.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBAHٟHYHdAD dT,0Q 4 4:9Q 4 4:N8Q 4 4: S 4:8  0S`H`hH`/.$Qi!= $!R FJJ'1X3οߔK VrMsʚaX'v#aV8@Ro0`ր%cN84>Dxˈ:e|c<%8 r!GOOMBAGOOMBAGMBA 0Uih7 RUD@ 0X@ q`PUUQ HAptbd5Q1QUUQl)`D` P@ @I Hps'6FTQE%In@p`P+5@;7g;#Oh(qF&PRQ oOwww.a$PcWЏ`^&'_ ?dP@*Q?piIp`5SQUEU`ߖ_p`_c~P?@G@FTtU4b_`dHpw6fP0;UhGsPpIwrF@TPAUE@?c@`@wGfaUP ?Ph`tp@ff1UU$b!o{׀(2?ulB_a{%aQbrf>)< ^ 5~C?B{A H7p6 `^Q5UU@IFtrdUQE@??faUR0U?@)A)(wJfZS00%1[1F!wpfU!U UU4AwwGf~_ @DwfaS#P`@A0PU@k_ ! T?2ifa$UEDQ$!?^%^?#I@hwttFbBEqA  wBd@Q@biq_TR0BC?ww??QbTUBU4$??dQC!?ۙA_swwbE3_Ai~$_~`1P0S$I`QiÆqw 6UT'@i `h`GGGf&A%`iݑhHq#FF]E$E~a Iqi!GOETHH#`P1a C@q@81b@r6F0`ffPFR??01?HB*i8btwa79*Q@ _ TPp#```0w%FS ?`0660SS R8 DqF6 Qy@`p?TPU4q? ~@  7 _0\/zz @0H??*kp3$$$$RSSC4FF%RteC4VG%RddC455%BBBBX=RJZ9gs{X=LJZ1gs{gCClC)C] 𵆰KN$kIHRR!B!GOys@-h$U`!!4, W@  7B  ?' xG 7(9"HBa8dI# h@C8!> - @'% x 7 / ' L '` h #@ Hx( GhCXC C2C J'PhR{3:3z;@* 9+ѐpGhC񵂰 )Hh.8PCpR(0 9 B %($EHh( "B"1# .1o0:0z!@4B Hh ))IBIIIBIIAG1hCHIh h`B@@#@Oi#B i1a)ۉ HaaI ` !@CpGhCCC!"R( KR(HQ1B !HpG0  #GK *KK#A#CETS0 \ ,!!1BCR0(۰pG0*A A"I2 "HpG@I" pG@NhH1iCA@@ 0a xA(h (ya` h 7B  ?'! 1@#BHМC` GC "JI# h@#[B EHpEI hO#'<pK $x#Cp"Cp8< $Qx9K!CQph !#B!`4I`4I3IMH`$] h`!!4,*L C8a!Lhi@Hhh (ڠ!I!IXH` 8@H8@$( 2`!4 ,L C I  IMGC2lCC `8` $M/`U/ HC(a/ / ` Ӯh/ѰI/IX` @/(/ H @O8CGC h`` G G Oh 0*2Rh"B"]GCK"hB"%0NGCB828!RGOFFONwith RONOFFSLOWMO5min10min30minOFFIIIIIIIIIIIIIIINormalTurboCrapProtGBAGBPNDS1P2PLink2PLink3PLink4PBlackGreyBlueNoneYellowGreyMulti1Multi2ZeldaMetroidAdvIslandAdvIsland2BaloonKidBatmanBatmanROTJBionicComCV AdvDr.MarioKirbyDK LandDMGMGBSGBCGBAGBAuto Goomba Pogoomba ' I" ;`AHx('@I XhF? @HAIx XiFhFiF" F;O @ 2 2 > GPowered by XGFLASH2.com 2005uChav2.2 on wC`C`B autofire: A autofire: 2`Controller: Display->Other Settings->Link TransferSleepRestartSave State->Load State->Manage SRAM->Exit Q" 6h:H;Ix X:hFiF 8H8Ox8:XhFiF 6L7Ix X6hFiF x4I X4hFiF 4H4h :XhFiF y0:XhFiF /H/x:XhFiF /H/hhFiF G Other Settings(`VSync: _`FPS-Meter: C`Autosleep: `EWRAM speed: 2Swap A-B: Autoload state: (Goomba detection: PaGame Boy:  " HIh XhFIiF 7HIx XhFfOKBa  @&60`.CH p ;pAH[#  >Np00Xp!000pp@;p#C3H&1H1A1HA(1%H&V f>Й(`]0 Z&v  # 06N<,$$ 4D=- Hh. 47?/ JGgCTCC brac#\T3:рpG H!I LhB 8hB <`x`Gg1W!"Cxx;Cx?;Cx?;CY02*ۀpG e") |"* wZ'?рG Write error! Memory full. Delete some games.1K1Oh#[<f'BC#fB7B+) #[B 5 (92>.'C.`h`=- 9*d'C'``` I02 `!Ip02B @I9 GCg^)2:p01ypG "S!H9 !7< 9< !7< }9 79 G00:00:00 - 00/00kKCIh h&1+AL! + + h)89B)) !`  Y'# ` B )"B" 0 1_Bѡh7  &.ѽB  i"2 D/"3 =( ("B" 0." )7 (" H` `GCgPush SELECT to deleteSave state:Load state:Erase SRAM:CKL(#[30 g``Hh`Hh2`HOx(8I Hh1.1"8NGg0CPCuCgCTC LjF ` (ќG  "! h-!h8BH ` 8@jF (H8@C #L!:#k LjF `  @"! h("! h 8@jF H8@GgCd#C% I NBh3B1` *I `GgCIh" J)0% )>hI`GgCH#h@pGlC( Hh/jF!(HhGPCTC(јG ") O#!";HhjF!v( "!6( g Saving.gPC(4! N(-h()!D("#[M0"#K!I H631!"H`!8Gg0!HKJ?"!GgA(< Hx8Hhw! ! -hB "RIH<// "Ah J00""RIH"GdCPCHx"Hh-jF! (hBE"R I HjF!8(zGdCPC  .MiF(`(G @&h%(B(!{%mH5hB#[B I") `%5<- M"!(h)h8BH(` 8@iF ( H8@CpC ROM not found.I(IjF! ("L#[0" IHhqHhHqHIx xCI x CI xICqHxHhO`/"! #[0"Gg0g8\_C(C_dCPC(!jF! (Jy`Ay J`y Jp!@ Jp!@ J#pI@@ pG8\_C(C_&O(C !I%=p70BjF! Z(L#[0"IHJhqHhHqHxqxyCq/`"! #[0"Gg0g8\_CC8O8J9j `%3L.S][D/7>W S BՉ-63CCBiсщ) щIaZ %KB$H!!с!C P CKBH!KBH!KBPh(Е`h(Аh8`HH8bH#CpG!`Q`сQ`gC @0&@  HKhB Hx( H! I CII#CpGC0vC CB0ӄFR) xp@Iу:Ӱɸ:Ұ 2 p Cp p p xpI@R`FpG CCXPpGR\TpG/Y@P@ KRB#BBRB[AB Z@P@Y@pGGGGG G(G0G8G CфF0 LC+@# @pB0`FpG xpI[*pG2x+ x1p2+pG/KRB#BBRB[ABpGFCˀ  xx[IR gFpGFRp@: C C  :ӁTR`FpGxG0`B @ @   !QR B0`BaB/F C ӰL;C+@рҰ xpI@+ R`FpG p@R`FpGxG--N< \/ Divide by zero///4 ,P$PP //38//1e "" \  /\ \$/< }Ϡ0\ }Ϡ@\  @0}ϠP\ // XTS4xVͫ0 FhnzZ~h2 0;.Yk  RT;h;h;h;;;T; T; = = =<<<<<===<<<<<<" =l=H=T; O-<04 +**)HAIB*@/@GPO|xt,`- .{H x@@44P,T(X$\ㄔGO 2 ZB^?O/pD-逡$ b(`4@ 0 PPQ0S$pD/XCP ` w9`9@9,C BB4Cx0@P`x404x40x4L-`ጠ匰Z @O PPQP$T0IE?@  L/xxxx h>P`@: ;;,'t,C2\+phà`àbàcàdàeàhàiàlàmàpàrà`sàtàu` àxàyà|à}ààà`bcdehilmprs`tu` xy|}wxFFFG8GhGGG H(??(@@(AA(B?(M3"o{3"o{3"o{3"o{UUUUUUUUUUUUUUUUUUZJZcUUUތk)ZcZJggU F%)YZJZcޢBk{URZJ!1sJ!!scR)祥{))Bu)ksJ!!scR)祥{))BތZsJ!!kkcB{))BȐPDBRRRRZZk{!BRZ{9RZ{9RZ{9Zk{!Bε!)99JZ9ﭥkZZB猥BRkRRRBZޜkf!BRUURBΌZR>sB3 wx#5 ZM`) UUUѩQH%GGM[jcBs{!%   @h*>` ; 8L 50@  ,$ /P-"P-p???????-???/@-L =@P 1 @@@0S@/0S@/                  @-BJRZbjrz "&.B1.07, T\ 0P@0/P00/$0/  R 0/޼ DP`l  0܀P:O-@PB A  ᠀堐cp@DA`PPP` \ EX P: O 0@-S"I 0  \0 Π0 S( 000 Q@@Ao 0!CexV4-$2X$QP$? @P,,0 R :Q0A 2 --N< \  Divide by zero!"!!"!"!!""!!"!""""!"!!""!!"!""""!!!!!!""""!"!!"!!!!!!!"!!""!!"!!!!!!!"""""!!"!!!!!!!!!!!!!0CFGNINTENDOxG[?xGbxGDxG\?xGZxGxG\xG xGxGxGexGxGqxGxGXTW@XTW@XTWXXTW$ %Ƞ B.瀀XTWX XTW2T12@XTW21TE112@XTWX\ကXTW0@2#D#@XTWČ~ B. B.XTW'1p2#!2XTW%Ƞ +LကXTWXE XTWe\2T12eT@XTWe\21TE112eT@XTWTXကXTW0L2#@#L@XTW$ PI@XTWhXTW$ &Ƞ B.瀀XTWh XTW2d12@XTW21dF112@XTWhlကXTW0E@2#@XTWXTW'1p2#!2XTW&Ƞ +LကXTWhF XTWfl2d12fd@XTWfl21dF112fd@XTWdhကXTW(0d@2E@XTW@HXTWxXTW$ 'Ƞ B.x XTWx XTW2t12@XTW21tG112@XTWx|ကXTWD QDR T"@ 22#1@XTW@T 2231@XTW@HXTW'1p2#!2XTW'Ƞ +xLကXTWxG XTWg|2t12gt@XTWg|21tG112gt@XTWtxကXTWD$ 2@XTW@HXTW|XTW$ 'Ƞ B.xG XTW||倀XTW'Ƞ + 212  B.XTW'Ƞ + 21@112  B.XTW'Ƞ B.XTW12@XTW@HXTW|'1p2#!2XTW'Ƞ +xGLကXTW|@|倀XTW2D12@XTW21DD112@XTWLကXTW22#@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTWXP@XTWXT@XTW'Ƞ +X\ကXTWXP@XTWT%T@XTWT&T\@XTWTP@XTWT'T\@XTWTP@XTW'Ƞ +TXကXTWT$T@XTWh`@XTWhd@XTWhd@XTWh`@XTWhd@XTW'Ƞ +hlကXTWh`@XTWd%dl@XTWd`@XTWd&d@XTWd'dl@XTWd`@XTW'Ƞ +dhကXTWd$d@XTWxp@XTWxt@XTWxp@XTWxt@XTWxt@XTW'Ƞ +x|ကXTWxp@XTWt%t|@XTWtp@XTWt&t|@XTWtp@XTWt't@XTW'Ƞ +txကXTWt$t@XTW% 'Ƞ B.瀀XTW%'Ƞ B.瀀XTW& 'Ƞ B.瀀XTW&'Ƞ B.瀀XTW' 'Ƞ B.瀀XTW'Ƞ  B.瀀XTW PI@XTW@H$ 'Ƞ B.瀀XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTWD@XTW'Ƞ +LကXTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW$@02!2D@XTW$D02!2@XTW'Ƞ +$L02!2XTW$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW(!$@02!2@XTW'Ƞ + (!$@02!2XTW(!$@02!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW$@T02 2#!2@XTW$DT02 2#!2@XTW'Ƞ +$LT02 2#!2XTW$@T02 2#!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW'Ƞ + 2##?$@2# 2#D1!2XTW2##?$@2# 2#D1!2@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW2@1@XTW2D1@XTW'Ƞ +2L1XTW2@1@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW0@41@XTW0D41@XTW'Ƞ +0L41XTW@1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW0@1@XTW0D1@XTW'Ƞ +0L1XTW0@1@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW$T02 2#!2@XTW'Ƞ +$ T02 2#!2XTW$T02 2#!2@XTWg XTW|Ě -,XȌ,Ȍ|ĊTXXTW XTW -XTWa XTW%|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$L02!2XTWI|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWXTW@H|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -XTWXTWXTW I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Qf  -XTW (!$@02!2XTWI XTW|Ě -,hȌ,Ȍ|ĊdhXTWJ XTW XTW&|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW$LT02 2#!2XTWIOhXTWXTW}XTW 2##?$@2# 2#D1!2XTWI& $ XTW|Ě -,xȌ,Ȍ|ĊtxXTW%( $ v뀀XTW'|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q XTW2L1XTWI |(!|02 "2XTW' -@XTWČ$  B.XTW0L41XTWI( LXTW|Ě -,Ȍ,HȌ|ĊL0P ;XTW%( oLကXTW@XTW  $|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q8 XTW0L1@XTWI0s|(!x02 "2XTW|t倀XTWČ +LXTW|Ě -,Ȍ,Ȍ|Ċ -H@H$ T02 2#!2XTWI80O- ģij,F.  !#RO/#>5:5`   h/<<3   4# R $# ,/  /"P" R" B4 4@ FxGQEĊQEĊ x ĊG @ĊQEOĊ$ P P@ $ @: $  vR $ $@ H  P  X ` @ I|ĚL|Ċ --,Ȍ ,Q  -XTWPFPFh>P01// \J" 3--:--. .:::::::.TA`AlAxAA:AAAAAAAAA:B B,B8BDBPB\B:::::::::BBBBBBBBBBBBBBBB@56d6677:477778::::::::::-::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: \(UWQL \UWQLRead from OAM. Wrote to OAM. \J2--:----:::::::-<@H@T@`@l@:x@@@@@@@@@:A AA$A0A  ˌ  ˌLT!L t >  ˌ  +xxxxSNtuuh>Ix^Z!`@@&9_9_9_9_`?DDDD@ D H L P T X T X  PO4OdO::::(;|;;;-<;:: v  (;=L<$<!Q@-U@ nO4rOP$ P$ P$ P$ P$ (;<<: 9: =0=:+ P CSv(;\=;;?(;=<:(;=::C9@-0<<<<8$@DA$HLI -$@DHL$T?99 0Px h8Tx0`|  P 8Lt@`4PhH 4 ` |       8 P l        4 P |        @ X t       $ @ X t       <X p0\(<Pdx @l4p$`(\$THH0Lh ,Hh(Dd0d<l (ldlBDTl$ X h P$     !(!d!!!!!0"X"""""#<#T#### $ $$$$:::::::(::::8 ;;D+bkGG@@>BEoE>B>RG>Uff s nٙgcnܙ3>CLAS ZIEMIA2 00339Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. >P Q1b͛ >a>&> > ͜:\ BS ( O>ͧ ͮ Ϳ ͮ G ͮ Q|r>>xE>@A>>@ v(́ Vw cog_ 9W -O G  < >O < >Oͳ S  (((# ("(*( */͘^# = >O| < >O|!>w# !6# 6#6# ! 6#6# 6# B͜ w  O> O͜Oͮ < 8>   G3 8  3 8 #@w    (=> O> >O͜Oͮ 0< O  ͟ w  ͮ y  {   G3  3  O w  ͮ y  > > >>!>A!@}|!* a* OG> > >>>!>A!@}|- = 3  -(>(>ʘ 3  u,#> >(og #F+Nx<(,x ͷ ͮ Q>$(>ͯ ͮ Q> (!В@(=3 y !В@y( 3 y >G ͮ Q O> |y (((( ($((!p(! !!!!~"  ! (q! (j!H (c!p (\! (U! (N! (G! (@! (9!: (2!b (+! &! !! ! !a* Przewi Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlttern: Zeil Seit Kapt AlleDfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Lnea Pgina Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Lnia Plana Cap. Tot G<8-(>> 7 > O O ( u> 7 => G!x(~# * !6# x y!(#!@(!(!(!@y(=]T! P* P* P* P* > >A! y( >"" " N"O">A> >A! y( *GN 6*GO . * >!A 3  > >A!   # A! @6# x !~#(  o&MD)))  0( 8 V#F#' y z_k&)}o ! {(8=xw#wyw#wˇ@@>@>GHI!`>" " !` y(=> W>'('('(y !`Q'('('((,>O!`>" x >" x `>" x >Ow#<  6# !>"< ! "< !@6# ! 6# !>("< !  "< ́> /7G>/Gx>0(>>$ x >$@(D ɇƀhiA * >hiA * >h@iA * ɇƀjkA * >jk@A * ==|================<=MBFONTMonospaced @@@@@@@``@ @ @@@`@@ @@@@@ @ @@@@@ @`@ @@@ࠠ@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ ࠠࠠ@@ࠠࠠ ࠠ @@@@@@@@@@@@ @@@`@@@@@`@@@ ` `@@  ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠࠠࠠࠠ  @`@@@ @@  @ @@@@ @@@@@@@@@ @@`@`@ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ @@`@@@@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@@@@@@@@ࠠࠠ0@@@@@@   @@  @ @@@@ @@@`@@@@@@ @ @@@@ @@@ @` @ @@ @@`@@@ @ @ @@@ @@@@@@@@ࠠ @ࠠ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠࠠ@ࠠࠠ@ @@ @@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@  @ࠠ@ @ࠠ@Pࠠ@@@ @@ @  MBFONTVariable pitch PPPPP x(  @ࠠ@@@@@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@ @ `   ࠠ @@ࠠࠠࠠ @@ @@ @ @ @@@ࠠࠠࠠ@@@@@ بȨࠠࠠࠠ ࠠ @@@@@@@P@@@@ @@@@@@ @@@@@@@ ࠠ ࠠ`@@@@@ࠠ @@@@@@ࠠ@@ࠠࠠ` ࠀ @P@  @ @@@@ @@ @@P```ࠠ@`@@@@@@@@@@@@@@@@@ @P@  @@ @ ࠠ@ @ @ @ࠠ@@HHP\T@ @ @ @ ࠠ@ @ @ @@@pPpࠠࠠ xx $HH$ xx@ @@@@ @@@`@@@@PPPPP@ H$H(8 8 ( @ @@ࠠ @ࠠ@Pࠠ@ࠠ@@ @  @@@ @@@@@@@@@pHHHHpȨ@ࠠ@ࠠ@ࠠPࠠPpp@Ȉ@ @@ @@@@@  @ @ P  @  @@ @ @ @@@@@@@@@@@@@@@@@p` @ࠠ@ࠠ @ࠠ@ࠠPࠠࠠ@@@@ @@ @ ࠠ PcbPci c*jc81 " ZIEMIA OBIECANA " TOM II WADYSAW STANISAW REYMONT Rozdzia I [XVII] A teraz go w grzbiet, a teraz z drugiej strony, a teraz w gow. Ot i jeszcze raz, i jeszcze jeden razik, dobrodzieju mj kochany. - Walisz ksidz kartami jak cepem - szepn z gorycz stary Borowiecki. - To mi przypomina jedno zajcie. Byo to uMigurskich w Sieradzkiem... - Cepem, nie cepem - przerwa ksidz przymruajc z luboci oczy - a licznymi atucikami, dobrodzieju mj kochany. Chowam ja jeszcze damusi, eby grzmotn twojego krlika, Zajczkowski. - To si pokae! Ale ksidz ma paskudny zwyczaj przerywania; ust otworzy nie mona, bo ksidz zaraz przerywasz. Oto, jak rzekem, u Migurskich... - U Migurskich czy nie u Migurskich, ale to ju syszelimy, dobrodzieju mj kochany, ze sto razy, nieprawda, panie Adamie? - zwrci si do starego. - E, co mi tu ksidz bdziesz uwagi cigle robi. A, jak Pana Boga kocham, czego za wiele, tego i zanadto. Mylaby ksidz lepiej o naboestwie, a nie o tym, czy kto co mwi lub nie mwi. Rzuci karty na st i porwa si zirytowany. - Tomek, huncwocie jeden, a zakadaj konia- hukn potnym basem przez okno na podwrze. Szarpa mocno wyczernione wsy i sapa zapalczywie. - No, widzicie go! Smyk jeden, ja mu po ludzku zwracam uwag, a ten zaraz na mnie jak na swojego parobka: huru buru! Jasiek, bo mi fajeczka zgasa. - No, ssiedzie, bo pan Baum rozdaje karty.- Nie bd gra, jad do domu. Ju mam dosy jegomocinych kaza. Wczoraj u Zawadzkich opowiadam o koniunkturach politycznych, a ksidz mi zaprzecza publicznie i wydrwiwa - burcza szlachcic przemierzajc wielkimi krokami pokj. - A bo jegomo, dobrodzieju mj kochany,gada rzetelne gupstwa. Jasiek, a ty smyku jeden, daj no ogieka, bo mi fajeczka zgasa. - Ja gadaem gupstwa! - wykrzykn Zajczkowski przyskakujc z pasj do ksidza. - A gupstwa - odszepn ksidz pykajc z dugiej fajki, ktr mu may chopak zapala przyklknwszy na pododze. - A, Panie Jezu Chryste, zmiuj si nad nami - zawoa ze zgroz Zajczkowski rozkrzyowujc rce. - Ksidz dobrodziej jest na rku - rzek Maks Baum, podsuwajc mu karty. - Siedem pik - zawoa ksidz. - Zajczkowski, jeste na rku. - Id na ciemno - zawoa szlachcic i siadspiesznie do stolika, ale nie zapomnia jeszcze urazy do ksidza, bo rozejrzawszysi w kartach mwi zacz: - I jak tu moe by co, jak tu og moe mie jasne pojcie o polityce, kiedy jego naturalni przewodnicy s tak ciemni. - Osiem trefli, bez atu - licytowa ksidz. - Przejd si. Dobrze, zaraz ksidz zobaczysz, co bdzie za gra. Bo jak ksidz nie masz odzi, to ksiedza mocno zaswdzi. - Zaswdzi, nie zaswdzi, ale jak ci pan Baum wycignie te odziki, jak ci asikiem wytnie, to kichniesz. A co, syneczku, a co, a nie chwal si. a nie mw amen przed in saecula saeculorum, dobrodzieju mj kochany, ha, ha, ha! - mia si na cae gardo z miny Zajczkowskiego i tak by rad, e trzepa cybuchem po sutannie i poklepywa Maksa obok siedzcego. - Gr miasteczko d, gr fabrykanciki. A nieche ci, dobrodziejumj kochany, Pan Bg bliniateczki da za to,e tak Zajczka oporzdzi. Poleysz bez nki, poleysz. Jasiek, a daj no, smyku, ogieka, bo mi fajeczka zgasa. - Ksidz jak poganin jaki tak si z cudzych nieszcz cieszysz. - Ju tam temu daj spokj, a co leysz, to leysz. Cay rok nas obupia ze skry, to nieche teraz grosiki zapaci. - Po dwadziecia groszy na tydzie wygrywaem. Po dwadziecia groszy, sowo honoru panu daj! - szepn Zajczkowski przez st do Maksa. - "Poszy panny na rydze! na rydze! na rydze!" -zacz nuci stary Borowiecki przytupujc do taktu w stopie fotelu, na ktrym siedzia i jedzi, bo by W poowiesparaliowany. Cisza na chwil zapanowaa w pokoju. Cztery wiece stojce po rogach stolika jasno owietlay zielone pole walki i twarzewalczcych. Zajczkowski milcza, by zy na ksidza, z ktrym od lat dwudziestu kci si przynajmniej dwa razy na tydzie. Muska wyczernione wsy i rzuca grone spojrzenia spod ogromnych krzaczastych brwi na Maksa, ktry go "kad bez trzech", a czasami trzaska si ze zoci w ysin, po ktrej muchy spaceroway. Ksidz wychud, ascetyczn i dobrotliw twarz pochyla nad stoem, czasem pyka z fajki i okrywa si dymem, a wtedy zapuszcza ostre spojrzenie czarnych, bardzo ywych oczw w karty przeciwnika,z czego zreszt nigdy nie korzysta. Maks ze skupion twarz gra bardzo uwanie, bo przeciwnicy byli mistrzami w preferansie, i w przerwach lecia oczami po oknach, ktrymi ksiyc zaglda i do dalszych pokojw, skd go dochodziy gosy Anki i Karola. Pan Adam za cigle nuci, wybija takt, szarpa bujn, cho przerzedzon czupryni przy kadej nowej grze woa: - liczny kolor, dugi kolor. Dam ja wam teraz, basayki. Krl z dam, a dwr za ni. Zaczniemy bi do ataku."Hej, Mazury, bijcie z gry, a kosami, oskami, ra, ra, ra, ta, ta!" Szlusuj z prawego! - komenderowa energicznie i z rozpomienion twarz, ruchem, jakby si rzuca do ataku, bi kartami w st. - A to by, jegomo, gra po ludzku. A te twoje przypiewki to tylko rozpusta onierska i nic wicej, dobrodzieju mj kochany. Jasiek, a daj no ogieka, bo mi fajeczka zgasa. - To "szlusuj" - przypomina mi bardzo ciekawe zajcie, jakie miao miejsce... - U Migurskich, w Sieradzkiem, syszelimyju i to, syszeli, dobrodzieju mj kochany.Zajczkowski spojrza gronie na umiechnit twarz ksidza, ale nie rzek nic, tylko odwrci si do niego bokiem i gra dalej. Maks raz jeszcze rozda karty i po licytacji poszed do Karola. - Jasiek, a otwrz no okienko, bo tam ptaszeczki boe tak piewaj. Chopak otworzy okno na ogrd i pokj zalay chry sowiczych gosw i fale zapachw bzw kwitncych pod oknami. W pokoju, do ktrego poszed Maks, nie byo lamp, natomiast wieci ksiyc suncy po tafli ciemnego szafiru niebios. Okna byy otwarte i wpywa nimi czerwcowy, rozpiewany wieczr. Siedzieli w milczeniu. - adna kolekcja mamutw - szepn Karol do Maksa, bo w pokoju gry znowu wybucha burza i Zajczkowski krzycza przez okno, eby mu konie zakadali natychmiast, a pan Adam piewa na cae gardo: - "A cho chodno i godno, yje sobie swobodno!" - Czsto grywaj ze sob? - Co tydzie i przynajmniej dwa razy na tydzie si kc i rozjedaj bez poegnania, co im zreszt wcale nie przeszkadza y w wielkiej przyjani. - Pani ich godzi musi nieraz? - O nie, bo raz sprbowaam, a ksidz zaperzony krzykn na mnie: "Niech jegomocianka pilnuje udojw!" Zreszt, oninie mogliby y bez siebie, a bdc ze sob,nie mogliby si nie kci. - Ale co twj ojciec w odzi pocznie bez nich? - zwrci si Maks do Karola. - A bo ja wiem, rwnie w ogle nie wiem, po co ojcu chce si do odzi? - Pan nie wie?... - szepna Anka zdziwionym gosem i byaby co mwia wicej, ale dzwonek zadwicza u furtki. Wysza i powrcia z depesz dla Karola. Karol apatycznie wzi, ale nie doczyta do koca, tylko zmi ze zoci i schowa dokieszeni. - Moe za wiadomo? - zapytaa trwonieAnka stojc przed nim. - Nie, tylko gupia! Machn rk, zniecierpliwiony jej wspczujcym spojrzeniem i ciekawoci. Poszed do pokoju grajcych i czyta po raz drugi. Depesza bya od Lucy. - Bardzo si pan nudzi u nas? - Ani sowa nie odpowiem na podobn insynuacj. Wie pani, jestem zdumiony yciem pastwa. Nie przypuszczaem, ebymogo gdzie istnie ycie dziwnie spokojne, dziwnie proste i takie jakie wysze. Dopiero u pastwa poznaem, e janie znaem Polakw, dopiero teraz rozumiem wiele waciwoci Karola. Szkoda, e si pastwo wyprowadzaj do odzi. - Dlaczego? - Bo nie bd mg ju tutaj nigdy przyjecha. - A w odzi pan nie zechce nas odwiedza? - zapytaa ciszej i nie wiedziaa, dlaczego serce jej zabio silniej, jakby obaw, e moe on nie zechce. - Dzikuj pani bardzo, uwaam to ju za zaproszenie, mona? - A mona, ale za to pozna mnie pan ze swoj matk. - Kiedy pani tylko rozkae. - Zostawi pana samego, bo musz pomagado .podania kolacji. Pobiega do drugiego pokoju, w ktrym Jagusia ju nakrywaa. Maks spacerowa wzdu pokoju, ale dlatego, eby przechodzc obok drzwi otwartych spojrze na Ank. Patrzy z podziwem na jej wysmuk, doskonale uformowan figur, gdy si pochylaa nad stoem; na jej twarz o niezbyt regularnych rysach, ale pen dziwnego wdziku i ciepa, zakoczon szerokim czoem o gadko rozczesanych porodku wosach kasztanowatych. Szarobkitnawe oczy patrzyy spod zupenie czarnych brwi jasno, spokojnie, ale z pewn surowoci. Maks przypatrywa si jej z wielkim zajciem i tak mu si bardzo podobaa, e poczu prawie niech do Karola, gdy tamten przyszed. - Jutro wieczorem jecha do odzi musz - powiedzia szorstko. - Po co ci tak pilno. Trzy wita maj robotnicy, to i my uyjmy odpowiednio Zielonych witek. - Jeli czujesz si tutaj dobrze, zosta, aleja musz wyjecha. - Pojedziemy razem - mrukn Maks siadajc na parapecie okna. Byo mu tutaj tak dobrze, e si zdumiewanad sob, a ten chce go std zabiera. Patrzy z gniewem i alem na Karola. - Mam bardzo pilne interesa i mam dosy wsi, za wiele nawet -mwi i chodzi wzburzony, zaglda do pokoju grajcych, zamienia po kilka obojtnych sw z Ank, ale rozdenerwowania i niepokoju, ktry bynud zarazem, stumi nie umia. A do tego przyby jeszcze ten telegram Lucy, o ktrej myla z trwog, bo mu zapowiadaa w najbardziej stanowczych sowach, e jeli si we wtorek nie pokae, to ona potrafi go znale i u narzeczonej, niechaj si co chce stanie potem. Wiedzia, e Lucy dotrzymuje sowa swoimnamitnociom, wic jecha musia. Tak mu ciy ten stosunek, tak znienawidzi ju i jej pikno, i te wizy mioci, e mu ycie brzydo. A potem Anka. Czu, e mu jest najzupeniej obojtn, e zaczyna chwilami nienawidzie, gdy spotyka si z jej jasnym, ufajcym wzrokiem. A musia udawa mio, musia zmikczaton gosu wtedy, gdy mu si kl chciao, musia by uprzejmym, umiechnitym, przewidujcym, sodkim, jak przystao na narzeczonego. Ta rola bya mu wstrtna nad wyraz, a gra j musia dla ojca; gra j i dla niej, idla siebie ju, bo uyciem posagowych pienidzy Anki zwiza si na zawsze. - Oeni si prdko i wszystko si skoczy - myla. -Przecie tyle maestw zawierasi bez mioci! - koczy apatycznie, ale rwnoczenie jego dumna ambicja poeraamu dusz. Burzyo si w nim wszystko na myl, e przez to maestwo zejdzie do roli pionkw, e jeli zechce co mie, to musi pracowa lata cae, musi wyciska maszyny, ludzi, wszystko, eby co wycisn dla siebie - i to teraz! Teraz, gdy mu stary Muller dosy wyraniepowiedzia, e mu odda Mad i zarzd fabryki, od razu milionow fortun, od razu wielkie interesy i mono robienia jeszcze wikszych. Od pewnego czasu czu wstrt do maych interesw, czu wstrt do tej wasnej fabryki, jak od wiosny budowa, do tych oszczdnoci groszowych, ktrych rezultatem byy setki rubli zaledwie. Tyle lat chodzi w kieracie pracy, cigej walki i twardego zdobywania kadego rubla,tyle lat tumi w sobie najrozmaitsze zachcianki i pragnienia, ktrych nie mg zaspokoi, tyle lat by godnym szerokiego,niezalenego ycia - i teraz, kiedy to wszystko mg mie enic si z Mad - musia si oeni z Ank i przez to musia wrci do jarzma miernoci... Buntowa si przeciwko tej koniecznoci wszystkimi siami. I gdy Anka przysza prosi na kolacj, spojrza na ni gniewnie i nic nie odpowiedziawszy na jej zapytanie poszed przysun ojca z fotelem do jadalnego pokoju. Kolacja bya bardzo oywiona, bo ksidz z Zajczkowskim kcili si o polityk, pomaga im pan Adam i Karol, ktry drwi niemiosiernie z Zajczkowskiego i z jego koniunktur politycznych, drwi z optymizmuksidza i ze zoci zrobi uwag ojcu, e spraw dzisiejszej polityki nie rozstrzygaj armaty, a rozum stanu. - Ta, ta, ta! - przedrzenia stary z gniewem. - Ty mi tego nie mw, bo ja ci zawsze przekonam, e ten mia racj, kto mia armat wicej i wojska. Rozum pastw - to wielkie armie, gotowe do wyruszenia wpole, to ich dusza, ktra rzdzi. - Nie, panie Adamie, dusz pastw jest sprawiedliwo, jak si rzdz. - Pastwami kieruje odek i jego wymagania - zawoa Karol umylnie, aby sprawi przykro ksidzu, ktry si rzuci na te sowa i zacz dowodzi, e wszystko wypywa z woli Boej i e ta wola jest sprawiedliwoci i e na tym stoi wszystko. Karol ju nie odpowiada, bo go znudziy tebezpodne rozumowania, ale gdy ksidz, ojciec i Zajczkowski zaczli mu dowodzi, e wszystko si dzieje za wol Boga, nie mg ju wytrzyma i zawoa z gniewem: - Tumaczycie, panowie, sobie wiat przy pomocy katechizmu; nie przecz, e to atwe, a miejscami dowcipne nawet. - Blunisz, dobrodzieju mj kochany, blunisz i obraasz nas. Jasiek, smyku jeden, daj no ogieka, bo mi fajeczka zgasa! - woa drcym z oburzenia gosem i fajka lataa mu w rku ze wzruszenia. Pyka, ale e nie mg docign si dymu, bo chopak nie mg zapali, trzasn go cybuchem przez plecy i znowu zacz przekonywa, ale teraz ju z ca pasj. - Nie bdzie pani al opuszcza tego raju, jaki sobie pani stworzya w Kurowie? - mwi cicho Maks do Anki, bo oboje nie mieszali si do rozmowy oglnej. Maksa nic nie obchodziy poruszane kwestie, a Anka bya smutna. Karol by taki inny przez te kilka dni, tak jej prawie unika, e dziewczyn zacz trapi guchy niepokj, przeczuwanie jakiego nieszczcia, wic teraz nie odpowiedziaa Maksowi, tylko pochylajc si nad stoem zapytaa cicho, nie podnoszc oczw: - Nie wie pan, czy Karola nie spotkao co zego? - Nie. Czy pani co zauwaya? - Tak mi si zdawao. Prawda, zapomniaam, e musi mie dosy kopotwz fabryk, prawda... - dodaa ciszej, jakby dla siebie, jakby dla stumienia podejrze i niepokojw. Podniosa gow i oczami penymi troski serdecznej ogarna jego twarz schmurzon i gryzce spojrzenia, jakie rzuca na ksidza. - A co pastwo robi z ziemi? - Dziadek chcia sprzeda, ale pan Karol opiera si temu, za co jestem mu bardzo wdziczna, bo tak si zyam z tym domem, e nie mogabym bez przykroci pomyle, e to ju nie nasze. Prawie wszystkie drzewa w ogrodzie, wszystkie ywopoty sadzia albo matka pana Karola, albo ja. Wic niech pan pomyli, jak by to byo ciko rozstawa si z tym na zawsze. - No, przecie mona gdzie indziej kupi adniejsz posiado. - Tak, mona, ale ona nie bdzie Kurowem -odpowiedziaa dotknita, e nie rozumia i nie odczuwa jej przywizania do tego kawaka ziemi, na ktrym si wychowaa. Umilkli, bo ktnia zawrzaa znowu pomidzy Zajczkowskim i ksidzem, ktry zirytowany bi cybuchem w podog i zawoa: - Dobrodzieju mj kochany, ja ci tylko powiem, e ty jeste Zajczkowski, herbu barania skrka. Jasiek, ognia! - A, Panie Jezu Chryste, co ten ksidz wygaduje. Tomek, huncwocie jeden, a zakadaj konie - rykn do kuchni, gdzie jego stangret jad kolacj, i nie egnajc si wybieg, ubra si w ganku i polecia, ale powrci za chwil, bo zapomnia czapki, ktrej szuka po wszystkich pokojach, a znalazszy j przybieg do stoowego pokoju, hukn pici w st i zawoa wciekle: - Jegomo podzikuj Bogu, e ci ochrania sukienka kapaska, bo inaczej ja bym jegomocia nauczy, co to jest mwi: Zajczkowski herbu barania skrka, ja bymnauczy - krzycza bijc raz po raz w st. - Nie wylewaj wa herbaty, dobrodzieju mj kochany - rzek spokojnie ksidz Szymon. - Usidcie no, o co tu si gniewa, no, siadajcie, ssiedzie - zaprasza pan Adam.- Nie usid! Noga moja tutaj wicej nie postoi, gdzie mnie obraaj. - Nie wylewaj wa herbaty i jed z Bogiem- szepta ksidz unoszc swoj szklank, ;j AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<iC }x}`XjP c:cJIc * c 81ktra taczya po stole, wstrzsanym uderzeniami pici. - Jezuita, jak Boga jedynego kocham! - wrzasn Zajczkowski, hukn raz jeszcze w st i polecia. Na podwrzu i na drodze jeszcze sycha byo jego gos czcy si z turkotem bryczki, ktr odjeda. - Rozgrzana paa, o! Syszane to rzeczy, eby si o byle sowo tak obraa! - A bo mu te ksidz dojechae do ywego misa. - To czego gada gupstwa. - Kademu wolno mie swoje zdanie. - Pod warunkiem, eby byo poparciem naszego - odezwa si ironicznie Karol. - Dobrodzieju mj kochany, a to ten smyk naprawd odjecha. Jasiek, kanalio, daj no ogieka - zawoa oburzony i poszed do ganku wyglda za Zajczkowskim. - No, widzicie, co to za awanturnik. Nakrzycza, nawymyla mi i pojechaa sobie bestia. - Wrci, przecie to nie pierwszy i nie ostatni raz - odezwaa si Anka. - Hm, wrci? juci, e wrci, ale zawsze co sobie o nas pomyli pan Baum. - Pomyli, e panowie dobrze picie, dobrzesi odywiacie i duo macie czasu, skoro gozuywacie na takie dziecinne ktnie - szepn ironicznie Karol. Ksidz popatrzy na niego gronie, ale oczymu si rycho rozjaniy, wytrzsn popi z fajki, nabi w ni tytoniu i podstawiajc do zapalenia Jakowi, szepn: - Drani ci ky, dobrodzieju mj kochany,to na pluch... Poegna si wkrtce i poszed do domu. Milczenie dugie zapanowao. Stary drzema na swoim fotelu. Anka ze suc sprztaa ze stou, a Karol zatopi si w gbokim fotelu i pali papierosa spogldajc z ironi na Maksa, ktry biega byszczcymi oczami za kadym ruchem Anki. Zaraz si te rozeszli spa. Maks mia ko w saloniku od ogrodu. Noc bya cudowna, sowiki rozpiewyway si coraz tskniej, a im zaczy odpowiada z nadrzecznych gszczw kosy,i pola si wtedy nieporwnanie pikny deszcz dwikw, ktry si rozlewa w tejcichej, czarownej nocy czerwcowej, penejciepa bijcego z rozgrzanej ziemi, gwiazd na niebie i zapachu bzw, ktrych byy pene klomby, stojce przed oknami. Maks nie mg spa. Otworzy okno i patrzy w okrcony mgami wiat. Myla o Ance, gdy naraz usysza przyciszony jej gos. Wychyli si oknem i zobaczy j siedzc w oknie swojego pokoju, w oficynie przystawionej do dworu pod ktem prostym. - Czemu mi nie chcesz powiedzie, co ci mczy? - prosi gos zwrcony do okna naprzeciw. - Nic mnie nie mczy, jestem zdenerwowany - odpowiedzia gos drugi. - Zosta dni kilka, to si troch uspokoisz. Niewyrane mruknicie byo odpowiedzi. Potem gos pierwszy mwi pocz tak cicho, e Maks nic sysze nie mg, natomiast usysza chr ab rechoczcy gdzie w kach i turkot wozw jadcych szos, i gosy ptakw piewajcych coraz goniej. Ksiyc wieci tak jasno, e powczy warstw srebrnaw mokre od rosy licie, amgy czyni podobne do zwojw srebrnej gazy. - Jeste romantyczka - rozleg si znowu gos mski z akcentem gniewu. - Czy dlatego, e ci kocham? Czy dlatego, e kad twoj trosk bior w serce tak mocno, mocniej ni swoje wasne, e chciaabym, aby by zupenie szczliwym? - Nie, nie dlatego, ale dlatego, e bez wzgldu na moliwy katar chce ci si ze mn mwi przez okno, prawda, e to i przy ksiycu, i przy piewie sowika. - Dobranoc. - Dobranoc pani. Okno trzasno i biaa firanka zasonia wntrze pokoju, rozwiecone teraz. Karol nie odszed, bo rozleg si trzask zapaki i cienka struga sinego dymu wypyna z pokoju i dara si o somiany okap dachu, pali papierosa. Maks rwnie zapali, ale po cichu, eby nie zauwaono, i sucha. By bardzo ciekawym, czy Anka wrci jeszcze i co mwi bd. Gniew Maksa na Karola rs co chwila. Ale okno Anki wci byo zamknite, dostrzeg tylko, e za firank cie jej si ukazywa co chwila i przystawa przy oknie, byby moe nawet usysza szelest jej krokw, ale sowiki przeszkadzay i wiatr, ktry wsta gdzie z k i bagnisk, przyczoga si po zboach, co stay czarn cian, wdar si pomidzy drzewa i zacz szumie i trz bzami, i dmucha w somiane poszycie domu, i owiewa mu twarz wilgotnym, przesyconym zapachem zb i ciepa oddechem. - Jutro bdzie Karczmarek, ten, co chce kupi od nas -odezwa si znowu gos. Maks zapatrzy si tak w ogrd, e nie widzia otwierania okna. - Przecie ojciec nie sprzeda. - Ale tobie moe potrzebne te pienidze. - Tak, potrzeba mi milion - zaszemra gos drwicy. - Karczmarek chce wydzierawi chociaby,potrzebuje majtku dla zicia. - To si jutro umwimy. - Cugowe konie wemiesz do odzi czy sprzedasz? - A po c bym bra stare klaki. - Ale dziadek si do nich tak przyzwyczai -mwi smutnie sopran. - To si odzwyczai. Dziecistwa zawsze ci si trzymaj. To moe i przeflancowa p ogrodu do odzi, moe by chciaa zabra ikrwki swoje, i kureczki, i gski, i prostaczki - byby cay komplet. - Jeli sdzisz, e drwiny powstrzymaj mnie od zabrania tego, bez czego oby bym si nie moga, to si mylisz. - Nie zapomnije zabra i portretw rodzinnych. Senatorom Rzeczypospolitej musi by tskno, tam na strychu, do znalezienia si w odzi - brzmia szyderczygos. Sopran nic nie odpowiedzia. Sycha byo jakby bardzo ciche kanie, aletak ciche, e wydawao si Maksowi jakby bekotem strumienia pyncego za ogrodem.- Anka, przebacz mi! Nie chciaem robi ci przykroci. Taki jestem zdenerwowany. Przebacz mi, Anka, nie pacz. Maks ujrza, e Karol wyskoczy do ogrodu, no i to rwnie zobaczy, e dwa biae ramiona wycigny si do niego z okna i e ich gowy bardzo blisko byy siebie. Nie patrzy i nie sucha wicej. Zamkn okno i pooy si spa, ale sen nie przychodzi; przewraca si na wszystkie strony, kl, pali papierosy, alezasn nie mg, bo sowiki tak gono pieway w bzach i cigle mu si wydawao, e syszy gosy Anki i Karola. - Co oni mog sobie opowiada tak dugo? - myla irytujc si coraz bardziej, i aby si przekona, czy s jeszcze, wsta. Karol sta pod oknem Anki, ale rozmawiali tak cicho, e nic sycha nie byo. - Spa nawet nie mona od tych amorw - mrukn ze zoci i zatrzasn okno z hukiem. Nie usn jednak, nie daa mu spa ta noc czerwcowa, kipica potnym yciem wiosny. Ksiyc wisia wprost okien, napenia pokj niebieskawym pyem i rozlewa potoki agodnego wiata na upione miasteczko, na puste uliczki i na szerokie pola, pokryte lekko falujcymi zboami, nadktrymi rozwczyy si szkliste mgy i wisiay spokojnie; z k i oparzelisk podnosiy si biaawe opary niby dymy z kadzielnic i biy kbami ku granatowym przestrzeniom; a z mgie, ze zb sennie szumicych, operlonych ros, wznosi si coraz potniej chrzst wierszczykw polnych, pyncy przytumionym i rozdrganym na miliony dwikw rytmem bezustannie rozbrzmiewajcym w powietrzu; odpowiaday im chry ab, ktre podnosiy z bagnisk rechot i woay ostro: "Rade, rade, rade!" Milky po chwili, aby da gos innym chrom, usadowionym na dalszych botach, po stawach zaronitych, przebyskujcychlustrami wody, przez ktre wloky si promienie ksiyca niby ostrza zote; po brzegach strumieni obronitych pochylonymi pod ciarem rosy tatarakami, po rowach penych tych kaczecw i niebieskich niezapominajek, nad ktrymi stay poprchniae wierzby o wielkich gowach, pokrytych niby wosem gstymi modymi pdami. Ze wszystkich stron zryway si hymny, piewane z upojeniem w t noc wiosenn, pen czaru nieopowiedzianego, krzykw gbokich, pieww, drga ledwie odczutych i mioci. Sowiki pieway w kadej kpie bzw i odpowiaday im tysiczne gosy ptactwa, klekot bocianw zrywajcy si czasami z wielkiego modrzewiu, stojcego w szczycie dworu, krzyki jkliwe czajek na moczarach, sodki szczebiot jaskek po gniazdach, chrzsty zb, huczenie chrabszczw gonicych si po drzewach, ryki krw po oborach i renie dalekie koni pozostawionych na noc po pastwiskach. A chwilami milkn wiat i robia si cisza tak gucha a przeogromna, e sycha byokapanie rosy spywajcej z licia na li i bekot rzeczuki za dworem, i jakby gboki oddech ziemi. Ale po tej chwilowej ciszy wszystkie gosy zerway si w tym mocniejszym chrze, wszystkie drzewa, trawy i stworzenia pieway przejmujcy hymn mioci i jakbywycigay do siebie gazie, kwiaty, ramiona i oddaway si sobie z poerajcym uniesieniem. Caa ziemia we wszystkich gosach pieww, bekotw i szumw, we wszystkich ttnach rolin i tworw, we wszystkich skrzeniach blaskw i promieniowa, we wszystkich zapachach przenikajcych powietrze - skbiaa si wprzeogromny, nabrzmiay dz mioci wir, ktry jakby porwany rozszaleniem tej wiosennej nocy i poerajc tsknot wiecznoci, rzuca si na olep w objcia bezdni, zewszd rozwartej, ciemnej, byszczcej zimn ros gwiazd i miliardamisoc i planet, guchej, tajemniczej, strasznej. Nie, Maks usn nie mg. Sowik, ktry piewa pod oknem, tak go rozdrani, e chcia go sposzy - ale ptak nie sysza, siedzia na koyszcej si pod nim gazce i piewa cudowne trele, la cae potoki dwikw, rozsypywa tony jak pery, ktre spyway na ogrd, na kwiaty, niby kaskada rozsiewajca czar niewysowiony. Samiczka gdzie z gbi drzewa odpowiadaa mu sennym i apatycznym wierkaniem. - Aeby ci diabli wzili z twoim piskiem! - zawoa zirytowany i rzuci kamaszem w krzak, ptak sfrun na inny krzew, a gdy Maks zamkn okno i powrci do ka, sowik powrci na dawne miejsce i piewa dalej, co Maksa tak rozgniewao, e odwrci si do ciany, gow okrci wkodr i zasn dopiero nad ranem. Prcz pana Adama nikt dobrze nie spa tej nocy we dworze kurowskim. Szczeglniej Anka, ktrej ta duga rozmowaz Karolem nie uspokoia, a przeciwnie, zacza budzi w niej jeszcze ciemne podejrzenia, e co przed ni ukrywa - ale ani przez mgnienie nie przypuszczaa, e ukrywa obojtno, e ju z trudem i wysikiem udawa mio. Nie podejrzywaa go, bo sama kochaa ca potg namitnego, dwudziestoletniegoserca. A potem i dlatego spa nie moga, e marzya - marzya o tym dzkim yciu, o przyszoci niedalekiej, o tym, e za miesic opuci musi Kurw, gdzie tyle lat przemieszkaa. - Co ja w odzi bd robi? - snuo si jej uporczywie w myli, ale rano przerway jej te majaczenia na p senne haasy podwrza, wypdzanie krw na pastwisko i krzyki gsi. Wstaa zaraz. Pan Adam ju jedzi na swoim wzko-fotelu, popychany przez wyrostka; jedzi po podwrzu, zaglda do obr, krzycza na pastucha, pogwizdywa na gobie, ktre ca band opady z gobnika na niego, siaday na ramionach, wisiay na porczach, trzepay si nad nimrozgruchan, haaliw chmur i wydzieray sobie groch, jaki im sam codziennie rozsypywa. - Walu, sta w szeregach! Razem do ataku!..Jeden ruchu, drugi ruchu" tra la la la - podpiewywa i komenderowa nienej rozgruchanej hoocie, ktra ze wszystkich stron zlatywaa si do niego. - "Miaa babuleka koza rogatego. Tych bych, tych bych, koza rogatego." - Walu, do ogrodu! - komenderowa ostro, oganiajc si od gobi kapeluszem, bo leciay za nim i opaday na wzek. - A ruszaj no si, bestio! - Ady si rucham! - odpowiada sennie wyrostek wtaczajc wzek do ogrodu, pomidzy szereg jaboni pokrytych kwiatemtak gstym, e na tle trawnikw stay podobne do olbrzymich stokowych bukietw, owianych rowym pyem i chmar roz-brzczonych pszcz, co jak rdzawe kule przelatyway z kwiatu na kwiat. Wilgi pieway na winiach, a bocian sta wgniedzie, przewraca szyj a na grzbiet iklekota zawzicie. - Walu, a jabuszka bd, co? - Juci, e by bd. - A ruszaj no wawo. - Ady si rucham! - A gruszeczki bd, co? - A bd, co ni maj by. - A oberwiesz, bestio, co? - Ja tam nie obrywam - burkn chopak, nierad z przypomnienia. - A przeszego roku kto to zjad "panny", he? - Franciszkw Micha, a nie ja! - Wiem, wiem, bo dostaby tak, e niech ci rka boska broni! "Miaa babuleka koza rogatego." Kosiu, kosiu! - zawoa i zacz gwizda na kosa, siedzcego w klatce na zewntrz okna. Kos wyj gow spod skrzyda, otrzepa si, nasuchiwa chwil to jednym, to drugim uchem, skoczy na wyszy prcik i wesoo odgwizdywa swojemu panu, ale umilk zaraz, bo si rozlewa w powietrzu wiegotliwy, dwiczny gos sygnaturki z klasztoru, ktrego wiee i szereg okien wida byo z ogrodu nad paskimi dachami miasteczka. - Walu, do klasztoru! odwiedzimy ksidza Liberata, a wawo, bestio. - Ady si rucham, jae mi kulasy stergy. Pojechali ciek, biegnc z ogrodu nad rzek, pomidzy kami, znad ktrych zwczyy si resztki mgie niby poszarpane strzpy mulinw, wskro ktrych migotay fantastyczne skrty jaskek, wiergoccych w szalonym locie. Drugi bocian chodzi z wielk powag po kach i raz po raz zanurza ostry dzib wzielonej trawie, wyciga ab, podnosi szyj do gry i poyka z namaszczeniem. Rzeczka pyna bystro wskim pasem bkitu, po ktrym rozpryskiway si co chwila srebrne uski drobnych fal i obmyway dugie linie abiecw i niezapominajek, co tymi i bkitnymi oczami patrzyy w wod, na korowody powych kiebikw gonicych si na mieliznach, na wskie zielonawe grzbiety i ostre gowy szczupakw, przyczajonych pod liciami grzybieni, co jak zielone rce leay na wodzie, na tych upiecw cichej rzeczki, ktre, niby kule, leciay wskro rybiego tumu, poykay w przelocie kiebia lub potk i nim gromada zdya si rozbiec, znikay w gszczach brzegw, pomidzy czerwonawymi liciami pomrnikw, pod cieniem rozkwitej czeremchy, duszonej przez ramiona dzikiego chmielu, ktre drgay na wartkim prdzie niby rozsypane zielone warkocze. Potem jechali tyami miasteczka, ciek biegnc przez zagony ogrodw warzywnych i sadw, penych kwitncych drzew i zapachw cebuli, gdzie na miedzachpasy si brodate kozy, a na krzewach zielonego agrestu, na poamanych potach wietrzya si pociel. Przejechali ogrd, jaki si rozciga tu zamurami otaczajcymi klasztor, i Walu pcha wzek do wntrza klasztoru, na korytarz. W klasztorze pusto byo i cicho. Oknami wdziera si wiatr i zaglday zielone gazie krzeww, bo w porodku murw by niewielki ogrdek. Kilka drzew orzechowych pio si do soca i zagldao do cel pierwszego i drugiego pitra, a reszt ogrdka zajmoway trawy i chwasty, na tle ktrychmigotay biae, smutne gwki narcyzw. - Niech bdzie pochwalony! - zawoa pan Adam przystajc przy jednym z okien. - Na wieki wiekw! - odpowiedzia Liberat, ktry w swoim biao-czarnym habicie dominikaskim, chudy, zgarbiony, wlk sinad cian. Podnis wyblade i jakby nieprzytomne oczy, patrzy dugo, nim pozna, kto do niego zagada. - Jake zdrowie? Bo wczoraj mwi ksidz Szymon, e ojciec zdrowszy. - Nie, nie... nie zdrowszy - szepta ksidz bladymi ustami. Jego szara wyschnita twarz, podobna w tonie do tych otaczajcych murw, rozjania si jakby umiechem. - Moe ojciec bdzie askaw przyj dzisiajdo nas na obiad? - Nie, nie! Nic ju je nie mog, yj oczekiwaniem, bo dzi lub jutro umr... - Co te ksidz mwi - zaprotestowa energicznie pan Adam, ale ksidz Libera umiechn si i gaszczc si po twarzy gazk bzu kwitncego, odetchn tym zapachem i szepn gucho: - mier ju stoi przy mnie! mier ju jestwe mnie! -powtrzy mocniej, a si pan Adam cofn nieco, a Walu przeegna si ze strachu. - By u mnie dzisiaj w nocy przeor - doda cicho. - Jezus, Maria! Przywidzenie, mj ojcze, i nic wicej. Przeor, to on umar z pitnacie lat temu. - By. Widziaem go! Modliem si na chrzei kiedym schodzi do celi, zobaczyem, jak szed przede mn korytarzem, do kadej celi puka i z kadej celi odpowiada mu gos jaki, a on szed dalej, jakby zwoujc wszystkich. Znikn mi na zakrcie, a gdym si ju pooy, usyszaem pukanie. Podniosem si i , ;j AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AA Ps c c Rc.* c*8>6otworzyem drzwi: sta na rodku korytarza, rk podnis do gry, patrzy na mnie dugo i powiedzia: - Pjd! Poszedem za nim, wid mnie przez wszystkie korytarze, a ze wszystkich cel wychodzili ojcowie i szlimy razem do refektarza, tam ju byo peno i cigle wchodzili nowi, wszyscy, jacy byli od samego pocztku naszego klasztoru. Jaki bardzo stary ojciec odczytywa z wielkiej ksigi nazwisko, wywoywa po kolei, po kolei podchodzili do niego, a on wtedy kartz nazwiskiem wydziera i rzuca w powietrze, zapalaa si i kula ognista wypywaa oknami w wiat, a kady wyczytany znika. Zostaem tylko sam, a onprzeczyta moje imi: Ojciec Liberat. - Pjd! - szepn mi przeor. - Ostatni! - zawoa czytajcy i wolno wydziera moj kart, tak wolno, e czuem, i mi wydziera ycie. - Ostatni! - powiedzia przeor, popatrzy naklasztor, na mnie, pocaowa mnie w czooi szepn: - Pjd! - Id, o Panie! kiedy mnie woasz do siebie.Id!... - szepta ksidz zapatrzony w pat bkitu wiszcy nad ogrdkiem, skrzyowarce na piersiach i sta, podobny ze swej sinoci do posgw. Jaskki biegay nad nim jak szalone, wrble wierkay po drzewach, nie syszanic i nic nie widzia, zatopiony w modlitwie i w wizji tej przeczuwanej mierci. Cay zakon wymar i on, ostatni z szeregu niezliczonego, czu, e umiera. Pan Adam przynagla do popiechu Walusia, bo chcia jak najprdzej znale si w domu. Ksidz Liberat przejmowa go strachem zawsze, adzisiaj zatrzs nim do gbi opowiadaniem tego widzenia nocnego. Pan Adam oddycha powietrzem pl i kwiatw, patrzy na ziele i na ludzi, prbowa gwizda i przypiewywa, ale gos mu wiz w gardle, oglda si za siebie jakby z obaw, e ujrzy te umare korowody zakonne, i krzycza: - Walu, a ruszaj no si, bestio! - Ady si rucham. Na ganku zasta Ank; siedziaa na niskim stoeczku, otoczona chmar modziutkich kurczt, ktrym dawaa je. Maks sta w drzwiach i z podziwem przypatrywa si sielankowej scenie. - Gdzie ojciec by? - U ksidza Liberata. - Zdrowszy? - Ale, on ju zupenie mente captus, zupenie. Opowiada mi niestworzone rzeczy i twierdzi, e dzisiaj lub jutro najdalej umrze. - Czy to ten ksidz, ktry by wczoraj u pastwa? - zapyta Maks. Nie. Ksidz Szymon jest naszym proboszczem, a ten za, to ostatni z dominikanw, jacy byli w naszym klasztorze. Ojciec Liberat to czowiek wielkiej nauki i pobonoci, ale... chory. Prawie obkany. Przez cae tygodnie nieraz nie sypia, nie jada, od ludzi stroni, atylko modli si rozcignity na pododze dawnego chru zakonnego i nocami odwiedza puste cele i rozmawia z dawno umarymi. A przy tym wszystkim... Nachyli si do Maksa i co szepta, ale Anka mu przerwaa. - Tasiuchny, ta, ta, ta! - woaa na stado kaczt, trzepicych si zapamitale wsadzawce, nie zwaajc na rozpaczliwe krzyki i bieganin kury, ktra je wysiedziaa. Kwoka krzyczaa jakby na ratunek, podfruwaa na wod i cofaa si z przestrachem. - Pani codziennie i sama karmi wszystek drb? - Codziennie. - Przecie to dua praca! - Skoro si samo nic nie robi, wic trzeba robi -odpowiedziaa wesoo i zwoywaa przed ganek coraz nowe stada, ktre cigay ze wszystkich ktw podwrza, rzucay si na er chciwie i napeniay powietrze wesoym krzykiem. Anka siada na progu ganku i raz po raz czerpaa ze stojcych obok niej przetakw to gar kaszy jaglanej, to jczmienia, to pszenicy i rzucaa na ruchliw, rozkrzyczan hoot ptasi, kbic si zapamitale i bijc si pomidzy sob. Byy kurcztka pokryte tym puchem, ktre rowymi dziobkami z nadzwyczajn zwinnoci wybieray jagy i co chwila biegy do kwoki, raz wraz nawoujcej dzieci do nowego eru, jaki odkrywaa na ziemi; byy indyczki wysmuke, biae, na zielonych niby z brzu nkach, delikatne, kapryne, ktre biegnc podnosiy krtkie skrzydeka i krzyczay jkliwie; byy kaczta ju w pierzach, ale tak brudne, umazane w bocie, e nie miay barwy, te szy gromad zbit i hurmem w milczeniu rzucay si na er i poykay apczywie, trzsc dziobami w powietrzu, nadziewajcsi po prostu kasz; przysza na kocu banda gsit z gsiorem, ktre koysay si niezgrabnie, trzsy obwisymi brzuchami i ggay niespokojnie, ale pierwsze rzuciy si na jczmie i tratoway wasne dzieci; ta gromada robia najwicej wrzawy, bo co chwila podnosiy dzioby, wycigay mijowate szyje i krzykliwie rozmawiay ze sob, a gestor szczypa kwoki podskakujce niezgrabnie, goni za kaczorami, sycza na indyczki i przybiega do gsi, gono cieszc si ze zwycistwa. Potem zrobi si przed gankiem pisk i zamt, bo wszystko si pomieszao ze sobi zaczynao si bi. Stare gsi syczay na indyczki, ktre z rozczapierzonymi skrzydami byskay gronie lepiami i jeszcze groniej, bulgotay, a indor w tczy rozwachlarzonego ogona, o rozczerwienionych od gniewu koralach, skaka ostrymi pazurami na kaczorw o zielonych, pawich bach, ktre chykiem uciekay, po drodze porywajc jedzenie. Na domiar zego gobie, zwabione piskiemptasim widokiem pana Adama, kryy nad domem i jak kule niene spaday w rodekstada, gruchay, krciy si odwanie, krady ziarna spod dziobw, uciekay gonione przez kwoki i od sykw gsich i powracay niestrudzenie, uwijajc si zapamitale. Anka bawia si wesoo t walk, jaka wrzaa u jej ng, i wci sypaa nowe garcie ziarn na gowy i skrzyda ptactwa.- Podobna jest teraz pani do Mickiewiczowskiej Zosi. - Z t wielk rnic, e Zosia bawia si gospodarstwem, karmia drb dla przyjemnoci. - A pani robi to dlaczego? - Aby dobrze wykarmione sprzeda w odzi.Mniej si to panu podoba, co? - Wicej jeszcze, bo mog podziwia pani prak-tyczno. Praktyczno z musu. - Nigdy prawie ta praktyczno nie powstaje dla czego innego. Ale pani dziwnie umie czy praktyczno z czym zupenieinnym, z czym, czego nazwa nie umiem, bo... Przerwa mu pan Adam, bo zacz gwizda prze-cigle, i natychmiast indory nastroszyy si i zaczy bulgota, gsi krzyczay gono, a kwoki ogarniay swojemae, rozstawiajc nogi i skrzyda, i kwakay zestrachane jakby przed jastrzbiem, gobie wzbiy si w gr i jak obkane uciekay do gobnika, wpaday do stod, a nawet kilka ucieko do ganku, a w caej gromadzie podnis sitaki krzyk, pisk, rwetes, tak wszystko uciekao, tratowao si, e pan Adam miasi na cae gardo. - A co, tom zrobi figla! - woa. - C ta za gsia idylla? Spa nie mogem przez ni -zawoa Karol wchodzc na ganek. - Wypisz si w odzi. - W odzi mam co innego do roboty - szepn niecierpliwie, zimno przywita Anki znudzonym wzrokiem przyglda si niebieskim dymom, bijcym wielkimi supaminad miasteczkiem. - Koniecznie musicie panowie jecha dzisiaj?- zapytaa niemiao Anka. - Koniecznie i chociaby zaraz. - Wic jedmy, jestem ju gotowy - powiedzia ostro Maks, zirytowany tym "koniecznie". - Nie, nie. Pojedziecie panowie po poudniu,teraz ja nie pozwalam. Pjdziemy do kocioa na sum. musimy odwiedzi ksidza Szymona. Potem zjemy obiad. bo umylnie prosiam na niego pana Zajczkowskiego i ksidza, a wreszcie musisi pan, panie Karolu, rozmwi z Karczmarkiem, ma by o trzeciej. A przed wieczorem odprowadzimy panw. - Dobrze, dobrze! - rzuci prdko Karol i poszed do pokoju jadalnego, bo podano niadanie, po czym narzekajc na gorco wynis si do ogrodu i siedzia pod kwitncymi jaboniami, obsypywany co chwila lniegiem patkw padajcych za najmniejszym powiewem wiatru. Pszczoy brzczay na jaboniach jak w ulu, a po caym ogrodzie rozpywa si sodki, duszcy zapach bzw. jaboni i gosy wilg piewajcych. Pan Adam poszed si przespa, jak zwykleto robi po niadaniu, bo wstawa o witaniu; Anka ubieraa si do kocioa, a Maks chodzi zaronitymi traw alejkami, okra ze wszystkich stron Karola, czasem si zapuszcza na drug stron dworu od rzeki i powraca, a przechodzc obok niego nie mwi nic, unika nawet jegowzroku i szed w gb ogrodu, bo mu si wydao, e tam migna jasna sukienka Anki, a przekonawszy si, e to rowieje jabo pokryta kwiatami, stan przy parkanie i patrzy na szerok roztocz zbzielonych, koyszcych si z jednostajnym szmerem, przez ktre cieyn biegnc oddalekiej wsi snu si dugi acuch czerwono ubranych kobiet i chopw w biaych kapotach, dcych do kocioa; patrzy a nasuchiwa chciwie, czy si te nie odezwie gdzie gos Anki. Nie mg zda sobie sprawy, co si w nim dziao. - Nie wyspaem si czy co? - myla ciskajc sobie gow rozbola. - Do diaba ze wsi. Poczu si tak raptownie zdenerwowanym, e poszed do Karola. - Nie moglibymy wyjecha wczeniej? - I ty masz ju dosy? - Rzeczywicie, e wyleciaem ze wszystkich trybw, czuj si jak kalosz rozdeptany. W nocy spa nie mogem, teraznie wiem, co robi ze sob. - Po si na trawie, oddychaj woni kwiatw, nasuchuj szmerw traw, rozkoszuj si piewem ptakw, paw si w socu, a w interwaach myl o piwie albo o czarnej Antce - drwi Karol. - Daj sowo, e nie wiem. co ze sob robi. Dwadziecia razy obejrzaem ogrd; no i c? widz, e pikny, e drzewa kwitn, e trawa zielona, ale co to dla mnieza "papier"? Byem na ce - przeliczna. Byem w stajni, byem wszdzie, wszystkowidziaem, ale mam tego ju dosy. Panna Anka zachwalaa mi las - zobaczyem, e drzewa wielkie, e wilgo i e nie ma na czym usi. - Czemu nie powiedzia, byaby ci kazaa tam zanie kanapk. - A przy tym jestem niespokojny o matk i...- urwa i nie dokoczy, tylko ze zoci rozbija nog kretowisko wieo wytoczonena trawniku. - Pociesz si, pojedziemy, musz tylko t ca przykr paszczyzn odby przecie przykadnie. - Paszczyzn? - zapyta zdziwiony Maks. -Narzeczona i ojciec - to paszczyzna? - Nie miaem ich na myli, a tylko tych bawanw, ktrzy maj by na obiedzie, i wizyty - zaciera gorco niebacznie powiedziane sowo, ale Maks, jakby na przekr, zacz go przekonywa, e Zajczkowski jest niesychanie sympatyczny, ksidz bardzo rozumny itd., a Karol zdziwiony podnis na niego oczy. - C ty za kozioki wyprawiasz? Wczoraj zachwycae si wsi, dzisiaj ziewasz i chcesz ucieka do odzi; wczoraj tych dwch nazywae ludmi z operetki, dzisiajza bronisz ich. - Bo mi si tak podoba! - zawoa rozczerwieniony Maks i ruszy w gb ogrodu, ale zawrci natychmiast popiesznie, bo Anka z ganku woaa: - Panowie, czas i do kocioa. Zapomnia o zdenerwowaniu, o zoci, o nudzie, tylko patrzy na Ank, ktra staa na gankui nacigaa dugie biae rkawiczki. Bya dzisiaj przeliczn w jasnokremowej sukni bardzo lekkiej, zarzuconej niesychanie delikatnym deseniem bladofiokowym, pasek i konierz miaa taksamo bladofiokowe, kapelusz wielki, paski, ubrany niezapominajkami i gaz bia. Bya tak przeliczna, takim dziwnym urokiem modoci, siy i szlachetnoci promieniay jej szare oczy, e Maks nie wiedzia, co mwi dalej. Szed obok czas jaki i uspokoiwszy si nieco, obrzuci wzrokiem fabrykanta jej sukni i szepn bardzo powanie: - To twoja "Brylantyna", Karol! Doskonaa w kolorze. - I wietnie si pierze - dodaa Anka, rozmieszona jego sowami. Poczu si dotknitym jej miechem, wic si odsun nieco i patrzy na szerok uliczk miasteczka, przez ktr szli do kocioa. Miasteczko byo ndzn osad, zamieszkaprzewanie przez ydw tkaczw, bo co okno prawie sta warsztat tkacki, a po sieniach dugich, zaboconych, czarnych siedziay stare ydwki i zwijay na koowrotkach przdz; suchy monotonny turkot warsztatw bi od kadego okna i dra w cichym, przesonecznionym powietrzu. Ndzne sklepiki miay drzwi poprzywierane, jakby broniy si od kbw kurzawy. Na rodku gwnej ulicy czerniay wielkie kaue nigdy nie wysychajcego bota, po ktrych gromadami eroway kaczki. Na wprost klasztoru, w rynku, ktry stanowia piaszczysta wydma obstawiona szczytami domw wspartych na drewnianych kolumnach, byo kilka domw wieo spalonych, z ktrych tylko wrd rumowisk i cian porozdzieranych sterczay nagie kominy. Przez porozpadane mury ogrodzenia klasztornego, zaronite chwastami i kpami popielatego ligustru i obsadzone wielkimi brzozami o zwisych gaziach i biaej korze, wida byo odrapany fronton kocioa i wysmuk dzwonniczk, ukryt w rogu cmentarza. Pod samym murem, w cieniu brzz, stao kilkadziesit chopskich fur i bryczek, nieco dalej, na rodku rynku, pod pciennymi dachami tulio si kilkanacie straganw, a poza tym pusto byo zupenie, bo soce prayo coraz mocniej.Zostali na cmentarzu, bo z powodu natoku nie byo moebnym dosta si do wntrza kocioa. Anka usiada na schodach prowadzcych do zakrystii i modlia si, Maks za i Karol poszli pod brzozy i przysiedli na jakiej starej ozieleniaej pycie grobowej, ktrych cay szereg tuli si pod murami. Naboestwo byo ju rozpoczte. Z wntrza kocioa przez pootwierane drzwi brzmiay przytumione dwiki organw, a czasem wznosi si gos organisty, czasemchr gosw dwicza uroczycie, czasemsaby gos ksidza przedar si po tej ruchomej fali gw, jaka para si od drzwi, bia o kraty prezbiterium i cofaa si ze szmerem modw, westchnie i kasztan; a czasem przycichao wszystko i wtedy ostre i przenikliwe gosy dzwonkw pieway spiem i odpowiadao im wielkie, gbokie westchnienie, wyrwane ze wszystkich piersi, a wszyscy znajdujcy si na cmentarzu przyklkali, bili si w piersi i powracali znw pod brzozy i w rumowiska murw, gdzie siedzieli. - Nasze chustki! - szepn Maks wskazujcna kilka kobiet, ktre jak maki jaskrzyy si na piasku i socu, siedzc z podwinitymi nogami i przesuwajc ziarna raca. - Ju wypeze - odpowiedzia z ironi nieco Karol. - Te wypeze to pabianickie; mwi o tych amarantowych z zielonym deseniem, te nigdy nie wypezn, mona wygotowa w socu i nie wygryzie. - Wierz, ale co mnie to obchodzi? - Dzie dobry panom! - rozleg si przytumiony gos z boku. Stach Wilczek, z cylindrem w rku, elegancki, pachncy, sta przy nich i wyciga rk jak dobry znajomy. - Co pan robi w Kurowie? - zapyta Maks. - Przyjechaem na wita do rodziny. To mj rodzic w tej chwili dudli na organach - powiedzia z pogardliw pobaliwoci i bawi si przekrcaniem licznych piercionkw na palcach. - Dugo pan tu zabawi? - W nocy wyjedam, bo mj yd nie da miduszego urlopu. - A gdzie pan teraz pracuje? - W kantorze Grosglika, ale to chwilowo tylko. - Puci pan wgiel? - Nie. Mam kantor na Mikoajewskiej, bo Grosglik swj czarny interes sprzeda Kopelmanowi, a u tego parcha nie chciaem by. Czy panowie macie ju dostaw wgli do swojej fabryki? - zapyta ciszej, pochylajc si ku Karolowi. - Jeszcze nie - odpowiedzia Maks. - Jakie pan daje warunki? - zapyta Karol chodno. Stach przysiad na grobie obok niego i szybko zacz pisa w notesie i oblicza, a w kocu podsun papier pod jego oczy. - Za drogo! Brauman o siedm i p kopiejki daje taniej na korcu. - Zodziej i oszust! Da panu za to na wagonie dziesi korcy mniej - zawoa cicho Stach. - Pan mylisz, e si tego wgla nie bdzie sprawdza u mnie, czy co? - Wyway si nawet wicej, bo przecie Brauman nie na prno zlewa wgiel wod przed wysyk. - By moe, ale kto mi zarczy, e pan tegosamego nie bdziesz robi? - Dobrze, dam panu po cenie takiej, jak Brauman deklarowa. Nie zarobi prawie nic, ale idzie mi bardzo o t dostaw. Mwiem ju o tym z panem Weltem, ale mipowiedzia, e pan Borowiecki decyduje. Wic jake? - zapyta uprzejmie, nie zwaajc na poprzednie sowa Karola i na jego chodny, pogardliwy ton mowy. - Przyjd pan jutro do nas, to si rozmwimy. - W jakiej mniej wicej iloci bdziecie panowie potrzebowali wgla? - pyta Maksa.Nie usysza odpowiedzi. , ;j AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAPc_ c0ec*(c8/S?'Umilkli wszyscy, bo przy odgosie dzwonwbijcych powanie i pieww caego ludu procesja wysza z kocioa i niby dugi w o czerwonej gowie baldachimu, pod ktrym szed ksidz, wysuwaa si z wielkich drzwi i migotaa usk czerwonych, tych i biaych ubiorw kobiet, popstrzonych czarnymi kapotami chopw i zotymi pomykami wiec zapalonych, pezaa pomidzy szarymi murami kocioa a zielonym waem brzezin i okrcaa dugim ciaem koci. Ogromny chr gosw bi w rozpalone powietrze i rwa si do biaawego nieba, a chmury gobi zryway si z wieyc kocioa, ze zrujnowanych dachw klasztoru i kooway wysoko. Procesja wrcia do kocioa, gosy umilky, tylko licie brzz szemray i chwiay si sennie w rozpalonym powietrzu, od zabudowa klasztornych dochodziy ggania gsi, a wntrze kocioa rozbrzmiewao gosami pieww, dzwonkw i organw. Upa potgowa si coraz bardziej, soce lao ogie na gontowe dachy miasteczka i jakby wypijao wszelk moc, taka cisza bezwadna leaa w rozdrganym powietrzu,nad obrcz pl zielonych, ogrodw stojcych bez ruchu, k zielonych, jakby przysonitych opalon mg, i nad lasami, co wstg ciemn opasyway miasteczko i ciy si ysinami piaskw i wydm grzystych. - Nie sysza pan, czy Neuman pooy si? - zapyta Maks Stacha. - Ju. - Zupenie? - Nie, boczkiem tylko, na jakie trzydzieci procent. Panowie trac? - Mamy na nim cokolwiek - i machn niecierpliwie rk. - Moe bym znalaz kogo, co by paskie pretensje naby, ma si rozumie, jeli tanio i z dobrym procentem dla mnie. - C, u diaba, we wszystkim pan "robi"? - I w niektrych innych rzeczach! - zawoa goniej i ze miechem Wilczek. - Pan dobrze zna Kurw? - zagadn Maks, aby odwrci rozmow z interesw, bo Karol niechtnie spoglda na Wilczka i milcza uparcie. - Ja si tutaj urodziem, tutaj pasaem ojcowskie gsi i bydltka, tutaj braem po grzbiecie postronkiem, ksidz Szymon mgby o tym obszerniej pomwi. A, pan moe nie wierzy, e ja pasaem bydo? - zapyta ironicznie, widzc zakopotan min Maksa. - Trudno mi w to uwierzy patrzc na pana.- Ha, ha, ha! to mi pochlebia. Pasao si bydltka, pasao! brao si postroneczkiem po plecach, kalikowao si ojcu na organach, czycio si ojcom w klasztorze buty, zamiatao si nie tylko koci! rniebywao. Nie wstydz si tego zupenie, bo ico to pomoe, fakt pozostaje faktem, a zreszt, dowiadczenie to kapita umieszczony na procent skadany. Maks nic si nie odezwa, a Karol do lekcewaco oglda go ze wszystkich stron i umiecha si ironicznie, bo by wyelegantowany przesadnie, a nawet miesznie; jasne kratki, lakierki, jedwabna kamizelka biaa, jasny krawat z ogromnym brylantem, wykwintna akietka, cylinder byszczcy, dugi zoty acuszek od zegarka, zote binokle, ktrych nie uywa,kilka kosztownych piercionkw na palcach,ktrymi bawi si ustawicznie - nie harmonizoway z jego pucuowat twarz pokryt pryszczami i maymi oczkami chytrze wieccymi ani z tym niskim, pofadowanym czoem, nad ktrym leay rozczesane na rodku duej paskiej gowywosy nieokrelonego koloru; dugi ostry nos i wywinite tuste wargi robiy jego twarz podobn do pyska mopsa, ktrego ucharakteryzowano na bociana. Nie zwaa, e mu nie odpowiadali, umiecha si chwilami patrzc na ich gowy jakim umiechem wyszoci i politowania, a gdy po naboestwie tumy zaczy si wylewa z kocioa i przechodzi obok nich, prostowa swoj kwadratow figur, przysun si bliej doKarola i dumnie a chodno patrzy na szeregi yczek i ykw kurowskich, na swoich rwienikw i przyjaci z pastwiska, ktrzy spogldali na niego z podziwem i nie mieli podej do przywitania. Przysza i Anka, przywita si z ni unienie, a gdy go zapraszaa na obiad, rozczerwieni si z radoci i gono, bardzo gono, eby go syszeli przechodzcy, dzikowa: - Musz by w domu, bo wszystkie moje siostry si zjechay. Bardzo mi szczerze al, e musz si pozbawi takiej przyjemnoci, ale to ju chyba kiedy indziej. - Idziemy teraz do ksidza Szymona - szepna Anka. - Odprowadz tam pastwa, bo i ja musz go odwiedzi. Szli wolno przez zatoczony cmentarz. Grupy chopw w cajkowych kapotach i w czapkach ze wieccymi daszkami i kobiet wiejskich w jaskrawych chustkach i weniakach - kaniay si im unienie, ale przewaajca cz tumu, zoona z robotnikw fabrycznych przybyych na wita do rodzin, staa twardo i wyzywajco patrzya na "fabrykantw", jak ich nazywano. Ani jeden kapelusz si nie uchyli przed Karolem, chocia poznawa twarze wielu robotnikw z dawnego swego oddziau u Bucholca. Tylko do Anki czsto podchodziy kobiety, caoway j po rkach lub - jak niektre - podaway tylko rk i zamieniay po sw kilka. Karol szed za ni i oczami roztrca tum,Maks ciekawie si przypatrywa, a Wilczek szed na ostatku i gono, askawie mwi do niektrych: - Jak si macie? Jak si macie? ciska wycigajce si do niego rce i zapytywa to o robot, to o dzieci, to o zdrowie. Kaniali mu si prawie wszyscy i patrzyli naniego z yczliwoci i z dum, e przecie oni tego pana znaj jeszcze z tych czasw,gdy na tym samym miejscu bija si z nimi lub pasa bydo, i e to ich czowiek. - Ale oni wszyscy pana znaj - powiedzia Maks, gdy weszli do ksiego ogrodu. - Znaj. Pana Wilczka cae miasteczko kocha, szczyc si nim - ozwaa si Anka. - Tyle skorzystaem na tej mioci, e moje jasne rkawiczki przez t przyja brudne i spocone na nic. To mwic cign i ostentacyjnie rzuci je w krzaki. - Z powrotem je zabierze - zauway pgosem Karol. Wilczek usysza uwag i przygryz usta ze zoci. Ksidz Szymon mieszka w klasztorze na dole, w kilku naronych pokojach, przerobionych z cel zakonnych, ktrych okna wychodziy na wielki i doskonale utrzymany ogrd owocowy, Duy ganek drewniany, niedawno wystawiony, bo drzewo byo jeszcze te,prowadzi do mieszkania. Wino zasaniao ca cian i zwieszao sizielon frdzl nad oknami, a olbrzymie krzaki bzw stay tak blisko, e wielkie bukiety kwiatw zaglday do wntrza mieszkania. Ksidz Szymon ledwie co wrci przez klasztor i przyjmowa ich z ca serdecznoci w naronej salce wybielonej wapnem, spod ktrego przebijay si przymglone barwy i roztarte kontury dawnych freskw, pokrywajcych sklepienia, W salce panowa ton fioletowozielony od bzw rozkwitych i od zieleni ogrodu. Chd, przejty wilgoci, owion ich na samym wstpie. - Jak si masz, Stachu? A c to, smyku, nie bye wczoraj u mnie, he? - Nie mogem, przyjechay moje siostry i ani na krok nie ruszaem si z domu - tumaczy si Wilczek caujc ksidza w rk. - Mwi mi twj ojciec. Nie moge go to zastpi na chrze, he? Stary ledwie nogami wczy. Jasiek, Jasiek! a daj no, smyku, fajeczk i papierosikw dla panw. - Zapomniaem gra zupenie, ale jeli ksidz pozwoli, to ju umylnie naucz si jakiej piknej mszy i wtedy przyjad j zagra. - A dobrze, dobrze!... Anka, Anusiu! a chode do mnie, dziecko, pomaga przyjgoci. Widzisz j, mylaa, e jej pozwol prnowa - mia si ksidz krztajc po pokoju i wysuwajc st na rodek. - Pan dawno zna ksidza? - zapyta WilczkaMaks. - Od dziecka. Pierwsze litery razem z pierwszymi cybuchami wziem od ksidza inie zaprzeczam, e byo tego dosy - miasi Stach. - Przesadzasz, dobrodzieju mj kochany, przesadzasz, tych cybuchw nie byo wcaleza wiele. - Przyznaj otwarcie, e byo ich znacznie mniej, ni mi si naleao. - A widzisz! Sprawiedliwy jeste dla siebie, to bdzie jeszcze z ciebie czowiek, ho, ho,czowieczek niezgorszy! Jasiek! Jasiek! gdzie ten smyk si podzia. A nie mogc si go doczeka, sam przynosiz drugiego pokoju rne specjay i rozstawia na stole. - Moje dzieci, moi dobrodzieje kochani, panie Karolu, panie Baum, Stachu, po kieliszeczku winiaczku. Ma sze lat, sodki jak mid, a co za kolor, to prosz patrze - czysty rubin. Podsun kieliszek pod wiato, w ktrym istotnie winiak mieni si czysto rubinowym fioletem. - Zagrycie no teraz tym placuszkiem z serem, mwi wam, e rozpywa si w ustach. No, jedzcie, bo obrazicie Ank, ona go robia sama i przysaa mi. - Ksie Szymonie, przecie zaraz idziemy na obiad. - Nie masz gosu, dziewczyno, bd cicho. Widzisz j, bdzie si tu rzdzi jak szara g. Pijcie, panowie. - Czekamy na ksidza dobrodzieja. - Nie pij, moi dobrodzieje kochani, nie pij. Anusia, wyrcz no mnie, dziewczyno. Wybieg i po chwili powrci z dosy duymgsiorkiem pod pach, zapinajc rwnoczenie sutann, ktra mu si odpinaa ustawicznie. - A teraz na zakoczenie napijemy si winka, no, napijemy si, i basta. Patrz no, dziewczyno, to poziomkowe, to samo, ktremy razem trzy lata temu robili. Patrzcie, jaki ma kolor. Czyste soce o zachodzie, czyste soneczko, a jaki zapach,o, powchajcie no! I podtyka im pod nos butelk, ktra buchaa zapachem poziomek. - Ale, ksie! Ksidz mi tak goci uraczy, e nie bd mogli je obiadu. - Cicho, Anka, z bo pomoc zjemy i twj obiadek, zjemy! Suchajcie no, dzieci... a gdybymy tak sprbowali wdlinek, co? tak z majowymi grzybkami, he? No, moi dobrodzieje kochani, moje dziecitka. zrbcie mi t przyjemno. Nie przyjm was ananasami, bo nie mam, biedny suga Chrystusw jestem, ale co mam, to bierzcie. Anka, a proe za mn. Stachu, boci cybuchem przemierz, jak bdziesz takiniemrawy, ruszaje si, chopcze. - Ale ksidz ma takie zapasy, e nie powstydziaby si ich i najlepsza gospodyni.- A to twoja Anka zrobia wszystko. No, niepiecz raczkw, dziewczyno, nie wstyd si.Nic nie miaem, mj dobrodzieju kochany, ale to nic, niech Stach powie, yo si czasem na brg, ale jak mi dziewczyna zacza dogadywa: "A sad ksidz drzewa owocowe, a prowad pszczoy, a pilnuj ogrodu, a rb to, a rb tamto" - tak i wyterkotaa wszystko, bo kt si oprze niewiastce! Ho, ho, Anka to zoto! ebym ja wam pokaza zakrysti, co tam bielizny kocielnej, jakie kapy, jakie ornaty, jakie stuy, to i katedralny koci nie powstydziby si, a to wszystko ona wasnymi rkami robia, ona, moje dziecitko kochane! Rozczuli si, obj j za gow i pocaowa w zarumienione czoo. - Tylko tego nie mogam zrobi, eby sobie ksidz now sutann kupi. - A po co mi to! Cicho, dziewczyno! Jasiek, a daj no ogieka, bo fajeczka zgasa - zakrzycza, zarumieniony jak panna i silnie stuka cybuchem w podog. - Siedcie sobie, panowie, a ja id do domuszykowa obiad. Nieche ksidz dugo ich nie trzyma i jak najprdzej przyprowadzi. Zaraz posza. Wilczek take si poegna i polecia do domu, bo przyszed po niego modszy brat.- To zuch chopak - szepn ksidz po jego wyjciu. - Doskonaa dzka kanalia. - Za ostro, panie Karolu. Musz si przecieuj za moim wychowankiem. Ja go znam oddziecka. Twarda sztuka, nie da si zje w kaszy, dobrodzieju mj kochany. Wola jak stal, przebiegy, sprytny, ale poczciwy, bo swoj rodzin kocha namitnie. - Co mu wcale nie przeszkadza drwi z niej.- To ju natura taka przekorna. Wymiewasi kiedy jeszcze w dziecistwie z jakiej biednej chorej kobieciny. Przekropiem go za to cybuchem i chciaem zmusi, aby j przeprosi. Gdzie tam! Cybuchy przyj, alez przeproszeniem ani rusz. Pniej si dowiedziaem, e chopak matce cign kaftan i spdnic i zanis babie. Z wasnejwoli zrobi wszystko, przez mus - nic. Kpi on ze swoich, co juci e nie jest piknie, ale c mu mwi, kiedy wszystkim pomaga.Modszego brata utrzymuje w gimnazjum, rodzicom pomaga, bdzie jeszcze z niego pociecha. - Dla kryminau - szepn Karol, ktrego irytoway te pochway ksiowskie. - No, to ju chodmy na obiad, bo panna Anna musi si niecierpliwi. - Chodmy. Idcie, jegomocie, ja was dogoni, zajrz tylko do ksidza Liberaa. - Nieoceniony ten wasz ksidz Szymon, nigdym jeszcze podobnego nie spotka. Ale to uosobienie poczciwoci, dobroci i abnegacji. - Bo w Kurowie najlepszy interes robi mona na poczciwoci, a szczeglniej jeszcze wtedy, gdy ta poczciwo obleczona jest w sutann. Sprbuj y tutajze szwindlw. - Mwisz jak Moryc - rzek niechtnie Maks. - Chopaki, dobrodzieje moi kochani, a zaczekajcie no. A to smyrgacie jak jelonki, goni i goni, aem si zakasa - woa ksidz pdzc za nimi z sutann w garci, eby mu nie przeszkadzaa. Poszli razem, ale milczeli. Ksidz mia twarz posmutnia, wzdycha chwilami i z melancholi spoglda w przestrze. Widok ksidza Liberata omroczy mu dusz smutkiem. W ganku kurowskiego dworu zastali ju Zajczkowskiego, ktry co pilno opowiadapanu Adamowi. - A, jest ten bisurmanin - szepn ksidz. - Jak si masz, dobrodzieju mj kochany! - a co to, do kocioa nie chodzisz, o swoim proboszczu ju zapomniae, he? - Nie zaczynaby ksidz na nowo, bom i tak zy - mrukn szlachcic niechtnie. - A to ugry psa w ogon. Widzisz go, bdziemi tu zoci parska jak kot. - A, Panie Jezu Chryste, jeelim zaczyna, bije mnie -krzykn rozkadajc rce Zajczkowski. - No, cicho, cicho. Daj gby, dobrodzieju mj kochany. - I chodcie, panowie, bo obiad na stole - zapraszaa Anka. - Nie moge, dobrodzieju, zaczyna od tego, ale z ksidza wieczna przekora. Ucaowali si i w najwikszej zgodzie siedliprzy sobie do obiadu, ktry cign si w milczeniu, bo Anka posmutniaa i gonia oczami spojrzenia Karola milczcego uparcie, Maks przyglda si obojgu, pan Adam nawet mwi niewiele, a ksidz z Zajczkowskim zajci byli jedzeniem. - Ostatni to raz jemy obiad w Kurowie w takim towarzystwie -zauway stary do smutno. - Ale moemy jeszcze jada w odzi w takim samym komplecie. Sdz, e ksidz proboszcz ani pan Zajczkowski nie zapomn o nas -powiedzia Karol. - O, nie, nie, przyjedziemy obaj. Powic ci fabryk, dobrodzieju mj kochany, bo kto z Bogiem, z tym Bg, a potem dam wamlub, a potem przecie nie kto inny bdzie wam dzieciteczko chrzci, tylko ja. O, Anka ucieka, wstydzi si, a rada by, eby to jak najprdzej. Anka, Anusiu -woa rozbawiony. - Nie wstyde mi ksidz dziewczyny. - Mj dobrodzieju kochany, panny si takichrzeczy tyle wstydz co kozioeczek w kapucie. Jasiek, a na no fajeczk. - Panie Karolu, moe pan przyjdzie do ganku, bo tam czeka Socha i koniecznie chce si z panem widzie. - Socha? Czy to ten protegowany pani, ktrego umieciem u Bucholca? - Tak, przyszed z on. - Anka, czemu to tak wielkie rumiece? - zapyta idc z ni do ganku. - Niedobry - szepna odwracajc gow, ale j obj ramieniem i zapyta szeptem: - Bardzo niedobry? no, powiedz, Anka, bardzo niedobry? - Bardzo niedobry, bardzo niegodziwy i bardzo... - I co bardzo? - pyta przechylajc jej gow i caujc w przymknite oczy. - I bardzo kochany - szepna wysuwajc mu si z obj i wesza na ganek, przed ktrym stali Socho-wie, ale tak zmienieni, e nie pozna ich na razie. Socha zamiast biaej kapoty mia czarny surdut, pokapany woskiem na poach, czarne za krtkie spodnie, wycignite na cholewy, czapk z daszkiem, gumowy konierzyk, ktry mu zjeda na kark i odsania brudn szyj. Zapuci brod, ktra mu niby ostra szczecinowa szczotka pokrywaa szczki i czya si przy uszach z krtko obcitymiwosami, wysmarowanymi pomad. Z tej, pomitej i zmizerowanej twarzy patrzyy dawne niebieskie, poczciwe oczy. Pochyli si rwnie po dawnemu do kolan Karola. - Ledwiem was pozna, wygldacie jak fabrykant. - I... ciaracha si ino czowiek midzy ciarachami, i tyla. - Robicie wci u Bucholca? - A robi, wielmony derektorze, robi, ino... - Cicho, kobito, ja rzekn - przerwa jej z powag. -Powiadali w miasteczku odzi kolegi, co wielmony dziedzic otwiera fabryk, towa z un tak wykalkulowali... - Coby nas wielmony derektor, a nasz dziedzic kochany, wziun do siebie, bo AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAPc`Bcc* c80zawdy... - Cicho, uno, bo zawdy milej robi u swojaka. Jo robot znom i przy parwce, i w falbierni, i czy w lapryturze, ale jakby dziedzic potrzebowa do kuni, to dopraszabym si aski paskiej, bo mi do bydlt ckno. - Z kuniami si zna, co i wielmona paninka zawiadczy moe, bo bez tyle... - Zawrzej gembe - burkn - bo bez tyle rokw czowiek si wzwyczai do kuniskw, to mu tera przez nich nijak. - I nie szpiluje mu fabrykanckie ycie, bo bez te fetory... - Bo bez te fetory to mam bolenie w piersiach i cigiem mi odmiata i jak nieraz zamroczy, to jakby me kto cepem zdzieli w eb. Wielmony dziedzicu nasz kochany - zawoa rozrzewniony obejmujc go za nogi. - Sirotymy bidne! Niechta i paninka wstawisi za bidnymi -szeptaa przez zy kobieta icalowaa ich po rkach i obejmowaa za nogi. - No, dobrze, przyjdcie na wity Jan, to si rozmwimy. Przyjm was do koni. Zaczli raz jeszcze dzikowa z uniesieniem. - Jak oni si zmienili! - szepna Anka przygldajc si Sochowej, bo kobieta zrzucia weniak i cay strj wiejski. Miaa na sobie niebiesk bawenian sukni,czerwony stanik do figury, przez ktry jej nieforemny korpus zdawa si przelewa, mosina broszka pod szyj, ta chusteczka na gowie zawizana pod brod,i dua ruda parasolka w rku. - Trzy czy cztery miesice i d ich przerobia na innych ludzi. - Nie, panie Karolu. d ich tylko przebraa w inn garderob. Da im dzisiaj z dziesi morgw gruntu, to za tydzie najdalej ani ladu w nich nie pozostanie dzkiego ycia. Wrcili do pokoju stoowego akurat na ktni, jaka wybuchna pomidzy ksidzem Szymonem a panem Adamem, ktry bi nog w stopie fotelu i krzycza: - Gorgoy zdrajca! zdrajca od paznokcia do ysiny! ajdak, pieski syn, psubrat. - A ja ci mwi, dobrodzieju mj kochany, e nie zdrajca, tylko czowiek dalej widzcy ni rur swojej strzelby. On przecie uratowa Wgry. - I sprzeda po judaszowsku. - Te, te, te! u ciebie rozsdni zawsze s zdrajcami i Judaszami. Co mu pozostawao,jak nie ocali reszt? - Bi si do ostatniego tchu, do ostatniego onierza. - Ju was nie byo, bocie przedtem uciekli!Jasiek, a daj no ogieka, smyku, bo mi fajeczka zgasa. - Co, co? Mymy uciekali? Na rany Chrystusowe, co ksidz mwisz! Mymy uciekali, kiedy, my? - krzycza unoszc si w fotelu i twarz mu si rozpalia strasznym oburzeniem, oczy ciskay pioruny, gos mu chryp, zby szczkay i gdy nieco si uspokoi, tak dra cay, e nie mg pi kawy, bo mu si rce trzsy i kawa chlapaa na surdut i na gors. Karol wyszed z Maksem pakowa si do wyjazdu, a oni kcili si dalej z ca pasjzawzitoci. Zajczkowski pomaga panu Adamowi i od czasu, do czasu uderza pici w st, zrywa si z krzesa, szuka czapki, biega po pokoju i siada znowu, ale ksidz si nie da, mwi coraz ciszej i coraz czciej woa na Jaka o ogie, i coraz czciej uderza cybuchem w podog, by to znak, e si zapala. Przerwa im rozprawy Karczmarek, ktry szurga nogami w ganku i gono nos wyciera, a wszedszy do pokoju, bat postawi w kcie, zatar rce i wita si powanie ze wszystkimi. - Spni si pan na obiad, to chocia kawy pan si napije z nami. - Dzikuj dziedzicowi. Jado si ju obiad, ale co kawy, to si napi nie zawadzi. Usiad obok pana Adama, spocon twarz wytar po surduta, a potem dopiero j si chodzi fularow chustk. - Gorc jest rzetelny, ale burza bdzie, bo si bydo gzi na pastwiskach. Dzikuj pani,a gorca? - O, bardzo, prawie wrztek - odpowiedziaa Anka podsuwajc mu kaw i cukierniczk. - Bo kawa zimna warta grosz albo patyk zamany. - Widz, e pan si zna na kawie. - I... przecie si cigiem chlapie to paskudztwo! Do interesu, do pogadania, to nie ma jak czarna kawa, a jeszcze do tego kieliszek koniaku, to ju cae wesele. Anka przyniosa koniak. Karczmarek nala p filianki kawy, a reszt dopeni koniakiem, zmiesza, pogryza cukrem i popija wolno, rozgldajc si rwnoczenie po obecnych. - Dzie dobry, nie mylaem, e pana spotkam u nas - zawoa Karol wchodzc do pokoju. - Znasz pana Karczmarka? - zapyta pan Adam. - Przecie pan Karczmarski dostawia nam ceg do budowy fabryki. Mwi mi ojciec opaskich zamiarach na nasz Kurw, ale e wymieni inne nazwisko, nie domylaem si, e to pan. - Bo to jest tak, e na d to ja mam insze nazwisko, a na wie te insze - tumaczy umiechajc si chytrze. - Ludzie s gupie, bo najpierwej patrz na obleczenie drugiego czowieka i na przezwisko. Powiadaj, e jak si zwa, tak si zwa, aby si dobrze mia, ale to nieprawda. Jak si w odzi nazywaem po staremu, to byle parch albo Szwab, albo inny darach powiedzia: "Karczmarek! chopie, chod no tutaj!" - a jak si przezwaem po szlachecku, to mi mwi: "Panie Karczmarski, moe pan bdzie askaw!" Po co maj mn pomiata te parobki niemieckie, kiedy ja sroce spod ogona nie uciekem i jestem gospodarski syn z dziada pradziada i kiedy moi ju gospodarzyli, to te rne Niemcy jeszcze po lasach na czworakach chodziy i surowekartofle jak winiaki jaday. - Brawo, doskonale, panie Karczmarek - woa Karol miejc si. - Prawd mwi, bo przecie te dzkie Mullery, Szulce to taka sielna szlachta, e jakby przyszo co do czego, to mgby im by krlem Karczmarek i jeszcze by dla nich by honor. Dola sobie kawy i koniaku i chcia dalej mwi, ale pan Adam dojrza cie niezadowolenia na twarzy Maksa i rozmowskrci na tor inny, zapytujc: - Cega idzie w tym roku dobrze? - Nietgo. Ale mi si widzi, e niedugo to zrobi si taki rwetes w odzi z budowaniem, jakiego nigdy jeszcze nie byo. - Dlaczego? Wszystko pi, tyle bankructw jak nigdy, wiele fabryk stoi, a reszta robi poow ludzi. Jeszcze jeden sezon, a p odzi klapnie. - A te ydki, co z Cesarstwa przyjechay, to ony nie potrzebuj robi geszeftu, co? Ja ju widziaem, e ony si co krc po miecie, ogldaj place i szukaj cegielni. Zobaczy pan, e zrobi si ruch. Dziesi lat temu byo tak samo. A c, e bez jedn zim w odzi cicho, to i w jak si napracuje, to ley potem i odpoczywa, i inorusza gemb, a rusza. Mwiby kto, e zdycha, a juci, niech no odpocznie, to potem tak cignie, jae si zatyka. - Dawno pan prowadzi cegielni? - zagadnKarol. - Sze lat bez maa. - A przedtem? - zapytaa z umiechem Anka, bo Karczmarek czstowa cygarami. - Palcie, panowie, niezgorsze. Mam juch ydka, co mi przynosi szwarcowane. Obci ostrymi zbami koniec cygara, zapali uwanie i dopiero odpowiedzia: - Przedtem panienko, to ja byem gupim chopem na pwczku. Miaem p piaskui p gliny szczerej. W suchy rok to mi z piasku wywiao, a na glinie spalio; a w mokry na glinie zgnio, a na piasku ty nic nie byo. Tak gospodark prowadziem, ebydltka jady poszycie z obory, a czek mar z godu. Gupi wtedy byem, przyznaj si, bo dlaczego miaem by mdry? Abo mnie to uczyli, abo mi mia kto poradzi. Mj dziedzic taki by tusty w rozum. jae go Niemcy zjady, to i chopu go nie uyczy. Wic biedowaem jak ojce i dziadowie, jak Pan Bg chopskiemu narodowi przykaza. W odzi stawiali fabryki, niektre komorniki i mniejsi gospodarze chodzili na robot, furmanili - ja si nie ruszaem. d bya jeszcze daleko ode wsi. Ae tu jednego dnia sprzed chaupy zobaczyem komin jeden, bez rok wida ich byo pi. d sza do wsi. Jak pamitam, to z pocztku d bya o czterywiorsty, potem zrobio si ino trzy, a teraz nie ma i wiorsty. d sza do wsi, ale i bida miaa dusze nogi i chwycia mnie tak, e ju mylaem: sprzedam i wynios si dalej. Baem si ino troch i jeszcze czekaem. Razu jednego spotykam kuma z Chojnw, wiz fureczk piasku. - A gdzie to wieziecie? - A do miasta. - A po co? - Sprzeda. - A co to warto? Rubla, jak trafi na pastwo, to wicej, a jak na ydw -mniej. Poszedem z nim. Wzi ptora rubla. Jak to zobaczyem, to mi si tak rozwidnio, jakby mi kto w eb uczon ksik wpakowa. Miaem grk za chaup, niczego bya, miaa cztery morgi, ziemia galanta, bo j skowronki nawoziy od wiekw i psy si na niej schodziy po ssiedzku kadej wiosny. Przyleciaem do domu, narychtowaem wzina greczk szuka piasku. By jucha kiej zoto i paradniej mu na paskich schodach ni pod zboem. Pojechaem z pierwsz fur; ydy me zbiyna Starym Miecie, piaskarze nasze ty, policjant i owszem na ulicy, alem sprzeda. Potem tom ino zrzyna t grk i fort wywoziem do odzi bez cae dwa lata, dzie w dzie, a w trzecim jedzi i mj chopak, jedzi i parobek, com go przynaj; wozilimy piasek, a przywozilimy co inszego... Z pocztku to ona chciaa me spra, e ja to gront zapaskudzam i ze powietrze robi. Juci, e to nie perfumy. A e to d fort caa ku naszej wsi, to coraz przyjdzie jaki pluderek, obejrzy moj gospodark i powiada: "Sprzedaj!" Przychodziy te ydy i mwi: "Sprzedaj, Karczmarek!" Nie sprzedaem, cho w kocu daway po piset rubli za morg. Zaczem kalkulowa, e w tym cojest, kiedy one tak drogo chc paci. Poszedem si poradzi do adwokata, co nam dziay prowadzi. Rzetelny bardzo czowiek, bo mi wprost powiedzia: - Gupi, Karczmarek, e tego nie wiesz, oni chc twoj glin kupi. Postaw cegielni,a jak nie masz pienidzy, to do spki ze mn. Postawiem sam, najem strycharza, sam pomagaem i ona, i dzieci, robilimy jak woy i grosz szed. Przyjecha raz adwokat, obejrza i powiada: - Gupi, Karczmarek, zamczysz siebie i dzieci i na tym co najwyej zarobisz tysic rubli na rok. Co trzeba robi? Postawi parow cegielni. Mylaem bez ca zim, potem zrobilimy spk i jako tam idzie. - A c si stao z greczk? - zapytaa Anka ciekawie. - Zgolona do czysta, ju j tam ludzie na podeszwach roznieli po wiecie. - I mieszka pan jeszcze na wsi? - Troch przy cegielni, a troch w miecie; bom sobie tam postawi chaupk, eby ona miaa gdzie mieszka z dziemi, ktrechodz do szkoy. - adna chaupka! trzy pitra frontu i cztery oficyny -zauway Karol. - I... postawi sobie jeszcze jedn, bo mamplac i mieszkania bdzie mi potrza dla zicia. - A co panu po Kurowie? - Syna najstarszego eni, a e chopak weszkoach nie by, do handlu te si nie zda ani na fabrykanta, to bym mu chcia kupi co niewielkiego i niedaleko, aby go mie podbokiem. - Ja musz zaraz jecha, ale niech si pan z ojcem umwi o wszystko, zgdcie si nacen i przyjedzie pan do odzi, to zrobimy akt. No, Maks, czas nam w drog. - Odprowadzimy was kawaek przez pole doszosy. Poegnanie nie zabrao wiele czasu, wszyscy prcz Karczmarka poszli przez ogrd i szli wsk poln drog, na ktrej spod trawy gdzieniegdzie zna byo wyobion kolej wozw. Przodem sza Anka, Karol i Maks; za nim Zajczkowski z ksidzem, a w samym kocu jecha pan Adam, zostawa w tyle, bo wzek si opiera na wybojach i kretowiskach, a Walu kl co chwila. - Aeby ci wciornocie! a to utyka kiej winia. Przedwieczr ju by nad ziemi, rosa obfita okici pokrywaa zboa i trawy i wielka cicho pyna nad polami, szemrzcymi dziwnie przenikajcym szelestem ytnich kici, graniem wierszczykw i sodkim, szklanym brzczeniem komarw, co ca chmar kbiy si nad gowami idcych, a czasem przepirki z gbi zielonych puszcz ytnich woay: "Pjdcie ! Pjdcie !" Albo jaskka ze wiergotem przeleciaa w zygzakach, albo z owsw czarniawych, na-kropionych tymi ognichami, wyrwa si skowronek, bi prosto ku niebu, trzepaskrzydekami i dzwoni pieni lub pszczoy z brzkiem wracay do roboty. - Dobrodzieju mj kochany, ale ten Karczmarek to dziwny czowiek. - Jest takich w odzi wicej. Wie ksidz, eon si nauczy czyta i pisa dopiero par lat temu. - Ale po co chamowi majtek, we bie mu si przewrci i bdzie myla, e wszystkim jest rwny. - Albo nie jest rwny? Mj Zajczkowski, mj dobrodzieju kochany, a czyme to lepsijestemy od niego? - Ksidz niedugo kaesz nam chamw caowa po rkach. - Jak tego bd warci, pierwszy to zrobi, dobrodzieju mj kochany. Jasiek, ognia. Ale e Jaka nie byo, zapali mu fajk Maks, ktry do nich si przyczy i sucha nie syszc, bo patrzy na Ank idc przodem z Karolem i owi chciwie ich rozmow, prowadzon pgosem. - Nie zapomni pan o Wysockiej? - prosia cicho. - Jutro pjd do niej. Czy ona naprawd jest nasz kuzynk? - Jest moj, ale myl, e wkrtce bdzie nasz. Szli czas jaki w milczeniu. Ksidz sprzecza si z Zajczkowskim, a pan Adam piewa, a si rozlegao po polach: Hej z gry, z gry, jad Mazury, Puk, puk w okieneczko, Otwrz, twrz, panieneczko, Koniom wody daj. - Prdko pan przyjedzie? - Nie wiem. Mam tyle roboty z fabryk, e nie wiem, co pierwej robi. - Mao ma pan dla mnie czasu teraz, bardzo mao... - dodaa ciszej i smutniej, cignc doni po modych rdzawych kosach, co rozkoysane kaniay si jej do ng i obrzucay ros. - Prosz si spyta Maksa, czy ja dla siebiemam choby godzin czasu dziennie. Od pitej rano na nogach do pnej nocy. Jaki z ciebie dzieciak, Anko! no, spojrzyj na mnie. Spojrzaa, ale w oczach miaa smutek i usta dray jej nerwowo. - Przyjad za dwa tygodnie, dobrze? - powiedzia spiesznie, aby j pocieszy. - Dobrze, dzikuj, ale jeli ma na tym cierpie fabryka, to prosz nie przyjeda, potrafi znie i tsknot, przecie to nie po raz pierwszy. - Ale ostatni, Anka. Ten miesic zleci prdko, a potem... - A potem? - Potem bdziemy ju razem; boi si tego moje zote dziecko, co? - szepn czule. - Nie, nie! bo przecie to z tob, z panem -poprawia si rumienic i umiechaa si tak sodko e mia j ochot pocaowa. Zamilka i rozmarzonymi, zapatrzonymi w siebie oczami bdzia po zielonej pachcie zb, co niby wielki rozlew wody, koysanywiatrem, marszczyo si w powe koliska, w czarniawe gurby, kado si nad ziemi, powstawao, leciao w ty do ugorw, odbijao si o nie i znowu z chrzstem uderzao w drk, jakby chcc si przelaprzez t tam i rozla po dugim anie pszenicy niskiej jeszcze i tak trzepicej pirkami byszczcymi, e cay an by podobny do wielkiego stawu, migoccego miliardami zotych uszczek. - Walu, ruszaj si, bestio! - zakrzykn pan Adam, bo dochodzili ju do szosy. - Ady si rucham, jae mi mokro. - To ju? - szepna Anka spostrzegszy konie czekajce na szosie. - Szkoda, e to ju jest tak prdko - powiedzia Maks. - Prawda, jak tu piknie? patrz no, dobrodzieju mj kochany, jak to Pan Bg umalowa wszystko liczniutko, o! - woa ksidz wskazujc na pola lece ku zachodowi. Soce czerwone, ogromne zsuwao si nad lasy po perowych przestrzeniach i rozsiewao po zboach czerwonaw mg ofioletowych obrzeach. Wody staww lecych niej w kach paliy si jak tarcze miedziane mocno wypolerowane, a zygzakowata linia rzeczki,cigncej si przez ki ku wschodowi, odcinaa si od traw jak sina jedwabna wstga, poplamiona gdzieniegdzie czerwonawym zotem. - Bardzo piknie i auj, e nie mamy czasu przyglda si duej. - Prawda. No, jedcie z Bogiem! A dajcie no gby, chopaki. Panie Maks, panie Baum, a tomy ci, dobrodzieju mj kochany, polubili wszyscy jak swojego. - Bardzo mnie to cieszy, bo przyznam si szczerze. e milszego towarzystwa nie spotkaem jeszcze w yciu i serdecznie dzikuj za gocinno, i prosz, nie zapominajcie o mnie, Maks Baum!... - Bardzo solidna firma, daje towar z szeciomiesicznym kredytem - zawoa Karol ze miechem, egnajc si ze wszystkimi. Maks zamilk, by taki zy, e Ank pocaowa w obie rce z dziesi razy, pana Adama w oba policzki, a ksidza w rk, co tego ostatniego tak rozczulio, e obj go za szyj, pocaowa w gow i przeegna go na drog. Ruszyli z miejsca kusem. Anka stana na kopcu i powiewaa za nimi ic kochany, wziun do siebie, bo AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAP' wL cj c- cJ) c 6>chustk. Pan Adam piewa marsza. Maks dugo przypatrywa si jasnym konturom Anki i gdy znikny mu w oddaleniu, usiad i gniewnie powiedzia: - Ty zawsze musisz mnie omieszy. - Aby ci otrzewi. Nie lubi, jak si upijaj moim winem, i do tego w moim wasnym domu. Zamilkli obaj. Rozdzia II [XVII] - Blumenfeld, gralicie w niedziel u Malinowskiego? - Gralimy, zaraz powiem - szepn wstajc do okienka zaatwi interesanta. Stach Wilczek przecign si ociale i poszed wyjrze na ulic. Piotrkowska huczaa zwykym codziennym ruchem, olbrzymie platformy towarowe takbiy koami w bruk, e w kantorze szczkay ustawicznie szklane cianki przepierzenia, osonite mosin siatk i poprzecinane okienkami, do ktrych cisnli si interesanci. Przyglda si bezmylnie olbrzymim rusztowaniom budujcego si domu naprzeciwko, to gstej masie ludzi zataczajcej trotuary i powrci do swojego stolika lizgajc si oczami po kilkunastu gowach wcinitych pomidzy cian a szklane przepierzenie i porozgradzanych jeszcze pomidzy sob niskimi przegrodami. - Cocie grali? - zapyta znowu Blumenfelda, ktry przegarnia chud, nerwow rk jasnozociste wosy, a niebieskimi oczami ledzi ydka, ktry na rodku kantoru obraca si na wszystkie strony. - Na prawo kasa! - zawoa wychylajc siprzez okienko. - Gralimy kawaek sonaty cis-moll Beethovena. Szo nam tak dobrze jak nigdy. Malinowski by... - Blumenfeld, konto Eichner et Peretz? - zawoano z drugiego koca kantoru. - Cztery, siedmnacie, pi. Zajte do szeciu tysicy -odpowiedzia szybko, przerzucajc skorowidz. - Potem robilimy prb z tego, com skoczy niedawno. - Co to jest? Polka, walczyk? - Daje spokj z walczykami i polkami. Nie tworz repertuaru dla katarynek i tanckrenchenw! - zawoa z pewnym oburzeniem. - Wic c? oper? - pyta si ironicznie Stach. - Nie, nie. Co, co ma pewne formalne podobiestwo do sonaty, ale nie jest sonat. Pierwsza cz - to wraenie miasta, ktre milknie i z wolna usypia. Rozumiesz, wielka cisza przesycona agodnymi szmerami, ktre robi skrzypce,a na tym tle flet zaczyna przejmujc pie, jakby jk drzew marzncych, ludzi bezdomnych, maszyn spracowanych, zwierzt, ktre jutro bd zabite. Zacz nuci bardzo cicho. - Blumenfeld, do telefonu woaj. Przerwa i pobieg natychmiast, a gdy powrci, nie mg dokoczy, bo musia zaatwi dwch interesantw, czekajcych przed okienkiem. Potem zapisywa w wielkiej ksidze, ale bezwiednie przebiera palcami, wystukujc melodie. - Dugo pisa? - Blisko rok. Przyjd w niedziel, to usyszysz wszystkie trzy czci. Dabym dwa lata ycia, ebym mg usysze to wasne dzieo wykonane przez dobr orkiestr, dabym p ycia - doda po chwili, opar si o st i zasuchany w siebie wid martwym, cofnitym w ty wzrokiem po gowach kolegw, czerniejcych si w otworach okienek. Wilczek zacz pisa, a w kantorze zaszemray rozmowy, leciay dowcipy z okienka do okienka, czasem wybuch miechu, ktry milkn, ilekro trzasny drzwi frontowe, zadzwoni telefon albo brzczay szklanki, bo pito herbat, gotujc si w rogu kantoru nad gazem. - Sztil, panowie, stary przyjecha! - rozleg si ostrzegajcy gos. Umilkli natychmiast wszyscy, spogldajc naGrosglika, ktry wysiad z powozu i sta przed kantorem rozmawiajc z jakim ydkiem. - Kugelman, pro dzisiaj o urlop, stary w dobrym humorze, mieje si - szepn Stach do ssiedniego przedziau. - Mwiem wczoraj, powiedzia, e po bilansie. - Panie Szteiman, niech pan przypomni dzisiaj o gratyfikacji. - eby on zdechn jak ten czarny psa! - zakl kto za krat. Zaczli si mia dyskretnie z tego "czarnypsa", ale umilkli natychmiast, bo Grosglik wszed. Ze wszystkich okienek wychyliy si kaniajce z pokor gowy i wielka cisza, przerywana tylko syczeniem wody na gazie,zapanowaa w kantorze. Wony odebra kapelusz i z namaszczeniem cign palto z bankiera, ktry zatar rce i gadzc palcem kruczoczarne bokobrody odezwa si: - Wiecie, panowie, straszny wypadek si zrobi. - Bro Boe, nie panu prezesowi? - ozwa si jaki gos lkliwy. - Co si stao?! - zawoali wszyscy udajc zaniepokojenie. - Co si stao? Stao si wielkie nieszczcie, bardzo wielkie nieszczcie - powtrzy paczliwym gosem. - Stracilimy co na giedzie? - zapyta ciszej prokurent firmy wychodzc zza przepierzenia. - Spali si kto niezaasekurowany? - Umar kto panu prezesowi? - Ukradli moe te liczne rysaki amerykaskie? - Nie mw pan gupich rzeczy, panie Palman - rzek z powag. - Ale co si stao, panie prezesie? bo mnie si ju sabo robi - baga Szteiman. - No, zlecia... - Kto zlecia? Skd? Gdzie? Kiedy? - leciay strwoone zapytania. - No, zlecia z pierwszego pitra klucz i wybi sobie zbw... Ha, ha, ha! - mia si serdecznie. - Co za witz, jaki witz! - woali, zanoszc si od miechu, chocia syszeli ten gupi dowcip po dziesi razy na sezon. - Bazen! - mrukn Stach Wilczek - Moe sobie pozwoli, sta go i na to! - odpowiedzia szeptem Blumenfeld. Grosglik poszed do swojego gabinetu, pooonego za kantorem od podwrza. Pokj umeblowany by z wielkim przepychem. Czerwone obicie cian ze zotymi lamperiami harmonizowao z mahoniowymi meblami suto ozdobionymi brzami. Wielkie weneckie okno, przysonite cikimi draperiami, wychodzio na dugie podgrze, otoczone olbrzymimi oficynami i zamknite czteropitrowym gmachem fabrycznym. Grosglik patrzy chwil na transmisje przerzucone z -jednej strony podwrza na drug i biegnce nieustannie i na dug linikobiet i mczyzn toczcych si do jednych z drzwi z wielkimi toboami wenianych chustek na plecach. Byli to tkacze, ktrzy brali przdz z fabryki i tkali chustki v siebie, na rcznych warsztatach. Potem otworzy wielk kas wmurowan w cian, przejrza jej zawarto, wydoby pliki papierw na biurko pod okno, ktre przysoni tawym ekranem, usiad i zadzwoni. Natychmiast zjawi si prokurent firmy z tek pen papierw. - C sycha, panie Szteiman? - Prawie nic. Pali si w nocy A. Weber. - Znane. C wicej? - zapytywa przegldajc kolejno i bardzo uwanie papiery. - Przepraszam pana prezesa, ale ju nie wiem nic wicej - tumaczy si pokornie. - Mao pan wiesz - mrukn bankier odsuwajc: papiery i naciskajc guzik elektryczny dwa razy. Zjawi si drugi urzdnik, gwny inkasent. - C nowego, panie Szulc? - Zabili dwch robotnikw na Bautach; jeden mia przecity cay brzuch. - Co mi to szkodzi, tego towaru nigdy nie braknie. Co wicej? - Mwili rano, e Pinkus Meyersohn chwia si zaczyna. - Jemu si chce pooy na dwadziecia pi procent. Przynie pan jego conto. Szulcspiesznie przynis. Bankier przejrza uwanie i szepn ze miechem: - Niech si kadzie zdrw, nam to nie zaszkodzi. Ja od p roku czuem, e on si mczy e on ma ochot usi. - Prawda, sam syszaem, jak pan prezes mwi do Szteimana. - Ja mam nos, ja zawsze mwi, e lepiej si raz dobrze wyczesa ni dwadziecia razy podrapa. Ha, ha, ha! - rozemia si wesoo, tak mu si podoba wasny koncept. - C wicej? - Nic, mnie si tylko zdaje, e pan prezes troch le wyglda dzisiaj. - Pan jeste taki gupi, e ja panu musz zmniejszy pensj! - zawoa zirytowany i zaraz po wyjciu Szulca oglda twarz bardzo szczegowo w lustrze, obszczypywa delikatnie pulchne policzki i dugo przyglda si jzykowi. - Niewyrany, musz si poradzi doktora -myla dzwonic trzy razy. Wszed Blumenfeld z paczk korespondencjii rachunkw. - Co sycha w szerokim wiecie, panie Blumenfeid? - Wiktor Hugo umar wczoraj - rzek niemiao muzyk i zacz odczytywa gono jakie sprawozdanie. - Duo zostawi? - zapyta bankier w przerwie, ogldajc sobie paznokcie. - Sze milionw frankw. - adny grosz. W czym? - W trzyprocentowej rencie francuskiej i wSue-zach. - Doskonay papier. W czym robi? - W literaturze, bo... - Co? W literaturze?... - zapyta zdziwiony, podnoszc oczy na niego i gadzc faworyty. - Tak, bo to by wielki poeta, wielki pisarz. - Niemiec? - Francuz. - Prawda, ja zapomniaem, przecie to jego ta powie Ogniem i mieczem. Mnie Mery adne kawaki z niej czytaa. Blumenfeld nie przeczy, przeczyta listy, wynotowa odpowiedzi, pozbiera papiery i chcia odchodzi, ale bankier zatrzyma go skinieniem. - Pan podobno gra na fortepianie, panie Blumenfeld? - Skoczyem konserwatorium w Lipsku i klas fortepianow u Leszetyckiego w Wiedniu. - Bardzo mi przyjemnie. Ja bardzo lubi muzyk, a szczeglniej te liczne kawaki, jakie piewaa Patti w Paryu. Dobrze pamitam, o... -i zacz nuci dyskretnie jak uliczn arietk operetkow. - Ja mamdobre ucho, nieprawda? - Istotnie zadziwiajce - odpowiedzia Blumenfeld przypatrujc si olbrzymim, sinawym uszom bankiera. - Mnie przysza myl, eby pan dawa lekcje mojej Mery. Ona dobrze gra i to nie bd lekcje, bo pan usidzie sobie przy niejibdzie tylko patrze, eby si nie omylia. Co pan bierzesz za godzin? - Daj teraz lekcje u Mullerw, paci mi trzy ruble. - Trzy ruble! Ale pan chodzisz na koniec miasta, siedzisz pan w chaupie, no, i rozmawiasz pan z Mullerem, a to cham; co to za przyjemno mie do czynienia z takimi ludmi. A u mnie pan bdziesz siedzia w paacu. - I tam w paacu take - szepn od niechcenia Blumenfeld. - Mniejsza z tym, zgodzimy si, bo jak Bg Kubie, tak Kuba Bg - zakoczy. - Kiedy mam przyj? - Przyjd pan dzisiaj po poudniu. - Dobrze, panie prezesie. - Popro pan do mnie Szteimana. - Dobrze, panie prezesie. Szteiman przyszed zaraz i z niepokojem czeka rozkazw. Grosglik wsadzi rce w kieszenie, spacerowa po pokoju, gadzi dugo bokobrody i dopiero w kocu rzek uroczycie: - Ja chciaem panu powiedzie, e mnie denerwuje ten cigy brzk szklanek w kantorze i to cige syczenie gazu. - Panie prezesie, przychodzimy tak wczenie, e wszyscy niadania jadaj w kantorze. - Na gazie gotuj herbat. Kto gaz paci? Ja pac. Ja pac gaz na to, ebycie, panowie, mogli cay dzie pi herbat! Gdzie tu jest sens! Od dzisiaj bdziecie, panowie, pacili. - I pan prezes pija przecie... - Pijam, nawet zaraz si napij. Antoni, daj mi herbaty -zawoa gono do przedpokoju, z ktrego byo wyjcie do bramy. - Mam myl. Pijecie herbat, pijcie ipacie za gaz, na tyle ludzi to niedrogo wyjdzie, a mnie dawajcie herbat w procencie, bo przecie urzdzenia gazowe s moje, w moim kantorze i pijacie w godzinach zajcia. - Dobrze, powiem kolegom. - Ja to robi dla panw dobra, no bo teraz to oni si wstydz pi herbat, ich gryzie sumienie, e to na moim gazie, a jak kady zapaci gaz, to on bdzie miay, on bdziemi mg patrze prosto w oczy. To jest bardzo moralne, panie Szteiman, bardzo. - Miaem jeszcze prob do pana prezesa w imieniu kolegw. - Mw pan, ale prdko, mam mao czasu. - Pan prezes obieca da gratyfikacj przy zamkniciu procza. - A bilans jak stoi? - Robi go w godzinach pozabiurowych, bdzie na czas z pewnoci. - Panie Szteiman - rzek poufale bankier wstajc. - Usid pan troch, pan jeste zmczony. - Dzikuj panu prezesowi, musz zaraz i, bo mam duo roboty. - Robota nie g, ona si nie wytopi. Sid pan, ja panu co powiem. Czy oni bardzo czekaj na gratyfikacj? - Zasuyli na ni uczciwie. - To ja wiem, pan mi tego nie potrzebujesz powiada. - Przepraszam pana prezesa, bardzo przepraszam - szepta uniajc si w pokorze i oniemieleniu. - Pogadamy po przyjacielsku. Co ja mgbym im da? - To ju pan prezes sam zadecyduje. - Wic przypumy, e dabym im tysic rubli, wicej nie mgbym, rok zamkniemy z grub strat, ja to czuj. - Mamy dotychczas zdwojony obrt w porwnaniu do roku zeszego. - Cicho pan bd, ja mwi, e ze strat, to inaczej by nie moe. Wic wemy t okrg cyfr tysic rubli. Ile mamy ludzi w kantorze? - Pitnastu jest nas razem. - Ile w filii? - Piciu. - To razem dwadziecia osb. Co kady moe dosta z tych pienidzy? Jakie trzydzieci do pidziesiciu rubli, bo trzeba odtrci procent na kary. Teraz ja si pana zapytam, co moe komu przyj z takiej marnej sumy? Co ona moe komu pomc? - Przy takich maych pacach jak u nas to ite kilkadziesit rubli bd bardzo wielk pomoc. - Gupi pan jeste i le pan liczysz! - zawoa z gniewem i zacz prdko chodzipo pokoju. - My pienidze rzucimy w boto, panie Szteiman, jak my je rozdamy. Ja panu zaraz powiem, co si z nich zrobi. Pan swoje ulokuje w loterii, bo pan grasz, ja wiem o tym. Perlman kupi sobie nowy garnitur, eby si spodoba weberkom. Blumenfeld kupi sobie rne gupie kawaki muzyczne. Kugelman sprawi onie wiosenny kapelusz. Szulc pjdzie do szansonistek. Wilczek, no, ten jeden nie zmarnuje, on komu poyczy na dobry procent. A reszta! Wszyscy strac co do jednego grosza. I ja mam dawa swoje pienidze na zmarnowanie, ja tego zrobi nie mog jako dobry obiwatel! - zawoa uderzajc si w piersi. Szteiman umiechn si ironicznie. Bankier spostrzeg to, usiad przy biurku i zawoa: - No, zreszt, co to dugo gada, nie chc da i nie dam, a za te pienidze kupi sobie adny garnitur do stoowego pokoju. Panowie bdziecie mieli t przyjemno mwi na miecie: "Pan Grosglik, nasz szef,ma stoowy garnitur za tysic rubli" - to dobrze robi! - zawoa wybuchajc drwicym miechem. Szteiman utkwi w nim blade, jakby wygryzione atramentem oczy o czerwonychobwdkach i dugo patrzy, a si bankier poruszy niespokojnie, przeszed par razygabinet i powiedzia: - No, dam gratyfikacj, dam, niech wiedz,e ja umi oceni prac. Zacz prdko przerzuca w kasie stosy papierw i wycign w kocu paczk pokych weksli i bacznie je przeglda. - Tu jest weksli na tysic piset rubli, prosz pana. - Firmy Wasserman i Spka, to ony akurat warte s cay grosz - mwi Szteiman ogldajc weksle. - Nic nie wiadomo. Pan wiesz, e firma jestw likwidacji, e oni mog jeszcze si podnie i zapac sto za sto. - eby oni chcieli zapaci pi za sto, ale nie zapac ani grosza. - Masz pan weksle, ja panu ycz, eby pan wycisn z nich sto pidziesit za sto,sceduj je zaraz na pana. - Dzikuj panu prezesowi - szepn smutnie i cofn si do wyjcia. - Zabierze pan swoje weksle. - Papieru nie brakuje w kantorze. Zabra jednak weksle i wyszed. Bankier wzi si do roboty i przede wszystkim w ksice trzymanej w kasie przekreli tytu "gratyfikacja" i wpisa u dou cyfr 1500 rs. jako wypacon. Umiecha si po tej operacji dugo i z luboci gadzi faworyty. Wsun si wkrtce do gabinetu bardzo elegancki ydek, wysoki, szczupy, w zotych binoklach na garbatym nosie, z brdk rudaw w ostry klin przycit, z wosami krccymi si jak wena i przedzielonymi przez ca gow; z niespokojnymi, biegajcymi ustawicznie z przedmiotu na przedmiot oczami oliwkowymi; wywinite mocno wargi popkane i sinawe obciera ustawicznie jzykiem i wykrzywia lekcewaco. By to Klein, kuzyn bliski bankiera i powiernik zaufany. Wszed tak cicho, e bankier nie usysza, obieg pokj oczami, rkawiczki rzuci na fotel, kapelusz na krzeso, a sam usiad niedbale na otomanie. - Jak si masz, stary? - mrukn zapalajcpapierosa. - Ja si mam dobrze, ale ty mnie, Bronek, przestraszye, kto tak wchodzi po cichu! - Nic ci nie zaszkodzi! - Co sycha? - Duo sycha, bardzo wiele sycha. Fiszbin ju dzisiaj skoczy. - Niech mu bdzie na zdrowie! Co to by Fiszbin! To by muzykant, co gra na dziesiciu instrumentach - gow, okciami,kolanami, rkami i nogami! Co to za interes?jeden da dziesitk zarobi, a drugi wyrzuci go za drzwi! - Mwi, e w tym tygodniu potrzebuje si spali Goldberg - szepn cicho. - Takie nieszczcie nie zaszkodzi i najbogatszemu. - C sycha z Motlem? - Ty o nim nie wspominaj, to ajdak, to , bo AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AA!P c"u c#v#c$* c%X80zodziej, plajciarz, chce paci trzydzieci procent! - I on potrzebuje y! - Ty gupi jeste, Bronek, ty si nie miej, kiedy ja trac ze trzy tysice rubli. - Akurat mu tyle potrzeba, eby si oeni, ha, ha, ha! Zacz si mia i spacerujc po gabinecie rzuca ciekawe spojrzenia do wntrza otwartej kasy. Grosglik podchwyci te spojrzenia, kas zamkn i zawoa ironicznie: - Bronek, ty si patrzysz na kas, jakby ona bya twoja narzeczona! Ja ci daj sowo, e ty si z ni nie oenisz, ty j nawet nie pocaujesz, ha, ha, ha! Rozemia si serdecznie z miny Kleina, ktry usiad obok niego i zacz mu po cichu co opowiada. Grosglik dugo sucha i w kocu rzek: - Wiedziaem ju o tym. Musz si z Weltemrozmwi. Panie Blumenfeld, prosz zatelefonowa do pana Moryca Welt, e ja go prosz do siebie, e jest bardzo wany interes! - zawoa przez drzwi do kantoru. - Bronek, o tym sza! My zjemy Borowieckiego, nim si ugotuje! - Ja ci mwi, e wy go nie zjecie, on ma za sob... Nie dokoczy, bo wszed do gabinetu jeden z urzdnikw. By tak pomieszany i zestraszony, e bankier zerwa si z krzesa. - Panie prezesie, panie prezesie, ten ajdak, co on zrobi, ten gagan Tuszyski,ten! - Co zrobi? Mw pan ciszej, tutaj nie bnica - On wczoraj zainkasowa czterysta rubli i uciek. Byem w jego mieszkaniu, nie ma nic, zabra rzeczy i w nocy pojecha! Pojecha do Ameryki. - Aresztowa go, okuw kajdany, wsadzi do kryminau, wysa na Sybir! - krzycza bankier groc piciami. - Ja to chciaem zrobi, chciaem ju depeszowa, chciaem da zna policji, ale e to wszystko bdzie kosztowa, to potrzebowaem upowanienia od pana prezesa. - Niech kosztuje, niech ja strac cay majtek, a tego zodzieja zapa, niech on zgnije w kryminale za mc j e czterysta rubli! - To moe zaraz pan prezes kae otworzy conto na t spraw. - Co to bdzie kosztowa? - zapyta ju spokojniej. - Ja nie wiem, ale zawsze kilkadziesit rublikosztowa musi! - Co, co? Ja mam jeszcze dokada do tegozodzieja. A niech on zdechnie! Kto go wysa za inkasem? - zapyta po chwili. - Ja, ale pan prezes upowani mnie do tego - tumaczy si niemiao. - Pan go wysae - to pan odpowiadasz. Janic sucha nie chc. Moje czterysta rubli nie mog przepa, pan odpowiadasz. - Panie prezesie, ja jestem biedny czowiek, ja nie jestem nic winien, ja pracuj uczciwie u pana prezesa ju dwadziecia lat, ja mam omioro dzieci! Panprezes mnie upowani do wysyania tego gagana po pienidze -jcza i bagalnymi spojrzeniami wczy si u ng bankiera. - Pan odpowiadasz za kas, pan powiniene zna ludzi, ja raz jeszcze mwi: pienidze musz by. Moesz pan sobie i! - zawoagronie, odwrci si do niego plecami i dopija herbat. Urzdnik posta chwil, wpatrzony osupiaymi oczyma w szerokie plecy bankiera i w smug dymu, jaki si wznosi z cygara, lecego na kancie biurka, westchn ciko i wyszed. - On myli, e ja taki gupi, podzieli si z Tuszyskim, stare kaway. - Pan Welt! - zameldowa wony. - Pro, pro! Bronek, id za tym bawanem i powiedz, e jeeli pienidze nie znajd sizaraz, to ja go wsadz do kryminau. PanieWelt, prosz do mnie! - zawoa ujrzawszyMory ca, rozmawiajcego z Wilczkiem w kantorze. Moryc przywita si, przejrza twarz bankiera i rzuci krtko: - Prezes telefonowa po mnie, a ja rwniesi tutaj wybieraem. - Interes, co? to zaatwimy go prdko, bo ja mam z panem pogada w pewnej bardzo delikatnej sprawie. - Interes taki: Adler et Comp. potrzebuje wielkiej partii weny, zwrcili si do mnie oto. Ja wen mam, ale potrzebuj na ni pienidzy. - Dam panu pienidzy, zrobimy do spki, dobrze? - Ano jak zwykle, zarobimy na tym pitnacie procent. - Ile panu potrzeba? - Trzydzieci tysicy marek, na Lipsk. - Dobrze, wyl panu telegraficznie. Kiedy pan pojedzie? - Dzisiaj w nocy, za tydzie bd z powrotem. - Interes zaatwiony! - zawoa wesoo bankier, odsun si nieco od biurka, zapali cygaro i dugo przypatrywa si Weltowi, ktry gryz gak laski, poprawia binokle i rwnie patrzy badawczo. - Jake bawena posza? - zapyta pierwszy Grosglik. - Sprzedalimy poow. - Wiem, wiem, zarobilicie podobno siedmdzie-sit pi procent, a c z reszt? - Reszt sami przerobimy. - Fabryka ronie? - Za miesic bdzie pod dachem, za trzy umontu-j maszyny, a w padzierniku puszczamy w ruch. - Lubi taki popiech, to po dzku, licznie!- doda ciszej i umiecha si dyskretnie. - Borowiecki to mdry czowiek, ale... Zawaha si, umiechn ironicznie i zakrytwarz kbem dymu. - Ale?... - podchwyci Moryc ciekawie. - Ale on lubi za bardzo romanse z matkami, to nie wypada na fabrykanta. - To mu nic nie przeszkadza, a przy tym oeni si niedugo, bo ma ju narzeczon. - Narzeczona to nie weksel, to zwyczajny rewers, ktry mona nie zapaci w terminie, za to nie ogosz bankructwa. Ja bardzo lubi Borowieckiego, ja go tak lubi,e gdyby on by nasz, to ja dabym mu moj Mery, ale... - Ale... - podchwyci znowu Moryc, bo bankier zrobi dug przerw. - Ale ja mu musz zrobi przykro, co mnie jest tak nieprzyjemne, tak bardzo nieprzyjemne, e musz pana prosi, aby mnie przed nim wytumaczy. - C takiego? - zapyta Welt niespokojnie. - Ja mu musiaem cofn kredyt - szepn bankier z bolesn min i udawa szczerze zmartwionego, mlaska ustami, gryz cygaro, wzdycha, a obserwowa Moryca, ktry na prno usiowa wsadzi binokle i zapanowa nad sob. Wiadomo ta zrobia na nim piorunujce wraenie, uspokoi si jednak szybko, pogadzi brod i sucho zawoa: - Znajdziemy kredyt gdzie indziej. - Ja wiem, e znajdziecie, i dlatego mnie jest bardzo przykro, e z wami nie bd mg robi interesw. - Dlaczego? - zapyta prosto Moryc, bo twarz bankiera i jego sowa nie domwionezaniepokoiy go silnie. - Nie mog, tak mam kapitay poangaowane, e nie mog, a przy tym ja si musz liczy ze wszystkim... ja nie mog si naraa... na straty... na przykroci... - tumaczy si niejasno, urywa, krci, a chcia, aby Moryc pierwszy zapyta go otwarcie. Ale Moryc milcza, przeczuwa, e w tym cofniciu kredytu musi by jaki nacisk uboczny na Grosglika, pyta si nie chcia, aby mu nie da pozna, jak bardzo go to obchodzi. Grosglik zacz spacerowa po gabinecie i mwi nieco przyciszonym, przyjacielskim gosem: - Bo tak mwic pomidzy nami, po przyjacielsku, panie Maurycy, po co panu spki z Borowieckim? Czy pan nie moesz sam otworzy fabryki? - Nie mam pienidzy! - rzuci krtko i sucha uwanie. - To nie przyczyna, bo pienidze maj ludzie, a pan masz wielkie zaufanie i wielkiezdolnoci. Dlaczego ja z panem robi interesy? Dlaczego na jedno sowo daj panu teraz trzydzieci tysicy marek? bo japana znam dobrze i wiem, e na tej ufnocizarobi z dziesi procent. - Siedm i p! - poprawi Moryc skwapliwie.- Mwi tylko dla przykadu. Kady z panemzechce robi interes i pan moesz prdko stan na mur, wic po co panu ryzykowa z Borowieckim? On jest mdry, bardzo mdry kolorysta, ale on nie jest macher. Poco on gada po odzi, e trzeba uszlachetniipodnie produkcj dzk! To jest bardzo niemdre gadanie! Co to jest uszlachetni produkcj? Co to jest "czas skoczy z tandet dzk!" - to jego wasne sowa, bardzo gupie sowa! - zawoa mocniej zezoci. - eby on myla, jak taniej produkowa, gdzie nowe rynki otworzy dlazbytu, jak podnie stop procentow, to byoby mdre, ale jemu si chce reformowa przemys dzki! On go nie zreformuje, a moe atwo kark skrci. eby to nie szkodzio nikomu, nikt by i sowa nie powiedzia. Chcesz ryzykowa -ryzykuj! Wazisz na dach - zam sobie zb.Po co jemu fabryka! Knoll chcia mu da dwadziecia tysicy, a to liczny grosz, ja tyle moe nie zarabiam.Nie chcia, jemu si chce fabryki, jemu sichce "uszlachetnia produkcj", jemu si chce psu interesy Szai, Zukerowi, Knollowi, caej bawenie dzkiej. A wiesz pan dlaczego? eby Polacy mogli powiedzie:"Wy robicie tandet, szachrujecie, wyzyskujecie robotnikw, a Borowiecki, a my prowadzimy interes porzdnie, uczciwie, solidnie!" - Prezes daleko widzi! - szepn Moryc ironicznie. - Pan si nie miej, ale ja bardzo daleko widz. Jak Kurowski zakada fabryk, przeczuem, co z tego bdzie, i mwiem Glancmanowi: "Za tak sam, za zaraz, bo on ci zje" -nie sucha mnie i dzisiaj co? Straci wszystko i jest w kantorze Szai, bo Kurowski bierze tylko swoich i tak stan, e z nim nie moe by konkurencji, a za rok, ile zechce bra, tylebdzie bra za swoje farby. Ale to nie o to idzie, idzie o to, e jak si jednemu Polakowi uda, to zaraz ca kup przychodz inni. Pan mylisz, e Trawiski nie robi konkurencji Blachmanowi i Kesslerowi, co? On im psuje interesy. Sam nie zarabia nic, dokada co rok, ale psuje wszystkim, bo znia cen za towar i podnosi pac majstrw i robotnikw! On si bawi w filantropi, za ktr inni drogo pac; wczoraj u Kessierw caa przdzalnia stana. Dlaczego? Dlatego, e majstrowie i robotnicy powiedzieli, e robidotd nie bd, dopki im nie zapac tak, jak w fabryce Trawiskiego pac! adne pooenie dla fabryki, ktra jest tak skrpowana terminowymi obstalunkami, e na wszystko zgodzi si musiaa! Jak Kessier bdzie mia w tym roku o dziesi procent mniej, to musi podzikowa za to Trawiskiemu! Tfy, to jest ju nie tylko wistwo, ale to jest sto razy gupie! A teraz powstaje Borowiecki i take obiecuje "uszlachetni produkcj", ha, ha, ha! mnie si bardzo chce mia. Jak Borowieckiemu pjdzie, to za dwa lata zaoy znowu jaki Sosnowski interes do "uszlachetnienia", za cztery lata bdzie ich omiu uszlachetniao i psuo ceny, a za dziesi to caa d bdzie ich! Moryc zacz si mia z przeraenia bankiera. - To nie jest miech, moje przypuszczenia to nie jest ten wiatr, ja ichznam dobrze, ja wiem, e z nimi nie wytrzymamy konkurencji, bo oni bd mieli za sob cay kraj. Dlatego trzeba Borowieckiego zje, trzeba wszystkim zrozumie to pooenie i i rka w rk, solidarnie! - A Niemcy? - zapyta krtko Moryc poprawiajc binokli. - Z tym si nie ma co liczy, ich i tak prdzej czy pniej diabli std wezm, ale my zostajemy! o nas tu idzie! Pan mnie rozumie, panie Moryc? - Rozumiem, ale jeli mj kapita da mi wicej procentw u Borowieckiego, to ja id z nim - szepn cicho, gryzc lask. - To jest po kupiecku powiedziane, ale ja panu z gry rcz, e ten kapita nie da nici e pan moe straci wszystko. - Zobaczymy! - Ja panu dobrze ycz, powiedziaem to, co myl, co myli caa nasza d. Pan sam powiedz, po co im fabryki! Nie mog oni siedzie na wsi, trzyma wycigowe konie, jedzi za granic, polowa, romansowa z cudzymi onami, robi polityk i wielki szyk po wiecie! Im si zachciao fabryk i "uszlachetniania produkcji", im si zdaje, e to angielski ko, co jemu mona da prost chamsk koby za on, a ona zaraz urodzi samegolorda! - woa z politowaniem i zgroz. - eby oni mogli siedzie na wsi i bawi si,to by z pewnoci nie byo w odzi ani jednego Polaka. - Niech przychodz! jest tyle miejsc... strw, wonych, stangretw, oni takie rzeczy dobrze robi, oni s do tego specjalici, ale po co im si bra do nie swoich rzeczy, dlaczego oni nam maj psuinteresy? - Do widzenia, dzikuj prezesowi za zwrcenie uwagi. - Ja myl, panie Maurycy, bo te wszystkienasze to bido, parchy, oni tylko patrz, eby dzisiaj zrobi geszeft, a w sobot zje dobr kolacj i wyspa si pod pierzyn! Co pan zrobisz? - Zobacz. Wic Borowiecki nie ma ani grosza kredytu u pana? - Ja nie mogem straci wszystkich naszych fabrykantw dla niego! - Zmowa! - szepn bezwiednie Moryc. - Jaka zmowa? co pan gadasz, to tylko obrona! eby to by kto inny, nie Borowiecki, to by si jego przydeptao nieznacznie i zdechby prdko, ale pan wiesz, jak on podpar Bucholca, pan wiesz,co to jest za kolorysta! no i to pan wiesz, e w niego wierz, e on ma stosunki, e on jest znany na rynkach. - To wszystko prawda, ale jemu moe pj! - zakoczy Moryc i wyszed. W kantorze poszed za przepierzenie do Stacha. - Panie Wilczek, stary Grunspan chce z panem pomwi choby zaraz. - Mgbym panu powiedzie, o czym chce mwi ze mn. Moe mu pan powiedzie, emnie si nie spieszy ze sprzedaniem placu, bo zakadam gospodarstwo. - Jak pan chce! - rzuci mu Moryc wychodzc. - Zmowa! - myla idc Piotrkowsk. By tak zamylony, e nie spostrzeg Zygmunta Grunspana, ktry kiwa na niego z powozu iprzyzywa do siebie. - Moryc, czy ty ju nie poznajesz znajomych! - zawoa Zygmunt przystpujc do niego. - Jak si masz i do widzenia, bo czasu nie mam. - Chciaem ci tylko powiedzie, eby przyszed w niedziel, bo Mela przyjeda. - Czy ona jeszcze siedzi we Florencji? - Z R, to dwie wariatki. Rzie si nie chciao pisa do Szai, to ona cay list telegrafowaa, cay list, ze dwiecie wierszy! - Musz si tam dobrze bawi? - Ra si nudzi, a w Meli zakocha si jaki woski ksi i ma za ni przyjecha do odzi. - Po co? - Chce si z ni eni. Tak pisaa Ra. - Gupstwo. - Autentyczny ksi! - wykrzykn Zygmuntrozpinajc mundur. - Tak firm moesz sobie kupi w kadym hotelu woskim. Rozstali si, Morycowi spieszyo si bardzo. Szed do fabryki, jak to robi codziennie, bo lubi patrzy, jak mu w oczach wzrastay mury, ale dzisiaj szed wolno, sowa Grosglika obciyy go, rozmyla nad nimi, pomimo e horoskopy bankiera wyday mu si przesadzonymi, niemoebnymi prawie do urzeczywistnienia. Spoglda na miasto, na dugie sznury domw, na setki kominw, co niby pnie sosen czerwieniy si W rozsonecznionym upalnym powietrzu i wielkimi supami dymw biy w gr, wsuchiwa si w gwar miasta, w przyguszony a nieustanny szum fabryk pracujcych, w turkot cikich platform penych towarw, krzyujcych si we wszystkich kierunkach.Rzuca badawcze spojrzenia na szyldy sklepw niezliczonych, na tablice domw, natysice nazwisk powypisywanych na balkonach cianach i oknach domw. "Motel Lipa, Chaskiel Cokolwiek, Ita Aronsohn, Jzef Reinberg" itd., itd., same nazwiska ydowskie, poprzetykane gdzieniegdzie nazwiskami niemieckimi. - Sami nasi! - szepn jakby z pewn ulg i lekcewacy umiech przewija mu si po ustach i bi Z oczw, gdy spostrzeg polskie nazwisko na szyldziku jakiego szewca lub lusarza. - Grosglik ma bzika! - myla ogarniajc spojrzeniem to morze domw, sklepw i fabryk ydowskich. - On ma adny kawaek choroby -doda wesoo prawie i ju nie myla o jego obawach spolszczenia odzi, bo czu w tej chwili, patrzc na ydowsk potg miasta, e jej nic i nikt zama nie potrafi. - A szczeglniej Polacy! - myla oddajc ukon Kozowskiemu, ktry w jasnych jedwabiach, w tych lakierkach i z gak laski przy lnicym cylindrze, ktryspycha na ty gowy, spacerowa po drugiej stronie ulicy i zaglda w oczy przechodzcym kobietom. Nie, ju nie myla o obawach bankiera, aleta zmowa na Borowieckiego skopotaa go mocno. By zaangaowany w tym interesie, tylko z tej strony go obchodzia ich fabryka, bo czy Karol straci, nic go to nie obchodzio, ale sam nie lubi nawet ryzykowa, a terazczu, e jeli si zmwili na niego, to go ogryz do ostatniej kosteczki. - To jest kein geszeft! - myla i teraz dopiero zobaczy jasno przyczyny najrozmaitszych przeszkd, jakie ich spotykay. Zrozumia, dlaczego przedsibiorca, ktry mia im prowadzi roboty mularskie - cofn si. Oni mu zabronili robi! Kwestionowano im plany i zwlekano z ich zatwierdzeniem. Ich robota! Komisja budowlana przerywaa im robot i zmusia do zgrubienia cian. Ich denuncjacje! Niemieckie nadreskie firmy odmwiy im kredytu na maszyny. To rwnie oni zrobili! A te wieci faszywe, ze, gupie, jakie kryy o Borowieckim po odzi, a ktre bo AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AA&Pz 'c( c)c*+ c+9'le musiay oddziaywa na ich przyszy kredyt. Kt je rozpuszcza? Ludzie Grosglika, Szai i Zukera. - To jest sto razy kein geszeft! Oni go zjedz! - myla coraz pospniej, ale wchodzc w ulic, na ktrej bya ich fabryka, zaczyna ju pracowa nad sposobami wycofania si z tego interesu. Szuka przyzwoitych pozorw, bo zrywa zupenie z Borowieckim nie chcia. Rozdzia III [XIX] Budynki po fabryce Meisnera, ktre Borowiecki kupi i przerabia dla swojej fabryki, stay z boku Konstantynowskiej, na jednej z maych uliczek; bya to dzielnica maych fabryczek i samodzielnychwarsztatw, teraz ju obumara - zabita przez wielki przemys. Uliczki byy krzywe, obstawione parterowymi domami o wielkich facjatach, nie brukowane, ndzne i brudne. Domy powykrzywiay si ze staroci i powoli zapaday w grzsk ziemi, jakby przygniatane wielkoci gmachw fabryki Mullera i olbrzymimi kominami innych fabryk, ktre gstym, kamiennym lasem chwiay si dookoa. Resztki trotuarw cigny si obok obszarpanych domw, zaglday w niektrych gbiej zapadnitych do okien i tworzyy szereg dow i wybojw, zasypanych mieciami. Na rodku ulicy leay miejscami wielkie kaue nigdy nie wysychajcego bota, nad ktrymi snuy si gromady dzieci, podobnych przez wyndznienie i brud do wielkich stong wylgych w tych ruderach;gdzie za nie byo bota, tam leaa gruba warstwa wglowego miau, ktry rozbijanykoami wozw, podnosi si i czarnym tumanem wisia nad uliczkami, oblepia domostwa i ar ndzn zielono drzew anemicznych, pokrzywionych, ktre poskrcane i narose guzami gazie wychylay zza parkanw lub cigny si przed domkami szeregiem poamanych szkieletw. Monotonny, suchy stukot warsztatw tkackich, trzscych si szarymi szkieletami za przepalonymi szybami okien, przepenia powietrze i czy si z potnym szumem fabryki Mullera. Moryc Welt przeszed szybko umierajc dzielnic, bo go przejmowaa wstrtem ndza rozpadajcych si domw i denerwowa go ten suchotniczy stukot warsztatw i to ycie ttnice tak sabo, jakby ostatkami si. Lubi gwar potnych maszyn; huk potwornych organizmw fabrycznych przenika go sodkim uczuciem siy i zdrowia, a sam widok wielkich fabryk usposabia wesoo. Umiechn si bezwiednie do gmachw Mullera huczcych robot, spojrza yczliwie na przdzalni Trawiskiego stojc obok i dugo lizga si oczami po czerwonych, cichych pawilonach fabryki starego Bauma, stojcej naprzeciwko, ktrej okna, zasnute kurzem i pajczyn, patrzyy tak martwo jak umierajce oczy. Za Trawiskim, przedzielony tylko kilkoma pustymi placami, budowa Borowiecki, a raczej przebudowywa star meisnerowskfabryk, ktr kupi za bezcen, bo kilkanacie lat staa bezczynn. Cay front obstawiony by rusztowaniami, bo nadbudowywano pitro, rusztowania zakrelay rwnie wielki czworobok dziedzica, a spoza nich czerwieniy si wznoszone pawilony i migotay sylwetki robotnikw. - Dzie dobry, panie Dawidzie - zawoa Moryc spostrzegszy Halperna, ktry z parasolem pod pach, z zadart do gry gow sta na rodku podwrza i przypatrywa si robocie. - Dzie dobry! adny kawaek fabryki nam przybdzie! A jak si to prdko robi, to a przyjemno patrze. Ja jestem chory, mnie doktr powiedzia: - Panie Halpern, pan si lecz, pan nic nie rb." To ja si lecz, ja nic nie robi, tylkosobie chodz po odzi i patrz, jak ona mi ronie, to jest najlepsze lekarstwo na mojchorob. - Jest Borowiecki? - W przdzalni widziaem go przed chwil. Moryc wszed do niskiego budynku o powyginanych w dugie pryzmy dachach oszklonych, przeznaczonego na przdzalni.Bardzo widne sale byy literalnie zapchane czciami maszyn, ceg do podmurwki fundamentw, zwojami papy do krycia dachw, ludmi i haasem montowanych maszyn, ktrych dugie szkielety, podobne do szkieletw przedpotopowych jaszczurw, cigny si w poprzek sal, pokryte kurzem; zapach wieego wapna i ostry, gryzcy zapach asfaltu gotowanego iwylewanego w jednej z sal przesyca powietrze. - Moryc, przylij mi Jasklskiego! - krzykn Maks Baum. W niebieskiej bluzie, z fajk w zbach, zasmolony, sta wpord robotnikw ustawiajcych maszyny i robi razem z nimi. Jasklski, ktrego od pocztku budowy przyj Borowiecki do rozmaitych zaj, nadbieg z popiechem. - Hej; szlachcic, przysa czterech tgich ludzi do windy, a prdko! - krzykn Baum idalej skada z monterami maszyn, ktra miaa by podniesiona przez wind i ustawiona na podmurowaniu, i gdy mu co Moryc krzycza ze rodka sali, nie mogc si bliej dosta, odkrzykn mu krtko: - Nie zawracaj mi gowy, powiesz w niedziel. Karol jest w podwrzu! Karol by w podwrzu przy olbrzymich doach, w ktre zsypywano wapno zwoonei lasowano zaraz; tumany biaego wapiennego kurzu przysaniay biae sylwetki robotnikw i kontury wozw i ludzi. Borowiecki by prawie biay od pyu, zjawi si na chwil, przywita z Morycem i szepn mu do ucha: - Wiesz, nie przysali farbiarek, wykrcajsi brakiem gotowych. - Nie chc da na kredyt, c teraz zrobimy? - Pisaem ju do Anglii, bdzie troch pniej, troch droej, ale bdzie! Psiakrew, te Szwaby! - zakl ze zoci. Moryc Welt nic si nie odezwa, przygldamu si uwanie, patrzy rwnie uwanie na ca fabryk, na robotnikw, na cz maszyn stojcych pod grubymi oponami na dziedzicu, pokrci si po wszystkich ktach, zajrza raz jeszcze do Maksa, do skadu cementu, gdzie Jasklski rezydowa, przypatrywa si wszystkiemu ze zdwojon uwag i coraz mniej mu si podobao. - To ciasto, a nie wapno - powiedzia przypatrujc si murowaniu. - Niech sobie inni muruj na piasek, ja nie chc, eby mi si na eb wszystko zwalio - odpowiedzia Borowiecki. - Wczoraj obliczaem, e te sklepienia Montera bd nas kosztoway o dwa tysice rubli wicej ni zwyczajne. - Ale warte s co do wytrzymaoci o cztery tysice wicej. W razie wypadku ogie ich nie przepali. - Dlatego tylko je zaprowadzasz? - zapyta Moryc cicho, wsadzajc binokle. - I dlatego, e jeli si spali, to przynajmniej jedno pitro, a nie wszystko. - Pi... czasem to nie jest takie... straszne. Karol mu nic nie odpowiedzia, bo odszed spiesznie, a Moryc pochodzi jeszcze po fabryce i z irytacj spostrzega wszdzie, e buduje si porzdnie, e buduje si bardzo drogo. Przeglda w kantorze list pac robotnikw i zwrci uwag prowadzcemu roboty na niesychan, wedug niego, wysoko pac, przyczepia si do wielu rzeczy i wszystko znajdowa za dobrym i za drogim. - Wiem, co robi - odpowiedzia mu Karol na uwagi. - To bdzie paac, nie fabryka, dla nas zreszt taki komfort za drogi! - To nie jest komfort, to jest trwao, ktra taniej kosztuje ni tandeta. Zobacz u Blohmanw, postawili tanio i corocznie musz poprawia, bo chce im si wszystko zwali; nie cierpi ydowszczyzny w niczym, wiesz o tym dobrze. - Zobaczymy, co to da to polnische Wirtschaft - szepn Moryc z ironi. - Przekonasz si, a tymczasem bd zdrw,Moryc, nie wyspae si i nudzisz. - Trzeba si zabezpieczy! - pomyla Welt wychodzc z fabryki. Karol poszed na rusztowania oglda robot, biega na boczny plac, gdzie skadano ceg, uwija si wrd kup ziemi, pomidzy doami z wapnem, pomidzy stertami cegy, drzewa budulcowego, wrd dziesitek wozw wjedajcych i wyjedajcych; wydawa polecenia Jasklskiemu, ktry zadyszany, z wiecznie przestraszon twarz, biega je wypenia, zajrza kilka razy do Maksa i kry ustawicznie po obrbie fabryki, ktra podbudzana jego energi niestrudzon, jego obecnoci cig, rosanadzwyczaj szybko. Nie zwaa na kurz, na soce, ktre zalewao wszystkich coraz mocniejszym arem, na zmczenie nawet, tylko od witu razem z robotnikami by ju na robocie i razem z nimi schodzi o zmroku. Podbudza go jeszcze do tej pracy Maks, ktry z wielk przyjemnoci pracowa przy ustawianiu maszyn z robotnikami i razem z nimi szed wieczorem do knajpy, wypija niezliczone iloci piwa, sypia tylkopar godzin i rzuci w kt wszystkie swojeleniwe przyzwyczajenia. Od przyjazdu ze wsi stosunki pomidzy nimiochody nieco z powodu fabryki, ktra ichabsorbowaa zupenie, i z powodu tego odezwania si Borowieckiego, gdy wyjedali z Kurowa. Maks nie mg tego zapomnie, tym bardziej e o Ance myla coraz czciej i e coraz wicej irytowa go Borowiecki cigymi wizytami u Mullerw. Widzia w tym podwjn gr, ktra jego prost natur oburzaa do gbi. Oddalali si od siebie coraz bardziej, moc coraz silniej ujawniajcych si wewntrznych przeciwiestw, cech rasowych i intelektualnych; Karol myla chwilami o tym i umiecha si z rezygnacj troch sztuczn; Maks za odczuwa gboko, zwala win na niego i oburza si bardzo szczerze. Dwunasta ju dochodzia, gdy Borowiecki opuci fabryk i poszed przez dugi ogrd, cigncy si z tyu, do drugiej ulicy,gdzie sta wielki parterowy dom, rwnie przebudowany do gruntu z wielkim popiechem, bo za kilka tygodni miaa si sprowadzi Anka z panem Adamem. Mieszka tymczasowo na facjatce, w jednym pokoju, eby by bliej fabryki, przebra si ju, gdy fabryki zaczy gwizda na poudnie. Przeczyta raz jeszcze list Lucy, ktra naznaczaa mu spotkanie w parku Helenowskim przy grocie, na czwart godzin po poudniu. - Mam ju tego dosy - myla drc list na strzpy. I rzeczywicie mia ju tego dosy; ju musi sprzykrzyy i te schadzki tajemnicze, codziennie gdzie indziej, i wybuchy zazdroci, i nawet jej wielka mio nudzia go, bo bya mu zupenie obojtn i zabieraa wiele czasu tak potrzebnego dla fabryki. Nieraz, wrd pozornego rozszalenia w jejramionach, wrd pocaunkw i uciskw namitnych, w takich momentach, w ktrych widzia, e nie tylko go ubstwia, nie tylko kocha, ale e wprost przepadaa w tej mioci, szuka sposobw zerwania i to go irytowao coraz silniej, e ona nie nastrczaa mu powodw. Stoowa si u Baumw, poniewa byo blisko od fabryki, ale nie poszed teraz przez ogrd i swoje place, tylko wyszed na ulic, na ktrej sta paac Mullerw, a przechodzc obok domku, w ktrym mieszkali, zwolni kroku i wlk oczami po oknach. Nie zawid si, bo jasna twarz Mady bysna w jednym oknie, potem wychylia si w drugim i ona sama ukazaa si w ganku, jaki tworzyo czworoktne wgbienie w domu. - Pan ju na obiad? - zawoaa wesoo, podnoszc na niego swoje porcelanowe niebieskie oczy. - Ju. A pani jeszcze nie po obiedzie? Wycign do niej rk. - Jeszcze. Zaraz panu podam rk, musz j wytrze, bo gotowaam obiad sama - woaa ze miechem, wycierajc rce o dugi niebieski fartuch. - W saloniku jest teraz kuchnia? - zauwayzoliwie. - Bo, bo.... ja sprztaam! - powiedziaa cicho, oblewajc si krwawym rumiecem obawy, e mg zauway jej oczekiwanie na niego przy oknie. - Gdzie si pan tak poczerni? - zawoaa gono, aby odzyska rwnowag. - Ja poczerniony? gdzie? - Pod oczami, o tu! Ja wytr, dobrze - prosia niemiao. - Czekam. Polinia rg chusteczki i bardzo starannie wytara poczernienie. - Jeszcze tutaj musz by poczerniony! - woa, nieco rozbawiony scen, wskazujc na skro. - Nie, sowo daj, e nie! Obejrzaa mu starannie twarz. Pocaowa j w rk, chcia to samo zrobi z drug, ale cofna si gwatowniew ty, przysonia zotymi rzsami pociemniae ze wzruszenia oczy i staa chwil, bezradnie szarpic palcami fartuch.Karol umiechn si z jej pomieszania. - Pan si ze mnie mieje, to ja pjd sobie - szepna z przykroci. - Dobrze, to i ja pjd. - Niech pan wieczorem przyjdzie z panem Maksem, to panom upiek ciastek z jabkami. - Maks sam przyj nie moe? - pyta podstpnie. - Nie, nie, to wol, eby pan sam przyszed - zawoaa prdko i czujc, e j oblewa rumieniec, ucieka w gb domu. Karol z umiechem popatrzy za ni i poszed na obiad. U Baumw od zimy zmienio si wiele. Byo jeszcze smutniej i pospniej. Wielkie pawilony fabryczne stay w dziwnejciszy obumierania, bo zaledwie czwarta cz ludzi pracowaa. Po pustym dziedzicu, zarastajcym traw,aziy kury i stare psy, ktrych nikt ju nadzie nie wiza, i monotonny, saby stukotwarsztatw la si sennym szmerem od zasnutych pajczyn i kurzem okien, poza ktrymi nie trzsy si warsztaty, nie migotay sylwetki robotnikw, nie wrza ruch, a leaa jaka grobowa cisza i obumieranie. Nawet ogrd, otaczajcy dom, mia wygldpustki; wiele drzew poschnitych wycigaonagie konary ku niebu, a reszta staa zaniedbana wrd bujnych chwastw, jakie pokryy nie uprawione i nie obsiane zagoniki. Dom mieszkalny rwnie robi smutne wraenie, bo z jednej strony poodpaday tynki, schody prowadzce na werend pokrzywiy si i weszy w ziemi, a wino pnce si po werendzie uscho nie wiadomodlaczego zaraz po ozielenieniu i wisiao nibyte, zabrudzone achmany, Kwatery kwiatowe przed oknami zarastay bujn traw i chwastami, z ktrych tylko gdzieniegdzie patrzyy biae oczy narcyzwi ciy si ostromlecze. wirowane uliczki zarastay traw i pokryway si kretowiskami i mieciem, jakie wiatr nanosi. W domu byo rwnie niewesoo; pokoje stay w ciszy, pene stchlizny i opuszczenia. Kantor by prawie pusty, bo Baum poodprawia pracujcych zostawiajc tylko Jzia Jasklskiego i kilka kobiet w podrcznym skadzie towarw. Fabryka pachniaa bankructwem, a cay dom przesiknity by zapachem lekarstw, bo Baumowa chorowaa od kilku miesicy. Berta z dziemi odjechaa do ma. pozostaa tylko frau Augusta ze swoimi kotami chodzcymi za ni i z wieczn fluksj w twarzy obwizanej i stary Baum, ktry cae dnie przesiadywa samotnie w swoim kantorku na pierwszym pitrze fabryki, i Jzio jeszcze bardziej oniemielony ni dawniej. Borowiecki poszed prosto do pokoju, w ktrym leaa Baumowa, aby z ni zamienisw kilka. Siedziaa na ku otoczona stosem poduszek, bezmylnie wpatrzona martwymi,wypowiaymi oczami w okno, za ktrym chwiay si drzewa. Poczoch trzymaa w rku, chocia jej nie robia, i umiechaa si jakim smutnym, rozdzierajcym umiechem. - Dzie dobry - odpowiedziaa cicho na przywitanie. - Maks przyszed? - dodaa. - Jeszcze nie, ale przyjdzie zaraz. Zacz si wypytywa o zdrowie, jak spaatej nocy, jak si czuje itd., bo jej stan przejmowa go jak dziwn czuoci i rozrzewnieniem. - Dobrze, dobrze! - odpowiadaa po niemiecku i jakby si budzc z dugiego upienia wloka oczami po pokoju, patrzyadugo na fotografie wnukw i dzieci wiszce na cianach, gonia wzrokiem wahado zegara, potem prbowaa robi poczoch, ktra si wysuna zaraz z jej rk wychudych i bezwadnych. - Dobrze, dobrze! - powtrzya bezmylnie iznowu zapatrzya si w dugie licie akacji, chwiejce si za oknem. Nie zwrcia nawet uwagi na frau August,ktra kilkakrotnie przechodzia przez pokj, poprawiaa poduszki i sza dalej, anina ma, ktry stan przy ku i dugo patrzy przekrwionymi oczami na jej twarzwychud, szarot. - Maks! - szepna i jej trupia twarz oywia si na chwil na odgos zbliajcych si krokw syna. Maks wszedipocaowa j w rk. Przycisna mu gow do piersi i pogaskaa, ale gdy poszed na obiad, patrzya znowu w okno. Obiady byway krtkie i milczce, bo wszystkim ciya ta atmosfera smutku. Stary Baum zmieni si do niepoznania, wychud jeszcze bardziej i zgarbi si, twarz mu sczerniaa i pocia si w dugiefady koo nosa i ust, ktre wyglday jakby wycite w drzewie. Usiowa rozmawia, zaczyna pyta, jak im id roboty przy fabryce, ale zwykle nie koczy, urywa i wpada w stan zamylenia, przestawa je i patrzy przez okno na mury Mullera albo si lizgaoczami po szklanych, byszczcych w socu dachach przdzalni Trawiskiego. I zaraz po obiedzie wychodzi do fabryki i obchodzi puste sale, przypatrywa si zi, a ktre bo AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AA,P:c-c. c/4* c0 8l3nieczynnym warsztatom, a potem zamknityw kantorze patrzy na miasto, na tysice domw, fabryk, kominw i nasuchiwa z gorycz nieopowiedzian ech potnie wrzcego ycia. Nie bywa ju teraz nigdzie, zamkn si wobrbie fabryki i razem z ni umiera. Bo fabryka bya na skonaniu, jak okrela Maks. Pomimo najwikszych wysikw nic jej nie mogo uratowa. Musiaa pa w walce z parowymi olbrzymami, ale Baum jeszcze tego nie widzia, a raczej widzie nie chcia i walczy dalej, i postanowi walczy do koca. Nie pomogy perswazje Maksa ani ziciw, ani tej reszty znajomych starych, ktrzy mu radzili przerobi fabryk rczn na parow, a nawet, jak niektrzy. chcieli mu pomc kredytem lub gotwk. Nie chcia sucha o tym. Prawie nic nie sprzedawa, bo sezon wiosenny by straszny dla caej odzi, odprawia robotnikw, ogranicza produkcj, ogranicza wasne potrzeby, a w uporze trwa nieugicie. Robia si te dookoa niego pustka gucha,a po odzi mwiono gono, e stary Baum ma bzika, i drwiono z niego, i zapominano zwolna. Borowiecki zaraz po obiedzie wyszed i po wraeniach tego grobowo nastrojonego domu odetchn dopiero na Piotrkowskiej. Do spotkania z Lucy mia czas jeszcze, wic wstpi do Wysockiego. Wysocki by bardzo zajty, bo w poczekalnisiedziao kilku chorych; przywita si z roztargnieniem. - Przepraszam pana na chwil, skocz z pacjentem i pjdziemy razem do mamy. Borowiecki usiad pod oknem i rozglda sipo maym gabinecie, zapchanym sprztami iprzepenionym zapachem karbolu i jodoformu. - Pjdmy! - zawoa wreszcie Wysocki, wyprawiwszy starego yda, ktremu dugo tumaczy, co ma robi. - Panie doktorze, panie doktorze! - zawoabagalnie yd wracajc od drzwi. - Sucham, czego pan jeszcze chcesz? - Panie doktorze, czy ja si mam ba? - pyta cichym, roztrzsionym gosem i gowa trzsa mu si ze wzruszenia. - Powiedziaem panu, e nie ma nic gronego, potrzeba tylko wszystko robi, co poleciem. - Dzikuj bardzo, wszystko bd robi, ja chc by zdrowy, bo ja mam interes i on mam, i dzieci mam, i wnuki mam. Ale ja si boj i dlatego bardzo prosz pana doktora, czy ja si mam ba? - Powiedziaem ju raz panu! - Ja pamitam, ale mnie si co przypomniao. Ja mam crk, ona te chorowaa, ja nie wiem, co jej byo, nie wiedzieli tego i doktorzy w odzi. Ona bya bardzo delikatna, bardzo blada jak te ciane, co to ciane, jak czyste wapno; j bolao w kociach i w skrze, i w rcach te. Zawiozem j do Warszawy. Doktor powiada: "Ciechocinek!" Dobrze, co bdzie kosztowa ten Ciechocinek? "Dwiecie rubli." Skd ja mog wzi tyli majtek! Poszedem do drugiego doktora. On powiedzia, e jej trzeba robi takie wygniatanie. Kaza mi wyj z pokoju. Wyszedem i troch sobie sucham, a moje Rj ze krzyczy. Nu, ja ojciec jestem, to mnie to przestraszyo, to ]a grzecznie mwi przez drzwi: "Panie konsyliarzu, tak nie mona!"' On mi powiedzia, e jestem gupi! Sza, dobrze! Ale jak una znowu zacza wykrzykiwa na cay gos, to ja si troch rozgniewaem i powiadam gono: "Panie doktorze, tak nie mona, ja zawoam policji, to jest porzdna dziewczyna!" To on mnie kaza bardzo grzecznie wyj za drzwi, co ja przeszkadzam tej gniecionej medycynie. Zaczekaem na schodach, a jak Rojze wysza, to bya czerwona jak barchan i mwia, co ma wielk przyjemnoszcz w kociach. Przez miesic to una bya zdrowajak g, jej tak dobrze robia ta gnieciona medycyna, jak si to nazywa, ja nie wiem. - Masa, kocz pan prdzej, bo nie mam czasu. - Panie doktorze, moe i mnie potrzeba takiej gniecionej medycyny? Ja zapac, ja panu doktorowi zaraz dam rubla, niech pan powie. Do widzenia, ja przepraszam, ju id, ju mnie nie ma - woa spiesznie wychodzc, bo Wysocki szed ku niemu tak gronie, jakby go mia zamiar wyrzuci za drzwi. Ale zaraz wsuna si otya ydwka i ju od drzwi jczaa przecigle: - Panie konsyliarzu, ja mam zatkanie, ja mam wielkie zatkanie w piersiach. - Zaraz! Moe pan przejdzie do mamy, do saloniku, jak tylko zaatwi si z chorymi, przyjd. - Ale to ciekawa kolekcja. - Bardzo ciekawa, ten, co wyszed, mordowa mnie przez godzin, a w kocu, korzystajc z paskiego wejcia, zapomnia mi zapaci. - No, to niewesoe, ale przypuszczam, e takie wypadki zapomnie bywaj nieczste. - ydzi zawsze s gotowi zapomnie, trzebaim przypomina, co nie jest przyjemnym - mwi dosy smutnie Wysocki, przeprowadzajc go do matki. Wysock zna Borowiecki od czasu przyjazdu ze wsi, bo mia do niej list od Anki i przychodzi kilka razy w interesach narzeczonej. Zasta j teraz siedzc w fotelu pod oknem, w jaskrawej smudze wiata, jakie wpywao do zaciemnionego pokoju, bo pozostae okna byy przysonite roletami iportierami. - Bardzo czekaam, bardzo - powiedziaa wycigajc do niego dug, wykwintn rko cienkich stokowych palcach. - Spniem si i pani mi daruje to opnienie, bo istotnie wczoraj przyj nie mogem. Przywieli maszyny i musiaem by przy ich wypakowywaniu cae popoudnie. - No, trudno, ale pan mi daruje prob o odwiedziny i zabieranie sobie czasu. - Jestem na pani rozkazy. Usiad przy niej na niskim taborecie, ale cofn si w cie, bo soce zalewao arem ten pas wietlisty i jej wysmuk posta i kado rudawe tony na jej czarne wosy i twarz w oliwkowym odcieniu, jeszcze bardzo pikn, i skrzyo si zotym pyem w jej wielkich orzechowych oczach. - Pani si nie obawia soca - zauway mimo woli. - Kocham soce i lubi si w nim pawi. Czy u Miecia duo chorych? - Widziaem kilka osb oczekujcych w przedpokoju. - ydzi i robotnicy? - Zdaje mi si. - Niestety, on innych pacjentw nie ma, i co gorsza, e mie nie chce. - Przedkada widocznie ilo nad jako. Pracy wicej, ale rezultat materialny podobny. - Nie o to mi idzie, zupenie mi nie chodzi, czy Miecio zarabia wiele, bo w rezultacie, czy jest tak lub owak - yjemy z resztek osobistego majtku. Idzie mi tylko o to, eby si tak wiele nie zajmowa moe nieszczliwym, ale straszliwie brudnym tumem tych ydw i rozmaitych ndzarzy, jacy si cisn do niego. Juci, e powinno si co robi dla ulenia cierpie i niedoli nieszczliwych, ale czemu tego nie robi inni doktorzy, z odpowiedniej sfery, z mniejsz wraliwoci, przyzwyczajeni od dziecistwa do tych achmanw i brudw. Wstrzsna si nerwowo i po jej piknej twarzy przelecia bysk wstrtu i obrzydzenia; podniosa koronkow chusteczk do nosa, jakby w obronie przed jakim wstrtnym zapachem, ktry si jej przypomnia. - Na to nie ma rady, tym bardziej e pan Mieczysaw kocha swoich pacjentw, to jego utopia - odpowiedzia z lekk ironi. - Na utopi zgoda. Przypuszczam nawet, ekady wyszy umys powinien mie jak utopi, jak pikn chimer, ktra by mu czynia znoniejszym to dzisiejsze obrzydliwe ycie - rozumiem nawet, e dla takiej chimery mona powici ycie, ale nie rozumiem, jak mona kocha chimer chodzc w achmanach i brudzie! Zamilka na chwil, rozsuna seledynowy ekran jedwabny, malowany w zote ptaki i krzewy, bo soce odbite od cynkowych dachw rzuca poczynao zbyt jaskrawe i ostre promienie. Siedziaa jeszcze chwil w milczeniu i pochylajc gow ku niemu, caa teraz w dziwnych refleksach zielonawego zota, jakie si przesczao przez ekran, zapytaa cicho: - Zna pan Melani Grunspan? Nazwisko wymwia z subtelnym obrzydzeniem. - Znam, ale tylko z widzenia, z towarzystw,a osobicie bardzo niewiele. - Szkoda! - szepna wstajc. Przesza kilka razy z majestatyczn powag pokj. Posuchaa chwil u drzwi gabinetu synowskiego, skd dochodzi przytumiony gwar rozmowy. Patrzya chwil na ulic huczc olbrzymimruchem i zalan upaln poog. Karol z ciekawoci ledzi jej krlewskie ruchy i cho w mroku, jaki zalega pokj, nie mg dobrze dojrze wyrazu jej twarzy, czu, e jest wzruszon - Pan wie, e ta panna Mela kocha si w Mieciu? - zapytaa prosto. - Pogoski podobne syszaem na miecie, ale nie zwracaem na to uwagi. - To ju o tym mwi! Ale to kompromitujce! - dodaa silniej. - Przepraszam, wyjani. Mwi na miecie, e kochaj si oboje. Przewiduj maestwo. - Nigdy! Daj panu sowo, e dopki ja yj, to si nie stanie! - zawoaa przyciszonym, namitnym gosem. - Mj syn miaby si oeni z Grunspanwn! Orzechowe oczy nabray poysku miedzi, a dumna, pikna twarz rozpalia si oburzeniem. - Panna Mela cieszy si w odzi opini bardzo zacnej i rozumnej, a e przy tym jest bardzo bogata i zupenie przystojna, wic... - Wic nic z tego, bo to tylko ydwka! - szepna z mocn, prawie nienawistn pogard, - Prawda, to tylko ydwka, ale jeliby ta ydwka kochaa i bya nawzajem kochan przez syna pani, to kwestia jasna i przeciwiestwa wyrwnane - mwi dosy twardo, bo go irytowa ten protest i wydawa mu si miesznym. - Mj syn moe si kocha nawet i w ydwce, ale nie moe myle o poczeniu naszej krwi z krwi obc, z ras wstrtn i wrog. - Pozwol sobie widzie wielk przesad w tym, co pani mwi. - A dlaczeg pan si eni z Ank? Czemu pan sobie nie wybra ony spord dzkichydwek lub Niemek, co? - Bo mi si adna z ydwek i Niemek nie podobaa a do stopnia maestwa, ale gdyby si tak stao, nie wahabym si ani chwili. Nie mam adnych kastowych ani rasowych przesdw i uwaam je za przeytki -powiedzia zupenie serio. - Jacy wy lepi jestecie, jak wy tylko patrzycie oczami zmysw, jak wy nie dbacie o jutro, o wasne przysze dzieci, oprzysze cae pokolenia - zawoaa zaamujc rce w grozie, oburzeniu i politowaniu. - Dlaczego? - zapyta krtko, patrzc na zegarek. - Dlatego, e moecie wybiera ydwki na matki waszych dzieci, dlatego, e nie czujecie wstrtu do nich. e nie widzicie, ite kobiety s nam obce zupenie, e nie maj religii, nie maj etyki, nie maj tradycji obywatelskiego ycia, nie maj zwykej kobiecoci, s puste, pyszne, bezduszne handlarki wasnych wdzikw, lalki poruszane sprynami najpierwotniejszych potrzeb, kobiety bez przeszoci i bez ideau. Borowiecki podnis si do wyjcia, bo go mieszya i oburzaa zarazem ta rozmowa.- Panie Karolu, chciaam si z panem widzie, aby prosi go o pomoc, o wytumaczenie Mieciowi tego maestwa. Wiem, e pana powaa, a jako naszego kuzyna prdzej moe posucha, pan mnie rozumie i odczuje, e ja nie mog pomylenawet o tym bez blu, e jaka pachciarka,crka ndznego aferzysty mogaby panowa tutaj, wrd pamitek i wspomnie ywych czterowiekowej przeszoci rodu naszego. C by oni na to powiedzieli! -wykrzykna bolenie, szerokim ruchem wskazujc szereg portretw, szereg gow rycerskich i senatorskich, majaczcych tymi plamamiw zmroku. Borowiecki umiechn si zjadliwie i trcajc palcem w star zbroj zardzewia, stojc pomidzy oknami, rzek prdko i dobitnie: - Trupy. Archeologia ma swoje miejsce w muzeach; w yciu dzisiejszym nie ma czasuna zajmowanie si upiorami. - Pan si mieje! Wy wszyscy si miejecie z przeszoci, zaprzedalicie dusz zotemu cielcowi. Tradycje nazywacie trupami, szlachectwo przesdem, a cnot zabobonem miesznym i godnym politowania.- Nie, tylko rzecz zbyteczna, jak na dzisiaj.C mi pomoe cze tradycji do zbytu perkalikw! C mi pomog moi kasztelascy przodkowie, gdy stawiam fabryk i musz szuka kredytu! Daj mi goydzi, a nie wojewodowie. A cay ten balastrupieci, jak tradycja, jest jak cier w nodze, przeszkadza do szybkiego chodzenia.Czowiek dnia dzisiejszego, ktry nie chce zosta cudzym parobkiem, musi by wolnymod wizw, przeszoci, szlachectwa i tym podobnych przesdw, to krpuje wol i obezsila w walce z przeciwnikiem bez skrupuw - bo bez tradycji; z przeciwnikiem dlatego strasznym, e jest sam sobie przeszoci, teraniejszoci i przyszoci, rodkiem i celem. - Nie, nie! ale dajmy temu spokj. Moe panma racj, ale ja swojej nie ustpi nigdy. Poka panu list panny Grunspan do Miecia, pisany z Woch. Nie jest to niedyskrecja, bo jest tam kilka wierszy do mnie. List by bardzo dugi, pisany rwnym, kupieckim charakterem i peen nieco przesadnych zachwytw nad Wochami. Ale miejscami, gdy mwia o sobie, o domu i o przyszym widzeniu si z Wysockim, peen by tkliwoci, tumionego uczucia i tsknoty. - Bardzo adny list. - mieszny przez przesad i banalny. Zachwyty brane s z Baedeckera, to jest tylko poza, aby si wyda bardziej interesujc. Wpad Wysocki zmczony, blady, z przekrconym krawatem i z wosami w nieadzie. Usprawiedliwia si, e przyj nie mg, ale zaraz pobieg, bo go wzywano telefonem do fabryki do robotnika, ktremumaszyna zgniota rk. Borowiecki korzystajc z tego rwnie chcia wyj. - Zrobi pan to, o co prosiam - zacza ciskajc mu silnie rk. - Musz si pierwej rozpatrzy w sytuacji,bo moe nie ma takiego niebezpieczestwa, jakie pani przewiduje. - Daby Bg, eby to byy tylko przywidzenia. Kiedy pana zobacz? - Anka przyjeda za dwa tygodnie, to natychmiast j przyprowadz pani. - A moe w niedziel bdzie pan u Trawiskich? To jej imieniny. - Bd z pewnoci. Sza przed nim, aby go wyprowadzi, ale otworzywszy drzwi do poczekalni syna, cofna si spiesznie i zadzwonia gwatownie na suc. - Marysiu, pootwieraj okna, niech troch wywietrzeje. Wyprowadz pana innym wyjciem, I przeprowadzia go przez kilka pokoi przyciemnionych opuszczonymi storami i zapenionych meblami o starowieckich ksztatach, obwieszonych portretami i obrazami historycznej treci, penych wypowiaych i podartych makat na cianach, melancholii i klasztornego prawie nastroju. - Wariatka! - pomyla znalazszy si na Piotrkowskiej, ale pomimo to wspczu z ni i zaczyna przyznawa racj w wielu punktach. Upa jeszcze si potgowa, nad odzi wisiay dymy na ksztat szarych baldachimw, przez ktre soce przesczao war i zalewao miasto ukropem nie do wytrzymania. Ludzie wlekli si ociale trotuarami, konie stay z pospuszczanymi bami, wozy toczyy si wolniej, w sklepach ruch by mniejszy, tylko fabryki huczay z nieustann potg, dyszc setkami kominwirozlewajc po rynsztokach strugi kolorowych odpyww niby strugi potu ciekajcego z przepracowanych organizmw. Borowieckiemu tak dokuczyo gorco, e wstpi na mazagran, aby si nieco ochodzi. W cukierni byo chodno i pusto, tylko pod werend pcienn siedzia Myszkowski i zaspane, ociae spojrzenie podnis na Borowieckiego. - Gorco, co? - rzek wysuwajc do przywitania spocon rk. - Ba! czekalimy, zdaje si, tego. - Moe by pan pojecha ze mn na piwo gdzie za miasto. Samemu si nie chce, a takwe dwch byoby raniej. - Nie mam czasu, chyba w niedziel. - Mam pech. Siedz tutaj od szeciu godzin ini-kogo namwi nie mog. By Moryc, wykrci si interesami, by ten fio Kozowski, nie chciaa kanalia. Co ja pocznsam i w taki upa? - jcza tak komicznie, e Karol si rozemia. - Pan si miej, a ja si ju roztapiam z gorca i umieram z nudy. - Czemu nie pjdziesz pan spa? - Ba! spaem cae trzydzieci godzin i w kocu znudzio mnie to. Nie mam si nawetz kim kci! Idziesz pan ju? Przyszli j mipan kogo, dzisiaj nawet na Leona Cohna si zgodz, a nawet czym wikszy parch, tym lepiej, bo moe mnie prdzej zirytowa. - Do fabryki pan nie idziesz? - Po co? Pienidzy mi jeszcze nie potrzeba ani kredyt jeszcze nie wyczerpany zupenie, mog poczeka. Chopiec, daj no te szste lody! -zawoa i gdy Karol wyszed, opad w krzeso i sennym wzrokiem przyglda si przez bluszczowe cianki werendy koniom dorokarskim, oganiajcym si energicznie przed muchami.Borowiecki poszed spiesznie do Helenowa. W parku byo bardzo cicho i chodno. Mode drzewka piy wszystkimi liciami soce i okryway ruchomymi cieniami biae stoy przy pawilonie restauracyjnym. Trawniki lniy si mod zieleni jak bo AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AA1Pc2jsc3 c4*&c58U,6R?'dywanem poplamionym klombami czerwonych i tych tulipanw i obramowanym tym szlakiem cieek i uliczek wywirowanych, nad ktrymi przelatyway jaskki, Wzdu klatek menaerii, w ktrych drzemay zmczone upaem zwierzta, biegaa gromada dzieci iwybuchami wielkiego zadowolenia drania mapy w naronej klatce, ktre wrzeszczay i rzucay si po klatkach jak szalone. Wskie alejki, oplecione dzikim winem, tryskay mod, jasn zieleni i odbijay si w dugiej sadzawce, ktrej gadk, atasow to perow dary w ciemne prgi grzbiety ryb i kaleczyy ostre skrzyda jaskek. A w gbi wody pod perow powierzchni snuy si niby zote plamy karpie caymi gromadami. Karol wszed w alejk, aby obej wod i cieniem przej do grnego parku, i zobaczy Horna z Kam, siedzcych nad brzegiem wody i osonitych winem. Karmili karpie. Kama bya bez kapelusza, z rozsypanymi potwarzy wosami, zarumieniona i wesoa jakszczygie, rzucaa kawaki buek i miaa si gono radosnym, dziecinnym miechem,krzyczaa na ryby wysuwajce z arocznoci na powierzchni okrgawe pyszczki, straszya je dug wierzbow rzg i co chwila zwracaa rozradowan twarzyczk do Horna, ktry siedzia trochw gbi oparty plecami o kraty podtrzymujce wino i rwnie wesoo i serdecznie bawi si rybami. - Cacy, dziateczki, cacy! - zawoa Karol przystajc za nimi. - Ciociu, no! - zakrzyczaa bezwiednie i zamilka chowajc w donie rozrumienion twarz. - C, karpie jedz? - Bardzo! Za cae dziesi kopiejek zjady buek! - zawoaa ywo i jeszcze ywiej zacza opowiada rne sceny z nimi. Opowiadaa bezadnie, bo nie moga ukry istumi pomieszania, jakim j przej. - Opowie mi to wszystko Kama przy cioci, dobrze? Bawcie si dalej, bo ja musz i -powiedzia zoliwie, widzc, jak Kama na wspomnienie cioci poblada i nagym ruchem gowy odrzucia wosy z twarzy. - Tak, pan myli, e nie opowiem, ot opowiem przy cioci, wszystko, wszystko... - Panie Horn, id pan chociaby jutro do Szai, bo przyjecha i miejsce pan dostanie u niego. Mwi mi ju o tym Muller. - Dzikuj panu serdecznie, bardzo si ciesz... Ale si nie ucieszy, bo by zakopotany, e Borowiecki zapa go na takim dziecistwie jak karmienie ryb - Snujcie dalej t sielank, nie przeszkadzam. Poszed, ale dopdzia go Kama, zastpia mu drog i zdyszanym, niespokojnym gosem zacza prosi, poprawiajc rwnoczenie pomit sukienk. - Panie Karolu... mj zoty panie Karolu... niech pan nic cioci nie mwi... - A c miabym powiedzie, przecie ciociapozwolia i Karnie na spacer. - Tak, tak, bo, widzi pan, Horn taki nieszczliwy... taki biedny... pogniewa si z ojcem, nie ma pienidzy... wic ja chciaam, eby si rozerwa troch... Ciocia mi pozwolia... ale... - Nie wiem, czego Kama chce? - udawa zoliwie. - Bo ja nie chc, eby si ze mnie pniej miali, a jak pan powie, to wszystkie bd mnie przeladowa i ja bd bardzo, ogromnie... strasznie... nieszczliwa, tak jak Horn... bo on nie ma miejsca, nie ma pienidzy i pogniewa si z ojcem. Mwia prdko, bezadnie i ju zy nabiegay jej do oczw, a usteczka coraz boleniej si krzywiy i drgay. Karol czu, e jeszcze chwil, a Kama wybuchnie paczem. - A jak powiem, to co? - zapyta artobliwie, odgarniajc jej czarn czupryn za uszy. - To i ja powiem, e pan by w Helenowie na schadzce, aha! - zawoaa radonie i zy obeschy natychmiast, a czupryna spada na czoo. Zacza porusza rowymi chrapkami jak rebiec, gdy ma wierzgn, oczy rozbysy, a caa twarz zajaniaa figlarn przekornoci. - Z kime to ja byem na schadzce? - zapyta z umiechem. - Nie wiem. Ale jeli pan o takiej godzinie jest w Helenowie, to przecie nie dla wieego powietrza. Zamiaa si wesoo. - Karna jest dzieciak wesoy, to ju nic cioci nie powiem, e przychodzi do Helenowa pociesza bardzo nieszczliwego Horna. - Dzikuj. Ja pana kocham, ja pana bardzo kocham! -wykrzykna rozradowana. - Wicej ni Horna, co? Ale ju nic nie odpowiedziaa i pobiega do ryb. Z drugiej strony stawu, z grnego parku widzia jeszcze ich gowy pochylone nad wod, a czasami dwiczny miech wydziera si z zielonej ciany wina i dranad jasn powierzchni wd. Lucy jeszcze nie byo. Zacz spacerowa po wskich alejach, osonitych gszczem drzew i krzeww, cienistych i pustych zupenie. Ptaki sennie wierkay w gstwinach, sennie szemray licie i senne gosy leciayod miasta. Paty czystego nieba widzia nad sob wiszce lub patrzy na wody byskajce pomidzy drzewami albo na czerwone sukienki dziewczynek migajce wrd drzew, albo na chrabszcze ace z opuszczonymi skrzydami po liciach. Usiad w gwnej alei przy zejciu do staww i przypatrywa si dzieciom, ktre dziwnie cicho bawiy si pod okiem bon drzemicych na awkach. Drzewa chwiay si nad nimi sennie i rozsypyway krople wiata migotliwego i barwiy w coraz inne desenie trawniki. Guche echa miasta dopyway czasami i niky, rozlewajc si w ciszy parku, czasem ryk zwierzt z menaerii rozdar powietrze na chwil, czasem jakie gosy rozbit gam wpaday w zalane upaem aleje. Ale rycho ucichao wszystko. Tylko jaskki niestrudzenie przelatyway nad parkiem, przecinay aleje wowymi skrtami, obiega-y dzieci, wymijay ludzi idrzewa i wci przewijay si w kko. Karol ockn si nagle z sennego rozmarzenia, bo suchy i ostry szelest sukniobudzi jego uwag; podnis oczy i bezwiednie postpi naprzd kilka krokw. Na prost niego sza Likiertowa. Biao-fioletowa parasolka chwiaa si nad ni i obrzucaa ciepym refleksem jej twarz smutn i szeroko otworzone oczy. Spostrzegli si prawie rwnoczenie i bezwiednie wycignli ku sobie rce. Jej blada twarz buchna radoci, oczy strzeliy pomieniem szczcia, usta zaszy krwi, rzucia si naprzd, jakby chcc mu pa w ramiona, ale nagle jaka chmura przysonia soce i jej cie rzuci na park szaro i pokry ich dusze jakby brudnym achmanem; drgna nerwowo, wycignita do ucisku rka opada martwo, twarz jej zagasa, usta poblady i zaciy si w blu, oczy cofnysi w gb i rzuciy ponury ton, spojrzaa na niego zimno i przesza szybko, schodzcpowoli ze schodkw ku stawom, Postpi za ni automatycznie kilka krokw z ja-kim uczuciem, ktre go przenikno dziwnym wzruszeniem, Odwrcia si na mgnienie i obrzucia go surowym jeszcze, a penym ju zawych blaskw spojrzeniem i posza dalej. Usiad i bezmylnie patrzy w to miejsce, skd przed chwil wieciy jej oczy, przesun palcami po powiekach ociaychnagle i piekcych, wstrzsn si cay, bo te oczy przejy go strasznym zimnem, i nie wiedzc dlaczego, stan znowu przy schodach i dugo patrzy na jej wysmuk figur opynit powietrzem, od ktrej dugi cie wlk si po szybie stawu. Usiad znowu i siedzia bez ruchu i bez myli, patrzy w gb wasnego serca i coraz boleniejszy blask wydobywa mu sispod przymknitych powiek. Cie zsun si ze soca niby paszcz nie przytrzymywany i wiato znowu zalao park, w gstwinach ptaki zawrzay kipicym gwarem, dzieci zaczy z krzykiem goni si po alejach, a drzewa szemray sennie i jakby dla igraszki rzucay licie, ktre falist, mikk lini leciay na trawniki i kady si cicho na puszystych trawach, a czasem potne echa miasta wpaday niby kanonada daleka. Karol patrzy w smug soca drc na tym wirze, pen drga i skrze. - To si nazywa - pogarda! - myla widzc jeszcze oczy Emmy i przypominajc sobie jej opadnicie rki i ten gwatowny ruch oprzytomnienia. Chcia si rozemia, ale ten umiech nie wydoby si na zewntrz i rozla si w nimgorycz i jakim nagym, cikim znueniem. Podnis si i ociale poszed do groty. Lucy ju tam czekaa i zobaczywszy go przy sobie rzucia mu si na szyj, na nic nie zwaajc. - Ostronie! peno ludzi! moe kto zobaczy!- sykn ze zoci, ogldajc si na wszystkie strony. - Przepraszam! bardzo przepraszam. Czy dawno czekasz? - zapytaa bardzo pokornie. - Od godziny i miaem ju i, bo nie mam czasu. - Chodmy za oraneri, pod jabonie, tam nigdy nie ma nikogo! - prosia bardzo cicho.Da si prowadzi. Ujli si gboko pod ramiona i szli tak przycinici do siebie, e obcierali si biodrami. Lucy co chwila zagldaa mu w oczy, przyciskaa si jeszcze mocniej i umiechaa si sodko nasikymi pragnieniem pocaunkw ustami, dyszaa arem poudniowego soca i namitnoci spragnionej rozkoszy. Bya dzisiaj kuszco pikn; jaki lekki, denerwujcy mikkoci fadw i chrzstem jedwab bordo obciga figur i uwydatnia wspaniae ramiona, mocno rozwinite piersi i biodra cudowne. Z wielkiego konierza a la Medicis, obrzeonego koronkami, wychylaa si twarz o gorcym tonie oliwkowym, janiejca piknoci, zdrowiem i modoci, a fiokowe cudowne oczy z ta czarnych rzs i brwi paliy si takim blaskiem i si, e Karol czu lady tych spojrze namitnych na twarzy, przejmoway go arem i zmikczay te silne postanowienia zerwania; al mu byo straci nabrzmiae rozkosz usta, ktre tak paliy pocaunkami, al mu byo spojrze i oddechw gorcych, ktre mu paliy twarz, i tych szeptw namitnych, i uciskw, tej rozkoszy nie wyczerpanej jeszcze do dna. W nagym porywie namitnoci, pod wpywem jeszcze tej goryczy, jak mu wlao w dusz spotka-nie z Likiertow, zacz j caowa z uniesieniem. Oddawaa mu pocaunki tak dugo, mocno i namitnie, e zblada miertelnie i na p omdlaa obsuna mu si w ramiona. - Karl, umieram, umieram! - wyszeptaa posiniaymi wargami, na ktrych jeszcze jania cay ogrom uniesienia miosnego. Oplota go sob i po duszej chwili odpoczynku szepna rozchylajc oczy i oddychajc chciwie: - Kocham ci! Nie cauj mnie, jest mi tak niedobrze, tak niedobrze! - skarya si cicho. I gdy si znaleli za oraneri, osonici odoczw ciekawych nisko zwieszajcymi si gaziami drzew, usiada na taczkach stojcych pod murem, opara gow o jegorami, bo siad przy niej, i dugo milczaa.Trzyma j wp i gadzi jej twarz poblad i kad lekkie pocaunki na cikie, przymknite powieki, spod ktrych zaczy si wydobywa zy. - Co ci jest? dlaczego paczesz? - Nie wiem, nie wiem - odpowiedziaa i te zy coraz obficiej sypay si po twarzy i coraz gbsze kanie wstrzsao jej piersiami. Obciera jej oczy, caowa, uspokaja, ale nic nie pomagao, pakaa jak dziecko rozalone i nie moga si uspokoi. Chwilami ju si umiechaa, ale nowa fala ez przyciemniaa jej fiokowe oczy i zalewaa umiech. Karol zacz si niepokoi, a pniej niecierpliwi. Jego namitne wzruszenie zgino bez ladupod tymi zami, siedzia ju zimny i zakopotany do najwyszego stopnia tym atakiem histerii czy zdenerwowania zwykego. Na prno si wypytwa, co jej jest. Nic nie odpowiadaa, tylko ukrya twarz najego piersiach, obja go ramionami i pakaa spazmatycznie. Wiatr przelizgiwa si pomidzy jaboniamii otrzsa z nich reszt powidych, sczerniaych kwiatw, ktre rdzawymi patkami leciay na gowy siedzcych i na trawniki, chwia gaziami nad ich gow, szemra co tajemniczo w gstwinie i polecia dalej zostawiajc za sob wielk cisz i pustk, wrd drzew, ktrych czubykoysay si ostatnimi ruchami w socu. Wrble zaczy krzycze na dachu oranerii, a od miasta zerwa si chr ostrych i wrzaskliwych wistw fabrycznych, goszcych podwieczorek, i zala park dzik kanonad. Lucy przestaa paka, obtara twarz z ez, przejrzaa si w malekim kieszonkowym zwierciadeku, poprawia kapelusz i ozwaa si cicho, patrzc na jego twarz schmurzon: - Gniewasz si na mnie, Karl? - Nie, c znowu, tylko mnie zaniepokoi twj pacz. - Daruj mi, widzisz, nie mogam wytrzyma, nie mogam... Tyle dni czekaam na ciebie, tyle dni mylaam o tejchwili spotkania si z tob, tak si cieszyam... bo mnie jest le, Karl, mnie jest bardzo le w domu... Zabierz mnie stamtd, zabij mnie, jeli chcesz, a nie pozwl mi wraca do nich! - wykrzykna silnie, chwytajc go za rce ruchem rozpaczy, i wpia si oczami w jego oczy, ebrzc zmiowania i ratunku. - Uspokj si, Lucy, jeste rozdraniona, zdenerwowana i nawet nie wiesz, czego dasz. - Wiem, Karl, wiem, ja chc ciebie. Ja tam z nimi nie wytrzymam duej, nie wytrzymam! - zawoaa namitnie. - C ja na to poradz? - rzek dosy niecierpliwie i twardy cie gniewu zamigota w jego szarych oczach. Porwaa si na te sowa z miejsca i jakby przepa ujrzaa przed sob, patrzya dugo na niego jakim wzrokiem osupienia i trwogi. - Karl, ty mnie nie kochasz! ty mnie nigdy nie kocha -wykrztusia cicho trzscymi si ustami i czekaa z zamarym sercem jego sw. Ale on, pomimo e ju mia na ustach straszn dla niej odpowied, powstrzyma si jakby pod wpywem litoci i umiechajc si obj j wp i zacz caowa te przeraone, pene ez oczy, ktre biy powiekami niby skrzyda motyla konajcego, i usta drgajce w strachu. - Jeste dzisiaj bardzo zdenerwowana, bardzo rozdraniona. Trzeba si uspokoi, Lucy, i nie trzeba takich rzeczy mwi ani myle o nich, bo mnie one bardzo bol, dobrze, Lucy? - szepta silc si na pieszczotliwo gosu. - Dobrze, Karl, dobrze! Przebacz mi! Ja ci tak strasznie kocham i tak si boj o ciebie, e nie mogam wytrzyma, chciaamsi przekona. - A teraz wierzysz mi ju i jeste spokojn, nieprawda? - Wierz ci, Karil bo komu ja bd wierzy, jeli nie tobie! - zawoaa szczerze i gboko. - Czy w domu spotkaa ci jaka przykro?- Czy jedna! Mam ich tysic codziennie, ale dzisiaj przyjechaa ciotka z Czstochowy i cay czas tylko wyrzeka, e nie mamy dzieci! Syszysz, Karl? Caa rodzina si tymmartwi i cigle mi wymawiaj, cigle... On powiedzia, e si ze mn rozwiedzie, bo mu wstyd przed swoimi za mnie. Dzisiaj uradzili, e ciotka ma mnie zawie do Brodw, do jakiego cadyka, ktry ma na toporadzi... - Zgodzia si? - Oni mog mnie zmusi!... Nie mog si przecie opiera, bo si nikt za mn nie ujmie... Musz... - szeptaa cicho, zaciskajc zby w odczuwanej silnie bezbronnoci, i patrzya w niego bagalnymi oczami, jakby dajc ratunku, ale Karol poruszy si niespokojnie i oglda zegarek. - Wiesz, zagrozili mi, e jeli si nie zgodz, to dadz mi rozwd i wywioz do maego miasteczka! Syszysz, wywioz daleko od ciebie i ju bym ci nigdy... nigdy nie zobaczya. I jakby w strachu nagym, olepiajcym, e moe go straci na zawsze, rzucia mu si w ramiona, opltywaa go sob, przyciskaa si silnie i pena jakiego lku imioci pochwycia jego rce i okrywaa pocaunkami. - Musimy ju i, bo muzyka w parku gra zaczyna, ludzi bdzie wicej i mogliby nas zobaczy. - Niech zobacz, ja ci kocham, Karl, i przed caym wiatem mog miao woa, e kocham. Co mi tam ludzie, gdy ty jeste przy mnie! - Musimy jednak zachowywa pozory. - A co by zrobi, gdybym tak pewnego dniaprzysza do ciebie i zostaa na zawsze? - zapytaa ywo, przyciskajc si do niego mionie, i twarz jej rozjani potny pomie szczcia. - I bylibymy razem zawsze, zawsze... zawsze... - powtarzaa pieszczotliwie, przeplatajc sowa gorcymi pocaunkami. - Dzieciak jeste, nie zdajesz sobie sprawy z tego, co mwisz... a to s szalone myli... - A czy mio nie jest take szalestwem,Karl? - Jest, jest, ale musimy si ju rozej - mwi prdko, nasuchujc dalekich odgosw muzyki, przesczajcej si przezgstwin i mrok opadajcy. - Ty mnie nie kochasz, Karl? - zagadna artobliwie, a rwnoczenie wysuna usta,aby zaprzeczy pocaunkami. Ale on spojrza na ni zimno i ostro i takimostrym gosem odpowiedzia, e zadraa, pucia jego rami i sza obok zmieszana, zaniepokojona i smutnym wzrokiem wodziapo gszczach, w ktrych czaiy si smugi mroku, podarte przez ostre, miedziane AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AA7P+8c9! c:!-c;/3c<#>B poyski zachodzcego soca. I chocia zapewnia j o swojej mioci gosem, jak mg, najagodniejszym, chocia caowa na poegnanie bardzo serdecznie, odesza strwoona i smutne spojrzenia rzucaa z oddali na stojcego pod drzewami. Muzyka graa jakiego melancholijnego walca, ktry po wielkim obszarze parku rozlewa si sodkim szmerem i porusza obwise w przedzachodniej chwili drzewa i zamykajce si kielichy kwiatw. Alejami snuy si tumy ludzi, gwar rozmw, miechy, chrzst wiru pod nogami, jasne stroje kobiet. Sznury drzew, stojcych w wielkiej ciszy, owieway opalowe mroki pene drga melodyjnych i smug krwawo zachodzcego soca, ktre zsuwao si za lasy i pryskao strumieniami miedzianego wiata na d pen dymw i czarnych sylwetek kominw,na puste pola- roztaczajce si za parkiem,pene drzew samotnych, cegiel, domkw niskich, drek piaszczystych i zielonych zb, co jak fale koysay si i biy w miasto z bezsilnym uporem. Karol poszed grn alej poza menaeri, aby si nie spotka ze znajomymi, ale zwolni kroku, bo zobaczy przed sob Horna z Kam: szli trzymajc si za rce i cicho nucili jak piosenk koyszc w takt gowami, Kama kapelusz trzymaa w rku, wosy wichrzyy si jej na gowie i przewiecay promieniami soca niby zotymi szpilkami, bo szli pod zachd i stanwszy na szczycie wzgrza przypatrywali si miastu. Karol wymin ich boczn uliczk i spieszniepojecha do miasta. Rozdzia IV [XX] - Niech pan wstpi na herbat, bo ciocia bdzie si gniewa, e puciam pana - prosia Kama, gdy j odprowadzi na Spacerow. - Nie mam czasu, musz teraz i szuka Malinowskiego, trzy dni ju nie by w domu, jestem o niego bardzo niespokojny. - No, dobrze, a jak go pan znajdzie, to przyjdcie obaj na herbat. - Dobrze! Ucisnli sobie rce po przyjacielsku i rozeszli si. - Panie Horn! - zawoaa za nim Kam z bramy. Odwrci si i czeka, co powie. - Ale si pan teraz lepiej czuje, co? Nie jest pan ju nieszczliwy, co? - Lepiej, znacznie lepiej i dzikuj za ten spacer caym sercem. - Trzeba by zdrowym, trzeba nie by nieszczliwym i trzeba i jutro do Szai, dobrze? - mwia cicho i jakim matczynymruchem pogaskaa go po twarzy. Pocaowa j w koce palcw i poszed do domu, ale szed wolno i apatycznie, pomimoe szczerze niepokoia go duga nieobecno Malinowskiego, z ktrym mieszka i z ktrym zy si mocno przez te kilka miesicy oczekiwania na posad. Malinowskiego w domu nie byo, mieszkaniewiono pustk i zna byo na kadym kroku, e tdy przesza bieda, a przesza niemaa, bo Horn pogniewa si z ojcem, ktry mu wstrzyma pensj, chcc tym sposobem zmusi upartego do powrotu. Ale nie zmusi, bo Horn si zaci i postanowi i dalej o wasnych siach, a tymczasem y poyczkami, kredytem i sprzeda stopniow mebli i sprztw oraz mioci, jak czu do Kamy, mioci, ktra owiewaa ca jego przyrod sodkim tumanem jak ten wieczr czerwcowy, zapadajcy na miasto, peny ciszy gbokiej i gwiazd skrzcych si w gbiach strasznych, niby marze-byskw,drcych na fali powietrznej, jak ona wiecznej i jak ona nigdy nieuchwytnej. Przesta myle o sobie, bo postanowi i na miasto i odszuka przyjaciela. Malinowski urzdza nieraz takie tajemnicze zniknicia, po ktrych wraca blady i zdenerwowany, nie mwic, gdzie by, ale nigdy nie bawi tak dugo jak obecnie. Horn obszed znajomych, gdzie spodziewa si czego dowiedzie, ale nikt Malinowskiego nie widzia od dni kilku; u jego rodzicw si nie dowiadywa, bo nie chcia ich niepokoi, a zreszt pozostawiato na ostatek. Przyszo mu na myl dowiedzie si u Jasklskich, do ktrych Malinowski bardzo czsto zaglda. Jasklscy mieszkali teraz na jednej z nowo powstajcych uliczek, pomidzy lini drogi elaznej, lasem i fabrykami Scheiblera. Uliczka bya jeszcze na wp polem, p mietnikiem, a p miastem, bo cigna siporwan lini wrd zb zielonych, wzgrzusypanych z wywoonych z miasta rumowisk i olbrzymich dow, z ktrych czerpano piasek. Czteropitrowe domy, z nie tynkowanej cegy, ordynarne, ledwie sklejone, czerwieniy si obok maych domkw drewnianych i prostych bud skleconych z desek na skady. U stp lekkiego wzniesienia, na ktrym cigna si uliczka, wlk si kolorowy strumie, zanieczyszczony odpywami z fabryk i zaraajcy dookoa powietrze strasznymi wyziewami. Stanowi on granicpomidzy waciwym miastem a polami i obmywa krtymi liniami dugie parkany i kupy wywoonych z miasta mieci. Jasklscy mieszkali pod samym lasem, w drewnianej ruderze o kilkunastu oknach frontu i penej przystawek i facjat na skrzywionym pitrze. Teraz mieli si znacznie lepiej, bo on zarabia pi rubli tygodniowo przy budowie fabryki Borowieckiego, ona za prowadzia sklepik z wiktuaami na rachunek piekarza, za co miaa mieszkanie i dziesi rubli miesicznie. Przed sklepikiem Jasklskich siedzia poobwijany w kodry Anto i rozmarzonym,tsknym wzrokiem przypatrywa si sierpowi ksiyca, ktry wyania si zza chmur i osrebrza blaszane, wilgotne od rosy dachy i kominy miasta. - Jzio jest w domu? - zapyta Horn ciskajc mu wyschnit, suchotnicz rk.- Jest... jest... - szepta z trudem chory niepuszczajc jego rki. - Lepiej ci teraz ni zim? - Czy tam si nikt nie dostanie? - zapyta wskazujc rozszerzonymi oczami ksiyc. - Chyba po mierci... - rzuci Horn, prdko wchodzc do sklepiku. - Ja czuj... jak tam jest strasznie cicho... -szepta chory wzdrygajc si caym ciaem i umiech okrutnej, nieprzepartej, bolesnej tsknoty rozjani jego twarz wychud. Zamilk, opuci rce bezwadnie jak achmany, opar gow o drzwi, przy ktrych siedzia, i uton ca dusz w tych przeraajcych gbiach, po ktrych lizga si srebrny sierp ksiyca. Jzio siedzia za sklepem, w maej, ciasnejizdebce, penej ek i gratw i tak dusznej, e otworzone drzwi i okna niewiele odwieay rozpalone powietrze. - Dawno widziae Malinowskiego? - Ze dwa tygodnie nie by u nas, a nie widziaem go od niedzieli, - A Zoka dawno bya u was? - Zoka ju do nas nie przychodzi. Mama sina ni pogniewaa... Maryka, bo wybijesz szyby! - krzykn przez okno do maego ogrdka, w ktrym majaczya si jaka posta kobieca. - Co ona tam robi? - zapyta patrzc na ciemn cian lasu stojcego o kilkadziesit krokwod domu, tak e blask lampy, padajcy przez okno dugim zotym pasem, poyskiwa na pniach sosen. - Kopie ziemi, to Maryka, weberka, pochodzi z naszych stron. Mama odstpia jej nasz ogrdek i ona zawsze po fabryce przychodzi tutaj gospodarowa. Taka gupia, zdaje si jej przez to, e jest na wsi. Horn nie sucha, myla, gdzie znale Adama, oblecia bezwiednie oczami pokj i sklepik peen byszczcych blaszanek od mleka, odetchn kilka razy dusznym, przesyconym kurzem, dymem i zapachem chleba powietrzem i egnajc si zapyta artobliwie: - C, nie dostae znowu jakiego miosnego listu? - Dostaem... tak... Zaczerwieni si gwatownie. - Bd zdrw... - To i ja pjd. - Moe na schadzk, co? - zapyta artobliwie. - Tak, tak... Ale niech pan tak gono nie mwi, jeszcze mama usyszy. Ubra si spiesznie i wyszli na ciemn ulic.Ciepy wieczr czerwcowy wycign ludzi z domw i z nor mieszkalnych, siedzieli w czarnych sieniach, na progach, przed domami, w piasku drogi lub w otwartych oknach, przez ktre wida byo niskie, ciasne izby pene tapczanw i ek, huczce rojem ludzkim jak ule. Uliczka nie miaa latar, owietla j ksiyc i smugi wiate bijcych od okien i od pootwieranych szynkw i sklepikw. Na rodku drogi tarzay si z krzykiem gromady dzieci, a od jednego z dalszych szynkw bucha chr pijackiej piosenki i czy si z dwikami harmonijki, rozlewajcej z jakiego poddasza skoczne tony krakowiaka, i z hukiem pocigw przelatujcych niedaleko. - Gdzie masz to rendez-vous? - zapyta Horn, gdy wyszli na uliczk i szli ciek biegnc w poprzek szerokiego pola kartoflido miasta. - Niedaleko, przy kociele. - ycz ci powodzenia! Horn poszed do rodzicw Adama, eby si dowiedzie o niego, i trafi na wielk burz. Matka staa na rodku pokoju i krzyczaa na cay gos. Zoka, pakaa spazmatycznie pod piecem, a Adam siedzia przy stole z twarz ukryt w doniach; stojca na komodzie lampa owietlaa ca scen. Horn wszed, ale natychmiast si cofn zmieszany. Adam wybieg za nim. - Mj drogi, poczekaj na mnie kilka minut wbramie, prosz ci o to bardzo! - szepn gorczkowo i wrci do mieszkania. Matka krzyczaa ostrym, podniesionym gosem: - Ja raz jeszcze pytam, gdzie bya przez te trzy dni? - Mwiam ju mamie, byam na wsi pod Piotrkowem u znajomej. - Zoka, nie kam! - rzuci krtko Adam i jego zielone, sodkie oczy zapaliy si gniewem. - Ja wiem, gdzie bya! -doda ciszej. - No gdzie? - zawoaa dziewczyna z niepokojem, podnoszc na zapakane oczy.- U Kesslera! - szepn cicho, ale z tak moc blu, e matka rozkrzyowaa rce, a Zoka zerwaa si z krzesa, staa czas jaki na rodku pokoju, wodzc hardym, buntowniczym wzrokiem dokoa. - A wic tak, byam u Kessiera! jestem jegokochank, a wic tak! - zawoaa ostro i z tak determinacj w gosie, e matka cofna si pod okno, a Adam zerwa si z krzesa, a ona staa chwil w milczeniu, patrzc na nich hardym wzrokiem, ale po chwili fala zdenerwowania zatrzsa ni tak silnie, e nogi si pod ni ugiy, upada na dawne miejsce i wybuchna wstrzsajcym paczem. Matka oprzytomniaa, skoczya do niej, pochwycia za rce i przycigajc do lampyzacza prdko, gorczkowo mwi: - Ty jeste kochank Kesslera? Ty, moja crka? Chwycia si za gow i zacza biega po pokoju z rykiem strasznego blu. - Jezus, Maria! - woaa zaamujc rce wrozpaczy. Przypada znowu i trzsc ni z caych si, szeptaa ochrypym, zduszonym przez wzruszenie gosem; - Wic te wyjazdy do ciotki, te spacery, te chodzenia z przyjacikami do teatru, te stroje - to wszystko. A, rozumiem teraz, rozumiem! I ja na wszystko pozwalaam, byam tak lepa! Jezus, Maria! A nie karz mnie, Boe przedwieczny, za lepot, a nie karz mnie, Panie miosierny, za dzieci moich winy, bom ich niewinna! - bagaa nieprzytomnym gosem padajc w wielkiej skrusze przed obrazem Matki Boskiej owieconym oliwn lampk. Cisza zapada na chwil. Adam ponuro patrzy w lamp, a Zoka staa pod cian skulona, zamana, nieszczliwa, zy wielkimi perami sypay si z jej oczw i zaleway twarz ca. drgaa ustawicznie, wstrzsana kaniem, wosy si jej rozsypay na ramiona i na czoo, odgarniaa je automatycznym ruchem i nie widziaa nic ju, co si dziao dokoa. Matka podniosa si z kolan, twarz jej blada i obrzka pena bya surowoci nieubaganej i grozy. - Zdejm zaraz te aksamity! - zawoaa. A gdy Zoka zawahaa si nie rozumiejc, matka zacza zrywa z niej aksamitny stanik i dara go w kaway. - To twoja haba, ty ulicznico! - krzyczaa i wpada w sza niszczycielki, zerwaa z niej ca garderob i porwaa j w strzpy, podeptaa z nienawici i rzucia si do komody, i wyrzucaa z niej, i dara wszystko, co naleao do Zoki, ktra ogupiaym wzrokiem przypatrywaa si zniszczeniu i szeptaa urywanymi sowami: - On mnie kocha... on obieca si ze mn oeni... ja nie mogam ju wytrzyma w fabryce - ja nie chc umiera w przdzalni... ja nie chc by weberk cae ycie... Mamusiu droga, matuchno moja jedyna, przebacz mi, mamusiu, miej lito nade mn! - krzykna gwatownie, rzucajc si do ng matki. Zerwaa si w niej resztka wiadomoci i mocy panowania nad sob. - Moesz i sobie teraz do Kessiera, ja ju crki nie mam - szepna matka sucho, otwierajc drzwi szeroko i wyrywajc si z jej obj. Zoka zalana nagym, olepiajcym strachem, jaki wion ze sw matczynych i tej czarnej gardzieli kurytarza, jaki ujrzaa przed sob, cofna si w ty i runa do ng matki z nieludzkim okrzykiemtrwogi strasznej; czepiaa si jej rk, jej sukni, jej kolan, czogaa si za ni na kolanach i ebraa nieprzytomnym, przezawionym gosem litoci i przebaczenia. - Zabij mnie, a nie wypdzaj! Zabijcie mnie. ludzie, bo ju nie wytrzymam! Adam, braciemj. Ojcze mj, miejcie lito nade mn. - Wyno si natychmiast i nie pokazuj si nigdy tutaj, bo ci jak psa wypdz i oddampolicji! - syczaa matka nieubaganie, skamieniaa w gniewie, bo wszystko w niej nagle z wielkiego blu zamaro, nawet lito. Adam rwnie nieporuszony sucha i patrza, tylko jego zielone oczy straciy ostry poysk gniewu i mroczyy si zami. - Precz mi! - krzykna ostro raz jeszcze matka. Wtedy Zoka przystana na mgnienie na rodku pokoju i rzucia si z obkanym krzykiem w korytarz, a ssiedzi zaczli drzwi otwiera i wychyla gowy, przebiega cay dom familijny, zbiega na d, na podwrze, i wcisna si w ciemny kt pod akacje kwitnce, i zemdlaa z dzikiego, zwierzcego strachu. Adam wybieg za ni, a przywrciwszy do przytomnoci szepn mikkim, braterskim gosem: - Zoka, chod do mnie! Ja ci nie opuszcz.Nic nie odpowiedziaa tylko chciaa mu si wyrwa z rk i ucieka w wiat. Z trudem j uspokoi, okrci w jak chustk, ktr przynis z domu, bo dziewczyna cay bya w strzpach, uj mocno pod rk i poprowadzi do doroki. Horn, ktry czeka w bramie, przyczy si do nich. - Tak si stao, e Zoka chwilowo bdzie mieszka u mnie, nie moglibycie sobie poszuka mieszkania na kilka dni? - Dobrze. Pjd do Wilczka, on ma due mieszkanie. Jechali w milczeniu, tylko przejedajc obok paacu Kesslera Zoka przycisna sisilniej do brata i zacza cicho paka. - Nie pacz, to si wszystko da zaagodzi!Nie pacz, matka da si przeprosi, z ojcem sam si rozmwi! - pociesza j i caowa po zapakanych oczach, i gadzi jej wosy roztargane. Tak odczua te pocieszenia i jego mio, e obja go ramionami, ukrya mu twarz na piersiach i jak dziecko skarya si cichym, urywanym szeptem na swoj dol nieszczliw, nie zwaajc na obecno Horna. Urzdzili jej zaraz mieszkanie z pokoju brata, ktry si przenis do pokoju Horna,zamkna si w nim, nie chciaa wyj na herbat, jak zagotowa Horn. Adam sam jej zanis. Wypia troch; rzucia si na ko i zasna natychmiast. Adam zaglda do niejco chwila, pookrywa j, czym mg, wytar chusteczk jej twarz, bo zy pomimo snu pyny spod zamknitych powiek, potem powrci i szepn cichym gosem: - Domylacie si, co si stao? - Nie, nie, i prosz was bardzo, nie mwciemi, bo widz, jak was to boli. Ja zaraz wychodz. - Zostacie jeszcze chwil. Syszelicie, musielicie sysze, co mwili o Zoce? - Na plotki nigdy nie zwracam uwagi, nigdy ich sucha nie chc - rzek Horn wymijajco. - To nie plotki, to prawda! - rzek ostro, wstajc z miejsca. - Wic c poczniecie? - zapyta z wielkim wspczuciem. - Id w tej chwili do Kesslerw! - szepn twardo i zielone oczy bysny mu takim tonem jak szmelcowana lufa rewolweru, ktry schowa do kieszeni. - To na nic si nie przyda, z bydlciem nie mona spraw ludzkich zaatwia. - Sprbuj, a jak mi si nie uda, to... - To co - podchwyci spiesznie Horn, przestraszony akcentem groby, jaki brzmia w jego gosie. - To pomwimy inaczej... to si pokae... Horn chcia mu tumaczy, ale Adam nie chcia sucha, tylko gdy si rozstawali przed bram, ucisn mu silnie rk i pobieg do paacu Kesslera. Nie zasta i nikt nie umia go objani, gdzie w tej chwili moe by mody Kessler. Popatrzy z ca nienawici na wspaniae mury paacu, na byszczce przy ksiycu jego wieyczki i zocone balkony, na zasonite biaymi storami okna i poszed do fabryki do ojca. Stary Malinowski, jak zwykle, niby uraw niestrudzony obchodzi to olbrzymie koo rozpdowe, ktre jak ptak potworny rzucao si w z ostre, miedziane AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AA=P6> c?Dc@)$ cAI2 ]BS?'mrocznej, roztrzsionej ruchem wiey, zapadao si w ziemi wybiegao z cieniw,poyskiwao roziskrzonym, zim-nym tumanem stali i okrcao si dookoa z takszalon szybkoci, e adnego konturu nie mona byo pochwyci. Taki szalony krzyk maszyny hucza w wiey, e stary szeptem zapyta syna: - Znalaze Zok? - Przywiozem j dzisiaj wieczorem. Stary popatrzy na dugo i poszed znowuobej maszyn, naoliwi niektre czci, przyglda si manometrowi, wytar toki, ktre z sykiem pracoway ociekajc oliw, krzykn przez tub do maszynistw pracujcych niej i powrciwszy do syna powiedzia zacinitym gardem. - Kessler! Zby mu si wyszczerzyy jakby do ksania. - Tak, ale on mj! Niech mu ojciec da spokj - zacz gorco Adam. - Gupi! Mam z nim wane sprawy, ani mi si wa go tkn, syszysz? - Sysz, ale swojego nie odstpi. - Ani mi si wa! - zawarcza stary podnoszc czarne, olbrzymie picie jakby do uderzenia. - Gdzie ona teraz? - Matka j wypdzia z domu. Sykn przezzacinite zby i bure oczy zapady mu gboko pod brwi krzaczaste i rzucay tylko cie grony na twarz szar i such. Zgarbi si i obchodzi powoli to koo, ktre piewao rykiem szalony hymn siy uwizionej, targajcej si z wciekoci pomidzy trzscymi si mu rami. Przez mae zakurzone okienka budynku la si srebrny, ksiycowy kurz, w ktrym niby sine widmo taczyo z krzykiem bydl olbrzymie. Adam nie mogc si doczeka wicej sw od ojca, powsta i zmierza do wyjcia. Stary wysun si za nim i ju za progiem szepn: - Zajmij si t... przecie to nasza krew... - Wziem j do siebie. Pochwyci go i elaznymi ramionami przycisn do serca. Zielone, sodkie oczy syna wpiy si z wielk mioci w bure, rozzawione oczy ojca, patrzyli w siebie do gbi, na wskro i rozeszli si bez sowa. Stary spiesznie obchodzi maszyn i zaoliwionymi palcami wyciera oczy. Rozdzia V [XXI] - Interes prosty, czyste zoto, powiadam wam. Kupiem plac, ktry musi, uwaacie, musi odkupi ode mnie Grunspan za tak cen, jak wzi zechc - tumaczy nazajutrz rano Stach Wilczek Hornowi, ktry spa u niego. - Dlaczego musi? - zapyta zaspanym gosem Horn. - Bo mj plac otacza fabryk jego z dwch stron; z boku i ztyu, z drugiego boku le place Szai Mendelsohna, a od frontu ulica. Grunspan chce powikszy fabryk, a nie ma u siebie miejsca. Ma by dzisiaj u mnie, zobaczycie, jak ma min. On ten plac targowa przez trzy lata i przez trzy lata postpowa dotychczasowemu wacicielowipo sto rubli na rok, chcia kupi tanio, czeka, nie spieszyo mu si. Cudem si dowiedziaem, postpiem chopu grubo i po cichutku kupiem, teraz ja bd czeka, teraz mnie si nie spieszy... ha, ha, ha! - mia si wesoo, zacierajc rce, oblizywa wywinite wargi i mruga oczami.- Ile macie tego placu? - Cae cztery morgi! Pidziesit tysicy rubli jakbym ju mia w kieszeni. - Jeli si udzi, to ju mocno! - zamia si Horn, nieco dotknity t cyfr. - Ja si nigdy w interesach nie myl. Grunspan ma stawia dwa pawilony, razem okoo dwch tysicy ludzi, i pomyle, e gdyby je musia stawia w innym miejscu, choby o kilkaset krokw dalej, to koszty budowy, urzdze i administracji podnios mu si w dwjnasb. Pijecie jeszcze herbat? - A prosz, jeli jest gorca, ale jak na przyszego milionera macie diablo wygryzione filianki! - zwrci uwag dzwonic yeczk w wyszczerbione fajansowe filianki. - To gupstwo, bdzie si jeszcze pijao nasewrskich -odpowiedzia lekcewaco. - Zostawi was samych na par minut - rzekpatrzc przez okno i wyszed do sieni, bo kilka kobiet starych, wyndzniaych, z koszykami na rku, ukazao si pomidzy winiami na p uschymi, jakie stay przed domem. Horn tymczasem obejrza si po pokoju, stanowicym mieszkanie przyszego milionera. Bya to prosta chopska izba o wykrzywionych cianach, wybielonych wapnem; gliniany ubity tok, stanowicy podog, pokryway kaway dywanu barchanowego w jaskrawe czerwone kwiaty; krzywe, mae okienko, przysonite brudn firank, wpuszczao tak mao wiata, e caa izba i ndzne, zbierane jakby ze mietnikw graty tony w mroku, w ktrym tylko byszcza jaskrawo wielki samowar, stojcy na zwykym chopskim kominie, pod wielkim okapem. Kilkanacie ksiek leao na stole wrd kawakw starego elastwa, rzemieni i cewek z prbkami rnokolorowej przdzy bawenianej. Horn zacz przeglda ksiki, ale e doszed go przez szyby rozpakany gos kobiecy, odoy i sucha. - Pan mi poyczy dziesi rubli! Pan wie, eRuchla Wassermanowa jest uczciwa, jest biedna kobieta. Jak ja dzisiaj nie bd miaapienidzy, to nie zrobi interesu i nie bd miaa z czego y cay tydzie. - Pienidzy bez fantu nie dam. - Panie Wilczek! ja oddam, ja panu przysign na wszystkie witoci, e oddam... My je nie mamy; moje may dzieci, mj m, moja matka... uny czekaj,eby ja im przyniosa kawaek chleba! A jak pan mi nie poyczy, to skd ja im wezm... - Niech zdechn, co mi to szkodzi! - Takie sowo, takie niedobre sowo pan powiedzia - jczaa ydwka. Wilczek usiad na awce pod oknem i zacz przelicza pienidze, jakie mu drugie kobiety oddaway. Po rublu, po dwa, najwyej po pi, kadyprzed nim miedziakami, po dziesitce, wyciganej z wzw i skrytek. Liczy uwanie i co chwila wyrzuca jak sztuk. - Gitla, ta dziesitka na nic, dawa inn! - Na moje sumienie, to dobry pinidz. Ja j mam od jednej obywatelki, co una zawsze kupuje ode mnie pomaracz! Nu, dlaczego ma by niedobry! un sie wieci - woaa linic dziesitk i wycierajc j fartuchem. - Dawa prdko inn, bo nie mam czasu! - Panie 'Wilczek, pan jest szlachetna osoba,pan mi poyczy... - prosia Wassermanowa. - Pani Sztein, brakuje 15 kop.! - zawoa zwracajc si do maej, starej ydwki z trzsc si gow, ubran w zatuszczonyczepek. - Brakuje! to nie moe by! tam jest cae pi rubli, ja dobrze liczyam. - Dooy, i basta! Szteinowa zawsze tak mwi i zawsze brakuje, znamy si dobrze. Szteinowa zacza dowodzi, e nie brakuje, co tak zirytowao Wilczka, e zgarn pienidze i rzuci je w piasek pod jej nogi. Szteinowa z wielkim lamentem zbieraa je zpiasku i ukadaa z powrotem na awce. Wassermanowa przysuna si znowu do Wilczka i dotykajc jego okcia kocami palcw prosia cichym, rozpakanym gosem: - Ja czekam!... ja wiem, co paska osoba bdzie litociwa... - Bez zastawu nie dam ani rubla - rzek. - Niech Wassermanowa poyczy sobie od zicia!... - Co pan wspomina tego ajdaka! Pan wie, ja jemu daam za crk, na st, ywych pienidzy cae czterdzieci rubli, to ten gagan w niecae p roku wszystko wyda! Pan syszy, wszystko wyda! Na coun wyda taki kapita! Wilczek nie sucha narzeka, odbiera nalenoci z procentami za tydzie ubiegy i poycza na nastpny, wpisujc nazwiska i cyfry z wielk dokadnoci w notes. Obojtnie sucha narzeka i z nie ukrywan wcale pogard traktowa ten tum kobiet wyndzniaych. Nie wzruszay go ich oczy zaczerwienione,wypalone przez soce i mrozy; te postaciew achmanach; te twarze o wyrazie wiecznej troski i godu, wychylajce si spod peruk i brudnych chustek, ani ten caychr ndzy, ktry lamentowa w ostrym socu, wpord drzew schncych, zmurszaych, gdzieniegdzie tylko zieleniejcych, na trawnikach porosych chwastem, z ktrego dziewanny wysmuke iwielkie opiany wysuway bladozielone licie. Zaraz za drog miasto rozlewao si morzem czerwonych domw, kominw i dachw, po ktrych grao soce blaskami;huki, turkoty, wisty napeniay ogrdek cig wrzaw i trzsy drewnianymi, pokrzywionymi cianami domu Wilczkowego. Horn ze zdumieniem ywego wspczucia przypatrywa si szeregom tej ndzy, stojcej przed domem i ze wzrastajcym oburzeniem sucha i wtajemnicza si w interesy Wilczka. Nie mg ju dalej wytrzyma i gdy Wilczekzaatwiwszy ostatni spraw powrci do izby, Horn w milczeniu wzi kapelusz i skierowa si do wyjcia. - Nie chodcie jeszcze. - Musz i do Szai, a przy tym powiem prawd, e to, co syszaem i widziaem tutaj przed chwil, przejo mnie gbok odraz do pana, panie Wilczek... Zechce mnie pan uwaa, a ze mn i cae nasze towarzystwo, za zupenie sobie obce i nieznajome - powiedzia ostrym gosem i obrzucajc go pogardliwym spojrzeniem chcia wyj. - Nie wypuszcz pana, musi pan wysuchatego, co powiem! -zawoa Wilczek spiesznie zagradzajc mu sob drzwi, spsowia od gniewu, ale mwi spokojnie. Horn popatrzy mu prosto w oczy i nie zdejmujc kapelusza usiad i rzek sucho: - Sucham pana! - Chc pana tylko objani. Nie jestem lichwiarzem, o co mnie pan prawdopodobnieposdzi, a nie jestem dlatego, e ja pracuj u Grosglika i operuj na jego korzy i na jego odpowiedzialno. Mwi to panu pierwszemu, bo nigdy przedtem nie potrzebowaem si usprawiedliwia ani tumaczy z moich czynnoci. - Czemu to pan robi teraz? nic pana przecie nie zmusza! nie jestem sdzi ledczym! - Dlatego to robi, aby nie by sdzonym faszywie. Moecie mnie liczy do swoich znajomych lub nie liczy - to kwestia uboczna, ale nie chciabym, aby mnie mianoza lichwiarza. - Moesz pan by pewnym, e si nim zajmowa nie bdziemy. - Jak ja w tej chwili pogard pana, ktr sysz w gosie. - Wic po c mnie pan zatrzymuje? - Zatrzymywaem! - rzek z naciskiem. - Powiedziaem na usprawiedliwienie, e jestem tylko czowiekiem Grosglika i operuj jego pienidzmi i na jego korzy! Juci, e nie robi tego za darmo. - aden za najwiksz pensj nie przyjbyfunkcji obdzierania ndzarzy. - To si tak powiada w salonikach i przy pannach, bo taki frazes brzmi adnie i do niczego nie obowizuje. - To jest zwyka ludzka uczciwo, a nie frazes, panie Wilczek. - Mona to i tak nazwa, nie bd si sprzecza o dwiki. Pan uwaa mnie za ajdaka, e pomagam Grosglikowi do obdzierania ndzarzw, tak? Ot ja pana przekonam, e ten ajdak robi wicej dla tej ndzy sam ni wy wszyscy razem, inteligenci i rne resztki szlacheckie. Prosz, spojrzyj pan w t ksik, jest to caoroczny rachunek sum wypoyczanych i procentw, jakie przyniosy za rok ubiegy.Ksik prowadzi mj poprzednik, a tutaj jest moja ksika, prowadzona od Nowego Roku. Porwnaj pan cyfry poyczek i dochodw. Horn bezwiednie prawie rzuci okiem i zobaczy, e suma dochodw w drugiej ksice bya o poow mniejsz ni w pierwszej. - C to znaczy, dlaczego? - Znaczy to, e o sto pidziesit procent bior mniej ni mj poprzednik. Znaczy to, e jak rachunki mwi, daj z wasnej kieszeni ndzarzom od stu do dwustu rubli miesicznie, bo wanie te sto pidziesit procent stanowiy moje wynagrodzenie dodatkowe. Zrzekem si go i nie szukam wtym chluby. - Darowuje pan im ich pienidze, wielka aska, istotnie! - Mwisz pan jak czowiek nie majcy pojcia o interesach. - Nie, tylko jak czowiek, ktry nie uwaa za bohaterstwo branie zamiast trzystu procent - sto pidziesit. - Dobrze, nie mwmy o tym! - zawoa Wilczek i zniechconym ruchem rzuci ksiki w gb kasy ogniotrwaej stojcej w kcie i zacz bbni w st, i patrza na winie koyszce si za oknem. By bardzo ponury, bo si obawia, e przez niego ta wie o operacjach lichwiarskich rozleje si po odzi i zamknie mu drzwi w "kolonii" i w kilku innych znajomych domach. Horn przypatrywa si uwanie i zapomniao odejciu, oburzenie ustpio miejsca ciekawoci, z jak sucha Wilczka, przedstawia mu si teraz zupenie inaczej, bia od niego jaka sia potna, ktrej dotychczas nie zauway, gdy co prawda nigdy na niego nie zwraca szczeglniejszej uwagi. - Ach, oglda mnie pan jak czowieka pierwszy raz widzianego. - Przyznaj si, e pierwszy raz przygldam si panu uwanie. - Zadziwiajcy okaz, co? Cham o brudnych instynktach, zwyky parobek ydowski do wszystkiego; brzydki, marny i niegodziwy! C robi, panie, nie urodziem si w paacu, a tylko w zwykej chaupie; nie jestem pikny, nie jestem przyjemny, nie jestem wasz i dlatego nawet moje cnoty, jeli je mam, s wystpkami, no, ale i dlatego poyczacie pienidzy ode mnie -doda ze miechem i jego mae oczki zamigotay ironi. - Panie, a to Wassermanowa przysza! - zawoa chopak przez drzwi. - Wojtek, niech ju wyjedaj na kolej, daj ten fracht Antkowi, za p godziny bdna stacji. Ka Wassermanowej przyj. Wassermanowa przyniosa wieczniki szabasowe i wielki bursztynowy garnitur nazastaw dziesiciu rubli, jakie jej natychmiast wypaci Wilczek, odliczajc z gry rubla procentu za tydzie. - Pan powie, e to lichwa, co? A gdybym nieda jej tych pienidzy, umaraby z godu. Atakich kobiet, yjcych z wypoyczonych odnas pienidzy, jest kilkadziesit w odzi, kada z nich ma dzieci, matki, nizw, ktrzy si modl lub s niedogami. - Czyli e spoeczestwo powinno wam by wdziczne za tak niestrudzon dobroczynno. - Mogoby da nam spokj, kiedy je uszczliwiamy bezinteresownie. Rozemia si serdecznie i bardzo cynicznie, - Panie, ten yd Grunspan id! - zawoa chopak przez drzwi. - Moe pan zostanie jeszcze na chwil, aby by wiadkiem bardzo wesoej sceny. Horn nie mia czasu protestowa, bo w tej chwili wszed Grunspan. - Dzie dobry, panie Wilczek, pan ma goci,ja moe przeszkadzam! - woa ju od progu, nie wyjmujc cygara z ust i wycigajc rk do powitania. - Bardzo prosz, mj przyjaciel, pan Horn -przedstawia. Griinspan szybko wyj cygaro z ust i przenikliwym spojrzeniem obrzuci Horna. - Pan pracowa u Bucholca? - zapyta dosywyniole. - Pan syn Horn et Weber w Warszawie? - zapyta po raz drugi, nie otrzymawszy odpowiedzi na pierwsze. - Tak. - Bardzo mi przyjemnie. My z ojcem paskim robimy interesy. Wycign rk i bardzo askawie dotkn si kocami palcw rki Horna. - A ja do pana, panie Wilczek, przyszedem na spacer, po ssiedzku. - Bardzo przyjemne powietrze dzisiaj. Nieche pan siada -zaprasza gorco Wilczek, nie mogc ukry radoci, jak mu sprawia wizyta Grunspana. Grunspan odgarn delikatnie poy dugiego chaata i usiad, wycign na izb nogi obute w dugie do kolan buty i podnis chytr, wypasion twarz, wiecc tuszczem. Malekie czarne oczki biegay mu ustawicznie po izbie i wybiegay za okno w ogrdek, czepiay si czerwonych murw fabryki stojcych tu z boku i powracay badajc twarze Horna pobienie i Wilczka bardzo niespokojnie. Okrywa si gstymi kbami dymu, chrzka, poprawia si na krzele i nie wiedzia, od czego zacz. Wilczek rwnie milcza, spacerowa po izbie, umiecha si, oblizywa akomie wywinite wargi i rzuca porozumiewajce spojrzenia na Horna, ktry siedzia nachmurzony i rozwaa sowa i postpowanie Wilczka. - Przyjemny chd jest w paskim domu - zacz fabrykant wycierajc kraciast chustk spocon twarz. - Okna przysonite przez ogrd nie puszczaj soca. Pan widzia mj ogrd, panie Griinspan? - Nie miaem czasu. Kiedy ja miaem oglda? Czowiek przy tylu interesach jestuwizany jak ten ku do woza. - A jeli panowie zechc, to moe bymy wyszli na powietrze. Pokazabym panom swoje pole i ogrd, dobrze? - Dobrze, bardzo dobrze! - zawoa ywo Grunspan i poszed przodem. Obeszli ciasne podwrze, pene dow zapenionych gnojwk, kup nawozu, starych bali i desek i stosw starego elastwa, blach i starych garnkw, ktre dwch ludzi adowao na wielkie wozy. Z jednej strony podwrza byy ndzne szopy kryte som i zbite ze zmurszaych desek, w ktrych stay beczki z cementem,a z drugiej rwnie ndzne stajnie cignysi pod murem fabryki Grunspana. - Nie wycigowe! - zawoa ze miechem Wilczek widzc, e Horn z przykroci patrzy do stajni na ndzne okaleczae wywoki koskie, stojce ze zwieszonymi bami przy obach. - Tu nie jest przyjemny zapach - zauway fabrykant pocigajc delikatnym nosem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AACPb cD U EGcFNQcG+ cHs9)powietrze. Ogldali nastpnie kawa pustego pola, szczerego piasku, z ktrego wiatry wywiay wszystk rolinn ziemi, e ci si jak posypany ochr. Wielkie sterty mieci wywoonych z miasta,po ktrych grzebay wyndzniae psy, rozwalay si wzdu fabrycznego muru, jaki si cign do poowy dugoci pola. - Zoto, nie ziemia? Cebula ronie tutaj jak by kocie! -zauway Wilczek ironicznie si umiechajc. - No, i bardzo adny krajobraz std wida - powiedzia Horn wskazujc na lini lasw miejskich, ca w niebieskawoopalowych mgach soca, i na powe fale przeganiajce si po ytach, spord ktrych wychylay si czerwone szyje kominw fabrycznych. - Co pan mwi, jaki krajobraz? To s place do sprzedania! -zawoa Guinspan ywo, zirytowany ironi Wilczka. - Ma pan racj, ale mj plac jest jeszcze fajniejszy, bo ley tu przy paskiej fabryce i prawie w miecie, mona by zaoy na nim liczny park... - Za pan, to moi robotnicy bd mieli gdzie odpoczywa w wito... Powrcili przed dom i usiedli na awce. Horn poegna ich i poszed, a oni siedzieli jaki czas w milczeniu i udawali przed sob, e si rozkoszuj powietrzem przesyconym zapachem dymw i wyziewamigbokich roww, penych gryzcych odpyww fabrycznych. Drog cigny nieprzerwanym acuchem wozy z ceg i podnosiy duszcy czerwonawy kurz, ktry osiada na liciachwini i na trawach, a od fabryki Grunspana biy ustawiczne kby czarnych dymw i tuky si pomidzy drzewami ogrdka, i rozpocieray nad nim brudny, szary baldachim, przez ktry z trudem przesczao si soce. - Miaem do pana may interes - zacz pierwszy Griinspan. - Wiem nawet jaki, wspomina mi o tym mj. przyjaciel, Moryc Welt. - Kiedy pan wiesz, to mwmy krtko i prdko - zawoa fabrykant z lekcewaeniem. - Dobrze. Ile pan dajesz za ten plac, ktry jest panu tak bardzo potrzebny. - On mi nie jest potrzebny! Ja bym go kupi tylko dlatego, eby t brzydk chaup zwali i te drzewa wyci, mnie to przeszkadza, bo ja przez nie z mojego mieszkania nie widz lasu. Ja bardzo lubi las. - Ha, ha, ha! - Pan si bardzo przyjemnie mieje, dobry miech to adny kawaek zdrowia - zauway Grunspan hamujc niecierpliwo.- Ale ja nie mam czasu, panie Wilczek - doda powstajc z awki. - I ja rwnie czasu nie mam, bo musz ina kolej. - Wic nasz interes? - No - ile pan dajesz? - Ja lubi prdko zaatwia sprawy, dam panu dwa razy tyle za ten mietnik, co panchopu zapaci - zawoa prdko, wycigajc rk do zgody. - Ja nie mam czasu, panie Griinspan, a pan artuje sobie ze mnie. - Dam panu pi tysicy rubli, no, gotowe? - Bardzo panu dzikuj za ssiedzkie odwiedziny, ale naprawd jest mi pilno, bo moje wozy pojechay ju dosy dawno na stacj i czekaj na mnie. - Ja panu powiem ostatnie sowo: dziesi tysicy rubli, zaraz, na st, no, jake, bdzie zgoda? Pochwyci jego rk i uderzy w ni na zgod. - Nie bdzie zgody, bo nie mam czasu na zabaw. - Panie Wilczek, to jest zodziejstwo! - wykrzykn namitnie, odskakujc par krokw. - Panie Grunspan, pan nie jeste zupenie zdrowy! - Bd pan zdrw. - Do widzenia! - rzuci Wilczek i z umiechem zadowolenia patrzy na fabrykanta, ktry rozwcieklony rzuci cygaro o ziemi i spiesznie szed przez ogrd, a mu poy chaata fruway jak skrzyda i biy o drzewa, i zaczepiay si o krzewy agrestu, rosnce przy ciece. - Wrcisz ty jeszcze! - szepn za nim ironicznie i zatar z radoci rce. Wypi herbat, pochowa stosy drobnej monety do kasy, przebra si w elegancki garnitur, uperfumowa, wycisn sobie przed odrapanym lusterkiem kilka wgrw ztwarzy i elegancki, janiejcy radoci poszed na kolej. Rozdzia VI [XXII] Wysoki, ujty w kamienne supy parkan elazny, naladujcy gstw rolinn, penpopltanych odyg, lici i kwiatw o zoconych patkach, oddziela fabryk SzaiMendelsohna od ulicy. Poza t doskonale stylizowan rolinnoci cign si pas trawnikw o czarniawej zieleni, na ktrej pstrzyo si jaskrawo kilka klombw rozkwitych, amarantowych peonii. Gwny korpus fabryki wznosi si w gbinieco olbrzymi mas czteropitrowego budynku z nie tynkowanej cegy, zakoczonego w rogach rodzajem redniowiecznych bastionw, gsto ublankowanych. Wielka brama wjazdowa, prawie arcydzieolusarszczyzny, umieszczona w parkanie z boku gwnego korpusu, prowadzia na wielkie wewntrzne dziedzice, pocite czteropitrowymi pawilonami w olbrzymi krat czworoktw, z ktrych rodka niby smuke topole wznosiy si czerwone gardziele kominw, rozwczcych nad t potn twierdz fabryczn szar opon dymw. Przy bramie, z frontem od ulicy, sta gwny kantor fabryki. Horn z pewn niemiaoci wszed do poczekalni i zapisawszy nazwisko i rodzaj interesu, jaki mia do Szai, na specjalnym szemacie podanym przez wonego, usiad oczekujc kolei, bo poczekalnia zapchana bya interesantami. Pmrok panowa w pokoju pomimo bardzo sonecznego dnia, bojedyne okno wychodzio na park i byo przysonite krzewami akacji, zagldajcejw szyby rowymi oczami kwiatw za kadym poruszeniem wiatru. Przez otwarte drzwi, prowadzce do kantoru, w mtnym tawym wietle gazu,wida byo kilkadziesit gw pochylonych, a za nimi szereg wskich okien, wychodzcych na pospne czerwone mury fabryki. Na tle cian ciemnych, obcignitych drzewem, stay szeregi czarnych szaf, podobnych do sarkofagw. Ostry zapach surowej przdzy i chloru przesyca duszne, rozpalone powietrze. Cisza panowaa gucha. Wszyscy poruszali si automatycznie, chodzili na palcach, szeptali pgosem, tylko potny, oddalony szum fabryk pracujcych wstrzsa murami i chwia wiatami gazu. Grupa obywateli staa na rodku poczekalni szwargocc po cichu i nie zwracajc uwagi na tum szary, siedzcy na awach, kryjcy si w cieniu szaf, w gbokiej framudze okna, na cay tum ludzi ze sfer najrozmaitszych, szukajcy roboty, ktrzy,ilekro razy otworzyy si drzwi prowadzce do gabinetu Szai, zrywali si z siedze bezwiednie i rozpalonymi gorczk oczekiwania oczami rzucali w gb gabinetu, gdzie krloway miliony. Drzwi zamykay si szybko i bez szelestu, a oni znowu opadali na dawne miejsca, bezmylnie patrzc w okno, na rowe kwiaty akacji, przez ktre wida byo kontury paacu Mendelsohna, byszczce wczerwcowym socu zoceniami balustrad, balkonw i weneckimi oknami. Co chwila wony otwiera z gabinetu drzwi i wywoywa jakie nazwisko, ktre zrywao si i biego na wezwanie z gorczk nadziei lub odrywao si z grupy stojcych i szo wolno, nie spieszc si. I co chwila z gabinetu wychodzi jaki interesant powany, jaki kupiec wielki, ktrych odprowadza no do drzwi z caym uszanowaniem, nalenym pienidzom - i co chwila take wysuwali si z gabinetu ndzarze: ktrzy nie patrzc na nikogo, bladzi chwiejnym krokiem uciekali popiesznie. Co chwila rwnie przesuwali si przez poczekalni rni urzdnicy i oficjalici fabryczni i mknli w kantorze. Przez drzwi gabinetu sycha byo niewyrane szmery rozmw, czasem dzwonki telefonu, a czasem tu za drzwiami rozleg si chrapliwy gos samego Szai - i wszystko wtedy w kantorzei w poczekalni tak milko i kamieniao, e sycha byo syczenie gazowych wiate i turkot wozw, wjedajcych w obrb fabryki. Drzwi gabinetu otworzyy si nagle i wybieg stamtd wysoki, o wielkim brzuchu, maej gowie i cienkich, pakowatych nogach Stanisaw Mendelsohn, najstarszy syn Szai i gwny dyrektor fabryki; pobieg do kantoru i napad jakiego chudego oficjalist. - Ja pana si pytam, co to ma znaczy! - krzycza na cay gos, podsuwajc pod zalknion, jakby zamszem obcignit twarz urzdnika ksieczk paszportow. - Taki paszport wyda mi urzd dla pana dyrektora i taki przywiozem. - Pan nie masz rozumu! Pan nie masz delikatnoci! Pan mi umylnie robisz szykanyprzywoc podobne niedorzecznoci! Co! nieczytae pan? - Czytaem; ale jeeli napisali: Szmul Szajewicz Mendelsohn, z on Ruchl, ona e Regina, to przecie nie w mojej mocy zabroni im tego... - Pan jeste skoczone bydl, ja panu to mwi! Jed pan natychmiast do Piotrkowa iprzywie mi pan paszport napisany po ludzku. Ja si nie pytam, co to bdzie kosztowa, mwi tylko, ebym go mia jutro w poudnie, bo jutro kurierem wyjedam. Ruszaj pan natychmiast! No, moi panowie, czy nie uwaacie tego faktu za oburzajcy, za mieszny, wprost za nikczemny: abym ja, doktr filozofii i chemii, ja, Stanisaw Mendelsohn - by przemianowany na Szmula, a moja ona Regina na Ruchl! - woa wzburzony do urzdnikw. -Szmul Szajewicz Mendelsohn zon Ruchl, ona e Regina! - powtrzy bezwiednie i wielkimi krokami, koyszc sijak so na cienkich nogach, przebiega kantor i skary si namitnie przed wszystkimi i kadym z osobna. Najstarsi potakiwali mu pswkami, modsi - tpym, bezmylnym wzrokiem wpatrywali si w niego. Byby duej rozwodzi ale na niesprawiedliwo i krzywd sobie wyrzdzon, ale zadwicza ostro dzwonek elektryczny i z gabinetu rozleg si gos Szai, przyguszony nieco krzykiem czyim: - Woni! - Niech mnie rusz tylko palcem, to im tak by porozbijam jak i tobie, stary zodzieju!Nie rusz si std, dopki mi nie zapaciciewszystkiego! - krzycza penym gosem jaki niski, kwadratowy czowiek, wywijajc metalow lini, schwycon z biurka. Drzwi sob zasoni i nie da ani ichzamkn, ani si wyrzuci wonym, ktrzy w pewnym oddaleniu stanli, nie wiedzc, co pocz. - Zawoa policji! - rozkaza chodno Szajacofajc si, bo przez otwarte drzwi kilkanacie par oczw przygldao si tej scenie. - Panie Piotrowski - mwi prdko Stanisaw wpadajc do gabinetu. - Pan nie krzycz, bo my si tego nie zlkniemy. Dostae pan, co si naley, za fuszerki wicej nie pacimy, a jak pan bdziesz krzycza. to mamy rodki uspokajajce. - Oddaj mi pan moje pitnacie rubli. - Jak ci si nie podoba, to zabierz z powrotem rynny i ruszaj, pki cay. - C ty mnie bdziesz tyka, parchu jeden,ja z tob ludzi nie okradam, ja jestem uczciwy rzemielnik. Zgodzilicie si czterdzieci rubli, a pacicie dwadziecia pi, a jak nie, to mi kaecie zabra robot. Zodzieje, pijawki. - Za drzwi z nim i do cyrkuu! - krzykn Stanisaw. Woni rzucili si nagle na niego i obezwadnili, Rzuca si i szamota jak zwierz opltane, ale uleg przewaajcej sile i ju przez poczekalni szed spokojnie, tylko na cay gos wymyla bardzo dobitnie i barwnie. W gabinecie zapanowao milczenie. Szaja patrzy przez okno na park zalany socemi na trawniki skrzce si, jak krwawnikami,kwiatami tulipanw. Stanisaw z rkami w kieszeni chodzi i pogwizdywa. - To byo wszystko do ciebie, Stanisaw - rzek stary siadajc przy biurku, stojcymna rodku pokoju. - By moe; ale to go kosztuje pitnacie rubli i ze dwa miesice kozy. Umiechn si ironicznie i woy binokle, bo wony meldowa Horna, na ktrego nareszcie przysza kolej. Horn ukoni si i w milczeniu wytrzyma przenikliwe spojrzenie Szai. - Od dzisiaj bdziesz pan u nas. Muller dawa mi dobre referencje, dajemy panu miejsce. Pan umie po angielsku? - Prowadziem w tym jzyku korespondencj w firmie Bucholc. - Bdziesz pan to samo robi z pocztku u nas, pniej uyjemy pana do czego innego. Pierwszy miesic na prb... co? - Ale i owszem, zgadzam si - powiedzia szybko, dotknity t zapowiedzi caomiesicznej pracy za darmo. - Pozosta pan, porozmawiamy troch, ja znam firm paskiego ojca. Ale rozmow przerwa im Wysocki, ktry od kilku miesicy by u Szai fabrycznym doktorem, wpad jak zwykle pospiesznie i od razu przystpi do interesu. - Niech doktr siada, bardzo prosz - zacz stary. Ale Stanisaw uprzedzi go i usiad sam, a wicej krzese nie byo w gabinecie. - Ja wezwaem doktora w maej sprawie, ale co prawda bardzo powanej - mwi Stanisaw, kadc gboko rce w kieszenie spodni i wycigajc z nich pk pomitych recept i dugi rachunek. - Przysali mi dzisiaj rachunek i recepty za ostatni kwarta. A e ja lubi przeglda wszystko, wic po przejrzeniu rachunkw doszedem do pewnych wnioskw, stanowicych wanie spraw, dla ktrej pana wezwaem. - Bardzo jestem ciekawy. - Rachunek jest pokany. Cay tysic rubli za kwarta! to mi si wydaje mocno za wiele. - Jak to mam rozumie? - zawoa ywo Wysocki, pokrcajc wsw. - Niech si pan uspokoi, niech pan moje sowa bierze tak, jak powiedziane byy, to jest, e rachunek jest za wielki, e wydanoza wiele... - C ja na to poradz! Robotnicy choruj, wypadki s czste, wic trzeba ich leczy. - Na to zgoda; ale kwestia w tym, jak leczy? - No, jak, to kwestia moja. - Bezsprzecznie, e to paska rzecz, dlatego pana trzymamy, ale mnie idzie o sposoby leczenia, o metod, jakiej si pan trzyma - mwi podniesionym nieco gosem Stanisaw nie patrzc na Wysockiego, tylko obwija na palcu sznurek od binokli. - Wreszcie idzie o to, jakimi rodkami pan ichleczy. - Takimi, jakie s w rozporzdzeniu medycyny - odpowiedzia dosy ostro Wysocki. - Na przykad, recepta pierwsza z brzegu,zobaczmy, kosztuje rubel dwadziecia kopiejek, to bardzo drogo, to stanowczo zadrogo na robotnika, ktry zarabia pi rublitygodniowo, my tyle za niego paci nie moemy. - Gdybym mia rodki rwnie skuteczne a tasze, to bym uy. - Wic skoro za drogie, nie trzeba ich uywa wcale. - To lepiej zupenie nie leczy! - Spokojnie, panie Wysocki, prosz, moe pan usidzie. Porozmawiajmy, jako ludzie dobrze wychowani, po dentelmesku. Tu znowu zapisa pan oryginaln wod emsk. Robotnik wypi jej dwadziecia butelek, to znaczy dziesi rubli. Czy uwaa pan, e mupomoga ta woda? - zapyta ironicznie nieco, spacerujc po pokoju i bawic si binoklami. - Wyzdrowia i od miesica ju chodzi do fabryki. - Bardzo pocieszajce, bardzo, ale czy pan nie przypuszcza, e wyzdrowiaby tak samo bez opijania si wod emsk, co? - Wyzdrowiaby, ale na to potrzebowaby dwa razy tyle czasu i wyjazdu na wie. - Trzeba mu byo gorco poleci wyjazd na wie, nie kosztowaby nas dziesi rubli wicej i rwnie byby zdrowym. - Wic o co panu chodzi? - zapyta ywo Wysocki otrzepujc klapy i pokrcajc wsikw. - Przede wszystkim o to, e sam osobicie nie wierz w te rozmaite rodki apteczne, nie wierz w medykamenty, nie wierz w topchanie w organizmy ludzkie obcych cia, bo to nas kosztuje za drogo, to wana rzecz, ale e nikomu nie pomaga, to waniejsza! Chorego zostawia naturze, bo natura to mistrzyni, tak zasad radzibymsi panu kierowa w przyszoci przy leczeniu naszych ludzi. Mam na myli wicejich dobro ni nasze. - To wszystko mg pan powiedzie bez omwie a tak dalekich! - szepn zirytowany doktr. - A wic panu powtrz, e my nie moemy si bawi w filantropi. - Ja za, e nie mog chorych pozostawi tylko zbawczej naturze, e uwaam za konieczne pomaga tej naturze, chociaby rodkami kosztownymi, e sumienie nie pozwala mi pdzi do roboty nie wyleczonych jeszcze zupenie, to mog od tej chwili opuci miejsce u panw. - Ale, doktorze! No, jaki z pana jest czowiek niewyrozumiay. Przecie mona owszystkim pomwi otwarcie i po przyjacielsku. Pan masz takie zdanie, ja mam drugie. Nieche pan siada, prosz, zapal pan papierosa -mwi Stanisaw i odebra mu kapelusz, posadzi prawie na krzele, wetkn w rk papierosa i podawa zapaki. - Panie Wysocki, moja crka z pann Grunspan wracaj dzisiaj. Przed chwil otrzymaem depesz z Aleksandrowa, chc,eby pan na nich czeka na stacji - mwi radosnym gosem Szaja czytajc depesz. - Popieszyy si panie, bo, o ile wiem, miay powrci w niedziel dopiero. - Wariatki - szepn Stanisaw. - To jest niespodzianka, bo Mela chce by na imieninach u pani Trawiskiej. - No, bdziesz pan na stacji? - Z ca przyjemnoci. - To moe pan razem ze mn pojedzie na delikatnym nosem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAIPPcJycKwcL+cM9(pocig o pitej. - Dobrze. Teraz pjd do ambulatorium i powrc zaraz. Stanisaw odprowadzi go do drzwi i cisn mu bardzo mocno rk na poegnanie. - Ty mu daj spokj, Stanisaw, to jest protegowany Ry, ona ma do niego sabo. - Niech ona ma do niego sabo, niech go przyjmuje, niech z nim jedzi na spacer, jeli to j bawi, ale po co my mamy jeszczedokada gotwk do tego. - No, sza! sza! Zatelefonuj do domu, niech mi przywioz dzieci, wezm je na kolej, przejad si troch i dam im zabawki. Wony zameldowa uroczycie jakiego pana Star Starzewskiego, ktry wszed bardzo cicho i przyciskajc kapelusz do piersi kania si bardzo wykwintnie. Przyjemny umiech wi si po jego dugiej isuchej twarzy pozbawionej wsw, a ozdobionej powymi faworytami a la ksi Jzef, powe, jakby wygotowane oczy podnosi z wyrazem gbokiego zdumienia, powe i przerzedzone mocno wosy oblepiay mu such, spiczast gow mchem ledwie widocznym; nawet gos mia powy, bo tak rozlazy i bezdwiczny, e z trudem mona go byo sysze. - Jestem Stara Starzewski! Hrabia Henryk pisa ju panu prezesowi o mnie... - Nieche pan siada. A prawda! nie ma na czym, no to i stojco zaatwimy interes. Mj ssiad, hrabia Henryk, pisa i mwi o panu... Co pan rozkae? - Pan prezes wie, e Henryk jest moim bliskim kuzynem, jest bowiem ciotecznym bratem mojej matki... - Zawiesi gos, przycisn odruchowo kapelusz do piersi obu rkami i spojrza powymi oczami na Szaj. - Bardzo mnie cieszy... - Mj Starw ley obok majtkw kuzyna; jest to zote jabko, ale... e przyszed cay szereg lat cikich bardzo dla rolnictwa... Pan wie, jak konkurencj robi nam Ameryka?... Musz wtrci, e Starwby w posiadaniu naszym lat czterysta. - Dugi zastaw! - mrukn Szaja, ogryzajcpaznogcie, bo go niecierpliwio to powolne gadanie, klejone z trudem. Stara opowiada dalej o nieszczciach, o koniecznoci przebywania na poudniu przezlat kilka, wtrca mimo woli szczegy o domowym yciu i o zdrowiu swoim, przestpowa z nogi na nog, przycisk; kapelusz, mruga powiekami pozbawionymi rze przytakujc sam sobie. - Wic... jak pan ma specjalno i jakiego miejsca pan szuka? - przerwa mu Stanisaw. - Nie przeszkadzaj panu' Mj syn - przedstawi Szaja Stary, ktry na ten ostry sposb mwienia podnis zdumione oczy i wodzi nimi po twarzach Stanisawa i Horna, stojcych pod oknem, ale po przedstawieniu umiechn si anemicznie i z uznaniem skoni gow. - Ksztaciem si w Chyrowie w Galicji... - U jezuitw! - szepn Stanisaw ojcu pochylajc si nad biurkiem, aby wzi papierosa. - I aczkolwiek program tych szk jest obszerny, ale tylko oglny... Potem uczszczaem na kilka fakultetw, ale e jako nie mogem dobra sobie specjalnoci, ktra by mnie moga porwa, wic tak jako mi zeszo... - tumaczy umiechajc si dobrodusznie i znowu przeszed do opowiada o gospodarstwie, okoniecznoci, dla ktrej majtek sprzeda, o poszukiwaniu odpowiedniego zajcia, o hodowli krlikw itd. - Bardzo auj, e nie mog nic zrobi mojemu kochanemu ssiadowi, hrabiemu Henrykowi, bo nie mamy adnych odpowiednich dla paskich zdolnoci, urodzenia miejsc w naszej firmie. Wakuje wprawdzie posada buchaltera, jest miejsce technika, ale to wszystko nie dla pana: pensje mae i specjalnoci, ktre trzeba zna. A moe by si pan zgosi za rok, bo bdziemy na przysz wiosn powikszali fabryk, to moe by si jakie miejsce znalazo... - Doprawdy, al mi... e... e... A moe by tomiejsce buchaltera... Widzi szanowny prezes, ja bardzo potrzebuj... obznajmienia si z buchalteri... Rozczerwieni si i umilk. - Szeset rubli rocznie i dwanacie godzin dziennie zajcia. Nie, nigdy bym nie pozwoli na takie zapracowywanie si kuzyna mojego kochanego ssiada, hrabiegoHenryka! - mwi prdko Szaja i aby si pozby prdzej szlachcica, ktry przyciska kurczowo kapelusz do piersi, bekota bez zwizku i ugotowanymi, przeraonymi oczami wodzi po twarzach obecnych, wsta i odprowadzi go bardzo uprzejmie do drzwi. - A moe by pan sprbowa szczcia u pana Borowieckiego; on buduje fabryk i musi potrzebowa ludzi... - radzi mu yczliwie na poegnanie, kania si za nim ironicznie i wybuchn drwicym miechem siadajc na dawnym miejscu. - Czemu on nie pjdzie do swoich wychowawcw?... Mogliby mu da jakie miejsce w dyplomacji - drwi Stanisaw. - Pan wiesz, panie Horn, dlaczego my nie dajemy miejsc panom Starom Starzewskim, a dajemy je panu, bo my jestemy demokraci. Taki hrabski kuzyn to jest wielki arystokratyczny kapcan, to jest adny kawaek czowieka do obwoenia w powozie, do parady. A w fabryce trzeba robi i jest rnie, a jakby takiemu panu si co stao, niechby on sobie zama paznogie, z wasnej winy, ale przy naszejrobocie, to zaraz za nim gotowe reklamowa wszystkie dwory europejskie. Po co nam taka dyplomatyczna afera! My lubimy ludzi skromnych, ludzi, ktrzy nie maj hrabiw kuzynw... Weszy znowu damy, naprzeciw ktrym postpi kilka krokw Stanisaw, a Szaja podnis si z krzesa. Bya to Endelmanowa z Trawisk, przychodziy z prob o wsparcie na kolonie letnie dla dzieci robotnikw. Endelmanowa bya szczytna w obrazowaniu ndzy tych tysicy dzieci gnijcych w suterynach bez soca i bez powietrza. Wachlowaa mocno upudrowan twarz, poprawiaa zote bransoletki i wosy misternie nastroszone, a jej usta sine, podobne do stopni wydeptanych, nie zamykay si ani na chwil nawet. Trawiska, nadzwyczajnie dzisiaj pikna, wysmuka, jasna, w milczeniu przypatrywaa si czerwonym, jastrzbim oczom Szai i jego pakowatym palcom przebierajcym z niecierpliwoci po biurkualbo rzucaa spojrzenia na Horna. - Rojza, a twj Berek duo daje na biednych? - przerwa Szaja nie mogc si doczeka koca. Imiona wymwi ze zoliwym naciskiem. - Daje duo, daje cigle, tylko on si nie lubi chwali! -wykrzykna zirytowana jego brutalnoci. - Ja znowu lubi, eby ludzie wiedzieli, co ja daj. Dobrze, ja dam na te kolonie sto rubli. Za sto rubli to duo wieego powietrza mog mie te dzieci! Panie Horn, moe pan przyniesie z kasy, ma pan not. - A gdyby pan zechcia da jakie niepotrzebne resztki baweniane na bielizndla dzieci, byybymy bardzo wdziczne - zacza Trawiska niskim, niesychanie melodyjnym gosem. - Po co im na wie bielizna? Ja widziaem wmoich dobrach chopskie dzieci, to one chodziy prawie bez ubrania i byo im bardzo zdrowo. - Pan Knoll da nam pi sztuk kolorowego towaru. - Knoll moe da pidziesit, jak mu si tak spodoba! a ja nie mog da wicej nad...sze... no, nad pi sztuk biaego! Stanisaw, napisz not do magazyniera, eby wyda cztery sztuki... - zawoa prdko i ze zoci. - Dzikujemy panu serdecznie w imi tych biednych dzieci. - Nie ma co gada! Daj sto rubli i cztery sztuki biaego towaru, ale prosz pa, niech wyranie stoi w pismach, e Szaja Mendelsohn da na kolonie letnie sto rubli i cztery sztuki towaru. Ja si nie chwal, aleniech ludzie wiedz, e ja mam dobre serce... Endelmanowa znowu zacza deklamowa patetyczne podzikowanie, a Nina zwrcia si do Horna, ktry zjawi si z pienidzmi.- Posaam dzisiaj do pana zaproszenie, aleraz jeszcze prosz na jutrzejsze popoudnie do nas. Nie zapomni pan? - Nie, i stawi si z ca przyjemnoci. Damy wyszy, a po chwili Stanisaw powiedzia do Horna: - Pan ma liczne znajomoci! Ta pani Trawiska to cae pudeko cukierkw. - A ta Rojza to wyglda jak krowa upudrowana; eby on mia tyle rozumu co ona gadania, to by mieli dwa razy tyle w majtku - zadecydowa Szaja zwracajc sido jakiego grubego kupca w marszczonej dokoa stanu kapocie i o przebiegych, skonych oczkach Tatara. Szaja tak by uprzedzajco grzecznym dla niego, e odstpi mu swj fotel, a Stanisaw podsun mu cygaro i sam podawa ogie. Po kupcu przesuna si caa galeria figur.Horn ledwie doczeka si koca i zaraz po wyjciu ostatniego interesanta, otrzymawszy pozwolenie od Szai na wejciew obrb fabryki, poszed zobaczy si z Malinowskim, aby dowiedzie si o Zoce. Znalaz go w olbrzymiej przdzalni, przy maszynie naprawianej popiesznie, podczas gdy caa sala trzsa si od pracy. Delikatny kurz przysania kontury maszyn i zapenia sale szarawym obokiem, w ktrym widmowo majaczyy ludzie i rzeczy.Soce zalewao sal przez szklane dachy takim ukropem, e pot strugami spywa z twarzy robotnikw, gorco byo duszce i przesycone zapachem rozgrzanych smarw i oliwy. - Od dzisiaj jestem w waszej fabryce - powiedzia Horn. - Tak, a to dobrze! - odpowiedzia cicho Adam pochylajc si nad jak czci maszyny, ktr przykrca rubami lusarz, i ju si nie odezwa, bo maszyn szybko zaczli zestawia, naoliwia i prbowa. a po chwili, zczona z gwn transmisj, zacza pracowa razem z innymi. Malinowski jaki czas przypatrywa si jej ruchom, wstrzymywa na chwil, oglda przdz, jaka si na niej wycigaa, i dopiero po takim sprawdzeniu odszed dug ulic pomidzy maszynami, pocigajcza sob Horna. - C siostra? widzielicie j w poudnie? - zapyta po chwili Horn do ucha, bo syk przdzalni, drgania. wisty transmisyj i ciki omot k zalewa sale strasznym wrzaskiem, w ktrym nie sycha byo oddzielnych gosw. - Nie, nie... nie... - szepta bolenie. Weszli do maego pokoiku oszklonego, z ktrego wida byo ca sal poprzecinan u gry zwojami transmisyj, a u dou ruchomymi konturami maszyn, przysonitych kurzem bawenianym. - Co wam jest? - zapyta zobaczywszy, e Adam zaci usta i ponuro patrzy na sal. - Nic... c mi ma by? Pochyli gow, opar twarz na szybie i bezmylnie patrzy na jakie koo, rozszalae w ruchu i migocce w socu niby tarcz rozpylonego srebra. - Do widzenia. Czy prosto idziecie do domu zfabryki? - Wiecie, jej ju nie ma! - szepn podnoszc twarz na niego. By spokojny, ale usta mu drgay w powstrzymywanym kaniu i zielone sodkie oczy pociemniay. - Nie ma? - zawoa odruchowo. - Tak. Przychodz z obiadu, strka oddaje mi klucz i mwi. e ta panienka, co bya u mnie, kazaa mi powiedzie, eby mnie nie szuka, bo nie znajdzie. syszycie! Ucieka do Kesslera, ucieka do kochanka! Niech idzie, niech sobie robi, co si jej podoba, nic Utnie ju nie obchodzi, tylko mi troch al... tylko mi troch al... - przerwa nagleiwyszed, bo znowu jaka maszyna stana.Pobieg spiesznie do niej. aby ukry nie t troch alu, ale niepokonany bl, co mu gryz dusz i wi si po niej jak ostrze. Horn wyszed za .nim, ale musia si cofn pod cian, bo woln drog pchano szereg wzkw, napchanych rozpakowanymiz elaznych obrczy belami baweny, ktre jak gry niegu brudnego zwalali przed drapaczami. Malinowski nie przychodzi, a e upa by straszny i ten denerwujcy wist transmisji rozlega mu si ze wszystkich stron nad uszami, wic ju nie czeka, tylko wyszed. Dogoni go przy wyjciu Adam i szepn proszco, ze zami w gosie: - Nie mwcie o tym nikomu. Ucisn mu do rozpalonymi rkami i odszed w gszcz maszyn; transmisji i pasw, aby pomidzy nimi ukry bl wstyduiaoci. Horn chcia mu powiedzie jakie sowo pociechy, ale nie znalaz nic w mzgu, poczu, e na takie rany czas i milczenie jest najlepszym lekarstwem, e podobne ble wasn boleci i zami si ywi i przez nie umieraj jedynie. Na dziedzicu spotka Wysockiego, wychodzcego z ambulatorium fabrycznego.- Bdzie doktr w niedziel u Trawiskich? - Obowizkowo bd. Jedyne miejsce w odzi, gdzie nie tylko plotki si uprawiaj. - No i jedyny salon, gdzie prcz fabrykantw przychodz i ludzie. Rozstali si popiesznie, bo ju powz Szai sta na ulicy przed kantorem. Szaja siedzia jeszcze w kantorze i bawi si z wnuczkami, crkami Stanisawa, ktry co pisa pilnie i tylko od czasu do czasu podnosi gow i umiecha si do dziewczynek, ktrych rudawe gwki i rowe twarzyczki tuliy si do szerokiej piersi dziadka. Szaja bawi si znakomicie, podnosi dzieci do gry, caowa je i wybucha co chwila wesoym miechem. Jego czerwone, jastrzbie oczy pene byy czuoci i wesela. - No, widzi doktor, co to za umczenie by dziadkiem! - zawoa wesoo do Wysockiego. - liczne dzieci! - Prawda? Ja to zawsze mwi. - Podobne s nieco do panny Ry! - Z wosw tylko, bo zreszt s znacznie pikniejsze. - Jedmy zaraz, pocig przychodzi za osiemminut. Bona, dyskretnie stojca pod oknem, zabraa dziewczynki i zaraz pojechali. Przyjechali jeszcze na czas, bo amerykaskie kusaki Szai rway jak wiatr, ale pocig rwnoczenie wchodzi nastacj zapchan ludmi. Przed Szaja jednak rozstpowali si wszyscy, czapki i kapelusze zryway si z gw, glosy milky, a wszystkich spojrzenia obejmoway z ciekawoci wynios posta, opit w dugi, szary surdut. Gadzi brod, kiwa gow znajomym i szed pomidzy szpalerem, jakisi utworzy, z min krla, ktry raczy askawie patrze na gstw biedn, rozstpujc si przed nim z popiechem. Dziewczynki szy przed nim, podobne ze strojw do rowych motylw. Z okien wagonw pierwszej klasy Wysocki ju z daleka zobaczy wychylajce si gowy Ry i Meli i natychmiast rzuci si do drzwiczek wagonu. Pierwsza wysiada Ra cignc na acuszku popielat, malek mapk, ktra niezgrabnie podrygiwaa siadaa co chwila na peronie. - Jak si masz, Ra! jak si masz! - woaSzaja i gdy go Ra ucaowaa, uj j podbrod dwoma palcami, pogadzi drug rkpo twarzy i szepn wzruszonym gosem: - Dobrze wygldasz.... Dobrze, e ju przyjechaa. - Koko do pani! Koko! - woaa Ra na mapk, ktra przestraszona tumem i haasem zacza si gwatownie rzuca i wyrywa, a j musiaa wzi na rce. - Czeka pan na nas?... - pytaa cicho Mela,gdy ju szli wolno przez zatoczone wyjcie do powozu. - Czekaem na pani... - nie mia jej mwipo imieniu. - Czekaem na pani cae dugiedwa miesice... - szepta niezmiernie poruszony jej przyjazdem. - I ja czekaam dwa miesice, dugie... dugie... Szli obok siebie, wic rce ich atwo si spotkay w toku, nie mwili ju wicej, bo trzeba byo wsiada do powozu. Wysocki chcia ich poegna i uciec, bo widok Meli przyprowadza go o dziwne zawrotne drenie. Poczu si bardzo szczliwym, patrzy na ni przymglonymi radoci oczami, serce mu drao ze wzruszenia, chcia uciec, abysi nie zdradzi, ale panny go nie puciy. Usiad na przednim siedzeniu, wprost Meli, i patrzy na jej popielate wosy wymykajce si skrtami spod wielkiego jasnego kapelusza i na twarz nieco opalon na kolor zotawego wina, patrzy tak uporczywie i pomiennie, e Mela si mieszaa, odwracaa gow, poprawiaa kapelusz i tak bardzo czua si szczliwa przez to pomieszanie radosne, e wybuchawesoym miechem z grymasw mapy, przyczepionej do ramion Ry i nie pozwalajcej si stamtd sprowadzi; czasami tylko jej szare wielkie oczy przelizgiway si bardzo szybko po twarzyWysockiego i uciekay zalknione a rozradowane. Ra na przemian caowaa dziewczynki, piecia si z mapk i opowiadaa rne przygody z podry, nie spostrzegajc Meliijej promieniejcej twarzy. - Nie ma ciotki! Zgubiymy ciotk! - wykrzykna Ra zatrzymujc powz, bo w tej chwili dopiero spostrzega brak ciotkiMeli, ktra im towarzyszya w podry. - Trzeba wrci na stacj. Zawracaj! - zawoa Szaja. - To ja wysid i pjd poszuka ciotk pani- podchwyci ywo Wysocki i rad z tej okazji pozostania, wyskoczy natychmiast zpowozu. - Dobrze, ale musi nam pan cioci przywie do domu. - Przyjd w niedziel, panie potrzebuj odpoczynku... mgbym przeszkadza... - tumaczy si spogldajc na Mel proszco. - A wic dobrze, kiedy si pan tak gorco broni, ale w niedziel o zwyke] godzinie czekamy pana w czarnym gabinecie. Zawiadom pan Bernarda i przyjdcie razem.e na delikatnym nosem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AANPcOKcPNRQ cR<+.cSj9 )- Bernard wyjecha do Parya. - No, mniejsza z nim; w ostatnich czasach by ju mniej zabawnym. - Kiedy pani podobny wyrok wyda na mnie?- Co do pana, to Mela decyduje... - Tym gorzej dla mnie... Nie usysza ju odpowiedzi, bo konie poderway z miejsca, ale schwyci takie spojrzenie Meli, ktre mwio co innego i przepenio mu dusz dziwnie przejmujcym niepokojem. Odnalaz ciotk oczekujc wpord stoswwaliz i pudeek na sub, odbierajc grubsze bagae; pomg jej, w czym mg,a nawet, wsadzajc do doroki, pocaowa j w rk przez roztargnienie, potem dugosta na schodach przed stacj, zatrzymanygbokim wrzeniem duszy olnionej widzeniem Meli, uciskiem jej rk ciepych i przenikliwym spojrzeniem. A potem, nie zdoawszy jeszcze przerobi w sobie adnego z uczu na myl jasn, pchany bezwiednym pragnieniem samotnociposzed za miasto jak ulic wieo wytknit w poprzek nie zniwelowanych jeszcze zagonw zb, wpord ktrych budowano domy i fabryki. - Kocham j! Tak, kocham j! - myla stajc l wpatrujc si w szeregi wiatrakwstojcych na wzgrkach i w to powolne okrcanie si mig, ktre jak spracowane ramiona wznosiy si i opaday ciko na tle nieba jasnego. Skrci w pole zasiane owsem, po ktrym przeganiay si czarniawopoyskliwe fale i biy w pow cian yta, ktre z chrzstem kaniao mu si do ng i sypao rdzawe igieki kwiatw pachncych chlebem, a za ytem leay wielkie tafle zieleni, na ktrych wznosiy si szare domki o byszczcych w socu oknach; skowronki zryway si spod ng i dzwoniyku bezchmurnemu niebu. Patrzy na ich trzepoczce skrzyda, a zginy mu w przestrzeni, i szed peen ogromnej radoci ycia, oddychania, ruchu;z piersi pen tej samej niemiertelnej potgi, jaka bia z modych traw, jaka promieniowaa w modrych oczach chabrw patrzcych z puszcz ytnich, w szelecie zb, w sykaniu konikw, w pieszczcym powiewie wiatru. Rozrzewnienie nim owadno tak silne, e czu w oczach zy czuoci nieokrelonej, rwa pene garcie kosw, chodzi nimi usta spieczone i szed nie wiedzc, gdzie idzie, a mu zastpia drog niska, na p rozwalona chaupa, przed ktr w cieniu wielkiej brzozy lea jaki czowiek na garci somy; gow mia nisko na kraciastej poduszce, oczy utkwi w delikatne obwise gazki, podobne do struglejcej si zieleni, i piewa sabym gosem podobnym do brzczenia komarw; Zacznijcie, wargi nasze, chwali Pann wit, Zacznijcie opowiada cze Jej niepojt. Wysocki stan. Gos piewaka rozchodzi si jak szmer wody po kamieniach, rwa si co chwila, wznosi silniej przez mgnienie i znowu znia si do szeptu i gin w cikim rz꿹cym westchnieniu, po ktrym czowiek przesuwa w palcach ziarna ogromnego raca, caowa metalowy krzyyk i patrzy w cian yta, co z szmerem pochylaa si ku niemu kosami, trzsa si przez chwil i uciekaa w ty, a za ni pochylay si wysokie dziewanny rosnce przed domem i patrzyy bladotymi oczami za pow fal, owian mg pyw kwiatowych. - Co wam jest? - zapyta Wysocki siadajc obok lecego. - Nic mi nie jest, panie... nic... ino sobie umieram po dziebku - odpowiada chory wolno nie zdziwiony jego obecnoci i podnis na niego szare smutne oczy, podobne do nieba wiszcego nad nim. - Na co chorujecie? - zagadn poruszony abnegacj odpowiedzi. - A na mier, panie, i na to - odgarn przykrywajcy go achman i ukaza obie nogi obcite poza kolanami, okrcone w brudne szmaty. - Ugryza mi nogi fabryka do kostek, potem doktorzy ucili do kolan, ale mier i tak sza, to mi ucili do pasa, ale mier i tak idzie, panie... i przydzie, oco miosiernego Pana Jezusa prosz i tej Matki Najwitszej... Podnis do ust krzyyk od raca. - I nic was ju nie boli? - A nic, panie, a co ma me bole? Nogw ni mam, misa ni mam, rcw ty zabraknie, o! - i pokaza dwie koci obleczone popielat skr i zakoczone tak wychudzonymi domi, e byy podobne do pokrzywionych, suchych gazi liw, stojcych pod domem - troch dechu si tu tucze po mnie, ale jak tego, da Pan Jezus,zabraknie, to se czowiek odpocznie po chrzecijasku. Szepta ciko, z odpoczynkami, a umiech,podobny do byskw dnia konajcego, przewija si po jego chudej twarzy, tak szarej jak ziemia, na ktrej spoczywa. - Kt was tu pilnuje, kto doglda? - pyta, coraz bardziej zdumiony. - Pan Jezus me pilnuje, a ona doglda... Nie ma jej bez cay dzie, bo chodzi na fabryk, do mularzw... Przyndzie wieczorem, to me zwlecze do chaupy, ugotuje je. - Dzieci nie macie? - Byy... - szepn ciszej i oczy mu pokryamga wilgotna. - Czworo... juci, e czworo.Antkowi maszyna urwaa gow... Marysia, Jagna i Wojtek pomary na zimnice... Milcza dugo, szklanymi oczami patrza narozkoysane zboe, co zewszd otaczao jego chaup, a w twarzy szarej, kamiennej chopsk obojtnoci zadrga bl, co jak gwodziem gn go w serce. - cierwa... - szepn mocno i podnis pi ku miastu, majaczcemu szczytami kominw i dachw nad zboami. - Zobacz te wasze nogi - powiedzia prdko Wysocki i zacz mu odwija z ng achmany pomimo protestacji energicznej, bo chop si przestraszy, ale widzc, e to nic nie pomoe, zamilk i patrzy dziwnym wzrokiem na niego. Gangrena bya w rozkwicie, ale z powodu strasznego wycieczenia organizmu sza bardzo wolno. Wysocki, porwany litoci, przynis wody z maej studzienki, obmy rany, przepuka roztworem karbolu, jaki nosi zawsze przy sobie, i chcia je okrca z powrotem, ale szmaty byy brudne, przejte zapiek krwi i rop. - Nie macie jakich czystych szmat? Chop poruszy gow przeczco, nie mgmwi ze wzruszenia. Wtedy Wysocki, nie namylajc si, zdj z siebie wszystk bielizn, podar j na pasy i obandaowa nimi nogi chorego. Chop milcza wci, tylko piersi podnosiy mu si coraz wyej, tylko wielkie kanie zapychao mu gardo i trzso caym kadubem. Wysocki skoczy opatrunek, ubra si piesznie, postawi konierz od palta i wsuwajc pienidze, jakie mia przy sobie, w rk chorego, pochyli si nad nim i szepn: - Bdcie zdrowi, przyjd do was jutro. - Jezus mj kochany, Jezus, Jezus! wybuchn chop i rzuci si caym kadubem z posania do ng jego, obj je sob i przywar do nich ca wdziczn, chopsk dusz. - O, mj panie dobry, o, mj janiele przenajwitszy... -szepta przez zy, pracz ca wdziczno niedoli. Wysocki uoy go na posaniu, zabroni si porusza, obtar mu twarz z ez, przygadzi rk jego spocone, rozwichrzone wosy i odszed spiesznie, jakby zawstydzony. Chop patrzy za nim dotd, a mu znikn wrd zb, obejrza si potem na wszystkie strony, przeegna si, nie mogc zda sobie sprawy z tego, co si stao, i dugo ogupiaym wzrokiem patrzy na rozkoysane yta, na trzsce si nad nim gazki brzeziny, na wrble lecce w caej bandzie, na soce, ktre ju nisko wisiao nad polami, unis nieco gow i rozpakanym gosem zapiewa: Zacznijcie, wargi nasze, chwali Pann wit... - Ju ja teraz jcza nie bd... jue si zmiowa nade mn. Jezu... ju ja teraz zamr... zamr... - powtarza cicho, ciszej ijak przez mgle widzia fale zb, co si nad nim pochylay z chrzstem, szarobkitne niebo, co si zdawao obtulago, i to zote, dobre, kochane soce, co go caowao ostatnimi promieniami. Rozdzia VII [XXIII] Borowiecki. Horn i Maks Baum wchodzili do Trawiskich, ktrzy po raz pierwszy urzdzali uroczyste imieninowe przyjcie. Nina wysza naprzeciw, caa w bieli lekkich jedwabiw, przy ktrych jej przezroczysta, delikatna cera wydawaa si jakby uformowan z bladorowych patkw kamelii; zielonawe, poctkowane zotymi punktami oczy skrzyy si jak brylanty wiszce w jej malekich rowychuszach, a wielkie kasztanowate wosy, zaczesane w grecki wze, tworzyy niby kask zotawy na tej cudnej gowie, ktra zprofilu przypominaa subteln kame, rnit na bladym sycylijskim koralu. - Mam dla pana bardzo przyjemn niespodziank - ozwaa si do Karola. - Tym dla mnie ciekawsza, e pani mwi: "przyjemna" - odpowiedzia z ironi, starajc si zajrze przez jej rami za portier, oddzielajc salon. - Prosz odgadn, a nie patrze. Zasoniamu sob drzwi. Ale w tej chwili znad jej ramienia, z winiowej kotary wychylia si umiechnita twarz Anki, a potem i ona caa. - A teraz, skoro mi si nie udao, pozostawiam pastwa samych. Zabieram tylko panw - zwrcia si do Horna i Maksa i odesza z nimi. - Kiedy pani przyjechaa? - Dzisiaj rano, przyszam do Niny z pani Wysock. - C tam sycha w domu, u ojca? - pyta dosy obojtnie. - Ojciec nie bardzo zdrw, straci humor. Awie pan, ksidz Liberat umar. - Czas mu byo ju od dawna. Stary wariat!- powiedzia z niechci. - Co pan mwi, jak mona! - zawoaa porywczo. Ale on, eby zaagodzi ostro sw poprzednich, uj j za rk i podprowadzi do okna. - Widzi pani tamte mury, to moja... to naszafabryka! - rzek wskazujc na szklane dachy przdzalni Trawiskiego, zza ktrychwznosiy si mury obstawione wysokimi rusztowaniami. - Widziaam ju, bo jak tylko przyszam, Nina zaprowadzia mnie w koniec podwrzai pokazaa przez parkan fabryk pask i mwia, e pan tak strasznie pracuje dnie cae... Nie trzeba si przecie zapracowywa... nie trzeba... - Niestety, ale trzeba, bo choby dzisiaj wetrzech mielimy robot od witu z wypat robotnikw. - Ojciec przysya panu dwa tysice rubli, zaraz je panu dam. Odwrcia si nieco, aby wycign zza gorsu paczk banknotw, i oddaa je Karolowi. - Skde ojciec wzi pienidze? - pyta chowajc banknoty. - Mia, tylko nic nie mwi, ale skoro pan napisa o swoich kopotach i o tym, e ju musicie uywa kredytu, da mi pienidze i kaza je panu przywie. Daj panu sowo, e tylko dlatego przyjechaam - mwia cicho, pomieszana bardzo i zarumieniona, bo pienidze wydobya na zastaw wszystkich swoich kosztownoci i z rnych sprzeday, o czym wiedzia tylko ojciec Karola, ale jego bya pewna, e nie zdradzi. - Nie wiem, jak mam ci, Anka, dzikowa, bo nigdy bardziej w porze nie przyszy. - Ach, jak to dobrze, jak to dobrze... - szeptaa radonie. - Ale jaka ty dobra, e chciaa sama przyjecha. - Bo poczt szyby duej .. - powiedziaa otwarcie. - A ja nie mogam znie tej myli, e pan si tutaj mczy i kopocze, przecie to takie proste. - Proste! by moe dla ciebie, bo nikt inny by tego nie zrobi. - Bo nikt inny pana tak bardzo nie kocha, jak ojciec... i ja... - dokoczya miao, patrzc na niego spod swoich czarnych sobolowych brwi takim jasnym, prostym i penym mioci wzrokiem, e porwa jej rce i bardzo gorco i szczerze caowa, usiujc j przycign do siebie. - Karol... nie mona... wejdzie kto... - bronia si, odchylajc twarz zarumienion i stulajc usta drce ze wzruszenia. I gdy wchodzili do salonu, penego gwaru i ludzi, Nina umiechna si do nich yczliwie, widzc szarobkitne oczy Anki rozpromienione szczciem i jej twarz pen radoci. Anka dzisiaj bya porywajc; ten fakt, e moga pomc ukochanemu i e ten jej "chopak kochany" by dzisiaj dla niej taki dobry i serdeczny, czyni j szczliw, pen radoci i tak pikn, e zwracaa na siebie ogln uwag. A ona nie moga wytrzyma na jednym miejscu, chciao si jej i do ogrodu lub wpole, aby tam piewa penym gosem pie szczcia, i pod wpywem tego pragnienia i przyzwyczaje wysza przed dom i dopiero ujrzawszy brukowany dziedziniec, obstawiony czerwonymi gmachami, i morze domw, stojce ze wszystkich stron, powrcia do salonu, odszukaa Nin i przycinita do niej ramieniem, spacerowaa po salonie. - Dzieciak z ciebie, Anka, ogromny dzieciak!... - Bom szczliwa dzisiaj... kocham - odpowiedziaa porywczo, szukajc oczami Karola, rozmawiajcego z Mad Mullerwniz Mel Grunspan, przy ktrych sta Wysocki. - Ciszej, dzieciaku... usysze mog... Kt si tak przyznaje gono do mioci... - Nie lubi i nie umiem nic ukrywa. Miocinie potrzeba si wstydzi. - Wstydzi - nie, ale naley j przed ludzkimi oczami chowa na samo dno duszy.- Dlaczego? - Dlatego, eby jej nie dotkny spojrzenia obojtne, ze lub zazdrosne. Ja nie pokazuj ludziom obcym nawet swoich brzw i obrazw najlepszych, bo si obawiam, e nie odczuj caego ich pikna ie mi co z tego pikna mog zbrudzi i zabra ich spojrzenia. A tym bardziej nie pozwoliabym im zajrze do duszy wasnej.- Dlaczego? - zapytaa Anka nie rozumiejc tej mimozowej icie wraliwoci. - Bo przecie to nie s ludzie, choby ta znaczna cz moich goci dzisiejszych; to s fabrykanci, kapitalici, specjalici rnych dziaw fabrycznych; ludzie od robienia interesw i pienidzy - tylko interesw... tylko pienidzy. Dla nich pojcia:mio, dusza... pikno... dobro... i tam dalejto aden "papier", to weksel bez yranta, wystawiony przez mieszkaca Marsa, jak powiedzia dzisiaj pan Kurowski. - A Karol? - O nim nic ci nie powiem, bo znasz go lepiej. - A, mecenasowa sztuk piknych a tanich zeswoim dworem, musz i do niej... Nina podesza do Endelmanowej, wkraczajcej do salonu z takim uroczystymmajestatem, e wszystkich oczy zwrcia na siebie. Za ni w pewnym oddaleniu szy dwie mode, przystojne panienki, ubrane jednakowo, stanowice jej dwr przyboczny. Jedna z nich trzymaa chustk, a druga wachlarz, obie za kaniay si zebranym sztywno-automatycznym ruchem, baczc pilnie na kady gest pani, ktra nawet nie raczya ich przedstawi gospodyni domu, tylko upada na fotelik i gono, wrzaskliwie, przykadajc do oczw pince-nez na dugiej szylkretowej rczce, zachwycaa si piknoci Niny, tumem osb i salonem, od czasu do czasu zwracajc si ruchem monarchini do siedzcego nieco w gbi dworu po wachlarz lub chusteczk. - Ona wyglda jak krlowa, jak sama Maria... Maria Magdalena. - Maria Teresa, chcia pan powiedzie - szepn Kurowski cicho Grosglikowi. - To wszystko jedno. Jak si masz, Endelman. co ci kosztuje taka parada? - pyta bankier Endelmana, ktry cicho wsun si za on do salonu i rwnie cicho i skromnie wita si ze znajomymi. - Zdrw jestem, dzikuj ci, Grosglik, co? -odpowiedzia przykadajc do ucha zwinitw trbk do. - Panie Borowiecki, pan nie wie, kiedy przyjedzie Moryc Welt? - Ani mwi mi o tym, ani pisa. - Ja jestem troch niespokojny, czy si jemu co zego nie stao? - Nie zginie... - mwi obojtnie Karol. - Ja wiem, ale ja jemu posaem przekaz na trzydzieci tysicy marek, ju tydzie min, a jego nie ma. Co pan chce, teraz tyle ajdactwa na wiecie.. - Do czego to pan zmierza? - zapyta Karol,dotknity jego tonem. - Do czego? e mogli go gdzie okra, zabi.Trudniej jest o rubla ni o nieszczcie - zakoczy sentencjonalnie, westchnwszy bolenie, bo go niepokj o te trzydzieci tysicy pozbawia rwnowagi, a zna za dobrze Moryca, aby si mia niepokoi bez przyczyny. - Mery, ty si nie daj prosi pani Trawiskiej; ty zagraj adnie, przecie moesz zagra adnie - tumaczy bankier crce, ktr Nina prosia o zagranie. Mery, chuda dziewczyna, o kocistych biodrach, garbatym nosie i niewidocznych prawie ustach, siada do fortepianu i apatycznie uderzya w klawisze; z t sinaw cer, popstrzon krostami, z zaczerwienionym nosem i chudymi, dugimi rkami, robia wraenie oskubanej, zamroonej gsi, okrconej w jasne jedwabie. - Gdzie tu s te synne zote jawki dzkie? - pyta cicho Horn Karola. - Masz je pan, tam siedzi Mada Muller, Mela Grunspan i Mery Grosglik. - A z Polek nie ma ani jednej? - zapyta ciszej, aby nie mci brzdkania Mery. - Niestety, panie Horn, my zaczynamy ju produkowa sukna i perkaliki, ale na milionowe crki musimy poczeka z lat dwadziecia. Zachwyca] si pan tymczasem piknoci Polek - odpowiedzia Karol drwico i odszed, przywoywany przez osem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AATPcUbcVUcW.,*cXX:#Ank, siedzc obok Wysockiej. Mery graa jak sonat, nieskoczenie nudn i dug, ktra tak podziaaa, e po chwilowej ciszy wszyscy w salonie naraz mwi zaczli, a najgoniej sam Grosglik, ktry dowiedziawszy si od starego Endelmana o przejciu Bernarda na protestantyzm, wybuchn oburzeniem. - Ja mwiem, e on le skoczy. On symulowa filozofa i czowieka z fin de sieclu, a skoczy jak prosty szajgec. Czemu na protestantyzm? Ja mylaem, e on jest subtelniejszy. Mnie nie o to idzie, eprzeszed na inn wiar, bo czy on bdzie katolik, protestant czy mahometanin, to i tak ydem nie przestanie by i dla nas nie jest stracony. - Pan nie lubi protestantyzmu? - zapyta Kurowski gonic orzechowymi oczami za Ank, chodzc po salonie z Nin. - Nie lubi i nigdy bym na to wyznanie nie przeszed. Ja jestem czowiek, ktry kocha i potrzebuje piknych rzeczy. Jak ja si narobi cay tydzie, to potem w szabas czy w niedziel potrzebuj odpocz, potrzebuj i do adnej sali, gdzie bym mia adne obrazy, adne rzeby, adn architektur, adne ceremonie i adny kawaek koncertu. Ja bardzo lubi te ceremonie wasze, w nich jest i pikny kolor, i adny zapach, i dzwonienie, i wiata, i piewy. A przy tym jak ja ju musz sucha kazania, to niech ono bdzie nienudne, niech ja sucham delikatnego mwienia o wyszych rzeczach,to jest bardzo nobl i to dodaje czowiekowihumoru i ochoty do ycia! A w kirche co ja mam?... Cztery goe ciany i tak pusto, jakby cay interes mia si troch zlikwidowa. A do tego przychodzi pastor i mwi. Co pan mylisz, o czym on gada?... Gada o piekle i innych nieprzyjemnych rzeczach. Bd pan zdrw. Czy ja po to id do kocioa, eby si zdenerwowa? Ja mam nerwy, ja nie jestem cham, ja nie lubi si gnbi nudnym gadaniem. A przy tym ja lubi wiedzie, z kim mam do czynienia - c to za firma protestantyzm?!Papie to firma. Kurowski nie mu nie odpowiedzia, bo odszed i przysiadszy przy grupie pa, patrzy Jakim dziwnym wzrokiem na Nin i Ank, ktre wziwszy si pod rce szy wolno przez szereg salonw zatrzymujc si przed kadym bukietem konwalii i fiokw, jakie stay wzdu sal przed oknami, pochylay si nad kwiatami wdychajc ich cudn wo i szy dalej, same podobne do jasnych, wionianych kwiatw, Czasem tylko Nina dotykaa ustami chodnych lici konwalii i ocieraa przymknitymi powiekami o niene dzwonkilub przesuwaa palcami po wygitych ciaach nimf brzowych, zagldajcych do wntrza amfor, w ktrych stay kwiaty, i znowu szy zatopione w cichej rozmowie, nie zwaajc, e Endelmanowa z dworem swoim sza za nimi i z pewn zawici przygldaa si tym prostym, a bardzo wykwintnym salonom i zobaczywszy na cianie w wielkich ramach mozaik, ktr Nina sprowadzia jeszcze zim, stana olniona. - To jest liczne! Jaki to ma kolor! jaki to ma glanc! -wykrzykiwaa zachwycona mruc oczy, bo soce owiecao mozaiki odbijao jaskrawe promienie. I nagadawszy jeszcze wiele podobnych rzeczy wysza krokiem bohaterki prowincjonalnej, w otoczeniu swojego dworu. - mieszna bo mieszna, ale w gruncie to dobra kobieta. Jest prezesk kilku zakadw dobroczynnych i robi wiele dobrego biednym. - Bo lubi, eby j podziwiali - powiedzia Maks Baum, usyszawszy ostatnie sowa, podchodzc z Kurowskim. - Bardzo si, panowie, nudzicie? - zapytaa Nina. - My nie, bo mamy na co patrze - szepn Kurowski ogarniajc obie wzrokiem. - To znaczy, e s inni, ktrzy si nudz, bo nie maj na co patrze... - S tacy! Niech pani spojrzy prosto przed siebie: tam siedzi panna Muller i panna Grunspan, dwie zote jawki dzkie. MadaMuller dusi si w swoich zbyt sztywnych jedwabiach, a e przy tym z trwog myli, e suca moe przegotowa knedle, wic cigle si poci ze strachu; przez pi minut, liczyem uwanie, wypia cztery szklanki lemoniady Panna Mela Grunspan wyglda na nadzian entuzjazmem; umylnie, trzy razy, pytaem j o Neapol -itrzy razy, z jednakim westchnieniem, z jednakim wywrceniem oczw i jednakowymi superlatywami, wybuchaa zachwytem... Jest jak fonograf, w ktry wstawiono nowy walec, wic za kadym dotkniciem opowiada to samo. - Ale przy tym jest jaka smutna dzisiaj, chodmy do nich -powiedziaa Nina. - Bo pani Wysocka uwzia si dzisiaj na ydwki i co ktrego z modziey zapie, natychmiast zaczyna przestrzega przed nimi, a mwi tak gono, eby panna Mela usysze... musiaa... - tumaczy Maks, ktry szed przy Ance i niespokojnie wybiega naprzd oczami, szukajc Karola. - Duo osb ju wyszo! - zauwaya Nina nie spostrzegajc w gwnym salonie Grosglika z crk i kilku innych rodzin ydowskich. - Mczyni nudzili si, a kobietom byo pilno i zdawa relacje z przyjcia pastwa. - Czyby si naprawd nudzili? zapytaa z przykroci Nina. - Ma si rozumie, c to dla nich za zabawa! Surdutw zdj nie mona, szampaskiego nie podali. a przy tym naspraszaa pani tej polskiej roboczej hooty, tych rnych inynierw, doktorw, adwokatw i innych specjalistw - i chce pani, aby miliony czuy si dobrze tutaj. Ubliao im takie towarzystwo, wic si wynieli, i stawiam gow, e Wicej ju nie poka si u pani. - Nie miaam zamiaru prosi ich wicej, bodzi dopiero spostrzegam, e nawet taka salonowa asymilacja jest niemoliw, przynajmniej w odzi. - Na caym wiecie, na caym wiecie. Pan Robert Kessler, ktry chcia by pani, panno Anko, przedstawionym od godziny... - powiedzia ironicznie Ku-rowski przedstawiajc niskiego, krpego czowieka, z gow wcinit w ramiona i ozdobion wielkimi uszami, co przy spiczastej, omszonej tym wosem czaszce robio j podobn do gowy wielkiego nietoperza; twarz mia jakby ze skry koskiej, le wyprawionej i le nacignitej; usta podobne do szpary podunej i mocno wystajce szczki obronite byy czerwonym, krtko przycitym wosem. Przywita si z wielk swobod i gdy usiedliw salonie, usiad przy Ance, pooy na kolanach swoje rce wzowate, obroniteczerwonym wosem, i wpi si tymi, bystrymi oczami w twarz Anki z tak natarczywoci, e ta, nie mogc znie tego spojrzenia, ktre j denerwowao i przenikao dziwnym strachem, odesza piesznie nie zamieniwszy z nim ani jednegosowa. - Ona jest pikna, ona jest zadziwiajco pikna! - szepn po duszym milczeniu do Horna, ktry siedzia obok niego. - Pan si znasz przecie na piknociach. Wodzi co wiedz o tym! - odpowiedzia z naciskiem Horn, przysza mu bowiem na myl Zoka Malinowska i te cae szeregi ofiar spord robotnic, ktre zmusza do powolnoci tyrani i grob wydalenia z fabryki. Kessler nie odpowiedzia, spojrza zimno i odwrci si pogardliwie od niego do MaksaBauma, ktry zdenerwowany, niespokojny, ju od godziny chcia uciec z tego salonu - inie mg, trzymany na uwizi obecnoci Anki. W salonie tymczasem zrobio si bardzo luno; cae fale przepyny, zoyy powinszowania, obejrzay salony i odpyny. Zostao tylko kilkanacie osb, samo polskie towarzystwo, czoo miejscowej inteligencji, ktre w miar odpywu milionw - wysuwao si na rodek salonu i zajmowao opustoszone miejsca. Mullerowie tylko pozostali z obcych, bo yli do blisko z Trawiskimi, Mela Grunspan i ciotka, ktra na prno kilkakrotnie gono pytaa: - Mela! czy ty nie potrzebujesz ju wyj? Ale Mela wyj nie moga, chocia podobniejak Maks dawno std uciec pragna, smagana nielitociwymi docinkami Wysockiej. Siedziaa cay czas na jednym miejscu tak zdenerwowana, e rozmawiaa z Mad, czasem si miaa, opowiadaa o swojej podry, ale zupenie nie wiedziaa,co si z ni dzieje. Trawia j gorczka dziwnie bolesna jakiego rezygnowania z dotychczasowych marze i nadziei. Wysocki rozmawia z ni kilkakrotnie, widziaa cigle jego oczy pene mioci, syszaa jego gos, ktry jej cicho opowiada takie rzeczy, ktre wczoraj jeszcze przepeniyby jej dusz szczciem, ale syszane dzisiaj, teraz, budziy w niej tym gbszy smutek i bl; bodzisiaj dopiero, w tym jasnym salonie, przeczua gbokim instynktem kochania, e ona nigdy nie wyjdzie za m za Wysockiego, e wyj nie powinna... I w chwilach uwiadamia, w chwilach tegobolesnego jasnowidzenia rnic, jakie ich dzieliy, martwiaa z przeraenia i szklanym wzrokiem wodzia bezprzytomnie po twarzach ludzkich, szukaa umiechnitych, rozpromienionych spojrzeWysockiego, jakby chcc w nich dopatrze zaprzeczenia tych wszystkich myli, jakie j przenikay rojem palcych wkien, ale Wysocki za bardzo by w niej rozkochany, za bardzo w dobrym humorze i w dobrym, swoim towarzystwie, aby mg dzisiaj odczu jej stan wewntrzny. Rozprawia wanie z Trawiskim i Kurowskim, i kilku modymi ludmi rozsnuwajc przed nimi gorco szerokie altruistyczne pogldy na spoeczestwo i jego potrzeby; otrzepywa, odruchowo klapy, pokrca wsiki, wyciga czasami mankiety i rad, e ma inteligentnych suchaczw, e mg si na chwil oderwa od spraw fabrycznych i codziennych, buja z rozkosz po niebie hipotez i wnioskw. - Dlaczego? - mylaa ciko Mela i nie wiedziaa jeszcze wyranie, dlaczego te straszne myli j obsiady i zalewaj jej serce gorycz nieopowiedzian. Czua tylko jedno wyranie, e ten wiat jej ukochanego, ci wszyscy Kurowscy, Trawiscy, Borowiec-cy, te wszystkie nawet sprawy, o ktrych mwili, idee jakie ich poryway, ten cay polski wiat tak ukochany - jest zupenie inny, obcy zupenie jej wiatu; obcy przez jak szeroko uczuciow, nie zamknit tylko wkole egoistycznych spraw, w ciasnym obrbie robienia pienidzy i uywania ordynarnego. - Nie takimi s nasi, moi! - mylaa patrzcna delikatn, uduchowion twarz Trawiskiego, ktry taki energiczny protestzakada przeciw wywodom Wysockiego, etwarz mu poblada i sie delikatnych niebieskich yek wystpia na skronie, a potem patrzya na Wysock, na Nin i Anksiedzce w kole kobiet bardzo wykwintnych,penych dziwnego wdziku, rozmawiajcychpgosem, i rwnoczenie widziaa oczamiduszy swj wasny dom, ojca, siostry, szwagra i odczuwaa teraz dopiero, przez mimowolne zestawienie, cay obmierzy ton, ca pasko ycia wasnej sfery. I teraz dopiero poczua, e pomidzy nimi czuaby si obc zawsze, intruzem z innegowiata, zaledwie znoszonym i moe tylko dla posagu, jaki by wniosa mowi. - Nigdy, nigdy! - powtarzaa sobie dumnie i chciaa si podnie, aby wyj, bo ciotka znowu przysuna si do niej i swoim przecigym, chrapliwym akcentem pytaa: - Mela, ty nie potrzebujesz ju i do domu? Podniosa si nawet z krzesa, zbierajc w sobie ca moc duszy, aby wyj std, z tego wiata i nie powrci doniego nigdy ju wicej. Czua to dobrze, e to wyjcie bdzie rwnoczenie poegnaniem marze snutych przez lata cae, bdzie poegnaniem roje wiosennych i mioci, ale wyj postanowia. Kochaa ca dusz Wysockiego, ale przeczuwaa ju, e musi wyrzec si go i nie widzie wicej. - Nigdy, nigdy! - powtarzaa zacinitymi ustami. Za dobrze pamitaa dol tych ze swoich znajomych, ktre wyszy za Polakw, ich upokorzenia nawet wobec wasnych dzieci; wyrzucajcych matkom ich pochodzenie, to koo pogardy wykwintnej lub lekcewaenia, jakie ich zawsze otaczao, t ich obco we wasnych domach, wobec najbliszej rodziny. - Pani ju wychodzi, czemu tak prdko? pyta Wysocki zastpujc jej drog. - Czuj si niedobrze, jestem zmczona jeszcze po podry - tumaczya si nie patrzc na niego i ca si tumic kanie,jakie wzbierao w jej sercu, i ch pozostania, jaka j owadna po jego sowach. - Mylaem, e pani pozostanie do wieczorai potem razem pjdziemy do Ry, e pani mi powici cay dzisiejszy wieczr. Ja pani nie widziaem przecie cae dwa miesice - szepta cicho, zduszonym przez uczucie gosem. - Pamitam... pamitam... dwa miesice... - odpowiadaa i nagie taki ar rozla si po jej sercu, ar mioci i cierpienia, e zy bysny w jej szarych oczach i serce zaczo bi mocno, mocno... - Bdzie teraz nam lepiej, bo pozostali samiswoi... - Tym bardziej i musz, abym nie tworzya sob dysonansu - szepna z gorycz. - Mela! - powiedzia z wyrzutem i tak mikko, tak serdecznie, e opady j siy, e wszystkie postanowienia poprzednie rozwiay si bez ladu, a natomiast serce napenio si uczuciem szczcia wielkiego,wielk cisz mioci. - Zostaniesz, prawda? - prosi j gorco, bagalnie, a gdy mu nie odpowiadaa ogldajc si bezradnie w stron Wysockiej, ktrej ostry wzrok poczua na sobie, odezwa si do Niny z prob: - Moe pani zdoa namwi do pozostania pann Melani. Nina wiedziaa wszystko od starej i dosy wrogo bya usposobiona dla Meli, ale teraz,spojrzawszy na jej twarz smutn, odczua jej cierpienia i wielkie wspczucie zadrgao w jej sercu, zacza j gorco prosi. Opieraa si chwil, walczc z wasnym sercem i wol, ale pozostaa. - Po raz ostatni! - przypominaa sobie w duszy, ale ogarnita mioci, rozkoysana sowami Wysockiego, ktry na zo matcenie odstpowa jej ani na chwil, oczarowana dobroci Anki i Niny, ktre wziy j pomidzy siebie i z wielk serdecznoci traktoway, zapominaa, e to raz ostatni, przeciwnie, zaczynaa myle, e to raz pierwszy i e tak bdzie zawsze... zawsze... Przyjcie dla tego kka wybranych przecigno si dosy dugo, bo o zmroku podano obiad w wielkiej jadalni, wyoonej jasnym dbem, ktra za jedyn ozdob miaa szeroki pas inkrustacyj biegncy dookoa, w poowie wysokoci cian, po ktrym rozpinay si pdy wina, obcione purpurowymi gronami, uwieszone u uszw larw komicznych, wycitych ze zoconego bukszpanu. Wielki st lni krysztaami zastawy, srebrami, ywymi kwiatami, ktre tworzyy przez ca dugo jeden wielki kwietnik peen woni i barw; wielkie wieczniki w formie wieloramiennych kaktusw rozleway agodne wiato wiecna twarze siedzcych. Nastrj panowa serdeczny, wznoszono liczne toasty, przyjmowane oklaskami, bawiono si tak wymienicie, e nawet Muller wznis zdrowie Trawiskich i chcia co mwi, ale e by nieco pijanym,a Mada, siedzca obok Maksa Bauma, nie moga mu podpowiada, wic wybekota sw kilka i usiad obcierajc rkawem czerwon, zatuszczon twarz. - Ja bym go wzi do swojej menaerii, to ciekawy okaz -mrukn Kessler, pochylajc si do Meli, przy ktrej siedzia. Ale Mela nie syszaa, zajta rozmow z Wysockim, a zreszt czua nieprzezwyciony wstrt do tej nietoperzej gowy i tych tych oczw, ktre ustawicznie wierciy Ank, siedzc pomidzy nim a Borowieckim. Mada Muller, moe jedyna w caym towarzystwie, nie miaa dzisiaj humoru. Nie zwracaa uwagi na Maksa, usiujcego j bawi, tylko ledzia Karola i Ank i widzc, jak im jest dobrze ze sob, zapytaa cicho Maksa: - Czy ta panna, co siedzi przy panu Borowieckim, to jego siostra? bo tak s bardzo podobni do siebie. - Kuzynka dosy daleka, ale i narzeczona zarazem - odpar z naciskiem. - Narzeczona! Nie wiedziaam, e pan Karolma narzeczon... nie wiedziaam... - Ju od roku i bardzo si kochaj - mwi umylnie, bo go zirytowaa jej niedomylno i ten zachwyt, nie ukrywany,z jakim patrzya i mwia o Karolu. Zote rzsy dziewczyny zatrzepay nagle jak skrzyda i opady ciko na bkitne oczy, a bardzo rozrumieniona twarz pokrya si bladoci i blade usta zaczy dziwnie drga. Maks ze zdumieniem przypatrywa si tej nagej zmianie, ale nie mia ju czasu obserwowa, bo lokaj szepn mu do ucha po cichu, e kto czeka na niego. - Matka umiera! - powiedzia mu prosto Jzio Jasklski, gdy si znalaz w przedpokoju. - Co? co? co? - powtrzy Maks nie wierzc sobie, okrci si dookoa kilka razy bezprzytomnie, zrobi kilkanacie ruchw bezcelowych i znowu spojrza na Jzia, ktry zapakany, oniemielony, drcy, powtrzy mu raz jeszcze wiadomo i pobieg spiesznie z powrotem. ny przez osem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAYP cZ! c[fc\I*-c]v87^9' Rozdzia VIII [XXIV] W jadalni nikt prcz Niny nie zauway wyjcia Maksa. - Co si stao z panem Baumem? - zapytaaMada Muller. - Azali jestem strem swego splnika, jeli ten kasjerem nie jest! - odpowiedzia artobliwie Borowiecki, ale by rad, e oczy tego splnika nie ledziy za Ank i niekontroloway jego rozmowy z Mad, ktra stracia humor dowiedziawszy si o narzeczestwie i bardzo namawiaa ojca dowyjcia, ale Muller by dzisiaj w doskonaym humorze, uj wp Borowieckiego, posadzi przy crce i zawoa rubasznie: - Gupia Mada, masz kawalera i niech ci sinie pieszy do domu. I pozostawi ich przy sobie; siedzieli zakopotani. Mada spucia gow na piersi i z wielkim zajciem wcigaa rkawiczki, suchajc brzmienia jego niskiego gosu, ktry zawsze przejmowa j rozkosznym dreniem, a dzisiaj rozbrzmiewa w jej duszy tak smutnie, tak smutnie, e baa si, i nie wytrzyma i wybuchnie paczem. Muller przysiad si do Niny i co chwila klepa j po plecach z ukontentowania; nie widzc dookoa rozmieszonych twarzy ani zakopotania Trawiskiej, gada gono. - Bardzo mi dobrze u pastwa! Ja mam adny paac, ale mnie tam siedzie niedobrze. Chciabym mie tak crk jak pani. - A c pan ma do zarzucenia pannie Madzie? licznie dzisiaj wyglda. - Ja, Mada liczna, ale Mada jest gupia. Jaj chc wyda za Polaka, eby oni mieli takie salony jak pastwo i tak samo przyjmowali goci, to bym U nich zawsze siedzia. Mnie si to bardzo podoba. - Bdzie to panu trudno w odzi, bo tutaj nie ma takich bogatych, za ktrych zgodziby si pan wyda crk - szepn Kurowski siedzcy obok Niny. - Aha, pan Kurowski! Ja bym za pana da Mad albo i za Borowieckiego, wy jestecie porzdne fabrykanty. - Dzikuj, dzikuj! - szepn drwico Kurowski ciskajc mu rk. - Ale s lepsi od nas, a nawet ju co syszaem o zamiarach Kesslera. - Kessler! Niech on si eni ze swoj mapw menaerii, a nie z moj crk. Pan wie, on jest cham i ajdak! - wybuchn, ale potem zacz si mia bardzo serdecznie, chcia pocaowa w szyj Nin... By zupenie pijanym. - Co pani tak humor popsuo? - zapyta Karol cicho. Mada nic nie odpowiedziaa, tylko przysaniajc chustk drgajce od wstrzymywanego paczu usta i twarz zgorczkowan, podniosa na niego oczy i dugo patrzya, a si poruszy niecierpliwie i ponowi zapytanie. - O, paska narzeczona szuka pana - szepna wskazujc oczami Ank, rozgldajc si po pokoju. Podszed do niej niechtnie. -Panie Karolu, pani Wysocka ju chce i, moe nas pan odprowadzi. egnaa si z Mad bardzo ceremonialnie, ktra ich przeprowadzia oczami przez szereg pokoi. - Panno Melo, to i my pjdziemy - ozwa siWysocki i poszed szuka ciotki, drzemicejw ciszy salonu, a powracajc spotka si zmatk. - Wychodzimy, idziesz z nami? - Nie, musz odprowadzi pann Grunspan. - Czy panny Grunspan nie moe kto inny odprowadzi? - Nie, panny Grunspan nie moe kto inny odprowadzi -odpowiedzia z naciskiem. Spojrzeli na siebie dosy niechtnie. Matki oczy zawieciy ostro, a w oczach doktora jania wielki spokj i stanowczo. - Prdko wrcisz? Anka jest u nas, bdzie iBorowiecki, moe zaczeka z herbat? - Nie zd, bo musz jeszcze by u Mendelsohnw. - Jak chcesz... jak chcesz... - odpowiedziaaz trudem, panujc nad sob, ale nie podaa mu rki do pocaowania i wysza. Nie zwrci na to uwagi, tylko pomaga siMeli ubiera. Zaraz pojechali, bo powz Meli czeka przed domem. - Jedziemy do Ry? - Jedziemy do Ry, jedziemy, gdzie tylko pani zechce, jedziemy choby na koniec wiata - zawoa gorco. - Sowa lec dalej ni chci, a chci ni moliwo -szepna cicho, bo j ogarn spokj niedzielnego wieczoru, powrci do rzeczywistoci i przypomnia niedawne postanowienia. - O nie, nie cofam swoich sw, niech mnie pani wemie i poprowadzi a do kracw moliwoci. Uj jej rk ze dreniem. - Wic tymczasem zawioz pana tylko do Ry - odpowiedziaa i oddaa ucisk rki nie puszczajc jej. - A pniej? - zapyta cicho, zagldajc jej w oczy. - Jutro dam odpowied - szepna patrzc na konie biegnce kusem. Ciotka drzemaa na przednim siedzeniu, kiwajc si zawzicie. Siedzieli w milczeniu, z przyjemnoci nadstawiajc rozgrzane twarze na mocny powiew powietrza, bo powz toczy si szybko i skaka po wybojach brukw gumowymi koami jak pika. Czuli oboje, e jaka stanowcza, przeomowa chwila ju idzie ku nim, e za mgnienie zaraz padnie im na dusz jedno sowo, tak dawno w sercach dwiczce, tak dawno tumione i oczekiwane. Spogldali na siebie jasnym wzrokiem, przenikali si do gbi uczu i po kadym spojrzeniu byli sobie blisi, byli sobie bardziej oddani. Mela nie zapomniaa postanowie, czua je w caej grozie koniecznoci i w caej grozie goryczy i alu, ale rwnoczenie oddawaa si z rozkosz temu czarownemuprdowi, jaki przepywa przez serca ich irozlewa w mzgach, w krwi obezwadniajce, rozkoszne ciepo. Ze dreniem szczcia czekaa jego wyznania i wiedziaa rwnie, e wypowie mu wszystko, ca mio swoj. Czua niezmoon niczym potrzeb wypicia tej szczliwoci do dna, do samego dna. Chciaa by porwana szalestwem, bez wzgldu, co jutro bdzie, a moe dlatego wanie, e wiedziaa, jakim bdzie to jutro. I chocia to widmo kryo dookoa niej. majaczyo w pamici i ostrym konturem rzeczywistoci jutrzejszej przysaniao obecne szczcie, uciekaa od niego, chciaa zapomnie na jeden wieczr, na chwil. Trzymaa jego do i co chwila przyciskaaj do mocno bijcego serca, to gadzia niswoj rozpalon twarz, przyciskaa si do niego ramieniem i patrzya w dal rozpromienionymi oczami. Nachyli si i szepn cicho i tak blisko, epoczua jego usta na twarzy. - Mela... Ten cichy, przejmujcy dwik przelecia po niej jak estrze rozpalone. Przymkna oczy, serce zerwao si w niejjak ptak oszalay i zaczo tuc si w piersiach mocno i gwatownie, taka ogromna fala rozkoszy zalaa jej dusz, esowa przemwi nie moga, umiechna si tylko ktami ust. - Mela!... Mela!... - powtrzy ciszej, bardzozmienionym gosem; wsun rk pod peleryn i obj j wp, i przygarn do siebie bardzo silnie. Poddaa si temu uciskowi tak biernie, e uderzya piersiami o jego piersi, ale cofna si zaraz caym korpusem, oparasi o poduszki powozu i gosem bez si, bez dwiku prawie szepna: - Cicho!... cicho!... Twarz jej poblada miertelnie, z trudem oddychaa. - Mela, ty prosto do domu potrzebujesz jecha? -zapytaa nagle rozbudzona ciotka ipo kilka razy powtarzaa to zapytanie, nim Mela zrozumiaa. - Nie, niech ciocia jedzie. Wstpi do Ry. - A Walenty po ciebie potrzebuje przyjecha? - Jeli nie bd spaa u Ry, to kae mnie odesa swoimi komi. Wysiedli przed paacem Mendelssohna. Rawysza naprzeciwko nim do przedpokoju, bardzo ciekawie patrzya i bardzo ironicznie przyjmowaa grad pocaunkw, jakimi j zasypywaa przyjacika. - Jeste sama? - zapyta Wysocki, na prno usiujc drcymi rkami zapi surdut i powiesi kapelusz na gadkiej cianie. - Nie sama, jest Koko, herbata i nuda! - odpowiedziaa i utykajc nieco, i koyszc szerokimi biodrami, prowadzia ich do czarnego gabinetu. - Skd ten piew si rozchodzi? - zapyta nasuchujc, bo z gry od mieszkania Szai pyn szmer dwikw monotonnych i rozpryskiwa si po dolnym mieszkaniu. - Od ojca. Tak codziennie ju teraz bywa. Boj si o to, bo ju od paru miesicy, zaraz po mierci Bucholca, papa cigle si modli, codziennie przychodz piewacy z synagogi i piewaj pobone pieni. To co nienaturalnego, a przy tym powiedzia ktrego dnia do Stanisawa, e chciaby przed mierci zaoy wielki przytuek dlastarych kalek i robotnikw z naszych fabryk. To jest tak zy symptomat, e Stanisaw zatelegrafowa do Wiednia po specjalist doktora. - Tak, to ciekawe - szepn, ale nic nie sysza, o czym mwia, dra ze wzruszenia i lecia oczami za Mel, wychodzc do przylegego buduaru. - C tak pomieszani oboje jestecie? Czycie sobie wyznali mio? - Prawie e tak, prawie. Ale pani mi pomoe, nieprawda? Zacz caowa jej rce. - Pani nie pomoe. - Ale Ra, nasza droga, dobra, kochana Ra pomoe, nieprawda? - A bardzo j kochasz, powiedz? - pytaa obcierajc mu spocone czoo chustk. Zacz wybucha przed ni tak gwatownie,tak namitnie obrazowa swoj mio, e ze zdumieniem patrzya. Nie podejrzewaa go o takie pomienne uczucia, ale suchaa z ciekawoci, ze wspczuciem, a w kocu al jaki nieokrelony zacz budzi si w jej sercu i gdy Mela przysza i siada obok niego, Ra podniosa si, zabraa mapk i wysza. - Syszaam, co opowiada Ry - szepna patrzc na niego sodko i nie pozwalajc mu przemwi obja go ramionami i rozpalonymi, spragnionymi ustami wpia si w jego usta w dugim, mocnym, namitnym pocaunku. - Kocham ci! - szeptaa odrywajc si na chwil. - Kocham ci! kocham! - odpowiada cicho. Gosy im si zerway i zmilky, a ramiona si zwary, spltay, objy w szalonym, namitnym ucisku, usta utony w ustach, serca przestay bi, a oczy widzie. A potem, caujc jej oczy, wosy, szyj, usta, opowiada niskim, urywanym, nabrzmiaym wzruszeniem gosem dzieje swego uczucia. Opara si plecami o kanapk, pooya nogi na taburecie, na wp lec suchaa jego gosu, z rozkosz przymykaa oczy pod jego pocaunkami, wysuwaa do nich chciwie usta, prya si caa, gdy pali ustami jej szyj, pozwalaa si koysa fali szczcia, jaka pyna z jego sw, zjego wyzna mioci, z jego pieszczot. A gdy powiedzia, e zaraz jutro pjdzie doojca prosi o jej rk, gdy wreszcie wyczerpany nieco z si usiad na poduszkach u ng jej i pooywszy gow na jej kolanach wpatrzy si w jej przysonite mg oczy i zacz snu dug, cudn przdz przyszoci, nie przerywaa mu, pia pen piersi upojenie, patrzya w niego oczami penymi ez szczcia bezmiernego, pier si jej podnosia nadmiarem uczucia, a usta kwityjakim dziwnym, smtnym umiechem, ale mu nie przeczya, tylko chwilami braa jego gow w rce, caowaa jego oczy i cicho szeptaa: - Kocham ci! Mw, najdroszy, niech si upij dzisiaj, niech oszalej! Wic on mwi znowu i wypiewywa ca symfoni mioci, nie spostrzegszy przyjcia Ry, ktra cichutko usiada na kanapce, obja Mel ramieniem, pooya swoj czerwon gow na jej piersiach i penymi zielonawych skrze oczami wpatrzya si w niego i suchaa. A oni snuli dalej przdz szczcia i mioci. Nie istnia ju dla nich wiat, ludzie, rzeczywisto, wszystko zapado w gb niepamici, przysonite tumanem czaru, jaki ich otoczy i przenika. Sowa, spojrzenia, myli krzyoway si pomidzy nimi jak byskawice, dray rozsadzane nadmiarem uczucia i paday na dusz sodycz niewypowiedzian. Mwili coraz mniej i coraz ciszej, jakby bojc si goniejszym dwikiem sposzyczar tej chwili cudownej. Cisza dookoa panowaa, z ulicy nie dochodzi szmer najmniejszy, pokj, sabo rozwietlony elektrycznoci, ton w mrokach czarnych cian, senno rozwczya si sodka, pena denerwujcych zapachw r psowych, ktrych cay snop pali si barwami pod jedn ze cian, w brzowym wazonie. Oni ju prawie nie mwili, tylko Ra, siedzca bez ruchu, zacza dre gwatownie, powstrzymywa kanie, dusi w sobie zy, ale nie moga wytrzyma, rzucia si na dywan i wybuchna ostrym paczem. - Dlaczego mnie nikt nie kocha? Dlaczego mnie nikt nie kocha? Przecie i mnie naley si szczcie, i ja potrafi kocha, i ja pragn mioci! - woaa aosnym gosemitaki mocny spazm alu skrca jej serce, e Mela nie moga jej uspokoi niczym, a przy tym i nie umiaa, bo ten pacz zadrga w niej ostrym, przykrym dysonansem, przypomnia okropn rzeczywisto. Wysocki ju si podnis, chcia wyj i raz jeszcze przypomnia, e jutro bdzie uojca. - Musz ci jedno przypomnie, ja jestem ydwka! -powiedziaa cicho. - Pamitaem o tym, ale to dla mnie nie stanowi adnej przeszkody, jeli mnie kochasz i zechcesz przyj chrzecijastwo. - Gotowam nawet mczestwo przyj dla ciebie! - zawoaa mocno. - Nie, nie mwmyo tym. Jutro rano powiem ojcu i zaraz ci napisz. Czekaj na mj list, nie przychod przedtem! Szeptaa prdko, chwycia si tego rodka,bo nie miaa si i odwagi powiedzie mu teraz, e jego on by nie moe. Nie, za nic w wiecie nie powiedziaaby teraz... To jutro... jutro, a teraz jeszcze pocaunkw, jeszcze pieszczot... jeszcze zakl... jeszcze tej mioci tak silnej, tak sodkiej, tak upajajcej, jeszcze... jeszcze... - Jeszcze chwil, mj najdroszy, jeszcze chwil! - bagaa idc z nim przez szereg mrocznych pokojw ku wyjciu. - Czy nie czujesz, jak mi ciko oderwa si od ciebie? Strach j ogarnia, strach tak silny,e on wyjdzie i ju go nigdy moe nie zobaczy, i przyciskaa si do niego z rozpacz, rzucana mu si w ramiona i zwarci uciskiem, z ustami zawieszonymi na ustach, przystawali na chwil, nie mogcsi oderwa od siebie. Ale pomimo tego przeduania byli coraz bliej wyjcia, Mela zacza si trz w strasznym zdenerwowaniu, przyciskaa si do jego ramienia coraz silniej i coraz boleniej i ciszej szeptaa: - Jeszcze chwil, jeszcze chwil. - Jutro si zobaczymy, Mela, i bdziemy siwidywa codziennie. - Tak... codziennie... codziennie - powtarzaajak echo, gryza wargi do krwi, eby nie krzykn, nie wybuchn rozpacz, nie rzuci mu si do ng i ebra, aby nie odchodzi, aby pozosta lub zabra j natychmiast, i wywiz daleko, daleko. - Kocham ci? - powiedzia jej na dobranoc i ucaowa jej rce i usta. Nie oddaa pocaunku, nie poruszya si, oparta o cian, patrzya tpym wzrokiem,jak si ubiera, jak otwiera drzwi, jak znika za szybami, nie miaa si, kanie zapchao jej gardo, serce jej pkao. - Mieciu? - szepna za nim. Nie usysza i nie powrci. Wolno powracaa przez puste, mroczne pokoje, podobne do wielkich wspaniaych grobw, zamieszkaych przez nud, przepych i pustk, sza coraz ciej, przystawaa na tych samych miejscach, gdzie przed chwil jeszcze czua jego pocaunki, ogldaa si nieprzytomnie, czasem jaki dwik wydar si z ust sinych, i sza dalej, do Ry, paczcej z alu, e j nikt nie kocha. - Wszystko skoczone - mylaa Mela, zy zerway tamy woli i panowania nad sob i jak potok rzuciy si z jej oczw. Rozdzia IX [XXV] Wysocki lecia na skrzydach szczcia do domu. Zasta jeszcze wszystkich przy herbacie, bya i Trawiska, ktra przyszana minutk, bo si jej w domu nudzio samej, gdy m pojecha z Kurowskim. Siedzieli dookoa okrgego stou owietlonego wiszc lamp, zajci robieniem uwag o dzisiejszych gociach Niny. Wysocki trafi na gorc mow Anki, bronicej Meli przed zjadliwymi uwagami matki, ktra podraniona obecnoci syna, podniosa jeszcze ton gosu i ziona ca rasow pogard dla ydw. Wysocki sucha w milczeniu, pi herbat i rozmyla o Meli. By jeszcze pod wpywem pocaunkw, czu je jeszcze na twarzy palcymi pitnami, usta go pieky, wstrzsa si w dreszczu przypomnie jej uciskw, czu j przy sobie, oddycha z rozkosz woni jej perfum, jaka pozostaaw jego ubraniu, na doniach, we wosach. By tak szczliwy, e na niesprawiedliwe, fanatyczne sowa matki umiechn si pobaliwie i spoglda porozumiewajco naBorowieckiego. ktry, oparty okciami o st, okrywa si dymem papierosa i spozaniego patrzy na Nin i Ank siedzce przy sobie, z gow opart o gow. Wosy Niny w wietle lampy skrzyy si zotem, a jasna, przeroczysta cera podobna bya do zrowionej porcelany, owietlonej z wewntrz; zielonawymi oczami, poplamionymi rdzawymi pitnami, patrzya na Wysock, a Anka, w koronie ciemnych wosw zwichrzonych, puszystych, mienia si coraz innym sznie z powrotem. ny przez osem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AA_Pec `Tc a  c b *e cn-,c d; wyrazem, nie mogc powstrzyma niecierpliwoci: zbijaa zdania Wysockiej z namitnoci, czasem rzucaa si gow naprzd, cigaa wielkie czarne brwi, e tworzyy jakby uk napity. Jej ruchliwa twarz odbijaa jak zwierciado wszystkie wraenia przesuwajce si przez dusz, ale bronia ydw sercem, dobroci i tym zbijaa logiczne wywody Wysockiej, ktra, zagbiona w fotelu po drugiej stronie stou, mwia dobitnym gosem, a w chwilach mocniejszych pochylaa si nad st, ukazujc pikn jeszcze twarz w kolewiata, jakie lampa rozkraa. - Panie Mieczysawie, nieche mi pan pomoe broni ydw, a panny Grunspan w szczeglnoci, bo pan Karol nie chce, powiedzia, e ona nie potrzebuje tego. - Nic wicej nad to samo nie powiem. Mela... panna Grunspan nie potrzebuje obrony. Byoby to samo, gdybym chcia broni soca od zarzutw, e zbytnio wieci i grzeje. Zaczli potem wszyscy ywiej rozmawia, ale im przerwa Jzio Jasklski. Chopak, zapakany, zacz jka, e Baumowa bardzo chora, e Maks go wysado Wysockiego i e on go szuka po caym miecie. - Id w tej chwili! Dobranoc pastwu. - I na mnie czas - powiedziaa Nina. - Jest tak piknie na wiecie, e pani odprowadz. Pan Karol z nami pjdzie? Karol skoni si na zgod, ale nie by zadowolony z projektu Anki, bo mu si spachciao. - A propos panny Grunspan - zawoa doktor ze swego gabinetu, bo ju by w palcie. - Miejcie pastwo dla niej nieco wyrozumienia, choby dlatego, e to moja przysza ona. Matka zerwaa si gwatownie, ale doktor nie czeka, wybieg piesznie do Baumw. Kiedy Maks na wezwanie Jzia wybieg od Trawiskich i przylecia do domu, matka ju co chwila tracia przytomno. Wielki pokj napenia brzask zrz zachodnich i obtula wszystko w mrok czerwonawy, w ktrym twarz konajcej, wpatrzonej w dalekie pustynie nieba, stygai pokrywaa si sinoci. Jedna tylko gromnica, ciskana kurczowo, chwiaa mtne, zotawe byski po jej spokojnej, operlonej ros konania twarzy. Frau Augusta klczaa u wezgowia i rozpakana modlia si pgosem. Stary Baum siedzia w nogach ka z kamienn, zimn twarz i rozpalonymi od ez wewntrznych oczami patrzy w on; ani jeden musku mu nie drga, ani jedna za nie stoczya si spod czerwonych powiek. Siedzia na pozr spokojny, opierasi o porcz krzesa i tak silnie ciska je,e w twardym drzewie pozostawi gbokielady paznogci, a gdy spostrzeg wchodzcego Maksa, podnis oczy i szed nimi za jego ruchem, jakim tamten rzuci si do matki klkajc przy ku. - Mamo! mamo! - zawoa trwonie Maks, dotykajc si jej rki zacinitej przy gromnicy. Baumowa oddychaa wolno, dugo, bardzo dugo. Szklane, wypuke oczy barwiy si refleksami zrz jak to wodna, praw rkodruchowo suwaa po kodrze, jakby za poczoch, ktra stoczya si do ciany i nadzianymi drutami niby je stalowy poyskiwaa. Kucharki i suba klczca w mroku pokoju wybuchnli gonym paczem. - Mamo! - jkn raz jeszcze Maks i dusz tak mu skrcia ao, e wybuchn paczem. Chora jakby oprzytomniaa, odwrcia gow i utkwia szklany wzrok w jego twarzy, gromnica wypada jej z rki, a onastygnc doni uja rk syna i trzymaa, umiech jakby radoci ostatniej przewin .si po silnych wargach, poruszya nimi, ale aden dzwik si nie wydoby prcz chrapliwego, rz꿹cego oddechu. Umiech stygn jej na ustach, odwrcia twarz do okna i zostaa tak zapatrzon martwiejcymi oczami w mroki wieczoru, wostatnie odpryski zrz, co jak kaway miedzi pyway po szaroci nieba i gasy z wolna. Wiatr powia po ogrodzie i nagina niskie krzewy bzw do okien; uderzay kiciami kwiatw i niby fioletowymi oczami patrzyyna sta, nieruchom twarz konajcej, ktrej dolna szczka opadaa coraz niej. Maks, chocia wiedzia, e to ju koniec, posa zaraz z pocztku po Wysookiego i czeka go z najwysz niecierpliwoci, i co chwila wsuchiwa z trwog, czy yje jeszcze; ya, ale ju yciem odruchw tylko, czasem cichy jk wydar si z jej piersi, poruszya ustami, zrobia jaki bezcelowy ruch sztywnymi palcami i leaa znowu godziny cale nieruchoma, martwa, z szeroko otwartymi oczami, zatopionymi w nocy mierci i w nocy panujcej nad ziemi.Wreszcie przyszed Wysocki, a za nim wkrtce i Borowiecki, ale po to, aby stwierdzi, e Baumowa skonaa przed chwil. Maks ukry twarz w kodrze i paka jak dziecko, a stary Baum wsta sztywno, pochyli si nad umar, dotkn skroni i rk zimnych, zajrza gboko po raz ostatni w jej oczy otwarte, jakby ze zdumieniem zapatrzone w gb wiecznoci, przymkn drcymi palcami powieki i wyszed bardzo wolno, ogldajc si co krok i przystajc. Dopiero w kantorze pustym i ciemnym usiad na stosie chustek i dugo siedzia bez ruchu i bez myli. Noc ju bya gboka, gdy si ockn, gwiazdy drgay w przestrzeniach ros wietlist, miasto spao w wielkiej ciszy, tylko gdzie od domw stojcych za miastem brzmia gos harmonijki. Podnis si i wolno przeszed cae mieszkanie, pogrone w ciszy i ciemnoci. W skadzie rozwieconym pomieniem gazu zobaczy Jzia picego na towarze. Nie budzi go i poszed przez szereg pokojw pustych, cichych t cichoci mierci, jaka si rozpostara nad domem; w stoowym zobaczy znowu Maksa picego na sofie, tak jak przyszed od Trawiskich, we fraku i w biaym krawacie. Zawaha si chwil przed pokojem ony, alewszed. ko byo wysunite na rodek pokoju, zmara leaa przykryta przecieradem, przez ktre sabo rysoway si linie twarzy. Kilka wiec woskowych palio si na stole i kilka robotnic modlio si i piewao pieni za umarych. Frau Augusta, z kotami na kolanach, opuchnita od paczu, drzemaa na kanapce. W otwartych oknach opuszczone rolety wypina wiatr i koysa firankami. Baum patrzy dugo na ten obraz, jakby go chcia zapamita na zawsze albo jakby go nie mg zrozumie, bo cofn si do swojego pokoju, wzi zapalon benzynow lampk i jak to robi czsto w ostatnich czasach, gdy spa nie mg, poszed do fabryki. Pawilony stay olbrzymimi czworobokami kamieni ciche i czarne, ksiyc ju zaszed, tylko gwiazdy wieciy blado przysaniane mgawicami przedwitu, jakbyzmcone walk nocy z dniem, ktry si ju zacz w gbokich przestrzeniach wschodu. Dziedziniec, podobny do studni czarnej, rozlega si echem wycia i skowytu psw, ktrych zapomniano spuci z acuchw. Nic nie sysza i wszed w czarne, dugie korytarze, podobne do tunelw, zionce ostrym, przegniym powietrzem; echa jego krokw rozbrzmieway gucho w pustce i ciszy. Przechodzi wolno sal po sali krokiem automatu. Sale zalegaa cika, grobowa cisza, rzdy warsztatw z obu stron przejcia stay niby szkielety pogite w bezsilnoci; niby wyprute wkna i yy wisiay pasy poopadane z k. pokryte dugimi wosami pajczyn, a wstgi deseni zwieszay si luno jak martwa, obwinitaskra. - Umara! - szepn patrzc na dugi szereg sal, nasuchujc w tej miertelnej ciszy. - Umara! - Powtarza od czasu do czasu, ale nie wiadomo, co mia na myli, on czy fabryk, i wlk si coraz wolniejz sali do sali, z pitra na pitro, z pawilonudo pawilonu. Wysocki z Borowieckim wyszli od Baumw wbardzo smutnym nastroju. - Szkoda mi Maksa, ta mier matki, ktr kocha szalenie, wytrci go z rwnowagi naduszy czas. I to w takim czasie, kiedy jest przy montowaniu maszyn prawie niezbdnym. Mam pech! Wszystko mi tak idzie! - szepn Karol ze zoci. - Prdko panna Anna sprowadza si do odzi? - Za tydzie. - A lub? - Akurat to mi w gowie! Musz wpierw to swoje bydl oywi i puci w ruch. Jak fabryka zacznie i, co nie moe si sta przed padziernikiem, dopiero pomyl. Szli dalej w milczeniu, ale na Piotrkowskiej najniespodziewaniej spotkali Welta. - Kiedy przyjecha, Moryc? Pjdziemy gdzie na kaw. - Przyjechaem w tej chwili i szedem do domu, ale jeli idziecie na kaw, pjd z wami. - Maksowi umara matka przed chwil; idziemy stamtd. - Umara! Nie lubi takich rzeczy. Wstrzsn si. - Co nowego w miecie? - Prawie nic, a zreszt nie wiem, siedz cae dnie przy fabryce. Grosglik si ucieszy, jak ci zobaczy. Pyta mnie dzisiajo ciebie. - Nie bardzo si ucieszy! - szepn Moryc wciskajc binokle na nos nieco drcymi rkami i bystro obejrza twarz Karola. W hotelu, dokd poszli na kaw, z powodu pnej godziny byy zupene pustki, w ogrodzie tylko, urzdzonym w rodku podwrza, siedzia Myszkowski z Murrayem. Przysiedli, si do nich. - Od godziny czekam na jak yw dusz, bo mi si ju sprzykrzyo pi samemu. - Nie masz pan Anglika? - On tylko po czwartej narzeczonej czuje si dobrze, ale po czwartym kuflu jest do niczego. - Dawno, panowie, tutaj jestecie? - Murray przed p godzin przyszed z tokowania, a ja troch dawniej siedz. Przyszedem na niadanie, ale tak jako zeszo do obiadu, a po obiedzie przyszo troch znajomych i nie warto byo wychodzi, poczekaem na kolacj, a po kolacji c bym robi na miecie? Teatru nie lubi, znajomych nie mam, gdzie si, biedna sierota, podziej, jeli nie w knajpie.A potem Murray bardzo ciekawe rzeczy opowiada o swoich narzeczonych. Jake fabryka? - Ronie. - Daj jej, Boe, zdrowie, dobry odek i trawienie. Zmizerniae pan. - Ba, robi za dziesiciu i jeszcze nie wystarcza. - Bdcie zdrowi! Co ktry przyjdzie, opowiada zaraz, co robi wczoraj, co dzisiaj i co robi bdzie jutro, e si spracowa i tam dalej. C, u diaba? gdzieja jestem? Pomidzy ludmi czy wrd maszyn? Tfu, psiakrew, takie ogupienie, takie sprowadzenie si do mechanicznych funkcyj! Ja chciabym wiedzie, co myl, co czuj, jak widz, a oni mi gadaj, e pracuj. Daj no piwa dla wszystkich! - zawoa na garsona - My kaw bdziemy pili. - Pijcie. - Kto ma czas myle o niebieskich migdaach, kogo sta na to? - szepn drwico Moryc. Wou tylko nie sta na to, bo go pdz do roboty. - Bo to grunt, panie Myszkowski, a reszta dodatek. - Nie powiadaj pan tego, bo e pan jeste dodatkiem do wasnego pugilaresu, to mnie nie dziwi, tumaczy pana wasza ajdacka i gupia rasa, ale e tak samo twierdzi Borowiecki i doktor, to mnie irytuje. - Ja niczemu nie przecz i nic nie potwierdzam, stawiam teraz fabryk, a jakj skocz, zaczn dopiero bawi si w filozofowanie. - A ja id do domu, jestem szalenie zmordowany - powiedzia Wysocki i zaraz wyszed. Karol spiesznie wypi herbat i wyszed z Morycem. - Zostacie ze mn - prosi Myszkowski Murraya. - Pomwimy o mioci. - Nie mog, jutro poniedziaek, musz wsta o pitej do fabryki. - Czy macie ju miejsce po Borowieckim? - Robot po mm wziem ca, ale pensji tylko poow -rzek wychodzc. Myszkowski pozosta sam i zaduma si smutnie, e trzeba bdzie wraca do domu,itak go ta myl zgnbia, e zacz si kiwa nad stoem. - Janie panie, zamykamy! - meldowa uprzejmie kelner. Spojrza sennie dookoa, byo pusto, mroczno, ciemno, suba sprztaa nakrycia i zestawiaa na kup stoy. Myszkowski woy kapelusz, zapaci i doszed tylko do drzwi, bo taka niech go przeja do wracania do domu, tak si ba samotnoci, e powrci do stolika i zawoa: - Kelner, butelk piwa i dwie szklanki, musisz si ze mn napi. Powiedz numerowemu, eby mi naszykowa jakie spanie. Psiakrew, z takim yciem. Splun ze zoci. Rozdzia X [XXVI] - Dwa dni jestemy, a jeszcze nie mog uwierzy, e naprawd mieszkamy w odzi - ozwaa si Anka z werendy. - A jednak to ju d naprawd! - odpowiedzia pan Adam siedzcy na swoim wzku w ogrodzie pod werend i przysonidoni oczy od blaskw soca, i rozgldasi dookoa po czerwonych murach fabryk ikominw stojcych gst cib, zatrzyma wzrok duej na rusztowaniach fabryki Karola wznoszcej si w kocu ogrodu i westchn cicho. - Tak, to d! - szepna Anka ciszej i wrcia do mieszkania pomidzy paki pootwierane, meble w nieadzie, sprzty okrcone w som, pomidzy chaos rzeczy pospiesznie rozpakowywanych i ustawianychprzez kilku robotnikw z Mateuszem na czele. Pomagaa porzdkowa, sama zawieszaa firanki, czasem ywo rozmawiaa z Mateuszem, ale najczciej siadaa na jakiej pace lub na parapecie okna i smutnymwzrokiem wodzia po mieszkaniu. Byo jej smutno i takim dziwnym smutkiem ogarnia j ten dom obcy, te szeregi pokojw wieo odnowionych, pachncych jeszcze farbami zaciganych podg, e uciekaa na wielk werend, cignc si przez p domu i osonit zielonymi festonami wina dzikiego, ale i tam si nie uspakajaa, bo oczy. przywyke do bezmiaru pl zielonych, do lasw siniej-cych na kracach do rozkoszy olbrzymiej nieba nie zasanianego niczym, uderzay si o domy, o fabryki, o lnice wsocu dachy, o t d wanie, ktra j niby kamiennym piercieniem ciskaa ze stron wszystkich, o t d, o ktrej marzya, ktra miaa da jej ziszczenie wszystkich pragnie, a ktra j teraz przejmowaa gbokim, nieuzasadnionym smutkiem przeczu lkliwych i ciemnych. Wracaa do mieszkania jakby wstydzc si wasnej saboci i z trudem tumic te dziwne zy nieokrelonej tsknoty, napeniajce jej oczy. - Moe ojcu czego potrzeba? - pytaa od czasu do czasu, wychylajc si przez okno.- Niczego, Anka, niczego, przecie ju jestemy w odzi i za godzin Karol przyjdzie na obiad - odpowiada gono, krzykliwie nawet, bo nie chcia, aby dziewczyna widziaa, e i on si mazgai wewntrznie, wic dla pokrycia smutku zacz podpiewywa: Miaa babuleka koza rogatego, Tych bych, tych bych. - A pchnij no, Walu! Ale Walusia nie byo, pozosta w Kurowie, azastpowa go Mateusz tymczasowo. Westchn pan Adam i zamilk; zapatrzy si w brudne kby dymw, bijce z kominw fabryk Mullerowskich. Odetchn gboko i zakaszla si gwatownie, bo powietrze byo przesycone zapachem wapna rozrabianego i gotujcego si asfaltu, ktrym wylewano sale w fabryce Karola. Przysoni usta chusteczk i zapatrzy si w dug uliczk ogrdka, biegnc do fabryki, osadzon przepyszn ram krzeww centyfolii, obsypanych kwiatami biaych i rowych r. Czas by bardzo pikny, cichy i ciepy; ogrd chwia si lekko i poyskiwa czerniawymi liciami czereni, przysypanymi pyem wglowym i sadzami. Kilkadziesit drzew owocowych wznosio korony o przykej ju nieco zieleni i patrzyo akomie w soce i ku czystym przestrzeniom pl, zaczynajcych si niedaleko. Ockn si wreszcie i zagwizda na kosa, wiszcego na werendzie, ale kos nie odezwa si na znane haso, siedzia na spodzie klatki osowiay, z opuszczonymi skrzydami, senny, podnis gow, popatrzy tpo na swego pana i znowu drzema. - Nie idzie Karol? - zapytaa Anka z mieszkania. - Nie, dopiero za p godziny bd gwizda na obiad. Anka! chod no, dziewczyno! Przysza i usiada na porczy wzka i patrzya w starego. - Co ci to, Anka, co? Odwanie, dziewczyno,tylko si nie daj, tylko si nie mazgaj. Widzisz j, to mi zuch dopiero!... Ho, ho! jeszcze zapomnisz, e jaki Kurw istnieje na wiecie. Co tam, gowa do gry i marsz!- mwi prdko, pocaowa j, pogaska po gowie i zacz gwizda zapamitale i wybija takt nog. Potem kaza si Mateuszowi zawie do mieszkania i tam krzycza, dyrygowa robotnikami i podpiewywa, zwaajc pilnie, by ten piew syszaa Anka. Pniej za przekomarza si z Kaina, ktra przysza z Wysock w odwiedziny i troch do pomocy przy urzdzaniu mieszkania, ale tymczasem robia wicej zamieszania ni wszyscy razem, bo stare podwrzowe i myliwskie psy, przywiezionez Kurowa i wczce si po mieszkaniu i ogrodzie z pospuszczanymi bami, zwizaaw sfor i harcowaa z nimi po werendzie. - Kama, co ty wyrabiasz? Cioci powiem, no ipan Horn bdzie wiedzia, e bawisz si w psiarczyka! - strofowaa j Wysocka zatykajc uszy od wycia i szczucia psw. - Co mi tam! Ja si nikogo nie boj. Panna nie z powrotem. ny przez osem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAePc f(c g c h* c iy84 Anna mnie obroni - woaa rozgrzana ruchem i zabaw, rzucaa si na Ank, wycaowaa j ognicie i uciekaa, bo psy j cigny do ogrodu. - Zagraj! apa! Kruczek! kot!... kot!... kot!... -woaa z caych si. puszczajc psy na biaego kota i razem z nimi gonia go zajadle po ogrodzie. Przewrcia si par razy. ale nie zwaaana to. podnosia si i gonia z krzykiem, psy odpowiaday jej krtkim szczekaniem wrd daremnej pogoni, bo kot skoczy na drzewo i parska gronie. Kama wlaza za nim i ju, ju go miaa uchwyci za grzbiet, ale kot si napry i skoczy na ssiednie drzewo, a stamtd na parkan, gdzie si przyczai! i najspokojniej patrzy zielonymi oczami na psy, drapice si po murze i skomlce z wciekoci, i naKam, tak zmczon, e ledwie oddychaa. - Zuch dziewczyna, zuch Kama. A chod no ty, smyku, niech ci ucauj - woa pan Adam miejc si z radoci. - Zmachaam si na nic. Jezus? ledwie mogzipa. Psy do niczego... ju w kacie ogrodu pod agrestem miay go w zbach, tytko futro mu si zasypao, ale si wyrwa i chlusn na drzewo, my za nim, strzsam go, zlecia, psy do niego, a on mi parskn w oczy i znowu chlust na t du wini. Wlazam za nim... a on prawie przeze mnie skoczy dalej. U ...zmachaam si... - woaa rozpromieniona, trc kolano o kolano, bo przy waeniu na drzewo poobcieraa sobie nogi i paliy j teraz nieco. Pan Adam ucaowa j w gow i odgarn z twarzy rozsypan, spocon czupryn. - Chciaabym, eby pan by moim wujaszkiem! - zawoaa obejmujc go za szyj. - Oho! pan Karol idzie z Morycem. Wie pan, ja panu bd mwia wuju, dobrze? - Dobrze, dobrze, bo ja nawet przez twoj ciotk jestem jakim twoim krewnym. - Panno Anno! pan Karol z czarnym Morycemid na obiad? -krzykna z werendy i posza naprzeciw idcych, bo bardzo lubiaKarola; psy poszy zgodnie za ni i zaczywedle starego kurowskiego obyczaju naszczekiwa na goci. - Cicho, Kurta, cicho, pieski, to wasz pan, atamtego yda nie mona gry, bo nie pachciarz! - uspakajaa gaszczc po bach. - Ja si z panami nie witam, pan Karol nie by u nas dwa tygodnie, a pan Moryc z tysic lat. - Za to ja pannie Kamie przywiozem co z Berlina, tylko nie mam przy sobie, ale przynios do domu. - My takie obietnice dobrze znamy na Spacerowej. tak samo i pani Stefania nie wierzy panu Karolowi, bo obiecuje przychodzi, a nie by dwa tygodnie - woaa Kama wprowadzajc ich na werend, gdzie podano obiad. Moryc by bardzo blady dzisiaj, dziwnie nerwowy i dziwnie niespokojny. Usiowa by rozmownym i zabawnym, bo ustawicznie artowa z Kamy, ktra si zniecierpliwia w kocu i ze zwyk porywczoci chlusna mu szklank wody w oczy, za co usyszaa tak bur od Wysockiej, e ze zami przepraszaa. - Moryc! niech si pan nie gniewa, bo jak si pan bdzie gniewa i powie pan cioci, toja tyle nagadam w domu na pana, tyle nagadam, e i ciocia, i panna Stefa, i Wanda, i pan Sierpiski, i wszyscy, wszyscy pogniewaj si na pana. - A Horn ci wyzwie i zastrzeli z nowej armaty! - doda w jej tonie Karol. - A zastrzeli! Co? nie? Pan myli, e Horn nie umie strzela? W niedziel w strzelnicy trafia z pistoletu w asa pitnacie razy nadwadziecia, sama widziaam. - A to Kama chodzi do strzelnicy? dobrze wiedzie. - Ja nie mwiam... ja... Rozczerwienia si gwatownie, zagwizdaana psy i ucieka do ogrodu. - Cudna dziewczyna! Szkoda, e si tak marnuje w odzi -szepn pan Adam. - Pewnie, e byoby jej lepiej na pastwisku z pa-stuchami, ale c. jej marna tak wiele tego uywaa dla siebie, e ju dla crki nie starczyo - ironizowa Karol. - Najlepsze dziecko pod socem - powiedziaa Wysocka patrzc za ni w ogrd. - Mogaby by troch mdrzejsz. - Zmdrzeje jeszcze, ma czas. - Nie tak wiele, ma przecie z pitnacie lat, a zupenie surowa dziczka. Obiad skoczy si szybko, szybko rwnie wypili kaw i powrcili do fabryki, bo gardziele gwizdawek ryczay ze wszystkichstron swoj zwyk pobudk poobiedni. Gdy wyszli, a pan Adam kaza si zawie w cie ogrodu na drzemk, Wysocka przysuna si do Anki i bardzo radosnym gosem mwia: - Musz ci powiedzie, e ju jestem spokojna o Miecia. Nie byo go dwa dni w domu, wyjeda do Warszawy, przyjechawczoraj i przy obiedzie powiada mi, ebym bya spokojn, bo si z t... Grunspanwn nie oeni, e ona nie chciaa wyj za niego... Syszysz, Anka, Grunspanwna nie chciaa wyj za m za Wysockiego, za mojego syna! To przechodzi pojcie, taka bezczelno ydowska! - Pachciarka jaka... nie chciaa wyj za mojego syna!... Dobrze si stao, daam na msz wit z radoci, ale swoj drog niemog jej darowa... Jak ona miaa odmwi mojemu synowi... i to kto, prosta ydwka!... Pokaza mi list jej, w ktrym ona najbezwstydniej powiada, e go kocha, ale za niego wyj nie moe, bo na zmian religii jej rodzina si nigdy nie zgodzi. Poegnaa go tak czule, e doprawdy, gdybym nie bya wiedziaa, e to pisaa ydwka, i gdyby to nie chodzio o mojego syna, to pakaabym z alu nad ni. Chcesz,to przeczytaj ten list, tylko nikomu, Anka, ani sowa. Anka czytaa dugo, bo list by na czterechstronach, drobnym pismem i taki przepeniony zami, mioci, alem, zaparciem si siebie, e nie moga doczytado koca i rozpakaa si nad jej cierpieniem. - Ale ona umiera z blu... Pan Mieczysaw, jeli j kocha, nie powinien na nic zwaa...- Pan Bg jej wynagrodzi te cierpienia. Nie bj si, nie umrze z mioci, wyjdzie za m za jakiego milionera i pocieszy si prdko. Nie znasz ydwek. - Cierpienie w kadym sercu jest cierpieniem - odpowiedziaa Anka smutnie. - To si tak mwi, a w rzeczywistoci jest zupenie inaczej. - Nie... nie... Zerwaa si gwatownie, bo od fabryki rozleg si trzask, potem huk i jaki nieludzki ryk z kilkunastu piersi rozleg si po ogrodzie. Po chwili na ciece od fabryki ukazaa si Kama, biegnc co tchu. - Rusztowanie!... Jezus... wszyscy zabici... O Jezus, o Jezus!... - woaa nieprzytomnie, trzsc si ze strachu i przeraenia. Anka w najwyszej trwodze pobiega, ale przy furtce wiodcej z ogrodu na dziedziniec fabryczny sta czowiek i nie chcia puci tumaczc, e nic strasznegosi nie stao, e to tylko rusztowanie szczytowe si zwalio i przygnioto kilku ludzi, e wanie pobieg tam pan Borowiecki, a jemu kazali nikogo nie wpuszcza. Anka wrcia do mieszkania, ale gdy Wysocka z Kam odeszy, nie moga wytrzyma duej, zdawao si jej, e syszy jki rannych... Posaa Mateusza, eby si dowiedzia szczegw, a nie mogc si go doczeka, zabraa swoj podrczn apteczk, wyprbowan tylokrotnie w Kurowie, i posza. Ze zdumieniem zobaczya, e w fabryce idzie robota w dalszym cigu. Mularze pogwizdujc stali na rusztowaniachprzy gwnym korpusie, blacharze rozwijalina dachach wielkie arkusze blachy cynkowej, podwrze byo zapchane wozami, ceg i wapnem, a w przyszej przdzalni najspokojniej ustawiano maszyny. Karola nigdzie nie zobaczya, wyszed na miasto, jak j objaniono, wskazujc jednoczenie sal, w ktrej pracowa MaksBaum. Wyszed do niej spiesznie, by w niebieskiej bluzie, z twarz poczernion, z pozlepianymi od potu wosami, z fajk w zbach i z rkami w kieszeniach. - Co si stao? - zapytaa. - I... nic. Zwalio si rusztowanie, ktre i tak rozbiera miano. - Nie byo adnego wypadku z ludmi? - Karol nie zgin, wyszed z Morycem przed chwil -odpowiedzia sucho. - Wiem o tym, ale czy robotnicy nie ucierpieli, bo syszaam krzyk... - Podobno jest kto potuczony, bo rwniesyszaem ryczenie. - Gdzie oni s? - zapytaa troch rozkazujco, bo ju j niecierpliwia niedbao jego odpowiedzi i jakby wyzywajcy nieco wyraz twarzy. - Za trzeci sal w korytarzu. Po co pani ten widok? - Doktor jest? - Posyano, ale nie byo go w domu. Jasklski opatruje ich tymczasem, on si zna na medycynie, bo przecie kiedy na swoim folwarku puszcza krew bydu. Nie,ja pani tam nie puszcz, po co si denerwowa, to widok nie dla pani, nic im wreszcie pani nie pomoe - powiedzia stanowczo, zastpujc jej drog. Obrazia si i spojrzaa na niego tak z gryi dumnie, e cofn si bezwiednie, odsaniajc drzwi i wskazujc ruchem drog. Powrci do przerwanej roboty, ale od czasu do czasu zaglda ukradkiem na korytarz, gdzie leeli ranni. Szeroki, owietlony od podwrza szklan cian korytarz suy za tymczasowe schronienie. Leao ich piciu w jednym rzdzie pod cian, na wieych heblowinach i somie. Jasklski przy pomocy robotnika opatrywaim rany. Jki przepeniay korytarz, a od porozbijanych i lecych nrby kody ludzi sczyy si po biaej pododze strugi krwi i krzepy w duszcym cieple, jakie bio od sal ssiednich i przez cian wystawion narace upaem soce. Anka a krzykna zobaczywszy te okrwawione postacie i bez namysu zaczapomaga Jasklskiemu w opatrunkach. Trzsa si na widok poamanych, obrzmiaych ju ng, strachem j przejmoway te sine, uwalane w ziemi i krwi twarze, a ich jki przejmoway j takim blem, e miaa pene ez oczy i po kilka razy robio jej si tak niedobrze, e musiaa wychodzi na powietrze, ale powracaa, przemoga zgroz, przemoga obrzydzenie i pena wspczucia i litoci obmywaa im rany i, jak moga, tamowaa szarpiami krew pync. Uja wszystko w swoje rce, bo Jasklskiwicej wzdycha, ni robi, posaa Mateusza, aby natychmiast sprowadzi pierwszego lepszego doktora i felczera. Po fabryce pomidzy robotnikami rozniosa si zaraz wie, e sama panienka opatrujechorych, bo coraz kto zaglda przez szyby i znika z potwierdzeniem jej dobroci. Przyjecha w jakie p godziny Wysocki, ktry by urzdowym doktorem przy budowie fabryki, i ze zdumieniem przypatrywa si jej promieniejcej i przezawionej twarzy, jej sukni i rkom pokrwawionym i tym na p trupom, ktrzystygncymi rkami chwytali kraj jej szaty do ucaowania. Zabra si ywo do roboty i zaraz stwierdzi, e dwch ma poamane nogi, jeden zgruchotane rami i obojczyk, czwarty rozbit gow, a pity, kilkunastoletni chopak, ktry mdla cigle, jakie wewntrzne obraenie. Trzech ciej rannych odstawiono na noszach do szpitala. po czwartego zgosia si ona i wrd krzykw i paczw zabraa go do domu, pozosta tylko chopak, ktrego wreszcie otrzewi doktr i kaza ka na nosze, ale chopak rykn paczem i uchwyci si sukni Anki. - Nie dajta mnie, pani, do szpitala, nie dajta me, pani... loboga, nie dajta! - krzycza. Zacza mu tumaczy i uspakaja, ale nic nie pomogo. Chopak dra ze strachu i obkanym wzrokiem ledzi ruchy ludzi stojcych przy noszach. - No, dobrze, ale powiedz, gdzie masz matk, to ci tam odnios, a ja bd pamita o tobie. - Nie mam matki. - A gdzie, u kogo mieszkasz? - Ja ta nikaj nie mieszkam. - Musisz przecie gdzie sypia? - A sypiam... w cegielni Karczmarkowej i zawdy rano przyjedam z ceglarzami. - C z nim zrobi? - Do szpitala pjdzie - zawyrokowa doktor,co chopaka tak przestraszyo, e uczepi si znowu Anki i zemdla. - Panie Jasklski, niech go zanios do nas, do tego pustego pokoju na grze - zawoaa ywo Anka. - Nie bj si, bdziesz si leczy w domu, U nas! - powiedziaa do niego, gdy oprzytomnia. Chopak nic nie odpowiedzia, tylko gdy go pooyli na nosze i nieli, patrza w ni z uwielbieniem penym zdumienia. Umiecili go na grze, Wysocki go opatrzy odkrywajc, e chopak ma trzy ebra zamane. Dzie potoczy si dalej zwyk kolej. Wieczorem przy kolacji, na ktrej by i Moryc, Anka wysza odwiedzi chorego, bo dosta gorczki i majaczy nieco, dosy dugo tam siedziaa i powrcia bardzo wzruszona, tak e rce si jej trzsy przy nalewaniu herbaty. Miaa wanie powiedzie o chopaku Karolowi, gdy on odbierajc herbat powiedzia cicho z naciskiem: - Masz szczeglne zachcianki, eby chorychsprowadza do domu. - Szpitala ba si, rodziny adnej nie ma, sypia po cegielniach, c miaam zrobi? - W kadym razie nie zamienia naszego domu na szpital dla wczgw. - Przecie... przecie spotkao go nieszczcie przy twojej fabryce... wic... - Nie robi za darmo - powiedzia Karol gniewnie. Anka spojrzaa na niego ze zdumieniem. - Pan to serio mwi! Wic miaam go zostawi na ulicy lub odda do szpitala, eby umar ze strachu, bo ju mdla dowiedziawszy si, e go tam odwioz. - Lubi pani sentymentalizowa, bardzo zwyke rzeczy. adne to, ale zupenie niepotrzebne, - To zaley, jak kto odczuwa ludzkie cierpienia. - Niech mi pani wierzy, e i ja odczuwam, ale nie moe pani ode mnie wymaga, abym si roztkliwia nad kadym niedog, nad kadym psem kulawym, kwiatkiem zwidnitym lub motylkiem zdeptanym. Ostra, zoliwa ironia zamigotaa mu w oczach. - On ma trzy ebra zamane, rozbit gowi krwotok pucny, wic nie jest z kategorii kwiatkw zwidnitych ani motylkw zdeptanych. Cierpi... - A niech sobie zdycha z Bogiem - rzuci ostro, dotknity jej wyniosoci tonu. - Pan nie ma litoci... - szepna ciszej z wyrzutem. - Mam lito, tylko mnie nie sta na filantropi. Szkoda, e pani wszystkich nie kazaa znie do mieszkania naszego. - Nie byo potrzeba, ale gdyby byo, pewnie, e nie namylaabym si... - Szkoda, e si tak nie stao, byby adny widok. Mieszkanie zamienione w szpital, a pani w siostr miosierdzia. Byby widok pikniejszy, bo pan z pewnoci kazaby ich wyrzuci na ulic - powiedziaa z gniewem i ju si nie odzywaa, nozdrza si jej poruszay, a oczy rzucay ostre, mocne byskawice; zagryzaa usta, aby pokry drenie zdenerwowania. Nie tyle bya gniewna na niego, ile rozalona na jego niespodziewane okruciestwo, nie moga uwierzy, eby toon mia dusz tak tward i zamknit na niedol ludzk. To j gboko zabolao, spogldaa na niegoz niedowierzaniem i obaw, ale Karol unikajej spojrze, rozmawia z Morycem i z ojcem i wreszcie podnis si do wyjcia. Gdy j caowa w rk na poegnanie, szepna cicho: - Pan si gniewa na mnie? - i patrzya mu proszco w oczy. - Dobranoc pani. Chode, Moryc, Czy Mateusz poszed? - Zaraz z wieczora wysaem go do twojego mieszkania -powiedzia pan Adam, bo Anka rozgniewana wysza z jadalni na werend. - Walcz i zwyciaj w odzi, jeli ci w domu podstawia nog mazgajowaty sentymentalizm - odezwa si na ulicy Karol. Moryc szed w milczeniu i bez humoru. - To jest logika kobiet, e dzisiaj porwie j dola wrony zdychajcej, a jutro bez wahania powici rodzin dla kaprysu chwilowego - mwi po chwili, mocno rozdraniony. Moryc znowu si nie odezwa. - Kobiety lubi uszczliwia ludzko kosztem swoich obowizkw najbliszych. - Nic mnie to nie obchodzi, czy one s takie, czy inne, niech tylko bd adne, jeli s kochankami a bogate - jeli maj by onami. - Gadasz gupstwa. - A ty... ty nie masz pienidzy, czuj to po twoim humorze. Karol umiechn si melancholijnie i nie zaprzeczy. Mieszkanie byo owietlone i Mateusz czeka z szumicym samowarem. Karol po przyjedzie Anki sprowadzi si z powrotem do dawnego mieszkania, chocia mu byo bardzo niewygodnie z powodu oddalenia. - By z wieczora zaraz pan Horn i zostawina biurku kartk do pana dyrektora - meldowa Mateusz. Horn donosi, e po poudniu aresztowano Grosmana, zicia Grunspana, silnie podejrzanego o podpalenie. Horn dlatego donosi o tym, bo wiedzia, eGrosman jest w interesach z Morycem. - Moryc, masz tutaj wiadomo dla siebie - zawoa Karol idc do jego pokoju. - Nic wielkiego, mona spa przy takim kopocie, kto mu dowiedzie? - szepn Moryc przeczytawszy. - A ty jak mylisz? - Ja wiem, e on jest Czysty jak sztuka perkalu prosto z blichu. - Z apretury - poprawi go Karol i wrci do swego pokoju. Cisza zapanowaa w mieszkaniu. Karol pisai oblicza u siebie. Moryc rwnie pisa i oblicza w swoim pokoju, a Maks, ktry od powrotem. ny przez osem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAjPc k c lc m*5 n+ c o8X/ mierci matki nie wychodzi na miasto wieczorami, tylko prosto z kolacji od ojca powraca do domu, kad si do ka i czytywa Bibli albo sprowadza swego kuzyna, suchacza teologii, i wid z nim zacite rozprawy teologiczne, kci si godzinami z najbahszego powodu. Mateusz co czas jaki roznosi herbat po pokojach i wraca pod piec w jadalnym, drzemic i czekajc rozkazw. - Psiakrew! - zakl Karol, rzuci piro i zacz chodzi po pokoju. Jady go ju od kilku dni nieustanne kopotypienine, zawody dostawcw, opniajcych jakby umylnie terminy rnych dostaw. Maszyn popsuli mu robotnicy, naraajc na wielkie straty. Na domiar zego w fundamentach zakadanych pod skad pokazaa si woda tak obficie, e musiano zaprzesta robt, atu znowu ten wypadek dzisiejszy i ktnia zAnk rozstroiy go zupenie; rozstrajao go to ostatnie tym silniej, e czu si wobec niej winnym i e mia coraz wikszyal do niej. Przeszkadzaa mu. - Moryc! - zawoa przez pokj. - Sprzedajreszt baweny, bo ju nie wytrzymam, a od lichwiarzy nie chc poycza. - Masz wielkie wypaty? - C, u diaba, pokazywaem ci dzisiaj rachunki. - Rachunki widziaem, sdzc, e masz na ich pokrycie. - Nic prawie nie mam i w dodatku zawodzi mnie wszystko... Sprzysigli si na nas czy co? Gdzie utkn o kredyt - odmowa. Nawet Karczmarek chcia weksli z trzymiesicznym terminem. Co w tym jest.Kto nam moe szkodzi? Bo e to jaka konkurencyjna sprawa, to zaczynam widzie... Jak to! czterdzieci tysicy rubli gotwki woy i nie mc dokoczy fabryki? nie znale na drugie tyle kredytu,i to w odzi, gdzie taki ajdak, plajciarz jak Szmerling buduje ogromn fabryk nie majc ani grosza, gdzie byle parch robi wielkie interesy kredytem, ja musz si udawa do prywatnych poyczek! - We splnika z gotwk albo z kredytem duym, znajdziesz atwo. - Dzikuj ci za rad, sam zaczem, to i sam skocz albo padn. Wzi splnika z pienidzmi, to znaczy i do suby, i znowu w zaleno dlatego, eby si mczy dalej i stworzy jeszcze jedn tandeciarni. Chc fabryki i chc pienidzy, ale tandety wyrabia nie bd. - le obliczasz, tandeta daje najwiksze zyski. - A ty liczysz jak kramarz, jak Zuker, Grunspan i wszyscy wasi fabrykanci. Chcesz zarobi rubla na rublu, i to zarobi zaraz, dzisiaj, nie liczc si z tym, e odbiorca moe si tylko raz zapa, a na drugi raz pjdzie kupi do kogo innego, a tybdziesz czeka na sucho nowego gupca. - Nigdy ich nie braknie. - W handlu braknie ich prdzej, ni przypuszczasz, bo z podniesieniem oglnegodobrobytu wzmagaj si wymagania. Chop na wsi kupi chustk Zukera dla kobiety, ale ten sam chop przeniesiony do miasta wemie na drugi raz ju Grunspanowsk, a jego dzieci, chociaby byy wyrobnikami, sign po Meyerowskie. Ju og kupujcych zaczyna rozumie, e tanio towaru ley w jego dobroci, a nie w niskiejcenie. Bucholc, Meyer, Kessler dobrze to rozumiej i robi interesy na towarach solidnych. - Robi, prawda, ale znacznie prdzej robi miliony Szaja, Grunspan i stu innych, i dla dwustu nowych jest jeszcze wielkie miejscei czas do zrobienia majtku. - Ot wtpi, czy starczy czasu tym stu nowym tandeciarzom do zrobienia pienidzy.- Aha, wic tylko dlatego, chcesz uszlachetnia dzk produkcj? - Musz si przecie liczy z zapotrzebowaniami rynkw, z przyszoci... Dobry, wysoki gatunek moei lepiej, wic go robi bd. - Rozumiem ci dobrze, ale wielkiego zaufania nie mam do tego jutra, wolabym dzisiaj robi interesy. To, co powiedzia o wyrabianiu si wyszych zapotrzebowa u kupujcych, o ich zwikszaniu, to moe byprawd, o tym mona by nawet obszerniej pomwi i napisa pikny ekonomiczny artyku, ale na tym trudno opiera fabryk, z tego nie wycigniesz milionw. Zamilkli obaj na dugo i rozmylali. - Ile ci potrzeba? - Musz w sobot mie dziesi tysicy rubli. - Hm... zapomniae o Mullerze! Przecie sam ci si ofiarowa z poyczk...- Pamitam, wiem, e na jedno sowo otworzyby mi kas na rozcie... ale... tego sowa powiedzie nie mog... niestety, nie mog... - Jeli idzie o fabryk, o ca przyszo, to ja bym si dugo nie namyla... ja bym wszystko puci... a powiedzia to sowo... - szepn znaczco Moryc. - Nie mog... chobym chcia... nie mog. - A jeli bdziesz musia?... - Tymczasem tego musu jeszcze nie ma. Niemwmy o tym! Wstrzsn si. - Ty, Karol, jeste przesdny, a to nie pomaga w interesach. Ty o wielu rzeczach ju myle umiesz, ale boisz si jeszcze je wprowadza w ycie. To ci moe drogo kosztowa, bo na przesdy trzeba mie duy grosz... - Mylisz, e to, co nazywasz przesdami, to garderoba, ktr w kadej chwili zmienimona? To wgryzo si w krew i dlatego taka cika z nim walka, a cika i dlatego,e jeszcze niezupenie jestem przekonany obezuytecznoci tych przesdw, a czasamimyl... ale mniejsza z tym. - To le. Z takimi gupstwami mona by najlepszym koloryst w wiecie, ale trudno by rednim nawet fabrykantem w odzi. Moe si wahasz? Moe masz ochot powrci do Knolla, przyjmie ci... - drwi Moryc skubic brod nerwowo. - Daj pokj. Nie powraca si do dziecistwa. - Nie, ale mona z niego nigdy nie wyrasta. Karol si nie odezwa, tylko uwaniej spojrza W jego oczy. - Mog ci dostarczy pienidzy. - Poyczysz? - Nie, powiksz swj wkad spkowy. Nie opaci mi si poycza, a i tobie bdziewygodniej, nie bdzie ci ciy termin spaty, a przy tym w stosunku do wysokoci wkadu mog si zaj czci interesw fabryki, po c si masz zapracowywa! mwi wolno, niedbale prawie, z uwag ogldajc sobie paznogcie. - Mgbym ci wystawi weksle z szeciomiesicznym terminem. - Stanowczo poyczka mi si nie opaci, bo wolabym te pienidze puci w ruch, obrcibym w tym samym czasie kilka razy.Przyjmujesz? - Dobrze, jutro pomwimy obszerniej. Dobranoc. - Dobranoc! - szepn Moryc nie odrywajc oczw od paznogci, aby si nie zdradzi z radoci, jak mu sprawi ten interes, a gdy Karol wyszed, zamkn za nim drzwi na klucz, zasoni okno, otworzy ma, wmurowan w cian kas ogniotrwa, z ktrej wyj ceratow kopert, pen notat i rachunkw, i owinit w papier dupaczk banknotw. Pienidze przeliczy i schowa je zaraz z powrotem. - Gruba operacja! a jeli si nie uda? - skrzywi si nerwowo z obrzydzeniem i spojrza na drzwi. Wydao mu si, e usysza kroki wielu osb i szczk broni. Umiechn si z przywidzenia i z zapaem zabra si do studiowania bilansu fabryki Borowieckiego. Cay stan czynny i bierny jego interesw mia w notach i rachunkach, ktre mu skopiowa jego czowiek, pracujcy w kantorze budowy. Karol za, chocia przysta pozornie na powikszenie jego udziau w spce, obiecywa sobie solennie, e musi si z tego wykrci, e znajdzie jaki sposb wyeliminowania go zupenie ze spki. Zbyt dobrze zna Moryca, aby mg mu ufa. A zreszt ta bezinteresowno dziwna u czowieka, dla ktrego rubel by bogiem jedynym, a z jak Moryc narzuca mu si od pewnego czasu, zastanawiaa i czynia go jeszcze ostroniejszym. Maksa si nie obawia, bo zna jego uczciwo i wiedzia, e Maksowi potrzeba tylko do szczcia wielkiej pracy i pozorwpewnej samodzielnoci. Maks pragn robi u siebie, ale byo mu to dotychczas obojtnym, czy jego dziesi tysicy rubli wkadu da mu dziesi tysicy procentu, czy te bdzie y tylko z pensji, jak miapobiera za prowadzenie przdzalni i tkalni.Moryca za si obawia. W tej walce podjtej w imi: "Kto kogo prdzej okpi", musia by nadzwyczaj ostronym. Wzmianka o Milllerze wzburzya nieco Borowieckiego. Anka mieszkaa ju w odzi, w miecie wiedziano o jego narzeczestwie, oeni si z ni musia... Przypomina to sobie dobrze i dosy czsto, bo przecie jej pienidzmi w poowie prowadzi budow. Ale w gbi nie wierzy, e si z ni oeni, i dlatego nie zrywa zupenie z Mad, nie zaniedbywa krtkich, przypadkowych niby odwiedzin ssiadw i mwienia dziewczynie wiele znaczcych grzecznoci. Prowadzi podwjn gr zupenie wiadomie, ale jeszcze nie wiedzia, na czym si ona skoczy, dokd j doprowadzi, bo chcia przede wszystkim skoczy fabryk. Przesdy, o ktrych Morycowi wspomina, walki, jakie z nimi niby stacza, byy to tylko pewne mylowe pozostaoci, przeytki, rozpryski dawno lecej w gruzach etyki, sumaryczne zestawienia z automatycznych wyrazw, nic wicej, bo teprzesdy, ich tre, zupenie nie kierowayjego wol, jego postpowaniem i nie wpyway na postanowienia. Nie przesdy mu przeszkadzay do ujawnienia swoich de, do otwartego robienia tego, co po cichu uwaa za konieczne, a tylko pewna wstydliwo, wzgld na ojca i gruba warstwa towarzyskiego savoir-vivre'u, zabraniajca czynienia le w formach jaskrawych i brutalnych. By za dobrze wychowanym na to, aby robi ajdactwa, no i nie by organicznie zdolnym do czynw, jakie by z zimn krwi i spokojnie popeni Moryc. Nie umiaby przecie podpali wasnej fabryki wysoko zaasekurowanej ani zarwaczyjego zaufania, ani wyzyskiwa robotnikw. To byoby dla niego zbyt ordynarnym, takimi rodkami brzydzi si i czu do nich pogard czowieka kultury. Tyle innych sposobw jest do zrobienia pienidzy... Zo miao dla niego warto wtedy, jeli byo koniecznym i opacio si,cnot kocha, bo bya pikniejsz, a uwielbia, jeli dawaa zyski wiksze. Myla wanie o tych i tym podobnych rzeczach, umiecha si nieco cynicznie i czu duo goryczy i smutku rozmylajc nad sob. - A w kocu wszystkiego - mier! - szepn i zabra si do czytania listw. Przeczyta tylko list od Lucy, w ktrym go bagaa, aby jutro si z ni zobaczy koniecznie, reszt zostawi na pniej i poszed do pokoju Maksa, bo nie mwi z nim prawie od pogrzebu matki. - C u ojca sycha? Nie miaem jeszcze czasu go odwiedzi. Trawiski weksle wykupi? - Wykupi; ale to wszystko nie pomoe. - Dlaczego? - Stary ju na nic. Dwadziecia warsztatw jest czynnych z piciuset! Trzy miesice, p roku najwyej, a fabryka zdechnie z nim razem. - Czy si co nowego stao? - Nie, tylko z wikszym rozpdem idzie do koca. Szwagierkowie go dogryz, bo wystpili urzdownie o uregulowanie dziaw po matce. - Bardzo naturalne danie, - I jemu te wszystko jedno, kaza im robi, co chc tylko, kaza im sprzeda place, byle mu pozostawili fabryk sam. Cae dnie siedzi w kantorze z Jziem, chodzi na cmentarz, a w nocy azi po fabryce. Pocztki melancholii. No, ale mniejsza, chciaem ci powiedzie, eby zwrci uwag na Moryca. - Dlaczego? Wiesz co? - zapyta ywo Karol.- Jeszcze nic nie wiem, ale ju z jego pyska widz, e przeuwa jakie ajdactwo. Za duo plajciarzy przychodzi doniego. Rozdzia XI [XXVII] - C tak ujesz? - zagadn Karol rano przy herbacie. - Interesy, grube interesy - odpar Moryc odrywajc oczy od szklanki z herbat, ktr trzyma w obu rkach, ale nie pi, gboko zamylony. - To znaczy pienidze? - Due pienidze. Id wanie zrobi dwie operacje, ktre jeli si udadz, postawi mnie na nogi. Ale pienidze moesz mie przed wieczorem. A co z bawen zrobi? - Nie sprzedawaj jeszcze, mam pewn ide.- Dlaczego Maks spojrza na mnie jak zbj,nie przywita si i poszed? - Nie wiem, wczoraj mi tylko wspomina, e nosisz w twarzy jakie nowe ajdactwo,e co zamierzasz... - On jest gupi, co ja za ajdactwo mog nosi w twarzy, przecie ja mam twarz zwyk, porzdnego czowieka twarz, nieprawda, Karol? Oglda si w lustrze starannie i swoim ostrym, jakby przyczajonym do skoku rysom nadawa dobroduszny wyraz. - Nie dziw mu si, jest zgnbiony sprawamiojca. - Radziem mu dobrze; wzi starego pod kuratel, obezwasnowolni; w fabryce zaprowadzi swoj administracj. Nie zgodzi si, chocia crki i szwagrowie chcieli. W ten tylko sposb mogli co uratowa. - Maks powiada, e majtek ojca, wic stary moe go nawet zmarnowa, jeli mu si tak podoba. - On jest za mdry, eby tak myla szczerze, tam co innego by musi. - Moe i nie by, bo bd co bd, to dosynieprzyjemne ogasza wariatem wasnego ojca. - Ja te nie mwi, e przyjemna taka afera. Ojciec... dua rzecz, ale fabryka, interesy take s warte. aby dla nich co powici... Ty jak by zrobi? - Nie potrzebuj o tym myle, bo mj ojciec nie ma prawie nic... Moryc si rozemia wesoo i zamilk, ubiera si do wyjcia, ale zwleka, wymyla Mateuszowi, przebiera si kilka razy, przymierza cae stosy krawatw. - Ubierasz si jakby do owiadczyn... - Moe bd i owiadczyny... moe... -odpowiedzia umiechajc si blado. Ubra si wreszcie i wyszed razem z Karolem, ale by tak roztargnionym, e dwarazy powraca do domu po zapomniane przedmioty, a gdy wciska binokle na nos, rce mu dray, a upa, jaki si ju podnosi, zdenerwowa go jeszcze bardziej. Dra cay w sobie i nie mg utrzyma laski, wylatywaa mu kilka razy z rk. - Wygldasz, jakby si czego ba. - Zdenerwowany jestem, musiaem si przepracowa - szepn cicho. Wstpili razem do kwiaciarni, gdzie Karol kupi ogromny pk r i godzikw i kaza go natychmiast zanie Ance, Chcia kwiatami zaagodzi wczorajsz swoj brutalno. Moryc poszed do swojego kantoru na Piotrkowsk, ale nic robi nie mg; zajrza do skadw baweny, wydapolecenia Rubinrothowi, wypali kilka papierosw, nie przestajc ani na chwil myle o Grosgliku i o interesie, z jakim mia i do niego. Wstrzsa si od czasu do czasu febrycznie i wtedy bezwiednie dotyka ceratowej koperty z pienidzmi, jak mia w kieszeni, i uspakaja si, na chwil wraca mu swobodny wyraz twarzy i odwaga, przenikaa go energia i ch natychmiastowego dziaania. W jednej z takich chwil odwanie poszed do Grosglika. ale cofn si ju sprzed kantoru, spacerowa czas jaki po Piotrkowskiej i suchajc myli, jaka mu przysza w tej chwili, kupi bukiet najpikniejszych i najdroszych, jakie byy,kwiatw, kaza je zwiza bardzo kosztown wstk i wypisawszy na swoim bilecie adres Meli Grunspan, wysa, polecajc zostawi bilet razem z kwiatami. Wpisa wydatek w notes pod tytu: "nieprzewidzianych - osobistych", ale "osobistych" wykreli i napisa "firmowych", i chocia byo dosy wczenie, poszed do kolonii" na obiad. - Trzeba jeszcze obmyle - usprawiedliwia si przed sob. W jadalnym sprztano porozkadane roboty i nakrywano do obiadu, w drugim pokoju turkotay maszyny i sycha byo gosy rozmw. Stoownicy schodzili si z wolna. Najpierw przyszed Malinowski i cicho usiad pod cian, by taki z biedzony i smutny, e pani Stefania przysiada si do niego. - Co panu jest? - Chory jestem... chory! Przesuwa palcami po czole, westchn i wpatrzy si w ni zielonymi oczami tak bolenie, e nie wiedzc, co mwi - odesza. Nic si nie odzywa, gdy ju zebrali si wszyscy i je zaczli, dopiero gdy przyszed Horn i usiad przy nim, powiedzia mu cicho: - Wiem, gdzie ona mieszka. - Kto? - Zoka w Stokach, w paacu Kesslera... . -Zajmujesz si ni jeszcze? - Nie, nie... ale byem ciekawy, gdzie mieszka. Zamilk. - Wiecie, pastwo, e Grosman, zi Grunspana, aresztowany? - zapyta Horn. - Wiemy, wiemy. Odpocznie sobie ptaszek, ochodzi si od fajerw... - Grosman to szwagier piknej panny Meli? -zagadna pani Stefania. - Tak. Niedawno stao mu si nieszczcie, spalia mu si fabryka, biedny czowiek, byby si pocieszy asekuracj, a tu go capza konierz i do kozy. - Pomyka. Grosman jeszcze dzisiaj bdzie wolny!.- odezwa si Moryc. - Oni s zawsze niewinni, oni si zawsze myl, biedny nard ci ydzi... - drwi Sierpiski i zacz wymyla i dowodzi Morycowi, e jego rasa jest najpodlejsz na wiecie. - Gadaj pan zdrw, to panu dobrze zrobi natrawienie, ale czemu to pan tego nie powie swojemu pryncypaowi Baruchowi, pan s, ktry od powrotem. ny przez osem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AApP c q c rv c sq)c t7_6 uR?  mylisz moe, e on szlachcic? - odpowiada pobaliwie Moryc bawic si zacietrzewieniem Sierpiskiego, ktrego zaczli popiera inni tak gorco, e a si zawizaa ktnia. - Panie Horn, niech pan tutaj sidzie przy nas - woaa Kama robic mu miejsce. - Ja chc si pana o co spyta -dopowiedziaa, gdy usiad przy niej. - Sucham z uwag. - Czy pan ma metres? - zawoaa gono. Umilkli wszyscy ze zdumienia, a potem wielki wybuch miechu rozleg si w caympokoju. - Co ty wygadujesz, dziewczyno! krzykna rozczerwieniona ciotka. - No, c w tym zego! Przecie w kadym francuskim romansie modzi ludzie maj swoje przyjaciki - tumaczya si niezmieszana. - Papuga jeste, powtarzasz sowa, ktrych znaczenia nie rozumiesz po polsku. - Jezus! nic nie rozumiem, za co ciocia krzyczy na mnie! Wzruszya ramionami i posza do saloniku, ale gdy przyszed za ni Horn, zawoaa porywczo: - Ja jestem papuga i z panem wcale nie mwi. - Ciocia tak Kam nazwaa, a nie ja. Chciaem si dowiedzie, dlaczego si Kamaze mn nie przywitaa? Dlaczego Karna mnie tyranizuje? Dlaczego Kama robi miny? Co? Kama min nie robi, Kama nie tyranizuje,ale niech Horn idzie sobie do szansonistek, na obuzerk... Ja wiem wszystko, wszystko... - C to Kama wie? - zapyta powanie, tumic wesoo. - Wszystko, wszystko, e pan niegodziwy, niedobry, obrzydliwy, obuz... Pan Fiszbin powiedzia mi, dlaczego to pan w niedziel u nas nie by... By pan w Arkadii"!... Upi si pan, piewa pan... i... i... caowa pan te... Ja pana nienawidz, ja si panem brzydz... - A ja Kam kocham jeszcze wicej. Chcia j uj za rce, ale si wyrwaa i ucieka za st. - To tak, jak pan by nieszczliwy, to pan do nas przychodzi, ebymy pana pocieszay, ebymy kompresy przykadaypanu na gow, ebymy pakay nad panem. - Kiedy ja to byem taki nieszczliwy? -zapyta Horn. - Kiedy? a zanim pan dosta miejsce u Szai. - Nigdy nie czuem si nieszczliwym, a wtedy wanie bawiem si najlepiej, bo miaem czas. - Jak to! nie by pan nieszczliwym? -zawoaa przyskakujc do niego. - Nigdy. - I nie jest pan nieszczliwym? - pytaa gorczkowo gosem penym ez, alu i oburzenia. - Ani mi si nio. Karna, co tobie? - Pan nie by nieszczliwym!... A ja si modliam za pana, a ja daam na msz na pask intencj, nie kupiam kapelusza, bo nie miaam stroi si; pakaam, mylaam cigle o panu, nie sypiaam, byam taka nieszczliwa, a pan nie by nieszczliwy! O mj Boe... mj Boe, jaka ja jestem nieszczliwa! - szeptaa urywanym, gorczkowym, penym gbokiego alu gosem i zy jak groch zaczy si toczy coraz gciej po jej twarzy. - Kama moja! Dziecko drogie, Kama! Dzieciaku cudny! - szepta porwany j. rozrzewniony, caujc j po rkach. Kama wyrwaa je, zasonia sobie twarz i przez kanie woaa: - Ja pana ju nie kocham! eby pan by nieszczliwym... to bym... to bym... za panem posza w ogie... na mier... ale... pan jest obrzydliwy... zy czowiek. Pan niejest nieszczliwy... pan mnie oszukiwa... Pakaa spazmatycznie, Horn ju nie wiedzia, co robi, prbowa si tomaczy, ale Kama nie chciaa sucha, ajemu pomimo rozrzewnienia mia si chciao z jej dziecistwa, wic usiad przyniej. Odsuna si gwatownie, pochwycia pieska z kanapy i zastawiajc si nim woaa: - Gry go, Picolo, gry, bo to niedobry czowiek, oszuka Kam, bo go ju nie kocham. Umiechn si i zwrci si ku wyjciu, boi fabryki zaczy ju rycze swoj pie poobiedni. - Pan si nawet ze mn nie egna? To pan mnie nawet nie przeprasza? - zawoaa prdko, ocierajc zy. - Dobrze. Od dzisiaj si nie znamy. Dobrze. Od dzisiaj bd chodzia na spacer z Malinowskirn albo z Krzeczkowskim, albo z Blumenfeldem, albo z tymi, z ktrymi bdzie mi si podobao. Tak, tak, zrobi to, jak cioci kocham, ebypan nie myla, e idzie mi o paskie towarzystwo... - I mnie wszystko jedno, bo si bd lepiej i weselej bawi w "Arkadii" ni z Kam. - Wszystko mi jedno, niech je pan cauje, niech si pan upija jak Bum-Bum. - A wic egnam Kam na zawsze - zawoapatetycznie i wyszed. Patrzya srogo za nim, z kamienn obojtnoci su-chaa zamykania drzwi, ale gdy usyszaa, e ju schodzi po schodach, zrobio si jej strasznie al, e moe ju naprawd nie przyjdzie. Wyjrzaa oknem, widziaa, jak przechodzina dru-g stron Spacerowej i znika w bocznej uliczce, wtedy ciko upada na kanapk, przycisna Picola do piersi i wybuchna: - Picolo mj jedyny, jaka ja jestem nieszczliwa! Ale nie moga paka, przejrzaa si w lustrze, poprawia rozwichrzon czupryn, krokiem powanymposza do ciotki, wzia j za rk i z tajemnicz twarz przyprowadzia do saloniku, a rzucajc si jej na szyj, zawoaa tragicznie: - Ju si stao! Ju si nigdy nie zobaczymyz Hornem! Ciociu, jaka ja strasznie jestem nieszczliwa! Ale zobaczywszy, e ciotka nie okazuje zbytniego zainteresowania, odsuna si i zapytaa bolenie, z wyrzutem: - I ciocia nawet nie pacze? - C to znowu za bziki? - Panno Kamo, czy dzisiaj dostan buzi na do widzenia - woa Moryc uchylajc drzwiz przedpokoju. - Picolo pana pocauje! - zawoaa rzucajcsi z psem do niego, ale Moryc nie czeka iwyszed. Na ulicy znowu zacz si ociga i zwleka z pjciem do Grosglika; zacz przypomina sobie, czy nie ma gdzie indziejpilniejszego interesu do zaatwienia, potem,e musi si w pewnej sprawio widzie z Kesslerem, e powinien zajrze do domu. Przemg si wreszcie i wszed do kantorubankiera. - Szef u siebie? - zapyta witajcsi ze Stachem Wilczkiem. - Jest. Od paru dni cigle posya po pana. - Skoczye pan z Grunspanem? - Dopieromy zaczli, jestemy w pitnastym tysicu... - I jeszcze nie koniec? - zapyta ze zdumieniem. - Nie jestemy nawet w poowie. - Nie przerachuj si, Wilczek! Ja panu dobrze ycz. - Radzie mi pan sam przecie trzyma simocno. - Radziem? ja radziem? By moe, ale wszystko ma swoje maximum - mwi niezadowolony, bo radzi mu przyciska Grunspana wtedy, gdy nie mia zdecydowanych zamiarw na Mel, ale teraz gniewao go to serdecznie. - Ale, przyjd pan do kantoru Borowieckiegopodpisa kontrakt na dostaw wgla. - Dzikuj panu bardzo... bardzo - szepta uradowany Wilczek ciskajc mu rce. - Tylko mam z panem co do pogadania. - Powiedz pan otwarcie, co mam da za to?- Okrelimy pniej. Mam na pana wiksze zamiary. Za p godziny wyjd, odprowad mnie pan, wtedy to pomwimy. Moryc wolno cign palto, zatar rce i raz jeszcze spojrza na zaciemnion gwatownie ulic, bo deszcz zacz pada ibrzcze po szybach. - Co bdzie, to bdzie, dobrze bdzie - myla i wszed do gabinetu bankiera, ktry na jego widok zerwa si z krzesa. - Jak si pan ma, jak si kochany pan ma! -woa caujc go. - Ja byem tak niespokojny o paskie zdrowie! To bardzo niepoczciwie zostawia swoich przyjaci wtakiej dugiej niepewnoci. Mymy si wszyscy kopotali o pana! Nawet Borowiecki bardzo si pyta o pana. Moryc si umiechn nieznacznie z tej troskliwoci. - C wena? A jednak ja si grubo stskniem za panem. - Dzikuj. Pan jeste bardzo dobry czowiek. - Kto moe mwi inaczej o mnie! Ja wczoraj da-em dwadziecia pi rubli na kolonie letnie. Patrz pan, tu stoi to wydrukowane! Podsun mu gazet. - C nasza wena? - zapyta do niecierpliwie. - Pan wiesz, jak place id w gr, jak cega podskoczya, co? - Wiem, bo my troch robimy w placach. Zacznie si w odzi duy ruch. Syszae pan co na miecie o Grosmanie? -zapyta nieco ciszej. - Policja... tak... Umiechn si. - Sza... sza... - sykn, obejrza si na wszystkie strony, zajrza do kantoru, czy kto nie podsuchuje, i mwi mu do ucha: - Jego wczoraj prawie aresztowali. - Ju wczoraj wieczorem o tym syszaem,zaraz po przyjedzie, e go zupenie aresztowali. - d to jest bardzo plotkarskie miasto. Oni si zaraz potrzebuj interesowa wszystkim. Co to komu do tego, co drugi robi! Grosmana denuncjowali, ale jemu nic nie zrobi, bo on jest czysty jak ja. Moryc znowu si umiechn dwuznacznie. - Ale czy to potrzebne, eby policja si mieszaa do prywatnych interesw? - Pan wysoko angaowany w tym interesie? - Na cae trzydzieci tysicy! On byby si wyliza troch! No, c, nieszczcia chodz i po fabrykach, i po ludziach, i po towarach, a asekuracja droga i paci potrzeba za darmo! Jak kto ma pech, to muiogie zdech... - Nic mu si nie stanie, Grosman uczciwy czowiek. - Mwi to samo, ja bym nawet za niego zarczy, ale c pan poradzisz, jest tyle ajdakw w odzi, co gotowi przysiga, ewidzieli, jak on... bo ja ju wiem, czego oni nie powiedz. C z nasz wen? - Kupiem i zaraz sprzedaem za gotwk. - To dobrze, bo mnie dzisiaj duo potrzeba gotwki. - Komu nie potrzeba duo gotwki! -powiedzia melancholijnie Moryc. - Pan j bdziesz mia, bo pan masz gow.Masz pan przy sobie pienidze? - Nie mam - odpar wolno i spokojnie, chocia serce uderzyo mu mocniej. - Przylij mi pan przed czwart koniecznie,mam wekslowe wypaty. Duo zarabiamy? - zapyta czstujc go cygarem. - Ja zarabiam dosy, ale pan... - No, przecie do spki, mj kapita... zacz prdko. - Kapita mj, bo jest u mnie - rzuci Moryc zapalajc cygaro. Bankier nie usysza dobrze czy nie mg uwierzy lub zrozumie, bo odbierajc od niego zapak zapala swoje cygaro i mwi: - Umwilimy si na dziesi procent po odtrceniu kosztw. - Zapac panu dziesi procent rocznie, ale kapitau nie zwrc - cign spokojnie Moryc. - Co? Co pan gadasz? Pan masz mae rybki w gowie! - krzykn. - Mwi panu otwarcie, e pienidze ulokowaem w swj interes. - Moje pienidze! - Paskie pienidze. Poyczyem od pana nadugi termin... Bankier odskoczy, sta chwil zdumiony, nie wierzc uszom wasnym. - Panie Moryc Welt, wypa mi pan natychmiast moje trzydzieci tysicy marek! - Panie Grosglik, pienidzy panu nie oddam, wziem je dla siebie, potrzebne mi s do poprowadzenia wikszego interesu, zapacod nich dziesi procent rocznie, a oddam, jak si dorobi - mwi zimno Moryc i ju odzyska zupeny spokj i rwnowag. - Pan zwariowae! Pan jeste chory, zmczony drog i interesami, odpocznij pantroch. - Antoni! przynie wody szklank! Antoni! przynie wody sodowej! Antoni! przynie butelk szampaskiego - zmienia gorczkowo rozkazy, podbiegajc za kadym razem do sucego stojcego w progu. - To te upay uderzaj do gowy, ja wiem, mnie samego o mao ju ktrego dniaszlak nie trafi... Kochany pan Moryc, prawda, pan jeste bardzo blady pana pewnie serce boli, moe zawoa doktora? Moryc umiechn si drwico z jego wystraszonej miny. - Uspokj si pan troch. Zaraz, ja tu mam kolosk wod, wytr panu gow. Zmacza chustk i chcia j pooy na skroniach Moryca. - Daj pan pokj, jestem zupenie zdrw i przytomny. - To mnie bardzo cieszy. Aj, aj! jak mnie pan przestraszy, to si na moim zdrowiu odbije. Ale pan jeste dowcipny, ha, ha, ha! eby mi takiego figla urzdzi, a ja si szczerze przyznam, e uwierzyem, ha, ha, ha! to mi si podoba. No, daj no pan pienidze, bo w kasie czekaj na nie. Bardzo dowcipne, bardzo... - Nie mam. Powiedziaem ju panu, e poyczyem je sobie. - Co to jest? To gwat, to zodziejstwo! to rozbj w biay dzie! - krzycza rzucajc si ku niemu. Ale Moryc ciska silniej kij w rku i spojrza zimno. - Panie Blumenfeld, ka pan telefon poczy z policj! - krzykn do kantoru. -Ja z panem pogadam inaczej! Ty zodzieju! Ja ci ka zgnoi w kryminale, wyszl na Sybir, okuj w kajdany! - Cicho pan bd, bo pana wsadz do kozy za obelgi, a policj pan nie strasz... Gdzie s dowody, e te pienidze, ktre mi pan da w czeku na Lipsk, s paskie, a nie moje, co? - zapyta zimno. Bankier oprzytomnia, usiad i dugo patrzy na niego, patrzy z nieopowiedzianym uczuciem bezsilnej wciekoci i alu, a mu zy zaszkliy si w oczach. - Id, Antoni, ju niczego nie potrzeba. On si ocuci w wizieniu! - doda ciszej, zamanym gosem. - Nie gadaj pan gupich sw na prno, bomi si to przestaje podoba. Mwmy ze sob jak ludzie. - A ja panu tak wierzyem, ja pana tak uwaaem jak syna, co to jak syna, jak syna i crk razem, a pan zrobi takie ajdactwo, takie ajdactwo, co pana Pan Bg moe skara za to, bo tego si nie robiprzyjacielowi, ktry zaufa na cae trzydzieci tysicy... - Nie zawracaj pan gowy. Poyczyem od pana trzydzieci tysicy marek na termin nieograniczony, bo musz zacz duy interes. Wystawi panu zobowizanie, nawetkiedy je spac, a tymczasem pienidze ju poszy w ruch. - W Berlinie, ja wiem gdzie... w Amor Saale... ja wiem... - szepta zgnbiony. - Pomwmy nareszcie po przyjacielsku - zawoa zniecierpliwiony Moryc. - Pan jeste zodziej, nie przyjaciel! Oddaj pan pienidze! - krzykn porwany znowu alem i rzuci si do rewolweru, lecego w potwartej szufladzie biurka, ale szuflad zatrzasn, zamkn, klucz schowa do kieszeni i zacz si rzuca po pokoju, kl, wymyla, przyskakiwa z piciami do Moryca, ale ten siedzia z kijem w rku, umiecha si drwico, a gdybankier uspokoi si nieco, zacz opowiada mu swoje plany: - Ja mam trzydzieci lat... czas mi zacz...Mam dobry plan, a nie miaem pienidzy. C pan chcesz, z agentury mona y, ale kapitaw nie bdzie, a i tak yo si kredytem; gdyby zlikwidowa przyszo, miabym par tysicy dugw na czysto... Teraz dam sobie rad. Pan mi poyczye pienidzy, to musz panu opowiedzie, na co byy mi potrzebne, Borowiecki jest osaczony, gotwki ju nie ma, cignie lichwiarskim kredytem, ja mu dam pienidze... a przy sposobnoci wejd do zupenej spki i ju tak dalej pokieruj, e on bdzie tylko dyrektorem w swojej fabryce... Mam dobry plan. On ma w fabryce swojej gotwki czterdzieci tysicy, to mona od niego zainkasowa w rok... dwa, wyjdzie na czysto. Wszystko obmylaem i rcz panu, e si powiedzie! - mwi spokojnie Moryc popierajc swoje wywody szeregiem cyfr i rozmaitych podstpw, ajdactw, oszustw, ktrymi chcia zabi Borowieckiego. Mwi dugo, wyczerpujco, otwarcie. Bankier si uspakaja, gadzi ju palcem bokobrody, pociga nosem, jakby wyczuwajc padlin, przy ktrej i on mgby si poywi, byska oczami, umiecha si, bo zaczyna go porywa tenprojekt ajdacki, zapomnia nawet, e to jego pienidzmi bdzie prowadzona ta kampania, przytakiwa caym sercem, czasem rzuci jakie sowo, jaki plan uboczny, ktry zaraz Moryc chwyta w lot i uzupenia, wciela do swojego projektu ibudowa dalej, mwic coraz ciszej i poufniej. Grosglik napi si wody, otworzy lufcik i krzykn do ludzi, wywocych ze skadwplatformy naadowane watuchami weny: - Zaczeka na podwrzu! - Deszcz, wena zamoknie. - Zaczeka, mwi ci, chamie! Zatrzasn lufcik, spoglda czasami w zadeszczone niebo i szybko co pisa zacz. Moryc umilk i zapatrzy si na szereg wozw mokncych na coraz gstszym deszczu, a w kocu rzeki spokojnie: - Wenie niewiele przybdzie wagi, bo widz, e watuchy nowe. - Pan jeste za... sprytny! - odezwa si bankier i kaza pokry wen oponami. - Ja znaem dobrze paskiego ojca - zacz znowu, uprzejmie podajc mu cygaro. - Mdry czowiek, tylko gupi plajt zrobi. - Jak si komu nieszczci, to i z pici zachrzci! - rzek sentencjonalnie. - C pan powiesz na mj plan? - A paska matka bya moj kuzynk, pan wiesz? - Sprzedawaa resztki na Piotrkowskiej i troch na fanty dawaa... - Pan jeste do niej podobny, ona bya liczna kobieta, obszerna, dua kobieta. Ja panu co powiem. pan masz gow, pan mi si podobasz... A e ja lubi, jak modzi maj rozum, e ja lubi mdrym pomaga, to ja panu pomog. Mnie si podoba paski projekt. - A ja wiedziaem, e pan jeste mdry czowiek. powrotem. ny przez osem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAvP0 wH! c xi c yd!@ F z*c {&97+ - Zrobimy spk. - Dasz pan pienidzy? - Dam panu. - Duego kredytu? - Wyrobi panu. - Dobrze, to moemy si pocaowa na pocztek spki. - licznie! Lepiej si sto razy pocaowa, jak raz straci trzydzieci tysicy. Obszernie przedyskutowali punkty przyszejspki i uoyli program dziaania. - To jeden interes, id zrobi drugi, owiadczy si. - Jaki posag? - Mela Grunspan. - Poczekaj pan, niech oni t spraw z Grosmanem wpierw skocz. - Wanie teraz zgodz si prdzej, bo moe im co pomog. - Bardzo mi si podobasz, Moryc, tak mi sipodobasz, e gdyby moja Mery bya dorosa, dabym j panu, a ona ma sto tysicy. - Za mao. - Dabym sto dwadziecia, poczekaj pan rok. - Nie mog. Za rok dwiecie, nie opaci mi si taniej czeka. - Mniejsza z tym, a przyjd pan do mnie w niedziel na obiad, bdzie troch goci z Warszawy, a potem ja panu powiem jeden may plan, od ktrego pachnie milionem. Ucaowali si raz jeszcze najbardziej po przyjacielsku, co nie przeszkadzao, e bankier mu przypomnia, aby napisa rewers na te trzydzieci tysicy. - Pan mi si tak podobasz, e ja si ju w panu zakochaem - woa bankier rozpromieniony, chowajc rewers do kasy. Moryc zabra z kantoru Wilczka i wyszed,ale w bramie domu sta jaki czowiek z min zodzieja i zastpi Stachowi drog. - Przepraszam, przyjd do pana jutro, bo musz z tym obywatelem si rozmwi - tumaczy si Stach, skin mu gow, rzuci jaki znak czowiekowi i poszed przez Dzieln ku kolei. Rozdzia XII [XXVIII] - Chcie, a wszystko si stanie! - myla Moryc idc ulic. Chcia, i ma teraz w kieszeni trzydzieci tysicy marek. Dotyka rk ceratowej koperty z przyjemnoci. Chce zje Borowieckiego, ma apetyt na jego pienidze i na prac jego- i zje. Chce si oeni z Mel: oeni si, z pewnoci si oeni. Nie rozumia w tej chwili niepodobiestw. Pierwsza wielka wygrana rozpieraa go dum i szalon pewnoci si wasnych. - Trzeba mie tylko odwag chcie - mylaiumiecha si do soca, ktre wychylio si nad miasto i wesoo rozbyskiwao w lnicych od deszczu trotuarach i dachach. - Musz sobie co zafundowa za to szepnprzygldajc si wystawie jubilerskiej. Wszed do sklepu; podoba mu si bardzo piercionek z wielkim brylantem, ale usyszawszy cen ochon i wyszed nie kupiwszy. Poszed natomiast do sklepu galanteryjnegoikupi rkawiczki i krawat. - Piercionek i tak musz mi kupi na zarczyny - myla i szed ju, aby zaraz z miejsca zaatwi ten drugi interes, z Mel. Od swatki, ktra po cichu obrabiaa jego spraw w rodzinie Grunspanw. wiedzia o zerwaniu z Wysockim i o tym, e Bernard Endelman owiadczy si listownie i dosta odkosza, i dlatego podobno przeszed na protestantyzm i mia si eni z jak "map francusk". Wiedzia rwnie, e kilku synw dobrych firm reflektowao na Mel, ale na prno. - Dlaczego ona moe mnie nie zechcie? Bezwiednie przejrza si w jakiej wystawowej szybie i umiechn si do wasnego odbicia. By bardzo przystojnym. Pogadzi krucz brod, nasadzi gbiej binokle i szed dalej rozwaajc swoje szans. Pienidzy mia troch, kredyt przez Grosglika wielki, skrupuw adnych, wic najwietniejsz przyszo widzia przed sob. Mela bya bardzo pikn parti i od dawna czu do niej wielk sympati. Ma ona wprawdzie swoje polskie fanaberie, lubi szlachetno, wspomaganie i rozmowy o wzniosych rzeczach, ale to kosztuje niewiele i dobrze robi w salonie. On sam kiedy za studenckich czasw w Rydze ile razy podnosi podobne tematy, ile piknychrzeczy mwi, jak piorunowa na wspczesny ustrj, by nawet socjalist przez dwa seme-stry, a przecie dzisiaj to mu nic nie przeszkadza w robieniu interesw, dobrych interesw. Rozmyla umiechajc si, bo mu si przypomniaa przestraszona twarz Grosglika. - Moryc, zaczekaj. Odwrci si szybko. - Szukam ci po caym miecie - mwi Kessler ciskajc mu rk. - Interes? - Chciaem ci prosi do siebie na dzisiejszy wieczr, bdzie par osb. - Maa domowa knajpa? jak w przeszym roku co? - Nie, przyjacielska herbata, pogawdka i kilka niespodzianek... - Niespodzianki tutejsze? - Import, ale bd i miejscowe dla amatorw. Przyjdziesz? - Dobrze. Kurowskiego prosie? - Mam ju dosy polskiego byda w fabryce, nieche .bd wolny od niego chocia w domu. On mnie drani min wielkiego pana, ktremu si zdaje, e askrobi podajc komu rk. Verfluchter! -zakl cicho. - Gdzie idziesz? Mog ci podwie, bo powz na mnie czeka. - A na Drewnowsk. - Widziaem w tej chwili Grosmana, pucili go za kaucj. - O, to nowina, bo ja wanie id do Grunspana. - Podwioz ci, musz tylko wstpi do fabryki na chwil... - Czy te niespodzianki... bd i z twojej fabryki? - Wanie chc wybra co z przdzalni. - I tak od razu na apel bd gotowe?... - Wytresowane s, a zreszt jest sposb: Nie - to precz z fabryki. Moryc si zamia, wsiedli do powozu i w kilka minut stanli przed gmachami fabryki Endelman et Kessler. - Zaczekaj chwil. - Wiesz, pjd z tob, mog ci by pomocnym w ocenie... Przeszli wielkie podwrze i weszli do niskich budynkw, owietlonych z gry, mieszczcych w sobie pralni weny, sortowni, grplarni i przdzalni. Przy dugich pralnicach, chlapicych dookoa wod, pracowali tylko mczyni, ale przy grplach rozlegay si kobiece gosy, ktre umilky natychmiast po wejciu Kesslera. Robotnice oniemiay, z wlepionymi oczami wmaszyny stay jak szeregi automatw, otoczone waami weny niby brudn pian tego szumicego morza maszyn. zwojami pasw i k warczcych dziko, bezustannie.Kessler szed naprzd, gow wcisn w ramiona, przygarbi si i szed wolno, ruszajc szczkami obronitymi czerwonym wosem: ze spiczastej gowy i z dugich, ostro zakoczonych uszw podobny by do nietoperza czatujcego na zdobycz. Maymi oczkami uwanie oglda najmodsze i najprzystojniejsze robotnice, ktre z wolna pod tym taksujcym spojrzeniem czerwieniy si, ale nie podnosiy oczw. Przy niektrych przystawa, pyta si o robot, oglda wen i zapytywa Moryca po niemiecku: - C na to powiesz? - Resztka dla parobkw - odpowiada z pogard, ale przy jednej rzek: - Ta ma pyszny fason, szkoda, e piegowata... - adna, musi mie bia skr! Milner! - krzykn na majstra, prowadzcego sal. Gdy tamten stan przed nim, cicho pyta si o nazwisko dziewczyny i zapisa je w notesie. Poszli dalej, przechodzc dwa razy sal w rnych kierunkach, nie mogc nic wicej wybra odpowiedniego, bo robotnice byy przewanie brzydkie, wyndzniae i zniszczone przez prac. - Chodmy do przdzalni, tutaj ju nic si nie wyowi, same resztki. W przdzalni biaej, jakby zasypanej niegiem weny, zalanej wiatem padajcym z gry przez szklane dachy, panowaa dziwna, oguszajca cisza. Wszystkie maszyny byy w szalonym ruchu,pracoway jakby w skupieniu wielkim, z zapartym oddechem, bez haasu, czasami tylko rozleg si ostry, krtki skowyt k rozpdowych i milkn zalany oliw, porwany przez miliardy drga, co jak ledwie wyczute pomruki burzy szalay nad maszynami. Czarne, rozstrzsione pasy i transmisje podobne do zwojw ww z sykiem goniy si wci, rzucay si do sufitu, opaday na byszczce koa, ktre obracay, przewijay si wzdu cian, leciay wskro sufitw, powracay i otaczay z obu stron dugie przejcia przez sale jakbypasami czarnej, szalejcej w ruchu przdzy, przez ktr niewyranie si rysoway ruchy salfaktorw, podobnych doszkieletw potwornych ryb przedhistorycznych, ktre skonym ruchembiegy naprzd, chwytay biaymi zbami szpulk weny i cofay si ze zdobycz, snujc za sob setki biaych nici. Robotnicy, jakby przykuci do maszyny, zapatrzeni w przdz, poruszali si automatycznie, biegli za salfaktorami, cofali si przed nimi, byskawicznie sczepiali pknite nici i gusi, i lepi na wszystko, co byo za nimi, pilnowali ruchw bestyj. - Tamta czarna, przy przdzy zwijanej, co?-szepn Kessler wskazujc w drug poow sali, gdzie zwijano i motano przdz, na siln brunetk o pysznie rozwinitych ksztatach, dobrze si rysujcych przez lekk sukienk i koszul zrkawami, zapit pod szyj, bo z powodu strasznego gorca wszystkie pracoway rozebrane do moliwoci. - Wspaniaa, wspaniaa. Nie znacie si jeszcze? - Dopiero miesic robi u nas. Chodzi ju koo niej Hausner, wiesz, nasz chemik, ale mu szczerze odradziem. - Wejdmy tam - szepn Moryc z iskrzcymi oczami. - Pilnuj si, eby ci jaka maszyna na przywitanie nie wzia w tryby. Przechodzili ostronie wskimi przejciami,z obu stron ktrych pracoway maszyny, zwijajce przdz na wielkie wrzeciona i krcce j w podwjne nici. Rozpylacze wody dziaay nieustannie; drcy py wodny, podobny do rozpryskw tczy, sia si i opada na maszyny, ludzi, stosy przdzy nienej, na te dziesitki tysicy wrzecion okrcajcych si dookoa siebie z przejmujcym szmerem, podobnychw jaskrawym wietle soca, padajcym z gry, do tysicw biaych wirw szalejcych w rowawych wietlistych nimbach. Kessler wynotowa jeszcze dwie dziewczyny i wyszli przeprowadzani nienawistnymi spojrzeniami. Przechodzili obok maszyn gwnych; na progu wiey, w ktrej szalao bezustannie to potworne rozp-dowe koo, sta stary Malinowski, z fajk w zbach i z rkami w kieszeniach, nie zdj czapki przed Kesslerem ani mu nawet gow nie kiwn, sta w wyzywajcej postawie i patrzy ponurym, arocznym wzrokiem. Kessler drgn nieco spotkawszy si z jegooczami, zrobi ruch jakby chcc si cofn, ale zmi w sobie obaw i umylniewszed do wiey, obejrza oa, w ktrychjak dwie rce poruszay si toki i obracay to koo-potwr, wiszczce dzikow swoim szalonym, bezustannym locie. - Nic nowego? - zapyta pgosem Malinowskiego przygldajc si skrzeniem i byskom powietrza, otaczajcego rozbiegane koo wietlistym nimbem. - Miaem may interes do pana... powiedziajako cicho stary posuwajc si ku niemu. - W kantorze proby, nie mam czasu - rzuci nerwowo i spiesznie wyszed, bo bardzo mu si nie podoba gos Malinowskiego i jego ruch. - Ten smolipysk nie jest przyjemnym zauway Moryc. - Tak... tak... troch ky szczerzy, musz mu da nog w zby - szepn Kessler. W kantorze da zaufanemu notatk tyczc si wybranych dziewczyn, ktry wiedzia, jak dalej postpi i natychmiast odwiz Moryca na Drewnowsk. - Po szstej konie bd czekay przed twoim kantorem - powiedzia Kessler na rozstanie i odjecha znikajc zaraz w kurzawie drogi, jaka si podniosa za powozem. - Gruby ajdak! - pomyla o nim Moryc wchodzc do Grunspanw. Rozdzia XIII [XXIX] U Grunspanw trafi na familijn narad. Grunspan biega po pokoju, krzycza i bi pici w st, Regina siedziaa pod oknem i rwnie krzyczaa, paczc ze zoci na przemian, stary Landau siedzia przy stole w wielkiej jedwabnej czapce zsunitej na ty gowy i odwinwszy cerat pisa kreddugie kolumny cyfr, Grosman jaki blady i zmczony lea na kanapce i puszcza melancholijnie kby dymu, a czasami z ironi spoglda na on. - To jest zodziej, to jest najwikszy dzki zodziej! Mnie przez niego szlag trafi... on mnie zabija! - krzycza stary. - Kiedy wyszed stamtd? - zapyta MorycGrosmana. - Przed godzin. - C, bardzo tam przyjemnie? - szepta drwico. - Przekonasz si sam, nie minie ci to przecie, Z t tylko odmian, e bdziesz siedzia za wanie grzechy, a nie za grzechy tecia i ony, jak ja. - Ty, Albert, nie bd gupi i nie gadaj takich rzeczy. Moryc jest nasz, Moryc wie,jak sprawy stoj, ale jak mwisz, to on moe uwierzy, e co w odzi mwi o nas,jest prawd - zawoa z gniewem stary przystajc przed nim. - Co ja wiem o tej sprawie, to druga rzecz,w kadym razie przyszedem do was jak doswoich, jak do porzdnych ludzi - powiedzia z naciskiem. Grunspan spojrza na niego niespokojnie, popatrzyli sobie w oczy dug chwil, mierzc si i sondujc, pierwszy stary odwrci gow i zacz znowu kl. - Ja do niego przychodz jak do czowieka,jak do kupca mwi: "Sprzedaj mi swj plac." A ten pastuch... ten... tfu! eby jemu si tak wiodo, jak ja niu ycz z caego serca, mieje si i kae mi oglda swj mietnik i powiada, e to jest zota ziemia,e to jest rajska ziemia, ktrej nie sprzedataniej ni za czterdzieci tysicy rubli... eby ciebie... eby ciebie prdka choroba wzia za taki paskudny pysk! Mela, daj, dziecko, jakich kropli, bo mnie jest bardzo niedobrze, bo ja si boj, eby mnie nie byo jeszcze gorzej! - mwi do drugiego pokoju. - Z kim i o co sprawa? - pyta Moryc cicho,nie rozumiejc dobrze, o co idzie. - Z Wilczkiem. Mdry chopak. Chce za cztery morgi czterdzieci tysicy. - A warte? - Warte s dzisiaj pidziesit. - Place podskoczyy o trzydzieci procent. - Wanie, i nie wiadomo, na czym si to skoczy, a stary musi kupi, bo musi fabryk rozszerzy. - No wic czemu zwleka i robi pieko? Za par miesicy moe zapaci podwjnie. - Bo ojciec jest kramarz, on nie moe zapomnie swojego sklepiku na Starym Miecie i targowania si o kopiejki - szepta pogardliwie Grosman. - Dzie dobry, Mela! - zerwa si do niej i podszed. - Dzie dobry, Moryc. Dzikuj ci bardzo zakwiaty, sprawiy mi wielk przyjemno. - Nie byo ju pikniejszych u ogrodnika, bo bybym ci je przysa. Mela umiechna si nieco. Bya dzisiaj bardzo blada: smutek wia od jej umiechu iod jej oczw pociemniaych, rozszerzonychnieco przez lekkie padnicie, podkronych sinawymi pitnami. Poruszaa si dziwnie mikko a ociale, jak ludzie wyczerpani cierpieniem. Podaa ojcu cukier nasycony kroplami, spojrzaa zimno na siostr i nie zauwaywszy umylnie wycignitej do siebie rki Grosmana wysza do drugiego pokoju. Przez otwarte, drzwi Moryc widzia jej twarz pochylon nad babk, wiecznie siedzc w fotelu pod oknem. Goni oczami jej powolne ruchy i szlachetn lini gowy iczu, e mu serce bije szybciej, e jakie dobre wzruszenie ogarnia go poczyna. Wic ju niewiele sysza skarg starego anipaczliwych alw Reginy, narzekajcej, i Grosman le si tumaczy przed sdzi ledczym, e przez swoj gupot gotw ich zgubi. - Sza... sza... dzieci, dosy! Wszystko bdziedobrze... Troch si straci, ale zawsze caygeszeft da siedemdziesit pi procent. Ja zaraz pojad do Grosglika, niech zaatwi si z denuncjantami przez swojego czowieka, my nie moemy si w to miesza, - On musi si tym zaj szczerze, jeli za swoje trzydzieci tysicy nie chce wzi - piciu! - Tak, bo jak dobrze pjdzie, dostanie pitnacie, dwadziecia najwyej! - szepncynicznie Grosman patrzc na tecia. - Mdre sowo powiedziae, Albert! Damy mu cae dwadziecia! No, dosy z t spraw. Musimy mwi o odbudowaniu. Ty ju, Albert nie wrcisz do tej budy. Ja zrobiem wielki plan. Kupi si plac od Wilczka i w poczeniu z moj fabryk wybudujemy sobie wielki akcyjny interes pod firm Grunspan, Grosman i S-ka. Mj adwokat ju si zajmuje stron prawn, a mj budowniczy ma za tydzie zoy szczegowe plany. Ja dugo mylaem o tym interesie, teraz jest dobra pora. Kilkunastu kapcanw diabli wzili, to jest miejsce po nich. Po co mamy posya do apretury? eby inni zarabiali na nas! My bdziemy mieli swoj apretur. Po co mamykupowa przdzy? Wybudujemy przdzalnie,bdzie na tym dwadziecia pi procent. Zrobimy sobie fabryk kompletn, ze wszystkimi wykoczalniami. Sprbujemy sitroch z Meyerem. Ja mylaem o tym jeszcze przed twoim nieszczciem, Albert,ale kiedy si ono stao, to nam pomoe troch. Opowiada szczegowo plany przyszego akcyjnego towarzystwa. Regina wzruszona i porwana rzucia si ojcu na szyj. Moryc rwnie by olniony projektem i w myli prawie ju dodawa do dwch nazwisk firmy swoje trzecie. - Ale o tym jeszcze ani sowa. Niech si powrotem. ny przez osem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AA|P c } c ~c * c 28] <sprawa Alberta wpierw skoczy. Moryc, ty nie powiesz przecie, bo ty nasz. - Chciabym by bliszym jeszcze - odpowiedzia powanie. Grunspan patrzy na niego dugo, obliczajco, Regina rwnie, tylko Grosman umiechn si z powtpiewaniem. - Dlaczego nie, interes jest do zrobienia - powiedzia stary zimno. - Przyszedem wanie w tym celu. - Moesz i do Meli i rozmwi si. - Potrzebuj wpierw z panem pomwi. - Mnie ju co Bernsztajnowa o tym mwia. Wiesz, co ci Mela powie? - Jeszcze nie wiem, ale chc wpierw sysze, co pan mi powie... - Zaraz... zaraz... Poegna Regin, ucisn rk Grosmanowi, odprowadzi ich do sieni i powrci. - Landau moe sysze... Usiad na krzele, zaoy nog na nog i bawi si dugim zotym acuszkiem od zegarka. Moryc skupia myli, gryz gak laski, gadzi brod, wciska binokle i namyla si, w jaki sposb kwesti posagu postawi, ale w kocu rzek otwarcie i prosto: - Co pan dajesz Meli? - Co pan masz? - Mog panu jutro przedstawi pasywa i aktywa swojego interesu i akt spki, jak zawarlimy dzisiai z Grosglikiem. Ja nie potrzebuj pana oszukiwa Moje interesy s murowane, moja gotwka nie jest z asekuracji troch zakwestionowanej przez sdziego ledczego - powiedzia umylnie z silnym naciskiem. - Niech pan powie swoje sowo... - Co pan masz? Powiedz pan cyfr, jutro moemy sprawdzi... - Trzydzieci tysicy rubli gotwki! Do tego mj kredyt dwa razy tyle, ja jestem skromny. Moje wyksztacenie, moje przyjazne stosunki ze wszystkimi milionerami dzkimi, moja uczciwo, ani razu nie zbankrutowaem, to wane... - Bo si to panu nie opacio pewnie... - wtrci spokojnie Landau. - Wic tak liczc sumarycznie, plus minus, jestem wart najmniej dwiecie tysicy rubli, ja jestem skromny czowiek, ja si nie chwal. A co pan dajesz Meli? - Ona cae dziesi lat uczya si na bardzodrogiej pensji. Jedzia za granic; miaa specjalnych metrw od rnych jzykw. Ona mnie duo gotwki kosztuje. - To jej osobisty, nieruchomy majtek, z ktrego ja nie bd mia ani jednego procentu. - Pan z niej nie bdziesz mia ani jednego procentu! A jej wyksztacenie? Ona w salonie wyglda jak krlowa! a jak ona gra na fortepianie, a jakie ona ma maniery! To jest liczna dziewczyna, to jest moje najdrosze dziecko, to jest czysty brylant -wykrzykiwa z zapaem. - Wic w jak sum pan go oprawisz?... - zapyta Moryc. - Landau et Companie decydowali si na pidziesit tysicy - rzek wymijajco. - Mao! Panna Mela jest brylant, jest liczna kobieta, jest mdra, jest anio, cay anio, ale pidziesit tysicy za mao. - Mao! Pidziesit tysicy to gruby grosz.Pan mnie w rk za ni pocaowa powiniene. Albo ona brzydka, kulawa, lepa, ebym ja mia dawa wicej. - Zupenie zdrowa nie jest, czsto choruje,ale ja z tego kwestii nie robi. - Co pan gadasz, Mela nie jest zdrowa? Panzwariowa. Mela jest samo zdrowie, pan zobaczysz, jaka ona zdrowa, ona bdzie miaa co rok dziecko. Pan mi poka w odzidrug tak pann. Z ni si chcia eni woski ksi, pan wiesz. - Szkoda, e za niego nie wysza, byby pan temu ksiciu sprawia spodnie i buty. - A pan co za firma? Co to za firma intereskomisowy Moryc Welt? Co to za papier?... - Pan zapominasz o mojej spce z Borowieckim. - Jeste tam pan na dziesi tysicy rubli; oj, oj, gruby kapitalista! Zamia si. - Dzisiaj jestem na dwadziecia tysicy, a za rok fabryka bdzie moj, ja panu rcz... - To moe wtedy pogadamy - rzek obojtnie Grunspan, ale w rzeczywistoci kontent by z oferty Moryca, bo go uwaaza dobrego grundera. - Wtedy pogadasz pan z kim innym. Mnie dzisiaj Grosglik dawa sto tysicy i Mery swoj. - Ona jest taka. e Grosglik jak da dwiecie,to jeszcze bdzie zicia szuka. - Ale ona nie ma ojca i szwagra zapltanychw ogniowe sprawy. - Ciszej pan mw! - zawoa stary zagldajc do ssiedniego pokoju. - Pan mylisz, e to przyjemnie, e to dodaje kredytu by ziciem firmy Grunspan et Landsberger, to si pan grubo mylisz. - W odzi wiedz, co jestem wart - odpar spokojnie. - Gdzie wiedz? kto wie? policja? - szepn zjadliwie. - Nie powtarzaj pan plotek - rzuci ze zoci. Zamilkli na dugo. Stary chodzi po pokoju, wyglda przez okno na ogrd, Landau skulony siedzia przy stole, a Moryc zdenerwowany ju nieco, z niecierpliwoci czeka koca targu. W duszy ju si godzi na pidziesit tysicy, ale chcia jeszcze prbowa, czy mu si nie uda co wicej wycisn. - Czy Mela chce wyj za pana? - Zaraz bd wiedzia, ale ja chc naprzd wiedzie, co pan jej dajesz? - Powiedziaem, moje sowo nie wiatr. - Nie mog. Potrzebuj do interesu wicej. Mnie si nie opaci sprzedawa za pidziesit tysicy. Moje wyksztacenie, moje stosunki, moja uczciwo, moja firmajest znacznie wicej warta. Pan si namyl,panie Grunspan. Ja nie jestem Landau ani Fiszbin, ani aden kantorowicz. Ja jestem Moryc Welt-firma! Pan ulokujesz swoj crk na sto procent. Mnie potrzeba pienidzy nie na hulanki. Dasz pan pidziesit tysicy gotwk, a drugie tyle w terminie dwuletnim? - zapyta stanowczo.- W zasadzie zgoda, ale po odtrceniu kosztw wesela, wyprawy i co wydaem najej wyksztacenie. - To jest wistwo, panie Grunspan, tak krzywdzi wasn crk! - wykrzykn. - No, pomwimy jeszcze o tym, niech si sprawa Alberta wpierw skoczy. - Pan dla tej sprawy powiniene dooy z dziesi procent crce, bo ona jest zniesawiona. My musimy broni was przed ludmi. No, ostatnie sowo? - Powiedziaem, masz pan moje sowo. - Sowo mona zlikwidowa bez zysku. Ja potrzebuj gwarancji. - Jak mi Mela powie, e wyjdzie za pana, towszystko si zrobi porzdnie. - Zgoda. Id zaraz do niej. - Ja panu ycz, eby si ona zgodzia, bo pan mi si podobasz, Moryc. - Grunspan, ty jeste stary macher, ale ja ciebie szanuj. - Bdziemy yli w zgodzie. Podali sobie rce. Moryc znalaz Mel w maym buduarku, leaa na otomance z ksik w rku, ktrej nie czytaa trzymajc oczy utkwionew oknie. - Przepraszam ci, e si nie podnios, troch niezdrowa jestem. Siadaj! masz takuroczyst min?... - Rozmawiaem wanie z ojcem o tobie. - A! - szepna przecigle, przypatrujc musi uwanie. - Waciwie ja rozmawiaem, ja zaczem... - Aha! kwiaty... rozmowa z ojcem... rozumiem... Wic?... - Stary mi powiedzia, e to od ciebie zaley, tylko od ciebie, Mela - powtrzy ciszej i tak mikko, i tak serdecznie, e spojrzaa znowu na niego. Zacz opowiada jej o sobie i o tym, jak ona mu si bardzo i dawno podoba. Podpara gow na rku i znkan, smutn twarz zwrcia na niego. Smutek dziwnie bolesny, smutek ez niewypakanych, smutek niepocieszonych nigdy, jaki ogarnia ludzi po stracie najdroszych, cisn jej sercem. Zrozumiaa od pierwszego sowa, e przyszed si owiadczy. Patrzya na niego bez gniewu i oburzenia, patrzya i suchaa z pocztku obojtnie, ale w miarjak on mwi coraz duej i coraz obszerniej, niepokj ni owadn i al zacz przejmowa jej sercem. - Czemu to on przyszed i mwi jej o maestwie?... Czemu to on, Moryc, a nie tamten, ukochany nad wszystko, nie Wysocki?... Ukrya twarz w poduszce, aby ukry zy, aby nie wiedzie mwicego, i suchaa jego wywodw z za-partym oddechem, ze zmcon wiadomoci, kto mwi do niej! Nie chciaa wiedzie o tym, ca moc nie chciaa. zy zaleway jej dusz. Ca mocserca kochajcego, wszystkimi siami wyobrani, tsknot, po, da i mioci woaa do tamtego, aby przyszed i wyrwa j z mki, i siad tam, w miejsce Moryca i przemieni si w niego, i mwi do niej... Tak silnie tego pragna, e chwilami miaa zudzenie, i si to ju stao! e to Wysocki siedzi teraz przy niej imwi o swojej mioci. Wstrzsaa si przenikana jego sodkim gosem, nie syszaa Moryca, a suchaa tych dwikw, ktre w tamten wieczr u Ry zapady jej na dno mzgu i teraz niby z kliszy fonografu dwiczay i owieway j czarem, rozkosz, szczciem... Suchaa dugo, niektre sowa powtarzaa bezwiednie z luboci i ju miaa ochot powiedzie: kocham" - i przenikno j szalone pragnienie rzucenia mu si na szyj, caowania. Otworzya oczy i dugo patrzya z przeraeniem. To Moryc siedzia z kapeluszem w rku... pikny Moryc... Moryc... I nie o mioci mwi, nie o szczciu ycia we dwoje, nie o uniesieniach serca spragnionego kochania, nie o wzruszeniach mioci. Moryc mwi spokojnie, e bdzie im razem dobrze, e zaoy fabryk; mwi o kapitaach, o posagu, o interesach, jakie robi zamierza; mwi, e jej nigdy niczego nie bdzie brakowao, e moe bd mogli trzyma konie i powz. To Moryc, Moryc, przypomina sobie usilnie ina p przytomnie pyta: - Kochasz mnie, Mie... Moryc? Poprawia siszybko i chciaaby cofn to zapytanie, ale Moryc odpowiada ze wzruszeniem: - Nie umiem ci tego powiedzie, Mela! Ty wiesz, e ja jestem kupiec, ja nie potrafi okreli adnie tego, co czuj, ale jak ci widz, Mela, to mi tak dobrze, e ju niczego nie pragn, e nawet zapominam o interesach. A przy tym ty jeste taka pikna i taka niepodobna do naszych kobiet, e ja cigle mylaem o tobie. Wic powiedz, chcesz wyj za mnie? Patrzya znowu na niego, ale znowu widziaa inn twarz, inne oczy; syszaa gorcy, namitny, przyciszony szept wyznania miosnego. Przymkna powieki, bo j zapieky tamtego pocaunki. Wstrzsna si w rozkosznym dreszczu przypomnie, wyprya si, przyciskajc plecami do otomany, bo si jej zdawao, zej tamten obejmuje ramionami i przytula dosiebie. - Mela, czy chcesz zosta moj on? - powtrzy znowu, zmieszany jej milczeniem. Oprzytomniaa zupenie, stana i powiedziaa szybko, bez namysu;- Dobrze. Pjd za ciebie. Umw si z ojcemo wszystko. Dobrze, Moryc, zostan twoj on... Chcia pocaowa j w rk, ale cofna si agodnie. - Id ju, jestem taka niezdrowa, id... przyjd jutro, po poudniu... Nie chciaa wicej mwi, a on tak by uradowany zrobieniem interesu, e nie zauway nawetjej dziwnego zachowania si i pobieg do papy Grunspana, aby jak najprdzej ustali cyfr posagow. Grunspana nie byo, bo go wezwano do kantoru. Moryc powrci, aby prosi Meli o powiedzenie ojcu wszystkiego.Zasta j stojc na tym samym miejscu, gdzie pozostawi, patrzya w okno wzrokiem, ktry nigdzie nie patrzy i nic nie widzia, bya blada jak ptno, poruszaa ustami, jakby co mwia z dusz wasn lub ze wspomnieniami. - Dobrze, Moryc, powiem ojcu, bd twoj on, dobrze! -powtarzaa monotonnie. Nie wyrwaa mu rki, gdy j caowa, nie syszaa nawet, e ju wyszed; pooya si na otomanie, wzia ksik do rki i leaa bezmylnie, zapatrzona w re koyszce si za oknem i w zot szklan kul. byszczc nad klombami. Moryc by tak uradowany, e Franciszkowi,ktry palto podawa, da cae dziesi kopiejek i dorok Pojecha do Borowieckiego fabryki, - Powinszuj mi, eni si z Mel Grunspan -zawoa wpadajc do kantoru. - I to pienidz niezy - rzek Karol podnoszc gow znad papierw. - To pienidz gruby - poprawi Moryc. - Tak, jeli towarzystwo asekuracyjne wszystko wypaci zechce - powiedzia Karol z naciskiem, bo go zirytowaa ta wiadomo, e Moryc za jednym zamachem zdobywa pikn pann i duy posag, a on, on musi si wiecznie mczy... - Przyniosem ci pienidze. - Wanie si obliczaem, e moe nie bd potrzebowa bra od ciebie. Znalazem kogo, ktry chce mi da na weksel z terminem procznym i na osiem procent tylko - powiedzia umylnie, bo pienidzy nie mia, ale chcia mu zrobi przykro. - Bierz! Ja umylnie dla ciebie pienidze wydobyem i zapaciem procent z gry. - Zatrzymaj pienidze dni kilka, gdybym nie wzi, zwrc ci koszty. - Nie lubi takich warunkowych interesw -mwi niezadowolony. - Wic panna Mela ci przyja? Dziwi mnie to troch... - Dlaczego? C mi masz do zarzucenia? - pyta prdko, gniewnie. - Wygldasz na kantorowicza, ale to nie przeszkadza, tylko e... - Powiedz, prosz ci... - Tak si podobno kochaa w Wysockim - powiedzia tonem zdziwienia, penego zoliwoci. - To jest taka prawda, jakby kto mwi o bankructwie Szai. - Dlaczeg nie miaaby si w nim kocha? Ona pikna, on przystojny. Oboje maj pewne wsplne spoeczne bziki, oboje namitni, widziaem u Trawi-skich, jak sizjadali oczami. Mwili tam o ich maestwie... -cign nieubaganie, bawic si cierpieniem, jakie zna byo na twarzy przyjaciela. - Moe i tak byo, nic mnie to nie obchodzi. - Mnie by obchodzia przeszo narzeczonej. Nie oenibym si z kobiet zewspomnieniami. Umiechn si tak zoliwie, e Moryc zerwa si gwatownie. - Po co mi to mwisz? - Nie ublia to ani tobie, ani pannie Meli, mwi, co mi na myl przyszo. Bardzo si ciesz nawet, e si enisz tak wietnie. Umiechn si znowu zjadliwie. Moryc trzasn drzwiami i wybieg wzburzony i wcieky na Karola. Taki by zaperzony, e zacz krzycze na robotnikw. ktrzy pompowali wod z fundamentw. - Rusza si, chamy! Robicie jak z aski, odwczoraj nic wody nie ubyo. - A to czego? - zapyta jeden z robotnikw dosy gono. - Co ty pyskujesz, do kogo ty tak pyskujesz? Ja ci zaraz, ajdaku, wyrzuc z roboty. - Wyno si, parchu, pki cay, bo ci mord przekrc, eby widzia, gdzie ucieka - szepn jaki mularz przykadajc mu pi do nosa. Moryc cofn si spiesznie i podnis taki wrzask, e Karol ukaza si przy robotnikach i Maks wybieg z przdzalni. Moryc wrzeszcza, eby robotnika oddali natychmiast, bo mu ubliy. - Daj pokj, Moryc, nie wtrcaj si do nie swoich rzeczy. - Jak to nie do swoich rzeczy! mam takie same prawo jak i ty -krzycza. - Na chwil przypumy, e takie samo prawo, ale ci to jeszcze nie daje prawa wymylania robotnikom, wymylania wcale niesusznie. - Co to jest: przypumy! Moje dziesi tysicy rubli tyle warte co i twoje. - Nie krzycz tak, chcesz si przed robotnikami pochwali, e masz dziesi tysicy rubli? - Ty nie potrzebujesz mnie uczy, co ja mam mwi. - A ty nie potrzebujesz tego krzycze, mogc po ludzku powiedzie. - Ja to robi, co mnie si podoba. - Krzycze sobie, kiedy ci si to podoba - zawoa Karol pogardliwie i wrci do kantoru. Moryc wykrzycza si jeszcze przed Maksem i wybieg odgraajc si gono, e musi zaprowadzi tutaj inne porzdki, etak dalej i nie moe, e Karol buduje paac, nie fabryk. - Pewny posagu Grunspanwny i dlatego takigony -powiedzia Karol Maksowi, ale aowa swego uniesienia, bo liczy na jegopienidze, potrzebne mu byy koniecznie. - Ile razy dam si porwa pierwszemu popdowi - robi gupstwa. Moryc pomimo przykroci, jak mu Karol zrobi wspominajc o mioci Meli, myla iczu tak samo, a nawet wicej jeszcze aowa swego uniesienia, bo czu swoj mieszno. Byby wrci do Borowieckiego, ale nie mia na razie, zostawi to do wieczora, bo tymczasem byo ju po szstej. Konie Kesslera ju czekay przed kantorem,pojecha do siebie, przebra si i natychmiast kaza rusza wycignitym kusem przez miasto. Z przyjemnoci wyciga si na mikkich siedzeniach powozu i niedbale kiwa gow spotykanym znajomym. Rozdzia XIV [XXX] Kessler mieszka o kilka wiorst za miastemprzy wielkiej farbiarni, ktrej by wacicielem, bdc zarazem gwnym akcjonariuszem i dyrektorem firmy: Kessleret Endelman. Paac, a raczej zameczek w stylu gotycko-dzkim, wznosi si na szczycie wzgrza na tle wysokiego sosnowego lasu, a przed nim, na stokach dosy stromych, zieleni si wielki angielski park, zbiegajcydo bystrej, ujtej w drewniane cembrowinyrzeczki, pyncej w gbokim jarze, obronitym wierzbin i olszynami. Z prawej strony parku spoza drzew wychylay si czerwone kominy i mury farbiarni, a z lewej, daleko, szarzay somiane dachy wsi rozrzuconej po obu stronach rzeczki, na dnie jaru, wrd kp h si powrotem. ny przez osem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAPW c ~c%c*.e1 aU? sadw i zaroli. - Mieszkasz jak prawdziwy ksi dzki - zawoa Moryc na przywitanie, wyskakujcz powozu przed paacem. - Robiem, co mogem, eby si jako tako urzdzi w tym barbarzyskim kraju - mwi Kessler, prowadzc go w gb domu.- Trafiem na uroczysto? - zawoa, bo Kessler by we fraku i w biaym krawacie. - Gdzie tam, nie zdyem si jeszcze przebra, jedziem z urzdow wizyt... - Jest ju kto? - Jest Wilhelm Muller, przyjecha umylnie z Berlina, po cichu przed ojcem. Jest Oskarbaron Meyer, jest Martin, znasz go? wesoe francuskie bydl. Jest kilku jeszczenaszych z odzi i Berlina. No, i jest cz niespodzianek... - Ciekawym. Masz kogo, co by robi honory domu? - Zobaczysz... Na wielkiej tarasie, od strony rzeki, zamienionej w letni salon, siedziao cae towarzystwo. Indyjskie przepyszne maty z traw kolorowych zacielay podog; meble byy ze zoconego bambusu, pokryte jedwabnymipoduszkami. ciany werendy tworzyy chiskie maty ze somy, nanizanej rnokolorowymi paciorkami, nie wizanej, a tylko jednym kocem, u gry, ujtej w szeroki zoty fryz, spod ktrego spywaa ku pododze niby falami wosw skrzcych si rnokolorowym szkem i cicho dwiczcych za najlejszym dotkniciem powietrza. Moryc przywita si z wszystkimi i usiad w milczeniu. - Co pijesz? My chodzimy si szampaskim. - Dobrze, zgoda na szampaskie. Za chwil wnis sucy wino, a za nim wesza Zoka Malinowska, ktra robia honory domu, wasnorcznie nalaa i usiada przy nam na biegunowym .krzele. Milczenie zalegao werend, bo wszystkich oczy wpiy si z chciwoci w jej twarz pikn, w odsonite ramiona i w ca posta doskonale rozwinit. Zmieszay j nieco te spojrzenia ciekawe, ale to dodao jeszcze ywoci jej bardzo ruchliwej twarzy i powleko j lekkim, delikatnym karminem. - Koysz mnie pan - powiedziaa nakazujcodo Moryca. - Czy pani myli, e to bdzie dla mnie kara? - szepn wciskajc binokle, bo mu si bardzo podobaa. - Nic nie myl, czym to dla pana bdzie, bo chc si tylko buja - odpowiedziaa dosy twardo i zapatrzya si przez nieosonity kawaek werendy W park staczajcy si po rwni pochyej a do byszczcego srebrem i bkitem strumienia, za ktrym leay paty k ciemnozielonych, a potem pola podnosiy siw gr; pola pocite w pasy dugie rozmaitymi odcieniami zieleni zb. - Moe si przejdziemy, poka wam park imenaeri -powiedzia Kessler. Poszli wszyscy prcz Mullera. - Nie chce mi si chodzi... zmczony jestem drog... -powiedzia na usprawiedliwienie. - Wierz mi pan, e to na prno - szepn Kessler rzucajc okiem na Zok. - Co takiego? ani mylaem... - rzuci prdko, zy, e odgadnito jego intencj, ale nie zmieni zamiaru, a gdy Kessler wyszed, przysun si do Zoki. - Ten Muller jest jeszcze zupenie jugend - odezwa si Kessler do Moryca idc za caym towarzystwem, na przeaj wspaniaych trawnikw. - Warum? - Umylnie zosta dla mojej dziewczyny, myli, e ona pomienia mnie na niego. - Kobiety maj nieraz niespodziewane gusta.- Ale stale lubi tych, co maj duo pienidzy, - Nie zawsze, nie zawsze - rzuci ciszej, bo mu przysza na myl Mela i Wysocki. - Skd wydobye tak dziewczyn? Wspaniaa samica. - Co? podoba ci si? - Przystojna i czu, e ma temperament, e... - Za duo go ma i strasznie przy tym gupia, mam ju jej dosy. Skrzywi si i zacz lask cina czubki krzeww, a po chwili odezwa si ciszej: - Mog ci j odstpi, chcesz? - Oferta wspaniaa, ale do tej licytacji nie stan, za mao mam pienidzy... - Ty si mylisz, zupenie. To jest Polka, onachce, eby j kocha rano, w poudnie i wieczorem, eby by jej wiernym i w kocu, eby si z ni oeni. Mwi ci, e tu gupia dziewczyna. Pacze mi po caych dniach i cigle wyrzeka, a na odmian robi mi awantury, e musz j nieraz uspokajapo swojemu. Bysn oczami i silniej wisn lask po krzewach. - Chcesz j, to ci uatwi... Musz si jej i tak pozby w jaki sposb, bo si pewnie oeni. - Syszaem co o tym na miecie... z Mullerwn? - Interes dopiero w robocie, nic jeszcze pewnego. W kadym razie bybym bardzo wdziczny temu, kto by mnie oswobodzi od tej dziewczyny. Moe chcesz? - O, dzikuj ci, ma brata i ojca, ktrzy podobno nie s zbyt dobrze wychowani... mogliby nie uszanowa mojej skry... A przytym i ja si eni. Przyczyli si do towarzystwa. Kessler zaprowadzi wszystkich do wielkichelaznych klatek, w ktrych ya gromada map. Dugim kijem, przez kraty, zacz jedrani; mapy na sam jego widok zaczy si cofa w gb, a przestraszone kijem rzucay si na sufit, czepiay si bocznychkrat i przeraliwymi gosami wciekoci i rozpaczy pobudziy Kesslera do wesoego miechu i do zacitszego ich podranienia. Zwierzt byo dosy w innych klatkach, ale prawie wszystkie na widok swego pana gupiay ze strachu lub szczerzyy ky. Para tonkiskich niedwiedzi, zupenie czarnych, ze wspaniaymi tymi napiernikami, rozwcieklona biciem, rzucia si na kraty z takim rykiem, e wszyscy odskoczyli z przeraenia, tylko Kessler si nie poruszy, przysun bliej twarz do wyszczerzonych kw, bi prtempo rozwartych potnych szczkach i rozkoszowa si ich bezsiln wciekoci. - To pod moim adresem tak mrucz sodko - zauway z umiechem. Prowadzi dalej, do jeleni spacerujcych w ogrodzeniu, z ktrymi y przyjanie, do klatek psw, tak zdziczaych, e rzucay si drapienie ku patrzcym; z psami by wdobrych stosunkach, bo wszed do rodka ipozwala si im liza po rkach i twarzy. Na zakoczenie pokaza gociom swoim stado biaych pawi o cudownych tczowych ogonach. Kessler zakrzycza i pawie, roztoczywszy wachlarze ogonw, biegy ca gromad pozielonych trawnikach, ale zatrzymay si z dala patrzcych i zaczy .krzycze blaszanymi, rozdzierajcymi gosami. Wracali wolno do paacu. Wieczr si ju rozlewa nad ziemi, wzgrza jeszcze wieciy zotawymi blaskami zachodu, ale nad ca dolin wznosiy si lekkie mgy, ktre si poruszay i rozsnuway jak zwoje przdzy sinej, rozdzieranej co chwila przez czuby drzew i grzbiety ostre dachw. Od rzeki, od drzew i traw podnosi si cichy monotonny szmer, pokrywany co chwila rojnym huczeniem chrabszczw, ktre z brzkiem przelatyway nad gowami. aby od chopskich roww i sadzawek rechotay chralnie. Wilgotny a ciepy wiatr powiewa z zamglonej dali i nis, gos dzwonw bijcych dugo a aonie, jakby na mier czyj: przyduszone cikie echa drgay w powietrzu jak paty stygncego metalu i konay pod konarami lasu, w gszczu czerwonych pni, stojcych gst cian tuza paacem. Na werandzie Zoki ju nie byo, tylko Wilhelm Muller koysa si na fotelu. - C, adna, prawda? - zapyta go Kesslerdrwico, - Nie tyle adna, ile... ordynarna. - Nie moge si pan porozumie z ni?... - zapyta Kessler. - Nie prbowaem nawet - odpowiedzia ze zoci i wykrca wsiki, aby ukry pomieszanie i twarz z prawej strony zarumienion nieco. Kessler umiechn si i zaprasza na kolacj, bo wanie lokaje otwierali drzwi na ocie, ukazujc w amfiladzie szereg salonw umeblowanych z przepychem nadzwyczajnym. Kolacj podali w wielkiej okrgej jadalni, zamienionej na ogrd podzwrotnikowy, peen palm i kwiatw; w rodku ustawiono okrgy st, tak zapeniony 'robrami i krysztaami, e robi wraenie wystawy jubilerskiej, wrd ktrej niby drogie kamienie barwiy si kwiaty r i storczykw ubierajcych obrus i zastaw. Przy jednym z okien siedziay dwie z wynotowanych w fabryce robotnic, bo drugie dwie nie przyszy; siedziay bogato wystrojone, sztywne, oniemielona i trwog patrzyy na wchodzcych mczyzn.Po jadalni chodziy wolno i swobodnie si miay tancerki. Bya to wanie ta niespodzianka importowana, jak Kessler zapowiada Morycowi, a ktr Muller przywiz z Berlina na dzisiejszy wieczr. Byo ich trzytylko, ale haasoway za dziesi i ordynarn, tingeltanglow wrzaw zapeniay pokj. Postrojone byy krzykliwie, obwieszone sztucznymi kamieniami, wydekoltowane do p piersi, wymalowane, ale pomimo to zupenie przystojne, o wysmukych i doskonaych w rysunku figurach. Kolacja wleka si dosy dugo i nudnie. Nikt nie mia humoru, byli zbyt przytomni, tylko tancerki rzucay cyniczne uwagi i okrzyki i kpiy z robotnic, ktre pomieszane, zdenerwowane, nieprzytomne prawie, nie wiedziay, jak je, co robi ze sob, gdziepatrze. Zaja si nimi Zoka, a za ni i Moryc, obok niej siedzcy, zacz si do nich odzywa po polsku, aby je omieli. Kessler nic prawie nie mwi, z namarszczon brwi, z gow w ramiona wcinit, siedzia chmurny i nienawistnie spoglda na Zok, ywo rozmawiajc z Morycem, to na lokajw, ktrzy czujc jego wzrok na sobie, uwijali si z popiechem penym trwogi. Zazdro nim szarpaa. Chcia j odstpi, a teraz widzc jej twarz weso, umiechnit, dziwnie jasn a pikn, pochylon do tamtego, widzc, jak chciwie suchaa jego sw, jak si czsto rumienia i z kokieteri bardzo wdziczn nalewaa mu wino - zazdro nim owadna. Byby kaza jej przyj i siedzie przy sobie, ale wstydzi si okazywa zazdro przy wszystkich, wic siedzia ponury, zdenerwowany tym gwatownym uczuciem ikoniecznoci panowania nad sob. Po kolacji przeszli do salonu, umeblowanegona sposb wschodni: wielkie sofy jedwabne zarzucone poduszkami stay pod cianami, ciany byy obcignite zielon jedwabn materi w te pomienie, jaki rwnie zielono-ty dywan zaciela ca podog.Lokaje poustawiali przed sofami niskie kwadratowe stoliki, zapenili je ca bateri butelek i odsonili co w rodzaju estrady, na ktrej znalaz si zaraz. Skrzypcowy kwartet i gra zacz. Porozwalali si na sofach, gdzie komu byo wygodniej, i zaczli pi; zaraz z miejsca poszy dosy gsto likiery i koniaki do kawy, ktr lokaje obnosili co chwila, a po kawie poszy wina w takiej iloci, w tylu gatunkach, e wkrtce si popili. Muzyka wci graa, tancerki znikny, abysi przebra odpowiednio, a tymczasem na rodku salonu rozcignito gruby dywan z linoleum, odpowiednio wykredowany. Gwar si zacz zrywa, miechy, dowcipy,arty obiegay sal razem z robotnicami, ktre popychane od jednego do drugiego, podawane z rk do rk, caowane, szczypane, obejmowane, pojone winem, traciy przytomno do reszty i zaczynay szale, podbudzone jeszcze dwikami muzyki, ktra ar wlewaa do y i szalestwo. - Taczy - krzykn Kessler, trzymajc wp Zok pijan zupenie i tak rozbawion, e co chwila tarzaa si po sofie i krzyczaa. Tancerki ukazay si z maymi tamburynamiw rkach, wzniesionymi do gry, prawie nagie, bo prcz zwojw gazy, nic nie osaniajcych, wicej nie miay na sobie. Stany na rodku i zgodnie uderzyy w tamburyny, wtedy muzyka przesza w najdelikatniejsze pianissima, ledwie dosyszalne, a melodi taca poprowadzi flet namitnym gosem, podobnym do miosnego piewu ptakw. Tancerki zaczy "danse du ventre" dosy wolno, i ospale, ale pod wpywem win, jakie w przerwach taca literalnie w nie lano, i pod wpywem fletu rozogniy si i taczyy namitnie ten dziwny, ohydny taniec Wschodu, peen epileptycznych drgawek, kurczw, wyrzuca caym ciaem, lubienych pragnie, taniec rozszalaych rozpust. Flet la niestrudzenie swj sodki, namitnypiew przenika coraz bardziej wszystkich niepowstrzyman dz zatopienia si w szalestwie. Oczy pony, piersi podnosiy si szybko, krtkie okrzyki zryway si z piersi, ramiona wycigay si do taczcych, odgosy mocnych pocaunkw tony w tej dzikiej wrzawie rozpasania, jaka zapanowaa w salonie. miechy, sowa, szczk kieliszkw, okrzykizleway si w wielki, odurzajcy gwar, nadktrym tylko gos fletu panowa, a one taczyy coraz lubieniej, coraz Jaskrawiej, coraz namitniej; na zielonym tle cian, w oboku gaz przejrzystych szalone ruchy ich cia nagich tworzyy obraz bachanckiej wizji. Ryk miechu i zadowolenia rozlega si wci po sali, tylko Zoka podniosa gow i pijanymi oczami patrzya dugo na tanecznice. - To wistwo, to ostatnie wistwo! - zawoaa jak bezwiedn groz oburzenia i wybuchna strasznym, pijackim paczem, a j Kessler kaza lokajowi zanie do jej pokoju. Ale wesoa zabawa dzkich krlewit trwaa dalej, do koca... Rozdzia XV [XXXI] - Moe jeszcze herbaty pan pozwoli, panie Jzefie? - Dzikuj pani - odpar Jzio, wsta, ukoni si i rozczerwieniony czyta dalej gazet panu Adamowi... Anka siada w gbokim fotelu na biegunach, koysaa si, suchaa czytania,ale czciej spogldaa na drzwi od werendy i nasuchiwaa, czy nie usyszy krokw Karola. - Mateusz, niech samowar nie zganie, bo pan pewnie zaraz przyjdzie!- zawoaa do kuchni, obesza pokj, wyjrzaa na wiat ciemny przez wszystkie okna, chwil staa z czoem opartym o szyb i znowu powrcia na fotel i z wzrastajc niecierpliwoci oczekiwaa. Nie byo to po raz pierwszy od czasu, jak w odzi mieszkaa, to jest od dwch miesicy. Dla Borowieckiego czas ten pynbardzo szybko, ale dla niej i dla ojca wlk si ze straszn powolnoci. Zamknici w domu i w tym chorym kawakuogrdka, ktry im musia zastpowa Kurw, cierpieli straszn nostalgi za wsi,za wielkimi przestrzeniami i z trudem zmuszali si do nowego ycia i otoczenia. Anka zmizerniaa nie tyle z nudw, ile ze zmartwie rnych, jakie wci na ni spaday, i ze zgryzot tajonych, a ktrych rdem by Karol. Urzdzia sobie ycie, jak tylko moga, najczynniejsze, najbardziej wyczerpujce, ale pomimo to jaki nieokrelony smutek przegryza z wolna dusz. Nie wiedziaa, co myle o Karolu. Wierzya, bya przekonana, e j kocha, ale od czasu przyjazdu do odzi zaczynaa wtpi w to chwilami. Jeszcze nie miaa adnej pewnoci, jeszczenawet podejrze swoich si wstydzia, a pomimo to sercem odgadywaa t bolesn dla siebie prawd. A przy tym codziennie ze zdumieniem penym boleci przekonywaa si, e on, ten, ktry by dla niej ideaem czowieka, ktrego sobie ubraa we wszystkie blaski wasnej szlachetnej duszy, o ktrym mylaa z dum i radoci, ktrego kochaapierwszym czuciem, ktry mia by jej mem - ten jej chopak kochany, jak go nazywaa w duszy, jest taki inny i niepodobny w rzeczywistoci do tamtego, ktrego ubstwiaa. Przekonywaa si o tym codziennie i cierpiaa coraz boleniej. Bywa czasami dla niej dobry, kochajcy, serdeczny, uprzedzajcy jej yczenia wszystkie, ale bywa) i zimny, szorstki, nieubagany w ironizowaniu jej. wiejskich zwyczajw, a wtedy wymiewa z ostroci bolesn jej dobre serce, jej opiekowanie si biednymi, jej pojcia nawet, jak nazywa, parafiaskie, wtedy jego stalowe oczy paliy j niesychanym blem, a surowa twarz pena bya wyrazu zimnej obojtnoci. Tumaczya jego postpowanie, jak i on to robi w chwilach lepszych, zdenerwowaniem i kopotami, jakich mia wiele przy budowie fabryki. Wierzya temu z pocztku i znosia cierpliwie zmienno jego humoru, a nawet robia sobie wyrzuty, e nie umiaa mu byuspokojeniem, e nie umiaa tak go przywiza do siebie, aby przy niej zapomnia o wszystkich kopotach i zmartwieniach. Prbowaa to robi nawet, ale przestawaa, spostrzegszy raz jego drwico-dzikczynne spojrzenie, jakie jej rzuci. A potem ona tego nie umiaa, ona go kochaa prosto i szczerze, umiaaby dla niego powici wszystko, ale nie umiaa pokazywa swojej mioci, nie umiaa zadzierzga tych tysicznych nici spojrze,frazesw, dotkni, niedomwie; tego sztucznego czaru, ktry tak lubi mczyni i bior zwykle za mio najgbsz, a ktry jest tylko flirtem i wstrtn minoderi panien chccych si dobrze sprzeda. Brzydzia si tym, jej prosta i szlachetna dusza oburzaa si do gbi na myl takiegopodniecania mczyzn i tym trzymania ich przy sobie. rotem. ny przez osem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAPu c c cn): c6>Miaa silnie rozwinite poczucie wasnej godnoci, bya dumn, czua si czowiekiem. - Dlaczego nie przychodzi? - mylaa z gbok przykroci. Jzio czyta cichym, monotonnym gosem i od czasu do czasu podnosi spocon twarz, spoglda lkliwie na Ank, wtedy pan Adam stuka kijem i woa: - Czytaj, czytaj! a to, dobrodzieju mj kochany, ciekawe, ciekawe! Ten Bismark to sztuka, oho! Szkoda, e nie ma ksidza tutaj, szkoda... Suchasz, Anka? - Sucham - szepna nasuchujc szumu drzew w ogrodzie i guchego oskotu Mullerowskich fabryk, czynnych i w nocy. Czas si wlk strasznie wolno. Zegar bi godziny za godzinami, cisza potemrozlewaa si tym guchsza, w ktrej tylkogos Jzia coraz senniejszy rozlega si sabo, a i on skoczy gazety i zabiera si do wyjcia. - A ty, Jziu, gdzie sypiasz? - zagadn panAdam. - W kantorze starego pana Bauma. - C, nie lepiej mu? - Pan Baum powiada, e nic mu nie jest, e jest zupenie zdrowy. Pan Wysocki by dzisiaj, chcia go obejrze, to si tak rozgniewa, e go prawie za drzwi wyrzuci. - Fabryka idzie jeszcze? - Dziesi tylko warsztatw czynnych. Dobranoc pastwu. Ukoni si i wyszed. - Pan Maks opowiada wczoraj, e od padziernika zamykaj zupenie fabryk. Stary Baum podobno zupenie obkany, cae noce przesiaduje w fabryce i porusza warsztaty. Onegdaj znalaz go Maks w gwnej sali, jak chodzi od warsztatu do warsztatu i robi na nich. O, Karol idzie! -zawoaa radonie, podnoszc si z fotelu.Karol wszed, przywita si w milczeniu i rzuci si na krzeso. - Z miasta idziesz? - zapyta stary. - Jak zwykle - odpowiedzia opryskliwie, zirytowany, e musi si tumaczy, ale spostrzegszy niespokojny wzrok Anki, rozjani twarz i mikkim gosem zapyta: - C tu nowego sycha? Nie mogem by na obiedzie, bo jedziem do Piotrkowa, przepraszam, e nie zawiadomiem, nie byo ju czasu, bo wyjechaem niespodziewanie. Bya tu pani Trawiska? - Bya, ale po poudniu odwiedzia nas pani Mullerowa z Mad. - Mullerowa z Mad? - zapyta ze zdumieniem. - Przyszy po ssiedzku. Bardzo przyjemne kobiety i tak obie zgodnie wychwalay pana.Narzekay, e pan o nich zapomina. - Take pretensje, byem u nich par razy zaledwie. Wzruszy ramionami. Anka spojrzaa zdziwiona, bo Mada mwia wyranie, e Karol na wiosn bywa u nich prawie codziennie na herbacie. - Prawda, jaka z tej panny Mady typowa g? - Mnie wydaa si bardzo rozsdn i bardzoprost i szczer, nawet za szczer... Dziwi si, czemu pan Maks odzywa si o niej zawsze z tak niechci. - Maks atwo si uprzedza. Wiedzia, dlaczego Maks jej nie lubi. Pi herbat spiesznie, zmuszajc si do tego, aby Ance odmow nie robi przykroci, i rozmyla nad t dziwn wizyt. Po co one przyszy? A moe Anka umylnie szukaa zblienia. Wypytywa si o szczegy wizyty, Anka opisywaa mu wszystko z drobiazgowoci iszczerze wyraaa swoje zdumienie z ich przyjcia. - To Mady robota, sprytna dziewczyna! - myla, ale nie by zadowolony. Jeszcze si przecie nie wyrzek zupenie myli zostania ziciem Mullera, wic wolaby, eby yy z daleka od siebie, mniej trudn miaby pozycj wobec obu panien. - Trzeba bdzie ich rewizytowa - zauway niedbale. - Nie bardzo chciaabym zabiera nowe znajomoci. - Wierz, a tym bardziej znajomoci mocno nieodpowiednie. - Pjd do nich ktrego dnia z ojcem i na tym si skoczy. Zacz z pewnym politowaniem opowiada o ich grubych obyczajach i dorobkiewiczowskich fantazjach Mady i starego Mullera, omiesza ich z przesad umyln, eby Ance odebra ch zabierania z nimi bliszej znajomoci, jeli j miaa, a w kocu zeszed na wasne sprawy i kopoty.Anka suchaa z uwag i ze wspczuciem przypatrywaa si jego podkronym oczomi zmczonej twarzy, a gdy Karol skoczy, zapytaa: - Daleko jeszcze do koca? - Za dwa miesice musz w ruch puci fabryk, a choby tylko jeden oddzia, ale tyle jest jeszcze roboty, e boj si myleo tym. - Powinien pan pniej odpocz czas duszy. - Odpocz! Ale pniej bdzie jeszcze wicej roboty, caych lat potrzeba pracy wytonej, zabiegw, szczliwych warunkw, dobrych odbiorcw, kapitaw, eby stan jako tako, wtedy dopiero bdzie mona myle o odpoczynku. - I to gorczkowe, wyczerpujce ycie cigle, cigle?... - Cigle, i w dodatku z trosk, eby si to wszystko zdao na co. - W Kurowie nie potrzebowaby si pan tak mczy. - Serio pani to mwi? - I ja to samo powtarzam - odezwa si pan Adam, ukadajcy sobie pasjansa. - Mylaam o tym dugo - szepna, przysuna si do niego bliej i oparta o jego rami zacza z zapaem i tsknot malowa spokojne, dobre ycie na wsi. Umiecha si pobaliwie... Niech fantazjuje, kiedy jej to sprawia przyjemno. Wzi w rk koniec jej ogromnego warkocza i oddycha przedziwnym zapachem jej wosw. - Byoby tam zupenie dobrze, nie psuliby nam ludzie spokojnego i trwaego szczcia- cigna Anka zapalajc si. Karol porwnywa jej sowa z zupenie podobnymi sowami tylu kobiet, ktre tak samo, poruszone mioci, marzyy o szczciu z nim; to samo mwia mu Lucy przed godzin, bo od niej wraca. Umiechn si i dotyka kocami palcw chodnych rk narzeczonej i stwierdzi, enie elektryzuj tak silnie jak tamtej, e nawet s znacznie brzydsze. Anka mwia dalej, snujc barwn ni swoich marze i tsknot z wielk szczeroci. - Gdzie ja to samo syszaem, kto mi to przedtem mwi? Aha! - myla i przypomina sobie dugie wieczory spdzane z Likiertow, przypomina sobie tyle innych kobiet jeszcze, tyle twarzy, ramion, uciskw, pocaunkw, przysig mioci. By bardzo znuony po dzisiejszej schadzcei tak jeszcze penym tamtej, e wstrzsa si nerwowo i zapada w jak gbok cisz z wyczerpania nerwowego, sucha gosu Anki, a zdawao mu si, e to mwi kto inny, e to te wszystkie dawne jego mioci, 'zmartwychwstae we wspomnieniutylko, s obok, mwi, snuj si, dotykaj go, sysza prawie szelesty ich sukien, zdawao mu si, e widzi blade profile, e umiechy i sowa pene dziwnego czaru otaczaj go dookoa, e je spostrzega... Wzdrygn si i ogarn Ank ramieniem, i przycisn rozpalone jeszcze tamtej pocaunkami usta do jej skroni... Podniosa twarz ku niemu, zdziwiona tym nieoczekiwanym pocaunkiem, a on zobaczy wtedy po raz pierwszy, przez bezwiedne prawie skojarzenie, e ona nie jest pikn, jest niesychanie mi, wdziczn, szlachetn, dobr, ale pikn nie jest... Ank ten wzrok badawczy i zimny dziwnie dotkn i zarumieni, wycigna mu z kieszeni na piersiach jedwabn chusteczk izacza si ni chodzi. - Co to za perfumy? - zapytaa, aby co powiedzie, bo to spojrzenie zmrozio jej zapa dawny. - Fioki, o ile pamitam. - Te fioki s heliotropem, pomieszanym z rami! - odezwaa si z umiechem i bezwiednie obejrzaa chusteczk. Bya to wykwintna chusteczka jedwabna, obszyta koronkami, z monogramem na rodku, zabra j Lucy i zapomnia schowa gbiej. - Prawda, to heliotrop! - zawoa, ywo odbierajc chusteczk i chowajc j zbyt spiesznie - Mateusz pomimo zakazu perfumuje mnie cigle zamiast pilnowa, aby w pralni nie zamieniali drobiazgw - mwi niedbale, ale czu, e Anka nie uwierzya w to niezrczne tomaczenie. Posiedzia jeszcze chwil, prbowa nawet szerokiej. serdecznej rozmowy, ale spotyka si cigle z niedowierzajcym wzrokiem dziewczyny, wic wsta do wyjcia. Anka wyprowadzia go jak zwykle na werend, gdzie ju Mateusz czeka z latarni. - Mateusz, nie perfumujcie panu chusteczektak silnie -powiedziaa cicho, - Ja ta nie perfumuje, u nas ta nijakich perfumw nie ma -odpar zaspanym gosem. Anka drgna nieco, patrzc na zakopotantwarz Karola. - Moe pan z nami jutro pojedzie do kocioa? - Jeli bd mg, to dam zna rano. Z tym si rozstali. Anka wolno powrcia do mieszkania, kazaa pogasi wiata, wydaa polecenia na jutro, powiedziaa ojcu dobranoc i znalazszy si w swoim pokoju, stana przy oknie i dugo patrzya w ciemne przepacie nieba, dugo rozczuwaa wszystko. - A wreszcie, to mnie ju nic nie obchodzi -szepna do siebie. Ale to bya nieprawda, obchodzio j to wicej nawet, ni pragna, tylko nie chciaa podda si tym bolesnym, upokarzajcym jej dum spostrzeeniom tym brutalnym faktom, jakie przed ni staway. - Nie stan mu pewnie na drodze do szczcia - powiedziaa sobie rano po nie przespanej nocy, zacia si w sobie i w takiej dumie, ktra nie pozwalaa si skary i paka. Zamkna wszystko w sobie. Przy niadaniu bya jak zwykle spokojna. Suca daa zna, e gromada robotnikw przysza i .koniecznie j chce widzie. Anka wysza na werend nie wiedzc, o co im chodzi. Pana Adama te za ni wtoczyli. Na werendzie byo kilku mczyzn i kobiet,ubra-nych witecznie, z bardzo uroczystymi twarzami. Na jej wejcie wysun si zaraz Socha, ktry teraz by furmanem u Borowieckiego,pocaowa j w rk, schyli si do ng wedle odwiecznego zwyczaju, cofn si nieco, chrzkn, obtar nos rkawem surduta, obejrza si na on stojc z boku i rzek mocno: - A to mywa si zmwili i przyszli podzikowa naszej dziedziczce kochanej zatego chopaka, co go to poamao, a u panienki si likowa, za te kobite, co to unawdow ostaa, po tym Michale, co go te rusztowanie zabio, i za te dziecioki, co ostay, niby po tym Michale, co go rusztowanie zabio, i za te dobro, jak im panienka robi - wypowiedzia jednym tchem i obejrza si na on i na kolegw, ktrzy potakiwali gowami i poruszali ustami, jakby mwic z nim razem. Odetchn i mwi dalej. - My jestewa biedne sieroty, a panienka chocia ani nam warzona, ani pieczona, a dobra kiej matka rodzona. Nard si zmwi, coby za to wszystko podzikowa z serca. Przez podaronkw mywa przyszli.ale podaronki... ale... podaronki... caujta, cierwy, panienke po rczkach, obapia za nki! - zawoa, nie mogc dokoczy mowy. Jako po tym energicznym przemwieniu otoczyli Ank koem i caowali j po rkach, a mniej mieli po okciach. Ank zalaa ogromna rado i rozrzewnienie, mwi nie moga ze wzruszenia, wic pan Adam przemwi sw kilka od siebie i kaza im da wdki Na sam koniec sceny nadszed Karol i dowiedziawszy si, o co imchodzi, kaza da po raz drugi wdki i co w rodzaju niadania i ucisn bardzo serdecznie rce robotnikw, ale umiecha si ironicznie i gdy ludzie odeszli, powiedzia drwico: - Wzruszajca scena. Mylaem, e to doynki, brakowao tylko pieni i wieca zezb, by natomiast spleciony z wdzicznoci i z dobrych uczynkw. - Widz, e to jest atwa zabawa, ironizowanie wszystkiego, bo zbyt czsto pan si w to bawi - powiedziaa spokojnie na pozr, ale w gbi draa gniewem. - Nie moja zasuga, a... sposobnoci tak czstych. - Dzikuj panu za szczero. Wiem teraz ju dobrze. e wszystko, co robi, jest miesznym, maostkowym, parafialnym i niemdrym, e to wszystko godne jest ironii, tylko ironii, a pan j swobodnie wypowiada, bo to mnie tylko bole moe, a pana cieszy, nieprawda? - mwia rozdraniona. - Co sowo to oskarenie, i to bardzo cikie - rzek Karol. - I prawda. - Nie, zupena nieprawda, przywidzenie dlamnie bardzo bolesne. - Bolesne! - zawoaa ironicznie. - Panno Anno, Anka! dlaczego si pani gniewa na mnie? Po co mamy sobie zatruwa ycie takimi drobiazgami, czy pani na serio znajduje w moim ironizowaniuniewinnym obraz i krytyk siebie? Ale daj pani sowo, e nigdy, nigdy tego nie pragnem i pragn nie mogem - tumaczy si gorco szczerze zmartwionyidotknity jej sowami. Anka nie suchaa, wysza z pokoju nie spojrzawszy na niego. Karol poszed do ojca na werend i skarysi przed nim. - Ja jestem trup, ja ju nie yj, ale ci powiem szczerze, krzywdzisz Ank i zniechcasz, oby tego, nie aowa pniej -powiedzia stary ze smutkiem i zacz mu robi delikatne wymwki za zaniedbywanie narzeczonej i za te tysice drobiazgw w codziennym yciu, ktrymi Ank rani i obraa jej mio wasn. - Antonina niech si spyta panienki, czy prdko pojedziemy do kocioa, bo konie ju czekaj - powiedzia Karol do sucej i wzburzony wymwkami ojca chodzi po werendzie oczekujc odpowiedzi. Suca przysza zaraz. - Panienka posza do pani Trawiskiej i powiedziaa, e dzisiaj nie pojedzie do kocioa. Borowiecki rozczerwieni si ze zoci i wybieg. - Pij e sobie piwo, jakie nawarzy... - mrucza za nim pan Adam. Anka rozgniewana posza do Niny. Nina bya sama, siedziaa w naronym pokoju przed maymi stalugami i malowaa pastelami bukiet zotawych r, rozsypanych przed ni na pysznej zielonawej materii. - Dobrze, e przysza, miaam pisa po ciebie. - Sama jeste? - Kazio pojecha do Warszawy, wrci dopiero wieczorem, malowanie mi si ju sprzykrzyo, czyta mi si nie chce, wic chciaam ci zaproponowa wycieczk za miasto, na wiee powietrze. Bdziesz miaa czas? - Ile tylko zechcesz. - A Karol? - Przecie jestem dorosa i wolno mi ju rozporzdza sob i czasem swoim. - A! - wyrwao si Ninie mimo woli, ale nie pytaa wicej, bo sucy zameldowa Kurowskiego, ktry dowiedziawszy si, e nie ma Trawiskiego, chcia wyj. - Zosta pan, zjemy razem obiad, a potem we trjk urzdzimy wycieczk za miasto, bdziesz pan naszym opiekunem i pocieszycielem, dobrze? - Na opiekuna zgoda. - Ba, kiedy nam koniecznie potrzebny jest pocieszyciel. - Dobrze, niechaj panie cierpi, a zaczn pociesza, tylko uprzedzam, e zom nie uwierz i pozwol im pyn swobodnie, choby strumieniami. - zom pan nie wierzy? - Przepraszam, kobiecym zom. - Zawiody pana jedne, a teraz zemsta na wszystkie. - Tak, zawiody, a teraz zemsta! - powiedzia wesoo. - Nie bdzie pan mia do niej sposobnoci, bo my naleymy do kobiet, ktre nie pacz, nieprawda, Anka? - - A przynajmniej nikt ez ani cierpie naszych nigdy nie zobaczy - odpowiedziaa cicho Anka. - Uwielbiam tak dum, a gdybym by prawodawc, nakazywabym j wszystkim. - Nikt by nie sucha, bo ludzie s szczliwsi przez to samo, e mog uchodzi przed drugimi za nieszczliwych. - Duy paradoks, ale i dua prawda, czowiek to przede wszystkim zwierz liryczne, jeli nie sentymentalne. Nowy Linneusz powinien je zaklasyfikowa pod rubryk: "Gatunek mazgajowatych". Pomijajc to, czy Karol tutaj bdzie dzisiaj?- Nie wiem, nie wiem, czy pana Borowieckiego dzisiaj widzie bd. Kurowski bystro popatrzy na Ank, ale twarz jej nic nie zdradzaa, prcz spokojnej obojtnoci. Przy skoczeniu obiadu, ktry przeszed nadzwyczaj wesoo, bo i Anka rozchmurzya si nieco po usilnych staraniach Kurowskiego, przysza na st kwestia, gdzie jecha? - Byle nie do Helenowa, tam za wiele ludzi dzisiaj. - Pojedziemy za miasto. Szkoda, e nie ma Trawiskiego, bo zaproponowabym pastwu podwieczorek u siebie. Mam przy chaupie troch wody i ogrodu, byoby namchodno. - Daleko od odzi? - spytaa Anka. - Boczn drog bdzie z pi wiorst. - Prowadzi pan podobno gospodarstwo? - Jestem wielki pan, bo mam czterdzieci morgw ornego gruntu, ale... ale gospodarstwo prowadz tylko w fabryce, bo rolnego nie znam i nie cierpi. - Pan Karol opowiada mi na wiosn, e pana zasta przy wasnorcznej siejbie jczmienia, a nie w laboratorium, wic? - Wic... Karol artowa tylko, upewniam pani, e artowa - powiedzia prdko, bosi ukrywa ze swoimi zamiowaniami gospodarczymi, ktre pogardliwie wobec ludzi nazywa parobczymi. - Poka paniom, jak si w odzi bawi w niedziel szerokie masy - mwi wsadzajc je do powozu i kaza jecha do lasku Milscha. Miasto byo jak wymare, sklepy pozamykane, okna poprzysaniane, szynki ciche, ulice puste, zalane rozdrganym powietrzem i olepiajcymi blaskami soca, ktre prayo niemiosiernie. Drzewa na trotuarach stay bez ruchu, z omdlaymi liciami, bezsilne wobec potgi ny przez osem AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAP|cUc!_c+ cu9V"=ognia lejcego si z biaawego nieba, ktre niby cika weniana opona obtulao miasto tak szczelnie, e ani jeden przewiew wiatrunie przedar si z pl i nie ochadza rozpraonych brukw, trotuarw i murw. - Lubi pani ciepo - zauway, bo Anka przysaniaa parasolk twarz tylko, odsaniajc ramiona i plecy na soce. - Ale tylko soneczne. - Tamci si sma jak na patelni - wskaza ruchem brody na niskie domy, przed ktrymi w wskim jeszcze pasku cieniw rozkaday si cae rodziny, zupenie roznegliowane. - Dziwne, ale ja zupenie nie czuj tego upau, jaki widz - odezwaa si Nina. Nikt jej nie odpowiedzia, bo Kurowski bardzo pilnie obserwowa Ank. Jego orzechowe wielkie oczy, podobne do oczw tygrysa, lizgay si po jej twarzy badawczo. Anka nie zauwaya tego, rozmylaa o Karolu i tumia w sobie cichyal, ktry j pocz nurtowa; al, e moe le zrobia sprawiajc mu przykro.- Czy tutaj zostaniemy? - zapytaa Nina, gdy powz zatrzyma si przed restauracyjnym ogrdkiem, z ktrego pyna ogromna wrzawa gosw i muzyki wojskowej. - Przejdziemy tylko do lasu. Przepychali si przez zatoczony ogrdek, peen wrzawy i haasw. Kilkaset drzew i drzewek o liciach pokych i spieczonych rzucao mizerny cie na wydeptane trawniki i na piaszczystedrki i alejki, dymice tumanami kurzu, ktry rozwczy si po ogrdku i opada na drzewa i na setki biaych stow, i na tumy przy nich rozsiade, rozkoszujce si piwem, jakie zabrudzeni garsoni roznosili ustawicznie. Wojskowa orkiestra na estradzie graa sentymentalnego walca, a w gwnym budynku restauracyjnym. otoczonym werendami, taczono z zapaem pomimo tropikalnego gorca; tancerze byli bez surdutw, a niektrzy i bez kamizelek, ale tym siarczyciej bili obcasami w podog i mocno pokrzykiwali. Pomagali im z zapaem liczni widzowie, cisncy si do drzwi i okien pootwieranych,przez ktre podawano zmczonym, piwo, a wielu niecierpliwszych taczyo na werendzie i na trawnikach, w obokach kurzawy i przy akompaniamencie strzaw w strzelnicy i guchym, warczcym turkocie wyrzucanych w krgielni kul i gosw trbek dziecinnych, brzczcych pocaym ogrodzie. Na maej sadzawce, o martwej, zaropiaejwodzie, koysao si kilka dek; kilka tkliwych par smayo si na socu i pracujc wiosami, piewao bardzo czuymi gosami niemieck piosenk o gaju,piwie i mioci. - Wyjdmy, ju nie mog wytrzyma szepna Nina wstajc od stolika, przy ktrym siedli. - Ma pani ju dosy ludowej zabawy i demokratycznego otoczenia? - pyta ironicznie Kurowski pacc za piwo, ktrego nie dotknli. - Mam tylko dosy kurzu i brzydoty. Chodmy do lasu, moe tam bdzie wieszepowietrze - szeptaa przysaniajc usta, bo kurz podnosi si coraz gstszy. Ale i w lesie nie byo wieego powietrza. - Wic to jest las? - zawoaa Anka przystajc ze zdumienia pod drzewami. - Tak si to w odzi nazywa. Zapucili si w gb. Las sta cichy i jakby obumary, tysice czarnych smutnych pni rozbiegao si we wszystkie strony, poke, suchotnicze gazie obwisay z bezwadnoci konania itak przysaniay wiato, e byo mrocznoismutnie; drzewa stay bez ruchu, a jeli chwilami powia po nich wiatr, to trzsy si jak w febrze i gucho, aonie szumiay, a potem znowu stay martwe, czarne, smutne, jakby gboko zamylone i pochylay si nad strug odpyww fabrycznych, ktra kolorow wstk wia si wskro czarnych pni i mrokw, rozsiewaa duszce straszne wyziewy i tworzya w wielu miejscach grzskie, zaropiae bagienka, rozsczaa si w organizmy potne drzew, ktre niby palcami olbrzymw chwyciy si korzeniamiziemi i ssay z niej z wolna mier i zatrat. Ale wrd tych drzew konajcych rozkaday si gwarne obozowiska ludzkie. Katarynki i setki harmonijek gray w rnych miejscach lasu, samowary dymiy, dzieci jak kolorowe motyle biegay w mrokupospnym, taczono w wielu miejscach, wrzawa skbionych gosw ludzkich i muzyki huczaa gucho. - Smutna zabawa - zauwaya Anka. - Czemu z nich tak mao si bawi istotnie, czemu wszyscy nie krzycz, nie piewaj, nie pij pen piersi swobody, wypoczynku, ycia? - Czemu? bo nie umiej i nie maj si. Odpoczywaj po wczoraj; nie zapomnieli go jeszcze, a ju smutek jutra mroczy im dusze - mwia Nina wskazujc cae rodziny rozoone pod drzewami, ktre siedziay apatyczne, zmczone i jakby ze zdumieniem rozgldajc si po lesie i po tych, ktrzy taczyli i miali si. - Chodmy za las, chc chocia kawaek pola - zawoaa Anka. Poszli, ale i tam dugo nie byli, bo Anka nie znalaza pola, jakiego szukaa, zobaczya natomiast wielkie, puste ju ziemie, na ktrych wznosiy si cegielnie i czerwone kominy jakich fabryk, pitrowe domy i kilku cyklistw, cigncych swoje maszyny po wysypanej miaem wglowym drodze. Wrcili rycho do miasta, Anka spiesznie posza do domu sdzc, e zastanie Karola;nie by nawet na obiedzie. Pan Adam spa w swoim wzku w ogrodzie pod drzewami, cisza pena dziwnej nudy owiewaa dom cay, na pustej werendzie wierkay i goniy si wr-ble, wcale nie zestraszone wejciem Anki, ktra obszedszy ogrd, zajrzawszy do wszystkich pokoi, nie wiedziaa, co robi ze sob. Wzia jak ksik i siada na werendzie,ale czyta nie moga; patrzya bezmylnie w biae chmury, jakie od wschodu zaczy nadciga, i suchaa godzinek, ktre w kuchni penym gosem piewaa suca. To jej tak ywo przypomniao wie i takim roztsknieniem guchym i bolesnym przepenio serce e rozpakaa si, samanie wiedzc dlaczego. Czua si dziwnie samotn, opuszczon i jakby gdzie z dala poza caym wiatem... Pan Adam zacz nawoywa, wic posza iprzywioza go na werend. - Karola nie byo? - Nie wiem, przyszam niedawno. Milczeli dugo, unikajc spotkania si oczami, a w kocu pan Adam rzek niemiao: - A moe bymy razem odmwili nieszpory, co? - Dobrze, o dobrze! - zawoaa radonie i zaraz przyniosa ksik do naboestwa. - Bo... widzisz... przypomni to nam Kurw... -szepn, zdj kapelusz, przeegna si i zacz powtarza za ni, gosem penym wiary i uczucia, aciskie sowa hymnw. Cisza przedwieczorna zrobia si jaka gbsza i rozpocieraa si razem ze zmrokiem, ktry ju rozsnuwa swoje pajcze posnowy na niskie domy i ogrody, tylko cynkowe dachy i szyby paliy si jaskrawymi blaskami zachodu, a dymy idcych i w niedziel fabryk podobne byy do rowych piercieni, ktre nieskoczonym, spiralnym acuchem biy prosto w niebo. Anka czytaa do samego zmroku, jej czystygos o gbokich akcentach lirycznych rozlewa si koliskami po werendzie, porusza lekko obwise licie wina i chwiadelikatnymi kwiatami powojw i groszkw pncych si po balustradzie, a potem, gdy skoczya, uklka przy starym i dawnym kurowskim obyczajem zapiewaa stumionym nieco gosem: Wszystkie nasze dzienne sprawy... Pan Adam wtrowa swoim basem, a suca z kuchni dyszkantem. Daleko, jakbyo tysice mil, miasto zaczo hucze powracajc fal spacerowiczw, turkotami doroek, guchym oskotem fabryk i paczliwymi gosami katarynek po szynkach. Podano wkrtce herbat, ale Karol nie przyszed. Anka czekaa na niego coraz niecierpliwiej, bo po tej modlitwie uspokoia si bardzo i postanowia opowiedzie mu wszystkie swoje udrczenia i wtpliwoci. Miaa nawet postanowienie przeprosi go za swoje wyjcie dzisiejsze, byle si ju raz skoczyy te cige nieporozumienia. Karol jednak nie nadchodzi, przysza natomiast Wysocka, jaka bardzo tajemnicza i surowa, dugo opowiadaa o synu i o mczyznach w oglnoci, dugo dzierzgaa jakie to, na ktrym chciaa uwypukli tym lepiej spraw, z jak przysza. Anka suchaa jej ze wzrastajcym niepokojem, a w kocu powiedziaa: - Dlaczego ciocia nie powie otwarcie, po co te pswka i koowania. - Dobrze, wol nawet otwarcie, bo mi niezrcznie i nie umiem inaczej. Chodmy dotwojego pokoju. Zamknij dobrze drzwi! - zawoaa, gdy si ju tam znalazy, - Sucham cioci - szepna siadajc w niskim foteliku przy stole, na ktrym paliasi lampa w zotawej osonie. - Ot, moje dziecko, przyszam ci zapyta, jako twoja krewna, czy wiesz, co mwi wodzi o tobie i o Karolu? - Nie mylaam nawet, e mwi mog - odpowiedziaa cicho, podnoszc oczy. - I nie domylasz si? - Zupenie, nie mam pojcia nawet, co by mogli mwi -odpowiedziaa tak spokojnie, e Wysocka zatrzymaa w sobie jakie sowa, przesza si kilka razy po pokoju, popatrzya na ni i zawoaa przyciszonymgosem: - Mwi, e... e Karol chtnie oeniby si z Mad Mullerwn, gdyby... gdyby... - Gdybym ja mu nie staa na przeszkodzie -podchwycia mocno. - Wic wiesz? - Nie, ciocia mi to powiedziaa przecie w tej chwili -szepna ciszej i zamilka. Przechylia gow w ty, na wysok porczfotelu, i patrzya przed siebie tpym, przygaszonym wzrokiem; wiadomo nie wstrzsna ni do gbi i od razu, a rozlewaa si po jej sercu gorcymi koliskami; przeuwaa j jeszcze spokojnie, tylko jakie bolesne drenie przebiegao po niej, ale go tumia ca si woli. - Moja Anko, nie gniewaj si na mnie za zwie, ktra najprawdopodobniej jest tylko zoliw plotk. Musiaam ci j powiedzie... Rozmw si z Karolem otwarcie, bo takie plotki potrafi najmocniejsz mio zabi i... i... Pobierzcie si jak najprdzej, to tym najlepiej zamknie si usta niechtnym, przestan si wami zajmowa. I nie gniewaj si na mnie, moim obowizkiem byo ci uprzedzi. - Jestem cioci bardzo wdziczna, bardzo... Uja jej rk i przycisna do ust. - I nie martw si, to nic, tylko plotki. Karolma wielu nieprzyjaci, duo kobiet liczyo na niego, duo si w nim kochao, wic nic dziwnego, e si mszcz teraz, a zreszt ludzie nigdy znosi me mog spokojnie cudzego szczcia. Dobranoc. - Dobranoc cioci. Anka odprowadzia Wysock do drzwi. - A jeli chcesz, to ja sama powiem o tym Karolowi. - Nie, dzikuj, ja musz mu powiedzie o tym. Moe ciocia si zatrzyma, wezm tylkookrycie i pjd z cioci do Trawiskiej. Wyszy w milczeniu, bo chocia Wysocka usiowaa zawiza rozmow, Anka prawie nie syszaa jej sw i nie odpowiadaa, zatopiona w coraz ywszym odczuwaniu tejwieci niespodziewanej. eby dosta si do domu Trawiskich, byo najkrcej przej przez ogrd i fabryk Borowieckiego, ale e fabryka z powodu niedzieli bya zamknita, wic trzeba byo i ulic, obok paacu i domu Mullerw. Okna domu Mullerw byy otwarte i owietlone, a e byy sabo przysonite i tu nad trotuarem, wic z ulicy doskonale byo wida wntrze. Anka przechodzia koo nich nie patrzc, ale Wysocka spojrzaa i zatrzymaa si chwil, pocigajc za rk dziewczyn. W saloniku siedziaa caa rodzina Mullerw z Karolem w porodku. Mada, przechylona do niego, opowiadaa co ze miechem i radoci, a czego Karol sucha z wielkim skupieniem. Anka, spostrzegszy t scen, cofna si inie powiedziawszy ani sowa Wysookiej, powrcia do domu. Nie rozpaczaa ani pakaa, bo czua si tylko obraon miertelnie, dotknit w swej mioci wasnej. Na drugi dzie po obiedzie Karol zacz siusprawiedliwia przed ni, dlaczego nie bywieczorem, ale mu przerwaa zimno i dosy wyniole: - Dlaczego pan si usiuje usprawiedliwia, robi pan to, co jest przyjemniejszym, byo panu milej u Mullerw, wic tam pan przepdzi wieczr. - Zaczynam pani nie rozumie - zawoa dotknity. - Nie wiem, czy si pan stara o to kiedykolwiek. - Dlaczego pani mwi w taki sposb do mnie? - Czy pragnie pan, abym nie mwia zupenie? - To raczej pani zmusza mnie do tego. - O tak, zmuszam pana, oczekujc cae dnienieraz na jedno sowo, oczekujc na prno... - powiedziaa Anka z gorycz, ale poaowaa zaraz tych sw ktre si jej bezwiednie wydary, bo Karol siedzia nieporuszony i zy. . Zniechcenie i nuda wyzieray z jego oczwi sw nie potrafi si ju maskowa nawet, podnis si i biorc kapelusz powiedzia zimno: - Jad do Kurowa, moe pani ma jaki interes? - Mam kilka nawet. - Mog je zaatwi. - Dzikuj, zaatwi sama, bo i tak z ojcemza dni kilka tam pojedziemy. Ukoni si i wyszed, ale powrci ju z ogrodu, tknity mocno potrzeb zgody i jakby w poczuciu win swoich wzgldem niejpopenionych; zasta j tak, jak opuci. Anka siedziaa wpatrzona w okno, podniosa na niego pytajce spojrzenie. - Panno Anko, dlaczego si pani gniewa na mnie? Czemu nie jeste pani szczer ze mn jak dawniej, jak w Kurowie? Co si z pani dzieje? Jeli pani zmartwiem, jeli zrobiem jakkolwiek przykro, to przepraszam caym sercem... Mwi cichym, penym uczucia gosem, a porwany wasnymi akcentami szczeroci, szepta dalej z serdecznoci: - Ja mam tyle kopotw, tyle zmartwie cigych, e by moe nieraz uraziem pani swoj szorstkoci, ale powinna pani wiedzie przecie, e to mogo si sta tylko mimo woli, nie posdzisz mnie przecie, e mgbym wiadomie ci udrcza, Anka, prosz ci, przemw i przebacz mi. Czy ju tak mao ci obchodz, co? Pochyli si nad ni i zajrza w jej oczy, ktre spiesznie przymkna, bo byy pene ez. Ten gos serdeczny, cichy przenika jciepem, otwiera wszystkie rany, budzi wszystkie przemilke skargi i wszystkie pragnienia kochania, przepenia jej oczy zami, a dusz tak dziwn, tak wielk aoci - a nie moga si odezwa, nie moga, bo czua, e razem z tym sowem rzuci mu si w ramiona, e wybuchnie paczem, wic nic nie powiedziaa, siedziaa sztywno, mocujc si z dum wasn, zabraniajc pokazywania, co czua w tej chwili, i z szalonym pragnieniem mioci i wiary w niego. Borowiecki, nie doczekawszy si odpowiedzii gboko tym zmartwiony, wyszed. Anka dugo aowaa tej chwili straconej dla odzyskania szczcia i dugo pakaa poniej. Pyny potem dnie i tygodnie w zgodzie i pozornym spokoju. Witali si, egnali z jednak uprzejmoci, rozmawiali nieraz nawet poufnie, ale bez dawnej serdecznoci, bez dawnej wiary w siebie i bez dawnej troski o siebie. Anka usiowaa by inn, dawn, dobr i kochajc narzeczon, ale z przeraeniem spostrzega, e ju tak by nie moga i emio do Karola jakby umieraa w niej. Ostrzeenie Wysockiej miaa cigle w pamici i potwierdzay go rnymi czasy wyrzeczone sowa Karola, ktre teraz dopiero nizaa na ni uwiadomienia i rozpatrywaa uwanie. A przy tym i inni ludzie nie aowali jej pswkowych ostrzee. Czasem si z tym wyrywa Maks, a najczciej Moryc, ktry z wielk przyjemnoci i bardzo delikatnie przysonite opowiada szczegy o Karolu i jego zamysach i potrzebach. Dawniej zupenie nie zwracaa uwagi na to,ale teraz nauczya si wyawia prawd z tych pswek, prawd tak gorzk dla siebie, tak ranic jej dum, e gdyby nie wzgld na pana Adama, byaby natychmiast wyjechaa z odzi. A czasami znowu wzbiera w jej sercu wielki, stumiony krzyk tej mioci umierajcej, krzyk serca, ktre jeszcze pomimo wszystko kochao i z losem swoim zgodzi si nie mogo. Na zewntrz pomidzy nimi nic jeszcze nie zaszo, ale oddalali si od siebie coraz bardziej. Borowiecki, zajty wykoczaniem fabryki, mao mg powica i czasu, i uwagi narzeczonej, czu tylko bezwiednie, e Anka jest coraz smutniejsza i e porusza si jakby w oboku chodu i obojtnoci. Postanowi t spraw ostatecznie rozstrzygn po skoczeniu fabryki, a tymczasem, poniewa byo mu le w domu, bywa bardzo czsto u Mullerw i czciej ni dawniej widywa si z Lucy. Rozdzia XVI [XXXII] "Z dniem l padziernika puszczona zostaa w ruch Manufaktura wyrobw bawenianych pod firm K. Borowiecki i S-ka. Zobowizania podpisywa bdzie K. Borowiecki lub p. p. M. Welt." Borowiecki odczyta pgosem oklnik handlowy i zwrci si z nim do Jasklskiego. - Trzeba zaraz wysa go do pism, a jutro do rnych firm, pan Moryc dostarczy adresw. Wyszed na wielki dziedziniec fabryczny, em AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAP8cc#gc+ cL9+-jeszcze zastawiony rumowiskami i rozmaitymi czciami maszyn, bo chocia urzdownie fabryka bya ju skoczona, ale faktycznie sza tylko przdzalnia, a reszt oddziaw wykoczano gwatownie. Karol nie chcia i nie mg ju z rnych powodw czeka zupenego wykoczenia, wic puci tylko przdzalni, i na dzisiaj wanie naznaczy dzie powicenia fabryki i puszczenia w ruch maszyn. Chodzi dziwnie zgorczkowany i niespokojny, w przdzalni dugo przygldasi prbnej robocie, prowadzonej przez Maksa, ktry, spocony z wysiku, ochrypyod krzyku, zmczony i brudny, biega po sali, sam zatrzymywa maszyny, poprawiaje i puszcza znowu, troskliwym okiem przygldajc si warczcym wrzecionom i wycignitym na prb niciom. - Maks, zostaw wszystko, bo si ju zbieraj w domu. - Ksidz Szymon przyjecha? - Przyjecha z Zajczkowskim i ju si dopytywa o ciebie. - Za godzin tam przyjd. Karol z pewn przyjemnoci przypatrywasi zielonym girlandom z jedliny, jakimi robotnicy pod wodz starego Jasklskiego ubierali gwnie drzwi i okna. Druga partia robotnikw uprztaa przejcia w dziedzicu i ustawiaa dugie stoy, obite perkalem, w magazynie, ktry nie by jeszcze zupenie skoczonym; stoy byy dla robotnikw i pracujcych przy budowie,ktrym miano wyprawi co w rodzaju niadania. W domu za z popiechem szykowano wystawne przyjcie dla kolegw, przyjaci i znajomych fabrykantw, zaproszonych na dzisiejsz uroczysto. Karol wczy si po salach i dziedzicu z dziwnym uczuciem niemocy i jakby alu, e to ju skoczone, e to ju trzeba zaczyna now, jeszcze cisz prac; przyglda si murom i maszynom z uczuciem wielkiej yczliwoci i jakby gbokiego powinowactwa. Tyle miesicy czasu, tyle wysikw mzgu inerww, nie dospanych nocy im powici, tak rosy i rozwijay si w jego oczach, si jego woli, moc jego wasnych si i krwi, e dobrze to czu teraz, i wielka cz jego istoty zamknita jest w tych czerwonych murach, uwiziona w tych dziwacznych, poskrcanych jak potwory maszynach, ktre na podogach leay jeszcze nieruchome, ciche, ale gotowe do ruchu na jego skinienie, martwe niby, a pene utajonego skupionego ycia. Nie zwraca uwagi na Dawida Halperna, ktry, chocia chory i nieproszony, przywlk si, yczy mu szczcia i radosnym wzrokiem obejmowa now fabryk, oglda sale, interesowa si wszystkim i powtarza Maksowi: - Ja si ciesz, ja si bardzo ciesz, panie Baum, bo jak postawilicie fabryk - to odzi znowu przyroso. - Nie zawracaj pan gowy; - mrukn Maks. Dawid Halpern si nie obrazi, poszed dalej oglda a pniej, podczas ceremonii powicenia, sta z boku z odkryt gow i z zachwytem przyglda si fabrykantom i cibie ludzkiej, i nowemu warsztatowi pienidzy. - Czego szukasz? - zapyta Moryc Karola wchodzc za nim do pustej sali. - Niczego, patrz tylko - odpar melancholijnie. - Czy to przyjcie dla robotnikw nie mogoby si odby skromniej? - To znaczy, nie da im nic, bo i tak jest dosy skromne. - A kosztuje czterysta rubli, ju mi podali rachunki. - Odbijemy to jako na nich. .Nie sprzeczaj si chocia dzisiaj. Patrz, to jednak nasze dawne marzenia nie stao si - szepn wskazujc fabryk. - Ale czy dugo trwa bdzie? - odpowiedzia Moryc umiechajc si jako dziwnie. - Rcz ci, e dopki ja yj, trwa bdzie - zawoa z moc. - Mwisz jak poeta, a nie jak fabrykant. Kto moe zarczy, e za tydzie nie bdzie to tylko kupa gruzw! Kto wie, czy za rok sam nie bdziesz chcia si jej pozby. Fabryka taki dobry towar jak i perkal i lak samo si sprzedaje, jeli na niej dobrze zarobi mona. - Mgby odwiey swoje teorie, bo mi ju bardzo spowszedniay - odpowiedzia mu Karol i poszli razem do domu, gdzie ju kilkanacie osb, zebranych na uroczysto, siedziao na werendzie. Jako wkrtce ukaza si ksidz Szymon w komy i wszyscy ruszyli za nim. Chwila bya bardzo uroczysta, tumy robotnikw, z odkrytymi gowami, witecznie ubranych, zapeniay dziedziniec i sale fabryczne. Ksidz szed z oddziau do oddziau, odmawia modlitwy i pokrapia mury, maszyny i ludzi wod wiecon. W przdzalni, .gdzie przy kadej maszynie stali ludzie i wszystkie transmisje, koa i pasy byy napite si, po powiceniu Borowiecki da znak i wszystkie maszyny ruszyy zgodnym rytmem, a po kilkuset obrotach stany, bo robotnicy poszli na niadanie do magazynu. Fabryka bya puszczona w ruch. Cae towarzystwo powrcio do domu i zasiado do niadania. Pierwszy toast za pomylno i rozwj fabryki wnis Knoll, ktry w dugiej mowie bardzo yczliwie wspomina prace Borowieckiego w firmie Bu-cholc i S-ka; drugi toast za to samo, z dodatkiem zdrowia dla dzielnych splnikw i przyjaci, podnis Grosglik i w kocu ucaowa Karola, a jeszcze serdeczniej Moryca. A gdy Zajczkowski wnis toast "Kochajmysi", przyjty dosy chodno, powsta Karczmarek, ktry z pocztku siedzia cicho, oniemielony obecnoci milionerw i tym niezwyczajnym dla siebie zebraniem, ale teraz, po tylu toastach uczciwie spenionych, nabra animuszu i swady - nala pen szklank koniaku, trci si z Myszkowskim i Polakami i mocnym, ale ochrypnitym gosem zawoa: - Rzekn swoje! eby si ludzie kochay, w to nie uwierz - bo wszyscy bierzemy z jednej miski, a kaden chce dla siebie najwicej. Pies z wilkiem si kochaj, ale ino wtedy, kiedy do spki .cielaka sporzdzaj abo i barana. Jak komu potrza abo i na rk, to niech se ta wszystkich kocha, ale nam nie potrza, ebymy si kochali, ino ebymy si nie dali... Czy rozumem... czy kalkulacj... czy pici na ten Przykad, a nie dajmy si... Moc mamy irozum ty... to chciaem rzec i tym przepijam do pana Borowieckiego!... Przepi i chcia mwi dalej, ale zaguszyy go brawa, bite umylnie, bo Niemcy i ydzi poczli si krzywi, wic przesta i pi dalej z Myszkowskim. Potem ju szy toasty bez koca i gwar sipodnis ogromny, bo wszyscy naraz mwizaczli. Karol tylko by milczcy i co chwila wychodzi do robotnikw ucztujcych w magazynie, bo tam gospodarzya Anka, otoczona rojem caujcych j po rkach robotnikw, a e i tam wznoszono zdrowie Karola, wic musia przyj i wypi z nimi ipodzikowa, ale wychodzc zabra ze sobAnk, tak by nadzwyczajnie wes i zadowolony, e wzi j za rk i wskazujc fabryk zawoa radonie: - To moja fabryka! Mam j i nie wypuszcz.- I mnie to raduje niewymownie - odpowiedziaa cicho. - Nie tyle jednak co mnie, nie tyle - mwi z wyrzutem. - Jake, paskie szczcie jest moim szczciem - powiedziaa i odesza, bo Nina Trawiska woaa j do altany w ogrodzie. - Gniewa si jeszcze, musz si ni troch zaj na nowo - myla wchodzc na werend, gdzie wystawiono stoy z jadalni,bo tam byo zbyt ciasno i duszno. Gospodarzy bardzo uroczycie Moryc i zajmowa si wszystkim, odchodzc co chwil z Grosglikiem na jakie tajemnicze szepty. Maks Baum tylko nie bra prawie udziau woglnej wesooci, siedzia przy swoim ojcu, ktry zaproszenie przyj i przyszed, ale straszy wszystkich swoj ponur, wyschnit twarz, jakby pokryt pleni grobu, nie rozmawia z nikim, czasem pi, przyglda si zebranym, a zapytany odpowiada zupenie przytomnie i patrzy na nowe, czerwone kominy fabryki.W maym pokoiku od ulicy siedzia ksidz Szymon, Zajczkowski, pan Adam, a na czwartego Kurowski; grali w preferansa i kcili si wszyscy z dawn przyjemnoci;wszyscy prcz Kurowskiego, ktry zawsze po rozdaniu kart znika dyskretnie, odszukiwa Ank, zamienia z ni kilka sw i powraca, kpic po drodze z pijanego Kesslera, ale gra le, cigle si myli, psu gr innym, za co sucha musia wymwek pana Adama i krzykw Zajczkowskiego, tylko ksidz Szymon mia si z zadowolenia, bi cybuchem po sutannie i woa: - Dobrze, dobrze, moje dzieciteczko kochane. A to jegomo, dobrodzieju mj kochany, zada takiego bobu Zajczkowi, epopamita. Ha, ha, ha! pooy si bez trzech, to na to ju trzeba si nazywa Barankowskim, a nie Zajczkowskim, ha, ha, ha! - To moja wina? - krzykn szlachcic walcw st pici - jak mi, panie dobrodzieju, ka gra z fuszerami, ktrzy kart nie umiej trzyma w rku! Siedem trefli, rka!Przelicytowali si i grali ju cicho, tylko pan Adam dawnym zwyczajem, poniewa mukarta sza dobrze, bi nog w stopie fotelu i przypiewywa pgosem: - Poszy panny na rydze, na rydze, na rydze, tam! Ksidz Szymon od czasu do czasu pociga wygasy cybuch i woa: - Jasiek, a daj no, smyku, ogieka! Jaka nie byo, tylko Mateusz sta gotowy na skinienie, bo go specjalnie do usug ksidza zarezerwowaa Anka. Kurowski w milczeniu i z umiechem przyjmowa wymylania Zajczkowskiego, bo mu bardzo zabawnym wydawa si ten szlachecki przeytek. - Moe panom potrzeba wina albo piwa? - odezwaa si Anka wchodzc. - Niczego, moje dziecitko kochane, niczego. Ale wiesz, Anula, Zajczek pooysi bez trzech - woa ksidz Szymon zaczynajc si mia. - Jak Pana Boga kocham, ale to nawet nie przystoi ksidzu cieszy si z nieszczcia blinich, to si moe skoczy tak, jak si skoczyo w Sandomierskiem u Kiniorskich,byo to... - Dobrodzieju mj kochany, nic nam do tego, gdzie byo, a ty pilnuj gry i dawaj do koloru, atucika atucika ostatniego, a nie mydlij nam oczu. - Komu to ja mydl oczy! - wrzasn strasznie Zajczkowski. Zawizaa si znowu ktnia, a cay dom iogrd zapeni si potnym gosem Zajczkowskiego, e zabrani na werendzie z niepokojem zwrcili oczy na Borowieckiego. - Panie Wysocki, moe mnie doktr zastpi! - zawoa Kurowski do przechodzcego przez ssiedni pokj, odda mu karty i wyszed za Ank, ktra spacerowaa po ogrodzie z Nin, przyczy si do nich i poszli do maej altanki, opitej winem o czerwonych ju liciach i obsadzonej: rzdami dokwitajcych. astrw i lewkonii. - Cudowny dzie - zauway siadajc wprost Anki. - Chyba dlatego taki pikny, e ju ostatni dzie jesieni. Milczeli dugo, oddychajc tym dziwnie sodkim, pieszczotliwym powietrzem, przesyconym ostatnimi zapachami umierajcych kwiatw i lici widncych. Soce bladawe rozsypywao na ogrd zocisty py, ktry przesania lekko kontury wszystkiego i oprawia barwy gasncego ogrodu w przecudny i przesubtelny ton wyblakego zota. Po trawnikach skrzyy si pajcze siatki i migotay opalami, a w powietrzu cichym i ciepym leciay, niby pasma szklane, dugienici pajczyn, czepiay si tych lici akacji stojcych pod murem, przedzieray si o pnagie ju, trzepoczce resztkami czerwonych lici czerenie albo uczepione pni chwiay si dugo, a je cichy wiatr unis, i leciay wysoko, ku dachom miasta i ku tej zbitej masie kominw, ktre zdaway si koysa nad morzem domw. - Na wsi taki dzie jest tysic razy pikniejszy - szepna Anka. - O, z pewnoci. Ale pomijajc to, przepraszam z gry za uwag, jak zrobi,dzisiejsza uroczysto niezbyt raduje pani, panno Anno. - Przeciwnie, raduje mnie bardzo, jak mnie raduje zawsze niewymownie kade ludzkie pragnienie spenione. - Stawia pani spraw zbyt oglnie, w to zreszt wierz, tylko nie widz, aby dzisiejszy dzie by dla pani radosnym. - C zrobi, e pan tego nie widzi, a jednak ciesz si nim naprawd. - Dwik pani gosu mwi co innego! - Czy jest moebnym, aby by w niezgodzie z tym, co ja czuj? - A jednak jest w tej chwili, bo kae si domyla pani obojtnoci - powiedzia miao Kurowski. - le pan sucha i jeszcze gorsze wnioski pan wyciga. - By moe, jeli pani chce tego. - Niech no pan Ance nie sugestionuje rzeczy, o ktrych nie mylaa. - Moemy o czym nie myle, ale pomimo to to co w nas by moe, choby jeszcze pod lini wiadomoci. Widz, e miaem suszno. - Najmniejszej. Potwierdza pan tylko samego siebie - zawoaa Nina. - Prawda, e my miewamy suszno tylko wtedy, jeli panie racz nam j przyzna. - Zawsze przyznajecie j sobie sami, nie pytajc nas o zdanie. - Czasami pytamy... Umiechn si. - eby stwierdzi tylko lepiej jeszcze wasn racj. - Nie, eby si okaza przejmiejszymi, ni jestemy. - Kessler do nas idzie. - To ja odchodz, bo mam ochot tego Niemca pore. - I zostawia nas pan bez opieki przed jego nudzeniem - zawoaa Anka. - On jest dziwnie pikny, t jak jesienn piknoci, ostatni - zauwaya Nina patrzc za odchodzcym. - Kurowski, chod do nas, napijemy si woa z werendy Myszkowski, siedzcy za stoem w otoczeniu caej baterii butelek. - Dobrze, napijmy si raz jeszcze za rozwj i pomylno przemysu - zawoa Kurowski biorc kieliszek i zwracajc si do Maksa, siedzcego przy balustradzie l rozmawiajcego z Karczmarkiem. - Nie pij za tak pomylno. Niech przemys zdechnie, a z nim wszyscy jego pachokowie - zawoa Myszkowski, ju dobrze pijany. - Nie bred, dzisiaj wito prawdziwej pracy, pracy wytrwaej i celowej. - Cicho, Kurowski, wito, prawdziwa praca, praca wytrwaa li celowa! Sze sw, a sto gupstw. Cicho, Kurowski, bo ity sparszywia pomidzy tymi parobkami, yjesz i pracujesz jak bydl i zbierasz grosze. Pij na twoje upamitanie. - Bd zdrw, Myszkowski, przyjd do mniew sobot, to pogadamy. Wychodz ju. - Dobrze, tylko si napij ze mn. Karol pi nie chce. Maks pi nie moe, Kessler woli szczerzy zby do kobiet, Trawiski ma judosy, szlachcice graj w karty, i c ja, biedna sierota, poczn, przecie z Morycemani z fabrykantami pi nie bd. Kurowski zatrzyma si jeszcze i pi z nim,a przyglda si Kesslerowi, ktry chodzi z paniami, bekota co niewyranie, porusza szczkami i w wietle soca podobnym by jeszcze bardziej do rudego nietoperza. Towarzystwo szybko si zmniejszao, pozostawali tylko najblisi i Muller, ktry wci trzyma Borowieckiego przy sobie i rozmawia z nim bardzo serdecznie, a Murray, ktry zjawi si ju na kocu przyjcia, przysiad do Maksa i grupy kolegw i zdumionym, oczarowanym wzrokiem patrzy na kobiety, ktre z powodu przedwieczornego chodu powrciy z ogrodu i siedziay otoczone mczyznami na werendzie. - Jake wasze sprawy, enicie si? - zapyta go po cichu Maks. Anglik nic nie odpowiedzia, a dopiero nasyciwszy swoj dusz wiecznie godn widokiem kobiet, rzek cicho: - Ja bym si zaraz oeni. - Z ktr? - Wszystko jedno, jeli nie mona z dwoma.- Za pno wybralicie si, bo jedna jest on, a druga ni bdzie wkrtce. - Zawsze za pno, zawsze za pno! - szepn z gorycz i drcymi rkami obciga surdut z garbu, a potem przysun si do Myszkowskiego i pi z nim, jakby z rozpaczy. Wszed stary Jasklski i odnalazszy Karola szepn mu do ucha, e kto czeka na niego w kantorzei chce si koniecznie z nim widzie jak najprdzej. - Kto? nie znasz pan? - Nie znam go, ale zdaje mi si, e to pan Zuker... - jka szlachcic. - Zuker, Zuker! - powtrzy jako trwonieidziwnym uczuciem zabio mu serce. - Zarazprzyjd, niech zaczeka chwil. Poszed do pokoju ojca i wzi rewolwer do kieszeni. - Zuker chce si widzie ze mn? Czego on chce? A moe?... Ba si dokoczy myli... Powlk niespokojnie oczami po zebranych iwymkn si cicho. Zuker siedzia w kantorze, pod oknem, opar si na lasce i patrzy w ziemi, a gdy Borowiecki wszed, nie przyj podanejmu rki, nie rzek zwykych sw przywitania, tylko patrzy dugo rozpalonymi oczami w jego twarz. Karola owadn niepokj, czu si jakby zapanym w potrzask, ten wzrok pali, miesza i budzi w nim strach. Mia szalonochot uciec, ale zapanowa nad sob, zapanowa nawet nad dreniem serca, zamkn okno, bo wrzawa pijcych robotnikw bya zbyt bliska, podsun mu krzeso i rzek wolno: - Bardzo... mi przyjemnie widzie pana u siebie... auj tylko, e nie bd mg powici mu tyle czasu, ile bym chcia, bojak pan wie, dzisiaj u mnie wito otwarciafabryki Usiad ciko, czujc, e w tej chwili nie m AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAP'cwc  c*#/hcA>1potrafiby powiedzie ju ani jednego sowa wicej, te frazesy wypyny same.Zuker wyj z kieszeni pomity list i. rzucina biurko. - Niech pan przeczyta - powiedzia gucho ipatrzy w niego z uporem. Bya to szorstka i ordynarna w formie denuncjacja stosunku Borowieckiego do Lucy. Borowiecki dugo czyta, chcia zyska na czasie - bo czytajc musia zuywa ca si woli, aby si nie zdradzi; aby zachowa obojtn, zimn twarz pod ognistym ledczym spojrzeniem Zukera, ktre mu przewiercao wntrznoci. List przeczyta i zwrci nie wiedzc, co mwi. Zapanowaa znowu duga chwila mczcej ciszy. Zuker patrzy, zerodkowywa wszystkie wadze w tym drapienym, chciwym spojrzeniu, pragn wyrwa tajemnic z szarych renic Karola,ktry co chwila przysania powiekami oczyi bezwiednie porusza rne przedmioty na biurku, ale czu, e. jeszcze chwil kilka takiej nieopowiedzianej mki niepewnoci, azdradzi si. Ale Zuker podnis sio z krzesa i cicho zapyta: - Co ja mam myle o tym, panie Borowiecki. - To paska sprawa - rzek niepewnie, bo przyszo mu na myl, e moe Lucy wyznaa wszystko Nogi zaczy dre pod nim, poczu milionydrobnych uku po gowie i skroniach. - Ja to mam, mie za odpowiedz pask? - No, c pan chcesz, abym odpowiada na tak pod potwarz. - Co ja mam z tym zrobi, co ja mam o tymmyle? - Poszuka autora listu, wsadzi go do wizienia za fasz i nikomu o tym nie mwi ani sowa. Mog panu pomc w poszukiwaniach, bo przecie i mnie ta sprawa zahacza. Odzyskiwa spokj i rwnowag, by pewnym ju, e Lucy nic nie powiedziaa, wic podnosi gow wyej i miao, bezczelnie patrzy na Zukera, ktry zrobi kilka bezcelowych krokw, usiad, opar gow o cian i oddycha dugo, a zacz mwi z trudem.- Panie Borowiecki, ja jestem taki sam czowiek, ja tak samo czuj i tak samo mam swj kawaek honoru. Ja teraz przychodz do pana i na wszystko, na wielkiego Pana Boga zaklinam pana, pytam: czy prawd mwi ten list? Czy to wszystko jest prawda? - Nieprawda! - odpar mocno i stanowczo Borowiecki. - Ja jestem yd, prosty yd, przecie ja pana nie zastrzel, nie wyzw na pojedynek, co ja panu mog zrobi? Nic niemog zrobi! Ja jestem prosty czowiek, jamoj on kocham bardzo, pracuj, jak mog. eby jej nic nie brakowao, ja j trzymam jak krlow. Pan wie, ja j za wasne pienidze kazaem wyksztaci, onajest dla mnie wszystkim, a tu mnie list przysyaj, e ona jest pask kochank! Ja mylaem, e si cay wiat zawali na moj gow... Ona ma mie za par miesicydziecko, pan wie, co to jest dziecko? Ja cztery lata czekam na to, cztero lata! A. tu teraz takie wiadomoci! Co ja teraz wiem? czyje to dziecko? Pan mi powiesz prawd, pan mi musisz powiedzie prawd! - krzykn nagle, zrywajc si z miejsca, i rzuci si ku Borowieckim jak obkany, z zacinitymi piciami. - Powiedziaem panu, e list jest podym faszem - odpar spokojnie Karol. Zuker sta chwil z wycignitymi rkami i opad ciko na krzeso. - Wy lubicie si bawi z cudzymi onami, was nic nie obchodzi, co si stanie z t kobiet, nic was nie obchodzi ani wstyd, anihaba caej rodziny, wy jestecie... was Pan Bg ciko pokarze... - szepta z trudem, urywanie, gos mu si trzs, ama, rwa, przepaja zami, a w kocui zy zaczy z wolna wycieka z zaczerwienionych oczw i pada na twarz sin, na brod, jak pene ziarna goryczy nieopowiedzianej. Mwi jeszcze dugo i coraz spokojniej, bozachowanie si Borowieckiego, jego twarz, jego szczere spojrzenia i wielkie wspczucie, jakie w nim dojrza, wlewaow niego wiar, e to wszystko istotnie jestkamstwem. Borowiecki podpar rk gow i sucha, itrzyma jego oczy w swoim spojrzeniu, a jednoczenie nieznacznymi ruchami kreli owkiem na kartce papieru, lecej w wysunitej nieco szufladzie biurka, sowa: "Nie zdrad si, zaprzecz wszystkiemu, onjest u mnie, podejrzewa, kartk spal. Wieczorem tam, gdzie ostatni raz." Zdy papier wsun w kopert i wtedy podszed do telefonu, ktry czy fabrykz mieszkaniem. - Niech Mateusz przyniesie wina i wody sodowej do kantoru. Kazaem przynie wina, bo widz, e pan bardzo zmczony i zdenerwowany. Prosz mi wierzy, e bardzo wspczuj z panem. No, ale skoro to nieprawda, to nie ma si pan czym martwi wicej. Zuker drgn, bo w jego gosie i twarzy co byo w tej chwili faszywego, ale nie mg patrze duej, bo wszed Mateusz zwinem, ktre zaraz Karol nala w szklank i poda Zukerowi. - Niech si pan napije, wzmocni pana troch. Mateusz! - zawoa przez okno i wybieg za nim, a spotkawszy, wsun mu list w rk i zapowiedzia, eby natychmiast z nim bieg, nie zdradzi si odkogo, osobicie odda i rwnie natychmiastpowrci, jeli mona, z odpowiedzi. Stao si to tak szybko, e Zuker niczego nie podejrzewa, pi wino, a Karol spacerowa po kantorze i szeroko zacz mwi o fabryce swojej; chcia go przetrzyma do powrotu Mateusza. Ale Zuker sucha nie syszc nic, bo po duszym milczeniu znowu zapyta: - Panie Borowiecki, ja pana zaklinam na wszystkie witoci paskie, czy to jest prawda, czy nie, co tu napisane w tym licie? - Ale, panie, mwiem, e nieprawda, dajpanu sowo, e ani cienia prawdy. - Przysignij pan. Jak pan przysignie, to bdzie prawda. Przysiga wielka rzecz, ale tu chodzi o ycie moje, mojej ony, dzieckai ycie pana. Ja panu mwi prawd - i o ycie pana. Pan przysignie na ten obrazek,to jest obrazek Matki Boskiej, ja wiem, co to jest wielka wito u Polakw. Pan mi przysignij, e to jest nieprawda! - zawoa mocno, wycigajc rce do obrazka, ktry Anka kazaa zawiesi nad drzwiami kantoru. - Daj panu przecie sowo. Ja pask onwidziaem zaledwie kilka razy w yciu, a nawet nie wiem, czy ona mnie zna. - Przysignij pan! - powtrzy tak mocno, ztakim naciskiem, e Karol zadra. Zuker by siny, trzs si cay i schrypnitym, dzikim gosem wci powtarza to wezwanie. - A wic dobrze, przysigam panu na ten obrazek wity, e nie mam i nie miaem adnych stosunkw z on pask, e list jest oszczerstwem od pocztku do koca - powiedzia uroczycie, podnoszc rk do gry. Gos mu zadra takim akcentem prawdy, bo chcia bd co bd ocali Lucy, e Zuker list rzuci na ziemi i podepta. - Wierz panu. Pan mi ocali ycie... Ja panuwie~ r teraz jak samemu sobie, jak Lucy... Niech pan liczy na mnie, ja si mogprzyda na co... Ja panu tego nigdy nie zapomn - woa uradowany, upojony szczciem. Mateusz wszed zziajany i odda list, w ktrym byy tylko te sowa: "Bd. Kocham ci... kocham ci..." - Ja musz ju i, musz prdko i do ony, ona nic nie wie, ale zrobiem jej wielk przykro. Jestem teraz bardzo zdrw, bardzo mi dobrze, taki jestem dobry, e ja panu co powiem na ucho, pod sekretem, niech si pan pilnuje Moryca i Grosglika, oni chc pana zje. Do widzenia,kochany panie Borowiecki. - Dzikuj panu za wiadomo, ale niewiele jej rozumiem. - Nie mog wicej powiedzie. Bd pan zdrw, niech bdzie zdrw paski ojciec, paska narzeczona, paskie dzieci. - Dzikuj, dzikuj. A jeli jeszcze kto napisze do pana podobnie, to mnie pan zawiadom. Zostaw pan list, musz zacz poszukiwania autora. - Ja tego ajdaka wsadz do kryminau, on pjdzie na sto lat na Sybir. Kochany pan Borowiecki, ja bd paskim przyjacielem do mierci! Rzuci mu si na szyj, wycaowa go serdecznie i wybieg zupenie szczliwy. - Moryc i Grosglik! Chc mnie zje! Wana wiadomo! -myla i dugo o tym rozmyla pniej tak silnie, e zapomnia o licie anonimowym, o przysidze i caej scenie z Zukerem, ktra go jednak ogromnie zdenerwowaa. W domu prcz czwrki grajcej i Trawiskich nie zasta nikogo, a e ju zmrok zapada, siad w dorok, kaza podnie bud i pojecha na umwione miejsce oczekiwa Lucy. Po przeszo godzinnym oczekiwaniu, ktre go zdenerwowao do reszty, Lucy ukazaa si na trotuarze, wychyli si nieco, zobaczya go i wsiada, rzucajc lnu si naszyj i zasypujc pocaunkami. - Co to byo, Karl? Opowiedzia jej wszystko. - Nie wiedziaam, dlaczego przyszed taki uradowany, przynis mi ten garnitur szafirw, w ktry musiaam si zaraz ubra. Jedziemy dzisiaj do teatru, on chce koniecznie. - Widzisz z tego, e musimy na pewien czasprzesta si widywa, dla upienia wszelkich podejrze - mwi przygarniajcj do siebie. - On mi powiedzia, e zawiezie mnie do krewnych, do Berlina, na cay ten czas... wiesz... Przytulia si do niego jak dziecko. - To bardzo dobrze, nie bdzie nawet pozorw. - Ale ty bdziesz przyjeda do mnie? Karl, ja bym umara, na pewno bym umara, gdyby nie przyjecha. Przyjedziesz? - prosia gorco. - Przyjad, Lucy. - Kochasz mnie jeszcze? - Czy tego nie czujesz? - Nie gniewaj si, ale... ty teraz taki inny, taki jaki nie mj, taki... zimny... - Czy mylisz, e takie wielkie uczucie trwa moe cae ycie? - Tak, bo ja kocham ci coraz silniej - odpowiedziaa szczerze. - To dobrze, Lucy, dobrze, ale widzisz, trzeba si zastanowi nad naszym pooeniem, nie moe ono trwa cigle. - Karl, Karl! - wykrzykna odsuwajc si od niego, jakby pchnita noem. - Ciszej mw, po co dorokarz ma sysze!I nie przeraaj si tym, co powiem. Ja ci kocham, ale my si nie moemy widywa tak czsto, sama to rozumiesz, nie mog naraa twojego spokoju, nie mog ci naraa na zemst ma, musimy by rozsdni. - Karl, ja rzuc wszystko i pjd za tob, nie wrc do domu, ju nie mog duej sitak mczy strasznie, nie mog, zabierz mnie, Karl! - szeptaa namitnie okrcajc go sob, pokrywajc mu twarz pocaunkami. Tak bardzo go kochaa, e istotnie, gdyby zechcia, zdeptaaby wszystko i posza za nim. Trwoya go ta wielka, dzika mio, mia ochot od razu i stanowczo powiedzie, e ma ju tego dosy, ale al mu si jej zrobio, bo doskonale odczuwa, e dla niejpoza t mioci ju nic nie istnieje, a przytym obawia si jakiego jej wybuchu, ktry mgby go skompromitowa. Uspakaja j, ale nie mg zatrze atwo wraenia, jakie zrobiy pierwsze jego sowa. - Kiedy odjedasz? - Pojutrze, on mnie odwozi. Przyjed, Karl, przyjed... Musisz by i potem... aby zobaczy to nasze dziecko... - szeptaa mu do ucha. - Karl - zawoaa nagle - pocauj mnie jak dawniej. Mocno... mocniej!. Gdy j pocaowa, odsuna si w kt doroki i paka zacza spazmatycznie, i narzeka, e jej nie kocha. Uspakaja i zapewnia, ale nic nie pomogo,dostaa histerycznego ataku, a musia zatrzyma dorok i biec do apteki po lekarstwo. Z trudem si uspokoia. - Nie gniewaj si na mnie, ale mi tak al, tak al... bo zdaje mi si, e ja ci ju nigdy nie zobacz, Karl - mwia przez zy i nim zdoa przeszkodzi, zsuna si z siedzenia, uklka przed nim, obja jego kolana i najywszymi, wyrywanymi z serca wyrazami, penymi mioci i rozpaczy, ebraa, aby j kocha, eby j nie skazywa na samotno i na cierpienia. Tak si czua nieszczliw tym odjazdem imyl, e moe go nigdy ju nie zobaczy, itracia przytomno. Rzucia mu si na piersi, obejmowaa sob,caowaa, oblewaa zami i pomimo e on, poruszony jej cierpieniem, mwi namitnymi sowami mioci, ten srogi strach, strach konajcych przytomnie, trzs i rozrywa jej serce bolesnym spazmem. A potem zmczona, wyczerpana paczem i boleci, pooya mu gow na piersiach i trzymajc go za rce, milczaa dugo, tylko zy sznurami pere cicho spyway po jej twarzy, a kanie od czasu do czasu rozrywao jej piersi. Rozstali si wreszcie, musia przyrzec tylko, e choby z daleka bdzie przy jej odjedzie do Berlina i e co tydzie napisze.Borowiecki czu si winnym, ale i zupenie bezradnym wobec jej pooenia. Jecha do domu zmczony miertelnie, smutny, przesycony jej boleci, pen ez, rozdrgany akcentami jej sw, rozbolay rwnie. - Niech pioruny zatrzasn romanse z cudzymi onami! - zakl wchodzc do domu. Rozdzia XVII [XXXIII] Fabryka sza, a raczej tylko jeden oddzia,przdzalnia, ktr zajmowa si Maks tak gorliwie, e po caych dniach nie wychodziz niej, bo jak zwykle na pocztku czsto si psuy maszyny, wic si zamieni w lusarza, mechanika, robotnika i dyrektora,ktry wszdzie by i wszystko sam prawie robi, ale pierwsze partie przdzy ju gotowej do sprzeday, upakowane, opatrzone ich firm, sprawiy mu tak rado, ze czu si zupenie zapaconym za swoje trudy. Borowiecki zajmowa si wykoczeniem pozostaych oddziaw rwnie gorliwie i gorczkowo, bo chcia je puci w ruch jeszcze przed zim. Moryc za zajmowa si ca stron handlow fabryki i czci administracji. Pracowa rwnie z zapaem, bo myla, e pracuje dla siebie, i coraz mocniejszymi nogami stawa na wasnoci fabryki, ktrawci potrzebowaa pieni-dzy, a Karol nie mia gotwki, wic Moryc i osobicie i przez podstawionych ludzi, a najczciej przez Stacha Wilczka, dostarcza pienidzy na wypaty i wydatki biece; po cichu i rwnie przez drugich wykupywa weksle i zobowizania Borowieckiego. I spostrzeg teraz, e istotnie Grosglik mia racj przewidujc, i po otwarciu fabryki Borowieckiego Polacy podnios gow. Jako ju mwiono w odzi o kilku planach na fabryki, przez Polakw zamierzone, a cogorsza, e prasa trbia o tym gono, a przez ni budzi si pewien opozycyjny ruch wrd pewnych warstw odbiorcw, ktrym day si ju we znaki tandentne fabrykaty ydowskie. Wielu agentw, majcych do czynienia z domami pierwszorzdnymi, o klienteli bogatej i wykwintnej zaczo si informowa o rodzaju wyrobw fabryki Borowiecki i S-ka. Ale to byy obawy nieuzasadnione, zdradzi si z nimi mimo woli Moryc przed Karolem, ktry rozemia si wesoo i powiedzia: - Przesada i raz jeszcze przesada. Pomyl tylko, czy nasza fabryka moe zrobi komukonkurencj? Tam, gdzie Bucholc robi rocznie sto milionw metrw, gdzie Szaja Mendelsohn prawie tyle puszcza na rynek, c moich kilkanacie moe zaway? Komu moe popsu interesy? A tym bardziej jeszcze, e chc robi gatunki nie wyrabiane u nas, a sprowadzane z zagranicy. Gdyby szo dobrze, gdyby byy pienidze i mona by prdko rozszerza fabryk, a, wtedy to, by moe, zrobioby si konkurencj tandecia-rzom, o czym zreszt marz bardzo czsto i do czego doj musz. Moryc odszed nic nie mwic. Karol ju i tak zwraca na niego baczniejsz uwag po ostrzeeniu Zukera i widzia z obaw, e Moryc za bardzo starasi o pienidze i za wiele ich woy do interesu i przez to stawa si coraz pewniejszym, coraz czciej przeciwstawia swoj wol i swoje zapatrywania na prowadzenie interesu woli Borowieckiego. Stawa si czsto nieznonym, aroganckim,brutalnym, ale Borowiecki musia zaciska zby i milcze, bo czu si bezsilnym wobeczalenoci od niego. - Pienidzy! pienidzy! - woa wtedy w duszy, a patrzc na swoj fabryczk porwnywa j z kolosami obok stojcych fabryk Mullera i wtedy chwytaa go ostra, dokuczliwa zazdro i zo na samego siebie. Nie pamita, e Molierowskie gmachy rosy przez lat trzydzieci, e pawilon wznosi si po pawilonie, e lata cae skaday si na te potne, huczce prac mury; nie, on pragn mie od razu podobn fabryk. Przy tym obliczy, e gdyby mu nawet szo najlepiej to jeszcze nie bdzie mia czystego dochodu tyle, ile bra pensji u Bucholca. To go wstydzio wobec samego siebie. Chcia stan prdko i mocno, chcia obraca milionami, czu si otoczonym setkami maszyn, tysicami robotnikw, szalonym ruchem, powodzi milionw hukiem i si wielkiego przemysu, do ktrego si przyzwyczai u Bucholca, a tu, u siebie, mia fabryczk, gdzie wszystkie oddziay miay 300 ludzi! Zamiast buja - musia peza! Upokarzaa go ta wasna mao, jego szeroka natura dusia si w atmosferze drobnych produkcyj. targw o kopiejki, wstrtnych, bo groszowych oszczdnoi. nie m AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAP5c a(?cg*c8x1Bolaa go wprost ta konieczno szukania taszych smarw, taszych farb, taszychwgli i taszych robotnikw i ta ciga, nieustanna troska o pienidze. - Zejdziemy do tandety, jak tak pjdzie dalej - Powiedzia raz do Moryca. - Ale i do wikszych zarobkw. Upyno znowu kilka tygodni pracowitych i gorczkowych dla niego. Fabryka sza, ale dopki bya tylko sama przdza, t sprzedawali, bo po zimowym krachu bawenianym i przy wzmoonym ruchu jesiennym bawena bya bardzo droga i poszukiwana, sprzedawali wic prawie natychmiast po wyprodukowaniu, aleteraz, gdy i inne oddziay byy w ruchu, trzeba byo robi, skada i czeka z towarem sezonu sprzedanego, ktry zaczyna si dopiero w poowie zimy, a tymczasem wci byo potrzeba nakadw nowych i nieustannych, a kredyt si nie rozszerza, przeciwnie, znikn prawie zupenie. Zmowa, jak zainicjowa Grosglik, dziaaasolidarnie i ciasn obrcz dusia fabryk podrywaniem zaufania, odmow kredytw i szkodliwymi plotkami o bliskim bankructwie firmy. Borowiecki niecierpliwi si tym coraz bardziej i coraz czciej spoglda na starego Mullera i rozmyla, czyby nie zada tyle razy ofiarowywanej pomocy. Ale si powstrzymywa jeszcze, nie tyle zewzgldu na Ank, bo wiedzia ju dobrze, pod jakimi warunkami Muller daby pienidzy, ale przez dum, przez zacito,ktra w nim rosa w miar napotykanych przeszkd. W chwilach bardzo szczerych rozmyla nad sob i pooeniem swoim drwi ze swoich gupich przesdw, przeklina prawie romantyczno, jak nazywa skrupuy, ktre go powstrzymyway jeszcze od zerwania z Ank i oenienia si z Mad, ale im ulega. Moe nawet dlatego, e Ank widywa codziennie, e zaczyna rozumie jej stan, e to nie bya ta dawna, wesoa, szczera, ufajca dziewczyna, ale jaka ju zupenie inna kobieta, pena smutku i cichej rezygnacji. al mu jej byo. A Anka? Anka bya cieniem samej siebie. Pomizerniaa, umiech znikn z jej twarzyi ustpi miejsca gbokiemu, jak si jej wydawao nieuleczalnemu, smutkowi. Przesiadywaa cae dnie przy panu Adamie,ktry jako w pierwszych dniach listopada dosta ataku paralitycznego; ledwie go uratowano, ale lea bezwadny, zaledwie mogc porusza rkami i mwi co nieco.Musiaa si nim zajmowa i znosi wszystkie jego dziecinne nieraz kaprysy. Czytywaa mu ksiki i musiaa wymyla rne rozrywki, bo nudzi si, przyzwyczajony pomimo kalectwa do ycia ruchliwego. Robia to wszystko jeli nie z przyjemnoci, to przez wielkie przywizanie. Ale przez t chorob dom jeszcze bardziej opustosza i stawa si dla niej czym w rodzaju grobu, w ktrym y musiaa. Dnie przesuway si ze straszliw jednostajnoci, nic nie zmieniajc ani w chorobie pana Adama, ani w stosunku jej doKarola, ktry teraz, z powodu ojca, czciej przesiadywa wieczorami w domu,opowiada o swoich sprawach i czciej zwraca si do niej. Nie cieszyo j to, a byo coraz obojtniejszym. Nie chciaa si przyzna przed sob, e czua si swobodniejsz wtedy, gdy Karola nie byo w domu. Bo jego twarz zmczona prac, skopotana,jego smutne spojrzenia, jakimi czasami ogarnia jej gow, rozdraniay j i bolay. Wyrzucaa sobie wtedy, e on cierpi przez ni, e to ona winna jest wszystkiemu. Niedugo jednak trway wyrzuty podobne, ustpoway miejsca obraonej dumie i coraz gbszemu rozpoznawaniu jego zimnej, egoistycznej duszy. Ale wtedy znowu serce si jej rwao z alunad nim. A byway chwile, w ktrych jak echo odbitepowracaa - nie jej mio dawna, lecz pragnienie mioci, pragnienie zatopienia siw uczuciu, powierzenia caego ycia takiej mocnej fali, byle tylko poniosa, byle skoczya si mka pustki, wyczekiwania, bezcelowych szamota, tego stania o wasnej sile. Raz, wrd dugiej i poufnej pogawdki, Nina wydara jej t tajemnic serca strzeon zazdronie i zawoaa ze zdumieniem: - Po c si mczysz? Czemu si nie rozejdziecie natychmiast? - Nie mog. Jake si rozstan z ojcem, a przy tym sama wiadomo o naszym rozejciu si mogaby go zabi. - Przecie za m nie wyjdziesz nie kochajc. - Nie mwmy o tym. Nie mog wyj za niego, bo popsuj mu jego karier, on musi si oeni bogato, aby mc przeprowadzi swoje plany, aby mg tam, dokd pragnie -doj. A przecie nie mog mu by zawad i... nie bd. - Ty go kochasz jeszcze? - Nie wiem. Wiem, e czasem go kocham, czasem nienawidz, a zawsze jest mi go strasznie al, bo on nie jest szczliwym. Ja przeczuwam, e on nigdy szczliwym nie bdzie. - Tak jednak trwa nie moe. - Cikie jest ycie, cikie! A przed rokiemjeszcze, nawet na wiosn byam tak szczliwa. Gdzie jest to szczcie, gdzie?-skarya si bolenie i nie syszc pociesze Niny zapatrzya si w okno, w wiat zanieony i brudny od dymw fabrycznych. Nagie szkielety drzew, koysane wiatrem, wyginay si i ze smutnym, aobnym jkiem zaglday do okien, jakby wyjc ratunku i zmiowania. - C to jest mio? Ta mio, co trwa ma wiecznie, co czy ma dwie dusze na zawsze, co je topi w sobie? Zudzeniem, mgami, ktre rozprasza lada jaki wiatr... Przecie ja kochaam! Zdawao mi si, e kochaam naprawd, ca gbi serca, e ca dusz oddaam uczuciu - gdzie jest to moje wielkie uczucie teraz? - Jest jeszcze w tej skardze - szepna Nina. - C si stao z t mioci? Zabia j pewno, e nie jestem kochan. A przeciemio wielka ywi si i ronie podobno zdrad, krwi zawodw, cierpieniami. Nie, to, co braam za mio, nie mogo ni by, musz nie by zdoln do wielkiego uczucia, do mioci prawdziwej - skarya si na siebie i w sobie tylko szukaa rdaza, i siebie tylko obwiniaa. - Tak, s mioci cieplarniane, ktre w zwykej atmosferze zamieraj. S mioci-ameby, ktre musz obwin si dookoa ukochania i trwaj dotd, dopki stamtd czerpi ycie. S mioci-dwiki, trzeba je wywoywa, aby byy, bo same w sobie nie istniej. Ale ty si nie obwiniaj, bo nie jeste winn. Nie skoczya, bo wszed Trawiski i stan nie chcc im przerywa. - Bdziesz w domu wieczorem? - Przyszedem ci powiedzie, e wkrtce wychodz. Dzisiaj sobota, zebranie u Kurowskiego. - Syszaam wielkie legendy o tych wieczorach. Co wy tam robicie? - Pije si i rozmawia, a rozmawia si o wszystkim. S to wieczory powicone mwieniu sobie prawdy bezwzgldnej. Batut trzyma Kurowski. - Dziwne, e chcecie j sysze o sobie, bomwi to bardzo atwo; czowiek sam sobie, gdyby si nawet najbezwzgldniej sdzi, krzywdy nie zrobi. - Rzeczywicie, jest dziwne, e i mwi sobie prawd, i suchaj. - Dowodni to tylko, e jako tako ukulturowanemu czowiekowi nie wystarczaj fabryki, interes i pienidze, musi od czasu do czasu wzi zimn kpiel uwiadomienia, a choby tylko marzenia. - Masz racj, bo nawet Kessler tam przychodzi, abv mc pokaza swoj z dusz i aby nam wymyla bezkarnie. Jedyna sposobno, wic jej nie traci. - Czowiek z rwn przyjemnoci popisujesi zem jak i dobrem - byle mia uznanie. Rozdzia XVIII [XXXIV] U Kurowskiego w hotelu byli ju zebrani prawie wszyscy, ktrzy stanowili to cise kko; siedzieli dookoa wielkiego okrgego stou, zastawionego butelkami i owietlonego srebrnymi kandelabrami o kilkunastu wiecach. Trawiski przyszed z Borowieckim, ktrego zabra po drodze. Przyszli wanie na zajad filipik Kesslera, ktry schrypnitym, syczcym nienawici gosem mwi: - Ani jedna, ani dziesi waszych fabryk niestworzy przemysu waszym. Musicie si pierwej ucywilizowa, musicie stworzy sobie pewn kultur przemysow, zanim wasze usiowania przestan budzi miech. Ja was znam dobrze! Wy jestecie bardzo zdolni, bo przecie poowa rnych gonych grajkw i piewakw w Europie - to Polacy, Wy jestecie zdolni, liczni wielcy panowie, czemu nie jedziecie do Monaco? Czemu zaniedbujecie sezony w Nizzy, w Paryu, we Woszech? Tam budzilibycie podziw, a wy tak lubicie, eby was podziwiano! Przecie wy wszystko robicie dla podziwu, dla pokazania si przedwiatem, dla piknego frazesu! Wasza praca, szlachetno, sztuka, literatura, ycie - jest tylko frazesem, mniej wicej dobrze deklamowanym dla galerii, a jeli tejbrak - dla samego siebie. Wy jestecie bankruci przedtem, zanim zaczlicie cokolwiek mie. Wy jestecie krlami flirtuze wszystkim. Mwi bez uprzedze, mwi, to, co zauwayem, szereg spostrzee czysto anatomicznych, zasadniczych. Jestecie dziemi udajcymi dorosych. Zamilk i pi wino, ktre mu Kurowski nalewa skwapliwie. - Masz pan racj i nie masz pan racji. winia, gdyby rozumowaa o orle, dajmy nato, rozumowaaby podobnie; gdyby porwnaa swoje niechlujstwo, swj brudny chlew, swoj ordynarno barbarzysk, swoj si gupi i brutaln,swj wstrtny, rechoczcy gos, swj rozum sprowadzony tylko do najobfitszego naerania si, gdyby to wszystko porwnaa z piknociami ora, z jego dz swobody, z jego chci do podsonecznych wzlotw, z jego dum, mioci obszarw - znienawidziaby go i pogardzaa nim. - To, co pan mwi, nie jest syntez, a tylko gniewnym warczeniem osobnika niszego gatunku - odpowiedzia Kurowski, znowu dolewajc mu wina. - Wszystko mi jedno, czym jest, bo nienawidz i pogardzam wami. - Za drzwi z nim! - krzykn Myszkowski zrywajc si z krzesa. - Daj pokj! Jego nienawi jest sprawdzianem naszej siy. Kessler ju nic nie odpowiedzia, wycignsi w fotelu i odczytywa jaki list brudny ipomity i umiecha si zowrogo. - Prdko wyczerpalicie temat - zauway Karol. - Kessler pluje - pozwalamy, bo odsania przy tym swoje dziecinne zbki. A przy tymomiesza si zupenie, tym przekonaniem, e skoro nam nawymy-la, obrzuci rasow pogard i nienawici, to my z rozpaczy przepadniemy lub ze strachu ustpimy miejsca tym mdrym, pracowitym, cywilizowanym, szlachetnym Niemcom. Gupi! nie wie, e nard, aby mg y, rozwija si i zwycia, musi by smaganybatami nienawici, musi by otoczony koemszakalw gotowych go rozszarpa, a nie anioami nuccymi hymny pokoju i mioci. - wiat jest liczb, powiedzia Pitagoras, ale ty, Kessler, jeste tylko zerem, przeraliwym zerem, odosobnionym zerem -zawoa ze zoci Myszkowski. - Napijmy si - zaproponowa Moryc, ktryzwykle sucha tylko. Napili si raz i drugi, zapalili cygara i milczeli czas jaki. Trawiski, ktry lubi rzuca lune myli i spostrzeenia, nie zwizane z tokiem rozmowy, przerwa cisz i zacz mwi jasnym, bardzo melodyjnym gosem: - Czowiek yjcy wyrachowaniem, czowiek, dobrze funkcjonujce kko wielkiej maszyny oglnej, tworzy tylko szare to spoeczne, to zero w postpie, awielko w utrzymaniu status quo, to w najlepszym razie konserwator cywilizacji, ale nie jej twrca. - Czego pan chcesz, do czego zmierzasz, dokultu jednostek -rzuci ywo Wysocki. - Stwierdzam tylko, e jednostki wybitne prowadz wiat naprzd, e bez nich byaby noc, panowanie chaosu i lepych ywiow. - A skde si bior te jednostki? Spadaj zksiyca z gotowymi ju tablicami praw, postpu, odkry, wynalazkw, co? Czy te s produktem tej szarej masy "konserwatorw", tego ta spoecznego. Tak? A jeli tak, to skoczyem - zawoa zaciekle, podkrci wsy, otrzepa klapy, wycign mankiety i gotw ju by do zajadej dysputy. - Skocz pan ostatecznym wnioskiem - powiedzia wolno Trawiski. - Jednostki wybitne, ktre jak pan mwi, prowadz wiat, te geniusze sztuki, wiedzy, czynu, uczucia itd., to tylko bezwiedne instrumenty, przez ktre wypowiada si ich rasa, nard czy pastwo, ktre ich z siebie wyonio. Ich wielko jest w zupenej proporcji do wielkoci rodowiska. Oni s wklsym zwierciadem po to, eby w nim odbija i ogniskowa wszystkie marzenia, pragnienia i potrzeby swego narodu. Dlatego trudno przypuszcza, eby wrd Papuasw urodzi si Kopernik lub Hoene-Wroski. - Podobnymi faktami przekonam pana, e jest inaczej, e geniusze nie s wytworem swoich ras, a czym zupenie innym, ale pierwej opowiem star legend o genezie geniuszw: Kiedy, dawno, byo le pomidzy ludmi, le pomidzy zwierztami,le wrd caej przyrody, le wrd jaski, le wrd puszcz, le w gbiach wd i le w nieskoczonociach. Panowa zy bg Chaos i jego dzieci: Zazdro, Nienawi, Przemoc, Gd i Mord. Wszyscy walczyli .przeciw wszystkim, wic jkami i paczem rozbrzmieway dugo przestrzenie, a zbudziy z zadumy Indr, spoczywajcego w gbiach wszechwiata. Sucha dugo, spojrza na ziemi i patrzy, a serce wezbrao mu wspczuciem i zdrj boskich ez, jak deszcz pere, popyn w przestrzenie i kilka z nich rozprynitych pado na ziemi;z nich powstali i powitaj geniusze prowadzcy zbkan, biedn ludzko do wiata, na powrt w ono Indry. Zrodzeni z litoci boskiej s litoci, wiatem, mioci i zbawieniem dla ludzkoci. Bajka jak bajki, gdyby nie bya cudown, nie miaaby sensu - zawoa Wysocki i zaczli gwatownie przekonywa si nawzajem, nie przerywajc nawet przy kolacji, ktr podano wkrtce, ale mwili ciszej, bo Kurowski si oywi i wplta dorozmowy, ktra z wolna staa si oglna. Borowiecki tylko nie mg si rozrusza, mwi mao i nie sucha, pi natomiast wiele i spoglda niecierpliwie na towarzystwo, bo pragn pozosta sam z Kurowskim, ale nikt nie myla o odejciu, zwaszcza teraz, przy czarnej kawie, gdy Kurowski, podniecony nieco, gadzi swoj posrebrzon ju krucz brod i byszczc orzechowymi, oczami, ktre w miar ekscytacji staway si podobne do tygrysich, rzuca w rozmowie snopami paradoksalnych aforyzmw. Oto niektre z nich: "Uczciwo miewa chwile nudy, a wtedy sijej strzecie." "Mona by nawet i cnotliwym, ale pod warunkiem, aby od czasu do czasu wystpek zaprosi na obiad." "Kto pragnie sprawiedliwoci, moe j mie-kupiwszy." "Czym si rni deista od ateusza? Tylko odwrotnym biegunem gupoty." "Nie ma takiego ajdaka, ktry by chwilaminie maca si po bokach, czy mu nie wyrastaj skrzyda anioa." "d wyznaje wszystkie przykazania prczjednego -nie kradnij." "Prawda najdroej kosztuje spoeczestwacywilizowane, wic nie obawiajmy si, nie zapanuje nigdy." "Suchamy praw i cenimy je - jeli s poparte bagnetami." "Nasza cywilizacja jest za dua dla naszych dusz, jeszcze barbarzyskich, dla naszych instynktw, jeszcze dzikich. Ubieramy si w ni niby kary w strj olbrzymw." "To, co wiemy, mona porwna do zapakiponcej w mrokach wiecznoci." "Kto si mg cay odda jednej idei - niechsi tym nie chwali, bo musia mie niewiele do oddania." "Nie ma ludzi zych i dobrych - s tylko gupi i mdrzy." Kessler nie mg ju duej sucha spokojnie, wzruszy pogardliwie ramionami i zawoa: - Bawicie si jak dzieci pustymi bakami sw, a ja pjd do domu. - Jestem tego samego zdania - powiedzia dwuznacznie Kurowski. Kessler pozosta. Rozmowa przesza na literatur, ktr prowadzi Myszkowski, bo powiedzia Borowieckiemu, drwicemu z entuzjastw literackich: - Na pocztku bya pie i na kocu bdziepie, a nie podrcznik do przdzenia weny czesankowej. Ale z tym mniejsza! Podnis si, popatrzy jako dziwnie, jakby z pewnym alem na zebranych i powiedzia: - Napijcie si ze mn na poegnanie, jutro wyjedam do Australii. Zaczli si mia i pili, ale on powtrzy powanie; - Nie miejcie si, daj wam sowo honoru,e jutro w nocy opuszczam d na zawsze. - Gdzie? po co? dlaczego? - posypay si pytania. - W wiat, prosto przed siebie, a po co? Aby by z daleka od Europy i cywilizacji fabrycznej, mam tego bagna ju dosy, dusz si w nim, ton, umieram. Jeszcze par lat, a zgnibym tutaj ze szcztem, a ja chce y i dlatego wyjedam. Zaczynam ycie na nowo, po ludzku. - Ale dlaczego? - woali zdumieni i poruszeni tym niezwykym postanowieniem. - Dlaczego? Bo si nudz, bo mi zbrzyda tyrania praw, obyczajw, stosunkw, ch oszczdnoi. nie m AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAP cABZ cNc)^cH8$0instytucyj, bo mi zbrzyda ta stara ajdaczka Europa, obmierzy fasze, obmierzy wszelkie przepisy, ktre mn rzdziy i nie pozwalay nigdy by sob - wszystko mi obmierzo i wszystko mnie za mocno boli, abym dalej mg znosi. - A czy gdzie indziej bdzie wam lepiej? - Przekonam si dopiero. Bywajcie mi zdrowi. egnali si z nim, ale wszyscy namawiali do pozostania, bo go lubili i pomimo dziwactw cenili bardzo. Kurowski tylko nic nie mwi, ledzi go oczami, a potem, caujc na poegnanie, szepta: - Dobrze robicie. Gdybym nie czu obowizku warowania tutaj do koca, do ostatniego tchu, poszedbym z wami. Jeli wam bdzie potrzeba pienidzy, napiszcie. - C, u diaba, przecie zabieram ze sob najwiksze kapitay, bo zdrowe rce i gow. Nie jad przecie, aby uwodzi kobiety lub bawi si, jad y wolno i swobodnie. Wspomnijcie mnie czasem, jeli chcecie, i pamitajcie, nie marnujcie ycia na robienie pienidzy, nie rbcie z siebie bydlt pocigowych, nie stawajcie si maszynami, nie znikczemniajcie si prac nadmiern. Ucaowa wszystkich, a najmocniej Kurowskiego i podrwiwajc, aby ukry wzruszenie, wyszed. - Wariat! - mrukn pogardliwie Kessler i rwnie zaraz wyszed z Morycem i Wysockim. Pozosta tylko Kurowski i Borowiecki. Kurowski zamglonymi oczami patrzy w jak dal i nie mg stumi alu, jaki go przepeni za odjedajcym. - Chwil ci tylko zajm - zacz Borowiecki.- Siadaj, mamy dosy jeszcze czasu do rana - powiedzia, wskazujc na okno, na wit przeciekajcy przez zapocone szyby. Karol dugo opowiada o swojej fabryce i stanie interesw, o potrzebie pozbycia si splnikw, przytacza zmow, jak zrobiono na niego, a w kocu zaproponowawejcie do spki. Kurowski dugo myla, wypytywa o szczegy, a rzek: - Zgoda, ale pod jednym warunkiem, Z gry uprzedzam, e warunek wany i... moe troch dziwny. - Postaw go. - Moe ci si nie podoba, ale... ale przyjmijspokojnie, po kupiecku. - Czekam z ciekawoci. - Nie oenisz si z Ank! Borowiecki porwa si z krzesa, rumieniecobla mu twarz, ale rumieniec nagej, olepiajcej radoci. Mia ochot rzuci musi na szyj, ale rycho si powstrzyma, oblk twarz w surowo i szuka kapelusza. - Mwiem, przyjmij spokojnie, po kupiecku. A zreszt, mwmy szczerze, nie oszukujmy samych siebie, bo znamy si obaj zbyt dobrze. - Dobrze, mwmy szczerze. - Wejd do cichej spki z tob, eby mg po- i zbywa si dugw i wyrzuci dotychczasowych splnikw, ale za to ty zwrcisz sowo pannie Annie i oenisz si, z kim zechcesz, choby z Mad Mullerwn.- A ty z Ank? - To moja rzecz, co potem bdzie, zwr jej tylko sowo i nie mcz duej. Dziewczyn zabija to pooenie, sama nie powie przecie. - Zrobibym to dawno sam, mylaem i myl o tym czsto, ale si boj, bo przy jej uczuciowoci, a przy tym, przy tym... - Przy tym, o ile mnie si zdaje, ona was nie kocha, wic zrobicie jej ask. - Co wiem o tym - powiedzia dotknity najboleniej jego sowami. - No i wy jej nie kochacie. - Tu powiem, e to znowu moja rzecz. Tyle wam powiem, e dokd ona nie zerwie ze mn, bd jej narzeczonym i oeni si wkrtce. Dziwi si, e moglicie mi zaproponowa podobn afer - zakoczy na j niespodziewanie j bardzo wzburzony. - Macie racj, byem wida nie do trzewym i niedobrze argumentowaem. - Dobranoc. Kurowski poda mu rk i patrzy za nim z gbokim alem, a potem zadzwoni i kazanatychmiast zaprzga do wyjazdu. - Biedna Anka! - szepn. Rozdzia XIX [XXXV] - Wstpi na chwil do fabryki, a potem pjd z wami, nie chce mi si wraca do domu - mwi Kessler do Moryca, gdy rozstali si z Wysockim. - A moe do mnie na herbat? - Dobrze. Co mi jest i nie wiem co! szepnwstrzsnwszy si nerwowo. Szli wolno pustymi, jakby wymarymi ulicami. nieg pobieli dachy i lea na ulicach i trotuarach cienk, przymarznit warstw.Szaro mda, przesycona mtnym, zimowym witem, powlekaa miasto ponurym nastrojem. Gaszono ju latarnie i wszystko zlewao si ze sob i zacierao, gdzieniegdzie tylko byso jakie wiateko i zgaso natychmiast. - Musicie by w fabryce? - Musz, nocna robota we wszystkich oddziaach. - Darujcie mi uwag, ale gdybym by wami, nie zagldabym do Malinowskiego, on ma min wciekego psa na acuchu. - Gupi, jego crka kosztuje mnie z pi tysicy rubli rocznie, a on na mnie warczy. - On ju by na Syberii - szepn Moryc. - To cichy czowiek. Musz do niego wstpi, napisa list do mnie, wic chc muda odpowied osobicie. Umiechn si zowrogo. - O Zok? - Tak. - Macie przynajmniej rewolwer? - Mam nog na tego polskiego psa, jeli warknie, to go rozgniot. Daj wam sowo, e nie warknie, on chce tylko dobrego odszkodowania za crk. Nie pierwszy raz zaatwiam podobne sprawy - mwi drwico, ale w gbi czu jakie dziwne drenie, nie strachu, bo to uczucie nie istniao dla niego, ale drenie nieokrelonejtsknoty i znuenia. Patrzy na szare niebo, na te ponure okopydomw, jakby umarych, i wsuchiwa si w t dziwn, denerwujc cisz miasta upionego. Ale ju w dziedzicu fabryki, ktra huczaawszystkimi maszynami, w dziedzicu zalanym falami elektrycznego wiata i penym ruchu, czu si znowu dobrze. - Zaczekajcie chwil, rozmwi si i zaraz wyjd. Wszed do wiey prawie ciemnej, botylko jedna lampka, przyczepiona do ciany okopconej, rozpryskiwaa nieco mtnego wiata na pracujce toki i na doln czkoa, ktre jak zwykle obracao si szalonymi rzutami, wyjc dzik pie siy ipoyskujc gronie olbrzymimi stalowymi szprychami. - Malinowski! - krzykn od drzwi, ale gosporway elazne szczki maszyny. Malinowski, zgarbiony, w dugiej bluzie, z oliwiark w rku i wycierem, azi dookoamaszyny i czuwa nad tym potwornym bydlciem; zatopiony zupenie w chaosie krzykw i szumw, jakby w gbi rozszalaego morza, ledzi tylko oczami ruchy potworu, ktry jakby szalestwem pijany tacza si z rykiem wciekoci, trzs murami i napenia wie groz. - Malinowski! - zakrzycza mu ju nad uchem Kessler. Malinowski usysza, podszed bliej, oliwiark i lampk postawi i patrzc na niego spokojnie, wyciera rce o bluz. - Pisae list do mnie? - zapyta gronie Kessler. Skin gow potakujco. - Czego chcesz? - rzuci brutalnie, bo spokj Malinowskiego rozdrania go. - Co zrobi z Zok? - szepn nachylajc si do niego. - Aha! wic co chcesz? - zapyta po raz drugi i bezwiednie chcia si cofn do drzwi. Malinowski zastpi mu drog i szepn cicho, bardzo spokojnie: - Nic... Zapac ci tylko za ni... Oczy mu strzeliy mocnym stalowym byskiem, a potne rce, podobne do tokw, wysuny si gronie zacinite. - Z drogi, bo ci eb rozbij! Strach nim zatrzs, zobaczy w oczach Malinowskiego wyrok mierci. - Sprobuj, sprobuj!... - mrukn ponuro Malinowski. Posunli si ku sobie, patrzyli przez chwil jak dwa tygrysy, napinajce si do strasznego skoku. Oczy zaczy im poyskiwa jak te stalowe szprychy koa, ktre niby ky migotay z cieniw. Potwr, jak gad spltany w sie zmrokw, skrze, byskw, z wyciem rzuca si zapamitale, jakby szukajc ucieczki z tychroztrzsionych, potnych murw. - Z drogi! - rykn Kessler i rwnoczenie uzbrojon w kastet rk wymierzy taki straszny cios, e Mainowski zatoczy si na cian, ale nie upad, jak byskawica rozwin si w caej dugoci i run na Kesslera chwytajc go stalowymi rkami zagardo i rzucajc ze straszn si na przeciwleg cian. - Ty... cierwo... - warcza i coraz silniej go dusi, a Kessler rzygn krwi i ledwiewycharcza: - Pu... pu... - Ju ci teraz dokocz, ty mj, mj... mj... -szepta wolno i bezwiednie jako zwolni ucisk palcw. Wtedy Kessler oprzytomnia i szalonym ruchem rozpaczy rzuci si naprzd z tak si, e obaj upadli. Malinowski go nie puci, sczepili si wp jak dwa niedwiedzie i tarzali si z guchym krzykiem, bili gowami o asfalt, rozbijali si o ciany i obmurowania maszyny, gnietli si kolanami, ksali sobie twarze i ramiona, ryczeli z blu i wciekoci. Nienawi i pragnienie mordu odebray im przytomno, przewracali si potwornym kbem, ktry co chwila si przewala, unosi, pada znowu, zwija, pry, rycza dziko i ociekajcy krwi, rozszalay, toczy dalej ten bj miertelny obok maszyny huczcej gucho, pod tym koem, ktre co chwila ju chwytao ich stalowymi kami. Szamotali si krtko. Malinowski bra gr itak ciska potnie, e ama tamtemu ebra i klatk piersiow, wtedy Kessler ostatnim ruchem uchwyci go zbami za gardo. Zerwali si rwnoczenie z ziemi, okrcili si dookoa siebie i runli ze strasznym krzykiem na toki i pomidzy przebiegajce byskawicznie szprychy koa, ktre ich poderwao, wchono, podnioso pod sufiti w mgnieniu oka rozmiadyo na strzpy. Jeszcze ostatni ich krzyk brzmia wrd rozdrganych murw, a oni ju nie yli, tylko achmany podarte cia wiroway w orbicie koa-potworu, leciay po cianach, zsuway si po tokach okrwawionych i wieway poczepiane na kole, ktre okrwawione, potworne swoj wielkoci, biegao wci w szalonym ruchu, z wciekym rykiem siy sptanej. Za pogrzebem Malinowskiego posza tylko garstka znajomych i przyjaci Adama, bo dzie by straszny, co chwila pada deszczze niegiem i wiatr przenikliwy, lodowaty powiewa od szarych, cikich chmur, nisko wiszcych nad ziemi. Adam prowadzi matk opuch od paczu i na p przytomn, a za nimi szli Jasklscy z gromad starszych dzieci i kilka ssiadek z domw familijnych. Szli rodkiem ulicy za jednokonnym karawanem, ktry skaka na wybojach i rozbija koami rzadkie czarne boto, chlustajc dookoa strumieniami. Orszak posuwa si wolno Piotrkowsk ulic, zapchan wozami penymi towarw i prywatnymi ekwipaami; tumy czarne, obocone, snuy si trotuarami, z dachw spywaa woda strumieniami i rozpryskiwaa si o chodniki i o chwiejce si na wietrze parasole, a nieg mokrymi patami bieli coraz bardziej bok karawanu i trumny. Trotuarem szed Blumenfeld, Szulc i caa ich muzyczna banda, w kocu ktrej Stach Wilczek z jakim modym czowiekiem, ktremu wci opowiada o swoich interesach. Horn szed rwnie za orszakiem i smutnym wzrokiem przeglda wszystkich idcych; szuka Zoki, ale jej nie byo i nikt nie wiedzia, co si z ni stao od mierci Kesslera. Zaraz za miastem przyczyo si do orszaku kilkanacie robotnic i te zaintonoway jak przesmutn pie i pieway j same, bo ksidza nie byo. Chowali Malinowskiego jako samobjc i morderc, we wzgardzie, wic te moe i dlatego twarze wszystkich napitnowaa gboka gorycz i smutek. Ale w miar odsuwania si od miasta przybywao coraz wicej ludzi z rnych przej i zaukw; ludzi zdyszanych jeszcze prac, zabrudzonych, sinych z zimna, ktrzy zwartym zastpem otoczyli zmarego towarzysza i szli niby grony zastp. Pie brzmiaa smutnie, targa j wiatr, chosta nieg i deszcz, mrozio przejmujce zimno. W alei, prowadzcej do cmentarza, nagie drzewa jczay pod parciem wichru, a pie rozlegaa si jak kanie pene skargiibezbrzenego alu. Przez cmentarz, peen rozgniych lici, bota zmieszanego ze niegiem, wspaniaych grobowcw i dzikiego szumu nagich drzew, przesunli si spiesznie i skrcili w kt "zapomnianych", gdzie kilkanacie mogi wznosio si wrd uschych ostw i dziewanny. D by gotowy, wic rycho zadudnia ta przemarza ziemia sypana na trumn,pacze i krzyki zerway si jak burza i wtroway gonym modlitwom robotnikw,klczcych dookoa grobu. Wiatr usta nagle, drzewa stany w ciszy,ciemnio si jeszcze bardziej i nieg miliardami biaych cikich motyli zacz spywa z pospnych chmur, pobieli grobyiludzi, pokry wszystko zimn, jednostajn powok. Od odzi, wskro niegw, dolatyway przytumione gwizdawki fabryczne, wiszczce na podwieczorek. - Co si dzieje z Zok? - pyta Blumenfeld Wilczka, gdy ju wracali do miasta. - Pjdzie na ulic. Kiedy si dowiedziaa o mierci Kesslera, wpada w zo i zacza wymyla na ojca, e przez niego bdzie musiaa szuka nowego kochanka. Ale podobno ju Wilhelm Muller zaj si ni. - C wy teraz, Wilczek, robicie? - zapyta Horn przystpujc do nich. - Szukam jakiego interesu. Puciem Grosglika, a wgle ju mnie nudz. - Podobno sprzedalicie plac Grunspanowi? - Sprzedaem - mrukn i zaci zby, jakby go dotknito w bardzo bolesn ran. - Co, okpi was? - Okpi, okpi! - powtrzy przez zby z jak bolesn luboci. - Sprzedaem za czterdzieci tysicy, zarobiem na tym trzydzieci osiem i p, ale mnie okpi! Nie daruj mu tego do mierci! - postawi konierz od futra, eby ukry rozgorza wzburzeniem twarz i osoni si nieco od niegu, ktry zacina im w oczy i pada coraz gstszy. - Nie rozumiem, zarobilicie a tyle, wic gdzie tu miejsce na okpienie?... - A tak. Wiecie, kiedymy ju umow podpisali, kiedy pienidze miaem w kieszeni, ten parch, psiakrew, wyciga do mnie rk, dzikuje mi za dobre serce i powiada, e jestem bardzo mdry, ale tylkodo wysokoci czterdziestu tysicy rubli!... Zacz si mia i powiada, e on by ju zdecydowany da pidziesit tysicy, bo plac jest mu koniecznie potrzebny! Pomylcie tylko, jak si daem gupio zapa, a teraz miej si ze mnie! Zamilk i pozosta troch w tyle, aby przyciszy t szalon, bezsiln wcieko,jaka go dawia. Ju mu nie chodzio o pienidze, ale nie mg strawi tego, e zosta oszukany, e taki Grunspan kpi sobie z niego, e on, Wilczek, da si zapa. Cierpiaa jego ambicja mki niewysowione. Poegna towarzyszw zimno, bo nie mg w tej chwili patrzy na nikogo, siad w dorok i pojecha do domu. Mieszka jeszcze w swojej dawnej chau-pie, bo sobie wymwi lokal do wiosny. W izbie byo zimno, wilgotno i bardzo pusto, e ledwie wysiedzia do wieczora, a potem powlk si do "kolonii", gdzie teraz stoowa si stale, bo potrzebowa zawizywa blisze stosunki z tzw. towarzystwem. Ale w "kolonii", tak zawsze wesoej, dzisiaj panowa smutek na wszystkich twarzach, a Kama pakaa co chwila i uciekaa do saloniku, bo j wzrusza do gbi widok Adama Malinowskiego, ktry odprowadzi matk do domu, pozostawiajcj wrd bliskiej rodziny, a sam uciek i bdzi kilka godzin po odzi, wreszcie zmordowany przyszed do "kolonii" na zwyk, codzienn herbat; myla, e wpord yczliwych bdzie mu lepiej. Siedzia wanie przy stole i patrzy gdziedaleko. Jego zielone oczy pociemniay i jakby odbijay t wewntrzn, zamknit pod czaszk wizj ostatnich chwil ojca, jaka cigle przed nim stawaa. Nic nie mwi, ale czujc tyle serc mocno wspczujcych, tyle spojrze serdecznych, te przyciszone szepty dookoa i ten dziwny nastrj zebranych, i cige wybuchy paczu Kamy, nie mg wytrzyma. Nie egnajc si z nikim, wybieg i w sieni wybuchn spazmatycznym paczem. Wybieg Horn i Wilczek, zaopiekowali si nim i odwieli do domu, gdzie te wkrtce zebrali si wszyscy przyjaciele. Siedzieli wszyscy w milczeniu czas dugi, a Blumenfeld zacz pianissimo gra na skrzypcach Szopenowskie nocturny i gra dugo, gra tak caym sercem, a Adam wsuchany w muzyk uspokoi si nieco. Potem przyszed do nich Dawid Halpern i zacz go pociesza najtroskliwiej i opowiada z gbok wiar o Bogu sprawiedliwym i dobrym. Wszyscy suchali do chtnie prcz Wilczka, ktry si wynis, bo tego nic i nikt zaj nie potrafi, gdy od dwch tygodni ara go ta szalona nienawi do Grunspana. Wczy si po odzi dniami caymi, zatopiony tylko w kombinacjach zmierzajcych do szkodzenia fabrykantowi. Przysig mu zemst i szuka sposobnoci. Nie pomyla nawet o zemcie osobistej, o zbiciu go lub zabiciu; nie, to byo gupstwem, on chcia go zrani w kiesze. Wic cae tygodnie trawi teraz na i. nie m AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAP1 R cTc'D;0 c= wertowaniu i przepatrywaniu szczegw poaru fabryki Grosmana, bo poczu, e z tej strony zdoa ugry Grunspana w samo serce. By ju na dobrej drodze odkry, aletymczasem, dla nasycenia chwilowego, postanowi odkry przed Borowieckim zmow Grosglika i machinacje Moryca dce do zawadnicia fabryk. Ubra si pewnego dnia bardzo starannie i poszed odwiedzi pana Adama i Ank przypuszczajc, e tam spotka Karola. Anka przyja go bardzo serdecznie, bo jejprzypomnia Kurw, i zaraz zaprowadzia do pana Adama. - Stachu! jak si masz, co? Dobrze, e przyszed, dobrze... - szepta pan Adam wycigajc do niego rk, ktr Wilczek jako bezwiednie,dawnym zwyczajem, ucaowa, a e zaczopowiada o Kurowie, gdzie by niedawno, wic i Anka przysuna si bliej i suchaaz uwag. - No, ale tobie jake idzie, co? - pyta w kocu pan Adam. - Dosy dobrze, dosy, jak na pocztek - odpar niedbale i z lekcewaeniem opowiada o swoich czterdziestu tysicach rubli, bo chcia im zaimponowa. - No, no! szcz ci, Boe, mj Stachu, zosta sobie i milionerem, byle bez krzywdy ludzkiej. Wilczek umiechn si pobaliwie i zaczszeroko opisywa swoje plany i zamiary, rzuca tysicami na lewo i na prawo; opowiada od niechcenia o swoich stosunkach z milionerami, szkicowa swoj przyszo wielkimi sztychami, ale przy tym by miesznym bardzo, bo zbytnio si wszystkim popisywa. - Anka umiechna si ironicznie, a pan Adam za. woa ze szczerym podziwem: - Jak si to dziwnie ukada na tym wiecie! A pa, mitasz to jeszcze, mj Stachu, jak pasae nasze ci, Jta, co? A te cybuchy ksidza Szymona, he?... - Trudno zapomnie... - mrukn czerwienic si, bo Anka tak dziwnie patrzya na niego. Popsuo mu humor to przypomnienie, wic powsta zaraz i pyta o Karola. - Nie ma pana Borowieckiego, wczoraj wyjecha do Berlina i powrci dopiero za kilka dni - mwia Anka nalewajc mu herbaty. - A powiedz no mi, jak to tam byo z t star ydwk, zjade jej strucle czy nie?- cign nieubaganie pan Adam wpadszy na przypomnienia. Ale Wilczek tak by temu nierad, e nic nie odpowiedzia, wypi szybko herbat i wynis si, wcieky na starego i na wiatcay. - To moje dziecistwo bdzie mi kul u ng?- mrucza. Pan Adam dugo rozmawia o nim z Ank, dugo nie mg dobrze poj, jak si to teraz dzieje na wiecie, e taki Wilczek na przykad, ktry u nich pasa bydo, ktrego nieraz dobrze obija, jest teraz ju zamonym czowiekiem i moe najspokojniej przychodzi do nich i by jak z rwnymi. Pan Adam by demokrat, ale tego nie mgpoj, a raczej na tak rwno nie mg si zgodzi, wic zakoczy: - Oni za prdko rosn! Ze szlachty to mia pociech i Pan Bg, ale tymi to, zdaje mi si, e tylko diabe bdzie si cieszy, co, jak ci si zdaje, Anka?... Rozdzia XX [XXXVI] Borowiecki by w Berlinie. Przyjecha do Lucy, bo go zasypywaa depeszami i grozia samobjstwem, jeli nie przyjedzie chociaby na kilka godzin. Pojecha nawet dosy chtnie, bo myla, e dni kilka odpocznie z dala od fabryki, ktra ju pracowaa wszystkimi oddziaami. Czu si nadzwyczaj zmczonym i wyczerpanym prac i cigymi kopotami. Z Lucy widywa si po dwa razy dziennie. Spotkania te byy dla niego mczarni, tym wiksz, e Lucy bardzo zbrzyda; nie mg patrze bez gbokiej urazy na jej zdeformowan figur, a prawie ze wstrtem caowa jej twarz obrzk, pokryt tymi plamami. Ona szybko odczua wraenie, jakie wywieraa, wic kada schadzka koczya si gorzkimi wyrzutami i paczem. Mczyli si oboje strasznie. Ona kochaa z dawn si, tylko znikna wniej dawna wytworna, namitna kochanka; ta pena niewiadomej dyskrecji, szczerej naiwnoci i wzruszajcej niemiaoci Lucy, ta pikna Lucy, podziw odzi, a budzia si w niej prosta, ordynarna, bez wychowania i kultury ydwka z maego miasteczka. Robia si krzykliw, arogancki gupi. To przysze macierzystwo tak j przeistaczao zupenie i budzio wszystkie waciwoci rasy, do jakiej naleaa. Karol z przeraeniem pewnym spostrzega te zmiany, ale e czu si winnym wobec niej, wic przycisza, jak mg, wstrt i nienawi, jaka si w nim rozrastaa. i dosy spokojnie znosi wybryki jej i kaprysy. Wymawiaa mu przy kadym spotkaniu, e uczyni j nieszczliw, przypominaa cigle z przyjemnoci udrczania jego i siebie, e to dziecko, ktre miao si narodzi - to jego dziecko, torturowaa go cig obaw mierci, a koczya rzucaniem mu si w ramiona i namitnymi wybuchami zmysowoci. Po kilku dniach poegna j, chocia jeszcze nie wyjeda, bo mu ju brakowazaczynao si i cierpliwoci. Pozosta w Berlinie i odpoczywa dopiero naprawd, przepdzajc dnie cae i noce napustej, bezmylnej zabawie. Pewnego dnia wrci rano i byo ju dobrzepo poudniu, a on spa jeszcze, gdy zbudzigo wony z telegrafu z depesz. Sennymi, nieprzytomnymi oczyma przeczyta: "Przyjedaj! Fabryka si pali. Moryc." Wyskoczy z ka, ubra si spiesznie i zacz pi wolno wystyg dawno herbat, i patrzy przez okno na drug stron ulicy,po chwili dugiej dopiero spostrzeg, e trzyma w zacinitej doni jaki papier, rozwin i znowu przeczyta. - Fabryka si pali! - wykrzykn zdumionymiprzestraszonym gosem i rzuci si na korytarz, jakby biegnc na ratunek, dopieroprzy windzie oprzytomnia i zapanowa nadsob. Zamwi specjalny pocig i peen nieopisanej trwogi czeka w jakiej maej restauracji przy banhofie. Co pi, co robi, co mwi, nic o tym nie wiedzia, bo by ca swoj istot tam, przy palcej si fabryce. Gdy zawiadomili, e pocig czeka, zrozumia dobrze, bo wsiad; gdy si go o co pytali, rwnie rozumia, tylko odpowiedzie nie umia, bo cigle bezwiednie dwiczao mu w mzgu: - Fabryka si pali! Zaraz ze stacji pocig, skadajcy si tylkoz wagonu osobowego, brankardu i maszyny,rzuci si jak rumak spity ostrogami i pogna ca si pary w przestrze zanieon. Z jakiej stacji, gdzie si zatrzymano na chwil, telegrafowa do Moryca i prosi, aby go depeszami zawiadamiano o postpie poaru. Polecieli dalej. Stacje, miasta, wielkie wzgrza, rzeki, lasymigotay tylko jak w kalejdoskopie, przesuway si jak cienie, jak wizje i giny w ciemnociach nocy. Nie zatrzymywali si prawie nigdzie, pocigjak zwierz oszalae rzuca si z krwawymi lepiami naprzd, poera przestrzenie, dysza obokami skier zotych i przy potnym piewie tokw i huku k bijcych z wciekoci o szyny, pru ciemnoci i bieg coraz dalej i dalej... Borowiecki z twarz rozpaszczon na szybie wagonu sta wci i patrzy w noc ciemn, w drgajce majaki rzeczy przesuwajcych si, w zanieone paszczyzny, uciekajce w ty. Nic nie widzia, spoglda tylko cigle na zegarek. W Aleksandrowie czekaa ju depesza. "Pali si!" Przesiad si do oczekujcego ju ekstra-pocigu i jecha dalej. Noc ju bya pna. Pozasania wiata i pooy si, ale zasn nie mg, bo pod czaszk, w nim caym, przewalay si tumany trwogi penerozprynitych obrazw, tym boleniejszych, e nie potrafi schwyta ich konturw i zapamita, rozleway si niepochwytnie i przepeniay go drczcym,nieustannym dreniem, Zerwa si na nogi, wiato odsoni i zbierajc wszystkie siy woli zacz w notesie oblicza swoje aktywa i pasywa. Alenie skoczy, cofn si z trwo-g przed uwiadomieniem dokadnym stanu swoich interesw. Asekuracja moga tylko pokry dugi wsplnikw i pienidze Anki. Ani jego wasnych kapitaw, ani pracy osobistej, ani warsztatu do pracy przyszej - nie zobaczy w cyfrach. Nie chcia myle o tym, ale czym usilniej pragn zapomnie, tym ywiej te zowrogie cyfry wyaziy mu z gbin mzgu i migotay na rozpalonych gorczk siatkwkach. - Co tu robi - myla chwilami tylko, bo niemg ju myle, nie mg splta jednej caej myli, wszystko si w nim zapadao, zalewane straszn niecierpliwoci. Patrzy znowu w noc i przeklina powolno, z jak pocig lecia, bo on rozgorczkowan wyobrani ju z tysic razy bieg naprzd, ju by w odzi, ju widzia uny, widzia pomienie rce mu jego prac, sysza wrzaski i huki zapadajcych si budynkw, dusz mia pen poaru, ktry go tak pali. Zrywa si z miejsca, chodzi po wagonie, rozbija si o ciany, czu si jakby pijanym, to lea dugo i wpatrzony w wiato tak si jednoczy wewntrznie z pocigiem, tak z nim bieg i pracowa razem, e czu w sobie obroty k, dyszenie maszyny, cay wysiek pracy, wielk, dzik rozkosz lecenia bez pamici wskro pustych zimowych pl i nocy. Godziny pyny wolno, strasznie wolno. Otworzy okno i wysun gow na mrony chd nocy. Zimny, przejmujcy wiatr, leccy od pl nienych, bi go po twarzy rozpalonej, a ciemne, poyskujce niegiem przestrzenie okrcay mu dusz szaroci i smutkiem. Pocig bieg wci jak byskawica pena grzmotw. Upione stacyjki, zasypane niegiem wioski, gnce si pod okici nien lasy i dugi acuch latar straniczych, podobnych do wietlistych baniek pywajcych po morzu ciemnoci, uciekay z szalonym popiechem w ty, jakby z trwog przed potworem, "Jeszcze si pali!" Mwia trzecia depesza, jak zasta w Skierniewicach. Podar j i rzuci na ziemi. Wypi ca butelk koniaku, ale nie uspokoisi ani zapomnia. Jecha znowu dalej i modli si prawie do maszyny, byle prdzej leciaa. Czu si chorym i tak zdenerwowanym, e nie mg si utrzyma na nogach, bolao goserce, bolay go wszystkie minie, a kada myl przenikaa mzg jakby ostrzem rozpalonym; chodzi niezmordowanie od okna do okna, siada po wszystkich miejscach i zrywa si natychmiast, i znowu bieg patrze w mron, zimow noc, w ponure przestrzenie, ktre na prno chcia przenikn wzrokiem. Z bijcym sercem przyglda si stacjom mijanym w szalonym pdzie, aby zobaczy ich nazwy, ktre przeczuciem prawie wyrywa z ciemnoci. Ale mka niepokoju trwaa wci, bez przerwy, zapuszczaa swoje cienkie pazurywe wszystkie nerwy, we wszystkie centra irwaa coraz boleniej. Zapada ze znuenia jakby w drzemk, z ktrej si budzi oblany potem strachu i jeszcze silniejszym poczuciem wasnej bezsilnoci. Zmczenie zaczynao bra gr, coraz niewyraniej wiedzia, gdzie jest i co si z nim dzieje, jak przez sen spostrzega blady, zimowy wit, ktry zaglda do okienzielonaw twarz i wlk si senny po niegach, i zgarnia mroki z pl, odsania zarysy lasw, byska ju wiatami budzcych si wiosek i obwija si w masy brudnych chmur napywajcych z popiechem ze wschodu, a potem okry si pacht olbrzymi szaroci i zacz z niej wytrzsa nieg, ktry pada gstymi patami i przysoni wszystko. W Koluszkach ju depeszy nie byo. Ale ju zmg zmczenie, umy si i zaczprzyprowadza do rwnowagi rozstrojone nerwy. Opanowa si niejako fizycznie, zmusi do zewntrznego spokoju i do logicznego mylenia, ale nie mg stumi niecierpliwoci i niepokoju, ktry w miar zbliania si do odzi wzrasta niepomiernie. Bolesne refleksje rozgoryczay go coraz wicej. Tyle lat pracy, wszystkie nadzieje, tyle wysikw, tyle pragnie, caa przyszo -wszystko to widzia ulatujce z dymem. Bl go targa tym sroszy, im bardziej czu si bezsilnym, im bardziej protestowa przeciwko zym, nienawistnymlosom. nieg pada coraz gstszy, tak e pomimo dobrego ju dnia nic nie byo wida. Pocig bieg z szalon szybkoci i jakby przedziera si przez te biae strzpy zasypujce wiat, a Borowiecki wychylony przez okno chwyta spieczonymi ustami ostre powietrze i wskro nienych zason wypatrywa konturw fabryk i dra tak niecierpliwoci, e gryz sobie palce, aby nie krzycze z blu. Maszyna jakby podzielaa jego niepokj, bo gnaa jakby pdzona szalestwem; biega zadyszana, rzucaa si jak w konwulsjach, charczaa z wysiku, zgrzytaa tokami, oddychaa obokami dymu i podobna do olbrzymiego uka huczcego wskro nienych paszczyzn leciaa zapamitale, naprzd, bez tchu, jakby w nieskoczono.Rozdzia XXI [XXXVII] Poprzedniego popoudnia Anka jak zwykle o tej godzinie siedziaa przy panu Adamie, ktry dzisiaj by wicej rozdranionym i niespokojnym. Cigle pyta si o Karola i co chwila narzeka na duszno i ostry bl serca. Dzie by pospny, nieg po kilkakro polatywa, ale przed wieczorem usta, tylko wiatr si wzmg i bi w okna niegiem, i targa drzewami ogrdka, i przewala si z powistem po werendzie, na ktr wychodziy okna chorego. O zmroku i wiatr umilk, zrobia si gboka cisza, w ktrej tylko huczay goniej fabryki. - Kiedy Karol przyjedzie? - zapyta znowu sabym szeptem. - Nie wiem - odpowiedziaa chodzc po pokoju i spogldajc przez okna. Czua si dziwnie zmczon, a do tego przyczya si jaka nuda niewypowiedziana i smutek pyncy jakby razem z t szar, brudn noc, co d pokrywaa. Cae tygodnie nie wychodzia z domu przesiadujc przy panu Adamie i niecierpliwic si coraz boleniej wyczekiwaniem jakiego koca. Teraz chodzc po tym w poowie ciemnym pokoju, przesyconym zapachami lekarstw, wydao si jej, e jest skazana na zawsze,e ta mka oczekiwania nigdy si ju nie skoczy, Nawet si ju nie buntowaa przeciwko koniecznoci, poddawaa si biernie losom iopadaa w siebie, w najgbszy ze smutkw, w smutek rezygnacji. Pan Adam zacz pgosem mwi swoje wieczorne pacierze; nie odmawiaa z nim dzisiaj, bo nawet nie syszaa, zatopiona wodrtwieniu, z jakim patrzya w okno, na zasypany niegiem ogrdek i na mury fabryki. Jaki czowiek wybieg z furtki fabryczneji bieg z najwikszym popiechem do werendy krzyczc co gono. Anka porwaa si i wybiega naprzeciw. - Pali si! - bekota Socha. - Gdzie? Zamkna drzwi do przedpokoju, aby chory nie usysza. - W fabryce. Zapalio si w suszarni na trzecim pitrze!... Nie pytaa wicej, pchnita pierwszym odruchem pobiega do fabryki i zaraz za furtk zobaczya pomienie, wychylajce czerwone by z okien trzeciego pitra. Na dziedzicu by zamt nie do opisania, ludzie z krzykiem obkanych wybiegali z pawilonw, szyby pkay w oknach i czarnegryzce dymy, pene ognistych jzykw, lizay okienne ramy i sigay dachw. - Ojciec! - krzykna przestraszona nagymprzypomnieniem i wrcia do domu. Ale teraz i na werendzie sycha ju byo krzyki a pomienie zaczy ukazywa si nadachach, wprost okien domu. - Co si tam dzieje, Anka? - zapyta stary niespokojnie. - Nic... nic... podobno u Trawiskiego sta si jaki wypadek - odpowiedziaa prdko, sama zapalia lamp i drcymi rkami zapucia rolety. - Panienko... laboga... ady... - wrzasna suca wbiegajc. - Cicho... - krzykna gwatownie. - Zapal lamp, bo tu za ciemno... - Ady si ju pali... - Prawda... dobrze... id... zawoam ci... Gucha, spltana wrzawa poaru podnosia si coraz bardziej, potniaa i zacza siju wdziera przez okna i drzwi. - Boe! Boe! - szeptaa bezradnie, nie wiedzc, co robi, jak przytumi te szumy, aby ich nie usysza pan Adam. - Anka, popro pana Maksa na herbat. - A dobrze. Zaraz napisz do niego. Rzucia si do biurka, odsuwaa krzesa, trzaskaa szufladami, rzucia na ziemi jaki wazon, potem cik tek z papierami, przy podnoszeniu ktrej przewrcia kilka krzese, to szukaa atramentu, stpaa gono, haaliwie uderzaa drzwiami. - Co ty wyrabiasz dzisiaj! - mrukn chory,ktry jako niespokojnie nastawia uszw i chwyta pomimo pewnej guchoty te dziwnedrgania krzykw napeniajcych coraz wicej pokj. - Niezgrabna jestem... bardzo niezgrabna... to nawet ju Karol zauway!... - tomaczya si i wybuchna dugim, bezprzyczynowym miechem. Zajrzaa do drugiego pokoju, aby spojrze na fabryk. Krzyk wydar si jej z piersi, krzyk bezwiedny, bo ujrzaa fal ognia, pitrzcsi nad fabryk coraz wyej, coraz szerzej, coraz straszniej. i. nie m AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAP c$c$t c)Wc7m5- Co ci si stao? - zapyta chory, usysza bowiem. - Nic... nic... uderzyam si o drzwi... - szeptaa chwytajc si za gow, aby ukry pomieszanie, aby si choby na chwil opanowa. Trzsa si jak w febrze, wszystko w niej tak dygotao, e sta nie moga. Stra ogniowa, poprzedzana chrapliwymi gosami trbek, w najwikszym galopie przeleciaa ulic. - Anka, co to? - Wozy jakie przejechay tak prdko... - odpowiedziaa. - Zdaje mi si, e jak muzyk byo sycha? - To dzwonki od sanek!... dzwonki!... Moe ojcu przeczyta co, dobrze? Skin gow potakujco. Przyciszya w sobie burz, nadludzkim wysikiem zapanowaa nad sobizacza czyta. Czytaa bardzo gono. - Sysz... sysz... - szepn niecierpliwie pan Adam. Nie zwaaa na to, czytaa dalej. Nie wiedziaa, co czyta, nie rozumiaa ani jednego sowa, nie widziaa ani jednej litery, rozgorczkowany mzg snu jak improwizacj, a ca dusz, resztkami wiadomoci chwiaa si na fali krzykw, trzaskw i odgosw, jakie si rway od poncej fabryki. Krwawe odblaski poaru, pomimo wiata wewntrz pokoju, zaczy ju zabarwia rolety. Czytaa jednak dalej. Serce przestawao bi. trwoga niewypowiedziana rozsadzaa jej mzg, pot wysiku okry twarz poblad, jakby nagle zastyg w masce strachu, cignite brwi pokryway rozgorczkowane oczy, gos si rwa co chwila, zmienia brzmienia i taki ostry, takiokropny bl gryz jej serce, tak j ama, tak dusi, e bya blisk szalestwa. Jeszcze panowaa nad sob. Krzyki ju bardzo wyranie dolatyway do pokoju, a oskot padajcych murw i walcych si sufitw co chwila wstrzsa caym domem... - Ciszej... ciszej... ciszej... Jezus! litoci!... -mylaa bagalnie i padaa przed tym Imieniem, i wszystkimi potgami ebraa zmiowania. Pan Adam przerywa czytanie i sucha coraz niespokojniej. - Krzycz! jakby w fabryce Karola... Zobacz, Anka. Zobaczya... Zobaczya z drugiego pokoju, e ju caa fabryka w ogniu, e poar jak burza sroy si nad wszystkimi pawilonami i rzyga ognistymi falami ku niebu... - Nic... nic... ojcze... Wiatr tak szumi.. ogromny wiatr... -wyszeptaa z najwikszym wysikiem. Brakowao jej powietrza... dusia j rozpacz... bezradno... obawa... Czua dobrze, e ten poar zabiby ojca... - Co robi?... Czemu nie ma Karola?... a jeliidom zacznie si pali?... Jak byskawice palce przebiegay te myli, hipnotyzoway j strachem bezbrzenym i obezsilay do reszty. Nie, nie moga wicej czyta. Chodzia po pokoju, zataczaa si prawie, ustawiaa haaliwie stolik do herbaty. - To wiatr... Pamita ojciec ten wiatr w Kurowie?... A ta nasza aleja topolowa, ktrwicher wtedy wyrwa i poama?... Boe!... tak si baam wtedy... Jeszcze... dzisiaj... teraz... sysz ten straszny szum... ten trzask... te jki drzew amanych... to okropne wycie... Boe... Boe... jakie to jest straszne... Nic ju mwi nie moga, gos si jej zerwa, staa przez mgnienie nieruchoma, zasuchana w potniejcy krzyk poaru, zmartwiaa groz. - Tam si co dzieje - zauway chory usiujc si podnie. Zbudzia si, zapewniaa go, e nie, poszado saloniku i si nadzwyczajn przysunafortepian pod drzwi otwarte i zacza grajak szalon, dzik galopad. Dwiki pene szau i wesooci zalay mieszkanie, drgay takim potnym rytmem, tak si skrzyy i chichotay w szalonym wirze, e istotnie przytumiy odgosy ognia i powrciy na twarz pana Adama spokj, a nawet pewn wesoo. Anka graa coraz gwatowniej, struny pkay co chwila z bolesnym brzkiem, nic nie syszaa; zy pyny strumieniami po jej twarzy, nie wiedziaa, e pacze, nie widziaa nic, nie rozumiaa nic, graa bezprzytomnie, trzymana jedynie myl uratowania ojca. Naraz dom zadra, obrazy pozlatyway zecian, rozleg si taki huk, jakby p wiata runo. Pan Adam rzuci si do okna, zerwa roletyi una poaru niby krwawa rzeka uderzya w niego i zalaa cay pokj. - Fabryka! Karol! Karol!... - wyszepta i upad na wznak chwytajc si za gardo, drga konwulsyjnie, wyrzuca nogami, szarpa kodr sztywniejcymi palcami i charcza jak duszony. Anka rzucia si do niego, woaa na sub, dzwonia, ale nikogo nie byo, prbowaa go cuci, ratowa, wszystko byo na prno, nie dawa znaku ycia, a ona, oszalaa, wybiega przed dom i zacza krzycze o pomoc. Wkrtce zjawili si ludzie z Wysockim, ktry zajty by ratowaniem poparzonych robotnikw, ale byo ju za pno, pan Adam nie y, a Anka leaa przy nim na pododze bezprzytomna. Fabryka palia si dalej. Huk, ktry odkry panu Adamowi poar i zabi go, by to wybuch kota, ktry wylecia w powietrze, wyrwa ze sob ppawilonu i niby meteor ognisty zatoczy wielk elips i spad na frontowy pawilon fabryki starego Bauma, przebi dach, rozbi sufit, zdruzgota drugie i pierwsze pitro i zary si w dolnej sali zasypany gruzami budynku, ktry rwnie zacz si pali. Po wybuchu poar fabryki Borowieckiego rozszerza si coraz gwatowniej. Przez rozerwane wybuchem mury, niby przez straszn ran, buchny potoki ogniaidymw i z dzik wrzaw szau ogarny wszystko krwawymi objciami. Pomimo wysilonej pracy stray ogniowej pawilony zapalay si od pawilonw, ogie jak ywa istota peza po murach, dar sipo dachach, przesuwa si krwawymi prgami nad dziedzicem, a si poczy izwichrzonymi falami przewala si po fabryce. Groz potgowaa noc bardzo ciemna i wiatr silny, ktry podsyca pomienie i targa je jak wosy ogniste na wszystkie strony. Dachy si zapaday, a wtedy supy krwawej kurzawy, olepiajcy deszcz ogniawytryskiwa w gr i lecia na domy ssiednie, na miasto, w noc czarn. Kby gryzcego dymu napeniay dziedziniec i okryway mury jakby mg czarn, wskro ktrej wiy si z rykiem ogniste we, goniy si potwory krwawe, wychylay rozwichrzone by pomienie. Pitra si waliy, wypalone wntrza z hukiem wstrzsajcym paday w morze ognia, mury pkay i sypay si w gruzy. Ogie tryumfowa, ludzie ju odstpowali, bo musieli broni ssiedniej fabryki Trawiskiego i gasi poar w fabryce Bauma. Moryc, ochrypnity, spocony, rozgorczkowany, jeszcze biega i krzycza, ale nikt go nie sysza w tym chaosie dzikich krzykw, a przy tym w podwrzu, penym jeszcze rumowisk niedawnego budowania, gorco byo nie do wytrzymania, ogie by ze wszystkich stron i niby morze wzburzone hucza, opada na chwil, podnosi znowu straszn gow, potrzsa ni z wyciem radosnym, a wtedy agwie ogniste, ponce kby przdzy, przepalone szmaty materiaw wylatyway z gbin i jak zowrogie ptactwo ogniste leciay z szumem w powietrze. Taka bya moc poaru, e ludzie milkli i stali w osupieniu, bezradni, ogupiali, i z trwog niewytumaczon cofali si, i corazto zrywa si ze wszystkich piersi okrzyk zgrozy, ale gin w chaosie szumw i trzaskw, w bolesnym jku maszyn zapadajcych si razem z salami, w huku murw pkajcych i w tej dzikiej, rozszalaej, syczcej muzyce ognia. Poar wy tryumfalny hymn zwycistwa, powiewa czerwonymi pachtami w ciemnoci nocy i tarza si oszalay po budynkach, rycza, wista, hucza i gryzkrwawymi kami mury, rozrywa maszyny,liza elaza, przepala, targa, depta jeszcze szcztki. Nad ranem, gdy nieg zacz pada, ogie wyczerpa si z si, stay ju tylko goe mury, bez dachw, bez piter, bez okien, nagie szkielety o czarnych, rozsypujcych si cianach, wielkie kwadraty podobne do skrzy podziurawionych, dymicych wszystkimi otworami, na dnie ktrych czogay si jeszcze resztki ognia i niby polipy ssay krwawymi jzykami ostatki siz trupa fabryki. O szarym, smutnym poranku, zasypywanym coraz gstszym niegiem, przyjecha Borowiecki. Wyskoczy z doroki i pobieg prosto na dziedziniec. Stan na rodku wrd rumowisk i dymicych si gowni, ktre zalewano wod, ogarn wolno oczami te mury podarte, podobne do achmanw przepalonych, prawdziwe cmentarzysko pracy jego i marze, kupy zgliszcz rozpalonych i patrzy dugo i spokojnie. Anijeden nerw nie drgn mu alem; zdenerwowanie, wszystkie obawy i niepokoje, ktrymi szala w pocigu, pierzchny wobec rzeczywistoci, na ktr patrzy teraz oko w oko, patrzy coraz zimniej, twarz mu si powlekaa surowoci, a serce napenia zaczo uczucie zoci, nienawici i uporu. Moryc przyszed do niego z gromad rnych ludzi, wita ich obojtnie i spokojnie, sucha opowiada o pocztku i przebiegu poaru. Nie pyta si o nic i poszed do kantoru, ktry ocala razem ze skadami gotowego towaru, prawie pustymi. Dach by tylko zerwany na tych niskich parterowych budynkach. W kantorze jcza stary Jasklski, poparzony przy ogniu, opatrywa go Wysocki. Borowiecki przez wybite okno patrzy jeszcze na dymice gruzy, a potem powiedzia przyciszonym, ale mocnym gosem do Moryca: - No i c! trzeba zacz na nowo. - Tak, tak! Aeby ty wiedzia, co ja przeszedem! Jestem zupenie chory, boj si o siebie... Co za nieszczcie, co za nieszczcie... Byem w miecie, patrz, jedzie stra, no, niech jedzie zdrowo, niechsi spni, a tu kto mwi: "Borowiecki si pali..." Przyjechaem, ju caa przdzalnia bya w ogniu! Co ja przeyem, co ja przeyem! Narzeka dalej paczliwym gosem, symulowa rozpacz i wielk bole, a bystrymi oczami nieznacznie obserwowa twarz Karola. Borowiecki sucha dugo, a w kocu, znudzony tym opowiadaniem w kko, nachyli si i szepn mu bardzo cicho do ucha: - Nie blaguj, to twoja robota! Moryc odskoczy gwatownie i zacz krzycze: - Ty jeste wariat! Ty masz bzika, ty!... - Powiedziaem. Odwrci si do Mateusza, ktry zapakany, ubrudzony, caowa go po rkach i bekota co niewyranie. Karol tyle zrozumia, e kto umar. - Kto umar, gadaj po ludzku! - krzykn zniecierpliwiony. - Starszy pan! O, mj Boe, przylatujemy, atu pan nieywy, a panienka na ziemi... - Suchaj, banie, nie bred, bo ci eb rozbij o drzwi! - zawoa Karol przyskakujc do niego. - Pan Adam umar na anewryzm serca, spowodowany prawdopodobnie nagym przestrachem, byem tam... Id pan do panny Anki, bo i ona na p ywa! - powiedzia mu Wysocki. Borowiecki, ktry ojca kocha bardzo, by przeraony t wiadomoci i jakby nie wierzc zapewnieniom doktora pobieg do domu. W progu ju spotka Ank, ktr przenoszono do Trawiskich. - Panie Karolu! panie Karolu! - wyszeptaa dziewczyna, chwycia jego rk i strumie ez popyn po jej mizernej twarzy, - Cicho! nie pacz!... Fabryk odbuduj na nowo... Wszystko bdzie dobrze... - Ojciec... ojciec... Nie moga mwi wicej, tylko pakaa spazmatycznie. - Przyjd po poudniu do pani! - powiedzia prdko i skin na robotnikw, eby j ponieli, bo przypomnienie ojca cisno muserce jakby obrcz. Poszed do niego i dugo patrzy w dobr, szlachetn twarz starca, tak zmienion strasznie przez mier i tak zastyg w jakim nie dokoczonym krzyku, w jakiej mce, ktra pokrzywia mu rysy, e zadra z przeraenia. Przy zwokach ojca przey najboleniejsze chwile ycia. Dugie godziny siedzia w najwikszym skupieniu i rozsnuwa wszystkie pasma swojego ycia, obnaa si przed samym sob, przyglda si nagiej duszy swojej. To go uspokoio zupenie, ale i przenikno mu serce dziwnym smutkiem, ktry ju w nim pozosta. Poszed spa i spa bardzo dugo; obudzi si zupenie rzewy i zdecydowany do schwytania si za bary z losem, do walki, ale zaraz na wstpie uderzy si o pierwsz zapor. Moryc owiadczy wrd najczulszych zapewnie przyjani, e cofa swj wkad ikapitay, e ju zrobi zastrzeenie w towarzystwie asekuracyjnym. - Rozumiem ci, urzdzie si sprytnie, aby mnie zgubi, ale czy mylisz, e ci si uda, e ja nie powstan? - Ty jeste rozalony, nie wiesz, co mwisz, krzywdzisz mnie posdzeniami. Ja si cofam, bo nie mog trzyma pienidzy w martwym interesie, ty dasz sobie rad i beze mnie, a ja musz y, robi interes z teciem, mnie zaraz potrzeba gotwki! Zacz mu z wielk skwapliwoci opowiada swoje interesy, ktre go zmuszaj do tego wycofania si ze spki, tumaczy si gorco, rzuci mu si w kocu na szyj. - Karol, ty nie patrz tak na mnie, ja ci kocham jak brata, mnie a serce boli, kiedymyl nad twoimi stratami, mnie ci tak al, tak chciabym pomc ci czymkolwiek, e chocia mi to na nic, kupibym od ciebie te place po fabryce i te resztki, jakie zostay. Ty wiesz, jakie ja mam serce dla przyjaci. Zapacibym gotwk, poyczybym, a zapaci zaraz, miaby z czym zaczyna. Karol, oburzony tym projektem, otworzy mu drzwi. - Masz moj odpowied! Interesy zaatwiam w kantorze... - Co! co! mnie?... Za moj przyja, za mojyczliwo - wrzeszcza Moryc. - Wyno si, bo ci ka wyrzuci - zawoa porywczo i zadzwoni na Mateusza. Moryc wynis si, a on usiad do oblicza,ktre dugo trway. Wsta od nich blady i zdenerwowany, bo asekuracja pokrywaa tylko dugi najwiksze, a mia jeszcze do pokrycia mas drobnych, ktre mogy zje wartoplacw, jakie mia, tak e w rezultacie nie pozostawao mu nic. Pjdzie znowu do suby, znowu bdzie musia sucha, znowu zostanie maszyn wjakim wielkim organizmie, znowu bdzie si wi dugie lata w mce bezsilnoci, w marzeniach bezpodnych o swobodzie, bdzie si targa na acuchu zalenoci i przez kraty, z nizin, bdzie znowu patrze na tych, ktrzy buduj fabryki, tworz ruch, zgarniaj miliony i yj ca peni wadz swoich, pragnie, namitnoci!... - Nie... nie... nie... - sycza przez zacinitezby i odpycha te obrazy przeszoci z pogard i z nienawici. Dosy si ju najad dotychczasowego yciai eby nie wiem co, nie powrci do niego. Mzg zacz gorczkowo pracowa nad sposobami wydobycia si z tej matni, ani namgnienie nie myla o poddaniu si. Na drugi dzie przyszed Maks, by bardzoblady i mia zapuchnite od paczu oczy, ledwie si trzyma na nogach, ale zaraz prosto mu owiadczy, e i on wycofuje swj wkad, e rwnie kaza zrobi zastrzeenie. Wtedy Borowiecki nie mg ju wytrzyma. - I ty mnie opuszczasz, Maks? - szepn z gorycz i zy, pierwsze zy w yciu, zapeniy jego oczy i zalay mu dusz straszn gorycz. Ale zapanowa nad sob i zacz przed nim rozwija nowy plan fabryki, rozgrzewa si powoli, zwycia trudnoci, nie widziaju niepodobiestw, tylko do tej nowej, zacitej walki z losem potrzebowa nie jegokapitaw, a jego samego, jego uczciwoci i zdolnoci, zaklina go na wszystko, aby z nim zosta. - Nie mog. Nie gniewaj si na mnie, nie miej do mnie alu, ale nie mog. Widzisz, jaw t fabryk woyem ca swoj dusz, ja si ni cieszyem jak dzieckiem, yem jej yciem, wszystko poszo z dymem. Ju bym nie mia ani si, ani wiary do drugiej takiej roboty. Zrozum mj stan, a przebaczysz mi. Bd zdrw, Karol, bd zawsze twoim przyjacielem, zawsze licz namnie, ale interesy musz prowadzi osobno.Sam jeszcze nie wiem, co bd robi. Bd zdrw, Karol. - Bd zdrw, Maks! Ucaowali si serdecznie na rozstanie. Borowiecki nie mia do niego alu, bo odczuwa jego stan, ju mu zreszt opowiedzieli robotnicy, e gdy ju fabryce adna pomoc nie moga poradzi, Maks zamkn si w kantorze i paka jak dziecko nad ruinami pracy swojej. - Jestem zupenie na czysto! Dobrze, dobrze! - odpowiedzia, jakby wyzywajc wiat cay do walki, Kaza zaj si pogrzebem ojca, a sam poszed do fabryki, bo ju tam prowadzili roboty urzdnicy towarzystwa asekuracyjnego. Ale wkrtce przylecia Mateusz z wiadomoci, e stary Muller czeka na niego. Jako ju od progu fabrykant zacz go ciska i mwi pospiesznie: - Byem w Sosnowcu, dali mi depesz zna dzisiaj dopiero, dlatego si spniem. Bardzo si zmartwiem, mnie al, bo widziaem, jak pan pracowa, ale co pan bdzie robi dalej? - Jeszcze nie wiem. - Wszystko pan straci? - zapyta ywo. straszniej. i. nie m AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAP! c c T+ c9(- Wszystko - odpowiedzia szczerze. - Gupstwo, ja panu pomog, pan mi zapaciprocent zwyky, a wybuduje fabryk jeszcze wiksz, ja pana kocham, pan mi si bardzo podoba, no, co? Karol zacz przedstawia z dziwnym uporem, e nie bdzie mia zabezpieczenia jego kapita: rysowa mu swoje pooenie materialne w nadzwyczaj ponurych barwach, ale fabrykant rozemia si na tedowodzenia. - Keine gadanie! Masz pan rozum, to jest najwikszy kapita. Straci pan dzisiaj, za par lat wszystko si odbije. Ja byem majstrem tkackim, ja nie umiem dobrze czyta, a mam fabryk, mam miliony. Pan si oe z moj Mad i bierz sobie wszystko, dawno ju chciaem panu o tym powiedzie. To jest dobra dziewczyna! A niechce pan si z ni eni, to i tak poycz panu pienidzy. Mj Will nie na fabrykanta, jemu musz kupi na wsi majtek, bo on maw gowie wielkie pastwo, a mnie potrzebazicia takiego jak pan. No, c? - mwi prdko, obciera rkawem spocon, zatuszczon twarz i ledzi z niepokojem Karola. - Powiedz prdko, bo ja si piesz... - Dobrze! - odpowiedzia Karol zimno - dawno przecie myla, e na tym si skoczy. Muller, uradowany, uciska go, wyklepa po opatkach i pobieg do domu. Rozdzia XXII [XXXVIII] Upyno kilka tygodni od poaru i pogrzebupana Adama, na ktrym Anka nie bya; leaa chora w domu Trawiskich, dokd si przeprowadzia. Teraz czua si ju znacznie lepiej, ale na ulic jeszcze nie wychodzia, bo nadeszy straszne dni marcowe, pene deszczw, bota i zimna. Czua si prawie zdrow, ale do rwnowaginerwowej przychodzia bardzo wolno. Ta straszna noc, zakoczona nag mierci pana Adama, pozostawia w niej gbokie lady. Cae dnie nieraz siedziaa zapatrzona w jak gb, z ktrej nadlatyway do niej gucho szumy pene krwawych un, pene krzykw nieludzkich i pene strachu tak mocnego, e mdlaa z przeraenia lub jak obkana rzucaa si do ucieczki. Musia zawsze kto czuwa przy niej rozrywa jej uwag i nie pozwoli zapada w przypomnienia. Najczciej robia to Nina, ktra z powiceniem matki czuwaa nad ni, codziennie take przychodzia Wysocka, a cae wieczory przesiadywaa Kama. Przesiadywaa caymi dniami w wielkim naronym pokoju, zamienionym na rodzaj oranerii, w ktrej byo peno ptasiego wiergotu, szmerw maej fontanny i kwiatw, bo kilkanacie wielkich drzew kameliowych pokrywao si ju biaymi i czerwonymi kwiatami. Anka siedziaa w niskim gbokim fotelu i mwia z rozrzewnieniem: - Wiesz, e mn nikt si tak nie zajmowa serdecznie jak wy. - Bo nie potrzebowaa. A e ja si zajmujtob, ley to w moim interesie, musz dbao swj model -odpowiedziaa wesoo Nina. Malowaa jej portret, wanie w tej pozie wyczerpania, na p lecej w fotelu pokrytym skr tygrysi, na tle rozkwitych drzew kameliowych. Cicho byo tutaj i ciepo, fontanna szemraa sennie i tryskaa niby strumie brylantowych opikw, ktry opada pyem na marmurowy biay basen, peen wygrzewajcych si maych zielonych jaszczurek. - By dzisiaj Karol? - zapytaa znowu Nina. - By... - Czy ju?... - Nie jeszcze, nie miaam odwagi, ale w tych dniach zwrc mu piercionek i sowo.To tak ciko, tak ciko... Zamilka i wilgotne blaski rozpromieniy jejoczy. Nie mwiy ju o tym. Dni znowu powleky si jednostajnie, t tylko przynoszc zmian, e raz przed wieczorem przyszed j odwiedzi Stach Wilczek. Przyja go w oranerii i nic nie mwic patrzya na niego dugo. Wilczek, wywieony, pachncy, pewny siebie, opowiada, e zawar spk z Maksem Baumem i na wiosn na placach starego Bauma zaczn stawia wielk fabryk chustek pwenianych, e zrobi konkurencj Grunspanowi. - A c si dzieje z ojcem pana Maksa? - zapytaa. - Trudno to okreli inaczej, jak tylko, e zupenie zwariowa. Jak pani wie, kocio i pniej poar zrujnowa mu zupenie pustju wprawdzie fabryk; ot stary odstpiwszystkie place Maksowi, odda wszystek gotowy towar, jaki by jeszcze na skadzie, sprzeda nawet warsztaty, ktreocalay, rozdzieli wszystko pomidzy dzieci, zastrzegajc sobie tylko, e do jegomierci nikt nie ruszy murw fabryki, e pozostan jego wyczn wasnoci. Zamkn si w nich i tam yje. Zupeny wariat. Radziem Maksowi, aby starego chociaby si przewie do jakiego zakadu leczniczego, bo te mury bardzo by si nam przyday, ale nie chce. - Ma racj. Moe pan powie panu Maksowi, eby mnie odwiedzi, dobrze? - Z przyjemnoci, wiem nawet, e si wybiera dawno i czeka tylko zupenego wyzdrowienia pani. Posiedzia jeszcze chwil, popisywa si, jak mg, i wyszed bardzo chodno poegnany, bo Anka nabieraa do niego wstrtu; wytara spiesznie rce, bo jego wielkie donie zimne byy i wilgotne. - On robi na mnie wraenie pazu - powiedziaa do Niny. - Jest to kombinacja pazu i dzikiego zwierzcia. Tacy w yciu dochodz do wszystkiego, o ile zbyt prdko nie skocz w wizieniu -dorzuci Trawiski i zacz Ance opowiada o jego interesie z Grunspanem i jego sposobach robienia majtku. - I wy, pomimo wszystkiego, przyjmujecie go u siebie? - zawoaa oburzona. - Przyszed do pani, a potem, ja si z nim zna musz, bo tutaj nie wolno ludzi rozdziela na uczciwych lub zodziei, moe by kady potrzebnym. - Ale ja go nie chc nigdy ju widzie. - Dobrze, zapowiem sucemu. A moimi sowami niechaj si pani nie gorszy, idziemy zawsze w kierunku musu, a nie w kierunku chci i woli - umiechn si smutnie i spojrza na Nin, ktra odstawia stalugi i aby nie sysze tych sw, ktre j zawsze bolay niewymownie, staa pod kameliami, rozdmuchujc delikatnie rowe pczki. - Straszne jest ycie! - szepna Anka. - Nie, straszne s tylko nasze wymagania od niego, straszne s tylko nasze marzenia o piknie, straszne s tylko nasze podania dobra i sprawiedliwoci, bo nigdysi nie urzeczywistniaj i nie pozwalaj bra ycia takim, jakim ono jest. W tym ley rdo wszelkich cierpie. - I nadziei! - dorzucia Nina, postawia na stoliczku obok Anki wazon z krzakiem chiskiej ry, pokrytej tymi, cudownymi kwiatami o bardzo subtelnym zapachu. - Patrz, Kaziu, i nie mw przykrych rzeczy.Wieczorem przyszed Jzio Jasklski, ktryod czasu pewnego przychodzi stale czytywa Ance ksiki. Od niego dowiadywaa si rnych szczegw o Karolu i jego sprawach, bo chocia Borowiecki bywa codziennie, nigdy nie wspomina o interesach. - Ojciec ju zdrowy? - zapytaa. - Ju od tygodnia dozoruje udzi, ktrzy uprztaj rumowiska. - A ty co robisz? - A ja jestem te u pana Borowieckiego w kantorze, bo ju starszy pan Baum zlikwidowa swoje interesy - odpowiada bardziej jeszcze niemiay i rozczerwieniony, bo biedak zakocha si namier w Ance i cae noce pisywa do niej sniste listy miosne, ktrych jej nie przysya wprawdzie, ale na ktre sam sobie odpowiada rwnie pomiennie i w wielkiej tajemnicy, a nie wyjawiajc imieniaideau, odczytywa je przed kolegami lub na zebraniach muzycznych u Malinowskiego.- Pan Maks prosi przeze mnie, czy moe jutro odwiedzi pani. - Dobrze, czekam po poudniu - powiedziaadosy ywo. Czekaa tej wizyty bardzo niecierpliwie, a gdy go nazajutrz zameldowa sucy, serce jej zabio radonie i bardzo poruszona wycigna do niego rk. Maks,bardzo zmieszany i oniemielony, usiad na przeciwnej stronie i cicho, troch niepewnym gosem zacz pyta o zdrowie.- Ale zdrowa Jestem, czekam tylko pogody, eby wyj na powietrze, a raczej,eby wyjecha z odzi. - Na dugo pani wyjeda? - zapyta prdko Maks. - Moe zupenie, nic jeszcze nie wiem, co zrobi ze sob... - Niedobrze pani w odzi?... - Tak, bardzo niedobrze, ojciec umar i... Nie dokoczya. Maks przerywa nie mia. Milczeli spogldajc na siebie bardzo yczliwie. Ankaumiechaa si do niego takim szczerym, radosnym umiechem, e Maks topnia jak wosk i dawno ukrywana mio przejmowaa mu serce tak radoci i rozczuleniem, e byby z radoci caowajej krzeso, ale pomimo to siedzia sztywno, powiedzia jeszcze kilka zdawkowych grzecznoci i wsta do wyjcia. - Ju pan idzie? - zawoaa z przykroci. - Musz, bo std prosto jad na lub Moryca z pann Mel Grunspan. - Panna Mela wychodzi za Moryca? - Bardzo dobrana para. Ona ma wielki posagijest bardzo pikn, i ma ojca, ktry ju kilka plajt zrobi z powodzeniem, a Morycowi sprytu wystarczy nawet do zjedzenia wasnego tecia. - Ale mnie pan jeszcze odwiedzi? - prosia Anka. - Kiedy tylko pani pozwoli. - A wic choby codziennie, jeli pan bdziemie czas. Maks ucaowa jej rk i wyszed bardzo uradowany. Potem, o zmroku, gdy przez okna zaczy byska wiata fabryk, przyszed Borowiecki, usiad cicho, bo w drugim pokoju graa na fortepianie Nina i dwiki dziwnie sodkie rozleway si jak szemranie strumienia. Dugo milczeli oboje, czasami tylko w pmroku krzyoway si ich spojrzenia i cofay natychmiast lkliwie, dopiero gdy zapalono wiata, zaczli rozmawia przyciszonym gosem, aby nie guszy muzyki. Anka machinalnie okrcaa na palcu zarczynowy piercionek. Oboje mieli na ustach jakie sowa, ale obojgu brakowao odwagi. Nina wci graa. Muzyka jakim szeptem miosnym, namitnym, penym niespodziewanych wybuchw, pyna od fortepianu i budzia w nich dawne, zapomniane echa. Ance oczy napeniy si zami, niewysowiony al cisn jej serce, zdja machinalnie piercionek i podaa go w milczeniu. Odebra i rwnie bez sowa zwrci swj.Spojrzeli sobie w oczy gboko. Karol nie mg znie jej zawego spojrzenia, ktre go przenikno na wskroi jakby palce zarzewie pozostawio w duszy, pochyli gow nisko i szepn cicho, ledwie dosyszalnie: - To moja wina, moja wina... - Nie, to moja wina, e nie umiem kocha a do przebaczenia, a do zapomnienia o sobie - odpowiedziaa wolno. Wsta pomieszany, tak bardzo go zabolay jej sowa, tak si poczu winnym wobec tej bladej, chorej dziewczyny. Gboki, upokarzajcy wstyd pali mu serce. Nie mg znie jej szlachetnego spojrzenia. Ukoni si z daleka i szed. - Panie Karolu! - zawoaa piesznie. Odwrci si i przystan. - Niech mi pan poda rk, nie na poegnanie, ale na do widzenia - mwia prdko, wycigajc do niego rk. Porwa j i ucaowa bardzo mocno. - ycz panu z caej duszy szczcia, zupenego. szczcia. - Dzikuj, dzikuj... - wyszepta z trudem; chcia rwnie yczy jej szczcia - nie mia ju si, zlk si szalonego pragnienia, jakie w nim pozostao, aby si rzuci przed ni na kolana i caowa te usta, blade, aby j przycisn do serca, wic raz jeszcze ucaowa jej rce i wybieg. Anka opada w fotel bez si, wszystkie rany jej duszy si otwary i ta umierajca mio, zmartwychwstaa na chwil, przepenia jej serce i oczy gorzkimi zamialu. Pakaa dugo i bardzo bolenie, jakby w odpowiedzi coraz cichszym, coraz smtniejszym, przezawionym tonem muzyki, ktra w pasaach, podobnych do krzykw przyduszonych, sczya si w cisz pokoju. Rozdzia XXIII [XXXIX] Pn jesieni tego roku odby si lub Borowieckiego z Mad Mullerwn. Wracali wanie od otarza szerok ulic, wysan dywanami i obsadzon rzdami palm i wiate, poza ktrymi toczy si tum. Koci literalnie by zapchany ludmi. Borowiecki spokojnie, z podniesion gow szed, wlekc spojrzeniem po znajomych twarzach, umiechajcych si do niego, ale nie spostrzega nikogo, bo by gboko znudzony dugoci ceremonii i t wystawn, dorobkiewiczowsk pomp lubu.Przed kocioem nikt nie przystpi z yczeniami z tych znajomych, ktrzy nie byli zaproszeni na lub, nikt nie mia przerywa tego sznura milionw, jakie go otaczay, tej jasnej, wystrojonej, obsypanej brylantami girlandy kobiet, ktrym ju w kruchcie suba ugalonowana podawaa okrycia. Wsiad z Mad do karety i pierwszy ruszysprzed kocioa. Mada bya zapakana z radoci i szczcia i niemiaa, ponca, zdenerwowana, tuliasi do jego boku. Nie zwraca i na to uwagi, spoglda oknem karety po gowach rojcych si tumw, bieg po dachach, lizga si po kominach buchajcych dymami i po fabrykach z hukiem pracujcych i powracamyl w gb samego siebie, i myla, e oto jedzie do lubu, e nareszcie jest ju panem miliona - e jest u progu tego wymarzonego szczcia - bogactwa. Przeuwa wolno te byskawice myli i obrazw i ze zdumieniem czu, i nie ma w nim adnej radoci, e jest zupenie spokojny, zimny, obojtny, znudzony tylko porzdnie. - Karol! - szepna Mada cichutko, podnoszc zarumienion twarz i porcelanowe, bardziejjeszcze niebieskie oczy. Spojrza na ni pytajco. - Taka szczliwa jestem taka szczliwa. -szeptaa i niemiao jak dziecko przysuna gow do jego ramienia i wycigna usta chciwe jego pocaunkw, ale odsuna si szybko, bo spostrzega, e z ulicy wszystko wida. cisn mocno jej rk i jecha dalej w milczeniu. Caa ulica, prowadzca do fabryki Mullera, zapchana bya robotnikami, ktrzy ustawieni w szpaler, ubrani odwitnie, wznosili gromkie okrzykina cze zalubionych, a w kocu szpaleru,przed wjazdem do dziedzica fabrycznego, wznosia si olbrzymia brama tryumfalna, obcignita kolorowymi draperiami, przetykana godami pracy, a na szczycie nawielkim transparencie jania wypisany elektrycznymi lampkami napis: "Willkommen." Za bram cign si znowu sznur ludzi, przez wszystkie dziedzice, przez wielki ogrd, a do podjazdu paacowego. Przejazd ten trwa tak dugo, e gdy weszli do paacu, wszyscy gocie ju tam byli zebrani. Towarzystwo byo przewanie niemieckie, maa garstka Polakw tona niepostrzeenie. Muller wystpi, jak przystao na dzkiego milionera. Taki by przepych dywanw, mebli, sreber, kwiatw i dekoracyj, bo berliscy tapicerzy dekorowali cay paac, e zdumiewa wszystkich. Muller mia dzisiaj wito rzetelne, wydawa jedynaczk i zdobywa pomocnika w ziciu, wic tak by zadowolony, e janiaa radoci jego okrga, czerwona, zatuszczona twarz. Czstowa wszystkich najlepszymi cygarami, klepa Karola po opatkach, brago wp, poklepywa po kolanach, sypa rubasznymi dowcipami i zaprasza najusilniej do przeksek, zastawionych w sali bufetowej. Gdy mia czas, bra ktrego z goci pod rami i pokazywa mu z dum salony. - Panie Kurowski, patrz pan, to jest paac moich dzieci, oni bd sobie tutaj mieszkali,co, adnie? Kurowski potakiwa i umiecha si pobaliwie na objanienia, pene cyfr kosztu, a potem przysun si do Meli Grunspan, obecnie Morycowej Welt, ktra otoczona modzie krlowaa w jednym z salonw. Dosy dugo sucha jej rozmowy byskotliwej, jej miechw sztucznych i niesmacznego szastania si po salonie. Odszed zdumiony, bo nie poznawa dawnej Meli, o ktrej sam kiedy powiedzia, e jest jedyn kobiet wrd ydwek dzkich. - Moryc, co pan zrobi ze swojej ony? - zagadn Welta. - Znajdujesz pan zmian? - Wprost nie poznaj. - To moje dzieo, ale prawda, e pikna kobieta? - pyta wciskajc binokle. -Kurowski nic nie odrzek, ledzi Karola, ktremu ta rola zicia nie bardzo smakowaa, bo chodzi znudzony, apatyczny i pogardliwie traktowa rodzin ony i fabrykantw, a jak tylko mg, ucieka do Maksa Bauma, nawet do Welta, zktrym si pogodzi, byle nie by z tamtymi. - No, c, zdobylimy ju wszyscy t "ziemi obiecan" - zagadn Kurowski. - Jeli t ziemi stanowi miliony, to tak. Wy idziecie do nich, Moryc bdzie je mia zpewnoci, a Maks je sobie zrobi, jeli mu ich Wilczek nie wydrze. - O mnie mowa! - zawoa podchodzc StachWilczek, ktry jako splnik Maksa mia ju wstp do towarzystwa, wic porzuci dotychczasowe stosunki i pcha si si pienidzy i bezczelnoci cigle naprzd. - Mwimy wanie, e Maks moe zrobi majtek, jeli mu pan nie zabierze go sprzed nosa - powiedzia artobliwie Kurowski. - Jeli tylko bdzie mona! - szepn, straszniej. i. nie m AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAP c.ccK+Ec9+obliza si jak pies przed pen misk i poszed emablowa brzydk, ordynarn pann Knaabe, ktra moga mie ze dwiecie tysicy posagu. Siedzia przy niej Murray i tak si komicznie wdziczy i takie zabawne prawikomplementy, e panna miaa si na cay gos. Muzyka, usadowiona w gwnym salonie, naestradzie wspaniale udekorowanej czerwonym barchanem naladujcym aksamit, zacza gra walca. Wtedy nike sylwetki urzdnikw fabrycznych, zaproszonych jedynie do oywienia zabawy, zaczy si wysuwa z bufetu, z bocznych pokojw, z przysonitych draperiami nisz i rozpoczy si tace. Karol samotnie przechodzi salony zalane wiatem, zapchane bogactwem. Kilkadziesit zebranych osb gino zupenie w ogromie mieszkania, z ktrego ktw, spod kwiatowych festonw i barchanowych draperyj, szczerzya te zby nuda i pustka. Mia wielk ochot uciec, zamkn si w mieszkaniu lub jak dawniej i z Maksem, zMorycem, z Kurowskim do knajpy jakiej i przy piwie, pogawdce zapomnie o wszystkim. Byo to ciche pragnienie, a tymczasem musia robi honory domu i pilnowa, eby kochany te, o ile mona, najmniej si omiesza; musia rozmawia, umiecha si, prawi komplementy damom, rozmawia czasem z Mad, czuwa nawet nad sub, bo nikt si tym zaj nie umia.Matka krya si po ktach, nie miejc chodzi w swojej wspaniaej jedwabnej sukni, nie wiedzc, co mwi, oniemielona tym przepychem i mas pierwszy raz widzianych ludzi, przesuwaa si jak cie przez salony, nie zauwaona przez nikogo. Wilhelm siedzia tylko w bufecie, pi z przyjacimi i caowa si co chwila z Karolem, w ktrym od pewnego czasu by rozkochany. A Mada? Mada bya tak szczliw i zatopion w radoci, e nic nie widziaa dookoa siebie prcz ma, ktrego cigle szukaa, a odnalazszy, nudzia czuostkami. O pnocy Borowiecki tak si ju czu zmczonym e zwrci si do Jasklskiego,ktry, odwitnie wystrojony, by czym wrodzaju marszaka domu na dzie dzisiejszy. - Moe pan poleci, aby przyspieszyli podaniekolacji, wszyscy si nudz. - Nie moe by wczeniej, ni naznaczono -od par powanie szlachcic, ktry by ju mocno pijany, ale trzyma si sztywno, pokrca wsw i z gry traktowa milionerw. - Pludraki! - mrucza usugujc rwnoczenie ze skwapliwoci. Wreszcie podano kolacj w wielkiej wspaniaej jadalni. Stoy uginay si pod srebrem, krysztaamii kwiatami. Karol siedzia przy onie rozczerwienionej jak piwonia, cierpliwie sucha toastw, przemwie i tustych dowcipw, wysyanych pod swoim adresem. Przy kocu wieczerzy, gdy ochota wzrosaihumory byy szampaskie, musia si caowa i ciska z tymi grubasami, kapicymi tuszczem, ktrzy jedli jak wilki i pili jak smoki, a potem, gdy pann mod czepili, wzity go pomidzy siebie rne kuzynki, ciotki itp. inwentarz familijny. Mki prawdziwe cierpia, bolaa go gowa, wic skoro tylko mg, wyrwa si z czuych, kochajcych szpon i uciek do oranerii, aby troch ochodn i wytrze twarz olinion sodkimi pocaunkami rodziny. Ale trafi nieszczliwie, bo zaledwie usiad na jakiej kanapce, osonitej zielonymi krzewami, zaczli si wsuwa cichaczem rni ludzie i fabrykanci i rozpraszali si bardzo dyskretnie po gszczach. W kocu przybieg popiesznie stary Mulleri melancholijnie zwraca zbyt obfit libacj na cudny klomb rozkwitych cynerarii wieccych barwami drogich kamieni. Borowiecki spiesznie wyszed. Ale w jadalni, zapenionej ju tylko sub,wpad na inn scen; Mateusz zupenie pijany kci si z Mullerow, ktra dosy niemiao, wobec jego gronej miny, polecaa resztki kolacji i nie dopite butelki pochowa do kredensw. - Takie gadanie, psze... pani... to je... insza para mankietw... Nasze wesele dzisiaj... tonasza uciecha... Oenilimy si, to dojada ani dopija resztek po Szwabach nie bdziemy, psze... pani! Hukn pici w st i pokaza jej drzwi. - Niech... psze... pani... spa idzie... my tu sobie rad z winem damy... i ja si napij... i chopcy si napij... bo nasze wesele... to nasza frajda... Suba, nala wina... sucha pana Mateusza, bo jak nie, to pici w pysk, i bdzie fertig, na glanc... cholera z buraczkami... za zdrowie mojego pana... a reszt o piec i za drzwi... Mullerowa ucieka ze strachem szuka Karola, a Mateusz rozsiad si w fotelu i nieprzytomnym gosem gada bijc w st pici: - Oenilimy si, psze... pana dyrektora... mamy fabryki... mamy ony... mamy paace... a Szwaby won... a jak nie, to pici w pysk... nogi do okapu... i fora ze dwora... i wszystko bdzie fertig, na glanc... cholera z buraczkami... A potem? Potem szy tygodnie, miesice, lata i kady si w grobie zapomnienia - odchodziy tak cicho, jak cicho a nieubaganie szy nowe wiosny, nowe mierci i nowe istnienia, jak cicho snuje siprzdza ycia spltana z wkien wczoraj, dzi i jutro. W odzi i wpord naszych znajomych te kilka lat, jakie upyny od lubu Borowieckiego, zmieniy wiele. d ya teraz szalonym yciem, ttniaa gorczk rozrostu, budowaa si z popiechem, zdumiewaa nieustajc potg, nagromadzeniem si, wylewajcych si niepowstrzymanym potokiem a w pola, bo tam, gdzie przed kilku laty jeszcze rosy zboa i pasy si krowy - zaczynay wyrasta cae ulice nowych domw, fabryk, interesw, nowych szachrajstw i wyzyskw. Miasto byo podobne do potnego wiru, w ktrym kotowali ludzie, fabryki, materiayi namitnoci, miliony i ndza, rozpusta i gd wieczny, a wszystko to wirowao z szalonym popiechem, z rykiem maszyn, poda, godu, nienawici; z rykiem walki wszystkich przeciwko wszystkim i wszystkiemu. Wszystko pchao si z si rozptanego ywiou naprzd, po trupach fabryk i ludzi - byle zdy prdzej do milionw, ktrych rda zdaway si wytryskiwa z kadegocala tej "ziemi obiecanej". Kurowski szed pen par do majtku; Maks Baum et Stach Wilczek byli ju firm mocn i jeszcze rnocniej podrywajc swoimi tandetnymi chustkami firm Grunspan, Welt et Grosman. Moryc Welt, jeden z firmowych, jedzi tylko powozem i ju nie poznawa na ulicy ludzi majcych mniej ni p miliona. Firma Bucholc, prowadzona ongi przez Karola, sza wci na czele wszystkich. Nie przecign jej Szaja Mendelsohn, ktry znowu si spali i po poarze powikszy fabryk o dwa tysice robotnikw, ale rwnoczenie stawa si coraz filantropijniejszym, bo wyciska do ostatnich granic pracujcych i za to budowa dla nich wspaniay szpital i przytuek dla okaleczonych i niezdatnych ju do pracy. Grosglik szachrowa w dalszym cigu, a nawet ze zdwojon energi, bo wyda swoj Mery za jakie nadgryzione mocno rozpust hrabitko, ktre musia wci leczy i utrzymywa. Trawiski, ktry zmg wytrwaniem i cierpliwoci dawne niepowodzenia, od dwch lat ju sta znakomicie, by firm bardzo powaan. Muller usun si zupenie z odzi, odda fabryk Borowieckiemu, a sam z on wypoczywa przy synu, ktremu kupi wielki majtek na Kujawach. Wilhelm chorowa na szlachcica, mia si eni z jak hrabiank, pisa si de Meller, do odzi przyjeda ze sub uliberionowan, na karetach uywa poczonych herbw przyszej ony i Borowiec-kiego; do fabryki nie wtrca si zupenie, dzielc si tylko sumiennie jej ogromnymi dochodami. Borowiecki by zupenym panem olbrzymiej fabryki. Przez te cztery lata rozwin j olbrzymie;zreformowa fabrykacj barchanw, podnis swoje wyroby do stopnia doskonaoci, dobudowa nowe oddziay, rozszerzy rynki zbytu i wci szed naprzd. Te cztery lata, jakie upyny od jego lubuz Mad Mullerwn i od objcia fabryki, to cztery lata pracy wprost nadludzkiej. Wstawa o szstej rano, kad si o pnocy, nie wyjeda nigdzie, nie bawi si, nie uywa ycia ani milionw, nie y prawie -pracowa tylko, pochlonity wirem interesw i t rzek pienidzy, jaka przepywaa przez jego rce - fabryka oplota go jak polip tysicami ramion i ssaa bezustannie wszystkie myli - wszystek czas - wszystkie siy. Mia ju te upragnione miliony, dotyka si ich codziennie, oddycha nimi, y z nimi, widzia je dokoa siebie. Ale ta praca nad siy, trwajca ju lata cae, wyczerpywaa go fizycznie, a milionynie radoway zupenie - przeciwnie, czu si coraz gbiej znuonym, obojtnym i smutnym. Coraz czciej nuda zagldaa do jego duszy, coraz czciej zaczyna uczuwa, e jest mu le i e jest bardzo, bardzo osamotnionym. Mada bya dobr on, jeszcze lepsz mamk i piastunk jego syna, doskonale go obsugiwaa - ale niczym wicej by nie moga i nie umiaa. czyo ich tylko dziecko i wsplne mieszkanie, nic wicej; - ona czcia go jak fetysza nie miejc zbliy si, jeli j do tego nie zachci, nie miejc mwi, jeli on nie by dobrze usposobiony - a on pozwala si czci i uwielbia, rzucajc jej czasem w nagrod jakie sowo dobre lub umiech yczliwy, arzadziej ju czuo jak lub jaki okruch serca. Przyjaci nie mia nigdy, ale zawsze mia wielu znajomych i yczliwych wpord kolegw dawnych - ale teraz, w miar wzrostu jego potgi, wszyscy si odsuwali iginli w szarym tle ludzkim, odgrodzeni nieprzebytym waem milionw, jakie go otaczay; z milionerami rwnie nie y, brako mu przede wszystkim czasu, a potem zbyt nimi pogardza i zbyt wiele byopomidzy nimi konkurencyjnych antagonizmw. Pozostao mu tylko kilku najbliszych. Ale Kurowskiego unika, bo tamten nie mg mudarowa Anki i przy kadej sposobnoci rani go bardzo bolenie. Z Morycem Weltem y nie mg, bo mu obrzyd zupenie. Z Maksem Baumem y nie umia; spotykali si bardzo czsto, Maks by nawet chrzestnym ojcem jego syna, ale pomimo tobyli ze sob na chodno, na stopie dawnego koleestwa, a nie przyjani... Maks mia do niego stary al, rwnie jak i Kurowski, za Ank i nie mg mu tego zapomnie. Ale Borowiecki coraz czciej czu swoj samotno i t przeraliw pustk, jak by otoczony - pustk, ktrej nie mogy zapeni miliony ani zabijajca praca. A teraz w ostatnich czasach zaczyna uczuwa coraz czciej szalony, nieopowiedziany gd duszy. I nie wiedzia jeszcze dobrze, co mu jest! Wiedzia tylko, e nudzi go fabryka, interesy, ludzie, pienidze - e nudzi go wszystko. Rozmyla wanie o tym wchodzc do fabryki. Olbrzymie czworoboki murw trzsy si i huczay prac. Borowiecki przechodzi mroczny przez sale, nie wita si z nikim, nie rozmawia, nie oglda nic, nie patrzy nawet na nikogo- szed jak automat i bdzi zgaszonym wzrokiem po maszynach w ruchu, po robotnikach pracujcych w skupieniu, po oknach, przez ktre wlewao si wiosenne soce; podnis si wind do suszarni gotowego towaru, gdzie na dugich stoach,na ziemi, na wzkach leay miliony metrw, przechodzi po nich, depta je z jak bezwiedn a zimn wzgard i stan przy oknie, z ktrego wida byo smug plzakoczonych lasami, zapatrzy si w jasny, soneczny dzie kwietniowy, peen wielkiej radoci, soca, ciepa, modej zieleni traw -na przeczyste stada chmur lecych w gbiach seledynowego nieba... Ale odszed rycho, targnity jak guch,nieokrelon tsknot. I znowu szed z pawilonu do pawilonu i z sali do sali - przez to pieko turkotw, hukw, warcze, pracy, zapachw straszliwych i gorca piekielnego, ale szedwolniej i uwiadamia sobie, e to wszystko, co go otacza - to jego wasno,jego krlestwo wymarzone. Przypomina sobie dawne marzenia - o takiej potdze, jak wada. Mia to wszystko i umiechn si gorzko na wspomnienie przeszoci, na wspomnienie zudze dawnych - zudze, bo wierzy kiedy, nic nie majc, e milionydadz mu nadzwyczajne, ekstatyczne jakieszczcie. - C mi day? - myla teraz. Tak, c mu dao to krlestwo? Znuenie i nud. I ten dziwny gd duszy, i t nieokrelon, a tak mocn, a tak szarpic, a tak bezcelow tsknot, ktra coraz silniej ciskaa mu dusz. Ach! a tam, za oknami farbiarni, w ktrej teraz siedzia, taka wiosna sza nad polami, tak si lnio wszystko, takie radosne krzyki dzieci leciay, tak wesoo krzyczay wrble, tak lekko biy w gr kby rowych dymw; tak tam byo jasno, rzewo, modo - taka potna rado zmartwychwstajcej przyrody drgaa w przestrzeniach, przenikaa wszystko - e chciao si i, piewa, krzycze, tarza po murawach, pyn z chmurami, lecie z wiatrem, chwia z drzewami w rozsonecznionym powietrzu i y ca piersi, wszystkimi wadzami, wszystkimi uniesieniami, y! y!... - A c dalej? - myla pospnie, wsuchujc si w szum fabryki. Nie znalaz w sobie odpowiedzi. - Chciaem tego, podaem i mam, mam! - pomyla z nienawici niezgbion niewolnika, spogldajc za czerwone mury fabryk swoich, na tego potwornego tyrana,ktry radonie spoglda tysicami okien i pracowa tak zawzicie, a si wszystko wnim trzso, i piewa tysicami maszyn gboki hymn nasycania si. Poszed do kantoru, mia ju dosy fabryki. Interesanci, kupcy, komisjonerzy, urzdnicy, robotnicy szukajcy pracy, tysice spraw czekao w jego przedpokoju i wrzao niecierpliwoci, ale on bocznymi drzwiami wyszed i powlk si wolno do miasta. Nie widzia nikogo, bo nis w sobie straszn, poerajc nud i ten niezaspokojony gd duszy. Miasto zalane byo potokami soca i wrzaw szalonego ruchu. Tysice fabryk, podobnych do twierdz warownych, huczao prac. Ze wszystkich ulic, ze wszystkich domw, ze wszystkich zaukw, z pl nawet uderzay w niego twarde echa pracy, krzyki maszyn, gwar tej walki, toczonej z ca namitnoci - dyszenia wysikw, tryumfujce wy krzyki zwycizcw. Jak jego strasznie nudzio to wszystko! Z nieopowiedzian ironi przyglda si baronowi Meyerowi, ktry w pysznym powozie rozparty, dumny, janiejcy potg, przejeda ulic i by podobny do czerwonego spasionego wieprza, nadzianegobogactwem. - Bydl, dla ktrego jest szczciem najwyszym legowisko z tytuw wasnoci. Czemu ja nie mog w ten sam sposb uywa bogactwa? Oni s jednak takszczliwi! - myla. Niestety, nie umia uywa ycia na sposbdzkich milionerw. Bo i c go miao bawi? Kobiety! Ach, kocha ich tyle i by tak kochanym, i tak mia ju tego dosy! Zabawy! Jakie? Gdzie s takie, aby byy warte wysiku, aby po nich nuda nie bya tym przykrzejsz? Wino! Od dwch lat z powodu przepracowania by na surowej diecie i yprawie samym mlekiem. I otaczania si przepychem nie lubi, a popisywa si przed drugimi nie chcia ani czu potrzeby. Robienie milionw! Po co? nie wydawa nawet dochodw. Po co? Nie doe ju by ich niewolnikiem, nie doe ju zabray mu si, ycia; nie doe mu ju ci꿹 te zote kajdany! - A jednak Myszkowski mia wiele racji! - pomyla przypominajc sobie jego przeklinania nadmiernej pracy i gromadzenia bezmylnego pienidzy. I myla coraz smutniej o swoim pooeniu, o tych dugich, dugich latach nudy i mki, jakie stay jeszcze przed nim. Szed tak dugo, a znalaz si w helenowskim parku, nie wiedzc prawie o tym. Chodzi po rozmikych jeszcze alejach i z ciekawoci patrzy na mode trawy, na bladozielone listki trzepoczce cicho w dosy ostrym, przesonecznionym powietrzu. Cisza gboka leaa w alejach pustych, po ktrych tylko wrony spaceroway lub wrble wiergotay. Chodzi do zmczenia, chodzi uparcie i bezwiednie prawie wci wraca do miejsc,w ktrych spotyka si kiedy z Lucy... - Lucy... Emma!... - powiedzia pgosem i jakby z alem powlk oczami po parku - popustym parku. Z wielk gorycz myla, e przecie nie czeka na nikogo, e nikt nie przyjdzie, e jest sam... - Jak to niedawno, a jak to daleko! Tak, kiedy y naprawd, kocha, umia szale. A teraz?... A teraz za modo ca ze wszystkimi jej burzami mia miliony i - nud - nud. Skrzywi usta do pogardliwego umiechu nad sob, nad wasnym stanem duszy i poszed dalej. Obszed park, a wracajc spotka przy nie m AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AA@cZc Sbramie dugi szereg dziewczynek, za ktrymi szy jakie dwie panie, usun si na bok i spojrza. - Anka! - wyrwao mu si z piersi i bezwiednie zdj kapelusz. Tak, to bya Anka. Przystpia natychmiast do niego z wycignit rk. - Dawno pana nie widziaam, dawno! - powiedziaa z radoci. Pocaowa j w rk i nie mg si na ni napatrze. Tak, to bya Anka, ta jego dawna Anka z Kurowa, moda, pikna, pena si i pena czarujcego wdziku, prostoty i szlachetnoci. - Pjdmy za dziemi, jeli ma pan chwil czasu. - C to za gromada? - odezwa si cicho. - Z mojej ochrony. - Pani ochrony? - Musiaam co robi, a przy tym ta praca daje mi tak wiele zadowolenia, e staram si o pozwolenie na otwarcie drugiej. - Zajmowanie si tymi dziemi daje pani zadowolenie? - A nawet zupene szczcie, szczcie spenianego obowizku i czynienia dobrze, chocia w tak maym zakresie. A pan... zadowolony? - spytaa ciszej. Gos jej zadrga i oczy szybko si przesuny po jego zkej, bardzo mizernej twarzy. - Tak... tak... bardzo... - odpowiedzia prdko i szorstko; tak mu serce bio gwatownie, e nie mg oddycha. Szli przy sobie w milczeniu, dziewczynki skrcay nad stawy i zaczy pisklcymi gosami piewa jak dziecinn piosenk, ktra dwiczaa zotem i jakby szmerem modych listkw i traw. - Pan taki bardzo mizerny... taki... - szepna przymykajc oczy, aby ukry zy gbokiego wspczucia, i z wielk, jakby siostrzan mioci i blem spostrzega jego wpadnite oczy, wystajce koci policzkowe, gbokie zmarszczki i siwizn na skroniach. - Niech mnie pani nie auje... Mam to, czego chciaem... Chciaem milionw - mam,a e mi do ycia nie wystarczaj - to moja wina. Tak, to moja wina, e zdobyem w tej"ziemi obiecanej" wszystko - prcz szczcia. To moja wina, e cierpi gd. Powstrzyma nagle gwatowny potok goryczy, jaki mu si wyrwa z serca, bo spostrzeg, e po jej twarzy scz si zy, a usta drgaj z trudem powstrzymywan boleci. I nie mg mwi widzc te zy, bo taki al- taki dziki al uwiesi mu si ostrymi kami u serca, e ucisn jej rk i odszed spiesznie, aby si nie zdradzi z tym, co si w nim dziao. - Za miasto, prdko! - krzykn szorstko, siadajc w dorok. Dra ze wzruszenia, dusz mu obsiady mary przypomnie, wypeze gdzie z ciemni mzgu, z najbujniejszych gbin serca, i przesuny mu si przez mzg w obrazach tak piknych, tak opromienionych radoci, uniesieniem, e ca si potnej woli chcia je powstrzyma, chcia nasyci zgodnia dusz, chcia w nich utopi pami dnia dzisiejszego, pamiswojej obecnej ndzy - ale nie powstrzyma, bo na ekranie wiadomoci z byskawiczn szybkoci rysoway si ju iinne obrazy, inne przypomnienia - przypomnienia wszystkich krzywd, jakie zrobi Ance, wszystkie swoje winy wobec niej popenione. Siedzia odurzony z przymknitymi oczyma, martwy prawie i wyta wszystkie siy, aby zdusi w sobiejaki gony krzyk, ktrym mia zapchane serce; aby zmc i to serce, przebudzone jej widokiem; te wszystkie pragnienia szczcia, jakie si w nim nagle ockny z si niepowstrzyman. - Dobrze mi tak, dobrze! dobrze! - myla chwilami z jak dzik rozkosz, tarzajc si we wasnym blu, w poznaniu wasnegostanu i win wasnych. Zmg si wreszcie, pokona sam siebie, ale to zwycistwo gorzkie kosztowao go tyle si, e nie poszed nawet do ony i syna, tylko zamkn si w swoim gabinecie, odprawi czekajcego Mateusza i pozosta sam. Dugo lea bez ruchu i bez myli, bo tylko jaka mgawica, jakie zaczyny myli wiroway mu pod czaszk i zatapiay go w stan pwiadomoci. - Zmarnowaem ycie - powiedzia naraz, bezwiednie zrywajc si z otomany, ta mylwyonia mu si z ciemnej pracy mzgu i szarpna go jak hakiem, i olnia strasznie bolesnym wiatem. Rozglda si po ciemnym pokoju, jakby nagle oprzytomnia i wszystko ujrza w nowym wietle. - Dlaczego? - rzuci zapytanie wasnej duszy. Otworzy okno i zacz rozmyla. Gwar coraz cichszy dobiega sabymi echami, miasto milko pogrone w odpocznieniu i w tej sodkiej kwietniowej nocy wiosennej. Zielonawa ciemno, rozdzierana rozdrganymi byskami gwiazd, otulia miasto jakby w caun. Z okien gabinetu wida byo ogromny, ciemny rozlew miasta usypiajcego, gdzieniegdzie tylko wznosiy si wietliste wyspy fabryk pracujcych, ktrych guchy huk, podobny do dalekiego szumu lasw, przynosi wiatr. - Dlaczego? - myla znowu skupiajc si cay jakby do walki, zwaszcza z dusz, ktra mu zaczynaa odpowiada przypomnieniami caego ycia, rozsnuwaniem wszystkich zwojw dawno zapadych w niepami - a zmartwychwstajcych teraz, w tej chwili. Nie chcia, ucieka, rwa si, ale w kocu musia ulec, musia patrze, musia sucha tych wszystkich gosw, jakie si w nim podnosiy, wic pochyli si i z bolesn, okropn ciekawoci - przyglda si samemu sobie. Przeglda cae istnienieswoje, cae czterdzieci lat - ktre niby przdza nawinita na wrzeciono czasu odwijaa si przed nim, e mg rozpatrywa szczegowo, i rozpatrywa. Miasto ju spao, przyczaio si w cieniachi przywaro do ziemi jak polip wszystkimi mackami fabryk, a dalekie, porozrzucane elektryczne soca bkitnawymi renicamipatrzyy w noc, stroway picego molocha, jak stado urawi o gowach ognistych. - No i c, jestem, jaki jestem, jaki by musiaem - szepn hardo i wyzywajco, ale nie pozby si tym rozbudzonego sumienia, nie stumi tym gosw podeptanych wierze, zdradzonych ideaw, splugawionego egoizmem ycia - ktre krzyczay w nim, e y tylko dla siebie, e wszystko depta, aby zadowolni prno, aby napa wasn pych, aby doj do milionw. - Tak, jestem egoista, tak, powicaem wszystko dla kariery... - powtarza te sowa tak dobitnie, jakby si nimi sam policzkowa, i fala okropnej goryczy, wstydu, ponienia zalaa mu serce. Powici wszystko i c ma teraz? Gar pienidzy bezuytecznych i ani przyjaci, ani spokoju, ani zadowolenia, ani szczcia,ani chci do ycia - nic... nic... - Czowiek nie moe y tylko dla siebie - nie wolno mu tego pod groz wasnego nieszczcia. On o tej prawdzie wiedzia, ale teraz dopiero j odczu i poj w caejgbokoci. - Dlatego ja przegraem wasne szczcie -myla wspominajc Ank i pod wpywem tego przypomnienia napisa do niej dugi list proszc o wskazwki, potrzebne mu do zaoenia ochrony dla dzieci swoich robotnikw. Pocz znowu rozmyla, ale ju szuka drg wyjcia z dzisiejszego stanu do celu jakiego na to dugie jutro - o ktrego nudzie myla z przeraeniem. Godziny pyny wolno, miasto spao, ale spao niespokojnie, gorczkowo - bo przez pohaftowany wiatami nocny tuman, jaki je obla, przebiega czasem dreszcz jaki, to znowu rozlega si jk gboki, przecigy, bolesny - jakby jk maszyn spracowanych, ludzi mordowanych lub drzew skazanych na zagad; to jaki krzyk zrywa si z gbi pustych ulic, drga chwil i roztapia si w milczeniu - to jakie nieodgadnione drganie, pene byskw tajemniczych, gosw, paczw, szlocha, miechw - caa gama przeszego czy jutrzejszego ycia rozlewaa si po miecie i bya niby marzeniem sennym tych murw, drzew spowitych w mroki, ziemi zmordowanej... To chwilami panowaa tak gboka, przeraajca cisza, e mona byo wyczu pulsacj tego upionego olbrzyma, ktry przywar do ziemi i spa tak ufnie jak dzieci na piersiach matki. Tylko daleko, poza murami, hen w polach, dookoa tej "ziemi obiecanej", w gbiach nieodgadnionych nocy wrza ruch jaki, rozlegay si szmery gosw, turkoty, szumy, echa miechw, ka, przeklestw.Wszystkimi drogami, poyskujcymi kauami wd wiosennych, ktre biegy ze wszystkich kracw wiata do tej "ziemi obiecanej", wszystkimi ciekami, co si wiy wskr pl zieleniejcych i sadw kwitncych, wskro lasw penych zapachw brzz modych i wiosny, wskr wiosek zapadych, moczarw nieprzebytych- cigny tumy ludzi, setki wozw skrzypiao, tysice wagonw leciao jak byskawice, tysice westchnie wznosio si j tysice rozpalonych spojrze rzucao si w ciemno z upragnieniem i gorczk szukajc konturw tej "ziemi obiecanej". Z rwnin odlegych, z gr, z zapadych wiosek, ze stolic i z miasteczek, spod strzech i z paacw, z wyyn i z rynsztokw cignli ludzie nieskoczon procesj do tej "ziemi obiecanej". Przychodzili uynia j krwi swoj, przynosili jej siy, modo, zdrowie, wolno swoj, nadzieje i ndze, mzgi i prac, wiar i marzenia. Dla tej "ziemi obiecanej", dla tego polipa pustoszay wsie, giny lasy, wycieczaa si ziemia ze swoich skarbw, wysychay rzeki, rodzili si ludzie, a on wszystko ssaw siebie i w swoich potnych szczkach miady i przeuwa ludzi l rzeczy; niebo iziemi, i dawa w zamian nielicznej garstcemiliony bezuyteczne, a caej rzeszy gd iwysiek. Karol rozmylajc chodzi i czsto, i dugo patrzy na miasto i w noc, ktra ju na wschodzie poczynaa blednc. Zorze rozsczay si z wolna w zielonawym zmroku, jaskki zaczy wiergota pod dachem oranerii, a chodny, wiey powiew poranku porusza z wolna drzewami. Stawao si coraz janiej, ju najblisze dachy poyskiway zamalowan blach spod zwojw mgie, a ruiny fabryki Bauma starego staway si coraz widoczniejsze, porwane ciany, wybite okna, zrujnowane kominy wyaniay si jakby z ziemi i czerniay smutno poamanym szkieletem. Borowiecki si uspokoi, ju znalaz drog na jutro, ju widzia jasno cel dalszego ycia - zerwa z samym sob, podepta ca swoj przeszo, czu si teraz jakby nowym czowiekiem, smutnym, ale silnym i gotowym do walki. By bardzo blady, postarza si znacznie przez t noc jedn, gboka zmarszczka rya mu si przez czoo, a na twarzy osiad i jakby zastyg wyraz determinacji wykutej dutem bolesnego poznania. - Przegraem wasne szczcie!... Trzeba je stwarza dla drugich - szepn wolno i mocnym, mskim spojrzeniem, jakby ramionami niezomnych postanowie, ogarn miasto upione i te obszary nieobjte, wyaniajce si z mrokw nocy. Ouarville - Pary 1897/8 KONIEC --------Konwersja: rpg6@go2.pl ka, interesy, ludzie, pienidze - e nudzi go wszystko. Rozmyla wanie o tym wchodzc do fabryki. Olbrzymie czworoboki murw trzsy si i huczay prac. Borowiecki przechodzi mroczny przez sale, nie wita si z nikim, nie rozmawia, nie oglda nic, nie patrzy nawet na nikogo- szed jak automat i bdzi zgaszonym wzrokiem po maszynach w ruchu, po robotnikach pracujcych w skupieniu, po oknach, przez ktre wlewao si wiosenne soce; podnis si wind do suszarni gotowego towaru, gdzie na dugich stoach,na ziemi, na wzkach leay miliony metrw, przechodzi po nich, depta je z jak bezwiedn a zimn wzgard i stan przy oknie, z ktrego wida byo smug plzakoczonych lasami, zapatrzy si w jasny, soneczny dzie kwietniowy, peen wielkiej radoci, soca, ciepa, modej zieleni traw -na przeczyste stada chmur lecych w gbiach seledynowego nieba... Ale odszed rycho, targnity jak guch,nieokrelon tsknot. I znowu szed z pawilonu do pawilonu i z sali do sali - przez to pieko turkotw, hukw, warcze, pracy, zapachw straszliwych i gorca piekielnego, ale szedwolniej i uwiadamia sobie, e to wszystko, co go otacza - to jego wasno,jego krlestwo wymarzone. Przypomina sobie dawne marzenia - o takiej potdze, jak wada. Mia to wszystko i umiechn si gorzko na wspomnienie przeszoci, na wspomnienie zudze dawnych - zudze, bo wierzy kiedy, nic nie majc, e milionydadz mu nadzwyczajne, ekstatyczne jakieszczcie. - C mi day? - myla teraz. Tak, c mu dao to krlestwo? Znuenie i nud. I ten dziwny gd duszy, i t nieokrelon, a tak mocn, a tak szarpic, a tak bezcelow tsknot, ktra coraz silniej ciskaa mu dusz. Ach! a tam, za oknami farbiarni, w ktrej teraz siedzia, taka wiosna sza nad polami, tak si lnio wszystko, takie radosne krzyki dzieci leciay, tak wesoo krzyczay wrble, tak lekko biy w gr kby rowych dymw; tak tam byo jasno, rzewo, modo - taka potna rado zmartwychwstajcej przyrody drgaa w przestrzeniach, przenikaa wszystko - e chciao si i, piewa, krzycze, tarza po murawach, pyn z chmurami, lecie z wiatrem, chwia z drzewami w rozsonecznionym powietrzu i y ca piersi, wszystkimi wadzami, wszystkimi uniesieniami, y! y!... - A c dalej? - myla pospnie, wsuchujc si w szum fabryki. Nie znalaz w sobie odpowiedzi. - Chciaem tego, podaem i mam, mam! - pomyla z nienawici niezgbion niewolnika, spogldajc za czerwone mury fabryk swoich, na tego potwornego tyrana,ktry radonie spoglda tysicami okien i pracowa tak zawzicie, a si wszystko wnim trzso, i piewa tysicami maszyn gboki hymn nasycania si. Poszed do kantoru, mia ju dosy fabryki. Interesanci, kupcy, komisjonerzy, urzdnicy, robotnicy szukajcy pracy, tysice spraw czekao w jego przedpokoju i wrzao niecierpliwoci, ale on bocznymi drzwiami wyszed i powlk si wolno do miasta. Nie widzia nikogo, bo nis w sobie straszn, poerajc nud i ten niezaspokojony gd duszy. Miasto zalane byo potokami soca i wrzaw szalonego ruchu. Tysice fabryk, podobnych do twierdz warownych, huczao prac. Ze wszystkich ulic, ze wszystkich domw, ze wszystkich zaukw, z pl nawet uderzay w niego twarde echa pracy, krzyki maszyn, gwar tej walki, toczonej z ca namitnoci - dyszenia wysikw, tryumfujce wy krzyki zwycizcw. Jak jego strasznie nudzio to wszystko! Z nieopowiedzian ironi przyglda si baronowi Meyerowi, ktry w pysznym powozie rozparty, dumny, janiejcy potg, przejeda ulic i by podobny do czerwonego spasionego wieprza, nadzianegobogactwem. - Bydl, dla ktrego jest szczciem najwyszym legowisko z tytuw wasnoci. Czemu ja nie mog w ten sam sposb uywa bogactwa? Oni s jednak takszczliwi! - myla. Niestety, nie umia uywa ycia na sposbdzkich milionerw. Bo i c go miao bawi? Kobiety! Ach, kocha ich tyle i by tak kochanym, i tak mia ju tego dosy! Zabawy! Jakie? Gdzie s takie, aby byy warte wysiku, aby po nich nuda nie bya tym przykrzejsz? Wino! Od dwch lat z powodu przepracowania by na surowej diecie i yprawie samym mlekiem. I otaczania si przepychem nie lubi, a popisywa si przed drugimi nie chcia ani czu potrzeby. Robienie milionw! Po co? nie wydawa nawet dochodw. Po co? Nie doe ju by ich niewolnikiem, nie doe ju zabray mu si, ycia; nie doe mu ju ci꿹 te zote kajdany! - A jednak Myszkowski mia wiele racji! - pomyla przypominajc sobie jego przeklinania nadmiernej pracy i gromadzenia bezmylnego pienidzy. I myla coraz smutniej o swoim pooeniu, o tych dugich, dugich latach nudy i mki, jakie stay jeszcze przed nim. Szed tak dugo, a znalaz si w helenowskim parku, nie wiedzc prawie o tym. Chodzi po rozmikych jeszcze alejach i z ciekawoci patrzy na mode trawy, na bladozielone listki trzepoczce cicho w dosy ostrym, przesonecznionym powietrzu. Cisza gboka leaa w alejach pustych, po ktrych tylko wrony spaceroway lub wrble wiergotay. Chodzi do zmczenia, chodzi uparcie i bezwiednie prawie wci wraca do miejsc,w ktrych spotyka si kiedy z Lucy... - Lucy... Emma!... - powiedzia pgosem i jakby z alem powlk oczami po parku - popustym parku. Z wielk gorycz myla, e przecie nie czeka na nikogo, e nikt nie przyjdzie, e jest sam... - Jak to niedawno, a jak to daleko! Tak, kiedy y naprawd, kocha, umia szale. A teraz?... A teraz za modo ca ze wszystkimi jej burzami mia miliony i - nud - nud. Skrzywi usta do pogardliwego umiechu nad sob, nad wasnym stanem duszy i poszed dalej. Obszed park, a wracajc spotka przy nie m AH48jx}jӺA48j4jA4 }x} jD<@jj{AAN@