.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS ZIEMIAOB1 003ZCopyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ P c` >c c) S!51 JR?, "ZIEMIA OBIECANA" TOM I WADYSAW STANISAW REYMONT Rozdzia I d si budzia. Pierwszy wrzaskliwy wist fabryczny rozdar cisz wczesnego poranku, a za nim we wszystkich stronach miasta zaczy si zrywa coraz zgiekliwiej inne i dary si chrapliwymi, niesfornymi gosami niby chr potwornych kogutw, piejcych metalowymi gardzielami haso do pracy. Olbrzymie fabryki, ktrych dugie, czarne cielska i wysmuke szyje-kominy majaczyyw nocy, w mgle i w deszczu - budziy si zwolna, buchay pomieniami ognisk, oddychay kbami dymw, zaczynay y iporusza si w ciemnociach, jakie jeszczezalegay ziemi. Deszcz drobny, marcowy deszcz pomieszany ze niegiem, pada wci i rozwczy nad odzi ciki, lepki tuman; bbni w blaszane dachy i spywa z nich prosto na trotuary, na ulice czarne i pene grzskiego bota, na nagie drzewa, przytulone do dugich murw, drce z zimna, targane wiatrem, co zrywa si gdzie z pl przemikych i przewala si ciko botnistymi ulicami miasta, wstrzsa parkanami, prbowa dachw i opada w boto, i szumia midzy gaziamidrzew, i bi nimi w szyby niskiego, parterowego domu, w ktrym nagle zabyso wiato. Borowiecki si obudzi, zapali wiec i rwnoczenie budzik zacz dzwoni gwatownie, wskazujc pit. - Mateusz, herbata! - krzykn do wchodzcego lokaja. - Wszystko gotowe. - Panowie pi jeszcze? - Zaraz bd budzi, jeli pan dyrektor kae, bo pan Moryc mwi wieczorem, e chce dzisiaj spa duej. - Id, obud. - Klucze ju brali? - Sam Szwarc wstpowa. - Telefonowa kto w nocy? - Kunke by na dyurze, ale odchodzc nic mi nie mwi. - Co sycha na miecie? - pyta prdko, prdzej jeszcze si ubierajc. - A nic, ino za na Gajerowskim Rynku zagali robotnika. - Dosy, ruszaj. - Ale spalia si te fabryka Goldberga, na Cegielnianej. Nasza stra jedzia, ale wszystko dobrze poszo, ostay tylko mury. Z suszarni poszed ogie. - C wicej? - A nic, wszystko poszo fein, na glanc - zamia si rechoczco. - Nalewaj herbat, ja sam obudz pana Moryca. Ubra si i poszed do ssiednich pokojw przechodzc przez stoowy, w ktrym wiszca u sufitu lampa rozrzucaa ostre, biae wiato na st okrgy, nakryty obrusem i zastawiony filiankami, ina samowar byszczcy. - Maks, pita godzina, wstawaj! - zawoa otwierajc drzwi do ciemnego pokoju, z ktrego buchno duszne, przesycone zapachem fiokw powietrze. Maks si nie odezwa, tylko ko zaczo trzeszcze i skrzypie. - Moryc! - zawoa do drugiego pokoju. - Nie pi. Nie spaem ca noc. - Dlaczego? - Mylaem o tym naszym interesie, troch sobie obliczaem i tak zeszo. - Wiesz, Goldberg si spali dzisiaj w nocy, i to zupenie, "na glanc", jak Mateusz mwi... - Dla mnie to nie nowina - odpowiedzia ziewajc. - Skd wiedziae? - Ja miesic temu wiedziaem, e on si potrzebuje spali. Dziwiem si nawet, e tak dugo zwleka, przecie procentw mu nie dadz od asekuracji. - Mia duo towaru? - Mia duo zaasekurowane... - Bilans sobie wyrwna. Rozemiali si obaj szczerze. Borowiecki wrci do stoowego i pil herbat, a Moryc, jak zwykle, szuka po caym pokoju rnych czci garderoby i wymyla Mateuszowi. - Ja tobie zbij adny kawaek pyska, ja ci z niego czerwony barchan zrobi, jak mi nie bdziesz skada wszystkiego porzdnie. - Morgen! - krzykn przebudzony wreszcieMaks. - Nie wstajesz? Ju po pitej. Odpowied zaguszyy wistawki, ktre si rozlegy jakby tu nad domem i ryczay przez kilkanacie sekund z tak si, a szyby brzczay w oknach. Moryc w bielinie tylko, z paltem na ramionach, usiad przed piecem, w ktrym wesoo trzaskay szczapy smolne. - Nie wychodzisz? - Nie. Miaem jecha do Tomaszowa, bo Weis pisa do mnie, aby mu sprowadzi nowe grple, ale teraz nie pojad. Zimno miinie chce mi si. - Maks, take zostajesz w domu? - Gdzie si bd spieszy? Do tej parszywejbudy? A zreszt wczoraj si z fatrem poarem. - Maks, ty le skoczysz przez to arcie si cige i ze wszystkimi! - mrukn niechtnie i surowo Moryc rozgrzebujc pogrzebaczem ogie. - Co ci to obchodzi! - krzykn gos z drugiego pokoju. ko zatrzeszczao gwatownie i w drzwiach ukazaa si wielka figura Maksa, w bielinie tylko i pantoflach. - A wanie, e mnie to bardzo obchodzi. - Daj mi spokj, nie irytuj mnie. Karol mnie obudzi diabli wiedz po co, a ten znowu pyskowa zaczyna. Gada gono, niskim, silnie brzmicym gosem. Cofn si do swojego pokoju i po chwili wynis ca garderob, rzuci j nadywan i z wolna si ubiera. - Ty nam psujesz interes tym swoim arciem -zacz znowu Moryc wciskajc zote binokle na swj suchy, semicki nos, bo mu si cigle zsuway, - Gdzie? co? jak? - Wszdzie. Wczoraj u Blumentalw powiedziae gono, e wikszo naszychfabrykantw to proci zodzieje i oszuci. - Powiedziaem, a jake, i zawsze to bd mwi. Jaki niechtny, pogardliwy umiechprzelecia mu po twarzy, gdy patrzy na Moryca. - Ty, Maks Baum, mwi tego nie bdziesz, mwi ci tego nie wolno, to ja ci powiadam.- Dlaczego? - zapyta cicho i opar si o st. - Ja ci powiem, jeli tego nie rozumiesz. Przede wszystkim, co ci do tego? Co ci to obchodzi, czy oni s zodzieje, czy porzdni ludzie? My wszyscy razem jestemy tu po to w odzi, eby zrobi geszeft, eby zarobi dobrze. Nikt z nas tutaj wiekowa nie bdzie. A kady robi pienidze, jak moe i jak umie. Ty jeste czerwony, ty jeste radyka ps nr 4. - Ja jestem uczciwy czowiek - burkn tamten nalewajc sobie herbat. Borowiecki oparty o st okciami, utopi twarz w doniach i sucha. Moryc na odpowiedz usyszan odwrci si gwatownie, a binokle mu spady i uderzyy w porcz krzesa, popatrzy si na Maksa z umiechem gryzcej ironii na wskich ustach, pogadzi cienkimi palcami,na ktrych skrzyy si brylantowe piercionki, rzadk, czarn jak smoa brod i szepn drwico: - Nie gadaj, Maks gupstw. Tu chodzi o pienidze. Tu chodzi, eby nie wyjeda ztymi oskareniami publicznie, bo to naszemukredytowi moe zaszkodzi. My mamy zaoy fabryk we trzech; my nic nie mamy, to my potrzebujemy mie kredyt i zaufanie u tych, co go nam dadz. My terazpotrzebujemy by porzdni ludzie, gadcy, mili, dobrzy. Jak ci Borman powie: "Poda d", to mu powiedz, e jest cztery razy pod - jemu trzeba przytakiwa, bo to gruba fisz. A co ty o nim powiedzia do Knolla? Ze jest gupi cham. Czowieku, on nie jest gupi, bo on ze swojej mzgownicywycign miliony, on te miliony ma, a my je take chcemy mie. Bdziemy mwi o nich wtedy, jak bdziemy mieli pienidze, a teraz trzeba siedzie cicho, oni s nam potrzebni; no, niech Karol powie, czy ja niemam racji - mnie idzie przecie o przyszo nas trzech. - Moryc ma zupen prawie suszno -powiedzia twardo Borowiecki podnoszc zimne, szare oczy na wzburzonego Maksa. - Ja wiem, e wy macie racj, dzk racj, ale nie zapominajcie, e jestem uczciwy czowiek. - Frazes! stary, wytarty frazes! - Moryc, ty jeste pody ydziak! -wykrzykn gwatownie Baum. - A ty jeste gupi, sentymentalny Niemiec. - Kcicie si o wyrazy - ozwa si chodnoBorowiecki i zacz wdziewa palto. - auj, e nie mog zosta z wami, ale puszczam w ruch now drukarni. - Nasza wczorajsza rozmowa na czym stana? - zapyta spokojnie ju Baum. - Zakadamy fabryk. - Tak, ja nie mam nic, ty nie masz nic, on nie ma nic - zamia si gono. - To razem wanie mamy tyle, w sam raz tyle, eby zaoy wielk fabryk. C stracimy? Zarobi zawsze mona - dorzucipo chwili. - Zreszt, albo robimy interes, albo interesu nie robimy. Powiedzcie raz jeszcze. - Robimy, robimy! - powtrzyli obaj. - Co to, Goldberg si spali? - zapyta Baum. - Tak, zrobi sobie bilans. Mdry chop, zrobi miliony. - Albo skoczy w kryminale. - Gupie sowo! - achn si niecierpliwie Moryc. - Ty sobie takie rzeczy gadaj w Berlinie, w Paryu, w Warszawie, ale w odzi nie gadaj. To nieprzyjemne sowa, nam oszczd ich. Maks si nie odezwa. Swistawki znowu zaczy podnosi swoje przenikliwe, denerwujce gosy i pieway coraz potniej hejna poranny. - No, musz ju i. Do widzenia, splnicy, nie kcie si, idcie spa i nijcie o tych milionach, jakie zrobimy. - Zrobimy! - Zrobimy! - powiedzieli razem. Ucisnli sobie mocno, po przyjacielsku donie. - Zapisa trzeba dzisiejsz dat; bdzie onadla nas bardzo pamitn. - Dodaj tam, Maksie, taki nawias, kto z nasnajpierw zechce okpi drugich. - Ty, Borowiecki, jeste szlachcic, masz nabiletach wizytowych herb, kade nawet na prokurze swoje von, a jeste najwikszym z nas wszystkich Lodzermenschem - szepn Moryc. - A ty nim nie jeste? - Ja przede wszystkim mwi o tym nie potrzebuj, bo ja potrzebuj zrobi pienidze. Wy i Niemcy - to dobre narody, ale do gadania. Borowiecki podnis konierz, pozapina sistarannie i wyszed. Deszcz my bezustannie i zacina skonie, a do p okien maych domkw, co w tym kocu Piotrkowskiej ulicy stay gsto przy sobie, gdzieniegdzie tylko jakby rozepchnite olbrzymem fabrycznym lub wspaniaym paacem fabrykanta. Szeregi niskich lip na trotuarze giy si automatycznie pod uderzeniem wiatru, ktry hula po botnistej, prawie czarnej ulicy, bo rzadkie latarnie rozsieway tylko koa niewielkie tego wiata, w ktrym byszczao czarne, lepkie boto na ulicy i migay setki ludzi, w ciszy wielkiej a z popiechem szalonym biegncych na gos tych wistawek, co teraz coraz rzadziej odzyway si dokoa. - Zrobimy? - powtrzy Borowiecki, przystajc i topic spojrzenie w tym chaosie kominw, majaczcych w ciemnoci; w tej masie czarnej, nieruchomej, dzikiej jakim kamiennym spokojem fabryk, co stay wszdzie i ze wszystkich stron zday si wyrasta przednim czerwonymi, potnymi murami. - Morgen! - rzuci kto stojcemu, biegnc dalej. - Morgen... - szepn i poszed wolniej. Gryzy go wtpliwoci, tysice myli, cyfr,przypuszcze i kombinacji przewijao mu si pod czaszk, zapomina prawie, gdzie jest i dokd idzie. Tysice robotnikw, niby ciche, czarne roje, wypezo nagle z bocznych uliczek, ktre wyglday jak kanay pene bota, z tych domw, co stay na kracach miasta niby wielkie mietniska - napenio Piotrkowsk szmerem krokw, brzkiem blaszanek byszczcych w wietle latar, stukiem suchym drewnianych podeszew trepw i gwarem jakim sennym oraz chlupotem bota pod nogami. Zalewali ca ulic, szli ze wszystkich stron, zapeniali trotuary, czapali si rodkiem ulicy, penej czarnych kau wody i bota. Jedni ustawiali si bezadnymikupami przed bramami fabryk, drudzy, uszeregowani w dugiego wa znikali w bramach jakby poykani z wolna przez buchajce wiatem wntrza. W ciemnych gbiach zaczy bucha wiata. Czarne, milczce czworoboki fabryk byskay nagle setkami pomiennychokien i niby ognistymi lepiami wieciy. Elektryczne soca nagle zawisay w cieniach i skrzyy si w prni. Biae dymy zaczy bi z kominw i rozwczy si pomidzy tym potnym kamiennym lasem, co tysicami kolumn zdawa si podpiera noc i jakby chwia siw drganiach wiata elektrycznego. Ulice opustoszay, gaszono latarnie, ostatnie wistawki przebrzmiay, cisza, pena chlupotu deszczu, coraz cichszych powistywa wiatru, rozwczya si po ulicy. Otwierano szynki i piekarnie, a gdzieniegdzie, w jakim okienku na poddaszu lub w suterynach, do ktrych sczyo si uliczne boto, byskay wiata. Tylko w setkach fabryk wrzao ycie wysilone, gorczkowe; guchy oskot maszyn dra w powietrzu mglistym i obija si o uszy Borowieckiego, ktry wci spacerowa po ulicy i patrzy w oknafabryk, za ktrymi rysoway si czarne sylwetki robotnikw lub olbrzymie kontury maszyn. Nie chciao mu si i do roboty. Byo mu dobrze tak chodzi i myle o tej przyszejfabryce, urzdza j, puszcza w ruch, pilnowa. Tak si zatapia w tym rozmarzeniu, e chwilami najwyraniej sysza okoo siebie i czu t przysz fabryk. Widzia stosy materiaw, widziakantor, kupujcych, szalony ruch, jaki panowa. Czu jak wielk fal bogactw pync mu pod stopy. Umiecha si bezwiednie, oczy mu wilgotnymi blaskami wieciy, na blad, pikn twarz wystpoway rumiece gbokiej radoci. Pogadzi nerwowo brod mokr od deszczu i oprzytomnia. - Co za gupstwo - szepn niechtnie i obejrza si dookoa, jakby z obawy, czy kto nie widzia tej chwilowej saboci. Nie byo nikogo, ale ju szarzao, ze sabego, przemglonego witu zaczynay powoli wychyla si kontury drzew, fabryk i domw. Piotrkowsk zaczynay cign od rogatek sznury chopskich wozw, od miasta turkotay po wybojach olbrzymie wozy towarowe adowane wglem i platformy naadowane przdz, bawen w belach, surowym towarem lub beczkami, a pomidzy nimi przemykay pospiesznie maebryczki lub powoziki fabrykantw spieszcych do zaj lub tuka si z haasem doroka wiozca zapnionego oficjalist. Borowiecki przy kocu Piotrkowskiej skrci na lewo, w ma, nie brukowan uliczk, owietlon kilkoma latarniami na sznurach i olbrzymi fabryk, ktra ju sza. Dugi czteropitrowy budynek wieciwszystkimi oknami. Przebra si szybko w zafarbowan, brudn bluz i pobieg do swojego oddziau.Rozdzia II - Murray, dzie dobry! - krzykn Borowiecki. Murray, okrcony w dugi, niebieski fartuch, wysun si spoza rzdw ruchomych kotw, w ktrych si gotoway i robiy farby. W mdym wietle elektrycznym, przesyconym kolorowymi parami, jego duga, kocista twarz, starannie wygolona i wiecca bladoniebieskimi, jakby wypezymi oczami,robia wraenie karykatury z "Puncha". - A, Borowiecki! Chciaem widzie pana, byem u was wieczorem, zastaem Moryca,ale e ja go nie cierpi, nie czekaem. - Dobry chopak. - Co mi do jego dobroci! Nie cierpi jego rasy. - Drukuj ju pidziesity sidmy numer? - Drukuj, Wydawaem farb. - Trzyma si? - Pierwsze metry nieco lakowaa. Przysali z centrali zamwienie na piset sztuk tej paskiej lamy. - Aha, dwudziesty czwarty numer, seledynowa. - Iz filii Bech telefonowa o to samo. Czy bdziemy robi? - Dzisiaj ju nie. Mamy bjki pilne, mamy jeszcze pilniejsze do drukowania te letnie korty. - Telefonowali o barchan numer sidmy. - W apreturze. Musz tam zaraz i. - Chciaem panu co powiedzie... - Sucham, sucham! - szepn grzecznie, ale z pewn niechci. Murray uj go pod rk i odprowadzi w kt za wielkie beczki, z ktrych co chwila czerpano farby. "Kuchnia", bo tak nazywano t sal, tona w zmroku. Pod okapami wiszcymi nisko, niby pod stalowymi parasolami, krciy si wolno, automatycznie szerokie miedziane mieszada, przegarniajce farby w wielkichkotach, byszczcych miedzi polerowan. Budynek cay dra od ruchu maszyn. Dugie transmisje, niby we bladote nieskoczonej dugoci, goniy si z szalon szybkoci pod sufitem, przewijaysi nad podwjnym szeregiem kotw, pezay wzdu cian, krzyoway si wysoko, ledwie dojrzane w oboku gryzcych kolorowych par, co buchay ustawicznie z kotw i przyciemniay wiato, i uciekay wskro murw, przez wszystkie otwory, do innych sal. Sylwetki robotnikw w koszulach umazanych farbamiprzemykay cicho i jak cienie giny w zmroku; wzki z oskotem wjeday i wyjeday obadowane farbami gotowymi,ktre wiozy do drukarni i far-biarni. Ostry straszliwie zapach siarki rozchodzi si wszdzie. - Kupiem wczoraj meble - szepta cicho doucha Borowieckiemu. - Uwaasz pan, do saloniku kupiem te jedwabne w stylu empire. Do jadalnego obstalowaem dbowe w stylu Henryka IV, a do buduaru... - A kiedy si pan eni? - przerwa mu dosy niecierpliwie. - No, nie wiem jeszcze. Chocia ja chciabym jak najprdzej. - To ju po owiadczynach? - spojrza dosy ironicznie na zgarbionego i dosy miesznie wygldajcego Anglika; jego garb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|iC }x}`XjP cc c B+ c B83wyda mu si teraz potwornym, a on sam przypomina map t dug wystajc szczk i szerokimi ustami, niezmiernie ruchliwymi. - Tak jakby ju. W niedziel wanie powiedziaa mi, jak by chciaa mie urzdzone mieszkanie. Wypytaem si szczegowo, odpowiadaa tak, jak odpowiadaj kobiety, gdy idzie o ich przysze gospodarstwo. - Ostatnim razem mylae pan tak samo. - Tak, ale nie miaem takiej pewnoci ani wpoowie! - zarcza gorco. - No, kiedy tak, to winszuj panu szczerze,kiedy poznam narzeczon? - Na wszystko przyjdzie czas, na wszystko. - Dlatego te wierz, i si pan w kocu oeni - szepn drwico. - Moe by pan przyszed jutro do mnie, dobrze? Chciaem koniecznie usysze paskie zdanie o tych meblach. - Przyjd. - Ale kiedy? - Po obiedzie, Murray wrci do farb i laboratorium, a Borowiecki pobieg dalej do farbiarni przezkorytarze i przejcia zapchane wzkami naadowanymi towarem ociekajcym wod, ludmi i stosami towaru, lecego na ziemi w wielkich kupach, oczekujcego swojej kolei. Co chwila zastpowano mu drog z najrozmaitszymi interesami. Wydawa krtkie rozkazy, szybko decydowa, pospiesznie informowa, czasem obejrza prbk z farby, jak mu przynosi robotnik, rzuca stanowczo: "Dobre" lub "Jeszcze" - i lecia dalej wrd spojrze setek robotniczych i szumufabryki, co niby pieko wrzaa chaosem. Wszystko si trzso: ciany, sufity, maszyny, podogi, huczay motory, wiszczay przenikliwie pasy i transmisje, turkotay po asfaltowej pododze wzki, szczkay czasem koa rozpdowe, zgrzytay tryby, leciay wskro tego morza rozbitych drga jakie krzyki lub rozlega si potny, huczcy oddech maszyny gwnej. - Panie Borowiecki! Wyty oczy, bo wrd par, jakie zalegayca farbiarni, nie byo nic prawie wida prcz sabych zarysw maszyn. Nie wiedzia, kto wola. - Panie Borowiecki? Drgn, bo go ujto podrami. - A, pan prezes - szepn, poznawszy waciciela fabryki. - Ja pana goni, ale pan dobrze uciekasz. - Robota, panie dyrektorze. - Tak, tak, ja to rozumiem. Zmczyem si na mier -trzyma go silnie za rami, zamilk i dysza ciko ze zmczenia. - Idzie, co? - zapyta po chwili. - Robi si - rzuci krtko i szed naprzd. Fabrykant uczepiony u jego ramienia wlk si ciko, podpiera si grub lask i zgarbiony prawie we dwoje, podnosi okrge, czerwone oczy jastrzbie i twarz du, wiecc, okrg, ozdobion maymibaczkami i wsami przycitymi rwno. - C, te watsony dobrze dziaaj? - Po pitnacie tysicy metrw dziennie drukuj. - Mao - mrukn cicho, puci jego rami iprzysiad na wzku penym surowego perkalu, obcign gruby kaftan, w jaki byubrany, podpar si lask i siedzia. Borowiecki pobieg do wielkich kadzi farbiarskich, nad ktrymi na wielkich waach rozwinite zwoje materiaw krciy si w kko i kpay w farbie rozpryskujc j na twarze i koszule robotnikw, ktrzy stali nieruchomie, co chwila czerpic z kadzi wod doni i patrzc, czy jest w niej jeszcze farba, ktr wyciga materia. Kilkadziesit tych waw, ustawionych rzdem, toczyo si wci w kko, z mczc jednostajnoci,dugie, poskrcane zwoje materiaw pawiy si w farbach i byskay w mgle matowymi plamami czerwieni. bkitu i ochry. Z drugiej strony, za podwjnym rzdem elaznych supw, podtrzymujcych wyszepitra fabryki i rozronitych gsto po olbrzymiej sali, stay puczkarnie; dugie skrzynie, pene wrzcej wody pienicej sisod, praczek mechanicznych, wyymaczek,myda, przez ktre przesuwa si surowy materia; bryzgi rozbitej trzepaczkami wody rozsypyway si na sal i tworzyy nad praczkarniami tak gsty tuman, e wiata paliy si zaledwie jakby odbite w lustrze. Mechaniczne odbieracze szczkay odbierajc wyprany ju towar na siebie niby na rozkrzyowane rce i oddaway go robotnikom, ktrzy prtami ukadali go w wielkie fady na wzki, podsuwane co chwila. - Panie Borowiecki - zawoa fabrykant do jakiego cienia, co si wychyli z mgie, aleto nie by Borowiecki. Podnis si i wlk swoje chore zreumatyzmowane nogi po sali, kpa si z rozkosz w tej rozpalonej atmosferze. Zatapia swoje schorowane ciao w sali penej oparw, ostrych zapachw farb, wody pryskajcej z puczkarek i z kadzi, ciekajcej z wzkw, chlupicej pod nogami, lejcej si ze sufitw, z ktrych skroplona para opadaa prawie strumieniami. Szalony, podobny do drgajcego Jku szczk centryfugi, wycigajcej wod z materiaw, przenika cae sale, wwidrowywa si w nerwy robotnikw pilnujcych, wpatrzonych w robot i pochonitych zupenie czuwaniem nad maszynami i rozbija si o kolorowe, powiewajce niby sztandary materiay na "odbieraczach". Borowiecki teraz by w ssiedniej sali, gdzie na niskich angielskich maszynach starego systemu farbowano ordynarny czarny towar na mskie ubrania. Dzie wlewa si setkami okien i kad zielonawy ton na czarne opary i na robotnikw, co niby kolumny z bazaltu stali nieruchomi, z zaoonymi rkami, wpatrzeni w maszyny, przez ktre przesuway si dziesitki tysicy metrw gryzione przez spienione, bryzgajce, czarne farby. Mury dray cigle. Fabryka pracowaa wszystkimi miniami. Windy, osadzone w murach, czyy d fabryki z jej czterema pitrami wierzchu. Co chwila rozlega si guchy szczk w innej stronie sali, to winda braa lub wyrzucaa z siebie wzki, towary, ludzi... Dzie i do wielkiej sali zacz zaglda, brudne wiato wciskao si przez mae zapocone szybki, zasnute brudem i par, wyaniajc z nich zarysy peniejsze maszyn i ludzi, ale w tym szarozielonawym wietle, po ktrym pyway dugie smugi czerwonych oparw i gdzie pyliy si nimbygazowych wiate - i ludzie, i maszyny wygldali jak nieprzytomni, jak widziada porwane straszn si ruchu; jak jakie strzpy pyy, drzazgi, skbione, spltane,rzucone w wir, ktry z hukiem si przewala. Herman Bucholc, waciciel fabryki, gdy obejrza farbiarni, powlk si dalej. Przechodzi pawilony, podnosi si w gr windami, schodzi schodami, sun si dugimi korytarzami, przyglda si maszynom, oglda towar, rzuca czasem pospnym okiem na ludzi, czasem rzek jakie krtkie sowo, ktre jak byskawicaoblatywao ca fabryk, odpoczywa na stosach sztuk, czasem na progach; nikn, aby za chwil pokaza si w innej Stronie fabryki, przy skadach wgla, pomidzy wagonami, ktrych rzdy stay z jednej strony olbrzymiego czworoboku dziedzica, ogrodzonego niby parkanem murami fabryki. By wszdzie, a chodzi jak noc jesienna ponury i milczcy; gdzie si tylko zjawi, gdzie przeszed, rozmowy milky, twarze si pochylay, oczy przestaway widzie, postacie si zginay i kurczyy, jakby chcc uj spod promienia jego oczw. Spotyka si kilkakrotnie z Borowieckim, biegajcym ustawicznie po oddziale. Spogldali na siebie przyjanie. Herman Bucholc lubi swojego dyrektora drukarni, wicej, on go szacowa na cae te 10 000 rubli, jakie mu paci rocznie. - To jest najlepsza moja maszyna w tym oddziale - myla patrzc na niego. Sam ju si nie zajmowa niczym, zi prowadzi fabryk, a on wskutek przyzwyczajenia caego ycia no przychodzi do niej razem z robotnikami. fabryce jada niadanie i przesiadywa do poudnia, a po obiedzie, jeli nie jedzi do miasta, to azi po kantorach, skadach, magazynach baweny. Nie mg y z dala od tego potnego krlestwa, ktre stworzy prac wasn caego ycia i moc swojego geniuszu przemysowego; musia czu pod nogami, w sobie, te roztargane, trzsce si mury;czu si dopiero dobrze przedzierajc si przez przdz transmisji i pasw, rozwleczon po caej fabryce, wrd ostrych zapachw farb, blichowni, surowego materiau i smarw rozgrzanych w tym upale strasznym. Siedzia teraz w drukarni i przysonitymi oczyma Patrzy na sal, jasno owietlon wielkimi oknami. na maszyny drukarskie w ruchu, na te piramidy elazne pracujce pospiesznie i w jakiej gronej ciszy. Przy kadej "drukarce" osobna maszyna parowa wistaa swym koem pocigowym,ktre niby srebrne wypolerowane tarcze migotay z tak szalon szybkoci, e nie mona byo pochwyci konturw, a tylko jaki nimb srebrny wirowa dokoa swojej osi i rozpyla wietlany, roziskrzony tuman.Maszyny dziaay z nie ustajcym ani na chwil popiechem; dugie nieskoczenie pasy materiaw, co si przewijay pomidzy walcami miedzianymi, odciskajcymi na nich barwy deseni, giny w grze, na wyszym pitrze w suszarni. Ludzie, z tyu maszyn podkadajcy towar do drukowania, poruszali si sennie, a majstrowie stali przed maszynami, co chwila ktry si pochyli, przypatrywa walcom, dolewa farby z wielkich kadzi, patrzy na materia i znowu sta zapatrzony w te tysice metrw, biegncych z szalonym popiechem. Borowiecki wpada do drukarni, aby ledzidziaanie wieo umontowanych maszyn, porwnywa prbki ze wieo drukowanymimateriaami, wydawa polecenia, czasem na jego skinienie zatrzymano dziaajcy kolos, oglda szczegowo i szed dalej znowu, bo ten potny rytm fabryki - te setki maszyn, tysice udzi ledzcych z najwysz, prawie pobon uwag za ich dziaaniem, te gry towarw lecych, przewoonych wzkami, snujcych si przez sale z pralni do farbiarni, z farbiarnido suszarni, stamtd do apretury i w dziesi jeszcze innych miejsc, nim wyszygotowe - porywa go. Chwilami tylko siada w swoim gabinecie, pooonym przy ,,kuchni", i tam, w przerwie pomidzy kombinowaniem nowych deseni, ogldaniem przysanych z zagranicyprbek, ktrych olbrzymie, naklejone w albumy stosy leay po stoach - zamyla si, a raczej prbowa myle o sobie, o tym projekcie fabryki planowanej cznie zprzyjacimi - ale nie mg zebra myli, nie mg ani na chwil zamkn si w sobie, bo ta fabryka, ktrej szum hucza wjego gabinecie, ktrej ruch i pulsowanie czu we wasnych nerwach, w ttnie krwi nieomal, nie pozwalaa si odosobni, cigna nieprzeparcie, zmuszaa do suby i warowania kadego, ktry kry w jej orbicie. Zrywa si i bieg znowu, ale dzie mu si strasznie duy, tak e okoo czwartej poszed do kantoru, ktry by w innym oddziale, aby wypi herbaty i zatelefonowado Moryca, aby by dzisiaj w teatrze, gdziedawano przedstawienie amatorskie na jaki cel dobroczynny. - Pan Welt dopiero z p godziny jak od naswyszed. - Tutaj by? - Bra pidziesit sztuk biaego towaru. - Dla siebie? - Nie, na zlecenie Amfiowa, do Charkowa. Cygarem mona suy? - Owszem, zapal, bo jestem diablo zmczony. Zapali i siad na wysokim taburecie, przedpustym biurkiem. Gwny buchalter kantoru, ktry go z unionoci traktowa cygarem, sta przednim, napychajc sobie fajk tytoniem, kilku modych chopakw, usadowionych na wysokich kobykach, pisao w wielkich czerwono poliniowanych ksikach. Cisza, jaka tutaj panowaa, dranicy skrzyp pir, monotonne cykanie zegaru, denerwujco dziaay na Borowieckiego. - C sycha, panie Szwarc? -- zapyta. - Rozenberg si zaama. - Zupenie? - Nie wiadomo jeszcze, ale ja myl, e sibdzie Ukada, no, bo co za interes robi zwyk klap?- zamia si cicho i przybija palcem wilgotny tyto w fajce. - Firma traci? - To zaley od tego, ile bdzie paci za sto. - Bucholc wie? - Nie by jeszcze dzisiaj u nas, ale jak si dowie, zabol go odciski; jest czuy na straty. - Jego szlag moe trafi - szepn ktry zpochylonych przy robocie. - Byaby szkoda! - Bardzo wielka, niech Bg broni! - Niecn yje sto lat, niech ma sto paacw,sto milionw, sto fabryk. - I niech go razem sto choler cinie! - szepn cicho ktry. Cisza si zrobia. Szwarc patrzy gronie na piszcych, to naBorowieckiego, jakby chcia si usprawiedliwia, e on nic nie winien, ale Borowiecki znudzonym wzrokiem patrzy w okno. W kantorze panowaa atmosfera przytaczajcej nudy. ciany a po sufit wyoone drzewem malowanym na db, pene pek i ksig rozstawionych systematycznie, ciy si smutnie. Na prost okien sta wielki, czteropitrowy budynek z nagiej czerwonej cegy i rzuca szarordzawy, przygnbiajcy refleks do kantoru. Przez podwrko, wylane asfaltem, po ktrym turkotay od czasu do czasu wzki iprzechodzili ludzie, w kilku kierunkach biegy na wysokoci pierwszego pitra grube, jak ramiona atlety, transmisje warczc gucho, od czego szyby w kantorze ustawicznie dray. Wysoko nad fabryk wisiao niebo cik, brudn pacht, z ktrej cieka drobny deszcz i spywa po zabrudzonych murach smugami jeszcze brudniej szy-mi i sczy si po oknach kantoru, zakurzonych pyem wglowym i bawenianym, niby wstrtne plwociny. W kcie kantoru, nad gazem, zacz szumie samowar. - Panie Horn, moe pan da mi herbaty? - A moe pan dyrektor zechce butersznicik! - ofiarowywa uprzejmie Szwarc. - Tylko troch koszerny. - To znaczy, e lepszy, nili pan jadasz, panie von Horn! Horn przynis herbat i zatrzyma si na chwil. - Co panu jest? - zapyta go Borowiecki, ktry z nim zna si bliej. - Nic - odpar krtko i powlk nienawistnym spojrzeniem po Szwarcu, ktry rozwija butersznity z gazety i ukada je przed Borowieckim. - Wygldasz pan bardzo le. - Panu Horn nie suy fabryka. Po salonach trudno mu si przyzwyczai do kantoru i doroboty. - Bydl albo inny parszywiec moe si atwo przyzwyczai do jarzma, ale czowiekowi trudniej - sykn ze zoci, ale tak cicho, e Szwarc nie zrozumia sw, spojrza uwanie, umiechn si tpo i szepn: - Panie von Horn! Panie von Horn! Moe pan dyrektor sprbuje, jest tu kombinacja szynki z pular-d, bardzo dobra, moja onajest sawna z tego. Horn odszed, usiad przy biurku i bdzi spojrzeniem po murach czerwonych, po oknach, za ktrymi bieliy si stosy szarpanej do przdzenia baweny, - Daj mi pan jeszcze herbaty. Borowiecki chcia go wybada. Horn herbat przynis i nie podnoszc oczw zawrci si do odejcia. - Panie Horn, moe pan za jakie p godzinyprzyjdzie do mnie? - Dobrze, panie dyrektorze. Ja nawet miaem interes i w tym celu jutro si wybieraem do pana. A moe pan teraz zechcesz wysucha? Chcia co poufnie szepn, ale do kantoru wesza kobieta, czworo dzieci wpychajc przed sob. - Niech bdzie pochwalony Jezus Chrystus! - szepna cicho, ogarna wzrokiem te wszystkie gowy, co si podniosy znad pulpitw, schylia si pokornie do ng Borowieckiego, bo sta najbliej i mia najbardziej pokan twarz. - Wielmony panie dziedzicu, a to z prob przyszam, wedle tego, co mojemu mowi gow urwao w maszynie, co ja teraz sierota biedna z dzieciami, co my jestemy biedne. Tom przysza doprasza si sprawiedliwoci, aby mi pan dziedzic da wspomoenie, jako mojemu mowi urwao gow w maszynie. Wielmony panie dziedzicu - i schylia si znowu do kolan Borowieckiego, wybuchajc paczem. - Za drzwi, wynosi si, tutaj takich sprawnie zaatwia si! - krzykn Szwarc. - Cicho pan bd! - zawoa na niego Borowiecki po niemiecku. - Prosz pana, ona ju od p roku nachodzi wszystkie oddziay i kantory nasze, nie mona si jej pozby niczym. - A dlaczego nie zaatwione? - Pan si pyta? Ten cham umylnie podoyeb pod koo, jemu si nie chciao pracowa, a jemu si chciao okra fabryk! My teraz mamy paci na jego bab i bkarty! - A ty parchu jeden, to moje dzieci bkarty!- wykrzykna kobieta, w pasji przyskakujc do Szwarca, ktry cofn siza st. - Cicho, kobieto! Niech pani uspokoi si i coby te mae panowie nie pakali - zawoaprzestraszony, wskazujc na dzieci, ktre uczepiy si matki i krzyczay wniebogosy.- Wielmony dziedzicu, juci e prawda, co od samych kopa chodz i cigiem mi obiecuj, e zapac, cigiem chodz i prosz, to mnie cygani ino i wyciepuj kiejsuk za drzwi. - Uspokjcie si, pomwi dzisiaj z wacicielem, przyjdcie tutaj za tydzie, to wam zapac. - Aeby ci Pan Jezus i ta Czstochowska ygldajcego Anglika; jego garb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AA Pc c4c+"0 c<>szczcia na zdrowiu, na majtku, na honorze, o mj dziedzicu kochany! - wykrzykiwaa przypadajc mu do ng, caujc go po rkach. Wydar si jej i wyszed, ale przystan wwielkiej sieni i gdy wychodzia, zapyta: - Z ktrych wy stron? - Ady, panie, jae spod Skierniewic. - Dawno w odzi? - A bdzie ze dwa roki, jak my si tutaj przenieli na swoje zatracenie. - Chodzicie gdzie do roboty? - A bo mnie to chc gdzie przyj te poganiny, te heretyki zapowietrzone, a po drugie, kaj ja ostawi swoje sieroty? .- Z czeg yjecie? - Bidujem, wielmomy panie, bidujem. Mieszkam na Bautach z jednymi weberami ijae cae trzy ruble pac za pomieszkaniemiesiczne. Pki mj nieboszczyk y, to choby czsto gsto byo ze sol albo i z godem, ale si ta yo, a teraz, kiej jego nie stao, to chodz na Stare Miasto do posugi, czasem kto zawoa do prania i takjest - gadaa prdko, okrcajc dzieci w jakie ohydnie brudne strzpy chustek. - Czemu nie wrcicie na wie do domu? - Wrc, kiej mi tylko zapac za chopa, to juci, e wrc, a niech tam to miasteczko d mr nie minie, niech j ta ogie spali, niech ich tam Pan Jezus niczegoj nie auje, coby wszystkie wy zdychay, co do jednego. - Cicho bdcie, nie macie za co przeklina - szepn nieco podraniony. - Ni mam za co? - wykrzykna zdumiona, podnoszc na niego blad, brzydk, przegryzion przez ndz twarz i zapakane, wyblake, niebieskie oczy. - A to, wielmony panie, my na wsi byli ino komorniki, bo mj mia trzy morgi grontu, co mu przyszy w schedzie po ojcu, to e nie byo za co postawi chaupy, towa mieszkali u stryjecznych swoich. Mywa yli z wyrobku ino, ale zawdy czowiek mieszka po ludzku i kartofli gdzie przysdzi na odrobek, i gsk si uchowao albo i winiaka, i jajko mia swoje, i krow mieliwa, a tutaj co? Harowa nieborak od witu do nocy i je nie byo co, ylimy kiej te dziady ostatnie,a nie kiej krzecianie, kiej psy, a nie kiej gospodarze poczciwi. - Po cecie tutaj przyjechali, trzeba byosiedzie na wsi. - Po co? - zawoaa bolenie. - A bo ja wiem! Szy wszystkie, to i mywa poszy. Na wiosn poszed Jadam, ostawi kobit i poszed. Przyjecha po niwach taki wystrojony, co go nikt nie mg pozna, cay w kortacn i zygarek mia rybny, i piestrzonek, i tyla pinidzy, coby na wsi i bez trzy roki nie zarobi. Ludzie si dziwowali, a ten zapowietrzony cygani, bo mu za to zapacili, eby ludzi wieskich sprowadzi, obiecywa Bg wie nie co. Tak zaraz poszoz nim dwch parobkw, Jankw syn i Grzegorza spod lasu, a potem to ju kto inomg, to lecia do tego miasteczka odzi, kudymu si chciao kortw, zygarka i rozpusty! Ja mojego strzymywaam, bo po co nam byo tutaj i, do obcych w tyli wiat, to me spra kiej bydlaka i poszed, a potem przyjecha i zabra ze sob. Mj Jezu kochany, mj Jezu! - szeptaa chlipicbolenie i rozcierajc sobie nos i zy brudnymi rkami i tak si zacza trz wtym rozpaczliwym paczu, e dzieci przytuliy si do niej i take zaczy paka cicho. - Macie tutaj pi rubli i zrbcie tak, jak wam mwiem. Mia tego ju dosy, odwrci si spieszniei wyszed, nie czekajc podzikowa. Nie cierpia roztkliwia i czuoci, a ta kobieta poruszya w nim zamierajc z wolna, duszon wiadomie - uczuciowo. Sta czas jaki przy kotle "oksydacyjnym" Mather-Platta, przez ktry przechodzi towar suchy i ju drukowany, i z pewnym roztargnieniem przyglda si barwom wieo wytworzonym, a raczej rozwinitymw przesuniciu si towaru przez kocio. te, naoone "bejcem" kwiatki zmieniy si na psowe pod wpywem wysokiej temperatury i skomplikowanych roztworw soli anilinowej. Fabryka po chwilowym odpoczynku podwieczorkowym pracowaa znowu z jednak energi. Borowiecki wyjrza na wiat z okien swojego gabinetu, bo poszarzao nagle i zacz pada nieg nadzwyczaj gstymi patami i pobieli ciany fabryk i dziedziniec. Spostrzeg Horna stojcego za domkiem szwajcara, przez ktry byo jedyne wyjcie z fabryki. Horn rozmawia z t sam kobiet, ktra mu za co dzikowaa z uniesieniem i chowaa jaki papier za stanik. - Panie Horn! - krzykn wychylajc przez lufcik gow. - Miaem przyj wanie do pana - ozwa si Horn zjawiajc si po chwili. - Co pan radzi tej babie? - zapyta surowym dosy gosem, patrzc w okno. Horn zawaha si przez mgnienie, rumieniecpowlk jego dziewczco pikn twarz, a wniebieskich, dobrych oczach zamigota pomie. - Kazaem jej i do adwokata, niechaj wytoczy proces fabryce o odszkodowanie, bo wtedy prawo zmusi ich do zapacenia. - Co to pana obchodzi? - zacz lekko bbni palcami po szybie i przygryza usta. - Co mnie obchodzi? - zamilk na chwil. - Bardzo mnie obchodzi wszelka ndza i wszelka niesprawiedliwo, bardzo... - Czym pan tutaj jeste? - przerwa mu ostro i usiad przed dugim stoem. - No, jestem praktykantem kantorowym, pan dyrektor przecie wie najlepiej - odpowiedzia zdumiony. - No to, panie Horn, pan nie skoczysz tej praktyki, jak mi si zdaje. - Wreszcie, to mi jest ju wszystko jedno-szepn dosy twardo. - Ale nam nie jest wszystko jedno, nam - fabryce, w ktrej pan jeste jednym z miliona kek! Przyjlimy pana nie na to, eby tutaj produkowa si ze swoj filantropi, a tylko, aby robi. Pan wprowadzasz zamt, gdzie wszystko polegana najdoskonalszym funkcjonowaniu, na prawidowoci i zgodnoci. - Nie jestem maszyn, jestem czowiekiem.- W domu. W fabryce od pana nie wymaga si egzaminw na czowieczestwo ani egzaminw na humanitarno, w fabryce potrzebne s paskie minie i mzg paskii tylko za to pacimy panu - rozdrania sicoraz bardziej. -Jeste pan tutaj maszyn tak sam jak my wszyscy, wic pan rb tylko to, co do pana naley. Tutaj nie miejsce do rozaniele, tutaj... - Panie Borowiecki! - przerwa mu szybko. - Panie von Horn! Suchaj pan, kiedy mwi do pana - zawoa gronie, zrzucajc gniewnie wielkie album prbek na ziemi. - Bucholc przyj pana na moje zarczenie, znam pask rodzin, pragn dla pana najlepiej, ale pan jeste, jak widz, chory na dziecinn demagogi. - Jeeli pan tak nazywasz wspczucie zwyke u ludzi. - Pan mnie kompromitujesz takimi radami dawanymi wszystkim, majcym jakie bd pretensje do fabryki. Trzeba byo zosta panu adwokatem, byby si wtedy mg opiekowa nieszczliwymi i pokrzywdzonymi, ma si rozumie, za dobr zapat - dorzuci drwico, bo jego gniewny nastrj przepad gdzie pod wpywem tych dobrych oczw Horna, wpatrzonych w niego. -Zreszt, dajmy tej sprawie spokj. Bdziesz pan duej w odzi, rozpatrzysz si w stosunkach, przyjrzysz si lepiej tym ucinionym, to pan zrozumiesz, jak trzeba postpowa. A wemiesz pan interes po ojcu, to wtedy przyznasz mi zupen racj. - Nie, panie, ja w odzi duej nie wytrzymam ani interesu po ojcu nie obejm.- C pan chcesz robi? - wykrzykn zdumiony. - Jeszcze nie wiem. Przyznaj si panu szczerze, chocia tak ostro, za ostro pan mwi do mnie, ale mniejsza z tym, bo wiem, e pan, jako dyrektor takiej wielkiej drukarni, mwi inaczej nie moe. - Wic pan odchodzisz od nas? tyle zrozumiaem, ale nie wiem dlaczego? - Dlatego, e ju wytrzyma nie mog w tym podym chamstwie dzkim. Pan, jako czowiek pewnej sfery, rozumie mnie chyba. Dlatego, e ja ca dusz nienawidzzarwno fabryk, jak i wszystkich Bucholcw, Rozensztejnw, Entw, caej tej ohydnej, przemysowej bandy -wybuchn gwatownie. - Ha, ha, ha, pan jeste wspaniay "fio", nieporwnany! - mia si Borowiecki serdecznie. - To ju nic wicej nie powiem - rzek mocno dotknity. - Jak pan chce, a zawsze lepiej gupstw mwi mniej. - Do widzenia. - egnam pana. Ha, ha, ha, pan masz zdolnoci aktorskie! - Panie Borowiecki - zacz prawie ze zami w oczach Horn zatrzymujc si i chcia co mwi. - Co? Horn skoni gow i wyszed. - Kapitalny mazgaj - szepn za nim Borowiecki i take poszed do suszarni. Owiono go suche, rozpalone powietrze. Olbrzymie czworoboki z blachy, wypenione straszliwie rozpalonym i suchym powietrzem, brzczay niby oddalone grzmoty, wymiotujc nie koczcy si pas materiaw kolorowych, suchych i sztywnych. Na niskich stoach, na ziemi, na wzkach, ktre suway si cicho, leay cae sterty materiaw i w tym suchym, jasnym powietrzu sali, ktrej ciany byy prawie ze szka, paliy si przymionymi barwami zota przykopconego, purpury o fioletowymodcieniu, bkitu marynarskiego, starego szmaragdu - niby stosy blach metalowych o matowym, martwym blasku. Robotnicy, w koszulach tylko i boso, z szarymi twarzami, z oczami zagasymi i jakby wypalonymi t orgi barw, jaka si tutaj toczya, poruszali si cicho i automatycznie, tworzyli tylko dopenienie maszyn. Czasem, ktry patrzy przez szyby w wiat, na d, ktra z tej wysokoci czwartego pitra majaczya w mgach i dyniach poprzecinanych tysicami kominw, dachw, domw, drzew ogooconych z lici;to znw na drug stron, na pola, co szy w gb horyzontu - na szarobiae, brudne, zalane wiosennymi roztopami przestrzenie, majaczce gdzieniegdzie czerwonymi gmachami fabryk, ktre z oddalenia czerwieniy si wskro mgie bolesnym tonem misa odartego ze skry; na odlege linie wiosek maych, przywartych cicho do ziemi, na drogi, co si wywijay wskro plczarn, cieknc botem wstg, migajc pomidzy rzdami nagich topoli. Maszyny huczay bezustannie i bezustannie wistay transmisje, uczepione pod sufitemi niosce si do innych sal, wszystko si poruszao w rytm tych olbrzymich pude, metalowych suszar, ktre odbieray towar mokry z drukarni i wypluway go suchym i stay w tej olbrzymiej, czworoktnej sali, penej smutnych barw i smutnego wiata dnia marcowego, smutnych ludzi, niby kapliczki boga-siy, rzdzcego wszechwadnie. Borowiecki czu si rozstrojonym i z roztargnieniem oglda towar, czy nie jest zbytnio przesuszony lub spalony. - Gupi chopak - myla o Hornie i chwilamistawaa mu w pamici ta moda, szlachetnatwarz i te oczy niebieskie, patrzce na niego z jakim niemym alem zawodu i wyrzutu. Czu w sobie jakie ciemne zaniepokojenie. Niektre sowa Horna przychodziy mu na myl, gdy patrzy na tetumy ludzi w milczeniu pracujcych. - Byem takim - polecia myl do tamtych dawnych czasw, ale nie da si uj wspomnieniom w swoje szarpice szpony, drwicy umiech wi mu si po ustach, a oczy wieciy zimno i rozwanie. - To przeszo! przeszo! - myla z jakim dziwnym uczuciem pustki, jakby mu al byo tamtych czasw, al tych zudze niepowrotnych, poryww szlachetnych, zszarganych przez ycie - ale to krtko trwao i znowu siebie odzyskiwa; by tym,czym by, dyrektorem drukarni Hermana Bucholca, chemikiem, czowiekiem zimnym, mdrym, obojtnym, gotowym do wszystkiego, prawdziwym Lodzermenschem, jak go nazwa Moryc. W takim by wanie nastroju przechodzc przez apretur, gdy mu jeden z robotnikwzastpi drog. - Czego? - zapyta krtko, nie zatrzymujc si. - A to nasz majster, pan Pufke, powiedzia,e od pierwszego kwietnia bdzie nas pitnastu ludzi mniej robio. - Tak. Ustawi si nowe maszyny, ktre tylu ludzi nie potrzebuj do obsugi co stare. Robotnik mi czapk w rku, nie wiedzc, co powiedzie i nie miejc, ale zachcony spojrzeniami, ktre byskay zza maszyn, zza sgw materiaw, zapyta idc za nim: - A co my bdziemy robili? - Poszukacie sobie roboty gdzie indziej. Pozostan tylko ci, ktrzy dawniej u nas pracuj. - A i my robimy ju po trzy roki. - C ja wam poradz, kiedy maszyna was nie potrzebuje, bo zrobi sama. Zreszt, do pierwszego moe si jeszcze co zmieni, jeli bdziemy powikszali blich - odpowiedzia spokojnie i wszed na wind, ktra zaraz z nim zapada si w gbi ciany. Robotnicy spogldali na siebie w milczeniu, niepokj wieci im w oczach, niepokj przed jutrem bez roboty, przed ndz. - cierwy nie maszyny. Psy, psiakrew - szepn robotnik i kopn z ca nienawici w bok jakiej maszyny. - Towar idzie na ziemi! - krzykn majster. Chop prdko nadzia czapk, przygi si nieco i ze spokojem automatu odbiera barchan czerwony z maszyny. Rozdzia III W restauracji hotelu "Victoria" byo peno. Wielkie, niskie pokoje o ciemnych cianach itych stiukowych sufitach, udajcych drzewo, napenia haaliwy gwar. Wejciowe drzwi z bramy co chwila brzczay mosinymi prtami, zabezpieczajcymi szko, co chwila kto wchodzi i gin w mgle dymw i w tumie ludzi zapeniajcych restauracj; elektryczne wiata w sali bufetowej wcidrgay spazmatycznie i przygasay, a gazowe bki, ponce rwnoczenie, rzucay mtne wiato na zbit okoo licznych stolikw mas ludzi i na biae obrusy. - Kelner, bitte, zahlen! - Piwa! - Kelner, Bier! Krzyoway si woania razem z guchym stukiem kufli. Garsoni w zatuszczonych frakach, z serwetami podobnymi do cierek, przesuwali si we wszystkich kierunkach, byskajc brudnymi gorsami nad gowami pijcych. Wrzawa podnosia si bezustannie napywajcymi ludmi i wykrzykiwaniem: - "Lodzer Zeitung''! ,,Kurier Codzienny"! - jakie rzucali chopcy krccy si pomidzy stoami. - Szczygie, daj no "Lodzerk" - zawoa Moryc, siedzcy w pokoju bufetowym, pod oknem, w otoczeniu kilku aktorw, wiecznieprzesiadujcych w knajpie - uwaacie, co zrobi wczoraj nasz "fio", vel dyrektor. - Mw: arcyfio - wtrci szeptem jaki zgarbiony stary aktor. - Gupi - odpowiedzia mu pierwszy tajemniczym szeptem do ucha. - Ot nasz arcyfio wczoraj w antrakcie drugim przyszed za kulisy i skoro tylko Niusia zesza ze sceny, powiada jej: "Tak pani graa wspaniale, e jak tylko kwiaty bd troch tasze, to kupi pani bukiet, chociaby za cae pi rubli!" - Co powiedzia? - zapyta stary aktor nachylajc si do ucha ssiada. - eby pan pocaowa psa w nos. Wybuchnli miechem. - Panie Welt, panie Maurycy, czy pan nie jeste za cwajkoniak systemem, co? - Panie Bum-Bum, ja jestem za systemem wyrzucenia pana za drzwi. - Chciaem kaza da... - Pan lepiej ka blagowa za siebie. - C, kiedy pan mnie wyrczasz. Panno Ani,koniaczek -zawoa poprawiwszy binokle i uderzajc w zacinit pie otwart doni prawej rki. - Paski przodek, panie Maurycy, mia wicej wychowania -zacz znowu Bum-Bumstojc na rodku pokoju z kawakiem kiebasy na widelcu. - Ja o paskim tego nie mog powiedzie. - Warum? - rzuci kto od ssiedniego stolika. - Bo go wcale nie mia. - Nie. nie dlatego, tylko e nie bywa grzecznym wzgldem swoich pachciarzy. Welt to zna z tradycji domowych. - Wysortowany dawno dowcip, pidziesit procent niej kosztu. Bum-Buma, panowie, sprzedaje si przez publiczn licytacj. Kto da co? - wykrzykn zoliwie Moryc. - Co on mwi? - zapyta znowu stary aktor szeptem. kiwajc rwnoczenie na garsona.- e gupi! - odpowiedzia mu tym samym to-nem ssiad, - Kto co da za Bum-Buma? Panowie Bum-Bumsi sprzedaje. Stary jest, brzydki jest, gupi jest, zdezelowany jest, ale tanio si sprzedaje! -wykrzykiwa i zamilk, bo Bum-Bum stan i patrzy na niego, a po chwili rzek krtko: - Parch! Panno Ani, koniaczek! Moryc haaliwie stuka kuflem i mia si gono, ale nikt mu nie wtrowa. Bum-Bum wypi i z pochylon kwadratow twarz koloru szmalcu przekrwionego, z oczami wypukymi, bladoniebieskimi, przykrytymi binoklami na bardzo szerokiej wstce, z grzywk rzadkich wosw oblepiajcych mu wysokie kwadratowe czoo o pomarszczonej, wymitej, chropowatej skrze, z pochylon naprzd figur starego rozpustnika chodzi po caejknajpie, powczc drgajcymi tabetycznie nogami, przyczepia si do rozmaitych grup, gada dowcipy. z ktrych sam mia si najgoniej, albo usyszane kaway roznosi i powtarza z luboci, poprawia obu rkami binokle, wita si prawie ze wszystkimi wchodzcymi, a przynajmniej poow, podchodzi do bufetu, sycha ka ygldajcego Anglika; jego garb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAP c. p cW c' c5b Cbyo bardzo czsto jego chrapliwy, rozacy si gos: - Panno Ani, koniaczek - i trzanicie doniw pi zacinit. Moryc przebieg oczami "Zeitung", niecierpliwie spoglda na drzwi. Czeka na Borowieckiego. Wsta wreszcie, bo zobaczy w drugim pokoju znajom twarz. - Leon, kiedy przyjecha? - Dzisiaj rano. - Jake ci poszed sezon? - pyta siadajc obok niego na zielonej kanapce. - wieeeetnie! - wycign nogi na krzeseku i rozpi kamizelk. - Mylaem dzisiaj o tobie, a nawet wczoraj z Bo-rowieckim mwilimy. - Borowiecki! ten od Bucholca? - Tak. - On wci drukuje swoje bojki? Syszaem, e ma zaoy na siebie. - Dlatego wanie mwilimy o tobie. - I co, wena? - Bawena! - Sama? - Co to mona dzisiaj wiedzie. - Pienidze jest? - Bd, a tymczasem jest co wicej, kredyt... - Do spki z tob? - I z Baumem, znasz Maksa? - Ojej! W tym wekslu jest feler, jeden yrant niepewny! Borowiecki - doda po chwili. - Dlaczego? - Polaczok! - rzuci dosy pogardliwie i wycign si prawie na kanapce i na krzele. Moryc rozemia si wesoo. - To ty go wcale nie znasz! O nim duo si w odzi bdzie mwi. Ja w niego, e zrobi gruby interes, tak wierz jak w siebie. - A Baum, c to? - Baum jest w, jemu trzeba da si wyspa i wygada, a potem da robot, bdzie robi jak w, a zreszt on wcale nie jest gupi. Ty mgby nam duo pomc i sam duo by zarobi. Nam ju dawa oferty Krongold. - Idcie do Krongolda, to wielka osoba, on si zna ze wszystkimi baaganami, ktre kupuj dugiego towaru za sto rubli rocznie; to jest wielki reisender na Kutno, na Skierniewice. Zrbcie z nim interes, ja si nie narzucam! Ja mam co sprzedawa, ja mam list przy sobie Bucholca, on mi chcepowierzy agentur swoich towarw na cay Wschd, a jakie warunki mi daje! - i zacz gorczkowo rozpina si i szuka powszystkich kieszeniach tego listu. - Wiem o tym, nie szukaj. Borowiecki mi wczoraj mwi, bo to on poradzi ciebie Bucholcowi. - Borowiecki! Naprawd? Dlaczego? - Bo on jest mdry i myli o przyszoci. - I tak sobie, przecie za taki interes mgby grubo zarobi. Ja sam dabym dwadziecia tysicy bares geld. jak tu siedz. Co on w tym ma? i do tego my si prawie nie znamy. - Co on w tym ma, to on ci sam powie, ale tylko tyle ci powiem, e gotwki nie wemie, - Szlachcic! - szepn z pewnym drwicym politowaniem Leon i splun na rodek pokoju. - Nie, on tylko mdrzejszy od najmdrzejszych reisenderw i agentw na cay Wschd - odpowiedzia Moryc dzwonic noem w kufel. - Duo sprzeda?- Za kilkadziesit tysicy, kilkanacie tysicy gotwki, a reszta najlepsze weksle,bo na cztery miesice z yrem Safonowa! Jedwabny interes - uderzy Moryca w kolano z zadowolenia. - Mam i dla ciebie obstalunek. Widzisz, co to przyja. - Na ile? - Razem ze trzy tysice rubli. - Dugi czy krtki towar? - Krtki. - Weksel czy nachname? - Nachname. Zaraz ci dam zamwienie - zacz przewraca w olbrzymim, zamykanym na klucz pugilaresie. - Co ci mam da? - Jeeli gotwka to wystarczy jeden procent, po przyjacielsku. - Gotwki teraz potrzebuj na gwat, mam wypaty, ale w cigu tygodnia zapac. - Dobrze. Masz zamwienie. Wiesz, w Biaymstoku spotkaem uszczewskiego, przyjechalimy razem do odzi. - Gdzie ten hrabia jedzie? - Przyjecha do odzi robi interes. - On! Ma wida za duo; trzeba si z nim zobaczy. - Nic nie ma, przyjecha si dorobi czego.- Jak to nic nie ma, przecie jedzilimy ca band z Rygi jeszcze do jego majtkw. By pan na gruby sposb! I nic mu ju nie zostao? - Zostao! troch gumy z powozw na kalosze! Ha, ha, ha, kapitalny witz - uderzy go w kolano. - C zrobi z majtkiem? liczyli go lekko na dwiecie tysicy. - A on teraz liczy sam, e ma ze sto tysicy dugw, a to skromny czowiek. - Mniejsza z nim. Napijesz si? - Warto by przed teatrem, - Kelner, koniak, kawior, befsztyk po tatarsku, porter oryginalny, gallopp! - Bum-Bum, cho no pan do nas! - krzykn Leon. - Jak si pan ma, jake zdrweczko, jake interesiki! -wykrzykiwa ciskajc mu rk.- Dzikuj, bardzo dobrze. Przywiozem dlapana umylnie z Odessy co - wyj z pugilaresu rysunek pornograficzny i poda. Bum-Bum poprawi obu rkami binokle, wzi rysunek i zanurzy si w nim cay z luboci. Twarz mu poczerwieniaa, mlaska jzykiem, oblizywa swoje sine, opadnito wargi, trzs si cay z zadowolenia. - Cudowne, cudowne. Niebywae! - wykrzykiwa i powlk si pokazywa wszystkim. - winia - mrukn Moryc niechtnie. - Lubi dobre rzeczy, a e jest znawc... - Nie poznae znowu kogo? - zapyta niecoironicznie. - Czekaj!... - trzaska w palce, potem w kolano Moryca, umiechn si i z pugilaresu, spomidzy rachunkw i not, wydoby fotografi kobiety. - Co? adna maszyna? - mwi z najwyszym zadowoleniem, przymruajc oczy. - Tak. - Prawda! Ja zaraz pomyla, e bdzie ci si podoba. To Francuzeczka, a! - Wyglda na Holenderk, ale krow. - Kaine gadanie. To droga sztuka, stwka zanic. - Dabym pi za wyrzucenie jej za drzwi. - Ty zawsze jeste... no, ju nie powiem. - A ty masz reisenderowskie gusta, skd takie bydl, gdzie pozna? - W Ninim ja sobie ..pokuti niemnoeczko z kupcami, to oni mwi w kocu: "Chod, pan Lew, w cafe concert!" Poszli. Nu, wdka, koniak, szampaskie pili prawie z beczki, a potem suchali piewu, ona piewaczka - e... - Zaczekaj, w tej chwili przyjd! - przerwa Moryc, zerwa si i podszed do tgiego Niemca, ktry wszed do restauracji i rozglda si po sali. - Gut Morgen, panie Muller! - Morgen! Jak si pan ma, panie... - odpowiedzia niedbale i rozglda si dalej. - Pan szuka kogo? moe ja bd mg pana objani -nastrcza si natarczywie Moryc. - Szukam pana Borowiecki, tylko po to wszedem. - Bdzie zaraz, bo ja wanie czekam na niego. Moe pan pozwoli do stolika. To mj kolega, Leon Cohn! - rekomendowa. - Muller! - rzuci z pewn dum i przysiadsi. - Kto by nie wiedzia o tym! kade dziecko w odzi wie takie nazwisko! - mwi prdkoLeon, spiesznie si zapinajc i robic miejsce na kanapie. Muller umiechn si pobaliwie i patrzaku drzwiom, bo wszed Borowiecki w towarzystwie, ale zobaczywszy go, towarzyszy zostawi przy drzwiach i z kapeluszem w rku szed do tego krlika bawenianego, po ktrego wejciu przyciszyo si w knajpie i wszyscy ledziligo z nienawici, zazdroci i dum. - Prawie czekaem na pana - zacz Muller.- Mam do pana interes. Skin gow Morycowi i Leonowi, umiechn si do pozostaych, obj rk w pas Borowieckiego i wyprowadzi z knajpy. - Telefonowaem do fabryki, ale mi odpowiedziano, e pan dzisiaj wyszed wczeniej. - auj teraz bardzo - rzek uprzejmie. - Pisaem nawet do pana, sam pisaem - doda mocniej, z wielk pewnoci, chociana pewno wiedziano w miecie, e umia zaledwie si podpisa. - Nie odebraem listu, bo zupenie nie wstpowaem do mieszkania. - Pisaem o tym, com ju kiedy wspomina. Ja jestem prosty czowiek, panie von Borowiecki, to ja powiem raz jeszcze i prosto: dam panu tysic rubli wicej, wstp pan do mojego interesu. - Bucholc daby mi dwa tysice wicej, abym tylko zosta -szepn zimno. - Dam panu trzy, no, dam panu cztery! syszysz pan, cztery tysice rubli wicej, to jest cae czternacie tysicy rocznie, adny grosz! - Bardzo panu dzikuj, ale nie mog przyj tak wspaniaej propozycji. - Zostajesz pan u Bucholca? - zapyta prdko. - Nie. Powiem otwarcie, dlaczego nie przyjmuj paskiej oferty ani nie zostaj w firmie - zakadam sam fabryk. Muller przystan, odsun si nieco, popatrzy i ciszej, z pewnym jakby szacunkiem zapyta: - Bawena? - Nie powiem nic prcz tego, e adnej konkurencji panu nie zrobi. - Mnie jest ganz-pommade wszystkie konkurencje - wykrzykn uderzajc si pokieszeni. - Co mi pan moe zrobi, co mi ktomoe zrobi? Kto co zrobi milionom? Borowiecki nic si nie odezwa, tylko umiecha si, zapatrzony przed siebie. - Co to bdzie za towar? - zacz Muller, znowu ujmujc go niemieckim obyczajem wp. Spacerowali tak po asfaltowym powybijanym chodniku, prowadzcym przez podwrze hotelowe do gmachu teatralnego, stojcego w gbi, owietlonego wielk latarni elektryczn. Tumy ludzi szy do teatru. Powz za powozem zajeda przed hotelow bram i wyrzuca cikich i przewanie opasych mczyzn i bardzo wystrojone kobiety, ktre pootulane szy pod parasolami tym chodnikiem olizgym odwilgoci, bo chocia deszcz usta ju, ale gsta lepka mga opadaa na ziemi. - Pan mi si podoba, panie von Borowiecki - mwi Muller nie doczekawszy si odpowiedzi - tak mi si pan podoba, e jak tylko pan zrobi klap, to zawsze znajdzie pan u mnie miejsce na jakie par tysicy rubli. - Teraz daby mi pan wicej? - No, bo teraz pan jeste dla mnie wicej wart. - Dzikuj za szczero - umiechn si ironicznie, - Ale ja pana nie chciaem obrazi, ja mwi tak, jak myl - usprawiedliwia si gorco, dojrzawszy ten umiech. - Wierz. Skoro zrobi klap raz, to tylko dlatego, eby drugi raz jej nie zrobi. - Pan jeste gowa, panie von Borowiecki, pan mi si ogromnie podoba. My razem moglibymy robi dobre interesy. - C, kiedy musimy je robi osobno - zamia si, kaniajc nisko jakim damom przechodzcym. - adne kobiety te Polki, ale moja Mada te adna. - Bardzo adna - powiedzia powanie, podnoszc na niego oczy. - Ja mam myl! ja j panu kiedy indziej powiem - zawoa tajemniczo. - Masz pan miejsce w teatrze? - Mam krzeso, przysali mi dwa tygodnie temu. - Nas tylko troje bdzie w loy. - S i panie? - One ju w teatrze, a ja umylnie zostaem, aby si widzie z panem, no i na nic moje plany. Do widzenia, pan zajrzy do loy? - Z pewnoci, bdzie to dla mnie bardzo przyjemnym obowizkiem. Muller znikn w drzwiach teatru, a on powrci do restauracji. Nie zasta ju Moryca, ktry przez garsona kaza powiedzie, e czeka w teatrze. W bufecie, gdzie poszed napi si wdki, bo czu si dziwnie zdenerwowanym, nie byo prawie nikogo prcz Bum-Buma, ktry przysonity gazet drzema w kcie. - Bum, nie idziesz pan do teatru? - Te, po co mi to. Bawen oglda, przecie ich znam. Pan idzie? - A zaraz. Jako i wyszed, odnalaz swoje miejsce wpierwszym rzdzie obok Moryca i Leona, ktry zawzicie kania si i lornetowa jakie blondynki, siedzce na pierwszym pitrze. - Krasawica pierwszy sort ta moja blondynka, patrz, Moryc. - Znasz j bliej? - Czy ja j znam bliej? Ha, ha, ha, ja j znam bardzo bliej! Poznaj mnie z Borowieckim. Moryc ich poznajomi zaraz. Leon chcia co mwi, ju nawet klepn w kolano Moryca, ale Borowiecki wsta i odwrcony twarz do sali zapenionej od gry do dou najlepsz, na jak tylko byo sta d, publicznoci, przyglda si uwanie, co chwila kaniajc si to loom, to krzesom niesychanie dystyngowanym ruchem gowy. Sta spokojnie pod ogniem lornetek i spojrze, jakie w niego uderzay ze wszystkich stron teatru, ktry wrza niby ul wieo osadzonym rojem. Jego wysoka, rozronita, bardzo zgrabna posta rysowaa si wykwintn sylwetk. Pikna twarz, o bardzo typowym, wydelikaconym rysunku, ozdobiona przelicznymi wsami starannie utrzymywanymi i usta o spodniej wardze silnie wysunitej, i pewna niedbao w ruchach i spojrzeniach, czyniy go typem dentelmena. Nikt nie mgby by z jego powierzchownoci wykwintnej pozna, e ma przed sob czowieka, ktry jako chemik fabryczny, jako kolorysta by niezrwnanym w swojej specjalnoci; - czowieka, o ktrego toczyy si wojny pomidzy fabrykami bawenianymi, aby go zdoby dla siebie; by takim, ktry w tym dziale fabrykacji robi przewroty. Szare, z niebieskawym odcieniem oczy, twarz sucha, brwi prawie ciemne, czoo twardo modelowane nadaway mu co drapienego. Czu byo w nim siln wol i nieugito Patrzy dosy wyniole na teatr zalany wiatem i na t barwn, byszczc brylantami publiczno. Loe podobne byy do ardinierek wybitych winiowym aksamitem, na ktrego tle niby kwiaty siei dziay strojne kobiety, skrzce si drogimi kamieniami. - Karol, ile moe by dzisiaj milionw w teatrze? - zapyta cicho Moryc. - Bdzie ze dwiecie - odpowiedzia tak samo, zwolna ogarniajc znane twarze milionerw. - Tu rzeczywicie pachnie milionami - wtrci: Leon wcigajc w siebie powietrze przesycone zapachem perfum, kwiatw wieych i bota przyniesionego z ulicy. - Cebul i kartoflami przede wszystkim - szepn pogardliwie Borowiecki i kania si z bardzo sodkim umiechem do jednej z l parterowych, przy samej scenie, wspaniale piknej ydwce w czarnej jedwabnej sukni decolte, z ktrej wychylay si olniewajce biaoci, przepysznie uformowane ramiona i szyja okrcona w sznur brylantw. Brylanty poyskiway nad skroniami, w grzebykach upinajcych czarne puszyste wosy, zaczesane mod cesarstwa - na uszy, w ktrych rwnie skrzyy si brylanty zadziwiajcej wielkoci, brylanty lniy si u gorsu, w agrafie spinajcej stanik i poyskiway w bransoletkach okrcajcych rce obcignite w czarne rkawiczki. Wielkie, podune oczy fiokowe, niby najwspanialsze szafiry paliy si ostro. Twarz miaa o gorcym tonie lekko oliwkowym, przesyconym nieco karminem krwi, czoo niskie, brwi silnie zarysowane,nos prosty i cienki i dosy due pene usta.Spogldaa z pewnym uporem na Borowieckiego, nie zwaajc, e j lornetowano ze wszystkich l, czasami rzucaa nieznaczne spojrzenia na siedzcego troch w gbi loy ma, starca o wybitnie semickim typie, ktry z opuszczon gow na piersi siedzia zatopiony w rozmylaniach, chwilami budzisi, rzuca przenikliwe spojrzenia spod zotych okularw na gal, obciga na wydatnym brzuchu kamizelk i szepta onie: - Lucy, czemu si ty tak wystawiasz? Udawaa, e nie syszy, i przegldaa dalejloe i krzesa zapchane publicznoci o typach przewanie semickich i germaskichalbo patrzya w Borowieckiego, ktry chwilami odczuwa te spojrzenia, bo si odwraca do niej twarz, ale sta zimny napozr i obojtny. - adny kawaek kobiety z tej Zukerowej - szepn Leon do Borowieckiego, bo chcia zacz rozmow, aby si dowiedzie bliszych szczegw o swojej agenturze. - Uwaasz pan?... - odpowiedzia chodno tamten. - Ja bo widz. Patrz pan, jej biust, ja to najlepiej lubi w kobiecie, a ona ma biust frontowy, jak aksamit, ha, ha, ha. - Z czego si miejesz? - pyta ciekawie Moryc. - Zrobiem pyszny witz - i powtarza go Morycowi ze miechem. Umilkli, bo kurtyna si podniosa, wszystkieoczy utony w scenie, tylko Zukerowa zza wachlarza patrzya w Karola, ktry zdawasi tego nie spostrzega, co j tak widocznie irytowao, e po kilka razy skadaa wachlarz i uderzaa nim w parapet jakby od niechcenia. Umiecha si nieznacznie, rzuca na ni krtkie spojrzenia i patrzy dalej z uwag wielk na scen, gdzie amatorzy i amatorki parodiowali prawdziwych aktorw i sztuk. Byo to bowiem przedstawienie na cel dobroczynny, zoone z dwch komedyjek, piewu solowego, gry na skrzypcach i fortepianie i ywych obrazw na zakoczenie. W antrakcie Borowiecki wsta, aby i do loy Mullerw, zatrzyma go Cohn. - Panie Borowiecki, ja chciaem z panem pomwi. - Moe po teatrze, bo jak pan widzi, teraz nie mam czasu -szepn i poszed. - On jest wielki pan, teraz nie ma czasu. - Ma racj, tutaj wcale nie miejsce do interesw. - Moryc, ty zgupia do reszty, co ty wygadujesz, dla interesw jest wszdzie miejsce, tylko ten von Borowiecki to wielki ksi od Bucholca i Spki, wielka osoba! Borowiecki tymczasem wszed do loy Mullerw, stary wyszed, aby mu zrobi miejsce, bo ju tam na czwartego siedzia jaki niski, gruby Niemiec. Przywita si z matk drzemic w gbi loy l z crk, ktra podniosa si niemal na jego wejcie. - Storch. - Borowiecki. Skrzyoway si nazwiska i donie. ka ygldajcego Anglika; jego garb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAP< c m c c( c95/ FKarol usiad. - Jak si pani bawi? - zapyta, aby co powiedzie. - Doskonale, wybornie! - wykrzykna i jej o-krga rowa twarz, podobna do modejrzodkiewki wieo obmytej, rozbysa silniejszymi rumiecami, co tym mocniej odbijay przy jasnozielonej sukni. Podniosa chusteczk do twarzy, aby przysoni rumiece, bo si ich wstydzia. Matka zarzucia jej na ramiona wspaniay koronkowy szal, bo przecig od drzwi otwartych przewiewa po teatrze, i drzemaa dalej. - A pan? - zapytaa po chwili, podnoszc naniego niebieskie, zupenie porcelanowe oczy, o jasnych zotawych obrzeach rzs i w tej chwili z rozchylonymi nieco, bladymiustami dziecka, z twarzyczk podniesion podobn bya do wieo upieczonej buki. - Powiem to samo: wybornie, doskonale, albo: doskonale, wybornie. - Dobrze graj, prawda? - Tak, po amatorsku. Mylaem, e pani wemie udzia w przedstawieniu. - Ja bardzo pragnam, ale kiedy mnie nikt nie zaprosi - mwia szczerze, z wielk przykroci. - Projekt ten istnia, ale nie miano odwagi, bano si odmowy, zreszt, do domu pastwa wstp tak trudny jakby na dwr krlewski. - Ja, ja to samo mwi pannie Mada - wtrci Storch. - To pan winien, przecie pan bywa u nas, trzeba byo mi powiedzie. - Nie miaem czasu i zapomniaem - tumaczy si prosto. Zapanowao milczenie. Storch odkasywa, nachyla si ju, aby zacz rozmow, ale cofa si widzc, e Borowiecki znudzonym wzrokiem wczy poteatrze, a Mada bya jaka pomieszana, bo chciaa duo mwi, a teraz, gdy ter Borowiecki siedzi obok niej, gdy loe ze specjalnie zainteresowaniem lornetuj ich, nie wie, co mwi, wreszcie zacza. - Pan bdzie w naszej firmie? - Niestety, musiaem ojcu pani odmwi. - A papa tak liczy na pana. - Ja sam bardzo auj. - Mylaam, e we czwartek pan u nas bdzie, bo mam pewn prob. - Mog j zaraz wysucha? Pochyli gow ku niej i spoglda do loy Zukerw. Lucy wachlowaa si gwatownie i widocznie poza wachlarzem kcia si z mem, ktry raz po raz obciga kamizelk na brzuchu i wyprostowywa si na krzele. Chciaam prosi, aby mi pan wskaza niektre polskie ksiki do czytania. Mwiam to ju papie, ale powiedzia mi, e jestem gupia i powinnam si zaj domem i gospodarstwem. - Ja, ja fater tak powiedziaa - szepn znowu Storch cofajc si nieco w ty z krzesem, bo go Borowiecki uderzy oczami. - Dlaczego pani chce tego, po co to pani? - zapyta dosy twardo. - A bo chc - odpara rezolutnie - chc i prosz o informacj. - Brat musi mie przecie w tym nowym paacyku i bibliotek. Zamiaa si bardzo serdecznie i bardzo cichutko. - Co pani widzi miesznego w moim przypuszczeniu? - Ale, bo Wilhelm tak nie lubi ksiek, e kiedy pogniewa si na mnie i gdy byam zmam w miecie, spali mi wszystkie moje ksiki. - Ja, ja, Wilhelm nie lubi ksiek, on jest dobry bursz. Borowiecki popatrzy zimno naStorcha i rzek: - Dobrze, przyl pani jutro spis tytuw. - A jelibym ja pragna mie ten spis zaraz, natychmiast? - To natychmiast mog kilka tytuw napisa, a reszt jutro. - Pan jest dobry chopak - powiedziaa wesoo, ale ujrzawszy, e usta mu drgnyumiechem ironii, rozczerwienia si jak piwonia. Napisa na bilecie wizytowym, opatrzonym w herby, poegna si i wyszed. W korytarzu spotka si ze starym Szaj Mendelsohnem, prawdziwym krlem bawenianym, ktrego nazywano krtko - Szaja. By to wysoki, chudy yd, o wielkiej biaej,icie patriarchalnej brodzie, ubrany w dugizwyky chaat, ktry mu si tuk po pitach. Szaja zawsze bywa tam, gdzie przypuszcza, i bdzie Bucholc, jego najwikszy wspzawodnik w krlestwie bawenianym, najwikszy fabrykant dzki i do tego osobisty nieprzyjaciel. Zagrodzi drog Borowieckiemu, ktry uchylajc kapelusza chcia przej dalej. Witam pana. Nie ma dzisiaj Hermana, dlaczego? - zapyta ohydn polszczyzn. - Nie wiem - odpar krtko, bo nie cierpiaSzai, jak go nie cierpiaa caa nieydowskad. egnam pana - rzuci sucho i pogardliwie Szaja. Borowiecki nic nie odpowiedzia i poszed na pierwsze pitro, do jednej z l, w ktrej by cay bukiet kobiet, pomidzy nimi zasta Moryca i Horna. W loy byo nadzwyczaj wesoo i bardzo ciasno. - Nasza maa licznie gra, prawda, panie Borowiecki? - Tak, i bardzo auj, e nie zaopatrzyemsi w bukiet. - My go mamy, podadz jej po drugiej sztuce. - e jest ciasno beze mnie i wesoo beze mnie, e panie maj ju asysit - wychodz.- Zosta pan z nami, bdzie jeszcze weselej - prosia go jedna z kobiet, w liliowej sukni, z liliow twarz i z liliowymi oczami. - Weselej to pewnie nie, ale e cianiej, to z pewnoci -zawoa Moryc. - To wyjd, bdzie zaraz wicej miejsca. - ebym mg i do loy Mullerw, to bym wy-szed. - Mog ci to uatwi. - Ja wychodz i zaraz zrobi si wicej miejsca - zawoa Horn, ale pochwyciwszy proszce spojrzenie modej dziewczyny, siedzcej na froncie loy, pozosta. - Wie pani, panno Mario, ile si taksuje panna Muller? Pidziesit tysicy rubli rocznie! Mocna panna! Ja bym si puci na ten interes - szepn Moryc. - Przysu si pan bliej, to co opowiem - szepna liliowa i pochylia nisko gow, tak e jej ciemne, puszyste wosy dotykayskroni nachylonego do niej Borowieckiego. Zasonia si wachlarzem i szeptaa mu dugo do ucha. - Nie spiskujcie! - zawoaa najstarsza w loy, zupenie w stylu barocco, pikna, czterdziestokilkoletnia kobieta, o cerze olniewajcej, siwych zupenie wosach nadzwyczaj obfitych, czarnych oczach i brwiach i o majestatycznej, imponujcej postaci, ktra przewodniczya caej loy. - Pani Stefania opowiadaa mi ciekawe szczegy o tej nowej baronowej. - No, nie powtrzyaby tego przy wszystkich - szepna barokowa. - Panna Mada Muller raczy nas lornetowa, o! - Wyglda dzisiaj jak moda, tuciutka, oskubana z pirek g, okrcona w na pietruszki. - Pani Stefania udaje dzisiaj zoliw - szepn Horn. - Albo tamta, Szajwna, cay magazyn jubilerski ma na sobie. - Przecie sta j nawet na dwa sklepy jubilerskie - wtrci Moryc, wpakowa binokle na nos i patrzy na d w lo Mendelsohnw, gdzie siedziaa z ojcem jegonajmodsza crka ubrana z niesychanym przepychem z jak drug pann. - Ktra kulawa? - Ra, ta po lewej stronie, ruda. - Wczoraj bya u mnie w sklepie, przerzucia wszystko, nic nie kupia i posza, ale miaam czas si Jej przyjrze,jest zupenie brzydka - mwia pani Stefania. - Ona jest przeliczn, ona jest anio, co toanio, ona jest cztery albo pitnacie aniow - wykrzykiwa Moryc przedrzeniajc starego Szaj. - Do widzenia paniom, chod, Moryc, pan Horn zostanie przy paniach. - Moe panowie przyjd do nas na herbat po teatrze? -prosia wszystkich liliowa patrzc na Borowieckiego. - Dzikuj bardzo, ale przyjd jutro, dzisiajnie mog. - Czy jeste pan zamwiony do Mullerw? - szepna troch cierpko. - Do Grand-Hotelu. Dzisiaj sobota, przyjeda Kurowski, jak zwykle, a ja mamz nim do obgadania niesychanie wane rzeczy. - To zaatw si pan z nim w teatrze, musi przecie by. - On przecie nie bywa w teatrze, nie zna go pani? Ukoni si i wyszed, przeprowadzany dziwnym spojrzeniem pani Stefanii. Akt dosy dawno si ju cign, wic przesuwa si do swojego miejsca i siad, ale nie sucha, bo naokoo szeptano co nader tajemniczo. Zdziwi wszystkich fakt, ze w czasie sztukiwywoano z oy Knolla, zicia Bucholca, ktry siedzia samotnie w loy na wprost Zukerw, a potem, e wynis si z teatru cichaczem Grosglik, najwikszy bankier dzki. Przynieli mu depesz, z ktr polecia do Szai. Szczegy te podawane sobie szeptem,obleciay niby byskawica teatr i wzbudziyjaki ciemny, niewytumaczony niepokj w przedstawicielach rnych firm. - Co si stao? - zapytywano nie znajdujc odpowiedzi na razie. Kobiety suchay sztuki, ale wikszo mczyzn z parteru i z l przypatrywaa si z niepokojem krlom i krlikom dzkim.Mendelsohn siedzia zgarbiony, z okularami na czole, gadzi chwilami brod wspaniaym ruchem i szczerze zdawa si by pochonity przedstawieniem. Knoll, wszechpotny Knoll, zi i nastpca Bucholca. take sucha z uwag. Muller istotnie musia nie wiedzie o niczym, bo mia si na cae gardo z dowcipw mwionych na scenie, mia si tak szczerze, e chwilami Mada szeptaa cicho: - Papo, tak nie mona. - Zapaciem, to si bawi - rzuca jej w odpowiedzi i istotnie bawi si zupenie. Zuker znikn, w loy siedziaa samotnie Lucy i znowu patrzya na Borowieckiego. Mniejsi potentaci i przedstawiciele takich firm, jak: Ende-Griszpan, Wolkman, Bauvecel, Fitze, Bibersztein, Pinczowski, Prusak, Stojowsky,krcili si na swoich miejscach coraz niespokojniej, szepty przelatyway z kocaw koniec teatru, co chwila kto si wysuwa i nie powraca. Oczy baday naokoo, na ustach tkwiy zapytania, niepokj wszystkimi owada coraz silniejszy. A nikt nie umia sobie wytomaczy dlaczego, chocia wszyscy byli pewni, e si co stao wanego. Z wolna to zdenerwowanie udzielao si tymnawet, ktrzy nie obawiali si adnych zych wieci. Wszyscy poczuli to drenie dzkiego gruntu, tak czsto w ostatnich czasach nawiedzanego kataklizmem. Tylko gra, tanie miejsca, nic nie odczuwaa, bawia si wci wybornie, wybuchaa miechem, bia oklaski, woaa brawo. miech jakby fal bucha z drugiego pitra i rozpryskiwa si kaskad dwikw na parter i na loe, na te wszystkie gowy i dusze tak nagle zaniepokojone, na te miliony, rozparte na aksamicie, ubrylantowane, pyszne sw wadz i wielkoci. Ze wszystkich l tylko loa znajomych Borowieckiego pa braa udzia w zabawie i bawia si doskonale. Potworzyy si pewne rafy na tym ruchomym morzu, ktre siedziay spokojnie, wpatrzone w scen: byy to rodziny przewanie polskie, ktrychnic nie mogo zaniepokoi, bo nic nie miay do stracenia. - To bawena - szepn Leon do Borowieckiego. - Patrz pan, wena i inni siedz prawie spokojnie. s tylko ciekawi. Ja si na tym znam. - Frumkin w Biaymstoku, Lichaczew w Rostowie, Apasow w Odessie - klapa! - szepn Mory c, ktry skdci dowiedzia si tego. Wszyscy trzej byli to kupcy en gros, jedni z najwikszych odbiorcw dzkich. - Na ile d zaangaowana? - pyta Borowiecki. Moryc znowu wyszed i powrci po kilku minutach, by znacznie bledszy, usta mia skrzywione, oczy wieciy dziwnie; nie mg ze wzruszenia trafi z binoklami na nos. - Jest jeszcze jeden: Rogopuo w Odessie. Murowane firmy, same murowane! - Wysoko le? - d traci ze dwa miliony! - szepn bardzo powanie i usiowa woy binokle.- Nie moe by - wykrzykn prawie gono Borowiecki zrywajc si z miejsca, a publiczno siedzca za nim zacza stuka i syka, eby nie zasania sceny sob. - Kto ci powiedzia? - Landau, a jak Laudau mwi, to Landau wie. - Kto traci? - Wszyscy po trochu, a Kessier, Bucholc, Muller - najwicej. - Ale eby ich nie podeprze, pozwoli na tak klap. - Rogopuo uciek, Lichaczew umar, zapi si z rozpaczy. - A Frumkin i Apasow? - Nic nie wiem, mwiem tyle, co byo w depeszy. Ju teraz te wszystkie wieci rozlay si po teatrze, wszyscy wiedzieli o klsce. Co chwila wida byo, jak ta wiadomo niby bomba wybucha w innej stronie teatru.Twarze si podnosiy w gr, oczy byskay, sowa jakie ostre dwiczay wpowietrzu, krzesa si podnosiy z trzaskiem, wybiegali z popiechem do telegrafu i telefonw. Teatr bardzo opustosza. Borowiecki czu si take zdenerwowanym t wieci, sam nic nie traci, ale tracili wszyscy naokoo niego. - Wy nic nie tracicie? - zapyta si Maksa Bauma, ktry znalazszy miejsce wolne, przysiad si bliej niego. - My nie mamy nic do stracenia prcz honoru, a przecie tym towarem w odzi si nie operuje - odpowiedzia drwico. - adnie d trzeszczy. - Nastanie ciepy sezon. - Tak, tak. Stra ogniowa bdzie mie robot. - Zrobi si cieplej, to prdzej wiosna bdzie. - Warto by, wgle takie drogie. - Pan si mieje zdrw, bo to pana nic nie kosztuje taka zabawa. - Bywao tak, bywao. Poowa skrci kark,a druga poowa zarobi. - Kto najlepiej ley? - Bucholc, Kessier, Muller. - Tym si nigdy nic nie stanie, co im kto zrobi. - Niech ich wszystkich diabli wezm, co mi to szkodzi, co ja na tym zarobi, e oni maj albo nie maj. Tak si krzyoway uwagi, zapytania, cyfry, spojrzenia prawie wesoe i zadowolone z ruiny innych, przypuszczenia idrwiny. - Meyer podobno na cae sto tysicy rubli zaangaowany? - To mu dobrze zrobi na brzuch, sprzeda konie, bdzie chodzi pieszo i zaraz schudnie, nie bdzie potrzebowa ju jedzi do Marienbadu. - Bd tanio do sprzedania rne familijne brylanty. - Wolkmana moe to dobi, on ju szed na p pary. - Moesz, Robert, teraz poprosi o rk jego crki, ju ci nie wyrzuc za drzwi. - Niech jeszcze poczeka. Tak wrza parter, tum. Krlowie siedzieli spokojnie. Szala nie spuszcza oczw ze piewaczki i jak skoczya pierwszy zacz bi brawo, a potem szepta po cichu z R i nieznacznie, gadzc brod, wskazywa na Knolla, ktry oparty okciami o parapet loy, skin gow na Borowieckiego. Karol zaraz w pierwszym antrakcie zjawi si u niego. - Syszae pan? - Syszaem - i zacz wylicza firmy. - Gupstwo. - Gupstwo, dwa miliony rubli na sam d? - Nie my tracimy; przed chwil by Bauer i mwi, e jakie kilkanacie tysicy. - W teatrze mwi, e z p miliona. - To Szaja tak rozpuszcza pogosk, bo on tyle traci. Gupi yd. - W kadym razie odbije si to na odzi porzdnie. firmy bd lecie jak muchy. - Niech zdechn wszyscy, co to nam szkodzi - szepta zimno i przyglda si swoim rkom starannie utrzymanym, i gonibezwiednie przymruonymi oczyma za poyskiem brylantw osadzonych w piercionku lewej rki. - Ja do pana mwi nie jak do naszego czowieka, a jak do przyjaciela. Pan wie, kto musi pa z powodu tego krachu? - Na pewno nie wymieniaj nikogo prawie. - Mniejsza z tym, zawsze padnie dosy, a ilu, to zobaczymy jutro, bdzie wesoa niedziela. - Prawdziwe nieszczcie. - Dla naszej firmy nie, bo pomyl pan, kto pada - bawena. Kto pozostaje - my, Szaja iparu innych. Ta parszywa, ydowska, tandetna konkurencja zdecha w poowie albo zaraz zdechnie, struli si sami. Na jaki czas bdzie nam luniej. Bdziemy robili par nowych gatunkw, ktre oni robili, no i bdziemy o tyle wicej sprzedawali. Ale to jest bagatelka, krc karki, niech krc; pal si, niech si pal; oszukuj, niech oszukuj; my zawsze zostaniemy. To zreszt mao wane rzeczy,a s znacznie waniejsze, zobaczysz pan niedugo, e poowa fabryk bawenianych stanie, niedugo, niedugo. Borowiecki patrzy si na niego i sucha zpewn niecierpliwoci, nie lubi Knolla i jego dumy szalonej, pyncej z poczucia swoich milionw. By najwikszym po teciu dorobkiewiczem,w tym wiecie dorobkiewiczw najwyksztaceszym, dobrze wychowanym,przyjemnym w obcowaniu, ale i najbardziej nieubaganym i najbardziej wyzyskujcym prac, ludzi i wpywy, jakie mia wszdzie.- Przyjd pan jutro do nas na obiad, proszpana w ojca imieniu. A teraz bdzie pan askaw zobaczy, ktra godzina, ja tego nie mog zrobi, aby me mylano, e mi sigdzie pieszy. - Za kilka minut jedenasta. - O ktrej odchodzi kurierski do Warszawy?- Wp do pierwszej. - Mam jeszcze czas. Musz panu powiedzie, dlaczego dla mnie te wiadomoci o bankructwach, o tym, e dtraci dwa miliony, s mao wane; przyszy bowiem wiadomoci znacznie waniejsze... - urwa nagle. -Ja mwi do szlachcica? - Zdaje mi si, ale nie rozumiem zwizku... - Zaraz pan zrozumiesz. Pan jest naszym przyjacielem, my panu nigdy nie zapomnimy tego, e pan | podnis nasz drukarni. - Widzi pan, przed godzin donieli depesz z Petersburga o bardzo wanej sprawie, o tym, e... e ja musz tam jecha zaraz, ale w zupenej tajemnicy. o Anglika; jego garb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAP# cs cl c( c 6?Dokoczy spiesznie i nie powiedzia tego, co chcia powiedzie, powstrzyma go wzrok Borowieckiego, zimny i podejrzliwy, ktry go przewierca tak na wskro, e Knoll poruszy si niespokojnie, poprawi szpilk w krawacie i popatrzy na lo naprzeciwko. - Ta Zukerowa to liczna kobieta. - I ma adne brylanty. - Wic pan jutro przyjdzie do starego? - Ale z pewnoci. - Ma on tam jaki specjalny interes. Pan juwychodzi, to poprosz o jedno, moe pan zechce powiedzie mojemu stangretowi, eby czeka na mnie na Przejazd. No, do widzenia, za kilka dni bd. Wic tajemnica,panie Borowiecki. - Najzupeniejsza. Borowiecki wyszed z uczuciem zawodu. Czu, e Knoll nie powiedzia mu wszystkiego. - Co to za wiadomo? po co on jedzie? dlaczego mi nie powiedzia? - myla, ale na prno gubi si w domysach i przypuszczeniach. Nie czeka zapadnicia kurtyny i wyszed, ale ju z ulicy powrci do teatru i poszeddo loy Zukero-wej. - Mylaam, e pan o mnie zapomnia - powiedziaa z wyrzutem, utkwiwszy w nim swoje ogromne, cudne oczy. - Czy to moebne? - Dla pana jest wszystko moebnym. - Potpia mnie pani na wiar przyjaci i nieprzyjaci. - Co mnie to obchodzi, widziaam tylko, e pan wyszed. - Ale powrciem, musiaem powrci - szepn ciszej. - Do teatru, zapomnia pan czego. - Do pani. - Tak?! - szepna dugo i oczy jej zamigotay blaskiem radoci. - Pan tak do mnie nigdy nie mwi. - Ale dawno tego pragnem. Ogarna spojrzeniem caujcym jego twarz, a poczu co jakby powiew ciepy na ustach. - Pan mwi o mnie tam w krzesach z panem. Weltem, czuam to. - Mwilimy o pani brylantach. - Prawda, e tak piknych adna nie ma w odzi? - Prcz Knollowej i baronowej - powiedzia zoliwie, umiechajc si. - I o czym jeszcze mwilicie? - O pani piknoci! - Pan ze mnie artuje. - Nie mog artowa z tego, co kocham - powiedzia przytumionym gosem, ujmujczwieszon rk, wyrwaa mu j szybko i patrzya rozszerzonymi oczami, ogldajc si dokoa, jakby te sowa powiedziano na sali. - egnam pani - mwi powstajc, by zyna siebie, czu, e popeni gupstwo, e jej to tak prosto bez przygotowa wielkich powiedzia, ale dziaaa na niego narkotycznie. - Wyjdziemy razem, zaraz - powiedziaa prdko, pozbieraa szal, cukierki z pudekiem, wachlarz i wysza. Ubieraa si w milczeniu. Borowiecki nie wiedzia, co mwi, patrzytylko na ni, na jej oczy zmieniajce co chwila wyraz, na cudnie zarysowane ramiona, na usta, ktre ustawicznie oblizywaa, na wspania, doskonale rozwinit figur. Gdy woya kapelusz poda jej rotund. Pochylia si nieco w ty, aby j wzi na ramiona, i w tym ruchu dotkna wosami jego ust, odsun si nieco w ty, jakby sparzony, a ona nie znajdujc oparcia, u-pada mu plecami na piersi. Pochwyci j szybko w ramiona i wpi si ustami w jej kark, ktry si napry i skurczy pod poerajcym pocaunkiem. Krzykna cicho i wpara si w niego ca si na mgnienie, a si zachwia pod jej ciarem. Wyrwaa mu si szybko z obj. Bya blad jak marmur, dyszaa ciko, a spod przymknitych powiek buchay pomienie. - Odprowadzi mnie pan do powozu - powiedziaa nie patrzc na niego. - Chociaby na koniec wiata. - Zapnij mi pan rkawiczki. Zapina, ale nie mg znale ani dziurek, ani guziczkw, tak jak nie mg znale jejspojrzenia, bo nie patrzya na niego; opara si jednym ramieniem o cian, odwrcia nieco gow i tak staa z rk wjego rku, z dziwnym umiechem na ustach,ktre promienioway karminem; czasem wstrzsa ni dreszcz, wtedy silniej przycisna si do ciany i jaki cie jakbyprzeraenia migota po jej twarzy i tai siw ktach ust. - Chodmy - szepn skoczywszy zapinanie. Doprowadzi j do powozu, wsadzi, a ujmujc jej rk i caujc gorco, szepn: - Niech mi pani przebaczy, bagam na wszystko. Nic nie odpowiedziaa, tylko tak silnie pocigna go do wntrza, e wskoczy beznamysu, zatrzaskujc drzwi za sob. Konie ruszyy z kopyta. Borowiecki czu si zdenerwowanym do najwyszego stopnia tym, co si stao. Nie mia jeszcze czasu zda sobie sprawy dokadnie, nie umia zreszt teraz, w tej chwili, myle, wiedzia tylko, e ona jest przy nim, siedziaa wcinita w kt powozu, daleko od niego. Sysza jej nierwny, szybki oddech, a chwilami w wietle latarni ulicznych byskaa mu jej twarz i oczy ogromne, wpatrzone w jak prni. Chcia zapanowa nad sob, chcia ju zastuka na stangreta, szuka ju bezwiednie antaby, aby drzwi otworzy i wprost uciec, ale nie mia si ju ani woli. - Pani mi przebaczy to, co si stao? - zacz wol-no i szuka jej rk, schowaa je gboko pod rotund. Nie odpowiedziaa nic, obcisna si szczelnie w rotund, jakby chcc zamkn w sobie, przytrzyma t szalon ch rzucenia mu si w ramiona. - Pani mi przebaczy - powtrzy ciszej, przysuwajc si do niej. Dra cay, nie mg wicej mwi i nie otrzymujc odpowiedzi szepn bardzo cicho i bardzo gboko: - Lucy! Lucy! Wstrzsna si, pucia rotund, ktra zsuwaa si z jej ramion i z jakim gbokim, przejmujcym o-krzykiem rzucia mu si na piersi. - Kocham ci, kocham! - szeptaa obejmujcgo namitnie. Usta si ich zbiegy w dugim, miertelnie mocnym pocaunku. - Kocham ci, kocham - powtarzaa z luboci ten dwik sodki caujc jego twarz z porywajc si. Czua gd pocaunkw, pieszczot i miocitak dawno, wic teraz, kiedy si ju tak stao, nie mylaa o niczym, nie pamitaa na nic, tylko caowaa. - Nie, nie mw teraz nic, nie mw. Chc mwi sama, chc woa wci. Kocham ci! Mog to powtarza wobec caego wiata, wszystko mi ju jedno. Ja wiem, eci inne kochaj, wiem, e masz narzeczon, ale co mnie to obchodzi! Kocham ci! Kocham nie dlatego, eby i ty mnie kocha, ebym chciaa przez to szczcia, nie dlatego - ja ci kocham, kocham i nic wicej. Potrzebowaam kocha, jak kady czowiek potrzebuje mioci. Pan jeste dla mnie wszystkim. Chcesz, uklkn przed tob i bd ci to mwi tak dugo, tak szczerze, a uwierzysz i sam kocha mnie zaczniesz. Junie mog udawa, ju nie mog y bez ciebie i bez mioci. Kocham ci, mj jedyny, mj panie. Mwia bezadnie, prdko, nieprzytomnie. Okrya si w rotund, to znowu j opuszczaa, odsuwaa si od niego, to bez sw, promieniejca, obejmowaa go, cisna si do niego, caowaa. Borowiecki porwany tym szalonym wybuchem namitnoci, oczarowany mioci tak wielk i tak ognist, gosem, co go przenika ogniem, i pocaunkami, ktre go onieprzytomniay prawie, da si unie temperamentowi swojemu i szala jak i ona, Oddawa jej tak pocaunki, e mu chwilami zwisaa na rkach jak martwa. - Kocham ci, Lucy, kocham! - powtarza nie wiedzc sam, co mwi. - Nie mw nic, cauj mnie! - Nie mw nic, cauj mnie! - woaa w najwyszym uniesieniu. Gos jej rwa si i wybucha burz, to znowu ka jakby ca mioci Wschodu, jakby ca ognist pie nad pieniami wypiewywa. - Ja tak marzyam o tej chwili, tyle miesicy pragnam ci, tyle lat czekaam na to, tyle cierpiaam przez to. Cauj mnie!mocniej... mocniej... mocniej... A! teraz umarabym chtnie - wykrzykna dziko. Powz toczy si wolno po jednej ze strasznie botnistych i nie brukowanych ulic, gdzie nie byo nawet latar, tylko powozowe wiata rozkray zoty blask na ruchom, pynn, a gbok warstw bota, rozpryskujc si a na szyby. Nikt nie przechodzi ani nie przejeda t ulic, obwiedzion z obu stron wysokimi parkanami, spoza ktrych wznosiy si sterty drzewa budulcowego u-oone w wielkie czworoboki albo wystrzela komin fabryczki jakiej, ktrych w tej stronie miasta byo dosy. Wielkie psy, pilnujce skadw, szczekay ponuro na powz i sycha byo, jak si rzucay na bramy i drapay pazurami deskiz wciekoci, nie mogc si wydoby na ulic. Nie wiedzieli nic i nic nie syszeli, zatopieniw fali tej mioci nagej i olepiajcej, jaka ich porwaa. - Lucy! - Pocauj mnie. - Kochasz? - Pocauj mnie. Rway si im tylko takie sowa z piersi przepenionych poerajcym ogniem. - We mnie, Kari, we mnie ca i na zawsze. Nie wiedzieli nawet, kiedy stanli na miejscu. Zajechali przed paacyk Zukerw, stojcy w okolicy miejskiego lasku. - Chod do mnie - szepna trzymajc go silnie za rk. Bezwiednie, z przyzwyczajenia, wsun drug rk do kieszeni, gdzie mia rewolwer. - Niech August zaczeka na pana - zawoaagrzmico do stangreta. - Chod, nie ma nikogo, on - mwia z naciskiem - pojecha. Nikogo prcz suby nie ma w domu. Pucia jego rk, bo suba otwieraa drzwi. - Zapali wiato w saloniku wschodnim. Podawa zaraz herbat. Rzucia mu si na szyj, skoro lokaj oddalisi, ucaowaa go namitnie i popchna w jaki korytarzyk wysany dywanem i wybityczerwono. - Zaraz przyjd, kocham ci! - zawoaa zanim i znikna. Rozebra si wolno, rewolwer przeoy dokieszeni surduta i wszed w jakie drzwi, ktre si przed nim otworzyy, do sabo owietlonego saloniku. Biay dywan ze skr baranw, nadzwyczaj puszysty, tumi zupenie kroki. - Ale to zupenie romantyczna awantura! - szepn padajc na jaki zydel perski bez porczy, inkrustowany w hebanie zotem i srebrem, bo czu si strasznie znuonym. - Ciekawa kobieta, ciekawa scena - myla izacz si rozglda po pokoju. Buduar by urzdzony z takim przepychem, e nawet w miecie penym najwspanialszych mieszka, takim jak d,mg jeszcze wyrwa okrzyk zdziwienia. ciany byy obcignite w ty, o gorcymtonie jedwab, po ktrym rozrzucone bardzoartystycznie gazie bzw czerwonofioletowych, nakadanych grubym haftem. Przez ca dugo jednej ciany staa wielka i szeroka sofa pod baldachimem tym w zielone pasy, udrapowanym w formie namiotu i podtrzymywanym przez zote halabardy. U szczytu, pod namiotem, lampa ze szkie tych, rubinowych i zielonych rozrzucaadziwnie omdlewajce wiato. - Handeesy - szepn z jak zawistn nieomal pogard, zirytowany tym przepychem, ale pomimo to rozglda si ciekawie; dziwaczne, kosztowne sprzty o formach wschodnio-japoskich byy bezadnie nagromadzone i stosunkowo do wielkoci pokoju w nadmiernej iloci. Stosy poduszek jedwabnych o jaskrawych barwach chiskich leay porozrzucane po sofie i biaym dywanie i odcinay si ostrymi plamami jakby farb porozlewanych.Zapach ambry i violettes de Perse pomieszany z rami rozwczy si po pokoju. Na jednej ze cian byszczaa masa broni wschodnich, bardzo kosztownych, uoona dookoa wielkiej, okrgej tarczy saraceskiej, stalowej, nabijanej zotem i tak wypolerowanej, e w tym wietle przymionym skrzya si i promieniowaa zotymi ozdobami i rzdami rubinw, i bladych ametystw, jakimi obrzee jej byowysadzone. W jednym rogu, na tle olbrzymiego wachlarza z pawich pir, sta cay wyzocony posek Buddy, z podwinitymi nogami, w postawie kontemplacyjnej. W drugim rogu staa wielka ardinierka japoska z brzu, podtrzymywana przez zote smoki, pena kwitncych, biaych jaknieg azalij. - Pociejw milionerski - myla znowu Boro-wiecki, ktry posiada nadzwyczaj wyrobiony smak artystyczny i poczucie pikna, rozwinite jeszcze do stopnia doskonaoci specjalnymi studiami nad harmoni barw. - Janie pani prosi pana dyrektora - szepn z ukonem stary wygolony lokaj odsaniajc cik portier z tego aksamitu, pokryt malowanymi chryzantemami. - A, Jzef jest tutaj? - zapyta Borowiecki idc, bo zna go z innego domu. - Puciem w licytacj tamtych ydw - szepn cicho, zginajc si przed nim. Karol umiechn si tylko i poszed do jadalnego. Lucy nie byo jeszcze. Usysza tylko przytumiony murami krzykliwy jaki gos z dalszych pokojw. - Co to? - zapyta bezwiednie Borowiecki nasuchujc. - Janie pani rozmawia z pokojwk - objania! Jzef, ale z takim zimno-pogardliwym wyrazem twarzy, e Borowiecki zwrci na to uwag i o nic ju nie pyta wicej. Lokaj wyszed, a on rzuci po jadalni oczami: bya umeblowana z banalnym dzkim przepychem; boazerie z dbu do poowy cian, kredensy w bretoskim styluz ciemnego orzecha, z mas sreber i porcelany na pkach, staroniemieckie dbowe i wspaniale rzebione zydle dokoa olbrzymiego stou, owietlonego yrandolemw formie bukietu tulipanw, w ktrym janiaa elektryczno. Cz jedna stou bya przygotowan do herbaty. Usiad, bo go zaczo niecierpliwi oczekiwanie, i zobaczy, e przy stole na ziemi ley jaki papier, podnis go, aby pooy, i prawie machinalnie rzuci na niego okiem. By to telegram, pisany kluczem firmy Bucholca, ktry si uywa w razach nadzwyczajnej wanoci. Borowiecki zna ten klucz i zdziwi si niepomiernie. - Co tu robi ten telegram? Odwrci blankiet, adres by: "Bucholc - d". Wic si ju dalej nie krpowa, tylko czyta: "Dzisiaj zapado postanowienie na radzie. Co od baweny amerykaskiej sprowadzanej na Hamburg i Triest - podniesiono do 25 kopiejek w zocie od puda. Wprowadzenie za dwa tygodnie. Taryfy kolejowe przewz baweny od granic zachodnich do 20 kop. od puda i wiorsty. Wykonanie za miesic. Za tydzie bdzie ogoszone." Borowiecki depesz schowa do kieszeni i zerwa si z krzesa, poruszony nadzwyczaj. - Straszna wiadomo. P odzi padnie - szepta, teraz zrozumia, e o tej wiadomoci nic mu nie powiedzia Knoll, basi mu zaufa. - Pojecha do Hamburga kupowa zapasy baweny. Wykupi, co bdziemg zdy, i wemie mniejszych fabrykantw za eb. Co za interes, co za interes! Teraz mie pienidze i jecha kupowa. Aaa! - myla i wszystko w nim zaczo kipie jak szalon niecierpliwoci, dz niepowstrzyman rebienia na tej wypadkiem otrzymanej wieci majtku. -Pienidzy! Pienidzy! - woa w myli, zrywajc si z krzesa. Oczy mu gorczkowo wieciy, wszystko si w nim trzso ze wzruszenia nadmiernego, pierwszym jego ruchem byo ucieka std, do miasta, znale Moryca i ob-gada ten interes, i byby moe da si porwa uniesieniu, ale wesza, a raczej wpada do jadalni Lucy i rzucia mu si prosto na szyj. - Czekae, daruj mi, musiaam si przebra zupenie. Ucaowaa go i usiada wskazujc mu miejsce obok siebie bardzo spokojnym ruchem, bo wszed lokaj i nalewa herbat.Nie moga jednak usiedzie spokojnie, co chwila wstawaa do kredensw i przynosiacae masy najrozmaitszych przysmakw i stawiaa przed nim. Miaa na sobie bladoty jedwabny szlafrok z bardzo szerokimi rkawami, obszytymi kremowymi koronkami, naszytymirzdem turkusw, cignity w pasie zotym sznurem. Olbrzymie wosy zwinite byy na tyle gowy w wielki grecki wze, przepity brylantowymi grzebykami. Ten sam naszyjnik brylantowy, jaki miaa wteatrze, skrzy si i teraz na odsonitej szyi wszystkimi barwami tczy. Wspaniale rce wysuway si co chwila z rkaww apo ramiona. Bya szalenie pocigajca, ale Borowiecki nie odczuwa tego ju ani w poowie; odpowiada prawie monosylabami, pi piesznie herbat, chcia wynie si jak najprdzej. Wiadomo ta palia go jak ogie, Lucy draa z niecierpliwoci, gonia wzrokiem nienawici lokaja, ktry azi jak senny i nie mogc rzuci si na szyj Karola, przycisna mu z tak si rk, e omal nie krzykn z blu. - Co panu jest? - spytaa spostrzegszy jego pomieszanie. - Jestem szczliwy! - szepn jej po francusku. Zaczli rozmawia, ale rozmowanie sza, rwaa si co chwila jak stare strzpy, gdy je kto chce silniej przytrzyma. Jej przeszkadza lokaj, a jemu niecierpliwo i przymus, jaki sobie zadawa, eby tutaj siedzie teraz, kiedy by panem takiej wielkiej tajemnicy, w takiej chwili, gdy co podnosio si z 8 kopiejek do 25. - Moe przejdziemy do buduaru - szepna cicho, gdy si herbata skoczya, I tak patrzya na niego rozbysymi cudownie o-czarni, takim dziwnym blaskiem pony jej purpurowe usta, e Borowiecki,ktry wsta na to, aby si z ni poegna, arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AA!P \"e c#>c$+(E ^%p5 Gskoni gow i poszed za ni. Nie mg si oprze jej urokowi. Skoro si tylko znaleli sami, porwaa go znowu swoim ogniem i gwatownoci, ale na chwil tylko, bo gdy ona caowaa go z uniesieniem nieodpowiedzialnym, padaa przed nim na kolana, obejmowaa go, krzyczaa sowa bez zwizku, ktrymi wybuchaa jej namitno, i szalaa porwana wasn si - on myla o bawenie, myla, gdzie moe by Moryc, skd wzi pienidzy na zakup baweny. Oddawa pocaunki i pieszczoty, rzuca jej chwilami sowa gorce mioci, ale robi toprawie odruchowo, wicej si nawyknieniado podobnych sytuacji nili sercem, ktre byo w tej chwili zajte zupenie czyim innym. A ona pomimo rozszalenia odczuwaa intuicj zmysw ludzi bardzo namitnych, e co stoi pomidzy nimi - wic potgowaa w sobie uczucie, jakby za siebie i za niego, roztaczaa ca potg czaru kobiety zakochanej, kobiety-niewolnicy, ktra nawet kopnicie swego pana i wadcy przyjmuje z okrzykiem szczcia, i kobiety, dla ktrej szczciem jest najwyszym zdobycie sobiekochanka przez si, gwatem, moc swegotemperamentu. Wreszcie zwyciya. Borowiecki zapomnia o fabryce, o bawenie, o cach, o wiecie caym, oddawa si tej mioci z ca zapamitaoci ludzi na pozr zimnych i umiejcych w drobnych okolicznociach ycia panowa nad sob zupenie. Poddawa si huraganowi i z rozkosz, pen denerwujcej ciekawoci, pozwoli mu si nie. - Kocham ci - woaa co chwila. - Kocham - odpowiada i czu, e w tej chwili mwi pierwszy raz w yciu szczerzezupenie to sowo, najwicej moe ze sownika ludzkiego kamliwe i kamane. - Napisz mi to. mj najdroszy, napisz - prosia z dziecinnym uporem. Wyj bilet wizytowy i caujc co chwila jej cudne fiokowe oczy i te usta palce, napisa: "Kocham ci, Lucy!" Wyrwaa mu bilet z rk, przeczytaa, ucaowaa kilkakrotnie i schowaa za gors,ale wyja po chwili, aby znowu czyta i caowa na przemian bilet i jego. Wreszcie przypatrujc si herbowi, zapytaa: - Co to jest? - Mj herb. - Co to znaczy? Wytumaczy jej, jak mg, ale nic nie zrozumiaa. - Nic nie rozumiem, zreszt, nic mnie to nie obchodzi. - A co ci obchodzi? - Kocham ci. Zamkna mu usta pocaunkiem. - Widzisz, ja nic nie wiem, ja ci kocham, to mj rozum, po co mi wicej? Siedzieli tak dugo w tej wielkiej ciszy nocyi buduaru, przez ktrego mury i obicia nie przedziera si najmniejszy szmer ze wiata, zatopieni w sobie, w mioci, otoczeni jakby obokiem zachwytu nad sob; w tej obezwadniajcej atmosferze, przesyconej zapachami, odgosem pocaunkw, szeptem rozdrganych, palcych sw, szelestem jedwabiu, rubino-szmaragdowym wiatem, co si myo coraz sabiej, barwami przymionymi, ktre z obi na cianie, z mebli poyskiway tajemniczo, drgay w ywszym na chwil wietle i jakby pezay wskro pokoju, a potem rozleway si i martwiay w zmroku coraz gstszym, w ktrym tylko wieci si jako dziwnie Budda, a nad nim patrzyy z pawich pir oczy coraz smtniej i coraz tajemniczej. Rozdzia IV Czwarta dochodzia, gdy Borowiecki znalazsi na ulicy. Stangret, nie doczekawszy si, odjecha dostajni. Wiatr hucza gboko i zamiata kaue z tak si, e boto bryzgao na parkany i na wsk ciek, suc za chodnik. Borowiecki wzdrygn si, przejty tym zimnym, wilgotnym wiatrem, Sta chwil przed domem, nic nie widzc przed sob prcz poyskujcego bota i czarnych, spitrzonych gmachw w oddali i kominw fabrycznych, sabo rysujcych sina szarym, zmconym tle nieba, po ktrym chmury, niby porozrywane bele zabrudzonejbaweny, biegay z szalonym popiechem. By jeszcze oszoomiony, przystawa i oparty o parkan zbiera rozbit wiadomo. Wstrzsa si cay co chwila, bo czu jeszcze uciski jej, usta paliy go, przymyka oczy i musia parasolem wyszukiwa przed sob twardszego gruntu,i czu si pijanym zupenie, dopiero szczekania gwatowne psw za parkanami orzewiy go zupenie i wyrway z tej dziwnej ciszy, jaka ogarnia po przejciu bardzo silnych wzrusze. - Kurowski musi ju spa - szepn kwanoprzypominajc sobie, e mia i do niego do Grand-Hotelu zaraz po teatrze. - ebym czasem za t zabaw nie zapaci fabryk - szepn i zacz biec prdko, junie zwaajc na boto i na wyboje. Dopiero na Piotrkowskiej zapa dorok i kaza si wie co ko wyskoczy do hotelu.- A telegram - wykrzykn przypominajc sobie nagle i przy wietle latarni przeczyta go raz jeszcze. - Zawracaj i jed prosto Piotrkowsk. Moe ju jest w domu - myla o Morycu i gorczka znowu zacza go bra. Kaza dorokarzowi zaczeka na wszelki wypadek przed domem i z popiechem dzwoni do mieszkania. Nikt nie otwiera, co go tak zirytowao, eoberwa dzwonek i trzs ca sil drzwiami, wreszcie, po dugim oczekiwaniu, Mateusz otworzy. - Pan Moryc w domu? - Jak poszed na siabas, to go pewnie ydy nie puciy, a tak, pan Moryc niby? - Pan Moryc w domu, odpowiadaj? - krzykn rozwcieczony, bo Mateusz by zupenie pijany, szed za nim ze wiec w rku rozebrany, z oczami zamknitymi i z twarz pen poprzysychanej krwi i sicw. - Pan Moryc, niby ja rozumiem, pan Moryc,aha! - Bydl! - krzykn i uderzy go w twarz z caej siy. Chop si potoczy i utkwi twarz w drzwi, ktrymi wszed do mieszkania Borowiecki. Moryca nie byo, Baum tylko spa nierozebrany, z papierosem z zacinitych zbach, na wielkiej otomanie w jadalnym pokoju. Na stole, na ziemi, na kredensie stao mnstwo pustych butelek i talerzy, a kominek samowara obwinity by w zielon,dug woalk. - Oho, Antka bya, bawi si wesoo. Maks! Maks! - zawoa, mocno potrzsajc picym. Maks ani drgn, spa najspokojniej i chrapa potnie. Wreszcie Borowiecki, zniecierpliwiony daremnymi usiowaniami obudzenia go, bo chcia od niego dowiedzie si, gdzie jest Moryc, porwa go za ramiona i postawi napododze. Maks zirytowany, e go budz, potoczy sina krzeso, schwyci je i z caej siy rzuci przed siebie, na st. - Masz, ty mapa zielona, nie bud - i pooy si najspokojniej na otomanie, cign surdut, okrci nim gow i spa dalej. - Mateusz! - krzykn z rozpaczy prawie Karol widzc, e Maksa nic nie obudzi. - Mateusz! - krzykn po raz drugi, podchodzc do przedpokoju. - Zaraz id, lece, panie dyrektorze, wieca mi si gdzie podziaa i szukam, i szukam, id - woa przez sen, roztrzsionym pijanym gosem, na prno starajc si podnie z podogi, gdzie upadszy po ciosie Borowieckiego zasn. podnis si na kolana i pad z powrotem twarz na ziemi, machajc dookoa rkami, jakby pywa. Borowiecki podnis go, przyprowadzi do jadalni, postawi pod piecem i pyta: - Gdzie si upi? Tyle razy ci zapowiadaem, e jak si upijesz, wyrzuc ci do diaba, syszysz, co mwi? - Sysz, panie dyrektorze, sysz, aha, niby pan Moryc -bekota, na prno starajc si znale rwnowag. - Kto ci zbi pysk? Wygldasz jak winia. - Mnie kto zbi pysk? mnie, prze... pana dyrektora, nikt zbi pysk, mnie nikt nie moe zbi pysk, bo ja bym prze... pana dyrektora gnaty poama, morde zbiu i byoby fertig, na glanc... cholera. Borowiecki widzc, e z pijanym si nie dogada, przynis karafk z wod, przytrzyma go jedn rk i wszystk wod wyla mu na gow. Mateusz si krci i wyrywa, ale otrzewia nieco i obcicrajc rkawami twarz posinion, zalan krwi, patrzy ogupiaymi oczyma. - By pan Moryc? - pyta cierpliwie dalej. - By. - Gdzie pojecha? - Odwiz niby t ma, czarn i mia by w Grandzie. To znaczyo w Grand-Hotelu. - Kto tutaj by? - Rne pastwo byo, by pan Bedn, pan Hertz i inne jeszcze ydy. Ja z Agat od pana inyniera gotowalimy kolacj. - I upie si jak winia ostatnia; kt ci tak pobi? - Nikt mnie nie bi. Pomaca si bezwiednie po twarzy i gowie i sykn z blu. - A skde masz te dziury we bie, co? - A to, a bo... by i pan Moryc, i ta czarna mapa, i ten garbaty, i te ydy. - Gadaj natychmiast, gdzie si upi i kto ci pobi? -krzykn z wciekoci. - Ja nie pijany ani mnie kto pobi. Poszedem po piwo dla panw, a w szynku byy kolegi od Francuzw i postawiy bier. Dobra nasza! Postawiem i ja. Jak ony postawiy raz, to i ja raz. Potem przyszy ludzie z blichu naszego, dobre Polaki, z moich stron, postawiy i one bier - dobra nasza; postawiem i ja. Ony dobre Polaki, toi ja dobry Polak, ony stawiay -dobra nasza, to i ja stawiam. Alem nie pijany, prze... pana dyrektora, jak Pana Boga kocham, takim trzewy, co, jak pan dyrektor chce - to chuchn, niech pan dyrektor sprawdzi. Nachyli si i z zamknitymi oczami, przylegajc mocno grzbietem do pieca, chucha na pokj. Borowiecki przebiera si w swoim pokoju inie sucha, ale Mateusz gada wci. - Potem przyszy webery od starego pana Bau-ma i foluszniki. Piy z nami - myma stawiali, a e za Niemcy pody nard, to stawia nie chciay. To ja jednego ino tak dziebko palcem tknem, to un na ziemi, a drugi me kuflem w eb. To ja i tego tak dziebko palcem tknem, to on ty na ziemi, a Niemcy me za za orzydle. Ja si nie biem, bo wiem, e pan dyrektor tego nie lubi. A e ja sucham swojego pana, to ja si nie biem, ale kiej mie jeden ucapi za wosy, a inne za orzydle, a jeszcze ktry lun me bez pysk, to myl, szkodami tego tuurka, co go mam od pana dyrektora, i mwi po dobremu: "Pu me",a un me noem pod ebro. To ja go bem o cian, to un zosta. Kolegi pomogy i byo fertig, na glanc. Ja si nie biem, tknem ino dziebeko palcem, to by i kurcze ustao, a taka winia ju ley. Mitki w nogach nard, panie dyrektorze, bardzo mitki, te Niemcy.Ja ino tak dziebko palcem tknem, to ju forbeit, na ziemi! Mrucza coraz senniej i z wycignit rkprzed siebie wskazujcym palcem pokazywa, jak on dziebko tylko tyka. - Id spa - zawoa Borowieeki, pogasi wiata, zaprowadzi go do kuchni i pojecha szuka Moryca. W "Victorii" byo zamknite, w Grand-Hotelutake. - Pan Kurowski ju pi? - zapyta numerowego. - Wcale nie by dzisiaj, by przygotowany salon, i nie przyjecha. - Pan Welt by u was wieczorem? - By z paniami i z panem Cohnem, pojechalido "Arkadii". Pojechali do "Arkadii" na Konstantynowsk, i tam ju nie byo nikogo. Objecha kilka jeszcze knajp, gdzie zwykle modzie dzka si bawia, ale nigdzie go nie znalaz. - Gdzie ta mapa si schowaa - myla zirytowany i raptownie krzykn dorokarzowi: - Jed na mid, wiesz gdzie?Jeli tam nie bdzie, to go ju nigdzie nie znajd. - Zaraz tam bdziemy, panie! - I podci konia ze wszystkich si, bo wlk si strasznie powoli, utykajc po dziurach i doach, doroka skakaa i koysaa si po bruku penym najstraszliwszych wybojw, niby dka po falach morskich. Borowiecki kl i zacina zby i eby zapanowa nad rozdenerwowaniem, ktre tak nim trzso, e nie mg zapali papierosa, bo mu si ama w rkach, zacz usilnie myle nad t spraw bawenian. - Bauer sprzeda dobrze ten telegram Zukerowi. Co za dziwna kobieta - przerzucisi do wspomnie Lucy i uton w nich. Zna j od lat dwch, ale nie zwrci szczeglniej-szej uwagi, poniewa by zajty Likiertow, a potem opowiadali o niej, e jest niepomiernie gupia, tak prawie, jak pikn bya. - Co za temperament - szepta wstrzsajcsi na przypomnienie. Od dosy dawna wiedzia, e zwrci jej uwag, dawaa mu pozna spojrzeniami, zapraszaniem usilnym do siebie, z ktrych jako nigdy nie korzysta. Bywaa tam wszdzie, gdzie wiedziaa, e i jego spotka.Plotka dzka, ktr tam z ca pasj i z wielk maestri uprawiaj przewanie mczyni, ktr s przepenione kantory ifabryki, zaczynaa ju co kombinowa i przebkiwa, ale szybko ustaa, poniewa Borowiecki trzyma si z daleka, pochonity W ostatnich miesicach planami zaoenia fabryki. Zna osobicie Zukera, starego chaaciarza, przedzierzgnitego w ostatnich dziesiciu latach w milionera-fabrykanta, ktry zaczyna swojkarier w odzi od skupowania zuytych, doniczego fabrykom ju nie sucych szmat bawenianych, strzpw papieru, pyu bawenianego, jakiego zawsze byo dosy po tkalniach i postrzygalniach. Nie cierpia go za tandetne wyroby, naladujce powierzchownie w deseniach i kolorach wyroby firmy Bucholca, a w istocie materiay w najgorszym gatunku, sprzedawane tanio, ktre uniemoliwiay Wszelk konkurencj. Wiedzia, e Zukerowa nie ma kochanka, boraz, e bya ydwk, a po drugie, w miecie, gdzie wszyscy, poczynajc od milionerw, a skoczywszy na ostatnim gwodziu w tej olbrzymiej maszynie wytwrczej, musz robi, musz si cali oddawa tej pracy, jest niezmiernie mao zawodowych donuanw, niesychanie maosposobnoci do zdobywania i obaamucania kobiet. A zreszt, gdyby tak byo, ju by o tym kto wiedzia i mwi z pewnoci. - Czy ona ma i dusz jak? - myla teraz rozpatrujc jej dzik, niepohamowan namitno. - Ale po co ja tam wlazem, jeszcze teraz! Do diaba z mioci, mie teraz tak kul u nogi, kiedy si zakada fabryk na kredyt. A jednak... I zastanowi si, szuka w sobie mioci do niej, wmawia w siebie zupenie szczerze, e j kocha, e to mio go porwaa, a nie zwyka, zmysowa burza zdrowego i nie wyczerpanego organizmu. - Bd co bd, gra warta wieczki - pomyla. Dorokarz zakrci i stan zaraz przy rogu Spacerowej, przed synagog. Rozdzia V Restauracja, do ktrej przyjecha Borowiecki poszukujc Moryca, znajdowaasi zaraz za synagog, w gbi podwrza, obstawionego, niby kamiennymi pudami, czteropitrowymi oficynami z trzech stron,bo czwart zakocza may ogrdek, odgrodzony zielonymi sztachetkami i przyparty do tyw olbrzymich, nagich czerwonych murw jakiej fabryki. Maa oficynka parterowa staa w gbi podsamym murem i buchaa owietlonymi oknami i wrzaskliw, podobn do ryczenia osw wrzaw. - Oho, jest caa banda - pomyla wchodzcdo dugiej niskiej sali, tak zaciemnionej dymami cygar, e w pierwszej chwili w tymsinawym oboku, popstrzonym zotymi kulami gazowych wiate, nie odrni nikogo. Kilkadziesit osb toczyo si dookoa dugiego stou, krzyczao, gadao gono, miao si i piewao, co poczone z brzkiem talerzy i przenikliwym szczkiem tuczonego szka tworzyo tak spltan, zgiekliw wrzaw, e ciany si trzsy i nic usysze nie byo mona. Naraz przycicho nieco i jaki ochrypnity,pijany gos zaintonowa z drugiego koca stou: Agato! Ty interes feiny masz Agato! Agato! Ja cauj ciebie w twarz - Agato! Agato! To mi za to piwa dasz - Agato! - Agato! - rycza tum wszystkimi moliwymi i niemoliwymi gosami, ktre tak pokryy gos Bum-Buma, ktry by tej piosnki przedziwnie gupiej kompozytorem isolist, e na prno krzycza dalsze zwrotki, nikt go nie sucha, bo wszyscy wyli: - Agato! Agato! - Bum-Bum, la, la, la! Agato! Tra, la, la, la! Agato! Cip, cip, cip, Agato! Tak ten piew podnieca, e zaczli do taktu bi laskami w st, kufle leciay na ciany lub rozpryskiway si o piec, niektrym i to nie wystarczao, bo krzesami bili o ziemi i jak zapamitali, olepli, z zamknitymi oczami piewali: - Agato! Agato! - Panowie, na mio bosk, bo mi sprowadzicie tymi krzykami policj - zaczbaga wystraszony gospodarz. - Pan potrzebujesz by cicho, my pacim! Panienko, prosz jedno piwo! - Hej, Bum-Bum, zapiewaj no pan - krzyczano do Buma, ktry poprawia binokle obu rkami i sta w drugim pokoju przed bufetem. - Kwicz, Bum-Bum, ja i tak nie sysz - szepta jeden psennie, lec na stole, ktry cay by pokryty butelkami wina i koniakw, maszynkami od kawy, kamionkamiod porteru, kuflami i szkem potuczonym. - Agato! Agato! - wrzeszcza pgosem jaki kantorowicz, senny, z przymknitymi oczami, pijany, bi lask w st. - No, bawi si echt po dzku - szepn Karol szukajc oczami Moryca. - Dyrektor! Panowie, jest i firma Bucholc gna, arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AA&Pyc'c( c)) c*7;Herman i Spka! Jestemy zatem w komplecie. Panienko, kko koniakw! - krzycza jaki wysoki i gruby Niemiec aman polszczyzn. Zatoczy si szerokim gestem dookoa, chcia jeszcze co mwi, ale nogi mu si zwiny i upad na kanap stojc za nim. - Ale to, widz, caa banda wesoa. - Cay nasz komplet burszw. - My tak zawsze, jak pi, to solidarnie, jakco robi -zdech pies. - O tak, solidarnie, jak mwi ten, no, jake si nazywa, no, ten, co to mwi: "Hej, rami do ramienia, wsplnymi acuchy!" - Opaszmy brzuchy albo inn galanteri - wtrci kto z boku. - Cicho pan. Wczgom, psom i ludziom od Szai - wstp wzbroniony! Zapisz pan to, panie redaktorze - woa ktry zwracajcsi do wysokiego, chudego blondyna, melancholijnie siedzcego na rodku pokoju,ktry bdzi duymi, jakby poyczonymi oczami po cianach pokrytych oleodrukami. - Moryc, mam do ciebie bardzo pilny interes- szepn Karol przysiadajc si do Welta i do Leona Cohna, bo obaj pili tylko ze sob. - Pienidzy chcesz, masz pugilares - szepn nadstawiajc kiesze spodni surduta - albo zaczekaj, chodmy do bufetu. U diaba, jestem pijany - mrukn, na prno usiujc si trzyma prosto. - Moe dyrektor usidzie. Napijem si, a! wdeczka jest, koniaczek jest, a! - Kacie mi da je, bo godnym jak wilk. Kelnerka przyniosa gorcych serdelkw, bo ju nic wicej nie byo w bufecie. Borowiecki zacz je nie zwaajc na towarzystwo cae, ktre porozdzielane na grupy pio i gadao. Bya to sama prawie modzie dzka, typowa modzie z kantorw i skadw, z ma domieszk technikw fabrycznych i specjalistw innych zaj. Bum-Bum, pomimo e by zupenie pijanym, chodzi po sali, w pi si trzaska, binokle poprawia, pi ze wszystkimi, a chwilami podchodzi do modego chopaka, ktry wcinity w gboki fotel, obwizany serwetk spa, i krzycza mu do ucha: - Kuzyn, nie pij! - Zeit ist Geld! Czyje conto? - odpowiada nie otwierajc oczu, stuka automatycznie kuflem w st i spa dalej. - Kobieta! Daj pan pokj, to kein geszeft by kobiet, to szkoda czasu - woa ze miechem znany powszechnie w odzi Felu Fiszbin. - Ja jestem czowiek, panie, najautentyczniejszy czowiek -krzyczano przy drugim rogu, - Pan si nie chwal! Pan jeste gruba symulacja czowieka -drwi Felu. - Panie Fiszbin, pan moe jeste Fiszbin, alepaski interes nie jest nawet soma. - Panie Weinberg, pan jeste... no, ju pan wiesz j my wiemy, co pan jeste, ha, ha, ha. - Bum-Bum, zapiewaj majufes, bo si ydykc. - Konig, ty jeste mj przyjaciel, ale ja ze smutkiem widz, e ty coraz gupszy. Tobie ju w brzuch gowa wlaza. Ja si o ciebie bardzo boj. Panowie, on si tak pasie, e jemu niedugo wasna skra nie wystarczy, on si w ni nie zmieci, ho, ho.miech gruchn oglny, ale Konig nie odezwa si, popija piwo i wpatrywa si w wiata nieprzytomnymi oczami, siedzia bez surduta, z rozpitym konierzykiem u koszuli. - Wrmy, doktorze, do kobiet - zacz Felu do ssiada, ktry z opuszczon na piersi brod siedzia i wykrca ustawicznie i niezmordowanie wsiki blond ico chwila nerwowym ruchem otrzepywa klapy surduta i wpycha w rkawy dosy brudne mankiety. - Dobrze, to jest wana kwestia, choby z punktu socjalno-psychologicznego. - To jest adna kwestia. Znasz pan chociaby jedn porzdn kobiet? - Panie Feliksie, pan jeste pijany, co pan wygadujesz! Ja panu tutaj w odzi poka setki najlepszych, najzacniejszych, najrozumniejszych kobiet - krzycza wyrwany z apatii, podskakujc na krzele i z byskawiczn szybkoci otrzepujc sobieklapy. - To pewno paskie pacjentki, pan je powiniene chwali. - Z punktu socjalno-psychologicznego biorc, to, co pan mwisz, jest... - Z kadego boku jest to prawda, jest to cztery razy prawda. Pan mi dowied, e jest inaczej. - Mwi przecie panu. - To jest gadanie, tylko gadanie, mnie potrzeba faktw! Ja jestem czowiek realny, panie Wysocki, ja jestem pozytywista. Panienko, maszynka kawy, chartrezy! - Dobrze, dobrze! Zaraz panu dam fakty: Borowska, Amzelowa, Bibrychowa, bo co? - Ha, ha, ha, wyliczaj pan wicej, to dla mnie liczny kawaek zabawy. - Pan si nie miej, to s porzdne kobiety - krzycza zaperzony. - Skd to pan wiesz, miae je pan w komis? - rzuci cynicznie Felu. - Nie wymieniem jeszcze najpierwszych, takich, jak Zukerowa i Wolkmanowa. - To si nie liczy. Jedn m trzyma w zamkniciu, a druga nie ma czasu wyjrze na wiat, bo ma na trzy lata czworo dzieci.- Keszterowa to co, to perkal? a Grosglikowa to wata? C pan na to powie? - Ja nie powiem nic. - A widzisz pan - woa doktor rozpromieniony, podkrcajc wsiki. - Ja jestem czowiek realny i dlatego nie powiem nic, bo co tu bra w rachub kobiety brzydkie, to jest taki brzydki towar, eby go w komis nie wzi nawet Leon Cohn, a on wszystko bierze. - Ja je bior w rachub i stawiam w pierwszym rzdzie. One maj oprcz zwykej, organicznej uczciwoci, jeszcze etyk. - Etyk, co to jest za towar? Kto w tym robi? - woa nanoszc si od miechu. - Felu, powiedziae witz na sto procent - krzykn przez st Leon Cohn klaszczc wdonie. Doktor nie odezwa si, pi gorc kaw, ktr mu Felu nala, podkrca wsiki, strzepywa klapy, wpycha mankiety i zwrci si do ssiada obok, ktry wci pi, milcza i co chwila przeciera czerwonym fularem okulary. - Mecenas masz to samo zdanie o kobietachco i pan Feliks? - Pni, to jest... uwasz pan dobrodziej... jak by to wyuszczy... hm- machn rk, napi si piwa, zapali cigle gasncego papierosa i przypatrywa si poncej zapace. - Pytam si, co mecenas mylisz o kobietach? - szturmowa doktor i nastawiazaczyna twarz do nowej walki o cze kobiet. - Uwaa pan dobrodziej, ja nic nie myl, japij piwo -machn pogardliwie rk i umoczy ca twarz w kuflu, jaki postawia przed nim kelnerka. Pi dugo, a potem palcami wyciska bia pian z wsw rzadkich, ktre mu niby rudaw strzech wisiay nad ustami, - Pan mi poka uczciw kobiet, ja jej polJedwab od Szmidt i Fitze, kapelusz od Madame Gustawe i may papierek na ktry z bankw z podpisem Grosglilka, to panu pniej opowiem o niej ciekawe rzeczy - zacz si znowu mia. - Pan to gadaj na Batutach, tam moe panu uwierz i bd cenili paskie zdanie, ale mytroch pana znamy, panie Feliksie. - Co tu redaktor swoj szpulk wstawia? - Bo pan blagujesz, a si krochmal sypie - odpowiedzia kto za nazwanego redaktora,ktry zirytowany wynis si do bufetu. - Kuzyn, nie pij - krzykn Bum. - Zeit ist Geid! Czyje conto? - szepn stukajc kuflem w st i chcia go podniedo ust, ale nie donis, rka mu opada, piwo z kuflem poleciao na ziemi, nie wiedzia o tym, tylko si bokiem przekrciw fotelu, serwet przysoni twarz i spa,- Co osoba chce? Niech adna osoba powie?- szepta Leon Cohn usiujc pocaowa wydzierajc mu si kelnerk. - Niech mi pan da spokj, niech mnie pan puci - i szarpna si energicznie. - Co osoba si rzuca, ja pac, to ja si rzuc, ja jestem Cohn, Leon Cohn! - Co mi tam paskie nazwisko, niech mnie pan puci - zawoaa gwatownie. - Niech osoba idzie do diaba! Szmelc! - rzuci pogardliwie za odchodzc i zacz ciga porozpinany surdut i kamizelk. - Moryc! Masz ju dosy pijastwa, chodmy do domu, jest wany interes - szepta Karol w najwyszym zniecierpliwieniu, bo Moryc pijany, z twarz w doniach, siedzia nieprzytomny ina wszystko, co sysza, odpowiada w kko: - Ja jestem Moryc Welt, Piotrkowska 75, pierwsze pitro. Id pan do diaba! - Panie Cohn, ja miaem do pana may interes - szepn Borowiecki. - Ile pan potrzebuje? Mlasn jzykiem, trzasn w palce i ju wycign pugilares. - Pan si prdko orientuje - umiechn si Borowiecki. - Ja jestem Leon Cohn! Ile? - Jutro powie panu Moryc, ja chciaem si tylko zapewni. Dzikuj panu. - Caa moja kasa, cay mj kredyt na paskie rozporzdzenie. - Bardzo dzikuj. Termin nie duszy jak trzymiesiczny. - Kto mwi o terminie? Pomidzy przyjacimi taka bagatelka co stoi?... - Daj mi sodowej - mrukn Moryc. - Gdy mu przynis, pi wprost z syfonu, - Schube, powiedz prawd, ile ci kosztuje ta twoja Jzia? - szeptano za Karolem. - Drogi towar, jeli chcesz kupi teraz. - Poczekam do licytacji, poczekam. Ale powiedz co ci to kosztuje, bo w odzi mwi, e z tysic rubli miesicznie. - Moe tysic, moe pi, nie wiem. - Nie pacisz? - Pac, grubo pac - wekslami. Mieszkanie zapaciem wekslem, meble wekslem, modniark wekslem, wszystko wekslem. Skd ja mog wiedzie, co mnie torazem kosztuje, bd wiedzia dopiero, jaksi poo, ile zechc wzi za sto. Teraz nic nie wiem. - Wiesz, to jest genialne! - Syszysz pan, panie Cohn, co mwi za nami? - Sysz, sysz. To jest grube ajdactwo, ale mdre, a, a, jakie mdre! - Chcesz, ebym jecha do domu? - pyta Moryc. - I to natychmiast, bardzo pilny interes. - Nasz interes? - Nasz, niesychanie wana rzecz, niesychanie. - Jak interes, to ja jestem prawie trzewy.Chodmy. Karol wyszed prowadzc pod rami Moryca, ktry si chwia na nogach i nie mg utrzyma rwnowagi, a za nimi przezotwarte drzwi buchn potok pieww i krzykw i rozla si po cichym, ciemnym podwrzu, i zgin w przestrzeniach, w nocy. wit si ju robi nad odzi, bo czarne kominy zaczy majaczy coraz janiejszymi barwami, dachy byszczay w wietle tych bladych zrz, co niby r najdelikatniejszy, zmieszany z perami, roztrzsay sw wiato nad ziemi. Mrz pocina boto, pokry miejscami kaue warstw lodu i pobieli mostki nad rynsztokami, i okry bujn osdzielin drzewa. Dzie zapowiada si pogodny. Moryc wdycha ca piersi to chodne, zimne powietrze i przychodzi coraz bardziej do siebie. - Wiesz, nie pamitam nigdy, abym si tak upi. Nie mog sobie darowa, szumi mi w gowie jak w samowarze. - Zrobi ci herbaty z cytryn, wytrzewiejesz, przygotowywani ci tak niespodziank, e zechcesz si upi z radoci po raz drugi. - No, ciekaw jestem, co to moe by. I zaraz po przyjedzie, nie budzc ju Mateusza, ktry spa, klczc przed kominem z gow na blasze, Karol nala wody do samowara i zapali pod nim gaz. Moryc si trzewi bardzo radykalnie, bo zla gow zimn wod, umy si i wypiwszy kilka szklanek herbaty poczu sizupenie przytomnym. - No, jestem ju fertig. Do diaba, zimno mi obrzydliwie. - Maks! - woa tymczasem Karol trzsc zcaej siy Bauma, ale Maks nie odezwa sii obciska silniej surdut na gow. - Na nic wszystko, pi jak zabity. Tak mi zreszt pilno, e nie bd czeka. - Przeczytaj, Moryc, uwanie depesz, tylko nie ogldaj adresu - zastrzeg, podajc telegram. - Ba, kiedy nic nie rozumiem - cyfrowana! - Prawda. Zaraz ci przeczytam. I czyta mu wolno, bardzo dobitnie, podkrelajc cyfry l daty. Moryc wytrzewia zupenie, na pierwsze sowa zerwa si on z krzesa i pochania oczami, caym sob, tre tego telegramu. Gdy Karol skoczy i podnis tryumfujcy wzrok na niego, Moryc sta nieruchomy, zapatrzony w ten interes, po kilka razy wciska binokle na nos, ktre muzupenie nie chciay si utrzyma, umiecha si tak sodko jak do ukochanej,szarpa nerwowo swoj pikn brod, wreszcie rzek uroczycie. - Wiesz, Karol, my mamy ju przyszo, my mamy grube pienidze. Ten telegram wart jest sto tysicy rubli, no, pidziesitco najmniej. My si moemy na tej uroczystoci pocaowa! Co to za interes, co to za interes! - I posuwa si do Borowieckiego chcc go istotnie w tym radosnym podnieceniu ucaowa serdecznie.- Daj spokj, Moryc. Nam potrzeba teraz gotwki nie pocaunkw. - Prawda, masz racj, trzeba teraz pienidzy i pienidzy. - Czym wicej kupimy, tym wicej zarobimy. - Co si to w odzi bdzie dzia. Aj! aj! Jelio tym wie Szaja albo Bucholc, jeli zdy wykupi, to wszyscy dopiero bd piewa. Skde to wyrwa! - Moryc, to moja tajemnica, to moja nagroda. - Umiechn si do siebie, bo przysza mu na myl Lucy. - Twoja tajemnica to twj kapita. Mnie jednak dziwi jedno. - Co takiego? - Ja si tego, Karol, nie spodziewaem po tobie. Mwi zupenie szczerze. Nie spodziewaem si, eby by zdolny mie taki interes w rku i chcia si dzieli z nami. - To mnie nie zna. - Wiesz, e po tym fakcie jeszcze ci mniejznam. - I patrzy na niego tak, jakby podejrzewa jak zasadzk, bo nie mg poj, jak mona chcie si dobrowolnie dzieli zyskami. - Jestem A r y j c z y k, a ty jeste Semita, w tym ley wytumaczenie. - Ja go nie widz, nie rozumiem, co chcesz powiedzie przez to. - Tylko to, e ja chc zrobi pienidze, ale dla mnie wiat si nie koczy na milionach nawet, a ty widzisz cay swj cel ycia w zrobieniu pienidzy. Kochasz pienidze dla pienidzy i zdobywasz je bezwzgldnoci, nie ogldajc si na rodki. - Bo kady jest dobry, ktry pomaga. - To wanie jest semick filozofi. - Z czyme ja si potrzebuj liczy. Wanie taka filozofia nie jest ani aryjska, ani semick, jest filozofia kupiecka. - No, mniejsza. Pomwimy o tym kiedy indziej obszerniej. Dlatego dziel si z wami, e jestecie moimi wsplnikami i dawnymi przyjacimi. Zreszt, tak mi kae ambicja nawet, zrobiprzysug przyjacioom. _ Droga ambicja. - Liczysz? - Bo wszystko si oblicza. - Ile liczysz nasz dawn zayo? - Karol, ty si nie miej, ale ja ci powiem, i twoj przyja mgbym obliczy na ruble, bo ja przez ni, przez to, e razem mieszkamy, mam wicej kredytu o jakie dwadziecia tysicy rubli. Mwi ci szczerze. Borowiecki mia si serdecznie, zadowolony gboko ze sw Moryca. - To co ja robi, zrobiby i ty, zrobiby i Baum. - Ja si boj, Karol, ja si bardzo boj, e Maks jest mdry czowiek, e on jest kupiec... Ale co ja, to zrobibym z ca przyjemnoci. Zacz gadzi brod i nasadza binokle, eby pokry wyraz cz i ust, ktre mwiyzupenie co innego. - Ty jeste szlachcic, ty jeste naprawd von Borowiecki. - Maks! Wstawaj; piochu! - krzycza do ucha Baumowi. - Nie bud mnie! - rycza wcieky, wymachujc nogami. - Nie wierzgaj, tylko wstawaj, bo jest pilnyinteres. - Karol, po co go budzisz - szepn cicho Moryc. - We trzech przecie musimy si naradzi...- Dlaczego nie mamy zrobi tego interesu we dwch? - Bo zrobimy go we trzech - powiedzia zimno Borowiecki. - Czy ja mwi inaczej! Moglibymy tylko uoy bez niego, a jak wstanie, jak si wypi, to mu si powie! My w odzi stanowimy brylantow spk. I biega po pokoju coraz prdzej. Opowiada o przyszych zarobkach, rzuca cyfry, siada na chwil przy stole, bra w obie rce szklank z herbat i pi; by tak zdenerwowanym, e binokle wci mu wpaday do szklanki; kl, wyciera je o poy surduta i znowu biega, albo pochyla si nad stoem i na ceracie kreli kolumnycyfr, ktre zmazywa natychmiast polinionym palcem. Tymczasem Baum wsta, wysapa si, wykl w kil. ku jzykach, wypi olbrzymi ilo herbaty, zjad wszystkie resztki z kolacji, jakie jeszcze byy na ta. lerzach, zapali krtk angielsk fajeczk i przygadzajc swoj ma ysink, jak mia nad czoem, mrukn: - Czego chcecie? Gada prdko, bo mi si chce spa. - Nie pjdziesz spa, jeno si dowiesz. - Nie pyskuj. Karol przeczyta mu telegram. Moryc wyoy plan, ktry by bardzo prosty: mie pienidze, duo pienidzy, jecha natychmiast do Hamburga, kupi co si da surowej baweny i sprowadzi j do odzi, zanim prawo o podwyszonym cle i taryfie zacznie obowizywa. A potem sprzedawa, ma si rozumie, z jak najwikszym zyskiem. Baum myla dugo, zapisywa co w notesie, fajk wypali, wytrzsn popi na spodek, przecign swoje olbrzymie koci i rzek: - Zapiszcie mnie na dziesi tysicy rubli, wicej nie mog. Dobranoc! Podnis si z krzesa, aby i z powrotemspa. - Zaczekaje! Musimy si przecie porozumie, Wypisz si jeszcze. c gna, arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AA+P-c,} c-n c.( c/7:- Niech was diabli wezm z tymi porozumiewaniami si. Ach, te Polaki! W Rydze przez cae trzy lata mao co spaem, bo wszyscy si cae noce u mnie porozumiewali... i w odzi to samo. Usiad niechtnie i zacz nabija fajk. - Moryc, ile dajesz? - Tak samo dziesi tysicy. Nie wydobd na razie wicej. - Wic i ja tak samo. - Zyski i straty bd rwne. - Ale ktry z nas pojedzie? - zapyta Baum. - Moe jecha Moryc tylko, bo on si zna dobrze i to jego specjalno. - Dobrze, pojad. Co dacie gotwki zaraz? -Ja mam pitnacie rubli, mog dooy mj piercie brylantowy, zastawisz go u ciotki, da ci wicej ni mnie - mwi ironicznie Maks. - Mam wszystkiego przy sobie, zaraz... 400 rubli, mog da 300 zaraz. - Kto twoje weksle bdzie yrowa, Baum? - Dam gotwk. - Ja jeli na czas nie wyrw gotwki, to dam weksle z dobrym yrem. Zalega cisza. Maks pooy! gow na stole i patrzy na Moryca, ktry szybko co pisa i oblicza. Karol chodzi wolno po pokoju i wcha dla orzewienia jakie perfumy w kosztownym flakoniku. Dzie by ju wielki i przez okna pozasaniane gipiurowymi zasonami wlewa biae, ostre wiato poranku i mci blask lampy i wiec poncych w wielkich. brzowych kandelabrach. Cisza ogromna, cisza odzi w niedziel, rozlewaa si po miecie i przenikaa do wntrza mieszkania. Jaki daleki turkot doroki hucza niby grzmot po stwardniaym bocie i w pustej, jakby wymarej ulicy. Karol otworzy lufcik, aby wpuci troch wieego powietrza, i wyjrza na ulic. Szron pokrywa bruk i dachy i skrzy si jak brylanty w socu, co wstao gdzie daleko za odzi, za fabrykami, ktrych kominy, niby las gsty i ponury, rozcigay si wprost okien i odcinay swoje potne, surowe profile na tle zloto-bkitnego nieba. - A jak si ten interes nie uda - szepn cofajc si z okna. - Ano, to stracimy, psiakrew, i nic wicej -mrukn Maks obojtnie. - Moemy straci trzy razy, bo kapita, zarobek, a moe i fabryk. - Nie moe tak by - wykrzykn Maks bijc ze zoci w st. - Fabryk musimy mie. Ja ju z ojcem nie wytrzymam duej, a zreszt, czy mj fater dugo pocignie? Jeszcze rok, jeszcze dwa, a zjedz go ziciowie, dogryzie go Zuker, on przecie zacz ju nas je, bo naladuje nasze kapy na ka i nasze kodry kolorowe i sprzedaje o 50% taniej; on nas ywcem zjada. A ja nie urodziem si na parobka w cudzym interesie. Mam ju trzydzieci lat, potrzebuj zacz na siebie!- I ja mwi, .nie moe by. Fabryk, tak czy owak, mie musimy. Ja take duej niewytrzymam u Bucholca. - Boicie si? - szepn Moryc. - To naturalna obawa, gdy si moe straci wszystko. - Ty, Karol, nie moesz zgin w adnym razie; ty ze swoj uznan specjalnoci, zeswoim nazwiskiem, ze swoim von, ze swojtwarz, zawsze moesz dosta milion, chociaby z Mullerwn w dodatku. - Nie gadaj, mam narzeczon, ktr kocham. - Co to przeszkadza, mona mie dwie naraz narzeczone i w obu si kocha, a oeni si z trzeci, ktra bdzie miaa pienidze. Karol si nie odezwa, bo mu si przypomniaa panna Mada i jej naiwny szczebiot; chodzi po pokoju, a Maks usiadna stole, mi fajk i buja dugimi nogami i nadstawia twarz na pocaunek soca, co si przedaro wskro okien domu naprzeciwko i kado dug zot smug, pen drgajcego pyu, na jego twarz rozespan i na czarn gow Moryca, siedzcego z drugiej strony stou. - Jeli si boicie ryzyka, to ja wam dam rad, a raczej powiem, e istotnie to jest ryzyko. A jeeli o tym interesie wie caa bawena dzka? Jeeli ja ich w Hamburgu zastan wszystkich! A jeeli przez wielkie i gwatowne zapotrzebowanie bawena pjdzie w gr za bardzo! A w odzi nie bdziemy mieli komu jej sprzeda, to co? - przerobimy j w swojej fabryce i zarobimy jeszcze wicej -szepn Maks nadstawiajc pod dziaanie soca ucho jedno i cz gowy. - Ale jest wyjcie. Zarobicie rwnie i bez ryzyka. - W jaki sposb? -zapyta Karol przystajc. - Odstpcie mi cay ten interes. Ja wam dam po pi, no, po dziesi tysicy odstpnego, niech strac, i to gotwk, bares geld, za par godzin. - winia - mrukn Maks. - Daj pokj, Maks, on to robi z przyjani. - A wanie, e z przyjani, bo jak ja strac, wy i tak moecie mie fabryk, a gdy zarobicie, rwnie wam to nie przeszkodzi. - Nie tramy czasu na prne gadaniny, trzeba i spa. Kupujemy razem na wsplne ryzyko, a ty, Moryc, jedziesz dzisiaj do Hamburga, - Niech da pokrycie. Kupi za nasze pienidze, a potem powie, e kupi dla siebie, jego sta na to! - To nasza przyja i moje sowo jest pies, co ty gadasz, Maks - wykrzykn oburzony. - Twoje sowo zoto, twoja przyja to dobry weksel, ale ewikcj daj, to handel. - Zaatwimy to w ten sposb, e Moryc bdzie kupowa i wysya zaraz pospiesznymi frachtami, na nachname. My wykupimy. - A gdzie moja pewno, e mnie nie wyeliminujecie ze spki, co? - winia - zawoa gboko dotknity Maks,uderzajc pici w st. - Cicho, Maks, on ma racj. Zrobimy zaraz pimienn umow, ktr si pniej dla uwanienia urzdowego przecignie przez regenta. Napisali zaraz upunktowan wielokrotnie umow, rodzaj aktu spki, zawierajcej si pomidzy nimi trzema, na prowadzenie handlu surow bawen. Byo w niej wszystko przewidziane. - No, teraz stoimy na gruncie realnym. Ile mi wyznaczacie za zajcie si tym interesem? - Teraz zwyke komisowe za kupno, a pniej po, rozumiemy si. - Zaliczcie mi z gry, co moecie. Ja wam rachu-nek dokadny przedstawi strat, jakie ponios przez czas pobytu w Hamburgu, strat na agenturze swojej, ktrej przez ten czas nie bd mg prowadzi. - winia - powiedzia po raz trzeci Maks i wykrci drug stron twarzy na soce. - Maks, ty mi powiedzia trzy razy winia,ja ci tylko raz odpowiem: gupi! Ty pamitaj, e my mamy prowadzi nie romans, nie maestwo, tylko interes. Sam okpiby Pana Boga, eby si tylko dao, a mnie mwisz winia, kiedy ja chc tylko tego, co mi si naley prawnie. No, niech Karol powie. - Id do diaba, stergnij. - No, zgoda, nie kcie si cigle. Jedzieszkurierem w nocy? - Tak. - Tylko, moi drodzy, pamitajcie, ani dzi, ani pniej nikt nie ma wiedzie, skd wzilimy t wiadomo o bawenie. - Albo my wiemy, co? - Taka tajemnica w trzech nie jest ju tajemnic. - Idcie spa. Karol, tylko mnie ju nie bud. Moryc, cho pocauj ci na drog, bo ci nie zobacz przed wyjazdem, wstandopiero jutro. No, bd zdrw, chopie, a nie okpij nas - mwi artobliwie, caujc si z Morycem serdecznie, bo pomimo cigych ktni i wymyla lubili si bardzoze sob- - Ciebie kto by oszuka! - mrucza Moryc jakby z alem. - Ty jeste dobry chop, Moryc, ale czu ci na mil szachrajem. * * * Byo ju po dwunastej, gdy Karol si obudzi. Soce wiecio prosto w okna i zalewao blaskami cay pokj umeblowany z najwyszukaszym wykwintem. Mateusz, umyty, wystrojony po niedzielnemu, wsun si na palcach. - Jest co? - zapyta Karol, bo czsto w nocy Bucholc przysya rne rozporzdzenia. - Z fabryki nie ma nic, s tylko ludzie z Kurowa, z listem. Czekaj od rana. - Niech zaczekaj, przynie list, a im daj herbaty, Wytrzewiae ju? - Jestem ju na glanc, prosz pana dyrektora. - Opatrzye sobie ju twarz, jak widz. Mateusz spuci oczy i zacz przestpywa z nogi na nog. - Raz jeszcze si upijesz, to moesz wicejnie pokazywa si. - Ju tak nie bdzie. Uderzy si w piersi, a si rozlego. - Nie boli ci gowa? - Nie, ale mnie krzywda moja boli. Poproszbardzo pana, a pan mi, mj pan najdroszy pozwoli, a to ju jak pies suy bd za to. - Na c mam ci pozwoli? - pyta ciekawie, ubierajc si. - ebym ja mg troch porachowa ebra tym Szwabom, co mnie tak uszlachciy. - Taki to mciwy? - Nie, nie mciwym, ale sponiewierania, aleswo-jej utoczonej krwi katolickiej - nie daruj. - A rb. co ci si podoba, byle ci tylko lepiejjeszcze nie przefasonowali twarzy. - Ju ja im dam taki bejcz, co go im nikt nie spie-rze -szepn mciwie i a zaci zby od nagej zoci, jaka mu zalaa serce. Sine plamy i siniaki zrobiy mu si psowe od wruszenia. Karol ubra si i poszed budzi przyjaci.Nie byo ju nikogo. - Mateusz, panowie dawno wyszli? - Pan Baum wsta o dziewitej, telefonowao konie do domu i jak przyszy, zaraz pojecha. - No, no, cuda si dziej. - A pan Moryc wyszed o jedenastej. Kaza mi walizk podrn naszykowa i zanie na kurier nocny. - Zawoaj tych ludzi. Co mi jest, ale co? - myla rozcierajc sobie skronie, bo gowamu ciya, czu si niezdrw. Wstrzsa nim jaki dreszcz zdenerwowania. Nie chciao mu si siedzie, a czu wstrt do poruszenia si zmiejsca. Wypadki dzisiejszej nocy: teatr, loe, Lucy,knajpa, telegram, Moryc i Baum, przewijay mu si przez mzg w poszarpanych mgawicach i przechodziy pozostawiajc po sobie nud i znuenie. Zapatrzy si na wysmuky, krysztaowy wazonik, pokryty bardzo piknym rysunkiemzotym: zote lilie francuskie na tle mocnejpurpury krysztau, ktrym przewiecao soce i kado krwawopomaraczowy cie na jedwabne, kremowe okrycie stou. - adna kombinacja - myla, ale nie chciao mu si dalej patrze. - Niech bdzie pochwalony. Odwrci si do wchodzcych. - A, to wy z Kurowa. Macie list od panienki?Wycign rk i zauway, e mu poka. - Jest pismo. Daj, matka, wielmonemu panu- powiedzia powanie chop w biaej kapocie wyszywanej na szwach czarnymi tasiemkami, w portkach w poprzeczne czerwone, biae i zielone pasy, w kamizelcegranatowej z mosinymi guziczkami, koszul mia zawizan na czerwon wsteczk; stan przy drzwiach wyprostowany, baranic zawiesi na wasnych piciach przycinitych do piersii patrza niebieskimi, surowymi oczami w Borowieckiego, od czasu do czasu odrzucajc ruchem gowy grzyw powych,niby konopie wymidlone wosw, co mu wci opaday na twarz starannie wygolon. Kobieta list wydobya z dziesiciu co najmniej obwiza i podejmujc Karola za nogi, podaa. Przelecia szybko oczami list i pyta: - Wy si nazywacie Socha? - Tak, rychtyk Socha, rzeknij no, matka - szepn. szturchnwszy okciem on. - Juci prawda, Socha on jest, a ja jego ona i przyliwa prosi wielmonego pana niziniera o robot na fabryce, o... - zatrzymaa si chwil, spogldajc na ma. - Juci o robot, rzeknij no, matka, od pocztku. - Wanie pisze mi tu ojciec i panienka o waszym nieszczciu. Spalilicie si, co? - Juci e spalili, opowiedze, jak byo, matka. - A to byo tak, wielmony panie, powiem rzetelnie jak na spowiedzi. Mieliwa chaup zaraz za dworem, pierwsz ode wsi. Grontu to mj kupi ino dwie morgi i prtw dwadziecia i pi, co nam starszy pan, niby ociec wielmonego pana niziniera, sprzeda, a za comy zapacili cae trzysta zotych. Uywi by si z tego nie uywi. Kartofle byy swoje, krow si uchowao, winiak zawdy galanty kwica w chlewie, ku by, bo stary mj jedzi na furmanki do miasteczka i wozi rnych ludzi do kolei albo i ydw, na ten przykad, za rubla, jak si dao. A mnie to paninka cigiem woaa do dworu na posugi, a to do prania, a to do robienia ptna, a to kiej si krowa ocieli miaa. wita panienka, a to naszego Walka to tak wyuczaa, co chopak zna i drukowane, i pisane, a na zotym untarzyku to cyta poredzi z kudej strony, mistranture ty zna galancie, bo do mszy witej ksidzu Szymonowi suguje. A chopak ma dopiro nadziesity rok - zatrzymaa si. aby wytrzenos w fartuch i obetrze zazawione rozczuleniem oczy. - Prawda, mj syn Waek ma na dziesity rok, mw, matka, dokumentnie - szepn powanie chop. - Juci na dziesity, albo od Zielnej, albo nasam Siewn. - Mwcie prdzej, bo, widzicie, ja si mam czasu - prosi Borowieoki, ktry chocia si nudzi podczas tego bezadnego opowiadania i mao sysza, siedzia cierpliwie, bo wiedzia, e chopi lubi si przede wszystkim wygada i wyali po ludzku, a robi to gwnie dlatego, e pochodzili z Kurowa. - Rzeknij, matka, co ostao, bo wielmonemu panu spieszno. - To z aski Boski i z aski panienki i bez to, co stary mia kunia i zarabia, i bez to,co si czasem przedao, a to prosiaka jakiego, a to gsk, a to czasem jak kapkmleka albo i pkwartek masa i jajkw, towa si miay niezgorzy. Caa wie nam zazdrocia, e to my pierwsze byy przy dworze, e to nas panienka uwaaa, e to w izbie i obrazy wite byy pikne, we zotych ramach, e to i odzienie zawdy byo jak si patrzy, ewa si to nie bijay, bo panienka cigiem mwia, e to grzych i obraza boska najwiksza; e to mj u ksidza Szymona czsto by i wozi go do kolei, to bez to pomstoway na nas. Aju najgorsza to bya ta Pietrkowa, co to siedzi ino bez miedz. Ktnica taka, e j iksidz Szymon ju nieraz z ambony napomina. Nic nie pomogo, cigiem tylko bij zabij na mnie. A taka niepoczciwa, co szczekaa po cay wsi. e to ze dworu wynosz kasz, e mj kradnie siano z dworskich stogw. Widzielicie wy, ludzie! Aeby nam tak kulasy poupady, jak jej ozr ten przeklty odleci za szczekanie, jeliwa co wziy. Ale eby to ino to! - C ona wicej zrobia, mwcie - szepnprawie z rozpacz, bo kobieta gadaa corazszczegowiej, omielona jego yczliwym wzrokiem. - A to bez ni mywa si spaliy. Bo byo tak, e zawdy, jak to po somsiedzku si przytrafia, gsiaki moje, ju takie w knotach, co bym nijak nie moga sprzeda po pidziesit kopiejek, przeszy na jej po-j le, ale nie byo i pacierza, ino co dziobami chwyciy chila tyla trawk, a ta suka zapowietrzona poszczua je. Aeby Boga przy skonaniu nie ogldaa, aeby! Zaraz mi zdechno picioro tych gskw, bo je tak pies pogryz. Com si wypakaa, to jae trudno wypowiedzie. Stary przyjecha, ja mu mwi, a on mi rzek: "Inszej rady ni ma na tak, ino spra tak, coby gnaty poczua." - Prawda, rzekem tak, mw dalej, matka. - Spraam j rzetelnie, zdaram za te kudy, co ma kiej czarownica, utytaam wgnojwce, skopaam kiej suk. A to mi potem wieprzaka przetrcia. Poszliwa na sdy. Niech ta sprawiedliwo sdzi, kto winowaty - wykrzykna rozkrzyowujc rce. - A kiedy was spalia? - Ja nie mwi, co ona, ino e bez ni, bo jakiemy siedzieli w sdzie, przylata wonyipedo: "Chaupa si wam, Sochowa, pali!" Jezus Maria, jakby mi kto ysty poprzetrca, ruszy si z miejsca nie mogam. - No, dosy, rozumiem. A teraz chcecie znale robot w fabryce? - Juci tak, wielmony panie. Bowa zeszy na dziady, bo si spalio wszyko: i chaupa, i obora, i caki lewentarz, nic, inoteraz i po proszonym. Zacza paka spazmatycznie, a chop sta wci powanie, zapatrzony w Borowieckiego, odgarniajc jednakim ruchem gowy grzyw, co mu co chwila spadaa na oczy i twarz. - Znacie tu kogo w odzi? - S tutak ludzie z naszych stron, jest Antek Michaw, jest, powiedz dokumentnie, matka. - Juci, e s, ino nie wada, kaj ich szuka. - Przyjdcie do mnie, Socha, we wtorek o pierwszej godzinie. Robot wam znajd. Mateusz - krzykn na lokaja - poszukaj immieszkania i zaopiekuj si nimi. Mateusz krzywi si niechtnie i pogardliwie patrzy na nich. - No, idzicie z Bogiem, a we wtorek przyjdcie. - Przyjdziewa, mw no, matka. Ale kobieta schylia si do ng Karolowi i obejmujc je prosia: - A tom po tej ostatniej kurze, co si nie spalia, uzbieraa mendel jajkw, to niechta wielmonemu panu bd na zdrowie,bo ze szczyrego serca dajem - i pooya mu u ng wzeek. - Prawda, niechta bd na zdrowie - i pochyli si take do ng. - No, dobrze, dzikuj wam, przyjdcie wewtorek. - Zostawi ich i poszed do drugiego pokoju. - Co za kopalniani ludzie! przeytki - mrucza chodzc poruszony nieco, siad i czyta list od narzeczonej. "Mj drogi panie Karolu! Dzikuj serdecznie za list ostatni, sprawion dziadkowi wielk przyjemno, a mnie ypisz si jeszcze. c gna, arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AA0P c1 c2:c3=*+ c4h7;wprost rozrzewni i porwa. Jaki pan dobry! przez umylnego a przysya kwiaty." Umiechn si drwico, bo kwiaty owe dosta od kochanki w takiej iloci, e nie wiedzia, co z nimi zrobi, wic posa je narzeczonej. "Jakie to liczne te re! chyba nie dzkie? a moe mj drogi pan sprowadza umylnie z Nizzy, jak to kiedy? To by mnie, bardzo cieszc, bardzo smucio jednak, bo nie mam czym rwnie piknym si odwdziczy. Wie pan, te kwiaty s dzisiaj jeszcze, po dwch tygodniach, prawie nie zmienione - to zadziwiajce. Wprawdzie pielgnuj je bardzo, bo nie ma Usteczka, ktremu bym nie powiedziaa, dotykajc kadego ustami: "Kocham." Ale... dziadek si ze mnie mieje i powiedzia, e napisze o tym do pana, wic ja si ju sama przyznaj, a pan si o to przecie niepogniewa, prawda?..." - Anka moja droga - szepn porwany uczuciem i rozjanionymi oczami czyta dalej: "Z pienidzmi ju zaatwione, s w Banku Handlowym do paskiego rozporzdzenia, bokazaam je zapisa na pana nazwisko, na nasze nazwisko..." - Zota dziewczyna! "Kiedy bdzie ta fabryka? Ja tak niecierpliwie czekam, bo takam ciekawa zobaczy j i mojego drogiego pana jako fabrykanta! A dziadek zrobi sobie nawet wistawk i ni budzi nas i zwouje na niadania i obiady. Wczoraj by u nas pan Adam Stawski, pamita go pan? bo podobno bylicie panowie razem w gimnazjum? Opowiada bardzo ciekawe i wesoe szczegy z waszego ycia. Od niego dopiero dowiedziaem si e mj kochany pan Karol to by taki obuz i takie mia powodzenie u kobiet jeszcze w gimnazjum. Ale dziadek przeczy temu stanowczo i mwi, e pan Adam garz zawoany. Komu pan kae wierzy? Pan Adam straci wszystko, bo majtek sprzedao mu Towarzystwo, ma wkrtce jecha do odzi, bdzie i u pana." - Jeszcze jeden niedoga! - szepn niechtnie. "Ma jaki projekt wielkiego wynalazku i obiecuje sobie, e na nim w odzi zrobi majtek." - Idiota! nie pierwszy i nie ostatni. "Trzeba mi koczy, bo mi si tak oczy klej i dziadek cigle woa, ebym posza spa. Dobranoc, mj krlu zoty, dobranoc! Napisz jutro obszerniej. Dobranoc. Anka" W przypisku byo jeszcze gorce polecenie oddawcw listu. - Pienidze s, to dobrze, to bardzo dobrze, dwadziecia tysicy rubli. Zota dziewczyna. Bez namysu oddaje swj posag. Przeczyta raz jeszcze list i schowa go dobiurka. - Zota, dobra, powicajca si dziewczyna, ale... Dlaczego jest to "ale"! U diaba! - uderzy nog w dywan i zacz bezmylnie przerzuca stosy papierw na stole. - Tak, dobra, moe najlepsza z tych, jakie znam, ale, ale, co mnie ona obchodzi?... Czyja j kocham? Czy ja j kiedy kochaem? Postawmy kwesti szczerze - myla przypominajc sobie dokadnie. - Konie pana Bucholca po pana dyrektora - meldowa Mateusz. Wsiad do powozu i pojecha do Bucholca. Bucholc mieszka na samym kocu miasta, za fabrykami swoimi. W duym parku, graniczcym jedn stron z murami fabryk,ktre nad nim panoway, sta jednopitrowy dom nazywany paacem, zbudowany w tym dzko-berlisko-renesansowym stylu, z wieami baniastymi po rogach, z szeregiem facjat ozdobnych, z tarasem na dachu, obwiedzionym elazn balustrad. Grupa wielkich, smutnych brzz bielia si w gazonie gwnym przed podjazdem paacowym. cieki byy wysypane miaem wglowym i biegy niby pasy czarnej croisywpord poobwizywanych som r i drzewek poudniowych, co niby szyldwachy wycignit i zaamujc si pod prostym ktem lini obiegay wielki czworoboczny trawnik, na ktrego rogach stay cztery posgi, okrcone na zim w kaway barchanowych podkadek, zrudziaych na deszczach i mrozach. W jednym kocu parku, pod czerwonymi murami fabryki, przez niskie krzewy i drzewa byszczay w socu okna oranerii. Park by smutny i niedbale utrzymywany. Lokaj w czarnej liberii otworzy przed Borowiec-kim wielkie drzwi do przedpokoju,wyoonego dywanem i obwieszonego fotografiami fabryk, grupami robotnikw i mapami majtkw ziemskich, jakie posiadaBucholc. Czworo drzwi prowadzio w gb domu, a wskie elazne schody na pitro. Wielka, elazna latarnia w stylu gotyckim, wiszca u sufitu, rozrzucaa agodne wiato, co kolorowy-mi, jakby wypowiaymi plamami myo na ciemnym dywanie i drzewem wyoonych cianach. - Gdzie pan prezes? - Na grze, w swoim gabinecie. Lokaj szed naprzd i uchyla portier, otwiera drzwi, a Borowiecki szed wolno przez wspaniae pokoje. bardzo powanie i ciko umeblowane, zaciemnione prawie zupenie storami opuszczonymi. Cisza go otaczaa zupenie, bo odgos krokw tumiy dywany. Uroczysta, zimna powaga panowaa w mieszkaniu; meble stay w pokrowcach ciemnych, zwierciada, wielkie yrandole, kandelabry, obrazy nawet na cianach pokryte byy zasonami i tony w zmroku,w ktrym tylko byszczay brzowe ozdobymajolikowych piecw i zocenia stiukowych sufitw. - Herr von Borowiecki! - meldowa powanielokaj w jednym z pokojw, gdzie pod oknem, w gbokim fotelu, z poczoch w rku, siedziaa Bucholcowa. - Gut morgen, Herr Borowiecki - odezwaa si pierwsza, wyja drut i wycigna do niego rk jakim automatycznym ruchem. - Gut morgen, Madam - pocaowa j w rk i poszed dalej. Kundel! Kundel! - zakrzyczala za nim papuga,uczepiona nogami u parapetu. Bucholcowa pogaskaa j, umiechna siprzy-anie do bandy wrbli, co pod oknami na drzewach si biy, popatrzya w wiat peen soca i znowu robia poczoch. Bucholca znalaz Borowiecki w naronym gabinecie. Siedzia przed wielkim piecem z zielonych gdaskich kafli cudownie ornamentowanych,w ktrym pali si ogie, grzeba w nim ustawicznie swoim nieodstpnym kijem. - Dzie dobry! Kundel, krzeso dla pana - zawoa silnym gosem na lokaja, ktry sta przy drzwiach, gotowy na najmniejszeskinienie. Karol usiad tu obok niego, plecami do ciany. Bucholc podnis swoje jastrzbie, czerwone oczy i dosy dugo widrowa twarz jego. - Chory jestem - szepn wskazujc na nogipookrcane w bia flanel i lece na taburecie, wprost ognia, niby dwa way materiau surowego. - Cigle to samo? reumatyzm? - Tak. tak - szepta i jaki bolesny skurcz skrzywi mu szarotaw, okrg twarz.- Szkoda, e pan prezes nie wyjecha na zim do San Remo lub gdziekolwiek na poudnie. - Co to pomoe, a ucieszybym tylko Szaj itych wszystkich, co by chcieli, abym zdechjak najprdzej. Kundel, popraw - krzykn na lokaja wskazujc na nog swoj, zsuwajc si z taburetu. - Ostronie! ostronie! - krzykn. - Myl, e tych, co by chcieli paskiej mierci, jest bardzo mao, a moe i nie maich zupenie w odzi, jestem nawet pewny, e ich nie ma. - Co mi pan gadasz, wszyscy chc, abym umar, wszyscy - i dlatego wanie na zo bd jeszcze y dugo, pan mylisz,e nie mam zazdrosnych, co? - Kto by ich nie mia. - Ile by da Szaja za moj mier, jak pan mylisz? - Przypuszczam tylko, e za ruin pask, gdyby ta bya moebn, to daby bardzo wiele, bardzo wiele| pomimo swojego skpstwa. - Pan mylisz? - szepn i oczy mu strzeliy pomieniem nienawici. - Caa d wie o tym. - Jeszcze i wtedy kogo by oszuka, bo zapaciby faszywymi pienidzmi albo wekslami bez wartoci. Kundel... - opuci gow na piersi, na stary watowany szlafrok z atami na okciach, i zapatrzy si w ogie. Borowiecki, zaprawiony ju dobrze w tej serwili-stycznej subordynacji wobec milionerw, nie mia nic mwi, czeka cierpliwie, a on pierwszy zacznie. Rozglda si po cianach, wybitych bardzo ciemnym winiowym adamaszkiem jedwabnym, obwiedzionym szerok zot lamperi. Kilka ordynarnych oleodrukw niemieckich wisiao na cianach. Olbrzymie mahoniowe biurko stao w rogu pomidzy dwoma oknami, przysonitymi ekranami z kolorowych szkie. Linoleum, naladujce posadzk, pokrywao podog gabinetu i byo nader mocno powydeptywane. - Sucham pana - mrukn szorstko. - Mwilimy o Szai. - Dajmy spokj temu. Kundel niech tutaj przyjdzie Hamer. Co to, za pi minut mam bra piguki, a tego bazna nie ma jeszcze.Pan znasz wczorajsze nowiny? - Syszaem, pan Knoll mwi mi w teatrze.- Pan bywasz w teatrze? Oczy mu zawieciy urgliw zoliwoci. - Nie rozumiem nawet, pytania pana prezesa. - Prawda, e pan Polak, prawda, e pan von- zacz si krzywi jakby do miechu. - Przecie i pan prezes bywa w teatrze. - Ja jestem Bucholc, panie von Borowiecki. Ja mog bywa wszdzie, gdzie mi si podoba - podnis gow i dumnie, miadco patrzy. - Winne s teatry, e zamiast by dla niektrych ludzi tylko, stoj otworem dla wszystkich majcych za co kupi sobie miejsce -szepn Borowiecki i nie mg powstrzyma zoliwego umiechu. - Nie sucham paskie gadanie - stukn zezoci kijem w gownie, e a si iskry posypay na pokj. - Daruje pan prezes, e go poegnam - mwi Borowiecki podnoszc si z krzesa,zirytowany ostatnimi sowami. - Sied pan, zaraz bdzie obiad. Tu si nic ma o co obraa, zreszt pan wiesz, jak pana ceni, pan jeste wyjtkowym Polakiem. Knoll mwi panu o wszystkim? - O bankructwach ostatnich. - Tak, tak... Wyjecha za pilnym interesem iwanie prosz pana o zastpienie go na cay czas nie. obecnoci. Murray zastpi pana w drukarni. - Dobrze, a co do Murraya, to bardzo zdolny czowiek. - I gupi. Siadaje pan. Ja lubi Polakw, ale z wami wcale gada nie mona, zaraz si byle swkiem obrazi, i bd zdrw. Langsam, panie Borowiecki, langsam, pan nie zapominaj, e jeste moim czowiekiem.- Pan prezes za czsto mi przypomina, abym o tym chocia na chwil zapomnie mg. - Uwaasz pan to za niepotrzebne? - pyta patrzc na niego z umiechem dobrotliwym. - Jak komu i jak gdzie. - Ja bym panu da konie, tylko niech pan nimi powozi bez bata i bez cugli. - Porwnanie jako porwnanie nie jest ze, tylko nie bardzo mona je zastosowa do nas wszystkich, pracujcych u pana. - Ja go nie stosuj do pana ani do paskich niektrych. uwaasz pan, mwi niektrych kolegw, tylko do tej czarnej roboczej masy... - I ta robocza masa to ludzie. - Bydo, bydo - wykrzykn bijc kijem w taboret z caych si. - Pan si tak nie patrzna mnie, ja tak mwi mog, bo ja ich wszystkich ywi. - Tak, ale oni pracuj dosy dobrze na to ywienie, zarabiaj. - U mnie zarabiaj, ja im daj zarobek, oni mnie powinni caowa po nogach, bo jakbymim nie dal roboty, to co? - To by sobie znaleli gdzie indziej - szepn, bo zo nim miota poczynaa. - Zdechliby z godu, panie Borowiecki, jak psy. Borowiecki nic ju si nie odzywa, by zirytowany t pych gupi Bucholca, ktry przecie pomidzy dzkimi fabrykantami by unikatem z wielkiego rozumu i wyksztacenia, a tak prostej kwestii nie rozumia. - Panie prezesie, szedem wanie z pigukami, kiedy przyszed August. - Cicho! Jeszcze cae dwie minuty. Zaczekaj! - rzuci ostro do swojego nadwornego doktora, ktry si nieco zmiesza takim przyjciem, ale stan pokornie o kilka krokw przy drzwiach i czeka, biegajc zalknionym, niespokojnymwzrokiem po twarzy Bucholca, ktry, wpatrzony w stary srebrny zegarek, nachmurzony siedzia w milczeniu. - Ty si, Hamer, pilnuj, ja ci pac za to, dobrze pac - rzek po chwili, nie odrywajc wzroku. - Panie prezesie! - Bucholc mwi, cicho! - rzek z naciskiem iuderzy go oczami. - Ja jestem punktualny, jak mi raz powiedzieli, e bra piguki co godzina, to bior co godzina. Pan musisz by bardzo zdrowym, panie Borowiecki, wida to po panu. - Tak bardzo jestem zdrowy, e jakbym posiedzia w fabryce w drukarni, jeszcze dwa lata, to mam pewne suchoty. Ju mnie doktorzy ostrzegali. - Dwa lata! mona jeszcze duo wydrukowa towaru przez dwa lata. Hamer,dawaj! Hamer z namaszczeniem odlicza pitnacie piguek homeopatycznych na wycignit rk Bucholca. - Prdzej! ty kosztujesz tyle co dobra maszyna, a ruszasz si tak powoli - syknipokn piguki. Lokaj poda mu na srebrnej tacy szklank zwod do picia po lekarstwie. - On mi kae poyka arszenik, to jaka nowa metoda leczenia, zobaczymy, zobaczymy... - Ja ju widz due polepszenie w zdrowiu pana prezesa. - Cicho, Hamer. nikt ci o to wcale nie pyta,- Dawno pan prezes prowadzi t arszenikow kuracj? -zapyta Borowiecki. - Trzeci miesic mnie ju zatruwa. Moesz i, Hamer! -rzuci wyniole. Doktr ukonisi i wyszed. - agodny czowiek z tego doktora, ma obwatowane nerwy! - zamia si Borowiecki. - Ja mu je watuj pienidzmi. Ja mu dobrzepac. - Telefon si pyta, czy jest pan Borowiecki?co mam powiedzie? - meldowa w drzwiach dyurny przyboczny urzdnik Bucholca. - Pozwoli pan prezes? Bucholc kiwn niedbale gow. Karol zeszed na d, do przybocznego kantoru Bucholca, gdzie by telefon. - Borowiecki, kto woa? - pyta przykadajc ucho do muszli. - Lucy. Kocham ci! - drgay mu roztrzsione odlegoci wyrazy w uchu. - Wariatka! - szepn umiechajc si ironicznie na stronie. - Dzie dobry. - Przyjd wieczorem o smej. Nikogo nie bdzie. Przyjd. Czekam. Kocham ci! Suchaj, cauj ci, do widzenia. Istotnie, odczu rozprynite mlanicie, jakby odgos pocaunku. Telefon zamilk. - Wariatka! Bdzie z ni ciko, nie zadowolni si byle czym - myla powracajc na gr i by wicej zniecierpliwionym ni uradowanym tym oryginalnym dowodem mioci. Bucholc, wcinity w fotel, pooy kij na kolanach i przerzuca jak grub, przepenion cyframi broszur, ktra tak go pochona, e co chwila apa spodni warg przycite krtko wsy, co si nazywao w jzyku fabrycznym: "ssie nos'', a co byo oznak gbokiego zaabsorbowania. Stos cay listw i rozmaitych papierw lea przy nim na niskim stoliku, caa wieo nadesza poczta dzisiejsza, ktr zwykle sam odbiera. - Pomoe mi pan rozsegregowa listy, panieBorowiecki, zastpi pan Knolla od razu, zreszt, chc pana nieco zabawi. Borowiecki spojrza pytajco. - Listami. Zobaczy pan, jakie i o co listy pisuj do mnie. Odoy za siebie broszur. - Kundel, dawaj! Lokaj wszystkie papiery ze stolika zsypa mu na kolana. Bucholc z szybkoci nieporwnan przeglda koperty i rzuca za siebie razem z objanieniem: - Kantor! Lokaj w powietrzu chwyta wielkie koperty opatrzone firmami. - Knoll! - Listy z adresem zicia. - Fabryka! Na tych by adres firmy dla dorczenia pracujcym w fabrykach. - Centrala! - Faktury kolejowe, zapotrzebowania, rachunki, trasy. - Drukarnia! - Cenniki farb, prbki kolorw na cienkich kartonach i malowane wzory deseni. - Szpital! - Listy do szpitala fabrycznego i do doktorw. - Merienhof! - Do zarzdu majtkw ziemskich, ktry by przy gwnym zarzdzie fabryki. - Osobno! Te byy niezdecydowane i szy na biurko Bucholca albo zabiera je Knoll. - Uwaaj, Kundlu! - krzykn uderzajc kijem za siebie, bo usysza list padajcy na ziemi, i zno-wu rzuca i komenderowaostro i krtko. Lokaj zaledwie zdy chwyta i wrzuca wotwory szafki z odpowiednimi napisami, ktrymi wpaday przez rury na d, do przybocznego kantoru, skd jr rozwoono natychmiast i roznoszono. - A teraz bdziemy si bawi! - szepn skonczywszy rzuca, zostao mu na kolanach tylko z dziesi listw rnych formatw i kolorw. - Bierz pan i czytaj! Karol rozdar kopert pierwszego listu, rwn opatrzon monogramem, i wyj list pachncy fioka-mi, pisany wykwintnym kobiecym charakterem. - Czytaj pan, czytaj - szepn widzc, e Borowiecki przez dyskrecj si ociga. "Janie wielmony panie prezesie! Omielonarozgosem i czci, z jak wszystko, co nieszczliwe, wymawia imi pana prezesa,udaj si do niego z bagaln prob o pomoc, udaj si tym mielej, i wiem, e czcigodny pan nie zostawi proby mojej bezodpowiedzi, jak nigdy nie zostawia niedoli ludzkiej, ez sierocych, i cierpie i nieszcz bez wsparcia i opieki. Znane jesttwoje dobre serce w caym kraju, znane! Bg wie, komu dawa miliony!" - Ha, ha, ha! - mia si cicho i tak serdecznie, i mu oczy na wierzch pisz si jeszcze. c gna, arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AA5PNc6c7d c85+c99u%wychodziy. "Nieszczcia nas przeladoway, grady, pomr, susze, ogie, i doprowadziy do ostatecznej ruiny i takiej, e dzisiaj m mj sparaliowany dogorywa." - Niech zdechnie! - rzuci twardo. "A ja z czworgiem dzieci umieram z godu. Zrozumie pan prezes okropno mego pooenia, okropno tego kroku, jaki robija, wychowana w innej sferze, jako kobietaz towarzystwa, musz si ponia i nie dla siebie, bo raczej umarabym z godu, ale to czworo niewinnych dziatek!" - Daj pan spokj, to nudne. W kocu czego ona chce? - Poyczki na zaoenie sklepu, w iloci tysica rubli -rzek Karol przeczytawszy spiesznie reszt listu, pisanego wci w tym paczliwie sztucznym stylu. - W ogie! - zakomenderowa krtko. - Czytaj pan dalej. Teraz by list mozolnie wykaligrafowany jakiej wdowy po urzdniku, ktra miaa szecioro dzieci i sto pidziesit rubli emerytury i prosia o danie jej w komis sprzeday resztek fabrycznych, aby mogawychowa dzieci na dobrych obywateli kraju. - W ogie! Ja na tym duo strac, jak z nich bd zodzieje. potem nastpowa list jakiego szlachcica, pisany nie bardzo ortograficznie, na papierze pachncym ledziami i piwem, widocznie pisany w jakiej restauracji maomiasteczkowej, w ktrym ten przypomnia, e przed laty mia przyjemno zna Bucholca i jako mu wtedysprzedawa par koni. - lepych!... Znam go, on pisuje co rok, jak si rata kwietniowa zblia, nie czytaj go pan dalej, ja wiem, co tam jest, proba o pienidze i zaklinanie, e szlachcic szlachcica broni powinien! Gupiec! W ogie. I tak dalej szy listy: od wdw z dziemi, bez dzieci, z mami chorymi lub matkami, od sierot, od okaleczonych w fabryce, od ludzi poszukujcych posad, od technikw, inynierw, od rozmaitych wynalazcw, ktrzy obiecywali zrobi przewrt w przemyle bawenianym, a tymczasem dali poyczki na dokoczenie studiw i modeli; by nawet jeden list miosny, wyznanie jakiej znanej dawniej, ktra nigdy zapomnie nie moga w obecnej niedoli szczcia dawnego. - W ogie! W ogie! - zakrzycza trzsc si ze miechu i nie chcia sucha szumnych, patetycznych tyrad, zakl, baga, zakoczonych prob o poyczk. - Uwaasz pan, jak ludzie mnie ceni! jak kochaj moje ruble! Byy listy i wymylajce najohydniej. Karol si powstrzyma, nie wiedzc, czy czyta. - Czytaj pan, wymylaj mi, ja to lubi, to przy-najmniej szczere, a czsto zabawniejsze ni tamte. Karol czyta list zaczynajcy si od sw: ,,Her-reszcie zodziejw dzkich" -przechodzi ca skal kltw i wymyla, z ktrych najagodniejsze brzmiay: "winio niemiecka, otrze, zbrodniarzu, pijawko psie pody, kartoflarzu" - a koczy si takim frazesem: ,,Jeli ci pomsta boska minie, to ci kara ludzka nie minie, ty podypsie i drczycielu." List by bez podpisu. - On ma humor. Ha, ha, ha, wesoe bydl. - Wie pan prezes, e ja ju mam dosy, jumi obrzydo. - Czytaj pan, napij si pan szaflikiem caymtych zgrzz ludzkich, to dobrze robi na otrzewienie. To naley do psychologii odziiwaszego niedostwa. - Nie wszystkie listy s od Polakw, s i poniemiecku, nawet wiksza cz jest w tymjzyku. - To wanie dowodzi, e s wszystkie od Polakw. Wy macie zdolno do jzykw i doebraniny wy to dobrze robicie - mwi z naciskiem. Karol popatrzy na niego oczami, w ktrychzaczy byska zielone skry gniewu i nienawici, ale czyta dalej, jak denuncjacj na gwnego magazyniera, e kradnie towary. - Daj pan, o tym trzeba si przekona. Schowa list do kieszeni. Byy jeszcze skargi na majstrw, byy pogrki odprawionych z roboty, byy i takie denuncjacje, e ktry powiedzia na Bucholca: "winia z wypalonymi oczami", ,,Stary zodziej", pisane owkiem na kawakach papieru opakunkowego. - Daj pan ten list, to wany, drogi dokument, co o mnie mwi moi ludzie - i umiecha si pogardliwie. - Pan mylisz, e ja codziennie czytam takielisty? Ha, ha, ha, August nimi podpala w piecu, caa korzy z tego nacigania. - A swoj drog pan prezes rocznie daje kilka ty sicy rubli na rne cele publiczne. - Daj, daj, bo mi je z garda wydzieraj,bo musz dla witego spokoju rzuci jak ko dla hooty. - Dawniejsza zasada: "szlachectwo obowizuje", zmienia si dzisiaj na: "miliony obowizuj". - Gupia, nihilistyczna zasada. Co mnie obchodzi, ze zdychaj z godu, niech zdychaj. Zawsze jaka cz ludzi musi nicnie mie. Mnie nikt nie da ani grosza, wszystko musiaem sobie wyrwa, wyrobi, wic dlaczego ja mam dawa drugim, za co? Niech mi kto udowodni, e powinienem. Komu ja mam dawa? Panom, ktrzy przehulali majtki, niech ich diabe wemie. Tu u was wszyscy chc bra, a nikt robi nie chce. Mg ktry z was tak jak ja przyj do odzi, zabra si do roboty, zrobiby tak samo jak ja majtek. Adlaczego tak nie byo? bo wycie w tym czasie robili u nas rewolucj... Ho! ho! Donkiszoci! - splun z pogard na wasne nogi i mia si dugo, rozbawiony niesychanie. Karol chodzi po pokoju nie chcc nic mwii chocia zaczynao si w nim wszystko trz z gniewu, milcza i udawa obojtnego, wiedzia, e Bucholca nie przekona, a nie chcia mu si naraa. Bucholc zauway to pewne udrczenie, jakie sprawia Borowieckiemu, i dlatego wanie gada coraz boleniejsze dla niego rzeczy, torturowa go z rozmysem; lubi,sprawiao mu to niezwyk przyjemno, jeli mg mczy kogo i plu w ludzkie dusze. Lea! nieomal w fotelu, z nogami, ktre si prawie przypiekay przy ogniu ustawicznie podsycanym, a w ktrym co chwila grzeba kijem; z twarz szarot niby trupa rozkadajcego si, w ktrej wieciy krwawo oczy zoci i urganiem. Okrga czaszka, pokryta resztkami siwychwosw, odrzynaa si janiej od ciemnegota fotelu. Nie zamyka prawie ust, tylko z coraz wiksz pasj plu na wszystko i kopa wszystko. Wyglda niby boek pookrcany w achmany i szmaty, ktry w gbi swej wityni zotej ley na milionach i nimi potny urga wszystkiemu, drwi ze saboci, szydzi z uczu i samo czowieczestwo nie podniesione milionami ma w pogardzie. Przerwa mu wreszcie lokaj, meldujcy obiad. Dwch ludzi wzio z nim fotel i nioso do jadalni, pooonej na drugim kocu domu. - Pan umiesz sucha, pan jeste mdry czowiek! - szepn do Karola, idcego tu obok. - To byo wszystko bardzo ciekawe, co panmwi, zajmowao mnie to bardzo jako materiay do patologii milionerw - rzek powanie, patrzc mu si w oczy. - Panie!... Nie przechylaj! - rykn na lokaja, nioscego z lewej strony, uderzajcgo kijem w gow. - Panie Borowiecki, ja pana szanuj bardzo, daj pan rk. My si rozumiemy, my moemy dobrze y ze sob, licz pan zawsze na mnie. W jadalni bya ju Bucholcowa i gdy ma ustawili przy stole, pocaowaa go w gow podajc w zamian swoj rk do ucaowania, usiada naprzeciwko. Doktor by take, przystpi pierwszy do Borowieckiego i przedstawi si. - Hamerstein, dr Juliusz Gustaw Hamerstein- powtrzy z naciskiem, gadzc wielk konopiast brod, spywajc mu a do ppiersi. - Doktor homeopatii i wegetarianizmu. Kundel, kosztuje mnie cztery tysice rubli rocznie, wypala moje drogie cygara i obiecuje, e albo mnie wyleczy, albo umr...Doktr chcia co oponowa, ale stara bardzo cichutkim gosikiem zapraszaa do obiadu, ktry zaraz lokaje zaczli roznosi.Rozmowa toczya si po niemiecku. - Pan nie wegetarianin? - pyta Hamerstein wycigajc brod spod serwetki, w jak by obwizany. - Nie, panie. Jestem zupenym panem wszystkich swoich wadz - odpar do cierpko, bo mu si niesmaczn wydaa ta figura, jakby rozlana, z wielkim brzuchem, z wielk twarz, z olbrzymi ys czaszk?wiecc jak rondel wieo wyczyszczony. Hamerstein poruszy si niecierpliwie, rzuci pogardliwe spojrzenie spod wypukych niebieskich okularw i rzek sucho: - Kada prawda bywa zawsze z pocztku wymiewan. - Pan ma duo zwolennikw w odzi? - Siebie i moje psy chore na parchy, bo im weterynarz nie kaza dawa misa - drwi Bucholc, ktry siedzia przy stole, ale nie jad nic prcz kaszy owsianej z mlekiem. - Co d, co caa Polska - barbarzystwo!- Dlatego pan przyjecha? Dobre pole do apostolstwa. - Ja napisaem ksik o wegetarianizmie pod tytuem Naturalne poywienie, mog jpanu przysa. - Dzikuj, przeczytam z ciekawoci, ale wtpi, czy pan zyska we mnie adepta. - Pan prezes to samo mwi z pocztku, a teraz... - A teraz jeste gupi, mj Hamer, bo tego nie rozumiesz, e jak si jest chorym, a caa gupia medycyna nie pomaga, to czowiek gotw jedzi do owczarzy, do ksidza Kneippa, wreszcie nawet do twojej elektryczno - homeopatyczno - wegetariasko-arszenikowej metody. - Bo ona jedynie pomaga, bo zasada homeopatii: similia similibus curantur, jest zasad naturze ludzkiej najbardziej odpowiedni, jest jedynie prawdziwa. Pan prezes stwierdza j na sobie najlepiej. - Dotychczas tak, ale jak si zmieni na gorsze, to moesz by doktor pewnym, e ci obij kijem i ka razem z ca twoj blag zrzuci ze schodw. - Kto daje nowe prawdy, bierze w nagrod mczestwo - szepn sentencjonalnie, dmuchajc w mleko. - Daj spokj z mczestwem, ty bierzesz wnagrod cztery tysice rubli i twarz ci si wieci sadem jak latarnia. Doktr podnis w gr okulary, jakby powoywa sufit na wiadka, ile cierpi, i jad dalej kasz z mlekiem. Pmisek saaty z oliw i drugi z kartoflami sta przed nim. Umilkli. Lokaje niby cienie przemykali si bez szelestu, ledzc, co mg kto potrzebowa. Jeden sta za Bucholcem i podawa natychmiast to, na czym wzrok jego zatrzymywa si. - Kundel! - mrucza czasami Bucholc, gdy si opni lub le poda. Bucholcowa z drugiej strony stou siedziaanie biorc zupenie udziau w rozmowie. Jada bardzo wolno, ujc przednimi zbami, umiechaa si niby maska woskowa bladymi ustami, spogldaa martwym wzrokiem na Borowieckiego, poprawiaa chwilami koronkowy czepeczek,ktry stroi jej siwe wosy gadko przyczesane nad czoem tym i suchym, o pozapadanych skroniach, gaskaa papug, wiszc na porczy krzesa niby pk barw najjaskrawszych, ma, pomarszczon, t rk. Gdy jej byo czego potrzeba, kiwaa na lokaja i mwia mu szeptem prawie niedosyszalnym albo pokazywaa palcem. Siedziaa niby mumia, yjca tylko w pozostaych, automatycznych, najduej trwajcych ruchach. Obiad by najzwyklejszy, na sposb niemiecki. Mao misa, a wiele jarzyn. Zastawa bardzo zwyka: platery dobrze juzuyte, porcelana powyszczerbiana, malowana w gobki na brzegach talerzy. Dla Borowieckiego tylko podano koniak i kilka gatunkw win, ktre mu sam Bucholc nalewa zachcajc: - Pij pan, panie Borowiecki, to jest dobre wino. Koniec obiadu szed milczco i nudnie. Cisza panowaa przytaczajca, czasem tylko papuga nic nie mogc cign ze stou krzyczaa: "Kundel!'' Ale to samo rzuca szeptem Bucholc pod adresem lokaja. A kade sowo czy dwik rozlegaosi echem, prawie huczao w tej wielkiej jadalni, w ktrej mogo si pomieci dwiecie osb, obstawionej ciemnymi, dbowymi kredensami rzebionymi w stylu staroniemieckim i zydlami w tyme samym stylu. Wielkie okno weneckie, wychodzce na muryfabryk, dawao niewiele wiata, rozwietlao tylko ten koniec stou, przy ktrym siedzieli, reszta tona w jakim rdzawym zmroku, z ktrego wynurzali si co chwila jak czarne cienie - lokaje. Soce przedaro si z boku okna i rozlaosmug czerwonawego, przedzachodniego wiata na p stou. - Zaso! - krzykn Bucholc, bo nie lubi sonecznego wiata, i patrzy z luboci w yrandol, ktry rozbysn elektrycznoci. Obiad si wreszcie skoczy na pociech Karola, ktremu si ju spa zachciao w tej ciszy i nudzie. Stara tak samo pocaowaa ma w gow,nadstawiajc w zamian rk i wycigna j nastpnie automatycznym ruchem do Borowieckiego, ktry ju nie siedzia dugo, zamieni kilka sw po cichu z doktorem, bo Bucholc drzema w fotelu, i nie egnajc si z nim, wyszed. Jadalnia zupenie opustoszaa, zosta tylkopicy Bucholc w fotelu i lokaj stojcy o par krokw, nieruchomy, wpatrzony, gotowy na kade skinienie. Borowiecki, wydostawszy si na ulic, na wiee powietrze i na jasny, soneczny dzie, odetchn z uczuciem ulgi ogromnej. Odesa konie Bucholca czekajce na niego iposzed pieszo, min park i obok fabryki skrci z Piotrkowskiej w ma nie brukowan uliczk, biegnc w pola i z jednej strony obstawion dugimi, pospnymi koszarami dla robotnikw. Smutnie tam byo i brzydko. Wielkie, dwupitrowe szopy kamienne bez najmniejszych ozdb, nagie, czerwienice si bolenie ndzn ceg cian wykruszanych przez wiatry, przeglday si w ulicy, penej cuchncego bota; setki maych poprzepalanych okienek z rzadka bielejcych si firankami lub ozdobionych doniczkami kwiatw, patrzyo w potne korpusy fabryki rozkadajc si po drugiej stronie drogi za wysokim parkanem i szeregiem olbrzymich topoli z uschnitymi czubkami, co stay niby szkielety grone, rozgraniczajc te smutne katakumby ludzkie, do jakich miay podobiestwo domyrobotnicze, od fabryk, ktre w ciszy niedzielnego odpoczynku, oniemiae, milczce, a potne ogromem, wygrzeway w wiosennym socu, swoje potworne cielska i byskay ponuro tysicami okien. Borowiecki przesuwa si pod domami, po wskich kadkach i kamieniach, miejscami zupenie zalanymi przez boto, ktre niby wod falowao i rozpryskiwao si a na parterowe okna- i na drzwi prowadzce do sie i kurytarzw, w ktrych huczay krzyki dzieci. Za domami wszed do dugiego ogrdka, graniczcego przez drog z polami rozlegymi, na ktrych w oddaleniu czerwieniy si mury fabryk i porozrzucane samotnie domy. Wiatr stamtdzawiewa zimny i wilgotny i szeleci liciami ywopotw grabowych,. co uschnite, te, trzsy si za kadym powiewem i opaday na czarne, rozmike uliczki ogrdka. W ogrodzie sta wysoki, jednopitrowy dom, w ktrym mieszka jego pomocnik Murray, byo w tym domu i jego mieszkanie, jakie mu fabryka wyznaczya, cae pitro lub parter do wyboru, ale Borowiecki mia nieprzezwyciony wstrt do tego mieszkania smutnego. Z jednej strony z okien wida byo podwrza domw robotniczych: od frontu szed ogrdek i widok na fabryk, a z lewej sza tak samo jak od frontu ostatnia zamiejska ulica, nie brukowana, otoczona rowami o kilkookciowej gbokoci, nad ktrymi rosy stare, umierajce drzewa, chylce si coraz bardziej, podmywane ciekami spywajcymi z ssiednich fabryk,a za nimi oczy leciay po wielkim kawale ziemi, penej dow, kau, gnijcej wody,zafarbowanej odpywami z blichw i apretur, stosw rumowisk i mieci, jakie tutaj wywoono z miasta, rozwalonych piecw cegielnianych, grup drzew poschnitych, ladw zagonw, kup gliny pozostawionej od jesieni, domkw skleconych z desek i maych fabryczek podsamym lasem szajblerowskim, co swoj zdrow czerwonoci i martwymi, twardymi konturami raziy wprost oczy. Nie cierpia tego dzkiego krajobrazu, wola mieszka w wynajtym mieszkaniu i niezbyt wygodnym, ale mieszka w miecie iz przyjacimi, z ktrymi czya go nie tyle przyja, co dawna zayo i przyzwyczajenie wieloletnie. Razem mieszkali przez cay czas studiw w Rydze,razem jedzili za granic i razem przed kilku laty znaleli si w odzi. Borowiecki by chemikiem-koloryst, Baum tkaczem i przdzalnikiem, a Welt skoczy kursa handlowe, W odzi mieli swoje nazwy zoliwe: Welt i dwa due B. albo: Baum i S-ka, czyli trzech braci dzkich. Murray wybieg a do ogrdka na spotkaniei ju z daleka wyciera rce, ktre mu si wci pociy, wielk jak przecierado, t chustk. - Mylaem, e pan ju wcale nie przyjdzie.- Przecie obiecaem. - Jest u mnie jeden mody warszawiak, ktry niedawno przyjecha do odzi. - Kt taki? - pyta obojtnie, zdejmujc palto w przedpokoju obwieszonym a po sufit sztychami przewanie nagich kobiet. gna, arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AA:P c;A< pc=y%kc>3l S?P? - Handlowiec, zakada jak agentur. - U diaba, na dziesiciu spotkanych na ulicyszeciu jest wieo przybyych i zakadajcych agentury, a dziewiciu chccych zrobi miliony. - Tote si w odzi robi gsto. - Ba, eby ci nowi byli kolor, ale to b e j c najpodlejszy. Kozowski, w warszawiak, podnis si niedbale z kanapki na przywitanie i opad z powrotem ciko, pi ustawicznie herbat, ktr mu z samowara nalewa Murray. Rozmowa zawizaa si ywo, bo Murray by rano w miecie i opowiada o skutkach bankructw. - Ze dwadziecia firm diabli wezm zaraz, a z ilu takie plajty wypuszcz krew, to si pokae. W kadym razie Wolkman si chwieje, Grosman, zi Grunspana, oblicza si; Fryszman, mwi, e on tylko czeka takiej okazji i zaraz dzisiaj z wielkim popiechem' pooy si, ba si, eby mu czasem nie przeszkodzii, potrzebuje zarobi, ma wypaca posag ziciowi. Mwi, e i Trawiski lata dzisiaj po bankierach, co z nim le, pan go zna, panie Borowiecki. - Nasz kolega z Rygi. - Widz, e tutaj caa Sodoma i Gomora - wykrzykn Kozowski mieszajc herbat. - A c w Warszawie sycha, wci Mikado? - zapyta Karol drwico. - Mwi pan o dawnej przeszoci, o bardzodawnej. - Nie jestem au courant spraw warszawskich, przyznaj si szczerze. - Widz to, ot u nas panuje teraz Ptasznik z Tyrolu, wspaniaa heca. Jeszcze raz, jeszcze raz, jeszcze raz, ptaszku mj! Zacz nuci bezwiednie i z luboci. - Powiadam panu, e Czosnowska jest boskapo prostu. - C to za dama? - Pan nie wie? Naprawd pan nie wie? ha, ha, ha! - zacz si mia na cae gardo. - Panie Robercie, pokacie mi to nowe urzdzenie - prosi Karol. I wyszli zaraz na drug stron domu. - Ale to cay magazyn piknych mebli! - wykrzykn zdziwiony. - Co, adne, prawda? - szepta z dum i zadowoleniem i jego wyblade oczy promienioway, szerokie usta miay mu si, gdy pokazywa cae urzdzenie domu. By salonik maleki, elegancki, zapchany meblami o tych obiciach, stojcymi na bladofiokowym dywanie, obwieszony portierami, take tymi. - To jest adna kombinacja! - zawoa Karol, z przyjemnoci patrzc na harmoni, w jak zleway si barwy. - Co, adne, prawda? - woa uszczliwiony wycierajc wci rce, ebydotkn jedwabnych sznelowych firanek. Garb mu drga i unosi co chwila surdut na plecach. ktry obciga ustawicznie. - To bdzie jej pokj, jej buduar - szepn cicho, z namaszczeniem wprowadzajc do malekiego pokoiku, zastawionego miniaturowymi sprztami i masami cacek porcelanowych. Pod oknem wielka ardinierka zocona dwigaa cay bukiet kwitncych rnokolorowych hiacyntw. - Ale pan o niczym, jak widz nie zapomniae. - Ja myl o tym przecie - rzek mocno, wytar rce, obcign surdut i kocisty dugi nos wsadzi w kwiaty, gboko oddychajc ich zapachem. Pokaza mu jeszcze sypialni i may pokoik od tyu. Wszystkie byy rwnie elegancko i z komfortem umeblowane, wszdzie zna byo rk czowieka znawcy i kochajcego bardzo przysz swoj on. Wrcili do saloniku. Karol usiad i patrzy zuczuciem podziwu na niego. - Zna, e pan kochasz gboko - szepn. - Kocham, kocham bardzo! eby pan wiedzia. jak wci myl o niej. - A ona? - Cicho!... nie mwmy o tym - przerwa prdko, zmieszany jego zapytaniem. Zacz strzepywa z krzesa jaki py nie istniejcy, aby pokry wzruszenie. Karol zamilk, pali papierosa i czu, e go obejmuje senno; usadowi si wygodniej w fotelu, pali, przymyka oczy lub patrzyprzez okno w sine niebo, na ktrym w dali rysoway si czarne sylwetki kominw fabrycznych. Cisza ich ogarna senna. Murray wyciera rce, obciga surdut, gadzi ca doni swoje potne, czysto wygolone szczki i zapatrzy si w dywan, w te blade kwiatki margeritek, jakie zajmoway rodkowe pole. Jeszcze raz, jeszcze raz, jeszcze raz, ptaszku mj! Drga przyduszonymi dwikami piew Kozowskiego i cichy gos fortepianu przeciska si do saloniku, i niby sodk ros dwikw opada na ich gowy. Borowiecki walczy ze snem, pociga papierosa, ale rka mu ciya i opadaa naporcz fotelu. Murray si rozmarza przyszym szczciem, y t nadziej oenienia si. Jego mikka, prawie kobieca dusza rozpywaa si w tysicznych drobiazgach,ktrymi napeni mieszkanie, i z gry cieszy si wraeniem, jakie to musi zrobina onie. Chcia mwi, ale spostrzeg, e Borowiecki pi w najlepsze, zrobio mu si troch przykro, wic nie budzc go przysoni okno stor, wyj mu z rki palcego si papierosa i wyszed na palcach. Kozowski wci piewa i brzdka na fortepianie. - Moe pan zapiewa jak miosn, tylko bardzo tak, no, gorc piosnk! Ja panu tymczasem nalej harbaty - prosi Anglik Murray. - Z jakiej operetki? - Ja nie wiem z jakiej. Ja tylko bardzo lubipiewy miosne. Kozowski bardzo chtnie zacz mu wypiewywa rozmaite popularne w Warszawie piosnki. - Widzi pan, to nie to, ja nie umiem nazwa,bo za mao znam wasz jzyk, ale chciabym co sodkiego i adnego, te, co pan piewa, s ordynarne bardzo. - Prosz pana, ja je we wszystkich warszawskich salonach piewaem. - Ja panu wierz, le powiedziaem, bo ones adne, tylko zapiewaj pan jeszcze. Kozowski zacz nuci pgosem ze swego niewyczerpanego repertuaru piosnki Tostiego; piewa niestrudzenie i wszystkie, jakie umia; jego tenorowy, may, ale metaliczny gosik, umylnie przytumiony, dwicza przelicznie. Murray zasucha si cay, zapomnia nalewa herbaty, nie wyciera rk, nie obciga surduta, tylko ca dusz pi t sodk, namitn, palc, to znowu melancholijn muzyk, sucha ca istot, a mu oczy pyway we zach zachwytu, a mapia duga twarz drgaa ze wzruszenia. Rozdzia VI Moryc Welt wyszed koo jedenastej z domu, jak mwi Mateusz Borowieckiemu, i wlk si raczej, ni szed, trotuarem. wystawionym na soce, zatopiony w jakiej kombinacji finansowej, bo nie widzia znajomych, jacy mu si kaniali. Patrzy na ludzi i na miasto tpym wzrokiem zamylenia. - Jak to urzdzi? Jak to urzdzi? - myla w kko. Soce wiecio jaskrawo nad odzi, nad tysicami kominw, co stay w ciszy niedzielnego odpoczynku i w czystym, przejrzystym powietrzu; nie zaciemnionym dymami, rdzawiy si niby potne pnie sosen. opynite bkitnawym, wiosennym powietrzem. Masy robotnikw, poubieranych witeczniew letnie jasne ubrania, w krzyczce kolorowe krawaty. w czapki o mocno byszczcych daszkach lub wysokie, dawno wysze z mody kapelusze, z parasolami w rkach, zalewao Piotrkowsk, cignli sznurami. z bocznych ulic i toczyli si na trotuarach tym cikim ruchem masy, ktraz biernoci poddaje si wszelkiemu parciu;robotnice w cudacznych jaskrawych kapeluszach, w sukniach do figury, w jasnych pelerynkach, to znowu w chustkachkraciastych na ramionach, z wosami gadko przyczesanymi i wieccymi pomadiszpilkami zotymi, czasem wetknitym sztucznym kwiatkiem, dreptay wolno, rozpierajc si okciami w tumie, ochraniajc czsto w ten sposb sztywne, mocno wykrochmalone suknie albo rozpite nad gowami parasolki, ktre jak wielkie motyle o tysicach barw chwiay si nad tszar, wci pync rzek ludzk, wzbierajc po drodze nowymi przypywami z bocznych, poprzecznych ulic. Podnosili oczy ku socu, oddychali wiosn,jak czu byo w powietrzu, i szli naprzd ociale, krepowani witecznym ubraniem,t wzgldn cisz ulicy, swobod, niedzielnym wypoczynkiem, z ktrego nie umieli korzysta, z utkwionymi w jeden punkt oczami, olepieni blaskami, w ktrychte masy twarzy kredowobiaych, tych, szarych, ziemistych, pozapadanych, bez krwi, ktr powypijay z nich fabryki, wyglday jeszcze ndzniej. Przystawali przed wystawami sklepw zapenionych tandet albo odpywali drobnymi strumykami do szynkw. Z dachw, z popsutych rynien, z balkonw laa si woda strumieniami na gowy przechodzcych i na zabocone trotuary; wczorajszy nieg topnia i cieka po frontach paacw i domw, obic dugie,czarne smugi po cianach pokrytych pyem wglowym i sadzami. Bruk uliczny, peen dziur i wybojw, by pokryty mas lepkiego bota, ktre, rozbijane przejedajcymi dorokami i powozami, opryskiwao trotuary i spacerujcych. A nad tym, po obu stronach ulicy cigncej si olbrzymi lini a do Baut, stay zbit mas domy, paace podobne do zamkw woskich, w ktrych byy skady baweny;zwyke puda murowane o trzech pitrach,poobdzierane z tynkw; domy zupenie stylowe o zoconych balkonach elaznych barocco, powyginane, wdziczce si, pene amorkw na fryzach i nad oknami, przez ktre wida byo szeregi warsztatwtkackich; malutkie, drewniane pogite domkio zielonych omszonych dachach, za ktrymi wznosiy si w dziedzicach potne kominy i korpusy fabryk, tuliy si do boku paacu o cikim renesansowo-berliskim stylu, z czerwonej modelowej cegy i wszystkich odrzwiach i futrynach z kamienia, z wielk paskorzeb na frontonie, przedstawiajc przemys, o dwch bocznych pawilonach zakoczonych wieami, a rozdzielonych od gwnego korpusu przeliczn elazn krat, za ktrw gbi wznosiy si kolosalne mury fabryki; domy ogromem i wspaniaoci podobne do muzew, a ktre byy skadamigotowego towaru; domy przeadowane ozdobami w rnych stylach, bo na parterze renesansowe kariatydy podtrzymyway murowany ganek w staroniemieckim stylu, nad ktrym drugie pitro a la Louis XV wdziczyo si falistymi liniami w obramowaniu okien, a zakoczay facjatki pkate, podobne do penych szpulek; domy, ktre z powag wity wznosiy mury ogromne, ozdobionesurowo, pene majestatu. na ktrych zociy si litery ryte w tablicach marmurowych: "Szaja Mendelsohn", "Herman Bucholc" itd. Bya to zbieranina, mietnik wszystkich stylw stosowanych przez murarzy, najeona wieyczkami, oblepiona sztukateriami, ktre wci oblatyway, pocita tysicami okien, pena kamiennych balkonw, kariatyd, facjatek niby ozdobnych, balustrad na dachach, wspaniaych bram, gdzie szwajcarowie w liberii drzemali w aksamitnych fotelach, i zwykych otworw, ktrymi boto uliczne wlewao si na straszne, podobne do gnojowisk podwrza; sklepw, kantorw, skadw, sklepikw ndznych, przepenionych brudem i tandet, pierwszorzdnych hoteli i restauracyj, najohydnie j szych szynkw, przed ktrymi wygrzewali si na socu ndzarze - milionw, ktre przelatyway ulic w przepiknych powozach, zaprzonych w amerykaskie rysaki po dziesi tysicy rubli sztuka - ndzy, ktra si przewalaa ulicami z sinymi ustami rozpaczy i ostrym wzrokiem wiecznego godu. - Cudne miasto - szepn Moryc stojc na rogu pasau Meyera i przymruonymi oczyma patrzc po tych nieskoczenie dugich groblach domw, co ciskay ulice. - Cudne miasto, ale co ja na tym zarobi - myla drwico i wszed do cukierni naronej, ju zapchanej prawie po wierzch.- Melan! - zawoa na chopakw, biegajcych we wszystkie strony, wcisn si na jakie miejsce wolne, przerzuci machinalnie ostatni "Berliner Borsen Courier" i znowu zapad w rozmylania; myla, skd wydosta pienidzy, a potem, jak urzdzi, aby na tym bawenianym interesie, o ktry zrobi z przyjacimi ukad kilka godzin temu, zarobi jak najwicej. Maurycy Welt za bardzo by dzkim "Grunderem", eby mg mie jakie wahania sumienia, przeszkadzajce mu zrobi dobry interes chociaby na skrze przyjaci, jeli ten interes sam mu wszed w rce. y w wiecie, w ktrym oszustwa, podstpne bankructwa, plajty, wszelkiego rodzaju szwindle, wyzysk - byy chlebem codziennym, wszyscy si tym akomie karmili, zazdroszczono gono sprytnie uoonych ajdactw, opowiadano sobie po cukierniach, knajpach i kantorach coraz lepsze kaway, admirowano tych publicznych oszustw, wielbiono i czczono miliony, nie baczc, skd pochodz; co to kogo obchodzio, zarobi czy ukrad, byle te miliony mia. Niezrcznych lub nie majcych szczcia spotykay drwiny i ostre sdy, brak kredytu, odmowa zaufania - szczliwy mia wszystko; mg dzisiaj zrobi plajt i paci dwadziecia pi za sto, jutro ci sami, ktrych okrad, dadz mu jeszcze wikszy kredyt, bo swoje straty odbij na innych robic plajt na pitnacie procent za sto. Moryc myla wanie, jak by zarobi na spce i jak by zarobi bez spki. - Kupi na wsplne konto co bd, tylko dla zamydlenia oczw, a kupowa, co si da, naswoje wasne conto - to bya idea, jaka muod rana przewiercaa mzg - rzuca kolumny cyfr na marmurowy blat stolika, sumowa, przekrela, ciera i pisa na nowo niestrudzenie, niewiele zwaajc, co si okoo niego dzieje. Wycigano do niego przez gowy obok siedzcych rce, ciska je, nie wiedzc komu. - Morgen! - rzuca na odpowied i na przywitanie tym, ktrych spostrzeg, i zagbia si w najniemoliwsze kombinacje. Nie mg znale ani sposobu, ani pienidzy. Kredyt mia wyczerpany i zaangaowany w agenturze. Weksli nie mgju wicej wystawia, jeli nie podeprze dobrym, solidnym yrem - Kogo wzi na yro? - to mu si teraz tuko po mzgu. - Melan! - rzuci znowu kelnerom, ktrzy w gwarze i toku, laki zapenia cukierni, krcili si pomidzy stolikami, z tacami kawi herbat nad gowami. Zegar z kukuk wykuka pierwsz. Z cukierni zacz si wolny odpyw na ulic, na spacer. Moryc wci siedzia, naraz oczy mu rozbysy, rozczesa palcami swoj wspania, aksamitn brod, wcisn mocno binokle na nos i zacz prdko mruga oczami. Przyszed mu na myl stary Grunspan, waciciel wielkiej fabryki chustek wenianych pod firm: "Grunspan et Landsberger", jego bliski kuzyn, bo brat matki. Postanowi i do niego i jeli si da, wzigo na yro, a jeli nie, to wcign go do interesu na spk. Rozpromienienie i rado z odkrycia trwaakrtk chwil, bo przypomnia sobie, e Grunspan zrujnowa wasnego brata i ukada si ju par razy. Z takim nie bardzo bezpiecznie robi interesy. - Plajciarz, oszust! - mrucza zirytowany, czujc, e go nie wemie na adne yro, ale pomimo to i postanowi. Zacz si rozglda po cukierni, po wskim, ciemnym i dugim, pokoju, prawie ju pustym, bo tylko pod oknami siedziao kilkunastu modych ludzi, zatopionych w wielkich pachtach gazet. - Panie Rubinroth! - zawoa na modego chopaka, siedzcego pod lustrem, ktry zeszklank w jednej rce, z ciastkiem w drugiej, siedzia pochylony nad rozoon na stoliku gazet. - Sucham pana? - wykrzykn zrywajc si na nogi. - Jest co? - Nic nie ma. - Powinienem by to wiedzie rano. - Nic nie byo i dlatego nie zawiadamiaem,bo mylaem... - Pan suchaj, a nie myl, to do ciebie nie naley. Ja panu powiedziaem raz na zawsze, eby mi rano do mieszkania dawa zna codziennie, czy byo lub nie byo, to nie paska rzecz, paska rzecz jest mi donosi, ja za to panu pac. Na ciastko i gazet jeszcze by pan zdy. Rubinroth zacz si usprawiedliwia dosy gorco. - Nie krzycz pan, tu nie bnica! - rzuci cierpko swojemu urzdnikowi z kantoru i odwrci si od niego plecami. - Kelner! Zal! - woa, wyjmujc portmonetk. - Co pan paci? - Melan!... Prawda, wycie mi nie przynieli, ja nic nie pac. - W tej chwili bdzie. Melaaan! - krzykn na cae gardo. - Wlej sobie w nos ten melan, ja cae dwiegodziny czekam i musz i bez niadania. Bawan jeden! - krzycza zirytowany i wybieg z popiechem na ulic. Soce przygrzewao coraz lepiej. Tumy robotnikw rozpyny si, zaczy natomiast zapycha trotuary inne tumy; tumy ubrane elegancko, damy w modnych kapeluszach, w bogatych okrywkach, mczyni w dugich, czarnych paltach, w hawelokach, z pelerynami. ydzi w dugich surdutach zaboconych. ydwki, przewanie pikne, w aksamitach, ktrymi zamiatay boto na trotuarach. Wrzawa napeniaa ulice, przepychano si ze miechem, toczono, spacerowano w gr ulicy a do Przejazd lub Nawrt i z powrotem. wanie nagich kobiet. gna, arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AA@PJcAcBcC+#cD9z'Przed cukierni na rogu Dzielnej grupa modziey kantorowej przegldaa przepywajce tumy kobiet i robia goneuwagi i porwnania, nie tyle uprzejme, ile gupie, wybuchajc co chwila szalonym miechem, bo Leon Cohn sta z boku i robiswoje zwyke witze, z ktrych si sam mia najgoniej. Bum-Bum sta na froncie grupy pochylony i wci trzyma binokle obu rkami i przypatrywa si kobietom, ktre, przechodzc przez ulic przecinajc trotuar, musiay unosi sukien. - Patrzcie, patrzcie, jakie nki! - woa cmokajc ustami. - Ta ma dwa patyki w poczochach! - Aj! jak si Salcia dzisiaj wypchaa! - Uwaga! Szaja jedzie - zawoa Leon Cohn kaniajc si unienie Szai, ktry rozparty niedbale na powozie przejeda obok nich. Kiwn im gow. - On wyglda. jak stara "resztka". - Panienko, bo suknia si boci! - woa za jak dziewczyn Bum-Bum. - Niech osoba pokae, co osoba ma! - gadaLeon. - O co idzie, o t troszk... - Moryc, chod do nas! - zawoa Leon zobaczywszy nadchodzcego Welta. - Daj spokj, nie lubi baznw na ulicy - mrukn i przeszed, i uton zaraz w tumie, jaki pyn ku Nowemu Rynkowi. Liczne rusztowania, stojce przed nowo wznoszonymi lub nadbudowywanymi domami,spychay wszystkich w boto ulicy. Niej, za Nowym Rynkiem, peno byo ydw i robotnikw, dcych na Stare Miasto. Piotrkowska ulica w tym miejscu zmieniaa po raz trzeci swj .wygld i charakter, bo od Gajerowskiego Rynku a do Nawrot jest fabryczn; od Nawrot do Nowego Rynku - handlow; a od Nowego, wd, do Starego Miasta - tandeciarsko-ydowsk. Boto byo czarniejsze i pynniejsze, trotuary zmieniay si przed kadym prawie domem, raz byy szerokie z kamienia, to biegy wskim wydeptanym paskiem betonu, albo szo si wprost po drobniutkim zaboconym bruku, ktry ku przez podeszwy. Rynsztokami pyny cieki z fabryk i cigny si niby wstgi brudnote, czerwone i niebieskie; z niektrych domw ifabryk pooonych za nimi przypyw by tak obfity, e nie mogc si pomieci W pytkich rynsztokach, wystpowa z brzegw, zalewajc chodniki kolorowymi falami, a po wydeptane progi niezliczonychsklepikw, ziejcych z czarnych zaboconych wntrzy brudem i zgnilizn, zapachem ledzi, jarzyn gnijcych lub alkoholu. Domy stare, odarte, brudne, poobtukane z tynkw, wiecce niby ranami nag ceg, miejscami drewniane albo ze zwykego pruskiego muru, ktry pka i rozsypywa si przy drzwiach i oknach, o krzywych obsadach futryn, pokrzywione, wyssane, zabocone, stay ohydnym rzdem domw-trupw, pomidzy ktrymi wciskay si nowe, trzypitrowe kolosy o niezliczonych oknach, jeszcze nie tynkowane. bez balkonw, z tymczasowymi oknami, a pene ju ludzkiego mrowia i stuku tkackich warsztatw, jakie pracoway bez wzgldu na niedziel, turkotu huczcego maszyn szyjcych tandet na wywz i przenikliwego zgrzytu koowrotkw, na ktrych zwijano przdz na szpulki do uytku rcznych warsztatw. Przed owymi nie skoczonymi domami, ktre wznosiy si czerwonymi, pospnymi murami, nad tym morzem umierajcych ruder i kramarskiego ycia. leay cae sterty cegie i drzewa, cieniajc i tak wsk uliczk, zapchan wozami, komi, przewoonym towarem, zgiekiem, nawoywaniem handlarzy i tysicznymi gosami robotnikw pyncych w gromadach na Stare Miasto; szli rodkiem ulicy lub obok trotuarw; ich rnokoloroweszaliki, jakimi mieli po-obwizywane szyje, rozjaniay nieco ten oglny, szarobotnisty ton ulicy. Stare miasto i wszystkie przylegajce uliczki trzsy si zwykym niedzielnym ruchem. Na kwadratowym placu, obstawionym starymi, pitrowymi domami nigdy nie odnawianymi, penym sklepw, szynkw i tak zwanych Bier-Hail. zastawionym setkamiszkaradnych bud i kramw, toczyo si kilkanacie tysicy ludzi, setki wozw i koni. wszystko to krzyczao, mwio, klo, bio si czasami. Wrzaskliwy chaos przewala si jak fal z jednej strony Rynku na drug. Nad tym rojowiskiem gw, wosw rozwianych, rk wzniesionych, bw koskich. toporw rzenickich poyskujcych nage w socu,podnoszonych nad rozrbywanym misem, olbrzymich bochenkw chleba niesionych z powodu toku nad gowami, tych, zielonych, czerwonych. fioletowych chustek, powiewajcych niby sztandary na kramach garderoby; czapek i kapeluszy wiszcych na kokach, butw, szalikw bawenianych, co jak we kolorowe trzepotay si na wietrze i uderzay w twarze przeciskajcych si; blaszanych naczy byskajcych w socu; stosw soniny, kup pomaracz, poukadanych na straganach w pryzmy, kul wieccych jaskrawo na tle czerni ludzkiej i bota ktre gniecione, rozrabiane, tratowane, mieszane, rzygao strumieniami spod ng na stragany i na twarze i wylewao si z Rynku do rynsztokw i na ulice, z czterech stron okalajce targ, ktrymi toczyy si wolno olbrzymie wozy piwowarskie, pene antakw, wozy z misem, pookrywane brudnymi szmatami albo z dala wiecce czerwonotymi ebrami wow obdartychze skry, wozy naadowane worami mki, wozy pene drobiu krzyczcego wrzaskliwymi gosami, pene kwakania kaczek i ggotu gsi, ktre przez szczeble drabin wysuway biae gowy i syczay na przechodniw. Czasem bokiem tych nierozwartych sznurwwozw, idcych jeden za drugim, przebiega z popiechem jaki elegancki powozik, ochlapujc botem ludzi, wozy, trotuary, na ktrych w kuczki siedziay stare, wyndzniae ydwki i koszykami penymi gotowanego grochu, cukierkw, zmarznitych jabek, zabawek dziecinnych. Przed sklepami, ktre byy pootwierane i pene ludzi, powystawiano stoy, krzesa, awki, na ktrych leay gry galanterii, poczoch, skarpetek, kwiatw sztucznych, perkalikw sztywnych jak blachy, koder o jaskrawych poszyciach, koronek bawenianych. W jednym kocu Rynku stayte, malowane ka, komody, ktre si nie domykay i brzowym bejcem udaway maho; lustra, w ktrych by si nikt nie zobaczy, poyskiway w socu; koyski, stosy sprztw kuchennych, za ktrymi na ziemi, na garstkach somy siedziay kobietywiejskie z masem i mlekiem, ubrane w czerwone weniaki i zapaski. A pomidzy wozami i straganami przepychay si przeztumy kobiety z koszami czepkw biaych, wykrochmalonych, ktre przymierzano wprost na ulicy. Na Poprzecznej, zaraz przy Rynku, stay stoy z kapeluszami, ktrych ndzne kwiaty, zardzewiae spicia, kolorowe farbowane pira chwiay si smutnie na tlecian domw. Garderob msk sprzedawano, kupowano i przymierzano na ulicy, w sieniach, wreszcie pod cian, za zason, ktra zwykle nic nie zasaniaa. Tak samo robotnice przymierzay kaftany, fartuchy i spdnice. Wrzawa rosa bezustannie, bo wci z grymiasta napyway nowe fale kupujcych i podnosiy si nowe krzyki, nawoywania zachrypnitymi gardami, gosy trbek dziecinnych brzczay ze wszystkich stron,turkoty wozw, kwiki prosit, krzyki gsi, caa szalona kakofonia zbiorowiska ludzkiego wrzaa i bia w to czyste, rozsonecznione niebo, co wisiao nad miastem niby bladoseledynowy baldachim. W jednym z szynkw grano i taczono, bo czasami przez ten zgiek i wrzaw piekieln przedziera si gos harmonii i skrzypiec, wycinajcych oberka, i mocny, siarczysty pokrzyk taczcych, ale rycho te gosy tony w chaosie bjki, jaka powstaa w rodku Rynku, przy straganachz wdlinami. Kilkanacie cia spltanych, sczepionych, szamotao si z rykiem i chwiao w rne strony, a w kocu runo pod stragany w boto i gryzo si, itarzao jak kb olbrzymi peen rk, ng, twarzy okrwawionych, ust wyjcych, oczw zaszych bielmem wciekoci. Wysoko wiecio soce i zalewao potokami wiosennego ciepa Rynek cay. Podnosio barwy, zocio ndzne, wycieczone twarze, obnaao rudery, zapalao zote ogniska w szybach okien i wbocie przepojonym wod, w oczach ludzi, ktrzy stali pod domami i grzali si. i pokrywao jakby zotaw glazur brzydot,jaka tutaj krlowaa, wszystkie te rzeczy iludzi, i wszystkie te gosy, co si zryway spord bud. wozw, straganw, bota i olbrzymim wirem kryy nad Rynkiem, odbijay si o czworokt domw i pyny w boczne ulice, w wiat, w pola, ku fabrykom, ktre niedaleko stay panujc kominami i jaka cich, milczc groz, w jakiej byy zatopione, i patrzc byszczcymi w socu wytrzeszczonymi oczami okien na te roje robocze. Moryc przepcha si przez Rynek z obrzydzeniem i zapuci si w ulic Drewnowsk, jedn z najstarszych w odzi i bardzo cich, obstawion maymi konajcymi domkami pierwszych w odzi tkaczw, pomidzy ktrymi tuliy si jeszcze proste chopskie domy, o mocno wypuszczanych wgach, na p zapade wziemi, wykrzywione, otoczone ogrdkami, gdzie dogoryway stare winie i grusze przysadziste, ktre kiedy kwity i rodziy,a teraz od lat caych, cinite pomidzy murami fabryk i odgrodzone coraz gstszymi zaporami od soca, od pl, od wiatrw, sprchniae, gryzione przez odpywy, jakie si sczyy z farbiarni, gsto rozrzuconych w tej stronie, obamywane, zapomniane, konay z wolna w tragicznej melancholii opuszczenia i smutku. Boto i w tej ulicy byo wyej kostek. A dalej, przy kocu ulicy, ktra wychodzia w pola, winie aziy przed domami i prboway ry stwardnia ziemi po placach, na ktre wywoono gruz i miecie.Domy stay porozrzucane bezadnie, kupiysi w grupy, to stay samotnie w polach, otoczone rozmikym, przepojonym wod gruntem. Na samym kocu miasta staa fabryka Grunspana et Landsbergera, oddzielona od ulicy potnym parkanem. Z boku fabryki by wielki parterowy dom z facjatami, otoczony ogrdkiem. - Pan w domu? - pyta Moryc starego robotnika, ktry mu otwiera drzwi. - A jest. - Kt tam jest jeszcze? - S wszystkie. - Co za wszystkie? - Ano, te ydy, familianty - mrukn pogardliwie. - Ma Franciszek szczcie, e ja mam dzisiaj dobry humor, bo inaczej to ja bym Franciszkowi zbi adny kawaek pyska. Rozumie Franciszek? Zdj kalosze! - Rozumiem, dostabym niby po mordzie, alee -janie pan ma humor, to ju nie dostan- szepta dobrodusznie, cigajc mu kalosze. - No, to niech Franciszek napije si wdki iniech pamita - powiedzia zadowolony dajc mu dziesitk i wszed do pokoju. - Parszywiec, cierwo! Biby polski nard - splun za nim. Moryc wszed do wielkiego pokoju, w ktrym ju byo z dziesi osb, siedzcych dokoa wielkiego stou, pokrytego talerzami po skoczonym dopieroobiedzie. Przywita si ze wszystkimi w milczeniu i usiad w rogu na czerwonej kanapce, nad ktr roztaczaa cie wielka wachlarzowata palma. - Po co si sprzecza, mona wszystko spokojnie obgada -mwi powoli sam Grunspan chodzc po pokoju w aksamitnej jarmuce na szpakowatych wosach. Duga broda bramowaa mu twarz bia, wypasion, o maych oczkach, ktre wci z byskawiczn szybkoci przeskakiway zprzedmiotu na przedmiot. Cygaro trzyma w ozdobionej sygnetem rce, pociga rzadko, wydyma wydatne, czerwone usta, powcha z uwag. - Franciszek - zawoa do przedpokoju. - Niech mi Franciszek przyniesie z mojego gabinetu pudeko z cygarami, to jest zupenie wilgotne. Ja to kad na piecu, niech Franciszek uwaa, niech ono nie zginie. - Jak ma nie zgin, to nie zginie - mruknFranciciszek. - Co to za fest? - zapyta Moryc Feliksa Fiszbina. ktry take nalea do rodziny, a siedzia teraz na biegunowym fotelu, puszcza kby dymu i koysa si zawzicie. - Gross-familien-Pleitenfest - rzuci. - Ja przyszam do ojca, eby ojciec poradzi, prosiam wszystkich, eby take przyszli, niech zobacz, niech mojemu mowi powiedz, kiedy mnie sucha nie chce, e jak tak dalej bdzie prowadzi interes, to my wyjdziem bez niczego - zacza energicznie moda, przystojna elegancka brunetka, w czarnym kapeluszu na gowie, najstarsza crka Grunspana. - Ile macie na Lichaczewa? - rzuci krtko mody student uniwersytetu o wydatnym semickim nosie i prawie czerwonych wosach i zarocie - zacz gry owek. - Pitnacie tysicy rubli. - Gdzie s weksle? - zapyta stary bawic si zotym acuchem, ktry mu spada nawielkim brzuchu, obcignitym w aksamitn kamizelk, spod ktrej powieway dwa biae sznurki. - Gdzie s weksle! Wszdzie s! Paciem nimi u Grosglika, paciem za towar, paciem nimi Koliskiemu za ostatni oficyn. Co tu duo gada, tamten zrobi klap, wrc do mnie i zapaci musimy. Jaje yrowaem. - Niech ojciec sucha! on tak cigle mwi. Co to jest? do czego to podobne? To jest handel! to jest kupiec! to jest fabrykant porzdny, co mwi: "Winienem, to zapac."Tak moe mwi gupi chop, co nie rozumie adnych interesw! - krzyczaa i zy alu, gniewu i oburzenia byszczay w jej wielkich czarno-oliwkowych oczach. - Ja si dziwi, Regino, ja si bardzo dziwi, e jeste tak mdr, a tych prostych rzeczy, na ktrych si opiera nie tylko handel, ale i cae ycie, nie rozumiesz... - Ja rozumiem, ja dwa razy dobrze rozumiem, tylko nie mog zrozumie, dlaczego ty, Albert, chcesz paci te pitnacie tysicy rubli. - Bom winien - szepn pochylajc na piersiblad, zmczon twarz i jaki ironiczno-smutny umiech przewin mu siprzez wskie usta. - On cigle swoje! Ty bra towar surowy na kredvt. to winien, dobrze, ale ty dawa towar take na kredyt i tobie s winni, a jak oni ci nie pac, jak oni robi plajt, to co ty masz robi? to ty powiniene paci, co? To ty masz straci dlatego, e Frumkin chce zarobi, co? - krzyczaa rozczerwieniona. - Niedoga! - Wielki kupiec, aj! aj! - Ty powiniene si uoy, ty powiniene zarobi na tym pidziesit procent. - Regina ma racj! - Ty si nie baw w gupie uczciwoci, bo tuo gruby grosz idzie. Krzyczeli wszyscy wycigajc ku niemu rce i twarze rozognione. - Cicho, ydy! - rzuci niedbale Felu Fiszbinkoyszc si na fotelu, - Paci! paci! to i gupi potrafi, kady Polak to samo umie, to wielka sztuka! - Ale porozumiejmy si pastwo! - krzycza, aby wszystkich zaguszy, Zygmunt Grunspan, syn, student uniwersytetu, dzwoni noem w szklank, rozpi mundur na piersiach i koniecznie chcia gos zabra, ale nikt go nie sucha,bo wszyscy gadali razem i krzyczeli, tylko stary Grunspan chodzi w milczeniu i pogardliwie spoglda na zicia, ktry podpar si okciami i rzuca porozumiewajce spojrzenia na Moryca, tenza czeka dosy niecierpliwie koca rozpraw, przyglda si staremu i rozmyla, czy mu zaproponowa interes, czy nie. Mia ogromn ch, ale w miar oczekiwania chodn. reflektowa si i cojakby pewien wstyd niewytumaczony przejmowa go, gdy sobie przypomina Karola i Bauma. A zreszt, nie mia odwagi zaufa Grunspanowi. ledzi jego okrg, chytr twarz i mae oczki biegajce ustawicznie; z jakim wyrazem taksacyjnym oczy jego kryy po obecnych, zatrzymay si na jasnych spodniach wycignitego w fotelu Fiszbina, zdaway si way ciar zotej dewizki Alberta Grosmana, ktry siedzia teraz z gow przechylon, wpatrzony w sufit, jakby nie syszc wrzawy gronej, jak podnosia ona z pomoc najbliszej familii,zebranej po to, aby mu nie pozwoli paci weksli, a zmusi niejako do zrobienia plajty, obmacyway gruby pugilares, w ktrym czego szuka gorczkowo Landau, stary yd z du rudaw brod, w jedwabnej czapce na gowie. Nie, Moryc mia coraz mniej zaufania do niego. - Sza, sza, pastwo. Napijemy si teraz herbaty - zawoa Grunspan, gdy suca wniosa samowar szumicy. - Poprosi janie panienk Mel! - rzuci wyniole do Franciszka. Przyciszyo si troch. Wesza Mela, kiwna wszystkim gow na przywitanie i zaja si rozlewaniem herbaty. - Ja si z tego wszystkiego rozchoruj jeszcze, mnie ju serce boli, a tu ani chwilispokoju - szeptaa Regina wycierajc sobie zapakane oczy, - I tak co rok jedzisz do Ostendy, bdziesz teraz miaa przynajmniej po co jedzi. - Grosman, ty tak nie gadaj, to moje dziecko! - zawoa energicznie Grunspan. - Ty si ze mn nie witaa, Mela - szepn kobiet. gna, arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAEPcFfcGe cH)$cI 8K6Moryc siadajc obok najmodszej crki firmy Grunspan et Landsberger. - Kaniaam si wszystkim, nie widziae? --szepna podsuwajc herbat Zygmuntowi.- Wolabym, eby si ze mn osobno przywitaa - mwi cicho, mieszajc herbat. - Na c ci to? - podniosa na niego szaroniebieskie smutne oczy i twarz bardzoadn o niesychanie regularnych rysach. - Na co? bo ja bym bardzo chcia, eby zwracaa na mnie uwag; mnie zreszt robiwielk przyjemno patrze na ciebie i mwi z tob, Mela. Umiech przebieg po jej wypukych, bardzo adnych ustach, podobnych w kolorze do bladych sycylijskich korali, nie odezwaa si jednak, rozlewajc herbat na spodek, ktry wzi ojciec i pi z niego nie przestajc chodzi po pokoju. - Czy ja co miesznego powiedziaem? - pyta podchwyciwszy ten umiech. - Nie, przypomniao mi si tylko, co mwia pani Stefania dzisiaj rano, podobno wczoraj w teatrze mwie jej, e nie umiesz flirtowa z ydwkami, e to rodzajkobiet, ktry na ciebie nie dziaa. Mwie tak? - utkwia w nim oczy. - Mwiem, ale raz, e ja z tob nie flirtuj, a po drugie, e ty wanie nie masz w sobie nic a nic ydowskiego. Sowo honoru daj! - dorzuci prdko. bo znowu taki sam umiech przebieg jej po ustach - Czyli e jestem w twoim rodzaju. Dzikujci, Moryc, za szczero. - Czy ci to gniewa, Mela? - Nie, jest mi to zupenie wszystko jedno -surowo zabrzmia jej gos, a zajrza w jej oczy ze zdziwienia, ale nie zobaczy w nich wytumaczenia, bo trzymaa utkwione w spodku, do ktrego znowu dolewaa herbaty. - Pogadajmy spokojnie, zawsze si mona porozumie - zacz znowu Zygmunt przyczesujc malekim grzebykiem czerwon jak mied brod. - Co tu gada, niech ojciec sam powie Albertowi, e jak w taki sposb poprowadziinteresy, to my za rok naprawd zbankrutowa moemy On mnie nie chce sucha, bo on ma swoj filiozofi. jak powiada, niech mu ojciec powie, co on jest gupi, chocia on jest doktr filozofii i chemii, bo rzuca pienidze w boto. - A moe jej ojciec powie, eby si nie wtrcaa do interesw, bo ich nie rozumie,ieby mnie swoim krzykiem nie nudzia, bo moe mi si to w kocu sprzykrzy. - Na moje dobro, na moje dobre serce to on tak gada, co! - Cicho, Regina. - Ja nie bd cicho, bo tutaj idzie o pienidze, o moje pienidze; ja go nudz, jamu si mog sprzykrzy, jaki mi hrabia dzki, o jej! o jej! - wykrzykiwaa ze zoci. - Niech si uoy na piedziesit procent - rzuci powanie Landau. - Na co si ukada? Nic nie da, my za swoje pienidze nie dostaniemy od Frumkinaani grosza. - Nie rozumiesz, Regina. Pokacie, Grosman, aktywa i pasywa -rzek Zygmunt rozpinajc mundur. - Da dwadziecia pi procent najwyej - szepn stary dmuchajc w spodek. - Jest lepszy sposb - mwi pgosem Fiszbin rozdmuchujc ogie w cygarze. Nikt mu nie odpowiedzia, bo si wszyscy do popiesznie pochylili nad stoem, nad kartami pokrytymi cyframi, ktre popiesznie sumowa Zygmunt. - Pidziesit tysicy rubli winien! - zawoa. - Ile ma? - zapyta ciekawie Moryc, wstajc, bo Mela wysza z pokoju. - To si pokae pniej, na ile procentw si uoy. - To jest interes do zrobienia. - Pienidze jakby byy w kieszeni. - Regina, nie potrzebujesz si martwi! - Wic chcecie, abym plajt zrobi? Nie myl oszukiwa ludzi! - powiedzia Grosman stanowczo, wstajc od stou. - Ty musisz si uoy, bo inaczej ja wycofuj swj posag z interesu i bior rozwd, co ja mam y z takim hrabi, co ja mam si martwi! - Cicho, Regina, Grosman si uoy na dwadziecia pi procent, bd spokojn, jaw tym jestem, sam przeprowadz ten interes -pociesza j stary Grunspan. - Albert ma mae robaczki w gowie, jak si to nazywa, Moryc? - zapyta Fiszbin. - Kiebie we bie - rzuci prdko i zniecierpliwiony mia ochot i do Meli. - Chcesz posag - we; chcesz rozwodu - dam ci go; chcesz te pienidze, ktra ja mam jeszcze - zabierz; mnie ju ycie zbrzydo w tym piekle ajdackim. Ja z tob, Regina, nigdy do adu nie dojd, nie byo dzieci, to mi wci gadaa, e jej wstyd si pokaza na ulic, ma ich teraz czworo, to znowu niezadowolona. - Albert, nie gadaj! - Sza! sza! to s wasze interesy! - zakrzykn Grunspan, prdko stawiajc spodek na stole. - Ona nigdy i z niczego nie bya zadowolon,ona si cigle kci ze mn. - Ja si nie mam kci! ja si nie mam o co kci. jak mi kae jedzi tymi zdechymi komi, z ktrych si wszyscy miej. - Dobre s i takie, bogatsze od ciebie chodz pieszo. - Ale ja chc jedzi, mnie sta na porzdne konie. - To sobie kup, mnie nie sta na inne konie! - Cicho, ydy! - zawoa Felu znowu koyszc si w fotelu. - On zgupia do reszty, to potrzeba mie pienidze, eby kupowa! to potrzeba mie za co, eby kupi, co potrzeba? To Wulff pewnie co ma, kiedy stawia fabryk, to Berstein duo ma, kiedy za cae sto tysicymebluje sobie dom? - wykrzykiwaa wodzczdumionym wzrokiem po rodzinie. Albert odwrci si do nich plecami i patrzy w okno. Ktnia zawrzaa na nowo i podnosia si do maksimum, krzyczeli wszyscy razem, pochylali si nad stoem, bili w niego piciami, wydzierali sobie z rk Papiery, krelc na ceracie coraz nowe cyfry, rzucali coraz ohydniejsze projekty i sposoby plajty, wymylali sobie nawzajem, zrywali si od stou, siadali znowu i krzyczeli; a wszystkim brody, twarze, ustai wsy trzsy si i drgay, porwane tymi cyframi, jakie mona byo zarobi, rozwcieczeni na tego gupca, ktry stal odwrcony plecami i ani chcia sucha o plajcie. Nawet stary wyszed ze swego spokoju i gono dowodzi; Regina, zmczona wzruszeniem, siada w fotelu i pakaa spazmatycznie; Landau odrzuci ceratk i kawakiem kredy pisa cyfry na stole, rzucajc od czasu do czasu jakie sowo powane, a Zygmunt Grunspan, rozczerwieniony, spocony, dar si najgoniej, woa, eby si porozumieli, i sprawdza kolumny cyfr w wielkiej ksicefabrycznej, jak mu przyniosa Regina. Tylko Moryc nie bra udziau w krzykach, siedzia pod palm obok Fiszbina, ktry wycignity na fotelu, buja si, pali cygaro i od czasu do czasu woa: - Cicho, ydy! - To nie jest wcale wesoa operetka - powiedzia znuony Moryc i zaniechawszy ju zupenie interesu z Grunspanem, poszed w gb mieszkania szuka Meli. Zasta j u babki, ktr caa rodzina otaczaa nadzwyczajn czci i opiek. Babka siedziaa w fotelu na kkach przy oknie.. Bya to blisko stuletnia staruszka, sparaliowana i zupenie zdziecinniaa; twarz miaa tak zeschnit i pocigan w fady, e wszelki wyraz zanik zupenie -wisia tylko kawa toszarej skry pofadowanej, z ktrej wieciy czarne, bez poysku, niby szklane paciorki oczy. Nagowie miaa czarn peruk ubran w rodzaj czepka z aksamitw kolorowych i koronek, jakie nosz ydwki po maych miasteczkach. Mela yeczk dziecinn wlewaa w zapade usta bulion; babka niby ryba otwieraa i skadaa usta. Ukoni si jej - przestaa je, popatrzya na niego martwo i zapytaa gosem guchym, jakby pochodzi spod ziemi: - Kto to, Mela? Nie poznawaa ju nikogo prcz najbliszych. - Moryc Welt, brat mojej matki, Welt - powtrzya z naciskiem. - Welt! Welt! - mea w bezzbnych szczkach i otworzya szeroko usta do bulionu, ktry znowu podawaa Mela. - Kc si jeszcze? - Sdny dzie si zrobi. - Biedny ten Albert. - aujesz go? - Jake, nie pozwala mu by czowiekiem wasna nawet ona i rodzina. Regina mnie wprost przeraa swoim handlarstwem - westchna smutnie. - Powinien by dobrym fabrykantem. On troch chory na idealizm, ale po pierwszej plajcie, niech tylko na niej dobrze zarobi, to si wyleczy. - Ja nie rozumiem ani ojca, ani wujw, ani ciebie, ani odzi. We mnie si wszystko burzy patrzc na to, co si tutaj dzieje. - C si dzieje? dobrze si dzieje, robi si pienidze i basta. - Ale jak, jakimi sposobami! - To wszystko jedno, sposb dostania rubla nie zmniejsza jego wartoci. - Jeste cynik - szepna jakby z wyrzutem. - Jestem tylko czowiek, ktry nie wstydzi si nazywa rzeczy po imieniu. - Dajmy pokj, jestem tak zdenerwowan, e brak mi si nawet do ktni. Skoczya karmienie babki, poprawia poduszki, jakimi bya oboon, i pocaowaa j w rk. Stara przytrzymaa j lekko, pogaskaa wyschnitymi niby u szkieletu palcami po twarzy i zapytaa znowu tak samo, patrzcna Moryca: - Kto to? Mela. - Welt, Welt! Chod, Moryc, na chwil do mnie, jeli masz czas. - Mela, ja przecie dla ciebie miabym zawsze czas, jeliby tylko zechciaa. - Welt, Welt! - powtarzaa stara gucho, otworzya usta i zapatrzya si martwym wzrokiem w okno, za ktrym widniay muryfabryki. - Moryc, ja ci ju prosiam, nie komplementuj mnie. - Ty mi wierz, Mela, mwi szczerze, sowo uczciwego czowieka, e jak jestem z tob, jak ci sysz, jak patrz na ciebie, to musz nie tylko mwi inaczej nido innych kobiet, ale zaczynam czu i myle inaczej. Ty masz w sobie tak dziwn mikko, ty jeste naprawd kobiet. Mela, tu takich mao w odzi - mwi powanie, przechodzc za ni do jej pokoju. - Odprowadzisz mnie do Ry? - zapytaa nic mu nie odpowiedziawszy. - Jeliby nie chciaa, prosibym ci o to. Opara czoo na szybie i patrzaa na wrble, ktre rozszalae tym pierwszym prawie wiosennym dniem marcowym, goniysi i biy po ogrodzie. - O czym mylisz? - zapyta po chwili cicho.- O Albercie, czy zrobi tak, jak postanowi,czy te tak, jak oni chc. - Tak, z pewnoci ogosi upado i uoy si z wierzycielami. - Nie, ja go znam, i jestem tego pewna, e zapaci. - Zao si z tob, e bdzie si ukada. - A ja bym nie wiem co daa, e nie zrobi. - Mela, Grosman ma swoje filozoficzne bziki, ma, ale poza tym on jest mdry czowiek, mog postawi cay swj majtek, e wicej nie zapaci jak dwadziecia pi procent. - A ja bym bardzo, bardzo pragna, eby byo inaczej. - Przyszo mi na myl, e ty powinna byawyj za niego, Mela, dobralibycie si, niemielibycie co je, ale bylibycie tak uczciwi, e pokazywaliby was w panopticum. - Lubi go, ale za niego nie wyszabym, to nie mj typ. - Kt jest w twoim typie? - Szukaj i zgaduj! - umiechna si znowu tym bladym, subtelnym umiechem. - Borowiecki, tak, z pewnoci, w nim si wszystkie kobiety dzkie kochaj. - Nie, nie; wyda mi si oschym, dumnym ikarierowiczem, nie, za bardzo zreszt podobny do was wszystkich. - Oskar Meyer, baron, milioner i pikny, wprawdzie taki baron z meklemburskiej rasy, ale za to milioner najprawowitszy. - Widziaam go raz i wyda mi si parobkiem przebranym. To musi by okropny czowiek,syszaam o nim duo! - To jest dziki i wcieky czowiek, to jest prawdziwe pruskie bydle! - mwi z nienawici. - A tak? Zaczyna by interesujcym. - Daj spokj o tym chamie. A moe Bernard Endelman podoba ci si? - ydziak! - szepna pogardliwie. - A, jaki ze mnie niedomylny. Przecie tysi wychowywaa w Warszawie, ya tam w polskich sferach i przesza przez wszystkie warszawskie kka i saloniki, to jake mog podoba ci si ydzi lub dzcy ludzie! - woa ironicznie. - Przywyka do studentw rozczochranych, do tej deklamujcej rady-kalii, oczekujcej na spadek i na synekury biurowe, do tej wykwintnej atmosfery blagi i wsplnego obegiwania si na wzniosy, szlachetny sposb. Ha, ha, ha, ja to przechodziem i ile razy sobie wspomn tamte czasy i tamtych ludzi - umieram ze miechu. - Daj spokj, Moryc. Mwisz z gorycz, wic nie bez stronnoci, nie chc sucha -woaa prdko, dotknita bardzo, bo istotnie caym sercem jeszcze ya w tamtej sferze, pomimo e od dwch lat ju mieszkaa przy ojcu w odzi. Wysza i ukazaa si po chwili ju ubrana do wyjcia. Zaraz te wyszli. Otwarty powozik, bardzo elegancki, czeka przed bram. - Dojed tylko do Nowego Rynku, tam nie ma takiego bota, to pjd pieszo, Konie ruszyy ostro. - A swoj drog ty mnie dziwisz, Mela. - Czym? - Tym wanie, e jeste tak - nie ydwk. Ja znam nasze kobiety dobrze, ja je umiem ceni i ceni, ale je znam, one niebior takich rnych ksikowych rzeczy naserio, jak ty je bierzesz. Znasz Ad Wasereng? ona tak samo ya w Warszawiei w tych,' samych sferach co ty, tak samo si zapalaa do wszystkiego, tak samo byaczynn we wszystkim, tak samo ze mn kcia si o rwno, o wolno, o cnot, o ideay. - Ja si z tob nie kc o to wszystko - przerwaa mu prdko. - Prawda, ale pozwl mi skoczy, ot bya najidealniejsz idealistk, ale jak wysza za swojego Rosenblatta, to o wszystkich gupstwach zapomniaa,. idealizm to nie bya jej specjalno. - Tobie si to podoba? - Mnie si to wanie podoba, bo jak miaa czas, to si bawia w poezje, dlaczego nie miaa si bawi, to dobrze jest widziane w polskich domach, nadaje pewien modny ton, no, i nie jest tak nudne, jak chodzenie po teatrach i balach. - Wic jeste przekonany, e to tylko dla zabawy? - Do Polek ani do ciebie tego nie stosuj, to inny gatunek, ale do ydwek - tak, wiem z pewnoci. Pomyl tylko, co ich to wszystkomoe obchodzi? Mela, ja jestem yd, ja si tego nigdy i nigdzie nie wstydziem ani nie wypieraem, co za interes si wypiera!Mnie tak samo nic nie obchodzi poza moim wasnym interesem jak naszych wszystkich, bo ja tego nie mam wprost we krwi. Masz, taki Borowiecki, to jest dziwny czowiek, to jest mj kolega z gimnazjum w Warszawie, mj kolega z Rygi, mj przyjaciel, my razem mieszkamy tyle lat, mnie si zdawao, e go znam, e to nasz czowiek.On ma ostre pazury, on jest zupenie czowiek dzki, on lepszy macher ni ja, aon czasem zrobi co takiego, czego ja nie rozumiem, czego aden z naszych nie zrobi;on jest Lodzermensch, a on pomimo to ma rne takie bziki ideowe. utopijne marzenia,dla ktrych gotw jest da rubla, jak ma dwa przy sobie, a dla ktrych ja bym da dziesitk, jakby si ju nie mona wykrci, ja... - Do czego prowadzisz? - przerwaa mu znowu, dotykajc parasolk stangreta, ebyprzystan. - e ty masz wanie w sobie co takiego, co maj oni. Polacy. - Czy to czasem nie nazywa si dusz - powiedziaa wesoo, wyskakujc na trotuar. - To za duy szemat. - Pjdziemy redni, chc si przej troch. - Najbliej bdzie doj do Widzewskiej, a stamtd do Cegielnianej. - Wybierasz krtsze, eby prdko odby paszczyzn. - Wiesz przecie, Mela, e ja z wielk przyjemnoci ci towarzysz. - Czy dlatego, e tak cierpliwie sucham? - Tak, a i dlatego, e jeste bardzo adna zt ironi na ustach, bardzo adna. - Komplement twj jest mniej pikny, bo taken gros podany. - Lubisz warszawskie en detaile, a na krtkie terminy i z dobrym yrem. - Wystarczy dobre wychowanie i uczciwo.- Ale pomimo to nie zaszkodzi si obwarowa intercyz -rzuci ironicznie, wciskajc binokle. - A, tu doprowadzi! - szepna niezadowolona. - Chciaa! - Chciaam, eby mnie doprowadzi do Ry przede wszystkim - podkrelia zdanie. - Ja bym ci wszdzie doprowadzi, gdybyzechciaa! -zawoa pokrywajc pewne dziwne wzruszenie, jakie nim owadno, ostrym miechem. - Dzikuj ci, Moryc, ale tam to mnie ju kto inny doprowadzi - odpowiedziaa dosy ostro, zamilka i patrzya smutnie w ulic strasznie botnist, po brudnych domach i twarzach licznych przechodniw. Moryc take milcza, bo by zy na siebie, a wicej jeszcze na ni. Potrca z gniewu przechodniw.. zaciska binokle i rzuca niechtne spojrzenia na jej blad twarz, z ironi chwyta spojrzenia wspczujce, jakimi obrzucaa gromady oberwanych, wyndzniaych dzieci, bawicych si po bramach i trotuarach. Rozumia j nieco i dlatego wydaa mu si bardzo naiwn, bardzo. Irytowaa go swoim gupim, polskim idealizmem, jak w myli okrela jej charakter, a rwnoczenie pocigaa jego tward, such dusz t odrobin uczucia i t jak dziwn poezj wdziku i dobroci, jaka wydzieraa si z jej bladej twarzy, ze, Mela - szepn kobiet. gna, arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAJP MKN w cL8 cM$ cN2 Vspojrze zadumanych, z caej postaci wysmukej i bardzo harmonijnie rozwinitej. - Znudziam ci, e zamilk? - szepna popewnym czasie. - Baem si przerywa milczenie, moga myle wtedy o nader wielkich rzeczach. - Bd pewnym, e o daleko wikszych, nilitwoja ironia moe dosign. - Rwnoczenie zrobia, Mela, dwa interesy - mnie daa szczutka i sama si pochwalia. - A chciaam tylko jedno - powiedziaa z umiechem. - Mnie uderzy, prawda? - Tak, i zrobiam to z przyjemnoci. - Ty mnie bardzo nie lubisz Mela? - pyta troch dotknity. - Nie, Moryc - krcia gow i umiechaa si zoliwie. - Ale mnie i nie kochasz? - Nie, Moryc. - My robimy adny kawaek flirtu - powiedzia, zirytowany tonem jej odpowiedzi. - Pomidzy kuzynami powinno to uchodzi, bo do niczego nie obowizuje. przystana, aby da kilka groszy jakiej kobiecie, okrconej w achmany, stojcej pod parkanem z dzieckiem na rku i gono ebrzcej. Moryc spojrza drwico, ale sam prdko wydoby jaki pienidz i da. - I ty dajesz biednym? - zdziwia si. - Pozwoliem sobie na tak miosiern operacj, bo miaem akurat faszyw zotwk - zacz si mia serdecznie z jej oburzenia. - Ty si z cynizmu ju nie wyleczysz! - szepna przypieszajc nieco kroku. - Mam jeszcze czas i ebym mia jeszcze sposobno i takiego jak ty doktora... - Do widzenia, Moryc. - Szkoda, e to ju. - Ja nie auj zupenie. Bdziesz dzisiaj w"kolonii"? - Nie wiem, poniewa w nocy wyjedam z odzi. - Wstp, kaniaj si paniom ode mnie i powiedz pani Stefanii, e bd u niej w sklepie jutro przed poudniem. - A dobrze, ale za to ty kaniaj si ode mnie pannie Rzi i powiedz Mullerowi, takeode mnie, e jest bazen. Ucisnli sobie rce i rozeszli si. Moryc obejrza si za ni, gdy ju wchodzia do bramy paacu Mendelsohnw, i szed do miasta. Soce ju przygasao i zsuwao si za miasto, rozkrwawiajc tysice szyb unamizachodu. Miasto cicho i przypaszczao siw mrokach wieczoru; tysice domw i dachw zlewao si coraz bardziej w jednszar, olbrzymi, zagmatwan mas pocitkanaami ulic, w ktrych zaczynay si pali nieskoczone linie wiate gazowych, tylko kominy fabryk, co niby las Potnych pni czerwonych wznosiy si nad miastem i zdaway si drga i koysa na jasnym tle nieba, pony jeszcze zorzami zachodu. - Wariatka! Ja bym si z ni oeni! "Grunspan, Landsberger i Welt" byaby solidna spka; trzeba o tym pomyle -szepn Moryc umiechajc si do tego interesu. Rozdzia VII - Co si stao Morycowi dzisiaj? - mylaa Mela wchodzc do wielkiego dwupitrowego domu naronego, nazywanego pospolicie paacem Szai. - Prawda, przecie ja mam pidziesit tysicy rubli posagu, musi by w zych interesach i std ta gwatowna czuo. Nie moga ju myle wicej, bo wybiega naprzeciw niej do przedpokoju jej najserdeczniejsza przyjacika, Ra Mendelsohn, nieznacznie utykajc na praw nog. - Miaam ju posa po ciebie powz, bo nie mogam si doczeka. - Odprowadzi mnie Moryc Welt, szlimy wolno, prawi mi komplementa, no i tam dalej. - ydziak - rzucia pogardliwie Ra rozbierajc j i ciskajc lokajowi kapelusz,rkawiczki, woalk, okrycie, w miar jak zdejmowaa to z Meli. - Przesya ci ukony bardzo unione. - Gupi! Myli, e go poznam na ulicy, jak mi si bdzie kania. - Nie lubisz go? - pytaa przygadzajc powich-rzone wosy przed wielkim zwierciadem, stojcym pomidzy dwoma olbrzymimi sztucznymi palmami, w jakie cay przedpokj by ozdobiony. - Nie cierpi, bo ojciec chwali go ktregodnia przed Fabciem, a zreszt i Will go nie cierpi. Pikna lala! - Wilhelm jest? - S wszyscy i wszyscy si nudz oczekujc na ciebie. - A Wysocki? - zapytaa ciszej i troch niepewnie. - Jest i przysiga, e my si cay przed sam wizyt. Syszysz, cay. - Przecie nie bdziemy sprawdza... - Musimy wierzy na sowo - przygryza usta. Ujy si pod rce i szy przez szereg pokojw zalanych mrokiem nadchodzcego wieczoru, umeblowanych z nadzwyczajnym przepychem. - Co robisz. Ra? - Nudz si i udaj przed gomi, e mnie bawi. a ty? - Nic nie udaj przed nikim i take si nudz. - Okropne ycie! - szepna Ra z westchnieniem. - I dokd si to ma cign?- Ty wiesz najlepiej dokd, do mierci chyba. - Ach, co ja bym daa, ebym si moga zakocha. co ja bym daa. - Siebie i miliony w dodatku. - Chciaa powiedzie: miliony i siebie w dodatku -powiedziaa cierpko a drwico. - Ra! - szepna Mela z wyrzutem. - No, cicho, cicho! - ucaowaa j serdecznie. Weszy do niewielkiego pokoju, zupenie czarnego, bo meble, obicia cian, portiery, wszystko byo pokryte czarnym pluszem lub czarn matow farb. Pokj robi wraenie kaplicy przedpogrzebowej. Dwch zupenie nagich przegitych w ty olbrzymw z ciemnego brzu unosio w herkulesowych rkach nad gow wielkie gazie dziwacznie poskrcanych storczykw o krysztaowych biaych kwiatach, z ktrych myo na pokj elektryczne wiato. Na czarnych kanapkach i fotelikach niskich siedziao kilka osb w milczeniu i w najswobodniejszych pozach, a nawet jeden z mczyzn lea na dywanie, pokrywajcym ca posadzk; dywan by take czarny, mia tylko w rodku wyhaftowany olbrzymi bukiet czerwonych storczykw, ktre niby potworne, dziwaczne, powyginane robaki zdaway si peza po pokoju. - Will, na przywitanie Meli mgby wywrci kozioka -zawoaa Ra. Wilhelm Muller, olbrzymi jasnowosy drab, w obcisym kostiumie cyklisty, podnis siz fotelu, rzuci na dywan, przekrci si trzy razy w powietrzu z wpraw gimnastyka zawodowego i stan na rodku pokoju, kaniajc si po cyrkowemu. - Brawo, Miiller! - zawoa lecy na dywanie pod oknem zapalajc papierosa. - Mela, chod mnie pocaowa - mwia rozronita panna, leca na niskim biegunowym krze-le, leniwie nadstawiajc policzek. Mela j pocaowaa i usiada na kanapie obok Wysockiego, ktry pochylony nad ma, szczup, row blondynk, trzymajc nogi na taburecie, szepta po cichu i co chwila otrzepywa klapy, chowaw gb rkaww do brudne mankiety, wykrca energicznie wsiki blond i dowodzi: - Z punktu wanie feministycznego nie powinno by adnych rnic prawnych pomidzy kobiet a mczyzn. - No tak, ale ty, Mieciek, jeste nudny! - skarya si aonie blondynka. - Nie witasz si ze mn, Mieciek! - szepna Mela. - Przepraszam pani, panna Fela wanie nie da si przekona. - Wysocki paci podwjn kar; Meli powiedzia pani, a Feli panna, pa, Mieciek! - woaa Ra przyskakujc do niego. - Zapac, Ra, zaraz zapac - zacz si rozpina i szuka po wszystkich kieszeniach. - Mieciek, nie rozpinaj no si zupenie, to nie jest zabawne - szczebiotaa Fela. - Ja za ciebie zapac, jeli nie masz pienidzy. - Dzikuj ci, Mela, pienidze mam, byem dzisiaj w nocy wzywany do chorego. - Ra, dlaczego ja si potrzebuj nudzi? -jkna Toni z fotelu biegunowego. - Will, zabaw Toni, syszysz, prniaku! - Nie chc, musz si przecign, bo mniekrzy boli. - Dlaczego ciebie boli krzy? - Toni, jego z tych samych powodw boli krzy co ciebie - miaa si Fela. - Trzeba go wymasaowa. - Ja bym chciaa mie twoj fotografi, Will, ty dzisiaj mocno wygldasz - szepnaRa, w jej szarych wielkich oczach zaczy skrzy si zielonawe byski, przygryza usta bardzo szerokie i wskie, co niby kresa czerwona przecinay jej twarz dug, biaoprzeroczyst, okolon nimbem najczystszej miedzi, wosami rozdzielonymi na rodku gowy i zaczesanymi na skronie i na uszy, e tylko ich rowe koce migotay olbrzymimi szafirami, oprawnymi w brylanty. - Fotografujcie mnie w takiej pozie - woakadc si wznak na dywanie i z rkami podwinitymi pod gow lea w caej swejdugoci, miejc si dwicznym, wesoym miechem. - Sidcie, dziewczynki; obok mnie! Chodcie, sikorki! - On jest zupenie dzisiaj adny - szepna Toni pochylajc si nad jego jasn, mod, typowo niemiecka twarz. - On jest mdy - woaa Fela. Wolisz Wysockiego? - Kiedy Wysocki ma takie cienkie nogi. Cicho.Fela, nie gadaj gupstw. - Dlaczego? - No, wprost dlatego, e nie wypada. - Moja Ra, dlaczego nie wypada? Ja wiem, co mczyni opowiadaj o nas, mniewszystko Bernard rnwi, on mi opowiada taki jeden zabawny kawa, e umieraam ze miechu. - Powiedz go, Fela - szepna Toni ziewajcz nudw. - Maa, jak opowiesz przy mnie, to ci ju nigdy nic nie opowiem - zaoponowa Bernard, lecy na dywanie. - On si wstydzi! ha, ha, ha! - zerwaa si z kanapki, zacza biega po pokoju jak wariatka, przewracaa sprzty, zataczaa si na Toni. - Fela, co ty wyrabiasz? - Ja si nudz. Ra, ja si wciekam z nudw. Usiada na stosie pluszowych czarnych poduszek, jakie jej podsun lokaj. - Skd ty, Willu, masz t szram? - pytaa wodzc palcem dugim i cienkim po czerwonej prdze, przecinajcej mu twarz od ucha do maych rozstrzpionych wsikw. - Od szabli - odpowiedzia usiujc zapa jej, palec zbami. - O kobiet? - Tak. Niech Bernard opowie, on mi sekundowa tak gono, e wszystkie bumsy berliskie wiedziay o tej sprawie. - Powiedz, Bernard. - Dajcie mi spokj, nie mam czasu - mrukn Bernard, przewrci si z boku nawznak i patrzy w sufit, po ktrym leciay za zotym wozem Aurory gromady nagich, skrzydlatych nimf; pali papierosa za papierosem, ktre mu podawa i zapala stojcy w drzwiach lokaj, ubrany w czerwon francusk liberi - zreszt, to sprawa za bardzo skandaliczna. - Will, umawialimy si przecie, zawizujc nasze zebranie, e mamy mwi sobie wszystko, wszystko - mwia Toni przysuwajc si bliej z fotelem. - Mw, Wilhelm, wyjd za ciebie za m w nagrod - rozmiaa si dziwnie. - A ja bym ci wzi, Ra, ty masz w sobie grubego diaba. - I jeszcze grubszy posag - rzucia drwico. - Kiedy to takie nudne! Will, zrb wini, mj drogi, zrb wini! - jczaa Toni przecigajc si w fotelu z tak si, a wielki guzik, imitujcy kame, oderwa si jej od stanika. Czua si tak znudzon bezbrzenie, e aosnym gosem prosia wci uparcie, jak dziecko: - Zrb wini, Will, zrb wini! Wilhelm stan na czworakach, wygi grzbiet i zacz w krtkich sztywnych podskokach, doskonale imitujcych ruchy starej wini, oblatywa pokj, pokwikujc od czasu do czasu. Toni zanosia si szalonym miechem. Ra klaskaa w donie z caych si, a Fela bia pitami o dywan i trzsa si z radoci. Krtkie jej wosy rozplatay si i niby jasn wiech zakryy jej twarz row, rozbawion niesychanie. Mela rzucaa poduszkami w Mullera rwnie porwana ogln wesooci, a Muller po kadym uderzeniu podskakiwa, wyrzuca zabawnie tylnymi nogami i kwicza przecigle, wreszcie zmczony zacz si wypaczonym grzbietem czochra o nogi Ry, wreszcie pooy sina rodku dywanu, wycign nogi i zupenie niby winia zmczona chrzka, mrucza i pokwikiwa jak przez sen. - Nieporwnany! Wyborny! - woay z uniesieniem rozbawione panny. Wysocki wytrzeszczonymi oczami, zdumiony, przypatrywa si po raz pierwszy tej cyrkowej zabawie znudzonych milionerek; zapomnia strzepywa klapy, nie wciska mankietw w rkawy, nie krci wsikw, tylko wodzi oczami po twarzach kobiet i mrukn z obrzydzeniem: - Bazen. - Z jakiego punktu? - zapytaa Mela, ktra najpierw si uspokoia. - Ze wszystkich ludzkich punktw - odpowiedzia twardo i podnis si ogldajc za kapeluszem, w ktry Fela prbowaa wsadzi obydwie nogi. - Uciekasz, Mieciek? - pytaa zdumiona jegosurowym spojrzeniem. - Musz i, bo musz si wstydzi tego, e jestem czowiekiem. - Francois, otworzy wszystkie drzwi, bo obraone czowieczestwo wychodzi - woa drwico Bernard, ktry przez cay czas popisw Mullera lea najspokojniej i pali papierosy. - Ra, Mieciek si obrazi i chce wyj, nie pozwl mu. - Mieciek, zosta. Co ci si stao? dlaczego? - Dlatego, e ja nie mam czasu, przyrzekem komu, e przyjd - tumaczy si mikko, usiujc cign swj biedny cylinder z ng Feli. - Mieciek, zosta, prosz ci bardzo, przecie obiecae mnie odprowadzi do domu - szeptaa gorco Mela i blad jej twarz pokry rumieniec wzruszenia. Pozosta, ale siedzia chmurny i nawet nie odpowiada na drwice uwagi Bernarda ani na burszowskie dowcipy Mullera, ktry znowu si pooy u ng Ry. Zapanowaa zupena cisza. Elektryczno drgaa w krysztaowych kwiatach i mya bkitnawym pyem wiata na pokj, na matowe czarne ciany, z ktrych niby bkitne oczy patrzyy cztery woskie akwarele, oprawne w aksamitne czarne ramy, zawieszone na jedwabnych sznurach, na te znudzone prniactwem gowy, co tawymi plamami odcinay si od czarnego ta cian i mebli, skrzyy si na ozdobach pianina z zielonawego brzu, stojcego w jednym rogu, ktre z odkryt klawiatur byo podobne do jakiego potworu, poyskujcego dugimi, tawymikami. Przez zamknite okiennice wewntrzne i zapuszczone cikie czarne portiery nie dochodziy z miasta adne gosy prcz huczcego, sabego szmeru i drga bezdwicznych, co niby ledwo wyczute bicie pulsu rozleway si po pokoju. Dym, jaki ustawicznie puszcza kbami Bernard, snu si sinawym, rzadkim obokiem; przysania zoty wz Aurory i nimfy nagie niby najciesz bengalin, opada, czepia si cian i dar si w dugie wkna o plusze, i wypywa do dalszych pokojw drzwiami, w ktrych, niby ostry krzyk w tej czarnej symfonii, czerwienia si jaskrawo liberia lokaja, gotowego na kade skinienie. - Ra, ja si nudz, ja si miertelnie nudz - zajczaa Toni. - A ja si bawi wesoo - zacza woa Fela podrzucajc nog cylinder Miecia. - Ja si bawi najlepiej, bo wcale nie potrzebuj zabawy -powiedzia ironicznie Bernard. - Francois, ka dawa herbat! - rzucia Ra, - Ra, nie chod, ja ci dokocz kawa. Unis si na okciu i szepta, caujc raz po raz rowy koniec ucha. - Nie ugry mi kolczyka! Za mocno! Masz takie gorce usta! -szeptaa przechylajc gow ku niemu, zagryza usta, a spod przymknitych, cikich, sinawych powiek zaczy si skrzy zielonawe byski. - Ze strachu zacz si egna - szepn goniej Will. - C to - on katolik? - Nie, ale co to szkodzi si zabezpieczy. Wysuchaa reszty kawau i nie rozemiaasi znudzona. - Wilhelm, ty jeste dobry, kochany - mwia gaszczc go po twarzy - ale twojeanegdoty s za bardzo berliskie, nudne i gupie. Ja zaraz przyjd, a tymczasem moe, Bernard, co zagrasz. Bernard powsta, pchn nog taburet do pianina i zacz ze wciek brawur gra trzeci figur kadryla. Ocknli wszyscy z milczenia i nudy. Wilhelm podnis si i zacz taczy trzeci figur z Fel, taczyli kontredansa z zaciciem kankana, wosy Feli trzsy sijak pk somy na wichurze, zasaniay jej oczy. opaday a na brod, fruway za ni,odgarniaa je rk i taczya do upadego. Toni leaa w fotelu i znudzonym wzrokiem gonia za ruchami Willa. Lokaj ustawia z boku mae hebanowe stoliczki inkrustowane wytwornie perow mas i kad zastaw do herbaty. Ra przecigna si leniwie i utykajc, i koyszc szerokimi biodrami sza ku drzwiom i zatrzymaa si chwil przy Wysockim, ktry pgosem mwi: - Sowo pani daj, e to nie dekadencja, to jest zupenie co innego. - C to jest zatem? - pytaa Mela, przytrzymujc Wysockiemu rce, eby nie mg otrzepywa si .i wpycha mankietw.- Ja bym chciaa by dekadentk. Mieciek, czy ja mog by dekadentk? Mieciek, ja chc by dekadentk, bo ja si nudz - woaa Toni. - To jest tylko prniactwo, pochodzce ze zbytku czasu i zbytku pienidzy! Nuda jest chorob bogaczw. Ty, Mela, nudzisz si. Ra si nudzi, Toni si nudzi, Fela si nudzi, no i z wami nudz si te dwa bawany, a poza wami poowa crek i on milionerw nudzi si. Wszystko was nudzi, bo wszystko mie moecie, co kupi mona.Was nic nie obchodzi, chcecie si tylko , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAOP|cPr cQ>cR*WS@/-cTm=bawi, a najszalesza zabawa koczy si rwnie nud. Z punktu socjalnego... - Mieciek, ale ty o mnie le nie mylisz? - przerwaa gadzc mu rce. - Nie robi wyjtkw, zreszt tak samo naleysz do rasy zdegenerowanej, ze wszystkich ras najbardziej odbiegej od natury, a to si mci na was samych. - Suchaj go, Mela, on ci uczenie bdzie dowodzi ze wszystkich znanych sobie punktw, e najwiksz zbrodni na wieciejest posiada majtek. - Usid, Ra, przy nas. - Zaraz przyjd, zajrz do ojca. Wysza i z przedpokoju ju owietlonego elektrycznymi yrandolami posza na gr do gabinetu ojca, w ktrym byo prawie ciemno. Szaja Mendelsohn okryty w rytualne szaty do modlitwy, z obnaon lew rk, okrcon paskami, siedzia na rodku pokoju, modli si pgosem i pochyla powanie. W dwch oknach stao dwch starych, z siwymi brodami piewakw bniczych, okrytych w takie same rytualne zasony w biae i czarne pasy i wpatrzeni w ostatnie rowe brzaski dnia, jakie si barwiy na szarym tle nieba, kiwali si ustawicznie piewajc jak dziwnie namitn i dziwnie smtn psalmodi. Gosy byy nabrzmiae skarg i blem i niby gosy trb miedzianych brzmiay wrzaskliw aoci, to huczay guch rozpacz, wybuchay jkiem beznadziejnym, wznosiy si krzykiem ostrym, przejmujcym, ktry dugo drga w ciszy mieszkania; to znowu zniali gosy do szeptu i pyna duga sodka melodia jakby fletw piewajcych w wielkiej ciszy ogrodw kwitncych, wrd cieniw dyszcych aromatami ambry, w pnie penym ekstatycznych marze mioci, przez ktre wiy si akcenty wyrane tsknot i westchnie, jakby do palmowych ogrodw Jeruzalem, do pustyni smutnych i nieobjtych, do palcych arw soca, do ojczyzny straconej, a tak kochanej. Pochylali si coraz rytmiczniej, oczy im gorzay ekstaz i dugie siwe brody trzsy si ze wzruszenia. Poryway ich wasne gosy i te rytmy pieww, co si rozleway z ich piersi na pusty, cichy, omroczony po-kj, i kay, prosiy, bagay, drgay skarg przepojon niedol i sawiy dobro i moc Pana nad pany. Poza oknami panowaa, cisza. Wielkie koszary robotnicze po drugiej stronie ulicy, wprost okien gabinetu, zaczy byska wiatami na wszystkich pitrach, a z drugiej strony okien, bo gabinet by w naroniku, czerni si park zbit gstw wierkw, ktre przedzielay paac od fabryk, i bieliy si w zmroku pomidzy niskimi krzewami gazo-nw paty nie roztopionego jeszcze niegu. Na wprost Szai siedzcego w porodku, byo wielkie narone okno, ktrym leciay jego spojrzenia i zaczepiay si o olbrzymiekontury fabryk, najeone kominami i naronikami, podobnymi do baszt redniowiecznych. Szaja modli si gorco, ale nie mg ani nachwil oderwa wzroku od tych murw potnych, zlewajcych si coraz bardziej z noc nadchodzc; wida byo w dali jej ciemny paszcz, otulajcy miasto, i jej pogodn, cich twarz, patrzc milionami gwiazd. piew cign si do zupenej nocy. piewacy zapakowali modlitewne szaty w aksamitne worki, na ktrych lniy si wyszyte zotem jakie hebrajskie zgoski. - Masz, Mendel, rubla! Da mu srebrny pienidz, ktry piewak oglda zacz troskliwie pod oknem. - Zobacz, to jest prawdziwy rubel! A tobie, Abraam, to ja zapac dzisiaj tylko siedemdziesit pi kopiejek, tobie si dzisiaj nie chciao, ty symulowa piewanie. Chciae oszuka mnie i Pana Boga? piewak popatrzy penymi ez i ekstazy oczami na Szaj, wzi rulon miedziakw, rzek cicho pozdrowienie i wyszed bez szelestu. Ra cay czas staa przy drzwiach i suchaa tych pieww z takim uczuciem, e co chwila powstrzymywaa si, aby nie parskn miechem. Skoro tylko wyszli piewacy, nacisna guzik i wiato elektryczne zalao pokj. - Ra! - Potrzeba ci czego? - pytaa siadajc na porczy fotelu przy ojcu. - Nie. Twoje gocie przyszy? - S wszyscy. - Bawi si dobrze? Zacz gaska j po wosach. - Nie bardzo. Nawet Muller nudny dzisiaj. - Czemu ich trzymasz, przecie my moemymie goci wesoych. Chcesz, to ja Stanisawowi dam not, eby poszuka, w odzi nie brak ludzi wesoych. Po co si masz nudzi za wasne pienidze. A Wysocki, co to za czowiek? - Doktor, to taki inny, zupenie nie dzki czowiek, on ma arystokratyczn rodzin, jego matka jest z hrabiw, on ma herby. - Tylko nie ma ich na czym nosi. Podoba ci si? - Dosy, bo jest niepodobny do naszych i bardzo uczony. - Uczony? Pogadzi wspaniaym ruchem brod i sucha u-waniej. - On napisa ksik, za ktr mu jaki uniwersytet w Niemczech da zoty medal. - Duy medal? - Nie wiem. Zymna pogardliwie ramionami. - My do szpitala bdziemy potrzebowa doktora, ja bym go wzi, jak on taki uczony. - Duo pacisz? - Pac. Ale tu nie o to chodzi, miaby du praktyk i suyby w mojej firmie, to samo warto pienidze. Powiedz mu, niech jutro przyjdzie do kantoru. Ja lubi pomaga ludziom uczonym. - Kazae Stanisawowi zaprosi do nas Borowieckiego? - Ra, ja ci mwiem, e Borowiecki jest czowiek Bucholca, a ja Bucholcowi i wszystkiemu, co jest jego, ycz wszystkich nieszcz. Niech on zbankrutuje i pjdzie suy. Ja przez tegozodzieja, przez tego Szwaba, co on do Polski psami przyjecha i na nas zrobi pienidze, niech on zmarnieje do dziesitegopokolenia, ja przez niego chory jestem cigle, mnie serce boli, on mnie cigle okrada. A ten Borowiecki to .jego jest najgorszy Szwab! - wykrzykn z nienawici. - Ale przecie to Polak. - Polak, adny Polak, co jak zacz drukowa swoje bojki, to mi poow towaru zwrcili z Rosji, powiedzieli, e paskudztwo, e Bucholca lepszy. To Polak tak robi! on psuje handel, on tym gupim chamom daje takie desenie i kolory, co by je wzia kada hrabina, po co to? na co? Co ja straciem przez niego! co straciem, co stracili nasi! Przez niego, co stracili te biedne tkacze! on zjad starego Fiszbina, onzjad trzydzieci innych firm. Ty mi nie mw o nim, bo mnie wszystko w rodku boli, jak sobie ich przypomn. On jest gorszy od najgorszego Niemca, bo jeszcze z Niemcem mona pohandlowa, a on jest pan, on jest wielki dziedzic! - plun z pogard i nienawici. - Przysa ci herbat? - Pojad do Stanisawa na herbat, zawiozJulci zabawki, ktre mi dzisiaj przysali z Parya. Ra pocaowaa ojca w policzek i wysza. Szaja si podnis, zakrci wiato, bo lubi oszczdza na wszystkim, i chodzi pociemnym zupenie pokoju. Chodzi i myla o wiecznej swojej zmorze - o Bucholcu. On go nienawidzi ca potg ydowskiego fanatyzmu; nienawidzi jako fabrykanta-wspzawodnika, ktrego nie mg przewyszy niczym. Bucholc zawsze i wszdzie by pierwszym itego mu wanie nie mg darowa Szaja, on, ktry si czu pierwsz firm dzk, ktry by przewodnikiem tej masy ydowskiej, jaka go otaczaa bawochwalczym uwielbieniem, mioci i czci ndzarzy zahipnotyzowanych milionami, jakie rosy w jego rkach z szybkoci lawiny nienej. Przed czterdziestu laty, pamita dobrze teczasy, gdy Bucholc szed ju do milionw, on zaczyna karier jako subiekt jakiego ndznego kramu na Starym Miecie, ze specjalnoci nawoywania i cignicia kupujcych, od noszenia paczek do domw, uprztania czasami sklepu i trotuaru przed nim. Wystawa cae miesice na trotuarze. arty przez mrozy, moczony przez deszcze, palony przez skwary, popychany przez przechodniw, zawsze prawie godnyi obdarty, zawsze ochrypnity od nawoywa, bez pienidzy, sypiajcy za rubla miesicznie w jakiej strasznej norzendzy ydowskiej, jakich peno po miastach. Potem znikn nagle z trotuaru, na ktrym y. Zjawi si po paru latach nieobecnoci na bruku dzkim i nikt go nie pozna. Przyjecha z troch pienidzy i zacz prowadzi interes na wasn rk. Umiechn si w tej chwili z politowaniem do tamtych czasw, przypomnia sobie ten ndzny wz, ktrym rozwozi towar po wsiach okolicznych, tego konia, ktrego pasa nad drogami albo w zboach chopskich, t sta okropn ndz, jaka go wci ara, bo z pidziesiciu rubli kapitau, wliczajc w to wz i konia, musia ywi siebie, konia, on i dzieci. Potem te pierwsze warsztaty tkackie, jakiezaoy, te tysice drobnych oszustw na wadze surowego materiau, jaki wydawa tkaczom biorcym robot do domu, na miarze, na wasnym i swej rodziny odkach, na wszystkim - nim zaryzykowa wydzierawi jak opuszczon fabryczk. On pierwszy, gdy mu i zaczo, pozaprowadza agentw po miasteczkach, sam nie spa, nie jada, nie y, robi tylko i oszczdza. On pierwszy dawa na kredyt kademu, kto tylko chcia, i sam zacz obraca kredytem, bo Bucholc i niemieccy fabrykanci dzcy posugiwali si na stary sposb - gotwk. On pierwszy rozpocz robi tandet, obnia jako produkcji dzkiej, ktra dojego czasw cieszya si dobr opini. On prawie pierwszy wprowadzi, rozwin iudoskonali cay system wyzysku wszystkich i wszystkiego. Po poarze, jaki go dotkn, postawi wasn fabryk na tysic ludzi. Stan na fundamentach. A szczcie szo za nim nieodstpnie; dziesitki tysicy, setki, miliony zaczy pyn ze wszystkich stron do jego kas; szy z paskich dworw, z chaup chopskich, z przeartych brudem miasteczek, ze stolic, ze stepw, z gr odlegych, pyny coraz szerszymi strumieniami i Szaja rs i potnia. Tracili inni, umierali, padali przez nieszczcia i klski oglne, Szaja sta twardo, cigle stare pawilony paliy si, a nowe i potniejsze powstaway i ssay coraz potniej ziemi, materiay, ludzi, mzgi, konkurentw i przerabiay to wszystko na miliony dla Szai. Bucholc zawsze by wikszym, nie mg go przecign. Szaja rs i wstawaa w nim coraz silniejsza dza pokonania Bucholca, on kadego rubla, jakiego zarobi tamten, liczy za ukradziony i wydarty sobie, y tchimeryczn nadziej, e go przeronie, eprzeronie wszystkich, e ujrzy si tak wielkim nad odzi jak ten komin potny odmaszyn gwnych, ktry potworn sylwetkmajaczy teraz w nocy, e zostanie krlemtej odzi. Bucholc wci by pierwszym, z nim si liczya opinia kraju, jego sowo rwnao si monecie brzczcej, u niego szukano rady i inicjatywy w wielu kwestiach oglniejszych, jego towary miay najlepsz mark, jego otacza pewien szacunek, gdy tymczasem Sza-j nawet rwni mu szwindlami obrzucali pogard i nienawici. Szaja nie mg tego zrozumie, zdawao mu si, e Bucholc obdziera go nie tylko z pienidzy, ze wszystkiego, czego pragn dla siebie, obdziera go z zaszczytu panowania nad tym morzem kominw. Nienawidzi go za to jeszcze wicej. Chodzi wci po ciemnym pokoju, spoglda przez szyby na fabryki, to na domy robotnikw owietlone jak latarnie i przystan. Zaoy okulary i zacz patrze na trzecie pitro domu stojcego wprost paacu, w trzy mocno owietlone okna, poza ktrymi migotay czarne sylwetki ludzi. Otworzy lufcik i sucha. Drcy gos skrzypiec piewa jakiego sentymentalnego walca, wtrowaa mu jkliwie wiolonczela, to muzyka cicha, a natomiast wybucha gwar kilkunastu gosw i miech rozlewa si kaskad bujn na cich ulic razem z brzkiem szklanek i talerzy. Bawiono si wesoo. Szaja nacisn guzik elektryczny na lokaja. - Kto tam mieszka? - zapyta ostro, wskazujc na okna. - Zaraz si dowiem, janie panie. - Ja jestem chory, a oni si bawi! Za co oni si bawi? Skd oni maj na zabaw? - myla zirytowany, nie mogc oderwa wzroku od tych okien. - Dom E, trzecie pitro, pidziesity szsty numer, mieszka tam Ernest Ramisz, majster z pitej sali tkackiej - recytowa prdko lokaj. - Dobrze. Pjdziesz i powiesz, eby przestali gra, bo ja spa nie mog, e ja sobie nie ycz, coby oni si bawili. Ka konie zaoy. Ernest Ramisz musi za duo bra, kiedy go sta na zabawy - powtarza wraajc sobie w pami to nazwisko. Rozdzia VIII - Przyjad w tej chwili. Do widzenia - odpowiada ze zoci Borowiecki do telefonu, bo Lucy go prosia, aby natychmiast przyjecha do lasku Milscha, bo ma niesychanie wany interes. - Na taki czas jecha do lasku! Wariatka, jak Boga kocham -szepta ze zoci. Od szstej bowiem siedzia w kantorze, niemia ani chwili wolnego czasu, chodzi do fabryki pilnowa drukowania nowych deseni, jedzi do centralnego biura w kwestii naduy, jakie Bucholc odkry w gwnym magazynie, lata, pisa, wydawatysice polece, tysice spraw kotowao mu si w mzgu, tysice ludzi czekao na jego dyspozycje, setki maszyn oczekiway rozkazw, kci si z Bucholcem, by zdenerwowany do tego kilkodniowym oczekiwaniem na telegram od Moryca, jak stoi bawena, by zmczony prac, tym strasznym codziennym jarzmem, jakie wyrczajc Knolla wzi na swj kark, oguszony rozmiarami i iloci interesw, jakie musia prowadzi, a tu jeszcze ta wariatka woa go gdzie za miasto na schadzk. Irytowa si coraz bardziej. Nie mia nawet dzisiaj czasu wypi herbaty, bo Bucholc, chocia chory, kaza si zanie do kantoru z fotelem, do wszystkiego si wtrca, krzycza na wszystkich i rozsiewa tylko strach i zamieszanie pomidzy urzdnikami. - Panie Borowiecki - zawoa siedzc z obwinitymi nogami, w wytartej futrzanej czapce na gowie i z kijem na kolanach. - Zatelefonuj pan do Marksa, eby nie dawa ani za rubla towaru Milnerowi w Warszawie. On mia u nas kredyt i za duo ju jest winien, a mam wanie not o nim,e bardzo prdko idzie do plajty. Borowiecki zatelefonowa i przeglda jakie potne kolumny cyfr. - Panie Horn! Sprawd pan ten fracht, tam jest omyka, kolej pobraa za duo. musieliz innego numeru taryfy policzy - zawoa do Horna, ktry ju od kilku dni, to jest od niedzieli, zosta przeniesiony na danie Bucnolca z podrcznego kantoru drukarni i blichu do jego osobistego. Horn bardzo blady, z oczami zaczerwienionymi zmczeniem i bezsennoci, rachowa sinymi ustami machinalnie, myli si, nie mg skupi uwagi, kolumny cyfr taczyy mu przed oczami niby kb sadzy. Ziewa cigle i znudzonym wzrokiem spoglda na zegar, czeka z utsknieniem poudnia. - Tej babie, ktr pan protegujesz, niech dadz dwiecie rubli i niech idzie si zapi. Ona caa ze swoimi szczeniakami niewarta pidziesiciu! - To wydzia prawny zaatwi t spraw? - Tak, ona musi nas pokwitowa urzdownie. Bauer, dopilnuj tej sprawy, niech si to skoczy nareszcie, bo bab jeszcze kto namwi, eby nas zaskarya do sdu. Horn pochyli niej gow, aby ukry zoliwy, tryumfujcy umiech. - Pan prezes ma konie w domu? - Potrzebne panu, to pan bierz, bierz pan, ile razy potrzeba. Zaraz zatelefonuj do stajni. Kundel, popchnij - krzykn na lokaja, ktry popchn fotel pod telefon, funkcjonujcy w obrbie fabryk jego. - Stajnia! - krzykn dzwonic gwatownie. - Powz natychmiast do paacu. Ile razy zada koni pan Borowiecki - przyjeda! Bucholc mwi, kundlu! - krzykn w odpowiedzi telefonistce, zapytujcej si, kto mwi. Lokaj z powrotem przysun go do biurka i stan z boku. - Horn, sid pan przy mnie, podyktuj. Pansi prdzej ruszaj, kiedy ja mwi do pana - krzykn ze zoci. Horn zagryz tylko usta, usiad i pisa po dyktandzie, ktre mu szybko rzuca Bucholcnie przestajc zaatwia rwnoczenie innych interesw i krzyczc chwilami; - Pan nie pij! Ja panu nie za spanie pac -i mocno stuka kijem w podog. Horna tak to irytowao, taki by zreszt dzisiaj zniecierpliwiony, e z trudem hamowa wybuch, wrza cay. Telefon zacz dzwoni. - Baron Oskar Meyer pyta si, czy zastanie za p godziny pana prezesa? - Panie Borowiecki, powiedz mu pan, e nie przyjmuj nikogo, le w ku. Karol odtelefonowa natychmiast i sucha znowu. - Czego on jeszcze chce? - Mwi, e ma wany, osobisty interes. - Nie przyjmuj! - zakrzycza. - Baron Oskar Meyer moe mie wany interes do mojego psa, a nie do mnie. Kundel! Cham! - mrucza w przystankach dyktanda. Nie cierpia bowiem Meyera i kpi lko , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAUPcV cW cX* cY74najgoniej w odzi z barostwa, jakie sobie kupi w Niemczech Meyer, dawny jego tkacki robotnik, a dzisiaj fabrykant wyrobw wenianych, rozporzdzajcy milionami. - Spiesz si pan! - zawoa ze zoci na Horna. - Obu rkami pisa nie umiem. - Co to znaczy? - Nie mog prdzej pisa, ni pisz. Bucholc dyktowa dalej i wolniej nieco, bo Horn, jakby na zo, pisa niesychanie wolno i coraz mocniej ciga brwi z gniewu. W kantorze zrobio si cicho. Borowiecki ju w palcie sta przed oknem i niecierpliwie czeka na konie. Urzdnicy z przykutymi do pulpitw twarzami, pracowali gorczkowo, bojc sigoniej oddycha lub sowo zamieni ze sob ze wzgldu na obecno Bucholca, ktry wszystkich przejmowa strachem prcz jednego Bauera, starego przyjaciela ipowiernika prezesa, tego samego, ktry musia zakomunikowa tajemnie ow depesz Zukerowi, jak kombinowa Karol. Konie wreszcie przyszy i za wychodzcym piesznie Borowieckim zawoa Bucholc: - Zajrzyj pan jeszcze po przyjedzie. Nie odpowiedzia nic, tylko zakl po cichu,bo by tak zmordowany robot i tym wyczekiwaniem denerwujcym na depesz od Moryca, e upada wprost ze zmczenia.Kaza stangretowi jecha do lasku Milscha. Przed starym browarem, olbrzymim budynkiem, na p zrujnowanym, ktry nibytrup lea ju za miastem, kaza zatrzyma konie i zaczeka na siebie. Obszed te opuszczone mury z powybijanymi oknami, bez drzwi, bez bram,z dachami pozapadanymi, ze cianami porozwalanymi, co si rud ceg rozsypyway w grzskie boto, obszed jakie parkany osaniajce skady i po rozmikym zagonie, zapadajc po kostki wboto wszed do tak zwanego lasku Milscha.- Niech diabli wezm histeryczki! - kl coraz energiczniej, bo gliniasta rozmika ziemia tak oblepiaa mu obuwie, e z trudem wyciga nogi - ro-mantyczka jerozolimska! - dodawa ze zoci, bo czu si miesznym w tej roli kochanka, zmuszonego po bocie lecie na schadzk gdzie a na drugi koniec miasta, do lasu, w marcu! Dzie by pospny, chmury pyny nisko nad ziemia i rozsczay si z wolna w drobny, przenikliwy deszcz, d tona w brudnych, prawie czarnych oparach i dymach, ktre leay niby opona nad miastem, jakby si wspierajc na tysicachkominw. Borowiecki przystan chwil pod cianami restauracji letniej, przypierajcej do lasu, ktra teraz bya zamknita, okna miay kagace okiennic, wielkie werendy byy zapchane stoami i krzesami i drzwi pozabijane deskami, tylko pomidzy nagimi drzewami, nad ccymi si wirem uliczkami bieliy si nie posprztane awki, zarzucone gnijcymi limi. Ciszej byo za t zason, ale e std nic nie mg dojrze, zapuci si w lasek. Lasek by ndzny, wierkowy i kona powoli, zabijao go ssiedztwo fabryk, te niezliczone studnie, wiercone coraz gbiej,ktre obsuszay okoliczne grunta i zabieray drzewom wszelk wilgo, i ta rzeczka odpyww ciekw fabrycznych, co niby rnokolorowa wstga przewijaa si pomidzy pokymi drzewami, wsczaa rozkad w te potne organizmy iroztaczaa dokoa zabjcze miazmaty. Pod oson drzew, na drkach lea jeszcze nieg, a drog, ktr zim nikt nie jedzi, a chodzili tylko robotnicy z pobliskich wsi. cigny si gbokie lady stp, wycinite w zielonawym przemikym niegu, Borowiecki lizga si po bocie i po niegu,potyka si o korzenie drzew i szed w gb, nie mogc nigdzie dojrze Lucy. Zirytowany bezowocnym poszukiwaniem i zimnem, i t wilgoci przejmujc, mia juzawrci do powozu, gdy zza grubszego drzewa, gdzie staa zaczajona, rzucia mu si na szyj Lucy, i z tak gwatownoci, e mu zrzucia kapelusz na ziemi. - Kocham ci, Karl! - szeptaa caujc go namitnie. Odpowiedzia na pocaunek, ale nie rzek nic, bo mu si chciao kl ze zoci. Uja go pod rami i spacerowali tak pomidzy drzewami, po rozkwaszonym, olizgym gruncie. Las szumia jako smutnie i gucho i trzsna nich razem z igami schncych wierkwdeszcz, co z szelestem coraz goniejszymtrzepa w gazie. Lucy rozmawiaa niestrudzenie, przeplatajc rozmow pocaunkami i pieszczotliwym, kocim przytulaniem si do niego. Paplaa jak dzieciak o wszystkim, przeskakiwaa z przedmiotu na przedmiot, nie koczc jednego zdania zaczynaa drugie pocaunkiem. Wybuchaa wesoym, szczerym miechem za najlejszym powodem. Wygldaa przy tym przelicznie, w jakim pwiosennym angielskim kostiumie, w wielkiej futrzanej pelerynie czarnej, z konierzem a la Medicis z pir strusich, w ogromnym czarnym kapeluszu, spod ktregojej cudowne oczy wieciy si jak dwa szafiry. Porywao j to romantyczne spotkanie z kochankiem. Nie chciaa si z nim spotka w miecie, bopragna nadzwyczajnoci jakiej bd, pragna niepokoju, dreszczu emocji. Wymylia wic to spotkanie w lesie i terazsi nim rozkoszowaa ca swoj dusz znudzon, nie zwracajc nawet uwagi na milczenie Karola, ktry odpowiada zaledwiemonosylabami i czsto spoglda na zegarek. Co j to obchodzio, by przy niej, czasem oddawa pocaunek tak namitnie, e a biaaw mg zachodziy jej oczy, moga mu mwi o swojej mioci, moga rzuca mu si co chwila w ramiona i moga uczuwa to sodkie zdenerwowanie, przesycone obaw, aby ich kto nie spostrzeg. Ogldaa si co chwila z przestrachem na wszystkie strony, a gdy drzewa zaszumiaygoniej lub wrony z krzykiem zryway si z drzew i leciay ku miastu, przytulaa si do niego z krzykiem przeraenia i trzsa si caa, e musia rozwiewa jej obawy pocaunkami i zapewnieniami, e s zupenie bezpieczni. - Karl, masz rewolwer? - zapytaa. - Mam. - Wyjmij, mj zoty, mj jedyny. Widzisz, bd si czu bezpieczniejsz. Nie daby mnie, prawda? - szeptaa, przycinita do niego. - O, moesz by pewn. Ale czego si boisz.- Ja nie wiem czego, ale si bardzo boj, bardzo - i oczy jej biegay szybko po lesie. - Tutaj nie ma zbjcw, daj ci sowo. - Gdzie tam, czytaam niedawno, e w tymlesie zabili powracajcego z roboty robotnika, wiem z pewnoci, e tutaj zabijaj -wstrzsna si nerwowo. - Bd spokojn, przy mnie nic ci si zego nie stanie. - Wiem, ty musisz by bardzo odwany. Kocham ci, Karl, pocauj mnie, tylko mocno, mocno. Zacz j caowa. - Cicho! - zawoaa odrywajc usta od jegoust. - Kto woa! Nikt nie woa, las szumia i pochyla si wolno i automatycznie, wysokie drzewa zdaway si koronami rozmiata kby mgie, co pyny z pl coraz chyej i coraz niklejsze, bo deszcz poczyna pada rzsisty i sypa si na las niby grube ziarno, i bbni z oskotem w blaszane dachy restauracji. Karol rozoy parasol i stanli pod drzewem, ktre ich nieco ochraniao. - Zamoczysz si, bardzo mi al, e na tak pogod jeste wystawiona. - Karl, ja to bardzo lubi. Zdja rkawiczk i wystawia dug bia rk na deszcz. - Jeszcze si przezibisz i rozchorujesz. - To byoby dobrze, leaabym w ku i mogabym cigle, cigle myle o tobie. - Tak, ale ja nie mgbym ci wtedy widzie. - O, to nie chc. Ju cae trzy dni ci nie widziaam i nie mogam wytrzyma, musiaam koniecznie z tob si spotka. A ty czy mylae o mnie? - Musiaem, bo nie potrafiem myle o czym innym. - Jak to dobrze. Czy ty mnie jeszcze kochasz, Karl? - Kocham, wtpisz? - Wierz ci, e bdziesz mnie kocha zawsze. - Zawsze. Usiowa zmikczy gos i twarzy nada ton szczliwoci, ale nie bardzo mu si to udawao, bo kamaszki mu przemiky, miapene kalosze wody i bota, a zreszt tyle jeszcze dzisiaj roboty. Byli ze sob z godzin i zdecydowaa si dopiero do powrotu, gdy jej twarz i rce tak zziby, e musia je rozgrzewa pocaunkami, a przy rozstaniu, kiedy zapyta, czy istotnie miaa tak wany interes, o ktrym telefonowaa, rzucia simu na szyj. - Kocham ci, chciaam ci to powiedzie, chciaam ci widzie! Odesza wreszcie i powracaa po kilka razy, eby si raz jeszcze poegna i raz jeszcze zapewni go o swojej mioci i prosi, eby si nie wychyla z lasu, pki nie wsidzie do powozu czekajcego w uliczce obstawionej parkanami. wistawki obiadowe zaczynay przecina powietrze ze wszystkich stron, gdy si wydosta do powozu i prawie galopem pojecha do kantoru. Zasta tylko Bucholca i Horna, bo reszta jusi rozproszya na obiad. - Pan za mocno akcentujesz swoje sowa - szepta Bucholc wycigajc si w fotelu. - Nie umiem inaczej mwi - warcza Horn.- Potrzeba, eby si pan nauczy, bo ja tego nie znosz. - To mi jest Schwam-druber, panie prezesie- mwi prawie spokojnie, tylko usta mu drgay nerwowo, a niebieskie oczy pociemniay nagle. - Do kogo to pan mwisz? - podnis nieco gos. - Do pana prezesa. - Panie Horn, ja pana ostrzegam, bo ja za wiele cierpliwoci nie mam, ja panu... - Nie potrzebuj wiedzie, czy pan jest cierpliwy, czy nie, to mnie nie obchodzi. - Nie przerywaj pan, kiedy ja mwi, kiedyBucholc mwi! - Nie widz przyczyny, dlaczego nie moe by cicho Bucholc, kiedy Horn mwi. Bucholc zerwa si, ale tylko sykn z blu,gadzi przez chwil okrcone nogi i oddycha ciko, przykry powiekami oczy,zo nim trzsa, ale milcza, bo chcia panowa nad sob. Horn, ktry z ca wiadomoci i nawet z pewn metod rozdrania go coraz bardziej, zoy ksigi, najspokojniej zabra swoje owki, gumy i obsadki, owin je w papier i schowa do kieszeni. Robi to wszystko bardzo wolno i spogldana Borowieckiego, ktry zdumiony jego zachowaniem i t niesychan ktni, nie wiedzia, co zrobi ze sob. Nie mg wzi strony Horna, bo nie wiedzia, o co im poszo, a zreszt nie ujby si i tak zanim, bo wicej go obchodzi Bucholc. Patrza wic zgorszony na Horna, ktry spokojnie kad kalosze i umiecha si sinymi z irytacji ustami. - Pan u mnie miejsca nie masz, ja pana wyrzucam - szepn Bucholc. - Ja sobie robi grub nieprzyzwoito z pana i z paskiego miejsca. Wsadza drugi kalosz. - Prcz tego ka ci wyrzuci za drzwi. - Sprbuj, chamie! - krzykn ubierajc si piesznie w palto. - Kundel, za drzwi z nim! - szepn jeszczeciszej Bucholc, ciskajc nerwowo kij. - Daj spokj, August, nie prbuj, bo tobie razem z twoim panem nadami eber. - Verflucht! Za drzwi z nim! - zakrzycza. - Milcze zodzieju! - rykn Horn chwytajc za jaki ciki stoek i gotw by bi, gdyby go by ktokolwiek dotkn. - Milcze, ty szwabska mordo! ty szakalu! - rzuci stokiem pod biurko i wyszed, trzasnwszy tak silnie drzwiami, a wszystkie szyby z nich wyleciay. Borowiecki wysun si ju przedtem. Bucholc opad z jkiem, nieprzytomny prawie z gniewu, mia tyle tylko si, e nacisn guzik elektryczny i przyduszonym,ochrypym gosem szepn: - Policja! Duga cisza zapanowaa w pustym kantorze. Lokaj sta bez ruchu przestraszony i nie wiedzia, co robi, patrzy na twarz sin Bucholca i na wykrzywione z blu usta, ktry oprzytomnia wreszcie, otworzy oczy, popatrzy na pusty kantor, poprawi si w fotelu i po dugiej chwili zawoa agodnie:- August! Lokaj podszed ze strachem, bo jak tylko woa po imieniu i udawa agodnego, wtedy by na j straszniejszy m. - Gdzie pan Horn? - Janie pan go wyrzuci, to i poszed. - Dobrze. A gdzie pan Borowiecki? - Zajrza tylko i zaraz wyszed, musia ina obiad, bo ju po dwunastej, fabryki dosy dawno gwizday na poudnie - przeciga umylnie odpowiedzi. - Dobrze. Sta z boku. Lokaj drgn, ale wypeni rozkaz. - Sucham! - rzek bardzo pokornym gosem. - Kazaem ci wyrzuci tego psa, dlaczego nie suchae, co? - Janie panie on sam wyszed - zacz situmaczy ze zami. - Milcze! - krzykn i uderzy go z caej siy kijem przez twarz. August bezwiednie cofn si w ty. - Stj, chod bliej! I gdy lokaj pod wpywem strachu znowu si przysun, przytrzyma go za rk i potnie oboy kijami. August nie prbowa si nawet wydziera, odwrci tylko twarz, eby ukry zy, ktre mu si strumieniem lay po wygolonych policzkach, a gdy Bucholc przesta go bi miertelnie zmczony i lea w fotelu jczc, zacz obwija mu nogi we flanele, ktre si pozsuway podczas gwatownych porusze. Karol tymczasem, nie chcc by wiadkiem awantury, wynis si i pojecha na obiad. Jada w tak zwanej "kolonii" na Spacerowej. "Koloni" skadao kilkanacie kobiet, Polek, wyrzuconych przez los z rnych czci Kraju na bruk dzki. Byy to przewanie rozbitki yciowe: wdowy, eks-obywatelki ziemskie, eks-kapitalistki, eks-panie, stare panny i mode dziewczyny, ktre przyszy tutaj szuka pracy. Bieda je poczya i bieda wyrwnaa pomidzy nimi rne towarzysko-kastowe nierwnoci. Zajmoway na ulicy Spacerowej cae pitrourzdzone na sposb hotelowy, korytarz bieg wzdu caego mieszkania i koczy si przy wielkim naronym pokoju, sucym za wspln dla wszystkich jadalni. Karol i Moryc jadali tam obiady razem z kilkoma kolegami. Przyszed spniony nieco, bo wielki okrgy st by ju obsadzony stoownikami. Jedzono popiesznie w milczeniu, nikt nie mia czasu na pogawdk, a wszyscy co chwila podnosili gowy i nasuchiwali, czy nie odzywaj si ju wistawki. Karol usiad obok tej barokowej, ktra w sobot przewodniczya w loy, ucisn kilka rk w milczeniu, kiwn kilka razy gow dalej siedzcym i zabra si do jedzenia. - Horna nie byo jeszcze? - zapyta kto przez st pani apiskiej. - Spnia si jako dzisiaj - szepna. - Przyjdzie dopiero wieczorem - poinformowaa moda dziewczyna z obcitymi krtko wosami, ktre co chwila odgarniaa z czoa. - Dlaczego, Kama? - Mia dzisiaj zrobi awantur Bucholcowi i wymwi mu miejsce. - Mwi Kamie o tym? - zapyta ywo Karol.- Taki plan mia. - On nigdy, jak widz, nie robi nic bez planu- chodzca metoda. - Zawzity Niemczyk! - O, pan Sierpiski nazywa Horna Niemczykiem, ciociu! -zaprotestowaa Kama. - Nie tylko zawzity, on ma nawet w gniewie metod. - Ba, widziaem go raz, jak u nas w kantorze kci si z Mullerem. - A ja przed chwil zostawiem go w podobnej sytuacji z Bucholcem. - Co si stao, panie Karolu? - zawoaa ywo Kama i przybiega do Borowieckiego, zanurzya mu we wosach swoj drobn, dziecinn jeszcze rczk i pocigajc go zagow, woaa rozpieszczonym gosikiem: -Ciociu, niech pan Karol powie! Kilka gw podnioso si znad talerzy. - Przy mnie nic si nie stao jeszcze, a co po moim wyjciu - nie wiem. Szo na ostro. Horn z ca serdecznoci przekonywa Bucholca, e jest zodziejem i szwabsk mord. - Ha, ha, ha, brawo Horn, dzielny chopak. - Szlachecka krew, panie dobrodzieju, tak czy owak, a zawsze si pokae - mrucza Sierpiski ukontentowany, obcierajc potne, wyczernione wsy. - A ja pana kocham, bo pan jest porzdny szlachcic, prawda, ciociu? - A ja Kam, panie dobrodziejski, take... - Kocham tak czy owak - dokoczya Kama ze miechem. - Nie tyle ma Horn dzielnoci, ile zwykego,bezmylnego zawadiactwa - powiedzia Karol niechtnie. - Zabraniamy tak mwi o Hornie - woay kobiety spogldajc na Kam, ktra pucia gow Karola, odsuna si gwatownie i rozczerwieniona, a paajcymi oczami mierzya go gniewnie. - Nie odwoam, com powiedzia, i nie przestan tego dalej dowodzi. Chcia rzuci miejsce - mg; mia jakie pretensjedo Bucholca, mg je wyuszczy; z Bucholcern atwiej si porozumie ni z innymi, bo Bucholc ma rozum. Ale po co byo robi podobn awantur, chyba tylko dla popisu, eby o nim w odzi mwiono. Tak, chopaczki bd podziwia jego miao i odwag. Wielkie bohaterstwo - nawymyla choremu czowiekowi. Bucholc mu tego nigdy aie daruje, bdzie si na nim mci do mierci, on ma dobr pami. - O, to niedugo, dziki Bogu, bo on podobnobardzo chory -zawoaa z uniesieniem Kama. - Karna, co ty wygadujesz? - A zreszt fig mu zrobi. Horn pojedzie do Warszawy, do domu i bdzie sobie kpi z Bucholca. Prawda, ciociu? - A co nawymyla Szwabowi, to mu nikt tego nie odbierze. bowiem Meyera i kpi lko , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAZP c[[ c\NUc]*'c^82- Bucholc ma dugie rce, dostan i do Warszawy. Znajdzie sposb zwrcenia na niego uwagi, zrobi tak, jak zrobi Muller z Obrbskim, i Horn moe si dobrze przechodzi, bdzie mia czas. wistawka gdzie niedaleko rozlega si przeraliwie. - Krzeczkowski, to twj sowik ci wabi - zamia si ktry. - Niechaj straci gos - szepn wysoki, chudy blondyn w okularach, podnis si i wyszed z popiechem. - Czy istotnie szo tak ostro, panie Karolu? - pytaa pani Stefania, przysiadajc si do niego, rwnie dzisiaj liliowa, jak i w sobot bya w teatrze. - Wicej jak ostro, bo Horn gotw by si rzuci na Bucholca. - Zuch chopak, panie dobrodziejski, trzebabyo Szwaba przytrzyma za czupryn i potem tak i owak, z jednej i z drugiej strony nafasonowa. - Panie Sierpiski, to nie sprawa z ratajem.- A c to, wiadomo, panie dobrodziejski, e Bucholc traktuje wszystkich jak psw. Psiakrew - zatka gwatownie usta. -Przepraszam panie dobrodziejki, zapomniaem si, ale moje bydl ju na mnie ryczy - mwi piesznie, caowa wszystkie kobiety w rce z popiechem, bo gruby, huczcy wist przedziera si przezszyby i woa go do roboty. I tak prdko po kolei odrywali si od stou,rzucali nie dokoczony obiad, kiwali gowami nie majc czasu na inne poegnania i wybiegali ubierajc si ju w palta na schodach, i lecieli do fabryk, porywani tymi wistami, co jak kanonada rozlegay si nad miastem i zwoyway do pracy. Kady zna gos swojej wistawki i kady usyszawszy ten nienawistny gos, rzuca wszystko i bieg, aby si tylko nie spni. Borowiecki tylko nie zwaa na to i Malinowski, mody technik z biura Szai, ktry wci milcza, jad i w przerwach pisa co szybko w notesie lecym obok talerza, czasem powczy zielonymi oczami po twarzy pani Stefanii, wzdycha cicho, przegarnia wosy i krci gaki z chleba, ktrym si nastpnie dugo przypatrywa. Twarz mia blad jak surowy perkal, zupenie popielate wosy i wsy, no i te dziwne oczy zielone, ktre cigle zmieniay kolor. Zwraca zawsze ogln uwag, bo by bardzo pikny i bardzo niemiay, i bardzo zamknity w sobie. - Ciociu, czy pan Malinowski mwi co dzisiaj? - zapytaa Kama, ktra ze szczegln sympati torturowaa go codziennie. apiska nic nie odpowiedziaa, zajta rozmow z Borowieckim, a Malinowski opuci oczy i umiechn si dziwnie sodko i znowu co pisa w notesie. I kobiety, siedzce przy stole, zaczy z wolna podnosi si i wychodzi, kada z nich bowiem pracowaa w jakim interesie. Dzwonek zadwicza w przedpokoju z gwatownoci. - To mj Mateusz, telegram! - zawoa Karol, znajcy dobrze sposb dzwonienia famulusa, ktry istotnie wszed zaraz, niosc telegram od Moryca. - To przyszo dopiro i zaraz jezdem - meldowa. - A to niech zawsze wyciera nogi w przedpokoju, jeli to ma zabocone buty! - komenderowaa energicznie Karna. Borowiecki, nie zwaajc na ciekawe spojrzenia, usun si pod okno i czyta: ...Dobrze. Knoll, Zuker, J. Mendelsohn - kupuj. Pierwsz parti wysaem rano. Zwo do mnie. Pitnacie procent droej. Zapasy mae. Za tydzie powrc", Karol chciwie przeczyta ten telegram i nie mg ukry zadowolenia. - Dobre wiadomoci, panie Karolu? - zapytaa pani Stefania patrzc si liliowymioczami w jego rozjanion twarz. - Bardzo dobre! - Od narzeczonej! - wykrzykna Kama. - Tylko od Moryca z Hamburga. adna narzeczo-na. Niech Karna bdzie grzeczna, to wyswatam za Moryca. - ydziak, nie chc, nie chc - woaa tupic nogami. - No, to za Bauma. Kamy ju nie byo w pokoju. Zacz si egna z pozostaymi. - Ju przecie pana gwizdawki nie woaj. - Pomimo to dzisiaj mi pilniej ni kiedykolwiek. - Prawda, pan dla nas nigdy nie ma czasu, ju trzy niedziele z rzdu nie byo pana wieczorem - lekki wyrzut brzmia w jej gosie. - Pani Stefanio, nie miem wierzy nawet, e brak mj zauwaono, nie jestem tak zarozumiaym, ale jestem pewny, e opuszczajc te wieczory straciem daleko wicej ni pani, daleko wicej. - Kto to wie? - szepna cicho, podajc mu rk na poegnanie, ktr on ucaowa bardzo mocno i wyszed. W przedpokoju zastpia mu drog Kama. - Panie Karolu, ja mam do pana bardzo wielk prob, bardzo wielk, bardzo... - Sucham i z gry obiecuj wszystko speni. Niech dziecko prosi. Kama nie patrzya na niego; te krtkie czarne wosy, poskrcane w piercionki, zasoniy jej cae czoo, nie odgarniaa ich wcale, oparta plecami o drzwi, z pistkami zacinitymi, zbieraa dugo caswoj odwag. - Niech pan nie przeladuje Horna, niech mupan pomoe. On wart tego, on taki dobry, taki szlachetny, a jemu tak le w odzi, takle, jego nikt nic lubi i wszyscy si z niego miej, a ja tego nie chc, mnie to tak bardzo boli, ja bym tak pragna, Jezus Maria... ja tego nie chc! -wykrzykna wybuchajc paczem i ucieka do saloniku, gubic jeden pantofel z nogi. - Dziecko si kocha - pomyla, posta chwil, podnis pantofelek i poszed z nimdo saloniku, otworzy drzwi i stan zdumiony. Karna w poczochach tylko gonia naokoo stou maego biaego bonoczyka, ktry z pantoflem w zbach biega dookoa. miaa si do rozpuku i koniecznie usiowaa go zapa, ale mdry pies umia si jej zawsze wykrci w ostatniej chwili iuciec, a gdy zwalniaa pogo, kad pantofelek i szczeka wesoo. - Picolo, daj Kamie, suchaj Kamy, Picolo - woaa do niego, zdradziecko si podsuwajc, ale pies przeczuwa manewr, chwyta w zby pantofel i ucieka. - Za to ja Kamie oddaj zgub, chocia mgbym miao zatrzyma. - Ciociu! - zawoaa przestraszona, przykucajc na rodku pokoju, aby ukry nogi. Postawi pantofelek na pododze i wyszed szczerze rozbawiony. Pobieg do kantoru Moryca obejrze skady, gdzie miaa by adowana bawena.Powracajc natkn si na Kozowskiego, tego operetkowego warszawiaka, poznanegou Murraya. - Bon jour, dyrektorze - zawoa wycigajc rk w eleganckiej czerwonej rkawiczce. - Morgen! - Pjd z panem kawaek. Zsun gak laski cylinder nieco w ty. - A i owszem, bdzie mi przyjemniej. Jake interesa? - wietnie, ma si wie. Pomys doskonay ju mam, szukam tylko pienidzy. Rzepa, niefacetka, o! - zawoa wykrcajc si za jak kobiet i z ukontentowaniem nasun sobie lask cylinder mocno na czoo. - C to, w tej brany chcesz pan pracowa? - Nie zrobibym na tym w odzi adnego interesu. Wczoraj dopiero spotkaem pierwsz adn kobiet w odzi, ma si wie, e musi by nietutejsza do tego. - S i w odzi adne kobiety. - Sowo honoru, e tego nie powiem. A przecie cigle jestem na miecie, cigle szukam, no bo ma si wie - bez kobiet, i dotego piknych, nie rozumiem ycia. - No, a ta wczorajsza? - wywabia go Karol, bo go facet zacz interesowa i bawi. - Aha, zaraz. Id Piotrkowsk, powracaemz Grandu. Patrz, wali wprost na mnie jaka niewiasta. Kostium - szyk, buzia - caca, figura -zacna, wosy - smoa, oczy -szafir przykopcony, biodra - wal czwrk, wzrost - grzeczny, a jake. No, smok, nie kobieta! A usta, no, mwi dyrektorowi, dwa najwspanialsze zraziki. - Musia pan jeszcze nie je obiadu? - przerwa mu Karol. - Dlaczego? - zapyta ostro, zsuwajc cylinder w ty. - e panu przyszo takie kulinarne porwnanie. - Z dyrektora wesoy pasaer! - zawoa i po przyjacielsku klepn go w brzuch. - Ma si wie, wykrciem z miejsca i wal za ni. Ona furt idzie, a ja za ni. Za Nowym Rynkiem, tam na dole, boto byo na trotuarze, wic moja facetka parasolik podpach, sukieneczk w obie rczki i jazda dalej! U! frajd miaem zacn, nki wprostboskie, mona by bucik caowa. Obejrzaem j ze wszystkich bokw, a ta wci udaje, e mnie nie widzi. Wyprzedziem i stanem przed jak wystaw, a kiedy nadchodzia, patrz si wjej oczy. Umiechna si cudownie, buchno na mnie jak z pieca, spalia mnie oczami. Idziemy dalej, ona naprzd, a ja krok w krok za ni. Kto to moe by? Za bardzo ostentacyjnie nie zwraca na mnie uwagi, to co podejrzanego, A e ja mam pewn metod, podug ktrej oceniam kobiety, wic zaczynam j oglda na fest. Pozory miaa wielkiej wytwornoci, ale zobaczyem, e uczesana bya niedbale, to pierwszy minus; kapelusz miaa z pewnoci paryski, to znowu plus; kostium drogi, wena w najlepszym gatunku, solidnie zrobiony i dobrze przystosowany doobecnej pory, to plus drugi; ale patrz lepiej i nad bucikami rudziej zwyke, ordynarne fil de cosy: to mnie zmieszao, powinna bya mie jedwab - to minus powjny! - Pan pracowa w damskim interesie? - przerwa mu ironicznie. - Nie, ale ja si znam na tych rzeczach, badaem je metodycznie, ja, panie, po sposobie ubrania, po szczegach garderoby poznaj: kto? skd? ile? - Wic kt bya owa pikno? Nie powiedzia mu, e z opisu pozna Zukerow. - Ot nie wiem, pierwszy raz zawioda mnie metoda. Kapelusz i twarz miaa kobiety z towarzystwa - milionerki; suknia osoby zamonej - powozowa; fil de cosy - to znowu co: nauczycielki, ony urzdnika,maego kupca; spdniczka spodnia, bo to zobaczyem, z tej glasy jedwabnej, w tanim gatunku - uszaby, ale c, kiedy bya ozdobiona bawenianymi koronkami. Uwaa dyrektor - bawenianymi! - akcentowa prawie ze zgroz. - C to oznacza? - Tandet, panie, trotuarow facetk, a w najlepszym razie wystrojonego parzygnata. To mnie dobio. Nie przedstawia ju dla mnie adnego interesu. Obejrzaem j po raz ostatni, musiaa si obrazi, bo opucia sukni w boto i przesza na drug stron ulicy. - No i pan za ni znowu poszede? - Nie, panie, nie warto byo. Gdybym si myli w poprzedniej ocenie, to to spuszczenie sukni i zamiatanie ni bota samo ju wystarczyo, aby mnie przekona, e to zwyka dzka fldra. adna warszawska szwaczka nawet tego nie zrobi, raz, e maj adne nogi i lubi jepokazywa, a po drugie - boci suknie... fe!... Skrzywi si pogardliwie i przystan. - Do widzenia. Musz tutaj wstpi - rzuci mu Karol i aby si go pozby, wstpi na rogu pasau Meyera do cukierni. Przyszo mu zaraz na myl, eby "kolonii" sprawi uciech. Kupi wielk tac ciastek, pudeko cukierkw i doczy nastpujcy bilet pod adresem Kamy: "Niechaj dziecko nie pacze i cukierkami podzieli si z Picolem, moe drugi raz nie bdzie krad pantofelka, i bdzie pewne, eten niegodziwy Karol zrobi wszystko, co tylko bdzie mona, dla H." Wszystko to kaza posa na Spacerow. - Niechaj i one zarobi co na moim interesie - szepn wychodzc na ulic. By tak zadowolony z siebie i ze wiata, e kania si na lewo i na prawo licznym znajomym pieszcym z obiadw do fabryk i kantorw i z pewn pobaliwoci spoglda na Kozowskiego, ktry po drugiej stronie ulicy szed za jakimi kobietami i co chwila zaglda im w oczy. Wyda mu si miesznym, w palcie na ksztat najzwyklejszego worka, z majtkamijasnymi, ostentacyjnie zawinitymi z wierokcia nad lakierkami, i cylindrem na tyle gowy, i z t ruchliw niesychanie twarz,podobn do mopsika. Trotuary byy literalnie zapchane robotnikami biegncymi z popiechem do fabryk na gos tych niezliczonych wistawek, ktre przedzieray powietrze; niektrzy biegnc dojadali jeszcze obiadw. Stukot drewnianych podeszew zapeni caulic klekotem, ktry si rozprasza razemz t fa zakopconych, czarnych, wyndzniaych i obdartych robotnikw po bramach i bocznych uliczkach. Bokiem ulicy szed jaki ubogi pogrzeb. Biaa trumienk, z niebieskim krzyem porodku, nioso czterech czarno ubranychwyrostkw za kocielnym, ktry w niebieskiej pelerynce, zgarbiony z przekrzywion ys gow, nis krzy czapic si sennie po olbrzymim bocie; zatrumienk kilkoro dzieci pod parasolami szo przy samym trotuarze. bo ich co chwila doroki, powozy i olbrzymie platformy naadowane towarem spdzay ze rodka ulicy i obryzgiway czarnym lepkim botem trumienk, ktr co chwila obcieraa fartuchem jaka stara kobieta. Nikt nie mia czasu zwraca uwagi na pogrzeb, czasem tylko jaki robotnik uchyli czapki albo robotnica przeegnaa si pobonie, westchna - i biegli dalej, porywani, tymi wistami, co jak ostrza zimne pruy powietrze cikie, szare, przesycone dymami, ktre strugami brudnymi buchay z niezliczonych kominw, dary si o dachy i napeniay ulice trudnym do zniesienia zapachem. Borowiecki przystan ogldajc si za dorok, aby prdzej znale si w kantorze, gdy zobaczy, e mu si kaniajz przejedajcego powozu. To Mada Mullerz bratem, ktry w czerwonej burszowskicjczapeczce, z zielono-czerwon wstg korporacji przez piersi i z wielkim czarnympudlem na kolanach siedzia rozwalony w powozie. O kilkanacie krokw dalej powz przystan przy trotuarze. Mada z umiechem zwrcia si do Borowieckiego. - Panie, a obiecane tytuy ksiek! To pan taki sowny? -zacza zaraz po przywitaniusi. Borowiecki patrzy w jej zotawe oczy.- Przyznaj sic szczerze do zapomnienia, ale e sio poprawi i dzisiaj jeszcze pani przysze, przyrzekam uroczycie. - Nie wierz, dam solidniejszego zapewnienia - szczebiotaa wesoo. - Gotw si jestem na to podpisa. - Mao! Podpis niewiele kosztuje - miaa si, rozbawiona humorem, z jakim kad rk na piersiach i obiecywa. - Wic opatrz swj podpis yrem jakiej firmy wielkiej. - Chyba pani Likiertowej - zawoaa prdkoischowaa szybko twarz w jedwabn mufk,przestraszona wasnymi sowami, ktre si jej niechccy wyrway. - Mwi jej tyle razy, e gupia, to mi nie chce wierzy - zamrucza Wilhelm. - Gdzie pan idzie? - zacza znowu, chcc naprawi ze, jakie zrobia, i podniosa twarz zaczerwienion jak burak. - Do roboty - odpowiedzia swobodnie, chocia ta wzmianka o Likiertowej zabolaago mocno. - Podwieziemy pana, dobrze, Mada? - O, z przyjemnoci. Pan si przecie zgodzi? - Siadam w miejsce odpowiedzi. - Wilhelm, sid razem z psem, a panu ustp miejsca - zawoaa energicznie. - Dzikuj, usid sobie nisko, bd mg wygodniej patrzy; liczny pies. - Trzy tysice marek kosztuje. By medalowany na wystawie i przedstawiany Capriviemu. - A wic psia znakomito! - Zy pies, szczeka na mnie i podar mi zupenie nowy fartuszek. - I pani go nie ukaraa za tak zbrodni? - Daby mi Wilhelm go bi. - A pastwo gdzie jedziecie? - Mada co ogldaa w Salonie Artystycznym, pewnie znowu kupuje jaki gupi malunek. A ja chciaem swojego Cezara przewie troch, bo si nudzi w domu, zupenie jak i ja. - Kiedy pan wraca do Berlina? Mada zacza si mia bardzo gono i szczerze. - Od miesica ju wyjeda i co dzie o to kci si z pap. - Cicho, Mada, kiedy gupia jeste, to nie podno kwesty j, ktrych nie rozumiesz - zacz mwi zirytowany, a mu owa kresana twarzy poczerwieniaa. Wyprostowa swj olbrzymi korpus i siedzia chmurny. - Prosz pana, czy ja panu take si wydaj gupi? Tak mi o tym wszyscy w domu mwi i tak cigle, e w kocu ja sama bd musiaa uwierzy. A pomimo to wiem na przykad, e Wilhelm narobi dugw w Berlinie, papa ich paci nie chce, i dlatego siedzi w odzi - mwia zoliwie, patrzc na brata. - Ha, ha, ha, jak on ma zabawn min. - Mada, bo zejd i pjd prosto powiedzie fatrowi, co ty wygadujesz. - A zejd, bdzie nam wygodniej z panem Borowieckim. Ale pan mi nie odpowiedzia. - Bo takie pytanie musi pozosta bez odpowiedzi. - Nie chce pan powiedzie mi prawdy. - Bo, ja w tym wypadku, tej prawdy nie znam. - Kiedy mie bd tytuy? - Przyszl pani jeszcze dzisiaj. - Nie wierz. Wol, aby je pan przynis sam za kar. - Jeli to kara, to c dopiero bdzie za wspaniaa nagroda! - Dostanie pan dobrej kawy! - powiedziaa naiwnie. Wilhelm parskn gonym miechem, a Cezar zacz szczeka. - Czy ja powiedziaam jakie gupstwo? - pytaa czerwienic si z niepokoju. - Pan Wilhelm mieje si z psa, o, widzi pani, jaki zabawny. - Pan dobry chopak, to papa nawet mwi i wszyscy u nas w domu prcz Wilhelma. era i kpi lko , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AA_P c` cacb) cc74- Mada! - Dobrze mi tak z pastwem, i bardzo mi al, e to ju moja fabryka. Dzikuj i mwi do widzenia. - Czekamy na pana w niedziel po poudniu. - Pamitam i auj, e ta niedziela nie jestjutro, we czwartek. Mada rozemiaa si wesoo i rzucia na niego bardzo serdeczne spojrzenie. Sta chwil na trotuarze i widzia, e kilka razy odwracaa si za nim. - Czemu to Anka nie ma miliona! Szkoda... - pomyla biegnc do fabryki, ktra ju po obiadowym odpoczynku bya w caym zwykym szalonym ruchu. Z bocznych zabudowa wyjecha oddzia stray ogniowej ochotniczej. Wozy, sikawki,beczki wyjeday w wielkim porzdku i z popiechem ogromnym leciay, a boto otwierao si do dna pod uderzeniem k i kopyt koskich; na platformach robotnicy zamienieni w straakw mundurowali si popiesznie. - Gdzie si pali, panie Rychter? - zapyta Karol naczelnika stray jednego z dyrektorw przdzalni, ktrego szwajcar fabryczny w swojej izbie ciga pasem i upina. - Pali si Albert Grosman! cigaje pan lepiej - krzycza na szwajcara, ktry nie mg zmieci jego potnego brzucha w mundur straacki, nieco za ciasny, bo a przy dopinaniu odlatyway guziki. - Dawno? - Od p godziny, ale ju pono wszystko sipali. Mocniej, panie Szmit. - I dlatego ten popiech? - Grosglik telefonowa do starego, proszc na wszystko, aby na zo Grunspanowi niepozwoli si spali cieciowi. - Dlaczego? Aha, chc go zrujnowa. - To ju trzeci ogie dzisiaj. - Fabryki? - A tak. - Odbijaj straty na bankructwach ostatnich. - Niech ich pioruny spal, kajdaniarzy, psiakrew, oni zarabiaj, a my jak psy z wywieszonymi ozorami ze zmczenia latamyod poaru do poaru. - Co pan chcesz, to im potrzebne do zamknicia bilansu. - Do widzenia! Uf, pkn, jak Boga kocham! -- wykrzykn siadajc do oczekujcej przed bram doroki i zaraz z miejsca ruszy galopem za wodami stray, ktre pokryte byszczcymi kaskami straakw, niby samowarami, widne ju byy w grze ulicy. - Ho! ho! sezon si zaczyna gorcy - szepn i pobieg do telefonu, aby powiedzie Maksowi Baumowi o telegramie Moryca. Jeszcze nie odszed, kiedy go znowu przywoa dzwonek. Mwi Trawiski, e zaraz przyjedzie z bardzo pilnym interesem. - Czekam ci w drukarni - odpowiedzia i pobieg w gb fabryki. Wpad pomidzy nieustannie krce wzki,maszyny w ruchu, stosy materiaw, ktresi snuy we wszystkie kierunki sal jak wstgi rnokolorowe nigdy si nie koczce, w ten las transmisyj, pasw, k, ludzi, turkotu piekielnego, par, co jak oboki podnosiy si znad pralni; chaosu spltanych szumw, drga, krzykw, chrzstw, energii rozdrganej i szalejcej,ktra porywaa wszystko i wszystkich i zdawa-a si to rozsadza potne mury fabryki szalonym nateniem; zatopi si zupenie w tym dzikim, porywajcym yciu fabryki. Przebiega sale, oglda towary, wydawa rozkazy i lecia dalej, do innych sal, zapomniawszy zupenie o wszystkim, co niebyo w zwizku z fabryk. Po tym ogromnym wyczerpaniu nerwowym dni ostatnich czu ulg i z rozkosz da siporywa tej strasznej masie siy nagromadzonej dookoa. Wyczerpanie ustpowao, a natomiast czu si coraz bardziej spokojnym i zrwnowaonym wrd tego pieka fabryki,jakby wchania w siebie te niezliczone prdy energii ludzi i maszyn, co biy w niego ze wszystkich stron. Obszed wszystkie sale i powrci do "kuchni". Murray w maym gabinecie, rozdzielonym od "kuchni" oszklonym przeforsztowaniem, robi jakie prby na maej maszynie drukarskiej. Prba si nie udawaa, bo farba rozlewaa si na materiale i zalewaa dese. Anglik by wcieky, umiecha si sodko, ale twarz mia szar ze wzburzenia i wyszczerza niby buldog dugie te zby. Wyciera rce o fartuch, jakim by opasany, i kl coraz ciszej. - Od poudnia si morduj i nie mog wydoby barwnika! Borowiecki zaj si prac energicznie, ale mu przerwa Trawiski, ktry by tak zakopotany, e si zapomnia przywita, proszc zaraz od progu o chwil odosobnionej rozmowy. - Chodmy do magazynu walcw, tam nie manikogo. I poprowadzi go idc przodem. Trawiski szed jak nieprzytomny. Niebieskimi oczami bdzi po fabryce nic nie widzc; wychuda, pikna twarz napitnowana bya trosk i jakby zastyga w wyrazie goryczy, jaka wyzieraa mu z wpadnitych oczw i z kta ust, nie przykrytych maymi blond wsikami. By dawnym koleg i przyjacielem Karola, a obecnie wacicielem dosy duej przdzalni baweny. - Mwe, co? - szepn Karol wprowadzajc go do wielkiej wysokiej sali, zastawionej rzdami wysokich pek elaznych, byszczcych szeregami miedzianych walcw drukarskich, podobnychdo potnych zwojw papirusw, okrytych niby hieroglifami wypukymi deseniami, ktrymi drukowano materiay. - Zaraz ci bd mwi - szepn siadajc na jakiej pace. Zdj kapelusz, opar gow o cian i chwil tak siedzia w milczeniu zbierajc siy do mwienia. - Chory jeste? Wygldasz bardzo mizernie.- Jake bankrut moe wyglda inaczej! - mwi z gorycz. - C si stao, znowu ci kto zarwa? - Gorzej, bo znowu le i teraz pewnie bez powstania. - Co ty mwisz? - wykrzykn udajc zdumienie, bo ju wiedzia o zachwianiu siTrawiskiego. - Ten krach, co wzi mocniejszych, co w tej chwili pali Grosmana, nie oszczdzi i mnie. Mam weksle patne w sobot, a na tomam weksle wystawione przez tych zbankrutowanych, czyli nie mam nic. W sobot s patne. Nie zapac - to i po wszystkim. Niech diabli wezm takie szczcie. Trzeci ju raz stoj na brzegu ruiny, ale jak si teraz ju stocz, to bez powstania. - Ile masz paci? - Pitnacie tysicy rubli! - I dla takiej marnej sumy pada? - Suma ndzna, ale ja tej sumy nie mam. Chciaem poyczy - nie mog; nikt teraz wodzi gotwki nie ma, zrobi si taki popoch, e wczoraj Grosglik odmwi dwudziestu tysicy Rozenbergowi. To najlepiej mwi. Nikt, aden prawie bank niechce najsolidniejszych weksli dyskontowa, wszyscy si bol. bo d si trzsie i co troch kto si zwala w d. Na czym si to skoczy! A do tego sezon okropny! Ja mam przdzy gotowej w skadzie za dziesi tysicy i pies si o ni nie pyta, stali odbiorcy zmniejszyli do poowy produkcj, a ja robi dalej musz, paci ludziom musz, y musz i pcha t maszyn. bo jak stanie na chwil - to ju pomnie. Jest le, a tu przychodz te bankructwa i dorzynaj mnie do reszty. Co za czasy! Na ca fabryk, na tyle maszyn,na moj osobist uczciwo do tego, nie mona poyczy pitnastu tysicy rubli. - Prbowae u Bucholca, on wczoraj podpar Wolkmana. - Bo zrobi to na zo Szai, a zreszt, niemog za nie i i prosi tego Szwaba o pomoc. Brzydz si nim, to by mi wprost ubliao. C z tego, kiedy by ci to niewtpliwie uratowao. A nie, on wie, co ja o nim myl. Mgbym ci u niego pomc. Dzikuj ci, nie mog. to byoby nie tylko wbrew moim zasadom, ale to byoby wprost wistwem i ponieniem i o pomoc do czowieka, ktrego si nienawidzii ktremu si wprost lego nie enuje wyraa. Szlachecka logika - rzek niecierpliwie Karolzapalajc papierosa. - Mam tylko jedn, nie jest to logika szlachecka, ale logika zwykej etyki uczciwego czowieka. - Nie zapominaj, e jeste w odzi. A widz, e wci zapominasz, e zdaje ci si, i prowadzisz interes wpord cywilizowanych ludzi rodkowej Europy. d to las, to puszcza - masz mocne pazury, to id miao i bezwzgldnie du blinich, bo inaczej oni ci zdusz, wyssajiwypluj z siebie. I dugo jeszcze mwi, bo by poruszony jego niedol, zna go dobrze, ocenia jako czowieka, ale rwnoczenie czu do niego jak zo pogardliw za to polskie mazgajstwo, z jakim chcia prowadzi interesy w odzi, za t uczciwo, jak uznawa, jakiej czu potrzeb w stosunkach z ludmi - ale poza obrbem tego miasta, gdzie na ni nie byo miejsca prawie i gdzie - co waniejsza - mao kogo sta byo na to. W tym wirze szalbierstw i zodziejstw, kto nie chcia by po trochu tym samym, czym byli wszyscy - ten nie mg marzy o istnieniu i choby si zapracowa i woy w interes wielkie kapitay, musia w kocu by wyrzuconym,bo nie potrafi wytrzyma konkurencji. Trawiski milcza dugo, przechyli gow w ty na jaki dugi walec i goni oczami za Karolem, ktry wzburzony chodzi prdko po wskim przejciu, jakie byo pomidzy pkami. Fabryka ze wszystkich stron szumiaa gucho niby morze wieczne pracujce, ciany si trzsy, a biegnce u sufitu przez sal pasy, przenoszce si do sal ssiednich, wistay ostro, a jeszcze ostrzejszy zgrzyt tokarni elaznych przedziera si z modelowni obok lecej i przenika jego roztargane nerwy blem guchym. - Co poczniesz? - przerwa milczenie Borowiecki. - Przyszedem ci prosi o poyczk, wiem, e masz pienidze. Wierz mi, e gdyby nie taka ostateczno, nie miabym. - Nie mog, absolutnie nie mog. Pienidze mam, ale o ile sysza, sam zakadam fabryk, a poza tym w tej chwili jestem grubo zaangaowany gdzie indziej. - Poycz mi z terminem miesicznym, ubezpiecz ci t sum na fabryce, na wszystkim, co mam. Wystarczy z pewnocina pokrycie w najgorszym razie. - Wierz ci, ale nie poycz. Ty jeste czowiek, ktry nie ma szczcia; ja bym si wprost ba wchodzi z tob w interes. Moe si utrzymasz, moe padniesz - kto towie! a ja potrzebuj y i mie fabryk. Tobie bym przeduy egzystencj na rok, a sam bym zgin. - Przynajmniej szczerym jeste - szepn gorzko. - Mj drogi, po c mam ci obegiwa! Niecierpi bezmylnego kamstwa, jak nie cierpi sentymentalnych roztkliwia si nadkad niedol, ktrej to tyle pomaga, e moe sobie zdycha swobodnie, oblana zami wspczucia. Pomgbym, gdybym mg, a e nie mog - nie pomagam. Nie mog przecie odda wasnego surduta nawet nagiemu wtedy, kiedy sam zmarzbym bez niego. - Masz suszno. Nie ma co mwi wicej.Przepraszam, e ci nudziem. - Ty masz do mnie al? - zawoa tknity akcentem jego gosu. - Nie. Postawie kwesti tak jasno, e rozumiem twoj odmow, ktra moe mnie bole, to inna rzecz, ale ktr dobrze rozumiem. Podnis si do wyjcia. - Nie mylisz si ukada? - Nie, plajty nie zrobi, mog tylko uczciwie zbankrutowa. - Znalazyby si jeszcze inne sposoby ratunku. - Daj je, przyjm z rozkosz. - Mocno asekurowany jeste? - Dosy, bo si przeasekurowaem jesieni,po tym nieudanym podpaleniu. - Szkoda jednak, e si wtedy nie spali. Ten robotnik mszczc si zrobiby ci naprawd wielk usug. - Mwisz serio? - Zupenie serio, jak zupenie serio zwracam ci u-wag, e w tej chwili pali siGrosman, w nocy spali si Goldstand, jutrospali si na pewno Felu Fiszbin, A. Rychter,B. Fuchs i inni. Co na to mwisz? - e nie jestem i nie bd podpalaczem i zodziejem. - Nie namawiam ci przecie do tego, pokazuj ci tylko wspzawodnikw, ich sposoby trzymania si na powierzchni; z takimi nie wytrwasz. - Ha, to zgin. Jak mi ju braknie si do walki, to paln sobie w eb. - A ona! - rzuci prdko, bo ujrza w jegooczach jaki stalowy bysk rezygnacji. Trawiski drgn. - Ale, przysza mi myl. Znasz starego Bauma? - Jestemy ssiadami, yjemy nawet bliej ze sob. - Id do niego, powiedz mu otwarcie. To jest taki dziwny fabrykant, e z pewnoci ci pomoe. Dabym gow, e jeeli ci tylko zna, to ci pomoe. - Istotnie myl szczliwa, a zreszt, c strac, jeli mi odmwi! - Nic rzeczywicie, a warto poprbowa. To jest unikat dzkich fabrykantw. Czowiek, ktry mg mie miliony i nie chcia si schyli po nie, czowiek, ktry setki tysicy rubli zapaci za drugich, nieprzyjaciel wielkiego przemysu, rutynista, snob albo arcy-fio, jak go nazywaj, a w istocie nic innego, tylko wariat, stara resztka czasw rcznej fabrykacji. Poegnali si w milczeniu. Karol odczu w nim przy rozstaniu jaki chd. Patrza za nim oknem z dziwnym uczuciem politowania. - Mazgaj, szlachecka resztka - myla prawie gono, aby zaguszy w sobie jakicichy jeszcze wyrzut, ktry si podnosi wnim i rozrasta szybko. Nie chcia mu pomc i usprawiedliwi si przed samym sob z tego w zupenoci, a pomimo to nie by z siebie zadowolony. Cigle staa mu przed oczami ta jasna, pikna gowa napitnowana, niby stygmatem, wieczn trosk i niepokojem. Czu, e powinien mu by poyczy, e nic by na tym nie straci, a zrobiby wielk usug. Gryzo go to coraz mocniej. - C mnie obchodzi, e jednego wicej diabli wezm - myla przebiegajc postrzygalni, zapchan pod sufit stosami biaego towaru, ktry szed na maszyny pomidzy dwa ostrza, jedno obiegajce cylinder spiraln lini, a drugie proste i rwne, ktre z obu stron materiaw przesuwajcych si pomidzy nimi cinay zmatematyczn dokadnoci przy samym wknie mech baweniany, powstajcy przytkaniu. Kilkanacie kobiet pracowao w tej biaej, chodnej i prawie cichej sali, zapenionej niedostrzegalnym prawie obokiem pyu bawenianego, ktry powstawa z tego strzyenia materiaw, wisia nad postrzygalniami, oblepia bia powok ludzi i maszyny i trzs si szarawym gstym mchem na transmisjach obracajcych maszyny i gincych w suficie.Borowiecki obejrza si tylko po sali i szed do windy, aby zjecha na d, gdy rozleg si krtki, straszny ryk ludzki. Jedno z k, wprawiajcych w ruch maszyny, schwycio nieostronie przysunitego robotnika za kaftan, wcigno go w swj ruch, rzucio na maszyn, obrcio, zgnioto, poamao o maszyn, zmiadyo i wyrzucio miazg, nie przestajc i ani na chwil. Krew bluzna a pod sufit i czerwonym strumieniem oblaa maszyn i cz towarulecego przy niej, i najbliej stojce robotnice. Krzyk si rozleg ogromny, maszyn zatrzymano ale byo ju za pno; krwawa masa zwieszaa si z osi koa i z rnych czci maszyny, opadajc na ziemi, cika, drgajca jeszcze odruchami ycia. Ratunku nie byo adnego, bo robotnik by literalnie zmiadzony, lea niby kupa misa krwaw plam na biaym tle perkalw surowych. Podniosy si ciche pacze kobiet, a nawet kilka starszych poklkao przy trupie i zaczy gono odmawia litani za konajcych, robotnicy pozdejmowali czapki,niektrzy egnali si nabonie i wszyscy koem skupili si przy zabitym. W oczach nie byszcza al, a tylko wiecia jaka dzika, surowa apatia. Sala ogucha, tylko w tej ciszy rozlegay si pacze kobiet i szum, i oskot sal ssiednich robicych bez ustanku. Skoro zjawi si felczer, stale dyurujcy w fabryce, Borowiecki si wynis. Przylecia i gwny majster oddziau i widzc sal bezczynn i ludzi zbitych okoo trupa, krzykn ju od drzwi: - Do maszyn! Rozlecieli si wszyscy jak ptaki sposzone przez jastrzbia i po chwili sala znowu sza, wszystkie maszyny byy w ruchu prcz tej jednej, okrwawionej zbrodni, alektr natychmiast zaczynano oczyszcza. - Verflucht! tyle materiau na nic! - kl majster ogldajc poplamiony krwi perkal izacz wymyla robotnikom za nieostrono, i grozi, e caej sali kae wytrci za ten materia. Borowiecki ju nie sysza tego, bo winda piorunowo zapadaa si z nim i wyrzucia go do farbiarni. Nie zrobi ten wypadek na nim adnego wraenia, by przyzwyczajonym do tego. - Socha! - zawoa na protegowanego swojej narzeczonej, ktry dzisiaj pierwszydzie robi w fabryce woc wzkami materiay. Chop puci wzek i stan przed nim wyprostowany. - Jake wam idzie? - A dy robi, wielmony dziedzicu! - No to rbcie, tylko pilnujcie si maszyn. - A te cierwy! - zacz i chcia kaza onie, aby reszt dopowiedziaa, jako mu ju te cierwy oberway dzisiaj kawa kapoty, ale ony nie byo, a Borowiecki odszed, bo dano mu zna, e go Bucholc wzywa do kantoru, wic Socha popatrzy markotno na swj spencerek, jaki mu z kapoty zrobia maszyna, podrapa si w gow, plun w garcie i pcha wzek do windy, bo ze wszystkich stron zaczto wymyla, e zatamowywa drog. era i kpi lko , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAdPc e c f&Ac gg+c hz9- Rozdzia IX Trawiski wyszed zgnbiony. Idc do Borowieckiego by prawie pewnym dobrego rezultatu proby, bo jak kady czowiek w pooeniu bez wyjcia, pragnienia bra za rzeczywisto, za fakt, ktry powinien si by sta. Siad w dorok i kaza jecha prosto w Piotrkowsk. Nie mg nic myle, czu sirozbitym i niezdolnym ju do adnej akcji, do adnego ruchu. Poddawa si z biernoci wyczerpania tej ostrej, przenikliwej fali goryczy, jaka mu zalewaaserce. Patrza na miasto brudne, zadeszczone, na trotuary botniste, zapchane ludmi, na niezliczone kominy, co niby topole wznosiy si nad paszczyznamidachw i giny w zapadajcym zmroku, znaczc tylko swoje istnienie kbami biaych dymw tukcych si po dachach, na setki wozw z wglem, ktre olbrzymim acuchem cigny do fabryk, na platformy wyadowane towarami, na doroki i powozy z popiechem mijajce siow rnych kierunkach, na te niezliczone kantory i skady za-pchane towarami, ludmi, na ten szalony ruch, jaki by na ulicach, na to wysilone ycie wrzce dookoa. Patrzy z rozpacz prawie, bo czul swoj niemoc, czu, e chwila jeszcze, a z tego olbrzymiego wiru, z tej maszyny nazywanejodzi wyleci za chwil jak odpadek, jak miazga wyssana i zuyta na nic, niepotrzebna temu potworowi-miastu. Patrzy z jak bezsiln nienawici na fabryki byskajce w mroku tysicami okien, na t olbrzymi ulic, ktra niby kana nakryty dymami i brudnym niebem huczaa energi, rozlewaa potoki wiate ittniaa ogromn si ycia. lizga si oczami po ostrych konturach fabryk, raziygo bolenie elektryczne soca zapalone nad dziedzicami, bola go ten szum guchya potny swoj bezustannoci, co si rozlewa po ulicach z fabryk i warsztatw,bolao go to ycie tak silnie ttnice, bolaago ta straszna wiadomo konania, ktre spostrzega ostatnim byskiem oczw, e tyle pozostaje jeszcze ywych! I ta wiadomo przegryzaa mu dusz nieopowiedzian zawici. Nie umia y w tym wiecie. Nie umia siprzystosowa do otoczenia. Tyle si zuy, tyle mzgu, tyle zachodw, tyle kapitaw swoich i cudzych, tyle lat penych udrczeprzey i po co?... eby znowu zaczyna to samo od pocztku! znowu stawia gmach, ktry w kocu spadnie mu na gow. Mczy si ogromnie, nie mg usiedzie w doroce, wic poszed pieszo Piotrkowsk. Mia i do starego Bauma, wedug rady Borowieckiego, ale wola t chwil ostatniego zawodu oddali jeszcze, a zreszt nie mg si oderwa od tej ulicy. Utopi si w tumie, co pyn trotuarem i pozwala mu si pcha i nie. Przyglda si bezmylnie wystawom sklepw, kupi nawet cukierki dla ony w jakiej cukierni, gdzie zawsze kupowa, przywita si tam zkilku znajomymi i znowu szed zapatrzony w fabryki, w okna owietlone, poza ktrymimigotay sylwetki maszyn i ludzi; ogusza si powoli wrzaw i obojtnia. Nie zwaa na deszcz, mcy bezustannie, zapomnia nawet otworzy parasola. Nie widzia nic prcz kantorw penych ludzi i towarw i fabryk pracujcych z popiechem, - Dobry wieczr, panie Trawiski! - Dobry wieczr, panie Halpern! Ucisn wycignit do wysokiego, do zaniedbanie ubranego Halperna. - Pan wyszed spacerowa po miecie? .- Tak, troch chciaem si przej. - d o zmroku bardzo adna. Ja co dzie wychodz z kantoru, aby si przej i aby si przypatrzy miastu. - Pan jeste amator, panie Halpern. - Co pan chcesz, jak si pidziesit sze lat przeyje w miecie, jak si widzi go cigle, jak si zna wszystkich, to mona zosta amatorem. - Co sycha w miecie nowego? - Co sycha? Sycha le, zrobi si adnydeszcz z protestowanych weksli, mona je bdzie kupowa na funty. Ale to wcale nic nie szkodzi. - Jak to? - Gaganw diabli wezm, a d i tak zostanie. Panie Trawiski, ja ju w odzi widziaem gorsze czasy. A e po zych nastaj lepsze, to i teraz tak bdzie, po co to z tego robi gwat. Dla mdrych jest zawsze dobry czas. - A kiedy bdzie dla uczciwych? - zapyta ironicznie. - Sza, panie Trawiski, oni maj niebo, po co im dobre czasy. - Grosman si podobno spali. - Bardzo porzdnie, bardzo porzdnie; dwiecie pidziesit tysicy asekuracji jakby mia w kasie. Ale Goldstand, co si spali w nocy, ma mae nieporozumienie z policj. Dobrze mu tak, jak kto nie umie robi dobrze interesw, to niechaj si do nich wcale nie bierze. - Kt teraz na brzegu? - Z grubszych A. Rychter i F. Fiszbin. - Mwi mi to samo Borowiecki. - Pan Borowiecki, ho, ho, ho! On zna d. on wie, kto czego potrzebuje. - No, ale i pan take zna d dobrze. - Ja? Ja j mam ca w gowie. Ja od pidziesiciu lat patrz na kad firm, cosi zakada. Ja mog dzisiaj prawie na pewno powiedzie o wszystkich, co otwieraj interesy, czy one bd y! Niechmi pan wierzy, panie Trawiski, moje sowo to nie jest ten wiatr, moje sowo todokument, to weksel z najlepszym yrem. Trawiski nic nie odrzek, szli obok siebie w milczeniu. Halpern zastawia si parasolem od deszczui patrza z mioci na domy i fabryki; jego wielkie czarne oczy wieciy fosforycznym blaskiem w bladej, chudej twarzy, okolonej siw brod. Mia gow i twarz patriarchy, osadzon na chudym, skrzywionym szkielecie, obleczonym w dugie zaszargane palto, ktre wisiao na nim jak na kiju. - Ja tu znam kady dom, kad firm - zacz mwi gorco. - Pamitam d, jakmiaa dwadziecia tysicy, a dzisiaj ma trzysta! A ja si doczekam, jak ona mie bdzie p miliona, ja nie umr prdzej! Ja to musz widzie na wasne oczy, musz si ucieszy. - Jeeli j przedtem licho nie wemie - szepn nienawistnie. - Ha, ha, ha, panie Trawiski, pan nie mw takich miesznych rzeczy! d jest, d bdzie! Pan jej nie znasz! Pan wiesz, ile onaw przeszym roku zrobia obrotu? Dwiecietrzydzieci milionw rubli - woa z entuzjazmem, przystajc a na chodniku. - To jest adny grosz. Pan mi poka takie drugie miasto! - Nie ma si znowu tak czym chwali, a zreszt masz pan racj, e takiego zodziejskiego miasta nie ma drugiego w Europie - mwi ze zoci. - Zodziejskie czy nie zodziejskie, to dla mnie jest papier. Mnie chodzi o co innego, ja chc, eby stawiali domy, eby budowali fabryki, robili ulice, urzdzali komunikacje,przeprowadzali drogi! Ja chc, eby moja d rosa, eby miaa paace wspaniae, ogrody pikne, eby by wielki ruch, wielki handel i wielki pienidz. - Na pocztek ju s wielkie szwindle i wielka tandeta. - To nie aden feler, bo z tego uronie wielka d. - Tymczasem niech j piorun spali. Dobranoc, panie Dawidzie. - Dobranoc, panie Trawiski. To nie jest dlaodzi ostatnie paskie sowo. - Ostatnie i zupenie szczere. Doroka - krzykn. - Kapcan! - szepn za nim pogardliwie Halpern i zawrci, wlokc si wolno, z powrotem i znowu przypatrywa si domom, fabrykom, sklepom, ska-dom, ludziom oczami oczarowanymi potg tego miasta. Nike zwaa na deszcz, ktry go moczy pomimo parasola, na tok ludzki, Jaki go rzuca na domy lub do rynsztokw, na doroki i wozy, ktre go botem ochlapyway na przejciach poprzecznych ulic, szed jak zahipnotyzowany. Trawiski pojecha do domu. Mieszka dosy daleko, bo przed kocem Konstantynowskiej ulicy kaza skrci w jak ciemn i tak botnist uliczk, e dorokarz nic chcia si tam zapuszcza. Poszed w ni pieszo jakim ladem trotuaru, ktry si nieco wznosi nad poziom nie brukowanej ulicy, tworzcej czarn, botnist rzek, poprgowan zotymi smugami wiate bijcych z okien niskich domw, co cigny si sznurem z obu stron ulicy. Domy byy zamieszkane przez tkaczw rcznych, w kadym oknie trzsy si sylwetki warsztatw i ludzi, a ulic ca zapenia monotonny klekot i stuk. Nawet niskie krzywe piterka, jakie si gdzieniegdzie wznosiy. i szeregi facjatek rozbrzmieway i trzsy si odgosami roboty. Poprzeczne uliczki, jakie wybiegay z jednej strony, cigny si do pl samych i byy rwnie czarne i botniste, pene stuku warsztatw, domw pozapadanych, krzywych facjatek, porozwalanych parkanw, ndzy, i opuszczenia, i owionyTrawiskiego zimnym, przejmujcym wilgoci wiatrem, jaki si z pl wdziera domiasta. Nad ca dzielnic, pywajc w bocie i opuszczeniu, zupenie nie podobn do reszty odzi, panowaa fabryka Mullera swoimi czteropitrowymi gmachami, ktre wyrastay nad morzem niskich domkw i ogrodw i wieciy tryumfalnie tysicami okien i socami elektrycznymi. Fabryka wznosia si jak potny zbiornik siy, ktrej tchnienie zdawao si przypaszcza do ziemi te szeregi ndznych, pokrzywionych domw. Czu byo, e te wielkie gmachy, huczce setkami maszyn, z wolna wysysaj ca ywotno tej starej dzielnicy, zamieszkaej przez rj tkaczw rcznych, e zjady i dogryzaj do reszty ten drobny rczny przemys, ktry tutaj kwitn kiedy, a ktry si Jeszcze broni rozpaczliwie, bo bez nadziei zwycistwa. Fabryka Trawiskiego staa skromnie obok Mullerowskiej, przedzielona tylko wskim ogrodem. Trawiski wszed w bram, ktrej pilnowa jaki stany weteran bez nogi i z pocerowan niby stara szmata twarz, ktry po wojskowemu si wycign na jego widok i czeka rozkazw, ale Trawiski blado Si umiechn tylko do tejarcheologicznej spucizny po swoich ojcachiposzed do kantoru, gdzie kilku ludzi drzemao nad ksigami, popatrzy chwil do przdzalni poprzez las transmisyj i pasw trzepoczcych si w szalonym pdzie, na cikie skone ruchy sal-faktorw, co niby potwory czaiy si, wyginay biae od baweny grzbiety, odbiegay od pilnujcych je robotnikw i cofay si rwnie ciko i bezustannie, wlokc za sob, niby pasma liny, setki bawenianych wkien, nawijajcych si na warczce w ruchu szpulki papierowe. Cofn si i poszed przez dugie podwrzerozwietlone szeregiem tych gazowych pomieni, co przy elektrycznych blaskach Mullerowskiej fabryki wyglday na gromniczne wiata. Dom sta w gbi ogrdka, frontem do dziedzica fabrycznego, a bokiem wychodzi na jak pust uliczk; dom miajedno pitro, a wyglda na trzy z powodu gotyckiego stylu, w jakim by postawiony. W kilku oknach parterowych, przysonitych storami, wiecio si jasno.Trawiski przeszed kilka pokojw przelicznie umeblowanych, ciepych i bardzo zacisznych, penych delikatnego zapachu kwitncych w ardinierkach hiacyntw, i wszed do maego buduaru. Dywany tak szczelnie okryway posadzki i szed tak cicho, e Nina go nie usyszaa, siedziaa przy lampie czytajc. Cofn si i zawoa przed portier: - Nina! Sama tak siedzisz? - pyta siadajc obok niej. - A kt by mg by u mnie? - szepna smutnie. - Pakaa? - Nie, nie - zaprzeczaa odwracajc gowod wiata. - Widziaem zy. - Byo mi tak smutno samej! - szepna przysuwajc si do niego i mikkim, cudownym ruchem pooya mu gow na piersi i zy znowu zapeniy jej oczy. - Czekaam na ciebie, a ten deszcz tak pada, tak dzwoni w szyby, tak bbni w dachy, tak dziwnie bekota w rynnach, e baam si; baam o ciebie. - Dlaczeg o mnie? - Nie wiem przecie dlaczego, ale mnie jakie ze przeczucia przepeniy. Ale tobienic nie jest, prawda? Jeste zdrowy i spokojny, prawda? - szeptaa oplatajc mu ramionami szyj. Gadzia go rk po wosach, caowaa jego delikatne, pocite siatk niebieskich yek czoo; zielonawe, poctkowane zotymi skrami renice biegay niespokojniepo jego chudej, zmczonej twarzy. - Czemu smutny? - Taka straszna pogoda, to i skd wzi humoru! - Wysun si z jej obj i zacz chodzi po buduarze. Burza zacza kotowa strasznie jego sercem. Czu, e gdyby mg powiedzie jej wszystko, e gdyby mg wtajemniczy j w swoje pooenie, to sprawiaby mu wielk ulg ta spowied, ale rwnoczenie czu, spogldajc na jej twarz przepikn, pochylon pod lamp, ktra agodne wiato rozpylaa na jej pyszne kasztanowe wosy, skrzce si na skroniach zotem, e za nic w wiecie nie powie. Chodzi coraz wolniej, oddycha t czyst, wykwintn atmosfer mieszkania z jak gryzc ulg; przyglda si dziwnym wzrokiem meblom wytwornym i tym niezliczonym gracikom, bdcym istotnymi dzieami sztuki wielkiej wartoci, ktre przez lat par zwozili ze wszystkich stron wiata, nie baczc na koszta, bo Nina ze swoj natur arystokratyczn, z wraliwoci artysty na wszystko, co pikne, z dusz mimozy, czua si dopiero dobrze w otoczeniu pikna. Nie sprzeciwia si temu, tym bardziej e sam lubi sztuk i czu potrzeb otaczania si jej dzieami. Ale teraz, wobec ruiny, jaka go czekaa, szarpa go straszny bl, bl strachu przed jutrem, ktre miao przyj i zabra mu i te wszystkie skarby, i ten spokj, i szczcie, jakim oddycha. - Co pocz? - myla ciko i na odpowiedprzychodzia mu jedna tylko myl, uda si znowu do ojca o pomoc, i tak go ta myl porywaa na mgnienie, e radonie i tryumfujco spoglda, ale spojrzenie gaso szybko i ju mrocznymi, penymi trwogi oczyma patrzy si w Nin, ktra powstaa i sza amfilad pokojw. Goni oczami jej wysmuk, bardzo pikn posta, odwrcia si posyajc jaki tajemniczy umiech. Wrcia natychmiast przynoszc do dugie, paskie drewniane pudo, bardzo cikie. Odebra jej i pooy na stole z pytajcym spojrzeniem- - Zgadnij co? Chciaam ci zrobi niespodziank. - Nie, nie bd nawet prbowa - szepn blednc, czu bowiem zobaczywszy na pudeku piecztki pocztowe, e to znowu jaki kosztowny zakup. - Bandini nasz florencki przysya ten mozaikowy blat, ktry latem ogldalimy, pamitasz? - daa tego? - zapyta dosy ostro. - Tak, chciaam mojemu panu zrobi niespodziank, bo przecie si nie gniewasz, co? - Nie, Nina, nie, dzikuj ci z caej duszy, dzikuj... - szepta caujc j w rk. - Otwrz, to zobaczymy zaraz. Kazaam przysa ten may, taszy, a taki jest tani, e nie do uwierzenia. - Przysa rachunek? - Masz. Dwa tysice dwiecie lirw, to za bezcen. - Tak... istotnie... za bezcen... - odpowiada, drcymi rkami odpakowujc pudo. Mozaika bya przeliczna. Na pycie kwadratowej czarnego marmuru o bardzo rzadkim bkitnawym odcieniu rzucono wizank fiokw, r jasnotych i liliowych, obsypanych zotordzawym pyem storczykw; jeden motyl o rubinowo-zielonych skrzydach chwia si razem ze storczykiem, na ktry opad, a dwa inne unosiy si w powietrzu. I tak to byo cudownie wykoczone i do zudzenia prawdziwe, e chciao si podnie te kwiaty lub uchwyci za skrzydeka motyle. Nina, pomimo e to ju widziaa, krzyknaz podziwu i przypatrywaa si dugo w niemym zachwycie. - Nie patrzysz, Kaziu? - Widziaem, istotnie jest pikne, w swoim rodzaju arcydzieo - odpowiedzia cicho. - Wiesz, ten blat trzeba bdzie oprawi w szerok ram z brzu matowego i powiesi si na cianie, szkoda wprawia w stolik - mwia wolno i dugim, cienkim palcem bardzo delikatnie wodzia po konturach listkw i kwiatkw, wysnuwajc subteln rozkosz dotykania si barw. - Musz i, Nina! - szepn przypominajcsobie starego Bauma. - Na dugo? Przyjd prdko, mj zoty, mj jedyny! -prosia przytulajc si do niego i przytrzymawszy mu wsy rkami, caowaa go w usta. - Najdalej za godzin. Pjd naprzeciwko, do Bauma. - Czekam na ciebie z herbat. - Dobrze. Pocaowa j i szed, ale ju przy progu si zatrzyma i szepn: - Nina pocauj mnie i ycz mi szczcia. Pocaowaa go serdecznie i oczami pytaa, nie rozumiejc tego, co powiedzia. - Przy herbacie ci powiem. Odprowadzia go a do przedpokoju i patrzya jeszcze za nim oszklonymi drzwiami, a jej znikn w nocy i w oddaleniu. Powrcia do buduarku, ogldaa mozaik. Drzwi wchodowe zadwiczay silnie. - Zapomniaem ci powiedzie, e ten mj dawny kolega uniwersytecki, ktrego w przeszym roku poznaa w Szwajcarii, Grosman, spali si dzisiaj. - Jak to? - Ano spalia mu si fabryka zupenie, nic nie uratowano. - Biedny czowiek! - zawoaa ze kpi lko , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAiPHc j_c k.c l%+c m9( wspczuciem. - Nie ma go co aowa, bo ten poar go wanie postawi na nogi. - Nic nie rozumiem. - Sta le w interesach, by zachwiany, jaksi u nas mwi, wic eby si poprawi, urzdzi poar fabryki i skadw, ktre byy wysoko zaasekurowane w kilku Towarzystwach. Odbierze asekuracj, ktramu w czwrnasb pokryje straty, i bdzie kpi sobie ze wszystkiego. - Umylnie podpali?! Ale to zbrodnia! - wykrzykna z oburzeniem. - Kodeks tak to nazywa i odpowiednio karze, ale w jzyku zwyczajnym nazywa si to dobrym interesem - mwi prdko, nie patrzy jej w oczy i w twarzy mia jaki niespokojny, gorczkowy wyraz. - I to zrobi on, ktry mi si wyda czowiekiem tak nadzwyczajnie szlachetnym, nie mog wprost w to uwierzy. Przypominam sobie, jego rozmowy tchny najwysz etyk i sprawiedliwoci. - C chcesz, jak mu ruina zajrzaa w oczy, to da spokj etyce, zostawi j na pniej. Bez etyki y mona, a bez pienidzy nie - mwi twardo. - A nie, nigdy, raczej umrze - wykrzykna namitnie i caa jej natura wzdrygna si na myl popenienia wystpku. - Jak to dobrze, e ty tak nie mylisz, e ty nigdy, nigdy nie popenie nic zego! Wiesz, gdybym ci nie kochaa nawet, to i tak musiaabym ci uwielbia zadobro i za t szlachetno twoj. Kazimierz nic nie odrzek, ucaowa tylko jej oczy rozgorzae oburzeniem i te purpurowe pene usta, co teraz wyklinay irzucay potpienia na ludzi niemoralnych, ludzi bez etyki, na zo i brzydot ycia, ucaowa j tak namitnie, jakby tymi pocaunkami chcia pokry wasne gbokieupokorzenie, jakie poczu po jej sowach, jakby chcia zaguszy nimi jak myl, ktra zawiecia mu w mzgu i olnia. Wyszed zaraz i poszed wprost do fabrykiBauma, ktra staa naprzeciwko, po drugiejstronie ulicy, w gbi rozlegych ogrodw. W kantorze zasta tylko Maksa, ktry bez surduta siedzia przy pulpicie. - Ojciec w fabryce, mog go zawoa. - Pjd tam. Nigdy nie widziaem waszej fabryki. - Nie ma co oglda, ndza - szepn lekcewaco, siadajc z powrotem do roboty. Oszklony korytarz prowadzi z kantoru do pierwszego fabrycznego pawilonu. Mrok i cisza zaleway wielki dziedziniec obstawiony z trzech stron trzema dwupitrowymi pawilonami fabryki, przez rzdy okien myo sabe wiato, a niektre pitra zupenie byy ciemne, nie owietlone, tylko z dou u drzw i wchodowych kopciy si smutnie naftowe latarnie i owietlay czerwone, olizge wilgoci mury. Suchy trzask warsztatw rcznych, rozlegajcy si monotonnie, rozlewa po korytarzach mrocznych, zamieconych odpadkami baweny i resztkami starych warsztatw, usypiajcy nastrj nudy i smutku. Na schodach i korytarzach byo pusto, czasem tylko rozleg si klekot drewnianych podeszew, zamajaczy w mroku jaki robotnik i cicho gin w wielkichsalach na kocu korytarzy rozoonych; tylko suchy trzask warsztatw i echa krokw mciy t senn cisz. W salach fabrycznych rwnie byo pusto, mroczno i sennie. Byy to wielkie prostokty, podparte w rodku szeregiem elaznych supw, zapchane rcznymi tkackimi warsztatami Jaccarda, ktre stay w dwa rzdy, pod gsto rozoonymi oknami. Poowa warsztatw staa nieczynna, obronita niby mchem siwym, pyem bawenianym. Kilka lampek przyczepionych do supw owietlao rodkowe przejcie i robotnice nawijajce na rcznych koowrotkach przdz na szpulki. Koowrotki warczay sennie i sennie pochylay si nad nimi robotnice, i sennie trzaskao kilkanacie czynnych warsztatw, ktre w tawym, sabym wietle lampek palcych si nad nimi podobne byy do olbrzymich kokonw fantastycznie oplatanych w tysiczne wkna rnokolorowe, w nieprzeliczone warstwy przdzy rozpitej w rnych kierunkach; w rodku tych kokonw niby jedwabniki poruszali si robotnicy tkajc wzorzyste materiay, pochylali si automatycznie, jedn rk przybijajc poch, a drug, ruchem horyzontalnym, pocigajc od gry sznur i przebierajc rwnoczenie nogami po pedaach; czenka ze wistem przelatyway wskro pasem przdzy niby te, dugie uki i powracay t sam drog z nuc jednostajnoci. Robotnicy byli starzy, spogldali zagasymi oczami apatycznie na przechodzcego i tkalidalej rwnie sennie i automatycznie. Trawiski z przykroci przechodzi przez te na p ywe sale, z przykroci patrzyna agoni rcznego przemysu, ktry z uporem szalecw chcia walczy z tymi potworami, ktrych olbrzymie cielska rozdrgane energi, huczce si niepokonan, wida byo z okien tych sal. Pyta o Bauma; pokazywali mu ruchem rki lub gowy, nie odrywajc si od roboty, niepodnoszc nawet gosu, jeli mwili; wszyscy poruszali si jak senni, pmartwi, obojtni i smutni - smutkiem tych sal olepych, cichych, umierajcych, przez ktre przechodzi potykajc si w ciemnoci o filary i o nieczynne warsztaty, o ludzi. Przeszed przez cae pitro dwch pawilonw i wszdzie bya ta sama pustka, nuda i senno. Trawiskiego, ze wzgldu i na wasne pooenie ogarnia coraz wikszy smutek, traci zupenie wiar w pomoc Bauma i szed z tym uczuciem, z jakim si idzie do konajcych - bo fabryka, ktra kiedy pracowaa w 500 ludzi, poruszaa si teraztylko stoma i wydawaa mu si chorym, konajcym organizmem, ktremu nawet olbrzymie drzewa szumice za oknami zdaway si piewa hymn mierci. Starego Bauma znalaz w trzecim pawilonie,wychodzcym na ulic. Baurn siedzia w maym pokoiku przed biurkiem, zarzuconym stosem prbek towarw, pocitych w dugie pasy. Przywitali si w milczeniu. Stary cisn mu mocno rk i podsun krzeso. - Dawno pana nie widziaem - zacz Baum. Usprawiedliwia si kopotami i zajciami, mwi dugo, a nie mia przystpi do celu swoich odwiedzin, powstrzymywa go smutek fabryki i taki sam smutek wyryty na twarzy fabrykanta, ktry blade oczy zwraca bezwiednie na okno, przez ktre doskonale wida byo fabryk Mullera, byszczc wszystkimi oknami. Odpowiada krtko i czeka na wyjanienie wizyty. Trawiski to odczu, bo przerywajc jak opowie, rzek krtko:- Przyszedem do pana z prob - zawoa i odetchn nieco. - Prosz pana bardzo... sucham... Trawiski szybko opowiedzia mu cae swoje pooenie, ale o pomoc zawaha si prosi, ujrzawszy surowe cignicie brwi i jaki niechtny wyraz oczw. - My wszyscy jedzimy na tym wzku, oni nas jedz!... - mwi wolno wskazujc na wielkie fabryki przez okno. - Czym panu mog pomc? - doda. - Poyczk albo yrem na wekslach. - Ile? - Ostatecznie bez dziesiciu tysicy rubli pa musz -rzek cicho i wymijajco, jakby obawiajc si goniejszym dwikiem sposzy yczliwo, jak spostrzeg w oczach Bauma. - Ja gotwki nie mam, ale co bd mg zrobi, zrobi panu. Daj mi pan weksle na t sum, a ja pokryj do tej samej wysokoci paskie zobowizanie. Trawiski zerwa si z krzesa i zacz mu z uniesieniem dzikowa. - Nie ma za co, panie Trawiski, ja nic nie ryzykuj nawet, bo znam pana i paski interes dobrze. Masz pan blankiety i wypenij pan zaraz. Trawiski by oszoomiony, ten prawie nieprzewidziany ratunek wywrci go z rwnowagi, wypenia blankiety wekslowe gorczkowo, ale co chwila podnosi gow znad papieru i patrzy na Bauma, ktry chodzi po kantorze, przystawa przy okniei spoglda na d jakim tpym, srogim spojrzeniem. Mia przed oczyma ca cz miasta; domy, fabryki, magazyny dziesitkami tysicy okien patrzyy w noc, a poza nimi poruszay si cienie robotnikw i maszyn, elektryczne wiata wisiay w ciemnym mglistym powietrzu, setki kominw majaczyo w nocy i wyrzucao nieustannie smugi biaych dymw, ktre jak obok przysaniay wiata i kontury fabryk. Baum przyglda si miastu i spacerowa na przemian z pochylon naprzd such, kocist twarz. By rwnie wysoki, jak syn, tylko znacznie chudszy i ywszy w ruchach. Nie lubi wiele mwi i zwykle najwaniejsze interesy zaatwia w kilku sowach. By spokojny, cichy nawet, ulegyonie i dzieciom a do saboci nieraz, ale pomimo to mia swoje punkty, na ktrych by nieugitym; jego uczynno bya w odzi przysowiowa i niewyczerpana, a rwnoczenie by skpym w domu do dziwactwa. - Jaki termin pan chce? - Jaki jest dla pana najwygodniejszy - powiedzia uchylajc drzwi do sali ssiedniej, w ktrej wszystkie warsztaty byy czynne. Zamkn drzwi, wsadzi rce w kieszenie szarego, podbitego kutnerem kaftana i znowu przyglda si miastu. Telefon zadzwoni, byo to jedyne wspczesne urzdzenie w jego fabryce. - To do pana! Woa pan Borowiecki - rzek Baum. Trawiski ze zdziwieniem sucha. - Mj drogi, od ony dowiedziaem si, gdzie jeste. Oto rozliczyem si, mog ci poyczy pi tysicy rubli, ale tylko z dwumiesicznym terminem. Wic jeli chcesz? - mwi Borowiecki. - Przyjmuj z radoci! - wykrzykn gorco. - Skd telefonujesz? - Z twego gabinetu, pod stra ony - brzmiaa odpowied. - Zaczekaj na mnie, zaraz przyjd. - Czekam. - To Borowiecki chce si ze mn widzie, pan go zna? - Z widzenia tylko, bo przecie ja nie bywam w tym wielkim wiecie dzkim, u tych rozmaitych Bucholcw, Mendelsohnw, Salcmanw, Meyerw i innego robactwa. Znam ich wszystkich, z widzenia tych modych, a starszych od Michla, gdzie si czasami schodzimy; znalimy si wszyscy co prawda lepiej, ale to byo dawno, kiedy w odzi panowaa jeszcze uczciwo i nie byo milionerw. To byy takie czasy, o ktrych wy, modzi, nie macie pojcia. Ja wtedy byem z Geyerem starym najwikszdzk firm. Pary, maszyn elektrycznoci,weksli, tandety, plajt, podstpnych poarwnikt nie zna nawet ze syszenia. - A jednak to, co jest obecnie, przyj musiao. - Ja wiem, e musiao, e stary porzdek zawsze musi ustpi nowemu miejsca, zreszt, po co to mwi o tym - machn rk i zacz przeglda weksle. Zo bezsilna zatrzsa jego sercem tak gwatownie, e brako mu gosu, milcza dosy dugo, podpisawszy weksle. - Panu si pieszy? - Istotnie, pozostaje mi tylko raz jeszcze zcaej duszy podzikowa panu za pomoc. - Szkoda czasu! Mnie tylko al jednego, e pan nie by przed pidziesiciu laty w odzi, pan wtedy powinien by mie fabryk. Pan take nie pasuje do dzisiejszejodzi, tutaj uczciwi fabrykanci nie maj co robi, panie Trawiski. Nie odpowiedzia mu na to pytanie, bo si pieszy do domu, obgadali tylko niektre kwestie dotyczce terminw weksli i rozeszli si. Zaraz te zaczy rozdziera powietrze gwizdawki na skoczenie roboty i fabryki gasy jedna po drugiej i giny w nocy. Baum po wyjciu robotnikw poszed do domu, ktry sta w ogrodzie, przed pawilonami fybrycznymi, z frontem od ulicy. Przebra si w swoim pokoju w jak lekkmarynark, woy haftowane pantofle na nogi, przykry swoje bujne jeszcze siwe wosy ma czapeczk wyszywan biaymi pacioreczkami i poszed do stoowego pokoju, w ktrym ju nakrywano do kolacji.Maks siedzia przy stole i pomaga siostrzenicom, ktre mu wisiay u szyi, ukada domki z drewnianych kwadratw. Dziewczynki miay si ustawicznie i jak ptaki wiergotay wesoo. Matka siedziaa w gbokim fotelu i robia poczoch, miaa lat ze szedziesit, twarz bardzo mi i schorowan, okulary srebrne na dugim nosie, siwe, gadko przyczesane wosy nad niskim, wypukym czoem. malankowate oczy, blade usta, kbek baweny w kieszeni niebieskiego fartucha, z ktrego robia poczochy, i wielk sodycz w gosie i w umiechu; liczya cigle oczka, byskaa drutami i umiechaa si do syna i wnuczek, crki, ktra zajta bya czytaniem. do frau Augusty, kuzynki, od niepamitnych lat zajmujcej si caym ich gospodarstwem, do dwch kredensw stojcych obok siebie,do pieca, dc starej serwantki, wypenionej porcelanowymi pieskami, figurkami i talerzykami, do dwch kotw burych frau Augusty, ktre chodziy za ni i mruczc obcieray si cigle grzbietami o suknie - umiechaa si zawsze i do wszystkiego, takim przyklejonym do ust olizgym umiechem trupw. Ciepy spokj starego mieszczaskiego domu panowa w mieszkaniu. Tak wszyscy byli zyci ze sob i dopasowani, e porozumiewali si spojrzeniami, przenikali si nawzajem. Stary troski swoje zostawia w kantorze, ado mieszkania zawsze przynosi spokojn, umiechnit twarz, opowiada onie o sprawach niektrych, czasem si kci z Maksem, pokpiwa regularnie co wieczr odlat dwudziestu z frau Augusty, bawi si z wnuczkami. ktrych zawsze mia pod dostatkiem, bo wszystkie cztery crki dawno ju byy zamne, czyta stale "Kolnische Zeitung" i jedn z gazet polskich.Sucha rwnie stale co wieczr jakiego sentymentalnego romansu z rozmaitych "Familienblatw", ktrymi ya ona i crki, i tak spdza wieczr. Dzisiaj zaczynao si tak samo; usiad przystole i zacz kiwa na wnuka, ktry na wielkim biegunowym koniu buja si pod piecem. - Jasiu, chod do dziadzi, chod! - Zaraz przyjad - woa chopak, poganiakonia szpicrut, okada mu boki pitami, ale e i tak ko nie popiesza, schodzi z niego, gaska go po gowie, oklepywa mupiersi i woa: - Cieka, cieka sucha Jasia, Jasio jedzie do dziadzi, dziadzio da nam cukierkw. Obiecywa mu sodko, popycha go gwatownie naprzd i bohatersko wskakiwa na siodo. W ten sposb objecha cay pokj i przyjecha do dziadka. - Prr! Herman, konia do stajni - woa, ale dziadek zdj go z konia i posadzi sobie nakolana. Chopak zacz krzycze i wydziera si dokonia, ktrego zdradliwie zaraz uprowadziy dziewczynki cignc za rudy ogon na drug stron stou, do wuja Maksa, przy ktrym si czuy wicej zabezpieczone od batoenia brata. - Jasiu, co to jest? - woa Baum, wyjmujc z kieszeni dziecinn trbk i ukazujc mu nad gow. - Trlombka! Dziadziu, da Jasiowi trlombk -prosi wycigajc rczki. - Nie chcesz siedzie u dziadzi, nie kochaszdziadzi, to nie dam, dam Wandzi. - Daj Jasiowi trlombk, dziadziu. Jasio dziadzia kocha, Wandzia jest gupia, nie kocha dziadzi. Dziadziu, da Jasiowi trlombk! -prosi ze zami, uklkn na kolanach dziadka, a nie mogc i tak dosta, zacz mu wchodzi na ramiona, obejmowa go za szyj, caowa po twarzy, baga coraz gorcej, a nie spuszcza niebieskich rozpomienionych oczek z trbki. Dziadek da mu wreszcie, Chopak nie mia ju czasu dzikowa, zeskoczy na ziemi, polecia odebra konia, przy czym po po dziewczynki, zaprowadzi go pod piec, okry cignit zmatki t jedwabn chustk i biega po pokoju trbic, co mia tylko si. Dziewczynki z paczem przybiegy do kolan dziadka. - Wandzia ce, dziadziu. - Janusi da! Prosiy rozpakanymi gosikami i zaczy si wdrapywa na dziadkowe nogi. Oswobodzi si od nich prdko i zacz ucieka przed nimi. Dziewczynki ju wiedziay, co to znaczy, wic zaczy goni ze wszystkich si i krzycze na dziadka, ktry zastawia si krzesami, chowa za kredensy i wci wymyka si im z rk, a wreszcie pozwoli si im zapa w jakim kcie, wzi je obie pod pachy i przynis z powrotem do stou, a potem pozwoli si zrewidowa i powyciga z kieszeni lalki, jakie przynis dla nich, Rado zapanowaa niezmierna w gromadce, ktra skupia si przy maym stoliczku pod oknem i ogldaa szczegowolalki, wydzierajc je sobie z rk. Dziadkowie bawili si wybornie, tylko Berta zatkaa uszy i utona w ksice, a Maks gono gwizda, eby nie sysze tych dzikich wrzaskw, by zreszt zy na ojca,czu bowiem po jego rozmowie, e musia znowu poyczy komu pienidzy lub zarczy za kim, bo ilekro to si stao, stary zawsze przynosi dzieciom lub wnuczkom, jak teraz, zabawki, unika Maksa i by bardzo sodkim i serdecznym w obejciu ze wszystkimi, biorc gorcy udzia w rozmowie kadej; tym sposobem unika interpelacji synowskiej. Dzisiaj byo tak samo. Przy kolacji rozmawia bezustannie, pousadza sam dzieci i najtroskliwiej ich pilnowa, wci artujc z frau Augusty, ktra zawsze jednakowo odpowiadaa: kpi lko , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAnP c o'!c pH c q) J r3p R - Ja, ja, Herr Baum - umiechajc si bezmylnie dugimi, tymi i krzywymi zbami. - Gdzie pan Jzef? schowaa go sobie panido ogryzania na pniej? - Pan Jzefa zaraz przyjdzie - i nim swoje dwa nieodstpne koty zdya utuli na obszernym onie, pan Jzef Jasklski wszed. By to rodzaj praktykanta kantorowego, chopak zupenie biedny, ktrym si Baum od lat paru opiekowa. Mia lat osiemnacie, wzrost ogromny, za due nogi, za dugie rce, gow wielk i cigle rozczochran, twarz okrg, wiecznie spocon i w dodatku by bardzo niemiaymi niezgrabnym, wci zawadza sob o wszystkie drzwi i sprzty. Wszed teraz dosy odwanie, ale poczuwszy wszystkich oczy na sobie, zaplta si zaraz przy ukonie w chodnik, uderzy biodrem o rg kredensu, potrci krzeso Maksa i czerwony jak burak, przeraony swymi nieszczciami usiad dokolacji. Pomimo lat osiemnastu i skoczenia szkoy rzemielniczej by naiwnym jak dziecko. By tak pokornym, ulegajcym, dobrym, e zdawa si nieraz oczami przeprasza wszystkich, e omiela si y pord nich.Maksa si lka bardzo, bo Maks kpi z niego ustawicznie, a teraz widzc, e Jziowi przy jedzeniu wszystko z rk wylatuje, zacz si mia i powiedzia: - Musz ja pana odebra pani Augucie i wzi pod swoj opiek. - Daj pokj, Maks, ju on lepiej wyjdzie na naszej opiece. - Robicie z niego mazgaja. - A ty co by z niego chcia zrobi? - Czowieka, mczyzn. - Prowadziby go do knajp, na hulanki, no itak dalej. Fryc mi nieraz z obrzydzeniem opowiada o waszym kawalerskim yciu. - Ha, ha, ha, wiesz, Berta, e to jest pyszny witz. Fryc i obrzydzenie wesoego ycia! Ty jeste znakomita, to ty niewiele znasz swojego ma. - Maks, po co masz psu jej zudzenia - szepn stary. - Ma ojciec racj, ale to mnie irytuje, e byle bawan nablaguje przed ni; to ona takzaraz wierzy, e gotowa si da zabi za t prawd. - Maks, nie zapominaj, e mwisz o moim mu. - Niestety, my to z ojcem za bardzo czstomusimy bra pod uwag, e Fryc jest twoim mem, e naley do naszej rodziny,bo inaczej... - To co? - zawoaa ze zami w oczach, gotowa rzuci si w obronie ma. - To bymy go wyrzucili za drzwi - mrukngniewnie. -Chciaa, to ci powiedziaem, moesz teraz paka do woli, tylko pamitaj, e zawsze po paczu bardzo brzydko wygldasz, oczy ci puchn i nos siczerwieni. Berta istotnie rozpakaa si gono i wysza z pokoju. Matka zacza mu wyrzuca delikatnie jegobrutalno. - Niech mama da pokj, wiem, co robi. Fryc jest zwykym bydlciem, ktre nie pilnuje fabryki, tylko cigle knajpuje, a przed Bert gra rol nieszczliwego, ktremu si nic nie wiedzie, ktry si zapracowywa dla ony i dzieci, jakby caego ich domu od pierwszego dnia lubu nie utrzymywa ojciec swoim kosztem. - Cicho, Maks, po co to wy wczy! - Po to, e temu trzeba raz koniec pooy,e to jest zwyke kryminalne ajdactwo to wieczne naciganie ojca. My wszyscy robimy na to, eby nasi szwa-growie mogli si bawi. Przerwa, bo dzwonek zadwicza w przedpokoju, poszed otworzy i zaraz wprowadzi Borowieckiego. Baum by nieco zakopotany i sztywny, ale stara przyja go z ca serdecznoci i zaraz przedstawia Bercie, ktra przysza na odgos dzwonka i ciekawie si przygldaa temu jedynemu okazowi dzkiego donuana, o ktrym tak wiele mwiono w miecie. Zapraszano go serdecznie do herbaty, ale odmwi. - Byem u pastwa Trawiskich na kolacji, po drodze wpadem do Maksa nachwil tylko z jakim interesem i musz znowu i - tumaczy si, ale usi przy stole musia, bo frau Augusta z najpikniejszym umiechem podawaa mu herbat, Berta rozzawionym jeszcze gosem prosia, aby pi, stara z umiechem podsuwaa jakie ciastka. Przyj to wszystko, a e by w doskonaym humorze, wic wkrtce zapanowa nad wszystkimi; rozmawia z matk o wnuczkach, unosi si przed Bert nad piknoci jej dzieci, ktre mu przedstawiono, wysawia przez pi minutostatni nowel Heysego, jak ujrza lecna stole, frau Augusty porwa serce bawic si jej faworytami, ktre mruczc aziy mu po ramionach i obcieray si o twarz, co go tak rozdranio, e mia ochot uchwyci ktrego za ogon i rozbi o piec, o Jziu nawet nie zapomnia. By tak miym, uprzejmym, eleganckim, e w dwadziecia minut ju wszyscy nim byli oczarowani, nawet stary, ktry go dobrze gna i nie bardzo lubi, zacz bra udzia w rozmowie. Frau Augusta bya tak nim zachwycona, e wci przynosia wiee szklanki herbaty i coraz nowe wyjmowaa z kredensu przysmaki, i coraz inny zb pokazywaa w umiechu. Maks tylko milcza, ze zoliwymumiechem przypatrujc si tej scenie. Wreszcie znudzony i widzc, e i Karol ma rwnie dosy, powsta i zabra go w gbmieszkania. Przy stole zapanowaa cisza. Dzieci siedziay przy dziadku i zaczynay studiowa zabawki. Jzio zacz czyta gono, zwykym codziennym zwyczajem. Matka robia poczoch. Berta suchaa i wybiegaa co chwila wzrokiem do tego pokoju, w ktrym by Maks z Karolem, bo przez pootwierane drzwi wida ich byo. Frau Augusta sprztaa cicho ze stou, gadzia swoje kotki, czasem przystawaa i podnoszc do gry mae czarne oczy, ktre pyway w jej twarzy jak ziarnka pieprzu w patelni przyrumienionego masa, wzdychaa gboko. - Dziadziu, lalk noga nie boli? - pytay dziewczynki rozrywajc przy tych studiach lalki. - Nie boli - odpowiada gaszczc jasne, kdzierzawe gwki. - Dziadziu, co trlombi w tej trlombie - pytachopak od czasu do czasu, a nie dostawszy odpowiedzi, wierci z wielk wpraw i zamiowaniem patykiem w trbce.- Dziadziu, gwka lalk nie boli? - pytay rozbijajc o podog. - Lalka nieywa. Wanda gupia. Dzieci umilky, tylko gos Jozia rozlega sipo pokoju, przerywany westchnieniami frauAugusty i wykrzyknikami Berty, ktra, rozczulona powieci, zacza cicho pakai wzdycha przecigle. - Dziwnie mia atmosfera panuje, dobrze tuu was - szepn Karol. Wycign si w fotelu i patrzy z przyjemnoci na ca rodzin, siedzc w stoowym pokoju. - Raz na rok to smakuje, ale nie czciej. - I to wiele, mie jeden dzie w roku, w ktrym mona zapomnie o interesach caego wiata, o wszystkich kopotach ycia i czu si otoczonym przez rodzinne szczcie, - enisz si przecie, to tego szczcia bdziesz mg uywa a do obrzydzenia. - Wiesz, pojad na kilka dni na wie, do domu. - Do narzeczonej? - To wszystko jedno, bo Anka mieszka u mojego ojca. - Chciabym j pozna. - Zawioz ci tam kiedy na par godzin choby. - Dlaczego na par godzin? - Bo tam duej nie wytrzymaby, umarby z nudw. Ach, jak tam nudnie, szaro, pusto, to nie masz pojcia. Gdyby nieAnka, to dwch godzin nie wytrzymabym pod tym dachem ojcw moich. - A sam ojciec? - Ojciec mj to zmumifikowana szlachetczyzna z czasw demokracji, to nawet demokrata zajady, ale demokrata szlachecki, jak zreszt caa nasza demokracja. Bardzo ciekawy typ - zamilk i umiecha si drwico, ale w oczach mia wilgotne blaski rozrzewnienia, kocha bowiem ojca ca dusz. - Kiedy pojedziesz? - Jak tylko Moryc przyjedzie, a nawet, jak tylko Knoll powrci, bo dzisiaj telegrafowano po niego. Buchcie bardzo chory, dawna choroba serc? odezwaa si, mia przy mnie tak straszny atak, e ledwie go uratowano, co mu zreszt nie przeszkodzio, powrciwszy do przytomnoci, nawymyla mi w taki miy sposb, e musiaem wymwi miejsce. - Tak spokojnie mwisz o tym? - wykrzykn Maks, widzc, e Karol podnis si i oglda wczkowe, czerwono-te patarafki, na jakich stay lichtarze i lampy. - Prdzej czy pniej musiabym to zrobi. Skorzystaem tylko z doskonaej okazji, bomj kontrakt koczy si dopiero w padzierniku. - Czyli miae sposobno na brutalstwa odpowiedzie oburzeniem z dodatkiem swojej dymisji. Karol zacz si mia, chodzi po pokoju i oglda szeregi kredkowych portretw, wiszcych na cianach. - Caa mdro ycia polega wanie na tym, aby w por si oburza, mia, bawi,gniewa, pracowa, ba! aby nawet w por wycofa si z interesw. Czyje to portrety? - To nasza menaeria familijna. Rozumiem warto tego, co mwisz, ale nigdy nie potrafiem si uchwyci takiej chwili, nigdynie mogem si przystosowa, zawsze mnieponosi. - "Sd bez miosierdzia czycie temu, kto nie czyni miosierdzia." Czyta Karol gono biblijny werset, wyszyty czerwonym jedwabiem na kanwie, oprawnej w dbowe ramy i zawieszonej pomidzy oknami. - Ach, czytasz wite protestanckie maksymy. To starym niemieckim obyczajem wyszyto i powieszono. - A wiesz, to mi si podoba, te biblijne wersety nadaj oryginalny ton domowi. - Masz racj. By u nas Trawiski. - Wiem, bo wanie od niego id, stary twjmu pomg. - Domyliem si tego, bo nic ze mn nie mwi i unika mojego wzroku. Nie wiesz, jak wysoko? - Dziesi tysicy. - Siakrew! te niemieckie sentymentalizmy - zakl cicho. - Pienidz pewny - uspokaja go Karol ogldajc aksamitne meble, pokryte gipiurowymi pokrowcami. - Ja wiem, bo ten idiota Trawiski nie umiaby zarobi dziesiciu groszy nieuczciwie, ale idzie mi o to, e stary pomaga wszystkim, w ktrych tylko wierzy,i wszyscy, ma si rozumie, go nacigaj. Fabryka ledwie dyszy, towarem gotowym tak zawalone wszystkie skady, e nie ma gdzie ka, sezon nie wiadomo jak pjdzie,a ten bawi si w przyjacielsk filantropi, ratuje innych. - Prawda, bo Trawiskiego uratowa. - Ale siebie gubi, mnie gubi. - Pociesz si, e masz za ojca najuczciwszego w odzi czowieka. - Nie drwij, ju ja bym wola, eby on by troch mdrzejszy. - Zaczynasz mwi na sposb Welta. - Ty mylisz lepiej? - Inaczej tylko; lepiej - gorzej, uczciwiej - nie -uczciwiej, dialektyka, i nic wicej. - Jake ci si wydaa ta legendowa Trawiska? - Krtko, po sienkiewiczowsku j okrel: bajeczna! - Przesadzasz chyba, skd by Trawiski wzi tak! - Nic nie przesadzam, jeli dodam jeszcze, e pikna i dystyngowana; a skd Trawiskiego sta na tak on, to nie zapominaj, Maks, e Trawiski jest zupenie przystojny i bardzo wyksztacony czowiek. Nie patrz na niego jako na fabrykanta, ktremu si nic nie wiedzie, alejako na czowieka. Ot on jako czowiek jest wyjtkowym okazem, wysubtelnionym przez dawn w rodzinie kultur. Opowiada mi, e ojciec jego, bardzo bogaty obywatel z Woynia, zmusi go niejako do zaoenia fabryki. Staremu przewrci w gowie wielki przemys i wydaje mu si to obowizkiem narodowym, aby szlachta szawspzawodniczy z podlejsz nacj w pracy okoo podwi-gnicia tego przemysu.Widzi nawet odrodzenie tej kasty w przemyle. Trawiski za tak si do tego nadaje, jak ty na przykad do zataczenia mazura, ale ojca usucha, no i powoli stapia w swojej przdzalni ojcowskie kapitay, wyprzedza mu lasy i ziemi. Widzisam i czuje to doskonale, e ta nasza dzka "ziemia obiecana" musi si sta dla niego ziemi przeklt, ale pomimo to walczy uparcie z niepowodzeniem i. brakiemszczcia. Upar si i chce przemc. - Czasem tacy wychodz dobrze na swoim uporze. Ona wie o jego pooeniu? - Chyba nie, bo on z tego gatunku ludzi, co to gotowi umrze w ofierze, byle si do ichnajdroszych nie przedara adna wie przykra, adna troska. - Znaczy, e kocha t swoj bajeczn. - Tam jest co wicej ni mio, bo cze prawie i wsplne uwielbienie, dosy wyranie czytaem to z ich spojrze. - Dlaczeg ona si nigdzie nie pokazuje? - Nie wiem. Nie masz pojcia, co ta kobietama wdziku w rozmowie, w ruchach, jak cudownie mikko podnosi gow. - Gorco mwisz o niej. - Domylnie gupio si umiechasz i na nic, bo ja si w niej nie kocham ani nawet mgbym kocha. Podoba mi si tylko jako typ piknej kobiety o bardzo uduchowionym wyrazie, ale to nie mj typ, chocia przy niej wszystkie nasze dzkie piknoci to zwyky perkal przy czystym jedwabiu. - Ufarbuj go na swj kolor. - Daj spokj z farbiarskimi dowcipami. .- Ju idziesz? to razem pjdziemy. - Ba, mam jeszcze interes na miecie. - Czyli mam ci nie krpowa sob. - Cudownie poj. Kania ci si Kurowski, w sobot bdzie i zaprasza na zwyk kolacj, a tymczasem zapytuje listownie, czy gruby Szwab, to niby ty, nie schud, a cienki yd nie uty - to do Moryca. - On zawsze bawi si w dowcipy. Bucholc wzi jego chemikalia? - Ju od miesica uywamy. - To on dobrze stanie, bo syszaem, e Kessler et Endelman zawarli z nim rwnie umow. - Tak, pisa mi o tym. On ju jest na najlepszej drodze do majtku, ju go robi nawet. - Niechaj robi, i my go mie bdziemy. - Wierzysz w to, Maks? - Po co ja mam wierzy, ja wiem, e mie go bdziemy, przecie jest do zrobienia, co? - O, jest, masz racj, i zrobimy go. Ale, jeli w domu zastaniesz Horna, bo mia przyj do mnie, to mu powiedz, eby zaczeka koniecznie, bo najdalej za dwie godziny bd. Obgadali jeszcze depesze Moryca i Karol poegnawszy wszystkich, wyszed razem zJziem, ktry, ukoniwszy mu si zaraz przed domem, znikn w ciemnych uliczkach. Rozdzia X Jzio szed odwiedzi rodzicw, bo stale mieszka u Baumw. Jasklscy mieszkali daleko, za starym kocioem, w jakiej uliczce bez nazwy, ktra tyami dotykaa tej synnej miejscowej rzeczki, sucej za rynsztok, odprowadzajcy wszelkie odpywy fabryk. Uliczka podobna bya do mietnika, penego odpadkw wielkiego miasta. Jzio przesun si spiesznie i wszed do nie tynkowanego domu, ktry wieci wszystkimi oknami od suteryn a po strychy niby latarnia i wrza cay ludzkim rojem, jaki si w nim gniedzi. W ciemnej sieni, przepenionej strasznymi zapachami i zaniesionej botem, namaca brudne a do lepkoci porcze i zbieg szybko do suteryn; dugi korytarz bez podogi, zarzucony mieciami i sprztami gospodarskimi, peen rwnie bota i wrzawy ludzkiej, i smrodw, owietla may kaganek kopccy si pod sufitem. Przedar si przez porozstawiane na drodze zawady i dotar do koca korytarza. Buchno na niego gorce, piwniczne powietrze przesycone zgnilizn i wilgoci, ciekajc rudymi pasami po wybielonych cianach. Gromada dzieci rzucia si na jego przywitanie. - Mylaam, e dzisiaj ju nie przyjdziesz -szepna wysoka, chuda, przygarbiona kobieta, o zielonkowatej zapadej twarzy i wielkich czarnych oczach. - Spniem si, mamusiu, bo by u nas panBorowiecki, dyrektor od Bucholca, i przez to nie miaem wyj prdzej. Ojciec nie by jeszcze? - Nie - odpowiedziaa gucho i posza nalewa herbat do kominka, odgrodzonego od izby kawaem materiau zawieszonego na drutach. Jzio poszed za ni za zason i pooy przyniesione ze sob prowianty. - Wziem dzisiaj od starego pienidze za tydzie, moe mama schowa. Pooy cztery ruble z kopiejkami; bra pi tygodniowo. - Nic sobie nie zostawiasz? - Mamusiu, mnie nie potrzeba na nic. al mi tylko, e nie mog jeszcze zarobi tyle, ile mamie potrzeba - mwi z prostot; jego niemiao gdzie znikna zupenie. Pokraja chleb na kawaki i chcia wrci do izby - Jziu, mj synu drogi, moje dziecko kochane -szepna matka zawym gosem i zy jak groch posypay si po jej wyndzniaych policzkach i spadaVy na gow syna, ktr przyciskaa do piersi. Chopak ucaowa jej rce i z rozweselontwarz powrci do reszty rodzestwa, ktre siedziao na ziemi, pod maym okratowanym okienkiem, wychodzcym na trotuar; byo tego czworo, w wieku od lat dwch do dziesiciu, bawiy si bardzo cicho, bo starszy od nich trzynastoletni chopiec lea na ku: chory na suchoty; ko byo nieco odsunite od ciany z powodu wilgoci, jaka si zsczaa na pociel. - Anto? - pochyli si nad poduszk ku bladej, zielonawej twarzy, ktra z gbi kolorowej pocieli patrzya szklistymi nieruchomymi oczami z jakim tragicznym spokojem zamierania. Chory nie odezwa si, porusza tylko ustami i utkwi w nim szare, byszczce oczy, a potem dotkn si wychudymi odpowiadaa: kpi lko , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAsPc tc uG c v*c w8p- palcami jego twarzy z pieszczotliwoci dziecinn i umiech blady, podobny do umiechu kwiatw widncych, przelizgnmu si po sinawych ustach i oywi martwespojrzenia. Jzio usiad przy nim, popoprawia mu poduszki, uczesa swoim grzebykiem rozrzucone, pozlepiane i mikkie jak jedwabjasne wosy i znowu zapyta: - Anto, dobrze ci dzisiaj? - Dobrze - wyszepta cicho i zacz mruyoczy potakujco i umiecha si. - Niedugo wyzdrowiejesz! Trzasn z zadowoleniem w palce. On swoimzdrowym, silnym organizmem nie odczuwa zupenie grozy tej choroby brata. Anto bowiem umiera powoli na suchoty, jakie si Wywizay z silnej influenzy, a chorobie dopomagaa ndza, jaka ara ca rodzin od lat dwch, to jest od czasusprowadzenia si na bruk dzki ze wsi; dobijaa go twarz matki, ktra codziennie bya smutniejsza, dobijao go modsze rodzestwo, ktre byo coraz cichsze, i tewieczne klekotania warsztatw, co prawie bez ustanku, dzie i noc, wstrzsay nad jego gowami sufitem, ta wilgo, jaka ciekaa po cianach, te wrzaski ssiadw ibijatyki, jakie si czsto zryway w ssiednich suterynach i na grze; a najwicej ta wiadomo, powikszajca si z dniem kadym, ndzy ich wszystkich. Chopiec by bardzo rozwinitym, nieszczcia, jakie ich spotkay, i ta choroba przewleka rozwiny go jeszcze wicej. A przy tym bya to natura cicha i marzca. - Jziu, jeszcze nie zielono na polach? - zapyta cicho. - Nie, dopiero pitnasty marzec dzisiaj. - Szkoda - i oczy mu pociemniay alem. - Za miesic bdzie zielono i ty ju bdzieszzdrowy wtedy, to zbierzemy sobie kolegw i pjdziemy na majwk. - Wy pjdziecie tylko sami i mama pjdzie, iojciec, i Zoka pjdzie, i Ada pjdzie, wszyscy pjd, wszyscy, a ja nie pjd, nie -zacz trz gow. - Jak wszyscy, to przecie l ty z nami. - Nie, Jziu, bo mnie ju nie bdzie z wami - mwi wolno i zaczy mu piersi wznosi si zami, jakie chcia powstrzyma, ale nie mg, bo si polay jak wielkie pery, aon patrza poprzez te zy w jak gb przeraajc, usta zaczy mu drga i wielki strach mierci tak nim zatrzs, e zerwa si jakby do ucieczki. - Jziu, ja niechc umiera, nie chc, Jziu! - szepta i jaki straszny al rozdziera mu serce. Jzio go ogarn rkami i zasoni sob, bojc si, eby matka tego nie spostrzega,i zacz go pociesza. - Nie umrzesz, doktor wczoraj mwi mamie, e najdalej w maju bdziesz zdrowyzupenie. Nie pacz, bo mama usyszy - szepn mu ciszej. Anto uspokoi si nieco, otar szybko zy idugo patrza na zason, poza ktr bya matka, - Jak wyzdrowiej, to pojad de wuja Kaziana cae lato, prawda? - Mama ju o tym nawet pisaa do wuja. - W czerwcu to akurat bd mode dzikie kaczki ju w knotach. Wiesz, mnie si wczoraj nio, e jechaem cznem po naszym stawie, a ty i pan Walicki strzelalicie do kaczek wodnych. Tak byo adnie na wodzie! Potem byem tylko sam i syszaem najwyraniej, jak na kach klepali kosy. Chciabym widzie nasze ki. - Zobaczysz je jeszcze. - Ale kiedy one ju nie nasze. Wiesz, dlaczego ja z tego buanka zleciaem, co tomnie ojciec tak wybi za to? Nie chciaem wtenczas mwi, bo Maciek byby dosta po bie, ale to on winien, tak poprgi spi luno, e siodo si ze mn przekrcio i dlatego musiaem zlecie. A na tatusiowym ogierku to ju bym si nie ba jedzi. Uwaasz, zaoybym mu kantar ze cigaczami, wzibym go krtko, eby nie mg si zedrze do gry i nie stan dbem i dopiero go lekko szpicrut pod brzuch, poszedby, co? - O, poszedby, ale go nie cigniesz, on twardy w pysku. - cign, Jziu! O, wzibym go tak - zacz pokazywa rkami, jak to on wemie za lejce; cign brwi w tym wysiku, cmoka ustami i pochyla gow, jakby poddajc si ruchowi konia. Czerwone plamy zabarwiy mu policzki. - Jziu, i my pojedziemy! - woay dzieci skupiajc si koo ka. - Pojedziecie, ale powozem - odpowiada serio. - Powozem, w teli katany - szczebiotaa dziewczynka przyciskajc do kolan Jzia jasn jak len gwk i niebieskimi oczkami, penymi radoci, wodzia po braciach. - Heta! wio! - wykrzykiwa gruby chopak pchajc przed sob krzeseko i okadajc je jakim batem, zrobionym z trokw fartucha matki. - Pojedziesz, Hela, wszyscy pojad: i Igna,i Bo-le, i Kazio. - Mama nas ubierze i pojedziemy do kocioa, prawda, Jziu? - Jziu, a ja wiem, co to koci! To ten dom, comy jechali do niego tak dugo za mynem i tam grlaj organy buuum... buuum... a ludzie nosz takie chustki z obrazkami na kijach i tak piewaj: A! a! a! a! - zacz piewa naladujc te syszane kocielne piewy; wzi miot z kta, powiesi na ni Antosiow, zaplamion krwi chustk i chodzi dookoa stou z wielk powag. - Zaczekaj, Bolciu, zrobimy koci - woaa starsza dziewczynka i zaraz wszystkie pookryway sobie gowy, czym kto mia, pobray z komody ksiki. - A ja bd ksidzem - wykrzykn najstarszy z nich, dziewicioletni Igna. Okry si fartuchem, woy na nos okulary matki, rozoy ksik i zacz piewa cienkim gosikiem;. - In saecula saeculorum... um... - Amen!... - odpowiaday dzieci chrem i pieway wci, obchodzc z wielk powagst dookoa, Zatrzymywali si na kadym rogu, bo ksidzprzyklka, egna ich; piewa kilka dwikw i szli dalej wydobywajc z duszy te dwiki pieni, jakimi na wsi karmili si od dziecistwa. Jasklska patrzya na nich w milczeniu. I Anto nuci pgosem, Jzio spoglda na matk, ktra ukradkiem obcieraa oczy, wspara si na stoliku i utona na chwil w tej niedawnej przeszoci, ktra tak bardzo ya w ich sercach. A Anto kad ca dusz w te przypomnienia. Przesta piewa, bo straci poczucie rzeczywistoci, przenis si dusz do tej wsi ukochanej, za ktr umiera z tsknoty jak rolina przesadzonana zy grunt. - Dzieci, do herbaty! - zawoaa po chwili matka. Anto si obudzi natychmiast i nie wiedzia, gdzie jest, oglda si prawie ze zdumieniem po izbie, po tych cianach zielonych od wilgoci, na ktrych gniy razem z ca rodzin portrety przodkw wpoczerniaych ramach, uratowane z rozbicia, po tej strasznej rzeczywistoci, izy zawieciy mu w oczach, lea niemy i patrzy martwo na szarorudawe krople wilgoci byszczce na cianie. Jzio wysun st na rodek i wkrtce caa rodzina go obsiada, dzieci rzuciy sichciwie na chleb i herbat, tylko Jzio nie jad, spoglda powanym ojcowskim wzrokiem na te jasne gowy i na oczy, z niespokojnoci ledzc znikanie chleba, i na matk, ktra z twarz mczennicy, pochylona, wyndzniaa, przesuwaa si poizbie niby cie delikatny i obejmowaa wszystkich mocnym spojrzeniem mioci bezgranicznej. Jej arystokratyczna twarz orysach bardzo delikatnych i wytwornych, napitnowana jakby stygmatem blu zakrzepego, najczciej zwracaa si do chorego. Nikt nic nie mwi przy herbacie. Nad gowami bezustannie trzaskay warsztaty tkackie i warczay gucho koowrotki, od czego cay dom dra ustawicznie, a chwilami wrzawa gucha przedzieraa si z ulicy okienkiem i zalewaa izb albo odgosy czapicych po bocie krokw lub chlapanie przejedajcych wozw i szczk uprzy. Lampa, otoczona zielon umbrelk, przyciemnione wiato rozlewaa na izb i owietlaa tylko gowy dzieci. Drzwi si gwatownie otworzyy i wbiega moda dziewczyna, z haasem otupujc nogiz bota o prg. Jasklsk ucaowaa zamaszycie, wyciskaa si z dziemi, ktre si do niej rzuciy z okrzykiem, podaa rk Jziowi i pochylia si nad chorym. - Dobry wieczr, Anto, masz fioki! - zawoaa i odpiwszy od wydatnego gorsu bukiecik, rzucia mu na piersi. - Dzikuj. Dobrze, e przysza, Zoka, dzikuj! Chciwie wciga w siebie delikatny zapach kwiatw. - Prosto idziesz z domu? - Nie, byam u Szulcowej, gra na harmoniiFelek, posuchaam troch i poleciaam do Mani, a od niej wstpiam do pastwa po drodze. - Mama zdrowa? - Dzikuj pani, bardzo zdrowa, bo si wykcia tak z nami, e ojciec poszed napiwo, a ja uciekam na cay wieczr. Wiesz, Jziu, ten twoi mody Baum to bardzo przystojny facet. - Poznaa go? - Pokazywaa mi go dzisiaj w poudnie jedna grplarka. - Bardzo dobry czowiek - odpowiedzia gorco i patrzy na Zok, ktra nie mogausiedzie na miejscu, wyrczya Jasklsk w nalewaniu herbaty, poogldaa ksiki lece na starej komodzie, podkrcia lampy, obejrzaa szydekow serwet, jak bya nakryta maszyna do szycia, przygadzia dzieciom wosy i krcia si po izbie jak fryga. Smutne i ponure jak grb mieszkanie napenia weselem modoci bujnej i zdrowia, jakie tryskao z jej niadej, bardzo adnej twarzyczki i czarnych bystrych oczw. Miaa w ruchach i w stanowczoci, z jak mwia, wiele mskiego, by to wynik pracy w fabryce i przebywania staego z mczyznami. - Nie powinna pani nosi tej chustki na gowie, to pani szpeci. - Zabawna jeste, Zosiu, z t uwag. - Ale, o! - trzasna si w biodro, pocigna za nos bardzo zgrabny o malekich przelicznie wykrojonych nozdrzach i zacza przepina wosy przedmaym zwierciadekiem, wiszcym na cianie. - Ale ty jeste coraz adniejsza, moja Zosiu! - Ba! Powiedzia mi to samo wczoraj modyKessler, ten, co jest u nas w przdzalni dyrektorem. Rozemiaa si swobodnie. - Ciebie to cieszy? - Mnie to wszystko jedno. Wszystkie facetymi to mwi, ale ja si z tego miej - wyda pogardliwie nwcno czerwone usta, ale zna byo po janiejcej zadowoleniem twarzy, e te uznania j raduj. Gadaa bezustannie, opowiadajc rne szczegy o robotnicach z ich fabryki, o majstrach, o dyrektorach; pomagaa pniej Jasklskiej porozbiera do snu dzieci, ktre si mocno temu opieray, bo wszystkie przepaday za ni, tak je umiaazaj i zabawi. - Wie pani, sprzedaam i te kapy szydekowe, i dwa kaftaniki. Pienidze bdw sobot, po wypacie. - Bg ci zapa, Zosiu! - Co tam! Niech pani takich kaftanw zrobi wicej, tylko troch ozdobniej szych, to juja je wtryni naszym. - Kt kupi kapy? - Mody Kessler. Zobaczy, e w podwieczorek pokazywaam w kantorze, zabra je do domu i powiedzia, e matka kupia; nawet si nie targowa, to feiny facet! Anto, a pamitasz, jakemy w przeszym roku tacowali na Mani? - Pamitam - odpowiedzia ywo. - W tym roku ma fabryka wyprawi wszystkim majwk, pojedziemy do Rudy. Ja tam, eby nawet mama na gowie stawaa, to musz z ojcem pojecha. Jziu,gralicie w niedziel? - Gralimy, ale Adasia nie byo, w domu by? - Co tam Ada, on ju nie by w domu z miesic, podobno cigle przesiaduje u tych pa na Spacerowej, a to podobno s jakie lafiryndy. - Nie mw tak, Zosiu, ja znam dobrze paniacisk i pani Steck, to bardzo porzdnekobiety, straciy jak i my majtek, a teraz ciko pracuj, jak wszyscy. - Ja tam nie wiem, mama mwia, ale mamatak e czasami, a si kurzy, a na te panie wci wygaduje, moe dlatego, e Adam tam wci przesiaduje. Adam by to Malinowski, ten popielaty blondyn z zielonymi oczami, a Zoki brat rodzony. - Ojciec chodzi na nocn robot? - A jake, dyma od dziesitej do szstej rano. - Wie mama - przerwa milczenie Jzio. - Spotkaem dzisiaj w poudnie na Piotrkowskiej Stacha Wilczka, tego co mi dawa korepetycje w szstej klasie, syna organisty z Kurowa. Pamita go mama? By u nas raz na wakacjach. - C on w odzi robi? - Nie wiem, mwi, e robi wszystko, suy w ekspedycji kolejowej, ale prowadziprzy tym rne przedsibiorstwa: trzyma konie, ktrymi wozi wgle ze stacji do fabryk, ma skad drzewa na Mikoajewskiej i podobno otwiera w Warszawie sklep z resztkami z fabryk zgierskich. Namawia mnie, ebym przyj miejsce w jego skadzie. - Ce mu powiedzia? - Odmwiem stanowczo, bo chocia paciby wicej, ale kto wie, jak on dugo moe potrwa. - Dobrze zrobi, a przy tym by w zalenoci od jakiego organiciaka. Pamitam go dobrze jeszcze z tych czasw,kiedy do nas przynosi opatki na Boe Narodzenie. - Przystojny facet? - zapytaa Zosia. - O, przystojny i tak si elegancko ubiera, jakby by co najmniej wacicielem fabryki.- Kania si mamie i powiedzia, e przyjdzie nas odwiedzi. - Mj Jziu, niechaj nie przychodzi lepiej, po co ma widzie, jak i gdzie mieszkamy, nie, nie, nie, sprawiaby mi przykro wielk ta wizyta. Niech mu tam Pan Bg dopomaga w interesach, ale po co ma zna nasze pooenie. - Ale bo, widzi pani, taki to moe si czasem przyda. - Moja Zosiu, ju my od takich nie bdziemyda pomocy - przerwaa jej dosy cierpko, bo caa jej duma si oburzya, aby bra cokolwiek od jakiego chopaka, ktremu w lepszych czasach sama pomagaa dosta si do gimnazjum, od synajakiego organisty, ktrego si przyjmowao w przedpokoju i obdarowywao rnymi produktami. Ta moliwo wydaa si potworna dla jej dumy rodowej. - Ojciec idzie z doktorem - szepn Anto usyszawszy gosy w korytarzu. Wszed istotnie Jasklski, poprzedzany przez Wysockiego, o ktrym mwiono, e ma klientel najliczniejsz w odzi, ale za to jest na utrzymaniu u wasnej matki, bo leczy tylko sam ndz. Pozdrowi wszystkich przyjanie, zatrzymujc duej oczy na Zoce, ktra wysuna si naprzd, aby by lepiej widzian, a potem wzi si do egzaminowania chorego. Zoka pomagaa mu tak gorliwie unosi Antosia, tak si wci krcia koo ka, e zniecierpliwiony powiedzia; - Prosz nas samych zostawi. Zirytowana posza za zason, gdzie Jasklski siedzia na pace od wgli i prawiez paczem usprawiedliwia si przed on. - Jak honor kocham, pijany nie jestem. Spotkaem si ze Stawskim, pamitasz go? Przyjecha do odzi, sierota, bo i jego tak samo jak nas Szwaby wyuskay z majtku.Poszlimy do Polskiego Hotelu, spakalimy si nad nasz dol, wypilimy po kieliszku i masz ca bib nasz, a pniej nastrczyem jednemu ydowi konie do kupna i znowumy pili litkup, i wicej ju nic. Byem u Szwarca, miejsce ju zajte, ale podobno otwiera si jakie miejsce w magazynach kolejowych, jutro pjd do dyrektora, moe mi si uda dosta. - Jak zawsze ci si udaje - szepna cicho iz gorycz i patrzya z niepokojem na Antosia i doktora. Jasklski utkwi zaczerwienione oczy w lampce i milcza. W jego obrzkej twarzy o sumiastych wsach jasnych tkwia rozpaczliwa bezradno i jakie tragiczne prawie niedostwo. By istotnie typem niedogi. Przez niedostwo straci swj i ony majtek, przez niedostwo nie mg od dwch, lat znale miejsca, bo jeli dosta jakie ze staraniem przyjaci, traci rwnie przez niedostwo. Mia wielk rozmikczon czuo, sab nadzwyczaj gow, wytrwaoci ani za grosz, paka z najmniejszego powodu, ynadziej spadkw i zmiany na lepsze, a tymczasem szuka miejsca, strczy konie i rozpija si powoli, take z niedostwa, nie majc siy oprze si sposobnociom, i pozwala rodzinie gin z ndzy, bo sam niepotrafi temu zaradzi, a zreszt nic nie umia i do niczego nie by zdolnym. Ona, Jasklska, zacza szy kaftaniki, fartuchy, czepki i chodzia w niedziel sprzedawa na Stare Miasto; zacza przyjmowa pranie od robotnikw, mieszkajcych w tym domu, ale zbrako jejsi; zacza stoowa tyche robotnikw, ale i to nie wystarczao; wic cho wiedzc, e nic nie umie, zacza dawa lekcje dziewczynkom rnych majstrw i oficjalistw fabrycznych, lekcje jzykw polskiego i francuskiego i gry na fortepianie. Te wszystkie sposoby zarobkowania, ta praca wytona, po osiemnacie godzin dziennie, dawaa jej razem rubli dziesi miesicznie. Bronia jednak wszystkich od godowej mierci i obronia. Zaczo si ich pooenie poprawia od pewnego czasu, gdy Jzio zarabia pocz po dwadziecia rubli miesicznie i oddawa matce co do grosza. - C panie doktorze? - zapytaa podchodzc do niego, gdy skoczy konsultacj. - Bez zmiany. Lekarstwa dawa te same, a do mleka mona dolewa koniaku. daa: kpi lko , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAxP c y B c z c {(zc |7O: Wyj z palta butelk i pudeko z proszkami. - Wic jake? - zapytaa tak cicho, e raczej si domyli, ni usysza. - Nic nie wiadomo. Tylko potrzeba go wysa na wie, jak tylko zrobi si ciepo. Mylaem o koloniach letnich, ale to nie dla niego. W kadym razie dwoje starszych, mog si postara, aby wysano z innymi, kilka tygodni na wsi zrobi im doskonale. - Dzikuj panu - szeptaa. - No, zuchu, pojedziemy w lecie na traw, co? - Dobrze, panie doktorze. - A lubisz czyta? - Bardzo, tylko e ju wszystkie ksiki, nawet stare kalendarze przeczytaem. - Przyl ci jutro nowe ksiki, ale co przeczytasz, musisz mi opowiedzie. Anto ciska mu mocno rk nie mogc sowa przemwi z radoci. - No, bd zdrw, za par dni znowu zajrz do ciebie. Pogaska go dobrotliwie po spoconym i zimnym czole i zacz ka palto. - Panie doktorze - szepn niemiao. - One tak pachn, te fioki. Mj zoty doktorze, niech je pan wemie. Pan taki dobry dla mnie jak mama, jak Jzio, niech pan wemie, mnie daa Zoka, niech pan wemie-prosi cichutko i tak serdecznie, e Wysocki z umiechem rozrzewnienia fioki przypi do klapy palta. Kiedy si egna, Jasklska chciaa mu wsun W rk rubla. Odskoczy jak oparzony. - Bez gupstw, prosz pani - wykrzykn zirytowany. - Ale nie mog wymaga, aby doktr powica tyle czasu i trudw... nie. - Zreszt, ju mi may zapaci. Dobranoc pani. Znikn w korytarzu z Jasklskim, ktry go odprowadza przez zauki do Piotrkowskiej. - Gupie fanaberie szlacheckie - mrucza Wysocki biegnc tak szybko, e Jasklski nie mg nady. - Nie ma doktr nic dla mnie? - zapyta niemiao, rwnajc si z nim wreszcie. - Miejsca s, tylko tam potrzeba robi. - Wic ja pracowa nie chc? - Moe pan i chcesz, tylko to nie wystarczaw odzi, tu trzeba umie pracowa. Dlaczeg pan nie siedzia u Weisblata? miejsce byo nieze. - Sowo honoru, nie winienem nic. Dyrektor mnie przeladowa tak, e nie mogem wytrzyma, obraano mnie cigle... - Tych, co obraaj, bije si po zbach, a przede wszystkim nie daje si powodw anido artw, ani do obraz. Musiaem si wstydzi za pana. - Dlaczego, przecie pracowaem uczciwie. - Wiem, ale musiaem wstydzi si paskiego niedostwa. - Tak robiem, jak umiaem i mogem - szepn ze zami w gosie. - Nie pacz no pan, u diaba, nie facjenduje mi pan lepego konia, wic wierz na zwyke sowo. - Sowo honoru daj, ale pan mnie obraa...- Wic wracaj pan z Bogiem do domu, sam trafi na Piotrkowsk. - egnam - rzuci krtko Jasklski i zawrci do powrotu. Wysockiemu wstyd byo wasnej brutalnoci wzgldem tego niedogi, ale bogo tak irytowa, e nie mg si powstrzyma. - Panie Jasklski - zawoa za odchodzcym. - Sucham pana. - Moe panu potrzeba pienidzy, kilka rubli mog poyczy. - A nie, sowo honoru daj, e dzikuj - broni si sabo i ju zmik, i zapomnia oobrazie. - We pan, oddasz mi pan razem, jak ten spadek po ciotce odbierzesz. Wsadzi mu w rk trzy ruble i poszed. Jasklski ze zami oglda pienidze pod latarni, wzdycha i powlk si do domu. Wysocki przedosta si na Piotrkowsk i szed wolno w gr, peen gbokiego znkania t ndz, jak codziennie widywa.Wlk zmczonym, smutnym wzrokiem po miecie przycichym, po fabrykach, ktre majaczyy w gbi dziedzicw jak czarne,pice potwory, po nielicznych owietlonychoknach, jakie patrzyy w czarn wilgotn noc. Czu si dziwnie zdenerwowanym i niespokojnym, mia dusz pen lku niewytumaczonego i tych niepokojw dziwnych, ktre bez przyczyn zewntrznych przylatuj, obsiadaj dusz i tak j strasz, e wtedy czowiek zdenerwowany patrzy z obaw na domy, czy si nie wal na niego, czeka i spodziewa si jakich strasznych wieci, myli o wszystkich nieszczciach, jakie ludzi spotykaj. Wysocki by w podobnym nastroju. Nie chciao mu si i do domu, nie chciaomu si nawet wstpi na gazety do cukierni, obok ktrej przechodzi, obojtnym mu byo w tej chwili wszystko, bo zacza mu si w dusz wera coraz silniej zmora niepokoju. - Gupie ycie prowadz - myla. - Zupenie gupie! Przed teatrem spotka si oko w oko z Mel, sza z R z przedstawienia, powz jecha za nimi. Przywita si dosy obojtnie i chcia egna zarazem. - Nie odprowadzisz nas? - Nie chciaem wam przeszkadza. - Chod na herbat, w domu musi ju czeka Bernard. Poszed w milczeniu, nie odzywa si, bo nie chciao mu si mwi nawet. - Co tobie, Wysocki? - Nic, prcz zwykego zdenerwowania i jakiej ostrej apatii. - Spotkao ci co zego? - Nie, ale oczekuj na z wie, a nigdy mnie jeszcze przeczucie nie zawiodo. - Mnie tak samo, ale wstydziam si przyznawa - szepna Mela. - A przy tym byem u ndzarzy dzisiaj, naykaem si tyle widokw niedoli ludzkiej,e si upiem. Wstrzsn si nerwowo. - Jeste chory na lito, jak mwi o tobie Bernard. - Bernard - zawoa mocniej - on ma stae delirium tremens opluwania wszystkiego, onjest jak lepy, ktry chce wmawia we wszystkich, e nic nie ma, poniewa sam nie widzi. - Co to za ndzarze? moe by im pomc? - zapytaa Mela. Opowiedzia im pooenie Jasklskich i kilkuinnych rodzin robotniczych. Suchaa ze wspczuciem, notujc w pamici adresy. - Dlaczego ludzie musz si tak mczy? za co? - szepna. - Teraz ja si spytam, co tobie, Mela? Maszzy w gosie? - Nie pytaj, nie chciej wiedzie nawet. Pochylia gow na piersi. Nie pyta si, popatrzy si na jej twarz i zapad znowu w zadum. Patrzy w puste, umilke ulice, upunktowane szeregami latar, na szeregi domw podobnych do skamieniaych gw potworw, lecych obok siebie, ktre zdaway si drga szybami okien w wietle tawym ulicy, jakby przez ciki i niespokojny sen. - Co jej jest? - myla ogarniajc rozpalonym spojrzeniem jej gow i czu, e ten jej smutek zaczyna go bole i nka.- Nie bardzo musiaycie si bawi w teatrze? - Przeciwnie! Ale straszna jest potga mioci! - mwia Ra, jakby wypowiadajc dalszy cig myli. - Jak ta Safo cierpiaa! Wszystkie jej krzyki, bagania, wszystkie jej boleci pamitam, mam je w sobie jeszcze. Przerazia mnie taka mio, nie rozumiem jej, wtpi nawet, czy mona tak bardzo czu, tak zupenie odda si mioci, tak przepa wniej. - Mona... mona... - szepna cicho Mela podnoszc oczy. - Przejd na moj stron, Wysocki! Daj mi rk. I gdy to zrobi, wzia jego chud rk i przyoya do czoa i twarzy rozpalonej. - Czujesz, jak jestem zgorczkowana? - Strasznie. Po c chodzi na takie denerwujce sztuki? - Wic c ja w kocu robi bd! - wykrzykna bolenie i rozszerzonymi oczami zawisa na jego twarzy. - Ty mi nie dasz rady adnej na nud, a mnie si ju znudziy wszystkie fiksy, nudz mnie przejadki po miecie, nudz mnie wyjazdyza granic, bo nie cierpi hotelowego ycia,a teatr jeszcze mnie zajmuje czasem, bo zatarga nerwami, zdenerwuje, a lubi, gdy mn co zatarga do gbi. - Co jest Meli? - przerwa, nie syszc, comwia. - Zaraz si dowiesz. - Nie, nie, nie - zaprzeczya Mela, dosyszawszy zapytanie i odpowied. Weszli do owietlonego przedpokoju paacu Mendelsohna. - Pan Endelman jest? - rzucia Ra zapytanie lokajowi, razem z kapeluszem i dug peleryn. - W myliwskim pokoju i prosi, eby tam janie pastwo przyszli. - Chodmy do myliwskiego, tam bdzie cieplej ni w moim buduarze, cieplej ni tutaj - mwia prowadzc ich przez szeregpokojw, sabo rozwietlanych przez kandelabr szecioramienny, jakim owietladrog lokaj. Pokj by Stanisawa Mendelsohna, modszego syna Szai, a nazwa jego pochodzia od dywanu ze skr tygrysich i takiche portier u drzwi i od mebli z rogwbawolich, obitych skr o dugim, popielatym wosiu; masy broni wisiay na cianie dookoa olbrzymiego ba osia z potnymi opatkowatymi rogami. - Czekam ca godzin - odezwa si Bernard nie wstajc nawet na powitanie; siedzia pod osiem i pi herbat. - Dlaczego nie przyszede po nas do teatru? - Bo nigdy nie chodz na szopki teatralne, przecie o tym wiesz, to dobre dla was! Skrzywi sie pogardliwie. - Pozer! - szepna Ra lekcewaco. Skupili si przy stoliku, ale nikt nie mia ochoty mwi. Lokaj porozstawia herbat. Cisza cika i nudna rozlaa si po gabinecie, trzeszczay tylko zapaki, bo Bernard co chwila zapala papierosa, lub dochodzi guchy stuk bil bilardowych uderzajcych o siebie. - Kto gra? - Stanisaw z Kesslerem. - Widziae si z nimi? - Znudzili mnie prdko, a jeszcze prdzej ograli. Moe nareszcie zaczniecie mwi! Nikt jednak nie zaczyna. Mel nurtoway jakie przykre myli, patrzya smutnie na R i obcieraa co chwila zazawione oczy.- Mela, jeste brzydka dzisiaj! Kobiety paksiwe s podobne do zmoczonych parasoli, zamkn je czy rozpi - zawsze kapi. Nie cierpi ez babskich, bo s albo faszywe, albo gupie. Tumani lub pyn z powodw najbahszych. - Daj spokj, Bernard, bo dzisiaj nawet twoje porwnania przechodz bez adnego wraenia. - Niechaj mwi, to jego specjalno. - No, i ty, Ra, nie wygldasz wietnie. Masz tak min, jakby ci kto w przedpokoju mocno wyciska i wycaowa,jakby ten sodki akt przerwano gwatowniew najlepszym miejscu... - Wcale nie jeste wytworny dzisiaj. - Nie idzie mi o to zupenie. - Wic po c mwisz gupstwa! - Po to mwi, e usypiacie wszyscy, e ty,Wysocki, wygldasz jak ojwka, ktra kopci na szabasowym stole i okapuje smtkiem na urocze Sulamity. - Nie czuj si tak dobrze na wiecie jak ty. - Masz racj, mnie jest bardzo dobrze - zacz si mia nerwowo i zapala papierosa rwnoczenie. - Znowu poza! - zawoaa, bo j niecierpliwi. - Ra! - wykrzykn podrywajc si, jakbypodcity biczem. - Albo przyjmuj wszystko, co mwi, albo mnie wicej nie zobaczysz usiebie. - Irytujesz si, a ja nie chciaam ci obraa. - Irytuj mnie twoje definicje. Nazywasz mnie pozerem, a nie znasz mnie zupenie. Co moesz o mnie wiedzie, o moim yciu; c mog wiedzie panny, ktre jeszcze niewyszy z zakresu gaganw i nudy panieskiej - o mczynie! nic, absolutnie nic prcz tego: jak ubrany, jakie ma wosy i oczy, w kim si kocha, czy dobrze taczyitp. Znasz moj zewntrzn garderob, a chcesz definiowa mnie caego. Woasz na mnie: "Pozer!" Dlaczego? e rzucam czasemparadoks o marnoci ycia, pracy i pienidzy. Gdyby to mwi Wysocki, uwierzyaby, bo on nic nie ma i musi ciko pracowa; ja za pozuj, gdy na to wszystko pluj, bo jake by panna moga zrozumie, e mwi to na serio, ja, czowiek bogaty, akcjonariusz fabryki "Kessler et Endelman"! Zupenie tak samo na Mullera mwisz "Bazen!" bo widzisz go tylko, jak u ciebie wywraca kozioki, opowiada kaway i przygody miosne, jest zabawnym, ale poza tym Mullerem baznujcym jest jeszcze inny Muller, Muller, ktry myli, uczy si, spostrzega, rozumuje - juci ani on, ani ja nie przychodzimy do ciebie z naszymi rozumowaniami, z naszym wewntrznym ja,nie mwimy ci, co nas gnbi, gryzie lub zachwyca, bo ty tego nie potrzebujesz; nudzisz si i potrzebujesz si nami bawi, wic istotnie stajemy si baznami dla was,bo si nam podoba by czas jaki baznami i koziokowa w rny sposb przed znudzonymi gskami dzkimi! Ogldacie nasjak towar na kontuarze, taksujecie podug tego, o ile wam bdzie w nim do twarzy. A zreszt, mwi do kobiet rozumnie to la wod w sito. - Moe jestemy gupie, ale ty jeste zarozumiay. - A jeli nie spostrzegamy tego, o co mnie obwiniasz, to twoja wina, to wasza wina, e nas traktujecie Jak dzieci - zacza Mela. - Bo jestecie i zostaniecie dziemi - rzuciostro i powsta. - Wic czemu masz pretensje, e nie postpuj jak doroli! - Jeeli si gniewacie na mnie, to wychodz, dobranoc! -Szed ku drzwiom. - Zosta, Bernard, prosz ci - zawoaa Ra zagradzajc mu sob wyjcie. Pozosta, ale poszed do jednego z pokojwi siad przy fortepianie. Ra chodzia po pokoju wzburzona jego sowami. Wysocki milcza, sowa Bernarda obijay mu si jak brzczenie, ktrego nie stara si rozezna, patrzy na Mel, ktra pooya gow na stole i zapatrzyasi tpo przed siebie. - Usid przy mnie - szepna czujc jego gorce spojrzenie. - Co ci jest? - zapyta, pochylony nad jej twarz. Gos przytumiony zadrga takim mikkim akcentem, e zapali w jej duszy jak dziwnie sodk rado i obla jej twarz i donie pomieniem. Nie odezwaa si jednak, bo zabrako jej gosu, a po tym chwilowym, rozkosznym wzruszeniu taka wielka ao ni zatrzsa, e zy byskay w jej szarych oczach, pooya twarz na jego doni, trzymanej na stole, i zy dugo powstrzymywane posypay si jak grube ziarna i spyway na jego rk rozpalonym potokiem. Tak go te zy rozrzewniy, e zacz bezwiednym prawie ruchem gadzi jej wosy puszyste i szepta cichym, przejtym tkliwoci i wzruszonym gosem jakie sowa prawie bez zwizku. Podsuwaa gow coraz bliej, bo kade dotknicie jego rki elektryzowao i przesycao dziwn, nieopowiedzianie sodkrozkosz. Miaa szalon ochot pooy gow na jego piersiach, zarzuci mu rce na szyj, przycisn si do niego i powiedzie wszystko, wszystko, co j drczyo. Jej pena tkliwoci dusza akna takiej pieszczoty, jak akna mioci, z ktr si baa zdradza przed nim w tej chwili, powstrzymana jedynie jakim odruchem kobiecej wstydliwej biernoci. Pakaa tak cicho. e tylko pynce zy i drenie nerwowe bladych ust mwio o jej stanie. Patrzya na niego przez te zy, ktre mu rozmikczay dusz, a takim dziwnym przejmoway go wzruszeniem, e ba si ulec pokusie ucaowania jej ust rozpalonychpaczem. Nie kocha jej bowiem, to, co czu, nawet w tej chwili, byo tylko wielkim wspczuciem dla cierpienia. Nie spostrzeg nawet jej mioci do siebie, widzia przyja, bo pragn przyjani. Bernard gra z coraz wiksz pasj, tuk fortepian, rozbite, haaliwe dwiki jakiego szalonego scherza huczay w pustych pokojach i drgay szalonym, drwicym miechem, ktry zdawa si tarza po dywanach. Ra chodzia po amfiladzie pokojw nie zwracajc na nic uwagi, co chwila wynurzaa si z cieniw, przechodzia myliwski pokj i gina w dalszych, powracajc wkrtce tym swoim cikim, koyszcym ruchem bioder. Udawaa zamylenie, a w istocie chciaa da czas do porozumienia si Meli z Wysockim i niecierpliwio j to, e siedzieli przy sobie nieruchomie i w milczeniu. Chciaa zobaczy, jak bd sobie pada w ramiona z bekotem mioci na ustach, jak si bd zjada pocaunkami; tak sobie wszystko dobrze naprzd wyobraaa i tak chciwie pragna widzie podobn scen, eco chwila odwracaa si spacerujc, aby ich zapa na tym caowaniu. - Niedoga! - mylaa ze zoci i przystanwszy przed drzwiami, z ciemnociprzypatrywaa si jego gowie i twarzy. - Ostryga! - mrukna niechtnie i zwrciasi do Bernarda, ktry skoczy gra. - Pierwsza! Dobranoc, Ra, id do domu. - Idziemy razem - zawoaa Mela. - Jeli chcesz, to ci podwioz, moje konie czekaj przed bram. Zwrcia si do Wysockiego, ktry jak senny zapina wci rozpinajce si guziki surduta. - Mela, nie zapomnij, e w sobot urodziny Endelmanowej -zacza Ra na poegnanie.- Bratowa mnie dzisiaj prosia, aby wam przypomnie, e jestecie z upragnieniem oczekiwane. - Wczoraj dostaam zaproszenie, ale czy bd - nie wiem! - Przyjdcie koniecznie, zobaczycie mas osobliwoci, bdziemy wsplnie kpi z bratowej. Szykuje si niespodzianka dla askawych goci: koncert, nowy obraz i ta tajemnicza Trawiska. - Bdziemy, warto j obejrze. Wysocki sprowadzi Mel do powozu. - Nie wsidziesz? - zapytaa zdumiona, bo podawa rk na poegnanie. - Nie, daruje mi pani... Potrzebuj si przej... Jestem tak zdenerwowany - tumaczy si dosy niewprawnie. - A... to dobranoc panu! - powiedziaa z naciskiem, dotknita jego odmow, ale nie kpi lko , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AA}PF1 ~kc c #Kc M1b zwaajc na to, pocaowa j w rk. aowaa bardzo swej ostroci i jeszcze z powozu odwrcia si do niego. - Pjdmy gdzie do knajpy - rzek Bernard. - Nie, dzikuj, nie jestem dzisiaj usposobiony. - Pjdziemy do Chatenau. - Musz zaraz i do domu, matka na mnie czeka. - Nie podoba mi si takie gadanie, ty cay jeste dziwny od pewnego czasu, wygldasz, jakby pokn bakcyla mioci.- Nie, daj ci sowo honoru, e si nie kocham. - Kochasz si, tylko nie zdajesz sobie jeszcze z tego sprawy. - To wiesz wicej ni ja sam, a w kime, jeli askaw? - W Meli. Wysocki zacz si mia dosy nieszczerze. - Spudowae rzetelnie. - Nie, ja si w tych sprawach nie myl nigdy. - Przypumy, ale po co mi to mwisz? - zagadn dosy niechtnie. - Bo mi ci al, e si kochasz w ydwce. - Dlaczego? - zapyta. - Bo ydwki s dobre do flirtu, Polki do kochania, a Niemki do zakadania obory zarodowej. Ale ydwka na on dla ciebie -nigdy, lepiej si utop. - A moe ja ci przeszkadzam? Bdmy szczerzy ze sob -zawoa porywczo Wysocki przystajc. - Nie, sowo honoru, e nie. Co za myl? - rozemia si sucho. - Ostrzegem ci tylkoz przyjani, bo pomidzy wami s za wielkie rnice rasowe, aby je moga wyrwna nawet najszalesza mio. Nie psuj sobie rasy, nie e si z ydwk i bd zdrw. Wsiad w dorok i pojecha do domu, a Wysocki szed znowu jak przed dwoma godzinami Piotrkowsk, ale szed szybko i w zupenie innym usposobieniu. Sowa Bernarda day mu wiele do mylenia,zacz si sam egzaminowa z uczu, jakiew nim budzia Mela. Rozdzia XI Mela zamkna si w swoim pokoju i rozmylaa nad sob. Leaa z otwartymi oczami i wsuchiwaa si w cisz nocy i w te gosy, jakie si w niej odzywa zaczynay, gosy stanowczego protestu przeciw zamiarom ojca, bo wczoraj rano przedstawi jej dosy stanowczo propozycj maesk, zwyk handlow. ofert od wielkiej sosnowickiej firmy Wolfisz et Landau, ktra miaa syna i pragna go oeni z crk firmy Grunspan et Landsberger. Afera dla stron obu przedstawiaa si korzystnie. Mody Leopold Landau zgadza si, jemu byo wszystko jedno, z kim si oeni, byle ona miaa posag w gotwce i wpodanej wysokoci, pienidze byy mu potrzebne do zaoenia interesu na wasn rk, a e Mela miaa taki posag i e mu si do tego bardzo podobaa z fotografii, jak mu w tajemnicy dostarczyli swatowie, to gotw by si oeni. Czy go kochaa, czy bya mdra, czy gupia, zdrowa lub chora, dobra lub zonica - to mu byo ganz fiksatuar! - jak powiedzia porednikom. Wczoraj przyjecha do odzi, eby si przyjrze tej swojej przyszej. Papa podoba mu si bardzo, Mela go olnia, a fabryka zrobia na nim wraenie wietnego interesu, ale z tym ostatnim si nie wygadywa przed starym, ale przeciwnie, ogldajc, robi bardzo obojtn twarz i dosy pogardliwie przyglda si gotowym ju chustkom. - dzkie! - szepta przymruajc oczy. - Nie bd pan gupi, to kurantny interes! -powiedzia porywczo Grunspan. Leopold si nie obraa o zbytni szczero, w interesie nie ma gniewu, klepa pap po opatce i w najwikszej zgodzie powrcili na obiad. Mela przemczya si przy stole i z nienawici w sercu suchaa sosnowickichkomplementw Landaua i zaraz, jak tylko moga, ucieka do Ry. - P dnia zyskaam, a co jutro, co pniej? - mylaa teraz, lec w ciemnocii patrzc na stor, przez ktr ksiyc sia na pokj zielonawe wiato, jakie drcym pyem lnio na jasnym dywanie i na ciemnym, majolikowym piecu. - Nie zmusz mnie przecie, nie - dodawaa mocniej i ze wstrtem mylaa o Leopoldzie, o jego wiewirczej twarzy; przejmowa j wprost fizycznym obrzydzeniem jego gos chrapliwy i wywinite, zalinione murzyskie usta. Przymykaa oczy ukrywajc gow w poduszkach, aby si pozby tego przypomnienia. Wzdrygaa si nerwowo, jakby pod obrzydliwym dotkniciem jego rkzimnych i spoconych, ktre czua jeszcze; wytara odruchowo rce o kodr i przygldaa im si dugo pod ten ksiycowy brzask jakby z obaw, czy te dotknicia nie pozostawiy plugawego ladu.Czua, e kocha Wysockiego ca moc duszy, e w nim kocha cay ten wiat, w jakim si wychowywaa w Warszawie, wiat tak zupenie odmienny od otaczajcego. Wiedziaa, e nie pjdzie za Leopolda, e potrafi si oprze wszelkim naleganiom ojca i rodziny, i na tym postanowieniu wyczerpywaa si caa jej energia, a pniej ju mylaa tylko o Wysockim, nic pytaa si nawet, czy on j kocha, za bardzo go sama kochaa, eby to spostrzeclub przekona si o jego obojtnoci. Nie powiedziaa mu dzisiaj o swoich cierpieniach, bo by taki zdenerwowany i smutny, a zreszt czua si dziwnie oniemielon wobec niego, jak dziecko, ktre obawia si skary przed starszymi. Dotkno j bolenie, e nie chcia z ni jecha, ale ten jego mocny ucisk i pocaowanie rki przejmoway j rozkosznym dreszczem. Leaa dugie godziny nieruchomo i rozpamitywaa cay okres ich znajomoci i wieczr dzisiejszy; wypraa si i wciskaa silniej gow w poduszk, bo przypomnienie dotknicia jego rk. to pogaskanie po wosach przejmoway j denerwujcym, sodkim dreszczem. A pniej, gdy ju szary wit rozbiela coraz silniej wntrze pokoju, wydobywajc na jaw dnia kontury mebli i sprztw, mylaa o znajomych doktorach, o ich powodzeniu. Miaa dwie koleanki, ktre wyszy za doktorw i prowadziy dom otwarty wcale nie na nisz stop ni niektre z on fabrykantw. To j uspokoio zupenie i przepeniona mylami, jak by to ona prowadzia taki dom, w ktrym zbieraaby si caa inteligencja dzka - zasna. Obudzia si do pno i z wielkim blem gowy. Rodzina caa bya zebrana przy drugim niadaniu, gdy wesza do jadalnego. Nakarmia najpierw babk i nie zwracajc uwagi na podniesiony gos Zygmunta, ktry co wykrzykiwa, siada do stou. Grunspan, jak zwykle, chodzi po pokoju zespodkiem penym herbaty, ktry podnosi do ust obu rkami; by wystrojony w aksamitny winiowy szlafrok, haftowany zotem na konierzu i rkawach, wyszywana rwnie aksamitna czapeczka tkwia mu na czubku gowy, twarz mia bardzo rozjanion, herbat chlipa gono i w przerwach prdko odpowiada Zygmuntowi, ktry si pieszy z jedzeniem, bo odjeda do Warszawy. Stara ciotka, prowadzca gospodarstwo domowe, pakowaa mu walizk. - Zygmunt, ja ci kad czyst bielizn, ty potrzebujesz czyst bielizne? - Dobrze. Mwi ojcu - rzek Zygmunt - e nie ma co czeka, niech Grosman zaraz wyjedzie, on jest chory naprawd. Ojciec si z Regin zajmie interesami. - Co jest Albertowi? - zapytaa Mela, ktra od poaru fabryki stracia do dawn yczliwo. - Ma feler w sercu, on si bardzo zmartwi tym ogniem. - To by duy fajer, ja si sam baem - wycign spodek, aby Mela nalaa mu herbaty, i dopiero zobaczy jej podkrone oczy i szar, jakby obrzk twarz. - Co taka blada dzisiaj, moe chora? Nasz doktor zaraz bdzie w domu familijnym u jednego robotnika, to mgby ci obejrze. - Zdrowa jestem, nie mogam tylko wcale spa. - Kochana Mela, ja wiem, dlaczego nie moga spa -wykrzykn uradowany i pogadzi j po twarzy pieszczotliwie. - Potrzebowaa troch myle o nim, ja to rozumiem. - O kim? - zapytaa ostro. - O swoim przyszym. Ale, przysya przezemnie ukony, bdzie tutaj po poudniu. - Nie mam adnego przyszego, a jak przyjdzie, to moesz go sobie, Zygmunt, przyj. - Syszy ojciec, co ta gupia mwi? - wykrzykn ze zoci. - Sza, Zygmunt, przed lubem wszystkie panny tak mwi. - Jak si nazywa ten... pan? - zapytaa pod wpywem jakiej nowej myli. - Ona nie pamita, co to za nowy kawa? - Zygmunt, ja do ciebie si nie odzywam, tomoesz da mi zupeny spokj. - Ale ja do ciebie mwi, to mnie sucha powinna! -wykrzykn rozpinajc szybko mundur; co robi zawsze w irytacji lub wzruszeniu. - Sza... sza... dzieci. Ja ci powiem, Mela, on si nazywa Leopold Landau, on jest z Czstochowy, to jak chcesz, eby si nazywa? W Sosnowicach maj fabryk. Wolfisz et Landau to solidna firma, samo nazwisko ma wag! - Ale nie dla mnie! - odpowiedziaa dobitnie. - Zygmu? ja tobie kad letni mundur, ty potrzebujesz letni mundur, co? - Niech ciotka woy! - zawoa prdko i sam zacz pomaga jej w pakowaniu, i wkrtce poegnawszy si z ojcem ju od drzwi zawoa: - Mela, przyjad dopiero na twoje wesele. -Umiechn si zoliwie i wyszed. Grunspan bez ceremonii zacz si przy pomocy Franciszka ubiera, bo chocia miaswj pokj wspaniale urzdzony, ale nie mg si do niego przyzwyczai, wola zawsze pokj brudniejszy i chociaby tok nili samotno. Mela milczaa, a ciotka, ta, chuda, zgarbiona ydwka w rudej peruce, rozdzielonej na rodku gowy biaym sznurkiem, z twarz zapad i jakby zakurzon, o cikich, bezwadnie opadajcych powiekach, spod ktrych tliy si zaropiae oczy, chodzia po pokoju ustawiajc w kredensie szklanki i talerze od niadania, ktre zaraz mya w wielkiej miednicy. - Niech to sobie Franciszek wemie dla dzieci - mruczaa zgarniajc z talerzy na cerat kawaki chleba i ogryzione koci. - Dla psw jedzenie takie, a nie dla moich dzieci! -odpowiedzia hardo nie krpujc sizupenie. - Ty gupi cham jeste, jeszcze mona z tego ugotowa zup. - A niech pani da kucharce, to ugotuje. - Cicho, nie piskuj, Franek! Daj mi wody do umycia. I ju prawie ubrany zacz si my, z wielk delikatnoci oblewajc swoje oblicze wod, ale natomiast parskajc bardzo dononie. - Co ty masz, Melu, przeciwko Leopoldowi Landau? - Nic, bo go nie znam zupenie, przecie widziaam go po raz pierwszy. - Po co wicej? Jak si interes zrobi, to bdziecie mieli czas pozna si lepiej. - Powiem jeszcze raz ojcu stanowczo, e nie pjd za niego! - Co ty patrzysz jak mucha w mliku! - krzykn na Franciszka, ktry si zaraz wynis razem z ciotk. Wytar si starannie, uczesa, przypi wykadany konierzyk do dosy brudnej koszuli, zaoy krawat, ktry mu j przykry w zupenoci, powkada do kieszeni zegarek i szczoteczk z grzebieniem, wygaska przed lustrem brod, schowa pod kamizelk dugie biae sznurki, woy kapelusz, nadzia palto, wzi parasol pod pach i wcigajc ciepe rkawiczki zapyta: - Dlaczego nie chcesz i za niego? - Nie kocham go i jest mi wstrtnym, a po drugie... - Ha, ha! Kochana moja Mela ma mae rybki w gowie. - By moe, ale pomimo to nie pjd za niego - zawoaa z wielk stanowczoci. - Mela! ja nic nie powiem, bo ja jestem bardzo liberalny ojciec. Ja mgbym ci kaza, ja mgbym wszystko zaatwi bez ciebie, a ja tego nie robie, dlaczego? bo ja ci kocham, Melu, i daje ci czas do namysu. Ty si namylisz, ty jeste mdrdziewczyn i nie popsujesz takiego kurantnego interesu, ty bdziesz, Mela, pierwsz osob na cae Sosnowice. Ja ci krtko wytomacz. Ale Mela nie chciaa sucha, odsuna gwatownie krzeso i wysza z pokoju. - Te kobiety to zawsze maj swoj fanaberi! - mrukn nie zraony jej odmow ani wyjciem, dopi zimn herbat i wyszed na miasto. Przez kilka dni nie byo zupenie mowy o maestwie. Landau wyjecha, a Mela cae prawie dnie przesiadywaa u Ry, aby jak najrzadziej widywa si z ojcem, ktry, spotkawszy j wypadkowo, umiecha si pobaliwie, gaska po twarzy i pyta: - Mela, nie chcesz jeszcze Leopolda Landau? Zwykle nie odpowiadaa, ale bya zrozpaczona i zdenerwowana tym stanem. Nie wiedziaa, co robi, na czym si to wszystko skoczy. Zaczo j do tego trapi niepokojce pytanie, czy Wysocki j kocha? Pytanie to tkwio w jej mzgu jak iga i coraz bardziej kuo ciemnymi, bolesnymi wtpliwociami. Byy chwile, w ktrych pomimo dosy rozwinitej dumy byaby mu otwarcie wyznaa swoj mio,aby tylko usysze to upragnione sowo: kocham! Ale Wysocki nie pokazywa si u Ry, spotkaa go raz tylko na ulicy, prowadzcego pod rami matk, ukoni sijej i musia objania matce, komu si kania, bo Mela poczua na sobie jej wzrokbadawczy. Wybraa si z R do Endelmanw tylko dlatego, e miaa nadziej spotka tam Wysockiego. Tylko nadziej, bo nie wiedziaa, czy tam bywa. Jechay przez miasto wolno, bo dzie by pikny, ulice nieco obeschy i roiy si tumem spacerujcych, wywitecznionych robotnikw, bo wypadao w sobot jakie uroczycie obchodzone wito. Szaja jechaz nimi na przednim siedzeniu i bardzo troskliwie okrywa im nogi pledem. - Ra, ja mam ochot si przejecha, zgadnij gdzie? a jak zgadniesz, to ci zabior. Spojrzaa bezwiednie w bkitne niebo wiszce nad miastem i zawoaa bez namysu: - Do Woch! - Zgada, moemy za par dni jecha. - Pojad z tob, ale pod warunkiem, e Mela z nami pojedzie. - Niech jedzie, bdzie nam wesoo w drodze. - Dzikuj ci, Ra, ale sama wiesz, e nie mog, ojciec si na to nie zgodzi. - Jak to si nie zgodzi? Jak ja chc, to Grunspan si nie zgodzi! Jutro bd u niego w tym interesie i na drug sobot bdziemysobie ju wchali kwiat pomaraczowy. Ra ju znaa Wochy, bya tam z bratem i z bratow, ale teraz chciaa jecha, aby je pokaza przyjacice. Stary Mendelsohn zna je rwnie, ale bardzo pobienie, bo mia mani, e gdy mrozy cisny ziemi iniegi zasypay cay kraj, budzia si w nim gucha, niezmoona tsknota za socem i ciepem i dotd go nurtowaa, a kaza pakowa walizy, bra ktrego z synw i jecha popiesznie, bez odpoczynkudo Woch, do Nizzy albo do Hiszpanii. Ale najdalej po dwch tygodniach by ju z powrotem. Nie mg i nie umia y bez tego miasta; brakowao mu tych godzin szeciu, jakie musia przesiedzie w kantorze codziennie, brakowao mu turkotumaszyn, szalonego ruchu, wytonego yciafabryki, brakowao mu odzi, wic zaledwie straci j z oczw, powraca stskniony. Przycigaa go, jak wielki magnes przyciga opiki elazne. - Papo! ale ja zaraz nie wrc z tob? - Dobrze, ja take chce duej tam posiedzie, mnie ju d mczy. Zajechali przed dwupitrowy dom, dosy szczliwie udajcy ciki paac w stylu florenckim, stojcy w ogrodzie przy jednejz bocznych ulic i odgrodzony od niej elaznkrat pokryt bluszczem, z ktrego wieciy zocone ostrza sztachet i niebieskie majoliko-we wazony ustawione nasupach, rowic si krzewami azalii kwitncych, poustawianych tam specjalnie na dzisiejsz uroczysto u Endelmanw. Fabryki towarzystwa akcyjnego Kessler et Endelman zamykay ogrd czerwon olbrzymi cian, byszczc w socu niezliczonymi oknami. Stangret objecha klomb uoony z oraneryjnych kwiatw i krzeww i wjecha pod kolumnowy podjazd, ktrego supy objte bluszczem dwigay na sobie teras, obwiedzion drewnian balustrad, malowan na marmur. Z dugiego przedsionka, wyoonego czerwonym dywanem, na rodku ktrego sta wielki klomb kwitncych rododendronw, prowadziy na pierwsze pitro szerokie schody, wyoone rwnie czerwonym dywanem i ubrane podwjnym rzdem obsypanych kwiatami azalii, ktre jak smugi niegu odcinay si od cian obitych adamaszkiem ciemnoczerwonym. Elektryczno zalewaa przedpokj i schody, skrzc si w ogromnych zwierciadach przedpokoju. Kilku lokajw czarno ubranych, ze zotymi galonami na konierzach kurtek, rozdziewao wchodzcych. - Ale tu bardzo adnie! - szepna Mela idcpo Schodach z R. - adnie - odpowiedzia pogardliwie Szaja i skuba niedbale kwiaty, i rzuca je na dywan, depczc skrzypicymi butami. Endelman wyszed a przed drzwi, wita ich z uniesieniem i ostentacyjnie wprowadzi do salonu. - Pan prezes jest bardzo askaw, pan prezes, co? - koczy zapytaniem nadstawiajc ucha, bo by guchym nieco. - Chciaem ci zobaczy, Endelman, no, jak si masz? Poklepa go przyjacielsko po opatkach. - Bardzo dzikuj, ja si mam dobrze i moja ona te, co? Gwar, jaki wrza w salonie, przycich z ichwejciem, kilkadziesit osb powstao na przywitanie bawenianego krla, ktry w nie kpi lko , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAPKc  c  c 0* c 8U5 dugiej czarnej kapocie, w dugich lakierowanych butach, odrzyna si mocno od frakowych kostiumw zebranych. Szed przez salon z bardzo askawym umiechem, niektrym podawa rk, niektrych klepa po ramionach, kobietom kiwa gow i przymruonymi oczami wodzi po salonie. Mody Kessler podsun mu fotel; opad naniego ciko i zaraz otoczya go ciba ludzi.- Pan prezes zmczony? Moe kieliszek szampaskiego, wybornej marki, co? - Napij si - wyrzek uroczycie, przecierajc kolorow chustk okulary i gdy je zaoy, zacz dopiero odpowiada na liczne zapytania. - Jake zdrowie pana prezesa? - Wrci pan prezes do dawnego apetytu? - Kiedy prezes wyjeda do wd? - Doskonale pan prezes wyglda! - Dlaczego miabym le wyglda - odpowiedzia z umiechem i z pewnym lekcewacym znueniem sucha dalej chru gosw, a goni oczami za R, ktr otoczyo kilka modych kobiet jasno ubranych. Zgiek troch za haaliwy zacz si zrywa z buduarw ssiadujcych z salonem i z sali bufetowej, i z wielkiej grupy pa i panien siedzcych w rodku salonu. Panoway dwa jzyki: francuskim mwiy prawie wszystkie ydwki mode i stare z nieliczn garci polek; niemieckim posugiwali si ydzi, Niemcy i Polacy. Gdzieniegdzie tylko i po cichu brzmiaa polska mowa, ktr si komunikowaa grupa inynierw, doktorw i innych specjalistw, do wybitnych na to, aby byzaproszonymi do Endelmanw, i do niewielk grajcych rol wobec milionerw,aby zajmowa naczelne miejsce w salonie. Endelman powrci wkrtce, przed nim szed lokaj i na srebrnej tacy nis kieliszek, srebrn wanienk i zamroon butelk szampaskiego. Endelman podcina druty kapsla i gdy korek wyskoczy, sam nalewa perlcy napj i podawa. Mendelsohn pi wolno i smakowa ze znawstwem. - Nieze, dzikuj ci, Endelman. - Myl, jedenacie rubli butelka. Kilkanacie krzese, taburetw i niskich fotelikw utworzyo pkole, w rodku ktrego siedzia Szaja, jak krl wrd dworzan i wasalw; surdut rozpi, e poy opady na ziemi i odsoniy jedwabnatasow kamizelk, spod ktrej zwieszaysi dwa biae sznurki, nog zaoy na nog tak wysoko, e szpic jego buta by nawysokoci gw siedzcych, ktre za kadym jego sowem pochylay si pokornie, usta milky w p wyrazu, gdy onmwi, a wszyscy ledzili kady bysk jegoczarnych wielkich renic obwiedzionych zaczerwienionymi powiekami, kade poruszenie chudej, tej rki o poobgryzanych paznokciach i pakowatych palcach, gadzi dug siw brod i krtko ostrzyone siwe wosy, przez ktre rowia si skra gowy. Twarz mia koloru szafranu, bardzo chud i niesychanie ruchliw, nos garbaty i tak wyduony z powodu braku przednich zbw, e wisia mu nad ustami. Mwi wolno, akcentujc kady wyraz i marszczcbiae czoo, zapadnite na skroniach, bardzo wypuke i bardzo pomarszczone w grube zastygnito fady. Jego dwudziestu milionom skaday hod i czoobitno ndzne pojedyncze miliony i nikczemne setki tysicy rubli; otaczali go zgodnym harmonijnym koem ydzi, NiemcyiPolacy; wobec jego potgi, cicej na wszystkich i hipnotyzujcej najtrzewiejszych, znikay rasowe antagonizmy, konkurencyjne nienawici, osobiste nieprzyjanie - bo wobec tego szczupaka wszyscy czuli si kiebiami i czekali z niepokojem, rycho zechce ich pokn, jak okrela Dawid Halpern stosunek maych fabrykantw do Szai, ale Szaja by dzisiaj w dobrym humorze, nie chcia rozmawia o interesach, a zacz artowa z niektrych. - Kipman, ty masz brzuch, jakby tam schowa sztuk perkalu. - Dlaczego ja miabym schowa sztuk perkalu w brzuch, ja jestem chory, ja zaraz musz jecha do Karlsbadu. I tak sobie rozmawiali dalej milionerzy dzcy, a salon wrza coraz silniejszym yciem, bo co chwila kto przybywa. Endelmanowa robia honory domu z wielk wpraw i godnoci, m jej pomaga energicznie, bo co chwila sycha byo jegoprzenikliwe: "co?" Szum jedwabnych sukien, szept rozmw i zapachy perfum i kwiatw zapeniay z wolna ten olbrzymi salon, jeden z najwspanialszych w odzi. Towarzystwo dzielio si wci na grupy, ktre nikny prawie w ogromie salonu, w masie mebli porozstawianych i w kilku bocznych buduarach. Salon by naronikowy z oknami na ogrody, poza ktrymi niby kije sterczay kominy fabryk. te jedwabne story nie przepuszczay soca do wntrza, rozsieway zotawy pmrok, w ktrym niewyranymi zarysamibyszczay ze cian ramy obrazw, brzowe ozdoby mebli i lnica jedwabna materia, obcigajca ciany, pohaftowana w bladozielone gazki i kwiatki, o bardzo delikatnym rysunku; bladozielone lamperie zarzucone zotymi haftami kwiatw trzymay niby w ramie ciany i stanowiy otoczk dla sufitu, na ktrym by rozpity rodzaj plafonu, przeliczne malowido, przedstawiajce scen a la Watteau: ka, strzpiaste drzewa, strumyk wijcy si srebrn wstg przez murawy pene kwiatw, wrd ktrych pasy si baranki z niebieskimi wsteczkami na biaych runach karkw, a gromada pasterzy i pasterek w perukach, w krtkich kostiumach taczya kadryla przy dwikach formingi, na ktrej wygrywa ryy faun. W naroniku salonu wznosia swoje brzowe ksztaty wdziczna Diana z Fontainebleau, wrd r biaych i purpurowych, ktre delikatnymi pdami piy si na marmurowy postument i plamiy barwami popielatozielonawy ton brzu. Na tym tle siedzia Mendelsohn i gromada fabrykantw. Kilka garniturw w najczystszym stylu Ludwika XIV, biaych ze zotem, z pokryciami malowanymi lub haftowanymi w bladozielone barwy, stao pod cianami, podszeregiem obrazw, przewanie bardzo cennych, bo Endelmanowie mieli ca galerizbierana nie tyle ze znawstwem ile z namitnoci; prcz tych mebli stao jeszcze dosy w innych stylach, byo penostolikw inkrustowanych, obijanych materiami, chiskich fotelikw ze zoconego bambusu z wybiciami z jaskrawych jedwabiw, ardinierek zoconych, penych kwiatw; na marmurowym stylowym kominku pon wielki ogie i rzuca krwawo zoty brzask na kilka modych panien, pomidzy ktrymi siedziay Ra i Mela. Endelmanowa, wspaniaa w swojej toalecie z ciemnowiniowego aksamitu, ubranej podug panujcej mody imitacjami drogich kamieni przy gorsie bardzo wydatnym, zbliya si do Ry. - Jeli si nie bawicie, to wam przyl Bernarda. - Moe ma pani kogo zabawniejszego. - Znudzi ju pani? - Na co dzie dobry, ale przy dzisiejszej uroczystoci wolaabym jak zmian. - Przyprowadz wam Kesslera albo Borowieckiego. - Jest i pan Borowiecki? - zagadna ciekawie, bo widziaa przed chwil Likiertow. - Caa d jest u nas! - powiedziaa z zadowoleniem i na jej odwinitych ustach, podobnych do wydeptanych mocno stopni, wykwit umiech, z ktrym odesza wspaniaym, majestatycznym krokiem, w aureoli ufryzowanych szpakowatych wosw, spitych brylantowymi szpilkami; dua rozlana twarz o cienkim zgrabnym nosie i maych czarnych oczkach mocno podkrelonych janiaa dum. Rozmawiaa ze wszystkimi, bya wszdzie, ale co pewien czas spogldaa na wielkie sztalugi pokryte zason i otoczone wiecem laurowym, ktre stay pod jednymz okien, i na wszystkie zapytania, co si tam kryje, odpowiadaa tajemniczo: - Niespodzianka! cud! Panie Endelman - woaa podniesionym gosem na ma, ktry spiesznie przybiega na to wezwanie iz rk przy uchu sucha rozkazw ony i pieszy je natychmiast wykonywa. W bufecie, urzdzonym w jednym z bocznych pokojw, byo kilkunastu wyfraczonych mczyzn, pomidzy ktrymi sta Borowiecki z Trawiskim i ze starym Mullerem, ktry wicej czerwony ni zwykej gada gono i pogardliwie plu na posadzk, wymyla na ydw, bo go podrani przepych mieszkania Endelmanw i ich wielkopaskie maniery, Borowiecki krci wsy i umiecha si tpo, a Trawisid patrzy na on, ktra pierwszy raz dzisiaj wystpowaa w odzi na tak wielkim zebraniu, siedziaa wpord gromady kobiet i gasia wszystkie swoj arystokratyczn urod i wykwintn prostot stroju. Musiaa si nudzi wrd tego banalnego szczebiotu kobiet, bo odpowiadaa krtko i wodzia oczami po obrazach i dzieach sztuki rozrzuconych po salonie; wa jedwabiw, koronek, aksamitw, obrzuconyrnas drogich kamieni, byszczcy wszystkimi kolorami tczy, ponad ktrymi wznosiy si jakby nasadzone gwki kobiet, tworzy dla niej wspania ram, z ktrej jej biaa suknia, zapita pod szyj i cinita w stanie zotym paskiem, mocno wystpowaa. - Kto to ta liczna kobieta? - zapyta Grosglik. - Moja ona, panie. - A, to panu winszuj, to anio, to cztery razy anio nie kobieta! - wykrzykn bankier i zmusi Trawiskiego, e musia i go przedstawi. - Panie Borowiecki, pan wielu pa nie zna? -pyta Bernard. - A dosy, moe pan mnie przedstawi? - To moja dzisiejsza funkcja. Wzi Borowieckiego pod rami i weszli do salonu, gdzie ju jaki dugowosy mistrz prbowa fortepianu, przed chwil wtoczonego z jednego z buduarw. - Bdzie i muzyka? - Spytaj pan, czego nie bdzie, na to atwiej odpowiem. Pan po raz pierwszy na przyjciu bratowej? - Tak, jako nigdy przedtem nie mogem siwybra. - A, to pana auj. - Dlaczego, e wczeniej nie byem? - Tak, bo miaby pan te nudy ju za sob -drwi lekko Bernard. - O, przeciwnie... - Uwaga, zaczynamy! Milion okrgy! - szepn przedstawiajc go Mullerwnie. - O, my si znamy dobrze! - zawoaa Madaz radoci, wycigajc rk. - Powiedzcie sobie, pastwo, co przyjemnego, a ja wrc za chwil po pana.- Ja ju usyszaem przed chwil - szepnBorowiecki stajc przed ni. - To si liczy - zawoaa naiwnie. - I liczy, i dobrze pamita. - Ach, jaki pan dobry! - wykrzykna i szybko urwaa przysaniajc twarz wachlarzem. Obrzuci j spojrzeniem, pod ktrym rozczerwienia si caa. Wygldaa dzisiaj bardzo adnie w rowej jedwabnej sukni, upitej biaymi konwaliami: te jak marchew wosy, spite w grecki wze, odsaniay biay kark, pokryty niby puszkiem zotawym ctkami piegw, ktre gdy si rumienia, zabiegay krwi; zote obrczki rzs otaczajce jej bkitne porcelanowe oczy opady na renice i nie miay si podnie na niego. - Bawi si pani dobrze? - zapyta powanie,aby j wyprowadzi z zakopotania. - Nie... tak... prosz, niech pan usidzie przy mnie. - Mama jest tutaj? - A, nie; mama nie lubi takich zebra, bo, widzi pan, mama si musi krpowa, a gwnie to mama nie chce z ydwkami razem bywa - skoczya cicho, umiechajc si za wachlarzem ze strusich pir. - A pani? - Mnie wszystko jedno, tylko e si ogromnie nudziam z pocztku. - A teraz? - A teraz ju nie. Jak tylko pana zobaczyam, po-czuam si swobodniejsz. - Dzikuj pani. Umiechn si. - Czy powiedziaam co niewaciwego? To ju nic nie bd mwi ani ust nie otworz. - Przeciwko temu protestuj bardzo gorcoienergicznie. - A nie, nie bd mwi, bo co powiem, to albo gupstwo, albo mieszno. - Ani jedno, ani drugie, sucham pani nie tylko uwanie, ale i z przyjemnoci prawdziw. - Chodmy dokoczy paszczyzn! - zawoa Bernard powracajc. Borowiecki si skoni i odeszli, przeprowadzani wzrokiem Mady, ktra nie miaa go prosi, aby powrci do niej. - Dwiecie tysicy w wysortowanych towarach albo w niepewnych wekslach - szepta znowu Bernard przedstawiajc go brzydkiej, czarnej prawie od piegw pannie, ktrej gowa, twarz i chudy biust zasypane byy pudrem i brylantami. - Czy ma zby wasne - nie rcz, ale za brylanty odpowiadam, - Pan jeste nieporwnanym ciceronem. - Znana rzecz w odzi. Zaraz pana do ruin doprowadz. Pidziesit tysicy bares geldna st - ale papa moe si raz jeszcze spali, to posag si skwadratuje! Niemoda, blada panna, o anemicznym spojrzeniu, zielonawej twarzy i sukni, umiechna si jakim bolesnawym umiechem, odsaniajc dugie rzadkie zbyi sine dzisa. Borowiecki si skoni i spiesznie odszed, bo niemie, wprost przykre wraenie zrobia na nim ta zgaszona twarz, podobna do zatrzymanego zegaru ze starej zakurzonej i obtuczonej porcelany saskiej.- Sto tysicy, kaprysw za dwiecie, a rozumu za trzy grosze - szepta przedstawiajc go Feli, przyjacice Ry, ktra caa bya w ruchu, bo wosy si jej trzsy, oczy biegay, poruszaa nogami, ramionami, ustami, brwiami i wybuchaa cochwila wesoym dziecinnym miechem i bya taka wdziczna, umiechnita, rozbawiona, tak przelicznie skadaa rczki, takim naiwnym gosikiem szczebiotaa, tak si sodko wdziczya, e Borowiecki szepn: - liczne dziecko! - Tak, tylko w tym licznym dziewcztku siedzi przysza Mesalina! Borowiecki nie mg zaprotestowa, bo si zbliali do Ry. - Ra Mendelsohn! Nazwisko samo mwi: ile! ta druga, popielata, to Mela Grunspan, posagu nie wymieni w cyfrach, ale mog pana objani, e to najlepsza i najrozumniejsza panna w odzi - szepn i przedstawia go przyjacikom, ktre ciekawie mu si przyglday. - Za chudy! - szepna Ra z tak min, eMela nie moga si powstrzyma od miechu. A Bernard przedstawi go jeszcze kilkunastu kobietom starym i modym i wszdzie go odpowiednio informowa, a skoczywszy prac puci wolno na rodkusalonu. Borowiecki stan przy cianie i ciekawie si przyglda zebranym. Na wprost niego byy drzwi osonite zielono-zotymi portierami, prowadzce do buduaru, w ktrym siedziaa samotnie Likiertowa i patrzya na niego, nie zauway na razie tego wzroku, bo go zajmoway kolorowe grupy kobiet wrd mebli, kwiatw i zielonoci, skrzce si drogimi kamieniami jak wystawy sklepowe zotnikw, i grupy czarnych frakw porozrzucane na tle cianina tle tego przepychu barw strojw kobiecych jak czarne brzydkie kraby na tle gobelinu. Kilka starszych pa, uginajcych si prawie pod mas koronek, zota i brylantw, siedziao obok niego i rozmawiao tak gono, e si odsun nieco. - Prawda, e to wspaniae, mona by z tego obraz namalowa - zagadna przechodzca Endelmanowa pocigajc go za sob. - Nieporwnane! - Zabieram pana, bo kto chce pana pozna,tylko uprzedzam, e ten kto bardzo piknyibardzo niebezpieczny. - Tym gorzej dla mnie - szepn tak skromnie, e Endelmanowa rozemiaa si iuderzajc go wachlarzem po rku, szepna sodko: - Z pana jest czowiek niebezpieczny. - Dla samego siebie najbardziej - odpowiedzia zupenie serio i wszed za nido malekiego, po chisku urzdzonego buduaru. Przedstawia do synnej piknoci dzkiej,siedzcej niedbale na tej chiskiej sofie, z filiank herbaty w rku. - Musi mi pan wybaczy miao chociabydla odwagi przyznania si, e dawno pragnam pozna pana. - Doprawdy, ale nie godzien jestem tego zaszczytu - mwi znuony i znudzony, ogldajc si na salon, czy nie nadchodzi jaki wybawca. - Mam jednak do pana pewien al! - Czy nie do zapomnienia? - zapyta z umiechem, ledzc jej ywe ruchy. - Z pewnoci zapomn, jeli pan okae skruch odpowiedni. - Chocia nie wiem za co, auj jednak szczerze. - al mj pochodzi std, e mi pan ma oczarowa. - Czy narzeka, e bawi si wtedy le z nami? - Przeciwnie, dowodzi bowiem, e pierwszy raz w yciu bawi si tak dobrze.- Wic zamiast alu powinna pani zapaci mi wdzicznoci, i to podwjn. - Dlaczego podwjn? - e si bawi dobrze i swoj obecnoci nie popsu pani przejadki do Pabianic - doda z naciskiem i bystro patrzy w jej oczy i brwi napite niepokojem. Rozemiaa si sucho i zacza poprawia wspaniay naszyjnik z pere, osadzonych wbrylanty, ktry otacza jej marmurow, przelicznie uformowan szyj. W tym ruchu rkawiczki, dochodzce a do ramion, zsuny si nieco i odsoniy klasycznie pikne rce; oddychaa tak szybko, e do poowy tylko przysonite piersi wznosiy si i opaday. Bya istotnie bardzo pikn, ale t such, klasyczn, zimn piknoci; szarostalowe bez poysku oczy patrzyy jak zamarznitaszyba pod przyczernionymi mocno brwiami, patrzya dugo na Karola i w kocu i lko , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAP c c t5c * c 81 szepna: - Dlaczego Lucy nie przysza? I lekka ironia zamigotaa w jej oczach. - Nie wiem, bo nie wiem, kogo pani ma na myli - rzek spokojnie na pozr. - Pani Zukerowa. - Nie wiedziaem, e pani Zuker ma takie imi. - Dawno si pan z ni widzia? - Musz rozumie pytanie, abym mg na nie odpowiedzie. - Ach, pan nie rozumie? - powiedziaa przecigle z umiechem i bysna rzdem wspaniaych zbw spoza maych bardzo i wycitych w uk amora ust. - Pani mnie indaguje? - zapyta dosy porywczo, bo go irytowao jej spojrzenie i ta chtka udrczania, jaka si przewijaa w jej twarzy. cigna brwi lekko i patrzya si w niego spojrzeniem Junony, do ktrej bya bardzo podobna. - Nie, panie, ja pytam tylko o Lucy, o naszserdeczn przyjacik, bo i ja j kocham nie mniej, moe tylko troch inaczej -dodaa agodnie. - Musz pani wierzy, e pani Z. jest godnkochania. - I jest godn niezapierania si tej mioci,panie Borowiecki. yjemy ze sob jak dwie siostry i nie ukrywamy przed sob nic -powiedziaa z naciskiem. - Wic? - zapyta stumionym przez gniew gosem, bo zalaa go zo, e Lucy wypaplaa przed t klasyczn lalk ich tajemnice. - Wic trzeba mi ufa i stara si zasuyna moj przyja, ktra nieraz moe by bardzo pomocna. - Dobrze. Zaczynam od tej chwili. Przesiad si na sof i pocaowa j w obnaone rami, bo bya wygorsowan pod pachy i tylko paski naszywane drogimi kamieniami trzymay sukni na ramionach. - T drog nie idzie si do wiernej, siostrzanej przyjani! - szepna, odsuwajc si nieco, z umiechem. - Ale przyja nie powinna mie tak cudownych ramion ani by tak pikn. - Ani nie powinna zdradza takich gwatownych, ludoerczych instynktw - powiedziaa wstajc i rozprostowujc swoje rozwinite doskonale ksztaty, poprawia troskliwie kunsztownie ufryzowane w waki na skroniach blond wosy i rzeka widzc, e i on podnis si: - Pan zostanie na chwil, bylimy ze sob akurat tak dugo, e mog pana posdzi o mio do mnie. - Czyby si pani gniewaa za tak mio? - A Lucy, panie Karolu! Dobrzem Dowiedziaa, e pan jest ludoerc. - A raczej piknoerc. - Przyjmuj w czwartki, prosz przyj troch wczeniej!... - Zobaczymy si jeszcze dzisiaj? - Nie, bo ja zaraz wychodz, opuciam chore dziecko dla pana... - Szkoda, e nie mog wyrazi swojej wdzicznoci tak, jak chciabym? - zawoa z umiechem, ogarniajc spojrzeniem jej gors wspaniay i szyj. Zakrya si wachlarzem, skina mu gowiposza, pokrywajc umiechem pewne zakopotanie. - Panie Borowiecki, pani Trawiska o pana si dopomina! -zawoa Bernard. - Gdzie pikna dyrektorowa? - Posza sia oczami mier i zniszczenie - odrzek. - Nudna baba! - Czy pan bywa na jej czwartkach? - C bym tam robi! Bywaj tylko jej wielbiciele i kochankowie: przeszli, obecni i przyszli... Czekamy na pana! Borowiecki czu si tak znudzonym, e zamiast i do Trawiskiej, chcia bokiem nieznacznie przesun si do drzwi gwnych i wyj, ale przechodzc obok portier ssiedniego buduaru spotka si okow' oko z Likiertow, swoj dawn mioci.Cofna si z powrotem, a on, cignity nieprzeparcie jej spojrzeniem, poszed w lad za ni. Nie mwili ze sob ju od roku, rozeszli sinagle, bez jednego sowa wyjanie; spotykali si czasami na ulicy, w teatrze, witali si z daleka, jak obcy sobie zupenie,a jednak czsto stawaa przed nim jej twarz dumna i smutna, jak wyrzut cichy i bolesny. Kilkakrotnie chcia mwi z ni, ale zawszebrako mu odwagi, bo go trapio to, e nie mia jej co powiedzie, nie kocha jej. A teraz to niespodziewane spotkanie oszoomio i przenikno bolesn mk. - Dawno pana nie widziaam - powiedziaa spokojnie. - Emma! Emma! - wyszepta bezwiednie, wpatrujc si w jej blad twarz. - Prosz pastwa, w tej chwili rozpoczyna si koncert? -zawoaa Endelmanowa obrzucajc ich Spojrzeniem. Jako zaraz rozleg si akompaniament fortepianu i czysty, dwiczny sopran zalamelodi piosenki salon. Wrzawa umilka i wszystkich oczy utony w piewaczce. Ale oni nic nie syszeli prcz niespokojnego,trwoliwego bicia serc wasnych. Emma usiada na niskim, wspartym na smokach foteliku, osonitym od kominka ekranem, przez ktry zoty brzask ognia przecieka i zabarwia rem jej blad, o liliowym tonie twarz, bardzo smutn twarz starzejcej si piknoci. Borowiecki stan z boku i patrzy si spodspuszczonych nieco powiek na jej twarz jeszcze bardzo pikn, ale ju poznaczon pazurami czasu; na skroniach zapadnitych rozwijaa si caa sie drobnych zmarszczek i zbiegaa pod oczami, pod krlewskimi oczami, ktrych czarne renice, otoczone bkitnawymi biakami, jak u dziecka, wieciy ostrym blaskiem spod cikich, dugich powiek, porysowanych siatk sinych i cienkich jak wosy yek. Oczy byy podkrelone rwnie sinymi plamami, ktre przebijay si spod delikatnej warstwy bielida. Czoo wysokie i bardzo pikne byo odsonite, bo miaa czarne wosy, przewiecajce srebrnymi nitkami, zaczesane na uszy, w ktrych wisiay ogromne dwa brylanty. Mocno purpurowe usta, bardzo wydatne, miay wyraz cierpienia, opuszczay si ktami ku silnie zarysowanym szczkom. A w caej twarzy i gowie lekko pochylonej czu byo znkanie, jakie bywa po dugiej ibolesnej chorobie, bo nawet te jedynie mode usta wyglday jak widncy kwiat granatu - i miaa w swej twarzy jak cierpk, melancholijn sodycz kobiet wyczerpanych mioci. Jej delikatne rysy, odbijajce natychmiast kade uczucie, jakie przewijao si przez serce i mzg, cigay si nerwowo i drgay samymi odruchami wrae. Bya ubrana w ciemnofioletow sukni, przybran przy odsonitym biucie mocno tymi koronkami, naszywanymi rubinami iametystami; figur miaa tak zgrabn i wysmuk, e mona j byo wzi za mod dziewczyn, gdyby nie pewna sztywno plecw i opadnicie ramion. Siedziaa wachlujc si lekko, nie patrzya na niego, nie patrzya na nikogo, chocia jej promienne spojrzenia obejmoway cay salon, bo czua jego oczy na swej twarzy ito spojrzenie, ktre palio, przenikao jej rozgoryczone i smutne serce zarzewiem dziwnie palcego blu. Sta przy niej tak blisko, e syszaa jego oddech i skrzyp gorsu, gdy si pochyla, widziaa jego rk, ktr si podpiera o ardinierk, moga podnie oczy i nasycasi tym tak bardzo kochanym, tak bardzo wyczekiwanym, ale nie zrobia tego, siedziaa nieporuszenie. Wiedzia, e ona jest z tych kobiet, ktre raz tylko kochaj, e to jedna z tych marzycielskich bluszczowych dusz, spragnionych idealnego ycia, guchych i lepych na zwyk codzienno, a penych namitnych dz kochania i oddawania si na wieczno ca ukochanemu, a rwnoczenie penych dumy i poczucia wasnej godnoci. To go wanie irytowao najwicej, bo wola stosunek z kobietami pospolitymi, ktrym pod wykwintn zewntrznoci bij zwyke serca samic lub sprztw gospodarskich. Takie nie robi tragedii z miostki przelotnej, kocz j na zach, nabezsennoci, na drugim wreszcie kochanku albo powracaj do przerwanych chwilowo funkcji gospodarskich i zostaj znowu tym,czym byy przedtem, tj. niczym. - Co ja jej powiem? - myla znowu. - Bardzo adnie piewa, prawda? Przerwaa milczenie nie patrzc na niego. - Tak, tak! - odpowiedzia prdko, gonic wzrokiem piewaczk, ktr po skoczeniu piosnki otoczy tum mczyzn i odprowadza do bufetu. Fortepian zamilk i gwar z wiksz si niprzedtem wion po salonie. Lokaje roznosili lody, konfitury, ciastka, cukierki i szampaskie, ktre co chwila hukao korkami. - Czy pan ju puci w ruch swoj fabryk? - Nie, jeszcze, dopiero koo jesieni to zrobi - odpowiedzia zdumiony, bo by przygotowany na inne zupenie zapytanie. Spojrzeli sobie w oczy, zajrzeli a do gbidusz. Emma opucia pierwsza, bo renice jej zaszkliy si zami, i rzeka cicho: - Z caej duszy ycz panu szczcia we... wszystkim... a chyba... pan... wierzy... e muszczerze... ycz... - Jak nikomu. - I zawsze jednakowo... bez zmiany... Gboki al zadrga w jej gosie. - Dzikuj... Pochyli gow. - egnam pana - powiedziaa powstajc, aletakim tonem, e zadra i pod wpywem jakiej nagej obawy czy strachu zacz szepta gorczkowo: - Emma, nie odchod tak! Musz si z tob widzie, jeli nie zapomniaa o mnie zupenie, jeli mnie nie masz za ostatniego ndznika, to pozwl mi przyj do siebie, musz z tob mwi, chc ci powiedzie... odpowiedz mi chocia swko, bagam ci. - Patrz na nas! egnam pana. Nie mam panu nic do powiedzenia, przeszo tak zamara w moim sercu, e jej ju nie pamitam, a jeli chwilami wspominam, to ze wstydem. Powleka przymionym zami spojrzeniem po jego pobladej twarzy i odesza. Te ostatnie sowa byy nieprawd, ale woya w nie ca swoj zemst, ktrej teraz idc wolno przez salon tak bardzo aowaa, e miaa nieprzepart ch powrotu do niego i rzucenia mu si do ng, bagania o przebaczenie - ale nie powrcia, sza wolno, umiechajc si do znajomych i zamieniajc sowa i spojrzeniaz nimi, a nie widzc prawie nikogo. Przyjechaa do Endelmanw umylnie dla Karola, zdecydowaa si na ten krok po dugich miesicach cierpie, po strasznych szamotaniach z tsknot i z mioci, ktrej ca przepalay. Chciaa go widzie i mwi z nim, bo na dnie jej dumnego serca, pod rumowiskami cierpie i zawodw, tli si ostatni pomyk nadziei, e on j kocha jeszcze, e tylko jakie niewytumaczone przyczyny rozdzieliy ich chwilowo, po ktrych wyjanieniu i usuniciu... A teraz wracaa jak grb, w ktrym ostatnie lady ycia zgniy i rozpady si wstrzpy, pokryte wielk, martw cichoci nocy wiecznej. Borowiecki poszed pomidzy ludzi do bufetu, aby si orzewi, bo pokn jej sowa ostatnie jak wilk poykajcy zamroon w tuszczu spryn, ktra teraz rozpraa si z wolna i dara mu wntrznoci ostrym, przenikliwym blem. Byby wszystko znis: i zy, i rozpacz, i wyrzuty, ale tej pogardy, jak go spoliczkowaa, znie nie mg, a znie musia, bo Endelmanowa go zabraa, aby mu pokazywa obrazy i zbiory dzie sztuki,nagromadzone w kilku pokojach dosy bezadnie, ale musiaa go zaraz odstpi Grosglikowi, ktry mia do niego jaki interes. Po piewach towarzystwo znowu si rozsypao. Szaja, otoczony swoim dworem,przenis si do bufetu, a w salonie panowaa teraz Trawiska, otoczona gronem modych kobiet, pomidzy ktrymi byy Mela i Ra. Endelmanowa co chwila podchodzia do kogo i szeptaa tryumfujco: - Caa d jest u nas dzisiaj! Prawda, e si dobrze bawi? - Cudownie! - odpowiadano ziewajc ukradkiem, bo si istotnie nikt dobrze nie bawi. - Panie Endelman! - woaa na ma, piesznie podbiegajcego krokiem baletowym, co przy jego cienkich nkach i duym brzuchu robio mieszne wraenie. -Panie Endeiman, do buduaru chiskiego ka pan zanie lodw! - Zaraz ka zanie lodw, co? - odpowiada osaniajc doni ucho. - I szampaskiego dla panw. - Zaraz i szampaskiego dla panw. - Prawda, e si dobrze bawi? - zapytaa go po cichu. - Co? licznie, bardzo licznie, wypili prawie wszystko szampaskie. Rozeszli si, bo Endelman zaglda co chwila do bufetu, aby tam gospodarzy i z pewn wynios przykroci stwierdza, egocie pomijali inne wina, a pili tylko szampaskie, - Te chamy pij szampaskie, jakby to byoMunchenbier, co? - szepn do Bernarda. - Masz przecie jeszcze dosy zapasw. - Mam wino, ale oni nie maj wychowania, eby tak pi, jakby to nic nie kosztowao! - Paradny jeste, musz to w odzi opowiedzie. - Co? no, nie bd gupi, Bernard. Ale Bernard nie sucha i ze miechem opowiada Ry, przy ktrej usiad. - Panowie, damy si nudz same! - woa Endeiman do modziey zgromadzonej w bufecie, aby j odcign od picia, nikt si jednak nie ruszy. Bernard sam jeden bawi panie, siedzia nawprost Trawiskiej i rozmawia z ni, wyrzucajc co chwila takie zabawne paradoksy, e czerwona gowa Ry pochylaa si a ku kolanom, eby stumi miech, a Trawiska miaa si swobodnie iz subtelnie pobaliwym miechem z jego bazestw, a szukaa oczami ma, ktry teraz rozmawia z Borowieckim pod Dian tak ywo, e gosy ich chwilami syszaa. Reszta towarzystwa nudzia si, jak moga.Mada chodzia nieco senna i udawaa, e si przyglda obrazom, a przysuwaa si coraz bliej do Borowieckiego. Starsze panie drzemay w fotelikach lub skupione po buduarach opowiaday sobie nowiny, modsze suchay rozmowy Trawiskiej z Bernardem i spoglday cikim, aosnym wzrokiem w stron bufetu, skd huczay podniecane szampanem gosy mw i ojcw. Z wolna nuda rozlewaa si po salonie. Patrzano na siebie obojtnie i jakby wrogo, jakby jedni drugim przypisujc win tego wsplnego nudzenia si. Obejrzano stroje, otaksowano klejnoty, jakimi panie i panny byy literalnie obadowane, obgadano i salon, i gospodarzy, i przyjcie, i samych siebie, a teraz nie byo ju co robi wicej. Nic tutaj zebranych nie czyo, nie mieli nic wsplnego. zebrali si razem, bo pewienton dzkiego ycia nakazywa bywa u Endelmanw, jak nakazywa zachwyca si ich galeri obrazw i ich zbiorami dzie sztuki, jak nakazywa czasom bywa w teatrze. Jak rwnie nakazywa od czasu do czasu da co na biednych, narzeka na brak ycia towarzyskiego w odzi, wyjeda za granic itd. Naginali si z trudem do pewnych form przyjtych w wiecie, a ktre byy im obcei obojtne, Wanie prawie o tym samym rozmawia Bernard. - Pan odzi nie kocha? - przerwaa mu Trawiska, aby skrci zbyt dug tyrad. - Nie, ale y bez niej nie mgbym, bo nigdzie bardziej si nie nudziem i nigdzie wicej nie spostrzegem miesznoci. - A, pan si zajmuje zbieraniem pewnych miesznoci. - Potpia pani umiechem moj zabaw. - Niezupenie, rada bym usysze o celu tego zbierania. - Mylaem, e pani bdzie rada co usysze z mego zbioru. - Omyli si pan w przypuszczeniu, nie jestem ciekawa. - Niczego? - zapyta troch drwico. - Przynajmniej blinich swoich. - Jeli ci s nudni, ach, jak bardzo nudni! - szepna Toni aonie. - Nawet kobiety pani nie obchodz? - Obchodz mnie tyle tylko, ile wszyscy ludzie. - A gdybym chcia opowiedzie co bardzo ciekawego, na przykad o pani dyrektorowej Smoliskiej, ktra w tej chwili wychodzi? -zapyta cicho. - O nieobecnych, tak samo jak o umarach, nie mwi nigdy. - Moe ma pani racj, bo jedni i drudzy bywaj nudni. - A najbardziej ci pozujcy na znudzonych -zawoaa z naciskiem Ra, patrzc na niego ironicznie. - Dobrze. Mwmy o obrazach, czy to nie waciwy temat dla pani? - zawoa podraniony. - To ju lepiej o literaturze - podja Toni gorco, ktra bya synn zjadaczk romansw. - Pan czyta Bourgeta La Terre Promise? - zapytaa niemiao milczca cay czas ta zakurzona, z twarz podobn do zatrzymanego zegara. - Nie czytuj literatury jarmarcznej; w dziecistwie czytaam Histori o Magielonie, R z Tanenbergu i podobne arcydziea, to mi wystarcza na reszt ywota. - Za ostro pan sdzi Bourgeta - odezwaa si Mela. - By moe, e ostro, ale sprawiedliwie. - Dzikuj pani za poparcie - skoni gowprzed Trawisk. - Czytaem jak ksik tego niby wielkiego pisarza, niby psychologa, niby moralisty, czytaem dosypilnie, bo zmusi mnie do tego rozgos, jakim si on cieszy u nas, no, i wyda mi si starcem lubienym, opowiadajcym w tonie podniosym, a z cynicznym umieszkiem, szkaradne historyjki. - Moe zaczniemy teraz mwi o kobietach,czy to nie waciwy temat dla panw? - zacza Trawiska zoliwie. - Ha, to mwmy o tak nazywanej pci piknej, kiedy ju nie mamy zabawniejszegotematu. Rozkrzyowa komicznie rce, ale by zy na Nin. - Ostronie, bo pan nas obraa zaczyna. - Anioy ziemskie obraa si nie powinny, e jednak ja mao mog mwi o anioach, bo ten rodzaj niewiele jest znany w odzi, , arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAPXc  c : c )e Y R6C P?) odejd i przyprowadz kogo, ktry w tej specjalnoci jest au courant. Powiedzia dosy twardo, podnis si i zaraz przyprowadzi Kesslera, modego, chudego Niemca, o tych wosach, niebieskich wyupiastych oczach i wielkich, mocno wysunitych szczkach, obronitychrwnie tym zarostem. - Robert Kessler! - zarekomendowa, posadzi na swoim miejscu i odszed do grupy mczyzn, ktrzy pod przewodnictwem Endelmana ogldali obrazy w dugim, stanowicym waciw galeri pokoju. - Panie Grosglik, patrz pan na t Madonn, to jest z Drezna Madonna. - liczny obraz! - mwi przecigle stary Libernrian i woywszy rce w kieszenie, wypi brzuch, pochyli gow na piersi i przypatrywa si ramom obrazu. - To jest obraz medalowany, patrz pan, tu stoi: "Medaille d'or", to jest obraz masiw i kosztuje grube pienidze, co? - Ile? - rzek cicho Grosglik gadzc wskazujcym palcem lewej rki, na ktrym byszcza krwawnik oprawny w zoto, twarde czarne bokobrody, ktre mu oblepiay okrg twarz niby kotlety z kostk; wsy i brod mia wygolone starannie. Podnosi brod tak wysoko, e dwie fady skry na grubym czerwonym karku zakryway mu konierzyk i czyniy go podobnym do krtkiej wypasionej wini, usiujcej daremnie cign z bota wiszc bielizn; praw rk trzyma w kieszeni biaej kamizelki. - Ile? - powtrzy cicho, bo zawsze mwi cicho, i z wielk powag podnis brwi, ktre ostrymi pkolami rysoway si na jego wypukym czole i stanowiy mocny kontrast swoj czarnoci z siwymi wosami i row cer twarzy. - Nie pamitam, bo tym si zajmuje mj sekretarz -odpowiedzia niedbale Endelman. - Patrz pan na ten obraz rodzajowy, to ywe prawie, to si rusza. - Bardzo adne farby! - mrukn ktry. - I jeszcze adniejszy kapita, co? - Ja, ja? same ramy do taki landszaft kosztuje drogo - mwi z powag gruby Knaabe, ze znawstwem stukajc cygarniczk w brzowe ramy. - Przecie pana sta nawet i na zote, panie Knaabe; bo kogo sta na kapelusz, tego musi by sta i na gow - zamia siGrosglik, ktry zawsze prawie popiera swoje wywody porwnaniami. - To jest genialne powiedzenie, panie Grosglik - zawoa Bernard tumic miech.- Mnie sta i na to - szepn skromnie bankier. - Prosz panw, jeszcze jedna Madonna, to jest kopia z Cimabuego, ale lepsza od oryginau, ja panu daj sowo, e lepsza, bo ona kosztuje cae tysic rubli, co? -zawoa zobaczywszy wtpicy umiech na ustach bankiera. - Zobaczymy, ja bardzo lubi Madonny. Ja swojej Mery kupiem Murillowsk Madonn,jej to sprawia przyjemno mie w swoim pokoju taki obraz, to czemu ja nie miaem kupi? Obejrzeli w ten sposb kilkadziesit obrazw i stanli przed wielkim mitologicznym malowidem, zajmujcym pciany i przedstawiajcym wejcie do Hadesu. - To dua sztuka - wykrzykn z podziwem Knaabe. Endelman zacz objania tre obrazw, ale mu ywo przerwa Grosglik. - To jest zwyky grabarz, a to jest gupi obraz, po co malowa takie smutne rzeczy! Jak zobacz pogrzeb, to ja si pniej musz leczy, bo mnie przez par dni boli w sercu. Kto ma umrze, to si nie utopi! - Drugi numer koncertu, prosz panw do salonu! - zapraszaa Endelmanowa. - Powinszowa pastwu takiej galerii, powinszowa! - woa bankier. - Co oni bd wiprawia w salonie? - Su panu programem, tam jest wydrukowane. Bernard poda mu dugi pasek surowego jedwabiu, ozdobiony rcznymi malowidami, na ktrym by po francusku wypisany program. Wrcili do salonu, gdy si ju przyciszyo, bo wynajta para popisywaa si jakim dialogiem francuskim. Mczyni, skupieni przy drzwiach od bufetu, suchali ze znudzonymi twarzami i powoli cofali si do porzuconych szklanek i kieliszkw; kobiety natomiast suchay z chciwoci i poeray oczami par deklamatorw, udajcych modych naiwnychkochankw, ktrym si zdarzy wypadek, e na przejedajcych napadli w grach zbjcy, zabrali i rozdzielili. Spotkali si wanie i opowiadali swoje przygody z takim naiwnym cynizmem, z takim eleganckim wyuzdaniem, e panie trzsy si ze miechu i co chwila biy entuzjastyczne brawa. - Ah, mon Dieu, mon Dieu! Tres joli, tres joli! - wykrzykiwaa gono z zachwytu uklejnotowana jak sklep jubilerski pani Cohn, ona jednego z fabrykantw, i jej mae, zarose tuszczem oczka tryskay zami zadowolenia, i tak si bawia doskonale, e trzsy si jej tuste, nalanepoliczki i ramiona podobne do waw obwinitych w czarny jedwab. - Co oni ci kosztuj, Endelman? - zapyta cicho Grosglik. - Sto rubili i kolacj, ale to warto tysic, bo si gocie dobrze bawi. - To jest dobry pomys, na imieniny ony musz ich zamwi. - Zamw pan zaraz, to ustpi dobry rabat - szepn mu Bernard przez rami i przesun si do Meli, siedzcej poza wszystkimi samotnie, bo Ra siada w pierwszym rzdzie, aby nie straci i sowaz dialogu. - Budz ci, Mela! O czym marzysz? - W tej chwili mylaam o tobie - szepna cicho, podnoszc na niego swoje szare oczy. - Nie, mylaa o Wysockim! - sykn i gniewnie obrywa hiacynty rozkwite, stojce na stoliczku, obok ktrego usiad. Patrzya na niego zdumionymi i jakby wylkymi oczami. - Mogam tak samo myle o L. Landau, o ktrym ze znajomych, jakich nazwiska moge wymieni z rwn domylnoci, jeli nie uwierzye moim sowom. - Przepraszam ci, Mela, zrobiem ci przykro? - Tak, bo wiesz, e nigdy nie mwi tego, czego nie myl. - Daj mi rk. Wysuna mu do obcinit w bia rkawiczk z szarym wyszyciem. Odpi guziki i pocaowa j w do dosy mocno. - Skoro Wysockiemu wolno, wolno i mnie! - tumaczy, gdy mu dosy ostro wyrwaa rk. - Ale, a propos Landaua. Mwili mi na miecie, e wychodzisz za niego, czy to prawda? - A co odpowiada tym, ktrzy ci mwili o moim maestwie? - e to pogoska, ktra si nigdy nie sprawdzi. - Dzikuj, bo si istotnie nie sprawdzi. Daj ci sowo, e za niego nie wyjd - dodaa silniej, widzc niedowierzanie w jego oczach. Po jego chudej, nerwowej twarzy przelecia bysk zadowolenia. - Wierz ci, ja ani chwili nie przypuszczaem, eby moga i za niego.Ty i taki kantorowicz ordynarny. przecie to zwyky macher bez wychowania, brudny ydziak. Wolabym ju w ostatnim razie Wysockiego dla ciebie. Bysna oczami, lekki rumieniec mg rupowlk jej twarz, spucia powieki pod jego badawczym wzrokiem i poprawiajc bransoletk szepna: - Nie bardzo lubisz Wysockiego? - Ceni go jak czowieka, bo jest prawym i dosy rozumnym, ale nie cierpi go jako twojego wielbiciela. - Mwisz, aby mwi, bo dobrze wiesz, e nikt nie jest mniej moim wielbicielem od niego - powiedziaa niby szczerze, bo chciaa wycign z Bernarda, jeli wiedzia, jakie szczegy o Wysockim. Przypuszczaa bowiem, e jeli si przyjani, to i zwierza si musz przed sob. - Wiem, co mwi. On jeszcze z tej mioci nie zdaje sobie sprawy, ale ju ci kocha. - C z tego, kiedy on katolik! - zawoaa bezwiednie, zdradzajc si ze swojej tajemnicy. - A, tak rzeczy stoj! Winszuj ci, winszuj! - szepta wolno i zjadliwy, rcy umiech okoli mu cienkie usta. Rozgarn niedbaym ruchem czarne kdzierzawe wosy, pokrci mae wsiki ipowsta; na jego delikatn, wybitnie semick twarz pad jaki cie rozdranienia czy te gniewu. Nozdrza mu dray ze wzruszenia tumionego, a czarne, o oliwkowym odcieniuoczy biegay niespokojnie po jej twarzy. Wykrci si i odchodzi bez sowa. - Bernard! - zawoaa za nim prdko. - Zaraz powrc - powiedzia odwracajc do niej twarz ju spokojn, przez ktr wi si tylko zwyky pogardliwy umiech. Mela nie zwracaa uwagi na jego rozdranienie, bo to, co powiedzia, zatopio jej serce w dziwnie rozkosznym cieple. Siedziaa z przymknitymi oczami i wcigajc siln wo hiacyntw szeptaa, upojona wielk radoci i szczciem: - Wic to jest prawda? Ale jej rado przerway grzmice brawa, jakimi oglnie zasypywano dialogistw, gdy skoczyli. - Tres joli, mon cher Bernard! - wykrzykiwaa jeszcze Cohnowa, wycierajczazawione oczy i mokr od tuszczw twarz, do Bernarda, ktry przechodzi obok niej. - Ona mwi francuszczyzn krowy hiszpaskiej - szepn do Trawiskiej, ktra szukaa oczami ma. Umiechna si tylko w odpowiedzi. - Moe pastwo zechc nie opuszcza swoich miejsc, co? - mwi podniesionym gosem Endelman. Jako i zaraz lokaje wynieli pod okno sztalugi i ustawili je w wietle, a na znak Endelmanowej odkryli zason. - Prosz pastwa do obrazu! do nowego arcydziea! prosz oglda! Panie Endelman,ka pan podnie story. Skupili si wprost ptna uwieczonego wiecem laurowym, z ktrego wychylaa si scena morska Kraya: kilka nimf odpoczywao na skale, wynurzajcej si spod bkitnych cichych wd jakiej poudniowej zatoki. Magnoliowe drzewa, pokryte kwiatem, podobne do stokowych bukietw, kady rowy ton na szafiry wd, ktre z jak pieszczot marszczyy si i biy w zielone skaliste brzegi. Kilka mew zataczao krgi nad nimfami, a zboku, z lasu laurw o byszczcej zieleni jasnej, z drzew migdaowych i magnolii wychylay si wielkie ciaa centaurw, pokryte rudym wosem, z twarzami byszczcymi dz. Nad caym krajobrazem leaa wielka sodka cisza upalnego dnia, przesycona zapachami kwiatw, szmerem morza i barwami turkusowego nieba, ktre si rozlewao w wielk roztocz i w gbi obrazu czyo si w jeden ton z morzem. - Czemu one bez ubrania? - Bo im gorco. - Jak pan chcesz, panie Grosglik, eby si one kpay! - To scena mitologiczna, panie Grosglik. - To jest przede wszystkim goa scena. - Cudowny obraz, zachwycajcy! - woay panie. - Nu, a gdzie tu ley ich ubranie, dlaczego tu ubranie nie namalowane, ten malarz to musi by fuszer. - To s przecie nimfy, panie Cohn. - Cohn, ty si tak znasz na nimfach jak... nimfy na tobie -zawoa Grosglik. - Panie Cohn, eby Kray by fuszer, to jegoobraz nie byby u mnie, pan wie? - rzeka wyniole, z politowaniem Endelmanowa. - Mj m si nie zna na tym, on si zna nabarchanie - tumaczya Cohnowa tak gorco, e kilka osb wybuchno miechem. - Jakie to liczne! Jakie to morze prawdziwe, zu-penie takie same, jakie byo przy naszej willi w Genui. Mymy byli w przeszym roku w Genui. - W Biarritz te jest duo wody, ale ja nie lubi patrze, bo mnie si zaraz niedobrze robi. - Ale niechaj pastwo uwaaj, e to morzeprawie sycha, o! a te kwiaty s tak adne, jakby byy robione, i pachn prawdziwie -szeptaa Endelmanowa, usilnie zwracajc uwag zebranych na obraz, bo zaczynali ju odchodzi. - Farb czu - zawoa Knaabe pochylajc si do obrazu. - Ale, bo, widzicie pastwo, kazaam obrazpowerniksowa. - Przez to barwy straciy na wieoci i poczerniay, a potem warstwa werniksu byszczy si tak, e trudno przez to co zobaczy - tumaczya jej Trawiska po cichu, bo sama dosy odczuwaa malarstwo. - Ja lubi, eby by glanc! Mnie jest wszystko jedno: landszaft, scena rodzajowa, mitologiczna czy historyczna, jawszystko kupuj, bo my moemy sobie na to pozwoli, ale ja lubi, eby moje obrazy miay glanc? To porzdniej wyglda - tumaczya si gono i tak szczerze, e Nina musiaa przysoni twarz wachlarzem, eby nie parskn miechem. - Bernard, czy ja nie mam racji? - Zupen, bo si nadaje wiksz warto obrazowi. Kt trzyma rondle w kuchni nie wyczyszczone i bez glancu? - Mon cheri, ty si miejesz ze mnie, a ja si i tak przyznaj, e lubi, aby wszystko wygldao porzdnie, nowo... - Wiem, bo dlatego kazaa poczyci pomadk stare zbroje i chiskie brzowe figurki. Ra rozemiaa si z tych objanie i ebyzatrze ten miech zawoaa: - Id ojca przyprowadzi do obrazu. I posza zaraz do bufetu, gdzie Szaja siedzia z Mullerem, i prosia go, eby szed. - Po co mi taka ekspozycja! Mnie tu jest dobrze z panem Mullerem. Ja morze znam, co to jest za wielkie widowisko? Troch wiksza sadzawka od mojej, jak kazaem wykopa w moich dobrach. Kipman, ja ci kiedy zaprosz do moich majtkw ziemskich! - zwrci si do starego przyjaciela, ktry siedzia przy bufecie. - Jake si panu wydaa moja bratowa? - pyta Bernard Borowieckiego. - Bd co bd wyjtkowa kobieta. Kupuje obrazy, zbiera galeri. - Aby si ni chwali. Ta galeria wynosi j we wasnym mniemaniu ponad t ordynarn, ciemn mas milionw. To kwestia nie potrzeby, zamiowania, sztuki, a wprost ambicji. - Mniejsza o powody, bo czy s takie lub inne, zgromadziy zawsze dosy pokan liczb dzie istotnie wartociowych. - Ach, bratowa ma swj system. Jeli si jej jaki obraz podoba, to dugo chodzi kooniego, wypytuje si znawcw o jego warto, targuje go wytrwale dopiero wtedy, gdy ju wie, e kupiwszy go, nic na nim straci nie moe. - Przyjdzie pan do hotelu? Kurowski ma bydzisiaj. - Przyjd, bo nie widziaem go ze dwa miesice. - Moe mnie pan usprawiedliwi przed braterstwem, ale wyj zaraz musz. Ucisn mu rk i wyszed niepostrzeony.Mrok ju zalewa miasto, zapalano latarnie i wystawy sklepw, gdy si znalaz na Piotrkowskiej. Odetchn z pewn ulg na powietrzu. Nie opuci salonu Endelmanw zaraz po wyjciu Likiertowej, eby nie zwrcono na to uwagi i nie zrobiono nowych plotek, ktre i tak dosy szarpay imi Emmy. Nudzi si piekielnie, bo ani go nie obchodzio towarzystwo, ani produkcje koncertantw, ani obraz nowy. By jeszcze oguszony t dziwn rozmow z Emm i jej ostatnimi sowami. Nie mg zrozumie wasnego stanu, bo nigdy przedtem nie czu si tak bardzo zdenerwowanym i dotknitym. - Pogardza i nienawidzi! - myla i bolaa gota pogarda i nienawi coraz silniej. Rozdzia XII Pod drzwiami mieszkania, na trotuarze, czekaa na niego kobieta z czworgiem dzieci, ta sama, ktra wci si staraa o wynagrodzenie za mier ma. - Wielmony panie! a to z pokorn prob przyszam - bagaa rzucajc mu si do ng. - Czego chcecie? - zapyta osi co. - A to wedle tego, co wielmony pan mi obiecali, e fabryka zapaci mi za to, co maszyna mojego rozerwaa. - A, to Michalakowa? - zapyta agodniej, patrzc na jej czerwone oczy i twarz wyndznia i sin, przejedzon przez ndz. - Michalakowa, juci ta sama, co ju ode niw... - Maj wam zapaci dwiecie rubli. Trzebawam i do pana Bauera, bo on wam zapaci i tam u niego jest caa sprawa. - Byam jako i dzisia u tego Niemca, ale tenzapowietrzony kaza me ze schodw ciepn i pedzia przez lokaja, e me wsadzi do kryminau, kiej go bd nachodzia, jak un ma swoje wito. Aebyzmarnia, psubracie, za moje siroctwo i poniewierk. - W poniedziaek przyjdcie do kantoru pana Bucholca, to wam wypac. Zaczekajcie jeszcze ten dzie. - Ady ja czekam, wielmony panie: lato zeszo, kopania zeszy, twarda zima zesza i wiosna nadchodzi, a ja czekam, wielmony panie. Bieda me z dzieciamy re kiej ten zy zwirz, a znikd poratowania ni ma, jae mi ju mocy i pomylunku brakuje do cierpienia. A jak me wielmony pan, nasz dziedzic i ociec kochany, nie poratuje,to ju pewnikiem zmarniejemy. Zacza paka cicho i z rozpaczliw bezradnoci patrzya mu w oczy. - Przyjdcie w poniedziaek, jak wam powiedziaem - szepn i wszed do mieszkania, polecajc Mateuszowi zanie tej kobiecie rubla. - To ona jeszcze jest? Wyrzuciem j z sieni ju trzy razy, a ta jak suka wraca pode drzwi i skomle ze swoimi szczenitami. Ni ma co, ino j trzeba spra. - Dasz jej pienidze i ani j tkniesz palcem,syszysz! -krzykn podraniony, wchodzcdo pokoju. Maks z fajk w zbach lea na otomanie, a Murray, ubrany czarno, z bardzo wzruszon twarz siedzia przy nim i sodko patrzy w dno kapelusza, ktry trzyma w rku. Szczka lataa mu szybciej ni zwykle, bo przeuwa ustawicznie i podrzuca garbem tak czsto, e p surduta wjechao mu ana kark. Karol kiwn im tylko gow i poszed do swojego pokoju. Uporzdkowa papiery na biurku, poprawiakwiaty w wazonach, przyglda si dugo arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAP c Qc /Xc * c 8I8 fotografii Anki, otworzy list czekajcy na niego, ale nie czyta, odoy i zacz chodzi, przysiada na wszystkich krzesach, wyglda przez okno. By jak czowiek ugodzony w samo serce, ktry nie rnoe zda sobie sprawy z wasnego stanu i chwieje si na wszystkie strony, bezwiednie poszukujc rwnowagi i zaczepienia si myl o co bd. Nie mg si pozby tej gryzcej pamici sw Em-my. Usiad wreszcie przed oknem i zapatrzy si bezmylnie w resztki dnia, jakie gasy zostatnimi zorzami nad miastem. Mtna, brudna szaro zalewaa pokj i przynosia ze sob nud i zniechcenie, jakie zaczyna teraz uczuwa. Nie da zapala lamp, siedzia w ciemnoci i sucha gwarw usypiajcych ulicy. Gos Maksa rzadko si rozlega, a natomiast coraz wyraniej sysza przyduszony, guchy szept Anglika, ktry mwi: - Co pan chce! Pies si przyzwyczaja do wasnej budy. Wie pan, jak id do Smoliskich, to mnie ogarnia takie dziwne ciepo, taki spokj, tak mi tam dobrze, jasno, wesoo, e potem ze strachem myl, e przecie musz powrci do siebie, do pustych cian, do ciemnego, zimnego mieszkania. Ju mi tak zbrzydo kawalerstwo, e dzisiaj wanie postanowiem... - Owiadczy si... a ktry to raz z rzdu - mrucza Maks. - Tak, owiadcz si i zaraz po Wielkiejnocylub. W czerwcu wezm urlop i zawioz on do Anglii, do rodziny. Ach, jaka ona bya dzisiaj liczna w kociele! - zawoa. - Kt to ta ona, wybrana? - Dowiesz si pan jutro. - Niemka, ydwka, Polka? - bada Maks zaciekawiony. - Polka. - Jeli katoliczka, to nie pjdzie za pana, boone si swojej religii trzymaj z uporem pijanych. - Nic nie szkodzi, bo ja si panu przyznam po cichu, e zaraz, skoro tylko zostan narzeczonym, przejd na katolicyzm. Mnie jest wszystko jedno, bo i tak moj religi jest mio. - Jak teraz, to tylko ona. - Tylko on mona kocha i szanowa, tylko ony godne s uwielbienia. - Immer langsam voran, langsam! jeszcze pan nie by onatym, sprbuj pan pierwej, Borowiecki przerwa im rozmow. - Maks, przyjdziesz do Kurowskiego? - Przyjd. A ty ju wychodzisz? - Tak, do widzenia, Murray. - Pjd razem z panem. Obcign szybko surdut, poegna si i zaraz wyszli. W tej stronie Piotrkowskiej, pomidzy Rynkiem Geyera a Ewangelick, dosy pusto byo na trotuarach i cicho. Niskie, parterowe domy patrzyy na ulic owietlonymi oknami, przez ktre wida byo doskonale wntrze mieszka. Borowiecki milcza, a Murray ciekawie zaglda przez okna i co chwila przystawa. - Spojrzyj pan, jak to adnie wyglda! - zawoa przystajc przy jednym, przez ktre, lekko przysonite, wida byo duy pokj: st na rodku, owietlony wiszc lamp, obsiada rodzina. Czerwony papa, obwizany serwetk, nalewa z dymicej wazy zup na talerze dzieci, ktre akomymi oczami mierzyy ruchy ojca. Matka, tga Niemka o jasnej, umiechnitejtwarzy, obwizana niebieskim fartuchem, rozstawiaa talerze przed star siw kobiet i starym mczyzn, ktry wytrzsa fajk do popielniczki i opowiadaco gono. - Im musi by bardzo dobrze - szepn Murray, zazdronie obejmujc oczami t zwyk scen. - Tak, jest im ciepo, maj apetyt i obiad na stole - szepn niechtnie Karol i przypieszy tak kroku, e Anglik pozosta w tyle i wlk si wolno, przygldajc si wszystkim owietlonym oknom. By chory na siln nostalgi rodziny i mioci. Borowiecki zmiesza si z tumem robotnikw, wylewajcych si z bocznych ulic i napeniajcych trotuary Piotrkowskiej, i pyn z nim bezmylnie. Do Kurowskiego byo jeszcze za wczenie, do knajpy adnej ochoty nie czu, z domu wypdzia go nuda, wic si wlk ulic niewiedzc, co zrobi ze sob i z kilku godzinami czasu. Skrci w ulic Benedykta i wszed na Spacerow, jako cichsz i bardziej ciemn. Chodzi z jednego koca alei w drugi i zawraca. Chodzi wprost po to, aby si zmczy, abyfizycznym wysikiem przyciszy te dziwne gosy jakby sumienia, ktre si budziy w nim i rozdraniay go coraz boleniej, i przechodziy nastpnie w guchy jeszcze, nieuwiadomiony al do Emmy. Zaczyna na nowo rozmyla nad tym stosunkiem, zerwanym tak brutalnie i nieludzko, i ktry ona dzisiaj przekrelia pogard pen nienawici. Nie by modziecem niedowiadczonym anisentymentalnym, nie by zbyt skorym do odczuwania niedoli ludzkiej, a pomimo to gryza go wiadomo, e wyrzdzi wielkkrzywd. A poza tym, kiedy sobie przypomnia jej dawne pocaunki, jej mio i szlachetno,to wszystko, czego pami wobec niej, tamu Endelmanw, nie potrafia przyspieszy krenia krwi - teraz, w takim zdenerwowaniu, przepalao go jakim upartym, mocnym pragnieniem. Zapragn znowu jej mioci. Nie mg znie spokojnie tej myli, e si rozstali na zawsze, e nigdy ju nie ucauje jej ust, nie zobaczy tej dumnej gowy w swoich ramionach. Tak go oszaamiaa ta myl, e kilkakrotnieszed ju ku jej domowi i z denerwujcym biciem serca myla o okrzyku, z jakim go przywita. Pamita dawne czasy. Ale nie poszed, wraca znowu na ulic. Byby si musia usprawiedliwia, a usprawiedliwia si nie mia czym. A potem gryz go jaki wstyd, bo dobrze pamita przysigi i te zapewnienia wiecznej mioci, jakie jej skada tak niedawno jeszcze... Wstyd byo mu rwnie tego rozmazgajenia, jakie czu w tej chwili. Wzi si przecie w gar rozumu i zimnego handlowego rozsdku, popenia wiele rzeczy zych umylnie, zasklepia siw sobie umylnie i opancerza serce egoistycznymi sofizmatami. Wyrzuca stale z budetu swojego ycia wszystko, co tylko nosio lad jakikolwiek uczucia, porywu bezwiednego, interesu oglniejszej natury - wszystko, co mogo przeszkodzi mu do zrobienia majtku i do spokojnego nasycania si yciem. Spekulowa na zimno, uwodzi kobiety na zimno, bo wypaday mu taniej ni patne kochanki, eni si prawie na zimno, wszystko oblicza i tak si trenowa dobrze, e chwilami czu, e jest nowym, innym czowiekiem, e wyniesione z domu, ze szk, ze spoeczestwa popdy, aspiracje i wierzenia - zagasy w nim zupenie. Zdawao mu si tylko, bo przyszo co, taka choby pogarda kobiety kiedy kochanej, takie jedno nic, ktre swoj potg niewytumaczon skojarze zbudzio w nim na nowo tak starannie pogrzebane wiaty. Patrza teraz z trwog, e jednak nie zdoa utopi caej duszy w interesach, w fabryce, w takiej cile egoistycznej egzystencji, e dusz ma pen tych mar, ktre si zbudziy i potniejsze ni dawniej dopominay si o swoje prawa. Jakby pierwsza modo si w nim zbudziaspod popiow tego mechanicznego dzkiego ycia, modo ze wszystkimi wierzeniami i zudzeniami. Poczu jaki mocny gd wrae. Samotno mu zaciya. Poszed spiesznie do "kolonii", ale tam prcz sucej nie zasta nikogo. Suca go zapewniaa, e panie zaraz przyjd, poniewa niedugo zaczn si schodzi zwykli niedzielni gocie, - A gdzie panna Kama? - W salonie. Niedawno syszaam Picola, to tam by musi i panna Karna. Jako znalaz Karne, pic na kozetce. Picolo zawarcza cicho na intruza, ale poznawszy go, schowa biay kudaty eb w jej wosy i zamilk. Kama spaa na wznak, z rkami pod gow.Przez otwarte drzwi z przedpokoju oblewao j wiato i zocio jej dziecinn,zarumienion twarzyczk, otoczon piercionkami czarnych wosw pozakrcanych w biae szpilki. Wyszed po cichu, aby jej nie zbudzi. - Nie mam nawet gdzie pj - myla, bo chocia pamita, e obieca by dzisiaj o zmroku u Lucy, nie poszed. Teraz, gdy mia tak rozmikczon dusz melancholijnymi przypomnieniami Emmy i takpen przernych drga, Lucy bya mu wyrzutem sumienia. Gniewaa go swoj ordynarnoci i gupot.Nie mg si w niej teraz dopatrze ani jednej z tych zalet, jakie jeszcze wczoraj widzia. I na pewno, gdyby mg mwi o niej w tejchwili, toby j odsdzi od wszystkiego, aby tym sposobem usprawiedliwi si przedsob i uspokoi nieco roztrzsione nerwy. Nie namylajc si ju poszed do hotelu, do Kurowskiego, z ktrym si kilka tygodni nie widzia. - Pan Kurowski? - zapyta na pierwszym pitrze posugacza. - Zaraz si dowiem, czy wsta. Powrci zachwil, proszc za sob. - Karol? - zapyta silny, dwiczny gos z drugiego pokoju. - Tak, pisz jeszcze? - Niezupenie. Bd askaw przej do saloniku, za dwie minuty przyjd. Borowiecki czeka dosy niecierpliwie, spacerujc po niewielkim, bardzo wykwintnie umeblowanym saloniku. Kurowski, prcz mieszkania przy swojej fabryce w jednej z podmiejskich wsi, mia w tym hotelu drugie, dzkie mieszkanie, do"dyskretnych funkcyj", jak mwi. Przyjeda co sobot i zwykle wieczorem przyjmowa grono dobrych znajomych, pi z nimi, gada i grywa w karty; przez niedziel ca spa i wieczorem jecha do domu, znikajc na cay tydzie. ycie podobne prowadzi od lat kilku. Nie mia zupenie przyjaci, chocia z bliskimi, ktrych przyjmowa, by na ty. By to dziwny egzemplarz wykolejonego, ktry przywar do powierzchni tej "ziemi obiecanej", zaaklimatyzowa si o tyle, e robi pienidze i zerwa ze wiatem, z ktrego wyszed. Niewiele wiedziano o nim. Przed dziesiciu laty zjawi si na bruku dzkim z resztkami wielkiej fortuny, ktrstraci podobno z dobrym humorem. Zaoy fabryk z jakim aferzyst ciemnego gatunku i po roku wyszed z niej bez grosza. Potem usiowa sam co robi,rwnie bez powodzenia. A potem "uczy si pracowa", jak okrela swj kilkoletni ciki ywot, spdzony na podrzdnym stanowisku w fabryce Bucholca. Zaoy w kocu znowu do spki jak fabryczk przetworw chemicznych, bo koczy kiedy podobny wydzia w Niemczech, i ju nie zbankrutowa, przeciwnie, pozosta sam, a wsplnik, jakieks-obywatel, wyjecha do Warszawy stara si o miejsce przy tramwajach. Fabryka rozwijaa si z tym szalonym amerykaskim popiechem, jaki tylko w odzi widzie mona, popychana jego energi i niesychanie wytrwa, rozumn administracj i gruntown fachowoci. Nie zbankrutowa, nie spali si ani razu, nie oszukiwa, a szed prdko do majtku. Postanowi go zdoby i zdobywa szalon prac i wytrwaoci. Poza tym by to dziwny czowiek. Arystokrata do gbi, nienawidzcy arystokracji; konserwatysta, fanatycznie wierzcy w postpy wiedzy; wolnomylny, azajady wielbiciel absolutyzmu; katolik szczery, szczerzej jeszcze drwicy z wszelkich religii, wykwintny sybaryta nie cierpicy wszelkiego trudu, a rwnoczeniepracownik namitny. Drwi z wszystkich i ze wszystkiego, a mia wspczujce serce dla kadej niedoli i wielki pobaajcy rozum. Bya to paradoksalna sprzeczno, pokrywajca bardzo jednolit, oryginaln jednostk. - Kurowski to jest polnische Misch-Masch! -okreli kiedy Bucholc, ktry go bardzo powaa. Borowiecki przystan, bo zdawao mu si,e syszy jakby gos kobiety i szelest sukien w pokoju Kurowskiego, ale przycicho zaraz i on sam wszed. By jaki niespokojny, przywita si i usiad przy stole z pewn niecierpliwoci. - Przyjdzie kto dzisiaj? - zapyta podnoszcna Karola orzechowe wielkie oczy. - O ile wiem, to bd wszyscy. Nie widzielimy si cae trzy tygodnie. - I tsknilicie, co? - rzuci niedbale. Umiech przelecia po jego twarzy. - Chociaby dlatego, aby mg wtpi. - Nie wtpi, bo musiabym i wam to krlewskie dostojestwo myli czasem przeznacza. - A nie chcesz? - Nie mog jako. Pomimy to, jeste jaki niewyrany, masz wyraz twarzy zdradzonego po raz pierwszy ma. - Czemu nie wyraz chorego na niestrawno? - wykrzykn Karol, dotknity pewn prawd, zamknit w tym okreleniu. - Jak chcesz! Czy oni na pewno przyjd? - zapyta spogldajc na zegarek i ironiczne,zoliwe spojrzenie rzuci na kotar, przysaniajc drzwi sypialni, poza ktr rozleg si bardzo delikatny szmer. - Maks, Endelman i Kessier bd z pewnoci, bo Maks si wyspa, a tamci dwaj wynudzili si porzdnie na dzisiejszymprzyjciu Endelmanw. - Dostaem zaproszenie! No i c, duo byo zotych cielt? - Doskonae okrelenie, Bernard informowa mnie szczegowo o ich posagach, no i ogldalimy je po kolei, ale to wcale nie zajmujce widowisko, nie. Trzs gow melancholijnie, bo twarz Emmy stana przed nim i przypomniay musi jej sowa, - Trawiscy by mieli, bo on wczoraj by umnie i mwi. - A byli. On si nudzi w tym ydowsko-niemieckim morzu, a ona robia sensacj swoj urod i wykwintem. Bya take i Smoliska. - Bya? To wypadek dnia. Jake znajdujesz t antyczn pikno? - e jest bardziej antyczn ni pikn. - Masz racj, jej uroda ma wicej sawy ni piknoci. Obmwili j za odlegej modoci, e jest pikn, i ta potka kursuje z jednak si przez szereg pokole. Borowiecki skrzywi si tylko do umiechu izamilkli. - A jednak tobie co jest? - Dlaczego przez cae trzy tygodnie nie bye w odzi? -zapyta nie odpowiadajc na pytanie. - A, dlaczego? - zacz podrzuca n i chwyta ze zrcznoci onglera. - Dlaczego? oto dlatego - obrci si do niegoramieniem i pokaza lew rk na temblaku.- Wypadek? - Tak, dwa cale stali. - Kiedy! - zapyta prdko, jakby z niedowierzaniem. - Dwa tygodnie temu - odpowiedzia ciszej ijego brwi czarne napiy si niby uki nad oczami, wieccymi twardo i surowo. Teraz dopiero Borowiecki spostrzeg jak chorobliw zielonaw blado jego twarzy i wpadnite oczy. - Kobieta? - rzuci wicej do siebie ni do niego. - Nie znam ani jednej takiej, za ktr bym powici paznogie! - powiedzia prdko i zacz niespokojnie gadzi czarne, mocno przerzedzone wosy i brod rwnie kruczo czarn, ktra mu zakrywaa konierzyk i p gorsu. - Bo takich nie ma! Zupenie nie ma! - zacz gorco Karol. - S albo samice gupie, albo paczliwe sentymentalne gsi; czowieka, zupenego czowieka pomidzy nimi nie znalazem. Chcia za obecny swj nastrj mci si naogle kobiet, ale Kurowski mu przerwa. - Bo nie czowieczestwa szukae w swoich kochankach -tylko mioci. Nie maszgosu w tej sprawie dotd, dopki nie przestaniesz ple o nieczo-wieczestwie kobiet, dopki nie przestaniesz traktowa je jako zabawki, jako er; dopki patrzysz na kobiety przez pryzmat apetytu -tylko apetytu. - Ciekawym, kto patrzy z nas na mode, pikne kobiety inaczej? - A nie wiem, bo ja to nie - odpowiedzia niedbale. - A mnie z takiego samego powodu odbierasz prawo sdzenia? -pyta podraniony. - A ty mi zabraniasz mwienia chociaby pozornych sprzecznoci? Zacz si mia. - W takim razie po c si bawimy pustymi sowami! - O tym wanie myl od pocztku, a ty dopiero po czterdziestu minutach przyszede do tego samego. - Bd zdrw! - rzek zirytowany Karol i szed ku drzwiom, ale mu Kurowski zastpi drog bardzo ywo. - Nie dziwacz, jeste zirytowany na ludzi, a chcesz si odbija na mnie. Zosta. Chciabym, eby nikt wicej dzisiaj nie przyszed - dokoczy. Karol zosta; usiad w fotelu i tpym wzrokiem zapatrzy si w wiato kilkunastu wiec, pozapalanych w wielkich srebrnych kandelabrach, bo Kurowski nie cierpia w mieszkaniu gazu, nafty i elektrycznoci. - Odwoaj, e dzisiaj nie przyjmujesz nikogo, ja zaraz wyjd. - Ba, odwoa musz, ale chce mi si jednoczenie widzie i tego dzkiego Hamlecika, Bernarda, ktry nie tylko karykaturuje naladownictwem moje sowa i definicje, ale i kolor moich skarpetek. Chciabym rwnie zobaczy to miso - Maksa, i tego wilka niemieckiego - Kesslera,nie mwi ju o reszcie. Brakowao mi wasprzez ten czas. - Nie mia ci kto bawi w chorobie? - Istotnie, przyznam ci szczerze, e wy bywacie nieraz wysoce zabawni. - Dobrze wiedzie o tym, musz ci w imieniu wszystkich podzikowa za szczero. - A, trudno nie by szczerym - zawoa takim akcentem artobliwym, e obaj spojrzawszy sobie w oczy umiechnli si i zamilkli. Kurowski poszed do drugiego pokoju i powrci za chwil. Karol spoglda na niego i czu jak niezwyk potrzeb mwienia, glda si dugo arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAP c  c c ): +=c :O# wypowiedzenia si nawet choby pswkami, a milcza, bo wobec jego zimnej twarzy i gryzcego ironi spojrzeniazamyka si w sobie i cofa pospiesznie w gb, i si powstrzymywa wyrazy cisnce si na usta. - C twoja fabryka? - zapyta po pewnym czasie Kurowski. - Sprawy stoj tak, jak ci objaniaem w ostatnim licie. Za tydzie Moryc przyjedzie, to si zabierzemy do roboty. - Zapomniaem ci powiedzie, e widziaem pann Ank w Warszawie. - Nie wiedziaem nawet, e miaa tam by. - Po c si opowiada miaa? Chcesz, ebysi dla panien wiat koczy na narzeczonych? - Zdawao mi si, e powinien si koczy na narzeczonych wanie, - Jeli nie maj kochankw. A dlaczeg to ty na tym nie poprzestajesz? - Zabawne pytanie! Jeste wyznawc idei Bjornstjerna-Bjornsona. Wtpi, czy si to podoba twojej kochance. - Aaa! - zacz ziewa - mwimy o rzeczach, ktre mnie nic a nic nie obchodz. - Dzisiaj. - Moe i przez jutro jeszcze - zakoczy niedbale dzwonic na garsona, ktremu poleci nie puszcza dzisiaj nikogo do siebiei przynie kolacyjn kart. Karol przeciga si ociae i pooy gow na grzbiecie fotelu. - Moe kaza wnie ko, co? - Dzikuj ci, pjd zaraz do domu. Jestem strasznie znuony i taka wstrtna apatia obwina mnie, e si czuj coraz bezsilniejszym. - Ka si wasnemu lokajowi wypoliczkowa, to ci orzewi; jest to rodek radykalny, bo apatia jest najstraszniejszym wrogiem ycia. - Nie odpisae mi, czy dajesz kredyt lub nie? - Daj. Prosz ci, czemu nie zameldowa lokajowi, e przychodzisz z interesem, bybym ci powiedzia, e interesy zaatwiam w kantorze, a tutaj przyjmuj tylko przyjaci, - Przepraszam ci, zapytaem si prawie bezwiednie. Nie dziw si temu, e jestem pochonity t swoj fabryk. Chciabym jwidzie jak najprdzej w ruchu. - Tak mocno pragniesz pienidzy? - Nie tyle co niezalenoci. - Niezaleno maj tylko ndzarze, bo ju nawet i miliarderzy s jej pozbawieni. Czowiek posiadajcy rubla jest ju niewolnikiem tego rubla. - Paradoks! - Rozwa, a przekonasz si. - By moe, ale w kadym razie wol by zalenym na sposb Bucholca od wasnych milionw ni od pierwszego lepszego zbogaconego parobka. - To inna kwestia, bardziej praktyczna, ale patrzc szerzej, to zobaczymy, e ta niezaleno jest zudzeniem absolutnym w oglnoci, a niezaleno poszczeglna, niezaleno ludzi bogatych jest niewol. Przecie taki Knoll, Bucholc, Szaja, Muller i stu innych to najbardziej ndzni niewolnicy wasnych fabryk, najmniej samodzielne mechanizmy, nic wicej. Znasz przecie ycie fabrykantw i ycie fabryk, to wiesz tak dobrze o tym jak i ja. Pomyl, co za dziwna kombinacja rozwija si dzisiaj w wiecie: czowiek ujarzmi potgi przyrody, odkry mas si - i poszed w pta wanie tych samych potg. Czowiek stworzy maszyn, a maszyna czowieka zrobia swoim niewolnikiem; maszyna bdzie si rozrasta i potnie do nieskoczonoci i rwnie wzrasta i potnie bdzie niewola ludzka. Voila! Zwycistwo kosztuje zawsze wicej ni przegrana! - Rozwa. - Nie, bo musiabym doj do innych zupenie wnioskw. - Ja mam gotowe, mog ci je rozsnu natychmiast, rwnie bd logiczne. - Dziwi mnie tylko, e sam tak ochotnie poszede w niewol swojej fabryki. - Skd wiesz, e ochotnie? czemu nie przypuszczasz koniecznoci, elaznej koniecznoci, musu ohydnego! Mwi prdko i ze zoci, ktr mu przyniosy te bolesne jakie przypomnienia.- Jeste niekonsekwentny. Gdybym tak myla i mia podobny do twojego kt patrzenia na wiat, to nie robibym nic, bo i po co? - eby mie pienidze, duo pienidzy, tyle, ile mi potrzeba mie, to pierwsza przyczyna, a druga jest ta, eby rozmaite chamy niemieckie nie mogy powiedzie: "Jedcie do Monaco." A potem chc na tym gruncie szachrajstw zaszczepi nieco cnoty- zakoczy szyderczo. - Aby j tym lepiej sprzedawa? - C warta jest cnota, ktrej dobrze sprzeda nie mona? - Ty si ze swoj nie bardzo droy - rzuci Karol przypomniawszy sobie ostatniego jego wsplnika, ktry ze spki nie wynis ani grosza, pomimo e woy w ni wiele. - To pode oszczerstwo! - krzykn Kurowski gwatownie uderzajc krzesem opodog. Oczy mu rozbysy potnym pomieniem, atwarz zadrgaa gwatownie ze wzruszenia,ale si wnet opanowa, usiad z powrotem,zapali papierosa, pocign kilka razy, rzuci go i wycigajc rk rzek cicho: - Przepraszam ci bardzo, jelim ci dotkn. - Wierzyem troch plotkom, bo sdziem ci po dzku, ale teraz wierz tobie i nie gniewam si zupenie, rozumiem, e mogo ci moje przypuszczenie zabole. - Nie okpiem, bo sposobno nie bya po temu i i nie miaem kogo - powiedzia, ale pod tym cynizmem czu byo jeszcze wzburzenie wielkie. Kaza sobie przynie butelk wina i pi szklanka po szklance. - Szkoda, e nie yem sto lat temu - zacz zwykym tonem. - Dlaczego? - Bybym si lepiej bawi na wiecie. Sto lattemu byo jeszcze dobrze. Istniay jeszczepotne instynkty i potne namitnoci, jeli byli zbrodniarze, to takiej miary jak Danton, Robespierre i Napoleon, jeli byli zdrajcy, to tacy, ktrzy sprzedawali cae ludy, jeli zodzieje, to tacy, ktrzy kradli pastwa. A dzisiaj co? kieszonkowe zodziejstwo i zgniecie scyzorykiem w brzuch! - I nie potrzebowaby w tamtej epoce fabrykowa swoich chemikaliw. - Miabym robot inn, pomagabym Robespier-rom cina by yrondzie i Dantonom, a Barrasom cina Robespierrw, eby pozostaych kaza zatuc kijami i wyrzuci psom. - A w kocu? - zapyta Karol, niespokojnie patrzc na niego, bo mwi z zamknitymi oczami i wyglda na niezupenie przytomnego. - A w kocu pani Liberte, Fraternite, Egalite plunbym w oczy, bo jest nonsensem i mierdzi, a poszedbym pomaga Wielkiemu oczyszcza wiat z hooty. Karol zacz si mia biorc jednoczenie kapelusz. - Dobranoc ci. - Ju idziesz? Dopiero siedzisz godzin i p. -- Liczye tak cile? - Ze strachem, eby nie byo wicej. No, do tych gupstw. W przysz sobot czekam ci, czekam was wszystkich. - Mam zamiar by wtedy u narzeczonej. - Polij zastpc, a sam pojedziesz w niedziel. Licz na ciebie z pewnoci. Karol szed Piotrkowsk, ale czu si jeszcze wicej zdenerwowanym i znuonymni przedtem. Zyska tylko to, e pozby si tych jakich ciemnych niepokojw i wyrzutw sumienia. Jakie resztki niedawnego nastroju mia jeszcze w duszy, ale co chwila zapomina osobie, bo mu w mzgu dwiczay paradoksalne wywody Kurowskiego, ktre rwnie prdko przeu. Wraca do rwnowagi, bo zachciao mu si gwatownie je. Wic wstpi po drodze do "Victorii". W restauracji byo prawie pusto z powodu przedstawienia w teatrze, ktre si niedawno zaczo. Garsoni drzemali w ciemnej sali od ulicy, a po dwch pierwszych, owietlonych, azi Bum-Bum, poprawia binokle obu rkami, trzaska w palce i przystawa co chwila, wpatrujc si w wiata wysadzonymi, martwymi oczami. Przy bufecie sta wysoki, tgi mczyzna zbardzo ma spiczast gow, pokryt czarnym mchem wosw, malekie czarne punkciki, ktre stanowiy gboko obsadzone oczy. wieciy mu z czerwonej twarzy, przecitej tak szerokimi ustami o wywinitych ergach, e byy podobne do nalepionych sinych wakw waty. Pochyli si nad bufetem, oblizywa wiecce usta, wysysa co chwila wsy, wyciera serwetk spiczast czarn brdki szepta do stojcego przy nim niskiego grubasa, ktry poyka prawie jaki butersznit, ruszajc przy tym wsami, nosem, brwiami i wytrzeszczajc zapynite tuszczem oczy. - Mj paneczku kochany, a moe by tak koniaczek jeszcze raz, co? Niech no pani strzyknie, a potem tak kawiorku, befsztyczek po tatarsku, co? Oby nam si dobrze dziao! Stuknli si i wypili. - Mj paneczku kochany, a tak przepowiedzie sobie jeszcze do trzeciego razu, co? Karol przeszed do pokoju od podwrza i nim mu podali je, przeglda zacz ostatnie gazety. Przyszed zaraz za nim Bum-Bum, szed zygzakowato, nogi mu ostro wyskakiway i drgay tabetycznie, a binokle co chwila opaday na piersi. - Dobry wieczr! Z dyrektora rzadki go! -bekota jako niewyranie i rybie martwe oczy nastawia na niego. - Mieszkam daleko - odpowiedzia krtko, przysaniajc si gazet, aby si go prdzej pozby. - Co to? - zapyta prdko, odsuwajc si mimowolnie, bo Bum-Bum nachyli si nad nim. - A, niebieskie nitki ma dyrektor na ramionach i plecach, o! Zacz z niego ciga ruchem takim, jakbyte nici byy nieskoczonej dugoci. Borowiecki przejrza si w lustrze, ale nie zobaczy nic. - Wszyscy dzisiaj tak jako opltani... - bekota Bum-Bum. - Ma pan jeszcze na plecach! I znowu snu z niego te urojone jakie nici,mota je w rkach, rzuca na podog i snu dalej, poruszajc si automatycznie, zapatrzony wzrokiem, ktry nic nie widzia, w te zwoje bkitnych wkien, jakimi by osnuty Borowiecki, ktry zniecierpliwiony zadzwoni na garsona wskazujc gow Bum-Buma. Garson uj go pod rami i odprowadzi. Bum-Bum nie stawia oporu, szed jak senny, tylko zacz z niego zdejmowa nici caymi garciami i rzuca na ziemi. Na Borowieckim zrobia ta scena tak przykre wraenie, e z popiechem zjad i wynis si; w bufecie Bum-Buma ju nie zasta, by tylko ten wysoki, siedzia przy stole, gono mlaska jzykiem i z kawakiem befsztyku w zbach gada. - Rka rk... tego, uwaa paneczek kochany! O ile si da... o tyle si zrobi. Gruby nie odpowiada, bo mia usta zapchane misem, tylko jeszcze szybciej porusza twarz, Na rogu pasau Meyera pod latarni Borowiecki znowu spostrzeg Bum-Buma, szed wolno i snu dalej t urojon przdz, snu z latar, z przechodniw, z domu; z powietrza apa nad gow, bo musi zdawao, e caa ulica jest zasnuta niby pajczyn, wic j rwa, ciga i jakby si przedziera przez ni. - Delirium tremens - szepn Karol z politowaniem i pojecha do domu; obiecywasobie, e zaraz pjdzie spa i wypi si za wszystkie czasy. Mateusz gra na harmonijce, a w ciemnej, dugiej sieni kilka sug z domw ssiednich walcowao z zapaem. Przerwa im t zabaw zabierajc Mateusza do mieszkania. Maksa Bauma ju nie byo, pozosta tylko po nim szumicy jeszcze samowar. Kaza posa ko, zapowiadajc, eby w sieni byo cicho, bo zaraz po herbacie pjdzie spa. Nie poszed jednak, bo gdy go owiona cisza mieszkania, wtedy go schwyci taki ostry spazm nudy, e nie wiedzia, co ma zsob zrobi. Rozebra si, ale spa nie poszed, zacz przeglda jakie papiery i rzuci je z niechci na st, zajrza do Maksa pokoju-ciemny by i wion pustk. Popatrzy na ulic cich i usypiajc ju powitecznym ruchu. W caym domu panowaa cisza przygnbiajca, a z kadego kta mieszkania wyazia nuda i pustka. Nie mg ju duej wytrzyma w tej samotnoci pospiesznie si ubra i nie pamitajc ju ani o niedawnych zgryzotachz powodu Emmy i postanowie niach ycia inaczej, pojecha do Lucy. Rozdzia XIII Po poudniu na drugi dzie Borowiecki, rzewy, wywieony, spokojny zupenie po wczorajszej burzy, ktra przesza nie zostawiajc w nim innego ladu nad drwicyumiech z samego siebie, podobny jasnocii humorem do tego dnia niedzielnego, jaki zatopi d w sonecznych blaskach, cieple i radoci nadchodzcej wiosny, wybiera si z wizyt do Mullerw. Szykowa si do niej tak starannie, e Maks mrukn niechtnie: - Komediowy amant! Ale Maks nie by dzisiaj w dobrym humorze.Przyszed do domu pno, wsta jeszcze pniej, bo o drugiej po poudniu, i azi pomieszkaniu w pantoflach, zaglda we wszystkie kty, prbowa si ubiera, ale wszystko mu byo niedogodnym, wic zarzuci cay pokj bielizn i garderob, kopic je ze zoci i wymylajc co chwila na Mateusza, to na praczk, e mu przypalia konierzyki, to znowu zacz irytowa si na szewca, ktry mu reperowa kamaszki i pozostawia w rodku ostre koce szpilek; tak zapewnia o tym Mateusza, ktry si zaklina na wszystkie witoci mu znane, e to nieprawda, e kamaszki w rodku s gadkie jak aksamit. - Ani kruszyny nie ma, ani tylego dziebdzia!- Mapa zielona jeste, mnie najwyraniej kole, a ten gada, e nic nie ma! - Wsadziem palec, nic nie czuj, potem ca rk i ty nie ma. - To ozorem pomacaj, to odczujesz tak samo jak ja nog! -krzycza wyrywajc mubut. - Hale, ja ta ni mam ozora w tym samym miejscu co pan - rzek z gniewem famulus iwynis si trzaskajc drzwiami. Maks poszed do okna i tam pod wiato skroba w bucie pogrzebaczem. - Po czym ty masz taki katzenjamer zoci?- zagadn go Borowiecki wcigajc rkawiczki. - Po czym? Ju mnie diabli bior ze wszystkiego. Wczoraj zmarnowaem sobie wieczr przez Kurowskiego. By, a nie przyjmowa u siebie, bo przyjmowa jaka... map! Poszedem do domu ju zy,a tam przy kolacji uraczyem si na dobre! Niech jasne pioruny spal wszystkie buty i wszystkich szewcw! Trzasn kamaszkiem o podog, pogrzebacz rzuci pod piec i zacz si szybko rozbiera. - Co robisz? - Id spa - powiedzia ponuro. - Niech diabli wszystko wezm, tu buta woy nie mog, bo kuje, ta klempa popalia mi konierzyki, w domu pieko, tego ju za wiele. Mateusz! - rykn pen piersi. -Jakby kto do mnie przychodzi, to mnie dzisiaj nie byo i nie ma, syszysz? - To si wie, a jakby ta... jak si nazywa, panna Antka przysza? - To j wyrzu, a jak mnie obudzisz, to ci eb przekrc na drug stron i tak wat ci z pyska zrobi, e ci rodzona kochanka nie pozna. Telefon zaknebluj, przynie samowar i wszystkie dzienniki. - C si u was stao? - zapyta Karol, zupenie nie zdziwiony jego sposobem przepdzania wit i niedziel, bo si to zdarzao zbyt czsto. - Co? Od jutra zmniejszamy dzie roboczy odwadziecia pi procent. Sezon zupenie martwy, nic si nie sprzedaje, magazyn zawalony, weksli nie pac, a w dodatku ojciec zamiast dawno zmniejszy ilo godzin roboczych lub oddali z poow robotnikw, pacze, e ci biedacy nie bd mieli co je, i yruje rozmaitym ajdakom weksle. Za rok sam nie bdzie mia co je.Niech sobie zdycha, jeli mu si tak po-doba, ale po co ja mam na tym cierpie! - Poowa fabryk zmniejsza pac, oddala robotnikw i ogranicza produkcj. Syszaem wczoraj u Endelmanw, rozprawiano dosy szeroko. - Niech ich diabli wezm wszystkich razem,co mnie to obchodzi, ja tylko nie chc, ebymnie wzili, i ebym spokojnie mg spa! Wsun si pod kodr, wykrci twarz dociany i sapa gono z irytacji. - Ojciec musi by bardzo zmartwiony, al mi go bardzo. - Nie gadaj mi o nim, bom taki zy, e oddabym go kademu za darmo! - zawoa siadajc gwatownie na ku. - Stary niedoga! robi sam jak ostatni robotnik, zamcza si, odmawia sobie nawet tego, ew tym roku nie pojedzie do Ems, chocia doktr radzi mu jecha i nawet nakazywa; robi bokami tak, e mu ju wszystkie warsztaty stan niedugo, a tu wczoraj przyjeda m Berty, ten miy Fryc Wehr, i jak zacz go podchodzi, tak stary wycign prawie ostatnie pienidze ida ajdakowi, a potem matce mwi, e siczuje tak dobrze, i ju nie pojedzie do wd. Ju nie wiem, co si stanie z nami, bostraciem nadziej uratowania firmy. Dorobi si tyle na swojej uczciwoci, e po czterdziestu latach roboty, jak teraz umrze, to bd go musia pochowa za swoje pienidze. - Za wczenie o tym mwisz, bdzie si jeszcze trzyma dugo. - Fabryka nie wytrzyma roku, musi zdechn, bo paszy zbraknie, a jak fabrykaklapnie, to stary jej nie przeyje! Zdechnie z ni razem, ja go znam dobrze. A kto si upar rczn fabryk wytrzyma konkurencj z par, tego mona od razu posa do domu wariatw. - Rzeczywicie, jest to maniactwo tak dziwne, e a mieszne. - To jest mieszne dla obcych, ale dla nas to maniactwo jest tragiczne, a szczeglniejteraz, kiedy caa d si trzsie, kiedy mocne nawet firmy kad si jak zboe, a, glda si dugo arb 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAPc  c H c ) c 7S: T?( kiedy bankructwami cae miasto mierdzi, kiedy ju nie wiadomo komu da kredyt, a komu nie da, bo wszyscy zarywa j. Jak ty mylisz, czym my od paru lat yjemy? ju nie kodrami ani kapami, bo te ju naladuje Zuker i sprzedaje o pidziesit procent taniej, yjemy tymi czerwonymi pcienkami, yjemy czerwonym kolorem, ktrego jeszcze dzisiaj nikt nie potrafi naladowa. Tylko ten towar idzie jako tako, ale on jest taki drogi, e gdyby szednajlepiej, eby si sprzedawao wszystko, co tylko zrobi mona, to si zarobi na tymdziesi procent. Ja mam ju tak dosy tego kramarstwa, e jak ty prdko nie zajmiesz si fabryk, to sam, chocia nic nie mam, zao i plun na wszystko. Zbankrutuj, to zbankrutuj, ale bd przynajmniej co robi! Pooy si znowu, okrci kodr po uszy i milcza. - Sezon jest zy, bankructwa s na porzdku dziennym, oglnie zmniejszaj produkcj wszyscy z wyjtkiem trzech, moe czterech wielkich fabryk, ktre maj za co przeby kryzys; jest nawet le, ale ju s widoki poprawienia si interesw. Ostatnie urzdowe zawiadomienia gosz, e w caej Rosji oziminy jesieni doskonae, zim przetrzymay wietnie i zapowiadaj si doskonale. Jeli wiosna nie zawiedzie, jeli urodzaje bd dobre przez dwa lub trzy lata, a ceny na zboe nie spadn w tym czasie, czego si nawet nie przewiduje z powodu wyczerpania zapasw u nas i za granic i z powodu nieurodzajw indyjsko-amerykaskich, to nasz rynek koo jesieni zacznie si oywia. Jest jeszcze jedna przyczyna, dlaczego musi bylepiej w przemyle tkackim: oto rozpoczcieolbrzymich pastwowych robt, ktre pochon setki milionw i zajm dziesitki tysicy rk obecnie bezczynnych! Syszysz,Maks! - Sysz, ale powiem waszym przysowiem:Patyczki stru, a ptaszki jeszcze w lesie. Karol nic si na to nie odezwa, tylko woy palto i pojecha do Mullerw. Na Piotrkowskiej spostrzeg Kozowskiego,ktry po caych dniach wczy si po miecie. Sta jak zwykle w baletowym pas, z cylindrem na tyle gowy, ktry co chwila zsuwa na czoo gak laski i odsuwa, rozmawia z dyrektorem teatru, ktry w baraniej siwej czapce, z jasnym zawiesistym wsem i orlim nosem mia min atamana koszowego. Odkoni im si spiesznie i nie zwaajc na znaki Kozowskiego, chccego zatrzyma dorok, pojecha dalej. Mullerowie mieszkali za gmachami swojej fabryki, oddzielonej ogrodami od mieszkania, wychodzcego na inn ulic. Ulica bya mao zabudowana i zaraz prawieza ich domem wychodzia w pola, ale pomimo to bya ju uregulowan, miaa bruk, trotuary i gazowe owietlenie z tego powodu, e kilku fabrykantw miao tutaj swoje mieszkania. W oknie niskiego parterowego domu, przycinitego bokiem do pitrowego paacyku, zacia si na chwil pomidzymas kwiatw twarz Mady i znikna. W przedpokoju zasta Mullerow, ktra mu otwieraa drzwi i nieomal chciaa pomaga przy zdejmowaniu palta. Bya tak zakopotana i oniemielona, e tylko ruchem rki zaprosia go do pokoju. - M w kantorze, a Mada zaraz przyjdzie,niech pan siada! -zacza przysuwajc mu fotel, na ktrym pooya jedwabn czerwon poduszk. Zacz rozmawia, ale pomimo e mwi o najbanalniejszych rzeczach, o pogodzie, wionie, a nawet o droynie na targach, Mullerowa nie daa si wywie z cierpliwego milczenia. - Ja, ja! - odpowiadaa wygadzajc niebieski fartuch, jakim bya okrcon, i podnosia na niego blade, wypeze przy ognisku kuchennym oczy, poruszajce si ciko w pomarszczonej, martwej twarzy. Miaa na sobie jaki barchanowy w kratk kaftan i chustk wenian na gowie, zawizan pod brod. Wygldaa jak stara kucharka, bo nawet jaki zapach rosow i frytur otacza j i rozlewa si po pokoju. Najlepiej si przeto czua w kuchni z poczoch w rku, ktra teraz wygldaa zkieszeni fartucha, - Jake pani zdrowie? - zapyta w kocu z rozpacz. - Dobrze, bardzo dobrze - odpowiadaa z polszczyzn i spogldaa niecierpliwie na drzwi, ktrymi miaa wej Mada. - A pana ona i dziecka? - zapytaa po dugim namyle. - Jestem jeszcze kawalerem, askawa pani,- Ja, ja! i mj Wilhelm jeszcze kawaler. Panzna moja Wilhelma? - Mam przyjemno go zna. Czy ju wyjecha? - Ja, do Berlina - odpowiedziaa z westchnieniem i byaby si powoli moe rozgadaa, ale Mada wesza i tak promieniejca zadowoleniem, e stara popatrzya na ni, obcigna jej stanik i wysza. - Widzi pani, e czasami umiem dotrzyma sowa. Poda jej dugi spis ksiek, jaki mu zrobiHorn, ktry z literatur by w bliszych stosunkach. - A byo panu bardzo trudno? - zagadna akcentujc sowa na ostatnich literach. - Byo mi bardzo atwo, poniewa pani sobie tego yczya. - Pan nie kamie? - zapytaa naiwnie. - Nie, nie! - odpowiedzia z umiechem. - Pani myli, e mczyni zawsze kami! - Ja nie wiem. tylko Wilhelm to zawsze kamie. Ja mu nic a nic nie wierz. - Ale mnie pani wierzy bdzie? Zaczyna si bawi t rozmow. - A, jak pan nigdy nie skamie, to bd wierzy. - Obiecuj pani to solennie. - Dobrze. Wie pan, a tamte ksiki ciocia miprzywioza i ju czytam. - Bardzo pani zajmuj? - Takie s tam adne wzruszajce kawaki,e pakaymy razem z mam. Ojciec si z nas mia, ale musiaam mu wczoraj czyta cay wieczr. - Pno pani powrcia od pastwa Endelmanw? - Ju byo ciemno. Widziaam, jak pan wychodzi z salonu. - Musiaem wczeniej wyj i bardzo aowaem tego. - Bardzo adnie jest u Endelmanw i tak wspaniale przyjmowali. - aowaem, e nie mogem porozmawia duej z pani. - Ale ja za to mwiam o panu z pani Trawisk. - I bardzo mnie panie obmawiay? - O nie, nie! To tylko panowie nas obmawiaj. - Przekonaa si pani o tym? - Zawsze, jak Wilhelm powraca z wizyt i wieczorw, to przychodzi do mnie opowiada i wykpiwa ze wszystkich kobiet.- I myli pani, e wszyscy mczyni tak robi? - Jak pan powie, e nie wszyscy, to ja panubd wierzy! - zawoaa prdko, rumienic si gwatownie. - Zapewniam pani, e nie wszyscy. I tak dalej toczya si rozmowa w tonie naiwnego szczebiotu o niczym, a go znudzia, i zacz oglda kwiaty, bardzo starannie hodowane i przysaniajce szyby okien. Chwali je gorco. - Powiem Gotliebowi, to jemu bdzie przyjemnie. - Kt to taki? - Nasz ogrodnik. Pan Storch nie lubi kwiatw i powiada, e jakby w tych doniczkach posadzi kartofle, to byoby wicej poytku, ale pan Strch jest gupi, prawda? - Pewnie, e tak jest, skoro pani mwi. Bawi si coraz lepiej, a pniej, gdy si omielia wicej i rumiece coraz mniej j kopotay swoj czerwonoci, rozmawiaatak rezolutnie, e spoglda na ni z pewnym zdziwieniem. Brakowao jej znajomoci wielu form towarzyskich, bo ojciec by za wieym milionerem i wychowywaa si pomidzy kuchni a fabryk, w prostym otoczeniu webrw, robotnikw i takich samych dorobkiewiczowskich rodzin jak oni, ale zdradzaa du ywo umysu i wiele rozsdku yciowego. Obuda ycia towarzyskiego nie stara z niej szczeroci, ktra nieraz wydawaa simiesznie dziecinna, ale porywaa swoj prostot. Skoczya nawet jak pensj w Saksonii, skd Muller przyby przed laty jako zwykytkacz do tej ziemi, ktra istotnie staa si dla "ziemi obiecan". Miaa nawet pewne pojcie o wartoci pienidzy, bo w rozmowie powiedziaa o wsplnej ich znajomej; - Pan wie, e Mania Godfryd zerwaa z narzeczonym? - Nie, czy pani to oburza? - Dziwi mnie tylko, bo ani nie jest pikn, ani nie ma posagu i ju z drugim zrywa. - Moe woli czeka na bogatego modego fabrykanta. - Przecie i ten jej narzeczony mg si dorobi. Mj ojciec, jak si eni, nie mia ani talara, a teraz przecie jest bogaty. - A moe panna Godfryd chce zosta star pann? - A ktra by chciaa zosta star pann dobrowolnie! -wykrzykna gorco. - Jest pani tego pewn? - Ja bym nigdy nie zostaa. Mnie zawsze bardzo al starych panien, one s tak samotne i takie biedne. - Bo pani dobra, - A potem ludzie si z nich miej. Gdybym moga, toby wszystkie kobiety na wiecie miay mw i dzieci, i... Zatrzymaa si patrzc, czy Borowiecki sinie mieje, ale on stumi umiech i spogldajc na jej zote rzsy i twarz mocno zaczerwienion, powiedzia powanie: - Dobrze by pani zrobia. - I pan nie mieje si ze mnie? - pytaa podejrzliwie. - Podziwiam pani dobre serce. - Papa idzie - zawoaa odsuwajc si niecood niego. Muller istotnie wyszed z drzwi prowadzcych do paacu, by w pantoflach klapicych drewnianymi podeszwami i w barchanowym podwatowanym i mocno zatuszczonym kaftanie. Wyglda jak karczmarz z wypasion czerwon twarz, pozbawion zupenie zarostu i wiecc si tuszczem, tylko zamiast porcelanowej fajki mia w ustach cygaro, ktre przerzuca jzykiem z jednego kta ust w drugi. - A czemu, Mada, ja nie wiedziaem, e jest pan Borowiecki -zawoa po przywitaniu si. - Mama nie chciaa przerywa ojcu roboty. - Widzi pan, ja mam duy kopot. Wyj cygaro i poszed splun pod piec do kraszuarki. - Pan nie zmniejszy produkcji? - Musz mniej robi, bo tyle gotowego towaru, e mao co si sprzedaje. Sezon przepad zupenie. Kupcy s, ale ci wszyscy tylko bankrutuj i zarywaj. W tym roku dosy straciem na nich. Co robi,trzeba czeka na lepsze czasy. - No, pan si sezonu nawet najgorszego nieobawia - zauway z umiechem. - Ja! ale co si straci dzisiaj, tego ju i najlepszy sezon nie powrci. U Bucholca nie zmniejszaj dnia? - Przeciwnie, bo w oddziale biaym bd robi wieczorem. - On ma zawsze gluck. On cigle chory? - Niby zdrowszy, bo ju prbuje wychodzi. - Ale po co ty, Mada, trzymasz tutaj pana, przecie mamy paac dla goci. - Moe pan pozwoli dalej? - szepna. - Pjdmy, poka panu moj chaup. - O ktrej cuda opowiadaj w odzi. - Zobaczysz pan; kosztuje mnie cae sto szedziesit tysicy rubli, ale wszystko nowe. Ja nie kupuj starych gratw jak Endelmanowie, mnie sta na nowe. Obcign na do wydatnym brzuchu kaftan i wyd pogardliwie usta na wspomnienie starych, bardzo cennych mebliEndelmanw. Szli wskimi schodami, jakie prowadziy ze starego domu na pierwsze pitro paacu, bo cay jego parter zajmowa kantor gwny fabryki. Mada biega naprzd i otworzya wielkie drzwi, u ktrych klamki schowane byy w barchanowe futeray. - Dobrze, e pan przyszed - gada Muller sapic i przerzucajc ustawicznie cygaro wustach. - Dawno pragnem, ale nigdy mi czas nie pozwala. - Ja wiem, ja wiem! - zawoa klepic go wopatk. U nas nudno, to si pan ba przyj - szczebiotaa Mada wprowadzajc ich do paacu. - Niech pan sidzie na tej adnej kanapie - zaprasza Muller. Mieszkanie tono w pzmroku. ale Mada popodnosia .story do gry i jaskrawe wiato dnia zalao szeregpokojw umeblowanych z przepychem. - A moe pan zapali dobre cygaro? - Nigdy nie odmawiam. - Sprbuj pan tych, mocne, po siedmdziesitpi kopiejek sztuka! Wycign z kieszeni spodni mocno zatuszczonych i powypychanych gar zmitych i pokrzywionych cygar. - A te sabsze, po rublu, sprbuj pan! - doda wycigajc z drugiej kieszeni jeszczesilniej zmitoszone, rzuci je na stolik, wakowa brudnymi rkami, eby si poprostoway, ugryza koce i podawa. - Sprbuj mocniejszych. Zapali nie bez obrzydzenia. - Fein, co? - pyta rozkraczajc si na rodku pokoju z rkami w kieszeniach. - Doskonae, ale to, ktre pan pali, ma innyjaki zapach. - Moje kosztuj po pi fenigw, ja bardzo duo pal i przyzwyczaiem si do nich - usprawiedliwia si. - Chce pan obejrze mieszkanie? - Z ca przyjemnoci. Maks Baum duo mio nim opowiada. - Pan Maks jest pana wielkim przyjacielem -wtrcia Mada. - To mdry chopak, ale jego ojciec to ma co... w gowie. Zobacz pan dobrze, ogldajpan wszystko, to nie adna tandeta uywana, to wszystko na obstalunek robione w Berlinie. - Wszystko pan sprowadza z zagranicy? - Wszystko, bo Huberman powiedzia, e tutaj U was nic nie dostanie porzdnego. Karol zamilk i oglda do pobienie garnitury mebli, cikie portiery z jedwabiw i aksamitw, dywany, obrazy, a raczej wspaniae ramy, bo na to zwraca uwag Muller, kandelabry kosztowne a niesmaczne, piece pkate z niemieckiej rnajoiki, specjalne do jednego z damskich pokoikw sprowadzone zwierciada w ramach z saskiej porcelany. Mada go objaniaa szczegowo o kadym sprzcie, bya bardzo zadowolona z jego obecnoci i co chwila podnosia swoje jasneporcelanowe oczy i p rzykrywaa je spiesznie zotaw strzech rzs, bo Karol czste spojrzenia zatrzymywa na jej biaej twarzy, pokrytej drobniutkimi punkcikami piegw, ktre j obsypyway niby puchem brzoskwiniowym, ale nie zaniedbywa przy tym wykrzykiwa gono:- Wspaniae, wspaniae! Mieszkanie byo istotnie urzdzone z dorobkiewiczowsk wspaniaoci. Byo w nim wszystko, co mona kupi za pienidze, ale nie byo w nim ycia ani gustu. By gabinet do pracy bardzo paradnie urzdzony, w ktrym nikt nie pracowa; bya azienka wyoona majolik bia w niebieski dese z wann marmurow, do ktrej si schodzio po kilku stopniach pokrytych szkaratem, sufit by ozdobiony malowidami w stylu pompejaskim, ale czu byo, e tutaj si nikt jeszcze nie kpa. Pod wieyczk, ktra wyskakiwaa nad dach paacyku niby gruby watuch weny, by pokj urzdzony po mauretasku; okna,ciany i odrzwia pstrzyy si w jaskrawe ordynarne figlasy rysunkowe, udajce styl mauretaski, dugie, a niskie sofy pokryway meblowe barchany w tyme stylu; pokj by karykaturalny i ordynarny krzykliwoci barw, w jakie upstrzono ciany i okna, a w ktrym rwnie nikt i nigdy nie siada pod mauretask kopu, wiecc jak stary przepalony rondel ceglasto-miedzianymi malowaniami. - To jest po hiszpasku - objania Muller. - Po mauretasku, ojciec si omyli - poprawiaa Mada. - Pan sam urzdza? - Ja sam paciem, a Huberman urzdza. - Panu si podoba ten pokj? - pytaa Mada.- Bardzo, jest liczny i oryginalny. Kama z umiechem. - On jest bardzo drogi! Huberman doliczy mi za niego cae dwa tysice rubli. Ja nie lubi gupstw, lubi tylko solidne rzeczy, ale jak mi zacz gada, e w kadym porzdnym paacu musi by pokj urzdzony po chisku lub po japosku, a ei Mada chciaa, to on zrobi po mauretasku dla oryginalnoci. Mnie to nic nie szkodzi, niech sobie bdzie po jakiemu chce, ja i tak w tym nie bd mieszka. - To pastwo nie mieszkaj w paacu? - Panie Borowiecki, ebym ja mieszka w paacu, toby si ze mnie tak mieli, jak si miej z Meyera i z Endelmana. Po co mi to,kiedy wygodniej w starej chaupie. - Ale szkoda trzyma pustk. - Niech stoi. Wszyscy stawiaj paace, i ja kazaem postawi, maj salony, i ja mam salony, maj powozy i konie, i ja mam powozy i konie. Kosztuje drogo, niech kosztuje i niech sobie stoi, niech ludzie wiedz, e Muller moe mie paace, a wolimieszka w starym domu. Poszli dalej oglda. W rodku mieszkania, z oknem na alejk prowadzc do fabryki, by dugi wski pokj obity ciemn materi. Pod cianami stay niskie sofy pokryte czerwon w zote kwiaty skr, z tyami sigajcymi do p wysokoci cian i poprzegradzanymi na pojedyncze siedzenia jak w coupe drugiej klasy. Wskie zwierciada wpuszczone w mur patrzyy mrocznie znad sof i marmurowychkonsol obwiedzionych brzowymi galeryjkami. By to pokj do palenia, jak objaniaa Mada, ale zna byo po niepokalanej nowoci sof i stolikw niskich, symetrycznie przed nimi rozstawionych, e tutaj nikt jeszcze nie pali. Potem ogldali ogromny salon owietlony czterema oknami, zupenie biay, ze stiukowym sufitem gsto zoconym, zapchany meblami, przeadowany mas obrazw, kandelabrw, kolumn, kanapek i krzese, ktre w wycignitych szeregach,owinite w biae pokrowce, stay pod cianami; zna byo, e nikt tutaj si jeszcze nie bawi i nikt nie siada na tych meblach. Byy jeszcze malekie gabineciki, wyzocone i ozdobione jak bombonierki, 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAP c .c 6 c 4* c 75 pene gracikw, pustych ardinierek, paradnych marmurowych kominkw, na ktrych si wdziczyy porcelanowe statuetki. By i pokj jadalny poczony wind z kuchni, cay wyoony mahoniowymi kwadratami, ujtymi w cienkie jak ostrza brzowe listwy, ze stoem cikim w porodku, z kredensami w stylu empire, ktre Muller kolejno otwiera i pokazywa ich wntrza zapchane porcelan i zastawami stoowymi, ktrych nikt nie uywa. Bya i biblioteka, bo budowniczy i tapicer o niczym nie zapomnieli; may pokoik obstawiony szafkami z biaego dbu, w stylu staroniermeckim, w ktrym si zociy przez szyby szaf grzbiety dzie wszystkich wielkich pisarzw wiata, a ktrych tutaj nikt nie tylko nie czyta, ale inikt nie zna ich imion. A na zakoczenie poszli do sypialni; na rodku stay dwa olbrzymie oa, zasane jedwabn niebiesk pociel i przysonite takimi kotarami, niebieski rwnie dywan zaciela ca posadzk i niebieskie obicie miay ciany. W rogu staa wielka marmurowa umywalniadwuosobowa, tak wielka, e mona by w niej pawi konie, poczona rurami z fabryk, ktra dostarczaa wody ciepej. Nikt nie sypia w tej sypialni. - Wspaniay pokj do spania! - szepn Karol. - To Mady, jak pjdzie za m. Chodmy do pokoju Mady. Ale Mada zacza protestowa, e jeszcze w nim nie sprztnito. - Gupia jeste - mrukn i wprowadzi Karola do bardzo jasnego pokoju, wybitego biaorow materi. Malekie mebelki stay w wielkim nieadzie na jasnym dywanie. - Doskonae miejsce do pisywania licikw -powiedzia Karol przypatrujc si malekiemu biurku, na ktrym w wielkim porzdku uoone leay pudeka z papierem i przybory do pisania. - C z tego, kiedy zupenie nie mam do kogo pisywa. A tyle razy chciaam bardzo pisa list - mwia ze szczer przykroci i zacza cmoka na dwa kanarki rozbijajce si w mosinej klatce, stojcej na parapecie okna. - Suchaj pani? - O, suchaj. Wilhelm przychodzi, gwizdaim cigle i ponaucza piewa. - Ma pani pokj jak Goethowska Gretchen. Nie wiedziaa, co na to odpowiedzie, ale zarumienia si po wosy. Powracajc na d Karol raz jeszcze przyglda si tym licznym pokojom, ktre stay w ciszy pustki i sztywnoci. Byy tak wspaniae, tak czyste, wiee, nowe, e robiy wraenie wystawy tapicerskiej, urzdzonej bardzo bogato, alezupenie bez gustu. Prcz Mady nikt nie mieszka w paacu, sta na pokaz gociom i dlatego, eby Muller mg powiedzie: - Mam paac. Na dole w maym pokoiku, przylegajcym do kuchni i ktry suy za jadalni caej rodzinie, Mullerowa podaa kaw. Karol wymawia si brakiem czasu, ale Muller odebra mu kapelusz, wzi go wpi posadzi na krzele. Pozosta, bo Mada tak wymownie prosia go oczami, e nie chcia jej robi przykroci, tylko si spieszy, gdy mia jeszcze by dzisiaj u Bucholca. Prosi te Mullera o protekcj do Szai dla Horna. Fabrykant przyrzek uroczycie, e jutro osobicie si tam uda, i rczy nawet za skutek, bo y z Szaj w bliskich stosunkach. Mullerowa w milczeniu podsuwaa rne ciastka swojej roboty i kilka razy poprawiaa Madzie wosy, ktre si wysuway zotymi kosmykami na czoo bo dziewczyna tak bya uradowana i podniecona, e cigle si miaa i na nic niezwaaa. Nie umiaa nawet ukry tego, e si jej Karol bardzo podoba, mwia mu to kilkakrotnie w rny sposb. Muller by rwnie rad, bra go wp, klepa po kolanie i szeroko opowiada o swojej fabryce. Karol, jak mg, udawa zajcie tym, co mu mwiono, sucha cierpliwie, odpowiada, ale w gbi nudzi si i mczytym przymusem i banalnoci tematw, jakie Muller podnosi. Dom cay mia wybitne cechy maego mieszczastwa w obyczajach i pogldach, pachnia porzdkiem i t czysto niemieck woow pracowitoci. Wyjtkowi byli tylko na tym punkcie, e nie popsuy ich miliony i mieli wymagania i instynkty robotnikw. - Jak pan bdzie naszym ssiadem, to musi pan bywa czciej u nas. - A pan bdzie blisko mieszka? - zawoaa Mada rozpromieniona. - Tak. Widzi pani ten dugi rzd okien za fabryk Trawiskiego? - pokazywa oknem.- To stara fabryka Meisnera! - Ja j kupiem. - To pan bdzie blisko? - zawoana radoniei umilka nagle zachmurzona, siedziaa ju cicho do samego odejcia Karola, tylko prosia go, aby przyszed znowu. Obieca to solennie i tak cisn jej rk napoegnanie, e oblaa si rumiecem i dugo oknem wygldaa za nim. Borowiecki szed ju prosto do Bucholca, ale szed wolno, bo go obciya ta serdeczno Mullera i jeszcze wiksza Mady. Umiecha si do jakiego obrazu, ktry w coraz peniejszych formach wyania mu si z mzgu. Czu, e Miiller daby mu crk bez adnego wahania. Rozemia si prawie gono, bo przypomnia sobie tego grubego czerwonego Niemca, w barchanowym kaftanie, w zatuszczonych spodniach i w starych pantoflach, na tle salonw. By miesznym, ale co go to obchodzio. - Mada ma duo naturalnego wdziku i okrgy milion w dodatku! Do licha - mrukn. - A jednaki - myla i zacz stawia pewne przypuszczenia i kombinacje, ale rycho si ich pozby, bo przypomnia sobie Ank i list jej, jaki rano odebra i ktrego jeszcze nie przeczyta. - Zawsze co staje w poprzek, zawsze czowiek Jest niewolnikiem! - szepn wchodzc do kantoru Bucholca. Bucholc po ostatnim ataku prdko uczu polepszenie i ju nie tylko przesiadywa w kantorze jak dawniej, ale zaczyna wychodzi do fabryki i azi po niej z pomoc kija lub ktrego z robotnikw. Z Borowieckim by na dobrej stopie, pomimo e ten wymwi mu miejsce i e kcili si po kilka razy dziennie. Ufa mu we wszystkim i potrzebowa go teraz, nim Knoll powrci, bo zi na wezwanie do powrotu, z powodu choroby tecia, odpowiedzia telegraficznie, e gdyby stary umar, to przyjedzie a inaczej nie myli sobie psu interesw. Bucholc przeglda wielk ksig, ktr mu August podtrzymywa, i tylko spojrza na wchodzcego, kiwn mu gow i dalej sprawdza pozycje budetu. Karol w milczeniu zabra si do klasyfikowania korespondencji, a pniej rozpatrywa plany i kosztorysy nowych urzdze w farbiarni, jakie sam zaprojektowa; robota bya pilna, bo na nowych maszynach mia si drukowa towar ju na nastpny sezon zimowy. Wieczr robi si prdko i przez okna kantoru park czernia coraz bardziej i zaczyna szumie nagimi drzewami, ktre koysane wiatrem zaglday do okien, trzsy si chwil w wietle i cofay. Robota sza mu niesporo, bo co chwila przypomina si Muller, odkada wtedy sztywne karty pene rysunkw, cyfr i notat i zapada w zadum. Cisza zupena panowaa w kantorze, wiatr tylko si wzmaga na dworze, harcowa podrzewach, tuk nimi o ciany i okna i dudni gucho po blaszanych dachach. Elektryczne wiato drgao i lizgao si poczarnych szafach, w ktrych stay uszeregowane olbrzymie ksigi, majce na grzbietach biae cyfry lat, z jakich pochodziy. Bucholc oderwa oczy od ksigi i zasuchasi w dalekich tonach harmonijki, jakie pyny z wiatrem gdzie od domw familijnych. Usta mu dragay nerwowo, okrge jastrzbie oczy, bardziej czerwone ni zwykle, powleky si jakby smtkiem, sucha dugo, a w kocu rzek cicho: - Nudno tutaj, prawda? - Jak w kantorze. - Mam dziwn ch usyszenia muzyki, tylko gonej bardzo, gwaru wielkiego: a nawet chciabym widzie duo ludzi. - Zdyby pan prezes jeszcze do teatru. Dopiero dziewita. Bucholc nic nie odpowiedzia, pooy gow na grzbiecie fotelu i zapatrzy si przed siebie, i z wolna zaczo mu twarz powleka jakie ostre zniechcenie i nuda. - Jak si pan prezes czuje dzisiaj? - spytaKafol po chwili. - A dobrze, dobrze! - odpowiedzia stumionym gosem i ostry, gorzki umiechokoli mu sine usta. Nie, nie byo mu dobrze; serce wprawdzie bio spokojnie i normalnie, ble ng przeszy, mg si dosy swobodnie porusza, ale czu, e nie jest mu dobrze. Czu dziwn ociao w sobie, nie mg myle bo co chwila rwaa mu si przdza wiadomoci i zapada w guchy stan apatii; nudzia go robota, cyfry zyski i straty, wszystko stawao mu si zupenie obojtnym dzisiaj. A gboko pod lini wiadomoci, poprzez tszar cik mg nudy wyryway si byski pragnie nieokrelonych, zachcenia tak mgnieniowe, e w drodze do uwiadomienia przepaday i zaleway mu mzg mrokiem, a serce smutkiem zniechcenia. - Strasznie pusto w caym domu - powiedzia cicho i rozglda si po kantorze, po tych szafach, po oknach, patrzy na Augusta, ktry oparty grzbietemo framug drzwi wyprostowa si nagle i czeka rozkazu. Przypatrywa si wszystkiemu dziwnie badawczym wzrokiem, jakby oglda po razpierwszy, i opad w fotel bezwadnie, zwiesi gow na piersi i dysza ciko, bomu dusz cisn jaki mocny, bardzo bolesny spazm strachu niewytumaczonego,czepia si jeszcze oczami czarnych punktw cyfr na biaej karcie ksiki, byszczenia wiata na brzowym wielkim kaamarzu, to wiesza si jakby na tym coraz sabiej dwiczcym odgosie harmonijki, na szumie parku i na dalekim, guchym odgosie turkotw ulicznych, ale dusza zelizgiwaa si bezwadnie z tych krawdzi i zapadaa w ciemni, pen strasznej ciszy. Przed dziesit Karol skoczy robot i poda papiery, tumaczc obszernie kad pozycj. - Dobrze, dobrze! - mwi od czasu do czasu Bucholc, nic prawie nie syszc. Nic go to nie obchodzio, bo coraz gbiej czu t pustk i osamotnienie, w jakim y,coraz mocniejszym koem zaciskao mu dusz zniechcenie i niemoc. - Po co ja si tym zajmuj. Kosztuje tyle czy tyle, to kwestia kasjera - powiedzia niechtnie. Borowiecki zabiera si do wyjcia. - Idziesz pan ju? - Skoczyem robot na dzisiaj. Dobranoc panu. Ucisn mu rk i wyszed, a Bucholc nie mg si zdoby na prob, aby pozosta, bo w ostatniej chwiliwstyd mu si zrobio tej dziecinnej saboci.. Sucha sabncych w oddali jego krokw i byby bardzo wiele da, gdyby Borowiecki powrci. - August, pjdmy na gr - szepn podnoszc si z miejsca i poszed bez pomocy lokaja, ktry gasi wiata i zamyka drzwi. Drugi lokaj czuwajcy w przedpokoju szedprzed nim ze wiec, a Bucholc wolno wlksi przez olbrzymie, ciche i puste mieszkanie. Tak mu si dziwnie pustym wydawao dzisiaj, tak mu ciya ta samotno, e poszed zajrze do ony, ale ona spaa, zakopana w betach, e tylko kawaek jej tej woskowej twarzy wida byo na poduszce, nie obudzia si na odgos jego wejcia, tylko papuga, przebudzona blaskiem wiata, zeskoczya z klatki i uwieszona pazurami, na firance zakrzyczaa aonie: - Kundel, Kundel! Cofn si zawiedziony i poszed prosto do siebie. - August! - zawoa pgosem. Lokaj stan w oczekujcej postawie, ale mu Bucholc nic nie powiedzia, siedzia w fotelu przed piecem, porusza nieodstpnym kijem dogasajcy ogie i z dziwn, po raz pierwszy odczuwan, obawmyla. e musi zosta sam. - Pozamykaj okiennice - rzek w kocu i sam sprawdza, czy dobrze zamknite s elazne wewntrzne okiennice, rozebra si, pooy i prbowa czyta, ale oczy miay ciar oowiu, nie mg nimi porusza. - Czy mog ju i? - zapyta szeptem lokaj. - Id, id! - odpowiedzia gniewnie, a gdy August ju dochodzi do drzwi, zawoa: - August! Lokaj zawrci i sta czekajc, wtedy Bucholc zacz si go pyta powoli o on i o dzieci, a pyta tak askawie, e August odsun si na bezpieczn odlego od jego kija i odpowiada niemiao, zaniepokojony t niesychan dobroci. Bucholcowi szo o to, aby go zatrzyma jaknajduej w pokoju, a nie mg powiedzie mu prosto w oczy, aby zosta. Ta dziwna rozmowa prdko go zmczya i w kocu skin, eby sobie szed spa. Pozosta sam i te obawy samotnoci, te jakie dziwne, ciemne trwogi zaczy mu przenika dusz coraz ostrzejszymi wknami. Nasuchiwa pilnie odgosw z ulicy, ale ulica spaa, a sabsze echa nie byy w stanie przedrze si przez elazne, obite wojokiem okiennice. Unis si na okciu i z zapartym oddechem, kurczowo ciskajc rewolwer, sucha dugo, bo mu si wydao, e syszy coraz bliszy i wyraniejszy odgoskrokw przez puste pokoje, Nikt jednak nie szed, tylko odgos bijcego zegaru doszed go jkliwym dwikiem z ktrego z pokojw. To mu si wydawa znowu poczynao, e cika aksamitna portiera, zasaniajca drzwi, wydyma si tak dziwnie, jakby si za ni kry czowiek. Umiechn si z wasnego zudzenia i znowu lea Spokojnie, przytumiwszy wiato. Nie mg jednak zasn. Godziny pyny tak strasznie wolno, e wydaway mu si nieskoczonoci. I nie uspakaja si zupenie, a nawet to zdenerwowanie i te wszystkie obawy wzrastay stopniowo i z wolna zamieniay si w jedn obaw mierci. Zdawao mu si, e zaraz umrze, i tak jasno to zobaczy, tak nim ta straszna myl zatrzsa, tak go oszoomia, e zerwa si z ka, jakby chcia ucieka, trzs si cay z trwogi i zacz gwatownie dzwoni na dyurnego lokaja, picego na dole. - Id prdko, niech tutaj zaraz przyjdzie doktr - woa sinymi ustami. A gdy po pewnym czasie przyszed Hamerstein, rzek mu: - Mnie co jest! Obejrzyj no mnie i zarad. - Nic nie widz - odpowiedzia zaspany doktor, obejrzawszy go dosy starannie. Bucholc zacz mu opowiada swj stan. - Jak si pan prezes wypi, to i wszystko przejdzie. - Gupi! - odpar mu porywczo Bucholc, alewielk doz chloralu zay i wkrtce zaraz zasn. Borowiecki, zmczony nadprogramow prac, pojecha do miasta na herbat. U Roszkowskiego pusto byo ju w tej godzinie, tylko w ostatnim pokoju cukierni za lustrem siedziao trzech mczyzn: Wysocki, Dawid Halpern i Myszkowski, inynier z fabryki barona Meyera. Przysiad si do nich, bo zna dwch ostatnich, a z Wysockim zaraz go poznajomili. Dawid Halpern, pochylony nad stolikiem, bi w niego chudymi rkami i prawie krzycza: - Pan, panie Myszkowski, nie wie, co daje ta praca w odzi, bo pan wiedzie nie chce,ale ja pana zaraz przekonam, ja panu poka rezultaty! Wyj z pugilaresu kilka wycinkw z "Kuriera" i podsuwajc mu pod oczy czyta:- Suchaj pan: "Od dnia 22 do 28 wywiezionoz odzi: wyrobw elaznych 1791 pudw, przdzy 11 614 pudw, wyrobw bawenianych 22 852 pudw, wyrobw wenianych 10 309 pudw." To panu nic nie mwi, to si samo zrobio! A ja panu poka, co przez ten tydzie robiono w odzi. - Nie nud pan swoj statystyk. Chopiec, kawy trzy! Pan Borowiecki napije si z nami? - Ja tylko par cyfr panu przeczytam, suchajcie, panowie, bo to tyle warto co Biblia, a moe i troch wicej: Przywz nastpujcy: weny 11 719 pudw, przdzy 12 333, elaza 7303, maszyn 4618, smarw 8771, mki 36 117, zboa 8794, owsa 18 685, drzewa razem 36850, baweny surowej 120682, wgla kamiennego l 032 360 pudw." Takie cyfry gono dzwoni, tojest adny papier taki wykaz; d musi mie dobry brzuch, eby to wszystko przetrawi, to trzeba troch pracowa, a pan mwi, e tylko gupi pracuj. - I bydo, pdzone batem - mwi spokojnieMyszkowski popijajc kaw. - Aj, aj, co pan wygaduje! Jakim batem, gdzie bat! Ludzie musz robi, no, powiedz pan, co by robi taki prosty cham, eby on nie musia robi! On zgniby z prniactwa izdechby z godu. - Daj pan pokj! Pan si zachwycaj pracowitoci odzi, wysawiaj pan dalej swoje cudowne miasteczko, cauj pan po rkach kadego, ktry tylko zechce zosta milionerem, i gadaj pan, e ci milionerzy maj dlatego miliony, e najwicej pracowali. - Bo oni dlatego wanie maj, skd by inaczej je wzili! - krzycza zaperzony. - Bo s gupsi od swoich robotnikw i dlatego maj pienidze. - Ja ju nic pana nie rozumiem. Jak pana szanuj, panie Myszkowski, ja nic nie rozumiem, co pan mwi. Ja dotychczas wiedziaem, e jak kto pracuje, to ma, a jak kto pracuje i jest mdry, to ma jeszczewicej, a jak kto jest bardzo mdry i bardzo pracuje, to robi miliony! - krzycza gono Halpern. - O co panom idzie? - zapyta Borowiecki rki, 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAPc | Q sc ) c6?S? nie mogc si poapa. - Ja twierdz, e wszyscy milionerzy, wszyscy pracujcy caym wysikiem swoich i cudzych mini i wadz - s gupcami, s kretynami. Pan Dawid Halpern dowodzi przeciwnie. Wygaduje bajeczne brednie na czeg pracy i stawia na otarzu bydlta gnijce na podcice z pienidzy i kae mi ich podziwia. - A prawda musi by w porodku! - wtrci milczcy dotychczas Wysocki. - Id pan do nieba z t swoj redni prawd. Jest si bydlciem zupenym albo czowiekiem, przej nie ma w naturze, chyba we bach zidiociaych ideologw. - Panie Myszkowski, ja musz pana przekona, e fabrykant, e czowiek, ktry chce zrobi miliony, robi wicej sto razy ni robotnik i e jego trzeba szanowa. - Daj mi pan spokj z gupcami, ktrzy si zapracowuj na to, aby zrobi pienidze, mw mi pan lepiej o wszelkich boskich stworzeniach, ktre pracuj tyle tylko, eby wyy, one maj rozum. - Panie Myszkowski, eby pan mia miliony, toby pan inaczej mwi. - Szanuj pana, ale mog panu powiedzie gupstwo, jak pan bdziesz gada rzeczy, ktrych pan nie rozumie. Miaem dosy pienidzy i puciem je, ot tak! - dmuchn dymem w oczy Halpernowi. - Spytaj si pan Kurowskiego, mymy razemje puszczali. Ja dbam o pienidze tyle co o deszcz wczorajszy. Pan mnie masz, panie Halpern, za gupca! Nie, panie Dawidzie, ja dlatego, eby zarobi rubla wicej, ni potrzeba, nie wstan pi minut wczeniej, ni mi si chce, a dlatego, eby zrobi nawet miliardy - nie powic przyjemnocipenego czowieczego ycia, nie wyrzekn si patrzenia na soce, spacerw po powietrzu, swobodnego oddychania, mylenia nad troch wikszymi rzeczami nimiliardy, kochania itd., itd. Ja nie bd robi, robi, robi! bo ja chc y, y, y! Nie jestem bydlciem pocigowym ani maszyn. jestem czowiekiem. Tylko gupiec chce pienidzy i dla zrobienia milionw powica wszystko, ycie i mio, i prawd, i filozofi, i wszystkie skarby czowieczestwa, a gdy si ju tak nasyci, e moe plu milionami, c wtedy? Zdycha na materacu wypchanym tytuami wasnoci. Wielka pociecha, zupenie tej samej wartoci, jak gdyby zdycha na goej ziemi. A gdyby go pniej spytano, jaky? powiedziaby: Robiem. Po co? Zrobiem miliony! Na co? No, eby mie miliony, eby ludzie podziwiali, eby jedzipowozem i imponowa gupcom i eby zdechn w poowie ycia, zdechn z wycieczenia prac, ale na milionach! Tfu, z tak gupot. - Porusza pan wan kwesti, o ktrej mona by wiele mwi. - To sobie mwcie, ja id do domu, ale podejmuj si kiedy indziej w stosownej chwili przekona pana, panie Borowiecki, ewam wszystkim zaszczepili strasznego baccilusa pracy, ktry toczy cay organizmludzkoci, i myl, e jeli si nie opamitaj, to ludzko prdzej zginie, ni to przewiduj geologowie. Szli pustym trotuarem w gr ulicy. Wysocki po dugim milczeniu zabra gos i zacz namitnie dowodzi, e ze nie tkwi w tym, e wszyscy pracuj za wiele, a w tym, e nie wszyscy pracuj. Myszkowski nic nie odpowiedzia, bo zaraz si z nimi poegna i poszed do domu. Borowiecki sennym wzrokiem patrza w upion cich ulic. Halpern podchwyci to spojrzenie i zacz: - Pan si przypatruje miastu? Pan sprawdza, e Myszkowski racji nie ma, bo jakby robili, jak on chce, toby tutaj nie stay te domy, te paace, te fabryki, te skady, tu nie byoby odzi! Byby adny kawaek lasu, gdzie by sobie mogli obywatele wyprawia polowanie na dzikie winie! - Nam nic nie szkodzioby to, panie Dawidzie. - Panu moe nie, panu Wysockiemu, to nie wiem, ale dla mnie potrzebn jest d, mnie potrzeba fabryk, wielkiego miasta i wielkiego handlu! Co ja robibym na wsi? coja robibym z chopami - wykrzykn. - Byby pan pachciarzem - rzek zimno Borowiecki ogldajc si za dorok. - I pomidzy nimi. jest taka konkurencja, e z godu umieraj. - Tylko ci, co nie umiej oszukiwa chopwi obywateli. - To jest gadanie? to jest tylko antysemickie gadanie, w ktre pan nie wierzy, bo pan dobrze wie, e potk zjadaduy kiebik, kiebika zjada oko, a okonia zjada szczupak, a szczupaka? Szczupaka zjada czowiek! A czowieka zjadaj drudzyludzie, jedz go bankructwa, jedz choroby, jedz zmartwienia, a go w kocuzjada mier. To wszystko jest w porzdkuijest bardzo adnie na wiecie, bo z tego robi si ruch. - Pan masz talmudyczn filozofi, panie Dawidzie. - To jest filozofia patrzenia, a ja na wiat patrz bardzo dawno, panie Wysocki. Panie dyrektorze, co pan myli o Myszkowskim? -zapyta przytrzymujc go za rk, bo Karolzacz si z nim egna. - Bardzo dobry czowiek, bardzo! - szepnwymijajco. - On jest genialny czowiek! on ma w gowie miliony i nie chce ich stamtd wycign. Pan wie, e on zrobi nowe odkrycie u Meyera? Nowy sposb blichowania biaego towaru. Meyer zarabia na tym pidziesit procent, a co, pan myli, ma z tego Myszkowski? On nic nie ma! Jemu za ten wynalazek, ktry wart milion, dali dwa tysice rubli pensji rocznej, on wzi i jeszcze chodzi do fabryki, i pracuje w laboratorium! Ja go bardzo szanuj, ale eby nie chcie majtku, eby si mia z tego, e drudzy robi pienidze, tego nic nie rozumiem, to jest troch ciemne. Stukn si w czoo. - Dobranoc panom - rzek Karol. - Miaem do pana interes i zaatwi go w kilku sowach -zacz Wysocki. - Nie znajc pana, miaem jednak by u niego z prob za jednym czowiekiem. - Szuka pan zajcia dla kogo? - Tak, znam jednego biedaka, ktry od dwch lat na prno poszukuje pracy. - Specjalista? - Eks-obywatel ziemski, ale czowiek uczciwoci nieposzlakowanej. - To razem tyle kwalifikacyj, e moe szuka miejsca jeszcze drugie dwa lata z takim samym skutkiem. - Bardzo biedny i bardzo obarczony rodzin,umieraj wprost z godu. - Nie wyjtkowy wcale, bo takich nie brakuje w odzi. - Moe by pan pomg. Jakiekolwiek miejsce, jakkolwiek patne, najprostsze, byoby dla niego prawdziwym dobrodziejstwem. Niechaj mi pan daruje, eprawie nieznajomy i zaraz z prob si udaj. -Nie w tym rodek kwestii, tylko e nie wiem, co panu odpowiedzie. Miejsc lepiej patnych nie ma nigdy wolnych, poniewa nakad oprnion posad zgasza si dwudziestu kandydatw, i to przewanie samych specjalistw. - Mnie idzie o najzwyklejsz prac, wic jeli pan moe... Borowiecki da mu swj bilet wizytowy. - Niechaj ten protegowany paski przyjdziedo mnie z tym biletem jutro po poudniu do fabryki. Miejscami nie rozporzdzam, ale bd si stara co zrobi dla niego, tylko e panu nie rcz za skutek. Rozeszli si zaraz w rne strony. Rozdzia XIV Dawid Halpern szed wolno Piotrkowsk, rozmyla o Myszkowskim i przypatrywa si miastu, ktre kocha ca swoj entuzjastyczn dusz. Nie chcia pamita, e to miasto zabrao mu wszystko, co kiedy posiada po ojcu, e od at wielu yje z dnia na dzie, e wci zmienia musi sposoby zarobkowania,e wci jest tylko na drodze do majtku, ktry mu si wiecznie wylizgiwa z rk, co sobie tumaczy brakiem szczcia, ale pomimo tego wytrwale zakada kantory, tosklepy, to zostawa agentem i zawsze koczy bankructwem, ale nie traci nadziei, szed jednako przez ycie, zapatrzony w d i w jej potg, oszoomiony jej wielkoci, zahipnotyzowany milionami, jakie si przewalay dookoa niego. Nie mia dzieci, mia tylko on, na ktr pracowa, aby moga corocznie jedzi do Franzensbadu leczy si, sam za od wielu lat nie wychyla si za d, nie dba, co jada, jak mieszka, w czym chodzi, sam nic nie mia, ale by szczliwym, e miasto posiada coraz wicej, e mg widzie ten ruch szalony, przewalanie si towarw, hukmaszyn pracujcych, zgiek na ulicach, zapchane skady, nowe ulice, milionerw, fabryki, wszystko, co skadao si na ten kolos, ktry spa teraz pod cichym ciemnym niebem, przez ktre pyn ksiyc. Kocha d, jak kocha fabrykantw i robotnikw i jak kocha nawet prostych chopw, tumnie cigajcych na kad wiosn, bo wiksza ich liczba na ulicach mwia, e znowu przybdzie miastu fabryk i domw, i ruchu. Kocha d. A co go obchodzio, e ta d bya brudna, le owietlona, le zabrukowana, le zabudowana, e domy waliy si corocznie na gowy mieszkacw, e w bocznych ulicach w biay dzie zarzynali si ludzie scyzorykami! O takich gupstwach nie myla, jak i nie myla o tym, e tutaj tysice ludzi maro z godu, e tysice ludzi gnio w ndzy, e tysice ludzi walczyo caym wysikiem o ndzny byt i e ta walka, cicha i straszna przez swoj ustawiczno, walka prowadzona nawet bez nadziei zwycistwa, zeraa wicej ludzi rocznie nili najgroniejsze epidemie. - "Z tego robi si ruch" - tumaczy cieszc si, e miasto wzrastao z szalonym popiechem, e mg podziwia olbrzymie cyfry "wywozu i przywozu" a oglna cyfra obrotw wzrastaa corocznie o cae dziesitki milionw. Jego sucha semicka dusza tona w tych cyfrach i lubowaa si ich zwikszaniem. Z dum spoglda na nowych milionerw i czci ich ca dusz; z zachwytem niekamanym podziwia z trotuarw przepych zaprzgw i mieszka; z entuzjazmem rozgasza po miecie cyfry sum, jakie rni krlikowie baweniani i pweniani wyrzucali na przyozdobienie swoich paacw i legowisk. Takim by Dawid Halpern, ktry teraz szedna ulic redni do mieszkania i rozmyla o Myszkowskim. Dla niego, czciciela pienidzy, Myszkowski by zupenie niezrozumiaym. Nie mg poj, jak mona nie bra milionw, skoro same wa do kieszeni. Z podobnymi mylami otworzy cicho drzwi na trzecim pitrze jakiego wielkiego domu,ale nim wszed, usysza przyciszone tony muzyki, pynce z gbi ciemnego korytarza. Wszed do mieszkania. ona ju spaa, a e mu si zachciao je,przeszuka szafk i z kawakiem cukru, bonic wicej nie znalaz, poszed cicho do kuchenki zrobi sobie herbaty, Samowar by ju zimny, nala jednak herbaty w filiank i przegryzajc cukrem pi spacerujc w malutkim przedpokoju, eby nie budzi ony i sysze troch tej muzyki sczcej si przez drzwi. Znudzio mu si do prdko to spacerowanie, bo z filiank w rku przeszed korytarz i zapuka bardzo delikatnie do drzwi, za ktrymi grano. - Herein! - odezwa si gos ze rodka. Wszed miao, kiwn yczliwie gow grajcym i usiad pod piecem, popija herbat maymi ykami i sucha muzyki z nabonym skupieniem. Horn gra na flecie, Malinowski na wiolonczeli, Szulc na klarynecie, a na skrzypcach Blumenfeld, ktry prowadzi ca druyn, Drugie skrzypce prowadzi Stach Wilczek. Jzio Jasklski siedzia w drugim pokoju przy stoliku i list jaki przepisywa. Prcz Horna wszyscy byli kolegami ze szkoy i zbierali si po dwa razy na tydzie, aby wsplnie grywa. Muzyk bronili si bezwiednie przed stpieniem, jakie dawaa codzienna, cika praca, bo pracowali jako technicy, majstrowie lub praktykanci po fabrykach lub kantorach. Horn, jako na j zamoniejszy, bo by tylko w odzi na praktyce i mia bogatego ojca, gromadzi ich w swoim mieszkaniu i pokupowa instrumenta. ale dusz tych biesiad muzycznych by Blumenfeld, muzyk z powoania i wyksztacenia, bo skoczy konserwatorium, ale e muzyka nie dawaa mu w odzi utrzymania, wic tymczasem pracowa w kantorze Grosglika jako buchalter. Jzio Jasklski by pomidzy nimi najmodszym. gra nie umia, ale y z nimi blisko i czsto przychodzi, bo namitnie lubi sucha ich opowiada o rnych awanturach miosnych. Marzy bowiem o mioci z ca pasj osiemnastoletniego chopaka, surowo wychowanego. Tamci grali, a on przepisywa sobie list miosny, jaki mu da do przeczytania Malinowski, ktry z powodu swojej urody dosy ich otrzymywa List by pisany nieortograficznie, ale tak namitnie. e Jzio czerwieni si co chwilai zamglonymi oczyma wpatrywa si w te szeregi koszlawych i niezgrabnych liter. Upaja si tymi wybuchami dzikiej czuoci i rwnoczenie gryzo go straszne pragnienie, eby go kto tak kocha, a raczej, eby otrzymywa podobne listy. Muzyka skoczya si wreszcie, bo posugaczka wniosa samowar. Horn pomaga nakrywa st i sam rozstawia szklanki. - Wilczek, trzy razy pan sfaszowae. Wzie pan C zamiast D, potem jechae pan o jedn oktaw niej - zacz Blurnenfeld. - Nic nie szkodzi, bo was dogoniem prdko- mia si Wilczek chodzc po pokoju, zaciera rce, a potem bardzo uperfumowan chustk obciera sobie tust, okrg twarz, pokryt rzadkim, niezdecydowanego koloru zarostem. - Pachniecie jak cay skad perfum! - szepn Horn. - Mam perfumy w komis! - usprawiedliwia si. - Czym wy ju nie handlujecie? - mia si Szulc, ktry pomimo swojej barykowatocirano si uwija, nalewajc herbat dla wszystkich. - Choby waszym misem, Szulc. - To nie dowcip! - szepn Blurnenfeld siadajc przy stole i rozgarnia chud, nerwow rk jasnozociste wosy, ktre jakby aureol otaczay jego wysokie, bardzo adne czoo i dug, cierpic twarz o gorzkim umiechu. - Panie Halpern, moe pan z nami sidzie - zaprasza Horn. - A dobrze, napij si gorcej herbaty. Panowie, gracie coraz lepiej, ten kawaek, co to podobny do tego, jakby kto bardzo paka, to mi zrobi takie wraenie, e siedzie nie mogem. liczny koncert. - Panie Jzefie, herbata czeka na pana! - woa Horn. Jzio, rozczerwieniony jeszcze, przyszed siadajc na kocu, aeby ukry wzburzenieipomieszanie, jakie w nim sprawi ten list. Pi herbat prdko, parzy si cigle i milcza, powtarzajc w myli ogniste frazesy, a chwilami spoglda z podziwem na Malinowskiego, e siedzi tak spokojnie i pije herbat. - Pijcie wdk, a nie ogldajcie zegarka, gdzie wam si spieszy, Wilczek? - Idziecie na dyur? Bo Wilczek pracowa w magazynach kolejowych. - A nie, z biurem ju dzisiaj poegnaem sina zawsze. - Co, co? Wygralicie na loterii? - enicie si moe z Mendelsohnwn? - Dajecie moe drapaka z kas kolejow do Ameryki? Woali chrem. - Nic z tego, bo mam co lepszego, interes cudowny, ktry mnie musi postawi, zobaczycie, e stan od razu na czterech nogach. - Ty zawsze bye czworonogiem! - odezwa si Malinowski i spojrza na niego zielonymi oczami, w ktrych bya pogarda iniech. - Ale nigdy nie byem wariatem, nie zajmowaem si wynalazkami, niemoliwymido urzeczywistnienia. - Co ty wiesz, co ty moesz wiedzie prcztego, eby okpiwa na kupnie i na sprzeday, ty jeste prosty, ordynarny handees. Wiedze o tym, e wariactwa ludzi genialnych wicej przyniosy dobrego wiatu nili praktyczna gupota podobnych tobie, umiejca tanio kupi i drogo sprzeda. Syszysz, Wilczek? - Sysz i bd o tym pamita, gdy zadasz nowych kredytw. - A propos, sprowad mi dwadziecia funtw drutu miedzianego, takiego, jaki byostatnio - rzuci spokojnie Malinowski. Wilczek pomimo gniewu zanotowa obstalunek w notesie. - Dajcie spokj z ktniami i interesami. - Jedno drugiemu nie przeszkadza - szepnWilczek i chodzi po pokoju, zaciera rce nerwowo, oblizywa due, wywinite usta i czsto poprawia wosy, rozczesane przezca gow i tworzce mu grzywk nad niskim, brzydko pomarszczonym czoem. Malinowski powlk za nim oczami i szepn: - Wygldasz jak stara pokojwka! - Co wam to przeszkadza! - Irytuje mnie widok takiego mebla, przeszkadza patrze swobodnie. - To patrzcie si w samowar albo w koniec wasnego nosa, macie przecie na co. - Kiedy kufa mi wanie przeszkadza patrze na samowar. - Malinowski! - sykn Wilczek z umiechemijego mae niebieskie oczki, gboko schowane, zamigotay gniewem, zacz szarpa wielki zoty acuszek od zegarka.- Wilczek! - umiechn si sodko i sodko patrzy na Stacha. - Wam niedugo trzeba woy kagace, bosi kiedy jeszcze pogryziecie. - Powiem wam wspania rzecz, tylko nie przeszkadzajcie -.zawoa Szulc, znowu nalewajc wszystkim herbat. - Mwi mi dzisiaj Reck, ktry przyjecha z Sosnowca od Dulmana. - zapyta Borowiecki rki, 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAPc cdc/+c9%- Ciekaw jestem, co mona jeszcze nowego powiedzie o tym bydlciu. - Zaraz si dowiesz. Miesic temu bawi w Sosnowcu przejazdem jaki hrabia. Dulman, dawny handlarz wi, dawny oberkelner z Katowic i dawna kanalia, zaprosi hrabiego do siebie, ale mao, e go zaprosi, kaza na jego przyjcie wystawi bram triumfaln, wyprawia wspaniae obiady, specjalnymi pocigami sprowadzone z Berlina, sam mu buty ciga, bo chcia przez porednictwo tego hrabiego dosta jaki pruski order. Hrabia spa w jego paacu przez cae trzy dni i odjecha do Vaterlandu. Po jego wyjedzie w par dni Dulman przysya po Recka, ktry jest technikiem w jego fabryce, w oddziale stolarskim. A gdy Reck przyszed, Dulman kae mu zrobi rysunek wspaniaej skrzyni, jak mona najozdobniejszej. Reck zrobi co w rodzaju olbrzymiej trumny i podug jego rysunku wykonano t skrzyni w Berlinie i przywieziono do Dulmana. Ot ten idiota, wobec caej rodziny i dyrektorw swoich, ustawi skrzyni na honorowym miejscu w salonie, a do skrzyniwstawi ko z ca pociel i ze wszystkim, czego uywa w hrabia, skrzyni zamkn na klucz, a na niej przybito brzow blach z takim napisem niemieckim: "W tej skrzyni stoi ko, a na ku ley pociel, a w tej pocieli, na tym ku dnia X roku 18... raczy spa trzy razy janie wielmony graf Wilhelm Johann Somerst-Somerstein." - Ale to farsa, to niemoliwe! Zaczli oponowa. - Ja Reckowi wierz, on nigdy nie kamie. - Ale to byaby gupota potworna! - Co chcecie, takiego eks-winiarza olnia askawo grafa. - To jest moebne, a bo to w odzi mao jest podobnych miesznoci pomidzy milionerami! Przecie wszyscy znaj szczegy pojedynku Stanisawa Men-delsohna z tym inynierem Myszkowskim. - A Knaabe to nie mieszny? A stary Lehr, ktry jak siedzi w restauracji, a kto zawoa gono: "Kelner!" to si bezwiednie zrywa z krzesa, bo by przecie kiedy kelnerem, a Zuker jeszcze mojej matce przynosi do domu resztki do sprzedania. Lehr, na przykad, umie si tylko podpisywa, a przyjmuje interesantw w swoim gabinecie z ksik w rku, a ktr mu zawsze lokaj daje otworzon, bo byy wypadki, e Lehr trzyma j przy gociu dogry nogami. - Kademu wolno robi, co mu si podoba, nie widz potrzeby wymiewania si. - Ale i kademu wolno si z tego mia, co jest gupie. - Ty, Wilczek, bronisz swojej sprawy, bo i z ciebie si miej, z twojej grzywki, z perfumowania i z twoich acuszkw i piercionkw, z twojego szyku. - Gupcy miej si ze wszystkiego. Ten simieje najlepiej, kto si ostatni mieje. - Czyli jak zrobisz miliony, obiecujesz miasi z nas wszystkich. - Bo jestecie godni miechu. Halpern ucisn im rce i wyszed, nie lubi bowiem, eby modzie omielaa si przekpiwa z fabrykantw. - Dlaczego? powiedzcie no wyranie, Wilczek. - Bo wy si nie miejecie szczerze, wy drwicie ze zoci, e nic nie macie, a oni maj miliony. - Nowe rzeczy gada! Mylaem, e powiecieco nowego, a jeli chcecie mwi tak dalej,to ju lepiej przestacie. - Bdcie no cicho na chwil, jest wana sprawa - podnis gos Malinowski. - Jzio Jasklski potrzebuje stu rubli na jutro wieczr i prosi nas wszystkich o poyczenie tej sumy, bdzie oddawa po dziesi rubli miesicznie. Pienidze te s dla niego kwesti ycia i mierci, wic ja jeszcze od siebie prosz was wszystkich o koleesk pomoc. Za ca sum rcz. - Dasz ewikcj na swoim wynalazku. - Wilczek! - krzykn rozdraniony uderzajc pici w st. - Zrbmy skadkpoyczkow, panowie - doda agodniej, kadc na stole jedyne pi rubli, jakie mia. Szulc pooy drugie pi, Blumenfelddziesi. - Co bdzie brakowa, doo, bo chocia dzisiaj nie mam. ale mog poyczy jutro - mwi Horn. - No, Wilczek, dajcie no ze dwadziecia rubli. - Sowo honoru, e nie mam trzech rubli nawet przy sobie, zacie za mnie pi rubli. - Dowcipnie kombinujecie - szepn Horn. - Na niego nie liczcie. Musicie, Horn, poyczy omdziesit rubli, bo jest dwadziecia, ale koniecznie przed szst wieczorem jutro. - Z pewnoci, niech pan przyjdzie do mnie,panie Jzefie. Jzio ze zami rozrzewnienia dzikowa wszystkim, prcz Wilczkowi, ktry pogardliwie si umiecha i chodzi coraz prdzej po pokoju. Mia pienidze, ale nigdynikomu nie poycza. - Na co ci potrzeba a stu rubli? - zapyta Jzia. - Kiedy nic nie dajesz, to niepotrzebnie si wypytujesz. - Pozdrw mam ode mnie. Jzio nic si na to nie odezwa, mia do niego wielki al, bo dobrze pamita, ile tensam Wilczek zawdzicza im, a potem pieszno mu byo lecie z radosn nowin do domu, bo tych pienidzy potrzebowa dlamatki, ktrej jaki piekarz oddawa w zarzd sklepik, ale pod warunkiem zoeniastorublowej kaucji. Byo to niejakie zabezpieczenie od godowej mierci caej rodziny, bo mieszkanie mieli mie darmo i pewien procent okrelony od sprzeday. Jzio wyszed popiesznie, ale ze schodw wrci i szepn do Malinowskiego: - Ada, poycz mi na par dni tego listu, ja ci go nie zniszcz. - Moesz go sobie wzi na wasno, nic mi po nim. Jzio go ucaowa i pobieg. Zamilkli na chwil. Blumenfeld nastraja skrzypce, Horn pi herbat, Szulc patrzy na Malinowskiego, ktry z tym swoim wiecznym umiechem wpatrywa si w formuy algebraiczne. jakie kreli owkiem na serwecie, a Wilczek wci spacerowa i rozmyla o jutrzejszym interesie, jaki mia go postawi na cztery nogi, a w przerwach wodzi po towarzyszach ironicznym, niedbaym wzrokiem, w ktrym byo wiele politowania, a jeszcze wicej lekcewaenia,a czasami przysiada z sykiem i zdejmowakamasz na chwil, bo by obuty w lakierki bardzo eleganckie, ale tak ciasne e czu jecoraz mocniej. By ubrany z wielk a przesadn elegancj kantorowicza. - Szulc, odkryem bezwiednie tajemnic waszego modego Kesslera! - zacz nakadajc znowu but i spacerujc po pokoju. - Wy macie specjaln zdolno ledcz. - Bo dobrze patrz. - Czasem si opaca taki dobry wzrok! - Malinowski! - zawoa siadajc, bo kamasz pali go jeszcze wicej. - Nie przerywajcie sobie popisw wasnegosprytu i przenikliwoci, bdziemy sucha cierpliwie i moe buciki troch zmikn - szydzi Adam. - Spotkaem wczoraj rano na Wschodniej bardzo adn dziewczyn, poszedem za ni, eby si jej przyjrze lepiej, bo znaem skdsi jej twarz. Wesza do jednego z domw na Dzielnej i znikna mi w podwrzu. Troch strapiony szukam stra, aby si od niego dowiedzie, gdy natykam si na modego Kesslera, wchodzcego do bramy. Wydao mi si to podejrzanym, bo przecie wiadomo, e Kessler wci si wczy za dziewczynami. Zaczekaem przed domem i po kilkunastu minutach doczekaem si, e wyszed, ale nie sam, wyszed z t dziewczyn, tylko tak ubran wspaniale, e z trudem j poznaem. Wsiedli do powozu czekajcego okilka domw dalej i pojechali w kierunku kolei. T dziewczyn, Malinowski, musisz zna? - Skde takie przypuszczenie? - zapyta spokojnie na pozr. - Widziaem ci z ni przeszej niedzieli, wyszede z domw familijnych Kessiera i prowadzie j nawet pod rk. - To nieprawda! to nie moga by... - zawoa gwatownie, poykajc jakie imi.- Jestem najpewniejszy, e to ona. Brunetka, bardzo ywa i bardzo adna. - Dajmy pokj, co mnie to obchodzi - szepn niedbale i czu, e mu jaka rka wsuna si do wntrznoci i szarpie je strasznie. Z tego jednego szczegu pozna, e to bya Zoka, jego siostra. Nie, nie mg w to uwierzy, siedzia w milczeniu i chcia i, lecie do domu, ale si nie ruszy, nie podnis nawet oczu na towarzyszw, bo si ba spotka z ich wzrokiem, eby mu nie wyczytali tajemnicy.Ochonwszy nieco, najspokojniej ubra siiwyszed nie czekajc na kolegw. Pobieg do rodzicw, mieszkajcych w domach familijnych Kesslera. Wielkie trzypitrowe czworoboki, podobne do koszar, w ktrych si gniedzio kilkaset osb, stay ciemne i ciche, tylko wjednym oknie byskao wiato. Dom spa zupenie, bo nawet na korytarzach, ktrymibieg Malinowski, byo ciemno i pusto, a tylko jego kroki huczay po caym domu. W mieszkaniu zasta matk i modszego brata, ktry siedzia w kuchence i okrcony w chustk, zatykajc uszy rkami, kiwa si i monotonnym gosem wbija sobie w pami jutrzejsz lekcj. - Dawno ojciec poszed do fabryki? - zapyta szukajc oczami Zoki w drugim pokoju. Matka nie odezwaa si, klczaa przed zocistym obrazem Czstochowskiej, ktry sta na komodzie w owietleniu purpurowejlampki, modlia si pgosem, szybko przesuwajc ziarnka wielkiego raca. - A gdzie Zoka? - zapyta, znowu drc z niecierpliwoci. - "... I bogosawiony owoc ywota Twojego Jezus, Amen!" - Ojciec poszed judawno. Zoka jeszcze wczoraj pojechaa docioci Olesi. Cigna dalej przerwany pacierz. Adam nie wiedzia, co robi; chcia matce powiedzie o swoich podejrzeniach, ale zobaczywszy j w takim nabonym skupieniu, tak rozmodlon, nie mia. al mu byo zamca tego spokoju, jaki panowa W mrocznym, cichym mieszkaniu. Siedzia czas jaki, patrzc na star, zmczon twarz matki, na jej siwe wosy pokryte krwawym refleksem lampki, to na dwie doniczki kwitncych hiacyntw, postawionych z boku obrazu, ktre roztaczay po pokoju duszcy zapach. - Rivus - strumie, terra - ziemia, mensa - st, nautilus - marynarz - powtarza z monotonnym uporem brat, koyszc zawzicie nogami. - Naprawd Zoka pojechaa do ciotki? - zapyta ciszej. - Mwiam ci. Herbata jeszcze bdzie gorca, Jziek niedawno wod przynosi z fabryki jeli chcesz, to ci zrobi herbaty, co? Nic nie odpowiedzia, wyszed spiesznie, nie zwracajc uwagi na woania matki, aby powrci; poszed do fabryki Kesslera, gdzie ojciec pracowa jako mechanik przy gwnym motorze. Szwajcar przepuci go bez trudnoci na wielki ciemny dziedziniec, obstawiony z trzech stron olbrzymimi gmachami, ktre poyskiway setkami okien i wrzay nieustannym guchym hukiem maszyn pracujcych, bo oddziay tkackie i przdzalniane z powodu nawau roboty szyju od miesica dniem i noc. Z czwartej strony, zamykajcej ten dugi czworobok przed olbrzymim kominem, sta wysoki trzypitrowy budynek, podobny do wiey, przez ktrego sabo owietlone oknamajaczyo w szalonym ruchu olbrzymie koo rozpdowe. Przeszed obok niskich, bezczynnych teraz pawilonw, gdzie byy farbiarnie wczki i mydlarnia, bo z olejw otrzymywanych przyodtuszczaniu weny prcz potau robiono iszare mydo; szed obok piecw z daleka ju czerwienicych si wielkimi ogniskami, ktre rzucay krwawe smugi wiata na kupy wgla lece niedaleko. Kilku pnagich, czarnych od pyu ludzi zwozio nieustannie wgiel wzkami, a kilkuinnych wrzucao go do palenisk, i wszed do wiey. Na razie nie spostrzeg nic w pmroku, wktrym gwne koo, niby jaki gad potworny skrcony w kbek, z szybkoci szalon rozpryskujc stalowymi byskami, wypryskiwao z ziemi, gdzie byo do poowy zanurzone, rzucao si w gr z szalestwem, jakby chcc rozbi te wi꿹ce je mury i uciec, zapadao z wciekym wistem, wyrywao si znowu i biego bezustannie i z tak szybkoci, e nie mona byo uchwyci jego ksztatu, wida byo tylko drc mg byskw, odprynitych od stalowej polerowanej powierzchni, ktra srebrnaw aureol pdzia za koem i przepeniaa ciemn wie miliardami ostrych iskier. Kilka olejnych lampek, przyczepionych do cian, drcymi pomykami owietlao toki, ktre niby stalowe, grube jak drzewarce pracoway rwnie nieustannie z jednostajnym, przeszywajcym wistem, jakby usioway z nadaremn wciekoci pochwyci to koo, ju oburcz trzymane i wiecznie si wymykajce. Stary Malinowski chodzi z oliwiark w rku dokoa mosinej barierki otaczajcejmaszyn i co pewien czas sprawdza na manometrze ilo produkowanej siy. Spostrzeg syna, ale obszed maszyn, powyciera jej pewne czci, zbada wzrokiem funkcjonowanie i dopiero przyszed; nabi fajk tytuniem, zapali i spojrza pytajco na syna. - Przyszedem ojcu powiedzie, e Zoka prawdopodobnie jest kochank Kesslera. - Gupi! Widziae? Malinowski zacz mu opowiada, co sysza od Wilczka, ale mwi szeptem, gdy w tym roztrzsionym, piekielnym szumie i gos armaty zginby bez echa. Stary sucha uwanie, jego bure oczy podobne do stalowych byskw koa, ktre wznosio si i zapadao bezustannie, poczynay wieci i drga. - Dowiedz si wszystkiego, wszystkiego - szepta nachylajc ku niemu such, szaraw twarz o ostrych jakby z kamienia ciosanych rysach. - Ja si dowiem, ale jeli tak jest, to ju mu si na zawsze odechce uwodzi swoje robotnice, na zawsze - doda z naciskiem i jego zielone, sodkie oczy strzeliy ogniem zawzitoci, a sodkie karminowe usta posiniay, odsaniajc dugie i ostre jak u wilka zby. - Suka! - rzuci stary przez zby zacinite, przypychajc palcem tytu. - Co ojciec o tym myli? mamie nie mwiem jeszcze nic. - Sam jej powiem. Dowiedz si tylko dobrze,to ju si z Kesslerem zaatwi. Poszed do maszyny i powrci po chwili. - Czemu nie bye u mnie cay tydzie? - zapyta mikko, z wielk mioci w gosie.- Robiem koo swojej maszyny. Stary spojrza na niego spod oka, ale si nic nie odezwa, chocia nienawidzi ca dusz tmaszyn, ktr od roku ju stwarza Adam, nie aujc czasu ani pienidzy. - Pno, id spa, Ada. Dobrze, e powiedzia. Przekonaj si zupenie i powiedz mi, w domu nie mw nic. Jeli jest,jak przypuszczasz, to ja sarn si z nimi zaatwi. Kessler ma miliony, ale rad mu dam. Mwi z chodnym, prawie okrutnym spokojem, tak samo jak kiedy w Zabajkalskim kraju, gdy chodzio o zakad na szarego niedwiedzia z toporem w rku. cisnli sobie rce i popatrzyli w oczy. Stary znowu zacz chodzi dookoa maszyny, naoliwia, czyci, patrze na manometr, a chwilami opiera si grzbietemo trzsc si cian i zapatrzony w ten wir byskw, drga, cieniw i wistw, pokrywajcy szalony ruch koa, szepta jakby z aoci: - Zoka! Adam powrci do mieszkania z pewn ulg w duszy. Horn ju spa, wic przymkn drzwi od jego pokoju i zabra si do rozbierania tej maszyny, ktra mu wypijaa ycie, bo robij od roku i nigdy skoczy nie mg. Miaa to by maszyna dynamo-elektryczna otak prostej konstrukcji i tak tanim motorze, e zrobiaby przewrt w wiecie,gdyby si tylko udaa, gdyby go tylko nie zawodziy cigle obliczenia, gdyby mu cigleco nie stawao na przeszkodzie. By cigle bliskim zwycistwa, codziennie sobie obiecywa, e to ju jutro zwyciy, a te jutra tworzyy dugie miesice i zwycistwa nie byo. Siedzia tak dugo, e nad ranem Horn si obudzi i zobaczywszy wiato zawoa: - Adam, idcie spa. - Zaraz - mrukn i rzeczywicie zgasi wiato i pooy si do ka. wit szary zacz zaglda oknem i napenia pokj tym dziwnym wiatem, w ktrym ludzie i rzec/y maj wygld trupw,a wiat wyglda jak pustka. Adam patrzy w okno, w gwiazdy, ktre blady coraz bardziej i kolejno zapaday w jasnoci zalewajcej wiat. Spa nie mg, po kilka razy wstawa i sprawdza obliczenia lub gow wychyla przez lufcik na surowy powiew poranku i lizga si po tysicach czarnych lnicych dachw, zaledwie sabo wyaniajcych si z mroku. Miasto spao w zupenej, absolutnej ciszy, nie zmconej najmniejszym dwikiem. Setki kominw, niby las kolumn czarnych, chwiay si w tych ruchomych mgach, co wstaway z pl rozmikych i z wolna niby biaawym obokiem zwczyy si na miasto i dary si o ostre szczyty. Pooy si raz jeszcze, ale teraz znowu przeszkodziy mu spa myli o Zoce i ten chr gwizda, jaki wkrtce zacz si rozlega nad cichym miastem. Gwizdawki piay przenikliwie i ze wszystkich stron: z poudnia i z pnocy, ze wschodu i zachodu miasta zryway si ryki metalowych gardzieli, czyy w jedenchr, rozdzielay na pojedyncze tony, a dary zgrzytem powietrze. zapyta Borowiecki rki, 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAP c 2)Icr#Oc1 aHorn, ktry od czasu zerwania z Bucholcemnic nie robi i czeka na rezultat stara, jakie czyni Borowiecki, aby go umieci u Szal, wsta dzisiaj tak pno, e nim wypiherbat, czas byo ju i na obiad, a nim zaszed do "kolonii", gdzie si stoowa, ju tam byli wszyscy po obiedzie i nie zasta Borowieckiego, z ktrym si chcia zobaczy. Kama zajta bya fryzowaniem pir, a kilkapa i panien szyo w stoowym pokoju, przemienionym na pracowni. - Pan z pewnoci jest chory, ja to widz -wykrzykna Kama, bo mia ze znuenia i bezczynnoci bardzo nieszczliw min. - Dobrze Kama widzi, bo jestem chory rzeczywicie. - Ja wiem, wczoraj pan u nas nie by, bo polecia pan na obuzerk. - Gralimy cay wieczr w domu. - A nieprawda, by pan na bibce, bo ma panoczy podsiniae, o! - zacza paluszkiem wodzi mu pod oczami. - Pewnie umr, Kama, pewnie umr - mwirobic tragiczn min. - Tak nie trzeba mwi, ciociu, no, ja nie chc! - zawoaa, bo zamkn oczy, gow przechyli na porcz krzesa i udawa trupa. Karna uderzya go pirem po twarzy i udawaa mocno rozgniewan, bo poowa jejwichrowatych wosw opada na czoo i zasonia oczy. Horn po obiedzie siedzia w milczeniu i umylnie nie zwraca uwagi na jej minki, jakie stroia do niego. udawa obojtnego, a w istocie by znudzonym i leniwie przypatrywa si szeregowi portretw familijnych, tym wielkim gowom szlachcicw z XVIII wieku, ktre spod wygolonych czupryn zdaway si patrze surowo, gronie prawie na setki dachw i kominw fabrycznych, roztaczajcych si za oknem, to na te znkane, blade, wycieczone nadmiern prac bezbarwne twarze prawnuczek, zajtych prac cik na chleb powszedni. - Czy mam prosi, aby pan raczy przemwi do nas swko? - Kiedy mi si nie chce mwi. - Ale pan nie chory, prawda? - zapytaa cichutko, z niepokojem patrzc mu w oczy. - A moe pan nie ma pienidzy? - dodaa prdko. - Nie mam i jestem bardzo biedna sierota - artowa. - Ja panu poycz, naprawd panu poycz!Oho, mam czterdzieci rubli. Uja go za rk i wyprowadzia do saloniku, gdzie biay Picolo zacz szczekana ni i cign za sukienk. - Naprawd panu poycz - zacza niemiao. - Mj zoty panie, mj drogi, mj kochany - szczebiotaa wspinajc si przed nim na palce i gadzc go po twarzy - niech pan poyczy ode mnie. To s moje wasne pienidze, ja sobie uskadaam na kostium lotni, ale to mi pan jeszcze na czasodda, no! - bagaa go prawie, z wielk serdecznoci. - Dzikuj, Kama, bardzo dzikuj, ale pienidzy mi nie potrzeba, mam! - Nieprawda. Prosz pokaza pugilares. A gdy si wzbrania, wycigna mu szybko pugilares z kieszeni i zacza w nim przewraca, ale jeszcze szybciej spostrzega w nim swoj fotografi. Patrzya na niego dugo i sodko, rumieniecz wolna powlk jej szyj i twarz, oddaa mu pugilares i szepna bardzo cicho: - Ja pana kocham za to, kocham! Ale fotografi wzi pan z cioci albumu, aha! - Kupiem u fotografa. - Nieprawda! - Kiedy pani nie wierzy, to wychodz. Dopdzia go przy drzwiach i zastpia mu drog. - Ale pan nikomu nie pokazuje tej fotografii? - Nikomu. - I zawsze pan j nosi przy sobie? - Zawsze, ale nigdy na ni nie patrz, nigdy.- A nieprawda! - wykrzykna energicznie. -Wemie pan pienidze? - Czasem tylko patrz, ot tyle, o! Uj jej obie rczki i obie gorco obcaowywa. Wyrwaa si zaraz, ucieka do drzwi saloniku, rozczerwieniona i zadyszana woaa: - Pan jest taki mocny jak niedwied! nie cierpi pana, nienawidz. - I ja Kamy nie cierpi i nienawidz - woawychodzc. - Aha! Usysza wtpicy gos za sob i chocia go nienawidzia, pobiega do salonu i lufcikiem patrzya, jak wyszed z bramy i szed rodkiem Spacerowej, posaa mu kilka pocaunkw na palcach i na wycigi z Picolem pobiega do przerwanej roboty. Horn kilka godzin chodzi po znajomych, zanim zdoa poyczy potrzebnych mu pienidzy dla Jzia Jasklskiego, a potem poszed do Borowieckiego. Prawie ju przed sam fabryk dopdzi goSierpiski, znajomy z "kolonii". Szlachcic by ubrany w dugie do kolan buty, w brzow czamar, suto ozdobion czarnymi potrzebami, i z fantazj trzyma na siwej gowie granatow maciejwk, zamaszycie wywijajc okutym kijem. - O tej godzinie na ulicy, a fabryka? - zawoa zdumiony Horn. - Fabryka nie ucieknie, panie dobrodzieju, nie zajc. - Gdzie pan si wybrae? - A bo, uwaasz pan, soce tak przygrzewa od rana, tak wiosn pachnie, e mnie rozebrao na amen, nie mogem ju wytrzyma w fabryce, jako si tam wykpiem od poudnia i macham sobie, panie dobrodziejski, troch za miasteczko, w polu zobaczy, jak tam, tego i owego, oziminki wyszy spod niegu. Uwaa pan dobrodziejski, jakie to ju diabelskie ciepesoce, to by czowiek yka z radoci, tego i owego. - A c pana obchodz wszystkie oziminy razem! - Jak to nie obchodz! No tak, tak, ja ju nie siej, nie orz, tak, juci, jestem fabrycznym parobkiem, su u yda, ale widzi pan - obejrza si i po cichu szepn mu do ucha - mnie ju ta d gardem wyazi, to wszystko razem, tego i owego, wistwo i psiakrew, panie dobrodziejski! -Zakl raz jeszcze bardzo energicznie, poda mu rk i spiesznie poszed stukajclask po trotuarze. Rozdzia XV Horn prdko si rozmwi z Borowieckim, bo ten nie mia adnych nowych wieci, i wychodzc spotka si z Jasklskim, ktry szed do Borowieckiego na skutek wczorajszej rozmowy z Wysockim. Jasklski by dzisiaj bardziej jeszcze zalkniony i niedony. Wyprostowywa si chwilami, gadzi wsy, chrzka, ale mimo to odwagi mu nieprzybywao, czeka w maej poczekalni przy farbiarni i mia ju kilka razy szczerch umknicia, ale na wspomnienie ony i dzieci, na wspomnienie tylekrotnych, nadaremnych wyczekiwa po rozmaitych kantorach i przedpokojach fabrykantw siada z powrotem i czeka z rezygnacj. - Pan jest Jasklski? - zapyta Karol wchodzc. - Tak, mam zaszczyt si przedstawi panu dyrektorowi, jestem Jasklski! Mwi wolno t sakramentaln formu, powtarzan ju wielokrotnie. - Nie o taki zaszczyt chodzi. Pan Wysocki mwi, e pan potrzebuje miejsca. - Tak - odrzek krtko, mnc wytarty kapelusz w rku i ze strachem czekajc, eznowu usyszy, e miejsca nie ma. - Co pan umie, gdzie pan pracowa? - U siebie. - Miae pan interes jaki? - Miaem majtek ziemski, stracio si i teraz z powodu chwilowej potrzeby, tylko chwilowej - upewnia z rumiecem wstydu - bo wanie jestemy w procesie, ktry musi wypa na nasz korzy. Sprawa bardzo prosta, bo po moim stryjecznym bracie, zmarym bezpotomnie... - Nie mam, panie, czasu na genealogi. Bye pan obywatelem ziemskim, to znaczy,e pan nic nie umiesz. Chciabym panu pomc, a e na paskie szczcie od kilku dni jest w magazynach miejsce, wic jeli pan chce przyj... - Z wdzicznoci, z podzikowaniem, bo istotnie jestemy troch w kopotach, nie potrafi nigdy si odwdziczy panu dyrektorowi. Wolno wiedzie, jakie to miejsce? - Stra magazynowego Dwadziecia rubli pensji, zajcie w godzinach fabrycznych. - egnam pana! - rzek twardo Jasklski i odwrci si do wyjcia. - Co si panu stao? - zawoa zdumiony. - Ja jestem szlachcic, panie, a paska propozycja jest niegodna. Zdechn z goduJasklski moe, ale strem u Szwabw bymu nie wolno - szepn wyniole. - A zdychaje pan ze swoim szlachectwem jak najprdzej, nie bdziesz pan przynajmniej miejsca zajmowa drugim! - krzykn zirytowany Borowiecki wychodzc.Jasklski w wielkim rozdranieniu wyszed na ulic, czas jaki szed wyprostowany, dumny, z nabiegymi krwi policzkami, peen obraonej godnoci, ale gdy go owiono powietrze, gdy znowu si zobaczy na ulicy, pod goym niebem, potrcany przez szybko pdzcych przechodniw, pod koami tych nieskoczonych platform naadowanych towarem, opad z westchnieniem, opuci ramiona bezwiednie, stan nad trotuarem izacz szuka w dziurawych kieszeniach chustki. Opar si o jaki parkan i bezsilnym, ogupiaym wzrokiem patrzy na morze domw, na setki kominw bijcych brudnymikbami dymw, na fabryki huczce pospieszn prac, na ruch, jaki wrza dookoa, na t wiecznie czynn, twrcz i potn energi ludzk, uprzedmiotowan wtym miecie, a potem na te spokojne obszary bkitu, przez ktre szo soce. Szuka znowu chustki, nie mogc ju trafido kieszeni, bo go schwyci za serce kurcznajstraszniejszego z blw - bezsilnoci. Mia szalon ochot przykucn przy tym parkanie, oprze gow na kamieniu i umrze, niechby si ju raz skoczyo to straszne mocowanie z yciem, niechby ju raz nie wraca do tej zdychajcej z godu rodziny, niechby ju raz nie czu wasnej bezsilnoci. Nie, ju nie szuka chustki, zakry podartym rkawem twarz i zapaka. Borowiecki powrci do swego laboratoriumprzy "kuchni" i zastawszy Murraya, siedzcego na rogu stou, opowiedzia mu oJasklskim. - Pierwszy raz spotykam podobnego czowieka! Daj mu prac, a przez ni mono wegetowania, a ten z oburzeniem powiada: "Szlachcie jestem i strem u Szwaba nie bd; raczej zdechn z godu!" Dalibg, e byoby lepiej, aby tego rodzaju szlachetczyzna wyzdychaa jak najprdzej. - Ju kocz drukowa "bambus" - meldowa robotnik. - Zaraz przyjd! Wstydz -si roboty, a nie wstydz si zwykej ebraniny, tego ju zaczynam nie rozumie. Co wam jest? - zapyta prdko, bo Murray nie sucha, tylko jakim wyblakym, przepakanym wzrokiem patrzy w okno. - Nic, jestem jak zwykle - odpowiedzia niechtnie. - Macie tak smutn twarz. - Nie mam znowu specjalnego powodu do radoci! Ale, moe kupicie meble ode mnie? - wyrzuci prdko, unikajc jego wzroku. - Meble sprzedajecie? - Tak, tak... Chc si pozby tych gratw, tanio sprzedam, wemiecie? - Pomwimy o tym pniej, ale jeli do tegokroku zmusza was jaka gwatowna potrzeba, to moe bym wam co poradzi, bdcie szczerzy ze mn. - Nie, pienidzy mi nie potrzeba, ale i meblemi na nic. Karol popatrzy na niego i po duszym przestanku rzek ze wspczuciem: - Znowu nic z waszego maestwa? - A nic, a nic! - zacz szybko chodzi, aby pokry wzburzenie, jakie nim trzso. Szczka mu drgaa spazmatycznie, przystawa chwilami, oddycha gbiej, wodzi martwym wzrokiem po obojtnej twarzy Karola, obciga kurtk z garbu, wyciera spocone rce i znowu biega zakrelajc wielkie koo dookoa stou. Karol si nie odzywa, zatopiony w robocie,tylko gdy Murray pobieg do "kuchni", rzuci za nim pogardliwym spojrzeniem i mrukn: - Mapa sentymentalna! - Ja dopiero wczoraj zobaczyem, e maestwo to gorzka satyra na mio i godno ludzk - zacz Murray, powrciwszy do przerwanej przechadzki. - Jak dla kogo! - Ja wczoraj dopiero zobaczyem, e to jest najbardziej niemoralna instytucja! o tak, maestwo to stek kamstw brudnych, podoci, obudy najnikczemniejszej, faszu! nie zaprzeczycie mi tego, co? - zacz si rozpala nienawici. - Nie bd przeczy ani twierdzi, bo mnie to nie obchodzi. - Ale ja wam mwi, e tak jest! Wczoraj byem w jednym domu na herbacie, byli tamtake ci idealni maonkowie Kaczyscy. Cigle siedzieli przy sobie i trzymali si za rce. Wstrtny zwyczaj, eby si cigle o siebie ociera. Wci tylko szeptali ze sob i tak si patrzyli na siebie akomie, e a to byo gupie i nieprzyzwoite. Irytowali mnie cay wieczr, bo nie wierzyem w ichszczero, podejrzewaem ndzn blag, jako si zaraz przekonaem, bo po herbacie wyszedem do ssiedniego pokoju iusiadem pod oknem ochodzi si nieco. Kaczyscy przyszli wkrtce, nie spostrzeglimnie i zaczli najordynarniej si kci. Niewiem, o co szo, ale syszaem, jak ta idealna, boska, podobna do witej Kaczyska wymylaa mu z ekspresj ostatniej ulicznicy, a na dokoczenie uderzya go w twarz, wtedy on, ten wzr maonkw, chwyci jej rce w jedn, trzasn j kilka razy w twarz i uderzy ca si o piec, e a upada na ziemi. Nie zemdlaa, ale dostaa spazmw, zbiegsi cay dom na ratunek, a wtedy on klcza przed ni, caowa j po rkach i najsodszymi imionami nazywa, i niemal paka z rozpaczy, e ona cierpi! Wstrtna i poda farsa! - Opowiadacie fakt wyjtkowy. Ale to zdumiewajce bd co bd! - O, to nie wyjtkowy fakt, tak yje dziewi dziesitych maestw i inaczej by nie moe, dopki ludzi bdzie czy dobr handlowy, dopki prawo skuwa bdzie ludzi nierozerwalnymi ptami i dopkipanny bd z maestwa robi przedsibiorstwo zyskownego utrzymania. - A ta caa nienawi wasza powstaa tylkoz osobistego zawodu, co? - Zawszem tak czu, bo dawnom ju przejrza. - Dlaczeg si nie enicie? - zapyta Borowiecki. Murray si zmiesza, milcza chwil, przykadajc rozpalone czoo do zimnych blach podrcznej maszyny drukarskiej stojcej przy stole. - Mam za wielki garb, a za mao pienidzy. Gdybym by lepy, gupi, rakowaty, a by choby Bucholcem, to kada z waszych Polek na kolanach przysigaaby mi mio do mierci! - szepn nienawistnie. - Ach, wic to Polka daa wam kosza? - mrukn zoliwie. - A tak, Polka, to uosobienie gupoty, faszu, kaprysw, zych instynktw, to... - Macie bogaty sownik synonimw - przerwa mu ironicznie. - Ja pana nie prosz o uwagi - sykn wyszczerzajc swoje ky rzadkie. - Ja znowu nie bagam o zwierzenia. - Pan prezes prosi pana! - zawoa robotnikwsadzajc gow do laboratorium. Karol poszed do Bucholca. Murrayowi zrobio si nieco przykro, wstydzi si wasnej porywczoci, ale pomimo to gorycz zawodu przesycaa go guch nienawici do caego wiata, a w szczeglnoci do kobiet, bo w oddziale farbsuchych, ktrych tarciem zajtych byo kilka kobiet, usyszawszy gone rozmowy i miechy, wywar na nich zo swoj; wybi jedn, a pozostae wypdzi natychmiast z roboty, a potem azi po fabryce i szuka tylko okazji, aby krzycze, zapisywa na kary i wyrzuca. Bucholc siedzia w drukarni i witajc si rzek do Karola: - Knoll przyjeda w sobot. Niech pan przyjdzie do mnie wieczorem na gr. - Dobrze; ale po co prezes wychodzi z domu, takie spacery mog by szkodliwe. - Nie mog ju wysiedzie w domu. Nudzi mnie wszystko, potrzebuj ruchu. - A to czemu pan prezes nie pojedzie gdziena spacer? - Jedziem dzisiaj, nudzi mnie to wicej jeszcze. C sycha? - Robi si jak zwykle. - A dobrze. Dlaczeg tak dzisiaj cicho idziefabryka? -szepn nasuchujc ze zdziwieniem. - Ale idzie jak zwykle! - odpowiedzia i poszed do dalszych sal. Bucholc chwil owi uchem oguszajcy, monotonny oskot maszyn, rozlegajcy si potnym szumem, ale sysza niewiele, bonie mg zupenie skupi uwagi, a e przy tym zaczynao mu by i duszno, i gorco wdrukarni, wyszed przed fabryk i usiad na wystajcej cembrowinie sadzawki, do ktrej spywaa woda skroplona z pary zuytej. Przymyka oczy i wodzi nimi po konturach swoich fabryk, rozrzuconych dookoa olbrzymiego dziedzica, po brzowych sznurach wagonw, adownych wglem i materiaami, ktre wchodziy w dziedziniec, pod magazyny; po lnicych w socu dachach, po kominach wyrzucajcych kby zarowionych przez soce dymw, po nikych sylwetkach robotnikw, snujcych si pod magazynami ipchajcych wagony. Oddycha z trudnoci tym przesonecznionym, a penym dymw i miau wglowego powietrzem. Zakaszla si silnie, ale nie poszed do domu, bo go opanowywaa jaka przyjemnabezwadno. Soce wiecio ca wionian potg, a wiatr mikki zawiewa od przeszklonych wod pl; na nagich jeszcze topolach, stojcych przy parkanie zamykajcym z jednej strony dziedziniec fabryczny, biy si z krzykiem stada wrbli i wierkay radonie jakby do wiosny nadchodzcej, ktra ukazywaa ju soneczn twarz spoza wielkich biaych chmur, ktre niby kby weny najbielszej leay cicho na olbrzymiej tafli bkitu, rozpitej nad miastem zadymionym, penym oskotu fabryk, a ciszy na pustych ulicach. wiecki rki, 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAPcgc>}  c,c;KFabryki gray nieustannym rytmem pracy. Bucholc podnis si wreszcie i poszed do domu, ale z takim uczuciem bezsilnoci wobec tych olbrzymich gmachw, wobec tych maszyn potnych, wobec si tego kolosalnego ycia fabryki, e wlk si ledwie i jeszcze z parku spoglda z zawici bezwiedn na czerwone, olbrzymiegmachy byskajce oknami. Nie wracao mu jednak zdrowie pomimo cudownych rodkw Hamersteina, codziennie czu si gorzej, mao sypia i noce przepdza nieraz na fotelu obawiajcsi i do ka, bo coraz czciej myla,e skoro si pooy, umrze musi, coraz czciej obawa mierci ciskaa go strasznym spazmem guchej mki, coraz czciej ba si nocy i samotnoci, ale nie chcia si jeszcze przyzna do tego nawet przed samym sob i walczy ca potn swoj wol z niemoc. Apatia bezmylna i cika przenikaa go coraz silniej. Nie chcia si ju niczym zajmowa, nudzio go wszystko i wszystko przestao nawet interesowa. Siedzia godzinami bez ruchu w kantorze, gdzie Borowiecki zaatwia wszystkie sprawy, i bezmylnym wzrokiem ton w drganiach drzew chwiejcych si za oknem,i zapomina, gdzie jest, na co patrzy; to znowu budzi si, odzyskiwa wiadomo iwtedy wlk si do fabryki, zblia si do ludzi, pragn ruchu dookoa, ludzi, ycia, ktrego si czepia bezwiednie, z rozpacz topielca czepiajcego si olizgych a stromych brzegw. W sobot, w dzie zapowiedzianego przyjazdu Knolla, czu si jeszcze gorzej, ale pomimo to po poudniu poszed do fabryki. Trawia go gorczka i taka niecierpliwo, e nie mg minuty wytrzyma w jednym miejscu, szed z pawilonu do pawilonu, z sali do sali, z pitra na pitro i chcia i i i naprzd, wszystko widzie, a jednoczenie od wszystkiego ucieka, bo denerwoway go maszyny, a te niezliczone wkna transmisji i pasw, co si przewijay dookoa z jkliwym wistem, przejmoway go blem. Poszed do tkalni i przechodzi pomidzy warsztatami, ktre drgay spazmatycznie jak zwierzta usiujce si zerwa z acuchw. Olbrzymie sale przepenia taki krzyk warsztatw, szczki, warczenia, huki, e przechodzi spiesznie i przywartymi, czerwonymi oczami lizga si po robotnikach pochylonych, przykutych oczamido warsztatw, oguchych i olepych na wszystko, co si obok nich dziao. Kurz baweniany powleka drgajc szaraw mg czarne, roztrzsione kontury maszyn i nieruchome prawie sylwetki ludzi i skrzy si w smugach soca pod dugim szeregiem okien. Nie, nie czu si tutaj dobrze: ten monotonny, cigy krzyk elaza, zmuszonego do pracy, ten nadmiar si, poruszajcych warsztaty, trzscych cianami, wyjcych jakby w mce gwatu i oporu, rozdrania go. Przechodzi przez niskie pawilony apretury,ale tam znowu wyziewy sody, krochmalu, potau, szarego myda wygryzay mu oczy,a te maszyny, podobne do krokodylw wymiotujcych nieustannie nieskoczonymi wstgami rnokolorowych materiaw - przejmoway go obrzydzeniem. Szed dalej i w jakim korytarzu wyjrza na dziedziniec, wagony pene bel baweny podsuwano pod magazyny, przed drugimi magazynami adowano gotowy towar, a na wprost okna dyszaa maszyna, cignca wglarki puste. Goni wzrokiem, a mu znikna gdzie za fabryk, pod lasem, a potem z uwag przypatrywa si obokowi czarnego pyu, w ktrym migotay sylwetki robotnikw zrzucajcych wgiel z wagonw na sterty czworoktne. - Co mnie to obchodzi - myla z niesmakiem i opar si o parapet, aby niecoodpocz, bo czu si tak ociaym, i rusza si nie mg i brakowao mu coraz czciej oddechu, chwilami chwiao si z nim wszystko dookoa i z takim dziwnym szumem, e oderwa si, znalaz siy i poszed spiesznie, gnany trwog. Dopiero widok ludzi przy pakowaniu towarw uspokoi go znacznie. Kilkadziesit kobiet pracowao w tej wielkiej sali, ktra cay rodek a pod sufit miaa zawalony towarem niby zwojamiblach rnokolorowych. Gwarne rozmowy, miechy i arty brzmiaywesoo w powietrzu, ale gdy Bucholc wszed, sala ogucha prawie. Gosy wszystkie zamilky, umiechy zamary, spojrzenia spospniay, a twarze powloky si surowoci i niepokojem. Sycha byo tylko monotonne trzaskanie maszyn, odmierzajcych towar i nawijajcych go na deski, guchy stk rzucanych sztuk na wzki, ktre je z dudnieniem przewoziy do ssiedniego skadu, i ostry szelest zaamywanych przyopakowywaniu papierw. Bucholc wolno przesuwa si obok stow, przygldajc si z uporem rzdom gw brzydkich, bladych, anemicznych, zbezksztaconych cik codzienn prac, ale adna nie podniosa si do niego, apa tylko spojrzenia rzucane spod czoa, spojrzenia niechtne lub pene obawy. - Dlaczego one si mnie boj? - myla usyszawszy za sob, gdy wyszed, e salabuchna dawn wrzaw gosw. Szed coraz wolniej i z tak trudnoci, e postanowi ju powrci do paacu, pomin blichy i przez magazyny gotowego towaru skrca sobie drog do wyjcia. Skady byy w specjalnym budynku jednopitrowym z kamienia i elaza, z oknami maymi i tak zakratowanymi, e pzmrok panowa w olbrzymiej sali, zajmujcej cae pitro i zapakowanej pod sufit stertami sztuk opakowanych, pomidzy ktrymi wiy si gbokie uliczki niby kanay, biegnce wskro olbrzymiej masy towarw. Pzmrok i gboka cisza panujca w skadach rozleway jaki uroczysty nastrjpowagi, czasami tylko na gwnej uliczce przesun si wzek wiozcy now parti i nikn w bocznych przejciach bez ladu i bez echa albo jaki goniejszy huk fabrykiuderzy w zasnute pajczyn i pyem bawenianym szyby i kona rycho w gbokich, sinych uliczkach. Bucholcowi brako ju si i, usiad bliej okna na rozrzuconych sztukach perkalu i myla, e odpoczwszy pjdzie zaraz dalej, ale gdy chcia si podnie, nogi pod nim ugiy si i opad ciko z powrotem. Poczu si strasznie niedobrze. Chcia krzykn, aby zawoa kogo na pomoc, ale nie mia si, nie mg wydoby gosu, z trudem jeszcze podnosi powieki i czerwonymi, penymi przeraenia oczami wodzi bdnie po tych milczcych, olbrzymich czworobokach, stojcych dookoa w jakiej gronej powadze zadumykamiennej. I chwyci go wtedy za gardo okropny dzikistrach, e oszalay rzuci si do najbliszego okienka, uwiesi si, chcia woa pomocy, ale tylko drga spazmatycznie i bekota wodzc bagalnym, rozpaczliwym wzrokiem po robotnikach, adujcych wagony na dziedzicu. Nikt nie przychodzi na ratunek; fabryka szumiaa gucho jak morze wiecznie burzliwe, a jemu brako si, rce si zelizgiway z krat, upad na materiay, ale raz jeszcze si zerwa strasznym wysikiem i potykajc si o te sterty towarw, ktre ze wszystkich stron zdaway mu si zastpowa drog, upad powtrnie i ju nie mg si podnie, czoga si tylko, chwyta powietrze, czepia si sztywniejcymi ju palcami czworobokw, dar elazn podog, a jakby gnity noem w samo serce, porwasi na nogi, zachwyci powietrza, buchn krtkim, okropnym rykiem i zwali si bezwadnie na ziemi. Usyszano ten krzyk i wkrtce robotnicy zbiegli si i otoczyli go bezradni, wystraszeni, nie omielajc si nawet dotkn drgajcego jeszcze trupa. A on lea wyprony, z czerwonymi, wysadzonymi z orbit oczami w sinej i pokrzywionej twarzy i z szeroko otworzonymi szczkami, z tym ostatnim, miertelnym krzykiem - pospny jak te czworoboki towarw, bezwadny jak te miliony, wrd ktrych skona, tylko ten wstrzsajcy, skamieniay na ustach krzykistnoci zdawionej zdawa si hucze w mrocznej sali, pod elaznym sufitem, w wskich uliczkach, wskro gr towaru, wskro murw przenika i czy si z potn fal ycia, jakim wrzao miasto i huczay fabryki. Rozdzia XVI Dwa wypadki zaalarmoway d: mier Bucholca i podskoczenie cen baweny do niebywaej przedtem ceny. Bucholc umar! Ta wiadomo rozlaa si lotem byskawicy po odzi, wywoujc gbokie wraenie. Nie chciano wierzy w t mier, potrzsano gowami z niedowierzaniem. Nie, to nie moe by. Nieprawda, zaprzeczali niektrzy stanowczo. Bucholc umar? Ten Bucholc, ktry zawsze by, o ktrym od lat pidziesiciu mwiono, ktrego kadym krokiem si zajmowano, ktry niepodzielnie panowa nad odzi; ten Bucholc, ktrego bogactwa olnieway wszystkich, ten mocarz, ta dusza odzi i jej duma! ten przeklinany i podziwiany - umar! Jakie zdumienie opanowywao masy, ktrenie mogy si pogodzi z tym prostym faktem mierci. Po kantorach, warsztatach i fabrykach zaczo si zaraz wysnuwa tysice legendo jego yciu, o jego milionach i o jego szczciu; ciemne masy robotnicze nie rozumiay jego woli elaznej i bezwzgldnej, ktr nagina dowolnie wszystko i wszystkich, jego genialnoci w swoim rodzaju; masy widziay tylko skutek - olbrzymie bogactwa, ktre wzrosy w ichoczach, przy nich, gdy oni jak dawniej nie posiadali nic. Niestworzone rzeczy wygadywano na niego.Jedni twierdzili, e mia fabryk faszywych pienidzy, jeszcze ciemniejsi, niedawno przedzierzgnici z bezrolnych chopw na robotnikw, przysigali, e diabe mu pomaga, byli i tacy, ktrzy gotowi byli przysiga, e widziano rogi na jego gowie, i sam by diabem, ale wszyscy jednozgodnie nie mogli uwierzy wmier zwyk, tak, jaka braa kadego znich. Wie jednak bya prawdziw. Kto chcia, mg i si przekona do paacu Bucholca, do wielkiego przedsionka, zamienionego na pogrzebow kaplic, obit czarnym suknem skropionym srebrnymi zami, gdzie Bucholc lea na niskim katafalku wrd palm, kwiatw, wielkich wiec woskowych, ktrych wiata chwiaysi od brzmie ponurych psalmodii, ustawicznie piewanych przez liczny kler. Oczekiwa na dzie pogrzebu, a tymczasemby pastw ciekawych, pyncych tumami,aby zobaczy, jak wyglda ten legendowy Bucholc, ten pan ycia dziesitek tysicy ludzi, ten milioner! Ludzie z trwog i w cichoci smutku dziwnego stawali wobec martwego mocarza, ktry lea spokojnie, ze skamienia sin twarz w srebrzystej trumnie, zaciskajc w rkach czarny krzyyk. Lea twarz wprost drzwi otwartych na rozcie i zdawa si patrze zapadnitymi oczami przez poczerniae powieki na park, na mury fabryk, na kominy buchajce kbami dymw, na swoje krlestwo dawne, na cay ten wiat, wycignity wasn wol z nicoci, ktry teraz y peni si wszystkich, bo sycha byo oskot maszyn, wisty i sapania pocigw zwocych i wywocych, ca gam olbrzymiej produkcji, splatanej z wysikw myli i materii ujarzmionej, jaka huczaa wogromnych gmachach fabrycznych. Dwie potgi stay wobec siebie - czowiek umary i ywa fabryka. Twrca i ujarzmiciel potg przyrody zostaich niewolnikiem, a z niewolnika achmanemwytym do ostatniej kropli krwi przez te same potgi. Knoll, przyjechawszy w sobot, jak zapowiada Bucholc, zasta ju trupa. Kaza zaj si pogrzebem jednemu ze swoich ludzi, a sam zanurzy si w pozostawionych interesach. W paacu zapanowaa atmosfera smutku. Cae pitro zajmowane przez nieboszczyka opustoszao zupenie. Bucholcowa siedziaa jak zwykle po dniach caych z poczoch w rku, tylko czciej ni zwykle mylia si, gubia oczka i prua robot i czciej zapadaa w tp zadum, i czciej patrzya przez okno, a nawet chwilami jej wyblade, zagase oczy napeniay si blaskiem ez i wtedy cicho przesuwaa si przez puste pokoje, schodzia na d i z trwog i ze zdumieniem przygldaa si martwej twarzy ma - powracaa jeszcze cichsza, jeszcze silniej onieprzytomniona samotnoci i szukaa pociechy i zapomnienia w modlitwach, powtarzanych za pokojwk, ktra jej czytywa musiaa. W godzinach niada i obiadw, przez si dugoletnich nawyknie, poprawiaa tualetioczekiwaa na ma - nie przychodzi jednak; wracaa do modlitw i poczochy, z trwog nasuchujc ponurych lamentacji pyncych z dou albo gosu papugi, ktra chodzia po mieszkaniu niespokojna, zdenerwowana i ochrypnitym gosem, czepiajc si portier i mebli - woaa: - Kundel, kundel? W tydzie dopiero odby si pogrzeb; pogrzeb, jakiego d nigdy przedtem nie widziaa. Wszystkie wielkie fabryki stany dnia tegoicay ich personel mia polecone pj za trumn Bucholca, Piotrkowska ulica na przestrzeni wiorst kilku literalnie bya zapchana ludmi; caa ta ludzka czarna falaniosa na grzbiecie swoim, w obramowaniu zotych sznurw, wiec zapalonych, wielki pogrzebowy rydwan, pod ktrego baldachimem, osnutym wiecami palm, leaa srebrna trumna zarzucona kwiatami.Przed karawanem, na tle szarych cian ulicy i bkitnego nieba, trzepotay si nibyptactwo rnokolorowe, spowite mgami krepy, chorgwie bractw kocielnych, stowarzysze wszystkich, Dugi szereg ksiy, chry piewakw i zjednoczone orkiestry fabryczne pieway pospny hymn mierci, pyncy przejmujcymi rytmami smutku nad rozkoysanym morzem gw, ku balkonom ioknom zapchanym widzami, ku socu wiszcemu w bezdniach bkitu. Orszak posuwa si noga za nog z powodu nadzwyczajnej ciby, zwikszanej ustawicznie przypywami z ulic bocznych. Zaraz za trumn postpowaa rodzina, a zani gwna administracja i zarzdy licznychmajtkw ziemskich, a potem szy gbokiefalangi robotnikw, ustawione oddziaami fabrycznymi i pciami, bo mczyni i kobiety szli osobno, szy tkalnie, przdzalnie, apretury, farbiarnie, drukarnie, wykoczalnie, magazyny itd. ze swoimi dyrektorami, technikami i majstramina czele. A reszt, tum kilkudziesiciotysiczny, stanowili robotnicy innych fabryk i cay prawie komplet dzkich fabrykantw. - To si nigdy nie skoczy! - szepta czstoSzaja Mendelsohn do syna i towarzyszy, z ktrymi jecha w karecie za pogrzebem, i spod cignitych brwi patrzy niespokojniena baldachim, chwiejcy si nad gowami tumw, opuszcza na chwil gow, skuba nerwowo brod i znowu wpija rozgorczkowane oczy w trumn, gdzie lea jego nieprzyjaciel i konkurent. Nie cieszy si t mierci, chocia tyle razy mu jej yczy ca swoj fanatyczn nienawici, nie radowa si tym, e nareszcie zosta sam w odzi panowa niepodzielnie, bo Bucholc umar, ale zostayjego fabryki, a przy tym jaki al, wspczucie prawie popltane z delikatnymiwknami obaw wio si w duszy. Poczu jak dziwn pustk dookoa, bo razem z Bucholcem umary i w nim wszelkie dawne zawici, hodowane tak dugo i podsycane cig walk konkurencyjn. Nie mia kogo nienawidzie! Patrzy z pewnym zdumieniem w gb siebie i nie rozumia tego stanu, nie mg zda sobie sprawy z niego. - To Bucholc! - myla patrzc na trumn z przykroci gbok i niepokojem. - Mendelsohn, ty wiesz, co si dzieje z bawen? - Co mnie to obchodzi, mw, Kipman, o tym do Stanisawa. - Ale warto przeczyta urzdow gazet - nalega. - Ja jestem troch niezdrowy dzisiaj, troch smutny, a ty mi gadasz o bawenie. - Co to jest: smutny! Bucholc by starszy odciebie, to i umar, a ty y bdziesz jeszcze dugo. - Daj spokj, Kipman, mwisz o przykrych rzeczach - szepn niechtnie i uton oczami w ruchomej masie gw, zalewajcych ca ulic. - Stanisaw, gdzie jest Ra? - Jedzie z Grunspanami, zaraz za nasz karet. Szaja wychyli si oknem, aby zobaczy crk, umiechn si do niej i cofn spiesznie, zapadajc w dugie milczenie, ktrego nie mieli przerywa towarzysze. Ra jechaa z Mel, Wysockim i starym Grunspanem w otwartym landzie, zaprzonym w dwa kare, wspaniae konie.Panny robiy po cichu uwagi nad tumem, a Grunspan rozmawia o rynku bawenianym z Wysockim, ktry odpowiada monosylabami, bo by zajty bardziej patrzeniem na Mel, bardzo dobrze dzisiaj wygldajc i rozpromienion. - To jest za wiele na raz jeden: co wysze, taryfy wysze od surowej baweny i taryfy jeszcze wysze od gotowego towaru wywoonego do Cesarstwa. Ja panu mwi, e to jest razem taki bal dla nas wszystkich, e moesi po nim p odzi pooy na fest. Tfy, ebym ja w z godzin nie wymwi - splun ze zoci. ych ulicach. wiecki rki, 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAP c(h ccH* c 8E3Q?*- Podobno bawena ju posza w gr? - Co to posza! ona skacze jak lokomotywa,ona idzie jak balon, bo jej to nic nie szkodzi, ale d moe sobie nadkrci karku. - Nie rozumiem przyczyny tego wszystkiego- mwi Wysocki starajc si jednoczenie sysze rozmow panien. - Pan nie rozumie?... To jest proste, to jesttakie proste, jakby zwyczajny rabunik wzi pana za konierz i powiedzia: "Dawaj pienidze, bo mnie si robi nie chce i nie mam." To jest ordynarny geszeft!Jak si pan ma, panie Cohn - zawoa do Leona Cohn, wycigajc do niego z powozu rk. Cohn odda ucisk i przeszed dalej z ca grup modziey. - Panie Halpern, suchaj pan, co powiem. Bucholc zrobi pierwsz plajt i ta mu si nie udaa!... ale on si jeszcze wprawi! ha, ha, ha! - mia si z wasnego dowcipu. - Panie Cohn, mier to nie jest wesoa operacja! -odpowiedzia melancholijnie Halpern, bo nie by dzisiaj dobrze usposobiony, szed ze wszystkimi i milcza uparcie, wzdycha i tak si pochyla, e przydeptywa sobie przd surduta, dra zwielkiego zdenerwowania i gubi czsto swj parasol nieodstpny, podnosi go machinalnie, obciera poy i w zamyleniu przyglda si twarzom milionerw, zebranych na pogrzebie. Dopiero kiedy orszak rozlewa si w Nowym Rynku i skrca w Konstantynowsk, szepn do Myszkowskiego, idcego obok: - Bucholc nie yje! pan wie?... Mia fabryki,mia miliony, by caym hrabi i nie yje! Aja nie mam nic i jeszcze na jutro mam protestowane weksle, ale ja yj! Pan Bg jest dobry, Pan Bg jest bardzo dobry! Wielka, bezgraniczna wdziczno zadrgaamu w gosie i smutna dotychczas twarz zajaniaa gbokim rozradowaniem, ca rozkosz wiadom istnienia wasnego. - O jednego bazna mniej, o jednego za duo! - odpowiedzia Myszkowski pozostajc w tyle, aby si zczy z Kozowskim, ktry jak zwykle w cylindrze na czubku gowy, z gak laski przy ustach, w majtkach zawinitych po kostki, maszerowa wzdu wolno cigncych si powozw i robi staranny przegld wszystkich kobiet. - Wiesz, Myszkowski, e ta ruda Mendelsohnwna ma sznyt, ma jakiego diaba w lepiach. - Co mnie to obchodzi, chod, pjdziemy na piwo, bo mi ju w gardle zascho od tej parady milionerskiej. - Pjd na cmentarz, bo, widzisz, zobaczyem tu w jednej karecie co cacanego. Spojrzaem raz - ona patrzy; spojrzaem drugi - patrzy. - No i spojrzae trzeci raz, a ona take patrzy. - Ba, ale jak patrzaa, ma oczy tak smolne,em Si do nich przylepi. - Bd zdrw i niech ci od nich nie odlepi kijem czasami, bo, widzisz, tutaj w odzi nie znaj si na oczkowaniu. Opuci go i znowu przysun si do znajomych, upatrujc ponurym wzrokiem, kto by tu chcia z nim i na piwo. - Pan syszae o bawenie, panie Cohn? - Ja na tym potrzebuj troch zarobi, panie Horn. - Czy to prawda, e Bucholc zostawi wielkie zapisy na cele publiczne? - miej si pan z tego, Bucholc nie by gupi! - Welt, jak si masz? - woa Kurowski spostrzegszy Moryca. - Tak si mam, jak dzisiaj bawena. - To znaczy, e dobrze! - Brylantowo - akcentowa dobitnie Moryc Welt, witajc si ze znajomymi. - Kiedy przyjecha? - Wczoraj w nocy. - Czytae ogoszenie o taryfach? - Od trzech tygodni umiem je na pami, od trzech tygodni. - Nie blaguj, bo przed dwoma dniami dopiero ogoszono. - Zostaj przy swoim. - Cicho! - zawoa kto z boku, bo Moryc podnosi glos zbyt mocno. Umilkli na chwil, piew ksiy wznis si jakby zapytaniem, na ktre odpowiada chr piewakw i orkiestry, ktrych potne gosy cinite wysokimi murami huczay gboko. - Jak to, wiedziae i nie skorzystae? - Nie skorzystaem? Za kog mnie masz? Spytaj si, ile mamy z Borowieckim baweny w skadach, ile ju na stacji, a ilejeszcze przyjdzie z Hamburga w tych dniach, to ci odpowiem grub sum pudw. - Jeste za sprytny, Moryc, moesz si niedochowa. - Dochowam si, bo potrzebuj zarobi na taki pogrzeb, jak ma Bucholc. - Ale gdzie si podzia Borowiecki? - Nie wiem, by przy nas, jak wchodzilimyw Rynek. Moryc Welt obejrza si dookoa, ale nie spostrzeg nigdzie, bo Borowiecki pozosta przy karecie Lucy, zatrzymanej wraz z innymi na Rynku, bo w wskiej uliczce tumnie mg si pomieci od razu. - Karl, nachyli si lepiej, bliej! - szeptaaLucy. - Tak dobrze? - pyta rwnie szeptem Karol, wsadzajc p gowy w okno karety.- A czy tak dobrze? - szeptaa caujc go silnie w ucho. - Bardzo!... Cofn gow i sta oparty ramieniem o drzwiczki karety. - Czemu oni nie ruszaj? - jczaa z gbi karety ciotka, towarzyszca Lucy. - Musz ju pani poegna. - Jeszcze chwil, prosz o rk. Rzuci oczami na sznur powozw stojcych w jednej linii i poda j nieznacznie, zasaniajc sob ten ruch. Podniosa j szybko do ust, ucaowaa mocno i pogaskaa sobie brod i szyj jego palcami. - Wariatka? - szepn odsuwajc si od okna na dozwolon wzgldami towarzyskimi odlego. - Kocham ci, Karl! Przyjd dzisiaj koniecznie, chc ci co powiedzie bardzo wanego! - szeptaa cicho i purpurowe ustapony jej i wysuway si do pocaunkw,a oczy byszczay promiennie. - Do widzenia paniom! - wyrzek gono. - M mj przyjeda jutro, moe pan o nas nie zapomni! Przyjd! - Przyjd! - rzuci szeptem, kaniajc si zpowag. Odnalaz przyjaci i zwrci si zaraz do Moryca. - Moe bymy pojechali zaraz z cmentarza na kolej, co? - Bawena przysza rano! Masz pienidze? - Mam, chc zaraz wykupi. - Kiedy uwalniasz si od Knolla? - Jestem ju wolny zupenie. Jutro pjdziemy szczegowo obejrze budynki. - Dobrze, bo na jutro zamwiem majstra, za kilka dni bdzie mona ju wzi si do murowania. - Gdzie Maks? - Matka mu bardzo chora, obawiam si, e znowu bdziemy mieli pogrzeb. - mier ma jednak swoje dobre strony - zauway Kurowski. - Chyba tylko bezmylno, z jak zamiata mechanicznie potrzebnych i niepotrzebnych. - Co to dzisiaj ludzi odpoczywa za darmo. - Mylisz si, Knoll zapowiedzia, aby z list pacy wykrelono im poow dnia. Uzna, e mog wypoczywa z wdzicznoci dla zmarego. - Odbij sobie cz kosztw pogrzebowych.Musz to samo poleci testamentowo swoimspadkobiercom. C, Myszkowski, tak dumacie? - e jest gupio. - Nie martwcie si, bo i bez was byo tak samo. Umar, c robi! "Zb mierci dotkn go palcem swoim", jak mwi Eklezjasta. mier to jest "passives genie".- Nie o to mi chodzi, Bucholc jest ju ausgespilt! - pocign rk po gardle - a mnie si chce i na piwo i nie mam z kim. - Nie pjdziecie i ze mn, bo ja zaraz jad do domu. - Moe jeszcze kogo znajd. Rozeszli si w rne strony, a i orszak wchodzi w dug uliczk, wysadzon topolami, wiodc do cmentarza. Uliczka bya nie brukowana i pokryta grub warstw czarnego bota, ktre rozbijane tysicami ng, ochlapywao wszystkich i wszystko i powstrzymao z poow ludzi, zawracajcych przed nim do miasta. Rzdy nagich jeszcze topoli, obamanych przez wiatry, poodzieranych z kory, pywych od trujcych ciekw, jakie pyny gbokim rowem od fabryk, stay wycignit lini kalek ohydnych, trzscych smutnie resztkami gazi i resztkami ycia, jakby wygraay za swojndz temu wspaniaemu orszakowi, ktry od czasu do czasu wybucha ogromnym chrem gosw, rozlewajcych si w szerokiej przestrzeni pl czarnych, przeszklonych wod, naznaczonych grupaminagich drzew, maymi domkami, kominami cegielni i konturami kilku wiatrakw, ktre niby potworne motyle, nadziane na szpilk, migotay si czarnymi skrzydami na bkitnym tle przestrzeni. Orszak z wolna wypywa z miasta, rozwczy si po botnistej drodze, wzdu pokrzywionych, ndznych domostw iz wolna ton cik fa gw w bramachcmentarza, i rozlewa si wrd grobw i ulic - tylko w gbi, poza murami, pomidzygszczem drzew bezlistnych i krzyw czarnych, zaczy byska barwy chorgwi, wiata wiec i dugie szeregi ludzi, ponad ktrymi chwiaa si srebrna trumna Bucholca, niesiona na ramionach. Zapanowaa cisza, piewy pomilky, gosy przycichy, dwiki muzyk przyguchy, tylko byo sycha ciki tupot ng i suchy chrzst drzew rozkoysanych. Dzwony biy gucho - mocno - aobnie. Przy trumnie zacza si ostatnia komedia mierci - jaki mowca, stanwszy na podwyszeniu, patetycznie przypomina cnoty i zasugi zmarego, drugi mwca rozbolaym, przezawionym gosem egnazmarego i paka nad ludzkoci osierocon; trzeci mowca zwraca si do trumny w imieniu rodziny, w imieniu przyjaci niepocieszonych; czwarty mwiw imieniu tych rzesz wyndzniaych stojcych dookoa - w imieniu tych pracownikw spdzonych tutaj grob - dla ktrych zmary mia by ojcem, przyjacielem, dobroczyc. Guchy pomruk przelecia nad tumami, tysice westchnie si zerwao, tysice spojrze zamigotao krwawych, morze gw zakoysao si jak fala. Wreszcie skoczya si ceremonia, trumna spocza we wspaniaym grobowcu, na podwyszeniu podobnym do tronu, z ktrego, przez zocone kraty drzwi, wida byo miasto spowinite w mgy i dymy, huczce tysicami fabryk potny hymn ycia. Robotnicze falangi podchodziy kolejno do tego tronu i na marmurowych stopniach skaday wiece - ostatni hod poddaczy, i rozpraszay si z wolna, a w kocu pozosta sam jeden w srebrnej trumnie i pod stosami wiecw zmary krl dzki. Tylko Stach Wilczek nie czeka koca i gdy usysza dzwony, szepn: - Wesoa parada - mie tyle milionw i zdycha! - Splun ze zoci i wyszed z Jzkiem Jasklskim, ktry szed w milczeniu i wzdycha. - Czeg si mazgaisz! - Smutno mi! - szepn Jzio, wzdrygn si i obtuli szczelnie w mizerny paltocik, przerobiony z uczniowskiego szynelu. - Jziu, pu kantor Bauma, ja potrzebuj czowieka zaufanego, wzibym ci, wyrobiby si przy mnie. - Nie mog, musz pozosta u Bauma. - Ale on lada dzie si "pooy", nie bd gupi, dam ci pi rubli wicej miesicznie. - Nie mog, nie wypada mi opuszcza terazBauma, kiedy tak le stoi i kiedy zostaem prawie sam jeden w kantorze. - Gupi! ebym by tak sentymentalnym, tochodzibym jak i ty bez butw i cae ycie parobkowabym wszystkim! - Obrzuci go pogardliwym spojrzeniem i poegna na Piotrkowskiej. - Hoota! Pognij wszyscy po fabrykach! - pomyla o towarzyszach z politowaniem. On dzisiaj ju wiedzia, e nie zgnije na marnej posadzie, e nie bdzie tylko parobkiem cudzym, kkiem w mechanizmie.Szed wolno i .rozkoszowa si poczuciem wasnej siy, wyszoci i rozumu, tym, co ju zrobi, i tym, co zrobi jeszcze zamierza. Dzisiejszy dzie liczy do najlepszych w swoim yciu i przeomowych - bo dzisiaj zrobi pierwszy wielki interes, ktry musia go postawi na nogi. Kupi kilka morgw gruntu, z dwch stron otaczajcego fabryk Grunspana, kupi cichaczem i by pewnym wielkiego zarobku,gdy z pewnoci wiedzia, e Grunspan marozszerza swoje fabryki i musi od niego kupi place po cenie, jak tylko naznaczy zechce. Umiechn si z gbokiego zadowolenia! Istotnie, interes przedstawia si wietnie,obliczenia zawie nie mogy. Grunta byy dawno do sprzedania i Grunspan przez cae lata je targowa, dorzucajc corocznie po kilkadziesit rubli, nie spieszc si i bdc pewnym, e go niktpodkupi nie moe. Wilczek zwszy interes, oplta dotychczasowego posiadacza ca sieci podstpw, uprzejmoci, poyczek gwatemwciskanych - a w kocu sta si wacicielem. Dzisiaj rano zosta ju prawym posiadaczem ziemi. Wyobraa sobie wcieko Grunspana i bawi si tym doskonale. Podnosi gow coraz wyej i coraz dumniej, a coraz drapieniej spoglda na miasto, na wypakowane towarami skady, na fabryki - jego nienasycona chopska chciwo budzia si coraz potniej na widok bogactw. Postanowi je zdoby i by ju pewnym, e zdobdzie. Mniejsza o sposoby i rodki - wszystkie byy dobre, jeli prowadziy do celu, do pienidzy. Stach Wilczek liczy si tylko z kodeksem, zpolicj. Na reszt umiecha si wzgardliwie i z politowaniem. Opinia, etyka, uczciwo! Kto si z tym w odzi liczy! Komu tutaj podobne gupstwa mogy przychodzi do gowy! Co to wreszcie jest ta uczciwo! Czy by uczciwym Bucholc? Kt si o to pyta! Pytano si tylko, ile zostawi milionw! Mie miliony, czu je w swoim rku, otoczy si nimi, panowa nad nimi. Rozmyla skrcajc ku stacji i dusz mu przepenio szalone, dochodzce do blu pragnienie pienidzy, uycia, panowania. Jak pies zgodniay patrzy na miso - tak on akomie patrzy na fabryki, domy, zbytek bogaczw, pikne kobiety, paace. Mia szalony apetyt uycia, ktry obiecywa sobie zaspokoi. By godnym od wiekw i przez tyle pokole poniewieranym, tratowanym przez mocniejszych, odpychanym od stou ycia, przepracowanym, akncym - teraz przysza kolej na niego, podnosi gow, wyciga chciwie rce, chwyta zdobycz i nasyca gd odwieczny. - Odbij sobie wszystko i za wszystko! - myla i z nienawici przypomina sobie lata dziecistwa, pasanie krw, posugi, jakie czyni w klasztorze, kije, jakie odbiera, ndz caej rodziny, upokorzenia,jakie znosi w gimnazjum, upokorzenia, jakie odbiera razem z pomoc od swoich dobroczycw, upokorzenia, jakie znosia caa rodzina. - Odbij sobie wszystko! - mrukn z szalon zawzitoci w sercu. Ale tymczasem dopiero zdobywa rodki, handlowa, czym mg, zarabia, na czym si tylko dao. Zarzdza skadami Grosglika, a prcz tegohandlowa wglem na wasn rk, handlowa drzewem, handlowa resztkami bawenianymi, handlowa jajami, ktre sprowadza za porednictwem rodziny, bra w kocu rne artykuy - prbowa wszystkiego. Mwiono, e kupuje "czerwony towar", tj. wyniesiony z podpalonych fabryk, mwiono,e trudni si lichw, e z Grosglikiem do spki robi jakie bardzo ciemne interesa - tak mwiono. Wiedzia, co o nim mwi, i umiecha si pogardliwie. - Mocno Blinie to obchodzi! - szepn mylco tym, skrci na boczn uliczk cignc si wrd parkanw, poza ktrymi wznosiy si szeregi skadw drzewa budulcowego, cementu, elastwa, wapna i wgli. Ulica bya nie brukowana, bez trotuarw i stanowia jedno gbokie morze bota, przez ktre przekopywao sisetki wozw, ciko naadowanych. Skady wgla rozcigay si po lewej stronie ulicy, u podna wysokiego nasypu kolejowego, na ktrym toczyo si tysicetowarowych wagonw, nakrytych chmur czarnego pyu, jaki si wznosi z wyadowywanego wgla. Wilczek mieszka przy skadzie, w ohydnej budzie zbitej z desek i obryzganej po paskidach czarnym botem, ktra suya za kantor. Przebra si spiesznie, wcign dugie buty i zabra si do roboty... Ale nie mg robi spokojnie, czu si zdenerwowanym, roztrzsa mu nerwy rado dzisiejszego kupna, to znowu przypomnienia pogrzebu lub huk guchy sztosujcych na nasypie wagonw tak go drani, e odrzuci piro i zacz spacerowa po kantorze, wygldajc raz poraz okienkiem na zapchane pryzmami wgla i wozami skady. Wozy co chwila wjeday na wag z takim turkotem, a caa buda si trzsa; ogromny zgiek spltanych gosw ludzkich,turkotw, kwikw koskich, gruchotu wyrzucanych z wagonw wgli, wistw maszyn bi przez otwarte drzwi i rozlewasi po brudnej, odrapanej izbie, po ktrej Wilczek spacerowa w zadumie. - Tam jakie panowie czekaj przy wagonach! - zameldowa robotnik. Na nasypie kolejowym, czeka Borowiecki i Moryc. Wilczek wyczekujco wycign rk do przywitania. Moryc mu ucisn do, a Borowiecki uda, e nie widzi. - Potrzebujemy natychmiast platform przewozowych! - Ile? pod co? skd? - zapyta krtko, podraniony zachowaniem Karola. - Jak najwicej, bawena, kolej, do mnie - odpowiedzia Moryc. Szybko zaatwili interes i rozstali si. - Szlachcic! - mrukn Wilczek ze zoci, bo na poegnanie Borowiecki wsadzi rce w kieszenie i kiwn mu gow bardzo askawie. Nie mg zapomnie tej obrazy, jego mciwe serce zanotowao sobie jeszcze to 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AA [jedno upokorzenie, tym boleniejsze, e niezasuone. Ale nie byo czasu na rozczuwanie krzywdy, bo z powodu koczcego si dnia ruch w skadach zapanowa szalony. Co chwila maszyny parowe podcigay sznury adowanych wagonw, krzyoway si, wycigay puste, buchay kbami dymw i ze wistem, hukiem, szczkiem sztosowa przewijay si wskro dymw i pyw lub odczepione od pocigw leciay zdzikim krzykiem do remiz. A niej, ze skadw nakrytych czarn kurzaw bio tysice spltanych gorczkowych gosw, konie kwiczay dziko, wisty batw, krzyki wonicw, turkoty ulic i guchy, potny szum miasta,stojcego dokoa, nakrytego dymami. Wilczek uwija si gorczkowo, biega do kantoru, do kup wgla, na nasyp, do ludzi wywocych, na stacj; przemyka si pomidzy wozami, czapa po bocie, zmczy si w kocu miertelnie i aby odpocz, usiad na brzegu jednego z pustych wagonw. Mrok si ju robi - pozachodnie zorze rozlay si po niebie strugami purpury i okrwawiay cynkowe, byszczce dachy, poktrych staczay si kby rudych dymw; noc gstniaa, szaro ponura, zmcona zalewaa ulice, pezaa po murach, czaia si po zaukach, zacieraa kontury, gasia barwy, wypijaa resztki dnia, okrcaa miasto brudnymi achmanami zmroku, z ktrego zaczy z wolna wybyskiwae wiata. Noc zapada, miasto pokryo si unami, szumy si podniosy, oskoty stay si wyraniejsze, turkoty si wzmogy, krzyki spotniay - a w kocu wszystkie dwikizlay si w przeogromny dziki chr, piewany gosami maszyn i ludzi, od ktrego drao powietrze i trzsa si ziemia! d pracowaa nocn, gorczkow prac- - Resztki szlacheckie! wezm was diabli niedugo! - mrukn Wilczek, ktry jeszcze nie mg zapomnie Borowieckiego, splun pogardliwie, podpar brod rkami i zapatrzy si w niebo. Zbudzi go dopiero gos leccy z opustoszaej ulicy. A na rynku Gajera Znalaza se frajera ta ra ra, bumdera! piewa jaki gos i zgin w oddaleniu i nocy. Wilczek zeszed do kantoru, pozaatwia reszt spraw, wyprawi ostatnie wozy. Kaza pozamyka wszystko, zjad kolacj, jak mu przygotowa robotnik, i poszed namiasto. Lubi wczy si bez celu, przyglda si ludziom, fabrykom, wszy po miecie, lubi oddycha tym rozdrganym, przesyconym wglem i zapachami farb powietrzem. Olniewaa go potga miasta, olbrzymie bogactwa nagromadzone w skadach i fabrykach zapalay mu w oczachpomienie chciwoci, rozpalay dusz marzeniami strasznymi, przepeniay corazpotniejsz dz panowania i uycia; ten szalony wir ycia, ta struga zota, jaka przepywaa przez miasto, upajay go swoj potg, hipnotyzoway, przejmowaydreniem dzy nieopowiedzianej, daway siy do walki, do zwyciania, do grabiey. Kocha t "ziemi obiecan", jak kocha zwierz drapiene guche puszcze pene upw. Uwielbia t "ziemi obiecan" pynca zotem i krwi, poda jej, pragn, wyciga do niej ramiona chciwe ikrzycza gosem zwycistwa - gosem godu: - Moja! Moja! -I ju chwilami czu, e j posiad na zawsze i e nie puci zdobyczy, pki nie wyssie zota wszystkiego. KONIEC TOMU PIERWSZEGO ------Konwersja: rpg6@go2.pl ytae ogoszenie o taryfach? - Od trzech tygodni umiem je na pami, od trzech tygodni. - Nie blaguj, bo przed dwoma dniami dopiero ogoszono. - Zostaj przy swoim. - Cicho! - zawoa kto z boku, bo Moryc podnosi glos zbyt mocno. Umilkli na chwil, piew ksiy wznis si jakby zapytaniem, na ktre odpowiada chr piewakw i orkiestry, ktrych potne gosy cinite wysokimi murami huczay gboko. - Jak to, wiedziae i nie skorzystae? - Nie skorzystaem? Za kog mnie masz? Spytaj si, ile mamy z Borowieckim baweny w skadach, ile ju na stacji, a ilejeszcze przyjdzie z Hamburga w tych dniach, to ci odpowiem grub sum pudw. - Jeste za sprytny, Moryc, moesz si niedochowa. - Dochowam si, bo potrzebuj zarobi na taki pogrzeb, jak ma Bucholc. - Ale gdzie si podzia Borowiecki? - Nie wiem, by przy nas, jak wchodzilimyw Rynek. Moryc Welt obejrza si dookoa, ale nie spostrzeg nigdzie, bo Borowiecki pozosta przy karecie Lucy, zatrzymanej wraz z innymi na Rynku, bo w wskiej uliczce tumnie mg si pomieci od razu. - Karl, nachyli si lepiej, bliej! - szeptaaLucy. - Tak dobrze? - pyta rwnie szeptem Karol, wsadzajc p gowy w okno karety.- A czy tak dobrze? - szeptaa caujc go silnie w ucho. - Bardzo!... Cofn gow i sta oparty ramieniem o drzwiczki karety. - Czemu oni nie ruszaj? - jczaa z gbi karety ciotka, towarzyszca Lucy. - Musz ju pani poegna. - Jeszcze chwil, prosz o rk. Rzuci oczami na sznur powozw stojcych w jednej linii i poda j nieznacznie, zasaniajc sob ten ruch. Podniosa j szybko do ust, ucaowaa mocno i pogaskaa sobie brod i szyj jego palcami. - Wariatka? - szepn odsuwajc si od okna na dozwolon wzgldami towarzyskimi odlego. - Kocham ci, Karl! Przyjd dzisiaj koniecznie, chc ci co powiedzie bardzo wanego! - szeptaa cicho i purpurowe ustapony jej i wysuway si do pocaunkw,a oczy byszczay promiennie. - Do widzenia paniom! - wyrzek gono. - M mj przyjeda jutro, moe pan o nas nie zapomni! Przyjd! - Przyjd! - rzuci szeptem, kaniajc si zpowag. Odnalaz przyjaci i zwrci si zaraz do Moryca. - Moe bymy pojechali zaraz z cmentarza na kolej, co? - Bawena przysza rano! Masz pienidze? - Mam, chc zaraz wykupi. - Kiedy uwalniasz si od Knolla? - Jestem ju wolny zupenie. Jutro pjdziemy szczegowo obejrze budynki. - Dobrze, bo na jutro zamwiem majstra, za kilka dni bdzie mona ju wzi si do murowania. - Gdzie Maks? - Matka mu bardzo chora, obawiam si, e znowu bdziemy mieli pogrzeb. - mier ma jednak swoje dobre strony - zauway Kurowski. - Chyba tylko bezmylno, z jak zamiata mechanicznie potrzebnych i niepotrzebnych. - Co to dzisiaj ludzi odpoczywa za darmo. - Mylisz si, Knoll zapowiedzia, aby z list pacy wykrelono im poow dnia. Uzna, e mog wypoczywa z wdzicznoci dla zmarego. - Odbij sobie cz kosztw pogrzebowych.Musz to samo poleci testamentowo swoimspadkobiercom. C, Myszkowski, tak dumacie? - e jest gupio. - Nie martwcie si, bo i bez was byo tak samo. Umar, c robi! "Zb mierci dotkn go palcem swoim", jak mwi Eklezjasta. mier to jest "passives genie".- Nie o to mi chodzi, Bucholc jest ju ausgespilt! - pocign rk po gardle - a mnie si chce i na piwo i nie mam z kim. - Nie pjdziecie i ze mn, bo ja zaraz jad do domu. - Moe jeszcze kogo znajd. Rozeszli si w rne strony, a i orszak wchodzi w dug uliczk, wysadzon topolami, wiodc do cmentarza. Uliczka bya nie brukowana i pokryta grub warstw czarnego bota, ktre rozbijane tysicami ng, ochlapywao wszystkich i wszystko i powstrzymao z poow ludzi, zawracajcych przed nim do miasta. Rzdy nagich jeszcze topoli, obamanych przez wiatry, poodzieranych z kory, pywych od trujcych ciekw, jakie pyny gbokim rowem od fabryk, stay wycignit lini kalek ohydnych, trzscych smutnie resztkami gazi i resztkami ycia, jakby wygraay za swojndz temu wspaniaemu orszakowi, ktry od czasu do czasu wybucha ogromnym chrem gosw, rozlewajcych si w szerokiej przestrzeni pl czarnych, przeszklonych wod, naznaczonych grupaminagich drzew, maymi domkami, kominami cegielni i konturami kilku wiatrakw, ktre niby potworne motyle, nadziane na szpilk, migotay si czarnymi skrzydami na bkitnym tle przestrzeni. Orszak z wolna wypywa z miasta, rozwczy si po botnistej drodze, wzdu pokrzywionych, ndznych domostw iz wolna ton cik fa gw w bramachcmentarza, i rozlewa si wrd grobw i ulic - tylko w gbi, poza murami, pomidzygszczem drzew bezlistnych i krzyw czarnych, zaczy byska barwy chorgwi, wiata wiec i dugie szeregi ludzi, ponad ktrymi chwiaa si srebrna trumna Bucholca, niesiona na ramionach. Zapanowaa cisza, piewy pomilky, gosy przycichy, dwiki muzyk przyguchy, tylko byo sycha ciki tupot ng i suchy chrzst drzew rozkoysanych. Dzwony biy gucho - mocno - aobnie. Przy trumnie zacza si ostatnia komedia mierci - jaki mowca, stanwszy na podwyszeniu, patetycznie przypomina cnoty i zasugi zmarego, drugi mwca rozbolaym, przezawionym gosem egnazmarego i paka nad ludzkoci osierocon; trzeci mowca zwraca si do trumny w imieniu rodziny, w imieniu przyjaci niepocieszonych; czwarty mwiw imieniu tych rzesz wyndzniaych stojcych dookoa - w imieniu tych pracownikw spdzonych tutaj grob - dla ktrych zmary mia by ojcem, przyjacielem, dobroczyc. Guchy pomruk przelecia nad tumami, tysice westchnie si zerwao, tysice spojrze zamigotao krwawych, morze gw zakoysao si jak fala. Wreszcie skoczya si ceremonia, trumna spocza we wspaniaym grobowcu, na podwyszeniu podobnym do tronu, z ktrego, przez zocone kraty drzwi, wida byo miasto spowinite w mgy i dymy, huczce tysicami fabryk potny hymn ycia. Robotnicze falangi podchodziy kolejno do tego tronu i na marmurowych stopniach skaday wiece - ostatni hod poddaczy, i rozpraszay si z wolna, a w kocu pozosta sam jeden w srebrnej trumnie i pod stosami wiecw zmary krl dzki. Tylko Stach Wilczek nie czeka koca i gdy usysza dzwony, szepn: - Wesoa parada - mie tyle milionw i zdycha! - Splun ze zoci i wyszed z Jzkiem Jasklskim, ktry szed w milczeniu i wzdycha. - Czeg si mazgaisz! - Smutno mi! - szepn Jzio, wzdrygn si i obtuli szczelnie w mizerny paltocik, przerobiony z uczniowskiego szynelu. - Jziu, pu kantor Bauma, ja potrzebuj czowieka zaufanego, wzibym ci, wyrobiby si przy mnie. - Nie mog, musz pozosta u Bauma. - Ale on lada dzie si "pooy", nie bd gupi, dam ci pi rubli wicej miesicznie. - Nie mog, nie wypada mi opuszcza terazBauma, kiedy tak le stoi i kiedy zostaem prawie sam jeden w kantorze. - Gupi! ebym by tak sentymentalnym, tochodzibym jak i ty bez butw i cae ycie parobkowabym wszystkim! - Obrzuci go pogardliwym spojrzeniem i poegna na Piotrkowskiej. - Hoota! Pognij wszyscy po fabrykach! - pomyla o towarzyszach z politowaniem. On dzisiaj ju wiedzia, e nie zgnije na marnej posadzie, e nie bdzie tylko parobkiem cudzym, kkiem w mechanizmie.Szed wolno i .rozkoszowa si poczuciem wasnej siy, wyszoci i rozumu, tym, co ju zrobi, i tym, co zrobi jeszcze zamierza. Dzisiejszy dzie liczy do najlepszych w swoim yciu i przeomowych - bo dzisiaj zrobi pierwszy wielki interes, ktry musia go postawi na nogi. Kupi kilka morgw gruntu, z dwch stron otaczajcego fabryk Grunspana, kupi cichaczem i by pewnym wielkiego zarobku,gdy z pewnoci wiedzia, e Grunspan marozszerza swoje fabryki i musi od niego kupi place po cenie, jak tylko naznaczy zechce. Umiechn si z gbokiego zadowolenia! Istotnie, interes przedstawia si wietnie,obliczenia zawie nie mogy. Grunta byy dawno do sprzedania i Grunspan przez cae lata je targowa, dorzucajc corocznie po kilkadziesit rubli, nie spieszc si i bdc pewnym, e go niktpodkupi nie moe. Wilczek zwszy interes, oplta dotychczasowego posiadacza ca sieci podstpw, uprzejmoci, poyczek gwatemwciskanych - a w kocu sta si wacicielem. Dzisiaj rano zosta ju prawym posiadaczem ziemi. Wyobraa sobie wcieko Grunspana i bawi si tym doskonale. Podnosi gow coraz wyej i coraz dumniej, a coraz drapieniej spoglda na miasto, na wypakowane towarami skady, na fabryki - jego nienasycona chopska chciwo budzia si coraz potniej na widok bogactw. Postanowi je zdoby i by ju pewnym, e zdobdzie. Mniejsza o sposoby i rodki - wszystkie byy dobre, jeli prowadziy do celu, do pienidzy. Stach Wilczek liczy si tylko z kodeksem, zpolicj. Na reszt umiecha si wzgardliwie i z politowaniem. Opinia, etyka, uczciwo! Kto si z tym w odzi liczy! Komu tutaj podobne gupstwa mogy przychodzi do gowy! Co to wreszcie jest ta uczciwo! Czy by uczciwym Bucholc? Kt si o to pyta! Pytano si tylko, ile zostawi milionw! Mie miliony, czu je w swoim rku, otoczy si nimi, panowa nad nimi. Rozmyla skrcajc ku stacji i dusz mu przepenio szalone, dochodzce do blu pragnienie pienidzy, uycia, panowania. Jak pies zgodniay patrzy na miso - tak on akomie patrzy na fabryki, domy, zbytek bogaczw, pikne kobiety, paace. Mia szalony apetyt uycia, ktry obiecywa sobie zaspokoi. By godnym od wiekw i przez tyle pokole poniewieranym, tratowanym przez mocniejszych, odpychanym od stou ycia, przepracowanym, akncym - teraz przysza kolej na niego, podnosi gow, wyciga chciwie rce, chwyta zdobycz i nasyca gd odwieczny. - Odbij sobie wszystko i za wszystko! - myla i z nienawici przypomina sobie lata dziecistwa, pasanie krw, posugi, jakie czyni w klasztorze, kije, jakie odbiera, ndz caej rodziny, upokorzenia,jakie znosi w gimnazjum, upokorzenia, jakie odbiera razem z pomoc od swoich dobroczycw, upokorzenia, jakie znosia caa rodzina. - Odbij sobie wszystko! - mrukn z szalon zawzitoci w sercu. Ale tymczasem dopiero zdobywa rodki, handlowa, czym mg, zarabia, na czym si tylko dao. Zarzdza skadami Grosglika, a prcz tegohandlowa wglem na wasn rk, handlowa drzewem, handlowa resztkami bawenianymi, handlowa jajami, ktre sprowadza za porednictwem rodziny, bra w kocu rne artykuy - prbowa wszystkiego. Mwiono, e kupuje "czerwony towar", tj. wyniesiony z podpalonych fabryk, mwiono,e trudni si lichw, e z Grosglikiem do spki robi jakie bardzo ciemne interesa - tak mwiono. Wiedzia, co o nim mwi, i umiecha si pogardliwie. - Mocno Blinie to obchodzi! - szepn mylco tym, skrci na boczn uliczk cignc si wrd parkanw, poza ktrymi wznosiy si szeregi skadw drzewa budulcowego, cementu, elastwa, wapna i wgli. Ulica bya nie brukowana, bez trotuarw i stanowia jedno gbokie morze bota, przez ktre przekopywao sisetki wozw, ciko naadowanych. Skady wgla rozcigay si po lewej stronie ulicy, u podna wysokiego nasypu kolejowego, na ktrym toczyo si tysicetowarowych wagonw, nakrytych chmur czarnego pyu, jaki si wznosi z wyadowywanego wgla. Wilczek mieszka przy skadzie, w ohydnej budzie zbitej z desek i obryzganej po paskidach czarnym botem, ktra suya za kantor. Przebra si spiesznie, wcign dugie buty i zabra si do roboty... Ale nie mg robi spokojnie, czu si zdenerwowanym, roztrzsa mu nerwy rado dzisiejszego kupna, to znowu przypomnienia pogrzebu lub huk guchy sztosujcych na nasypie wagonw tak go drani, e odrzuci piro i zacz spacerowa po kantorze, wygldajc raz poraz okienkiem na zapchane pryzmami wgla i wozami skady. Wozy co chwila wjeday na wag z takim turkotem, a caa buda si trzsa; ogromny zgiek spltanych gosw ludzkich,turkotw, kwikw koskich, gruchotu wyrzucanych z wagonw wgli, wistw maszyn bi przez otwarte drzwi i rozlewasi po brudnej, odrapanej izbie, po ktrej Wilczek spacerowa w zadumie. - Tam jakie panowie czekaj przy wagonach! - zameldowa robotnik. Na nasypie kolejowym, czeka Borowiecki i Moryc. Wilczek wyczekujco wycign rk do przywitania. Moryc mu ucisn do, a Borowiecki uda, e nie widzi. - Potrzebujemy natychmiast platform przewozowych! - Ile? pod co? skd? - zapyta krtko, podraniony zachowaniem Karola. - Jak najwicej, bawena, kolej, do mnie - odpowiedzia Moryc. Szybko zaatwili interes i rozstali si. - Szlachcic! - mrukn Wilczek ze zoci, bo na poegnanie Borowiecki wsadzi rce w kieszenie i kiwn mu gow bardzo askawie. Nie mg zapomnie tej obrazy, jego mciwe serce zanotowao sobie jeszcze to 48jx}jӺA48j4jA4 }x} j|@jj{AAN@,jI_@jj\ف