.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS SHAWSHANK 003ɂ yCopyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. 1͑>$Pp>a>&>>#ͪ1>Vu͔!̓> (Om '  /  Ͷ   ̀>>xE>@A>>@B! 6# x G88888>> >>> #v(L Vw cog _ 9W -O G M< >Om B< >ON B B> B#(((%#(&(0($0͏B B7B@7BͪBjB@B@jB#= >O B#< >O B!>w# !6# 6#6# ! e" !0" !@ " ~B~B~B<$<$~BfZB~!>P"">">w!>""̓ !>LT]RO >G@( A(A **** L=L !>LT]RO}o|g>G@( A(A :::: L=L  L =O  G| 8 `8xG   L  { G=G|   G|  G L  !>>}|!@}|e !%*Gx(*v*Gx(*OG> > >>!'w}|!@}|ͤ e =G|  ͤ(e >( e > G|  e >>( ogog#F+Nx<(+x og#} #}|!@}|<ogog@ B} =T]og} |(6+} +}|!@#F+Nx<(x(}|<ogog~#~############~+~+~+~+~+~++~ +F+N+~+ng@* x $(͍ (͍ ($(%!@6>$$(!@6>$#(!(= y#!y(  yͶ  #O># y(*(/(4(8(<(@(D(H(L !P !` !p@!8!0!(! !!!!@( A(A ~/" !J !%!v*Gx(* G<8ͤ(e >>7 >˜ ˜ ( e >7 =>G!x(^#*Oy(* y!(!( !ʼ R df!R \!W!R_y(=RG@( A(A """"  T]  RG@( A(A """"  T]   @( A(A """"  T]  > >A! y( >""" N"O">og> >A! y( *GN 0*GO (* >oge G|  > >A!   # ogWoXgo&T]))))))))@@* x !6# x !V#z(9~ #~#_ #F~8#GN#~#O͏V#z 8)F#4zW{_F#4 Q z__F##4 Q z__V#z 8)F#4zW{_F#4 Q z__F##4 Q z__x(7`i`UOVG0 y T])))))@i`UoVgy Oi`))))) @ k&))}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !@6# ! 6# !><>(!< <(w#   w#  (,>O!`>" x >" x `>" x >OL> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@( A(A @(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=======<===<===<=<==<=|=<!(>""## ͊K! ͱ6# _!ͱ6!`zͱ" G> ͱhj!ͯͯͯͯͯͯͯ\8x>!'w!SoTg((}!A|1}!M[GYoZg}Q|R!O6qQoRg# M>O!~w>0>MwD ̓@>O@o@gd>Od>O!@O@GoO!@O@Go>h@i >@D8LO_( !O~=_wM>O!@*fo>!hw!D .AN .isrsrsrsrsrsrsrsrsrsrsrsrsrsrsrsrD !M*fo@* x > "  = @D0D8@@L  &###bkG#G#G#Gx<=w#w#w#wbk###w#w#w#w6#6#6#6~w#~w#~w#~w++~w8G#~wG#~wG#~w++~###RRR@@D@EEEEuT\P\࠮⎊.興*Ϊ ꬪ]QwwUw :(**2**Ht@EutTTTT *ʪ ..*.@2**2**2 )*:"0*(* NJN .( wuUw@[RSRK ʪMI @@]U]Q]@gUWTW࠮⎊.興*gUGDG슈 ꪪ 8(+83*+t@Euu@@D\T((+0+*+ 0((3**3 (@nBNJ.wQwEwwuWq@YTUUU@@8 # #"; ݕ]pPPPp %%% " """":@XTTTTwuWq@YTUUU@@HPSRRSꪪꪪRRR@@D@EEEEuT\P\࠮⎊.興*Ϊ ꬪ2**2**2  .*.(.@t@Euu@@T\P((+0+*+ :**:***wTwAwtTTTu@@@; wuWq@YTUUU@@8 # #";@jJJJ.@NJJJN @UUUU]@@E]U@@@wQWUWwuWq@YTUUU@@U]@jJJJ.@JJJJN wTwAwtTTTu@@@QWUWPWgQWUW*@  PPP/ HHHJH bS"@@?;?bS"@@}%@ ee!??~@|A@@> PpPP?h  A`B$`@@FF@FF 4 (`? 80   @@@@ D((|DD|аpPVuDDDw'DwUUUU) `PTPT .@lJHH(쪪`wQRTwwQRTw@, @3RSR%-%JNHHꪬ **:(+*+:*;":!  DDDUR pPTPT EŀUUUUwD pPPPPdjjLH@@@"媪@ PPT&B$ $TTRࠠtDEuEEERptPtBDAEEEuD\T\rD@tt@wg®jHJJJJPXT  A]@@@@@@@@@@? ?((((((((08 (D))O}FF@Vf 4 (`$C@@ H`  /B@ @VWXYyQDUP" QpP PpU)*TsRzUk@UaJI U U 0tU@)AEJ*UR UUSUrUb`_U0 F H0/Po`?@ @0 HY AE}!:UV%@ (70@?**W@``0耢|EUU  UU @@>8'X B'BE%B) *UT(Q"UUU@?@|<$8R@?~*3-@?r P ǎ 8<9x?`|>`@@@?0xp <"  <p AHqH9qqqq |@? ? ,|JJUU U@U` @P̴*`"  `UT ? ? %Bw H08@ <C *@??8U pra t"Àc,B@? H   @((  p``Hp?$<8x<000p<!p``pp``pgcgc~dX  H ? d`(@P? )@ Y?L;B3P!P1@1D;%:?8D8lšd|>nv1f<M6c`aI>7&=)111))cUTTTS|b\Y?p&p P0 8D8>|>1Ο|       !"#$%&'()*+,-./0123456789:;<=>?@ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~G,bG,G,bG,G,bG,G,bbbbbG,bG,bG,bG,bbbbbG,bG,bG,bG,bbbbbG,bG,bG,bG,bbbbbG,bG,bG,bG,bG,bG,bG,bG,bG,bG,bG,bG,b _ _ _ _G,bG,bG,bG,bG,bG,bG,b::>            ;>      ;  ; ; ^>  ] ~ ] ~ ] ~ ^ ^ ^9 ] ~ ~;  ;  ;       > > > > > > > 8  ~           \ z z z z   >  >   ^7  ^7  ^7  >  >  zz5 $5$ ~ ~  ~ z z >> ~ >  >  >  > > ^ ^ >   5   5   5   5   5  5 ;  5 $5$ 5 $5$ 5 $5$ 5 $5$ V V W8~$u 4$5$$4$5 5$ 4$5$$4$5$5$$5$xx4$5 5$ 5 5$4$=5$4$=5$4$x4$x4$= = =5$=5$4$~3$4$4$= 3$4$4$^ ^ 4$4$3$W3$W3$^ 3$^ 3$::< S$ ~3$ ~3$ ~3$:3$T  = =  ~ ~ 2$3$2$3$2$3$= 2$W W W 3$ ]2$S$2$S$2$W 2$   S$S$2$< 2$< 2$ 2$91$2$1$2$1$2$0(1(1$2$0(1(1$2$0(1(1$2$0(1(1$2$2$1$2$2$1$2$2$1$2$2$1$2$0(1(1$2$0(1(1$2$0(1(1$2$0(1(1$2$2$1$2$2$1$2$2$1$2$2$0$1$0(1(0$1$0(1(0$1$0(1(0$1$0(1(0$1$0(1(0$1$0(1(0$1$0(1(0$1$0(1(0$0(0(1(0$0(0(1(0$0(0(1(0$0(0(1(0(UQ$40$0(40(0(40(/(0(/(0(/(/(0(0( 0(/(0(/(0(/(T/(T/(t/(t/(P(/( /(8< t/(!O(/(/( O(< t$y/(o$o$X$yS.(/(S.(O(.(O(.(O( .(N(o(.(.(N(.($.(N($.(}.(o(N(W$.(SM( !N(s$N(< N(7 -(6M(M(7M(!M(n( M(RM(RM( n(sM(!Rs< M(M(M(R!M(< M(xRM(6%M(w$L(6$L(!M(L(!M(L(!M(L(w$L(w$L(w$L(w$L(L,!M(L(L,!M(L(L,!M(L(L,!M(L(L,$L(L,$L(L,$L(L,$K,L(L,M(K(L(K,L,K,L,K,L,K,L,K,L,K(L(K,L,K,L(K,L,K,L(K,L,K,L(K,L,K,L,K,L,K,L,K,L,K,L,K,L,K,L,K,L,K,L(K,L,K,L(K,L,K,\ K,5\ J,K,%K,5J,K,J,K,K,50!J,K,0!K,5J,5K,J,K,J,5J,5J,5J,J,/!$J,5P!J,5$J,5k,Vk,5J,5J,k,5J,55I,%j,p!I,4qI,%J,I,(I,%j,5I,UI,|I,4$I,4I,i,4I,4I,v%I,Ui,;I,4$I,N!I,i,!I,pI,4I,O!U[ I,4: I,I,4i,:p!i,4I,4N!H,4(H,!$H,4!H,4H,4N!H,4N!H,4N!H,4N!H,H,(H,H,(H,4o!H,4(H,4N!H,4N!H,4N!H,4N!H,4(H,4(H,4(H,4(H,4N!H,4N!H,4N!H,4N!G,H,(G,H,(G,H,(G,H,(G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,H,(G,H,(G,H,(G,H,(G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,bMG,bMG,bMG,bMG,H,N!G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,bMG,bMG,bMG,bMG,H,N!G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,bMG,bMG,bMG,bMG,H,N!G,H,N!G,H,N!G,H,N!G,bMG,bMG,bMG,bMG,H,N!G,4N!G,8h0G,88h0fVG,u^8h0u^oIG,u^oIG,88G,3V{fh,^{nEG,3VM{h0u^jG,u^{NE43VMG,3VMG,3VM{G,TZ{84bNE4{Q =h0boIG,3Vbh0b{QG,b{QG,{Q =h03V{f0bNE0u^{oEh0b{Mh0TZIG,bMG,bMG,u^{oEG,3V{fh,b{-Ah0UZQ{h,fMG,3V8h0oNEG,oNEG,UZQ{G,u^4G,80h0G,48h0G,oNEG,oNEG,oNEG,oNEG,48h0G,3VbG,3VbG,3VbG,oNEG,oNEG,oNEG,oNEG,3VbG,3VbG,3VbG,3VbG,oNEG,oNEG,oNEG,oNEG,3VbG,3VbG,3VbG,3VbG,oNEG,oNEG,oNEG,oNEG,3VbG,3VbG,3VbG,3VbG,oNEG,oNEG,oNEG,oNEG,3VbG,3VbG,3VbG,3VbG,oNEG,oNEG,oNEG,oNEG,3VbG,3VbG,3VbG,3VbG,oNEG,oNEG,oNEG,oNE-@VWXYz~!=* T*ժ*UX@@@p@P @PU ! UT(@P@YUUUUU TtDveU PPUrAB  @C@ Ž~Յu__UUUU UUUPPPPPPUUT\D??? ????@?U?hߟ U@B_Z*T+]_G80X??` ጀll6@@???@@gX_`kT@?@?@| PW X @@?= @* A;j ? ڼzf@W |????d?@?@?@?@?@?E?JTT`?/? /.>~_ /UT*W?? @@?@?@?@?@?@?@0?P< !$?<~? ;0v0@ |????????@?@?@?@?@?@?@?@W ` 0?? /"17@~~@UUUD???00?????@?@?@?@?@?@@?p~N`}@^@?@U@ -@??`_GUP U*UP@TPT@PPPUUT@ $@/^>_.@@?T Uw*U-ذIPPZ%000$8 (PP0OpOp!}UDDJ -._/`@@@ AA8#N400DĀpi610Y2GxpxpO! L?h?h? lv0@ ^P@~lAl8Ԍt C pp8xppxxx<<00q11|?8xx8x0(T,>>:~f3;;;;)`00@a0 09~j%<c <8Z??>0p>|<<<8p8Mx8`Q ?Aq? _???  \ < 8 ?8|{tx08A1?AÁ??S#S{_; xt`   1/???g,pp~p?< ?,9%8@ y@?.q0qpqp H  ?????x8p8p8?|/ yɶҭ=X"K 7wp{_/l|2@3??Uo_!8O9F_ЯȴР?{Vj `0G8  , 癯(8KABCԛY8v@&>V<<w'3LFvld}=0==V;0 & ML aia``@`B`@"`@`        !"#$%&'()*+,-./0123456789:;<=>?@ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~(! & d!$C .)  * *! *!!) * *! *! & &X n! * &%   &z !+. . *dJ2DB2DB)6  &Y !+2 . *!EB &.)D:)X  &!+2 & .)!=!^!!) &7 !+6L6 *)*=*^)I*) &,.,&+"!-. &L6)*'.=*'.^*j+J*,*+"-*!,.& &!)'2='2^*iKJ+"-*L",&&&-*/&!&)E>F6=E>F6^IKiJ,&-*L"M& &0&.&&)E>=E>^ JKjL".*M&N*.&O&0&Q& ")eF=eF^  jKkL"N&M"P&/*0*P*O&"/*)'.='.^ km"P&N"Q&N&P.q6O*"/*)=^ lN"P"m"p&O&Q2r6P* P.)=^  ln"O"o"p*r2F>P. r:)=^ p&&n"q*B6JQ2"B)=^ o""p&JN. >P*J) '" ='" ^   n*BN: q2."B)'" = ^ "BJ2 P.->)&" = ^=  ""&2>B O*-q6)F*=F*^= "2*6 o*-6)E*e.=E*e.^= "p**.*o"M.)F")=F")^= o""&)n"Lo&)F")=F")^= o&")m"n"K)F"(F"(^= +m)m"Kn")'('=('^= +m)l"Ko")'G(=(=^(2, Lll)l"JI)'G(''( 'aaL  l(k"JI'((''( & '  ' L mmk)kJI'(( '(' &  '  'm,(jJI'((''((' & '' ''m (jJI(H!/2'H(/2(''& M m#iIif(Ib $ E&A  ,M#iiM#IiiM#)I--$ 2'  -#N#IiN#HIIN#(() -F$P6H! -#N#HiI(HIH(%(E (%.2I-   -#N#Hhi(HI)g'%(!G& f h -#N#HhIi(HI)( b !I%f e  .#Hhi)hHI!('%)) -I% j)g-#FH!iH% k"%!%i%(%-i)/.c)2j%'% *C -#M#Gi&M.):-h!N2)%))P6c )/6).f-#j!i .)2)H%N6))) 2cI-%C ,d ,!n2--%h!)& .)61H%N6 b )C d!E h-.2)%!M6H!'&'I)b Ab ! d  !6 .2;h!'- 'h% '!c '!%!6d)P6 e $ :J-6)%)& .)'.2)!*b -%!..d )!k- )%  -:i-Y-(%P6 !j-%5B I%1C k- )1j1 .51I)P6!B t "  !d-!9*1!)sc Jd * !ck-$5 -s  R kBs !(C-)06$"5  R " )O2" (-)%0>s%%s krcj!C-O2! (dJ- 5*1 s 2c1'!-d (d1%q:c ( %J%0j!c() - "dC( -$C)% -B$B (%-- O6( Cc (C*-1c J)1c()--()A%d (k-$5B H%-(%J-c!()Ab add( -C )5c-p:%J)!)'2c "dCC ( -C%k-c)>)) J)H% )%/21Bd!tZd( 1dk$1d . r: )H)P"%P2AHb !!(L1C $K!d)-$- 1 (%%cjd1 d&7dS 2s)( C s  l &dS s  cs [R   *%t K2  kBs " $S+%$-!$s % ldt  K(!$ts RZ   $ t2 l  d1Bd!dC -%.>c(  $d! k-$% C !!C B O>R --5Sd)%5$ $ )d $c )!!c cPJ$0>)Wek5 /B"  1!(e" $!d$" ()C ) 5qFj1Z$D(! f+1!$ -B  db % 2! )"$dI)/J -N!)-@VWXYNNJ@UUUUO,,@H0`P (T)GE E88.𑓒gv_ $8<|IMM.6&`` #c"c@@UPPBu{;"$<``ys8U  &8 A4qcPKK7g%Ā6``@) DV A·s^#ed x<`3z7bO@k8 >ai P`IZHPHSG   $l8  <JJqcIRIRKȎx<i ͥ6660@`Pl(0 0ppSrb@jN" `p(pH` H80 8<f6iY“f"L8((8 00 00$@FDDD0084ܚg`xR3b+x]!y+?A?D|pP  p`O` |0  YcBm@JQ==U-@D@D ^``])af<4,0`<6 `@ xx  <JѨG@lmTD@@>4((@0h $&x` ;V=DE*;U@PPPPZ.*~*****CeGb0y_EI`mMq q ̋Ivo;ğ 9hh\hT}" qҖؒ@`@`0M1L00҂ <666y o09i5\WK$4Ecjs,})AOA-8Um4<(0(UbUvCcA@`ayell}`  @B~H\Pp!@i!R+ 0 8\8@ `@ R *UU͉D(@U*@U U7I?T 0JtU0"q B*6U* @HP U UJJ URRHUSS@ޞ;;V;EEE(8907ݲ[bikll\l$ hޟ`p 9PAqy} ,m"1"6bP؈؀   TlX`dl@8   "6p@PpEDu 9VoY`}tf[ ( 66r@q 0p 0 &&:UgE([`QaiX)`iJ@adN@QH1i h)I cbI@A8 c@bd?@ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~G,G,G,G,G,G,G,bIbIbIbIG,G,G,G,N4Nw4N]=fN]=f^V}A{>R}Ak>R]=sN]=k|$^V}As\ >R?k< ~Vs}AEbf< ^V]={< ^Vw9< ~Vw5bw=9; ^{]=|$>REw]V9kbI; ^V{A; ^<9w; ?k]={;^{4^{\=^w{}A(N(^{4\={4N{bN{bN(N(N(({b{b?o<9Ef\=w((((E[$: N4}Z|A: ]VEw: =V\=wZ$^|Aw}Z<9sM\=>k: }ZwEZ$]V|A{: ]Vw|A: =R\=wb5wR>k4bw4^5s: }Z|Ew b;9{: >o5{: >k;={9 =V[=w9 }^[Aw wI0 }ZwI9 ]VEs bs9$^{E9 }^^o }ZwI }ZwI }ZwI R,^s [=R( RR( M;=>o f[=w  ,^s  ,^s  ,^s  ,^s  [=w  [=w  [=w  [=w If9 f8$~s f8$~s Mw4 RZ=s8$R{A>o {A0R R>o4 \VE^oX$|ZI~s8$R:=s8 ^M8$\ZM{8$^I{ |Z>o:= Rk4 ;R5k7$|Z{4 |ZwE >o4{7$bE{7$bE{7$^wZ=7$bE{ \ZZ= f{I ^~s99 ^o~s bE{ bE{ bE{  E{  $5$  $5$  $5$  $5$  E{  E{  E{  E{  $5$  $5$  $5$  $5$ ^4 ^4 b~s Mf9 E,M [VEw E4Q ;VyAw6 ;VE{5$[ZI{V$[Z~wyE6${^I~s [Z{yAU$;Vwf ^]oyA5 {Zw95$b95$=k4{U$fX={5$^9^s5${ZwxAv(^{4v({ZM5$b8=w5$fIU$^M{T$k{xAT${ZM{4$b8=w4$b8=w4$b8=w4$b8=w4${ZM{4$Ru({4$Ru({4$ER04$b8=w4$b8=w4$b8=w3$4$8=w4$ER04$ER03$4$R03$94$E3$f,~s3$f,~s3$f,~s3$f,~s3$zZI3$WAM=S(WAR3$=oIS(fIt(:VwA~s0ZVEw3$ZVIwS$^{MS(fIS$^{I3$b{83$^k9t,zZIw3$Rk^2$:V6=j3$]oV=s(bRS(^{M2$bvA{2$z^R2$wE92$b]s2$ZZM2$bvA{2$bvA{2$bvA{2$bvA{2$ZZM2$ZZM2$ZZM2$ZZM2$bvA{2$bvA{1$2$vA{1$2$vA{1$2$I{1$2$I{1$2$I{1$5=E{1$fE1$R91$R91$E09Q$yZM1$vARE1$vEM41$9VE]sQ$fI,8VM~w,zZIwQ(8VwI1$^wMQ(8V8]s1(b}wUA1$YZuE}w1$R=f1$R8k0bwM1$k=0P(^IQ(=oUAq,^wvEQ(bQ{0(EVP,^MQ,b{I0(?@ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ[\]^_`abcdefghijklmnopqrstuvwxyz{|}~Sdz, e w kadym stanowymi federalnym wizieniu Amerykijest taki facet jak ja - facet,!ktry moe wszystko zaatwi.Rcznie skrcane papierosy, kopciuch trawki, jeli j lubisz, butelk brandy, aby uczci ukoczenie szkoy przez syna lub crk, czy prawie wszystko inne... oczywicie, w granicach rozsdku. Nie zawsze tak byo.Przybyem do Shawshank, majc zaledwie dwadziecia lat, i jestem jednym z niewieluczonkw nielicznej szczliwej rodziny przyznajcych si do tego, co!zrobili. Popeniem morderstwo.Wykupiem polis ubezpieczeniow na nazwisko mojej ony, o trzy lata starszej ode mnie, a potem uszkodziem hamulce chevroleta coupe, ktry jej ojciec da nam w prezencie lubnym. Wszystko poszo tak,jak zaplanowaem. Nie "przewidziaem, e zjedajc z Castle Hill do miasta, zatrzyma si i zabierze ssiadk z niemowlciem. Hamulce puciy i samochd przelecia przez krzaki na granicy miasta, nabierajc szybkoci. Przypadkowi przechodnie powiedzieli, e musia jecha ponad !pidziesit mil na godzin, kiedy uderzy w postument posgu ofiar wojny domowej i stan w pomieniach. Nie przewidziaem take, e zostan schwytany, ale tak "si stao. Dostaem doywocie.W stanie Maine nie ma wyrokumierci, lecz prokurator okrgowy postara si, eby skazano mnie za wszystkie trzy mierci i orzeczono trzy doywocia, do odsiedzenia jedno za drugim. Na dugi, dugi czas pozbawiao mnie toszans na zwolnienie warunkowe. Sdzia nazwa mjczyn ohydn, potworn #zbrodni", ktr w istocie by,#ale teraz to ju przeszo. Na pokych stronach Cali" !wielkie nagwki ogaszajce wyrok wygldaj troch zabawnie i staromodnie obok wiadomoci o Hitlerze, Mussolinim i poczynaniach F. D. Rooseyelta. Pytacie, czy si tu zrehabilitowaem? Nawet nie wiem, co to sowo oznacza, przynajmniej w odniesieniu do winiw i systemu !penitencjarnego. Sdz, e to termin uywany przez !politykw. Moe ma jakie inneznaczenie i moe bd mia okazj je odkry, ale dopiero #w przyszoci... czyli w czym, o czym winiowie ucz si nie myle. Byem mody, przystojny i z biednej dzielnicy miasta. Sypiaem ze liczn, pospn, upart dziewczyn, ktra mieszkaa w jednym z adnych starych domw przy Carbine Street. Jejojciec zgodzi si na maestwo pod warunkiem, e podejm prac w jego firmie optycznej i zdobd sobie w niej pozycj". Przekonaem si, e w rzeczywistoci chcia mie mnie na oku i w zasigu rki jak nieposusznego psa, ktry nie jest cakiem oswojony i moe ugry. W kocu nagromadzio si midzy nami tyle nienawici, e zrobiem to, za co siedz. Gdybym mg!cofn czas, nie popenibym tej zbrodni, jednak nie jestempewien, czy to oznacza, e jestem zrehabilitowany. W kadym razie, nie zamierzam opowiada wam o sobie; chc powiedzie wam o facecie, ktry nazywa si Andy Dufresne. Zanim jednak opowiem wam o Andym, musz !wyjani kilka rzeczy o sobie. To nie potrwa dugo. Jak ju wspomniaem, od prawie czterdziestu lat jestemtu, w tym cholernym Shawshank, facetem, ktry !wszystko moe zaatwi. I nie chodzi tu tylko o drobny przemyt dodatkowych papierosw czy gorzay, chocia te rzeczy zawsze s na czele listy najbardziej podanych artykuw. Zorganizowaem tysice rnych innych rzeczy dla odsiadujcych wyroki, !niektre z nich byy zupenie niewinne, lecz trudne do zdobycia w miejscu takim jak to. By pewien go, ktry siedzia za zgwacenie dziewczynki i obnaanie si przed tuzinami innych; zaatwiem mu trzy kawaki rowego marmuru z Yermont,z ktrych wykona trzy cudowne rzeby - dziecka, chopca i brodatego modzieca. Nazwa je Trzy postacie Jezusa" i poski te stoj teraz w gabinecie czowieka, ktry by gubernatorem tego stanu. Albo wemy nazwisko, ktre moecie pamita, jeli !wychowalicie si na pnocy Massachusetts - Robert Alan Cote. W tysic dziewiset pidziesitym pierwszym rokuprbowa obrabowa Pierwszy Przemysowy Bank w MechanicFallus i napad zmieni si w krwaw rze - szeciu zabitych, w tym dwch czonkw bandy i trzech zakadnikw oraz mody policjant, ktry w niewaciwej chwili wychyli gow i dosta kul w oko. Cote zbiera monety. Oczywicie, nie mieli zamiaru pozwoli mu trzyma ich w celi, ale z niewielk pomoc jego matki i kierowcy furgonetki z pralni zdoaem mu je dostarczy. Powiedziaem mu: Bobby, musisz by stuknity, eby sprowadza kolekcj monet dotego kamiennego hotelu "penego zodziei". Spojrza na $mnie, umiechn si i odpar: Wiem, gdzie je schowa. Bd bezpieczne. Nie martw "si". I mia racj. Bobby Cote umar w tysic dziewiset szedziesitym sidmym na raka mzgu, ale jego monet nigdy nie znaleziono. Zaatwiaem ludziom czekoladki na walentynki; dla szalonego Irlandczyka nazwiskiem O'Malley cignem trzy z tych zielonych koktajli mlecznych, jakie podaj w Dniu witego Patryka u McDonalda; zdoaemnawet urzdzi nocny pokaz $Gbokiego garda" i Diabe w pannie Jones" dla grupki dwudziestu facetw, ktrzy #zoyli si, eby wypoyczy te filmy... chocia musiaem potem odsiedzie tydzie w karcerze. To ryzyko, jakie ponosisz, bdc czowiekiem, !ktry moe wszystko zaatwi.cigaem poradniki i pornografi, zabawne !artykuy, takie jak brzczyki iproszek wywoujcy swdzenie, a ponadto nieraz wystaraem si, eby dugoterminowy dosta majteczki ony lub !przyjaciki... a sdz, e !domylacie si, co faceci tutajmog robi w dugie noce, kiedy czas cignie si jak guma. Nie zaatwiam wszystkich tych rzeczy za darmo, a niektre maj wysok cen. Jednak nie robi tego tylko dla pienidzy; po co mi pienidze? Nigdy nie bd "mia cadillaca ani nie polec w lutym na dwa tygodnie na Jamajk. Robi to z tego samego powodu, z jakiego porzdny rzenik sprzeda wam!wycznie wiee miso; mam "dobr opini, ktrej nie chc straci. Odmawiam sprowadzania tylko dwch rzeczy: broni i twardych narkotykw. Nie zamierzam nikomu pomc w popenieniu morderstwa czy samobjstwa. Mam ju tyle trupw na sumieniu, e wystarczy mi do koca ycia. Tak, prawdziwy ze mnie Neiman-Marcus. Dlatego gdy Andy Dufresne przyszed do mnie w tysic dziewiset czterdziestym dziewitym i zapyta, czy mog przemyci dla niego Rite Hayworth, powiedziaem mu, e nie bdzie z tym adnego problemu. I nie byo. Kiedy Andy przyby w tysic dziewiset czterdziestym smym do Shawshank, mia trzydzieci lat. By niskim, schludnym modym mczyzn o jasnych wosach i maych, zrcznych doniach. Nosi okulary w zotych oprawkach. Paznokcie mia zawsze przycite i czyste. To dziwne, eby zapamita kogo w ten sposb, ale wanie te cechy wydaway mi si najbardziej charakterystyczne dla Andy'ego. Wyglda tak, jakby brakowao mu krawatu. Na wolnoci by wiceprezesem dziau kredytw duego bankuw Portland. Dobra posada dla kogo tak modego jak on, zwaszcza wobec konserwatyzmu wikszoci bankw... dziesiciokrotnie wikszego na terenie Nowej Anglii. Mieszkacy nie powierz nikomu pienidzy, jeli nie jest ysy, kulawy i nieustannie nie podciga spodni, poprawiajc sobie pas przepuklinowy. Andy siedzia za zamordowanie ony i jej kochanka. Jak ju chyba mwiem, kadywizie jest niewinny. Och, recytuj ten tekst w taki #sposb, jak ci wici mowie w telewizji cytuj Ksig Objawienia. S ofiarami sdziw o kamiennych sercachi bez jaj, niekompetentnych politykw, sprzedajnych policjantw lub fatalnego zbiegu okolicznoci. Powtarzaj ten tekst, lecz na ich twarzach jest wypisane co innego. Wikszo !winiw to ndzne kreatury, !nie potrafice y z innymi i ze sob, a ich najwikszym nieszczciem jest to, e w ogle si urodzili. Podczas wszystkich tych lat spdzonych w Shawshank napotkaem mniej ni dziesiciu mczyzn, ktrym !uwierzyem, gdy mwili mi, e nie s winni przypisywanych im zbrodni. Jednym z nich by Andy Dufresne, chocia dopiero z czasem nabraem przekonania o jego niewinnoci. Gdybym by sdzi rozpatrujcym jego spraw w Portlandzkim Sdzie Najwyszym podczas tych szeciu burzliwych tygodni na !przeomie tysic dziewiset czterdziestego sidmego i czterdziestego smego roku, ja rwnie gosowabym za skazaniem. To bya paskudna sprawa; jedna z tych smakowitych, ze wszystkimi odpowiednimi elementami. Pikna dziewczynaz towarzystwa (martwa), miejscowy sportowiec (rwniemartwy) i wybitny mody biznesmen (w areszcie). To wszystko, plus wszelkie skandaliczne szczegy, o jakich mogy napomyka gazety. Wyrok by z gry przesdzony. Proces trwa takdugo tylko dlatego, e prokurator okrgowy zamierzastartowa w wyborach do Izby Reprezentantw i chcia, ebyJasio Publika dobrze "zapamita jego dzib. To by istny prawniczy cyrk, z widzami ustawiajcymi si w kolejce do sali sdowej o czwartej rano mimo minusowych temperatur. Fakty, na jakich opierao si oskarenie, a ktrych Andy !nigdy nie podwaa, wyglday#nastpujco: mia on, Linde Collins Dufresne, ktra w czerwcu tysic dziewiset czterdziestego sidmego wyrazia ch nauczenia si gry w golfa w Falmouth Hills Country Club; lekcje te pobieraa przez cztery !miesice; jej instruktorem by zawodowy gracz w golfa z Falmouth Hills, Glenn Quentin; pod koniec sierpnia Andy dowiedzia si, e Quentin i jego ona zostali kochankami; Andy i Linda Dufresne gwatownie pokcili si po !poudniu dziesitego wrzenia;powodem sprzeczki bya jej niewierno. Zezna, e Linda przyja z zadowoleniem fakt, e wie o jej zdradzie; ukrywanie si, powiedziaa, byo przygnbiajce. Oznajmia Andy'emu, i zamierza !postara si o rozwd w Reno. Andy zapowiedzia, e prdzejzobaczy j w piekle ni w Reno. Wysza, by spdzi noc w bungalowie, ktry Quentin wynajmowa nieopodal terenwgolfowych. Nastpnego ranka sprztaczka znalaza ich oboje w ku, martwych. Obojgu kto wpakowa po cztery kule. Wanie ten ostatni fakt najsilniej przemawia przeciwko Andy'emu. Prokurator z politycznymi aspiracjami robi wok tego wiele szumu w swoim przemwieniu wstpnym i kocowym. Andrew Dufresne, powiedzia, nie by rozwcieczonym mem szukajcym gwatownej zemsty na niewiernej onie; to. rzek prokurator, mona by"zrozumie, jeli nie wybaczy. Jednak oskarony dziaa z "zimn krwi. Zwacie tylko! -#grzmia ku awie przysigych. Cztery i cztery! Nie sze strzaw, lecz osiem! Wystrzela cay magazynek... apotem spokojnie zaadowa bro ponownie, eby znw do nich strzeli!". CZTERY DLA NIEGO I CZTERY DLA NIEJ, oznajmi portlandzki Sun". Bostoski Register" nazwa go perfekcyjnym zabjc". Pracownik lombardu w Lewiston zezna, e sprzeda Andrew Dufresnemu szeciostrzaowy Police Special, kaliber trzydzieci osiem, zaledwie dwa dni przed podwjnym morderstwem. Barman z klubu golfowego twierdzi, e Andy przyszed tam okoo sidmej wieczorem !dziesitego wrzenia, wychylitrzy due whisky w cigu dwudziestu minut - a wstajc ze stoka, powiedzia mu, e teraz idzie do domu Glenna Quentina, a reszt on, barman, przeczyta w gazetach". Inny wiadek, zatrudniony w sklepiku Handy-Pik mniej wicej mil od domu Quentina, owiadczyw sdzie, e Dufresne odwiedzi ich za kwadrans dziewita tego samego wieczoru. Kupi papierosy, trzypuszki piwa i ciereczki do naczy. Patolog sdowy !stwierdzi, e Quentin i ona Dufresnego zostali zabici midzy jedenast a drug w nocy z dziesitego na jedenastego wrzenia. Prowadzcy spraw detektyw z biura prokuratora generalnego zezna, e !niecae siedemdziesit jardw od bungalowu bya zatoczka do parkowania, na ktrej jedenastego wrzenia zabezpieczono trzy dowody: po pierwsze, dwie puste puszki po piwie Narragansett (z odciskami palcw oskaronego); po drugie, dwanacie niedopakw papierosw (marki Kool, jakie pali oskarony); a po trzecie, gipsowy odlew opon (dokadniepasujcy do wzoru bienika opon samochodu plymouth rocznik czterdzieci siedem, nalecego do oskaronego). Na sofie w bawialni bungalowu Quentina znaleziono cztery ciereczki do naczy. Byy podziurawione kulami i osmolone od strzaw. Detektyw wyrazi przypuszczenie (mimo gorcych sprzeciww adwokata Andy'ego), e morderca owin ciereczkami !luf broni, eby stumi huk wystrzaw. Andy Dufresne zeznawa jako wiadek obrony i spokojnie, chodno, beznamitnie przedstawi swoj wersj !wydarze. Powiedzia, e ju w ostatnim tygodniu lipca zaczy dociera do niego niepokojce plotki o jego onie i Glennie Quentinie. Pod !koniec sierpnia zaniepokoi sina tyle, eby sprawdzi ich zasadno. Pewnego wieczoru,kiedy Linda miaa po lekcji golfa uda si na zakupy do Portland, Andy pojecha za nii Glennem Quentinem do pitrowego domku, ktry wynajmowa instruktor (nieuchronnie nazywanym w gazetach miosnym gniazdkiem"). Zaparkowa w zatoczce i zaczeka, a Quentin po trzech godzinach odwiz j do klubu golfowego, gdzie zostawia samochd. - Chce pan powiedzie $sdowi, e ledzi pan on w paskim nowiutkim plymoucie? - zapyta prokurator, biorc go w krzyowy ogie pyta. - Na ten wieczr zamieniem si samochodem ze znajomym - odpar Andy i to spokojne stwierdzenie, dowodzce, jak starannie zaplanowa ledztwo, nie postawio go w korzystnym wietle w oczach sdu. Zwrciwszy znajomemu samochd i odebrawszy swj, !pojecha do domu. Linda leaa"w ku, czytajc ksik. Zapyta, jak uda si jej wypad do Portland. Odpara, #e byo mio, ale nie znalaza niczego, co spodobaoby si jej a tak, eby to kupi. - Wtedy byem ju pewny - rzek Andy wstrzymujcym dech suchaczom. Mwi tym samym chodnym, obojtnym tonem, jakim wygasza niemalcae swoje owiadczenie. - W jakim stanie umysu pozostawa pan przez siedemnacie dni dzielcych ten wieczr od nocy, w ktrejpaska ona zostaa zamordowana? - zapyta go jego adwokat. - Byem okropnie przygnbiony - odpar spokojnie Andy. Doda beznamitnie, e zastanawia si nad samobjstwem i nawetposun si do tego, e smego wrzenia kupi w Lewis-ton rewolwer. Potem adwokat poprosi go, eby opowiedzia sdowi, co zaszo w noc morderstwa po tym, jak ona opucia go i pojechaa do Glenna Quentina.!Andy speni to polecenie... i wywar jeszcze gorsze wraenie. Znaem go przez blisko trzydzieci lat i mwi wam, e by najbardziej opanowanym czowiekiem, jakiego spotkaem. To, co dobre, ujawnia powoli. To, co ze, tumi w sobie. Jeeli kiedykolwiek przey jakie K42\book.gb.tmp0 rkP0pjk&k{AgBp! c5 9 c  c I! c^ S, c 7E$zaamanie nerwowe, jak nazywa to jeden czy drugi pismak, nigdy tego nie okaza.By typem czowieka, ktry decydujc si popeni samobjstwo, nie zostawiby adnego listu, ale starannie uporzdkowaby wszystkie swoje sprawy. Gdyby paka na awie oskaronych, gdyby gosama mu si i zacina, a nawet gdyby zacz krzycze na prokuratora okrgowego, sdz, e nie dostaby doywocia, na jakie go !skazano. A jeli, to wyszedby warunkowo w tysic dziewiset pidziesitym czwartym. Jednak on zachowywa si w sali sdowejjak automat, swoj postaw !sugerujc: Tak byo. Wierzcielub nie". Nie uwierzyli. Powiedzia, e tamtej nocy by pijany, e by mniej lub bardziej pijany od dwudziestego czwartego sierpnia, a nie jest czowiekiem, ktry ma mocn gow. Oczywicie, ju samo to trudno byoby przekn jakiemukolwiek sdziemu. Nie wyobraali sobie, by taki opanowany mody czowiek w eleganckim trzyczciowym "garniturze mg upija si do nieprzytomnoci z powodu jakiego oninego romansiku zmaomiasteczkowym instruktorem golfa. Ja w to uwierzyem, poniewa miaem okazj obserwowa go duej ni tych szeciu mczyzn i sze kobiet. Przez cay czas naszej znajomoci Andy Dufresne wypija najwyej cztery drinki rocznie. Co roku spotyka si ze mn na spacerniaku mniej wicej na tydzie przed swoimi urodzinami i dwa tygodnie przed Boym Narodzeniem. Za kadym razemzamawia butelk Jacka "Danielsa. Paci za nie tak, jak!wikszo skazanych paci za kupowane artykuy - mizernymwynagrodzeniem, jakie tutaj dostaj, oraz odrobin wasnych oszczdnoci. Do tysic dziewiset !szedziesitego pitego roku#pacili dziesitaka za godzin. W szedziesitym pitym podnieli stawk do dwudziestu piciu centw. Moja mara na alkohol wynosia i wynosi dziesi procent, wic kiedy dodacie ten narzut do ceny butelki dobrej whisky takiej jak Black Jack dowiecie si, iloma godzinami cikiej pracy w pralni Andy Dufresne musia okupi te cztery drinki rocznie. Rankiem w dniu swoich urodzin, dwudziestego #wrzenia, pociga dugi yk, a nastpny wieczorem, po zgaszeniu wiate. Nazajutrz oddawa mi prawie pen butelk, a ja czstowaem innych. Z drugiej butelki pociga raz w Boe Narodzenie i ponownie w NowyRok. Potem i ona wracaa do mnie z instrukcjami, kogo poczstowa. Cztery drinki rocznie - czy tak zachowuje !si czowiek majcy pocig dokieliszka? Raczej trudno w to uwierzy. Powiedzia sdowi, e w nocy dziesitego wrzenia by tak pijany, e pamita tylko oderwane strzpy wydarze. #Upi si tego popoudnia - dladodania sobie odwagi" - zanimrozmwi si z Lind. Kiedy odjechaa na spotkanie z Quentinem, przypomnia sobie, e chcia stawi im czoo. W drodze do bungalowu Quentina zajecha do klubu golfowego na kilka kolejek. Powiedzia, e nie pamita, aby mwi barmanowi, e reszt przeczyta w gazetach", ani w ogle cokolwiek. Przypomnia sobie, e w Handy-Pik kupi piwo, alenie ciereczki. Do czego byyby mi potrzebne cierki?" - pyta i jedna z gazet podaa, i trzy panie wchodzce w skad awy przysigych zadray. Pniej, o wiele pniej, zastanawia si przy mnie nad sprzedawc, ktry zezna o tych cierkach, i sdz, e warto tu przytoczy jego sowa. !- Zamy - rzek mi kiedy Andy na spacerniaku - e gorczkowo szukajc wiadka, natknli si na faceta, ktry tamtej nocy sprzeda mi piwo. Od tego czasu miny ju trzy dni. Wszystkie szczegy tej sprawy zostay opisane w gazetach. #Moe przycisnli gocia, piciulub szeciu gliniarzy, plus tajniak z biura prokuratora i asystent. Pami jest podatna na sugesti, Rudy. Mogli zacz od pyta typu: Czy "on mg naby cztery czy picierek?", a potem poszo atwo. Jeli wystarczajca liczba ludzi chce, eby co sobie przypomnia, potrafi by bardzo przekonujcy. Zgodziem si z tym. - Jednak jeszcze bardziej przekonujcy by kto inny - %cign Andy, gono mylc. -Uwaam za co najmniej prawdopodobne, i sam si przekona. To blask sawy. Reporterzy zadajcy mu pytania, jego zdjcia w gazetach... a ukoronowaniem wszystkiego rola gwiazdy w sdzie. Nie twierdz, e wiadomie zmyla czy !krzywoprzysiga. Sdz, e piewajco przeszedby test na wykrywaczu kamstw albo #poprzysig na witej pamicimamusi, e kupiem te #cierki. Mimo to... pami jest tak cholernie podatna na sugesti. Nawet mj adwokat, !ktry uwaa, e co najmniej poowa mojej opowieci jest kamstwem, nie kupi tej historyjki z cierkami. Jest zupenie poroniona. Byem pijany jak winia, zbyt schlany, eby myle o wytumieniu strzaw. Gdybym to zrobi, po prostu pocignbym za spust. Podjecha do zatoczki i zaparkowa. Pi piwo i pali papierosy. Patrzy, jak gasn wiata na parterze domku !Quentina. Widzia, jak zapaliosi wiato w pokoju na grze... a pitnacie minut pniej i ono zgaso. !Powiedzia, e domyli si reszty. - Panie Dufresne, czy wszed pan wtedy do domu Glenna Quentina i zabi tych dwoje? - zagrzmia jego adwokat. - Nie, nie wszedem - odpar Andy. Zezna, e okoo pnocy zacz trzewie. Postanowi wrci do domu, !przespa si i nastpnego dniaprzemyle wszystko w bardziej dojrzay sposb. - I wtedy, jadc do domu, doszedem do wniosku, e najrozsdniej zrobibym, pozwalajc jej jecha do Renoi zaatwi rozwd. - Dzikuj, panie Dufresne. Prokurator podskoczy. - Rozwid si pan z ni najszybciej, jak pan mg, prawda? Rozwid si pan z ni za pomoc rewolweru kalibru trzydzieci osiem owinitego w cierki, tak? - Nie, prosz pana, nie zrobiem tego - odpar spokojnie Andy. - A potem zastrzeli pan jej kochanka. - Nie, prosz pana. - Chce pan powiedzie, e kochanka zastrzeli pan najpierw? - Chc powiedzie, e nie zastrzeliem adnego z nich. Wypiem dwie puszki piwa i wypaliem ile papierosw, ktrych niedopaki policja znalaza w zatoczce. Potem pojechaem do domu i poszedem do ka. - Owiadczy pan sdowi, e midzy dwudziestym czwartym sierpnia a dziesitym wrzeniamia pan samobjcze myli. - Tak, prosz pana. - Na tyle silne, by kupi rewolwer. - Tak. - Czy zmartwiby si pan, panie Dufresne, gdybym powiedzia, e nie wydaje mi si pan typem samobjcy? - Nie - odpar Andy - bowiem nie sprawia pan na mnie wraenia specjalnie wraliwegoi bardzo wtpi, czy majc ochot popeni samobjstwo,przyszedbym do pana z moim problemem. W sali sdowej rozlegy si stumione chichoty, ale ta uwaga nie przysporzya Andy'emu sympatii sdziw. - Czy zabra pan ze sob t trzydziestksemk w nocy dziesitego wrzenia? - Nie; jak ju mwiem... - Ach tak! - umiechn si sarkastycznie prokurator. - Rzuci go pan do rzeki, prawda? Do Royal. Po poudniu dziewitego wrzenia. - Tak, prosz pana. - Dzie przed morderstwem? - Tak, prosz pana. - Bardzo wygodne, prawda? - Ani wygodne, ani niewygodne. To prawda. - Sdz, e sysza pan zeznanie porucznika Minchera? Mincher dowodzi grup, ktraprzeczesaa rzek w pobliu mostu Pond Road, z ktrego Andy rzuci bro. Policja nie znalaza jej. - Tak, prosz pana. Wie pan, e syszaem. - A wic sysza pan, jak #mwi sdowi, e nie znaleli adnej broni, chocia szukali jej trzy dni. To do wygodne,prawda? - Wygodne czy nie, pozostaje faktem, e jej nie znaleli - odpar spokojnie Andy. - Jednak chciabym przypomniezarwno panu, jak i Wysokiemu Sdowi, e ten !most ley bardzo blisko ujcia Royal do zatoki Yarmouth. Prd jest tam silny- Bro moga zosta zniesiona do zatoki. - Tak wic nie mona dokonaporwnania ladw na kulach wyjtych z zakrwawionych cia paskiej ony i pana Glenna Quentina a gwintem lufy paskiego rewolweru. Zgadza si, panie Dufresne? - Tak. - To rwnie bardzo dogodne, prawda? W tym momencie, wedug relacji prasowych, Andy okazajedn z niewielu reakcji emocjonalnych, na jakie pozwoli sobie podczas caego szeciotygodniowego procesu. Na jego twarzy pojawi si nieznaczny, kwany umiech. - Poniewa jestem niewinny zarzucanej mi zbrodni, prosz pana, a ponadto mwi prawd, twierdzc, e rzuciem bro do rzeki na dzie przed tym, zanim doszodo zbrodni, wydaje mi si zdecydowanie niedogodne, e nie znaleziono rewolweru. Prokurator piowa go przez dwa dni. Ponownie przeczyta Andy'emu to, co sprzedawca z Handy-Pik zezna o cierkach. Andy powtrzy, e nie pamita, aby je kupowa, ale przyzna, i nie pamita take, e ich nie kupi. Czy to prawda, e Andy i Linda Dufresne wykupili wspln polis ubezpieczeniow na pocztkutysic dziewiset czterdziestego sidmego roku?Tak, to prawda. I w razie mierci ony, czy Andy nie otrzymaby pidziesiciu tysicy dolarw odszkodowania? Prawda. A czy"nieprawd jest, e uda si dodomu Glenna Quentina z zamiarem popenienia morderstwa, a ponadto, e zamierza popeni morderstwodwukrotne? Nie, to nieprawda. A wic co, jego zdaniem, zaszo, skoro nie znaleziono adnych ladw rabunku? - Nie mam pojcia, prosz pana -odpar spokojnie Andy. Spraw oddano do rozpatrzenia sdowi o pierwszej po poudniu w pewn nien rod. !Dwanacioro sdziw wrcio "na sal o trzeciej trzydzieci. Wony wyzna, e wrciliby wczeniej, ale zwlekali, rozkoszujc si smacznym pieczonym kurczakiem z restauracji Bentleya - na koszt okrgu. Uznali Andy'ego za winnego i - bracie - gdyby w stanie Maine istniaa kara mierci, zadyndaby, zanim wiosenne krokusy wystawiy swoje ebki ze niegu. Prokurator spyta, co jego zdaniem zaszo, a Andy uchylisi od odpowiedzi -jednak !mia swoj koncepcj, ktr wycignem z niego pewnej pnej nocy w tysic dziewiset pidziesitym !pitym. Zajo nam siedem lat,eby przej od uprzejmych ukonw do do zayej znajomoci - ale nigdy nie czuem si naprawd zaprzyjaniony z Andym a dotysic dziewiset szedziesitego, a wierzcie mi, e byem jedynym, ktry kiedykolwiek przestawa z nim!bliej. Jako dugoterminowi, odpocztku do koca siedzielimy w tym samym oddziale, chocia moja cela !znajdowaa si p korytarza dalej. "- Co ja myl? - zamia si bez cienia rozbawienia. - !Myl, e tamtej nocy miaem ogromnego pecha. Wikszego, !ni kiedykolwiek mgbym mie w tak krtkim czasie. Sdz, #e zrobi to jaki obcy, ktry przypadkiem tamtdy !przejeda. Moe kto, kto zapa gum na tej drodze, kiedy pojechaem do domu. Moe wamywacz. Moe psychopata. Zabi ich, to wszystko. A ja jestem tutaj. !Tak po prostu. Mia spdzi w Shawshank reszt swego ycia - a przynajmniej jego liczc $si cz. Pi lat pniej zacz stawa przed komisj do spraw zwolnie warunkowych, ktra regularniejak w zegarku odrzucaa jego wnioski, chocia by wzorowym winiem. Zwolnienie z Shawshank, jeli ma si wbit w papierach piecztk morderstwo", to powolny proces, rwnie powolny jak erozja skay "przez pync rzek. W skad komisji wchodzio siedem osb, dwie wicej ni w !wikszoci wizie stanowych,a kada z nich miaa tyek twardszy od kamienia wyjtego ze rda wody mineralnej. Tych facetw nie mona przekupi, nie mona zagada, nie mona #przebaga. Jeli chodzi o tak"komisj, to pienidze nie liczsi i nie ma mocnych. W przypadku Andy'ego w gr wchodziy rwnie inne wzgldy... ale to naley do "dalszej czci mojej opowieci.By pewien dobrze si sprawujcy i uprzywilejowany wizie, niejaki Kendricks, "ktry w latach pidziesitychby mi winien sporo forsy i miny cztery lata, zanim !wszystko spaci. Wikszo dugu odda w formie informacji - w moim interesie jeste martwy, jeeli nie znajdziesz sposobu, eby trzyma ucho przy ziemi. Ten Kendricks, na przykad, mia dostp do akt, do ktrych ja, obsugujc sztanc w wiziennej wytwrni tablic, nigdy nie miabym wgldu. Kendricks powiedzia mi, e w tysic dziewiset pidziesitym sidmym komisja gosowaa siedem do zera przeciw warunkowemu zwolnieniu Andy'ego Dufresnego, sze do jednego w tysic dziewiset pidziesitym smym, znw siedem do zera w pidziesitym dziewitym i pi do dwch w tysic "dziewiset szedziesitym. "Nie wiem, jak byo pniej, alewiem, e po szesnastu latach nadal siedzia w czternastej $celi pitego oddziau. Mia ju pidziesit siedem lat. Zapewne w przypywie dobrego serca wypuciliby go okoo tysic dziewiset osiemdziesitego trzeciego. !Daj ci doywocie i zabieraj cae ycie - a przynajmniej %ca jego liczc si cz. Moe kiedy ci wypuszcz, "ale... no, posuchajcie: Znaem takiego gocia, nazywa si Sherwood Bolton. Trzyma w celi gobia od tysic dziewiset czterdziestego pitego do pidziesitego trzeciego, kiedy to go wypucili. Nie by adnym Ptasznikiem z Alcatraz; po prostu mia tego gobia. Nazywa go Jake. Wypuci go na wolno dzie przed tym, zanim on, Sherwood, mia wyj; gob polecia tak piknie, jak tylko mona sobieyczy. Jednak mniej wicej tydzie po tym jak Sherwood Bolton opuci nasz !szczliw rodzink, jeden z !moich przyjaci zawoa mniedo zachodniego kta spacerniaka, gdzie zwyk przesiadywa Sherwood. Ptak lea tam jak bardzo maa kupka przybrudzonej pocieli. Wyglda na zagodzonego. Mj przyjaciel zapyta: Czy "to nie Jake, Rudy?". Mia racj.Ten gob by martwy jak krowie ajno. Pamitam, jak Andy Dufresne !po raz pierwszy zwrci si domnie o co; pamitam to tak, jakby to byo wczoraj. Jednak wtedy nie chcia Rity Hayworth. O ni poprosi pniej. Tego lata tysic dziewiset czterdziestego smego roku chodzio mu o co innego. Wikszo moich interesw zaatwiam na spacerniaku. Nasz dziedziniec jest wielki, owiele wikszy od innych. Ma ksztat kwadratu o boku "dziewidziesiciu jardw. Od pomocy zamyka go zewntrzny mur z wieyczkami na obu kocach. Stranicy s wyposaeni w lornetki i bro. W tym pnocnym murze znajduje si gwna brama. Po poudniowej stronie cign si rampy wyadowcze dla ciarwek. Jest ich pi. W dni robocze Shawshank to ruchliwe miejsce- wozy dostawcze wjedaj iwyjedaj. Mamy tu wytwrni tablic rejestracyjnych i wielk przemysow pralni, ktra obsuguje nasze wizienie, a ponadto szpital Kittery oraz Dom Starcw w Eliot. S tu take due warsztaty samochodowe, w ktrych mechanicy naprawiaj pojazdywizienne, stanowe i municypalne - nie wspominajc o prywatnych autach stranikw i personelu wizienia... a take, nieraz, czonkw komisji zwolnie warunkowych. Wschodni bok dziedzica to gruby kamienny mur z mnstwem wskich okienek. Pojego drugiej stronie znajduje !si oddzia pity. Od zachodu ulokowano administracj oraz izb chorych. Shawshank nigdynie byo tak zatoczone jak #wikszo wizie, a w tysicdziewiset czterdziestym smym byo zapenione jakie K42\book.gb.tmp0 rkP0pjk&k{AgB p ci c c/ # c+D c57UJXzaledwie w dwch trzecich, ale na dziedzicu zawsze przebywao od osiemdziesiciu do stu dwudziestu winiw - "grajcych w pik non lub wkoszykwk, opowiadajcych dowcipy, ziewajcych, ubijajcych interesy. W niedziele spacerniak by jeszcze bardziej zatoczony; przypominaby miejsce pikniku... gdyby byy z nami kobiety. Andy po raz pierwszy !przyszed do mnie w niedziel. Wanie skoczyem rozmawia o radiu z Elmore'em Armitage'em, kumplem, ktry czsto oddawa mi przysugi, kiedy stan obok mnie Andy. Oczywicie, wiedziaem, kim jest; by uwaany za snoba i zimn ryb. Ludzie przepowiadali, e wpadnie w kopoty. Jednym z mwicych tak by Bogs Diamond. z "ktrym lepiej byo nie mie nicwsplnego. Andy nie mia wsptowarzysza w celi i syszaem, e sam tego chcia, chocia ju zaczto gada, e uwaa si za lepszego od innych. Jednak ja !nie musiaem sucha plotek o kim, kogo mogem oceni osobicie. - Cze - powiedzia. - Jestem Andy Dufresne. Wycign rk, a ja $ucisnem j. Nie nalea do ludzi traccych czas na czczgadanin; od razu przeszed do rzeczy. - O ile wiem, jeste czowiekiem, ktry moe zaatwi niemal wszystko. Przyznaem, e od czasu do "czasu mog postara si o co.- Jak to robisz? - zapyta Andy. - Czasem - powiedziaem - co po prostu wpada mi w "rce. Nie mog tego wyjani. To chyba dlatego, e jestem Irlandczykiem. Umiechn si. - Zastanawiaem si, czy #mgby postara si dla mnie o motek skalny? - Co to takiego i do czego ci on potrzebny? Andy spojrza ze zdziwieniem. - Czy zorganizowanie jakiej rzeczy uzaleniasz od poznania jej zastosowania? Syszc to, zrozumiaem, dlaczego zyska reputacj snoba, faceta lubicego si wywysza - ale w tym pytaniu wyczuem odrobin humoru. - Ujm to tak - odparem. - Gdyby potrzebowa szczoteczki do zbw, nie zadawabym pyta. Po prostu podabym cen. Widzisz, szczoteczka nie jest mierciononym narzdziem. - A ty masz powane obiekcjewobec mierciononych narzdzi? - Wanie. Stara, poatana pika baseballowa poleciaa w naszym kierunku, a on "odwrci si zwinnie jak kot i zapa j w powietrzu. Nawet Frank Malzone byby dumny z takiego chwytu. Andy odrzuci pik z powrotem - szybkim i pozornie niedbaym ruchem "rki, a mimo to silnie i celnie. Widziaem, e wielu zerkao na nas ukradkiem, kiedy omawialimy interes. Zapewne !stranicy na wieach rwnie nas obserwowali. Mao mnie to wzruszao; w kadym wizieniu s winiowie waniejsi od innych, czterech czy piciu w mniejszym, dwa lub trzy tuziny w wikszym zakadzie karnym. W Shawshank byem jednym z #tych, ktrzy si licz, i to, comylaem o Andym Dufresnem mogo mie ogromny wpyw nato, jak mu tutaj bdzie. On z !pewnoci o tym wiedzia, ale nie paszczy si ani nie podlizywa, za co poczuem doniego szacunek. - W porzdku. Powiem ci, co to takiego i do czego mi potrzebne. Motek skalny !wyglda jak miniaturowy kilof...mniej wicej tej wielkoci. !Rozstawi donie na dugo stopy i wtedy zobaczyem, jakdobrze ma utrzymane paznokcie. - Na jednym kocu ma may ostry dzib, a na drugim paski, tpy obuch. Chc go mie, poniewa lubi skay. - Skay - powtrzyem. - Przykucnij na moment - rzek. Speniem jego yczenie. Przysiedlimy w kucki jak Indianie. Andy nabra gar pyu z dziedzica i zacz przesiewa go midzy szczupymi palcami, a piasek !przesypa si chmurk drobin. Na doniach pozostao mu kilka kamykw, jeden czy dwabyszczce, pozostae matowe i zwyczajne. Jednym zmatowych by okruch kwarcu, ktry pozostaje matowy, pki go nie wytrzesz. Wtedy nabiera adnego, mlecznego !poysku. Andy wyczyci go, a potem rzuci mi. Zapaem kamyk i nazwaem go. - Kwarc, oczywicie -rzek. -A"spjrz tu. Mika. upek. Granit. To kawaek zwietrzaego wapienia, pochodzcy ze skay, w ktrej wykuli to miejsce. Odrzuci kamyki i otrzepa donie. - Jestem geologiem amatorem. A przynajmniej... byem nim. W dawnym yciu. Chciabym znw si nim sta, choby w skromnym zakresie. - Niedzielne ekspedycje po spacerniaku? - zapytaem, !wstajc. Pomys by gupi, a jednak... na widok tego kawaeczka kwarcu drgno miserce. Nie wiem dlaczego; pewnie jakie skojarzenie ze wiatem zewntrznym. Na dziedzicu wiziennym nie myli si o takich rzeczach. Kwarc to co, co znajdujesz wmaym, wartkim strumyku. - Lepsze ju takie niedzielne ekspedycje od adnych - powiedzia Andy. "- Mgby wbi taki motek w !czyj czaszk - zauwayem.- Nie mam tu wrogw - rzek spokojnie. !- Nie? - umiechnem si. - Zaczekaj troch. - Jeli bd mia jakie kopoty, poradz sobie bez pomocy motka. - Moe zamierzasz uciec? Przekopa si pod murem? Bo jeli tak... Umiechn si uprzejmie. Kiedy trzy tygodnie pniej zobaczyem ten motek skalny, zrozumiaem dlaczego. - Wiesz, e jeli kto go zobaczy, zabior ci go. "Odebraliby ci yk, gdyby j zauwayli. Co zamierzasz robi, si na rodku podwrka i zacz wali motkiem? !- Och, sdz, e sta mnie naco lepszego. Skinem gow. To w kocu nie moja sprawa. Facet chce co mie. Czy potrafi to zachowa, czy nie - to ju jego problem. - Ile moe kosztowa takie co? - zapytaem. Zacz mi si podoba jego spokojny, wyciszony sposb bycia. Po !dziesiciu latach kicia moesz mie naprawd do krzykaczy, pyszakw i gupoli. Tak, chyba mona powiedzie, e od razu polubiem Andy'ego. - Osiem dolarw w kadym sklepie mineralogicznym - "rzek - ale domylam si, e wtakim interesie jak twj musisz pobiera mar... - Mara zwykle wynosi dziesi procent, ale musz j zwiksza w przypadku niebezpiecznych narzdzi. Takie co jak to, o czym mwisz, wymaga lepszego smarowania, eby wprawi koa w ruch. Powiedzmy dziesi dolarw. - Niech bdzie dziesi. Spojrzaem na niego z umiechem. - A masz dziesi dolarw? - Mam - odpar spokojnie. Duo pniej odkryem, e "mia ponad piset. Przemyci je. Podczas rewizji po przybyciu do tego hotelu jeden z klawiszy ma obowizek pochyli si i zajrze ci w tyek - ale to rozlege miejsce, mwic ogldnie, wic naprawd zdeterminowany czowiek moe schowa tam rne rzeczy - na tyle dobrze, aby nie zostay znalezione, o ile klawisz, ktry przypad ci w udziale, nie ma ochoty woygumowej rkawicy i poszpera gbiej. - Doskonale - powiedziaem. - Pewnie wiesz, czego "oczekuj, jeli zapi ci z tym, co ci zaatwi. - Chyba tak - odpar i widzcbysk w jego szarych oczach, zrozumiaem, e dokadnie wiedzia, co zamierzam powiedzie. Dostrzegem w nich przebysk typowego dla,ironicznego poczucia humoru. !- Jeli ci nakryj, powiesz, e znalaze. To wszystko i tylko tyle. Wsadz ci do karceru na trzy czy cztery tygodnie... a ponadto, oczywicie, stracisz swoj zabawk i wpisz ci nagan do akt. Jeeli podasz im moje nazwisko, ju nigdy nie zrobimy adnego interesu. Nawet gdyby chodzio o par sznurwek czy paczk dropsw. Ponadto napuszcz #paru kolesiw, eby spucili ci manto. Nie lubi przemocy, ale rozumiesz moj sytuacj. Nie !mog dopuci, eby uwaano,!e nie potrafi sobie radzi. To by mnie wykoczyo. - Tak. Pewnie tak. Rozumiem i nie musisz si martwi. - Nigdy si nie martwi - odparem. - W takim miejscu jak to nie ma z tego adnych korzyci. "Kiwn gow i odszed. Trzy dni pniej przeszed obok mnie na spacerniaku, kiedy wypucili nas z pralni na porann przerw. Nie odezwa si ani nawet na mnie nie !spojrza, ale ze zrcznoci karcianego magika wcisn mi w rk portret Aleksandra Hamiltona. Szybko si uczy. Zaatwiem mu ten motek. Przez jedn noc miaem to narzdzie w mojej celi i byo "dokadnie takie, jak je opisa. Absolutnie nie nadawao si dorobienia podkopu (doszedem do wniosku, e za pomoc czego takiego czowiek potrzebowaby okoo szeciuset lat, aby przekopa si pod tymi murami), ale "wci miaem jakie obiekcje. Gdyby tak wbi komu ten motek w gow... facet na pewno ju nigdy nie suchabyaudycji rockowych. Andy ju mia kopoty z siostrami. Liczyem na to, e nie zechce wyprbowa tego motka na nich. W kocu zawierzyem wasnej ocenie. Wczesnym rankiem nastpnego dnia, dwadziecia minut przed pobudk, podaem motek skalny i paczk cameli staremu Erniemu, porzdkowemu, ktry zamiatakorytarze oddziau pitego do!czasu, a wyszed na wolno w tysic dziewiset pidziesitym szstym. Bez sowa schowa go za pazuch i ujrzaem ten motek dopiero dziewitnacie lat pniej, !kiedy by ju prawie zupenie starty. W nastpn niedziel Andy znw podszed do mnie na spacerniaku. Mwi wam, nie wyglda najlepiej. Doln "warg mia spuchnit tak, eprzypominaa parwk, prawe oko podbite i paskudn szramna policzku. Mia kopoty z siostrami, oczywicie, ale nigdy o tym nie wspomina. - Dziki za narzdzie - powiedzia i odszed. Obserwowaem go z zaciekawieniem. Przeszed kilka krokw, zobaczy co w $kurzu, pochyli si i podnis. Kawaek skay. Wizienne ubrania, oprcz kombinezonwnoszonych przez mechanikw w warsztatach, nie maj kieszeni.Jednak mona sobie z tym poradzi. Kamyk znikn w!rkawie Andy'ego i nie pojawi "si ponownie. Podziwiaem to... i podziwiaem jego. Mimo problemw, jakie mia, robi swoje. Tysice ludzi nie potrafi, nie chce lub nie moe tego robi, a wielu z nich nawet nie siedzi w wizieniu. Ponadto zauwayem, e chocia jego twarz wygldaa jak po zderzeniu z $ciarwk, donie mia nadal czyste i zadbane, paznokcie przycite. !Przez nastpne sze miesicyrzadko go widywaem; Andy wikszo tego czasu przesiedzia w karcerze. Kilka sw o siostrach. W wielu zakadach nazywa siich bykami-pedziami albo zuziami spod celi - ostatnio modne stao si okrelenie zabjcze krlewny". W Shawshank zawsze nazywano ich siostrami. Nie wiem "dlaczego, ale sdz, e oprcz"nazwy nie rnili si niczym odinnych. Fakt, e za murami wizie odchodzi cikie dupczenie w dzisiejszych czasach nikogo nie dziwi - moe oprcz paru nowicjuszy, ktrzy na swe nieszczcie s modzi, szczupli, przystojni i niedowiadczeni - ale homoseksualizm, tak jak zwyczajny seks, ma setki rnych postaci i odmian. S !tacy, ktrzy nie potrafi oby si bez seksu i zadaj si z innymi mczyznami, eby nie oszale. Zazwyczaj dochodzi do swego rodzaju umowy midzy dwoma mczyznami, ktrzy dotd byli heteroseksualni, chocia czasami zastanawiaem si, czy potem, po powrocie do on i kochanek, bd tak heteroseksualni, jak sdzili. S take tacy, ktrzy odmienili si" w wizieniu. Obecnie mwi si o nich, e #stali si gejami" albo wyszli "z ukrycia". Najczciej (ale nie zawsze) graj rol kobiet i o ich wzgldy toczy si ostra rywalizacja. I s take siostry. Zazwyczaj nale do dugoterminowych, odsiadujcych spore wyroki zapowane przestpstwa. Ich "ofiar padaj modzi, sabi i niedowiadczeni... albo, jak w przypadku Andy'ego Dufresnego, wygldajcy na sabych. Ich terenem owieckim!s prysznice, ciasne przejcia za maszynami pralniczymi, czasem izba chorych. Niejedenraz do gwatu doszo w niewielkim magazynku za aul. $Najczciej siostry bior si to, co mogyby dosta za darmo, gdyby tylko chciay; odmienieni" zawsze zdaj simie sabo" do tej czy innej siostry jak nastolatki do Sinatry, Presleya czy Redforda.Caa zabawa jednak w mniemaniu sistr polega na "tym, eby wzi to si... i pewnie zawsze tak bdzie. Andy by niewysoki i przystojny, odznacza si take spokojn pewnoci siebie, za ktr go podziwiaem. Siostry miay okona niego, od kiedy tylko znalaz si za kratami. Gdybymopowiada bajk, powiedziabym, e Andy walczy zaciekle, a zostawiono go w spokoju. Chciabym to powiedzie, ale nie mog. Wizienie nie ma nicwsplnego z bajk, jest a nazbyt realne. Po raz pierwszy dopadli go podprysznicem niecae trzy dni potym, jak doczy do naszej szczliwej rodziny. O ile wiem, wtedy skoczyo si na poklepywaniu i askotaniu. Prbuj oceni twoje siy, zanim naprawd zaatakuj, jak szakale sprawdzajce, czyofiara jest tak saba i bezbronna, jak wyglda. Andy rozkwasi warg wielkiej,ponurej siostrze-niejakiemu Bogsowi Diamondowi, ktry par lat pniej na zawsze znikn mi z oczu. Stranik interweniowa na czas, ale Bogs obieca, e dorwie Andy'ego - i zrobi to. Do drugiego razu doszo za maszynami w pralni. Przez caelata w tym dugim, brudnym i ciasnym przejciu dziay si rne rzeczy; stranicy wiedzieli o tym i przymykali oko. To miejsce byo mroczne izastawione workami z wybielaczem i proszkiem do prania, a take beczkami z katalizatorem Hexlite nieszkodliwym jak sl kuchenna, o ile miae suche rce, ale rcym jak kwas do akumulatorw, jeli dotkn mokrej skry. Stranicy nie lubili tam wchodzi. Nie ma tam pola do manewru, a pierwsz rzecz, jakiej ucz #si, to eby nigdy nie da si zaskoczy skazacom w miejscu, z ktrego nie mona si wycofa. Tego dnia nie byo tam Bogsa, ale Henley Backus, ktry od tysic dziewiset dwudziestego drugiego roku peni funkcj brygadzisty, "powiedzia mi, e zastpili go czterej kolesie. Andy przez jaki czas powstrzymywa ich !garci hexlite, groc, e sypnie im go w oczy, jeli podejd bliej, ale kiedy $prbowa si cofn, potkn si o jeden z tych wielkich, czteropojemnikowych washexw. To wystarczyo. Dopadli go. !Sdz, e wyraenie gwat zbiorowy" najlepiej oddaje to, co uczynili. Pooyli go na obudowie silnika i jeden z nichprzyciska mu wkrtak do skroni, podczas gdy pozostali trzej robili swoje. Taki gwat powoduje obraenia, ale niewielkie... Pytacie, czy wiem o tym z dowiadczenia? - !chciabym, eby tak nie byo. Przez jaki czas krwawisz. !Jeeli nie chcesz, eby jaki bazen zapyta, czy wanie zacz ci si okres, zwijasz troch papieru toaletowego i nosisz go w spodniach, a przestaniesz krwawi. Upyw krwi naprawd przypomina menstruacj - trwa dwa, moetrzy dni. Potem ustaje. adnych obrae, o ile nie zrobili ci czego jeszcze gorszego; adnych ran - ale gwat to gwat i w kocu musisz spojrze na swoj twarz w lustrze i zdecydowa, co dalej. Andy przeszed przez to sam, tak jak w tym czasie przechodzi przez wszystko. Musia doj do takich samych!wnioskw co inni, a wic, e z siostrami mona sobie poradzitylko na dwa sposoby: walczyz nimi i ulega albo tylko ulega. Postanowi walczy. Kiedy Bogs i jego dwaj kolesie napadli na niego mniej wicej tydzie po incydencie w pralni%(Syszaem, e si poddae" - powiedzia Bogs, wedug Erniego, ktry przypadkiem $by w pobliu), Andy rzuci si na nich. Zama nos niejakiemu Roosterowi MacBride'owi, opasemu farmerowi siedzcemu za pobicie pasierbicy na mier. Z przyjemnoci dodam, e Rooster umar w wizieniu. Wzili go, wszyscy trzej. Kiedyp0 rkP0pjk&k{AgBp ck % c chG! cU,- c.7Hbyo po wszystkim, Rooster i jeszcze jeden - mg to by Pete Verness, ale nie jestem cakiem pewien - rzucili Andy'ego na kolana. Bogs Diamond stan przed nim. W tych dniach mia brzytw o rkojeci z macicy perowej, po obu stronach ktrej byy wygrawerowane sowa Diamond Pearl". Rozoy ostrze i powiedzia: - Teraz otworz rozporek, czowieku, a ty pokniesz to, co ci dam. A kiedy pokniesz moje, zajmiesz si Roosterem. #Zdaje si, e zamae mu nos i musisz za to zapaci. Na co Andy odpar: - Stracisz wszystko, co woysz mi do ust. Ernie opowiada, e Bogs popatrzy na Andy'ego jak na wariata. - Nie - rzek do niego powoli, jak do nierozgarnitego dziecka. - Nie zrozumiae. Jeli zrobisz co takiego, to wepchn ci cae osiem cali tego ostrza w ucho. Kapujesz?- Zrozumiaem, co powiedziae. To ty nie rozumiesz. Odgryz to, co mi woysz w usta. Pewnie moesz wepchn mi t brzytw w mzg, ale !powiniene wiedzie, e takie gwatowne uszkodzenie mzguspowoduje, e ofiara !jednoczenie odda mocz, ka... i zacinie zby. Spojrza na Bogsa z tym swoimumieszkiem, mwi stary Ernie, jakby ci trzej omawiali z nim kursy akcji, a nie poniewierali nim jak mieciem; jakby mia na sobie jeden z tych trzyczciowych garniturw, a nie klcza na brudnej pododze ze spodniamispuszczonymi do kostek i zakrwawionymi udami. "- Prawd mwic - cign - o ile wiem, ten skurcz jest czasem tak silny, e trzeba rozwiera szczki ofiary omem. Bogs niczego nie woy Andy'emu w usta tej nocy pod koniec lutego tysic dziewiset czterdziestego smego, tak samo jak Rooster MacBride i - o ile wiem - nigdynie zrobi tego nikt inny. Zamiast tego we trzech cikopobili Andy'ego i wszyscy czterej odsiedzieli swoje w karcerze. Andy i Rooster MacBride najpierw wyldowali w izbie chorych. Ile razy ta dobrana paczka napastowaa Andy'ego? Nie wiem. Myl, e Rooster !szybko straci zapa - miesicchodzenia z rurkami w nosie moe obrzydzi wszystko - a Bogs Diamond te odpuci tego lata. To byo do dziwne. Pewnego ranka na pocztku czerwca. kiedy nie pojawi si na porannym apelu, znaleziono gookropnie pobitego w celi. Nie chcia powiedzie, kto to zrobi ani jak go dopadli, ale prowadzc mj interes, wiem, e przekupni klawisze mog zrobi prawie wszystko - moe oprcz przemycenia broni dla skazaca. Ich pensje nie byy wysokie wtedy i nie s teraz. A w tamtych czasachnie byo elektronicznych zamkw, kamer telewizyjnych ani gwnych wcznikw kontrolujcych cae oddziay wizienne. W tysic dziewiset czterdziestym smym roku do kadego bloku by oddzielny klucz. Bardzo atwo byo przekupi #stranika, eby wpuci kogo - moe nawet dwch czy trzech - na oddzia, na przykad do celi Diamonda. Taka przysuga kosztowaaby mnstwo forsy, oczywicie niewedug zwykych standardw, nie. Ekonomia wizienna operuje znacznie mniejszymi kwotami. Kiedy posiedzisz tu jaki czas. dolarowy banknot wrku jest jak dwudziestka na zewntrz. Domylam si, e zaatwienie Bogsa kosztowao !kogo spor gar drobnych - powiedzmy pitnacie zielonych dla klawisza i po dwalub trzy dla kadego z silnorkich. Nie twierdz, e zrobi to Andy Dufresne, ale wiem, e "przemyci do wizienia pisetdolarw. W normalnym wiecie pracowa w banku i lepiej ni my wszyscy rozumia, jak wadz daje pienidz. I wiem jedno: po tym pobiciu - trzy zamane ebra, krwiak oka, przetrcony krzy i wybite biodro - Bogs Diamond zostawi Andy'ego w spokoju. Prawd mwic, przesta "niepokoi kogokolwiek. Sta siagodny jak letni zefirek, powistujcy i niegrony. "Mona rzec, e przemieni si w sab siostr". Taki by koniec Bogsa Diamonda, czowieka, ktry !mg w kocu zabi Andy'ego, gdyby ten nie podj odpowiednich krokw, eby temu zapobiec (o ile "rzeczywicie to on je podj). Nie by to jednak koniec kopotw, jakie Andy mia z !siostrami. Po krtkiej przerwie wszystko zaczo si od nowa, chocia ju nie tak gwatownie i czsto. Szakale !to tchrzliwe zwierzta. a nie brakowao atwiejszego upu od Andy'ego. Pamitam, e zawsze z nimi "walczy. Wiedzia, jak sdz, "e jeli cho raz poddasz si im, znacznie trudniej bdzie cioprze si nastpnym razem. Tak wic przez jaki czas !Andy wci chodzi z sicami na twarzy i jeszcze sze czyosiem miesicy po pobiciu Diamonda zamano mu dwa palce. Ach tak - a gdzie pod koniec tysic dziewiset czterdziestego dziewitego roku wyldowa w izbie chorych ze zaman koci policzkow prawdopodobnie w wyniku uderzenia metalow rurk owinit we flanel. Zawsze stawia opr i w rezultacie siedzia w karcerze.Nie sdz jednak, eby samotno dokuczaa Andy'emu tak jak niektrym ludziom. Dobrze czu si sam ze sob. Przyzwyczai si odpiera sporadyczne ataki sistr, ktre potem, w tysic !dziewiset pidziesitym, prawie zupenie ustay. We waciwym czasie opowiem i t cz jego historii. Jesieni tysic dziewiset czterdziestego smego Andy zagadn mnie pewnego ranka na spacerniaku, pytajc, czy mgbym zaatwi mu p tuzina pacht polerskich. - Co to takiego, do diaba? - zapytaem. !Wyjani mi, e tak nazywaj je zbieracze kamieni; szmaty do polerowania, nie wiksze odrczniczka. Z grubego materiau - miay gadk i !szorstk stron: gadka bya jak drobnoziarnisty papier cierny, szorstka prawie tak ostra jak stalowe wiry (ktrych Andy trzyma w celi cae pudeko, chocia nie dosta ich ode mnie - sdz, e zwin je z wiziennej pralni). Powiedziaem mu, e chyba moemy ubi interes, i w kocu zostay zakupione w tym samym sklepie mineralogicznym, z ktrego pochodzi motek skalny. Tym razem policzyem Andy'emu zwyczajowe dziesi procent iani grosza wicej. Nie widziaem niczego mierciononego, a nawet niebezpiecznego w tuzinie grubych szmat o rozmiarach siedem cali na siedem. Pachty polerskie, rzeczywicie. Mniej wicej pi miesicy pniej Andy zapyta, czy mgbym zaatwi mu Rite Hayworth. Rozmowa miaa miejsce w auli, w czasie filmu. W dzisiejszych czasach seanse filmowe odbywaj si raz czy dwa razy na tydzie, ale wtedy byy wydarzeniem miesica. Zazwyczaj pokazywano nam filmy z gbokim przesaniem i ten, zatytuowany Stracony weekend", nie stanowi #wyjtku. Gosi, e pijastwo to niebezpieczny nag. Taki mora mg naprawd przynie nam pociech. Andy manewrowa tak, eby !usi obok mnie i w poowie filmu nachyli si, pytajc, czy mgbym mu zaatwi RiteHayworth. Prawd mwic, rozmieszy mnie. Zwykle chodny, opanowany i pozbierany, tego wieczoru byniespokojny, prawie zmieszany, jakby prosi mnie okonia trojaskiego albo jeden z tych wycielonych owcz "skr przyrzdw, ktre majzwikszy intensywno twoich dozna", jak gosz reklamy. Wyglda na podnieconego, jak czowiek nagranicy wybuchu, - Mog to zaatwi - odparem. - Nie ma obawy, !uspokj si. Chcesz du czy ma? W tym czasie Rita naleaa domoich ulubienic (kilka lat wczeniej bya ni Betty Grabie) i wystpowaa w dwch rozmiarach. Za dolca !dostawae ma Rite. Za dwa %pidziesit moge mie duRite - pene cztery stopy kobiecoci. !- Du - odpar, nie patrzc na mnie. Mwi wam, tamtego wieczoru wyglda jak nawiedzony. Czerwieni si niczym dzieciak prbujcy wej do nocnego klubu na prawo jazdy starszego brata. -Na pewno moesz to zrobi? - Spokojnie, jasne, e mog. Widownia klaskaa i wya, gdy pluskwy wylazy ze cian, eby oble Raya Millanda, cierpicego na paskudne delirium tremens. - Jak szybko? - Tydzie. Moe mniej. - Dobrze. Wyglda na rozczarowanego, jakby mia nadziej, e od razu wyjm j z kieszeni. - Ile? Podaem mu cen bez narzutu.Mogem sobie pozwoli na to, eby zaatwi mu j po kosztach wasnych; przy zakupie motka i cierek okaza si dobrym klientem. Cowicej, by dobrym chopcem - kiedy mia kopoty z Bogsem, Roosterem i reszt, niejedn noc zastanawiaem si, ile jeszcze wytrzyma, zanim uyje tego czekano-motka, by rozwali ktremu eb. Plakaty to spora cz mojegointeresu, nieco mniejsza od gorzay i papierosw, a zwykletroch wiksza od trawki. W latach szedziesitych zapotrzebowanie si mocno zwikszyo, bo sporo ludzi chciao powiesi na cianie Jimiego Hendrixa, Boba Dylana albo zdjcie z filmu Easy Rider". Jednak najlepiej szy dziewczyny; jedna pin-up girl po drugiej. Kilka dni po mojej rozmowie z Andym kierowca furgonetki pralniczej ktrym wwczas robiem interesy, dostarczy mi ponad szedziesit plakatw, przewanie Rity Hayworth. Moe nawet pamitacie ten obrazek; ja tak. Rita jest ubrana - powiedzmy - w kostium kpielowy, jedn rk ma za gow, przymknite oczy, "rozchylone wargi. Napis gosi, e to Rita Hayworth, lecz rwnie dobrze mg brzmie: Napalona baba". Administracja wizienia zdaje sobie spraw z istnienia czarnego rynku. To pewne. Prawdopodobnie wiedz o moich interesach tyle samo co ja sam. Godz si z tym, poniewa rozumiej, e wizienie jest jak wielki szybkowar, ktry musi mie wentyl odprowadzajcy par. Od czasu do czasu robi naloti w cigu tych lat raz czy dwasiedziaem w karcerze, ale przymykaj oczy na takie rzeczy jak plakaty. A kiedy w !czyjej celi pojawia si dua Rita Hayworth, przyjmuj, e facet dosta j w licie od przyjaciela lub krewnego. Oczywicie, wszystkie przesyki od przyjaci i krewnych s otwierane, a ich zawarto spisywana, ale komu chciaoby si szuka w tych spisach czego tak niewinnego jak plakat Rity Hayworth czy Avy Gardner? !Bdc pod presj, uczysz si y i dawa poy innym, inaczej kto zrobi ci szeroki umiech tu nad jabkiem Adama. Musisz i na ustpstwa. !I znowu Ernie przenis plakat z mojej celi numer sze do czternastki Andy'ego. A potem !wrci z notatk, skrelon starannym pismem: Dziki". Troch pniej, gdy wyprowadzali nas na poranny !posiek, zajrzaem do jego celii zobaczyem nad jego prycz Rite w caej jej obfitej chwale: z rk za gow, przymknitymi oczami i rozchylonymi, byszczcymi wargami. Wisiaa nad jego "prycz, z ktrej mg patrzena ni nocami, po zgaszeniu wiate, w blasku sodowych lamp na dziedzicu. W jasnym rannym socu na jej twarzy pojawiay si czarne krechy - cie krat w malekim okienku jego celi. Teraz opowiem wam o tym, co zdarzyo si w poowie maja tysic dziewiset pidziesitego roku, a co ostatecznie zakoczyo trzyletnie potyczki Andy'ego zsiostrami. W wyniku tego incydentu wydosta si z "pralni i przeszed do biblioteki,gdzie pracowa a do chwili, gdy - na pocztku tego roku !- opuci nasz szczliw rodzink. !Moe zauwaylicie, jak wiele z tego, co wam opowiedziaem, pochodzi z drugiej rki - kto co widzia, powiedzia mi, a ja wam. No c, czasem troch uprociem te relacje i przekazaem wam (lub przeka) informacje z czwartej czy pitej rki. Tak ju tu jest. Poczta pantoflowa dziaa sprawnie i musisz z niej!korzysta, jeli chcesz by na bieco. Ponadto, oczywicie, naley odrni ziarna prawdy od plew kamstw, plotek i chciejstwa. !Moe doszlicie do wniosku, e!opisuj kogo, kto jest raczej legend ni ywym czowiekiem; tutaj powinienem przyzna wam troch racji. Dlanas, dugoterminowych, ktrzyznalimy Andy'ego przez tyle lat, jego posta jest czym z pogranicza fantazji, niemal !magii i mitu, jeeli rozumiecie,o co mi chodzi. Historia o tym, jak Andy odmwi obsuenia Bogsa Diamon-da, jest czcitego mitu, tak samo jak jego walka z siostrami oraz to, jak "dosta prac w biblio tece... z #jedn istotn rnic: byem "tam, widziaem, co si stao, iprzysigam na pami mojej matki, e to wszystko prawda.Przysiga skazanego kryminalisty moe by niewielewarta, ale wierzcie mi: nie kami. Do tego czasu zaprzyjaniem si z Andym. Ten facet mnie fascynowa. Spogldajc wstecz na epizod z plakatem, widz, e pominem jeden szczeg, a moe nie powinienem. Pi tygodni po tym, jak Andy powiesi Rite nacianie (do tego czasu zdyem o tym zapomnie i "zajem si innymi interesami),Ernie wsun przez kraty "mojej celi mae biae pudeko. - Od Dufresnego - powiedzia cicho, ani na chwil nie przestajc zamiata. - Dziki, Ernie - odparem i podsunem mu paczk cameli. A c to takiego, do diaba, zastanawiaem si, zdejmujc nakrywk. W rodku znalazem"duo biaej waty, a pod ni... Patrzyem przez dusz chwil, nie dotykajc, byy takie liczne. W mamrze okropnie rzadko widzi si pikne rzeczy, a prawdziwe nieszczcie w tym, e wikszo ludzi nawet nie odczuwa ich braku. W pudeku byy dwa odamki kwarcu, oba starannie wypolerowane. Zostay wyrzebione w ksztacie kawakw suchego drewna. Drobiny pirytu migotay w nichjak iskierki zota. Gdyby nie byy takie cikie, mogyby suy jako spinki do mankietw mskiej koszuli - tak bardzo byy podobne do siebie. Ile pracy kosztowao stworzenie tych dwch drobiazgw? Wiedziaem, e Andy powici na to dugie godziny po zgaszeniu wiate. Najpierw odupanie i formowanie, a potem wytrwaepolerowanie i wykaczanie tymi pachtami polerskimi. Patrzc na nie, odczuwaem przyjemno, jak kady mczyzna lub kobieta czuje na widok czego piknego, nad czym pracowano i co stworzono - i moim zdaniem wanie to odrnia nas od zwierzt - a ponadto jeszcze co. Podziw dla niespoytej wytrwaoci czowieka. Wtedyjeszcze nie miaem pojcia, jak bardzo wytrway potrafi by Andy Dufresne. W maju tysic dziewiset pidziesitego wadze zdecydoway, e dach wytwrni tablic rejestracyjnych naley !ponownie pokry smo. Chcielito zrobi, zanim zaczn si upay, i szukali ochotnikw dopracy, ktra miaa potrwa tydzie. Zgosio si ponad siedemdziesiciu chtnych, poniewa bya to praca na wieym powietrzu. Wylosowano dziewi czy dziesi nazwisk, w tym Andy'ego i moje. Przez cay nastpny tydzie zaraz po niadaniu wychodzilimy na spacerniak, eskortowani przez dwch stranikw z przodu i dwch ztyu... a ponadto czujnie obserwowani przez wartownikw na wszystkich wieyczkach. Podczas tych porannych marszw czterech z nas nioso!dug, teleskopow drabin - zawsze bawio mnie, kiedy Dickie Betts, pracujcy z nami, nazywa tak drabin rozsuwan - ktr przystawialimy do ciany tegoniskiego budynku o paskim dachu. Potem zaczynalimy tamowo transportowa na dach wiadra z gorc smo. Oblej si tym gwnem, a bdziesz zwija si z blu przez ca drog do izby chorych. Pilnowao nas szeciu stranikw, wybranych wedugstarszestwa. To byo niemal rwnie dobre jak tygodniowy urlop, poniewa zamiast poci si w pralni czy wytwrni tablic albo sta nad kup winiw obierajcych ziemniaki lub zamiatajcych mieci, mieli istne majowe wakacje w socu, opierajc "si plecami o nisk barierk i cy trzej. Kiedyp0 rkP0pjk&k{AgBp= c  c<  c !; c  -h ce 7F raz po raz ucinajc sobie drzemk. Nawet nie musieli mie nas na oku, poniewa wieyczka na poudniowym murze !znajdowaa si tak blisko, e wartownicy mogliby nas oplu, jeliby chcieli. Gdyby kto z brygady naprawiajcej dach #prbowa zrobi co gupiego, w cigu czterech sekund "przeciliby go na p seriami zpistoletw maszynowych "kalibru czterdzieci pi. Tak wic klawisze po prostu siedzieli sobie i odpoczywali. Potrzebowali tylko paru kartonw piwa oboonych lodem, a byliby panami wszelkiego stworzenia. Jednym z nich by niejaki Byron Hadley, ktry wtedy, w tysic dziewiset pidziesitym, by w $Shawshank duej ni ja. cilemwic, duej ni dwaj ostatni dyrektorzy wiezienia razem wzici. Wwczas caym cyrkiem kierowa pedantycznyJankes ze wschodu, niejaki George Dunahy. Mia dyplom wyszej uczelni. O ile wiem, #nikt go nie lubi, oprcz ludzi, ktrzy przydzielili go na to stanowisko. Syszaem, e interesoway go tylko trzy rzeczy: zbieranie danych statystycznych do ksiki (pniej opublikowanej przez mae wydawnictwo Light Side Press w Nowej Anglii, ktremu zapewne musia za to !zapaci), zwycistwo druynywiziennnej we wrzeniowych mistrzostwach w baseballu oraz wprowadzenie kary mierci do kodeksu karnego stanu Maine. George Dunahy by gorcym zwolennikiem kary mierci. Zosta wylany z pracy w tysic dziewiset !pidziesitym trzecim, kiedy okazao si, e zamieni wizienne warsztaty w tani "zakad naprawczy i dzieli si zyskami z Byronem Hadleyem oraz Gregiem Stam-masem. Hadley i Stammas wyszli z tegobez szwanku - byli starymi wyjadaczami umiejcymi chroni swoje tyki - ale !Dunahy musia odej. Nikt go "nie aowa, ale te nikt nie by zbyt zadowolony, kiedy zastpi go Greg Stammas. Tenby niewysokim mczyzn o najzimniejszych piwnych oczach, jakie widzielicie w yciu. Zawsze mia na ustach zbolay, nieprzyjemny "umieszek, jakby musia i doubikacji, a nie mg tego zrobi. W czasach gdy Stammas by dyrektorem, w Shawshank czsto dochodzio do aktw przemocy i chocia nie mam adnych dowodw, podejrzewani, e odbyo si wtedy co najmniej p tuzina cichych pogrzebw w zagajniku rosncym na wschdod wizienia. Dunahy by kiepski, ale Greg Stammas by okrutnym, zym czowiekiem okamiennym sercu. On i Byron Hadley przyjanili si. Jako dyrektor, George Dunahy by tylko figurantem; to Stammas i jego kumpel Hadley naprawd rzdzili w wizieniu. !Hadley by wysokim, ociaymmczyzn o rzedniejcych rudych wosach. Szybko si !opala, gono mwili jeli uwaa, e nie ruszasz si "dostatecznie prdko, wali ci pak. Tego dnia, trzeciego z rzdu naszej pracy na dachu, rozmawia z innym "stranikiem, ktry nazywa siMert Entwhistle. Hadley otrzyma jakie zadziwiajco dobre wieci i entuzjazmowa si nimi w typowy dla siebie sposb. Taki ju by - niewdzicznik nie majcy dla nikogo dobrego sowa, czowiek !przewiadczony, e cay wiatjest przeciwko niemu. Ten wiat zabra mu najlepsze latajego ycia i z najwysz przyjemnoci odebraby mu pozostae. Widziaem paru klawiszy, ktrych uwaaem za niemal witych, i chyba wiem, dlaczego tacy byli - potrafili dostrzec rnic midzy swoim yciem, nawet cikim i ndznym, a egzystencj ludzi, za ktrych pilnowanie im pacono. Ci stranicy umiej dostrzec jasne strony ycia. Inni nie potrafi lub nie chc. Byron Hadley nie dostrzega adnych pozytywnych stron swojej sytuacji. Siedzia tam, spokojny i rozluniony w !ciepym majowym socu i miaczelno wyrzeka na swojegopecha, podczas gdy dziesi stp dalej gromada ludzi !harowaa, pocc si i parzc sobie rce wielkimi wiadrami !penymi wrzcej smoy; ludzi, ktrzy codziennie pracowali tak ciko, e to zajcie wydawao im si odpoczynkiem. Moe pamitacie ten stary test majcy okreli wasz stosunekdo ycia. Byron Hadley zawszeodpowie na to pytanie: w poowie pusta, szklanka jest wpoowie pusta". Zawsze i wszdzie, amen. Gdybycie dalimu napi si zimnego jabecznika, pomylaby o occie. Gdybycie powiedzieli mu, e jego ona zawsze dochowywaa mu wiernoci, !odparby, e nie miaa innego wyjcia, bo jest tak cholernie brzydka. Tak wic siedzia tam, rozmawiajc z Mertem Entwhistle'em na tyle gono, e wszyscy go syszelimy, a jego szeroka biaa twarz ju zacza czerwienie od !soca. Jedn rk opar o nisk barierk otaczajc dach. Drug trzyma na rkojeci swojej trzydziestkisemki. Wysuchalimy tej opowieci razem z Mertem. Wychodzio na to, e starszy brat Hadleyajakie czternacie lat temu wyjecha do Teksasu i od tej pory reszta rodziny nie syszaa o tym skurwysynu. Wszyscy uwaali, e nie yje - i dobrze. Nagle, ptora tygodnia temu, zadzwoni do nich jaki adwokat z Austin. Okazao si, e brat Hadleya umar cztery miesice temu, wdodatku jako bogaty czowiek(To niewiarygodne, jakie szczcie maj niektre dupki" - skwitowa to jego wdziczny braciszek na dachuwytwrni tabliczek rejestracyjnych). Pienidze pochodziy z nafty i dzierawy terenw naftowych,a byo tego prawie milion dolarw. Nie, Hadley nie zosta milionerem - to uszczliwioby nawet jego chocia na chwil - ale brat zostawi cholernie przyzwoit sumk trzydziestu piciu tysicy dolarw kademu yjcemu w stanie Maine krewnemu, ktrego uda si odszuka. Niele. Co jak szczliwe obstawienie tripli na wycigach. Jednak dla Byrona Hadleya szklanka bya zawsze w poowie pusta. Przez wiksz %cz ranka ali si Mertowi, e ten przeklty rzd chce go obrabowa. - Zostawi mi tyle, e wystarczy na nowy samochd - biadoli - a wtedy co? Trzeba zapaci te cholerne podatki, za naprawy i konserwacj, przeklte dzieciaki marudz, eby zabra je na przejadk po zapchanym... #- Albo da im pojedzi, jeli s dostatecznie due - rzek Mert. Stary Mert Entwhistle !wiedzia, z ktrej strony jest maso na chlebie i nie powiedzia tego, na co pewnie!mia tak sam ochot jak my:Jeeli masz tyle kopotu z tymi pienidzmi, stary, to moe uwolni ci od problemu?W kocu od czego ma si przyjaci?". "- Zgadza si, zechc jedzi, zechc uczy si na nim "jedzi, jak rany! - zatrzs "si ze zgrozy Byron. - I co si stanie pod koniec roku? Jeeli le obliczye podatek i nie !zostao ci tyle, aby wyrwna "niedopat, musisz zapaci z wasnej kieszeni, a moe !nawet zaduy si w jednej ztych lichwiarskich kas poyczkowych. Zreszt i tak ci skontroluj. Niewane. A kiedy urzd skarbowy przeprowadza kontrol, zawsze bije ci po kieszeni. Kto wygra z Wujem Samem? Wpycha ci ap za koszul i "ciska cycki, a zsiniej, a w kocu zawsze dostajesz w tyek. Chryste. Zapad w ponure milczenie, rozmylajc nad potwornym nieszczciem, jakie go spotkao w postaci tych trzydziestu piciu tysicy "dolarw. Mniej ni pitnacie jardw od niego Andy Dufresnerozsmarowywa smo wielk drewnian szpachl i teraz rzuci j do wiadra, po czym podszed do Merta i Hadleya. Wszyscy zamarlimy i zauwayem, e jeden z pozostaych stranikw, Tim Youngblood, sign do kabury. Klawisz na wieyczce !straniczej klepn partnera w!rami i obaj odwrcili si do nas. Przez moment mylaem, e Andy oberwie pak, poknie kulk albo jedno i drugie. Powiedzia, bardzo cicho, do Hadleya: - Ufa pan swojej onie? Hadley tylko wytrzeszczy oczy. Twarz mu poczerwieniaa, a wiedziaem, e to zy znak. Za trzy sekundy signie po pak j uderzy jej kocem w splot soneczny Andy'ego, gdzie zbiegaj si nerwy. Zbyt mocny cios w to miejsce moe!zabi, ale zawsze w nie celuj.Jeeli ci nie zabije, to sparaliuje ci na wystarczajco dug chwil, eby zapomnia o tym, co zamierzae zrobi. - Chopcze - rzek Hadley - dam ci tylko jedn szans - podnie t szpachl. Inaczej zlecisz z tego dachu na eb. Andy tylko patrzy na niego, bardzo spokojnie i chodno. !Jego oczy byy jak bryki lodu.#Wydawao si, e nie sysza, pomylaem, e powinienem by mu powiedzie, przeprowadzi krtkie szkolenie. Podstawow zasad jest, by nigdy nie da po sobie"pozna, e syszy si, o czym mwi stranicy, nigdy nie wtrca si do ich rozmowy, pki nie zapytaj (a wtedy zawsze mwi im to, co chc "usysze i nic wicej). Czarny,!biay, czerwony czy ty - wwizieniu nie ma to adnego znaczenia, poniewa tutaj wszyscy jestemy na swj sposb rwni. W wizieniu kady skazany jest czarnuchem i musisz pogodzi !si z tym, eby przey obok takich ludzi jak Hadley i Greg Stammas, ktrzy s gotowi zabi ci z lada powodu. Siedzc w mamrze, jeste "wasnoci stanow i biada ci, jeli o tym zapomnisz. Znaem ludzi, ktrzy stracili oczy, kciuki czy palce; znaem jednego, ktry straci koniec penisa i by szczliwy, e skoczyo si na tym. Chciaem powiedzie Andy'emu, e ju jest za pno. Nawet jeli wrci i !podniesie t szpachl, to i tak"jaki silnorki bdzie czeka na niego wieczorem w umywalni, gotowy przetrci mu obie nogi i zostawi go wijcego si na cemencie. Takiego silnorkiego mona kupi za paczk papierosw albo trzy kielonki. A przede wszystkim chciaem go ostrzec, eby me pogarsza sprawy. Jedyne co zrobiem, to nadal rozprowadzaem smo po dachu, jakby nic nie zaszo. Tak jak kady, nauczyem si pilnowa swojego tyka. Musiaem. I tak czsto po nim dostawaem, a w Shawshank zawsze roio si od takich Hadleyw, gotowych wykoczy czowieka. - Moe le to ujem -powiedzia Andy. -To nieistotne, czy ufa jej pan, czy nie. Problem polega na tym, czy uwaa pan, e mogaby zrobi co za pana plecami, prbowa kantowa. Hadley wsta. Mert poszed w jego lady. Tim Youngblood take si podnis. Twarz Hadleya bya purpurowa niczym wz stray poarnej. - Twoim jedynym problemem - "rzek - bdzie, ile zostanie ci caych koci. Policzysz je sobie w izbie chorych. Chod, Mert. Zrzucimy tego frajera z dachu. Tim Youngblood wyj bro. Mysmoowalimy jak szaleni. Soce prayo. Chcieli to zrobi; Hadley i Mert zamierzali zrzuci go z dachu. Straszny wypadek. Dufresne, !wizie, polizgn si na drabinie, znoszc puste wiadra. Jaka szkoda. Chwycili go, Mert za prawe, a Hadley za lewe rami. Andy niestawia oporu. Ani na chwil nie odrywa oczu od czerwonej, koskiej twarzy Hadleya. - Jeeli ma j pan w garci, panie Hadley - cign tym samym chodnym, opanowanymgosem - to nie ma powodu, eby mia pan odda cho jednego centa z tych pienidzy. Wynik kocowy - pan Byron Hadley trzydzieci pi tysicy, Wuj Sam zero. Mert zacz go cign na skraj dachu. Hadley sta jak wryty. Przez moment Andy wisia midzy nimi jak przecigana lina. Potem Hadley powiedzia: - Zaczekaj chwil, Mert. O czym ty mwisz, chopcze? - Mwi o tym, e jeli ufa pan onie, moe pan da to jej - rzek Andy. - Lepiej mw janiej, chopcze, albo polecisz. - Urzd skarbowy pozwala na dokonanie jednorazowej darowizny na rzecz maonka - wyjani Andy. - Suma nie moe przekracza szedziesiciu tysicy dolarw. Teraz Hadley z osupieniem spojrza na Andy'ego. - To niemoliwe - wykrztusi. - Wolne od podatku? - Wolne od podatku - powtrzy Andy. - Urzd skarbowy nie dostanie ani centa. - A skd ty moesz o tym wiedzie? - On by bankierem, Byron - !wtrci si Tim Youngblood. - Przypuszczam, e... - Zamknij dzib, Pstrg - uci Hadley, nawet na niego nie patrzc. Tim Youngblood poczerwienia i umilk. Niektrzy klawisze nazywali goPstrgiem ze wzgldu na grubewargi i wybauszone oczy. Hadley nadal spoglda na Andy'ego. - To ty jeste ten sprytny bankier, co zastrzeli on. Dlaczego miabym uwierzy takiemu sprytnemu bankierowi jak ty? eby skoczy tutaj, tukc kamienie razem z tob? Chciaby tego, co? Andy odpar spokojnie: - Gdyby poszed pan do wizienia za oszustwa podatkowe to do wiezienia federalnego, nie do Shawshank.Jednak do tego nie dojdzie. Nie opodatkowana darowizna na rzecz maonka jest najzupeniej legaln furtk prawn. Przeprowadzaem tuziny... nie, setki takich operacji. Ten przepis wprowadzono z myl o ludziach przekazujcych niewielkie firmy lub otrzymujcych jednorazowe spadki. Takich jak pan. - Myl, e kamiesz - powiedzia Hadley, ale wida !byo, e wcale tak nie uwaa. Jego twarz przybraa nowy wyraz, wprost groteskowy przy tej koskiej szczce i cofnitym, opalonym czole. Na obliczu Byrona Hadleya to uczucie wydawao si niemal obsceniczne. Nadzieja. - Nie, nie kami. Jednak nie ma powodu, eby wierzy mi !pan na sowo. Kady prawnik... - Kamliwy, parszywy, podstpny oszust i krwiopijca! - wrzasn Hadley. Andy wzruszy ramionami. - No to niech pan idzie do urzdu skarbowego. Powiedz to panu za darmo. Waciwie wcale nie musiaem tego mwi, I tak sam by si pan tego dowiedzia. - Pieprzona racja. Nie potrzebuj, eby jaki cwany bankier-onobjca pokazywa mi, gdzie niedwied sra w owsie. - Bdzie pan potrzebowa prawnika biegego w przepisach podatkowych albo bankiera, eby przeprowadzi t darowizn, a to troch kosztuje - cign Andy. - Albo... jeli jest pan zainteresowany, chtnie sporzdz t umow prawie zadarmo. Policz tylko po trzy piwa na kadego z moich wsppracownikw... - Wsppracownikw - rzek Mert i rykn miechem. #Uderzy doni w kolano. Lubi uderza w kolano, ten stary Mert, i mam nadziej, e umar na raka trzewi w jakim zaktku wiata, gdzie jeszczenie odkryto morfiny. - Wsppracownicy, czy to nie zabawne? Wsppracownicy? Nie masz adnych... - Zamknij jadaczk - warkn Hadley i Mert umilk. Hadley znw spojrza na Andy'ego. - Co mwie? !- Mwiem, e poprosz tylko o trzy piwa dla kadego z !moich wsppracownikw, jelimona - odrzek Andy. - "Myl, e czowiek czuje si bardziej jak mczyzna, kiedy moe sobie wypi mae jasne, pracujc na wieym, wiosennym powietrzu. Tak uwaam. Wszyscy chtnie si napij i jestem pewien, e bd panu wdziczni. Rozmawiaem z kilkoma innymi,ktrzy byli tam wtedy - z Renniem Martinem, Loganem St.Pierre'em i Paulem Bonsaintem - i wszyscy widzielimy to !samo... czulimy to samo. Nagle to Andy panowa nad sytuacj. Hadley mia bro na biodrze i pak w garci, poparcie w osobie Grega Stammasa i caej wiziennej administracji, a za ni cay stan, lecz nagle w tym upalnym socu przestao to mie jakiekolwiek znaczenie. Po raz pierwszy od czasu gdy w tysic dziewiset trzydziestym smym z czterema innymi przejechaem karetk bram wizienia i wysiadem na dziedzicu, poczuem, jak serce mocniej uderzyo mi w piersi. Andy spoglda na Hadleya tymi zimnymi, jasnymi, spokojnymi oczami i wszyscy bylimy zgodni, e nie chodzio jedynie o te "trzydzieci pi tysicy. Raz po raz wracaem pamici do tej sceny i wiem. To bya walka i Andy j wygra, jak !silniejszy zwycia sabszego,!przyciskajc mu do do stouKiedyp0 rkP0pjk&k{AgBp c V  cq !h c "@!' c7 #g, c $7H w pojedynku na rce. Widzicie, Hadley rwnie dobrze mg wtedy skin na Merta, zrzuci Andy'ego z dachu i dopiero potem skorzysta z jego rady. !Mg. Jednak nie zrobi tego. !- Mgbym zaatwi wam par piw, gdybym si postara - rzek Hadley. - Piwo dobrze smakuje przy pracy. Ten gigantyczny kutas zdoby si nawet na wielkoduszny ton.- Dam panu jeszcze jedn rad, ktrej nie udzieli panu urzd skarbowy - odezwa si Andy. Nie odrywa oczu od twarzy Hadleya. - Niech pan dokona tej darowizny na rzeczony tylko wtedy, jeli jest pan absolutnie pewny. Jeli uwaa pan, e istnieje cho cie ryzyka, e mogaby pana zdradzi lub oszuka, moemy znale inny sposb... - Zdradzi mnie? - zapyta ostro Hadley. - Zdradzi mnie? Panie Cwany Bankier, nawet gdyby wypia butelk rycyny, "nie odwayaby si pierdn, dopki jej nie pozwol. Mert, Youngblood i pozostali klawisze posusznie zarechotali. Andy nawet si nieumiechn. - Wypeni panu niezbdne formularze - rzek. - Mona jedosta w urzdzie pocztowym,"a ja przygotuj je, eby mg pan podpisa. To brzmiao bardzo powanie iHadley wypi pier. Potem !popatrzy na nas i wrzasn: -Na co si gapicie, barany? Ruszcie tyki, niech was szlag!Jeszcze raz spojrza na Andy'ego. - Ty chod ze mn, spryciarzu. I suchaj, co powiem: jeli robisz mnie w konia, to jeszcze w tym tygodniu bdziesz szuka swojego ba pod prysznicem. - Tak, rozumiem - rzek cicho Andy. I rzeczywicie rozumia. Okazao si, e rozumia o #wiele lepiej ni ja - lepiej ni my wszyscy. W ten sposb, dzie przed ukoczeniem pracy, winiowie smoujcy w tysic dziewiset pidziesitym roku dach wytwrni tabliczek usiedli rzdem o dziesitej rano, popijajc piwo Black Level, dostarczone przez najtwardszego stranika, jaki "kiedykolwiek peni sub w stanowym wizieniu Shawshank. Piwo byo ciepe jak siki, ale i tak najlepsze, jakiego prbowaem w yciu. $Siedzielimy, pilimy i czulimy, jak soce grzeje nas w plecy,tak e nawet na p rozbawiona, na p pogardliwa mina Hadleya - patrzcego na nas jak na stado map - nie moga tego zepsu. Ta przerwana piwo trwaa dwadziecia minut i przez ten czas !czulimy si jak wolni ludzie. Tak jakbymy pili piwo i smoowali dachy wasnych domw. Tylko Andy nie pi. Mwiem wam ju, jakie mia zasady. Przykucn w cieniu, opuciwszy rce na kolana, i obserwowa nas, umiechajc si lekko. To zdumiewajce, jak wiele osb pamita ten moment i jak wielu ludzi pracowao na tym dachu, kiedy Andy Dufresne stawi czoo Byronowi Hadleyowi. Sdziem, e byo nas !dziewiciu lub dziesiciu, ale do tysic dziewiset pidziesitego pitego zrobio si nas dwustu lub $wicej... jeli wierzy w to, co mwi. A wic tak - skoro chcecie, ebym da wam jasn odpowied na pytanie, czy usiuj opowiedzie wam o czowieku, czy legend powsta wok niego jak pera wok ziarnka piasku - musz przyzna, e prawda ley gdzie porodku. Wszystko, co wiem na pewno, to e Andy Dufresne by niepodobny do mnie ani adnejz osb, jakie poznaem za kratkami. Przemyci piset dolarw ukryte w tylnym schowku, ale ten wielki "sukinkot zdoa w jaki sposbwnie jeszcze co. Moe poczucie wasnej wartoci albo przeczucie, e w kocu zwyciy... a moe wewntrzn wolno, nawet wtych przekltych szarych murach. Rodzaj wewntrznego "wiata, ktre nosi w sobie. Wiem, e to wiato zgaso tylko raz, i to rwnie jest czci tej opowieci. Do Pucharu wiata w tysic "dziewiset pidziesitym - pamitacie, wtedy Whiz Kids zFiladelfii wygrali cztery do !zera - skoczyy si kopoty Andy'ego z siostrami. Stammas i Hadley powiedzieli swoje. Jeli Andy Dufresne przyjdzie do ktrego z nich albo jakiegokolwiek innego stranika z ich paczki i pokae cho kropelk krwi na siedzeniu spodni, kada siostra w Shawshank pjdzie tej nocy spa z blem gowy. Siostry zrozumiay. Jak ju mwiem, zawsze znalaz si !jaki osiemnastoletni zodziej samochodw, podpalacz lub facet czerpicy przyjemno z molestowania dzieci. Po tamtym dniu na dachu wytwrni tablic Andy i siostry poszli wasnymi drogami. Pracowa wtedy w bibliotece, ktr kierowa twardy stary !wizie, Brooks Hatlen. Hatlen dosta t prac w pnych latach dwudziestych, poniewa mia wysze wyksztacenie. Co prawda, stary Brooksie mg si wykaza dyplomem z gospodarki rolnej, ale w takichinstytucjach jak The Shank rzadko spotyka si ludzi z wyszym wyksztaceniem, a ndznicy nie maj wyboru. W tysic dziewiset pidziesitym drugim !Brooksie, ktry zabi on i crk po przegranej partii pokera w czasach prezydentury Coolidge'a, zosta warunkowo zwolniony. Jak zwykle, wadze, w swej mdroci, wypuciy go na wolno dugo po tym, jak znikny jakiekolwiek szans na to, by mg si sta uytecznym czonkiem spoeczestwa. Mia szedziesit osiem lat i artretyzm, gdy wychodzi przez gwn bram w swoim polskim garniturze i francuskich butach, z zawiadczeniem o zwolnieniu w jednej, a biletem na autobusw drugiej rce. Paka. Shawshank byo caym jego !wiatem. To, co leao za jegomurami, wydawao mu si rwnie przeraajce jak Pacyfik zabobonnym pitnastowiecznym marynarzom. W wizieniu Brooksie by wan osob, bibliotekarzem, wyksztaconym czowiekiem. Gdyby wszed do biblioteki w !Kittery i zapyta o prac, nie daliby mu nawet karty bibliotecznej. Syszaem, e pod koniec tysic dziewisetpidziesitego trzeciego umar w przytuku we Freeport#- i tak przey sze miesicy!duej, ni mu dawaem. Tak, myl, e wadze ukaray surowo. Przyzwyczaili go do ycia w mamrze, a potem wyrzucili na bruk. Andy obj posad Brooksiego i by bibliotekarzem przez dwadziecia trzy lata. Wykazywa tak sam si woli, z jak stawi czoo Byronowi Hadleyowi, eby zdoby do biblioteki to czego chcia, i widziaem, jak stopniowo zmienia jeden !niewielki pokoik (ktry wci mierdzia terpentyn, poniewa do tysic dziewiset dwudziestego drugiego roku by magazynkiem farb i nigdy nie zosta dobrze wywietrzony) zapeniony skrconymi wersjami ksiek w serii Reader's Digest" i egzemplarzami National Geographics" w najlepsz bibliotek wizienn w Nowej Anglii. Robi to stopniowo. Przy drzwiach umieci skrzynk #ycze i cierpliwie wyciga z niej takie humorystyczne teksty jak Wiencej pornosw, proszem" albo Jak uciec. Samouczek w dziesiciu lekcjach". Zdobywa pozycje, na ktrych winiom "szczeglnie zaleao. Napisa do najwikszych ksigar wysykowych w Nowym Jorku inamwi dwie z nich, The Literary Guild i The Book-of-the-Month Club, by przysyay nam najwaniejsze pozycje po specjalnie !obnionej cenie. Odkry gd informacji dotyczcych rnych niewinnych konikw, takich jak rzebienia w mydle,!drzewiarstwa, wrenia z rki czy pasjansw. Sprowadza wszystkie dostpne ksiki z takich dziedzin. Ponadto dwch wiziennych ulubiecw- Erle'a Stanleya Gardnera orazLouisa L'Amoura. Skazacy nigdy nie mieli do sal sdowych i otwartych przestrzeni. I owszem, pod biurkiem trzyma pudo do pieprznych czytade, wypoyczajc je rozwanie i pilnujc, aby zawsze je zwracano. Mimo to kada takanowa pozycja szybko zostawaa zaczytywana na strzpy. !W sierpniu tysic dziewiset pidziesitego czwartego zacz pisa do Senatu. Dyrektorem by wtedy Stammas, ktry traktowa Andy'ego jak swoj maskotk. Wci przesiadywa w bibliotece, artowa z Andym iczasem nawet ojcowskim gestem kad mu rk na ramieniu albo klepa po plecach. Nikogo nie oszuka. Andy Dufresne nie by niczyj maskotk. !Powiedzia Andy'emu, e mg by bankierem na wolnoci, lecz ta cz jego ycia szybko odchodzi w przeszo,wic lepiej niech przyzwyczaja si do rzeczywistoci wiziennej. Z punktu widzenia tej bandy nawiedzonych republikaskich rotarian z Augusty istniej tylko trzy rodzaje uzasadnionego wydatkowania pienidzy podatnikw na zakady karne i poprawcze. Popierwsze na mury, po drugie na grubsze kraty, a po trzeciena zwikszenie liczby stranikw. O ile chodzi o Senat Stanowy, wyjania Stammas, pensjonariusze Thoma-stan, Shawshank, Pittsfield i South Portland to zwyke ajno. Siedz tam za kar i - na Boga i dobrego Jezusa - ponios j. A jeli czasem w chlebie trafi si robaki, to po prostu cholerna szkoda! Andy umiechn si po swojemu i zapyta Stammasa, co si stanie z blokiem betonu, na ktry co roku przez milion lat spadnie kropla !wody. Stammas rozemia si i klepn Andy'ego w plecy. - Ty nie masz miliona lat, $stary, ale gdyby mia, zao si, e zrobiby to z tym samym umieszkiem na twarzy.Id i pisz swoje listy. Nawet $wyl ci je, jeli zapacisz za znaczki. Co te Andy zrobi. I to on mia si ostatni, chocia Stammas i Hadley ju tego nie zobaczyli. Proby Andy'ego o zwikszenie funduszu bibliotecznego byy regularnie odrzucane a do tysic "dziewiset szedziesitego,kiedy otrzyma czek na dwiecie dolarw - Senat zapewne przyzna je, liczc, "e zamknie si i da im spokj. !Prne nadzieje. Andy poczu, e wreszcie woy nog w drzwi i jeszcze podwoi wysiki; dwa listy tygodniowo zamiast jednego. W tysic !dziewiset szedziesitym drugim dosta czterysta dolarw, a do koca dekady biblioteka co roku, punktualniejak w zegarku, otrzymywaa siedemset. W tysic dziewiset siedemdziesitym pierwszym podniesiono dotacjdo rwnego tysica. Pewnie toniewiele w porwnaniu z sum,jak otrzymuje wasza przecitna biblioteka w maymmiasteczku, ale za tysic zielonych mona kupi mnstwo przecenionych kryminaw z Perrym Masonem i westernw z Jake'em Loganem. Zanim Andy opuci wizienie, mona ju byo pj do biblioteki (ktra tymczasem rozrosa si z jednego do trzech !pomieszcze) i znale prawie wszystko, cokolwiek czowiek zapragn. A jeli nie byo jakiej ksiki, Andy najprawdopodobniej mg j dla ciebie cign. Teraz pytacie mnie, czy wszystko to stao si tylko !dziki temu, e Andy poradzi Byronowi Hadleyowi, jak nie paci podatku spadkowego. Odpowied brzmi tak... i nie. Pewnie sami domylacie si, co nastpio. Rozesza si wie, e w Shawshank maj wasnego geniusza finansowego. Pn wiosn i latem tysic !dziewiset pidziesitego roku Andy stworzy dwa fundusze powiernicze dla stranikw chccych zagwarantowa rednie wyksztacenie swoim dzieciom, doradzi kilku innym,ktrzy chcieli naby mae pakiety akcji (a zrobi to cholernie dobrze, jak si okazao; jeden z nich tak si na tym wzbogaci, e dwa latapniej odszed na wczeniejsz emerytur), i niech mnie diabli, jeli nie doradza samemu dyrektorowi,staremu Cytrynoustemu George'owi Dunahy'owi, jak wywin si od podatkw. Byo to tu przed tym, zanim Dunahy dosta kopa, i jestem pewny, e marzy wtedy o milionach, jakie przyniesie mu jego ksika. W kwietniu tysic dziewiset pidziesitego pierwszego Andy wypenia formularze podatkowe poowie klawiszy wShawshank, a do #pidziesitego drugiego robi to prawie dla wszystkich. Pacono mu najcenniejsz #wizienn walut: dobr wol. Pniej, kiedy obowizki dyrektora przej Greg Stammas, Andy stal si jeszczewaniejsz osob -jednak !jeli sprbuj wam wyjani dlaczego, bd zgadywa. S rzeczy, o ktrych wiem, i takie, ktrych mog jedynie si domyla. Wiem, e !niektrzy winiowie cieszyli si specjalnymi wzgldami - mieli w celach radia, dostawali zgod na dodatkowe odwiedziny i tym podobne rzeczy - poniewa pacili za nie ludzie za murami. Winiowie nazywali ich anioami". Od czasu do czasu kto dostawa wolne z pracy wwytwrni tablic w sobot po poudniu i wszyscy wiedzieli, e ma anioa, ktry sypn groszem, eby tak si stao. Zazwyczaj anio wrcza apwk komu z personelu redniego szczebla, ktry rozdziela szmal na dole i na grze drabiny subowej. Na przykad ta afera z tanim warsztatem samochodowym rozoya Dunahy'ego. Przycicha na jaki czas, a potem, pod koniec lat pidziesitych wybucha na nowo -jeszcze silniej. Jestem przekonany, e niektrzy z wykonawcw robicych co odczasu do czasu w wizieniu, pacili dziak urzdnikom administracji i to samo niemal na pewno dotyczy przedsibiorstw, ktre w tysic dziewiset szedziesitym trzecim dostarczyy maszyny do pralni oraz wytwrni tablic. Pod koniec lat szedziesitych rozkwit take handel prochami i administracja znw miaa z niego swoj dziak. Wszystkoto tworzyo do due moliwoci nielegalnego wzbogacania si. Nie bya to sterta lewej forsy, jak niewtpliwie zgarniano w takich duych wizieniach jakAttica czy San Quentin, ale te nie bagatelka. A po pewnym czasie pienidze staj si problemem. Nie moesz ich wepchn do portfela i wyciga harmonii pomitych dwudziestek i wystrzpionych dziesitek, kiedy chcesz zbudowa sobie basen za domem lub przybudwk. W pewnym momencie musisz wyjani, "skd wzia si ta forsa... a "jeli twoje wyjanienia nie s dostatecznie przekonujce, moesz sam zacz nosi numer na ubranku. Std wzio si zapotrzebowanie na usugi Andy'ego. Zabrali go z pralni i "ulokowali w bibliotece, ale jelispojrze na to inaczej, to wcale nie wycofali go z pralni. Po prostu kazali mu pra brudne pienidze zamiast brudnych przecierade. Zamienia fors w akcje, udziay, nie opodatkowane obligacje pastwowe - co tylko moliwe. Andy powiedzia mi kiedy, !jakie dziesi lat po tamtym dniu na dachu wytwrni tablic,e ma do sprecyzowane pogldy na temat tego, co robi, i nie ma adnych wyrzutw sumienia. Ten interes kwitby i bez jego udziau. Nie prosi, eby go wsadzono do Shawshank; by niewinnym czowiekiem, ofiarszczeglnie pechowego zbieguokolicznoci, a nie jakim misjonarzem czy dobrym duszkiem. - Poza tym, Rudy - rzek mi z tym swoim pumieszkiem - to, co robi tutaj, wcale nie "rni si od tego, co robiem tam. Wyjawi ci bardzo cyniczn zasad: zakres pomocy finansowej potrzebnejdanej osobie czy przedsibiorstwu jest wprost proporcjonalny do liczby ludzi nabijanych w butelk przez tosob lub firm. Ludzie kierujcy tym miejscem s przewanie gupimi, brutalnymipotworami. Ludzie dziaajcy w normalnym wiecie s brutalni i potworni, ale nie takgupi, poniewa maj tam silniejsz konkurencj. Nieznacznie, ale wiksz. - Jednak te prochy... - powiedziaem. - Nie chc ci poucza, ale to mnie denerwuje. Czerwone, zielone, "biae, nembutal... a teraz chc czego, co nazywaj "czwart faz". Nie bd ich sprowadza. Nigdy tego nie robiem. !- Racja - rzek Andy. - Ja te nie lubi prochw. Nigdy nie lubiem. Jednak nie przepadam take za papierosami czy wd. To nie ja handluj prochami. Nie ja je cigam, nie ja sprzedaj, kiedy tutaj dotr. Przewanie robi to stranicy. - Przecie... o do stouKiedyp0 rkP0pjk&k{AgB%p cE & c ': c (! cn),f c*8cC4- Tak, wiem. Posuchaj mnie teraz. Wszystko sprowadza sido tego, Rudy, e niektrzy ludzie nie chc brudzi sobie !rk Nazywaj ich witymi, a gobie siadaj im na ramionach i obsrywaj koszule.Na przeciwnym kocu ley babranie si w gwnie i obracanie wszystkim, co przyniesie cho dolara zysku -rewolwerami, sprynowcami, her, czym chcesz. Nigdy aden skazaniec nie przyszeddo ciebie z propozycj kontraktu? !Skinem gow. W cigu tychlat spotkaem si z tym !wielokrotnie. W kocu jest si czowiekiem, ktry wszystko moe zaatwi. A oni wyobraaj sobie, e skoro potrafisz zaatwi baterie do ich tranzystorw, kartony luckies czy puszki trawki, to moesz skontaktowa ich z facetem, ktry uywa noa. !- Z pewnoci tak - cign Andy. - Jednak nie robisz tego.Poniewa tacy faceci jak my, Rudy, wiedz, e jest trzecie wyjcie. Alternatywa krysztaowej czystoci i babrania si w bocie. To alternatywa, ktr wybieraj wszyscy doroli ludzie na wiecie. Rozwaasz, co zyskasz, przechodzc przez dzicze legowisko. Wybierasz mniejsze zo i usiujesz nie zapomina o dobrych chciach.Sdz, e oceniasz, jak dobrze ci idzie, po tym, jak $dobrze pisz... i co ci si ni. - Dobre chci - powiedziaem. - Wiem o nich wszystko, Andy.Mona po nich doj do samego pieka. - Nie wierz w to - rzek ponuro. - Pieko jest tutaj. W Shawshank. Oni sprzedaj prochy, a ja mwi im, co robi z pienidzmi. Jednak prowadz te bibliotek i znam ponad dwa tuziny facetw, ktrzy skorzystali z jej zbiorw, eby zda egzamin maturalny. Moe kiedystd wyjd, zdoaj jako wydosta si z tego gwna. Gdy w tysic dziewiset pidziesitym sidmym potrzebowalimy tego dodatkowego pokoju, !dostalimy go. Poniewa chc, !ebym by szczliwy. Jestem tani. Wymiana usug. - I masz swoje prywatne pokoje. - Wanie. Tak jak lubi. Przez wszystkie lata pidziesite wizienna populacja powoli rosa i po prostu eksplodowaa w latach szedziesitych, kiedy to kady amerykaski chopiec z college'u chcia sprbowa narkotykw i wymierzano tak idiotyczne wyroki za palenie trawki. Jednak przez cay ten czas Andy nie mia towarzyszaw celi, nie liczc wielkiego, milczcego Indianina zwanego Nonnaden (jak na wszystkich Indian w The Shank, woano naniego Wdz), a i ten nie siedzia z nim dugo. Wielu dugoterminowych uwaao, e Andy jest !stuknity, ale on tylko mia !si. Mieszka sam i lubi to... a jak powiedzia, chcieli, eby by szczliwy. Jego usugi byy tanie. Czas w wizieniu biegnie tak wolno, e czasami #przysigby, e stan, ale mija. Mija. George Dunahy zszed ze sceny w lawinie gazetowych nagwkw woajcych SKANDAL i GNIAZDOWYSTPKU. Zastpi go Stammas i przez sze nastpnych lat Shawshank "zmienio si w pieko na ziemi.Podczas rzdw Grega Stammasa ka w izbie chorych i cele karceru zawsze byy pene. Pewnego dnia tysic !dziewiset pidziesitego smego roku spojrzaem na swoj twarz w lustrze nad umywalk i zobaczyem czterdziestoletniego mczyzn. W tysic dziewiset trzydziestym smym przyby tu chopak z wielk czupryn marchewkowatych wosw, na %p oszalay z alu, mylcy o samobjstwie. Ten chopiec "znikn. Rude wosy posiwiay #i przerzedziy si. Wok oczu "pojawiy si kurze apki. Tego dnia dostrzegem w sobie potencjalnego starca czekajcego na swoj por. Przestraszyem si. Nikt nie chce zestarze si w mamrze. Stammas odszed na pocztku tysic dziewiset !pidziesitego dziewitego. Kilku dociekliwych reporterw !wszyo wok niego, a jeden z nich nawet odsiedzia czterymiesice pod przybranym nazwiskiem, za jakie spreparowane przestpstwo. Znw szykowali si do akcji SKANDAL i GNIAZDO WYSTPKU,ale zanim go przygwodzili, Stammas uciek. Mog to zrozumie, czowieku; naprawd. Gdyby zosta osdzony i skazany, mgby dosta si tutaj. W takim !wypadku moe przeyby pi godzin. Byron Hadley odszed dwa lata wczeniej. Dra dosta ataku serca i przeszedna wczeniejsz emerytur. Andy'emu wcale nie zaszkodzia afera Stammasa. Na pocztku tysic !dziewiset pidziesitego dziewitego roku wyznaczono nowego dyrektora, zastpc oraz szefa stray. Przez kolejne osiem miesicy Andy znw by zwyczajnym winiem. Wanie wtedy dzieli z nim cel Normaden, wielki pkrwi Indianin ze szczepu Passamaquoddy. Potem wszystko zaczo si od nowa. Normadena przeniesiono i Andy ponownie mieszka samotnie jak lord. Nazwiska na szczycie "zmieniaj si, ale interesy nie.Kiedy rozmawiaem z Normadenem o Andym. - Fajny go - rzek. Trudno byo zrozumie, co mwi, "poniewa mia zajcz warg irozszczep podniebienia; wszystkie sowa zleway si wbekot. - Podobao mi si u niego. Nigdy mnie nie wymiewa. Jednak nie chcia mnie tam. Czuem to. - Wzruszenie ramion. - Ja te chtnie si przeniosem. Paskudny przecig w tej celi. Wci zimno. On nie pozwala dotyka swoich rzeczy. Nie !mam za ze. Fajny go, nigdy mnie nie wymiewa. Tylko ten przecig. O ile dobrze pamitam, Rita Hayworth wisiaa w celi Andy'ego a do tysic !dziewiset pidziesitego !pitego roku. Potem zastpia j Marilyn Monroe - byo to !synne zdjcie, na ktrym stoina kracie szybu wentylacyjnego metra i ciepe powietrze podwiewa jej spdnic. Marilyn przetrwaa do tysic dziewiset "szedziesitego i bya dobrzepostrzpiona na brzegach, kiedy Andy wymieni j na Jayne Mansfield. Jayne, wybaczcie mi surow opini, bya nieporozumieniem. Po roku czy co koo tego !zastpia j jaka angielska aktorka - chyba Hazel Court, ale nie jestem pewny. W tysic dziewiset szedziesitym szstym ona te znikna i Raquel Welch rozpocza swj rekordowo dugi, szecioletni okres krlowania w celi Andy'ego. Ostatni plakat, jaki tam !zawis, przedstawia liczn piosenkark country, Linde Ronstadt. Kiedy spytaem go, co symbolizuj te plakaty, a on obrzuci mnie tym szczeglnym, zaskoczonym spojrzeniem. - C, chyba to samo, co dla innych winiw - odpar. - Wolno. Patrzysz na te pikne kobiety i czujesz si tak, jakby prawie... nie cakiem, ale prawie... mg #zrobi krok i znale si obok nich. By wolnym. Sdz, e dlatego zawsze najbardziej podobaa mi si Raquel Welch. "Nie chodzio tylko o ni, ale o "t pla w tle. Wygldao na !to, e znajdowaa si gdzie w Meksyku. W jakim spokojnym miejscu, gdzie !czowiek moe sysze wasne#myli. Nigdy nie czue czego podobnego, Rudy? Nie miae !wraenia, e moesz wej w ten obrazek? Odparem, e nigdy tak tego nie odbieraem. - Moe kiedy zrozumiesz, co mam na myli - rzek i mia racj. Po latach pojem, o czym mwi... a wtedy od razu przypomniaem sobie Normadena, ktry twierdzi, e w celi Andy'ego zawsze byo zimno. Pod koniec marca lub na pocztku kwietnia tysic "dziewiset szedziesitego trzeciego Andy'emu przytrafiasi okropna rzecz. Mwiem wam, e zawsze mia co, czego innym winiom - wcznie ze mn - brakowao.Nazwijcie to opanowaniem lub wewntrznym spokojem albo #sta i niezmcon wiar, e pewnego dnia ten koszmar si skoczy. Jakkolwiek zechcecieto nazwa, Andy Dufresne zawsze wyglda na zrwnowaonego. Nigdy nie popada w t ponur desperacj, jak po pewnym czasie okazuj wszyscy skazani na doywocie; nie !traci nadziei. A do tej zimy tysic dziewiset szedziesitego trzeciego. Mielimy ju innego dyrektora,ktry nazywa si Samuel Norton. Doskonale nadawaby si na przedsibiorc pogrzebowego. O ile wiem, niktnigdy nie widzia nawet cienia umiechu na jego twarzy. Mgsi pochwali odznaczeniem za"trzydziestoletni dziaalno na rzecz kocioa baptystw w Eliot. Najwaniejsz innowacj, jak wprowadzi, obejmujc nadzr nad nasz "szczliw rodzin, byo to, e dopilnowa, by kady wizie otrzyma Nowy Testament. Na biurku trzyma ma tabliczk z tekowego drewna, na ktrej zotymi literami wypisano CHRYSTUS JEST MOIM ZBAWC. Na cianiepowiesi makatk z wyhaftowanym przez on napisem: DZIE SDU NADEJDZIENIEBAWEM. To ostatnie haso nie przysporzyo mu !popularnoci. Uwaalimy, e $dzie sdu ju nastpi, i jakopierwsi bylimy gotowi przyzna, e nie ukryje nas skaa ani uschnite drzewo nieda nam schronienia. Na kad okazj mia gotowy cytat z Biblii, ten pan Norton, a ilekro spotkacie kogo takiego jak on, dobrze wam radz umiecha si i zasania rkami jaja. Rzadziej ni za czasw Grega Stammasa odnoszono kogo naizb chorych i - o ile wiem - ustay ciche pogrzeby, lecz bynajmniej nie oznaczao to, e Sam Norton nie wierzy w celowo karania. Karcer by zawsze peny. Ludzie tracili zby nie w wyniku pobicia, aletygodni spdzanych o chlebie iwodzie. Zaczto mwi o tym jako o ziarnku i garnku, na przykad Znw czeka mnie miarka ziarnka bez garnka, chopcy". Ten facet by najgorszym hipokryt, jakiego widziaem na tym stanowisku. Nielegalne interesy, o ktrych wam mwiem, kwity w najlepsze, ale Sam Norton wprowadzi kilka swoich pomysw. Andy wiedzia o wszystkim, a poniewa do tej pory stalimy si bardzo dobrymi !przyjacimi, powiedzia mi o niektrych. Kiedy o nich mwi, na jego twarzy rozbawienie mieszao si z niesmakiem, jakby opowiada mi o jakim paskudnym, drapienym insekcie, ktry ze wzgldu na sw brzydot i aroczno jest bardziej komiczny ni straszny. To dyrektor Norton wprowadziprogram wewntrz-zewntrz", o ktrym moglicie czyta szesnacie lub siedemnacie lat temu; opisano go nawet w Newsweeku". W opinii prasy wydawa si prawdziwym postpem w dziedzinie reedukacji i rehabilitacji. !Winiowie cinajcy drzewa, winiowie naprawiajcy mosty i drogi, winiowie kopcujcy ziemniaki. Norton nazwa to wewntrz-zewntrz" i niemalkady klub rotariaski oraz zawodowy zaprasza go z odczytem, szczeglnie od czasu gdy Newsweek" zamieci jego zdjcie. Winiowie nazywali to !rozbojem w biay dzie", ale o ile wiem, aden z nich nigdy nie zosta poproszony o wyjanienie tej nazwy czonkom klubu rotariaskiego ani adnego innego. Norton mia swj udzia w kadej operacji mimo kocielnego orderu i caej reszty; od wyrbu drzew przezkopanie roww przeciwpowodziowych po wykonywanie przepustw pod autostradami - zawsze #zgarnia mietank. Robi to nasto rnych sposobw - na pacach, materiaach, czym chcecie. Jednak zgarnia szmaltake w inny sposb. Firmy budowlane w naszym okrgu miertelnie obawiay si programu Nortona, gdy praca winiw jest prac !niewolnicz i nie mona z ni konkurowa. Tak wic Sam Norton, ze swoimi Bibliami i kocielnym orderem, podczas swoich szesnastoletnich rzdw w Shawshank odebra pod stoem wiele grubych kopert. A kiedy ju wzi #kopert, mg przebi ofert, nie wej do przetargu lub "stwierdzi, e jego winiowie s zajci gdzieindziej. Zawsze"dziwiem si, e nie znalezionoNortona w baganiku thunderbirda zaparkowanego gdzie przy autostradzie w Massachusetts, z rkami zwizanymi z tyu i szeciomakulami w gowie. W kadym razie, jak gosi stara piosenka, O mj Boe, ile tu szmalu!", Norton musia by zwolennikiem starej puryta-skiej zasady, e ludzi, ktrych Bg obdarza sw ask, najlepiej pozna po stanie ich kont bankowych.Andy Dufresne, jako cichy #wsplnik, by jego praw rk.Wizienna biblioteka bya ukochanym dzieckiem Andy'ego. Norton wiedzia o tym i wykorzystywa to. Andy mwi, e jednym z ulubionychpowiedzonek dyrektora byo Rka rk myje". Tak wic Andy udziela dobrych rad i poytecznych wskazwek. Nie jestem pewien, czy to on opracowa dla Nortona programwewntrz-zewntrz", ale jestem przekonany, e pra pienidze tego bogobojnego skurwysyna. Dawa dobre rady,podsuwa wskazwki, %pienidze pyny i... sukinsyn! Biblioteka dostawaa nowy "komplet ksiek z serii Zrb to sam", nowe wydanie Encyklopedii Groliera, podrczniki przygotowujce do zaocznych studiw magisterskich. A ponadto wicej Erle'a Stanleya Gardnerai Louisa L'Amoura. Jestem przekonany, e stao "si to, co si stao, dlatego, e Norton nie chcia straci wietnego pomocnika. Pjd dalej: take dlatego, e obawia si tego, do czego !mogoby doj - co ujawniby !Andy, gdyby opuci wizienie stanowe Shawshank. #Skadaem t histori w cigu kilku lat, kawaek po kawaku; niektre fakty wycignem zAndy'ego, ale nie wszystkie. Nigdy nie chcia rozmawia o tym okresie swego ycia i nie mog go o to wini. Pozbieraem fragmenty relacji chyba z p tuzina rnych rde. Mwiem ju, e !winiowie s jak niewolnicy, ale te maj niewolniczy zwyczaj udawa gupich i trzyma oczy otwarte. Syszaem, jak opowiadano t histori od pocztku, od rodka i na odwrt, ale przeka j wam od A do Z, a wtedy moe zrozumiecie, jak czowiek moe popa w #depresj na dziesi miesicy. Widzicie, nie sdz, eby pozna prawd wczeniej ni w tysic dziewiset szedziesitym trzecim, pitnacie lat po tym, jak wpakowano go do tej piekielnej dziury. Pki nie spotka Tommy'ego Williamsa, chyba nie wiedzia, jak moe by le. Tommy Williams doczy do naszej szczliwej rodzinki w Shawshank w listopadzie tysic dziewiset szedziesitego drugiego. Uwaa si za rodowitego mieszkaca Massachusetts, alenie by zbyt wybredny; w cigu swych dwudziestu siedmiu lat ycia siedzia chyba we wszystkich wizieniach Nowej Anglii. By zawodowym zodziejem i -jak "atwo moecie si domyli - moim zdaniem powinien wybra inny zawd. !By onaty i ona odwiedzaa go co tydzie. Uwaaa, e sprawy uo si lepiej dla Tommy'ego - a co za tym idziedla niej oraz ich trzyletniego syna - jeli m skoczy szko. Namwia go na to i Tommy zacz regularnie odwiedza bibliotek. Dla Andy'ego bya to czysto rutynowa praca. Zaatwi Tommy'emu szereg testw maturalnych. Tommy mia odwiey materia, ktry !zna ze szkoy - a nie byo gowiele - a potem zda test. Andy zapisa go na kilka kursw korespondencyjnych z przedmiotw, ktre obla w szkole lub ktre po prostu opuci. Tommy zapewne nie by najlepszym uczniem, jakiemu Andy pomaga, i nie wiem, czykiedykolwiek uzyska dyplom, ale to nie naley do mojej opowieci. Wane, e - tak jak z czasem wikszo ludzi - bardzo polubi Andy'ego Dufresnego. !Kilkakrotnie zagadn go: Co taki mdry facet jak ty robi wpudle?" - pytanie bdce swoistym odpowiednikiem Co taka mia dziewczyna jak ty robi w takim miejscu?" - ale Andy nie nalea do !wylewnych; umiecha si tylkoi zmienia temat rozmowy. Tommy, oczywicie, zapyta kogo innego, a kiedy w kocupozna histori Andy'ego, przey najwikszy szok w swoim modym yciu. Osob, ktr zapyta, by jego partner przy parowej maglownicy i zwijarce. Winiowie nazywaj j walcem", poniewa wanie tak zadziaa, jeli nie ouKiedyp0 rkP0pjk&k{AgB+p cw,j c- c=."* c/- c08<fbdziesz uwaa i pozwolisz si jej wcign. Tym partnerem by Charlie Lathrop,ktry odsiadywa dwanacie lat za morderstwo. Z przyjemnoci zrelacjonowa Tommy'emu szczegy sprawy Andy'ego; umilao to monotoniwyjmowania wieo odprasowanych przecierade z maszyny i wkadania ich do kosza. Wanie doszed do !tego, jak przysigli zwlekali z wydaniem wyroku, eby zje obiad, kiedy rozleg si ostrzegawczy gwizdek i maszyna stana ze zgrzytem. Na drugim kocu wkadano do niej wieo uprane przecierada z Domu Starcw w Eliot; suche i dobrze uprasowane wypluwaa co pisekund tam, gdzie czekali na nie Tommy i Charlie. Ich zadaniem byo apa je, zwija i wrzuca do pojemnika, ktry by ju wyoony czystym papierem pakowym. Tymczasem Tommy Williams zamar z szeroko rozdziawionymi ustami, gapic"si na Charliego Lathropa. Sta nad stert przecierade, ktre byy czyste, a teraz nasikay mokrym botem podogi - a w ani parowej zawsze jest mnstwo bota. Nadzorujcy zmian Homer Jessup pogna do niego, ryczc ile si w pucach i wietrzc kopoty. Tommy nie zwrci na to uwagi. Zapyta Charliego, jakby starego Homera, ktry rozbi wicej $gw, ni by w stanie zliczy,wcale tam nie byo: $- Mwie, e jak nazywa si ten instruktor golfa? - Quentin - odpar Charlie, zmieszany i zdenerwowany. Pniej powiedzia, e "chopak by blady jak ciana. -Chyba Glenn Quentin. Przynajmniej tak mi si wydaje... - Hej wy! - rykn Homer Jessup, czerwony jak koguci grzebie. - Namoczcie te przecierada w zimnej wodzie!Rusza si, Jezu, wy...! - Glenn Quentin, o mj Boe -powiedzia Tommy Williams i "nie zdy doda nic wicej, poniewa Homer Jessup, czowiek o niezbyt pokojowym"usposobieniu, rbn go pakza uchem. Tommy run na !podog, wybijajc sobie trzy przednie zby. Obudzi si w karcerze, gdzie przesiedzia tydzie, skazany na Nortonow miark ziarnka bezgarnka. Ponadto wpisano mu nagan do akt. To byo w lutym tysic "dziewiset szedziesitego trzeciego. Po wyjciu z karceru Tommy Williams zagadn jeszcze szeciu lub siedmiu innych dugoterminowych, ktrzy powtrzyli mu t sam histori. Wiem; byem jednym znich. Jednak kiedy zapytaem go, o co mu chodzi, zamkn si w sobie. Potem pewnego dnia poszed !do biblioteki i wywali kaw naaw Andy'emu Dufresnemu. Wtedy po raz pierwszy i ostatni, przynajmniej od czasugdy zmieszany jak chopak kupujcy pierwsz paczk kondomw poprosi mnie o plakat Rity Hay-worth, Andy zdenerwowa si... ale tym razem na caego. Widziaem go troch pniej tamtego dnia; wyglda jak czowiek, ktry nadepn na grabie i mocno oberwa midzy oczy. Rce mu dray i kiedy mwiem co do niego, nie odpowiada. Jeszcze tego samego popoudnia odszuka Billy'ego Hanlona bdcego "szefem stray i umwi si na nastpny dzie na spotkanie zdyrektorem Nortonem. Potem !powiedzia mi, e przez ca !noc nie zmruy oka; sucha wycia zimowego wichru na "zewntrz, patrzy, jak wiatareflektorw przesuwaj si tam i z powrotem, rzucajc ruchliwe cienie na cementowe !ciany klatki, ktr nazywa domem od czasw prezydentury Trumana, i usiowa zebra myli. "Powiedzia, e poczu si tak,jakby Tommy dostarczy mu klucz pasujcy do klatki jego !umysu, klatki jego celi. Tylko zamiast czowieka w rodku by tygrys, a ten tygrys !nazywa si Nadzieja. Williams dostarczy klucz otwierajcy !klatk i tygrys wydosta si, by szarpa jego umys. Cztery lata wczeniej Tommy Williams zosta aresztowany na Rhode Island za prowadzenie samochodu penego kradzionego towaru. Tommy wyda wsplnika, prokurator poszed na ugod i zada niszego wyroku... dwa do czterech, z zaliczeniem czasu aresztu. Po jedenastu miesicach odsiadkijego wsplokator z celi wyszed na wolno i Tommy dosta nowego, niejakiego Elwooda Blatcha. Blatch !siedzia za wamanie z broni !w rku i dosta od szeciu do dwunastu lat. - Nigdy nie spotkaem takiegonerwowego faceta - powiedzia mi Tommy. - Kto !taki nigdy nie powinien i na wamanie, szczeglnie z broni. Na najlejszy szmer podskakiwa trzy stopy w powietrze... i najczciej !strzela. Ktrej nocy prawie !mnie udusi, bo jaki go w "gbi korytarza tuk o kraty celi blaszanym kubkiem. Przesiedziaem z nim siedem !miesicy, zanim mnie wypucili. Nie mog powiedzie, ebymywiele rozmawiali, poniewa z kim takim jak El Blatch nie prowadzi si rozmowy. Gada przez cay czas. Nie zamkn si ani na chwil. Jeli !sprbowae wtrci sowo, $wygraa ci pici i wywracaoczami. Dreszcz przebiega mi "po krzyu, kiedy tak robi. Bywysoki, prawie ysy, mia zielone, gboko osadzone oczy. Jezu, mam nadziej, e ju nigdy go nie zobacz. Co wieczr gada jak katarynka. Gdzie dorasta, o sierocicach, z ktrych ucieka, o swoich miejscach pracy, o kobietach, ktre pieprzy, skokach, jakie wykona. Pozwalaem mu gada. Moe nie jestem zbyt przystojny, ale nie chciaem, eby przefasonowa mi twarz. Z tego, co mwi, wynikao, e dokona ponad dwustu wama. Trudno mi byo uwierzy, eby taki facet jak on, ktry podskakiwa pod sufit za kadym razem, gdy #kto goniej pierdn... ale przysiga, e to prawda. Teraz posuchaj, Rudy. Wiem, ludzie czasem bujaj na tematczego, o czym wiedz, ale jeszcze zanim dowiedziaem si o tym instruktorze golfa, !Quentinie, mylaem sobie, e !gdybym kiedy dowiedzia si, !i El Blatch obrobi mj dom, uwaabym si za bardzo szczliwego sukinsyna, wyszedszy z tego z yciem. Moesz go sobie wyobrazi, jak w sypialni jakiej baby przetrzsa kasetk z biuteri, a kobieta nagle zakaszle przez sen albo obrci!si na drugi bok? Zimno mi si robi, kiedy o tym pomyl, przysigam na pami mojej "matki. Mwi te, e zabija ludzi. Takich, ktrzy go wkurzyli. Przynajmniej tak twierdzi. A ja mu wierzyem. Na pewno wyglda na "czowieka, ktry potrafi zabi.By taki cholernie nerwowy! Napity jak rewolwer ze spiowanym bezpiecznikiem. Znaem faceta, ktry mia policyjnego smitha ze spiowanym bezpiecznikiem. Taka bro nie nadaje si do niczego, najwyej do tego, eby o niej gada. Miaa tak mikki spust, e potrafia "wystrzeli, jeli waciciel, nazywa si Johnny Callahan, pooy j na goniku i wczy radio na cay !regulator. Taki by Blatch. Nie !mog wyjani tego lepiej. Po !prostu nigdy nie wtpiem, e zaatwi par osb. !Tak wic, ktrej nocy, tylko eby co powiedzie, "zapytaem: Kogo zabie?". Nowiesz, partem. A on si mieje i powiada: Jeden facetodsiaduje doywocie w Maine za tych dwoje ludzi, ktrych zabiem. Jakiego faceta i "on tego durnia, ktry siedzi.Zakradem si do ich domu, a facet mnie wkurzy". Nie pamitam, czy poda mi nazwisko tej kobiety, czy nie - cign Tommy. - Moe i tak. Jednak w Nowej Anglii nazwisko Dufresne wystpuje rwnie czsto jak w innych czciach kraju Smith czy Jones, poniewa mieszka tu tyle abojadw. Dufresne, Lavesque, Ouelette, Poulin - kto je zapamita? Jednak powiedzia mi nazwisko #faceta. Mwi, e nazywa si Glenn Quentin i by kutasem, wielkim bogatym kutasem, "graczem w golfa. El myla, e moe trzyma w domu !gotwk, nawet pi tysicy dolarw. Wtedy to byo mnstwo forsy, powiedzia. Na"co ja: Kiedy?". A on na to: Powojnie. Zaraz po wojnie". Tak wic zrobi ten wam, a #oni zbudzili si i facet zacz "si stawia. Tak twierdzi El. Ja myl, e moe facet po prostu zacz chrapa. W !kadym razie El powiedzia, e!Quentin by w ku z on jakiego cwanego prawnika, ktrego posali do wizienia stanowego w Shawshank. I !mia si jak szaleniec. Jezu Chryste, nigdy si tak nie cieszyem jak wtedy, kiedy zwolnili mnie z tego mamra. Sdz, e teraz rozumiecie, dlaczego Andy'ego zatkao, kiedy Tommy opowiedzia mu t histori i czemu chcia natychmiast widzie si z dyrektorem. Elwood Blatch odsiadywa wyrok od szeciu do dwunastu lat, gdy Tommy widzia go ostatnio, cztery lata wczeniej. W tysic !dziewiset szedziesitym trzecim mg wanie wychodzi na wolno... albo ju wyszed. Tak wic Andy musia bra pod uwag dwie moliwoci: e Blatch nadal "siedzi albo e ju znikn po nim wszelki lad. W opowieci Tommy'ego nie zgadzay si pewne szczegy, ale czy nie tak jest zawsze? Blatch powiedzia Tommy'emu, e skazano jakiego prawnika, a Andy by bankierem, jednak kiepsko wyksztaceni ludzie atwo mog pomyli te dwa zawody, l nie zapominajcie, eod czasu gdy Blatch czyta wycinki z procesu, do chwili gdy mwi o tym Tommy'emu !Williamsowi, mino dwanacie lat. Ponadto pochwali si Tommy'emu, e wzi ponad tysic dolarw ze szkatuki, ktr Quentin trzyma w szafie, tymczasem policja na procesie Andy'ego twierdzia, e w domu nie byo ladu wamania. Mam w zwizku z tym kilka uwag. Po pierwsze, jeli wemiesz gotwk, a czowiek, do ktrego ona naleaa, umrze, to skd bdzie wiadomo, e co zostao skradzione? Chyba e !kto inny wie, e tam bya. Podrugie, czy Blatch nie skania, mwic o forsie? "Moe nie chcia si przyzna, !e zabi dwoje ludzi za nic. Potrzecie, moe jednak byy tamlady wamania, a gliny przeoczyy je - gliniarze potrafi by tpi - albo celowo zataili je, eby nie psu szykw prokuratorowi. Pamitacie, ten facet ubiega !si o fotel i potrzebny mu by wyrok skazujcy. Nie rozwizana sprawa wamania zzabjstwem nie pomogaby mu w niczym. Jednak z tych trzech wyjanie najbardziej przychylam si do rodkowego.Siedzc w Shawshank, poznaem kilku Elwoo-dw Blatchw - maniakw skorych do pocigania za spust. Tacy "jak on usiuj ci wmwi, e przy kadym skoku zgarnli rwnowarto Koh-i-Noora, nawet jeeli siedz za kradzie dwudolarowego timexa i dziewiciu zielonych. Jeden szczeg w opowieci Tommy'ego rozwia wszelkie wtpliwoci Andy'ego. Blatch nie wymieni Quentina przypadkowo. Nazwa Quentina wielkim bogatym kutasem" i wiedzia, e Glenn by zawodowym graczem w golfa. No c, Andy i jego ona raz czy dwa razy w tygodniu wpadali na drinka do klubu golfowego, Andy za przesiedzia tam sporo czasu nad kieliszkiem, od kiedy dowiedzia si, e ona go zdradza. Przy klubie bya maaprzysta i w tysic dziewiset czterdziestym sidmym przez jaki czas pracowa w niej dorywczo konserwator pasujcy do podanego przez Tommy'ego opisu Blatcha. Wysoki, prawie ysy facet o gboko osadzonych, zielonych oczach.Mczyzna o nieprzyjemnym spojrzeniu, wydajcy si mierzy ci wzrokiem. Andy powiedzia, e ten go nie popracowa tam dugo. Albo zwolni si, albo wyla go Briggs, nadzorca przystani. Jednak nieatwo byo go zapomnie. Zbyt rzuca si w oczy. Tak wic Andy poszed porozmawia z dyrektorem pewnego deszczowego, wietrznego dnia, kiedy oowiane chmury pomykay po niebie nad szarymi murami, a resztki niegu na okolicznych polach zaczynay topnie i odsania paty zeschej, zeszorocznej trawy. Dyrektor dysponowa przestronnym gabinetem w skrzydle administracyjnym i zajego biurkiem znajdoway si drzwi wiodce do biura asystenta dyrektora. Tego dniaasystent mia wolne, ale by tam dyurny. Kulejcy facet, ktrego prawdziwe nazwisko wyleciao mi z pamici; wszyscy winiowie, ze mn wcznie, nazywali go Chester- tak nazywa si pomocnik szeryfa Dillona. Chester powinien podlewa kwiaty i froterowa podog. Podejrzewam, e kwiaty miaytego dnia sucho, a jedyn rzecz, jaka zostaa wypolerowana, bya dziurka odklucza, do ktrej Chester przyciska swoje brudne ucho. Usysza, jak drzwi gabinetu dyrektora otworzyy si i zamkny, a potem gos Nortona: - Dzie dobry, Dufresne, w czym mog ci pomc? - Panie dyrektorze - zacz Andy i Chester powiedzia, e ledwie pozna jego gos, taki by zmieniony. - Panie %dyrektorze... jest co... co si stao... to jest... nie mam pojcia, od czego zacz. - Moe zaczniesz od pocztku? - rzek dyrektor, zapewne swoim najsodszym gosikiem typu otwrzmy-na-psalmie-dwu-d ziestym-trzecim-i-zapiewaj my-razem. - Zwykle tak jest najlepiej. Tak te Andy zrobi. Najpierw przypomnia Nortonowi szczegy przestpstwa, za jakie zosta skazany. Potem powtrzy dyrektorowi dokadnie to, co usysza od Tommy'ego Williamsa. Ponadto poda nazwisko Tommy'ego, cow wietle pniejszych wydarze moecie uzna za nieroztropne, ale zapytam was, czy mg postpi inaczej, jeli jego historia miaa brzmie wiarygodnie? Kiedy skoczy, Norton przez "jaki czas siedzia w milczeniu.Jakbym go widzia, zapewne wygodnie rozpartego w fotelu pod wiszcym na cianie zdjciem gubernatora Reeda, ze splecionymi palcami, wydtymi wargami, czoem zmarszczonym a po mocno cofnit lini wosw, byskajcego tym kocielnym odznaczeniem. - Tak - rzek w kocu. - To najdziwniejsza historyjka, jak syszaem w yciu. Jednak powiem ci, co dziwi mnie najbardziej, Dufresne. - Co takiego, sir? #- To, e si na ni nabrae. - Sir? Nie rozumiem, co ma pan na myli. I Chester powiedzia, e Andy !Dufresne, ktry trzynacie lat wczeniej bez zmruenia oka stawi czoo Byronowi, z trudem dobiera sowa. "- No c - rzek Norton. - Dla mnie to oczywiste, e na tym modym Williamsie wyware wielkie wraenie. Po prostu "podziwia ci. Syszy opowie !o twoim nieszczciu i chce... powiedzmy, pocieszy ci. To zupenie naturalne. Mody czowiek, niezbyt bystry. Nic dziwnego, e nie wiedzia, jakna to zareagujesz. Teraz proponuj... - Myli pan, e nie wziem tego pod uwag? - zapyta Andy. - Nie mwiem Tommy'emu o tym mczynie pracujcym na przystani. Nikomu nie mwiem - nigdy nie przyszo mi to do gowy! Jednak opis podany przez Tommy'ego... idealnie pokrywa si z wygldem tamtego! - No c, pewnie to przypadek selektywnej percepcji - zachichota Norton. Ludzie zajmujcy si penitencj musz nauczy sitakich wyrae jak selektywna percepcja" i uywaj ich bez ogranicze. - Bynajmniej, sir. - Takie jest twoje zdanie - rzek Norton - ale nie moje. I pamitajmy o tym, e mam jedynie twoje sowo na to, e taki czowiek w ogle pracowa w klubie Falmouth Hills. - Nie, sir - znw przerwa mu Andy. - To nieprawda. Poniewa... - W kadym razie - zaguszy "go Norton, gono i wyniole - spjrzmy na to z innej strony,dobrze? Zamy - tylko zamy - e naprawd by jaki Elwood Blotch. - Blatch - poprawi Andy. - No dobrze, Blatch. I powiedzmy, e naprawd siedzia w Rhode Island w jednej celi z Tommym Williamsem. Prawdopodobnie dotej pory ju wyszed na !wolno. Prawdopodobnie. C,nawet nie wiemy, jak dugo mia jeszcze siedzie po wyjciu Williamsa, prawda? Wiemy tylko, e dosta od szeciu do dwunastu lat. - Tak. Nie wiemy, ile odsiedzia. Jednak Tommy mwi, e to kopotliwy, #niespokojny wizie. Sdz, es due szans, e nadal siedzi. Nawet jeeli wyszed, a, jeli nie ouKiedyp0 rkP0pjk&k{AgB1p c2 9 c32 ch4N! c5E, c.6P7,Hw wizieniu bd mieli jego ostatni znany adres, nazwiska krewnych... - I oba tropy zapewne nic nie dadz. Andy przez chwil siedzia w milczeniu, a potem wybuchn:- Jednak jest jaka szansa, prawda?! - Tak, oczywicie. Tak wic na#chwil, Dufresne, zamy, e ten Blatch istnieje i nadal jestuwiziony w wizieniu stanowym Rhode Island. I co nam powie, kiedy przyjdziemy do niego z tymi rewelacjami? Czy upadnie na kolana, postawi oczy w sup i zawoa: Ja to zrobiem! Ja! Prosz, docie mi do wyroku doywocie!"? - Jak pan moe by tak ograniczony? - powiedzia Andy tak cicho, e Chester ledwie go usysza. Jednak dobrze sysza dyrektora. - Co? Co powiedziae? - Ograniczony! - zawoa Andy. - Robi pan to celowo? !- Dufresne, zaje mi pi minut - nie, siedem - a mam !dzi bardzo napity plan dnia. Tak wic sdz, e uznamy nasze spotkanie za zakoczone i... - W klubie golfowym bd mieli stare karty pracy, nie rozumie pan?! - krzykn Andy.- Bd mieli kwity podatkowe,wu-dwa i formularze rozwizania stosunku pracy z jego nazwiskiem! Znajd si pracownicy, ktrzy go pamitaj, moe nawet sam #Briggs! To pitnacie lat, a nie wieki! Przypomn sobie! Bd !pamitali Blatcha! Jeeli Tommyzezna, co Blatch mu powiedzia, a Briggs zawiadczy, e Blatch naprawd pracowa w tym klubie, mog wznowi proces! Mog... - Stra! Stra! Zabra tego czowieka! - Co si z panem dzieje?! - wykrzykn Andy, a Chester opowiada, e niemal wrzeszcza. - Chodzi o moje ycie, moj szans wydostania si std, nie rozumie pan?! A pan nawet nie chce wykona jednego krtkiego telefonu, eby chocia sprawdzi opowie Tommy'ego? Suchaj pan, !zapac za rozmow! Zapac za... Potem rozlegy si odgosy szamotaniny, gdy stranicy "zapali go i zaczli wywleka z gabinetu. - Karcer - poleci dyrektor Norton. - Chleb i woda. Wycignli Andy'ego, ktry !wci dar si na dyrektora; !Chester mwi, e nadal byo go sycha przez zamknite drzwi: - To moje ycie! Moje ycie! Nie rozumiesz, e chodzi o moje ycie! Andy przesiedzia dwadziecia dni o chlebie i wodzie. Po raz drugi wyldowa w karcerze, autarczka z Nortonem bya jego pierwszym wykroczeniem,od kiedy doczy do naszej szczliwej rodzinki. Skoro ju o tym mowa, opowiem wam troch o karcerze w Shawshank. Kojarzysi z czym z pionierskich czasw stanu Maine, na pocztku siedemnastego wieku. W tamtych latach nikt nie traci czasu na takie rzeczy jak penitencja", rehabilitacja" czy selektywna percepcja". W owych czasach spogldano na wszystko w czarno-biaych barwach. Bye winny lub #niewinny. Jeli bye winny, to !musiae wisie albo i do #wizienia. A jeeli skazano ci na wizienie, to nie umieszczano ci w budynku. Nie, sam kopae sobie wizienie w miejscu wskazanym przez wadze Maine. Byo tak szerokie i gbokie, jak zdoae je wykopa od wschodu do zachodu soca. Potem dawali "ci kilka skr i wiadro i rzucali "do dou. Kiedy ju tam bye, !klawisz nakrywa d krat i raz czy dwa razy na tydzie rzuca ci troch ziarna albo zarobaczonego misa, a w niedziel wieczorem chochl owsianki. Sikae do wiadra i to samo wiadro nadstawiae, kiedy dozorca o szstej rano "rozdziela wod. Kiedy padao, uywae wiadra do wylewania wody... o ile, oczywicie, nie chciae uton w niej jak szczur w beczce. Nikt nie wytrzyma dugo w dziurze", jak j nazywano; trzydzieci miesicy byo zabjczym okresem i - o ile wiem - siedem lat to rekordowy czas, jaki skazaniec zdoa w niej "odsiedzie i przey. Dokona tego Chopak z Durham", czternastoletni psychopata, ktry wykastrowa koleg kawakiem zardzewiaego metalu. Jednak wsadzono go tam, kiedy by silny i mody. Musicie pamita, e za zbrodnie powaniejsze od drobnej kradziey, blunierstwa lub niezapicia rozporka w sabat - wieszano. Za lejsze przestpstwa winny siedzia od trzech do szeciu lub dziewiciu miesicy w takiej dziurze i wychodzi blady jak ciana, z lkiem !przestrzeni, na wp lepy, z zbami rozchwianymi od szkorbutu i zagrzybionymi stopami. Mia prowincja Maine. Jo-ho-ho i butelka rumu. Karcer Shawshank nie by a tak zy... chyba. Ludzkie dowiadczenia mona podzielina trzy rodzaje. Dobre, ze i okropne. A kiedy stopniowo pograsz si w coraz straszniejszych ciemnociach, coraz trudniej dokonywa rozrnie. Do karceru prowadziy dwadziecia trzy stopnie w d, do piwnicy, gdzie jedynym dwikiem byo kapanie wody. Jedynym !rdem wiata byo kilka wiszcych pod sklepieniem sze-dziesiciowatowych arwek. Cele byy beczkowate niczym sejfy, ktre bogaci ludzie czasem ukrywaj za obrazami. Tak jakw tych sejfach, ich okrge drzwi byy umocowane na zawiasach i pozbawione okienka. Z gry dochodzio powietrze, ale nie wiato; szedziesiciowatowe arwki byy gaszone centralnym wycznikiem punktualnie o smej wieczorem, godzin wczeniej ni w pozostaej czci $wizienia. arwki nie osaniayrandol, druciany koszyk ani nic innego. Jeeli miae ochot siedzie po ciemku, prosz bardzo. Niewielu tak robio... jednak po smej, oczywicie, nie miao si wyboru. W celi bya prycza przytwierdzona do ciany i metalowy pojemnik bez sedesu. Moge spdza czas na trzy sposoby: siedzc, srajc lub pic. Niezy wybr. !Dwadziecia dni duyo si jak rok. Trzydzieci jak dwa lata, a czterdzieci jak #dziesi. Czasem sycha byo szczury krcce si w kanaach wentylacyjnych. W takiej sytuacji trudno o subtelne rozrnienia stopnia okropnoci. Jeli mona powiedzie co dobrego o karcerze, to e czowiek ma w nim czas "pomyle. Andy zastanawia sinad swoj sytuacj dwadziecia dni o chlebie i wodzie, a kiedy wyszed, zada nastpnego widzenia z dyrektorem. Prob odrzucono. Takie spotkanie, owiadczy dyrektor, byoby bezproduktywne". To jeszcze jedno z wyrae, jakie trzeba sobie przyswoi, zanim podejmie si prac w zakadach karnych i poprawczych. "Andy cierpliwie ponowi prob."I jeszcze raz. I jeszcze. Zmieni si, ten Andy Dufresne. Nagle, gdy nadesza wiosna tysic "dziewiset szedziesitego trzeciego, na jego twarzy pojawiy si bruzdy, a we wosach nitki siwizny. Zgubi gdzie ten charakterystyczny, nieodczny umieszek. Coraz czciej spoglda nie widzcym wzrokiem, a kiedy kto patrzy w ten sposb, wiesz, e liczy odsiedziane !lata, miesice, tygodnie i dni. !Wci ponawia sw prob. !By cierpliwy. Jedyne co mia. to czas. Chyba to byo w lecie.W Waszyngtonie prezydent Kennedy obiecywa wzmoony atak na bied i nierwne prawa, nie wiedzc, e zostao mu zaledwie p roku ycia. W Liverpoolu powsta nowy zesp pod nazw The "Beatles jako sia, ktr miano utosamia z brytyjsk muzyk, ale w Stanach pewnienikt jeszcze o nich nie sysza. Bostoscy Red Sox, wci cztery lata przed tym, co mieszkacy Nowej Anglii nazwali cudem szedziesitego sidmego", limaczyli si w dole tabeli. Wszystko to dziao si w szerokim wiecie, gdzie chodzili wolni ludzie. Norton zobaczy si z nim podkoniec czerwca, a ich rozmow powtrzy mi sam "Andy jakie siedem lat pniej.- Jeeli ma pan obawy, to bezpowodu - powiedzia ciszonym gosem do Nortona. - Sdzi pan, e mgbym "zacz mwi? Podernbym sobie gardo. Jestem rwnie obciony jak pan... - Dosy - przerwa mu Norton.Jego twarz bya nieruchoma i zimna, jak pyta nagrobka. #Pochyli si w fotelu, a tyemgowy niemal dotyka napisu goszcego DZIE SDU NADEJDZIE NIEBAWEM. - Ale... - Nigdy wicej nie mw mi o pienidzach - rzek Norton. - Ani w tym gabinecie, ani nigdzie. Chyba e chcesz, aby "ta biblioteka znw zmienia siw magazyn farb. Rozumiesz? - Prbowaem pana uspokoi, to wszystko. - No c, kiedy taki skurwysyn jak ty bdzie musia mnie uspokaja, to !pjd na emerytur. Zgodziem si na to spotkanie, poniewa mam do nagabywa i chc z tym skoczy. Jeeli chcesz kupi ten most Brooklyski, Dufresne, to twoja sprawa - nie moja. Syszabym takie zwariowane historie jak twoja dwa razy w tygodniu, gdybym nadstawia ucha. Kady grzesznik w tym wizieniu !chciaby wypaka si na moimramieniu. ywiem dla ciebie wicej szacunku. Teraz koniecz tym. Koniec. Rozumiemy si? - Tak - rzek Andy. - Wie pan,e wynajm prawnika? - A po c, na Boga Ojca? "- Sdz, e zdoamy to jako poskada - odpar Andy. - Owiadczenia moje i Tommy'ego poparte dowodami w postaci dokumentw i zezna pracownikw klubu golfowego powinny wystarczy. - Tommy Williams nie jest ju pensjonariuszem tego zakadu.- Co? - Zosta przeniesiony. - Przeniesiony dokd? - Do Cashman. "Syszc to, Andy zamilk. By inteligentny, a tylko kompletnygupiec nie wyczuby w tym zmowy. Cashman byo wizieniem o zagodzonym rygorze, daleko na pnocy, w okrgu Aroo-stook. Winiowiekopi tam ziemniaki, co jest !cik prac, ale s dobrze opacani i jeli chc, mog uczestniczy w zajciach CVI,zupenie przyzwoitym orodku ksztacenia. Co waniejsze dlatakiego faceta jak Tommy, faceta z mod on i dzieckiem, w Cashman dostaje si przepustki... a to oznacza !moliwo ycia jak normalny czowiek, przynajmniej w "weekendy. Moliwo zoenia modelu samolotu z dzieckiem, pokochania si z on, wyjazdu na piknik. Norton z pewnoci pomacha tym przed nosem Tommy'ego, dodajc: ani sowa wicej o Elwoodzie Blatchu, ani teraz, ani nigdy. Inaczej skoczysz, odsiadujc w Thomaston z naprawd twardymi facetami i zamiast z on, bdziesz !kocha si z jak siostr. - Ale dlaczego? - zapyta Andy. - Dlaczego...? - Oddaem ci przysug - odpar chodno Norton - i porozumiaem si z Rhode Island. Rzeczywicie mieli tam pensjonariusza, ktry nazywa!si Elwood Blatch. Uzyska to, co okrelaj ZW - zwolnienie warunkowe, w ramach jednegoz tych zwariowanych, liberalnych programw zmierzajcych do wypuszczenia kryminalistw na#ulice miast. Znikn bez ladu. - Tamtejszy dyrektor - zapyta Andy - pewnie jest paskim przyjacielem? Sam Norton obdarzy go umiechem zimnym jak acuszek od proboszczowego zegarka. - Znamy si - przyzna. - Dlaczego? - docieka Andy. -Moe mi pan wyjani, dlaczego pan to zrobi? Wiedzia pan, e nic nie powiem o... niczym, co tu si dzieje. Wiedzia pan. Zatem dlaczego? - Poniewa tacy jak ty budz we mnie obrzydzenie - wycedzi Norton. - Chc mie pana tu, gdzie pan jest, panieDufresne, i dopki jestem dyrektorem Shawshank, zostanie pan tutaj. Widzisz, #mylae, e jeste lepszy od innych. Ja zawsze potrafi wyczyta to z czyjej twarzy.Zobaczyem to wypisane na twojej, kiedy pierwszy raz wszedem do biblioteki. Rwniedobrze mgby to mie napisane duymi literami na czole. Teraz tego nie widz i bardzo mi si to podoba. Nie chodzi tylko o to, e jeste uytecznym narzdziem, nie myl sobie. Po prostu tacy jak ty musz nauczy si pokory. No, chodzie sobie po dziedzicu jak po salonie, do ktrego zaproszono ci na jedno z tych przyj, podczas"ktrych ajdacy dobieraj si do cudzych on, a mowie !upijaj si jak wieprze. Teraz ju tak nie chodzisz. Zobaczymy, czy znw zaczniesz. Przez nastpne lata"bd ci obserwowa z wielk przyjemnoci. A teraz wyno si std. - Dobra. Jednak od tej pory skocz si wszystkie dodatkowe usugi, Norton. Doradztwo inwestycyjne, kanty, darmowe porady podatkowe. Koniec z tym. Id "do H i R", eby ci powiedzieli,jak wypeni formularz. Dyrektor Norton poczerwienia!jak burak... a potem zblad jak ciana. - Za to wrcisz do karceru. Trzydzieci dni. Chleb i woda. Nastpna nagana. A siedzc tam, przemyl to sobie dobrze:jeli co si skoczy, to biblioteka te. Osobicie zadbam o to, eby powrcia do stanu, w jakim bya wczeniej, l uczyni twoje #ycie... bardzo cikim. Bardzo trudnym. Bdziesz mia odsiadk najcisz z moliwych. Na pocztek stracisz ten jednoosobowy Hilton w bloku C i ten zbir kamieni na parapecie, a take wszelk ochron stranikw przed sodomitami. Stracisz... wszystko. Jasne? Sdz, e to byo dostatecznie jasne. !Czas pyn dalej - najstarszasztuczka na wiecie i moe jedyna naprawd czarodziejska. Andy Dufresne !jednak si zmieni. Sta si twardszy. Tylko tak mog to !uj. Wci odwala brudn robot dla dyrektora Nortona ipracowa w bibliotece, pozornie wic wszystko pozostao tak samo. Nadal wypija drinka na urodziny i nakoniec roku, a reszt zawartoci butelek oddawa innym. Od czasu do czasu zaatwiaem mu nowe pachty polerskie, a w tysic !dziewiset szedziesitym sidmym nowy motek skalny -ten, ktry przemyciem mu !dziewitnacie lat wczeniej, jak ju wam mwiem, po prostu si zuy. "Dziewitnacie lat! Kiedy mwi si to tak nagle, tych pi sylab brzmi jak oskot zamykanych drzwi grobowca. Motek skalny, ktry poprzednio kosztowa dziesidolarw, w szedziesitym sidmym podroa ju do dwudziestu dwch. Skomentowalimy to smutnymi umiechami. Andy w dalszym cigu obrabiai polerowa kamyki znajdowanena spacerniaku, ale sam dziedziniec by ju mniejszy; do tysic dziewiset szedziesitego drugiego poowa terenu zostaa wyasfaltowana. Najwidoczniej jednak Andy znajdowa do okazw, eby mie zajcie. Kady obrobiony kamyk kad na parapecie okna, wychodzcego na wschd. "Powiedzia mi, e lubi patrze na nie w socu, te kawaki planety, ktre wybra z kurzu !i uksztatowa. upki, kwarce,granity. Zabawne, malekie rzeby z miki, sklejone klejem modelarskim. Przerne osadowe zlepiece, wypolerowane i przecite tak, e pozwalay dostrzec, dlaczego Andy nazywa je tysicletnimi kanapkami" - warstwy rnych materiaw osadzajcych si przez dekady i wieki. Od czasu do czasu Andy rozdawa swoje !kamienie i rzeby, eby zrobimiejsce na nastpne. Ja chybadostaem ich najwicej - wcznie z kamykami wygldajcymi jak spinki, "miaem ich pi. Ponadto bya jeszcze jedna z tych rzeb z miki, o jakich wam mwiem, starannie uformowana w posta oszczepnika, oraz dwa zlepiece, ktrych wypolerowane do gadkoci przekroje ukazyway wszystkie kolejne warstwy. Nadal je mam, czsto si im przygldam i rozmylam o tym. czego moe dokona #czowiek, jeli ma do czasu i silnej woli. Tak wic, przynajmniej pozornie, wszystko byo jak dawniej. Jeeli Norton chcia zama Andy'ego, tak jak grozi, musiaby zajrze gbiej, eby dostrzec t !zmian. Gdyby si zorientowa,jak bardzo Andy si zmieni, !sdz, e byby zadowolony z tych czterech lat, jakie upyny od ich starcia. Powiedzia Andy'emu, e ten przechadza si po dziedzicu, jakby by na przyjciu. Nie ujbym tego w ten sposb, !ale rozumiem, co mia na myli.Chodzio o to, o czym ju !mwiem, e Andy zdawa si nosi niewidzialny paszcz wolnoci i nigdy nie przyj wiziennej mentalnoci. Jego oczy nie nabray tego tpego wyrazu. Nie chodzi tak, jak ludzie wracajcy po caym nie ouKiedyp0 rkP0pjk&k{AgB7p c8 c<92 c: c;+ ce<}6Tdniu pracy do cel na kolejn nie koczc si noc - powczcy nogami, zgarbieni.Andy trzyma si prosto i szed ranym krokiem, jakby wraca do domu na smaczny posiek i spotkanie z mi kobiet, a nie do pozbawionejsmaku saatki warzywnej, tuczonych ziemniakw oraz kawaka czy dwch tego tustego, obrzydliwego czego, co wikszo winiw nazywaa zagadkowym misem... i zdjciaRauel Welch na cianie. Jednak w cigu tych czterech"lat, chocia nie upodobni si do innych, Andy sta si !milczcy, zamylony i pospny.I kto mgby go o to wini? Tak wic moe dyrektor Norton by zadowolony... przynajmniej przez jaki czas. Dobry humor wrci mu podczas Pucharu wiata w tysic dziewiset "szedziesitym sidmym. By to wspaniay rok: Red Sox wygrali proporczyk, zamiast zaj dziewite miejsce, jak przewidywali bukmacherzy z Vegas. Kiedy tak si stao - kiedy zdobyli proporczyk ligi amerykaskiej - w caym wizieniu zawrzao. Wszyscy poczuli, e skoro druyna przezywana Dead Sox" moga wrci do ycia, to kady moe tego dokona. Teraz nie potrafi wyjani tego uczucia, zapewne tak samo jak byy beatlesomaniak nie zdoa wytumaczy tamtego szalestwa. Jednak tak byo. Kade radio w wizieniu nadawao transmisje z meczwRed Sox. Zapanowaa rozpacz, gdy stracili dwa punkty pod koniec meczu z Cleveland i radosna euforia, gdy Rico Petrocelli wykona wspaniay rzut, niweczcy przewag przeciwnikw. Potem znw rozpacz, gdy Lonborg zosta pokonany w sidmym meczu Pucharu, co przynioso kres marze tu przed ich spenieniem. Norton by pewnie bezgranicznie szczliwy, ten skurwysyn. Lubi swoich winiw w workach pokutnych i z gowami posypanymi popioem. !Jednak Andy nie pogry si znw w depresji. Moe dlatego, e i tak nie by zagorzaym kibicem. Mimo to najwidoczniej udzieli mu si "oglny dobry nastrj, ktry nieopuci go po ostatnim pucharowym meczu. Wyj z szafy ten niewidzialny paszczi znw go naoy. Pamitam jeden jasny, soneczny jesienny dzie pod sam koniec padziernika, par tygodni przed zakoczeniem !Pucharu wiata. Musiaa to byniedziela, poniewa na dziedzicu byo peno winiw odbywajcych tygodniowy spacerek" - rzucajcych frisbee, grajcych w pik, handlujcych miedzy sob. Innisiedzieli przy dugim stole w sali odwiedzin, pod czujnym wzrokiem stranikw rozmawiajc z bliskimi, palc papierosy, opowiadajc drobnekamstewka, odbierajc zrewidowane paczki. Andy przykucn po indiasku pod cian, trzymajc w doniach dwa mae kamyki, twarz zwrcony do soca. Byo zadziwiajco ciepe to #soce jak na tak pn por roku. - Cze, Rudy! - zawoa. - Chod i usid na chwil. Tak zrobiem. - Chcesz go? - zapyta i poda mi jedn z tych dwch starannie oszlifowanych tysicletnich kanapek", o jakich niedawno wam mwiem.- Pewnie - odparem. - Jest bardzo adny. Dzikuj. Wzruszy ramionami i zmieni temat. - W przyszym roku czeka ci okrga rocznica. !Skinem gow. W przyszym roku miao mi min trzydzieci lat odsiadki. Szedziesit procent mojego ycia spdziem w wizieniu stanowym Shawshank. - Sdzisz, e kiedy wyjdziesz? "- Jasne. Gdy bd mia dug brod i nierwno pod sufitem. !Umiechn si lekko i znw obrci twarz do soca, zamykajc oczy. - Jak mio. - Myl, e tak jest zawsze, kiedy wiesz, e wkrtce znw nadejdzie ta cholerna zima. Kiwn gow i milczelimy przez jaki czas. - Gdy std wyjd - rzek w kocu Andy - udam si tam, gdzie zawsze jest ciepo. Mwi z tak spokojn pewnoci siebie, e pomylaby, i zosta mu tylko miesic czy dwa odsiadki. - Wiesz dokd pojad, Rudy? - Nie. - Do Zihuatanejo - wyjani, mikko i melodyjnie wymawiajc to sowo. -To w Meksyku. Niewielka miecina !jakie dwadziecia mil od PlayaAzul i meksykaskiej autostrady trzydzieci siedem.Sto mil na pomocny zachd od Acapulco, na brzegu Oceanu Spokojnego. Wiesz, co Meksykanie mwi o Pacyfiku?Odparem, e nie. - Powiadaj, e on nie pamita. Wanie tam chc dokona ywota, Rudy. W ciepym miejscu, ktre nie pamita. Mwic to, podnis gar kamykw; teraz rzuca je, jeden po drugim, i patrzy, jakodbijaj si i tocz po powierzchni boiska, ktre #niedugo miao znale si podgrub warstw niegu. - Zihuatanejo. Bd tam mia !niewielki motel. Sze domkw przy play i sze w gbi !ldu, dla podrnych jadcych autostrad. Zatrudni faceta, ktry bdzie pywa z moimi gomi na czarterowe rejsy wdkarskie. Wyznacz nagroddla tego, kto zowi najwikszego marlina sezonu i powiesz jego zdjcie w holu. To nie bdzie motel dla rodzin z dziemi. To bdzie miejsce dla nowoecw w podry polubnej... pierwszej lub drugiej kategorii. - A skd zamierzasz wzi pienidze, eby kupi to bajkowe miejsce? - zapytaem.- Z konta w banku? "Spojrza na mnie i umiechn si. - Niewiele si pomylie - rzek. - Czasami zdumiewasz mnie, Rudy. - O czym ty mwisz? - W obliczu nadchodzcych "kopotw ludzie dziel si na dwa rodzaje - rzek Andy, "osaniajc domi zapak i zapalajc papierosa. - Zamy, e jest dom peen rzadkich obrazw, rzeb oraz "piknych antykw. I zamy, "e waciciel domu usysza, e nadchodzi potworny huragan. Pierwszy rodzaj czowieka po prostu ma nadziej, e wszystko bdzie dobrze. Huragan na pewno zmieni kierunek, myli sobie. aden trzewo mylcy huragan nie omieli si zniszczy tych wszystkich Rembrandtw, Degasw, dzie Granta Woodsa i Bentona. Co !wicej, Bg na to nie pozwoli. A nawet jeli dojdzie do najgorszego, s ubezpieczone.To jeden rodzaj czowieka. Drugi zaoy, i huragan przejdzie nad samym jego domem i rozwali go. Jeli prognozy meteorologiczne podadz, e huragan wanie zmieni kierunek, ten facet uzna, i zmieni go ponownie, eby zrwna jego dom z #ziemi. Ten drugi go wie, e nie ma nic zego w tym, by oczekiwa najlepszego, o ile jeste przygotowany na najgorsze. Ja te zapaliem papierosa. - Mwisz, e bye przygotowany na najgorsze? - Tak. Przygotowaem si na huragan. Wiedziaem, jak le !wygldaj sprawy. Los nie da mi wiele czasu, ale dobrze go wykorzystaem. Miaem przyjaciela - chyba jedyn "osob, ktra mnie nie opucia- pracujcego dla towarzystwa inwestycyjnego w Portland. Umar przed szeciu laty. - Przykro mi. - Taak. - Andy odrzuci niedopaek. - Linda i ja zgromadzilimy prawie czternacie tysicy dolarw. Niewiele, ale bylimy modzi, "do diaba. Mielimy przed sob cae ycie. Skrzywi si, a potem umiechn. - Kiedy gwno wpado w wentylator, zacz usuwa moje Rembrandty z drogi nadcigajcego huraganu. Sprzedaem akcje i jak grzeczny chopiec zapaciem podatek od kapitau. Zadeklarowaem wszystko. Nie szedem na adne skrty. - Nie zamrozili twoich rachunkw? - Byem oskarony o morderstwo, Rudy, a nie martwy! Nie mona zamrozi rachunkw niewinnego czowieka - dziki Bogu. A chwil trwao, zanim nabrali odwagi, eby mnie oskary. Jim - mj przyjaciel - i ja, mielimy troch czasu. Sporo straciem, sprzedajc wszystko od rki. Obdarli mnie ze skry. Tyle e w tym czasieco innego byo waniejsze od maych strat na sprzeday akcji. - Taak, tak sdz. - Jednak kiedy przybyem do Shawshank, wszystko byo zabezpieczone. Nadal jest. Za murami, Rudy, jest facet, !ktrego nikt nigdy nie widzia na oczy. Ma legitymacj ubezpieczeniow i prawo jazdy wystawione w stanie Maine. Ma metryk. Nazywa siPeter Stevens. Mie, anonimowe nazwisko, no nie? - Kto to taki? - spytaem. Wiedziaem, co odpowie, ale nie mogem w to uwierzy. - Ja. - Chyba nie chcesz mi powiedzie, e zdoae zaatwi sobie faszyw tosamo, kiedy "przesuchiway ci gliny, albo e zrobie to podczas procesu o... - Nie, wcale tak nie twierdz. "To mj przyjaciel Jim zaatwi !mi te lewe papiery. Zaj si tym, gdy odrzucono moj apelacje, i na wiosn tysic !dziewiset pidziesitego zebra ju najwaniejsze dokumenty. - Musia by bardzo dobrym przyjacielem -powiedziaem. !Nie miaem pojcia, ile z tego jest prawd - troch, duo czy nic. Jednak dzie by ciepy i soneczny, a historyjka dobra. - Zaatwienietakich dokumentw jest w stuprocentach nielegalne. - By bardzo dobrym przyjacielem-powtrzy Andy. - Walczylimy razem na wojnie. Francja, Niemcy, okupacja. By dobrym przyjacielem. Wiedzia, e to nielegalne, ale wiedzia rwnie, e zaatwienie faszywej tosamoci w tym kraju jest bardzo atwe i pozbawione ryzyka. Wzi moje pienidze - pienidze z opaconymi wszelkimi podatkami, eby nie zainteresowa si nimi urzd skarbowy - po czym zainwestowa je na rzecz Petera Stevensa. Zrobi to w tysic dziewiset pidziesitym i pidziesitym pierwszym. Dzisiaj jest tego trzysta !siedemdziesit tysicy dolarw z hakiem. Pewnie moja szczka upna "gono, uderzajc o pier, bo umiechn si. - Pomyl o wszystkich tych wspaniaych inwestycjach, jakie mona byo poczyni od tysic dziewiset pidziesitego roku - Peter Stevens zrobi jedn czy dwie z nich. Gdybym nie skoczy tutaj, zapewne bybym ju wart siedem czy osiem milionw dolcw. Miabym !rolls-royce'a... i pewnie wrzd wielkoci przenonego radia. Nabra w donie piachu i zacz odsiewa kolejne kamyki. Jego rce poruszay si zrcznie, nieustannie. - Spodziewaem si najlepszego i szykowaem na najgorsze - nie inaczej. Faszywe nazwisko miao tylkozabezpieczy ten niewielki kapita, jaki posiadaem. Chowaem obrazy przed huraganem. Jednak nie miaem !pojcia, e... e ten huragan potrwa tak dugo. !Przez chwil nic nie mwiem. Pewnie staraem si oswoi z myl, e ten niepozorny, skromny czowiek siedzcy zemn w wizieniu ma wicej forsy ni dyrektor Norton zagarnie do koca swego ndznego ycia, choby nie wiem jak kantowa. !- Widz, e nie artowae, mwic, i moesz wynaj prawnika - powiedziaem w "kocu. - Za taki szmal mgbywynaj Clarence'a Darrowa czy kogokolwiek, kto teraz zaj jego miejsce. Czemu tego nie zrobie, Andy? Chryste! Zniknby std w mgnieniu oka! #Umiechn si. To by ten sam!umiech, jaki zagoci na jegotwarzy, gdy mwi, e on i jego ona mieli przed sob cae ycie. - Nie - odpar. - Dobry prawnik wycignby maego Williamsa z Cash-man, czy ten chciaby tego, czy nie!- cignem. Porwaa mnie ta idea. - Mgby mie nowy proces, wynaj prywatnych detektyww, eby odszukali tego Blatcha, i zaatwi Nortona na cacy. Dlaczego tego nie zrobie, Andy? - Poniewa sam si przechytrzyem. Gdybym kiedykolwiek sprbowa dotkn pienidzy Petera Stevensa, siedzc w !wizieniu, stracibym je co do centa. Mj przyjaciel Jim mgby to zaaranowa, ale on nie yje. Rozumiesz, w czym problem? Zrozumiaem. Te pienidze, ktre tak bardzo przydayby si Andy"emu, rwnie dobrze mogyby nalee do kogo innego. W pewnym sensie tak byo. A gdyby akcje, w jakie je zainwestowano, nagle "straciy warto, Andy mgbytylko bezradnie obserwowa ich spadek, codziennie studiujc kursy na giedowychstronach Press-Heralda". Takie jest ycie. - Powiem ci co, Rudy. W miasteczku Buston jest wielka ka. Wiesz, gdzie ley Buxton, prawda? Powiedziaem, e tak. Tu obok Scarborough. - Zgadza si. A na pnocnym kocu tej ki biegnie kamienny mur, jak ywcem wzity z poematu Roberta !Prosta. Gdzie u podna tego muru jest gaz, ktry nie powinien lee na polu w stanie Maine. To kawaek wulkanicznego szka, ktry dotysic dziewiset czterdziestego sidmego roku peni rol przycisku do papierw na moim biurku. Mj !przyjaciel Jim umieci go pod tym murem. Pod kamieniem znajduje si klucz. Ten klucz otwiera skrytk depozytow wportlandzkim oddziale Casco Bank. - No to chyba masz kopot - rzekem. - Kiedy twj przyjaciel umar, urzd skarbowy na pewno otworzy wszystkie schowki depozytowe. W obecnoci wykonawcy jego testamentu, oczywicie. #Andy umiechn si i postukapalcem w moj skro. - Niele. Jest tu co wicej ni budy. Jednak zabezpieczylimy si na wypadek, gdyby Jim umar podczas mojego pobytu w wizieniu. Sejf jest wynajty na nazwisko Petera Stevensa iraz na rok firma prawnicza ustanowiona wykonawc testamentu Jima przekazuje Casco czek pokrywajcy koszt wynajcia depozytu. Peter Stevens siedzi w tej kasetce, czekajc, a go wypuszcz. Jest tam jego metryka, legitymacja ubezpieczeniowa i prawo jazdy. Prawo jazdy jest przeterminowane o sze lat, poniewa Jim umar przed szeciu laty, ale w kadej chwili mona je odnowi za #opat piciu dolarw. S tam jego akcje, wolne od podatku skrypty miejskie i okoo osiemnastu obligacji na "okaziciela po dziesi tysicy dolarw kada. Gwizdnem. - Peter Stevens jest zamknity w skrytce depozytowej portlandzkiego oddziau Casco Bank, a Andy Dufresne jest zamknity w wizieniu stanowym Shawshank - rzek. - Wet za wet. Klucz do sejfu, pienidzy i nowego ycia ley pod kawakiem czarnej skay na ce w Buxton. Skoro powiedziaem ci tyle, Rudy, powiem ci co jeszcze. Przez prawie dwadziecia lat z nadzwyczajnym zainteresowaniem ledziem wszelkie wzmianki w gazetacho jakichkolwiek pracach budowlanych w Buxton. Wci mylaem, e pewnego dnia przeczytam o budowanej tam autostradzie, wznoszonym szpitalu lub nowym centrum handlowym. O tym, e pogrzebali moje nowe ycie pod dziesicioma stopami betonu albo utopili je w bagnierazem z wywrotk ziemi. - Jezu Chryste, Andy! -wybuchnem. -Jeeli to !prawda, to jak ci si udao nie oszale? Umiechn si. - Jak dotd na Zachodzie bez zmian. - Przecie min lata... - Owszem. Jednak moe nie !tak wiele, jak sdz wadze i dyrektor Norton. Nie mog #czeka tak dugo. Wci mylo Zihuatanejo i tym maym moteliku. Tylko tego oczekuj teraz od ycia, Rudy, i nie uwaam, abym chcia zbyt wiele. Nie zabiem Glenna Quentina, nie zabiem mojej ony, a ten motel... to skromne"marzenie. Pywa, opala si, spa w pokoju z otwartymi oknami i przestrzeni... to skromne wymagania. Odrzuci kamyki. - Wiesz co, Rudy - doda mimochodem. - W takim miejscu... potrzebowabym czowieka, ktry potrafi wszystko zaatwi. Zastanawiaem si nad tym "przez dusz chwil. I wcale nie przeszkadzao mi to, e snulimy marzenia na gwnianym, maym spacerniaku pod okiem czujnieobserwujcych nas z wieyczek, uzbrojonych stranikw. - Nie nadaj si do tego - !powiedziaem. - Nie nadaj sido ycia na zewntrz. Mam ju typow mentalno winia. Tutaj jestem czowiekiem, ktry potrafi wszystko zaatwi, taak. Jednak na zewntrz kady to !potrafi. Tam, jeli potrzebny ci plakat, motek skalny, jakie konkretne nagranie czy model statku w butelce, moesz go znale na pieprzonych tych kartkach. Tutaj ja jestem pieprzonymi tymi kartkami. Nie wiedziabym od czego zacz. Ani jak. po caym nie ouKiedyp0 rkP0pjk&k{AgB=p c>  c? c@Q! cEAS, cBG7=Q - Nie doceniasz si - zaoponowa. - Jeste samoukiem, mdrym facetem. W dodatku, moim zdaniem, do niezwykym. - Hej, nawet nie mam matury. - Wiem - odpar. - Jednak to nie kawaek papieru stanowi o czowieku. I nie wizienie go amie. - Nie poradzibym sobie na zewntrz, Andy. Wiem. Wsta. - Przemyl to - rzuci zdawkowo w tym samym momencie, gdy rozleg si "gwizdek na zbirk. I odszed, jakby by wolnym czowiekiem,ktry wanie zaproponowa co drugiemu wolnemu czowiekowi. To wystarczyo, ebym przez chwil rwnie "poczu si wolny. Andy potrafi tego dokona. Umia sprawi, e zapominaem o tym, i obajjestemy doywotnimi, zdanymi na ask nieugitej komisji zwolnie warunkowych i kochajcego psalmy dyrektora, ktry chcia zatrzyma Andy'ego tam, gdzie by. W kocu Andy by jego maskotk umiejc zaatwia zwroty podatkw. Jakie zdolne zwierz! Jednak tej nocy w celi znw #poczuem si jak wizie. Caa idea wydaa mi si absurdalna,a wizja lazurowej wody i biaych pla bardziej okrutna ni gupia - utkwia w moim mzgu jak haczyk. Po prostu nie umiaem nosi tego niewidzialnego paszcza Andy'ego. W kocu zasnem i niem o wielkim, szklistoczarnym gazie na ce; o kamieniu w ksztacie gigantycznego kowada. "Usiowaem podnie kamie i wydoby ukryty pod nim klucz.!Nie mogem; gaz by cholernie ciki. A w oddali, lecz coraz bliej, syszaem wycie stada psw. Sdz, e w ten sposb doszlimy do sprawy ucieczek. Pewnie, zdarzay si od czasu do czasu w naszej szczliwejrodzince. Jednak w Shawshank nie prbujesz przeskoczy przez mur, jeli masz chocia odrobin oleju w gowie. "Reflektory bdz przez ca noc, obmacujc dugimi biaymi palcami otwart przestrze otaczajc wizienie z trzech stron i cuchnce bagno z czwartej. Od czasu do czasu jaki wizie wspina si na mur i prawie zawsze wpada w ich $wiato. Jeli nie, api ich, kiedy usiuj zabra si autostopem na drodze numer sze lub dziewidziesit &dziewi. Jeli prbuj oddali !si pieszo, zauwaa ich jaki farmer i zawiadamia o miejscu ich pobytu. Winiowie uciekajcy przez mur s gupimi winiami. Shawshank to nie Canon City, ale w takiejwiejskiej okolicy czowiek obnoszcy swj tyek w szarej piamie rzuca si w oczy jak karaluch na weselnymtorcie. W dziejach wizienia najlepiejposzo facetom - co moe "dziwi lub nie - ktrzy uciekli pod wpywem nagego impulsu. Paru wydostao si w koszach z pociel; mona by rzec, jako rodzaj wiziennej kanapki. Podejmowano wiele takich prb, ale z biegiem lat coraz bardziej zacieniali kontrol. Synny program wewntrz-zewntrz" dyrektora Nortona rwnie zaowocowa kilkoma ucieczkami. Niektrzy winiowie zdecydowali, e drugi czon tej nazwy podoba !im si bardziej od pierwszego. Iznw, w wikszoci przypadkw dochodzio do ucieczek pod wpywem nagego odruchu. Kto rzuca grzebie do jagd i znika w krzakach, gdy stranik "podszed do ciarwki napi si wody lub gdy dwaj inni zbytnio si zapomnieli, dyskutujc na temat wyniku ostatniego meczu rugby. W tysic dziewiset szedziesitym dziewitym roku winiowie zbierali ziemniaki w Sabbatus. By "trzeci listopada i zblia si koniec pracy. Stranik Henry Pugh - ktry, moecie mi wierzy, nie jest ju czonkiem naszej szczliwej rodzinki - siedzia na tylnym zderzaku jednej z ciarwek do transportu ziemniakw i jad niadanie, trzymajc karabin na kolanach, kiedy pikny (a przynajmniej tak mi mwiono, jednak ludzie lubi czasem przesadza) "jele-dziesitak wynurzy si z zimnej mgy wczesnego popoudnia. Pugh ruszy za nim, oczami duszy widzc ju wspaniae trofeum na cianie mieszkania, a w tym czasie trzej jego podopieczni po prostu sobie poszli. Dwch zapano w salonie gier w Lisbon Falls. Trzeciego nie znaleziono do dzi dnia. Chyba najsynniejszy by przypadek Sida Nedeau. Ucieczka miaa miejsce w tysic dziewiset "pidziesitym smym i sadz,e dugo pozostanie "najmielsz. Sid malowa linie na boisku baseballowym przed sobotnim meczem ligowym, kiedy o trzeciej po poudniu rozleg si gwizdek ogaszajcy zmian warty. Parking ley tu obok boiska, za elektronicznie otwieran gwn bram. O trzeciej brama otwiera si, jedni klawisze wchodz, a drudzy wychodz. Wymieniaj uciski doni i docinki, uwagi na temat ostatnich rozgrywek i kilka starych, etnicznych artw. Sid po prostu wyjecha swoim wzkiem przez bram, pozostawiajc za sob szerok na trzy cale Uni cignc si od boiska do rowu po drugiej stronie szosy numer sze, gdzie pniej znaleziono wywrcony wzek ikupk kredy. Nie pytajcie mnie, jak to zrobi. Kawa chopa, ponad sze stp w wiziennym uniformie, i w dodatku zostawia za sob chmur kredy. Domylam si, e w to pitkowe popoudnie wszyscy schodzcy ze zmiany#stranicy byli tak szczliwi, aobejmujcy dyur tak nieszczliwi, i z tego powodu!ci pierwsi nie ogldali si za siebie, a ci drudzy nie odrywalioczu od ziemi... a stary Sid Nedeau po prostu przemkn si miedzy nimi. O ile wiem, Sid nadal jest na wolnoci. W cigu tych lat Andy Dufresne i ja nieraz mialimy si z tej wielkiej ucieczki Sida Nedeau, a kiedy usyszelimy o porwaniu samolotu, ktrego porywacz wyskoczy na spadochronie razem z okupem, Andy "przysiga, e ten D. B. Coopernaprawd nazywa si Sid Nedeau. - I pewnie nosi w kieszeni gar kredy na szczcie - mwi Andy. - Cholerny szczciarz. Jednak musicie zrozumie, e takie przypadki jak Sida Nedeau albo gocia, ktry uciek z kartofliska Sabbatus, "s wizienn wersj gwnej wygranej na irlandzkiej Wielkiej Konnej. Po prostu szereg rnych pomylnych zbiegw okolicznoci w tym samym momencie. Kto taki jakAndy mg czeka dziewidziesit lat i nie doczeka si takiej okazji. Moe pamitacie, e nieco wczeniej wspomniaem o niejakim Henleyu Backusie, nadzorujcym prac w pralni. Przyby do Shawshank w tysic dziewiset dwudziestym drugim i umar w wiziennej izbie chorych "trzydzieci jeden lat pniej. Lubowa si w opowieciach o ucieczkach i prbach ucieczekmoe dlatego, e nigdy nie odway si sam sprbowa. Potrafi opisa sto rnych planw ucieczki, samych poronionych i kady z tych !sposobw prdzej czy pniej wyprbowywano. Moj !ulubion bya historia Beavera Morrisona, ktry usiowa zbudowa lotni w wytwrni tablic. Opiera si na opisie latawca znalezionym w ksice z tysic dziewisetnego roku, a zatytuowanej Zabawy i przygody wspczesnego chopca". Beaver zdoa niepostrzeenie zbudowa latawiec, przynajmniej tak #gosi wie, ale odkry, e w piwnicy nie ma drzwi dostatecznie duych, eby wynie to cholerstwo na zewntrz. Kiedy Henley $opowiada t histori, pkaeze miechu, a zna co najmniej tuzin - nie, dwa tuziny - prawie rwnie miesznych. Henley zna na pami najdrobniejsze szczegy udanych ucieczek z Shawshank. Wyzna mi kiedy, e za jego czasw miao miejsce ponad czterysta prb,!o jakich wiedzia. Pomylcie o tym przez chwil, zanim zaczniecie czyta dalej. Czterysta prb! To daje blisko trzynacie prb na kady rok pobytu Henleya Backusa w Shawshank. Istny Klub Najlepszej Ucieczki Miesica. !Oczywicie, wikszo z nich bya aonie nieudolna i !koczya si tym, e klawisz apa takiego nieboraka za "rami i warcza: A dokd to, dupku?". Henley mwi, e jakie szedziesit z nich mona zaklasyfikowa jako powane prby. Do nich zaliczaa si masowa ucieczka" w tysic dziewiset trzydziestym sidmym, na rok zanim przybyem do The Shank. Wanie stawiano nowy budynek administracji i !czternastu winiw ucieko, korzystajc ze sprztu budowlanego przechowywanego w sabo zamknitej szopie. W caym poudniowym stanie Maine wybucha panika z powodu tych czternastu zatwardziaych przestpcw", z ktrych wikszo bya miertelnie przeraona i nie miaa zielonego pojcia, dokd biec - jak krliki schwytane w wiata reflektorw $nadjedajcej ciarwki. Anijeden z tej czternastki nie zdoa uciec daleko. Dwaj zostali zastrzeleni - nie przez !policj czy personel wizienia,ale przez cywilw - i aden nie uszed. Ilu ucieko w okresie miedzy moim przybyciem tu w tysic dziewiset trzydziestym smym do tego padziernikowego dnia, kiedy Andy po raz pierwszy wspomnia mi o Zihuatanejo? W wietle informacji zebranych przeze mnie i Henleya, twierdz, e $dziesiciu. Dziesiciu udao siuciec. I chocia nie mona tego wiedzie na pewno, podejrzewam, e co najmniej piciu z nich odsiaduje nastpne wyroki w innych wizieniach. Poniewa stajesz si czowiekiem o wiziennej mentalnoci. Kiedy pozbawicie czowieka wolnoci i nauczycie go y w celi, zdajesi traci umiejtno mylenia w innych kategoriach.Jest jak wspomniany przeze "mnie krlik, zastygy w wietlereflektorw nadjedajcej #ciarwki, ktra go rozjedzie.Bardzo czsto wychodzcy nawolno wizie dokonuje jakiego idiotycznego przestpstwa, ktre nie ma jakichkolwiek szans powodzenia... a dlaczego? ebyznw wyldowa za kratami. Tam, gdzie rozumie logik wydarze. Andy nie by taki, ale ja tak. Pomys zobaczenia Pacyfiku !brzmia niele, ale obawiaem si, e miertelnie przerazibym si, gdybym naprawd go ujrza -jego bezkres. W kadym razie tego dnia, kiedy rozmawialimy o Meksyku i panu Peterze Stevensie... tego dnia zaczem wierzy, e Andy ma jaki pomys na wyrwanie si std. W Bogu pokadaem nadziej, e jeli tak, to bdzie ostrony, a mimo wszystko nie dawaem mu wielkich szans powodzenia. Widzicie, dyrektor Norton obserwowa go szczeglnie uwanie. Dla Nortona Andy nie by jeszcze jedn anonimow postaci z numerem; mona powiedzie, i czya ich wsplna praca. Ponadto, Andy #mia gow i serce. Norton by zdecydowany wykorzysta pierwsze i zniszczy drugie. Tak jak na zewntrz bywaj uczciwi politycy - wierni tym, ktrzy ich wybrali - trafiaj si uczciwi stranicy wizienni, a jeli jeste dobrym sdzi charakterw i masz troch forsy, pewnie !mgby postara si, eby #ktry odwrci gow, kiedy dasz dyla. Nie powiem, e takie rzeczy nigdy si nie zdarzaj, ale Andy Dufresne nie mgby tego zrobi. Poniewa, jak powiedziaem, dyrektor Norton obserwowa go. Andy wiedzia o tym i klawisze te. Nikt nie obejmie Andy'ego programem wewntrz--zewntrz", przynajmniej dopki dyrektor Norton zatwierdza kandydatw. Andy za nie by typem czowieka, ktry prbowaby spontanicznej ucieczki tak jak Sid Nedeau. Gdybym by na jego miejscu, !myl o kluczu drczyaby mnie bezustannie. Miabym "szczcie, gdyby udao mi si przespa w nocy cho dwie godziny bez przerwy. Buxton #leao niecae trzydzieci mil od Shawshank. Tak blisko i tak daleko. Nadal uwaaem, e jego najwiksz szans byo zatrudni adwokata i stara si o wznowienie procesu. Cokolwiek, aby wyrwa si spod buta Nortona. Moe przepustki wystarczyy, by zamkn usta Tommy'emu Williamsowi, ale nie byem tegopewien. Moe dobry, twardy !prawnik z Missisipi zdoaby go!zmikczy... i moe nawet nie musiaby si zbytnio stara. Williams naprawd lubi Andy'ego. Co jaki czas przypominaem o tych faktachAndy'emu, ktry tylko "umiecha si patrzc w dal i mwi, e myli o tym. Najwidoczniej myla take o wielu innych rzeczach. W tysic dziewiset siedemdziesitym pitym AndyDufresne uciek z Shawshank. Nie zosta schwytany i nie !sdz, by kiedykolwiek zosta.Prawd mwic, uwaam, e Andy Dufresne ju nie istnieje.Jednak myl, e w Zihuatanejo w Meksyku mieszka pewien czowiek nazwiskiem Peter Stevens. Zapewne w roku paskim tysic dziewiset siedemdziesitym szstym prowadzi ju cakiem nowy motel. Powiem wam, co wiem i czego si domylam; to wszystko co mog zrobi, no nie? Dwunastego marca tysic dziewiset siedemdziesitegopitego drzwi cel oddziau pitego otwarto o wp do !sidmej - jak co dzie, oprczniedziel. I tak jak codziennie oprcz niedziel pensjonariuszewyszli na korytarz i sformowalidwuszereg, podczas gdy drzwicel zamkny si za ich plecami. Podeszli do gwnej bramy oddziau, gdzie dwaj !stranicy przeliczyli ich przed odesaniem do stowki na !niadanie zoone z owsianki, jajecznicy i tustego boczku. Wszystko przebiegao rutynowo do czasu liczenia przed wyjciem z oddziau. Powinno by dwudziestu siedmiu winiw. Byo dwudziestu szeciu. Po rozmowie z kapitanem stray oddziaowi pitemu pozwolonoi na niadanie. Kapitan stray, niezy facet nazwiskiem Richard Gonyar i jego asystent, zwyky kutas Dave Burkes, od razu przyszli na pity oddzia. Gonyar ponownie otworzy drzwi cel i razem z Burkesem szli korytarzem, walc pakami o kraty, trzymajc w doniach rewolwery. W takich przypadkach zwykle okazuje #si, e kto rozchorowa si wnocy tak ciko, e rano !nawet nie mg wyj z celi. !Rzadziej okazuje si, i kto umar... lub popeni samobjstwo. Jednak tym razem, zamiast chorego czy martwego !czowieka, znaleli zagadk. Wcelach nie byo nikogo. Na oddziale pitym byo czternacie cel, po siedem z kadej strony, wszystkie dobrze wysprztane - poniewa w Shawshank kar za baagan w celi jest zakaz odwiedzin - i puste. Z pocztku Gonyar podejrzewa, e to pomyka w liczeniu albo jaki art. Tak wic zamiast po niadaniu "pj do pracy, winiowie z pitego oddziau zostali odesani z powrotem do cel, "co wywoao ogln rado i wesoo. Kady wyom w wiziennej monotonii jest zawsze mile widziany. Otworzono cele, winiowie !weszli, zamknito drzwi. Jaki wesoek wrzasn: - dam widzenia z moim adwokatem, dam widzenia zmoim adwokatem; zachowujecie si, chopcy, jakbymy byli w jakim cholernym wizieniu! Na to Burkes: #- Zamknij si albo ci przyrn. Wesoek: - Przernem twoj on, Burkie. Gonyar: - Zamknijcie si, wszyscy, albo przesiedzicie tu cay dzie. Razem z Burkesem znw ruszyli korytarzem, liczc obecnych. Nie musieli i daleko. - Kto siedzi w tej celi? - spyta Gonyar stranika z nocnej zmiany. - Andrew Dufresne - odpar "stranik i wtedy si zaczo. W tym momencie przestaa to ju by rutynowa sprawa. Bomba posza w gr. We wszystkich wiziennych filmach, jakie widziaem, po wykryciu ucieczki natychmiastwczaj syren. W Shawshank nigdy tego nie robi. Pierwsze co zrobi Gonyar, to zawiadomi !dyrektora. Po drugie, zarzdziposzukiwania na terenie wizienia. Po trzecie, zaalarmowa policj w Scarborough o moliwej ucieczce. Takie byo rutynowe postpowanie. Nie wymagao przeszukania celi podejrzanego o ucieczk, wicnikt tego nie zrobi. Wtedy. Dlaczego mieliby to robi? Wszystko byo wida jak na doni. Mae, kwadratowe pomieszczenie, z kratami w oknach i krat przesuwanych drzwi. Kibel i pusta prycza. Kilka licznych kamieni na parapecie. I plakat, oczywicie. Wtedy uKiedyp0 rkP0pjk&k{AgBCp c\De cEV c"Fg!Z cG, cH7FKwisiaa tam Linda Ronstadt. !Plakat wisia tu nad prycz. Znajdowa si tam, dokadnie w tym samym miejscu, przez "dwadziecia sze lat. I kiedy wreszcie kto - a poetycka !sprawiedliwo losu sprawia, e tym kim okaza si sam dyrektor Norton - zajrza pod ten plakat, dozna szoku. Jednak to zdarzyo si dopieroo szstej trzydzieci wieczorem, prawie dwanacie godzin od wykrycia zniknicia Andy'ego i zapewne dwadziecia godzin od chwili jego ucieczki. Norton wyszed z siebie. Syszaem o tym z wiarygodnego rda - od Chestera, oddziaowego, ktrytego dnia froterowa podogi w budynku administracji. Wcale nie musia polerowa uchem dziurki od klucza; !mwi, e dyrektor rycza na Gonyara tak, e byo go sycha na kocu korytarza. - Co to ma znaczy, e "upewnie si, i nie ma go na terenie wizienia"? Co to ma znaczy? To oznacza, e !go nie znalelicie! Lepiej go znajdcie! Dobrze radz! Poniewa chc go widzie! !Syszysz? Chc go tu widzie! Gonyar powiedzia co. - Nie na twojej zmianie? To tytak twierdzisz. O ile mi wiadomo, nikt nie wie, kiedy !to si stao. Ani jak. Ani czy !naprawd si stao. Suchaj, chc go tu widzie w moim biurze o trzeciej po poudniu !albo polec gowy. Obiecuj cito, a ja zawsze dotrzymuj obietnic. Gonyar znw co powiedzia, co, co jeszcze bardziej rozwcieczyo Nortona. - Nie? To patrz na to! Patrz nato! To wieczorny raport z oddziau pitego! Wszyscy winiowie obecni! Dufresne zosta zamknity wczoraj wieczorem o dziewitej, wic niemoliwe, eby go teraz nie byo! Niemoliwe! Masz go znale! Jednak o trzeciej po poudniu Andy'ego nadal brakowao. Pargodzin pniej Norton osobicie wpad na oddzia pity, z ktrego nie wypuszczano nas przez cay dzie. Czy nas przesuchiwano? Przez wiksz cz tego dnia przesuchiwali nas zdenerwowani stranicy, ktrzy czuli wiatr w podeszwach. Wszyscy mwilimy to samo; niczego niewidzielimy, niczego nie syszelimy. I o ile wiem, !mwilimy prawd. Wiem, e jatak. Moglimy jedynie stwierdzi, i Andy na pewno by w swojej celi, kiedy j zamykano i do zgaszenia wiate godzin pniej. Jeden artowni wyrazi przypuszczenie, e Andy ulotni si przez dziurk od klucza. art kosztowa go cztery dni karceru. Naprawd byli wkurzeni. Tak wic Norton wszed - wkroczy - przeszywajc nas tymi niebieskimi oczami, ktre wydaway si krzesa iskry z hartowanej stali krat. Patrzy na nas tak, jakby uwaa, e wszyscy bralimy w tym udzia.Pewnie naprawd w to wierzy.Wszed do celi Andy'ego i !rozejrza si wok. Bya w takim stanie, w jakim pozostawi j Andy - pociel na pryczy rozrzucona, ale nie !wygldao na to, eby kto w niej spa. Kamienie na parapecie... ale nie wszystkie. #Zabra ze sob te, ktre lubi najbardziej. - Kamienie! - prychn Norton i z trzaskiem zrzuci je z parapetu. Gonyar, ktry zosta!po godzinach, skrzywi si, alenic nie powiedzia. Spojrzenie Nortona pado na plakat Lindy Ronstadt. Linda $ogldaa si przez rami, rce trzymaa w kieszeniach bardzoopitych, beowych spodni. Miaa obcis koszulk i pikn, kalifornijsk opalenizn. Ten plakat musia gboko rani baptystowsk skromno Nortona. Widzc, jak mierzy go gniewnym wzrokiem, przypomniaem sobie, co kiedy powiedzia Andy: e ma wraenie, i !mgby wej w to zdjcie i by z dziewczyn. I rzeczywicie dokadnie tak !zrobi - co Norton mia odkryza kilka sekund. - wistwo! - warkn i gwatownym szarpniciem zerwa plakat ze ciany. Odsaniajc czarny otwr wybity w betonie pod zdjciem. Gonyar nie chcia tam wej. Norton poleci mu - Boe, chyba w caym wizieniu byo sycha, jak Norton nakaza Gonyarowi, eby tam wszed -a on odmwi, bez ogrdek. - Wylecisz za to z roboty! - wrzasn Norton. Histeryzowaniczym stara baba. Zupenie mu odbio. Poczerwienia jak burak, a na czole wyszy mu !dwie grube, pulsujce yy. - Moesz na to liczy, ty... ty Francuzie! Wylecisz z roboty i !postaram si, eby nigdy nie dosta innej pracy w adnym wizieniu Nowej Anglii! Gonyar w milczeniu poda Nortonowi swj subowy "pistolet, kolb do przodu. Mia do. Zosta dwie godziny po swojej zmianie, prawie trzy i "mia dosy. Wydawao si, e ucieczka Andy'ego przewaya szal, pograjc Nortona w !otchani szalestwa, ktre od dawna czyhao na jego dusz...tej nocy naprawd oszala. Oczywicie, nie jestem ekspertem od ludzkich dusz. Jednak wiem, e tego wieczoru, gdy ostatnie promienie soca gasy na zimowym niebie, utarczki Nortona z Gonyarem suchao dwudziestu szeciu skazacw, samych dugoterminowych twardzieli, ktrzy widzieli wielu dyrektorw, sabych i nieugitych. Wszyscy wiedzielimy, e dyrektor Samuel Norton wanie przekroczy co, co inynierowie okrelaj jako punkt krytyczny". Na Boga, miaem wraenie, e sysz miech Andy'ego Dufresnego. Norton w kocu posa jednego chudzielca z nocnej zmiany do otworu znalezionego za plakatem Lindy Ronstadt. Chudy stranik nazywa si Rory Tremont i nienalea do szczeglnie !inteligentnych. Pewnie myla, e dostanie Brzow Gwiazd "albo co takiego. Okazao si, e Norton mia szczcie, !posyajc kogo o wzrocie i budowie ciaa Andy'ego; gdybywszed tam kto z wielkim tykiem - a przewanie tacy s stranicy - jest jasne jak #soce na niebie, e utknby tam... i pewnie pozosta na zawsze. Tremont wszed tam z siln latark na sze baterii, owizany w pasie nylonow lin, ktr kto znalaz w baganiku samochodu. Do tej pory Gonyar, ktry postanowinie odchodzi z pracy i chyba jako jedyny potrafi jeszcze #trzewo myle, postara si oplany. Dobrze wiedziaem, co na nich zobaczy - cian wygldajc w przekroju jak kanapka. Mur liczy dziesi stp gruboci. Warstwa zewntrzna i wewntrzna miay po cztery stopy. W rodku bya dwustopowa przestrze na rury i to byo sedno sprawy... w niejednym znaczeniu tego sowa. Z otworu dobieg gos Tremonta, guchy i zduszony. - Co tu strasznie mierdzi, panie dyrektorze. - Niewane! Id dalej. Nogi Tremonta wsuny si w otwr. Po chwili jego stopy $rwnie tam znikny. wiato sabo migotao w dziurze. - Panie dyrektorze, mierdzi naprawd paskudnie. "- Niewane, mwi! - krzyknNorton. %Z gbi nadlecia aosny gos Tremonta: - mierdzi gwnem. O Boe, to!jest to, to gwno, o mj Boe,zabierzcie mnie std, zaraz rzygn, o gwno, to gwno, o mj Booo...! A potem charakterystyczny !dwik wiadczcy o tym, e Rory Tremont zwrci ostatnie posiki. No, miaem do. Nie mogem ju wytrzyma. Wydarzenia tego dnia - nie, caych !trzydziestu lat - nagle stanymi przed oczami i zaczem !mia si do rozpuku, jak nie miaem si, od kiedy przestaem by wolnym czowiekiem! Dobry Boe, co za wspaniae uczucie! - Zabierzcie go std! - wrzeszcza dyrektor Norton, a!ja miaem si tak serdecznie,e nawet nie wiedziaem, czy mwi o mnie, czy o Tremoncie.Po prostu ryczaem ze miechu, majtaem nogami i trzymaem si za brzuch. Nie mgbym przesta, nawet gdyby Norton zagrozi, e zastrzeli mnie na miejscu. - Zabierzcie go! #No c, przyjaciele i ssiedzi, to mnie zabrali. Prosto do karceru, gdzie zostaem przez#pitnacie dni. Dugo. Ilekro jednak pomylaem o biednym, starym, niezbyt bystrym RorymTremoncie ryczcym o gwno, to gwno", a potem o Andym jadcym na poudnie w nowym samochodzie i garniturze, nie mogem powstrzyma si od miechu. !Przez te pitnacie dni ani na chwil nie opuszcza mnie dobry humor. Moe dlatego, educhem byem z Andym Dufresnem, ktry przeszed przez to gwno i wyszed za murami; z Andym jadcym w kierunku Pacyfiku. O reszcie wydarze owej nocy#syszaem z ptuzina rnychust. Nie byo wiele do opowiadania. Widocznie Rory Tremont uzna, e straciwszy !obiad i kolacj nie ma ju nic do stracenia, poniewa !poszed dalej. Nie grozio mu, e spadnie do szybu na rury miedzy cian zewntrzn a wewntrzn; byo tam tak !ciasno, e Tremont musia si przeciska. Powiedzia pniej, e ledwie mg oddycha i zrozumia, jak to jest by pogrzebanym ywcem. Na dnie szybu znalaz gwny kolektor ciekw z czternastu toalet oddziau pitego - !fajansow rur pooon tam trzydzieci trzy lata wczeniej. Bya rozbita. Obok poszarpanego otworu Tremont znalaz motek skalny Andy'ego. !Andy wydosta si na wolno, ale nie przyszo mu to atwo. !Rura bya jeszcze wsza ni !szyb, ktrym opuci si tam Tremont. Rory Tremont nie wszed do niej i o ile wiem, !nikt inny te tego nie zrobi. Musiao tam potwornie mierdzie. Tremont opowiadapniej, e kiedy oglda otwr i motek, z dziury wyskoczy szczur wielkoci cocker-spaniela. Stranik "wrci na gr szybciej, ni zszed. Andy wszed do tej rury. Moe wiedzia, e prowadzia do strumienia piset jardw za murami wizienia, przy bagnie po zachodniej stronie. Sdz, e wiedzia. Plany wizienia znajdoway si w budynku administracji i Andy mg znale sposb, eby na nie spojrze. By metodycznym facetem. Dowiedzia si lub zobaczy, e ta rura biegncaz oddziau pitego bya ostatni w Shawshank nie podczon do nowej oczyszczalni, i wiedzia, e musi wydosta si do poowy tysic dziewiset siedemdziesitego pitego lub nigdy, poniewa w sierpniu "mieli podczy do niej i nas. Piset jardw. Dugo czterech boisk do rugby. !Prawie p mili. Przeczoga si, moe trzymajc w rce "malek latark, moe pudekozapaek. Czoga si w odraajcym smrodzie, jakiegonawet nie mog i nie chc sobie wyobrazi. Moe szczuryumykay przed nim, a moe atakoway, poniewa takie zwierzta czasem nabieraj odwagi w ciemnoci. Mia zaledwie tyle wolnej przestrzeni, by porusza rkami, a w miejscach czenia rur musia si przeciska. Ja na jego miejscuoszalabym na skutek !klaustrofobii. Jemu nic si nie stao. Na drugim kocu rury znaleli kilka ladw stp wychodzcych z mtnego, zanieczyszczonego potoku, do"ktrego uchodziy cieki. Dwie mile dalej tropiciele znaleli jego wizienny uniform - dzie pniej. Jak mona byo oczekiwa, tahistoria ukazaa si we wszystkich gazetach, ale nikt w promieniu pitnastu mil od wizienia lnie zgosi kradziey samochodu, ubrania ani nie widzia nagiego mczyzny. Nawet wiejskie psy nie szczekay. Andy wyszed z rury ciekowej i rozwia si jak dym. "Jednak zao si, e ten dympolecia w kierunku Buxton. Trzy miesice po tym pamitnym dniu dyrektor Norton zoy rezygnacj. Z "przyjemnoci donosz, e byzupenie zaamany. Jego krok !straci dawn sprysto. "Przez ostatnie dni wlk si zespuszczon gow jak stary wizie idcy do izby chorychpo tabletki kodeiny. Jego miejsce zaj Gonyar, co Norton musia odczu jako !najgorsz niesprawiedliwo. Oile wiem, Sam Norton przebywateraz w Eliot, co niedziela chodzc na msz do kocioa baptystw i zastanawiajc si, jak - do diaba - Andy Dufresne zdoa go pokona. Mgbym mu to wyjani; odpowied na to pytanie jest niezwykle prosta. Niektrzy maj to w sobie, Sam. Inni nie - i nigdy nie bd mie. Oto, co wiem; teraz powiem wam to, co przypuszczam. Mog myli si w kilku szczegach, lecz jestem gotw zaoy si o mojego ostatniego centa, e w oglnym zarysie wszystko si zgadza. Poniewa Andy by takim, a nie innym czowiekiem, mg to zrobi tylko na jeden czy dwa sposoby. Kiedy o tym myl, wci przypomina mi si Normaden, ten na p zwariowany Indianin. - Fainy go - rzek Normaden, ktry przez osiem !miesicy siedzia w jednej celiz Andym. - Chtnie si przeniosem, plskudny przecig w tej celi. Wci zimno. On nie pozwala dotykaswoich rzeczy. Nie mam za ze.Fajny go, nigdy mnie nie !wymiewa. Tylko ten przecig.Biedny stuknity Normaden. Wiedzia wicej ni my wszyscy i o wiele wczeniej. Mino osiem miesicy, zanim Andy pozby si go z celi i "znw mia j dla siebie. Gdyby nie te osiem miesicy, przez jakie dzieli j z Normadenem zaraz po tym, jak dyrektorem zosta Norton, jestem przekonany, e Andy byby wolny jeszcze przed ustpieniem Nixona. Teraz jestem pewien, e wszystko zaczo si jeszcze w tysic dziewiset czterdziestym dziewitym - nie od motka skalnego, tylko od plakatu z Rit Hayworth. Mwiem wam, jaki by zdenerwowany, gdy poprosi, ebym mu go zaatwi; zdenerwowany i peen tumionego podniecenia. Wtedy uznaem, e to tylko zmieszanie, a Andy jest jednym z tych facetw, ktrzy nie chc, aby kto wiedzia o ich sabostkach i uczuciu do kobiety... szczeglnie kobiety z obrazka."Jednak teraz myl, e myliemsi. Teraz uwaam, e wzburzenie Andy'ego wynikao z czego zupenie innego. Dziki czemu powstaa dziura,ktr dyrektor Norton w kocu odkry za plakatem dziewczyny, ktrej jeszcze nie byo na wiecie, gdy robiono zdjcie Rity Hayworth? Upr i cika pracaAndy'ego Dufresnego, tak - niemog mu tego odmwi. Jednak swoj rol odegray jeszcze dwa inne elementy: wiele szczcia i beton WPA. Chyba nie musz wam wyjania, dlaczego mwi o szczciu. Natomiast beton WPA sprawdziem osobicie. Powiciem troch czasu, kilka znaczkw i napisaem najpierw do Wydziau Historii Uniwersytetu Maine, a potem do gocia, ktrego adres mi podali. Ten facet nadzorowa projekt WPA, w ramach ktrego wybudowano prawe skrzydo wizienia Shawshank. To skrzydo mieszczce oddziay trzeci, czwarty i pity zbudowano w latach "tysic dziewiset trzydziecicztery - trzydzieci siedem. C, wikszo ludzi nie uwaa cementu i betonu za technologiczne osignicia" takie jak samochody, piece olejowe i rakiety, ale niesusznie. Mniej wicej do tysic osiemset siedemdziesitego roku nie znano nowoczesnego cementu,a beton jest stosowany dopiero od pocztku dwudziestego wieku. Mieszaniebetonu to proces rwnie delikatny jak pieczenie chleba.Mona dola zbyt duo lub zbyt mao wody. Mona dosypa za duo lub za mao piasku czy wiru. A w tysic dziewiset trzydziestym czwartym roku nie umiano jeszcze tak dobrze dobiera proporcji jak dzi. Mury oddziau pitego byy do solidne, ale nie byy suche i twarde. Prawd mwic, byy i s cholernie mokre. Przy dugotrwaych deszczach wilgotniej, nierzadko kapie z nich woda. Pojawiay si w nich !pknicia, czasem gbokie nacal. Regularnie je cementowano. Na oddziale pitym zjawia si Andy Dufresne, absolwent Szkoy Biznesu Uniwersytetu Maine. W trakcie studiw uczszcza te na wykady z geologii. Prawd mwic, geologia bya jego najwikszym hobby. Zapewne pasowaa do jego cierpliwego, pedantycznego charakteru. Dziesi tysicy lat epoki lodowej tu. Milion lat procesu grotwrczego tam. Warstwy skalne przez millenia trce o siebie gboko pod !powierzchni ziemi. Cinienie. !Andy powiedzia mi kiedy, e geologia jest nauk opart na . Wtedy uKiedyp0 rkP0pjk&k{AgBIp cJm  cKo8 cWL! cM, cN7Dbadaniach cinienia. I czasu. On mia czas na zbadanie tychmurw. Mnstwo czasu. Kiedy zamykaj si drzwi i ganie wiato, czowiek nie ma co robi. Nowicjusze zwykle z trudem przyzwyczajaj si do zamknitych przestrzeni wizienia. Dostaj krka. Czasami trzeba ich zawlec na izb chorych i kilkakrotnie podawa rodki uspokajajce, zanim przywykn. Czsto zdarza, si, e jaki nowy czonek naszej szczliwej rodzinki zaczyna omota w kraty celi i wrzeszcze, eby go wypucili... i niebawem tym krzykom wtruje chr gosw z innych cel: wiea rybka, rybeka, wiea rybka, wiea, mamy dzi wie rybk!". Andy nie zaama si po przyjciu do The Shank w tysic dziewiset czterdziestym smym, co nie oznacza, e nie czu si podobnie. Mg by bliski utraty zmysw; niektrzy winiowie wariuj. Dawne ycie znika w mgnieniu oka, a przed nimi tylko nie koczcy !si koszmar piekielnej udrki. C wic zrobi, pytam was? Rozpaczliwie szuka czego, czym mgby zaj swj niespokojny umys. Och, mona chwyta si rozmaitychzaj, nawet w wizieniu; wydaje si, e jeli o to chodzi, pomysowo ludzka jest wprost nieograniczona. Mwiem wam o rzebiarzu i jego Trzech postaciach Jezusa". Byli kolekcjonerzy monet, ktre wci paday ofiar zodziei, zbieracze znaczkw, facet majcy pocztwki z trzydziestu piciurnych krajw -i powiem wam, e udusiby, gdyby przyapa was na ich dotykaniu. Andy zaj si kamieniami. I cianami swojej celi. !Sdz, e pocztkowo chcia tylko wyry swoje inicjay na cianie, w miejscu, gdzie niebawem zawisa Rita Hayworth. Inicjay, a moe !kilka wersw jakiego wiersza. Tymczasem odkry interesujco saby beton. !Moe zacz ry litery, przy czym odpad spory kawa muru. Jakbym widzia Andy'ego, lecego na pryczy,patrzcego na ten kawaek betonu, obracajcego go w palcach. Niewane, e twoje ycie lego w gruzach i wyldowae tutaj w wyniku splotu nieprawdopodobnie pechowych okolicznoci. Zapomnij o tym wszystkim i przyjrzyj si temu kawakowi betonu. Moe kilka miesicy pniej uzna, e warto sprawdzi, jak gboki otwr w cianie zdoa wybi. Jednak nie monatak po prostu zacz ku dziury, a potem, podczas tygodniowej inspekcji (albo jednej z tych niespodziewanych kontroli, ktre zawsze odkrywaj schowan wd, narkotyki, pornograficzne zdjcia lub bro) powiedzie klawiszowi: - To? Maa dziurka w cianie celi. Nie ma powodu do obaw. "Nie, nie mg tego zrobi. Tak wic przyszed do mnie i zapyta, czy mgbym mu zaatwi plakat z Rit Hayworth. Nie ten may, ale wikszy. Ponadto, oczywicie, mia motek skalny. Rzecz jasna, pamitam, e kiedy zaatwiem mu to narzdzie w tysic dziewiset czterdziestym smym roku, pomylaem, e czowiek potrzebowaby szeset lat, !eby czym takim przebi si przez cian celi. To prawda. Chocia Andy musia przebi tylko poow tej ciany - nawet przy tak mikkim betonie zuy na to dwa motki oraz dwadziecia siedem lat. "Jasne, wiksz cz jednego roku straci przez Normadena img pracowa tylko nocami, najlepiej pn noc, kiedy prawie wszyscy pi - wcznie ze stranikami z nocnej zmiany. Jednak podejrzewam, e najbardziej spowalniaa go konieczno pozbywania si kawakw odupywanego betonu. Mg stumi odgosy pracy owijajc gwk motka w "pachty polerskie, ale co robi ze sproszkowanym betonem i kawakami ciany? #Sdz, e rozbija kawaki na proszek i... Pamitam pewn niedziel wkrtce po tym, jak wrczyem mu motek. Przygldaem mu si, gdy szed po dziedzicu; twarz mia opuchnit po ostatniej potyczce z siostrami. Widziaem, jak pochyli si, !podnis kamyk... ktry potem znikn w jego rkawie. Taka kiesze w rkawie to stara wizienna sztuczka. W rkawie albo w nogawce spodni. I przechowaem w pamici jeszcze jedno wspomnienie, chocia niezbyt wyrane, czego, co widziaem nieraz. Andy Dufresne idzie po spacerniaku !w gorcy letni dzie, kiedy niema wiatru. Nie ma... oprcz !sabej bryzy, ktra zdaje si wzbija kurz wok ng Andy'ego. Tak wic prawdopodobnie miaukryte kieszenie w spodniach, pod kolanami. Napenia je gruzem i chodzi sobie, z rkami w kieszeniach, a kiedy !czu, e jest bezpieczny i niktgo nie obserwuje, lekko pociga za podszewk. Ona, rzecz jasna, bya poczona sznurkiem lub mocn nitk z sekretnymi kieszeniami. Gruz wysypywa si z nogawek, kiedy Andy chodzi po dziedzicu. Tej sztuczki uywali podczas drugiej wojnywiatowej jecy wojenni kopicy tunele. Mijay lata i Andy po trosze przenis cay gruz na dziedziniec wizienia. Prowadzi gr ze wszystkimi kolejnymi dyrektorami, ktrzy "myleli, e zaley mu tylko na powikszaniu zbiorw "bibliotecznych. Nie wtpi, e Andy'emu zaleao na tym, ale przede wszystkim chcia, aby cela numer czternacie na oddziale pitym miaa tylko jednego lokatora. Wtpi, czy mia jakie sprecyzowane plany ucieczki, przynajmniej nie od pocztku. Zapewne zakada, e ciana ma dziesi stp litego !betonu, wic gdyby zdoa j przebi, znalazby si trzydzieci stp nad podwrzem wizienia. Jednak, jak ju mwiem, nie jestem przekonany, czy specjalnie przejmowa si tak ewentualnoci. Zapewne rozumowa nastpujco: posuwam si o stop w cigu mniej wicej siedmiu lat; musiabym doy setki, eby w tym tempie przebi si na zewntrz. Oto drugie zaoenie, jakie przyjbym na miejscu Andy'ego: e w kocu mnie !przyapi i wlepi dusz odsiadk w karcerze, nie wykluczajc nagany wpisanej do akt. W kocu co tydzie przeprowadzano inspekcje, niemwic o wyrywkowych kontrolach - zwykle w nocy - mniej wicej co dwa tygodnie. Musia doj do wniosku, e taka zabawa nie moe trwa dugo. Prdzej czy pniej "jaki klawisz mg zajrze za plakat Rity Hayworth, eby sprawdzi, czy Andy nie przyklei tam tam zaostrzonej rczki od yki !czy kilku skrtw z marihuan."T drug ewentualno musia skwitowa uwag Do diaba ztym". Moe nawet traktowa to jak dobr zabaw. Jak daleko zdoam doj, zanim mnie przyapi? Wizienie to cholernie nudne miejsce i ryzyko zaskoczenia przez wyrywkow kontrol w rodku nocy zapewne wywoywao lekki dreszczyk emocji. Jestem przekonany, e to niemoliwe, by udao mu si tylko dziki lepemu trafowi. Nie przez dwadziecia lat. Mimo wszystko jestem przekonany, e przez pierwszedwa - do poowy maja tysic "dziewiset pidziesitego, kiedy pomg Byronowi Hadleyowi obej przepisy podatkowe po otrzymaniu spadku - wanie tak byo. A moe ju wtedy polega nie tylko na szczciu. Mia pienidze, wic moe co tydzie odpala komu dol, eby przymykali oko. #Wikszo stranikw pjdzie na to, jeli cena jest odpowiednia; oni maj pienidze, a wizie moe sobie zatrzyma swoj kolekcj nieprzyzwoitych obrazkw albo par skrtw. Ponadto Andy by wzorowym winiem - cichym, spokojnym, pokornym i nie majcym skonnoci do przemocy. Czubkom i histerykom przetrzsaj cele co najmniej raz na p roku, bebeszc materace, rozcinajc poduszki, dokadnie sprawdzajc otworywlotowe rur kanalizacyjnych. Potem, w tysic dziewiset #pidziesitym, Andy sta si kim wicej ni tylko modelowym winiem. !Przedzierzgn si w mordercumiejcego lepiej wypenia formularze podatkowe ni firma H & R. Udziela darmowych porad przy zakupie nieruchomoci, znajdowa luki w przepisach podatkowych, wypenia wnioski kredytowe (czasem od A do Z). Pamitam, jak siedzia przy swoim biurku w bibliotece, cierpliwie omawiajc punkt po punkcie wniosek o kredyt na zakup samochodu z gociem, ktry chcia kupi uywany DeSoto. Wyjania facetowi dodatnie i ujemne strony umowy, jak moe zacign kredyt nie zarzynajc si, ostrzega przed towarzystwami poyczkowymi, ktre w owych czasach z reguy dziaay na zasadzie zalegalizowanej !lichwy. Kiedy skoczy, klawisz"wycign do niego rk... a potem szybko j cofn. Widzicie, przez moment zapomnia, e ma do czynieniaz maskotk, a nie z czowiekiem. #Andy stara si by na biecoz przepisami podatkowymi i kursami akcji, wic z biegiem czasu wcale nie stawa si mniej uyteczny. Zacz otrzymywa fundusze na #bibliotek, skoczya si jego wojna z siostrami i nikt nie przetrzsa jego celi. By dobrym czarnuchem. Potem, pewnego dnia, po duszym czasie - prawdopodobnie gdzie w "listopadzie tysic dziewiset szedziesitego sidmego - hobby nagle okazao si czymwicej. Pewnej nocy, kiedy tkwi po pas w dziurze ze zwisajc nad nim Raquel Welch, dzib motka nagle a po trzonek zagbi si w beton. Kilka kawakw betonu wcign z powrotem, ale zapewne sysza, jak inne spadaj do szybu, odbijajc si z brzkiem od rury. Czy z !gry wiedzia, e ucieknie tymszybem, czy te by zaskoczony? Nie mam pojcia. Moe wczeniej widzia plany wizienia, a moe nie. Jeli nie, to moecie by cholernie pewni, e obejrza je sobie niedugo potem. Nagle zrozumia, e zamiast niewinnej zabawy, gra o #wysok stawk... jeli mierzy w kategoriach ycia i przyszoci - najwysz. Nawet wtedy nie mg jeszcze"mie pewnoci, lecz musia juwiedzie, o co toczy si ta gra, poniewa wanie wwczas po raz pierwszy powiedzia mi o Zihuatanejo. Nagle, zamiast zabawki, ta !gupia dziura w cianie staa si jego pani - w kadym razie jeeli wiedzia o tej rurze na dole i o tym, e biega pod zewntrznym murem. !Przez cae lata martwi si o los tego klucza pod kamieniem w Buxton. Teraz musia martwi si, e jaki nadgorliwy stranik zajrzy za plakat i odkryje otwr, e przydziel mu wspwinia albo - po tylu latach - "przenios do innej celi. Musia y z tym przez kolejne osiem"lat. Mog tylko powiedzie, e by jednym z najbardziej opanowanych ludzi na wiecie. Drczony tak niepewnoci, ja szybko dostabym krka. Tymczasem Andy spokojnie robi swoje. Przez nastpne osiem lat "musia y, biorc pod uwag ewentualno wpadki - a nawet jej wysokie prawdopodobiestwo, gdy jakby si nie zabezpiecza, jako pensjonariusz wizienia stanowego nie mia w tym zakresie zbyt wielkich moliwoci... tymczasem los sprzyja mu bardzo dugo; dziewitnacie lat. Najgorsze, co przychodzi mi do gowy, to gdyby Andy zosta wypuszczony warunkowo. Wyobraacie to sobie? Trzy dni przed wyjciemna wolno zostaby przeniesiony do skrzyda dla krtkoterminowych, w celu przeprowadzenia wnikliwych bada lekarskich i testw psychologicznych. W tym czasie jego stara cela zostaaby wysprztana. Zamiast wyj warunkowo, Andy odbyby dug drog w d - do karceru, a potem "znw na gr... do innej celi. Jeeli dotar do szybu w tysic dziewiset szedziesitym sidmym, to dlaczego uciek dopiero w siedemdziesitym pitym? Nie wiem na pewno - ale mogsi domyla. Po pierwsze, musia dziaa ostroniej ni kiedykolwiek. By zbyt sprytny, eby rzucasi na olep i prbowa umkn w cigu omiu miesicy, czy nawet osiemnastu. Powolutku poszerza otwr w cianie szybu. Dziura wielkoci yeczki, zanim wypi noworocznego drinka. Otwr #wielki jak talerz, nim napi si z okazji swoich urodzin w tysic dziewiset szedziesitym smym. O rednicy tacy niadaniowej, kiedy rozpocz si sezon pikarski w szedziesitym dziewitym. !Przez jaki czas uwaaem, e powinno mu to pj znacznie szybciej - to znaczy, kiedy "ju dotar do szybu. Mylaem,e zamiast rozdrabnia gruz na proszek i wynosi go w ukrytych kieszeniach, ktre wam opisaem, mg po prostu wsypywa go do szybu. Okres,jaki powici na wybicie otworu, pozwala mi sdzi, enie odway si na to. Zapewne w obawie, e haas obudzi czyje podejrzenia. A moe, jeli wiedzia o tej rurze - czego jestem pewien -"ba si, e spadajcy odamekmoe j uszkodzi, psujc system kanalizacyjny caego oddziau i powodujc wszczcie dochodzenia. Nie musz za mwi, e dochodzenie byoby katastrof. Mimo to podejrzewam, e otwr by dostatecznie szeroki, zanim Nixon zosta zaprzysiony na drug kadencj... albo jeszcze wczeniej. Andy by szczupym facetem. Dlaczego nie uciek od razu? W tym miejscu kocz si moje wszystkie poszlaki; mogsi tylko domyli. Jedna moliwo, to e sama rura bya zatkana gwnem, ktre musia usun. Jednak nie !zajoby mu to a tyle czasu. A wic dlaczego? #Myl, e moe Andy si ba. Wyjaniem wam najlepiej, jakumiaem, co oznacza pojcie wizienna mentalno". Z pocztku nie moesz znie tych czterech cian, potem przywykasz do nich, a w kocu akceptujesz je... a jeszcze pniej, gdy twoje ciao, umys i duch przyzwyczaj si do ycia w celi, zaczynasz je kocha. Mwi ci, kiedy je, kiedy moesz pisa listy, a kiedy pali. Podczas pracy w pralni lub wytwrni tablic co godzina"masz pi minut na pjcie do azienki. Przez trzydzieci pi lat moja kolej !przychodzia dwadziecia pipo i nadal tylko o takich porach mam ochot sika lub sra. A jeeli z jakiego powodu tego nie zrobi, ochota przechodzi mi i wraca rwno po godzinie. "Myl, e moe Andy walczy ztym tygrysem - wizienn mentalnoci - a take z rosnc obaw, e wszystkie te wysiki mog okaza si daremne. Ile nocy przelea bezsennie pod tym plakatem, rozmylajco rurze ciekowej, wiedzc, e to jedyna szansa? Z planwpewnie dowiedzia si, jaka jest jej rednica, ale nie o tym, co zastanie w rodku: czy zdoa w niej oddycha, czy szczury s na tyle due i agresywne, by walczy, a nie ucieka... ponadto plany nie mogy mu powiedzie, co znajdzie na jej kocu, kiedy i jeli tam dotrze. Oto moliwo jeszcze zabawniejsza ni zwolnienie warunkowe: Andy dostaje si do rury, przepeza piset jardw w dusznej, cuchncej gwnem przestrzeni i napotyka na kocu krat z grubego drutu. Ha, ha, bardzo mieszne. Andy musia o tym myle. A jeli ten daleki strza "rzeczywicie okae si celny i !wydostanie si na wolno, to czy zdoa zdoby jakie cywilne ciuchy i oddali si !niepostrzeenie od wizienia? Iw kocu, kiedy wydostanie siz rury, ucieknie z Shawshank, zanim stra podniesie alarm, dotrze do Buxton, zajrzy pod !kamie i... nie znajdzie pod nimniczego? Niekoniecznie musiaoby to by co tak dramatycznego, jak stwierdzenie po przybyciu na miejsce, e tymczasem na ce postawiono wielopitrowybudynek albo zamieniono j w parking przed supermarketem. Po prostu jaki zbierajcy kamienie dzieciak mg zauway kawaek czarnego "szkliwa, podnie je, znale klucz do skrytki i zabra oba na pamitk. Listopadowy !myliwy mg potkn si o "kamie, odrzuci go i odsoniklucz, eby potem porwaa go wiewirka lub wrona lubica byskotki. Wiosenna powd !moga przela si przez murek i zmy kluczyk. Wszystko mogo si sta. Wtedy uKiedyp0 rkP0pjk&k{AgBOp cP c'QQ cRg!% cS, cPT7I"Tak wic myl - susznie czy nie - e Andy przez jaki czaszwleka. W kocu, nie !przegrasz, jeli nie ryzykujesz.Pytacie, co mia do stracenia?Na przykad bibliotek. Albo trujcy spokj wiziennego ycia. Wszelkie szans ewentualnego zwolnienia warunkowego. Jednak w kocu to zrobi, jak !ju opowiedziaem. Sprbowa i... o rany! Czy nie odnis spektakularnego sukcesu? Powiedzcie sami. Pytacie, czy naprawd zdoa uciec? I co stao si potem? Co byo, gdy wreszcie dotar 'na t k i podnis kamie... zakadajc, e ten nadal tam by? Nie mog opisa wam tej sceny, poniewa opowiada wam to wizie siedzcy w wizieniu i prawdopodobnie majcy pozosta w nim na zawsze. Mimo to zdradz wam co. Pod!koniec lata tysic dziewisetsiedemdziesitego pitego, dokadnie pitnastego wrzenia, dostaem pocztwkwysan z malekiego miasteczka McNary w "Teksasie. Ta miecina ley tu przy meksykaskiej granicy, dokadnie naprzeciw El Porvenir. Kartka nie zawieraa adnej wiadomoci. Jednak wiedziaem. Byem tego tak pewny jak tego, e wszyscy kiedy umrzemy. To tam przekroczy granic. WMcNary, w Teksasie. Oto caa historia, kole. Nie miaem pojcia, jak dugo #bd j spisywa ani ile stron !zajmie. Zaczem pisa tu potym, jak dostaem tamt pocztwk i kocz teraz, czternastego stycznia tysic dziewiset siedemdziesitego szstego. Zuyem prawie trzy!owki i ca ryz papieru. Trzymam te kartki dobrze !schowane... chocia i tak mao kto potrafiby odczyta moje bazgroy. Przywoaem w ten sposb wicej wspomnie, ni oczekiwaem. Pisanie o sobie bardzo przypomina wkadanie gazi w czysty nurt rzeki i gmeranie po mulistym dnie. No, przecie nie pisae o "sobie - sysz gos z galerii. Pisae o Andym Dufresnem. Jeste tylko drugoplanow postaci twojej wasnej opowieci. Wiecie, to nie !cakiem tak. Ta opowie jest wanie o mnie, kade jej cholerne sowo. Andy by t "czci mnie, ktrej nigdy nie zdoali zamkn, czci, ktr odzyskam, gdy wreszcieotworz mi bram i wyjd w moim tanim garniturku z dwudziestoma dolarami w kieszeni. Odzyskam j, obojtnie jak stara, zamana isterana bdzie reszta. !Sdz, e Andy po prostu miatego wicej ni ja i lepiej umia wykorzysta. S inni podobni do mnie, inni pamitajcy Andy'ego. "Cieszymy si, e uciek, ale i troch nam smutno. Niektre !ptaki nie nadaj si do ycia w klatce, to wszystko. Ich pira s zbyt barwne, piew !zbyt sodki i gony. Dlatego wypuszczacie je albo same wylatuj, gdy otwieracie "klatk, eby je nakarmi. I ta "cz was, ktra wie, e nie "powinnicie ich wizi, raduje !si, a jednak po ich znikniciuwasze mieszkanie jest o wiele smutniejsze i puste. #Oto caa historia i ciesz si, e j opowiedziaem, nawet jeli jest troch nieprzekonujca i chocia pewne wspomnienia, ktre spyny spod owka (jak gazi wtykanej do wody), sprawiy, e poczuem si starszy, ni naprawd jestem. #Dziki, e mnie wysuchalicie.Andy, jeli naprawd tam !jeste, w co wierz, spjrz zamnie na gwiazdy po zachodzie, dotknij piasku, wejd po kostki do wody i poczuj si wolny. Nigdy nie spodziewaem si, e podejm t opowie, tymczasem znowu patrz na lece przede mn na biurku, pomite kartki o pozawijanychrogach. Dodam do nich jeszczetrzy lub cztery strony z zupenie nowej ryzy. Ryzy, ktr kupiem w sklepie - po prostu wszedem do sklepu przy Congress Street w Portland i kupiem j. Mylaem, e zakoczyem moj opowie w celi wizienia w Shawshank, w ten pospny styczniowy dzie tysic dziewiset siedemdziesitego szstego roku. Teraz jest maj siedemdziesitego sidmego, aja siedz w maym, tanim pokoiku hotelu Brewster w Portland i uzupeniam j. Okno jest otwarte, a wpadajcy przez nie uliczny gwar jest gony, ekscytujcy"i przytaczajcy. Wci muszspoglda na to okno i upewnia si, e nie ma w nimkrat. Kiepsko sypiam po nocach, poniewa ko w tymhotelu, tanie jak wszystko tutaj, wydaje mi si o wiele zadue i za mikkie. Kadego ranka budz si punktualnie o szstej trzydzieci, zdezorientowany i wystraszony. Mam ze sny. Mam okropne wraenie spadania. To uczucie jest rwnie przeraajce co wspaniae. Co si stao? Nie domylacie si? Wypucili mnie warunkowo. Po trzydziestu omiu latach rutynowych przesucha i rutynowych odmw (w czasie tych trzydziestu omiu lat umarli trzej moi kolejni adwokaci) wypuszczono mnie warunkowo.Pewnie doszli do wniosku, e "majc pidziesit osiem lat, jestem ju dostatecznie zuyty, by uzna mnie za niegronego. Niewiele brakowao, a !spalibym notatki, ktre teraz czytacie. Wychodzcych warunkowo rewiduj prawie tak dokadnie jak nowych winiw. A oprcz wybuchowego materiau, ktrykosztowaby mnie natychmiastowy powrt do celina kolejne sze czy osiem lat, moje wspomnienia" zawieray co wicej: nazw miasta, w ktrym moim zdaniem przebywa Andy. Meksykaska policja chtnie wsppracuje z amerykask, a nie chciaem, eby moja wolno - czy niech do zrezygnowania z opowieci, "nad ktr tak dugo i ciko pracowaem - drogo kosztowaa Andy'ego. Potem przypomniaem sobie, !jak Andy przemyci te piset !dolarw w tysic dziewiset czterdziestym smym i w ten sam sposb wyniosem moje zapiski. Na wszelki wypadek starannie przepisaem kad stron, na ktrej wspomniaemo Zihuatanejo. Gdyby znaleziono te papiery podczas rewizji, zatrzymaliby mnie w !The Shank... ale gliny szukaybyAndy'ego w nadmorskim peruwiaskim miasteczku Las Intrudres. Komisja do spraw zwolnie warunkowych zaatwia mi prac asystenta sprzedawcy wogromnym supermarkecie FoodWay w Spruce Mali na poudniu Portland - co oznacza, e jestem jeszcze jednym podstarzaym chopcem na posyki. Jak wiecie, chopcy na posyki dziel si na dwa rodzaje: starych i modych. Nikt nie przyglda si ani jednym, ani drugim. Jeeli robicie zakupy wFoodWay w Spruce Mali, mogem odnosi wasze torby do samochodu... o ile bylicie tam w okresie od marca do kwietnia tysic dziewiset siedemdziesitego sidmego, poniewa tylko wtedy tam pracowaem. Z pocztku wydawao mi si, e nie bd umia y na !wolnoci. Opisaem wizienn spoeczno jako pomniejszony model waszego "wiata, ale nie miaem pojcia,w jakim tempie wszystko tutajsi dzieje; jak gwatownie poruszaj si ludzie. Nawet mwi szybciej. I goniej. Przyzwyczajenie si do tego byo najtrudniejsz rzecz, !jak musiaem zrobi w yciu,i ten proces jeszcze si nie skoczy... na pewno nie. Na przykad kobiety. Przez czterdzieci lat ledwie zdawaem sobie spraw z tego, e stanowi poow ludzkiej rasy, a tu nagle pracuje w sklepie, gdzie jest ich peno. Staruszki, kobiety wciy i podkoszulkach ze !strzak skierowan w d i nadrukiem goszcym TUTAJ DZIECKO, chude nastolatki w obcisych koszulkach ukazujcych sutki - kiedy mnie zamykali, kobieta noszca co takiego zostaaby aresztowana i wysana na badania psychiatryczne - kobiety wszelkich ksztatw i rozmiarw. Prawie przez cay czas chodziem ze wzwodem i w mylach wyzywaem si od starych zberenikw. !Albo pjcie do toalety. Kiedy musiaem i (a czuem potrzeb zawsze dwadziecia pi po), walczyem z przemonym odruchem nakazujcym zgosi to szefowi. Wiedzie, e w tym zbyt jasnym wiecie w kadej "chwili mog pj za potrzeb to jedno; przyzwyczai si do tego po tych wszystkich !latach, kiedy musiaem zgosi!si do najbliszego stranika albo spdzi dwa dni w karcerze... to zupenie co innego. Mj szef nie lubi mnie. By modym, dwudziestoparoletnimfacetem, w ktrym budziem wyrane obrzydzenie, jak "skulony pies, ktry czoga si na brzuchu, eby go pogaska. Chryste, sam czuem do siebie obrzydzenie. Jednak... nie mogem si powstrzyma. Chciaem mu powiedzie: Oto, kim si stajesz, spdziwszy cae ycie w wizieniu, modziecze. Ono czyni kadego zwierzchnika panem, a ciebie jego psem. Siedzc w wizieniu, moe nawet wiesz, e jeste psem, ale poniewa wszyscy wok s nimi rwnie, nie ma to wikszego znaczenia. Za murami - ma. Jednak nie mogem mu tego powiedzie. I tak by nie zrozumia. Tak samo jak mj kurator, wielki, gadatliwy eksmarynarz z gst rud brod i zapasem polskich dowcipw. Widywaem si z nim co tydzie przez pi minut. Trzymasz si z daleka od barw*?" - pyta, kiedy opowiedzia mi kaway. Mwiem, e owszem, i na tymkoczyo si spotkanie - do nastpnego tygodnia. Muzyka radiowa. Kiedy mnie zamknli, wielkie orkiestry po prostu daway czadu. Teraz kady utwr brzmi tak, jakby by o pieprzeniu, l tyle samochodw. Z pocztku za kadym razem, gdy przechodziem przez jezdni, !miaem wraenie, e ryzykuj ycie. Byy te inne sprawy - wszystko byo dziwne i przeraajce - ale moe apiecie ju, o co mi chodzi, przynajmniej troch. Zaczemzastanawia si, czy nie zrobi czego, za co zamknliby mnie znowu. Kiedy jeste na zwolnieniu warunkowym, wystarczy byle co. Wstyd powiedzie, ale przemyliwaem o tym, eby ukra pienidze z kasy albo towar z pek supermarketu - cokolwiek, byleby wrci tam, gdzie jest spokojnie i czowiek dobrze wie, co czekago kadego kolejnego dnia. I pewnie zrobibym to, gdybymnie zna Andy'ego. Wci rozmylaem o nim, jak latami cierpliwie odupywa kawaki betonu, eby wydosta si na !wolno. Mylaem o nim, a poczuem wstyd i porzuciem pomys powrotu. Och, moeciepowiedzie, e mia lepsze powody ode mnie, eby pragn wolnoci - now !tosamo i kup pienidzy. Jednak to niezupenie prawda. Poniewa on nie wiedzia na pewno, e ta nowa tosamo czeka na niego, a bez niej pienidze na zawsze pozostayby poza jego zasigiem. Nie, on po prostu chcia by wolny, wic gdybymodrzuci moj wolno, to jakbym splun na wszystko to, co on z takim wysikiem odzyska. Tak wic zaczem jedzi autostopem do Buxton. Stao si to na pocztku kwietnia tysic dziewiset siedemdziesitego sidmego, "kiedy nieg zacz topnie na !polach, zrobio si cieplej, a !druyny pikarskie wracay na pnoc, eby otworzy nowy sezon rozgrywek tej jedynej zgier, jak moim zdaniem !aprobuje Pan Bg. Jedc na te wyprawy, zawsze miaem wkieszeni kompas. W miasteczku Buxton jest !wielka ka - powiedzia Andy - a na pomocnym kocu tej ki biegnie kamienny mur, jakwyjty z poematu Roberta !Prosta. Gdzie u podna tego muru jest gaz, ktry nie powinien lee na polu w stanie Maine". Robota gupiego, powiecie. Ile %k moe rozciga si wok takiego niewielkiego miasteczka jak Buxton? !Pidziesit? Sto? Mwic z wasnego dowiadczenia, powiedziabym, e nawet wicej, jeli doda zrekultywowane pola, ktre zaczasw Andy'ego mogy by kami. Gdybym omin waciw, nawet bym tego niezauway. Poniewa mogem przegapi ten kawaek czarnego, wulkanicznego szkliwa albo - co bardziej prawdopodobne - Andy mg jeschowa do kieszeni i zabra ze sob. Tak wic przyznaj wam racj.!Gupiego robota, niewtpliwie. Gorzej, bo niebezpieczna dla czowieka na zwolnieniu warunkowym, poniewa na niektrych polach ustawiono tablice z napisem WSTP WZBRONIONY. A jak ju mwiem, kiedy jeste na zwolnieniu warunkowym, za byle co z przyjemnoci posadz ci z powrotem. Robota gupiego... tak samo jakrozbijanie betonowej ciany przez dwadziecia siedem lat. A kiedy ju nie jeste czowiekiem, ktry wszystko moe zaatwi, a tylko starymchopcem na posyki, dobrze mie jakie hobby, ktre !oderwie myli od takiego ycia.Moim hobby stao si szukaniekamienia Andy'ego. Jedziem wic autostopem doBuxton i chodziem po drogach. Suchaem ptakw, plusku strumykw w przepustach, ogldaem butelki odsonite przez topniejcy nieg -przykro powiedzie, ale same bezuyteczne, bezzwrotne; gdy siedziaem w mamrze, na wiecie zapanowao okropne marnotrawstwo - i szukaem k. Wikszo mogem wyeliminowa od razu. Brak kamiennego muru. Inne miay takie murki, lecz kompas pokazywa mi, e biegn w zym kierunku. Na wszelki wypadek sprawdzaem i te. To byo przyjemne zajcie i podczas tych wypraw czuem si wolny, pogodzony ze !wiatem. W ktr niedziel towarzyszy mi stary pies. Innym razem widziaem wychudego po zimie jelenia. Potem nadszed dwudziesty trzeci kwietnia, dzie, ktrego nigdy nie zapomn, chobym y nastpne !pidziesit osiem lat. Byo ciepe sobotnie popoudnie i szedem drog, ktr chopczyk owicy z mostu ryby nazwa Drog Starego Kowala". W brzowej reklamwce FoodWay miaem !drugie niadanie i zjadem je, siedzc na przydronym kamieniu. Potem starannie zakopaem mieci, jak nauczymnie tato, zanim umar, gdy byem malcem nie wikszym od tego wdkarza, ktry poda minazw drogi. Okoo drugiej doszedem do wielkiego pola po lewej stroniedrogi. Na jego drugim kocu wznosi si murek, biegncy mniej wicej na pnoc. Podszedem tam, grzznc w mokrej ziemi i zaczem i wzdu muru. Siedzca na dbie wiewirka obrzucia mnie gniewnym spojrzeniem. Przebywszy trzy czwarte drogi, zobaczyem ten kamie.Nie byo mowy o pomyce. Czarne szkliwo, gadkie jak jedwab. Kamie, ktry nie powinien lee na polu w stanie Maine. Przez dusz chwil !spogldaem na, czujc, e !zaraz si rozpacz - nie wiemdlaczego. Wiewirka przysza za mn i haasowaa w "gaziach. Serce walio mi jak szalone. Kiedy wziem si w gar, podszedem do kamienia, kucnem obok niego - w stawach kolanowych trzasnomi jak z dubeltwki - i !pooyem na nim do. By prawdziwy. Nie podniosem go,!gdy mylaem, e niczego podnim nie ma; mogem rwnie !dobrze odej i nie dowiedziesi, co znajdowao si pod spodem. Na pewno nie zamierzaem zabra go ze !sob, poniewa uwaaem, e nie naley do mnie - miaem wraenie, e zabranie tego kamienia z tego pola byoby najnikczemniejsz kradzie. Nie, podniosem go tylko dlatego, eby go poczu w %doni, zway ciar i dowiejego realnoci, dotykajc jedwabistej powierzchni. Musiaem dugo wpatrywa siw to, co byo pod nim. Widziaem, ale umys potrzebowa czasu, eby to poj. Koperta, starannie owinita w foliowy woreczek, chronicy j przed wilgoci. Widniao na niej moje nazwisko skrelone starannym pismem Andy'ego. "Wziem kopert i pooyem kamie tam, gdzie zostawi goAndy, a wczeniej jego przyjaciel. Drogi Rudy! Jeeli czytasz te sowa, to jeste na wolnoci. Tak czy !inaczej, jeste na wolnoci. A jeli dotare a tutaj, to moe zechcesz pojecha jeszcze dalej. Myl, e pamitasz nazw miasta, no nie? Przydaby mi si dobry czowiek, ktry pomgby mi wszystko rozrusza. Tymczasem wypij moje !zdrowie - i przemyl to. Bd na Ciebie czeka. Pamitaj, Rudy, e nadzieja to dobra rzecz, moe najlepsza ze wszystkich, a to, co dobre, si sta. Wtedy uKiedyp0 rkP0pjk&k{AgBU0i cV i_nigdy nie umiera. Mam !nadziej, e ten list zastanie Ci w dobrym zdrowiu. Twj przyjaciel, Peter Stevens Nie czytaem tego listu na ce. Ogarn mnie strach, ch ucieczki stamtd, zanim kto mnie zauway. Kwitujc moje zachowanie artem sownym, powiem, e nie chciaem tego poj ani zosta pojmany. Wrciem do hotelu i przeczytaem list w moim pokoju, a z dou nadlatywa zapach obiadowych da dla staruszkw - peperoni, "ryoroni, kluchoroni. Mona si"zaoy, e cokolwiek jadaj teraz amerykascy staruszkowie, ci ze staymi przychodami, niemal na pewno koczy si na roni". Otworzyem kopert, przeczytaem list, a potem ukryem twarz w doniach i zapakaem. W kopercie byo dwadziecia nowych banknotw pidziesiciodolarowych. I oto jestem tu, w hotelu Brewster, teoretycznie znw jako przestpca poszukiwany przez organa sprawiedliwoci -tym razem za pogwacenie warunkw zwolnienia. Sdz, e nikt nie zarzdzi blokady drg, aby schwyta !kryminalist ciganego za co takiego - i zastanawiam si, co robi dalej. Mam ten rkopis. Mam ma walizeczk, podobn do lekarskiej torby, w ktrej mieci si wszystko, co posiadam. Mam dziewitnacie pidziesitek, cztery dziesitki, pitk, trzy jednodolarwki i troch drobnych. Rozmieniem jeden banknot, eby kupi ten papier i paczk fajek. Zastanawiam si, co powinienem zrobi. Chocia to niezbyt skomplikowane. Rzecz zawsze sprowadza si do dwch !moliwoci. Zacz y lub zacz umiera. Najpierw schowam ten rkopis z powrotem do walizeczki. Potem zamkn j, wezm paszcz, zejd na d i wymelduj si z tej zapchlonej nory. Pniej wejd do baru, poo przed barmanem piciodolarwk i powiem, eby nala mi dwie szklaneczkiJacka Danielsa - jedn za mnie, a drug za Andy'ego Dufresnego. Poza jednym czy dwoma piwkami, bd to pierwsze od tysic dziewiset trzydziestego smego roku drinki, jakie wypij jako wolny czowiek. Potem dam dolara napiwku barmanowi i uprzejmie mu podzikuj. Opuszcz bar i pjd Spring Street na dworzec linii Greyhound, gdziekupi bilet na autobus do El Paso przez Nowy Jork. Kiedy !dojad do El Paso, kupi bilet do McNary. A kiedy dotr do McNary, przekonamy si, czy taki stary cwaniak jak ja zdoa przepyn rzek i dosta si do Meksyku. Pewnie, e pamitam nazw tego miasta. Zihuatanejo. Takanazwa jest zbyt pikna, eby j zapomnie. Widz, e jestem podniecony tak bardzo, e ledwie mog utrzyma owek w drcej doni. Sdz, e takie podniecenie moe odczuwa tylko wolny czowiek, wolny czowiek rozpoczynajcy podr ku niewiadomemu przeznaczeniu. Mam nadziej, e Andy tam jest. Mam nadziej, e uda mi si przekroczy granic. Mam nadziej, e spotkam tam#przyjaciela i ucisn mu rk. Mam nadziej, e Pacyfik jesttak bkitny, jak w moich snach. Mam nadziej. €ĀŀƀǀȀɀʀˀ̀΀πЀрҀӀԀՀր؀ـڀۀ܀݀ހ߀i naprawd tam !jeste, w co wierz, spjrz zamnie na gwiazdy po zachodzie, dotknij piasku, wejd po kostki do wody i poczuj si wolny. Nigdy nie spodziewaem si, e podejm t opowie, tymczasem znowu patrz na lece przede mn na biurku, pomite kartki o pozawijanychrogach. Dodam do nich jeszczetrzy lub cztery strony z zupenie nowej ryzy. Ryzy, ktr kupiem w sklepie - po prostu wszedem do sklepu przy Congress Street w Portland i kupiem j. Mylaem, e zakoczyem moj opowie w celi wizienia w Shawshank, w ten pospny styczniowy dzie tysic dziewiset siedemdziesitego szstego roku. Teraz jest maj siedemdziesitego sidmego, aja siedz w maym, tanim pokoiku hotelu Brewster w Portland i uzupeniam j. Okno jest otwarte, a wpadajcy przez nie uliczny gwar jest gony, ekscytujcy"i przytaczajcy. Wci muszspoglda na to okno i upewnia si, e nie ma w nimkrat. Kiepsko sypiam po nocach, poniewa ko w tymhotelu, tanie jak wszystko tutaj, wydaje mi si o wiele zadue i za mikkie. Kadego ranka budz si punktualnie o szstej trzydzieci, zdezorientowany i wystraszony. Mam ze sny. Mam okropne wraenie spadania. To uczucie jest rwnie przeraajce co wspaniae. Co si stao? Nie domylacie si? Wypucili mnie warunkowo. Po trzydziestu omiu latach rutynowych przesucha i rutynowych odmw (w czasie tych trzydziestu omiu lat umarli trzej moi kolejni adwokaci) wypuszczono mnie warunkowo.Pewnie doszli do wniosku, e "majc pidziesit osiem lat, jestem ju dostatecznie zuyty, by uzna mnie za niegronego. Niewiele brakowao, a !spalibym notatki, ktre teraz czytacie. Wychodzcych warunkowo rewiduj prawie tak dokadnie jak nowych winiw. A oprcz wybuchowego materiau, ktrykosztowaby mnie natychmiastowy powrt do celina kolejne sze czy osiem lat, moje wspomnienia" zawieray co wicej: nazw miasta, w ktrym moim zdaniem przebywa Andy. Meksykaska policja chtnie wsppracuje z amerykask, a nie chciaem, eby moja wolno - czy niech do zrezygnowania z opowieci, "nad ktr tak dugo i ciko pracowaem - drogo kosztowaa Andy'ego. Potem przypomniaem sobie, !jak Andy przemyci te piset !dolarw w tysic dziewiset czterdziestym smym i w ten sam sposb wyniosem moje zapiski. Na wszelki wypadek starannie przepisaem kad stron, na ktrej wspomniaemo Zihuatanejo. Gdyby znaleziono te papiery podczas rewizji, zatrzymaliby mnie w !The Shank... ale gliny szukaybyAndy'ego w nadmorskim peruwiaskim miasteczku Las Intrudres. Komisja do spraw zwolnie warunkowych zaatwia mi prac asystenta sprzedawcy wogromnym supermarkecie FoodWay w Spruce Mali na poudniu Portland - co oznacza, e jestem jeszcze jednym podstarzaym chopcem na posyki. Jak wiecie, chopcy na posyki dziel si na dwa rodzaje: starych i modych. Nikt nie przyglda si ani jednym, ani drugim. Jeeli robicie zakupy wFoodWay w Spruce Mali, mogem odnosi wasze torby do samochodu... o ile bylicie tam w okresie od marca do kwietnia tysic dziewiset siedemdziesitego sidmego, poniewa tylko wtedy tam pracowaem. Z pocztku wydawao mi si, e nie bd umia y na !wolnoci. Opisaem wizienn spoeczno jako pomniejszony model waszego "wiata, ale nie miaem pojcia,w jakim tempie wszystko tutajsi dzieje; jak gwatownie poruszaj si ludzie. Nawet mwi szybciej. I goniej. Przyzwyczajenie si do tego byo najtrudniejsz rzecz, !jak musiaem zrobi w yciu,i ten proces jeszcze si nie skoczy... na pewno nie. Na przykad kobiety. Przez czterdzieci lat ledwie zdawaem sobie spraw z tego, e stanowi poow ludzkiej rasy, a tu nagle pracuje w sklepie, gdzie jest ich peno. Staruszki, kobiety wciy i podkoszulkach ze !strzak skierowan w d i nadrukiem goszcym TUTAJ DZIECKO, chude nastolatki w obcisych koszulkach ukazujcych sutki - kiedy mnie zamykali, kobieta noszca co takiego zostaaby aresztowana i wysana na badania psychiatryczne - kobiety wszelkich ksztatw i rozmiarw. Prawie przez cay czas chodziem ze wzwodem i w mylach wyzywaem si od starych zberenikw. !Albo pjcie do toalety. Kiedy musiaem i (a czuem potrzeb zawsze dwadziecia pi po), walczyem z przemonym odruchem nakazujcym zgosi to szefowi. Wiedzie, e w tym zbyt jasnym wiecie w kadej "chwili mog pj za potrzeb to jedno; przyzwyczai si do tego po tych wszystkich !latach, kiedy musiaem zgosi!si do najbliszego stranika albo spdzi dwa dni w karcerze... to zupenie co innego. Mj szef nie lubi mnie. By modym, dwudziestoparoletnimfacetem, w ktrym budziem wyrane obrzydzenie, jak "skulony pies, ktry czoga si na brzuchu, eby go pogaska. Chryste, sam czuem do siebie obrzydzenie. Jednak... nie mogem si powstrzyma. Chciaem mu powiedzie: Oto, kim si stajesz, spdziwszy cae ycie w wizieniu, modziecze. Ono czyni kadego zwierzchnika panem, a ciebie jego psem. Siedzc w wizieniu, moe nawet wiesz, e jeste psem, ale poniewa wszyscy wok s nimi rwnie, nie ma to wikszego znaczenia. Za murami - ma. Jednak nie mogem mu tego powiedzie. I tak by nie zrozumia. Tak samo jak mj kurator, wielki, gadatliwy eksmarynarz z gst rud brod i zapasem polskich dowcipw. Widywaem si z nim co tydzie przez pi minut. Trzymasz si z daleka od barw*?" - pyta, kiedy opowiedzia mi kaway. Mwiem, e owszem, i na tymkoczyo si spotkanie - do nastpnego tygodnia. Muzyka radiowa. Kiedy mnie zamknli, wielkie orkiestry po prostu daway czadu. Teraz kady utwr brzmi tak, jakby by o pieprzeniu, l tyle samochodw. Z pocztku za kadym razem, gdy przechodziem przez jezdni, !miaem wraenie, e ryzykuj ycie. Byy te inne sprawy - wszystko byo dziwne i przeraajce - ale moe apiecie ju, o co mi chodzi, przynajmniej troch. Zaczemzastanawia si, czy nie zrobi czego, za co zamknliby mnie znowu. Kiedy jeste na zwolnieniu warunkowym, wystarczy byle co. Wstyd powiedzie, ale przemyliwaem o tym, eby ukra pienidze z kasy albo towar z pek supermarketu - cokolwiek, byleby wrci tam, gdzie jest spokojnie i czowiek dobrze wie, co czekago kadego kolejnego dnia. I pewnie zrobibym to, gdybymnie zna Andy'ego. Wci rozmylaem o nim, jak latami cierpliwie odupywa kawaki betonu, eby wydosta si na !wolno. Mylaem o nim, a poczuem wstyd i porzuciem pomys powrotu. Och, moeciepowiedzie, e mia lepsze powody ode mnie, eby pragn wolnoci - now !tosamo i kup pienidzy. Jednak to niezupenie prawda. Poniewa on nie wiedzia na pewno, e ta nowa tosamo czeka na niego, a bez niej pienidze na zawsze pozostayby poza jego zasigiem. Nie, on po prostu chcia by wolny, wic gdybymodrzuci moj wolno, to jakbym splun na wszystko to, co on z takim wysikiem odzyska. Tak wic zaczem jedzi autostopem do Buxton. Stao si to na pocztku kwietnia tysic dziewiset siedemdziesitego sidmego, "kiedy nieg zacz topnie na !polach, zrobio si cieplej, a !druyny pikarskie wracay na pnoc, eby otworzy nowy sezon rozgrywek tej jedynej zgier, jak moim zdaniem !aprobuje Pan Bg. Jedc na te wyprawy, zawsze miaem wkieszeni kompas. W miasteczku Buxton jest !wielka ka - powiedzia Andy - a na pomocnym kocu tej ki biegnie kamienny mur, jakwyjty z poematu Roberta !Prosta. Gdzie u podna tego muru jest gaz, ktry nie powinien lee na polu w stanie Maine". Robota gupiego, powiecie. Ile %k moe rozciga si wok takiego niewielkiego miasteczka jak Buxton? !Pidziesit? Sto? Mwic z wasnego dowiadczenia, powiedziabym, e nawet wicej, jeli doda zrekultywowane pola, ktre zaczasw Andy'ego mogy by kami. Gdybym omin waciw, nawet bym tego niezauway. Poniewa mogem przegapi ten kawaek czarnego, wulkanicznego szkliwa albo - co bardziej prawdopodobne - Andy mg jeschowa do kieszeni i zabra ze sob. Tak wic przyznaj wam racj.!Gupiego robota, niewtpliwie. Gorzej, bo niebezpieczna dla czowieka na zwolnieniu warunkowym, poniewa na niektrych polach ustawiono tablice z napisem WSTP WZBRONIONY. A jak ju mwiem, kiedy jeste na zwolnieniu warunkowym, za byle co z przyjemnoci posadz ci z powrotem. Robota gupiego... tak samo jakrozbijanie betonowej ciany przez dwadziecia siedem lat. A kiedy ju nie jeste czowiekiem, ktry wszystko moe zaatwi, a tylko starymchopcem na posyki, dobrze mie jakie hobby, ktre !oderwie myli od takiego ycia.Moim hobby stao si szukaniekamienia Andy'ego. Jedziem wic autostopem doBuxton i chodziem po drogach. Suchaem ptakw, plusku strumykw w przepustach, ogldaem butelki odsonite przez topniejcy nieg -przykro powiedzie, ale same bezuyteczne, bezzwrotne; gdy siedziaem w mamrze, na wiecie zapanowao okropne marnotrawstwo - i szukaem k. Wikszo mogem wyeliminowa od razu. Brak kamiennego muru. Inne miay takie murki, lecz kompas pokazywa mi, e biegn w zym kierunku. Na wszelki wypadek sprawdzaem i te. To byo przyjemne zajcie i podczas tych wypraw czuem si wolny, pogodzony ze !wiatem. W ktr niedziel towarzyszy mi stary pies. Innym razem widziaem wychudego po zimie jelenia. Potem nadszed dwudziesty trzeci kwietnia, dzie, ktrego nigdy nie zapomn, chobym y nastpne !pidziesit osiem lat. Byo ciepe sobotnie popoudnie i szedem drog, ktr chopczyk owicy z mostu ryby nazwa Drog Starego Kowala". W brzowej reklamwce FoodWay miaem !drugie niadanie i zjadem je, siedzc na przydronym kamieniu. Potem starannie zakopaem mieci, jak nauczymnie tato, zanim umar, gdy byem malcem nie wikszym od tego wdkarza, ktry poda minazw drogi. Okoo drugiej doszedem do wielkiego pola po lewej stroniedrogi. Na jego drugim kocu wznosi si murek, biegncy mniej wicej na pnoc. Podszedem tam, grzznc w mokrej ziemi i zaczem i wzdu muru. Siedzca na dbie wiewirka obrzucia mnie gniewnym spojrzeniem. Przebywszy trzy czwarte drogi, zobaczyem ten kamie.Nie byo mowy o pomyce. Czarne szkliwo, gadkie jak jedwab. Kamie, ktry nie powinien lee na polu w stanie Maine. Przez dusz chwil !spogldaem na, czujc, e !zaraz si rozpacz - nie wiemdlaczego. Wiewirka przysza za mn i haasowaa w "gaziach. Serce walio mi jak szalone. Kiedy wziem si w gar, podszedem do kamienia, kucnem obok niego - w stawach kolanowych trzasnomi jak z dubeltwki - i !pooyem na nim do. By prawdziwy. Nie podniosem go,!gdy mylaem, e niczego podnim nie ma; mogem rwnie !dobrze odej i nie dowiedziesi, co znajdowao si pod spodem. Na pewno nie zamierzaem zabra go ze !sob, poniewa uwaaem, e nie naley do mnie - miaem wraenie, e zabranie tego kamienia z tego pola byoby najnikczemniejsz kradzie. Nie, podniosem go tylko dlatego, eby go poczu w %doni, zway ciar i dowiejego realnoci, dotykajc jedwabistej powierzchni. Musiaem dugo wpatrywa siw to, co byo pod nim. Widziaem, ale umys potrzebowa czasu, eby to poj. Koperta, starannie owinita w foliowy woreczek, chronicy j przed wilgoci. Widniao na niej moje nazwisko skrelone starannym pismem Andy'ego. "Wziem kopert i pooyem kamie tam, gdzie zostawi goAndy, a wczeniej jego przyjaciel. Drogi Rudy! Jeeli czytasz te sowa, to jeste na wolnoci. Tak czy !inaczej, jeste na wolnoci. A jeli dotare a tutaj, to moe zechcesz pojecha jeszcze dalej. Myl, e pamitasz nazw miasta, no nie? Przydaby mi si dobry czowiek, ktry pomgby mi wszystko rozrusza. Tymczasem wypij moje !zdrowie - i przemyl to. Bd na Ciebie czeka. Pamitaj, Rudy, e nadzieja to dobra rzecz, moe najlepsza ze wszystkich, a to, co dobre, si sta. Wtedy uKiedyp0 rkP0pjk&k{AgB@k0k{AAN@`kI_@((PP p@  BP*Jp|v@@@@@@@@@@ P @@@@@ pp ` p @pp(H @p @@ppppx @@@@```` @@@@ <B@< PPP8DD88DD<`DDDl8DD8 8DD8 p@  xDDD((( UUUU""HH00HHD( @@@@@ @@@@@@@@@@pxxppxxpp0@@@@@@p`pp@@@@@@ ` ppxxp@ @@@@@@0xPPP DP PPPP  @ @@@@@@@  @@@@@@@ P>|x?σ~<|????x?;Áǿ~`<|<<1<<<<~<~<|<|`|???<0?>??>>?<<8x8x|||lmm?||LJLJLJ<ǃpxtpp  @ pp@@@`@@@ pp p@  H  @ p@ @@P`@@x  @@  PPP  0@  π|~88|=><<<<<<<<<<<<<<<<<<<xx||<|<|xaCCG>p{3>|> 8<< |<<<<|<<<<~~?xp0`p88p?>x8pp`0`@<<xppp  8p<8p00=>0888xxx|<?0@p