.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS WIERNARZ 003Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ Pc_caJc-?c9%2c :3 ;4 F konia. Walczyo z nim dwu powstacw pierwszorzdnego znaczenia, ktrych mia rozkaz uj ywcem. Jeden mu ywcem uszed, a drugi zosta zabity nie udzieliwszy o sobie adnej wiadomoci. Nade wszystko akty, ktre rozsiekany mia w rku, przepady utopione w rzece. Oficer by wstrznity a do granic rozpaczy. Zabroni chopom pod najsroszkar chowa w ziemi ubitego buntownika. Kaza, e ma tak zgni, jak tam ley na boniu i eby go w oczach caej wsi ptacyw sztuki roznieli. Kiedy ranni i zabici onierze zoeni zostali na wozach wysanych som i karawana podwd wolnoodjechaa dowdca rozkaza jednej grupieswoich podwadnych pa konie w stodole sianem, a innej przeszukiwa dwr, dziedziniec, ogrd, piwnice i najblisze otoczenie folwarku. Czu konieczno wywarcia na kim swej wciekoci i wzicia odwetu za tak fatalne niepowodzenie. Chcia mie w rku pann, co w tym domu mieszkaa, a ktrej nigdzie,wrd najdzikszych zdarze tego czasu niemg zapomnie. Wszake to ona ukrywaa tutaj dwu inspiratorw sprzysienia. Posania ich jako nieodparte dowody winy jeszcze w duej stancji leay. Grony oficer przemierza cay dwr, pusty najzupeniej sam zaglda w kryjwki, boczne izdebki, w sienie i na schody. Idc tak ze stancji do stancji znalaz si wwielkiej sali z gorzelnianymi statkami a stamtd wkroczy do nastpnego pokoju, gdzie ongi mieszka legendarny Dominik a skd tego ranka wyskoczyli przez okno w ogrd dwaj spiskowcy. Pokj by dugi, bezmebli. Pobudza niejako do tego, eby w nimspacerowa. Oficer Wiesnicyn chcia by sam. Zacz machinalnie, nie wiedzc o tymzgoa, wasa si z kta w kt. Zwaliy si na niego okrutne myli i potworne uczucia. Ten pusty, zniszczony dom przypomina mu gniazdo rodzinne w gbi Rosji. Przygoda, ktra mu si dopiero co zdarzya w pocigu i walce z dwoma powstacami, ukazaa w szczeglnym wietle wszystkie zdarzenia tej wojny. Gucha mciwo, nie dajca si ugaska zgryzota wynikajca z nieszczliwej mioci, nurtowaa w tym wszystkim. Oficer czu w sobie wzgard do siebie... Tamten, obskoczony przez sodatw, stojcw koszuli nad urwistym brzegiem, woa sowo, szarpice jak razy knuta. Sowo rozjuszao, palio do koci. Trupem leg zato na pastwisku, oddany wronom. Lecz oto inne sowo drgno w pamici i zakrakao zakrakao jak dzikie ptactwo nad trupem. Frazes z Hercenowskiego [20] artykuu, cinity rosyjskiej duszy ku obronie Polski: Id std precz albo szarp jak kruk nasze trupy... Gboki miech, jak gdyby czyj miech zewntrzny, zahucza w piersi: ... kluj woronom naszi trupy... Nie byy to wyrazy, lecz jakby widok krwi ciekajcej po nagim paaszu. Tre ich zlepia si ze wspomnieniem dokonanych zdarze, zescha w rude jedno. Mody dragon chodzc po izbie co przeklina najstraszliwszymi wyzwiskami Moskwy szarpa si w sobie jak wilk na acuchu co pewien czas szlocha w gbi piersi, zy nie ronic z oczu. Och, tak niedawno... W kole modych przyjaci czyta sam wzniose inwektywy genialnego emigranta. Nie tylko bra je w serce, nie tylko nimi oddycha, lecz sta w szeregu tamtych. Teraz, ogarnity uczuciem powinnoci , jak kruk trupom wydziobywa oczy. Wiedzia, e si w nim nie oprze nic tej powinnoci , ktr w duszy rosyjskiej nitoway wieki, na pniu pod katowskim toporem i ka. Nagie ciany tego pokoju zdaway si nawiewa do serca rozpaczy, wpdza w yy jad mierci. Byo co w tej izbie, co si wymiewao z samopewnoci dzikiej potgi, z siy i jej rozptania, ze zdrowia cia i z ycia istot. Co tu stowarzyszao si z czowiekiem takie samo jak on, a zgoa inne wasao z nim w samotni tejnieistniejcy cie patrzc wygniymi oczami trucha w jego ywe czucia, w mn jego mczarni wyzywajc na rk przeciwno. Kiedy jedziec oglda si za siebie, widzia tylko dawny py i miecie podogi, kurz grub warstw zalegajcy kty, na ktrym niczyja od dawien dawna nie stana noga. Widok tego kurzu nie uspokaja, lecz podnieca. Oczy szukay na nim ladu stp tego, co si w tym miejscu nie mg, nie zdoa zwalczy za ycia i z yciem walczy po wasnej mierci. Oficer Wiesnicyn sysza by za dawniejszych bytnoci klechd o Dominiku . Teraz j mia i czu w sobie. Ogarna go tutaj, chwycia ni to ramionami samowadna nuda ycia wstrt do czynw, ktre wykonywa i mia wykona zrozumienie jaowoci wszystkiego, co byo w tej walce mstwem, tgoci charakteru, wojennym rozumem i wiadomym czynem. Po tylu trudach i czynach puste mia rce, a w sobie nie dusz czujc, lecz jakby wycie wilka w ostpie. Po mstwie, walce, pracy, niespaniu zajrzao mu w oczy moskiewskie pytanie: po co to wszystko? W trakcie, gdy tak defilowa z kta w kt gabinetu Dominika, usysza cichy, przecigy jk, nie wiedzie skd wychodzcy. Zatrzyma si. Nasuchiwa. Jk powtrzy si i trwa z nieznon monotoni. Oficer spostrzeg, e ten gos pynie z ssiedniej sali. Skradajc si na palcach, przyszed do jego rda. Wsparszy si na rkach o brzeg kadzi, gimnastycznym podwigniciem unis swe ciao z ziemi i zajrza do wntrza wielkiego naczynia. Z jego dna patrzyy naoczy powstaca gorejce jak pomienie. Dragon siad na brzegu obwodu kadzi, przerzuci nogi i zeskoczy do wntrza. Zamia si z grubiask radoci. Nareszcie co znalaz, czym mona bdzie zdawi chandr , ci jednym zamachem eb wzburzeniu duszy. Wydoby zza pasa pistolet i skierowa jego luf midzy oczy lecego. Kto jeste?? spyta. Powstaniec rzek Odrow. Skde si tu wzi?? Jestem ranny. Gdzie ci raniono?? W bitwie. Jakie masz rany?? Mam ran w biodrze, od kuli... Kto ci tu ukry?? Ksi milcza. Wiesnicyn pokiwa gow. Zrozumia. Oczy mu przesonia zadymka wciekoci. Spyta: Ta panna ukrya ci tutaj?? Ksi milcza. Aresztuj ci!! rzek Wiesnicyn. Po co? Zabij mi. Trzymasz w rce nabity pistolet. Jeeli onierz! Jeeli oficer! Wystrzel! Przecie umiecie rannych mordowa. Wiesnicyn patrza mu w oczy, bro odwiedzion trzymajc w obwisej rce. Byo dla odraajce to polskie mstwo... Mrukn: Wstawaj!! Aresztuj ci! Gdy mnie std zabierzesz, umr wam w drodze. W wizieniu nic nie powiem, gdybymwyy. Jestem prosty onierz. Wystrzel! Postpi, jak zechc. Jeeli pan nie wystrzelisz, postpisz jak tchrz! Milcze!! Gdybym mg stan na nogach, zabibym ci jak psa! Wic i ty mnie zabij jak psa! Jestemy miertelni wrogowie. Nie jeste wrogiem godnym mnie, niewolniku. Niech ju raz przestan cierpie!! Och! ...Le tutaj, kochanku piknej panny. Oficer stojc nad tym czowiekiem zamylisi, zaduma gboko. Miae podnie rki wystrzeli midzy oczy tamtego? Miae odej? Jeszcze bardziej wzmog a si w nim zgryzota. Znowu w miech... Odwrci si ze wstrtem, uczepi brzegu kufy, dwign na rkach i wyskoczy na zewntrz. Wanie nadcigna partia onierzy, ktra cigaa bya powstaca na koniu. Jedcy wracali na rumakach zhasanych, dymicych si, t obwieszonych pian z niczym. Wachmistrz zda raport, e buntownik na dragoskim kasztanie dopad do lasu, skoczy w bok z drogi jak to wytropili a pniej widoczniekluczowa po mchach i trawach, bo ju jego ladw nie mogli odnale. Rozdzielili si i obaw idc przeszukali cay las na wylot. Zjedziwszy go w rnych kierunkach, nigdzie na trop nie trafili. Cz onierzy, ktra czynia poszukiwania panny, wrcia rwnie z niczym. Pytano ludzi we wsi, ledzono i tropiono, lecz, wida, daleko ucieka... Oficer wysucha obudwu sprawozda w pospnym milczeniu. Czu wstrt do tego domu, jaki si ma do starych grobowcw. Wszystko mu byo jedno: strzeli midzy ponce oczy powstaca czy jecha w dalekie lasy. Namyla si. Kaza okiezna rumaki, zebra si i siada na ko. Lecz jeszcze wci wasa si w ganku. Czeka. Pragn, eby wrcia pikna panna. Chcia zrobi jej podarunek owiadczy z owym miechem wewntrznym, e skada w prezencie owego w kadzi. Widzia go i nie zabi, nie zabra ze sob. Chcia w jej oczach zobaczy bysk wdzicznoci, iskr wzruszenia, blado strachu, r wstydu, ludzkie spojrzenie... Nic nie wskazywao nato, eby nadesza, a przecie czeka z ufnoci znan tylko rozkochanym duszom. onierze od dawien dawna siedzieli na koniach. Wskoczy na swego. Odjecha z zamknitymi oczami, z noc w duszy i z niepojtym krzykiem w tej nocy. -------- [18] Machnicki Kazimierz (1780 - 1844)-jeden z najwybitniejszych przywdcw zaoonego w Krlestwie Kongresowym w 1821 r. Towarzystwa Patriotycznego, najbliszy wsppracownik Waleriana ukasiskiego. Ta tajna organizacja o celach narodowowyzwoleczych zostaa odkryta w1822 r., a jej kierownicy z rozkazu ks. Konstantego uwizieni i oddani pod sd. [19] Miatienik (ros. )- buntownik, powstaniec. [20] Hercen Aleksander (1812 -1870)- wybitny rosyjski pisarz, filozof i publicysta, rewolucyjny demokrata; gorco popiera polsk walk narodowowyzwolecz. Przebywajc na emigracji redagowa w Londynie czasopismo Kooko ((Dzwon )demaskujc na jego amach system carskiego ucisku; gdy wybucho powstanie styczniowe, opowiedzia si za nim w szeregu pomiennych artykuw, wzywajconierzy rosyjskich do porzucenia walki przeciwko powstacom. 9 Nad wieczorem, gdy ju oddzia dragoski od paru godzin znik w lasach, panna Salomea wrcia do domu w towarzystwie Szczepana ze swej kryjwki na grze. Pobiegli obydwoje do rannego, eby go z kadzi wycign i zoy na posaniu. Niezwocznie te udali si nad rzek. Ze zwok Olbromskiego wypyno tyle krwi, e cay spache ziemi ni nasik. Panna Salomea przysiada nad zabitym. Nie mogapaka. Czowiek, ktry wczoraj patrza na ni rozumnymi i dobrymi oczyma, jedyny, ktremu by zawierzya, lea w postaci zeszpeconych szcztek. Nie rozumiaa ani kolei zdarze, ani zalenoci wypadkw od gbokich przyczyn, ani tego straszliwego chaosu, ktry j w sobie obraca jak myskie koo kropelk wody. Nie wiedziaa, e i ona sama jest malek przyczyn obrotu wielkiego koa. Nie mg jej tego wszystkiego wytumaczy ojciec, prosty, wierny onierz ani ranny powstaniec, prosty entuzjasta ani nikt z ludzi przecigajcych przez ten dom, ktry si sta jak sie publiczna. Czua, e jedni rzucili si w odmt walki wskutek zalepienia, ktre nie liczy i nie mierzy inni popchnici przez bdny rachunek inni porwani przez wielki sen wolnoci albo jej nadziej jeszcze inni z rozkazu, dla mody, idc w stadzie inni z tchrzostwa przed opini. Ten jeden, wczorajszy go, wiedzia, co cay chaos znaczy, mierzy jego si, bada kierunek i nastawia go na jak, sobie wiadom drog. On byby jej wytumaczy wszystko, byby nauczy, co znacz zdarzenia, bo mdro i sprawiedliwo wieciy si w jego oczach jak gwiazdy w nocy. Lecz oto ten wanie lea u jej ng, z gow rozcit, z ktrej goy paasz wyupa mzg. Nie moga paka. Dusia si od czego, cozatkao gardziel. Kazaa Szczepanowi, ebyprzynis rydel i wykopa grb dla tego czowieka. Stary kucharz siedzia na zgniym pieku wierzby i u skib onierskiego razowca, ktr by porzucon znalaz na stole w kuchni. Gdy powtarzaa rozkaz, j mrucze: Bd ta kopa!! Nic ino toto no, dwigaj,obsuguj, brudy jeich wyno. Tera znowu kop! Cicho!! Popatrz... Bd ta na niego patrza!! Szczepan!! Chce si takiemu gzi, to si gzi. Roboty dla nich na wiecie nie ma. A ty mu znowuj d kop! Cicho cicho!! ... Dy ja nie wrzeszcz. Nie robi, co potrza? Jeli Szczepan nie chce, to ja mu sama d wybior. A no rydel jest, stoi. Po chwili wsta ze swego pniaka i pocz oglda miejsce na maym wzgreczku, bliej ogrodu. Pchn rydel nog w mikk ziemi... Wykreli nim na murawie miejsce na chopa. Plun w gar i wzi si do kopania jamy.Pracowa w milczeniu, z naj zupeniejsz obojtnoci. Przez cay ten czas panna Brynicka siedziaa w gowach zmarego. Nie spostrzega, e zza wgw stodoy, zza drzew wysuwali si gospodarze wiejscy, baby i dzieci. czyli si w gromadki szepczce pomidzy sob. Utworzyo si z nich koo ciekawych widzw. Szczepan wykopa niegboki grb.Zmierzch pada, gdy przyszed, uj trupa za nogi i pocign do dou. Panna Salomea sza za zwokami do grobu. Zoone zostay w wilgotnej, wod podmokej ziemiiprdko zasypane czarnymi bryami. Wolno wracali obydwoje ze Szczepanem do dworu. Byo ciko i. Byo nudno i zimno w sercach. Patrzyli z odraz na czarny dach nakrywajcy siedlisko niedoli. Niechtnie wkraczali w progi. Gdy weszli, pierwsz czynnoci byo uprztnicie dwu pocieli wczorajszych goci, ktre jeszcze w duym pokoju leay. Panna Salomea wiecc sobie latarni zabraa si do roboty. Lecz gdy si zbliya i dotkna przecierade, koder, poduszek, przeja j awersja. Obiedwie pociele pokryte byy mnstwem wszy. Przyniesione tu zostay z ydowskich zajazdw, z chopskich tapczanw, z wyrobniczych legowisk ladterania si polskich wodzw po norach polskiej ndzy... Wszy zostay ywe, gdy dwaj ludzie znikli jak cienie... 10 Upyna poowa kwietnia. Dugotrwaa, wci nawracajca si zi ma wreszcie zelaa. Z gry za dworem, na ktrej wcijeszcze taiy si w krzakach szmaty niegu, spyny strumienie wiosenne. Wodne warkocze splatay si midzy sob w ruczaje, lnice na socu, i biegy przez piaszczyste pochyoci ogrodu. Zniszczone zostay poty, parkany, klomby,drogi gracowane a wiosenne wody bray w posiadanie stok gry, niepostrzeenie czynic ze pustkowie. Strumie, nieznany dawniej, bieg teraz przez rodek i w ukosogrodu ku rzece. Tylko jeszcze dwr sta na jego drodze. Moda trawa pucia si wszdzie. W tych czasach zdrowie powstaca zmienio si na lepsze. W okolicy kolana przestrzelonej nogi utworzy si olbrzymi wrzd i po kilku tygodniach pk wreszcie pewnej nocy jakby rozdarty od spazmatycznych krzykw rannego. Jakie byo zdumienie trzech osb, gdy z wntrza tego wrzodu wytoczya si oowiana kula! Po tym wypadku Odrow przyszed do siebie, cho by jeszcze bardzo wychudy iosabiony. Rany na jego gowie i ciele pogoiy si. Rozdarcie pod okiem dobrze zaroso i renica bya zupenie zdrowa. Gste wosy osoniy blizny rbane na czaszce. Ksi podnosi si z ka. Sam ju kusztyga, gdy trzeba byo ucieka i kry si w stodole podczas przemarszw wojsk. Sam o kiju sania si po domu. Pewnego wiosennego dnia stali z pann Salome w oknie sypialni. Pupinetti piewa przekrzywiajc gwk a co zobaczy, esoce tryska zza wiosennych obokw, to coraz goniej szczebiota. Przed oknem napustym dawniej gazonie pucia si jasna trawa lnic w ogniach wiosny tysicem modych pir. Wrd tego gazonu staa brzzka modociana, wysmuka i w drzewoju przerastajca, lecz jeszcze wiotka i chuda. Wte kobuczki stulonych listkw osypay jej prty, czub i boki. Poprzez t szat przezroczyst wida byo wszystkie prty i witki, kady pd i jego odnk. Brzzka staa w wiosennej zasonie jak anio, ktry by z przelotnych spyn obokw i spocz przez krtki czas na nieszczliwej ziemi. Ruczaje pdzc tu i tam w ogrodzie pozamulay dawne cieki, rozmyy granice niszczc wszystko, co na tej pochyoci zaznaczya swego myl i wola czowiecza. Rado niestrzymana, igraszka rozkoszy bytu drgaa w skrtach isplotach nagych strumieni, co z zatracon szybkoci pdziy w nizin. Jeden z takich przewija si w poprzek dawnych alejek i zahacza o gazon, na ktrym brzzka janiaa. Zmuli tu traw i rozpostar na niej t powok gliny obcej, przyniesionej z gry. Brzzka pia jego zimne wody i przedziwny umiech spywa z niej na strumie, czc oboje. Taki sam umiech zakwit na ustach ksiciat ojciec. Stary 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j  @jj{AA<P^ c = 6c >c ?k+) J @5 C Odrowa i panny Brynickiej. Cieszyli si widokiem drzewka i bujnej wody. Od tylu tygodni, w udrczeniu przeytych, swobodne tchnienie wesooci pierwszy raz z ich piersi wybiego. Skoczya si wreszcie sroga zima, ktrej okruciestwo najgbsz miar odczuwaniazmierzyli. Ciepem znowu tchn wiatr i ywotwrcze swe soki pucia martwa ziemia. Ta zima miniona zdaa si by jak przepa pusta, pena mroku jako czas niebyy. Przypatrywali si trawom, obokom i podnieli wzrok na siebie. Czy te i Dominik widzi t wiosn? zapytaa panna Salomea nie towarzysza, lecz raczej ogrodowej przestrzeni. adnego Dominika nie ma... odpowiedzia. A zapewne!! Nie ma... Sama go tu widziaam. Sen, jak moja choroba... Paska choroba to take sen?? Zy sen. A ta kula, co z rany wypada? To take sen? Prawda! Chciaam pana o co prosi... Mnie prosi?? Choby poow krlestwa! Na razie to tylko o t kul, ale za to ca. Niech mi j pan daruje. Dobrze. Dzikuj. A c pani bdzie ni robia?? C si kul robi?? Bd wojowaa. Z kim?? Mao to mam wrogw przed oczyma?? Jacy to s wrogowie?? A ju!! Bd wyliczaa... eby wymieni chocia jednego!! Niedugo pan std zniknie, jak poznikao wszystko. Skoro bd znowu samiuteka jedna i wyda mi si, e pan by... sen spojrz sobie na t kul i przekonam si, e pan tu by naprawd. Odrow zamilk. Gowa jego bezsilnie wspara si o futryn. Myla... Tyle nieopisanych, odraajcych cierpie znis w tej izdebce, w tym domu bezpaskim jak Polska a teraz na myl, ktr mu podsunito, e trzeba std znikn , odej drapiena bole, stokro gorsza ni wszystkie fizyczne, nowym, nieznanym narzdziem rozdara mu serce. Z ukosa, nie odrywajc gowy od futryny, spojrza na pann Salome. Po tylu trudach, niespaniach, biedach i prywacjach bya przepysznie zdrowa. Pierwszy wiosenny wiatr, ktry jej przybladych lic dopad, pomalowa je rem najsubtelniejszym, ozdobi czoo i szyj lekk pozot. Zby, biae jak najczystszy obok kwietniowy, umiechay si w psowych usteczkach. Mwia kiwajc gow: Ju si ydy w karczmie zwiedziay, e we dworze kto jest. Ryfka mi ostrzega. Dojrzeli pana ludzie ze wsi, kiedy si to kusztygao do stodoy. Jestem przez pask tutaj obecno skompromitowana. Politycznie. Nie tylko. Umkn do partii za dwa, trzy dni i wszystko si skoczy. Prosz, jaki to pan wartki do umykania! A potrafi te wasza ksica wysoko chodzi prosto na nogach? Bo uczyli mi w klasztorze takiego wierszydeka: Pierwej nieli lata, nauczcie si chodzi... [21]. Sama mi pani przed chwil wypdzaa. Z tym wypdzaniem!! Myl, co tu dalej robi... Z czym?? Ze wszystkim. Nie rozumiem. A c tam panu po rozumieniu? By pan tutaj, a teraz wstanie i odejdzie. Waniejsze przecie rzeczy s na gowie nito wszystko. Ni co?? Och, z dopytywaniem si znowu! Nic, tylkomi si wszyscy dopytuj, a kto, a co, a jak, a kiedy, a jakim sposobem? Zdecyduj! Przecie mi to ju mogo na mier zanudzi! Nie? Nieche te i ksi pan odrobink poradzi! Wszystko, co mwia panna Salomea, byo jak zewntrzne litery sw maskujcych wntrze duszy. Ju od dawna czua w sobieniepojt zmian. Nie bya dawn sob. Przestaa by woln dziewczyn. Wszystko niby to byo normalne i w porzdku wszystko jak trzeba. Skrwawiony wojak przyszed, dozna opiekii oddali si do cikiego obowizku onierza. C prostszego? A oto na myl o tym, e onpjdzie, co wstrtniejsze ni wszystkie przeyte mczarnie, co gorsze ni sama mier zagldao w oczy. Panna Mija krya teraz wci w mylach, e skoro tylko ten Odrow przepadnie, trzeba bdzie zrobi co takiego, by przypieszy sw mier. Trzeba wymyle jak spraw, ktra by bya sama przez si dostateczn przyczyn do zadania mierci. Zosta znowu samej w tej pustce, z chodzcym po niej cieniem, z guchym ponurym Szczepanem! Czeka znowu po nocach na fenomeny tragedii, co si wci stawaa: nocnych naj, rewizyj, grubiastw... Widzenie tych przyszych dni byo po tysickro ohydniejsze (cho to tak trudno udowodni! )od krtkiej mierci... al byo tylko ojca. C bdzie, gdy na swym zdroonym koniku w nocy przyjedzie, w okno zastuka, a pustka mu odpowie? Pjdziez powrotem i dla przegranej ojczystej sprawy, jak mnie y, walecznie zginie. Tote pragna go pocieszy tym przynajmniej, eby samej skoczy w sposb sercu jego miy czyli mier ponie. I niy jej si pikne czyny, ponurym owietlone urokiem. Widziaa je jak rzeczywisto, zya si z nimi. Odrow w tym wszystkim jakby nie istnia.Kiedy niekiedy tylko przypominaa sobie, e to bdzie z jego powodu i wwczas, gdy on bdzie nieobecny. ywia do niego za to wszystko raczej niech ni jakiekolwiek inne uczucie. Obarczaa go najrozmaitszymiwyrzutami, a w obcowaniu z nim bya zawsze szorstka i nieraz przykra. Ale za tow sekrecie jake bez miary lubia na niego patrzy osobliwie, gdy spa! Wosy mia dugie, zwisajce czarnymi pasmami jak przepyszne pira rysy twarzy ostre i w jedyny sposb ocienione modym zarostem. Ju to od dawna, gdy znosi ble fizyczne, mczya si z nim, a raczej dziesikro wicej za niego, dla odkupienia tych cierpie. Rany jego byy w jej ciele i w duszy, w sercu i w snach. Ile to snw przeniky, niby krwawe, bezksztatne zjawy te guche i lepe rany! Widziaa go wielokro nagiego i zachwycaasi bezwstydn piknoci mskiej postaci. Gdy zagoiy si rany i w oczach piknia, roso tajemne w jej sercu nasienie tego uroku. W miar powrotu do wiadomoci stawa si sob, wraca do arystokratycznych upodoba, wstrtw, gustw, przyzwyczaje, naogw. Kady z jego odruchw braa w siebie jako niewzruszony zakon. Lubia, co lubi nienawidzia, co mu sprawiao najlejsz przykro. Na to, eby mu dogodzi, eby sprosta jego ksicej potrzebie, nie moga nic zaradzi, wic trwaa w biernym wyczekiwaniu. Ale kady jej krok, ruch, myl, kade uczucie i zamiar byy na jego skinienie, dla jego dobra. Nie chciaa, eby o tym wiedzia. Wstydzia si jak miertelnego grzechu tych usposobie. Krya si z nimi przed nim i osaniaa je zewntrzn szorstkoci, ale te tym boleniej amaa si i mczya w sobie. Dawniej spali w jednej izdebce. Gdy noce niebyy ju tak zimne, wynosia posanie do duej stancji. Dopki nie miaa w sobie tychszczeglnych uczu, moga spa w tamtym pokoju, obok rannego, i nic sobie nie robi z opinii wszystkich ludzi, ktrzy by o tym wiedzie mogli. Teraz, gdy poczua ow niezdawion, niezniszczaln obaw przed odejciem Odrowa, wstydzia si by z nim nocami razem wstydzia si nieobecnych i niewiedzcych ludzi, a nawet siebie samej. Co prawda zatlio si w niejpragnienie, eby go caowa w agodne usta i w smutne, cieniem zasnute oczy. Czstokro w nocy umylnie przy jego ku zostawiaa latarni i, skradajc si na palcach z drugiego pokoju do drzwi sypialni, patrzya bez koca na te usta i naoczy zakryte powiekami. W tym topieniu oczu w jego ustach bya rozkosz miertelna. Pocaunek nie by obcy jej wargom. Wychowana w domu, gdzie byo wielu chopcw dorastajcych, kuzynw, krewniakw gdzie trwa nieustanny zjazdgoci, ssiadw i znajomych pikna panienka bya przedmiotem cigej wszystkich pokusy. Nie miaa monoci odeprze wszelkiego rodzaju nagabywa i zalotw, a ulegajc im, sama zapoznawaa si ze zdradzieck si powczystych spojrze, pierwszych powieww upodobania, przyjemnoci zetkni w ciemnym pokoju i gwatownych causw w lica i szyj, niby to wydartych i skradzionych, a waciwie dobrowolnie ofiarowanych. Nikt jednak z przelotnych szczliwcw nie posiada uczucia panny Mii. Bya to raczej obuzeria piknej dziewczyny rozwydrzonej swym powodzeniem, fuga surowej a bujnej natury. Pewien starszy ju kuzyn, ktry przez czas duszy bawi w Niezdoach, podoba jej si jako mczyzna. By bardziej ni inni elegancki, miy, a co najwaniejsze, przystojny. Tego odwiedzaanawet dwa razy w jego stancji gocinnej, ulegajc probom. Pierwszy raz nie broniamu pocaunkw swych rk, drugi raz objwp i caunkw w policzki i szyj. Nastpnie jednak, gdy spostrzega, e kuzyn darzy wzgldami kad przystojn biaogow, aowaa swego afektu i z caej tej przygody wyniosa gbok niech. O krewniaku, gdy wyjecha, zapomniaa. ycie towarzyskie i stosunki pciowe na dworze niezdolskim nie odznaczay si subtelnoci. Byo to ycie zamonej szlachty bez powaniejszej ogady. Rozmowy byy do trywialne; stosunki z pci pikn niemal ordynarne. Tote panna Salomea pochwytaa mnstwo najrozmaitszych wiadomoci od suby, a gwnie z rozmw mskich, ktre tyczyy si ycia pciowego. Myli jej stay na poziomie niezdolskim. Teraz dopiero, w obcowaniu z ksiciem Odrowem, spostrzega co innego wyjtkow mikko traktowania, grzeczno, czysto, powcigliwo w sowie, pomimo e wspycie byo tak bliskie i z koniecznoci bezporednie. O jegostosunkach familijnych nic prawie nie wiedziaa. W czasie choroby z okrzykw w blach wydawanych, z gorczkowych wzmianek powzia wiadomo, e ma matk. Kiedy indziej w momencie przytomnoci wspomnia, e si ksztaci w Paryu i e tam dugo przebywa. Z rozmaitych wreszcie szczegw wywnioskowaa, e musia by z bogatej sfery, a w powstaniu uczestniczy wbrew woli najbliszej rodziny. Te wszystkie okolicznoci otoczyy go mg uroku, niezwalczonym zapachem powabu. Jeeli simusiaa wydali z pokoiku rekonwalescenta,ogarniaa j natychmiast niezwyciona tsknota. Skoro mona tam byo wej, coj nioso jak wicher. Gdy teraz zacz wraca do zdrowia, w ciele jej obudziy sijego siy. Wzmogy si take troski o bezpieczestwo. Caa dusza pena bya zmian i wzrusze, niespodzianych ogniw bijcych z dna serca a najczciej bezmylnego zatracenia. Tego wiosennego dnia wszystko stao si bliskie i jasne. Powiew zdawa si wydobywa sowa z ust cinitych nie je i dopowiada dwiki, ktrych brako w zduszonej piersi. Ksi, wp lec na parapecie okna, oparty o futryn, spoglda w zniszczony ogrd. Umiechn si agodnie, mwic: Gdyby nie pani, tobym ju lea w tej mokrej ziemi. Wyrosaby na mnie moda trawa. Byby z pana jaki taki poytek. A tak, to tylko zmartwienie. Zapewne. Przynajmniej ko moskiewski uskubnby mi i spoy. A tak, to rzeczywicie tylko zmartwienie. No, ale przecie prosiem nieraz, eby mi zgadzi.Nikt nie chcia. Nawet dragoski porucznik... Wida, pan jest przeznaczony do wyszego jakiego celu. Do celu wysokiego i z drewna. O, ju swoje! Cige wskazywanie na t swoj bram tryumfaln... Ja?? Gdzie tam! Dopiero by si to rne ksiniczki zapakiway, gdyby mogy wiedzie, jak sipan w kadzi na sucho gotowa! Szczcie, e si o tym nigdy nie dowiedz, boby si pan utopi w powodzi ez... Co ma wisie, nie utonie. Och, z t szubienic! Jako si pana mier nie ima, wic co bdzie, to bdzie, aszubienicy nie bdzie. Jeeli mi pani bdzie broni zawsze od mierci, to mi ona nic nie zrobi. Zawsze! To zawsze bdzie trwao moedzie, dwa, tydzie i drugi niecay. Jake tu ratowa, gdy pan zniknie... Jako mi pani wci std sowami wypycha. To si wie. Taka ju ze mnie niegocinna gospodyni. W piarni pustka, zby wbij w cian! A tu nieoczekiwany go w dodatku ksi... Odrow podnis cik gow, odwrci si i patrza w inn stron. Wiedziaa dobrze, e wakie zy kapi z jego oczu naodrapany mur podokienny. Co j cisno za gardo. Wasne nieopatrzne sowa werzny si w piersi jak zby piy. To si umiechna zoliwie, to spogldaana bezradnie, co pocz sama nie wiedzc.I oto wbrew woli, gdy wosy nad czoem zdaway si ogniem zajmowa od niezwalczonego wzruszenia wspara rkna jego ramieniu. Pooywszy za do uczua, e jej oderwa nie moe. Wstrzsna go z lekka za rami. Nie odwraca gowy. zy wci kapay z jego oczu. Wtedy nie panujc nad sob podniosa drc rk i zacza ni gaska mu dugie, lnice, czarne wosy. Uspokajaa go jak dziecko nieszczliwe, agodnie szepcc zalknione, ciche wyrazy. Wreszcienachylia si i wszystka w umiech przeistoczona pocza caowa jego biae czoo. Caowaa je agodnie, delikatnie jak kwiat, ktrego niepodobna napatrze si aninawcha a go wreszcie same usta przytul do siebie. Z zapomnia mioci prowadzia wargami po pasmach jego wosw. Nie odwraca gowy przez czas dugi, ani zdumiony, ani przejty tym jej wystpkiem. Serce jego zatopione w gbokoci smutku nie zdziwio si i nie rozradowao. Gdy podnis oczy, wci jeszcze pene byy ez. Patrza na ni przez te zy bez ustanku napywajce i szlocha o straszliwej doli kraju o klskach, ktrych wspomnienie w ld krew cina... Mwi jej, jakie byy przewidywania siy i jak zawiody o wierze i nadziei, z ktrych tylko rozpacz zostaa. Przytulia jego gow do swojej i co radosnego szeptaa mu w oczy i w uszy. Nie mogliby wyzna, gdy nie pamitali, czy to byy pocaunki, czy tylko sowa i spojrzenia. Dusze ich nawzajem znalazy si w sobie, pobray i, zakochane jedna w drugiej, niosy si nad ziemi jak dwa wiosenne oboki. --------- [21] Pierwej nieli lata... -z wiersza Ignacego Krasickiego pt. Dwa wie. 11 Pewnej nocy wiosennej gwatowna ulewa zdawaa si zatapia wiat. Potoki deszczu dudniy po dachu i pluskay za okiennicami na gucho zawartymi. W pokojach panowaanieprzenikniona ciemno. Panna Salomea odwielu godzin leaa bez snu na swym posaniu w duym salonie. Drzwi od Odrowa byy przymknite, gdy zawsze teraz te drzwi, idc spa, przywieraa. Wszystkie myli nieszczliwe, z mioci wyrose, rozpostary si nad ni w tej nocy guchej i potwornej. Zdawao si, e kr jak przeklta czereda dookoa pocieli, e kolawe palce zapuszczaj we wosy i wynosz gow ze snu. Co pocz? Co przedsiwzi? Jak wyj ze sprzecznoci i da sobie rad? Jakime rodkiem umierzy niezwalczone cierpieniaserca, zadusi szlochy i ciskanie si lepe wewntrznej potgi blu? Ju w tej nocy tysic razy odwaaa si narozmaite uczynki. Uciec z tym czowiekiem! Zgin z nim gdzie w bitwie, w jakim dzikim, zwierzcym, icie moskiewskim zdarzeniu! Skona z nim razem, tutaj lub gdzie indziej byleby tylko samej w tym miejscu bez niego nie zosta! Jake to bdzie? Nie wiedzie, dokd poszed, i nie wiedzie, co si z nim stao! Przyby obcy czowiek, a sta si wszechwadn si, ktra w duszy rzdzi iwiat sob napenia. Teraze czeka na wie i nie doczeka si nigdy niczego! y, gdy go nie bdzie, skoroon jest yciem! By w tym samym miejscu iwspomina kad chwil, przeywa po wtre wszystkie wypadki i nadaremnie czeka, czeka na jak zbjeck wie! Kada rzecz przestanie by sob stanie si obrazem albo wspomnieniem. Czy znowu dowiedzie si, e gdzie jest, ocala, alejest z inn kobiet, mieszka tam i tam... Spostrzegaa poprzez nocny mrok obc twarz, oczy kobiece w jego oczy wpatrzone, i umieraa od tego widoku w najgbszej mczarni. Och, jake znie takie cierpienie? Porywaa si tedy ze swego legowiska do jakiego dziea, ktre by go jej oddao. Przecie on jeszcze jest! Tu, za przymknitymi drzwiami! Zawoa go pgosem i obudzi si. Odezwie si cichym, najsodszym szeptem. Mona go widzie, dotkn rkoma, mwi isucha. O, radoci, radoci! Przeywaa szczcie swoje pieszczc si nim jak matka dzieckiem. Kada na sercu gorejcym w pomieniach t chwil, ktra biega, i koysaa j na onie swym bagajc, eby jak najduej, eby nieskoczenie ta chwila trwaa! Lecz wiadomo szczcia wzniosa si jeszczewyej i odsonia prawd bezwzgldn, e chwila upywa dzie noc przeminie, a iciat ojciec. Stary 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j  @jj{AAAP(c Bxuc CL D9 c E.0 F5 A nastpna doba to ju moe ostatnia. I znowu wybuchaa podnieta: Co czyni? Jaki znale ratunek? Jak zacz? Co zacz? Na co si odway? Wspominaa ojca i konao w niej serce. Patrzya w t mio nieustraszon renici przewaaa j po tysickro dokadn miar swojej nowej, nieszczsnej mioci. Ta niepojta dla wszystkich sia, to nic stao si wszystkim i wszystko pochonow sobie. Syszaa gosy: Oto Mija! Na tym skoczya! Zwyczajne, pospolite rzeczy, ordynarne dzieje. Pucia si z powstacem, ktry do domu zaszed. Nikt jej nie pilnowa, wic skorzystaa. Bezgraniczna, niezgbiona mka, straszliwa moc mioci i ta sia sdu ludzkiego, co si w powyszych zawieraa sowach! Jakie okruciestwo! Jaki sza ludzki! Pomienie biy na gow i serce dziko wrzao. Szlochaa w poduszk. Wic c uczyni? Milcze, zapomnie jak to maj zwyczaj naucza starsze niewiasty. Porwaa si ze swego miejsca z dzik rozpacz: wiedziaa, e nie zapomni i e sobie rady nie da. Gdy przyjd te dnie, ktre w dalekim mroku widziaa udusi si z mczarni. To znaczy zapewne rozkaz: Milcze, zapomnie! Jake zapomnie o tej gowie, tych oczach, o tym umiechu, odwiku jego wyrazw! Jaka jest na to sia, co jest za sposb, eby zapomnie? Wiedziaa, e takiej siy nigdzie nie ma i enic na wiecie wyda jej ze siebie nie moe.Bo jake wyj z duszy cay jej wiat, jak wyrwa wszystko, co tym wiatem rzdzi? Postanawiaa znowu... Przedsiwzicia dziwaczne, najbardziej nieprawdopodobne, wobec ktrych przed chwil mrz jej plecy przenika, wydaway si naturalnymi i atwymi do wykonania. Lecz nim chwila mina, wyrasta mur rzeczywistoci. Zamykaa si brama i z prawej i brama z lewej strony, a guche ycia wizienie kado na rce kajdany. C uczyni z mioci ojca? Podepta, odepchn? Przyjedzie w nocy i nie zastanie. Szczepan go zawiadomi, e tak i tak. Nie zabili jej wrogowie, nie zgwacili przemoc odacy co by dla witej sprawy z oniersk moc przebola li Boguodda na sd lecz ohydnie pucia si z powstacem. Ucieka z nim i gdzie si wasa. I oto mio ojcowska, gbokie, naturalne czucie, jak oddech proste ukazao si jako ze, jako przemoc i tyrania. O, rozpaczy, rozpaczy! Jake to moga zrozumie w sobie, osdzi jak wszechmoc pokona i skara? Leciaa do straszliwego zjawiska, eby je szarpa i depta, a nagym tknita wspomnieniem patrzya w inn stron. Ukazyway si cudne widoki. Pojechaa z nim, ze swym maonkiem, w dalekie, obce, szczliwe kraje. Nie ma ju tej ohydnej zbrodni, co si wrd nocy wasa po drogach, placachi domach ziemi zdeptanej, koace do okien irozrywa ludzki sen! Nie ma ju tortur ponienia i zgryzot wstydu, drgania kobiecej nagoci pod okiem cudzoziemskich odakw! Wycigna rce w ciemno do szczcia, ktre byo za lekko przymknitymi drzwiami. Lecz wycignite rce chwyta i zaamywa los... Musiay si cofn. Siedzc na ku z gow nisko zwieszon, z rozpuszczonymi Wosami, zatopia w nichpalce. A jak wosy palcami, tak samo mylprzebieraa pasma i widoki swoich zagadnie. Przelotne marzenie, szczliwy mrok uczu, a omdlao woli poniosy w kraj pjawy, gdzie fakty nieprawdopodobne staj si dokonaniem. Widziaa obce miasta, s oneczne krainy. Przesuwali si ludzie obc gwarzcy mow. Nawijay si przygody niewiadome duszy, zagadnienia, o ktre jeszcze nigdy nie zahaczaa myl. Widziaa twarze ludzi, ksztaty gmachw, barwy pl, aleje i zagaja drzew w sonecznej, wynionej stronie. Tam to daleko odbywaa si wdrwka z jej ksiciem panem... Nagle wpord tego poapania da si sysze daleki w domu oskot, jakby kto strzeli z palnej broni albo uderzy z moc w puste naczynie. Potem nastaa cisza tym gbsza i zupeniejsza. Wosy zjeyy si na gowie. Trwoga wiona przez zmartwiae dao. Natony a pobudzony such powzi zudzenie nowego huku. By ten drugi oskot czy nie? Zapewne by, bo ciao po nim dry jak li. Domink! Jeszcze chwila i co pokojem wiono, jakby si drzwi do wielkiego salonu na ocie a bezszelestnie otwary. O, Boe! Stoi we drzwiach! Czarna posta biaa twarz. Zakrya domi oczy, zwina si w kbek, wtulia gow w poduszk, lecz widoku postaci nie moga z oczu wytrci. Lk pocz ni miota. Co pdzio z miejsca uderzajc w koci, gnc ebra. Niemoga! Porwaa si na nogi. Przeraliwie krzykna. Zza przymknitych drzwi ksi odezwa si raz i drugi. Szeptem pyta, co si stao.Czy to onierze we drzwi omoc? Plusk deszczu zagusza jego sowa, a dudnienie ulewy po dachu przeszkadzao rozrnia wyrazy. Nie wiedzc ze strachu, co si z ni dzieje, drc na caym ciele panna Mijawysuna si z pocieli i w bielinie sza przez ciemno, patrzc rozwartymi oczyma we drzwi salonu, gdzie niemal na jawie widziaa stojc Dominika posta. Jeszcze zakrzykna i straciwszy rozsdekdopada drzwi Odrowa. Wskoczya do tego pokoju wszystka w ogniach przeraenia, szczkajc zbami i z krzykiem. Dopiero tam, gdy stana obok ka powstaca, opamitaa si, co zrobia. On wtedy, dostrzegszy bia jej posta w ciemnoci, wycign rce i trafi na zacinite donie. Co si dzieje?? pyta. Dominik wykrztusia nie mogc usta Gdzie?? Tam za mn!! Ale nie ma nikogo!! Stoi we drzwiach. To zudzenie. Przecie rzuca ju beczkami. Co si te pani wydaje!! Pan nie sysza?? Dziecistwo! Kadzie porozsychay si stojc w przewiewnej sali, a teraz od ulewy znowu nasikaj wilgoci i trzaskaj.Lepiej tak nie mwi! ... Gadzi pieszczotliwie jej rce, eby j uspokoi. Kade takie pogaskanie w istocie uciszao wzburzenie, lecz zarazem tchnojzykami ognia. Chciaa wydosta donie z jego rk, lecz ich nie puszcza. Przeciwnie,przyciga, przygarnia je do siebie do ust, do piersi. Tuli je do swej szyi, do czoa, gadzi sinimi po twarzy. Nachylia si niepostrzeenie, przycigana przeze, i uczua oddech na policzku. Nie moga odej, dwign gowy. Niebiaskie zstpio szczcie, gdy rce jego opasay j poprzez bielizn i pocigny bezsiln w to jego oe. Rado niewysowiona wytracia do cna rozum, pami, wiadomo, odczuwanie ciemnoci,wzrok i such. Sama jedna zastpia wszystko. Z westchnieniem nienasyconej rozkoszy przytulia si caa wzdu do tego czowieka, ktrego tak kochaa! Na szept odpowiadaa szeptem, na kady pocaunek pocaunkiem, na kad pieszczot pieszczot. Staa si jak niewiedzca fala morza, ktra tonie w innejfali jak powiewny obok, ktry si w inny obok zamienia jak gazka drzewiny, co si posusznie za wiatrem koysze nie wiedzc, w jakim miejscu i czemu. Rozwizay si wszystkie myli, ustaa trwoga przed rozstaniem i straszliwe zagadki proste znalazy wytumaczenie. Pocza co mwi o mylach, ktre j przeladoway, gdy si Sama jedna tarzaapo ku w tamtym pokoju. Na pytanie, czemu od dawna nie przysza, skoro si baa tak bardzo i martwia tak gboko, nie znalaza odpowiedzi. W istocie, wydaa si sobie gupi i tchrzliw. Poznaa t chwil swego ycia jako szczcie bez granic, bez miary, bez pocztku i koca. Oto ta chwila rozstrzygna wszystko. Podoya przeliczne ramiona pod gow ukochan, przygarna do siebie tego czowieka odebranego mierci i koysaa go na czystym onie, jak niedawno koysaa sam chwil miosnego szczcia obcowania z nim pod jednym dachem. Odrow, poczuwszy rkami jej twarde, jdrne ciao dziewicz pikno bioder, piersi, ramion i ng oguch i olep, straci rozum i oszala z rozkoszy; zdawao mu si, e umiera. Istno jego zatona w niej i znika jako odrbny byt. Wtuli si w ni i przeistoczy w samo szczcie. Pocaunki staway si coraz bardziej nienasycone, bez koca, ogniste. Krzyk radosny wymyka si z ust. Nazwy pieszczotliwe spaday na usta, na oczy, na piersi, na wosy... Deszcz bi w dach, zacina w ciany, bulgota za zawartymi okiennicami wrd ciemnej, nieprzeniknionej nocy. 12 Zajechaa nareszcie przed ganek ydowska parokonna bryka, a z gbi jej pkoszkw wysiedli obydwoje pastwo Rudeccy. On sami zosta za du kaucj uwolniony z wizienia dziki staraniom ony ale by chory. Niby to chodzi o lasce, lecz wyglda bardzo niedobrze i nic nie mwi. Pani Rudecka bya take nie do poznania zmieniona. Mao ich wszystko, co zastali, zdawao si interesowa. Zasano ko panu w jego dawniejszej kancelarii i bez zwoki si pooy. Pani obesza z Salome izby i zakamarki domu. Spostrzegszy obcego czowieka w alkierzuswej wychowanicy, gospodyni domu nie wyrazia zdziwienia ani niechci. Kiwaa tylko gow zamylona ponuro, gdy jej rozpowiadano, kto to jest i dlaczego tu ley. Dwaj jej synowie przepadli w tym powstaniu. Jednego tak rozsiekano, e szcztkw nie znalaza. Drugiego widziaa w miertelnym gle z trjkolorow kokardpod szyj. Patrzaa, jak go razem z towarzyszami broni bez trumny spuszczonow posplny d. Trzeci syn by jeszcze kdy w polu, nie wiadomo, ywy czy umary, zdrw czy ranny. I c z tego, e gdy jej synowie wczeni byli po ugorach zimowych przez zdziczae konie, nie znaleli dachu nad gow ani nawet trumiennych desek w tym kraju, za ktry ponieli mier obcy czowiek doznawa w ich ojczystym domu opieki i wygody? Wszystko ju byo jedno jej sercu. Zamylia si, pokiwaa gow i odesza z tej izdebki. W tym czasie Odrow znowu by popad wchorob. Pewnej nocy, na dwa tygodnie przed przyjazdem pastwa, Ryfka pukaniemw okna dao zna, e wojsko idzie. Nim zdoano obudzi kucharza, dwr zosta otoczony i ksi boso i w bielinie musia umyka boczn sionk w ogrody. Pobieg nagr za folwarkiem i kry si w zarolach a do odejcia onierskiej roty. Gdy go znaleziono nazajutrz rano, by przemarznity do szpiku koci i prawie nieprzytomny. Dosta silnej gorczki i popad w cik chorob, o ktrej nie wiadomo byo, jaka jest, bo nie byo lekarza, ktry by j nazwa. Byy dnie i noce, e z gorczki majaczy. Zdawao si,e zaraz umrze. Gdy obydwoje gospodarstwo wrcili do domu, choremu byo ju znacznie lepiej, ale jeszcze stan by zatrwaajcy. Gorczka trzymaa. Nic nie jedzc ani pijc chory szklanym wzrokiem patrza w przestrze. Pan Rudecki przetrwawszy bezsennie pierwsz noc w swym pokoju wsta wczenie nastpnego dnia mimo upomnie iprotestw ony ubra si w grube buty, w dawniejsze swoje odzienie i wyszed z domu. Zstpiwszy z ganku oglda wszystko: rozebrane poty, ogrd, ktry chwastem zarasta, lady koskich postojw wokoo dworu, spalone budynki gospodarskie, co w postaci okopconych supw sterczay wrd zielem. Zajrza dopustej stajni, do pustych obr, pustych dow kartoflanych. Przypatrywa si polom niezoranym i niezasianym i caej pustce, ktra te miejsca osiada. Sta tak na gumnie, z uwag rozgldajc si wokoo. Po czym wrci do mieszkania. Ale znalazszy si tutaj, gwatownie zaniemg. W zym stanie przeniesiono go na ko. Pani Rudecka polecia Szczepanowi, eby za jak bd cen wynaj na wsi lub u ydw par koni i sprowadzi z ssiedniego miasteczka znanego felczera, ktry mia wielk w caej okolicy saw i praktyk. Nad wieczorem felczer, starozakonny, w podeszym wieku czowiek, przyjecha. Ogldajc dziedzica Niezdow, bada stan rzeczy, cmoka ustami. Zaleci spokj i przepisa rozmaite rodki zaradcze. Na gorce proby panny Salomei obejrza rwnie powstaca co uczyni w wielkim strachu i jeszcze wikszym sekrecie. Znalaz cik, niebezpieczn chorob. Nie chcia wymieni jej nazwy. Zabroni rozmawia z nieszczliwym ksiciem, zblia si do niego przestrzega przed jakimkolwiek jego wzruszeniem, otwarcie mwic, e moe go ono zabi. Wreszcie mdrze i tajemniczo przewracajc oczy owiadczy, e jak Pan Bg da, to obadwaj chorzy mog jeszcze powrci do zdrowia. On sam niewiele tu moe poradzi. Z tym odjecha. Pan Rudecki nie przey widoku, ktry na czeka w Niezdoach. Po trzech dniach zakoczy ycie. Pogrzeb jego by prosty i ubogi, odpowiedni do tego czasu i warunkw. Gromada wiejska nie stawia si. Tylko parustarszych wocian zajrzao do dworu popatrze na dziedzica, jakby z ciekawoci,czy naprawd umar. Trumn zbi wiejski majster, ktry zaopatrywa w to ostatnie schronienie ssiadw wioskowych. Gdy zwoki pana Rudeckiego wywieziono na cmentarz parafialny i pochowano, w domu niezdolskim nastay czasy jeszcze smutniejsze. Lay si nocne zy wdowy i matki osierociaej. Spltay si teraz w jedno: niech do yciai potrzeba tego ycia dla dzieci pozostaych wstrt do jakiegokolwiek czynu i konieczno zabiegliwej czynnoci. Znowu szy kolej rewizje onierskie i postoje rozbitkw powstaczych. Obok tego wszystkiego w guchej pustyni alu przewijao si wiekuiste zudzenie wdrwek Dominikowego cienia, ktry zdawa si ze wszystkiego natrzsa. Wdowa syszaa wci jego kroki, trzaskanie drzwiami, jego miech w pustym, dalekim pokoju, za dziesitymi drzwiami... Zdawao si jej, e tamten wci chichoce z radoci, i si tak wszystko zepsuo w tym dziedzictwie, w tym domu, w tym szczciu. Jego mka, nuda ycia i dzika mier wziy odwet. Chadza tedy nocami po pustym dworze, przesuwa si obok sprztw, zaglda przez szpary uchylonych drzwi, czatowa za szafami... Przypatrywa si wszystkiemui chichota do rozpuku zy cie niezdolskiego dworu. 13 Nadszed ju pikny miesic maj, a Jzef Odrow nie powrci jeszcze do zdrowia. Wiosenna zielono okrya rany poszarpanej ziemi. Pira, licie, szypuki, pokrtne badyle i wielorakie odmiany barw osoniy rany ziemi i zalecay si oczom ludzkim. Podobnie jak wsysay w siebie wilgo i zgnilizn, tak samo barwami, ksztatem i nieskoczon potg swego rozrostu chciay wessa w siebie cierpieniedusz, zniszczy pami o tym, co ju padoi umaro. Na dobro nowego ycia roso i bujao wszystko na strat mierci. Sowikpiewa nocami nad wod, w ssiedztwie wzgrka, pod ktrym Hubert Olbromski znalaz schronienie. We dworze niezdolskim inne cokolwiek zaczo si ycie. Pani Rudecka ja godzi i przyjmowa sub, parobkw, skupowa inwentarz, zaprowadza ad, prac i rygorw gospodarstwie. Mylaa ju o odbudowaniu stod, obr i spichlerza. Gotowano obiady i wieczerze. Szczepan staznowu przy patelni, rondlach i saganach. Mia do dyspozycji popychado, brudne dziewczysko, szturmaka od szorowania statkw i skubania kurczt. Krzycza na nie dzikim gosem za wszystkie czasy i poszturgiwa je odbijajcw dwjnasb dawn kucharsk bezwadz. Stosownie do zastarzaego przyzwyczajeniagada z ogniem, co mu owiadcza, dowodzi, kci si, twierdzi i zaprzecza. Nieraz widocznie ogie bardzo mu si sprzeciwia, bo stary tupa krypciami i wygraa mu pici. Czekano wci, e ojciec panny Salomei, stary pan Brynicki, rzeczywisty od wielu latgospodarz w Niezdoach, rzdca caego majtku, niepostrzeenie z partii wrci, obejmie wadz, zaprowadzi na nowo porzdek, nastawi i w ruch puci cay ten wielki, dawny zegar gospodarski. Czekano nadaremnie... Pewnego odwieczerza przyszed do dworu zdroony wieniak z odleglejszych stron, ze witokrzyskich lasw, przynoszc wie okropn: ojciec panny Salomei ju nie y. Raniony w bitwie kdy w grach, kry si ciko chory po chaupach wieniaczych w pobliu klasztoruwitej Katarzyny, u dobrych ludzi pewnej lenej wsi. Kurowa si sam, jak mg i umia, starymi onierskimi sposoby. Przykada rne macie na rany, pi odwar z zi sobie wiadomych. Nadaremnie! Nadesza chwila, kiedy poj, e ju koniec ywota. Uprosi tedy wieniaka, ktry go u siebie kry i przechowywa, aeby zanis wie do crki. Napisa list. Na szorstkim i twardym skrawku siwego papieru, ktry w pochodach gdzie zdyba, w braku noc przeminie, a iciat ojciec. Stary 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j  @jj{AAGP& K Hv cI<6 cJr'7KG/cL=^ przyborw pisarskich zaostrzywszy kozikiem ostatni oowian kul, ktra w torbie zostaa napisa do crki przedzgonne posanie. Bogu j poleca i zacnoci krewniakw, z ktrymi tyle lat trudy dzieli i chleb ama. Zaklina, eby strzega dobrego imienia, eby ya i pracowaa uczciwie. O sobie donosi, e jest ciko chory i nie sposb mu ju z tego miejsca, gdzie pisze, ani si wydosta,ani kurowa gdzie indziej. Nogi odjo. W gowie huk. Mrok w oczach. Pisa take, ew duszy nie czuje dawnej mocy, a w sercu ma wielki smutek. W przypisku dodawa, e posya drogiej crce Salomei ostatni grosz, jaki ma, czterdzieci siedem zotych polskich. Raz jeszcze polecajc creczk Mij Bogu, z ktrym w sercu umiera, Jemu, co niezmiennie czuwa nad wiatem egna j i bogosawi. Wocianin, ktry list przynis, doda ustnie, e w starszy powstaniec pomar by wkrtce po napisaniu tego listu i noc cichaczem pogrzebany jest przez wiejskich ludzi na starym cmentarzu kapliczki tej wsigrskiej w witokrzyskich stronach. Chopw rozsupa wzeek i uczciwie wyoy na awie ganku dorczone mu czterdzieci siedem zotych polskich. Opowiedzia potemwiele szczegw o ostatnich chwilach ycia tego starszego powstaca. Czowiek ten by zgoa inny ni chopi niezdolscy. Sta po stronie wiary , jako i wszystkie ssiady we wsiach tamecznych. Gboko sidziwowa chopom odgraajcym si na Polakw , ktrych spotyka w drodze swej, gdy szed w daleki, pierwszy raz przemierzany wiat, niosc zlecenie. W jego bowiem okolicy ludzie wierzyli swoim i na polsk patrzyli stron pomagali w przeprawach, ukrywali rannych,a nawet sami, co modsi a ognistszego ducha, z parti chodzili. Obdarowany dzikczynieniem i nakarmiony poszed nazad, gdy trzeba byo pieszy co prdzej w du drog, a ciekami nieznanymi, mao uczszczanymi wskro lasw, eby si z wojskiem nie zetkn. Panna Salomea odprowadzia go par wiorstmiedzami pl ostatniego wiadka, bolesnego zwiastuna. Po rozstaniu patrzya za nim dugo dugo za gocem, co przyszed do niej od ojca, a teraz szed wto miejsce, gdzie on jest. Posta jego malaa, czynia si podobn do ziemi... do zmierzchu... Gdy si oddali i znik, popada w gbok rozpacz. Zabia j na duszy ta wie. Podwjnie, potrjnie, po tysickro wielkie byo jej cierpienie, gdy zestawia daty i przekonaa si, e ojciec dogasa w samotnoci wwczas, kiedy ona oddaa si kochankowi. Umiera wtym czasie czy w pobliu owej nocy niezapomnianej, kiedy cik i niewol nakadajc wydawaa jej si ojcowska mio. Zmartwiaa, bez ez w oczach, biega teraz rozkwitymi polami do tego domu. Krzyk boleci wydziera si z jej ust.I oto nagle tym wiksz, straszliwsz, jedyn i bezgraniczn zapaaa do kochankamioci. 14 Pani Rudecka postanowia dziaa w imieniuiza ca rodzin. Braa si do gospodarstwa. Lecz wszystko si teraz rwao, szo na marne, leciao z rk. Stosunki ulegy bezwzgldnej zmianie. Ludzie byli inni, tym nieyczliwsi i hardsi, im bardziej nisko schylali dawniej gowy. Wszystko gino, skradzione w sposb niemal jawny. Rozsypyway si wszelkie trudy i wsikay w nico. Panna Brynicka, jako modsza i zdrowsza, musiaa wzi na barki lwi cz roboty. Tote nie dosypiaa teraz, a nie jada prawie wcale. Troska o ksicia dosza do stanu nieprzerwanej rozpaczy, wci pokrytej doskona min, konceptem i wesooci dla odwrcenia podejrze. Sen zamieni si na pjaw-pmarzenie, znane tylko kochajcym kobietom. Jedno ucho w zawiecie sennych marze, a drugienasuchiwao oddechu czujnie chwytajc kady szelest. Myl pryska, unasza si i leci o sto mil od ziemi, a zarazem trwa nieustajce baczenie, rokowanie i logiczne wnioskowanie o postpach i stanie choroby. Przemarsze i najcia wojsk nie byy teraz tak czste, gdy powstacy zaszyci w lasy odcigali nieprzyjaciela od ludzkich siedlisk. Nadto gwna akcja gerylaswki [22] w inne czasowo przeniosa si strony. Obiedwie mieszkanki starego dworu korzystay ile si starczyo, z tego zbiegu okolicznoci i pracoway od witu do nocy. Tyle byo zalegoci! miay si gono i mwiy tylko o rzeczach wesoych dla pokrycia uczu istotnych, wewntrznych moe dlatego zreszt, eby przez miech wywrze ucisk na dusz i oduczy serce naogu pakania. Ale nie zawsze si to udawao. Wietrzono w ogrodzie pewnego sonecznego dnia kufry na gucho pozamykane tej zimy. Wydobyte rzeczy obiedwie krewniaczki rozwieszay w ogrodzie. Pracoway wawo i byo im wesoo od tej czynnoci. Ale oto pani Rudecka wesza do mieszkania i dugo nie nadchodzia. Wtem moda panna usyszaa z gbi domu spazmatyczny krzyk. Pobiega.Szukaa wpadajc z pokoju do pokoju. W kcie jadalni duej izby przy kuchni zastaa pani Rudeck siedzc na ziemi, zaszaf. Nieszczliwa matka znalaza w szufladzie ubranko dziecice Gucia syna rozsiekanego w powstaniu. Schwyciwszy dawn kurteczk ze zocistymi guzikami midzy zawarte w krzy ramiona przycisna j do piersi i siedzc w kucki na ziemi koysaa si tam i nazad, lepa, gucha, nieprzytomna z boleci. Krzyk dziki,podobny do pisku kani, wypada spomidzy jej cinitych zbw. Podniesiona z ziemi, otwara oczy, przysza do siebie, przeprosia za t niewaciwo i wzia si do roboty. Wszelkie wieci ze wiata, wszelki turkot na dziedzicu sprowadza drenie, panik i mczarnie ucieczki. Tote we dworze niezdolskim znienawidzono turkot i ttent. Tymczasem pewnego popoudnia, w drugiej poowie maja, przed gankiem dworu stana wielka, lnica kareta, zaprzona w cztery spasione i zgrzane konie. Pani Rudecka z przeraeniem wybiega do sieni istana za wejciowymi drzwiami, patrzc na wiat przez boczne okienko w oczekiwaniu jakiej nowej klski. Panna Salomea przypatrywaa si rwnie karecieukryta za firank duego pokoju. Na szczcie nie mczyzna wysiad z pojazdu, lecz kobieta, co byo ju pewn ulg. Przybya pani bya wysoka i pomimo siwiejcych wosw ze ladami piknoci natwarzy. Podniosa zason czarnego kapelusza i rozgldaa si na wszystkie strony, widocznie oczekujc, e kto wyjdzie j przyj. Lecz w czasach tych niegocinne byy domy i ludzie nie byli spragnieni widoku ludzi. Gospodyni nie pieszya si z powitaniem, w nadziei, e owa dama, jak przyjechaa, tak pojedzie sobie w byszczcej karecie. Czarna pani zbliya si do ganku i wstpowaa na jego schodki. Schodkw tych byo kilka a zdawao si, e nie moe na nie wkroczy. Trzeba byo drzwi otworzy i wyj na spotkanie. Gdy pani Rudecka stana w progu, przybya zobaczywszy j skina kilkakro gow. Bya blada jak papier, z podkronymi oczami i sinoci dokoa ust. Stojc na pierwszym stopniu schodw gankupotkna si na drugim i z dziwn niezgrabnoci na nim przyklka. Gosem dygoccym, przez zby, ktre szczkay jak w febrze, zapytaa: Wszak to jest dwr w majtku Niezdoy?? Tak... odrzeka gospodyni. A to moe pani Rudecka?? Ja jestem... Mwiono mi... Powziam wiadomo, e si tutaj leczy w zimie ranny... Szukam od trzech miesicy... Powiedziano mi... To mody chopiec. Brunet. Szczupy. Wysoki. A jak nazwisko?? Nazwisko Odrow, imi Jzef. To pani moe jest jego matk?? Matk... Prosz wej. Czy jest?? Jest. yje?? yje. O, Boe! Tu, w tym domu? Tutaj. Nieche pani wejdzie. Ale przybya nie miaa ju siy wej. Umiech szczcia, ktry na jej usta i twarz wystpi, by, zdawao si, ostatnikres mocy, reszt wszelkiej siy. Osunasi na kolana i wycignwszy rce do pani Rudeckiej zemdlaa. Panna Salomea przybiega na pomoc, dwigna i otrzewia wod matk ksicia. Furman, ktry t rozmow sysza, da koniom po tgim bacie, nawrci czwrk w podwrzui szybko odjecha. Ksina Odrowowa wniesiona zostaa przez obiedwie panie niezdolskie do stancji na prawo, lecej z dala od sypialni rannego. Zaledwie przysza do siebie, patrzc na pann Salome spytaa: To pani uratowaa od mierci mego chopca?? Skde ta wiadomo?? Od doktora... wyszeptaa. Od doktora Kulewskiego?? Tak. Szukaam na wszystkie strony, zjedziam wszystkie pola bitew, zajazdy, dwory, wsie, rozpytywaam wszystkich ludzi. Nareszcie... Ale on jest ciko chory... Chory!! C mu jest? Nie wiem. By poraniony... Te rany znam. Na gowie, na plecach... oko... Mwi mi doktor wszystko. Czy ta kula jest jeszcze w ranie? Kuli ju nie ma. Ju nie ma!! Ale si przypltaa jaka choroba. Mj Boe!! A gdzie on jest? Teraz nie bdzie pani moga zobaczy go,boby mg nie przey wraenia. To taki chory!! Tak powiedzia felczer, co go widzia, Sprowadzimy doktora!! rzucia si matka. Dobrze!! rwnie cicho szepna moda. Nachyliy si ku sobie i zaczy szepta jakby wobec suchajcego nieprzyjaciela o szczegach tej choroby, o najdrobniejszych jej objawach, symptomatach, o przypuszczeniach i rodkach ratunku. Zapomniay o wiecie, nagle zwizane w jedno, zczone splotem uczu, ktry si we dwu osobach wzajem anatychmiast objawi, zadzierzgn i spoi. Pani Odrowowa siedziaa w rogu sofy, Salomea przy niej na taborecie. Matka obja t nieznan dziewczyn rkoma niepostrzeenie wp suna domi do jej szyi, przygarna do siebie, przytulia jej ramiona, gow, plecy i razem z ni ja si w uniesieniu wdzicznoci koysa.Gadzia jej lnice wosy delikatnymi palcami, muskaa po stokro domi policzki. Nie wiedzc o tym, w szale swej radoci, uja rce panny Mii, przycisna je do ust tak nagle, e tamta ledwie je zdya wydrze z okrzykiem. Naprzeciwko nich siedziaa w swoim fotelupani Rudecka. Bya dwornie umiechnita, wykwintnie spokojna, jak naley wobec gocia. Z gow pochylon ciekawie suchaa rozmowy, dzielia rado matki, ktra syna odnalaza na krtych, mylnych, dalekich drogach polskiego powstania. Lecz po prawdzie oczy jej nie widziay osb i uszy niezupenie suchay szczegw, ktre tak nieskoczenie zajmoway tamte dwie osoby. Oczy jej patrzyy poprzez nie obiedwie kdy w szyby okna czy w chropawe ciany domu, w pola, w dalekie lene doy, a moe zuchwale w niedosige oczy straszliwego Boga. Ksina zapomniawszy o wiecie, o zwyczajach towarzyskich i wszystkim, co najpierw trzeba byo wykona, prosia si panny Salomei, eby jej pozwolono zobaczysyna. Lecz moda opiekunka nie zgadzaa si. Zbyt dobrze znajc stan chorego wiedziaa, e na widok matki popadnie w gorczk stokro silniejsz, a ta gorczka moe go zabi. Targoway si dugo. Jedna wci bagaa, druga nie chciaa ustpi. Stano wreszcie na tym, e matka przez szpar we drzwiach zobaczy jedynaka. Zapominajc o pani Rudeckiej poszy na palcach przez wejciow sie, przez salon.Panna Salomea przemkna si przez ten pokj, wesza do sypialni i zostawia za sob drzwi niedomknite. Przez szczelin mona byo widzie twarz chorego. Pani Odrowowa przypada oczyma do tej szpary tak cicho, e Salomea nie wiedziaa,czy ona tam ju jest, gdzie by miaa, czy jeszcze z dala stoi. Tymczasem matka powstaca, przysunwszy si na palcach jak najciszej do otworu midzy futryn a drzwiami, osuna si na kolana i patrzya.Z modlitw na drcych wargach, przez strugi nieprzebranych ez patrzya na twarz ulubion. Mina tak godzi na i druga.Panna Salomea nie moga jej z tego miejscapodnie ani oderwa. Dopiero gdy zbliy si wieczr i zasania pocz chorego, ksina przemoc odcignita zostaa do jednego z dalszych alkierzw, gdzie dla niejprzygotowano posanie. --------- [22] Gerylaswka -walka partyzancka (od hiszpaskiego wyrazu guerilla - maa wojna; nazw t okrelano dziaania hiszpaskich oddziaw powstaczych w ich walce z zaborcz armi Napoleona w 1808 r.). 15 Inne ycie zapanowao we dworze. Ksina dla ratowania syna sprowadzaa lekarzy pacc im szczodrze za rady i trwog. Pod rozmaitymi pozorami naja sub do jegoobsugi. Pacia za wszystko sypic pienidzmi na prawo i lewo, byleby tylko ukochany jedynak mg przyj do zdrowia. Midzy innymi zarobi i na ludzi wyszed dziki temu zbiegowi wydarze stary kucharz, Szczepan Podkurek. Kiedy panna Salomea wyjania, w jaki to sposb starzec tylekro ratowa ycie modzieca jak goobdarzy krypciami i karmi kasz ile dlapniej uczyni, pand Odrowowa nie wiedziaa po prostu, jak dziadowin wynagrodzi. C innego moga dla uczyni, jak go nie obdarzy pienidzmi? Wrczya mu tedy sakiewk ze zotymi monetami obsypawszy poprzednio tysicem dzikczynie. Dziadowina schowa sakiewk w zanadrze i pilnowa jej jak oka w gowie. Posiadanie tak wielkiej iloci zota przewrcio na nic wszystkie jego myli. Chodzi po dawnemu w zgrzebnej koszuli i spodniach wypchnitych na kolanach, dziurawych i brudnych w starych trepach z drewnian podeszw. Jak przedtem, gowy nie nakrywa niczym, gdy od dawien dawna nie posiada ani kapelusza, ani czapki. Gotowa w dalszym cigu dla pastwa i czeladzi sam wszystko musia warzy nadanie przybyej pani, a coraz wymylniejsze potrawy dla chorego panicza.Posiadanie pienidzy byo tedy czym zewntrznym i nierealnym. Raz wraz wsuwa rk w zanadrze i ciska swj skarb badajc, czy go zmysy nie udz i czy to naprawd on sam, Szczepan kucharz, jest tym bogaczem, o ktrym mu si wci marzy. Gdy w kuchni nie byo nikogo wedug dawnego swego przyzwyczajenia gada z ogniem. Gadka bya wci o kradziey: Ukrad? ciska si ku ogniowi z piciamia komu ukrad? To gadaj, skoro wiesz komu? Ukrad! Widzicie wy, moi ludzie... Tyl sakw ukrad a komu? Mia je tu kto, nosi albo zostawi, czy co? winie, nie ludzie! Pani mi daa, janie pani, em jej syna zratowa. To za to mi daa! Jeszcze mi po gbie rczk przejechaa i w eb mi cupna swoj gbusi. No, ebyta wiedziay, winie, nie ludzie! wiadka pada nie by o na te ta sztuki...No, nie byo! To ja krzyw? Wiedziaem to, co bdzie ze mn robia, jak tu do kuchni wlaza? ebym wiedzia, tobym was, sobacze, zwoa: chode i lepiaj! Mogybycie sta kaj w kcie i patrze. Same bycie, zatracone, obaczyy, jako byo. Tu se stana, wedle komina... I ja patrz, i ona patrzy. Dopiero wzia t sakw, z kieszonki wyja i w gar mi... Naci pada bracie tak sama janie pani ksiniczka pedziaa Bg e ci zapa! Kupe se ta, co sam chcesz. No to c teraz? Prawda, czy nie? Gadaj, cierwa, jeden z drugim! Ka przysiga, bd przysiga! A ona sama przywiadczy, jako e prawda. Tu stana wedle komina... I ja patrz, i ona patrzy. Dopiero wzia t sakw, z kieszonki wyja i w gar mi... Ukrad! Nie ukrad, sobacze, ino moje... Ogie widocznie wiary nie dawa buzowao si w nim zwtpienie i podejrzliwy miech, bo Szczepan pokrzykiwa i grubiaskimi sypa obelgami,ktrych powtrzy nie sposb. Co pewien czas, gdy chwil mia woln, chodzi cichaczem na gr za ogrodami i tam zaszyty w najgbsz gstwin wydobywa z zanadrza sakiewk. Ostronie,sztuka po sztuce wyuskiwa z niej zote monety, kad je na rozpostartych liciach jedn obok drugiej i usiowa zrachowa. Ale dokadne zliczenie tej sumy przekraczao jego znajomo rachunku. Nie mg oceni i okreli swego skarbu. Co sobie wci przypomina z dawniejszych lat, jakie to s wysokie liczbyi rozlege rachunki obejmujce duo dziesitkw. Nurza si mylami w niewiadomy mrok ludzkiego kalkulowania, medytowa i wydobywa z nicoci jakow swoj wasn systematyk przyczania jednych pienidzw do drugich w celu wydobycia ich sumy dodawa z mozoem, jak to czyni parobcy ciskajc na widach snopki w zapole. Wszystko si to w pewnych miejscach pltao i mylio, zahaczone o niewiadom warto zotych pienidzy. Musia poprzestawa na tym, e lec na brzuchu wpatrywa si w eminie, a iciat ojciec. Stary 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j  @jj{AAMPcNT6OVcP&cQ4 cbyszczce krki rozpostarte na zielonychliciach i wyszczerza do nich dziur midzy zbami w nieopisanego szczcia umiechu. Nie way si nikogo prosi o stwierdzenie wysokoci majtku w obawie zdrady, oszustwa, podejcia, kradziey i rozboju. Tak tedy trwa. Po pewnym czasie zrodzia si w nim dza, eby pj w swoje kraje , to znaczy do wsi odlegej od kuchni o jakie trzy mile drogi, gdzie nie by ju dwadziecia par lat, wci kucharzc we dworze. nia mu si wyprawa w te dalekie okolice, pochd tryumfalny do wsi rodzinnej ze skarbem w zanadrzu. Widzia znowu we mgle t wie boto, drogi, chaupy, powyginane pleciaki, obdarte i zgarbione drzewa sysza znowu, jak tam psy szczekaj, ludzie si swarz, jak skrzypi uraw studniw tym miejscu, gdzie przy gocicu bajoro najgbsze. mia si w gos patrzc w ogie i gadajc mu o tym dziwowisku, gdy bdzie szed w swoje strony z wielkim skarbem w zanadrzu. Wezn si na prawo od figury bez t dziur w Walkowym parkanie i pjd ciek do przeazu u Bartosiowej stajni. Psy mi ta przecie znaj cho, kto je wie,moe ju i pozdychay? ... Che che sama mi Bartosiowa pod nogi podejmie... Sidcie se, sidcie, Szczepanie, bocie si ta i zegnali may to wiat o suchym pysku. Ty, babo, nie wiesz, rzekomo, czemu tak gb wywijasz? Ja was aby nie znam, Bartosiw! ... Co si jednak wci psuo w perspektywach wymarszu, bo si stary gniewa i sroy, tupa na kogo nogami i grozi pici. Prawdziwa trudno nastrczaa si z obraniem chwili, bo gdy oniej myla, to mu, wobec nawau roboty, znikaa tak bez ladu, e jej nie mg pochwyci. Uoy sobie nawet piewk, ktr wykrzykiwa chichocc do pomienia pod blach. Pie bya nieduga, a zaczynaa si od sw: Nie uciekam, ino id, Bom tu cierpia wielk bied... Lecz pomimo tej biedy i pomimo uroczych widokw w ojczystej wiosce Szczepan zabiega okoo komina w Niezdolach w tym samym kostiumie i z t sam pracowitoci.Nie byo adnej nadziei, eby wykona planw piewce zawarty. Nie byo zreszt po temu monoci, gdy roboty przybywao coraz wicej i coraz bardziej urozmaiconej.Trzeba byo choremu gotowa posilne rosoy z kurczt i wymylne potrawki. Ksina sama stawaa przy zasmolonym kominie gotujc i smac dla syna poywienie. Jake j mia Szczepan sam, bez kucharza zostawi? Kt mia gotowa obiad wasnej jego pani, no i pannie Samolei, ktrej po mierci starego Brynickiego by niejako opiekunem? Ksina Odrowowa nie moga wci jeszcze pokaza si na oczy synowi. Przez szpar we drzwiach przypatrywaa mu si w sekrecie. Salomea speniajca przy nim rol siostry miosierdzia stopniowo przygotowywaa chorego do widzenia z matk. Korzystajc z kadej lepszej jego zdrowia chwili mwia o matce, zapytywaa, czyby do niej nie chcia napisa... To znowu, czyby ona sama w jego imieniu nie moga da zna i prosi o przybycie. Chory pocztkowo nie zgadza si, protestowa. Pniej przysta i sam zaczmwi o matce. Wreszcie zudzony wersj o listach, j dopytywa si czy nie ma odpisu. Salomea udzia go wszelkimi opowieciami o tym, e list zosta dorczony, e matka jest juw drodze, e prawdopodobnie przybdzie... Pani Odrowowa suchaa za drzwiami tych rozmw drc, eby nareszcie do synasi zbliy. owia oczyma z daleka jego kade spojrzenie, gest chwytaa kady oddech i jk pucami odczuwaa jego kaszel i sercem wzmoone bicie serca. Tak na wszystko patrzc nie moga nie zobaczy prawdy uczu i stosunku chorego do opiekunki. Wyraz oczu syna, jakim wita i egna kade wejcie i wyjcie modej panienki, powiedzia jej wszystko ju w pierwszych dniach tego dziwnego wspycia. Nieszczliwa matka pragna teraz jednej tylko sprawy: uratowa ycie dziecka. Ile mczarni sprawia jej kady szelest, turkot, ttent zwiastujcy nadejcie wojska! Bya posuszna Salomei jak dziecko, gdy ta wiedziaa, co czyni wrazie nieszczcia, jak ratowa. Nieszczliwa matka w lot poznawaa wszelkie rodki, przeszpiegi, kryjwki, manewry i w lot wykonywaa rozporzdzenia. Ponury i brudny Szczepan rzdzi ni w nagych przypadkach, wydawa rozkazy nieodwoalnie i w sposb nie znoszcy protestu. Bya posuszna jak suca. Biegaa, dokd kazano, wykonujc wszystko bez szemrania, co tylko dawniej Szczepan zaatwia. W tych dniach niewielu zblienie Salomei i matki Jzefa Odrowa byo tak wielkie, e stay si obiedwie nibyjedna istota. Rozumiay si nawzajem umysami, a nade wszystko uczucia ich byy dla siebie bez tajemnic. To, co dla wszystkich ludzi byo tylko wyrazem, nazw dla nich byo wiatem. Jedna pojmowaa wzruszenia drugiej, umiaa je pozna, gdy tylko zostay wzmiankowane, zobaczy, jakie s, i nimi jak gdyby krajem zawiatowym, penym wzgrz, kwiecistych dolin, ska i przepaci mierciziejcych. Gdy chory spa, przytulone do siebie opowiaday wraenia swe i wspomnienia. Salomea po tysickro wyjawiaa wszystkie perypetie zwizane z pobytem modzieca w tym domu wszystkie etapy jego cierpie, przygody, smutki i radoci. Dla matki byo to tak zajmujce i wiecznie ciekawe, e musiaa po tysic razy powtarza. O niczym innym mwi nie mogy. wiat dla nich istnia w pokoju modego. Im bardziej na cienkim wosie wisiao jego ycie, tym mio wzajemna tych dwu niewiast stawaa si gbsz, ekstatyczniejsz i do szau dochodzc. Jednym uciskiem rki wypowiaday sobie wicej, ni zmieci mona w dugiej rozmowie. Jednym spojrzeniem daway wiedzie wszystko. Gdychory zakaszla albo jkn, biegy jak dwa skrzyda tego samego anioa osania go, chodzi czoo, pociesza jedna jawnie, druga tajemnie, tamta sowem i pieczoowitym dotkniciem rk, ta tylko spojrzeniem, wycigniciem ku niemu doni i modlitw. 16 Gorczka spada. Choroba przesilia si i pocza ustpowa. Przez otwarte okno wpywa z ogrodu zapach rozkwitych drzew i wo nocnych kwiatw. Ciepy wiatrkurowa chorego. Zdawao si, e wiato ksiyca wkradajc si do tej izby dotknieniem swego promienia uzdrawia mody organizm,e soce poranne krzepi siy skuteczniej ni mleko. Chory zacz siada na ku, poczu apetyt i przybytek mocy cielesnej. Wwczas matka wesza do jego izdebki. Obecno jej podziaaa na zdrowieca w sposb bardzo gwatowny. Okazao si, e prawd w sobie zawierao ostrzeenie dowiadczonego felczera z miasteczka. Mody ksi dugo nie mg przyj do siebie lec w ramionach matki. Lecz gdy towraenie pokona, jego rekonwalescencja jeszcze szybszym posuwaa si trybem. Nasuna si te najgwniejsza troska, aeby w takiej wanie chwili nie nastpia rewizja onierska i nie zniszczya wszystkiego. Ju wiele osb wiedziao o obecnoci powstaca we dworze. Suby przybyo i niemoebnoci si stao ukrycieprzed ni faktu. Caa wie wiedziaa o tym dobrze. Rozpoczcie na nowo gospodarstwa sprowadzao do dworu ludzi rozmaitych, z ktrych kady nie przez podo nawet lub ch nikczemnego zysku, lecz przez zwykeplotkarstwo mg zdradzi w kadej chwili obecno rannego i na zgub go wystawi. Nie byo ju miejsca waciwego do ukrycia w nagym razie, gdy w szopie siano zostao wybrane z zapola, a o innych kryjwkach trudno byo ju myle. Pani Odrowowa czua to dobrze, e naraa ten dom, tak nieszczliwy, i jego gospodyni, ktra tyle poniosa ciosw, na nowe niebezpieczestwa e zatruwa jej dnie i noce spraw swojego syna. Wszystkotedy skaniao j do decyzji, eby go wywie. Dokde za moga wywie w kraju? Wszdzie to samo niebezpieczestwoczyhao. Postanowia tedy za wszelk cen,i skoro on tylko stanie na nogach, uciec z nim za granic. Do tego postanowienia skonia j nadto straszna troska, e gdy tylko jakkolwiek wyzdrowieje, znowu si z ramion jej wydrze do partii oraz jeszcze wzgld pewien... Ksina widziaa od dawna, jaki jest stosunek jej syna do wychowanicy pani Rudeckiej. Miaa w macierzyskim sercu milion uczu dla tego dziewczcia kochaa je uwielbiaa za powicenie si dla Jzefa j jedn na ziemi darzya najgbszymi uczuciami duszy ale nie moga bez wzdrygnienia pomyle, eby jej syn mg poj za on t osbk... Ksi Odrow nie mg przecie oeni si z pann Brynick. Pomimo caej mioci, jak dla niej powzia, ksina nie moga oczywicie przeama w sobie odrazy wobec rozmaitych pogldw, mniema alkierzowych, przyzwyczaje niezdolskich iwyrae tej panienki. Gryza z pasji wargi widzc wyraz twarzy obojga, wiedziaa bowiem, e to nie jest zwyczajny przypadek amorw chorego z pielgniark, lecz gboka mio. Nie moga spa po nocach mocujc si w sobie,jak wybrn z tego dylematu. Nie bya w stanie skrzywdzi takiej dziewczyny, ktrejserce trzymaa na doni bo ona jedna wznosia si do tego samego zenitu miocidla jej syna co ona sama. Nie miaa dotkn i urazi jej uczu. Nie moga nawet w sercu swym nie zezwala na t mio, ktrej gbin nawzajem matczynym swym sercem zmierzya. amaa si wrd przeciwnoci. Tysic miaa w sobie sposobw rozstrzygnicia tejsprawy, a nie bya w monoci wybra adnego. Wiedziaa jedno, e musi syna z tych uczu wyway, musi go choby si porwa, zabra i uwie. Pragna jednego:stan z nim za granic. Gdy tam ju bdzie, zaatwi wszystko mdrze, godziwieidobrze. Tylko tam by! Tymczasem ya wci wrd niebezpieczestw, trwg i zaama w duszy. Toczya narady z pani Rudeck, a ta oczywicie mylaa jota w jot to samo. Pozostawaa kwestia naradzenia si z Salome i synem. Lecz tu siy opuszczay nieszczsn matk. Miaa do wykonania czyn prosty, a potrzebujcy przezornoci i rozumu najbieglejszego dyplomaty a moe siy katowskiego ramienia... Pani Odrowowa pakaa rzewnymi i gorcymi zami patrzc na Salome i jej troski na jej okoo rannego zabiegi i starania bez pamici i bez rozumu na zatracon i oszala mio, ktra samej panience wydawaa si by starannie ukryt, a bya jawn jak na doni. Och, jake byo podej do tego uczucia z not nieubagania, ktra ju bya wypisana... Ksina nie miaa siy. Baa si rwnie syna. Nie wiedziaa, co te on powie. Przeya ju jedn jego tajemn ucieczk do lasu, do partii. Tymczasem wrd tych waha odbywajcych si w wiecie, a raczej w zawieciu, i nie uczu, jak zawsze czynio swoje fizyczne zdrowie. Gdy mody Odrow pocz przychodzi do siebie, jego matka, ktra wszystkich etapw choroby nie widziaa, tracia o niejpami i o wszystkim, co z chorob byo zwizane. Malay, oddalay si, niky cierpienia, trudy, starania, zabiegi i troski poniesione i przedsiwzite dla odzyskania iprzywrcenia tego zdrowia. Tony w niepamici i wsikay w nico ponure okolicznoci tamtej sprawie towarzyszce, a w miar tego procesu zmniejszay si zasugi panny Mii. Przed oczyma matki wyrosa nowa gra trosk o przyszo. Przed t za przyszoci staa Salomea jako najgwniejsza obecnie przeszkoda. Serce matki borykao si ju z ni o dobro syna. I cier niechci utkwi w tym sercu...W sekrecie przed wszystkimi pani Odrowowa wysaa drogo opaconego posaca po czemu chtny materia znalaza w kraczmie na rozstajnych drogach do jednego z arystokratycznych domw w dalszej okolicy z prob o pomoc.Otrzymaa przyrzeczenie koni i karety, gotowych na kady znak odwie jej syna wdniu oznaczonym za granic. Te same osobyzajy si przez swe rozgazione stosunkidostarczeniem dla niej i syna zagranicznychpaszportw na fikcyjne imiona. Pewnego dnia przynis paszport zgrzany i zdroonyposaniec. Zdrowie Jzefa Odrowa byo ju o tyle lepsze, e mona byo podr przedsiwzi chocia jeszcze z ka niewstawa. Naleao tedy przystpi do rozwizania sprawy w sposb stanowczy i nie cierpicy zwoki. Pewnego czerwcowego wieczora, gdy wszystko byo na ukoczeniu, a goniec po konie i karet wysany, ksina zacigna Salome do ogrodu i zesza z ni nad rzek, do starej altany. Wielkie drzewa okryte modocianymi limi wokoo szumiay. Dzikie wino oplatajce zmurszaesupki i dziurawy daszek tej altany zasaniao od zewntrznego zmierzchu i powikszao ciemno wewntrzn. Ksina, zaledwie przestpia prg altany, upada na awk i przycigna do siebie Salome. Obja j gwatownym uciskiem iwpia si w ni ustami. Tulia j do serca i kaa zeschnitym gardem. Sowa wizy w tym gardle i zacinite zby nie mogy si rozewrze. zy poczy pyn z oczu ksiny, zy tak obfite, e zmoczyy twarzdziewczyny, sol napeniy kty jej warg, zwilay szyj i cieky a na piersi pod rozchylonym stanikiem. Salomea draa na caym ciele. Myli jakiebyskay w ciemni uczu jak letnie lnienia po nocy zwiastujce nadejcie burzy. Te zy, co po niej spyway, w niewytumaczony sposb czyniy si szlakami nieszczcia, ktre z wolna ciekao ku jej sercu szukajc go w piersiach. Rce ksinej jeszcze mocniej, konwulsyjnie opasay ramiona i szyj Salomei, a cichy, zduszony gos wyszepta. Dziecko!! Ty go kochasz... Salomea milczaa, lecz dreszcz jej ciaa da dokadn odpowied. I on ciebie kocha. Prawda? Milczenie znowu starczyo za odpowied. A mwi ci, e ci kocha? Mwi. I ty mu to samo mwia? I ja. Odpowiadaj mi, natychmiast! Mw mi prawd ca, bez jednego zatajenia! Bdziesz mwia prawd? Bd. Salomea uczua konieczno posuszestwai mus wyznawania cakowitej, samej tylko prawdy. Bya jakby wyzuta z sukien, z bielizny, z ciaa i stana przed ciemn wadczyni swoj jako bezwadna i drca dusza. Caowalicie si?? Tak. U niego, w nocy, tam? Tak. Oddawaa mu si?? Tak. Ile razy? Nie pamitam. Obiecywa ci, e si z tob oeni? Obiecywa. I dlatego mu si oddawaa? Nie. A powiedz no!! Tylko szczer prawd! ... Odpowiesz mi? Odpowiem. Ale przysignij no mi!! Niech ten Dominik co noc staje nad twoj pociel, jeeli powiesz jedno sowo nieprawdy! Ach!! Salomea z jkiem przypada do ramienia pani. Wic mw prawd!! Czy ju tak samo jak z nim bya z kim kiedy?? Nie. Nigdy, z nikim? Nigdy!! I nikt ci nigdy przedtem nie caowa? Owszem, caowa mi... Kto?? Jeden tutaj... Kto taki?? Jeden kuzyn. Kochaa tamtego?? Nie. Wic dlaczego daa mu si caowa?? Bo mi si dosy podoba. To wyznanie zdawao si dodawa ksinie mocy. Gos jej sta si pewniejszy. Przebijaa si przez ten gos niezwyciona i zwyciska sia jasnego rozumu. Suchaj, dziecko! Czy chcesz, eby Jzefposzed znowu do partii? Och, nie! Nie chcesz, eby go tam znowu poranili? Och, nie! Czy chcesz, eby wyzdrowia? Czy ja chc?? Wic co pocz, co przedsiwzi, eby wyzdrowia? Nie wiem. Myl ca gow, wysil cae serce! Nic nie wiem. A czego by ty chciaa, sama dla siebie? By z nim, suy mu... Tak! Ot suchaj... Czy nie tak trzeba zrobi? Jeeli nie tak, to rad! Ja zrobi, co ty zechcesz. Nie mam rady. To ja bd posuszna. A wic suchaj!! Ja myl, e trzeba go std koniecznie wywie. Wywie... Nie to mylaa?? Nie wiem... Gdzie go tu wywie w kraju? Pojad tam znajd! Pojad w inne miejsce wszdzie go znajd! Wezm do wizienia! Powiesz w moich oczach! Albo i za oczami! Wic co? Trzeba go wywie za granic. Mj Boe!! Ale on tam nie pojedzie dobrowolnie. Trzeba mu przyobieca, e skoro si tylko jego zdrowie polepszy, bdzie mg i do swego oddziau. Ty mi musisz dopomc w przekonywaniu go, eby pojecha. Ja to musz!! ... Bo gdzie on si tutaj wyleczy?? Powiedze, co mylisz! Tu si wyleczy. Lecz czy duej moe tu zosta? Czy on sam zechce zosta, gdy si wyleczy? Nie. Tam ja go prdko postawi na nogi. A gdy mu bdzie lepiej eby nie poszed do partii wywioz go do Woch. Do Woch!! Bo tylko tam moe wyzdrowie zupenie. Aiec. Stary 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j  @jj{AARP cS WcT5QUcVd+cWE:&#przecie i ty chcesz, eby wyzdrowia eby ju nie szed bi si i otrzymywa takie same rany. Czy nie prawd mwi? Owszem, prawd. A jeli mwi le, nieprawd, to ty mi dajinn rad! C mi z twojego twardego gosu? W duszy Salomei przewino si jak bole krwawa dawniejsze marzenie o wdrwce zmaonkiem po dalekim, nieznanym, woskim kraju. Wspomniaa sobie wynione miasta, obrazy gr i mrz, ktrych jeszczenigdy nie widziay oczy. Podwigna si naprzeciwko tej gronej pani swego losu i spytaa: I to ju adnej innej rady nie ma, tylko ta, eby on jecha teraz za granic, a potem do Woch? Nie ma. Gos matki Jzefa by mocny, ostry i przeszywajcy jak kula. Salomea milczaa. Zimno j kuo w ramionach i dosigo wntrznoci. Rozpacz mrowiem wpezaa we wosy. Gos wewntrzny odezwa si przez jej usta: A ja?? Pani Odrowowa mwia coraz ciszej, coraz wyraniej, przyciskajc j do swego boku: Jeste przecie modziutka... Kochasz go. Uratowaa mu ycie. On ciebie kocha. Bylicie ze sob. Ja wszystko wiem i przebaczam. Lecz on teraz jest tak chory! Pomyl, ty, jedyna, ktra go kochasz... Przecie musi si w spokoju, w dobrym klimacie leczy, z dala od tych strasznych pl i lasw. Musi innymi spojrze oczami nawszystkie sprawy. Musi w swej duszy przekl te lekkomylne przedsiwzicia, teobkane zamysy! Salomea w gbokiej swojej boleci nagle ujrzaa cie ojca i cie tego, co w ssiedztwie tej altany lea w ziemi. Dumnyal w niej drgn. Niezomny honor, ktrego dotd nigdy w sobie nie odczuwaa,kaza powiedzie: On nie przeklnie tych obkanych zamysw!! Ot musi!! Co jest godne przeklestwa, musi by przeklte! Nie!! To, co oni czynili, nie jest godne przeklestwa. Mj syn musi sobie przypomnie, e nie jego to rola tera si w zgniych barogach, ukrywa w sianie e on jest pan i z rodu ksi!! Salomea dosuchaa si w mowie swej pani ostatniego akcentu i zrozumiaa go. Zaciosi w niej co, jak gdyby zamek, do ktrego klucza ju nikt nigdy nie znajdzie. Milczaa. Znik dreszcz i tylko jednolite rwanie blu w sercu samo jedno zostao w jestestwie. Suchaa jeszcze, gdy ksina mwia: Ty jeste moje drugie dziecko... Moja jedyna! Nigdy, przenigdy o tobie nie zapomn. Na miertelnym ou bd pamita twoj twarz i twoje imi. I on wierz mi, kochana! Bdzie o tobie jak o najdroszej pamita. Nie ja to bd, ktrabym przeciwko tobie sowo do niego powiedziaa. Skarz mi Boe, jeli nie mwi prawdy! Alemasz obowizek. Wychowaa ci pani Rudecka, matk ci bya, gdy tu zostaa sierot. Czy nie? Czy nic bya ci matk i opiekunk? Tak. A teraz ona jest sierot, najbiedniejsz z ludzi, matk pobitych synw, w tym pustymdomu. Czy miaaby serce opuci j sam,gdy na twojej gowie stoi cay ten dom i gospodarstwo? Salomea zdobya si na mstwo i zapytaa w szalestwie swej beznadziejnoci: Czy ja nie mogabym si przyda na co wtej woskiej podry?? W jakime charakterze?? W jakim? Jako suca. Nie, dziecko, nie moesz by suc. Na takie twoje ponienie ja bym si nigdy nie zgodzia. Wanie dlatego, e towarzysko nie stoimy na rwni, nie zgodz si na twoje ponienie. Mogaby towarzyszy Jzefowi tylko jako ona... Ale to jest przecie niemoliwe. Sama dobrze rozumiesz, e to jest niemoliwe. Wic c mam pocz?? Wezwij na pomoc Boga, mio Jzefa i tej opiekunki, ktra ci wychowaa. Moe i moj, jeeli w twym sercu t ask znajd.Naka milczenie swemu sercu... Czas zagoi t ran, ktr j ci teraz zadaj... Creczko moja, creczko moja mia! Najdrosza! Najdrosza! ... Ksina zsuna si na kolana i w szlochachopasaa Salome ramionami. kaa: Gdyby moga odczu, jak moje serce nad tob i nad twoj nieszczsn mioci pacze! Zawsze na wskr widziaymy nasze serca, a tylko teraz... Teraz, gdy ty tak cierpisz, ja ci pomc nie mog. Ja ci zadaj ten cios! N wbijam w serce, ktremi wrcio syna... O, Boe! Nim to przyszam powiedzie, oczy wypakaam we zach. Ach, prawda zapomniaam... Ksina pocza szuka czego w kieszeniach. Mwia: Nie wee mi tego za ze i nie przypuszczaj nic pospolitego... Chc si z tob podzieli wszystkim, co posiadam, dusz i majtkiem. Gdy wrc do domu, przekonasz si sama... A teraz poow tego, co mam ze sob... Musisz przyj! Musisz! Ksina woya w rk Salomei dug i grub sakiewk wypchan zotymi monetami. Zachylia jej palce dokoa tej sakiewki, podniosa rk i martw wsuna ofiarowany skarb w kiesze jej sukni. Panna Salomea przelotnie pomylaa: Ach pienidze... Serce jej przeszywaa wiadomo, e on odjeda na zawsze i e ona sama jedna tutaj zostaje. Poza tym bya ciemno. Jak echo piorunu leciay przez serce sowa: Czas zagoi t ran... Wsuchiwaa si w dwik i tre tych sw z oddali, ze swego samotnego miejsca. Pragna ju odej. By sam! Gdzie ucieka! Co niezrozumiaego wyszeptaa nie odrywajc ust od ramienia swej pani. Ksina przytulia do siebie mod dziewczyn, obja j rkami. zy obfite, niestrzymane, icie macierzyskie, poczypyn znowu z tych monych oczu na twarz Salomei. Byy tak szczere i tak serdeczne, e wsczyy do zranionego serca jaki cie pocieszenia. Objy si obiedwie i zamilky patrzc w otcha swych uczu i widzc nawzajem gbiny serca. Salomei zdawao si wci, e ju z tego miejsca odesza i e dokd idzie, w bardzo dalek drog. Dowloka si uczuciami na jakow wielk wynioso. Patrzya na tamt, nigdy niewidzian stron. Westchna pod naporem nieznanej myli: ach, wic to znaczy sowo matka... Widziaa serce matki i wszystkie w nim uczucia... Zrozumiaa, co taka czuje i jak pyn jej myli. Patrzya na to jakby na lec ziemii pynce oboki. Dziwia si, ile jest w matce uczu, jakie s. Rozrniaa ich zaamania, skrty... Umiech przepyn przez wszystkie owe dalekie widoki jak wity soca poysk przez sieroc okolic. Chciaa otworzy usta i powiedzie, e przecie i ona ma ju pd w onie, lecz to zewntrzne sowo cofno si we wstyd i zniko na dnie serca. Ksina z zamknitymi oczyma tulia w ramionach Mij. Widziaa jej uczucia miosne. Byy to uczucia niemal jej samej. Kwiecista ka, ktr raz jeden widz za ycia czowiecze oczy... Nosz si w woniejcymwietrze motyle, koysz wielobarwne zioa.Radosna pie wymkna si z dziewczcych ust, gdy bose stopy biegn w rosach kwiecistej ki. To to ona sama na ten zaktek raju, na boski pierwiastek w ludzkim ywocie, ma cisn przeklestwo mierci, wytraci kwiaty, pobi motyle, zagasi wiato, a kwietny zapach przemieni w trupi zaduch! ... cisna rce, zwiesia gow na rami przyjaciki i wszystko widzc pakaa. Po c s kwiaty i po co to soce? Czemu musi uczyni to dzieo straszne? Czemu musi zdoby si na mstwo, potworne i nieuniknion tyrani? Czemu musi podnie rk, czemu koniecznie cisn do i dusi gardziel, ktr miosnym oplota uciskiem? Jk gbokiej mczarni wymkn si z ust, kanie zamulio sowa. 17 Przekonywanie Jzefa Odrowa o koniecznoci wyjazdu dokonao si na innej zasadzie. Ksina nie przeczya modziecowi, kiedy si zrywa i zabiera do partii a w miar postpw wyzdrowienia i przybytku si niecierpliwi si coraz bardziej. Prosia go tylko o jedno, eby si zupenie wyleczy i zdrowy poszed na nowe trudy. Aeby si za w zupenoci wyleczy, wyspa z tylu chorb na dobre i odpa po wychudniciu, trzeba byo kilkunastu nocy spokojnych i kilkunastu niezakconych dni. Gdzie to byo znale jak nie za granic? Matka wymoga na synu, e wanie dla jaknajszybszego dostania si do partii pojedziez ni najprzd do Krakowa i, zaopatrzony na nowo w odzie, bro i rynsztunek wojenny, z now jakow parti, pod nowym dowdc, o ktrej to formacji podobno syszaa a nade wszystko z nowymi siami ciaa i duszy ruszy w pole. Mody przysta. Nie wiedzia, gdzie si znajduje jego dawny oddzia. Gdzie go szuka? Od kogo powzi jzyka? Gdzie si zaopatrzy w jak tak bro? W Krakowie rozpatrzy si w sytuacji, dowie o postpach ruchu, rzuci przecie okiem na jak map, wybierze nowy oddzia, ujrzy nowe oblicza i now odetchnie nadziej. Zachodzi w gow, kto te tworzy now parti, o ktrej matka wspominaa. Jake tskni do wodza, do nieubaganego. elaznego stratega, ktry uderzy nog w krwaw ziemi i obudzi legiony! Pragnienie walki w modym ksiciu byo tak gbokie ipotne, jak potnymi byy cierpienia, przez ktre przeszed. Zimnymi oczami wpatrywa si w przestrze i widzia w niej wojn scytyjsk [23], nieznan wiatu walk na mier, ktra si z polskiej wywina ndzy. Zagasy w nim wszystkie wspomnienia i zostaa jedna tylko dza: stan w szeregu, sucha rozkazu. Te uczucia, a nadto obawa rewizji, podniecenie i lk pani Odrowowej, aeby nie wpa teraz w rce wadzy, sprawiy, e zgodzi si wyjecha niezwocznie. Salomea go nie wstrzymywaa. Przeciwnie zachcaa. Cichy umiech bka si okoo jej zacinitych ust, gdy go zachcaa do tego wyjazdu... do partii... Mwili ze sob o mdrym, przebiegym, twardym i nieustraszonym wodzu, ktry przecie jest gdzie na tej ziemi. Napoleon zdusz Machnickiego. Mwili o wielkiej bitwie, ktra zgadzi i zniweczy niewol, wszystko bolesne odkupi, nagrodzi rany polegych i bohatersk ich mier. C znaczy dosta kul w eb, jeeli to si stanie i dlatego aby si stao? Czyli nie bdzie to szczcie najwysze: skona na placu odrodzenia z tej haby? Opowiada o pewnym pomniku w Paryu, na ktrym wyobraony jest onierz umierajcy, ktry ostatnim uciskiem objluf armaty i na niej kona. Mwi jej o niepojtym ogniu, ktry jego dusz na widok tego spiowego onierza zawsze przenika. Bya to rado. Teraz taka wanie doskonaa rado w nim jest, gdy ma i znowu. Oczy panny Salomei z pomiennie czarnych stay si matowe i szare, gdy na niego w osupieniu patrzya. Ksina nie zostawiaateraz obojga sam na sam. Staa si czujna iniezwyciona w swym postanowieniu. W kole tych trzech osb miaa si dokona gra szczeglna na wytonych strunach uczu. Mody ksi szed w niewiadomoci do swego rzekomego czynu i dla tego czynu powica mio, wdeptywa j bez litoci w ziemi. Bezlito jego bya tak wielka, jak bezlitosnym jest los Polski. Z zacinitymi zbami, z umiechem poyskliwym na ustach patrza na Salome. piewa o zachodzie soca Pupinetti. Ksi skin rk ku Mii wskazujc ptaszka. Byo wszystko w tym jednym skinieniu. I ona je dobrze zrozumiaa. Przywtrzya skinieniu ruchem gowy. Ale w tej samej chwili pomylaa, e trzeba bdzie otworzy klatk i wypuci ptaka na wolno bo jake bdzie znosi jego piew, gdy zostanie tutaj sama? Niech leci w soneczne kraje, tam, gdzie bdzie jej kochanek! Krztaa si pilnie, skadajc rzeczy pani Odrowowej w mocn, skrzan waliz. Zajta bya jakim urwanym uchem tej walizy, drobiazgami, bielizn, zapasami przygotowanymi przez Szczepana na drog. Wszystko stao si nagle. Za chwil mg si da sysze ttent najcia wojsk albo turkot zajedajcej karety, ktra niezwocznie zabierze... Zabierze na wieki. Pozory byy, e tylko na pewien czas... Lecz ona przecie wie dobrze, i to na wieki. On sam zapomni w dalekich krajach. Ksi pan... Tylko jeszcze Bg mgby wszystko wywrci, zama straszn wol, potargazamysy. On tylko jeden mgby zesa pomoc niewiadom, wszechmocne zdarzenieswoje czyj mier... Wyjazd mia si odby w nocy, eby jak najwiksz cz drogi pierwszy etap do majtku przyjaci ksinej, lecego nad granic odby lasami i nie za dnia. Noc powikszaa straszliwy niepokj serca. To zacichao na jakiej bahostce pociechy, nazudce nikego olnienia pozorem spokoju. Wielki ciar na wosku... Jaka nadzieja bezmylnego: co mi tam! rozszerzya si a do granicy cynizmu. Ju-ju byo sercu lepiej. I oto niepostrzeenie wszystko walio si w straszliw, mierteln ciemnic. Wosy wstaway na gowie, dym dzikiego optania kbami bucha w uczuciaiw jzykach ognia pali si oszalay rozum. C to si dzieje! Za chwil bdzie pustka wtym miejscu! Ten przeraajcy dom... Dominik przejdzie opuszczonymi pokojami, stanie nad pustym oem, rozkoszy, przechyli gow tam-nazad, wsucha si w piew tego ptaszka i zachichoce niedosyszalnym miechem. Jake tu oddycha? Jak y? Co pocz? Podnosia oczy na tego modego czowieka, ktry jej ycie zabra i sam sta si jej yciem. Wyznawaa mu oczami ca, bezdenn prawd. Nie powiedz mu usta nie! nie powiedz! Lecz oczy nie maj nad dusz wadzy. Zapaka on, szlachetny i silny, co si nie lka mierci inieraz prosi o ni co teraz znowu szed ku niej miao, pewny, e ku niej idzie... Zawrzao serce od uwielbienia. Kupiy je nanowo te mskie zy. Nie zdradzi si przed tob i nie zdradzi ciebie serce kochanki, polski rycerzu! Bdzie milczao, cokolwiek si stanie, a do ostatniego momentu! Stojc z dala, przyciskaa do oczu i ust jego wosy, usta i rce oddawaa mu oczyma swe ciao, sw nago i dum, honor swj i ycie, a do ostatniego momentu! Jzef Odrow, ubrany ju w podrny kostium wykwintnego pana, nie mogc jeszcze po chorobie chodzi, sania si z ka na sofk, z sofki na fotel. Jake byinny! Ubranie przywiezione specjalnie z miasta zmienio go zupenie. Tene to jest, ktrego z krwawych ran obmya? Jak niewidziany i niesychany, aosny ptak zjawi si przed oczyma. Ciemna szrama przeorujca pod okiem policzek nadawaa mu wyraz wzniosy, pboski. Wosy ostrzyone przy samej skrze czyniy jeszcze modszym tego rekruta. Oczy mu gorej. Usta zacite. Umiech... Przesiad si na fotel zaton w nim. Rce oparte na porczach, gowa w ty odwalona. Nie podnoszc tej cikiej gowy, wpatrzony z odlegoci w matk i pann Salome, zanuci cicho, z niezomnym entuzjazmem: Precz z tytuami ksi i pan Zetrzyjmy lad haniebnych lat! ... [24] Pani Odrowowa przypatrywaa mu si take z dobrotliwym i agodnym umiechem.Przez chwil. Wnet pocza zabiega w odwjnasb okoo swych i jego rzeczy, nie opuszczajc ju ani na moment tego pokoju,gdzie by jej syn i Salomea. Ci obydwoje byli teraz okryci szat spokoju, uciszeni w sobie. Lecz w pewnej chwili pannie Brynickiej co si przypomniao. Przez zewntrzne zdrtwienie jak przez skorup przern si, przebi i wydar zdrj wewntrzny. Poruszya si niespokojnie. Co chciaa wykona, co zdziaa, co powiedzie... Dusia si. Ja si przecigaz bolesnym poziewaniem. Ach, nareszcie! Prawda prawda! Wyszukaa w staniku sukni zaszyt kul. Rozerwaa paznokciami zaszycie, wyuskaa ze oowian kul, ktra bya wypada z Jzefowej rany. Nieznacznie, krtko ucaowaa t bry moskiewskiego oowiu. Podaa j na doni pani Odrowowej. Jkajc si, nie mogc znale dokadnych sw, przez szczkajce zby grzecznie i spokojnie wykrztusia: Ta kula... To ode mnie... Ode mnie... Na pamitk! ... Pani Odrowowa wzia kul i waya j na piknej, biaej, delikatnej doni. Gbokie zadumanie poryo jej mdre czoo. Patrzya ponurymi od mczarni oczyma w twarz Salomei. Och, jake dla niej by bolesny mciwy czyntej dziewczyny! Mody ksi tym darowaniem kuli zaniepokoi si bardzo. Cogo tkno. Co przed nim zabyso! Opar chude rce na porczach krzesa, eby wsta. Patrza oczami inkwizytora w twarzmatki. Matka pokiwaa bezwadn gow. Bya jak gdyby przestrzelona t kul. Rce jej dray. Jzef chcia porwa si z miejsca i pyta, gdy wtem rozleg si turkot... Wszyscy wybiegli na ganek. Staa przed nim podrna kareta bez latar. Oczom Salomei ksztat jej i zarys czterech koni ukaza si jak gdyby widzenie rydwanumierci. Z jkiem wewntrznym wspara si o ie. Aiec. Stary 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j  @jj{AAX@_cYcZ-cian. Czowiek przebrany za stangreta wymwi haso. Z popiechem, co tchu, krtko popasajc konie, wynoszono i przywizywano waliz. Po krtkim ze wszystkimi poegnaniu ksina i jej syn wsiedli do rodka. Pojazd oddali si sprzed ganku wolno, cicho, nogaza nog, eby nie wywoywa turkotu ani ttentu. Wsik w ciemno nocy. Znik. Pani Rudecka, znuona i jak zawsze smutna,oddalia si z ganku co prdzej rada, e nareszcie wywieziony zosta niebezpieczny go. Szczepan, ktry pomaga waliz adowa, odszed rwnie. Panna Salomea zostaa na awce sama. Patrzya w t stron ciemnoci, ktra pochona karet.Kolana jej byy cinite. Rce na nich zoone. W sercu spokj. Wskutek nieprzewidzianego w sferze uczu zawrotu pocza z niejak przyjemnoci myle o pienidzach ofiarowanych jej przez ksin Odrowow. Myl o tym bya jakby uciskiem na serce, zduszeniem wszelkich wzrusze. Chwila, o ktrej sama myl przeraeniem ciskaa dusz, chwila odjazdu, przesza, mina bez adnego prawie uczucia. Salomea dotykaa lkliwie mylami wszystkiego: pustki pokoju, klatki kanarka, trwogi wobec Dominika i ze zdumieniem spostrzegaa, e wszystko stao si niebolesne, a wszelkie czucie stpiao. Ohydn ulg przynosia myl, e tyle jest pienidzy... Gdyby y ojciec, jakeby si, zapewne, ucieszy! Bo przecie uczciwie zdobyte, za rzeteln usug... Nie byby ju tym ubogim rzdc w jednym zawsze kubraku i dugich butach, co nie dosypia i nie dojada, tucze si witek i pitek od folwarku do folwarku na siodle, wiecznie w swarach, twardych kopotach, zawsze w skwar albo niepogod na powietrzu, wrd udrki i bacznoci o cudze zyski... Kt to wie, czy za tyle pienidzy nie mona by byo wzi dzierawy w innej stronie niewielkiego folwarku, gdzie na wasnym spokojne zakwitoby gospodarstwo; miaoby si inwentarz, sprzaj, par lepszych koni do wyjazdu, bryczk resorow do kocioa, ubranie godowe. Chopi mwiliby, jak si patrzy: wielmony panie... Myl bkaa si po tym jakowym nieznanym miejscu. Lecz e musiaa wrci z kraju bezcelowych nie do grubej rzeczywistoci, wic si powloka na dalekigrb. Och pj tam na klczkach, wyszuka mogi, przypa do niej piersi,obj rkoma! Powiedzie tej garstce piasku, co si stao, wyzna jej swj grzech pody, okropny, haniebny! Wytumaczy upadek swj i odsoni win! Trzeba wznie za te zote pienidze elazny krzy na grobie... Pooy napis... Zadumaa si nad tym, jak te trafi do tego miejsca. Przypomniaa sobie o licie ostatnim, pisanym oowian kul. Wysun si szczeg, e jest tam nazwisko wieniaka, u ktrego ojciec lea przed mierci. Dostawszy z kieszeni w list, trzymaa go w rku. Ciemno nocy nie pozwalaa czyta ostatnich ojca wyrazw. Rce opady. Lecz oto Boa do pocza z ziemi usuwagrub nocn zason. Wyoniy si z omy zarysy olch nad wod, pochyych w rne strony koron na wyniosych pniach ksztatw dziwnych, niespodzianych jak formy uczuwania w cierpieniu. Te postaci zarysowujce si na niebie przytuliy pomidzy sob wzrok. Na chwil bo wnet wydar si spomidzy nich... Daleko, szary brzask oddzieli ziemi od nieba. Mikkie mgy niad smug zamajaczay nad rozdaem rzecznym. Ptakiozway si w tej mgle tak harmonijnie, jakby to jej obraz ukazujcy si z mroku tymi gosami da zna o sobie, wyrazi barw i posta swoj. agodny, zwilgy w nizinach wiatr ruszy senne gazie. Blisko,na rabatach ogrodu, zajaniay biae kolory. Ta barwa utopia w sercu do wspomnienia i sama staa w oczach jak uwidoczniony, nagi bl. Lecz mne oczy pokonay j. Musiaa wessa w siebie zemst i sta si tylko sob. Przeszo... Cika senno ogarniaa ciao i dusz. Teraz nareszcie mona bdzie wyspa si po tylu niewczasach we wasnym ku, ktre przez tak dug por obcy zajmowa czowiek. Nie bdzie ju serce drao od stuknicia w szyb. Nieche przychodz ipatrz, niech szukaj i wsz. Nie bdzieju trudw szalonych, bieganiny bez koca iniezmiernej, bezsennej troski. Nie ma jukogo pilnowa. Bdzie spokj, cisza, porzdek. Spa!! Salomea wstaa z miejsca, eby wykona zamiar i i do siebie. Lecz zamiast tego, po krtkim wahaniu, ruszya przej si ponad rzek. Rachowaa na to, e zanim zdy zej ku wodzie, rozwidni si i bdzie mona w licie ojca przeczyta nazw wsi i miano wieniaka, w ktrego chacie umar. Sza wolno drog w d, po mikkim piasku, ktry nocne rosy znacznie zwilyy okrywajc go z wierzchu ciemnymosadem. Pniej wtargna na mokr trawi, sama nie wiedzc czemu, sza ku rzece. Przez chwil zatrzymaa si i pobya w altanie obronitej pachncym winem. Myli jej byy ciche i umiarkowane, zabiegajce okoo sprawy, co sobie teraz za pienidze kupi, jakie sprawi rzeczy. Wbijaa si w dum, e ju nie bdzie popychadem na asce u dalekich krewnych sierot, do ktrej buziaka zabiera si kady przyjezdnyjegomo. Pokrc si i nakonkuruj teraz, zanim z ktrym mwi zechce... Wolno a niepostrzeenie wzmaga si brzask. Rozbrzmiewa goniej piew ptaszcy. Wida ju byo daleko kwieciste, niekoszoneki, matem rosy spojone. Krople jej wisiay na patkach i szypukach, szare jak kulki ywego srebra. Odlegy las sta si siny. Na wielobarwnym niebie czerwonego przybywao blasku. Salomea wysza z altany i udaa si ku rzece, ktrawezbraa po brzegi od witojaskiej powodzi. Wody byy mtne, gliniastego koloru, krtymi wirami pdzce. Zmulay czerwone i te kwiaty, w pak giy nawise badyle, garny prdem pawiny olszowych zaroli, wikle i wierzby. Mokry czad bi stamtd i zapach wzmoony niezliczonego ziela. W gbokiej rannej ciszy Salomea usyszaa nagle pogos. Krtkie dudnienie jak gdyby daleki oskot bbna. Nasuchiwaa. Kiwna gow. To powz uwocy ksin pani i jej syna przejeda daleki most na teje rzece, w kach pod lasem. To tupot czterech koni wlejc zaprzonych i stuk k karety o okrglaki mostu. Zadumaa si nad tym dwikiem. I oto nagle dusza w niej rozdara si jak postaw sukna, ktry by rce biesa we dwiestrony targny. Rozpacz nieopisana, uczucie lepe i guche, dzikie jak dza w tygrysie, kiedy si rzuca na ofiar, wypado z niewiadomej kryjwki ducha. Bezmylne z szalestwa ciao pobiego dokd brzegiem rzeki, zawrotami jej krtymi, to w praw, to w lew stron. W pewnej chwili, w jakim miejscu Salomea zatrzymaa si. Patrzya na burzliw, zmcon, rudymi baniami wirujc wod. Rozmylaa rozmylaa... Co w niej wznioso si, wywayo z jestestwa i dwigno elazne. Rozemiaa si gono. Wydostaa z kieszeni sakiewk ksinej, nabit zotymi pienidzmi odsypaa ich cz na do i z wysoka, z zamachem cisna w pdzc wod. Woda plusna na znak. Salomea wysypaa z sakiewki drug i ostatni cz i wsiaa zoto w pdzc wod. Woda plusna na znak. Ona jedna zrozumiaa mczarni serca. Ona jedna przywtrzya mu dwikiem zrozumiaym. Zaatwiwszy si z tymi pienidzmi, Salomeaodesza z tego miejsca. Brodzia po wysokich trawach mokrych od rosy. Przypatrywaa si kwiatom wybujaym, ktre zdaway si jako litowa, a nic poradzi nie mogy. Chciaa wyj na miejsce suche, gdy trzewiki miaa przemoczone. Znalaza si na piaszczystej drodze, ktra prowadzia ze dworu do najbliszego mostu. Ju wstawa dzie i pozwala widzie w mokrym piasku wycinite gbokie lady k karety i kopyt koni. Zobaczywszy za te wiee lady, biae na piasku ciemnym od rosy, Salomea zatkna si od ponownego zdumienia. Co w niej rwao si i rozdzierao... Sza z wolna ku domowi. Lecz na jakowymdrobnym kamyku potkny si jej stopy. I tak tam pada twarz w w mokry piach. Stary Szczepan wsta, jako co dnia, o wicie i szed po wod z wiadrami do stoku, co tam pod grusz bi od wiekw. Mrucza do siebie stary kucharz i poskrzypywa wiadrami jako co dnia. Skrci z drogi na ciek prowadzc do rdeka, gdzie byo bliej. Alici zda musi rzuci okiem na drog ley cosik czarnego. Tkno go wnet ze czucie, e toto bdzie jaka bieda od polskiej strony. Ju si by nawet cofn, eby ta przecie kto inny spotka... Ale z samej ciekawoci podszed ostronie. Gdy si za dobrze zbliy, cisn wiadra na ziemi i do niej co duchu w gnatach. Podj ostronie z ziemi grubymi rkami bezsilne ciao zachyli zwis gowin sobie na rami i nis do domu z wolna, pojkujc: C ci te to, chudziteczko c ci to? Oj, wiedzia stary, oj, wiedzia... Dogodziyci, wida trafiy ci, oj, celnie da postrzeliy celnie!! Pary, 1912 ------------ [23] Wojna scytyjska - tu: wojna nieubagana, bezwzgldna (Scytowie - ludy koczownicze, zamieszkujce pnocne wybrzee Morza Czarnego -w VII w. p. n. e. dokonali okrutnego najazdu na Azj Mniejsz). [24] Precz z tytuami - ksi i pan -wiersz Ludwika Mierosawskiego, pt. Dobroni, ludy! piewany jako pie rewolucyjna w okresie powstania styczniowego. -------Konwersja: rpg6@go2.pl wnie zachcaa. Cichy umiech bka si okoo jej zacinitych ust, gdy go zachcaa do tego wyjazdu... do partii... Mwili ze sob o mdrym, przebiegym, twardym i nieustraszonym wodzu, ktry przecie jest gdzie na tej ziemi. Napoleon zdusz Machnickiego. Mwili o wielkiej bitwie, ktra zgadzi i zniweczy niewol, wszystko bolesne odkupi, nagrodzi rany polegych i bohatersk ich mier. C znaczy dosta kul w eb, jeeli to si stanie i dlatego aby si stao? Czyli nie bdzie to szczcie najwysze: skona na placu odrodzenia z tej haby? Opowiada o pewnym pomniku w Paryu, na ktrym wyobraony jest onierz umierajcy, ktry ostatnim uciskiem objluf armaty i na niej kona. Mwi jej o niepojtym ogniu, ktry jego dusz na widok tego spiowego onierza zawsze przenika. Bya to rado. Teraz taka wanie doskonaa rado w nim jest, gdy ma i znowu. Oczy panny Salomei z pomiennie czarnych stay si matowe i szare, gdy na niego w osupieniu patrzya. Ksina nie zostawiaateraz obojga sam na sam. Staa si czujna iniezwyciona w swym postanowieniu. W kole tych trzech osb miaa si dokona gra szczeglna na wytonych strunach uczu. Mody ksi szed w niewiadomoci do swego rzekomego czynu i dla tego czynu powica mio, wdeptywa j bez litoci w ziemi. Bezlito jego bya tak wielka, jak bezlitosnym jest los Polski. Z zacinitymi zbami, z umiechem poyskliwym na ustach patrza na Salome. piewa o zachodzie soca Pupinetti. Ksi skin rk ku Mii wskazujc ptaszka. Byo wszystko w tym jednym skinieniu. I ona je dobrze zrozumiaa. Przywtrzya skinieniu ruchem gowy. Ale w tej samej chwili pomylaa, e trzeba bdzie otworzy klatk i wypuci ptaka na wolno bo jake bdzie znosi jego piew, gdy zostanie tutaj sama? Niech leci w soneczne kraje, tam, gdzie bdzie jej kochanek! Krztaa si pilnie, skadajc rzeczy pani Odrowowej w mocn, skrzan waliz. Zajta bya jakim urwanym uchem tej walizy, drobiazgami, bielizn, zapasami przygotowanymi przez Szczepana na drog. Wszystko stao si nagle. Za chwil mg si da sysze ttent najcia wojsk albo turkot zajedajcej karety, ktra niezwocznie zabierze... Zabierze na wieki. Pozory byy, e tylko na pewien czas... Lecz ona przecie wie dobrze, i to na wieki. On sam zapomni w dalekich krajach. Ksi pan... Tylko jeszcze Bg mgby wszystko wywrci, zama straszn wol, potargazamysy. On tylko jeden mgby zesa pomoc niewiadom, wszechmocne zdarzenieswoje czyj mier... Wyjazd mia si odby w nocy, eby jak najwiksz cz drogi pierwszy etap do majtku przyjaci ksinej, lecego nad granic odby lasami i nie za dnia. Noc powikszaa straszliwy niepokj serca. To zacichao na jakiej bahostce pociechy, nazudce nikego olnienia pozorem spokoju. Wielki ciar na wosku... Jaka nadzieja bezmylnego: co mi tam! rozszerzya si a do granicy cynizmu. Ju-ju byo sercu lepiej. I oto niepostrzeenie wszystko walio si w straszliw, mierteln ciemnic. Wosy wstaway na gowie, dym dzikiego optania kbami bucha w uczuciaiw jzykach ognia pali si oszalay rozum. C to si dzieje! Za chwil bdzie pustka wtym miejscu! Ten przeraajcy dom... Dominik przejdzie opuszczonymi pokojami, stanie nad pustym oem, rozkoszy, przechyli gow tam-nazad, wsucha si w piew tego ptaszka i zachichoce niedosyszalnym miechem. Jake tu oddycha? Jak y? Co pocz? Podnosia oczy na tego modego czowieka, ktry jej ycie zabra i sam sta si jej yciem. Wyznawaa mu oczami ca, bezdenn prawd. Nie powiedz mu usta nie! nie powiedz! Lecz oczy nie maj nad dusz wadzy. Zapaka on, szlachetny i silny, co si nie lka mierci inieraz prosi o ni co teraz znowu szed ku niej miao, pewny, e ku niej idzie... Zawrzao serce od uwielbienia. Kupiy je nanowo te mskie zy. Nie zdradzi si przed tob i nie zdradzi ciebie serce kochanki, polski rycerzu! Bdzie milczao, cokolwiek si stanie, a do ostatniego momentu! Stojc z dala, przyciskaa do oczu i ust jego wosy, usta i rce oddawaa mu oczyma swe ciao, sw nago i dum, honor swj i ycie, a do ostatniego momentu! Jzef Odrow, ubrany ju w podrny kostium wykwintnego pana, nie mogc jeszcze po chorobie chodzi, sania si z ka na sofk, z sofki na fotel. Jake byinny! Ubranie przywiezione specjalnie z miasta zmienio go zupenie. Tene to jest, ktrego z krwawych ran obmya? Jak niewidziany i niesychany, aosny ptak zjawi si przed oczyma. Ciemna szrama przeorujca pod okiem policzek nadawaa mu wyraz wzniosy, pboski. Wosy ostrzyone przy samej skrze czyniy jeszcze modszym tego rekruta. Oczy mu gorej. Usta zacite. Umiech... Przesiad si na fotel zaton w nim. Rce oparte na porczach, gowa w ty odwalona. Nie podnoszc tej cikiej gowy, wpatrzony z odlegoci w matk i pann Salome, zanuci cicho, z niezomnym entuzjazmem: Precz z tytuami ksi i pan Zetrzyjmy lad haniebnych lat! ... [24] Pani Odrowowa przypatrywaa mu si take z dobrotliwym i agodnym umiechem.Przez chwil. Wnet pocza zabiega w odwjnasb okoo swych i jego rzeczy, nie opuszczajc ju ani na moment tego pokoju,gdzie by jej syn i Salomea. Ci obydwoje byli teraz okryci szat spokoju, uciszeni w sobie. Lecz w pewnej chwili pannie Brynickiej co si przypomniao. Przez zewntrzne zdrtwienie jak przez skorup przern si, przebi i wydar zdrj wewntrzny. Poruszya si niespokojnie. Co chciaa wykona, co zdziaa, co powiedzie... Dusia si. Ja si przecigaz bolesnym poziewaniem. Ach, nareszcie! Prawda prawda! Wyszukaa w staniku sukni zaszyt kul. Rozerwaa paznokciami zaszycie, wyuskaa ze oowian kul, ktra bya wypada z Jzefowej rany. Nieznacznie, krtko ucaowaa t bry moskiewskiego oowiu. Podaa j na doni pani Odrowowej. Jkajc si, nie mogc znale dokadnych sw, przez szczkajce zby grzecznie i spokojnie wykrztusia: Ta kula... To ode mnie... Ode mnie... Na pamitk! ... Pani Odrowowa wzia kul i waya j na piknej, biaej, delikatnej doni. Gbokie zadumanie poryo jej mdre czoo. Patrzya ponurymi od mczarni oczyma w twarz Salomei. Och, jake dla niej by bolesny mciwy czyntej dziewczyny! Mody ksi tym darowaniem kuli zaniepokoi si bardzo. Cogo tkno. Co przed nim zabyso! Opar chude rce na porczach krzesa, eby wsta. Patrza oczami inkwizytora w twarzmatki. Matka pokiwaa bezwadn gow. Bya jak gdyby przestrzelona t kul. Rce jej dray. Jzef chcia porwa si z miejsca i pyta, gdy wtem rozleg si turkot... Wszyscy wybiegli na ganek. Staa przed nim podrna kareta bez latar. Oczom Salomei ksztat jej i zarys czterech koni ukaza si jak gdyby widzenie rydwanumierci. Z jkiem wewntrznym wspara si o ie. Aiec. Stary 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j  @jj{AAN@