub, nie pojmowaa po prostu jak dziewczyna moga si waha.- W domu cezara - rzeka po chwili - nie byoby ci bezpieczniej ni w domu Winicjusza. I nie przyszo jej na myl, e jakkolwiek mwia prawd, sowa jej znaczyy: "Zgd si z losem i zosta naonic Winicjusza." I Ligii, ktra czua jeszcze naustach jego pene zwierzcej dzy i palce jak wgiel pocaunki, krew napyna ze wstydu na same wspomnienie o nich do twarzy. - Nigdy! - zawoaa z wybuchem. - Nie zostan ani tu, ani u Winicjusza, nigdy! Akte zadziwi w wybuch: - Zali - spytaa - Winicjusz jest ci tak nienawistny? Lecz Ligia nie moga odpowiedzie, gdy porwa j, znw pacz. Akte przygarna j do piersi i pocza uspokaja. Ursus oddycha ciko i zaciska olbrzymie pici,albowiem kochajc z wiernoci psa sw krlewn, nie mg znie widoku jej ez. W jego ligijskim, pdzikim sercu rodzia si ch, by wrci do sali, zdawi Winicjusza, a w razie potrzeby cezara, basi jednak zaofiarowa z tym swej pani, nie bdc pewnym, czy taki postpek, ktryzrazu wyda mu si nader prostym, byby odpowiednim dla wyznawcy Ukrzyowanego Baranka. A Akte utuliwszy Ligi pocza znw pyta: - Zali on ci tak nienawistny? - Nie - rzeka Ligia - nie wolno mi go nienawidzi, bo jestem chrzecijank. - Wiem, Ligio. Wiem take z listw Pawa z Tarsu, i wam me wolno ni si pohabi, ni ba si wicej mierci ni grzechu, ale powiedz mi, czy twoja nauka pozwala mier zadawa? - Nie. - Wic jake moesz ciga pomst cezarana dom Aulusw? Nastaa chwila milczenia. Przepa bez dnaotworzya si przed Ligia na nowo. Za moda wyzwolenica mwia dalej: - Pytam, bo mi ci al i al dobrej Pomponii,i Aulusa, i ich dziecka. Ja dawno yj w tymdomu i wiem, czym grozi gniew cezara. Nie!Wy nie moecie std ucieka. Jedna ci drogazostaje: baga Winicjusza, aby ci wrci Pomponii. Lecz Ligia obsuna si na kolana,by baga kogo innego. Ursus uklk po chwili take i oboje poczli si modli w domu cezara przy rannej zorzy. Akte po raz pierwszy widziaa tak modlitw i nie moga oczu oderwa od Ligii,ktra zwrcona do niej profilem, ze wzniesion gow i rkoma, patrzya w niebo, jak by czekajc stamtd ratunku. wit obrzuci wiatem jej ciemne wosy i biae peplum, odbi si w renicach i caa w blasku, sama wygldaa jak wiato. W jej pobladej twarzy, w otwartych ustach, we wzniesionych rkach i oczach zna byojakie nadziemskie uniesienie. I Akte zrozumiaa teraz, dlaczego Ligia nie moe zosta niczyj naonic. Przed dawn kochank Nerona uchyli si jakby rg zasony kryjcej wiat zgoa inny ni w, do ktrego przywyka. Zdumiewaa j ta modlitwa w tym domu zbrodni i sromoty. Przed chwil wydawao si jej, e nie ma dla Ligii ratunku, teraz za pocza wierzy, e moe sta si co nadzwyczajnego, e przyjdzie jaki ratunektak potny, i i sam cezar oprze mu si nie zdoa, e z nieba zejd jakie skrzydlate wojska w pomoc dziewczynie albo e soce podciele pod ni promienie ipocignie j ku sobie. Syszaa ju o wielu cudach midzy chrzecijanami i mylaa teraz, e widocznie wszystko to prawda, skoro Ligia tak si modli. Ligia za podniosa si wreszcie z twarz rozjanion nadziej. Ursus podnis si take i przykucnwszy obok awki, patrzyw sw pani czekajc jej sw. A jej oczy zaszy mg i po chwili dwie wielkie zy poczy si toczy z wolna po jej policzkach. - Niech Bg bogosawi Pomponii i Aulusowi - rzeka. - Nie wolno mi ciga zguby na nich, wic nie zobacz ich nigdy wicej. Po czym zwrciwszy si do Ursusa poczamu mwi, i on jeden zostaje jej teraz na wiecie, e musi by teraz jej ojcem i opiekunem. Nie mog szuka schronienia u Aulusw, albowiem cignliby na nich gniewcezara. Ale ona nie moe pozosta take ni w domu cezara, ni Winicjusza. Nieche wicUrsus j wemie, niech wyprowadzi z miasta, niech ukryje gdzie, gdzie jej nie znajdzie ni Winicjusz, ni jego sudzy. Ona wszdzie pjdzie za nim, choby za morza, choby za gry, do barbarzycw, gdzie nie syszano rzymskiego imienia i gdzie wadza cezara nie siga. Niech j wemie iratuje, bo on jej jeden pozosta. Lig by gotw i na znak posuszestwa pochyliwszy si obj jej nogi. Lecz na twarzy Akte, ktra spodziewaa si cudu, odbio si rozczarowanie. Tyle tylko sprawia ta modlitwa? Uciec z domu cezarajest to dopuci si zbrodni obrazy majestatu, ktra musi by pomszczona, i gdyby nawet Ligia zdoaa si ukry, cezarpomci si na Aulusach. Jeli chce ucieka, niech ucieka z domu Winicjusza. Wwczas cezar, ktry nie lubi zajmowa si cudzymi sprawami, moe nawet nie zechce pomaga Winicjuszowi w pocigu, a w kadym razie nie bdzie zbrodni obraonego majestatu. Lecz Ligia tak wanie mylaa. Aulusowie nie bd nawet wiedzieli, gdzie ona jest, nawet Pomponia. Ucieknie jednak nie z dom Winicjusza, tylko z drogi. On owiadczy jejpo pijanemu, i wieczorem przyle po ni swych niewolnikw. Mwi pewno prawd, ktrej nie byby wyzna, gdyby by trzewym. Widocznie on sam lub moe obaj z Petroniuszem widzieli przed uczt cezara i wymogli na nim obietnic, e j nazajutrz wieczorem wyda. A jeliby dzi zapomnieli, to przyl po ni jutro. Ale Ursus j uratuje. Przyjdzie, wyniesie j z lektyki, jak wynis z triclinium, i pjd w wiat. Ursusowi nie potrafi si oprze nikt. Jemu nie oparby si nawet w straszny zapanik, ktry wczoraj zmaga si w triclinium. Ale e Winicjusz moe przysa bardzo duo niewolnikw, wic Ursus pjdzie zaraz do biskupa Linusa o rad i pomoc. Biskup ulituje si nad ni, nie zostawi jej w rkach Winicjusza i kae chrzecijanom i z Ursusem na jej ratunek. Odbij j i uprowadz, a potem Ursus potrafi j wywie z miasta i ukry gdzie przed moc rzymsk. I twarz jej pocza si powleka rumiecem i mia. Otucha wstpia w ni na nowo, tak jak by nadzieja ratunku zmienia, si ju w rzeczywisto. Nagle rzucia si na szyj Akte i przyoywszy swe liczne usta do jej policzka, pocza szepta: - Ty nas nie zdradzisz, Akte, nieprawda? - Na cie matki mojej - odpowiedziaa wyzwolenica - nie zdradz was i prosz tylko swego Boga, by Ursus potrafi ci odebra. Ale niebieskie, dziecinne oczy olbrzyma wieciy szczciem. Oto nie potrafi nic wymyle, cho ama sw biedn gow, ale tak rzecz to on potrafi. I czy w dzie,czy w nocy, wszystko mu jedno!... Pjdzie do biskupa, bo biskup w niebie czyta co trzeba, a czego nie trzeba. Ale chrzecijan to by i tak potrafi zebra. Mao to on maznajomych i niewolnikw, i gladiatorw, i wolnych ludzi, i na Suburze, i za mostami. Zebraby ich tysic i dwa. I odbije swoj pani, a wyprowadzi j z miasta take potrafi, i pj z ni potrafi. Pjd choby na koniec wiata, choby tam, skd s, gdzie i nie sysza nikt o Rzymie. Tu, pocz wpatrywa si przed siebie, jakby chcia dojrze jakie rzeczy przesze i niezmiernie odlege, po czym j mwi: - Do boru? Hej, jaki br, jaki br!... Lecz po chwili otrzsn si z widze. Ot, pjdzie zaraz do biskupa, a wieczorem bdzie ju w jakie sto gw czatowa na lektyk. I niechby j prowadzili nie tylko niewolnicy, ale nawet pretorianie! Ju tam lepiej nikomu nie podsuwa si pod jego pici, choby w elaznej zbroi... Bo czy to elazo takie mocne! Jak godnie stukn w elazo, to i gowa pod nim nie wytrzyma. Lecz Ligia z wielk, a zarazem dziecinn powag podniosa palec w gr: - Ursusie! "Nie zabijaj!:"- rzeka. Lig zaoy sw podobn do maczugi rk na ty gowy i pocz mruczc pociera kark z wielkim zakopotaniem. On przecie musi j odebra... "swoje wiato"... Sama powiedziaa, e teraz jego kolej... Bdzie si stara, ile bdzie mg. Ale jak by si zdarzyo niechccy?... Przecie musi j odebra! No, jak by si zdarzyo, to ju ontak bdzie pokutowa, tak Baranka Niewinnego przeprasza, e Baranek Ukrzyowany zlituje si nad nim biednym... On by przecie Baranka nie chcia obrazi, tylko e rce ma takie cikie... I wielkie rozczulenie odmalowao si na jego twarzy, lecz pragnc je ukry pokoni si i rzek: - To ja id do witego biskupa. Akte za objwszy szyj Ligii pocza paka... Raz jeszcze zrozumiaa, e jest jaki wiat, w ktrym nawet w cierpieniu wicej jest szczcia ni we wszystkich zbytkach irozkoszach domu cezara; raz jeszcze uchyliy si przed ni jakie drzwi na wiato, lecz zarazem uczua, e niegodna jest przej przez te drzwi. Rozdzia IX Ligii al byo Pomponii Grecyny, ktr kochaa z caej duszy, i al caego domu Aulusw, jednake rozpacz jej mina. Czua nawet pewn sodycz w myli, e otodla swej Prawdy powica dostatek, wygod i idzie na ycie tuacze i nieznane. Moe byo w tym troch i dziecinnej ciekawoci, jakim bdzie to ycie gdzie w odlegych krajach, wrd barbarzycw i dzikich zwierzt, byo wszelako jeszcze wicej gbokiej i ufnej wiary, e postpujc w ten sposb, czyni tak, jak nakaza Boski Mistrz, i e odtd On sam bdzie czuwa nad ni jak nad dzieckiem posusznym i wiernym. A w takim razie czego mogo j spotka? Przyjd-li jakie cierpienia, to ona je zniesie w Jego imi. Przyjdzie-li rmier niespodziana, to On j zabierze, i kiedy, gdy umrze Pomponia, bd razem przez ca wieczno. Nieraz, jeszcze w domu Aulusw, trapia sw dziecinn gwk, e ona, chrzecijanka, nic nie moe uczyni dla tego Ukrzyowanego, o ktrym z takim rozczuleniem wspomina Ursus. Lecz teraz chwila nadesza. Ligia czua si prawie szczliwa i pocza mwi o swoim szczciu Akte, ktra jednak nie moga jej zrozumie. Porzuci wszystko, porzuci dom, dostatki, miasto, ogrody, witynie, portyki, wszystko, co jest pikne, porzucikraj soneczny i ludzi bliskich, i dlaczego? Dlatego, by skry si przed mioci modego i piknego rycerza?... W gowie Akte nie chciay si te rzeczy pomieci. Chwilami odczuwaa, e jest w tym suszno, e moe by nawet jakie ogromne tajemnicze szczcie, ale jasno nie umiaa zda sobie z tego sprawy, zwaszcza e Ligi czekao jeszcze przejcie, ktre mogo le skoczy i w ktrym moga straci wprost ycie. Akte bya bojaliwa z natury i ze strachem mylaa o tym, co w wieczr moe przynie. Lecz o obawach swych nie chciaa mwi Ligii, e za tymczasem uczyni si dzie jasny i soce zajrzao do atrium, wic pocza j namawia na spoczynek, potrzebny po bezsennie spdzonej nocy. Ligia nie stawia oporu i obie weszy do cubiculum, ktre byo obszerne i urzdzone z przepychem skutkiem dawnych stosunkw Akte z cezarem. Tam pooyy si jedna obok drugiej, lecz Akte mimo zmczenia nie moga zasn. Od dawna bya smutna i nieszczliwa, lecz teraz pocz j chwyta jaki niepokj, ktrego nie doznawaa nigdy przedtem. Dotychczas ycie wydawao si jej tylu cikim i pozbawionym jutra, teraz wydao si jej nagle bezecnym. W gowie jej powstawa coraz wikszy zamt. Drzwi na wiato, poczy si znw to odchyla, to zamyka. Ale w chwili gdy si otwieray, wiato owo olniewao j tak, e nie widziaa nic wyranie. Raczej odgadywaa tylko, e tkwi w tej jasnoci icjusz przetar zdumione oczy i nagle A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA8PTc 9+c :c ;]+B <+-c =9' jakie szczcie po prostu bez miary, wobec ktrego wszelkie inne jest tak daleceniczym, e gdyby na przykad cezar oddaliPoppe, a pokocha na nowo j, Akte, to i to byoby marnoci. Naraz przysza jej myl, e ten cezar, ktrego kochaa i ktrego mimo woli uwaaa za jakiego pboga, jest czym tak lichym jak i kady niewolnik, a w paac z kolumnadami z numidyjskiego marmuru czym nie lepszym od kupy kamieni. Lecz w kocu te poczucia,z ktrych nie umiaa sobie zda sprawy, poczy j mczy. Pragna zasn, lecz nurtowana przez niepokj, nie moga. Na koniec, sdzc, e Ligia, nad ktr zawiso tyle grb i niepewnoci, nie pi take, zwrcia si ku niej, by rozmawia o jej wieczornej ucieczce. Lecz Ligia spaa spokojnie. Do ciemnego cubiculum przez zasunit nie do szczelnie zason wpadao kilka jasnych promieni, w ktrych krci si py zoty. Przy ich wietle Akte spostrzega jej delikatn twarz, wspart na obnaonym ramieniu, zamknite oczy, i otwarte nieco usta. Oddychaa rwno, ale tak jak oddychasi we nie. "pi, moe spa! - pomylaa Akte. - To jeszcze dziecko." Wszelako po chwili przyszo jej do gowy, e to dziecko woli jednak ucieka ni zostakochank Winicjusza, woli ndz ni hab, tuactwo ni wspaniay dom koo Karynw,ni stroje, klejnoty, ni uczty, gosy lutni icytr. - Dlaczego? I pocza patrze na Ligi, jak by chcc znale odpowied w jej upionej twarzy. Patrzya na jej przeczyste czoo, na pogodny uk brwi, na ciemne rzsy, na rozchylone usta, na poruszan spokojnym oddechem pier dziewczc, po czym pomylaa znw: "Jaka ona inna ode mnie!" I Ligia wydaa jej si cudem, jakim boskim widzeniem, jakim ukochaniem bogw, stokro pikniejszym od wszystkichkwiatw w ogrodzie cezara i od wszystkichrzeb w jego paacu. Lecz w sercu Greczynki nie byo zazdroci. Owszem, na myl o niebezpieczestwach, jakie groziy dziewczynie, chwycia j wielka lito. Zbudzio si w niej jakie uczucie matki; Ligia wydaa si jej nie tylko pikn jak pikny sen, ale zarazem bardzo kochan, i zbliywszy usta do jej ciemnych wosw pocza je caowa. A Ligia spaa spokojnie jak by w domu, pod opiek Pomponii Grecyny. I spaa do dugo. Poudnie przeszo ju, gdy otworzya swe bkitne oczy i pocza spoglda po cubiculum z wielkim zdziwieniem. Widocznie dziwio j, e nie jest w domu, u Aulusw. - To ty, Akte? - rzeka wreszcie, dojrzawszy w mroku twarz greczynki. - Ja, Ligio. - Czy to ju wieczr? - Nie, dziecko, ale poudnie ju mino. - A Ursus nie wrci? - Ursus nie mwi, e wrci, tylko e wieczorem bdzie czatowa z chrzecijanami na lektyk. - Prawda. Po czym opuciy cubiculum i uday si do ani, gdzie Akte, wykpawszy Ligi, zaprowadzia j na niadanie, a potem do ogrodw paacowych, w ktrych adnego niebezpiecznego spotkania nie naleao si obawia, albowiem cezar i jego przedniejsi dworscy spali jeszcze. Ligia po raz pierwszy w yciu widziaa te wspaniae ogrody, pene cyprysw, pinij, dbw, oliwek i mirtw, wrd ktrych bieli si cay lud posgw, byszczay spokojnie zwierciada sadzawek, kwieciy si cae gaiki r zraszanych pyem fontann, gdzie wejcia do czarownych grot obrasta bluszcz lub winograd, gdzie na wodach pyway srebrne abdzie, a wrd posgw i drzew chodziy przyswojone gazele z pusty Afryki i barwne ptactwo sprowadzane ze wszystkich znanych krain wiata. Ogrody byy puste; tu i owdzie tylko pracowali z opatami w rku niewolnicy, piewajc pgosem pieni; inni, ktrym dano chwil wypoczynku, siedzieli nad sadzawkami lub w cieniu dbw, w drgajcych wiatekach utworzonych od promieni soca przedzierajcych si przezlicie, inni na koniec zraszali re lub bladolila kwiaty szafranu. Akte z Ligi chodziy do dugo, ogldajc wszelkie cuda ogrodw i jakkolwiek Ligii brako swobody myli, bya jednak jeszcze nadto dzieckiem, aby moga oprze si zajciu, ciekawoci i podziwowi. Przychodzio jej nawet na myl, e gdyby cezar by dobry, to w takim paacu i w takich ogrodach mgby by bardzo szczliwy. Lecz wreszcie, zmczone nieco, siady na awce ukrytej prawie cakiem w gszczu cyprysw i poczy rozmawia o tym, co im najbardziej ciyo na sercu to jest o wieczornej ucieczce Ligii. Akte bya daleko mniej spokojn od Ligii o powodzenie tej ucieczki. Chwilami wydawao si jej nawet, e to jest zamiar szalony, ktry nie moe si uda. Czua coraz wiksz lito nad Ligi. Przychodzio jej te do gowy, e stokro bezpieczniej byoby prbowa przejedna Winicjusza. Po chwili pocza jwypytywa, jak dawno zna Winicjusza i czynie myli, e daby si moe ubaga i wrci j Pomponii. Lecz Ligia potrzsna smutno sw ciemn gwk. - Nie. W domu Aulusw Winicjusz by inny, dobry bardzo, ale od wczorajszej uczty boj si go i wol uciec do Ligw. Akte pytaa dalej: - Jednak w domu Aulusw by ci miym? - Tak - odrzeka Ligia schylajc gow. - Ty przecie nie jeste niewolnic, tak jak ja byam - rzeka po chwili namysu Akte. -Ciebie Winicjusz mgby zalubi. Jeste zakadniczk i crk krla Ligw. Aulusowiekochaj ci jak wasne dziecko i jestem pewna, e gotowi ci przyj za crk. Winicjusz mgby ci zalubi, Ligio. Lecz ona odpowiedziaa cicho i jeszcze smutniej: - Wol uciec do Ligw. - Ligio, czy chcesz, bym zaraz posza do Winicjusza, zbudzia go, jeli pi, i powiedziaa mu to, co tobie mwi w tej chwili? Tak, droga moja, pjd do niego i powiem mu: "Winicjuszu, to crka krlewska i drogie dziecko sawnego Aulusa; jeli j kochasz, wr j Aulusom, a potem we j jako on z ich domu." A dziewczyna odpowiedziaa gosem tak jucichym, e Akte zaledwie moga dosysze: - Wol do Ligw... I dwie zy zawisy na jej spuszczonych rzsach. Lecz dalsz rozmow przerwa szelest zbliajcych si krokw i zanim Akte miaa czas zobaczy, kto nadchodzi, przed awkukazaa si Sabina Poppea z maym orszakiem niewolnic. Dwie z nich trzymay nad jej gow pki strusich pir osadzone na zotych prtach, ktrymi wachloway jlekko, a zarazem i zasaniay przed palcym jeszcze jesiennym socem przed ni za czarna jak heban Etiopka, o wydtych, jakby wezbranych mlekiem piersiach, niosa na rku dziecko owinite w purpur ze zot frdzl. Akte i Ligia powstay mniemajc, e Poppea przejdzie obok awki nie zwrciwszy na nie uwagi, lecz ona zatrzymaa si przed nimi i rzeka: - Akte, dzwonki, ktre przyszya na icunculi (lalce), le byy przyszyte; dzieckooderwao jeden i ponioso do ust; szczcie, e Lilith zobaczya do wczenie. - Wybacz, boska - odpowiedziaa Akte krzyujc rce na piersi i pochylajc gow. Lecz Poppea pocza patrze na Ligi. - Co to za niewolnica? - spytaa po chwili. - To nie jest niewolnica, boska Augusto, ale wychowanka Pomponii Grecyny i crka krlaLigw, dana przez tego jako zakadniczka Rzymowi. - I przysza ci odwiedzi? - Nie, Augusto. Od onegdaj mieszka w paacu. - Bya wczoraj na uczcie? , - Bya, Augusto. - Z czyjego rozkazu? - Z rozkazu cezara... Poppea pocza jeszcze uwaniej patrze na Ligi, ktra staa przed ni z gow pochylon, to wznoszc z ciekawoci swe promienne oczy, to nakrywajc je znw powiekami. Nagle zmarszczka zjawia si midzy brwiami Augusty. Zazdrosna o wasn urod i o wadz, ya ona w ustawicznej trwodze, by kiedy jaka szczliwa wspzawodniczka nie zgubia jej tak, jak ona sama zgubia Oktawi. Dlatego kada pikna twarz w paacu wzbudzaa w niej podejrzenie. Okiem znawczyni ogarna od razu wszystkie ksztaty Ligii, ocenia kady szczeg jej twarzy i zlka si. "To jest wprost nimfa - rzeka sobie. - J urodzia Wenus." I nagle przyszo jej do gowy to, co nie przychodzio jej nigdy dotd na widok adnej piknoci: e jest znacznie starsza! Zadrgaa w niej zraniona mio wasna, chwyci j niepokj i rne obawy poczy jej przesuwa si szybko przez gow. "Moe jej Nero nie widzia albo patrzc przez szmaragd nie oceni. Ale co moe si zdarzy, jeli j spotka w dzie, przy socu, tak cudn?... W dodatku nie jest niewolnic! Jest crk krlewsk, z barbarzycw wprawdzie, ale crk krlewsk!... Bogowie niemiertelni! Ona rwnie pikna jak ja, a modsza!" I zmarszczka midzy brwiami staa si jeszcze wiksz, a oczy jej spod zotych rzs poczy wieci zimnym blaskiem. Lecz zwrciwszy si do Ligii pocza pyta z pozornym spokojem: - Mwia z cezarem? - Nie, Augusto. - Dlaczego wolisz tu by ni u Aulusw? - Ja nie wol, pani. Petroniusz namwi cezara, by mnie odebra Pomponii, ale jam tu po niewoli, o pani!... - I chciaaby wrci do Pomponii? Ostatnie pytanie Poppea zadaa gosem mikszym i agodniejszym, wic w serce Ligii wstpia nagle nadzieja. - Pani! - rzeka wycigajc ku niej rce - cezar obieca odda mnie, jak niewolnic, Winicjuszowi, ale ty si wstaw za mn i wr mnie Pomponii. - Wic Petroniusz namwi cezara, by ci zabra Aulusowi i odda Winicjuszowi? - Tak pani. Winicjusz ma dzi jeszcze przysa po mnie, lecz ty, dobra, ulituj si nade mn. To rzekszy schylia si i chwyciwszy za brzeg sukni Poppei pocza czeka na jej sowo z bijcym sercem. Poppea za patrzya ni przez chwil z twarz rozjanian zym umiechem, po czym rzeka: - Wic ci obiecuj, e dzi jeszcze zostaniesz niewolnic Winicjusza. I odesza jak widziado pikne, ale ze. Do uszu Ligii i Akte doszed tylko krzyk dziecka, ktre nie wiadomo dlaczego zaczo paka. Ligii oczy rwnie wezbray zami, lecz po chwili wzia rk Akte i rzeka: - Wrmy. Pomocy std tylko czeka naley,skd przyj moe. I wrciy do atrium, ktrego nie opuszczay ju do wieczora. Gdy si ciemnio i gdy niewolnicy wnieli poczwrne kaganki o wielki pomieniach, obie byy bardzo blade. Rozmowa ich rwaasi co chwila. Obie nasuchiway wci, czysi kto nie zblia. Ligia powtarzaa ustawicznie, e jakkolwiek al jej porzucaAkte, ale poniewa Ursus musi tam ju czeka w ciemnociach, wic wolaaby, eby wszystko stao si dzi. Jednake oddech jej uczyni si ze wzruszenia szybszy i goniejszy. Akte gorczkowo zgarniaa, jakie moga klejnoty i wic je w rg peplum zaklinaa Ligi, by nie odrzuca tego daru i tego rodka ucieczki. Chwilami zapadaa gucha cisz pena zudze suchu. Obydwom zdawao si, e sysz to jaki szept za kotar, to daleki pacz dziecka, to szczekanie psw. Nagle zasona od przedsionka poruszya si bez szelestu i wysoki, czarniawy czowiek z twarz poznaczon osp zjawi si jak duch w atrium. Ligia w jednej chwilipoznaa Atacyna, wyzwoleca Winicjuszowego, ktry przychodzi do domuAulusw. Akte krzykna, lecz Atacynus, skoni si nisko i rzek: - Pozdrowienie boskiej Ligii od Marka Winicjusza, ktry czeka j z uczt w domu przybranym w ziele. Usta dziewczyny pobielay zupenie. - Id - rzeka. I zarzucia na poegnanie rce na szyj Akte. Rozdzia X A dom Winicjusza przybrany by istotnie w ziele mirtow i bluszcze, z ktrych poczyniono upicia na cianach i nad drzwiami, Kolumny okrcono zwojami winogradu. W atrium, nad ktrego otworem rozcignito dla ochrony od nocnego choduwenian purpurow zason, widno byo jak w dzie. Pony omio- i dwunastopomienne kaganki, majce ksztatnaczy, drzew, zwierzt, ptakw lub posgw trzymajcych lampy napenione wonn oliw, wykutych z alabastru, z marmuru, ze zoconej miedzi korynckiej, nie tak cudnych jak w sawny wiecznik ze wityni Apollina, ktrym posugiwa siNero, ale piknych i przez sawnych mistrzw rzebionych. Niektre poosaniane byy aleksandryjskim szkem lub przeroczymi tkaninami znad Indu, barwy czerwonej, bkitnej, tej, fioletowej, tak e cae atrium pene byo rnokolorowych promieni. Wszdy rozchodzia si wo nardu, do ktrej Winicjusz przywyk i ktr polubi na Wschodzie. Gb domu, w ktrej snuy si eskie i mskie postacie niewolnikw, janiaa take wiatem. W triclinium st by przygotowany na cztery osoby, do uczty bowiem prcz Winicjusza i Ligii mia zasi Petroniusz i Chryzotemis. Winicjusz szed we wszystkim za sowami Petroniusza, ktry radzi mu nie i po Ligi, ale posa Atacyna z uzyskanym od cezara pozwoleniem, samemu za przyj j w, domu i przyj uprzejmie, a nawet z oznakami czci. - Wczoraj bye pijany - mwi mu. - Widziaem ci: postpowae z ni jak kamieniarz z Gr Albaskich. Nie bd zbyt natarczywy i pamitaj, e dobre wino naley pi powoli. Wiedz take, e sodko jest poda, lecz jeszcze sodziej by podanym. Chryzotemis miaa o tym wasne, nieco odmienne zdanie, lecz Petroniusz, nazywajc j swoj westalk i gobk, pocz jej tumaczy rnic, jaka by musi midzy wprawnym cyrkowym wonic a pacholciem, ktre po raz pierwszy wsiada na kwadryg. Po czym zwrciwszy si do Winicjusza mwi dalej: - Zyskaj jej ufno, rozwesel j, bd z ni wspaniaomylny. Nie chciabym widziesmutnej uczty. Przysignij jej nawet na Hades, e j wrcisz Pomponii, a ju twoj bdzie rzecz, by wlaa nazajutrz zosta ni wrci. Po czym ukazujc na Chryzotemis doda: - Ja od piciu lat co dzie postpuj w ten mniej wicej sposb z t pochliw turkawk i nie mog si uskara na jej srogo... Chryzotemis uderzya go na to wachlarzem z pawich pir i rzeka: - Albo si nie opieraam, satyrze? - Ze wzgldu na mego poprzednika... - Albo nie bye u moich ng? - eby na ich palce zakada piercionki. Chryzotemis spojrzaa mimo woli na swe stopy, na ktrych palcach poyskiway istotnie skry klejnotw, i oboje z Petroniuszem poczli si mia. Lecz Winicjusz nie sucha ich sprzeczki. Serce bio mu niespokojnie pod wzorzyst szat syryjskiego kapana, w ktr si przybra na przyjcie Ligii. - Ju powinni byli wyj z paacu - rzek, jak by mwic do siebie. - Powinni byli - odpowiedzia Petroniusz. - Moe ci tymczasem opowiedzie o wrbachApoloniusza z Tiany lub ow histori o Rufinie, ktrej, nie pamitam dlaczego, nie skoczyem. Lecz Winicjusza zarwno mao obchodzi Apoloniusz z Tiany, jak i historia Rufina. Myl jego bya przy Ligii i cho czu, e pikniej byo przyj j w domu ni i w roli zbira do paacu, aowa w jednak chwilami, e nie poszed, tylko dlatego, e mgby wczeniej widzie Ligi i siedzie koo niej w ciemnociach w podwjnej lektyce. Tymczasem niewolnicy wnieli trjnone, zdobne gowami trykw brzowe misy z wglami, na ktre poczli sypa mae dba mirry i nardu. - Ju skrcaj ku Karynom - rzek znw Winicjusz. - On nie wytrzyma, wybiegnie naprzeciw i gotw si jeszcze z mi rozmin! - zawoaa Chryzotemis. Winicjusz umiechn si bezmylnie i rzek: - Owszem, wytrzymam. Lecz pocz porusza nozdrzami i sapa, co widzc Petroniusz wzruszy ramionami. - Nie ma w nim filozofa za jedn sestercj- rzek - i nigdy nie zrobi z tego syna Marsa czowieka. Winicjusz nawet nie usysza. - S ju na Karynach!... Oni za rzeczywicie skrcili ku Karynom. Niewolnicy, zwani lampadarii, szli na przedzie, inni, zwani pedisequi - po obu stronach lektyki, Atacynus za tu za ni, czuwajc nad pochodem. Lecz posuwali si z wolna, bo latarnie w miecie wcale nie owietlonym le rozjaniay drog. Przy tym ulice w pobliupaacu byy puste, zaledwie gdzieniegdzie jaki czowiek przesuwa si z latark, aledalej niezwykle oywione. Z kadego prawiezauku wychodzili ludzie po trzech, po czterech, wszyscy bez pochodni, wszyscy w ciemnych paszczach. Niektrzy szli razem z pochodem, mieszajc si z niewolnikami, inni w wikszych gromadach zachodzili z naprzeciwka. Niektrzy taczali si jak pijani. Chwilami pochd stawa si tak trudny, e lampadarii poczli woa: - Miejsce dla szlachetnego trybuna, Marka Winicjusza! Ligia widziaa przez rozsunite firanki te ciemne gromady i pocza dygota ze wzruszenia. Porywaa j na przemian to icjusz przetar zdumione oczy i nagle A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA>PXc ?: @c AOc BA/hc C= nadzieja, to trwoga: "To on! to Ursus i chrzecijanie! To stanie si ju zaraz mwia drcymi ustami. - O, Chryste, pomagaj! o, Chryste, ratuj!" Ale i Atacynus, ktry z pocztku nie zwaana owo niezwyke oywienie ulicy, pocz si wreszcie niepokoi. Byo w tym co dziwnego. Lampadarii musieli coraz czciejwoa: "Miejsce dla lektyki szlachetnego trybuna!" Z bokw nieznani ludzie naciskali tak lektyk, e Atacynus kaza niewolnikom odgania ich kijami. Nagle krzyk uczyni si na przodzie pochodu, w jednej chwili pogasy wszystkiewiata. Koo lektyki uczyni si tok, zamieszanie i bitwa. Atacynus zrozumia: by to wprost napad. I zrozumiawszy struchla. Wiadomym byo wszystkim, e cezar czsto dla zabawy rozbija w gronie augustianw i na Suburze, i w innych dzielnicach miasta. Wiadomym byo, e czasem nawet przynosi z tych nocnych wycieczek guzy i sice, lecz kto si broni, szed na mier, choby by senatorem. Dom wigilw, ktrych obowizkiem byo czuwa nad miastem, nie by zbyt odlegy, ale stra udawaa w podobnych wypadkach, e bya guch i lep. Tymczasem koo lektyki wrzao; ludzie poczli si zmaga, bi, obala i depta. Atacynusowi bysna myl, e przede wszystkim naley ocali Ligi i siebie, a reszt zastawi losowi. Jako wycignwszy j z lektyki, porwa na rce i usiowa si wymkn w ciemnoci. Lecz Ligia pocza woa: - Ursus! Ursus! Bya biao ubrana, wic atwo byo j dojrze. Atacynus pocz drug woln rk narzuca na ni gwatownie wasny paszcz, gdy naraz straszliwe cgi chwyciy jego kark, a na gow spada mu,jak kamie, olbrzymia druzgocca masa. On za pad w jednej chwili, jak w uderzony obuchem przed otarzem Jowisza.Niewolnicy leeli po wikszej czci na ziemi lub ratowali si, rozbijajc si wrdgrubych ciemnoci o zaomy murw. Na miejscu pozostaa tylko podruzgotana w zamieszaniu lektyka. Ursus unosi Ligi ku Suburze, towarzysze jego dyli za nim rozpraszajc stopniowo po drodze. Lecz niewolnicy poczli si zbiera przed domem Winicjusza i naradza. Nie mieli wej. Po krtkiej naradzie wrcili na miejsce spotkania, na ktrym znaleli kilka cia martwych, a midzy nimi ciao Atacyna. Ten drga jeszcze, lecz po chwilowej silniejszej konwulsji wypry si i pozosta nieruchomy. Wwczas zabrali go i wrciwszy zatrzymalisi znw przed bram. Trzeba byo jednak oznajmi panu, co si stao. - Gulo niech oznajmi - zaczo szepta kilkagosw. - Krew mu pynie, jak i nam, z twarzy i pan go kocha. Gulowi bezpieczniej od innych. A Germanin Gulo, stary niewolnik, ktry niegdy wyniaczy Winicjusza, a odziedziczony by przez niego po matce, siostrze Petroniusza, rzek: - Ja oznajmi, ale pjdmy wszyscy. Niech na mnie jednego nie spada jego gniew. Winicjusz za pocz si ju niecierpliwi zupenie. Petroniusz i Chryzotemis wymiewali go, lecz on chodzi szybkim krokiem po atrium powtarzajc: - Ju powinni by!... Ju powinni by! I chcia i, a tamci oboje go wstrzymywali. Lecz nagle w przedsionku day si sysze kroki i do atrium wpadli z hurmem niewolnicy, a stanwszy szybko pod cian,podnieli rce w gr i poczli powtarza jkliwymi gosami: - Aaaa!... aa! Winicjusz skoczy ku nim. - Gdzie Ligia? - zawoa strasznym, zmienionym gosem. - Aaaa!... Wtem Gulo wysun si naprzd ze swoj pokrwawion tward, woajc z popiechem i aonie: - Oto krew, panie! Bronilimy! Oto krew, panie, oto krew!... Lecz nie zdoa dokoczy, gdy Winicjusz chwyci brzowy wiecznik i jednym uderzeniem strzaska czerep niewolnika, poczym objwszy si za gow rkoma, wpi palce we wosy, powtarzajc chrapliwie: - Me miserum! Me miserum!... Twarz mu posiniaa, oczy ucieky pod czoo, piana wystpia na usta. - Rzeg! - rykn wreszcie nieludzkim gosem. - Panie! Aaaa!... Ulituj si - jczeli niewolnicy. Lecz Petroniusz podnis si z wyrazem niesmaku w twarzy. - Chod, Chryzotemis! - rzek. - Jeli chcesz patrze na miso, ka odbi sklep rzenika na Karynach. I wyszed z atrium, w caym za domu, ubranym w ziele bluszczw i gotowym do uczty, rozlegy si po chwili jki i wist rzeg, ktry trwa niemal do rana. Rozdzia XI Tej nocy Winicjusz nie kad si wcale. W czas jaki po odejciu Petroniusza, gdy jkismaganych niewolnikw nie mogy ukoi ani jego blu, ani wciekoci, zebra gromadinnych sug i na ich czele pn ju noc wypad na poszukiwanie Ligii. Zwiedzi dzielnic eskwilisk, potem Subur, Vicus Sceleratus i wszystkie przylege zauki. Po czym obszedszy Kapitol, przez most Fabrycjusza przedosta si na wysp, za czym przebieg cz miasta zatybrzask.Lecz bya to gonitwa bez celu, gdy sam nie mia nadziei odnalezienia Ligii i jeli jej szuka, to gwnie dlatego, by zapeni czymkolwiek noc straszn. Jako wrci dodomu dopiero o witaniu, gdy ju w mieciepoczy si zjawia wozy i muy przekupniw jarzyn i gdy piekarze otwieraliju sklepy. Wrciwszy kaza uprztn ciao Gula, ktrego nikt nie mia tkn dotd, nastpnie tych niewolnikw, ktrym odbito Ligi, kaza wysa do wiejskich ergastulw, co byo kar straszniejsz niemal od mierci, wreszcie, rzuciwszy si na wysan aw w atrium, pocz bezadnie rozmyla, jakim sposobem odnajdzie i zabierze Ligi. Wyrzec si jej, straci j, nie zobaczy jejwicej wydawao mu si niepodobiestwem i na sam myl o tym ogarnia go sza. Samowolna natura modego onierza pierwszy raz w yciu trafia na opr, na inn niezomn wol, i wprost nie moga poj, jak to by moe, kto mia stawa w poprzek jego dzy. Winicjusz wolaby raczej, eby wiat i miasto zapady w gruzy, ni eby on nie mia dopi tego, czego chcia. Odjto mu czar rozkoszy niemal sprzed ust, wic wydao mu si, i spenio si co niesychanego, woajcegoo pomst do praw boskich i ludzkich. Lecz przede wszystkim nie chcia i nie mg si pogodzi z losem, albowiem nigdy niczego tak nie pragn w yciu jak Ligii. Zdawao mu si, e nie potrafi bez niej istnie. Nie umia sobie odpowiedzie, co zrobiby bez niej jutro, jakby mg przey dni nastpne. Chwilami porywa go na ni gniew bliski obdu. Chciaby j miepo by j bi, wczy za wosy do cubiculw i pastwi si nad ni, to znw porywaa go straszna tsknota za jej gosem, postaci, oczyma, i czu, e gotwby by lee u jej ng. Woa na ni, gryzpalce obejmowa gow rkoma. Zmusza si ze wszystkich si, by myle spokojnie o jej odzyskaniu, i nie mg. Przez gow przelatyway mu tysiczne rodki i sposoby, ale jedne od drugich szalesze. Wreszcie bysna mu myl, e nikt inny jej nie odbi, tylko Aulus, e w najgorszym razie Aulus musia wiedzie, gdzie ona si ukrywa. I zerwa si, by biec do domu Aulusw. Jeli mu jej, nie oddadz, jeli nie ulkn si grb, pjdzie do cezara, oskary starego wodza o nieposuszestwo i uzyskana niego wyrok mierci, ale przedtem wydobdzie z nich wyznanie, gdzie jest Ligia. Lecz jeli j oddadz nawet dobrowolnie, i tak si pomci. Przyjli go wprawdzie w dom i pielgnowali, ale to nic. T jedn krzywd uwolnili go od wszelkiej wdzicznoci. Tu mciwa i zawzita jego dusza pocza si lubowa myl o rozpaczy Pomponii Grecyny, gdy staremu Aulusowi centurion przyniesie wyrok mierci. By za niemal pewny, e go uzyska. Pomoe mu w tym Petroniusz. Zreszt i sam cezar nie odmawia niczego swym towarzyszom augustianom, chyba e mu nakazuje odmwi osobista niech lub dza. I nagle serce zamaro w nim niemal pod wpywem strasznego przypuszczenia. A nu to sam cezar odbi Ligi? Wszyscy wiedzieli, e cezar czsto szuka w nocnych rozbojach rozrywek wrd nudw. Nawet Petroniusz przyjmowa udzia w tych zabawach. Gwnym ich celem byo wprawdzie chwytanie kobiet i podrzucanie ich na paszczu onierskim ado omdlenia. Jednake sami Nero nazywa czasami owe wyprawy "poowem pere"; zdarzao si bowiem, e w gbi dzielnic zamieszkaych przez rojn ubog ludno wyawiano prawdziw per wdziku i modoci. Wwczas sagatio, jak nazywano podrzucanie na onierskiej guni, zmieniaosi na prawdziwe porwanie i "per" odsyano albo na Palatyn, albo do ktrej z niezliczonych willi cezara, albo wreszcie Nero odstpowa j ktremu z towarzyszw. Tak mogo zdarzy si z Ligi. Cezar przypatrywa si jej w czasie uczty i Winicjusz ani na chwil nie wtpi, e musiaa mu si wyda najpikniejsz z kobiet, jakie dotd widzia. Jakeby mogo by inaczej! Wprawdzie Nero j mia u siebie na Palatynie i mg otwarcie zatrzyma, lecz jak susznie mwi Petroniusz, cezar nie mia odwagi w zbrodniach i mogc dziaa otwarcie, wolazawsze dziaa tajemnie. Tym razem mogago do tego skoni i obawa przed Poppe. Winicjuszowi przyszo teraz do gowy, e Aulusowie moe by nie mieli porywa przemoc dziewczyny podarowanej mu przez cezara. Kto by zreszt mia? Czy moe w olbrzymi Lig z bkitnymi oczyma,ktry odway si jednak wej do triclinium i wynie j z uczty na rku? Ale gdzie by si z ni schroni, dokd by j mg zaprowadzi? Nie, niewolnik nie zdobyby si na to. Zatem nie uczyni tego nikt inny jak cezar. Na t myl Winicjuszowi pociemniao w oczach i krople potu pokryy mu czoo. W takim razie Ligia bya stracon na zawsze. Mona j byo wyrwa z kadych innych rk, lecz nie z takich. Teraz z wiksz ni przedtem susznoci mg powtarza: Vaemisero mihi! Wyobrania przedstawia mu Ligi w ramionach Nerona i po raz pierwszy w yciu zrozumia, e s myli, ktrych czowiek po prostu znie nie moe. Dopiero teraz pozna, jak j pokocha. Jak toncemu przesuwa si byskawicznie przez pami cae jego ycie, tak jemu pocza si przesuwa Ligia. Widzia j i sysza kade jej sowo.Widzia j przy fontannie, widzia u Aulusw i na uczcie. Czu j znw blisko, czu zapach jej wosw, ciepo jej ciaa, rozkosz pocaunkw, ktrymi na uczcie rozgniata jej niewinne usta. Wydaa mu sistokro pikniejsz, podasz, sodsz, stokro wicej jedyn, wybran spord wszystkich miertelnych i wszystkich bstw, ni kiedykolwiek. I gdy pomyla, eto wszystko, co tak wszczepio mu si w serce, co stao si krwi i yciem, mg posi Nero, chwyci go bl zupenie fizyczny, tak straszny, e chciao mu si bi gow o ciany atrium, pki jej nie roztrzaska. Czu, e moe oszale i e oszalaby z pewnoci, gdyby mu jeszcze nie pozostawaa zemsta. Lecz jak poprzednio wydao mu si, e nie bdzie mg y, jeli Ligii nie odzyska, tak obecnie, e nie bdzie mg umrze, pki jej nie pomci. Ta jedna myl sprawiaa muniejak ulg. "Bd twoim Kasjuszem Chere!" - powtarza sobie, mylc o Neronie. Po chwili chwyciwszy w rce ziemiz waz kwiatowych otaczajcych impluvium wykona straszn przysig Erebowi, Hekacie i wasnym domowym larom, e zemsty dokona. I dozna istotnie ulgi. Mia przynajmniej dlaczego y i czym zapeni dnie i noce. Po czym zaniechawszy myli udania si do Aulusw kaza si nie na Palatyn. Po drodze myla, e jeli go dopuszcz do cezara lub zechc sprawdza, czy nie ma przy sobie broni, to bdzie dowd, e Ligi porwa cezar. Broni jednak nie wzi. Straci przytomno w ogle, lecz jak zwykle ludzie pochonici jedli myl, zachowa j w tym, co si tyczyo zemsty.Nie chcia, by mu speza przedwczenie. Prcz tego pragn przede wszystkim zobaczy Akte, sdzi bowiem, e od niej moe dowiedzie si prawdy. Chwilami przebyskiwaa mu nadzieja, e moe, zobaczy Ligi, i na t myl poczyna dre. Nu bowiem cezar porwa j nie wiedzc, kogo porywa, i dzi mu j wrci? Ale po chwili odrzuci to przypuszczenie. Gdyby chciano mu j odesa, odesano by wczoraj. Akte jedna moga wszystko wyjani i j przed innymi naleao zobaczy. Utwierdziwszy si w tym, kaza niewolnikom przypieszy kroku, po drodze za rozmyla bezadnie to o Ligii, to o zemcie. Sysza, e kapani egipskiej bogini Pacht umiej sprowadza choroby, nakogo zechc, i postanowi dowiedzie si odnich o sposobie. Na Wschodzie mwiono mu take, e ydzi maj jakie zaklcia, za pomoc ktrych pokrywaj wrzodami ciaa nieprzyjaci. Midzy niewolnikami mia w domu kilkunastu ydw, obieca sobie wic,e za powrotem kae ich wiczy, pki mu tej tajemnicy nie wyjawi. Z najwiksz jednak rozkosz myla o krtkim mieczu rzymskim, ktry wytacza strumienie krwi, takie wanie, jakie wytrysy z Kajusa Kaliguli i potworzyy niestarte plamy na kolumnie portyku. Gotw by teraz wymordowa cay Rzym, a gdyby jacy mciwi bogowie obiecali mus e wszyscy ludzie wymr z wyjtkiem jego i Ligii, byby si na to zgodzi. Przed ukiem zebra ca przytomno i nawidok stray pretoriaskiej pomyla, e jeli mu bd czynili choby najmniejsze trudnoci przy wejciu, to bdzie dowd, e Ligia jest z woli cezara w paacu. Lecz pryncypilarny centurion umiechn si do niego przyjanie i postpiwszy kilka krokwrzek: - Witaj, szlachetny trybunie. Jeli pragnieszzoy pokon cezarowi, na z trafie chwil i nie wiem, czy bdziesz mg go zobaczy. - Co si stao? - spyta Winicjusz. - Boska maa Augusta zachorowaa niespodzianie od dnia wczorajszego. Cezar iAugusta Poppea s przy niej wraz z lekarzami, ktrych z caego miasta wezwano. By to wypadek wany. Cezar, gdy mu si urodzia ta crka, szala po prostu ze szczcia i przyj j extra humanum gaudium. Przedtem jeszcze senat poleca najuroczyciej bogom ono Poppei. Czynionowota i wyprawiano w Ancjum, gdzie nastpio rozwizanie, wspaniae igrzyska,a oprcz tego wzniesiono wityni dwom Fortunom. Nero, ktry w niczym nie umia zachowa miary, bez miary rwnie kochato dzieci, Poppei za byo ono take drogim, choby dlatego, e umacniao jej stanowisko i wpyw czynio nieprzepartym.Od zdrowia i ycia maej Augusty mogy zalee losy caego imperium, lecz Winicjusz tak by zajty sob, wasn spraw i wasn mioci, e nie zwrciwszy prawie uwagi na wiadomo centuriona, odrzek: - Chc widzie si tylko z Akte. I przeszed. Lecz Akte zajta bya take przy dziecku i musia czeka na ni dugo. Nadesza dopiero koo poudnia z twarz zmczon i blad, ktra na widok Winicjusza poblada jeszcze bardziej. - Akte - zawoa chwytajc jej rce Winicjusz i cignc j na rodek atrium - gdzie jest Ligia? - Chciaam si ciebie o to zapyta - odrzeka patrzc mu z wyrzutem w oczy. A on, jakkolwiek przyrzeka sobie, e wybada j spokojnie, cisn znw domi gow i pocz powtarza z twarz cignit przez bl i gniew: - Nie ma jej. Porwano mi j w drodze! Po chwili jednak opamita si i zbliywszy sw twarz do twarzy Akte, pocz mwi przez zacinite zby: - Akte... Jeli ci ycie mie, jeli nie chceszsta si przyczyn nieszcz, ktrych nie potrafisz sobie nawet wyobrazi, odpowiedz mi prawd: czy nie cezar j odbi? - Cezar nie wychodzi wczoraj z paacu. - Na cie matki twojej; na wszystkich bogw! Czy nie ma jej w paacu? - Na cie matki mojej, Marku, nie masz jejw paacu i nie cezar j odbi. Od wczoraj zachorowaa maa Augusta i Nero nie oddala si od jej koyski. Winicjusz odetchn. To, co wydawao mu si najstraszniejszym, przestao mu grozi. - A wic - rzek siadajc na awie i zaciskajc pici - porwali j Aulusowie i wtakim razie biada im! - Aulus Plaucjusz by tu dzi rano. Nie mg si ze mn widzie, gdy byam zajta przy dziecku, ale wypytywa o Ligi Epafrodyta i innych ze suby cesarskiej, apotem owiadczy im, e przyjdzie jeszcze,aby si widzie ze mn. - Chcia odwrci od siebie podejrzenia. Gdyby nie wiedzia, si stao z Ligi, bybyprzyszed szuka jej do mego domu. - Zostawi mi kilka sw na tabliczce, z ktrych zobaczysz, e wiedzc, i Ligia zostaa zabrana z jego domu przez cezara na twoje i Petroniusza danie, spodziewa si, i zostanie tobie odesana, i dzi rano by w twoim domu, gdzie mu powiedziano, e oczy i nagle A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AADPLc Ec F+c G, H-c I;u co si stao. To rzekszy posza do cubiculum i po chwiliwrcia z tabliczk, ktr jej zostawi Aulus. Winicjusz przeczyta i zamilk. Akte za zdawaa si czyta myli w jego pospnej twarzy, gdy po chwila rzeka: . - Nie, Marku. Stao si to, czego chciaa sama Ligia. - Ty wiedziaa, e ona chce uciec! - wybuchn Winicjusz. A ona spojrzaa na niego swymi mglistymi oczyma niemal surowo. - Wiedziaam, e nie chce zosta twoj naonic. - A ty czym bya cae ycie? - Ja byam przedtem niewolnic. Lecz Winicjusz nie przesta si burzy. Cezar darowa mu Ligi, wic on nie potrzebuje pyta, czym bya przedtem. Wynajdzie j choby pod ziemi i uczyni z niej wszystko, co mu si podoba. Tak jest! Bdzie jego naonic. Kae j chosta, ilekro mu si podoba. Gdy mu si sprzykrzy, odda j ostatniemu ze swoich niewolnikw albo kae jej obraca arna w swoich posiadociach w Afryce. Bdzie jej teraz szuka i odnajdzie j tylko po to, by j zgnie, zdepta i upokorzy. I podniecajc si coraz bardziej, traci wszelk miar do tego, stopnia, e nawet Akte poznaa, i zapowiada wicej, ni byby zdolny dotrzyma, i e mwi przez niego gniew i mka. Nad mk miaaby lito, lecz przebrana miara wyczerpaa jej cierpliwo, tak e wreszcie spytaa go, dlaczego do niej przyszed? Winicjusz nie znalaz na razie odpowiedzi. Przyszed do niej, bo tak chcia, bo sdzi,e udzieli mu jakich wiadomoci, ale waciwie przyszed tylko do cezara, a niemogc si z nim zobaczy wstpi do niej. Ligia uciekajc sprzeciwia si woli cezara,wic on ubaga go, by nakaza jej szuka w caym miecie i pastwie, choby przyszo uy do tego wszystkich legii, i przetrzsa kolejno kady dom w imperium.Petroniusz poprze jego prob i poszukiwania rozpoczn si od dzi dnia. Na to Akte rzeka: - Strze si, by jej nie straci na zawsze wwczas dopiero, gdy j z rozkazu cezara odnajd. Winicjusz zmarszczy brwi. - Co to znaczy? - Suchaj mnie, Marku! Wczoraj byymy z Ligi w tutejszych ogrodach i spotkaymy Poppe, a z ni ma August, ktr niosa Murzynka Lilith. Wieczorem dziecko zachorowao, a Lilith twierdzi, e zostao urzeczone i e urzeka je ta cudzoziemka, ktr spotkay w ogrodach. Jeli dziecko wyzdrowieje, zapomn o tym, lecz w razie przeciwnym pierwsza Poppea oskary Ligi o czary, a wwczas, gdziekolwiek j odnajd, nie bdzie dla niej ratunku. Nastaa chwila milczenia, po czym Winicjusz ozwa si: - A moe j urzeka? I mnie urzeka. - Lilith powtarza, e dziecko zaraz zapakao, gdy je przeniosa koo nas. I prawda! Zapakao. Pewno wyniesiono je doogrodw ju chore. Marku, szukaj jej sam,gdzie chcesz, ale pki maa Augusta nie wyzdrowieje, nie mw o niej z cezarem, bocigniesz na ni pomst Poppei. Do ju jej oczy pakay przez ciebie i niech wszyscy bogowie strzeg teraz jej biednej gowy. - Ty j kochasz, Akte? - spyta pospnie Winicjusz. A w oczach wyzwolenicy bysny zy. - Tak! Pokochaam j. - Bo ci nie odpacia nienawici jak mnie. Akte popatrzya na niego przez chwil, jak by wahajc si lub jak by pragnc zbada, czy mwi szczerze, po czym odrzeka: - Czowieku zapalczywy i lepy! Ona ci kochaa. Winicjusz zerwa si pod wpywem tych sw jak optany. Nieprawda! Nienawidziago. Skd Akte moe wiedzie?!. Czy po jednym dniu znajomoci Ligia uczynia jej wyznanie? Co to jest za mio, ktra woli tuactwo, hab ubstwa, niepewno jutra, a moe i ndzn mier - od uwieczonego domu, w ktrym czeka z uczt ukochany! Lepiej mu takich rzeczy niesysze, bo gotw oszale. Oto nie oddaby tej dziewczyny za wszystkie skarby tego paacu, a ona ucieka. Co to jest za mio, ktra boi si rozkoszy, a podzi bole! Kto to pojmie? Kto moe zrozumie?Gdyby nie nadzieja, e j odnajdzie, to utopiby w sobie miecz! Mio si oddaje, nie odbiera. Byy chwile u Aulusw, e sam wierzy w bliskie szczcie, ale teraz wie, e go nienawidzia, nienawidzi i umrze z nienawici w sercu. Lecz Akte, zwykle bojaliwa i agodna, wybuchna z kolei oburzeniem. Jake to onstara si j pozyska? Zamiast pokoni si o ni Aulusowi i Pomponii, odebra dziecko podstpem rodzicom. Chcia j uczyni nie on, ale naonic, j, wychowank zacnego domu, j, crk krlewsk. I sprowadzi j do tego domu zbrodni i sromoty, pokala jej niewinne oczy widokiem bezecnej uczty, postpowa z ni jak z nierzdnic. Zali zapomnia, czym jest dom Aulusw i kim Pomponia Grecyna, ktra wychowaa Ligi? Zali nie ma do rozumu na to, by odgadn, e to s kobiety inne ni Nigidia, ni Kalwia Kryspinilla, ni Poppea i ni te wszystkie, ktre napotyka w domu cezara? Zali ujrzawszy Ligi nie zrozumia od razu, e to jest czyste dziewcz, ktre woli mier do haby? Skde wie, jakich ona bogw wyznaje i czy nie czystszych, nie lepszych ni nierzdna Wenus lub ni Irys, ktr czcz rozpustne Rzymianki? Nie! Ligia nie czynia jej wyzna, ale mwia jej, e ratunku wyglda od niego, od Winicjusza; miaa nadziej, e on wyprosi dla niej od cezara powrt do domu i e wrci j Pomponii. A mwic o tym ponia si jak dziewcz, ktre kocha i ufa. I jej serce bio dla niego, ale on sam przestraszy j, zrazi, oburzy i nieche teraz jej szuka z pomoc onierzy cezara, ale niech wie, ejeli dziecko Poppei umrze, to na ni padniepodejrzenie i zguba jej bdzie nieuchronna. Przez gniew i bl Winicjusza poczo si przeciska wzruszenie. Wiadomo, e Ligiakochaa go, wstrzsna do gbi i jego dusz. Przypomnia j sobie w ogrodzie u Aulusw, gdy suchaa jego sw z rumiecem na twarzy i z oczyma penymi wiata. Wydao mu si, e wwczas istotnie poczynaa go kocha, i nagle ogarno go na t myl poczucie jakiego szczcia stokro jeszcze wikszego ni to, ktrego pragn. Pomyla, e istotnie mg j mie powoln, a w dodatku kochajc. Oto byaby oprzda drzwi jego i namacia je wilczym tuszczem, a potemzasiada, jako ona, na owczym runie, u jego ogniska. Oto usyszaby z jej ust sakramentalne: "Gdzie ty Kajus, tam i ja Kaja", i byaby na zawsze jego. Czemu on tak nie postpi? By przecie gotw. A teraz jej nie ma i moe jej nie odnale, a gdyby odnalaz, moe j zgubi, a gdyby nawet nie zgubi, nie zechc go ju ani Aulusowie, ani ona. Tu gniew pocz mu znw podnosi wosy na gowie, lecz terazzwrci si ju nie przeciw Aulusom lub Ligii, lecz przeciw Petroniuszowi. On by wszystkiemu winien. Gdyby nie on, Ligia nie potrzebowaaby si tua, byaby jego narzeczon i adne niebezpieczestwo nie wisiaoby nad jej drog gow. A teraz stao si, i za pno naprawia ze, ktre si naprawi nie da. - Za pno! I zdawao mu si, e otcha otworzya si przed jego nogami. Nie wiedzia, co przedsiwzi, jak postpi, dokd si uda. Akte powtrzya, jak echo, sowo "za pno", ktre w cudzych ustach zabrzmiao mu jak wyrok mierci. Rozumiatylko jedn rzecz, e trzeba mu znale Ligi, bo inaczej stanie si z nim co zego.I okrciwszy si machinalnie w tog chcia odej nie egnajc si nawet z Akte, gdy wtem zasona dzielca przedsionek od atrium, uchylia si i nagle ujrza przed sob aobn posta Pomponii Grecyny. Widocznie i ona, dowiedziaa si ju o znikniciu Ligii i sdzc, e jej atwiej bdzie ni Aulusowi widzie si z Akte, przychodzia do niej po wiadomoci. Lecz spostrzegszy Winicjusza zwrcia kuniemu sw drobn, blad twarz i po chwili rzeka: - Marku, niech Bg ci przebaczy krzywd, jak wyrzdzie nam i Ligii. A on sta z czoem spuszczonym, z poczuciem nieszczcia i winy, nie rozumiejc, jaki Bg mia i mg mu przebaczy, ni dlaczego Pomponia mwia oprzebaczeniu, gdy powinna mwi bya o zemcie. I wreszcie wyszed z gow bezradn, pen cikich myli, ogromnej troski i zdumienia. Na dziedzicu i pod galeri stay niespokojne gromady ludzi. Midzy paacowymi niewolnikami wida byo rycerzy i senatorw, ktrzy przybyli dowiedzie si o zdrowie maej Augusty, a zarazem pokaza si w paacu i zoy dowd swej troskliwoci choby wobec niewolnikw cezariaskich. Wie o chorobie "bogini" rozesza si wida szybko, bo w bramie ukazyway si coraz nowe postanie, a przez otwr uku wida byo cae tumy. Niektrzy z przybywajcych widzc, e Winicjusz wychodzi z paacu, zaczepiali go o nowiny,lecz on nie odpowiadajc na pytania szed przed siebie, dopki Petroniusz, ktry takeprzyby ju po wiadomoci, nie potrci go omal piersi i nie zatrzyma. Winicjusz byby niechybnie zawrza na jegowidok i dopuci si jakiego bezprawia w paacu cezara, gdyby nie to, e od Akte wyszed jak zamany, w takim wyczerpaniui pognbieniu, e chwilowo opucia go nawet wrodzona mu zapalczywo. Odsun jednak Petroniusza i chcia przej, lecz w zatrzyma go prawie przemoc. - Jak si ma boska? - spyta. Ale owa przemoc rozdrania znw Winicjusza i wzburzya go w jednej chwili. - Niech pieko pochonie j i cay ten dom! - odpowiedzia ciskajc zby. - Milcz, nieszczliwy! - rzek Petroniusz i rozejrzawszy si naok doda popiesznie:- Chcesz wiedzie co o Ligii, to chod ze mn. Nie! Tu nic nie powiem! Chod ze mn, powiem ci moje domysy w lektyce. I otoczywszy ramieniem modego czowieka wyprowadzi go co prdzej z paacu. Lecz o to mu gwnie chodzio, gdy nowin nie mia adnych. Natomiast bdc czowiekiem zaradnym i majc mimo wczorajszego oburzenia duo wspczucia dla Winicjusza, a wreszcie poczuwajc si poniekd do odpowiedzialnoci za wszystko,co si stao, ju by co przedsiwzi, i gdy wsiedli do lektyki, rzek: - Przy wszystkich bramach kazaem czuwa moim niewolnikom, dawszy im dokadny opis dziewczyny i tego olbrzyma, ktry j u cezara wynis z uczty, nie ma bowiem wtpliwoci, e to on j odbi. Suchaj mnie! By moe, e Aulusowie zechc j ukry w ktrej ze swych wiejskich posiadoci, a w takim razie bdziemy wiedzieli, w ktr stron j uprowadz. Jeli za przy bramach jej nie dostrzeg, to bdzie dowd, e zostaa w miecie, i dzi jeszcze w miecie rozpoczniemy poszukiwania. - Aulusowie nie wiedz, gdzie ona jest - odrzek Winicjusz. - Masz-li pewno, e tak jest? - Widziaem Pomponi. Oni szukaj jej take. - Wczoraj nie moga z miasta wyj, bo noc bramy zamknite. Dwch z moich ludzi kry koo kadej bramy. Jeden ma i w lad za Ligi i za olbrzymem, drugi wrci natychmiast, by da zna. Jeli jest w miecie, znajdziemy j, bo owego Liga, choby po wzrocie i barkach, rozpozna atwo. Szczliwy, e nie porwa jej, cezar, mog ci za upewni, e nie, bo na Palatynie nie ma dla mnie tajemnic. Lecz Winicjusz wybuchn wicej jeszcze alem ni gniewem i gosem przerywanym przez wzruszenie pocz Petroniuszowa opowiada, co sysza od Akte i jakie noweniebezpieczestwa zawisy nad gow Ligii,tak straszne, e wobec nich, znalazszy zbiegw, trzeba bdzie ukrywa j jak najstaranniej przed Poppe. Po czym j wyrzuca gorzko Petroniuszowa jego rady. Gdyby nie on, wszystko by poszo: inaczej. Ligia byaby u Aulusw, a on, Winicjusz, mgby j widywa codziennie i byby szczliwszy od cezara. I unoszc si w miar opowiadania, poddawa si coraz bardziej wzruszeniu, a wreszcie zy alu iwciekoci poczy mu kapa z oczu. Petroniusz za, ktry wprost nie spodziewa si, by mody czowiek mg kocha i poda do tego stopnia, widzc tezy rozpaczy mwi sobie w duchu z pewnym zdziwieniem: - O, potna pani Cypru! Ty jedna krlujesz bogom i ludziom! Rozdzia XII Lecz gdy wysiedli przed domem Petroniusza, przeoony nad atrium owiadczy im, e aden z niewolnikw, wysanych do bram, jeszcze nie wrci. Atriensis kaza im ponie ywno i nowy rozkaz, by pod grob chosty dawali pilne baczenie na wszystkich wychodzcych z miasta. - Widzisz - rzek Petroniusz - niewtpliwie s dotd w miecie, a w takim razie znajdziemy ich. Ka jednak i swoim ludziom czuwa przy bramach, tym mianowicie, ktrzy byli posani po Ligi, bo ci atwo j rozpoznaj. - Kazaem ich zesa do wiejskich ergastulw - rzek Winicjusz - ale wnet rozkaz odwoam, niech id do bram. I skreliwszy kilka sw na powleczonej woskiem tabliczce odda j Petroniuszowi, ktry poleci odesa j natychmiast do domu Winicjusza. Po czym przeszli do wewntrznego portyku i tam zasiadszy na marmurowej awie, poczli rozmawia. Zotowosa Eunice i Iras podsuny im pod nogi brzowe stoeczki, a nastpnie przystawiwszy do awki stolik poczy im la wino do czasz z cudnych wskoszyjastych dzbankw, ktre sprowadzono z Volaterrae i Ceryny. - Czy masz midzy swymi ludmi kogo, co by zna tego olbrzymiego Liga? - spyta Petroniusz. - Zna go Atacynus i Gulo. Ale Atacynus leg wczoraj przy lektyce, a Gula zabiem ja. - Szkoda mi go - rzek Petroniusz. - On nosi na rku nie tylko ciebie, ale i mnie. - Chciaem go nawet wyzwoli - odpar Winicjusz - lecz mniejsza z tym. Mwmy o Ligii. Rzym to morze... - Pery poawiaj si wanie w morzu... Zapewne nie znajdziemy jej dzi lub jutro, jednake znajdziemy niechybnie. Ty mnie obecnie obwiniasz, em ci poda ten rodek, ale rodek sam w sobie by dobry, a sta si zy dopiero wwczas, gdy na zesi obrci. Wszake sysza od samego Aulusa, e zamierza z ca rodzin przenie si do Sycylii. W ten sposb dziewczyna byaby i tak daleko od ciebie. - Bybym za nimi pojecha - odrzek Winicjusz - a w kadym razie byaby bezpieczna, teraz za, jeli tamto dziecko umrze, Poppea i sama uwierzy, i wmwi w cezara, e to z winy Ligii. - Tak jest. To mnie zaniepokoio take. Ale ta maa kuka moe jeszcze wyzdrowie. Gdyby za miaa umrze, znajdziemy i wwczas jaki sposb. Tu Petroniusz zamyli si na chwil, po czym rzek: - Poppea wyznaje jakoby religi ydw i wierzy w ze duchy. Cezar jest przesdny...Jeli rozpucimy wie, e Ligi porway ze duchy, wie znajdzie wiar, zwaszcza e gdy nie odbi jej ani cezar, ani Aulus Plaucjusz, znikna w sposb istotnie tajemniczy. Lig sam jeden nie bybytego dokaza. Musiaby mie pomoc, a skdby niewolnik w cigu jednego dnia mgzebra tylu ludzi? - Niewolnicy wspieraj si wzajem w caym Rzymie. - Ktry krwawo to kiedykolwiek przypaci. Tak, wspieraj si, ale nie jedni przeciw drugim, a tu wiadomo byo, e na twoich spadnie odpowiedzialno i kara. Gdy poddasz swoim myl o zych duchach, potwierdz natychmiast, e je na wasne oczy wdzieli, bo to ich wobec ciebie od razuuniewinni... Spytaj ktrego na prb, czy niewidzia, jak unosiy Ligi w powietrzu, a na egid Zeusa zaprzysignie natychmiast, e tak byo. Winicjusz, ktry by take przesdny, spojrza na Petroniusza z nagym, ogromnym niepokojem. - Jeli Ursus nie mg mie ludzi do pomocyi nie mg sam jeden jej porwa, to kto j porwa? Lecz Petroniusz pocz si mia. - Widzisz - rzek - uwierz, skoro i ty ju na wp wierzysz. Taki jest nasz wiat, ktry drwi z bogw. Uwierz i nie bd jej szukali, a my tymczasem umiecimy j gdzie daleko od miasta, w jakiej mojej lub twojej willi. - Jednake kto mg jej pomc? - Jej wspwyznawcy - odpowiedzia Petroniusz. - Jacy? Jakie ona czci bstwo? Powinien bym wiedzie lepiej od ciebie. - Kada niemal kobieta w Rzymie czci inne. Jest rzecz niezawodn, e Pomponia wychowaa j w czci dla tego bstwa, ktre sama wyznaje, jakie za wyznaje, niewiem. Jedna jest rzecz pewna, e nikt nie widzia jej, by w ktrejkolwiek z naszych wity ofiarowywaa naszym bogom. Oskarono j nawet, e jest chrzecijank,ale to rzecz niepodobna. Sd domowy oczyci j z tego zarzutu. O chrzecijanach mwi, e nie tylko czcz ol gow, ale s nieprzyjacimi rodzaju ludzkiego i dopuszczaj si najbezecniejszych zbrodni. Zatem Pomponia nie moe by chrzecijank, gdy cnota jej jest znan, a nieprzyjacika rodzaju ludzkiego nie obchodziaby si tak z niewolnikami, jak ona si obchodzi. i nagle A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAJPuc Kc L) I M' c Nv5 D - W adnym domu nie obchodz si z nimi tak jak u Aulusw - przerwa Winicjusz. - Wic widzisz. Pomponia wspominaa mi o jakim bogu, ktry ma by jeden, wszechmocny i miosierny. Gdzie pochowaawszystkich innych, to jej rzecz, do, e ten jej Logos nie byby chyba bardzo wszechmocny, a raczej musiaby by marnym bogiem, gdyby mia tylko dwie czcicielki, to jest Pomponi i Ligi, z dodatkiem ich Ursusa. Musi ich by wicej, tych wyznawcw, i ci dali pomoc Ligii. - Ta wiara kae przebacza - rzek Winicjusz. - Spotkaem u Akte Pomponi, ktra powiedziaa mi: "Niech ci Bg przebaczy krzywd, jak wyrzdzie Ligii i nam." - Widocznie ich bg to jaki curator bardzo dobrowolny. Ha, nieche ci przebaczy, a na znak przebaczenia niechaj ci wrci dziewczyn. - Ofiarowabym mu jutro hekatomb. Nie chc jada ni kpieli, ni snu. Wezm ciemn lacern i pjd wczy si po miecie. Moe j w przebraniu znajd. Chory jestem!Petroniusz spojrza na niego z pewnym politowaniem. Istotnie, oczy Winicjusza podsiniay, renice wieciy gorczk; nie ogolony rano zarost powlk ciemnym pasem jego silnie zarysowane szczki, wosy mia w nieadzie i wyglda naprawd jak chory. Iras i zotowosa Eunice patrzyy na niego take ze wspczuciem, lecz on zdawa si ich nie widzie i obaj z Petroniuszem tak nic nie zwaali na obecno niewolnic, jak by nie zwaali na krcce si koo nich psy. - Gorczka ci trawi - rzek Petroniusz. - Tak jest. - Wic posuchaj mnie... Nie wiem, co by ci zapisa lekarz, ale wiem, jak ja bym postpi na twoim miejscu. Oto, zanim si tamta odnajdzie, poszukabym w innej tego,czego mi wraz z tamt zabrako. Widziaemw twojej willi ciaa wyborne. Nie przecz mi... Wiem, co jest mio, i wiem, e gdy si jednej poda, inna jej zastpi nie moe. Ale w piknej niewolnicy mona zawsze znale chocia chwilow rozrywk... - Nie chc! - odpowiedzia Winicjusz. Lecz Petroniusz, ktry mia do niego rzeczywist sabo i ktry pragn istotnie zagodzi jego cierpienie, pocz rozmyla, jak by to uczyni. - Moe twoje nie maj dla ciebie uroku nowoci - rzek po chwili - lecz (i tu j patrzy kolejno na Iras i na Eunice, a wreszcie pooy do na biodrze zotowosej Greczynki) przypatrz si tej Charytce. Kilka dni temu modszy Fontejus Kapiton dawa mi za ni troje cudnych pacholt z Klazomene, albowiem pikniejszego ciaa chyba i Skopas nie stworzy. Sam nie rozumiem, dlaczego dotd pozostaem dla niej obojtny, nie wstrzymaa mnie przecie myl o Chryzotemis! Ot daruj ci j, we j sobie! A zotowosa Eunice usyszawszy to poblada w jednej chwili jak ptno i patrzc przestraszonymi oczyma na Winicjusza, zdawaa si bez tchu w piersi czeka na jego odpowied. Lecz on zerwa si nagle i cisnwszy rkoma skronie pocz mwi prdko jak czowiek, ktry trawiony chorob, nie chcesysze o niczym: - Nie!... nie!.. Nic ma po niej! nic mi po innych... Dzikuj ci, ale nie chc! I id szuka tamtej po miecie. Ka mi da galijsk lacern z kapturem. Pjd za Tyber. Gdybym cho Ursusa mg zobaczy!... I wyszed piewnie. Petroniusz za widzc,e istotnie nie moe usiedzie na miejscu, nie prbowa go wstrzymywa. Biorc jednak odmow Winicjusza za chwilow niech do kadej kobiety, ktra nie bya Ligi, i nie chcc, by wspaniaomylno jego posza na marne, zwrciwszy si do niewolnicy rzek: - Eunice, wykpiesz si, namacisz i przybierzesz, a potem pjdziesz do domu Winicjusza. Lecz ona pada przed nim na kolana i ze zoonymi rkoma pocza go baga, by jej nie oddala z domu. Ona nie pjdzie do Winicjusza i woli tu nosi drwa do hypocaustum ni tam by pierwsz ze sug!Nie chce! nie moe! I baga go, by zlitowasi nad ni. Niechaj j kae chosta codziennie, byle jej nie wysya z domu. I trzsc si jak li, zarazem z bojani i uniesienia, wycigaa ku niemu rce, on zasucha jej ze zdumieniem. Niewolnica, ktra mie si wyprasza od spenienia rozkazu, ktra mwi: "Nie chc i nie mog", bya czym tak niesychanym w Rzymie, e Petroniusz na razie nie chcia uszom wierzy. Wreszcie zmarszczy brwi.By on zbyt wykwintnym, by by okrutnym. Niewolnikom jego, zwaszcza w zakresie rozpusty, wicej byo wolno ni innym, podwarunkiem, by wzorowo speniali sub i wol pask czcili na rwni z bo. W razieuchybienia tym dwom obowizkom umia jednak nie aowa kar, jakim wedle oglnego obyczaju podlegali. A gdy prcz tego nie cierpia i wszelkich przeciwnoci, iwszystkiego, co mu mieszao spokj, wic popatrzywszy chwil na klczc rzek: - Przywoasz mi Tejrezjasza i powrcisz tuz nim razem. Eunice wstaa drca, ze zami w oczach, iodesza, po chwili za wrcia z przeoonym nad atrium Kreteczykiem Tejrezjaszem. - Wemiesz Eunice - rzek Petroniusz - i dasz jej dwadziecia pi plag, tak jednak, by nie popsu skry. To rzekszy przeszed do biblioteki i zasiadszy przy stole z rowego marmurupocz pracowa nad swoj Uczt Trymalchiona. Ale ucieczka Ligii i choroba maej Augusty nadto rozryway mu myl, tak e nie mg dugo pracowa. Zwaszcza choroba owa bya wanym wypadkiem. Petroniuszowi przyszo do gowy, e jeli cezar uwierzy,i Ligia rzucia czar na ma August, to odpowiedzialno moe spa i na niego, albowiem na jego to prob sprowadzono dziewczyn do paacu. Liczy jednak, e zapierwszym widzeniem si z cezarem potrafiw jakikolwiek sposb wytumaczy mu caniedorzeczno podobnego przypuszczenia, a po trochu liczy i na pewn sabo, jakczua dla niego Poppea, ukrywajc j wprawdzie starannie, ale nie tak starannie,by nie mia jej odgadn. Po chwili te wzruszy ramionami na swe obawy i postanowi zej do triclinium, by si posili, a nastpnie kaza si zanie jeszcze raz do paacu, potem na Pole Marsowe, a potem do Chryzotemis. Lecz po drodze do triclinium, przy wejciu do korytarza przeznaczonego dla suby, dojrza nagle stojc pod cian wrd innych niewolnikw wysmuk posta Eunicei zapomniawszy, e nie wyda Tejrezjaszowi innego rozkazu, jak aby j wychosta, zmarszczy znw brwi i pocz si za nim oglda. Nie dostrzegszy go jednak midzy sub zwrci si do Eunice: - Czy otrzymaa chost? A ona po raz drugi rzucia si do jego ng, przycisna na chwil do ust brzeg jego togi, po czym odrzeka: - O, tak, panie! Otrzymaam! O, tak, panie!...W gosie jej brzmiaa jakby rado i wdziczno. Widocznym byo, i sdzia, e chosta miaa zastpi oddanie jej z domu i e teraz moe ju pozosta. Petroniusza, ktry to zrozumia, zadziwi ten namitny opr niewolnicy, ale nadto bybiegym znawc natury ludzkiej, by nie odgadn, e jedna chyba mio moga bytakiego oporu powodem. - Masz-li kochanka w tym domu? - spyta. A ona podniosa na niego swoje niebieskie, zawe oczy i odrzeka tak cicho, e ledwo mona j byo usysze: - Tak, panie!... I z tymi oczyma, z odrzuconym w ty zotym wosem, z obaw i nadziej w twarzy bya tak pikna, patrzya na niego tak bagalnie, e Petroniusz, ktry, jako filozof, sam gosi potg mioci, a jako esteta, czci wszelk pikno, uczu dla niej pewien rodzaj politowania. - Ktry z nich jest twoim kochankiem? - spyta wskazujc gow na sub. Lecz na to nie byo odpowiedzi, tylko Euniceschylia twarz a do jego stp i pozostaa nieruchoma. Petroniusz spojrza po niewolnikach, midzy ktrymi byli pikni i dorodni modziecy, lecz z adnego oblicza nie mg nic wyczyta, a natomiast wszystkie miay jakie dziwne umiechy, za czym popatrzy chwil jeszcze na lec u jego ng Eunice i odszed w milczeniu do triclinium. Po posiku kaza si zanie do paacu, a potem do Chryzotemis, u ktrej pozosta dopnej nocy. Lecz wrciwszy rozkaza wezwa do siebie Tejrezjasza. - Czy Eunice dostaa chost? - spyta go. - Tak, panie. Nie pozwolie jednak przecina skry. - Czym nie wyda co do niej innego rozkazu? - Nie, panie - odpowiedzia z niepokojem Atriensis. - To dobrze. Kto z niewolnikw jest jej kochankiem? - Nikt, panie. - Co o niej wiesz? Tejrezjasz pocz mwi nieco niepewnym gosem: - Eunice nigdy nie opuszcza noc cubiculum,w ktrym sypia ze star Akryzjon i Ifid; nigdy po twej kpieli, panie, nie zostaje w ani... Inne niewolnice miej si z niej i nazywaj j Dian. - Dosy - rzek Petroniusz. - Mj krewny, Winicjusz, ktremu darowaem dzi rano Eunice, nie przyj jej, wic pozostanie w domu. Moesz odej. - Czy wolno mi jeszcze mwi o Eunice, panie? - Kazaem ci mwi wszystko, co wiesz. - Caa familia mwi, panie, o ucieczce dziewicy, ktra miaa zamieszka w domu szlachetnego Winicjusza. Po twoim odejciu Eunice przysza do mnie i powiedziaa mi, i zna czowieka, ktry potrafi j odnale.- A! - rzek Petroniusz. - Co to za czowiek? - Nie znam go, panie, mylaem jednak, e powinienem ci to oznajmi. - Dobrze. Niech ten czowiek czeka jutro wmoim domu na przybycie trybuna, ktrego jutro poprosisz w moim imieniu, by rano mnie odwiedzi. Atriensis skoni si i wyszed. Petroniusz za pocz mino woli myle o Eunice. Z pocztku zdawao mu si rzecz jasn, e moda niewolnica pragnie, by Winicjusz odzyska Ligi dlatego tylko, by nie by zmuszon do zastpienia jej w jego domu. Lecz nastpnie przyszo mu do gowy, e w czowiek, ktrego Eunice nastrcza, moe by jej kochankiem, i ta myl wydaa mu si nagle przykr. By wprawdzie prosty sposb dowiedzenia si prawdy, wystarczao bowiem kaza zawoa Eunice, lecz godzina bya pna, Petroniusz za czu si strudzony po dugich odwiedzinach u Chryzotemis i pilno mu byo do snu. Jednake idc do cubiculumprzypomnia sobie nie wiadomo dlaczego, ew ktach oczu Chryzotemis dostrzeg dzi zmarszczki. Pomyla te, e jej pikno bya bardziej rozgon w caym Rzymie ni prawdziw i e Fontejus Kapiton, ktry mu ofiarowa trzy pacholta z Klazomene za Eunice, chcia j jednak kupi zbyt tanio.Rozdzia XIII Nazajutrz Petroniusz koczy si zaledwie ubiera w unctuarium, gdy nadszed wezwany przez Tejrezjasza Winicjusz. Wiedzia on ju, e adne nowiny od bram nie przyszy, i wiadomo ta zamiast go ucieszy, jako dowd, e Ligia znajduje si w miecie, przygnbia go jeszcze bardziej, albowiem pocz przypuszcza, e Ursus mg j wyprowadzi z miasta natychmiast po porwaniu, a wic przedtem,zanim niewolnicy Petroniusza poczli przy bramach straowa. Wprawdzie jesieni, gdy dni staway si krtsze, zamykano je do wczenie, ale te i otwierano je dla wyjedajcych, ktrych liczba bywaa znaczna. Za mury mona si te byo wydosta i innymi sposobami, o ktrych na przykad niewolnicy, ktrzy chcieli zbiec z miasta, wiedzieli dobrze. Winicjusz wysa wprawdzie swych ludzi i na wszystkie drogi, wiodce na prowincj, do wigilw w pomniejszych miastach, z ogoszeniami o zbiegej parze niewolnikw, z dokadnym opisem Ursusa i Ligii i oznajmieniem nagrody za ich schwytanie. Byo jednak rzecz wtpliw, czy ten pocig moe ich dosign, a gdyby nawet dosign, czy wadze miejscowe bd si czuy w prawiezatrzyma ich na prywatne danie Winicjusza, nie powiadczone przez pretora. Ow na podobne powiadczenie niebyo czasu. Ze swej strony Winicjusz przezcay wczorajszy dzie szuka Ligii w przebraniu niewolnika po wszystkich zaukach miasta, nie zdoa jednak odnale najmniejszego ladu ni wskazwki.Widzia wprawdzie ludzi Aulusowych, ale ci zdawali si take czego szuka i to utwierdzio go tylko w mniemaniu, e nie Aulusowie j odbili i e nie wiedz take, cosi z ni stao. Gdy wic Tejrezjasz owiadczy mu, e jest czowiek, ktry podejmuje si jej odszuka, popieszy co tchu do domu Petroniusza i zaledwie si z nim powitawszypocz o owego czowieka wypytywa. - Zaraz go zobaczymy - rzek Petroniusz. - Jest to znajomy Eunice, ktra w tej chwili nadejdzie uoy fady mojej togi i ktra da nam o nim blisz wiadomo. - Ta, ktr wczoraj chciae mi darowa? - Ta, ktr wczoraj odrzucie, za co ci zreszt jestem wdziczny, jest to bowiem najlepsza vestiplica w caym miecie. Jako vestiplica nadesza, prawie zanim skoczy mwi, i wziwszy tog, zoon na krzele wykadanym koci soniow, rozwina j, by zarzuci na ramiona Petroniusza. Twarz miaa jasn, cich, a woczach jej wiecia rado. Petroniusz spojrza na ni i wydaa mu si bardzo pikna. Po chwili, gdy okrciwszy gow tog, pocza j ukada, schylajc si chwilami dla wyduenia fad, spostrzeg, e jej ramiona maj przecudny kolor bladejry, a pier i barki przerocze odblaski perowca lub alabastru. - Eunice - rzek - czy jest ten czowiek, o ktrym wspomniaa wczoraj Tejrezjaszowi? - Jest, panie. - Jak si zowie? - Chilon Chilonides, panie. - Kto on jest? - Lekarz, mdrzec i wrbita, ktry umie czyta w losach ludzkich i przepowiada przyszo. - Czy przepowiedzia przyszo i tobie? Eunice oblaa si rumiecem, ktry zarowi nawet jej uszy i szyj. - Tak, panie. - C ci wywry? - e spotka mnie bole i szczcie. - Bole spotkaa ci wczoraj z rki Tejrezjasza, a wic powinno przyj i szczcie. - Ju przyszo, panie. - Jakie? A ona szepna cicho: - Zostaam. Petroniusz pooy do na jej zotej gowie. - Dobrze uoya dzi fady i rad jestem z ciebie, Eunice. Jej za pod tym dotkniciem oczy w jednej chwili zaszy mg szczcia i pier pocza si szybko porusza. Lecz Petroniusz z Winicjuszem przeszli do atrium, gdzie czeka na nich Chilon Chilonides, ktry ujrzawszy ich odda gboki pokon. Petroniuszowi na myl o przypuszczeniu, ktre uczyni wczoraj, e moe to by kochanek Eunice, umiech wybieg na usta. Czowiek, ktry sta przed nim, nie mg by niczyim kochankiem. W tej dziwnej figurze byo coi plugawego, i miesznego. Nie by stary: wjego niechlujnej brodzie i krconej czuprynie ledwie gdzieniegdzie przewieca wos siwy. Brzuch mia zapady, plecy zgarbione tak, e na pierwszy rzut oka wydawa si by garbatym, nad owym garbem za wznosia si gowa wielka, o twarzy mapiej i zarazem lisiej, i przenikliwym wejrzeniu. tawa jego cera popstrzona bya pryszczami, a pokryty nimicakowicie nos mg wskazywa zbytnie zamiowanie do butelki. Zaniedbany ubir, skadajcy si z ciemnej tuniki utkanej z koziej weny i takiego dziurawego paszcza, dowodzi prawdziwej lub udanej ndzy. Petroniuszowi na jego widok przyszed na myl Homerowy Tersytes, wic te odpowiedziawszy skinieniem rki na jego ukon rzek: - Witaj, boski Tersytesie! Jak si miewaj twoje guzy, ktrych ci nabi pod Troj Ulisses, i co on sam porabia na Polach Elizejskich? - Szlachetny panie - odpowiedzia Chilon Chilonides - najmdrszy z umarych, Ulisses, zasya przeze mnie najmdrszemu z yjcych, Petroniuszowi, pozdrowienie i prob, by okry nowym paszczem moje guzy. - Na Hekate Triformis! - zawoa Petroniusz - odpowied warta paszcza... Lecz dalsz rozmow przerwa niecierpliwyWinicjusz, ktry spyta wrcz: - Czy wiesz dokadnie, czego si podejmujesz? - Gdy dwie familie w dwch wspaniaych domach nie mwi o niczym innym, a za nimi powtarza wiadomo poowa Rzymu, nietrudno wiedzie - odpar Chilon. - Wczorajszej nocy odbito dziewic, wychowan w domu Aula Plaucjusza, imieniem Ligia albo waciwie: Kallina, ktrtwoi niewolnicy, o panie, przeprowadzali z paacu cezara do twej insuli, ja za podejmuj si odnale j w miecie lub jeli, co jest mao prawdopodobnym, opucia miasto, wskaza ci, szlachetny trybunie, dokd ucieka i gdzie si ukrya. - Dobrze! - rzek Winicjusz, ktremu podobaa si ciso odpowiedzi. - Jakie masz do tego rodki? Chilo umiechn si chytrze. - rodki ty posiadasz, panie, ja mam tylko rozum. Petroniusz umiechn si take, albowiem by zupenie zadowolony ze swego gocia. "Ten czowiek moe odnale dziewczyn" -pomyla. Tymczasem Winicjusz zmarszczy. i nagle A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAOP c P c QJ^ Rb*cST9+swe zronite brwi i rzek: - Ndzarzu, jeli mnie zwodzisz dla zysku, ka ci zabi pod kijami. - Filozofem jestem, panie, a filozof nie moe by chciwym na zysk, zwaszcza na taki, jaki wspaniaomylnie obiecujesz. - Ach, jeste filozofem? - spyta Petroniusz. - Eunice mwia mi, e jeste lekarzem i wrbit. Skd znasz Eunice? - Przychodzia do mnie po rad, gdy sawa moja obia si o jej uszy. - Jakieje chciaa rady? - Na mio, panie. Chciaa si wyleczy z bezwzajemnej mioci. - I wyleczye j? - Uczyniem wicej, panie, daem jej bowiem amulet, ktry zapewnia wzajemno. W Pafos, na Cyprze, jest witynia, o panie, w ktrej chowaj przepask Wenery. Daem jej dwie nitki z tej przepaski, zamknite w skorupie migdaa. - I kazae sobie dobrze zapaci? - Za wzajemno nigdy nie mona do zapaci, ja za nie majc dwch palcw u prawej rki, zbieram na niewolnika skryb,ktry by spisywa moje myli i zachowa moj nauk dla wiata. - Do jakieje szkoy naleysz, boski mdrcze? - Jestem cynikiem, panie, bo mam dziurawypaszcz; jestem stoikiem, bo bied znosz cierpliwie, a jestem perypatetykiem, bo nie posiadajc lektyki chodz piechot od winiarza do winiarza i po drodze nauczam tych, ktrzy obiecuj za dzban zapaci. - Przy dzbanku za stajesz si retorem? - Heraklit powiedzia: "Wszystko pynie", a czy moesz zaprzeczy, panie, e wino jestpynem? - I gosi, e ogie jest bstwem, bstwo za to ponie na twym nosie. - A boski Diogenes z Apolonii gosi, e istot rzeczy jest powietrze, a im powietrze cieplejsze, tym doskonalsze tworzy istoty, a z najcieplejszego tworz si dusze mdrcw. e za jesieni przychodz chody, ergo prawdziwy mdrzec powinien ogrzewa dusz winem... Bo rwnie nie moesz zaprzeczy, panie, by dzban, choby cienkusza spod Kapui lub Telezji, nie roznosi ciepa po wszystkich kociach znikomego ludzkiego ciaa. - Chilonie Chilonidesie, gdzie jest twoja ojczyzna? - Nad Pontem Euxynem. Pochodz z Mezembrii. - Chilonie, jeste wielki! - I zapoznany! - doda melancholicznie mdrzec. Jednake Winicjusz zniecierpliwi si znowu. Wobec nadziei, jaka mu zabysa, chciaby, by Chilo natychmiast wyruszy nawypraw, i caa rozmowa wydaa mu si tylko marn strat czasu, o ktr zy by na Petroniusza. - Kiedy rozpoczniesz poszukiwania? - rzek zwracajc si do Greka. - Ju je rozpoczem - odpowiedzia Chilon.- I gdy tu jestem, gdy odpowiadam na twe uprzejme pytania, szukam take. Miej tylko ufno, cny trybunie, i wiedz, e gdyby ci zgina zawizka od obuwia, potrafibym odszuka zawizk lub tego, ktry j na ulicy podj. - Czy bye ju uywany do podobnych posug? - spyta Petroniusz. Grek podnis w gr oczy. - Zbyt nisko dzi ceni cnot i mdro, by nawet filozof nie by zmuszony szuka innych do ycia sposobw. - Jakie s twoje? - Wiedzie wszystko i suy nowinami tym,ktrzy ich pragn. - I ktrzy za nie pac? - Ach, panie, potrzebuj kupi pisarza. Inaczej moja mdro umrze wraz ze mn.- Jeli nie zebra dotd nawet na cay paszcz, zasugi twe nie musz by znakomite. - Skromno przeszkadza mi je wynosi. Lecz pomyl, panie, e nie ma dzi takich dobroczycw, jakich byo peno dawniej i ktrym obsypa zotem zasug byo tak mio, jak pokn ostryg z Puteoli. Nie zasugi moje s mae, lecz wdziczno ludzka jest maa. Czasem, gdy ucieknie cenny niewolnik, kto go wynajdzie, jeli nie jedyny syn mego ojca? Gdy na murach zjawi si napisy na bosk Poppe, kto wskae sprawcw? Kto wyszpera u ksigarzy wiersz na cezara? Kto doniesie, co mwi w domach senatorw i rycerzy? Kto nosi listy, ktrych nie chc powierzy niewolnikom, kto nasuchuje nowin przy drzwiach balwierzy, dla kogo nie maj tajemnic winiarze i piekarczycy, komu ufaj niewolnicy, kto umie przejrze na wylot kady donn od atrium do ogrodu? Kto zna wszystkie ulice, zauki, kryjwki, kto wie, co mwi w termach, w cyrku, na targach, w szkoach lanistw, w szopach uhandlarzy niewolnikw i nawet w arenariach?... - Na bogi, dosy, szlachetny mdrcze! - zawoa Petroniusz - bo utoniemy w twych zasugach, cnocie, mdroci i wymowie. Dosy! Chcielimy wiedzie, kim jeste, i wiemy. Lecz Winicjusz rad by, pomyla bowiem, e czowiek ten, podobnie jak pies goczy, raz puszczony na trop, nie ustanie, pki nieodnajdzie kryjwki. - Dobrze - rzek. - Czy potrzebujesz wskazwek? - Potrzebuj broni. - Jakiej? - spyta ze zdziwieniem Winicjusz.Grek nadstawi jedn do, drug za uczyni gest liczenia pienidzy. - Takie dzi czasy, panie - rzek z westchnieniem. - Bdziesz wic osem - rzek Petroniusz - ktry zdobywa fortec za pomoc workw zota. - Jestem tylko biednym filozofem, panie - odrzek z pokor Chilon - zoto macie wy. Winicjusz cisn mu kiesk, ktr Grek chwyci w powietrzu, jakkolwiek istotnie nie mia dwch palcw u prawej rki. Po czym podnis gow i rzek: - Panie, wiem ju wicej, ni si spodziewasz. Nie przyszedem tu z prnymi rkoma. Wiem, e dziewicy nie porwali Aulusowie, gdy mwiem ju z ich sugami. Wiem, e jej nie ma na Palatynie, gdzie wszyscy zajta s chor ma August, i moe nawet domylam si, dlaczego wolicie szuka dziewicy z moj pomoc ni z pomoc wigilw i onierzy cezara. Wiem, e uatwi jej ucieczk suga pochodzcy z tego samego co i ona kraju. Nie mg on znale pomocy u niewolnikw, bo niewolnicy, ktrzy si wszyscy razem trzymaj nie pomogliby mu przeciw twoim. Mogli mu pomc tylko wspwyznawcy... - Suchaj, Winicjuszu - przerwa Petroniusz - czym ci tego samego sowo w sowo nie mwi? - Honor to dla mnie - rzek Chilo. - Dziewica, panie - mwi zwracajc si znw do Winicjusza - niechybnie czci jednakie bstwo z t najcnotliwsz z Rzymianek, z t prawdziw matron stolat, Pomponi. Syszaem i to, e Pomponia bya sdzona w domu za wyznawanie jakich obcych bstw, nie mogem si jednak od jej sug dowiedzie, jakie jest owo bstwo i jak si zowi jego wyznawcy. Gdybym mg o tym wiedzie, udabym si do nich, stabym si najpoboniejszym midzy nimi i zyska ich ufno. Lecz ty, panie, ktry, jak wiem take, spdzie kilkanacie dni w domu szlachetnego Aulusa, czy moesz da mi jak o tym wiadomo? - Nie mog - rzek Winicjusz. - Pytalicie mnie dugo o rne rzeczy, szlachetni panowie, i ja odpowiadaem na pytania, pozwlcie, bym je teraz zadawa. Czy nie widziae, cny trybunie, adnych poskw, adnych ofiar, adnych oznak, adnych amuletw na Pomponii lub na twej boskiej Ligii? Czy nie widziae, aby kreliy midzy sob jakie znaki zrozumiae dla nich tylko? - Znaki?... Czekaj!... Tak! Widziaem, raz, jak Ligia nakrelia na piasku ryb. - Ryb? Aa! Ooo! Czy uczynia to raz, czy kilkakrotnie? - Raz jeden. - I jeste, panie, pewien, e nakrelia... ryb? Oo!... - Tak jest! - odrzek zaciekawiony Winicjusz. - Czy odgadujesz, co to znaczy? - Czy odgaduj? - zawoa Chilon. I skoniwszy si na znak poegnania, doda: - Niechaj Fortuna rozsypie na was porwnie wszystkie dary, dostojni panowie.- Ka sobie da paszcz! - rzek mu na drog Petroniusz. - Ulisses skada ci dziki za Tersytesa - odpowiedzia Grek. I skoniwszy si powtrnie, wyszed. - C powiesz o tym szlachetnym mdrcu? -spyta Winicjusza Petroniusz. - Powiem, e on odnajdzie Ligi! - zawoa z radoci Winicjusz - ale powiem take, egdyby istniao pastwo otrw, on mgby by krlem w tym pastwie. - Niewtpliwie. Musz z tym stoikiem zabra blisz znajomo, ale tymczasem ka wykadzi po nim atrium. A Chilon Chilonides okrciwszy si swym nowym paszczem, podrzuca na doni pod jego fadami otrzyman od Winicjusza kiesk i lubowa si zarwno jej ciarem, jak dwikiem. Idc z wolna i ogldajc si,czy z domu Petroniusza za nim nie patrz, min portyk Liwii i doszedszy do rogu Clivus Virbius skrci na Subur. - Trzeba pj do Sporusa - mwi sobie - iula troch wina Fortunie. Znalazem wreszcie, czegom od dawna szuka. Mody jest, zapalczywy, hojny jak kopalnie Cypru iza t ligijsk makolgw gotw by odda p mienia. Tak, takiego wanie szukaem od dawna. Trzeba jednak by z nim ostronym, bo jego zmarszczenie brwi nie zapowiada nic dobrego. Ach! Szczenita wilcze panuj dzi nad wiatem!... Mniej bym si ba tego Petroniusza. O, bogowie! Przecz strczycielstwo lepiej dzi popaca ni cnota? Ha! Nakrelia ci ryb na piasku?Jeli wiem, co to znaczy, niech si udawikawakiem koziego sera! Ale bd wiedzia! Poniewa jednak ryby yj pod wod, a poszukiwanie pod wod trudniejsze jest ni na ldzie, ergo: zapaci mi za t ryb osobno. Jeszcze jedna taka kieska, a mgbym porzuci dziadowskie biesagi i kupi sobie niewolnika... Lecz co by powiedzia, Chilonie, gdybym ci doradzi kupi nie niewolnika, ale niewolnic?... Znamci! Wiem, e si zgodzisz!... Gdyby bya pikna, jak na przykad Eunice, sam by przy niej odmodnia, a zarazem miaby zniej uczciwy i pewny dochd. Sprzedaem tej biednej Eunice dwie nitki z mego wasnego starego paszcza. Gupia jest, ale gdyby mi j Petroniusz darowa, to bymj wzi... Tak, tak, Chilonie, synu Chilona... Stracie ojca i matk!... Jeste sierot, wic kup sobie na pociech cho niewolnic.Musi ona wprawdzie gdzie mieszka, wic Winicjusz najmie jej mieszkanie, w ktrym ity si przytulisz; musi si ubra, wic Winicjusz zapaci za jej ubir, i musi je, wic bdzie j ywi. Och, jakie ycie cikie! Gdzie te czasy, w ktrych za obola mona byo dosta tyle bobu ze sonin, ilemona byo w obie donie obj, lub kawa koziej kiszki, nalanej krwi, tak dugi jak rami dwunastoletniego pacholcia!... Ale otoi ten zodziej, Sporus! W winiarni najatwiej czego si dowiedzie. Tak mwic wszed do winiarni i kaza sobie poda dzbaniec "ciemnego", widzc za nieufne spojrzenie gospodarza wyduba zoty pienidz z kieski i pooywszy go na stole rzek: - Sporusie, pracowaem dzi z Senek od witu do poudnia i oto, czym mj przyjaciel obdarzy mnie na drog. Okrge oczy Sporusa uczyniy si na ten widok jeszcze okrglejsze i wino wnet znalazo si przed Chilonem, ten za umoczywszy w nim palec nakreli ryb na stole i rzek: - Wiesz, co to znaczy? - Ryba? No, ryba to ryba! - Gupi, cho dolewasz tyle wody do wina, e mogaby si w nim znale i ryba. To jest symbol, ktry w jzyku filozofw znaczy: umiech Fortuny. Gdyby go by odgad, byby i ty moe zrobi fortun. Szanuj filozofi, mwi ci, bo inaczej zmieni winiarni, do czego mj osobisty przyjaciel, Petroniusz, od dawna mnie namawia. Rozdzia XIV Przez kilka dni nastpnych Chilon nie pokazywa si nigdzie. Winicjusz, ktry, od czasu jak dowiedzia si od Akte, e Ligia go kochaa, stokro jeszcze wicej pragn j odnale, rozpocz poszukiwania na wasn rk, nie chcc, a zarazem i nie mogc uda si o pomoc do cezara, pogronego w trwodze z powodu zdrowia maej Augusty. Jako nie pomogy ofiary skadane w wityniach, mody i wota, jak rwnie sztuka lekarska i wszelkie czarodziejskie rodki, jakich si wostatecznoci chwytano. Po tygodniu dzieckoumaro. aoba pada na dwr i na Rzym. Cezar, ktry przy urodzeniu dziecka szala z radoci, szala teraz z rozpaczy i zamknwszy si u siebie, przez dwa dni nieprzyjmowa pokarmu, a jakkolwiek paac roi si tumami senatorw i augustianw, ktrzy pieszyli z oznakami alu i wspczucia, nie chcia nikogo widzie. Senat zebra si na nadzwyczajne posiedzenie, na ktrym zmare dziecko ogoszone zostao bogini; uchwalono wznie jej wityni i ustanowi osobnego przy niej kapana. Skadano te w innych nowe na cze zmarej ofiary, odlewano jej posgi z drogocennych metali, a pogrzebby jedn niezmiern uroczystoci, na ktrej lud podziwia niepomiarkowane oznaki alu, jakie dawa cezar, paka z nim razem, wyciga rce po podarki i nadewszystko bawi si niezwykym widowiskiem. Petroniusza zaniepokoia ta mier. Wiadomym ju byo w caym Rzymie, e Poppea przypisuje j czarom. Powtarzali to za ni i lekarze, ktrzy w ten sposb mogli usprawiedliwi bezskuteczno swych wysikw, i kapani, ktrych ofiary okazay si bezsilne, i zamawiacze, ktrzy dreli o swoje ycie, i lud. Petroniusz rad by teraz, e Ligia ucieka, poniewa jednak nie yczy le Aulusom, a yczy dobrze i sobie, i Winicjuszowi, przeto gdy zdjto cyprys zatknity na znak aoby przed Palatynem, uda si na przyjcie zgotowane dla senatorw i augustianw, by si przekona, o ile Nero poda ucho wiecio czarach, i zapobiec nastpstwom, jakie by mogy z tego wynikn. Przypuszcza te, znajc Nerona, e ten, choby w czary nie uwierzy, bdzie udawa, e wierzy, i dlatego, by oszuka wasny bl, i dlatego, by si na kimkolwiek pomci i wreszcie, by zapobiec przypuszczeniom, e bogowie poczynaj go kara za zbrodnie. Petroniusz nie sdzi, bycezar mg nawet wasne dziecko kocha prawdziwie i gboko, jakkolwiek kocha jezapalczywie, by jednak pewien, e bdzie przesadza w boleci. Jako nie omyli si. Nero sucha pociech senatorw i rycerzy z kamienn twarz, z oczyma utkwionymi wjeden punkt, i wida byo, e jeli nawet cierpi istotnie, to zarazem myli o tym, jakie wraenie czyni jego bl na obecnych, zarazem pozuje na Niobe i daje przedstawienie rodzicielskiego alu, tak jakby je dawa komediant na scenie. Nie umianawet przy tym wytrwa w milczcej i nibyskamieniaej boleci, albowiem chwilami czyni gesty, jak gdyby posypywa gow prochem ziemi, a chwilami jcza gucho, ujrzawszy za Petroniusza zerwa si i tragicznym gosem pocz woa tak, aby go wszyscy mogli dosysze: - Eheu!... I ty winien jej mierci! Za twoj to rad wszed w te mury zy duch, ktry jednym spojrzeniem wyssa ycie z jej piersi... Biada mi! I wolej by oczy moje nie patrzyy na wiato Heliosa... Biada mi! Eheu! Eheu!... I podnoszc coraz gos, przeszed w krzyk rozpaczliwy, lecz Petroniusz w teje samej chwili postanowi stawi wszystko na jeden rzut koci, za czym wycignwszyrk zerwa szybko jedwabn chustk, ktr Nero zawsze nosi na szyi, i pooymu j na ustach. - Panie! - rzek z powag. - Spal Rzym i wiat z boleci, lecz zachowaj nam swj gos! Zdumieli si obecni, zdumia si na chwil sam Nero, jeden tylko Petroniusz pozosta niewzruszony. Wiedzia on nadto dobrze, corobi. Pamita przecie, e Terpnos i Diodor mieli wprost rozkaz zatyka usta cezarowi,gdyby podnoszc zbyt gos naraa go na szwank jakikolwiek. - Cezarze - mwi dalej z t sam powag ismutkiem - ponielimy strat niezmiern, niech nam cho ten skarb pociechy zostanie!Twarz Nerona zadrgaa i po chwili z oczu puciy mu si zy; nagle wspar donie naramionach Petroniusza i zoywszy gow na jego piersiach j powtarza wrd ka: - Ty jeden ze wszystkich o tym pomyla, ty jeden, Petroniuszu! Ty jeden! Tygellinus pok z zazdroci. Petroniusz za mwi: - Jed do Ancjum! Tam ona przysza na wiat, tam spyna na ci rado, tam spynie ukojenie. Niech morskie powietrze odwiey twe boskie gardo; niechaj pier twoja odetchnie son wilgoci. My, wierni,pjdziemy wszdy za tob i gdy twj bl bdziemy koili przyjani, ty ukoisz nas pieni. - Tak! - odrzek aonie Nero - napisz hymn na jej cze i uo do niego muzyk.- A potem poszukasz ciepego soca w Baiae. - A potem zapomnienia w Grecji. - W ojczynie poezji i pieni! I kamienny, ponury nastrj mija stopniowo, jak mijaj chmury pokrywajce soce, a natomiast pocza si rozmowa niby pena jeszcze smutku, lecz pena i ukadw na przyszo, tyczcych podry, artystycznych wystpie, a naweti przyj, jakich wymagao zapowiedziane przybycie Tyrydata, krla Armenii. Tygellinus prbowa wprawdzie jeszcze wspomnie o czarach, lecz Petroniusz, pewny ju wygranej, podj wprost wyzwanie. - Tygellinie - rzek - czy sdzisz, e czary agle A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AATP(cUxcV{xcW+&cX; Y&?*mog szkodzi bogom? - Sam cezar o nich mwi - odpowiedzia dworak. - Bole mwia, nie cezar, lecz ty co o tym mniemasz? - Bogowie s zbyt potni, by mogli podlega urokom. - Miaeby za odmawia boskoci cezarowi i jego rodzinie? - Peractum est! - mrukn stojcy obok Epriusz Marcellus powtarzajc okrzyk, jakiwydawa lud, gdy gladiator w arenie ugodzony zosta od razu tak, e nie potrzebowa dobicia. Tygellinus zgryz w sobie gniew. Midzy nimi Petroniuszem z dawna istniao wspzawodnictwo wobec Nerona i Tygellinus mia t wyszo, e Nero mniejalbo raczej wcale si wobec niego nie krpowa, a dotd jednak Petroniusz, ilekro si zetknli, pokonywa go rozumemi dowcipem. Tak si stao i teraz. Tygellinus umilk i tylko zapisywa sobie w pamici tych senatorw i rycerzy, ktrzy, w chwili gdy Petroniusz cofn si w gb sali, otoczyli go zaraz, mniemajc, e po tym, co zaszo, on bdzie stanowczo pierwszym ulubiecem cezara. Petroniusz za wyszedszy z paacu uda si do Winicjusza i opowiedziawszy mu zajcie z cezarem i Tygellinem rzek: - Nie tylko odwrciem niebezpieczestwo od Aulusa Plaucjusza i Pomponii, a zarazem od nas obydwch, ale nawet od Ligii, ktrejnie bd poszukiwali choby dlatego, e namwiem tamt miedzianobrod map, by pojechaa do Ancjum, a stamtd do Neapolis lub Baiae. I pojedzie, w Rzymie bowiem nie mia dotd wystpi publicznie w teatrze, wiem za, e od dawna ma zamiar wystpi w Neapolis. Potem marzy oGrecji, gdzie chce mu si piewa we wszystkich znaczniejszych miastach, a potem wraz ze wszystkimi wiecami, ktremu ofiaruj Graeculi, odprawi triumfalny wjazd do Rzymu. Przez ten czas bdziemy mogli szuka Ligii swobodnie i ukry j bezpiecznie. A c? Czy nasz szlachetny filozof nie by dotd? - Twj szlachetny filozof jest oszust. Nie! Nie by, nie pokaza si i nie pokae si wicej! - A ja lepsze mam pojcie, jeli nie o jego uczciwoci, to o rozumie. Upuci ju raz krwi twemu workowi i przyjdzie choby po to, eby jej upuci po raz drugi. - Nieche si strzee, bym ja mu krwi nie upuci! - Nie czy tego; miej z nim cierpliwo, pki si dowodnie o oszustwie nie przekonasz. Nie dawaj mu wicej pienidzy,a natomiast obiecuj hojn nagrod, jeli ci przyniesie wiadomo pewn. Czy przedsibierzesz co take na wasn rk? - Dwaj moi wyzwolecy, Nimfidiusz i Demas, szukaj jej na czele szedziesiciuludzi. Ten z niewolnikw, ktry j odnajdzie, ma obiecan wolno. Wysaem prcz tego umylnych na wszystkie drogi wiodce z Rzymu, by w gospodach wypytywali o Liga i dziewic. Sam przebiegam miasto dniem i noc, liczc na traf szczliwy. - Cokolwiek bdziesz wiedzia, daj mi zna,bo ja musz jecha do Ancjum. - Dobrze. - A jeli ktregokolwiek rana obudziwszy si powiesz sobie, e dla jednej dziewczynynie warto si drczy i czyni dla niej tylu zabiegw, to przyjedaj do Ancjum. Tam nie zbraknie ni kobiet, ni uciech. Winicjusz pocz chodzi szybkimi krokami,Petroniusz za spoglda czas jaki za nim,wreszcie rzek: - Powiedz mi szczerze - nie jak zapaleniec, ktry co w siebie wmawia i sam si podnieca, ale jak czowiek rozsdny, ktry odpowiada przyjacielowi: czy tobie zawsze jednakowo chodzi o t Ligi? Winicjusz zatrzyma si na chwil i spojrza tak na Petroniusza, jak gdyby go przedtem nie widzia, po czym znw poczchodzi. Widocznym byo, e hamuje w sobie wybuch. Wreszcie w oczach, z poczucia wasnej bezsilnoci, z alu, gniewu i niepokonanej tsknoty, zebray musi dwie zy, ktre przemwiy silniej do Petroniusza ni najwymowniejsze sowa. Wic zamyliwszy si przez chwil rzek: - wiat dwiga na barkach nie Atlas, ale kobieta, i czasem igra nim jak pik. - Tak! - rzek Winicjusz. I poczli si egna. Lecz w tej chwili niewolnik da zna, e Chilon Chilonides czeka w przedsionku i prosi, aby mg by dopuszczony przed oblicze pana. Winicjusz kaza wpuci go natychmiast. Petroniusz za rzek: - Ha! Nie mwiem ci! Na Herkulesa! Zachowaj tylko spokj, inaczej, on tob owadnie, nie ty nim. - Pozdrowienie i cze szlachetnemu wojskowemu trybunowi i tobie, panie! - mwi wchodzc Chilon - Niech szczcie wasze rwne bdzie waszej sawie, a sawa niech obiegnie wiat cay, od supwHerkulesa a po granice Arsacydw. - Witaj, prawodawco cnoty i mdroci! - odpowiedzia Petroniusz. Lecz Winicjusz spyta z udanym spokojem: - Co przynosisz? - Za pierwszym razem przyniosem ci, panie, nadziej, obecnie przynosz pewno, e dziewica zostanie odnaleziona. - To znaczy, e jej nie odnalaz dotd? - Tak, panie, alem odnalaz, co znaczy znak, ktry ci uczynia; wiem, kto s ludzie, ktrzy j odbili, i wiem, midzy jakiego bstwa wyznawcami szuka jej naley. Winicjusz chcia si zerwa z krzesa, na ktrym siedzia, lecz Petroniusz pooy mu do na ramieniu i zwracajc si do Chilona rzek: - Mw dalej! - Czy jeste zupenie pewny, panie, e dziewica nakrelia ci ryb na piasku? - Tak jest! - wybuchn Winicjusz. - A zatem jest chrzecijank i odbili j chrzecijanie. Nastaa chwila milczenia. - Suchaj, Chilonie - rzek wreszcie Petroniusz. - Krewny mj przeznaczy ci zaodszukanie dziewczyny znaczn ilo pienidzy, ale nie mniej znaczn ilo rzeg, jeli go zechcesz oszukiwa. W pierwszym razie kupisz nie jednego, ale trzech skrybw, w drugim filozofia wszystkich siedmiu mdrcw, z dodatkiem twojej wasnej, nie stanie ci za ma gojc. - Dziewica jest chrzecijank, panie! - zawoa Grek. - Zastanw si, Chilonie. Ty czek niegupi!Wiemy, e Junia Sylana wraz z Kalwi Kryspinill oskaryy Pomponi Grecyn o wyznawanie chrzecijaskiego zabobonu, ale wiemy take, e sd domowy uwolni jod tego zarzutu. Czyby ty chcia go terazpodnosi? Czy chciaby w nas wmwi, e Pomponia, a z ni razem i Ligia mog nalee do nieprzyjaci rodu ludzkiego, do zatruwaczy fontann i studzien, do czcicieli olej gowy, do ludzi, ktrzy morduj dzieci i oddaj si najplugawszej rozpucie?Pomyl, Chilonie, czy ta teza, ktr nam gosisz, nie odbije si jako antyteza na twoim grzbiecie. Chilon rozoy rce na znak, e to nie jego wina, po czym rzek: - Panie! Wymw po grecku nastpujce zdanie: Jezus Chrystus, Boga Syn, Zbawiciel.- Dobrze. Oto mwi!... C z tego? - A teraz we pierwsze litery kadego z tych wyrazw i z je tak, aby stworzyyjeden wyraz. - Ryba! - rzek ze zdziwieniem Petroniusz. - Oto dlaczego ryba staa si godem chrzecijan - odpowiedzia z dum Chilon. Nastaa chwila milczenia. W wywodach Greka byo jednak co tak uderzajcego, eobaj przyjaciele nie mogli si oprze zdumieniu. - Winicjuszu - spyta Petroniusz - czy si nie mylisz i czy istotnie Ligia nakrelia ci ryb? - Na wszystkich bogw podziemnych, monaoszale - zawoa z uniesieniem mody czowiek. - Gdyby mi nakrelia ptaka, powiedziabym, e ptaka! - A wic jest chrzecijank - powtrzy Chilon. - To znaczy - rzek Petroniusz - e Pomponia i Ligia zatruwaj studnie, mordujschwytane na ulicy dzieci i oddaj si rozpucie! Gupstwo! Ty, Winicjuszu, bye duej w ich domu, ja byem krtko, ale znam do i Aulusa, i Pomponi, do nawetznam Ligi, eby powiedzie: potwarz i gupstwo! Jeli ryba jest godem chrzecijan, czemu istotnie zaprzeczy trudno, i jeli one s chrzecijankami, to, na Prozerpin! widocznie chrzecijanie nie s tym, za co ich mamy. - Mwisz jak Sokrates, panie - odpowiedzia Chilon. - Kto kiedy bada chrzecijanina? Kto pozna ich nauk? Gdymwdrowa przed trzema laty z Neapolis tu,do Rzymu (o, czemu tam nie zostaem!), przyczy si do mnie czowiek, lekarz, imieniem Glaukus, o ktrym mwiono, e by chrzecijaninem, a mimo tego przekonaem si, e by to dobry i cnotliwyczowiek. - Czy nie od tego cnotliwego czowieka dowiedziae si teraz, co znaczy ryba? - Niestety, panie! Po drodze w jednej gospodzie pchn kto poczciwego starca noem, a on i dziecko jego uprowadzili handlarze niewolnikw, ja za w obronie ichstraciem te oto dwa palce. Ale e midzy chrzecijanami nie brak, jak mwi, cudw,wic mam nadziej, e mi odrosn. - Jak to? Zali zostae chrzecijaninem? - Od wczoraj, panie! Od wczoraj! Uczynia mnie nim ta ryba. Patrz, jaka jednak w niejsia! I za kilka dni bd najgorliwszym gorliwych, aby mnie przypucili do wszystkich swych tajemnic, a gdy mnie przypuszcz do wszystkich tajemnic, bd wiedzia, gdzie si ukrywa dziewica. Wwczas moe moje chrzecijastwo lepiejmi si opaci od mojej filozofii. Uczyniem te Merkuremu lub, e jeli mi pomoe do odszukania dziewicy, ofiaruj mu dwie jawki jednych lat i jednakiej miary, ktrym ka pozoci rogi. - Wic twoje wczorajsze chrzecijastwo itwoja dawniejsza filozofia pozwalaj ci wierzy w Merkurego? - Wierz zawsze w to, w co mi wierzy potrzeba, i to jest moja filozofia, ktra zwaszcza Merkuremu powinna przypa dosmaku. Na nieszczcie, wiecie, dostojni panowie, jaki to jest bg podejrzliwy. Nie ufa on obietnicom nawet nieskazitelnych filozofw i wolaby moe naprzd dosta jawki, a tymczasem to jest wydatek ogromny. Nie kady jest Senek i mnie na to nie sta, gdyby jednak szlachetny Winicjusz chcia na rachunek tej sumy, ktr mi obieca... cokolwiek... - Ani obola, Chilonie! - rzek Petroniusz - ani obola! Hojno Winicjusza przewyszy twoje nadzieje, ale dopiero wwczas, gdy Ligia zostanie odnaleziona, to jest, gdy namwskaesz jej kryjwk. Merkury musi ci zakredytowa dwie jawki, chocia nie dziwi mu si, e nie ma do tego ochoty, i poznaj w tym jego rozum. - Posuchajcie mnie, dostojni panowie. Odkrycie, jakie uczyniem, jest wielkie, albowiem chocia nie odnalazem dotd dziewicy, odnalazem drog, na ktrej jej szuka naley. Oto rozesalicie wyzwolecw i niewolnikw na cae miasto i prowincj, a czy ktry da wam jak wskazwk? Nie! Ja jeden daem. I powiemwam wicej. Midzy waszymi niewolnikami mog by chrzecijanie, o ktrych nie wiecie, gdy zabobon ten rozszerzy si ju wszdzie, i ci, zamiast pomaga, bd was zdradzali. le nawet jest, e mnie tu widz, i dlatego ty, szlachetny Petroniuszu,naka milczenie Eunice, ty za, rwnie szlachetny Winicjuszu, rozgo, i ci sprzedaj ma, ktra posmarowanym ni koniom zapewnia zwycistwo w cyrku... Ja jeden bd szuka i ja jeden zbiegw odnajd, wy za ufajcie mi i wiedzcie, e cokolwiek bym dosta naprzd, bdzie to tylko dla mnie zacht, gdy zawsze bd si spodziewa wicej i tym wiksz mia pewno, e przyobiecania nagroda mnie nieminie. Ach, tak! Jako filozof, pogardzam pienidzmi, chocia nie pogardzaj nimi ani Seneka, ani nawet Muzoniusz lub Kornutus, ktrzy jednak nie stracili palcw w niczyjejobronie i ktrzy sami pisa i imiona swe potomnoci przekaza mog. Ale prcz niewolnika, ktrego kupi zamierzam, i prcz Merkurego, ktremu obiecaem jawk (a wiecie, jak bydo podroao), samo poszukiwanie pociga mnstwo wydatkw. Posuchajcie tylko cierpliwie. Otood tych kilku dni na nogach poczyniy mi sirany od cigego chodzenia. Zachodziem dowiniarni, by gada z ludmi, do piekarze rzenikw, do sprzedajcych oliw i do rybakw. Przebiegem wszystkie ulice i zauki; byem w kryjwkach zbiegych niewolnikw; przegraem blisko sto asw wmor; byem w pralniach, suszarniach i garkuchniach, widziaem mulnikw i rzebiarzy; widziaem ludzi, ktrzy lecz na pcherz i wyrywaj zby, gadaem z przekupniami suszonych fig, byem na cmentarzach, a wiecie po co? Oto, aby kreli wszdzie ryb, patrze ludziom w oczy i sucha, co na w znak powiedz. Dugi czas nie mogem dostrzec nic, a razspostrzegem starego niewolnika przy fontannie, ktry czerpa wiadrami wod i paka. Zbliywszy si wwczas do niego spytaem o przyczyn ez. Na to, gdymy siedli na stopniach fontanny, odrzek mi, ezbiera cae ycie sestercj do sestercji, by wykupi umiowanego syna, ale pan, jego, niejaki Pansa, gdy zoczy pienidze, zabra mu je, syna za zatrzyma nadal w niewoli. "I tak pacz - mwi stary - bo cho powtarzam: dziej si wola boska, nie mog, biedny grzesznik, ez powstrzyma."Wwczas, jakby tknity przeczuciem, umoczywszy palec w wiadrze, nakreliem mu ryb, on za odrzek: "I moja nadzieja w Chrystusie." A jam spyta: "Poznae mnie po znaku?" On rzek: "Tak jest, i pokj niech bdzie z tob." Wtedy poczemgo cign za jzyk i poczciwina wygada wszystko. Jego pan, w Pansa, sam jest wyzwolecem wielkiego Pansy i dostawia kamienie Tybrem do Rzymu, ktre niewolnicy i ludzie najemni wyadowuj z tratew i dwigaj do budujcych si domwnocami, by we dnie nie tamowa ruchu na ulicach. Pracuje midzy nimi wielu chrzecijan i jego syn, lecz e to robota nad siy, wic dlatego chcia go wykupi. Lecz Pansa wola zatrzyma i pienidze, i niewolnika. Tak mwic, znw pocz paka, ja za pomieszaem z jego zami moje, co mi przyszo atwo z powodu dobroci serca i strzykania w nogach, ktrego ze zbytniego chodzenia dostaem. Poczem te przy tym narzeka, e przyszedszy przed kilku dniami z Neapolis,nie znam nikogo z braci, nie wiem, gdzie sizbieraj, by modli si razem. On zdziwi si, e mi chrzecijanie z Neapolis nie dali listw do rzymskich braci, alem mu powiedzia, e mi je ukradziono w drodze. Wwczas rzek mi, bym przyszed w nocy nad rzek, a on mnie z brami pozna, ci za doprowadz mnie do domw modlitwy i do starszych, ktrzy rzdz gminy chrzecijask. Co usyszawszy ucieszyem si tak, i daem mu sum potrzebn na wykupienie syna, w tej nadziei, e wspaniay Winicjusz w dwjnasb mi j powrci... - Chilonie - przerwa Petroniusz - w twoim opowiadaniu kamstwo pywa po powierzchni prawdy jak oliwa po wodzie. Przyniose wiadomoci wane, temu nie przecz. Twierdz nawet, e na drodze do odszukania Ligii wielki krok zosta uczyniony, lecz ty nie omaszczaj kamstwem swych nowin. Jak si nazywa w starzec, ad ktrego dowiedziae si, e chrzecijanie poznaj si za pomoc znaku ryby? - Eurycjusz, panie. Biedny, nieszczliwy starzec! Przypomnia mi Glauka lekarza, ktrego broniem od zbjcw, i tym mnie gwnie wzruszy. - Wierz, e go poznae i e potrafisz skorzysta z tej znajomoci, ale mu pienidzy nie da. Nie dae mu ani asa, rozumiesz mnie! Nie dae nic! - Alem mu pomg dwiga wiadra i o jego synu mwiem z najwikszym wspczuciem. Tak, panie! C si moe ukry przed przenikliwoci Petroniusza? A wic nie daem mu pienidzy, a raczej daem mu je, ale tylko w duszy, w umyle, co, gdyby by prawdziwym filozofem, powinno mu byo wystarczy... Daem za dlatego, em uzna taki postpek za niezbdny i poyteczny, albowiem pomyl, panie, jak by on mi zjedna od razu wszystkich chrzecijan, jaki do nich przystp otworzy i jak wzbudzi w nich ufno. - Prawda - rzek Petroniusz - i powiniene to by uczyni. - Wanie dlatego tu przychodz, abym mg to uczyni. Petroniusz zwrci si do Winicjusza: - Ka mu wyliczy pi tysicy sestercyj, ale w duszy, w umyle... Lecz Winicjusz rzek: - Dam ci pachoka, ktry poniesie sum potrzebn, ty za powiesz Eurycjuszowi, epachoek jest twoim niewolnikiem, i wyliczysz staremu przy nim pienidze. Poniewa jednak przyniose wiadomo wan, otrzymasz drugie tyle dla siebie. Przyjd po pachoka i po pienidze dzi wieczr. - Oto prawdziwy cezar! - rzek Chilo. - Pozwolisz panie, e ci zadedykuj moje dzieo, ale pozwolisz take, e dzi wieczr przyjd tylko po pienidze, albowiem Eurycjusz, powiedzia mi, e wyadowano ju wszystkie tratwy, a nowe przyholuj z Ostii dopiero za dni kilka. Pokjniech bdzie z wami! Tak si egnaj chrzecijanie... Kupi sobie niewolnic, to jest chciaem powiedzie: niewolnika. Ryby api si na wdk, a chrzecijanie na ryb. Pax vobiscum! Pax!... Pax!... Pax!... Rozdzia XV Petroniusz do Winicjusza: - rzek - czy sdzisz, e czary agle A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAZPb[Nc\!}+]%6c^4 G"Przez zaufanego niewolnika posyam ci z Ancjum ten list, na ktry, jakkolwiek rka twa wicej do miecza i do wczni ni do pira przywyka, mniemam, e przez tegosamego posaca bez zbytniej zwoki odpiszesz. Zostawiem ci na dobrym ladzie i penego nadziei tusz wic, e albo ju sodkie dze w objciach Ligii ukoi, albo e ukoisz je, zanim prawdziwy zimowy wicher powieje na Kampani ze szczytw Sorakte. O, mj Winicjuszu! Niechaj ci mistrzyni bdzie zota bogini Cypru, ty za bd mistrzem tej ligijskiej jutrzenki, ktra ucieka przed socem mioci. A pomnij zawsze, e marmur sam w sobie, choby najdroszy, jest niczym i e prawdziwej wartoci nabiera wwczas dopiero, gdy go w arcydzieo przemieni rka rzebiarza. Bd takim rzebiarzem, ty, carissime! Kocha jest nie do, trzeba umie kocha i trzeba umie nauczy mioci. Wszak rozkosz odczuwa i plebs, i nawet zwierzta; lecz prawdziwy czowiek tym si wanie od nich odrnia, e j niejako w szlachetn sztuk zamienia, a lubujc si ni wie o tym, ca jej bosk warto w myli uprzytomnia, a przez to nie tylko ciao, ale i dusz nasyca. Nieraz, gdy tu pomyl o czczoci, niepewnoci i nudzie naszego ycia, przychodzi mi do gowy, e ty moe i lepiej wybrae i e nie dwr cezara, ale wojna i mio s dwiema jedynymi rzeczami, dla ktrych si rodzi i y warto. W wojnie bye szczliwym, bde nim i w mioci, a jeli ciekaw, co si dzieje nadworze cezara, ja ci o tym od czasu do czasu donios. Siedzimy tedy w Ancjum i pielgnujemy nasz niebiaski gos, czujemyzawsze jednak nienawi do Rzymu, a na zim zamierzamy si uda do Baiae, aby wystpi publicznie w Neapolis, ktrego mieszkacy, jako Grecy, lepiej potrafi nasoceni ni wilcze plemi zamieszkujce pobrzee Tybru. Zbiegn si ludzie z Baiae, Pompei, z Puteoli, Cumae, ze Stabiw, oklaskw ni wiecw nam nie zbraknie i to bdzie zacht do zamierzonej wyprawy do Achai. A pami maej Augusty? Tak! Jeszcze j opakujemy. piewamy hymny wasnego ukadu tak cudne, e syreny z zazdroci pochoway si w najgbszych jaskiniach Amfitryty. Suchayby nas natomiast delfiny, gdyby im nie przeszkadza szum morza. Bole nasza nie uspokoia si dotd, pokazujemy wic j ludziom we wszystkich postaciach, jakich naucza rzeba, baczc przy tym pilnie, czy nam z ni piknie i czy ludzie umiej si na tej piknoci pozna. Ach, mj drogi! Pomrzemyjako bazny i komedianci. S tu wszyscy augustianie i wszystkie augustianki, nie liczc piciuset olic, w ktrych mleku kpie si Poppea, i dziesiciutysicy sug. Czasem te bywa wesoo. Kalwia Kryspinilla starzeje si; mwi, e uprosia Poppei, by wolno jej byo bra kpiel zaraz po niej. Nigidii Lukan da w twarz posdzajc j o zwizek z gladiatorem. Sporus przegra on w koci do Senecjona. Torkwatus Sylanus ofiarowami za Eunice cztery kasztany, ktre w tym roku niewtpliwie wycig wygraj. Nie chciaem! A tobie dziki take, e jej nie przyj. Co do Torkwata Sylana, ani domyla si biedak, e jest ju wicej cieniem ni czowiekiem. mier jego jest postanowiona. A czy wiesz jaka jego wina? Oto jest prawnukiem boskiego Augusta. Nie ma dla niego ratunku. Taki jest nasz wiat! Spodziewalimy si tu, jak ci wiadomo, Tyrydata, tymczasem Wologezes napisa listobraliwy. Poniewa podbi Armeni, prosi, eby mu j zostawi dla Tyrydata, bo jeli nie, to i tak jej nie odda. Czyste drwiny! Wic postanowilimy wojn. Korbulon dostanie tak wadz, jak za czasw wojny z rozbjnikami morskimi mia wielki Pompejusz. Bya jednak chwila, e Nero waha si: boi si widocznie sawy, jak nawypadek zwycistw moe uzyska Korbulon.Namylano si nawet, czy naczelnego dowdztwa nie ofiarowa naszemu Aulusowi. Sprzeciwiaa si Poppea, ktrej cnota Pomponii jest widocznie sol w oku. Watyniusz zapowiedzia nam jakie nadzwyczajne walki gladiatorw, ktre ma wyprawi w Benewencie. Patrz, do czego, wbrew zdaniu: ne sutor supra crepidam, dochodz szewcy w naszych czasach! Witeliusz - potomek szewca, a Watyniusz - syn rodzony! Moe sam jeszcze cign dratw! Histrio Aliturus cudnie wczoraj przedstawia Edypa. Pytaem go te, jako yda, czy chrzecijanie a ydzi to jedno? Odpowiedzia mi, e ydzi mieli odwieczn religi, chrzecijanie za s now sekt, ktra niedawno powstaa w Judei. Ukrzyowano tam za czasw Tyberiusza pewnego czowieka, ktrego wyznawcy mno si z dniem kadym, uwaaj go za za boga. Zdaje si, adnych innych bogw, azwaszcza naszych, zna nie chc. Nie rozumiem, co by im to mogo szkodzi. Tygellinus okazuje mi ju jawn nieprzyja. Dotychczas nie moe mi da rady, ma wszelako nade mn jedn wyszo. Oto bardzie dba o ycie i zarazem jest wikszym ode mnie otrem, co go zbli do Ahenobarba. Ci dwaj porozumiej si prdzej, pniej, a wwczas przyjdzie moja kolej. Kiedy to nastpi, nie wiem, ale e i tak kiedy musi nastpi, wic mniejsza o termin. Trzeba si tymczasem bawi. ycie samo w sobie byoby nieze, gdyby nie Miedzianobrody. Dziki jemu czowiek czasem brzydzi si samym sob. Prno uwaa walk o jego aski za jaki wycig cyrkowy, za jak gr, za jakie zapasy, w ktrych zwycistwo schlebia mioci wasnej. Ja wprawdzie czsto sobie tak to tumacz, a jednak czasem wydaje mi si, e jestem takim Chilonem i niczym lepszym od niego. Gdy ci przestanie by potrzebny, przylij migo. Polubiem jego budujc rozmow. Pozdrw ode mnie tw bosk chrzecijank,a raczej pro jej w moim imieniu, by nie bya dla ciebie ryb. Donie mi o swym zdrowiu, donie o mioci, umiej kocha, naucz kocha i egnaj!" M. C. Winicjusz do Petroniusza: "Ligii nie ma dotd! Gdyby nie nadzieja, e j wkrtce odnajd, nie otrzymaby odpowiedzi, bo gdy ycie si mierzi, to i pisa si nie chce. Chciaem sprawdzi, czyChilon mnie nie oszukuje, i tej nocy, ktrej przyszed po pienidze dla Eurycjusza, okryem si paszczem wojskowym i poszedem niepostrzeenie za nim i za chopcem, ktrego mu dodaem. Gdy przyszli na miejsce, ledziem ich z daleka,ukryty za supem portowym, i przekonaemsi, e Eurycjusz nie by zmylon postaci. W dole, przy rzece, kilkudziesiciuludzi wyadowywao przy pochodniach kamienie z wielkiej komiegi i ukadao je przy brzegu. Widziaem, jak Chilo zbliy si ku nim i pocz rozmawia z jakim starcem, ktry po chwili upad mu do ng. Inni otoczyli ich wkoo, wydajc okrzyki podziwu. W moich oczach pachoek odda worek Eurycjuszowi, ktry chwyciwszy go j si modli ze wzniesionymi w gr rkoma, a przy nim klkn kto drugi, widocznie jego syn. Chilon mwi co jeszcze, czego nie mogem dosysze, i bogosawi zarwno tych dwch klczcych, jak i innych, czynic w powietrzu znaki na ksztat krzya, ktry oni czcz widocznie, bo wszyscy zginali kolana. Braa mnie ochota zej midzy nichi obieca trzy takie worki temu, ktry by mi wyda Ligi, ale baem si popsu Chilonowi robot i po chwili zastanowienia odszedem. Dziao si to w dni przynajmniej dwanacie od twego wyjazdu. Od tej pory by u mnie kilkakrotnie. Sam mi powiada, e nabra midzy chrzecijanamiwielkiego znaczenia. Mwi, e jeli Ligii dotd nie znalaz, to dlatego, e ich jest ju nieprzeliczone mnstwo w samym Rzymie, wic nie wszyscy si znaj i nie wszystko mog wiedzie, co si midzy nimidzieje. S te ostroni i w ogle maomwni, on jednak zarcza, e byle dotar do starszych, ktrych prezbiterami zowi, potrafi od nich wszystkie tajemnice wydoby. Kilku ju pozna i prbowa ich bada, ale ostronie, by przez popiech nie wzbudzi podejrze i nie utrudni dziea. I chocia czeka ciko, chocia nie staje cierpliwoci, czuj, e ma suszno, i czekam. Dowiedzia si ju take, e na modlitwy maj wsplne miejsca, czsto za bramami miasta, w pustych domach, a nawet w arenariach. Tame czcz Chrystusa, piewaj i ucztuj. Miejsc takich jest wiele.Chilon przypuszcza, e Ligia chodzi umylniedo innych ni Pomponia dlatego, by ta w razie sdu i badania miao moga zaprzysic, e o jej schronieniu nie wie. By moe, e prezbiterowie doradzili jej t ostrono. Gdy Chilon pozna ju te miejsca, bd chodzi z nim razem i jeli bogowie pozwol mi ujrze Ligi, przysigam ci na Jowisza, e tym razem nie ujdzie z rk moich. Myl cigle o tych miejscach modlitwy. Chilon nie chce, bym z nim chodzi. Boi si, ale ja nie mog siedzie w domu. Poznam jod razu, choby w przebraniu lub za zason. Oni si zbieraj tam w nocy, ale jaj poznam i w nocy. Poznabym wszdzie jej gos i ruchy. Sam pjd w przebraniu i bd uwaa na kadego, kto wchodzi i wychodzi. Cigle o niej myl, wic j poznam. Chilon powinien przyj jutro i pjdziemy. Wezm ze sob bro. Kilku moichniewolnikw, wysanych na prowincj, wrcio z niczym. Ale teraz jestem pewny, e ona tu jest, w miecie, moe nawet niedaleko. Zwiedziem i sam duo domw pod pozorem najmu. U mnie bdzie jej stokro lepiej, bo tam yje cae mrowie ubstwa. Ja przecie niczego jej nie poauj. Piszesz, em dobrze wybra: wybraem oto troski i zgryzot. Pjdziemy naprzd do tych domw, ktre s w miecie, potem za bramy. Nadzieja czego od kadego jutra wyglda, inaczej nie mona by y. Ty mwisz, e trzeba umie kocha, i ja umiaem mwi z Ligi o mioci, ale teraz tylko tskni, tylko wyczekuj Chilona i w domu jest mi nieznonie. egnaj." Rozdzia XVI Chilon nie pokazywa si jednak do dugo,tak e Winicjusz nie wiedzia w kocu, co otym sdzi. Prno powtarza sobie, e poszukiwania, jeli maj doprowadzi do wynikw pomylnych i pewnych, muszy by powolne. Zarwno jego krew, jak i porywcza natura burzyy si przeciw gosowi rozsdku. Nie czyni nic, czeka, siedzie z zaoonymi rkoma byo czym tak przeciwnym jego usposobieniu, e w aden sposb nie umia si z tym pogodzi. Przebieganie zaukw miasta w ciemnym niewolniczym paszczu przez to samo, e byo daremnym, wydao mu si tylko oszukiwaniem wasnej bezczynnoci i nie mogo go zaspokoi. Wyzwolecy jego, ludzie przebiegli, ktrym kaza czyni poszukiwania na wasn rk, okazywali sistokro mniej zrcznymi od Chilona. Tymczasem obok mioci, jak czu dla Ligii, rodzia si w nim jeszcze zawzito gracza, ktry chce wygra. Winicjusz takimby zawsze. Od najmodszych lat przeprowadza, co chcia, z namitnoci czowieka, ktry nie rozumie, e moe si co nie uda i e trzeba si czego wyrzec.Karno wojskowa uja wprawdzie na czas w karby jego samowol, ale wszczepia we zarazem przekonanie, e kady rozkaz, ktry wydawa niszym od siebie, musi by speniony, duszy za pobyt na Wschodzie, wrd ludzi gitkich i do niewolniczego posuchu przywykych, utwierdzi go tylko w wierze, e dla jego "chc" nie ma granic. Obecnie wic krwawia ciko i jego mio wasna. Byo przy tym w tych przeciwnociach, w tym oporze i w samej ucieczce Ligii co dlaniego niezrozumiaego, jaka zagadka, nad ktrej rozwizaniem mczy miertelnie gow. Czu, e Akte powiedziaa prawd i e nie by dla Ligii obojtnym. Ale jeli tak, to dlaczego przeoya tuactwo i ndz nad jego mio, nad jego pieszczoty i nad pobyt w jego rozkosznym domu? Na to pytanie nie umia znale odpowiedzi, a natomiast dochodzi tylko do pewnego niejasnego poczucia, e midzy nim a Ligi imidzy ich pojciami, i midzy wiatem jegoi Petroniusza a wiatem Ligii i Pomponii Grecyny istnieje jaka rnica i jakie nieporozumienie gbokie jak przepa, ktrej nic nie zdoa zapeni i wyrwna. Wwczas zdawao mu si, e musi Ligi straci, i na t myl traci t reszt rwnowagi, ktr chcia w nim utrzyma Petroniusz. Byy chwile, w ktrych sam nie wiedzia, czy Ligi kocha, czy jej nienawidzi, rozumia tylko, e musi j znale i e wolaby, eby go ziemia pochona, ni eby nie mia jej zobaczy i posi. Moc wyobrani widywa j czasem tak dokadnie, jak by przed nim staa; przypomina sobie kade sowo, ktre do niej mwi i ktre od niej usysza. Czu j blisko; czu j na piersi, w ramionach, i wwczas dza obejmowaago jak pomie. Kocha j i wzywa jej. A gdy pomyla, e by przez ni kochany i e moga dobrowolnie speni wszystko, czego od niej da, chwyta go al ciki, nieprzebrany i jaka wielka tkliwo zalewaa mu serce na ksztat niezmiernej fali. Lecz miewa i chwile, w ktrych blad z wciekoci i lubowa si mylami o upokorzeniu i mkach, jakie Ligii zada, gdy j odnajdzie. Chcia j nie tylko mie, ale mie zdeptan niewolnic, a jednoczenie czu, e gdyby mu zostawiono wybr: czy by jej niewolnikiem, czy nie widzie jej wicej w yciu, to wolaby by jej niewolnikiem. Byway dnie, w ktrych myla o znakach, jakie na jej ranym ciele zostawiby batog, i zarazem chciaby caowa te lady. Przychodzio mu take dogowy, e byby szczliwy, gdyby j mgzabi. W tej rozterce, w zmczeniu, niepewnoci izgryzocie traci zdrowie, a nawet i pikno. Sta si te panem niewyrozumiaym i okrutnym. Niewolnicy, anawet wyzwolecy zbliali si do niego ze dreniem, a gdy kary spaday na nich bez adnego powodu, zarwno niemiosierne, jak niesuszne, poczli go skrycie nienawidzie. On za czujc to i czujc swoje osamotnienie, mci si na nich tym bardziej. Hamowa si teraz z jednym tylkoChilonem z obawy, eby nie zaprzesta poszukiwa, w za zmiarkowawszy to pocz go opanowywa i stawa si coraz bardziej wymagajcym. Z pocztku za kadbytnoci upewnia Winicjusza, e sprawa pjdzie atwo i prdko, teraz j sam wynajdywa trudnoci i nie przestajc wprawdzie zarcza za niezawodny skutek poszukiwa, nie ukrywa jednak, e musz one trwa jeszcze dugo. Przyszed wreszcie, po dugich dniach oczekiwania, z twarz tak pospn, e mody czowiek zblad na jego widok i skoczywszy ku niemu, zaledwie mia si zapyta: - Nie ma jej midzy chrzecijanami? - Owszem, panie - odpowiedzia Chilon - ale znalazem midzy nimi Glauka lekarza. - O czym mwisz i co to za jeden? - Zapomniae wic, panie, o starcu, z ktrym wdrowaem z Neapolis do Rzymu i w ktrego obronie straciem te oto dwa palce, ktrych strata nie pozwala mi utrzyma pira w doni. Rozbjnicy, ktrzy porwali jego on i dzieci, pchnli go noem. Zostawiem go konajcego w gospodzie pod Minturnae i opakiwaem go dugo. Niestety! Przekonaem si, e yje dotd i naley do gminy chrzecijaskiej w Rzymie. Winicjusz, ktry nie mg poj, o co chodzi, zrozumia tylko, e w Glaukus stanowi jak przeszkod w odnalezieniu Ligii, wic potumi gniew, ktry w nim wzbiera, i rzek: - Jeli go broni, to powinien by ci wdzicznym i pomaga. - Ach, dostojny trybunie! Nawet bogowie niezawsze bywaj wdziczni, a c dopiero ludzie. Tak! powinien mi by wdziczny. Na nieszczcie jednak jest to starzec sabegoumysu, przymionego przez wiek i zmartwienia, z ktrego to powodu nie tylko nie jest mi wdziczny, ale, jak dowiedziaem si wanie od jego wspwyznawcw, oskara mnie, em si zmwi z rozbjnikami i e to ja jestem powodem jego nieszcz. Oto mi nagroda za dwa palce! - Jestem pewny, otrze, e tak byo, jak on mwi! - rzek Winicjusz. - Tedy wiesz wicej od niego, panie - odpowiedzia z godnoci Chilo - on bowiem tylko przypuszcza, e tak byo, co jednak nie przeszkadzaoby mu wezwa chrzecijan i pomci si na mnie okrutnie. Uczyniby to niechybnie, inni za rwnie niechybnie by mu pomogli. Szczciem, nie wie mego imienia, w domu za modlitwy, w ktrym spotkalimy si, nie dostrzeg mnie.Ja jednak poznaem go od razu i w pierwszej chwili chciaem si mu rzuci na szyj. Wstrzymaa mnie tylko roztropno izwyczaj zastanawiania si nad kadym krokiem, ktry zamierzam uczyni. Poczem si wic po wyjciu z domu modlitwy o niego wypytywa i ci, ktrzy go znaj, powiedzieli mi, i jest to czowiek, ktrego zdradzi towarzysz podroy z agle A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA_PVc`) Hacb(cc`79Neapolis... Inaczej nie wiedziabym przecie,e on tak opowiada. - Co mnie to obchodzi! Mw, co widzia w domu modlitwy. - Ciebie nie obchodzi, panie, ale mnie obchodzi zupenie tyle, ile wasna moja skra. Poniewa za chc, by nauka moja mnie przeya, wol si wyrzec nagrody, jak mi obiecae, ni naraa ycie dla marnej mamony, bez ktrej, jako prawdziwy filozof, y i szuka boskiej prawdy potrafi. Lecz Winicjusz zbliy si ku niemu z twarz zowrog i pocz mwi stumionym gosem: - A kto ci powiedzia, e z rki Glauka prdzej ci mier spotka ni z mojej? Skd wiesz, psie, czy ci zaraz nie zakopi w moim ogrodzie? Chilo, ktry by tchrzem, spojrza na Winicjusza i w mgnieniu oka zrozumia, e jeszcze jedno niebaczne sowo, a zginie bez ratunku. - Bd jej szuka, panie, i znajd j! - zawoa popiesznie. Nastao milczenie, w czasie ktrego sycha byo tylko szybki oddech Winicjusza i odlegy piew niewolnikw, ktrzy pracowali w ogrodzie. Po chwili dopiero Grek, spostrzegszy, e mody patrycjusz uspokoi si ju nieco, pocz mwi: - mier przesza koo mnie, ale ja patrzyem na ni z takim spokojem jak Sokrates. Nie, panie! Nie powiedziaem, e wyrzekam si szukania dziewicy, i chciaemci tylko powiedzie, e szukanie jej poczone jest teraz z wielkim dla mnie niebezpieczestwem. Wtpie w swoim czasie, czy jest na wiecie jaki Eurycjusz, a chocia na wasne oczy przekonae si, e syn mojego ojca mwi ci prawd, posdzasz teraz, em ci wymyli Glaukusa.Niestety! Gdyby to on by tylko wymysem, gdybym mg z zupenym bezpieczestwemchodzi midzy chrzecijan, tak jak chodziem dawniej, odstpibym za to t biedn, star niewolnic, ktr kupiem trzy dni temu, aby miaa piecz nad moim wiekiem i kalectwem. Lecz Glaukus yje, panie, i gdyby mnie raz ujrza, ty by nie ujrza mnie wicej, a w takim razie kto by ci odnalaz dziewic? Tu umilk znw i pocz obciera zy, po czym mwi dalej: - Lecz pki Glaukus yje, jake mi jej szuka, gdy w kadej chwili mog go napotka, a gdy go napotkam, zgin i wraz ze mn przepadn moje poszukiwania. - Do czego zmierzasz? jaka jest rada? i co chcesz przedsiwzi? - spyta Winicjusz. - Arystoteles uczy nas, panie, e mniejsze rzeczy trzeba powica dla wikszych, a krl Priam mawia czsto, e staro jest cikim brzemieniem. Ow brzemi staroci i nieszcz przygniata Glauka od dawna i tak ciko, e mier byaby dla niego dobrodziejstwem. Czyme bowiem, wedle Seneki, jest mier, jeli nie wyzwoleniem?... - Baznuj z Petroniuszem, nie ze mn, i mw, czego chcesz? - Jeli cnota jest bazestwem, niech mi bogowie pozwol zosta baznem na zawsze. Chc, panie, usun Glauka, albowiem, pki on yje, i ycie moje, i poszukiwania w cigym s niebezpieczestwie. - Najmij wic ludzi, ktrzy go zatuk kijami, ja ich zapac. - Zedr ci, panie, i bd pniej wyzyskiwali tajemnic. otrw w Rzymie tylu jest, ile ziarn piasku w arenie, nie uwierzysz jednak, jak si dro, gdy uczciwy czowiek potrzebuje wynaj ich otrostwo. Nie, dostojny trybunie! A nuby wigilowie schwytali zbjcw na zabjstwie?Ci niewtpliwie wyznaliby, kto ich naj i miaby kopot. Mnie za nie wska, bo imimienia swego nie powiem. le robisz, e minie ufasz, albowiem pomijajc nawet moj rzetelno, pomnij, e tu chodzi o dwie innerzeczy: o moj wasn skr i o nagrod, jak mi przyrzeke. - Ile ci potrzeba? - Potrzeba mi tysic sestercyj, albowiem zwr, panie, uwag, e musz znale otrw uczciwych, takich, ktrzy by wziwszy zadatek nie zniknli z nim razem bez wieci. Za dobr robot dobra zapata! Przydaoby si te co i dla mnie na obtarcie ez, ktre wylej z alu nad Glaukiem. Bogw bior na wiadectwo, jakem go kocha. Jeli dzi dostan tysic sestercyj, za dwa dni dusza jego bdzie w Hadesie i tam dopiero, jeli dusze zachowuj pami i dar myli, pozna, jakemgo kocha. Ludzi znajd dzi jeszcze i zapowiem im, e od jutra wieczr za kadydzie ycia Glauka strcam po sto sestercyj. Mam te pewien pomys, ktry mi si wydaje niechybnym. Winicjusz raz jeszcze przyobieca mu dan sum, lecz zabroni mwi wicej oGlauku, a natomiast zapyta, jakie inne przynosi nowiny, gdzie przez ten czas by, co widzia i co odkry. Lecz Chilo niewiele nowego mg mu powiedzie. By w dwch jeszcze domach modlitwy i uwaa pilnie nawszystkich, a zwaszcza na kobiety, ale niespostrzeg adnej, ktra byaby podobn do Ligii. Chrzecijanie jednak uwaaj go zaswego, a od czasu gdy da na wykupno syna Eurycjusza, czcz go jako czowieka, ktry wstpuje w lady Chrestosa. Dowiedzia si te od nich, e jeden wielki prawodawca, niejaki Pawe z Tarsu, znajduje si w Rzymie, uwiziony skutkiem skargi podanej przez ydw, i postanowi si z nim pozna. Ale najbardziej ucieszya go inna wiadomo, mianowicie, e najwyszy kapan caej sekty, ktry by uczniem Chrystusa i ktremu tene powierzy zarzd chrzecijan caego wiata, ma take lada chwila przyjecha doRzymu. Wszyscy chrzecijanie zechc go oczywicie widzie i sucha jego nauk. Nastpi jakie wielkie zebrania, na ktrych i on, Chilo, bdzie obecny, a co wicej, poniewa w tumie ukry si atwo, wic wprowadzi na nie i Winicjusza. Wwczas odnajd Ligi na pewno. Gdy Glauka raz si usunie, nie bdzie to poczone nawet z wielkim niebezpieczestwem. Zemci, zemciliby si oczywicie i chrzecijanie, ale w ogle s to ludzie spokojni. Tu Chilon pocz opowiada z pewnym zdziwieniem, e nie dostrzeg nigdy, by oddawali si rozpucie, zatruwali studnie i fontanny, by byli nieprzyjacimi rodzaju ludzkiego, czcili osa lub karmili si misemdzieci. Nie! Nie! Tego nie widzia. Zapewne, e znajdzie midzy nimi i takich, ktrzy za pienidze sprztn Glauka, ale nauka ich, o ile mu wiadomo, do adnych zbrodni nie zachca, owszem, kae urazy przebacza. Winicjusz za przypomnia sobie, co mu u Akte powiedziaa Pomponia Grecyna, i w ogle sw Chilona sucha z radoci. Jakkolwiek uczucie jego dla Ligii przybierao pozory nienawici, doznawa ulgi syszc, e nauka, ktr i ona, i Pomponia wyznaway, nie bya ani zbrodnicz, ani plugaw. Powstawao w nimjednak jakie niejasne poczucie, e to ona wanie, e to ta nie znana mu i tajemniczacze dla Chrystusa stworzya rozdzia midzy nim i Ligi, wic pocz zarazem ba si tej nauki i nienawidzie jej. Rozdzia XVII Chilonowi za istotnie chodzio o usunicie Glauka, ktry jakkolwiek podeszy w leciech, nie by wcale niedonym starcem. W tym, co Chilo opowiada Winicjuszowi, bya znaczna cz prawdy. Zna on w swoim czasie Glauka, zdradzi go, zaprzeda rozbjnikom, pozbawi rodziny, mienia i wyda na mord. Pami tych zdarze znosi jednak lekko, albowiemporzuci go konajcego nie w gospodzie, alew polu pod Minturnae, i nie przewidzia tej jednej tylko rzeczy, e Glaukus wyleczy siz ran i przybdzie do Rzymu. Tote gdy ujrza go w domu modlitwy, przerazi si rzeczywicie i w pierwszej chwili chcia naprawd zrzec si poszukiwania Ligii. Leczz drugiej strony Winicjusz przerazi go jeszcze wicej. Zrozumia, e musi wybramidzy obaw Glauka a pocigiem i zemst potnego patrycjusza, ktremu niechybnie przyszedby w pomoc drugi, jeszcze wikszy, Petroniusz. Wobec tego Chilo przesta si waha. Pomyla, e lepiej jest mie nieprzyjaci maych ni wielkich, i jakkolwiek tchrzliwa jego natura wzdragaa si nieco przed krwawymi sposobami, uzna jednak za konieczno zamordowanie Glauka za pomoc obcych rk. Obecnie chodzio mu tylko o wybr ludzi i do nich to wanie odnosi si jego pomys,o ktrym Winicjuszowi wspomina. Spdzajc najczciej noce w winiarniach i nocujc w nich midzy ludmi bez dachu, bez czci i wiary, atwo mg znale takich, ktrzy by podjli si kadej roboty, ale jeszcze atwiej takich, ktrzy, zwietrzywszy u niego pienidze, zaczliby od niego robot lub wziwszy zadatek, wymusili z niego ca sum postrachem wydania go w rce wigilw. Zreszt, od pewnego czasu Chilo czu wstrt do hooty,do plugawych a zarazem strasznych figur, ktre gniedziy si w podejrzanych domach na Suburze lub na Zatybrzu. Mierzc wszystko wasn miar i nie zgbiwszy dostatecznie chrzecijan ani ichnauki, sdzi, e i midzy nimi znajdzie powolne narzdzia, e za wydawali mu si rzetelniejsi od innych, do nich postanowi si uda i spraw przedstawi w ten sposb, aby podjli si jej nie tylko dla pienidzy, ale i przez gorliwo. W tym celu poszed wieczorem do Eurycjusza, o ktrym wiedzia, e jest mu oddanym ca dusz i e uczyni wszystko, by mu pomc. Bdc jednak z natury ostronym ani myla zwierzy mu si ze swych prawdziwych zamiarw, ktre zreszt stayby w jawnym przeciwiestwiez wiar starca w jego cnot i bogobojno. Chcia mie gotowych na wszystko ludzi i z nimi dopiero uoy si o spraw w ten sposb, by ze wzgldu na samych siebie zachowali j w wieczystej tajemnicy. Starzec Eurycjusz wykupiwszy syna wynaj jeden z takich maych kramikw, jakie mrowiy si przy Circus Maximus, abysprzedawa w nim oliwki, bb, przane ciasto i osodzon miodem wod widzom przybywajcym na wycigi. Chilo zasta go w domu, urzdzajcego kramik, i powitawszy w imi Chrystusa, pocz mwi o sprawie, ktra go do niego przywioda. Oto oddawszy im usug liczy,e mu si wypac wdzicznoci. Potrzebamu dwch lub trzech ludzi silnych i odwanych, dla odwrcenia niebezpieczestwa grocego nie tylko jemu, ale wszystkim chrzecijanom. Jest wprawdzie biedny, gdy niemal wszystko, co mia odda Eurycjuszowi, jednake ludziom takim zapaciby za ich usugi, podwarunkiem, aby mu ufali i spenili wiernie, co im speni nakae. Eurycjusz i syn jego, Kwartus, suchali go,jako swego dobroczycy, niemal na kolanach. Obaj owiadczyli te, e sami gotowi s wykona wszystko, czego od nichzada, wierzc, e m tak wity nie moe da uczynkw, ktre by nie byy zgodne z nauk Chrystusa. Chilo zapewni ich, e tak jest, i podnisszy oczy w gr, zdawa si modli, w rzeczywistoci za namyla si,czy nie bdzie dobrze przyj ich ofiary, ktra mogaby zaoszczdzi mu tysic sestercyj. Lecz po chwili namysu odrzuci j. Eurycjusz by starcem, moe nie tyle przycinitym przez wiek, ile wycieczonym przez troski i chorob, Kwartus liczy lat szesnacie, Chilonowi zatrzeba byo ludzi sprawnych, a przede wszystkim silnych. Co do tysica sestercyj,spodziewa si, e dziki pomysowi, na jaki wpad, potrafi w kadym razie znaczn ich cz oszczdzi. Oni napierali si czas jaki, lecz gdy odmwi stanowczo, ustpili. Kwartus rzek wwczas: - Znam piekarza Demasa, panie, u ktrego przy arnach pracuj niewolnicy i ludzie najemni. Jeden z tych najemnikw jest tak silny, e starczyby nie za dwch, ale za czterech, sam bowiem widziaem, jak podnosi kamienie, ktrych czterech ludzi ruszy z miejsca nie mogo. - Jeli to jest czowiek bogobojny i zdolny powici si za braci, poznaj mnie z nim - rzek Chilo. - Jest chrzecijaninem, panie - odpowiedzia Kwartus - gdy u Demasa pracuj po wikszej czci chrzecijanie. S tam robotnicy nocni i dzienni, w za naley do nocnych. Gdybymy teraz poszli, trafilibymy na ich wieczerz i mgby siz nim swobodnie rozmwi. Demas mieszka koo Emporium. Chilo zgodzi si najchtniej. Emporium leao u stp Wzgrza Awentyskiego, zatem niezbyt od Wielkiego Cyrku daleko. Mona byo nie obchodzc wzgrz uda si wzdu rzeki, przez Porticus Aemilia, co jeszcze znacznie skracao drog. - Stary jestem - rzek Chilo, gdy weszli podkolumnad - i czasem miewam zamienia pamici. Tak! Wszake nasz Chrystus wydany zosta przez jednego ze swoich uczniw! Ale imienia zdrajcy nie mog sobie w tej chwili przypomnie... - Judasz, panie, ktry si powiesi - odpowiedzia Kwartus dziwic si nieco w duszy, jak mona byo tego imienia nie pamita. - A tak! Judasz! Dzikuj ci - powiedzia Chilo. I czas jaki szli w milczeniu. Doszedszy doEmporium, ktre byo ju zamknite, minlije i obszedszy pichlerze, w ktrych wydawano ludowi zboe, skrcili na lewo, ku domom, ktre cigny si wzdu Via Ostiensis, a do wzgrka Testacius i Forum Pistorium. Tam zatrzymali si przed drewnianym budynkiem, z ktrego wntrza dochodzi huk aren. Kwartus wszed do rodka, Chilo za, ktry nie lubi pokazywa si wielkiej iloci ludzi i ktry wcigej by obawie, e jakie fatum moe go zetkn z Glaukiem lekarzem, pozosta na zewntrz. - Ciekawym tego Herkulesa, ktry suy za mynarczyka - mwi sobie spogldajc na jasno wieccy ksiyc - jeli to jest otr iczowiek mdry, bdzie mnie troch kosztowa, jeli za cnotliwy chrzecijanin a gupi, zrobi za darmo wszystko, czego odniego zadam. Dalsze rozmylania przerwa mu powrt Kwartusa, ktry wyszed z budynku z drugim czowiekiem, przybranym tylko w tunik zwan exomis, skrajan w ten sposb, e prawe rami i prawa pier pozostaway nagie. Odziey podobnej, jako pozostawiajcej zupen swobod ruchw, uywali szczeglniej robotnicy. Chilo spojrzawszy na przybysza odetchn z zadowoleniem, w yciu bowiem nie widzia dotd takiego ramienia i takiej piersi. - Oto jest, panie - rzek Kwartus - brat, ktrego chciae widzie. - Niech pokj Chrystusw bdzie z tob - ozwa si Chilo - ty za, Kwartusie, powiedz temu bratu, czy zasuguj na wiar i ufno, a potem wracaj w imi Boe, albowiem nie trzeba, aby sdziwego ojca zostawia w samotnoci. - Jest to wity czowiek - rzek Kwartus - ktry odda cae mienie, aby mnie, nie znanego sobie, wykupi z niewoli. Niechaj mu Pan nasz, Zbawiciel, zgotuje za to niebiesk nagrod. Olbrzymi robotnik usyszawszy to schyli si i ucaowa rk Chilona. - Jak ci na imi, bracie? - spyta Grek. - Na chrzcie witym dano mi, ojcze, imi Urbana. - Urbanie, bracie mj, masz-li czas, aby pomwi ze mn swobodnie? - Robota nasza poczyna si o pnocy, a teraz gotuj nam dopiero wieczerz. - Czasu jest wic do - pjdmy nad rzek, a tam wysuchasz sw moich. Poszli i siedli na kamiennej brzenicy w ciszy przerywanej tylko przez odlegy huk aren i bekotanie pyncej w dole fali. Tam Chilo wpatrzy si w twarz robotnika, ktra mimo nieco gronego i smutnego wyrazu, jaki mieway zazwyczaj twarze barbarzycw zamieszkaych w Rzymie, wydaa mu si jednak dobrotliw i szczer."Tak jest! - rzek sobie w duchu. - To jest czowiek dobry i gupi, ktry darmo zabije Glauka." Po czym spyta: - Urbanie, miujesz ty Chrystusa? - Miuj z duszy, serca - odpowiedzia robotnik. - A braci swoich? A siostry, a tych, ktrzy nauczyli ci prawdy i wiary w Chrystusa? - Miuj ich take, ojcze. - Tedy niech pokj bdzie z tob. - I z tob, ojcze. Nastaa znw cisza - tylko w oddaleniu huczay arna, a w dole bekotaa rzeka. Chilo wpatrzy si w jasny blask miesicznyi wolnym, stumionym gosem pocz mwi o mierci Chrystusa. Mwi jakby niedo Urbana, ale jakby sam dla siebie rozpamitywa ow mier lub jakby jej tajemnic zwierza temu upionemu miastu.Byo w tym co wzruszajcego i zarazem uroczystego. Robotnik paka, a gdy Chilo pocz jcze i ubolewa nad tym, e w chwili mierci Zbawiciela nie byo nikogo, kto by go broni, jeli nie od ukrzyowania,to przynajmniej od zniewag onierzy i ydw, olbrzymie pici barbarzycy poczy zaciska si z alu i tumionej wciekoci. mier wzruszaa go tylko, lecz na myl o tej tuszczy szydzcej z przybitego na krzyu Baranka, burzya si w nim prostacza dusza, i ogarniaa go dzika ch zemsty. A Chilo spyta nagle: - Urbanie, zali wiesz, kto by Judasz? - Wiem, wiem! Ale on si powiesi! - zawoa robotnik. I w gosie jego by jakby al, e zdrajca sam ju wymierzy sobie kar i e nie moe wpa w jego rce. A Chilon mwi dalej: - Gdyby si jednak nie by powiesi i gdyby agle A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAdPce Xfs.cg*ch.: i?;ktry z chrzecijan spotka go na ldzie lubna morzu, czyby nie powinien si pomci za mk, krew i mier Zbawiciela? - Kto by si nie pomci, ojcze! - Pokj z tob, wierny sugo Baranka. Tak! Wolno swoje krzywdy odpuszcza, kt jednake ma prawo odpuci krzywd Boga?Ale jako w podzi wa, jako zo zoi jako zdrada zdrad, tak z jadu Judasza zrodzi si drugi zdrajca, a jako tamten wyda ydom i onierzom rzymskim Zbawiciela, tak w, ktry yje midzy nami,chce wyda wilkom owieczki Jego i jeli nikt nie zapobiey zdradzie, jeli nikt nie zetrze przed czasem gowy wa, wszystkich nas czeka zguba, a z nami razem zginie i cze Baranka. Robotnik patrzy na niego z ogromnym niepokojem, jak by nie zdajc sobie sprawyz tego, co sysza, Grek za, okrywszy gow rogiem paszcza, pocz powtarza gosem jakby spod ziemi wychodzcym: - Biada wam, sudzy prawdziwego Boga, biada wam, chrzecijanie i chrzecijanki! I znw nastao milczenie, znw byo sycha tylko huk aren, guchy piew mynarczykw i szum rzeki. - Ojcze - spyta wreszcie robotnik - co to za zdrajca? Chilo opuci gow. Co to za zdrajca? Syn Judasza, syn jego jadu, ktry udaje chrzecijanina i chodzi do domw modlitwy dlatego tylko, by oskara braci przed cezarem, e cezara nie chc uznawa za boga, e zatruwaj fontanny, morduj dzieci i chc zniszczy to miasto tak, eby kamie na kamieniu nie zosta. Oto za kilka dni bdzie wydany rozkaz pretorianom, by uwizili starcw, niewiasty i dzieci i powiedli ich na stracenie, tak jak posano na mier niewolnikw Pedaniusza Sekunda. I wszystko to uczyni w drugi Judasz. Ale jeli pierwszego nikt nie skara, jeli nikt si nad nim nie pomci, jeli nikt nie broni Chrystusa w godzin mki, kt zechce tego ukara, kto zetrze wa, zanim go cezar wysucha, kto go zgadzi, kto obroni przed zgub braci i wiar w Chrystusa? A Urban, ktry siedzia dotd na kamiennej cembrowinie, powsta nagle i rzek: - Ja to uczyni, ojcze. Chilon powsta rwnie, przez chwil patrzy na twarz robotnika, owiecon blaskiem ksiyca, po czym wycignwszy rami pooy z wolna do na jego gowie. - Id midzy chrzecijan - rzek uroczycie - id do domw modlitwy i pytaj braci o Glauka lekarza, a gdy ci go wska,wwczas, w imi Chrystusa, zabij!... - O Glauka?... - powtrzy robotnik, jakby chcc utwierdzi sobie w pamici to imi. - Znasz-li go? - Nie, nie znam. Chrzecijan jest tysice w caym Rzymie i nie wszyscy si znaj. Ale jutro w Ostrianum zbior si w nocy braciaisiostry, co do jednej duszy, albowiem przyby Wielki Aposto Chrystusowy, ktry tam bdzie naucza, i tam bracia wska miGlauka. - W Ostrianum? - spyta Chilon. - Wszak to za bramami miasta. Bracia i wszystkie siostry? W nocy? Za bramami, w Ostrianum? - Tak, ojcze. To jest nasz cmentarz, midzyVia Solaria a Nomentana. Zali ci nie wiadomo, e tam bdzie naucza Wielki Aposto? - Nie byem dwa dni w domu, przetom nie odebra jego listu, a nie wiedziaem, gdzie jest Ostrianum, poniewa niedawno przybyem tu z Koryntu, gdzie zarzdzam gmin chrzecijask... Ale tak jest! I skoro Chrystus tak ci natchn, pjdziesz w nocy, mj synu, do Ostrianum, tam wynajdziesz midzy brami Glauka i zabijesz go w drodze powrotnej do miasta, za co bd ci odpuszczone wszystkie grzechy. A teraz pokj niech bdzie z tob...- Ojcze... - Sucham ci, sugo Baranka. Na twarzy robotnika odbio si zakopotanie. Oto niedawno zabi czowieka, a moe i dwch, a nauka Chrystusa zabrania zabija. Nie zabi ich wszelako w swojej obronie, bo i tego nie wolno! Nie zbi, Chryste uchowaj, dla zysku... Biskup sam mu da braci do pomocy, ale zabija nie pozwoli, on za niechccy zabi, bo Bg pokara go si zbyt wielk... I teraz ciko pokutuje... Innipiewaj przy arnach, a on nieszczsny myli o swoim grzechu, o obrazie Baranka...Ile si ju namodli, napaka! Ile Baranka naprzeprasza! I czuje dotd, e nie odpokutowa dosy... A teraz znw przyrzek zabi zdrajc... I dobrze! Wasnetylko krzywdy wolno przebacza, wic zabije go choby w oczach wszystkich bracii sistr, ktre jutro bd w Ostrianum. Ale niech Glaukus bdzie wprzd skazany przez starszych midzy braci, przez biskupa albo przez Apostoa. Zabi niewielka rzecz, a zabi zdrajc to nawet i mio, jak zabi wilka lub niedwiedzia, ale nuby Glaukus zgin niewinnie? Jake bra na sumienie nowe zabjstwo, nawy grzech i now obraz Baranka? - Na sd nie ma czasu, mj synu - odrzek Chilon - albowiem zdrajca prosto z Ostrianum pody do cezara do Ancjum lub schroni si w domu pewnego patrycjusza, na ktrego jest usugach, ale oto dam ci znak, ktry gdy pokaesz po zabiciu Glauka,i biskup, i Wielki Aposto pobogosawi twj uczynek. To rzekszy wydoby pieniek, po czym j szuka za pasem noa, a znalazszy go wyskroba na sestercji ostrzem znak krzya i poda j robotnikowi. - Oto wyrok dla Glauka i znak dla ciebie. Gdygo po zgadzeniu Glauka pokaesz biskupowi, odpuci ci i tamto zabjstwo, ktrego si niechccy dopuci. Robotnik wycign mimo woli rk po pienidz, ale majc wanie zbyt wieo w pamici pierwsze zabjstwo, dozna jakby uczucia przestrachu. - Ojcze - rzek prawie bagalnym gosem - zali bierzesz na sumienie ten uczynek i zali sam syszae Glaukusa zaprzedajcego braci? Chilo zrozumia, e trzeba da jakie dowody, wymieni jakie nazwiska, albowiem inaczej w serce olbrzyma moe si wkra wtpliwo. I nagle szczliwa myl zawitaa mu w gowie. - Suchaj, Urbanie - rzek - mieszkam w Koryncie, ale pochodz z Kos i tu, w Rzymie, ucz nauki Chrystusa pewn suebn dziewczyn z mojego kraju, ktrej imi jest Eunice. Suy ona jako vestiplica w domu przyjaciela cezara, niejakiego Petroniusza. Ot w tym domu syszaem, jak Glaukus podejmowa si wyda wszystkich chrzecijan, a prcz tego obiecywa innemu zausznikowi cesarskiemu, Winicjuszowi, e odnajdzie mumidzy chrzecijanami dziewic... Tu przerwa i spojrza ze zdumieniem na robotnika, ktrego oczy zawieciy nagle jak oczy zwierza, a twarz przybraa wyraz dzikiego gniewu i groby. - Co tobie jest? - zapyta prawie z przestrachem. - Nic, ojcze. Zabij jutro Glauka!... Lecz Grek umilk, po chwili wziwszy za ramiona robotnika, zwrci go tak, aby wiato ksiyca padao wprost na jego twarz i pocz mu si przypatrywa uwanie. Widocznym byo, e w duszy waha si, czy go pyta dalej i wydoby wszystko na jaw, czy te na razie poprzesta na tym, czego si dowiedzia lub domyli. W kocu jednak wrodzona mu ostrono przemoga. Odetchn gboko raz i drugi, po czym, pooywszy znw do na gowierobotnika, spyta uroczystym, dobitnym gosem: - Wszake na chrzcie witym dano ci imi Urbana? - Tak jest, ojcze. - A zatem niech pokj bdzie z tob, Urbanie. Rozdzia XVIII Petroniusz do Winicjusza: "le z tob, carissime! Wenus widocznie pomieszaa ci zmysy, odja rozum, pami i dar mylenia o czymkolwiek innym jak mio. Odczytaj kiedy to, co mi na mj list odpowiedzia, a poznasz, jak twj umys zobojtnia teraz na wszystko, co nie jest Ligi, jak ni si tylko zajmuje, do niej ustawicznie wraca i kry nad ni niby jastrzb nad upatrzonym upem. Na Polluksa! Znajde j prdzej; inaczej, o ileci ogie w popi nie obrci, zmienisz si w egipskiego Sfinksa, ktry zakochawszy si, jak mwi, w bladej Izys, sta si na wszystko guchy, obojtny i czeka tylko nocy, aby mg wpatrywa si w kochank kamiennymi oczyma. Przebiegaj sobie wieczorami miasto w przebraniu, uczszczaj nawet wraz z twoim filozofem do chrzecijaskich domw modlitwy. Wszystko, co budzi nadziej i zabija czas, jest godnym pochway. Ale dla mojej przyjani uczy rzecz jedn: oto w Ursus, niewolnik Ligii, jest podobno czowiekiem siy niezwykej, najmij wic sobie Krotona i przedsibierzciewe trzech wyprawy. Tak bdzie bezpieczniej i rozumniej. Chrzecijanie, skoro do nich naley Pomponia Grecyna i Ligia, nie s zapewne takimi otrami, za jakich maj ich powszechnie, dali jednak przy porwaniu Ligii dowd, e gdy chodzi o jak owieczk z ich stada, umiej nie artowa. Gdy ujrzysz Ligi, wiem, e si wstrzyma nie zdoasz i zechcesz j uprowadzi natychmiast, jake za tego z samym Chilonidesem dokonasz? A Kroto da sobie rady, choby jej dziesiciu takich, jakw Ursus, Ligw bronio. Nie daj si wyzyskiwa Chilonowi, lecz na Krotona pienidzy nie auj. Ze wszystkich rad, jakie ci mog przesa, ta jest najlepsz. Tu ju przestali mwi o maej Augucie i otym, e z czarw umara. Wspomina jeszcze czasem o niej Poppea, ale cezara umys zaprztnity jest czym innym; zreszt, jeli prawda, e diwa Augusta jestznw w stanie odmiennym, to i w niej pami tamtego dziecka rozwieje si bez ladu. Jestemy ju od dni kilkunastu w Neapolis, a raczej w Baiae. Gdyby by zdolny do mylenia o czymkolwiek, to echa naszego tu pobytu musiayby si odbi o twe uszy, albowiem cay Rzym nie mwi zapewne o niczym innym. Zajechalimy tedy wprost do Baiae, gdzie naprzd opady nas wspomnienia matki i wyrzuty sumienia. Ale czy wiesz, do czego Ahenobarbus ju doszed? Oto, e nawet zabjstwo matki jest dla niego tylko tematem do wierszy i powodem do odegrywania bazesko-tragicznych scen. On czu dawniej prawdziwe wyrzuty o tyle jedynie, o ile jest tchrzem. Teraz, gdy si przekona, e wiat jest, jak by, pod jegostopami, a aden bg nie pomci si nad nim, udaje je tylko, aby wzrusza ludzi swym losem. Czasem zrywa si po nocach, twierdzc, e go cigaj Furie, budzi nas, spoglda za siebie, przybiera postaw komedianta grajcego rol Oresta, i to lichego komedianta, deklamuje greckie wiersze i patrzy, czy go podziwiamy. A my,oczywicie, podziwiamy! I zamiast powiedzie mu: "Id spa, banie!", nastrajamy si take na ton tragedii i bronimy wielkiego artysty od Furyj. Na Kastora! Musiao ci doj przynajmniej to,e wystpi ju publicznie w Neapolis. Spdzono wszystkich greckich drapichrustw z Neapolis i miast okolicznych, ktrzy napenili aren tak nieprzyjemnymi wyziewami czosnku i potu, i dzikowaem bogom, e zamiast siedzie w pierwszych rzdach midzy augustianami,byem z Ahenobarbem za scen. I czy dasz wiar, e si ba? Ba si naprawd! Bra moj rk i przykada j sobie do serca, ktre bio rzeczywicie przypieszonym ttnem. Oddech mia krtki, a w chwili gdy trzeba byo wychodzi, poblad jak pergamin i czoo pokryo mu si kroplami potu. A przecie wiedzia, e po wszystkich rzdach siedz gotowi pretorianie, zbrojni w kije, ktrymi w razie potrzeby mieli podnieca zapa. Ale potrzeby nie byo. adne stado map z okolic Kartaginy nie potrafi tak wy, jak wya owa hoota. Mwi ci, e zapach czosnku dolatywa a na scen. Nero za kania si, przyciska rce do serca, posya od ust pocaunki i paka. Potem wpad midzy nas, ktrzymy czekali za scen, jak spity, woajc: "Czyme s wszystkie tryumfy wobec tego mego tryumfu?" A tam hoota cigle jeszcze wya i klaskaa wiedzc, e wyklaskuje sobie ask, dary, biesiad, bilety loteryjne i nowe widowisko z cezara-bazna. Ja im si nawet nie dziwi, e klaskali, bo tego dotd nie widziano. On za powtarza co chwila: "Oto, co s Grecy!Oto, co s Grecy!" I zdaje mi si, e od tejchwili jego nienawi do Rzymu wzmoga si jeszcze. Swoj drog, do Rzymu wysani zostali umylni goce z doniesieniem o tryumfie i spodziewamy si w tych dniach dzikczynie senatu. Zaraz po pierwszym wystpieniu Nerona zaszed tu dziwny przypadek. Oto teatr zawali si nagle, ale wwczas, gdy ludzie ju byli wyszli. Byem na miejscu wypadku i nie widziaem, by wydobyto cho jednego trupaspod gruzw. Wielu, nawet midzy Grekami,patrzy na to jak na gniew bogw za sponiewieranie cesarskiej wadzy, ale on, przeciwnie, twierdzi, i to jest aska bogw, ktrzy maj w widocznej opiece jego piew i tych, ktrzy go suchaj. Std ofiary po wszystkich wityniach i wielkie dzikczynienia, dla niego za nowa zachta do podry do Achai. Przed kilku dniami mwi mi jednak, e boi si, co na to powielud rzymski i czy si nie wzburzy, tak z mioci dla niego, jak z obawy o rozdawnictwo zboa i igrzyska, ktre by gomogy w razie duszej nieobecnoci cezara omin. Jedziemy jednak do Benewentu oglda szewckie przepychy, z ktrymi si popisze Watyniusz, a stamtd, pod opiek boskich braci Heleny, do Grecji. Co do mnie, zauwayem jedn rzecz, e gdy si jest midzy szalonymi, staje si take szalonym,a co wicej, znajduje si pewien urok w szalestwach. Grecja i podr w tysic cytr, jaki tryumfalny pochd Bakcha, wrd uwieczonych w ziele mirtow, w licie winogradu i w wiciokrzew nimf i bachantek, wozy zaprzone w tygrysy, kwiaty, tyrsy, wiece, okrzyki: evoe!, muzyka, poezja i Hellada klaszczca, wszystko dobrze, ale my tu ywimy jeszczemielsze zamysy. Chce nam si stworzy jakie wschodnie bajeczne imperium, pastwo palm, soca, poezji i zmienionej w sen rzeczywistoci, i zmienionego w jedn rozkosz ycia. Chce nam si zapomnie o Rzymie, a wag wiata umieci gdzie midzy Grecj, Azj i Egiptem, y yciem nie ludzi, ale bogw, nie zna, co to powszednio, bka si wzotych galerach pod cieniem purpurowych agli po Archipelagu, by Apollinem, Ozyrysem i Baalem w jednej osobie, rowie z zorz, zoci si ze socem, srebrzy z ksiycem, wada, piewa, ni... I czy uwierzysz, e ja, ktry mam jeszcze za sestercj rozsdku, a za asa sdu, daj si jednak porywa tym fantazjom, a daj si porywa dlatego, e jeli s niemoliwe, to s przynajmniej wielkie i niezwyke... Takie imperium bajeczne byoby jednak czym, co kiedy, kiedy, po dugich wiekach, wydaoby si ludziom snem. O ile Wenus nie przybierze nasi postaci takiej Ligii lub chocia takiej niewolnicy jak Eunice i o ile nie przyozdobi go sztuka, to ycie samo jest czcze i czstokro miewa twarz mapy. Ale Miedzianobrody nie urzeczywistni swych pomysw choby dlatego, e w owym bajecznym krlestwie poezji i Wschodu nie powinno by miejsca na zdrady, podoci i mier, a w nim pod pozorami poety siedzi lichy komediant, gupowaty furman i paskityran. Jako tymczasem dusimy ludzi, gdy nam w jakikolwiek sposb zawadz. Biedny Torkwatus Sylanus jest ju cieniem. Otworzy sobie yy kilka dni temu. Lekaniusz i Licyniusz ze strachem przyjmuj konsulat, stary Trazeasz nie ujdzie mierci, albowiem mie by uczciwym. Tygellinus nie moe dotd wyrobi dla mnie rozkazu, bym sobie yy otworzy. Potrzebny jestem jeszcze nie tylko jako elegantiae arbiter, ale jako czowiek, bez ktrego rad i smaku wycieczka do Achai mogaby si nie uda. Nieraz jednak myl, e prdzej, pniej, musi si na tym skoczy, wiesz-li, o co miwwczas chodzi: o to, aby Miedzianobrody nie dosta tej mojej czary mirreskiej, ktr znasz i podziwiasz. Jeli w chwili mejmierci bdziesz przy mnie, to ci j oddam,jeli bdziesz daleko, to j rozbij. Ale tymczasem mamy przed sob jeszcze szewcki Benewent, olimpijsk Grecj i Fatum, ktre nieznan i nieprzewidzian wytyka kademu drog. Bd zdrw i najmijKrotona, inaczej, po raz drugi wydr ci Ligi. Chilonidesa, gdy ci przestanie by potrzebny, przylij mi, gdziekolwiek bd. Moe uczyni z niego drugiego Watyniusza i moe konsularni me i senatorowie bd jeszcze dreli przed nim, jak dr przed tamtym rycerzem Dratewk. Warto by si doczeka takiego widowiska. Gdy odzyskasz Ligi, daj mi zna, abym ofiarowa za was par abdzi i par gobi w tutejszej okrgej wityce Wenery. Widziaem kiedy we nie Ligi na twoich kolanach, szukajc twych pocaunkw. Postaraj si, by to by sen wrebny. Niech na twym niebie nie bdzie chmur, a jeli bd, to niech maj kolor i zapach ry. Bd zdrwiegnaj!" Rozdzia XIX Zaledwie Winicjusz skoczy czyta, gdy dok nie by powiesi i gdyby agle A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAjPckclcm-cn&=.oT?)biblioteki wsun si cicho nie zapowiedziany przez nikogo Chilon, suba bowiem miaa rozkaz puszcza go o kadej godzinie dnia i nocy. - Niech boska matka twego wielkodusznego przodka, Eneasza - rzek - bdzie na ci tak askaw, panie, jako na mnie by askawym boski syn Mai. - To si znaczy? - spyta Winicjusz zrywajc si od stou, przy ktrym siedzia. A Chilon podnis gow i rzek: - Eureka! Mody patrycjusz wzruszy si tak, e przez duszy czas nie mg sowa przemwi. - Widziae j? - spyta nareszcie. - Widziaem Ursusa, panie, i mwiem z nim. - I wiesz, gdzie si skryli? - Nie, panie. Inny byby przez sam miowasn da pozna Ligowi, e odgad, kto on jest, inny staraby si wybada go, gdzie mieszka, i byby albo otrzyma uderzenie pici, po ktrym wszystkie ziemskie sprawy stayby si mu obojtne, albo wzbudziby nieufno olbrzyma i sprawi to, e dla dziewicy poszukano by moe jeszcze tej nocy innej kryjwki. Jam tego nie uczyni, panie. Do mi wiedzie, e Ursus pracuje u mynarza koo Emporium, ktry zowie si Demas, tak jak twj wyzwoleniec, a do mi dlatego, e teraz pierwszy lepszy zaufany twj niewolnik moe rano pj jego ladem i wyledzi ich kryjwk. Ja przynosz ci tylko pewno, panie, e skoro Ursus si tuznajduje, to i boska Ligia jest w Rzymie, i drug wiadomo, e dzisiejszej nocy bdzie niemal na pewno w Ostrianum... - W Ostrianum? Gdzie to jest? - przerwa Winicjusz chcc widocznie biec zaraz na wskazane miejsce. - Stare hypogeum midzy Via Salaria a Nomentana. w pontifex maximus chrzecijan, o ktrym wspominaem ci, panie, a ktrego spodziewano si znacznie pniej, przyjecha ju i dzi w nocy bdzie chrzci i naucza na tym cmentarzu.Oni kryj si ze swoj nauk, bo jakkolwieknie ma dotd adnych edyktw, ktre by jejwzbraniay, ludno ich nienawidzi, wic musz by ostroni. Sam Ursus mwi mi, e wszyscy, co do jednej duszy, zgromadzsi dzi w Ostrianum, kady bowiem chce widzie i sysze tego, ktry by pierwszym uczniem Chrystusa i ktrego oni zowi Wysannikiem. e za u nich niewiasty na rwni z mami suchaj nauk, przeto z niewiast nie bdzie moe jedna Pomponia, ta bowiem nie mogaby si usprawiedliwi przed Aulusem, czcicielem dawnych bogw, dlaczego noc opuszcza dom, Ligia jednak, o panie, ktra zostaje pod opiek Ursusa i starszych gminy, pjdzie wraz z innymi niewiastami niewtpliwie. Winicjusz, ktry y dotd jakby w gorczce, podtrzymywany jedynie nadziej,teraz, gdy ta nadzieja zdawaa si spenia, uczu nagle takie osabienie, jakie odczuwa czowiek po podry nad siy, u celu. Chile zauway to i postanowiz tego korzysta. - Bramy s wprawdzie strzeone przez twoich ludzi, panie, i chrzecijanie musz otym wiedzie. Ale oni nie potrzebuj bram. Tyber take ich nie potrzebuje, a cho od rzeki do tamtych drg daleko, warto nadoy drogi dla widzenia "Wielkiego Apostoa". Zreszt oni mie mog tysicznesposoby wydostania si za mury i wiem, e je maj. W Ostrianum znajdziesz, panie, Ligi, a gdyby nawet, czego nie przypuszczam, jej nie byo, bdzie Ursus, albowiem ten przyrzek mi zamordowa Glauka. Sam mi mwi, e bdzie i tam go zamorduje, syszysz, szlachetny trybunie? Ot albo pjdziesz w lad za nim i dowieszsi, gdzie Ligia mieszka, albo kaesz go schwyta swoim ludziom jako morderc i majc go w rku, wydobdziesz z niego wyznanie, gdzie ukry Ligi. Ja swoje zrobiem! Inny, o panie, powiedziaby ci, e wypi z Ursusem dziesi kantarw najprzedniejszego wina, zanim tajemnic z niego wydoby; inny powiedziaby ci, e przegra do niego tysic sestercyj w scriptae duodecim lub e za dwa tysice kupi wiadomo... Wiem, e wrciby mi to podwjnie, ale mimo tego raz w yciu... to jest, chciaem powiedzie: jak zawsze wyciu, bd uczciwym, tusz bowiem, e jak mwi wielkoduszny Petroniusz, wszelkie moje wydatki i nadzieje twoja wspaniaomylno przewyszy. Lecz Winicjusz, ktry by onierzem i przywyk nie tylko radzi sobie wobec wszelkich zdarze, ale i dziaa, wnet opanowa chwilow sabo i rzek: - Nie zawiedziesz si na mojej wspaniaomylnoci, pierwej jednak: pjdziesz ze mn do Ostrianum. - Ja do Ostrianum? - pyta Chilo, ktry nie mia najmniejszej chci tam i. - Ja, szlachetny trybunie, obiecaem ci wskaza Ligi, ale nie przyrzekem jej porywa... Pomyl, panie, co by si ze mn stao, gdyby ten niedwied ligijski rozdarszy Glauka przekona si jednoczenie, e nie cakiem susznie go rozdar? Czy nie poczytaby mnie (zreszt niesusznie) za sprawc spenionego morderstwa? Pamitaj, panie, e im kto wikszym jest filozofem, tym mu trudniej odpowiada na gupie pytania prostakw, c bym mu wicodpowiedzia, gdyby mnie spyta, dlaczegom oskary Glauka lekarza? Jeli jednak posdzasz mnie, e ci zwodz, tedyci powiem, zapa mi wwczas dopiero, gdyci wska dom, w ktrym mieszka Ligia, dzi oka mi za tylko czstk twej szczodrobliwoci, abym gdyby i ty, o panie(czego niech wszystkie bogi broni), mia ulec jakiemu wypadkowi, nie pozosta cakiem bez nagrody. Serce twoje nie zniosoby tego nigdy. Winicjusz poszed do skrzyni stojcej na marmurowym podnou, zwanej arca, a wydobywszy z niej kiesk cisn j Chilonowi. - To s scrupula2 - rzek. - Gdy Ligia bdzieu mnie w domu, dostaniesz tak sam, napenion aureusami. - Jowiszu! - zawoa Chilon. Lecz Winicjusz zmarszczy brwi. - Tu dostaniesz je, po czym moesz odpocz. Do wieczora nie ruszysz si std,gdy za noc zapadnie, bdziesz mi towarzyszy do Ostrianum. Na twarzy Greka odbiy si przez chwil strach i wahanie, po czym jednak uspokoi si i rzek: - Kt ci si oprze, panie! Przyjmij te sowa za dobr wrb, tak jak przyj podobne wielki nasz bohater w wityni Ammona. Co do mnie, te "skrupuy" (tu potrzsn kiesk) przewayy moje, nie mwic ju o twym towarzystwie, ktre dlamnie jest szczciem i rozkosz... Lecz Winicjusz przerwa mu niecierpliwie i pocz wypytywa o szczegy rozmowy z Ursusem. Jedna rzecz wykazywaa si z nich jasno: to jest, e albo schronienie Ligiizostanie jeszcze tej nocy wykrytym, albo j sam mona bdzie porwa w czasie drogi powrotnej z Ostrianum. I na t myl Winicjusza porywaa szalona rado. Teraz,gdy mia niemal pewno, e Ligi odzyska,igniew przeciw niej, i uraza, jak dla niej ywi, zniky. Za t wanie rado darowywa jej wszystkie winy. Myla tylko o niej jak o drogiej i podanej istociei mia takie wraenie, jak by po dugiej podry miaa wrci. Braa go ochota zwoa niewolnikw i kaza im przybra dom w girlandy. Nie mia w tej chwili alu nawet do Ursusa. Gotw by wszystko wszystkim przebaczy. Chilo, do ktrego dotychczas mimo jego usug czu pewien wstrt, po raz pierwszy wyda mu si czowiekiem zabawnym i zarazem niepospolitym. Rozjani mu si dom, rozjaniy si oczy i rozjania twarz. Pocz na nowo czu modo i rozkosz ycia. Dawniejsze ponure cierpienie nie daomu jeszcze dostatecznej miary, jak Ligi pokocha. Zrozumia to dopiero teraz, gdy spodziewa si j mie. Pragnienie jej budzio si w nim, jak na wiosn budzi si ziemia przygrzana socem, ale dze jegobyy obecnie jakby mniej lepe i dzikie, a wicej radosne i tkliwe. Czu te w sobie energi bez granic i by przekonany, e gdytylko zobaczy Ligi wasnymi oczyma, wwczas nie odbior mu ju jej wszyscy chrzecijanie caego wiata ani nawet sam cezar. Chilon jednake, omielony jego radoci, zabra gos i pocz dawa rady. Wedug niego, naleao sprawy nie uwaa jeszcze za wygran i zachowa jak najwiksz ostrono, bez ktrej cae dzieo moe pj na nic. Zaklina te Winicjusza, by nieporywa Ligii z Ostrianum. Powinni tam pj w kapturach na gowach, z twarzamiprzysonitymi, i poprzesta na przypatrywaniu si z jakiego mrocznego kta wszystkim obecnym. Dopiero gdy ujrzLigi, najbezpieczniej bdzie pj za ni z daleka, obaczy, do ktrego domu wchodzi, a nazajutrz o wicie otoczy go wielk siniewolnikw i zabra j w biay dzie. Poniewa jest ona zakadniczk i naley waciwie do cezara, zatem mona to uczyni bez obawy prawa. W razie gdyby jej nie znaleli w Ostrianum, pjd za Ursusem i skutek bdzie ten sam. Na cmentarz z wielk liczb ludzi udawa si nie mona, atwo bowiem mogliby zwrci na siebie uwag, a wwczas chrzecijanie potrzebowaliby tylko pogasi wszystkie wiata, tak jak to uczynili przy pierwszymporwaniu, i rozproszy si lub pochowa w ciemnociach, w kryjwkach im tylko znanych. Natomiast trzeba si uzbroi, a jeszcze lepiej wzi ze sob ze dwch ludzipewnych i silnych, aby w danym razie mie w nich obron. Winicjusz przyznawa mu suszno zupen i wspomniawszy zarazem na rady Petroniusza, wyda rozkaz niewolnikom, aby sprowadzili do niego Krotona. Chilo, ktry wszystkich zna w Rzymie, uspokoi si znacznie, syszc nazwisko znanego atlety, ktrego, nadludzk si podziwia niejednokrotnie naarenie, i owiadczy, e do Ostrianum pjdzie. Kieska, napeniona wielkimi aureusami, wydawaa mu si przy pomocy Krotona o wiele atwiejsz do zdobycia. Zasiad wic z dobr myl do stou, do ktrego wezwa go po niejakim czasie przeoony nad atrium, i w czasie jedzenia opowiada niewolnikom, jako dostarczy ichpanu cudownej maci, ktr do posmarowa kopyta najlichszym koniom, aby pozostawiy daleko za sob wszystkie inne. Nauczy go przyrzdza t ma pewien chrzecijanin, albowiem starsi chrzecijascy daleko lepiej rozumiej si na czarach i cudach ni nawet Tesalczycy, chocia Tesalia synie ze swoich czarownic.Chrzecijanie maj do niego ufno ogromn, dlaczego za maj, domyli si atwo kady, kto wie, co znaczy ryba. Tak rozmawiajc patrzy pilnie w twarze niewolnikw, w nadziei, e moe odkryje midzy nimi chrzecijanina i doniesie o nim Winicjuszowi. Gdy jednak nadzieja go zawioda, pocz je i pi nadzwyczaj obficie, nie szczdzc pochwa kucharzowi i zapewniajc, e postara si go od Winicjusza odkupi. Wesoo jego mcia jedynie myl, e noc trzeba bdzie pj do Ostrianum, pociesza si jednak, e to bdzie w przebraniu, po ciemku i w towarzystwie dwch ludzi, z ktrych jeden jest, jako siacz, boyszczem caego Rzymu, drugi patrycjuszem i wysokim urzdnikiem wojskowym. "Choby Winicjusza i odkryli - mwi sobie - nie omiel si podnie na niego rki, co do mnie za, bd mdrzy, jeli zobacz cho koniec mego nosa." Po czym j sobie przypomina rozmow z robotnikiem i rozpamitywanie to now napenio go otuch. Nie mia najmniejszej wtpliwoci, e w robotnik by Ursusem. Wiedzia z opowiada Winicjusza i tych, ktrzy przeprowadzali Ligi z paacu cezara, o niezwykej sile tego czowieka. Ot poniewa u Eurycjusza wypytywa o ludzi wyjtkowo silnych, nie byo nic dziwnego, e wskazano mu Ursusa. Potem zmieszanie i wzburzenie robotnika na wzmiank o Winicjuszu i Ligii nie pozwolio wtpi, e osoby te szczeglniej go obchodz; robotnik wspomina take o pokucie za zabicie czowieka, Ursus za zabi Atacyna; na koniec rysopis robotnika odpowiada zupenie temu, co Winicjusz opowiada o Ligu. Jedno tylko zmienione imi mogo wzbudza wtpliwo, lecz Chiloju wiedzia, e chrzecijanie czsto przy chrzcie przyjmuj nowe imiona. "Jeli Ursus zabije Glauka - mwi sobie Chilo - to bdzie jeszcze lepiej, jeli za niezabije, to take bdzie dobry znak, pokae si bowiem, z jak trudnoci przychodzi chrzecijanom zabjstwo. Przedstawiem przecie tego Glauka jako rodzonego syna Judasza i zdrajc wszystkich chrzecijan; byem tak wymowny, e kamie by si wzruszy i obiecaby spa na gow Glaukowi, a jednak ledwiem nakoni tego ligijskiego niedwiedzia, by mi przyrzek pooy na nim ap... Waha si, nie chcia, opowiada o swoim alu i pokucie. Widocznie midzy nimi to nie uchodzi... Swoje krzywdy trzeba przebacza, za cudze nie bardzo wolno si mci, ergo, zastanw si, Chilonie, c ci moe grozi? Glaukusowi nie wolno si nad tob pomci...Ursus, jeli nie zabije Glauka za tak wielk win, jak zdrada wszystkich chrzecijan, to tym bardziej nie zabije ciebie za tak ma, jak zdrada jednego chrzecijanina. Zreszt, gdy raz wska temu jurnemu grzywaczowi gniazdo tamtej turkawki, umywam rce od wszystkiego i przenosz si na powrt do Neapolis. Chrzecijanie mwi take o jakim umywaniu rk, jest to wic widocznie sposb, w ktry, jeli sima z nimi spraw, mona j ostatecznie zakoczy. Jacy dobrzy ludzie ci chrzecijanie, a tak le o nich mwi! O, bogowie! Taka to sprawiedliwo na wiecie.Lubi jednak t nauk za to, e nie pozwalazabija. Ale jeli nie pozwala zabija, to niepozwala zapewne ani kra, ani oszukiwa, ani faszywie wiadczy, a zatem nie powiem, eby bya atw. Uczy ona widocznie nie tylko uczciwie umiera, jak ucz stoicy, ale i uczciwie y. Jeli kiedy dojd do majtku i bd mia taki dom jak ten i tylu niewolnikw, to moe zostan chrzecijaninem na tak dugo, jak mi to bdzie na rk. Bo bogaty moe sobie na wszystko pozwoli, nawet na cnot... Tak! To jest religia dla bogatych i dlatego nie rozumiem, jakim sposobem jest midzy nimitylu biednych. Co im z tego przyjdzie i dlaczego pozwalaj cnocie zawizywa sobie rce? Musz si kiedy nad tym zastanowi. Tymczasem chwaa ci, Hermesie, e mi pomg odnale tego borsuka... Ale jeli to uczyni dla dwch jawek, biaych jednolatek z pozoconymi rogami, to ci nie poznaj. Wstyd si, Argobjco! Taki mdry bg, eby te z grynie przewidzia, e nic nie dostanie! Ofiaruj ci za to moj wdziczno, a jeli wolisz od mojej wdzicznoci dwoje bydlt,tedy sam jeste trzecim i w najlepszym razie powiniene by pastuchem, nie bogiem. Strze si take, ebym jako filozof nie dowid ludziom, e ci nie ma, bo wwczas wszyscy by ci przestali skada ofiary. Z filozofami lepiej by dobrze." Tak rozmawiajc ze sob i z Hermesem, wycign si na awie, podoy sobie paszcz pod gow i gdy niewolnicy sprztnli naczynia, zasn. Zbudzi si dopiero, a raczej zbudzono go, gdy nadszed Kroto. Wwczas uda si do atrium i z przyjemnoci pocz przygldasi potnej postaci lanisty, eks-gladiatora,ktra swym ogromem zdawaa si wypenia cae atrium. Kroto ju by si uoy o cen wyprawy i mwi wanie Winicjuszowi: - Na Herkulesa! Dobrze, panie, e si dzi do mnie zgosi, albowiem jutro udaj si do Benewentu, dokd wezwa mnie szlachetny Watyniusz, abym si tam wobec cezara prbowa z niejakim Syfaksem, najsilniejszym Negrem, jakiego wydaa kiedykolwiek Afryka. Czy wyobraasz sobie,panie, jak jego ko pacierzowa chrupnie wmoich ramionach, ale prcz tego strzaskammu pici jego czarn szczk. - Na Polluksa! - odpowiedzia Winicjusz. - Jestem pewien, e tak uczynisz, Krotonie. - I wymienicie postpisz - doda Chilo. - Tak!... Prcz tego strzaskaj mu szczk! To dobra myl i godny ciebie czyn. Gotw jestem zaoy si, e mu strzaskasz szczk. Posmaruj jednak tymczasem czonki oliw, mj Herkulesie, i przepasz si, albowiem wiedz o tym, i z prawdziwym Kakusem moesz mie spraw.Czowiek, co strzee tej dziewicy, o ktr chodzi dostojnemu Winicjuszowi, posiada podobno wyjtkow si. Chilon mwi tak tylko dla podniecenia ambicji Krotona, lecz Winicjusz rzek: - Tak jest, nie widziaem tego, ale mwionomi o nim, e byka chwyciwszy za rogi, moe go zawlec, dokd chce. - Oj! - zawoa Chilo, ktry nie wyobraa sobie, by Ursus by tak silnym. Lecz Kroto umiechn si pogardliwie. - Podejmuj si, dostojny panie - rzek - porwa t oto rk, kogo mi kaesz, a t drug obroni si przeciw siedmiu takim Ligom i przynie ci dziewic do domu, choby wszyscy chrzecijanie z Rzymu gonili za mn jak kalabryjskie wilki. Jeli tego nie doka, pozwol sobie da batogi na tym impluvium. - Nie pozwl mu na to, panie! - zawoa 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AApP Uq _crD|cs*ctB: Chilo. - Poczn w nas godzi kamieniami, a wwczas, co jego sia pomoe? Czy nie lepiej zabra dziewic z domu i nie naraaani jej, ani siebie na zgub? - Tak ma by, Krotonie - rzek Winicjusz. - Twoje pienidze, twoja wola! Pamitaj tylko, panie, e jutro jad do Benewentu. - Mam piciuset niewolnikw w samym miecie - odpowiedzia Winicjusz. Po czym da im znak, by odeszli, sam za uda si do biblioteki i siadszy napisa do Petroniusza nastpne sowa: "Chilon odnalaz Ligi. Dzi wieczr udaj si z nim i z Krotonem do Ostrianum i porw j zaraz lub jutro z domu. Niech bogowie zlej na ci wszelkie pomylnoci. Bd zdrw, carissime, gdy rado nie pozwala mi pisa duej." I zoywszy trzcin pocz przechadza si szybkim krokiem, albowiem prcz radoci, ktra zalewaa mu dusz, trawia go gorczka. Mwi sobie, e nazajutrz Ligia bdzie w tym domu. Nie wiedzia, jak z ni postpi, czu jednak, e jeli go zechce kocha, to bdzie jej sug. Przypomina sobie upewnienia Akte, e by kochanym, i wzrusza si do gbi. Wic bdzie chodzio tylko o przezwycienie jakiego dziewiczego wstydu i jakich lubw, ktre widocznie nauka chrzecijaska nakazuje? Ale jeli tak, to gdy Ligia raz bdzie w jego domu i ulegnie namowie lub przemocy, wwczas musi powiedzie sobie: "Stao si!", i nastpnie bdzie ju powoln i kochajc. Lecz wejcie Chilona przerwao mu bieg tych bogich myli. - Panie - rzek Grek - oto co mi jeszcze przyszo do gowy: nu chrzecijanie maj jakowe znaki, jakowe tessery, bez ktrych nikt nie bdzie dopuszczony do Ostrianum? Wiem, e w domach modlitwy tak bywa i e takow tesser dostaem od Eurycjusza; pozwl mi wic pj do niego,panie, rozpyta dokadnie i zaopatrzy si w owe znaki, jeli oka si konieczne. - Dobrze, szlachetny mdrcze - odpowiedzia wesoo Winicjusz. -Mwisz jak czek przezorny i naley ci si za to pochwaa. Pjdziesz wic do Eurycjusza lubgdzie ci si podoba, ale dla pewnoci zostawisz na tym oto stole t sakiewk, ktr dostae. Chilo, ktry zawsze niechtnie rozstawa si z pienidzmi, skrzywi si, jednake uczyni zado rozkazowi i wyszed: Z Karyn do Cyrku, przy ktrym lea sklepik Eurycjusza, nie byo zbyt daleko, dlatego te wrci znacznie jeszcze przed wieczorem. - Oto s znaki, panie. Bez nich nie puszczono by nas. Rozpytaem si te dobrze o drog, a zarazem powiedziaem Eurycjuszowi, e potrzebuj znakw tylko dla moich przyjaci, sam za nie pjd, boto dla mnie starego za daleko, i wreszcie, e jutro zobacz Wielkiego Apostoa, ktry mi powtrzy najpikniejsze ustpy ze swego przemwienia. - Jak to: nie bdziesz? Musisz i! - rzek Winicjusz. - Wiem, e musz, ale pjd dobrze zakapturzony i wam radz to samo uczyni, inaczej, moemy sposzy ptaki. Jako niebawem poczli si zbiera, albowiem mrok czyni si na wiecie. Wziligalijskie paszcze z kapturami, wzili latarki; Winicjusz uzbroi nadto siebie i towarzyszw w krtkie zakrzywione noe, Chilon za wdzia peruk, w ktr si po drodze od Eurycjusza zaopatrzy, i wyszli pieszc si, by do odlegej bramy Nomentaskiej doj przed jej zamkniciem. Rozdzia XX Szli przez Vicus Patricius, wzdu Wiminalu,do dawnej bramy Wiminalskiej, koo paszczyzny, na ktrej Dioklecjan wznis pniej wspaniae anie. Minli resztki muru Serwiusza Tuliusza i przez bardziej ju puste miejsca doszli do drogi Nomentaskiej, tam za skrciwszy na lewo, ku Salaria, znaleli si wrd wzgrz, penych kopalni piasku, a gdzieniegdzie i cmentarzy. ciemnio si tymczasem ju zupenie, e za ksiyc jeszcze nie wszed, wic drog do trudno przyszaby im znale, gdyby nie to,e jak przewidzia Chilo, wskazywali j sami chrzecijanie. Jako na prawo, na lewo i na przodzie wida byo ciemne postaci, zdajce ostronie ku piaszczystym wdoom. Niektrzy z owych ludzi nieli latarki, okrywajc je jednak ile monoci paszczami, inni, znajcy lepiej drog, szli po ciemku. Wprawne onierskie oczy Winicjusza odrniay po ruchach modszych mczyzn od starcw wlokcychsi na kijach i od kobiet poobwijanych starannie w dugie stole. Rzadcy przechodnie i wieniacy, wyjedajcy z miasta, brali widocznie tych nocnych wdrowcw za robotnikw zdajcych do arenariw lub za bractwa pogrzebowe, ktrych czonkowie wyprawiali sobie czasami obrzdowe agapy w nocy. W miar jednak, jak mody patrycjusz i jego towarzysze posuwali si naprzd, naok migao coraz wicej latarek i zwikszaa si liczba osb. Niektre z nich pieway przyciszonymi gosami pieni, ktre Winicjuszowi wydaway si jakby pene tsknoty. Chwilami ucho jego chwytao urywane sowa lub zdania pieni, jak na, przykad: "Wsta, ktry pisz" lub "Powsta z martwych", czasem znw imi Chrystusa powtarzao si w ustach mczyzn i kobiet. Lecz Winicjusz mao zwraca uwagi na sowa, albowiem przez gow przechodzio mu, e moe ktra z owych ciemnych postaci jest Ligi. Niektre, przechodzc blisko, mwiy: "Pokj z wami" lub "Chwaa Chrystusowi", jego za ogarnia niepokj i serce poczynao mu bi ywiej, albo wiem wydawao mu si, e syszy gos Ligii. Podobne ksztaty lub podobne ruchy zwodziy go w ciemnociach co chwila i dopiero sprawdziwszy kilkakrotnie sw omyk pocz nie ufa oczom. Droga wydaa mu si jednak dug. Okolic zna dobrze, ale po ciemku nie umia si w niej rozezna. Co chwila trafiay si to jakie wskie przejcia, to czci murw, to jakie budynki, ktrych sobie koo miasta nie przypomina. Wreszcie brzeg ksiyca ukaza si sponad nagromadzonychchmur i owieci okolic lepiej od mdych latarek. Co z dala poczo wreszcie byszcze jakby ognisko lub pomie pochodni. Winicjusz pochyli si ku Chilonowii spyta, czy to Ostrianum. Chilo, na ktrym noc, odlego od miasta i te postaci, do widm podobne, czyniy widocznie silne wraenie, odrzek nieco niepewnym gosem: - Nie wiem, panie, nie byem nigdy w Ostrianum. Ale mogliby chwali Chrystusa gdzie bliej miasta. Po chwili za, czujc potrzeb rozmowy i pokrzepienia odwagi, doda: - Schodz si jak zbjcy, a przecie nie wolno im zabija, chyba e mnie w Lig zwid niegodnie. Lecz Winicjusza, ktry myla o Ligii, zdziwia take ta ostrono i tajemniczo, z jak jej wspwyznawcy zbierali si dla suchania swego najwyszego kapana, wic rzek: - Jak wszystkie religie, tak i ta ma midzy nami swych zwolennikw, ale chrzecijanie to sekta ydowska. Czemu zbieraj si tu, gdy na Zatybrzu stoj witynie ydowskie,w ktrych w biay dzie ydzi skadaj ofiary? - Nie, panie. ydzi wanie s ich najzacitszymi nieprzyjacimi. Mwiono mi, e ju przed dzisiejszym cezarem przyszo niemal do wojny midzy ydami a nimi. Cezara Klaudiusza znudziy tak te rozruchy, e wygna wszystkich ydw, dzi jednak edykt ten jest zniesiony. Lecz chrzecijanie kryj si przed ydami i przed ludnoci, ktra, jak ci wiadomo, posdza ich o zbrodnie i nienawidzi. Czas jaki szli w milczeniu, po czym Chilo, ktrego strach zwiksza si w miar odlegoci od bram, rzek: - Wracajc od Eurycjusza poyczyem od jednego balwierza peruki i w nozdrza wsadziem sobie dwa ziarnka bobu. Nie powinni mnie pozna. Ale gdyby i poznali, to nie zabij. To nieli ludzie! To nawet bardzo uczciwi ludzie, ktrych kocham i ceni. - Nie ujmuj ich sobie pochwaami przedwczenie - odpowiedzia Winicjusz. Weszli teraz w wski wd, zamknity z boku jakby dwoma okopami, nad ktrymi przerzuca si w jednym miejscu akwedukt.Ksiyc tymczasem wychyli si zza chmur i na kocu wwozu ujrzeli mur, pokryty obficie srebrzcymi si w wietle miesicznym bluszczami. Byo to Ostrianum.Winicjuszowi zaczo bi serce ywiej. Przy bramie dwaj fossorowie odbierali znaki. Po chwili Winicjusz i jego towarzyszeznaleli si w miejscu do obszernym, zamknitym ze wszystkich stron murem. Gdzieniegdzie stay tu osobne pomniki, w rodku za wida byo waciwe hypogeum,czyli krypt, lec w niszej swej czci pod powierzchni gruntu, w ktrej byy grobowce; przed wejciem do krypty szumiaa fontanna. Widocznym jednak byo,e zbyt wielka liczba osb nie zdoaaby siw samym hypogeum pomieci. Winicjusz wic domyli si atwo, e obrzdek bdzie si odbywa pod goym niebem na dziedzicu, na ktrym wkrtce zgromadzi si tum bardzo liczny. Jak okiem dojrze, latarka migotaa przy latarce, wielu za z przybyych nie miao wcale wiata. Z wyjtkiem kilku gw, ktre si odkryy, wszyscy, z obawy zdrajcw czy te chodu, pozostali zakapturzeni, i mody patrycjusz z trwog pomyla, e jeli tak pozostan do koca, to w tym tumie, przymdym wietle, niepodobna mu bdzie Ligii rozezna. Lecz nagle przy krypcie zapalono kilka smolnych pochodni, ktre uoona w may stos. Stao si janiej. Tum pocz po chwili piewa, z pocztku cicho, potem coraz goniej, jaki dziwny hymn. Winicjusz nigdy w yciu nie sysza podobnej pieni. Ta sama tsknota, ktra ju uderzya go w piewach nuconych pgosem przez pojedynczych ludzi w czasie drogi na cmentarz, odezwaa si i teraz w tym hymnie, tylko daleko wyranieji silniej, a w kocu staa si tak przejmujc i ogromn, jak by wraz z ludmi pocz tskni cay ten cmentarz, wzgrza, wdoy i okolica. Zdawa si przytym mogo, i jest w tym jakie woanie ponocy, jaka pokorna proba o ratunek w zabkaniu i ciemnoci. Gowy, podniesione ku grze, zdaway si widzie kogo, hen, wysoko, a rce wzywa go, by zstpi. Gdypie cicha, nastpowaa jakby chwila oczekiwania, tak przejmujca, e i Winicjusz, i jego towarzysze mimo woli spogldali ku gwiazdom, jak by w obawie, e stanie si co niezwykego i e kto naprawd zstpi. Winicjusz w Azji Mniejszej, w Egipcie i w samym Rzymie widzia mnstwo przernych wity, pozna mnstwo wyzna i sysza mnstwopieni, tu jednak dopiero po raz pierwszy ujrza ludzi wzywajcych bstwo pieni nie dlatego, e chcieli wypeni jaki ustalony rytua, ale spod serca, z takiej prawdziwej za nim tsknoty, jak mog mie dzieci za ojcem lub matk. Trzeba byo by lepym, by nie dostrzec, e ci ludzie nie tylko czcili swego boga, ale go z caej duszy kochali, tego za Winicjusz nie widzia dotd w adnej ziemi, w adnych obrzdach, w adnej wityni, w Rzymie bowiem i, w Grecji ci, ktrzy jeszcze oddawali cze bogom, czynili to dla zjednania sobie ich pomocy lub z bojani, ale nikomu nie przychodzio nawet do gowy, by ich kocha. Jakkolwiek te mia myl zajt Ligi, a uwag wypatrywaniem jej wrd tumw, nie mg jednak nie widzie tych rzeczy dziwnych i nadzwyczajnych, ktre si koo niego dziay. Tymczasem dorzucono kilka pochodni na ognisko, ktre oblao czerwonym wiatem cmentarz i przymioblask latarek, w tej samej za chwili z hypogeum wyszed starzec przybrany w paszcz z kapturem, ale z odkryt gow, iwstpi na kamie lecy w pobliu stosu. Tum zakoysa si na jego widok. Gosy obok Winicjusza poczy szepta: "Petrus! Petrus!..." Niektrzy poklkali, inni wycigali ku niemu rce. Nastaa cisza tak gboka, e sycha byo kady opadajcy z pochodni wgielek, oddalony turkot k naNomentaskiej drodze i szmer wiatru w kilku piniach rosncych obok cmentarza. Chilo pochyli si ku Winicjuszowi i szepn:- To ten! Pierwszy ucze Chrestosa, rybak! Starzec za wznis do gry do i znakiem krzya przeegna zgromadzonych,ktrzy tym razem padli na kolana. Towarzysze Winicjusza i on sam, nie chcc si zdradzi, poszli za przykadem innych. Mody czowiek nie umia na razie pochwyta swych wrae, albowiem wydao mu si, e owa posta, ktr przedsob widzia, jest i do prostacz, i nadzwyczajn, a co wicej, e ta nadzwyczajno wypywa wanie z tej prostoty. Starzec nie mia ani mitry na gowie, ani dbowego wieca na skroniach,ani palmy w rku, ani zotej tablicy na piersiach, ani szat usianych w gwiazdy lub biaych, sowem adnych takich oznak, jakie nosili kapani wschodni, egipscy, greccy lub flaminowie rzymscy. I znw uderzya Winicjusza ta sama rnica, ktr odczu suchajc pieni chrzecijaskich, albowiem i ten "rybak" wyda mu si nie jakim arcykapanem biegym w ceremoniach, ale jakby prostym,wiekowym i niezmiernie czcigodnym wiadkiem, ktry przychodzi z daleka, by opowiedzie jak prawd, ktr widzia, ktrej dotyka, w ktr uwierzy, jak wierzy si w oczywisto, i ukocha wanie dlatego, e uwierzy. Bya te w jego twarzy taka sia przekonania, jak posiada prawda sama. I Winicjusz, ktry bdc sceptykiem, nie chcia si podda jego urokowi, podda si jednake jakiej gorczkowej ciekawoci, co te wypynie zust tego towarzysza tajemniczego "Chrestosa" i jaka jest ta nauka, ktr wyznaj Ligia i Pomponia Grecyna. Tymczasem Piotr pocz mwi i mwi z pocztku jak ojciec, ktry upomina dzieci i uczy je, jak maj y. Nakazywa im, by wyrzekli si zbytkw i rozkoszy, miowali za ubstwo, czysto obyczajw, prawd,by znosili cierpliwie krzywdy i przeladowania, suchali przeoonych i wadzy, wystrzegali si zdrady, obudy i obmwiska, a w kocu, eby dawali przykad i jedni drugim midzy sob, i nawet poganom. Winicjusza, dla ktrego dobrem byo to tylko, co mogo mu wrci Ligi, a zem wszystko, co stawao midzynimi jako przeszkoda, dotkny i rozgnieway niektre z tych rad, albowiem wydao mu si, e zalecajc czysto i walk z dzami starzec mie tym samym nie tylko potpia jego mio, ale zraa Ligi do niego i utwierdza j w oporze. Zrozumia, e jeli ona jest midzy zebranymi i sucha tych sw, a bierze je do serca, to w tej chwili musi myle o nimjako o wrogu tej nauki i niegodziwcu. Na tmyl porwaa go zo: "Cem nowego usysza - mwi sobie. - To ma by owa nieznana nauka? Kady to wie, kady to sysza. Wszak ubstwo i ograniczenie potrzeb zalecaj i cynicy, wszak cnot poleca i Sokrates, jako rzecz star a dobr; wszak pierwszy lepszy stoik, nawet taki Seneka, ktry ma piset stow cytrynowych, sawi umiarkowanie, zaleca prawd, cierpliwo w przeciwnociach, stao w nieszczciu, i to wszystko jest jakoby zleae zboe, ktre myszy jedz, ludzie za ju je nie chc, dlatego e ze staroci zatcho." I obok gniewu dozna jakby uczucia zawodu, spodziewa si bowiem odkrycia jakich nieznanych, czarodziejskich tajemnic, a przynajmniej mniema, e usyszy jakiego zadziwiajcego sw wymow retora, tymczasem sysza jeno sowa ogromnie proste, pozbawione wszelkich ozdb. Dziwia go tylko ta cisza i to skupienie, z jakim tum sucha. Lecz starzec mwi dalej do tych zasuchanych ludzi, e maj by dobrzy, cisi, sprawiedliwi, ubodzy i czyci nie dlatego, by za ycia mie spokj,ale by po mierci y wiecznie w Chrystusie, w takim weselu, w takiej chwale, rozkwicie i radoci, jakich nikt na ziemi nigdy nie dostpi. I tu Winicjusz, jakkolwiek uprzedzony przed chwil niechtnie, nie mg nie zauway, e jednak jest rnica midzy nauk starca a tym, co mwili cynicy, stoicy lub inni filozofowie, ci bowiem dobro i cnot zalecali jako rzecz rozumn i jedynie w yciu praktyczn, on za obiecywa za ni niemiertelno, i to nie jak lich niemiertelno pod ziemi, w nudzie, czczoci, pustkowiu, ale wspania, rwn niemal bytowi bogw. Mwi przy tym o niejjak o rzeczy zupenie pewnej, wic wobec takiej wiary cnota nabieraa ceny po prostubez granic, a klski ycia staway si czym niesychanie bahym, albowiem cierpie chwilowo, dla nieprzebranego szczcia, jest rzecz zupenie inn ni cierpie dlatego tylko, e taki jest porzdeknatury. Lecz starzec mwi dalej, e cnot i prawd naley miowa dla nich samych, albowiem najwyszym przedwiecznym dobrem i przedwieczn cnot jest Bg, kto wic je miuje, ten miuje Boga i przez to sam staje si jego umiowanym dzieckiem. Winicjusz nie rozumia tego dobrze, mu na to, panie! - zawoa 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAuPmcv|cw9 Ux,acyo:!wiedzia jednak ju dawniej ze sw, ktrePomponia Grecyna powiedziaa do Petroniusza, e ten Bg jest wedle mniemania chrzecijan jeden i wszechmocny, gdy wic teraz usysza jeszcze, e jest on wszechdobrem i wszechprawd, mimo woli pomyla, e wobec takiego Demiurga Jowisz, Saturn, Apollo, Juno, Westa i Wenus wygldaliby jakjaka marna i haaliwa zgraja, w ktrej broj wszyscy razem i kady na swoj rk. Ale najwiksze zdumienie ogarno modego czowieka, gdy starzec pocz naucza, e Bg jest rwnie wszechmioci, kto wic kocha ludzi, ten spenia najwysze jego przykazanie. Lecz nie do jest kocha ludzi ze swego narodu,albowiem Bg-czowiek za wszystkich krewprzela i midzy poganami znalaz ju takich swoich wybranych, jak Korneliusz centurion, i nie do jest kocha tych, ktrzy nam dobrze czyni, albowiem Chrystus przebaczy i ydom, ktrzy go wydali na mier, i onierzom rzymskim, ktrzy go do krzya przybili, naley wic tym, ktrzy krzywdy nam czyni, nie tylko przebacza, ale kocha ich i paci im dobrem za ze; i nie do kocha dobrych, ale trzeba kocha i zych, gdy tylko mioci mona z nich zo wypleni. Chiloprzy tych sowach pomyla sobie, e jego robota posza na marne i e Ursus nigdy w wiecie nie odway si zabi Glauka ani tej nocy, ani adnej innej. Pocieszy si jednaknatychmiast drugim wnioskiem wyprowadzonym z nauki starca, mianowicie, e i Glaukus nie zabije jego, choby go odkry i pozna. Winicjusz nie myla ju jednak, e w sowach starca nie masz niczego nowego, ale ze zdumieniem zadawa sobie pytanie: co to zaBg? co to za nauka? i co to za lud? Wszystko, co sysza, nie miecio si wprost w jego gowie. By to dla niego jaki niesychany nw poj. Czu, e gdyby na przykad chcia pj za t nauk, musiaby zoy na stos swoje mylenie, zwyczaje, charakter, ca dotychczasow natur i wszystko to spali na popi, a wypeni si jakim zgoa innym yciem i cakowicie now dusz. Nauka, ktra mu nakazywaa kocha Partw, Syryjczykw, Grekw, Egipcjan, Gallw i Brytanw, przebacza nieprzyjacioom, paci im dobrem za ze ikocha ich, wydaa mu si szalon, jednoczenie za mia poczucie, e jednak w samym jej szalestwie jest co potniejszego ni we wszelkich dotychczasowych filozofiach. Mniema, e zpowodu jej szalestwa jest niewykonaln, az powodu niewykonalnoci bosk. Odrzuca j w duszy, a czu, e rozchodzi si od niej, jakby od ki penej kwiatw, jaka wo upajajca, ktr gdy kto raz odetchn, musi, jako w kraju Lotofagw, zapomnie o wszystkim innym i tylko do niejtskni. Zdawao mu si, e nie ma w niej nic rzeczywistego i zarazem, e rzeczywisto wobec niej jest czym tak lichym, e nie warto zatrzymywa nad ni myli. Otoczyy go jakie przestwory, ktrych si ani domyla, jakie ogromy, jakie chmury. w cmentarz pocz czyni na nim wraenie zbiorowiska szalecw, lecz take i miejsca tajemniczego i strasznego, na ktrym, jakby na jakim mistycznym ou, rodzi si co, czego nie byo dotd na wiecie. Uprzytomnia sobie wszystko, co od pierwszej chwili starzec mwi o yciu, prawdzie, mioci, Bogu, i myli jego olnieway od blasku, jak olniewaj oczy od byskawic nieustannie po sobie nastpujcych. Jak zwykle ludzie, ktrym ycie zmienio si w jedn namitno, myla o tym wszystkim przez swoj mio do Ligii i przy wietle owych byskawic ujrza jasno jedn rzecz: e jeli Ligia jest na cmentarzu, jeli wyznaje t nauk, sucha i czuje, to przenigdy nie zostanie jego kochank. Po raz te pierwszy od czasu, jak j u Aulusw pozna, Winicjusz poczu, e choby j teraz odzyskay to i tak jej nie odzyska. Nic podobnego nie przyszo mu dotd do gowy, a i obecnie nie umia sobiez tego zda sprawy, gdy bya to nie tyle wyrane zrozumienie, ile raczej mtne poczucie jakowej niepowetowanej straty i jakowego nieszczcia. Wsta w nim niepokj, ktry wnet zmieni si w burz gniewu przeciw chrzecijanom w ogle, a przeciw starcowi w szczeglnoci. w rybak, ktrego na pierwszy rzut oka poczyta za prostaka, przejmowa go terazniemal bojani i zdawa mu si by jakim tajemniczym Fatum, rozstrzygajcym nieubaganie, a zarazem tragicznie jego losy. Fossor przyoy znw nieznacznie kilka pochodni na ogie, wiatr przesta szumie w piniach, pomie wznosi si rwno, wysmukym ostrzem, ku skrzcym si na wypogodzonym niebie gwiazdom, starzec za wspomniawszy o mierci Chrystusa pocz ju tylko o Nim mwi. Wszyscy zatrzymali dech w piersiach i cisza zrobia si jeszcze wiksza ni poprzednio, taka, e sysze mona byo niemal bicie serc. Ten czowiek widzia! I opowiada jako ten, ktremu kada chwila wyrya si tak w pamici, e gdy przymknie oczy, to jeszcze widzi. Mwi wic, jak wrciwszy od Krzya, przesiedzieli z Janem dwa dni i dwie noce w wieczerniku, nie pic, nie jedzc, w znkaniu, alu, trwodze, w zwtpieniu, gowy trzymajc w rkach i rozmylajc, e On umar. Oj, ach! Jak byo ciko! jak ciko! Ju wsta dzie trzeci i wit pobieli mury, a oni obaj z Janem siedzieli tak pod cian bez rady i nadziei. Co ich sen zmorzy (bo i noc przed mk spdzili bezsennie), to budzili si i, poczynali biada na nowo. A ledwo weszo soce" wpada Maria z Magdali, bez tchu,z rozwizanym wosem i z krzykiem: "Wzili Pana!" Oni za posyszawszy zerwali si i poczli biec na miejsce. Lecz Jan, czek modszy, przybiea pierwszy, obaczy grb pusty i nie mia wej. Dopiero gdy byo ich troje u wejcia, on, ktry im to mwi, wszed, ujrza na kamieniu giezo i zawijacze, ale ciaa nie znalaz. Wic spad na nich strach, bo myleli, e porwali Chrystusa kapani, i obaj wrcili dodomu w wikszym jeszcze udrczeniu. Potem nadeszli inni uczniowie i podnosili lament to wszyscy razem, by ich usysza acniej Pan Zastpw, to kolejno. Zamar wnich duch, bo si spodziewali, e mistrz mia odkupi Izraela, a oto by trzeci dzie, jak umar, wic nie rozumieli, dlaczego Ojciec opuci Syna, i woleliby nie oglda dnia i pomrze, tak cikie byo brzemi. Wspomnienie tych strasznych chwil jeszcze teraz wycisno dwie zy z oczu starca, ktre wida byo dobrze przy blasku ognia,ciekajce po siwej brodzie. Stara, obnaona z wosw gowa pocza mu si trz i gos zamar mu w piersi. Winicjusz rzek w duchu: "Ten czowiek mwi prawd i pacze nad ni!" - a suchaczw o prostych sercach al chwycitake za garda. Syszeli ju nieraz o mceChrystusa i wiadomo im byo, e rado nastpi po smutku, ale e to opowiada Aposto, ktry widzia, wic pod wraeniem zaamywali rce kajc lub bili si po piersiach. Lecz z wolna uspokoili si, bo ch dalszegosuchania przemoga. Starzec przymkn oczy, jakby chcc widzie lepiej w duszy rzeczy odlege, i mwi dalej: "Gdy tak czynili lament, wpada znw Mariaz Magdali woajc, e widziaa Pana. Nie mogc Go dla wielkiego blasku rozezna, mylaa, e ogrodnik, ale On rzek: "Mario!" Wwczas krzykna: "Rabboni!", i pada mu do ng. On za kaza jej i do uczniw, a potem znik. Ale oni, uczniowie, nie wierzyli jej, a gdy pakaa od radoci, jedni przyganiali jej, inni myleli, e al pomiesza jej zmysy, bo mwia take, ew grobie widziaa aniow, oni zasi, przybieawszy raz wtry, widzieli grb pusty. Potem wieczorem przyszed Kleofas,ktry chodzi z innym do Emmaus, i wrcili co ywo, mwic: "Prawdziwie zmartwychwsta Pan." I poczli si spieraprzy drzwiach zamknitych dla bojani ydw. Wtem On stan midzy nimi, cho nie skrzypiay drzwi, a gdy struchleli, rzek im: "Pokj z wami."" ...........................................................................-.-.-.-.......................................... "I widziaem Go, jako widzieli wszyscy, a On by jako wiato i jako szczliwo serc naszych, bomy uwierzyli, e zmartwychwsta i e morza wyschn, grysi w proch obrc, a Jego chwaa nie przeminie." ...........................................................................-.-.-.-.......................................... "A po omiu dniach Tomasz Dydymus wkada palce w Jego rany i dotyka boku Jego, a potem pad Mu do ng i woa: "Pan mj i Bg mj!" Ktren mu odpowiedzia: "Ie mnie ujrza, uwierzye. Bogosawieni ktrzy nie widzieli, a uwierzyli." I te sowa syszelimy, i oczy nasze patrzyy na Niego, albowiem by midzy nami." Winicjusz sucha i dziao si z nim co dziwnego. Zapomnia na chwil, gdzie jest, pocz traci czucie rzeczywistoci, miar,sd. Sta wobec dwch niepodobiestw. Niemg uwierzy w to, co starzec mwi, a czu, e trzeba by by chyba lepym i zaprze si wasnego rozumu, by przypuci, e w czowiek, ktry mwi: "Widziaem", kama. Byo co w jego wzruszeniu, w jego zach, w jego caej postaci i w szczegach zdarze, ktre opowiada, co czynio niemoliwym wszelkie posdzenie. Winicjuszowi wydawao si chwilami, e ni. Lecz naokwidzia uciszony tum; kope latarek dolatywa do jego nozdrzy; opodal pony pochodnie, a obok na kamieniu sta czowiek stary, bliski grabu, z drc nieco gow, ktry dajc wiadectwo, powtarza: "Widziaem!" I opowiedzia im wszystko dalej, a do Wniebowstpienia. Chwilami wypoczywa, bomwi bardzo szczegowo, ale czu byo, e kady najmniejszy szczeg tak wyry si w jego pamici, jak na kamieniu. Tych, ktrzy go suchali, ogarno upojenie. Pozrzucali z gw kaptury, by sysze lepiej i by nie uroni adnego z tych sw, ktre byy dla nich bez ceny. Zdawao im si, e jaka moc nadludzka przenosi ich doGalilei, e chodz razem z uczniami po tamtejszych gajach i nad wodami, e ten cmentarz zmienia si w Tyberiadzkie Jezioro, a na brzegu, w porannym tumanie,stoi Chrystus, tak jak sta wwczas, gdy Jan, patrzc z dki, rzek: "Pan jest!" - aPiotr rzuci si wpaw, by prdzej przypa do ng umiowanych. W twarzach zna byo zachwyt bez granic i zapomnienieycia, i szczcie, i niezmierzon mio. Widocznym byo, e w czasie dugiego opowiadania Piotra niektrzy mieli widzenia,gdy za pocz mwi, jak w chwili Wniebowstpienia oboki poczy zasuwa si pod stopy Zbawiciela i przesania Go, i zakrywa przed oczyma apostow, wszystkie gowy podniosy si miano woli ku niebu i nastaa chwila jakby oczekiwania, jakby owi ludzie mieli nadziejdojrze Go jeszcze lub jakby si spodziewali, e zstpi znw z pl niebieskich, by zobaczy, jak stary Apostopasie powierzone mu owce i bogosawi jego i stado. I dla tych ludzi nie byo w tej chwili Rzymu, nie byo szalonego cezara, nie byo wity, bogw, pogan, by tylko Chrystus, ktry wypenia ziemi, morze, niebo, wiat. W odlegych domach, porozrzucanych wzdu Via Nomentana, koguty poczy piaoznajmujc pnoc. W tej chwili Chilo pocign Winicjusza za rg paszcza i szepn: - Panie, tam, niedaleko starca, widz Urbana, a przy nim jak dziewic. Winicjusz otrzsn si jak ze snu i zwrciwszy si w kierunku wskazywanym przez Greka, ujrza Ligi. Rozdzia XXI Kada kropla krwi zadrgaa w modym patrycjuszu na jej widok. Zapomnia o tumach, o starcu, o wasnym zdumieniu wobec tych niepojtych rzeczy, jakie sysza, i widzia przed sob tylko j jedn. Oto wreszcie po wszystkich wysikach, po dugich dniach niepokoju, szarpania si, zmartwie odnalaz j! Po raz pierwszy w yciu dowiadczy, e rado moe si rzuci na piersi jak dziki zwierz i przygnie je a do utraty oddechu. On, ktry dotd sdzi, e Fortunama niejako obowizek spenia wszelkie jego yczenia, teraz zaledwie wierzy wasnym oczom i wasnemu szczciu. Gdyby nie to niedowierzanie, jego zapalczywa natura moga go bya popchndo jakiego nierozwanego kroku, ale chcia si pierwej przekona, czy to nie dalszy cig tych cudw, ktrymi mia przepeniongow, i czy nie ni. Ale nie byo wtpliwoci: widzia Ligi i dzielia go od niej odlego zaledwie kilkunastu krokw. Staa w penym wietle, wic mg napawa si jej widokiem, ile sam chcia. Kaptur zesun si jej z gowy i rozrzuci wosy; usta miaa nieco otwarte, oczy wzniesione ku Apostoowi, twarz zasuchan i zachwycon. W paszczu z ciemnej weny, ubrana bya jak dziewczynaz ludu, Winicjusz jednak nigdy nie widzia jej pikniejsz i mimo caego zamtu, jaki w nim powsta, uderzya go w przeciwstawieniu do tego niewolniczego niemal ubioru szlachetno tej cudnej patrycjuszowskiej gowy. Mio przeleciaa po nim jak pomie, ogromna, pomieszana z jakim dziwnym uczuciem tsknoty, uwielbienia, czci i dzy. Czu rozkosz, jak sprawia mu sam jej widok, inapawa si ni jakby oywcz wod po dugim pragnieniu. Stojc przy olbrzymim Ligu wydawaa mu si mniejsz, ni bya przedtem, niemal dzieckiem; spostrzeg take, i wyszczuplaa. Pe jej bya prawie przezrocza; czynia na nim wraenie kwiatu i duszy. Ale tym bardziej tylko pragn posi t istot, tak odmienn od kobiet, ktre widzia lub posiada na Wschodzie i w Rzymie. Czu, eoddaby za ni tamte wszystkie, a z nimi Rzym i wiat w dodatku. Byby si zapatrzy i zapamita zupenie, gdyby nie Chilo, ktry cign, go za rg paszcza, w strachu, aby nie uczyni czego, co mogo poda ich na niebezpieczestwo. Chrzecijanie tymczasem zaczli si modli i piewa. Za chwil zagrzmiao Maranatha a potem Wielki Aposto pocz chrzci wod, z fontanny tych, ktrych prezbiterowie przedstawiali jako do przyjcia chrztu przygotowanych. Winicjuszowi zdawao si,e ta noc nigdy si nie skoczy. Chcia teraz i jak najprdzej za Ligi i pochwyci j w drodze lub w jej mieszkaniu. Wreszcie niektrzy poczli opuszcza cmentarz. Chilo wwczas szepn: - Wyjdmy, panie, przed bram, albowiem nie zdjlimy kapturw i ludzie patrz na nas. Tak byo rzeczywicie. Gdy podczas sw Apostoa wszyscy odrzucili kaptury, aeby lepiej sysze, oni nie poszli za oglnym przykadem. Rada Chilona wydaa si te roztropn. Stojc przy bramie mogli uwaana wszystkich wychodzcych, Ursusa za nietrudno byo rozpozna po wzrocie i postawie. - Pjdziemy za nimi - rzek Chilo - zobaczymy, do jakiego domu wchodz, jutroza, a raczej dzi jeszcze, otoczysz, panie, wszystkie wejcia do domu niewolnikami i zabierzesz j. - Nie! - rzek Winicjusz. - Co chcesz uczyni panie? - Wejdziemy za ni do domu i porwiemy j natychmiast: wszak podje si tego, Krotonie? - Tak jest - rzek lanista - i oddaj ci si, panie, jako niewolnik, jeli nie zami krzya temu bawoowi, ktry jej strzee. Lecz Chilo pocz odradza i zaklina ich nawszystkich bogw, aeby tego nie czynili: Przecie Kroto mia by wzity tylko dla obrony, na wypadek, gdyby ich poznano, niedla porwania dziewicy. Biorc j we dwch tylko, sami nara si na mier i co wicej, mog j wypuci z rk, a wwczas ona skryje si w innym miejscu lub opuci Rzym. I co uczyni? Dlaczego nie dziaa na pewno, po co naraa siebie na zgub i cae przedsiwzicie na los niepewny? Winicjusz, mimo e z najwikszym wysikiem wstrzymywa si, by zaraz na cmentarzu nie pochwyci Ligii w ramiona, czu jednak, e Grek ma suszno, i byby moe poda ucho jego radom, gdyby nie Kroto, ktremu chodzio onagrod. - Ka, panie, milcze temu staremu capowi - rzek - albo pozwl mi spuci pi na jego gow. Raz w Buxentum, dokd mnie naigrzyska sprowadzi Lucjusz Saturninus, napado na mnie w gospodzie siedmiu pijanych gladiatorw i aden nie wyszed z caymi ebrami. Nie mwi, eby dziewic porywa teraz, spord tumu, bo mogliby nam rzuca pod nogi kamienie, ale gdy raz bdzie w domu, porw ci j i zanios, dokd chcesz. Winicjusz ucieszy si suchajc tych swiodrzek: - Tak si stanie, na Herkulesa! Jutro moglibymy jej nie znale wypadkiem w domu, gdybymy za rzucili midzy nich popoch, uprowadziliby j niechybnie. - Ten Lig wydaje mi si strasznie silny! - dobrze, mu na to, panie! - zawoa 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAzPc{kc|jc},~,ucg;jkn Chilo. - Nie tobie ka trzyma mu rce - odpowiedzia Kroto. Musieli jednak czeka jeszcze dugo i kury poczy pia na przedwit, nim ujrzeli wychodzcego z bramy Ursusa, a z nim Ligi. Towarzyszyo im kilka innych osb. Chilonowi wydao si, e rozpoznaje midzynimi Wielkiego Apostoa, obok niego szed drugi starzec, znacznie niszy wzrostem, dwie niemode niewiasty i pachol, ktre wiecio latarni. Za t garstk szed tumliczcy ze dwiecie osb. Winicjusz, Chilo i Kroto pomieszali si z owym tumem. - Tak, panie - rzek Chilo - twoja dziewica znajduje si pod mon opiek. To on z ni jest, Wielki Aposto, bo patrz, jak ludzie klkaj przed nim na przodzie. Ludzie rzeczywicie klkali, ale Winicjusz nie patrzy na nich. Nie tracc ani na chwil z oczu Ligii myla tylko o jej porwaniu i przywykszy w wojnach do wszelkiego rodzaju podstpw, ukada sobie w gowie z oniersk cisoci cay plan porwania. Czu, e krok, na ktrysi way, by zuchway, ale wiedzia dobrze, e zuchwae napady zwykle koczsi powodzeniem. Droga bya jednak duga, wic chwilami myla take o przepaciach, jakie wykopaa midzy nim a Ligi ta dziwna nauka, ktr ona wyznawaa. Rozumia teraz wszystko, co si w przeszoci stao, i rozumia, dlaczego si stao. By na to do przenikliwym. Oto on dotd Ligii nie zna. Widzia w niej cudn nad wszystkie dziewczyn, do ktrej zapaliy si jego zmysy, teraz za pozna, e ta nauka czynia z niej jak rn od innych kobiet istot i e nadzieja, aby j take pocigny zmysy, dza, bogactwo, rozkosz, jest czczym zudzeniem. Poj nareszcie to, czego obaj z Petroniuszem nierozumieli, e owa nowa religia wszczepiaaw dusz co nieznanego temu wiatu, w ktrym y, i e Ligia, gdyby go nawet kochaa, nic ze swych chrzecijaskich prawd dla niego nie powici; e jeli istnieje dla niej rozkosz, to cakiem odmienna od tej, za jak ubiega si on i Petroniusz, i dwr cezara, i cay Rzym. Kada inna z kobiet, ktre zna, moga zosta jego kochank, ta chrzecijanka moga by tylko ofiar. I mylc o tym doznawa piekcego blu i gniewu, czu za zarazem, e w gniew jest bezsilnym. Porwa Ligi wydawao mu si rzecz moliw i tego by prawie pewien, ale rwnie pewien by, e wobec nauki on sam, jego mstwo, jego potga s niczym, i e z ni sobie nie poradzi. w rzymski trybun wojskowy, przekonany, e ta sia miecza i pici, ktra zawadna wiatem, zawsze nim wada bdzie, po raz pierwszy w yciu ujrza, e poza ni moe by jeszcze co innego, wic ze zdumieniem zadawa sobie pytanie: co to jest? I nie umia sobie jasno odpowiedzie, przezgow przelatyway mu tylko obrazy cmentarza, zebranego tumu i Ligii, zasuchanej ca dusz w sowa starca opowiadajcego o mce, mierci i zmartwychwstaniu Boga-czowieka, ktry odkupi wiat i obieca mu szczcie po drugiej stronie Styksu. Gdy za o tym myla, w gowie jego powstawa chaos. Lecz z owego zamtu wyprowadziy go narzekania Chilona, ktry pocz biada na swoje losy: by przecie zgodzony od odszukania Ligii, ktr te z niebezpieczestwem ycia odszuka i wskaza j. Ale czeg od niego chc wicej? Czy si podejmowa j porywa, i kto mg nawet wymaga czego podobnegood kaleki pozbawionego dwch palcw, od czowieka starego, oddanego rozmylaniom,nauce i cnocie? Co si stanie, jeli pan tak dostojny, jak Winicjusz, poniesie jakowy szwank przy porywaniu dziewicy? Zapewne,e bogowie powinni czuwa nad wybranymi,ale czy nie trafiaj si nieraz takie rzeczy, jak by bogowie grywali w bierki, zamiast patrze, co si na wiecie dzieje? Fortuna, jak wiadomo, ma zawizane oczy, wic nie widzi nawet we dnie, a c dopierow nocy. Nieche si co stanie, nieche tenniedwied ligijski rzuci na szlachetnego Winicjusza kamieniem od aren, beczk wina albo co gorzej, wody, kt zarczy, czy na biednego Chilona zamiast nagrody niespadnie odpowiedzialno? On, biedny mdrzec, przywiza si te do szlachetnego Winicjusza jak Arystoteles do Aleksandra Macedoskiego i gdyby przynajmniej szlachetny Winicjusz odda mut kiesk, ktr w jego oczach zatkn za pas, wychodzc z domu, byoby za co, w razie nieszczcia, wezwa natychmiast pomocy lub przejedna samych chrzecijan.O! dlaczego nie chc sucha rad starca, ktre dyktuje roztropno i dowiadczenie?Winicjusz usyszawszy to wydoby kiesk zza pasa i rzuci j midzy palce Chilonowi.- Masz i milcz. Grek poczu, e bya niezwykle cika, i nabra odwagi. - Caa moja nadzieja w tym - rzek - e Herkules lub Tezeusz trudniejszych jeszcze dokonywali czynw, czyme za jest mj osobisty, najbliszy przyjaciel, Kroto, jeli nie Herkulesem? Ciebie za, dostojny panie, nie nazw pbogiem, albowiem jeste caym bogiem, i nadal nie zapomnisz o sudze ubogim a wiernym, ktrego potrzebytrzeba od czasu do czasu opatrywa, albowiem sam on, gdy raz zagbi si w ksigi, nie dba o nic zupenie... Jakie kilka staj ogrodu i domek, choby z najmniejszym portykiem dla chodu w lecie,byoby czym godnym takiego dawcy. Tymczasem bd podziwia z dala wasze bohaterskie czyny, wzywa Jowisza, aby wam sprzyja, w razie czego za narobi takiego haasu, e p Rzymu rozbudzi si iprzyjdzie wam w pomoc. Co za za i nierwna droga! Oliwa wypalia si mi w latarce i gdyby Kroto, ktry rwnie jest szlachetny jak silny, chcia mnie wzi na rce i donie a do bramy, naprzd poznaby, czy atwo uniesie dziewic, po wtre postpiby jak Eneasz, a w kocu zjednaby sobie wszystkich uczciwych bogw w takim stopniu, e o wynik przedsiwzicia bybym zupenie spokojny. - Wolabym nie padlin owcy zdechej na krosty przed miesicem - odpar lanista - ale jeli oddasz mi t kies, ktr ci rzucidostojny trybun, to ponios ci a do bramy. - Oby wybi wielki palec u nogi! - odpowiedzia Grek. - Take to skorzysta z nauk tego czcigodnego starca, ktry przedstawia ubstwo i lito jako dwie najprzedniejsze cnoty?... Czy ci nie nakaza wyranie miowa mnie? Widz, enigdy nie zrobi z ciebie nawet lada jakiego chrzecijanina i e atwiej socu przenikn przez mury mamertyskiego wizienia ni prawdzie przez twoj czaszkhipopotama. Kroto za, ktry posiada zwierzc si, ale natomiast nie posiada adnych ludzkich uczu, rzek: - Nie bj si! Chrzecijaninem nie zostan! Nie chc traci kawaka chleba! - Tak, ale gdyby mia cho pocztkowe wiadomoci z filozofii, wiedziaby, e zoto jest marnoci! - Pjd do mnie z filozofi, a ja dam ci tylko jedno uderzenie gow w brzuch i zobaczymy, kto wygra. - To samo mg powiedzie w do Arystotelesa - odpar Chilo. Na wiecie szarzao. Brzask powczy blad barw zrby murw. Przydrone drzewa, budynki i rozrzucone tu i owdzie pomniki grobowe poczy si wychyla z cienia. Droga nie bya ju zupenie pusta. Przekupnie jarzyn zdali na otwarcie bram, prowadzc osy i muy obadowane warzywem; gdzieniegdzie skrzypiay wozy, na ktrych wieziono zwierzyn. Na drodze ipo obu stronach leaa przy samej ziemi lekka mga, zwiastujca pogod. Ludzie, widziani z nieco wikszej odlegoci, wygldali w tej mgle jak duchy. Winicjusz wpatrywa si w wysmuk posta Ligii, ktra, w miar jak brzask si powiksza, czynia si coraz bardziej srebrzyst. - Panie - rzek Chilo - ubliybym ci, gdybym przewidywa, e twoja hojno skoczy si kiedykolwiek, lecz teraz, gdy mi zapaci, nie moesz mnie posdza, abym przemawia tylko dla mej korzyci. Ot radz ci raz jeszcze, aby dowiedziawszy si, w ktrym domu mieszkaboska Ligia, wrci do siebie po niewolnikw i lektyk i nie sucha tej soniowej trby, Krotona, ktry dlatego tylko podejmuje si sam porwa dziewic, aby wycisn twoj kaps jak worek twarogu. - Masz u mnie uderzenie pici midzy opatki, to znaczy, e zginiesz - ozwa si Kroto. - Masz u mnie diot kefaloskiego wina, to znaczy, e zdrw bd - odrzek Grek. Winicjusz nie odpowiedzia nic, albowiem zbliyli si do bramy, przy ktrej dziwny widok uderzy ich oczy. Oto dwch onierzy klko, gdy przechodzi Aposto, on za trzyma przez chwil rce na ich elaznych szyszakach, a potem uczyni nad nimi znak krzya. Modemu patrycjuszowi nigdy nie przyszo dotd na myl, e ju i midzy onierzami mog by chrzecijanie,i ze zdumieniem pomyla, e jak w palcym si miecie poar ogarnia coraz nowe domy, tak ta nauka z kadym dniem obejmuje widocznie coraz nowe dusze i szerzy si nad wszelkie ludzkie pojcie. Uderzyo go te to i ze wzgldu na Ligi, przekona si bowiem, e gdyby bya chciaa uciec z miasta, znaleliby si stranicy, ktrzy sami uatwiliby jej potajemnie wyjcie. Bogosawi te w tej chwili wszystkim bogom, e si tak nie stao. Przebywszy nie zabudowane miejsca, znajdujce si za murem, gromadki chrzecijan poczy si rozprasza. Trzebabyo teraz i za Ligi dalej i ostroniej, by nie zwrci na si uwagi. Chilo pocz te narzeka na rany i strzykanie w nogachi pozostawa coraz bardziej w tyle, czemu Winicjusz nie sprzeciwia si, sdzc, e obecnie tchrzliwy a niedony Grek nie bdzie mu ju potrzebny. Byby mu nawet pozwoli ruszy, gdzie by chcia, jednake zacnego mdrca wstrzymywaa przezorno, ale para widocznie ciekawo, szed bowiem cigle za nimi, a nawet chwilami przyblia si, powtarzajcswoje poprzednie rady oraz czynic przypuszczenia, e starzec towarzyszcy Apostoowi, gdyby nie wzrost nieco za niski, mgby by Glaukiem. Szli jednak jeszcze dugo, a na Zatybrze, isoce byo ju bliskie wschodu, gdy gromadka, w ktrej bya Ligia, rozdzielia si. Aposto, stara kobieta i pachol udali si wzdu i w gr rzeki, starzec za niszego wzrostu, Ursus i Ligia wsunli si w wski vicus i uszedszy jeszcze ze sto krokw, weszli do sieni domu, w ktrym byy dwa sklepy: jeden oliwny, drugi ptasznika. Chilon, ktry szed o jakie pidziesit krokw za Winicjuszem i Krotonem, stan zaraz jak wryty i przycisnwszy si do muru pocz na nich psyka, aby do niego wrcili. Oni za uczynili to, bo naleao si naradzi: - Id - rzek mu Winicjusz - i obacz, czy ten dom nie wychodzi drug stron na inn ulic. Chilon, mimo i poprzednio narzeka na rany w nogach, skoczy tak ywo, jak by przy kostkach mia skrzydeka Merkurego,iza chwil powrci. - Nie - rzek - wyjcie jest jedno. Po czym zoy rce: - Na Jowisza, Apollina, West, Kibel, Izy i Ozyrysa, na Mitr, Baala i wszystkie bogi ze Wschodu i Zachodu, zaklinam ci, panie, zaniechaj tego zamiaru... Posuchaj mnie... Lecz nagle urwa, gdy spostrzeg, e twarz Winicjusza poblada ze wzruszenia, oczy za jego skrzyy si jak renice wilka. Do byo na niego spojrze, by zrozumie, i nic w wiecie nie powstrzymago od przedsiwzicia. Kroto pocz nabiera oddechu w sw herkulesow pier i kiwa sw nierozwinit czaszk w obie strony, jak czyni niedwiedzie zamknite w klatce. Zreszt nie zna byo na jego twarzy najmniejszego niepokoju. - Ja wejd pierwszy! - rzek. - Pjdziesz za mn - rzek rozkazujcym gosem Winicjusz. I po chwili zniknli obaj w ciemnej sieni. Chilo skoczy do rogu najbliszej uliczki i j wyziera zza wga, czekajc, co si stanie. Rozdzia XXII Winicjusz dopiero w sieni zrozumia ca trudno przedsiwzicia. Dom by duy, kilkopitrowy, jeden z takich, jakich tysicebudowano w Rzymie w widokach zysku z najmu mieszka, zwykle za budowano tak popiesznie i licho, e nie byo niemal roku,aby kilka z nich nie zapado si na gowy mieszkacw. Byy to prawdziwe ule, zbyt wysokie i zbyt wskie, pene komrek i zakamarkw, w ktrych gniedzia si ludno uboga, a zarazem nader liczna. W miecie, w ktrym wiele ulic nie miao nazw, domy owe nie miay numerw; waciciele powierzali pobr komornego niewolnikom, ci jednak, nie obowizani przez wadz miejsk do podawania imion mieszkacw, czstokro nie znali ich sami.Dopyta si o kogo w takim domu bywao nieraz niezmiernie trudno, zwaszcza gdy przy bramie nie byo odwiernego. Winicjusz z Krotonem przez dug, podobndo kurytarza sie dostali si na wskie, zabudowane z czterech stron podwrko, stanowice rodzaj wsplnego dla caego domu atrium, z fontann w rodku, ktrej strumie spada w kamienn mis, wmurowan w ziemi. Przy wszystkich cianach biegy w gr zewntrzne schody,czci kamienne, czci drewniane, prowadzce do galeryj, z ktrych wchodzio si do mieszka. Na dole byy rwnie mieszkania, niektre zaopatrzone w drewniane drzwi, inne oddzielone od podwrza tylko za pomoc wenianych, po wikszej czci wystrzpionych i podartychlub poatanych zason. Godzina bya wczesna i na podwrku ywej duszy. Widocznie w caym domu spali jeszcze wszyscy, z wyjtkiem tych, ktrzywrcili z Ostrianum. - Co uczynimy, panie? - spyta Kroton zatrzymujc si. - Czekajmy tu; moe si kto zjawi - odrzek Winicjusz. - Nie trzeba, by nas widziano na podwrzu. Lecz zarazem myla, e rada Chilona bya praktyczn. Gdyby si miao kilkudziesiciu niewolnikw, mona by obsadzi bram, ktra zdawaa si by jedynym wyjciem, iprzetrzsn wszystkie mieszkania, tak zanaleao od razu trafi do mieszkania Ligii,inaczej bowiem chrzecijanie, ktrych zapewne w tym domu nie brako, mogli j ostrzec, e jej szukaj. Z tego wzgldu byo niebezpiecznym i rozpytywanie si obcych osb. Winicjusz przez chwil namyla si, czy nie wrci si po niewolnikw, gdy wtem spod jednej z zason zamykajcych dalsze mieszkania wyszed czowiek z sitem w rku i zbliy si do fontanny. Mody czowiek na pierwszy rzut oka pozna Ursusa. - To Lig! - szepn Winicjusz. - Czy mam zaraz poama mu koci? - Czekaj. Ursus nie dostrzeg ich, albowiem stali w mroku sieni, i pocz spokojnie opukiwa w wodzie jarzyny napeniajce sito. Widocznym byo, e po caej nocy spdzonej na cmentarzu zamierza przygotowa z nich niadanie. Po chwili, ukoczywszy sw czynno, wzi mokre sito i znikn z nim razem za zason. Kroton i Winicjusz ruszyli za nim, sdzc, e wpadn wprost do mieszkania Ligii. Wic zdziwienie ich byo niepomierne, gdy spostrzegli, e zasona oddzielaa od podwrza nie mieszkanie, ale drugi ciemny kurytarz, na kocu ktrego wida byo ogrdek, zoony z kilku cyprysw, kilku mirtowych krzakw, i may domek, przylepiony do lepej tylnej ciany innej kamienicy. Obaj zrozumieli natychmiast, e jest to dla nich okoliczno pomylna. Na podwrzu mogo powsta zbiegowisko wszystkich mieszkacw, ustronno za domku uatwiaa przedsiwzicie. Prdko uwin si z obrocami, a raczej z Ursusem, po czym z porwan Ligi rwnie prdko dostan si na ulic, a tam ju dadz sobie rady. Prawdopodobnie nikt ich nie zaczepi, gdyby ich zaczepiono, powiedz, e chodzi ozbieg zakadniczk cezara, w ostatnim za razie Winicjusz da si pozna wigilom i wezwie ich pomocy. Ursus wchodzi ju prawie do domku, gdy szelest krokw zwrci jego uwag, wic przystan, a ujrzawszy dwch ludzi zoy sito na balustradzie i zawrci ku nim. - A czego tu szukacie? - spyta. - Ciebie! - odpar Winicjusz. Po czym zwrciwszy si do Krotona zawoa prdkim, cichym gosem: - Zabij! Kroto rzuci si jak tygrys i w jednej chwili, zanim Lig zdoa si opamita lub rozpozna nieprzyjaci, chwyci go w swoje stalowe ramiona. Lecz Winicjusz zbyt by pewien jego nadludzkiej siy, by czeka na koniec walki,wic pominwszy ich skoczy ku drzwiom domku, pchn je i znalaz si w ciemnej nieco izbie, rozwieconej jednak przez ogie palcy si na kominie. Blask tego pomienia pada wprost na twarz Ligii. Drug osob siedzc przy ognisku by w starzec, ktry towarzyszy dziewczynie i Ursusowi w drodze z Ostrianum. Winicjusz wpad tak nagle, e zanim Ligia moga go rozpozna, chwyci j wp i unisszy w gr, rzuci si znw ku drzwiom. Starzec zdoa mu je wprawdzie oa 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc>9cwcb-: .(c<zastpi, lecz on, przycisnwszy dziewczyn jednym ramieniem do piersi, odtrci go woln rk. Kaptur spad mu z gowy i wwczas na widok tej znanej sobie, a straszliwej w tej chwili twarzy, krew cia si w Ligii z przeraenia, a gos zamar jej w gardle. Chciaa woa o pomoc i nie moga. Rwnie na prno chciaa uchwyci za ram drzwi, by da opr. Palce jej zesuny si po kamieniu i byaby stracia przytomno, gdyby nie okropny obraz, ktry uderzy jej oczy, gdyWinicjusz wypad z ni do ogrodu. Oto Ursus trzyma w ramionach jakiego czowieka, cakiem przegitego w ty, z przechylon gow i z ustami we krwi. Ujrzawszy ich, raz jeszcze uderzy piciw t gow i w jednym mgnieniu oka skoczy, jak rozjuszony zwierz, ku Winicjuszowi. "mier!" - pomyla mody patrycjusz. A potem usysza, jakby przez sen, okrzykLigii: "Nie zabijaj!" - nastpnie uczu, e co, jakby piorun, rozwizao jego rce, ktrymi j obejmowa, wreszcie ziemia zakrcia si z nim i wiato dnia zgaso wjego oczach. ...........................................................................-.-.-.-.......................................... Chilo jednake, ukryty za wgem naronika, czeka, co si stanie, albowiem ciekawo walczya w nim ze strachem. Myla rwnie, e jeli im si uda porwa Ligi, to dobrze bdzie by przy Winicjuszu.Urbana nie obawia si ju, by bowiem take pewny, e Kroto go zabije. Natomiastliczy, e w razie gdyby na pustych dotd ulicach zaczo si tworzy zbiegowisko, gdyby chrzecijanie lub jacykolwiek ludzie chcieli stawi opr Winicjuszowi, tedy on przemwi do nich jako przedstawiciel wadzy, jaka wykonawca woli cezara, a w ostatnim razie wezwie wigilw na pomoc modemu patrycjuszowi przeciw ulicznej hoocie i tym zaskarbi sobie nowe aski. W duszy sdzi zawsze, e postpek Winicjusza jest nieroztropny, baczc jednakna straszliw si Krotona, przypuszcza, e moe si uda. "Gdyby byo z nimi le, sam trybun bdzie nis dziewczyn, a Kroto utoruje mu drog." Czas jednake duy mu si; niepokoia go cisza sieni, na ktra z daleka spoglda. "Jeli nie trafi do jej kryjwki, a naczynihaasu, to j sposz." I myl o tym nie bya mu zreszt przykr, rozumia bo wiem, e w takim razie bdzie znw potrzebny Winicjuszowi i znw potrafiz niego wycisn pokan ilo sestercyj. - Cokolwiek uczyni - mwi sobie - dla mnie uczyni, cho aden si tego nie domyla... Bogowie, bogowie, pozwlcie mi tylko... I nagle urwa, zdawao mu si bowiem, e co wychylio si z sieni, wic przycisnwszy si do muru, pocz patrzetamujc dech w piersiach. I nie myli si, z sieni bowiem wysuna si do wp jaka gowa i pocza si rozglda dookoa. Po chwili jednak znika. "To Winicjusz albo Kroto - pomyla Chilo - ale jeli porwali dziewk, dlaczego ona nie krzyczy i po co wygldaj na ulic? Ludzi i tak musz napotka, bo nim dojd do Karynw, ruch si zrobi na miecie. Co to? Na wszystkich bogw niemiertelnych!..." I nagle resztki wosw zjeyy mu si na gowie. We drzwiach pokaza si Ursus z przewieszonym przez rami ciaem Krotonai rozejrzawszy si raz jeszcze, pocz z nim biec pust ulic ku rzece. Chilo uczyni si przy murze tak paski jak kawa tynku. "Zginem, jeli mnie dojrzy!" - pomyla. Lecz Ursus przebieg szybko koo naronika i znikn za nastpnym, domem. Chilo za, nie czekajc duej, pocz biec w gb poprzecznej uliczki, dzwonic zbami z przeraenia i z chyoci, ktra by nawet w modziecu moga dziwi. - Jeli wracajc dojrzy mnie z daleka, to dogna i zabije - mwi sobie. - Ratuj mnie, Zeusie, ratuj, Apollinie, ratuj, Hermesie, ratuj, Boe chrzecijan! Opuszcz Rzym, wrc do Mezembrii, ale ocalcie mnie z rktego demona. I ten Lig, ktry zabi Krotona, wydawa musi w tej chwili rzeczywicie jak nadludzk istot. Biegnc myla, e to moe by jaki bg, ktry wzi na siebie posta barbarzycy. W tej chwili wierzy we wszystkich bogw wiata i we wszystkie mity, z ktrych drwi zwykego czasu. Przelatywao mu take przez gow,e Krotona mg zabi Bg chrzecijan, i wosy zjeay mu si znw na gowie na myl, e zadar z tak potg. Dopiero przebiegszy kilka zaukw i spostrzegszy jakich robotnikw idcych zdala naprzeciw, uspokoi si nieco. W piersiach brako mu ju tchu, siad wicna progu domu i pocz rogiem paszcza obciera pokryte potem czoo. - Stary jestem i potrzebuj spokoju - rzek. Ludzie, idcy naprzeciw, skrcili na jak boczn uliczk i znw ogarna go pustka. Miasto spao jeszcze. Rankami ruch czyni si wczeniej wanie w zamoniejszych dzielnicach, gdzie niewolnicy bogatych domw zmuszeni byli wstawa do dnia, w tych za, ktre zamieszkiwaa ludno wolna, ywiona kosztem pastwa, zatem prniacza, budzono si, zwaszcza w zimie, do pno. Chilo, przesiedziawszy czas jaki na progu, uczu dojmujcy chd, wic powsta i przekonawszy si, e nie zgubi kieski, ktr dosta od Winicjusza, wolniejszym ju krokiem skierowa si ku rzece. - Moe obacz gdzie ciao Krotona - mwi sobie. - Bogowie! Ten Lig, jeli jest czowiekiem, mgby w cigu jednego roku zarobi miliony sestercyj, albowiem jeli Krotona udusi jak szczeni, to kt mu sioprze? Za kade wystpienie na arenie danoby mu zota tyle, ile sam way. Lepiej on strzee tej dziewki ni Cerber pieka. Ale niech go te to pieko pochonie! Nie chc mie z nim do czynienia. Zanadto jest kocisty. Co tu jednak pocz? Staa si rzecz straszna. Jeli on takiemu Krotonowi poama koci, to pewno i dusza Winicjuszakwili tam nad tym przekltym domem, czekajc pogrzebu. Na Kastora! To przecie patrycjusz, przyjaciel cezara, krewny Petroniusza, pan znany w caym Rzymie i trybun wojskowy. mier jego nie ujdzie imna sucho... Gdybym te na przykad uda sido obozu pretorianw albo do wigilw?... Tu zamilk i pocz si namyla, lecz po chwili rzek: - Biada mi! Kt wprowadzi go do tego domu, jeli nie ja?... Jego wyzwolecy i niewolnicy wiedz, em do niego przychodzi, a niektrzy wiedz, w jakim celu. Co bdzie, gdy posdz mnie, em umylnie wskaza mu dom, w ktrym spotkaa go mier? Choby pokazao si potem w sdzie, em jej nie chcia, i tak powiedz, em ja jej przyczyn... A to przecie patrycjusz, wic w adnym razie nie ujdzie mi to bezkarnie. Ale gdybym milczkiem opuci Rzym i przenis si gdzie daleko, to podabym si w tym wiksze podejrzenie. I tak, i tak byo le. Chodzio tylko o to, bywybra ze mniejsze. Rzym by ogromnym miastem, a jednak Chilon uczu, e moe mu by w nim za ciasno. Bo kady inny mgby pj wprost do prefekta wigilw, opowiedzie, co si stao, i choby pado na niego jakowe podejrzenie, czeka spokojnie na ledztwo. Ale caa przeszo Chilona bya tego rodzaju, e wszelka blisza znajomo bd z prefektem miasta, bd z prefektem wigilw musiaaby na sprowadzi nader powane kopoty, a zarazem uzasadni wszelkie podejrzenia, jakie by przyj mogy do gowy urzdnikom. Z drugiej strony, uciec byo to utwierdzi Petroniusza w mniemaniu, e Winicjusz zosta zdradzony i zamordowany skutkiem zmowy. Ow Petroniusz by czowiek potny, ktry mg mie na rozkazy policj w caym pastwie i ktry niechybniepostaraby si odnale winowajcw chobyna kracach wiata. Jednake Chilonowi przyszo do gowy, czyby nie uda si wprost do niego i nie opowiedzie mu, co si zdarzyo. Tak! by to najlepszy sposb. Petroniusz by czowiekiem spokojnym i Chilo mg by pewnym przynajmniej tego, e go wysucha do koca. Petroniusz, ktryzna spraw od pocztku, atwiej te uwierzyby w niewinno Chilona ni prefekci. eby jednak uda si do niego, trzeba byo wiedzie na pewno, co stao si z Winicjuszem, Chilo za tego nie wiedzia. Widzia wprawdzie Liga skradajcego si dorzeki z ciaem Krotona, ale nic wicej. Winicjusz mg by zabitym, ale mg te by rannym lub schwytanym. Teraz dopiero przyszo Chilonowi do gowy, e chrzecijanie zapewne nie omieliliby si zabi czowieka tak potnego, augustianinai wysokiego urzdnika wojskowego, albowiem tego rodzaju postpek mg cign na nich oglne przeladowanie. Prawdopodobniejszym byo, e zatrzymali go przemoc, aby da czas Ligii do ponownego ukrycia si w innym miejscu. Myl ta napenia Chilona otuch. "Jeli ten ligijski smok nie rozdar go w pierwszym zapdzie, tedy jest ywy, a jelijest ywy, tedy sam da wiadectwo, em go nie zdradzi, a wwczas nie tylko nic minie grozi, ale (o, Hermesie, licz znw na dwie jawki!) otwiera si przede mn nowe pole... Mog da zna jednemu z wyzwolecw, gdzie ma szuka pana, a czyon uda si do prefekta, czy nie, to jego rzecz, bylebym ja si do niego nie udawa.... Mog take pj do Petroniusza i liczy na nagrod... Szukaem Ligii, teraz bd szuka Winicjusza, a potem znw Ligii... Trzeba jednak naprzd wiedzie, czy yw, czy zabit." Tu przeszo mu przez gow, e mgby noc uda si do piekarza Demasa i spyta o to Ursusa. Ale myl t porzuci natychmiast. Wola nie mie nic do czynieniaz Ursusem. Mg susznie przypuszcza, ejeli Ursus nie zabi Glauka, to widocznie zosta przestrzeony przez ktrego ze starszych chrzecijaskich, ktremu wyzna swj zamiar, e to sprawa nieczysta i e chcia go do niej namwi jaki zdrajca. Zreszt, na samo wspomnienie Ursusa Chilona przebiega dreszcz po caym ciele. Natomiast pomyla, e wieczorem wyle Eurycjusza po wieci do tego domu, w ktrym wypadek si zdarzy. Tymczasem potrzebowa poywi si, wykpa i wypocz. Niespana noc, droga do Ostrianum i ucieczka z Zatybrza strudziy go istotnie nad wszelk miar. Jedna rzecz pocieszaa go stale: oto, e mia przy sobie dwie kieski: t, ktr Winicjusz da mu w domu, i t, ktr mu rzuci w powrotnej drodze z cmentarza. Zewzgldu te na t szczliw okoliczno, jak rwnie ze wzgldu na wszelkie wzruszenia, przez jakie przeszed, postanowi zje obficiej i napi si lepszego wina ni zwykle. I gdy wreszcie nadesza godzina otwarcia winiarni, uczyni to w mierze tak znacznej,i zapomnia o kpieli. Chciao mu si przede wszystkim spa i senno odja musiy do tego stopnia, e wrci zupenie chwiejnym krokiem do swego mieszkania naSuburze, gdzie czekaa go zakupiona za Winicjuszowe pienidze niewolnica. Tam, wszedszy do ciemnego jak lisia jama cubiculum, rzuci si na posanie i zasn w jednej chwili. Zbudzi si dopiero wieczorem, a raczej zbudzia go niewolnicawzywajc go, by wstawa, albowiem kto szuka go i chce si z nim widzie w pilnej sprawie. Czujny Chilo oprzytomnia w jednej chwili, zarzuci naprdce paszcz z kapturem i kazawszy si niewolnicy usun na bok, wyjrza naprzd ostronie na zewntrz. I zmartwia! Albowiem przez drzwi cubiculum ujrza olbrzymi posta Ursusa. Na w widok uczu, e nogi i gowa jego staj si zimne jak ld, serce przestaje biw piersiach, po krzyu chodz roje mrwek... Czas jaki nie mg przemwi, nastpnie jednak, szczkajc zbami, rzek, a raczej wyjcza: - Syro! Nie ma mnie... nie znam... tego... dobrego czowieka... - Powiedziaam mu, e jeste i e pisz, panie - odrzeka dziewczyna - on za da, by ci rozbudzi... - O, bogi!... Ka ci... Lecz Ursus, jak by zniecierpliwiony zwok,zbliy si do drzwi cubiculum i schyliwszy si wsadzi do wntrza gow. - Chilonie Chilonidesie! - rzek. - Pax tecum! Pax, pax! - odpowiedzia Chilo. - O, najlepszy z chrzecijan! Tak! Jestem Chilonem, ale to omyka... Nie znam ci! - Chilonie Chilonidesie - powtrzy Ursus. - Pan twj, Winicjusz, wzywa ci, aby si do niego uda wraz ze mn. Rozdzia XXIII Winicjusza obudzi dotkliwy bl. W pierwszej chwili nie mg zrozumie, gdzie jest i co si z nim dzieje. W gowie czu szum i oczy jego byy zakryte jakby mg. Stopniowo jednak wracaa mu przytomno i wreszcie przez ow mg dojrza trzech schylonych nad sob ludzi. Dwch rozpozna: jeden by Ursus, drugi - ten starzec, ktrego obali unoszc Ligi. Trzeci, zupenie obcy, trzyma jego lew rk i dotykajc jej wzdu okcia a do ramienia i obojczyka, zadawa mu wanie bl tak straszny, i Winicjusz sdzc, e tojest jaki rodzaj dokonywanej nad nim zemsty, rzek przez zacinite zby: - Zabijcie mnie. Lecz oni nie zdawali si uwaa na jego sowa, jak by nie syszeli ich lub jak by je poczytali za zwyky jk cierpienia. Ursus, ze swoj zatroskan a zarazem gron twarz barbarzycy, trzyma pki biaych szmat podartych na dugie pasy, starzec za mwi do czowieka, ktry naciska rami Winicjusza: - Glauku, jeste pewny, e ta rana w gowie nie jest miertelna? - Tak jest, cny Kryspie - odpowiedzia Glaukus. - Suc jako niewolnik na flocie, apotem mieszkajc w Neapolis, opatrywaemwiele ran, i z zyskw, jakie mi przynosio to zajcie, wykupiem wreszcie siebie i swoich... Rana w gowie jest lekka. Gdy ten czowiek (tu wskaza gow na Ursusa) odebra modziecowi dziewczyn i pchn go na mur, w widocznie, padajc, zasonisi rk, ktr wybi i zama, ale przez to ocali gow - i ycie. - Niejednego ju z braci miae w swej opiece - odpowiedzia Kryspus - i syniesz jako biegy lekarz... Dlatego to posaem pociebie Ursusa. - Ktry po drodze wyzna mi, i jeszcze wczoraj gotw by mnie zabi. - Ale pierwej ni tobie wyzna swj zamiar mnie - ja za, ktry znam ciebie i twoj mio dla Chrystusa, wytumaczyem mu, e nie ty jeste zdrajc, ale w nieznajomy, ktry go do zabjstwa chcia namwi. - To by zy duch, ale ja wziem go za anioa - odrzek z westchnieniem Ursus. - Kiedy indziej opowiesz mi to - rzek Glaukus - ale teraz musimy myle o rannym. I to rzekszy pocz nastawia rami Winicjusza, ktry, mimo i Kryspus skrapia mu twarz wod, mdla cigle z blu. Bya to zreszt szczliwa dla niego okoliczno, nie czu bowiem nastawiania nogi ani opasywania zamanego ramienia, ktre Glaukus uj w dwie wklse deseczki, a nastpnie obwiza szybko i silnie, aby je unieruchomi. Lecz po dokonanej operacji rozbudzi si znowu - i ujrza nad sob Ligi. Staa tu przy jego ku, trzymajc przedsob miedziane wiaderko z wod, w ktrej Glaukus zanurza od czasu do czasu gbk izwila ni jego gow. Winicjusz patrzy i oczom nie wierzy. Zdawao mu si, e to sen albo gorczka stawia przed nim drogie widmo - i po dugiej dopiero chwili zdoa wyszepta: - Ligio... Na jego gos wiaderko zadrao w jej rku, lecz zwrcia na niego oczy pene smutku. - Pokj z tob! -odrzeka z cicha. I staa z wycignitymi przed si rkoma, z twarz pen litoci i alu. On za patrzy na ni, jak by chcc napeni ni renice tak, aby po zamkniciupowiek obraz jej zosta mu pod nimi. Patrzy na jej twarz, bledsz i szczuplejsz ni dawniej, na skrty ciemnych wosw, na ubogi ubir robotnicy;patrzy tak uporczywie, e a pod wpywem jego wzroku jej niene czoo poczo rowie - i naprzd pomyla, e j kocha zawsze, a po wtre, e ta jej blado i to jej ubstwo s jego dzieem, e on to wypdzi j z domu, gdzie j kochano i gdzie j otacza dostatek i wygody, a wtrci do tej mizernej izby i odzia w ten ndzny paszcz z ciemnej weny. Poniewa za pragnby j odzia w najdrosze zotogowy i we wszystkie klejnoty wiata, wic zdjo go zdumienie, trwoga, lito i al tak wielki, e byby jej do ng pad, gdyby mg si poruszy. - Ligio - rzek - nie pozwolia mnie zabi. A ona odpowiedziaa ze sodycz: - Niech Bg wrci ci zdrowie. Dla Winicjusza, ktry mia poczucie i tych krzywd, ktre jej dawniej wyrzdzi, i tej,ktr chcia wyrzdzi wieo, by w sowach Ligii prawdziwy balsam. Zapomniaw tej chwili, e przez jej usta moe mwichrzecijaska nauka, a czu tylko, e mwi umiowana kobieta i e w odpowiedzi jej jest jaka osobista tkliwo i wprost nadludzka dobro, ktra wstrzsa nim do a 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc:c @'Cc=6! ?gbi duszy. Jak poprzednio z blu, tak teraz osab ze wzruszenia. Ogarna go jaka niemoc, zarazem ogromna i sodka. Dozna takiego wraenia, jak by si zapada gdzie w otcha, ale czu przy tym, e mu jest dobrze - i e jest szczliwy. Myla te w tej chwili osabienia, e stoi nad nim bstwo. Tymczasem Glaukus skoczy obmywa ran w jego gowie i przyoy do niej ma gojc. Ursus zabra miednik z rk Ligii, ona za wziwszy przygotowan na stole czar z wod pomieszan z winem, przyoya j do ust rannego. Winicjusz wypi chciwie, po czym dozna ogromnej ulgi. Po dokonanym opatrunku bl prawie min. Rany i stuczenia poczy te. Wrcia mu zupena przytomno. - Daj mi pi jeszcze - rzek. Ligia odesza z prn czar do drugiej izby, natomiast Kryspus, po krtkich sowach zamienionych z Glaukiem, zbliy si do ka i rzek: - Winicjuszu, Bg nie pozwoli ci popeni zego uczynku, ale zachowa ci przy yciu, by opamita si w duszy. Ten, wobec ktrego czowiek jest tylko prochem- poda ci bezbronnego w rce nasze, leczChrystus, w ktrego wierzymy, kaza nam miowa nawet nieprzyjaci. Wic opatrzylimy twoje rany i jako rzeka Ligia, bdziemy modli si, aby Bg wrci ci zdrowie, ale duej nad tob czuwa nie moemy. Zosta wic w spokoju i pomyl, czyli godzioby ci si, przeladowa duej Ligi, ktr pozbawie opiekunw, dachu - i nas, ktrzymy ci dobrem za ze wypacili? - Chcecie mnie opuci? - spyta Winicjusz. - Chcemy opuci ten dom, w ktrym moe nas dosign przeladowanie prefekta miasta. Towarzysz twj zosta zabity, ty za, ktry jeste monym midzy swymi, leysz ranny. Nie z naszej to winy si stao, ale na nas musiaby spa gniew prawa... - Przeladowania si nie bjcie - rzek Winicjusz. - Ja was osoni. Kryspus nie chcia mu odpowiedzie, e chodzi im nie tylko o prefekta i policj, ale e nie majc zaufania i do niego take, chc zabezpieczy Ligi przed dalszym jegopocigiem. - Panie - rzek - prawa twoja rka jest zdrowa - wic oto tabliczki i styl: napisz dosug, aby przyszli do ciebie dzi wieczr z lektyk i odnieli ci do twego domu, w ktrym ci bdzie wygodniej ni wrd naszego ubstwa. My tu mieszkamy u biednej wdowy, ktra wkrtce nadejdzie z synem swoim - i owo pachol odniesie twj list, my za musimy wszyscy szuka innegoschronienia. Winicjusz poblad, poj bowiem, e chc go rozczy z Ligi i e gdy straci j ponownie, to moe nigdy w yciu jej nie ujrze... Rozumia wprawdzie, e zaszy midzy ni i nim rzeczy wielkie, na mocy ktrych, chcc j posi, musi szuka jakich nowych drg, o ktrych nie mia jeszcze czasu myle. Rozumia rwnie, e cokolwiek by powiedzia tym ludziom - choby im zaprzysig, e wrci Ligi Pomponii Grecynie, to mu maj prawo nie uwierzy i nie uwierz. Przecie mg to uczyni ju dawniej; przecie mg, zamiast przeladowa Ligi, uda si do Pomponii - i przysic jej, e sipocigu wyrzeka, a w takim razie sama Pomponia byaby odszukaa i zabraa na powrt dziewczyn. - Nie! Czu, e adne tego rodzaju przyrzeczenia nie zdoaj ich wstrzyma i adna uroczysta przysiga nie zostanie przyjta, tym bardziej e nie bdc chrzecijaninem mgby im chyba przysic na bogw niemiertelnych, w ktrych sam nie bardzo wierzy, a ktrych oni uwaali za ze duchy. Pragn jednak rozpaczliwie przejedna i Ligi, i tych jej opiekunw - jakimkolwiek sposobem, na to za potrzebowa czasu. Chodzio mu take o to, by cho kilka dni patrze na ni. Jak toncemu kady odam deski lub wiosa wydaje si zbawieniem, tak i jemu wydawao si, i przez te kilka dni zdoa moe powiedzie co takiego, co go do niej zbliy, e moe co obmyli, e moe co znajdzie pomylnego. Wic zebrawszy myli rzek: - Posuchajcie mnie, chrzecijanie. Wczorajbyem wraz z wami na Ostrianum i suchaem waszej nauki, ale chobym jej nie zna, wasze uczynki przekonayby mnie, i jestecie ludzie uczciwi i dobrzy. Powiedzcie owej wdowie, ktra zamieszkujeten dom, aby zostaa w nim, wy zostacie take i mnie pozwlcie zosta. Niech ten czowiek (tu zwrci wzrok na Glauka), ktry jest lekarzem lub przynajmniej zna si na opatrywaniu ran, powie, czy mona mnie dzi przenosi. Jestem chory i znam zamane rami, ktre musi cho kilka dni zosta nieruchome - i dlatego owiadczam wam, i nie rusz si std, chyba mnie przemoc wyniesiecie. Tu przerwa, bo w rozbitej jego piersi zbrako oddechu, Kryspus za rzek: - Nikt, panie, nie uyje przeciw tobie przemocy, my tylko uniesiemy std nasze gowy. Na to nieprzywyky do oporu mody czowiek zmarszczy brwi i rzek: - Pozwl mi odetchn. Po chwili za pocz znw mwi: - O Krotona, ktrego zdusi Ursus, nikt nie zapyta; mia dzi jecha do Benewentu, dokd wezwa go Watyniusz, wszyscy wic bd myleli, e wyjecha. Gdymy weszli zKrotonem do tego domu, nie widzia nas nikt prcz jednego Greka, ktry by z nami w Ostrianum. Powiem wam, gdzie mieszka, sprowadcie mi go - ja za naka mu milczenie, albowiem jest to czowiek przeze mnie patny. Do domu mego napisz list, em wyjecha take do Benewentu. Gdyby Grek ju da zna prefektowi, owiadcz mu, em Krotona sam zabi i e on to zama mi rk. Tak uczyni, na cienie ojca i matki mojej! - a wic mniecie tu pozosta bezpiecznie, gdy wos nie spadnie z adnej gowy. Sprowadcie mi prdko Greka, ktry zwie si Chilo Chilonides! - Wic Glaukus zostanie przy tobie, panie - rzek Kryspus i wraz z wdow bdzie mia piecz nad tob. Winicjusz zmarszczy brwi jeszcze silniej. - Uwa, stary czowieku, co powiem - rzek. - Winienem ci wdziczno i wydajesz si dobrym i uczciwym czowiekiem, ale nie mwisz mi tego, co masz na dnie duszy. Ty si obawiasz, bym nie wezwa moich niewolnikw i nie kaza im zabra Ligii. Zali tak nie jest? - Tak jest! - odrzek z pewn surowoci Kryspus. - Tedy zwa, e z Chilonem bd rozmawiaprzy was i e przy was napisz list do domu, iem wyjecha - i e innych posacw, jak wy, pniej nie znajd... Rozwa to sam i nie dranij mnie duej. Tu wzburzy si i twarz skurczya mu si z gniewu, po czym j mwi w uniesieniu: - Zali ty myla, e ja si zapr, i chc pozosta dlatego, by j widzie?... Gupi by odgad, chobym si zapar. Ale przemoc nie bd jej wicej bra... Tobie za powiemco innego. Jeli ona tu nie zostanie, to t zdrow rk pozrywam wizania z ramienia, nie przyjm jada ni napoju - i niech mier moja spadnie na ciebie i na twoich braci. Czemu mnie opatrywa, czemu nie kaza mnie zabi? I poblad z gniewu i osabienia. Lecz Ligia, ktra z drugiej izby syszaa ca rozmow i ktra bya pewna, i Winicjusz speni to, co zapowiada, zlka si jego sw. Nie chciaa za nic jego mierci. Raniony i bezbronny budzi w niej tylko lito, nie strach. Od czasu ucieczki yjc wrd ludzi pogronych w cigym upojeniu religijnym, rozmylajcych tylko o ofiarach, powiceniach i miosierdziu bez granic, sama upoia si tym nowym tchnieniem do tego stopnia, e zastpio ono dla niej dom, rodzin, stracone szczcie i zarazem uczynio z niej jedn ztakich dziewic chrzecijanek, ktre zmieniy pniej star dusz wiata. Winicjusz zbyt zaway w jej losach i zbyt si jej narzuci, by moga o nim zapomnie.Mylaa o nim po caych dniach i nieraz prosia Boga o tak chwil, w ktrej, idc za tchnieniem nauki, mogaby mu wypaci si dobrem za ze, miosierdziem za przeladowanie, zama go, zdoby dla Chrystusa i zbawi. A teraz zdawao si jejwanie, e taka chwila nadesza i e modlitwy jej zostay wysuchane. Zbliya si wic do Kryspusa z twarz jakby natchnion i pocza mwi tak, jak by przez ni mwi gos jaki inny: - Kryspie, niech on zostanie midzy nami i my pozostaniemy z nim, dopki Chrystus go nie uzdrowi. A stary prezbiter, przywyky szuka we wszystkim tchnie Boych, widzc jej egzaltacj pomyla zaraz, e moe mwi przez ni moc wysza i ulkszy si w sercu, pochyli siw gow. - Niech si tak stanie, jak mwisz - rzek. Na Winicjuszu, ktry przez cay czas nie spuszcza jej z oczu, to szybkie posuszestwo Kryspa uczynio dziwne i przejmujce wraenie. Wydao mu si, e Ligia jest midzy chrzecijanami jak Sybill czy kapank, ktr otacza cze i posuch. I mimo woli podda si take tej czci. Do mioci, jak czu, przyczya si teraz jakby pewna obawa, wobec ktrejmio sama stawaa si czym niemal zuchwaym. Nie umia przy tym oswoi si z myl, e stosunek ich zosta zmieniony, e teraz nie ona od jego, ale on zaley od jej woli, e ley oto chory, zamany, e przesta by si napastnicz - zdobywcz i e jest jakby bezbronnym dzieckiem na jejopiece. Dla jego natury dumnej i samowolnejstosunek podobny wzgldem kadej innej istoty byby upokorzeniem - tym razem jednak nie tylko nie odczu upokorzenia, aleby jej wdziczny jak swojej pani. Byy to poczucia w nim niesychane, ktre dniem przedtem nie chciayby mu si w gowie pomieci i ktre zdumiewayby go nawet wtej jeszcze chwili, gdyby umia sobie jasno zda z nich spraw. Lecz on nie pyta teraz, dlaczego tak jest, jak by to byo rzecz zupenie naturaln, czu si tylko szczliwy, e zostaje. I chcia jej dzikowa - z wdzicznoci i jeszcze z jakim uczuciem tak dalece mu nie znanym, e go nawet nazwa nie umia,poniewa byo po prostu pokor. Lecz poprzednie uniesienie wyczerpao go tak, e nie mg mwi i dzikowa jej tylko oczyma, w ktrych wiecia rado, e zostaje przy niej i e bdzie mg na ni patrze jutro, pojutrze, moe dugo. Rado t mieszaa mu tylko obawa, by nie straci tego, co zyska, tak wielka, e gdy Ligia podaa mu znw po chwili wody i gdy chwycia go przy tym ochota, by obj jej do - ba si tego uczyni, ba si - on, ten sam Winicjusz, ktry na uczcie u cezara caowa przemoc jej usta, a po jej ucieczce obieca sobie, e bdzie j za wosy wczy po cubiculum lub kae j smaga. Rozdzia XXIV Lecz pocz si rwnie obawia, by jaka niewczesna pomoc z zewntrz nie zburzyamu radoci. Chilo mg da zna o jego znikniciu prefektowi miasta lub wyzwolecom w domu - a w takim razie wtargnicie wigilw byo prawdopodobne. Przez gow przeleciaa mu wprawdzie myl, e wwczas mgby kaza pochwyciLigi i zamkn j w swoim domu, lecz czu, e tego uczyni nie powinien - i nie zdoa. By czowiekiem samowolnym, zuchwaym i do zepsutym, a w potrzebie nieubaganym, nie by jednake ni Tygellinem, ni Neronem. ycie wojskowe pozostawio mu pewne poczucie sprawiedliwoci, wiary i tyle sumienia, i rozumia, e taki postpek byby czym potwornie podym. Byby moe wreszcie zdolny dopuci si go w napadzie zoci i w peni si, ale w tej chwili by zarazem rozczulony i chory, wic chodzio mu o to tylko, by nikt nie stan midzy nim a Ligi.Zauway za ze zdziwieniem, e od chwili gdy Ligia stana po jego stronie, ani ona sama, ani Kryspus nie daj od niego adnych zapewnie, tak jak gdyby byli pewni, e w razie potrzeby obroni ich jakamoc nadprzyrodzona. Winicjusz, w ktrego gowie - od czasu jak sysza w Ostrianumnauk i opowiadanie Apostoa - pocza si plta i zaciera rnica midzy rzeczami moliwymi a niemoliwymi, nie by take zbyt daleki od przypuszczenia, e tak by by mogo. Jednake biorc rzeczy trzewiej, sam przypomnia im co mwi o Greku, i znw zada, by sprowadzono muChilona. Kryspus zgodzi si na to i postanowiono wysa Ursusa. Winicjusz, ktry w ostatnich dniach przed Ostrianum czsto, lubo bez skutku wysya by niewolnikw swych do Chilona, wskaza Ligowi dokadniejego mieszkanie, po czym skreliwszy kilka sw na tabliczce rzek zwrciwszy si do Kryspa: - Daj tabliczk, gdy to jest czowiek podejrzliwy i chytry, ktry czsto, wzywany przeze mnie, kaza odpowiada ludziom moim, e nie ma go w domu, czynito za zawsze, gdy nie majc dla mnie dobrych nowin obawia si mojego gniewu. - Bylem go znalaz, to go przyprowadz, czy bdzie chcia czy nie - odpowiedzia Ursus. Po czym wziwszy paszcz wyszed piesznie. Odnale kogo w Rzymie nie byo atwo, nawet przy najlepszych wskazwkach, ale Ursusowi pomaga w takich razach instynktczowieka lenego a zarazem i wielka znajomo miasta, tak e po niejakim czasie znalaz si w mieszkaniu Chilona. Nie pozna go jednak. Poprzednio widzia go tylko raz w yciu i do tego w nocy. Wreszcie tamten wyniosy i pewny siebie starzec, ktry go namawia do zamordowania Glauka, tak by niepodobny do tego zgitego we dwoje ze strachu Greka, e nikt nie mg przypuci, i oba jstanowi jedn osob. Chilo te, pomiarkowawszy, e Ursus patrzy na niego jak na czowieka zupenie obcego, ochon z pierwszego przeraenia. Widok tabliczki z pismem Winicjusza uspokoi go jeszcze bardziej. Nie grozio mu przynajmniej podejrzenie, e wprowadzi go umylnie w zasadzk. Pomyla przy tym, e chrzecijanie nie zabili Winicjusza widocznie dlatego, e nie omielili si podnie rki na osob tak znakomit. "A zatem Winicjusz osoni i mnie w potrzebie - rzek sobie w duchu - albowiemnie wzywa mnie przecie po to, by mnie da zabi." Nabrawszy wic nieco ducha, spyta: - Dobry czowieku, zali przyjaciel mj, szlachetny Winicjusz, nie przysa po mnie lektyki? Nogi mam popuchnite i i tak daleko nie mog. - Nie - odrzek Ursus - pjdziemy piechot.- A jeli odmwi? - Nie czy tego, gdy pj musisz. - I pjd, ale z wasnej chci. Inaczej niktby mnie nie zmusi, albowiem jestem czowiekiem wolnym i przyjacielem prefekta miasta. Jako mdrzec, posiadam rwnie sposoby na przemoc - i umiem zamienia ludzi w drzewa i zwierzta. Ale pjd - pjd! Wdziej tylko paszcz jeszcze nieco cieplejszy i kaptur, aby mnie nie poznali niewolnicy tej dzielnicy - inaczejbowiem zatrzymywaliby nas ustawicznie, aby caowa moje rce. To rzekszy nawdzia inny paszcz, na gow za spuci galicki obszerny kaptur, z obawy, by Ursus nie przypomnia sobie jego rysw, gdy wyjd na wiksze wiato.- Gdzie mnie prowadzisz? - spyta po drodze Ursusa. - Na Zatybrze. - Niedawno jestem w Rzymie i nigdy tam niebyem, ale i tam yj zapewne ludzie, ktrzy kochaj cnot. Ale Ursus, ktry by czowiekiem naiwnym iktry sysza Winicjusza mwicego, i Grek by z nim na cmentarzu Ostrianum, a potem widzia, gdy wchodzili z Krotonem dodomu, w ktrym mieszkaa Ligia, zatrzyma si na chwil i rzek: - Nie kam, stary czowieku, albowiem dzibye z Winicjuszem na Ostrianum i pod nasz bram. - Ach! - rzek Chilo - wic to wasz dom stoina Zatybrzu? Od niedawna jestem w Rzymie i nie wiem dobrze, jak si zw rone dzielnice. Tak jest, przyjacielu! Byem pod wasz bram i zaklinaem pod ni w imi cnoty Winicjusza, by nie wchodzi. Byem i w Ostrianum, a wiesz dlaczego? Oto od pewnego czasu pracuj nad nawrceniem Winicjusza i chciaem, aby posucha najstarszego z apostow. Niech wiato przeniknie do jego duszy i do twojej! Wszake jeste chrzecijaninem i wszak pragniesz, aby prawda zapanowaa nad faszem? - Tak jest - odrzek z pokor Ursus. Chilonowi wrcia zupenie odwaga. - Winicjusz jest to pan mony - rzek - i przyjaciel cezara. Czsto on jeszcze suchapodszeptw zego ducha, ale gdyby cho wos spad z jego gowy, cezar pomcibysi na wszystkich chrzecijanach. - Nas wiksza moc strzee. - Susznie! susznie! Ale co zamierzacie uczyni z Winicjuszem? - spyta z nowym niepokojem Chilon. - Nie wiem. Chrystus nakazuje miosierdzie.- To wymienicie powiedzia. Pamitaj o tym zawsze, inaczej bdziesz si skwarzyw piekle jak kiszka na patelni. Ursus westchn. Chilo za pomyla, e z tym straszliwym w chwili pierwszego porywu czowiekiem zrobiby zawsze, co by chcia. Wic pragnc wiedzie, jak rzeczy odbyy si przy porywaniu Ligii, pyta dalej gosem surowego sdziego: , ktra wstrzsa nim do a 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPqc*c!c +M Y,Ic;- Jak postpilicie z Krotonem? Mw i nie zmylaj. Ursus westchn po raz drugi. - Powie ci to Winicjusz. - To si znaczy, e pchne go noem lub zabie pak? - Byem bezbronny. Grek nie mg jednak oprze si podziwowi nad nadludzk si barbarzycy. - Niech ci Pluto!... To jest, chciaem powiedzie: niech ci Chrystus przebaczy! Czas jaki szli w milczeniu, po czym Chilo rzek: - Nie ja ci zdradz, ale strze si wigilw.- Ja boj si Chrystusa, nie wigilw. - I to susznie. Nie masz ciszej winy nadzabjstwo. Bd si za ciebie modli, ale niewiem, czy nawet moja modlitwa co wskra - chyba e uczynisz lub, i nigdy w yciu nikogo nie tkniesz palcem. - Ja i tak nie zabijaem rozmylnie - odpowiedzia Ursus. Chilo jednak, ktry pragn si na wszelki wypadek zabezpieczy, nie przestawa obrzydza w dalszym cigu zabjstwa Ursusowi i zachca go do wykonania lubu.Wypytywa te i o Winicjusza, lecz Lig odpowiada na jego pytania niechtnie, powtarzajc, e z ust samego Winicjusza usyszy to, co usysze powinien. Rozmawiajc w ten sposb, przebyli wreszcie dalek drog dzielc mieszkanie Greka od Zatybrza i znaleli si przed domem. Serce Chilona poczo znw bi niespokojnie. Ze strachu wydao mu si, e Ursus poczyna spoglda na niego jakim akomym wzrokiem. "Maa mi pociecha mwi sobie - jeli mnie zabije niechccy, i wolabym w kadym razie, aby go ruszy parali, a razem z nim i wszystkich Ligw, co daj, Zeusie, jeli potrafisz." Tak rozmylajc zatula si coraz mocniej w swoj galick guni, powtarzajc, i boi sichodu. Wreszcie, gdy przebywszy sie i pierwsze podwrze znaleli si w korytarzuprowadzcym do ogrdka domku, zatrzymasi nagle i rzek: - Pozwl mi tchu nabra, inaczej bowiem nie bd mg rozmwi si z Winicjuszem iudzieli mu rad zbawiennych. To rzekszy stan - gdy jakkolwiek powtarza sobie, e adne niebezpieczestwo mu nie grozi, jednake na myl, e stanie wrd tych tajemniczychludzi, ktrych widzia w Ostrianum, nogi trzsy si nieco pod nim. Tymczasem z domku poczy dochodzi uszu jego piewy. - Co to jest? - pyta. - Mwisz, e chrzecijaninem, a nie wiesz, e midzy nami jest zwyczaj po kadym posiku wielbi Zbawiciela naszego piewaniem - odpowiedzia Ursus. - Miriam z synem musiaa ju wrci, a moe i Aposto jest z nimi, codziennie bowiem nawiedza wdow i Kryspa. - Prowad mnie wprost do Winicjusza. - Winicjusz jest w tej izbie, gdzie i wszyscy, bo ta jedna jest wiksza, a zreszt same ciemne cubicula, do ktrych tylko spa chodzimy. Wejdmy ju - tam odpoczniesz. I weszli. W izbie byo ciemnawo, wieczr by chmurny, zimowy, a pomie kilku kagankw niezupenie rozprasza mrok. Winicjusz raczej domyli si, ni rozeznaw zakapturzonym czowieku Chilona, ten za ujrzawszy oe w rogu izby i na nim Winicjusza, ruszy, nie patrzc na innych, wprost ku niemu - jakby w przekonaniu, e przy nim bdzie mu najbezpieczniej. - O panie! czemu nie sucha moich rad! - zawoa skadajc rce. - Milcz - rzek Winicjusz - i suchaj! Tu pocz patrze bystro w oczy Chilona i mwi z wolna a dobitnie, jak by chcia, bykade jego sowo zrozumiane byo, jako rozkaz i zostao raz na zawsze w Chilonowej pamici: - Kroto rzuci si na mnie, by mnie zamordowa i ograbi - rozumiesz! Wwczas zabiem go, ci za ludzie opatrzylirany, jakie otrzymaem w walce z nim. Chilo od razu zrozumia, e jeli Winicjusz tak mwi, to chyba na mocy jakiego ukadu z chrzecijanami, a w takim razie chce, by mu wierzono. Pozna te to z jegotwarzy, wic w jednej chwili, nie okazawszy ni powtpiewania, ni zdziwienia, podnis oczy w gr i zawoa: - otr to by wierutny, panie! Wszakem ciostrzega, by mu nie ufa. Wszystkie mojenauki obijay si o jego gow jak groch o cian. W caym Hadesie nie ma dla niego mk dostatecznych. Bo kto nie moe by uczciwym czowiekiem, ten poniekd musi by otrem; komu za trudniej zosta uczciwym ni otrowi? Ale eby napada na swego dobroczyc i pana tak wspaniaomylnego... O, bogowie!... Tu jednak wspomnia, e w czasie drogi przedstawia si Ursusowi jako chrzecijanin - i umilk. Winicjusz rzek: - Gdyby nie sica, ktr miaem ze sob, byby mnie zabi. - Bogosawi t chwil, w ktrej doradziem ci wzi cho n. Lecz Winicjusz zwrci na Greka badawcze spojrzenie i spyta: - Co czyni dzi? - Jak to? Czym ci, panie, nie powiedzia, em czyni luby za twoje zdrowie? - I nic wicej? - I wybieraem si wanie odwiedzi ci, gdy tamten dobry czowiek nadszed i powiedzia mi, e mnie wzywasz. - Oto jest tabliczka. Pjdziesz z ni do megodomu, odnajdziesz mego wyzwoleca i oddasz mu j. Napisano jest na niej, em wyjecha do Benewentu. Powiesz Demasowi od siebie, em to uczyni dzi rano, wezwany pilnym listem przez Petroniusza. Tu powtrzy z naciskiem: - Wyjechaem do Benewentu - rozumiesz? - Wyjechae, panie! Rano egnaem ci przecie przy Porta Capena - i od czasu twego wyjazdu taka ogarnia mnie tsknota, e jeli twa wspaniaomylno jej nie utuli, zakwil si na mier, jak nieszczsna ona Zetosa3 z alu po Itylu. Winicjusz, lubo chory i nawyky do gitkoci Greka, nie mg jednak wstrzyma umiechu. Rad by przy tym, e Chilo w lot go zrozumia, wic rzek: - Zatem dopisz, by ci zy obtarto. Daj mi kaganek. Chilo, uspokojony ju zupenie, wsta i uczyniwszy kilka krokw w stron kominka,zdj jeden z palcych si na murku kagankw. Lecz gdy kaptur zesun si przy tej czynnoci z jego gowy i wiato pado wprost na jego twarz, Glaukus zerwa si z awy i zbliywszy si szybko, stan przed nim. - Nie poznajesz mnie, Cefasie? - spyta. I w gosie jego byo co tak strasznego, e dreszcz przebieg wszystkich obecnych. Chilo podnis kaganek i upuci go prawie w tej chwili na ziemi - po czym zgi si we dwoje i pocz jcze: - Nie jestem... nie jestem!... litoci! Glaukus za zwrci si w stron wieczerzajcych i rzek: - Oto jest czowiek, ktry zaprzeda i zgubi mnie i rodzin moj... Historia jego bya znan i wszystkim chrzecijanom, i Winicjuszowi, ktry dlatego tylko nie domyli si, kim jest w Glaukus, e mdlejc ustawicznie z blu przyopatrunku, nazwiska jego nie sysza. Leczdla Ursusa, krtka ta chwila, w poczeniu ze sowami Glauka, bya jakby byskawic w ciemnoci. Rozpoznawszy Chilona, jednymskokiem znalaz si przy nim, chwyci go za ramiona i wygiwszy je w ty, zawoa:- On to namwi mnie, bym zamordowa Glauka! - Litoci! - jcza Chilo - oddam wam... Panie! - zawoa zwracajc gow do Winicjusza - ratuj mnie! Tobiem zaufa, wstaw si za mn... Twj list... odnios. Panie! panie!... Lecz Winicjusz, ktry najobojtniej ze wszystkich patrzy na to, co zaszo, raz dlatego, e wszystkie sprawy Greka byy mu znane, a po wtre, e serce jego nie znao, co to lito, rzek: - Zakopcie go w ogrodzie: list poniesie kto inny. Chilonowi wydao si, e sowa te s ostatecznym wyrokiem. Koci jego poczy trzeszcze w strasznych rkach Ursusa, oczy zachodziy zami z blu. - Na waszego Boga! litoci - woa - jestemchrzecijaninem!... Pax vobiscum!... jestem chrzecijaninem, a jeli mi nie wierzycie, ochrzcijcie mnie jeszcze raz, jeszcze dwa,jeszcze dziesi razy! Glauku, to pomyka! Pozwlcie mi mwi! Uczycie mnie niewolnikiem... Nie zabijajcie mnie! Litoci!...I gos jego, dawiony blem, sab coraz bardziej, gdy wtem za stoem podnis si Aposto Piotr; przez chwil chwia sw bia gow, zniajc j ku piersiom, i oczy mia zamknite, ale nastpnie otworzy je i rzek wrd ciszy: - A oto powiedzia nam Zbawiciel: "Jeliby twj brat zgrzeszy przeciw tobie, strofujgo; a jeliby aowa, odpu mu. A jeliby siedmkro na dzie zgrzeszy przeciw tobie i siedmkro nawrci si k'tobie mwic: - al ci mi! - odpu mu!" Po czym zapada cisza jeszcze wiksza. Glaukus sta dugi czas z twarz nakryt domi, wreszcie odj je i rzek: - Cefasie, niech ci tak Bg odpuci krzywdymoje, jako ja ci je w imi Chrystusa odpuszczam. A Ursus uwolniwszy ramiona Greka doda zaraz: - Niech mi tak Zbawiciel bdzie miociwy, jako i ja ci odpuszczam. w upad na ziemi i wsparty na niej rkoma, krci gow jak zwierz schwytany w sida, rozgldajc si naok i czekajc, skd mier przyjdzie. Oczom i uszom jeszcze nie wierzy i nie mia spodziewa si przebaczenia. Lecz z wolna wracaa mu przytomno, tylko zsiniae wargi trzsy mu si jeszczez przeraenia. Tymczasem Aposto rzek: - Odejd w spokoju! Chilo powsta, lecz nie mg jeszcze przemwi. Mimo woli zbliy si do oa Winicjusza, jak by jeszcze szukajc u niegoopieki, albowiem nie mia dotd czasu pomyle, e w, jakkolwiek korzysta z jego usug i by poniekd jego wsplnikiem,potpi go, gdy tymczasem ci wanie, przeciw ktrym suy, przebaczyli. Myl ta miaa mu przyj pniej. Obecnie we wzroku jego wida byo tylko zdumienie i niedowierzanie. Jakkolwiek zmiarkowa ju,e mu przebaczono, chcia jednak jak najprdzej wynie gow spord tych niepojtych ludzi, ktrych dobro przeraaa go prawie rwnie, jak przeraaoby okruciestwo. Zdawao mu si, e gdyby duej zosta, zaszoby znowu co niespodziewanego, wic stanwszy nad Winicjuszem, pocz mwi przerywanym gosem: - Daj, panie, list! Daj list! I porwawszy tabliczk, ktr mu poda Winicjusz, wybi jeden pokon chrzecijanom, drugi choremu i chykiem, sunc przy samej cianie, wypad za drzwi.W ogrdku, gdy ogarna go ciemno, strach jey mu znw wosy na gowie, by bowiem pewny, e Ursus wypadnie za nim i zabije go wrd nocy. Byby ucieka ze wszystkich si, ale nogi mwiy mu posuszestwa, po chwili za uczyniy si zupenie bezwadne, albowiem Ursus istotnie stan przy nim. Chilo upad twarz na ziemi i pocz jczy. - Urbanie... W imi Chrystusa... Lecz Urban rzek: - Nie bj si. Aposto kaza mi wywie ciza bram, aby nie zabdzi w ciemnoci, a jeli si brak, to odprowadz ci do domu. Chilo podnis twarz. - Co mwisz? Co?... Nie zabijesz mnie? - Nie! nie zabij ci, a jelim chwyci ci zbyt silnie i nadwery ci koci, to mi odpu. - Pom mi wsta - rzek Grek. - Nie zabijesz mnie? Co? Wyprowad mnie na ulic, dalej sam pjd. Ursus podnis go z ziemi jak pirko i postawi na nogach, potem za prowadzi przez ciemne przejcie na drugie podwrze, z ktrego wychodzio si do sieni i na ulic. W korytarzu Chilo powtarza znw w duszy: "Ju po mnie!", i dopiero gdy znaleli si na ulicy, ochon irzek: - Dalej sam pjd. - Pokj niech bdzie z tob! - I z tob, i z tob!... Daj mi odetchn. I po odejciu Ursusa odetchn ca piersi. Rkoma macn si po pasie i biodrach, jak by chcc si przekona, e yje, i ruszy piesznym krokiem przed siebie. Lecz uszedszy kilkadziesit krokw stanirzek: - Czemu jednak oni mnie nie zabili? I pomimo i ju z Eurycjuszem rozmawia o nauce chrzecijaskie, pomimo rozmowy nad rzek z Urbanem i pomimo wszystkiego,co sysza na Ostrianum, nie umia znalena to pytanie odpowiedzi. Rozdzia XXV Winicjusz rwnie nie umia zda sobie sprawy z tego, co zaszo, i na dnie duszy prawie nie mniej zdumiony by od Chilona. Bo e z nim samym ludzie ci obeszli si tak,jak si obeszli, i zamiast pomci si nad nim za napa, opatrzyli troskliwie jago rany, przypisywa to w czci nauce, ktrwyznawali, bardziej Ligii, a po trochu i swemu wielkiemu znaczeniu. Ale postpienie ich z Chilonem przechodzio wprost jego pojcia o ludzkiej zdolnoci przebaczania. I jemu mimo woli nasuwao si na myl pytanie, dlaczego oni nie zabili Greka? Wszake mogli to uczyni bezkarnie. Ursus byby go zakopa w ogrodzie lub noc wynis do Tybru, ktry w owych czasach nocnych rozbojw, dokonywanych przez samego cezara, tak czsto wyrzuca rankami ciaa ludzkie, i nikt nawet nie dochodzi, skd si bray. Przy tym, wedle Winicjusza, chrzecijanie nie tylko mogli, ale powinni byli zabi Chilona. Lito nie bya wprawdzie cakiem obc temu wiatu, do ktrego nalea mody patrycjusz. Ateczycy wznieli przecie jej otarz i dugi czas opierali si wprowadzeniu do Aten walk gladiatorw. Bywao, e i w Rzymie zwycieni otrzymywali przebaczenie, jak na przykad Kalikratus, krl Brytanw, ktry wzity w niewol za Klaudiusza i opatrzony przez tego suto, mieszka swobodnie w miecie. Ale zemsta za krzywdy osobiste wydawaa si Winicjuszowi, tak jak i wszystkim, suszn i usprawiedliwion. Niechanie jej byo zgoa przeciwne jego duszy. Sysza wprawdzie i on w Ostrianum, e naley miowa nawet nieprzyjaci, uwaa to jednak za jak teori nie majc w yciu znaczenia. I teraz jeszcze przechodzio mu przez gow, e moe nie zabito Chilona dlatego tylko, e bya jaka pora wit lub jaka kwadra ksiyca, podczas ktrej chrzecijanom nie godzio si zabija. Sysza, e bywaj takie terminy, w ktrych ronym narodom nie wolno nawet i wojny poczyna. Lecz dlaczego w takim razie nie oddano Greka w rce sprawiedliwoci, dlaczego, Aposto mwi, e gdyby kto siedemkro zawini, to siedemkro naley mu przebaczy, i dlaczego Glaukus powiedzia Chilonowi: "Niech ci tak Bg odpuci, jako ja ci odpuszczam"? A przecie Chilo wyrzdzi munajstraszliwsz krzywd, jak czowiek czowiekowi moe wyrzdzi, i w Winicjuszu na sam myl o tym, jak by postpi z takim, kto by na przykad zabi Ligi, zawrzao serce jak ukrop: nie byobytakich mk, ktrymi by jej nie pomci! A tamten przebaczy! I Ursus przebaczy take, on, ktry w istocie rzeczy mg zabi w Rzymie, kogo by chcia, zupenie bezkarnie, albowiem nastpnie potrzebowazabi tylko krla Nemoreskiego gaju i zaj jego miejsce... Czy czowiekowi; ktremu nie opar si Kroto, oparby si piastujcy t godno gladiator, do ktrej dochodzia si tylko przez zabjstwo poprzedniego "krla"? Jedna bya tylko na te wszystkie pytania odpowied. Oto oni nie zabijali przez jak dobro, tak wielk, e podobnej nie byo dotd na wiecie, i przezmio do ludzi bezgraniczn, ktra nakazywaa zapomina o sobie, o swoich krzywdach, o swoim szczciu i swej niedoli - i y dla innych. Jak zapat mieliludzi ci za to odebra, Winicjusz sysza wOstrianum, lecz nie miecio mu si to w gowie. Czu natomiast, e to ycie ziemskie, poczone z obowizkiem wyrzekania si wszystkiego, co jest dobrem i rozkosz, na korzy innych, musiaoby by ndzne. Tote w tym, co o chrzecijanach w tej chwili myla, obok najwikszego zdumienia bya i lito, i jakby cie pogardy. Wydao mu si, e to s owce, ktre musz prdzej czy pniej by zjedzone przez wilki, jego za rzymskanatura nie bya zdoln zdoby si na uznanie dla tych, ktrzy pozwalaj si zjada. Uderzya go wszelako jedna rzecz. Oto po wyjciu Chilona jaka gboka rado rozjania wszystkie twarze. Aposto zbliy si do Glauka i pooywszy do na jego gowie, rzek: - Chrystus w tobie zwyciy! w za wznis oczy ku grze tak ufne i pene wesela, jak by zlao si na niego jakie wielkie, niespodziane szczcie. Winicjusz, ktry byby zrozumia tylko rado z dokonanej zemsty, patrzy na niego rozszerzonymi przez gorczk oczyma, troch tak, jak patrzyby na obkanego. Widzia jednak i widzia nie bez wewntrznego oburzenia, jak nastpnieLigia przycisna swoje usta krlewny do rki tego czowieka, ktry z pozoru wyglda na niewolnika, i zdawao mu si, e porzdek tego wiata odwraca si zupenie. Potem nadszed Ursus i j opowiada, jak wyprowadzi Chilona na ulic i jak prosi go o przebaczenie za krzywd, jak mg wyrzdzi jego kociom, za co Aposto pobogosawi i jego, a Kryspus owiadczy, e to jest dzie wielkiego zwycistwa. Posyszawszy o tym zwycistwie Winicjusz straci cakiem wtek myli. Lecz gdy Ligia podaa mu znw po chwili napj chodzcy, zatrzyma na chwil jej trzsa nim do a 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc0c5q& cb4 HS?-rk i spyta: - To i ty mi przebaczya? - My chrzecijanie. Nam nie wolno chowa w sercu gniewu. - Ligio - rzek wwczas - kimkolwiek jest twj Bg, uczcz go stuwoem dlatego tylko, e jest twoim. Ona za odrzeka: - Uczcisz go w sercu, gdy go pokochasz. - Dlatego tylko, e jest twoim... - powtrzysabszym gosem Winicjusz. I przymkn powieki, albowiem opanowao go znw osabienie. Ligia odesza, ale po chwili wrcia i stanwszy blisko, pochyliasi nad nim, by si przekona, czy pi. Winicjusz odczu jej blisko i otworzywszy oczy umiechn si, ona za pooya mu na nich lekko rk, jak by chcc go do snu nakoni. Wwczas ogarna go wielka sodycz, ale zarazem czu si mocniej chorym. I tak byo w istocie. Noc ju zrobia si zupena, a wraz z ni przysza i silniejsza gorczka. Ztego powodu nie mg zasn i wodzi za Ligi wzrokiem, gdziekolwiek si ruszya. Chwilami jednak zapada w jaki psen, w ktrym widzia i sysza wszystko, co si naok niego dziao, ale w ktrym rzeczywisto mieszaa si z gorczkowymi widzeniami. Zdawao mu si wic, e na jakim starym, opuszczonym cmentarzu wznosi si witynia w ksztaciewiey, w ktrej Ligia jest kapank. I oto nie spuszcza z niej oczu, ale widzia j naszczycie wiey, z lutni w rku, ca w wietle, podobn do tych kapanek, ktre nocami pieway hymny na cze ksiyca, a ktre widywa na Wschodzie. On sam wspina si z wielkim wysileniem po wowatych schodach, by j porwa, za nim za pez Chilon szczkajc zbami z przeraenia i powtarzajc: "Nie czy tego,panie, bo to kapanka, za ktr On si pomci..." Winicjusz nie wiedzia, kto by w On, rozumia jednake, e idzie speni witokradztwo, i czu take przestrach niezmierny. Ale gdy doszed do balustrady otaczajcej szczyt wiey, przy Ligii stan nagle Aposto ze srebrn brod i rzek: "Nie podno na ni rki, albowiem ona naley do mnie." I rzekszy to pocz z nirazem i szlakiem ksiycowego wiata, jakby drog ku niebu, on za, Winicjusz, wycignwszy ku nim rce pocz ich baga, by zabrali go ze sob. Tu rozbudzi si, otrzewia i pocz patrze przed siebie. Ognisko na wysokim trzonie arzyo si ju sabiej, ale rzucaoblask jeszcze do ywy, oni za siedzieli wszyscy przed ogniem, grzejc si, poniewa noc bya chodna, a izba do zimna. Winicjusz widzia ich oddechy wychodzce z ust w ksztacie pary. W rodku siedzia Aposto, u jego kolan na niskim podnku Ligia, dalej Glaukus, Kryspus, Miriam, a na kracach z jednej strony Ursus, z drugiej Nazariusz, syn Miriam, mode pachol o licznej twarzy i dugich, czarnych wosach, ktre spaday mu a na ramiona. Ligia suchaa z oczyma wzniesionymi ku Apostoowi i wszystkie gowy byy zwrcone ku niemu, on za mwi co pgosem. Winicjusz pocz patrze na niego z pewn zabobonn bojani, mao comniejsz od tego strachu, jakiego doznawaw gorczkowym widzeniu. Przeszo mu przez myl, i w gorczce czu prawd i e ten sdziwy przychodzie z dalekich brzegw rzeczywicie zabiera mu Ligi i prowadzi j gdzie w nieznane drogi. By te pewny, e starzec o nim mwi, a moe radzi, jak rozczy go z ni, zdawao si bowiem Winicjuszowi rzecz niepodobn, bykto mg mwi o czym innym, wic zebrawszy ca przytomno pocz nasuchiwa sw Piotra. Lecz omyli si najzupeniej. Aposto bowiem mwi znw o Chrystusie. "Oni tym mieniem tylko yj!" - pomyla Winicjusz. Starzec za opowiada o pochwyceniu Chrystusa. - Przysza rota i sudzy kapascy, aby Gochwycili. Gdy Zbawiciel spyta ich, kogo szukaj, odpowiedzieli: "Jezusa Nazareskiego!" Lecz gdy im rzek: "Jam jest!" - padli na ziemi i nie mieli na Niegopodnie rki, i a dopiero po powtrnym pytaniu chwycili Go. Tu Aposto przerwa i wycignwszy rce do ognia, rzek: - Noc bya chodna jak dzi, ale zawrzao we mnie serce, wic wydobyem miecz, by Go broni, i uciem ucho sugi arcykapana. I bybym Go broni wicej niywota wasnego, gdyby mi nie by rzek: "W twj miecz do pochwy. Zali kielicha, ktry mi da Ojciec, pi nie bd?..." Wwczas Go pojmali i zwizali... To rzekszy przyoy donie do czoa i umilk, chcc przed dalszym opowiadaniem moc wspomnie pokona. Lecz Ursus, nie mogc wytrzyma, zerwa si, elecem poprawi ogie na trzonie, a iskry sypny si zotym deszczem i pomie strzeli ywiej, po czym siad i zawoa: - A niechby si stao, co chciao - hej!... Lecz urwa nagle, gdy Ligia pooya palec na ustach. Oddycha tylko rozgonie izna byo, e burzy si w duszy i e cho zawsze gotw caowa stopy Apostoa, przecie tego jednego postpku uzna w duszy nie moe, bo gdyby tak ot przy nim podnis kto rk na Zbawiciela, gdyby on by z nim tej nocy, oj, poleciayby wiry iz onierzy, i ze sug kapaskich, i ze suebnikw... I a oczy zaszy mu zami na sam myl o tym, zarazem z alu i z dusznej rozterki, bo z jednej strony pomyla, e nie tylko sam by Zbawiciela broni, ale jeszcze skrzyknby mu w pomoc Ligw, chopw na schwa, a z drugiej, e gdyby to uczyni, to okazaby nieposuszestwo Zbawicielowi i przeszkodzi odkupieniu wiata. Wic dlatego nie mg powstrzyma ez. Po chwili Piotr, odjwszy donie z czoa, pocz opowiada dalej lecz Winicjusza opanowa znw psen gorczkowy. To, co teraz sysza, pomieszao mu si z tym, co Aposto opowiada poprzedniej nocy w Ostrianum o owym dniu, w ktrym Chrystusukaza si na brzegu Tyberiadzkiego Morza.Widzia wic szeroko rozlan to, na niej d rybacz, a w odzi Piotra i Ligi. On sam pyn ze wszystkich si za nimi, lecz bl w zamanym ramieniu przeszkadza mu ich docign. Burza ja mu rzuca fale woczy i pocz ton woajc bagalnym gosem o ratunek. Wwczas Ligia uklka przed Apostoem, on za zwrci d i wycign ku niemu wiosa, ktre on schwyciwszy wydosta si przy ich pomocyna d i upad na jej dno. Lecz nastpnie zdawao mu si, e powstawszy ujrza mnstwo ludzi pyncych za odzi. Fale nakryway pian ich gowy; niektrym wida byo ju z odmtu tylko rce, ale Piotr raz po raz ratowa toncych i zabiera ich do odzi, ktra rozszerzaa si jakby cudem. Wkrtce wypeniy j cae tumy, tak wielkie jak te, ktre byy zebrane w Ostrianum, a potem jeszcze wiksze. Winicjusz dziwi si, jak si mogy w niej pomieci, i wzi go strach, e pjd na dno. Lecz Ligia pocza go uspokaja i pokazywaa mu jakie wiato na dalekim brzegu, do ktrego pynli. Tu marzenia Winicjusza pomieszay si znw z tym, co sysza w Ostrianum z ust Apostoa, jako si Chrystus objawi raz nad jeziorem. Wic teraz widzia w owym nadbrzenym wietle jak posta, ku ktrej Piotr sterowa. I w miar jak zbliali si ku niej,pogoda czynia si cichsza, to gadsza, a wiato wiksza. Tumy poczy piewa hymn sodki, powietrze wypenio si zapachem nardu; woda graa tcz, jak by z dna przeglday lilie i re, a wreszcie d uderzya agodnie piersi o piasek. Wwczas Ligia wzia go za rk i rzeka: "Pjd, zaprowadz ci!" I wioda go w wiato. ...........................................................................-.-.-.-.......................................... Winicjusz rozbudzi si znowu, lecz marzenia jego rozpraszay si z wolna i nieod razu odzyska poczucie rzeczywistoci. Przez czas jaki zdawao mu si jeszcze, e jest nad jeziorem i e otaczaj go tumy, wrd ktrych, sam nie wiedzc dlaczego, pocz szuka Petroniusza i zdziwi si, e go nie moe odnale. ywe wiato od komina, przy ktrym nie byo ju nikogo, otrzewio go jednak zupenie. Pieki oliwne arzyy si leniwie nad rowym popioem, lecz za to szczapy pinii, ktrych widocznie wieo dorzucono na zarzewie, strzelay jasnym pomieniem iw blasku tym Winicjusz ujrza Ligi siedzc nie opodal od jego ka. Widok jej wzruszy go do gbi duszy. Pamita; e zesz noc spdzia w Ostrianum, a cay dzie krztaa si przy opatrunku, teraz za, gdy wszyscy udali sina spoczynek, ona jedna czuwaa u jego oa. atwo byo zgadn, e musi by jednak zmczona, albowiem siedzc nieruchomie, oczy miaa zamknite. Winicjusz nie wiedzia, czy pi, czy pogrona jest w mylach. Patrzy na jej profil, na spuszczone rzsy, na rce zoone na kolanach i w pogaskiej gowie jego poczo si z trudem wykluwa pojcie, e obok nagiej pewnej siebie i dumnej ze swych ksztatw piknoci greckiej i rzymskiej, jest na wiecie jaka inna, nowa, ogromnie czysta, w ktrej tkwidusza. Nie umia zdoby si na to, by j nazwa chrzecijask, mylc jednak o Ligii nie mg ju oddzieli jej od nauki, ktr wyznawaa. Pojmowa nawet, e jeli wszyscy inni udali si na spoczynek, a Ligiajedna, ona, ktr pokrzywdzi, czuwaa nad nim, to wanie dlatego, e ta nauka tak nakazuje. Lecz myl ta, przejmujca gopodziwem dla nauki, bya mu zarazem i przykr. Wolaby by, by Ligia czynia tak z mioci dla niego, dla jego twarzy, oczu, dla posgowych ksztatw, sowem, dla tych wszystkich powodw, dla ktrych nieraz obwijay si naok jego szyi niene ramiona greckie i rzymskie. Nagle jednak poczu, e gdyby ona bya taka jak inne kobiety, to by mu ju w niej czego niedostawao. Wwczas zdumia si i sam nie wiedzia, co si z nim dzieje, albowiem spostrzeg, e i w nim poczynaj powstawa jakie nowe uczucia i nowe upodobania, obce wiatu, w ktrym y dotd. Tymczasem ona otworzya oczy i widzc, e Winicjusz na ni patrzy, zbliya si ku niemu i rzeka: - Jestem przy tobie. A on odpowiedzia: - Widziaem we nie twoj dusz. Rozdzia XXVI Nazajutrz ockn si osabiony, ale z gow chodn i bez gorczki. Zdawao mu si, i rozbudzi go szept rozmowy, ale gdyotworzy oczy, Ligii nie byo przy nim, Ursus tylko, pochylony przed kominem, rozgrzebywa siwy popi i szuka pad nimaru, ktry znalazszy pocz rozdmuchiwa wgle tak, jak by czyni to nie ustami, ale miechem kowalskim. Winicjusz przypomniawszy sobie, e czowiek w zgnit wczoraj Krotona, przypatrywa si z zajciem, godnym lubownika areny, jego olbrzymiemu grzbietowi podobnemu do grzbietu cyklopa i potnym jak kolumny udom. "Dziki Merkuremu, e mi karku nie skrci- pomyla w duszy. - Na Polluksa! Jeli inniLigowie do niego podobni, legie danubijskie mog mie z nimi kiedy cik robot!" Gono za odezwa si: - Hej, niewolniku! Ursus usun gow z komina i umiechnwszy si niemal przyjanie, rzek: - Bg ci daj, panie, dobry dzie i dobre zdrowie, ale ja czek wolny, nie niewolnik. Winicjuszowi, ktry mia ochot rozpyta Ursusa o ojczysty kraj, Ligii, sowa te sprawiy pewn przyjemno, albowiem rozmowa z czowiekiem wolnym, jakkolwiekprostym, mniejsz przynosia ujm jego rzymskiej i patrycjuszowskiej godnoci ni rozmowa z niewolnikiem, w ktrym ni prawo, ni obyczaj nie uznaway ludzkiej istoty. - To ty nie Aulusw? - spyta. - Nie, panie. Ja su Kallinie, jako suyem jej matce, ale po dobrej woli. Tu schowa znw gow w komin, by podmucha na wgle, na ktre narzuci poprzednio drew, po czym wyj j i rzek:- U nas nie ma niewolnikw. Lecz Winicjusz spyta: - Gdzie jest Ligia? - Dopiero co odesza, a ja mam uwarzy niadanie dla ciebie, panie. Czuwaa nad tob ca noc. - Czemu jej nie wyrczy? - Bo tak chciaa, a moja rzecz sucha. Tu oczy zaspiy mu si i po chwili doda: - Gdybym ja jej nie sucha, to ty by, panie, nie y. - Zali aujesz, e mnie nie zabi? - Nie, panie. Chrystus nie kaza zabija. - A Atacynus? A Kroto? - Nie mogem inaczej - mrukn Ursus. I pocz patrze jakby z alem na swe rce, ktre widocznie zostay pogaskie, mimo i dusza chrzest przyja. Nastpnie postawi garnek na trzonie i kucnwszy przed kominem, utkwi zamylone oczy w pomie. - To twoja wina, panie - rzek wreszcie. - Po co podnosi rk na ni, na crk krlewsk? W Winicjuszu zawrzaa w pierwszej chwili duma, e prostak i barbarzyniec mie nie tylko przemawia do niego tak poufale, ale jeszcze przygania mu. Do tych nadzwyczajnych i nieprawdopodobnych rzeczy, ktre spotkay go od onegdajszej nocy, przybya jeszcze jedna. Lecz bdc sabym i nie majc pod rk swych niewolnikw, pohamowa si, zwaszcza eich dowiedzenia si jakich szczegw z ycia Ligii przemoga. Wic uspokoiwszy si pocz wypytywa o wojn Ligw przeciw Wanniuszowi i Swebom. Ursus rad opowiada, lecz nie mg doda wiele nowego do tego, co Winicjuszowi opowiada w swoim czasie Aulus Plaucjusz. Ursus w bitwie nie by, towarzyszy bowiem zakadniczkom do obozu Ateliusza Histera. Wiedzia tylko, e Ligowie zbili Swebw i Jazygw, ale wdz ich i krl poleg od strzay Jazyga. Zaraz potem odebrali wieci, e Semnonowie zapalili lady na ich granicach, i wrcili w lot, by pomci krzywd, a zakadniczki zostay u Ateliusza, ktry z pocztku kazaim oddawa honory krlewskie. Pniej matka Ligii zmara. Wdz rzymski nie wiedzia, co robi z dzieckiem. Ursus chcia wraca z nim do kraju, ale droga to bya niebezpieczna z powodu zwierza i dzikich plemion; gdy wic przysza wie, e jakie poselstwo Ligw znajduje si u Pomponiusza, ofiarujc mu pomoc przeciw Markomanom, Hister odesa ich do Pomponiusza. Przybywszy do niego dowiedzieli si jednak, e posw adnych nie byo - i w ten sposb zostali w obozie, skd Pomponiusz przywiz ich do Rzymu, apo odbytym tryumfie odda krlewskie dziecko Pomponii Grecynie. Winicjusz, jakkolwiek w tym opowiadaniu drobne tylko szczegy byy mu nie znane, sucha z przyjemnoci, albowiem niezmiern jego pych rodow echtao mile to, e naoczny wiadek stwierdza krlewskie pochodzenie Ligii. Jako crka krlewska, moga bya ona zaj na dworze cezara stanowisko rwne crkom najpierwszych rodw, tym bardziej e nard, ktrego wadc by jej ojciec, nigdydotd nie wojowa z Rzymem, a jakkolwiek barbarzyski, mg si okaza gronym, gdy wedle wiadectwa samego Ateliusza Histera, posiada "niezliczon moc" wojownikw. Ursus zreszt potwierdzi w zupenoci owo wiadectwo, albowiem na pytanie Winicjusza o Ligw odrzek: - My siedzim w lasach, ale ziemi u nas tyle,e nikt nie wie, gdzie koniec puszczy, i luduw niej duo. S te w puszczy i grody drewniane, w ktrych dostatek wielki, bo co Semnony, Markowany, Wandale i Kwady zupi po wiecie, to my im odbieramy. Oni za nie mi do nas i, jeno gdy wiatr od nich, to pal nam lasy. I nie boimy si ni ich, ni rzymskiego cezara. - Bogowie dali Rzymianom zwierzchnictwo nad ziemi - rzek surowo Winicjusz. - Bogowie to ze duchy - odpowiedzia z prostot Ursus - a gdzie nie ma Rzymian, tam nie ma i zwierzchnictwa. Tu poprawi ogie i mwi jakby do siebie: - Gdy Kallin wzi cezar na dwr, a ja mylaem, e moe j spotka krzywda, tom chcia i a hen do lasw i sprowadzi Ligw na pomoc krlewnie. I Ligowie ruszyliby ku Dunajowi, bo to lud dobry, cho pogaski. Ot, zanisbym im "dobr nowin". Ale ja i tak kiedy, jak Kallina wrci do Pomponii, pokoni si jej, by pozwolia mi i do nich, bo Chrystus narodzi si daleko i ani nawet nie syszeli o Nim... Wiedzia on lepiej ode mnie, gdzie Mu si trzeba narodzi, ale gdyby tak u nas, w puszczy, przyszed na wiat, pewnie bymy Go nie umczyli, ale hodowalibymy Dziecitko i dbali, by Mu nigdy nie zbrako ni zwierzyny, ni grzybw,ni skr bobrowych, ni bursztynu. A co bymy na Swebach albo Markomanach zupili, to bymy Mu oddali, by za miao dostatek i wygod. Tak mwic przystawi do ognia naczynie z polewk przeznaczon dla Winicjusza i umilk. Myl jego bdzia widocznie czas jaki po puszczach ligijskich, a dopiero gdy pyn pocz sycze, wyla go w paskmis i ostudziwszy naleycie, rzek: - Glaukus radzi, by jak najmniej porusza,panie, nawet t rk, ktra zostaa zdrowa, wic Kallina rozkazaa mi ci karmi. Ligia, rozkazaa! Na to nie byo odpowiedzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPcccA-W =6:Winicjuszowi nie przyszo nawet na myl sprzeciwi si jej woli, jak by bya crk cezara lub bogini, nie odpowiedzia przeto ani sowem, Ursus za, siadszy koo jego ka, pocz czerpa polewk z misy maym kubkiem i podawa mu j do ust. Czyni to tak troskliwie i z takim dobrym umiechem w swoich bkitnych oczach, i Winicjusz oczom swoim nie uwierzy, by to mg by ten sam straszliwy tytan, ktry w dniu wczorajszym, zgnitszy Krotona, rzuci si na niego samego jak burza i byby go roznis, gdyby nie lito Ligii. Mody patrycjusz po raz pierwszy w yciu pocz si zastanawia nad tym, co te moe dzia si w piersi prostaka, sugi i barbarzycy. Lecz Ursus okaza si niak o tyle niezgrabn, o ile troskliw. Kubek gin cakowicie w jego herkulesowych palcach, tak e nie pozostawao nic miejsca dla ust Winicjusza. Po kilku nieudanych prbach olbrzym zatroska si wielce i rzek: - Ej, atwiej ubra z ostpu wywie... Winicjusza zabawio zakopotanie Liga, leczniemniej zaja go jego uwaga. Widywa on w cyrkach straszliwe "ury", sprowadzane z puszcz pnocnych, na ktre najdzielniejsi bestiarii polowali z obaw i ktre jednym tylko soniom ustpoway w wielkoci i sile. - Zali prbowa bra takie bestie za rogi? - spyta ze zdumieniem. - Pki nie przeszo nade mn dwadziecia zim, tom si ba - odrzek Ursus - ale potem - bywao. I j znw karmi Winicjusza, jeszcze niezgrabniej ni przedtem. - Musz poprosi Miriam lub Nazariusza - rzek. Lecz tymczasem blada gwka Ligii wychylia si spoza zasony. - Zaraz pomog - rzeka. I wysza po chwili z cubiculum, w ktrym gotowaa si widocznie do snu, gdy przybrana by tylko w obcis tunik, zwan u staroytnych capitium, zakrywajc szczelnie piersi, i wosy miaa rozwizane. Winicjusz, ktrego sercezabio ywiej na jej widok, pocz jej wymawia, e dotd nie pomylaa o nie, lecz ona odrzeka wesoo: - Wanie chciaam to uczyni, ale pierwej zastpi Ursusa. I wziwszy kubek siada na krawdzi kai pocza karmi Winicjusza, ktry czu sizarazem upokorzony i szczliwy. Gdy pochylaa si ku niemu, bio na niego ciepojej ciaa i rozwizane jej wosy spyway mu na piersi, on za blad z wraenia, ale w zamcie i porywie dz odczuwa zarazem, e to jest nad wszystko droga i nad wszystko uwielbiona gowa, wobec ktrej wiat cay jest niczym. Pierwej poda jej, teraz poczyna j kocha pen piersi. Dawniej, jak w ogle w yciutak i w uczuciu, by, jak wszyscy wczeniludzie, lepym, bezwzgldnym egoist, ktremu chodzio tylko o siebie, obecnie poczo mu chodzi i o ni. Po chwili te odmwi dalszego posiku i cho w patrzeniu na ni i w jej obecnoci znajdowa nieprzebran rozkosz, rzek: - Dosy. Id spocz, boska moja. - Nie wzywaj mnie tak - odpowiedziaa - mnie si tego sucha nie godzi. Jednake umiechaa si do niego, a nastpnie rzeka mu, e sen j odbieg, e trudu nie czuje i e nie uda si na spoczynek, pki nie przyjdzie Glaukus. On sucha jej sw jak muzyki, a zarazem serce wzbierao mu coraz wikszym wzruszeniem, coraz wikszym zachwytem, coraz wiksz wdzicznoci, a myl biedzia si, jak by jej t wdziczno okaza. - Ligio - rzek po chwili milczenia - jam ci poprzednio nie zna. Ale teraz wiem, em chcia doj do ciebie bdn drog, wic ci powiadam: wr do Pomponii Grecyny i bd pewna, e odtd nikt nie podniesie na ciebie rki. A jej twarz posmutniaa nagle. - Byabym szczliwa - odrzeka - gdybym j cho z daleka moga zobaczy, ale wrci do niej ju nie mog. - Dlaczego? - zapyta ze zdziwieniem Winicjusz. - My, chrzecijanie, wiemy przez Akte, co si na Palatynie dzieje. Zali nie sysza, ecezar wkrtce po mojej ucieczce, a przed swym wyjazdem do Neapolis, wezwa Aulusa i Pomponi - i mniemajc, e mi pomogli, grozi im swym gniewem. Szczciem, Aulus mg mu odrzec: "Wiesz,panie, e nigdy kamstwo nie przeszo mi przez usta; ot przysigam ci, emy jej nie pomogli do ucieczki i e rwnie jak ty nie wiemy, co si z ni stao." I cezar uwierzy, a potem zapomnia - ja za z porady starszych nigdy nie pisaam do matki, gdzie jestem, by zawsze miao moga zaprzysic, e nic o mnie nie wie. Tymoe tego nie pojmiesz, Winicjuszu ale namkama nie wolno, nawet gdyby o ycie chodzio. Taka jest nasza nauka, do ktrej chcemy stosowa serca, wic nie widziaam Pomponii od czasu, gdym opucia jej dom, j za zaledwie od czasu do czasu dolatyway dalekie echa, e yj iem bezpieczna. Tu porwaa j tsknota, bo oczy jej zrosiy si zami, lecz wkrtce uspokoia si i rzeka: - Wiem, e i Pomponia tskni za mn, my jednak mamy nasze pociechy, ktrych nie maj inni. - Tak - odrzek Winicjusz - wasz pociech Chrystus, ale ja tego nie rozumiem. - Patrz na nas: nie ma dla nas rozcze, nie ma boleci i cierpie, a jeli przyjd, tozmieniaj si w rado. I mier sama, ktra dla was jest kocem ycia, dla nas jest tylko jego pocztkiem i zmian gorszego szczcia na lepsze, mniej spokojnego na spokojniejsze i wieczyste. Zwa, jak musi by nauka, ktra nakazuje nam miosierdzie nawet wzgldem nieprzyjaci, broni kamstwa, oczyszcza dusze nasze od zoci i obiecuje po mierciszczcie nieprzebrane. - Syszaem to w Ostrianum i widziaem, jak postpilicie ze mn i z Chilonem, a gdy o tym myl, dotychczas zdaje mi si, e tosen i e ni uszom, ni oczom nie powinienem wierzy. Lecz ty mi odpowiedz na inne pytanie: jeste szczliwa? - Tak! - odrzeka Ligia. - Wyznajc Chrystusa nie mog by nieszczliw. Winicjusz spojrza na ni, jak gdyby to, co mwia, przechodzio cakiem miar ludzkiego rozumowania. - I nie chciaaby wrci do Pomponii? - Chciaabym z caej duszy i wrc, jeli taka bdzie wola Boga. - Wic ci mwi: wr, a ja ci przysign na moje lary, e nie podnios na ciebie rki.Ligia zamylia si przez chwil, po czym odrzeka: - Nie. Nie mog bliskich moich poda na niebezpieczestwo. Cezar nie kocha rodu Plaucjuszw. Gdybym wrcia - ty wiesz, jak przez niewolnikw rozchodzi si kada wiadomo po Rzymie - wic i mj powrt staby si rozgony w miecie i Nero dowiedziaby si o nim przez swoich niewolnikw niewtpliwie. Wwczas skaraby Aulusw, a co najmniej odebrabymnie im znowu. - Tak - rzek marszczc brwi Winicjusz - to by by mogo. Uczyniby to choby dlatego, by okaza, e woli jego musi si sta zadosy. Prawda jest, e on tylko zapomnia o tobie lub nie chcia myle mniemajc, e nie jemu, ale mnie staa si ujma. Lecz moe... odjwszy ci Aulusom... oddaby mnie, a ja wrcibym ci Pomponii.Lecz ona zapytaa ze smutkiem: - Winicjuszu, czy chciaby mnie widzie znw na Palatynie? On za zacisn zby i odrzek: - Nie. Masz suszno. Mwiem jak gupiec! Nie! I nagle ujrza przed sob jakby przepa bez dna. By patrycjuszem, by trybunem wojskowym, by czowiekiem potnym, alenad wszystkimi potgami tego wiata, do ktrego nalea, sta przecie szaleniec, ktrego ni woli, ni zoliwoci niepodobna byo przewidzie. Nie liczy si z nim, nie ba si go mogli chyba tacy ludzie jak chrzecijanie, dla ktrych cay ten wiat, jego rozki, cierpienia i mier sama byaniczym. Wszyscy inni musieli dre przed nim. Groza czasw, w ktrych yli, ukazaasi Winicjuszowi w caej swej potwornej rozcigliwoci. Nie mg oto odda Ligii Aulusom z obawy, by potwr nie przypomnia sobie jej i nie zwrci na ni swego gniewu; z tego samego powodu, gdyby j teraz wzi za on, mg narazij, siebie i Aulusw. Chwila zego humoru wystarczaa, by zgubi wszystkich. Winicjusz po raz pierwszy w ycia poczu, e albo wiat musi si zmieni i przerodzi,albo ycie stanie si zgoa niemoliwe. Zrozumia rwnie to, co przed chwil jeszcze byo dla niego ciemne, e w takich czasach jedni tylko chrzecijanie mogli by szczliwi. Lecz przede wszystkim chwyci go al, gdy zrozumia i to, e on sam tak popltaycie sobie i Ligii, i z tej pltaniny nie byo prawie wyjcia. I pod wpywem tego alu pocz mwi: - Czy ty wiesz, e ty szczliwsza ode mnie? Ty w ubstwie i w tej jednej izbie wrd prostakw miaa swoj nauk i swego Chrystusa, ja za mam tylko ciebie i gdy mi ci zbrako, byem jak ndzarz, ktry nie ma ni dachu nad sob, ni chleba. Ty mi drosza ni cay wiat. Szukaem ci, bom nie mg y bez ciebie. Nie chciaem ni uczt, ni snu. Gdyby nie nadzieja, e ci znajd, bybym si rzuci na miecz. Ale boj si mierci, bo nie mgbym na ciebie patrze. Mwi ci szczer prawd, i nie potrafi bez ciebie y i dotd yem tylko nadziej, e ci znajd i zobacz. Czy pamitasz nasze rozmowy u Aulusw? Raz nakrelia mi ryb na piasku, a jam nie rozumia, co to znaczy. Pamitasz, jak bawilimy si w pik? Kochaem ci ju wwczas nad ycie, a i ty ju pocza si domyla, e ci kocham... Nadszed Aulus, straszy nas Libityn i przerwa nam rozmow. Pomponiapowiedziaa na poegnanie Petroniuszowi, e Bg jest jeden, wszechmocny i miosierny, ale nam ani do gowy nie przyszo, e waszym Bogiem jest Chrystus.Niech mi odda ciebie, a pokocham Go, cho wydaje mi si Bogiem niewolnikw, cudzoziemcw i ndzarzy. Ty siedzisz przy mnie i mylisz o Nim tylko. Myl i o mnie, bo inaczej Go znienawidz. Dla mnie ty jedna bstwem. Bogosawiony ojciec twj imatka, bogosawiona ziemia, ktra ci wydaa. Chciabym obj twoje nogi i modli si do ciebie, tobie skada cze, tobie ofiary, tobie pokony - ty trzykro boska! Ty nie wiesz, ty nie moesz wiedzie, jak ja ci kocham... Tak mwic pocign rk po pobladym czole i przymkn oczy. Natura jego nie znaa nigdy tamy, tak w gniewie, jak i w mioci. Mwi z uniesieniem, jak czowiek,ktry przestawszy nad sob panowa nie chce liczy si z adn miar ni w sowach, ni w czci. Lecz mwi z gbi duszy i szczerze. Czu byo, e bl, zachwyt, dza i uwielbienie, nagromadziwszy si w jego piersi, buchny wreszcie niepowstrzymanym potokiem sw. Ligii sowa jego wyday sibluniercze, a jednak serce jej poczo bi, jak by chciao rozerwa krpujc piersi tunik. Nie moga oprze si litoci nad nim i nad jego mk. Wzruszya j cze, z jak do niej mwi. Czua si kochan i ubstwion bez granic, czua, e ten nieugity i niebezpieczny czowiek naley teraz do niej dusz i ciaem, jak niewolnik, i to poczucie jego pokory, wasnej potgi napenio j szczciem. Wspomnienia jej oyy w jednej chwili. By to dla niej znw ten przepyszny i pikny, jak pogaski bg, Winicjusz, ktry w domu Aulusw mwi jej o mioci i budzi jak zesnu jej pdziecinne nawczas serce; ten sam, ktrego pocaunki czua jeszcze na ustach i z ktrego obj wyrwa j na Palatynie Ursus, jak by j wyrwa z pomienia. Tylko obecnie, z zachwytem a zarazem z blem w swojej orlej twarzy, z pobladym czoem i bagalnym wyrazem oczu, ranny, zamany mioci, kochajcy, peen ubstwienia i pokory, wyda si jej takim, jakim go chciaa mie wwczas i jakiego byaby pokochaa ca dusz, a wic droszym ni kiedykolwiek. I nagle zrozumiaa, e moe przyj chwila, w ktrej jego mio ogarnie i porwie j jak wicher, a poczuwszy to doznaa takiego samego wraenia, jakiego przed chwil dozna on: mianowicie, e stoinad brzegiem przepaci. Na to porzucia dom Aulusw? Na to ratowaa si ucieczk? Na to krya si tyle czasu w ndznych dzielnicach miasta? Kto by w Winicjusz? Augustianin, onierz i dworzanin Nerona! Wszake bra udzia w jego rozpucie i szalestwach, jak wiadczya o tym ta uczta, ktrej Ligia nie moga zapomnie; wszake chodzi razem zinnymi do wity i skada ofiary bezecnym bogom, w ktrych moe i nie wierzy, ale oddawa im jednak cze urzdow. Wszake j ciga po to, by z niej uczyni swoj niewolnic i kochank, a zarazem wtrci j w w straszny wiat zbytku, rozkoszy, zbrodni i bezecestw, woajcych o gniew i pomst Bo. Wydawa si wprawdzie zmieniony, ale przecie dopiero co sam jej rzek, e jeli bdzie wicej mylaa o Chrystusie ni o nim, to gotw Go znienawidzie. Ligii wydao si, e sama myl o jakiejkolwiek innej mioci, ni mio do Chrystusa, jestju grzechem przeciw Niemu i przeciw nauce, gdy wic spostrzega, e na dnie jejduszy mog si zbudzi inne uczucia i pragnienia, chwycia j trwoga przed wasn przyszoci i wasnym sercem. Na t chwil wewntrznej rozterki trafi Glaukus, ktry przyszed opatrzy chorego i zbada jego zdrowie. Na twarzy Winicjusza w mgnieniu oka odbi si gniew izniecierpliwienie. Zy by, i mu przerwanorozmow z Ligi, i gdy Glaukus pocz zadawa mu pytania, odpowiada niemal z pogard. Wprawdzie pomiarkowa si wkrtce, lecz jeli Ligia miaa jakiekolwiek zudzenia, e to, co sysza na Ostrianum, mogo podziaa na jego nieuyt natur, to zudzenia owe musiay pierzchn. Zmieni si tylko dla niej, lecz poza tym jednym uczuciem pozostao mu w piersi dawne surowe i samolubne, prawdziwie rzymskie i zarazem wilcze serce, niezdolnenie tylko do uczucia sodkiej nauki chrzecijaskiej, ale nawet i wdzicznoci. Odesza wreszcie, pena wewntrznej troski i niepokoju. Niegdy w modlitwie ofiarowaa Chrystusowi serce pogodne i istotnie czyste jak za. Teraz pogoda ta bya zmcona. Do wntrza kwiatu dosta si jadowity robak i pocz w nim huczy. Nawet sen, mimo nieprzespanych dwch nocy, nie przynis jej ukojenia. nio jej si, e na Ostrianum Nero na czele orszakuaugustianw, bachantek, korybantw i gladiatorw tratuje uwieczonym w re wozem tumy chrzecijan, a Winicjusz chwyta j w ramiona, wciga na kwadryg icisnc j do piersi, szepcze: "Pjd z nami!" Rozdzia XXVII Od tej chwili rzadziej pokazywaa si we wsplnej izbie i rzadziej zbliaa si do jego ka. Lecz spokj jej nie wraca. Widziaa, e Winicjusz wodzi za ni bagalnym wzrokiem, e czeka na kade jejsowo jak na ask, e cierpi i nie mie siskary, by jej do siebie nie zrazi, e onajedna jest mu zdrowiem i radoci, i wwczas serce wzbierao w niej politowaniem. Wkrtce te spostrzega, e im bardziej stara si go unika, tym wikszy jej go al, a tym samym tym tkliwsze rodz si w niej dla niego uczucia. Opucia j spokojno. Czasem mwia sobie, e wanie powinna by cigle przy nim, raz dlatego, e Boska nauka nakazuje dobrem za ze paci, a po wtre, e rozmawiajce z nim mogaby go do tej nauki pocign. Lecz zaraz sumienie mwio jej, e oszukuje sama siebie i e cignie j ku niemu nie co innego, tylko jegomio i jego urok. W ten sposb ya w cigej rozterce, ktra powikszaa si z dniem kadym. Chwilami wydawao jej si, e j otacza jaka sie, ona za chcc j przebi, wika si w niej coraz bardziej. Musiaa te wyzna przed sob, e widok jego co dzie staje si jej potrzebniejszym, gos jego milszym i e potrzeba jej ca si walczy z chci przesiadywania przy jego ou. Gdy zbliaasi do niego, a on rozpromienia si, rado zalewaa i jej serce. Pewnego dnia dostrzega lady ez na jego rzsach i po raz pierwszy w yciu przysza jej myl, emogaby je osuszy pocaunkami. Przestraszona t myl i pena pogardy dlasiebie, przepakaa noc nastpn. On za by cierpliwy, jak by sobie cierpliwo poprzysig. Gdy chwilami zawieciy mu oczy zniecierpliwieniem, samowol i gniewem, wnet hamowa te byski, a potem patrzy na ni z niepokojem, jakby chcc j przeprosi, j za ujmowao to jeszcze bardziej. Nigdy nie miaa poczucia, e jest tak bardzo kochana, i gdy mylaa o tym, czua si zarazem winn i szczliw. Winicjusz te zmienia si istotnie. W rozmowach jego z Glaukiem mniej byo dumy. Czsto przychodzio mu do gowy, e i ten biedny lekarz niewolnik, i cudzoziemka, stara Miriam, ktra otaczaa go troskliwoci, i Kryspus, ktrego widywa pogronego cigle w modlitwie, to jednak s ludzie. a, rozkazaa! Na to nie byo odpowiedzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP,c|c c.c<>Dziwi si podobnym mylom - jednake je miewa. Ursusa polubi z czasem i rozmawia z nim teraz caymi dniami, albowiem mg z nim mwi o Ligii, olbrzymza by niewyczerpany w opowiadaniach i speniajc przy chorym najprostsze usugi pocz mu rwnie okazywa pewien rodzajprzywizania. Ligia bya zawsze dla Winicjusza istot jakby do innego gatunku nalec, wysz stokrotnie od tych, ktrzy j otaczali; niemniej jednak pocz przypatrywa si ludziom prostym i ubogim,czego nie czyni nigdy w yciu, i pocz odkrywa w nich rne godne uwagi strony,ktrych istnienie nigdy przedtem nie przychodzio mu do gowy. Nazariusza tylko nie mg cierpie, albowiem zdawao mu si, e mody chopak omiela kocha si w Ligii. Dugi czas wstrzymywa si wprawdzie z okazywaniem mu niechci, lecz raz, gdy tenprzynis dziewczynie dwie przepirki, ktre zakupi na targu za wasne zarobionepienidze, w Winicjuszu odezwa si potomek Kwirytw, dla ktrego przybda zobcego narodu mniej znaczy ni robak najlichszy. Syszc podzikowanie Ligii poblad straszliwie i gdy Nazariusz wyszed po wod dla ptakw, rzek: - Ligio, zali moesz cierpie, by skada cidary? Zali nie wiesz, e ludzi jego narodu Grecy psami ydowskimi nazywaj? - Nie wiem, jak ich nazywaj Grecy - odpowiedziaa - ale wiem, e Nazariusz jest chrzecijaninem i bratem moim. To rzekszy spojrzaa na niego ze zdziwieniem i alem, bo ju j by odzwyczai od podobnych wybuchw, on zazacisn zby, by jej nie powiedzie, e takiego jej brata kazaby na mier zasmaga batami lub zesaby go na wie, by jako compeditus4 kopa ziemi w jego sycylijskich winnicach... Pohamowa si jednak, zdusi w sobie gniew i dopiero po chwili rzek: - Wybacz mi, Ligio. Ty dla mnie crk krlewsk i przybranym dzieckiem Plaucjuszw. I przemg si do tego stopnia, e gdy Nazariusz pokaza si znw w izbie, obieca mu, i po powrocie do swej willi podaruje mu par pawi lub par flamingw,ktrych mia pene ogrody. Ligia rozumiaa, ile go muszy kosztowa podobne zwycistwa nad samym sob. Lecz im czciej je odnosi, tym bardziej jej serce szo ku niemu. Zasuga jego wzgldem Nazariusza bya jednak mniejsza, ni przypuszczaa. Winicjusz mg przez chwil oburzy si na niego, alenie mg by o niego zazdrosnym. Syn Miriam istotnie niewiele wicej znaczy w jego oczach od psa, a prcz tego by jeszcze dzieckiem, ktre jeli kochao Ligi, to kochao j zarazem bezwiednie i suebniczo. Wiksze walki musia ze sob stacza mody trybun, by podda si, choby w milczeniu, tej czci, jak wrd tych ludzi byo otoczone imi Chrystusa i Jego nauka. Pod tym wzgldem dziay si wWinicjuszu rzeczy dziwne. Bya to bd co bd nauka, w ktr wierzya Ligia, wic dla tego samego gotw by j uzna. Nastpnie, im bardziej przychodzi do zdrowia, im lepiej przypomina sobie cay szereg zdarze, ktre zaszy od owej nocyna Ostrianum, i cay szereg poj, ktre napyny od tego czasu do jego gowy, tym bardziej zdumiewa si nad nadludzk si tej nauki, ktra przeradzaa tak do gruntu dusze ludzkie. Rozumia, e jest w niej co nadzwyczajnego, co, czego nie byo dotd na wiecie, i czu, e gdyby onaogarna wiat cay, gdyby wszczepia we swoj mio i swoje miosierdzie, to chyba nastaaby jaka epoka przypominajca ow, w ktrej jeszcze nie Jowisz, ale Saturn rzdzi wiatem. Nie mia te wtpi ani o nadprzyrodzonym pochodzeniu Chrystusa, ani o Jego zmartwychwstaniu, ani o innych cudach. Naoczni wiadkowie, ktrzy o tym mwili, zbyt byli wiarogodni i zbyt brzydzili si kamstwem, by mg przypuci, e opowiadaj rzeczy niebywae. Wreszcie, sceptycyzm rzymski pozwala sobie na niewiar w bogw, ale wierzy w cuda. Winicjusz sta wobec jakiej dziwnej zagadki, ktrej nie umia rozplta. Z drugiej strony jednak caa ta nauka wydawaa mu si tak przeciwn istniejcemu porzdkowi rzeczy, tak niepodobn do przeprowadzenia w praktyce i tak szalon, jak adna inna. Wedug niego,ludzie i w Rzymie, i na caym wiecie mogli by li, ale porzdek rzeczy by dobry. Gdyby cezar by na przykad uczciwym czowiekiem, gdyby senat skada si nie ze znikczemniaych rozpustnikw, ale z ludzi takich, jakim by Trazeasz; czeg bywicej mona sobie yczy? Wszak pokj rzymski i zwierzchno rzymska byy rzecz dobr, rozdzia midzy ludmi susznym i sprawiedliwym. A tymczasem ta nauka, wedle rozumienia Winicjusza, musiaaby zburzy wszelki porzdek, wszelk zwierzchno i znie wszelkie rnice. I co wwczas staoby si choby zwadztwem i pastwem rzymskim? Zali Rzymianie mogli przesta panowa lub uznaca trzod podbitych narodw za rwn sobie? To ju nie miecio si w gowie patrycjusza. A przy tym osobicie nauka ta bya przeciwn wszelkim jego wyobraeniom, przyzwyczajeniu, charakterowi i pojciom o yciu. Nie mg sobie zgoa wyobrazi, jak by mg istnie,gdyby j na przykad przyj. Obawia si jej i podziwia j, ale przed przyjciem jejwzdrygaa si po prostu jego natura. Rozumia na koniec, e nic innego, tylko onarozdzielia go z Ligi, i gdy o tym myla, nienawidzi jej ze wszystkich si duszy. Jednake zdawa sobie ju spraw, e to ona ubraa Ligi w t jak wyjtkow, niewysowion pikno, ktra w jego sercu zrodzia prcz mioci cze, prcz dzy uwielbienie, i z samej Ligii uczynia drog mu nad wszystko w wiecie istot. A wwczas chciao mu si znw kocha Chrystusa, i pojmowa jasno, e albo Go musi pokocha, albo znienawidzie, obojtnym za zosta nie moe. Tymczasempary go jakby dwie przeciwne fale, wahasi w mylach, waha si w uczuciach, nie umia wybra, skania jednak gow i okazywa milczc cze temu niepojtemu dla siebie Bogu, dlatego tylko, e by to BgLigii. Ligia za widziaa, co si w nim dziao, jaksi przeamywa, jak natura jego odrzucaa t nauk, i jeli z jednej strony martwio j to miertelnie, z drugiej strony al, lito i wdziczno za owo milczce poszanowanie, jakie dla Chrystusa okazywa, skaniay ku niemu z nieprzepart si jej serce. Przypomniaa sobie Pomponi Grecyn i Aulusa. Dla Pomponii rdem nieustannego smutku i nigdy nie osychajcych ez bya myl, e za grobem nie odnajdzie Aulusa. Ligia pocza teraz lepiej rozumie t gorycz i ten bl. I ona znalaza drog istot, z ktr grozi jej wiekuisty rozdzia. Czasemudzia si wprawdzie, e jego dusza otworzy si jeszcze na Chrystusowe prawdy, ale zudzenia te nie mogy si osta. Znaa i rozumiaa go ju zbyt dobrze. Winicjusz - chrzecijaninem! Te dwapojcia nawet w jej niedowiadczonej gowie nie mogy si obok siebie pomieci.Jeli rozwany i peen statecznoci Aulus nie zosta nim pod wpywem mdrej i doskonaej Pomponii, jake mg nim zosta Winicjusz? Na to nie byo odpowiedzi, a raczej istniaa tylko jedna: e nie masz dla niego ni nadziei, ni ratunku.Lecz Ligia spostrzega z przestrachem, e ten wyrok zatraty, ktry nad nim wisi, zamiast j zraa do niego, przez samo politowanie czyni go jej jeszcze droszym. Chwilami braa j ochota mwi z nim szczerze o jego ciemnej przyszoci, lecz gdy raz siadszy przy nim rzeka mu, e poza nauk chrzecijask nie ma ycia, on, bdc ju silniejszym, przypodnis si na swym zdrowym ramieniu i nagle zoy jej gow na kolanach, mwic: "Ty jest ycie!" A wwczas oddech zamar jej, w piersi, przytomno opucia j, jaki dreszcz rozkoszy przebieg j od stp do gowy. Chwyciwszy domi jego skronie usiowaa go podnie, lecz sama pochyliasi przy tym ku niemu tak, e ustami dotkna jego wosw, i przez chwil zmagali si tak w upojeniu ze sob i z mioci, ktra pchaa jedno ku drugiemu. Ligia podniosa si wreszcie i ucieka czujc pomie w yach i zawrt w gowie. Lecz to bya kropla, ktra przelaaostatecznie peny ju kielich. Winicjusz nie domyli si, jak drogo przyjdzie mu opaci szczsn chwil, lecz Ligia zrozumiaa, e teraz ona sama potrzebuje ratunku. Noc po owym wieczorze spdzia bezsennie, we zach i na modlitwie, z poczuciem, e niegodna jest si modli i e nie moe by wysuchan. Nazajutrz wysza wczenie z cubiculum i wywoawszy Kryspa do ogrodowego letnika,pokrytego bluszczem i zwidymi powojami,otworzya mu ca dusz, bagajc go zarazem, by pozwoli jej porzuci dom Miriam, albowiem nie ufa ju sobie i nie moe przemc w sercu litoci dla Winicjusza. Kryspus, ktry by czowiekiem starym, surowym i pogronym w cigym uniesieniu, zgodzi si na zamiar opuszczenia domu Miriam, lecz nie znalaz sw przebaczenia dla grzesznej wedle jego poj mioci. Serce wezbrao mu oburzeniem na sam myl, e owa Ligia, ktr opiekowa si od chwili ucieczki, ktr pokocha, utwierdzi w wierze i na ktr patrzy dotychczas jak by na bia lili wyros na gruncie nauki chrzecijaskiej i nieskaon adnym tchnieniem ziemskim, moga znale w duszy miejsce na inn mio ni niebiesk. Wierzy dotd, e nigdzie w caym wiecie nie bio czystsze serce na chwa Chrystusa. Chcia j Mu ofiarowa jak per, jak klejnot i drogie dzieo rk wasnych, wic doznany zawd napeni goizdumieniem, i gorycz. - Id i bagaj Boga, by ci przebaczy winy - rzek jej pospnie. - Uciekaj, pki zy duch, ktry ci oplta, nie przywiedzie cido zupenego upadku i pki nie zaprzesz siZbawiciela. Bg umar dla ci na krzyu, bykrwi wasn odkupi tw dusz, lecz ty wolaa umiowa tego, ktry chcia si uczyni swoj naonic. Bg cudem ocali ci z rk jego, lecz ty otworzya serce dzy nieczystej i pokochaa syna ciemnoci. Kt on jest? - Przyjaciel i sugaAntychrysta, wsplnik rozpusty i zbrodni. Gdzie on ci zawiedzie, jeli nie do tej otchani i do tej Sodomy, w ktrej sam yje, a ktr Bg zniszczy pomieniem swego gniewu? A ja ci mwi: bogdajby bya umara, bogdajby ciany tego domu byy zawaliy si na gow twoj pierwej, ni w w wpezn do twojej piersi i polini j jadem swej nieprawoci. I unosi si coraz bardziej, albowiem wina Ligii napenia go nie tylko gniewem, ale obrzydzeniem i pogard dla natury ludzkiej w ogle, w szczeglnoci za dla kobiecej, ktrej nawet nauka chrzecijaska nie uchronia od saboci Ewy. Niczym dla niego byo, e dziewczyna pozostaa jeszcze czyst, e chciaa ucieka od tej mioci i e wyznawaa j z alem i skruch. Kryspus chcia j by zmieni w anioa i wynie na wysokoci, na ktrych istniaa tylko mio dla Chrystusa, a ona pokochaa oto augustianina! Sama myl o tym napeniaa jego serce zgroz, spotgowan uczuciem rozczarowania i zawodu. Nie! nie mg jej tego przebaczy! Sowa zgrozy paliy mu warga na ksztat gorejcych wgli; walczy jeszcze ze sob,by ich nie wymwi, lecz trzs twymi wychudymi rkoma nad przeraon dziewczyn. Ligia czua si winn, lecz nie do tego stopnia winn. Sdzia nawet, e oddalenie si z domu Miriam bdzie jej zwycistwem nad pokus i zagodzeniem winy. Kryspus star j w proch; ukaza jejca lichot i nikczemno jej duszy, o jaknie podejrzewaa si dotd. Ona sdzia nawet, e stary prezbiter, ktry od chwili jej ucieczki z Palatynu by dla niej jakby ojcem, okae troch litoci, e j pocieszy,doda otuchy, umocni. - Bogu ofiaruj mj zawd i moj bole - mwi - ale ty zawioda i Zbawiciela, bo zesza jakoby na bagna, ktrego wyziewy zatruy ci dusz. Moga ofiarowa j Chrystusowi jako naczynie kosztowne i rzecMu: "Wypenij je, Panie, ask!", a wolaaofiarowa sudze zego ducha. Niechaj ci Bg przebaczy i niechaj zmiuje si nad tob, gdy ja, pki nie wyrzucisz wa... ja, ktry miaem ci za wybran... I nagle przesta mwi, albowiem spostrzeg, e nie byli sami. Przez zwidepowoje i przez bluszcze zielenice si jednako latem i zim ujrza dwch ludzi, z ktrych jeden by Piotr Aposto. Drugiego nie mg zrazu rozpozna, albowiem paszcz z grubej wosianej tkaniny, zwanejcilicium, zasania mu cz twarzy. Kryspowi wydawao si przez chwil, i to by Chilon. Oni za usyszawszy podniesiony gos Kryspa weszli do letnika i siedli na kamiennej awce. Towarzysz Piotra odsoni wwczas twarz chud, z ysiejcczaszk, pokryt po bokach kdzierzawym wosem, z zaczerwienionymi powiekami i z zakrzywionym nosem - brzydk i zarazem natchnion, w ktrej Kryspus rozpozna rysy Pawa z Tarsu. Lecz Ligia rzuciwszy si na kolana obja ramionami jakby z rozpacz nogi Piotra i przytuliwszy sw znkan gwk do fad jego paszcza, pozostaa tak w milczeniu. A Piotr rzek: - Pokj duszom waszym. I widzc dziecko u swych ng, zapyta, co si stao. Wwczas Kryspus pocz opowiada wszystko, co mu wyznaa Ligia, jej grzeszn mio, jej ch ucieczki z domu Miriam i swj al, e dusza, ktr chcia ofiarowa Chrystusowi czyst jak za, zbrudzia si ziemskim uczuciem dla uczestnika wszystkich zbrodni, w ktrych grzzn wiat pogaski i ktre woay o pomst Bo. Ligia w czasie jego sw obejmowaa corazsilniej nogi Apostoa, jak by chcc przy nimszuka ucieczki i wyebra cho troch litoci. Aposto za, wysuchawszy do koca, pochyli si i pooy zgrzybia rk na jej gowie, po czym podnis oczy na starego kapana i rzek: - Kryspie, zali nie sysza, e Mistrz naszukochany by w Kanie na godach i bogosawi mioci midzy niewiast i mem? Kryspowi opady rce i spojrza ze zdumieniem na mwicego, nie mogc sowaprzemwi. A w pomilczawszy chwil spyta znowu: - Kryspie, zali mniemasz, e Chrystus, ktry dopuszcza Marii z Magdali lee u ng swoich i ktry przebaczy jawnogrzesznicy, odwrciby si od tego dziecka czystego jak lilie polne? Ligia ze kaniem przytulia si jeszcze silniej do ng Piotrowych, zrozumiawszy, e nie prno szukaa przy nich ucieczki. Aposto, podnisszy jej zami zalan twarz, mwi do niej: - Pki oczy tego, ktrego miujesz, nie otworz si na wiato prawdy, pty unikajgo, aby nie przywid ci do grzechu, lecz mdl si za niego i wiedz, e nie masz winyw mioci twojej. A i chcesz si chroni pokusy, przeto ta zasuga policzona ci bdzie. Nie martw si i nie pacz, albowiempowiadam ci, e aska Zbawiciela nie opucia ci i e modlitwy twoje zostan wysuchane, po smutkach za poczn si dni wesela. To rzekszy pooy obie donie na jej wosach i wznisszy w gr, oczy bogosawi jej. Z twarzy wiecia mu nadziemska dobro. Lecz skruszony Kryspus pocz si z pokor usprawiedliwia: - Zgrzeszyem przeciw miosierdziu - rzek - alem mniema, e dopuszczajc do serca mio ziemsk zapara si Chrystusa... Piotr za odpowiedzia: - Po trzykro si Go zaparem, a jednak przebaczy mi i kaza pa baranki swoje. - ...i dlatego - koczy Kryspus - e Winicjusz jest augustianinem... - Chrystus kruszy twardsze jeszcze serca- odrzek Piotr. Na to Pawe z Tarsu, ktry milcza dotd, przyoy palce do swej piersi i wskazujcna siebie, rzek: - Jam jest, ktrym przeladowa i porywana mier sugi Chrystusa. Jam podczas kamienowania Szczepana pilnowa szat tych, ktrzy go kamienowali; jam chcia wypleni prawd po wszystkiej ziemi, ktrzamieszkuj ludzie, a jednak - mnie to przeznaczy Pan, abym j po wszystkiej ziemi opowiada. I opowiadaem j w Judei,w Grecji, na wyspach i w tym bezbonym miecie, gdym po raz pierwszy, jako wizie, w nim mieszka. A teraz, gdy mniewezwa Piotr, mj zwierzchnik, wstpi dodomu tego, aby ugi t dumn gow do ng Chrystusowych i rzuci ziarno w t kamienist rol, ktr uyni Pan, aby wydaa plon obfity. I powsta. Kryspowi za ten may, zgarbiony czowiek wyda si w tej chwili tym, czym by, w istocie, to jest olbrzymem, ktry wzruszy wiat z posad i zagarnie ludy i ziemie. Rozdzia XXVIII Petroniusz do Winicjusza: "Zmiuj si, carissime, nie naladuj w listach swych ani Lacedemoczykw, ani Juliusza Cezara. Gdyby przynajmniej tak , rozkazaa! Na to nie byo odpowiedzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPlccPb.cq>jak on mg napisa: veni, vidi, vici! - rozumiabym jeszcze lakonizm. Ale twj listznaczy ostatecznie: veni, vidi, fugi; e za takie zakoczenie sprawy jest wprost przeciwne twej naturze, e bye ranny i e na koniec dziay si z tob rzeczy nadzwyczajne, wic list twj potrzebuje objanie. Oczom nie wierzyem, gdym wyczyta, e w Lig zadusi tak atwo Krotona, jak pies kaledoski dusi wilka w wwozach Hibernii. Ten czowiek wart tyle zota, ile sam way, i od niego tylko zaleaoby zosta ulubiecem cezara. Gdy wrc do miasta, musz z nim zabra blisz znajomo i ka go sobie odla z brzu. Miedzianobrody pknie z ciekawoci, gdy mu powiem, e to z natury. Prawdziwieatletyczne ciaa coraz s rzadsze i w Italii, i w Grecji; o Wschodzie nie ma co mwi, Germanowie za, jakkolwiek roli, maj muskuy pokryte tuszczem i wicej ogromu ni siy. Dowiedz si od Liga, czy stanowi wyjtek, czy te w jego kraju znajduje si wicej ludzi do niego podobnych. Nu tobie lub mnie wypadnie kiedy z urzdu wyprawia igrzyska, dobrzeby byo wiedzie, gdzie szuka cia najlepszych. Ale chwaa bogom wschodnim i zachodnim, e wyszed z dusz z rk podobnych. Ocalae zapewne dlatego, e patrycjuszem i synem konsularnego ma, ale wszystko, co ci spotkao, zdumiewa mnie w najwyszym stopniu: i ten cmentarz, na ktrym znalaze si wrd chrzecijany i oni sami, i ich postpowanie z tob, i nastpnie ucieczka Ligii, i wreszcie ten jaki smutek i niepokj, ktrywieje z twego krtkiego listu. Objanij mnie, albowiem wielu rzeczy nie rozumiem, a jeli chcesz prawdy, powiem otwarcie, enie rozumiem: ani chrzecijan, ani ciebie, ani Ligii. I nie dziw si, e ja, ktrego pozamoj wasn osob mao rzeczy obchodzi na wiecie, dopytuj si p to wszystko tak skwapliwie. Jam przyczyni si do tego wszystkiego, co zaszo, wic jest to poniekd moja sprawa. Pisz piesznie, albowiem nie umiem dokadnie przewidzie, kiedy si zobaczymy. W gowie Miedzianobrodego zamiary zmieniaj si jakwiatry wiosenne. Obecnie, siedzc w Benewencie, ma ch jecha wprost do Grecji i nie wraca do Rzymu. Tygellinus jednak radzi mu, by wrci cho na czas pewien, albowiem lud, zbyt stskniony do jego osoby (czytaj: do igrzysk i chleba), moe si wzburzy. Ot nie wiem, jak bdzie. Jeli Achaja przeway, to moe zechce nam si Egiptu. Nalegabym najmocniej, by tu przyjecha, gdy uwaam, e w tym stanie duszy podr i nasze rozrywki byyby lekarstwem, ale mgby nas nie zasta. Pomyl jednak, czyw takim razie nie wolaby wypocz w twoich ziemiach w Sycylii ni siedzie w Rzymie. Pisz mi obszernie o sobie - i egnaj.ycze adnych, prcz zdrowia, tym razemnie zaczam, bo, na Polluksa! nie wiem, czego ci yczy." Winicjusz odebrawszy w list nie czu pocztkowo adnej chci do odpowiadania. Mia jakie poczucie, e odpowiada nie warto, e to na nic nikomu nie posuy, nicnie wyjani i niczego nie rozwie. Ogarno go zniechcenie i poczucie marnoci ycia. Zdawao mu si przy tym, e Petroniusz w adnym razie go nie zrozumie i e zaszo co takiego, co ich wzajem od siebie oddalio. Nie mg przyj do adu nawet i sam ze sob. Wrciwszy z Zatybrza do swej rozkosznej insuli na Karynach, by jeszcze osabiony, wyczerpany i przez pierwsze dni doznawa pewnego zadowolenia z wypoczynku, wygd i dostatku, jaki go otacza. Lecz zadowolenie to trwao krtko. Wkrtce uczu, e yje w prni, e to wszystko, co stanowio dla niego dotychczas interes ycia, albo zupenie dla niego nie istnieje, albo zmniejszyo si do zaledwie dostrzegalnych rozmiarw. Mia takie uczucie, jako by podcito w jego duszy te struny, ktre dotychczas czyy go z yciem, a nie nawizano adnych nowych. Na myl, ze mgby pojecha do Benewentu, a nastpnie do Achai, i zanurzysi w yciu rozkoszy i szalonych wybrykw, dozna uczucia czczoci. "Po co? Co mi z tego przyjdzie?" Oto byy pierwsze pytania, ktre przesuny mu si przez gow. Rwnie po raz pierwszy w yciu pomyla, e gdyby pojecha, to rozmowa Petroniusza, jego dowcip, byskotliwo, jego wykwintne okrelanie myli i dobieranie trafnych sw dla kadejidei mogyby go obecnie nuy. Z drugiej strony jednak pocza go nuy take i samotno. Wszyscy jego znajomi bawili z cezarem w Benewencie, musia wic siedzie w domu sam, z gow pen myli i sercem penym poczu, z ktrych nie umia sobie zda sprawy. Miewa jednak chwile, w ktrych sdzi, e gdyby mg z kim porozmawia o tym wszystkim, co si w nim dzieje, to moe sam zdoaby to wszystko jako uchwyci, uporzdkowairozpozna lepiej. Pod wpywem tej nadziei po kilku dniach wahania postanowi jednak odpowiedzie Petroniuszowi i lubo nie by pewien, czy mu ow odpowied wyle, skreli j jednak w nastpnych sowach: "Chcesz, bym pisa obszerniej, wic zgoda;czy potrafi janiej, nie wiem, albowiem i sam nie umiem wielu wzw rozwiza. Doniosem ci o moim pobycie wrd chrzecijan, o ich postpkach z nieprzyjacimi, do ktrych mieli prawo liczy i mnie, i Chilona, i wreszcie o dobroci, z jak byem pielgnowany, i o znikniciu Ligii. Nie, drogi: nie dlatego mnie oszczdzono, e jestem synem konsularnego ma. Takie wzgldy dla nich nie istniej, bo przecie przebaczyli i Chilonowi, cho sam zachcaem ich, by go zakopali w ogrodzie. To s ludzie, jakich dotd wiat nie widzia, i nauka, o jakiej dotd wiat nie sysza. Nic ci innego powiedzie nie mog i ktokolwiek ich zechcemierzy nasz miar - chybi. Powiem ci natomiast, e gdybym lea ze zaman rk we wasnym domu i gdyby mnie dogldali ludzie moi lub nawet moja rodzina,miabym zapewne wiksze wygody, ale nie doznabym ani w poowie takiej troskliwoci, jakiej doznaem midzy nimi. Wiedz te o tym, e i Ligia jest tak jak inni. Gdyby bya moj siostry lub moj maonk, nie mogaby mnie pielgnowa tkliwiej. Nieraz rado zalewaa mi serce, sdziem bowiem, e tylko mio moe podobn tkliwoci natchn. Nieraz czytaem j w jej twarzy i spojrzeniu, a wwczas, czy uwierzysz, e wrd tych prostakw, w ubogiej izbie, ktra zastpowaa im zarazem kuchni i triclinium, czuem si szczliwszy ni kiedykolwiek? Nie! nie byem jej obojtny i dzi jeszcze wydaje mi si niepodobiestwem myle inaczej. A jednak ta sama Ligia opucia potajemnie przede mn mieszkanie Miriam. Przesiaduj teraz oto caymi dniami z gow opart na rkach i rozmylam, czemu ona to uczynia? Czym ci pisa, e sam ofiarowaem si jej wrci j Aulusom? Wprawdzie odrzeka mi, e to jest ju niemoliwe i ze wzgldu na to, e Aulusowiewyjechali do Sycylii, i ze wzgldu na wieci,jakie przechodzc przez niewolnikw z domu do domu, dostaj si na Palatyn. Cezar mgby j znw odebra Aulusom. Prawda! Ona jednak wiedziaa, e duej ju nastawa na ni nie bd, e porzucam drog przemocy, a nie mogc ni przesta jej kocha, ni y bez niej, wprowadz j do domu mego przez uwieczone drzwi i posadz na uwiconej skrze przy ognisku... A jednak ucieka! Dlaczego? Nic jej ju nie grozio. Jeli mnie nie kochaa, moga mnie odrzuci. Na dzie przedtem poznaem dziwnego czowieka, niejakiego Pawa z Tarsu, ktry rozmawia ze mn o Chrystusie i Jego nauce i rozmawia tak potnie, e mi si wydao, i kade jego sowo mimo jego woli obraca w perzyn wszystkie podstawy naszego wiata. Ten sam czowiek odwiedza mnie po jej ucieczce i rzek mi: "Gdy Bg otworzy oczytwoje na wiato i zdejmie z nich bielmo, jak zdj z moich, wwczas odczujesz, e postpia susznie, i wwczas moe j odnajdziesz." I oto ami gow nad tymi sowy, jak bym je usysza z ust Pytii w Delfach. Chwilami zdaje mi si, e ju co rozumiem. Oni kochajc ludzi s nieprzyjacimi naszego ycia, naszych bogw i naszych zbrodni, wic ona ucieka ode mnie, jako od czowieka, ktry do tegowiata naley i z ktrym musiaaby podzieli ycie uwaane przez chrzecijan za wystpne. Powiesz, e skoro moga mnieodrzuci, wic nie potrzebowaa si oddala. A jeli ona mnie kocha? W takim razie chciaa uciec przed mioci. Na sam myl o tym chce mi si wysa niewolnikw we wszystkie zauki Rzymu i nakaza im, aby krzyczeli po domach: "Wr, Ligio!" Ale przestaj rozumie, dlaczego ona to uczynia. Ja bym jej przecie nie broni wierzy w jej Chrystusa i sarn wznisbym mu otarz w atrium. Co jeden nowy Bg wicej mgby mi szkodzi i dlaczego nie miabym w Niego uwierzy, ja, ktry nie bardzo wierz w starych? Wiem z wszelk pewnoci, e chrzecijanie nigdy nie kami, a mwi, ezmartwychwsta. Czowiek przecie tego zrobi nie mg. w Pawe z Tarsu, ktry jest obywatelem rzymskim, ale ktry, jako yd, zna stare ksigi hebrajskie, mwi mi,i przyjcie Chrystusa byo zapowiadane odcaych tysicy lat przez prorokw. Wszystko to s rzeczy nadzwyczajne, ale czy nadzwyczajno nie otacza nas ze wszystkich stron? Nie przestano jeszcze przecie mwi i o Apoloniuszu z Tiany. To, co twierdzi Pawe, e nie masz caej gromady bogw, ale jest jeden, wydaje mi si rozsdnym. Podobno i Seneka jest tego zdania, a przed nim byo wielu innych. Chrystus by, da si ukrzyowa dla zbawienia wiata i zmartwychwsta. Wszystko to jest zupenie pewne, nie widzzatem powodu, dlaczego bym mia si upiera w zdaniu przeciwnym lub dlaczego nie miabym Mu wznie otarza, skoro gotw bybym wznie go, na przykad, Serapisowi. Nietrudno by mi nawet przyszo wyrzec si innych bogw, bo wszake aden rozumniejszy umys i tak wnich nie wierzy. Ale zdaje si, e to wszystko chrzecijanom jeszcze nie wystarcza. Nie do uczci Chrystusa, trzeba jeszcze y wedle nauki; i tu dopiero stajesz jakby nad brzegiem morza, ktre ci ka przebrn piechot. Gdybym to im obieca, sami czuliby, e to jest pusty dwik sw w moich ustach. Pawe powiedzia mi to otwarcie. Ty wiesz, jak kocham Ligi, wiesz, e nie ma nic takiego, czego bym dla niej nie uczyni. Ale nie mgbym przecie nawet na jej danie podnie na ramionach Sorakte lub Wezuwiusza ani pomieci w doni Trazymeskiego Jeziora, ani zmieni oczu moich z czarnych na niebieskie, jakie maj Ligowie. Gdyby daa, chciabym, ale to nie ley w mojej mocy. Jam nie filozof, ale te nie jestem i taki gupi, jak ci si moe nieraz wydawaem. Ot powiem ci tak: nie wiem, jak chrzecijanie radz sobie, by y, wiem natomiast, e gdzie si zaczyna ich nauka, tam si koczy wadztwo rzymskie, koczy si Rzym, koczy si ycie, rnica midzy zwycionym i zwycizc, monym i biednym, panem i niewolnikiem, koczy si urzd, koczy si cezar, prawo, i cay porzdek wiata, a zamiast lego wszystkiego przychodzi Chrystus i jakie miosierdzie, ktrego dotd nie bywao, i jaka dobrotliwo, przeciwna ludziom i naszym rzymskim instynktom. Mnie wprawdzie Ligia obchodzi wicej ni cay Rzym i jego panowanie i niechby si lepiej wiat zapad, bylem j mg mie w swoim domu. Ale to inna rzecz. Dla nich, dla chrzecijan, nie do si zgodzi w sowach, trzeba jeszcze czu, e tak jest dobrze, i nie mie w duszy niczego innego. A ja, i bogowie mi wiadkami! - nie mog. Czy rozumiesz, co toznaczy? Jest co w mojej naturze, co si wzdryga na t nauk, i choby usta moje jsawiy, chobym si do jej przepisw stosowa, rozum i dusza mwiyby mi, e to czyni dla mioci, dla Ligii i e gdyby nie ona, to nic w wiecie nie byoby dla mnie przeciwniejszego. I rzecz dziwna, e taki Pawe z Tarsu to rozumie i e rozumie, mimo caej swej prostoty i niskiego pochodzenia, w stary teurgus, najwikszy midzy nimi, Piotr, ktry by uczniem Chrystusa. I czy wiesz, co czyni?Oto modl si za mnie i prosz dla mnie o co, co nazywaj ask, a na mnie zstpujetylko niepokj i coraz wiksza tsknota za Ligi. Wszakem ci pisa, e ona odesza tajemnie, ale odchodzc zostawia mi krzy, ktry sama powizaa z gazek bukszpanu. Zbudziwszy si, znalazem go przy ku. Mam go teraz w lararium i samnie umiem zda sobie sprawy, dlaczego zbliam si jednak do niego tak, jak by w nim byo co boskiego, to jest ze czci i obaw. Kocham go, bo jej rce go wizay, a nienawidz, bo on nas dzieli. Czasem mi si zdaje, e s w tym wszystkim jakie czary i e teurgus Piotr, cho si powiada by prostym rybakiem, jest wikszy i od Apoloniusza, i od wszystkich, jacy przed nim byli, i e on to opta ich tam wszystkich, Ligi, Pomponi i mnie samego. Ty piszesz, e w licie mym poprzednim zna niepokj i smutek. Smutek musi by, bom j znowu utraci, a niepokj jest dlatego, e co si jednak zmienio we mnie. Szczerze ci mwi, e nic przeciwniejszego mej naturze, jak ta nauka, a jednak od czasu, jakem si z ni zetkn, nie mog si pozna. Czary czy mio?... Kirke zmieniaa dotkniciem ciaaludzkie, a mnie zmieniono dusz. Chyba Ligiajedna moga to uczyni, albo raczej Ligia przez t dziwn nauk, ktr wyznaje. Gdym od nich wrci do siebie, nikt si mnienie spodziewa. Mniemano, e jestem w Benewencie i e nieprdko wrc, wic w domu zastaem niead, pijanych niewolnikw i uczt, ktr sobie wydawali w moim triclinium. mierci raczej spodziewali si ni mnie i mniej by si jej przerazili. Ty wiesz, jak siln rk trzymam mj dom, wszystko wic, co yo,rzucio si na kolana, a niektrzy poomdlewali ze strachu. A ja, wiesz, jak postpiem? Oto w pierwszej chwili chciaem woa o rzgi i rozpalone elazo, ale zaraz potem chwyci mnie jaki wstyd i- dasz wiar - jaki al tych ndznikw; s midzy nimi i starzy niewolnicy, ktrych jeszcze mj dziad M. Winicjusz przywid za czasw Augusta znad Renu. Zamknem si samotny w bibliotece i tam przyszy mi jeszcze dziwniejsze myli do gowy, mianowicie, e po tym, co syszaem i widziaem midzy chrzecijanami, nie godzisi postpowa z niewolnikami tak, jak postpowaem dotd, i e to s take ludzie. Oni przez kilka dni chodzili w trwodze miertelnej, sdzc, e zwcz dlatego, by tym okrutniejsz kar obmyli,a ja nie karaem i nie ukaraem, bo nie mogem! Zwoawszy ich trzeciego dnia, rzekem: "Przebaczam wam, wy za piln sub starajcie si winy naprawi!" Na to padli na kolana, zalewajc si zami, wycigajc z jkiem rce i zowic mnie panem i ojcem, ja za - ze wstydem ci to mwi - byem rwnie wzruszony. Wydaomi si, e w tej chwili widz sodk twarz Ligii i jej oczy zalane zami, dzikujce mi za ten postpek. I pro pudor! czuem, e i mnie zwilgotniay renice... Wiesz, co ci wyznam: oto, e nie mog sobie da rady bez niej, e mi le jest samemu, em jest po prostu nieszczliwy i e mj smutek wikszy jest ni przypuszczasz... Lecz co do moich niewolnikw zastanowia mnie jedna rzecz. Przebaczenie, jakie otrzymali, nie tylko nie rozzuchwalio ich, nie tylko nie rozlunio karnoci, ale nigdy strach nie pobudza ich do tak skwapliwej suby, do jakiej pobudzia wdziczno. Nie tylko su, alezdaj si na wycigi zgadywa moje myli, ja za wspominam ci o tym dlatego, e gdym na dzie przed opuszczeniem chrzecijan powiedzia Pawowi, e wiat rozleciaby si na skutek jego nauki jak beczka bez obrczy, w odrzek mi: "Silniejsz obrcz jest mio ni groza." A teraz widz, e w pewnych wypadkach zdanie to moe by suszne. Sprawdziem je rwnie i w stosunku do klientw, ktrzyzwiedziawszy si o moim powrocie, zbiegli si, by mnie przywita. Wiesz, e nie byemnigdy dla nich zbyt skpy, ale jeszcze ojciec mj postpowa z zasady z nimi wyniole i mnie do podobnego postpowania przyuczy. Ot teraz, widzc te wytarte paszcze i wygodniae twarze, znw doznaem jakby uczucia litoci, Kazaem imda je, a nadto mwiem z nimi; nazwaem kilku po imieniu; kilku spytaem oich ony i dzieci, i znw widziaem zy w oczach, a nadto znw wydao mi si, e Ligia to widzi, e cieszy si i pochwala... Czy mj umys poczyna si bka, czy mio miesza mi zmysy, nie wiem, wiem e byo odpowiedzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP0_c4c&c;5' Ejednak, i mam cigle uczucie, e ona na mnie z dala patrzy, i boj si uczyni co takiego, co by j mogo zasmuci i obrazi.Tak, Kaju! Zmieniono mi jednak dusz i czasem dobrze mi z tym, czasem znw drcz si t myl, albowiem obawiam si,e zabrano mi dawne mstwo, dawn energi i e moe niezdatny ju jestem nie tylko do rady, sdu, uczt, ale nawet i do wojny. To s niechybnie czary! I tak dalece mnie zmieniono, e powiem ci i to, co mi przychodzio do gowy jeszcze wwczas, gdym lea chory: e gdyby Ligia bya podobn do Nigidii, do Poppei, do Kryspinilli i do innych naszych rozwdek, gdyby bya rwnie plugaw, rwnie niemiosiern i rwnie atw jak one, to bym jej nie kocha tak, jak kocham. Ale gdy kocham j za to, co nas dzieli, domylisz si, jaki chaos rodzi si w mej duszy, w jakich yjciemnociach, jak nie widz przed sob drg pewnych i jak dalece nie wiem, co mam pocz. Jeli bycie moe by porwnanym do rda, w moim rdle zamiast wody pynie niepokj. yj nadziej, e j moe ujrz, i czasem zdaje mi si, e to musi nastpi... Ale co bdzie ze mn za rok lub dwa, nie wiem i nie mogodgadn. Z Rzymu nie wyjad. Nie mgbym znie towarzystwa augustianw, a przy tym jedyn ulg w moim smutku i niepokoju jest, mi myl, e jestem blisko Ligii, e przez Glauka lekarza, ktry obieca mnie odwiedzi, albo przez Pawa zTorsu moe si czasem czego o niej dowiem. Nie! nie opucibym Rzymu, chobycie mi ofiarowali zarzd Egiptu. Wiedz take, e kazaem rzebiarzowi obrobi kamie grobowy dla Gula, ktrego zabiem w gniewie. Za pno przyszo mi na myl, e on jednak na rku mnie nosi i pierwszy uczy, jak strza na uk nakada. Nie wiem, dlaczego zbudzia si teraz we mnie pami o nim, podobna do alu i do wyrzutu... Jeli ci dziwi to, co pisz, odpowiem ci, e mnie to niemniej dziwi, ale pisz ci szczer prawd. egnaj."Rozdzia XXIX Na list ten Winicjusz nie mia ju odpowiedzi, gdy Petroniusz nie odpisywa spodziewajc si widocznie, e cezar lada dzie nakae powrt do Rzymu. Jako, wie o tym rozesza si w zniecie i wzbudzia rado wielk w sercach tuszczy, tsknicej do igrzysk i rozdawnictwa zboa i oliwy, ktrych wielkiezapasy nagromadzone byy w Ostii. Helius, wyzwoleniec Nerona, zapowiedzia wreszcie jego powrt w senacie. Lecz Nero, wsiadszy wraz z dworem na statki u przyldka Misenum, wraca z wolna, wstpujc do miast nadbrzenych dla wypoczynku lub wystpw w teatrach. W Minturnae, gdzie znw piewa publicznie, zabawi dni kilkanacie, a nawet znw si namyla, czy nie wrci do Neapolu i nie czeka tam na nadejcie wiosny, ktra zreszt czynia si wczeniejsza ni zwykle i ciepa. Przez cay ten czas Winicjusz y zamknity w swym domu, z myl o Ligii i o tych wszystkich nowych rzeczach, ktre zajmoway mu dusz i wnosiy do niej obce jej dotd pojcia i uczucia. Widywa tylko od czasu do czasu Glauka lekarza, ktrego kade odwiedziny napenimy go wewntrzn radoci, albowiem mg z nim rozmawia o Ligii. Glaukus nie wiedzia wprawdzie, gdzie znalaza schronienie, zapewnia go jednak, e starsi otoczyli j troskliw opiek. Raz te, wzruszony smutkiem Winicjusza, powiedzia mu, e Piotr Aposto zgani Kryspa za to, i wyrzuca Ligii jej ziemsk mio. Mody patrycjusz usyszawszy to poblad ze wzruszenia. I jemu zdawao si niejednokrotnie, e nie jest obojtnym dla Ligii, ale rwnie czsto wpada w zwtpienie i niepewno, teraz za po raz pierwszy usysza potwierdzenie swoich pragnie i nadziei z ust obcych, a do tego chrzecijaskich. W pierwszej chwili wdzicznoci chcia biec do Piotra, dowiedziawszy si za, e nie masz go w miecie i e naucza w okolicy, zaklina Glauka, by go do niego przyprowadzi, obiecujc obdarzy za to hojnie ubogich gminy. Zdawao mu si te, e jeli Ligia gokocha, to tym samym wszystkie przeszkodys usunite, gdy gotw by w kadej chwili uczci Chrystusa. Lecz Glaukus, jakkolwiek namawia go usilnie do przyjciachrztu, nie mia mu rczy, czy zyszcze przez to od razu Ligi, i mwi mu, e chrztu naley da dla chrztu samego i dlamioci Chrystusa, nie za dla innych celw."Trzeba mie i dusz chrzecijask" - rzek mu - a Winicjusz, lubo kada przeszkoda wzburzaa go, poczyna ju rozumie, e Glaukus, jako chrzecijanin, mwi to, co mwi powinien. Sam on nie zdawa sobie dokadnie sprawy, e jedn znajgbszych zmian w jego naturze stanowio to, i dawniej mierzy ludzi i rzeczy tylko przez wasny egoizm, obecnie za z walna przyucza si do myli, e inneoczy mog inaczej patrze, inne serce inaczej czu i e suszno nie zawsze to samo znaczy, co osobista korzy. Braa go te czsto ch zobaczenia Pawaz Torsu, ktrego sowa rozciekawiay go i niepokoiy. Ukada sobie w duszy dowody, ktrymi bdzie zwalcza jego nauk, opiera mu si w myli, chcia go jednake widzie i sysze. Lecz Pawe wyjecha do Arycji, gdy za i odwiedziny Glauka stawaysi coraz rzadsze, Winicjusza otoczya zupena samotno. Wwczas pocz znw przebiega zauki przylege do Subury i wskie uliczki Zatybrza, w nadziei, e cho z daleka ujrzy Ligi, lecz gdy i ta nadzieja go zawioda, w sercu pocza mu wzbieranuda i zniecierpliwienie. Przyszed na koniec czas, e dawna natura odezwaa siw nim raz jeszcze z tak si, z jak fala w chwili przypywu wraca na brzeg, z ktrego ustpia. Wydao mu si, e by gupcem, e niepotrzebnie zaprzta sobie gow rzeczami, ktre doprowadziy go do smutku, i e powinien bra z ycia, co si da. Postanowi zapomnie o Ligii, a przynajmniej szuka rozkoszy i uycia pozani. Czu jednak, e to jest ostatnia prba, rzuci si wic w wir ycia z ca lep, waciw mu energi i zapalczywoci. ycie za samo zdawao si go do tego zachca. Obumare i wyludnione przez zim miasto poczo si oywia nadziej bliskiego przyjazdu cezara. Gotowano mu uroczyste przyjcie. Przy tym sza wiosna:niegi zniky pod tchnieniem afrykaskich wiatrw ze szczytw Gr Albaskich. Trawniki w ogrodach pokryy si fiokami. Fora i Pole Marsowe zaroiy si ludmi, ktrych przygrzewao coraz gortsze soce. Na Via Appia, ktra bya zwykym miejscem zamiejskich przejadek, zapanowa ruch bogato zdobnych wozw. Czyniono ju wycieczki do Gr Albaskich. Mode kobiety, pod pozorem uczczenia Junony w Lanuvium lub Diany w Arycji, wymykay si z domw, aby za miastem szuka wrae, towarzystwa, spotka i rozkoszy. Tu Winicjusz wrd wspaniaych rydwanw spostrzeg pewnego dnia przepyszn, poprzedzan przez dwa molosy, karruk Petroniuszowej Chryzotemis, otoczon przez cae grono modziey i starych senatorw, ktrych urzd zatrzyma w miecie. Chryzotemis, powoc sama czterema korsykaskimi kucami, rozdawaa naok umiechy i lekkieuderzenia zotym biczem, lecz spostrzegszy Winicjusza wstrzymaa koniei zabraa go do karruki, a nastpnie na uczt do domu, ktra trwaa przez ca noc. Winicjusz spi si tak na owej uczcie, i nie pamita nawet, kiedy odwieziono go do domu, przypomnia sobie jednak, e gdy Chryzotemis spytaa go o Ligi, obrazi si i bdc ju pijanym wyla jej na gow puchar falernu. Rozmylajc o tym po trzewemu odczuwa jeszcze gniew. Lecz w dzie pniej Chryzotemis, zapomniawszywidocznie o obeldze, odwiedzia go w jego domu i zabraa go znw na Drog Appijsk, po czym bya u niego na wieczerzy, na ktrej wyznaa, e nie tylko Petroniusz, alei jego lutnista znudzi j ju od dawna i e serce jej jest wolne. Przez tydzie ukazywali si razem, lecz stosunek nie obiecywa by trwaym. Jakkolwiek od wypadku z falernem imi Ligii nie byo nigdy wspominane, Winicjusz nie mg si jednak pozby myli o niej. Mia cigle uczucie, e oczy jej patrz na niego, i uczucie to przejmowao go jakby obaw. Zyma si sam na siebie, nie mogc wszelako pozby si ani myli, e Ligi zasmuca, ani alu, ktry si z tej myli rodzi. Po pierwszej scenie zazdroci, jakChryzotemis uczynia mu z powodu dwch dziewczt syryjskich, ktre naby, przepdzi j w sposb grubiaski. Nie przesta wprawdzie od razu nurza si w rozkoszy i rozpucie, owszem, czyni to jakby na zo Ligii, ale w kocu spostrzeg, e myl o niej nie opuszcza go ani na chwil, e ona wycznie jest powodem jego tak zych jak dobrych czynnoci i e naprawd nic go w wiecie nie obchodzi poza ni. Wwczas opanowa go niesmak i zmczenie. Rozkosz mu zbrzyda i zostawia tylko wyrzuty. Zdawao mu si, e jest ndznikiem, i to ostatnie uczucie napenio go niezmiernym zdumieniem, dawniej bowiem uznawa za dobre wszystko, co mu dogadzao. Wreszcie straci swobod, pewno siebie iwpad w zupene odrtwienie, z ktrego nie moga go rozbudzi nawet wie o powrocie cezara. Nic go ju teraz nie obchodzio i nawet do Petroniusza nie wybra si dopty, dopki ten nie przysa mu wezwania i swojej wasnej lektyki. Ujrzawszy go, lubo powitany radonie, odpowiada na jego pytania niechtnie, lecz wreszcie dugo tumione uczucia i myli wybuchy i popyny mu z ust obfitym potokiem sw. Raz jeszcze opowiedzia szczegowo histori swych poszukiwa zaLigi i pobytu midzy chrzecijanami, wszystko, co tam widzia i sysza, wszystko, co mu przechodzio przez gowi serce, i wreszcie pocz narzeka, e wpad w chaos, w ktrym straci spokojno, dar rozrniania rzeczy i sd onich. Nic go oto nie nci, nic mu nie smakuje, nie wie, czego si trzyma i jak postpowa. Gotw jest czci Chrystusa i przeladowa Go, rozumie wznioso Jego nauki i zarazem czuje do niej wstrt nieprzezwyciony. Rozumie, e choby posiad Ligi, to jej nie posidzie zupenie, bo si musi ni dzieli z Chrystusem. Na koniec, yje, jak by nie y: bez nadziei, bez jutra, bez wiary w szczcie, a naokotacza go ciemno, z ktrej szuka po omacku wyjcia i nie moe znale. Petroniusz patrzy w czasie opowiadania najego zmienion twarz, na rce, ktre mwic wyciga w dziwny sposb przed siebie, jak by rzeczywicie szuka drogi w ciemnoci, i rozmyla. Nade wsta i zbliyuszy si do Winicjusza pocz rozgarnia palcami jego wosy nad uchem. - Czy ty wiesz - spyta - e masz kilka siwych wosw na skroni? - Moe by - odpowiedzia Winicjusz. - Nie zdziwi si, jeli wkrtce wszystkie mi zbielej. Po czym nastpio milczenie. Petroniusz byczowiekiem rozumnym i nieraz zastanawia si nad dusz ludzk i nad yciem. Lecz w ogle ycie to w tym wiecie, w ktrym obaj yli, mogo by zewntrznie szczliwe lub nieszczliwe, ale wewntrznie bywao spokojne. Rwnie jak piorun lub trzsienie ziemi mogo obaliwityni, tak nieszczcie mogo zburzy ycie, samo w sobie jednak skadao si ono z prostych i harmonijnych linii, wolnychod wszelkich zawika. Tymczasem co innego byo w sowach Winicjusza i Petroniusz po raz pierwszy stan wobec szeregu duchowych wzw, ktrych nikt dotd nie rozpltywa. By o tyle rozumny, e czu ich wag, ale przy caej swej bystroci nie umia nic na zadane pytania odpowiedzie i wreszcie po dugiej chwili milczenia rzek: - To s chyba czary. - I ja tak sdziem - odpowiedzia Winicjusz. - Nieraz wydawao mi si, e oczarowano nas oboje. - A gdyby - rzek Petroniusz - uda si na przykad do kapanw Serapisa. Bez wtpienia jest midzy nimi, jak w ogle midzy kapanami, wielu oszustw, s jednak tacy, ktrzy zgbili dziwne tajemnice. Lecz mwi to bez wiary i gosem niepewnym, sam bowiem czu, jak w ustachjego ta rada moe wydawa si marn, a nawet i mieszn. Winicjusz za pocz trze czoo - i mwi:- Czary!... Widziaem czarownikw, ktrzy podziemnych, nieznanych si uywali dla zysku, widziaem i takich, ktrzy uywali ich na szkod swych nieprzyjaci. Lecz chrzecijanie yj w ubstwie, nieprzyjacioom przebaczaj, gosz pokor, cnot i miosierdzie, co im tedy moe przyj z czarw i dlaczego mieliby je rzuca?... Petroniusza poczo gniewa, i rozum jegonie moe znale na nic odpowiedzi, nie chcc si jednak do tego przyzna, odpowiedzia, byle da jakkolwiek odpowied: - To nowa sekta... Po chwili za rzek: - Na bosk mieszkank pafijskich gajw! jak to wszystko psuje ycie! Ty podziwiasz dobro i cnot tych ludzi, a ja ci powiadam,e s li, gdy s nieprzyjacimi ycia, jak choroby i jak mier sama. Dosy ich mamy i tak! nie potrzeba nam jeszcze chrzecijan. Policz tylko: choroby, cezar, Tygellinus, wiersze cezara, szewcy, ktrzyrzdz potomkami dawnych Kwirytw, wyzwolecy, ktrzy zasiadaj w senacie. Na Kastora! do tego! To jest zgubna i obrzyda sekta! Prbowae otrzsn siz tych smutkw i uy troch ycia? - Prbowaem - odpowiedzia Winicjusz. A Petroniusz rozmia si i rzek: - Ach, zdrajco! Przez niewolnikw prdko rozchodz si wiadomoci: uwiode mi Chryzotemis! Winicjusz kiwn z niesmakiem rk. - W kadym razie dzikuj ci - mwi Petroniusz. - Pol jej par trzewikw naszywanych perami; w moim jzyku miosnym znaczy to: "Odejd". Winienem ci podwjn wdziczno: raz za to, e nie przyje Eunice, drugi raz, e mnie uwolni od Chryzotemis. Posuchaj mnie: widzisz przed sob czowieka, ktry wstawa rano, kpa si, ucztowa, posiada Chryzotemis, pisywa satyry, a nawet czasem proz przeplata wierszami, ale ktry nudzi si jak cezar i czsto nie umia opdzi si pospnym mylom. A czy wiesz, dlaczego tak byo? Oto dlatego, em szuka daleko tego, co byo blisko... Kobietapikna warta jest zawsze tyle zota, ile way, ale kobieta, ktra przy tym kocha, nie ma wprost ceny. Tego nie kupisz za wszystkie skarby Werresa. Teraz mwi sobie oto, co nastpuje: napeniam ycie szczciem, jak puchar najprzedniejszym winem, jakie wydaa ziemia, i pij, pki niezmartwieje mi rka i nie pobledn usta. Co bdzie dalej, nie dbam, i oto jest moja najnowsza filozofia. - Wyznawae j zawsze. Nic w niej nowego! - Jest w niej tre, ktrej brako. To rzekszy zawoa Eunice, ktra wesza,ubrana w bia draperi, zotowosa, ju nie dawna niewolnica, ale jakby bogini mioci i szczcia. On za otworzy jej ramiona i rzek: - Pjd! Na to przybiega ku niemu i siadszy na jego kolanach oplota mu ramionami szyj, gow za zoya na jego piersiach. Winicjusz widzia, jak z wolna policzki jej poczy si pokrywa odblaskiem purpury, jak oczy zatapiay si stopniowo we mgle. Razem tworzyli cudn grup miosn i szczliw. Petroniusz sign rk do paskiej wazy stojcej obok na stole i wydobywszy z niej pen gar fiokw pocz obsypywa nimi gow, piersi i stolEunice, nastpnie obsun tunik z jej ramion i rzek: - Szczliwy, kto jak ja znalaz mio w takim zamknit ksztacie... Czasem wydajemi si, e jestemy dwojgiem bogw... Patrz sam: czy Praksyteles, czy Miron, czySkopas lub Lizypp stworzyli kiedy cudniejsze linie? Czy na Paros lub w Pentelikonie istnieje podobny marmur, ciepy, rowy i rozkochany? S ludzie, ktrzy wycaowuj brzegi waz, lecz ja wol szuka rozkoszy tam, gdzie j prawdziwie znale mona. To rzekszy pocz wodzi ustami po jej ramionach i szyi, j za przejmowao drganie i oczy jej to zamykay si, to otwieray z wyrazem niewysowionej rozkoszy. Petroniusz podnis po chwili swwykwintn gow i zwrciwszy si do Winicjusza rzek: - A teraz pomyl, czym s wobec tego twoi pospni chrzecijanie, i jeli nie zrozumieszrnicy, to id sobie do nich... Ale ten widok ci uleczy. Winicjusz rozd nozdrza, przez ktre wchodzia wo fiokw, napeniajca cay pokj, i poblad, pomyla bowiem, e gdyby mg tak wodzi ustami po ramionachLigii, to byaby jaka witokradzka rozkosz, tak wielka, e potem niechby si zapad wiat. Lecz przywykszy ju do prdkiego uwiadamiania tego, co si w nimdzieje, spostrzeg, e i w tej chwili myli oLigii, tylko o niej. Petroniusz za rzek: - Eunice, ka nam, boska, przygotowa iem, wiem e byo odpowiedzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPcgaS7c+ cN9(wiece na gow i niadanie. Potem, gdy odesza, zwrci si do Winicjusza: - Chciaem j wyzwoli, ona za, wiesz, comi odpowiedziaa: "Wolaabym by twoj niewolnic ni on cezara." I nie chciaa si zgodzi. Wwczas wyzwoliem j mimo jej wiedzy. Pretor zrobi to dla mnie, e nie wymaga jej obecnoci. Ale ona nie wie o tym, jak rwnie nie wie, e ten dom i wszystkie moje klejnoty, z wyjtkiem gemm, do niej bd naleay na wypadek mojej mierci. To rzekszy wsta, przeszed si po pokoju i rzek: - Mio zmienia jednych wicej, drugich mniej, ale zmienia i mnie. Niegdy lubiem zapach werweny, lecz poniewa Eunice wolifioki, wic i ja polubiem je teraz nad wszystko, i od czasu jak wiosna nadesza, oddychamy tylko fiokami. Tu zatrzyma si przed Winicjuszem i zapyta: - A ty? zawsze trzymasz si nardu? - Daj mi pokj! - odpowiedzia mody czowiek. - Ja chciaem, by si przypatrzy Eunice, i mwi ci o niej dlatego, e moe i ty szukasz daleko tego, co jest bliskie. Moe i dla ciebie bije gdzie w twoich niewolniczychcubiculach serce wierne i proste. Przy taki balsam na twe rany. Mwisz, e Ligia ci kocha? By moe! Ale co to jest za mio, ktra si wyrzeka? Czy to nie znaczy, e jest co od niej silniejszego? Nie, drogi: Ligia to nie Eunice. Na to Winicjusz odrzek: - Wszystko jest tylko jednym udrczeniem. Widziaem ci caujcego ramiona Eunice i pomylaem wwczas, e gdyby mi tak Ligiaodkrya swoje, to niechby potem ziemia otworzya si pod nami! Ale na sam myl otym chwyci mnie jaki lk, jak gdybym porwa si na westalk lub zamierza pohabi bstwo... Ligia to nie Eunice, tylko e ja inaczej rozumiem t rnic ni ty. Tobie mio zmienia nozdrza, wic woliszfioki od werweny, a mnie zmienia dusz, wic mimo mojej ndzy i dzy wol, e Ligia jest tak, jak jest, ni eby bya podobna do innych. Petroniusz wzruszy ramionami. - W takimi razie nie dzieje ci si krzywda. Ale ja tego nie rozumiem. A Winicjusz odpowiedzia gorczkowo: - Tak! tak!... My si ju nie moemy zrozumie! Nastaa znw chwila milczenia, po czym Petroniusz rzek: - Niech Hades pochonie twoich chrzecijan!Napenili ci niepokojem i zniszczyli zmys ycia. Niech ich Hades pochonie! Mylisz simniemajc, e to jest nauka dobroczynna, bo dobroczynnym jest to, co ludziom daje szczcie, to jest pikno, mio i moc, oni za nazywaj to marnoci. Mylisz si, e s sprawiedliwi, bo jeli za ze bdziemy pacili dobrem, to czyme bdziemy pacili za dobro? A przy tym, jeliza to i za to jednaka zapata, to po c ludzie maj by dobrzy? - Nie: zapata nie jest jednaka, ale si zaczyna, wedle ich nauki, w yciu przyszym, ktre nie jest doczesne. - W to si nie wdaj, bo to dopiero zobaczymy, jeli co mona zobaczy... bez oczu. Tymczasem s to po prostu niedogi.Ursus zadusi Krotona, bo ma czonki ze spiu, ale to s mazgaje, przyszo za nie moe do mazgajw nalee. - ycie dla nich zaczyna si wraz ze mierci. - To jakby kto powiedzia: dzie zaczyna si razem z noc. Czy ty masz zamiar porwa Ligi? - Nie. Nie mog jej zem za dobre paci i przysigem, e tego nie uczyni. - Czy masz zamiar przyj nauk Chrystusa? - Chc, ale moja natura jej nie znosi. - A potrafisz zapomnie o Ligii? - Nie. - To podruj. Niewolnicy dali w tej chwili zna, e niadanie gotowe, lecz Petroniusz, ktremu zdawao si, e wpad na dobr myl, mwi dalej w drodze do triclinium: - Zjedzie kawa wiata, ale tylko jako onierz, ktry pieszy na miejsce przeznaczenia i nie zatrzymuje si po drodze. Wybierz si z nami do Achai. Cezar nie zarzuci dotd zamiaru podry. Bdzie si zatrzymywa wszdzie po drodze, piewa, zbiera wiece, upi witynie i wreszcie wrci jako tryumfator do Italii. Bdzie to co jakby pochd Bachusa i Apollina w jednej osobie. Augustianie, augustianki, tysice cytr - na Kastora! Warto to widzie, bo wiat nie widzia dotd niczego podobnego. Tu pooy si na awce przed stoem, obok Eunice, a gdy niewolnik kad mu na gow wieniec z anemonw, mwi dalej: - Co ty widzia w subie Korbulona? Nic! Czy zwiedza porzdnie witynie greckie,tak jak ja, ktry przeszo dwa lata przechodziem z rk jednego przewodnika do rk drugiego? Czy by na Rodos ogldamiejsce, gdzie sta kolos? Czy widzia w Panopie, w Focydzie, glin, z ktrej Prometeusz lepi ludzi, albo w Sparcie jaje,ktre zniosa Leda, albo w Atenach sawny pancerz sarmacki, zrobiony z kopyt koskich, albo na Eubei okrt Agamemnona, albo czasz, dla ktrej za form suya lewa pier Heleny? Czy widzia Aleksandri, Memfis, piramidy, wos Izydy,ktry sobie wyrwaa z alu za Ozyrysem? Czy sysza jk Memnona? wiat jest szeroki i nie wszystko si koczy na Zatybrzu! Ja bd towarzyszy cezarowi, apotem, gdy bdzie wraca, opuszcz go i pojad na Cypr, bo ta zotowosa moja boginka yczy sobie, bymy razem ofiarowali w Pafos Cyprydzie gobie, a trzeba ci wiedzie, e czego ona sobie yczy, to si staje. - Niewolnic twoj jestem - rzeka Eunice. On za wspar uwieczon gow na jej onie i rzek z umiechem: - Wic jestem niewolnikiem niewolnicy. Podziwiam ci, boska, od stp do gw. Po czym do Winicjusza: - Jed z nami na Cypr. Przedtem jednak pamitaj, e musisz widzie si z cezarem. le, e dotd u niego nie by; Tygellinus gotw wyzyska to na twoj niekorzy. Nie ma on wprawdzie do ciebie osobistej nienawici, jednake nie moe ci kocha choby dlatego, e jeste moim siostrzecem... Powiemy, e bye chory. Musimy si namyle, co masz mu odpowiedzie, jeli spyta ci o Ligi. Najlepiej machnij rk i powiedz mu, e bya, pki ci si nie znudzia. On to zrozumie. Powiedz mu rwnie, e choroba zatrzymaa ci w domu, e gorczk powikszyo zmartwienie, i nie moge by w Neapolu i sucha jego piewu, a do zdrowia pomoga ci jedynie nadzieja, e go usyszysz. Nie lkaj si przesadzi. Tygellinus zapowiada, e wymyli dla cezaraco nie tylko wielkiego, ale i grubego... Bojsi jednak, by mnie nie podkopa. Boj si take twego usposobienia... - Czy wiesz - rzek Winicjusz - e s ludzie, ktrzy si cezara nie boj i yj takspokojnie, jak by go na wiecie nie byo? - Wiem, kogo wymienisz: chrzecijan. - Tak. Oni jedni!... Nasze za ycie czyme jest, jeli nie cigym strachem? - Daj mi pokj z twoimi chrzecijanami. Nieboj si cezara, bo on moe o nich i nie sysza, a w kadym razie nic o nich nie wie i tyle go oni obchodz, ile zwide licie. A ja ci powiadam, e to s niedogi,e sam to czujesz i e jeli twoja natura otrzsa si na ich nauk, to wanie dlatego, e czujesz ich niedostwo. Ty czowiek z innej gliny i dlatego daj sobie i mnie z nimi spokj. Potrafimy y i umrze,a co oni potrafi, to nie wiadomo. Winicjusza uderzyy te sowa i wrciwszy do siebie pocz rozmyla, e moe w istocie owa dobrotliwo i miosierdzie chrzecijan dowodzi niedostwa ich dusz. Zdawao mu si, e ludzie majcy tgo i hart nie umieliby tak przebacza. Przyszo mu do gowy, e istotnie to moe by powodem wstrtu, jaki jego rzymska duszaodczuwa do tej nauki. "Potrafimy y i umrze!" - mwi Petroniusz. A oni umiej tylko przebacza, ale nie rozumiej ni prawdziwej mioci, ni prawdziwej nienawici. Rozdzia XXX Cezar wrciwszy do Rzymu zy by, e wrci, i po kilku dniach ju zapon na nowo chci wyjazdu do Achai. Wyda nawetedykt, w ktrym owiadcza, e nieobecno jego nie potrwa dugo i e rzeczy publiczne na adn szkod z tego powodu nie bd naraone. Za czym w towarzystwie augustianw, midzy ktrymi znajdowa si i Winicjusz, uda si na Kapitol, by zoy bogom ofiary za pomyln podr. Lecz na drugi dzie, gdy z kolei odwiedzi przybytek Westy, zaszedwypadek, ktry wpyn na zmian wszystkich zamiarw. Nero nie wierzy w bogw, ale ba si ich, zwaszcza za tajemnicza Westa tak przejmowaa go obaw, e na widok bstwa i witego ogniawosy podniosy mu si nagle z przeraenia, zwary si zby, drenie przebiego po wszystkich czonkach i osun si na rce Winicjusza, ktry wypadkiem znajdowa si tu za nim. Wyniesiono go natychmiast ze wityni i przeprowadzono na Palatyn, gdzie, lubo niebawem przyszed zupenie do siebie, nieopuszcza jednak oa przez cay dzie. Owiadczy te, ku wielkiemu zdziwieniu obecnych, e zamiar wyjazdu odkada stanowczo do czasw pniejszych, gdy bstwo ostrzego go tajemnie przed popiechem. W godzin pniej goszono jupublicznie ludowi po caym Rzymie, e cezar widzc zasmucone twarze obywateli, powodowany mioci ku nim, jako ojciec ku dzieciom, zostaje z nimi, by dzieli ich uciechy i dol. Lud, uradowany z postanowienia, a zarazem pewien, e nie chybi igrzyska i rozdawnictwo zboa, zebra si tumnie przed bram Palatysk, wydajc okrzyki na cze boskiego cezara, w za przerwa gr w koci, w ktr si zabawia z augustianami,i rzek: - Tak, trzeba byo odoy; Egipt i wadztwo nad Wschodem wedle przepowiedni nie moe mnie min, wic i Achaja mi nie przepadnie. Ka przekopa istm koryncki, a w Egipcie wzniesiem takie pomniki, przy ktrych piramidy wydadz siigraszk dziecinn. Ka zbudowa Sfinksa wikszego siedem razy od tego, ktry koo Memfis patrzy w pustyni, ale ka mu datwarz moj. Wieki potomne bd mwiy tylko o tym pomniku i o mnie. - Zbudowae osobie ju pomnik swymi wierszami, wikszy nie siedem, ale trzy razy po siedem od piramidy Cheopsa - rzekPetroniusz. - A piewem? - spyta Nero. - Niestety! Gdyby to umiano zbudowa ci taki posg jak posg Memnona, ktry by odzywa si twoim gosem o wschodzie soca! Morza przylege Egiptowi roiyby si po wiek wiekw od okrtw, na ktrychtumy z trzech czci wiata wsuchiwayby si w pie twoj. - Niestety, kt to potrafi? - rzek Nero. - Ale moesz kaza wyci z bazaltu siebie powocego kwadryg. - Prawda! Uczyni to! - Uczynisz podarek ludzkoci. - W Egipcie zalubi te Lun, ktra jest wdow, i bd naprawd bogiem. - A nam dasz na ony gwiazdy, my za utworzymy now konstelacj, ktra bdzie si zwaa konstelacj Nerona. Witeliusza jednak oe z Nilem, aby podzi hipopotamy. Tygellinowi podaruj pustyni, bdzie wwczas krlem szakalw... - A mnie co przeznaczasz? - spyta Watyniusz. - Niech ci Apis bogosawi! Wyprawie nam tak wspaniae igrzyska w Benewencie, e nie mog ci le yczy: zrb par butw Sfinksowi, ktremu apy drtwiej w czasie ros nocnych, a potem bdziesz robiobuwie dla kolosw tworzcych aleje przed wityniami. Kady tam znajdzie odpowiednie zajcie. Domicjusz Afer na przykad zostanie skarbnikiem, jako znany z uczciwoci. Lubi, cezarze, gdy marzysz o Egipcie, i smuci mnie to, e odoy zamiar wyjazdu. Nero za odrzek: - Wasze miertelne oczy nic nie widziay, bo bstwo czyni si niewidzialnym, dla kogozechce. Wiedzcie, e gdym by w wityni Westy, ona sama stana koo mnie i rzeka mi w ucho: "Od wyjazd." Stao si to tak niespodzianie, em si przerazi,cho za tak widoczn opiek bogw nade mn powinien bym im by wdziczny. - Wszyscymy si przerazili - rzek Tygellinus - a westalka Rubria zemdlaa. - Rubria! - rzek Nero. -Jak ona ma nien szyj. - Lecz si rumieni na twj widok, boski cezarze... - Tak! Zauwayem to i ja. To dziwne! Westalka! Jest co boskiego w kadej westalce, a Rubria jest bardzo pikna. Tu zamyli si przez chwil, po czym zapyta: - Powiedzcie mi, dlaczego Westy ludzie si wicej boj ni innych bogw? Co w tym jest? Ot, mnie samego lk ogarn, chocia jestem najwyszym kapanem. Pamitam tylko, e padem na wznak i bybym run na ziemi, gdyby mnie kto nie podtrzyma. Kto mnie podtrzyma? - Ja - odrzek Winicjusz. - Ach, ty "srogi Aresie"? Czemu nie bye w Benewencie? Mwiono mi, e chory, i istotnie twarz masz zmienion. Ale! syszaem, e Kroto chcia ci zamordowa? Czy to prawda? - Tak jest - i zama mi rami, ale si obroniem. - Zamanym ramieniem? - Pomg mi pewien barbarzyca, ktry byod Krotona silniejszy. Nero spojrza na niego ze zdziwieniem. - Silniejszy od Krotona? Chyba artujesz? Kroto by najsilniejszy z ludzi, a teraz jestSyfaks z Etiopii. - Mwi ci, cezarze, com widzia na wasne oczy. - Gdzie jest ta pera? Czy nie zosta krlem Nemoreskim? - Nie wiem, cezarze.Straciem go z oczu. - Nie wiesz nawet z jakiego narodu? - Miaem zaman rk, wic nie mogem si o nic go wypyta. - Poszukaj mi go i znale. Na to Tygellinus rzek: - Ja si tym zajm. Lecz Nero mwi dalej do Winicjusza: - Dzikuj ci, e mnie podtrzyma. Mogem, padszy, rozbi gow. Niegdy dobry by z ciebie towarzysz, ale od czasu wojny i suby pod Korbulonem zdziczae jako i rzadko ci widuj. Po czym pomilczawszy chwil rzek: - Jak si ma owa dziewczyna... za wska w biodrach... w ktrej si kochae i ktr odebraem Aulusom dla ciebie?... Winicjusz zmiesza si, lecz Petroniusz w tej chwili przyszed mu z pomoc: - Zao si, panie - rzek - e zapomnia. Czy widzisz jego zmieszanie? Pytaj go o to,ile ich byo od tego czasu, a nie rcz, czyina to potrafi odpowiedzie. Z Winicjuszw dobrzy onierze, ale lepsze jeszcze koguty. Trzeba im stada. Ukarz go za to panie, i nie zapro go na uczt, jak nam Tygellinus obiecuje wyprawi na twoj cze na stawie Agryppy. - Nie, nie uczyni tego. Ufam Tygellinowi, e tam wanie stada nie zabraknie. - Miaoby brakn Charytek tam, gdzie bdzie Amor? - odpowiedzia Tygellin. Lecz Nero rzek: - Nuda mnie drczy! Zostaem z woli bogini w Rzymie, ale go nie mog znosi. Wyjad do Ancjum. Dusz si w tych ciasnych ulicach, wrd tych walcych si domw, wrd tych plugawych zaukw. Smrodliwe powietrze zalatuje a tu, do mego domu i do moich ogrodw. Ach, gdyby trzsienie ziemi zniszczyo Rzym, gdyby jaki rozgniewany bg zrwna go z ziemi, dopiero pokazabym wam, jak powinno si budowa miasto, ktre jest gow wiata i moj stolic. - Cezarze - odpowiedzia Tygellinus - mwisz: "Gdyby jaki rozgniewany bg zniszczy miasto" - czy tak? - Tak! wic c? - Albo nie jeste bogiem? Nero machn rk z wyrazem znuenia, po czym rzek: - Zobaczymy, co nam urzdzisz na stawach Agryppy. Potem wyjad do Ancjum. Wy wszyscy jestecie mali, wic nie rozumiecie, e mi potrzeba rzeczy wielkich.To powiedziawszy przymkn oczy dajc w ten sposb zna, e potrzebuje spoczynku. Jako augustianie poczli si rozchodzi. Petroniusz wyszed z Winicjuszem i rzek mu: - Jeste wic wezwany do udziau w zabawie. Miedzianobrody wyrzek si podry, ale natomiast bdzie szala wicejni kiedykolwiek i rozpociera si w miecie jak we wasnym domu. Staraj si i ty znale w szalestwach rozrywk i zapomnienie. U licha! Podbilimy przecie wiat i mamy prawo si bawi. Ty, Marku, jeste bardzo piknym chopcem i temu w czci przypisuj sabo, jak mam do ciebie. Na Dian efesk! Gdyby ty mg widzie swoje zronite brwi i swoj twarz, w ktrej zna star krew Kwirytw!Tamci wygldaj przy tobie jak wyzwolecy. Tak jest! Gdyby nie ta dzika nauka, Ligia byaby dzi w domu twoim. Prbuje mi jeszcze dowodzi, e to nie s nieprzyjaciele ycia i ludzi... Obeszli si z tob bobrze, wic moesz by im wdziczny, ale na twoim miejscu znienawidzibym t nauk, a szuka rozkoszy tam, gdzie j znale mona. Jeste piknym chopcem, powtarzam ci, a Rzym roi si od rozwdek. - Dziwi si tylko, e ci to wszystko jeszcze nie mczy - odpowiedzia Winicjusz.- Kto ci to powiedzia? Mnie mczy to od dawna, ale ja nie mam twoich lat. Ja zreszt mam inne zamiowania, ktrych tobie brak. Lubi ksiki, ktrych ty nie lubisz, lubi poezj, ktra ci nudzi, lubi naczynia, gemmy i mnstwo rzeczy, na ktre ty nie patrzysz, mam ble w krzyu, ktrych ty nie miewasz, i wreszcie znalazem Eunice, ty za nic podobnego nie e byo odpowiedzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP ? cmc^(c6  :z znalaze... Mnie dobrze w domu, wrd arcydzie, z ciebie za nigdy nie zrobi estety. Ja wiem, e w yciu nic ju wicej nie znajd nad to, com znalaz, ty sam nie wiesz, e cigle jeszcze spodziewasz si i szukasz. Gdyby na ciebie mier przysza, przy caej twej odwadze i wszystkich smutkach umarby ze zdziwieniem, e ju trzeba wiat opuci, ja za przyjbym jjako konieczno z tym przewiadczeniem, e nie ma na caym wiecie takich jagd, ktrych bym nie sprbowa. Nie piesz si, ale te nie bd si ociga, postaram si tylko, by mi byo do ostatka wesoo. Sna wiecie weseli sceptycy. Stoicy s dla mnie gupcami, ale stoicyzm przynajmniej hartuje, twoi za chrzecijanie wprowadzaj na wiat smutek, ktry jest tym w yciu, czym deszcz w naturze. Czy wiesz, czegom si dowiedzia? - Oto e w czasie uroczystoci, ktre wyprawi Tygellin, na brzegach stawu Agryppy stan lupanaria, a w nich zebrane bd kobiety z najpierwszych domw w Rzymie. Czy nie znajdzie si cho jedna do pikna, by moga ci pocieszy? Bd i dziewice, ktrepo raz pierwszy na wiat wystpi... jako nimfy. Takie nasze cesarstwo rzymskie... Ciepo ju! Poudniowy wiatr ogrzeje wody,i nie spryszczy nagich cia. A ty, Narcyzie,wiedz o tym, e nie znajdzie si ani jedna, ktra by ci si opara. Ani jedna choby bya westalk. Winicjusz pocz si uderza w gow doni jak czowiek zajty wiecznie jedn myl. - Trzeba szczcia, ebym na tak jedyn trafi... - A kt to sprawi, jeli nie chrzecijanie!... Ale ludzie, ktrych godem jest krzy, nie mog by inni. Suchaj mnie:Grecja bya pikna i stworzya mdro wiata, my stworzylimy si, a co, jak mylisz, moe stworzy ta nauka? Jeli wiesz, to objanij mnie, bo na Polluksa! nie mog si domyle. Winicjusz wzruszy ramionami. - Zdawaoby si, i boisz si, abym nie zosta chrzecijaninem. - Boj si, by sobie ycia nie popsu. Jeli nie potrafisz by Grecj, bd Rzymem: wadaj i uywaj! Szalestwa nasze maj dlatego pewien sens, e w nich tkwi taka wanie myl. Miedzianobrodym pogardzam,bo jest baznem-Grekiem. Gdyby si mia zaRzymianina, przyznabym mu, e ma suszno pozwalajc sobie na szalestwa. Przyrzecz mi, e jeli teraz wrciwszy do domu zastaniesz jakiego chrzecijanina, pokaesz mu jzyk. Jeli to bdzie Glaukus lekarz, to si nawet nie zdziwi. Do widzeniana stawie Agryppy. Rozdzia XXXI Pretorianie okryli gaje rosnce po brzegach stawu Agryppy, aby zbyt wielkie tumy widzw nie przeszkadzay cezarowi ijego gociom, gdy i tak mwiono, e co tylko byo w Rzymie odznaczajcego si bogactwem, umysem lub piknoci, stawio si na ow uczt, ktra nie miaa rwnej sobie w dziejach miasta. Tygellinus chcia wynagrodzi cezarowi odoon podr do Achai, a zarazem przewyszy wszystkich, ktrzy kiedykolwiek podejmowali Nerona, i dowie mu, e nikt go tak zabawi nie potrafi. W tym celu, jeszcze bawic przy cezarze w Neapolis, apotem w Benewencie, czyni przygotowania i wysya rozkazy, by z najodleglejszych kracw wiata sprowadzono zwierzta, ptaki, rzadkie ryby i roliny, nie pomijajc naczy i tkanin, ktre miay uczt uwietni. Dochody z caych prowincji szy na zaspokojenie szalonych pomysw, lecz na to potny faworyt nie potrzebowa si oglda. Wpyw jego wzrasta z dniem kadym. Tygellinus moe nie by jeszcze Neronowi milszy od innych, ale stawa si coraz niezbdniejszym, Petroniusz przewysza go nieskoczenie polorem, umysem, dowcipem i w rozmowach lepiej umia bawi cezara, ale na swoje nieszczcie przewysza w tym i cezara, wskutek czego budzi jego zazdro. Nie umia te by posusznym we wszystkim narzdziem i cezar ba si jego zdania, gdychodzio o rzeczy smaku; z Tygellinem za nie czu si nigdy skrpowanym. Sama nazwa: arbiter elegantiarum, jak nadawanoPetroniuszowi, drania mio wasn Nerona, kt bowiem, jeli nie on sam, powinien j nosi? Tygellinus mia jednak tyle rozumu, i zdawa sobie spraw ze swych brakw, a widzc, e nie moe i wzawody ani z Petroniuszem, ani z Lukanem, ani z innymi, ktrych wyrniao czy to urodzenie, czy talenta, czy nauka - postanowi zgasi ich podatnoci swych sub, a przede wszystkim zbytkiem takim,eby i wyobrania Nerona zostaa nim uderzona. Uczt wic kaza zastawi na olbrzymiej tratwie zbudowanej z pozoconych belek. Brzegi jej przybrane byy w przepyszne konchy, poawiane w Morzu Czerwonym i wOceanie Indyjskim, grajce kolorami pere itczy. Boki byy pokryte kpami palm, gaikami lotosw i r rozkwitych, wrd ktrych ukryto fontanny tryskajce wonnociami, posgi bogw i zote lub srebrne klatki napenione rnokolorowym ptactwem. W rodku wznosi si olbrzymi namiot, albo raczej, dla niezasaniania widoku, tylko wierzch namiotu z syryjskiej purpury, wsparty na srebrnych supkach, pod nim za byszczay jak soca stoy przygotowane dla biesiadnikw, obcione szkem aleksandryjskim, krysztaem i naczyniami wprost bez ceny, zupionymi w Italii, Grecji i Azji Mniejszej. Tratwa, majca z powodu nagromadzonych na niej rolin pozr wyspy i ogrodu, poczona bya sznurami ze zota i purpury z odziami w ksztacie ryb, abdzi, mew, flamingw, w ktrych przy kolorowych wiosach siedzieli nadzy wiolarze i wiolarki, o ksztatach i rysach cudnej piknoci, z wosami utrefionymi na sposbwschodni lub ujtymi w zote siatki. Gdy Nero, przybywszy z Poppe i augustianami,przybi do gwnej tratwy i zasiad pod purpurowym namiotem, odzie owe poruszyy si, wiosa poczy uderza wod, wypryy si zote sznury i tratwawraz z uczt i gomi pocza si poruszai opisywa krgi po stawie. Otoczyy j te inne odzie i inne mniejsze tratwy, pene cytrzystek i harfiarek, ktrych rowe ciaa, na tle bkitu nieba i wody i w odblaskach od zotych instrumentw, zdaway si wsika w siebie owe bkity iodblaski, mieni si i kwitn jak kwiaty. Z gajw pobrzenych, z dziwacznych budynkw, powznoszonych umylnie i poukrywanych wrd gstwy, ozway si take odgosy muzyki i piewu. Zabrzmiaa okolica, zabrzmiay gaje, echa rozniosy dwik rogw i trb. Sam cezar, majc po jednej stronie Poppe, po drugiej Pitagorasa, podziwia i zwaszcza gdy midzy odziami pojawiy si mode niewolnicze dziewczta poprzebierane za syreny, pokryte zielon siatk naladujc usk, nie szczdzi pochwa Tygellinowi. Zprzyzwyczajenia spoglda jednak na Petroniusza, chcc pozna zdanie "arbitra",lecz w zachowywa si przez dugi czas obojtnie i dopiero wrcz zapytany odrzek:- Ja sdz, panie, e dziesi tysicy obnaonych dziewic czyni mniejsze wraenie ni jedna. Cezarowi podobaa si jednak "pywajca uczta", albowiem bya czym nowym. Podawano zreszt, jak zwykle, tak wyszukane potrawy, e i wyobrania Apicjusza omdlaaby na ich widok, i wina w tylu gatunkach, e Othon, ktry podawa ichosiemdziesit, skryby si pod wod ze wstydu, gdyby mg widzie w przepych. Do stou prcz kobiet zasiedli sami augustianie, wrd ktrych Winicjusz gasi wszystkich piknoci. Niegdy posta i twarz jego zbyt znamionoway onierza z zawodu, teraz troski wewntrzne i bl fizyczny, przez ktry przeszed, wyrzebiy tak jego rysy, jak by przesza po nich delikatna rka mistrza rzebiarza. Pe jego stracia dawn niado, lecz zostay jej zotawe poyski numidyjskiego marmuru. Oczy stay si wiksze, smutniejsze. Tylko tors jego zachowa dawne potne formy, jak by stworzone dopancerza, lecz nad tym torsem legionisty widniaa gowa greckiego boga albo przynajmniej wyrafinowanego patrycjusza, zarazem subtelna i przepyszna. Petroniusz mwic mu, e adna z augustianek i nie potrafi, i nie zechce mu si oprze, mwi jak czowiek dowiadczony. Patrzyy na niego teraz wszystkie, nie wyjmujc Poppeiani westalki Rubrii, ktr cezar yczy sobie mie na uczcie. Wina, mroone w niegach z gr, wkrtce rozgrzay serca i gowy biesiadnikw. Z gstwiny pobrzenej wysuway si coraz nowe dki o ksztatach konikw polnych i tek. Bkitna szyba stawu wygldaa, jakby j kto przyrzuci patkami kwiatw lub jak by j poobsiaday motyle. Nad odziami unosiy si tu i owdzie poprzywizywane nasrebrnych i niebieskich niciach lub sznurkach gobie i inne ptaki z Indyj i Afryki. Soce przebiego ju wiksz cz nieba, ale dzie, lubo uczta odbywaasi w pocztkach maja, by ciepy, a nawetupalny. Staw koysa si od uderze wiose, ktre biy to w takt muzyki, lecz w powietrzu nie byo najmniejszego tchnienia wiatru i gaje stay nieruchome, jakby zasuchane i zapatrzone w to, co dziao si na wodzie. Tratwa krya wcipo stawie wiozc coraz bardziej pijanych i wrzaskliwych biesiadnikw. Jeszcze uczta nie dobiega do poowy, gdy nie pilnowano ju porzdku, w jakim wszyscy zasiedli przy stole. Sam cezar da przykad, wstawszy bowiem kaza ustpi Winicjuszowi, ktry spoczywa przy Rubrii westalce, i zajwszy jego triclinium poczjej szepta co do ucha. Winicjusz znalaz si przy Poppei, ktra po chwili wycignado rami proszc, by zapi jej rozluniony naramiennik, a gdy uczyni to troch drcymi rkoma, rzucia mu spod swoich dugich rzs spojrzenie jakby zawstydzone i potrzsna sw zot gow, niby czemu przeczc. Tymczasem soce stao si wiksze, czerwiesze i z wolna staczao si za szczyty gajw; gocie byli po wikszej czci zupenie pijani. Tratwa krya teraz blisko brzegw, na ktrych wrd kp drzew i kwiatw wida byo grupy ludzi poprzebieranych za faunw lub za satyrw,grajcych na fletniach, multankach i bbenkach, oraz grupy dziewczt przedstawiajcych nimfy, driady i hamadriady. Mrok zapad wreszcie wrd pijanych okrzykw na cze Luny, dochodzcych spod namiotu; wwczas gaje zawieciy tysicem lamp. Z lupanariw, stojcych po brzegach, popyny roje wiata: na tarasach ukazay si nowe grupy, rwnie obnaone, skadajce si z on i crek pierwszych domw rzymskich. Te gosem i wyuzdanymi ruchami poczy przyzywa biesiadnikw. Tratwa przybia wreszcie do brzegu, cezar i augustianie wypadli do gajw, rozproszyli si w lupanariach, w namiotach ukrytych wrd gstwy, w grotach sztucznie urzdzonych wrd rde i fontann. Sza ogarn wszystkich; nikt nie wiedzia, gdzie podziasi cezar, kto jest senatorem, kto rycerzem, kto skoczkiem lub muzykiem. Satyry i fauny poczy goni z krzykiem zanimfami. Bito tyrsami w lampy, by je pogasi. Niektre czci gajw ogarna ciemno. Wszdzie jednak sycha byo to gone krzyki, to miechy, to szept, to zdyszany oddech ludzkich piersi. Rzym istotnie nie widzia dotd nic podobnego. Winicjusz nie by pijany jak na owej uczcie w paacu cezara, na ktrej bya Ligia, ale ijego olni i upoi widok wszystkiego, co si i dziao, a wreszcie ogarna go gorczka rozkoszy. Wypadszy do lasu, bieg razem z innymi, upatrujc, ktra z driad wyda mu si najpikniejsz. Co chwilaprzelatyway koo niego ze piewem i okrzykami coraz nowe ich stada, gonione przez faunw, satyrw, senatorw, rycerzy i przez odgosy muzyki. Ujrzawszynareszcie orszak dziewic prowadzony przezjedn, przybran za Dian, skoczy ku niemu chcc bliej spojrze na bogini i nagle serce zamaro mu w piersiach. Oto zdawao mu si, e w bogini z ksiycem na gowie poznaje Ligi. One za otoczyy go szalonym korowodem, a po chwili, chcc go widocznie skoni do pocigu, pierzchy jak stado sarn. Lecz on zosta na miejscu, z bijcym sercem, bez oddechu, bo jakkolwiek rozpozna, e Diananie bya Ligi i z bliska nie bya nawet do niej podobna, zbyt silne wraenie pozbawiogo si. Nagle ogarna go tsknota za Ligi tak niezmierna, jakiej nigdy w yciu nie dowiadcza, i mio do niej napyna munow ogromn fal do piersi. Nigdy nie wydaa mu si drosz, czystszibardziej umiowan, jak w tym lesie szau i dzikiej rozpusty. Przed chwil sam chcia pi z tego kielicha i wzi udzia w owym rozptaniu zmysw i bezwstydu, teraz przej go wstrt i obrzydzenie. Poczu, edusi go ohyda, e piersiom jego potrzeba powietrza, a oczom gwiazd nie zamionych przez gstw tego strasznego gaju i postanowi ucieka. Lecz zaledwie ruszy, stana przed nim jaka posta z gow owinit w zason i wsparszy si domina jego ramionach, pocza szepta oblewajc mu gorcym tchnieniem twarz: - Kocham ci!... Pjd! Nikt nas nie ujrzy. piesz si! Winicjusz obudzi si jakby ze snu. - Kto ty? Lecz ona wspara si na nim piersi i pocza nalega. - piesz si! Patrz, jak tu pusto, a ja ci kocham! Pjd! - Kto ty? - powtrzy Winicjusz. - Zgadnij!... To rzekszy przycisna przez zason usta do jego ust, cignc jednoczenie ku sobie jego gow, a wreszcie, gdy jej zbrako oddechu, oderwaa od niego twarz.- Na mio!... noc zapamitania! - mwia chwytajc szybko powietrze. - Dzi wolno... Masz mnie! Lecz Winicjusza sparzy w pocaunek i napeni go nowym obrzydzeniem. Dusza i serce jego byy gdzie indziej i na caym wiecie nie istniao dla niego nic prcz Ligii.Wic odsunwszy rk zakwefion posta rzek: - Ktokolwiek jeste, kocham inn i nie chc ci. A ona zniya ku niemu gow. - Uchyl zasony! Lecz w tej chwili zaszeleciy licie pobliskich mirtw; posta znika jak senne widziado, tylko z daleka rozleg si jej miech, jaki dziwny i zowrogi. Petroniusz stan przed Winicjuszem. - Syszaem i widziaem - rzek. Winicjusz za odpowiedzia: - Pjdmy std!... I poszli. Minli gorejce wiatem lupanaria, gaj, acuch konnych pretorianw i odnaleli lektyki. - Wstpi do ciebie - rzek Petroniusz. I wsiedli razem. Lecz przez drog milczeli obaj. Dopiero gdy znaleli si w atrium Winicjuszowego domu, Petroniusz rzek: - Czy wiesz, kto to by? - Rubria? - spyta Winicjusz wstrzsnwszysi na sam myl, e Rubria bya westalk. - Nie. - Wic kto? Petroniusz zniy gos: - Ogie Westy zosta splugawiony, bo Rubria bya z cezarem. Z tob za mwia...Tu dokoczy jeszcze ciszej: - Diva Augusta. Nastaa chwila milczenia. - Cezar - rzek Petroniusz - nie umia ukry przy niej swej dzy do Rubrii, wic moe chciaa si zemci, a ja przeszkodziem wam dlatego, e gdyby poznawszy August odmwi jej, to byby zgubiony bez ratunku: ty, Ligia, a moe i ja.Lecz Winicjusz wybuchn: - Mam dosy Rzymu, cezara, uczt, Augusty,Tygellina i was wszystkich. Dusz si! Nie mog tak y; nie mog! Rozumiesz mnie? - Tracisz gow, sd, miar!... Winicjuszu! - Kocham j jedn w wiecie! - Wic co? - Wic nie chc innej mioci, nie chc waszego ycia, waszych uczt, waszego bezwstydu i waszych zbrodni! - Co si z tob dzieje? Czy ty chrzecijanin? A mody czowiek obj rkoma gow i pocz powtarza jakby z rozpacz: - Jeszcze nie! jeszcze nie! Rozdzia XXXII Petroniusz odszed do domu wzruszajc ramionami i niezadowolony mocno. Spostrzeg teraz i on, e przestali si z Winicjuszem rozumie i e dusze ich rozbiegy si zupenie. Niegdy Petroniusz mia nad modym onierzem ogromny wpyw. By mu we wszystkim wzorem i czsto kilka ironicznych sw z jego stronywystarczao, by Winicjusza od czego powstrzyma lub do czego popchn. Obecnie nie zostao z tego nic, tak dalece, e Petroniusz nie prbowa nawet i dawnych sposobw, czujc, e jego dowcip i ironia zelizn si bez adnego skutku po nowych pokadach, jakie na dusz Winicjusza naoya mio i zetknicie si z niepojtym wiatem chrzecijaskim. Dowiadczony sceptyk rozumia, e straci klucz do tej duszy. Przejmowao go te to niezadowoleniem, a nawet i obaw, ktr spotgoway jeszcze wypadki tej nocy. "Jeli to ze strony Augusty nie przemijajce zachcenie, lecz trwalsza dza - myla Petroniusz to bdzie jedno zdwojga: albo Winicjusz jej si nie oprze i moe by przez lada wypadek zgubiony, albo, co dzi do niego podobne, oprze si i w takim razie bdzie zgubiony na pewno, a o odpowiedzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc Mc c ,c @< P?* z nim mog by i ja, choby dlatego, e jestem jego krewnym i e Augusta, objwszy niechci ca rodzin, przerzuciwag swego wpywu na stron Tygellina..." I tak, i tak byo le. Petroniusz by czowiekiem odwanym i mierci si nie ba, ale nie spodziewajc si od niej niczego nie chcia jej wywoywa. Po dugim namyle postanowi wreszcie, e najlepiej i najbezpieczniej bdzie wyprawi Winicjusza z Rzymu w podr. Ach, gdyby mg da mu w dodatku na drog Ligi, byby to z radoci uczyni. Lecz i tak spodziewa si, e nie bdzie mu go zbyt trudno namwi. Wwczas rozpuciby na Palatynie wie o chorobie Winicjusza i odsunby niebezpieczestwo zarwno od niego, jak i od siebie. Augusta ostatecznie nie wiedziaa, czy bya przez Winicjusza poznana; moga przypuszcza, e nie, wicjej mio wasna dotychczas niezbyt ucierpiaa. Inaczej mogo by jednak w przyszoci i naleao temu zapobiec. Petroniusz chcia przede wszystkim wygrana czasie, rozumia bowiem, e skoro raz cezar ruszy do Achai, wwczas Tygellinus, ktry si na niczym z zakresu sztuki nie rozumia, zejdzie na drugi plan i straci swj wpyw. W Grecji Petroniusz pewien by zwycistwa nad wszystkimi wspzawodnikami. Tymczasem postanowi czuwa nad Winicjuszem i zachca go do podry. Przez kilkanacie dni rozmyla nawet nad tym, e gdyby wyrobi u cesarza edykt wypdzajcy chrzecijan z Rzymu, to Ligia opuciaby go razem z innymi wyznawcami Chrystusa a za ni i Winicjusz. Wwczas niepotrzeba by go namawia. Sama za rzecz bya moliwa. Wszake nie tak dawno jeszcze, gdy ydzi wszczli rozruchy z nienawici do chrzecijan, Klaudiusz cezar, nie umiejc odrni jednych od drugich, wypdzi ydw. Czemu by zatem Nero nie mia wypdzi chrzecijan? W Rzymie byoby przestronniej. Petroniusz po owej "pywajcej uczcie" widywa codziennie Nerona i na Palatynie, i w innych domach. Podsun mu podobn myl byo atwo, bo cezar nie opiera si nigdy namowom przynoszcym komu zgub lub szkod. Po dojrzaym zastanowieniu Petroniusz uoysobie cay plan. Oto wyprawi u siebie uczt i na niej skoni cezara do wydania edyktu. Mia nawet nieponn nadziej, e cezar jemu powierzy wykonanie. Wwczas wyprawiby Ligi, ze wszelkimi nalenymi kochance Winicjusza wzgldami, na przykad do Baiae i niechby si tam kochali i bawili w chrzecijastwo, ile by im si podobao. Tymczasem odwiedza Winicjusza czsto, raz dlatego, e przy caym swym rzymskimegoizmie nie mg si pozby przywizania do niego, a po wtre, by namawia go do podry. Winicjusz udawa chorego i nie pokazywa si na Palatynie, gdzie co dzie powstaway inne zamiary. Pewnego dnia wreszcie Petroniusz usysza z wasnych ust cezara, e wybiera si stanowczo za trzy dni do Ancjum, i zaraz nazajutrz poszed zawiadomi o tym Winicjusza. Lecz w pokaza mu list osb zaproszonych do Ancjum, ktr rano przynis mu wyzwoleniec cezara. - Jest na niej moje nazwisko - rzek - jest i twoje. Wrciwszy zastaniesz tak sam u siebie. - Gdyby mnie nie byo midzy zaproszonymi - odpowiedzia Petroniusz - to by znaczyo,e trzeba umrze, nie spodziewam si za, by to nastpio przed podr do Achai. Bd tam Neronowi zbyt potrzebny. Po czym przejrzawszy list rzek: - Ledwomy przybyli do Rzymu, trzeba znw opuci dom i wlec si do Ancjum. Ale trzeba! Bo to nie tylko zaproszenie, to zarazem rozkaz. - A gdyby kto nie posucha? - Dostaby innego rodzaju wezwanie: by si wybra w znacznie dusz podr, w tak, z ktrej si nie wraca. Co za szkoda, e nie posucha mojej rady i nie wyjecha, pki by czas. Teraz musisz do Ancjum. - Teraz musz do Ancjum... Patrze, w jakich my czasach yjemy i jakimi podymi jestemy niewolnikami. - Czy to dzi dopiero spostrzeg? - Nie. Ale widzisz, ty mi dowodzi, e nauka chrzecijaska jest nieprzyjacik ycia, bo nakada na nie wizy. A czy mog by twardsze ni te, ktre nosimy? Ty mwi: "Grecja stworzya mdro i pikno, a Rzym moc." Gdzie nasza moc? - Zawoaj sobie Chilona. Nie mam dzi adnej ochoty do filozofowania. Na Herkulesa! Nie ja stworzyem te czasy i nieja za nie odpowiadam. Mwmy o Ancjum. Wiedz, e czeka ci tam wielkie niebezpieczestwo i e lepiej by moe byo dla ciebie zmierzy si z tym Ursusem, ktry zdawi Krotona, ni tam jecha, a jednak nie moesz nie jecha. Winicjusz skin niedbale doni i rzek: - Niebezpieczestwo! My wszyscy brodzimyw mroku mierci i co chwila jaka gowa zanurza si w w mrok. - Czy mam ci wyliczy wszystkich, ktrzy mieli troch rozumu i dlatego mimo czasw Tyberiusza, Kaliguli, Klaudiusza i Nerona doyli osiemdziesiciu lub dziewidziesiciulat? Niech ci za przykad posuy choby tylko taki Domicjusz Afer. Ten zestarza sispokojnie, cho cae ycie by zodziejem iotrem. - Moe dlatego! moe wanie dlatego! - odpowiedzia Winicjusz. Po czym j, przeglda list i rzek: - Tygellinus, Watyniusz, Sekstus Afrykanus,Akwilinus Regulus, Suiliusz Nerulinus, Epriusz Marcellus, i tak dalej! Co za zbir hooty i otrw!... I powiedzie, e to rzdzi wiatem!... Czy nie lepiej by im przystao obwozi jakie egipskie albo asyryjskie bstwo po miasteczkach, brzka w sistry i zarabia na chleb wrbiarstwem albo skokami?... - Lub pokazywa uczone mapy, rachujce psy albo osa dmuchajcego we flet - dodaPetroniusz. - Wszystko to prawda, ale mwmy o czym waniejszym. Zbierz uwagi suchaj mnie: opowiadaem na Palatynie, e chory i nie moesz opuszcza domu, tymczasem nazwisko twoje znajduje si jednak na licie, co dowodzi, e kto nie uwierzy moim opowiadaniom i postara sio to umylnie. Neronowi nic na tym nie zaleao, albowiem jeste dla niego onierzem, z ktrym co najwyej mona gada o gonitwach w cyrku i ktry o poezji i muzyce nie ma pojcia. Ot o umieszczenie twego nazwiska postaraa sichyba Poppea, a to znaczy, e jej dza ku tobie nie bya przemijajcym zachceniem i e pragnie ci zdoby. - Odwana z niej Augusta! - Odwana zaiste, bo moe si zgubi bez ratunku. A niechby Wenus natchna j jak najprdzej inn mioci, ale pki chce jej si ciebie, musisz zachowa jak najwikszeostronoci. Miedzianobrodemu ona ju poczyna powszednie, woli ju dzi Rubri lub Pitagorasa, lecz przez sam mio wasn wywarby na was najstraszniejsz zemst. - W gaju nie wiedziaem, e to ona do mnie mwia, ale przeciee podsuchiwa i wiesz, co jej odpowiedziaem: e kocham inn i e jej nie chc. - A ja ci zaklinam na wszystkich bogw podziemnych, nie tra tej resztki rozumu, ktr ci jeszcze chrzecijanie zostawili. Jak mona si waha majc wybr midzy zgub prawdopodobn a pewn? Zali nie mwiem ci ju, e gdyby zrani mio wasn Augusty, nie byoby dla ciebie ratunku? Na Hades! Jeli ci ycie zbrzydo,to lepiej sobie zaraz yy otwrz lub rzu si na miecz, bo gdy obrazisz Poppe, moeci spotka mier mniej lekka. Niegdy przyjemniej byo z tob mwi! O co waciwie ci chodzi? Czy ci ubdzie? Czy ci to przeszkodzi kocha twoj Ligi? Pamitaj przy tym, e Poppea widziaa j na Palatynie i e nietrudno jej si bdzie domyle, dla kogo odrzucasz tak wysokie aski. A wwczas wydobdzie j choby spod ziemi. Zgubisz nie tylko siebie, ale i Ligi, rozumiesz? - Winicjusz sucha, jak by mylc o czym innym, i wreszcie rzek: - Ja musz j widzie. - Kogo? Ligi? - Ligi. - Wiesz, gdzie ona jest? - Nie. - Wic zaczniesz znw szuka jej po starych cmentarzach i na Zatybrzu? - Nie wiem, ale musz j widzie. - Dobrze. Jakkolwiek jest chrzecijank, moe si okae, i jest rozsdniejsza od ciebie, a okae si to z pewnoci, jeli niechce twojej zguby. Winicjusz ruszy ramionami. - Wyratowaa mnie z rk Ursusa. - W takim razie piesz si, bo Miedzianobrody nie bdzie zwleka z wyjazdem. Wyroki mierci moe wydawa i z Ancjum. Lecz Winicjusz nie sucha. Zajmowaa go tylko jedna myl: zobaczenia si z Ligi, wic pocz rozmyla nad sposobami. Tymczasem zdarzya si okoliczno, ktramoga usun wszystkie trudnoci. Oto nazajutrz przyszed niespodzianie do niego Chilo. Przyszed ndzny i obdarty, z oznakami godu w twarzy i w podartym achmanie, suba jednak, ktra miaa dawniej rozkaz puszczania go o kadej porze dnia i nocy, niemiaa go wstrzymywa, tak e wszed prosto do atrium i stanwszy przed Winicjuszem, rzek: - Niech ci bogowie dadz niemiertelno i podziel si z tob wadz nad wiatem. Winicjusz w pierwszej chwili mia ochot kaza wyrzuci go za drzwi. Lecz przyszamu myl, e moe Grek wie co o Ligii, i ciekawo przemoga obrzydzenie. - To ty? - spyta. - Co si z, tob dzieje? - le, synu Jowisza - odpowiedzia Chilon. - Prawdziwa cnota to towar, o ktry nikt dzi nie zapyta, i prawdziwy mdrzec musi by rad i z tego, jeli raz na pi dni ma zaco kupi barani gow u rzenika, ktr ogryza na poddaszu, popijajc zami. Ach, panie! Wszystko, co mi da, wydaem na ksigi u Atraktusa, a potem okradziono mnie, zniszczono; niewolnica, ktra miaa spisywa moj nauk, ucieka zabrawszy reszt tego, czym twoja wspaniaomylno mnie obdarzya. Ndzarz jestem, alem pomyla sobie: do kog mam si uda, jeli nie do ciebie, Serapisie, ktrego kocham, ubstwiam i za ktrego naraaem ycie moje! - Po co przyszed i co przynosisz? - Po pomoc, Baalu, a przynosz ci moj ndz, moje zy, moj mio i wreszcie wiadomoci, ktre przez mio dla ciebie zebraem. pamitasz, panie, com ci w swoim czasie mwi, e odstpiem niewolnicy boskiego Petroniusza jedn nitk z przepaski Wenery w Pafos?... Dowiadywaem si teraz, czy jej to pomogo, i ty, synu Soca, ktry wiesz, co si w tamtym domu dzieje, wiesz take, czym jest tam Eunice. Mam jeszcze tak jedn nitk. Zachowaem j dla ciebie, panie. Tu przerwa spostrzegszy gniew zbierajcy si w brwiach Winicjusza i chccuprzedzi wybuch rzek prdko: - Wiem, gdzie mieszka boska Ligia, wska ci, pani, dom i zauek. Winicjusz potumi wzruszenie, jakim przeja go ta wiadomo, i rzek: - Gdzie ona jest? - U Linusa, starszego kapana chrzecijan. Ona tam jest wraz z Ursusem, a ten po dawnemu chodzi do mynarza; ktry zwie si tak jak twj dyspensator, panie, Demas... Tak, Demas!... Ursus pracuje nocami, wic otoczywszy dom w nocy, nie znajdzie si go... Linus jest stary... a w domu prcz niego s tylko jeszcze starsze dwie niewiasty. - Skd to wszystko wiesz? - Pamitasz, panie, e chrzecijanie mieli mnie w swym rku i oszczdzali. Glaukus myli si wprawdzie, mniemajc, em ja przyczyn jego nieszcz, ale uwierzy w to nieborak i wierzy dotd, a jednak oszczdzili mnie! Wic nie dziw si, panie, e wdziczno napenia mi serce. Jam czowiek z dawnych, lepszych czasw. Zatem mylaem: mame zaniecha moich przyjaci i dobroczycw? Zali nie byoby zatwardziaoci nie zapyta o nich, nie wywiedzie si, co si z nimi dzieje, jak imsuy zdrowie i gdzie mieszkaj. Na pessinunck Cybel! nie ja jestem do tego zdolny. Wstrzymywaa mnie z pocztku obawa, eby le nie zrozumieli mych zamiarw. Ale mio, jak do nich miaem,okazaa si wiksz od obawy, a zwaszcza dodaa mi otuchy ta atwo, z jak oni przebaczaj wszelkie krzywdy. Przede wszystkim jednak mylaem o tobie,panie. Ostatnia nasza wyprawa zakoczya si porak, a czy taki syn Fortuny moe pogodzi si z t myl? Wic przygotowaem ci zwycistwo. Dom stoi osobno. Moesz go kaza otoczy niewolnikami tak, e i mysz si nie wylinie. O, panie, panie! od ciebie zaley tylko, by jeszcze dzisiejszej nocy ta wielkoduszna krlewna znalaza si w domutwoim. Ale jeli si to stanie, pomyl, e przyczyni si do tego bardzo biedny i zgodniay syn mojego ojca. Winicjuszowi krew napyna do gowy. Pokusa raz jeszcze wstrzsna caym jego jestestwem. Tak jest! To by sposb i tym razem sposb pewny. Gdy raz bdzie mia Ligi u siebie, kt zdaa mu j odj?Gdy raz uczyni Ligi swoj kochank, c jej pozostanie innego, jak zosta ni na zawsze? I niech zgin wszelkie nauki! Co dla niego bd znaczyli wwczas chrzecijanie, razem z ich miosierdziem i pospn wiar? Zali nie czas otrzsn si z tego wszystkiego? Zali nie czas rozpoczy, jak wszyscy yj? Co nastpnie uczyniLigia, jak pogodzi swj los z nauk, ktr wyznaje, to rwnie rzecz mniejsza. To s rzeczy bez wagi! Przede wszystkim bdzie jego, i to dzi jeszcze. A i to pytanie, czy si w jej duszy ostoi owa nauka wobec tegonowego dla niej wiata, wobec rozkoszy i uniesie, ktrym musi si podda? A sta si to moe jeszcze dzi. Do zatrzyma Chilona i wyda o zmroku rozkazy. I potem rado bez koca! "Czym byo moje ycie? - myla Winicjusz. - Cierpieniem, niezaspokojon dz i zadawaniem sobie cigych pyta bez odpowiedzi." W ten sposb przetnie i skoczy si wszystko. Przypomnia sobie wprawdzie, e przyrzek jej, i nie wzniesie na ni rki. Ale na c przysiga? Nie na bogw, bo w nich ju nie wierzy, nie na Chrystusa, bo w Niego jeszcze nie wierzy. Zreszt, jelisi bdzie czua pokrzywdzona, zalubi j iw ten sposb wynagrodzi jej krzywd. Tak! do tego czuje si zobowizanym, bo przecie zawdzicza je ycie. Tu przypomnia mu si w dzie, w ktrym wraz z Krotonem wpad do jej schronienia;przypomnia sobie wzniesion nad sob pi Ursusa i wszystko, co nastpio potem. Ujrza j znw schylon nad jego oem, przebran w strj niewolnicy, pikn jak bstwo, dobroczynn i uwielbion. Oczy jego mimo woli przeniosy si na lararium i na w krzyyk, ktry zostawia mu odchodzc. Zali i jej za to wszystko zapaci nowym zamachem? Zali bdzie j ciga za wosy do cubiculum, jakniewolnic? I jake potrafi to uczyni, skoro nie tylko jej poda, ale j kocha, a kocha za to wanie, e jest tak, jak jest? I nagle uczu, e nie do mu j miew domu, nie do chwyci przemoc w ramiona i e jego mio chce ju czego wicej, to jest: jej zgody, jej kochania i jejduszy. Bogosawiony ten dach, jeli ona wejdzie pod niego dobrowolnie, bogosawiona chwila, bogosawiony dzie, bogosawione ycie. Wwczas szczcie obojga bdzie jako morze nieprzebrane i jako soce. Ale porwa j przemoc, byoby to zabi na wieki takie szczcie, a zarazem zniszczy, splugawi i zohydzi to, co jest najdrosze i jedynie ukochane w yciu. Zgroza przeja go teraz na sam myl o tym. Spojrza na Chilona, ktry, wpatrujc si w niego, zasun rk pod achman i drapa si niespokojnie, po czym przejo go niewypowiedziane obrzydzenie i ch zdeptania tego dawnego pomocnika tak, jak depce si plugawe robactwo lub jadowitego wa. Po chwili wiedzia ju, co ma uczyni. Lecz nie znajc w niczym miary, a idc za popdem swej srogiej rzymskiej natury, zwrci si do Chilona i rzek: - Nie uczyni tego, co mi radzisz, by jednak nie odszed bez nagrody, na jak zasugujesz, ka ci da trzysta rzeg w domowym ergastulum. Chilo zblad. W piknej twarzy Winicjusza tyle byo zimnej zawzitoci, i ani chwili nie mg si udzi nadziej, by obiecana zapata bya tylko okrutnym artem. Wic rzuci si w jednej chwili na kolana i zgiwszy si pocz jczy przerywanym gosem: - Jak to, krlu perski? za co?... Piramido aski! Kolosie miosierdzia! za co?... Jam stary, godny, ndzny... Suyem ci. Tak-e si odwdziczasz?... - Jak ty chrzecijanom - odpar Winicjusz. I zawoa dyspensatora. Lecz Chilo skoczy do jego ng i objwszy je konwulsyjnie, woa jeszcze, z twarz pokryt mierteln bladoci: - Panie, panie!... Jam stary! Pidziesit, nietrzysta... Pidziesit dosy!... Sto, nie trzysta!... Litoci! litoci! Winicjusz odtrci go nog i wyda rozkaz. W mgnieniu oka za dyspensatorem wbiego dwch silnych Kwadw, ktrzy, porwawszy Chilona za resztki wosw, okrcili mu gow jego wasnym achmanem i powlekli go do ergastulum. - W imi Chrystusa!... - zawoa Grek we edzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc  c!c!F,{ D!5 A"drzwiach do korytarza. Winicjusz zosta sam. Wydany rozkaz podnieci go i oywi. Tymczasem stara si zebra rozpierzche myli i przyprowadzi je do adu. Czu wielk ulg,i zwycistwo, jakie nad sob odnis, napeniao go otuch. Zdawao mu si, e uczyni jaki wielki krok ku Ligii i e powinna go spotka za to jaka nagroda. W pierwszej chwili nie przyszo mu nawet na myl, jak cikiej dopuci si niesprawiedliwoci wzgldem Chilona i e kaza go smaga za to samo, za co przedtem nagradza. Nadto by jeszcze Rzymianinem, by go mia bole cudzy bl i by mia zaprzta sw uwag jednym ndznym Grekiem. Gdyby nawet by pomyla o tym, sdziby, i postpi susznie, rozkazawszy ukara nikczemnika.Lecz on myla o Ligii i mwi jej: :Nie zapac ci zem za dobre, a gdy si kiedy dowiesz, jak postpiem z tym, ktry chcia mnie namwi do podniesienia na ciebie rki, bdziesz mi za to wdziczna." Tu jednak zastanowi si, czy Ligia pochwaliaby jego postpek z Chilonem? Wszake nauka, ktr ona wyznaje, kae przebacza; wszak chrzecijanie przebaczyli ndznikowi, chocia wiksze mieli do zemsty powody. Wwczas dopiero ozwa mu si w duszy krzyk: "W imi Chrystusa!" Przypomnia sobie, e podobnym okrzykiem Chilo wykupi si z rkLiga, i postanowi darowa mu reszt kary.W tym celu mia wanie zawoa dyspensatora, gdy ten sam stan przed nim i rzek: - Panie, w starzec omdla, a moe i umar. Czy mam kaza go wiczy dalej? - Ocuci go i stawi przede mn. Rzdca atrium znik za zason, lecz cucenie nie musiao i atwo, albowiem Winicjusz czeka jeszcze czas dugi i poczyna si ju niecierpliwi, gdy wreszcie niewolnicy wprowadzili Chilona i na znak dany sami cofnli si natychmiast. Chilo blady by jak ptno i wzdu ng jego spyway na mozaik atrium nitki krwi. By jednak przytomny i padszy na kolana pocz mwi z wycignitymi rkoma: - Dziki ci, panie! Jeste miosierny i wielki.- Psie - rzek Winicjusz - wiedz, em ci przebaczy dla tego Chrystusa, ktremu i sam ycie zawdziczam. - Bd suy, panie, Jemu i tobie. - Milcz i suchaj. Wsta! Pjdziesz ze mn ipokaesz mi dom, w ktrym mieszka Ligia. Chilo zerwa si, lecz zaledwie stan na nogach, poblad jeszcze miertelniej i rzek mdlejcym gosem: - Panie, jam naprawd godny... Pjd, panie, pjd! lecz nie mam si... Ka mi da cho resztki z misy twego psa, a pjd! Winicjusz kaza mu da je, sztuk zota ipaszcz. Lecz Chilo, ktrego osabiy razy igd, nie mg i nawet po posiku, cho strach podnosi mu wosy na gowie, by Winicjusz nie wzi jego osabienia za oprinie kaza go smaga na nowo. - Niech jeno wino mnie rozgrzeje - powtarza szczkajc zbami - bd mg i zaraz, choby do Wielkiej Grecji. Jako po pewnym czasie odzyska troch si i wyszli. Droga bya duga. Linus bowiem mieszka, jak wiksza cz chrzecijan, na Zatybrzu, niedaleka od domu Miriam. Chilo pokaza wreszcie Winicjuszowi osobny may domek, otoczony murem pokrytym cakiem przez bluszcze, i rzek: - To tu, panie. - Dobrze - rzek Winicjusz - id teraz precz, ale pierwej posuchaj, co ci powiem:zapomnij, e mi suy; zapomnij, gdzie mieszka Miriam, Piotr i Glaukus; zapomnij rwnie o tym domu i o wszystkich chrzecijanach. Przyjdziesz kadego miesica do mego domu, gdzie Demas wyzwoleniec bdzie ci wypaca po dwie sztuki zota. Lecz gdyby dalej szpiegowa chrzecijan, ka ci zawiczy lub oddam w rce prefekta miasta. Chilo skoni si i rzek: - Zapomn. Lecz gdy Winicjusz znik na zakrcie uliczki, wycign za nim rce i groc piciami, zawoa: - Na Ate i na Furie! nie zapomn! Po czym znw osab. Rozdzia XXXIII Winicjusz uda si wprost do domu, w ktrym zamieszkiwaa Miriam. Przed bramspotka Nazariusza, ktry zmiesza si na jego widok, ale on pozdrowi go uprzejmie ikaza si prowadzi do mieszkania matki. W mieszkaniu prcz Miriam zasta Piotra, Glauka, Kryspa, a nadto i Pawa z Tarsu, ktry wieo by wrci z Fregellae. Na widok modego trybuna zdziwienie odbio si na wszystkich twarzach, on za rzek: - Pozdrawiam was w imi Chrystusa, ktrego czcicie. - Niech imi Jego bdzie wysawiane na wieki. - Widziaem wasz cnot i dowiadczyem dobroci, wic przychodz jako przyjaciel. - I pozdrawiamy ci jako przyjaciela - odpowiedzia Piotr. - Sid, panie, i podziel z nami posiek jako go nasz. - Sid i podziel z wami posiek, jeno pierwej wysuchajcie mnie: ty Piotrze, i ty,Pawle z Tarsu, abycie poznali szczero moj. Wiem, gdzie jest Ligia; wracam sprzed domu Linusa, ktry ley blisko tego mieszkania. Mam prawo do niej, dane mi przez cezara, mam w miecie, w domach moich, blisko piset niewolnikw; mgbymotoczy jej schronienie i pochwyci j, a jednak nie uczyniem tego i nie uczyni. - Przeto bogosawiestwo Pana bdzie nadtob i bdzie oczyszczone serce twoje - rzek Piotr. - Dzikuj ci, ale posuchajcie mnie jeszcze: nie uczyniem tego, cho yj w mce i tsknocie. Przedtem, nim byem z wami, bybym niechybnie wzi j i zatrzyma przemoc, ale wasza cnota i wasza nauka, chocia jej nie wyznawam, zmienia co i w mojej duszy tak, e nie wa si ju na przemoc. Sam nie wiem, dlaczego si tak stao, ale tak jest! Za czym przychodz do was, bo wy Ligii zastpujecie ojca i matk, i mwi wam: dajcie mi j za on, a ja przysign wam, e nie tylko jej nie wzbroni wyznawa Chrystusa, ale i sam poczn si uczy Jego nauki. Mwi z podniesion gow, gosem stanowczym, ale by jednak wzruszony i nogi dray mu pod pasiastym paszczem, gdy za po sowach jego nastao milczenie,pocz mwi dalej, jak by chcc uprzedziniepomyln odpowied: - Wiem, jakie s przeszkody, ale miuj j jak oczy wasne i chocia nie jestem jeszcze chrzecijaninem, nie jestem nieprzyjacielem ni waszym, ni Chrystusa. Chc przed wami by w prawdzie, abycie mogli mi ufa. Idzie w tej chwili o ycie moje, a jednak mwi wam prawd. Inny rzekby wam moe: "Ochrzcijcie mnie!" - jamwi: "Owiecie mnie!" Wierz, e Chrystus zmartwychwsta, bo to prawi ludzie prawd yjcy, ktrzy Go widzieli po mierci. Wierz, bom sam widzia, e wasza nauka podzi cnot, sprawiedliwo imiosierdzie, nie za zbrodnie, o ktre wasposdzaj. Niewielem jej dotd pozna. Tyle, co od was, z waszych uczynkw, tyle co od Ligii, tyle co z rozmw z wami. A przecie, powtarzam wam, e i we mnie cosi ju przez ni zmienio. Trzymaem dawniej elazn rk sugi moje, teraz - nie mog. Nie znaem litoci, teraz znam. Kochaem si w rozkoszy, teraz uciekem ze stawu Agryppy, bo mi tchu od obrzydzenia nie stao. Dawniej wierzyem w przemoc, dzi si jej wyrzekem. Wiedzcie, e sam siebie nie poznaj, ale zbrzydy mi uczty, zbrzydo wino, piewanie, cytry i wiece, zbrzyd mi dwrcezara i nagie ciaa, i wszystkie zbrodnie. A gdy myl, e Ligia jest jako nieg w grach, to miuj j tym bardziej; a gdy pomyl, e jest taka przez wasz nauk, to miuj i t nauk i chc jej! Ale e jej nie rozumiem, e nie wiem, czy w niej y potrafi i czy zniesie j natura moja, przeto yj w niepewnoci i mce, jako bym y w ciemnicy. Tu brwi na czole zbiegy mu si w bolesn fad i rumieniec wystpi na policzki, po czym znw mwi coraz pieszniej i z coraz wikszym wzruszeniem: - Widzicie! Mcz si i z mioci, i od mroku. Mwili mi, e w waszej nauce nie ostoi si ni ycie, ni rado ludzka, ni szczcie, ni prawo, ni porzdek, ni zwierzchno, ni wadztwo rzymskie. Zali tak jest? Mwili mi, ecie ludzie szaleni; powiedzcie, co przynosicie? Czy grzech miowa? Czy grzech czu rado? Czy grzech chcie szczcia? Czy wycie nieprzyjacimi ycia? Czy trzeba chrzecijaninowi by ndzarzem? Czy miabym si wyrzec Ligii? Jaka jest wasza prawda? Wasze uczynki i wasze sowa s jako woda przejrzysta, ale jakie dno tej wody? Widzicie, em szczery. Rozproszcie ciemnoci! Bo mnie powiedzieli jeszcze i to: "Grecja stworzya mdro i pikno, Rzym moc, a oni co przynosz?" Wic powiedzcie, co przynosicie? Jeli za drzwiami waszymi jest jasno, to mi otwrzcie! - Przynosim mio - rzek Piotr. A Pawe z Tarsu doda: - Gdybym mwi jzykami ludzkimi i anielskimi, a mioci bym nie mia, bybym jako mied brzkajca... Lecz serce starego Apostoa wzruszyo sit dusz w mce, ktra, jak ptak zamknityw klatce, rwaa si do powietrza i soca,wic wycign ku Winicjuszowi rce i rzek: - Kto puka, bdzie mu otworzono, i aska Pana jest nad tob, przeto bogosawi tobie, twojej duszy i twojej mioci w imi Zbawiciela wiata. Winicjusz, ktry i tak mwi w uniesieniu, usyszawszy bogosawiestwo skoczy kuPiotrowi i wwczas staa si rzecz nadzwyczajna. Oto ten potomek Kwirytw, ktry do niedawna nie uznawa w obcym czowieka, chwyci rce starego Galilejczyka i pocz je z wdzicznoci do ust przyciska. A Piotr ucieszy si, albowiem rozumia, esiejba znw pada na jedn wicej rol i ejego sie rybacza ogarna jedn wicej dusz. Obecni za, niemniej ucieszeni tym jawnym znakiem czci dla Boego Apostoa, zawoali jednym gosem: - Chwaa na wysokociach Panu! Winicjusz powsta z rozjanion twarz i pocz mwi: - Widz, e szczcie moe midzy wami mieszka, bo czuj si szczliwy i mniemam, e tak samo w innych mnie przekonacie rzeczach. Ale to wam jeszcze powiem, e nie stanie si to w Rzymie; cezar jedzie do Ancjum, a ja z nim zrusz, gdy mam rozkaz. Wiecie, e nie posucha - to mier. Ale jelim znalaz ask w waszych oczach, jedcie ze mn, abycie mnie nauczali prawdy waszej. Bezpieczniej wam tam bdzie ni mnie samemu: w tym wielkim natoku ludzi bdziecie mogli opowiada wasz prawd na samym dworzecezara. Mwi, e Akte jest chrzecijank, a i midzy pretorianami s chrzecijanie, bom sam widzia, jak onierze klkali przed tob, Piotrze, u bramy Nomentaskiej. W Ancjum mam will, w ktrej zbiera si bdziemy, aby pod bokiem Nerona sucha nauk waszych. Mwi mi Glaukus, e wy dla jednej duszy gotowicie na krace wiata wdrowa, wic uczycie to dla mnie, cocie uczynili dla tych, dla ktrych przyszlicie tu a z Judei, uczycie i nie opuszczajcie duszy mojej! Oni usyszawszy to poczli si naradza, mylc z radoci o zwycistwie swej naukii o znaczeniu, jakie dla pogaskiego wiata mie bdzie nawrcenie si augustianina i potomka jednego z najstarszych rodw rzymskich. Gotowi byli istotnie wdrowa nakrace wiata dla jednej duszy ludzkiej i odmierci Mistrza nic przecie innego nie czynili, wic odpowied odmowna nie przesza im nawet przez myl. Ale Piotr by w tej chwili pasterzem caej rzeszy, wic jecha nie mg, natomiast Pawe z Tarsu, ktry niedawno by w Arycji i we Fregellae, a wybiera si znw w dug podr na Wschd, aby odwiedzi tamtejszekocioy i oywi je nowym duchem gorliwoci, zgodzi si towarzyszy modemu trybunowi do Ancjum, atwo mu bowiem byo znale tam statek idcy na morza greckie. Winicjusz, jakkolwiek zasmuci si, e Piotr, ktremu by tyle obowizany, nie bdzie mu towarzyszy, podzikowa jednak z wdzicznoci, a nastpnie zwrci si do starego Apostoa z ostatni prob. - Wiedzc mieszkanie Ligii - rzek - mgbym sam pj do niej i spyta, jako jest rzecz suszna, czyli zechce mnie za ma, jeli dusza moja stanie si chrzecijask, ale wol ci prosi, Apostole: pozwl mi j widzie albo wprowad mnie sam do niej. Nie wiem, jak dugo przyjdzie mi zabawi w Ancjum, i pamitajcie, e przy cezarze nikt nie jest pewny swego jutra. Ju mi mwi i Petroniusz, e nie cakiem mi tam bdzie bezpiecznie. Nieche j ujrz przedtem, niech nasyc ni oczy i niech j zapytam, czy mi ze zapomni i czy dobre ze mn podzieli. A Piotr Aposto umiechn si dobrotliwie irzek: - A kt by ci susznej radoci mia odmawia, synu mj. Winicjusz znw pochyli si do jego rk, albowiem cakiem ju nie mg wezbranegoserca pohamowa. Aposto za wzi go za skronie i rzek: - Ale ty si cezara nie bj, bo to ci powiadam, e wos nie spadnie ci z gowy. Po czym wysa Miriam po Ligi, przykazujc, by nie mwia jej, kogo midzy nimi znajdzie, by i dziewczynie tym wiksz sprawi rado. Byo niedaleko, wic po krtkim czasie zgromadzeni w izbie ujrzeli wrd mirtw ogrdka Miriam prowadzc za rk Ligi. Winicjusz chcia biec naprzeciw, lecz na widok tej umiowanej postaci szczcie odjo mu siy - i sta z bijcym sercem, bez tchu, zaledwie mogc si utrzyma na nogach, stokro wicej wzruszony ni wwczas, kiedy po raz pierwszy w yciu usysza strzay Partw warczce koo swej gowy. Ona wbiega nie spodziewajc si niczego i na jego widok stana rwnie jak wryta. Twarz jej zaczerwienia si i wraz poblada bardzo, po czym ja spoglda zdumionymi, a zarazem przelkymi oczymana obecnych. Lecz naok widziaa jasne, pene dobroci spojrzenia, Aposto za Piotr zbliy si doniej i rzek: - Ligio, miujesze ty go zawsze? Nastaa chwila milczenia. Usta poczy jej dre jak u dziecka, ktremu zbiera si na pacz i ktre czujc si winnym, widzi jednak, e trzeba przyzna si do winy. - Odpowiedz - rzek Aposto. Wwczas z pokor i lkiem w gosie wyszeptaa obsuwajc si do kolan Piotra: - Tak jest... Lecz Winicjusz w jednej chwili klkn przyniej, Piotr za pooy rce na ich gowachi rzek: - Miujcie si w Panu i na chwa Jego, albowiem nie masz grzechu w mioci waszej. Rozdzia XXXIV Chodzc po ogrdku Winicjusz opowiada jejw krtkich, wyrwanych z gbi serca sowach, to, co przed chwil wyzna Apostoom: wic niepokj swej duszy, zmiany, jakie w nim zaszy, i wreszcie t niezmiern tsknot, ktra przesonia mu ycie od czasu, jak opuci mieszkanie Miriam. Przyzna si Ligii, e chcia o niej zapomnie, ale nie mg. Myla o niej po caych dniach i nocach. Przypomina mu j w krzyyk zwizany z gazek bukszpanu,ktry mu zostawia, a ktry umieci w lararium i mimo woli czci jak co boskiego.I tskni coraz mocniej, bo kochanie byo od niego silniejsze i ju u Aulusw objo cakiem jego dusz... Innym przd ni ycia Parki, a jemu przda j mio, tsknota i smutek. Ze byy jego postpki, ale pyny z mioci. Kocha j u Aulusw i na Palatynie, i gdy j widzia na Ostrianumsuchajc sw Piotra, i gdy szed j porywa z Krotonem, i gdy czuwaa przy jego ou, i gdy go opucia. Przyszed otoChilo, ktry odkry jej mieszkanie i radzi j porwa, ale on wola ukara Chilona i pj do Apostow prosi o prawd i o ni... I niech bdzie bogosawiona ta chwila, w ktrej taka myl przysza mu do gowy, bo oto jest przy niej, a wszake ju ona nie bdzie wicej uciekaa przed nim, tak jak ostatnim razem ucieka z mieszkania Miriam? - Ja nie przed tob uciekam - rzeka Ligia.- Wic czemu to uczynia? A ona podniosa na niego swe oczy koloru irysw, po czym schyliwszy zawstydzon gow odrzeka: - Ty wiesz... Winicjusz umilk na chwil z nadmiaru szczcia, po czym znw j mwi, jak powoli otwieray mu si oczy, e ona jest cakiem rna od Rzymianek i chyba do jednej Pomponii podobna. Nie umia jej zreszt dobrze wypowiedzie, albowiem sam nie zdawa sobie sprawy z tego, co czu, e w niej przychodzi na wiat jaka zupenie inna pikno, ktrej dotd na wiecie nie bywao, a ktra nie tylko jest posgiem, ale i dusz. Powiedzia jej natomiast to, co napenio j radoci, e j pokocha nawet za to, i uciekaa przed nim, i e bdzie mu wit przy ognisku. Po czym chwyciwszy jej rk nie mg wicej mwi, patrzy tylko na ni z zachwytem, jak na odzyskane szczcie ycia, i powtarza jej imi, jak by chcc si upewni, e j odnalaz i e jest przy niej. - O Ligio! O Ligio!... Wreszcie j j rozpytywa, co si dziao w jej duszy, a ona przyznaa mu si, e gopokochaa jeszcze w domu Aulusw, i e hrystusa!... - zawoa Grek we edzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c"#"9c#X c#1. c#,'Ale on dugo zostanie tu w Ancjum, a nim wrci, dawno i niewolnicy przestan o tym mwi. Linus i Ursus mog zamieszka z tob. Zreszt, yj nadziej, e zanim Palatyn ujrzy cezara, ty, moja boska, bdziesz ju mieszkaa we wasnym domu na Karynach. Bogosawiony dzie, godzina i chwila, w ktrej przestpisz mj prg, i jeli Chrystus, ktrego ucz si wyznawa,to sprawi, niech bdzie bogosawione i Jego imi. Bd Mu suy i oddam za Niegoycie i krew. le mwi: bdziemy mu suyli oboje, pki starczy nam przdzy ycia. Kocham ci i pozdrawiam dusz ca." Rozdzia XXXIX Ursus czerpa wod w cysternie i cignc sznurem podwjne amfory piewa pgosem dziwn pie ligijsk, a zarazemspoglda rozradowanymi oczyma na Ligi i Winicjusza, ktrzy wrd cyprysw w ogrdku Linusa bielili si jak dwa posgi. Najmniejszy wiatr nie porusza ich odziey.Na wiecie zapada zmrok zoty i liliowy, oni za wrd spokoju wieczora rozmawialitrzymajc si za rce. - Czy nic zego spotka ci nie moe, Marku, za to e opucie Ancjum bez wiedzy cezara? - pytaa Ligia. - Nie, droga moja - odpowiedzia Winicjusz.- Cezar zapowiedzia, e zamknie si na dwa dni z Terpnosem i bdzie ukada nowepieni. Czsto on tak czyni i wwczas o niczym innym nie wie i nie pamita. Zreszt,co mi cezar, gdy jestem przy tobie i patrzna ciebie. Zbyt ju tskniem, a w ostatnichnocach opuci mnie sen. Nieraz, gdym zdrzemn ze znuenia, budziem si nagle z uczuciem, e nad tob wisi niebezpieczestwo; czasem niem, e zrabowano mi rozstawne konie, ktre miaymnie przynie z Ancjum do Rzymu i na ktrych przebiegem t drog tak szybko, jak nigdy aden goniec cesarski. I duej ju bez ciebie wytrzyma nie mogem. Zbyt ci kocham, droga, najdrosza moja! - Wiedziaam, e przyjedziesz. Dwa razy Ursus wybiega na moj prob na Karyny ipyta o ciebie w twoim domu. Linus mia si ze mnie i Ursus take. Rzeczywicie, zna byo, e si go spodziewaa, gdy zamiast zwykej ciemnejodziey miaa na sobie mikk bia stol, z ktrej licznych fad jej ramiona i gowawychlay si jak rozkwite pierwiosnki ze niegu. Kilka rowych anemonw zdobio jej wosy. Winicjusz przycisn usta do jej rki, poczym siedli na kamiennej awce wrd dzikiego wina i wsparszy si o siebie ramionami milczeli pogldajc ku zorzom, ktrych ostatnie blaski odbijay si w ich oczach. Urok cichego wieczora opanowywa ich z wolna. - Jak tu cicho i jaki wiat liczny - rzek znionym gosem Winicjusz. - Noc idzie ogromnie pogodna. Czuj si tak szczliwy,jak nigdy w yciu nie byem. Powiedz mi, Ligio, co to jest? Jam nigdy nie przypuszcza, eby moga by taka mio.Mylaem, e to jest tylko ogie we krwi i dza, a teraz dopiero widz, e mona kocha kad kropl krwi i kadym tchnieniem, a zarazem czu taki spokj sodki i niezmierny, jak by ju ukoiy duszSen i mier. To dla mnie co nowego. Patrz na ten spokj drzew i zdaje mi si, e on jest we mnie. Teraz dopiero rozumiem, e moe by szczcie, o jakim ludzie dotd nie wiedzieli. Teraz dopiero rozumiem, dlaczego i ty, i Pomponia Grecyna jestecie takie pogodne... Tak!... To daje Chrystus... A ona w tej chwili pooya sw liczn twarz na jego ramieniu i rzeka: - Mj Marku drogi... I nie moga mwi wicej. Rado, wdziczno i poczucie, e teraz dopiero wolno jej kocha, odjy jej gos, a natomiast napeniy oczy zami wzruszenia.Winicjusz, objwszy ramieniem jej drobne ciao, tuli j przez chwil do siebie, po czym rzek: - Ligio! Niech bdzie bogosawiona chwila, w ktrej pierwszy raz usyszaem Jego imi. Ona za odpowiedziaa cicho: - Kocham ci, Marku. Po czym umilkli znw oboje, nie mogc sw doby z wezbranych piersi. Na cyprysach zgasy ostatnie liliowe odblaski i ogrd pocz si srebrzy od ksiycowegosierpa. Po chwili Winicjusz pocz mwi: - Ja wiem... Ledwiem tu wszed, ledwiem ucaowa twoje drogie rce, wyczytaem w twoich oczach pytanie, czym poj t Bosk nauk, ktr ty wyznajesz, i czym zosta ochrzczony? Nie! Ochrzczony jeszcze nie jestem, ale czy wiesz, kwiecie,dlaczego? Oto Pawe mi rzek: "Jam ci przekona, e Bg przyszed na wiat i dasi ukrzyowa dla zbawienia wiata, ale niech w zdroju aski obmyje ci Piotr, ktry pierwszy wycign nad tob rce i pierwszy ci bogosawi." A i ja take chciaem, by ty, najdrosza, patrzya na mj chrzest i by mi matk bya Pomponia. Wic dlatego nie jestem dotd ochrzczony, cho wierz w Zbawiciela i w Jego sodk nauk. Pawe mnie przekona, nawrci i zali mogo by inaczej? Jake bym mg nieuwierzy, e Chrystus przyszed na wiat, skoro tak mwi Piotr, ktry by Jego uczniem, i Pawe, ktremu si objawi? Jake mgbym nie wierzy, e by Bogiem,skoro zmartwychwsta? Widzieli Go przecieiw miecie, i nad jeziorem, i na grze, i widzieli ludzie, ktrych usta kamstwa nie zaznay. Jam ju w to wierzy od czasu, gdym sysza Piotra w Ostrianum, bom sobie ju wwczas powiedzia: na caym wiecie prdzej by kady inny czowiek mg skama, ni ten, ktry powiada: "Widziaem!" Ale nauki waszej si baem. Zdawao mi si, e ona odbiera mi ciebie. Mniemaem, e nie masz w niej ani mdroci, ani piknoci, ani szczcia. Dzi jednak, gdym j pozna, c bym by za czowiek, gdybym nie chcia, by na wieciepanowaa prawda, a nie kamstwo, mio,a nie nienawi, dobro, nie zbrodnia, wierno, nie za niewierno, lito, nie zemsta? Kt by taki by, ktry by tego niewola i nie chcia? A przecie tego uczy wasza nauka. Inne chc take sprawiedliwoci, ale ta jedna czyni serce ludzkie sprawiedliwym. I prcz tego czyni je czystym, jak twoje i Pomponii, i czyni jewiernym, jak twoje i Pomponii. lepym bym by, gdybym tego nie widzia. A jeli przy tym Chrystus Bg obieca ycie wieczne i szczcie tak nieprzebrane, jakie tylko wszechmoc Boska da moe, to czeg czowiek moe chcie wicej? Gdybym spyta Seneki, z jakich powodw zaleca cnot, skoro przewrotno wicej szczcia przynosi, nie umiaby mi naprawd nic rozsdnego odpowiedzie. Ale ja wiem teraz, dlaczego mam by cnotliwy. Oto dlatego, e dobro i mio pynie z Chrystusa, i dlatego, aby gdy mier mi zamknie oczy, odnale ycie, odnale szczcie, odnale siebie samego i ciebie, najdrosza moja... Jake nie pokocha i nie przyj nauki, ktra zarazem mwi prawdiznosi mier? Kto by nie przeoy dobra nad zo? Ja mylaem, e ta nauka przeciwi si szczciu, a tymczasem Paweprzekona mnie, e ona nie tylko nic nie odbiera, ale jeszcze dodaje. Wszystko to zaledwie mi si w gowie chce pomieci, ale czuj, e tak jest, bom nigdy nie by rwnie szczliwy i nie mogem by, chobym ci by zabra przemoc i mia w domu swoim. Oto mi powiedziaa przed chwil: "Kocham ci", a tych wyrazw nie bybym z ciebie wydoby za ca potg Rzymu. O, Ligio! Rozum mwi, e ta nauka jest Boska i najlepsza, serce to czuje, a takim dwom potgom kt si oprze? Ligia suchaa go utkwiwszy w niego swe niebieskie oczy, podobne przy blasku ksiyca do kwiatw mistycznych i rwnie zroszone jak kwiaty: - Tak, Marku! Prawda! - rzeka przytulajc silniej gow do jego ramienia. I w tej chwili czuli si oboje ogromnie szczliwi, albowiem rozumieli, e prcz mioci czy ich jeszcze jaka inna sia, zarazem sodka i nieprzeparta, przez ktrsama mio staje si czym niepoytym, nie podlegym zmianom, zawodom, zdradzieinawet mierci. Serca ich przepenia zupena pewno, e cokolwiek by si mogo zdarzy, oni nie przestan si kocha i nalee do siebie. I z tego powodu spywa w ich dusze niewypowiedziany spokj. Winicjusz czu przy tym, e to jestmio nie tylko czysta i gboka, ale cakiem nowa, taka, jakiej wiat dotd nie zna i da nie mg. Skadao si na ni w jego sercu wszystko: i Ligia, i nauka Chrystusa, i wiato ksiyca pice cicho na cyprysach, i pogodna noc, tak e cay wszechstwr wyda mu si ni jedn przepeniony. Po chwili znw mwi pocz gosem przyciszonym i drgajcym: - Ty bdziesz dusz mojej duszy i bdziesz mi w wiecie najdrosz. Razem nam bd biy serca, jedna bdzie modlitwa i jedna bdzie wdziczno Chrystusowi. O, moja droga! y razem, czci razem sodkiego Boga i wiedzie, e gdy nadejdzie mier, oczy nasze otworz si znw, jak po nie bogim, na nowe wiato, c mona lepszego pomyle! Wic dziwi si tylko, em tego pierwej nie zrozumia. I wiesz, co mi si teraz zdaje? Oto, e tej nauce nieoprze si nikt. Za dwiecie lub trzysta lat przyjmie j cay wiat, ludzie zapomn o Jowiszu i nie bdzie innych bogw, tylko Chrystus, i innych wity, jak chrzecijaskie. Kt by nie chcia wasnego szczcia? Ach, syszaem przecie rozmow Pawa z Petroniuszem i czy wiesz, co Petroniusz rzek w kocu? "To nie dla mnie", ale nic wicej odpowiedzie nie umia. - Powtrz mi sowa Pawa - rzeka Ligia. - Byo to u mnie wieczorem. Petroniusz pocz lekko mwi i artowa, jak on czyni zwykle, a wwczas Pawe rzek mu: "Jak moesz, mdry Petroniuszu, przeczy,e Chrystus istnia i zmartwychwsta, gdynie by wwczas na wiecie, Piotr za i Janwidzieli Go, i ja widziaem w drodze do Damaszku? Pierwej zatem niech twoja mdro wykae, e jestemy kamcami, a potem dopiero zaprzeczy naszym wiadectwom." Lecz Petroniusz odpowiedzia, e przeczy nie myli, gdy wie, i dzieje si wiele rzeczy niepojtych, ktre jednak wiarogodni ludzie stwierdzaj.Ale mwi, e insz jest rzecz odkrycie jakiego nowego cudzoziemskiego boga, a inn przyjcie jego nauki. "Nie chc - rzek- wiedzie o niczym, co mogoby mi popsu ycie i zniweczy jego pikno. Mniejsza, czy nasi bogowie s prawdziwi, ale s pikni, jest nam przy nich wesoo i moemyy bez troski." Wwczas Pawe tak odpowiedzia: "Odrzucasz nauk mioci, sprawiedliwoci i miosierdzia z obawy przed troskami ycia, lecz pomyl, Petroniuszu, czy ycie wasze istotnie jest od trosk wolne? Oto i ty, panie, i nikt spomidzy najbogatszych i najmoniejszych nie wie, czy zasypiajc wieczorem, nie zbudzi si z wyrkiem mierci. Lecz powiedz:gdyby cezar wyznawa t nauk, ktra nakazuje mio i sprawiedliwo, zali twoje szczcie nie byoby pewniejsze? Boisz si o swoje radoci, lecz czy ycie nie byoby wwczas weselsze? A co do ozdoby ycia i piknoci, jelicie nabudowali tyle piknych wity i posgwna cze bstw zych, mciwych, cudzoonych i faszywych, czeg bycie nie dokonali dla czci jedynego Boga mioci iprawdy? Chwalisz sobie swj los, gdy jeste monym i yjesz w rozkoszy, lecz zarwno moge by biednym i opuszczonym, chocia z wielkiego domu pochodzisz, a wwczas lepiej by ci byo zaiste na wiecie, gdyby ludzie Chrystusa wyznawali. W miecie waszym moni nawet rodzice, nie chcc si trudzi wychowaniemdzieci, wyrzucaj je czstokro z domu, ktre to dzieci zowi alumnami. I ty, panie,moge by takim alumnem. Ale gdyby rodzice twoi yli wedle nauki naszej, tedy nie mogoby ci si to przygodzi. Gdyby doszedszy mskich lat zalubi umiowan niewiast, wolaby, by ci zostaa wiern do mierci. A tymczasem patrz, co si u was dzieje, ile jest sromoty, ile haby, frymarku wiar maesk! Wszake ju sami dziwicie si, gdy si zdarzy niewiasta,ktr zowiecie univira. Ale ja ci mwi, e te, ktre Chrystusa w sercu nosi bd, niezami wiary mom, rwnie jak i chrzecijascy mowie dochowaj jej onom. Ale wycie niepewni ni waszych wadcw, ni waszych ojcw, ni on, ni dzieci, ni sug. Przed wami dry wiat cay, a wy drycie przed wasnymi niewolnikami, wiecie bowiem, e kadej godziny mog podnie przeciw waszemu ciemistwu wojn straszliw, jak ju nieraz podnosili. Bogatym jeste, lecz nie wiesz, czy jutro nie ka ci porzuci bogactw; modym jeste, lecz jutro moe ci trzeba bdzie umrze. Miujesz, lecz czyha na ciebie zdrada; kochasz si w willach i posgach, lecz jutro moesz by wypdzon na pustkowia Pandatarii, masz tysice sug, lecz jutro ci sudzy mog wytoczy z ciebie krew. A jeli tak jest, to jake moecie by spokojni, szczliwi i y w radoci? Lecz oto ja gosz mio igosz nauk, ktra nakazuje wadcom kocha poddanych, panom niewolnikw, niewolnikom suy z mioci, czyni sprawiedliwo i miosierdzie, a w kocu obiecuje szczliwo jako morze nieprzebrane, bez koca. Jake wic, Petroniuszu, maesz mwi, e ta nauka psuje ycie, skoro ona je naprawia i skoro sam byby stokro szczliwszym i pewniejszym, gdyby ona ogarna tak wiat, jak ogarno go wasze wadztwo rzymskie." Tak mwi Pawe, o Ligio, a wwczas Petroniusz rzek: "To nie dla mnie", i udajc picego wyszed, a na odchodnym rzek jeszcze: "Wol moj Eunice ni twojnauk, Judejczyku, ale nie chciabym walczy z tob z mwnicy." Lecz ja suchaem sw jego ca dusz, a gdy mwi o niewiastach naszych, caym sercem wielbiem t nauk, z ktrej wyrosa, jako na wiosn wyrastaj lilie z bujnej roli. I mylaem wwczas: oto Poppea porzucia dwch mw dla Nerona;oto Kalwia Kryspinilla, oto Nigidia, oto wszystkie niemal, ktre znam, prcz jednejPomponii, kupczyy wiar i przysigami, i tylko ta jedna, i tylko ta moja nie odstpi, nie zwiedzie i nie przygasi ogniska, choby mnie zawiodo i odstpio wszystko, w czym pooyem ufno. Wic mwiem do ciebie w duszy: czyme ci si odwdzicz, jeli nie mioci i czci? Czy ty czua, em tam w Ancjum przemawia do ciebie i rozmawiaem cigle, bez ustanku, jak gdyby bya przy mnie? Stokro ci wicej kocham za to, e ucieka przede mn z domu cezara. Nie chc go ju i ja. Nie chcjego rozkoszy i muzyki, tyko ciebie jednej. Powiedz sowo, a opucimy Rzym, by osigdzie daleko. Ona za, nie odrywajc gowy od jego ramienia, podniosa oczy, jak by w zamyleniu, na osrebrzone wierzchoki cyprysw i odrzeka: - Dobrze, Marku. Ty pisa mi o Sycylii, gdzie i Aulusowie chc osi na stare lata... A Winicjusz przerwa z radoci: - Tak, droga moja! Ziemie nasze znajduj si w pobliu. Cudny to brzeg, gdzie klimat jeszcze sodszy, a noce jeszcze pogodniejsze od rzymskich, wonne i widne...Tam ycie i szczcie to prawie jedno i to samo. Po czym zacz marzy o przyszoci. - Tam mona zapomnie o troskach. W gajach, wrd oliwnikw, bdziemy chodzili i spoczywali w cieniu. O Ligio! Co za ycie kocha si, koi, razem spoglda na morze, razem na niebo, razem czci sodkiego Boga, czyni wokoo dobro i sprawiedliwo w spokoju. Umilkli oboje, patrzc w przyszo; on tylko tuli j coraz silniej do siebie, przy czym w blaskach ksiyca migota na jego rku rycerski zoty piercie. W dzielnicy, zamieszkaej przez ubog ludno robocz,spao ju wszystko i aden szmer nie mci ciszy. - Pozwolisz mi widywa Pomponi? - spytaa Ligia. - Tak, droga. - Bdziemy ich zapraszali w dom nasz lub sami jedzili do nich. Czy chcesz, bymy zabrali ze sob Piotra Apostoa? On przycinity wiekiem i prac. Pawe bdzie nas take odwiedza, nawrciAulusa Plaucjusza, i jako onierze zakadaj kolonie w odlegych krajach, tak my zaoymy koloni chrzecijan. Ligia podniosa rk i wziwszy do Winicjusza chciaa przycisn do niej usta, lecz on pocz mwi szepczc, jak by si ba sposzy szczcie: - Nie, Ligio, nie! To ja czcz ci i uwielbiam, daj mi ty rce. - Kocham ci. Lecz on przycisn ju usta do jej biaych jak jamin doni i przez chwil syszeli tylko bicie wasnych serc. W powietrzu nie byo najmniejszego powiewu i cyprysy stay tak nieruchome, jak by rwnie zatrzymay dech w piersiach... Nagle cisz przerwa grzmot niespodziany,gboki i jakby wychodzcy spod ziemi. Dreszcz przebieg przez ciao Ligii, Winicjusz za powstawszy rzek: - To lwy rycz w vivariach... I poczli oboje nasuchiwa. Tymczasem pierwszemu grzmotowi odpowiedzia drugi, trzeci, dziesity, ze wszystkich stron i raw do Judei, z dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP'Lc(c( c(/ ](p=)dzielnic. W miecie bywao czasem po kilka tysicy lww pomieszczonych przy rnych arenach i nieraz nocami, zbliajc si do krat i opierajc o nie olbrzymie gowy, gosiy w ten sposb sw tsknot za wolnoci i pustyni. Tak poczy tskni i teraz, i podajc jeden drugiemu gos w ciszy nocnej, napeniy rykiem cae miasto.Byo w tym co niewypowiedzianie gronegoi pospnego, tote Ligia, ktrej owe gosy sposzyy jasne i spokojne widzenia przyszoci, suchaa ich z sercem cinitym jak dziwn trwog i smutkiem.Lecz Winicjusz otoczy j ramieniem i rzek: - Nie bj si, droga. Igrzyska blisko, wic wszystkie vivaria przepenione. Po czym weszli oboje do domku Linusa, przeprowadzani coraz potniejszym grzmotem lwich gosw. Rozdzia XL W Ancjum tymczasem Petroniusz odnosi niemal kadego dnia nowe zwycistwa nad augustianami wspubiegajcymi si z nim oask cezara. Wpyw Tygellina upad zupenie. W Rzymie, gdy trzeba byo usuwa ludzi, ktrzy wydawali si niebezpieczni, upi ich mienie, zaatwia sprawy polityczne, dawa widowiska, zdumiewajce przepychem i zym smakiem,a wreszcie zaspakaja potworne zachcenia cezara, Tygellinus, zarwno przebiegy, jakgotw na wszystko, okazywa si niezbdnym. Ale w Ancjum, wrd paacw przegldajcych si w lazurach morza, cezar y yciem helleskim. Od rana do wieczora czytywano wiersze, rozprawiano nad ich budow i doskonaoci, zachwycano si szczliwymi zwrotami, zajmowano si muzyk, teatrem, sowem - wycznie tym, co wynalaz i czym przyozdobi ycie geniusz grecki. Lecz w takich warunkach, niezrwnanie wicej wyksztacony od Tygellina i innych augustianw, Petroniusz, dowcipny, wymowny, peen subtelnych poczu i smaku, musia uzyska przewag. Cezar szuka jago towarzystwa, zasiga jego zdania, pyta o rad, gdy sam tworzy, i okazywa przyja ywsz ni kiedykolwiek. Otaczajcym wydawaa si, e wpyw jego odnis wreszcie ostatecznezwycistwo, e przyja midzy nim i cezarem wesza ju w okres stay i e przetrwa lata. Ci nawet, ktrzy dawniej okazywali niech wykwintnemu epikurejczykowi, poczli go teraz otacza i ubiega si o jego aski. Niejeden rad by nawet szczerze w duszy, e przewag uzyska czowiek, ktry wiedzia wprawdzie, co o kim myle, i przyjmowa ze sceptycznym umiechem pochlebstwa wczorajszych wrogw, lecz czy to przez lenistwo, czy przez wytworno nie by mciwym i potgi swej nie uywa na cudzzgub lub szkod. Byway chwile, e mg zgubi nawet i Tygellina, ale on wola go wymiewa i wyprowadza na jaw jego brak wyksztacenia i pospolito. Senat w Rzymie odetchn, gdy od ptora miesicaaden wyrok mierci nie zosta wydany. I w Ancjum, i w miecie opowiadano wprawdzie dziwy o wyrafinowaniu, do jakiego dosza rozpusta cezara i jego faworyta, kady jednak wola czu nad sob cezara wyrafinowanego ni zezwierzconego w rkach Tygellina. Sam Tygellinus traci gow i waha si, czy nieda za wygran, albowiem cezar wielokrotnie odzywa si, e w caym Rzymie i na caym dworze s tylko dwie dusze zdolne si zrozumie i dwch prawdziwych Hellenw: on i Petroniusz. Zdumiewajca zrczno tego ostatniego utwierdzia ludzi w przekonaniu, i jego wpyw przetrwa wszystkie inne. Nie zdawano ju sobie sprawy, jak by cezar zdoa si bez niego obej, z kim by mgrozmawia o poezji, muzyce, wycigach i wczyje oczy by patrzy chcc sprawdzi, czy to, co tworzy, jest naprawd doskonaym. Petroniusz za, ze zwyk sobie niedbaoci, zdawa si nie przywizywa adnej wagi do swego stanowiska. Bywa, jak zwykle, opieszay, leniwy, dowcipny i sceptyczny. Czstokro czyni na ludzi wraenie czowieka, ktry drwi z nich, z siebie, z cezara i z caego wiata. Chwilami omiela si przygania w oczy cezarowi i gdy sdzili, i posuwa si za daleko lub wprost gotuje sobie zgub, onumia przygan przyprawi nagle w taki sposb, e wychodzia na jego korzy, w obecnych za budzia podziw i przekonanie,e nie masz pooenia, z ktrego nie wyszedby z tryumfem. Raz, mniej wicej w tydzie po powrocie Winicjusza z Rzymu,cezar czyta w maym kku ustp ze swejTroiki, gdy za skoczy i gdy przebrzmiay okrzyki zachwytu, Petroniuszzapytywany wzrokiem przez cezara rzek: - Niegodziwe wiersze, godne rzucenia w ogie. Obecnym serca przestay bi z przeraenia, Nero bowiem od dziecinnych lat nie usysza nigdy z niczyich ust podobnego wyroku; tylko twarz Tygellina zawiecia radoci. Winicjusz natomiast poblad, sdzc, e Petroniusz, ktry nie upija si nigdy, upi si tym razem. A Nero pocz pyta miodowym gosem, w ktrym drgaa wszelako gboko zraniona mio wasna: - Co znajdujesz w nich niedobrego? Petroniusz za napad na niego. - Nie wierz im - rzek wskazujc rk na obecnych - oni si na niczym nie znaj. Pytasz, co niedobrego w twych wierszach? Jeli chcesz prawdy, to ci powiem: dobre s dla Wergiliusza, dobre dla Owidiusza, dobre nawet dla Homera, ale nie dla ciebie. Tobie nie wolno takich pisa. Ten poar, ktry opisujesz, nie do ponie, twj ogie nie do parzy. Nie suchaj pochlebstw Lukana. Jemu za takie same wiersze przyznabym geniusz, ale nie tobie.A wiesz dlaczego? Bo wikszy od nich. Komu bogowie dali tyle, co tobie, od tego wicej mona wymaga. Ale ty si lenisz. Wolisz sypia po prandium ni przysiedzie fadw. Ty moesz stworzy dzieo, o jakim wiat dotd nie sysza, i dlatego w oczy ci powiadam: napisz lepsze! I mwi to od niechcenia, jakby drwic, a zarazem zrzdzc, lecz oczy cezara zaszymg rozkoszy i rzek: - Bogowie dali mi troch talentu, ale dali prcz tego wicej, bo prawdziwego znawciprzyjaciela, ktry jeden umie mwi prawd w oczy. To rzekszy wycign sw tust, pokrytrdzawym wosem rk do zotego kandelabru, zupionego w Delfach, by spaliwiersze. Lecz Petroniusz odebra mu je, nim pomie dotkn papirusu. - Nie, nie! - rzek - nawet tak niegodziwe nale do ludzkoci. Zostaw mi je. - Pozwl mi w takim razie odesa ci je w puszce mego pomysu - odpowiedzia ciskajc go Nero. I po chwili mwi pocz: - Tak jest. Masz suszno. Mj poar Troi nie do wieci, mj ogie nie do parzy. Mylaem jednak, e gdy wyrwnam Homerowi, to wystarczy. Pewna niemiao i mae rozumienie o sobie przeszkadzay mi zawsze. Ty mi otworzyoczy. Ale czy wiesz, dlaczego jest tak, jak mwisz? Oto gdy rzebiarz chce stworzy posta boga, szuka robi wzoru, jam za nie mia wzoru. Nie widziaem nigdy poncego miasta i dlatego w opisie moim brak prawdy. - Wic ci powiem, e trzeba jednak by wielkim artyst, by to rozumie. Nero zamyli si, po chwili za rzek: - Odpowiedz mi, Petroniuszu, na jedno pytanie: czy ty aujesz, e Troja si spalia? - Czy auj?... Na chromego maonka Wenery, bynajmniej! I powiem ci, dlaczego. Oto Troje nie spaliaby si, gdyby Prometeusz nie podarowa ludziom ognia i gdyby Grecy nie wypowiedzieli Priamowi wojny; gdyby za nie byo ognia, Eschilos nie napisaby swego Prometeusza, rwnie jak bez wojny Homer nie napisaby Iliady, aja wol, e istnieje Prometeusz i Iliada, nieby zachowaa si miecina, prawdopodobnie licha i brudna, w ktrej by teraz co najmniej siedzia jaki zakazany prokurator i nudzi si zatargami z miejscowym areopagiem. - Oto co si nazywa mwi rozumnie - odpowiedzia cezar. - Dla poezji i sztuki wolno i naley wszystko powici. Szczliwi Achaje, ktrzy dostarczyli Homerowi treci do Iliady, i szczliwy Priam, ktry oglda zgub ojczyzny. A ja? Ja nie widziaem poncego miasta. Nastaa chwila milczenia, ktr przerwa wreszcie Tygellinus. - Wszakem ci ju mwi, cezarze - rzek - rozka, a spal Ancjum. Albo wiesz co? Jeli ci al tych willi i paacw, ka spaliokrty w Ostii lub zbuduj ci na podgrzu albaskim drewniane miasto, w ktre sam rzucisz pomie. Czy chcesz? Lecz Nero rzuci mu spojrzenie pene pogardy. - Ja mam patrze na ponce drewniane budy? Twj umys zupenie wyjaowia, Tygellinie! I widz przy tym, e nie bardzo cenisz mj talent i moj Troik, skoro sdzisz, e jaka inna ofiara byaby dla niej za wielka. Tygellinus zmiesza si, Nero za po chwili, jak by chcc zmieni rozmow, doda: - Lato idzie... O, jak ten Rzym musi teraz cuchn!... A jednak na letnie igrzyska trzeba tam bdzie wrci. Wtem Tygellinus rzek: - Gdy odprawisz augustianw, cezarze, pozwl mi na chwil zosta ze sob... W godzin pniej Winicjusz, wracajc z Petroniuszem z cesarskiej willi, mwi: - Miaem przez ciebie chwil trwogi. Sdziem, e si po pijanemu zgubi bez ratunku. Pamitaj, e igrasz ze mierci. - To jest moja arena - odrzek niedbale Petroniusz - i bawi mnie poczucie, e jestem na niej najlepszym z gladiatorw. Patrze, jak si skoczyo. Wpyw mj urs jeszcze tego wieczoru. Odele mi swoje wiersze w puszce, ktra (chcesz sizaoy?) bdzie ogromnie bogata i ogromnie w zym smaku. Ka memu lekarzowi trzyma w niej rodki czyszczce. Ja uczyniem to i dlatego jeszcze, e Tygellinus widzc, jak takie rzeczy si udaj, zechce mnie niechybnie naladowa, i wyobraam sobie, co si stanie, skoro ruszy konceptem. To bdzie, jak gdyby pirenejski niedwied chcia chodzi po linie. Bd si mia jak Demokryt. Gdybym koniecznie chcia, potrafibym moe zgubi Tygellina i zosta na jego miejscu prefektem pretorianw. Wwczas miabym w rku samego Ahenobarba. Ale si leni... Wol od biedy takie ycie, jakie prowadz, i nawet wiersze cezara. - Co za zrczno, ktra nawet z nagany potrafi zrobi pochlebstwo! Ale czy istotnie te wiersze s tak ze? Ja si na tym nie znam. - Nie s gorsze od innych. Lukan ma w jednym palcu wicej talentu, ale i w Miedzianobrodym co jest. Jest przede wszystkim niezmierne zamiowanie do poezji i muzyki. Za dwa dni mamy by u niego, by wysucha muzyki do hymnu na cze Afrodyty, ktry dzi lub jutro skoczy. Bdziemy w maym kku. Tylko ja, ty, Tuliusz Senecjo i mody Nerwa. A codo wierszy, to, com ci mwi, e uywam ich po uczcie, tak jak Witeliusz uywa piraflaminga, to nieprawda!... Bywaj czasem wymowne. Sowa Hekuby s wzruszajce... Skary si ona na mki porodu i Nero umiaznale szczliwe wyraenia, moe dlatego, e sam rodzi w mce kady wiersz... Czasem mi go al. Na Polluksa! Co to za dziwna mieszanina! Kaliguli brako pitej klepki, ale nie by jednak takim dziwotworem. - Kto przewidzi, dokd moe zaj szalestwo Ahenobarba? - rzek Winicjusz. - Nikt zgoa. Mog si jeszcze zdarzy rzeczy takie, e ludziom przez wieki cae bd na myl o nich powstaway wosy na gowie. Ale to wanie jest ciekawe, jest zajmujce i chocia nudz si nieraz, jak Jowisz Ammoski na pustyni, myl, e podinnym cezarem nudzibym si jeszcze setniej. Twj Judejczyk Pawe jest wymowny, to mu przyznaj, i jeli podobni ludzie bd opowiadali t nauk, nasi bogowie musz si strzec nie artem, by z czasem nie pj na strych. Prawda, e gdyby na przykad cezar by chrzecijaninem, wszyscy czulibymy si bezpieczniejsi. Ale twj prorok z Tarsu, stosujc swoje dowody do mnie, nie pomyla, widzisz, e dla mnie ta niepewno stanowi pont ycia. Kto nie gra w koci, nie przegra mienia, a jednak ludzie w koci grywaj. Jest w tym jaka rozkosz i jakie zapomnienie. Znaem synwrycerzy i senatorw, ktrzy dobrowolnie zostali gladiatorami. Ja, mwisz, igram z yciem, i tak jest, ale czyni to, bo mnie tobawi, za wasze cnoty chrzecijaskie znudziyby mnie, jak rozprawy Seneki, w jeden dzie. Dlatego wymowa Pawa poszana marne. On powinien rozumie, e tacy ludzie jak ja nie przyjm tej nauki nigdy. Tyco innego! Z twoim usposobieniem moge albo nienawidzie imienia chrzecijanina jakzarazy, albo nim zosta. Ja przyznaj im suszno, ziewajc. Szalejem, dym do przepaci, co nieznanego idzie ku nam z przyszoci, co si zaamuje pod nami, co umrze obok nas, zgoda! Ale umrze potrafimy, a tymczasem nie chce si nam obarcza ycia i suy mierci wpierw, nim nas zabierze. ycie istnieje dla siebie samego, nie dla niej. - A mnie ciebie al, Petroniuszu. - Nie auj mnie wicej ni ja sam siebie. Dawniej byo ci midzy nami niele i wojujc w Armenii tsknie za Rzymem. - I teraz tskni za Rzymem. - Tak! bo pokocha chrzecijask westalk, ktra siedzi na Zatybrzu. Ani si temu dziwi, ani ci to naganiam. Dziwi si wicej temu, e mimo tej nauki, o ktrej mwisz, i jest morzem szczcia, i mimo tej mioci, ktra ma by wkrtce uwieczon, smutek nie schodzi z twojej twarzy. Pomponia Grecyna jest wiecznie smutna, ty od czasu, jak zostae chrzecijaninem, przestae si umiecha.Nie wmawiaje we mnie, e to jest wesoanauka! Z Rzymu wrcie jeszcze smutniejszy. Jeli wy si tak po chrzecijasku kochacie, na jasne kdzioryBakcha! nie pjd waszym ladem. - To jest co innego - odpowiedzia Winicjusz. - Ja ci przysigam nie na kdziory Bakcha, ale na dusz ojca mego, e nigdy za dawnych czasw nie doznaem nawet przedsmaku takiego szczcia, jakimoddycham dzisiaj. Ale tskni niezmiernie i co dziwniejsza, gdy jestem od Ligii daleko, zdaje mi si, e wisi nad ni jakie niebezpieczestwo. Nie wiem jakie i nie wiem, skd by przyj mogo, ale przeczuwam je tak, jak si przeczuwa burz. - Za dwa dni podejmuj si wyrobi dla ciebie pozwolenie opuszczenia Ancjum na tak dugo, jak zechcesz. Poppea jaka spokojniejsza i, o ile wiem, nic od niej nie grozi ni tobie, ni Ligii. - Dzi jeszcze pytaa mnie, com czyni w Rzymie, cho wyjazd mj by tajemnic. - By moe, e kazaa ci szpiegowa. Teraz jednak i ona musi si ze mn liczy. Winicjusz zatrzyma si i rzek: - Pawe mwi, e Bg czasem przestrzega, ale we wrby wierzy nie dozwala, wic broni si przeciw tej wierze i nie mog si obroni. Powiem ci, co si zdarzyo, by zrzuci ciar z serca.Siedzielimy z Ligi obok siebie w noc tak pogodn jak dzisiejsza i ukadalimy sobie przysze ycie. Nie umiem ci powiedzie, jak bylimy szczliwi i spokojni. A wtem poczy rycze lwy. Rzecz to w Rzymie zwyka, a jednak od tej chwili nie mam spokoju. Wydaje mi si, e bya w tym jak by groba, jak by zapowied nieszczcia... Wiesz, e trwoga nie chwyta mnie atwo, ale wwczas zrobio si co takiego, e trwoga napenia ca ciemno nocy. Tak to przyszo dziwnie i niespodziewanie, e teraz cigle mam w uszach te odgosy i cigy niepokj w sercu, jak by Ligia potrzebowaa mojej obrony od czego strasznego.. choby od tych samych lww. Imcz si. Uzyskaje dla mnie pozwolenie wyjazdu, bo inaczej wyjad bez pozwolenia.Nie mog tu siedzie, powtarzam ci, nie mog! Petroniusz pocz si mia. - Jeszcze te do tego nie przyszo - rzek - by synowie mw konsularnych lub ich ony byy oddawane lwom na arenach. Moewas spotka kada inna mier, ale nie taka. Kto wie zreszt, czy to byy lwy, bo tury germaskie wcale nie gorzej od nich rycz. Co do mnie, drwi z wrb i losw. Wczoraj noc bya ciepa i widziaem gwiazdy spadajce jak deszcz. Niejednemu czyni si niemio na taki widok, ale ja pomylaem sobie: jeli midzy nimi jest i moja, to mi przynajmniej towarzystwa nie zbraknie!... Po czym umilk na chwil i pomylawszy rzek: - Zreszt, widzisz, jeli wasz Chrystus zmartwychwsta, to moe i was oboje obroni od mierci. - Moe - odpowiedzia Winicjusz spogldajc na nabite gwiazdami niebo. Rozdzia XLI Nero gra i piewa hymn na cze "Pani Cypru", do ktrego sam uoy wiersze i muzyk. By tego dnia przy gosie i czu, e muzyka jego naprawd porywa obecnych, a poczucie to tyle dodao siy dwikom, ktre z siebie wydobywa, i tak rozkoysao jego wasn dusz, e wydawa si by natchniony. W kocu poblad sam ze szczerego wzruszenia. Pierwszy te zapewne raz w yciu nie chcia sucha pochwa obecnych. Przez chwil siedzia z rkoma wspartymi na wszystkich stron i raw do Judei, z dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc)T`c) c)W,m!)0_*P?+*cytrze i z pochylon gow, po czym powsta nagle i rzek: - Zmczony jestem i potrzeba mi powietrza.Nastrjcie tymczasem cytry. To powiedziawszy obwin gardo jedwabnchustk. - Wy pjdcie ze mn - rzek zwracajc sido Petroniusza i Winicjusza siedzcych w kcie sali. - Ty, Winicjuszu, podaj mi rk, bo mi si brak, Petroniusz za bdzie mi mwi o muzyce. Po czym wyszli razem na wyoony alabastrem i posypany szafranem taras paacowy. - Tu si oddycha swobodniej - rzek Nero. -Dusz mam wzruszon i smutn, cho widz, e z tym, co wam na prb zapiewaem, mog wystpi publicznie i eto bdzie tryumf, jakiego nigdy jeszcze aden Rzymianin nie odnis. - Moesz wystpi tu, w Rzymie i w Achai. Podziwiaem ci caym sercem i umysem, boski! - odpowiedzia Petroniusz. - Wiem. Jeste zbyt leniwy, by si mia zmusza do pochwa. I szczery jeste jak Tuliusz Senecjo, ale si lepiej znasz od niego. Powiedz mi, co ty sdzisz o muzyce? - Gdy sucham poezji, gdy patrz na kwadryg, ktr powozisz w cyrku, na pikny posg, pikn wityni lub obraz, czuj, e ogarniam to, co widz, w caociie w moim zachwycie mieci si wszystko, co te rzeczy da mog. Ale gdy sucham muzyki, zwaszcza twojej, otwieraj si przede mn coraz nowe piknoci i rozkosze. Biegn za nimi, chwytam je, lecz zanim przyjm je w siebie, napywaj znwnowe i nowe, zupenie jak fale morskie, ktre id z nieskoczonoci. Wic oto powiem ci, e muzyka jest jak morze. Stoimy na jednym brzegu i widziany dal, aledrugiego brzegu dojrze niepodobna. - Ach, jakim ty jeste gbokim znawc! - rzek Nero. I przez chwil chodzili w milczeniu, tylko szafran szeleci cicho pad ich stopami. - Wypowiedziae moj myl - rzek wreszcie Nero - i dlatego powiadam zawsze, e w caym Rzymie ty jeden potrafisz mnie zrozumie. Tak jest. To samo i ja sdz o muzyce. Gdy gram i piewam, widz takie rzeczy, o ktrych niewiedziaem, e istniej w pastwie moim lub na wiecie. Oto jestem cezarem i wiat naley do mnie, mog wszystko. A jednak muzyka odkrywa mi nowe krlestwa, nowe gry i morza, i nowe rozkosze, ktrych nieznaem dotd. Najczciej nie umiem ich nazwa ni poj umysem - czuj je tylko. Czuj bogw, widz Olimp. Jaki wiatr zaziemski wieje na mnie; spostrzegam, jak we mgle, jakie wielkoci niezmierzone a spokojne i tak jasne jak wschd soca... Sferos cay gra wok mnie i powiem ci... (tu gos Nerona zadrga rzeczywistym zdziwieniem), e ja, cezar i bg, czuj si wwczas maym jak proch. Dasz temu wiar? - Tak. Tylko wielcy artyci mog si czu wobec sztuki maymi... - Dzi jest noc szczeroci, wic otwieram przed tob dusz jak przed przyjacielem i powiem ci wicej... Czy sdzisz, e jestem lepy lub pozbawiony rozumu? Czy mylisz, e nie wiem, i w Rzymie wypisuj na murach obelgi na mnie, e zw mnie matkobjc i onobjc... e maj mnie za potwora i okrutnika dlatego, e Tygellinus uzyska ode mnie kilka wyrokw mierci namoich nieprzyjaci... Tak, drogi, maj mnieza potwora i ja wiem o tym... Wmwili we mnie okruciestwo do tego stopnia, i ja sam zadaj sobie czasem pytanie, czy nie jestem okrutnikiem... Ale oni nie rozumiej tego, e czyny czowieka mog by czasemokrutne, a czowiek moe nie by okrutnikiem. Ach, nikt nie uwierzy, a moe ity, mj drogi, nie uwierzysz, e chwilami, gdy muzyka koysze moj dusz, ja czuj si tak dobry jak dzieci w kolebce. Przysigam ci na te gwiazdy, ktre nad nami wiec, e mwi szczer prawd: ludzie nie wiedz, ile dobrego ley w tym sercu, i jakie ja sam spostrzegam w nim skarby, gdy muzyka drzwi do nich otworzy.Petroniusz, ktry nie mia najmniejszej wtpliwoci, e Nero mwi w tej chwili szczerze i e muzyka istotnie moe wydobywa na jaw rne szlachetniejsze skonnoci jego duszy, zawalone grami egoizmu, rozpusty i zbrodni, rzek: - Ciebie trzeba zna tak blisko jak ja. Rzym nie umia ci nigdy oceni. Cezar wspar si silniej na ranieniu Winicjusza, jak by si ugi pod brzemieniem niesprawiedliwoci, i odpowiedzia: - Tygellin mwi mi, i w senacie szepcz sobie do uszu, e Diodor i Terpnos lepiej graj ode mnie na cytrach. Odmawiaj mi nawet i tego! Ale ty, ktry mwisz zawsze prawd, powiedz mi szczerze: czy oni grajlepiej ode mnie albo rwnie dobrze jak ja? - Bynajmniej. Ty masz sodsze dotknicie, azarazem wicej siy. W tobie zna artyst, w nich - biegych rzemielnikw. Owszem! Syszc poprzednio ich muzyk, lepiej si rozumie, czym ty jeste. - Jeli tak, to niech sobie yj. Nie domylsi nigdy, jak im oddae w tej chwili usug. Zreszt, gdybym ich skaza, musiabym wzi na ich miejsce innych. - I ludzie mwiliby w dodatku, e z mioci dla muzyki tpisz w pastwie muzyk. Nie zabijaj nigdy sztuki dla sztuki, boski. - Jaki ty rny od Tygellina - odpowiedziaNero. - Ale, widzisz, ja wanie jestem we wszystkim artyst i poniewa muzyka otwiera przede mn przestwory, ktrych nie domylaem si istnienia, krainy, ktrymi nie wadam, rozkosz i szczcie, ktrych nie zaznaem, wic ja nie mog yyciem zwyczajnym. Ona mi mwi, e nadzwyczajno istnieje, przeto jej szukamca potg wadzy, ktr bogowie zoyli w moje rce. Czasem wydaje mi si, e abysi dosta do tych olimpijskich wiatw, trzeba zrobi co takiego, czego aden czowiek dotd nigdy nie uczyni, trzeba przewyszy ludzkie pogowie w dobrym lub w zym. Wiem take, e ludzie posdzaj mnie, i szalej. Ale ja nie szalej, tylko szukam! A jeli szalej, to z nudy i niecierpliwoci, e znale nie mog. Ja szukam - rozumiesz mnie - i dlatego chc by wikszym ni czowiek, bo tylko w ten sposb mog by najwikszy jako artysta. Tu zniy gos tak, aby Winicjusz nie mg go sysze, i przyoywszy usta do ucha Petroniusza, pocz szepta: - Czy wiesz, e ja gwnie dlatego skazaem na mier matk i on? U bram nieznanego wiata chciaem zoy najwiksz ofiar, jak czowiek mg zoy. Mniemaem, e si potem co stanie i e jakie drzwi si otworz, za ktrymi dojrz co nieznanego. Niechby to byo cudniejsze lub straszliwsze nad ludzkie pojcie, byle byo niezwyczajne i wielkie... Ale tej ofiary nie byo do. Dla otwarcia empirejskich drzwi potrzeba widocznie wikszej - i niech si tak stanie, jak chc wyroki. - Co zamierzasz uczyni? - Zobaczysz, zobaczysz prdzej, ni mylisz. Tymczasem wiedz, e jest dwch Neronw: jeden taki, jakim go ludzie znaj,drugi artysta, ktrego znasz tylko ty jeden i ktry, jeli zabija jak mier lub szaleje jak Bachus, to wanie dlatego, e go dawipasko i lichota zwykego ycia i chciaby je wypleni, choby przyszo uyognia lub elaza... O, jaki ten wiat bdzie paski, gdy mnie nie stanie!... Nikt si jeszcze nie domyla, nawet ty, drogi, jakimja jestem artyst. Ale wanie dlatego cierpi i szczerze ci mwi, e dusza bywawe mnie czasami tak smutna jak te cyprysy, ktre tam czerni si przed nami. Ciko czowiekowi dwiga naraz brzemi najwyszej wadzy i najwikszego talentu...- Wspczuj ci, cezarze, z caego serca, a ze mn ziemia i morze, nie liczc Winicjusza, ktry ci w duszy ubstwia. - By mi te i on zawsze miym - rzek Nero - cho suy Marsowi, nie Muzom. - On przede wszystkim suy Afrodycie - odrzek Petroniusz. I nagle postanowi za jednym zamachem zaatwi spraw siostrzeca, a zarazem usun wszelkie niebezpieczestwa, jakie mogy mu grozi. - On jest zakochany jak Troilus w Kresydzie- rzek. - Pozwl mu, panie, odjecha do Rzymu, bo mi uschnie. Czy wiesz, e owa zakadniczka ligijska, ktr mu podarowae, odnalaza si i Winicjusz wyjedajc do Ancjum zostawi j pod opiek niejakiego Linusa? Nie wspominaem ci o tym, gdy ukadae swj hymn, a to jest rzecz waniejsza od wszystkiego. Winicjusz chcia z niej mie kochank, lecz gdy okazaa si cnotliw jak Lukrecja, rozkocha si w jej cnocie i teraz pragnie j polubi. Jest to krlewska crka, wic ujmy mu nie przyniesie, ale on to prawdziwy onierz: wzdycha, schnie, jczy, lecz czeka na pozwolenie swego imperatora. - Imperator nie wybiera on onierzom. Poco mu moje pozwolenie? - Mwiem ci panie, e on ci ubstwia. - Tym bardziej moe by pewny pozwolenia.To adna dziewczyna, ale za wska w biodrach. Augusta Poppea skarya si na ni przede mn, e urzeka nasze dziecko w ogrodach Palatynu... - Ale ja powiedziaem Tygellinowi, e bstwa nie podlegaj zym urokom. Pamitasz, boski, jak si zmiesza i jak sam krzyczaa: "Habet!" - Pamitam. Tu zwrci si do Winicjusza: - Kochasze j tak, jak mwi Petroniusz? - Kocham j, panie! - odpowiedzia Winicjusz. - A wic rozkazuj ci jecha zaraz jutro doRzymu, zalubi j i nie pokazywa mi si na oczy bez lubnego piercienia. - Dziki ci, panie, z serca i duszy. - O, jak mio jest uszczliwia ludzi - rzek cezar. - Chciabym nic innego przez cae ycie nie czyni. - Uczy nam jeszcze jedn ask, boski - rzek Petroniusz i owiadcz t swoj wol wobec Augusty. Winicjusz nie omieliby si nigdy zalubi istoty, do ktrej Augusta ywi niech, ale ty, panie, rozproszysz jednym sowem jej uprzedzenia, oznajmiajc, e sam tak rozkaza. - Dobrze - rzek cezar - tobie i Winicjuszowi nie umiabym niczego odmwi. I zawrci do willi, a oni poszli z nim razem, peni w sercach radoci ze zwycistwa. Winicjusz musia si powstrzymywa, by nie rzuci si na szyj Petroniusza, teraz bowiem wszelkie niebezpieczestwa i przeszkody zdaway si by usunite. W atrium willi mody Nerwa i Tuliusz Senecjo zabawiali August rozmow, Terpnos za i Diodor stroili cytry. Nero wszedszy siad na wykadanym szyldkretem krzele i szepnwszy co do ucha przybocznemu greckiemu pacholciu, czeka. Pachol wrcio niebawem ze zot skrzynk. - Nero otworzy j i wybrawszy naszyjnik z wielkich opalw, rzek: - Oto s klejnoty godne dzisiejszego wieczora. - Mieni si na nich jutrzenka - odpowiedziaa Poppea w przekonaniu, e naszyjnik dla niej jest przeznaczany. Cezar przez chwil to podnosi, to znia rowe kamienie i wreszcie rzek: - Winicjuszu, podarujesz ode mnie ten naszyjnik modej krlewnie ligijskiej, ktrnakazuj ci zalubi. Peen gniewu i nagego zdziwienia wzrok Poppei pocz przenosi si z cezara na Winicjusza, w kocu za spocz na Petroniuszu. Lecz w, przechylony niedbale przez porczkrzesa, wodzi rk po gryfie harfy, jakby chcc dokadnie ksztat jego zapamita. Tymczasem Winicjusz, zoywszy dziki za podarek, zbliy si doPetroniusza i rzek: - Czym ja ci si odwdzicz za to, co dzi dla mnie uczyni? - Ofiaruj Euterpie par abdzi - odpowiedzia Petroniusz - chwal pieni cezara i miej si z wrb. Spodziewam si, e ryk lww nie bdzie odtd przerywa snu ani tobie, ani twojej lilii ligijskiej. - Nie - rzek Winicjusz - teraz jestem zupenie spokojny. - Nieche Fortuna bdzie wam askaw. A teraz uwaaj, bo cezar bierze znw forming. Zatrzymaj oddech, suchaj i ro zy. Jako cezar wzi rzeczywicie forming do rki i podnis oczy w gr. W sali ustay rozmowy i ludzie siedzieli nieruchomie, jakby skamienieli. Tylko Terpnos i Didor, ktrzy mieli akompaniowa cezarowi, spogldali, krcc gowami, to na siebie, to na jego usta, w oczekiwaniu pierwszych tonw pieni. Wtem w przedsionku wszcz si ruch i haas, a po chwili zza zasony wychyli sinaprzd wyzwoleniec cesarski, Faon, a tu za nim konsul Lekaniusz. Nero zmarszczy brwi. - Wybacz, boski imperatorze - rzek zdyszanym gosem Faon - w Rzymie poar! Wiksza cz miasta w pomieniach!... Na t wiadomo wszyscy zerwali si z miejsc, Nero zoy forming i rzek: - Bogowie!... Ujrz ponce miasto i skoczTroik. Poczym zwrci si do konsula: - Czy wyjechawszy natychmiast, zd jeszcze zobaczy poar? - Panie! - odpowiedzia blady jak ciana konsul - nad miastem jedno morze pomieni:dym dusi mieszkacw i ludzie mdlej lub z szalestwa rzucaj si w ogie... Rzym ginie, panie! Nastaa chwila ciszy, ktr przerwa okrzyk Winicjusza: - Vse misero mihi!... I mody czowiek, zrzuciwszy tog, w samej tunice wybieg z paacu. Nero za podnis rce ku niebu i zawoa: - Biada ci, wity grodzie Priama!... Rozdzia XLII Winicjusz zaledwie mia czas rozkaza kilkuniewolnikom, by jechali za nim, po czym wskoczywszy na konia popdzi wrd gbokiej nocy przez puste ulice Ancjum, wkierunku Laurentum. Wpadszy pod wpywem straszliwej wieci w stan jakby szau i umysowego zdziczenia, chwilami nie zdawa sobie dokadnie sprawy, co si z nim dzieje, mia tylko poczucie, e na tym samym koniu siedzi za jego plecami nieszczcie i krzyczc mu do ucha: "Rzym si pali!", smaga jego samego, konia i pdziich w ten ogie. Pooywszy sw odkryt gow na karku koskim, bieg w samej tunice na olep, nie patrzc przed siebie i nie zwaajc na przeszkody, o ktre mg si roztrzaska. Wrd ciszy i wrd nocy,spokojnej i gwiadzistej, jedziec i ko, oblani blaskiem ksiyca, czynili wraenie sennych widziade. Idumejski ogier, stuliwszy uszy i wycignwszy szyj, mkn jak strzaa, mijajc nieruchome cyprysy i biae pochowane wrd nich wille.Ttent kopyt o pyty kamienne budzi tu i owdzie psy, ktre szczekaniem przeprowadzay dziwne zjawisko, potem za, zaniepokojone jego nagoci, poczynay wy podnoszc paszcze do ksiyca. Niewolnicy biegncy za Winicjuszem, majc konie o wiele gorsze, wkrtce pozostali w tyle. On sam, przebiegszy jak burza pice Laurentum, zawrci ku Ardei, w ktrej, rwnie jak wArycji, w Bovillae i Ustrinum, trzyma od czasu przyjazdu do Ancjum rozstawne konie, aby mc w jak najkrtszym czasie przebiega przestrze dzielc go od Rzymu. Pamitajc o tym wydobywa ostatkisi z konia. Za Arde wydao mu si, e niebo w pnocno-wschodniej stronie powleka si rowym odblaskiem. Moga to by zorza ranna, gdy godzina bya pna, dzie za czyni si wczenie w lipcu. LeczWinicjusz nie mg powstrzyma okrzyku rozpaczy i wciekoci, wydao mu si bowiem, e to jest una poogi. Przypomniay mu si sowa Lekaniusza: "Miasto cae jednym morzem pomieni!" - i przez chwil czu, e grozi mu naprawd szalestwo, straci bowiem cakowicie nadziej, by mg uratowa Ligi, a nawet dobiec, zanim miasto nie zmieni si w jedenstos popiou. Myli jego stay si teraz jeszcze szybsze ni pd konia i gnay przednim jako stado czarnego ptactwa - rozpaczliwe i potworne! Nie wiedzia wprawdzie, ktra cz miasta zacza pon, przypuszcza jednak, e dzielnica zatybrzaska, pena skupionych domw, skadw drzewa i drewnianych bud, w ktrych sprzedawano niewolnikw, pierwsza moga sta si pastw pomienia. W Rzymie poary zdarzay si do czsto,przy ktrych rwnie czsto przychodzio do gwatw i rabunkw, zwaszcza w dzielnicach zamieszkaych przez ludno ubog i na wp barbarzysk - c wic mogo dzia si na takim Zatybrzu, ktre byo gniazdem haastry pochodzcej ze wszystkich stron wiata? Tu Ursus ze sw nadludzk si mign w gowie Winicjusza,lecz c mg poradzi choby nie czowiek, ale tytan, przeciw niszczcej sileognia? Obawa buntu niewolnikw bya rwnie zmor, ktra dusia Rzym od lat caych. Mwiono, i setki tysicy tych ludzimarzy o czasach Spartakusa i czeka tylko na sposobn chwil, by chwyci za bro przeciw ciemizcom i miastu. A oto chwila nadesza! By moe, e tam w miecie obokpoogi wre rze i wojna. Moe nawet pretorianie rzucili si na miasto i morduj zrozkazu cezara. I wosy powstay nagle z przeraenia na gowie Winicjusza. Przypomnia sobie wszystkie rozmowy o poarach miast, ktre od pewnego czasu z dziwn uporczywoci prowadzono na dworze cezara, przypomnia sobie jego skargi, e musi opisywa ponce miasto nie widzc nigdy prawdziwego poaru, jego pogardliw odpowied Tygellinowi, ktry podejmowa si podpali Ancjum lub sztuczne, drewniane miasto, wreszcie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPEc*c*x=c*-0*4 G+narzekania na Rzym i smrodliwe zauki Subury. Tak! To cezar kaza spali miasto! On jeden mg si na to way, tak jak jeden Tygellinus mg si podj wykonania podobnego rozkazu. A jeli Rzym ponie z rozkazu cezara, to kt mae zarczy, eiludno nie zostanie z jego rozkazu wymordowana. Potwr by zdolnym i do takiego czynu. Wic poar, bunt niewolnikwi rze! Jaki straszliwy chaos, jakie rozptanie niszczcych ywiow i wciekoci ludzkiej, a w tym wszystkim Ligia! Jki Winicjusza pomieszay si z chrapaniem i jkami konia, ktry biegnc drog wznoszc si cigle do Arycji w gr, pdzi ju ostatkiem tchu. Kto j wyrwie z poncego miasta i kto moe j ocali? Tu Winicjusz, pooywszy si cakiem na koniu, wpi palce we wosy, gotw z blu ksa kark koski. Lecz w tejchwili jaki jedziec pdzcy rwnie jak wicher, ale ze strony przeciwnej, do Ancjum, krzykn przebiegajc koo niego: "Roma ginie!", i popdzi dalej. Do uszu Winicjusza doszed tylko jeszcze wyraz: "bogowie", reszt zguszy ttent kopyt. Lecz w wyraz wytrzewi go Bogowie!... Winicjusz podnis nagle gow i wycignwszy ramiona ku niebu nabitemu gwiazdami, pocz si modli: "Nie was wzywam, ktrych witynie pon, ale Ciebie!... Ty sam cierpia, Ty jeden miosierny! Ty jeden rozumia ludzki bl! Ty przyszed na wiat, by ludzi nauczy litoci, wic j teraz oka! Jeli jest taki, jak mwi Piotr i Pawe, to mi uratuj Ligi.We j teraz na rce i wynie z pomieni. Ty to moesz! Oddaj mi j, a ja ci oddam krew. A jeli dla mnie nie zechcesz tego uczyni, to uczy dla niej. Ona Ci kocha i ufa Ci. Obiecujesz ycie po mierci i szczcie, ale szczcie po mierci nie minie, a ona nie chce jeszcze umiera. Daj jej y. We j na rce i wynie z Rzymu. Ty moesz, chybaby nie chcia..." I przerwa, czu bowiem, e dalsza modlitwa moga si zmieni w grob; ba si obrazi bstwo w chwili, gdy najbardziej potrzebowa Jego litoci i aski. Zlk si na sam myl o tym i by niedopuci do gowy ani cienia groby, pocz znw smaga konia, tym bardziej ebiae mury Arycji, ktra leaa na poowie drogi do Rzymu, zawieciy ju przed nim w blasku ksiyca. Po pewnym czasie przebieg w caym pdzie koo wityni Merkurego, ktra leaa w gaju przed miastem. Wiedziano ju tu widocznie o nieszczciu, albowiem przed wityni panowa ruch niezwyky. Winicjusz dojrzaw przelocie na schodach i midzy kolumnamiroje ludzi wieccych sobie pochodniami, ktrzy cisnli si pod opiek bstwa. Droga nie bya te ju ani tak pusta, ani tak wolna, jak za Arde. Tumy dyy wprawdzie do gaju bocznymi ciekami, ale i na gwnym gocicu stay gromadki, ktre usuway si popiesznie przed pdzcym jedcem. Z miasta dochodzi gwar gosw. Winicjusz wpad w nie jak wicher, przewrciwszy kilku ludzi po drodze. Naok teraz otoczyy go okrzyki: "Rzym ponie! Miasto w ogniu! Bogowie, ratujcie Rzym!" Ko potkn si i cignity siln rk, osiad na zadzie przed gospod, w ktrej Winicjusz trzyma innego do zmiany. Niewolnicy, jak by spodziewajc si przybycia pana, stali przed gospod i na jego rozkaz ruszyli na wycigi, by przyprowadzi nowego konia. Winicjusz za widzc oddzia zoony z dziesiciu konnych pretorianw, ktrzy widocznie jechali z wieci z miasta do Ancjum, skoczy ku nim i pocz pyta: - Ktra cz miasta w ogniu? - Kto jest? - spyta dziesitnik. - Winicjusz, trybun wojskowy i augustianin! Odpowiadaj, na gow twoj! - Poar, panie, wybuch w kramach przy Wielkim Cyrku. Gdy nas wysano, rodek miasta by w ogniu. - A Zatybrze? - Pomie tam dotychczas nie doszed, leczz niepowstrzyman si ogarnia coraz nowedzielnice. Ludzie gin od aru i dymu i wszelki ratunek niemoliwy. W tej chwili podano Winicjuszowi nowego konia. Mody trybun skoczy na niego i popdzi dalej. Jecha teraz ku Albanum, pozostawiajc na prawo Albalong i jej wspaniae jezioro. Gociniec do Arycji szed pod gr, ktra zasaniaa cakowicie widnokrg i lece po drugiej stronie Albanum. Winicjusz jednake wiedzia, e wydostawszy si na szczyt obaczy nie tylko Bovillae i Ustrinum, w ktrych czekay na niego nowe konie, alei Rzym, za Albanum bowiem cigna si po obu bokach Appijskiej drogi rwna, niska Kampania, po ktrej biegy ku miastu tylko arkady akweduktw i nic ju nie zasaniaowidoku. - Ze szczytu zobacz pomienie - mwi sobie. I poczyna znw smaga konia. Lecz zanim dobieg do szczytu gry, uczu na twarzy powiew wiatru i wraz z nim rapach dymu doszed do jego nozdrzy. Wtem i wierzchoek wzgrza zacz si zoci. "una" - pomyla Winicjusz. Noc jednak blada ju od dawna, brzask przechodzi w wit i na wszystkich pobliskich wzgrzach wieciy rwnie zote i rowe blaski, mogce pochodzi zarazem od poogi i od jutrzni. Winicjusz dobieg do szczytu i wwczas straszliwy widok uderzy jego oczy. Caa nizina pokryta bya dymami, tworzcymi jakby jedn olbrzymi, lec tu przy ziemi chmur, w ktrej zniky miasta, akwedukty, wille, drzewa; na kocuza tej szarej, okropnej paszczyzny gorzao na wzgrzach miasto. Poar jednake nie mia ksztatu ognistego supa, jak bywa wwczas, gdy si pali pojedynczy, choby najwikszy budynek. Bya to raczej duga, podobna do zorzy wstga. Nad t wstg unosi si wa dymu, miejscami zupenie czarny, miejscami mienicy si rowo i krwawo, zbity w sobie, wydty, gsty i kbicy si jak w, ktry si kurczy i wydua. Potworny w wa chwilami zdawa si przykrywa nawet wstg ognist, tak i czynia si wsk jak tama, lecz chwilami ona rozwiecaa go od dou, zmieniajc jego dolne kby w fale pomienne. Oboje cigny si od kraca do kraca widnokrgu, zamykajc go tak, jak czasem zamyka go pasmo lene. Gr Sabiskich nie byo wcale wida. Winicjuszowi na pierwszy rzut oka wydao si, e to nie tylko ponie miasto, ale wiatcay, i e adna ywa istota nie moe si uratowa z tego oceanu ognia i dymw. Wiatr wia coraz silniejszy od strony poaru, niosc zapach spalenizny i sreog,ktra poczynaa przesania nawet blisze przedmioty. Dzie uczyni si zupeny i soce owiecio szczyty otaczajce Jezioro Albaskie. Lecz jasnozote poranne promienie wydaway si przez sreog jakby rude i chore. Winicjusz, spuszczajc si ku Albanum, wjeda w dymy coraz gstsze i coraz mniej przenikliwe. Samo miasteczko byo zupenie w nich pogrone.Zaniepokojeni mieszkacy wylegli na ulice i strach byo pomyle, co si musi dzia w Rzymie, gdy tu ju trudno byo oddycha. Rozpacz ogarna znw Winicjusza i przeraenie poczo mu podnosi wosy na gowie. Lecz prbowa si pokrzepia, jak mg. "Nie podobna - myla - by cae miasto poczo naraz pon. Wiatr wieje zpnocy i zwiewa dymy w t tylko stron. Po drugiej stopie nie ma ich. Zatybrze, przedzielone rzek, moe cakiem ocalao, a w kadym razie do bdzie Ursusowi przedosta si wraz z Ligi przez bram Janikulsk, by uchroni si od niebezpieczestwa. Rwnie niepodobna, by zgina caa ludno i by miasto, ktre wada wiatem, starte byo wraz z mieszkacami z powierzchni ziemi. Nawet w zdobywanych miastach, gdy rze i ogie sro si naraz, pewna liczba ludzi zostaje zawsze przy yciu, dlaczego wic miaaby koniecznie zgin Ligia? "Wszak czuwa nad ni Bg, ktry sam zwyciy mier!" Tak rozumujc pocz znw modli si i wedle obyczaju, do ktrego przywyk, czyni Chrystusowi wielkie luby, wraz z obietnicami darw i ofiar. Przebiegszy Albanum, ktrego caa niemal ludno siedziaa na dachach i drzewach, by spoglda na Rzym, uspokoi si cokolwiek iodzyska zimn krew. Pomyla te, e Ligi opiekuje si nie tylko Ursus i Linus, ale i Piotr Aposto. Na samo wspomnienie o tym nowa otucha wstpia mu do serca. Piotr by zawsze dla niego istot niepojt,niemal nadludzk. Od chwili gdy sysza go w Ostrianum, zastao mu dziwne wraenie, o ktrym na pocztku pobytu w Ancjum pisa do Ligii: e kade sowo tego starca jest prawd lub musi si sta prawd. Blisza znajomo, jak zawar z Apostoem w czasie choroby, wzmoga jeszcze to wraenie, ktre nastpnie zmienio si w niezachwian wiar. Wic skoro Piotr bogosawi jego mioci i przyobieca mu Ligi, to Ligia nie moga zgin w pomieniach. Miasto moe sobie spon, lecz adna iskra poaru nie padniena jej odzie. Pod wpywem bezsennej nocy, szalonej jazdy i wzrusze Winicjuszapocza ogarnia teraz dziwna egzaltacja, w ktrej wszystko wydao mu si moliwym. Piotr przeegna pomienie, otworzy je jednym sowem i przejd bezpieczni wrd alei z ognia. Piotr wiedzia przy tym rzeczy przysze, wic niechybnie przewidzia i klsk poaru, a wtakim razie jake by mg nie ostrzec i nie wyprowadzi z miasta chrzecijan, a midzy nimi i Ligii, ktr kocha jak dzieckowasne. I coraz silniejsza nadzieja poczawstpowa w serce Winicjusza. Pomyla, e jeli oni uciekaj z miasta, to moe ich znale w Bovillae lub napotka w drodze. Moe oto lada chwila kochana twarz wychylisi z tych dymw, rozpocierajcych si coraz szerzej po caej Kampanii. Wydao mu si to tym, prawdopodobniejszym, e na drodze pocznapotyka coraz wicej ludzi, ktrzy opuciwszy miasto jechali do Gr Albaskich, by ocaliwszy si od ognia wydosta si nastpnie i poza granice dymw. Nie dojechawszy do Ustrinum musia zwolni z powodu zatoczenia drogi.Obok pieszych, z manatkami na plecach, napotyka objuczone konie, muy, wozy naadowane dobytkiem, a wreszcie i lektyki, w ktrych niewolnicy nieli zamoniejszych mieszkacw. Ustrinum tak ju byo nabite zbiegami z Rzymu, e przeztum trudno si byo przecisn. Na rynku,pod kolumnami wity i na ulicach roio si od zbiegw. Tu i owdzie poczto rozbija ju namioty, pod ktrymi miay szuka schronienia cae rodziny. Inni obozowali pod goym niebem, krzyczc, wzywajc bogw lub przeklinajc losy. W powszechnym przeraeniu trudno si byo oco dopyta. Ludzie, do ktrych zwraca si Winicjusz, albo nie odpowiadali mu wcale, lub podnosili na niego wp obkanez przeraenia oazy, odpowiadajc, e ginie miasto i wiat. Od strony Rzymu napyway z kad chwil nowe tumy, zoone z mczyzn, kobiet i dzieci, ktre wzmagay zamieszanie i lament. Niektrzy, pogubiwszy si w cisku, szukali rozpaczliwie zaginionych. Inni bili si o obozowiska. Gromady na wp dzikich pasterzy z Kampanii przycigny do miasteczka szukajc nowin lub zyskw z kradziey, ktr uatwiao zamieszanie. Tu i owdzie tum, zoony z niewolnikw wszelkiej narodowoci i z gladiatorw, pocz grabi domy i wille w miecie i bi si z onierzami wystpujcymi w obronie mieszkacw. Senator Juniusz, ktrego Winicjusz spostrzeg przy gospodzie otoczonego zastpem batawskich niewolnikw, pierwszyda mu nieco dokadniejsz wiadomo o poarze. Ogie wszcz si rzeczywicie przy Wielkim Cyrku, w miejscu, ktre dotyka Palatynu i Wzgrza Caelius, lecz rozszerzy si z niepojt szybkoci, tak i ogarn cay rodek miasta. Nigdy jeszcze od czasw Brennusa nie spotkaa miasta tak straszna klska. - Cyrk zgorza cay, rwnie jak otaczajce go kramy i domy - mwi Juniusz - Awentyn i Caelius w ogniu. Pomie otoczywszy Palatyn dosta si na Karyny... Tu Juniusz, ktry na Karynach posiada wspania insul pen dzie sztuki, w ktrych si kocha, porwa gar brudnegopyu i posypawszy nim gow pocz przezchwil jcze rozpaczliwie. Lecz Winicjusz potrzsn go za ramiona. - I mj dom na Karynach - rzek - lecz gdywszystko ginie, niech i on ginie. Po czym przypomniawszy sobie, e Ligia idc za jego rad moga si przenie do domu Aulusw, spyta: - A Vicus Patricius? - W ogniu - odpowiedzia Juniusz. - A Zatybrze? Juniusz spojrza na niego ze zdziwieniem. - Mniejsza o Zatybrze - rzek ciskajc domi zbolae skronie. - Mnie wicej chodzi o Zatybrze ni o cay Rzym - zawoa gwatownie Winicjusz. - To si tam dostaniesz chyba przez Via Portuensis, bo obok Awentynu ar ci udusi... Zatybrze?... Nie wiem. Ogie nie mg tam chyba jeszcze doj, lecz czy juw tej chwili nie doszed, jedni bogowie wiedz... Tu Juniusz zawaha si przez chwil, nastpnie rzek znionym gosem: - Wiem, e mnie nie zdradzisz, wic ci powiem, e to nie jest zwyky poar. Cyrkunie dawano ratowa... Sam syszaem... Gdydomy poczy wok pon, tysice gosw woao: "mier ratujcym!" Jacyludzie przebiegaj miasto i ciskaj w domy ponce pochodnie... Z drugiej strony lud siburzy i woa, e miasto ponie z rozkazu. Nic wicej nie powiem. Biada miastu, biada nam wszystkim i mnie! Co si tam dzieje, tego ludzki jzyk nie wyrazi. Ludno ginie w ogniu lub morduje si wzajemnie w cisku... To koniec Rzymu!... I znw pocz powtarza: "Biada! Biada miastu i nam!" - lecz Winicjusz wskoczy nakonia i ruszy przed siebie dalej drog Appijsk. Lecz byo to obecnie raczej przepychanie si wrd rzeki ludzi i wozw, ktra pyna z miasta. - Miasto leao teraz przed Winicjuszem jak na doni, objte potwornym poarem... Od morza ognia i dymu bi ar straszliwy, a wrzaski ludzkie nie mogy stumi syczenia i huku pomieni.Rozdzia XLIII W miar jak Winicjusz zblia si do murw, okazywao si, e atwiej byo przyjecha do Rzymu ni dosta si do rodka miasta. Przez drog Appijsk trudnobyo si przecisn z powodu natoku ludzi.Domy, pola, cmentarze, ogrody i witynie, lece po obu jej stronach, zmienione byy w obozowiska. W wityni Marsa, lecej tu koo Porta Appia, tum odbi drzwi, abyw jej wntrzu znale, przytuek na noc. Na cmentarzach brano w posiadanie wiksze grobowce i toczono o nie walki, ktre dochodziy do rozlewu krwi. Ustrinumze swoim nieadem dawao zaledwie lekki przedsmak tego, co dziao si pod murami samego miasta. Usta wszelki wzgld na powag prawa, na urzd, na wzy rodzinne, na rnice stanu. Widziano niewolnikw okadajcych kijami obywateli. Gladiatorowie, pijani winem zupionym w Emporium, poczywszy si w due gromady przebiegali z dzikimi okrzykami place przydrone, rozpdzajc ludzi, tratujc, upic. Mnstwo barbarzycw, wystawionych na sprzeda w miecie, pouciekao z bud sprzedanych. Poar i zaguba miasta byy dla nich zarazem kocem niewoli i godzin pomsty, tote gdy osiada ludno, ktra w ogniu tracia caemienie, wycigaa z rozpacz rce do bogw woajc o ratunek, oni z wyciem radoci rozbijali tumy, cigajc ludziom odzie z ramion i porywajc modsze niewiasty. czyli si z nimi niewolnicy z dawna ju sucy w Rzymie, ndzarze nie majcy nic na ciele prcz wenianej opaski na biodrach, straszne postacie z zaukw, ktrych po dniu nie widywao si niemal nigdy na ulicach i ktrych istnienia w Rzymie trudno si byo domyle. Tum ten,zoony z Azjatw, Afrykanw, Grekw, Trakw, Germanw i Brytanw, wrzeszczcy wszystkimi jzykami ziemi, dziki i rozpasany, szala sdzc, i nadesza chwila, w ktrej wolno mu sobie wynagrodzi za lata cierpie i ndzy. Wrdtej rozkoysanej ciby ludzkiej, w blasku dnia, i poogi migotay hemy pretorianw, pod ktrych opiek chronia si ludno spokojniejsza i ktrzy w wielu miejscach wstpnym bojem musieli uderza na rozbestwion tuszcz. Winicjusz widzia wyciu swoim zdobywane miasta, lecz nigdy oczy jego nie patrzyy na widowisko, w ktrym by rozpacz, zy, bl, jki, dzika rado, szalestwo, wcieko i rozpasanie zmieszay si razem w taki niezmierny chaos. Nad t za falujc obkan cib ludzk hucza poar, pono na wzgrzach najwiksze w wiecie miasto, lc w zamieszanie swj ognisty oddech i przykrywajc je dymami, nad ktrymi nie byo ju wida bkitu nieba. Mody trybun z najwikszym wysileniem, naraajc co chwila ycie, dotar wreszcie do bramy Appijskiej, lecz tu spostrzeg, e przez dzielnic Porta Capena nie bdzie mg dosta si do niane miasto, wreszcie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPtc+b+Nc+-Kc+>="+miasta nie tylko z powodu ciby, lecz i dla straszliwego aru, od ktrego tu za bramdrao cae powietrze. Przy tym most przyPorta Trigemina, naprzeciw wityni Bonae Deae, jeszcze nie istnia, chcc wic dosta si za Tyber, trzeba byo przedrzesi a do mostu Palowego, to jest przejecha koo Awentynu, przez cz miasta zalan jednym morzem pomieni. Byo to zupenym niepodobiestwem. Winicjusz zrozumia, e musi wrci w kierunku Ustrinum, tam skrci z drogi Appijskiej, przejecha rzek poniej miastaidosta si na Via Portuensis, ktra wioda wprost na Zatybrze. Nie byo i to rzecz atw z powodu coraz wikszego zamtu panujcego na drodze Appijskiej. Trzeba tam byo torowa sobie drog chyba mieczem, Winicjusz za nie mia broni, wyjecha bowiem z Ancjum tak, jak wie opoarze zastaa go w willi cezara. Lecz przy rdle Merkurego ujrza znajomego centuriona pretorianw, ktry na czele kilkudziesiciu ludzi broni przystpu do obrbu wityni, i kaza mu jecha za sob, ten za poznawszy trybuna i augustianina nie mia si rozkazowi sprzeciwi. Winicjusz sam obj dowdztwo oddziau i przepomniawszy na t chwil nauk Pawa o mioci bliniego, par i rozcina przed sob tum z popiechem zgubnym dla wielu,ktrzy na czas nie potrafili si usun. cigay ich przeklestwa i grad kamieni, lecz on nie zwaa na to pragnc prdzej wydosta si na miejsca wolniejsze. Jednake mona si byo posuwa naprzd tylko z najwikszym wysileniem. Ludzie, ktrzy rozoyli si ju obozem, nie chcieli onierzom ustpowa z drogi klnc na gos cezara i pretorianw. W niektrych miejscach tum przybiera gron postaw.Do uszu Winicjusza dochodziy gosy oskarajce Nerona o podpalenie miasta. Groono otwarcie mierci i jemu, i Poppei. Okrzyki: "Sannio!", "Histrio!" (bazen, aktor), "Matkobjca!" - rozlegay si dookoa. Niektrzy woali, aby go powlec do Tybru, inni, e do Rzym okaza cierpliwoci. Widocznym byo, e groby owe mog si zmieni w bunt otwarty, ktry byle si znalaz przywdca, moe lada chwila wybuchn. Tymczasem wcieko i rozpacz tumu zwracaa si przeciw pretorianom, ktrzy i dlatego jeszcze nie mogli si z ciby wydoby, e drog zagradzay cae stosy rzeczy wyniesionych naprdce z poaru: skrzynie i beczki z ywnoci, kosztowniejsze sprzty, naczynia, kolebki dziecinne, pociel, wozy i nosze rczne. Tu i owdzie przyszo do star, lecz pretorianie prdko radzili sobie z bezbronn tuszcz. Przejechawszy z trudem w poprzek drog acisk, Numicyjsk, Ardejsk, Lawinijski Ostyjsk, okrajc wille, ogrody, cmentarze i witynie, Winicjusz dotar w kocu do miasteczka zwanego Vicus Alexandrii, za ktrym przeprawi si przez Tyber. Byo tam ju luniej i mniej dymu. Odzbiegw, ktrych jednak i tu nie brako, dowiedzia si, e tylko niektre zauki Zatybrza zostay objte poarem, ale e zapewne nic si nie ostoi przed potg ognia, poniewa s ludzie, ktrzy podkadaj go umylnie i nie pozwalaj ratowa, krzyczc, i czyni to z rozkazu. Mody trybun nie mia ju teraz najmniejszej wtpliwoci, e to cezar kaza istotnie podpali Rzym, i pomsta, o jak woay tumy, wydaa mu si rzecz suszn i sprawiedliw. C wic mg by uczyni Mitrydat lub ktrykolwiek z najzawzitszych nieprzyjaci Rzymu? Miara bya przebrana, szalestwo stao si zbyt potwornym, a ycie ludzkie zbyt wobec niego niemoliwym. Winicjusz wierzy te, e godzina Nerona wybia, e te gruzy, w ktre rozpada si miasto, powinny i musz przywali potwornego bazna razem z jego wszystkimi zbrodniami. Gdyby znalaz si m do miay, by stan na czele zrozpaczonej ludnoci, sta si to mogo w przecigu kilku godzin. Tu miae i mciwe myli poczy przelatywa przez gow Winicjusza. A gdyby to uczyni on? Dom Winicjuszw, ktry a do ostatnich czasw liczy cae szeregi konsulw, znany by w caym Rzymie. Tumy potrzebowayby tylkonazwiska. Przecie ju raz z powodu skazania na mier czterystu niewolnikw prefekta Pedaniusza Sekunda o mao nie przyszo do buntu i wojny domowej, c bywic stao si dzi wobec straszliwej klski, przewyszajcej niemal wszystkie, jakich Rzym w przecigu omiu wiekw dozna. Kto wezwie do broni Kwirytw (myla Winicjusz), ten niewtpliwie obali Nerona i sam przyoblecze si w purpur. A wic czemu by on nie mia tego uczyni? By tszym, dzielniejszym i modszym od innych augustianw... Nero rozkazywa wprawdzie trzydziestu legiom stojcym na kracach pastwa, ale czy i te legie, i ichprzywdcy nie wzburz si na wie o spaleniu Rzymu i jego wity?... A w takim razie on, Winicjusz, mgby zosta cezarem. Wszake szeptano midzy augustianami, e jaki wieszczek przepowiedzia purpur Othonowi. W czyme on gorszy? Moe i Chrystus dopomgby mu sw Bosk potg, moe to jego natchnienie? "Oby tak byo!" - woa w duchu Winicjusz, Pomciby si wwczas na Neronie za niebezpieczestwo Ligii i za swj niepokj, zaprowadziby panowanie sprawiedliwoci i prawdy, rozszerzyby nauk Chrystusa od Eufratu a do mglistychbrzegw Brytanii, a zarazem przyodziaby w purpur Ligi i uczyni j pani ziemi. Lecz myli te, wybuchnwszy z jego gowy jak snop iskier z poncego domu, zagasy jak iskry. Przede wszystkim naleao Ligi ratowa. Patrzy teraz na klsk z bliska, wic lk zdj go na nowo, a wobec tego morza ognia i dymu, wobec zetknicia si ze straszliw rzeczywistoci, owa ufno,z jak wierzy, i Piotr Aposto uratuje Ligi, zamara zupenie w jego sercu. Rozpacz chwycia go po raz drugi, wic wydostawszy si na Via Portuensis, wiodcwprost na Zatybrze, nie opamita si a wbramie, przy ktrej powtrzono mu to, co poprzednio mwili zbiegowie, e wiksza cz tej dzielnicy nie bya jeszcze objta poarem, lubo ogie w kilku miejscach przerzuci si ju za rzek. Zatybrze jednak pene byo take dymu i uciekajcych tumw, przez ktre trudniej byo si w gb przedosta dlatego, e ludzie majc wicej czasu wynosili i ratowali wicej rzeczy. Sama gwna drogaPortowa bya w wielu miejscach zupenie nimi zawalona, a koo Naumachii Augusta wznosiy si ich cae stosy. Cianiejsze zauki, w ktrych nagromadziy si gciejdymy, byy wprost nieprzystpne. Mieszkacy uciekali z nich tysicami. Winicjusz widzia po drodze przeraajce obrazy. Nieraz dwie rzeki ludzkie pynce ze stron przeciwnych, spotkawszy si w ciasnym przejciu, pary si wzajem i walczyy ze sob na zabj. Ludzie bili si, itratowali jedni po drugich. Rodziny gubiy si w zamieszaniu, matki nawoyway rozpaczliwie dzieci. Winicjuszowi wosy powstaway na myl, co musiao si dziaobliej ognia. Wrd wrzaskw i zgieku trudno byo si o co rozpyta lub zrozumie woania. Chwilami zza rzeki przytaczay si nowe bawany dymw czarnych i tak cikich, i toczyy si tu przy ziemi, zakrywajc tak domy, ludzi i wszystkie przedmioty, jak je zakrywa noc. Lecz wiatr, spowodowany poarem, rozwiewa je i wwczas Winicjusz mg posuwa si dalej ku zaukowi, na ktrym sta dom Linusa. Upa lipcowego dnia, zwikszony arem bijcym od poncych dzielnic, sta si nieznonym. Dym gryz w oczy, piersiom brako tchu. Nawet i ci mieszkacy, ktrzy w nadziei, e pomie nie przekroczy rzeki, zostali dotd w domach, poczli je opuszcza i ciba zwikszaa si z kad godzin. Pretorianietowarzyszcy Winicjuszowi pozostali w tyle.W toku zrani kto motem jego konia, ktry pocz rzuca zakrwawionym bem, wspina si i odmawia posuszestwa jedcowi. Poznano te po bogatej tunice augustianina i natychmiast rozlegy si wok okrzyki: "mier Neronowi i jego podpalaczom!" Nadesza chwila gronego niebezpieczestwa, albowiem setki rk wycigny si ku Winicjuszowi, lecz sposzony ko unis go tratujc ludzi, a zarazem nadpyna nowa fala czarnego dymu i pogrya w mroku ulic. Winicjusz widzc, e nie przejedzie, zeskoczy wreszcie na ziemi i pocz biec piechot, przelizgujc si koo murw, a czasami czekajc, by uciekajcy tum min go. W duszy mwi sobie, e to s prne wysilenia. Ligia moga nie by ju w miecie, moga w tej chwili ratowa si ucieczk: atwiej byo odnale szpilk nad brzegiem morza ni j w tym natoku i chaosie. Chcia jednak choby za cen yciadotrze do domu Linusa. Chwilami zatrzymywa si i tar oczy. Urwawszy brzeg tuniki zasoni ni nos i usta i bieg dalej. W miar jak zblia si do rzeki, upa powiksza si straszliwie. Winicjusz wiedzc, e poar wszcz si przy Wielkim Cyrku, sdzi z pocztku, e ar w bije od jego zgliszcz oraz od Forum Boarium i od Velabrum, ktre lec w pobliu, musiay by rwnie ogarnite pomieniem. Lecz gorco stawao si nie dozniesienia. Kto uciekajcy, ostatni, jakiego Winicjusz spostrzeg, starzec o kulach, krzykn: "Nie zbliaj si do mostu Cestiusza! Caa wyspa w ogniu." Jako nie mona si byo duej udzi. Na zakrcie ku Vicus Judaeorum, na ktrym sta dom Linusa, mody trybun dojrza wrd chmury dymw pomie: palia si nie tylkowyspa, ale i Zatybrze, a przynajmniej drugikoniec uliczki, na ktrej mieszkaa Ligia. Winicjusz jednak pamita, e dom Linusa otoczony by ogrodem, za ktrym od stronyTybru byo niezbyt rozlege, nie zabudowane pole. Ta myl dodaa mu otuchy. Ogie mg zatrzyma si na pustym miejscu. W tej nadziei bieg dalej, jakkolwiek kady powiew przynosi ju nie tylko dymy, ale tysice iskier, ktre mogy wznieci poar z drugiego koca zauka i przeci odwrt. Na koniec ujrza jednak przez dymn zason cyprysy w ogrodzie Linusa. Domy lece za nie zabudowanym palem paliy siju jak stosy drzewa, ale maa insula Linusowa staa jeszcze nietknita. Winicjusz spojrza z wdzicznoci w nieboi skoczy ku niej, jakkolwiek samo powietrze poczo go parzy. Drzwi byy przymknite, lecz on pchn je i wpad do rodka. W ogrdku nie byo ywej duszy i dom zdawa si by rwnie zupenie pusty. "Moe pomdleli od dymu i arw" - pomyla Winicjusz. I pocz woa: - Ligio! Ligio! Odpowiedziao mu milczenie. W ciszy sycha byo tylko huk dalekiego ognia. - Ligio! Nagle do uszu jego doszed w pospny gos, ktry sysza ju raz w tym ogrdku. Na pobliskiej wyspie zapalio si widocznie vivarium lece niedaleko wityni Eskulapa, w ktrym wszelkiego rodzaju zwierzta, a midzy nimi lwy, poczy rycze z przeraenia. Winicjusza dreszcz, przebieg od stp do gowy. Oto drugi ju raz w chwili, gdy caa jego istotabya skupiona w myli o Ligii, te straszliwegosy odzyway si jak zapowied nieszczcia, jak dziwna wrba zowrogiej przyszoci. Byo to jednak krtkie, chwilowe wraenia,albowiem jeszcze straszliwszy od ryku dzikich zwierzt huk poaru nakazywa myle o czym innym. Ligia nie odpowiedziaa wprawdzie na woanie, lecz moga znajdowa si w tym zagroonym budynku, zemdlona lub zduszona dymem. Winicjusz skoczy do rodka domu. W maym atrium byo pusto i ciemno od dymu.Szukajc rkoma drzwi prowadzcych do cubiculw, spostrzeg migoccy pomyk lampki i zbliywszy si ujrza lararium, w ktrym zamiast larw by krzy. Pod krzyem tym pon kaganek. Przez gow modego katechumena przebiega z byskawiczn szybkoci myl, e w krzyzsya mu to wiateko, przy ktrym moe odnale Ligi, wzi wic kaganek i poczszuka cubiculw. Znalazszy jedno odsunzason i wiecc kagankiem pocz patrze. Lecz i tu nie byo nikogo. Winicjusz pewien by jednak, e trafi do cubiculum Ligii, albowiem na gwodziach nabitych w cian wisiaa jej odzie, na ku za leao capitium, to jest obcisa szata, ktr kobiety nosiy bezporednio na ciele. Winicjusz porwa j, przycisn do ust i przewiesiwszy j przez rami, ruszy na dalsze poszukiwania. Domek by may, wicw krtkim przecigu czasu zwiedzi wszystkie izby, a nawet i piwnice. Lecz nigdzie nie znalaz ywej duszy. Byo rzecz a nadto widoczn, e Ligia, Linus i Ursus musieli wraz z innymi mieszkacami dzielnicy szuka w ucieczce ocalenia przed poarem. "Trzeba ich szuka midzy tumem, za bramami miasta" - pomyla Winicjusz. Nie zdziwio go te zbytnio, e nie napotka ich na Via Portuensis, mogli bowiem wyj z Zatybrza ze strony przeciwnej, w kierunku Wzgrza Watykaskiego. W kadym razie ocaleli przynajmniej od ognia. Winicjuszowi kamiespad z piersi. Widzia wprawdzie, z jak strasznymi niebezpieczestwami bya poczona ucieczka, ale myl o nadludzkiej sile Ursusa dodawaa mu otuchy. "Trzeba mi teraz (mwi sobie) ucieka std i przezogrody Domicji przedosta si do ogrodw Agryppiny. Tam ich znajd. Dymy tam nie straszne, bo wiatr wieje od Gr Sabiskich." Przyszed jednak najwyszy czas, w ktrym musia myle o wasnym ocaleniu, albowiem fala ognia napywaa coraz bliejod strony wyspy i kby dymu przesoniy niemal zupenie zauek. Kaganek, ktrym wieci sobie w domu, zgas od przecigu powietrza. Winicjusz wypadszy na ulic bieg teraz caym pdem ku Via Portuensis,w t sam stron, z ktrej przyszed, a poar zdawa si go goni swym ognistym oddechem, to otaczajc go coraz nowymi chmurami dymu, to obsypujc skrami, ktrepaday mu na wosy, na szyj i odzie. Tunika pocza si na nim tli w kilku miejscach, lecz on nie zwaa na to i bieg dalej, w obawie, e dym moe go zadusi. Jako w ustach mia smak spalenizny i sadzy, gardo i puca paliy go jak ogie. Krew napywaa mu do gowy tak, i chwilami widzia wszystko czerwono i samedymy wydaway mu si rwnie czerwone. Wwczas mwi sobie w duszy: "To ywy ogie! Lepiej mi rzuci si na ziemi i zgin." Bieg mczy go coraz bardziej. Gowa, szyja i plecy obleway mu si potem, a w pot parzy go jak ukrop. Gdybynie imi Ligia, ktre powtarza w myli, i gdyby nie jej capitium, ktrym obwin sobie usta, byby pad. W kilka chwil pniej pocz ju jednak nie rozeznawa zauku, ktrym bieg. Stopniowo opuszczaa go wiadomo, pamita tylko,e musi ucieka, albowiem na otwartym polu czeka go Ligia, ktr przyobieca mu Piotr Aposto. I nagle ogarna go jaka dziwna, na w p ju gorczkowa, podobna do przedmiertnego widzenia pewno, e j musi zobaczy, zalubi, a potem zaraz umrze. Bieg ju jednak jak pijany, taczajc si odjednej strony ulicy do drugiej. A wtem zmienio si co w potwornym ognisku ogarniajcym olbrzymie miasto. Wszystko, co dotychczas jeszcze si tylko tlio, wybuchno widocznie jednym morzem pomieni, albowiem wiatr przesta przynosi dymy, te za, ktre si nagromadziy w zaukach, zwia szalony pd rozpalonego powietrza. Pd w gna teraz miliony skier, tak e Winicjusz bieg jakby w ognistej chmurce. Natomiast mg lepiej widzie przed sob i w chwili prawie,gdy ju mia pada, ujrza koniec zauka. Widok ten doda mu znowu si. Ominwszy naronik znalaz si w ulicy, ktra wioda ku Via Portuensis i Polu Kodetaskiemu. Skry przestay go goni. Zrozumia, e jeli zdoa dobiec do Portowej Drogi, to ocaleje, choby mu nawet przyszo na niej zemdle. Na kocu ulicy dojrza jakby chmur, ktra przesaniaa wyjcie. "Jeli to s dymy - pomyla - to ju nie przejd." Bieg reszt si. Po drodze zrzuci z siebietunik, ktra zatlona od iskier, pocza go pali jak koszula Nessusa, i lecia nagi, majc tylko na gowie i na ustach capitium Ligii. Dobiegszy bliej, rozpozna, e to, co bra za dym, byo kurzaw, z ktrej nadomiar dochodziy gosy i krzyki ludzkie. - Tuszcza rabuje domy - rzek sobie. Lecz bieg w kierunku gosw. Zawsze byli tam ludzie, ktrzy mogli da mu pomoc. W tej nadziei, zanim jeszcze dobieg, pocz krzycze ca si gosu o ratunek. Lecz byo to jego ostatnie wysilenie: w oczach poczerwieniao mu jeszcze bardziej, w pucach zbrako oddechu, w kociach siy, i pad. Dosyszano go jednak, a raczej spostrzeono, i dwch ludzi ruszyo mu na pomoc z gurdami penymi wody. Winicjusz, ane miasto, wreszcie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP1 D+ c,_c,'",- c-.swoje zboe, swoj oliw i swoje pienidze? Kto mu bdzie wyciska zoto i zy? Marmur nie pali si, ale kruszeje w ogniu. Kapitol pjdzie w gruzy i Palatyn w gruzy. O, Zeusie! Rzym by jako pasterz, a inne ludy jako owce. Gdy pasterz by godny, zarzyna jedn z owiec, zjada miso, a tobie, ojcze bogw, ofiarowa skr. Kto, o Chmurowadny, bdzie teraz zarzyna i w czyje rce zoysz bicz pasterski? Bo Rzym gorzeje, ojcze, tak dobrze, jak by go sam zapali piorunem. - piesz si! - nagli Winicjusz. - Co tam robisz? - Pacz nad Rzymem, panie - odpowiedzia Chilo. - Takie Jowiszowe miasto!... I czas jaki jechali w milczeniu, wsuchujc si w huk poogi i w szum skrzyde ptasich. Gobie, ktrych mnstwogniedzio si przy willach i po miasteczkach Kampanii, a zarazem i wszelkiego rodzaju polne ptaki znad morza iz gr okolicznych, biorc widocznie blask poaru za wiato soneczne, leciay caymi stadami na olep w ogie. Winicjusz pierwszy przerwa milczenie: - Gdzie bye, gdy poar wybuchn? - Szedem do mego przyjaciela Eurycjusza, panie, ktry trzyma kram przy Wielkim Cyrku, i rozmylaem wanie nad nauk Chrystusa, gdy poczto woa: "Ogie!" Ludzie gromadzili si koo cyrku dla ratunku i przez ciekawo, ale gdy pomienie ogarny cay cyrk, a prcz tegopoczy si ukazywa naraz i w innych miejscach, trzeba byo myle o wasnym ocaleniu. - Czy widziae ludzi rzucajcych pochodniedo domw? - Czego ja nie widziaem, wnuku Eneasza! Widziaem ludzi torujcych sobie w toku drog mieczami; widziaem bitwy i rozdeptane na bruku wntrznoci ludzkie. Ach, panie, gdyby na to patrzy, sdziby, e barbarzycy zdobyli miasto i wyprawiaj rze. Ludzie naok woali, e nadszed koniec wiata. Niektrzy stracili zupenie gowy i zaniechawszy ucieczki czekali bezmylnie, pki ich nie ogarn pomienie. Inni wpadli w obd, inni wyli z rozpaczy, ale widziaem i takich, ktrzy wyli z radoci, albowiem, o panie, duo jestna wiecie zych ludzi, ktrzy nie umiej oceni dobrodziejstw waszego agodnego panowania i tych susznych praw, na mocy ktrych odbieracie wszystkim to, co maj, iprzywaszczacie sobie. Ludzie nie umiej si pogodzi z wol bogw! Winicjusz zbyt by zajty wasnymi mylami, by zauway ironi drgajc w sowach Chilona. Dreszcz przeraenia chwyta go na sam myl, e Ligia moga si znale wrd tego zamtu, na tych strasznych ulicach, na ktrych rozdeptywano wntrznoci ludzkie. Wic jakkolwiek mao dziesi razy wypytywa ju Chilona o wszystko, co ten mg wiedzie, zwrci si do niego raz jeszcze:- A ich widziae na Ostrianum wasnymi oczyma? - Widziaem, synu Wenery, widziaem dziewic, dobrego Liga, witego Linusa i Piotra Apostoa. - Przed poarem? - Przed poarem, Mitro! Lecz w duszy Winicjusza zrodzia si wtpliwo, czy Chilo nie kamie, wic powstrzymawszy mua spojrza gronie nastarego Greka i spyta: - Co ty tam robi? Chilo zmiesza si. Wprawdzie jak wielu ludziom, tak i jemu wydawao si, e razem z zagub Rzymu nadchodzi kres i rzymskiego wadztwa, ale tymczasem by sam na sam z Winicjuszem, przypomnia za sobie, e tene zakaza mu pod straszliw grob podpatrywa chrzecijan, a zwaszcza Linusa i Ligi. - Panie - rzek - czemu mi nie wierzysz, eich miuj? Tak jest! Byem na Ostrianum, albowiem jestem na wp chrzecijaninem. Pirron nauczy mnie ceni wicej cnot od filozofii, wic coraz bardziej lgn do ludzi cnotliwych. A przy tym, o panie, jestem ubogim i gdy ty, Jowiszu, bawie w Ancjum, czsto przymieraem godem nad ksigami, wic siadaem przy murze w Ostrianum, albowiem chrzecijanie, jakkolwiek sami ubodzy, wicej rozdaj jamun ni wszyscy inni razem wzici mieszkacy Rzymu. Powd ten wyda si Winicjuszowi wystarczajcym, wic zapyta mniej gronie: - I nie wiesz, gdzie na ten czas zamieszkaLinus? - Ukarae mnie raz za ciekawo, panie, okrutnie - odpowiedzia Grek. Winicjusz umilk i jechali dalej. - Panie - rzek po chwili Chilo - nie odnalazby dziewicy, gdyby nie ja, ale jelij odnajdziemy, nie zapomnisz o ubogim mdrcu? - Dostaniesz dom z winnic pod Ameriol - odpowiedzia Winicjusz. - Dziki ci, Herkulesie! Z winnic?... Dziki Ci! O, tak! Z winnic! Mijali teraz wzgrza Watykanu, ktre wieciy czerwono od poaru, lecz za Naumachi skrcili w prawo, by po przebyciu Pola Watykaskiego zbliy si dorzeki i przeprawiwszy si przez ni, dotrze do Porta Flaminia. Nagle Chilo po wstrzyma mua i rzek: - Panie! Przysza mi do gowy dobra myl. - Mw - odpowiedzia Winicjusz. - Midzy Wzgrzem Janikulskim a Watykanem, za ogrodami Agryppiny, s podziemia, z ktrych wybierano kamienie i piasek pod budow cyrku Nerona. Posuchajmnie, panie! W ostatnich czasach ydzi, ktrych, jak wiesz, mnstwo jest na Zatybrzu, poczli okrutnie przeladowa chrzecijan. Pamitasz, e ju za boskiego Klaudiusza takie tam byy rozruchy, i cezar zmuszony by wygna ich z Rzymu. Dzi, gdy wrcili i gdy dziki opiece Augustyczuj si bezpieczni, tym zuchwalej pomiataj chrzecijanami. Ja to wiem! Jam widzia. aden edykt przeciw chrzecijanomnie zosta wydany, ale ydzi oskaraj ich przed prefektem miasta, i morduj dzieci,czcz osa i opowiadaj nauk nie uznan przez senat, a sami bij ich i napadaj na domy modlitwy tak zawzicie, e chrzecijanie kry si przed nimi musz. - Co wic chcesz powiedzie? - spyta Winicjusz. - To, panie, e synagogi istniej otwarcie na Zatybrzu, ale chrzecijanie, chcc unikn przeladowa, musz si modli w ukryciu i zbieraj si w opustoszaych szopach za miastem lub w arenariach. Ci, ktrzy mieszkaj na Zatybrzu, wybrali sobie to wanie, ktre powstao z przyczyny budowy cyrku i rnych domw wzdu Tybru. Teraz, gdy ginie miasto, niechybnie wyznawcy Chrystusa modl si. Znajdziemy ich nieprzeliczone mnstwo w podziemiach, dlatego radz ci panie, abymytam wstpili po drodze. - Wszake mwi, e Linus uda si do Ostrianum! - zawoa niecierpliwie Winicjusz. - A ty mi przyrzeke dom z winnic pod Ameriol - odpowiedzia Chilo - wic chc szuka dziewicy wszdzie, gdzie mam nadziej j znale. Po wybuchu poaru mogli powrci na Zatybrze... Mogli okrymiasto, tak jak my okramy je w tej chwili. Linus ma dom, moe chcia by bliej domu, by obaczy, czy poar nie ogarnie i tej dzielnicy. Jeli wrcili, tedy przysigam ci, panie, na Persefon, e znajdziemy ich na modlitwie w podziemiu, a w najgorszym razie zasigniemy o nich wiadomoci. - Masz suszno, a zatem prowad! - rzek trybun. Chilo bez namysu skrci na lewo, ku wzgrzu. Na chwil zbocze owego wzgrza przesonio im poar tak, e jakkolwiek pobliskie wzniesienia byy w wietle, oni sami znaleli si w cieniu. Minwszy cyrk skrcili jeszcze na lewo i weszli w rodzaj wwozu, w ktrym byo zupenie ciemno. Ale w ciemnociach owych Winicjusz dojrza roj migajcych latarek. - Oto oni! - rzek Chilo. - Bdzie ich dzi wicej ni kiedykolwiek, bo inne domy modlitwy spony lub pene s dymu, jak cae Zatybrze. - Tak! sysz piewy - rzek Winicjusz. Jako z ciemnego otworu w grze dochodziy piewajce gosy ludzkie, latarki za giny w nim jedna za drug. Lecz z bocznych wwozw wysuway si coraz nowe postacie, tak e po niejakim czasie Winicjusz i Chilo znaleli si wrd caej gromady ludzi. Chilo zsun si z mua i skinwszy na wyrostka, ktry szed obok, rzek mu: - Jestem kapanem Chrystusa i biskupem. Potrzymaj nam muy, a dostaniesz moje bogosawiestwo i odpuszczenie grzechw. Potem, nie czekajc odpowiedzi, wsun mu w rk cugle, sam za przyczy si wraz z Winicjuszem do idcej gromady. Po chwili weszli do podziemia i posuwali si przy mdym blasku latarek ciemnym korytarzem, pki nie dotarli do obszernej jaskini, z ktrej widocznie wybierano poprzednio kamie, albowiem ciany utworzone byy z wieych jego odamw. Byo tam widniej ni w korytarzu, gdy prcz kagankw i latarek pony pochodnie. Przy ich wietle ujrza Winicjuszcay tum ludzi klczcych z rkoma wycignitymi do gry. Ligii, Piotra Apostoa ni Linusa nie mg nigdzie dojrze, natomiast naok otaczay go twarze uroczyste i wzruszone. W niektrych widoczne byo oczekiwanie, trwoga, nadzieja. Blask odbija si w biakach wzniesionych oczu, pot spywa po bladych jak kreda czoach; niektrzy piewali pieni, inni powtarzali gorczkowo imi Jezus, niektrzy bili si w piersi. Po wszystkich zna byo, i lada chwila oczekuj czego nadzwyczajnego. Wtem pieni umilky i nad zgromadzeniem, we framudze powstaej po wyjciu ogromnego gazu, ukaza si znajomy Winicjuszowi Kryspus, z twarz jakby na wp przytomn, blad, fanatyczn i surow. Oczy zwrciy si ku niemu jakby w oczekiwaniu sw pokrzepienia i nadziei, on za przeegnawszy zgromadzenie poczmwi gosem piesznym i prawie do krzyku zblionym: - aujcie za grzechy wasze, albowiem chwila nadesza. Oto na miasto zbrodni i rozpusty, oto na nowy Babilon Pan spuci pomie niszczcy. Wybia godzina sdu, gniewu i klski... Pan zapowiedzia przyjciei wraz ujrzycie Go! Ale nie przyjdzie ju jako Baranek, ktry ofiarowa krew za grzechy wasze, jeno jako sdzia straszliwy, ktry w sprawiedliwoci swej pogry w otcha grzesznych i niewiernych... Biada wiatu i biada grzesznym, albowiem nie bdzie ju dla nichmiosierdzia... Widz Ci, Chryste! Gwiazdy spadaj deszczem na ziemi, soce si zamiewa, ziemia otwiera si w przepaci izmarli powstaj, a Ty idziesz wrd dwiku trb i zastpw aniow, wrd gromw i grzmotw. Widz i sysz Ci, o Chryste! Tu umilk i podnisszy twarz zdawa si wpatrywa w co dalekiego i strasznego. A wtem w podziemiu ozwa si guchy grzmot, jeden, drugi i dziesity. To w poncym miecie cae ulice przepalonych domw jy si wali z oskotem. Lecz wikszo chrzecijan wzia owe odgosy za widom oznak, i straszliwa godzina nastaje, albowiem wiara w ryche powtrne przyjcie Chrystusa i w koniec wiata bya i tak midzy nimi rozpowszechniona, teraz za wzmocni j jeszcze poar miasta. Tote trwoga Boa ogarna zgromadzenie. Liczne gosy poczy powtarza: "Dzie sdu!... Oto idzie!" Niektrzy zakrywali domi twarze w przekonaniu, e wnet ziemia zatrzsie si w posadach i z jej czeluci wyjd bestiepiekielne, by rzuci si na grzesznych. Inni woali: "Chryste, zmiuj si! Odkupicielu, bd miociw!..." - inni wyznawali gono grzechy, inni na koniec rzucali si sobie w objcia, by w przeraajcej chwili mie jakie bliskie serca przy sobie. Lecz byli i tacy, ktrych twarze, jakby wniebowzite, pene nadziemskich umiechw, nie okazyway trwogi. W kilku miejscach rozlega si glosa: to ludzie w uniesieniu religijnym poczli wykrzykiwa niezrozumiae sowa w niezrozumiaych jzykach. Kto z ciemnego kta pieczary zawoa: "Zbud si, ktry pisz!" Nad wszystkim growa krzyk Kryspa: - Czuwajcie! Czuwajcie! Chwilami jednak zapadao milczenie, jak gdyby wszyscy, zatrzymujc dech w piersiach, czekali na to, co si stanie. A wwczas sycha byo daleki grzmot zapadajcych si w gruzy dzielnic, po ktrym odzyway si znw jki, modlitwy, gosy i woania: "Odkupicielu, zmiuj si!" Chwilami Kryspus zabiera gos i krzycza: - Wyrzeczcie si dobra ziemskiego, albowiem wkrtce nie stanie wam ziemi padnogami! Wyrzeczcie si ziemskich mioci, albowiem Pan zatraci tych, ktrzy, wicej ni Jego miowali ony i dzieci. Biada temu, kto umiowa stworzenie wicej ni Stworzyciela! Biada monym! Biada zbytkownikom! Biada rozpustnym! Biada mowi, niewiecie i dziecku!... Nagle silniejszy od poprzednich huk wstrzsn kamienioomem. Wszyscy padli na ziemi, wycigajc ramiona w krzy, aby ksztatem tym broni si od zych duchw. Nastaa cisza, w ktrej sycha tylko byo przypieszone oddechy, pene przeraenia szepty: "Jezus, Jezus, Jezus!",i gdzieniegdzie pacz dzieci. A wtem ponad t leca czerni ludzk jaki spokojny gos rzek: - Pokj z wami! By to gos Piotra Apostoa, ktry przed chwil wszed do pieczary. Na dwik jego sw strach przeszed w jednej chwili, jakprzechodzi strach trzody, midzy ktr zjawi si pasterz. Ludzie popodnosili si z ziemi, blisi poczli garn si do jego kolan, jak by szukajc pod jego skrzydamiopieki, on za wycign nad nimi rce i mwi: -Czemu trwoycie si w sercach? Kto z wasodgadnie, co, go moe spotka, zanim godzina nadejdzie? Pan pokara ogniem Babilon, ale nad wami, ktrych obmy chrzest i ktrych grzechy odkupia krew Baranka, bdzie miosierdzie Jego i pomrzecie z imieniem Jego na ustach waszych. Pokj z wami! Po gronych i niemiosiernych sowach Kryspa sowa Piotrowie spady jak balsam na obecnych. Zamiast trwogi Boej owadna dusz mio Boa. Ludzie ci odnaleli takiego Chrystusa, jakiego pokochali z opowiada apostolskich, a zatem nie bezlitosnego sdziego, ale sodkiego i cierpliwego Baranka, ktrego miosierdzie stokro przewyszao zo ludzk. Uczucie ulgi ogarno cae zgromadzenie i otucha w poczeniu z wdzicznoci dla Apostoa przepenia serca. Gosy z rnych stron poczy woa: "My owce twoje, pa nas!" Blisi za mwili: "Nie opuszczaj nas w dniu klski!" I klkali u jego kolan, co widzc Winicjusz zbliy si, chwyci kraj jego paszcza i pochyliwszy gow rzek: - Panie, poratuj mnie! Szukaem jej w dymie poaru i w toku ludzkimi, a nigdzie znale nie mogem, ale wierz, e ty moesz mi j wrci. Piotr za pooy mu rk na gowie. - Ufaj - rzek - i pjd ze mn. Rozdzia XLVI Miasto pono cigle. Wielki Cyrk zapad wgruzy, potem za w dzielnicach, ktre pierwsze zaczy pon, zapaday cae zauki i ulice. Po kadym takim upadku supy pomienia wzbijay si przez chwil a pod niebo. Wiatr zmienia si i wia teraz z niezmiern si od strony morza, niosc na Caelius, na Esquilinus i na Viminalis fale ognia, gowni i wgli. Pomylano ju jednak o ratunku. Z rozkazu Tygellina, ktry trzeciego dnia nadbieg z Ancjum, poczto burzy domy na Eskwilinie,aby ogie trafiwszy na puste miejsca zgassam przez si. By to jednak czczy ratunek, przedsiwzity dla ocalenia resztek miasta, albowiem o ocaleniu tego, co ju pono, nie byo co i myle. Naleao przy tym zapobiega i dalszym nastpstwom klski. Wraz z Rzymem giny niezmierne bogactwa, gino cae mienie jego mieszkacw, tak e wok murw koczoway teraz setki tysicy samych ndzarzy. Drugiego ju dnia gd pocz doskwiera tej cibie ludzkiej, niezmierne bowiem zapasy ywnoci nagromadzone w miecie gorzay z nim razem, w powszechnym za zamcie i rozprzeniu urzdw nikt dotd nie pomyla, aby sprowadzi nowe. Dopiero po przybyciu Tygellina poszy do Ostii odpowiednie rozkazy, ale tymczasem ludno pocza przybiera coraz groniejsz postaw. Dom przy Aqua Appia, w ktrym tymczasowo zamieszka Tygellinus, otaczay tumy kobiet krzyczc od rana do pnej nocy: "Chleba i dachu!" Prno pretorianie, sprowadzeni z wielkiego obozu lecego midzy Via Solaria a Nomentana, usiowali utrzyma jaki taki ad. Tu i owdzie stawiano im otwarcie zbrojny opr; gdzie indziej bezbronne gromady wskazujcna palce si miasto woay: "Mordujcie nas wobec tego ognia!" Zorzeczono cezarowi, augustianom, pretoriaskim onierzom i wzburzenie roso z kad godzin tak, e Tygellinus, spogldajc nocna tysice ognisk rozoonych naok miasta, mwi sobie, e to s ogniska nieprzyjacielskich obozw. Z rozkazu jego sprowadzono prcz mki jak najwiksz ilo gotowych chlebw, ktre cignito nie tylko z Ostii, ale ze wszystkich miast i wsi okolicznych, lecz gdy pierwsze przesyki nadeszy noc do Emporium, lud odbi gwn bram od strony Awentynu i rozerwa w mgnieniu oka zapasy, powodujc straszliwe zamieszanie. Przy blasku uny walczono o bochenki, ktrych mnstwo wdeptano w ziemi. Mka z cie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc.e.c/`c/-{c/b</porozrywanych worw pokrya jakby niegiem ca przestrze od spichrzw a do uku Drususa i Germanika i rozruch trwa dopty, dopki onierze nie obsadziliwszystkich budynkw i nie poczli odpdzatumw za pomoc strza i pociskw. Nigdy od czasu najcia Gallw pod Brennusem nie spotkaa Rzymu podobna klska. Porwnywano te z rozpacz oba tepoary. Ale wwczas osta si przynajmniejKapitol. Obecnie i Kapitol otoczony by straszliwym wiecem ognia. Marmury nie paliy si wprawdzie pomieniem, ale nocami, gdy wiatr na chwil rozchyla pomienie, wida byo szeregi kolumn grnej wityni Jowisza, rozpalone i wiecce rowo na ksztat arzcych si wgli. Wreszcie za czasw Brennusa Rzym posiada ludno karn, jednolit, przywizan do miasta i otarzy, obecnie za naok murw poncego grodu koczoway tumy rnojzyczne, zoone w wikszej czci z niewolnikw i wyzwolecw, rozhukane, niesforne i gotowe pod naciskiem ndzy zwrci si przeciw wadzy i miastu. Lecz sam, ogrom poaru, napeniajc sercaprzeraeniem, ubezwadnia do pewnego stopnia tuszcz. Za klsk ognia moga przyj klska godu i chorb, albowiem nadomiar nieszczcia nastay straszne lipcowe upay. Powietrzem, rozpalonym od ognia i soca, niepodobna byo oddycha. Noc nie tylko nie przynosia ulgi, ale stawaa si piekem. W dzie odkrywa siprzeraajcy i zowrogi widok. W rodku olbrzymie miasto na wzgrzach, zmienione w huczcy wulkan, naok za, a do Gr Albaskich, jedno nieprzejrzane koczowisko, zoone z bud, namiotw, szaasw, wozw, taczek, noszy, kramw,ognisk, przesonite dymem, kurzaw, owiecone rudymi promieniami soca przechodzcego przez poog, pene gwaru, krzykw, grb, nienawici i strachu, potworny wyraj mczyzn, kobiet i dzieci. Wrd Kwirytw Grecy, kudate jasnookie ludy Pnocy, Afrowie i Azjaci; wrd obywateli niewolnicy, wyzwolecy, gladiatorowie, kupcy, rzemielnicy, chopi ionierze, prawdziwe morze ludzkie oblewajce wysp ognia. Rozmaite wieci poruszay tym morzem jakwiatr prawdziw fal. Byy pomylne i niepomylne. Opowiadano o niezmiernych zapasach zboa i odziey, ktre miay nadej do Emporium i by rozdawane darmo. Mwiono rwnie, e z rozkazu cezara prowincje w Azji i Afryce zostan zupione ze wszystkich bogactw, skarb za, zebrany tym sposobem, bdzie rozdzielony midzy mieszkacw Rzymu, tak aby kady mg sobie wybudowa dom wasny. Lecz jednoczenie puszczano i takie nowiny, e wody zostay w wodocigach zatrute i e Nero chce zniszczy miasto i wygubi co do nogi mieszkacw, aby przenie si do Grecji lub Egiptu i stamtd wada wiatem. Kadawie rozbiegaa si z szybkoci byskawicy i kada znajdowaa wiar wrd tuszczy, powodujc wybuchy nadziei lub gniewu, strachu lub wciekoci.Wreszcie jaka gorczka opanowaa te tysice koczownikw. Wiara chrzecijan, i koniec wiata przez ogie jest bliski, szerzya si i midzy wyznawcami bogw zkadym dniem coraz bardziej. Ludzie wpadali w odrtwienie lub szalestwo. Wrd obokw, owieconych przez un, widziano bogw przypatrujcych si zgubie ziemi i wycigano do nich rce o lito lub przeklinano ich. Tymczasem onierze, wspomagani przez pewn liczb mieszkacw, burzyli wci domy na Eskwilinie, na Caelius, a take i na Zatybrzu, ktre wskutek tego w znacznej czci ocalao. Lecz w samym miecie pony nieprzebrane skarby, nagromadzone przez wieki zwycistw, bezcenne dziea sztuki, wspaniae witynie i najdrosze pamitki rzymskiej przeszoci i rzymskiej sawy. Przewidywano, e z caego miasta ocaleje zaledwie kilka pooonych na kracach dzielnic i e setki tysicy ludzi pozostanie bez dachu. Inni rozszerzali jednake wie,e onierze burz domy nie dla zatamowania ognia, ale dlatego, aby nic nie zostao z miasta. Tygellin baga w kadymlicie, by cezar przyjecha i obecnoci sw uspokoi zrozpaczony lud. Lecz Nero ruszy si dopiero wwczas, gdy pomienieogarny domus transitoria, i pieszy si, aby nie straci chwili, w ktrej pooga dosza do najwyszej potgi. Rozdzia XLVII Ogie tymczasem dosign do Via Nomentana, a od niej, wraz ze zmian wiatru, zwrci si ku Via Lata i ku Tybrowi, okry Kapitol, rozla si po Forum Boarium i niszczc wszystko, co w pierwszym pdzie pomin, zbliy si znwdo Palatynu. Tygellinus, zebrawszy wszystkie siy pretorianw, sa goca za gocem do zbliajcego si cezara z oznajmieniem, e nic nie straci ze wspaniaoci widowiska, albowiem pooga wzmoga si jeszcze. Lecz Nero chcia przyby w nocy, aby tym lepiej nasyca siobrazem gincego miasta. W tym celu zatrzyma si w okolicach Aqua Albana i wezwawszy do namiotu tragika Aliturusa ukada z pomoc jego postaw, twarz, wejrzenie i uczy si odpowiednich ruchw,spierajc si z nim zawzicie, czy przy sowach: "O, wity grodzie, ktry si wydawa trwalszym od Idy" - ma podnie do gry obie rce, czy te trzymajc w jednej forming opuci j wzdu ciaa, apodnie tylko drug. I pytanie to wydawao mu si w tej chwili waniejszym od wszystkich innych. Wyruszywszy wreszcie o zmierzchu, zasiga jeszcze rady Petroniusza, czyby w wierszu powiconym klsce nie umieci kilku wspaniaych blunierstw przeciw bogom i czyby takowe, biorc ze stanowiska sztuki,nie musiay same przez si wyrywa si z ust w podobnym pooeniu czowiekowi traccemu ojczyzn. Koo pnocy zbliy si wreszcie do murw wraz ze swym potnym dworem, zoonym z caych zastpw dworzan, senatorw, rycerzy, wyzwolecw, niewolnikw, kobiet i dzieci. Szesnacie tysicy pretorianw, ustawionych w szyku bojowym po drodze, czuwao nad spokojemibezpieczestwem jego wjazdu, utrzymujc zarazem w odpowiedniej odlegoci wzburzony lud. Lud przeklina wprawdzie, krzycza i gwizda na widok orszaku, ale nie mia na niego uderzy. W wielu miejscach ozway si jednak i oklaski, dawane przez haastr, ktra nie posiadajc nic, nic te nie utracia w poarze, a spodziewaa si hojniejszego nizwykle rozdawnictwa zboa, oliwy, odziey i pienidzy. Wreszcie zarwno okrzyki i gwizdania jak i oklaski zguszy odgos trb i rogw, w ktre kaza d Tygellin. Nero po przebyciu bramy Ostyjskiej zatrzyma si na chwil i rzek: "Bezdomnywadca bezdomnego ludu, gdzie zo na noc nieszczsn sw gow!", po czym przeszedszy Clivus Delphini wstpi po przygotowanych dla siebie schodach na wodocig Appijski, a za nim augustianie i chr piewakw nioscych cytry, lutnie i inne narzdzia muzyczne. I wszyscy zatrzymali dech w piersiach, czekajc, czy nie wypowie jakich wielkich sw, ktre dlawasnego bezpieczestwa naleao zapamita. Lecz on sta uroczysty, niemy,przybrany w purpurowy paszcz i wieniec ze zotych laurw, wpatrujc si w rozszala potg pomieni. Gdy Terpnos poda mu zot lutni, wznis oczy ku oblanemu un niebu, jak by czekajc natchnienia. Lud wskazywa go z dala rkoma, oblanego krwawym blaskiem. W oddali syczay we pomieni i pony odwieczne, najwitsze zabytki: pona witynia Herkulesa, ktrwznis Ewander, i witynia Jowisza Statora, i witynia Luny, zbudowana jeszcze przez Serwiusza Tuliusza, i dom Numy Pompiliusza, i przybytek Westy z penatami ludu rzymskiego; w grzywach pomieni ukazywa si czasem Kapitol, pona przeszo i dusza Rzymu, on za,cezar, sta z lutni w rku, z twarz tragicznego aktora i z myl nie o gincej ojczynie, ale o postawie i patetycznych sowach, ktrymi by najlepiej wielko klski mg odda, obudzi najwikszy podziw i najgortsze zyska oklaski. Nienawidzi tego miasta, nienawidzi jego mieszkacw, kocha tylko swe pieni i wiersze; wic radowa si w sercu, e wreszcie ujrza tragedi podobn do tej, ktr opisywa. Wierszorb czu si szczliwy, deklamator czu si natchniony,poszukiwacz wzrusze poi si straszliwymwidowiskiem i z rozkosz myla, e nawetzagada Troi niczym bya w porwnaniu z zagad tego olbrzymiego grodu. Czeg mg jeszcze da? Oto Rzym, Rzym wiatowadny, ponie, a on stoi na ukach wodocigu, ze zot lutni w rku, widny, purpurowy, podziwiany, wspaniay i poetyczny. Gdzie tam poniej, w mroku, szemrze i burzy si lud! Ale niech szemrze. Wieki upyn, tysice lat przejd, a ludzie bd pamitali i sawili tego poet, ktry wtak noc piewa upadek i poar Troi. Czyme wobec niego Homer? Czym sam Apollo ze swoj dron forming? Tu podnis rce i uderzywszy w struny ozwa si sowy Priama: - O gniazdo ojcw moich, o kolebko droga!...Gos jego na otwartym powietrzu, przy huku poaru i przy dalekim gwarze tysicznych tumw, wydawa si dziwnie niky, drcy i saby, a dwik wtru brzmia jak brzczenie muchy. Lecz senatorowie, urzdnicy i augustianie, zebrani na wodocigu, pochylili gowy suchajc w milczcym zachwycie. On za piewa dugo i nastraja si coraz aoniej. W chwilach gdy przestawa dla nabrania tchu, chr piewakw powtarza ostatnie wiersze, po czym znw Nero zrzuca wyuczonym od Aliturusa ruchem z ramienia tragiczn "syrm", uderza w struny i piewa dalej. Skoczywszy wreszcie uoon poprzednio pie pocz improwizowa szukajc wielkich porwna w widoku, ktry si przed nim roztacza. I twarz pocza mu si mieni. Nie wzruszya go wprawdzie zagada ojczystego miasta, ale upoi si i wzruszy patosem wasnych iw do tego stopnia, e nagle upuci z brzkiem lutni pod stopy i owinwszy si w syrm pozosta jak skamieniay, podobny do jednego z tych posgw Niobidw, ktre zdobiy dziedziniec Palatynu. Po krtkiej chwili milczenia zawrzaa burzaoklaskw. Lecz z oddali odpowiedziao mu wycie tumw. Teraz nikt ju tam nie wtpi, e to cezar rozkaza spali miasto,by sobie wyprawi widowisko i piewa przy nim pieni. Nero usyszawszy w krzyk setek tysicy gosw zwrci si do augustianw ze smutnym, penym rezygnacji umiechem czowieka, ktrego krzywdz, i rzek: - Oto jak Kwiryci umiej ceni mnie i poezj. - otry! - odpowiedzia Watyniusz - ka, panie, uderzy na nich pretorianom. Nero zwrci si do Tygellina: - Czy mog liczy na wierno 'onierzy? - Tak, boski! - odpowiedzia prefekt. Lecz Petroniusz wzruszy ramionami. - Na ich wierno, lecz nie na ich liczb - rzek. - Zosta tymczasem tu, gdzie jeste, bo tu najbezpieczniej, a ten lud trzeba uspokoi. Tego zdania by i Seneka, i konsul Licyniusz. Tymczasem w dole wzburzenie roso. Lud zbroi si w kamienie, w drgi od namiotw, w deski z wozw i taczek i wrozmaite elaziwo. Po niejakim czasie kilku z przywdcw kohort przyszo z oznajmieniem, e pretorianie, napierani przez tumy, zachowuj z najwikszym wysileniem lini bojow i nie majc rozkazuuderzenia nie wiedz, co czyni. - Bogowie! - rzek Nero - co za noc! Z jednej strony poar, z drugiej rozhukane morze ludu. I pocz szuka dalej wyrae, ktre by najwspanialej mogy okreli niebezpieczestwo chwili, lecz widzc naok twarze blade i niespokojne spojrzenia, zlk si take. - Dajcie mi ciemny paszcz z kapturem! - zawoa. - Czyby naprawd miao przyj do bitwy? - Panie - odpowiedzia niepewnym gosem Tygellin - ja zrobiem wszystko, co mogem, ale niebezpieczestwo jest grone... Przemw, panie, do ludu i poczy mu obietnice. - Cezar miaby przemawia do tuszczy? Niech to uczyni inny w moim imieniu. Kto sitego podejmie? - Ja! - odrzek spokojnie Petroniusz. - Id, przyjacielu! Ty mi najwierniejszy w kadej potrzebie... Id i nie szczd obietnic. Petroniusz zwrci si do orszaku z twarzniedba i szydercz. - Senatorowie tu obecni - rzek - a oprcz nich Pizo, Nerwa i Senecjo pojad za mn. Po czym zszed z wolna z wodocigu, owi za, ktrych wezwa, szli za nim nie bez wahania, ale z pewn otuch, ktr napenia ich jego spokj. Petroniusz, stanwszy u stp arkad, kaza sobie poda biaego konia i siadszy na niego pojecha na czele towarzyszy przez gbokie szeregipretoriaskie ku czarnej, wyjcej tuszczy, bezbronny, majc w rku cienk lask z koci soniowej, ktr si zwykle podpiera. I przyjechawszy tu, wpar konia w tumy.Naok przy wietle poogi, wida byo wzniesione rce zbrojne we wszelakiego rodzaju bro, rozpalone oczy, spotniae twarze i ryczce, zapienione wargi. Rozszalaa fala wnet otoczya jego i orszak, za ni wida byo istotnie jakby morze gw, ruchome, kotujce si, straszne. Wrzaski wzmogy si jeszcze i zmieniy siw nieludzki ryk; drgi, widy, a nawet i miecze chwiay si nad gow Petroniusza, drapiene rce wycigay si ku cuglom jego konia i ku niemu, lecz on wjeda coraz gbiej, zimny, obojtny, pogardliwy.Chwilami uderza lask po gowach najzuchwalszych, tak jakby borowa sobie drog w zwykym cisku, i ta jego pewno, ten spokj zdumieway jednake rozhukan tuszcz. Poznano go wreszcie i liczne gosy poczy woa: - Petroniusz! Arbiter elegantiarum! Petroniusz!... - Petroniusz - zabrzmiao ze wszystkich stron. I w miar jak powtarzano to imi, twarze naok staway si mniej grone, a wrzaski mniej wcieke, albowiem w wykwintny patrycjusz, jakkolwiek nigdy nie zabiega o aski ludu, by jednak jego ulubiecem. Uchodzi za czowieka ludzkiego i hojnego, a popularno jego wzrosa zwaszcza od czasu sprawy Pedaniusza Sekunda, w ktrej przemawia za zagodzeniem okrutnego wyroku skazujcego na mier wszystkich niewolnikw prefekta. Szczeglniej tumy niewolnikw kochay go odtd tak niepohamowan mioci, jak ludzie pognbieni i nieszczni zwykli miowa tych, ktrzy okazuj im cho troch wspczucia. Prcz tego w chwili obecnej doczya si i ciekawo, co powie wysannik cezara, nikt bowiem nie wtpi, e cezar wysa go umylnie. On za zdjwszy z siebie sw bia, obramowan szkaratnym szlakiem tog, podnis j w gr i pocz ni wywija nad gow na znak, e chce przemwi. - Milcze! Milcze! - woano ze wszystkich stron. Po chwili uciszyo si istotnie. Wwczas wyprostowa si na koniu i pocz mwi dononym, spokojnym gosem: - Obywatele! Niech ci, ktrzy mnie usysz,powtrz sowa moje tym, ktrzy stoj dalej, wszyscy za niechaj si zachowuj jak ludzie, i nie jak zwierzta w arenach. - Suchamy! Suchamy!... - Zatem suchajcie. Miasto zostanie odbudowane. Ogrody Lukulla, Mecenasa, cezara i Agryppiny bd dla was otwarte! Od jutra rozpocznie si rozdawnictwa zboa, wina i oliwy, tak aby kady mg napeni brzuch a do garda! Potem cezar wyprawi wam igrzyska, jakich wiat nie widzia dotd, przy ktrych czekaj was uczty i dary. Bogatsi bdziecie po poarze jak przed poarem! Odpowiedzia mu pomruk, ktry rozchodzi si tak od rodka na wszystkie strony, jak rozchodz si fale na wodzie, w ktr wrzuci kto kamie: to blisi powtarzali dalszym jego sowa. Potem tu i owdzie ozway si okrzyki gniewne lub potakujce,ktre zmieniy si wreszcie w jeden powszechny, olbrzymi wrzask: - Panem et circenses!... Petroniusz owin si w tog i przez czas jaki sucha nieruchomy, podobny w swej biaej odziey do marmurowego posgu. Wrzask wzrasta, guszy odgosy poaru,odzywa si ze wszystkich stron i z coraz wikszych gbin, lecz wysannik widoczniemia jeszcze co do powiedzenia, albowiem czeka. I wreszcie, nakazawszy znw wzniesion rk milczenie, zawoa: - Obiecuj wam panem et circenses, a terazwydajcie okrzyk na cze cezara, ktry was karmi, odziewa, po czym id spa, hooto, albowiem niedugo wita zacznie. To rzekszy zwrci konia i uderzajc z lekka lask po gowach i twarzach tych, ktrzy mu stali na drodze, odjecha z wolna do pretoriaskich szeregw. Po chwili by pod wodocigiem. Na grze zasta niemal popoch. Nie zrozumiano tam okrzyku: "Panem et circenses", i sdzono, e to jest nowy wybuch wciekoci. Nie spodziewano si nawet, by Petroniusz mgsi uratowa, tote Nero ujrzawszy go przybieg a do schodw i z twarz ziemi. Mka z cie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP$/Gc0Mc0%" c00h 01 \1poblad ze wzruszenia pocz pyta: - I c? Co si tam dzieje? Czy ju bitwa? Petroniusz nabra powietrza w puca, odetchn gboko i odrzek: - Na Polluksa! Poc si i cuchn! Niech mi kto poda epilim, bo zemdlej Po czym zwrci si do cezara. - Obiecaem im - rzek - zboe, oliw, otwarcie ogrodw i igrzyska. Ubstwiaj ciznowu i wrzeszcz spierzchymi wargami na twoj cze. Bogowie, jaki ten plebs ma nieprzyjemny zapach! - Pretorianw miaem gotowych - zawoa Tygellin - i gdyby ich nie uspokoi, krzykacze umilkliby na wieki. Szkoda, cezarze, i mi nie pozwolie uy siy. Petroniusz popatrzy na mwicego, wzruszy ramionami i rzek: - To jeszcze nie stracone. Moe bdziesz jej musia uy jutro. - Nie, nie! - rzek cezar. - Ka im otworzy ogrody i rozdawa zboe. Dziki ci, Petroniuszu! Igrzyska wyprawi, a t pie, ktr wam piewaem dzisiaj, odpiewam publicznie. To rzekszy pooy rk na ramieniu Petroniusza, chwil milcza, a na koniec, ochonwszy, zapyta: - Powiedz szczerze: jak ci si wydaem, gdym piewa? - Bye godnym widoku, jak widok by godnym ciebie - odpowiedzia Petroniusz. Po czym zwrci si do poaru. - Ale przypatrzmy si jeszcze - rzek - i poegnajmy si ze starym Rzymem. Rozdzia XLVIII Sowa Apostoa wlay ufno, w dusze chrzecijan. Koniec wiata wydawa im si zawsze bliskim, poczli jednak wierzy, e straszliwy sd nie nastpi natychmiast i e przedtem jeszcze zobacz moe koniec panowania Nerona, ktre uwaali za panowanie Antychrysta, i kar Bosk na woajce o pomst jego zbrodnie. Pokrzepieni wic w sercach, poczli rozchodzi si po ukoczeniu modw z podziemia i wraca do swych tymczasowychschronisk, a nawet i na Zatybrze, gdy przyszy wieci, e ogie, podoony w kilkunastu miejscach, zwrci si wraz ze zmian wiatru znw ku rzece i strawiwszy tu i owdzie, co mg strawi, przesta si szerzy. Aposto w towarzystwie Winicjusza i idcego za nimi Chilona opuci rwnie podziemie. Mody trybun nie mia mu przerywa modlitwy, wic czas jaki szed w milczeniu, oczyma tylko bagajc litoci i drc z niepokoju. Lecz wiele osb przychodzio jeszcze caowa rce i kraj odziey Apostoa, matki wycigay ku niemudzieci, inni klkali w ciemnym, dugim przejciu i podnoszc w gr kaganki prosili o bogosawiestwo; inni wreszcie, idc w pobok, piewali, tak e nie byo chwili sposobnej ni na zapytanie, ni na odpowied. Tak byo i w wwozie. Dopiero gdy wyszli na wolniejsz przestrze, z ktrej wida ju byo ponce miasto, Aposto, przeegnawszy je trzykrotnie, zwrci si do Winicjusza i rzek: - Nie trwo si. Blisko std jest chata fossora, w ktrej znajdziemy Ligi z Linusem i z wiernym jej sug. Chrystus, ktry ci j przeznaczy, zachowa j dla ciebie. A Winicjusz zachwia si i wspar rk o ska. Droga z Ancjum, wypadki pod murami, poszukiwanie Ligii wrd gorcych dymw, bezsenno i straszny niepokj o ni wyczerpay jego siy, a reszty ich pozbawia go wiadomo, e ta najdrosza mu w wiecie gowa jest blisko i e za chwil j ujrzy. Ogarno go nagle osabienie tak wielkie, e osun si do ngApostoa i objwszy jego kolana pozosta tak, nie mogc sowa przemwi. Aposto za bronic si od podziki i czci rzek: - Nie mnie, nie mnie, lecz Chrystusowi! - Co za walne bstwo! - ozwa si z tyu gos Chilona. - Ale nie wiem, co mam czyniz muami, ktre tu czekaj opodal. - Wsta i pjd ze mn - rzek Piotr biorcza rk modego czowieka. Winicjusz wsta. Przy wietle uny wida byo zy ciekajce mu po pobladej ze wzruszenia twarzy. Usta trzsy si mu, jak by si modli. - Pjdmy - rzek. Lecz Chilo znw powtrzy: - Panie, co mam robi z muami, ktre czekaj? Winicjusz sam nie wiedzia, co odpowiedzie, lecz usyszawszy od Piotra, e chata kopacza ley tu, odrzek: - Odprowad muy do Makryna. - Wybacz, panie, e ci przypomn dom w Amerioli. Wobec tego okropnego poaru atwo zapomnie o rzeczy tak drobnej. - Dostaniesz go. - O, wnuku Numy Pompiliusza, byem zawsze pewny, ale teraz, gdy obietnic usysza i ten wielkoduszny Aposto, nie przypominam ci nawet tego, e przyrzekemi i winnic. Pax vobiscum. Ja ci odnajd, panie. Pax vobiscum. Oni za odpowiedzieli: - I z tob. Po czym zawrcili obaj na prawo ku wzgrzom. Po drodze Winicjusz rzek: - Panie! Obmyj mnie wod chrztu, abym mg si nazwa prawdziwym wyznawc Chrystusa, gdy miuj Go ze wszystkich si duszy mojej. Obmyj mnie prdko, bom wsercu ju gotw. I co mi przykae, to uczyni, ale ty mi powiesz, co bym mg nad to uczyni. - Miuj ludzi jak braci swoich - odpowiedzia Aposto - bo tylko mioci moesz Mu suy. - Tak! Ja to ju rozumiem i czuj. Dzieckiembdc wierzyem w bogw rzymskich, alemich nie kocha, a tego Jedynego kocham tak, e oddabym za Niego z radoci ycie. I pocz patrze w niebo, powtarzajc z uniesieniem: - Bo On jeden jest! Bo On jeden dobry i miosierny! Wic niechby nie tylko gino tomiasto, ale wiat cay, Jemu jednemu bd wiadczy i Jego wyznawa! - A On bdzie bogosawi tobie i twemu domowi - zakoczy Aposto. Tymczasem skrcili w inny wwz, na ktrego kocu wida byo mde wiateko. Piotr ukaza na nie rk i rzek: - Oto chata kopacza, ktry da nam schronienie, gdy wrciwszy z chorym Linusem z Ostrianum, nie moglimy si przedosta na Zatybrze. Po chwili doszli. Chata bya raczej jaskini wydron w zaomie gry, ktr od zewntrz zamknito cian ulepion z gliny itrzcin. Drzwi byy zamknite, ale przez otwr, ktry zastpowa okno, wida byo owiecone ogniskiem wntrze. Jaka ciemna, olbrzymia posta podniosa si na spotkanie przybyych i pocza pyta: - Kto jestecie? - Sudzy Chrystusa - odrzek Piotr. - Pokj z tob, Ursusie. Ursus pochyli si do ng Apostoa, po czym poznawszy Winicjusza chwyci w kostce jego rk i podnis j do ust. - I ty, panie? - rzek. - Bogosawione niech bdzie imi Baranka za rado, jak sprawisz Kallinie. To rzekszy otworzy drzwi i weszli. ChoryLinus lea na pku somy z twarz wychud i tym jak ko soniowa czoem. Obok ogniska siedziaa Ligia trzymajc w rku pczek maych ryb, nanizanych na sznurek i przeznaczonych widocznie na wieczerz. Zajta zdejmowaniem ryb ze sznurka i w przekonaniu, e to wchodzi Ursus, nie podniosa wcale oczu. Lecz Winicjusz zbliy si i wymwiwszy jej imi wycign ku niej rce. Wwczas podniosasi szybko: byskawica zdumienia i radoci przemkna po jej twarzy i bez sowa, jakdziecko, ktre po dniach trwogi i klski odzyskuje ojca lub matk, rzucia si w jego otwarte ramiona. On za obj j i czas jaki przyciska do piersi, rwnie z takim uniesieniem, jak by cudownie uratowan. Wic nastpnie rozplotszy ramiona wzi w rce jej skronie, caowa czoo, oczy i znw j obejmowa, powtarza jej imi, potem schyla si do jej kolan i do doni, wita j, wielbi, czci. Rado jego nie miaa wprost granic, jak jego mio i szczcie.Wreszcie pocz jej opowiada, jak przylecia z Ancjum, jak szuka jej pod murami i wrd dymw, w domu Linusa, ile si namartwi i natrwoy, i ile wycierpia,zanim Aposto wskaza mu jej schronienie. - Lecz teraz - mwi - gdym ci odnalaz, ja ci tu nie zostawi wobec tego ognia i rozszalaych tumw. Ludzie tu morduj sipod murami, burz si i upi niewolnicy. Bg jeden wie, jakie jeszcze klski mog spa na Rzym. Ale ja ocal ciebie i was wszystkich. O, droga moja!... Czy chcecie jecha ze mn do Ancjum? Tam sidziemy na statek i popyniemy do Sycylii. Ziemie moje to wasze ziemie, domy moje to waszedomy. Suchaj mnie! W Sycylii odnajdziesz Aulusw, wrc ci Pomponii i wezm ci potem z jej rk. Wszak ty, o carissima, nielkasz si ju mnie wicej. Chrzest jeszczemnie nie obmy, ale oto zapytaj Piotra, czym mu przed chwil, idc do ciebie, nie rzek, e chc by prawdziwym wyznawc Chrystusa, i czym go nie prosi, by mnie ochrzci, choby w tej chacie fossora. Zaufaj mi i zaufajcie mi wszyscy. Ligia suchaa z rozjanion twarz tych sw. Wszyscy tu, przedtem z powodu przeladowa ze strony ydw, a obecnie zpowodu poaru i zamtu wywoanego przezklsk, yli istotnie w cigej niepewnoci itrwodze. Wyjazd do spokojnej Sycylii pooyby koniec wszystkim niepokojom, a zarazem otworzy now epok szczcia wich yciu. Gdyby Winicjusz chcia przy tym zabra tylko sam Ligi, zapewne oparaby si pokusie nie chcc porzuci Piotra Apostoa i Linusa, ale Winicjusz mwi przecie im: "Jedcie ze mn! Ziemie moje towasze ziemie, domy moje to wasze domy!" Wic pochyliwszy si do jego rki, by j ucaowa na znak posuszestwa, rzeka: - Twoje ognisko moim. Po czym zawstydzona, e wymwia sowa,ktre wedle rzymskiego zwyczaju powtarzay tylko oblubienice przy lubie, oblaa si rumiecem i staa w blasku ognia, ze spuszczon gow, niepewna, czyjej nie wezm ich za ze. Lecz we wzroku Winicjusza malowao si tylko bezgraniczne uwielbienie. Zwrci si nastpnie do Piotra i pocz mwi: - Rzym ponie z rozkazu cezara. Ju w Ancjum skary si, e nie widzia nigdy wielkiej poogi. Ale jeli nie cofn si przed tak zbrodni, pomylcie, co si jeszcze sta moe. Kto wie, czy cignwszy wojska nie kae wymordowa mieszkacw. Kto wie, jakie nastpi proskrypcje, kto wie, czy po klsce poarunie nastpi klska wojny domowej, mordw i godu? Chrocie si wic i chromy Ligi. Tam przeczekacie burz w spokoju, a gdy przeminie, wrcicie znowu sia ziarno wasze. Na zewntrz, od strony Ager Vaticanus, jakby na potwierdzenie obaw Winicjusza, ozway si jakie odlege krzyki, pene wciekoci i przeraenia. W tej chwili nadszed take kamieniarz, waciciel chaty, i zamknwszy popiesznie drzwi zawoa: - Ludzie morduj si koo cyrku Nerona. Niewolnicy i gladiatorowie uderzyli na obywateli. - Syszycie? - rzek Winicjusz. - Dopenia si miara - rzek Aposto - i klski bd jako morze nieprzebrane. Po czym zwrci si do Winicjusza i wskazujc na Ligi rzek: - We t dzieweczk, ktr ci Bg przeznaczy, i ocal j, a Linus, ktry jest chory, i Ursus niechaj odjad z wami. Lecz Winicjusz, ktry pokocha Apostoa ca si swej niepohamowanej duszy, zawoa: - Przysigam ci, nauczycielu, i ci tu nie zastawi na zgub. - I pobogosawi ci Pan za twoj ch - odrzek Aposto - ale zali nie syszae, eChrystus trzykro powtrzy mi nad jeziorem: "Pa baranki moje!" Winicjusz umilk. - Wic jeli ty, ktremu nikt nie powierzy pieczy nade mn, mwisz, e mnie tu nie zostawisz na zgub, jake chcesz, abym ja odbiea trzody mojej w dniu klski? Gdy bya burza na jeziorze i gdymy si trwoyli w sercach, On nie opuci nas, jako wic ja, suga, nie mam i za przykadem Pana mojego? Wtem Linus podnis sw wychud twarz izapyta: - A jako ja, namiestniku Paski, nie mam i za przykadem twoim? Winicjusz pocz wodzi rk po gowie, jak by walczy ze sob lub bi si z mylami, po czym chwyciwszy Ligi za rcerzek gosem, w ktrym drgaa energia rzymskiego onierza: - Suchajcie mnie, Piotrze, Linusie i ty, Ligio! Mwiem, co mi nakaza mj ludzki rozum, ale wy macie inny, ktry nie wasnego bezpieczestwa patrzy, jeno przykaza Zbawiciela. Tak! Jam tego nie rozumia i zbdziem, bo z oczu moich niezdjte jeszcze bielmo i dawna natura odzywa si we mnie. Ale e miuj Chrystusa i chc by Jego sug, przeto, cho mi tu o co wicej ni o wasn gow chodzi, klkam oto przed wami i przysigam, e i ja speni przy kazanie mioci i nie opuszcz braci moich w dniu klski. To rzekszy klkn i nagle ogarno go uniesienie: oczy - i rce wznis w gr i pocz woa: - Zali rozumiem Ci ju, o Chryste? Zalim Ci godzien? Rce dray mu, oczy rozbysy zami, ciaem wstrzsa dreszcz wiary i mioci, Piotr za Aposto wzi glinian amfor z wod i zbliywszy si do niego, rzek uroczycie: - Oto ci chrzcz w imi Ojca i Syna, i Ducha, amen! Wwczas uniesienie religijne ogarno wszystkich obecnych. Zdao im si, e izba napenia si jakim wiatem nadziemskim, e sysz jak nadziemsk muzyk, e skaa jakini otwiera si nad ich gowami, e z nieba spywaj roje aniow, a hen, wgrze; wida krzy i przebite rce bogosawice. Tymczasem zewntrz rozlegay si krzyki walczcych ludzi i huk pomieni gorzejcegomiasta. Rozdzia XLIX Obozowiska ludzkie rozoyy si we wspaniaych ogrodach cezara, dawnych Domicji i Agryppiny, na Polu Marsowym, w ogrodach Pompejusza, Salustiusza i Mecenasa. Pozajmowano portyki, budynki przeznaczone na gr w pik, rozkoszne domy letnie i szopy zbudowane dla zwierzt.Pawie, flamingi, abdzie i strusie, gazele iantylopy z Afryki, jelenie i sarny, suce za ozdob ogrodw, poszy pod n tuszczy. ywno poczto sprowadza z Ostii tak obficie, e po tratwach i rnorodnych statkach mona byo przechodzi z jednej strony Tybru na drug, jak po mocie. Rozdawano zboe po niesychanie niskiej cenie trzech sestercyj,a uboszym cakiem darmo. cigano niezmierne zapasy wina, oliwy i kasztanw;z, gr przypdzano codziennie stada wowi owiec. Ndzarze, kryjcy si przed poarem w zaukach Subury i przymierajcy w zwykych czasach godem, yli obecnie lepiej ni poprzednio. Groba godu zostaa stanowczo usunita, natomiast trudniej byo zapobiec rozbojom,grabiey i naduyciom. Koczujce ycie zapewniao bezkarno rzezimieszkom, tymbardziej, e gosili si wielbicielami cezara i nie aowali mu oklaskw, gdziekolwiek si ukaza. Gdy przy tym urzdy si rzeczy byy zawieszone, a zarazem brakona miejscu i dostatecznej siy zbrojnej, ktra mogaby swawoli zapobiega, w miecie, zamieszkaym przez mty caego wczesnego wiata, dziay si rzeczy przechodzce wyobrani ludzk. Co noc zdarzay si bitwy, morderstwa, porywaniakobiet i pacholt. Przy Porta Mugionis, gdzieby postj dla przypdzanych z Kampanii stad, przychodzio do walk, w ktrych giny setki ludzi. Co rano brzegi Tybru roiy si od utopionych cia, ktrych nikt nie grzeba, a ktre gnijc szybko wskutekupaw, zwikszonych jeszcze poarem, napeniay powietrze smrodliwymi wyziewami. W obozowiskach wszczy si choroby i lkliwsi przewidywali wielk zaraz. A miasto pono cigle. Szstego dopiero dnia poar trafiwszy na puste przestrzenieEskwilinu, na ktrych zburzono umylnie ogromn ilo domw, pocz sabn. Leczstosy gorejcego wgla wieciy jeszcze tak mocno, e lud nie chcia wierzy, by toby ju koniec klski. Jako sidmej nocy poar wybuchn z now si w budynkach Tygellina, dla braku jednak strawy trwa ju krtko. Tylko przepalone domy zapadaysi jeszcze tu i owdzie, wyrzucajc w grwe pomieni i supy skier. Lecz z wolna arzce si w gbi zgliszcza poczy czernie po wierzchu. Niebo po zachodzie soca przestao wieci krwaw un i tylko podczas nocy na rozlegym czarnym pustkowiu skakay bkitne jzyki, wydobywajce si ze stosw wgla. Z czternastu dzielnic Rzymu pozostay zaledwie cztery, liczc w to i Zatybrze. Reszt poary pomienie. Gdy wreszcie spopielay stosy wgla, wida byo, poczwszy od Tybru a do Eskwilinu, ogromn przestrze siw, smutn, umar,na ktrej sterczay szeregi kominw na ksztat kolumn grobowych na cmentarzu. Midzy tymi kolumnami snuy si we dnie pospne gromady ludzi, poszukujcych to drogich rzeczy, to koci drogich osb. Nocami psy wyy na popieliskach i zgliszczach dawnych domw. Caa hojno i pomoc, jak cezar okaza ludowi, nie powstrzymaa zorzecze i wzburzenia. Zadowolony by tylko tum rzezimieszkw, zodziei i bezdomnych ndzarzy, ktry mg dowoli je, pi i rabowa; ale ludzie, ktrzy potracili najblisze istoty i mienie, nie dali si zjedna ni otwarciem ogrodw, ni rozdawnictwem zboa, ni obietnic igrzysk idarw. Nieszczcie byo zbyt wielkie i iemi. Mka z cie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc1n c1 nc1 +c1 9%1 >f2zbyt niesychane. Innych, w ktrych tlia si jeszcze jaka iskra mioci do miasta-ojczyzny, przywodzia do rozpaczy wie, e stara nazwa "Roma" ma znikn z powierzchni ziemi i e cezar ma zamiar wznie z popiow nowe miasto pod nazwNeropolis. Fala niechci wzbieraa i rosa zdniem kadym i mimo pochlebstw augustianw, mimo kamstw Tygellina Nero,wraliwy, jak aden z poprzednich cezarw, na ask tumw, z trwog rozmyla, e w guchej walce na mier i ycie, jak prowadzi z patrycjuszami i senatem, moe mu zbrakn podpory. Sami augustianie niemniej byli zaniepokojeni, gdykade jutro mogo im przynie zagad. Tygellin zamyla o sprowadzeniu kilku legijz Azji Mniejszej; Watyniusz, ktry mia si nawet wwczas, gdy go policzkowano, straci humor; Witeliusz straci apetyt. Inni naradzali si midzy sob, jak odwrci niebezpieczestwo, nikomu bowiem nie byo tajnym, e gdyby jaki wybuch zmit cezara, to z wyjtkiem moe Petroniusza ani jeden z augustianw nie uszedby z yciem. Ich to przecie wpywom przypisywano szalestwa Nerona, ich podszeptom wszystkie zbrodnie, jakie speni. Nienawi przeciw nim bya niemal silniejsza ni przeciw niemu. Poczli wic wysila gowy, jak by zrzuci z siebie odpowiedzialno za spalenie miasta. Ale chcc j zrzuci z siebie naleao oczyci od posdze i cezara, inaczej bowiem nikt by nie uwierzy, e niebyli sprawcami klski. Tygellin naradza si w tym celu z Domicjuszem Afrem, a nawet iz Senek, chocia go nienawidzi. Poppea, rozumiejc rwnie, e zguba Nerona byaby wyrokiem i na ni, zasigaa zdania swych powiernikw i kapanw hebrajskich,przypuszczano bowiem powszechnie, e od lat kilku wyznawaa wiar w Jehow. Nero wynajdowa sposoby na swoj rk, czstostraszne, czciej jeszcze bazeskie, i naprzemian to wpada w strach, to bawi si jak dziecko, przede wszystkim jednak wyrzeka. Pewnego razu w ocalonym z poaru domu Tyberiusza trwaa duga i bezskuteczna narada. Petroniusz by zdania, eby poniechawszy kopotw jecha do Grecji, a nastpnie do Egiptu i Azji Mniejszej. Podr bya przecie zamierzona od dawna, po co wic j odkada, gdy w Rzymie i smutno, iniebezpiecznie. Cezar przyj rad z zapaem, lecz Senekapomylawszy chwil rzek: - Pojecha atwo, ale wrci byoby potem trudniej. - Na Herakla! - odpowiedzia Petroniusz. - Wrci mona by na czele legij azjatyckich. - Tak uczyni! - zawoa Nero. Ale Tygellinus pocz si sprzeciwia. Nie umia sam nic wynale i gdyby pomys Petroniusza przyszed mu do gowy, ogosiby go niewtpliwie jako zbawczy, chodzio mu jednak o to, by Petroniusz nie okaza si powtrnie jedynym czowiekiem,ktry w cikich chwilach potrafi wszystkoiwszystkich ocali. - Suchaj mnie, boski! - rzek - rada jest zgubna! Zanim dojedziesz do Ostii, rozpocznie si wojna domowa; kto wie, czykto z yjcych jeszcze pobocznych potomkw boskiego Augusta nie ogosi si cezarem, a wwczas co uczynimy, jeli legie stan po jego stronie? - Uczynimy to - odrzek Nero - i przedtempostaramy si, aby zbrako potomkw Augusta. Niewielu ju ich jest, wic uwolnisi od nich atwo. - Uczyni to mona, ale czy tylko o nich chodzi? Ludzie moi, nie dawniej jak wczoraj, syszeli w tumie, e cezarem powinien by taki m jak Trazeasz. Nero przygryz wargi. Po chwili jednak wznis oczy w gr i rzek: - Nienasyceni i niewdziczni. Maj do zboa i wgli, na ktrych , mog piec placki, czeg chc wicej? Na to Tygellinus rzek: - Zemsty. Nastao milczenie. Nagle cezar wsta, podnis rk do gry i pocz deklamowa:Serca zemsty woaj, a zemsta ofiary. Po czym, zapomniawszy o wszystkim, zawoa z rozjanion twarz: - Niech mi podadz tabliczki i styl, abym ten wiersz zapisa. Nigdy Lukan nie uoy podobnego. Czycie uwaali, em znalaz gow mgnieniu oka? - O, niezrwnany! - ozwao si kilka gosw. Nero zapisa wiersz i rzek: Tak! Zemsta chce ofiary. Po czym powid wzrokiem po otaczajcych. - A gdyby puci, wie, e to Watyniusz kaza podpali miasto, i powici go gniewowi ludu? - O, boski! Kime ja jestem? - zawoa Watyniusz. - Prawda! Trzeba kogo wikszego od ciebie... Witeliusza?... Witeliusz poblad, lecz pocz si mia. - Mj tuszcz - odrzek - mgby chyba na nowo roznieci poar. Ale Nero mia co innego na myli, szuka bowiem w duszy ofiary, ktra by naprawdmoga zaspokoi gniew ludu, i znalaz j. - Tygellinie - rzek po chwili - ty spalie Rzym! Po zgromadzonych przebieg dreszcz. Zrozumieli, e cezar tym razem przesta artowa i e nadchodzi chwila brzemienna w wypadki. A twarz Tygellina skurczya si jak paszczapsa gotowego ksa. - Spaliem Rzym z twego rozkazu - rzek. I poczli patrze na siebie jak dwa demony.Nastaa taka cisza, e sycha byo brzk much przelatujcych przez atrium. - Tygellinie - ozwa si Nero - czy ty mnie kochasz? - Ty wiesz, panie. - Powi si dla mnie! - Boski cezarze - odrzek Tygellinus - czemu mi podajesz sodki napj, ktrego minie wolno do ust podnie? Lud szemrze i burzy si, czy chcesz, by poczli burzy si i pretorianie? Poczucie grozy cisno serca obecnych. Tygellinus by prefektem pretorii i sowa jego miay wprost znaczenie groby. Sam Nero zrozumia to i twarz jego obleka sibladoci. Wtem wszed Epafrodyt, wyzwoleniec cezara, z oznajmieniem, e boska Augusta yczy sobie widzie Tygellina, albowiem ma u siebie ludzi, ktrych prefekt powinien wysucha. Tygellin skoni si cezarowi i wyszed z twarz spokojn i pogardliw. Oto, gdy chciano go uderzy, pokaza zby; da do zrozumienia, kim jest, i znajc tchrzostwoNerona by pewien, e w wadca wiata nigdy nie poway si podnie przeciw niemu rki. Nero za siedzia przez chwil w milczeniu, lecz widzc, e obecni oczekuj od niego jakiego sowa, rzek: - Wyhodowaem wa na onie. Petroniusz wzruszy ramionami, jak by chcia powiedzie, e takiemu wowi nietrudno urwa gow. - Co powiesz? Mw, rad! - zawoa Nero ujrzawszy jego ruch. - Tobie jednemu ufam, bo ty masz wicej rozumu od nich wszystkich i kochasz mnie! Petroniusz mia ju na ustach: "Mianuj mnieprefektem pretorii, a ja wydam ludowi Tygellina i uspokoj w jednym dniu miasto." Lecz wrodzone mu lenistwo przemogo. Byprefektem znaczyo waciwie dwiga na barkach osob cezara i tysice spraw publicznych. I po co mu ten trud? Zali nie lepiej czytywa w rozkosznej bibliotece wiersze, oglda wazy i posgi lub trzymajc na onie boskie ciao Eunice przebiera palcami w jej zotych wosach ischyla usta do jej koralowych ust. Wic rzek: - Ja radz jecha do Achai. - Ach - odpowiedzia Nero - czekaem od ciebie czego wicej. Senat mnie nienawidzi.Gdy wyjad kt mi zarczy, czy nie zbuntuj si przeciw mnie i nie ogosz kogo innego cezarem? Lud by mi dawniej wierny, ale dzi pjdzie za nimi... Na Hades!Gdyby ten senat i ten lud mia jedn gow!... - Pozwl powiedzie sobie, o boski, e chcc zachowa Rzym trzeba zachowa cho kilku Rzymian - rzek z umiechem Petroniusz. Lecz Nero pocz narzeka: - Co mi po Rzymie i Rzymianach! Suchano by mnie w Achai. Tu otacza mnie tylko zdrada. Wszyscy mnie opuszczaj! I wy gotowicie mnie zdradzi! Wiem to, wiem!... Wy ani pomylicie, co powiedz o was potomne wieki, gdy opucicie takiego artyst, jak ja. Tu nagle uderzy si w czoo i zawoa: - Prawda!... Wrd tych trosk zapominam i ja, kim jestem. To rzekszy zwrci si do Petroniusza z twarz cakiem ju rozjanion. - Petroniuszu - rzek - lud szemrze, ale gdybym wzi lutni i wyszed z ni na PoleMarsowe, gdybym zapiewa mu t pie, ktr piewaem wam w czasie poaru, czysdzisz, e nie wzruszybym go mym piewem, jak niegdy Orfeusz wzrusza dzikie zwierzta? Na to Tuliusz Senecjo, ktremu pilno byo wrci do swoich niewolnic przywiezionych z Ancjum i ktry niecierpliwi si od dawna,rzek: - Bez wtpienia, cezarze, gdyby ci pozwolilirozpocz. - Jedmy do Hellady! - zawoa z niechci Nero. Lecz w tej chwili wesza Poppea, a za ni Tygellinus. Oczy obecnych zwrciy si mimo woli ku niemu, nigdy bowiem aden tryumfator nie wjeda z tak dum na Kapitol, z jak on stan przed cezarem. Po czym j mwi z wolna i dobitnie, gosem, w ktrym by jakby zgrzyt elaza:- Wysuchaj mnie, cezarze, albowiem mog ci powiedzie: znalazem! Ludowi potrzeba zemsty i ofiary, ale nie jednej, lecz setek itysicy. Zali ty kiedy sysza, panie, kto by Chrestos, ten przez Poncjusza Piata ukrzyowan? I czy wiesz, kto s chrzecijanie? Zalim ci nie mwi o ich zbrodniach i bezecnych obrzdach, o przepowiedniach, i ogie przyniesie koniecwiatu? Lud nienawidzi ich i podejrzewa. Nikt ich nie widzia w wityniach, albowiem bogw naszych poczytuj za ze duchy; nie masz ich w Stadium, bo pogardzaj gonitwami. Nigdy donie adnegochrzecijanina nie uczciy ci oklaskiem. Nigdy aden nie uzna ci za boga. Nieprzyjacimi s rodu ludzkiego, nieprzyjacimi miasta i twymi. Lud szemrze przeciw tobie, ale nie ty mi, cezarze, kaza spali Rzym i nie ja go spaliem... Lud pragnie zemsty, niech j ma.Lud pragnie krwi i igrzysk, niech je ma. Ludpodejrzewa ciebie, niech jego podejrzenia zwrc si w inn stron. Nero sucha z pocztku ze zdumieniem. Lecz w miar sw Tygellina aktorska twarz jego pocza si zmienia i przybiera na przemian wyraz gniewu, alu, wspczucia, oburzenia. Nagle powsta i zrzuciwszy z siebie tog, ktra spyna mu do stp, wycign obie rce w gr i przez chwil pozosta tak w milczeniu. Wreszcie ozwa si gosem tragika: - Zeusie, Apollinie, Hero, Atene, Persefono iwy wszyscy niemiertelni bogowie, czemucie nie przyszli nam w pomoc? Co tonieszczsne miasto uczynio tym okrutnikom, e je tak nieludzko spalili? - Nieprzyjacimi s rodu ludzkiego i twymi- rzeka Poppea. A inni poczli woa: - Uczy sprawiedliwo! Ukarz podpalaczy! Sami bogowie chc pomsty. On za siad, spuci gow na piersi i znw milcza, jak by niegodziwo, o ktrej usysza, oguszya go. Lecz po chwili potrzsn rkoma i ozwa si: - Jakie kary i jakie mki godne s takiej zbrodni?... Ale bogi mnie natchn i z pomocpotg Tartaru dam biednemu ludowi memu takie widowisko, e przez wieki bdzie mniewspomina z wdzicznoci. Czoo Petroniusza pokryo si nagle chmur. Pomyla o niebezpieczestwie, jakie zawinie nad Ligi, nad Winicjuszem, ktrego kocha, i nad wszystkimi tymi ludmi, ktrych nauk odrzuca, ale o ktrych niewinnoci by przekonany. Pomyla rwnie, e rozpocznie si jedna z takich krwawych orgii, jakich nie znosiy jego oczy estety. Lecz przede wszystkim mwi sobie: "Musz ratowa Winicjusza, ktry oszaleje, jeli tamta dziewczyna zginie", i ten wzgld przeway wszystkie inne, Petroniusz rozumia bowiem dobrze, e poczyna gr tak niebezpieczn, jak nigdyw yciu. Pocz wszelako mwi swobodnie i niedbale, jak mwi zwykle, gdy krytykowa lub wymiewa nie do estetyczne pomysy cezara i augustianw: - A wic znalelicie ofiary! Dobrze! Moecie je posa na areny lub przybra w"bolesne tuniki". Rwnie dobrze! Ale posuchajcie mnie. Macie wadz, macie pretorianw, macie si, bdcie zatem szczerzy przynajmniej wwczas, gdy nikt was nie syszy. Oszukujcie lud, ale nie siebie samych. Wydajcie ludowi chrzecijan,skacie ich, na jakie chcecie mki, miejcie jednak odwag powiedzie sobie, e nie oni spalili Rzym!... Phy! Nazywacie mnie arbitrem elegancji, wic owiadczam wam, e nie znosz ndznych komedyj. Phy! Ach, jak to wszystko przypomina mi budy teatralne koo Porta Asinaria, w ktrych aktorowie graj dla uciechy przedmiejskiej gawiedzi bogw i krlw, a po przedstawieniu popijaj cebul kwanym winem lub dostaj baty. Bdcie naprawd bogami i krlami, bo mwi wam, e moecie sobie na to pozwoli. Co do ciebie, cezarze, grozie nam sdem wiekw potomnych, ale pomyl, e one wydadz wyrok i o tobie. Na bosk Klio! Nero, wadca wiata, Nero, bg, spali Rzym, bo by tak potnym na ziemi, jak Zeus w Olimpie. Nero, poeta, kocha tak poezj, epowici dla niej ojczyzn! Od pocztku wiata nikt nic podobnego nie uczyni, na nic podobnego si nie way. Zaklinam ci wimi dziewiciu Libetryd, nie wyrzekaj si takiej sawy, bo oto pieni o tobie bd brzmiay do skoczenia wiekw. Czyme przy tobie bdzie Priam, czym Agamemnon, czym Achilles, czym sami bogowie? Mniejsza, czy spalenie Rzymu jest rzecz dobr, ale jest wielk i niezwyk! A przy tym mwi ci, e lud nie podniesie na ciebiedoni! To nieprawda! Miej odwag! Strze si postpkw niegodnych ciebie, bo tobie grozi tylko to, e potomne wieki mog powiedzie: "Nero spali Rzym, ale jako maoduszny cezar i maoduszny poeta, wypar si wielkiego czynu ze strachu i zrzuci win na niewinnych!" Sowa Petroniusza czyniy zwykle silne na Neronie wraenie, lecz tym razem sam Petroniusz nie udzi si, rozumia bowiem,i to, co mwi, jest rodkiem ostatecznym,ktry moe wprawdzie w szczliwym wypadku uratowa chrzecijan, ale jeszczeacniej moe zgubi jego samego. Nie zawaha si jednak, gdy szo mu zarazemo Winicjusza, ktrego kocha, i o hazard, ktrym si bawi. "Koci s rzucone - mwi sobie - i zobaczymy, o ile w mapie strach o wasn skr przeway nad mioci dla sawy." I w duszy nie wtpi, e jednak przeway strach. Tymczasem po sowach jego zapado milczenie. Poppea i wszyscy obecni patrzyli jak w tcz w oczy Nerona, w za poczpodnosi wargi w gr, zbliajc je do samych nozdrzy, jak zwyk by czyni, gdynie wiedzia, co pocz. Wreszcie zakopotanie i niech odbiy si widocznie na jego twarzy. - Panie - zawoa widzc to Tygellinus - pozwl mi odej, bo gdy chc wystawi nazgub tw osob, a przy tym zw ci maodusznym cezarem, maodusznym poet, podpalaczem i komediantem, uszy moje nie mog znie takich sw. "Przegraem" - pomyla Petroniusz. Lecz zwrciwszy si do Tygellina zmierzy go wzrokiem, w ktrym bya pogarda wielkiego pana i wykwintnego czowieka dlandznika, po czym rzek: - Tygellinie, ciebie to nazwaem komediantem, albowiem jeste nim nawet i teraz. - Czy dlatego, e nie chc sucha twych obelg? - Dlatego, e udajesz mio bez granic dla cezara, a przed chwil grozie mu pretorianami, co zrozumielimy my wszyscyi on take. Tygellinus, ktry nie spodziewa si, aby Petroniusz omieli si rzuci na st podobne koci, poblad, straci gow i oniemia. Ale byo to ostatnie zwycistwo arbitra elegancji nad wspzawodnikiem, gdy w tej chwili Poppea rzeka: - Panie, jak moesz pozwoli, by nawet myl taka przesza przez czyj gow, a tym bardziej, by kto omieli si wypowiedzie j gono wobec ciebie. - Ukarz zuchwalca! - zawoa Witeliusz. Nero podnis znw wargi do nozdrzy i zwrciwszy na Petroniusza swe szkliste oczy krtkowidza, rzek: - Take to wypacasz mi si za przyja, ktr dla ciebie miaem? - Jeli si myl, dowied mi tego - odpowiedzia Petroniusz lecz wiedz, e mwi to, co mi nakazuje mio do ciebie. - Ukarz zuchwalca! - powtrzy Witeliusz. - Uczy to! - ozwao si kilka gosw. W atrium zrobi si szmer i ruch, albowiemludzie spoczli si odsuwa od Petroniusza. Odsun si nawet Tuliusz Senecjo, jego stay towarzysz przy dworze, i mody Nerwa, ktry okazywa mu dotychczas najywsz przyja. Po chwili Petroniusz zosta sam po lewej stronie atrium i z umiechem na ustach, rozgarniajc doni fady togi, czeka jeszcze, co powie lub pocznie cezar. Cezar za rzek: - Chcecie, bym go ukara, lecz to mj towarzysz i przyjaciel, wic chocia zranimi serce, niech wie, e to serce ma dla przyjaci tylko... przebaczenie. "Przegraem i zginem" - pomyla Petroniusz. Tymczasem cezar wsta, narada bya skoczona. Rozdzia L Petroniusz uda si do siebie, Nero za z Tygellinem przeszli do atrium Poppei, gdzie iemi. Mka z cie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA P c2 c2 ]2*c38,3czekali na nich ludzie, z ktrymi prefekt poprzednio rozmawia. Byo tam dwch "rabbich" z Zatybrza, przybranych w dugie uroczyste szaty, z mitrami na gowach, mody pisarz, ich pomocnik, oraz Chilo. Na widok cezara kapani pobledli ze wzruszenia i podnisszy na wysoko ramion rce, pochylili gowy a do doni. - Witaj, monarcho monarchw i krlu krlw - rzek starszy - witaj, wadco ziemi, opiekunie ludu wybranego i cezarze, lwie midzy ludmi, ktrego panowanie jest jako wiato soneczna i jako cedr libaski, i jako rdo, i jako palma, i jako balsam jerychoski!... - Nie nazywacie mnie bogiem? - spyta cezar. Kapani pobledli jeszcze mocniej; starszy znw zabra gos: - Sowa twoje, panie, s sodkie jako grono winnej macicy i jako figa dojrzaa, albowiem Jehowa napeni dobroci serce twoje. Lecz poprzednik ojca twego, cezar Kajus, by okrutnikiem, a jednak wysacy nasi nie nazywali go bogiem, przekadajc mier sam nad obraz Zakonu. - I Kaligula kaza ich rzuci lwom? - Nie, panie. Cezar Kajus ulk si gniewu Jehowy. I podnieli gowy, albowiem imi potnego Jehowy dodao im odwagi. Ufni w moc Jego,mielej ju patrzyli w oczy Nerona. - Oskaracie chrzecijan o spalenie Rzymu? - spyta cezar. - My, panie, oskaramy ich tylko, e s nieprzyjacimi Zakonu, nieprzyjacimi rodu ludzkiego, nieprzyjacimi Rzymu i twymi i e od dawna grozili miastu i wiatu ogniem. Reszt dopowie ci ten czowiek, ktrego usta nie skalaj si kamstwem, albowiem w yach jego matki pyna krew wybranego narodu. Nero zwrci si do Chilona: - Kto jeste? - Twj czciciel, Ozyrysie, a przy tym ubogi stoik... - Nienawidz stoikw - rzek Nero - nienawidz Trazeasza, nienawidz Muzoniusza i Kornuta. Wstrtna mi jest ich mowa, ich pogarda sztuki, ich dobrowolna ndza i niechlujstwo. - Panie, twj mistrz, Seneka, ma tysic stow cytrusowych. Zechciej tylko, a bdich mia dwakro wicej. Jestem stoikiem zpotrzeby. Przybierz, o Promienisty, mj stoicyzm w wieniec z r, i postaw przed nim dzban wina, a bdzie piewa Anakreonta tak, e zguszy wszystkich epikurejczykw. Nero, ktremu przypad do smaku przydomek "Promienisty", umiechn si i rzek: - Podobasz mi si! - Ten czowiek wart tyle zota, ile sam way - zawoa Tygellinus. Chilo za odpowiedzia: - Dopenij, panie, mojej wagi twoj hojnoci, gdy inaczej wiatr uniesie zapat. - Zaiste, nie przewayby Witeliusza - wtrci cezar. - Eheu, Srebrnouki, mj dowcip nie jest z oowiu. - Widz, e twj Zakon nie zabrania ci zwamnie bogiem? - O, niemiertelny! mj Zakon jest w tobie: chrzecijanie blunili przeciw temu Zakonowi i dlategom ich znienawidzi. - Co wiesz o chrzecijanach? - Czy pozwolisz mi paka, boski? - Nie - rzek Nero - to mnie nudzi. - I po trzykro masz suszno, albowiem oczy, ktre ci widziay, powinny raz na zawsze oschn z ez. Panie, bro mnie od moich nieprzyjaci. - Mw o chrzecijanach - rzeka Poppea z odcieniem niecierpliwoci. - Bdzie, jak ty kaesz, Izydo - odpowiedzia Chilo. - Oto od modoci powiciem si filozofii i szukaem prawdy. Szukaem jej i u dawnych boskich mdrcw, i w Akademii w Atenach, i w Serapeum aleksandryjskim. Posyszawszy ochrzecijanach, sdziem, e to jest jaka nowa szkoa, w ktrej bd mg znale kilka ziarn prawdy, i poznaem si z nimi, na moje nieszczcie! Pierwszym chrzecijaninem, do ktrego mnie zy los zbliy, by Glaukos, lekarz w Neapolu. Od niego to dowiedziaem si z czasem, e oni oddaj cze niejakiemu Chrestosowi, ktryim obieca wytpi wszystkich ludzi i zniszczy wszystkie miasta na ziemi, ich za zostawi, jeeli mu pomog w wytpieniu Deukalionowych dzieci. Dlatego to, o panie, oni nienawidz ludzi, dlatego zatruwaj fontanny, dlatego na zebraniach swych miotaj przeklestwa na Rzym i na wszystkie witynie, w ktrych cze bywaoddawana naszym bogom. Chrestos by ukrzyowan, ale obieca im, e gdy Rzym bdzie zniszczony ogniem, wwczas po raz drugi przyjdzie na wiat - i odda im panowanie nad ziemi... - Teraz lud zrozumie, dlaczego Rzym zostaspalony - przerwa Tygellinus. - Wielu ju rozumie, panie - odpowiedzia Chilo - albowiem chodz po ogrodach, po Polu Marsowym i nauczam. Lecz jeli mnie zechcecie wysucha do koca, zrozumiecie, jakie mam do zemsty powody. Glaukos lekarz nie zdradza si z pocztku przede mn, e ich nauka nakazuje nienawi do ludzi. Owszem, mwi mi, e Chrestos jest dobrym bstwem i e podstaw jego nauki jest mio. Tkliwe moje serce nie mogo si oprze takim prawdom, wic pokochaem Glaukosa i zaufaem mu. Dzieliem si z nim kadym kawakiem chleba, kadym groszem i czy wiesz, panie, jak mi si wypaci? Oto w drodze z Neapolu do Rzymu pchn mnie noem, moj za on, moj pikn i modBerenik zaprzeda handlarzom niewolnikw. Gdyby Sofokles zna moje dzieje... Ale co mwi! Sucha mnie kto lepszy ni Sofokles. - Biedny czowiek! - rzeka Poppea. - Kto ujrza oblicze Afrodyty, nie jest biednym, pani, a ja widz je w tej chwili. Lecz wwczas szukaem pociechy w filozofii. Przybywszy do Rzymu staraem si trafi do starszych chrzecijaskich, aby uzyska sprawiedliwo na Glauku. Mylaem, e go zmusz do oddania mi ony... Poznaem ich arcykapana, poznaem drugiego imieniem Pawe, ktry by tu uwizion, ale potem zosta uwolniony, poznaem syna Zebedeusza, poznaem Lina i Kleta, i wielu innych. Wiem,gdzie mieszkali przed poarem, wiem, gdziesi schodz, mog wskaza jedno podziemiewe Wzgrzu Watykaskim i jeden cmentarz za bram Nomentask, na ktrym odprawuj swoje bezecne obrzdy. Widziaem tam Piotra Apostoa, widziaem Glauka, jak mordowa dzieci, aby Aposto mia czym skrapia gowy obecnych, i widziaem Ligi, wychowank Pomponii Grecyny, ktra chepia si, e nie mogc przynie krwi dziecicej przynosi jednak mier dziecka, albowiem urzeka ma August, crk twoj, o Ozyrysie, i twoj, o Izydo! - Syszysz, cezarze! - rzeka Poppea. - Bye to moe? - zawoa Nero. - Mogem odpuci krzywdy wasne - mwi dalej Chilo - lecz usyszawszy o waszych chciaem j noem pchn. Niestety, przeszkodzi mi szlachetny Winicjusz, ktry j miuje. - Winicjusz? Wszake ona od niego ucieka?- Ona ucieka, ale on jej szuka, gdy nie mg bez niej y. Za ndzn zapat pomagaem mu jej szuka i ja to wskazaem mu dom, w ktrym mieszkaa wrd chrzecijan na Zatybrzu. Udalimy si tam razem, a z nami i twj zapanik, Kroto, ktrego szlachetny Winicjusz naj dla bezpieczestwa. Lecz Ursus, niewolnik Ligii, zdusi Krotona. Czowiek to strasznejsiy, o panie, ktry bykom skrca gowy tak atwo, jak by inny skrca makwki. Aulus i Pomponia miowali go za to. - Na Herkulesa! - rzek Nero. - miertelnik,ktry zdusi Krotona, godzien jest mie posg na Forum. Ale mylisz si lub zmylasz, starcze, albowiem Krotona zabi noem Winicjusz. - Tak to ludzie okamuj bogw. O, panie, jasam widziaem, jak ebra Krotona amay si w rkach Ursusa, ktry nastpnie powali i Winicjusza. Byby go zabi, gdyby nie Ligia. Winicjusz dugo potem chorowa, lecz oni pielgnowali go majc nadziej, e z mioci stanie si chrzecijaninem. Jako sta si chrzecijaninem. - Winicjusz? - Tak jest. - A moe i Petroniusz? - spyta skwapliwie Tygellin. Chilo pocz wi si, trze rce i rzek: - Podziwiam tw przenikliwo, panie! O... by moe! Bardzo by moe! - Teraz rozumiem, dlaczego tak broni chrzecijan. Lecz Nero pocz si mia. - Petroniusz chrzecijaninem!... Petroniusz nieprzyjacielem ycia i rozkoszy! Nie bdcie gupcami i nie chciejcie, abym w towierzy, gdy gotwem w nic nie uwierzy.- Lecz szlachetny Winicjusz zosta chrzecijaninem, panie. Przysigam na ten blask, jaki od ciebie bije, e mwi prawd i e nic nie przejmuje mnie takim obrzydzeniem, jak kamstwo. Pomponia jestchrzecijank, may Aulus jest chrzecijaninem i Ligia, i Winicjusz. Suyem mu wiernie, on za w nagrod nadanie Glauka lekarza kaza mnie schosta, cho jestem stary, a byem chory i godny. I przysigem na Hades, emu to zapamitam. O, panie, pomcij na nichmoje krzywdy, a ja wam wydam Piotra Apostoa i Linusa, i Kleta, i Glauka, i Kryspa, samych starszych, i Ligi, i Ursusa, wska wam ich setki, tysice, wska domy modlitwy, cmentarze, wszystkie wasze wizienia nie obejm ich!...Beze mnie nie potrafilibycie ich znale! Dotychczas w biedach moich szukaem pociechy tylko w filozofii, niechaj j teraz znajd w askach, jakie na mnie spyn... Stary jestem, a nie zaznaem ycia, niech odpoczn!... - Chcesz by stoikiem przed pen mis - rzek Nero. - Kto oddaje przysug tobie, tym samym jnapenia. - Nie mylisz si, filozofie. Ale Poppea nie tracia z myli swych nieprzyjaci. Upodobanie jej do Winicjusza byo wprawdzie raczej chwilowym zachceniem powstaym pod wpywem zazdroci, gniewu i obraonej mioci wasnej. A jednak chd modego patrycjusza dotkn j gboko i napeni jej serce zawzit uraz. Ju to samo, e mia przenie nad ni inn, zdawao jej si wystpkiem woajcym o pomst. Co do Ligii, znienawidzia j od pierwszej chwili, w ktrej zaniepokoia j pikno tej pnocnej lilii. Petroniusz, ktry mwi o zbyt wskich biodrach dziewczyny, mg wmwi, co chcia, w cezara, ale nie w August. Znawczyni Poppea od jednego rzutuoka zrozumiaa, e w caym Rzymie jedna Ligia moe z ni wspzawodniczy, a nawet j zwyciy. I od tej chwili zaprzysiga jej zgub. - Panie - rzeka - pomcij nasze dziecko! - pieszcie si! - zawoa Chilo. - pieszcie si! Inaczej, Winicjusz j ukryje. Ja wska dom, do ktrego znw wrcili po poarze. - Dam ci dziesiciu ludzi i id natychmiast - rzek Tygellinus. - Panie! Ty nie widzia Krotona w rkach Ursusa: jeli dasz pidziesiciu, poka tylko z daleka dom. Ale jeli nie uwizicie i Winicjusza, zginem. Tygellin spojrza na Nerona. - Czyby nie byo dobrze, o boski, zaatwi si zarazem z wujem i siostrzecem? Nero pomyla chwil i odrzek: - Nie! nie teraz... Ludzie nie uwierzyliby, gdyby chciano w nich wmwi, e Petroniusz, Winicjusz lub Pomponia Grecyna podpalili Rzym. Zbyt pikne mieli domy... Dzitrzeba innych ofiar, a tamtych kolej przyjdzie pniej: - Wic daj mi, panie, onierzy, by mnie strzegli - rzek Chilo. - Tygellin pomyli o tym. - Zamieszkasz tymczasem u mnie - rzek prefekt. Rado pocza bi od twarzy Chilona. - Wydam wszystkich! Tylko si pieszcie! pieszcie si! - woa ochrypym gosem. Rozdzia LI Petroniusz wyszedszy od cezara kaza sinie do swego domu na Karynach, ktry, otoczony z trzech stron ogrodem i majc z przodu mae forum Cecyliw, wyjtkowo ocala w czasie poaru. Z tego powodu inni augustianie, ktrzy potracili domy, a w nich mnstwo bogactw idzie sztuki, nazywali Petroniusza szczliwym. Mwiono zreszt o nim od dawna, e jest pierworodnym synem Fortuny, a coraz ywsza przyja, jak muw ostatnich czasach okazywa cezar, zdawaa si potwierdza suszno tego mniemania. Lecz w pierworodny syn Fortuny mg rozmyla teraz chyba nad zmiennoci tej matki, a raczej nad podobiestwem jej z Chronosem poerajcym wasne dzieci. - Gdyby mj dom by si spali - mwi sobie - a z nim razem moje gemmy, moje naczynia etruskie i szko aleksandryjskie, imied koryncka, to moe Nero naprawd zapomniaby urazy. Na Polluksa! I pomyle, e ode mnie tylko zaleao, by wobecnej chwili by prefektem pretorianw. Bybym Tygellina ogosi za podpalacza, ktrym zreszt jest, bybym go ubra w "bolesn tunik", wyda ludowi, ochroni chrzecijan i odbudowa Rzym. Kto wie nawet, czy uczciwym ludziom nie poczobysi dzia lepiej. Powinienem by to zrobi choby ze wzgldu na Winicjusza. W razie zbytniej roboty jemu ustpibym urzd prefekta - i Nero nie prbowaby si nawetopiera... Niechby sobie Winicjusz ochrzci potem wszystkich pretorianw i samego nawet cezara, co by mi to mogo szkodzi! Nero pobony, Nero cnotliwy i miosierny - pocieszny by nawet przedstawia widok. I jego niekopotliwo bya tak wielka, e pocz si umiecha. Lecz po chwili myl jego zwrcia si w inn stron. Zdawao mu si, e jest w Ancjum i e Pawe z Tarsu mwi do niego: "Nazywacie nas nieprzyjacimi ycia, ale odpowiedz mi, Petroniuszu: gdyby cezar bychrzecijaninem i postpowa wedle naszej nauki, czy ycie wasze nie byoby pewniejsze i bezpieczniejsze?" I wspomniawszy te sowa, mwi sobie dalej: - Na Kastora! Ilu tu chrzecijan pomorduj,tylu Pawe znajdzie nowych, bo jeli wiat nie moe sta na otrostwie, to on ma suszno... Ale kto wie, czy nie moe, skoro stoi. Ja sam, ktry nauczyem si niemao, nie nauczyem si, jak by do wielkim otrem, i dlatego przyjdzie sobie yy otworzy... Ale przecie na tym musiaoby si skoczy, a gdyby nawet nie skoczyo si tak, to skoczyoby si inaczej. Szkoda mi Eunice i mojej wazy mirreskiej, ale Eunice jest woln, a waza pjdzie ze mn. Ahenobarbus nie dostanie jej w adnym razie! Szkoda mi rwnie Winicjusza. Zreszt, jakkolwiek mniej nudziem si w ostatnich czasach ni dawniej, jestem gotw. Na wiecie rzeczy s pikne, ale ludzie w wikszej czci tak plugawi, e ycia nie warto aowa. Kto umia y, ten powinien umie umrze. Jakkolwiek naleaem do augustianw, byem czowiekiem wicej wolnym ni oni tam przypuszczaj. Tu wzruszy ramionami. - Oni tam moe myl, e w tej chwili dr mi kolana i strach podnosi mi wosy na gowie, a ja wrciwszy do domu wezm kpiel w fiokowej wodzie, po czym moja Zotowosa sama mnie namaci i po posikukaemy sobie piewa na gosy ten hymn doApollina, ktry uoy Antemios. Sam kiedypowiedziaem: "O mierci nie warto myle,bo ona bez naszej pomocy o nas myli." Byaby jednak rzecz godn podziwu, gdybynaprawd istniay jakie Pola Elizejskie, a nanich cienie... Eunice przyszaby z czasem domnie i bdzilibymy razem po kach porosych asfodelem. Znalazbym te towarzystwo lepsze ni tu. Co za bazny! coza kuglarze, co za gmin plugawy bez smakuipoloru! Dziesiciu arbitrw elegancji nie przerobioby tych Trymalchionw na przyzwoitych ludzi. Na Persefon! Mam ich do! I spostrzeg ze zdziwieniem, e ju co rozdzielio go od tych ludzi. Zna ich przecie dobrze i wiedzia przedtem, co o nich sdzi, a jednak wydali mu si teraz jacy dalsi i godniejsi pogardy ni zwykle. Naprawd mia ich dosy. Lecz nastpnie pocz zastanawia si nad pooeniem. Dziki swej przenikliwoci zrozumia, e zguba nie grozi mu natychmiast. Nero skorzysta przecie z odpowiedniej chwili, aby wypowiedzie kilkapiknych, podniosych sw o przyjani, o przebaczeniu, i poniekd zwiza si nimi. Bdzie teraz musia szuka pozorw, a nimje znajdzie, moe upyn sporo czasu. "Przede wszystkim wyprawi igrzysko z chrzecijan - mwi sobie Petroniusz - potem dopiero pomyli o mnie, a jeli tak, to nie warto si tym kopota ni zmienia trybu ycia. Blisze niebezpieczestwo grozi Winicjuszowi!..." I odtd myla ju tylko o Winicjuszu, ktrego postanowi ratowa. Niewolnicy nieli szybko lektyk wrd ruin, popielisk i kominw, jakimi byy jeszcze zapenione Karyny, lecz on rozkaza im biec pdem, by jak najprdzej stan u siebie. Winicjusz, ktrego insula spona, mieszka u niego i na szczcie by w domu. - Widziae dzi Ligi? - spyta go na wstpie Petroniusz. - Od niej wracam. - Suchaje, co ci powiem, i nie tra czasu na pytania. Postanowiono dzi u cezara zoy na chrzecijan win za podpalenie Rzymu. Grozi im przeladowanie i mki. Pocig rozpocznie si lada chwila. Bierz Ligi i uciekajcie natychmiast choby za Alpy lub do Afryki. I piesz si, bo z Palatynu bliej na Zatybrze ni std! Winicjusz by istotnie nadto onierzem, bytraci czas na zbyteczne pytania. Sucha znamarszczon brwi, z twarz skupion i gdzie iemi. Mka z cie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPsc3 c3yc3 +Rc3r913gron, ale bez przeraenia. Widocznie pierwszy uczuciem, jakie budzio si w tej naturze wobec niebezpieczestwa, bya ch walki i obrony. - Id - rzek. - Sowo jeszcze: we kaps ze zotem, we bro i gar twoich ludzi chrzecijan. W razie potrzeby, odbij! Winicjusz by ju we drzwiach atrium. - Przylij mi wiadomo przez niewolnika - zawoa za odchodzcym Petroniusz. I pozostawszy sam, pocz chodzi wzdukolumn zdobicych atrium, rozmylajc o tym, co si stanie. Wiedzia, e Ligia i Linuswrcili po poarze do dawnego domu, ktry, jak wiksza cz Zatybrza, ocala, i to bya okoliczno niepomylna, inaczej bowiem nieatwo byoby ich odnale wrdtumw. Spodziewa si jednak, e i tak nikt w Palatynie nie wie, gdzie mieszkaj, awic e w kadym razie Winicjusz uprzedzi pretorianw. Przyszo mu rwnie na myl,i Tygellin, chcc wyowi za jednym zamachem jak najwiksz ilo chrzecijan,musi sie rozcign na cay Rzym, to jest podzieli pretorianw na mae oddziay. Jeli przyl po ni nie wicej jak dziesiciu ludzi - myla - to sam olbrzym ligijski poamie im koci, a c dopiero, gdyw pomoc przyjdzie mu Winicjusz. I mylc o tym nabra otuchy. Wprawdzie postawi zbrojny opr pretorianom byo to niemal to samo, co rozpocz wojn z cezarem. Petroniusz wiedzia take, e jeeli Winicjusz uchroni si przed zemst Nerona,to zemsta ta moe spa na niego, ale niewiele o to dba. Owszem, myl pomieszania szykw Neronowi i Tygellinowi rozweselia go. Postanowi nie poaowa na to ni pienidzyni ludzi, e za Pawe z Tarsu nawrci jeszcze w Ancjum wiksz cz jego niewolnikw, przeto mg by pewny, e w sprawie obrony chrzecijanki moe liczy na ich gotowo i powicenie. Wejcie Eunice przerwao mu rozmylania. Na jej widok wszystkie jego kopoty i troski pierzchy bez ladu. Zapomnia o cezarze, o nieasce, w jak popad, o znikczemniaych augustianach, o pocigu grocym chrzecijanom, o Winicjuszu i Ligii, a patrzy tylko na ni oczyma estety, rozmiowanego w cudnych ksztatach, i kochanka, dla ktrego z tych ksztatw tchnie mio. Ona, przybrana w przezrocz fioletow szat, zwan Coa vestis, przez ktr przegldao jej rane ciao, bya istotnie pikna jak bstwo. Czujc si przy tym podziwian i kochajc go ca dusz, zawsze spragniona jego pieszczot, pocza poni si z radoci, jakgdyby bya nie naonic, ale niewinnym dziewczciem. - Co mi powiesz, Charyto? - rzek Petroniusz wycigajc do niej rce. Ona za chylc ku niemu sw zot gow odrzeka: - Panie, przyszed Antemios ze piewakami i pyta, czy go zechcesz sucha dzisiaj? - Niechaj zaczeka. Zapiewa nam przy obiedzie hymn do Apollina. Wok jeszcze zgliszcza i popioy, a my bdziem suchali hymnu do Apollina! Na gaje Pafijskie! Gdy ci widz w tej Coa vestis, zdaje mi si, eAfrodyta przesonia si rbkiem nieba i stoi przede mn. - O, panie! - rzeka Eunice. - Pjd tu, Eunice, obejmij mnie ramionami idaj mi usta twoje... Kochasz ty mnie? - Nie kochaabym wicej Zeusa. To rzekszy przycisna usta do jego ust, drc mu w ramionach ze szczcia. Lecz po chwili Petroniusz rzek: - A gdyby przyszo nam si rozczy?... Eunice spojrzaa mu z przestrachem w oczy. - Jak to panie?... - Nie lkaj si!... Bo widzisz, kto wie, czy nie bd musia wybra si w dalek podr. - We mnie ze sob... Lecz Petroniusz zmieni nagle przedmiot rozmowy i zapyta: - Powiedz mi, czy na trawnikach w ogrodzies asfodele? - W ogrodzie cyprysy i trawniki poky od poaru, z mirtw opady licie i cay ogrd wyglda jak umary. - Cay Rzym wyglda jak umary, a wkrtce bdzie prawdziwym cmentarzem, Czy wiesz, e wyjdzie edykt przeciw chrzecijanom i rozpocznie si przeladowanie, w czasie ktrego zgin tysice ludzi? - Za co bd ich karali, panie? To ludzie dobrzy i cisi. - Wanie za to. - Wiec jedmy nad morze. Twoje boskie oczy nie lubi patrze na krew. - Dobrze, ale tymczasem musz si wykpa. Przyjd do elaeothesium namacimi ramiona. Na pas Kiprydy! Nigdy nie wydaa mi si jeszcze tak pikna. Ka ci zrobi wann w ksztacie konchy, a ty bdziesz w niej jak kosztowna pera... Przyjd, Zotowosa. I odszed, a w godzin pniej oboje w wiecach r i z zamglonymi oczyma spoczli przed stoem zastawionym zotyminaczyniami. Usugiway im pacholta przebrane za amorw, oni za, popijajc wino z bluszczowych kru, suchali hymnu Apollina, piewanego przy dwiku harf podwodz Antemia. Co ich mogo obchodzi, e naok willi sterczay ze zgliszcz kominy domw, i e powiewy wiatru roznosiy popioy spalonego Rzymu. Czuli si szczliwi i myleli tylko o mioci, ktra im ycie zmieniaa jakby w boski sen. Lecz zanim hymn by skoczony, wszed dosali niewolnik przeoony nad atrium. - Panie - rzek gosem, w ktrym drga niepokj - centurion z oddziaem pretorianw stoi przed bram i z rozkazu cezara pragnie widzie si z tob. piew i dwik harf ustay. Niepokj udzieli si wszystkim obecnym, albowiem cezar w stosunkach z przyjacimi nie posugiwa si zwykle pretorianami i przybycie ich nie wryo w owych czasachnic dobrego. Jeden tylko Petroniusz nie okaza najmniejszego wzruszenia i rzek, jak by mwi czowiek, ktrego nudz cige wezwania: - Mogli te da mi spokojnie zje obiad. Po czym zwrci si do przeoonego nad atrium: - Wpu. Niewolnik znikn za kotar, w chwil pniej day si sysze cikie kroki i do sali wszed znajomy Petroniuszowi setnik Aper, cay w zbroi i w elaznym hemie na gowie. - Szlachetny panie - rzek - oto pismo od cezara. Petroniusz wycign leniwie sw bia rk, wzi tabliczki i rzuciwszy na nie okiem, odda je z caym spokojem Eunice. - Bdzie czyta wieczr now pie z Troiki- rzek - i wzywa mnie, bym przyszed. - Mam tylko rozkaz odda pismo - ozwa si setnik. - Tak. Nie bdzie odpowiedzi. Ale moe by, setniku, spocz nieco przy nas i wychyli krater wina? - Dziki ci, szlachetny panie. Krater wina wypij chtnie za twoje zdrowie, ale spocz nie mog, gdy jestem na subie. - Czemu to tobie oddano pismo, zamiast wysa je przez niewolnika? - Nie wiem, panie. Moe dlatego, e wysano mnie w t stron w innej sprawie.- Wiem - rzek Petroniusz - przeciw chrzecijanom. - Tak jest, panie. .- Czy pocig dawno rozpoczty? - Niektre oddziay wysano na Zatybrze jeszcze przed poudniem. To rzekszy setnik strzsn z czaszy nieco wina na cze Marsa, nastpnie wychyli j i rzek: - Niechaj bogowie dadz ci, panie, czego zapragniesz. - We i ten krater - rzek Petroniusz. Po czym da znak Antemiosowi, by koczy hymn do Apollina. - Miedzianobrody poczyna igra ze mn i z Winicjuszem - mwi sobie, gdy harfy ozway si na nowo. - Odgaduj zamiar! Chcia mnie przerazi przysyajc wezwanie przez centuriona. Bd si wieczr wypytywali setnika, w jaki sposb go przyjem. Nie, nie! Nie ucieszysz si zbytnio, zoliwa i okrutna kuko. Wiem, eurazy nie zapomnisz, wiem, e zguba mnie nie minie, ale jeli mylisz, e bd ci patrzy bagalnie w oczy, e zobaczysz na mojej twarzy strach i pokor, to si mylisz. - Cezar pisze, panie: "Przyjdcie, jeli macie ochot" - rzeka Eunice. - Czy pjdziesz? - Jestem w wymienitym usposobieniu i mog sucha nawet jego wierszy - odpowiedzia Petroniusz - wic pjd, tym bardziej e Winicjusz pj nie moe. Jako po skoczonym obiedzie i po zwykejprzechadzce odda si w rce niewolnic treficych wosy i niewolnic ukadajcych fady, a w godzin pniej, pikny jak boek, kaza si zanie na Palatyn. Godzinabya pna, wieczr cichy, ciepy, ksiyc wieci tak mocno, e lampadarii, idcy przed lektyk, pogasili pochodnie. Po ulicachi wrd rumowisk snuy si podpite winem gromady ludzi, przybrane w bluszcze i wiciokrzew, niosce w rkach gazki mirtu i lauru, ktrych dostarczyy ogrody cezara. Obfito zboa i nadzieja wielkich igrzysk napeniaa wesooci serca ludzi. Gdzieniegdzie piewano pieni wielbice "bosk noc" i mio, gdzieniegdzie taczono przy wietle ksiyca; kilkakrotnie niewolnicy musieli woa o miejsce dla lektyki "szlachetnego Petroniusza" i wwczas tum rozsuwa si wydajc okrzyki na cze swego ulubieca. On za rozmyla o Winicjuszu i dziwi si, e nie ma od niego adnej wieci. By epikurejczykiem i egoist, ale przestajc toz Pawem z Tarsu, to z Winicjuszem i syszc codziennie o chrzecijanach zmieni si nieco, cho sam o tym nie wiedzia. Powia na niego od nich jaki wiatr, ktry rzuci w jego dusz nieznane ziarnka. Poza wasn osob poczli go zajmowa inni ludzie, do Winicjusza by zreszt zawsze przywizany, gdy w dziecistwie kocha mocno jego matk, a swoj siostr, obecnie za, wziwszy udzia w jego sprawach, patrzy na nie jeszcze z takim zajciem, jak by patrzy na jak tragedi. Nie traci nadziei, e Winicjusz uprzedzi pretorianw i uciek z Ligi lub w ostatecznoci, e j odbi. Lecz wolaby by mie pewno, gdy przewidywa, e moe przyjdzie odpowiada mu na rozmaite pytania, na ktre lepiej byo by przygotowanym. Stanwszy przed domem Tyberiusza, wysiad z lektyki i po chwili wszed do atrium, napenionego ju augustianami. Wczorajsi przyjaciele, jakkolwiek dziwio ich, e zosta zaproszony, odsuwali si jeszcze od niego, lecz on posuwa si wrd nich, pikny, swobodny, niedbay i tak pewny siebie, jak by sam mg aski rozdawa. Niektrzy te widzc go zaniepokoili si w duszy, czy nie za wczenie byo okazywa mu obojtno. Cezar udawa jednak, e go nie widzi, i nie odpowiedzia na jego ukon udajc zajtegorozmow. Natomiast Tygellin zbliy si i rzek: - Dobry wieczr, arbitrze elegancji. Czy zawsze jeszcze twierdzisz, e nie chrzecijanie Rzym spalili? A Petroniusz wzruszy ramionami i klepic go po opatce jak wyzwoleca odpowiedzia: - Ty wiesz tak dobrze jak ja, co o tym mniema. - Nie miem porwna si z twoj mdroci. - I poniekd masz suszno, bo w takim razie, gdy oto cezar przeczyta nam now pie z Troiki, musiaby, zamiast krzycze jak paw, wypowiedzie jakie zdanie dorzeczne. Tygellin zagryz wargi. Nie by on zbyt rad, i cezar postanowi wygosi dzi mow pie, albowiem otwierao to pole, na ktrym nie mg wspzawodniczy z Petroniuszem. Jako w czasie wygaszania Nero mimo woli, skutkiem dawnego przyzwyczajenia, zwraca oczy na Petroniusza, pilnie baczc, co w jego twarzy wyczyta. w za sucha podnoszcw gr brwi, miejscami potakujc, miejscami natajc uwag, jak by chcia sprawdzi, czy dobrze sysza i nastpnie to chwali, to przygania, wymagajc poprawek lub wypolerowania niektrych wierszy. Sam Nero czu, e innym w wygrowanych pochwaach chodzi tylko o wasne osoby, ten jeden za tylko zajmuje si poezj dla samej poezji, jeden si zna i jeli co pochwali, to mona by pewnym, e wiersze s godne pochway. Powoli te pocz z nim rozprawia, spiera si, a gdy wreszcie Petroniusz poda w wtpliwo trafno pewnego wyraenia, rzek mu: - Zobaczysz w ostatniej pieni, dlaczegom go uy. "Ach! - pomyla Petroniusz. - Wic doczekam ostatniej pieni." Niejeden za, syszc to, mwi sobie w duchu: "Biada mi! Petroniusz majc przed sob czas moe wrci do ask i obali nawet Tygellina." I poczto znw zblia si do niego. Lecz koniec wieczoru mniej by szczliwy, cezar bowiem, w chwili gdy Petroniusz go egna, zapyta nagle ze zmruonymi oczyma i twarz zarazem zoliw i uradowan: - A Winicjusz czemu nie przyszed? Gdyby Petroniusz by pewien, e Winicjusz z Ligi s ju za bramami miasta, byby odrzek: "Oeni si z twego pozwolenia i wyjecha." Lecz widzc dziwny umiech Nerona odrzek: - Twoje wezwanie, boski, nie znalazo go wdomu. - Powiedz mu, e rad go ujrz - odpowiedzia Nero - i powiedz mu ode mnie, by nie opuszcza igrzysk, na ktrych wystpi chrzecijanie. Petroniusza zaniepokoiy te sowa, wydao mu si bowiem, e odnosz si wprost do Ligii. Siadszy w lektyk kaza si nie do domu jeszcze prdzej ni rano. Nie byo tojednak rzecz atw. Przed domem Tyberiusza sta tum gsty i zgiekliwy, pijany jak poprzednio, lecz nie rozpiewanyinie taczcy, ale jakby wzburzony. Z dala dochodziy jakie okrzyki, ktrych Petroniusz nie umia od razu zrozumie, alektre potniay, rosy, a wreszcie zmieniy si w jeden dziki wrzask: - Chrzecijanie dla lww! wietne lektyki dworakw posuway si wrd wyjcej tuszczy. Z gbi spalonych ulic nadbiegay coraz nowe gromady, ktre zasyszawszy okrzyk poczynay go powtarza. Padawano sobie z ust do ust wie, e pocig trwa ju od poudnia, e schwytano ju mnstwo podpalaczy, i wkrtce po nowo wytknitych i starych ulicach, po zaukach, lecych w gruzach, naok Palatynu, po wszystkich wzgrzach iogrodach rozlegay si, jak dugi i szeroki Rzym, coraz wcieklejsze wrzaski: - Chrzecijanie dla lww! - Trzoda! - powtarza z pogard Petroniusz.- Lud godny cezara! I pocz myle, e taki wiat, oparty, na przemocy, na okruciestwie, o ktrym nawet barbarzycy nie mieli adnego pojcia, na zbrodniach i szalonej rozpucie,nie moe si jednak osta. Rzym by panem wiata, ale i wrzodem wiata. Wiao od niego trupi woni. Na zgnie ycie pada cie mierci. Nieraz mwiono o tym nawet midzy augustianami, ale Petroniuszowi nigdy nie stana wyraniej przed oczyma ta prawda, e w uwieczony wz, na ktrym w postaci tryumfatora stoi Rzym, wlokc za sob sptan trzod narodw, idzie do przepaci. ycie wiatowadnego grodu wylao mu si jakim bazeskim korowodem i jak orgi, ktra jednak musisi skoczy. Rozumia teraz, e jedni tylko chrzecijaniemaj jakie nowe podstawy ycia, ale sdzi, e wkrtce nie pozostanie z chrzecijan lad aden. A wwczas co? Bazeski korowd pjdzie dalej pod wadzNerona, a jeli Nero minie, znajdzie si drugi taki sam lub gorszy, bo wobec takiegoludu i takich patrycjuszw nie ma adnego powodu, by znalaz si kto lepszy. Bdzie nowa orgia, a w dodatku coraz plugawsza i szpetniejsza. Orgia za nie moe trwa wiecznie i trzeba po niej pj spa choby z samego wyczerpania. Mylc o tym Petroniusz sam czu si ogromnie zmczony. Czy warto y, i to yw niepewnoci jutra, po to tylko, by patrze na podobny porzdek wiata? Geniusz mierci nie jest przecie mniej pikny ni geniusz snu i ma take skrzya uramion. Lektyka zatrzymaa si przed drzwiami domu, ktre czujny odwierny w tej samej chwili otworzy. - Czy szlachetny Winicjusz powrci? - zapyta go Petroniusz. - Przed chwil, panie - odpowiedzia niewolnik. "A zatem jej nie odbi!" - pomyla Petroniusz. I zrzuciwszy tog wbieg do atrium. Winicjusz siedzia na trjnogu, z gow pochylon niemal do kolan i z rkami na gowie, lecz na odgos krokw podnis sw skamienia twarz, w ktrej tylko oczy wieciy gorczkowo. - Przybye za pno? - spyta Petroniusz. - Tak jest. Uwiziono j przed poudniem. Nastaa chwila milczenia. - Widziae j? - Tak. - Gdzie jest? - W wizieniu Mamertyskim. Petroniusz wzdrygn si i pocz patrze na Winicjusza pytajcym wzrokiem. Ten za zrozumia. - Nie! - rzek. - Nie wtrcono jej do Tullianum9 ani nawet do rodkowego wizienia. Przepaciem stra, aby odstpi jej sw izb. Ursus pooy si w progu i czuwa nad ni. - Czemu Ursus jej nie obroni? - Przysano pidziesiciu pretorianw. Zreszt Linus mu zabroni. - A Linus? - Linus umiera. Dlatego nie wzito go. - Co zamierzasz? - Uratowa j lub umrze z ni razem. I ja wierz w Chrystusa. Winicjusz mwi niby spokojnie, ale w jego gosie byo co tak rozdzierajcego, e serce Petroniusza zadrgao szczer litoci. - Ja ci pojmuj - rzek - ale jak j chceszratowa? - Przepaciem strw naprzd dlatego, by ratowa j od zniewag, a po wtre, by nie przeszkadzali jej w ucieczce. - Kiedy to ma nastpi? . Mka z cie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc3+3c4#c4;2z,48.5- Odpowiedzieli, e nie mog wyda mi jej natychmiast, albowiem boj si odpowiedzialnoci. Gdy wizienia napeni si mnstwem ludzi i gdy straci si rachunek winiw, wwczas mi j oddadz. Ale to ostateczno! Pierwej ty ratuj j i mnie! Jeste przyjacielem cezara.On sam mi j odda. Id do niego i ratuj mnie! Petroniusz, zamiast odpowiedzie, zawoa niewolnika i rozkazawszy mu przynie dwaciemne paszcze i dwa miecze, zwrci si do Winicjusza. - Po drodze ci odpowiem - rzek. - Tymczasem we paszcz, we bro i pjdmy do wizienia. Tam daj strom sto tysicy sestercyj, daj dwakro i pikro wicej, byle wypucili Ligi natychmiast. Inaczej bdzie za pno. - Pjdmy - rzek Winicjusz. I po chwili obaj znaleli si na ulicy. - A teraz suchaj mnie - rzek Petroniusz. -Nie chciaem traci czasu. Jestem od dzi w nieasce. Moje wasne ycie wisi na wosku i dlatego nie mog nic wskra u cezara. Gorzej! Mam pewno, e postpi wbrew mojej probie. Gdyby nie to, czy bybym ci radzi, by ucieka z Ligi lub odbi j? Przecie gdyby ty zdoa uj, gniew cezara zwrciby si na mnie. Ale on prdzej by dzi uczyni co na twoj prob ni na maj. Nie licz jednak na to. Wydobd j z wizienia i uciekaj! Nic wicej ci nie pozostaje. Gdy si to nie uda, wwczas bdzie czas na inne sposoby. Tymczasem wiedz, e Ligi uwiziono nie tylko za wiar w Chrystusa. J i ciebie ciga gniew Poppei. Czy ty pamitasz, e obrazi August, e j odrzuci? Ona za wie, e j odrzuci dla Ligii, ktr i tak znienawidzia od pierwszego rzutu oka. Wszake ju i poprzednio usiowaa j zgubi przypisujc jej czarom mier swego dziecka. W tym, co si stao, jest rka Poppei! Czyme wytumaczysz, e Ligia zostaa pierwsza uwiziona? Kto mgwskaza dom Linusa? A ja ci mwi, e szpiegowano j od dawna! Wiem, e ci rozdzieram dusz i odejmuj reszt nadziei, ale mwi ci to umylnie dlatego, e jeli jej nie uwolnisz, zanim nie wpadn na myl, i bdziesz prbowa, to zginiecie oboje. - Tak jest! Rozumiem! - odrzek gucho Winicjusz. Ulice z powodu pnej godziny by puste, jednak dalsz rozmow przerwa im idcy z przeciwka spity gladiator, ktry zatoczysi na Petroniusza tak, i wspar si donina jego ramieniu, oblewajc mu twarz przesiknitym winem oddechem i wrzeszczc ochrypym gosem: - Chrzecijanie dla lww! - Mirmilonie - ozwa si spokojnie Petroniusz - posuchaj dobrej rady i ruszajw swoj drog. Wtem pijany schwyci go i drug rk za rami: - Krzycz wraz ze mn, inaczej skrc ci kark: chrzecijanie dla lww! Lecz nerwy Petroniusza miay ju dosy tych wrzaskw. Od chwili wyjcia z Palatynu dusiy go one jak zmora i rozdzieray mu uszy, wic gdy ujrza przytym wzniesion nad sob pi olbrzyma, wyczerpaa si miara jego cierpliwoci. - Przyjacielu - rzek - cuchniesz winem i zawadzasz mi. I tak mwic wbi mu w pier a po rkoje krtki mieczyk, w ktry uzbroi si wychodzc z domu, po czym wziwszy pod rk Winicjusza mwi dalej, jak gdybynic nie zaszo: - Cezar rzek mi dzi: "Powiedz ode mnie Winicjuszowi, eby by na igrzyskach, na ktrych wystpi chrzecijanie." Czy rozumiesz, co to znaczy? Oto chc sobie wyprawi widowisko z twego blu. To rzeczuoona. Moe dlatego nie uwiziono dotd ciebie i mnie. Jeli jej nie zdoasz natychmiast wydoby, wwczas... nie wiem!... Moe Akte wstawi si za tob, lecz czy co wskra?... Twoje ziemie sycylijskie mogyby take skusi Tygellina. Prbuj. - Oddam mu wszystko, co posiadam - odpowiedzia Winicjusz. Z Karyn na Forum nie byo zbyt daleko, wkrtce wic doszli. Noc ju pocza bledn i mury zamku wychylay si wyranie z cienia. Nagle, gdy skrcili ku Mamertyskiemu wizieniu, Petroniusz stan i rzek: - Pretorianie!... Za pno! Jako wizienie otacza podwjny szereg onierzy. Brzask srebrzy elazne ich hemy i ostrza wczni. Twarz Winicjusza staa si blada jak marmur. - Pjdmy - rzek. Po chwili stanli przed szeregiem. Petroniusz, ktry obdarzony niezwyk pamici, zna nie tylko starszyzn, ale wszystkich niemal onierzy pretorii, wnet ujrza znajomego sobie dowdc kohorty i skin na niego. - A co to, Nigrze? - rzek. - Kazano wam pilnowa wizienia? - Tak jest, szlachetny Petroniuszu. Prefekt obawia si, by nie prbowano odbi podpalaczy. - Czy macie rozkaz nie wpuszcza nikogo? -spyta Winicjusz. - Nie, panie. Znajomi bd odwiedzali uwizionych i w ten sposb wyapiemy wicej chrzecijan. - Zatem mnie wpu - rzek Winicjusz. I cisnwszy do Petroniusza rzek mu: - Zobacz Akte, a ja przyjd dowiedzie si, jak ci daa odpowied: - Przyjd - odpowiedzia Petroniusz. W tej chwili pod ziemi i za grubymi muramiozwao si piewanie. Pie, zrazu gucha istumiona, rosa coraz bardziej. Gosy mskie, kobiece i dziecinne czyy si w jeden zgodny chr. Cae wizienie poczo w ciszy witania piewa jak harfa. Lecz nie byy to gosy aoci ni rozpaczy. Owszem brzmiaa w nich rado i tryumf. onierze spojrzeli na siebie ze zdumieniem.Na niebie zjawiy si pierwsze zote i rowe blaski jutrzni. Rozdzia LII Okrzyk "Chrzecijanie dla lww!" rozlega si cigle we wszystkich dzielnicach miasta.W pierwszej chwili nie tylko nikt nie wtpi,e oni byli prawdziwymi sprawcami klski, ale nikt nie chcia wtpi, albowiem kara ich miaa by zarazem wspania zabaw dla ludu. Lecz rozszerzyo si mniemanie, e klska nie przybraaby tak straszliwych rozmiarw, gdyby nie gniew bogw, nakazano wic w wityniach piacula, czyli ofiary oczyszczalne. Z porady Ksig Sybilijskich senat urzdzi uroczystoci i publiczne mody do Wulkana, do Cerery i doProzerpiny. Matrony skaday ofiary Junonie; caa ich procesja udaa si a na brzeg morza, by zaczerpn wady i skropini posg bogini. Zamne niewiasty przygotowyway uczty bogom10 i nocne czuwania. Cay Rzym oczyszcza si z grzechw, skada ofiary i przejednywa Niemiertelnych. A tymczasem wrd zgliszcz wytykano nowe szerokie ulice. Tu i owdzie pozakadano ju fundamenta wspaniaych domw, paacw i wity. Przede wszystkim jednak budowano z niesychanym popiechem ogromne drewniane amfiteatra, w ktrych mieli kona chrzecijanie. Zaraz po naradzie w domu Tyberiusza poszy rozkazy do prokonsulw, aby dostarczyli dzikich zwierzt. Tygellinus opustoszy vivaria wszystkich miast italskich, nie wyczajc pomniejszych. W Afryce urzdzono z jego polecenia olbrzymie owy, w ktrych caa miejscowa ludno musiaa bra udzia. Sprowadzono sonie i tygrysy z Azji, krokodyle i hipopotamy z Nilu, lwy z Atlasu,wilki i niedwiedzie z Pirenejw, zacieke psy z Hibernii, psy molosy z Epiru, bawoy iolbrzymie srogie tury z Germanii. Z powodu iloci uwizionych igrzyska miay przej ogromem wszystko, co dotychczas widziano. Cezar zapragn zatopi wspomnienia poaru w krwi i upoi ni Rzym, wic nigdy rozlew jej nie zapowiadasi wspanialej. Rozochocony lud pomaga wigilom i pretorianom w pocigu chrzecijan. Nie byo bo rzecz trudn, gdy cae ich gromady, obozujc jeszcze wraz z inn ludnoci wrd ogrodw - wyznaway gono sw wiar. Gdy ich otaczano, klkaliipiewajc pieni pozwalali si porywa bez sporu. Lecz cierpliwo ich zwikszaa tylko gniew ludu, ktry nie rozumiejc jej rda, poczytywa j za zacieko i zatwardziao w zbrodni. Sza ogarn przeladowcw. Zdarzao si, e czer wyrywaa chrzecijan z rk pretorianw i rozszarpywaa ich rkoma; kobiety cignito za wosy do wizie, dzieciom rozbijano gowy o kamienie. Tysice ludzi dniem i noc przebiegao z wyciem ulice. Szukano ofiar wrd zgliszcz, w kominach iw piwnicach. Przed wizieniami wyprawianoprzy ogniskach, naok beczek z winem, bachiczne uczty i tace. Wieczorami suchano z upojeniem podobnych do grzmotu rykw, ktrymi rozbrzmiewao cae miasto. Wizienia przepenione byy tysicami ludzi, co dzie za czer i pretorianie przypdzali nowe ofiary. Lito zgasa. Zdawao si, e ludzie zapomnieli mwi i w dzikim obkaniu zapamitali tylko jeden okrzyk: "Chrzecijanie dla lww!" Przyszy dziwnie znojne dni i noce tak duszne, jakich nigdy przedtem nie bywao: samo powietrze byo jakby nasiknite szaem, krwi, zbrodni. A owej przebranej mierze okruciestw odpowiadaa rwnie przebrana miara dzy mczestwa. Wyznawcy Chrystusa szli dobrowolnie na mier lub nawet szukali jej, pki ich nie powstrzymay surowe rozkazy zwierzchnikw. Z poleceniaich poczto zbiera si ju tylko za miastem, w podziemiach na drodze Appijskiej i w winnicach podmiejskich nalecych do patrycjuszw chrzecijan, spord ktrych nie uwiziono dotd nikogo.Na Palatynie wiedziano doskonale, e do wyznawcw Chrystusa nale: i Flawiusz, i Domitylla, i Pomponia Grecyna, i Korneliusz Pudens, i Winicjusz; sam cezar obawia si jednak, e czer nie da wmwi w siebie, by tacy ludzie podpalili Rzym, e za chodzio przede wszystkim o przekonanie ludu, wic kar i zemst odaono na dni dalsze. Inni mniemali, e owych patrycjuszw ocai wpyw Akte. Mniemanie byo bdne. Petroniusz, po rozstaniu si z Winicjuszem, uda si wprawdzie do Akte o pomoc dla Ligii, lecz ona moga mu ofiarowa jeno zy, ya bowiem w zapomnieniu i w blu, o tyle tylkocierpiana, o ile krya si przed Poppe i cezarem. Odwiedzia jednak Ligi w wizieniu, przyniosa jej odzie i ywno, a nade wszystko ochronia j tym bardziej od zniewag ze strony i tak ju przekupionych strw wiziennych. Wszelako Petroniusz nie mogc zapomnie, e gdyby nie on i nie jego pomysy odebrania Ligii z domu Aulusw, to prawdopodobnie nie byaby obecnie w wizieniu, a prcz tego pragnc wygra grz Tygellinem nie szczdzi czasu ni zabiegw. W cigu kilku dni widzia si z Senek, z Domicjuszem Afrem, z Kryspinill, przez ktr chcia trafi do Poppei, z Terpnosem, z Diodorem, z piknym Pitagorasem, a na koniec z Aliturem i Parysem, ktrym zazwyczaj nie odmawia cezar niczego. Za pomoc Chryzotemis, ktra bya obecnie kochank Watyniusza, stara sobie zjedna nawet i jego pomoc, nie szczdzc i jemu, i innym zarwno obietnic, jak pienidzy. Lecz wszystkie te usiowania pozostay bezskutku. Seneka, niepewny wasnego jutra, pocz mu przekada, e chrzecijanie, jeli nawet istotnie nie spalili Rzymu, powinni by wytpieni dla jego dobra, sowem, usprawiedliwia przysz rze racj stanu. Terpnos i Diodor wzili pienidze i nie uczynili w zamian nic. Watyniusz donis cezarowi, e usiowano go przekupi. Jeden tylko Aliturus, ktry z pocztku wrogo usposobiony dla chrzecijan, aowa ich obecnie, omieli si wspomnie cezarowi o uwizionej dziewczynie i prosi za ni, lecz nie otrzyma nic prcz odpowiedzi: - Zali mniemasz, e mniejsz mam dusz niBrutus, ktry dla dobra Rzymu nie oszczdzi wasnych synw? I gdy powtrzy t odpowied Petroniuszowi, ten rzek: - Skoro znalaz porwnanie z Brutusem, to nie ma ju ratunku. al mu jednak byo Winicjusza i bra go strach, czy on nie targnie si na wasne ycie. "Teraz - mwi sobie - podtrzymuj go jeszcze zabiegi, ktre czyni dla jej ratunku, jej widok i sama mka, lecz gdy wszystkie sposoby zawiod i zganie ostatnia iskra nadziei, na Kastora! on jej nie przeyje i rzuci si na miecz." Petroniusz pojmowa nawet lepiej, e mona tak skoczy, ni e mona tak pokocha i tak cierpie. Tymczasem Winicjusz czyni jeszcze wszystko, na co mg zdoby si jego umys, by ratowa Ligi. Odwiedza augustianw i on, tak niegdy dumny, ebra teraz ich pomocy. Przez Witeliusza ofiarowa Tygellinowi swoje ziemie sycylijskie i wszystko, czego by zada. Tygellinus jednak, nie chcc zapewne narazi si Augucie, odmwi. Pj do samego cezara, obj mu kolana i baga nie prowadzio do niczego. Winicjuszchcia wprawdzie i to uczyni, lecz Petroniusz usyszawszy o zamiarze zapyta: - A jeli ci odmwi, jeli odpowie artem lub grob bezecn, co uczynisz? Na to rysy Winicjusza cigny si blem iwciekoci, a ze zwartych szczk poczsi wydobywa zgrzyt. - Tak! - rzek Petroniusz. - Dlatego ci odradzam. Zamkniesz wszystkie drogi ocalenia! Lecz Winicjusz pohamowa si i wodzc doni po czole pokrytym zimnym potem, rzek: - Nie! nie! Jestem chrzecijaninem!... - I zapomnisz o tym, jak zapomniae przed chwil. Masz prawo zgubi siebie, alenie j. Pamitaj, przez co przesza przed mierci crka Sejana. I tak mwic nie by zupenie szczerym, chodzio mu bowiem wicej o Winicjusza nio Ligi. Ale wiedzia, e niczym nie powstrzyma go tak od niebezpiecznego kroku, jak przedstawiajc mu, e mgby on przynie nieodwoaln zgub Ligii. Zreszt, mia suszno, gdy na Palatynie przewidywano przyjcie modego trybuna i przedsiwzito odpowiednie rodki ostronoci. Jednake mka Winicjusza przesza wszystko, co siy ludzkie znie mog. Od chwili, gdy Ligia bya uwiziona i gdy pad na ni blask przyszego mczestwa, nie tylko pokocha j stokro wicej, ale po prostu pocz jej oddawa w duszy cze niemal religijn, jakby nadziemskiej istocie. A teraz na myl, e t istot i ukochan, i zarazem wit, musi straci, i e prcz mierci spa mog na ni mczarnie od samej mierci straszniejsze, krew styga mu w yach, dusza zmieniaa si w jeden jk, mieszay si zmysy. Chwilami zdawao mu si, e czaszk wypenia mu ywy ogie, ktry j spali lub rozsadzi. Przesta rozumie, co si dzieje, przesta rozumie, dlaczego Chrystus, w miosierny, w Bg, nie przychodzi w pomoc swym wyznawcom, dlaczego okopcone mury Palatynu nie zapadaj si pod ziemi, a z nimi razem Nero, augustianie, obz pretorianw i cae to miasto zbrodni. Mniema, e nie moe i nie powinno by inaczej i e to wszystko, na copatrz jego oczy, od czego amie si duszaiskowyczy serce, to sen. Lecz ryk zwierzt mwi mu, e to rzeczywisto; huk siekier, spod ktrych wyrastay areny, mwi mu, e to rzeczywisto, a potwierdzay j wycie ludu i przepenione wizienia. Wwczas przeraaa si w nim wiara w Chrystusa i to przeraenie byo now mk, moe ze wszystkich najstraszniejsz. A tymczasem Petroniusz mwi mu: - Pamitaj, przez co przed mierci przesza crka Sejana. Rozdzia LIII I wszystko zawiodo. Winicjusz zniy si do tego stopnia, e szuka poparcia u wyzwolecw i niewolnic - tak cezara, jak iPoppei, przepaca ich czcze obietnice, zjednywa sobie bogatymi podarkami ich wzgldy. Odnalaz pierwszego ma Augusty, Rufriusa Kryspinusa, i uzyska od niego list; podarowa will w Ancjum synowi jej z pierwszego maestwa, Rufiusowi, lecz rozgniewa tym tylko cezara, ktry pasierba nienawidzi. Przez umylnego goca pisa do drugiego ma Poppei, Othona, do Hiszpanii, ofiarowa cae swe mienie i siebie samego, a wreszcie spostrzeg, e by tylko igraszkludzi i e gdyby by udawa, i wizienne Ligii mao go obchodzi, byby j prdzej uwolni. To samo spostrzeg i Petroniusz. Tymczasem pyn dzie za dniem. Amfiteatra byy skoczone. Rozdawano ju tessery, to jest znaki wejcia na ludus matutinus. Lecz tym razem igrzysko "poranne" z powodu niesychanej iloci ofiar miao si rozcign na dnie, tygodniei miesice. Nie wiedziano ju, gdzie miecichrzecijan. Wizienia byy natoczone i sroya si w nich gorczka. Puticuli, to jest wsplne doy, w ktrych chowano niewolnikw, poczy si przepenia. Powstaa obawa, by choroby nie rozszerzyy si na cae miasto, wic postanowiono si pieszy. A wszystkie owe wieci obijay si o uszy Winicjusza, gaszc w nim ostatnie przebyski nadziei. Pki by czas, mg si udzi, e co jeszcze wskra, ale teraz nie byo ju i czasu. Widowiska miay si rozpocz. Ligia lada dzie moga si znale w cuniculum cyrkowym, skd wyjcie byo ju tylko na aren. Winicjusz nie wiedzc, gdzie rzuci j los i okruciestwo przemocy, pocz obchodzi to ma nastpi? . Mka z cie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPPc5c5<ac5 -c5!:< 5"= 6wszystkie cyrki, przekupywa straw i bestiariw, stawiajc im dania, ktrych nie mogli speni. Czasem spostrzega si, e ju pracuje tylko nad tym, by jej uczyni mier mniej straszn, i wwczas to wanie czu, e zamiast mzgu ma rozarzone wgle pod czaszk. Nie myla zreszt jej przey i postanowi zgin z ni razem. Lecz sdzi,e bl moe wypali w nim ycie, zanim straszliwy termin nadejdzie. Jego przyjaciele i Petroniusz mniemali rwnie, i lada dzie otworzy si przed nim krlestwo cieniw. Twarz Winicjusza sczerniaa i staa si podobn do owych woskowych masek, ktre trzymano w larariach. W rysach zastygo mu zdumienie,jak gdyby nie rozumia, co si stao i co si sta moe. Gdy kto do niego mwi, podnosi mechanicznym ruchem rce do gowy i ciskajc domi skronie patrzy na mwicego wzrokiem przeraanym i pytajcym. Noce spdza wraz z Ursusem pod drzwiami Ligii, w wizieniu, jeli za kazaa mu odej i spocz, wraca do Petroniusza i przechadza si do rana po atrium. Niewolnicy znajdowali go te czstoklczcego ze wzniesionymi rkoma lub lecego twarz do ziemi. Modli si do Chrystusa, gdy to bya ostatnia nadzieja. Wszystko zawiodo. Ligi mg ocali tylko cud, wic Winicjusz bi czoem w kamiennepyty i prosi o cud. Lecz pozostao mu jeszcze tyle wiadomoci, e rozumia, i modlitwa Piotra wicej znaczy ni jego. Piotr mu przyobieca Ligi, Piotr go ochrzci, Piotr sam czyni cuda, nieche mu da ratunek i wspomoenie. I pewnej nocy poszed go szuka. Chrzecijanie, ktrych niewielu ju zostao,ukrywali go teraz starannie nawet jedni przed drugimi, aby kto ze sabszych duchem nie zdradzi go mimowolnie lub umylnie. Winicjusz wrd oglnego zamieszania i pogromu, zajty przy tym cakiem zabiegami o wydobycie Ligii z wizienia, straci Apostoa z oczu, tak i od czasu swego chrztu spotka go zaledwieraz jeden, jeszcze przed rozpoczciem pocigu. Lecz udawszy si do owego fossora, w ktrego chacie zosta ochrzczony, dowiedzia si od niego, e w winnicy lecej za Porta Solaria, nalecej do Korneliusza Pudensa, odbdzie si zebranie chrzecijan. Fossor podejmowa si wprowadzi na nie Winicjusza, upewniajc go, e znajd na nim Piotra. Jako o zmroku wyszli i przedostawszy si za mury, a nastpnie idc wrd wdow zarosych trzcin, dostali si do winnicy, pooonej dziko i ustronnie. Zgromadzenie odbywao si w szopie, w ktrej zwykle wytaczano wino. Do uszu Winicjusza doszed na wstpie szmer modlitwy, wszedszy za ujrza przy mdym wietle latarek kilkadziesit postaci klczcych i pogronych w modlitwie. Odmawiay one rodzaj litanii; chr gosw, zarwno mskich, jak kobiecych, powtarza co chwila: "Chryste, zmiuj si!" Drga w tychgosach gboki, rozdzierajcy smutek i al. Piotr by obecny. Klcza na przodzie, przed drewnianym krzyem przybitym do ciany szopy, i modli si. Winicjusz rozpozna z dala jego biae wosy i wzniesione rce. Pierwsz myl modego patrycjusza byo przej przez gromad, rzuci si do ng Apostoa i krzycze: "Ratuj!" Lecz czy to uroczysto modlitwy, czy osabienie ugio pod nim kolana, wic klknwszy u wejcia, pocz powtarza z jkiem i z zacinionymi domi: "Chryste, zmiuj si!" Gdyby by przytomny, byby zrozumia, e nie tylko w jego probie brzmia jk i e nie on tylko przynis tu swj bl, swj al i swoj trwog. Nie byo w tym zebraniu jednej duszy ludzkiej, ktra by nie stracia drogich sercu istot, agdy najgorliwsi i najpeniejsi odwagi z wyznawcw byli ju uwizieni, gdy z kad chwil rozchodziy si nowe wieci o zniewagach i mkach, jakie zadawano im w wizieniach, gdy ogrom klski przers wszelkie przypuszczenia, gdy zostaa ju ta gar tylko, nie byo wrd niej jednegoserca, ktre by nie przerazio si w wierze i nie pytao w zwtpieniu, gdzie Chrystus? i czemu zezwala, by zo stao si potniejsze od Boga? Lecz tymczasem bagali Go jeszcze z. rozpacz o miosierdzie, bo w kadej duszytlia si dotd iskra nadziei, e przyjdzie, zetrze zo, strci w przepa Nerona i zapanuje nad wiatem... Jeszcze patrzyli w niebo, jeszcze nasuchiwali, jeszcze modlilisi ze dreniem. Winicjusza rwnie, w miar, jak powtarza: "Chryste, zmiuj si!", poczo ogarnia uniesienie takie, jakniegdy w chacie fossora. Oto woaj Go z gbi blu, z otchani, oto woa Go Piotr, wic lada chwila rozedrze si niebo, ziemia zadry w posadach i zstpi On, w blasku niezmiernym, z gwiazdami u stp, miosierny, lecz i grony, ktren wywyszyswych wiernych i kae przepaciom pore przeladowcw. Winicjusz zakry twarz rkoma i przypad do ziemi. Naraz otoczya go cisza, jak gdyby boja uwizia dalsze woanie w ustach wszystkich obecnych. I zdawao mu si, e musi si koniecznie co sta, e nastpi chwila cudu. By pewien, e gdy si podniesie i otworzy oczy, ujrzy wiato, odktrego lepn miertelne renice, i usyszy gos, od ktrego mdlej serca. Lecz cisza trwaa cigle. Przerwao j na koniec kanie kobiece. Winicjusz podnis si i pocz patrzy osupiaym wzrokiem przed siebie. W szopie zamiast blaskw zaziemskich migotay nike pomyki latarek i promienie ksiyca, wchodzce przez otwr w dachu,napeniay j srebrnym wiatem. Ludzie, klczcy obok Winicjusza, wznosili w milczeniu zalane zami oczy ku krzyowi; tui owdzie ozway si inne kania, a z zewntrz dochodzio ostrone pogwizdywanie stranikw. Wtem Piotr wsta i zwrciwszy si do gromady rzek: - Dzieci, podniecie serca ku Zbawicielowi naszemu i ofiarujcie mu wasze zy. I umilk. Nagle wrd zgromadzonych ozwa si gos kobiecy, peen, aosnej skargi i blu bez granic: - Ja, wdowa, jednego syna miaam, ktry mnie ywi... Wr mi go, panie! Nastaa powtrnie chwila ciszy. Piotr sta przed klczc gromad, stary, stroskany, i wydawa si im w tej chwili jakby uosobieniem zgrzybiaoci i niemocy. Wtem pocz si skary drugi gos: - Kaci zniewayli crki moje i Chrystus na to pozwoli! Po czym trzeci: - Zostaam sama z dziemi, a gdy mnie porw, kto da im chleba i wody? Po czym czwarty: - Linusa, ktrego zaniechali, wzili znowu i pooyli na mki, panie! Po czym pity: - Gdy wrcimy do domw, pochwyc nas pretorianie. Nie wiemy, gdzie si ukry. - Biada nam! Kto nas osoni? I tak w ciszy nocnej brzmiaa skarga za skarg. Stary rybak przymkn oczy i trzs sw bia gow nad tym ludzkim blem i trwog. Zapado znw milczenie, tylko stranicy powistywali z cicha za szop. Winicjusz zerwa si znowu, by przedrze si przez gromad do Apostoa i zada odniego ratunku, lecz nagle ujrza przed sobjakby przepa, ktrej widok obezwadni jego nogi. Co bdzie, jeli Aposto wyzna swoj niemoc, jeli stwierdzi, e cezar rzymski potniejszy jest ni Chrystus Nazareski? I na t myl przeraenie podjo mu wosy na gowie, gdy uczu, e wwczas w t przepa wpadnie nie tylko reszta jego nadziei, ale i on sam, i jego Ligia, i jego mio do Chrystusa, i jego wiara, i wszystko, czym y, a pozostanie tylko mier i noc jak morze bezbrzena. A tymczasem Piotr pocz mwi gosem z pocztku tak cichym, e ledwie mona go byo dosysze: - Dzieci moje! Na Golgocie widziaem, jak Boga przybijali do krzya. Syszaem motywidziaem, jak podnieli krzy do gry, abyrzesze patrzyy na mier Syna czowieczego... ...........................................................................-.-.-.-.......................................... ...I widziaem, jak mu otworzyli bok i jak umar. A wwczas, wracajc od krzya, woaem w boleci, jako wy woacie: "Biada! Biada! Panie! Ty Bg! Czemue na to pozwoli, czemu umar i czemu utrapi nam serca, ktrzymy wierzyli, e przyjdzie krlestwo Twoje?..." ...A on, Pan nasz i Bg nasz, trzeciego dnia zmartwychwsta i by midzy nami, pki w wielkiej wiatoci nie wstpi do krlestwa swego... A my, poznawszy ma wiar nasz, umocnilimy si w sercach i odtd siejemy ziarno Jego... ...........................................................................-.-.-.-.......................................... Tu zwrciwszy si w stron, skd wysza pierwsza skarga, pocz mwi silniejszymju gosem: - Czemu si skarycie?... Bg sam podda si mce i mierci, a wy chcecie, by was przed ni osoni? Ludzie maej wiary! Zalicie pojli Jego nauk, zali On wam to jedno ycie obieca? Oto przychodzi do wasimwi wam: "Pjdcie drog moj", oto podnosi was ku sobie, a wy czepiacie si ziemi rkoma, woajc: "Panie, ratuj!" Ja, proch przed Bogiem, lecz wobec was Aposto Boy i namiestnik, mwi wam w imi Chrystusa: nie mier przed wami, leczycie, nie mki, lecz nieprzebrane rozkosze, nie zy i jki, lecz piewanie, nieniewola, lecz krlowanie! Ja, Aposto Boy, mwi tobie, wdowo: syn twj nie umrze, jeno narodzi si w chwale na ycie wieczneipoczysz si z nim! Tobie, ojcze, ktremu kaci splamili crki niewinne, obiecuj, e odnajdziesz je bielsze od lilij Hebronu! Wam,matki, ktre porw od sierot, wam, ktrzy stracicie ojcw, wam, ktrzy si skarycie, wam, ktrzy bdziecie patrzy na mier umiowanych, Wam, stroskani, nieszczliwi, trwoni, i wam, majcy umrze, w imi Chrystusa powiadam, i zbudzicie si jako ze snu na szczsne czuwanie i jako z nocy na wit Boy. W imiChrystusa, niech spadnie bielmo z oczu waszych i rozgorej serca! To rzekszy podnis do, jak gdyby rozkazywa, a oni uczuli now krew w yach i zarazem dreszcz w kociach, bo sta ju przed nimi nie starzec zgrzybiay istrapiony, ale mocarz, ktry bra ich duszei dwiga je z prochu i trwogi. - Amen! - zawoao kilka gosw. Jemu za z oczu bi blask coraz wikszy i sza od niego sia, szed majestat, sza wito. Gowy chyliy si przed nim, a on, gdy umilko "amen", mwi dalej: - Siejcie w pakaniu, abycie zbierali w weselu. Czemu lkacie si mocy zego? Nadziemi, nad Rzymem, nad murami miast jestPan, ktry zamieszka w was. Kamienie zwilgn od ez, piasek przesiknie krwi, pene bd doy cia waszych, a ja wam powiadam: wycie zwycizcy! Pan idzie na podbj tego miasta zbrodni, ciemistwa i pychy, a wycie legia Jego! I jako sam odkupi mk i krwi grzechy wiata, tak chce, abycie wy odkupili mk i krwi to gniazdo nieprawoci!... To wam oznajmia przez wargi moje! I rozoy rce, a oczy utkwi w grze, im za serca przestay prawie bi w piersi, albowiem uczuli, e wzrok jego widzi co, czego nie mog dojrze ich miertelne renice. Jako twarz mu si zmienia i oblaa si jasnoci, i patrzy czas jaki w milczeniu,jak by oniemia z zachwytu, lecz po chwili usyszano jego gos: - Jeste, Panie, i ukazujesz mi drogi swoje!... Jak to, o Chryste!... Nie w Jeruzalem, ale w tym grodzie szatana chcesz zaoy Stolic Twoj? Tu, z tych ez i z tej krwi chcesz zbudowa koci Twj? Tu, gdzie dzi wada Neron, ma stan wieczyste krlestwo Twoje? O, Panie, Panie! I kaesz tym trwonym, aby zkoci swych zbudowali fundament pod Syjonwiata, a duchowi memu kaesz obj rzd nad nim i nad ludami ziemi?... I oto zlewasz zdrj mocy na sabych, aby si stali silni, ioto kaesz mi pa std baranki Twoje, a do spenienia wiekw... O, bde pochwalony w wyrokach Twoich, ktry kaesz zwycia. Hosanna! Hosanna!... Ci, ktrzy byli trwoni, powstali, w tych, ktrzy zwtpili, wpyny, strumienie wiary. Jedne gosy zawoay naraz: "Hosanna!", inne: "Pro Christo!", po czym zapada cisza. Jasne letnie byskawice rozwiecay wntrze szopy i twarze poblade ze wzruszenia. Piotr, zapatrzony w widzenie, modli si jeszcze dugo, lecz na koniec zbudzi si, zwrci do gromady sw natchnion, pen wiata gow i rzek: - Oto jako Pan zwyciy w was zwtpienie,tak i wy idcie zwycia w imi Jego! I chocia wiedzia ju, e zwyci꿹, cho wiedzia, co wyronie z ich ez i krwi, jednak gos zadrga mu wzruszeniem, gdy pocz egna ich krzyem i mwi: - A teraz bogosawi was, dzieci moje, namk, na mier, na wieczno! Lecz oni opadli go woajc: "My ju gotowi,ale ty, wita gowo, chro si, albowiem ty jest namiestnik, ktry sprawuje rzd Chrystusw!" I tak mwic czepiali si jegoszat, on za kad rce na ich gowach i egna kadego z osobna, rwnie jak ojciecegna dzieci, ktre wysya w podr dalek. I zaraz poczli wychodzi z szopy, albowiem pilno ju im byo do domw, a z nich do wizie i na areny. Umysy ich oderway si od ziemi, dusze wziy lot ku wiecznoci i szli, jakby w nie lub zachwyceniu, przeciwstawia t si, ktraw nich bya, sile i okruciestwu "bestii". Apostoa za wzi Nereusz, suga Pudensa, i wid go ukryt w winnicy ciek do swego domu. Lecz wrd jasnej nocy postpowa za nimi Winicjusz i gdy wreszcie doszli do Nereuszowej chaty, rzuci si nagle do ng Apostoa. w za, poznawszy go, zapyta: - Czego dasz, synu? Ale Winicjusz po tym, co sysza w szopie, nie mia go ju o nic baga, tylko objwszy obiema rkami jego stopy przyciska do nich ze kaniem czoo, wzywajc w ten niemy sposb litoci. w za rzek: - Wiem. Wzili dzieweczk, ktr umiowae. Mdl si za ni. - Panie! - jkn Winicjusz obejmujc jeszcze silniej stopy Apostoa. - Panie! Jam robak lichy, ale ty zna Chrystusa, ty Go bagaj, ty wstaw si za ni. I dra z blu jak li, i bi czoem w ziemi, albowiem poznawszy moc Apostoa wiedzia, i on jeden moe mu j powrci.A Piotr wzruszy si t boleci. Przypomnia sobie, jak niegdy i Ligia, zgromiona przez Kryspusa, leaa tak samou jego ng, ebrzc litoci. Przypomnia sobie, e j podnis i pocieszy, wic teraz podnis Winicjusza. - Synaczku - rzek - bd si modli za ni,lecz ty pomnij, com mwi tamtym wtpicym, e sam Bg przeszed przez mk krzyow, i pomnij, e po tym yciu zaczyna si inne, wieczyste. - Ja wiem!... Jam sysza - odpar Winicjusz owic w poblade usta powietrze- ale widzisz, panie... nie mog! Jeli potrzeba krwi, pro Chrystusa, aby wzi moj... Jam onierz. Niech mi podwoi, niech potroi mk dla niej przeznaczon, wytrzymam! ale niech j ocali! To jeszcze dziecko, panie, a On mocniejszy od cezara, wierz! mocniejszy! Ty j sam miowa. Ty nam bogosawi! To jeszcze dziecko niewinne!... Tu znw pochyli si i przyoywszy twarz do kolan Piotra, pocz powtarza: - Ty zna Chrystusa, panie! ty zna, On ciebie wysucha! Wstaw si za ni! A Piotr przymkn powieki i modli si arliwie. Letnie byskawice poczy znw rozwieca niebo. Winicjusz wpatrywa si przy ich blasku w usta Apostoa, czekajc z nich wyroku ycia lub mierci. W ciszy sycha byo przepirki nawoujce si po winnicach i guchy, daleki odgos deptakw lecych przy Via Solaria. - Winicjuszu - zapyta wreszcie Aposto - wierzysz-li ty? - Panie, czybym inaczej tu przyszed? - odpowiedzia Winicjusz. - Tedy wierz do koca, albowiem wiara gry porusza. Wic choby widzia on dzieweczk pod mieczem kata albo w paszczce lwa, wierz jeszcze, e Chrystus moe j zbawi. Wierz i mdl si do Niego, a ja bd si modli wraz z tob. Po czym podnisszy twarz ku niebu, mwigono: - Chryste miosierny, spjrz na ono serce obolae i pociesz je! Chryste miosierny, pomiarkuj wiatr do weny jagnicia! Chryste miosierny, ktry prosi Ojca, abyodwrci kielich goryczy od ust Twoich, odwr go od ust tego sugi Twego! Amen! A Winicjusz, wycigajc rce ku gwiazdom, mwi jczc: - O, Chryste! Jam twj! We mnie za ni! Na wschodzie niebo poczo biele. Rozdzia LIV Winicjusz opuciwszy Apostoa szed do wizienia z odrodzonym przez nadziej sercem. Gdzie w gbi duszy krzyczaa mujeszcze rozpacz i przeraenie, lecz on tumi w sobie te gosy. Wydao mu si niepodobiestwem, by wstawiennictwo Boego namiestnika i potga jego modlitwy miay pozosta bez skutku. Ba si nie mienadziei, ba si wtpi. "Bd wierzy w cie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA#PRc6$$c6% Y6&*c7'89+7(R? 7miosierdzie Jego - mwi do siebie - chobym j ujrza w paszczy lwa." I na t myl, cho draa w nim dusza i pot zimny oblewa mu skronie, wierzy. Kade uderzenie jego serca byo teraz modlitw. Poczyna rozumie, e wiara gry porusza,albowiem poczu w sobie jak dziwn si,ktrej nie odczuwa przedtem. Zdawao musi, e potrafi ni dokona takich rzeczy, ktre jeszcze wczoraj nie byy w jego mocy. Chwilami mia wraenie, jakby ze ju mino. Gdy rozpacz odzywaa si jeszcze jkiem w jego duszy, przypomina sobie t noc i t wit sdziw twarz, wzniesion ku niebu w modlitwie. "Nie! Chrystus nie odmwi pierwszemu uczniowi swemu i pasterzowi trzody! Chrystus mu nie odmwi, a ja nie zwtpi." I bieg do wizienia jak zwiastun dobrej nowiny. Lecz tu czekaa go rzecz niespodziewana. Strae pretoriaskie, zmieniajce si przy Mamertyskim wizieniu, znay go ju wszystkie i zwykle nie czyniono mu najmniejszych trudnoci, lecz tym razem acuch si nie otworzy, a natomiast setnik zbliy si ku niemu i rzek: - Wybacz, szlachetny trybunie, mamy dzi rozkaz nie wpuszcza nikogo. - Rozkaz? - powtrzy blednc Winicjusz. onierz spojrza na niego ze wspczuciem i odrzek: - Tak, panie. Rozkaz cezara. W wizieniu duo jest chorych i by moe, i obawiaj si, aby przychodnie nie roznieli zarazy pomiecie. - Lecz mwie, e rozkaz na dzi tylko? - W poudnie zmieniaj si strae. Winicjusz zamilk i odkry gow, albowiemzdawao mu si, e pileolus, ktry mia na niej, jest z oowiu. Wtem onierz zbliy si i rzek przyciszonym gosem: - Uspokj si, panie. Stre i Ursus czuwajnad ni. To rzekszy pochyli si i w mgnieniu oka nakreli na kamiennej pycie swym dugimgalijskim mieczem ksztat ryby. Winicjusz spojrza na niego bystro. - ...I jeste pretorianinem?... - Pki nie bd tam - odrzek onierz wskazujc na wizienie. - I ja czcz Chrystusa. - Niech bdzie pochwalone imi Jego! Wiem,panie. Nie mog ci wpuci do wizienia, lecz jeli napiszesz list, oddam go strom.- Dziki ci, bracie. I cisnwszy rk onierza odszed. Pileolus przesta mu ciy oowiem. Soce ranne podnioso si nad mury wizienia, a razem z jego jasnoci pocza znw wstpowa otucha w serca Winicjusza. Ten onierz chrzecijanin by dla niego jakby nowym wiadectwem potgi Chrystusa. Po chwili zatrzyma si i utkwiwszy wzrok w rowych obokach zwieszonych nad Kapitolem i wityni Statora, rzek: - Nie widziaem jej dzi, Panie, ale wierz w Twoje miosierdzie. W domu czeka na niego Petroniusz, ktry, jak zwykle "z nocy dzie czynic", niedawno by powrci. Zdy jednake wzi ju kpiel i namaci si do snu. - Mam dla ciebie nowiny - rzek. - Byem dzi u Tuliusza Senecjona, u ktrego by i cezar. Nie wiem, skd Augucie przyszo na myl przyprowadzi ze sob maego Rufiusa... Moe dlatego, by sw urod zmikczy serce cezara. Na nieszczcie, dziecko, zmorzone snem, usno w czasie czytania, jak niegdy Wespazjan, co widzcAhenobarbus cisn w nie pucharem i skaleczy je ciko. Poppea zemdlaa, wszyscy za syszeli, jak cezar rzek: "Do mam tego przypodka!", a to, wiesz, tyle znaczy, co mier! - Nad August zawisa kara Boa - odpowiedzia Winicjusz ale czemu mi to mwisz? - Mwi dlatego, e ciebie i Ligi ciga gniew Poppei, teraz za ona, zajta wasnym nieszczciem, moe poniecha zemsty i atwiej da si przejedna. Zobaczj dzi wieczr i bd z ni mwi. - Dziki ci. Zwiastujesz mi dobr nowin. - A ty si wykp i spocznij. Usta masz sine icie z ciebie pozosta. Lecz Winicjusz spyta: - Zali nie mwiono, kiedy odbdzie si pierwszy ludus matutinus? - Za dziesi dni. Ale wezm pierwej inne wizienia. Im wicej zostanie nam czasu, tym lepiej. Nie wszystko jeszcze stracone. I tak mwic mwi to, w co sam ju nie wierzy, wiedzia albowiem doskonale, e skoro cezar w odpowiedzi na prob Aliturusa znalaz wspaniale brzmic odpowied, w ktrej porwna si z Brutusem, to dla Ligii nie ma ju ratunku. Ukry te przez lito, co sysza u Senecjona, e cezar i Tygellin postanowili wybra dla siebie i dla przyjaci najpikniejsze dziewice chrzecijaskie i pohabi je przed mk, reszta za miaa by wydana w sam dzie igrzyska pretorianom i bestiariuszom. Wiedzc, e Winicjusz w adnym razie nie zechce przey Ligii, umylnie krzepi tymczasem nadziej w jego sercu, naprzd,przez wspczucie dla niego, a po wtre, e temu estecie chodzio take i o to, aby Winicjusz, jeli ma umrze, umar piknym,nie za z twarz wyniszczon i sczernia od blu i bezsennoci. - Powiem dzi Augucie - rzek - mniej wicej tak: "Uratuj Ligi dla Winicjusza, a ja uratuj dla ciebie Rufiusa." I bd o tymmyla naprawd. Z Ahenobarbem jedno sowo, powiedziane w stosownej chwili, moe kogo uratowa lub zgubi. W najgorszym razie zyskamy na czasie. - Dziki ci - powtrzy Winicjusz. - Najlepiej mi podzikujesz, gdy si poywisz i spoczniesz. Na Aten! Odysej w najwikszym nieszczciu myla o nie i jadle. Ca noc spdzie pewno w wizieniu. - Nie - odpowiedzia Winicjusz. - Chciaem pj do wizienia teraz, ale jest rozkaz, aby nikogo nie dopuszczano. Dowiedz ty si,Petroniuszu, czy rozkaz jest na dzi tylko, czy a do dnia igrzysk. - Dowiem si dzi w nocy i jutro rano powiem ci, na jak dugo i dlaczego rozkaz zasta wydany. A teraz, choby Helion mia ze zmartwienia zej do kimeryjskich krajw, id spa, ty za naladuj mnie. I rozeszli si, lecz Winicjusz uda si do biblioteki i pocz pisa list do Ligii. Gdy skoczy, odnis go sam i wrczy chrzecijaskiemu setnikowi, ktry natychmiast poszed z nim do wizienia. Po chwili wrci z pozdrowieniem od Ligii i z obietnic, e dzi jeszcze odniesie jej odpowied. Winicjusz nie chcia jednak wraca i siadszy na gazie czeka na list Ligii. Soce wzbio si ju wysoko na niebo i przez Clivus Argentarius napyway na Forum, jak zwykle, tumy ludzi. Przekupnie wywoywali swoje towary; wrbici polecali przechodniom swe usugi; obywatele cignli powanym krokiem, ku rostrom, by sucha przygodnych mwcw lub rozpowiada sobie wzajemnie najwiesze nowiny. W miar jak upa dogrzewa coraz silniej, gromady prniakw chroniy si pod portyki wity, spod ktrych wylatyway co chwila z wielkim opotem skrzyde cae stada gobi, rozbyskujc biaymi pirami w jasnoci sonecznej i bkicie. Pod nadmiarem wiata, pod wpywem gwaru, ciepa i niezmiernego znuenia oczyWinicjusza poczy si klei. Monotonne okrzyki chopcw, grajcych obok w mar,imiarowe kroki onierzy koysay go do snu. Kilkakro podnis jeszcze gow i obj oczyma wizienie, po czym opar j ozrb skalny, westchn jak dziecko, ktre usypia po dugim paczu, i usn. I wnet opady go widzenia. Zdawao mu si, e wrd nocy niesie na rku Ligi przez nieznan winnic, a przed nimi idzie Pomponia Grecyna z kagankiem w rku i wieci. Jaki gos, jakby gos Petroniusza, woa za nim z daleka: "Wr si!" Lecz onnie zwaa na owo woanie i szed dalej zaPomponi, pki nie doszli do chaty, w ktrejprogu sta Piotr Aposto. Wwczas on pokaza mu Ligi i rzek: "Idziemy z areny,panie, ale nie moemy jej obudzi, zbud tyj." Lecz Piotr odpowiedzia: "Chrystus samprzyjdzie j zbudzi!" Potem obrazy poczy mu si miesza. Widzia przez sen Nerona i Poppe trzymajc na rku maego Rufiusa ze skrwawionym czoem, ktre obmywa Petroniusz, i Tygellina posypujcego popioem stoy zastawione kosztownymi potrawami, i Witeliusza poerajcego owe potrawy, i mnstwo innych augustianw siedzcych przy uczcie. On sam spoczywa przy Ligii; lecz midzy stoami chodziy lwy, ktrym z powych brd ciekaa krew.Ligia prosia go, by j wyprowadzi, a jegoogarna bezwadno trak straszna, i niemg, si nawet poruszy. Za czym w widzeniach jego nasta bezad jeszcze wikszy i wreszcie wszystko zapado w ciemno zupen. Z gbokiego snu zbudzi go dopiero ar soneczny i okrzyki, ktre rozlegy si tu obok miejsca, na ktrym siedzia. Winicjuszprzetar oczy: ulica roia si od ludzi, lecz dwaj biegacze, przybrani w te tuniki, rozsuwali dugimi trzcinami tum, krzyczci czynic miejsce dla wspaniaej lektyki, ktr nioso czterech silnych niewolnikw egipskich. W lektyce siedzia jaki czowiek przybrany w biae szaty, ktrego twarzy nie byo dobrze wida, albowiem tu przy oczach trzyma zwj papirusu i odczytywaco pilnie. - Miejsce dla szlachetnego augustianina! - woali biegacze. Ulica bya jednak tak natoczona, e lektyka musiaa si na chwil zatrzyma. Wwczas augustianin opuci niecierpliwie zwj papieru i wychyli gow woajc: - Rozpdzi mi tych nicponiw! Prdzej! Nagle, spostrzegszy Winicjusza, cofn gow i podnis szybko do oczu zwj papieru. A Winicjusz przecign rk po czole sdzc, e ni jeszcze. W lektyce siedzia Chilo. Tymczasem biegacze utorowali drog i Egipcjanie mieli ruszy naprzd, gdy nagle mody trybun, ktry w jednej chwili zrozumia wiele rzeczy przedtem dla niego niezrozumiaych, przybliy si do lektyki. - Pozdrowienie ci, Chilonie! - rzek. - Modziecze - odpowiedzia z godnoci i dum Grek, usiujc swej twarzy nada wyraz spokoju, ktrego w duszy nie mia - witaj, ale mnie nie zatrzymuj, gdy pieszdo przyjaciela mego, szlachetnego Tygellina.A Winicjusz, chwyciwszy za krawd lektyki, pochyli si ku niemu i patrzc mu wprost w oczy, rzek znionym gosem: - Ty wyda Ligi?... - Kolosie Memnona! - zawoa z przestrachem Chilo. Lecz w oczach Winicjusza nie byo groby, wic strach starego Greka przeszed szybko. Pomyla, e jest pod opiek Tygellina i samego cezara, to jest potg, przed ktrymi dry wszystko, i e otaczajgo silni niewolnicy, a za Winicjusz stoi przed nim bezbronny, z wyndznia twarz i postaw zgit przez bl. Na t myl wrcia mu zuchwao. Utkwiw Winicjusza swe oczy, okolone czerwonymi obwdkami, i odszepn: - A ty, gdym umiera z godu, kazae mnieschosta. Na chwil umilkli obaj, po czym ozwa si guchy gos Winicjusza: - Skrzywdziem ci, Chilonie!... Wwczas Grek podnis gow i klasnwszyw palce, co w Rzymie byo oznak lekcewaenia i pogardy, odrzek tak gono, aby wszyscy mogli go sysze: - Przyjacielu, jeli masz do mnie prob, przyjd do domu mego na Eskwilinie o rannej porze, w ktrej po kpieli przyjmujgoci i klientw. I skin rk, a na w znak Egipcjanie podnieli lektyk, niewolnicy za, przybrani w te tuniki, poczli woa machajc trzcinami: - Miejsce dla lektyki szlachetnego Chilona Chilonidesa! Miejsce! Miejsce!... Rozdzia LV Ligia w dugim, popiesznie pisanym licie egnaa na zawsze Winicjusza. Wiadomo jejbyo, e do wizienia nie wolno ju nikomu przychodzi i e bdzie moga widzie Winicjusza dopiero z areny. Tote prosia go, by dowiedzia si, kiedy przypadnie ich kolej, i by by na igrzysku, albowiem chciaa raz jeszcze zobaczy go za ycia. W licie jej nie zna byo bojani. Pisaa, e i ona, i inni tskni ju do areny, na ktrej znajd wyzwolenie z wizienia. Spodziewajc si przyjazdu Pomponii i Aulusa, bagaa, by przyszli i oni. W kadym jej sowie wida byo uniesienie i to oderwanie si od ycia, w ktrym yli wszyscy uwizieni, a zarazem niezachwianwiar, e obietnice speni si musz za grobem. "Czy Chrystus (pisaa) teraz, czy po mierci mnie wyzwoli, On ci obieca mnieprzez usta Apostoa, a wic ja twoja." I zaklinaa go, by jej nie aowa i nie da si opanowa blowi. mier nie bya dla niej rozerwaniem lubw. Z ufnoci dziecka upewniaa Winicjusza, e zaraz po mce w arenie powie Chrystusowi, i w Rzymie zosta jej narzeczony, Marek, ktry tskni po niej caym sercem. I mylaa, e moe Chrystus pozwoli wrci na chwil jej duszy do niego, aby mu powiedzie, e yje, e mki nie pamita i e jest szczliwa. Cay jej list tchn szczciem i ogromn nadziej. Bya w nim tylko jedn proba zwizana ze sprawami ziemi: aby Winicjusz zabra ze spoliarium jej ciao i pochowa j jako swoj on w grobowcu, w ktrym sam niegdy mia spocz. On czyta w list z rozdart dusz, ale zarazem zdao mu si niepodobiestwem, aby Ligia moga zgin pod kami dzikich zwierzt i aby Chrystus nie zlitowa si nadni. Jednake w tym wanie tkwia nadzieja i ufno. Wrciwszy do domu odpisa, e bdzie przychodzi codziennie pod mury Tullianum czeka, pki Chrystus nie skruszy murw i nie odda mu jej. Nakaza wierzy jej, e On moe mu j odda nawet z cyrku, e Wielki Aposto baga Go o to i e chwila wyzwolenia jest bliska. Nawrcony centurion mia odnie jej w list nazajutrz. Lecz gdy Winicjusz przyszed nastpnego dnia pod wizienie, setnik, opuciwszy szereg, zbliy si do niego pierwszy i rzek: - Posuchaj mnie, panie. Chrystus, ktry cidowiadczy, okaza ci ask swoj. Dzisiejszej nocy przyszli wyzwolecy cezara i prefekta, aby wybra im dziewice chrzecijaskie na pohabienie; pytali si ooblubienic twoj, lecz Pan nasz zesa na ni gorczk, na ktr umieraj winie w Tullianum, i poniechali jej. Wczoraj wieczr bya ju nieprzytomna i niech bdzie bogosawione imi Zbawiciela, albowiem tachoroba,. ktra j ocalia od haby, moe j ocali i od mierci. Winicjusz opar do na naramienniku onierza, aby nie upa, w za mwi dalej: - Dzikuj miosierdziu Pana. Linusa porwali ipooyli na mki, ale widzc, e kona, oddali go. Moe i tobie oddadz j teraz, a Chrystus wrci jej zdrowie. Mody trybun pozosta jeszcze chwil ze spuszczon gow, po czym podnis j i rzek cicho: - Tak jest, setniku. Chrystus, ktry wybawi j od haby, wybawi j od mierci. I dosiedziawszy pod murem wizienia do wieczora, wrci do domu, aby wysa swoich ludzi po Linusa i kaza go przenie do jednej ze swoich willi podmiejskich. Jednake Petroniusz, dowiedziawszy si o wszystkim, postanowi dziaa jeszcze. Poprzednio by ju u Augusty, teraz za uda si do niej po raz drugi. Zasta j u oa maego Rufiusa. Dziecko z rozbit gow majaczyo w gorczce, matka za ratowaa je z rozpacz i zgroz w sercu, mylc, e jeli je uratuje, to moe tylko po to, by wkrtce straszniejsz zgino mierci. Zajta wycznie swoim blem, nie chciaa nawet sucha o Winicjuszu i Ligii, lecz Petroniusz przerazi j. - Obrazia - rzek jej - nowe nieznane bstwo. Ty, Augusto, czcisz podobno hebrajskiego Jehow, ale chrzecijanie utrzymuj, e Chrystus jest jego synem, pomyl wic, czy ci nie ciga gniew ojca. Kto wie, czy to, co si stao, nie jest ich zemst i czy ycie Rufiusa nie zaley od tego, jak postpisz. - Co chcesz, abym uczynia? - spytaa z przestrachem Poppea. - Przebagaj zagniewane bstwo. - Jak? - Ligia jest chora. Wpy na cezara lub Tygellina, eby j wydano Winicjuszowi. A ona spytaa z rozpacz: - Czy ty mylisz, e ja mog? - Wic moesz co innego. Jeli Ligia wyzdrowieje, musi i na mier. Id do wityni Westy i zadaj, aby Virgo magna znalaza si wypadkiem koo Tullianum w chwili, gdy bd wyprowadzali winiw na mier, i rozkazaa uwolni t dziewczyn. Wielka westalka nie odmwi ci tego. - A jeli Ligia umrze z gorczki? - Chrzecijanie mwi, e Chrystus jest mciwy, ale sprawiedliwy: by moe, e przebagasz go chci sam. - Niech mi da jaki znak, e ocali Rufiusa. Petroniusz wzruszy ramionami. - Ja nie przychodz jako jego pose, o boska; mwi ci tylko: bd lepiej w zgodzieze wszystkimi bstwami rzymskimi i obcymi. - Pjd! - rzeka zamanym gosem Poppea.Petroniusz odetchn gboko. "Nareszcie co wskraem!" - pomyla. I wrciwszy do Winicjusza rzek mu: - Pro swego Boga, by Ligia nie umara na gorczk, bo jeli nie umrze, to wielka westalka rozkae j uwolni. Sama Augusta bdzie j o to prosia. Winicjusz popatrzy na niego oczyma, w ktrych byszczaa gorczka, i ie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA)P9,7* c8+4c8,$c8-H4% N8odpowiedzia: - J uwolni Chrystus. A Poppea, ktra dla ocalenia Rufiusa gotowabya pali hekatomby wszystkim bogom wiata, tego jeszcze wieczora udaa si na Forum do westalek, powierzywszy opiek nad chorym dzieckiem wiernej piastunce Sylwii, ktra i j sam wyniaczya. Lecz na Palatynie wyrok na dziecko by ju wydany. Zaledwie bowiem lektyka cesarzowej znika za Wielk Bram, do komnaty, w ktrej spoczywa may Rufius,weszli dwaj wyzwolecy cezara, z ktrych jeden rzuci si na star Sylwi i zatka jej usta, drugi za, chwyciwszy miedziany posek Sfinksa, oguszy j pierwszym uderzeniem. Po czym zbliyli si do Rufiusa. Trawiony gorczk i bezprzytomny chopak nie zdajc sobie sprawy, co dzieje si koo niego, umiecha si do nich i mruy swe liczne oczy, jak by usiowa ich rozpozna. Lecz oni zdjwszy z niaki pas, zwany cingulum, zadzierzgnli mu go koo szyi i poczli zaciska. Dziecko, zawoawszy raz matki, skonao atwo. Za czym owinli je w przecierado i siadszy na przygotowane konie popieszyli a do Ostii, gdzie wrzucili ciao w morze. Poppea nie zastawszy wielkiej dziewicy, ktra wraz z innymi westalkami bya u Watyniusza, wrcia wkrtce na Palatyn. Znalazszy puste oe i zastyge ciao Sylwii, zemdlaa, a gdy j otrzewiono, pocza krzycze i dzikie jej krzyki rozlegay si przez noc ca i dzie nastpny. Lecz trzeciego dnia cezar kaza jej przyjna uczt, wic przybrawszy si w ametystow tunik przysza i siedziaa z kamienn twarz, zotowosa, milczca, cudna i zowroga jak anio mierci. Rozdzia LVI Zanim Flawiusze wznieli Koloseum, amfiteatra w Rzymie budowano przewanie z drzewa, tote wszystkie niemal spony w czasie poaru. Nero jednak dla wyprawienia przyobiecanych igrzysk kaza wznie kilka, a midzy nimi jeden olbrzymi, na ktry zaraz po ugaszeniu ogniapoczto sprowadza morzem i Tybrem potne pnie drzew, wycitych na stokach Atlasu. Poniewa igrzyska wspaniaoci i liczb ofiar miay przej wszystkie poprzednie, dodano wic obszerne pomieszczenia dla ludzi i zwierzt. Tysice rzemielnikw pracowao nad budow dniemi noc. Budowano i ozdabiano bez wytchnienia. Lud opowiada sobie cuda o oparciach wykadanych brzem, bursztynem, koci soniow, perowcem i skorupnikiem zamorskich wiw. Biegncewzdu siedze kanay, napenione lodowat wod z gr, miay utrzymywa w budynku chd przyjemny, nawet w czasie najwikszych upaw. Olbrzymie purpurowevelarium zabezpieczao od promieni sonecznych. Midzy rzdami siedze ustawiano kadzielnice do palenia wonnoci arabskich; w grze pomieszczono przyrzdy do skrapiania widzw ros szafranow i werwen. Synni budowniczowie, Sewerus i Celer, wysilili ca sw wiedz, by wznie amfiteatr niezrwnany, a zarazem mogcy pomieci tak liczb ciekawych, jakiej dotd aden ze znanych nie mg pomieci. Tote w dniu, w ktrym mia rozpocz siludus matutinus, tumy gawiedzi czekay odwitu na otwarcie wrt, wsuchujc si z luboci w ryk lww, chrapliwe beczenie panter i wycie psw. Zwierztom nie dawano je od dwch dni, a natomiast przesuwano przed nimi zakrwawione kaway misa, by tym bardziej pobudzi w nich wcieko i gd. Chwilami te zrywaa si taka burza dzikich gosw, e ludzie stojcy przed cyrkiem nie mogli rozmawia, a wraliwsi bledli ze strachu. Lecz wraz ze wschodem soca zabrzmiayw obrbie cyrku pieni donone, ale spokojne, ktrych suchano ze zdziwieniem,powtarzajc sobie wzajem: "Chrzecijanie! Chrzecijanie!" Jako mnogie ich zastpy sprowadzono do amfiteatru jeszcze w nocyinie z jednego tylko wizienia, jak by pierwotny zamiar, ale ze wszystkich po trochu. Wiedziano w tumie, e widowiska pocign si przez cae tygodnie i miesice,ale spierano si, czy z t czci chrzecijan, ktra bya przeznaczona na dzi, zdoaj skoczy w cigu jednego dnia. Gosy mskie, kobiece i dziecinne, piewajce pie porann, byy tak liczne, i znawcy utrzymywali, e choby po sto i dwiecie cia wysyano na raz, zwierzta zmcz si, nasyc i do wieczora nie potrafi wszystkich porozrywa. Inni twierdzili, e zbyt wielka liczba ofiar, wystpujcych jednoczenie na arenie, rozrywa uwag i nie pozwala lubowa si, jak naley, widowiskiem. W miar jak zbliaa si chwila otwarcia korytarzy prowadzcych do wntrza, zwanych vomitoriami, lud oywia si, rozwesela i spiera o rozmaite tyczce widowiska rzeczy. Poczy si tworzy stronnictwa, podnoszce wiksz sprawno lww lub tygrysw w rozdzieraniu ludzi. Tu i owdzie czyniono zakady. Inni jednak rozprawiali ogladiatorach, ktrzy mieli wystpi przed chrzecijanami na arenie, i znw tworzyy si stronnictwa to Samnitw, to Gallw, to Mirmilonw, to Trakw, to sieciarzy. Wczesnym rankiem wiksze lub mniejsze ichoddziay poczy pod przywdztwem mistrzw, zwanych lanistami, napywa do amfiteatru. Nie chcc si utrudza przed czasem, szli bez zbroi, czsto zupenie nadzy, czsto z zielonymi gaziami w rkulub uwieczeni w kwiaty, modzi, pikni w wietle porannym i peni ycia. Ciaa ich, byszczce od oliwy, potne, jakby wykowane w marmurze, wprawiay w zachwyt rozmiowany w ksztatach lud. Wielu z nich znano osobicie i co chwila rozlegay si okrzyki: "Witaj, Furnius! Witaj, Leo! Witaj, Maksymus! Witaj, Diomedes!" Mode dziewczta wznosiy ku nim oczy pene mioci, oni za upatrywali,gdzie ktra najpikniejsza, i odzywali si donich artobliwymi sowami, jak by adna troska nie ciya nad nimi, przesyajc causy lub woajc: "Obejmij, nim mier obejmie!" Po czym znikali w bramach, z ktrych wielu nie miao ju wyj wicej. Lecz coraz nowe pochody rozryway uwagtumw. Za gladiatorami szli mastygoforowie, to jest ludzie zbrojni w bicze, ktrych obowizkiem byo smaga i podnieca walczcych. Potem muy cignyw stron spoliarium cae szeregi wozw, na ktrych poukadane byy stosy drewnianych trumien. Na ten widok cieszy si lud, wnioskujc z ich liczby o ogromie widowiska. Zaczem cignli ludzie, ktrzy mieli dobija rannych, przebrani tak, aby kady podobny by do Charona lub do Merkurego, zaczem ludzie pilnujcy porzdku w cyrku, rozdajcy siedzenia, zaczem niewolnicy do roznoszenia potraw i chodnikw, a wreszcie pretorianie, ktrych kady cezar zawsze miewa w amfiteatrze pod rk. Otworzono wreszcie vomitoria i tumy runy do rodka. Lecz takie byo mnstwozgromadzonych, e pynli i pynli przez cae godziny, a dziwno byo, e amfiteatrmoe tak nieprzeliczon czer pochon. Ryki zwierzt, czujcych, wyziewy ludzkie, wzmogy si jeszcze. Lud hucza w cyrku przy zajmowaniu miejsc jak fala w czasie burzy. Przyby na koniec prefekt miasta w otoczeniu wigilw, a po nim nieprzerwanym ju acuchem poczy si zmienia lektykisenatorw, konsulw, pretorw, edylw, urzdnikw publicznych i paacowych, starszyzny pretoriaskiej, patrycjuszw i wykwintnych kobiet. Niektre lektyki poprzedzali liktorowie, nioscy siekiery wrd pku rzg, inne tumy niewolnikw. W socu migotay zocenia lektyk, biae i rnobarwne suknie, pira, zausznice, klejnoty, stal toporw. Z cyrku dochodziy okrzyki, jakimi lud wita potnych dostojnikw. Od czasu do czasu przybywayjeszcze niewielkie oddziay pretorianw. Lecz kapani z rozmaitych wity przybylinieco pniej, a za nimi dopiero niesiono wite dziewice Westy, ktre poprzedzali liktorowie. Z rozpoczciem widowiska czekano ju tylko na cezara, ktry te nie chcc naraa ludu na zbyt dugie oczekiwanie i pragnc uj go sobie popiechem, przyby niebawem w towarzystwie Augusty i augustianw. Petroniusz przyby midzy augustianami, majc w swej lektyce Winicjusza. w wiedzia, e Ligia jest chora i bezprzytomna, ale poniewa w ostatnich dniach dostp do wizienia by jak najsurowiej strzeony, poniewa dawne strae zastpiono nowymi, ktrym nie wolno byo rozmawia ze strami, jak rwnie udziela najmniejszych wiadomoci tym, ktrzy przychodzili pyta o winiw, nie by wic pewien, czy nie ma jej midzy ofiarami przeznaczonymi na pierwszy dziewidowiska. Dla lww mogli wysa i chor, choby bezprzytomn. Ale poniewa ofiary miay by poobszywane w skry zwierzt i wysyane caymi gromadami na aren, przeto nikt z widzw nie mg sprawdzi, czy jedna wicej lub mniej znajduje si midzy nimi, i nikt adnej rozpozna. Strei caa suba amfiteatru bya przekupiona,z bestiariuszami stan za ukad, e ukryj Ligi w jakim ciemnym zaktku amfiteatru, a noc wydadz j w rce pewnego Winicjuszowego dzierawcy, ktrynatychmiast wywiezie j w Gry Albaskie. Petroniusz, przypuszczony do tajemnicy, radzi Winicjuszowi, by otwarcie uda si znim do amfiteatru i dopiero przy wejciu wymkn si w toku i popieszy do lochw, gdzie dla uniknicia moliwych pomyek osobicie mia wskaza strom Ligi. Stre pucili go maymi drzwiczkami, ktrymi wychodzili sami. Jeden z nich, imieniem Syrus, poprowadzi go natychmiast do chrzecijan. Po drodze rzek: - Nie wiem, panie, czy znajdziesz, czego szukasz, My dopytywalimy si o dziewic imieniem Ligia, nikt jednak nie da nam odpowiedzi, ale by moe, i nie ufaj nam.- Duo ich jest? - pyta Winicjusz. - Wielu musi, panie, pozosta na jutro. - Czy s chorzy midzy nimi? - Takich, ktrzy by nie mogli usta na nogach, nie masz. To rzekszy Syrus otworzy drzwi i weszli jakby do ogromnej izby, ale niskiej i ciemnej, wiato bowiem przychodzio do niej jedynie przez zakratowane otwory, oddzielajce j od areny. Winicjusz z pocztku nie mg nic dojrze, sysza tylko w izbie szmer gosw i okrzyki ludu, dochodzce z amfiteatru. Lecz po chwili, gdy oczy jego przywyky do zmroku, ujrza cae gromady dziwacznych istot, podobnych do wilkw i niedwiedzi. Byli to chrzecijanie, poobszywani w skry zwierzt. Jedni z nich stali, drudzy modlili si klczc. Tu i owdzie z dugich wosw spywajcych po skrze, mona byo odgadn, e ofiara jest kobiet. Matki, podobne do wilczyc, nosiy na rku rwniekosmato obszyte dzieci. Lecz spod skr wychylay si twarze jasne, oczy w mroku poyskiway radoci i gorczk. Widocznym byo, e wiksz cz tych ludzi opanowaa jedna myl, wyczna i zaziemska, ktra jeszcze za ycia znieczulia ich na wszystko, co si koo nich dzia i co ich spotka mogo. Niektrzy, zapytywani o Ligi przez Winicjusza, patrzyli na oczyma jakby zbudzonymi ze snu, nie odpowiadajc na pytania; inni umiechali si do niego, kadcpalce na ustach lub wskazujc na elazne kraty, przez ktre wchodziy jasne snopy blasku. Dzieci tylko pakay gdzieniegdzie, przestraszone rykiem bestyj, wyciem psw, wrzaskiem ludu i podobnymi do zwierzt postaciami wasnych rodzicw. Winicjusz, idc obok stra Syrusa, patrzyw twarze, szuka, rozpytywa, chwilami potyka si o ciaa tych, ktrzy pomdleli z natoku, zaduchu i gorca, i przeciska si dalej w ciemn gb izby, ktra zdawaa si by tak obszern jak cay amfiteatr. Lecz nagle zatrzyma si, albowiem zdawao mu si, e w pobliu kraty ozwa si jaki znajomy mu gos. Posuchawszy przez chwil, zawrci i przecisnwszy siprzez tum, stan blisko. Snop wiata pada na gow mwicego i w blasku tym Winicjusz rozpozna spod wilczej skry wychud i nieubagan twarz Kryspa. - aujcie za grzechy wasze - mwi Kryspus - bo oto chwila zaraz nadejdzie. Alekto myli, e sam mierci okupi winy, tennowy grzech popenia i strcony bdzie w ogie wieczny. Kadym grzechem waszym, ktrycie za ycia popenili, odnawialicie mk Pana, jake wic miecie mniema, byta, ktra was czeka, moga tamt okupi? Jednak mierci pomr dzi sprawiedliwi i grzeszni, ale Pan swoich odrni. Biada wam, albowiem ky lww podr ciaa wasze, ale nie podr win waszych ni waszego rachunku z Bogiem. Pan okaza do miosierdzia, gdy pozwoli na krzy si przybi, ale odtd bdzie tylko sdzi, ktry adnej winy bez kary nie zostawi. Wic ktrzycie myleli, i mk zgadzicie grzechy wasze, blunilicie przeciw sprawiedliwoci Boskiej i tym gbiej bdziecie pogreni. Skoczyo si miosierdzie, a przyszed czas gniewu Boego. Oto za chwil staniecie przed strasznym sdem, wobec ktrego zaledwie cnotliwy si ostoi. aujcie za grzechy, albowiem otwarte s czeluci piekielne, i biada wanty, mowie i ony, biada, rodzicei dzieci! I wycignwszy kociste donie trzs niminad pochylonymi gowami, nieustraszony, ale te i nieubagany nawet wobec mierci, na ktr za chwil pj mieli wszyscy owi skazacy. Po jego sowach ozway si gosy: "aujmy za grzechy nasze!", po czym zapado milczenie i sycha byo tylko pacz dzieci i uderzenia rk o piersi. Winicjuszowi za krew cia si w yach.On, ktry ca nadziej zoy w miosierdziu Chrystusa, usysza teraz, enadszed dzie gniewu i e miosierdzia niezjedna nawet mier na arenie. Przez gow przebiega mu wprawdzie jasna i szybka, jak byskawica myl, e Piotr Aposto inaczej przemwiby do tych majcych umrze, niemniej jednak grone, pene fanatyzmu sowa Kryspa i ta ciemna izba z kratami, za ktrymi byo pole mki, iblisko jej, i natok ofiar przybranych juna mier, napeniy mu dusz zgroz i przeraeniem. Wszystko to razem wzite wydao mu si straszne i stokro okropniejsze ni najkrwawsze bitwy, w ktrych bra udzia. Zaduch i ar poczy go dusi. Pot zimny wystpi mu na czoo. Chwycia go obawa, e zemdleje jak ci, o ktrych ciaa potyka si czynic poszukiwania w gbi izby, wic gdy pomyla jeszcze, e lada chwila mog otworzy kraty, pocz woa gono Ligii i Ursusa, w nadziei, e jeli nie oni, to ktoznajcy ich mu, odpowie. Jako natychmiast jaki czowiek, przybrany za niedwiedzia, pocign go zatog i rzek: - Panie, zostali w wizieniu. Mnie ostatniegowyprowadzono i widziaem j chor na ou. - Kto jeste? - spyta Winicjusz. - Fossor, w ktrego chacie Aposto chrzcici, panie. Uwiziono mnie przed trzema dniami, a dzi ju umr. Winicjusz odetchn. Wchodzc tu, yczy sobie znale Ligi, obecnie za gotw by dzikowa Chrystusowi, e jej tu nie ma, i w tym widzie znak Jego miosierdzia. Tymczasem fossor pocign go jeszcze raz za tog i rzek: - Pamitasz, panie, e to ja zaprowadziemci do Korneliuszowej winnicy, gdzie w szopie naucza Aposto? - Pamitam - odpowiedzia Winicjusz. - Widziaem go pniej na dzie przedtem, nim mnie uwizili. Pobogosawi mi i mwi, i przyjdzie do amfiteatru przeegna gincych. Chciabym na niego patrze w chwili mierci i widzie znak krzya, bo wwczas atwiej mi bdzie umrze, wic jeli wiesz, panie, gdzie on jest, to mi powiedz. Winicjusz zniy gos i odrzek: - Jest midzy ludmi Petroniusza, przebrany za niewolnika. Nie wiem, gdzie wybrali miejsca, ale wrc do cyrku i zobacz. Ty patrz na mnie, gdy wyjdziecie na aren, ja za podnios si i zwrc gow w ich stron. Wwczas go odnajdziesz oczyma. - Dziki ci, panie, i pokj z tob. - Niech ci Zbawiciel bdzie miociw. - Amen. Winicjusz wyszed z cuniculum i uda si doamfiteatru, gdzie mia miejsce obok Petroniusza, wrd innych augustianw. - Jest? - zapyta go Petroniusz. - Nie ma jej. Zostaa w wizieniu. - Suchaj, co mi jeszcze przyszo na myl,ale suchajc patrz na przykad na Nigidi,aby si zdawao, e rozmawiamy o jej uczesaniu... Tygellinus i Chilo spogldaj na nas w tej chwili... Suchaj wic: niech Ligi noc wo w trumn i wynios z wizieniajako umar, reszty si domylasz. Tak - odpowiedzia Winicjusz. Dalsz rozmow przerwa im Tuliusz Senecjo, ktry pochyliwszy si ku nim, rzek: - Nie wiecie, czy chrzecijanom dadz bro? - Nie wiemy - odpowiedzia Petroniusz. - Wolabym, gdyby j dali - mwi Tuliusz - inaczej arena zbyt prdko staje si podobnado jatek rzeniczych. Ale co za przepyszny amfiteatr! Rzeczywicie, widok by wspaniay. Nisze , i ie jego dzi.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA.Pc8/dc802c81-c82;83S?*8siedzenia, nabite togami, bielay jak nieg. W wyzoconym podium siedzia cezar w diamentowym naszyjniku, ze zotym wiecem na gowie, obok niego pikna i pospna Augusta, obok po obu stronach westalki, wielcy urzdnicy, senatorowie w bramowanych paszczach, starszyzna wojskowa w byszczcych zbrojach, sowem wszystko, co w Rzymie byo potne, wietne i bogate. W dalszych rzdach siedzieli rycerze, a wyej czerniao krgiem morze gw ludzkich, nad ktrymi od supa do supa zwieszay si girlandy, uwite z r, lilij, sasankw, bluszczu i winogradu. Lud rozmawia gono, nawoywa si, piewa, chwilami wybucha miechem nad jakim dowcipnym sowem, ktre przesyano sobie z rzdu do rzdu, i tupa z niecierpliwoci, by przypieszy widowisko. Wreszcie tupanie stao si podobne do grzmotw i nieustajce. Wwczas prefekt miasta, ktry poprzednio ju by ze wietnym orszakiem objecha aren, da znak chustk, na ktry w amfiteatrze odpowiedziao powszechne: "Aaa!", wyrwane z tysicw piersi. Zwykle widowisko rozpoczynao si od oww na dzikiego zwierza, w ktrych celowali rozmaici barbarzycy z Pnocy i Poudnia, tym razem jednak zwierzt miaoby a nadto, rozpoczto wic od andabatw, to jest ludzi przybranych w hemy bez otworw na oczy, a zatem bijcych si na olep. Kilkunastu ich, wyszedszy na raz na aren, poczo macha mieczami w powietrzu; mastygoforowie za pomoc dugich wide posuwali jednych ku drugim, aby mogo przyj do spotkania. Wykwintniejsi widzowie patrzyli obojtnie i z pogard na podobne widowisko, lecz lud bawi si niezgrabnymi ruchami szermierzy, gdy za trafiao si, e spotykali si plecami, wybucha gonym miechem, woajc: "W prawo!" "W lewo!" "Wprost!"; i czsto mylc umylnie przeciwnikw. Kilka par sczepio si jednak i walka poczynaa by krwaw. Zawzitsi zapanicy rzucali tarczeipodajc sobie lewe rce, aby nie rozczysi wicej, prawymi walczyli na zabj. Kto pad, podnosi palce do gry, bagajc tymznakiem litoci, lecz na pocztku widowiskalud zwykle domaga si mierci ranionych, zwaszcza gdy chodzio o andabatw, ktrzy majc twarze zakryte pozostawali mu nie znani. Z wolna liczba walczcych zmniejszaa si coraz bardziej, a gdy wreszcie pozostao dwch tylko, popchnitoich ku sobie tak, e spotkawszy si padli obaj na piasek i zakuli si na nim wzajemnie. Wwczas wrd okrzykw: "Dokonano!"11 - posugacze uprztnli trupy, pacholta za zagrabiy krwawe lady na arenie i potrzsny j listkami szafranu. Teraz miaa nastpi powaniejsza walka, budzca zaciekawienie nie tylko motochu, ale i ludzi wykwintnych, w czasie ktrej modzi patrycjusze czynili nieraz ogromne zakady, zgrywajc si czstokro do nitki.Wraz te zaczy kry z rk do rk tabliczki, na ktrych wypisywano imiona ulubiecw, a zarazem ilo sestercyj, jak kady stawia za swoim wybranym. Spectati, to jest zapanicy, ktrzy wystpowali ju na arenie i odnosili na niej zwycistwa, zyskiwali najwicej zwolennikw, lecz midzy grajcymi byli i tacy, ktrzy stawiali znaczne sumy na gladiatorw nowych i cakiem nie znanych, w tej nadziei, e na wypadek ich zwycistwa zagarn olbrzymie zyski. Zakada si sam cezar i kapani, i westalki, i senatorowie, i rycerze, i lud. Ludzie z gminu, gdy zbrako im pienidzy stawiali czsto w zakad wasn wolno. Czekano te z biciem serca, a nawet i trwog, na ukazanie si szermierzy i niejeden czyni gone luby bogom, by zjedna ich opiek dla swego ulubieca. Jako gdy ozway si przeraliwe odgosy trb, w amfiteatrze uczynia si cisza oczekiwania. Tysice oczu zwrcio si ku wielkim wrzecidzom, do ktrych zbliy si czowiek przybrany za Charona i wrdoglnego milczenia trzykrotnie zastuka w nie motem, niby wywoujc na mier tych, ktrzy byli za nimi ukryci. Po czym otworzyy si z wolna obie poowy bramy, ukazujc czarn czelu, z ktrej poczli wysypywa si na jasn aren gladiatorowie. Szli oddziaami po dwudziestupiciu ludzi, osobno Trakowie, osobno Mirmilonowie, Samnici, Gallowie, wszyscy ciko zbrojni, a wreszcie retiarii, dziercy w jednym rku sie, w drugim trjzb. Na ich widok tu i owdzie zerway si po awkach oklaski, ktre wkrtce zmieniy si w jedn ogromn i przecig burz. Od gry do dou wida byo rozpalone twarze, klaszczce donie i otwarte usta, z ktrych wyryway si okrzyki. Oni za okryli ca aren krokiem rwnym i sprystym, migocc orem i bogatymi zbrojami, po czym zatrzymali si przed cesarskim podium dumni, spokojni i wietni. Przeraliwy gos rogu uciszy oklaski, a wwczas zapanicy wycignli w gr prawice i wznoszc oczyigowy ku cesarzowi, poczli woa, a raczej piewa przecigymi gosami: Ave, caesar imperator! Morituri te salutant! Za czym rozsunli si szybko, zajmujc osobne miejsca na okrgu areny. Mieli na siebie uderza caymi oddziaami, lecz pierwej dazwolono synniejszym szermierzom stoczy ze sob szereg pojedynczych walk, w ktrych najlepiej okazywaa si sia, zrczno i odwaga przeciwnikw. Jako wnet spomidzy "Gallw" wysun si zapanik, znany dobrze mionikom amfiteatru pod imieniem"Rzenika" (Lanio), zwycizca w wielu igrzyskach. W wielkim hemie na gowie i pancerzu, opinajcym z przodu i z tyu jego potn pier, wyglda w blasku na tej arenie jak olbrzymi byszczcy uk. Niemniej synny retiarius, Kalendio, wystpi przeciw niemu. Midzy widzami poczto si zakada: - Piset sestercyj za Gallem! - Piset za Kalendiem! - Na Herkulesa! Tysic! - Dwa tysice! Tymczasem Gall, doszedszy do rodka areny, pocz si znw cofa z nastawionym mieczem i zniajc gow przypatrywa si uwanie przez otwory w przybicy przeciwnikowi, lekki za, o licznych posgowych ksztatach retiarius, cakiem nagi, prcz przepaski w biodrach, okra szybko cikiego nieprzyjaciela, machajc z wdzikiem sieci, pochylajc silub podnoszc trjzb i piewajc zwyk pie "sieciarzy": Nie chc ciebie, ryby szukam, Czemu zmykasz, Gallu?12 Lecz Gall nie zmyka, po chwili bowiem zatrzyma si i stanwszy w miejscu, pocz obraca si tylko nieznacznym ruchem, tak aby zawsze mie z przodu nieprzyjaciela. W jego postaci i potwornie wielkiej gowie byo teraz co strasznego. Widzowie rozumieli doskonale, e to cikie,zakute w mied ciao zbiera si do nagegorzutu, ktry moe walk rozstrzygn. Sieciarz tymczasem to przyskakiwa do niego, to odskakiwa, czynic swymi potrjnymi widami ruchy tak szybkie, e wzrok ludzki z trudnoci mg za nimi pody. Dwik zbw o tarcz rozleg sikilkakrotnie, lecz Gall ani si zachwia, dajc tym wiadectwo olbrzymiej swej siy.Caa jego uwaga zdawaa si by skupion nie na trjzb, ale na sie, ktra krya ustawicznie nad jego gow jak ptak zowrogi. Widzowie, zatrzymawszy oddech w piersi ledzili mistrzowsk gr gladiatorw. Lanio, upatrzywszy chwil, run wreszcie na przeciwnika, w za z rwn szybkoci przemkn si pod jego mieczem i wzniesionym ramieniem, wyprostowa si i rzuci sieci. Gall, zwrciwszy si na miejscu, zatrzymaj tarcz, po czym rozskoczyli si obaj. W amfiteatrze zagrzmiay okrzyki: "Macte!" -w niszych za rzdach poczto robi nowezakady. Sam cezar, ktry z pocztku rozmawia z westalk Rubri i nie bardzo dotd zwaa na widowisko, zwrci gowku arenie. Oni za poczli znw walczy tak wprawnie i z tak dokadnoci w ruchach, i chwilami wydawao si, e chodzi im nie o mier lub ycie, ale o wykazanie swej zrcznoci. Lanio, dwukrotnie jeszcze wywinwszy si z sieci, pocz si na nowocofa ku okrgowi areny. Wwczas jednak ci, ktrzy trzymali przeciw niemu, nie chcc, by wypocz, poczli krzycze: "Nacieraj!" Gall usucha i natar. Rami sieciarza oblao si nagle krwi i sie mu zwisa. Lanio skurczy si i skoczy chcc zada cios ostatni. Lecz w tej chwili Kalendio, ktry umylnie uda, e nie moe ju wada sieci, przegi si w bok, unikn pchnicia i wsunwszy trjzb midzy kolana przeciwnika, zwali go na ziemi. w chcia powsta, lecz w mgnieniu oka spowiy go fatalne sznury, w ktrych kadym ruchem zapltywa silniej rce i nogi. Tymczasem razy trjzba przygwaday go raz po raz do ziemi. Raz jeszcze wysili si, wspar na rku i wypry, by powsta, na prno! Podnisjeszcze ku gowie mdlejc rk, w ktrej nie mg ju miecza utrzyma, i pad na wznak. Kalendio przycisn mu zbami wide szyj do ziemi i wsparszy si obu rkoma na ich trzonie, zwrci si w stron cesarskiej loy. Cay cyrk pocz si trz od oklaskw i ludzkiego ryku. Dla tych, ktrzy trzymali zaKalendiem, by, on w tej chwili wikszy ni cezar, ale wanie dlatego znika w ich sercu zawzito i przeciw Laniowi, ktry kosztem krwi wasnej napeni im kieszenie. Rozdwoiy si wic yczenia ludu.Na wszystkich awach ukazay si w poowie znaki mierci, w poowie politowania, lecz sieciarz patrzy tylko w lo cezara i westalek, czekajc, co oni postanowi. Na nieszczcie, Nero nie lubi Lania, albowiem na ostatnich igrzyskach przed poarem zakadajc si przeciw niemu, przegra do Licyniusza znaczn sum, wysun wic rk z podium i zwrci wielki palec ku ziemi. Westalki powtrzyy znak natychmiast. Wwczas Kalendio przyklk na piersiach Galla, wydoby krtki n, ktry nosi za pasem, i odchyliwszy zbroi koo szyi przeciwnika, wbi mu po rkoje w gardotrjktne ostrze. - Peractum est! - rozlegy si gosy w amfiteatrze. Lanio za drga czas jaki jak zarnity w i kopa nogami piasek, po czym wypry si i pozosta nieruchomy. Merkury nie potrzebowa sprawdza rozpalonym elazem, czy yje jeszcze. Wnet uprztnito go i wystpiy inne pary, po ktrych przejciu zawrzaa dopiero walka caych oddziaw. Lud bra w niej udzia dusz, sercem, oczyma: wy; rycza, wista, klaska, mia si, podnieca walczcych, szala. Na arenie podzieleni na dwa zastpy gladiatorowie walczyli z wciekoci dzikich zwierzt: pier uderzaa o pier, ciaa splatay si w miertelnym ucisku, trzeszczay w stawach potne czonki, miecze topiy si w piersiach i brzuchach, poblade usta buchay krwi na piasek. Kilkunastu nowicjuszw chwycia pod koniec trwoga tak straszna, e wyrwawszy si z zamtu, poczli ucieka, lecz mastygofarowie zagnali ich wnet w bitw batami, zakoczonymi oowiem. Na piasku potworzyy si wielkie ciemne plamy; corazwicej nagich i zbrojnych cia leao pokotem na ksztat snopw. ywi walczyli na trupach, potykali si o zbroje, o tarcze,krwawili nogi o poamany or i padali. Lud nie posiada si z radoci, upaja si mierci, dysza ni, nasyca oczy jej widokiem i z rozkosz wciga w puca jej wyziewy. Zwycieni legli wreszcie niemal wszyscy. Zaledwie kilku rannych klko na rodku areny i chwiejc si wycigno ku widzom rce z prob o zmiowanie. Zwycizcom rozdano nagrody, wiece, gazki oliwne i nastpia chwila odpoczynku, ktra z rozkazu wszechwadnego cezara zmienia si w uczt. W wazach zapalono wonnoci. Skrapiacze zraszali lud deszczykiem szafrannym i fiokowym. Roznoszono chodniki, pieczone misiwa, sodkie ciasta,wino, oliw i owoce. Lud poera, rozmawia i wykrzykiwa na cze cezara,by skoni go do tym wikszej hojnoci. Jako gdy nasycono gd i pragnienie, setkiniewolnikw wniosy pene podarunkw kosze, z ktrych przybrane za amorw pacholta wyjmoway rozmaite przedmioty iobu rkoma rozrzucay wrd awek. W chwili gdy rozdawano loteryjne tessery, powstaa bjka: ludzie cisnli si, przewracali, deptali jedni po drugich, krzyczeli o ratunek, przeskakiwali przez rzdy siedze i dusili si w straszliwym toku, kto bowiem dosta szczliw liczb,mg wygra nawet dom z ogrodem, niewolnika, wspania odzie lub osobliwe dzikie zwierz, ktre nastpnie sprzedawado amfiteatru. Czyniy si z tego powodu takie zamty, e czstokro pretorianie musieli wprowadza ad, po kadym za rozdawnictwie wynoszono z widowni ludzi zpoamanymi rkoma, nogami lub nawet zadeptanych na mier w cisku. Lecz bogatsi nie brali udziau w walce o tessery. Augustianie zabawiali si tym razem widokiem Chilona i przedrwiwaniem zjego daremnych usiowa, by pokaza ludziom, e na walk i rozlew krwi moe patrze tak dobrze jak kady inny. Prno jednak nieszczliwy Grek marszczy brwi,zagryza wargi i zaciska pici tak, e a paznokcie wpijay mu si w donie. Zarwno jego grecka natura, jak i jego osobiste tchrzostwo nie znosiy takich widowisk. Twarz mu poblada, czoo operlio si kroplami potu, wargi posiniay,oczy wpady, zby poczy szczka, a ciao chwycia drczka. Po ukoczonej walce przyszed nieco do siebie, lecz gdy wzito go na jzyki, zdj go nagy gniew ipocz odgryza si rozpaczliwie. - Ha, Greku! Nieznony ci widok podartej ludzkiej skry - mwi pocigajc go za brod Watyniusz. Chilo za wyszczerzy na niego swe dwa ostatnie te zby i odrzek: - Mj ojciec nie by szewcem, wic nie umiem jej ata. - Macte! Habet! - zawoao kilka gosw. Lecz inni drwili dalej: - Nie on winien, e zamiast serca ma w piersiach kawa sera! - zawoa Senecjo. - Nie ty winien, e zamiast gowy masz pcherz - odpar Chilo. - Moe zostaniesz gladiatorem! Dobrze by wyglda z sieci na arenie. - Gdybym ciebie w ni zowi, zowibym cuchncego dudka. - A jak bdzie z chrzecijanami? - pyta Festus z Ligurii. Czy nie chciaby zosta psem i ksa ich? - Nie chciabym zosta twoim bratem. - Ty meocki trdzie! - Ty liguryjski mule! - Skra ci swdzi widocznie, ale nie radz prosi mnie, bym ci podrapa. - Drap sam siebie. Jeli zdrapiesz wasne pryszcze, zniszczysz, co w tobie jest najlepszego. I w ten sposb oni napadali go, on za odgryza si zjadliwie wrd powszechnegomiechu. Cezar klaska w donie, powtarza: "Macte!", i podnieca ich. Po chwili jednak zbliy si Petroniusz i dotknwszy rzebion w koci soniowej laseczk ramienia Greka, rzek zimno: - To dobrze, filozofie, ale w jednym tylko pobdzi: bogowie stworzyli ci rzezimieszkiem, ty za zosta demonem, i dlatego nie wytrzymasz! Starzec popatrzy na niego swymi zaczerwienionymi oczyma, wszelako tym razem nie znalaz jako gotowej obelgi. Na chwil umilk, po czym odpowiedzia jakby z pewnym wysileniem: - Wytrzymam!... Ale tymczasem trby day zna, e przerwa w widowisku skoczona. Ludzie poczli opuszcza przedziay, w ktrych gromadzili si dla wyprostowania ng i dla rozmowy. Wszcz si ruch oglny i zwykektnie o zajmowane poprzednio siedzenia. Senatorowie i patrycjusze dyli do swoich miejsc. Z wolna ucisza si gwar i amfiteatr przychodzi do adu. Na arenie pojawia si gromada ludzi, aby tu i owdzierozgrabi jeszcze pozlepiane zsiad krwi grudki piasku. Nadchodzia kolej na chrzecijan. Ale e byo to nowe dla ludu widowisko i nikt nie wiedzia, jak si zachowaj, wszyscy oczekiwali ich z pewnym zaciekawieniem. Nastrj tumu by skupiony. Spodziewano si bowiem scen nadzwyczajnych, ale nieprzyjazny. Wszake ci ludzie, ktrzy mieli si teraz pojawi, spalili Rzym i odwieczne jego skarby. Wszake karmili sikrwi niemowlt, zatruwali wody, przeklinali cay rodzaj ludzki i dopuszczali si najbezecniejszych zbrodni. Rozbudzonej nienawici nie do byo najsroszych kar ijeli jaka obawa przejmowaa serca, to tylko obawa o to, czy mki dorwnaj wystpkom tych zowrogich skazacw. Tymczasem soce podnioso si wysoko i promienie jego, przecedzone przez purpurowe velarium, napeniy amfiteatr krwawym wiatem. Piasek przybra barwognist i w tych blaskach, w twarzach ludzkich, zarwno jak i w pustce areny, ktra za chwil miaa si napeni mk ludzk i zwierzc wciekoci, byo co strasznego. Zdawao si, i w powietrzu unosi si groza i mier. Tum, zwykle wesoy, zaci si pod wpywem nienawiciw milczeniu. Twarze miay wyraz zawzity.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA4PKc85c86&c87- W88z9-9Wtem prefekt da znak: wwczas pojawi si ten sam strzec przebrany za Charona, ktry wywoywa na mier gladiatorw, i przeszedszy wolnym krokiem przez ca aren, wrd guchej ciszy zastuka znw trzykrotnie motem we drzwi. W caym amfiteatrze ozwa si pomruk: - Chrzecijanie! Chrzecijanie!... Zgrzytny elazne kraty, w ciemnych otworach rozlegy si zwyke krzyki mastygoforw: "Na piasek!", i w jednej chwili arena zaludnia si gromadami jakby sylwanw, pookrywanych skrami. Wszyscybiegli prdko, nieco gorczkowo i wypadszy na rodek koliska, klkali jedni przy drugich z wzniesionymi w gr rkoma. Lud sdzi, e to jest proba o lito, i rozwcieczony takim tchrzostwem, pocz tupa, gwizda, rzuca prnymi naczyniami od wina, poogryzanymi komi i rycze: "Zwierzt! Zwierzt!... Lecz nagle stao si co nieoczekiwanego. Oto ze rodka kosmatej gromady podniosy si piewajce gosy i w teje chwili zabrzmiaa pie, ktr po raz pierwszy usyszano w rzymskim cyrku:Christus regnat!... . . . . . . . . . . Wwczas zdumienie ogarno lud. Skazacy piewali z oczyma wzniesionymi ku velarium. Widziano twarze poblade, lecz jakby natchnione. Wszyscy zrozumieli, e ludzie ci nie prosz o lito i e zdaj si nie widzie ni cyrku, ni ludu, ni senatu, ni cezara. "Christus regnat!" rozbrzmiewao coraz doniolej, a w awach, hen, a do gry, midzy rzdami widzw niejeden zadawa sobie pytanie: co to si dzieje i co to jest za Christus, ktry krluje w ustach tych ludzi majcych umrze. Ale tymczasemotwarto now krat i na aren wypady z dzikim pdem i szczekaniem cae stada psw: powych olbrzymich molosw z Peloponezu, prgowatych psw z Pirenejw i podobnych do wilkw kundli z Hibernii, wygodzonych umylnie, o zapadych bokach i krwawych oczach. Wycie i skomlenie napenio cay amfiteatr. Chrzecijanie, skoczywszy pie, klczeli nieruchomo, jakby skamieniali, powtarzajctylko jednym lkliwym chrem: "Pro Christo!Pro Christo!" Psy, wyczuwszy ludzi pod skrami zwierzt i zdziwione ich nieruchomoci, nie umiay si na nich od razu rzuci. Jedne wspinay si na ciany l, jak by chciay dosta si do widzw, drugie biegay wokoo, szczekajc zaarcie, jak by goniy jakiego niewidzialnego zwierza. Lud rozgniewa si.Zawrzay tysice gosw: niektrzy z widzw udawali ryk zwierzt, inni szczekalijak psy, inni szczuli we wszystkich jzykach. Amfiteatr zatrzs si od wrzaskw. Rozdranione psy poczy to dopada do klczcych, to cofa si jeszcze, kapic zbami, a wreszcie jedenz molosw wpi ky w bark klczcej na przedzie kobiety i pocign j pod siebie. Wwczas dziesitki ich rzuciy si w rodek; jakby przez wyom. Tum przestarycze, by przypatrywa si z wiksz uwag. Wrd wycia i charkotu sycha jeszcze byo aosne gosy mskie i kobiece: "Pro Christo! Pro Christo!", lecz naarenie potworzyy si drgajce kby z cia psw i ludzi. Krew pyna teraz strumieniem z porozdzieranych cia. Psy wydzieray sobie wzajem krwawe ludzkie czonki. Zapach krwi i poszarpanych wntrznoci zguszy arabskie wonie i napeni cay cyrk. W kocu ju tylko gdzieniegdzie wida byo pojedyncze klczce postacie, ktre wnet pokryway ruchome wyjce kupy. Winicjusz, ktry w chwili gdy chrzecijanie wbiegli, podnis si i odwrci, aby zgodnie z obietnic wskaza fossorowi stron, w ktrej midzy ludmi Petroniuszaby ukryty Aposto, siad na powrt i siedzia z twarz czowieka umarego, spogldajc szklanymi oczyma na okropne widowisko. Z pocztku obawa, e fossor mg si omyli i e Ligia moe znajdowa si midzy ofiarami, odrtwia go zupenie,lecz gdy sysza gosy: "Pro Christo!", gdywidzia mk tylu ofiar, ktre umierajc wiadczyy swej prawdzie i swemu Bogu, ogarno go inne poczucie, dojmujce jak najstraszniejszy bl, a jednak nie przeparte, e gdy Chrystus sam umar w mce i gdy gin oto za niego tysice, gdy wylewa si morze krwi, to jedni wicej kropla nic nie znaczy, i e grzechem jest nawet prosi o miosierdzie. Ta myl sza na niego z areny, przenikaa go wraz z jkami umierajcych, wraz z zapachem ich krwi. A jednak modli si i powtarza zeschymi wargami: "Chryste, Chryste, i Twj Aposto modli si za ni!" Po czym zapamita si, straci wiadomo, gdzie jest, zdawao mu si tylko, e krew na arenie wzbiera i wybiera, e pitrzy si i wypynie z cyrku na cay Rzym. Zreszt niesysza nic, ni wycia psw, ni wrzaskw ludu, ni gosw augustianw, ktre nagle poczy woa: - Chilo zemdla! - Chilo zemdla! - powtrzy Petroniusz zwracajc si w stron Greka. A w zemdla rzeczywicie i siedzia biay jak ptno, z zadart w ty gow i z otwartymi szeroka ustami, podobny do trupa. W tej samej chwili poczto wypycha nowe;obszyte w skry ofiary na aren. Te klky natychmiast, jak i ich poprzednicy, lecz zmordowane psy nie chciay ich szarpa. Ledwie kilka ich rzucio si na najbliej klczcych, inne za pokadszy si i podnisszy w gr okrwawione paszcze, poczy robi bokami i ziaja ciko: Wwczas zaniepokojony w duszach, ale spity krwi i rozszalay lud pocz krzycze przeraliwymi gosami: - Lww! Lww! Wypuci lwy!... Lwy miay by zachowane na dzie nastpny, lecz w amfiteatrach lud narzucaswoj wol wszystkim, a nawet i cezarowi.Jeden tylko Kaligula, zuchway i zmienny w swych zachciankach, omiela si sprzeciwia, a nawet bywao, e przykazywa okada tumy kijami, lecz i on najczciej ulega. Nero, ktremu oklaski drosze byy nad wszystko w wiecie, nie opiera si nigdy, tym bardziejwic nie opar si teraz, gdy chodzio o ukojenie rozdranionych po poarze tumwi o chrzecijan, na ktrych chcia zwali win klski. Da wic znak, by otworzono cuniculum, co ujrzawszy lud uspokoi si natychmiast. Usyszano skrzypienie krat, za ktrymi byy lwy. Psy na ich widok zbiy si w jedn kup po przeciwlegej stronie koa, skowyczc z cicha, one za poczy jeden po drugim wytacza si na aren, ogromne,powe, o wielkich kudatych gowach. Sam cezar zwrci ku nim sw znudzon twarz iprzyoy szmaragd do oka, aby przygldasi lepiej. Augustianie przywitali je oklaskiem; tum liczy je na palcach, ledzc zarazem chciwie, jakie wraenie czyni ich widok na klczcych w rodku chrzecijan, ktrzy znw jli powtarza niezrozumiae dla wielu, a dranice wszystkich sowa "Pro Christo! Pro Christo!..." Lecz lwy, jakkolwiek wygodniae, nie pieszyy si do ofiar. Czerwonawy blask na arenie razi je, wic mruyy oczy, jakby olnione; niektre wycigay leniwie swe zotawe cielska, niektre, rozwierajcpaszcze, zieway, rzekby chcc pokaza widzom ky straszliwe. Lecz nastpnie zapach krwi i podartych cia, ktrych mnstwo leao na arenie, pocz na nie dziaa. Wkrtce ruchy ich stay si niespokojne, grzywy jeyy si, nozdrza wcigay chrapliwie powietrze. Jeden przypad nagle do trupa kobiety z poszarpan twarz i legszy przednimi apami na ciele, j zlizywa kolczastym jzykiem skrzepe sople, drugi zbliy si do chrzecijanina, trzymajcego na rku dziecko obszyte w skr jelonka. Dziecko trzso si od krzyku i paczu, obejmujc konwulsyjnie szyj ojca, w za,pragnc mu przeduy cho na chwil ycie, stara si oderwa je od szyi, by poda dalej klczcym. Lecz krzyk i ruch podrani lwa. Nagle wyda krtki urywanyryk, zgnit dziecko jednym uderzeniem apy i chwyciwszy w paszcz czaszk ojca zgruchota j w mgnieniu oka. Na ten widok wszystkie inne wpady na gromad chrzecijan. Kilka kobiet nie mogowstrzyma okrzykw przeraenia, lecz lud zguszy je oklaskami, ktre wnet jednak uciszyy si, albowiem ch patrzenia przemoga. Widziano wwczas rzeczy straszne: gowy znikajce cakowicie w czeluciach paszcz, piersi otwierane na rocie jednym uderzeniem kw, wyrwaneserca i puca; syszano trzask koci w zbach. Niektre lwy, chwyciwszy ofiary za boki lub krzye, latay w szalonych skokach po arenie, jak by szukajc zakrytego miejsca, gdzie by mogy je pore, inne w walce wzajemnej wspinay si na siebie, obejmujc si apami jak zapanicy i napeniajc amfiteatr grzmotem. Ludzie wstawali z miejsc. Inni opuszczajc siedzenia schodzili przedziaami niej, by widzie lepiej, i toczyli si w nich na mier. Zdawao si, e uniesione tumy rzuc si w kocu na sam aren i poczn rozdziera razem z lwami. Chwilami sycha bya nieludzki wrzask, chwilami oklaski, chwilami ryk, pomruk, kapanie kw, wycie molosw, chwilami jki tylko. Cezar, trzymajc szmaragd przy oku, patrzy teraz uwanie. Twarz Petroniusza przybraa wyraz niesmaku i pogardy. Chilona poprzednio ju wyniesiono z cyrku. A z cuniculw wypychano coraz nowe ofiary. Z najwyszego rzdu w amfiteatrze spoglda na nie Piotr Aposto. Nikt na niego nie patrzy, wszystkie bowiem gowyzwrcone byy ku arenie, wic wsta i jakoniegdy w Korneliuszawej winnicy bogosawi na mier i na wieczno tym,ktrych miano pochwyci, tak teraz egna krzyem gincych pod kami zwierzt i ich krew, i ich mk, i martwe ciaa, zmieniane w nieksztatne bryy, i dusze ulatujce z krwawego piasku. Niektrzy podnosili ku niemu oczy, a wwczas rozjaniay si im twarze i umiechali si widzc nad sob hen, w grze, znak krzya. Jemu za rozdzierao si serce i mwi: - O, Panie! bd wola Twoja, bo na chwa Twoj, na wiadectwo prawdy gin te owcemoje! Ty mi je pa rozkaza, wic zdaj ci je, a Ty porachuj je, Panie, we je, zagj ich rany, ukj ich bole i daj im wicej jeszcze szczcia, nili tu mki doznali. I egna jednych po drugich, gromad po gromadzie, z mioci tak wielk, jak gdybybyli jego dziemi, ktre oddawa wprost w rce Chrystusa. Wtem cezar, czy to z zapamitania, czy chcc, by igrzysko przeszo wszystko, co dotd widziano w Rzymie, szepn kilka sw prefektowi miasta, w za opuciwszy podium uda sinatychmiast do cuniculw. I nawet lud ju zdumia si, gdy po chwili ujrza znw otwierajce si kraty. Wypuszczono teraz zwierzta wszelkiego rodzaju: tygrysy znadEufratu, numidyjskie pantery, niedwiedzie,wilki, hieny i szakale. Caa arena pokrya si jakby ruchom fal skr prgowanych, tych, powych, ciemnych, brunatnych i ctkowanych. Powsta zamt, w ktrym oczy nie mogy nic rozrni prcz okropnego przewracania si i kbienia grzbietw zwierzcych. Widowisko stracio pozr rzeczywistoci, a zmienio si jakby w orgi krwi, jakby w straszny sen, jakby w potworny majak obkanego umysu. Miara bya przebrana. Wrd rykw, wyciaiskowyczenia ozway si tu i owdzie na awach widzw przeraliwe, spazmatyczne miechy kobiet, ktrych siy wyczerpay si wreszcie. Ludziom uczynio si straszno. Twarze zmierzchy. Rozliczne gosy poczy woa: "Dosy! Dosy!" Lecz zwierzta atwiej bya wpuci ni jewypdzi. Cezar znalaz jednak sposb oczyszczenia z nich areny, poczony z now dla ludu rozrywk. We wszystkich przedziaach wrd aw pojawiy si zastpy czarnych, strojnych w pira i zausznice Numidw; z ukami w rku. Lud odgad, co nastpi, i przywita ich okrzykiem zadowolenia, oni za zbliyli si do obrbu i przyoywszy strzay do ciciw, poczli szy z ukw w gromady zwierzt. Byo to istotnie nowe widowisko. Smuke, czarne ciaa przechylay si w ty, pr꿹c gitkie uki i wysyajc grot zagrotem. Warkot ciciw i wist pierzastych betw miesza si z wyciem zwierzt i okrzykami podziwu widzw. Wilki, niedwiedzie, pantery i ludzie, ktrzy jeszcze zostali ywi, padali pokotem obok siebie. Tu i owdzie lew, poczuwszy grot w boku, zwraca nagym ruchem zmarszczon z wciekoci paszcz, by chwyci i zdruzgota drzewce. Inne jczay z blu. Drobiazg zwierzcy wpadszy w popoch przebiega na olep aren lub bi gowami w kraty, a tymczasem groty warczay i warczay cigle, dopki wszystko, co ywe, nie legow ostatnich drganiach konania. Wwczas na aren wpady setki niewolnikw cyrkowych, zbrojnych w rydle,opaty, mioty, taczki, kosze do wynoszenia wntrznoci i wory z piaskiem. Jedni napywali za drugimi i na caym kolisku zawrzaa gorczkowa czynno. Wnet oczyszczono je z trupw, krwi i kau,przeryto, zrwnano i potrznito grub warstw wieego piasku. Zaczem wbiegy amorki rozrzucajc listki r, lilij i przernego kwiecia. Zapalono na nowo kadzielnice i zdjto velarium, bo ju socezniyo si znacznie. Tumy za, spogldajc po sobie ze zdziwieniem, zapytyway si wzajem, co zawidowisko czeka je jeszcze w dniu dzisiejszym. Jako czekao takie, ktrego nikt si nie spodziewa. Oto cezar, ktry odniejakiego czasu opuci podium, ukaza sinagle na ukwieconej arenie, przybrany w purpurowy paszcz i zoty wieniec. Dwunastu piewakw, z cytrami w rku, postpowao za nim, on za, dzierc srebrn lutni, wystpi uroczystym krokiem na rodek i skoniwszy si kilkakrotnie widzom, podnis ku niebu oczyi czas jaki sta tak, jak by oczekujc na natchnienie. Po czym uderzy w struny i zacz piewa: O, promienisty Lety synu, Wadco Tenedu, Killi, Chryzy, Tye to, maj w pieczy swej Ilionu wity grd, Mg go gniewowi Achiww zda I cierpie, by wite otarze, Ponce wiecznie ku twej czci, Zbryzgaa Trojan krew? Do ciebie starcy drce donie, O, Srebrnouki, w dal godzcy, Do ciebie matki z gbi on Wznosiy zawy gos, By nad ich dziemi lito mia; I gaz by skargi te wzruszyy, A ty mniej czuy by ni gaz, Sminteju, na ludzki bl!... Pie przechodzia z wolna w aosn, pen blu elegi. W cyrku uczynia si cisza. Po chwili cezar, sam wzruszony, pocz piewa dalej: Mge formingi boskiej brzmieniem Zguszy lamenty serc i krzyk, Gdy oko jeszcze dzi Zachodzi z, jak ros kwiat, Na dwik pospny pieni tej, Co wskrzesza z prochu i popiow Poogi, klski, zguby dzie... - Sminteju, gdzie wwczas by? Tu gos mu zadrga i zwilgotniay oczy. Narzsach westalek ukazay si zy, lud sucha cicho, zanim wybuchn dugo nie ustajc burz oklaskw. Tymczasem z zewntrz przez otwarte dla przewiewu vomitoria dochodzio skrzypieniewozw, na ktrych skadano krwawe szcztki chrzecijan, mczyzn, kobiet i dzieci, aby je wywie do strasznych dow, zwanych puticuli. A Piotr Aposto obj rkoma sw bia, drc gow i woa w duchu: "Panie! Panie! Komu Ty odda rzd nad wiatem? I przecz chcesz zaoy swoj stolic w ty miecie?" Rozdzia LVII Tymczasem soce zniyo si ku zachodowi i zdawao si roztapia w zorzach wieczornych. Widowisko byo skoczone. Tumy poczy opuszcza amfiteatr i wylewa si przez wyjcia, zwane vomitoriami, na miasto. Augustianie tylko zwczyli czekajc, zanim przepynie fala. Caa gromada ich, opuciwszy swe miejsca, zebraa si przy podium, w ktrym cezar ukaza si znowu, by suchapochwa. Jakkolwiek widzowie nie szczdzilimu oklaskw zaraz po ukoczeniu pieni, dla niego nie byo to dosy, spodziewa si bowiem zapau dochodzcego do szalestwa, Na prno te brzmiay teraz hymny pochwalne, prno westalki caoway jego "boskie" donie, a Rubria schylia si przy tym tak, e a rudawa jejgowa dotkna jego piersi. Nero nie by zadowolony i nie umia tego ukry. Dziwio go te i niepokoio zarazem, e Petroniusz zachowuje milczenie. Jakie pochwalne, a zarazem trafnie podnoszce zalety pieni sowo z jego ust byaby mu w tej chwili wielk pociech. Wreszcie, nie mogc wytrzyma, skin na niego, a gdy w wszed do podium, rzek: - Powiedz... A Petroniusz odrzek zimno: - Milcz, bo nie mog znale sw. Przeszede sam siebie. - Tak i mnie si, zdawao, a jednak ten lud?... - Czy moesz da od mieszkacw, aby si znali na poezji? - Wic zauwaye i ty, e nie podzikowano mi tak, jakem zasuy? - Bo obra z chwil. - Dlaczego? - Dlatego, e mzgi zaczadzone zaduchem krwi nie mog sucha uwanie. Nero zacisn pici i odrzek: miay wyraz zawzity.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA9P_c9:c9; c9<*Fc9=8d,9- Ach, ci chrzecijanie! Spalili Rzym, a terazkrzywdz i mnie. Jakie jeszcze kary dla nich wymyl? Petroniusz spostrzeg, e idzie z drog i e sowa jego odnosz skutek wprost przeciwny temu, jaki zamierzy osign, wic chcc odwrci umys cezara w inn stron, pochyli si ku niemu i szepn: - Pie twoja jest cudna, ale uczyni ci tylko jedn uwag: w czwartym wierszu trzeciej strofy metryka pozostawia co do yczenia. A Nero obla si rumiecem wstydu, jak byschwytany na haniebnym uczynku, spojrza z przestrachem i odpowiedzia rwnie cicho: - Ty wszystko zauwaysz!... Wiem!... Przerobi!... Ale nikt wicej nie spostrzeg?Prawda? Ty za, na mio bogw, nie mwnikomu... Jeli... ci ycie mie... Na to Petroniusz zmarszczy brwi i odpowiedzia jakby z wybuchem nudy i zniechcenia: - Moesz mnie, boski, skaza na mier, jeli ci zawadzam, ale mnie ni nie strasz, bo bogowie najlepiej wiedz, czy si jej boj. I tak mwic pocz patrze wprost w oczy cezara, w za po chwili odrzek: - Nie gniewaj si... Wiesz, e ci kocham... "Zy znak!" - pomyla Petroniusz. - Chciaem was prosi dzi na uczt - mwi dalej Nero - ale si wol zamkn i polerowa w przeklty wiersz trzeciej strofy. Prcz, ciebie mg bd zauway jeszcze Seneka, a moe i Sekundus Karynas, ale si ich pozbd zaraz. To rzekszy zawoa Seneki i owiadczy mu, e wraz z Akratusem i Sekundem Karynem wysya go do Italii i do wszystkich prowincji po pienidze, ktre nakazuje im cign z miast, ze wsi, ze synnych wity, sowem - zewszd, gdzie tylko mocna je bdzie znale lub wycisn. Lecz Seneka, ktry zrozumia, epowierzaj mu czynno upiecy, witokradcy i rozbjnika, odmwi wrcz. - Musz jecha na wie, panie - rzek - i tam czeka mierci, gdy jestem stary i nerwy moje s chore. Iberyjskie nerwy Seneki, silniejsze od Chilonowych, nie byy moe chore, ale zdrowie jego byo w ogle ze, albowiem wyglda jak cie i gowa wostatnich czasach zbielaa mu zupenie. Nero te, spojrzawszy na niego, pomyla,e moe istotnie niedugo bdzie czeka na jego mier, i odrzek: - Nie chc naraa ci na podr, jeli chory, ale e z mioci, jak mam dla ciebie, chc ci mie blisko, wic zamiast wyjecha na wie, zamkniesz si w twoim domu i nie bdziesz go opuszcza. Po czyn rozmia si i rzek: - Gdy pol Akratusa i Karynasa samych, to jako bym, posa wilki po owce. Kog nad nimi przeo? - Prze mnie, panie - rzek Domicjusz Afer. - Nie! Nie chc cign na Rzym gniewu Merkurego, ktrego zawstydzilibycie zodziejstwem. Potrzeba mi jakiego stoika,jak Seneka, lub jak mj nowy przyjaciel-filozof, Chilo. To rzekszy pocz si oglda i spyta: - A co si stao z Chilonem? Chilo za, ktry otrzewiawszy na wieympowietrzu, wrci do amfiteatru na pie cezara, przysun si i rzek: - Jestem, wietlisty podzie soca i ksiyca. Byem chory, ale twj piew uzdrowi mnie. - Pol ci do Achai - rzek Nero. - Ty musisz wiedzie co do grosza, ile tam jest w kadej wityni. - Uczy tak, Zeusie, a bogowie zo ci tak danin, jakiej nigdy nikomu nie zoyli.- Uczynibym tak, ale nie chc ci pozbawia widoku igrzysk. - Baalu!... - rzek Chilo. Lecz augustianie radzi, e humor cezara poprawi si, poczli si mia i woa: - Nie, panie! Nie pozbawiaj tego mnego Greka widoku igrzysk: - Ale pozbaw mnie, panie, widoku tych krzykliwych kapitoliskich gsit, ktrych mzgi, razem wzite, nie napeniyby odziowej miseczki - odpar Chilo. - Piszoto, pierworodny synu Apollina, hymn po grecku na twoj cze i dlatego chc spdzi kilka dni w wityni muz, aby je baga o natchnienie. - O, nie! - zawoa Nero. - Chcesz si wykrci od nastpnych widowisk! Nic z tego! - Przysigam ci, panie, e pisz hymn. - Wic bdziesz go pisa w nocy. Bagaj Dian o natchnienie, to przecie siostra Apollina. Chilo spuci gow spogldajc zezoci na obecnych, ktrzy znowu zaczli si mia. Cezar za, zwrciwszy si do Senecjona i do Suiliusza Nerulina, rzek: - Wyobracie sobie, e z przeznaczonych nadzi chrzecijan zaledwie z poow zdoalimy si zaatwi. Na to stary Akwilus Regulus, wielki znawca rzeczy tyczcych amfiteatru, pomyla chwil i ozwa si: - Te widowiska, w ktrych wystpuj ludziesine armis et sine arte, trwaj prawie rwnie dugo, a mniej zajmuj. - Ka im dawa bro - odpowiedzia Nero.Lecz przesdny Westynus zbudzi si nagle z zamylenia i spyta tajemniczym gosem: - Czy uwaalicie, e oni co widz umierajc? Patrz w gr i umieraj jakby bez cierpie. Jestem pewny, e oni co widz... To rzekszy podnis oczy ku otworowi amfiteatru, nad ktrym ju noc pocza rozciga swoje nabite gwiazdami velarium.Inni jednak odpowiedzieli miechami i artobliwymi przypuszczeniami, co chrzecijanie mog widzie w chwili mierci. Tymczasem cezar da znak niewolnikom trzymajcym pochodnie i opuci cyrk, a za nim westalki, senatorowie, urzdnicy i augustianie. Noc bya jasna, ciepa. Przed cyrkiem snuy si jeszcze tumy, ciekawe widzie odjazd cezara, ale jakie pospne i milczce. Tu i owdzie ozwa si poklask i cich zaraz. Ze spoliarium skrzypice wozy wywoziy wci krwawe szcztki chrzecijan. Petroniusz i Winicjusz odbywali drog w milczeniu. Dopiero w pobliu willi Petroniuszspyta: - Czy mylae o tym, com ci powiedzia? - Tak jest - odrzek Winicjusz. - Czy ty wierzysz, e teraz i dla mnie to jest sprawa najwikszej wagi? Musz j uwolni wbrew cezarowi i Tygellinowi. To jest jakby walka, w ktrej zawziem si zwyciy, to jest jakby gra, w ktrej chc wygra choby kosztem wasnej skry... Dzisiejszy dzie utwierdzi mnie jeszcze w przedsiwziciu. - Niech ci Chrystus zapaci! - Obaczysz. Tak rozmawiajc stanli przed drzwiami willi i wysiedli z lektyki. W tej chwili jaka ciemna posta zbliya si do nich i spytaa: - Czy tu jest szlachetny Winicjusz? - Tak - odrzek trybun - czego chcesz? - Jestem Nazariusz, syn Miriam; id z wizienia i przynosz ci wiadomoci o Ligii. Winicjusz opar mu rk na ramieniu i przyblasku pochodni pocz mu patrze w oczy,nie mogc przemwi ani sowa, ale Nazariusz odgad zamierajce na jego wargach pytanie i odrzek: - yje dotd. Ursus przysya mnie do ciebie, panie, aby ci powiedzie, e ona w gorczce modli si i powtarza imi twoje. A Winicjusz odrzek: - Chwaa Chrystusowi, ktry mi j wrci moe. Po czym wziwszy Nazariusza poprowadzigo do biblioteki. Po chwili jednak nadszed i Petroniusz, aby sysze ich rozmow. - Choroba ocalia j od haby, bo kaci boj si - mwi mody chopiec. - Ursus i Glaukus lekarz czuwaj nad ni dzie i noc. - Czy stre zostali ci sami? - Tak, panie, i ona jest w ich izbie. Ci winiowie, ktrzy byli w dolnym wizieniu,pomarli wszyscy na gorczk lub podusili si z zaduchu. - Kto ty jest? - zapyta Petroniusz. - Szlachetny Winicjusz mnie zna. Jestem synem wdowy, u ktrej mieszkaa Ligia. - I chrzecijaninem? Chopiec spojrza pytajcym wzrokiem na Winicjusza, ale widzc, e w modli si w tej chwili, podnis gow i rzek: - Tak jest. - Jakim sposobem moesz wchodzi swobodnie do wizienia. - Najem si, panie, do wynoszenia cia zmarych, a uczyniem to umylnie, aby przychodzi z pomoc braciom moim i przynosi im wieci z miasta. Petroniusz pocz si przypatrywa uwaniej licznej twarzy chopca, jego bkitnym oczom i czarnym, bujnym wosom, po czym spyta: - Z jakiego kraju jeste, pachol? - Jestem Galilejczykiem, panie. - Czy chciaby, by Ligia bya wolna? Chopiec podnis oczy w gr. - Chobym sam mia potem umrze. Wtem Winicjusz przesta si modli i rzek:- Powiedz strom, by woyli j do trumnyjak umar. Ty dobierz pomocnikw, ktrzyw nocy wynios j razem z tob. W pobliu Cuchncych Dow znajdziecie czekajcych z lektyk ludzi, ktrym oddacie trumn. Strom obiecaj ode mnie, e dam im tyle zota, ile kady w paszczu zdoa unie. I gdy tak mwi, twarz jego stracia zwyk martwot, zbudzi si w nim onierz, ktremu nadzieja wrcia dawn energi. Nazariusz za spon z radoci i wznisszy rce zawoa: - Niech Chrystus uzdrowi j, albowiem bdzie wolna. - Mniemasz, e stre si zgodz? - spytaPetroniusz. - Oni, panie? Byle wiedzieli, e nie spotka ich za to kara i mka! - Tak jest! - rzek Winicjusz. - Stre chcieli si zgodzi nawet na jej ucieczk, tym bardziej pozwol j wynie jako umar. - Jest wprawdzie czowiek - rzek Nazariusz - ktry sprawdza rozpalonym elazem, czy ciaa, ktre wynosimy, s martwe. Ale ten bierze nawet po kilka sestercyj za to, by nie dotyka elazem twarzy zmarych. Za jeden aureus dotknie trumny, nie ciaa. - Powiedz mu, e dostanie pen kaps aureusw - rzek Petroniusz. - Ale czy potrafisz dobra pewnych pomocnikw? - Potrafi dobra takich, ktrzy by za pienidze sprzedali wasne ony i dzieci. - Gdzie ich znajdziesz? - W samym wizieniu lub na miecie. Stre,raz zapaceni, wprowadz, kogo zechc. - W takim razie wprowadzisz jako najemnika mnie - rzek Winicjusz. Lecz Petroniusz pocz mu odradza z castanowczoci, aby tego nie czyni. Pretorianie mogliby go pozna nawet w przebraniu i wszystko mogaby przepa. "Ani w wizieniu, ani przy Cuchncych Doach! - mwi. - Trzeba, eby wszyscy, i cezar, i Tygellinus byli przekonani, e ona umara, inaczej bowiem nakazaliby w tej chwili pocig. Podejrzenia moemy upi tylko w ten sposb, e gdy j wywioz w Gry Albaskie lub dalej, do Sycylii, my zastaniemy w Rzymie. W tydzie lub dwa dopiero ty zachorujesz i wezwiesz Neronowego lekarza, ktry ci kae wyjecha w gry. Wwczas poczycie si, a potem..." Tu zamyli si na chwil, a nastpnie machnwszy doni rzek: - Potem nadejd moe inne czasy. - Niech Chrystus zmiuje si nad ni - rzek Winicjusz - bo ty mwisz o Sycylii, a ona jest chora i moe umrze... - Umiecimy j tymczasem bliej. J uleczy samo powietrze, bylemy j wyrwali z wizienia. Zali nie masz gdzie w grach jakiego dzierawcy, ktremu mgby zaufa? - Tak jest! Mam! Tak! - odpowiedzia piesznie Winicjusz. - Jest koo Corioli w grach czowiek pewny, ktry mnie na rkunosi, gdym by jeszcze dzieckiem, i ktry miuje mnie dotychczas. Petnoniusz poda mu tabliczki. - Napisz. do niego, by tu przyby jutro. Goca wyl natychmiast. To rzekszy zawoa przeoonego atrium iwyda mu odpowiednie rozkazy. W kilka chwil pniej konny niewolnik ruszy na nocdo Corioli. - Chciabym - rzek Winicjusz - by Ursus towarzyszy jej w drodze... Bybym spokojniejszy... - Panie - rzek Nazariusz - czowiek to nadludzkiej siy, ktry wyamie krat i pjdzie za ni. Jest jedno okno nad strom,wysok cian, pod ktrym stra nie stoi. Przynios Ursusowi sznur, a reszty on samdokona. - Na Herkulesa! - rzek Petroniusz. - Niech si wyrywa, jak gnu si podoba, ale nie razem z ni i nie w dwa lub trzy dni po niej, bo poszliby za nim i odkryli jej schronienie. Na Herkulesa! Czy chcecie zgubi siebie i j? Zakazuj wam wspominamu o Corioli albo umywam rce. Oni obaj uznali suszno jego uwagi i umilkli. Po czym Nazariusz pocz si egna, obiecujc przyj nazajutrz o wicie. Ze strami mia nadziej uoy si jeszcze tej nocy, ale przedtem chcia wpa do matki, ktra z powodu niepewnych i strasznych czasw nie miaa o niego chwili spokoju. Pomocnika postanowi po namyle nie szuka na miecie, ale wynale i przekupi jednego spord tych, ktrzy wraz z nim wynosili trupy z wizienia. Na samym odchodnym jednak zatrzyma sijeszcze i wziwszy na stron Winicjusza pocz mu szepta: - Panie, nie wspomn o naszym zamiarze nikomu, nawet matce, ale Piotr Aposto obieca przyj do nas z amfiteatru i jemu powiem wszystko. - Moesz w tym domu mwi gono.- odpowiedzia Winicjusz. - Piotr Aposto by w amfiteatrze z ludmi Petroniusza. Zreszt, sam pjd z tob. I kaza pada sobie paszcz niewolniczy, po czym wyszli. Petroniusz odetchn gboko. "yczyem sobie - myla - aby umara na t gorczk, bo dla Winicjusza byoby to jeszcze najmniej straszne. Ale teraz gotwem ofiarowa zoty trjng Eskulapowi w zamian za jej uzdrowienie... Ach, ty, Ahenobarbie, chcesz sobie wyprawi widowisko z boleci kochanka! Ty,Augusto, naprzd zazdrocia piknoci dziewczynie, a teraz poaraby j na surowo, dlatego, e zgin twj Rufius... Ty, Tygellinie, chcesz j zgubi na zo mnie!... Zobaczymy. Ja wam mwi, e oczy wasze nie ujrz jej na arenie, bo albo umrze wasn mierci, albo j wam wyrw jak psom z paszczk... I wyrw tak,e nie bdziecie o tym wiedzieli, a potem ilekro na was spojrz, tylekro pomyl: oto gupcy, ktrych wywid w pole Petroniusz..." I rad z siebie, przeszed do triclinium, gdzie wraz z Eunice zasiad do wieczerzy. Lector czyta przez ten czas sielanki Teokryta. Na dworze wiatr napdzi chmur od strony Sorakte i naga burza zmcia cisz pogodnej nocy letniej. Od czasu do czasu grzmoty rozlegay si na siedmiu wzgrzach, oni za, lec obok siebie za stoem, suchali sielskiego poety, ktry w piewnym doryckim narzeczu opiewa mio pasterzy, nastpnie, uspokojeni, gotowali si do sodkiego spoczynku. Przedtem jednak jeszcze wrci Winicjusz. Petroniusz dowiedziawszy si o jego powrocie wyszed do niego i spyta: - C?... Czy nie uradzilicie czego nowego iczy Nazariusz poszed do wizienia? - Tak - odpowiedzia mody czowiek rozgarniajc wosy przemoczone od ddu. - Nazariusz poszed uoy si ze strami, a ja widziaem Piotra, ktry mi nakaza modli si i wierzy. - To dobrze. Jeli wszystko pjdzie pomylnie, nastpnej nocy mona j bdzie wynie... - Dzierawca z ludm powinien by na wit. - To krtka droga. Spocznij teraz. Lecz Winicjusz uklk w swym cubiculum i pocz si modli. O wschodzie soca przyby spod Corioli dzierawca Niger przywidszy ze sob zgodnie z zaleceniem Winicjusza muy, lektyk i czterech pewnych ludzi, wybranych spomidzy niewolnikw brytaskich, ktrych zreszt zostawi przezornie w gospodzie na Suburze. Winicjusz, ktry czuwa ca noc, wyszedna jego spotkanie, w za wzruszy si na widok modego pana i caujc jego rce i oczy rzek: - Drogi, czy chory, czy te zmartwienia wyssay ci krew z oblicza, albowiem ledwiem ci mg na pierwsze wejrzenie rozpozna? Winicjusz zabra go do wewntrznej kolumnady, zwanej ksystem, i tam przypuci go do tajemnicy. Niger sucha ze skupion uwag i na jego czerstwej, ogorzaej twarzy zna byo wielkie wzruszenie, nad ktrym nie stara si nawet zapanowa. - Wic ona jest chrzecijank? - zawoa. I pocz patrze badawczo w twarz Winicjusza, a ten odgad widocznie, o co pyta go wzrok wieniaka, albowiem odrzek: - I ja jestem chrzecijaninem... Wwczas w oczach Nigra bysny zy; przez chwil milcza, nastpnie wznisszydo gry rce rzek: - O, dziki ci, Chryste, ie zdj bielmo z najdroszych mi w wiecie oczu. Po czym obj gow Winicjusza i paczc ze szczcia, pocz caowa jego czoo. W chwil pniej nadszed Petroniusz prowadzc ze sob Nazariusza. - Dobre wieci! - rzek z dala. Jako wieci byy dobre. Naprzd, Glaukus lekarz zarcza za ycie Ligii, jakkolwiek miaa t sam gorczk wizienn, na ktr i w Tullianum, i po innych wizieniach umieray codziennie setki ludzi. Co do strw i co do czowieka, ktry sprawdza mier rozpalonym elazem, nie byo najmniejszej trudnoci. Pomocnik, Attys, by ju rwnie ugodzony. - Poczynilimy otwory w trumnie tak, aby chora moga oddycha - mwi Nazariusz. -Cae niebezpieczestwo w tym, by nie jkna lub nie odezwaa si w chwili, gdy bdziemy przechodzili koo pretorianw. Aleona jest osabiona bardzo i od rana ley z zamknitymi oczyma. Zreszt Glaukus da jejnapj usypiajcy, ktry sam urzdzi z przyniesionych przeze mnie z miasta : miay wyraz zawzity.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA>Pc9? c9@29A#c:B2 P:lekarstw. Wieko trumny nie bdzie przybite.Podniesiecie je atwo i zabierzecie chor dolektyki, my za woymy do trumny poduny wr z piaskiem, ktry miejcie gotowy. Winicjusz suchajc tych sw blady by jak ptno, lecz sucha z tak naton uwag, i zdawa si naprzd odgadywa, co Nazariusz ma powiedzie. - Czy innych jakich cia nie bd wynosili z wizienia? - zapyta Petroniusz. - Zmaro dzisiejszej nocy koo dwudziestu ludzi, a do wieczora umrze jeszcze kilkunastu - odrzek chopiec - my musimy i wraz z caym orszakiem, ale bdziemy si ocigali, by zosta w tyle. Na pierwszym skrcie towarzysz mj umylniezakuleje. W ten sposb pozostaniemy znacznie za innymi. Wy czekajcie nas koo maej wityki Libityny. Oby Bg da noc jak najciemniejsz. - Bg da - rzek Niger. - Wczoraj by wieczr jasny, a potem nagle zerwaa si burza. Dzi niebo znw pogodne, ale parno od rana. Co noc teraz bd byway dde i burze. - Czy idziecie bez wiate? - spyta Winicjusz. - Na przedzie tylko nios pochodnie. Wy na wszelki wypadek bdcie koo wityni Libityny, jak tylko si ciemni, chocia wynosimy zwykle trupy dopiero przed sampnoc. Umilkli, sycha byo tylko pieszny oddech Winicjusza. Petroniusz zwrci si do niego.- Mwiem wczoraj - rzek - e najlepiej by byo, gdybymy obaj pozostali w domu. Teraz jednak widz, e mnie samemu niepodobna bdzie usiedzie... Zreszt, gdyby chodzio o ucieczk, trzeba by zachowywa wicej ostronoci, ale skoro j wynios jako umar, zdaje si, e nikomu najmniejsze podejrzenie nie przejdzie przez gow. - Tak! tak! - odpowiedzia Winicjusz. - Ja musz tam by. Sam j wyjm z trumny... - Gdy raz bdzie w moim domu pod Corioli, odpowiadam za ni - rzek Niger. Na tym skoczya si rozmowa. Niger udasi do gospody, do swoich ludzi. Nazariusz,zabrawszy pod tunik kies ze zotem, wrci do wizienia. Dla Winicjusza rozpocz si dzie peen niepokoju, gorczki, trwogi i oczekiwania. - Sprawa powinna si uda, bo jest dobrze pomylana - mwi mu Petroniusz. - Lepiej niepodobna byo wszystkiego uoy. Ty musisz udawa strapionego i chodzi w ciemnej todze. Ale cyrkw jednak nie opuszczaj. Niech ci widz... Tak wszystko obmylane, e nie moe by zawodu. Ale! Wszake jeste zupenie pewny twego dzierawcy? - To chrzecijanin - odrzek Winicjusz. Petroniusz spojrza na niego ze zdziwieniem, po czym j rusza ramionamii mwi jakby sam do siebie: - Na Polluksa! Jak si to jednak szerzy! I jak si trzyma dusz ludzkich!... Pod tak groz ludzie wyrzekliby si od razu wszystkich bogw rzymskich, greckich i egipskich. To jednak dziwne... Na Polluksa!...Gdybym wierzy, e co jeszcze na wiecieod naszych bogw zaley, obiecabym terazkademu po sze biaych bykw, a kapitoliskiemu Jowiszowa dwanacie... Ale ity nie szczd obietnic twojemu Chrystusowi... - Ja Mu oddaem dusz - odpar Winicjusz. I rozeszli si. Petroniusz wrci do cubiculum, Winicjusz za poszed spogldaz dala na wizienie, stamtd za uda si a na stok Watykaskiego Wzgrza, do owej chaty fossora, w ktrej z rk Apostoa otrzyma chrzest. Zdawao mu si, e w tej chacie Chrystus wysucha go prdzej ni gdziekolwiek indziej, wic odnalazszy j i rzuciwszy si na ziemi, wyty wszystkie siy swej zbolaej duszy w modlitwie o lito i zapamita si w niej tak, e zapomnia, gdzie jest i co si z nim dzieje. Po poudniu ju zbudzi go odgos trb, dochodzcy od strony Neronowego cyrku. Wyszed wwczas z chaty i pocz spoglda naok oczyma jak by wieo ocknitymi ze snu. Na wiecie by upa i cisza, przerywana tylko czasem przez dwik spiu, a cigle przez zapamitae ksykanie konikw polnych. Powietrze uczynio si parne; niebo nad miastem byojeszcze bkitne, ale w stronie Gr Sabiskich zbieray si nisko u brzegu widnokrgu ciemne chmury. Winicjusz wrci do domu. W atrium czekana niego Petroniusz. - Byem na Palatynie - rzek. - Pokazaem si tam umylnie i zasiadem nawet do koci. U Anicjusza jest wieczorem uczta; zapowiedziaem, e przyjdziemy, ale dopiero po pnocy, gdy przedtem musz si wyspa. Jako bd, a dobrze by byo, gdyby i ty by. - Czy nie byo jakich wiadomoci od Nigra albo od Nazariusza? - spyta Winicjusz. - Nie. Zobaczymy ich dopiero o pnocy. Uwaae, e zapowiada si burza? - Tak. - Jutro ma by widowisko z chrzecijan ukrzyowanych, moe jednak deszcz przeszkodzi. To rzekszy zbliy si i dotknwszy ramienia Winicjusza rzek: - Ale jej nie zobaczysz na krzyu, tylko w Corioli. Na Kastora! Nie oddabym tej chwili, w ktrej j uwolnimy, za wszystkie gemmy w Rzymie. Wieczr ju blisko... Jaka wieczr si zblia, a ciemno pocza ogarnia miasto wczeniej ni zwykle, z powodu chmur, ktre zakryy cay widnokrg. Z nadejciem wieczora spad deszcz duy, ktry parujc na rozpalonych przez dzienny upa kamieniach,napeni mg ulice miasta. Potem na przemian to czynia si cicho, to znw przechodziy krtkie ulewy. - pieszmy si - rzek wreszcie Winicjusz. - Z powodu burzy mog wczeniej wywie ciaa z wizienia. - Czas! - odpowiedzia Petroniusz. I wziwszy galijskie paszcze z kapturami,wysili przez drzwiczki od ogrodu na ulic, Petroniusz uzbroi si take w krtki rzymski n, zwany sica, ktry bra zawsze ze sob na nocne wyprawy. Miasto byo z powodu burzy puste. Od czasu do czasu byskawica rozdzieraa chmury, owiecajc jaskrawym blaskiem wiee ciany nowo wzniesionych lub budujcych si dopiero domw i mokre pyty kamienne, ktrymi wyoone byy ulice. Przy takim wietle ujrzeli wreszcie po do dugiej drodze kopiec, na ktrym staa maleka wityka Libityny, a pod kopcem grup zoon z muw i koni. - Niger! - zawoa cicho Winicjusz. - Jestem, panie! - ozwa si gos wrd ddu. - Wszystko gotowe? - Tak jest, drogi. Jak tylko ciemnio si, bylimy na miejscu. Ale schrocie si pod okop, bo przemokniecie na wskro. Co za burza? Sdz, e spadn grady. Jako obawa Nigra sprawdzia si, gdy niebawem pocz sypa grad, z pocztku drobny, po czym coraz grubszy i gstszy. Powietrze ozibio si natychmiast. Oni za stojc pod okopem, zakryci od wiatru i lodowych pociskw, rozmawiali znionymi gosami. - Choby nas kto ujrza - mwi Niger - niepowemie adnych podejrze, wygldamy bowiem na ludzi, ktrzy chc przeczeka burz. Ale boj si, eby nie odoono wynoszenia trupw do jutra. - Grad nie bdzie pada dugo - rzek Petroniusz. - Musimy czeka choby do brzasku. Jako czekali nasuchujc, czy nie doleci ich odgos pochodu. Grad przeszed istotnie, ale zaraz patem pocza szumie ulewa. Chwilami zrywa si wiatr i nis odstrony Cuchncych Dow straszn wo rozkadajcych si cia, ktre grzebano pytko i niedbale. Wtem Niger rzek: - Widz przez mg wiateko... Jedno, dwa, trzy... to pochodnie! I zwrci si do ludzi: - Baczy, by muy nie parskay!... - Id! - rzek Petroniusz. Jako wiata staway si coraz wyraniejsze. Po chwili mona byo ju odrni chwiejce si pod powiewem pomienie pochodni. Niger pocz si egna znakiem krzya i modli. Tymczasem pospny korowd przycign bliej i wreszcie, zrwnawszy si z wityk Libityny zatrzyma si. Petroniusz, Winicjusz i Niger przycisnli siw milczeniu do kopca, nie rozumiejc, co toznaczy. Lecz tamci zatrzymali si tylko dlatego, by poobwizywa sobie twarze i usta szmatami dla ochrony od duszcego smrodu, ktry przy samych puticuli by wprost nie do zniesienia, po czym podnieli nosze z trumnami i poszli dalej. Jedna tylko trumna zatrzymaa si naprzeciw wityki. Winicjusz skoczy ku niej, a za nim Petroniusz, Niger i dwaj niewolnicy brytascy z lektyk. Lecz nim dobiegli, w ciemnoci da si sysze peen blu gos Nazariusza: - Panie, przenieli j wraz z Ursusem do Eskwiliskiego wizienia... My niesiem inne ciao! a j porwali przed pnoc!... * Petroniusz, wrciwszy do domu, pospny by jak burza i nie prbowa nawet pociesza Winicjusza. Rozumia, e o wydobyciu Ligii z Eskwiliskich podziemi niema co i marzy. Odgadywa, e prawdopodobnie dlatego przeniesiono j z Tullianum, by nie umara z gorczki i by nieunikna przeznaczonego jej amfiteatru. Aleto wanie by dowd, e czuwano nad ni istrzeono jej pilniej ni innych. Petroniuszowi al byo do gbi duszy i jej,i Winicjusza, lecz prcz tego nurtowaa go i ta myl, e po raz pierwszy w yciu co mu si nie udao i e po raz pierwszy zosta zwyciony w walce. - Fortuna zdaje si mnie opuszcza - mwisobie - ale bogowie myl si, jeli sdz, ezgodz si na takie na przykad, ycie, jak jego. Tu spojrza na Winicjusza, ktry rwnie patrzy na niego rozszerzonymi renicami. - Co tobie? Ty masz gorczk? - rzek Petroniusz. w zad odpowiedzia jakim dziwnym, zamanym i powolnym gosem, jak by chorego dziecka: - A ja wierz, e On moe mi j powrci. Nad miastem cichy ostatnie grzmoty burzy. Rozdzia LVIII Trzydniowy deszcz, zjawisko wyjtkowe w Rzymie podczas lata, i grady, padajce wbrew przyrodzonemu porzdkowi nie tylkow dzie i wieczorami, ale nawet wrd nocy, przerway widowiska. Lud pocz trwoy si. Przepowiadano nieurodzaj na winograd, a gdy pewnego popoudnia piorunstopi na Kapitolu brzowy posg Cerery, nakazano ofiary w wityni Jowisza Salwatora. Kapani Cerery rozpucili wie,e gniew bogw zwrci si na miasto z powodu zbyt opieszaego wymiaru kary na chrzecijan, tumy wic jy domaga si, by bez wzgldu na pogod przypieszono dalszy cig igrzysk, i rado ogarna cayRzym, gdy ogoszono wreszcie, e po trzech dniach przerwy ludus rozpocznie sina nowo. Tymczasem wrcia i pikna pogoda. Amfiteatr od witu do nocy napenia si tysicami ludzi, cezar za przyby rwnie wczenie z westalkami i dworem. Widowiskomiao rozpocz si od walki chrzecijan midzy sob, ktrych w tym celu poprzebierano za gladiatorw i dano im wszelk bro, jaka suya szermierzom zzawodu do zaczepnego i obronnego boju. Lecz tu nastpi zawd. Chrzecijanie porzucali na piasek sieci, widy, wcznie imiecze, a natomiast poczli si obejmowa wzajemnie i zachca do wytrwania wobec mk i mierci. Wwczas gboka uraza i oburzenie zawadny sercami tumw. Jedni zarzucali im maoduszno i tchrzostwo, drudzy twierdzili, i nie chc si bi naumylnie, przez nienawi do ludu i dlatego, by go pozbawi radoci, jak widok mstwa zwyk sprawia. Wreszcie z rozkazu cezara wypuszczono na nich prawdziwych gladiatorw, ktrzy klczcych i bezbronnych wycili w mgnieniu oka. Lecz po uprztniciu trupw widowisko przestao by walk, a zmienio si w szereg mitologicznych obrazw pomysu samego cezara. Ujrzano wic Herkulesa poncego ywym ogniem na grze Oeta. Winicjusz zadra na myl, e na rol Herkulesa przeznaczono moe Ursusa, lecz widocznie kolej nie przysza jeszcze na wiernego sug Ligii, albowiem na stosie spon jaki inny, zupenie nie znany Winicjuszowi chrzecijanin. Natomiast w nastpnym obrazie Chilon, ktrego cezar niechcia uwolni od bytnoci na przedstawieniu, ujrza znajomych sobie ludzi. Przedstawiano mier Dedala13 i Ikara. W roli Dedala wystpowa Eurycjusz,ten sam starzec, ktry w swoim czasie daChilonowi znak ryby, w roli za Ikara, syn jego, Kwartus. Obydwch podniesiono za pomoc umylnej maszynerii w gr, a nastpnie strcono nagle z ogromnej wysokoci na aren, przy czym mody Kwartus upad tak blisko cesarskiego podium, i obryzga krwi nie tylko zewntrzne ozdoby, ale i wysane purpur oparcie. Chilon nie widzia upadku, albowiemprzymkn oczy, sysza tylko guche uderzenie ciaa, a gdy po chwili ujrza krew tu obok siebie, omal nie zemdla po raz wtry. Ale obrazy zmieniay si prdko.Sromotne mki dziewic, habionych przed mierci przez gladiatorw poprzebieranychza zwierzta, rozradoway serca tumw. Widziano kapanki Kibeli i Cerery, widziano Danaidy, widziano Dirce i Pasifae, widziano wreszcie dziewcztka nie dorose, rozrywane przez dzikie konie. Lud oklaskiwa coraz nowe pomysy cezara, ktry, dumny z nich i uszczliwiony z oklaskw, nie odejmowa teraz ani na chwil szmaragdu od oka, przypatrujc si biaym ciaom rozdzieranym przez elazo i konwulsyjnym drganiom ofiar. Dawano jednak obrazy i z dziejw miasta. Po dziewicach ujrzano Mucjusza Scewol, ktrego rka, przymocowana do trjnoga z ogniem, napeniaa swdem spalonego misa amfiteatr, ale ktry, jak prawdziwy Scewola, sta bez jku, z oczyma wzniesionymi w gr i z szeptem modlitwy na sczerniaych wargach. Po dobiciu go i wywleczeniu ciaa do spoliarium nastpia zwyka poudniowa przerwa w przedstawieniu. Cezar wraz z westalkami i augustianami opuci amfiteatr i uda si do wzniesionego umylnie, olbrzymiego szkaratnego namiotu, w ktrym przygotowano dla niego i goci wspaniae prandium. Tumy po wikszej czci, poszy za jego przykadem i wylewajc sina zewntrz, rozkaday si w malowniczych grupach obok namiotu, aby da odpoczynek znuonym przez dugie siedzenie czonkom i spoy potrawy, ktrez aski cezara obficie roznosili niewolnicy. Najciekawsi tylko po opuszczeniu siedze zeszli na sam aren i dotykajc palcami lepkiego piasku rozprawiali jako znawcy i lubownicy o tym, co si ju odbyo i co jeszcze miao nastpi. Wkrtce jednak odeszli i rozprawiacze, aby nie spni si na uczt; zostao tylko kilku ludzi, ktrych zatrzymaa nie ciekawo, ale wspczuciedla przyszych ofiar. Ci ukryli si w przedziaach lub na niszychmiejscach, a tymczasem zrwnano aren i poczto kapa w niej doy, jeden przy drugim, rzdami, przez cae kolisko, od brzegu do brzegu, tak e ostatni ich szeregprzypada o kilkanacie krukw od cesarskiego podium. Z zewntrz cyrku dochodzi gwar ludu, krzyki i oklaski, a tu czyniono z gorczkowym popiechem przygotowania do jakich nowych mk. Naraz otwary si cunicula i ze wszystkichotworw prowadzcych na aren poczto wypdza gromady chrzecijan, nagich i dwigajcych krzye na ramionach. Zaroi si od nich cay amfiteatr. Biegli starce pochyleni pod ciarem drewnianych bierwion, obok nich mczyni w sile wieku,kobiety z rozpuszczonymi wosami, pod ktrymi staray si ukry sw nago, chopita niedorose i cakiem mae dzieci.Krzye w wikszej czci, rwnie jak ofiary, uwieczone byy kwiatami. Suba cyrkowa, wiczc nieszczsnych batami, zmuszaa ich, by ukadali krzye wedle gotowych dow i sami stawali przy nich szeregiem. W ten sposb mieli zgin ci, ktrych pierwszego dnia igrzysk nie zdono wypchn na pastw psom i dzikim zwierztom. Teraz chwytali ich czarni niewolnicy i kadc ofiary na wznak na drzewie, poczli przybija im rce do przecznic gorliwie i szybko, tak aby lud wrciwszy po skoczonej przerwie zasta ju wszystkie krzye wzniesione. W caym amfiteatrze rozleg si teraz huk motw, ktrego echa rozebrzmiay po wyszych rzdach i doszy a na plac otaczajcy amfiteatr i pod namiot, w ktrym cezar podejmowa westalki i towarzyszw. Tam pito wino, artowano z Chilona - i szeptano dziwne sowa do uszu kapanek Westy, na arenie za wrzaa robota, gwodzie pogray si w rce i nogi chrzecijan, warczay opaty zasypujce ziemi doy, wktre wstawiano krzye. Lecz midzy ofiarami, na ktre dopiero za chwil miaa przyj kolej, by Kryspus. Lwy nie miay czasu go rozedrze, wic przeznaczono mu krzy, on za, zawsze gotw na mier, radowa si myl, e nadchodzi jego godzina. Wyglda dzi inaczej, albowiem wysche ciao jego byo obnaone zupenie, tylko przepaska bluszczowa okrywaa mu biodra, na gowieza mia wieniec z r. Ale w oczach byszczaa mu zawsze ta sama niepoyta energia i ta sama twarz surowa i fanatyczna wychylaa si spod wieca. Nie zmienio si te jego serce, albowiem jak niegdy w cuniculum grozi gniewem Boym miasta : miay wyraz zawzity.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AACPc:Dg U:EB c;F( P;G2T SP2c>Qc>Ry-dc>S;>Przy kocu orszaku Winicjusz dostrzeg wyranie Glauka lekarza, lecz ani Ligii, ani Ursusa nie byo midzy skazanymi. Rozdzia LXII Mrok jeszcze nie zapad, gdy ju pierwsze fale ludu poczy napywa do ogrodw cezara. Tumy, przybrane witecznie, uwieczone, ochocze i piewajce, a w czci pijane, szy patrze na nowe, wspaniae widowisko. Okrzyki: "Semaxii! Sarmenticii!", rozlegay si na Via Tecta, namocie Emiliusza i z drugiej strony Tybru, na drodze Tryumfalnej, koo cyrku Nerona i a hen po Wzgrze Watykaskie. Widywanoju i poprzednio w Rzymie ludzi palonych nasupach, lecz nigdy dotd nie widziano takiej iloci skazanych. Cezar i Tygellin, chcc skoczy z chrzecijanami, a zarazem zapobiec zarazie, ktra z wizie rozchodzia si coraz bardziej po miecie, nakazali oprni wszystkie podziemia, tak e zostao w nich zaledwie kilkudziesiciu ludzi, przeznaczanych na koniec igrzysk. Tote tumy, po przebyciu bram ogrodowych oniemiay ze zdziwienia. Wszystkie aleje gwne i boczne, biegnce wrd gstwiny drzew, wok k, kp, staww, sadzawek i poletkw obsianych kwieciem, nabite byy smolnymi supami, doktrych poprzywizywano chrzecijan. Z wyszych, miejsc, gdzie widoku nie zasaniay drzewa, mona byo dostrzec cae szeregi palw i cia, przybranych w kwiaty, w licie mirtowe i w bluszcz, cignce si w gb, po wyniosociach i nizinach, tak daleko, e gdy blisze wydaway si jak maszty naw, najdalsze przedstawiay si oczom jak kolorowe, pozatykane w ziemi tyrsy lub dzidy. Mnogo ich przesza oczekiwania samego ludu. Mona byo pomyle, e cay jaki nard poprzywizywano do supw dla uciechy Rzymu i cezara. Gromady widzw zatrzymyway si przed pojedynczymi masztami, w miar jak zaciekawiay je postaci, wiek lub pe ofiar, oglday twarze, wiece, girlandy bluszczu, po czymszy dalej i dalej, zadajc sobie pene zdumienia pytania: "Zali mogo by tylu winnych lub jak mogy podpali Rzym dzieci,zaledwie zdalne chodzi o wasnej mocy?" I zdumienie przechodzio z wolni w niepokj. Tymczasem zapad mrok i na niebie zabysy pierwsze gwiazdy. Wwczas przy kadym skazanym stan niewolnik z ponc pochodni w rku, a gdy odgos trb rozleg si w ronych czciach ogrodw na znak rozpoczcia widowiska, wszyscy przyoyli pomie do spodu supw. Ukryta pod kwiatami i polana smo soma wnet zaja si jasnym pomieniem, ktry wzmagajc si z kad chwil, rozkrca zwoje bluszczw, wzbija si ku grze i obejmowa nogi ofiar. Lud umilk, ogrody zabrzmiay jednym ogromnym jkiem i krzykami boleci. Niektre ofiary jednak, wznoszc gowy ku gwiedzistemu niebu, poczy piewa na cze Chrystusa. Lud sucha. Lecz najtwardsze serca napeniysi przeraeniem, gdy z mniejszych masztw rozdzierajce dziecinne gosy poczy woa: "Mamo! Mamo!", i dreszcz przebieg nawet pijanych widzw na widok owych gwek i niewinnych twarzy, poprzekrzywianych blem lub mdlejcych w dymie, ktry pocz dusi ofiary. A pomie szed w gr i przepala coraz nowe wiece r i bluszczw. Rozgorzay aleje gwne i poboczne, rozgorzay kpy drzew i ki, i kwieciste poletki, rozbysawoda w sadzawkach i stawach, porowiay drce licie na drzewach i uczynio si widno jak w dzie. Swd spalonych cia napeni ogrody, lecz w tej chwili niewolnicy poczli sypa w przygotowane umylnie midzy supami kadzielnice mirr i aloes. Midzy tumem ozway si tu i owdzie okrzyki, nie wiadomo czy wspczucia, czy upojenia i radoci, i wzmagay si z kad chwil wraz z ogniem, ktry obejmowa supy, wspina si ku piersiom ofiar, skrca palcym tchnieniem wosy na ich gowach, rzuca zason na ich poczerniae twarze iwreszcie strzela jeszcze wyej, jak by nazwycistwo i tryumf tej sile, ktra kazaa go roznieci. Lecz jeszcze na pocztku widowiska zjawisi wrd ludu cezar na wspaniaej cyrkowej kwadrydze, zaprzonej w czterybiae rumaki, przybrany w ubir wonicy i barw stronnictwa Zielonych, do ktrego i on, i jego dwr nalea. Szy za nim inne wozy, pene dworzan w wietnych strojach, senatorw, kapanw i nagich bachantek z wiecami na gowach i dzbanami wina w rku, w czci spitych i wydajcych dzikie okrzyki. Obok nich muzycy, poprzebierani za faunw i satyrw, grali na cytrach, formingach, piszczakach i rogach. Na innych wozach jechay matrony i dziewice rzymskie, rwnie pijane i wp nagie. Obok kwadryg skoczkowie potrzsali przybrane we wstki tyrsy; inni bili w bbenki, inni sypali kwiaty. Cay w wietny orszak posuwa si wrzeszczc: "Evoe!", najszersz ogrodow drog, wrd dymw i wrd ludzkich pochodni. Cezar, majc przy sobie Tygellina i Chilona, ktrego przeraeniem pragn si zabawi, sam powodowa komi i jadc noga za nog, spoglda na ponce ciaa, a zarazem sucha okrzykw ludu. Stojc na wysokiej zotej kwadrydze otoczony fal ludzk, ktra kaniaa mu si do stp, w blaskach ognia, w zotym wiecu cyrkowego zwycizcy, przerasta gow dworzan, tumy i wydawa si by olbrzymem. Potworne jego ramiona wycignite dla trzymania lejcw, zdaway si bogosawilud. W twarzy i przymruonych oczach miaumiech i jania nad ludmi jak soce albo jak bstwo straszne, ale wspaniae i potne. Chwilami zatrzymywa si, by przypatrze si dokadniej czy to jakiej dziewicy, ktrej ono poczynao skwiercze w pomieniu, czy wykrzywionej przez konwulsje twarzy dziecka, i znw jecha dalej, wiodc za sob szalony i rozhukany orszak. Chwilami kania si ludowi, to znw przeginajc si w ty, ciga zote lejce i rozmawia z Tygellinem. Na koniec dojechawszy do wielkiej fontanny, stojcej w porodku dwch krzyujcych si ulic, wysiad z kwadrygi i skinwszy na towarzyszw zmiesza si z tumem. Przywitano go krzykiem i oklaskami. Bachantki, nimfy, senatorowie, augustianie,kapani, fauny, satyry i onierze otoczyli go wraz szalonym koem, on za majc po jednej stronie Tygellina, po drugiej Chilona, obchodzi fontann, naok ktrej pono kilkadziesit pochodni, zatrzymujc si przed kad, czynic uwagi nad ofiarami lub drwic ze starego Greka, w ktrego twarzy malowaa si bezbrzena rozpacz. Na koniec stanli przed wysokim masztem, przybranym w mirty i okrconym w powj. Czerwone jzyki ognia dochodziy tu ju do kolan ofiary, ale twarzy jej nie mona byozrazu rozpozna, gdy wiee, ponce gazki przesoniy j dymem. Po chwili jednak lekki wiatr nocny zwia dyny i odkry gow starca z siw, spadajc na piersi brod. Na ten widok Chilo zwin si nagle w kb jak raniony gad, z ust za wyszed mu krzyk, raczej do krakania ni do ludzkiego gosu podobny: - Glaukos! Glaukos!... Jako istotnie z poncego supa patrzy na niego Glaukos lekarz. y jeszcze. Twarz mia zbola i pochylon, jak by chcia po raz ostatni przypatrze si swemu katowi, ktry go zdradzi, pozbawi go ony, dzieci, nasadzi na niego zabjc, a gdy to wszystko zostao mu w imi Chrystusa odpuszczone, raz jeszcze wyda go w rceoprawcw. Nigdy czowiek nie wyrzdzi czowiekowi straszniejszych i bardziej krwawych krzywd. I oto ofiara pona teraz na smolnym supie, a kat sta u jej stp. Oczy Glauka nie odwracay si od twarzy Greka. Chwilami przesania je dym,lecz gdy dmuchn powiew, Chilo widzia znw te utkwione w siebie renice. Podnissi i chcia ucieka, lecz nie mg. Nagle wydao mu si, e nogi jego s z oowiu i e jaka niewidzialna rka zatrzymuje go z nadludzk si przed tym supem. I skamienia. Czub tylko, e co przepenia si w nam, co si zrywa, e dosy ma mk i krwi, e przychodzi koniec ycia i e wszystko znika naok: i cezar, i dwr, i tumy, a otacza go tylko jaka bezdenna, straszna i czarna pustka, w niej za wida tylko te oczy mczennika, ktre wzywaj go na sd. A tamten schylajc coraz niej gow patrzy cigle. Obecni odgadli, e midzy tymi ludmi co si dzieje, lecz miech zamar im na ustach, w twarzy bowiem Chilona byo co strasznego: wykrzywia j taka trwoga i taki bl, jak gdyby owe jzyki ognia paliy jego wasne ciao. Nagle zachwia si i wycignwszy wgr ramiona zawoa okropnym, rozdzierajcym gosem: - Glauku! W imi Chrystusa! Przebacz! Uciszyo si naok: dreszcz przebieg obecnych i wszystkie oczy mimo woli podniosy si w gr. A gowa mczennika poruszya si lekko, po czym usyszano z wierzchoka masztu podobny do jku gos: - Przebaczam!... Chilo rzuci si na twarz wyjc jak dziki zwierz i nabrawszy ziemi w obie garci, posypa sobie ni gow. Tymczasem pomienie strzeliy w gr, objy piersi i twarz Glauka, rozploty mirtow koron na jego gowie i zajy wstgi na wierzchu supa, ktry zajania cay wielkim, jaskrawym wiatem. Lecz Chilo podnis si po chwili z twarz tak zmienion, i augustianom wydao si, e widz innego czowieka. Oczy pony mu niezwykym blaskiem, ze zmarszczonego czoa bio uniesienie; niedony przed chwil Grek wyglda teraz jak jaki kapan, ktry, nawiedzony przez bstwo, chce odkry prawdy nieznane. - Co z nim jest? Oszala! - ozwao si kilka gosw. On za odwrci si ku tumom i wycignwszy w gr praw rk, pocz woa, a raczej krzycze tak dononie, by nie tylko augustianie, ale i tuszcza moga gos jego dosysze: - Ludu rzymski! Na moj mier przysigam, e oto gin niewinni, a podpalaczem jest - ten! I wskaza palcem na Nerona. Nastaa chwila ciszy. Dworzanie zdrtwieli.Chilo sta cigle z wycignitym drcym ramieniem i palcem zwrconym ku cezarowi. Nagle uczynio si zamieszanie. Lud na ksztat fali, pchnitej nagym wichrem, rzuci si ku starcowi, chcc mu si lepiej przypatrze. Tu i owdzie ozway si krzyki: "Trzymaj!", gdzie indziej: "Biadanam!" W tumie rozleg si wist i wrzaski:"Ahenobarbus! Matkobjca! Podpalacz!" Bezad wzrasta z kad chwil. Bachantki,wrzeszczc wniebogosy, poczy si chroni na wozy. Nagle kilka przepalonych supw przewrcio si, rozsypujc wokskry i powikszajc zamt. lepa, stoczona fala ludu porwaa Chilona i uniosa go w gb ogrodu. Wszdzie te supy poczy ju przepala si i pada w poprzek ulic, napeniajc aleje dymem, skrami, swdem drzewa i swdem ludzkiego tuszczu. Gasy wiata dalsze i blisze. W ogrodach pociemniao. Tumy zaniepokojone, pospne i trwone cisny si do bram. Wie o tym, co zaszo, przechodzia z ust do ust, zmieniona i powikszana. Jedni opowiadali, e cezar zemdla, drudzy, e sam wyzna, i kaza podpali Rzym, trzeci, e zachorowa ciko, inni wreszcie, e wywieziono go jak martwego na wozie. Tu i owdzie odzyway si gosy wspczucia dlachrzecijan: "Nie oni spalili Rzym, po co wic tyle krwi, mk i niesprawiedliwoci? Czy bogowie nie bd si mcili za niewinnych i jakie piacula zdoaj ich znowu przebaga?" Sowa "innoxia corpora!" powtarzay si coraz czciej. Kobiety litoway si gono nad dziemi, ktrych tyle rzucono dzikim zwierztom, poprzybijano na krzye lub spalono w tych przekltych ogrodach! I wreszcie politowanie zmienio si w zorzeczenia cezarowi i Tygellinowi. Lecz byli i tacy, ktrzy zatrzymujc si nagle, zadawali sobie lub innym pytanie: "C to jest za bstwo, ktre daje tak si wobec mk i mierci?" I powracali do domw w zamyleniu... Chilo bka si za jeszcze po ogrodach, nie wiedzc, dokd i i gdzie si obrci. Teraz uczu si znw bezsilnym, niedonym i chorym starcem. Chwilami potyka si o niedopalone ciaa, potrca gownie, ktre wysyay w lad za nim roje iskier, chwilami siada spogldajc naok bezprzytomnym wzrokiem. Ogrody stay si ju prawie cakiem ciemne; midzy drzewami porusza si tylko blady ksiyc, rozwiecajc niepewnym wiatemaleje, sczerniae, lece w poprzek supy izmienione w bezksztatne bryy niedogarki ofiar. Lecz staremu Grekowi wydao si, ew ksiycu widzi twarz Glauka i e oczy jego patrz na jeszcze cigle, i chowa si przed wiatem. Wreszcie jednak wyszed z cienia i mimo woli, jak by party jak nieznan si, pocz kierowa si kufontannie, przy ktrej odda ducha Glaukos.Wtem jaka rk dotkna jego ramienia. Starzec odwrci si i widzc przed sob nieznan posta, zawoa z przeraeniem: - Kto tam! Kto ty jest? - Aposto, Pawe z Tarsu. - Jam przeklty!... Czego chcesz? A Aposto odrzek: - Chc ci zbawi. Chilo opar si o drzewo. Nogi chwiay si pod nim i ramiona zwisy mu wzdu ciaa. - Dla mnie nie masz zbawienia! - rzek gucho. - Zali syszae, e Bg przebaczy aujcemu otrowi na krzyu? - zapyta Pawe. - Zali wiesz, com ja uczyni? - Widziaem bole twoj i syszaem, jako da wiadectwo prawdzie. - O, panie!... - I gdy suga Chrystusw przebaczy ci w godzinie mki i mierci, jake by ci Chrystus nie mia przebaczy? A Chilo chwyci rkoma gow jak w obkaniu. - Przebaczenie! Dla mnie przebaczenie! - Bg nasz to Bg Miosierdzia - odpowiedzia Aposto. - Dla mnie?! - powtrzy Chilo. I pocz jcze jak czowiek, ktremu zbrako si, by mg opanowa bl i mk. Pawe za rzek: - Oprzyj si na mnie i pjd ze mn. I wziwszy go szed z nim ku krzyujcymsi ulicom, kierujc si gosem fontanny, ktra zdawaa si paka wrd nocnej ciszy nad ciaami pomczonych. - Bg nasz to Bg Miosierdzia - powtrzy Aposto. - Gdyby stan nad morzem i rzuca w nie kamienie, czyby mg zarzuci nimi gbin morsk? A ja ci mwi, e miosierdzie Chrystusa jest jakomorze i e grzechy i winy ludzkie poton w nim jako kamienie w otchani. I mwi ci, e jest jako niebo, ktre pokrywa gry, ldy i morza, albowiem jest wszdzie i nie masz granicy ni koca. Ty cierpia u supaGlauka i Chrystus widzia twoje cierpienie. Ty rzek nie baczc na to, co jutro spotka moe: "Ten jest podpalaczem!", i Chrystus spamita sowa twoje. Bowiem mina twoja zo i kamstwo, a w sercu zosta si jeno al nieprzebrany... Chod zemn i suchaj, co ci powiadam: otom ja take nienawidzi Go i przeladowa Jego wybranych. Jam Go nie chcia i nie wierzy w Niego, pki mi si nie ukaza i nie powoa mnie. I odtd On jest mioci moj. A teraz ciebie nawiedzi zgryzot, trwog i boleci, aby ci powoa ku sobie. Ty Go nienawidzi, a On kocha ci. Ty wydawa na mki Jego wyznawcw, a On chce ci przebaczy i zbawi ci. Piersi ndzarza poczo wstrzsa kanie ogromne, od ktrego rozdzieraa si w nimdusza do dna, a Pawe ogarnia go, opanowywa i wid, jak onierz wiedzie jeca. I po chwili znw mwi pocz: - Pjd za mn, a ja ci powiod do Niego. Dla jakiej innej przyczyny przychodzibym do ciebie? Ale oto On rozkaza mi zbiera dusze ludzkie w imi mioci, wic speniam sub Jego. Ty mniemasz, e przeklty, a ja ci mwi: uwierz w Niego, aczeka ci zbawienie. Ty mylisz, e znienawidzon, a ja ci powtarzam, e On miuje ci. Patrz na mnie! Gdym Jego nie mia, nic nie miaem krom zoci, ktra mieszkaa w sercu moim, a teraz Jego mio starczy mi za ojca i matk, za bogactwa i krlowanie. W Nim jednym ucieczka, On jeden policzy twj al, wejrzyna ndz twoj, zdejmie z ciebie trwog i podniesie ci do siebie. Tak mwic przywid go do, fontanny, ktrej srebrny strumie poyskiwa z dala w miesicznym wietle. Naok bya cisza ipustka, albowiem suba niewolnicza uprztna ju tu zwglone supy i ciaa mczennikw. Chilo rzuci si z jkiem na kolana i ukrywszy twarz w doniach, pozosta bez ruchu, Pawe za podnis twarz ku gwiazdom i pocz si modli: - Panie, spojrzyj na tego ndzarza, na al jego, na zy i mk! Panie Miosierdzia, ktry przela krew za winy nasze, przez Twoj mk, przez mier i zmartwychwstanie odpu mu! Po czym umilk, lecz dugo jeszcze patrzyw gwiazdy i modli si. A wtem spod jego stp ozwao si podobne do jku woanie: - Chryste!... Chryste!... Odpu mi!... Nawczas Pawe zbliy si do fontanny i an prne.ty.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AATP _>UG *c?Vqc?Wa*_?X,c@Yw;@nabrawszy wody w donie wrci do klczcego ndzarza. - Chilonie! Oto ci chrzcz w imi Ojca, i Syna, i Ducha! Amen! Chilo podnis gow, rozoy rce i pozosta tak bez ruchu. Ksiyc owieca penym wiatem jego zbielae wosy i rwnie bia nieruchom, jakby umar lub wkut z kamienia twarz. Chwile pyny jedna za drug; z wielkich ptaszarni, umieszczonych w ogrodach Domicji, poczodochodzi pianie kogutw, a on klcza jeszcze, podobny do nagrobnego posgu. Wreszcie ockn si, wsta i zwrciwszy si do Apostoa zapyta: - Co mam czyni przed mierci, panie? Pawe rwnie rozbudzi si z zadumy nad t niezmiern potg, ktrej nie mogy oprze si nawet takie duchy, jak tego Greka, i odrzek: - Ufaj i daj wiadectwo prawdzie! Po czym wyszli razem. U bram ogrodu Aposto pobogosawi raz jeszcze starca irozstali si, albowiem wymaga tego sam Chilo przewidujc, e po tym, co zaszo, cezar i Tygellinus ka go ciga. Jako nie myli si. Wrciwszy do siebie, zasta ju dom otoczony przez pretorianw, ktrzy porwali go i pod wodzScewinusa zawiedli na Palatyn. Cezar uda si ju by na spoczynek, lecz Tygellin czeka i ujrzawszy nieszczsnego Greka powita go z twarz spokojn, ale zowrog. - Popenie zbrodni obrazy majestatu - rzek mu - i kara ci nie minie. Lecz jeli jutra owiadczysz w amfiteatrze, e by pijany i szalony i e sprawcami poaru s chrzecijanie, kara twoja skoczy si na chocie i wygnaniu. - Nie mog, panie! - odpowiedzia cicho Chilo. A Tygellin zbliy si do niego krokiem powolnym i gosem rwnie przyciszonym, ale strasznym, zapyta: - Jak to nie moesz, psie grecki? Zali nie by pijany i ali nie rozumiesz, co ci czeka? Spjrz tam! I to rzekszy wskaza na kt atrium, w ktrym obok dugiej drewnianej awy staow mroku czterech nieruchomych niewolnikw trackich z powrozami i obcgami w rku. A Chilo odrzek: - Nie mog, panie! Tygellina pocza ogarnia wcieko, leczpohamowa si jeszcze. - Widziae - zapyta - jak umieraj chrzecijanie? Czy chcesz tak umrze? Starzec wznis w gr wyblad twarz; czas jaki wargi jego poruszay si cicho, po czym odrzek: - I ja wierz w Chrystusa!... Tygellin spojrza na niego ze zdumieniem. - Psie, ty oszala naprawd! I nagle nagromadzona w jego piersi wcieko zerwaa tam. Skoczywszy da Chilona chwyci go obiema rkami za brod,zwali na ziemi i pocz depta powtarzajc z pian na ustach: - Odwoasz! Odwoasz!... - Nie mog! - odpowiedzia mu z ziemi Chilo.- Na mki z nim! Usyszawszy w rozkaz Trakowie porwali starca i pooyli go na aw, po czym przytwierdziwszy go do niej za pomoc sznurw, poczli cgami ciska jego wychude piszczele. Lecz on, w czasie gdy go przywizywano, caowa z pokor ich rce, nastpnie za przymkn oczy i wydawa si jak umary. y jednak, gdy bowiem Tygellin pochyli si, nad nim i raz jeszcze zapyta: "Odwoasz?", zbielae jego wargi poruszyy si lekko i wyszed z nich zaledwie dosyszalny szept: - Nie... mog!... Tygellin kaza przerwa mki i j chodzi po atrium z twarz zmienion przez gniew, lecz zarazem bezradn. Na koniec widocznie przysza mu do gowy jaka nowa myl, albowiem zwrci si do Trakw i rzek: - Wyrwa mu jzyk. Rozdzia LXIII Dramat Laureolus dawano zwykle w teatrach lub amfiteatrach tak urzdzonych,i mogy otwiera si i tworzy jakby dwieodrbne sceny. Lecz po widowisku w ogrodach cezara zaniechano zwykego sposobu, szo bowiem o to, by jak najwiksza liczba ludzi moga patrze na mier przybitego do krzya niewolnika, ktrego w dramacie poera niedwied. W teatrach rol niedwiedzia grywa obszyty w skr aktor, tym razem jednak przedstawienie miao by "prawdziwe". Byto nowy pomys Tygellina. Cezar pocztkowo zapowiedzia, e nie przybdzie, lecz z namowy faworyta zmieni zdanie: Tygellinus wytumaczy mu,e po tym, co zaszo w ogrodach, tym bardziej powinien pokaza si ludowi, i zarazem zarczy, e ukrzyowany niewolnik nie zely go ju, tak jak uczyni to Kryspus. Lud by ju nieco przesycony i zmczony przelewem krwi, zapowiedziano mu wic nowe rozdawnictwo biletw loteryjnych i podarkw, a zarazem uczt wieczorn, przedstawienie bowiem miao si odbywa wieczorem, w rzsicie owietlonym amfiteatrze. Jako o zmroku cay budynek napeni si szczelnie. Augustianie z Tygellinem na czele przybyli wszyscy, nie tyle dla samego widowiska, jak dla okazania po ostatnim zajciu cezarowi swej wiernoci i porozmawiania o Chilonie, o ktrym mwi cay Rzym. Opowiadano wic sobie na ucho, e cezar wrciwszy z ogrodw wpad w wcieko i nie mg zasn, e opaday go strachy i dziwne widzenia, skutkiem ktrych nazajutrz zapowiedzia swj prdki wyjazddo Achai. Inni wszelako przeczyli temu, twierdzc, e teraz okae si tym bardziej nieubaganym wzgldem chrzecijan. Nie brako jednak i tchrzw, ktrzy przewidywali, e oskarenie, jakie Chilon rzuci w twarz cezarowi wobec tumw, moe mie najgorsze nastpstwa. Byli wreszcie i tacy, ktrzy przez ludzko prosili Tygellina, by zaniecha dalszych przeladowa. - Patrzcie, dokd idziecie - mwi Barkus Soranus. - Chcielicie zaspokoi zemst ludui wpoi w niego przekonanie, e kara spadana winnych, a skutek jest wprost przeciwny. - Prawda! - doda Antystiusz Wetul - wszyscy szepcz sobie teraz, e oni niewinni. Jeli to ma by zrczno, to Chilomia suszno mwic, e wasze mzgi , nie napeniyby odziowej miseczki. Tygellin za zwrci si do nich i rzek: - Ludzie szepcz sobie take, e twoja crka Serwilia, Barku Soranusie, i twoja ona, Antystiuszu, poukryway swoich niewolnikw chrzecijan przed sprawiedliwoci cezara. - To nieprawda! - zawoa z niepokojem Barkus. - on moj chc zgubi wasze rozwdki, ktre zazdroszcz jej cnoty! - rzek z niemniejszym niepokojem Antystius Wetul. Lecz inni rozmawiali o Chilonie. - Co mu si stao? - mwi Eprius Marcellus. - Sam ich wydawa w rce Tygellina; z ndzarza sta si bogaczem, mg doy spokojnie swych dni, mie pikny pogrzeb i nagrobek, tymczasem, nie!Naraz wola straci wszystko i zgubi si. Doprawdy, chyba oszala. - Nie oszala, ale zosta chrzecijaninem - rzek Tygellin. - Chyba nie moe by - ozwa si Witeliusz. - A czy ja nie mwiem! - wtrci Westynus. - Mordujcie sobie chrzecijan, ale wierzajcie mi, nie wojujcie z ich bstwem. Tu nie ma artw!... Patrzcie, co si dzieje! Ja tam nie paliem Rzymu, ale gdyby mi cezar pozwoli, zaraz bym da hekatomb ich bstwu. I wszyscy powinni to sanno uczyni, bo powtarzam: z nim nie ma artw! Pamitajcie, em wam to mwi. - A ja mwiem co innego - rzek Petroniusz. - Tygellin mia si, gdym twierdzi, e oni si broni, a ja teraz powiem wicej: oni zdobywaj! - Jak to? Jak to? - spytao kilka gosw. - Na Polluksa!... Bo jeli taki Chilo im si nieopar, kt im si oprze? Jeli mylicie, epo kadym widowisku nie przybywa chrzecijan, tedy z wasz znajomoci Rzymu zostacie kotlarzami lub zacznijcie brody goli, wwczas bowiem bdziecie lepiej wiedzieli, co lud myli i co si w miecie dzieje. - Mwi czyst prawd, na wite peplum Diany! - zawoa Westynus. Lecz Barbus zwrci si do Petroniusza. - Do czego prowadzisz? - Kocz na tym, od czegocie zaczli: doju krwi! A Tygellin spojrza na niego szydersko i rzek: - Ej! jeszcze troch! - Jeli nie starczy ci gowy, masz drug w gace od laski! - odpar Petroniusz. Dalsz rozmow przerwao przybycie cezara, ktry zaj swe miejsce w towarzystwie Pitagorasa. Zaraz potem zaczo si przedstawienie Laureolusa, na ktre nie bardzo zwaano, myli bowiem zajte byy Chilonem. Lud, przywyky do mk i krwi, nudzi si take, syka, wydawa niepochlebne dla dworu okrzyki i woa o przypieszenie sceny z niedwiedziem, ktrej jedynie by ciekawy. Gdyby nie nadzieja ujrzenia skazanego starca i podarkw, sama widowisko nie zdoaoby zatrzyma tumw. Ale wreszcie nadesza oczekiwana chwila. Pachocy cyrkowi wnieli naprzd drewniany krzy, do niski, by niedwied wspiwszy si mg dosign do piersi mczennika, a nastpnie dwch ludzi wprowadzio, a raczej przywloko Chilona, albowiem sam, majc pokruszone koci u ng, i nie mg. Pooono go i przybito dodrzewa tak prdko, e zaciekawieni augustianie nie mogli mu si nawet dobrze przypatrze, i dopiero po umocowaniu krzya w przygotowanym umylnie dole wszystkie oczy zwrciy si ku niemu. Leczmao kto mg pozna w tym nagim starcu dawnego Chilona. Po mczarniach, ktre kaza mu zada Tygellin, w twarzy nie zostao mu ani kropli krwi i tylko na biaej brodzie wida byo czerwony lad, ktry zostawia krew po wyrwaniu jzyka. Przez przezroczyst skr nieledwie mona byo dojrze jego koci. Wydawa si te daleko starszym, niemal zgrzybiaym. Ale natomiast niegdy oczy jego rzucay wiecznie pene niepokoju i zoci spojrzenia, czujne oblicze jego odbijao dawniej wieczn trwog i niepewno, teraz za twarz mia bolesn, ale tak skadk i pogodn, jak miewaj ludzie picy lub umarli. Moe ufnoci dodawaa mu pami o otrze na krzyu, ktremu Chrystus przebaczy, a moe te mwi w duchu miosiernemu Bogu: "Panie, ksaem jak jadowity robak, ale oto byem przez cae ycie ndzarzem, przymieraem godem, ludzie deptali po mnie, bili mnie i zncali si nade mn. Byem, panie, biedny ibardzo nieszczliwy, a odo teraz jeszcze pooono mnie na mki i przybito na krzy, wic Ty, Miosierny, nie odepchniesz mnie w gadzinie mierci!" I spokj zstpi widocznie w jego skruszone serce. Nikt niemia si, byo bowiem w tym ukrzyowanym co tak cichego, wydawa si tak starym, bezbronnym, sabym, tak woajcym sw pokor o lito, e mimo woli kady zadawa sobie pytanie, jak mona mczy i przybija na krzy ludzi, ktrzy ju i tak konaj. Tum milcza. Midzy augustianami Westynus pochylajc si na prawo i na lewo, szepta przestraszonym gosem: "Patrzcie, jak oni umeraj!" Inni czekali na niedwiedzia, yczc sobie w duszy, by widowisko skoczyo si jak najprdzej. Niedwied wtoczy si wreszcie na aren i chwiejc nisko schylon gow na obie strony, spoglda naok spode ba, jak bysi nad czym namyla lub czego szuka. Dostrzegszy wreszcie krzy, a na nim nagie ciao, zbliy si ku niemu, podnis si nawet, lecz po chwili opuci si znw na przednie apy i siadszy pod krzyem, pocz mrucze, jak by i w jego zwierzcym sercu ozwaa si lito nad tym szcztkiem czowieka. Z ust suby cyrkowej ozway si podniecajce okrzyki, lecz lud milcza. Chilon tymczasem podnis wolnym ruchem gow i czas jaki wodzi oczyma po widowni. Na koniec wzrok jego zatrzyma si gdzie na najwyszych rzdach amfiteatru, piersi poczy mu gra ywiej iwwczas stao si co, co wprawio w podziw i zdumienie widzw. Oto twarz zajaniaa mu umiechem, czoo otoczyy mu jakby promienie, oczy podniosy si przed mierci ku grze, a po chwili dwie wielkie zy, wezbrane pod powiekami, spyny mu z wolna po twarzy. I umar. A wtem jaki donony mski gos zawoa w grze pod velarium: - Pokj mczennikom! W amfiteatrze panowao guche milczenie. Rozdzia LXIV Po widowisku w ogrodach cezariaskich wizienia opustoszay znacznie. Chwytano wprawdzie jeszcze i wiziono ofiary, podejrzane o wyznawanie wschodniego zabobonu, ale obawy dostarczay ich coraz mniej, zaledwie tyle, ile potrzeba byo do zapenienia nastpnych widowisk, ktre rwnie miay si ju ku kocowi. Lud, przesycony krwi, okazywa coraz wiksze znuenie i coraz wikszy niepokj z powodu niebywaego dotd zachowywania si skazanych. Obawy przesdnego Westynusa ogarny tysice dusz. W tumach opowiadano coraz dziwniejsze rzeczy o mciwoci chrzecijaskiego bstwa. Tyfus wizienny, ktry rozszerzy si po miecie, powikszy powszechn boja. Widziano czste pogrzeby i powtarzano sobie na ucho, e potrzebne s nowe piacula dla przebagania nieznanego boga. W wityniach skadano ofiary Jowiszowi i Libitynie. Wreszcie, mimo wszelkich usiawa Tygellina i jego poplecznikw, rozszerzao si coraz bardziej mniemanie, e miasto zostao spalone z rozkazu cezara i e chrzecijaniecierpi niewinnie. Lecz wanie dlatego i Nero, i Tygellinus nie ustawali w przeladowaniu. Dla uspokojenia ludu wydawano nowe rozporzdzenia co do rozdawnictwa zboa, wina i oliwy; ogoszono przepisy uatwiajce odbudowywanie domw, pene ulg dla wacicieli, oraz inne, dotyczce szerokoci ulic i materiaw, z jakich naley budowa, by na przyszo unikn klski ognia. Sam cezar bywa na posiedzeniach senatu i obradowa wraz z "ojcami" nad dobrem ludu i miasta, ale natomiast ani cie aski nie pad na skazanych. Wadcy wiata chodzio przede wszystkim o to, by wszczepi w lud przekonanie, e tak nieubagane kary mog spotyka tylko winnych. W senacie aden gos nie odzywa si rwnie za chrzecijanami, gdy nikt nie chcia narazisi cezarowi, a prcz tego ludzie, sigajcywzrokiem dalej w przyszo, twierdzili, e wobec nowej wiary fundamenta pastwarzymskiego nie mogyby si osta. Oddawano tylko ludzi konajcych i zmarychrodzinom, albowiem prawo rzymskie nie mcio si nad umarymi. Dla Winicjusza stanowia pewn ulg myl, e jeli Ligia umrze, wwczas on pochowa j w grobach rodzinnych i spocznie koo niej. Nie mia ju adnej nadziei ocalenia jej od mierci i sam, oderwany, na wp od ycia, zatopiony zupenie w Chrystusie, nie marzy ju o innym poczeniu, jak o wiecznym. Wiara jego staa si wprost niezgbion, tak e wobec niej owa wieczno wydawaa mu si czym nierwnie rzeczywistszym i prawdziwszym od przejciowego istnienia, jakim y dotd.Serce przepenio mu si skupionym uniesieniem. Za ycia zmienia si w istot niemal bezcielesn, ktra tsknic za zupenym wyzwoleniem dla siebie, pragnago i dla drugiej kochanej duszy. Wyobraa sobie, e wwczas oboje z Ligi wezm si za rce i odejd do nieba, gdzie Chrystus ich pobogosawi i pozwali im zamieszka wwietle tak spokojnym i ogromnym, jak blask zrz. Baga tylko Chrystusa, by oszczdzi Ligii mk cyrkowych i pozwoli jej zasn spokojnie w wizieniu, czu bowiem z zupen pewnoci, e i sam umrze razem z ni. Mniema, e wobec tego morza przelanej krwi nie wolno mu nawet spodziewa si, aby ona jedna zostaa ocalona. Sysza od Piotra i Pawa,e i oni musz umrze jak mczennicy. Widok Chilona na krzyu przekona go, e mier, nawet mczeska, moe by sodk, wic yczy ju sobie, aby nadesza dla nich obojga, jako upragniona zmiana zej, smutnej i cikiej doli na lepsz. Chwilami miewa ju przedsmak zagrobowego ycia. w smutek, ktry unosi si nad obu ich duszami, traci coraz bardziej dawn palc gorycz i stopniowo zmienia si w jakie zawiatowe, spokojne oddanie si woli Boej. Winicjusz pyn dawniej w trudzie przeciw prdowi, walczy i mczy si, teraz odda si fali, wierzc, e niesie go ona w wieczn cisz. Odgadywa te, e Ligia, rwnie jak on, gotuje si na mier, e mimo dzielcych ich murw wizienia idju razem, i umiecha si do tej myli jak do szczcia. I rzeczywicie, szli tak zgodnie, jak by codziennie dugo dzielili si mylami. W Ligiinie byo take adnych pragnie ni adnej nadziei, prcz nadziei pozagrobowego ycia.mier przedstawiaa si jej nie tylko jak wyzwolenie ze strasznych murw wizienia,z rk cezara, Tygellina, nie tylko jako zbawienie, ale jako czas lubu z Winicjuszem. Wobec tej niezachwianej pewnoci wszystko inne tracio wag. Po mierci zaczynao si dla niej szczcie nawet i ziemskie, wic czekaa jej jeszcze i tak, jak narzeczona czeka chwili weselnej.A w niezmierny prd wiary, ktry odrywaod ycia i nis poza grb tysice pierwszych wyznawcw, porwa take i Ursusa. I on dugo nie chcia si zgodzi wsercu na mier Ligii, lecz gdy codziennie ty.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAZP Z@[)*cA\S cA]*[A^[,%cB_;Bprzez mury wizienia przedzieray si wieci o tym, co dzieje si w amfiteatrach i ogrodach, gdy mier wydawaa si wspln, nieuniknion dol wszystkich chrzecijan, a zarazem ich dobrem, wyszym nad wszelkie miertelne pojcie o szczciu, nie mia w kocu i on modli si do Chrystusa, aby pozbawi tego szczcia Ligi lub opni je dla niej na dugie lata. W swej prostaczej duszy barbarzycy myla przy tym, e crce wodza Ligw wicej si naley i wicej si dostanie tych niebieskich rozkoszy ni caemu tumowi prostakw, do ktrych i sam nalea, i e w chwale wiekuistej ona zasidzie bliej "Baranka" ni inni. Sysza wprawdzie, e wobec Boga ludzie s rwni,na dnie duszy tkwio mu jednak przekonanie, e co crka wodza, i to jeszcze wodza wszystkich Ligw, to nie pierwsza lepsza niewolnica. Spodziewa si te, e Chrystus pozwoli mu jej suy i dalej. Co do siebie, mia tylko jedno ukryte pragnienie, to jest, eby mg umrze tak jak "Baranek", na krzyu. Ale wydawao musi to szczciem tak wielkim, e cho wiedzia, i krzyuj w Rzymie nawet najgorszych zbrodniarzy, nie mia prawie modli si o tak mier. Myla, e pewno ka mu zgin pod zbami dzikich zwierzt, i stanowio to jego trosk wewntrzn. Od dziecka chowasi w nieprzebytych puszczach, wrd cigych oww, z ktrych dziki swej nadludzkiej sile, jeszcze zanim wyrs na ma, ju zasyn midzy Ligami. Stanowiy one jego tak umiowane zajcie, e pniej, gdy by w Rzymie i musia si ich wyrzec, chodzi do vivariw i do amfiteatrw, eby cho popatrze na znanei nie znane sobie zwierzta. Widok ich budzi w nim nieprzepart ch walki i zabijania, teraz wic obawia si w duszy, e gdy przyjdzie mu si spotka z nimi w amfiteatrze, opadn go myli mniej godne chrzecijanina, ktry powinien umiera pobonie i cierpliwie. Ale poleca si i w tym Chrystusowi, majc na pociech inne, sodsze myli. Oto syszc, e "Baranek" wypowiedzia wojn mocom piekielnym i zym duchom, do ktrych wiara chrzecijaska zaliczaa wszystkie bstwa pogaskie, myla, e w tej wojnie przyda si jednak "Barankowi" bardzo i potrafi musi przysuy lepiej od innych, gdy to take nie mogo mu si w gowie pomieci, aby dusza jego nie miaa by silniejsz od dusz innych mczennikw. Zreszt, modli si po caych dniach, oddawa posugi winiom, pomaga dozorcom i pociesza sw krlewn, ktra chwilami aowaa, e w swym krtkim yciu nie moga speni tylu dobrych uczynkw, ile spenia ich synna Thabita, o ktrej opowiada jej swego czasu Piotr Aposto. Stre, ktrych nawet w wizieniuprzejmowaa obaw straszliwa sia tego olbrzyma, nie byo bowiem dla niej ani pt, ani krat dostatecznych, polubili go w kocu za jego sodycz. Nieraz, zdumieni jego pogod, wypytywali go o jej przyczyn, on za opowiada im z tak niezachwian pewnoci, jakie ycie czeka go po mierci,e suchali go ze zdziwieniem, widzc po raz pierwszy, e do podziemi, nieprzeniknionych dla soca, moe przenikn szczcie. I gdy namawia ich, by uwierzyli w "Baranka", niejednemu przechodzio przez gow, e suba jego jest sub niewolnika, a ycie yciem ndzarza, i niejeden zamyla si nad sw niedol, ktrej kresem miaa by dopiero mier. Tylko e mier przejmowaa now obaw inie obiecywali sobie po niej nic, tymczasem w olbrzym ligijski i ta dziewczyna, podobna do kwiatu rzuconego na wizienn som, szli ku niej z radoci jak do wrt szczcia. Rozdzia LXV Pewnego wieczoru odwiedzi Petroniusza senator Scewinus i pocz z nim dug rozmow o cikich czasach, w ktrych obaj yli, i o cezarze. Mwi za tak otwarcie, e Petroniusz, lubo zaprzyjaniony z nim, pocz si mie na ostronoci. Narzeka, i wiat idzie krzywo i szalenie i e wszystko razem wzite musi si skoczy jak klsk straszniejsz jeszcze ni poar Rzymu. Mwi, e nawet augustianie s zniechceni, e Feniusz Rufus, drugi prefekt pretorianw, znosi z najwikszym przymusem ohydne rzdy Tygellina i e cayrd Seneki doprowadzony jest do ostatecznoci postpowaniem cezara tak zestarym mistrzem, jak i z Lukanem. W kocupocz nadmienia o niezadowoleniu ludu, a nawet i pretorianw, ktrych znaczn cz umia sobie Feniusz Rufus pozyska. - Dlaczego to mwisz? - spyta go Petroniusz. - Przez troskliwo o cezara - odpowiedzia Scewinus. - Mam dalekiego krewnego w pretorianach, ktry zwie si Scewinus, tak jak i ja, i przez niego wiem, co dzieje si w obozie... Niech ronie i tam... Kaligula, widzisz, by take szalony, ipatrz, co si stao! Oto znalaz si KasjuszCherea... Straszny to by uczynek i zapewnenie masz midzy nami nikogo, kto by go pochwali, a jednake Cherea uwolni wiatod potwora. - Czyli - odrzek Petroniusz - mwisz tak: "Ja Cherei nie chwal, ale to by doskonayczowiek i oby bogowie dali nam takich jak najwicej." Lecz Scewinus zmieni rozmow i pocz niespodzianie wychwala Pizona. Sawi jego rd, jego szlachetno, jego przywizanie do ony, a wreszcie rozum, spokj i dziwny dar jednania sobie ludzi. - Cezar jest bezdzietny - rzek - i wszyscywidz nastpc w Pizonie. Niewtpliwie te kady pomgby mu z caej duszy do objcia wadzy. Kocha go Feniusz Rufus, rd Anneuszw jest mu cakiem oddany. Plaucjusz Lateranus i Tuliusz Senecjo skoczyliby za niego w ogie. To samo Natalis i Subriusz Flawiusz, i Sulpicjusz Asper, i Afraniusz Kwincjanus, i nawet Westynus. - Z tego ostatniego niewiele Pizonowi przyjdzie - odrzek Petroniusz. - Westynus boi si wasnego cienia. - Westynus boi si snw i duchw - odrzekScewinus - ale to czowiek dzielny, ktregosusznie chc zamianowa konsulem. e zaw duszy przeciwny jest przeladowaniu chrzecijan, tego nie powiniene mu bra za ze, albowiem i tobie zaley na tym, by te szalestwa ustay. - Nie mnie, ale Winicjuszowi - rzek Petroniusz. - Ze wzgldu na Winicjusza chciabym ocali jedn dziewczyn, ale nie mog, bom wypad z ask Ahenobarba. - Jak to? Czy nie spostrzegasz, e cezar znowu zblia si do ciebie i poczyna z tob rozmawia? I powiem ci, dlaczego. Oto wybiera si znw do Achai, gdzie ma piewa pieni greckie wasnego ukadu. Pali si do tej podry, ale zarazem dry na myl o szyderczym usposobieniu Grekw.Wyobraa sobie, e moe go spotka albo najwikszy tryumf, albo najwikszy upadek.Potrzebuje dobrej rady, a wie, e lepszej od ciebie nikt mu nie moe udzieli. To powd, dla ktrego wracasz do ask. - Lukan mgby mnie zastpi. - Miedzianobrody nienawidzi go i zapisa mumier w duszy. Szuka tylko pozoru, bo on zawsze szuka pozorw. Lukan rozumie, e trzeba si pieszy. - Na Kastora! - rzek Petroniusz. - By moe. Ale miabym jeszcze jeden sposb prdkiego wrcenia do ask. - Jaki? - Oto powtrzy Miedzianobrodemu to, co przed chwil do mnie mwi. - Ja nic nie powiedziaem! - zawoa z niepokojem Scewinus. Petroniusz za pooy mu rk na ramieniu. - Nazwae cezara szalecem, przewidywae nastpstwo Pizona i powiedziae: "Lukan rozumie, e trzeba si pieszy." Z czym to chcecie si pieszy, carissime? Scewinus zblad i przez chwil patrzyli sobie w oczy. - Nie powtrzysz! - Na biodra Kiprydy! Jak ty mnie znasz dobrze! Nie! Nie powtrz. Nic nie syszaem, ale te i nie chc nic sysze... Rozumiesz! ycie jest za krtkie, by warto byo co przedsibra. Prosz ci tylko, by odwiedzi dzi Tygellina i rozmawia z nim rwnie dugo jak ze mn, o czym chcesz. - Dlaczego? - Dlatego, abym jeli mi kiedy Tygellin powie: "Scewinus by u ciebie", mg mu, odpowiedzie: "Tego samego dnia by take i u ciebie." Scewinus syszc to zama lask z koci soniowej, ktr mia w rku, i odrzek: - Niech zy urok spadnie na t lask. Bd dzi u Tygellina, a potem na uczcie u Nerwy. Wszake bdziesz i ty? W kadym razie do widzenia pojutrze w amfiteatrze, gdzie wystpi ostatki chrzecijan!... Do widzenia! - Pojutrze - powtrzy, zostawszy sam, Petroniusz. - Nie ma zatem czasu do stracenia. Ahenobarbus potrzebuje mnie istotnie w Achai, wic moe bdzie si liczy ze mn. I postanowi sprbowa ostatniego rodka. Jako na uczcie u Nerwy cezar sam zada, by Petroniusz spocz naprzeciw niego, chcia bowiem rozmawia z nim o Achai i o miastach, w ktrych mgby z widokami najwikszego powodzenia wystpi. Chodzio mu najbardziej o Ateczykw, ktrych si ba. Inni augustianie suchali tej rozmowy ze skupieniem, aby pochwytawszy okruszyny zda Petroniusza podawa je pniej za swoje wasne. - Zdaje mi si, em dotd nie y - rzek Nero - i e narodz si dopiero w Grecji. - Narodzisz si dla nowej sawy i niemiertelnoci - odrzek Petroniusz. - Ufam, e tak si stanie i e Apollo nie okae si zazdrosnym. Jeli wrc z tryumfem, ofiaruj mu hekatomb, jakiej aden bg nie mia dotd. Scewinus pocz powtarza wiesz Horacjusza: Sic te diva potens Cypri, sic fratres Helenae, lucida sidera, ventorumque regat pater...16 - Okrt stoi, ju w Neapolu - rzek cezar. -Chciabym wyjecha choby jutro. Na to Petroniusz podnis si i patrzc wprost w oczy Nerona, rzek: - Pozwolisz, boski, e wpierw wyprawi uczt weseln, na ktr ciebie przed innymizaprosz. - Uczt weseln? Jak? - spyta Neron. - Winicjusza z crk krla Ligw, a twoj zakadniczk. Ona wprawdzie jest obecnie w wizieniu, ale naprzd, jako zakadniczka, nie moe by wiziona, a po wtre, sam zezwolie Winicjuszowi polubi j, e za wyroki twoje, jak wyroki Zeusa, s niecofnione, przeto kaesz j wypucie z wizienia, a ja oddamj oblubiecowi. Zimna krew i spokojna pewno siebie, z jak mwi Petroniusz, stropiy Nerona, ktry tropi si zawsze, ilekro kto mwido niego w ten sposb. - Wiem - odrzek spuszczajc oczy. - Mylaem o niej i o tym olbrzymie, ktry zadusi Krotona. - W takim razie oboje s ocaleni - odpowiedzia spokojnie Petroniusz. Lecz Tygellinus przyszed z pomoc swemu panu. - Ona jest w wizieniu z woli cezara, sam za rzeke, Petroniuszu, e wyroki jego s niecofnione. Wszyscy obecni, znajc histori Winicjusza i Ligii, wiedzieli doskonale, o co chodzi, wic umilkli, zaciekawieni, jak skoczy si rozmowa. - Ona jest w wizieniu przez twoj pomyki przez twoj nieznajomo prawa narodw, wbrew woli cezara - odrzek z naciskiem Petroniusz. - Jeste, Tygellinie, naiwnym czowiekiem, ale przecie i ty nie bdziesz twierdzi, e ona podpalia Rzym, bo zreszt, gdyby nawet tak twierdzi, cezar by ci nie uwierzy. Lecz Nero ochon ju i pocz przymrua swe oczy krtkowidza z wyrazem nieopisanej zoliwoci. - Petroniusz ma suszno - rzek po chwili. Tygellinus spojrza na niego ze zdziwieniem.- Petroniusz ma suszno - powtrzy Nero. - Jutro otworz jej bramy wizienia,a o uczcie weselnej pomwimy pojutrze w amfiteatrze. "Przegraem znowu" - pomyla Petraniusz.I wrciwszy do domu by ju tak pewien, e nadszed kres ycia Ligii, i nazajutrz wysa do amfiteatru zaufanego wyzwoleca, aby uoy si z przeoonymspoliarium o wydanie jej ciaa, chcia bowiem odda je Winicjuszowi. Rozdzia LXVI Za czasw Nerona weszy w zwyczaj rzadkie dawniej i wyjtkowo tylko dawane przedstawienia wieczorne, tak w cyrku, jaki w amfiteatrach. Augustianie lubili je, czsto bowiem po nich nastpoway uczty i pijatyki trwajce a do rana. Jakkolwiek ludprzesycony by ju przelewem krwi, jednake gdy rozesza si wie, e nadchodzi koniec igrzysk i e ostatni chrzecijanie maj umrze na wieczornym widowisku, nieprzeliczone tumy cigny do amfiteatru. Augustianie stawili si jak jeden czowiek, domylali si bowiem, e nie bdzie to zwyke przedstawienie i e cezar postanowi wyprawi sobie tragedi z boleci Winicjusza. Tygellin zachowa tajemnic, jaki rodzaj mki przeznaczony by dla narzeczonej modego trybuna, ale to podniecao tylko powszechn ciekawo. Ci, ktrzy widywali niegdy Ligi u Plaucjuszw, opowiadali teraz cuda o jej piknoci. Innych zajmowao przede wszystkim pytanie, czy istotnie ujrz j dzi na arenie, wielu bowiem spomidzy tych, ktrzy syszeli odpowied, jak cezarda Petroniuszowi u Nerwy, tumaczyo j sobie podwjnie. Niektrzy przypuszczali wprost, e Nero odda lub moe ju odda dziewic Winicjuszowi: przypomniano sobie, e bya zakadniczk, ktrej wolno byo zatem czci takie bstwa, jakie jej si podobay, i ktrej prawo narodw nie pozwalao kara. Niepewno, oczekiwanie i zaciekawienie opanoway wszystkich widzw. Cezar przyby wczeniej ni zwykle i wraz z jegoprzybyciem poczto znw sobie szepta, ejednak nastpi zapewne co nadzwyczajnego, gdy Neronowi prcz Tygellina i Watyniusza towarzyszy Kasjusz,centurion olbrzymiej postawy i olbrzymiej siy, ktrego cezar bra z sob tylko wwczas, gdy chcia mie przy boku obroc, na przykad, gdy przychodzia muochota do nocnych wypraw na Subur, gdzieurzdza sobie zabaw zwan sagatio, polegajc na podrzucaniu w gr na wojskowym paszczu napotykanych po drodze dziewczt. Spostrzeono take, e w samym amfiteatrze zostay przedsiwzite pewne rodki ostronoci. Strae pretoriaskie powikszono, komendza nad nimi mia nie centurion, ale trybun Subriusz Flawiusz znany dotychczas ze lepego przywizania do Nerona. Zrozumiano wwczas, e cezar pragnie si na wszelki wypadek ubezpieczy przed wybuchem rozpaczy Winicjusza, i ciekawowzrosa jeszcze bardziej. Wszystkie spojrzenia zwracay si z natonym zajciem na miejsce, na ktrym siedzia nieszczsny oblubieniec. On za blady bardzo, z czoem pokrytym kroplami potu, niepewny by jak i inni widzowie, ale zaniepokojony do ostatnich gbin duszy. Petroniusz, sam nie wiedzc dokadnie, co nastpi, nie powiedzia mu nic, tylko zapyta go, wrciwszy od Nerwy, czy gotw jest na wszystko, a nastpnie, czy bdzie na widowisku. Winicjusz odpowiedzia na oba pytania: "Tak!", ale przy tym mrowie przeszo mu przez cae ciao, domyli si bowiem, e Petroniusz nie pyta bez przyczyny. Sam on y ju od niejakiego czasu jakby tylko pyciem, sam pogry si w mierci i zgodzi si namier dla Ligii, miaa ona bowiem by dla nich obojga zarazem wyzwoleniem i lubem,ale teraz pozna, e inna rzecz jest mylez daleka o ostatniej chwili jak o spokojnym zaniciu, a inna pj patrze na mczarnie istoty droszej nad ycie. Wszystkie dawniej przebyte ble odezway si w nim na nowo. Uciszona rozpacz pocza znw krzycze w duszy, ogarna go dawna ch ratowania Ligii za wszelk cen. Od rana chcia si dosta do cuniculw, by si przekona, czy Ligia w nich si znajduje, ale strae pretoriaskie pilnoway wszystkich wej i rozkazy byy tak surowe, e onierze, nawet znajomi, nie dali si zmikczy ni prob, ni zotem. Winicjuszowi wydawao si, e niepewno zabije go wprzd, nim ujrzy widowisko. Gdzie na dnie serca koataa mu si jeszcze nadzieja, e moe Ligii nie ma w amfiteatrze i e wszystkie obawy s ponne. Chwilami czepia si tej nadziei ze wszystkich si. Mwi sobie, e Chrystus mg j przecie zabra z wizienia, ale nie moe pozwoli na jej mk w cyrku. Dawniej zgodzi si, ju by ze wszystkim na Jego wol, teraz, gdy odepchnity od drzwi cuniculw, wrci na swoje miejsce w amfiteatrze i gdy z zaciekawionych spojrze, jakie na niego zwracano, pozna,e najstraszniejsze przypuszczenia mog by suszne, pocz Go baga w duszy z namitnoci, podobn niemal do groby, o ratunek. "Ty moesz!", powtarza zaciskajc konwulsyjnie rce. "Ty moesz!"Przedtem ani domyla si, e ta chwila, gdy zmieni si w rzeczywisto, bdzie tak straszna. Teraz, nie zdajc sobie sprawy z tego, co si z nim dzieje, mia jednak poczucie, e jeli ujrzy mk Ligii, to jego mio zmieni si w nienawi, a jego wiara w rozpacz. I zarazem przeraa si tym poczuciem, ba si bowiem obrazi Chrystusa, ktrego baga o zmiowanie i lecz gdy codziennie ty.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA`P+cBa{cBbtcBcP-P ZBd: Ccud. Ju nie prosi o jej ycie, chcia tylko, by umara, nim j wywiod na aren,i z niezgbionej otchani blu powtarza wduszy: "Cho tego mi nie odmw, a ja Ci umiuj bardziej jeszcze, ni miowaem Ci dotd." W kocu myli jego rozptay si jak fale targane wichrem. Budzia si wnim dza zemsty i krwi. Porywaa go szalona ch rzuci si na Nerona i zdusi go wobec wszystkich widzw, a jednoczenie czu, e t dz obraa znowu Chrystusa i amie Jego przykazania. Chwilami przelatyway mu przez gow byskawice nadziei, e to wszystko, przed czym draa jego dusza, odwrci jeszcze wszechmocna i miosierna rka, lecz gasynatychmiast, jakby w niezmiernym rozaleniu, e w, ktry mg jednym sowem zburzy ten cyrk i ocali Ligi, opuci j jednak, chocia ufaa Mu i umiowaa Go ze wszystkich si swego czystego serca. I myla dalej, e oto ona tam ley w ciemnym cuniculum, saba, bezbronna, opuszczona, zdana na ask i nieask zezwierzconych strw, gonicamoe ostatnim tchem, on za musi czeka bezradnie w tym strasznym amfiteatrze, nie wiedzc, jak obmylono dla niej mk ico za chwil zobaczy. Wreszcie, jak czowiek, ktry spadajc w przepa chwyta si wszystkiego, co ronie nad jej krawdzi, tak i on oburcz chwyci si myli, e jednak tylko wiar moe j ocali.Wszak zostawa tylko ten jeden sposb! Wszak Piotr mwi, e wiar ziemi mona wzruszy w posadach! Wic skupi si, zgnit w sobie zwtpienie,ca sw istot zamkn w jedno sowo: "Wierz!", i czeka cudu. Lecz rwnie jak zbyt natona struna musi pkn, tak i jego zamao wysilenie. Trupia blado pokrya mu twarz i ciao poczo te. Wwczas pomyla, e baganie jego zostao wysuchane, bo oto umiera. Wydao mu si, e Ligia niezawodnie musiaa ju take umrze i e Chrystus bierze ich w ten sposb do siebie. Arena, biae togi nieprzeliczonych widzw, wiato tysicznych lamp i pochodni, wszystko razem zniko mu z oczu. Ale owa niemoc nie trwaa dugo. Po chwili zbudzi si, a raczej zbudzio go tupanie zniecierpliwionego ludu. - Chory jeste - rzek mu Petroniusz. - Kasi odnie do domu. I nie zwaajc, co powie na to cezar, wsta, by podeprze Winicjusza i wyj z nim razem. Serce wezbrao mu litoci, a przy tym dranio go do niewytrzymania to,e cezar patrzy przez szmaragd , na Winicjusza, studiujc z zadowoleniem jego bole, moe dlatego, aby j potem opisa w patetycznych strofach i zyska poklask suchaczw. Winicjusz potrzsn gow. Mg umrze w tym amfiteatrze, ale nie mg z niego wyj. Wszake przedstawienie miao si lada minuta rozpocz. Jako w tej samej prawie chwili prefekt miasta cisn przed siebie czerwon chustk, a na w znak zaskrzypiay wrzecidze naprzeciwko cesarskiego podium i z ciemnej czeluci wyszed na jasno owiecon aren Ursus. Olbrzym mruga powiekami, widocznie olniony wiatem areny, po czym wysun si na jej rodek, rozgldajc si wkoo, jak by chcc rozpozna, z czym mu przyjdzie si spotka. Wszystkim augustianom i wikszoci widzw wiadomo byo, e to jest czowiek, ktry zadusi Krotona, wic na jego widok szmer rozleg si po wszystkich awach. W Rzymie nie brako gladiatorw ogromniejszych o wiele nad zwyk miar ludzk, ale podobnego niewidziay jeszcze oczy Kwirytw. Kasjusz, stojcy w podium za cezarem, wydawa siprzy tym Ligu nikym czowiekiem. Senatorowie, westalki, cezar, augustianie i lud patrzyli z zachwytem znawcw i mionikw na jego potne, grube jak konary uda, na piersi, podobne do dwch poczonych tarcz, i na Herkulesowe ramiona. Szmer wzrasta, z kad chwil. Dla tych tumw nie moga wprost istnie wiksza rozkosz, jak widzie takie muskuyw grze, w napiciu i w walce. Szmer zmienia si w okrzyki i gorczkowe pytania, gdzie mieszka szczep, ktry wydaje podobnych wielkoludw, w za staw rodku amfiteatru, nagi, do kamiennego kolosu ni do czowieka podobniejszy, ze skupion, a zarazem smutn twarz barbarzycy, i widzc pust aren spoglda ze zdziwieniem swymi niebieskimioczyma dziecka to na widzw, to na cezara, to na kraty cuniculw, skd oczekiwa katw. W chwili gdy wychodzi na aren, prostaczeserce jego zakoatao po raz ostatni nadziej, e moe czeka go krzy, lecz gdynie ujrza ni krzya, ni gotowego dou, pomyla, e niegodny jest tej aski i e przyjdzie mu umrze inaczej, i zapewne od zwierzt. By bezbronny i postanowi zgin jak przystao na wyznawc "Baranka", spokojnie i cierpliwie. Tymczasem chcia pomodli si jeszcze do Zbawiciela, wic klknwszy na arenie, zoy rce i podnis wzrok ku gwiazdom,migoccym przez grny otwr cyrku. Postawa ta nie podobaa si tumom. Dosy ju miano tych chrzecijan umierajcych jak owce. Zrozumiano, e jeli olbrzym nie zechce si broni, widowisko chybi. Tu i owdzie ozway si sykania. Niektrzy poczli woa o mastygoforw, ktrych zadaniem byo chosta szermierzy nie chccych walczy. Po chwili ucicho jednak wszystko, nikt bowiem nie wiedzia, co czeka olbrzyma i czy nie zechce walczy, gdy spotka si oko w oko ze mierci. Jako nie czekano ju dugo. Nagle ozwa si przeraliwy gos mosinych trb, a naw znak otworzya si krata naprzeciw cesarskiego podium i na aren wypad wrd wrzaskw bestiariw potworny tur germaski, nioscy na gowie nagie ciao kobiece. - Ligio! Ligio! -krzykn Winicjusz. Po czym chwyci rkoma wosy przy skroniach, zwin si w k jak czowiek, ktry uczu w sobie ostrze wczni, i chrapliwym, nieludzkim gosem pocz powtarza: - Wierz! Wierz!... Chryste, cudu! I nie czu nawet, e w tej chwili Petroniusz zakry mu gow tog. Zdawao mu si, e to mier lub bl przesania mu oczy. Nie patrzy, nie widzia. Ogarno gouczucie jakiej strasznej prni. W gowie nie pozostaa mu ani jedna myl, usta tylkopowtarzay jak w obkaniu: - Wierz! Wierz! Wierz!... Wtem amfiteatr umilk. Augustianie podnielisi jak jeden czowiek z miejsc, gdy na arenie stao si co nadzwyczajnego. Oto pokorny i gotowy na mier Lig, ujrzawszy sw krlewn na rogach dzikiej bestii, zerwa si jakby sparzony ywym ogniem i pochyliwszy grzbiet, pocz biec pod ktemku rozszalaemu zwierzciu. Ze wszystkich piersi wyrwa si krtki okrzyk zdumienia, po ktrym uczynia si gucha cisza. Lig dopad tymczasem w mgnieniu oka rozhukanego byka i chwyci goza rogi. - Patrz! - zawoa Petroniusz zrywajc tog z gowy Winicjusza. w za podnis si, przechyli w ty sw blad jak ptno twarz i pocz patrze na aren szklistym, nieprzytomnym wzrokiem. Wszystkie piersi przestay oddycha. W amfiteatrze mona byo usysze przelatujc much. Ludzie nie chcieli wierzy wasnym oczom. Jak Rzym Rzymem, nie widziano nic podobnego. Lig trzyma dzikie zwierz za rogi. Stopy jego zaryy si wyej kostek w piasek, grzbiet wygi mu si jak uk napity, gowa schowaa si midzy barki, na ramionach muskuy wystpiy tak, i skraniemal pkaa pod ich parciem, lecz osadzibyka na miejscu. I czowiek, i zwierz trwali w takiej nieruchomoci, i patrzcymzdawao si, e widz jaki obraz przedstawiajcy czyny Herkulesa lub Tezeusza, lub grup wykut z kamienia. Ale w tym pozornym spokoju zna byo straszliwe natenie dwch zmagajcych si ze sob si. Tur zary si rwnie, jak czowiek, nogami w piasek, a ciemne, kosmate jego ciao skurczyo si tak, i wydawa si do olbrzymiej kuli podobny. Ktopierwej si wyczerpie, kto pierwszy padnie, oto byo pytanie, ktre dla tych rozmiowanych w walkach widzw miao w tej chwili wicej znaczenia ni ich los wasny, ni cay Rzym i jego panowanie nad wiatem. w Lig by im teraz pbogiem godnym czci i posgw. Sam cezar wsta take. Oni z Tygellinem, syszc o sile czowieka, umylnie urzdzilitakie widowisko i drwic mwili sobie: "Nieche ten Krotobjca pokona tura, ktrego mu wybierzem", teraz za spogldali w zdumieniu na obraz, jaki mieli przed sob, jak by nie wierzc, eby to bymoga rzeczywisto. W amfiteatrze monabyo widzie ludzi, ktrzy podnisszy rcezostali w tej postawie. Innym pot obla czoa, jakby sami zmagali si ze zwierzciem. W cyrku sycha byo tylko syczenie pomieni w lampach i szelest wgielkw opadajcych z pochodni. Gosy zamary widzom w ustach, serca natomiastbiy w piersiach, jakby je chciay rozsadzi. Wszystkim wydao si, e walka trwa wieki. A czowiek i zwierz stali cigle w okropnymwysileniu, rzekby, wkopani w ziemi. Wtem guchy, podobny do jku ryk ozwa si z areny, po ktrym ze wszystkich piersiwyrwa si okrzyk i znw zapada cisza. Ludzie mniemali, e ni: oto potworna gowa byka pocza si przekrca w elaznych rkach barbarzycy. A twarz Liga, kark i ramiona poczerwieniay jak purpura, grzbiet wygisi jeszcze silniej. Wida byo, e zbiera reszt swych nadludzkich si, ale e mu juich nie na dugo wystarczy. Coraz guchszy, chrapliwszy i coraz boleniejszy ryk tura pomiesza si ze wiszczcym oddechem piersi olbrzyma. Gowa zwierzcia przekrcaa si coraz bardziej, a z paszczy wysun si dugi, spieniony jzyk. Chwila jeszcze i do uszu bliej siedzcych widzw doszed jakby trzask amanych koci, po czym zwierz zwali si na ziemi ze skrconym miertelnie karkiem. Wwczas olbrzym zsun w mgnieniu oka powrozy z jego rogw i wziwszy dziewic na rce, pocz oddycha piesznie. Twarz mu poblada, wosy polepiy si od potu, barki i ramiona zdaway si by zlanewod. Przez chwil sta jakby na wp przytomny, po czym jednake podnis oczyi pocz patrze na widzw. A amfiteatr oszala. ciany budynku poczy dre od wrzasku kilkudziesiciu tysicy widzw. Od czasu rozpoczcia widowisk nie pamitano takiegouniesienia. Siedzcy na wyszych rzdach poopuszczali je i poczli zstpowa na d, toczc si w przejciach midzy awkami,aby bliej przypatrze si siaczowi. Zewszd ozway si gosy o ask, namitne, uparte, ktre wkrtce zmieniy si w jeden powszechny okrzyk. w olbrzym sta si teraz drogim dla tego rozmiowanego w sile fizycznej ludu i pierwsz w Rzymie osob. On za zrozumia, e tum domaga si, by darowano mu ycie i zwrcono wolno, lecz widocznie nie chodzio mu tylko o siebie. Przez chwil rozglda si dokoa, po czym zbliy si do cesarskiego podium ikoyszc ciao dziewczyny na wycignitych ramionach, podnis oczy z wyrazem bagalnej proby, jakby chcia mwi: - Nad ni si zmiujcie! J ocalcie! Jam dla niej to uczyni! Widzowie pojli doskonale, czego da. Na widok zemdlonej dziewczyny, ktra przy ogromnym ciele Liga wydawaa si maym dzieckiem, wzruszenie ogarno tum, rycerzy i senatorw. Jej drobna posta, tak biaa, jak by wycita z alabastru, jej zemdlenie, okropne niebezpieczestwo, z ktrego uwolni j olbrzym, a wreszcie jej pikno i jego przywizanie wstrzsny serca. Niektrzy mniemali, e to ojciec ebrze o zmiowanie nad dzieckiem. Lito buchna nagle jak pomie. Do ju mianokrwi, do mierci, do mk. Zdawione zami gosy poczy woa o ask dla obojga. Ursus tymczasem posuwa si wok arenyikoyszc wci dziewczyn na ramionach, ruchem i oczyma baga dla niej o ycie. A wtem Winicjusz zerwa si z miejsca, przeskoczy ogrodzenie, dzielce pierwsze miejsca od areny, i przybiegszy do Ligii nakry tog jej nagie ciao. Po czym rozdar tunik na piersiach, odkry blizny, pozostae po ranach otrzymanych w wojnie armeskiej, i wycign rce do ludu. Wwczas uniesienie tumw przeszo wszelk widywan w amfiteatrach miar. Tuszcza pocza tupa i wy. Gosy woajce o ask stay si wprost grone. Lud ujmowa si ju nie tylko za atlet, alestawa w obronie dziewicy, onierza i ich mioci. Tysice widzw zwrcio si ku cesarzowi z poyskami gniewu w oczach i zzacinitymi piciami. w wszelako ocigasi i waha. Do Winicjusza nie mia wprawdzie nienawici i na mierci Ligii nie zaleao mu nic, lecz wolaby widzie ciaodziewczyny poprute rogami byka lub podarte kami zwierzt. Zarwno jego okruciestwo, jak jego zwyrodniaa wyobrania i zwyrodniae dze znajdoway jak rozkosz w podobnych widokach. A oto lud chcia go jej pozbawi. Na t myl gniew odbi i na jego roztyejtwarzy. Mio wasna nie pozwalaa mu take podda si woli tumw, a jednoczenie nie mia si jej przez przyrodzone tchrzostwo sprzeciwi. Wic pocz patrze, czy przynajmniej midzy augustianami nie dostrzee zwrconych ku doowi palcw na znak mierci. Lecz Petroniusz trzyma wzniesion do gry do, patrzc przy tymniemal wyzywajco w jego twarz. Przesdny, ale skonny do uniesie Westynus, ktry ba si duchw, ale nie ba si ludzi, dawa znak aski. To samo czyni senator Scewinus, to samo Nerwa, to samo Tuliusz Senecjo, to samo stary, synny wdz Ostoriusz Skapula, to samo Antystiusz, to samo Pizo i Wetus, i Kryspinus, i Minucjusz Termus, i Poncjusz Telezynus, i najpowaniejszy, czczony przez lud Trazeasz. Na ten widok cezar odj szmaragd od oka z wyrazem pogardy i urazy, gdy wtem Tygellin, ktremu chodzio o to, by na zo uczyni Petroniuszowi, pochyli si i rzek: - Nie ustpuj, boski: mamy pretorianw. Wwczas Nero zwrci si w stron, gdziekomend nad pretorianami trzyma srogi i oddany mu dotychczas ca dusz Subriusz Flawiusz, i ujrza rzecz nadzwyczajn. Twarz starego trybuna bya grona, ale zalana zami i rk trzyma wzniesion w gr na znak aski. Tymczasem tumy pocza ogarnia wcieko. Kurzawa wzbia si spod tupicych ng i przesonia amfiteatr. Wrd okrzykw odzyway si gosy. "Ahentibarbus! Matkobjca! Podpalacz!" Nero zlk si. Lud by wszechwadnym panem w cyrku. Poprzedni cezarowie, a zwaszcza Kaligula, pozwalali sobie czasem i wbrew jego woli, co zreszt wywoywao zawsze rozruchy, dochodzcenawet do przelewu krwi. Lecz Nero w odmiennym by pooeniu. Naprzd, jako komediant i piewak, potrzebowa aski ludu, po wtre, chcia go mie po swej stronie przeciw senatowi i patrycjuszom, awreszcie po poarze Rzymu usiowa wszelkimi sposobami przejedna go sobie i zwrci jego gniew na chrzecijan. Zrozumia wreszcie, e sprzeciwia si duej byo wprost niebezpiecznie. Rozruch, poczty w cyrku, mg ogarn cae miasto i mie nieobliczalne nastpstwa.Spojrza wic raz jeszcze na Subriusza Flawiusza, na centuriona Scewina, krewnego senatora, na onierzy i widzc zmarszczone wszdzie brwi, wzruszone twarze i utkwione w siebie oczy, da znak aski. Wwczas grzmot oklaskw rozleg si od gry do dou. Lud pewien ju by ycia skazanych, gdy od tej chwili wchodzili oni pod jego opiek i nawet cezar nie omieliby si ciga ich duej sw zemst. Rozdzia LXVII Czterech Bityczykw nioso ostronie Ligido domu Petroniusza, Winicjusz za i Ursus szli obok, pieszc si, by jak najprdzej odda j w rce greckiego lekarza. Szli w milczeniu, gdy po przejciach dnia tego niemogli si zdoby na rozmow. Winicjusz bydotychczas jakby na wp przytomny. Powtarza sobie, e Ligia jest ocalona, e nie grozi jej ju ni wizienie, ni mier w cyrku, e nieszczcia ich skoczyy si raz na zawsze i e zabiera j do domu, by nie rozczy si z ni wicej. I zdawao mu si, e to raczej pocztek jakiego innego ycia ni rzeczywisto. Od czasu doczasu pochyla si nad otwart lektyk, by patrze na t kochan twarz, ktra przy wietle ksiyca wydawaa si upion, i powtarza w myli: "To ona! Chrystus ocalij!" Przypomnia sobie take, e do spoliarium, dokd obaj z Ursusem odnieli Ligi, nadszed jaki nie znany mu lekarz i zapewni go, e dziewczyna yje i y bdzie. Na myl a tym rado rozpieraa mu tak piersi, e chwilami, sab i wspiera si na ramieniu Ursusa, nie mogci o wasnej mocy. Ursus za patrzy w usiane gwiazdami niebo i modli si. Szli piesznie wrd ulic, na ktrych wieowzniesione biae domy byszczay mocno wty.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAeP( RCfx cDg|8Dh#cEi2 VEmiesicznym blasku. Miasto byo puste. Gdzieniegdzie tylko gromadki ludzi, uwieczonych bluszczem, pieway i taczyy przed portykami przy odgosie fletni, korzystajc z cudnej nocy i witecznej pory, ktra trwaa od pocztku igrzysk. Dopiero gdy ju byli niedaleko domu, Ursus przesta si modli ipocz mwi cicho, jak by si ba zbudzi Ligi: - Panie, to Zbawiciel ocali j od mierci. Gdym ujrza j na rogach tura, usyszaemw duszy gos. "Bro jej!", i to by niezawodnie gos Baranka. Wizienie wyaro mi siy, ale On mi je wrci na t chwil i On natchn ten srogi lud, e uj si za ni. Bd Jego wola! A Winicjusz odrzek: - Uwielbione niech bdzie imi Jego!... Lecz nie mg mwi wicej, gdy nagle uczu, e ogromny pacz wzbiera mu w piersi. Chwycia go niepohamowana ch rzuci si na ziemi i dzikowa Zbawicielowi za cud i miosierdzie. Tymczasem jednak doszli do domu. Suba, uprzedzona przez wysanego umylnie naprzd niewolnika, wyroia si na ich spotkanie. Pawe z Tarsu nawrci jeszcze w Ancjum wiksz cz tych ludzi. Nieszczcia Winicjusza znane im byy doskonale, wic rado ich na widok ofiar, wyrwanych zoci Nerona, bya ogromna, a zwikszya si jeszcze bardziej, gdy lekarz Teokles po obejrzeniu Ligii owiadczy, e nie poniosa adnej cikiejobrazy i e po przejciu osabienia, pozostaego po wiziennej gorczce, wrci do zdrowia. Przytomno wrcia jej jeszcze teje nocy. Zbudziwszy si we wspaniaym cubiculum, owieconym korynckimi lampami,wrd woni werweny, nie wiedziaa, gdzie jest i co si z ni dzieje. Pozostaa jej pami chwili, w ktrej przywizywano j do rogw skrpowanego acuchami byka, teraz za widzc nad sob twarz Winicjusza, owiecon agodnym kolorowymwiatem, sdzia, e chyba ju nie s na ziemi. Myli mciy si jeszcze w jej osabionej gowie; wydao si jej rzecz naturaln, e zatrzymali si gdzie po drodze do nieba z powodu jej umczenia i saboci. Nie czujc jednak adnego blu umiechna si do Winicjusza i chciaa go spyta, gdzie s, lecz z ust jej wyszed tylko cichy szept, w ktrym Winicjusz mgzaledwie odrni swoje imi. Wic klkn przy niej i pooywszy lekko rk na jej czole, rzek: - Chrystus ci ocali i wrci mi ci! Jej usta poruszyy si znowu niezrozumiaym szeptem, po chwili jednak powieki jej przymkny si, piersi podniosy si lekkim westchnieniem i zapada w sen gboki, ktrego oczekiwa lekarz Teokles i po ktrym przepowiada powrt do zdrowia. A Winicjusz pozosta przy niej klczcy i pogrony w modlitwie. Dusza roztajaa mumioci tak ogromn, e zapamita si zupenie. Teokles kilkakrotnie wchodzi do cubiculum, kilka razy zza uchylonej zasonyukazywaa si zotowosa gowa Eunice, wreszcie urawie, hodowane po ogrodach, poczy krzycze zwiastujc pocztek dnia,a on jeszcze obejmowa w myli stopy Chrystusa, nie widzc i nie syszc, co si wok niego dzieje, z sercem zmienionym wofiarny, dzikczynny pomie, pogrony wzachwyceniu, za ycia jeszcze na wp wniebowzity. Rozdzia LXVIII Petroniusz po uwolnieniu Ligii nie chcc drani cezara uda si za nim wraz z innymi augustianami na Palatyn. Pragn posucha, o czym tam bd mwili, a zwaszcza przekona si, czy Tygellin nie obmyli czego nowego na zgubdziewczyny. I ona i Ursus wchodzili wprawdzie niejako pod opiek ludu i bez wzniecenia rozruchw nikt teraz nie mg podnie na nich rki, jednak Petroniusz wiedzc o nienawici, jak pon ku niemuwszechwadny prefekt pretorii, przypuszcza, e prawdopodobnie w, nie mogc, go wprost dosign, bdzie stara si jeszcze wywrze jakimkolwiek sposobem zemst na jego siostrzecu. Nero gniewny by i rozdraniony, albowiemprzedstawienie skoczyo si zupenie inaczej, ni sobie yczy. Na Petroniusza nie chcia z pocztku ani spojrze, lecz ten, nie tracc zimnej krwi, zbliy si do niego z ca swobod arbitra elegancji i rzek mu: - Czy wiesz, boski, co mi przechodzi przez myl? Napisz pie o dziewicy, ktr rozkaz wadcy wiata uwalnia z rogw dzikiego tura i oddaje kochankowi. Grecy maj czue serca i jestem pewny, e oczaruje ich pie taka. Neronowi mimo caego rozdranienia myl taka przypada do smaku i przypada podwjnie: naprzd, jako temat do pieni, apo wtre, e mg wysawi w niej samegosiebie jako wspaniaomylnego wadc wiata. Wic popatrzy przez chwil na Petroniusza, po czym rzek: - Tak jest! Moe masz suszno. Ale czy wypada mi piewa wasn dobro? - Nie potrzebujesz si wymienia. Kady w Rzymie odgadnie i tak, o co chodzi, a z Rzymu wieci rozchodz si na cay wiat. - I jeste pewien, e si to spodoba w Achai? - Na Polluksa! - zawoa Petroniusz. I odszed zadowolony, by ju teraz bowiem pewien, e Nero, ktrego cae ycie byo stosowaniem rzeczywistoci do pomysw literackich, nie zechce sobie popsu tematu, a tym samym zwie rce Tygellinowi. Nie zmienio to jednake jego zamiaru wyprawienia z Rzymu Winicjusza, jak tylko zdrowie Ligii przestanie stanowi przeszkod. Tote ujrzawszy go nastpnegodnia rzek mu: - Wywie j do Sycylii. Zaszo co takiego, e ze strony cezara nic wam nie grozi, ale Tygellin gotw uy nawet trucizny, jeli nie z nienawici ku wam, to ku mnie. Winicjusz umiechn si na to i odrzek: - Ona bya na rogach dzikiego tura, a przecie Chrystus j ocali. - To uczcij Go stuwoem - odpowiedzia z odcieniem zniecierpliwienia Petroniusz - ale nie ka Mu ocala jej po raz drugi... Czy pamitasz, jak Eol przyj Odyseusza, gdy wrci prosi go powtrnie o pomylny adunek wiatrw? Bstwa nie lubi si powtarza. - Gdy wrci jej zdrowie - odrzek Winicjusz- odwioz j do Pomponii Grecyny. - I uczynisz tym suszniej, e Pomponia ley chora. Mwi mi o tym krewny Aulusw, Antystiusz. Tu zajd tymczasem takie rzeczy, e ludzie o was zapomn, a wdzisiejszych czasach najszczliwsi ci, o ktrych zapomniano. Niech Fortuna bdzie wam socem w zimie, a cieniem w lecie! To rzekszy pozostawi Winicjusza jego szczciu, sam za poszed wybada Teoklesa o zdrowie i ycie Ligii. Lecz jej nie, grozio ju niebezpieczestwo. W podziemiach, przy wycieczeniu pozostaym po wiziennej gorczce, byoby j dobio zgnie powietrze i niewygody, lecz teraz otaczaa j najtkliwsza opieka i nie tylko dostatek, ale i przepych. Z rozkazu Teoklesa po upywie dwch dni poczto j wynosi do ogrodw otaczajcych will, w ktrych pozostawaa przez dugie godziny. Winicjusz ubiera jej lektyk w anemony, a zwaszcza w irysy, by jej przypomnie atrium w domu Aulusw. Nieraz, ukryci w cieniu rozrosych drzew, rozmawiali, trzymajc si za rce, o dawnych blach i dawnych trwogach. Ligia mwia mu, e Chrystus umylnie przeprowadzi go przez mk, by zmieni dusz jego i podnie j ku sobie, on za czu, e to prawda i e nie pozostao w nim nic z dawnego patrycjusza, ktry nie uznawa innego prawa nad wasne dze. Ale w tych rozpamitywaniach nie byo nic gorzkiego. Zdawao si obojgu, e cae lata przetoczyy si nad ich gowami i e ta straszna przeszo ley ju daleko za nimi. Tymczasem ogarnia ich spokj, jakiego nigdy nie doznawali dotychczas. Jakie nowe ycie, ogromnie bogie, szo ku nim i brao ich w siebie. W Rzymie mg sobie szale cezar i napenia trwog wiat, oni, czujc nad sob opiek stokro potniejsz, nie obawiali si ju ni jego zoci, ni jego szalestw, tak jak gdyby przesta by panem ich ycia lub mierci. Raz, pod zachd soca, usyszeli dochodzce z odlegych vivariw ryki lww i innych dzikich, zwierzt. Niegdy te odgosy przejy trwog Winicjusza, jako za wrba. Teraz spojrzeli tylko na siebie z umiechem, a potem wznieli oboje oczy ku zorzom wieczornym. Czasami Ligia, bdc jeszcze osabion bardzo i nie mogcchodzi o wasnej mocy, zasypiaa wrd ciszy ogrodowej, on za czuwa nad ni i wpatrujc si w jej upion twarz myla mimo woli, e to ju nie ta Ligia, ktr spotka u Aulusw. Jako wizienie i choroba zgasiy w czci jej urod. Wwczas, gdy widywa j u Aulusw, i pniej, gdy przyszed porwa j do domu Miriam, bya tak cudna jak posg i zarazemkwiat; teraz twarz jej staa si niemal przezroczysta, rce wychudy, ciao wyszczuplao przez chorob, usta pobladyioczy nawet zdaway si by mniej bkitne ni przedtem. Zotowosa Eunice, ktra przynosia jej kwiaty i drogocenne tkaniny dla przykrywania jej ng, wygldaa przy niej jak bstwo cypryjskie. Esteta Petroniusz naprno sili si, by wynale w niej dawne ponty, i wzruszajc ramionami myla w duszy, e w cie z Pl Elizejskich nie by wart tych zachodw, tych blw i mk, ktre o mao nie wyssay ycia Winicjuszowi. Lecz Winicjusz, ktry kocha teraz jej dusz, kocha j tylko tym bardziej i gdy czuwa nad upion, wydawao mu si, e czuwa nad wiatem caym. Rozdzia LXIX Wie o cudownym ocaleniu Ligii szybko rozniosa si wrd rozbitkw chrzecijaskich, ktrzy ocaleli dotychczasz pogromu. Wyznawcy poczli si schodzi, by oglda t, nad ktr jawnie okazaa siaska Chrystusowa. Przyszed naprzd mody Nazariusz z Miriam, u ktrych kry si dotychczas Piotr Aposto, a za nimi cigali i inni. Wszyscy razem, wraz z Winicjuszem, Ligi i chrzecijaskimi niewolnikami Petroniusza, suchali ze skupieniem opowiadania Ursusa o gosie, ktry odezwa si w jego duszy i nakaza mu walczy z dzikim zwierzciem, i wszyscy odchodzili z otuch i nadziej, e Chrystus nie pozwoli jednak wypleni na ziemi do reszty swych wyznawcw, zanim sam przyjdzie na sd straszliwy. I nadziejata podtrzymywaa ich serca, albowiem przeladowanie nie ustawao dotd. Kogo tylko gos publiczny wskaza jako chrzecijanina, tego wigilowie miejscy porywali natychmiast do wizienia. Ofiar wprawdzie byo ju mniej, bo og wyznawcw schwytano i wymczono, pozostali za albo wyszli z Rzymu, by w odlegych prowincjach przeczeka burz, albo kryli si najstaranniej, nie odwaajc si, zbiera na wsplne modlitwy, inaczej, jak w arenariach lecych poza miastem. Jednake ledzono ich jeszcze i pomimo i waciwe igrzyska byy ju ukoczone, zachowywano ich na nastpne lub sdzono doranie. Jakkolwiek lud rzymski nie wierzy ju, by chrzecijanie byli sprawcami poaru miasta, jednake ogoszono ich za nieprzyjaci ludzkoci i pastwa i edykt przeciw nim trwa cigle w dawnej mocy. Piotr Aposto dugo nie mia ukaza si w domu Petroniusza, wreszcie jednak pewnego wieczoru Nazariusz oznajmi jegoprzybycie. Ligia, ktra chodzia ju o swej mocy, i Winicjusz wybiegli na jego spotkaniei poczli obejmowa jego nogi, on za witaich ze wzruszeniem tym wikszy, e niewiele pozostao mu ju owiec w tej trzodzie, nad ktr rzdy zda mu Chrystus, a nad ktrej losem pakao terazjego wielkie serce. Tote gdy Winicjusz rzek mu: "Panie! Za twoj to, przyczyn Zbawiciel powrci mi j", on odrzek: "Powrci ci j dla wiary twojej i dlatego, by nie zamilky wszystkie usta, ktre wyznaway imi Jego." I widocznie myla wwczas o tych tysicach dzieci swych, porozdzieranych przez dzikie zwierzta, o tych krzyach, ktrymi nabite byy areny, io tych supach ognistych w ogrodach "Bestii", albowiem mwi to z aoci wielk. Winicjusz i Ligia zauwayli te, e wosy jego pobielay zupenie, caa postapochylia si, a w twarzy tyle mia smutku i cierpienia, jak by przeszed przez wszystkie te ble i mki, przez ktre przeszy ofiary wciekoci i szau Nerona. Lecz oboje rozumieli ju, e gdy Chrystus sam podda si mce i mierci, nie moe uchyli si od niej nikt. Jednake krajao si w nich serce na widok Apostoa, przygniecionego brzemieniem lat, trudu i blu. Wic Winicjusz, ktry za kilka ju dni zamierza odwie Ligi do Neapolis, gdzie mieli spotka Pomponi i uda si dalej do Sycylii, pocz go baga,by wraz z nimi opuci Rzym. Lecz Aposto pooy rk na jego gowie iodpowiedzia: - Sysz oto w duszy sowa Pana, ktry nad Jeziorem Tyberiadzkim rzek mi: "Gdy by modszym, opasowae si i chodzie,kdy chcia, lecz gdy si zestarzejesz, wycigniesz rce twe, a inny ci opasze i poprowadzi, gdzie ty nie chcesz." Suszna przeto, bym poszed za trzod moj. A gdy umilkli nie rozumiejc, co mwi, doda: - Dobiega koca trud mj, ale gocinno i odpocznienie znajd dopiero w domu Pana. Po czym zwrci si do nich, mwic: - Pamitajcie mnie, bom was umiowa, jako ojciec miuje dzieci swoje, a co w yciu czyni bdziecie, czycie na chwa Pana. Tak mwic podnis nad nimi swe stare drce donie i bogosawi ich, oni za tulili si do niego, czujc, e to jest ostatnie moe bogosawiestwo, jakie z jego rk otrzymuj. Przeznaczonym im jednak byo widzie go raz jeszcze. W kilka dni pniej Petroniusz przynis grone wieci z Palatynu. Odkrytotam, i jeden z wyzwolecw cezara by chrzecijaninem, i znaleziono u niego listy Apostow Piotra i Pawa z Tarsu oraz listyJakuba, Judy i Jana. Przebywanie Piotra w Rzymie byo ju poprzednio wiadomym Tygellinowi, sdzi jednak, e w zgin wraz z tysicami innych wyznawcw. Terazwydao si, e dwaj naczelnicy nowej wiary s dotychczas przy yciu i znajduj si w stolicy, postanowiono wic odnale ich i chwyci za wszelk cen, gdy spodziewano si, i dopiero wraz z ich mierci ostatnie korzenie nienawistnej sekty zostan wyrwane. Petroniusz syszaod Westynusa, i sam cezar wyda rozkaz, by w cigu trzech dni i Piotr, i Pawe z Tarsu byli ju w Mamertyskim wizieniu, ie cae oddziay pretorianw wysano dla przetrznicia wszystkich domw na Zatybrzu. Winicjusz, usyszawszy o tym, postanowi pj ostrzec Apostoa. Wieczorem obaj z Ursusem, przywdziawszy galijskie paszczeosaniajce twarze, udali si do domu Miriam, u ktrej Piotr przebywa, pooonego na samym kracu zatybrzaskiej czci miasta, u stp Janikulskiego Wzgrza. Po drodze widzieli domy otoczone onierzami, ktrych prowadzili jacy nieznani ludzie. Dzielnica bya zaniepokojona, a miejscami zbieray si gromady ciekawych. Tu i owdzie centurionowie badali schwytanych winiw,wypytujc ich o Piotra Symeona i o Pawa zTarsu. Ursus i Winicjusz wyprzedziwszy onierzy doszli jednak szczliwie do mieszkania Miriam, w ktrym zastali Piotra otoczonegogarstk wiernych. Tymoteusz, pomocnik Pawa z Tarsu, i Linus znajdowali si rwnie przy boku Apostoa. Na wie o bliskim niebezpieczestwie Nazariusz wyprowadzi wszystkich ukrytym przejciem do furtki ogrodowej, anastpnie do opuszczonych kamienioomw, odlegych o kilkaset krokw od bramy Janikulskiej. Ursus musia przy tym nie Linusa, ktrego koci, poamane przez tortury, nie zrosy si dotychczas. Raz jednak znalazszy si w podziemiu, uczuli si bezpieczni i przy wietle kaganka, ktryroznieci Nazariusz, poczli cich narad, jak ratowa drogie im ycie Apostoa. - Panie - rzek mu Winicjusz - niech jutro witaniem Nazariusz wyprowadzi ci z miasta ku Grom Albaskim. Tam ci odnajdziem i zabierzemy ci do Ancjum, gdzie czeka statek, ktry ma przewie nasoboje do Neapolis i Sycylii. Szczliwy bdzie dzie i godzina, w ktrej wstpisz wdom mj i pobogosawisz moje ognisko. Inni suchali go z radoci i nastawali na Apostoa, mwic: - Chro si, pasterzu nasz, albowiem nie osta ci si w Rzymie. Przechowaj yw prawd, aby nie zgina wraz z nami i tob.Wysuchaj nas, ktrzy bagamy ci jak ojca. - Uczy to w imi Chrystusa! - woali inni czepiajc si szat jego. On za odpowiedzia: - Dzieci moje! Kt wie, kiedy mu Pan kres ywota naznaczy? Lecz nie mwi, e nie opuci Rzymu, i samwaha si, co uczyni, gdy ju od dawna wkrada si w dusz jego niepewno, a nawet i trwoga. Oto trzoda jego bya rozproszona, dzieo zburzone, Koci, ktry przed poarem miasta wybuja jak drzewo wspaniae, obrcia w proch moc "Bestii". Nie zostao nic prcz ez, nic no wty.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAjPIcEkElpn cFmFn"cGo{1 \Gprcz wspomnie, mk i mierci. Siejba wydaa plon obfity, ale szatan wdepta go w ziemi. Zastpy aniow nie przyszy na pomoc gincym i oto Nero rozsiada si w chwale nad wiatem, straszny, potniejszyni kiedykolwiek, pan wszystkich mrz i wszystkich ldw. Nieraz ju Boy rybak wyciga w samotnoci rce ku niebu i pyta: "Panie! Co mam czyni? Jako mi si osta? i jako, starzec bezsilny, mam walczy z t nieprzebran si Zego, ktremu pozwolie wada i zwycia?" I woa tak z gbi niezmiernego blu, powtarzajc w duszy: "Nie masz ju onych owiec, ktre mi pa kazae, nie masz Twego Kocioa, pustka i aoba w Twej stolicy, wic co mi teraz rozkaesz? Mam-litu zosta czy te wyprowadzi reszt trzody, abymy gdzie za morzami sawili w ukryciu imi Twoje?" I waha si. Wierzy, e prawda ywa nie zginie i musi przeway, ale chwilami myla, e nie przyszed jeszcze jej czas, ktry nadejdzie wwczas dopiero, gdy Pan zstpi na ziemi w dzie sdu w chwale i potdze stokro od Neronowej potniejszej. Czsto wydawao mu si, i jeli sam opuci Rzym, wierni pjd za nim, a on zawiedzie ich wwczas a hen, do cienistych gajw Galilei, nad cich to Tyberiadzkiego Morza, do pasterzy, spokojnych jak gobie lub jak owce, ktre si tam pas wrd czbrw i nardu. I coraz wiksza ch ciszy i wypoczynku, coraz wiksza tsknota za jeziorem i Galile ogarniaa rybacze serce, coraz czstsze zy napyway do oczu starca. Lecz gdy na chwil uczyni ju wybr, ogarnia go nagy strach i niepokj. Jako mu opuci to miasto, w ktrym tyle krwi mczeskiej wsiko w ziemi i gdzie tyle ust konajcych dawao wiadectwo prawdzie? Ma-li on jeden uchyli si od tego? I co odpowie Panu, gdy usyszy sowa: "Oto oni pomarli za wiar swoj, a ty ucieke?" Noce i dni upyway mu w trosce i zmartwieniu. Inni, ktrych rozdary lwy, ktrych poprzybijano na krzye, ktrych popalono w ogrodach cezara, posnli po chwilach mki w Panu, on za spa nie mg i czu mk wiksz od tych wszystkich, ktre obmylali kaci dla ofiar. wit czsto ju bieli dachy domw, gdy on woa jeszcze z gbi rozalonego serca: - Panie, przecz mi tu przyj kazae i w tym gniedzie Bestii zaoy stolic Twoj? Przez trzydzieci cztery lat od mierci Pana swego nie zazna spoczynku. Z koszturem w rku obiega wiat i opowiada "dobr nowin". Siy jego wyczerpay si w podrach i trudach, a wreszcie gdy w tym grodzie, ktry by gow wiata, utwierdzi dzieo Mistrza, jedno ogniste tchnienie Zoci zego je, i widzia, e walk trzeba podj na nowo. Ijak walk! Z jednej strony cezar, senat, lud, legie obejmujce elazn obrcz cay wiat, nieprzeliczone grody, nieprzeliczone ziemie, potga, jakiej oko ludzkie nie widziao, z drugiej strony on, tak zgity wiekiem i prac, e drce jego rce zaledwie ju zdoay unie kij podrny. Wic chwilami mwi sobie, e nie jemu, mierzy si z cezarem Romy i e dziea tego moe dokona tylko sam Chrystus. Wszystkie te myli przebiegay teraz przezjego stroskan gow, gdy sucha prb ostatniej garstki swych wiernych, oni za, otaczajc go coraz cianiejszym koem, powtarzali bagalnymi gosami: - Chro si, Rabbi, i nas wyprowad spod mocy Bestii. Wreszcie i Linus pochyli przed nim sw umczon gow. - Panie! - mwi - tobie Zbawiciel kaza pa owce swoje, ale nie ma ju tu ich lub jutro ich nie bdzie, wic id tam, gdzie je odnale jeszcze moesz. Oto ywe jeszczesowo Boe i w Jeruzalem, i w Antiochii, i w Efezie, i w innych miastach. Co wskraszzostawszy w Rzymie? Gdy legniesz, powikszysz tylko tryumf Bestii. Janowi Pannie oznaczy kresu ycia, Pawe jest obywatelem rzymskim i bez sdu kara go nie mog, lecz jeli nad tob, Nauczycielu, rozsroy si moc piekielna, wwczas ci, w ktrych upado ju serce, pyta bd: "Kt jest nad Nerona?" Ty jest opok, naktrej zbudowany jest Koci Boy. Daj nam umrze, ale nie pozwl na zwycistwo Antychrysta nad Namiestnikiem Boym i nie wracaj tu, pki Pan nie skruszy tego, ktrywytoczy krew niewinn. - Patrz na zy nasze! - powtarzali wszyscy obecni. zy spyway i po twarzy Piotra. Po chwili jednak podnis si i wycigajc nad klczcymi donie rzek: - Niech imi Paskie bdzie uwielbione i niech si stanie wola Jego! Rozdzia LXX O brzasku nastpnego dnia dwie ciemne postaci posuway si drog Appijsk ku rwninom Kampanii. Jedn z nich by Nazariusz, drug Piotr Aposto, ktry opuszcza Rzym i mczonychw nim wspwyznawcw. Niebo na wschodzie przybrao ju leciuchny odcie zielony, ktry z wolna, coraz wyraniej bramowa si u dou barw szafrann. Drzewa o srebrnych liciach, biae marmury willi i uki wodocigw, biegnce przez rwnin ku miastu, wychylay si z cienia. Rozjaniaa si stopniowo zielono nieba nasycajc si zotem. Za czym wschd zacz rowie i rozwieci Gry Albaskie, ktre ukazay si cudne, liliowe,jakby z samych tylko blaskw zoone. witodbija si w drcych na liciach drzew kroplach rosy. Mga rzeda odkrywajc coraz szerszy widok na rwnin, na lece na niej domy, cmentarze, miasteczka i kpydrzew, midzy ktrymi bielay kolumny wity. Droga bya pusta. Wieniacy, ktrzy zwozili jarzyny do miasta, nie zdyli jeszcze widocznie pozaprzga do wzkw. Od pyt kamiennych, ktrymi a dogr wyoony by gociniec, szed w ciszy odgos drewnianych postow, jakie podrni mieli na nogach. Potem soce wychylio si przez przeczgr, ale zarazem dziwny widok uderzy oczy Apostoa. Oto wydao mu si, i zocisty krg, zamiast wznosi si wyej i wyej na niebie, zsun si ze wzgrz i toczy si po drodze. Wwczas Piotr zatrzyma si i rzek: - Widzisz t jasno, ktra zblia si ku nam? - Nie widz nic - odpowiedzia Nazariusz. Lecz Piotr po chwili ozwa si przysoniwszy oczy doni: - Jakowa posta idzie ku nam w blasku sonecznym. Do uszu ich nie dochodzi jednak najmniejszy odgos krokw. Naok byo cicho zupenie. Nazariusz widzia tylko, e w dali dr drzewa, jak by je kto potrzsa, a blask rozlewa si coraz szerzej na rwninie. I pocz patrze ze zdziwieniem na Apostoa. - Rabbi! Co ci jest? - zawoa z niepokojem.A z rk Piotra kosztur podrny wysun si na ziemi, oczy patrzyy nieruchomie przed siebie, usta byy otwarte, w twarzy malowao si zdumienie, rado, zachwyt. Nagle rzuci si na kolana z wycignitymi przed si ramionami, a z ust jego wyrwa si okrzyk: - Chryste! Chryste!... I przypad gow do ziemi, jak by caowaczyje stopy. Dugo trwao milczenie, po czym w ciszy ozway si przerywane kaniem sowa starca: - Quo vadis, Domine?... I nie sysza odpowiedzi Nazariusz, lecz do uszu Piotrowych doszed gos smutny i sodki, ktry rzek: - Gdy ty opuszczasz lud mj, do Rzymu id, by mnie ukrzyowano raz wtry. Aposto lea na ziemi, z twarz w prochu,bez ruchu i sowa. Nazariuszowi wydao si ju, e omdla lub umar, ale on powsta wreszcie, drcymi rkoma podnis kij pielgrzymi i nic nie mwic zawrci ku siedmiu wzgrzom miasta. Pachol za, widzc to, powtrzyo jak echo: - Quo vadis, Domine?... - Do Rzymu - odrzek cicho Aposto. I wrci. Pawe, Jan, Linus i wszyscy wierni przyjligo ze zdumieniem i z trwog tym wiksz, e wanie o brzasku, zaraz po jego wyjciu, pretorianie otoczyli mieszkanie Miriam i szukali w nim Apostoa. Lecz on nawszystkie pytania odpowiada im tylko z radoci i spokojem: - Panam widzia! I tego jeszcze wieczora uda si na cmentarz ostriaski, aby naucza i chrzci tych, ktrzy chcieli si skpa w wodzie ycia. I odtd przychodzi tam codziennie, a za nim cigny co dzie liczniejsze tumy. Zdawao si, e z kadej zy mczeskiej rodz si nowi wyznawcy i e kady jk na arenie odbija si echem w tysicznych piersiach. Cezar pawi si we krwi, Rzym icay wiat pogaski szala. Ale ci, ktrym do byo zbrodni i szau, ci, ktrych deptano, ci ktrych ycie byo yciem niedoli i ucisku, wszyscy pognbieni, wszyscy smutni, wszyscy nieszczni przychodzili sucha dziwnej powieci o Bogu, ktry z mioci dla ludzi da si ukrzyowa, by odkupi ich winy. Odnajdujc za Boga, ktrego mogli kocha,odnajdowali to, czego nie mg da dotychczas nikomu wiat wczesny - szczcie z mioci. A Piotr zrozumia, e ni cezar, ni wszystkie jego legie nie zmog prawdy ywej, e nie zalej jej ni zy, ni krew i eteraz dopiero zaczyna si jej zwycistwo. Zrozumia rwnie, dlaczego Pan zawrci go z drogi: oto to miasto pychy, zbrodni, rozpusty i potgi poczynao by jego miastem i podwjn stolic, z ktrej pynna wiat rzd cia i dusz. Rozdzia LXXI A wreszcie speni si czas dla obu Apostow. Ale jak by na zakoczenie suby, danym byo Boemu rybakowi uowi dwie dusze nawet i w wizieniu. onierze Processus i Martynianus, ktrzy pilnowali go w wizieniu Mamertyskim, przyjli chrzest. Po czym nadesza godzina mki. Nerona nie byo wwczas w Rzymie. Wyrok wydali Helius i Politetes, dwaj wyzwolecy, ktrym cezar powierzy na czas swej niebytnoci rzdy nad Rzymem. Wiekowego Apostoa poddano naprzd przepisanej przez prawo chocie, a nastpnego dnia wywiedziono za mury miasta, ku Wzgrzom Watykaskim, gdzie mia ponie przeznaczon mu kar krzya.onierzy dziwi tum, ktry zebra si przed wizieniem, gdy w pojciu ich mier prostego czowieka i w dodatku cudzoziemca nie powinna bya budzi tyle zajcia, nie rozumieli za, e korowd w nie skada si z ciekawych, ale z wyznawcw, pragncych odprowadzi na miejsce kani Wielkiego Apostoa. Po poudniu otworzyy si wreszcie bramy wizienia i Piotr ukaza si wrd oddziau pretorianw. Soce zniyo si ju nieco ku Ostii, dzie by cichy i pogodny. Piotrowize wzgldu na jego sdziwe lata nie kazano nie krzya, sdzono bowiem, e go udwign nie zdoa, ani te nie zaoono mu wide na szyj, by mu nie utrudnia pochodu. Szed wolny i wierni mogli go widzie doskonale. W chwili gdy wrd elaznych hemw onierskich ukazaa sijego biaa gowa, pacz rozleg si w tumie, lecz natychmiast prawie usta, albowiem twarz starca miaa w sobie tyle pogody i tak janiaa radoci, i wszyscypojli, e to nie ofiara idzie ku straceniu, ale zwycizca odbywa pochd tryumfalny. Jako tak byo. Rybak, zwykle pokorny i pochylony, szed teraz wyprostowany, wyszy wzrostem od onierzy, peen powagi. Nigdy nie widziano w postawie jegotyle majestatu. Zdawa by si mogo, i to monarcha posuwa si, otoczony przez lud i onierzy. Ze wszystkich stron podniosy si gosy: "Oto Piotr odchodzi do Pana." Wszyscy jak by zapomnieli, e czeka go mka i mier. Szli w uroczystym skupieniu,ale w spokoju, czujc, e od mierci na Golgocie nie stao si dotychczas nic rwniewielkiego i e jako, tamta odkupia wiat cay tak ta ma odkupi to miasto. Po drodze ludzie zatrzymywali si ze zdziwieniem na widok tego starca, wyznawcy za, kadnc im rce na ramiona, mwili spokojnymi gosami: - Patrzci, jako umiera sprawiedliwy, ktryzna Chrystusa i opowiada mio na wiecie. A owi wpadali w zadum, po czym odchodzilimwic sobie: - Zaprawd, ten nie mg by niesprawiedliwy! Po drodze milky wrzaski i woania uliczne.Orszak posuwa si wrd domw wieo wzniesionych, wrd biaych kolumn wity, nad ktrych naczkami wisiao niebo gbokie, ukojone i bkitne. Szli w ciszy; czasem tylko zabrzczay zbroje onierzy lub podnis si szmer modlitw. Piotr sucha ich i twarz janiaa mu corazwiksz radoci, albowiem wzrok jego zaledwie mg ogarn owe tysice wyznawcw. Czu, e dziea dokona, i wiedzia ju, e ta prawda, ktr cae ycie opowiada, zaleje wszystko jak fala ie nic ju powstrzyma jej nie zdoa. A takmylc, podnosi oczy ku grze i mwi: - Panie, kazae mi podbi ten grd, ktry panuje wiatu, wicem go podbi. Kazae mi zaoy w nim stolic swoj, wicem j zaoy. To Twoje miasto teraz, Panie, a jaid do Ciebie, bom si spracowa bardzo. Przechodzc wic koo wity mwi im: - Chrystusowymi wityniatni bdziecie. Patrzc na roje ludzi, przesuwajcych si przed jego oczyma, mwi im: - Chrystusowymi bd wasze dzieci sugami. I szed w poczuciu spenionego podboju, wiadom swej zasugi, wiadom mocy, ukojony, wielki. onierze poprowadzili go przez most Tryumfalny17, jak by mimo wolidajc jego tryumfowi wiadectwo, i wiedli dalej ku Naumachii i cyrkowi. Wierni z Zatybrza przyczyli si do pochodu i uczynia si gstwa ludu tak wielka, i centurion przywodzcy pretorianom domyliwszy si wreszcie, i prowadzi jakowego arcykapana, ktrego otaczaj wierni, zaniepokoi si zbyt ma liczb onierzy. Lecz ani jeden okrzyk oburzenia lub wciekoci nie ozwa si w tumie. Twarze byy przejte wielkoci chwili, uroczyste i zarazem pene oczekiwania, niektrzy bowiem wyznawcy przypominajc sobie, i przy mierci Pana ziemia rozstpowaa si z przeraenia, a umarli podnosili si z globw, myleli, e i teraz nastpi moe jakie znaki widome, po ktrych nie zatrze si przez wieki mier Apostoa. Inni mwili sobie nawet: - A nu Pan wybierze godzin Piotrow, abyzstpi z nieba, jako by przyobieca, i uczyni sd nad wiatem. W tej za myli polecali si miosierdziu Zbawiciela. Ale naok byo spokojnie. Wzgrza zdaway si wygrzewa i odpoczywa w socu. Pochd zatrzyma si wreszcie midzy cyrkiem a Wzgrzem Watykaskim. onierze wzili si teraz do kopania dou, inni pooyli na ziemi krzy, moty i gwodzie, czekajc, pki przygotowania niezostan ukoczone, tum za, cichy zawszei skupiony, klkn naok. Aposto, z gow w promieniach i zotych blaskach, zwrci si po raz ostatni ku miastu. Z dala, nieco w dole, wida byo Tybr wieccy; po drugim brzegu Pole Marsowe, wyej mauzoleum Augusta, niej olbrzymie termy, ktre Nero wanie by wznosi pocz, jeszcze niej teatr Pompejusza, a za nimi miejscami widne, miejscami zakryte przez inne budowy Saepta Julia, mnstwo portykw, wity, kolumn, spitrzonych gmachw i wreszcie hen, w dali, wzgrza oblepione domami, olbrzymie rojowisko ludzkie, ktrego krace nikny w mgle bkitnej, gniazdo zbrodni, ale i siy, szalestwa, ale i adu, ktre stao si gow wiata, jego ciemizc, ale zarazem jego prawem i pokojem, wszechpotne, nieprzemoone, wieczyste. Piotr za, otoczony, onierzami, spogldana nie tak, jak by spoglda wadca i krl na swe dziedzictwo. I mwi mu: "Odkupione jest i moje." A nikt, nie tylko midzy onierstwem kopicym d, w ktry miano wstawi krzy, ale nawet midzy wyznawcami, nie umia odgadn, e istotnie stoi midzy nimi prawdziwy wadca tego grodu i e min cezarowie, przepyn fale barbarzycw, min wieki, a w starzec bdzie tu panowa nieprzerwanie. Soce chylio si jeszcze bardziej ku Ostiiistao si wielkie i czerwone. Caa zachodnia strona nieba pocza pon blaskiem niezmiernym. onierze zbliyli sido Piotra, by go rozebra. Lecz on, modlc si, wyprostowa si naglei wycign wysoko prawic. Oprawcy zatrzymali si jakby oniemieleni jego postaw; wierni zatrzymali rwnie oddech w piersiach, sdzc, e chce przemwi, i nastaa cisza niezmcona. On za, stojc na wzniesieniu, pocz wycignit prawic czyni znak krzya, bogosawic w godzinie mierci: - Urbi et orbi! A w ten sam cudny wieczr inny oddzia onierzy prowadzi drog Ostyjsk Pawa z Tarsu ku miejscowoci zwanej Aquae Salviae. I za nim rwnie postpowaa gromada wiernych, ktrych nawrci, a on poznawa bliszych znajomych, zatrzymywa si i rozmawia z nimi, gdy jako obywatelowi rzymskiemu, stra okazywaa mu wiksze wzgldy. Za bram, zwan Tergemina, spotka Plautyll, crk prefekta Flawiusza Sabinusa, i widzc jej mod twarz zalan zami, rzek: - Plautyllo, crko Zbawienia wiecznego, ". Nie zostao nic prcz ez, nic no wty.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AApP OGq j GHrTScIs%DcIt4p DIodejd w pokoju. Poycz mi tylko zasony, ktr zawi mi oczy w chwili, gdy bd odchodzi do Pana. I wziwszy zason szed dalej, z twarz tak pen radoci, z jak robotnik, ktry przepracowa dobrze dzie cay, wraca dodomu. Myli jego, podobne do Piotrowych, byy spokojne i pogodne jak owo niebo wieczorne. Oczy patrzyy w zamyleniu na rwnin, ktra cigna si przed nim, i naGry Albaskie, zanurzane w wietle. Rozpamitywa o swoich podrach, o trudach i pracy, o walkach, w ktrych zwycia, i kocioach, ktre po wszystkich ziemiach i za wszystkimi morzami zaoy, i myla, e dobrze zarobi na spoczynek. I on take dziea dokona. Czu, e siejby jego nie rozwieje ju wiatr zoci. Odchodzi z t pewnoci,e w walce, ktr jego Prawda wypowiedziaa wiatu, ona zwyciy, i niezmierna pogoda zstpowaa mu do duszy.Droga na miejsce stracenia bya daleka i wieczr pocz zapada. Gry stay si purpurowe, a podna ich zapaday z wolnaw cie. Trzody wracay do domw. Gdzieniegdzie szy gromadki niewolnikw z narzdziami pracy na ramionach. Przed domami na drodze bawiy si dzieci spogldajc z ciekawoci na przechodzcy oddzia onierzy. W tym za wieczorze, wtym przezroczym zotym powietrzu by nietylko spokj i ukojenie, ale jakowa harmonia, ktra z ziemi zdawaa si podnosi ku niebu. A Pawe sysza j i serce przepeniao mu si radoci na myl, e do owej muzyki wiata doda dwik jeden, ktrego nie byo dotd, a bezktrego ziemia caa bya "jako mied brzkajca i jako cymba brzmicy". I przypomnia sobie, jako uczy ludzi mioci, jako im mwi, i choby rozdali majtno na ubogich i choby posiedli wszystkie jzyki i wszystkie tajemnice, i wszystkie nauki, niczym nie bd bez mioci, ktra jest askawa, cierpliwa, ktra zego nie wyrzdza, nie pragnie czci,wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, wszystkiego si nadziewa, wszystko wytrwa. Oto mu wiek ycia spyn na nauczaniu ludzi takiej prawdy. A teraz mwi sobie w duszy: "Jaka siy jej sprosta i c j zwyciy? Jako przytumi j zdoa cezar, choby dwakro mia tyle legionw, dwakro tyle miast i mrz, i ziem, i narodw?" I szed po zapat jako zwycizca. Orszak porzuci wreszcie wielk drog i skrci na wschd wsk ciek ku Salwijskim Wodom. Na wrzosach leao soce czerwone. Przy rdle centurion zatrzyma onierzy, albowiem chwila nadesza. Lecz Pawe zarzuciwszy na rami zason Plautylii, aby zawiza sobie ni oczy, wznis po raz ostatni renice pene niezmiernego spokoju ku odwiecznym blaskom wieczornym i modli si. Tak! chwila nadesza, ale on widzia przed sob wielki gociniec z zrz, wiodcy ku niebu, i w duszy mwi sobie te same sowa, ktrepoprzednio w poczuciu swej spenionej suby i bliskiego koca napisa: "Potykaniem dobrym potykaem si, wiarmzachowa, zawodum dokona, na ostatek przeznaczon mi jest wieniec sprawiedliwoci." Rozdzia LXXII A Rzym szala po dawnemu, tak i zdawao si, e to miasto, ktre podbio wiat, poczyna si wreszcie z braku przewodnikw rozdziera samo w sobie. Jeszcze zanim dla Apostow wybia ostatnia godzina, przyszed spisek Pizona, a po nim koba, tak nieubagana najwyszych gw w Rzymie, e tym nawet, ktrzy widzieli bstwo w Neronie, wyda si on w kocu bstwem mierci. aoba pada na miasto, strach rozsiad si po domach i w sercach, ale portyki wieczyy si bluszczem i kwiatami, nie wolno byo okazywa alu po zmarych. Ludzie, ktrzy budzili si z rana, zadawali sobie pytanie, czyja dzi kolej nadejdzie. Orszak mar, cigncych za cezarem, powiksza si z dniem kadym. Pizo przypaci gow spisek, a za nim poszli Seneka i Lukan, Feniusz Rufus i Plaucjusz Lateranus, i Flawiusz Scewinus, i Afraniusz Kwincjanus, i rozpustny towarzysz szalestw cezara Tuliusz Senecjo, i Prokulus, i Ararykus, i Tugurynus, i Gratus, i Silanus, i Proksymus,i Subriusz Flawiusz, niegdy oddany ca dusz Neronowi, i Sulpicjusz Asper. Jednych gubia wasna nikczemno, innychboja, innych bogactwa, innych mstwo. Cezar, przeraony sam liczb spiskowych,okry onierstwem mury i trzyma miastojakby w obleniu, wysyajc co dzie centurionw z wyrokami mierci do podejrzanych domw. Skazani paszczyli sijeszcze w listach, penych pochlebstw, dzikujc cezarowi za wyrok i zapisujc mucz mienia, aby reszt dla dzieci ocali. Zdawao si w kocu, e Nero umylnie przebiera wszelk miar, by si przekona,do jakiego stopnia znikczemnieli ludzie i jak dugo znios krwawe rzdy. Za spiskowymi wytracono ich krewnych, przyjaci i prostych nawet znajomych. Mieszkacy wspaniaych, wzniesionych po poarze domw, wychodzc na ulic, byli pewni, i ujrz cae szeregi pogrzebw. Pompejusz, Korneliusz Marcjalis, Flawiusz Nepos i Stacjusz Domicjusz zginli, oskareni o brak mioci dla cezara; Nowiusz Pryskus, jako przyjaciel Seneki; Rufriusza Kryspina pozbawiono prawa ogniaiwody dlatego, e niegdy by mem Poppei.Wielkiego Trazeasza zgubia cnota, wielu przypacio yciem szlachetne pochodzenie,nawet i Poppea pada ofiar chwilowego uniesienia cezara. A senat paszczy si przed straszliwym wadc, wznosi na jego cze witynie, czyni wota za jego gos, wieczy jego posgi i przeznaczy mu kapanw, jak bstwu. Senatorowie ze dreniem w duszy szli na Palatyn, by wielbi piew "Periodonicesa" i szale z nim razem wrdorgii nagich cia, wina i kwiatw. A tymczasem z dou, na roli przesikej krwi i zami, wzrastaa cicho, ale coraz potniej, siejba Piotrowa. Rozdzia LXXIII Winicjusz do Petroniusza: "Wiemy i tu, carissime, co dzieje si w Rzymie, a czego nie wiemy, to nam dopowiadaj listy twoje. Gdy rzucisz kamiew wod, fale rozchodz si coraz dalej i dalej naok, wic ta fala szau i zoci dosza z Palatynu a do nas. Po drodze do Grecji by tu wysany przez cezara Karynas, ktry zupi miasta i witynie, by prny skarb zapeni. Za cen potu i ez ludzkich buduje si w Rzymie Domus Aurea. By moe, e wiat nie oglda dotdtakiego domu, ale te nie oglda i krzywd takich. Ty przecie znasz Karynasa. Podobnym do niego by Chilo, zanim mierci nie odkupi ycia. Lecz do lecychw naszym pobliu miasteczek nie dotarli jego ludzie, moe dlatego, e nie masz w nich wity ni skarbw. Pytasz, czymy bezpieczni? Odpowiem ci tylko, emy zapomniani, i niech ci to starczy za odpowied. Oto w tej chwili z portyku, pod ktrym pisz, widz nasz spokojn zatok,a na niej Ursusa w odzi, zapuszczajcego sie w jasne tonie. ona moja przdzie czerwon wen obok mnie, a w ogrodach pod cieniem drzew migdaowych piewaj nasi niewolnicy. O, co za spokj, carissime,ijakie zapomnienie dawnych trwg i boleci! Ale to nie Parki, jak piszesz, przd tak sodko ni naszego ywota, to bogosawi nam Chrystus, umiowany nasz Bg i Zbawiciel. al i zy znamy, bo nasza prawdakae nam paka nad cudz niedol, ale nawet i w owych zach tkwi nie znana wampociecha, e kiedy, gdy spynie czas ycianaszego, odnajdziem tych wszystkich drogich, ktrzy zginli i za Bosk nauk maj zgin jeszcze. Dla nas Piotr i Pawe nie zmarli, lecz narodzili si w chwale. Dusze nasze ich widz i gdy oczy pacz, serca wesel si ich weselem. O tak, drogi,jestemy szczliwi szczciem, jakiego niczburzy nie zdoa, poniewa mier, ktra dla was jest kocem wszystkiego, dla nas bdzie tylko przejciem do wikszego jeszcze spokoju, wikszego kochania, wikszej radoci. I tak nam pyn tu dni i miesice w pogodzie serc. Sudzy nasi i niewolnicy wierz rwnie jak i my w Chrystusa, a e On mio nakaza, wic miujemy si wszyscy. Nieraz, gdy soce zachodzi lub gdy ksiyc byszczy ju na wodzie, rozmawiamy z Ligi o dawnych czasach, ktre dzi snem nam si wydaj, a gdy pomyl, jak ta droga gowa, ktr dzi codzie koysz na piersiach, blisk bya mki i zagady, ca dusz wielbi mojego Pana, bo z tych rk On jeden mg j wyrwa, ocali z areny i wrci mi na zawsze. O, Petroniuszu, widziae przecie, ile ta nauka daje pociechy i wytrwania w niedoli, ile cierpliwoci i odwagi wobec mierci, wic przyjed, zobacz, ile daje szczcia w zwykych powszednich dniach ycia. Ludzie, widzisz, nie znali dotd Boga,ktrego by mona miowa, przeto nie miowali si i midzy sob i std sza ich niedola, bo jako wiato ze soca, tak szczcie z mioci wypywa. Nie nauczyli ich tej prawdy ni prawodawcy, ni filozofowie, i nie byo jej ni w Grecji, ni wRzymie, a gdy mwi: ni w Rzymie, to znaczy na ziemi caej. Oscha i zimna naukastoikw, do ktrej garn si ludzie cnotliwi,hartuje serca jak miecze, ale zobojtnia je raczej, zamiast je czyni lepszymi. Lecz poco ja mwi to tobie, ktry wicej si uczy i wicej rozumiesz ode mnie. Ty przecie zna take Pawa z Tarsu i nieraz rozmawiae z nim dugo, wic wiesz najlepiej, zali wobec prawdy, ktr on opowiada, wszystkie nauki waszych filozofw i retorw nie s czczymi bakamii pustym brzkiem sw bez znaczenia. Pamitasz pytanie, ktre on ci zada: "A gdyby cezar by chrzecijaninem, zalibyciesi nie czuli bezpieczniejsi, pewniejsi posiadania tego, co posiadacie, prni trwg i spokojni o wasze jutro?" Ale ty mwi mi, e nasza prawda jest nieprzyjacik ycia, a ja odpowiadam ci teraz, e gdybym od pocztku listu powtarza tylko dwa wyrazy: "Jestem szczliwy!", jeszcze bym szczcia mego wyrazi ci nie zdoa. Powiesz, mi na to, e szczcie moje to Ligia.! Tak, drogi! Dlatego, e kocham jej dusz niemierteln i e oboje miujemy si w Chrystusie, a w takiej mioci nie masz ni rozcze, ni zdrad, ni zmian, ni staroci, ni mierci. Bo gdy minie modo i - uroda, gdy zwidn ciaa nasze i przyjdzie mier, mio si ostoi, gdy ostoj si dusze. Zanim oczy moje otworzyy si na wiato, gotw byem dla Ligii podpali nawet dom wasny,a teraz ci mwi: nie kochaem jej, bo kocha dopiero mnie Chrystus nauczy. W Nim jest rdo szczcia i spokoju. To nie ja mwi, jeno oczywisto sama. Porwnaj wasze podszyte trwog rozkosze,wasze niepewne jutra upojenia, wasze orgie podobne do styp pogrzebowych, z yciem chrzecijan, a znajdziesz gotow odpowied. Lecz aby mg lepiej porwna, przyjed w nasze pachnce czbrem gry, do naszych cienistych gajwoliwnych, nad nasze pokryte bluszczem brzegi. Czeka ci tu spokj, jakiego dawnonie zazna, i serca, ktre ci kochaj prawdziwie. Ty, majc dusz szlachetn i dobr, powinien by szczliwy. Twj bystry umys potrafi prawd rozpozna, a gdy poznasz, to j pokochasz, bo moe mona by jej wrogiem, jak cezar i Tygellin, ale obojtnym dla niej nikt by nie potrafi. O, mj Petroniuszu, oboje z Ligi cieszymy si nadziej, e ci ujrzymy niezadugo. Bd zdrw, szczliwy i przybywaj." Petroniusz odebra list Winicjusza w Cumae, dokd by wyjecha wraz z innymi augustianami, dcymi za cezarem. Dugoletnia jego walka z Tygellinem miaa si ku kocowi. Petroniuszwiedzia ju, e musi w niej pa, i rozumia tego powody. W miar jak cezar zkadym dniem spada coraz niej do roli komedianta, bazna i wonicy, w miar jak grzz coraz bardziej w chorobliwej, plugawej i zarazem grubej rozpucie, wykwintny arbiter elegantiae stawa mu sitylko ciarem. Gdy Petroniusz nawet milcza, Nero widzia w jego milczeniu przygan, nawet gdy pochwala, widzia szyderstwo. wietny patrycjusz drani jego mio wasn i wzbudza zazdro. Jego bogactwa i wspaniae dziea sztuki stay si przedmiotem podliwoci i wadcy, i wszechwadnego ministra. Oszczdzano go dotd ze wzgldu na wyjazddo Achai, w ktrej jego smak, jego znajomo rzeczy greckich mogy si przyda. Lecz z wolna Tygellin pocz tumaczy cezarowi, e Karynas przewysza jeszcze smakiem i wiedz Petroniusza i e lepiej od niego potrafi urzdza w Achai igrzyska, przyjcia i tryumfy. Od tej chwili Petroniusz by zgubiony. Nie miano jednak przesa mu wyroku w Rzymie. I cezar, i Tygellin przypominali sobie, e ten niby zniewieciay esteta, "czynicy z nocy dzie", zajty tylko rozkosz, sztuk i ucztami, gdy by prokonsulem w Bitynii, a potem konsulem w stolicy, okaza zadziwiajc pracowito i energi. Uwaano go za zdolnego do wszystkiego, a wiedziano, e w Rzymie posiada mio nie tylko ludu, lecz nawet pretorianw. Nikt z poufnych cezara nie umia powiedzie, jak w danym razie postpi, zdawao si wic rzecz roztropniejsz wywabi go z miastaidosign dopiero na prowincji. W tym celu otrzyma zaproszenie, by wraz z innymi augustianami przyby do Cumae, onza, chocia domyla si podstpu, wyjecha, moe dlatego, by nie wystpi z jawnym oporem, moe, by pokaza raz jeszcze cezarowi i augustianom weso, prn wszelkich trosk twarz i odnie ostatnie, przedmiertne nad Tygellinem zwycistwo. Tymczasem w oskary go natychmiast o przyja z senatorem Scewinusem, ktry by dusz spisku Pizona. Ludzi Petroniusza, pozostaych w Rzymie uwiziono, dom obstawiono stra pretoriask. Lecz on dowiedziawszy si o tym nie okaza ni trwogi, ni nawet zakopotania, i z umiechem rzek do augustianw, ktrych podejmowa we wasnej wspaniaej willi wCumae: - Ahenobarbus nie lubi pyta wprost, wic zobaczycie, jak si zmiesza, gdy go zapytam, czy to on rozkaza uwizi moj famili w stolicy. Po czym zapowiedzia im uczt ,"przed dalsz podr" i wanie czyni do niej przygotowania, gdy nadszed list Winicjusza. Petroniusz odebrawszy go zamyli si nieco, po chwili jednak twarz zajaniaa muzwyk pogod i wieczorem tego samego dnia odpisa, co nastpuje: "Ciesz si waszym szczciem i podziwiamwasze serca, carissime, albowiem nie sdziem, by dwoje zakochanych mogo o kim trzecim i dalekim pamita. Wy za nietylko nie zapomnielicie o mnie, ale chcecie mnie namwi do Sycylii, by podzieli si zemn waszym chlebem i waszym Chrystusem, ktry, jak piszesz, tak hojnie wam szczcia przysparza. Jeli tak jest, czcijcie Go. Ja myl, drogi, e Ligi powrci ci take troch Ursus, a troch lud rzymski. Gdyby cezar by innym czowiekiem, mylabym nawet, e zaniechano dalszych przeladowa ze wzgldu na twoje z nim powinowactwo przez t wnuczk, ktr Tyberiusz odda swego czasu jednemu z Winicjuszw. Skoro jednak mniemasz, e to Chrystus, nie bd si sprzecza z tob. Tak! Nie aujcie Mu ofiar. Prometeusz rwnie powici si dlaludzi, ale eheu! Prometeusz podobno jest tylko wymysem poetw, ludzie za wiarogodni mwili mi, e Chrystusa na wasne ogldali oczy. Ja razem z wami myl, to najuczciwszy z bogw. Pytanie Pawa z Torsu pamitam i zgadzam si, e gdyby na przykad Ahenobarbus y wedle nauki Chrystusa, to moe bym mia czas pojecha do was, do Sycylii. Wwczas pod cieniem drzew, u rde, wiedlibymy rozmowy o wszystkich bogach i wszystkich prawdach, jak wiedli je niegdy filozofowiegreccy. Dzi krtk musz ci da odpowied. Dwch chc zna tylko filozofw: jeden zowie si Pirron, drugi Anakreont. Reszt tanio ci sprzeda mog wraz z ca szkogreckich i naszych stoikw. Prawda mieszkagdzie tak wysoko, e sami bogowie nie mog jej dojrze ze szczytu Olimpu. Tobie, carissime, wydaje si, e wasz Olimp wyszy jeszcze, i stojc na nim woasz na mnie: "Wejd, a zobaczysz takie widoki, jakich nie widziae dotychczas!" By moe.Ale ja ci odpowiadam: "Przyjacielu, ng nie mam!" I gdy doczytasz do koca ten list, sdz, e przyznasz mi suszno. Nie! szczliwy maonku krlewny-jutrzenki! Wasza nauka nie dla mnie. Mame miowa Bityczykw, ktrzy nosz moj lektyk, Egipcjan, ktrzy pal wmoich kpielach, Ahenobarba i Tygellina? Nabiae kolana Charytek przysigam ci, e chobym chcia, nie potrafi. W Rzymie jestnajmniej sto tysicy ludzi majcych albo krzywe opatki, albo grube kolana, albo wysche ydki, albo okrge oczy, albo za wielkie gowy. Czy kaesz mi ich kocha ao nic prcz ez, nic no wty.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAuP IIv7 cJw/cJx>(cJy7(+JzB= Ktake? Gdzie mam odnale t mio, skoro jej w sercu nie czuj? A jeli wasz Bg chce, bym miowa ich wszystkich, czemu w swojej wszechmocy nie da im ksztatu na przykad Niobidw, ktrych na Palatynie widziae? Kto kocha pikno, dlatego samego nie moe kocha brzydoty. Inna rzecz nie wierzy w naszych bogw, ale miowa ich mona, jak miowali ich Fidiasz i Praksyteles, i Miron, i Skopas, i Lizypp. Gdybym nawet chcia i tam, gdzie mnie prowadzisz, nie mog. e za nie chc, a wic po dwakro nie mog. Ty wierzysz, jak Pawe z Torsu, e kiedy, z drugiej strony Styksu, na jakich Polach Elizejskichbdziecie widzieli waszego Chrystusa. Dobrze! Niech ci sam wwczas powie, czyby mnie przyj z moimi gemmami, z moj waz mirresk i z wydaniami od Sozjuszw, i z moj Zotowos. Na myl otym mia mi si chce, mj drogi, bo przecie nawet i Pawe z Torsu mwi mi, e dla Chrystusa trzeba si wyrzec ranych wiecw, uczt i rozkoszy. Wprawdzie mi inne obiecywa szczcie, alem mu odrzek, em na takie inne za stary i e rami zawsze bd si cieszyyoczy moje, a wo fiokw take mi zawszemilsz bdzie, ni wo brudnego "bliniego"z Subury. To s przyczyny, dla ktrych wasze szczcie nie dla mnie. Lecz jest prcz tegojeszcze jedna, ktrm ci schowa na ostatek. Oto mnie woa Tanatos. Dla was poczyna si wit ycia, a dla mnie soce ju zaszo i zmierzch ogarnia mi gow. Innymi sowy, ja musz umrze, carissime.Nie warto o tym mwi dugo. Tak musiao si skoczy. Ty, ktry znasz Ahenobarba, z atwoci to zrozumiesz. Tygellinus mnie zwyciy, a raczej nie! To tylko moje zwycistwa dobiegy koca. yem, jak chciaem, i umr, jak mi si podoba. Nie bierzcie tego do serca. aden bg nie obieca mi niemiertelnoci, wic nie spotyka mnie rzecz niespodziana. Przy tym ty mylisz si, Winicjuszu, twierdzc, e tylko wasze bstwo uczy umiera spokojnie.Nie. wiat nasz wiedzia przed wami, e gdy ostatnia czara wychylona, czas odej,spocz i umie to jeszcze czyni pogodnie. Plato powiada, e cnota jest muzyk, a ycie mdrca harmoni. Jeli tak jest, to umr, jak yem, cnotliwie. Chciabym tw bosk maonk poegna jeszcze sowami, ktrymi powitaem j niegdy w domu Aulusw: "Rnym ja si, przernym napatrzy narodom, a rwnej tobie nie znam." Wic jeli dusza jest czym wicej, ni mniema Pirron, to moja zaleci do was po drodze na krace Okeanosa i sidzie przy waszym domu w postaci motyla albo, jak wierz Egipcjanie, krogulca. Inaczej przyby nie mog. A tymczasem niech wam Sycylia zmieni si w ogrd Hesperyd, niech polne, lene i rdlane boginki sypi wam kwiaty po drodze, a po wszystkich akantach w kolumnach waszego domu niech gnied sibiae gobie." Rozdzia LXXIV Jako Petroniusz nie myli si. W dwa dni pniej mody Nerw zawsze mu yczliwy i oddany, przysa do Cumae swego wyzwoleca z wiadomociami o wszystkim, co dziao si na dworze cezara. Zguba Petroniusza bya ju postanowiona. Nazajutrz wieczr zamierzano wysa do niego centuriona z rozkazem, aby zatrzyma si w Cumae i czeka tam dalszych rozporzdze. Nastpny posaniec, wyprawiony w kilka dni pniej, mia przynie mu wyrok mierci. Petroniusz wysucha wieci wyzwoleca zniezmcon pogod, po czym rzek: - Zaniesiesz swemu panu jedn z waz moich, ktr ci wrcz przed drog. Powiedz mu te ode mnie, e mu dzikuj z caej duszy, gdy w ten sposb bd mg uprzedzi wyrok. I nagle pocz si mia jak czowiek, ktry wpadszy na doskona myl cieszy si z gry jej wykonaniem. A tego jeszcze wieczora jego niewolnicy rozbiegli si zapraszajc wszystkich bawicych w Cumae agustianw i wszystkie augustianki na uczt do wspaniaej willi arbitra elegancji. On za sam pisa w godzinach popoudniowych w bibliotece, po czym wzi kpiel, po ktrej kaza si ubra westyplikom, i wietny, strojny, podobny dobogw, zaszed do triclinium, by rzuci okiem znawcy na przygotowania, a nastpnie do ogrodw, gdzie pacholta i mode Greczynki z wysp wiy z r wiecedo wieczerzy. Na twarzy jego nie byo wida najmniejszej troski. Suba poznaa tylko ztego, e uczta bdzie czym nadzwyczajnym, i rozkaza da niezwykenagrody tym, z ktrych by zadowolony, za lekk chost wszystkim, ktrych robota nie przypada mu do smaku, lub ktrzy przedtem jeszcze zasuyli na nagan i kar. Cytarzystom i piewakom poleci z gry hojnie zapaci, a w kocu siadszy w ogrodzie pod bukiem, przez ktrego licie przedzieray si promienie soneczne pstrzc ziemi jasnymi plamami, wezwa do siebie Eunice. Przysza, ubrana biao, z gazk mirtu nawosach, cudna jak Charyta, on za posadzi j koo siebie i lekko dotknwszy palcami jej skroni pocz patrze na ni z takim rozmiowaniem, z jakim znawca patrzy na boski posg, ktry wyszed spod duta mistrza. - Eunice - rzek do niej - czy ty wiesz, e od dawna ju nie jeste niewolnic? A ona podniosa na niego swoje spokojne, bkitne jak niebo oczy i pocza zaprzecza ruchem gowy. - Jestem, panie, zawsze - odrzeka. - Lecz moe tego nie wiesz - mwi dalej Petroniusz - e ta willa i ci niewolnicy, ktrzy tam wij wiece, i wszystko, co w niej jest, i pola, i stada nale od dzi do ciebie. Eunice usyszawszy to odsuna si nagle od niego i gosem, w ktrym zabrzmia nagy niepokj, zapytaa: - Czemu mi to mwisz, panie? Nastpnie zbliya si znw i pocza patrze na niego, mrugajc z przeraenia oczyma. Po chwili twarz jej staa si blada jak ptno, on za umiecha si cigle i wreszcie rzek jedno tylko sowo: - Tak! Nastaa chwila milczenia, tylko lekki powiew porusza limi buku. Petroniusz mg istotnie sdzi, e ma przed sob posg wykuty z biaego marmuru. - Eunice! - rzek. - Chc umrze pogodnie. A dziewczyna, spojrzawszy na z rozdzierajcym umiechem, wyszeptaa: - Sucham ci, panie. Wieczorem gocie, ktrzy bywali ju nierazna ucztach Petroniusza i wiedzieli, e w porwnaniu z nimi nawet uczty cezara wydaj si nudne i barbarzyskie, poczli si schodzi tumnie, nikomu za ani przez myl nie przeszo, by to mia by symposjon ostatni. Wielu wiedziao wprawdzie, e nad wykwintnym arbitrem zawisy chmury niechci cezara, ale zdarzao si ju to tyle razy i tyle razy Petroniusz umia je rozproszy jakim jednym zrcznym postpkiem lub jednym miaym sowem, e naprawd nikt nie przypuszcza, by miao mu grozi powaneniebezpieczestwo. Jego wesoa twarz i zwyky niedbay umiech utwierdziy do reszty wszystkich w tym mniemaniu. licznaEunice, ktrej powiedzia, e chce umrze pogodnie, a dla ktrej kade jego sowo byo jakby sowem wyroczni, miaa w boskich rysach spokj zupeny i jakie dziwne wiata w renicach, ktre mona byo za rado poczyta. We drzwiach triclinium pacholta z wosami w zotych siatkach kady wiece z r na gowy przybyych, ostrzegajc ich zarazem wedlezwyczaju, by przestpowali prg praw nog. W sali rozchodzi si lekki zapach fiokw; wiata pony w rnokolorowych szkach aleksandryjskich. Przy awach stay greckie dziewcztka, majce zwila woniami stopy goci. Pod cianami cytrzyci i piewacy atescy czekali znaku swego chorowoda. Nakrycie stou janiao przepychem, lecz przepych w nie razi, nie ciy nikomu i zdawa si sam przez si wykwita. Wesoo i swoboda rozleway si wraz z woni fiokw po sali. Gocie, wchodzc tu,czuli, e nie zawinie nad nimi ni przymus, ni groba, jak to bywao u cezara, gdzie nie do grne lub nawet nie do trafne pochway piewu lub wierszy mona byo yciem przypaci. Wraz te, na widok wiate, bluszczowych kru, win lodowaciejcych w niegowej pocieli i wyszukanych potraw, rozochociy si sercabiesiadnikw. Rozmowy poczy brzcze ranie, jak brzczy rj pszcz nad okrytkwiatami jaboni. Czasem tylko przerywa je wybuch wesoego miechu, czasem szmer pochwa, czasem zbyt gony pocaunek, zoony na biaym ramieniu. Gocie, pijc wino, strcali z czasz po kilkakropel bogom niemiertelnym, by zjedna ich opiek i przychylno dla gospodarza. Nic to, e wielu nie wierzyo w bogw. Takkaza obyczaj i przesd. Petroniusz, lec obok Eunice, rozmawia o nowinach rzymskich, o najnowszych rozwodach, o mioci, miostkach, o wycigach, o Spikulusie, ktry w ostatnich czasach wsawi si na arenie, i o najnowszych ksikach, jakie ukazay si u Atraktusa i Sozjuszw. Strzsajc wino mwi, e strzsa tylko na cze Pani Cypryjskiej, ktra jest starsz i wiksz od wszystkich bogw, jedynie niemierteln, trwa, wadnc. Rozmowa jego bya jak promie soca, ktry coraz to inny przedmiot owieca, lub jak letni powiew, ktry porusza kwiaty w ogrodzie. Wreszcie skin na chorowoda i na ten znak zabrzky lekko cytry, mode za gosy ozway si im do wtru. Potem tancerki z Kos, rodaczki Eunice, poczy migota spod przezroczystych oson rowymi ciaami. W kocu egipski wrbita pocz przepowiada gociom przyszo z ruchu tczowych dorad, zamknitych w krysztaowym naczyniu. Lecz gdy ju tych zabaw mieli do syta, Petroniusz unis si nieco na swym syryjskim wezgowiu i rzek z niechcenia: - Przyjaciele! Wybaczcie mi, e na uczcie z prob do was wystpi: oto niech kady przyjmie ode mnie w darze t czar, z ktrej najpierwej strzsn na cze bogw i na pomylno moj. Czary Petroniusza lniy od zota, klejnotw i rzeb mistrzowskich, wic jakkolwiek rozdawanie podarkw byo rzecz zwyk w Rzymie, rado zalaa serca biesiadnikw. Jedni poczli mu dzikowa, i sawi go gono; drudzy mwili, e nawet sam Jowisz nie uczci nigdy bogw w Olimpie darem podobnym; byli na koniec i tacy, ktrzy wahali si z przyjciem, tak rzecz przechodzia miar powszedni. On za podnis w gr kru mirresk, do tczy z blasku podobn i wprost bezcenn, po czym rzek: - A oto jest ta, z ktrej ulaem na cze Pani Cypryjskiej. Niechaj jej odtd niczyje usta nie dotkn i niechaj adne rce na cze innej bogini z niej nie ulej. I rzuci kosztowne naczynie na posypan liliowymi kwiatami szafranu posadzk, a gdy rozbio si w drobne szcztki, rzek widzc naok zdumione spojrzenia: - Drodzy, weselcie si, zamiast zdumiewa. Staro, bezsilno smutni to towarzysze ostatnich lat ycia. Ale ja wam dam dobry przykad i dobr rad: mona, widzicie, na nich nie czeka i nim nadejd, odej dobrowolnie, jak ja odchodz. - Co chcesz uczyni? - spytao z niepokojem kilka gosw. - Chc si weseli, pi wino, sucha muzyki, patrze na te oto boskie ksztaty, ktre obok mnie widzicie, a potem zasn zuwieczon gow. Ju poegnaem si z cezarem i czy chcecie posucha, com mu na poegnanie napisa? To rzekszy wydoby spod purpurowego wezgowia list i pocz czyta, co nastpuje: "Wiem, o cezarze, e wygldasz z niecierpliwoci mego przybycia i e twoje wierne serce przyjaciela tskni dniami i nocami za mn. Wiem, e obsypaby mnie darami, powierzy mi prefektur pretorii, a Tygellinowi kaza by tym, do czego stworzyli go bogowie: dozorc muw w tych twoich ziemiach, ktre po otruciu Domicji odziedziczy. Wybacz mi jednak, bo oto przysigam ci na Hades, a w nim na cienie twej matki, ony, brata i Seneki, e przyby do ciebie nie mog. ycie jest wielkim skarbem, mj drogi, jam za z owego skarbu umia najcenniejsze wybieraklejnoty. Lecz w yciu s take rzeczy, ktrych ju duej znie nie potrafi. Och,nie myl, prosz, e mnie zrazio to, ie zabi matk i on, i brata, ie spali Rzym i wysa do Erebu wszystkich uczciwych ludzi w twym pastwie. Nie, mjprawnuku Kronosa. mier jest udziaem ludzkiego pogowia, po tobie za innych postpkw nie byo si mona spodziewa. Ale kaleczy sobie uszy jeszcze przez lata cae twoim piewem, widzie twe domicjuszowskie cienkie nogi, miotane tacem pirrejskim, sucha twej gry, twejdeklamacji i twoich poematw, biedny poetoz przedmiecia, oto co przewyszyo moje siy i wzbudzio do mierci ochot. Rzym zatyka uszy suchajc ciebie, wiat ci wymiewa, ja za duej ju za ciebie poni si nie chc, nie mog. Wycie Cerbera, mj miy, choby do twego piewupodobne, mniej bdzie dla mnie dotkliwe, bom nie by mu nigdy przyjacielem i za gos jego wstydzi si nie mam obowizku. Bd zdrw, lecz nie piewaj, zabijaj, lecz nie pisz wierszy, truj, lecz nie tacz, podpalaj, lecz nie graj na cytrze, tego ci yczy i t ostatni przyjacielsk rad posya ci Arbiter elegantiae." Biesiadnicy struchleli, wiedzieli bowiem, e gdyby Nero pastwo utraci cios byby dla niego mniej okrutny. Zrozumieli te, e czowiek, ktry taki list napisa, musi umrze, a przy tym ich samych oblecia strach blady, e takiego listu suchali. Lecz Petroniusz rozmia si tak szczerym i wesoym miechem, jak by o najniewinniejszy art chodzio, po czym powid oczyma po obecnych i ozwa si: - Weselcie si i odpdcie daleko trwog. Nikt nie potrzebuje si chwali, e tego listu wysucha, ja za pochwal si nim chyba Charonowi w chwili przeprawy. Po czym skin na Greka lekarza i wycign do rami. Biegy Grek w mgnieniu oka przewiza je zot przepask i otworzy y na zgiciu rki. Krew trysna na wezgowia i oblaa Eunice, ktra podparszy gow Petroniusza pochylia si nad nim i rzeka: - Panie, czy ty myla, e ja ci opuszcz? Gdyby bogowie chcieli mi da niemiertelno, a cezar wadz nad wiatem, poszabym jeszcze za tob. Petroniusz umiechn si, podnis si nieco, dotkn ustami jej ust i odpowiedzia: - Pjd ze mn. Potem za doda: - Ty mnie naprawd kochaa, boska moja!... A ona wycigna ku lekarzowi swe rane rami i po chwili krew jej pocza si zlewa i czy z jego krwi. Lecz on da znak chorowodowi i znw ozway si cytry i gosy. piewano naprzdHarmodiosa, a potem zabrzmiaa pie Anakreonta, w ktrej poeta skary si, e znalaz raz pod drzwiami zzibe i zapakane dziecko Afrodyty: zabra je, ogrza, wysuszy skrzydeka, a ono, niewdziczne, przeszyo mu za nagrod serce swym grotem i odtd opucia go spokojno... Oni za wsparci o siebie, pikni jak dwa bstwa, suchali umiechajc si i blednc. Petroniusz po skoczonej pieni poleci roznosi dalej wino i potrawy, potem zacz rozmawia z siedzcymi w pobliu biesiadnikami o rzeczach bahych, ale miych, o jakich zwykle rozmawiano przy ucztach. Wreszcie przywoa Greka, by mu podwiza na chwil yy, albowiem mwi,e morzy go sen i chciaby jeszcze odda si Hypnosowi, zanim Tanatos upi go na zawsze. Jako usn. Gdy si rozbudzi, gowa dziewczyny leaa ju, podobna do biaego kwiatu, na jego piersiach. Wwczas opar j na wezgowiu, by si jej raz jeszcze przypatrze. Za czym znowu rozwizano muyy. piewacy na jego skinienie zanucili now pie Anakreonta, a cytry towarzyszyy imcicho, tak aby sw nie zagusza. Petroniusz blad coraz bardziej, gdy jednakostatnie dwiki umilky, zwrci si raz jeszcze do biesiadnikw i rzek: - Przyjaciele, przyznajcie, e razem z namiginie... Lecz nie mg dokoczy; rami jego objo ostatnim ruchem Eunice, po czym gowa opada mu na wezgowie - i umar. Biesiadnicy jednak patrzc na te dwa biae ciaa, podobne do cudnych posgw, zrozumieli dobrze, e z nimi razem ginie to,co jedynie jeszcze pozostao ich wiatu, tojest jego poezja i pikno. Epilog Pocztkowo bunt legij galijskich pod wodz Windeksa nie zdawa si by zbyt gronym. Cezar mia dopiero trzydziesty pierwszy rok ycia i nikt nie mia si spodziewa, by wiat wnet ju mia by wolny od duszcej go zmory. Wspomniano, e wrd legij nieraz ju, jeszcze za dawniejszych panowa, przychodzio do rozruchw, ktre jednak mijay nie pocigajc za sob zmiany panowa. Tak za Tyberiusza Drusus umierzy bunt legij panoskich, a Germanikus nadreskich. "Kt by zreszt -mwili ludzie - mg obj po Neronie prcz ez, nic no wty.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA{PHcK|KcK} cK~,K,H*Lpanowanie, gdy wszyscy niemal potomkowieboskiego Augusta wyginli za jego rzdw?"Inni, patrzc na kolosy wyobraajce go jako Herkulesa, mimo woli wyobraali sobie,e adna sia takiej potgi nie zamie. Byli itacy, ktrzy od czasu jak wyjecha do Achai, tsknili po nim, albowiem Helius i Politetes, ktrym zostawi rzdy Rzymu i Italii, rzdzili jeszcze krwawiej od niego. Nikt nie by pewny ycia i mienia. Prawo przestao broni. Zagasa godno ludzka i cnota, rozluniy si wzy rodzinne, a znikczemniae serca nie miay dopuci nawet nadziei. Z Grecji dochodziy echa o niesychanych tryumfach cezara, o tysicach koron, ktre zdoby, i tysicach wspzawodnikw, ktrych pokona. wiat wydawa si jedn orgi, krwaw i bazesk, lecz zarazem wszczepio si mniemanie, e przyszed kres cnocie i rzeczom powanym, e nadszed czas taca, muzyki, rozpusty, krwi i e odtd tak pyn ju musi ycie. Sam cezar, ktremu bunt otwiera drog do nowych upiestw, niewiele si troszczy o zbuntowane legie i Windeksa, a nawet czsto rado swoj z tego powodu wypowiada. Z Achai nie chcia te wyjeda i dopiero gdy Helius donis mu, e dalsza zwoka moe go o utrat pastwa przyprawi, wyruszy do Neapolu.Tam znw gra i piewa, puszczajc mimouszu wieci o coraz groniejszym przebieguzdarze. Prno Tygellinus tumaczy mu, e dawne bunty legionw nie miay wodza, teraz za stoi na czele m z dawnych krlw akwitaskich pochodzcy, a przy tym wojownik sawny i dowiadczony. "Tu -odpowiada Neron - suchaj mnie Grecy, ktrzy sami jedni sucha umiej i sami jedni godni s mego piewu." Mwi, e pierwszym jego obowizkiem jest sztuka i sawa. Lecz gdy wreszcie dosza go wie,e Windeks ogosi go lichym artyst, zerwa si i wyjecha do Rzymu. Rany zadane mu przez Petroniusza, ktre zagoi pobyt w Grecji, otwary si w jego sercu na nowo i chcia u senatu szuka sprawiedliwoci za krzywd tak niesychan. Po drodze ujrzawszy grup, odlan z brzu, przedstawiajc wojownika Galla obalonego przez rzymskiego rycerza, poczyta to za dobr wrb i odtd, jeli wspomina zbuntowane legie i Windeksa, to jedynie dlatego, by si z nich namiewa: Wjazd jego do miasta zgasi wszystko, co dotd widziano. Wjecha na tym samym wozie, na ktrym niegdy August odbywa tryumf. Zburzono jeden uk cyrku, by otworzy wejcie pochodowi. Senat, rycerze i nieprzejrzane tumy wylegy na jego spotkanie. Mury dray od okrzykw: "Witaj, Augucie, witaj, Herkulesie! Witaj, boski, jedyny, olimpijski, pytyjski, niemiertelny!" Za nim niesiono zdobyte wiece, nazwy miast, w ktrych tryumfowa, i wypisane na tablicach imionamistrzw, ktrych pokona. Nero sam by upojony i pyta ze wzruszeniem otaczajcych go augustianw, czym by tryumf Cezara przy jego tryumfie? Myl, by ktokolwiek ze miertelnych mia podnie rk na takiego mistrza-pboga, nie chciaa mu si w gowie pomieci. Czu si istotnie olimpijskim i przez to samo bezpiecznym. Zapa i szalestwo tumw podniecay sza jego wasny. Jako mogo si wydawa w dniu tego tryumfu, e nie tylko cezar i miasto, ale wiat cay straci zmysy. Pod kwiatami i stosami wiecw nie umia nikt dojrze przepaci. Tego jednak jeszcze wieczora kolumny i mury wity pokryy si napisami, w ktrych wytykano zbrodnie cezara, groono mu blisk pomst i wymiewano go jako artyst. Z ust do ust przechodzio zdanie: "Pty piewa, dopki kogutw (gallos) nie zbudzi." Trwone wieci poczy obiega miasto i rosy do potwornych rozmiarw. Niepokj ogarn augustianw. Ludzie w niepewnoci, co przyszo pokae, nie mieli wypowiada ycze, nadziei, nie mieli niemal czu i myle. On za y dalej tylko teatrem i muzyk. Zajmoway go nowo wynalezione instrumenta muzyczne i nowy organ wodny,z ktrym czyniono prby na Palatynie. W zdziecinniaym i niezdolnym do jednej rady lub czynu umyle wyobraa sobie, i daleko sigajce w przyszo zamiary przedstawie i widowisk odwrc tym samym niebezpieczestwo. Najblisi widzc, e zamiast stara si o rodki i wojsko, stara si jedynie o wyraenia trafnie malujce groz, poczli traci gowy. Inni atoli mniemali, e tylko zagusza siebie i drugich cytatami, majc wduszy trwog i niepokj. Jako postpki jego stay si gorczkowe. Co dzie tysiceinnych zamiarw przelatywao mu przez gow. Chwilami zrywa si, by przeciw niebezpieczestwu wybiee, kaza pakowa na wozy cytry i lutnie, zbroi mode niewolnice jako amazonki, a zarazemciga legie ze Wschodu. Czasem znw myla, e nie wojn, ale piewem skoczybunt galijskich legij. I umiechaa mu si dusza do tego widowiska, ktre miao nastpi po przejednaniu pieni onierzy. Oto legionici otocz go ze zami w oczach,on za zanuci im epinicium, po ktrym zotaepoka pocznie si dla niego i Rzymu. Czasemznw woa o krew; czasem owiadcza, e poprzestanie na wielkorzdztwie w Egipcie; wspomina wrbitw, ktrzy przepowiadali mu panowanie w Jeruzalem, albo rozczula si myl, e jako wdrownypiewak bdzie zarabia na chleb powszedni, a miasta i kraje uczcz w nim ju nie cezara, pana ziemskiego okrgu, alepieniarza, jakiego nie wydaa dotd ludzko. I tak rzuca si, szala, gra, piewa, zmienia zamiary, zmienia cytaty, zmieniaycie swoje i wiata w jaki sen niedorzeczny, fantastyczny, i straszny zarazem, we wrzaskliw hec, zoon z nadtych wyrae, lichych wierszy, jkw,ez i krwi; a tymczasem chmura na Zachodzie rosa i potniaa z dniem kadym. Miara bya przebrana, bazeska komedia miaa si widocznie ku kocowi. Gdy wieci o Galbie i przyczeniu si Hiszpanii do buntu doszy do jego uszu, wpad w wcieko i sza. Podruzgota czary, przewrci st przy uczcie i wydarozkazy, ktrych ni Helius, ni sam Tygellin nie mieli wykona. Wymordowa Gallw zamieszkaych w Rzymie, potem podpali jeszcze raz miasto, wypuci zwierzta z arenariw, a stolic przenie do Aleksandrii wydao mu si dzieem wielkim,zdumiewajcym i atwym. Ale ju dni wszechmocy jego miny i nawet wsplnicy dawnych zbrodni poczli na patrze jak naszaleca. mier Windeksa i niezgoda zbuntowanych legij zdaway si jednak znw przechyla szal na jego stron. Ju nowe uczty, nowetryumfy i nowe wyroki zapowiedziane byy w Rzymie, gdy pewnej nocy z obozu pretorianw przyby na spienionym koniu goniec donoszc, e w samym miecie onierze podnieli chorgiew buntu i okrzyknli Galb cezarem. Cezar spa w chwili przybycia goca, lecz zbudziwszy si, prno woa na strae przyboczne, czuwajce nocami u drzwi komnat. W paacu bya ju pustka. Niewolnicy tylko rabowali w odleglejszych zaktkach, co si naprdce zrabowa dao. Lecz jego widok zastraszy ich, on za bka si samotny po domu, napeniajc go okrzykami trwogi i rozpaczy. Wreszcie jednak wyzwolecy: Faon, Sporus i Epafrodyt, przybyli mu na ratunek. Chcieli,by ucieka, mwic, e nie ma chwili do stracenia, lecz on udzi si jeszcze. A gdyby, ubrany w aob, przemwi do senatu, czy senat oparby si jego zom i wymowie? Gdyby uy caej sztuki krasomwczej, caej wymowy i zdolnoci aktorskiej, czy ktokolwiek w wiecie zdoaby si mu oprze? Czyby mu nie dano cho prefektury Egiptu? A oni, przywykli do pochlebstw, nie mieli jeszcze wprost zaprzeczy, ostrzegli go tylko, e zanim zdoa doj do Forum, lud rozerwie go na szcztki, i zagrozili, e jeli natychmiast na ko nie sidzie, i oni opuszcz go take. Faon ofiarowa mu schronienie w swej willi, lecej za bram Nomentask. Po chwili siedli na ko i okrywszy gowy paszczami, pomknli ku kracom miasta. Noc blada. Na ulicach panowa ju jednak ruch zwiastujcy nadzwyczajno chwili. onierze to pojedynczo, to maymi oddziaami rozsypalisi po miecie. Niedaleko ju obozu ko cezara uskoczy nagle w bok na widok trupa. Wwczas paszcz zsun si z gowy jedca i onierz, ktry w tej samej chwili przesuwa si obok niego, pozna wadc, lecz zmieszany niespodzianym spotkaniem, odda mu pokonwojskowy. Przejedajc koo obozu pretorianw usyszeli grzmice okrzyki na cze Galby. Nero zrozumia na koniec, e zblia si godzina mierci. Opanowa go przestrach i wyrzuty sumienia. Mwi, e widzi przed sob ciemno w ksztacie czarnej chmury, z chmury za owej wychylaj si ku niemu twarze, w ktrych poznaje matk, on i brata. Zby jego kapay z przeraenia, a jednak komediancka jego dusza znajdowaa jakby jaki urok w grozie chwili. By wszechwadnym panem ziemi i straci wszystko wydawao mu si szczytem tragedii. I wierny sobie, gra pierwsz w niej rol do koca. Opanowaa go gorczka cytat i namitna ch, by obecni zapamitalije dla potomnoci. Chwilami mwi, e chce umrze, i woa o Spikulusa, ktry zabija najzrczniej ze wszystkich gladiatorw. Chwilami deklamowa. "Matka, maonka, ojciec na mier mnie wzywaj!" Byski nadziei budziy si w nim jednak od czasu do czasu, czcze i dziecinne. Wiedzia, e idzie mier, i nie wierzy w ni zarazem. Bram Nomentask zastali otwart. Jadc dalej, przesunli si koo Ostrianum, gdzie naucza i chrzci Piotr. O wicie byli w williFaona. Tam wyzwolecy nie ukrywali mu ju duej, e czas umrze, wic kaza kopa dla siebie d i leg na ziemi, by mogli wzi miar dokadn. Lecz na widok wyrzucanej ziemi ogarn go strach. Tustatwarz jego poblada, a na czole osiady mu, na ksztat kropel rannej rosy, krople potu. Pocz zwczy. Gosem zarazem drcym i aktorskim owiadczy, e chwila jeszcze nie nadesza, po czym znw j cytowa. W kocu prosi, by go spalono. "Jaki artysta ginie!" powtarza, jak by ze zdumieniem. Tymczasem przyby goniec Faona z doniesieniem, e senat wyda ju wyrok i e parricida ma by ukarany wedle dawnegozwyczaju. - Jaki to zwyczaj? - spyta zbielaymi ustami Nero. - Szyj ci chwyc w widy i zasmagaj ci na mier, a ciao wrzuc w Tyber! - odrzek szorstko Epafrodyt. On za roztworzy paszcz na piersiach. - A wic czas! - rzek spojrzawszy w niebo. I jeszcze raz powtrzy: - Jaki artysta ginie! W tej chwili rozleg si ttent koni. To centurion na czele onierzy przybywa po gow Ahenobarba. - piesz si! - zawoali wyzwolecy. Nero przyoy n do szyi, lecz ku si tylko doni bojaliw i wida byo, e nigdy nie omieli si zagbi ostrza. Wwczas niespodzianie Epafrodyt popchn mu rk i n wszed a po gowni, a jemu oczy wyszy na wierzch, straszne, ogromne, przeraone. - Przynosz ci ycie! - zawoa wchodzc centurion. - Za pno - odrzek chrapliwym gosem Nero. Po czym doda: - Oto jest wierno! W mgnieniu oka mier pocza obejmowa mu gow. Krew z grubego karku bluzgaa czarnym strumieniem na ogrodowe kwiaty. Nogi jego poczy kopa ziemi - i skona. Wierna Akte obwina go nazajutrz w kosztowne tkaniny i spalia na przepenionym wonnociami stosie. ------------------ I tak min Nero, jak mija wicher, burza, poar, wojna lub mr, a bazylika Piotra panuje dotd z wyyn watykaskich miastu i wiatu. Wedle za dawnej bramy Kapeskiej wznosisi dzisiaj maleka kapliczka z zatartym nieco napisem: "Quo vadis, Domine?" Przypisy 1. niewolnicy domowi zwali si "familia". 2. (ac.) scripulum lub scrupulum, maa zota moneta, rwnajca si trzeciej czci zotego denara, czyli aureusa. 3. Aedon, zamieniona w sowika. 4. (ac.) czowiek, ktry pracowa ze skutymi nogami. 5. (ac.) matrona, ktra towarzyszya oblubienicy i pouczaa j o obowizkach ony. 6. Via Littoralis. 7. mieszkacy Italii zostali jeszcze przez Augusta uwolnieni od suby wojskowej, skutkiem czego tak zwana cohors italica, stojca zwykle w Azji, zoona bya z ochotnikw. Rwnie w stray pretoriaskiej, o ile nie skadaa si z cudzoziemcw, suyli ochotnicy. 8. za czasw cesarstwa legia liczya okoo 6000 ludzi. 9. najnisza cz wizienia, leca zupenie pod ziemi, z jednym otworem w puapie. Tam umar z godu Jugurta. 10. sellisternia v. lectisternia 11. peractum est! 12. Non te peto, piscem peto. Quid me fugis, Galle? 13. Dedal, ktry wedle innych poda zdoa zalecie z Krety do Sycylii, w amfiteatrach rzymskich gin tak mierci jak Ikar [tj. spada na ziemi ze znacznej wysokoci]. 14. (ac.) wyraenie przysowiowe, znaczy:oto najgupszy z gupich. 15. geniusz mierci. 16. (ac.) niech ci prowadzi potna bogini Cypru i bracia Heleny, gwiazdy wietne, i ojciec wichrw. 17. Pons Triumphalis. ----------Konwersja: rpg6@go2.pl iem, e gdyby Nero pastwo utraci cios byby dla niego mniej okrutny. Zrozumieli te, e czowiek, ktry taki list napisa, musi umrze, a przy tym ich samych oblecia strach blady, e takiego listu suchali. Lecz Petroniusz rozmia si tak szczerym i wesoym miechem, jak by o najniewinniejszy art chodzio, po czym powid oczyma po obecnych i ozwa si: - Weselcie si i odpdcie daleko trwog. Nikt nie potrzebuje si chwali, e tego listu wysucha, ja za pochwal si nim chyba Charonowi w chwili przeprawy. Po czym skin na Greka lekarza i wycign do rami. Biegy Grek w mgnieniu oka przewiza je zot przepask i otworzy y na zgiciu rki. Krew trysna na wezgowia i oblaa Eunice, ktra podparszy gow Petroniusza pochylia si nad nim i rzeka: - Panie, czy ty myla, e ja ci opuszcz? Gdyby bogowie chcieli mi da niemiertelno, a cezar wadz nad wiatem, poszabym jeszcze za tob. Petroniusz umiechn si, podnis si nieco, dotkn ustami jej ust i odpowiedzia: - Pjd ze mn. Potem za doda: - Ty mnie naprawd kochaa, boska moja!... A ona wycigna ku lekarzowi swe rane rami i po chwili krew jej pocza si zlewa i czy z jego krwi. Lecz on da znak chorowodowi i znw ozway si cytry i gosy. piewano naprzdHarmodiosa, a potem zabrzmiaa pie Anakreonta, w ktrej poeta skary si, e znalaz raz pod drzwiami zzibe i zapakane dziecko Afrodyty: zabra je, ogrza, wysuszy skrzydeka, a ono, niewdziczne, przeszyo mu za nagrod serce swym grotem i odtd opucia go spokojno... Oni za wsparci o siebie, pikni jak dwa bstwa, suchali umiechajc si i blednc. Petroniusz po skoczonej pieni poleci roznosi dalej wino i potrawy, potem zacz rozmawia z siedzcymi w pobliu biesiadnikami o rzeczach bahych, ale miych, o jakich zwykle rozmawiano przy ucztach. Wreszcie przywoa Greka, by mu podwiza na chwil yy, albowiem mwi,e morzy go sen i chciaby jeszcze odda si Hypnosowi, zanim Tanatos upi go na zawsze. Jako usn. Gdy si rozbudzi, gowa dziewczyny leaa ju, podobna do biaego kwiatu, na jego piersiach. Wwczas opar j na wezgowiu, by si jej raz jeszcze przypatrze. Za czym znowu rozwizano muyy. piewacy na jego skinienie zanucili now pie Anakreonta, a cytry towarzyszyy imcicho, tak aby sw nie zagusza. Petroniusz blad coraz bardziej, gdy jednakostatnie dwiki umilky, zwrci si raz jeszcze do biesiadnikw i rzek: - Przyjaciele, przyznajcie, e razem z namiginie... Lecz nie mg dokoczy; rami jego objo ostatnim ruchem Eunice, po czym gowa opada mu na wezgowie - i umar. Biesiadnicy jednak patrzc na te dwa biae ciaa, podobne do cudnych posgw, zrozumieli dobrze, e z nimi razem ginie to,co jedynie jeszcze pozostao ich wiatu, tojest jego poezja i pikno. Epilog Pocztkowo bunt legij galijskich pod wodz Windeksa nie zdawa si by zbyt gronym. Cezar mia dopiero trzydziesty pierwszy rok ycia i nikt nie mia si spodziewa, by wiat wnet ju mia by wolny od duszcej go zmory. Wspomniano, e wrd legij nieraz ju, jeszcze za dawniejszych panowa, przychodzio do rozruchw, ktre jednak mijay nie pocigajc za sob zmiany panowa. Tak za Tyberiusza Drusus umierzy bunt legij panoskich, a Germanikus nadreskich. "Kt by zreszt -mwili ludzie - mg obj po Neronie prcz ez, nic no wty.i.48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA