.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS WUJTOM 003Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot www.rg.w.pl G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ P cZw cc* W~76 "CHATA WUJA TOMA" HARRIET ELIZABETH STOWE CZʌ PIERWSZA ROZDZIA I W ktrym czytelnik zawiera znajomo z prawdziwie humanitarnym czowiekiem O zmierzchu ktrego dnia zimowego, w miecie P. w stanie Kentucky dwaj dentelmeni siedzieli przy butelce wina w dostatnio urzdzonej jadalni, omawiali wan zapewne spraw. Nawiasem mwic, powysze okrelenie stosuje si jedynie do jednego z tych panw, drugi bowiem by raczej przeciwiestwem dentelmena. Niski i krpy, o grubej twarzy, nacechowanej bezczelnoci i napuszon brutalnoci, sprawia wraenie osobnika spod ciemnej gwiazdy, gbura, przepychajcego si okciami przez ycie. Ubir jego by dostosowany do twarzy: kamizelka graa wszystkimi barwami tczy, bkitny krawat, luno zwizany, by upstrzony ciemnymi punkcikami, na grubych palcach skrzyy si liczne piercienie, a ze zotegoacucha zwisay mnogie grona brelokw, ktre potrca nieustannie, z upodobaniem przysuchujc si dwikom. Mowa jego bya brutalna, naszpikowana usterkami i gminnymi, czasem ordynarnymi wyraeniami. Natomiast drugi pan, mr. Shelby by dentelmenem w kadym calu. Dom ten nalea do niego i wiadczy o dobrym smaku i luksusowych przyzwyczajeniach gospodarza. Zapewniam pana, e Tom jest wyjtkowymczowiekiem mwi gospodarz i wszdzie dano by mi za niego t cen. Jest niezwykle zdolny i uczciwy. Prowadzi moje gospodarstwo wzorowo i regularnie jak mechanizm zegarowy. Uczciwy? O ile Murzyn moe by uczciwy? odpar szyderczo mr. Halley i dola sobie wina do szklanki. O nie, powiadam panu, e niebywale uczciwy i religijny. Jego pobono wzmoga si szczeglnie pod wpywem misji wdrownej, ktra odwiedzia nasz kraj cztery lata temu. Ufam mu bezgranicznie i nieraz powierzaem mu odpowiedzialne i pienine zlecenia. Nigdy nie zawid zaufania. Niektrzy ludzie nie chc wierzy, a by Murzyn mg by naprawd szczerym chrzecijaninem odezwa si Halley a ja w to wierz. Niedawno nawet nabyem takgratk za psie pienidze, bo wytargowaemj u jegomocia, ktry mia n na gardle iptno w kieszeni. No i zarobiem na czysto szeset dolarw. Dobry by numer a juci. Na og religia jest dobr rzeczu Murzyna. Sk w tym, e rzadko si spotyka prawdziw religi! Przewanie graj komedi. A ja panu powiadam, e Tom nie udaje. Niedawno wysaem go do Cincinnati po piset dolarw. Po drodze kuszono go: Uciekaj Tomie do Kanady! Nie odpowiedzia Nie mog tego zrobi, gospodarz ma do mnie zaufanie . Przykro mi si z nim rozsta... Ale do rzeczy. Dam panu Toma i basta. Jeli ma pan odrobin sumienia, to zadowoli si pan Tomem. Ja, mr. Shelby, sumienia mam akurat tyle,ile powinien mie kupiec! A w ogle z dobrym czowiekiem jestem skonny do ustpstw, ale c robi, czasy nastay takie cikie! ... Sowo daj okropne czasy! Westchn ciko i znowu napeni szklank. No, nieche pan powie ostatnie sowo, Halley! odezwa si Shelby po krtkim milczeniu. Czy nie ma pan no, bodaj jakiego chopca lub dziewczynki na dobitk? To znaczy... widzi pan, nie mgbym si nikogo teraz pozby. Prawd mwic, zdecydowaem si sprzeda ktrego z niewolnikw tylko dlatego, e mnie warunki materialne zmuszaj. Nie lubi rozstawa si z niewolnikami. Tak jest, mj panie. W tej chwili drzwi otworzyy si cicho, i naprogu stan ciemny chopczyk cztero-lub picioletni. By wyjtkowo adny. Czarne, poyskujce jak jedwab, mikkie wosy, rozkosznymi kdziorkami okalay przepikny owal dziecicej, smagej twarzy. Spod gstych i dugich rzs spoglday byszczce, czarne jak agat, agodne i wesoe oczy. Nosi ubranko z tego i psowego aksamitu; w kolorze tym byo mu bardzo do twarzy. W ruchach jego bya jaka komiczna, dziecica pewno siebie, waciwa wszystkim pieszczochom. A!! Harry! Prosz bardzo! zawoa mr. Shelby Chwytaj!! Podrzuci do gry szypuk winogron. Chopczyk podskoczy i zrcznie zapa owoc. Gospodarz rozemia si. Przywoa chopca i pogaska go po gowie. A teraz, pokaesz temu panu, e umiesz taczy i piewa. Chopczyk zapiewa dzik i dziwn pie murzysk, uzupeniajc melodi komicznymi ruchami ng, rk i caego ciaa, znakomicie dostosowanymi do jej rytmu. Chwacki chopak!! zawoa mr. Halley, rzucajc mu kawaek pomaraczy. A teraz Harry pokae, jak chodzi dziad Cujoy, kiedy dokucza mu reumatyzm rzekmr. Shelby. W tej chwili figura chopczyka zmienia sinie do poznania: z garbem na plecach, opierajc si na lasce, Harry pokutyka popokoju, zataczajc si i potykajc o rne przedmioty. Obaj mczyni parsknli niepohamowanym miechem. Hurra!! Brawo! Co za szelma! krzykn mr. Halley. No interes ubity!! Podnis si i pooy do na ramieniu mr.Shelby. Bior tego chopca i sprawa zaatwiona!! W tej chwili drzwi otworzyy si cicho i do pokoju zajrzaa moda, moe dwudziestopicioletnia niewolnica. Z pierwszego wejrzenia mona byo przyj j za matk maego Harry ego. Miaa takiesame poyskujce wosy, takie same oczy irzsy. Zarumienia si gwatownie, czujc na sobie cyniczne spojrzenie mr. Halley a. Bya bardzo zgrabna. Jej subtelne rce i pikne nogi nadaway jej szczegln wytworno. Przepraszam rzeka z zakopotaniem Przyszam po Harry ego. Jeli chcesz, zabierz go ze sob odpowiedzia mr. Shelby. Skorzystaa z pozwolenia skwapliwie. Wzia chopca na rce i szybko wysza z pokoju. Towar, paluszki liza! zawoa Halley Przysigam na Jowisza, to istny skarb! Z tak dziewczyn moe pan wzbogaci si w Nowym Orleanie! Widziaem, jak pacono tysice za gorsze okazy. Nie zamierzam bogaci si w ten sposb odpowiedzia sucho mr. Shelby. I aby zmieni temat, odkorkowa now butelk, nala mr. Halley owi i zapyta go, jak mu smakuje wino. Pierwsza klasa! zawoa mr. Halley, klepic swego rozmwc po ramieniu, i doda obcesowo: No, niech pan powie, ilepan da za t dziewczyn? Nie jest do sprzedania, mr. Halley. Moja ona nie moe si bez niej obej. Nie sprzedabym jej na wag zota. Kobiety nie umiej rachowa. Niech no pan pokae im, ile mona kupi brylantw, pir i zotych zegarkw za zoto wagi najdroszego im czowieka, a zobaczy pan,inaczej zapiewaj! ... Jestem gotw zaoy si! Naprawd! Nie, Halley! Nie warto o tym mwi. Skoro powiedziaem, e nie, to rzecz skoczona! W takim razie niech mi pan da chopca. Zdaje si, e na to zasuyem? Ale na co panu chopiec?? Co pan z nim pocznie? Mam przyjaciela, ktry si tym zajmuje. Jego specjalno to adni chopcy. Wie pan,to towar dla amatorw. Poszukiwany w bogatych domach. Paski diabeek bdzie si bardzo nadawa. Nie chciabym go sprzeda! odpowiedzia w zamyleniu gospodarz. Widzi pan jestem czowiekiem humanitarnym. Nie lubi odrywa dzieci od matek. Rozumie si, rozumie si! Nawet bardzo, e tak powiem, zrozumiae! ... Te baby od razu w bek, lament, krzyki, spazmy! ... Myli pan, e sprawia to komu przyjemno? Trzeba si do tego zabiera umiejtnie, e tak powiem... Ot wyle pan matk na tydzie co? i wszystko pjdzie jak z patka. Zanim wrci, ju po harapie! Apotem maonka szanownego pana podarujejej jakie kolczyki albo rne drobiazgi, no i uspokoi si baba. Mj Boe!! Co te pan mwi, mr. Halley. Co tam, to nie s nasze biae kobiety! Wszystko zaley od tego, jak si do nich zabra! Powiadaj na przykad, e od handlu niewolnikami serce czerstwieje. Wcale tego nie uwaam! Chodzi o to, e ja nie postpuj tak jak inni. Widziaem takich,co to odrywali dzieci od matek przemoc i zmiejsca sprzedawali. Matka krzyczy, pacze, rozpacza... I co w tym dobrego? Pody system, powiadam panu! To tylko psuje towar! Widziaem w Nowym Orleanie dziewuch mona miao powiedzie pikna! No i co? Zmarnowali j, wanie wskutek tego systemu. Idiota, ktry j kupi, chcc pozby si jej dziecka, oderwa je si... Popatrzaby pan na ni... Rozwcieczona jak prawdziwa biaa matka. Miota si, krzyczy, huczy, przeklina a strach byo patrze... Jednak dziecko zabrali. A ona wzia i zwariowaa, i po tygodniu wycigna kopytka! ... Kto straci? Waciciel. A dlaczego? Dlatego, enie by ostrony! Nie ma o czym mwi! Zawsze lepiej by ludzkim, humanitarnym. Przekonaem si z wasnego, e tak powiem, dowiadczenia! Po krtkiej przerwie, rozsiadszy si w fotelu i skrzyowawszy rce, peen zadowolenia z siebie i zarazem udanej skromnoci, cign dalej: Rozumie si, nie naley siebie samego chwali, ale mwi dlatego, e to wita prawda, e tak powiem... Zdaje si, powszechnie wiadomo, e nikt nie ma tak wspaniaych partii Murzynw, jak, ja... Wszyscy moi niewolnicy s dobrze utuczeni i zdrowi i umiera ich znacznie mniej, ni u innych. A cay mj sekret polega na tym, eja z nimi obchodz si po ludzku. Tak, musz powiedzie, e humanitarno jest podstaw mego interesu! Mr. Shelby nie wiedzia, co odpowiedzie. Naturalnie!! mrukn niepewnie, przeraony bezczelnoci handlarza. Trzeba panu wiedzie, e kpiono ze mnie za to... Takie pogldy nie s w modzie, ale ja, mj panie, dam sobie za nie gow odrba! Wszak im to zawdziczam majtek!No tak! Mog powiedzie, e moje myli dobrze mi zapaciy za wyprodukowanie. Halley rozemia si, uwaajc koncept za nader dowcipny. W zapewnieniach tego czowieka byo tyle bezczelnoci i osobliwego nonsensu, e mr. Shelby nie mg si powstrzyma i parskn miechem. To dziwne kontynuowa go, zachcony miechem gospodarza. Nie mogem przekona swoich kolegw. Miaem takiego jednego, pracowaem z nim do spki. Zrczny by facet? Tylko wzgldem Murzynw istny diabe! Uwaa, e tak powinno by, bo poza tym nie znaem lepszego nad Toma Lokera czowieka. Powiadam czasem: I po co tuc murzynki po bie, kiedy pacz i tskni? Co ci z tegoprzyjdzie? Jaki poytek? Niech sobie wyj, ani ci to zibi, ani grzeje. Taka ju ich natura! Walisz je, a one brzydn i choruj, i trac na wartoci! Wierzaj mi, e ludzkie traktowanie, e tak powiem, bardziej popaca! Jemu na gowie koki ciosaj nie pomoe! Napsu mi piciami tyle towaru, e zerwaem z nim, chocia kuta bya bestia na wszystkie nogi i serce mia zote.I uwaa pan naprawd, e paski system jest lepszy? O panie! Trzeba tylko dobrze wytresowa Murzyna, a wwczas to mona z nimi robi,co si ywnie spodoba. W takim razie przypuszczam, e moi Murzyni s le wytresowani. Moliwe. Wy tu, w Kentucky rozpieszczacie Murzynw, a to im tylko na szkod wychodzi. Wemy takiego, na przykad, negra. Pan Bg po to nieboraka stworzy, aby przechodzi z rk do rk, aby dzi mona go byo spawi Tomowi, jutro Dickowi, a pojutrze licho wie komu. I nie naley w nich wpaja przernych tam fantazji, nadziei, bo to tylko pogarsza ich sytuacj. Dlatego te powiadam, e lepiej wyszliby na tym pascy Murzyni, gdyby pan traktowa ich tak, jak na innych plantacjach... W milczeniu obaj wyuskiwali orzechy. Wreszcie odezwa si Halley. No i co pan postanowi?? Poradz si ony. Niech pan przyjdzie midzy szst a sidm. Handlarz niewolnikw poegna si i wyszed. I ja nie mog spuci tego otra ze wszystkich schodw! z guch rozpacz myla mr. Shelby gdyby mi dawniej powiedziano, e bd zmuszony sprzeda Toma jednemu z tych przekltych handlarzyniewolnikw, odpowiedziabym: czy jestem gorszy od psa? ! A jednak to konieczne! Tak, konieczne! A synek Elizy? I ile przykroci doznam od ony! ... O, te dugi! W stanie Kentucky sytuacja niewolnikw bya o wiele lepsza ni gdzie indziej. Spokojne, regularne gospodarstwo rolne niewymagao tej gorczki pracy, ktra bya konieczna w stanach poudniowych. Gospodarze zadowalali si skromniejszym dochodem i nie zapominali cakowicie o interesach swych blinich. Na widok rnych scen, objawiajcych rozczulajc wierno niewolnikw, oddanych swym panom ca dusz, liczni podrnicy poddawali si urokom wskrzeszonych legend czasw patriarchalnych. Niestety, nad wzruszajcymi scenami poszczeglnych sielanek unosi si upir gronego prawa. Pki prawo uwaao Murzynw za rzecz, bdc nieograniczon wasnoci pana, pki ruina, nieostrono biaego gospodarza moga zmusi niewolnikw do przejcia od spokojnego i wzgldnie szczliwego ycia pod opiek humanitarnego waciciela do ycia penegoudrki, nieludzkiego mozou i ostatecznej rozpaczy pty haba straszliwa plamia sumienie ludzkoci. Mr. Shelby by dobrym i troskliwym gospodarzem. Ale wskutek nieudanych spekulacji finansowych zabrn w dugi. Weksle jego znalazy si w rkach mr. Halley a, ktry pragn z tego cign jak najwiksze korzyci. Eliza, podchodzc do drzwi, usyszaa, jak mwiono o sprzeday Murzynw. Chciaa posta chwil i podsucha, ale w tej chwilizawoaa j gospodyni. W kadym razie zdawao si jej, e napomykano o jej synu.W przeraeniu przytulia chopca do piersi i pobiega do pani Shelby. Elizo, co si z tob dzieje? zapytaa mrs. Shelby, zdziwiona wyjtkow niezrcznoci i roztargnieniem niewolnicy. O, wielmona pani! W jadalni pan rozmawia z kupcem... Czy pan zgodzi si sprzeda mego Harry ego? Ale nie, Elizo! Co za gupstwa! Wiesz, e pan nie sprzedaje niewolnikw, jeli jest z nich zadowolony. Zreszt komu potrzebny twj Harry?... Przesta paka i ubierz mnie. Czy ja bym pozwolia! Jeste naprawd przesadna, gdy chodzi o twego synka. Ktokolwiek do nas przychodzi, od razu mylisz, e przyszed zabra Harry ego. Sowa mrs. Shelby uspokoiy Eliz. Miaa bezgraniczne zaufanie do swej pani, ktra susznie syna z rozumu, podniosych zasad, wrodzonej szlachetnoci i religijnoci. Pani Shelby w istocie nie okamywaa jej. Wierzc w dobro ma i nie znajc jego kopotw finansowych, nie posdzaa go o haniebne zamiary sprzedania niewolnikw. ROZDZIA II Matka Eliz wychowywaa sama pani Shelby. Dlatego uchodzia w tym domu za pupilk. Jak wikszo mulatek miaa czarujcy wdzik, gracj ruchw i mikki pieszczotliwy gos; naprawd olepiajc urod czya z zaletami piknego i szlachetnego charakteru. Wychowana starannie w dobrych zasadach, unikna licznych demoralizujcych pokus, ktre gubi wikszo adnych niewolnic. M jej Jerzy Harris by piknym silnymibardzo pracowitym niewolnikiem. Przez jaki czas pracowa w fabryce workw, gdzie wkrtce zaj przodujce stanowisko.Wynalaz nawet maszyn do trzepania konopi. Niebywale zdolny, zjedna sobie ludzi wdzikiem swych manier, osobliwym urokiem nieprzecitnej osobowoci. A jednak by rzecz, tylko rzecz swego srogiego waciciela, ktry nie omieszka skorzysta z praw wasnoci. Zwiedziwszy pewnego razu fabryk, w ktrej Jerzy pracowa, obejrzawszy jego wynalazek, pod wpywem jakiej tpej zazdroci odebra go z fabryki, mimo gorcych prbi namw dyrektora, i zmusi do cikich robt polnych. Sam Jerzy nie mia nic do powiedzenia, musia sucha, zaciskajc zby i poskramiajc swj gniew i rozpacz. Eliz polubi jeszcze za szczliwych czasw pracy w fabryce. Przez dwa pierwsze lata widywali si bardzo czsto i nic nie zakcao ich szczcia, prcz mierci dwch niemowlt, ktre zmary wkrtce po urodzeniu. Dopiero okrutny kaprys waciciela, za jednym zamachem zniweczy ich szczcie i nadzieje na lepsz przyszo. Jerzy nie widzia przed sob nic prcz cikiego trudu, okrutnych zniewag i ndzy.Gospodarz i jego synalek bili go, zncali si nad nim i szukali sposobw coraz okrutniejszych pogbienia jego niedoli. Nienawidzc rodziny Shelby, waciciel Jerzego krzywym okiem spoglda na jego maestwo z Eliz i wreszcie postanowi go oeni z wasn niewolnic. Wprawdzie maestwo z Eliz byo uwicone przez Koci, ale wszak Murzynjest tylko rzecz, ktrej nie dotycz sakramenty biaych. Powcigajc swj wj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} jiC }x}`Xj`4cP1 = c # c 1 1t cgniew do czasu, Jerzy postanowi w najbliszym czasie uciec do Kanady i zwierzy si ze swego planu Elizie. Upatrywa ratunek jedynie w ucieczce do kraju, gdzie nie ma niewolnictwa. ROZDZIA III Wieczr w chacie wuja Toma Chata wuja Toma bya niewielk z desek sklecon przybudwk do domu waciciela.Do chatki przylegaa dziaka ogrodu, bardzo starannie utrzymywana. Wzdu fasady wiy si pdy ogromnej psowej begonii i pezajcej ry, przykrywajce gstym listowiem nieociosane deski przybudwki. Nastpuje wieczr. W domu jest ju po kolacji, wic ciotka Chloe, pierwsza kucharka na folwarku, spieszy do chatki, aby przyrzdzi wieczerz, wasnemu mowi. Twarz ciotki Chloe jest czarna, byszczca, jak pierogi jej kucharskiego kunsztu, i z bezgraniczn dobrodusznoci wyglda spod zalotnego turbanu. Kucharka bya z niej znakomita, oddana swej pracy ca dusz i caym sercem. Niebyo gski, ani indyczki, ktra by nie zadraa na jej widok od ap do czubka, w przeczuciu bezsawnej i przedwczesnej mierci. Na prno inni adepci sztuki kulinarnej gowili si nad sekretem nieskoczenie urozmaiconych pierogw arcydziea jej kunsztu. Braa si do pracy z istnym natchnieniem zwaszcza, gdy trzeba byo wyda proszony obiad. Czynia to z wielk satysfakcj i z wewntrznym zadowoleniem, i zawsze cieszya si szczerze na widok goci. Szeroka izba bya urzdzona bardzo skromnie. W jednym kcie stao ko, przykryte nieno bia pociel, obok na pododze lea dywanik. To uwicony zaktek ciotki Chloe i nikt nie mia tu wtargn bez jej pozwolenia. W drugim kcie drugie mniej paradne ko. Na cianach obrazy, ilustrujce histori wit, i portret generaa Washingtona. Na skleconej z desek awce siedz dwaj chopcy, o czarnych pucoowatych twarzach, kdzierzawych wosach i pomiennych oczach. Z uwag przygldaj si pierwszym nieudanym prbom chodzenia, niespena rocznego niemowlcia.Na wprost kuchenki stoi stary, kulawy st, przy ktrym siedzi wuj Tom, prawa rka mrs. Shelby Murzyn herkulesowej budowy, o wysokim i szerokim torsie, kulistej gowie i spokojnym, powanym obliczu rasowego Afrykanina. Uderza w nim jaki swoisty stop godnoci osobistej z pokorn i wzruszajc prostot. Uwanie spoglda na tablic, na ktrej kreli ogromne litery pod dyktando trzynastoletniego syna dziedzica, Jerzego. Nie tak, wuju Tomie poprawia Jerzy U ciebie wychodzi nie b , lecz w . Istotnie? pyta wuj Tom, z bezgranicznym szacunkiem patrzc na chopca. Jak to biali wszystko robi atwo! odezwaa si ciotka Chloe z dum zerkajc na Jerzego. Serce si raduje, gdy mody panicz przychodzi wieczorami uczy nas mdroci. Ale teraz jestem strasznie godny, cioteczko Chloe odpowiedzia chopiec Czy placuszki prdko bd gotowe? Chloe ju po chwili rzucia na talerzyk wspaniay, zarumieniony i pachncy placek inalaa do talerza doskonaej zupy. Po kolacji ciotka Chloe nakarmia dzieci, umya najmodsz dziewczynk, posadzia j na kolanach ojca i zacza sprzta ze stou. Chopcy za biegali wkoo Toma i Jerzego, wydajc ogupiajce, dzikie okrzyki. Swawolili nie zwracajc uwagi na groby matki, pki nie ogarno ich zmczenie. Wwczas ciotka Chloe rozstawia skadane ko i zawoaa: Piotr, Mojesz do ka! Dzi odbdzie si u nas zebranie. Mamo, nie chce si nam spa. Pozwl i nam sucha. To takie wesoe! Z ko z powrotem wstawi si Jerzy i pozwl im posucha, o czym rozprawiaj starsi. No, niech i tak bdzie zgodzia si Murzynka. Na czym oni bd siedzie? narzekaa ciotka Chloe, sprztajc izb. Od ilu to latodbywaj si kadej niedzieli mityngi u wujaToma, a nigdy nie ma na czym siedzie. Czynic zado zafrasowanej gospodyni wtoczono do pokoju dwie beczuki, napeniono je kamieniami i nakryto deszczukami. Przewrcono rwnie do gry dnem kilka kadzi, par duych drewnianych wiaderek i naprawiono niepewne stoki. Niebawem chata wuja Toma zapenia si gromadk ludzi rnego wieku, poczynajc od siwego osiemdziesicioletniego starca i koczc na wyrostkach. Z pocztku gwarzono o tym i owym. Nastpnie zaczysi piewy. Intonowano moe ggliwie, ale zprawdziwym uczuciem, psalmy o brzegach Jordanu, o ziemi Chanaaskiej i o Nowem Jeruzalem. Niektrzy nawet mieli si i pakali ze wzruszenia, jak gdyby ju widzieli przed sob Ziemi Obiecan. Nastpnie Jerzy Shelby odczyta dwa rozdziay Pisma witego. Wychowany w duchu religijnym, teraz za zachcony uwag suchaczy komentowa wite teksty, a czyni to z tak wymow i tak rozumnie, e zyska pochway modych i bogosawiestwa starszych suchaczy. Lecz za prawdziwy autorytet w sprawach religijnych uchodzi wuj Tom. Wyrnia simidzy rodakami przyrodzon moralnoci iniepospolitym, jasnym i tgim umysem. To te w tym gronie uchodzi niejako za kapana, za najlepszego nawet z kapanw.Tym razem modli si tak arliwie i przemawia tak namitnie i wymownie, e suchacze pakali z zachwytu i wzruszenia.Tymczasem w domu mr. Shleby i mr. Halley przegldali uwanie jakie dokumenty.Wszystko w porzdku orzek w kocu handlarz niewolnikw brak tylko paskiego podpisu. Mister Shelby podpisa ze skwapliwoci czowieka, ktry chce czym prdzej pozbysi niemiej sprawy. Interes ubity! woa mr. Halley chowajcdokumenty do teczki i podnoszc si ociale. Tak, interes ubity powtrzy w zamyleniu gospodarz i poegnawszy mr. Halley a, zacign si mocnym cygarem. ROZDZIA IV Podsuchana rozmowa Arturze zapytaa mrs. Shelby swego ma kt to by u ciebie?? Niejaki Halley odpowiedzia z zakopotaniem mr. Shelby. Czy handlarz niewolnikw?? Dlaczego tak sdzisz, Emilio? zapyta mr. Shelby, niespokojnie spogldajc na on. Mwia mi Eliza. Przysza do mnie zrozpaczona i twierdzia, e siedzi u ciebiehandlarz niewolnikw i chce kupi jej chopca. Powiedziaam jej, e chyba oszalaa. Tak, Emilio odezwa si po chwili mr. Shelby, gdy postanowi od razu wyjani mczc sytuacj. Nigdy bym dotychczas nie przypuszcza. Ale jestem w tak okropnym pooeniu, e nie mam innego wyjcia i musz sprzeda ktrego z naszych ludzi. Sprzeda??... I temu osobnikowi?... To niemoliwe! ... Niestety, tak, sprawa ju zaatwiona... Sprzedaem Toma... Toma? Tego dobrego i oddanego ca dusz czowieka, ktry suy u nas od dziecistwa?... Ale wszak przyrzeke go wyzwoli... O Boe wielki! Teraz mog uwierzy we wszystko, w to nawet... e potrafisz sprzeda maego Harryego, jedyn pociech jego matki, mojej biednej Elizy! Masz suszno odpowiedzia z mimowoln gorycz mr. Shelby sprzedaem rwnie Harry ego... Zreszt c dziwnego? Wszyscy dookoa codziennie niemal sprzedaj i kupuj niewolnikw i niktnie patrzy na nich jak na potworw moralnych jak ty teraz na mnie. O, Boe, nie chodzi o sam fakt sprzeday,ale o tych, ktrych sprzedae. Czy nie moge wybra innych? Nie mogem. Za nich pacono mi najwicej... Owszem, za Eliz chcieli mi da tyle, ile za Toma i Harry ego razem. Ale znajc twoje przywizanie do tej dziewczyny, odmwiem. Przeto prosz ci,aby mnie nie sdzia zbyt surowo. Wybacz, mj przyjacielu. Jestem tak oszoomiona i zmartwiona, e sama nie wiem, co mwi. Ale czy nie mona inaczej poradzi? Ja osobicie gotowa jestem wyrzec si wielu rzeczy. Nie, to chyba niemoliwe! Oderwa Toma od tego wszystkiego, comy go sami nauczyli czci ikocha! Pozbawi Eliz dziecka i skaza j na przedwczesn mier z rozpaczy? Ach Emilio, wierz mi, ja sam cierpi gboko, ale nie mogem inaczej postpi. Nie wtajemniczaem ci dotychczas w naszstan majtkowy. Musz ci wyzna, e grozia nam zupena ruina, e gdybym nie sprzeda Toma i chopaka, musiabym sprzeda dom i cae gospodarstwo. Halley mia moje weksle i mg mi dyktowa warunki. Spieniyem wszystko, co mogem, zaduyem si nawet, ale i tego byo mao. Mrs. Shelby nie odpowiadaa. Ukrya twarz w doniach i cicho jczaa. Przeklte niewolnictwo!! rzeka wreszcie. A ja, naiwna, wyobraaam sobie, e mona to zo przemieni w dobro. Emilio, zdaje si, e stajesz si abolicjonistk [1]. Abolicjonistk? O gdyby wszyscy abolicjonici tak znali niewolnictwo jak ja, to inaczej by jeszcze mwili! Jaka szkoda, e nie mam innych klejnotw, prcz tego zotego zegarka. Gdybym moga ocali maego Harry ego, oddaabym wszystko, co posiadam. Niestety, nic ju si nie da naprawi. Jutro rano Halley przyjedzie po sw wasno. Ja wyjad wczeniej... nie bd mg patrze na uprowadzenie Toma... Radz ci wyjecha rwnie z samego rana zEliz do ssiadw. Lepiej bdzie, jeli nie zobaczy. O, nie, nigdy w yciu! zawoaa mrs. Shelby Nie porzuc biednego starego Toma. A Eliza? Co si z ni stanie! Za jakie grzechy spotyka nas tak cika kara! W ssiednim pokoju staa Eliza i podsuchiwaa. Przeczuwaa prawdopodobnie, e o niej toczy si rozmowa. Kiedy mrs. Shelby umilka, Eliza, blada, drca, po cichu wycofaa si z pokoju i wrcia do siebie. Na ku lea Harry i umiecha si bogo przez sen. Biedne dziecko moje! szepna matka sprzedano ci! Ale nie bj si, mj miy chopczyku, uratuj ci! Na arkusiku papieru szybko nakrelia kilkazda: Droga pani! Niech mnie pani nie uwaa za niewdziczn. Syszaam pani rozmow z panem. Musz uratowa swe dziecko; nie bierzcie mi tego za ze. Niech pani Bg wynagrodzi za dobre serce . Napisaa adres, po czym zwizaa w wzeek bielizn i ubranie syna. Ubraa si prdko i obudzia chopczyka. Cicho, Harry rzeka zy czowiek chceprzyj i zabra mego maego Harry ego. Ale ja nie pozwol, aby ci zabrano; i wol sama z tob odej, uciec od zego czowieka. Otuliwszy si chust, wzia go na rce i cichaczem przez werand wysza z domu. Noc bya wiea, jasna i gwiedzista. Eliza zatrzymaa si przed chat wuja Toma i lekko stukna do okna. Kto tam? rozleg si gos Chloe, ktra po chwili uchylia zasony. Ach, mj Boe,to Eliza! Tom, wstawaj prdko! Eliza przysza. Tom zerwa si z ka i zapali wiec, ktra owietlia blade i znkane oblicze Elizy. Uciekam z trudem chwytajc dech, szepna Eliza. Nasz pan sprzeda moje dziecko!! Sprzeda!! zawoali z przeraeniem maonkowie. Tak odpowiedziaa Eliza Syszaam jak pan mwi do pani, e sprzeda mego synka, a take ciebie, wuju Tomie... sprzeda handlarzowi, ktry jutro rano po was przyjedzie... Murzyn z cikim jkiem osun si na stoek i spuci gow na piersi. Boe, ratuj nas nieszczsnych! krzykna ciotka Chloe. Nie mog uwierzy! C zego uczyni Tom, e pan sprzeda go handlarzowi? Nic zego odpara Eliza. Pan nie chciago sprzeda, a pani, powiadam wam, to istny anio... Bagaa, wstawiaa si za nami, ale pan powiedzia, e to byo konieczne, bo inaczej handlarz zabraby mucay dom i gospodarstwo. Nie powinnam ucieka, ale musz. Tomie, a ty dlaczego nie uciekniesz? zwrcia si ciotka Chloe do ma. Uciekajz Eliz, pki czas. Id prdzej, zbieraj si. Dam ci co na drog i id z Bogiem! Tom podnis gow, rozejrza si wkoo, po czym rzek ze smutkiem ale stanowczo: Nie, nie uciekn. Niech ucieka Eliza. To nawet jej powinno, jeli chce ustrzec dziecko od zagady. Ale syszaa, co mwia. Jeli ja uciekn, to handlarz wyzuje mego pana z caego majtku. Nie, nie wystawi mego pana na zgub. Jest niewinny i nie zasuguje na wymwki. Jestem przekonany, e nie zapomni o tobie io naszych dzieciach. Odwrci si, spojrza na czarne kdzierzawe gwki; opar si o grzbiet krzesa i ukry twarz w doniach. Guche kanie wstrzsno jego potnym ciaem izy przez palce stoczyy si na podog. Widziaam si dzi wieczorem z mem rzeka Eliza. Powiedzia mi, e nie zniesie ju niewoli, i e wkrtce ucieknie. Zawiadomicie go o mnie... Powiedzcie, e postaram si dotrze do Kanady. e kochamgo caym sercem i e, jeli nie przeznaczono nam si widzie, to... Przez kilka chwil walczya ze zami. Opanowaa si wreszcie i dodaa: Powiedzcie mu, aby nie grzeszy, abymy mogli bodaj po mierci spotka si w Krlestwie Boym... Jeszcze kilka sw i ez, bogosawiestwiwestchnie, i oto moda mulatka, tulc do siebie zdziwionego chopczyka, bez szmeru wysuna si z chaty Toma. ------- [1] Abolicjonizm - ruch polityczny w StanachZjednoczonych Ameryki, ktry dy do zniesienia niewolnictwa. ROZDZIA V Nieoczekiwane odkrycie Maonkowie Shelby, trapieni niepokojem i zmartwieniami, dugo nie mogli zasn. Nazajutrz obudzili si pniej ni zwykle. C to nie wida Elizy?? odezwaa si mrs. Shelby, dzwonic bez skutku na suc. Po chwili wszed mody murzyn z gorc wod do golenia dla mr. Shelby. Endy rzeka dziedziczka zawoaj Eliz.Dzwoniam moe z dziesi razy, ale ona prawdopodobnie nie syszaa. Murzyn wrci wkrtce, byszczc wybauszonymi oczyma. Pokj Elizy jest pusty wykrztusi ze zdumieniem komoda i szafa otwarte, wszystkie rzeczy rozrzucone. Zdaje si, eEliza ucieka... Pastwo Shelby od razu domylili si prawdy. Widocznie przeczua co! zawoaa paniShelby. Dziki Bogu! Mam nadziej, e usza daleko. By moe wymamrota mr. Shelby Aleja jestem w przykrej sytuacji. Halley wie, e z niechci odstpuj chopczyka. Teraz pomyli, e byem w zmowie z Eliz, i oszukaem go po prostu... Jest to sprawa mego honoru, dlatego musz za wszelk cen odszuka uciekinierk. Po chwili w domu powsta gorczkowy ruch; niewolnikw ogarna prawdziwa panika. Biegali, krztali si, czynili sobie szeptem zwierzenia. Caa gromada chopcw wybiega na drog, pragnc podzieli si niespodziank z niefortunnym handlarzem. Ledwo si ukaza, wtajemniczyli go w zajcie. Skutek nie zawid ich. Halley j miota najbardziej wyszukane przeklestwaku wielkiej radoci czarnej zgrai. Czy to prawda, mr. Shelby zagadn obcesowo gospodarza Halley, wbiegajc do jadalni, e ta dziewka ucieka wraz ze swym bk... Niech si pan liczy z obecnoci mojej ony przerwa mu ostro mr. Shelby. Ach, wybaczy pani! kaniajc si, rzek handlarz, z trudem hamujc wcieko. Ale czy to prawda? Sir, jeli chcesz ze mn rozmawia, to powinien pan stosowa si do powszechnie przyjtych prawide grzecznoci poprawi go znw mr. Shelby. Endy, zabierz panu kapelusz i lask! Niech pan siada... Tak, niestety, musz potwierdzi, Eliza dowiedziawszy si w jaki tajemniczy sposb o naszym interesie, ucieka w nocy z dzieckiem. Spodziewaem si, e postara si pan wystrychn mnie na dudka! C to ma znaczy? Jeli pan wtpi w moj uczciwo, to mam na to odpowied, ktra nie bardzo si panu spodoba. Halley zmiarkowa pogrk i znionym tonem zacz narzeka na nieoczekiwan strat. Powtarzam jednak panu nalega mr. Shelby e nie pozwol wtpi o mojej uczciwoci. Jestem gotw uczyni wszystko, co mog aby uatwi panu pocig. Dam panu swych ludzi, konie i czegopan poza tym zada. Ale doda innym tonem radz panu powcign swj gniewi zje niadanie. Przez godzin uciekinierkanie daleko zajdzie. Majc do dyspozycji konie, atwo j bdzie dogoni. Halley wysapa si z gniewu i zosta do niadania. Tymczasem wrzenie wrd Murzynw wzmagao si z kada chwil. Omawiali ucieczk Elizy i sprzeda Toma, wyraajc przerne domysy. Sam przezwany Czarnym, poniewa by w istocie czarniejszy od reszty swych rodakw, popisywa si i przechwala swoj przenikliwoci i mdroci. Ej, Samie! zawoa, wychodzc na ganek Endy Pan kaza osioda Billa i Jerry. W jakim celu?? Mamy obaj pomaga mr. Halley owi przy pocigu. Ach tak! A wic Czarny Sam przydaje si na co. Doskonale! Nie bd sob, jeli nie schwytam gupiej baby! Ech ty ofukn go Endy Pani nie yczy y biaych. Powcigajc swj wj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{ P= P bcH7c,Uc;Lsobie, aby schwytano Eliz. Gotowa rzgamiwynagrodzi twoj zbyteczn gorliwo. Lepiej stosowa si do ycze pani, bo pan koniec kocw zawsze przyznaje jej racj.Czarny Sam w zamyleniu podrapa si w gow. Ba! zawoa z niepowtarzaln intonacj waciw jedynie Murzynom i pobieg do stajni. Po chwili przytroczy osiodane konie do supa, przy ktrym sta ju wierzchowiec Halley a. Nastpnie podnis ostr trjboczn szyszk bukowego drzewa i niepostrzeeniewsun j pod siodo wierzchowca Halley aw ten sposb, eby przy najmniejszym nacisku kua konia, nie zostawiajc ladu. W tej chwili na werand wysza pani Shelby. Przypomniaa Samowi, e Jerry niedawno uderzy si w nog. Zabronia muwic przesila szlachetne zwierz. Murzyn wymownie j zapewni, e bdzie oszczdza rumaka. Udobruchany dobrym niadaniem, mr. Halley wyszed wreszcie na werand, nucc co wesoo. Komu w drog, temu czas! zawoa do obu oczekujcych go forysiw. Trzeba sispieszy, poniewa zmarnowalimy wiele czasu. Jestemy gotowi, sir odpowiedzia z niskim ukonem Czarny Sam. Pomoemy tylko panu dosi bieguna, po czym pomkniemy jak wicher, i tyle co nas widzia! Ledwo Halley rozsiad si na siodle, wierzchowiec stan dba i po chwili zrzuci z siebie niefortunnego jedca wprost pod kopyta obok stojcych koni. Czarny Sam wrzasn, udajc, e usiuje okiezna zwierz, w istocie za krzykiem igestykulacjami poszy konia, ktry wreszcie wyrwa si i, rc gono, pomkn przez otwarte na ocie wrota na rozleg k. Tu za nim galopoway konie, mr. Shelby, a dalej uganiali si Sam i Endy, wrzeszczc i krzyczc co si w gardle. Psy zaszczekay,Murzynitka sekundoway im dzielnie, skaczc z uciechy i klaszczc w donie. Pocig trwa bardzo dugo, dziki wyjtkowej gorliwoci Sama i jego towarzysza. Cwani Murzyni udawali, e wybijaj si z si, cigajc sposzone rumaki. Halley pdzi za nimi, klnc na czymwiat stoi, to przystawa, tupa w bezsilnej zoci nogami i trzaska z bicza, co potgowao niepokj przeraonych zwierzt. Dopiero po dwch godzinach Sam przyprowadzi spienione rumaki. Zapaem!! zawoa z triumfem gdyby nie ja mona byoby polowa na nie do jutra!! Gdyby nie ty, bawanie, wszystko byoby w porzdku rzuci ze wciekoci Halley zbaamuciem trzy godziny. Jedziemy, a uwaaj nie rb gupstw!! Jak to, zamierza pan teraz jecha? zapyta ze zdumieniem Sam. Chce pan zamorzy nas i konie? Wszak padamy ze zmczenia, a szkapy s pokryte mydlinami. Przed obiadem mowy nie ma o wyjedzie. Chcc nie chcc, Halley musia na to przysta. Tym bardziej, e namawiaa go mrs. Shelby, zapewniajc, e obiad wkrtcebdzie podany. Wszed wic do domu, nadrabiajc min, podczas gdy Sam radonie byskajc oczyma odprowadzi konie do stajni. ROZDZIA VI Bohaterstwo matki Nikt chyba nie zazna takiej desperacji i nie czu si tak bezbronny jak Eliza po wyjciu z chaty wuja Toma. Biega po przemokej ziemi, przyciskajc do siebie z caej siy maego Harry ego, ktrego chciano jej odebra. Odgos jej wasnych krokw, chrzst gazi, cie jaki na drodze wszystko przeraao j i pozbawiao przytomnoci. Pod wpywem cudownej nieznanej siy nie czua wcale ciaru dziecka. Najsabszy dwik, ktry wydawa si podejrzany, przyspiesza jej krok i podwaja jej nieludzk energi. Pdzc przed siebie jak na skrzydach, wznosia oczy ku niebu i cicho bagaa: Panie litociwy, pom mi! Zlituj si nade mn i nad moim dzieckiem!!! Harry tymczasem, uspokojony pieszczotliwymi sowami matki, zasn. Jego cichy oddech, owiewajcy jej wosy, idotyk ciepych rczek dodaway jej si i otuchy. Dawno ju mina ferm swego pana i przylegajcy las, i zorza zabarwia ju wschodni stron nieba. Eliza kierowaa siku niewielkiemu miasteczku T. w pobliu rzeki Ohio. O, gdyby dotara do brzegu i przeprawia si na drug stron rzeki, ju by jej Halley nie dogoni. Inne musiaaby usuwa przeszkody i innychunika niebezpieczestw, ale przynajmniej najgroniejsze byyby przezwycione. Poniewa na trakcie ukazali si pierwsi przechodnie i zaturkotay pierwsze wozy, wic Eliza obudzia chopca, poprawia mu wosy i zsadzia na ziemi. Trzymajc go za rczk, posza przed siebie, oczywicie znacznie zwolnionym krokiem. Soce ju byo wysoko na niebie, gdy na skraju drogi ukaza si gsty las. Wesza pomidzy drzewa, poniewa Harry by godny i spragniony. Nakarmia go i po krtkim odpoczynku wrcia na trakt. Powoli odzyskiwaa spokj. Zmiarkowaa, e nic jej nie grozi ze strony przechodniw.Nie miaa potrzeby unika znajomych, ktrzy znajc dobro pastwa Shelby, nie mogliby posdzi ich niewolnikw o ucieczk. Nieznajomi za nie domylali si, e jest niewolnic, gdy zarwno ona jak i jej synek mieli cer zaledwie niad. Uspokojona wic zdecydowaa si koo poudnia wstpi do niewielkiej czystej fermy, aby posili si i nieco odpocz. Wacicielka fermy przyja j bardzo yczliwie. Eliza zmylia opowie o chorej bogatej szwagierce, mieszkajcej w miasteczku T. , ktr zamierzaa odwiedzi.Dobroduszna gospodyni uwierzya jej, ugocia sutym posikiem i pozwolia przespa si prawie trzy godziny. Na godzin przed zmierzchem uciekinierka dotara do rzeki Ohio, na wprost miasteczka T. Biedna matka ledwo powczya nogami, ale bya pena dobrej nadziei. Spojrzaa na rzek, ktra oddzielaa j od ziemi obiecanej, od ziemi wolnoci. Byo to wczesn wiosn. Rzeka rozlaa, niosc na wzburzonych falach olbrzymie bryy lodu. Poniewa w tym miejscu koryto tworzyo ostry skrt, wic nanioso tu wiele kry. Rozfalowane rozbijajce si wzajemnie bryy cigny si niemal od brzegu do brzegu. Eliza w zamyleniu spogldaa na rzek. Widok ten zmrozi jej krew w yach. O promie nie mogo by mowy. Wesza do zajazdu, stojcego opodal, aby dowiedzie si o innych moliwociach przeprawienia si na drugi brzeg. Czy aden prom ani dka nie przewozi nadrugi brzeg? zagadna oberystk gotujc wieczerz. Nie, teraz nie ma ani promu, ani dki. Widzc strapion i zrozpaczon twarz Elizy, dodaa: Pani musi koniecznie pojecha?? Czy jaki krewny zachorowa wT. ? Tak, syn mj zachorowa skamaa Eliza Dopiero wczoraj wieczorem dowiedziaam si o tym. Szam ca noc i cay dzie i byam pewna, e zastan promna rzece. Ach, co za nieszczcie! westchna oberystka, ktra rwnie bya matk Jakby tu pani pomc? Ej, Salomonie, Salomonie! zawoaa, wychylajc si przez okno. Na progu stan mczyzna w skrzanym fartuchu, o zabrudzonych rkach. Salomonie, nie wiesz, czy ssiad zamierzaprzeprawi wieczorem przez rzek swoje beczki, czy odstpi od zamiaru? Powiedzia mi, e sprbuje, jeeli tylko bdzie najmniejsza moliwo odpowiedzia Salomon. Syszy pani? zwrcia si oberystka do Elizy Jeden z naszych ssiadw chce si przeprawi przez rzek ze swym towarem. Powinien tu wkrtce przyj na kolacj. Radz pani poczeka tu i poprosi go... Ach, jaki miy chopczyk! zawoaa,zauwaywszy Harry ego, ktry dotychczaschowa si za sukni matczyn. Eliza uoya synka na ku w ssiedniej komrce i siedziaa przy nim, dopki nie zasn. Ona sama nie moga spa. Trapiy j okrutne myli. Lkaa si, e u samego celu moe j dogoni przeladowca. Usiadaprzy oknie, wychodzcym na rzek, i skierowaa pene rozpaczy spojrzenie w nieoczekiwan okrutn przeszkod. Porzuciwszy chwilowo uciekinierk, wrcimy do tych, ktrzy j cigali. ROZDZIA VII Pocig Mrs. Shelby przyrzeka mr. Halley owi, e obiad bdzie wkrtce podany, ale w istocie nie moga dotrzyma tego przyrzeczenia. Suba wiedziaa dobrze, e tym razem dziedziczka nie bdzie si gniewa za spnienie. Dokadano wic wszelkich stara, aby obiad wypad jak najpniej. Mister Halley ledwo mg powciga sw wcieko. Miota si po jadalni jak dzika bestia z oczyma krwi nalanymi. Niech poczeka, zbrodniarz przeklty powiedziaa z oburzeniem ciotka Chloe zbrodniarze, odrywaj dzieci od matek, mw od on, wbrew przykazaniom boym.yj z cudzych cierpie, z cudzej krwi. Tu na ziemi maj wieczne wito, wic czy naley im jeszcze yczy, aby i po mierci mieli wieczn rado? I dla kogo stworzonyjest diabe, jeeli nie dla takich oprawcw! zakoczya, uderzajc pici po stole, po czym, zasaniajc twarz fartuchem, gorzko si rozpakaa. Pismo wite kae si modli za tych, ktrzy nam krzywd wyrzdzaj zauway agodnie Tom. Dzikuj Bogu, e ty sama nie jeste taka... Ja osobicie wol tysickro by sprzedanym, ni mie na sumieniu wystpki tych, co nami handluj. Jestem bardzo zadowolony, e pan nie odjecha dzi rano. Byaby to dla mnie najcisza zniewaga. Ulegam woli Najwyszego. Pan mj nie mg inaczej postpi, by zmuszony mnie sprzeda. Ja to pojmuj, ale lkam si, e wszystko si do gry dnem przewrci, gdy mnie nie bdzie. Ludzie tutejsi s wszyscy dobrzy, ale zbyt lekkomylni. To mnie najbardziej niepokoi. W tej chwili wezwano Toma do jadalni. Tomie owiadczy mu mr. Shelby zobowizaem si zapaci temu panu tysic dolarw, jeli nie znajdzie ci na miejscu, gdy zajdzie potrzeba... Dzi ten pan ma inne sprawy do zaatwienia. Jeste wic dzisiaj wolny i moesz czyni, co ci si podoba, mj przyjacielu. Dzikuj, panie odpowiedzia Tom, patrzc na z bezgranicznym oddaniem. Zapamitaj to sobie odezwa si mr. Shelby i nie odpacaj zem za dobre, jak to zazwyczaj czyni Murzyni. Mj panie odpowiedzia Tom, prostujc si i zwracajc do mr. Shelby miaem osiem lat, a pan nie mia jeszcze roku, gdynieboszczka starsza pani zoya pana na moich rkach i rzeka: Oto jest twj mody pan, pamitaj o tym i opiekuj si nim. Ot prosz, aby pan zawiadczy wobec wszystkich, czy nie wywizaem si rzetelnie z powierzonej mi opieki, czy wyrzdziem panu jak krzywd zwaszcza od czasu, jak si staem chrzecijaninem? Miy Tomie zawoa wzruszony do ez mr. Shelby Bogu wiadomo, e by mi wiernym i oddanym sug. Wierz mi, e gdyby nie ostateczna konieczno, nie sprzedabym ci za adne skarby wiata. I ja daj ci sowo szczerej chrzecijanki dodaa mrs. Shelby e wykupimy ci, skoro tylko zbierzemy troch pienidzy... Prosz pana, mr. Halley, aby pan da nam nazwisko i adres czowieka, ktry kupi Toma. Mog jeszcze bardziej i wam na rk rzek handlarz jeli chcecie, to mog za rok przywie go z powrotem i odsprzeda wam. Doskonale odpowiedziaa mrs. Shelby. Przypuszczam, e bdziemy mogli wykupigo za rok, i e pan nic nie straci... na swojej uprzejmoci. Wreszcie o godzinie drugiej Sam i Endy przyprowadzili wypoczte konie i przywizali je do supa. Niebawem ruszonow drog. Mr. Halley owiadczy, e zamierza ciga uciekinierk w kierunku rzeki. By pewny, e Eliza jak i wszyscy czarni zbiegowie zamierza schroni si w Kanadzie, gdzie niewolnictwo jest zniesione.Susznie odpowiedzia Sam. Ale sk wtym, e std prowadz dwie drogi: szeroki trakt i boczna drka. Ktrdy kae pan jecha? Endy by nieco zdumiony nieznanym mu topograficznym odkryciem przyjaciela, niemniej gorco potwierdzi. Jeli pojedziemy boczn ciek zapyta mr. Halley to kiedy dotrzemy do rzeki?? Boczna drka jest troch krtsza od traktu odpowiedzia czarny Sam, mrugajc jednym okiem w stron swego towarzysza. Ale nie radz jecha ni. Kilkakrotnie prbowaem pj tamtdy, alenigdy nie starczyo mi do koca cierpliwoci. Jest to wyjtkowo nudna i jednostajna droga, nie spotkasz tu ywej duszy, ani osiedla w pobliu. Mona jeszczezbdzi i znale si Bg wie gdzie. Halley by przekonany, e Murzyn kamie i pragnie go zwie, e namawia go do traktu, poniewa jest przewiadczony, i uciekinierka obraa boczn drog. Wyprowad na boczn drog rozkaza stanowczo. Wjechali na boczn drog, dawno ju zarzucon, odkd przeprowadzono prosty i szeroki trakt. Droga bya zapuszczona, cieka ledwo widoczna, bo zaronita gsto traw i na domiar o dwie mile od fermy mr. Shelby zagrodzona uprawnymi polami i rozlegymi folwarkami. Przebiegy Sam wiedzia o tym: pragn jaknajbardziej opni pocig. Jecha zaspiony, z min pokorn towarzyszc mr.Halley owi po drodze, do ktrej go rzekomo wbrew woli zmuszono. Naraz, minwszy ostry zakrt, caa kawalkada znalaza si przed otwartymi wrotami obszernej fermy. Zagroda wiecia pustk, poniewa wszyscy jej mieszkacy pracowali na polu. Ogromny spichlerz zagrodzi jedcom dalsz drog. Ot, widzisz rzek triumfujco Sam dalej nie pojedziemy, bo tu wszdzie dookoa cign si pola. Uprzedzaem pana,e na drodze bocznej natkniemy si na przeszkody, a pan nie chcia mi wierzy! otrze, wiedziae, e droga tu si koczy! z wciekoci krzykn Halley groc mu batem. Wszak mwiem, e daleko nie zajedziemy odpowiedzia z zimn krwi Czarny Sam. Jedyne, co Halley mg teraz zrobi, to skrci i stara si wydosta na trakt. Tak te uczyni. Dziki tym przeszkodom may Harry spa ju od godziny, gdy kawalkada dojechaa dozajazdu. Traf zrzdzi, e w tym czasie Sam wyprzedza mr. Halley a. Z daleka ju zauway w oknie Eliz, patrzc w przeciwn stron . Chcc j uprzedzi o niebezpieczestwie, postara si, aby wiatrzerwa mu kapelusz z gowy, co byo pretekstem do wydania przeraliwego okrzyku. Eliza odwrcia si, zobaczya go i w lot ogarna sytuacj. Schwytaa dziecko na rce i wyskoczya przez przeciwlege okno na dwr. Std przez furtk pobiega do rzeki. W tej chwilizauway j mr. Halley. Zeskoczy z konia ipomkn za Eliz, ktra pdzia jak strzaa. Po chwili uciekinierka stana na brzegu. Ale pogo bya blisko. Widzc tu za sob przeladowcw, wytya wszystkie duchowe i cielesne siy i, wydajc okrzyk desperacji, skoczya z lduna bry lodu. By to czyn szaleczy, zupenie beznadziejny. Zaskoczeni przeladowcy mimo woli krzyknli z przeraenia; Olbrzymia brya pod ciarem Elizy z trzaskiem pogrya si w wod. Ale to nie powstrzymao energicznej matki. lizgajc si, potykajc i skaczc przebiegaa z jednej bryy na drug. Zgubia obuwie, podara poczochy i zrania sobie nogi. Nieczua tego przejta jedn wol i jednym pragnieniem. Jak gdyby we nie dotara cudem do przeciwlegego brzegu, gdzie jaki mczyzna pomg jej wyskoczy na ld. Chwacka kobieta!! zawoa ze zdumieniem nieznajomy. Eliza poznaa go. By to drobny farmer, mieszkajcy w ssiedztwie mr. Halley a. O, mister Simmens, ratuj mnie pan! zawoaa, wycigajc do woln rk. Co si z tob stao?? Jeli mnie wzrok nie myli, jeste niewolnic mrs. Shelby. O, tak, tak... Sprzedali mego synka... tego chopczyka. Tam stoi handlarz, na tamtym brzegu... O, mister Simmens, miej pan litonad nami! Bo i pan ma maego synka. Mam syna potwierdzi Simmens poza tym lubi odwag i chtnie bym ci pomg, ale nie wiem gdzie ci schroni. Jedyne co mog zrobi, to radzi ci wej do tamtegobiaego domu opodal brzegu. Tam mieszkajbardzo poczciwi i litociwi ludzie. Jestem pewny, e ci pomog. Ju nieraz zdarzyo mi si ukry takich jak ty zbiegw. Id z Bogiem i nie bj si niczego! Podzikowawszy mu z caego serca, Eliza skierowaa si ku wskazanemu domowi. Halley za, oszoomiony bohaterstwem uciekinierki, ledzi j uwanym spojrzeniem, przekonany, e za chwil bdzie wiadkiem jej zagady. Dopiero, kiedy znikna na drugim brzegu, ochon i badawczo przyjrza si czarnym twarzomswych towarzyszy. To sztuka!! zawoa Tom obracajc zdumionymi oczyma i rozemia si na gos. Czego otrze miejesz si ze mnie?? cigajc brwi, krzykn Halley. Bg z panem, mj panie! Jakbym odway si mia z pana? Ani mi to w gowie nie postao! Po prostu miej si bo przypominam sobie, jak ona skakaa po jc swj wj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAPc0Nc~ c[- c P;  krze, niczym kotka. Ld si pod ni amie, a ona nic, skacze sobie spokojnie. Cha-cha-cha! Endy wtrowa mu z caej duszy. Jeeli nie przestaniecie, to skr wam wyoj! krzycza rozwcieczony handlarz niewolnikw, podnoszc bicz. Obaj Murzyni uniknli rzemienia i w mig dopadli swych wierzchowcw. Do widzenia, wielmony panie! zawoa Sam machajc kapeluszem. Pani nasza na pewno niepokoi si o Jerry, panu za jestemy ju niepotrzebni. Pozwoli pan yczy sobie wesoej drogi i powodzenia w interesach! Co rzekszy, pucili konie w cwa i po paruchwilach zniknli za zakrtem. Lecz dugo jeszcze w uszach mr. Halley a brzmia cakiem ju bezceremonialny miech jego czarnych towarzyszy. ROZDZIA VIII Umowa Zapada zmierzch. Przeciwlegy brzeg rzekiby ju ledwo widoczny. Oszoomiony i rozjtrzony handlarz niewolnikw mia przed sob rzek, szeroko rozlan, burzliw, pokryt pyncymi grami lodu, gron przestrze, przez ktr cudem przeprawia si zrozpaczona niewolnica. Jeszcze kilka chwil medytowa rozzoszczony handlarz, po czym wszed do zajazdu, aby zastanowi si nad sytuacj. Gospodyni wprowadzia go do maego, pokoiku. Wycign si na starej skrzanej kanapie i zatopi w ponurych mylach o niepewnoci ludzkich planw, wyrachowa i przypuszcze. Naraz drgn niespokojnie, wyrwany z zamylenia czyim ostrym, krzykliwym gosem, rozlegajcym si za oknem. Niech mnie diabli bior, jeli to nie jest Tom Loker zawoa zrywajc si z kanapyi podchodzc do okna. Ale za oknem domniemanego Toma ju nie byo. Halley pobieg do jadalni. Jego przypuszczenie okazao si suszne. Przy bufecie sta ogromny mczyzna o srogiej,dzikiej fizjonomii, ubrany w bawoli kouch wywrcony sierci na wierzch. Bya w jego prezencji i postawie jaka nieposkromiona wcieko i okrutny bestializm. Przy nim sta, rzec mona, jego kontrast. May i wty, mia jednak w ruchach zrczno i gitko bika. Jego maa chuda twarzyczka o ostrych rysach, o dugim haczykowatym nosie i ywych, gorejcych jak wgiel czarnych oczach bya istnym uosobieniem przebiegoci. Gadko uczesane wosy byy przylizane do jajowatej gowy. Z pierwszego wejrzenia wida byo, e si ma przed sob chytrego,ostronego i zacitego osobnika. Olbrzym kaza sobie poda butelk rumu i od razu oprni j do poowy. Towarzysz jego pi mitow nalewk, yk po yku. A Loker! zawoa Halley, podchodzc do olbrzyma skde si tu wzi? Co porabiasz przyjacielu? Halley! ze zdumieniem odezwa si Loker, ciskajc do byego wsplnika. Raczej ty powiniene odpowiedzie, skd si tu wzie? Wpadem w tarapaty odpowiedzia Halley Opatrzno zesaa mi ci na pomoc. Jeeli nie ty, to ju tylko diabe mgby mi pomc! O co waciwie chodzi?? wycedzi niechtnie Loker, znowu podnoszc butelk. Ten pan jest twoim przyjacielem?? zapyta Halley. Tak, mj kompan. Nazywa si Marks wyjani Loker. Bardzo mi przyjemnie odezwa si wymieniony Jeli si nie myl, mam przyjemno widzie mr. Halley a? Tak jest, we wasnej osobie potwierdzihandlarz niewolnikw skoro si przekonaem, i wszyscy jestemy z tej samej mki, proponuj wej do mojej klitki. Tam bdziemy mogli pogada spokojnie... No stara strzygo rzek zwracajc si do gospodyni podaj nam gorcej wody, cukru, rumu, dobrych cygar i zaksek. Zrozumiano? Wkrtce potem zjedli doskona kolacj, Halley przygotowywa gorcy poncz i wtajemnicza kolegw w perypetie swej niedoli. Loker sucha w milczeniu z najeonymi brwiami, Marks za nie spuszcza oczu z warg handlarza, owic chciwie kade swko. Te matki! ali si na zakoczenie Halley zdawaoby si, e dzieci s dla nich ciarem i e powinny si cieszy, kiedy siich ciaru pozbawia, a w rzeczywistoci jest wrcz przeciwnie. To prawda potakiwa Marks. Wiem o tym z wasnego dowiadczenia. Kiedy jeszcze handlowaem niewolnikami, udao mi si pewnego razu kupi adn, siln, zdrow i na domiar bardzo weso dziewczyn. Miaa garbatego i pod wszelkimwzgldem uomnego synka. Chciaem pozbysi go i oddaem jakiemu jegomociowi, ktry zgodzi si wychowywa go za darmo. Byem pewny, e matka bdzie szczliwa. A jake! Zacza wyrabia takiebrewerie, paka, tarza si po ziemi, gry sobie rce, tuc si w piersi, i byem pewny, e dostaa pomieszania zmysw. Tak, kobiety s dziwnymi istotami. Tak odezwa si Halley miaem podobnprzygod. Zeszego lata dostaem mod niewolnic z dzieckiem. Na okrcie znalazem kupca na Murzynka. Kiedy dobilimy do ldu zamierzaem mu odda chopca, ale matka nie chciaa go wypuciz rk. Wyrwaa jednemu z majtkw n, skoczya na pak i nie dopuszczaa nikogo do siebie. Dwaj marynarze zaczli si skrada z tyu, aby schwyta j i zwiza. Niestety, zauwaya ich i skoczya do wody wraz z dzieckiem. Na nic si nie zday poszukiwania. Straciem powan sum. Nie umiecie si z niewolnikami obchodzi; mnie si nic podobnego nie zdarzyo jeszcze wtrci z pogard Tom Loker. Jak pan sobie radzi?? zapyta zaciekawiony Marks. Jak? Bardzo zwyczajnie. Kiedy kupuj niewolnic z dzieckiem, podchodz do niej i pokazuj jej swe zdrowe pici i z miejsca powiadam: Suchaj no licznotko, jak mi swko piniesz, to popsuj twoj urod. Zrozumiano? To dziecko jest moj wasnoci; nie masz do niego adnych praw. Jak tylko znajd kupca, to bez wahania go spawi . Przy tym robi tak min, e dziewczyna od razu miarkuje, kogo ma przed sob, i staje si korn niewolnic. A jeli w chwili waciwej zapomina si, to... Dokoczy zdanie wymownym ruchem pici. Jeste zanadto zy. Tomie odpowiedzia po krtkiej pauzie Halley, ktry wypi kilka szklanek ponczu. Nie trzeba zapomina, eczek oprcz ciaa ma rwnie dusz. Jak zbij sobie majteczek, to powanie zajm si ratowaniem swej duszy. Jestem czowiekiem wierzcym i nie wstydz si do tego przyzna . Dlatego powiadam: po co wyrzdza komu krzywd, jeli mona si bez tego obej? Uwaam, e to bardzo nierozsdne... Czy naprawd wyobraasz sobie, e masz dusz przerwa mu Loker. Na prno tak mylisz. Nawet sam czort nie znalazbyjej, choby ci mia przepuci przez sito. Jeste dzisiaj w zym humorze, Tomie rzek Halley al mi ciebie i dlatego chciabym ci skierowa na prawdziw drog... Przesta wygadywa brednie! zawoa Tom ze zoci midzy nami jest jaka rnica?... Ty jeste bardziej tchrzliwy ode mnie i wszystko. Chcesz oszuka diaba i uratowa sw skr, ale nie sdz,aby ci si to udao. No, do tego, panowie wtrci Marks pomwmy lepiej o interesie... Czego pan sobie waciwie yczy, mr. Halley? Abymy pomogli panu schwyta uciekinierk? Tak? Ona mi jest niepotrzebna, bo nie naley domnie odpar Halley chc mie chopca, ktrego kupiem. A jaka ona jest, ta dziewczyna? Bardzo adna, biaa, zgrabna, wyksztacona. Chciaem da za ni osiemset a nawet tysic dolarw. adna, biaa i wyksztacona powtrzy Marks byszczc oczyma i wysuwajc do przodu dugi nos dobry pocztek, Loker! Poszukamy na wasne ryzyko, schwytamy ich, chopca oddamy mr. Halley owi, a matk sprzedamy w Orleanie. Jak mylisz, Loker? Loker zamiast odpowiedzi zamkn sw olbrzymi paszcz, pki mwi Marks bya otwarta niczem drapiena bestia, chwytajca upragnion zdobycz. Marks zrozumia go i zwrci si do Halleya: Widzi pan, my tu wszdzie mamy znajomych sdziw, ktrzy nam id na rk. Tom schwyta dziewczyn. Ja za ubior si elegancko to sprawia wraenie pjd do sdziego i pod przysig stwierdz, e uciekinierka jest moj niewolnic. Nie pierwszy to raz i nie ostatni! Kady ma swj talent! Tom jest niezwyky, kiedy potrzebna jest pi, natomiast kama nie potrafi. Jak nawet skamie, to od razu wpadnie. Ale o ile mi wiadomo, na caym wiecie nie ma czowieka, ktry by umia tak ga jak ja...Wrmy do rzeczy, panowie. Zgoda, mister Halley? Ale jak to, ja nic na tym nie zarobi? zapyta Halley. Mao ci, e dostaniesz z powrotem bachora? odpowiedzia Tom czego ci si jeszcze zachciewa? A to, e wam daj do rk tak wygodny interes, to si nie liczy? Dajcie mi dziesi procent, a bd zadowolony. Tom Loker zakl siarczycie i stukn pici w st: Co ty stroisz z siebie gupca, Halley? Dla twojej przyjemnoci mamy si tuc po kraju i znosi wszelkie niewygody? Jak bdziesz za wiele da, to sprztniemy ci sprzed nosa matk i chopca! A gdy bdziesz za bardzo natrtny, to nic atwiejszego, jak wysa ci... szuka zeszorocznych kuropatw. Zrozumiae? No, no, nie odkuj si tak, Tomie rzek z wymuszonym miechem Halley ja tylko artowaem. Rozumie si, e obchodzimnie tylko bachor, a z matk moecie zrobi, co si wam ywnie spodoba. Jeli przyrzekniecie mi odda chopca za tydzie, to bd w zupenoci zadowolony. Ale ja nie bardzo odpowiedzia chmurzcbrwi Loker jeli chcesz, abymy si do tego wzili, to daj nam pidziesit dolarw. Pki nie dasz nie rusz palcem! Ale z jakiej racji mam da wam pidziesit dolarw, kiedy moecie zarobitysic a nawet wicej?... A koszta pocigu, zapomniae o tym? A jeli nam si nie uda, to kto ma ponosi wydatki?! Pracowa dla kogo nie mam zamiaru. Jeli capniemy zwierzyn, to zwrc ci twoje pidziesit dolarw i nie bd mia adnych pretensji, a jeeli nie, to bd je uwaa za wynagrodzenie. Jak znajd zbiegw to chopca odel do Cincinnati. Zostawi go u Granny Balcker na wybrzeu. Marks wycign z kieszeni gruby pugilares, wyj zoony na cztery czci arkusz i zacz czyta pgosem: Birns za chopca i Jima, ywego czy umarego trzysta dolarw. Edward Dick iLucy, maestwo szeset dolarw. Dziewczyna Polly i jej dwoje dzieci ywcem lub za gow piset dolarw . Przegldam nasze biece interesy, mr. Halley, aby si zorientowa kiedy bdziemy mogli rozpocz pocig za pask zwierzyn. Niektre polecenia s nadzwyczaj atwe: trzeba tylko w lad za zbiegami wysa kulk lub przysic, e s zabici... Pozostae sprawy nie s pilne... Pomwimy szczegowo, Halley, widzia pan, jak dziewczyna dotara do przeciwego brzegu? Owszem, widziaem na wasne oczy. Myl, e powinnimy dzi jeszcze przedosta si na drug stron odezwa si Tom. Ale jak?? Promy i dki s nieczynne. Mwia mi gospodyni, e kto zamierza przeprawi si dzi w nocy przez rzek. Musimy z tego skorzysta, pki lad nie ostyg. Zrozumiano, przyjacielu? Zaraz si dowiemy. Co rzekszy, wybieg z pokoju. Macie chyba dobre psy ze sob?? zapyta Halley. Brytany, jak si patrzy. Ale c z tego, kiedy nie ma pan zapewne adnej rzeczy uciekinierki odpowiedzia Marks. Myli si pan!! zawoa triumfujco Halley zgubia po drodze czepek i chustk. Znakomicie. Daj mi pan te rzeczy! eby tylko psy nie zmarnoway dziewczyny!! To prawda, z psami nie zawsze jest wygodnie. A w danym wypadku nie przydadz si wiele. Dziewczyna znalaza chyba schronienie w jakim domu. Z psami dobrze jest polowa na plantacjach. No przyjaciele zawoa Tom Loker w drzwiach oczekiwany jegomo przyszed. Przygotuj si do drogi, szanowny panie Marks. Halley wrczy, co prawda niechtnie, pidziesit dolarw Tomowi i poegna si z nim i z jego towarzyszem. ROZDZIA IX Nawet senator moe by ludzki Kominek rzuca wesoe wiato na drogi kobierzec w wykwintnie urzdzonej jadalni senatora Bearda. Gospodarz w pantoflach domowych, niedawno przedtem wyszytych przez on, siedzia w fotelu przy kominku.Pani Beard krztaa si po pokoju, dogldajc porzdku i starajc si uspokoirozswawolone dzieci. Tomie, nie ruszaj klamki, to nie zabawka! ... Mary, zostaw w spokoju nieszczsn kotk i nie wyrywaj jej ogona! ... Jim, co toma znaczy! Natychmiast za ze stou! ... Ach, mj przyjacielu rzeka zwracajc sido ma gdyby wiedzia, jak si cieszymy, e wrci dzi do domu. Ja sam jestem szczliwy, e po tak uciliwej podry nareszcie znalazem si u siebie w domu. Jestem tak zmczony, e nie moesz sobie wyobrazi. Cikie s trudy pracodawcw! Umiechn si, gdy pomyla w tej chwili,e powica si dla dobra ojczyzny. No i czego dokonalicie tam w senacie? zapytaa senatorowa, skoro wszyscy zasiedli do stou. Nic szczeglnego. Jak to nic szczeglnego? Omawialicie przecie ustaw zabraniajc udzielania pomocy zbiegym Murzynom! Tak, moja droga. Rzeczywicie uchwalilimy prawo, zabraniajce udzielanianajmniejszej pomocy niewolnikom z Kentucky. Ci abolicjonici doprowadzili naszych braci z Kentucky do ostatecznej rozpaczy. Trzeba byo, nie obraajc uczusprawiedliwoci i prawdziwego chrzecijastwa, uspokoi wzburzone umysy. I w tym celu zabraniacie pomaga biednymnieszczliwym istotom, ktre o t pomoc bagaj? No tak. Pomaga im to znaczy zachcado ucieczki... Mrs. Beard bya dobr, cich i skromn kobiet. Bya niezmiernie lkliwa i niemiaa: byle drobnostka przeraaa j lub wywoywaa rumieniec na policzkach. Twarz jej bya delikatna jak dojrzaa brzoskwinia, niebieskie oczy, cichy, mikki iprzyjemny gos tchny szczeroci i dobroci. Nie widziaa wiata poza mem, dziemi i zagrod; nigdy nie rozkazywaa, zawsze prosia i przekonywaa. Wszake istniao co, co wytrcao j ze zwykej rwnowagi: w aden sposb nie moga si pogodzi z okruciestwem. Tak bya mrs. Beard. Tego wieczoru, wysuchawszy odpowiedzi ma zarumieniona i drca ze wzruszenia, zerwaa si z miejsca i, stanwszy przed senatorem, zapytaa go: Powiedz mi Johnie, czy naprawd wierzysz, e wasze prawo jest sprawiedliwe i zgodne z nauk Chrystusa? Lecz moja droga... Nigdy nie spodziewaam si po tobie czego podobnego, Johnie! Zostawia nieszczsnych ludzi bez pomocy, c moe by brzydszego, bardziej haniebnego, niemoralnego i nieludzkiego na wiecie! Co si zreszt ze wiatem stanie, jeeli nam kobietom nie wolno bdzie udzieli posiku i noclegu, ludziom umierajcym ze zmczeniaigodu? Dlatego jedynie e s niewolnikami, a wic ludmi po stokro nieszczliwymi! Nie denerwuj si, droga Mary. Twoje uczucia s bardzo szlachetne i godne najwyszego uznania. Ale, widzisz, rozsdek powinien bra gr nad uczuciami.Trzeba pohamowa swe szlachetne skonnoci gdy chodzi o uspokojenie wzburzonego kraju... Wszystko to bzdury, Johnie, twoje argumenty trc polityk, na ktrej si absolutnie nie znam. Za to znam dobrze Ewangeli i wiem, e naley nakarmi godnego, odzia nagiego, napoi spragnionego i pocieszy cierpicego. Tak postpowaam w miar monoci dotychczas i tak nadal bd postpowaa, nie zwaajc na prawa, ktre uchwalacie sobie w senacie. A jeli wywoasz tym nieszczcia spoeczne?? Nie sdz, aby czynic zado Boym przykazaniom, mona byo wywoa nieszczcie. To niemoliwe... Zostaw mnie w spokoju, Johnie, ze swymi argumentami. Wszystko jedno, nie przekonasz mnie... Lepiej odpowiedz mi na pytanie: czy mgby odpdzi od swych drzwi biedaka, padajcego ze znuenia, chodu i godu? Powiedz, czy byby do tego zdolny? Senator Beard by z natury bardzo dobrym i mikkim czowiekiem. On sam nie mg proszcemu odmwi pomocy. ona wiedziaa o tym i dlatego wanie zadaa topytanie. Bg wiadkiem, e trudno by mi byo tak postpi wyszepta cicho, unikajc wzroku ony. Wic czemu gwat zadajesz sercu, Johnie.Wszak takie okruciestwo nie moe by powinnoci, albowiem przeczy powinnociom chrzecijaskim... Jeli chc unikn ucieczki niewolnikw, to niech si znimi po ludzku obchodz. Wiedz, e ja osobicie nigdy nie dam posuchu okrutnemuprawu! Mary, Mary bd rozsdna... Nienawidz rozsdku, Johnie. Wy, panowiepolitycy, mylicie, e wszystkiego mona dokona chodnym rozsdkiem... Zreszt w duszy podzielasz moje zdanie i pierwszy jc swj wj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c  Xc Okc *$ /`c >R zapomnisz o zasadach senatorskich, gdy trzeba je bdzie zastosowa. W tej krytycznej dla senatora chwili ukazasi stary ochmistrz Cujo i poprosi gospodyni do kuchni. Senator, przycinity do muru, dzikowa niebu za wyzwolenie i odprowadza on spojrzeniem, tkliwym i jednoczenie drwicym. Lecz po chwili usysza mikki gos ony: Johnie, Johnie, chod tu! Ale ju! Senator rzuci gazety na st i pospieszy do kuchni. Na awce leaa zemdlona moda, pikna kobieta. Suknia jej bya podarta i przepojona szronem, nogi ledwo okryte postrzpionymi poczochami, zmarznite i zranione. Na widok tego rozcignitego na awce omdlaego ciaa, senator zadra. Mrs. Beard i ciotka Dinah, jedyna czarna, usugujca w domu senatora, usioway doprowadzi nieznajom do przytomnoci. Stary za Cujo ogrzewa rkoma zzibnitenki maego chopczyka. Biedna kobieta! westchna ciotka Dinah przecierajc spiryt usem skronie nieznajomej zemdlaa zapewne wskutek tutejszego ciepa. Wesza dosy pewnym krokiem i prosia, aby jej pozwolono rozgrza si troch. Nie zdyam jej zapyta, skd przychodzi i dokd idzie, gdy naraz zwalia si z awki. Spjrzcie, jakie to ma delikatne rczki. Wida nigdy si czarnej pracy nie imay. Tymczasem nieznajoma ockna si. Twarz jej wyraaa w tej chwili ostateczn rozpacz. Podnosia si i zawoaa: Harry!! Gdzie mj Harry? Wic zabrali go! Tu jestem mamo!! odezwa si chopczyk i podbieg do matki. O, Bogu dziki zawoaa Eliza gdy onato bya przyciskajc do siebie syna. Tujeste mj Harry! ... O, pani zwrcia si bagalnie do mrs. Beard niech nas pani ratuje!! Nie pozwlcie im odebra mi dziecka! Nie bj si, biedna kobieto. U nas nic zego ci si nie stanie uspokoia j senatorowa. Niech pani Bg bogosawi! rzeka przez zy uciekinierka, pokrywajc rce pani Beards pocaunkami wdzicznoci. Dziki troskliwoci pani Beard, Eliza uspokoia si zupenie. Pocielono dla niej ko przy kominku. Pooya si z dzieckiem i od razu zasna kamiennym snem. Pastwo Beard wrcili do jadalni. Nie mogli kontynuowa urwanej rozmowy, mimo e mieli doskona ku temu sposobno. Ciekaw jestem, co to za kobieta? odezwa si w kocu senator. Dowiemy si pniej, gdy wypocznie odpowiedziaa senatorowa. Zdaje si... zacz mrs. Beards, ale od razu urwa. Co ci si zdaje?? e jest troch wysza od ciebie, ale e twoje suknie bd na ni dobre. Zobaczymy!! odpowiedziaa z umiechem pani domu. Ja myl... Co jeszcze mylisz?? e mona jej bdzie odda ten weniany paszcz, ktrym okrywasz mnie gdy ucinamsobie po obiedzie drzemk... Wszak jest prawie naga. Mrs. Beard nie zdya odpowiedzie, gdy w tej chwili wesza Dinah i oznajmia, e nieznajoma obudzia si i pragnie pomwi z pani domu. Mrs. Beard wesza do kuchni, za ni m i dwoje starszych dzieci, modsze bowiem matka uoya ju do snu. Nieznajoma siedziaa na ku i ze smutn powag wpatrywaa si w pomie. Twarz jej bya o wiele pogodniejsza i spokojniejsza. Chciaa ze mn pomwi? zapytaa agodnie mrs, Beard. Ju nie jeste tak zmczona? Eliza odpowiedziaa cikiem westchnieniemispojrzeniem tak smutnym, e wzruszona pani Beard omal si nie rozpakaa. Nie bj si, moja droga rzeka jeste wrd przyjaci. Powiedz mi skd przybywasz i jak mona ci pomc? Jestem z Kentucky. Przybyam tu dzi w nocy. Jake przeprawia si przez rzek?? zapyta mrs. Beard. Po krze. Po krze??! Ale to niemoliwe! Tak byo w istocie. Bg pomg mi przej. Oni byli ju bardzo blisko. Nie miaam wyboru, chocia byam pewna, e nie przejd. Byo mi zreszt wszystko jedno zgin czy... Postanowiam umrze raczej ni odda siepaczom mego maego Harry ego... Lecz Najwyszy dopomg mi... Jeste niewolnic?? pyta w dalszym cigu senator. Tak. Nale do pewnego pana z Kentucky. le si z tob obchodzili?? O, nie. Moi pastwo byli bardzo dobrzy. C wic skonio ci do ucieczki?? Eliza zauwaya dopiero teraz, e mrs. Beard nosi aob. Pani zapytaa czy nie stracia pani dziecka?? Nieoczekiwane pytanie zadrasno niezagojon ran w sercu senatorowej: dopiero miesic przedtem stracia jedno z dzieci. Mrs. Beard odwrci si i podszed do okna. ona jego rozpakaa si. W jakim celu pytasz o to? zapytaa wreszcie z mimowoln niechci. Skoro koniecznie chcesz wiedzie, to wiedz, e straciam. A wic zrozumie mnie pani lepiej odpowiedziaa Eliza straciam dwoje dzieci, jedno po drugim i pozosta mi tylko ten chopczyk, najdroszy mj skarb na wiecie... I oto, niech pani pomyli, chciano mi go odebra i sprzeda! ... Tak, sprzeda na poudnie! Tego nie mogam znie. Zabraam synka i uciekam wczoraj w nocy. Handlarz, ktry go kupi, zarzdzi pocig. Dogonili mnie i schwytaliby, gdybym nie skoczya na kr... Nie wiem jak to si stao. Pamitam tylko, e jaki mczyzna pomg mi si wydosta na ten brzeg. Wzruszenie ogarno suchaczy. Dzieci pakay gorzko i nie znajdujc w kieszeniach chusteczek, ukryy twarz w matczynej sukni. Mrs. Beard cicho szlochaa, ciotka Dinah za, wznoszc ku grze zalan zami byszczc twarz, machinalnie powtarzaa: Boe, zlituj si! Stary Cujo wtrowa jej, wycierajc oczy rkawem kurtki. Jedynie senatorowi nie wypadao wobec wszystkich paka; odwrci si wic i udawa, e patrzy przez okno. Kaszla czsto, gono wyciera nos i przeciera chustk binokle. Dokd zamierzasz si uda, biedna kobiecino? zapyta nie odwracajc si mr. Beard. Do Kanady. Nie znam drogi... Czy daleko std do Kanady? odezwaa si naiwnie Eliza. Daleko, o wiele dalej ni moesz sobie wyobrazi odpara mrs. Beard ale pomoemy ci w miar monoci. Dinah niechona dzi przenocuje w tym pokoju. Jutro zastanowimy si co si da zrobi... A tymczasem, moje dziecko dodaa zwracajc si ponownie do Elizy uspokj si i miej nadziej w Bogu. On ci nie opuci. Poegnawszy nieszczliw, mrs. Beard z mem i dziemi przesza do jadalni. Dzieci pooyy si spa. Senator dugo chodzi z kta w kt, mruczc co pod nosem. Na koniec doszed do ony i rzek: Wiesz co, Mary? Uciekinierka musi dzi jeszcze odej, bo jutro niezawodnie j odkryj. Gdyby bya sama, mona byoby jgdzie ukry. Ale czy podobna ustrzec dzieciaka. Wyjrzy przez okno lub wyskoczy na dwr, kto go zobaczy i od razu rozniesie si wiadomo. adnie bd wyglda, jeli ich znajd akurat u mnie i to nazajutrz po uchwaleniu ustawy... Nie, stanowczo musi opuci nasz dom. Ale nie dzisiaj Johnie! omal nie krzyknaw przestrachu mrs. Beard gdzie ona si podzieje w nocy? Wszystko ju obmyliem odpowiedzia m, wcigajc na nogi buty, ktre suszyysi dotychczas przy kominku. Tak kontynuowa w zamyleniu to fatalna sytuacja. Ale nie ma rady tak trzeba... Bd musia sam si zaj t spraw... Otmj stary klient Van Tromp wrci z Kentucky, wyzwoliwszy wszystkich niewolnikw. Zdaje si, e ju powiedziaemci, i kupi za lasem o siedem mil std wcale adn ferm. Jest to takie pustkowie, e nikomu na myl nie przyjdzie szuka tam zbiegw. Odwioz j tam, a ty opowiadaj, e pojechaem zaatwi co w miecie. Bd musia zreszt zajrze do miasta. O, gdyby wiedzieli, co zamierzam uczyni! Zreszt niech ich diabli wezm! Niech myl co chc! Nie mog inaczej postpi oto wszystko. Wiedziaam, e serce twoje lepsze jest odgowy rzeka ona, kadc mu na ramieniu sw ma do. Za to ci tak kocham, mj drogi dodaa caujc go w policzek. Senator podnis si, aby wyda odpowiednie polecenie staremu Cujo. Na progu zatrzyma si, odwrci do ony i rzek, jkajc si: Mary, jak uwaasz... widzisz moja droga, po naszym biednym Harrym, zostao tyle odziey... Naleaoby da co temu Harry emu... Co rzekszy, wyszed pospiesznie z pokoju.Mrs. Beard odprowadzia go spojrzeniem, penym gbokiej mioci, po czym wysza do pokoju, przylegajcego do sypialni. Przed komod zatrzymaa si i staa chwilnieruchoma z nisko zwieszon gow. Nastpnie otworzya i wycigna szuflad, w ktrej leao kilka maych ubranek, fartuszkw, poczoszek i pantofelkw. Pani Beard na widok tej garderoby, osuna si na krzeso i gorzkozapakaa. Lecz wkrtce opanowaa si, zacza wybiera z szuflady najtrwalsze i najprostsze rzeczy i zwizaa je w wzeek. Zamknwszy komod, przesza do swojej szafy, wydobya dwie proste suknie, ciepykaftanik wierzchni i wesza do sypialni. Mary rzek senator gotowy do podry, z paltem na rku. Ju czas jecha. Id i obud ich. Niebawem Eliza w sukni mrs. Beard wyszana ganek, blada, okryta ciep chust, Harry spa na jej rku. Mr. Beard pomg uciekinierce wsi do zamknitego powozu.Eliza uchwycia wycignit do niej rk mrs. Beard i gorco j ucaowaa. Chciaa wyrazi swoj wdziczno, ale sowa uwizy w krtani. Mr. Beard poegna si zon, zatrzasn drzwiczki i kaza ruszy z miejsca. Od kilku dni deszcz nieustannie la jak z cebra. Wybrzea Ohio stay si prawdziwymtrzsawiskiem, drogi byy grzskie i pene kau, jak za starych dobrych czasw. Powz senatora Bearda przewala si z boku na bok. Zdawao si, e w kocu si przewrci. Konie zatrzymyway si co kilkaminut, poniewa brny po kolana w lepkim bocie. Dopiero o godzinie trzeciej w nocy powz zatrzyma si przed dosy rozleg ferm.Na woanie i koatanie Cujo wyszed sam gospodarz John Van Tromp. Wysoki, barczysty, gsto zaronity wosami, mia zdecydowany i energiczny wyraz twarzy. Nosi czerwon bluz myliwsk z flaneli. Najeone wosy nadaway mu pozory rozbjnicze. Wszake senator wiedzia dobrze, e pod t powierzchownoci ukrywa si zote serce. Van Tromp by wyjtkowo szlachetnym i dobrym czowiekiem. Mia olbrzymi ferm w Kantucky i wielkie mnstwo niewolnikw. Alez biegiem czasu pozna nieludzko i haniebno niewolnictwa. Idc za gosem sumienia sprzeda plantacj, puci na wolno wszystkich niewolnikw i naby mniejsz ferm w pobliu Ohio, gdzie zacz prowadzi spokojne, uczciwe ycie. Na widok senatora Bearda w towarzystwie modej kobiety z dzieckiem, Van Tromp umiechn si sarkastycznie, lecz nie wyrzek ani sowa, czekajc wyjanienia. Czy mgby pan ukry t kobiet i to dziecko, ktrych ciga handlarz niewolnikw? Myl, e mgbym odpowiedzia z lekk ironi Van Tromp. Prosz wej. No, dziki Bogu! Od razu wiedziaem, e nie na prno si do pana zwracam owiadczy mr. Beard. Niech no paski handlarz zjawi si tu u mnie zawoa Van Tromp, pokazujc potne pici przyjm go tak dobrze, esi ucieszy... Mam siedmiu synw, takich drgali jak ja... Parskn gonym miechem. Nastpnie obejrzawszy przy wietle wiecy uciekinierk, potrzsn kilkakrotnie gowiwyda jaki dwik, przypominajcy mruczenie. Otworzy drzwi maego pokoju, zapali tam drug wiec i wezwa Eliz. Chod tu, droga. Urzd si w tym pokoju i czuj si jak u siebie w domu. Nie lkaj siniczego. Widzisz, jaka tu ochrona doda, wskazujc wiszce na cianie karabiny. Nie radz nikomu wtargn do mnie bez pozwolenia! ... Chopczyk pi, rozbierz go i u. Po si sama i pij w spokoju. Nic ci w tym domu nie moe grozi. Wyszed i zamkn za sob drzwi. adna dziewczyna odezwa si do senatora. To czasem bywa powodem ucieczki, jeeli kobieta ma uczciwe serce. Nie, tu zachodzi inny wypadek odrzek senator i opowiedzia mu histori Elizy. Biedna kobieta!! zauway Van Tromp, wysuchawszy senatora. Poluj na ni jak na dzikie zwierz za to,e kocha swoje dziecko! ... W pitnacie minut pniej Van Tromp konnoodprowadza senatora do najbliszej gospody. Przy poegnaniu senator wsun mu do rkidziesi dolarw i rzek: To dla Elizy. yczc sobie nawzajem wiele dobrego, obajszlachetni mowie zamienili poegnalny ucisk doni. ROZDZIA X Wyjazd Toma Ponure soce zimowe zagldao do okienekchaty wuja Toma. Pospne twarze mieszkacw harmonizoway z zachmurzonym niebem. Ciotka Chloe, wycierajc zy, prasowaa mskie koszule z grubego ptna. Tom siedzia przy niej, opierajc gow na rkach i czytajc lec na kolanach Bibli. Oboje milczeli. Bya wczesna godzina. Dzieci spay jeszczena skadanym ku. Po pewnym czasie Tom podnis si, podszed do picych dzieci i patrzy na niedugo, jak gdyby przeczuwajc, e widzi jepo raz ostatni. Uoywszy wszystkie koszule na krzele, ciotka Chloe usiada i wybuchna nieutulonym paczem. O, mj Boe jczaa wiem, e powinnam z pokor znie ten cios, ale nie potrafi... Si mi nie starczy... Gdybym chocia wiedziaa, gdzie bdziesz i jak ci si bdzie powodzi... Pani powiada, e wykupi ci za rok czy za. dwa, gdy tylko zbierze pienidze. Ale czy yje si tak dugo na Poudniu? Tam zamczaj niewolnikw straszliw prac na plantacjach. Opowiadano mi nieraz o tym. Nie wierz, Chloe odrzek wuj Tom Bg jest nie tylko tu, ale i tam, na Poudniu.We wszystkim jest Jego wita Wola. Nam miertelnikom nie wolno sarka. Dzikuj Najwyszemu Twrcy, e sprzedano mnie, a nie ciebie i dzieci. Ja sam gotw jestem znosi wszystko, o ile wam tu bdzie dobrze. C ja jestem mczyzn! Zreszt Najwyszy da mi siy, abym mg znie wszystkie prby, ktrym mnie podda.Zreszt nie o nich naley myle, tylko o tych dobrodziejstwach, ktrymi nas dotychczas obdarzy. Ach, wszystkie te dobrodziejstwa s niczym wobec tych cierpie, ktre teraz nas oczekuj! ... Nie, pan nasz obszed si z tob bardzo niewdzicznie. Sprzeda czowieka, ktry kierowa caym gospodarstwem i myla nie o sobie, ani o swej rodzinie, lecz jedynie o tym, aby nie zmarnowaa si najmniejsza drzazga paska! Niech im Bg wybaczy, ale ja nie mog, bo swoje dugi spacaj krwi naszych serc! Chloe, jeli mnie kochasz naprawd, to nieblunij tak w ostatnich chwilach, jakie spdzamy ze sob! Pomyl o tym, e pana mego oddano pod moj opiek, gdy by jeszcze niemowlciem. Nie dziw, e przywizaem si do niego i dbam bardziej ni o siebie i o swoj rodzin. My natomiastnie moemy wymaga wzajemnoci: pan nasz urodzi si, abymy mu suyli, nie za aby nam suy. Znam go dobrze i wiem, e nigdy by mnie nie sprzeda, gdybymg si bez tego obej. Och, nie przekonasz mnie rzeka ciotka Chloe. Lepiej o tym nie mwi. Ju czas szykowa si do drogi... Zreszt kupiec chyba odbierze ci wszystko. Wszystko jedno, dam co trzeba. Wycigna spod ka niewielk skrzynk i zacza ukadaw niej rzeczy ma. Patrzaj mwia tu kad twoje flanelowe koszulki. Jeli nie odbior ci, to uwaaj aby nie zginy, bo innych nikt ci nie da... Tu bd lee twoje nowe koszule, a stare kad tam, widzisz?... A tu s skarpetki. Wszystkie wycerowaam, no na zdrowie... Mj Boe, kto bdzie cerowa twoje skarpetki?! Przykucnita nad skrzynk ciotka Chloe opara gow na krawdzi i zrosia gorzkimi zami bielizn ma. Kiedy pomyl rzeka po chwili, zabierajc si znw do pracy e nie bdziesz tam mia nikogo, kto by reperowa twoj bielizn, pielgnowa ci ipociesza, jeli bro Boe zachorujesz, to pytam siebie: po co suy wiernie ludziom,ktrzy w nagrod mog ci sprzeda? Ach, Boe mj! zawoaa, zrywajc si nagle. Zapomniaam zupenie, e w piecu s pierogi... Ju czas wyj je i da ci po raz ostatni... Gdzie bdziesz mia takie poywienie, mj biedny mu? Dzieci obudziy si i natychmiast zerway na rwne nogi, widzc na stole pierogi, pieczyste i konfitury, ktre podawano jedynie w szczeglnie uroczystych wypadkach. Nasyciwszy si, zmiarkoway oco chodzi i zaczy rycze, pocierajc oczypistkami. Tymczasem ojciec wzi na rce najmodsze dziecko i pozwoli mu szarpa si za wosy i nos. Dziewczynka piszczaa z uciechy. Dziedziczka idzie do nas, sama pani wj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAP c 8&c !^: "c #->c $;{ dziedziczka! oznajmi Mojesz, siedzcy przy oknie. To zbyteczne odpowiedziaa z gorycz ciotka Chloe. Po co ona teraz przychodzi?? Istotnie po chwili wesza pani Shelby. Ciotka Chloe w ponurym milczeniu podaa jej krzeso. Tomie zacza mrs. Shelby, blada jak trup i drca z podniecenia ja chciaam...ja przyszam... Wicej nie moga mwi, zakoczya zdaniegorzkim kaniem. O pani, droga pani, niech pani nie pacze! mamrotaa, wtrujc jej zreszt, ciotka Chloe. Zapaka rwnie Tom, pokrywajc pocaunkami creczk, ktra nie przestaa piszcze i radowa si. Drogi mj Tomie rzeka wreszcie mrs. Shelby niestety, nie mog ci ofiarowa nic poytecznego. Jeli dam ci pienidze, to ci je zabior. Rzeczy te ci nie zostawi. Lecz daj ci sowo honoru, e stale bd pyta si o ciebie i e wykupi ci, skoro tylko zbierzemy odpowiedni sum. Do tego czasu przecierpisz, biedaku. Miej nadziej w Bogu. Jedno z dzieci zawoao, e nadchodzi Halley. Po chwili drzwi otworzyy si z hukiem i na progu stan handlarz niewolnikw. Gotw jeste, czarny filucie? zawoa brutalnie, szpicrut smagajc cholewy. Tom po raz ostatni ucaowa dzieci i ze skrzynk na plecach wyszed z chaty. Ciotka Chloe z dziewczynk na rku oraz chopcy szli za nim gono paczc. Dookoa bryczki Halley a zebraa si gromadka starych i modych niewolnikw, ktrzy chcieli si poegna z przyjacielem. Wszyscy ubolewali nad nim i gono narzekali na niedol niewolnika. Kobiety pakay, spogldajc na aonie. Siadaj! rozkaza handlarz, odsuwajc Murzynw, ktrzy ogldali go z nienawici i niem grob w oczach. Tom zaj miejsce. Halley naoy mu na nogi okowy z acuchem, wywoujc okrzyk oburzenia obecnych. Mister Halley rzeka drcym gosem mrs. Shelby zapewniam pana, e jest to zupenie zbyteczna przezorno. Nie sdz, pani odezwa si gburowato handlarz Dziki pani pupilce straciem wczoraj piset dolarw. Nie mam zamiaru ryzykowa nadal. Szkoda, e nie straci swojej przekltejgowy! szepna ze zoci ciotka Chloe. Jaka szkoda, e nie ma panicza powiedzia ze smutkiem Tom. Chciabym si z nim poegna. Jerzy Shelby od pewnego czasu goci u ssiadw i nie mia najmniejszego wyobraenia o tym, co si dziao w domu. Pozdrwcie ode mnie panicza doda po chwili Tom. Halley usiad na kole i z caej siy zacz okada konia batem. Bryczka pomkna po piaszczystej drodze, wiozc Toma, ktry nie spuszcza smutnych oczu z domu rodzinnego. Mister Shelby nie by obecny przy wyjedzie Toma. Wola unikn smutnego widoku; z samego rana pojecha do ssiada.Tymczasem bryczka Halley a mkna po trakcie. Po jakim czasie zatrzymaa si przed kuni. Halley wywoa kowala i, pokazujc mu par rcznych okoww, poleci: Prosz mi zaku tego draba po rkach i ponogach, ale jak najprdzej, bo nie mam wiele czasu. Boe wielki! zawoa kowal, spojrzawszy na Toma. Wszak to wuj Tom!... Czy mister Shelby sprzeda go?... Naturalnie, e sprzeda. Chyba go nie ukradem. Sprzeda takiego czowieka! ... Nigdy bym nie uwierzy. Sir, tego czowieka nie trzeba zakuwa. Jest to najuczciwszy i najbardziej sumienny czowiek na wiecie...Wiem, wiem przerwa mu Halley. Tacywanie najczciej uciekaj. Trzeba go porzdnie zaku, inaczej ucieknie ode mnie przy pierwszej lepszej okazji. No, trudno, niech si dzieje wola Boa odpowiedzia kowal. Czy zamierza go pansprzeda na poudniowe plantacje, gdzie Murzyni wymieraj jak muchy na jesieni? I susznie. C bymy robili, gdyby yli dugo? odezwa si ze miechem Halley. A ona i dzieci zostay u mr. Shelby? Tak; ale to nie szkodzi, w nowym miejscudadz mu inn on. Bab nie brak nigdzie. Tom nie wtrca si do rozmowy. Siedzia nieruchomo z nisko spuszczon gow. Nagle usysza ttent cwau. Ledwo si Tom obejrza, na bryczk skoczy Jerzy Shelby i obejmujc za szyj starego sug, zapaka gono. Ach, co za podo! krzycza nabrzmiaym od ez gosem. Nie lkam si nikogo i twierdz wobec wszystkich, e ta sprzeda jest podoci i hab... Gdybym by dorosy, nigdy by si nic podobnego nie zdarzyo! ... doda, zaciskajc wargi. Drogi master Jerzy, jake jestem szczliwy, e Bg pozwoli mi si z paniczem poegna odpowiedzia Tom. Trudno mi byo wyjecha, nie zobaczywszy panicza. Mwic to, Tom niechccy poruszy nog zadzwoniy kajdany none. Boe wielki, jeste zakuty?! zawoa nieprzytomny z oburzenia Jerzy, podnoszcrce ku niebu. Zabij tego starego ajdaka... zabij! ... Nie master, nie zrobi pan tego uspokajago Tom. I niech pan lepiej nie krzyczy, botylko rozgniewa mr. Halley a, co si na mnie skupi. W takim razie zapanuj nad sob, chocia przychodzi mi to z trudem... Ach, jakie to straszne. Wuju Tomie doda szeptem przyniosem ci dolara. Na prno master, nie przyjm w adnym razie odpar wzruszony Murzyn. Przyjmiesz, musisz przyj, jeli nie chcesz mnie obrazi. Ciotka Chloe radzia przebi dziurk w dolarze i przewlec sznurkiem, aby go mg nosi na szyi pod ubraniem. Ten zodziej nie zobaczy go i nie odbierze. Niech ci mj podarunek przypomina zawsze o tym, e przyjdzie czas, kiedy przybd po ciebie. Nie dam ojcu spokoju, zamcz go, dopki ci nie wykupi... O master, czy mona tak mwi o wasnym ojcu? ! Czemu nie, gdy postpuje niesprawiedliwie... Nie wolno panu osdza ojca. Niech paniczzapamita sobie moje sowa. Staraj si byzawsze dobrym, szanuj starszych i nigdy ich nie osdzaj. Kochaj matk, tym bardziej, e takiej szlachetnej kobiety nie znajdziesz nigdzie na wiecie. Czy moe mi pan da sowo, e bdziesz si stara by dobrym czowiekiem? Mog i daj zapewni powanie Jerzy. Bg sysza paskie przyrzeczenie, master. Nie gniewa si pan na mnie za to, co mwi? O nie, miy, drogi wuju Tomie! Jake mogsi gniewa za to, e kaesz mi by dobrymczowiekiem? Ot to, mj chopcze przemwi czule Tom, gadzc kdzierzaw gow Jerzego. Ja ju jestem stary, a pan zaczyna dopiero ycie. Masz wiele przyrodzonych dobrych skonnoci i wiele zalet i wiedzy. Korzystaj ze swej wiedzy i ze swych praw,aby czyni dobro, a wtedy rodzice bd dumni z ciebie. A rzecz najwaniejsza nigdy nie zapominaj o Bogu i Jego przykazaniach. Bd dobrym czowiekiem, przyrzekam ci to, wuju Tomie. Postaram si by jednym z najlepszych ludzi na wiecie... A ty nie martw si, wuju Tomie. Zobaczysz, wnet ju wrcisz do nas. W tej chwili wyszed z kuni mr. Halley. Panie zagadn go Jerzy opowiem rodzicom, jak si pan z Tomem obchodzi. A co mnie to moe obchodzi!! odpowiedzia handlarz. I jak panu nie wstyd handlowa ludmi i trzyma ich na acuchu, jak dzikie bestie?Jeli ludzie tacy jak pan kupuj i sprzedaj niewolnikw, to z jakiej racji mam si wstydzi handlowa nimi? Tak, ma pan suszno, mr. Halley odpowiedzia po namyle Jerzy. Daj sowo, e nigdy nie bd kupowa ani sprzedawa ludzi! ... Dosiad swego konia i odwrci si od handlarza. Bd zdrw, wuju Tomie! zawoa ze wzruszeniem. Nie rozpaczaj i bd pewny,e ci wyzwol! Do zobaczenia, drogi paniczu! odpowiedzia drcym gosem Tom, patrzcna z czuoci i zachwytem. Niech PanaBg bogosawi... Oglda si za nim, pki nie przebrzmia ttent konia, ostatni odgos minionego szczcia. Widzisz Tomie rzek Halley, rzucajc na dno bryczki rczne okowy teraz nie zakuj ci rk. Lecz uprzedzam ci, przy najmniejszym podejrzanym ruchu, zakadam ci na rce acuchy. Obchodz si dobrze z Murzynami, ktrzy mi nie odpacaj zem za dobre. Tom zapewni go, e nie ma najmniejszego zamiaru ucieka. Zreszt czy mgby to uczyni, skoro ma nogi zakute. Lecz Halley zawsze w ten sposb zaczyna rozmow z niewolnikami, aby ich pouczy o skutkach nieposuszestwa. ROZDZIA XI Starzy znajomi W chodny i deszczowy wieczr przed niewielk ober w Kentucky zatrzyma si jedziec. Zsiad z konia i wszed do oglnejsali. Przy stoach siedzieli zdrowi i barczyci obywatele w bluzach myliwskich,z kapeluszami na gowach i w dugich butach. Rozpierali si na z grubsza skleconych krzesach, trzymajc rce w kieszeniach, wycigajc przed siebie nogi i nieustannie przeuwali co w ustach, bryzgajc na wszystkie strony lin. Kilku siedziao przy kominku trzymajc nogi na elaznej kracie. Za bufetem sta oberysta, rwnie wysokii mocno zbudowany, o dobrodusznej fizjonomii i wesoych oczach. Czarni kelnerzy krztali si, biegali, omal nie wywracajc si o stoy, krzesa i wycignite dolne koczyny goci. Jedziec, ktry wszed do izby, by drobnym ale krzepkim staruszkiem o sympatycznym wyrazie twarzy. By porzdnie ubrany i sprawia wraenie czowieka z lepszego towarzystwa. Sam wnis sw waliz i parasolk, usiad w odlegym kcie i zoy swj baga pod krzesem. Po czym rozejrza si w okoo iz obrzydzeniem zerkn na swego ssiada, ktry zadar nogi do gry i gorliwie plu naprawo i na lewo. Co jest? zapyta starzec jednego z myliwych, skupiajcych si przed naklejonym na cianie afiszem. Rysopis zbiegego Murzyna brzmiaa odpowied. Starzec, nazwiskiem Wilson, wyj z kieszeni okulary, przetar je, podszed do afisza i przeczyta co nastpuje: Od niej podpisanego waciciela zbieg mody niewolnik, imieniem Jerzy. Wysoko pi stp sze cali, kolor twarzy biay, wosy kdzierzawe, wyksztacony, umie pisa i czyta. Prawdopodobnie bdzie udawa biaego. Na plecach i grzbiecie gbokie blizny, na prawej rce wypalona litera G. Przyrzekam czterysta dolarw temu, kto dostarczy mi go ywego albo przyniesie dowd, e go zakatrupi... Starzec dwukrotnie przeczyta ogoszenie, jakby uczy si na pami. Ssiad jego podnis si, wyprostowa potne barki i podszed rwnie do ogoszenia. Ach, to tak rzek, przebiegszy oczymatre. To splunicia warte! doda, splun na rodek plakatu i wrci na miejsce. Co pan zrobi?? odezwa si oberysta. Tak nie mona... Dlaczego nie mona?? Nie mona plun na ten ndzny wistek? ! Ja bym z przyjemnoci splun w mord osobnikowi,ktry to nabazgra. Na pewno szubrawiec; gdyby by dobrym czowiekiem, nikt by od niego nie ucieka... Takie ogoszenia to haba naszego kraju. Mwic prawd, pan ma suszno odpowiedzia gospodarz i powstrzyma siod uwag, gdy inni myliwi, idc za przykadem swego kolegi, jli zapluwa ogoszenie. Tak, pan ma najzupeniejsz suszno zwrci si mr. Wilson do ssiada, wybaczajc mu nawet niezbyt wykwintne maniery. Musz panu powiedzie, e znam dobrze niewolnika, ktrego opisuje ogoszenie. Sze lat pracowa w mej fabryce i by najlepszym robotnikiem. Wynalaz nawet maszyn, niezmiernie cenni udoskonalajc produkcj. Maszyna ta obecnie jest bardzo rozpowszechniona. Jegowaciciel ma na ni patent. Trzeba jednak przyzna wtrci si siedzcy opodal myliwy o grubych rysach twarzy i o zym spojrzeniu e uczeni niewolnicy s zawsze ambitni i zuchwali. Dlatego bije si ich i pitnuje. Nie karano byich, gdyby byli posuszni. Tak, nieatwo jest czowieka przemieni w bydl sucho odci si pierwszy myliwy. Mog pana zapewni, e uczeni Murzyni absolutnie nie przynosz adnej korzyci wacicielowi kontynuowa tamten, puszczajc mimo ucha wzgardliwe odezwanie si swego rozmwcy. Nikomu si nie chce tolerowa ich zadartych noswibohaterskich min. Gdybym mia paskie przekonanie, prosibym Boga, aby stworzy specjalnie dla mnie ras niewolnikw bez duszy i uczu, w rodzaju kamiennych bawanw. Tymczasem przed ober zajecha niewielkipowz, zaprzony w jednego konia. Pasaer, mody czowiek, bardzo przystojny, o dystyngowanej szlachetnej prezencji wszed do izby wraz ze swym sucym Murzynem, nioscym baga. Gocie z zaciekawieniem obejrzeli przybysza. Wysoki, zgrabny, mia twarz Hiszpana: smag, o duych czarnych oczach, o jedwabistych kruczych wosach, o maych piknych ustach i orlim nosie. Ze spokojn pewnoci siebie wymin zrcznie labirynt wycignitych ng, ruchem rki wskaza sucemu miejsce, gdzie ma zoy baga, zdj kapelusz, ukoni si zebranym, po czym podszed dolady i poda swe nazwisko: Henry Buttler z Ocklandu hrabstwa Shelby. Odwrciwszy si,zauway ogoszenie, podszed i przeczyta. Jim rzek nastpnie do sucego zdajemi si, e spotkalimy tego niewolnika. Przeczytaj i powiedz mi, co mylisz o tym. Tak, to prawda, panie odpowiedzia Murzyn. Nie zwrciem tylko uwagi na pitno. Ja rwnie odezwa si Henry Buttler, po czym zwrci si do gospodarza i poprosi o osobny pokj. Na znak gospodarza suba pospieszya przygotowa najlepszy pokj dla bogatego na pozr znamienitego gocia. Ten tymczasem usiad spokojnie i zagadn swego ssiada. Fabrykant Wilson od pierwszej chwili nie spuszcza oka z przybysza. Wydawao mu si, e spotka go ju kiedy, ale nie mg sobie przypomnie gdzie i kiedy. Wkrtce jednak przypomnia sobie i zacz si wpatrywa w modego czowieka takim smutnym i wylkniaym wzrokiem, e zwrci na siebie jego uwag. A, mister Wilson! zawoa Henry Buttler, podchodzc do i podajc mu rk. Ledwo pana poznaem. Ile to czasu nie miaem szczcia widzie pana... Moe mniepan ju zdy zapomnie? W takim razie pozwoli pan, e si przypomn. Jestem Henry Buttler z Ocklandu z hrabstwa Shelby. Pamitam ju, pamitam... Bardzo mi mio wymamrota mr. Wilson. Kelner wrci i oznajmi, e pokj jest gotowy. Mr. Wilson, chciabym panu powiedzie co interesujcego. Czy nie byby pan askaw wstpi do mego pokoju na chwil? zapyta Buttler. Starzec wsta i poszed za modym elegantem. Numerowy zaprowadzi ich do obszernego pokoju na drugim pitrze. Mody czowiek stan przed mr. Wilsonemiskrzyowawszy rce na piersiach, zajrza mu prosto w oczy. Jerzy, to ty? krzykn starzec, cofajc si o krok. Czytelnicy moi prawdopodobnie domylili si,e mody wytworni jest mem Elizy, e to jego rysopis by podany w ogoszeniu. Tak, to ja odpowiedzia spokojnie. Tak mi si zdawao, ale nie chciaem zaufa swym zmysom... Tak, przebraem si znakomicie z umiechem powiedzia mulat. Przyciemniem sobie troch twarz, aby wyglda na Hiszpana i poczerniem wosy. W ten sposb nikt nie posdzi mnie o identyczno z poszukiwanym niewolnikiem. O, Jerzy, rozpocze niebezpieczn gr. Nie szkodzi. Jeli przegram, zapac gow. Trzeba zaznaczy, e ojciec Jerzego by biaym, matka za jedn z owych piknych czarnych niewolnic, ktre s zdane na ask kaprysw i poda swych tyranw. Ojciec Jerzego nalea do jednej z najstarszych i najszlachetniejszych rodzin w Kentucky i Jerzy odziedziczy po nim swpikn, arystokratyczn, na wskro europejsk powierzchowno, swj wietnyumys i nieugit dum. Mister Wilson walczy ze sob: chcia pomc Jerzemu, a jednoczenie brzydzi si wykrocze i bezprawia. A wic ucieke, Jerzy? odezwa si pokrtkiej pauzie. Wiesz, e to mnie bardzomartwi... Jako czowiek szczery, musz ci to powiedzie. Czemu to pana martwi?? umiechn si Jerzy. Poniewa naruszye prawo swego kraju odpar Wilson. Czy mona mwi o moim kraju? zapyta z gorycz mulat. Nie znam innego kraju poza mogi, w ktrej dawno bym juchcia spocz. Nie naley tak mwi. Twoje sowa dyktuje pycha, potpiona przez Pismo wite... Niech si pan nie powouje na Pismo wite zawoa Jerzy z gronym byskiem w oczach. Odwouj si bezporednio do Pana Boga i prosz Go, abyosdzi, czy popeniam grzech, szukajc wolnoci osobistej... Rozumiem ci, Jerzy rzek wzruszony fabrykant. Ale poczuwam si do obowizkupowstrzyma ci od bdnej drogi. Doprawdy, to ryzykowna i niebezpieczna prba i wtpi, czy ci si powiedzie. Jeli zie do nas, sama pani wj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA%P?c &zc ' @ (I c )V, c *E:% ci schwytaj, bdziesz ostatecznie zgubiony. Skatuj ci w najstraszliwszy sposb, a potem sprzedadz na Poudnie. Wiem o tym, mister Wilson odpar spokojnie Jerzy i pokaza ukryt pod surdutem par pistoletw i n myliwski. Oto moja odpowied, ywcem mnie nie wezm. Albo wolno, albo sze stp ziemi. Ach, Jerzy, co ty mwisz... Zastanw si:wykraczasz przeciwko prawom swego kraju. Znowu mego kraju! Nieche pan zrozumie,e wy, ludzie wolni, macie swj kraj, ale nie my, niewolnicy. I jakie moemy mie prawa? Sami praw nie stanowimy, a tych, ktre si nam narzuca, nie moemy uzna, poniewa su jedynie do ujarzmiania nas. Niech mnie pan uwanie wysucha, a dopiero potem niech pan mnie osdzi... Przede wszystkiem prosz mi odpowiedzie na jedno pytanie; czy nie jestem takim samym czowiekiem, jak pan? O tak, jestemtaki sam, jak wszyscy ludzie. Ojciec mj by tutejszym arystokrat, ale dba o mnietyle, e po jego mierci sprzedano mnie wraz z komi i psami, aby spaci dugi nieboszczyka. Sprzedano rwnie matk moj i wszystkie jej dzieci. Kade otrzymao innego waciciela. Gdy na licytacji nastpia na mnie kolej, matka rzucia si do ng mego nabywcy, bagaa go, aby kupi j take, aby nie odrywa jejod ostatniego dziecka. W odpowiedzi odrzuci j kopniciem. Widziaem jak matka upada, zalewajc si krwi. Syszaem jej rozdzierajce serce krzyki iszlochanie, gdy nabywca przytroczy mnie do sioda, aby mnie zabra ze sob... Ach, jakie to straszne! Starsz siostr, dziewczyn wyjtkowej urody, kupi mj pan. Z pocztku bardzo siz tego cieszyem. Ale wkrtce staa si dlamnie rdem nowych katuszy: syszaem, jak j nieustannie okrutnie torturowano. I ja nie mogem jej pomc! A wie pan, mr. Wilson, dlaczego zncano si nad ni? Poniewa bronia dziewiczego honoru, ktrego wasze prawa odmawiaj niewolnicom! W kocu skuto j z parti niewolnikw i wysano na rynek do NowegoOrleanu. Od tej pory nie wiem, co si z ni stao... Tymczasem rozwijaem si mimo niesprzyjajcych warunkw. Upyny lata, dugie lata. Nie miaem ojca, ani matki, anisistr, ani braci sowem nikogo, kto by mnie przytuli do siebie i pocieszy. Nie doznaem nic prcz uderze, godu i chodu... Tak, mr. Wilson, byem tak wygodzony, e zbieraem kostki, ktrymi gardziy psy. I nikt nie powiedzia mi dobrego swka, dopki nie oddano mnie do paskiej fabryki... Potem spotkaem swoj pikn on. Wie pan, jaka ona pikna i dobra? Pobralimy si. Byem szczliwy. Niestety niedugo. Waciciel zabra mnie z fabryki i kaza mi harowa na roli. eby mnie ostatecznie poniy i torturowa, zada, abym rzuci on i polubi inn niewolnic... Widzi pan zatem, e nie byo takiej podoci, takiego okruciestwa, takiej niesprawiedliwoci, ktrej nie dopuszczaaby wasza sprawiedliwo. I wywymagacie, abym szanowa kraj, w ktrymobowizuj takie prawa! Nie, to nie jest mj kraj. Ojczyzn moj bdzie Kanada, jeli dotr tam, albowiem prawa tamtejsze bd mnie broni. Do ostatniej kropli krwi bd walczy o wolno. Tak walczyli moi przodkowie, ojcowie mego ojca, tak ja bdwalczy. Podczas przemowy Jerzy chodzi z kta w kt i ywo gestykulowa. Oczy jego to zachodziy zami, to zapalay si gronymi byskami. Suchacz jego by wzruszony. Mia zy w oczach. A propos, gdzie jest paska ona? zapyta. Ucieka z naszem dzieckiem, mr. Wilson i nie wiem, gdzie si teraz znajduje. By moe, nigdy si ju nie zobaczymy na tym wiecie. Mister Shelby zabrn w dugi. Abysi z nich wywika, nie waha si skorzysta z praw tego kraju, pozwalajcych odrywa dzieci od matek! z gorycz odpowiedzia Jerzy. Jakie to wszystko okropne! mrucza fabrykant, szperajc w kieszeniach maszracj, mj drogi... Prosz ci, we to doda, podajc Jerzemu paczk banknotw to ci si moe przyda. Nie, nie, dzikuj, drogi mj panie Wilson zawoa Jerzy. Nie przyjmuj. Uczynipan dla mnie wiele dobrego. Nie chc, aby pan si kompromitowa. Dzikuj z caego serca, ale ofiary nie przyjm. Przypuszczam, e mi wystarcz te pienidze, ktre mam. Bierz, bierz, Jerzy. Prosz ci bardzo. Zrb mi t przyjemno, mj chopcze. Jeeli to panu sprawia przyjemno, to przyjm, ale pod warunkiem, e pozwoli mi pan zwrci dug, skoro si urzdz w wolnym kraju. Ale tak... Musz ci jednak powtrzy, e naraasz si, rozjedajc otwarcie po kraju. C to za Murzyn towarzyszy ci? Czowiek pewny. W zeszym roku uciek do Kanady, ale wrci, poniewa dowiedziasi, e waciciel mci si na jego matce. Wrci, aby przy pierwszej lepszej sposobnoci uciec wraz ze sw matk. I co si z ni stao? Jest jeszcze u waciciela. Nie mg jej dotychczas oswobodzi. Tymczasem odprowadzi mnie do Kanady i tam poleci swym przyjacioom, a potem wrci tu po matk. Zdumiewacie mnie sw odwag, Jerzy. Jake moge tak miao wkroczy do przepenionej obery. Mg tu by jaki znajomy... Czy poznaby mnie? Jim jest te pewny, gdy waciciel jego mieszka po tamtej stronie. Zreszt dawno ju zaniechano poszukiwa za Jimem. A pitno na twej rce?? Ot i ono odpar mulat i, zdjwszy rkawiczk, pokaza wiee pitno. To ostatni znak yczliwoci i dobroci mego waciciela... Nie bd pana duej tu zatrzymywa. Przenocuj w tej gospodzie, a nazajutrz rano wyrusz w drog. Spodziewam si, e nastpn noc spdz potamtej stronie Ohio. Bd podrowa w dzie, bd zajeda do najbardziej uczszczanych hoteli i jada przy wsplnych stoach. Najlepszy to sposb uniknicia podejrze... egnaj pan, drogi panie, dzikuj panu za wszystko i ycz wszyst ki ego najlepszego... Jeli usyszy pan, e mnie schwytano, to wiedz, e nie yj. Wymienili ze sob serdeczny ucisk doni. Mister Wilson po omacku kierowa si ku wyjciu. Byo dosy jasno, ale wzruszenie przesonio mu oczy mg. Jerzy w zamyleniu odprowadza go wzrokiem. Naraz bysna mu w gowie jaka myl. Dogoni starca i wprowadzi go z powrotemdo pokoju. Zamkn za nim drzwi i z wysikiem powiedzia: Mister Wilson, przyznaj panu suszno: istotnie naraam si na wielkie niebezpieczestwo. Oprcz mojej ony nie mam nikogo, kto by si przej moj mierci i poaowa mnie... Tak, a ona bdzie si zamartwia i tskni, poniewa kocha mnie. Prosz pana bardzo, jeli si dowiesz, gdzie moja ona si znajduje to przelij jej t szpilk, ktr mi podarowaana Boe Narodzenie... Z zapewnieniem, e kochaem j do ostatniej chwili ycia... Czy zechce pan wywiadczy mi t przysug? O, przyjacielu, rozumie si, o ile mi si tylko uda! odpowiedzia starzec, ujmujc drcymi palcami szpilk i poykajc zy. Niech jej pan powie, e pragn, aby na zawsze zostaa w Kanadzie, o ile tam tylko dotrze. Niech jej pan powie, aby wychowaa naszego syna jako wolnego obywatela kraju wolnoci. Dobrze, Jerzy, wykonam twoje polecenie. Ale da Bg, e szczliwie dotrzesz do Kanady. Wszechmocny nie odmwi ci pomocy. Miej nadziej w Bogu... Czy istnieje taki Bg, w ktrym mona pokada ufno? ! zawoa Jerzy z tak rozpacz, e fabrykant przestraszy si. Nie przecz, e dla was istnieje Bg, ale czy jest on naszym Bogiem? Nie blunij, mj synu. Bg istnieje, istnieje, to nie ulega wtpliwoci. Otoczony chmurami i mrokiem, ale tronem jego jest prawda i sprawiedliwo. Jeeli nie na tym wiecie, to na tamtym dobro zatriumfuje, azo zostanie ukarane! Jerzy zastanowi si, po czym rzek: Dzikuj panu za sowa pociechy. Rozstali si w milczeniu. ROZDZIA XII Na licytacji i na okrcie Handlarz niewolnikw i jego ofiara mknli traktem, zatopieni w rozmylaniach. Halley, ogarniajc Toma spojrzeniem znawcy, taksowa go w mylach i kalkulowa, ile mona na nim zarobi. Tom za wspomina teksty Pisma witego, ktre by pozwoliy mu atwiej znosi przeciwiestwa losu. Handlarz wycign z kieszeni kilka gazet i z uwag zacz przeglda ogoszenia. Wyprzeda licytacyjna Murzynw. W zgodzie z decyzj sdu z dnia 20 lutego przed Paacem Sprawiedliwoci w miecie Washington w stanie Kentucky odbdzie si wyprzeda z licytacji nastpujcych Murzynw: Hagar lat 60, Johna lat 30, Bena 21, Saula 25, Alberta 14. Wyprzeda odbdzie si na korzy wierzycieli i spadkobiercw Jessy Blackforda . Trzeba bdzie pojecha na t licytacj odezwa si na gos Halley a wic najbliszy kierunek Washington. Skoro tylko przybdziemy do miasta, zamkn ci, dopki nie zaatwi swych interesw. Tom zachowa milczenie i tylko pomyla: na pewno ci wszyscy wystawieni na sprzeda niewolnicy maj bliskich, rodzicw, ony, dzieci, z ktrymi take trudno im bdzie si rozsta! Poza tym obraaa go nieufno handlarza, wiedzia bowiem zbyt dobrze, e jest nieuzasadniona. Wieczorem Halley i jego milczcy towarzyszprzyjechali do Washingtonu. Halley zostawi Toma w wizieniu, sam za zajecha do najlepszego hotelu. Nazajutrz, 20 lutego ogromny tum zebra si przed Paacem Sprawiedliwoci. Niewolnicy tworzyli osobn grupk. Hagar, prawie e lepa wygldaa bardzo staro, starzej, ni na lat szedziesit. Bya zgarbiona i ledwie trzymaa si na spuchnitych z reumatyzmu nogach. Przy niej siedzia jej syn, Albert, adny i zdrowy czternastoletni chopak. Byo to ostatnie dziecko, ktre jej zostawiono; pozostae dzieci sprzedano judawno na Poudnie. Trzymajc na gowie chopca drc rk, z przeraeniem patrzaa na kadego; kto zblia si i oglda go. Nie lkaj si, ciotko Hagar szepn jej na pocieszenie John mister Tomasz jest poczciwym czowiekiem i przyrzek sprzeda was jednemu nabywcy. A juci, mog si jeszcze przyda odpowiedziaa Hagar umiem gotowa, my, szy... Jeli kupi mnie tanio, to nic natym nie strac... W tej chwili do gromadki podszed Halley. Rzuci przelotne spojrzenie na cay transport towaru , po czym przysun si do Johna, otworzy mu usta, zajrza, pomaca dzisa i zby, potem kaza Murzynowi wyprostowa si i przerobi kilka ruchw gimnastycznych, ktre by pozwoliy okreli si jego mini. Nastpnie przeszed do innych i poddawa ich rwnie szczegowemu badaniu. Gdy kolej dosza do Alberta, matka jego z niepokojem odezwaa si: Ten chopak nie bdzie sprzedany beze mnie. Nas sprzedaj razem. Jestem jeszczesilna i mog pracowa, ciko pracowa. Moesz pracowa na plantacjach? odpowiedzia szyderczo Halley od razu wida jaka z ciebie robotnica! Zadowolony z artu zapali cygaro, woy kapelusz na bakier i wsun rce do kieszeni. Jak si panu towar podoba?? zapyta go jeden z licytatorw Tomasz Flint. Niczego sobie. Wzibym cay transport z wyjtkiem tej starej ruiny. Ale chc j sprzeda razem z chopcem zauway licytator. Komu moe przyda si stara wiedma? odpowiedzia ze miechem handlarz. Niewarta nie tylko chleba, ktry trzeba jej bdzie dawa, ale nawet szczypty soli. A zatem nie bierze jej pan?? Oczywicie, e nie. Co ja, wariat jestem, aby paci za tak starzyzn i utrzymywa j! Nie, pokorny sugo, nie jestem takim gupcem. A jednak i takie znajduj swych amatorw.Ona moe si jeszcze przyda do rnych robt; przy tym sprzedadz j za grosze. Nawet za darmo jej nie wezm!! Szkoda, wielka szkoda! Chopiec jest najmodszym synem i ostatnim z licznej rodziny. Powiadaj, e stara jest tak do niego przywizana, i umrze, gdy si ich rozczy. Zbyt ciko pracuj, aby trwoni pienidzena filantropi. Zreszt ju dawno powinna bya zdechn; na pewno na tamtym wiecie szukaj jej ze wieczk. Nie ma ju o czym mwi. Chopca kupi, aby go sprzeda na plantacje. Bdzie z niego korzy. Biedna kobieta!! Jake bdzie cierpiaa! ... Nie ona pierwsza i nie ostatnia. W tej chwili nadszed taksator. Hagar odruchowo ucisna syna. Nie odchod ode mnie mj kochany. Sprzedadz nas razem. O mamo, lkam si, e nie odpowiedzia chopak, patrzc na ni zazawionymi oczyma. Ale na pewno twierdzia staruszka, pragnc przekona nie tyle syna, co siebie sam nie moe by inaczej... Umr bez ciebie. I oto taksator oznajmi, e licytacja si zaczyna. Wkrtce wszyscy niewolnicy, z wyjtkiem Hagar i jej syna zostali sprzedani po wysokich cenach, wiadczcych o wielkim popycie na tego rodzaju towar . Podejd chopcze, poka si! zawoa wreszcie taksator. Niech pan nas razem sprzeda, bagam pana zawoaa Hagar. Milcz babo! krzykn brutalnie taksator.Nie twoja rzecz, jak go sprzedamy... No chopcze, podskocz troch, poka sw zwinno! Chopiec pobieg do estrady, wycierajc zy, ktre gradem spyway mu po policzkach. Za nim rozleg si rozdzierajcyjk. Albert mia wielkie powodzenie. Przetarg by bardzo oywiony, handlarze przelicytowywali si, lecz w kocu zwyciy Halley. Prcz chopca naby jeszcze dwch dorosych niewolnikw. Chopak podszed do swego waciciela ze spuszczon gow. Ale po chwili podnis ji spojrza na drc z przeraenia matk. Panie miosierny, niech pan i mnie kupi... Na mio Bosk, niech mnie pan kupi... Ja umr na pewno, jeli pan mnie nie kupi! krzyczaa nieszczliwa matka, padajc Halley owi do ng i chwytajc go za rce. O wiele prdzej umrzesz, jeli ci kupi odezwa si ze miechem handlarz. Biedn staruszk naby sam licytator Tomasz Flint, ktry w duszy przyrzek sobie uspokoi j i uatwi jej ycie, o ile to bdzie moliwe. Tum zacz si rozchodzi. egnajc si, sprzedani Murzyni otoczyli star Hagar, ktrej rozpacz nie miaa granic. Wszystko jest w rkach Najwyszego. Nie tra nadziei ciotko Hagar pociesza j John. Jak jeszcze mog mie nadziej?? odpowiedziaa nieprzytomna z blu. Nie mw tak, droga matko odezwa siAlbert. Dziki Bogu, e naby ci dobry pan. C mam z tego? Na co mi jego dobro? rozpaczaa Hagar. O, Albercie, drogie moje piskl! Ostatnie z gniazda! ... Boe, co mam teraz... Zabierzcie j!! rozkaza Halley widzicie, e to j tylko mczy... Zaku kupionych niewolnikw w kajdany i zapdzi ich do wizienia. W kilka dni potem wsiad z nimi na statek Pikna rzeka , odbywajcy kursy na rzece Ohio. Statek wesoo sun w d rzeki. Pogoda bya rozkoszna. Gwiedzista flaga wolnej Ameryki trzepotaa w przezroczystym powietrzu. Radosna pogoda udzielaa si pasaerom i zaodze. Jedynie niewolnicy niebrali w tym udziau; siedzc lub lec na pakach bagaowych, pszeptem opowiadali sobie swoje smutne przeycia. Chopcy! zawoa z gry Halley mam nadziej, e nie nudzicie si razem! W kadym razie starajcie si, abym nie ujrzaponurych gb. Jeli bdziecie si zachowywa jak naley, to nic zego wam si nie stanie. Ale czy mogli nie mie ponurych gb , skoro oderwano ich od najdroszych osb, chyba ju na zawsze? ! Na jednym z przystankw ktry z licznychajentw Halley a wywoa go na brzeg. Wkrtce handlarz wrci w towarzystwie Murzynki z dzieckiem. Nowa pasaerka usiada na pokadzie i zacza si bawi z dzieckiem. Halley podszed do niej i powiedzia jej z obojtnmin kilka sw. Murzynka przerazia si i zawoaa: Nie, to niemoliwe! Nie mog uwierzy! Jeli nie wierzysz mi, to chyba uwierzysz dokumentom odpar Halley, pokazujc jej jaki papier. Jest to akt kupna stwierdzajcy, e pan twj sprzeda kobiet Lucy i jej dziecko handlarzowi Halley owi. Nieszczsna kobieta krzykna i zemdlaa. Ocucona przez Halley a, zacza gorzko paka. Jake mnie podstpnie oszukano! pakaa mj pan zapewnia mnie, e wysya mnie do Luiswille do restauracji, gdzie pracuje mj m... Tak si cieszyam,tak si cieszyam! Wytara zy, przycisna do siebie dziecko,usiada na kuferku i wbia nieruchome spojrzenie w rzek. Bogu dziki, z t niewiele bdzie kopotu pomyla Halley. Istotnie, moda niewolnica uspokajaa si w miar oddalania od brzegu. Chopczyk o nas, sama pani wj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA+P c , -y c . < /%;c04L Osiedzc na jej kolanach ze miechem wycign rce do krcych w powietrzu ptakw. Mie dziecko zagadn niewolnic, ktry z pasaerw ile ma miesicy?? Dziewi i p odpowiedziaa Lucy. Pasaer oglda go przez chwil, po czym podszed do Halley a i rzek: Naby pan doskonay towar. Dziewczyna jest wcale nieza, a dziecko wyronie na olbrzyma. Zamierza pan wywie na Poudnie? Halley skin potakujco. Na plantacje?? Ale gdzie ona podzieje dziecko? kontynuowa nieznajomy. Sprzedam je przy pierwszej sposobnoci.Ile pan da? Moe bym go wzi. Skoro pan chce go si pozby, daj panu dziesi dolarw. Co, pan drwi ze mnie? odpowiedzia z godnoci Halley za rok wart bdzie sto dolarw, a za dwa lata dwiecie. Teraz oddabym go za pidziesit, ani centa mniej. To pan si ze mnie mieje! Dam panu najwyej trzydzieci dolarw. Nie opuszczani centa. Opuszczam pi, wicej nie mog! No, niech i tak bdzie zgodzi si nieznajomy chopczyk wpad mi w oko. Gdzie si pan zatrzymuje?? W Luiswille. Doskonale. Przybdziemy tam o zmroku. Chopak bdzie spa. Wemiemy go ukradkiem, trzeba tylko bdzie upi czujno matki. Wieczorem, gdy statek przyby do Luiswille, nabywca dziecka podszed do Lucy i rzek: Syszaem, jak mwia, e m twj pracuje w restauracji w Luiswille. Moe wysano go na przysta po goci. Id na schody i rozejrzyj si. Ja tymczasem potrzymam dziecko. Lucy bez wahania oddaa mu dziecko i wybiega na schodki. Nieznajomy za porozumiewawczo skin Halley owi, wmiesza si w tum i niezauwaony przez Lucy opuci statek. Skoro statek odbi od brzegu, rozczarowana Murzynka wrcia na miejsce, gdzie sta nieznajomy z dzieckiem.Ale tu zastaa jedynie Halley a. Moje dziecko... gdzie jest moje dziecko? zawoaa przeraona. Nie ma go ju na statku odpowiedzia Halley skorzystaem z okazji i sprzedaemgo w dobre rce. Serce Halley a dawno ju si obrcio w kamie. Rozpacz Lucy nie wywara na nim adnego wraenia. Lka si tylko skandalu.Ale Lucy nie zamierzaa wywoywa skandalu. Nowy, nieoczekiwany cios cakowicie sparaliowa jej wol. Osuna si bezwolnie na kuferek i zastyga w bolesnym, penym niewypowiedzianej rozpaczy bezruchu. Jednak Halley nie by spokojny. Kry dookoa niej i obrzuca j strwoonym spojrzeniem. Niepokoi go jej zbytni spokjimilczenie. Tom, ktry by wiadkiem caego incydentu, litowa si nad biedn kobiet, nie mogc jej pomc. Zbliy si do niej i uspokaja j sowami pociechy. Ale biedna kobieta odpowiedziaa mu cichym, przecigym jkiem. Tom usadowi si przyniej, zoy rce na jej gowie i cichym, nabrzmiaym od ez gosem, zacz jej prawi o Bogu, o Jego bezgranicznym miosierdziu. Ale by to gos woajcego napuszczy. Czy Lucy moga w tej chwili przej si sowami Toma?! Powoli cisza zalega okrt. Pasaerowie uoyli si do snu, aby ze wieym zapasemsi przystpi nazajutrz do nowych wrae. Nie rozlega si aden dwik, prcz huku maszyn i plusku rzeki. Tom zdrzemn si na worku z wen, w pobliunieszczsnej Lucy. Tylko ona, podstpnie oszukana ona i matka, nie zmruya oka tej nocy na statku. Nad ranem Tom ockn si znienacka. Zdawao mu si, e wymin go jaki czarny cie i z hukiem wpad do wody. Rozejrza si wokoo na miejscu, gdzie siedziaa Lucy, nie byo nikogo. Przeraonyniewolnik pyta si majtkw, czy nie widzieli Murzynki odpowiedzieli przeczco. Tylko sternik sysza jaki guchy dwik. Tom z rozpacz w sercu wrci na swe miejsce i zmwi modlitw za biedn desperatk. Samobjstwo Lucy nie wzruszyo Halley a. Przywyk do tego rodzaju nieszczliwych wypadkw. Nie obchodzi go los niewolnicy zasmucaa go jedynie strata pienina. Skreli Lucy z listy i zastanowi si nad sposobem powetowania straty. ROZDZIA XIII U kwakrw Teraz przejdziemy do innego, bardziej sielankowego obrazu. Wejdziemy do przestronnej, jasnej i czystej kuchni o dwch oknach i doskonale zacignitej pastpododze. W duym starannie wybielonym piecu wesoo trzeszczy pomie. Na pkach moc naczy. Midzy oknami stoi okrgy st i kilka krzese, przy cianie ustawione s stoki i fotel bujajcy. Na krzele siedzi nasza dawna znajoma Eliza i zajmuje si rczn robtk. Schuda bardzoi poblada. Ale za to spojrzenie, ktrym ledzi wesoo bawicego si na pododze syna, nabrao stanowczego i bardziej wiadomego wyrazu. Obok niej starsza kobieta przemywa brzoskwinie. Mimo szedziesiciu lat, zachowaa mod jeszcze i dostojn urod.Z kroju szarej sukni, z biaego czepka i dugiego szala, zarzuconego na plecy, mona wnosi, e naley do sekty kwakrw.Mrs. Rachela Haliday, koyszc si na skrzypicym z lekka fotelu odezwaa si doElizy: Wic chcesz koniecznie uciec do Kanady??Tak, pani odpowiedziaa stanowczo Elizatu gro mi liczne niebezpieczestwa. Zajm si tam byle czym. Mam nadziej, e Bg mnie nie opuci. A jednak szkoda mi si z tob rozsta. Wiesz, e moesz u nas by, dopki zechcesz. Dzikuj pani z caego serca za dobro. Ale naprawd boj si tu zosta. Stale mi si wydaje, e wrg kry wok domu. Biedna kobieta! szepna mrs. Rachela, ocierajc oczy. I po co smuci si i niepokoi bez powodu! W tej chwili na progu stana maa, pena kobietka o wesoej, okrgej i rumianej twarzyczce. Bya ubrana tak samo jak Rachela Haliday. Rut!! zawoaa gospodyni podnoszc si jak si masz?? Dziki Bogu, dobrze odpowiedziaa wymieniona, starajc si daremne ukry pod kwakierskim czepkiem sploty cikich i gstych warkoczy. Rut, to twoja nowa przyjacika, Eliza Harris i jej may synek rzeka gospodyni.Bardzo mi mio pozna ci, Elizo rzeka Rut, mocno potrzsajc rk Elizy. Jaki wspaniay chopak! A gdzie twj synek, Rut? zapytaa mrs.Rachela. Przyprowadziam go, ale twoja Mary wyrwaa mi go z rk. Nie zdya wypowiedzie ostatniego sowa, gdy moda,kwitnca zdrowiem dziewczyna, podobna doRacheli, wbiega do kuchni, trzymajc na rku przeliczne niemowl. Ot i on!! zawoaa gospodyni jak onsi szybko rozwija!! Po chwili nadszed gospodarz, Szymon Haliday, wysoki, silnie zbudowany mczyzna. Nosi szar sukienn kamizelk, takie same spodnie i szeroki szary kapelusz. Jak si miewasz i co porabia John?? zapytaa Rut. Dzikuj, John i my wszyscy jestemy zdrowi. Czy dowiedziae si czego nowego?? zagadna ma Rachela. Piotr chce dzi wieczorem przyj do nasz przyjacimi. Tak!! odpowiedziaa ona, patrzc w zamyleniu na Eliz. Nazywasz si Eliza Harris, prawda? zwrci si gospodarz do mulatki. Eliza potwierdzia. Chod matko do sieni rzek do ony. C si stao?? zapytaa, idc za nim. M Elizy jest w naszej kolonii i dzi wieczorem przyjdzie do nas. Dlaczego jej nie powiedzia?? Chciaem si ciebie poradzi. Piotr by wczoraj w ssiedniej kolonii i spotka tam zbiegych, star Murzynk i dwch mczyzn. Jeden z nich nazywa si Jerzy Harris. Z tego co mwi wnosz, e to m Elizy. Jak mylisz, czy od razu jej powiedzie? Poradzimy si Rut odpowiedziaa Rachela. Rut, przyjd na chwil. Oczywicie, e powinnicie jej natychmiastpowiedzie rzeka Rut, dowiedziawszy si co si wici chodcie prdzej, Eliza bdzie szczliwa! Rachela wrcia do Elizy i zaprowadzia j do sypialni. Zbiega niewolnica, spodziewajc si jakiej zej nowiny, draa ze strachu i zniecierpliwienia. , Nie lkaj si Elizo. Czeka ci rado, a nie bl... Chode prdzej. W sypialni Rachela podbiega do Harry ego,uniosa go w gr, pocaowaa i rzeka: Ciesz si, chopcze! Dzisiaj zobaczysz swego ojca! Ojciec twj przyjdzie tu! Rozumiesz? Chopiec patrza na ni ze zdumieniem, Eliza na przemian rumienia si i blada. Bya tak wzruszona, e nie moga si utrzyma na nogach. Osuna si ciko na krzeso i zemdlaa. Wkrtce odzyskaa przytomno. Rut cuciaj, pocierajc jej rce. Elizie zdawao si, e ciki gaz stoczy si jej z serca. Teraz dopiero moga wypocz po dugich cierpieniach. Poczua si zmczona. Siedziaa z otwartymi oczyma, a jednak wszystko co si dziao dookoa, zdawao jej si snem. Widziaa jak nowe przyjaciki krztay sipo pokoju, po czym zasiady do herbaty. Syszaa niewyrane szepty rozmowy, brzczenie yeczek, tykanie zegara ciennego. Potem wszystkie te dwiki zlaysi w usypiajcy sodki szmer. Zasna mocnym, spokojnym snem, po raz pierwszyod czasu straszliwej ucieczki. nia si jej jasna, szczliwa kraina, pena szemrzcych strumykw i zielonych k. Na mikkiej murawie wznosi si niewielki biay domek. Przed domkiem bawisi Harry. Potem nio jej si, e syszy kroki ma, syszy, jak podchodzi do niej i cauje. Obudzia si i oto w istocie przy sabym wietle wiecy ujrzaa ma. Siedzia przy niej i paka ze szczcia na widok ony i dziecka, ktrych ju nie spodziewa si zobaczy. Trudno opisa rado, jaka zapanowaa w tym domu. Otaczano zbieg par wszelkimi wzgldami i rodzicielsk pieczoowitoci. Pod wpywem dobroci gospodarzy, niebawem zapomnieli oboje o przebytych cierpieniach. Bd spokojny, przyjacielu uspokaja gospodarz Jerzego. O godzinie dziewitej przyjdzie Fineasz Fletcher i zaprowadzi was do nastpnego osiedla. Chtnie bymy udzielili wam duszej gociny, ale to moe by niebezpieczne, poniewa w pobliu kr wasi przeladowcy. ROZDZIA XIV Ewa Ostatnie promienie soca paday na rzek,na trzcin nadbrzen i smuke cyprysy. Tom siedzia na worku i czyta Bibli. Zjedna sobie zaufanie Halley a, zaogi statku i wszystkich towarzyszy niedoli. Skromny i grzeczny by niezmiernie usuny: pomaga majtkom i stara si uly doli niewolnikw. Patrzc na brzeg, widzia niekoczce si plantacje. Widzia, jak od rana do nocy pracuj niewolnicy, widzia ich ndzne lepianki i nieco opodal dumne paacyki plantatorw. Gdy zamyka oczy, widzia przed sob on, krztajc si w chatce, widzia dzieci i sysza ich wesoy miech.Ale oto czyj ostry gos zakci spokj i Tom otwiera oczy i znowu oglda niekoczce si plantacje, zroszone potem ikrwi jego rodakw. I z gbokim westchnieniem myla, e ubiege rajskie ycie skoczyo si dla na zawsze. Nic dziwnego, e na kartki Biblii kapay gorce zy Toma. Szczeglnie czsto czytamiejsca przywoujce mu w pamici stracone radoci rodzinne i mwice o wynagrodzeniu w pozagrobowym yciu przebytej udrki. Na tym samym statku jecha pewien modyibogaty ziemianin z Nowego Orleanu. Nazywa si Saint Clare. Jecha z ma dziewczynk picio-czy szecioletni i ze starsz pani, krewn swoj, ktra opiekowaa si dzieckiem. Tom kilkakrotnie widzia dziewczynk. Bya tak ywa i pocha, e chyba atwiej byo utrzyma na miejscu soneczny promyk lub tchnienie wiatru. A przy tym bya tak mia,e wystarczyo j zobaczy, aby polubi. Niezwykle delikatna, jak gdyby z powietrza utkana wydawaa si nieziemsk zjaw. Jejliczna twarzyczka miaa wyraz marzycielstwa i dobroci anielskiej. Caa jej wiotka i pena wdziku posta bya niezwykle proporcjonalna, wykwintna i szlachetna. Najbardziej jednak zastanawiay ogromne, zamylone, bkitneoczy. Mimo ich zapatrzenia umiech nie schodzi z drobnych usteczek dziewczynki; jej srebrzysty miech i dwiczny gos brzmiay jak najsodsza melodia. Tom poczu niezwyk sympati do dziewczynki. Wydaa mu si uosobieniem jednego z owych aniow, o ktrych wspomina Pismo wite. Widzia z jakim smutkiem i litoci dziewczynka spogldaa na nieszczsnych niewolnikw. Czasem przynosia im akocie, ktre dawa jej ojciec albo ciotka. Tom nie mia jej zagadn. Mia jednak inny sposb cignicia na siebie uwagi dziewczynki: umia wyrabia z byle czego przerne zabawki. Po kilku dniach oboje zaprzyjanili si serdecznie i spdzali ze sob dugie godziny. Dokd jedziesz, wuju Tomie? pytaa go malutka, ktrej na imi byo Ewa. Nie wiem, miss Ewa. Jak to nie wiesz?? Dlaczego? Poniewa nie wiem jeszcze, komu mnie sprzedadz. Papa moe ci kupi. Jeli kupi ci, to bdzie ci u nas bardzo dobrze. Dzi jeszczepoprosz go, aby to zrobi; na pewno mi nie odmwi. Dzikuj, droga malutka miss odpowiedzia wzruszony Tom. Tymczasem statek zatrzyma si przy ktrej przystani. Ojciec Ewy podszed do schodw, malutka podbiega do z lekkociptaka. Tom za podnis si i zbliy do majtkw, aby im pomc wnie na statek drwa. Ewa staa z ojcem przy schodkach, gdy statek zacz odbija od brzegu. Gwatowne pchnicie przewrcio j znienacka i strcio do wody. Ojciec chcia si rzuci za ni, lecz powstrzyma go jaki pasaer. Pomoc jego bya ju zbdna. Na szczcie bowiem Tom by wiadkiem wypadku. W mgnieniu oka skoczy za ni i schwyci j w ostatniej chwili, gdy zaczaton. Trzymajc j mocno dopyn do statku, ktry wci si posuwa, albowiem nikomu na myl nie przyszo zaalarmowa maszynist. Wreszcie statek zatrzyma si i setki rk wycigny si ku nieprzytomnej, ociekajcej wod dziewczynce. Zdawao si, e wszystkim bya jednakowo droga i bliska. Ojciec zanis j do damskiej kajuty,gdzie otoczyy j wszystkie pasaerki. Nazajutrz statek zbliy si do celu do Nowego Orleanu. Pasaerowie zbierali rczny baga. Tom sta na pokadzie i z niepokojem przyglda si niewielkiej grupie, skadajcej si z Ewy, jej ojca i Halleya. Ewa przyblada nieco. Ojciec jej by do niejbardzo podobny: mia ten sam wyraz twarzy, takie same oczy i tak sam szlachetno gestw i manier. Tylko oczy spoglday miao i przenikliwie. Z ironicznym umiechem sucha Halley a. Sowem rzek Saint Clare chce mnie pan przekona, e ten Murzyn skada si wycznie z cnt chrzecijaskich. No, gotw jestem uwierzy panu. Ile pan da za t doskonao? Niech pan mwi bez ogrdek i od razu dobijemy targu. Jeeli zadam tysica trzystu dolarw, to bdzie to zwyczajna zamiana jednej wartoci na drug. Mniej nie mog. Rozumie si odpowiedzia ironicznie Saint Clare. da pan tak mao, poniewa chce mi pan wywiadczy grzeczno, prawda? wita prawda, sir. Zauwayem e malutka miss, paska creczka, pragnie gorco, aby pan kupi tego Murzyna. A, teraz rozumiem pask rycersko! Alearty na bok, niech mi pan powie ostatni cen, aby nie traci daremnie czasu i zbytecznych sw. Niech pan obejrzy jego szerokie barki i muskularne rce i niech pan sam powie, ile jest wart. Niech pan spojrzy na potn figur. Od razu wida, e ma koskie siy. Niech pan przyjrzy si tej gowie, ktra wiadczy o ywym umyle i rozmaitych talentach. Musz panu powiedzie, e Tom zarzdza ca ferm tak wzorowo, e jego waciciel nie chcia go za nic sprzeda. Tym gorzej umiechn si Saint Clare gupi Murzyn jest zawsze pewniejszy... No, tysic sto dolarw dam, nie wicej. W kocu jednak przysta na dan sum i dobi targu. Po zaatwieniu formalnoci Saint Clare podszed do Toma, ktry siedzia na uboczuz nisko spuszczon gow, uj go za podbrdek i rzek: Podnie gow, Tomie, spjrz na swego nowego waciciela i powiedz, czy ci si podobam? Tom podnis oczy. Pikne i dobrotliwe oblicze modego mczyzny wywaro na nim tak dobre wraenie, e ze zami radoci odpowiedzia: Niech pana Bg bogosawi za dobro!! Spodziewam si tego. Czy umiesz powoziTomie? Tak, panie. Nie tylko powozi, ale w ogleobchodzi si z komi. Wic mianuj ci wonic, ale pod warunkiem, e bdziesz si upija tylko razna miesic, nie liczc, oczywicie uroczystych chwil. Ja nigdy nie pij odpar Tom. O, znam na pami t piosenk i wiem co oniej myle. Nie chc ci obrazi, mj drogi. Jestem pewny, e nie robisz nic zego i e na pewno pijesz mniej od innych. Wcale nie pij, panie. Dobrze, zobaczymy. Jeli to prawda, to nas, sama pani wj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA1P 2Puc3c4 c5>,=)6{1 btym lepiej dla ciebie. Bdzie ci u nas dobrze, wuju Tomie wtrcia Ewa ojciec jest dobry, tylko lubiartowa. Dzikuj za rekomendacj, moja droga odpar Saint Clare, kaniajc si dziewczynce. Po czym poszed do kajuty po swoj krewn. ROZDZIA XV Rodzina Saint Clare Augustyn Saint Clare urodzi si w stanie Luizjana, dokd ojciec jego przenis si z Kanady. Matka jego bya Francuzk; pochodzia z rodziny pierwszych kolonistw. Augustyn mia tylko jednego brata. W dziecistwie odznacza si niewieci delikatnoci i wraliwoci; lecz bdc chopcem stara si ukry te cechy charakteru pod mask chodnej obojtnoci.Szczodrobliwie obdarzony przez przyrod, upatrywa celu swego ycia w deniu ku ideaom Dobra i Pikna. Po skoczeniu studiw Augustyn zakocha si na zabj w piknej i niezwykle mdrej pannie, pochodzcej z Pnocy. Pozyska jej wzajemno. Zarczy si z ni przed wyjazdem. Ale ledwo przyby do domu, otrzyma list od opiekuna ukochanej. Ten zawiadomi go, e ta, ktra zbyt pochopnie przyrzeka mu sw rk, wysza za m za innego. Augustyn omal nie oszala z rozpaczy i gniewu. Postanowi za wszelk cen zapomnie o niewiernej. W dwa tygodnie pniej zarczy si z inn bardzo mi dziewczyn, ktra przyniosa mu w posagu sto tysicy dolarw. Znajomi zazdrocili muszczcia. Pewnego wieczoru, podczas zabawy w rozkosznej willi modej pary, sucy poda Augustynowi list. Spojrzawszy na adres, Augustyn zblad gwatownie. Pod pierwszym lepszym pretekstem zostawi goci i wyszed z salonu. W licie dawna narzeczona alia si Augustynowi na opiekuna, ktry przeladuje j i domaga si, aby polubia jego syna. Narzekaa rwnie na brak odpowiedzi na liczne listy, ktre mu dotychczas wysyaa.Omal nie przyprawio to jej o chorob; w kocu dowiedziaa si, e opiekun przejmuje jej listy. List koczy si zapewnieniami wiernej mioci. Augustyn odpowiedzia natychmiast. Oto, co napisa: Otrzymaem list pani, lecz niestety! zbyt pno! Uwierzyem w to wszystko, co mi napisa opiekun pani. Byem w rozpaczy, jakiej nikomu nie ycz.Teraz jestem onaty; wszystko skoczone. Nic nam innego nie zostaje jak zapomnie osobie. Augustyn nie umar z rozpaczy, jak to bywa w powieciach. Ale straci wiar w urok istnienia. ona nie potrafia tchn w niego nowego ycia. Rycho przekona si, e skazany jest na wspycie z domowym tyranem. Mary Saint-Clare bya uosobieniemnajbardziej wyszukanego egoizmu. Rozpieszczona w domu rodzicielskim, gdzie bya jedynaczk, majc do usug cay sztab posusznych niewolnikw, przyzwyczaia si ulega wszystkim swym kaprysom i nie uznawa adnych przeszkd.Ledwo min miodowy miesic, ycie ich stao si piekem. Gderl iwa maonka uwaaa, e m za mao dba o ni; pakaa czsto i alia si na swoje nieszczcie , Augustyn usiowa uspokoi j podarunkami i przernymi rozrywkami. Gdy za urodzia mu crk, zacz wmawia w siebie, e kocha matk swego dziecka. Matka Saint Clare a bya mdr i szlachetn kobiet. Augustyn, dobry syn, pragn ochrzci crk imieniem swej matki. Lecz ona domagaa si, aby dzieckonosio jej imi. Poniewa Augustyn nie chcia ustpi, przez to zacza si nowa seria ktni. Gdy za Augustyn postawi na swoim, Mary ze zoci zacza udawa obonie chor. Wkrtce uwierzya sama wzmylone niedomagania i poczua si chor. Wyt worna dama zmienia si w wiecznie stkajc, rozkapryszon i nudzc si sekutnic, ktra caymi dniami nie zdejmowaa szlafroka i nie podnosia si z kanapy. Wskutek niezdrowego trybu ycia zacza cierpie na migren. W takiej sytuacji zaczo podupada gospodarstwo i Saint Clare korzysta z kadej okazji, by wyrwa si z domu. Lecz crka podrastaa i coraz bardziej przypominaa jego matk. I oto odezway si w nim z ogromn si uczucia ojcowskie. Poniewa ona nie zajmowaa si wychowaniem dziewczynki wic pojecha do Vermont i sprowadzi sw kuzynk, Ofeli Saint Clare. Ofelia miaa siopiekowa Ew i zarzdza gospodarstwem.W czasie powrotnej podry zetkn si z Tomem i kupi go za tysic trzysta dolarw.Kilka sw o miss Ofelii. Miaa lat czterdzieci. Wychowaa si w jednej z owych wiosek Nowej Anglii, ktrych sam widok raduje oko wdrowca. W takiej fermie, gdzie wszystko jest niezmiernie czyste i schludne, cho nie wida suby, przeya niemal p wieku. Rodzice uwaali j wci za dziecko. Zanim zgodzili si na propozycj Augustyna, omwili j szczegowo i zastanawiali si, czy nie jestniebezpieczna dla niedowiadczonej dziewczyny. Ojciec wyszuka atlas geograficzny, obejrza odlego do Nowego Orleanu i odczyta dug relacj podrnika, ktry kilkadziesit lat temu zwiedzi tamte strony. Matka niespokojnie pytaa si, czy Nowy Orlean jest aby do przyzwoitym miastem dla modej panny. Wkrtce o zamierzonej podry dowiedziaasi caa wioska. Nigdy jeszcze nie zapraszano tak gorco miss Ofelii na herbatki, starano si j odwie od podry. Na szczcie nieatwo j byo przerazi lub zbi z tropu. Z niezmiennym umiechem powoywaa si na wol Bo, ktra kieruje kadym krokiem czowieka. Bya to wysoka i nieco kanciasta osbka, o dugiej, tej twarzy, o wpadnitych policzkach i cienkich zacinitych wargach, wiadczcych o energii. Ruchy jej byy zdecydowane, prdkie i porywcze. Bya dokadniejsza od najlepszych zegarw, i tak stanowcza, e atwiej byo zatrzyma lokomotyw, ni j odwie od postpku, ktry uwaaa za suszny. Z pewn wyniosoci spogldaa na ludzi sabych i niezdecydowanych, gardzia tchrzami i niemiaymi. Umys jej by mski, ywy i czynny. Bya wyksztacona, bardzo oczytana w historii i w literaturze angielskiej. Sdy jej odznaczay si jasnoci, dokadnoci i wiernoci. Jej religijne przekonania byy rwnie dokadne i okrelone, jak pogldy na ycie. Fundamentem jej myli, uczu i czynw byo sumienie. Mona o niej miao powiedzie, e bya niewolnic obowizku. Gdyby nakaza jej gos sumienia, bez wahania rzuciaby si do studni lub stana przed luf strzelajcej armaty. Jej ideay byy tak wzniose i niedocige, e mimo usilnego powicenia si dla blinich, bya wci z siebie niezadowolona. Ale czemu w takim razie zgodzia si na propozycj Augustyna, ktry stanowi jak gdyby jej przeciwiestwo? Ot bdc o wiele starsza od niego, kochaa go jak matka. Wystarczyo mu powiedzie, e potrzebna jest do gospodarstwa i do wychowania Ewy, aby od razu poczytaa to sobie za obowizek. Poza tym pokochaa Ew, przywizaa si do niej i postanowia powici jej cae swe ycie. Augustyna za uwaaa za poganina, ale wybaczaa mu to, poniewa by uczciwy, humanitarny iszlachetny. Bezporednio przed przypyniciem, miss Ofelia zwrcia si do Ewy: Ewo, czy przeliczya swe rzeczy? Na pewno nie. Gdzie si podzia twj haftowany woreczek i pudo z nocnymi czepeczkami? Tu? Dobrze, wic dwa; jedwabny paltocik trzy; skrzynka cztery; pudo z zabawkami pi; walizka zsukniami i bielizn sze... A gdzie twoja parasolka? Daj j tu, zawin w papier. Tak. Musiaa chyba dotychczas gubi wszystko. Tak, cioteczko, bardzo wiele rzeczy gubiam i tatu musia mi kupowa inne rzeczy. Nie naley si tak obchodzi z rzeczami. Naprawd?? Dobrze, nie bd wicej gubia. Cioteczko, walizka jest ju przepeniona. Nie umiem jej zamkn. Poczekaj, sprbuj zamkna walizk i dodaa: : Teraz jestemy gotowe. Gdzie tatu? Siedzi tam i je pomaracze odpowiedziaa dziewczynka, wskazujc w kierunku pokadu... Statek wreszcie przybi do przystani. Pasaerowie toczyli si przy wyjciu, popychajc si okciami i zapominajc o wskazaniach grzecznoci. Saint Clare, miss Ofelia, Ewa i Tom wsiedli do powozu, ktry czeka na nich przed przystani. Niebawem dojechali do wielkiegostarego budynku, zbudowanego w stylu francusko-hiszpaskim, jak wikszo domw Nowego Orleanu. Tom rozglda si z cich radoci. Po chwili gromadka ludzi wybiega na spotkanieprzybyych. Midzy nimi wyrnia si wygldem i bogatym strojem mody mulat, wywijajcy naperfumowan chusteczk. Ach, to ty, Adolfie rzek Saint Clare, podajc mu rk. Co sycha?? I uj kuzynk pod rk, aby zaprowadzi j na gr. Ewa wyprzedzia ojca i wbiega do buduaru, gdzie na kanapie leaa wysoka blada brunetka. Mamo, droga mateczko! zawoaa Ewa,caujc j i ciskajc porywczo... Ciszej, ciszej odezwaa si matka, odsuwajc j od siebie mam straszliwy bl gowy. W tej chwili wszed sam Augustyn w towarzystwie kuzynki. Pocaowa on i przedstawi jej miss Ofeli. Mary z zaciekawieniem podniosa oczy na nieznan sobie krewn ma i z chodn uprzejmoci podaa jej rk. Ewa wybiega do buduaru i znalaza si wrd zebranej suby. Rzucia si na szyj mulatce redniego wieku o dosy przyjemnej twarzy. A, nianiu, dzie dobry zawoaa dziewczynka. Bd zdrowa, mj skarbie! Bd zdrowa, soneczko moje! odpowiedziaa wzruszonym gosem mulatka i pokrya j pocaunkami. Zaraz potem na werand wyszed Saint Clare i obdarowa sub drobnymi podarunkami. Radosny nastrj sucych zmieni si w zachwyt. Otoczono waciciela i chwytano go za rk, aby j ucaowa. Dosy, dosy ju, bo mnie rozerwiecie ze miechem krzycza Saint Clare, odsuwajc natrtnych. Rozej si!! Pomwimy kiedy indziej. Wszyscy si rozeszli, z wyjtkiem Toma, ktry przestpowa z nogi na nog i Adolfa,ktry przez lornetk oglda swego czarnego koleg. Ach, ty filucie! zawoa Saint Clare, wyrywajc mu z rk lornetk. Czy si tak patrzy na koleg?... C to, woye mj surdut? Panie, ten surdut jest zalany winem, wic pomylaem sobie, e pan go nie bdzie nosi. Dla mnie za jest jeszcze wcale niezy. A wic uwaasz, e dla ciebie jest jeszczewcale niezy? zapyta Augustyn z waciw sobie ironi. No dobrze, zachowaj go... Teraz pjd, poka Toma jego pani, a potem odprowadzisz go do pokoju dla suby; tylko prosz ci nie traktuj go z gry; wart jest dwch takich gaganw jak ty. Na progu salonu, biedny Murzyn stan jak wryty, oszoomiony luksusowym urzdzeniem. Oto Mary, twj nowy wonica rzek Augustyn, wchodzc do buduaru. Postpowanie jego jest rwnie wzorowe jak czarny kolor jego twarzy. Mrs. Saint Clare ledwo zerkna na Toma. Na pewno upija si odpowiedziaa, znw opuszczajc powieki. Nie. Rczono mi, e jest bezwzgldnie trzewym i bardzo nabonym czowiekiem. C, mam nadziej, e nie bdzie gorszy od innych; dziki Bogu za to. Saint Clare odwrci si i wyszed na werand. Za nim jak cie sun Tom. Adolfie zwrci si gospodarz do mulata zaprowad go gdzie kazaem i pamitaj otym co ci mwiem. Augustyn posta chwil, zamyli si i znwwrci do ony. Gdzie znalaz takiego hipopotama? rzeka Mary strach spojrze na tego draba; zechce to rozniesie cay dom. Spodziewaem si, e usysz od ciebie co przyjemniejszego po tak dugiej rozce odpowiedzia Augustyn. Tak, istotnie, powiniene by wrci dwa tygodnie temu. Bg wie co tyle czasu robipoza domem. Spjrz, Mary, co ci przywiozem z New Yorku odezwa si po chwili m, wyjmujc z kieszeni aksamitny futera. Mrs. Saint Clare leniwie otworzya futera i wyja wspaniay miniaturowy portret Augustyna i Ewy, siedzcych przed klombem. Czemu przybrae tak gupi poz? zapytaa zgryliwie, aby zemci si za rozczarowanie; spodziewaa si bowiem innego podarunku. Zamkna futera i rzucia go na st. To sekutnica pomyla Saint Clare, ale na gos powiedzia: Czy nie widzisz, e to prawdziwe arcydzieo pod wzgldem podobiestwa i wykonania! Ach, mj Boe! Daj mi ju spokj, Augustynie! Czy nie widzisz, e ledwo yj...Ten haas w domu i twoje gupstwa... Czsto pani miewa ble gowy?? odezwaa si Ofelia. Tak, jestem istn mczennic odpowiedziaa pani Saint Clare. Kuzynka zapewne chciaaby odpocz?? zapyta Saint Clare Ofeli i zadzwoni. Po chwili przysza mulatka, ktr Ewa nazwaa niani. Polecam twej opiece miss Ofeli Saint Clare rzek Augustyn uwaaj, aby panienka miaa wszystko, co trzeba. Skoro Ofelia wysza z mulatk, odezwa sido ony: Teraz moesz by spokojna o gospodarstwo. Mrs. Saint Clare udaa, e nie moe si nawet zdoby na odpowied. M podnis si i cicho wyszed z pokoju. ROZDZIA XVI Mrs. Saint Clare i jej zapatrywania Mino kilka dni. Rodzina Saint Clare zebraa si przy niadaniu. M opowiada mi, e pani chce si zaj naszym gospodarstwem, miss Ofelio mwia mrs. Saint Clare. Jestem z tego bardzo rada. Lkam si jednak, e niebawem przekona si pani, i nie podobna zaprowadzi jaki moliwy ad w tym domu.Jestemy doprawdy niewolnikami naszych niewolnikw. Jestem przekonana, e gdyby nie oni, nie cierpiaabym wcale na migren inerwic. Ale daj spokj, Mary obruszy si Augustyn. Powiedz mi, czy znajdziesz kobiet lepsz od naszej niani? Tak, istotnie, ona jest jeszcze najlepsza. Ale co prawda i ona staje si coraz zuchwalsza. Najlepszy dowd zacza sypia w nocy jak zabita. Czy to nie okropne? Ona wie, e choroba moja wymaganieustannej opieki, a tymczasem po nocach musz rozbija dzwonki, aby obudzi tego leniucha. Jake to moliwe, mateko odezwaa siEwa. Wiem bardzo dobrze, e niania spdzia wszystkie te noce przy tobie na krzele, i aby nie zasn, zajmowaa si rczn robtk. Skd wiesz?? zapytaa Mary. A wic narzekaa na mnie?? Nie, ona nigdy nie narzeka. Mwia tylko, e ostatnio le si czua i e nie odstpowaa od ciebie ani na chwil. Miss Ofelia przysuchiwaa si rozmowie z uwag, pragnc pozna charakter kuzynki. Postanowia nie wyraa swego zdania, zanim nie pozna dokadnie, kogo ma przed sob. Nie twierdz, aby niaka nie posiadaa zalet; ale jest zbyt zarozumiaa. Poza tym nie wyczuwam w niej prawdziwego przywizania. Czuj, e nie moe si pocieszy po rozstaniu z mem. Zabraam j ze sob, kiedy wyszam za m, ojciec za mj nie mg si obej bez jej ma, doskonaego kowala. Mwiam jej wwczas, e lepiej bdzie jeli si przestan uwaa za maestwo. Wszak to im. tak atwo przychodzi. Bardzo auj,e nie nalegaam i nie znalazam jej innego ma. W ogle jest to niemoliwie uparta i nieposuszna niewolnica. Czy ma dzieci?? zapytaa Ofelia. Tak, dwoje. Zapewne tskni za nimi?? Co robi! Nie mogam si przecie zgodzi, aby sprowadzia je tutaj? Nie miaaby czasu dla mnie, przy tym te dzieci s tak okropne... Dlatego wanie ma do mnie uraz. Jestem pewna, e z przyjemnoci porzuciaby mnie, gdyby tylko wiedziaa, e m jej rwnie zbiegnie z dziemi. Te Murzynki s straszliwymi egoistkami. Nastpio cikie milczenie; Saint Clare wyszed co zaatwi i zabra ze sob Ew. Mj m ma fatalny charakter odezwaa si po chwili pani Saint Clare. Zamczy mnie w cigu tych kilku lat naszego poycia maeskiego, ale ja z takim stoicyzmem znosz udrki moralne i fizyczne, e on nawet nie wie o nich. Miss Ofelia zachowaa milczenie. Pani Saint Clare wesza do ssiedniego pokoju, pokrcia si przed lustrem, po czym przywoaa kuzynk i pokazaa jej swoje toalety. No, teraz wszystko pani pokazaam rzeka, siadajc na werandzie. Moe si pani miao rozporzdza w tym domu, nie pytajc mnie o nic. Tylko bardzo prosz, niech pani uwaa na Ew. Nie jest moe za, ale jest taka dziwna, tak do mnie niepodobna... Ewa lubi towarzystwo niewolnikw. Zdaje si, e utwierdza j w tej skonnoci jej ojciec. Co wicej, Ewa twierdzi, e wszyscy ludzi s sobie rwni. Nie zna granic ani miary. Po chwili cigna dalej: Widzi pani, e nie lubi si pieci i narzeka. Staram si nie obarcza innych swoj osob. Ale musz pani wyzna, e gdyby Saint Clare zwraca na mnie wicej uwagi, byabym moe wyzdrowiaa... Nie ani wj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA7PMc89Dc: c;+c<V:%twierdz, e jest zym mem, ale nie rozumie mej delikatnej natury. Miss Ofelia wci milczaa. Nie chciaa wtrca si do poufnych spraw rodzinnych.Ze strachem rozpamitywaa sowa kuzynki. Lecz jej rezerwa nie powstrzymaa rozgadanej pani domu. Znalaza przecie cierpliw suchaczk i bya z tego zadowolona. Widzi pani, ja wniosam w posagu wielki majtek i znaczn liczb niewolnikw. Saint Clare ma wasny majtek i wasnych niewolnikw, ale ja si nie wtrcam do jegospraw. Natomiast on wtrca si stale do moich. Ma jaki dziwny sposb zwracania si do suby. Niedawno na przykad wydarozkaz, aby nikt oprcz nas nie mia bi niewolnikw. Ale przecie on sam palcem ichnie tknie. Ja za, widzi pani sama, jestem taka saba, e nie potrafi zabi muchy. A jednak niewolnikw trzeba kara. Przypuszczam, e pani podziela moje zdanie? Nie, nie podzielam i dzikuj za to Bogu wyrwao si wreszcie miss Ofelii. Szkoda wielka! Skoro pani chce zaj si naszym gospodarstwem, bdzie pani musiaa zmieni pogldy. I zapominajc snad o chorobie, podniosa si i ywo gestykulujc, dodaa: Sdzi pani, e atwo jest poradzi sobie ztymi wakoniami? Rozczaruje si pani prdko, miss Ofelio. I nie znajdzie pani poparcia u Saint Clare. Jego zdaniem ich wystpki s skutkiem naszych bdw. Niech pani sobie wyobrazi, e m mj powiada, i nie bylibymy lepsi na ich miejscu! Jakby mona byo porwnywa to bydo z nami! O, gdyby Saint Clare by inny,gdyby wzorowa si na ssiadach i katowaniewolnikw, wwczas wiedzieliby, e jest panem. Inaczej nigdy nie bdzie porzdku wtym domu... Gdybym bya zdrowsza, zdzieraabym sama z nich skr. S tak li,leniwi, kamliwi. Znowu stara piosenka!! zawoa Saint Clare, wchodzc na werand. O tak, ledwo wracasz, zaczynasz mi urga! odpowiedziaa Mary, odzyskujc poz i ruchy miertelnie chorej kuracjuszki.Uspokj si Mary. Jestem i tak zmczony: po pierwsze jest straszny upa, po drugie miaem powan rozmow z Adolfem. Miej dla mnie troch wzgldw i pozwl mi odetchn. O co pokcie si z Adolfem?? zapytaa Mary. Przyzwyczai si do takiego stopnia do mnie, e w kocu straci poczucie swej odrbnoci. Musiaem go pouczy. O co waciwie chodzi?? Zabra mi prawie ca garderob i inne rzeczy. Wyjaniem mu, e kupiem je wycznie do wasnego uytku i zabroniemmu nosi bez pozwolenia moje ubrania i zabiera wicej ni dwie butelki wody koloskiej miesicznie. Przypuszczam, e przekonaem go o tym. W tej chwili rozleg si za oknami wesoy miech. Saint Clare uchyli zasony, wyjrza i zawtrowa miechem. C si stao, kuzynie? zapytaa miss Ofelia. Okazao si, e na awce siedzia wuj Tom,a Ewa wkadaa mu na szyj girland z psowych r. Wszystkie ptle surduta Murzyna byy ozdobione jaminem. Ozdobiwszy Toma, dziewczynka usiada mu na kolanach i objwszy go rczkami, patrzya na z zachwytem. Jak ci do twarzy w tych kwiatach, wuju Tomie! woaa, miejc si gono. Tom umiecha si dobrodusznie, siedzc nieruchomo. By zmieszany zachowaniem Ewy, ale nie mia jej usun. Ujrzawszy swego pana, podnis na oczy, bagajce o pobaliwo. Jak moe pan pozwoli crce na takie gupstwa?? zapytaa Ofelia. A c w tym zego, kuzynko? To nieprzyzwoicie. A czemu nie odzywaa si pani, gdy Ewa wczoraj piecia ogromnego psa? Tom za jest czowiekiem, a wic istot mylc, czujc i nawet posiadajc niemierteln dusz, jak mnie pani niedawno przekonywaa. Tom by szczliwy, e los zawid go do tego domu. Ewa tak si do przywizaa, e Saint Clare musia go specjalnie przydzieli do jej osoby. Ubrano go od stp do gw w now i adn odzie, dano mu osobny pokoik, przyzwoicie urzdzony. Aby nie mczy si zbytnio bezczynnoci, dano mu nadzr nad stajni. ROZDZIA XVII Ucieczka W domu kwakra Haliday a by szalony rozgardiasz: gospodarze szykowali do drogiEliz, jej ma i dziecko. Soce zachodzio i wieczorny powiew ochadza powietrze. Jerzy siedzia przy onie, trzymajc na kolanach syna. Oboje byli smutni i zamyleni. Tak, droga Elizo mwi m wiem, e masz suszno. Poczynajc od dzisiejszegodnia, postaram si puci w niepami cik przeszo i nie dopuszcza do siebie zych myli. Bd czyta Bibli i usiowa dorwna ci dobroci. Tak, Jerzy odpowiedziaa Eliza gdy przyjedziemy do Kanady, bdziemy pracowa oboje. Mam nadziej, e si nam jeszcze powiedzie w yciu. O tak, ebymy tylko dotarli! Kiedy ju bdziemy na miejscu, zapac mr. Shelby zaciebie tyle, ile chcia da Halley. Co si tyczy mego waciciela, to ten ju dawno odebra sobie moj cen. Po chwili wszed Szymon Haliday w towarzystwie drugiego kwakra, Fineasza Fletchera. By to mczyzna ogromnego wzrostu, rudy i energiczny. Wida byo, e ceni o wiele wyej ycie pene przygd od spokojnego ycia kwakrw. Przy tym jednakby niezmiernie uczciwy i sprawiedliwy. Nasz przyjaciel, Fineasz przyszed z wanymi wiadomociami odezwa si gospodarz. Wczoraj wieczorem zatrzymaem si w niewielkiej gospodzie, opodal traktu przemwi po krtkiej pauzie przybysz. Byem bardzo zmczony, wic zaraz po kolacji zasnem na awce w pokoju oglnym. Prawdopodobnie obudziem si dopiero po dwch godzinach. Otwieram oczy i widz, przy wielkim stole siedzi kilka osb. Pij wino, pal i o czym ywo rozprawiaj. Udawaem, e pi i zaczem si przysuchiwa. Wkrtce zrozumiaem, e mwi o was, przyjaciele.Okazao si, e wiedz, i schowalicie si w tym domu, i zamierzaj wtargn tu, abyciebie, przyjacielu Jerzy odesa z powrotem do waciciela, on twoj sprzeda do Nowego Orleanu a chopca zwrci jego nabywcy. Dowiedziaem si, e policjanci z pobliskiego miasta s ju uprzedzeni i maj si tu u was zjawi. ontw z pocztku zaprowadz do sdziego, przed ktrym jeden z nich pod przysig zezna, e jest jej wacicielem. Najgorsze jest to, e znaj drog, ktr zamierzamy jecha i w razie potrzeby zarzdz pocig. Moe nawet zabior ze sob psy gocze. Teraz zachodzi pytanie: co czyni? Boe wielki!! Co czyni Jerzy? szepnastruchlaa Eliza. Wiem, co czyni odpowiedzia Jerzy, odsuwajc j i biorc ze stou rewolwery. Nie chc nikogo naraa na przykroci, ktre mnie tylko dotycz. Jeli chcecie mi si przysuy, to dajcie mi tylko jaki wzi konia i wskacie mi drog. Doskonale, przyjacielu potwierdzi Fineasz, ale musi kto powozi, gdy ty bdziesz walczy z przeladowcami. Poza tym droga ma pewne niespodzianki, ktrychnie mona ustnie wytumaczy. Nie, bezwzgldnie odprowadz was, jakkolwiek nie bd bra udziau w samej walce. Lecz,jeli trzeba bdzie, postpi jak mczyzna... Od razu wida, e nie urodzi si kwakrem odezwa si z miechem Szymon. Musimy jednak czeka zapadnicia zmrokukontynuowa Fineasz. Ja tymczasem pjd do Michaa Crossa i poprosz go, abyjecha za nami w pewnej odlegoci i uwaa, czy nie doganiaj nas. Prosz nie przejmowa si t przygod. Nie pierwszy to raz wycigam ludzi z takiej kabay. Mona na nim polega rzek Szymon, gdy Fineasz wyszed. Wierz i nie lkam si wcale odpowiedzia Jerzy przykro mi tylko, e przeze mnie bdzie pan naraony na nieprzyjemnoci. Wszak... Prosz ci, przyjacielu Jerzy, nie mwmy o tym. Postpujemy tak, jak nam kae sumienie... Zaraz po kolacji pod ganek podjecha wielkikryty wz. Noc bya gwiadzista. Jerzy wyszed z domu, prowadzc pod rk on i trzymajc picego syna. Za nim szli Szymon i Rachela. Na wozie siedzia ju zbiegy Murzyn Jim ze swoj matk. Jim, czy pistolety s w porzdku? zapyta Jerzy. Rozumie si. Wiesz, co naley czyni, jeli wpadniemy w rce przeladowcw? Wiem, wiem. C ty mylisz, e pozwol im dotkn mojej matki? Poegnano si z gospodarzami i ruszono z miejsca. Droga prowadzia przez las, przezrozlege ki i pagrki. Harry spa na kolanach matki, stara Murzynka drzemaa, zapominajc o trwodze. Bya godzina trzecia w nocy, gdy Jerzy obudzi si, syszc zbliajcy si ttent. Wkrtce mona byo pozna jedca. By toMichael, ktry mia obserwowa przeladowcw. Mkn tu za mn zawoa z daleka. Jest ich dziesiciu. Wszyscy s zalani i bardzo podnieceni. Po chwili istotnie usyszeli wzmoony ttent. Dowioz was do miejsca, gdzie wygodniej bdzie walczy, jeli zajdzie potrzeba rzek Fineasz i puci konie w cwa. Mimoto przeladowcy zbliali si w szybkim tempie. Wida ich byo wyranie na horyzoncie zalanym pierwszymi promieniamizachodzcego soca. Eliza przerazia si i natya wszystkie swe siy, aby nie straci przytomnoci. Stara Murzynka jczaa aonie i pakaa;Jim i Jerzy przygotowali pistolety, Fineasz popdza konie. Z dala za dobiega wesoymiech i okrzyki zwycistwa cigajcych oprawcw. Niebawem ukazaa si wysoka i spadzista skaa, samotnie wznoszca si na pustynnej rwninie. Wyacie prdzej i wgramolcie si na gr! Zakomenderowa Fineasz, osadzajc konie na miejscu. Czas jest drogi. Michaelu, przytrocz konia do wozu i mknij do Amara. Niech przyjedzie rozprawi si z tymi opryszkami. cigani nie ocigali si. Przeskoczyli przez ywopot, oddzielajcy trakt od skay, Michael za pomkn ku widniejcemu z dala osiedlu. Oto cieka wskaza Fineasz. Idcie lepiej za mn; jestem tu jak w domu. Poszed naprzd z chopczykiem, za nim podyli Jim z matk i Jerzy z on. Wkrtce przeladowcy dotarli do ywopotu, rzucajc przeklestwa i wyzwiska. Tymczasem zbiegowie wspinali si coraz wyej. Wreszcie Fineasz znalaz si przed szerok szczelin. atwo przeskoczy i posadzi chopca na z lekka spadzistym gruncie. Nastpni skoczyli z odwag desperack. Byo tu wiele gazw, stanowicych znakomit oson. No, teraz ju nie ma takiego niebezpieczestwa rzek Fineasz. Aby si tu dosta, bd musieli i gsiego, a wwczas atwo wam bdzie... sami rozumiecie, o co chodzi. Czy nie zechciaby Jerzy zawczasu ostrzec ich zeswojej pukawki? Przeladowcw byo dziewiciu: prcz TomaLokera i Marksa, dwaj policjanci i szeciu ochotnikw. Stali na dole i omawiali szczegy dalszego pocigu. Tymczasem Jerzy wyszed zza osony i jasnym, dwicznym gosem zawoa: Panowie, kim jestecie i czego od nas chcecie? Szukamy kilku zbiegych niewolnikw: Jerzego Harrisa, jego ony Elizy i ich syna Harry, nastpnie Jima Seldana i jego matki odezwa si Loker. Z nami jest policja. A czy ty ptaszku nie jeste czasem Jerzym Harris? Tak odpowiedzia Jerzy Harris. JestemJerzy i niejaki Harris z Kentucky roci sobie do mnie prawo wasnoci. Lecz teraz jestem czowiekiem wolnym, poniewa stoj na wolnej ziemi; moja ona i dziecko nale tylko do mnie. Jim i jego matka s z nami. Lecz uprzedzam was, e mamy bro iumiemy z niej robi uytek. Jeli chcecie, moecie wej, ale pamitajcie, e pierwszy padnie trupem; to samo stanie siz drugim, trzecim a do Ostatniego. Dosy tej komedii, mody czowieku! odpar niski grubas, wysuwajc si naprzd. Prawdopodobnie nie wiesz, z kimmasz do czynienia. Jestemy przedstawicielami urzdu policyjnego, za nami jest prawo i sia. Radz wam podda si niezwocznie, w przeciwnym razie spotka was podwjna kara. Wiem, e za wami jest prawo i sia odpowiedzia z gorycz Jerzy. Chcecie mi zabra on i sprzeda do Nowego Orleanu,odebra dziecko od ona matki, aby odda je handlarzowi; chcecie zwrci matk Jimatej bestii, ktra j katowaa i drczya, mszczc si za ucieczk syna. Mnie i Jima zamierzacie odda tym katom, ktrych nazywacie naszymi wacicielami. Nie uznajemy waszego prawa i waszej wadzy. Tu pod niebem boym jestemy rwnie wolnymi ludmi jak wy, i z Bo pomoc bdziemy walczy za wolno do ostatniej kropli krwi! Skoczyem. Teraz przyjdcie do nas i usiujcie nas wzi. Prezencja i mowa Jerzego wywary wraenie na przeladowcach. miao i energia zawsze i wszdzie budz szacunek. Jedynie Marks pozosta obojtny. Ukryty zaplecami kolegw nabi swj pistolet, i skoroJerzy skoczy przemow, wysun si na przd i wystrzeli. Nie musimy go dostarczy ywcem rzek spokojnie, wycierajc dymic bro o sukno rkawa. Jerzy szybko odskoczy. Eliza krzykna. Kula drasna wosy Jerzego, przemkna tu nad jej twarz i ugodzia w drzewo. Nie lkaj si, najdrosza, to fraszki uspokoi j Jerzy, chowajc si za gazem,i zwrci si do Jima. Jimie, przygotuj pistolety i sta przy mnie; bdziemy broni cieki. Ja strzelam w pierwszego, ty w drugiego. Postaraj si nie traci dwch ku na jednego. A jeli spuduj?? Trudno. Ale powiadam, staraj si strzelacelnie. Za siebie mog rczy. Na dole za po wystrzale Marksa nastpiachwila wahania. Nie wiedzieli, jak si ustosunkowa do nowej przeszkody. Zdaje si, e trafi pan kogo: syszaemkrzyk kobiecy rzek jeden z przeladowcw, zwracajc si do Marksa. Pjd na gr owiadczy zdecydowanymgosem Tom Loker. Nigdy nie lkaem siMurzynw i nie lkam si ich teraz... Kto zemn? doda przeskakujc przez ywopot. Z pocztku ruszy za nim jeden, odwaniejszy, a potem wszyscy. Po kilku minutach Tom stan na brzegu szczeliny. Jerzy wypali i trafi mu w bok. Jednak Tom nie zamierza tak atwo ustpi. Z rykiem rannego bawoa przeskoczy nad przepaci i stan midzy Jerzym i Jimem.Przyjacielu rzek Fineasz, stanwszy naraz przed wrogiem i wycignwszy ku niemu rce po co tu przyszed?? Jestenam niepotrzebny. I popchn Toma tak mocno, e ten zlecia na dno przepaci. Na swoje szczcie na dole zahaczy ubraniem o mocny konar i stoczy si powoli niej. Jednake rozbi si tak dotkliwie, e nie mg si powstrzyma od jku. To prawdziwe diaby! Lepiej z nimi nie zaczyna rzek Marks i wycofa si czym prdzej. Towarzysze jego poszli za jego przykadem, gruby policjant po prostuzlecia na ziemi, sapic i dyszc jak wieloryb. Podniecie Toma, a ja pojad po posiki oznajmi Marks i nie zwracajc uwagi na urgania i przeklestwa towarzyszy dosiad konia i odjecha. No, czy widzia kto z was tak gadzin? zawoa jeden z policjantw. Sprowadzitu nas a sam da drapaka! W kadym razie trzeba podnie Lokera, jeli jeszcze yje odezwa si drugi. Stka, a wic yje zauway trzeci. Przedarli si przez zarola i wreszcie ujrzeli go; lea na kupie kamieni, wrd gazi darniny. Usiujc si podnie, kurczy si z blu i rycza jak lew. Podniesiono go z ledwoci i doprowadzono do konia. Ale w aden sposb nie mona go byo podsadzi na siodo. Zniecierpliwieni daremnymi usiowaniami, towarzysze porzucili go i szybko odjechali. Skoro znikli odezwa si Fineasz: Teraz moemy zej na d i wyj na spotkanie Michaelowi, ktrego wysaem poodsiecz, a ktry na pewno ju wraca. Std do miejsca, gdzie chciaem was odwie, najwyej dwie mile. Gdyby droga bya lepsza, to by nas w ogle nie dogoniono i nie doszoby do starcia. Ledwo zeszli na d, ujrzeli zbliajcy si wz, otoczony kilku jedcami. Oto Michael ze Stefanem i Amarem!! zawoa kwakier. No, teraz ju nie ma obawy. Ale czy moemy porzuci na pastw losu tego nieszczliwego czowieka! Suchajcie,jak jczy. Zapewne cierpi bardzo odezwaa si Eliza. Tak potwierdzi jej m. Trzeba go wzi ze sob i pomc mu. To nasza powinno chrzecijaska. I odda go opiece kwakrw uzupeni Fineasz. Nienajgorszy pomys. Nic nie mam przeciwko temu. Zobaczymy, co mu dolega. Co rzekszy, podszed do Toma i zacz z min znawcy oglda jego ran. Marks, to ty? wyszepn pgosem Loker, nie podnoszc powiek. Nie, nie jestem Marks, i na niego nie moesz ju liczy odpar Fineasz. Twego Marksa bardzo twj los obchodzi. Dawno ju czmychn std, ratujc wasnskr. A! odezwa si Loker z ledwoci podnoszc ociae powieki zdaje si, e wj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA=pS >c? c@ ,A .cB.cC=Dd> nasta mj koniec... Nie na prno porzucimnie ten przeklty pies... na pewno zwcha, e zdycham... C, tak trzeba... Moja biedna matka zawsze twierdzia, e skocz gdzie pod potem. Cicho, cicho, nie ruszaj si uspakaja go Fineasz. Jeli zatrzymamy krew, to bdzie uratowany. Przewizano mu starannie ran biaym pciennym fartuchem Elizy i uoono go wygodnie na mikkiej podcice w ten sposb, e gowa jego spoczywaa na kolanach starej Murzynki. Po chwili ruszono w dalsz drog. Przypuszczam, e rycho wyzdrowieje i dzisiejsza lekcja wyjdzie mu na dobre. Odwieziemy go do Amara. Tam babka Stefana zajmie si nieborakiem. Lepszej pielgniarki wymarzy nie mona. Po godzinie dojechano do piknie zagospodarowanej fermy. Na podrnych czekao ju sute i smaczne niadanie. TomaLokera uoono na tak wygodnym, czystym i mikkim posaniu, na jakim chyba nigdy jeszcze nie lea. Ran przemyy i przewizay delikatne rce. Z uczuciem prawdziwej bogoci patrza nadobre twarze krztajcych si wkoo niegoludzi. Zrozumia, e zaczo si dla nowe ycie... ROZDZIA XVIII Porzdki w domu Saint Clare a W krtkim czasie Tom zacz zarzdza gospodarstwem. Oczywicie Adolf by z tego niezadowolony i czsto zwraca si doSaint Clare a z zaaleniami. Nie, Adolfie, odpowiedzia mu pewnego razu Saint Clare nie pro mnie o to. Bybym wkrtce zrujnowany, gdybym nie znalaz takiego czowieka jak Tom. Nazajutrz po przybyciu miss Ofelia przystpia od razu do penienia swych funkcji i wstaa o czwartej rano, sama sprztna swj pokj i zaja si rewizj ruchomego i nieruchomego inwentarza. Obejrzaa dokadnie bielizn, naczynia, kuchni, pralni i sprawdzia bufet. Rozumie si, e suba nie posiadaa si z oburzenia. Stara Murzynka Dinah, wadczynikuchni, ledwo moga pohamowa wcieko, gdy obca miss urzdzia zamach na jej prawa i przywileje. Dinah bya, podobnie jak ciotka Chloe, doskona kuchark. Ale poza tym bya leniwa, gnuna, uparta i nieposuszna. Kiedy miss Ofelia wesza do kuchni, Dinah siedziaa na pododze, palia spokojnie fajk, od czasu do czasu obsypujc przeklestwami ktrego z pomocnikw, ktrych krztao si co najmniej dziewiciu. Miss Ofelia zacza rewidowa szafy i komody, stojce w obszernej kuchni. Znalaza w nich rne rzeczy, szmatki, grzebyki, sztuczne kwiaty, wstki, obuwieimnstwo innych drobiazgw, nie majcych nic wsplnego z kuchni. Dinah!! zawoaa z prawdziw zgroz miss Ofelia. C to za nieporzdki u ciebie? Do czego to podobne? Czy nie maszwasnego pokoju, w ktrym moesz trzyma swoje rzeczy? Co za rnica, gdzie le, miss, grunt eby byy cae. A to co to jest?? zapytaa miss Ofelia, pokazujc jej pikn salaterk z pomad. A to, miss, przyniesiono mi pomad do wosw i tymczasem woyam j do salaterki. Nie znalazam nic innego pod rk. Zbyt ciko pracuj, aby myle o tych drobiazgach. Dinah, a dlaczego le tu dwie serwetki. Czy nie ma skrzy do brudnej bielizny. A jake, jest. Tam stoi wielka skrzynia, ale lubi na niej robi pierogi. Przecie masz do tego specjalny st. Kiedy na stole stoj brudne naczynia. Gdzie mam je podzia? Na pki, do kredensu. Oczywicie, musisz je przedtem wymy. Co pani mwi, miss zawoaa na cae gardo Dinah, biorc si pod boki chce pani, abym mya naczynia?! Po kilku dniach energiczna miss doprowadzia dom do porzdku. Ale, niestety, na nic si to nie zdao, poniewa suba bya przyzwyczajona do niechlujstwa i wkrtce znw przewrcia wszystko do gry dnem. Miss Ofelia bya zrozpaczona. Wiesz co, Augustynie, zdaje si, e atwiej cign ksiyc na ziemi, ni zaprowadzi porzdek w tym domu rzeka pewnego razu kuzynowi. Wszak uprzedzalimy, kuzynka nie chciaa nam wierzy. To prawda, ale mylaam, e przesadzacie. Teraz widz, e nie poradz sobie z t sub. Nie widziaam jeszcze, tak leniwych, niechlujnych i rozrzutnych ludzi. Poza tem zdaje si, e wszyscy tu kradn. Wtpi, czy znajdzie si midzy nimi jeden uczciwy czowiek. Chyba nie. Zreszt jake mog by uczciwi, skoro nikt im nigdy nie wyjani, czym jest uczciwo. Kuzyn powinien by ich uczy. Uczy ich? Ach, kuzynko, kuzynko! Czego mogem ich uczy? I rzecz najwaniejsza, jak uczy? Nie mam najmniejszego o tym pojcia. Nie mona wymaga od Murzynw uczciwoci, skoro nie widz jej dookoa siebie. yj w takiej zalenoci i w takim bezprawiu, e nie mona si spodziewa po nich jakichkolwiek moralnych poj. Ale Boe wielki!! Co si stanie z ich duszami! To ju nie moja sprawa. Interesuj si teraniejszoci. Przyzwyczaiem si do myli, e Murzyni s stworzeni jedynie dla wygd i przyjemnoci biaych. Jak ci nie wstyd tak mwi, Augustynie? Czego mam si wstydzi? Prosz niech kuzynka rozejrzy si po wiecie. Wszdzie, nisze klasy s zaprzedane dusz i ciaem wyszym. W innych krajach, gdzie niewolnictwo jest zniesione na papierze, istnieje inne niewolnictwo, w zmienionej formie. Ale oto dzwoni do obiadu. Zostawmy w spokoju jaowe dyskusje i chodmy je. Wieczorem tego dnia miss Ofelia staa w kuchni, gdy przysza stara wysoka Murzynka z koszem, penym pczkw i pierokw. A, babka Pry! Dzie dobry! powitaa j Dinah. Starucha pospnie postawia kosz na stole, po czym osuna si na podog i zachrypnitym gosem szepna: Boe wielki, ebym ju raz skonaa! Tak ci si sprzykrzyo ycie?? zapytaa miss Ofelia. A co w yciu dobrego!! Nie doznaam nic prcz mczarni. A po co tak wiele pijesz?? odezwaa si moda i adna mulatka. Babka Pry zmierzya j srogim spojrzeniemi odpowiedziaa: Pij, bo innego rodka na nasze udrki niema. Nie zadzieraj tak nosa, i ty wkrtce zajrzysz do kieliszka, kiedy si bd nad tob znca, i bi ci i przeklina. Przypomnisz sobie babk Pry i zaczniesz pi, upija si bez koca. Wwczas przyjdipopatrz na ciebie, licznotko! miejc si szyderczo, wzia pienidze i wysza z kuchni. Tom by wiadkiem tej sceny. Litujc si nad biedn niewolnic, wybieg za ni, aby dowiedzie si, gdzie mieszka. Staruszka ledwo powczya nogami. Zatrzymaa si wreszcie na ulicy przed awk, postawia na niej kosz i zacza poprawia podart chustk, ktr przykrywaa plecy. Pomog ci zanie ten kosz odezwa si Tom, zatrzymujc si przy niej. Dlaczego?? odpowiedziaa. Nie przywykam do czyjej pomocy. Dlatego, e jeste chora i znuona. Chciaem ci co powiedzie doda po chwili, zagldajc jej w oczy. Niepotrzebnie pijesz. Wdka gubi nie tylko ciao, ale i dusz. Wiem, e mnie cignie do pieka... Ale czyja jestem winna? A kto jest winien?? Czy zmuszaj ci do picia? Zmuszaj!! Bieda mnie zmusza... Czemu nie zwracasz si ku Chrystusowi??A moe nie syszaa o Chrystusie? Nie syszaam. Kt to taki? Pan nasz i Zbawiciel odpowiedzia uroczycie Tom, zdejmujc kapelusz. Zdaje mi si, e kto mi mwi o Zbawicielu, ale to wszystko popltao mi siw gowie i nic ju nie pamitam. A czy nie mwiono ci, e Zbawiciel kocha nas, ludzi biednych, ponionych, wzgardzonych i e zgin za nas na krzyu? Nie, kt to mia mwi. Mj jedyny przyjaciel, m ktry mnie kocha, dawno umar. Odtd nie syszaam od nikogo dobrego swka. Skd pochodzisz?? Z Kentucky. Mj pierwszy pan sprzeda mnie obecnemu. Dlaczego zacza pi?? Po mierci dziecka. Sprzedano mnie razemz nim. liczny by chopczyk. Nigdy nie paka i by niezwykle posuszny. Ale pani moja zachorowaa i musiaam jej doglda.Zaraziam si, dostaam gorczki i nie mogam karmi mego synka. Bagaam, abypozwolono mi kupi mleka dla dziecka, ale pani zabronia. Chopak chud, nikn z dnia na dzie i krzycza bez przerwy. Znienawidzia go moja pani za to, e jej spokoju nie dawa i kazaa go umieci w spichrzu... Pomczy si biedaczek i umar... Potem zaczam pi. Biedna!! odezwa si Tom. Przeya tak ycie, nie wiedzc, e Pan wynagrodzi nas w krlestwie swoim. Odczep si ze swymi kazaniami zawoaanagle Murzynka, podnoszc kosz i oddalajcsi szybko. Wszyscy jestecie kamcami. ROZDZIA XIX Ciekawa rozmowa Kilka dni pniej z pierokami i pczkami zamiast Pry przysza inna kobieta. Czemu nie przysza babka Pry?? zapytaa ciotka Dinah. Ona nigdy ju nie przyjdzie brzmiaa zagadkowa odpowied. C?? Chyba nie umara? A moe umara... Nie wiem na pewno; wiem tylko, e ley w piwnicy. Par dni temu upia si do nieprzytomnoci. Pan naszkaza j rzuci do piwnicy, gdzie przeleaa ca dob. Potem kto ze subyzszed do niej; powiada, e muchy j obsiady... to znaczy, e nie yje. Dinah opowiedziaa to miss Ofelii, ktra natychmiast pobiega do Saint Clare a. To straszne, to okropne... Oszale mona! woaa, zatrzymujc si przed nim. Co si stao? zapyta, odwracajc oczy od ksiki. Spodziewaem si tego rzekdowiedziawszy si o smutnym zgonie nieszczsnej niewolnicy. Spodziewae si, kuzynie i nie starae si pomc biednej kobiecie? Droga kuzynko, nie ja j zabiem. Nie mogem wtargn do cudzego domu i wtrca si do nie swoich spraw. Niech kuzynka sobie uprzytomni, e prawa wacicieli niewolnikw s bezgraniczne. Trzeba na wiele rzeczy zakrywa oczy tak,jak ja to czyni... O nie, Augustynie, nigdy nie pogodz si z takim okruciestwem! zawoaa nage poduszej pauzie. Kuzynka, wci o tym? Tak, wci o tym... Powiadam ci kuzynie, e to wprost przestpstwo broni niewolnictwa. A czy ja broni?? Gdyby nie broni, nie trzymaby u siebie niewolnikw. Ach, kuzynko, trzeba czsto czyni to, co si potpia. Czy nie zdarzyo si kuzynce postpi wbrew swym pogldom. Owszem, zdarzyo si, ale zaraz potem aowaam swego czynu. Ja rwnie auj. auj cae swe ycie. Ale pokusy s zawsze zbyt silne. Ale ja walcz z pokusami. Jake jestemy do siebie podobni. Ja rwnie walcz cae ycie z pokusami, ale na nic si to nie zda. I po chwili zmienionym gosem doda: Chce kuzynka wiedzie, czemu nienawidzcniewolnictwa korzystam z niego? Ot moi niewolnicy naleeli do moich rodzicw, a po ich mierci stali si moj wasnoci. Wiesz, e ojciec mj przyjecha z Nowej Anglii. Nie by podobny do ojca kuzynki, ktozosta w Nowej Anglii, aby panowa tam nad lasami, skaami i zwierzyn. Mj ojciecwola mieszka w Luizjanie, panowa nad ludmi i cign z tego zyski. Co si tyczy mojej matki, to kuzynka wie, e bya kobiet nie z tego wiata. Bya uosobieniem ewangelicznych cnt i prawdy... O matko, niezapomniana droga matko! Mam brata cign dalej po chwili, stumiwszy wzruszenie. Jestemy blinitami, ale mamy kontrastowo odmiennecharaktery. On jest czynny i trzewy, ja za leniwy i marzycielski. On odznacza si wyjtkow uprzejmoci w stosunku do rwnych sobie ludzi, natomiast wzgldem niszych by surowy, dumny i nieprzystpny. Ale podobnie jak ja by uczciwy i szczery. Kochalimy si bardzo, on by ulubiecom ojca, ja matki. Po mierci ojca postanowilimy wsplnie pracowa przy plantacjach. Oczywicie on by o wiele zdolniejszy ode mnie. Po trzech latach zrozumiaem, e nie nadaj si do tej pracy. Boe mj, istniej wszak ludzie, nawet gboko religijni, ktrzy wierz, e niewolnictwo jest zjawiskiem zupenie naturalnym i susznym. U nas na Pnocy wiedz, e wszyscy wyusprawiedliwiacie niewolnictwo, powoujc si na Pismo wite odezwaa si miss Ofelia. Mylicie si. Na przykad, Alfred opiera sina prawie silniejszego. Alfred uwaa, e plantatorzy poudniowo-amerykascy obchodz si z niewolnikami tak samo, jak kapitalici angielscy z robotnikami, z ktrych wysysaj krew i mzg dla wasnej korzyci lub przyjemnoci. Ma racj, byemw Anglii i przekonaem si o tym. Plantator moe zakatowa na mier swych niewolnikw, za angielski kapitalista moe ich zamorzy godem. Nisze klasy wszdzie s uciskane i wyzyskiwane. Mog zapewni, e niewolnicy Alfreda yj w lepszych warunkach ni wikszo angielskich robotnikw. Lecz wrmy do rzeczy. Oburzya mnie eksploatacja niewolnikw. Wtrcaem si do wszystkiegoitylko przeszkadzaem Alfredowi. W kocu poradzi mi sprzeda swoj cz, zamieszka w domu ojcowskim i pisa sentymentalne wiersze. Uczyniem to chtnie. A poniewa al mi byo niektrych niewolnikw, zwaszcza starych sucych,ku wielkiej ich radoci, zabraem ich ze sob wraz z rodzinami. Saint Clare podnis si, przeszed kilka razy po werandzie, po czym usiad z powrotem i podj przerwan spowied: By czas, kiedy chciaem walczy o wolno niewolnikw, zmy hab z mej ojczyzny, ale potem... C stano na przeszkodzie?? Lenistwo?Nie, nie lenistwo. To nastpio pniej... Wwczas po prostu uwiadomiem sobie, eycie nie ukada si tak, jakbymy chcieli, e prowadzi nas wasnymi drogami. Skoro zrozumiaem to, powtarzaem za Salomonem, e wszystko jest w istocie marnoci. Oto czemu staem si jakby szczap, ktra pynie z prdem. Przyjemniemi byo koysa si i zasypia na falach... I czy takie wegetowanie moe ci zadowoli? Zadowoli??! Przeraa mnie to ycie bez celu, ale nie potrafi nic zmieni... I niech kuzynka nie myli, e tylko ja potpiam niewolnictwo. Ale c robi. Nie wiem, jak si to wszystko skoczy. Oczywicie, kiedy wszyscy uciemieni powstan i wwczas nastanie dzie gniewui sdu Boego . Wzniesiona na krzywdzie milionw piramida starego ustroju trzeszczy i chwieje si w posadach. Czy zapanuje potem krlestwo Boe na ziemi nie wiem... Oto dzwoni na herbat... Idziemy. Spodziewam si, e kuzynka przestanie si ali, i nie mona ze mn mwi o niczym powanym? Przestan odpowiedziaa lakonicznie miss Ofelia. Zajrzyjmy tymczasem do Toma. Siedzi oto wswym pokoju przy stole, na ktrym ley czarna tablica. Z wysikiem kreli litery: postanowi bowiem napisa list do rodziny. Nie chcc psu papieru, wprawia si z pocztku na tablicy. Niestety zadanie przekracza jego dobre chci. Wreszcie syszy za sob delikatny gosik Ewy, ktra cichaczem zakrada si do komrki. Wuju Tomie, co ty krelisz? Chciaem napisa kilka sw do mej biednej ony i dzieci, miss Ewo, ale lkam si, e nie potrafi odpowiedzia Tom, przecierajc rk mokre oczy. Pozwl, ja ci pomog, mj Tomie. Dziewczynka usiada na krzele, Tom za stan przy niej na kolanach. Okazao si, e oboje niewiele umiej, ale w kocu jakowybrnli z trudnoci i wsplnymi siami skomponowali co, co byo podobne do listu. Tomie rozleg si nagle za nimi agodnygos Saint Clare a. Oboje obrcili si gwatownie. Saint Clare podszed do tablicy i zapyta: Co to za tajemnicze znaki?? Jakie tajemnicze znaki, ojcze! odpara zasmuconym gosem Ewa: To list Toma. Pomagaam mu. Czy naprawd nie mona tego przeczyta? Co prawda, nie mona, ale nie smucie si, nie wasza to wina, e nie umiecie lepiejpisa... Chcielibycie zapewne przepisa to na tamtym arkusiku. Ot, Tomie, teraz pjd na spacer z Ew, a kiedy wrc, z przyjemnoci napisz ci ten list. Ach, prosz ci, ojcze, napisz. Tom musi zawiadomi, gdzie si obecnie znajduje, poniewa dawna jego pani przyrzeka wykupi go, gdy tylko zbierze pienidze. Ale rozumie si, e napisz. Tom wyrazi sw wdziczno spojrzeniem,penym ez i czuoci. Saint Clare nie wierzy w szczero przyrzeczenia mrs. Shelby. Nie chcia jednak pozbawia go zudze. Wieczorem tego dnia, po powrocie z przechadzki, napisa list do ciotki Chloe i przyrzek go osobicie bezzwocznie wysa. Koniec pierwszej czci CZʌ DRUGA ROZDZIA I Topsy Mimo pitrzcych si trudnoci, miss Ofeliagorliwie wykonywaa swe obowizki. Pewnego ranka Saint Clare przyprowadzi do domu malutk omioletni Murzynk. Bya czarniejsza od nocy; jej okrge oczyz zaciekawieniem oglday pokj. ae powieki zdaje si, e wj A48jx}jӺA48j4jA4 }x} jEP> cF cG8 cHL'cIZ5 GKdzierzawe wosy byy zaplecione w niezliczon ilo warkoczykw. Wyraz jej twarzy mia w sobie wiele przebiegoci, azarazem smutku i melancholii. Nosia podart i brudn koszul, przypominajc worek. Ach, Augustynie, po co kuzyn kupi takiegodzikusa! zawoaa Ofelia, patrzc na ni z lkiem. Po to, aby kuzynka j wychowaa odparSaint Clare. No, Topsy zapiewaj co i zatacz. Oczy maej niewolnicy rozbysy. Zapiewaa niesamowit piosenk, akompaniujc sobie dziwnymi gestami i plsem. Osobliwie dzika melodia i taniec miay jednak jaki nieokrelony wdzik. Zmczywszy si, dziewczynka usiada na dywanie. Jej brzydka twarz przybraa dawny wyraz zastygej melancholii. To jest twoja nowa pani, Topsy rzek Saint Clare po chwilowym milczeniu. Mam nadziej, e bdziesz posuszna. Dobrze, panie odpowiedziaa dziewczynka. Saint Clare wprowadzi kuzynk do stoowego i gwidc jak na psa, zawoa dziewczynk. Na widok wspaniaoci jadalni, Murzynka znieruchomiaa. Przykucna w kcie i rozgldaa si na okoo ze zdumieniem. Nie mog zrozumie, po co byo sprowadza tego maego potworka odezwaa si Ofelia, siadajc przy oknie. Mamy za wiele tej czarnej hooty. Kuzynka tak wiele mwi o potdze wychowania, e postanowiem podarowa jej istot, wzit wprost z ona natury. Daj kuzynce surowy materia, aby mogago urobi. By moe, Augustynie. Ale niepotrzebnie tracisz pienidze na t afrykask pikno. Mam tu dosy osobnikw do wychowania... Chodzi o to, kuzynko, e ta nieszczsna dziewczynka bya we wadzy dwch desperackich pijakw, ktrzy bili j ustawicznie. Dzierawi niewielki zajazd przy gwnym trakcie. Dzi przypadkowo byem u nich i przyjrzaem si tej dziewczynce. Wydao mi si, e moe z niejwyrosn niezy czowiek. Znajc dobre serce kuzynki, postanowiem podarowa j tobie. Dobrze, postaram si. Mj Boe, jest prawie naga i jake brudna! zauwaya stara panna, odwracajc si z przeraeniem. Niech kuzynka kae umy j i ubra; to takie proste odezwa si Saint Clare. Miss Ofelia gestem kazaa dziewczynce i za sob. W kuchni jednak nikt nie kwapi siby j umy. Miss Ofelia musiaa sama przystpi do tej czynnoci. Tylko poczucie powinnoci chrzecijaskiej mogo j zmusi do zszorowania grubych warstw brudu z ciaa Topsy. I oto pod nimi ukazaysi liczne blizny, sice i sine pasma, wiadczce o systemie wychowania, jakiemu dotychczas podlegaa dziewczynka. Serce starej panny byo do gbi wzruszone. Ile masz lat, Topsy? zawoaa miss Ofelia doprowadziwszy ma do ludzkiego wygldu. Nie wiem, pani brzmiaa odpowied. Jak to, czy nikt ci nie mwi? Kim bya twoja matka? Nie miaam matki odpowiedziaa dziewczynka z grymasem. Jak to nie miaa matki?? ! Wszyscy ludzie maj matki... No dobrze. A gdzie si urodzia? Nigdzie si nie urodziam. Mwic to Topsy stroia miny, ktre nadaway jej twarzyczce wyraz prawdziwie diabelny. Nie wa mi si tak odpowiada, Topsy odpowiedziaa surowo miss Ofelia, uzbrajajc si w chrzecijask cierpliwo. Nie artuj z tob, pytam sipowanie. Doprawdy, nigdzie si nie urodziam. Nie miaam ani ojca ani matki... Miaam pana, trzyma przy sobie dzieci, aby potem je sprzedawa. Ile czasu bya u tego pana? Nie wiem, pani. Rok?? Dwa lata? Doprawdy nie wiem, pani. A czy syszaa o Bogu?? Dziewczynka ze zdziwienia wybauszya oczy i otworzya usta. Czy ty wiesz, kto ci stworzy? Skd mog wiedzie?? Czy umiesz szy?? zmienia miss Ofeliatemat. Nie, pani. Wic co ty umiesz?? Co robia u swego pana? Nosiam wod, myam statki, podawaamdo stow. A czy dobrzy byli ci, u ktrych suya? Chyba tak. Miss Ofelia przerwaa dociekanie i wrcia do Saint Clare a. Powtrzya mu tre rozmowy. Tak, to dziewicza gleba; zobaczymy, czy potrafi j kuzynka obrobi. Wiedzc, e w kuchni Topsy nie spotka si zdobrym przyjciem, miss Ofelia postanowia trzyma j w swym pokoju i uczy pod swym osobistym kierownictwem gospodarskich zaj. Istotnie nazajutrz zacza j wtajemniczaw sekrety cielenia ek. Przygldaj si Topsy, jak naley cieli ko. Patrz uwanie i zapamitaj sobie wszystko. Dobrze, pani odpara z westchnieniem Topsy. To jest wierzch kodry, a to podszewka. Rozumiesz? Rozumiem, pani. Dolne przecierado trzeba starannie zawin pod materacem, aby nie wysuno si i aby nie byo adnej fady... Tak... Zrozumiaa? Zrozumiaam, pani, wszystko zrozumiaam. Topsy udawaa, e ca uwag przykuwa do czynnoci swej pani, a jednak, ledwo miss Ofelia zdya si na chwil odwrci,z niezwyk zrcznoci capna z otwartego pudeka, stojcego na komodzie,par rkawiczek, wstk i wsuna za stanik. Jednak miss Ofelia zauwaya jej ruch i odebrawszy wstk, z oburzeniem zawoaa: Ach, ty wstrtna zodziejko! Ju zdya ukra wstk! Przepraszam pani, ale ja nie rozumiem, wjaki sposb znalaza si u mnie odpowiedziaa z niewinn min Topsy. Na pewno, kto mi j tu wsun... Moe ja wsunam? Przed chwil widziaam t wstk w pudeku... Ty j cigna?... Lepiej nie kam. Doprawdy nie cignam, pani. Topsy, nie wolno kama! Ja nigdy nie kami, pani. Mwi prawd, e nie braam tej wstki i nie wiem, skd ona u mnie si wzia. Topsy, jeeli bdziesz tak bezczelnie kama, to zbij ci na kwane jabko. Moe mnie pani bi do wieczora, ale ja niemog powiedzie, e ukradam, skoro tego nie zrobiam upieraa si dziewczyna. Nie jestem zodziejk, ani kamczuch. Moe jaki duch wsun mi t wstk. Bywaj takie ze duchy. Nie wa mi si gada gupstw o duchach! ... Sama jeste zym duchem i dlatego nie tylko kradniesz, ale i kamiesz! W uniesieniu potrzsna j za rami; i oto spod stanika dziewczyny wypad a para rkawiczek. A co to jest??! krzykna stara panna. To te zy duch, co? Zrazu Topsy przyznaa si tylko do kradziey rkawiczek, w kocu jednak pod grob uycia trzciny przyznaa si rwnie do wstki. A co ty skrada w cigu dnia wczorajszego i dzisiejszego ranka?? badaa Ofelia. Jeli powiesz prawd, to nie bd ci bia. Wziam t czerwon rzecz, ktr miss Ewa nosi na szyi. Jak?? Korale? ! Tak! Dobra z ciebie dziewczyna, nie ma co... Co jeszcze ukrada? Czerwone kolczyki miss Ry. Tak!! A co jeszcze? Nic wicej. Kamiesz!! Z oczu poznaj, e kamiesz. Mw wszystko, bo bdzie le. Doprawdy nic wicej. Powiedziaam ju wszystko. No dobrze. Przynie natychmiast korale i kolczyki. Nie mog pani. Spaliam je. Jak to spalia?? C to znowu! ... Przynie natychmiast powiadam ci! Topsy upada opiekunce do ng i ze zami, z wyciem zapewnia, e spalia skradzione rzeczy. W tej chwili wesza Ewa. Nosia na szyi korale, o ktre toczy si spr. Ewo, gdzie znalaza korale? zapytaa j ciotka. Jak to, ciociu? Gdzie miaam znale, skoro nie zginy. Gdzie one byy wczoraj?? Miaam je na sobie. Spaam w nich. Miss Ofelia nie wiedziaa co o tym myle i jak si zachowa. Zdumienie jej wzmogo si, skoro przysza Ra, brzczc swymi ogromnymi koralowymi kolczykami. Ro, to s te kolczyki, ktre stale nosisz? Oczywicie, pani odpowiedziaa ze zdumieniem Ra. Mj Boe, c to za bachor! ... Topsy, po co to wszystko zmylia? Pani kazaa mi si przyzna, nie mogam nic innego wymyli! Czy kazaam ci si przyzna do tego, czego nie zrobia? Pani nie wierzya, e nic poza tym nie ukradam. Wszystko jedno, nie powinna bya kama. Ja tylko tak powiedziaam, ale nie kamaam. Ewa podesza do niewolnicy i zmierzya j badawczym spojrzeniem. Trudno sobie wyobrazi bardziej kracowe przeciwiestwo. Delikatna, jasna, biaolica,wytworna Ewa, wykwit wyszej rasy i czarna, szkaradna Topsy, napitnowana wszelkimi przeklestwami niewoli: ubstwem, wystpkiem i ciemnot. By moe Ewa czua t straszliw rnic, lecz nie moga jej zrozumie. Z gbokim politowaniem patrzya na nieszczsn mod Murzynk i w kocu odezwaa si agodnie: Biedna Topsy, dlaczego bez pytania bierzesz czyje rzeczy? To nieadnie. Lepiej pro mnie o wszystko, czego pragniesz, ale nie kradnij wicej. Nikt jeszcze tak nie przemwi do Topsy. Okrge oczy, dzikuski napeniay si zami. Lecz rozemiaa si tylko, strojc nieprawdopodobne grymasy. Pomylaa, e Ewa artuje z niej. Wypadek ten nie odpowiada metodom wychowania, jakie miss Ofelia zamierzaa stosowa. Jednak, uwiziwszy dziewczynk w najmroczniejszej komrce domu, stara panna zamylia si powanie. Doprawdy nie wiem, co pocz z t dziewczyn? alia si kuzynowi. Jestemprzeciwniczk bicia, ale zdaje si, e w tym przypadku trzeba bdzie zrezygnowa z zasad. Jeeli to konieczne, trudno odpowiedzia Saint Clare. Niech kuzynka jednak pamita, e Topsy przywyka do bicia, nie wystarczy jej uderzy, naley j skatowa do krwi, aby co poczua. Nie nadaj si na kata... Lecz mwmy powanie, co naley uczyni, aby j zmieni? Trudno na to odpowiedzie. Ja rwnie niewiem, jak postpowa z takimi bachorami. Bywaj doroli niewolnicy tego samego gatunku. Waciwy sposb traktowania ich jest zagadk, ktrej nie potrafi rozwiza. Miss Ofelia odpowiedziaa gestem rezygnacji. Przede wszystkim uoya dla dziewczynki plan dnia i zacza j uczy czytania i szycia. Dziewczynka bya bardzo zdolna. Pamitaa litery i ju po krtkim czasie umiaa swobodnie czyta. Zrozumiaa bowiem, e czytanie ksiek jest bardzo interesujcym zajciem. Natomiast do szycia nie mona jej byo zachci. Uwaaa to za prawdziwe katusze. amaa igy, wyrzucaa je przez okno lub wsuwaa w szpary podogi; pltaa, zrywaa i kroia na drobne kawaki nici. Czynia to ze zwinnoci kuglarza. I zawsze znajdowaa na usprawiedliwienie tysice rnych wymwek, ktre doprowadzay do rozpaczyjej wychowawczyni... Wkrtce wszyscy zauwayli jej niezwyke zdolnoci do baznowania. Jak gdyby powoaniem jej byo zosta znakomitym baznem. Zyskaa sobie szczeglne uznanie wrd dzieci. Nawet Ewa ze miechem patrzya na jej wyskoki. Jedynie miss Ofelia bya niezadowolona z artystycznych zdolnoci Topsy i sarkaa na pobaliwoEwy. Pewnego razu zwrcia si do Saint Clare a: Augustynie, nie powiniene pozwala Ewieprzebywa tak czsto w towarzystwie Topsy. Czemu nie?? odpar Saint Clare. Topsy moe si Ewie przyda. Przyda? ! Nie pojmuj, jak moe tak zepsute do szpiku koci stworzenie przydasi komukolwiek? Ja uwaam, e Topsy moe tylko zepsu Ew. Ewy nikt nie zepsuje. Ewa jest uosobieniem dobroci i zo nie ma do niej dostpu. Brud tylko opryskuje marmur, ale nie przenika do niego nigdy. Wszake powinnimy si stara, aby brudnie opryska marmuru nawet z zewntrz. Niechaj ten marmur, to znaczy Ewa, wie o wszystkim. To jej si przyda. Ach, Augustynie, miej si na bacznoci, aby si co zego nie stao. Ewa jest wprawdzie marmurem, ale jeszcze nie skrzepa. W kadym razie nie pozwoli abym swoim dzieciom tak czsto przebywaz Topsy. By moe, e dla dzieci kuzynki towarzystwo Topsy byoby szkodliwe, ale Ewie nic absolutnie nie grozi. Gdyby moga si popsu, to by si to ju dawno stao. Miss Ofelia wzruszya tylko ramionami i zbya go milczeniem. Z pocztku niewolnicy Saint Clare a le si odnosili do intruzki, ale potem zmiarkowali, e to nie jest wygodne, albowiem may diabeek , jak j nazwano, nie darowa nikomu obrazy. Topsy tak zrcznie mcia si, e niepodobna jej byo schwyta na gorcym uczynku. Uwijaa si doskonale, umiaa dostosowa si do nastrojw pani domu i wkrtce jej pobratymcy zrozumieli, e lepiej mie w niej przyjaciela ni wroga. Pewnego razu miss Ofelia zastaa j mizdrzc si przed lustrem w turbanie, zwinitym z najlepszego jej woalu z krepy. Topsy, oszalaa chyba! obruszya si. Jak miesz grzeba w mojej szufladzie i wyciga z niej moje rzeczy? Jestem przecie wstrtna dziewczynka... inaczej nie umiem postpowa odpowiedziaa spokojnie Topsy. Nie wiem, co z tob robi? Trzeba mnie bi, pani. Czemu mnie pani nie bije? Zasuguj na to. Nie lubi nikogo bi. A poza tym sama wiesz, e moesz by lepsz dziewczyn. Po prostu sama nie chcesz by dobra, bo gdyby chciaa, byaby lepsza od innych. No tak, nie chc. Ale dlaczego nie chcesz?? Nikt ci przez to nie lubi... Niech nie lubi!! Akurat mi to potrzebne! Ach, ty szkaradna dziewucho! ... Nie wstyd ci tak mwi? Nic mi nie wstyd... Jeeli si pani nie podobam, to niech mnie pani bije. Dobrze, bd ci bia. Nie posiadajc si z gniewu, miss Ofelia takie jej sprawia lanie, e plecy dziewczynki pokryte byy czerwonymi prgami. Podczas egzekucji Topsy wyrywaa si, krzyczaa nieludzkim gosem, ale ju po godzinie, stojc na podwrku w otoczeniu dzieci, opowiadaa im miejc si i robic pocieszne miny: No, bije te ta miss Ofelia, miechu warte, tylko muchy spdza. Tak kiedy bi mnie pan. Te mi si zabiera do karania! I chcc pochwali si przed swymi koleankami, dodaa: Wszystkie wy razem wzite nic nie znaczycie wobec mnie. Miss Ofelia mwi, ewszyscy Murzyni s li, ale ja jestem pord nich najgorsza. Ze mnie nie mona zrobi dobrej, bo ja nie chc by dobra to takie nudne i gupie. Gorszego stworzenia ode mnie nie ma na caym wiecie. Wiedzcie o tym i zachwycajcie si mn! I pysznic si wiadomoci swej wyszoci, Topsy posza do kuchni, gdzie, przybierajc potulny wyraz twarzy i przymilajc si do Diny, wyprosia u niej pieroek. Po kilku minutach bya ju znowu na dworzu, gdzie czynia z siebie widowisko. Kadej niedzieli Ofelia dawaa Topsy lekcje katechizmu. Dziewczynka miaa nadzwyczajn pami, dlatego te czsto znaa kade sowo lekcji na pami. Ale zdarzao si, e nie mona byo z niej wydoby ani jednego sowa. Nieraz podczaslekcji stroia tylko miny dziecinne. Ktrego dnia Saint Clare asystowa przy lekcji i po ukoczeniu jej zapyta miss Ofeli: Powiedz mi askawie, kuzynko, czego chcesz dopi tymi lekcjami? Jak to czego? zdziwia si stara panna. Chc, eby Topsy poznaa zasady religii chrzecijaskiej. Ale przecie ona nie rozumie twoich zasad?? C z tego? Mymy te z pocztku nic nie pojmowali, a potem kiedymy wyroli i zmdrzeli, zrozumielimy wszystko. A ja na przykad nie tylko e nie zrozumiaem, ale zapomniaem wszystkiego, czego si w modoci nauczyem. Ach, Augustynie, Augustynie, jakie pikne nadzieje rokowae, dzieckiem bdc. Czybym ani jednej nie urzeczywistni?? Nie powiem, e ani jednej, ale wedug mego sdu bardzo niewiele. Co robi? To pewnie dlatego, e nie zmdrzaem z latami, jak by naleao si spodziewa. Topsy moe bdzie mdrzejsza,ona przecie nie wrodzia si we mnie zakoczy rozmow wybuchem miechu. Topsy staa z dala, czekajc, kiedy pastwo pozwol jej odej. Wydawaa si ona poskiem bez ycia, chocia w rzeczywistoci, z uwag przysuchiwaa si rozmowie. Saint Clare od tej pory prawie kadej niedzieli asystowa przy lekcji katechizmu, bawic si wymienicie zabawnymi, a jednoczenie bardzo dowcipnymi spostrzeeniami Topsy. Dziewczynka w lot poja, e jej swoiste rozwaania tekstw katechizmu sprawiaj przyjemno panu, dlatego te wysilaa si na wszystkie sposoby i doprowadzaa miss Ofeli do ostatecznoci. Saint Clare interesowa si dziewczynk jakpapuk, pieskiem lub jakim innym zwierztkiem, ktre mogoby go zabawia. W kadym razie odnosi si do niej yczliwie. Nieraz dawa jej troch pienidzy, kupowaa sobie akocie, ktrymi dzielia si ze swymi towarzyszami. yczliwo i delikatny sposb obchodzenia si z ni SaintClare a i Ewy, utwierdzay j w mniemaniu, e nie jest tak za, za jak uwaaj j wszyscy mieszkacy tego domu i w duchu przyrzekaa sobie nie by lepsz. A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAJ`K cL \M` cN(=cO6Pi9,Ale do ju o tym dziwnym stworzeniu, naley zaj si teraz innymi osobami ktreodgrywaj istotn rol w tej prawdziwej historii. ROZDZIA II Znowu w Kentucky Wracamy, do Kentucky, eby przekona si,jak yj tam bez naszego starego przyjaciela. By pikny, upalny dzie. Mr. i mrs. Shelby odeszli w tej chwili od stou w jadalni i przeszli do obszernego salonu. Z twarzy mrs. Shelby mona byo wyczyta, e chce co powiedzie mowi, ale nie wieod czego zacz. W kocu po dugim namyle odezwaa si: Czy wiesz o tym, Arturze, e ciocia Chloeotrzymaa dzi list od Toma? Czyby?? zainteresowa si mr. Shelby. C on pisze?? Nabrawszy odwagi, mrs. Shelby cigna dalej: Dosta si w dobre rce. Zajmuje u swojego pana prawie takie samo stanowiskojak u nas, obchodz si te podobno z nim bardzo dobrze. No, dziki Bogu! z prawdziw radoci zawoa mr. Shelby. Teraz prawdopodobnie Tom nie zechciaby wrci do nas? Przeciwnie, jak to si wyczuwa z jego listu, tylko marzy o tym i prosi sw on, aby dowiedziaa si, czy moe mie nadziej, e wykupimy go kiedy. Ja sam nie wiem, jak to bdzie z westchnieniem odpowiedzia mr. Shelby. Gdy interesy zaczynaj si plta, trudno jerozwika. Wydaje mi si, e mgby wietnie poprawi swoje interesy, gdyby sprzeda konie i jedn z naszych ferm zauwaya ona. To si tobie tylko tak wydaje, Emilio cignwszy brwi, odpowiedzia m. Jeste wprawdzie najlepsz kobiet w caej Kentucky, ale na sprawach pieninych nie znasz si zupenie. Mrs. Shelby westchna gboko. Pragna ogromnie dotrzyma sowa danego Tomowi ijego onie; wiadomo, e brak jej po temu rodkw i nadziei, mczya j ogromnie. Ale nie naleaa ona do tych ludzi, ktrzy prdko ulegaj, dlatego te ponowia rozpoczty atak. Arturze! cicho odezwaa si czy nie mona by zdoby troch pienidzy, eby wykupi Toma? Jak zadua si, to ju zadua si... Biedna Chloe zmarniaa zupenie wskutek tej rozki z mem... W dodatku dalimy przecie sowo, e wykupimy go. I niepotrzebnie emy to zrobili! mrukn Shelby, unikajc bagalnego wzroku swej ony. Nigdy nie naley dawabezpodstawnych obietnic... Porad lepiej Chloe, aby pogodzia si z faktem dokonanym... Niech poszuka sobie innego ma, jeli znudzio si jej wdowiestwo. Ona tego nigdy nie zrobi. Ja nauczyam ichrozumie i ceni wito maeskich wizw. W kadym bd razie naszym obowizkiem jest dotrzymanie danego przyrzeczenia. Jeli nie ma na to innej rady, to bd zmuszona dawa lekcje muzyki, aby zebra potrzebn sum na wykupienie Toma... Nie, na to ja nie pozwol. Nie pozwol, aby tak si poniaa, Emilio odpowiedzia mr. Shelby, ale w tej chwili nabalkonie ukazaa si ciocia Chloe. Jeli pastwo maj troch czasu, poprosz na chwil powiedziaa Chloe. Czego ci trzeba zapytaa mrs. Shelby, podnoszc si i wychodzc na balkon. Czy nie kae pani kupi prowiantu?? I ciocia Chloe wskazaa duy kosz napeniony kaczkami i kurami, ktry przyniosa na balkon. Dobrze, kup. Przynios ci zaraz pienidzedo kuchni. Mrs Shelby wzia pienidze i posza do kuchni. Po skoczeniu targu, Chloe miechem pokrywajc zmieszanie, powiedziaa: Przepraszam pani, e omielam si zapyta, dlaczego pani i pan mczycie si nad zdobyciem pienidzy, kiedy mona je tak lekko zdoby? Nie rozumiem, co chcesz przez to powiedzie odpowiedziaa mrs. Shelby, domylajc si jednak, e Chloe podsuchaa jej rozmow z mem. Ot inni pastwo wynajmuj swoich niewolnikw i dostaj za to duo pienidzy. Tak, ja wiem, e tak robi. Ale kog to wedug ciebie, mona by byo wynaj? Niech mi pani wybaczy, ja nie miem narzuca pani swego gupiego zdania, ale syszaam, e cukiernik w Louiswill poszukuje dobrego robotnika i obiecuje wypaca za niego cztery dolary tygodniowo. No i c z tego, Chloe? Ot, prosz pani, co mi przyszo do gowy... Przepraszam, jeli si to pani nie spodoba. Moja pomocnica, Sally, radzi sobiewietnie sama. Jeliby pani pozwolia, pojechaabym jako robotnica do Louiswill i zarabiaabym duo pienidzy. Czyby zgodzia si porzuci dzieci, Chloe? A dlaczego nie, pani? Dziewczynk zaopiekuje si Sally, a co si tyczy chopcw, to oni s ju dorosymi mczyznami i uporaj si z gospodarstwem. Ale do Louiswill jest daleko?? I to nie jest straszne, pani. Mwi, e to miasto pooone jest nad rzek, tam, na Poudniu... Czuabym si bliej mego staruszka. Nie, Chloe z blem duszy odpowiedziaa mrs. Shelby. Tom jest oddalony o wiele tysicy mil i od Louiswill. Chloe smutnie opucia gow. Ale zawsze to bliej bdzie pospiesznie dodaa mrs. Shelby. Jeeli chcesz koniecznie, to ci puszcz. Zobowizuj si cay twj zarobek przeznaczy dla Toma. Jak mroczny obok naraz owietla si promieniem sonecznym, podobnie czarne oblicze Chloe rozjanio si radoci. O, pani, niech pani Najwyszy bogosawi za dobre serce! zawoaa Murzynka, chwytajc rk mrs. Shelby. Jasama niczego nie potrzebuj: ani odziey, ani obuwia, nic absolutnie. Chciaam si dowiedzie, ile zarobi przez rok, jeeli dostan tygodniowo po cztery dolary. Dwiecie osiem dolarw. Ach, jake wiele! zawoaa Murzynka. A ile lat bd musiaa pracowa, aby wykupi swego staruszka? Prawie pi lat. Ale nie bdziesz musiaa sama na to pracowa. Pomog ci z moich oszczdnoci. Ale skd... Ani pani, ani nikt inny nie bdziena Toma pracowa, pki Chloe ma zdrowe rce. No dobrze, bdziemy pokadali w tobie nadziej odpowiedziaa z umiechem mrs.Shelby. Kiedy wybierasz si do miasta?? Jeli pani pozwoli, da mi paszport i rekomendacj, to jutro rano wyrusz. Dobrze, Chloe, postaram si wszystko przygotowa. Trzeba tylko najpierw pomwi z panem. Nie mog tego zrobi bezjego zgody. No, w tym wypadku pan nie bdzie si sprzeciwia rzeka Chloe i odprowadziwszy pani do domu, szybko wrcia do siebie i zacza si szykowa do drogi. Wieczorem, gdy ciotka Chloe cerowaa ubranka i bielizn dzieci, przyszed Jerzy Shelby. O, master Shelby podzielia si z nim radoci Chloe wie pan, e jutro wyjedam do Louiswill! Wyobra sobie, e wstpiam na sub do cukierni. Bd mi paci cztery dolary tygodniowo! To dopiero!! zawoa chopiec z oywieniem Kiedy jedziesz, ciotko Chloe? Jutro... Master Jerzy, niech pan napisze list do Toma, aby wiedzia o tym i cieszy si. Z przyjemnoci, ciotko Chloe. Pobiegn do domu po papier... Niech pan idzie, panie Jerzy, a ja tymczasem usma kawaek misa. Lecz chopak nie sysza ju ostatnich sw kucharki i mkn do domu szczliwy,e moe przysuy si starej przyjacice. ROZDZIA III Trawa usycha, kwiaty widn Powoli dzie po dniu upyny dwa lata. Jakkolwiek Tom tskni do swoich i stale wzdycha do nich, przecie nie mg si skary na los. Clare i Ewa lubili go, wszyscy zwracali si do z uszanowaniem inawet pani domu traktowaa go lepiej ni jego poprzednikw. W odpowiedzi na swj list otrzyma z domuradosne wiadomoci. Byy tak wyranie skrelone wprawn rk Jerzego Shelby, eTom, odczyta je bez trudu. Czsto w wolnych chwilach wraca do tego listu, pieczoowicie rozkada go na stole i powoli czyta. Paka, gdy czyta, e jego chata po powrocie bdzie odnowiona. Odsuwa przy tym gow, aby zy nie spady na cenny papier. By szczliwy wiedzc, e ci, o ktrych marzy, nie zapomnieli go. Przyja jego z Ew bya coraz cilejsza.Tom przywiza si do niej ca si swej wraliwej i czuej duszy. Najwiksz rozkosz sprawiao mu uprzedzanie jej niewinnych ycze i sprawianie jej przyjemnoci. Podobnie Ewa staraa si uprzyjemni ycie Tomowi. Mimo modego wieku czytaa bardzo pynnie. Przywizaa si bardzo do Biblii i czsto czytaa j na gos swemu uwanemu suchaczowi. Lato byo szczeglnie gorce, wobec czego rodzina Saint Clare przeniosa si na letnisko nad jeziorem Pontchartrin. Willa ichprzylegaa do rozkosznego zacienionego ogrodu, penego rzadkich rolin i kwiatw. By cudowny wieczr. Purpurowy blask soca schowa si za widnokrgiem. aglemkncych z dala barek wydaway si skrzydami ogromnych ptakw. Gdzie niegdzie na niebie zapony gwiazdy, odbijajc si na falach jeziora. Ewa i Tom siedzieli na awce pod drzewem. Ewa trzymaa na kolanach otwart Bibli i czytaa. I ujrzaem morze krysztaowe, zmieszane z ogniem... Wuju Tomie urwaa nagle, wskazujc na jezioro tam ono jest, krysztaowe morze! Gdzie, miss Ewo? Oto tam, prosto przed tob! Czy wody naszego jeziora nie wydaj ci si krysztaowymi i zmieszanymi z ogniem? Prawda, miss Ewo. Od razu nie domyliemsi, mylaem, e wskazujesz na niebo... Tak, to prawda i jakie to pikne! I nie spuszczajc oka z poncego jeziora, Tom zapiewa: O, gdyby ranek da mi skrzyda Do Chanaanu bym pofrun, pofrunbym z serafinami ze skrzydlatymi anioami Ja bym polecia do siedliska a do Nowego Jeruzalem A gdzie twoim zdaniem znajduje si NowyJeruzalem?? zapytaa Ewa. Wysoko, bardzo wysoko, nad obokami, miss Ewo. Tak, zdaje si, e widz go zawoaa dziewczynka z uniesieniem, wpatrujc si wniebo. Oto, patrz wuju Tomie, czy nie widzisz tam za chmurami brylantowych wrt?... piewaj, wuju Tomie! Tak piknie piewasz! Tom kontynuowa: Moc janiejcych duchw widz chwa niebiosw przepenionych! lekkie ich szaty promieniuj i palm gazie w rkach dr! Tak, tak, wuju Tomie, widziaam je, doprawdy widziaam! powtrzya dziewczynka. Widziaam je we nie, wujuTomie. Istotnie nosili promieniujc odzie itrzymali w rkach palmowe gazie. Umilka, po czym, nie spuszczajc oka z nieba, dodaa: Wuju Tomie, ja tam wkrtce bd! Gdzie miss Ewo?? Dziewczynka podniosa si i wskazaa rk na niebo. Ostatnie promienie soca oblay j purpurowym wiatem. Serce wiernego Toma cisno si chorobliwie przy ostatnich sowach dziewczynki. Ju dawno zauway, e Ewa chudnie, e kolor jej twarzy i rk staje sicoraz bardziej przezroczysty, e oddech jej staje si coraz bardziej urywany, i e ju nie biega tak wesoo jak dawniej. Sysza, jak miss Ofelia mwia, e dziewczynka po nocach kaszle, suce zadodaway, e poduszki jej nad ranem s mokre od potu. Mao jest takich dzieci jak Ewa i prawie wszystkie umieraj wczenie, zostawiajc wietlane wspomnienie o swych niebieskich oczach, o promienistych umiechach i dziwnych gawdach. Ewo, gdzie jeste? rozleg si niecierpliwy gos miss Ofelii. Wracaj zaraz do domu. Z twoim kaszlem nie wolno tak dugo przebywa na powietrzu. Ewa i Tom jak gdyby ocknli si z dziwnego snu. Spojrzeli na siebie i ruszyli w stron starej panny. Miss Ofelia od dawna zwrcia uwag na suchy i guchy kaszel dziewczynki, na jej nienaturalne rumiece, fosforyczny blask oczu, gorczkowe podniecenie i poty nocne. Z waciw sobie szczeroci owiadczya wrcz kuzynowi, e wedug jej zdania Ewa zdradza objawy suchot. Augustyn obruszy si i rzek oschym tonem: Prosz ci nie kracz, kuzynko. Wiesz, jak bardzo nienawidz przesadnych obaw. Objawy, o ktrych mwisz, s nastpstwemzbyt silnego rozwoju. Lecz kaszel... C z tego? Troch si przezibia, to wszystko. Wielka rzecz! Wy kobiety, przekraczajc pewien wiek, widzicie na kadym kroku urojone niebezpieczestwa. Wystarczy zakaszle, abycie podniosy krzyk o mierci. A jednak ogarn go niepokj; z uwag zacz si przyglda crce. Przeraay gonie tyle zmiany w jej powierzchownoci, coprzedwczesna dojrzao umysu i niezwykle pobudliwa uczuciowo. Gdy dziewczynka mwia w natchnionym uniesieniu, Saint Clare odczuwa zgroz, jak wobec czego niepojtego. Przyciga j do siebie i obejmowa tak mocno, jak gdyby chcia powiedzie, e za nic na wiecie nie pozwoli zabra jej. Ewa coraz mniej szukaa osobistych przyjemnoci; mylaa tylko o tym, aby czyni dobro i uly niedoli blinich. Przestaa si bawi, lecz z przyjemnoci obserwowaa gry i zabawy innych dzieci. Bazestwa Topsy bawiy j czasem, lecz przewanie miny maej Murzynki napaway j smutkiem i pogray w mroczn zadum. Mamo zapytaa pewnego razu przy stole czemu nie uczymy niewolnikw czyta?? C to znw za dziwaczne pytanie, Ewo zawoaa mrs. Saint Clare. Murzynw nieuczy si czyta. A ja myl matko, e kady powinien umie czyta Bibli i Ewangeli upieraa si dziewczynka. Murzyni to ludzie jak my. Ot ciotka Ofelia nauczya Topsy. I co z tego wyniko? Nie ma gorszej istoty od Topsy, nikt sobie nie moe da z ni rady. Ach, mamo, ona nie dlatego jest taka za... Byaby lepsza, gdyby ju dawniej nauczono j czyta Pismo wite... A co bdzie z biedn niani? Ona tak lubi suchaEwangelii. Kto bdzie jej czyta, kiedy mnie nie bdzie? Ojca przy stole nie byo. Matka wytumaczya sobie powiedzenie crki po swojemu, wic odpowiedziaa: Mogaby ju przesta zadawa si ze sub. Dosy ju sentymentu, ktry jest zbyteczny w yciu towarzyskim. Chodmy do mego pokoju, poka ci koli, ktr nosiam na pierwszym balu. Podaruj ci j w dniu twego pierwszego wyjazdu. Dziewczynka, nie chcc martwi matki, posza za ni posusznie. Mrs. Saint Clare wyja z komody czerwony aksamitny futera i otworzya go. Wspaniaa brylantowa kolia rozsiewaa tysiczne kolorowe byski, a jednak Ewa ledwo patrzya na ni i ledwo suchaa flegmatycznych sw matki, opowiadajcej,jak furor budziy te klejnoty w towarzystwie. Czy drogo kosztuje ta kolia, mamo? Bardzo drogo. Za te brylanty mona kupicay majtek, niegorszy od naszego. Chciaabym j posiada i mc z ni robi,co zechc. Powiedziaam, e bdzie twoja. A co chciaaby z ni zrobi? Sprzedaabym j, kupiabym posiado wwolnych stanach, przesiedliabym tam naszych niewolnikw, wynajabym dla nichprofesorw, ktrzy by ich nauczyli czyta ipisa... Che-che-che! Jeste nieprawdopodobn marzycielk, Ewo! ... Przesta ple gupstwa. Nie znasz jeszcze ycia i mwiszjak... To bardzo le. Dzieci powinny by dziemi, a nie udawa filozofw, ktrych zreszt nikt nie lubi. Dziewczynka umiechna si lekko. Przypomniaa sobie, e ojciec wrcz odmiennie odezwa si o filozofach. Wyszamylc o tym, e trzeba bdzie uczy niak, ktra tak pragnie napisa list do ma. ROZDZIA IV Henry W kilka dni po tej rozmowie przyjechali gocie: brat Augustyna, Alfred Saint Clare i jego dwunastoletni synek. Susznie twierdzi o sobie Augustyn, e nie jest do brata podobny, aczkolwiek czya ich szczera przyja. Trudno byo okreli,ktry jest przystojniejszy; czy Augustyn, zgrabny, wytworny o delikatnym profilu, jasnych wosach i niebieskich oczach, czy barczysty, silny, czarnooki Alfred o kruczych wosach, o dumnym rzymskim profilu i ostrym podbrdku. Przechadzajc si po ogrodzie bracia rozprawiali i potpiali wzajemnie swe myli i czyny. Dyskusje jednak nie miay w sobie nic obraliwego i toczyy si w przyjaznymtonie. Henry, starszy syn Alfreda by istn kopi swego ojca: pikny brunet, peen ycia i ognia, o prezencji i manierach ksicia. Ewa wywara na nim gbokie wraenie: chodziza ni wszdzie jak oczarowany. Pewnego razu po niadaniu oboje wybrali si na przejadk konn. Ewa miaa maego biaego kucyka, rwnie agodnego jak jogo pani. Tom podprowadzi kucyka do werandy; w tej chwili adny mulat lat trzynastu przyprowadzi maego czarnego konia arabskiego, niedawno kupionego dla Henry ego. Co to ma znaczy, Dodo zawoa Henry, zwracajc si do mulata zdaje si, e nieczycie go dzisiaj, leniwy wakoniu? Nie, panie odpowiedzia potulnie mulat czyciem go, lecz znw si zakurzy... Bdziesz mi jeszcze odpowiada? Milcze! krzykn chopak, zamierzajc si biczem. Jak miesz kci si ze mn?? Mulat by niewiele wyszy od swego pana, lepsz. A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{QP cR0 cS: cT) U)NcVJ83mia szlachetn urod, ogniste spojrzenie i drobne rysy twarzy. Z pierwszego wejrzenia wida byo, e w yach tego chopca pynie krew biaej rasy. Pozwoli pan sobie powiedzie... podj, zalewajc si rumiecem i byszczc oczyma. Ach, bdziesz mi tu jeszcze mwi! krzykn z gniewem Henry, biczem smagn sucego po twarzy, powali go na ziemi i okada rkojeci, pki mu si rka nie zmczya. Masz, ty wstrtny szczeniaku, za twoje spory! Natychmiast odprowad konia do stajni i oczy go naleycie. Paniczu wtrci si Tom sam widziaem, jak Dodo czyci konia paskiego bardzo starannie. Lecz arab jest mody i krnbrny, wic wytarza si pniej w kurzu. A ty mi bdziesz si odzywa, kiedy ci nie pytaj? odpar pogardliwie Henry i podszed do Ewy, ktra schodzia wanie z werandy. Wybacz pani, kuzynko zwrci si do niejszarmancko bdzie pani musiaa troch poczeka z winy tego bawana. Ale co si stao, dlaczego pani taka smutna? Czy kto pani obrazi? Mnie nikt nie obrazi, ale pan obrazi i bi swego sug. Jak pan mg tak si nad nim znca? Paskie postpowanie wiadczy, e jest pan zy i okrutny. Miaam o panu inne zdanie. Nie bardzo pani rozumiem odpowiedzia ze zdumieniem Henry. Dlaczego mnie pani potpia, droga Ewo? Prosz bardzo, niech mnie pan nie nazywadrog, skoro nie rozumiesz, e postpujeszle. C ja zego zrobiem? Czy to przestpstwo kara z sub? Gdyby paniznaa troch lepiej tego wakonia, zmieniaby pani zdanie. To takie chytre zwierz, jakiego na wiecie nie ma. Gdybymgo nie bi, nie mgbym z nim wytrzyma. Ojciec bije go rwnie... Lecz wuj Tom powiedzia panu, e Dodo nie jest winien, a wuj Tom nigdy nie kamie.Pani wuj Tom jest starym osem akcentujc sowo wuj odezwa si Henry. Wtrca si do nie swojej sprawy...Dodo kamie na kadym kroku. Pan swym ohydnym postpowaniem zmusza go czsto do kamstwa. Pikna kuzynko, tak gorco staje pani w obronie Dodo, e gotw jestem unie si zazdroci odpowiedzia patetycznie chopak. Jake nie bra go w obron, skoro pobi go pan bez powodu. Przypumy nawet, e tym razem by niewinny. Ale przecie nic mu si nie stanie od kilku uderze, na ktre zreszt zasuy sobie czym innym, o czym jeszczenie wiem. Lecz jeeli to pani sprawia przykro, przyrzekam nie bi go w obecnoci pani. Ewy nie zadowolio przyrzeczenie Henry ego. Pragna go cakowicie oduczy od bicia niewolnikw. Wszystkie jednak jej perswazje spezy na niczym. Skoro Dodo wrci z koniem, Henry powiedzia mu askawie: Teraz dobrze, Dodo. Dojd tam, potrzymaj konia miss Ewy, ja sam podsadzpanienk. Gdy Dodo zbliy si do Ewy, zauwaya, etwarz jego jest wykrzywiona z blu, a oczypene ez. Nie zwaajc na krztajcego si przy niej Henry ego, przechylia si nasiodle ku mulatowi i cicho rzeka: Dobry z ciebie chopak, Dodo, widz to. Nie smu si, bd si za ciebie modli. Mulat podnis gow i prawie z naboestwem spojrza na pikn, opromienion blaskiem mioci i dobroci twarzyczk dziewczyny. I zy gradem potoczyy si z jego smutnych oczu. C ty si tam guzdrasz, Dodo! zawoa Henry. Mulat pospiesznie podbieg do swego pana. Masz na akocie doda Henry, rzucajcw krzaki gar drobnych monet. Poszukaj!! I dumny ze swej szczodrobliwoci pojecha za Ew. Bracia Saint Clare, siedzc w ogrodzie byli wiadkami tej sceny. Augustyn zarumieni si z oburzenia, ale powiedzia tylko z waciw sobie ironi. Od razu wida, e chopak jest wychowany w duchu prawdziwie republikaskim. Tak, Henry jest okropnie zapalczywy. Czasem nie mona go powstrzyma odpowiedzia Alfred. Zdaje si, e nie usiujesz tego robi. Usiowaem. Ale doprawdy taki to gorcy inieokieznany temperament, e zrezygnowalimy z wszelkich prb i machnlimy rk. Co si tyczy obecnego wypadku, to znowu Dodo tak si do bicia przyzwyczai, e wcale go nie poczu. Kt go tak zahartowa?? Chyba ty i Henry. Tak, Henry twierdzi, e bez bicia Dodo nicnie zrobi jak naley... I ty tak bezgranicznie wierzysz chopcu, ktrego temperament sam potpiasz? Trzeba byo, yjc w republice, wpoi w swego syna pierwszy paragraf republikaskiego kodeksu okrelajcy rwno i wolno wszystkich ludzi. Ty by chcia, abym nauczy syna, e wszyscy s rwni, a wic rwnie niewolnicy. Gdybym nawet usiowa to zrobi, odpowiedziaby mi miechem. Rwni s sobie tylko ludzie dobrze wychowani, inteligentni, zamoni i tak samo s rwni sobie ludzie niszych ras i warstw. To dotyczy jedynie pozorw. Jeeli o dusz chodzi wszyscy s sobie rwni. Nieprawda, Augustynie. Gdyby dusze wszystkich ludzi byy sobie rwne, uzewntrzniayby si jednakowo u wszystkich. W rzeczywistoci za jest inaczej. Dlatego, e wybrana garstka dusz ciemiy ca reszt. Wszake wobec Boga wszyscy s rwni. Wobec Boga?? Odkd stae si witoszkiem? Uwaasz, e tylko witoszek moe wierzy w istnienie Najwyszej Istoty? Ty dzielisz ludzko na klasy, ale zapytaj swych niewolnikw czy uwaaj to za suszne? Uwaaj braciszku, aby ci, ktrzy tymczasem ulegaj tobie, a raczej twemu biczowi nie zmiarkowali w kocu, e wystarczy im si zjednoczy, aby wyrwa z twych rk bicz i zwrci przeciwko tobie.Bd spokojny, Augustynie. Ja i tacy jak japotrafi zabezpieczy si zawczasu! ... Otna przykad od pewnego czasu rozpowszechnia si mania szerzenia owiaty wrd mas. My rozumiemy, e owiata jest szkodliwa dla nich i staramy si przeciwdziaa tej manii. Wspczesne metody szerzenia owiaty nie bardzo si przydaj, poniewa masy jeszcze do nich nie dojrzay; Ale ju czas przystpi do pracy owiatowej, w ktrej kady uczciwy czowiek powinien wzi udzia. Tego wymagaj nasze wasne interesy. Dotychczas hodowalimy w masachwycznie ze instynkty i to moe si na nas skupi... By moe... Ale w kadym razie nie za naszych czasw. O, bynajmniej. Sdzc z pewnych objaww, ktrych nie dojrzy tylko ten, kto umylnie zamyka na wszystko oczy, katastrofa jest bliska... Ratunek upatruj jedynie w podniesieniu mas do nowego poziomu. Znowu te mrzonki! Zrozum Augustynie, e twoje pogldy to utopia. Tak samo, jakby wymaga, aby wszyscy ludzie mieli jednakowy wzrost. To niemoliwe, Augustynie. Nie dla Murzynw jest wadza; panowanie nad wiatem naley si rasie anglosaskiej... Powiniene wzi pod uwag, e w yachnaszych niewolnikw pynie znaczny procent krwi anglosaskiej, ktr sami wstrzyknlimy. Kiedy u nas wybije godzina,ktra wybia dla San Domingo, wwczas ta nasza angielska krew dokona przewrotu. Nigdy do tego nie dojdzie. Tak, za czasw Noego nikt nie chcia wierzy, e nastpi potop. Ale, Augustynie, nasz potop jest jeszcze bardzo daleki, zapewniam ci. I jeeli ty zamierzasz zosta drugim Noe, to wiedz, e si bardzo rozczarujesz. Ta poda rasa doda po chwilowej pauzie, tupic nogamizawsze bdzie na dnie! Mymy wymylili proch, potrafimy go rwnie zastosowa wrazie potrzeby. le jednak czynicie, oddajc nadzr nad prochowni takim smarkaczom jak Henry odpar szyderczo Augustyn. Stare przysowie powiada, e ten, kto nie umie panowa nad sob, nie potrafi panowa nadinnymi. Tak odpowiedzia w zamyleniu Alfred Henry istotnie nie umie nad sob panowa. Zdaje si, e stosujemy zy system wychowania. Naturalnie. Gwna podstawa ludzkiego ycia wychowanie jest u nas cakowiciewypaczone. Znowu przesadzasz, Augustynie. Wiesz co,zostawmy te prne dyskusje, ktre mog jeszcze nas porni. Chod, zagramy lepiejw szachy. Doskonale, idziemy zgodzi si Augustyn, kierujc si ku domowi. Po kilku minutach bracia zasiedli do gry. Powiedz, prosz ci, Augustynie zacz znowu Alfred, przestawiajc figurk na szachownicy. Czemu nie ksztacisz swoich niewolnikw, skoro wyznajesz takie pogldy. Sia zego na jednego odpowiedzia z gorycz Augustyn. O to mi wanie chodzio odpar ze miechem Alfred. O, nasi ju wracaj. Jaka liczna z nich parka, spjrz Augustynie. Istotnie bya to dobrana pod wzgldem urody parka. Tylko, e uroda Henry ego bya wycznie zmysowa, natomiast pikno Ewy bya piknem ponad wszystko.Bdzie z niej pikna kobieta zawoa Alfred, z zachwytem ogldajc Ew. Wieleserc podbije w swym yciu. O, niestety, nie odpowiedzia ze smutkiem Augustyn, wychodzc naprzeciw crce. Zsadzajc j z konia, zapyta tkliwie: Nie jeste zmczona, creczko? Nie ojcze odpowiedziaa Ewa, dyszc jednak ciko. Jake nie?? A dlaczego oddychasz tak nierwno?... Czemu tak prdko jedzisz, skoro ci to szkodzi? Henry doda, zwracajc si do bratanka prosz ci, nie zmuszaj jej do szybkiej jazdy. I nie spuszczajc jej z rk, zanis do bawialni izoy na kanapie. Dobrze, stryju. Nie wiedziaem, e jej to szkodzi... Czy mog posiedzie, przy pani, kuzynko Ewo. Owszem, jeli to kuzyna nie znudzi. Znudzi!! powtrzy z wyrzutem Henry, ogarniajc j zachwyconym spojrzeniem. Po odejciu Augustyna nastpia krtka pauza. Naraz Henry nachyli si nad kuzynk i pogaska jej do. Dziewczynka otworzya oczy, usiujc si umiechn. Co ci jest, Henry? zapytaa, przechodzc ze sztywnego pan na ty . Wygldasz tak smutnie. Smutno mi jest, droga Ewo. Wyjedamy ju jutro! Chciabym by z tob zawsze, cae ycie. Przy tobie bym si poprawi, poniewa babym si ciebie zasmuca... Przestabym nawet zniewaa Dodo, nie mwic ju o biciu. A jak mylisz, Henry, czy byby szczliwy, gdyby nikt ci nie kocha? Oczywicie, e nie... To byoby okropne! Zastanw si wic, jak si czuje Dodo, ktrego przemoc oderwano od rodzicw i bliskich i rzucono midzy ludzi, ktrzy traktuj go jak maszyn bez czucia. Jake ty mdrze mwisz, Ewo... Ale co robi? Przecie ja sam nie mog go kocha. A to dlaczego?? odpara z oywieniem Ewa. Kocha niewolnika!! ... Czy to moliwe Ewo? Czy ty kochasz swych niewolnikw? Rozumie si, e wszystkich kocham. Czy nie czytae w Ewangelii, e Zbawiciel uczy kocha wszystkich? O czym powiada Pismo wite. Zostawmy to chwilowo. Przyrzeknij mi tylko, e nigdy ju nie bdziesz zniewaa Dodo. Przyrzekasz Henry? Przyrzekam Ewo, nie tylko nie zniewaa go, ale nawet stara si pokocha go, aby tobie przyjemno sprawi... Dzikuj, Henry. Pamitaj o swej obietnicy.Dzwon, zwoujcy domownikw do obiadu, pooy kres tej budujcej rozmowie dzieci. ROZDZIA V Mroczna wrba Po wyjedzie kuzyna Ewa przez kilka dni niewychodzia z domu. Saint Clare dotychczas wzbrania si wezwa do niej lekarza, by moe dlatego, e lka si potwierdzenia nurtujcych go obaw. Tym razem jednak przezwyciy t niech i sam pojecha domiasta, aby sprowadzi tamtejszego luminarza medycyny. Natomiast matka, jak zawsze zajta sob, nie zauwaya adnej zmiany w wygldzie dziewczynki. Bya przewiadczona, e na caym wiecie tylko, ona ulega chorobom, aprzez to nigdy nie wierzya w czyje niedomagania. Na prno miss Ofelia opowiadaa jej o niepokojcych objawach. Pani Saint Clare wzruszaa ramionami i odpowiadaa: Co si pani przynio? Ja uwaam, e Ewawcale si nie zmienia, biega i bawi si jak dawniej. Lecz jej podejrzany kaszel... To i c z tego? Cae ycie kaszl i nic... Kiedy byam w wieku Ewy, mylano, e mam suchoty i matka przez miesic nie odstpia od mego ka... Poza tym poci si w nocy. Powiadam pani,e nie wolno tego lekceway. Mj Boe! w cigu dziesiciu lat tak si pociam po nocach, e rano byam mokra jak po kpieli w wannie. Miss Ofelia umilka, wiedzc, e nie przekona kuzynki. Lecz wszystko si zmienio, skoro znakomity lekarz stwierdzi u Ewy powan chorob. Pani Saint Clare zacza biada i ali si, e jest najnieszczliwsz na wiecie kobiet. Uspokj si, Mery pociesza j m. Prosz ci, nie denerwuj si, przecie to nie pomoe. atwo ci tak mwi: jeste mczyzn i nie zrozumiesz uczucia matki! krzyczaa. Ty sobie nic z tego nie robisz, lecz ja niemog si tak obojtnie przypatrywa, jak umiera moje jedyne dziecko! Przy swoich sabych siach nie znios tego ciosu. I zacza paka histerycznie. Na prno m powoywa si na opini lekarza, ktrynie uwaa stanu Ewy za grony mrs. Saint Clare nie wierzya mu i nie przestaa krzycze i narzeka. Od tego czasu zacza wszystkim wmawia obojtno, poniewa nie opakiwali jej konajcego anioka . Kiedy za pewnego razu zastaa dawn niak Ewy we zach, nazwaa j star faszyw obudnic. Po pewnym czasie stan Ewy polepszy si: choroba, jak to nieraz bywa, cofna si, aby potem od razu zada decydujcy cios. Ewa znowu zacza bawi si, mia i biega po ogrodzie, ku radoci ojca, ktry wierzy, e niebezpieczestwo mino. Matka gono okazywaa sw rado i czynia mowi i miss Ofelii wyrzuty, e naprno j alarmowali. Jedynie miss Ofelia nie poddawaa si zudzeniu. Ewa za ju od dawna przeczuwaa sw mier. Mylaa o niej zespokojem i smucia si jedynie na myl o strapieniu swych krewnych. Wuju Tomie odezwaa si pewnego razu,czytajc z nim Ewangeli zrozumiaam teraz, czemu Zbawiciel chcia umrze. Czemu, miss Ewo? Z tego samego powodu, z ktrego i ja bym chciaa za wszystkich ludzi umrze. Ale dlaczego miss Ewa chciaaby umrze?? Nie mog ci tego wyjani... Widzisz, nie potrafi zapomnie, jak si mczyli ci wszyscy niewolnicy na statku, gdzie spotkalimy si. Nastpnie czsto ni mi sibabka Pry, jak ley sobie w ciemnej piwnicy, zakrwawiona, posiniaczona. Ach, towszystko jest tak straszne, e z radoci pozwoliabym si pokroi na drobne kawaki, gdybym moga to odmieni. Naprawd, wuju Tomie. Tom chcia odpowiedzie, lecz zy dawiy mu gardo. Ewa agodnie musna rk jego schylon i trzsc si ze wzruszenia gow i pobiega do woajcego j ojca. Miss Ewa nie jest mieszkank tego wiata odezwa si Tom do niaki. wiato Boe jest nad ni. Niegodni jestemy, aby przebywaa wrd nas. O, tak, tak odpowiedziaa mulatka, wznoszc rce ku grze. Zawsze twierdziam, e miss Ewa jest zbyt dobra, aby dugo y midzy nami. Co rzekszy, zalaa si zami. Tom ukry twarz w doniach. Tymczasem Ewa podesza do ojca, ktry siedzia na werandzie. W ostatnich promieniach zachodzcego soca, w biaejodziey, z gorczkowym umiechem na policzkach i z byszczcymi oczyma na bladej przezroczystej twarzyczce wydawaa si zjaw nieziemsk. Ojciec przytuli j do siebie i niespokojnie zagldajc jej w oczy, zapyta drcym gosem: Jak si czujesz, droga Ewo? Nie smu si, ojcze odpowiedziaa obejmujc go Ewa. Czuj, e ju czas poegna was wszystkich... na zawsze. Nie przeraaj swego ojca, Ewo! odpowiedzia Saint Clare, silc si na umiech. Nic ci nie grozi, jeste tylko nerwowa. Nie podoba ci si ycie, Ewo? Nie, ojcze. Bdzie mi lepiej tam, dokd pjd. Co ci martwi, creczko? Z czego jeste tu niezadowolona? Martwi mnie to, e tylu wok nas jest cierpicych. Nie mog patrze na nieszczliwych niewolnikw... Ojcze, czyby nie mg wyzwoli przynajmniej nasz sub? Ewo, co ty mwisz? Czy naszym niewolnikom jest le u nas? U nas jest im dobrze, ale pomyl tylko ojczulku, co ich czeka, gdy tobie si co wydarzy. Przecie mao jest tak dobrych ludzi jak ty. O, jak przykro mi o tym myle! Jeste zbyt wraliwa, moja droga dzieweczko. Bardzo le si stao, e nie tajono przed tob historii babki Pry... Ach, ojcze, jak moesz tak mwi! Chcesz, abym bya szczliwa, nie wiedzc nic o niedoli naszych blinich. To egoizm, ojcze... Nie patrz na mnie z takim zdziwieniem. Nie sdzone mi dugo y, dlatego poznaam ycie wczeniej od innych... Powiedz mi, czy nie mona wyzwoli wszystkich niewolnikw i w ogle znie na zawsze wszelkie niewolnictwo? swego pana, lepsz. A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAWP7XG cY?Z\ c[,}c\:"To bardzo trudne zagadnienie. Niewolnictwo jest wielk hab, wszyscy prawie zdaj sobie z tego spraw, ale nikt nie stara si przeciwdziaa. A gdyby tak namwi wszystkich naszych znajomych, ssiadw i przyjaci, aby wyzwolili swoich niewolnikw. Gdyby ty sam da pierwszy przykad? Kiedy umr, sprbuj to zrobi ojcze, przez wzgld na moj pami. O, droga Ewo, jedyny mj skarbie na ziemi! Nie mw o swej mierci... Rozrywaszmi serce! mwi, pieszczc j tkliwie. Babka Pry te miaa jedyny skarb na ziemiswoje dziecko, ale mimo to mier zabraa je, i jaka mier godowa! ... O, ojcze drogi, szlachetny ojcze, wszak biedacy tak samo lubi dzieci, jak ty mnie! Pamitaj o tym i staraj si im pomc. Oto niaka stale pacze, kiedy wspomina swe dzieci. Tom rwnie tskni do swoich, ktrych tak dawno nie widzia... Ach, jakie to wszystko smutne! Uspokj si, moja droga, nie drcz si mylami ponurymi. Przecie nie jestemy temu winni. Ojcze, przyrzeknij mi, e przynajmniej Toma wyzwolisz, skoro ja... przez chwil milczaa, wreszcie rzeka stanowczo skoro umr... Przyrzekam ci, moje drogie dziecko. Ach ojcze, jakbym chciaa razem z tob i do Boga, gdzie wszyscy si kochaj i gdzie nikt nie cierpi... Zreszt pjdziesz szybko za mn dodaa z tak pewnoci, jak gdyby chodzio o sprawy powszednie. Bardzo moliwe odpar ojciec, caujc j w gow. Nigdy ci nie zapomn i pod za tob. Cienie wieczorne zasoniy ich mrokiem. Saint Clare nie widzia swej crki, lecz sysza jej gos i upaja si nim jak gosem zwiastuna z niebios. I jak gdyby znalazszy si w obliczu Najwyszego Sdziego, j przebiera pamici we wspomnieniach przeszoci. Westchnienie crki wyrwao go z zadumy. Odpowiedzia jej westchnieniem i zanis dojej pokoju. Usiad na ku i cichym gosemzaintonowa stare pieni dalekiej ojczyzny swej matki. Dziewczynka wkrtce zasna. Nachyli si nad ni, ostronie ucaowa gorce czoo i na palcach wysun si z pokoju. ROZDZIA VI Potga mioci Bya niedziela. Saint Clare siedzia na werandzie i pali cygaro. ona jego leaa na kanapie w jadalni przy otwartem oknie. Miss Ofelia, odkrywszy w pobliu kapliczk metodystw, pojechaa tam z Ew i Tomem.Augustynie odezwaa si sabym gosempani Saint Clare trzeba posa po mego starego lekarza. Znowu zaczyna mi dolega choroba serca. Czy nie lepiej poradzi si doktora Ewy?? zauway Saint Clare. Ach, czy mona temu mokosowi zaufa przy takiej chorobie! Moje serce ledwo bije.Nie sdz, aby miaa wad serca, Mery. Jak zwykle, jeste ofiar swej zbyt duej imaginacji. Wiedziaam, e mi nie wierzysz. Tracisz gow, gdy Ewa czuje si zmczona po zabawie, a mnie pozwalasz umiera bez pomocy lekarskiej. Zapewne uwaasz, e mam elazne zdrowie. Nie rozumiesz, e niepokj o Ew le wpyn na moje serce. Saint Clare nie odpowiedzia. Tymczasem miss Ofelia i Ewa wrciy z kapliczki. Miss Ofelia bezporednio posza do siebie, Ewa za pobiega do ojca. Wkrtce w pokoju miss Ofelii zaczy si rozlega gone krzyki. Z pewnoci Topsy znw spataa jaki figiel!! rzek z umiechem Augustyn. Istotnie po chwili wybiega na werand miss Ofelia, czerwona z oburzenia, wlokc za wosy Topsy. Nie, to ju przechodzi wszelkie wyobraenia! krzyczaa stara panna. Tego nie mona przepuci bezkarnie... Trzeba powiedzie panu. O co chodzi?? zainteresowa si Saint Clare. Nie mam ju si do tej gadziny! Wyobracie sobie, zamknam j w pokoju ikazaam nauczy si na pami psalmu. A co zrobia? Znalaza moje klucze, otworzya komod, wyja mj czepek i pocia go na sukni dla swej lalki... Najlepszy wybraa czepek, chowaam go na dni szczeglnie uroczyste... Trzeba jej codziennie lanie sprawi, przestaaby pata figle rzeka mrs. Saint Clare, ktr zwabi krzyk miss Ofelii. Okruciestwem nikogo si nie zmieni odpar Saint Clare. Rzecz dziwna, tyle si mwi o miosierdziu kobiecym, a tak rzadkospotyka si je w rzeczywistoci. Za to wy macie go pod dostatkiem odcia si ona. Nie mam zamiaru bi jej odezwaa si wychowawczyni, . ktrej gniew ostyg. Alenie wiem, co z ni pocz. Podejd tu mapeczko zwrci si Augustyn do Topsy. I, gdy zbliya si, doda czemu tak brzydko postpujesz? Poniewa jestem bardzo za i nie umiem si poprawi. Postaraj si by lepsz. Nie chc si wcale stara. Moecie mnie powiartowa na nic si to nie zda, poniewa jestem Murzynk. Zdaje si, e si tym chlubisz. Czy nie wstyd ci? Nie mam wstydu, panie. Widzicie, sama si do tego przyznaje wtrcia miss Ofelia. Nie, rbcie co chcecie, ja mam jej dosy. Prosz bardzo, .uwolnijcie mnie od niej! Chod ze mn, Topsy odezwaa si Ewa izaprowadzia j do gabinetu, ktrego okno wychodzio na werand. Ciekaw jestem, co Ewa jej powie szepn po ich odejciu Saint Clare i podszed do okna. Dziewczynki stay w pokoju i mierzyy si spojrzeniem. Topsy spogldaa wyzywajco i szyderczo, natomiast Ewa bya wzburzona. Topsy zacza Ewa dlaczego jeste taka za?? Czy naprawd nikogo nie kochasz? Jake mog kocha ludzi, kiedy ich je nie mona! odpowiedziaa z udan naiwnoci Murzynka. A czy kocha znaczy je, Topsy? Rozumie si, miss Ewo. Ja na przykad bardzo kocham cukierki i inne akocie. Ach, Topsy, Topsy! ... A wic nie kochaaswych rodzicw? Kto to s rodzice?? Nigdy ich nie miaam.Tak, zaiste, mwia mi, e nie pamitaszojca ani matki... Ale czy nie miaa kogo bliskiego? Czy nikt ci nie kocha? Nie, miss Ewo, zawsze byam samotna i nikt mnie nie kocha. Gdyby bya posuszna i dobra, pokochaliby ci obcy ludzie. Ale nawet rodzice nie lubi zych dzieci. Powinna sucha ciotki... Jakkolwiek bd dobra, bd uwaa, e udaj, poniewa jestem Murzynk. Gdybym bya biaa, staabym si z atwoci posuszna. Niesusznie tak mylisz. Nie o to chodzi, e jeste czarna. Ciotka Ofelia kocha czarnych, o ile s dobrymi ludmi. Nie wierz, miss Ewo. Murzynw nikt nie lubi, poniewa s wszyscy zymi ludmi... A zreszt nie potrzebuj niczyjej mioci! Po co mi to? I strojc grymas obuzerski, gwizdna przeraajco. A jednak ja ci kocham, biedna nieszczliwa moja Topsy! zawoaa Ewa w nagym przystpie czuoci, kadc dona ramieniu maej niewolnicy. Kocham ci tak bardzo, e pragn z caego serca, abysi poprawia... Jestem bardzo chora, dugo nie poyj i bardzo mnie mczy to, e zostaniesz za i nieszczsna... Bezczelne oczy Murzynki naraz mrugny i gorce zy trysny na rk Ewy. Osunwszy si na ziemi i ukrywszy twarz midzy kolanami, Topsy gorzko zapakaa. Ewa nachylia si nad ni i pocaowaa jej kdzierzaw gow. Biedna Topsy mwia czy nie wiesz, eZbawiciel pomoe ci si poprawi, jeli zapragniesz tego szczerze? Bg nas wszystkich jednakowo ukocha czarnych ibiaych. Jeli bdziesz dobra, to po mierciZbawiciel wemie ci do Siebie, do swego Krlestwa niebiaskiego. Pomyl tylko, jakieto szczcie sta si anioem i y w pobliu Zbawiciela! O miss Ewo, droga miss Ewo, postaram si... Mylaam, e tylko biali mog sta sianioami i wej do raju... Naprawd bd si staraa... krzyczaa Topsy, ciskajc kolana Ewy... Gdyby wszyscy misjonarze byli podobni do Ewy, nawrciliby o wiele wicej grzesznikw rzek Saint Clare, ktry obserwowa t scen z werandy, odchodzc od okna i wycierajc oczy chusteczk. Przyznaj, e mimo caej swej chrzecijaskiej mioci, nie mogabym ucaowa Murzynki zauwaya miss Ofelia, w ktrej oczach zakrciy si zy wzruszenia. ROZDZIA VII Wyscha trawa i kwiaty zwidy Ewa stopniowo tracia siy i mier zbliaa si do niej ogromnymi krokami. Rzadko wychodzia z pokoju i przewanie spdzaa czas w fotelu przy otwartym oknie, kierujc promienne oczy w przebyskujce przez drzewa jezioro. Pewnego razu siedziaa na swym zwykym miejscu i czytaa Ewangeli. Nagle usyszaa, e matka komu urga. Ach ty, paskudna dziewczyno! Jak miesz zrywa moje kwiaty! krzyczaa mrs. Saint Clare, tupic nog. Przepraszam pani bardzo. Zrywaam je dla miss Ewy odezwaa si Topsy. Miss Ewa nie potrzebuje kwiatw z twoichprzekltych rk. Masz za to, e miesz si tu rozporzdza! Natony such Ewy jasno odrni odgos policzka. Przezwyciajc osabienie, dziewczynka podniosa si i wysza na werand. Mamo rzeka prosz ci, nie bij Topsy.Ona wie, jak bardzo lubi kwiaty i chciaa mi sprawi przyjemno... Daj mi te kwiatuszki, Topsy. A po co ci tyle kwiatw, kiedy w pokoju twoim jest ich peno? z niechci zapytaa pani Saint Clare. Im wicej kwiatw, tym lepiej spokojnieodpara dziewczynka. Topsy podesza do Ewy i podaa jej bukiet kwiatw, ktre zdy a zerwa. Jaki liczny bukiecik! zawoaa Ewa. Doskonale dobierasz kwiaty. Przynie mi kadego rana taki bukiecik. Bd z tego bardzo zadowolona. Topsy rozpromienia si i odesza cicho, strzepujc z rzs zy. Mamo, jak moga j uderzy, za to, e chciaa mi sprawi przyjemno? Ona nie mylaa o tobie. Chciaa tylko cozepsu. Nie, mamo. Topsy bardzo si ostatnio zmienia na lepsze. Nie sdz, Ewo. Takie cuda si nie zdarzaj. Mamo, nie mona jej oskara. Pomyl tylko, jak si z ni dawniej obchodzono i jak j to musiao zniechci. Z pewnoci zasugiwaa na takie traktowanie. Jak mylisz, mamo rzeka po chwili milczenia Ewa wszak Topsy moe po mierci sta si anioem. Anioem? ?... To dobre, czarny anio! ze miechem zawoaa mrs. Saint Clare. Ach, mamo, dusze s u wszystkich biae... Twoja Topsy nie moe mie biaej duszy. Nie jest chrzecijank. Ale moe si ni sta. A nawet jeli si to nie stanie, to czy nie jeden jest kraj dla wszystkich, dla chrzecijan i pogan. Ach, Ewo, jakie ty gupstwa wygadujesz! A gowa mnie rozbolaa... Nastpio chwilowe milczenie. Mamo, bardzo bym chciaa, aby mi citowosy odezwaa si nagle Ewa. C to znaczy, Ewo? Chciaabym rozda je na pamitk swym przyjacioom pki to moliwe. Prosz, popro ciotk, aby mi je cia. Kuzynko Ofelio zawoaa Saint Clare niech pani tu przyjdzie ostrzyc nasz owieczk!! Tylko e musz si pooy... Nie mog ju siedzie ledwo wymwia Ewa. Ciociu, odprowad mnie do mego pokoju. Miss Ofelia z przeraeniem podchwycia dziewczynk i zaniosa j do sypialni. Mrs. Saint Clare zaniepokoia si rwnie i posza za nimi. Ledwo Ew uoono na ku, gdy przyszed Saint Clare z koszem owocw. Co si stao? zapyta drcym gosem, widzc Ew na ku i krztajce si w okoo niej kobiety. Ojcze szepna Ewa prosiam, aby mnie ostrzyono... Tak mi ci wosy... a poza tym chciaam je rozda na pamitk... Kuzynko Ofelio. Ostrzy j ostronie. Wiesz jak dumny jestem z jej zotych kdziorkw. O ojcze!! I po co je oszczdza? Jak to po co?? Aby bya rwnie pikna, gdy pojedziemy do stryja Alfreda i Henry ego. Nigdzie ju ze mn nie pojedziesz, ojcze...Gdzie indziej pojad... Ojcze, uwierz mi wreszcie! Czy nie widzisz, e jestem coraz sabsza?... Ciotko, obetnij mi wszystkie wosy... Tak mi ciko... Miss Ofelia porozumiaa si spojrzeniem z Saint Clarem. Niech kuzynka speni jej yczenie rzek wosy jej odrosn. Nie, ojcze, nie odrosn. Saint Clare opad na krzeso i z rozpacz spoglda, jak spaday zociste kdziorki Ewy na poduszk. Dziewczynka podnosia jeizwijaa na palcach, wpatrujc si z niepokojem w zrozpaczon twarz ojca. Doczekalimy si? odezwaa si mrs. Saint Clare. Dawno ju to przewidziaam. Ale czy kogo obchodz moje cierpienia. Ach, ty tylko zawsze o sobie z nieukrywanym wstrtem odpowiedzia SaintClare i zasoni oczy rkawem. Ewa uwanie przyjrzaa si rodzicom. Ojcze, usid przy mnie rzeka. Czuj, e umieram dodaa, gdy speni jej prob. Musz ci wiele powiedzie... lecz nie przerywaj mi, prosz ci... zostao mi niewiele czasu... Mw droga szepn ojciec. Ka wezwa wszystkich niewolnikw... Musz im co powiedzie. Dobrze. Kuzynko, zwoaj sub. Miss Ofelia wysza. Po kilku minutach caa suba zebraa si przy ku maej umierajcej panienki. Przezroczysta, niezmiernie chuda o gorczkowych oczach i poncych policzkach dziewczynka ciko dyszaa. Patrzc na ni niewolnicy gorzko pakali. Przyjaciele moi zacza Ewa, unoszc si w p wezwaam was, poniewa kocham was i chc wam powiedzie kilka sw... Wkrtce umr i ju nigdy nie zobaczycie mnie tu na ziemi... i nie usyszycie mnie... Przeczekaa, a ucichywestchnienia, okrzyki i pacz wzruszonej suby. Jeli mnie kochacie, to nie powinnicie mi przerywa, suchajcie mnie uwanie... Paka bdziecie mogli pniej... Bardzo mnie martwi, e nie zajmujecie si swymi duszami. Mylicie tylko o sprawach ziemskich, przed mierci chc wam oznajmi, e istnieje jeszcze inny wiat, bez porwnania lepszy, gdzie oczekuje was Zbawiciel. Ten wiat znajduje si w niebiosach. Ja tam id, i wy bycie mogli tam pj, gdybycie szczerze tego pragnli. Krlestwo Boe jest dla wszystkich, a nie tylko dla biaych, jak mylicie. Bdcie lepsi, a Chrystus pomoe wam... Mdlcie si, czciej czytajcie... Ach,zapomniaam, e nie umiecie czyta, moi biedni przyjaciele. Ukrywszy twarz w poduszce, zalaa si zami. Wszyscy niewolnicy uklkli na kolanach i zaczli gorzko zawodzi. Ale to jeszcze nie jest nieszczciem opanowawszy si cigna dalej Ewa. Procie tych, ktrzy umiej czyta, aby wam odczytywali Ewangeli, mdlcie si czciej, nigdy nie kamcie, nie oszukujcie. Posuchajcie mnie, postpujcie jak wam mwiam, a zobaczymy si w krlestwie Boym. Amen!! odpowiedzieli jednogonie Tom, niaka i inni obecni metodyci. Wiedziaam, e mnie kochacie. Teraz podaruj kademu z was pasemko moich wosw. Zachowajcie je i przypominajcie sobie moje ostatnie zalecenie... Trudno opisa scen, ktra nastpia po tych sowach. Wzruszeni Murzyni podchodzili do swej panienki, brali loki wosw, padali na kolana, caowali jej przezroczyste donie i zraszali je zami. Pacz, jki, okrzyki, sowa modlitwy i bogosawiestwo zmieszay si w oguszajcy lament. W kocu miss Ofelia wypchna wszystkich,z wyjtkiem Toma i niaki. Oto, wuju Tomie zwrcia si do Ewa, umiechajc si wietlicie najduszy lok, zachowaam go dla ciebie... O, wuju Tomie i ty nianiu, z wami nie trudno mi si egna, poniewa wiem na pewno, e spotkamy si w niebie. Bdziemy tam zawsze razem... O droga nianiu, podejd, niech ci pocauj. O miss Ewo, anioku mj, czy bd moga y bez panienki lamentowaa mulatka, okrywajc gwk dziewczynki gorcymi pocaunkami. Bdzie mi si zdawa, e soce zgaso i e powietrza zabrako. Dosy ju, idcie sobie odezwaa si miss Ofelia, popychajc j ku drzwiom. I ty, Tomie, odejd. Widzicie, miss Ewa jest zmczona, ledwo mwi. Wyprowadziwszy ostatnich niewolnikw, miss Ofelia naraz zauway a Topsy, ktra schowaa si za zason ka. Przez cay czas tu bya?? zapytaa. Tak, pani. Baam si, e mnie wyrzuc... Omiss Ewo, chocia byam tak wstrtna, czyzechce mi pani da lok swych wosw? Daj ci, moja biedna Topsy. Bierz i pamitaj, e kochaam ci i bardzo pragnabym, aby bya lepsza. O miss Ewo, ja staram si by dobr, ale to takie trudne. Tyle we mnie tkwi za... Alebd si staraa poprawi, aby panienka bya zadowolona ze mnie, kiedy spojrzy na mnie z nieba. Ukrywszy za bluzk cenny lok, Topsy na znak miss Ofelii po cichu wysza z pokoju. Saint Clare przez cay czas siedzia nieruchomo, ukrywszy twarz w doniach. Ojcze szepna Ewa, ujmujc go cicho za rk. O Panie! Dlaczego mnie tak okropnie karzesz zawoa znienacka Saint Clare to przewysza moje siy! Augustynie, Augustynie uspokajaa go ana, lepsz. A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA]P/ c^ Y_!c`9a% cb3 Smiss Ofelia czy mona tak rozpacza? Bg daje i Bg odbiera. Nie przecz, ale to mi nie sprawia ulgi. Ojcze, nie mw tak szepna Ewa, obejmujc go Rozrywasz mi serce tymi sowami. I wybuchna paczem. Droga moja... uspokj si... nie pacz... niebd narzeka... Odtd Ewa nie opuszczaa ka. Miss Ofelia czuwaa przy niej bez wytchnienia. Czasem chora wzywaa Toma, ktry bra j na rce i nosi po pokoju. To sprawiao jej gbok ulg. Gdy nie byo wiatru wynosi j czasem na werand lub do ogrodu. Koyszc j w potnych ramionach, piewa ulubione jej psalmy i hymny pobone. Agonia crki nie pomniejszya egoizmu pani Saint Clare. Ta oscha i pozbawiona serca istota zaprztaa uwag ma i domownikw swymi urojonymi dolegliwociami i wyrzutami. alia si, e stan crki doprowadza j do zguby, e ona z tego umrze, a Ewa bdzie ya. Tymczasem agonia dziewczynki bya tak agodna i spokojna, e Saint Clare nabra otuchy. Przypuszcza, e kryzys min, i e Ewa wraca do zdrowia. Niestety, lekarz, zbadawszy j dokadniej, odebra mu wszelk nadziej. Tom spdza noce na werandzie pod oknem umierajcej. Pewnego razu wyznaa mu, ewie na pewno, i tej nocy umrze. W cigu dnia bya jak zawsze wesoa. Gos jej odzyska srebrzysty dwik, ruchy jej nabray ycia i energii. Poegnawszy si z ni wieczorem Saint Clare, rzek do kuzynki gosem podnieconym: Ewa stanowczo si poprawia... Za kilka dnibdzie moga chodzi... C to bdzie za szczcie. Miss Ofelia, ktrej Tom zwierzy si z przeczucia Ewy, nie moga si zdoby na odpowied i tylko ze smutkiem skina gow. O pnocy miss Ofelia, czuwajc przy kuchorej, naraz zauwaya, e oddech jej urywa si chwilami. Zapaliwszy wiec, zobaczya owe nieokrelone pitno majestatu, ktre na ludzkie twarze nakadamier. Tomie, id po doktora! zawoaa i pobiega obudzi kuzyna. Po chwili znalaz si w pokoju konajcej. Ewa spaa. Patrzc na jej drog twarzyczk, ktra z kad chwil stawaa si janiejsza i pogodniejsza, Saint Clare zastyg z przeraenia. Przed nim leaa niejego crka, lecz istota wyszego rzdu, obca i daleka. Tom przyprowadzi doktora, ktry nocowaw domu. Od jakiego czasu trwa w tym stanie?? zapyta. Od pnocy odpowiedziaa miss Ofelia. W tej chwili przybiega zaalarmowana pani Saint Clare. Augustynie, co tu si dzieje? zawoaa z progu. Ewa umiera odpowiedzia pgosem m. Smutna wiadomo wyrwaa ze snu ca sub. Skupili si na werandzie i z niepokojem wpatrywali si przez okno do pokoju. Gdyby przynajmniej jeszcze raz spojrzaai powiedziaa bodaj jedno swko! westchn Saint Clare i pochyliwszy si nadcrk, szepn: Ewo, droga Ewo! Oblicze konajcej lekko drgno. Spojrzaa na ojca, umiechna si, i usiujc si unie, otworzya usteczka. Ewo, czy poznajesz mnie, moje drogie dziecko? kontynuowa ojciec. To ty, miy ojcze! odezwaa si dziewczynka i ostatnim wysikiem woli obja go za szyj. Lecz po chwili rce jej opady i kurczowo poruszyy si na kodrze. O jakie to okrutne zawoa Saint Clare Tomie, przyjacielu mj: ja tego nie znios! ... To mnie zabije! Tak, tak, mdl siTomie doda, gdy Tom zoy rce do modlitwy. Mdl si, aby czym prdzej skoczya si ta mka... serce mi pka. O, mj panie rzek gucho Tom wszystko skoczone!! Niech pan spojrzy. Ewa leaa nieruchomo. Jej wielkie otwarteoczy straciy blask, lecz wci jeszcze odbijay lazurowe niebo. Twarzyczka jej wiecia odblaskiem niebiaskiej bogoci. Spokj nieziemski tego zgonu pohamowa krzyk domownikw i stumi ich zy. Tak upyno kilka chwil w uroczystej ciszy. Ewo!! zawoa pgosem Saint Clare. Jeszcze raz twarzyczk jej owietli nieziemski umiech i z warg zlecia lekki szept: Oto gdzie jest mio... pokj... szczcie...Jeszcze jedno westchnienie i nastpi koniec. ROZDZIA VIII Po mierci Ewy Ewa leaa w swej ulubionej biaej sukience. Na jej woskowe oblicze pada cie rowych zason. Pikne jej oczy byyzamknite, zocista gwka nieco przechylona na bok, jak we nie. Z pierwszego wejrzenia mona byo pomyle, e naprawd pi tylko i wkrtce si obudzi, lecz wyraz niebiaskiej bogocii majestatycznego spokoju wiadczy, e obudzi si do innego ycia. Saint Clare nie odchodzi od niej, zatopiony w mylach, apatyczny i nieczuy na przejawy wewntrznego ycia. Dopiero pytanie, kiedy ma si odby pogrzeb, wyrwao go z odrtwienia. Odpowiedzia, e wszystko mu jedno. Lecz wzruszya go rozpacz Topsy, ktra przyniosa dla Ewy najpikniejszy kwiat z ogrodu i wyraaa swj szczery bl krzykami i kaniem. Saint Clare patrzc na ni, zapaka po raz pierwszy i poczu znaczn ulg. Wedug tamtejszego zwyczaju, pogrzeb mia si odby tego samego dnia. Tom przynis z miasta ma trumienk. W cigudnia do pokoju umarej przychodzili rozmaici znajomi, ktrzy si chcieli z ni poegna. Zjechali si ssiedzi. Bawialnia zapenia si ludmi w aobie. I oto umar woono do trumny i spuszczono wieko. Kto uj Saint Clare a pod rk i zaprowadzi go do maego grobu, wykopanego w ogrodzie nad stawem,koo awki, na ktrej nieboszczka lubia siedzie z Tomem. Obkanymi oczyma spoglda Saint Clare, jak opuszczono do grobu kochane szcztki najdroszej mu istoty, wypeniajcej dotychczas ca tre jego ycia. Jak przez sen sysza sowa: Jestem zmartwychwstaniem i yciem; ktry uwierzy we mnie, jeli nawetumrze oyje . Ssiedzi rozjechali si. Miss Ofelia i Tom odprowadzili niemal sparaliowanego Saint Clare a do domu, gdzie mrs. Saint Clare udawaa ataki histerii. W kilka dni pniej caa rodzina przesiedlia si do miasta. Zrozpaczony ojciec nie mg mieszka w domu, gdzie umaro jego szczcie. W Nowym Orleanie Saint Clare caymi dniami wasa si po ulicach, starajc si zaguszy bl i zapeni pustk wewntrzn ruchem, zgiekiem i iloci wrae. Dokada wszelkich stara, aby panowa nad sob. Bywa w restauracjach, wdawa si w rozmowy z nieznajomymi, czyta dzienniki inawet czasami mia si. Pewnego razu Tom z niepokojem stwierdzi,e Saint Clare od wielu godzin nie wychodziz gabinetu. Wymyliwszy jaki pretekst, zdecydowa si wreszcie wej. Saint Clarelea na kanapie i w prawej rce trzyma ma otwart ksik, w ktrej Tom pozna Ewangeli Ewy. O Tomie, mj miy Tomie zawoa Saint Clare, odwrciwszy si do Murzyna i chwytajc go za rk jaki pusty jest dla mnie wiat. Wiem, drogi panie. Lecz gdyby pan mg spojrze na niebo, gdzie przebywa teraz nasza ukochana miss Ewa, wiat byby dla pana znowu peen treci. O Tomie, w tym sk, e patrz na niebo i widz jedynie chmury... Jake pragnbym ujrze co innego! Tom westchn gboko. Zapewne tylko dzieci i ludzie o tak czystym sercu jak ty, mj biedny Tomie, mog co widzie w tych chmurach kontynuowa. Serce moje tak si zyo ze zwtpieniem, e wiara si ju w nim nie mieci. Niech si pan modli, panie, niech pan powie: Wierz, Panie! ulecz mnie ze zwtpienia! Kto moe wiedzie co na pewno? Czy naprawd istnieje co trwaego i kamiennego poza przelotn gr zdarze? Gdzie s teraz pikne zalety Ewy? Nie ma ich nigdzie, jak nie ma innego nieba, prcz tego, ktre widzimy naszymi oczyma, jak nie ma Boga, ktrego... O, drogi panie! wszystko to... ja wiem, e istnieje! przerwa mu Tom, padajc na klczki. Niech mi pan wierzy, e istnieje inne niebo, e Bg istnieje, a przy Nim paska maa gobka! Czuj to ca dusz. O panie! wysuchaj mnie. Kiedy sprzedano mnie handlarzowi niewolnikw, byem bliski ostatecznej rozpaczy. Lecz nie raz usyszaem w gbi duszy swej gos Pana,ktry mwi: Nie bj si niczego Tomie. Jestem z tob . Ucieszya si wwczas i uspokoia moja dusza. Wierz, e Najwyszy podeprze rwnie mego drogiego pana, jeli pan uwierzy w Niego. zy stoczyy si po twarzy Murzyna. Saint Clare zoy na jego ramieniu sw zmczon gow i mocno ucisn jego czarn spracowan do. Kochasz mnie, Tomie? zapyta. Tak kocham, mj panie, e z radoci oddabym ycie, aby pana nawrci na prawdziwe chrzecijastwo! odpowiedzia z uniesieniem niewolnik. Panie, pan trzyma w rku Ewangeli Ewy. Czy zechciaby pan przeczyta otwart stroniczk? By to rozdzia jedenasty Ewangelii Jana, opowiadajcy o cudownym wskrzeszeniu azarza. Saint Clare zacz czyta. Tom sucha, na klczkach, zoywszy pobonierce. Po skoczeniu rozdziau, Saint Clare odezwa si: Czy uwaasz ten cud za moliwy?? O, rozumie si, panie. Jake chciabym mie twoj wiar!! Mdl si panie... A moe si modl, skd wiesz, e nie? Czy naprawd, panie? Ach Tomie, modlibym si, gdybym mia przy kim. Sam nie mog. Poka mi, jak trzeba si modli. Tom zacz si modli. Spogldajc w gr,nie zwraca uwagi na swego pana, ale by pewny, e ten sucha go z uwag. Nie mylisi: Saint Clare w kocu przej si ekstaz Murzyna. Zdawao mu si, e zbliy si dziki tej modlitwie do ukochanejnieboszczki. Dzikuj ci, Tomie rzek, gdy Murzyn podnis si. Dziki tobie zaznaem gbokiej pociechy. Teraz chc zosta sam irozmyla. Zdaje mi si, e modlitwa twoja bdzie wysuchana, e spokj ogarnie mojdusz. Niech pan wierzy, a zobaczy pan, e to si speni odpowiedzia Tom i poprawiwszy poduszk pod gow swego pana, bez szmeru wyszed z gabinetu. ROZDZIA IX Spenione przeczucie Czas mija i ycie pyno zwykym torem.W domu Saint Clare wszystko wrcio do dawnej normy, jak gdyby nie zasza adna zmiana. Jedynie Saint Clare czu, e ze mierci crki straci zainteresowanie do ycia. Nieraz majaczyo mu si, e syszy srebrzysty jej gosik i wesoy miech. yjc wspomnieniami, przesta cakowicie zajmowa si gospodarstwem, ktrego na szczcie dogldaa miss Ofelia i Tom. A jednak w gbi jego duszy dokonywa si moralny przewrt. Powoli utwierdza si w wierze, e dotychczasowe jego ycie byo oparte na bdnych przesankach. Czsto czyta Pismo wite, ktre budzio upione dotychczas uczucie religijne. Z wiksz te jasnoci zacz sobie zdawa spraw ze swych obowizkw. Myla wiele o niewolnictwie i postanowi wyzwoli przedewszystkim Toma. Pewnego razu oznajmi mu swoje postanowienie. Lecz rado, jak Tom okaza, zasmucia go mimo woli. Pomyla, e Tom bez alu rozstanie si z nim i e jest takim samym egoist, jak wszyscy ludzie. C rzek z gorycz za miesic bdziesz wolny... wwczas porzucisz mnie i wrcisz do swoich... Nie, nie porzuc pana, pki pan bdzie cierpia. Zostan z panem i wyjad dopiero wwczas, gdy bd panu niepotrzebny. Pki bd cierpia? zapyta melancholijnie Saint Clare. Kiedy przestan cierpie, mj drogi Tomie? Czy udrka moja moe znikn? Moe!! Zniknie, kiedy mj drogi pan staniesi prawdziwym chrzecijaninem. Za dugo by czeka. A ja myl, e niedugo. Bliski jest dzie, kiedy pan spojrzy na wiat innymi oczyma. Poza tym Najwyszy obarczy pana spraw, ktra zmusi pana do zapomnienia opaskiej udrce. C to za sprawa?? Wielka, mj panie! ... Komu wiele dano, odtego wiele si wymaga... W tej chwili wszed Adolf i oznajmi, e gocie przyjechali. Ciekawa rozmowa pana zniewolnikiem zostaa przerwana. Pani Saint Clare po swojemu opakiwaa mier crki. Zmartwieniu swemu dawaa dosy dziwaczny wyraz. Midzy innymi zacza si gorzej obchodzi ze sub. Wrcz przeciwnie miss Ofelia pod wpywamzgryzoty zagodniaa, staa si lepsza i litociwsza wzgldem niewolnikw. Gwatowna natomiast zmiana zasza w charakterze Topsy. Krnbrny ten potworek nie mg si pocieszy po mierci jedynej istoty, ktra okazaa mu mio i nauczyaszlachetnych uczu. Pakaa czsto i zbieraa pamitki po ukochanej panience. Staa si posuszna, zwaszcza wobec miss Ofelii, ktra si do niej bardzo przywizaa. Pewnego razu miss Ofelia zwrcia si do Augustyna: Chciaam si kuzyna zapyta, czyj wasnoci jest Topsy moj czy twoj?? Wszak mwiem, e kupiem j specjalniedla kuzynki. Nie wystarcz mi sowa, ja musz mie dokument, stwierdzajcy, e Topsy jest moj wasnoci. Ach, droga kuzynko ze miechem odpowiedzia Augustyn co powie stowarzyszenie abolicjonistw, do ktrego naleysz, kiedy dowie si, e staa si paniwacicielk niewolnikw? Skoro postanowiam zrobi z Topsy chrzecijank, musz zabezpieczy j od wszystkich okropnoci niewolnictwa. No, dobrze. Napisz przy okazji. Nie przy okazji, ale ju teraz upieraa si miss Ofelia. Oto papier, piro i atrament, niech kuzyn wystawi dokument formalny. Saint Clare nie lubi wciela od razu sowa w czyn. Ach, widz, e kuzynka ju to wszystko zgry przygotowaa zawoa szyderczo. Czy naprawd nie wystarcza ci moje sowo? Znam tw lekkomylno, Augustynie, dlatego tak postpuj. Zreszt nie lubi uzalenia si od przypadku. Kuzyn moe nagle umrze albo zrujnowa si, a wwczas Topsy znajdzie si na targu niewolnikw. Niech kuzyn pisze. Jeste wyjtkowo przezorn osob... Trudno, nie ma rady. Zasiad do stou i napisa formalny akt darowizny. Teraz jeste zadowolona?? zapyta, kadc zamaszysty podpis. Niezupenie odpowiedziaa z umiechem o ile mi wiadomo potrzebny jest podpis wiadka. A do licha. To prawda! Zupenie zapomniaem... Saint Clare podnis si i uda do ony. Mery rzek, podajc jej dokument nasza mia kuzynka pragnie mie nasze autografy. Napisz tu swoje imi i nazwisko.C to jest? zapytaa pani Saint Clare i przeczytaa uwanie papier. Rozemiaa sii rzeka uszczypliwie: Jak mona si w yciu omyli! Nigdy bym si nie spodziewaa, e tak nabona osoba pragnie mie niewolnic. Co rzekszy, niedbale podpisaa dokument. Teraz jest ju wszystko w porzdku rzek Saint Clare, wracajc do bawialni i wrczajc miss Ofelii papier. Miss Ofelia usiada przy oknie. Przez kilka chwil zalegao milczenie. Wreszcie stara panna zakaszlaa i odezwaa si: Augustynie, powiedz mi, czy zrobie co dla swych niewolnikw na wypadek swej mierci? Nie odpar lakonicznie Augustyn, nie odrywajc si od gazety. To znaczy, e po twej mierci mog wpa w rce jakiego otra... Postaram si ktrego dnia, aby do tego nie doszo. Znowu ktrego dnia . Ale kiedy? Wkrtce. A jeeli dzi lub jutro umrzesz?? C to za proroctwo, kuzynko? mier jest bliska yciu, Augustynie. Rozmowa przyja zbyt ponury obrt. Augustyn podnis si i wyszed z pokoju. mier! mier! powtarza odruchowo, opierajc si o balustrad i patrzc jakby przez mg na fontann, na drzewa, kwiatyi ca rozkosz tego wspaniaego zaktka. Dzie zblia si ku kocowi. Zachodzce soce okrywao dom zotym blaskiem. Saint Clare zauway, na drugim kocu galerii Toma, ktry siedzia na stopniach z Ewangeli w rku. Przysiad si do swego niewolnika, odczyta rozdzia Ewangelii, po czym trawiony nieokrelonym niepokojem zacz si przechadza wzdu galerii. Zadzwoniono na wieczorn herbat. Po herbacie Saint Clare usiad przy fortepianiei j gra jedn z owych starych smutnych melodii, ktre dawniej piewano przy akompaniamencie harfy. Naraz wyj poky kajecik z nutami i odezwa si do miss Ofelii: Patrz kuzynko, ten kajet nalea do mojejmatki. To kopia znakomitego Requiem Mozarta, ktr wasnorcznie przepisaa. I zapiewa przepikne wiersze Sdnego Dnia . Tom stan w otwartych drzwiach bawialni i, zoywszy rce pobonie, zastyg w niemym zachwycie. Saint Clare gra i piewa z niezwyk gbi uczu. Po skoczeniu boskiego hymnu siedzia nieruchomo, ukrywszy twarz w doniach. Jaki wzruszajcy jest ten hymn o Sdzie Ostatecznym rzek wreszcie jakby do siebie. Jest w tym myl o Okupieniu Grzechw caej ludzkoci, rozstrzygnicie przez wysz mdro wszystkich aa go ana, lepsz. A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAcPcd;e&cf$ cg2Zh2~ Zzagadnie moralnych. Ale w tej myli jest wiele przeraajcego zauwaya miss Ofelia. Susznie. Zwaszcza dla mnie. Co czeka takiego czowieka, ktry swoj sytuacj, wyksztaceniem i umysem by powoany do czynw szlachetnych, a jednak przez lenistwo cae ycie by obojtnym wiadkiem niedoli i cierpie swych blinich? Otrzyma przebaczenie, jeli opamita si w por i przystpi do dziaania. Zdaje si, e zaczyna si moje opamitanie. Daj Boe!! Dawno ju czas. Tak, ju czas si zmieni. Mam ju pewien plan na pocztek. Mona wiedzie jak?? Postanowiem z pocztku zmieni sytuacjswoich wasnych niewolnikw, a nastpnie zwalcza w miar monoci niewolnictwo wcaym kraju. A jak pan myli, czy ojczyzna nasza zgodzi si kiedy znie niewolnictwo? Nie zrobi tego dobrowolnie. Wszake duchczasu zmienia si na lepsze. Ach, nie bardzo w to wierz westchna miss Ofelia. Nie chodzi jedynie o wyzwolenie niewolnikw. Przypucimy, e ju jutro wszyscy bd wyzwoleni. Kt bdzie uczyt wielomilionow mas. Jestemy zbyt leniwi i lekkomylni aby wieci im wzorem mstwa i dzielnoci. Przypumy nawet, e wyzwoleni niewolnicy wywdruj na Pnoc,gdzie szanuje si ich prac. Ale powiedz szczerze, czy jest tam dosy ludzi chtnych i humanitarnych, ktrzy by si podjli od nowa wychowa czarnych przybyszw. Wy, ludzie z Pnocy, wydajecie duo pienidzy na misj, ale czy zgodzicie si przyj do swego grona tych samych pogan, ktrym z dala dajecie szczodrobliw jamun? Myl, e nie. Nie mog zaprzeczy, Augustynie odpowiedziaa z waciw sobie szczeroci miss Ofelia. Nie wiem, co mi si stao, Ofelio, ale stale dzi myl o mej nieboszczce matce. Mam wraenie, e znajduje si tu, w tym pokoju... I tak samo Ewa... To skutek rozstrojonych nerww. Pjd do miasta, przejd si troch i dowiem si nowin. Wzi kapelusz i lask i wyszed na ulic. Czy kae pan sobie towarzyszy?? zapyta go Tom. Nie, nie trzeba, mj drogi. Wrc za godzin lub ptora, nie pniej odpar Saint Clare. Noc bya pikna, rozjaniona ksiycem. Tom usiad na schodkach w galerii i mylami przenis si do swej chatki, do dalekiego Kentucky. Wkrtce bdzie wolny i wrci do swoich. Z wdzicznoci pomyla o Saint Clare, o nieboszczce Ewie, ktr widzia w wyobrani w postaci wietlistegoanioka. Pomau wpad w drzemk, upionyjednostajnym szmerem fontanny. Przynia mu si Ewa z wiankiem jaminw na rozwianych zocistych kdziorkach. W tej chwili obudzio go gone dobijanie si do wrt i wrzawa kilku gosw. Zerwa si na rwne nogi i podbieg do bramy. Przed nim staa grupa ludzi z noszami, na ktrych lea kto, pokryty ciemnym paszczem. Spojrzawszy na jego twarz, Tom krzykn przeraony i cofn si o par krokw. Przybysze skierowali siku bawialni, gdzie miss Ofelia siedziaa jeszcze z robtk w rku. Jak si okazao, Saint Clare poszed do pobliskiej kawiarni, aby przejrze dziennik. W tym czasie, midzy dwoma gomi wybucha ktnia. Jeden z nich doby sztyletu i zamierzy si na przeciwnika. Saint Clare zerwa si z miejsca i usiowaodepchn napastnika, lecz uczyni to tak niezrcznie, e sztylet utkwi w jego lewym boku. Znano go w tej kawiarni. Kelnerzy uoyli go na noszach i zanieli do domu. Straszliwy popoch powsta w domu Saint Clare a, skoro przyniesiono miertelnie rannego gospodarza. Suba biegaa z jednego pokoju do drugiego bez celu, gono lamentujc, niektrzy wyrywali sobie wosy, rzucali si na posadzk, krzyczeli, jczeli, pakali tak gono, e sycha byo na ulicy. Pani Saint Clare miaa atak histerii. Jedynie Tom i miss Ofelia zachowali przytomno umysu. Rannego pooono na kanapie. By nieprzytomny, lecz miss Ofelia ocucia go jakim wzmacniajcym lekarstwem. Otworzy oczy, toczy je bdnie po pokojui wreszcie zatrzyma na portrecie swej matki. Wkrtce zjawi si lekarz. Obejrza dokadnie ran i tylko wzruszy ramionami.Nie byo adnej nadziei na uratowanie Augustyna. Niech pani wyprosi tych wszystkich gapiw zwrci si do Ofelii, wskazujc na skupiajcych si w drzwiach niewolnikw. Saint Clare otworzy oczy i uwanie przyjrza si odchodzcym. Biedni ludzie!! szepn z gorzkim wyrzutem do siebie. Adolf nie chcia wyj. Przewidujc zmian w swym losie, rozpacza okropnie, toczy si po pododze i wzbrania si podnie. Saint Clare znowu spuci powieki. Wida byo, e drcz go jakie ze myli. Z trudem wycign rk do klczcego Tomaiszepn sabym gosem: Biedny Tomie!! Co pan rozkae, drogi panie? zapyta agodnie Tom, pokrywajc rk umierajcego pocaunkami i zami. Umieram... Mdl si za mnie. Czy nie yczy pan sobie ksidza?? zapyta lekarz. Saint Clare zaprzeczy ruchem gowy i powtrzy prob, aby Tom pomodli si zaniego. Skoro Murzyn przesta si modli, Saint Clare popatrza na uwanie, po czymzamkn oczy. Kilka chwil lea nieruchomo,a potem zacz powoli, bardzo cicho nuci sowa hymnu, ktry niedawno przedtem piewa i gra. Bredzi zauway lekarz. Nie przemwi wyranie Saint Clare nie bredz... Wyszedem nareszcie na prawdziw drog... Ot i ona! Sina blado zgonu rozlaa si na jego twarzy, widocznie ujrza nad sob anioa miosierdzia i przebaczenia, albowiem wargi jego zoyy si w umiech szczcia i twarz przybraa wyraz bezgranicznego spokoju i wzniosej pogody,jak niedawno przedtem oblicze jego umarej crki. mier nastpia prdko, bez agonii. W ostatniej chwili Saint Clare otworzy oczy, radonie wyszepta: matko to ty i zgas na wieki. Spenio si przedmiertne przeczucie Ewy.ROZDZIA X Bezbronni Gbok jest rozpacz niewolnikw, gdy trac dobrego pana. Dziecko, straciwszy ojca, przechodzi pod opiek krewnych lub przyjaci. Lecz dola niewolnika jest stokro gorsza od nikogo nie moe si spodziewa pomocy. Kiedy zaczto ubiera zwoki Saint Clare przed zoeniem do trumny, znaleziono na piersiach wiszcy na zotym acuszku medalion, usiany brylancikami. Lea w nim miniaturowy portret modej kobiety o piknym i szlachetnym obliczu oraz pasemkoczarnych wosw; tyle tylko zostao z pierwszych, rozbitych okrutn rk losu, marze miosnych biednego Saint Clare. Miss Ofelia zostawia medalion na zwokach, nic o tym nie mwic pani Saint Clare. Tom ca noc siedzia przy trupie swego pana, nie przestajc wznosi modw za jego dusz. Gboko zasmucony ani razu niepomyla o swojej sytuacji i o straconych nadziejach na wolno. Skoro zasypano ziemi miertelne szcztki gospodarza, ycie narzucio wszystkim pytanie: co pocz? Mylaa o tym przede wszystkim moda wdowa, wybierajc materia do aobnego stroju i zastanawiajc si, jak uoy sobie dalsze ycie. Mylaa o tym rwnie miss Ofelia i zadawali sobie to pytanie niewolnicy, z niepokojem mylc o przyszoci. W dwa tygodnie po pogrzebie, do miss Ofeliiprzybiega zapakana suca, Ra. O, pani krzyczaa, caujc skraj sukni starej panny. Niech mi pani pomoe. Nasza pani wysya mnie do domu poprawczego, aby mi tam wymierzono pitnacie rzg. Co ty przeskrobaa, biedna dziewczyno?Pomogam pani mierzy sukni. Naszej pani zdawao si, e le ukadam fad. Uderzya mnie mocno, wic krzyknam, enie jestem winna i nie zasuy am na uderzenie. O droga pani, niech mi pani pomoe. W poprawczym domu bij tak, e miso zdzieraj z koci... Niechaj mnie sama pani bije... Ale tam bije mczyzna, straszny brutal! Znam go. Pozwala sobie w stosunku do kobiet na co gorszego od bicia... Na mio bosk, niech pani pomoe!Miss Ofelia doskonale znaa porzdki w domu wychowawczym, gdzie zarwno dyrektor jak i suba przecigali si pod wzgldem okruciestwa. Litowaa si nad biedn R, ktra bya bardzo delikatn i nie zepsut dziewczyn. Poczekaj tu, ja tymczasem pjd do pani rzeka. Zastaa pani Saint Clare przy toalecie. Niaka czesaa j, inna za niewolnica pocieraa jej nogi nagrzanymi przecieradami. Jak si kuzynka dzisiaj czuje?? zapytaa miss Ofelia. Przychodz w sprawie Ry. Jaka to sprawa?? odpara oschle mrs.Saint Clare, rumienic si i cigajc brwi. Kuzynka chyba si domyla. Wystarczy jeli dodam, e Ra przyznaje si do winy i wyraa skruch. Kuzynka wymierza jej zbyt surow kar! Czy nie mona jej zagodzi? W jakim celu? Chc j nauczy rozumu. Poniewa ma adn buzi i poniewa darzyam j szczeglnymi wzgldami, wic stracia wszelki respekt i zacza mi gburowato odpowiada... Musz j ukara. Ale niech kuzynka pomyli, co j czeka w domu poprawczym. Wszak wystawia to na niebezpieczestwo jej honor dziewiczy. Cha-cha-cha! Honor u takiej kreatury! Czyone maj jaki honor... Nie, musz jej dowie, e jest gorsza od ostatniego parszywego kundla. Prawo nie zabrania mi jej bi, a zdechnie. Kto kuzynk nauczy takich wyrae? Z pewnoci nie Augustyn... Najokropniejsze jest to, e oddaje j kuzynka na pastw znanym szubrawcom. Niech j kuzynka sama ukarze. Ja mam skala rce dotkniciem takiej gadziny? Bardzo kuzynce jestem wdziczna za tak propozycj! ... W ogle niepotrzebnie si pani wtrca do tych spraw. Ra zarwno jak wszyscy niewolnicy jest moj wasnoci. Za najmniejsze przewinienie wszystkim ka wymierzy chost w domu poprawczym! Miss Ofelia zmiarkowaa, e tylko zaostrzykar Ry, jeli wypowie to, co miaa na duszy. Powstrzymujc swj gniew, podniosa si i wysza z pokoju. W kilka chwil potem jeden ze sucych zabra R do domu poprawczego. Po dwch dniach do siedzcego w galeryjce Toma podszed Adolf, ktry od czasu mierci swego pana zmieni si nie do poznania zaniedba si i chud przeraajco. Syszae, Tomie zagadn go e maj nas wszystkich sprzeda?? Kto ci to mwi?? Syszaem, jak pani radzia si swego adwokata. Tej niedzieli maj nas zaprowadzi na targ niewolnikw. Niechaj si speni wola Boa! odpowiedzia z gbokim westchnieniem Tom, spuszczajc gow. Nie znajdziemy ju tak dobrego pana, Tomie. Tom jeszcze niej spuci gow i zamylisi pospnie. Po czym, zamieniwszy jeszczekilka sw z Alfredem, podnis si i poszed do miss Ofelii, ktra go od mierci Ewy darzya szczeglnym szacunkiem. Pani zacz guchym gosem przyszedem z wielk prob. Nieboszczyk pan nasz za ycia nie raz przyrzeka mi wolno. Niech pani bdzie tak dobra i powie to naszej pani. By moe zechce ona wykona yczenie nieboszczyka pana. Dobrze Tomie, pomwi z ni, ale musz ci uprzedzi, e nie bardzo na to licz. Co rzekszy bezzwocznie udaa si do mrs. Saint Clare. Moda wdowa leaa na kanapie i ogldaa cay stos lekkich aobnych materiaw. Ten materia bardzo mi si podoba rzeka, wskazujc na sztuk, ktr trzymaa przed ni niewolnica. Jak kuzynka myli dodaa, zwracajc si do Ofelii. Czy to adne?? To rzecz mody i osobistego gustu odpara wykrtnie stara panna. Nie wiem, co pocz... Chciaabym zamwi par lekkich sukien, pki tu jeszcze jestem. A czy prdko kuzynka wyjeda?? Postanowiam sprzeda wszystko dom iniewolnikw i wrci do ojca. To pani sprawa. Ale co pani zrobi z Tomem. Wszak nieboszczyk August przyrzeka go wyzwoli. Naturalnie speni pani jego yczenie? Ani myl! Co ja gupia jestem, aby puszcza za darmo tak drogiego niewolnika... A zreszt na co mu wolno? Jak to na co?? y tylko w nadziei na wolno. To bydlta! ze zoci zawoaa mrs. Saint Clare. Nigdy nie s zadowoleni, choby ich zotem obsypa od stp do gw... W ogle jestem przeciwniczk uwolnienia Murzynw i nigdy nie uwolni swoich, chyba e Murzyn mi zapaci tyle, ile jest wart. Ale niech si kuzynka zastanowi, e Tom moe si dosta do zych rk, a on przecie na to nie zasuguje. Bzdury!! Nie ma zych panw wszyscy s dobrzy i szlachetni. Nieeh i tak bdzie odpara Ofelia, ktra postanowia walczy do ostatecznoci. Nieche pani wemie pod uwag, e ostatnim yczeniem naszego drogiego Augustyna byo uwolnienie Toma. Przyrzek to Ewie, ktra prosia go o to na ou mierci. Czy nie wstyd pani rani mi serce przypominaniem okrutnych wspomnie! zawoaa z furi moda wdowa, wchajcsole trzewice i podnoszc do oczu chusteczk. Boe, jaka jestem nieszczliwa! Wszyscy s przeciwko mnie...Wszyscy mnie mcz, napadaj na mnie... O,jak okrutni s ludzie! Zacza si rzuca na ku, krzycze dzikim gosem, mia si i spazmowa w ataku histerycznym. Miss Ofelia, rezygnujc ze swej akcji, z cikim sercem wycofaa si z pokoju. Postanowia napisa list do mr. Shelby i prosi go o pomoc dla biednego Toma. Uczynia to tego dnia, gdy Toma wraz ze wszystkimi niewolnikami zaprowadzono na targ. ROZDZIA XI Targ niewolnikw Uwaaj powszechnie, e targi niewolnikw stanowi co w rodzaju pieka na ziemi. Bynajmniej tak nie jest. Wspczesno potrafi najokropniejszym rzeczom nada przyzwoite pozory dla zamydlenia bardziej uczciwych oczu. Popyt na niewolnikw jest duy, a jeszcze do tego handlarze doskonale tucz i ubieraj swj towar . W Nowym Orleanietargi odbywaj si w przyzwoitym budynku,niczym si od innych nie rnicym. Tylko na podwrzu wisi zasona, oddzielajca wiat wolnoci od wiata niewoli. Toma, Adolfa i dwunastu innych w przeddzie targw umieszczono w domu niejakiego mr. Skeggsa. Spdzili noc w obszernej izbie razem z ca gromadk innych niewolnikw.Przywitano ich tu gonymi salwami miechu. Bawi si chopcy zauway z umiechem zadowolenia mr. Skeggs. To chyba ty, Sambo, starasz si rozweseli towarzyszy? zwrci si do tustego ogromnego Murzyna, ktry sta porodku izby. Tom nie by usposobiony do zabaw. Umieciswj kufer w najdalszym kcie i usiad twarz do ciany. Po chwili dosiad do Sambo i trcajc go okciem, zapyta: C to stronisz od wszystkich, braciszku? Co? Myl o tym, e jutro kupi mnie Bg wie kto. I to ma by powd do smutku? odezwasi ze miechem Sambo, strojc pocieszne miny. I zwracajc si po kolei do Adolfa, rzek: No, a ty, wykwintnisiu, te si smucisz? Oderwali ci od jakiej licznotki?Nie bj si: dziewczynek nie brak, znajdziesz inn. Zostaw mnie w spokoju!! odpar Adolf, odsuwajc si z oburzeniem. Patrzcie go, jaki wany panicz! drwi Sambo. Zreszt przecie biay! Perfumamizalatuje, gdzie nam do niego! Odczepisz si ode mnie!! krzykn Adolfzaciskajc pici. O, mj Boe! Ach jaki lalu, istna laleczka z cukru piszcza Sambo, naladujc Adolfa. Jaka to pani cackaa si z nim? I jak moga si z nim rozsta? A moe ona tego niby... zamia si. Jeli chcesz wiedzie, to byem u pana, ktry mg nas wszystkich kupi, wraz z tym domem i jego wacicielem. Naleaem do Augusta Saint Clare. Syszae chyba o nim? No, no. Szczliwy twj pan, e umar, bo inaczej nie mgby si pozby takiego lalusia, o ktrego trzeba wielce zadba, a zktrego si nie ma poytku. Adolf rzuci si na z zacinitymi piciami. Zacza si bjka, pod akompaniamentem krzykw i miechu widzw. Dopiero interwencja mr. Skeggsa pooya jej kres... Inaczej byo w kobiecym oddziale. Tam cisza zalegaa miertelna. Na pododze leao wiele kobiet w rnym wieku. W jednym z ktw leaa mulatka czterdziestopicioletnia, o bardzo sympatycznej twarzy, ubrana schludnie i nawet elegancko. Przytulona do niej leaa pitnastoletnia dziewczynka, w ktrej z pierwszego wejrzenia mona byo pozna jej crk. Dziewczynka bya rwnie przyzwoicie ubrana jak matka i rce jej byy nadzwyczaj delikatne, jak u damy. Wida byo, e nigdy nie miaa do czynieniaz prac rczn. Matka miaa na imi Zuzanna, crka Emmelina. Naleay do pewnej damy z Nowego Orleanu, ktra obchodzia si z nimi wyjtkowo serdecznie i wychowaa je na szczere chrzecijanki. Niestety syn tej szlachetnej matrony nie by podobny do z. A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAi` cj" k Nl- c m', n-x c!o:;4!matki. Zacz hula i wkrtce przehula cay majtek. Nieszczliwa dama chcc nie chcc musiaa si rozsta nawet ze swymi ulubiecami. Matko odezwaa si Emmelina przespaaby si troch. Z gow na moich kolanach i zanij. Och, dziecko moje, czy mog myle o nie, skoro spdzamy by moe ostatnie wsplne chwile?! Jeste taka adna, e na pewno sprzedadz ci osobno. Zuzanna cicho zaszlochaa. Z rozpacz mylaa o habie grocej Emmelinie. Pamitaj, Emmy dodaa po chwili jutro zaczesz wosy gadko do tyu. Dlaczego, mamo? Nie jest mi do twarzy w gadkim uczesaniu. Wanie dlatego. Im brzydziej bdziesz wygldaa, tym lepiej dla ciebie. Pamitaj, co ci powiem dodaa po krtkiej pauzie. Jeli rozcz nas jutro, to staraj si zawsze postpowa jak gdybym ja czuwaaprzy tobie. Odebraa wychowanie chrzecijaskie, nie kalaj go zym postpowaniem. O mamo, bd spokojna. Bd zawsze taka, jak jestem. Nie zawsze to bdzie od ciebie zaleao, biedna moja dziewczynko... Wiele dowiadczysz zego. Mdl si, a Bg ci pomoe. A teraz zmwimy krtk modlitw, crko moja. Jedyna nadzieja nasza w Bogu. Trzymajc si w objciach zmwiy kilka modlitw, po czym zapieway hymny pobone. Nastpi ranek. Po sutym posiku mr. Skeggs odby szczegowy przegld towaru . C to ma znaczy? rzek, zatrzymujc si przed Emmelin. Wszak masz kdzierzawe wosy, w jakim celu zaczesaa je tak szpetnie? Musisz zmienifryzur, moja droga. Za kdzierzawe wosy pac wicej, ni za takie szczurze kosmyki. Co robi, mamo? zapytaa szeptem Emmelina. Ulegnij brzmiaa zrezygnowana odpowied. Po godzinie caa partia znalaza si na sali licytacyjnej. Na obu kracach sali wznosiysi trybuny dla taksatorw. Porodku znajdowao si wiksze pkolistewzniesienie, na ktre wchodzili sprzedawaniniewolnicy! Na pierwszy ogie wystawiono Toma, Adolfa i Zuzann z crk jako towar pierwszorzdny. Dookoa wzniesienia skupisi tum nabywcw, z uwag przygldajcych si ywemu towarowi. Do Toma zbliy si jeden z nabywcw, przysadzisty mczyzna w kolorowej bluzieiw brudnych szarych spodniach. Jego czerwona otya twarz bya okryta ry szczecin, ze drobne szare oczy, ogromneusta o grubych wargach nosiy na sobie pitno siedmiu grzechw miertelnych. Nieustannie ujc co w ustach spluwa na wszystkie strony z mistrzostwem dowiadczonego wirtuoza. Poddawszy Toma wszechstronnym badaniom, wymacawszy jego minie i obejrzawszy podniebienie, zapyta go: Skd pochodzisz?? Z Kentucky, panie odpowiedzia guchym gosem Tom. Co robie?? Zarzdzaem gospodarstwem. esz! burkn rudy osobnik, podchodzc do Adolfa. Obejrzawszy go, zbliy si do kobiet. Na widok Emmeliny oczy jego zajaniay podliwym blaskiem. Dugo maca swymi brudnymi apami delikatne ciao nieszczsnej dziewczyny, ktra ronia gorzkie zy. Matka jej pakaagucho, kryjc twarz w kolanach. Zacza si wyprzeda. Pierwszy zosta sprzedany Adolf; kupi go jaki may elegant. Toma kupi rudy jegomo, ktry go tak szczegowo oglda. Po Tomie sprzedano Zuzann. Nabywc jej by starszy czowiek, o bardzo miej i dobrodusznej twarzy. Zacza go prosi, aby kupi take jej crk. Chcia speni jej prob, ale nie starczyo mu pienidzy. Za dziewczynk bowiem dawano ju ogromn sum. Po drugim przetargu zwyciy rudy nabywca Toma. By to jeden z bogatszych plantatorw z Poudnia, z nad Czerwonej rzeki, nazwiskiem Legry. Nawet na okrutnym Poudniu syn z wyjtkowej srogoci. Z umiechem mapim ustawi Emmelin w miejscu, gdzie ju sta Tom i dwaj inni Murzyni. Zwizawszy ich jednym powrozem, pogania ku bramie, jak trzod. ciany drgny od rozpaczliwych jkw Zuzanny. Waciciel jej stara si uspokoi j, ale nic nie mogoby w tej chwili pocieszy strapionej matki. ROZDZIA XII Przejazd Tego samego dnia omiu kupionych niewolnikw znalazo si na okrcie, dcym do plantacji Legry ego nad Czerwon rzek. Nazajutrz waciciel wyprowadzi ich na pokad i podda badaniu. Z oburzeniem obejrza przyzwoity strj Toma. Zerwa mu z szyi wasnorcznie konierzyk i kaza mu si przebra w kurtk i spodnie robocze. Potemzacz rewidowa jego kufer. Kilka drobiazgw, pamitek po Ewie, rzuci ze miechem do wody, podobnie jak i modlitewnik. Wszystko co posiadao jakkolwiek warto odebra niewolnikom i z miejsca odsprzeda majtkom i innym amatorom tanich okazji. Czego si zasmucia, piknotko? zwrci si do Emmeliny, ujmujc j za podbrdek. Dziewczyna drgna i spojrzaa na z takim strachem i wstrtem, e zaczerwieni si gwatownie. Jak ty miesz tak na mnie patrze, ty nikczemna kreaturo! rycza, opluwajc j lin i potrzsajc za plecy. Czy zapomniaa, e jestem twoim panem? ebym nie widzia kwanych gb nie cierpi tego, zrozumiano! No, patrzcie na mnie wszyscy, jeli nie chcecie sprbowa mojej pici! krzykn, cofajc si o krok. Oczy niewolnikw wpatrzyy si w niego jakoczarowane. Tak! pochwali. Wida, e moja pi nabierze u was szacunku! Wykropi wam skr, jeli mi si ktry nie spodoba. adnej pobaliwoci u mnie nie ma. Odwrci si i doszed do bufetu, gdzie kaza sobie poda szklank wdki. Nieszczliwi niewolnicy obejrzeli si porozumiewawczo: wiedzieli, co ich czeka utakiego waciciela. Emmelina nawizaa rozmow ze star mulatk, do ktrej bya przykuta. Ty do kogo naleaa?? zapytaa, z politowaniem patrzc na jej steran twarz. Do mr. Elisa z Nowego Orleanu. Moe syszaa o nim? Nie, nie syszaam... Dobry on? By dobry, dopki nie zachorowa. Mczysi ptora roku i sta si taki zy i kapryny, e nie sposb byo mu dogodzi. Wydarzyo si nieszczcie, e pewnej nocy zdrzemnam si i nie daam mu na czas lekarstwa. Za to kaza mnie sprzeda takiemu nabywcy, ktry mnie zakatuje na mier... W ten sposb popadam do. tego rudego diaba. Rozumie si, e rycho wpdzi mnie do grobu. Masz rodzin, ciotko? Mam ma i czworo dzieci, lecz ma widziaam po raz ostatni trzy lata temu. Poniewa jest dobrym lusarzem, waciciel wysa go do fabryki. Dzieci mi rwnie odebrano, zostaam sama jak palec. Emmelina chciaa j pocieszy, ale nie wiedziaa jak. C moga jej powiedzie, skoro sytuacja jej bya nie lepsza. Tymczasem statek sun po Czerwonej rzece... Zazawione oczy nieszczsnych niewolnikw nie widziay nic, prcz jednostajnych, nagich wwozw i ponurych pustych rwnin. ROZDZIA XIII Na nowym miejscu Ktry z angielskich poetw powiedzia, e ludzie okrutni chtnie zamieszkuj mroczne ustronie. Stosowao si to w zupenoci do Legry ego. Od przystani do jego plantacji cigna si duga, uciliwa droga, ktr niewolnicy przebyli pieszo, podczas gdy Legry jecha bryczk. Po drodze nie przepuszcza okazji, aby ich drczy, zabroni im piewa hymny, zachca natomiast do wesoych bezmylnych piosenek. Ich przymusowo wesoe gosy, jake straszliwie kciy si ze znkanymi twarzami. Wieczr ju zapada, a do plantacji byo jeszcze daleko. ciemnio si, gdy ukazaa si posiado Legry ego. Niegdy naleaa do bogatego Francuza, ktry, nie szczdzc kosztw, wznis wspaniay paacyk. Ale w kocu zrujnowa si, straci wszystko i wkrtce umar ze zgryzoty. Legry by zbyt skpy, aby utrzyma w porzdku kupiony na licytacji majtek. To te tylko lady zostaypo dawnej wspaniaoci. Aleje wysadzone specjalnym gatunkiem drzew chiskich zarosy traw, a dom by zaniedbany i grozi runiciem. Na spotkanie przybyszw wybiegy trzy ogromne i dziko wygldajce brytany. Oberwani niewolnicy, ktrzy zbiegli si ze wszystkich stron, ledwo uratowali Toma i jego towarzyszy od kw wciekych zwierzt. Oto moi drodzy odezwa si Legry ze miechem widzicie, jakich tu mam dozorcw. Uprzedzam, e przy najmniejszejprbie ucieczki, rozszarpi was na strzpy.No, jake tam Sambo zwrci si do krztajcego si wysokiego Murzyna o ogromnej gowie jakecie tu yli beze mnie? Wszystko w porzdku? Nudno byo, panie. Ale wszystko jest w porzdku odpowiedzia Sambo, uwijajc si jak wgorz. Tym lepiej dla was... A ty, Quimbo rzek do drugiego, ktry stara si cign na siebie uwag pask zrobie to, co ci kazaem przed wyjazdem? Niech pan bdzie spokojny, wszystko zrobione. Czybym mg zapomnie. Sambo i Quimbo cieszyli si jego wzgldami. Sprawowali dozr nad reszt niewolnikw. Systematycznie przyzwyczajeni do okruciestwa, stali si gorsi i okrutniejsi od samego Legry ego. No, Sambo cign dalej plantator rozmie t hootk, ktr przyprowadziem ze sob; a t piknotk bierz sobie, bdzie twoj on. Widzisz, niezapominam swych przyrzecze... Co rzekszy pchn star mulatk ku Sambo. Biedna kobieta cofna si ze strachem i krzykna: O panie, ja mam ma w Nowym Orleanie! Co z tego? Tam by jeden, tu bdzie drugi. U mnie nie ma sprzeciwu. Zrozumiano? Jeli nie zrozumiaa, to maszoto nauczyciela. I trzasn j biczem. A ty, licznotko zwrci si do Emmeliny chod ze mn. W tej chwili w jednym z okien na chwil ukazaa si ta twarz kobieca o duych czarnych oczach. Gdy Legry wszed z Emmelin do budynku, krzykna co, lecz Tom nie rozrni sw. Legry krzykn w odpowiedzi: Milcz!! Tu ja jestem gospodarzem! Wicej Tom nie sysza, poniewa Sam zaprowadzi jego i towarzyszy do szeregu ndznych lepianek, w ktrych na pododze pokrytej zgni som poniewierali si liczni Murzyni. Wkrtce zaczy wraca z robt polnych tumy mczyzn i kobiet, brudnych i oberwanych, o zmczonych i pospnych obliczach. Od razu wida byo, e niechtnieodnosz si do przybyszw. Zamorzeni godem, zadrczeni cik prac, nieustannie bici, nieufnie odnosili si do wszelkich zmian w swym penym udrki yciu. Dorywano si do rcznych mynkw, aby wymie skp porcj stchego zleaego maisu, ktry dawano im na wieczerz. Jak si nazywasz?? zwrci si Sambo do swej nowej ony . Lucy. Doskonale, postaram si zapamita. Przygotuj mi kolacj, ale uwijaj si ywiej. Jeste teraz moj on i powinna mi dogadza. Nie, nie jestem twoj on i nigdy nie bd ni! z mstwem desperacji zawoaa Lucy. Odczep si ode mnie! Uwaaj, bo ci zbij na kwane jabko! zawoa Sambo, zamierzajc si na ni pici. Moesz mnie zabi, jeli chcesz i czym prdzej tym lepiej, a on tw nie bd! Murzyn rzuci si na ni i uderzy j w twarz. Tom umiera ze zmczenia i godu. Jakkolwiek wydano mu porcj maisu, przez dugi czas nie mia dostpu do mynw. Kiedy wreszcie nastpia jego kolej, ustpimiejsca dwm sabym kobietom. Wzruszoneniezwyk uprzejmoci odwzajemniy si, proponujc upiec mu z mki ciasto. Tom przysiad si do ogniska, wyj z kieszeni Ewangeli i zacz czyta. Niebawem zacz wieci srebrzysty ksiyc. Ogie dogasa. Tom pocaowa drogocenn ksig, woy j z powrotem do kieszeni i spojrza na chodny miesic, obojtnie patrzcy z wyyn na ndzn osad, gdzie wrd mk straszliwych upywao ycie ponionych i zmczonych ciaem i dusz ludzi. Wreszcie podnis si i poszed do wskazanej mu lepianki. Bya przepeniona picymi. Powietrze byo tu tak gste i zepsute, e Tom mimo woli si cofn. Przezwyciajcwstrt, odszuka w jednym z ktkw pk wieej somy, pokryty podartym i brudnym przecieradem, pooy si i zasn. ROZDZIA XIV C a s s y Tom wkrtce oswoi si z nowymi warunkami ycia, mimo ich okropnoci. Pracowa rzetelnie i ciko, jak u dawnych wacicieli. Legry oceni jego zdolnoci, aleczu do wyran antypati. Nie podoba mu si spokj Toma i jego pobono. Rozumia, e Tom w gbi duszy potpia swego pana, aczkolwiek nie daje temu wyrazu. Kupi Toma z zamiarem uczynienia go swymgwnym pomocnikiem i w tym celu zamierza zahartowa jego zbyt czue serce. Pewnego razu, przy rannym apelu Tom zauway w rzdzie now niewolnic. Bya to kobieta, moe trzydziestopicioletnia, wysoka, zgrabna, bardzo adna, o maych delikatnych rkach; ubrana bya czysto i przyzwoicie. Na twarzy mona byo wyczyta dug opowie o zawiedzionych nadziejach, przebytych cierpieniach i troskach. Zaliczaa si do owych postaci, ktre wystarczy raz zobaczy, aby nie zapomnie nigdy. Tom patrza na ni jak oczarowany. Nie mg zrozumie, jak kobieta o tak dumnej prezencji moga si dosta do szeregu niewolnikw. Towarzysze Toma znali j zapewne, gdy oprowadzali tryumfujcymi izoliwymi spojrzeniami. Niektrzy szydzili z niej i robili sprone uwagi. Ale nieznajomaledwo raczya na nich spojrze, umiechajc si lekcewaco i dumnie. Tom by zdumiony. Przy pracy ukradkiem spoglda na ni. Zrczna i bardzo zwinna radzia sobie atwiej z robot od wielu starszych robotnikw. Z drugiej strony obok Toma pracowaa Lucy. Bya tak zmczona, e ledwo trzymaa si na nogach. Tom po kryjomu wsuwa jej do koszyka wasny plon, aby uatwi jej prac. Nie rb tego, mj drogi rzeka Lucy, podnoszc na pene ez oczy pobij ci za to. To nic odpar Tom. Gotw jestem znie wszystko. W tej chwili przybieg Sambo, wywijajc biczem. Co robisz, otrze? zawoa ze wciekoci. I kopnwszy biedn kobiet wbrzuch, smagn Toma po gowie. Tom, nic nie mwic, przesun rk po twarzy i pracowa dalej. Natomiast Lucy przewrcia si na ziemi, tracc przytomno. Poczekaj, parszywa babo, ja ci zaraz postawi na nogi! krzykn z wciekoci Sambo, wyj z kieszeni ogromn szpilk i wetkn j w pier nieszczsnej kobiety. Lucy przeraliwie krzykna, zerwaa si na rwne nogi i wytajc resztki si, z gorczkowym popiechem zacza pracowa. Sambo odszed do innej grupy. Mimo ryzyka Tom wsun znowu do kosza swej ssiadki dwie pene garcie baweny. Nieznajoma naraz badawczo zmierzya go od stp do gw, po czym bez sowa wsypaa do jego kosza tak sam ilo baweny, jak odda biednej Lucy. Wida, e jeste nowicjuszem rzeka. Gdyby zna tutejsze porzdki, nie robibytego. Sambo podbieg do niej i zamierzajc si biczem, krzykn: Bdziesz mi si tu krci? Chod ze mn, naucz ci bra zy przykad z kogo innego... Nie guzdraj si, bo gorzej z tob bdzie! Teraz ja jestem twoim panem, zrobi z tob, co zechc. Czarne oczy nieznajomej bysny zowieszczym blaskiem. Blada, z drcymi nozdrzami i wargami, spojrzaa pogardliwiena Sambo i wycedzia wyranie: Ach, ty gadzie ohydny! Ty bdziesz mi rozkazywa? Wa si mnie tylko dotkn, poka ci, e jeszcze mam tu tyle wadzy, e potrafi ci spali ywcem, powiartowa i naszczu na ciebie psy! Precz std, bydl! Wic po jakiego licha znalaza si pani tutaj? wymamrota Sambo, momentalnie ustpujc Od razu si pani na mnie obrazia, miss Cassy, chciaem tylko poartowa. Nie radz ci nadal tak artowa ze mn...w ogle, nie wa si do mnie wtrca. Sambo z min pobitego psa wycofa si na drugi koniec plantacji, Cassy za wzia siznw do pracy, ktra naprawd palia si jej w rku. Wieczorem wrcili z pl niewolnicy, unoszcna gowach cikie kosze. Pod przewodem Sambo skierowali si ku przestronnemu spichlerzowi, gdzie w obecnoci wacicielawayli zebrane plony. Tego wieczoru Sam odezwa si do gospodarza, ktry sta przed spichlerzem. Panie, ten wielce chwalony Tom jest zwyczajnym wyrodkiem. Przez cay czas podsuwa tej szubrawej Lucy pczki i skamla co o Bogu. Ach, czarny diabe! Zbuntowa mi chce niewolnikw. Ja go naucz! Najlepiej bdzie zmusi tego zbyt sodkiego Murzyna do karania swych towarzyszy; wwczas prdko zapomni o tych wszystkich czuociach. Nieatwo bdzie go zmusi. Ot i ta oszustka Lucy nic prawie nie robia, gdyby nie Tom, wrciaby z pustym koszem. Tak?? No dobrze, za to Tom j wybatoy. A jak pracowaa miss Cassy?? rzek wchodzc do spichlerzy. y nie by podobny do z. A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{pP @!qT c"r;c"s& "t+ c#u9&#Uwijaa si zrcznie, jakby sam diabe jejpomaga. Tymczasem zmczeni i wygodzeni Murzyni dochodzili po kolei do wagi, aby zway zebrany plon. Tomie rzek w kocu Legry. Jeszcze tu jeste? Doskonale? Wiesz, e kupiem cinie do czarnej roboty. Zamierzam uczyni ci gwnym dozorc. Chc, aby ju teraz przystpi do wykonywania nowych obowizkw. Bierz t leniw Lucy i wybatoj jak si patrzy. Wybaczy pan odpowiedzia pgosem Tom ale ja nie mog wykona tego rozkazu i mam nadziej, e nie bdzie mnie pan zmusza... Wszystko moesz, skoro kae ci twj pan krzykn wciekle Legry i kilkakrotnie uderzy go po twarzy szpicrut. Nie panie kontynuowa Tom, ocierajc rkawem cieknc krew co jest niemoliwe, to bdzie do koca niemoliwe. Gotw jestem harowa w dzie i w nocy, pki si na nogach utrzymam, lecz nie bd nigdy znca si nad blinimi! Nigdy nie robi tego, co jest niesprawiedliwe. I pan mnie do tego nie zmusi. Tom mwi agodnie i z respektem, Legry za by przewiadczony, e zdoa przeama jego opr. Ach, ty czarna winio! krzycza z pian na ustach. Ty miesz potpia to, co ja ci rozkazuj! Bdziesz mi tu sdzi? Zakatuj ci na mier, ty otrze wstrtny. Moe mnie pan zabi, ale rki na bliniegoswego nie podnios. Legry zrozumia, e nic s to prne sowa. Czy nie jestem twoim panem, ty czarna mapo! Co? Czy nie naleysz do mnie cay ze swymi ndznymi flakami? Odpowiadaj, brudna bestio! krzycza wciekle, kopic Toma w brzuch butami. Zbity, pokrawiony i poniony Tom poczu w duszy przypyw nieziemskiej radoci, jak odczuwali zapewne pierwsi mczennicy. Prostujc si, wznis do gry twarz opromienion wewntrznym wiatem i zawoa gosem zwyciskim: Nie, panie! Nie kupi mnie pan caego, mojej duszy pan nie kupi i zreszt nie moga by kupiona. Naley do Boga i tylko Najwyszy moe mi j zabra... Nie panie, chocia pan drogo za mnie zapaci, lecz nie cay jestem pask wasnoci: lepsza moja czstka jest w innej wadzy. Zobaczymy, co si stanie z t lepsz czstk! zawoa dzikim gosem Legry. Hej, Sambo, Quimbo! Skrjcie temu kaznodziei tak kurt, aby nosi j cay miesic! Siacze rzucili si na Toma ze zoliwym krzykiem i pocignli go za sob. ROZDZIA XV Historia Cassy Zapada noc. Zostawiony w spichrzu nieszczsny Tom lea na ziemi, zbity i skrwawiony. Mimo mstwa i cierpliwoci, od czasu do czasu wydawa guche jki. Noc bya parna i duszna. Roje owadw wzmagay cierpienia Toma. Poza tym trapio go straszliwe pragnienie. O Panie!! szepn ze zami w oczach. Daj mi siy, abym mg to wszystko znie!Z zewntrz dobiegy lekkie kroki. Po chwili drzwi otworzyy si cicho i na progu stana posta kobieca. Kto tam?? zapyta Tom. Dajcie mi na mio Bosk yk wody!! Zaraz nieszczsny, zaraz ci napoj brzmiaa cicha odpowied. Bya to miss Cassy. Zbliya si do Toma i podaa mu do ust butelk z wod. Dzikuj pani. Nie nazywaj mnie pani. Jestem taka samanieszczsna niewolnica jak ty, tylko bardziej poniona... Wysza i po chwili przyniosa siennik i kilkamokrych przecierade. Zrobia mu wygodne posanie i pomoga mu si pooy. To wszystko, co mog dla ciebie zrobi. Ale mam nadziej, e to ci uly. Tom podzikowa jej gorco. Usiada przy nim na ziemi. Biedny przyjacielu podja znw masz racj, ale nic ci to nie pomoe. Ulegnij. Twj waciciel jest istnym diabem. Ulegn? Tom zawaha si. Sabo ludzka istraszliwie cierpienia kusiy go ju nieraz. O, panie! Co mam pocz? szepta w przeraeniu. Czego zwracasz si do Boga? odezwaa si z utajon zoci Cassy. Nigdy nie syszy nas... Wszystko pcha nas ku otchanizatracenia i nic nam innego nie zostaje, jakskoczy w przepa. Tom zadra z przeraenia, suchajc gorzkich sw. Biedny Tomie, nie wiesz przecie, co tu si dzieje rzeka. Ju pi lat jestem we wadzy tego diaba i poznaam go na wskro... O jak ja go nienawidz! Zrozum, e ta plantacja znajduje si w sercu pustyni; w promieniu dziesiciu mil nie ma adnego osiedla. Mona ci tu rzuci na poarcie brytanom, spali ywcem, powiesi lub zakatowa. Wosy by dba stany, gdybym opowiedziaa, czego byam wiadkiem. Mylisz, e dobrowolnie zgodziam si tu y? Nie byo chwili, abym nie przekla tego istnienia... Teraz zamierza zastpi mnie t modziutk dziewczynk, ktr przywiz z miasta. Widziaam, jak czytaa Bibli, ale ani Biblia ani nic innego jej nie uratuje! O Boe, czy naprawd porzucie nas? Nie, nie wierz! zawoa w uniesieniu Tom. Uchro mnie Boe od rozpaczy i zwtpienia, abym nie zatraci na zawsze swej duszy! Jeli wierzysz w Boga, to powiniene zrozumie, e Bg nie bdzie nas kara za krzywdy, ktre wyrzdzamy blinim wbrewswej woli. Bg zemci si na tych, ktrzy nas zmuszaj do zego odpowiedziaa Cassy. Nie, miss Cassy tak nie jest. Po to Najwyszy da nam rozum, abymy nie grzeszyli, jeli nas nawet do tego zmuszaj. Pan Bg nie zapyta mnie dlaczego, lecz zapyta jak mogem si sta oprawc swych Blinich. Masz suszno rzeka po chwili Cassy. O, gdyby tu by dawniej, nie upadabym moe! ... A teraz nie mam nadziei na zbawienie! zawoaa nagle i kajc aonie, zacza bi czoem o stojc przed ni skrzynk. Niech si pani uspokoi!! Nie wszystko jeszcze stracone pociesza j Tom. Cassy opanowaa si, wytara oczy i podniosa do gry twarz, niemal spokojn, lecz o smutnych i zrozpaczonych oczach. Na proby Toma przeczytaa na gos rozdzia Ewangelii. Nastpnie dugo trwaaw milczeniu, po czym przemwia z oywieniem: Chcesz, opowiem ci sw histori? Tak? Wic suchaj uwanie i wiedz, e takich jakja jest wiele. Wychowano mnie w bogactwieirozkoszy. Pamitam, e dzieckiem bdc bawiam si w pysznie urzdzonych salonach, ubrana jak laleczka. Pniej zaczam si uczy w ssiednim klasztorze.Uczono mnie ojczystego i francuskiego jzyka, muzyki, rysunkw i wielu innych nauk. Miaam niespena lat czternacie, kiedy umar mj ojciec. Po jego mierci okazao si, e by zrujnowany, i e trzeba sprzeda majtek, aby spaci dugi. Byam wcignita do ywego inwentarza, poniewa matk moj bya niewolnica, a ojciec zaniedba uczyni mnie woln. Wiedziaam, e jestem niewolnic, ale to mnie wcale nie smucio... Przebywaam stale z prawowitymi dziemi swego ojca i nie widziaam midzy nami adnej rnicy. Matki nie pamitam. Podobnoumara wkrtce po poogu... Nazywaam matk on swojego ojca, ktra okazywaami zawsze dobro. mier ojca uderzya we mnie jak piorun. By jeszcze mody i silny, i nikt si nie spodziewa tego przedwczesnego zgonu. Zaraz po pogrzebie,ona mego ojca zebraa swoje dzieci i wyjechaa z nimi do swych rodzicw, mnie za zostawia w majtku. Przychodzi do nas codziennie mody adwokat. Jednego razu przyprowadzi pewnego modego czowieka, ktry wyda mi si ideaem mskiej urody... Nigdy nie zapomn pierwszej z nim rozmowy. Mwi mi, e kocha mnie od dawna i pragnie by moim przyjacielem i obroc. Napomkn mi, e kupi mnie za dwa tysice dolarw, ale od razu stwierdzi, e nie zamierza skorzysta ze swych praw i e pragnie, abym mu si oddaa dobrowolnie... Pokochaam go... O, jak gorco i gboko kochaam tego czowieka. Kocham go nawetteraz i do grobowej deski. Umieci mnie w swym domu, rwnie wspaniaym jak mj dawny. Miaam powozy, konie, sucych, drogie szaty i wiele klejnotw. Kochaam gonad ycie i pragnam tylko jednego: aby polubi mnie. Lecz wyperswadowa mi, e to niemoliwe, gdy prawo zabrania polubi niewolnic. Byam wierna i wierzyam mu. Uwaaam si za jego on,poniewa przez kilka lat yam tylko nim i dla niego... Mielimy dwoje licznych dzieci: chopczyka, imieniem Henry i dziewczynk Eliz. Ale jakie to byy szczliwe czasy! Lecz niestety, wszystko si koczy... Henry, mj m, mia kuzyna, z ktrego by bardzo dumny. Od pierwszego wejrzeniaczuam do niech. Wszake przesiedli si z Nowego Orleanu i zamieszka z nami. Stale wychodzi razem z Henrym wracali czsto o wicie. Pniej dowiedziaam si, e zaciga go do domw gry. Poza tym zapozna go z pewn mod i pikn dam. Wkrtce spostrzegam, e nie ja jedna zajmuj miejsce w sercu mego bstwa. Kuzyn jego uknu podstpny plan: namawia Henry ego, aby si oeni z ow dam i mnie oraz dzieci odstpi jemu, spacajc tym dug karciany... Pewnego razu Henry owiadczy mi, e musi jecha do innego miasta, gdzie spdzi trzy tygodnie. Poegna mnie z dawn czuoci. Ja jednak wiedziaam, e egna mnie na zawsze... Tego samego dnia przyjecha kuzyn i z piekielnym umiechem oznajmi mi, e kupi mnie i moje dzieci... Przeklam swego nowego pana i powiedziaam mu, e wol umrze, ni ulec.Jak chcesz rzek ale wiedz, e jeli bdziesz si opiera, to sprzedam twoje dzieci. Wiedz, e ledwo ci ujrzaem,postanowiem ci posi. W tym celu obudziem w Henrym namitno do gry i zapoznaem go z t kobiet . No i c! Ulegam, nie chcc straci dzieci. O, jak straszliwie cierpiaam! ... Lecz i to nie pomogo. Rozgniewany na mnie za to, e nieokazywaam mu mioci, ktrej przecie nie czuam, Buttlex tak si nazywa mj pa sprzeda moje dzieci. Mylaam, e oszalej z rozpaczy. Oderwano ode mnie mego chopca przemoc... Nie panujc nad sob, schwyciam n, rzuciam si na swego oprawc i upadam zemdlona. Kilka tygodni przeleaam w gorczce, nieprzytomna. Pniej dowiedziaam si, e Buttler wyjecha i poleci mnie sprzeda, skoro wrc do zdrowia. Wwczas zaczli przychodzi rni nabywcy, przygldali mi si bez enady i omawiali moj warto. Ktrego dnia przyszed niejaki Stuart, ktry okaza mi wiele wspczucia. Przyrzek mi odszuka moje dzieci. Kupi mnie niebawem i przeprowadzi do swego domu. Nazajutrz zacz szuka moich dzieci. Okazao si, e Henry zosta sprzedany plantatorowi z nad Brylantowej rzeki. Od tego czasu nic o nim nie syszaam. Stuart odnalaz moj crk. Znajdowaa si u pewnej starej damy, ktra za adne pienidze nie chciaa jej sprzeda... Stuart obchodzi si ze mn agodnie, otacza mnie pieczoowitoci, tote odwzajemniam mu si, o ile to byo moliwe, wdzicznym uczuciem... Po roku urodzi si nam syn... O jake pokochaam go! Pokochaam go tak bardzo, e nie mogam si zgodzi, aby y... Napoiam goopium i, przycisnwszy do piersi, z paczem ukoysaam do snu wiecznego... Wszyscy myleli, e otruam go niechccy...Wybucha epidemia cholery. Stuart umar. Umarli wszyscy, ktrzy pragnli y, ja za, ktra bagaam o mier, zostaam przy yciu! Znowu mnie sprzedano, przechodziam z rk do rk, pki nie znalazam si tutaj... Haba ostateczna... Nie, nie warto o tym mwi... Bd zdrw! Zostawszy sam w nocnym mroku, Tom zacz si modli za cierpicych; modli si, dopki nie zmorzy go ciki sen. ROZDZIA XVI Talizman Legry siedzia w jadalni. By to obszerny pokj, niegdy wspaniale urzdzony, ale obecnie straszliwie zapuszczony. Plantator siedzia na fotelu i nagrzewa wod do ponczu. Niech diabe porwie tego otra Sambo! mrucza. Podjudzi mnie przeciwko Tomowi i oto teraz, kiedy brak rk, pozbawi mnie najlepszego robotnika! Sam jeste winien, dlaczego suchae go? rozleg si za nim gos kobiecy. Ach, to ty, stara licznotko! odpowiedzia szyderczo Legry, odwrciwszy si do Cassy. Znowu przychodzisz tu!! Czy mog wiedzie w jakim celu? Aby pomwi z panem. Aha, a wic namylia si? Znudzio ci si ora nosem i mieszka z robotnikami? Wiesz co, zawrzyjmy zgod, usid mi na kolanach i pomwimy powanie. I uchwyciwszy j za rk, usiowa przycign do siebie. Nie wa si tkn mnie! krzykna Cassy, wyrywajc rk. Nie wa si dotkn, bo ci ugryz boleniej od twych brytanw! Wcieka si, czy co? Masz racj. Tak, wreszcie wciekam si.Teraz miej si na bacznoci: do wszystkiegojestem zdolna. Po co tu przysza, czego chcesz ode mnie? zapyta Legry, patrzc na ni z prawdziw trwog. Legry by do niej na swj sposb przywizany. Ona jedna potrafia okieznajego dziki charakter. Wszake ostatnio sprzykrzya mu si sw zapalczywoci, wic postanowi zastpi j inn kobiet. Na widok cichej i potulnej Emmeliny, Cassy uja si za ni i ostro wystpia przeciw Legry emu. Rozjuszony plantator wypdzi j z domu i kaza jej pracowa w polu. Lecz tego dnia czu si gorzej od niej: litowa si nad ni, a jednoczenie by zawstydzony swym brutalnym wybuchem. Po co przyszam? Aby powiedzie ci, e jeste idiot. Kaleczysz najlepszych robotnikw wwczas, gdy ich najbardziej potrzebujesz. W tej chwili wszed Sambo i poda gospodarzowi jaki may przedmiot zawinity w biay papier. To talizman rzek. Murzyni nosz go, aby nie odczuwa adnego blu. Znalazem go na szyi Toma. Legry jak wikszo ludzi brutalnych by bardzo przesdny. Wyrwa z rk niewolnikarzekomy talizman. By to srebrny dolar i lok zocistych wosw, ktre od razu zwiny si w okoo palca plantatora. A do diaba! zawoa przestraszony, zrywajc z palca wosy, jak gdyby go parzyy. Rzu to do ognia, Sambo! ... Jak miae przynie t piekieln sztuczk? Nie czekajc na pomoc Sambo, Legry sam wrzuci lok do kominka, a dolar cisn przez okno na podwrze. Jeeli jeszcze raz przyniesiesz mi co podobnego, to pogruchocz ci wszystkie gnaty! krzykn, pokazujc Murzynowi zacinit pi. Sambo wycofa si czym prdzej, dziwic si niezrozumiaej wciekoci swego pana.Wysza rwnie Cassy, poniewa zmiarkowaa, e tym razem nic nie wskra.Lecz co si dziao w duszy Legry ego? Czemu zwyky lok wosw doprowadzi go do wciekoci? Aby odpowiedzie na to pytanie, musimy myl sign wstecz dalekiej przeszoci. Niegdy i on by niewinnym dzieckiem, ktre do snu koysaa nabona matka, marzca o tym, aby wychowa je na gorliwego chrzecijanina. Lecz dawno ju o tym zapomnia. Ojciec jego by czowiekiemtwardym i zawzitym. Mody Legry, ktry odziedziczy po ojcu charakter, ledwo wyrs, uciek z domu i wynaj si jako juga na okrt. Po kilku latach odwiedzi swmatk, ktra pdzia ndzne ycie w maejwiosce w Nowej Anglii. Otoczya syna czupieczoowitoci i staraa si go namwi do spokojnego i uczciwego ycia. Lecz niskai za natura Legry ego growaa nad jego sumieniem. Pewnego razu, kiedy matka upada mu do ng, bagajc aby nie gubi swego ciaa i duszy, kopn j nog w twarz. Szymon Legry, miotajc przeklestwa odepchn jnog i, skradszy jej ostatnie oszczdnoci, umkn z powrotem na okrt.Min rok. Okrt, na ktrym Legry pracowa, zawin do portu jego ojczystego miasta. Lecz wyrodny syn ani myla zajrze do matki. Wieczorem, gdy z kolegami ucztowa w portowej tawernie, podszed do jaki nieznajomy i poda mu list. Ledwo naddar kopert, wysun si z niej lok siwych wosw i skrci si dookoa jego palca. W licie donoszono mu, e matka jego umara i e na ou mierci wybaczya mu wszystkie winy. Szymon Legry poczu przesdn zgroz. Nie zastanawiajc si dugo, spali list i wosy i zacz zalewa robaka. Teraz podobnie wysusza szklanki ponczu i miota przeklestwa: O przeklta bestia! krzycza Skde wzi te wosy?... W modoci takie zote wosy miaa ta, ktra mi daa ycie... Nie, prcz diaba nie ma nic i wkrtce wpadn w jego apy... Gdzie to mwiono: czcij ojcai matk ?... Przecie nie diabe podszepn mi te sowa?... O, jak tu strasznie! zawoa, rozgldajc si po mrocznej, zapenionej drcymi cieniami sali. Pjd, zawoam Emmelin... Ona jest moj niewolnic i powinna milcze. Dopi resztek ponczu i drc ze strachu wybieg z pokoju. Zszed na d po krconych schodach. Naraz dobiegy go dwiki smutnego hymnu niewolnikw, zaczynajcego si od sw: Jaki bdzie odobny do z. A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AAvPb&#w<c$x N$y} M%z)c&{27(:&lament na sdzie ostatecznym! Rozlegajc si gucho pod mrocznymi sklepieniami, gos zdawa si wychodzi spod ziemi. Przeklta dziewczyna! mrucza Legry, zaciskajc pici. Hej, Emmelino! krzykn, lkajc si i dalej w ciemnociach. Odpowiedziao mu jedynie echo. Niewidoczna piewaczka kontynuowaa: O dzieci, ktre zapomniaycie matek, zobaczycie je w dniu sdnym, ale wwczas bd wam obce! Legry zastyg z przeraenia. Serce bio gwatownie, chodny pot wystpi na czole.Tracc nad sob panowanie nieomal na czworakach wrci na gr do siebie, gdziewiecio przynajmniej jakie wiato i znajdoway si ywe stworzenia brytany. O diable, bodajby wzi w opiek swego wiernego sug! wymamrota w ostatecznej rozpaczy. Odpd ode mnie nieboszczykw! ... Hej, chodcie tu, wierne moje psy! Prdzej, przyjaciele moi! Lecz brytany nie ruszay si z miejsca. Wic podbieg do okna i trzy razy zatrbi na rogu myliwskim. Byo to umwione wezwanie jego wiernych poplecznikw. O drugiej nad ranem Cassy, zajrzaa do okna bawialni. Legry, Sambo i Quimbo kompletnie pijani, krzyczc i miotajc przeklestwa, plsali dookoa stou. Za nimi szczekajc uganiay si brytany. Dugo spogldaa Cassy na dzik scen. Czy zabicie tych szubrawcw nie bdzie dobrym uczynkiem? szeptaa, odwracajc si i opuszczajc galeri. ROZDZIA XVII Uwizione Czujc, e nie bdzie moga zasn, Cassy posza do Emmeliny, ktra zajmowaa pokj o pitro niej. Ujrzawszy Cassy, biedna dziewczynka rzucia si jej na szyj i drcym gosem wyszeptaa: Jaka jestem szczliwa, droga Cassy, e pani przysza! Baam si ogromnie, mylc,e to on idzie... Boe! co tam si dzieje na grze? Pan hula ze swoim godnymi kompanami z pogard odpowiedziaa Cassy, siedzc z dziewczyn na starej otomanie. Cassy, mia moja, droga, czy nie moemy uciec z tego strasznego domu? mwia Emmelina, patrzc w oczy modej kobiecie. Nie cierpko odpowiedziaa Cassy z tego domu jest jedno tylko wyjcie... do grobu. Boe mj, c mamy pocz?... Czy naley podda si temu oprawcy? krzykna Emmelina z rozpaczy zaamujcrce. Tak, nic innego nie pozostaje, jeli nie chcesz by poddana najokropniejszym dowiadczeniom powiedziaa Cassy. Ukorz si, tak jak ja ulegam. Mwic te sowa, Cassy wysza z pokoju. Zostawszy sama, moda dziewczyna rozpakaa si gorzko, potem jednak opanowawszy si spojrzaa w niebo swymi piknymi wielkimi oczyma. W tej chwili podobna bya do skruszonej Magdaleny. W midzyczasie Legry zasn, osunwszy si na krzeso przed kominkiem w saloniku.Bardzo czsto podczas snu unosi si rbek tej zasony, ktra oddziela wiat rzeczywisty od pozagrobowego. Legry emunio si tej nocy, e przysza do niego jaka zakrwawiona posta. Legry domyla si kto to jest i dra ze strachu. Po tym otworzya si przed nim przepa i mnstwo rk zaczo go popycha ku niej. Przysza take Cassy i te go popychaa. Znowu ukazaa si zakrwawiona posta i kiedy odrzucia przecierado, Legry ujrza swoj matk. Chcia baga j o pomoc, ale ona odwrcia si od niego i odesza, a on wpad w przepa syszc diabelski chichot. W tej chwili obudzi si i ujrza wchodzc Cassy. Legry ucieszy si na jej widok i zacz opowiada jej o okropnym swoim nie, ale Cassy przerwaa mu chodno mwic: Takich nocy oczekuje ci sporo, zreszt nie przyszam po to, eby wysuchiwa twoich snw, ale aby ci da pewn rad. Rad?? A czy ja potrzebuj obcych rad? z oburzeniem krzykn Legry. Nawet bardzo spokojnie odpowiedziaa Cassy. Po pierwsze, radz ci nie mczy wicej Toma... waciwie sam Tom mnie nie obchodzi, ale pomimo tego, e si gniewamy, nie zmartwiabym si wcale, gdyby nie by pierwszym na rynku bawenianym, i gdyby nie to, e przegrasz swj zakad kilkuset dolarowy i narazisz si na kpiny swego przyjaciela. Z prawdziw kobiec przebiegoci Cassy poruszya w duszy Legryego dwie sabe struny: po pierwsze daa mu do zrozumienia, e nie jest on jej zupenie obojtny, jakby to si wydawao na pozr, a po drugie przypomniaa mu o zakadzie z jednym z ssiadw. No dobrze powiedzia ju agodniejszym gosem Legry jestem gotw przebaczy Tomowi, jeli on mnie przeprosi i bdzie robi to co mu ka. Nigdy si nie zgodzi by katem powiedziaa Cassy. Gupstwo, zgodzi si! upiera si Legry. Gdzie on jest teraz? Tam, gdzie go rzucono, w spichlerzu. Pjd do niego, a ty zaczekaj tutaj. Legry nie by tak pewien zwycistwa nad Tomem, jak to chcia okaza. Nadto nocne sny i sowa Cassy troch podziaay na niego; postanowi dzisiaj ograniczy si tylko do grb. Soce zajrzao i do tego zapadego spichrza, gdzie lea Tom. Cierpic straszliwie od ran cielesnych, Tom myla, e dzie wschodzcy moe bdzie ju ostatnim dniem jego ycia, i serce jego przepenio si radoci mczennika w oczekiwaniu nagrody za wierno niewzruszon korony chway. No przyjacielu, jak si czujesz? nagle usysza koo siebie gos Legry ego. Mam nadziej, e ju teraz nie bdziesz sprzeciwia si mi? Prawda? Tom milcza. Nie raczysz da mi odpowiedzi sykn Legry, znowu ogarnity gniewem. Wsta ty bydl! Jak miesz lee w obecnoci swego pana! krzycza, kopnwszy Toma nog w bok. Zrobiwszy nieludzki wysiek, nieszczliwy Murzyn usiowa wsta. Legry chichota, patrzc na jego cierpienia. Powstawszy, ca sil woli trzymajc si na nogach, Tom zajrza spokojnie w oczy pana. Podniose si jednak! To znaczy, e za mao ci batw wsypano szyderczo powiedzia Legry. Jeli nie chcesz, eby ci dooono, to padnij przede mn na kolanai pro o przebaczenie. Tom nie poruszy si. Na kolana, psie! krzykn plantator, uderzywszy Toma z caej siy batem. Nie mog prosi o przebaczenie, poniewaczuj si niewinny, panie stanowczo powiedzia Tom. Ach tak? Wic ty sobie wyobraasz, e ja nie potrafi przekona ci odpowiednio? krzycza Legry, tupic nogami. C ty powiesz, jeli ja rozka przywiza ci dodrzewa i podpali ci. Ja wiem panie, e moe pan podda ciao moje najstraszliwszym mczarniom cicho odpowiedzia Tom. Ale nad dusz moj niema pan wadzy. Spali pan tylko moje grzeszne ciao, ale dusza moja wzniesie sitam, gdzie oczekuje mnie wieczna bogo! esz, bydl! Nie bdziesz si radowa, gdy bd ci smay na wolnym ogniu! z pian na ustach krzycza Legry. Nie panie, tego nie bdzie, pomog mi anioy. No zobaczymy jak one ci pomog. Gdzie s twoje anioy, dlaczego ich nie wida rycza Legry, okadajc Toma batami. Nieszczliwy Murzyn upad oblewajc si krwi. W tej chwili rka Cassy spocza na ramieniu plantatora. Dotknicie tej rki wywoao wspomnienie snu. Po co tu przysza?? guchym gosem zapyta Legry. Dlatego, e ty wariujesz i szkodzisz samemu sobie odpowiedziaa Cassy po francusku. Ja postaram si doprowadzi go przez kilka dni do stanu, eby mg pracowa. Legry zgrzytn zbami. No dobrze, niech i tak bdzie na razie i zwracajc si do Toma krzykn to jeszcze nie koniec, zobaczymy si jeszcze. I odwrciwszy si szybko wyszed. Jeste dobrym, uczciwym i odwanym czowiekiem odpowiedziaa Cassy, i ja zrobi wszystko co bdzie w mojej mocy, aby si szybko wyleczy mwia Cassy krztajc si koo niego. Poczekaj chwil, przynios ci zaraz posiek i maci na twoje rany. Dziki ci, pani. Ale prosz ci bd tak dobra i daj mi przede wszystkim Ewangeli,pragn j czyta. Cassy daa mu ksik i posza do domu bywrci za chwil i przynie to wszystko co obiecaa choremu. ROZDZIA XVIII Wolno Teraz zobaczymy, co si dziao z Jerzym Harris i jego on, ktrych zostawilimy nafermie kwakierskiej niedaleko Kanady. W tejsamej fermie, gdzie jak sobie przypominamy, wraca do zdrowia Tom Loker. Babka Dorkas dogldaa go z macierzysk pieczoowitoci. Bya to wysoka siwa kwakierka o bardzo sympatycznej twarzy. Znudzio mi si lee, niech was wszystkich licho wemie! mrucza Loker. U nas nie godzi si przeklina, Tomie odpowiedziaa spokojnie babka Dorkas. Przepraszam, babko Dorkas. Lecz trudno mi si od tego odzwyczai. Trudno, mj przyjacielu. By moe, e i mnie trudno pielgnowa tak nieokieznanego ducha. Wanie podziwiam pani cierpliwo przyzna szczerze rekonwalescent. Po chwili milczenia, doda niepewnie: czy uciekinierzy jeszcze si tu znajduj?? Owszem. Niech im pani poradzi, aby czym prdzej przeprawili si przez jezioro. Doskonale. Niech ich pani uprzedzi, e w ssiednim miasteczku znajduj si nasi wywiadowcy, ktrzy mog ich zapa. Nie chciabym, abyich schwytano... bynajmniej nie przez wzgld na nich, lecz aby ukara tego psa Marksa. Powiedzcie im, e rysopis ich znany jest w Sandusky. Niech si jako przebior i ucharakteryzuj. Dobrze, powiem im. Ale nie denerwuj si, mj drogi... Jeszcze dwa tygodnie przelea Tom w domu kwakrw i podnis si jako zupenie inny czowiek. Postanowi nawet przyczy si do gminy kwakrw. Lecz niewytrzyma dugo i pewnego dnia uciek do kolonii Anglikw, gdzie zosta leniczym. Wszake zachowa dla kwakrw dozgonn wdziczno. Ostrzeenia Lokera przysuyy si zbiegom. Tego samego dnia wieczorem ruszyli w dalsz drog. Wszyscy byli ucharakteryzowani i przebrani. W Sandsky zatrzymali si na noc u znajomych kwakrw. Nazajutrz wsiedli na statek, ktry mia ich przewie przez jezioro do krainy wolnoci; szczliwie uniknli niebezpieczestwa. Godziny upyway prdko. Wreszcie ukazaysi wybrzea bogosawionej Kanady kraju obiecanego wszystkich nieszczliwych, cierpicych w jarzmie haniebnego niewolnictwa. Oto i przysta miasteczka Amgerstberg. Prowadzc pod rk miss Schmit, ktra dla wikszego bezpieczestwa dotrzymaa zbiegom towarzystwa, Jerzy machinalnie zszed na ld. Wzruszenie przesonio mu oczy mg. Za nim sza Eliza w mskim przebraniu, prowadzc Harry ego. Pani Schmit zatrzymaa powz i rzucia wonicy adres znajomego misjonarza, gdziezbiegowie mieli odpocz przed udaniem si do jej kanadyjskiego majtku. Skoro maonkowie zostali sami w bezpiecznej przystani, padli sobie w objcia, po czym, na klczkach wznieli do Boga mody dzikczynne. ROZDZIA XIX Zwycistwo Bywaj sytuacje, kiedy mier wydaje si upragnionym ratunkiem. Syszc groby swego oprawcy i wierzc, e zblia si ostatnia godzina, Tom poczu przypyw siy i odwagi. Lecz skoro Legry odszed, poczu przejmujcy bl w caym ciele i uwiadomi sobie, e godzina jego jeszcze nie wybia. Cassy gorliwie pielgnowaa go i usiowaa natchn go mstwem. Ale Legry kaza mu wrci do pracy, mimo e skatowany ledwopowczy nogami. Musia wic harowa w palcych promieniach soca, znoszc nieustannie ciosy, zniewagi i urgania bestialskich dozorcw. Nic dziwnego, e cierpliwo jego zacza si wyczerpywa. Nie mia czasu nawet na czytanie Ewangelii.Praca bowiem na plantacjach koczya si dopiero wwczas, gdy zapada mrok. Nawet w niedziel nie byo wytchnienia. Nastpi moment, kiedy rozpacz owadnadusz Toma i ja podwaa jego gorc wiar. Przesta wierzy w pomoc Bosk, ufajc, e uratuj go ludzie. Wkrtce jednak dokona si w jego duszy przeom. Pewnego wieczoru wyj z kieszeni Bibli, w ktrej byy podkrelone miejsca, niegdy wprawiajce go w zachwyt. Czyby sowa wite przestay na oddziaywa? W kadym razie schowaBibli i westchn gboko. Nagle drgn, syszc nad sob czyj brutalny chichot. Przed nim sta Legry. Co stary? zapyta wida, e nareszciezrozumia, e twoje brednie na nic si nie zdadz? Szyderstwo podziaao na Toma, jak ostrogi na zmczonego wierzchowca. Poczu w sobie dawn wytrwao, wracajc wiar i ekstaz. Bawan z ciebie, idiota kontynuowa Legry sam sobie ycie popsue. Chciaem ci uczyni gwnym pomocnikiem.Byoby ci u mnie lepiej ni ma Sambo i Quimbo. Posuchaj mojej rady: rzu do ognia t gupi ksik i rb to co ja nie wierz w nic, szukaj tylko wasnego zadowolenia. Niech mnie Bg uchowa!! z uniesieniem zawoa Tom, podnoszc oczy do gry. Tfu! Idiot jeste czy co! krzykn Legry i pogardliwie plun mu w twarz. No, poczekaj, ja przeami twj upr; prdzej czy pniej, a napdz ci do gowyrozumu! Tom osun si na dawne miejsce. Nowa zniewaga Legry tak go rozzocia, e poczu si zdolny do najbardziej desperackich czynw. Lecz po chwili wszystko co mia przed oczyma skbio si w ciemny chaos, na ktrego tle ukazaasi gowa Zbawiciela w cierniowej koronie. I Tom usysza cudowny gos, brzmicy jak muzyka: Ten, kto przezwyciy cierpienie, zasidzie ze Mn na tronie mej chway. Kiedy nazajutrz skoro wit niewolnicy wyruszyli do swej cikiej pracy, jeden z nich maszerowa pewnymi krokami zwycizcy, z dumnie podniesion gow. To by Tom, ktry przezwyciy cierpienie i szed pewnie drog wskazan mu z niebiosw. Odtd w duszy Toma ju na zawsze zapanowa spokj, pogoda i szczcie. Teraz mia tylko jedno pragnienie: dostpi aski mczestwa i mierci sw dowie zwycistwa dobrego nad zem. Wszyscy zauwayli zmian, ktra dokonaa si w Tomie. By po dawnemu ywy i pogodny, jak gdyby nic mu nie dolegao. Co si stao z Tomem?? ze zdziwieniemzapyta Legry swych zausznikw. A licho go wie!! odpar Sambo. Pewniezamierza da drapaka... Niech tylko sprbuje!! Jak zobaczysz co podejrzanego, od razu szczuj brytany. Niech pan bdzie spokojny, nie przeocz! Urzdz takie polowanie, e w niebie bdziegorco. Wraz ze spokojem w duszy Toma zamieszkaa lito dla towarzyszy niedoli. Pomaga im, gdy tylko nadarzaa si sposobno. Przemawia te do nich czsto,pouczajc o Boym miosierdziu. Wkrtce ten spokojny cichy i cierpliwy dziwak, ktryzawsze by gotw spieszy kademu z pomoc, ktry zawsze stawa na uboczu, ostatnie miejsce zajmowa w kolejce przedmynem lub piecem, ktry jada tak mao, e dzieli si sw porcj z innymi, ktry w chodne noce oddawa sw kodr kobietomi dzieciom, ktry na polu napenia kosze sabszych, ktry nigdy nie narzeka na wsplnego tyrana znalaz ogromny podziwu niewolnikw. Po skoczeniu pracy zbierano si w okoo Toma i suchano z uwag Ewangelii, ktr czyta i komentowa agodnym, nieco zmczonym gosem. Czsto Legry biczem rozpdza suchaczy, rzucajc bluniercze przeklestwa. Zbawiennemu wpywowi Toma ulega rwnie Cassy. Doprowadzona do rozpaczy postanowia zemci si na swym ciemizcy. Ktrej nocy, kiedy wszyscy ju spali, przekrada si do lepianki, w ktrej nocowa Tom, obudzia go i wywoaa na dwr. Chod ze mn, wuju Tomie rzeka Cassy, mocno ciskajc go za rk. Chcesz by wolny? Chc, pani. Kiedy zdobd koron mczestwa, wwczas bd wolny odpar uroczycie Tom. Nic jeszcze nie wiadomo, kiedy to si stanie... odezwaa si Cassy i z dzik energi dodaa: Zrobi co takiego, e bdziesz wolny przy yciu. Id za mn, a uzyskasz wolno! Tom ociga si. Chode, powiadam ci! upieraa si On pi mocno... Wlaam mu do wina krople na sen. Drzwi w gbi nie s zamknite... Tam ley topr... Poka ci drog... Sama bym tego dokonaa, lecz lkam si, e si mi niestarczy... Nie namwisz mnie do zbrodni. To nie zbrodnia zakatrupi tak besti, lecz dobry uczynek dla tych setek nieszczsnych istot. Ucieklibymy potem. Lepiej skona na pustyni z godu ni tu zgin z rk kata. Nie, miss Cassy. Przestpstwo nigdy nie jest usprawiedliwione. Nigdy w yciu nie pjd na to. Dobrze. Wic sama to zrobi odpowiedziaa zdecydowanym gosem Cassy, odwracajc si do wyjcia. O miss Cassy! zawoa bagalnym tonemTom. Na imi Zbawiciela, ktry zgin za nas na krzyu, zaklinam pani: niech pani nie gubi swej duszy, okupionej krwi Zbawiciela! Powinnimy cierpliwie oczekiwa Jaki bdzie odobny do z. A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA|P1&}c'~  c'"8 W'.G c(<](wyzwolenia. Cierpliwo moja skoczya si ju! odpara z gorycz Cassy. Czuj, e musz to zrobi, e jestem do tego powoana! Nie, nie! kontynuowa ze wzruszeniem Tom, ciskajc kurczowo jej mae donie. Mdlmy si, aby Bg pozwoli nam pokocha naszych wrogw! ... O Boe! doda, podnoszc rce ku grze. Pom mi nawrci t biedn zbkan dusz!! Namitna wiara Toma i jego przenikliwy gos w kocu podziaay. Przyrzeka Tomowi zapomnie o swych zbrodniczych zamiarach. Miss Cassy rzek po krtkim namyle Tom jeli jest jaka moliwo ucieczki, to powinna pani zabra ze sob Emmelin i ratowa si ucieczk. Su pani swoj pomoc. A ty, Tomie, nie uciekasz? Nie. By czas, kiedy mylaem o tym. Ale Najwyszy obarczy mnie zadaniem, z ktrego musz si wywiza. Musz skierowa do Niego swych nieszczsnych braci. Nie zejd ze swego posterunku, pki Zbawiciel mnie nie odwoa. Masz suszno, mj szlachetny przyjacielu. Lecz nie wiem, dokd ucieka. Tylko mogia moe nas ukry. Nie moemy si schroni w trzsawiskach, wytropi nastam brytanami. O tak, widz, e ucieczka jest niemoliwa... Kto wie? Pamita pani, jak Najwyszy uratowa Daniela. Zwrcie si do Niego. Onwam wskae waciw drog i zaprowadzi do pewnej przystani. Dotychczas Cassy obmylaa tysiczne plany, ktre po namyle okazyway si niewykonalne. Tym razem nowa myl strzelia jej do gowy. Zdawaa si atw do wykonania, to te do serca biednej kobiety znowu wstpia nadzieja. Sprbuj uciec, wuju Tomie odpowiedziaa lakonicznie, ciskajc rk Murzyna. Tak wam dopom Bg!! rzek Tom, spogldajc na ni z ojcowsk mioci. ROZDZIA XX Plan Cassy Droga ludzi zych pena jest cieni, nie widz oni przeszkd, o ktre potkn si ichnogi. Obszerna gra domu pana Legry bya zawalona starymi niepotrzebnymi meblami poprzednich wacicieli, kurzem i pajczyn. Murzyni ludzie bardzo zabobonni wierzyli, e jest tam co nie w porzdku. Do rozpowszechniania takich pogosek przyczyniaa si jeszcze ta okoliczno, e gospodarz kiedy zamkn tam jak niesforn Murzynk, ktr stamtd przewieziono wprost na cmentarz. Od tej pory wszyscy zapewniali, e w nocy dochodz stamtd jki i krzyki. Pogoski te doszy do uszu Legry ego, ktry wpad w zo i zapowiedzia, e jeli jeszcze raz usyszy co podobnego to kadego z osobnazamknie na grze. Ta pogrka poskutkowaa. Nie mwiono o tym wicej, ale legenda pozostaa. Ot t legend postanowia wykorzysta Cassy, aby uratowa siebie i Emmelin. Pokj Cassy znajdowa si tu pod gr. Nastpnego dnia po nocnej naradzie, z Tomem, Cassy polecia przenie swoje rzeczy do pokoju pooonego o pitro niej.Dowiedziawszy si o tym, Legry zapyta sw niewolnic: C to ma znaczy, Cassy? To znaczy, e ja chc mieszka w innym pokoju odpowiedziaa moda kobieta. Do diaba! Ale ta zachcianka nie jest bez powodu. Nie zwidnie ci chyba jzyk, jeli powiesz, dlaczego zmienia pokj. Poprzedni nie by wcale taki zy... A wic wiedz dlaczego zmieniam. W pokoju tym nie pi po caych nocach. Diaby tam wodz swj stan... rozumiesz? powiedziaa Cassy i tak popatrzya na Legry ego, e ciarki po nim przeszy. Jeli nie wierzysz cigna moda kobieta to radz ci przenocowa w tym pokoju. To pewnie s dusze zamordowanychtam ludzi... Plantator zgrzytn zbami i rzuci si z zacinitymi piciami na Cassy, ale zdya mu si wymkn i ucieka miejc si i groc, e powiesi si na grze. Legry zamyli si. Cassy miaa na tego czowieka dziwny wpyw. Legry ba si jejiczsto okazywa jej ulego. Cassy przymocowaa do cian kilka szyjek od butelek w ten sposb, e najmniejszy powiew wiatru wydobywa dwiki podobne do jkw, wycia i aosnych krzykw. Po tym umylnie w nocy sprowadzaa ludzi, ktrzy syszc to tracili wprost przytomno ze strachu. Rozumie si samo przez si, e legenda o strychu znowu oya na plantacji mimo pogrek gospodarza. Znajc wszystkie swoje przestpstwa Legry uwierzy Cassy i nie protestowa przeciwko jej przeprowadzce. Wieczorem tego samego dnia kiedy moda kobieta przenosia swe rzeczy , Legry siedzia na swoim ulubionem miejscu w saloniku przed kominkiem. Pogoda bya straszna; rozszalaa si burza i po caym domu rozlegay si owe dwiki ktre mona zawsze sysze podczas burz w starych, rozpadajcych si domach. Legry sprawdza swoje rachunki, a Cassy, ktr przywoa do towarzystwa, siedziaanieruchomo utkwiwszy wzrok w pomieniach kominka. Po pewnym czasie Legry odoy rachunki iotworzy lec przed nim ksik, ktr Cassy czytaa poprzednio. By to zbir opowiada o umarych, o snach, zjawach itp. Czy ty naprawd wierzysz w to wszystkoCassy?? zapyta Legry. Nie chcc nawet, trzeba wierzy odpowiedziaa moda kobieta. Naczytaa si tych gupich opowiada i co ci si wydaje... Ja mgbym przeczytao wiele wicej i nie babym si niczego. Cassy spojrzaa na niego tym swoim wzrokiem, ktry go przejmowa strachem: wyraa on jednoczenie pogard i pogrk i jeszcze co czego on nie umia sobie wytumaczy. C tak patrzysz na mnie? krzykn, poruszajc si czy moesz dowie mi, eto nie s szczury i wiatr? A czy szczury schodzc ze schodw mog tupa nogami jak ludzie i otwiera drzwi, ktre ty zamkne na klucz? powoli cedzc sowa przez zby, zapytaa Cassy. Czy mog one przejmowa ruchy ludzi, podchodzi do ciebie, wznosi nad tob rce? O tak, jak ja to robi w tej chwili? Powoli wstaa podniosa rce z jakim zowrogim wyrazem twarzy i znienacka opucia je na plecy Legry ego. Legry z przeraenia skoczy, miotajc przeklestwa. Przesta baznowa! krzycza ponuro wycierajc zimny pot z czoa. Kt to wedug ciebie tam spaceruje? Chyba nie sdzisz, e trupy? A skd ja mam wiedzie! O tym ty powiniene wiedzie. Przecie jeste gospodarzem wzgardliwie powiedziaa Cassy. Ale ty to pewnie widziaa wszystko??... No powiedz, Cassy. C mam mwi? Posied tam troch w tym pokoju to zobaczysz. Mnie przecie ty itak nie wierzysz. I... to idzie z gry? Co to znaczy to ? No to o czym ty mwia!! Przecie ja o wielu rzeczach mwiam! Legry podnis si i j przemierza pokj,mruczc co pod nosem. W kocu stan przed Cassy i rzek: Ja musz pozna ca prawd, wezm rewolwer i pjd. Id. Moliwe, e oni zlkn si twoich rewolwerw powiedziaa moda kobieta, umiechnwszy si dziwnie. Legry wciekle tupn nog. Diabli by ci wzili z twoimi urojeniami!! zarycza niesamowicie. Przesta gada! ... Suchaj! szepna kobieta wskazujc na stojcy w kcie staryzegar, ktry w tej chwili zacz wydzwania godzin. Legry mimo woli naliczy dwanacie uderze. Pnoc! wieloznacznym szeptem kontynuowaa moda kobieta, wstajc i podchodzc do drzwi, za ktrymi wida byo schody prowadzce na grne pitro. Syszysz? dodaa chwytajc go za rk icignc za sob na korytarz. Z gry dochodziy guche kania i jki. Kolana Legry ego dray kurczowo, wpi si w rk swojej towarzyszki. We swoje rewolwery i id tam... Dlaczego si nie ruszasz z ironi powiedziaa Cassy. Nie, ja tam nie pjd osabionym gosem odpowiedzia Legry, zawracajc szybko do saloniku. Dlaczego to? Przecie ty nie wierzysz w duchy. Nie mj drogi mwia Cassy, trzymajc jego rk jak w elaznych kleszczach teraz ju ja ci zmusz, abyposzed to obejrze eby ci dowie, e niekamaam. I z wysikiem pocigna do korytarza opierajcego si i drcego ze strachu Legry ego. Pu mnie! ... Pu przeklta wiedmo! krzycza Legry, usiujc wyrwa si z silnych rk Cassy. Wreszcie natywszy wszystkie siy zdoawyrwa si i skry w saloniku. Cassy, miejc si podya za nim. No i c, przekonae si? zapytaa patrzc na jego blad z przeraenia twarz. eby ci diabli wzili!! mrukn odwracajc si od niej. Potem podszed do kredensu, wyj butelkwdki i wypi chykiem tak porcj, e od razu zaprszy sobie gow. Wypiwszy do dna, kaza si odprowadzi do sypialni, skoro za zasn twardym snem, Cassy wymkna si z triumfujcym umiechem. Przy pomocy oddanego Murzyna udao jej si doprowadzi spraw do tego stanu, e Legry zacz nocowa poza domem u swegossiada. Wszystko to Cassy robia w tym celu, aby przyspieszy i uatwi ucieczk. Wkrtce wszystko byo gotowe do drogi i pewnego wieczoru gdy Legry wyjecha na noc, Cassy upewniwszy si, e na dworze nikogo nie ma, wbiega do pokoju, gdzie Emmelina pakowaa niezbdne rzeczy. W kapelusz i idziemy powiedziaa moda kobieta. Czy nie za wczenie?? zapytaa Emmelina. Nie odpowiedziaa Cassy najodpowiedniejsza pora. Ale mog nas zauway. Na tym wanie mi zaley. Dlaczego?? ze zdziwieniem zapytaa Emmelina. Bardzo proste z umiechem odrzeka Cassy. Teraz uciekniemy tylko dla pozoru,wanie po to, aby nas zauwayli Sambo i Quimbo. Podczas gdy bd oni czynili przygotowania do pocigu, my przepyniemyjezioro do polany, ktra cignie si a do tylnego wejcia naszego domu. Na wodzie nie pozostaj lady. Szuka nas bd w trzcinie, a my tymczasem spokojnie wrcimy do domu wprost na gr, gdzie schowaam w dwch kufrach pociel i ywno na cay tydzie. Legry, aby odszuka nas, urzdzi prawdziwe polowanie, lecz speznie to na niczym. My za przez jaki czas bdziemy mieszkay na grze i, jak tylko zajdzie potrzeba, bdziemy wszystkich straszy rnymi sztuczkami. W kocu zapomn o nas, a wtedy ju ostatecznie uciekniemy. Obie kobiety przez nikogo nie zauwaone, wyszy z domu, przeszy przez podwrze iskieroway si ku jezioru. Ale na wprost nich ukaza si sam Legry, ktry postanowi nagle przespa si pomimo strachu w domu. Cassy, ale to on! z przeraeniem krzykna Emmelina. Tym lepiej. Biegnij! rzeka Cassy, biegnc co si starczyo i cignc za sob dziewczyn. Zauwaywszy uciekinierki Legry krzyczc wciekle j nawoywa Murzynw. Emmelina bliska omdlenia chciaa si zatrzyma, ale Cassy wycignwszy zza pasa sztylet zagrozia jej mierci. Pogrka poskutkowaa, Emmelina nie zemdlaa i mnie podya za Cassy. Po chwili znalazy si w trzcinie. Doskonale! zawoa ze miechem Legry same weszy w zasadzk! Hej, Sambo, Quimbo. W trzsawisku s dwie uciekinierki.Pi dolarw daj za schwytanie! Spuci wszystkie psy z acuchw. Wkrtce zbiega si zgraja Murzynw, zwabiona przyrzeczon nagrod. Czy mona strzela, jeli nie uda si schwyta ywcem? zapyta Sambo. Cassy moecie zastrzeli. Nawet bd wam za to wdziczny. Lecz Emmelina jeszcze mi jest potrzebna. Sambo pobieg do domu po bro. Zaraz po tym tum przeladowcw z pochodniami w rkach, wyprzedzony szczekajcymi brytanami ruszy ku trzsawisku. Tymczasem uciekinierki dotary do jeziora, przeprawiy si na drugi brzeg i tyl nym wejciem wrciy do domu, gdzie w tej chwili nie byo ywej duszy. No, polowanie zaczo si! szepna Cassy, stojc przy oknie w bawialni. Naraz zauwaya pk kluczy, pozostawionyprzez plantatora na stole. Nie namylajc si dugo, wzia go, otworzya kas i wyja z niej paczk banknotw na drog. Niedugo potem obie kobiety weszy na strych. Cassy zapalia wiec i pokazaa Emmelinie dwa posania, skrzynk z ywnoci i wiele przedmiotw domowego uytku. Nie zapomniaa nawet zaopatrzy si w ksiki i robtki rczne... Bya druga w nocy, kiedy straszliwa wrzawa obudzia obie uciekinierki. Emmelinazerwaa si przeraona na rwne nogi. Uspokj si! pocieszya j Cassy To wracaj nasi przeladowcy. Powtarzam ci: nie lkaj si. Tym razem Legry trudzi si nadaremnie. ROZDZIA XXI Mczestwo Legry wyla sw wcieko na Toma, ktry by najstosowniejszym kozem ofiarnym, tym bardziej, e Murzyn na wie o ucieczce niewolnic, umiechn si radonie. Poczekaj, ty czarna bestio mrukn, potrzsajc piciami. Wszelako Tom by najdzielniejszym i najpewniejszym robotnikiem Legry chcc nie chcc musia go oszczdza. Tymczasem zwoa swych ssiadw z psami, aby urzdzi nagonk na zbiegw... No, wesoe bdzie polowanie! mwia Cassy, patrzc na podwrze przez szczelin. Rzeczywicie na murawie przed domem harcowao kilku jedcw. Wszyscy przyprowadzili ze sob partie niewolnikw isfory psw. Mimo swego skpstwa Legry czstowa ich trunkami i zakskami. Nagonka trwaa bardzo dugo, oczywicie bez skutku. Cassy zoliwie przygldaa si, jak Legry, zabocony i zmczony zsiada z konia i ucieszya si na widok rozczarowanych min Quimbo i Sambo. Legry wszed do bawialni i poleci zausznikom: Przyprowadcie do mnie Toma. Jestem pewny, e ten szubrawiec wie, gdzie si one ukryy. Sambo i Quimbo nienawidzili si wzajemnie, ale przede wszystkim czuli siln nienawi do Toma. To te z gorliwoci niezwyk pobiegli po Toma, wiedzc z gry, e nie obejdzie si bez cigw. Tom za od razu wyczu, e zblia si jegoostatnia godzina. Zawoa wic w zachwycie: Panie, w rce Twoje oddaj swoj dusz!... A, nareszcie jeste! przyj go Legry wciekym rykiem. Zakatuj ci, jak parszywego psa! ... Wiedz, e ci zabij! Jak pan sobie yczy spokojnie odpowiedzia Tom, zagldajc miao w nalane krwi oczy swego kata. Wiem bez ciebie, bydl! ... Powtarzam, e zabij ci bez litoci, jeli nie powiesz mi, gdzie s uciekinierki. Tom milcza. Syszae czy nie?? ! rycza plantator,uderzajc go pici po twarzy. Panie odezwa si agodnie Tom. Z radoci oddabym na rozdarcie swe ciao,gdybym mg uratowa pask dusz. I otochce mnie pan zabi, poniewa nie chc popeni zego uczynku. Przeto bagam pana, aby nie gubi swej duszy zbrodni! Nastpio milczenie. Legry milcza, patrzcna Toma zgaszonym spojrzeniem, wyraajcym, przesdn zgroz i gbokie zdumienie. W pokoju zalega taka cisza, e mona byo sysze miarowe tykanie starego zegara. Lecz czas prdko upywa. Wydajc guchy krzyk, plantator rzuci si na sw ofiar i jednym silnym ciosem przewrci j na ziemi... Tej dugiej i ciemnej nocy nieszczsny niewolnik, ktry tak mnie znosi wszystkie mki w imi swych przekona, nie by samotny. Przy nim by kto zesanyna pomoc, kto, czyja obecno przejmowaa go dreszczem bogoci. By to anio wiatoci, ktry wspiera nieszczsnego mczennika do ostatniej chwili. I pki Tom mg mwi, wymawia sowa przebaczenia, wiary, nadziei i mioci. Zdumiony jego nadziemsk cierpliwoci Sambo rzek: Wkrtce zdechnie, panie, nie warto si z nim guzdra. C ty rk swych aujesz? zawoa Legry, byszczc oczyma. Bij go, pki niezdechnie! Tom z trudem otworzy oczy, zalane krwi i uwanie spojrza na Legry ego. Biedny nieszczsny czowieku rzek. Wadza twoja nade mn skoczya si... Nie moesz mi ju nic zego wyrzdzi... Przebaczam ci. Zamkn powieki, po czym gowa jego opada. Straci przytomno. Czy skona? zapyta Legry, nachylajc si nad ofiar. Zdaje si, e to koniec... Teraz ju nie bdzie szwargota. Dogada si! Lecz Tom jeszcze nie umar. Jego mstwo icierpliwo wywary gbokie wraenie na Murzynach. Zauwayli, e jeszcze yje, lecz ukryli to przed panem. Skoro odszed, ostronie uoyli swego towarzysza na posaniu i zaczli go pielgnowa, jak gdybyycie posiadao dla jak warto. Quimbo pobieg do gospodarza, wyprosi szklank wdki, rzekomo dla siebie i wla j do garda Tomowi, ktry wnet zacz wraca do przytomnoci. O Tomie, jakemy si le z tob obeszli! mwi klczc i podtrzymujc jego gow. Przebaczam wam z caej duszy odpowiedzia sabym gosem Tom. Tomie, kim jest ten Chrystus, ktrego stale wzywae? zapyta Sambo, ktry rwnie klcza. Naiwne pytanie oywio Toma. Oczy jego rozbysy ogniem wiary i mioci, gos jego okrzep i zachwyconymi sowami j . A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{AA`~ ( c))P c*Y *6$ T+/ _,wielbi Boga. Sambo i Quimbo pakali gorzko, suchajc konajcego. Biedni bracia moi szepn Tom z radoci znisbym gorsze mczarnie, gdybym was mg nawrci. Boe mj, bagam ci, owie ask swej nauki te dwie zabkane duszyczki! Ostatnia modlitwa Toma zostaa wysuchana. Sambo i Quimbo zmienili si gruntownie i niebawem stali si szczerymi chrzecijanami. ROZDZIA XXII mier Toma W dwa dni potem przed gankiem domu plantatora zatrzyma si elegancki powz, z ktrego wyskoczy mody przystojny pasaer. By to Jerzy Shelby. Trzeba wiedzie, e list miss Ofelii utkn gdzie po drodze na dwa miesice i przyby do celu dopiero wwczas, gdy Tom znajdowa si na plantacji nad rzek Czerwon. Niestety w tym czasie pan Shelby chorowa ciko. Wkrtce potem umar. ona i syn uporzdkowali powikane sprawy majtkowe. Sprzedali ferm i urzdzili si na nowym gospodarstwie. Dopiero wwczas mogli pomyle o wykupieniu Toma. W tym te celu pani Shelby wyprawia Jerzego w podr. Po dugich a ponnych poszukiwaniach, natkn si przypadkowo na pewnego staruszka, ktry zna osobicie Legry ego i Toma. Poinformowany wsiad natychmiast na statek, kursujcy po rzece Czerwonej. Lecz w domu Legry ego czekaa go smutnanowina. Pobieg do spichrza, gdzie lea Tom. Biedny niewolnik y jeszcze, ale nie czu ju adnych cierpie. Ledwo dysza, a jednak dusza jego bya tak silna, e walczya ze mierci; wieczorami, gdy zbierali si w okoo niego po kryjomu skruszeni niewolnicy, stara si jeszcze ichkrzepi sowami otuchy. Jerzy na widok skatowanego ciaa swego wychowawcy, omal nie straci przytomnoci. O Panie! zawoa. Jak moge do tego dopuci?! Wuju Tomie, drogi stary przyjacielu, czy poznajesz mnie? Tom z ledwoci podnis powieki i cicho wyszepta: Niewypowiedziane miosierdzie Pana naszego dao mi na ou cierpie najwysze pocieszenie. O, Tomie... drogi Tomie... spjrz na mnie... powiedz mi jeszcze kilka sw! Czy poznajesz mnie Tomie?... Jestem twoim Jerzym... ktrego... tak kochae? Tak... master... Jerzy z wysikiem wykrztusi Tom wytywszy siy, zoy donie i doda: Chwaa Ci, Panie! ... Mylaem, e zapomniano o mnie... a ty... pozwolie mi... przekona si... e mnie pamitaj... O, jakie to dla mnie szczcie... mwi oywiajc si e ujrzaem pana, master Jerzy! Teraz umr spokojnie... Nie drogi Tomie, nie umrzesz zawoa Jerzy, okrywajc go pocaunkami. Uratuj ci... przyjechaem po ciebie, aby ci zabra do domu... zawoam lekarzy, wylecz ci i wszystko bdzie po dawnemu... Nie, master Jerzy, spni si pan. Najwyszy wezwa mnie. Tam bdzie mi lepiej, ni gdziekolwiek bdzie na ziemi... Ach, Tomie, nie mw tak! To mnie zabija! O biedny mj przyjacielu! Nie nazywaj mnie biednym, master! Przedtem byem biedny, ale teraz skoczyo si moje cierpienie... Przede mnwrota niebios stoj otworem... Zwyciyem... Pan pomg mi zwyciy... Niech si wici imi Jego na wieki wiekw!... Nie opowiadaj panie biednej Chloe, w jakim mnie stanie znalaze. To bdzie zbyt bolesny cios dla niej... Mie dzieciaki moje...moja droga dziewczynka... Powiedz im, ebybrali ze mnie przykad... Powiedz panu, dobrej mej pani i wszystkim domownikom... e kochaem ich bardzo... i e teraz kocham... kocham wszystkich ludzi... Nic niema dobrego poza mioci... O master Jerzy... Jakie to szczcie by chrzecijaninem... Wysiek zmczy go bardzo. Czarna jego twarz przybraa wyraz nieziemskiego spokoju i powagi uroczystej. Kto moe... odebra... nam... mio Chrystusa? wyszeptay jego zsiniae usta. Jeszcze jedno westchnienie i Tom wyzion ducha. Jerzy Shelby dugo spoglda na zwoki mczennika w pobonym milczeniu... Wreszcie, syszc za sob szmer, odwrci si. Za nim sta Legry. Majestat mierci poskromi nawet dzik natur tego okrutnika. Wycisn pan z niego wszystko co byo moliwe rzek Jerzy, wskazujc na zwoki Toma. Martwe ciao nie jest panu potrzebne. Niech mi pan je sprzeda... Pragn je sam pogrzeba. Nie handluj padlin warkn Legry. Moe pan wzi je za darmo i pochowa gdzie chce. W pewnej odlegoci od plantacji wznosi si wysoki pagrek. Tu wanie Jerzy przy pomocy Murzynw z plantacji wykopa mogi i tu zoono zwoki starannie zawinite w paszcz. Panie! zawoa Jerzy, padajc na kolanaprzed wie mogi starego przyjaciela. Przysigam ci, e bd czyni wszystko, cojest w mej mocy, aby zmy z mej ojczyznyhab niewolnictwa. ROZDZIA XXIII Duchy Coraz czciej rozpowiadano na plantacji Legry ego, e w domu gospodarza strasz duchy. Przerne opowiadania, naocznych wiadkw napdzay trwogi Murzynom, a nawet samemu plantatorowi. W dniu pogrzebu Toma, Legry czujc jaki niepokj, pojecha do ssiadw i upi si doupadego. Omielony pod wpywem winnych oparw, wrci pn noc do domu, przewiadczony, e tym razem nie ulknie si adnych diabw i duchw. Ledwo zdy wej do domu, ogarno go straszliwe przeraenie. Bezprzytomnie wbieg do swego pokoju, zamkn drzwi zasob na klucz i schowa go pod poduszk. Nastpnie umieci par nabitych pistoletwna stoliku nocnym i pooy si w ubraniu na ku. Wkrtce zmorzy go sen. niy mu si jakie jki, krzyki i dziwne koszmarne oblicza. Ockn si i ujrza krztajc si w pokoju zjaw w dugim przecieradle. Chcia krzykn, skoczy na prno, by jak gdyby sparaliowany. Zjawa podesza do stou i zgasia lamp. Nastpnie przysuna si do, dotkna jego czoa zimn jak ld rk i guchym gosem trzykrotnie wymwia jedno sowo: Pjd!! Pjd! Pjd! Przy wietle ksiyca ujrza, jak mara momentalnie znika, jak gdyby rozpywajcsi w powietrzu. Na koniec zdoa si poruszy. Skoczy na rwne nogi i rzuci si ku drzwiom. Niestety, byy zamknite. Wydajc straszliwy krzyk, Legry osun si na podog i zemdla. Nawet jego potna natura nie wytrzymaa, skutkw cigego pijastwa i zbyt okrutnych przej. Odtd gorczka nie opuszczaa go. Majaczy, miota si niespokojnie, trapiony straszliwymi zmorami. Poniewa sza jego sta si niebezpiecznym, wic trzeba go byo zwiza. Niebawem, nie odzyskawszy przytomnoci, umar... Tymczasem nazajutrz po pogrzebie Toma, dwaj Murzyni widzieli jak z domu paskiegowyszy dwie biae postacie i z byskawiczn szybkoci zniky w trzsawisku. Zjawami byy oczywicie Cassy i Emmelina, ktre zdecydoway si wreszcie skorzystaze sprzyjajcych warunkw i uciec. Skoro dotary do lasu, zdjy z siebie przecierada, ktre siay taki postrach naplantacji. Cassy nosia czarn sukni. Gstadroga woalka zakrywaa jej twarz. Dziki swej powierzchownoci, stosownemu strojowi, znajomoci jzyka hiszpaskiego ipiknym manierom moga uchodzi za znakomit kreolk. Emmelina miaa gra rol jej sucej. W hotelu, w ktrym zamieszkay po przybyciu do miasta, zetkny si z JerzymShelby. Cassy domylaa si, kim jest, syszaa bowiem wiele o nim od Toma i obserwowaago ze swego ukrycia. Tote na statku, na ktry wsiedli, zwierzya mu si ze wszystkiego i prosia o pomoc. Jerzy przyrzek doprowadzi je do celu podry. Obok Cassy zajmowaa kajut jaka dama, Francuzka, nazwiskiem Tou, z dwunastoletni crk. Dowiedziawszy si, e Jerzy pochodzi z Kentucky, nawizaa z nim rozmow o jego ojczystym kraju. Cassy syszaa wszystko, co si w ssiedniej kajucie mwio. Pewnego razu syszaa, jak pani Tou powiedziaa Jerzemu, e swego czasu mieszkaa w pobliu majtku jego rodzicw. A czy zna pan farmera Harrisa?? zapytaa go. Znam go odpowiedzia Jerzy. Mieszkaniedaleko nas. Nie wie pan, czy ma jeszcze modego niewolnika, imieniem Jerzy. Nie. Jerzy, ktrego dobrze znaem, poniewa by mem sucej mojej matki,uciek do Kanady... Uciek? zawoaa pani Tou, skadajc rce. Dziki Bogu! O, jaka jestem szczliwa... Niech si pan nie dziwi: Jerzy jest moim bratem... Jest pan zdumiony? O, to bardzo proste, Jerzy by jeszcze dzieckiem, kiedy sprzedano mnie jakiemu plantatorowi z Poudnia. By to niezwykle szlachetny czowiek. Zawiz mnie do Zachodnich Indii, wyzwoli mnie tam i oeni si ze mn. Umar niedawno, wic wracam do Kentucky poszuka swego brata. Syszaem, jak mwi o siostrze Emilii, ktr sprzedano na Poudnie zauway Jerzy. To wanie ja jestem. Niech mi pan powie, co pan wie o losie mego brata. Jest to wspaniay czowiek, bardzo przystojny i zdolny. Lecz pan jego przeladowa go bardzo. A ona jego?? Moda, pikna, mdra i zdolna. Moja matka wychowaa j jako wasn crk. Mj ojciec kupi j, kiedy miaa dziesi lat, w Nowym Orleanie. Cassy ze skupion uwag przysuchiwaa si tej rozmowie. Skoro Jerzy wyszed na korytarz, dobiega do i zagadna: Czy nie wie pan, u kogo ojciec paski kupi dziewczynk, o ktrej pan opowiada. Zdaje si, e by to niejaki Simon. Wielki Boe!! zawoaa Cassy i upada nieprzytomna na ziemi. Okazao si bowiem, e Eliza jest crk Cassy. ROZDZIA XXIV Starzy przyjaciele Pani Tou zaprzyjania si z Cassy. Razem pojechay do Kanady i zaczy szuka Jerzego Harris i jego ony. Wkrtce wpadyna lad misjonarza i dowiedzia si od niego, e Harris owie znajduj si w Montrealu. Istotnie, Jerzy Harris z rodzin od piciu lat mieszka w Montrealu i pracowa w zakadzie mechanicznym. Mieszka w maym, bardzo schludnym i adnym domku. Oprcz syna mieli jeszcze czteroletni creczk. Jerzy w wolnych chwilach czyta wiele i studiowa ulubion mechanik. Mona sobie wyobrazi rado, jaka zapanowaa w tym domu, kiedy przyjechaamatka Elizy, Cassy i siostra Jerzego, pani Tou. Oczywicie Cassy zostaa ju u swoichdzieci, pani Tou za bya u nich kilka tygodni w gocinie. Cassy w krtkim czasie staa si gboko wierzc i praktykujc chrzecijank. Ulegajc probom pani Tou, wszyscy razem,nie wyczajc oczywicie Emmeliny, pojechali do Francji, gdzie pani Tou posiadaa majtek ziemski. Podczas przejazdu przez ocean Emmelina tak si spodobaa pomocnikowi kapitana, e od razu owiadczy si o jej rk. By mody iprzystojny, wic niebawem pozyska jej serce. Jerzy wstpi we Francji do instytutu technicznego i skoczy go po czterech latach z doskonaym wiadectwem. We Francji zaczy si rozruchy, wic rodzina Harris wrcia do Ameryki. O zamiarach jego na przyszo niechaj opowie wam zakoczenie listu, napisanego przeze do jednego z kolegw z instytutu; Jeszcze nie zdecydowaem si na okrelony wybr. Oczywicie mgbym stosowa si do Twej rady i przypisa si tu do biaych, od ktrych si nie rni powierzchownoci. Ale nie czuj do tego adnej ochoty. Wszystkie moje sympatie pozyskaa czarna rasa. Wyznam Ci szczerze: najgortsze moje yczenie to odrodzenie afrykaskiej nacji. Chc by czonkiem tylko wolnego i niezalenego narodu. Wic dokd si zwrci, aby znale waciw ojczyzn? Rozumie si tylko do Afryki. Istotnie na wybrzeach tego kontynentu widz mod republik, Liberi, utworzon przez energicznych i wybitnych ludzi, ktrzy zamali jarzmo niewoli. Tam pjd i tam znajd dla siebie teren do pracy. Kiedy bd na miejscu, napisz do Ciebie. Tymczasem egnaj. Twj Jerzy Harris. Wkrtce potem Jerzy z rodzin i z siostr wyjecha do Afryki, gdzie rozpocz oywion dziaalno spoeczn. Nie trzeba te zapomina o miss Ofelii i o Topsy. Wielkoduszna stara panna zawioza ze sob sw mod niewolnic do Vermontu.Topsy tak si nawrcia, e majc lat szesnacie przyja chrzest, wstpia do gminy misjonarskiej. Wkrtce potem wyrnia si i zostaa wysana jako misjonarka do Afryki. Dodajmy jeszcze, e Cassy po dugich poszukiwaniach znalaza wreszcie swego syna. Ten mody i energiczny czowiek uciek kilka lat przed wyzwoleniem Cassy na Pnoc, gdzie przyjaciele ludzkoci przyjli go gocinnie, dali mu wyksztaceniei umiecili na dobrej posadzie. ROZDZIA XXV Jerzy Shelby W domu Shelby oczekiwano Jerzego z wielkim zniecierpliwieniem. Pani Shelby siedziaa w bawialni, kiedy na progu stana ciotka Chloe. Jej okrga czarna twarz byszczaa radosnym oczekiwaniem. Czy nasz panicz nie napisa nic o moim staruszku?? zapytaa ciotka Chloe. Nie. Prawdopodobnie chce nam sprawi niespodziank. Kiedy mj stary wrci, nie pozna swych dzieci kontynuowaa ciotka Chloe. Chopcy s ju wysi ode mnie, a dziewczynka jest niezmiernie tga... Boe wielki, czy nie zaturkotay koa? Tak jest, jad! I mrs. Shelby wybiega na ganek. Pki matka i syn obejmowali si czule, ciotka Chloe rozgldaa si w okoo w milczeniu. Sowa uwizy jej w gardle. Biedna ciotko Chloe odezwa si wreszcieJerzy. Gotw by em odda wszystko, co posiadaem, aby sprowadzi wuja Toma, lecz... nie mogem ju nic zrobi... Pan naszzabra go do siebie... Mrs. Shelby krzykna, lecz ciotka Chloe zachowaa milczenie. Mrs. Shelby wprowadzia j do bawialni i usadzia na kanapie obok siebie. Ciotka Chloe opucia siwiejc gow na ramieniu swej pani i gono zaszlochaa. Przez kilka chwil syszao si w bawialni jedynie westchnienie i kanie. W kocu Jerzy opanowa si. Przysiad si do biednej wdowy, uj jej do i w prostych sowach zda spraw z ostatnich chwil Toma. y jak wity i jako wity umar ocierajc mokre oczy rzeka ciotka Chloe. W trzy tygodnie po powrocie Jerzy Shelby zebra wszystkich swych niewolnikw. Ku ich najwyszemu zdumieniu, Jerzy podszeddo nich ze stosem dokumentw. Byy to akta wyzwolenia niewolnikw. Lecz Murzyni pakali i wzbraniali si przyj wolno z rk swego pana. Na co nam wolno? mwili niektrzy. Czy le jest nam u pana? Nigdzie nie bdzienam tak dobrze. Jerzy z ledwoci uspokoi ich i rzek: Moi przyjaciele! Nie zamierzam was wypdzi, jak zdaje si mylicie. Moecie zosta, jeli chcecie, ale od dnia dzisiejszego jestecie ludmi wolnymi i za sw prac bdziecie pobiera zapat. W razie mojej mierci, nie bdziecie ju pod grob, e moecie wpa w ze rce. Mamnadziej, e nie bdziecie naduywa wolnoci i zostaniecie nadal uczciwymi i pilnymi pracownikami. Dzikujcie Bogu przyjaciele, e darowa wam wielki dar wolnoci. Wszyscy osunli si na kolana i zaintonowalihymn dzikczynny. Jeszcze jedno sowo odezwa si nastpnie Jerzy. Czy pamitacie wuja Toma? Jake moglibymy zapomnie naszego dobrego nauczyciela? Syszelimy, e nieborak umar. Tak, umar odpar smutnym gosem Jerzy i opowiedzia im, w jakim stanie znalaz Toma i co mu biedny mczennik powiedzia. Nad jego grobem, przyjacielezakoczy zoyem przyrzeczenie, e nigdy nie bd mia u siebie niewolnikw i e wszystkich was wyzwol. Nie zapominajcie, e zawdziczacie sw wolno wanie nieboszczykowi Tomowi. Pamitajcie o tym zawsze gdy zobaczycie jego chatk lub kogo z jego osieroconej rodziny. Niechaj chata wuja Toma bdzie dla was pomnikiem tego piknego czowieka, pomnikiem, ktry zawsze bdziewam przypomina go i budzi w was pragnienie pjcia w jego lady. Obycie bylirwnie pobonymi, uczciwymi i dobrymi chrzecijanami, jakim on by do grobowej deski. KONIEC -----Konwersja: rpg6@go2.pl Murzynach. Zauwayli, e jeszcze yje, lecz ukryli to przed panem. Skoro odszed, ostronie uoyli swego towarzysza na posaniu i zaczli go pielgnowa, jak gdybyycie posiadao dla jak warto. Quimbo pobieg do gospodarza, wyprosi szklank wdki, rzekomo dla siebie i wla j do garda Tomowi, ktry wnet zacz wraca do przytomnoci. O Tomie, jakemy si le z tob obeszli! mwi klczc i podtrzymujc jego gow. Przebaczam wam z caej duszy odpowiedzia sabym gosem Tom. Tomie, kim jest ten Chrystus, ktrego stale wzywae? zapyta Sambo, ktry rwnie klcza. Naiwne pytanie oywio Toma. Oczy jego rozbysy ogniem wiary i mioci, gos jego okrzep i zachwyconymi sowami j . A48jx}jӺA48j4jA4 }x} j@jj{