ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS FARAON2 €003;$Ś˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉ Przewiń Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕP˛ c€cŰcß*ecD9, "FARAON" TOM II BOLESŁAW PRUS ROZDZIAŁ PIERWSZY Niedaleko miasta Pi-Bast znajdowała się wielka œwištynia bogini Hator. W miesišcu Paoni (marzec-kwiecień), w dniuporównania wiosennego około dziewištej wieczór, gdy gwiazda Syriusz miała się ku zachodowi, pod bramš œwištyni stanęli dwajpodróżni kapłani i jeden pokutnik. Szedł on boso, miał popiół na głowie i był przykryty grubš płachtš, którš twarz zasłaniał. Pomimo widnej nocy fizjognomii podróżnychnie można było poznać, stali bowiem w cieniu dwu olbrzymich posšgów bóstwa z krowiš głowš, które pilnowały wejœcia do œwištnicy i łaskawymi oczyma strzegły nomesu Habu od pomoru, złego wylewu i południowych wiatrów. Odpoczšwszy nieco pokutnik upadł piersiamina ziemię i długo modlił się. Potem podniósłsię, ujšł miedzianš kołatkę i uderzył. Potężny dŸwięk metalowy obiegł wszystkie dziedzińce, odbił się od grubych murów œwištyni i poleciał ponad łany pszenicy, nadgliniane chaty chłopów, nad srebrzyste wody Nilu, gdzie słabym okrzykiem odpowiedziało mu zbudzone ptactwo. Po długiej chwili za bramš rozległ się szmer i pytanie: -Kto nas budzi? -Niewolnik boży, Ramzes -rzekł pokutnik. -Po co przyszedłeœ? -Po œwiatło mšdroœci. -Jakie masz prawa? -Otrzymałem niższe œwięcenie i na wielkich procesjach wewnštrz œwištyni noszę pochodniš. Brama szeroko otworzyła się. Na œrodku stał kapłan w białej szacie, który wycišgnšwszy rękę rzekł powoli i wyraŸnie: -WejdŸ. Niech razem z przestšpieniem tego progu spokój boży zamieszka w twojej duszy i niech spełniš się życzenia, o które w pokornej modlitwie błagasz bogów. A gdy pokutnik upadł mu do nóg, kapłan czynišc jakieœ znaki nad jego głowš szeptał: -W imię Tego, który jest, był i będzie... Który wszystko stworzył... Którego tchnienie napełnia œwiat widzialny i niewidzialny i jest życiem wiecznym. A gdy brama zamknęła się, kapłan wzišł Ramzesa za rękę i wœród zmroku, pomiędzyogromnymi kolumnami przysionka, zaprowadził go do przeznaczonego mieszkania. Była to mała celka oœwietlona kagankiem. Na kamiennej posadzce leżała wišzka suchej trawy, w kšcie stał dzban wody, a obok -jęczmienny placek. -Widzę, że tutaj naprawdę odpocznę po przyjęciach u nomarchów!... -wesoło zawołał Ramzes. -Myœl o wiecznoœci -odparł kapłan i oddaliłsię. Księcia niemile dotknęła ta odpowiedŸ. Pomimo że był głodny, nie chciał jeœć placka ani pić wody. Usiadł na trawie i patrzšc na swoje pokaleczone w podróży nogi pytał się: po co on tu przyszedł?... po co dobrowolnie wyzuł się ze swej dostojnoœci?... Widzšc œciany celi i jej ubóstwo, przypomniał sobie chłopięce lata spędzone w kapłańskiej szkole. Ile on tam dostał kijów!... ile nocy przepędził na kamiennej posadzce za karę!... Ramzes i teraz uczuł tę nienawiœć i trwogę, jakiej wówczas doœwiadczał wobecsurowych kapłanów, którzy na wszystkie jego pytania i proœby odpowiadali zawsze jednym: „Myœl o wiecznoœci!... Po kilkumiesięcznym zgiełku wpaœć w takš ciszę, zamienić dwór ksišżęcy na ciemnoœć i samotnoœć, a zamiast uczt, kobiet, muzykiczuć dokoła siebie i nad sobš ciężar murów... „Oszalałem!... oszalałem... ” -mówił do siebie Ramzes. Była chwila, że chciał opuœcić œwištynię natychmiast, a potem przyszła mu myœl, żemogš nie otworzyć bramy. Widok brudnych nóg, popiołu, który sypał mu się z włosów, szorstkoœć pokutniczej płachty -wszystko to napełniało go obrzydzeniem. Gdyby choć miał swój miecz!... Ale czy w tym odzieniu i tym miejscu oœmieliłby się goużyć?... Uczuł niepokonany strach i to go otrzeŸwiło. Przypomniał sobie, że bogowie w œwištyniach zsyłajš na ludzi trwogę i że ona ma być wstępem do mšdroœci. „Jestem przecie namiestnikiem i następcš faraona -pomyœlał -cóż mi tu kto zrobi?... ” Podniósł się i wyszedł ze swej celi. Znajdował się w wielkim dziedzińcu otoczonym kolumnami. Gwiazdy jasno œwieciły, więc zobaczył -na jednym końcu podwórza olbrzymie pylony, na drugim otwarte wejœcie do œwištyni. Poszedł tam. Ode drzwi panował mrok, a gdzieœ bardzo daleko płonęło kilka lamp, jakby unoszšcych się w powietrzu. Wpatrzywszy się dojrzał między wejœciem iœwiatłami cały las gęsto ustawionych, grubych kolumn, których wierzchołki rozpływały się w ciemnoœci. W głębi, możeo paręset kroków od niego, niewyraŸnie widać było olbrzymie nogi siedzšcej bogini ijej ręce oparte na kolanach, od których słabo odbijał się blask lamp. Nagle usłyszał szmer. Z daleka, z bocznej nawy, wysunšł się szereg białych figurek idšcych parami. Była to nocna procesja kapłanów, którzy oddawali hołd posšgowi bogini œpiewajšc na dwa chóry: Chór I. „Ja jestem Tym, który niebo i ziemię stworzył i wszystkie na nich stworzenia zrobił. Chór II . Ja jestem Tym, który wody zrobiłi wielkš powódŸ stworzył, Tym, co wołu jego matce zrobił, który rodzicem jest. Chór I . Ja jestem Tym, który niebo stworzył i tajemnice widnokręgów jego i dusze bogów w nie włożyłem. Chór II . Ja jestem Tym, który gdy oczy otwiera, jasno się robi, a gdy je zamyka, ciemnoœć się staje. Chór I . Wody Nilu płynš, gdy rozkazuje... Chór II . Ale bogowie nie znajš jego imienia.”* Głosy, z poczštku niewyraŸne, potężniały tak, że słychać było każde słowo, a gdy zniknšł orszak, zaczęły rozpraszać się między kolumnami, słabnšć... Wreszcie umilkły. „A jednak ci ludzie -pomyœlał Ramzes -nie tylko jedzš, pijš i zbierajš bogactwa... Oni naprawdę spełniajš służbę, nawet w nocy...Chociaż -co z tego przyjdzie posšgowi!... ” Ksišżę nieraz widywał posšgi bóstw granicznych obrzucone błotem przez mieszkańców innego nomesu albo postrzelane z łuków i proc przez żołnierzycudzoziemskich pułków. Jeżeli bogowie nie obrażajš się o zniewagi, niewiele także muszš dbać o modlitwy i procesje. „Kto zresztš widział bogów! -rzekł do siebie ksišżę. Ogrom œwištyni, jej niezliczone kolumny, œwiatła palšce się przed posšgiem, wszystko to pocišgało Ramzesa. Chciał rozejrzeć się w tym tajemniczym bezmiarze i poszedł naprzód. Wtem zdało mu się, że z tyłu głowy delikatnie dotknęła go jakaœ ręka... Obejrzał się, nie było nikogo, więc szedł dalej. Tym razem jakieœ dwie ręce schwyciły go za głowę, a trzecia, duża, oparła się na plecach... -Kto tu jest?... -zawołał ksišżę i rzucił się między kolumny. Lecz potknšł się i omal nie upadł: coœ schwyciło go za nogi. Ramzesa znowu opanował strach, większy niż w celi. Zaczšł uciekać bez pamięci, potršcajšc się o kolumny, które zastępowały mu drogę, a ciemnoœć ogarniała ze wszech stron. -O œwięta bogini, ratuj... -szepnšł. W tej chwili zatrzymał się: o kilka kroków przed nim były wielkie drzwi œwištyni, przez które zaglšdało gwiaŸdziste niebo. Odwrócił głowę -między lasem olbrzymich kolumn płonęły lampy, a blask ich słabo odbijał się od œpiżowych kolan œwiętej Hator. Ksišżę wrócił do swej celi wzburzony i skruszony; serce rzucało się w nim jak ptak schwytany w sidła. Pierwszy raz od wielu lat upadł twarzš na ziemię i goršco modlił się o łaskę i przebaczenie. -Będziesz wysłuchany!... -odezwał się nad nim słodki głos. Ramzes nagle podniósł głowę, lecz w celi nie było nikogo: drzwi zamknięte, mury grube. Modlił się więc jeszcze goręcej i tak usnšł, z twarzš na kamieniach i rozkrzyżowanymi rękoma. Kiedy na drugi dzień obudził się, był już innym człowiekiem: poznał moc bogów i otrzymał obietnicę łaski. Od tej pory przez długi szereg dni, z ochotš i wiarš oddawał się ćwiczeniom pobożnym. W swojej celi długie godziny spędzał na modlitwach, dał sobie ogolić włosy, przywdział strój kapłański i czteryrazy na dobę uczęszczał do chóru najmłodszych kapłanów. Jego życie przeszłe, wypełnione zabawami,budziło w nim odrazę, a niewiara, której nabył wœród rozpustnej młodzieży i cudzoziemców, napełniała go strachem. I gdyby mu dziœ dano do wyboru: tron czy kapłański urzšd? zawahałby się. Pewnego dnia wielki prorok œwištyni wezwał go do siebie przypominajšc, że nie wszedł tu wyłšcznie dla modłów, ale dla poznania mšdroœci. Pochwalił jego pobożne życie, powiedział, że jest już oczyszczony z brudów œwiata, i kazał mu zapoznać się ze szkołami istniejšcymi przy œwištyni. Raczej przez posłuszeństwo aniżeli ciekawoœć ksišżę prosto od niego udał się na zewnętrzny dziedziniec, gdzie mieœcił się oddział czytania i pisania. Była to wielka sala oœwietlona przez otwór w dachu. Na matach siedziało kilkudziesięciu nagich uczniów z woskowanymi tabliczkami w rękach. Jedna œciana była z gładkiego alabastru, przed niš stał nauczyciel i różnokolorowymi kredkami pisał znaki. Gdy ksišżę wszedł, uczniowie (prawie wszyscy jednego wieku z nim)upadli na twarz. Nauczyciel zaœ skłoniwszy się przerwał dotychczasowe zajęcie, aby wypowiedzieć chłopcom wykład o wielkim znaczeniu nauki. -Moi kochani! -mówił. -„Człowiek, który niema serca do mšdroœci, musi zajmować się pracš ręcznš i męczyć oczy. Ale ten, kto rozumie wartoœć nauk i kształci się w nich,może osišgnšć wszystkie władze, wszystkie dworskie urzędy. Pamiętajcie o tym. ”** Przypatrzcie się nędznemu życiu ludzi, którzy nie znajš pisma. „Kowal jest czarny,posmolony, ma palce pełne nagniotków, a pracuje dzień i noc. Kamieniarz zrywa sobieramię, ażeby napełnić żołšdek. Mularz budujšcy kapitele w formie lotosu bywa stršcany przez wicher ze szczytu dachu. Tkacz ma zgięte kolana, fabrykant broni cišgle podróżuje: ledwie przyjedzie do domuwieczorem, już musi go opuszczać. Malarzowi pokojowemu cuchnš palce, a czas upływa mu na krajaniu gałganów. Zaœ szybkobiegacz, ten, żegnajšc się z rodzinš,powinien zostawić testament, bo naraża sięna niebezpieczeństwo spotkania dzikich zwierzšt lub Azjatów. ” Pokazałem wam dolę różnych rzemiosł, bo chcę, ażebyœcie kochali sztukę pisania, która jest waszš matkš, a teraz przedstawię wam jej pięknoœci. Ona nie jestpustym słowem na ziemi, ona jest ważniejszš od wszelkich innych zajęć. Ten, który korzysta ze sztuki pisania, jest szanowanym od dzieciństwa; on spełnia wielkie posłannictwa. Lecz ten, który nie bierze w niej udziału, żyje w nędzy. Nauki szkolne sš ciężkie jak góry; ale jedenich dzień wystarczy wam na całš wiecznoœć. Więc prędko, jak najprędzej poznajcie się znimi i pokochajcie... Stan pisarza jest ksišżęcym stanem, jego kałamarz i księga dajš mu przyjemnoœci i bogactwa!... Po szumnej przemowie o dostojeństwie nauk, czego od trzech tysięcy lat bez zmiany słuchali egipscy uczniowie, mistrz wzišł kredkę i na alabastrowej œcianie zaczšł pisać -alfabet. Każda litera wyrażała się za pomocš kilku symbolów hieroglificznych lub kilku znaków demotycznych. Rysunek oka, ptaka lub pióraoznaczał -A. Owca albo doniczka -B, człowiek stojšcy lub czółno -K, wšż -R, człowiek siedzšcy albo gwiazda -S. Obfitoœćznaków wyrażajšcych każdš literę sprawiała, że nauka czytania i pisania byłabardzo mozolnym zajęciem. Toteż Ramzes zmęczył się samym słuchaniem, wœród którego jedynš rozrywkę stanowiło to, gdy nauczyciel kazał któremu z uczniów wyrysować lub nazwać literę i walił go kijem, gdy się omylił. Pożegnawszy nauczyciela i wychowańców, ksišżę ze szkoły pisarzy przeszedł do szkoły mierników. Tu uczono młodzież zdejmować plany pól, majšcych po największej częœci formę prostokštów, tudzież niwelować grunta za pomocš dwu łat i węgielnicy. W tym również oddziale wykładano sztukę pisania liczb, nie mniej zawikłanš jak hieroglify albo znaki demotyczne. Lecz najprostsze działania arytmetyczne stanowiły wyższy kurs i wykonywały się przy pomocy kulek. Ramzes miał tego dosyć i dopiero po kilku dniach zgodził się odwiedzić szkołę lekarskš. Był to zarazem szpital, a raczej wielki ogród zasadzony mnóstwem drzew i zasianywonnymi ziołami. Chorzy całe dnie przepędzali w powietrzu i słońcu, na łóżkach, w których zamiast materacy było wycišgnięte płótno. Gdy ksišżę wszedł tutaj, panowała największa czynnoœć. Kilku pacjentów kšpało się w sadzawce wody bieżšcej, jednego smarowano wonnymi maœciami, jednego okadzano. Było kilku, których uœpiono za pomocš wzroku i pocišgnięć rękami; jeden jęczał po nastawieniu zwichniętej nogi. Pewnej ciężko chorej kobiecie kapłan podawał w kubku jakšœ miksturę mówišc: „ChodŸ, leku, chodŸ, wypędŸ to z mego serca, z tych moich członków, silny w czary przy tym leku. ”*** Następnie ksišżę w towarzystwie wielkiego lekarza poszedł do apteki, gdzie jeden z kapłanów przygotowywał lekarstwa z ziół,miodu, oliwy, skórek wężowych i jaszczurczych, koœci i tłuszczów zwierzęcych. Na zapytanie Ramzesa laborant nie oderwał oczu od swej pracy. Tylko wcišż ważył i rozcierał materiały odmawiajšc przy tym modlitwę: „Uzdrowiło Izydę, uzdrowiło Izydę, uzdrowiło Horusa... O Izydo, wielka czarodziejko, uzdrów mnie, wyzwól ze wszystkich złych, szkodliwych, czerwonychrzeczy, od goršczki boga i goršczki bogini...O Schauagat', eenagate'synie! Erukate'! Kauaruschagate'!... Paparuka paparaka paparuka... „ **** -Co on mówi? -spytał ksišżę. -Tajemnica... -odparł wielki lekarz kładšc palec na ustach. Gdy wyszli na pusty dziedziniec, Ramzes rzekł do wielkiego lekarza: -Powiedz mi, œwięty ojcze: co to jest sztuka lekarska i na czym polegajš jej sposoby? Bo ja słyszałem, że choroba jestto zły duch, który osiedla się w człowieku i dręczy go z głodu, dopóki nie dostanie właœciwej sobie żywnoœci. I że jeden zły duch, czyli choroba, karmi się miodem, innyoliwš, a inny -zwierzęcymi odchodami. Lekarz więc powinien -naprzód wiedzieć: jaki duch zamieszkał w chorym, a następnie -jakich ten duch potrzebuje pokarmów, ażeby nie trapił człowieka?... Kapłan zamyœlił się i odparł: -Co to jest choroba, jakim sposobem spada na ludzkie ciało, o tym nie mogę powiedziećci, Ramzesie. Ale objaœnię ci, bo zostałeœ oczyszczony, czym kierujemy się przy wydawaniu lekarstw. WyobraŸ sobie, że człowiek jest chory na wštrobę. Otóż my, kapłani, wiemy, że wštroba znajduje się pod wpływem gwiazdyPeneter-Dewa *****i że leczenie musi zależeć od tej gwiazdy. Lecz tu mędrcy dzielš się na dwie szkoły. Jedni twierdzš, że potrzeba choremu na wštrobę podawać wszystko to, nad czym Peneter-Dewa ma władzę, a zatem: miedŸ, lapis-lazuli, wywary z kwiatów, przede wszystkim z werweny i waleriany, nareszcie różne częœci ciała turkawki i kozła. Inni zaœ lekarze sšdzš, że gdy wštroba jest chora, to właœnie trzeba jš leczyć œrodkami przeciwnymi. A ponieważ przeciwnikiem Peneter-Dewy jest Sebeg ******, więc lekarstwami będš: żywe srebro, szmaragd i agat, leszczyna i podbiał tudzież częœci ciała żaby i sowy utarte na proszek. Lecz nie jest to jeszcze wszystko. Trzeba bowiem pamiętać o dniu, miesišcu i porze dnia, każdy bowiem z tych przecišgów czasu zostaje pod wpływem gwiazdy, któramoże wspierać lub osłabiać działanie lekarstwa. Trzeba nareszcie pamiętać: jaka gwiazda i jaki znak Zodiaku panuje nad chorym. Dopiero gdy lekarz wszystkie te rzeczy weŸmie pod uwagę, może przepisać œrodek niezawodny. -I czy wszystkim chorym pomagacie w œwištyni? Kapłan potrzšsnšł głowš. -Nie -rzekł. -Umysł ludzki, który musi ogarnšć tyle szczegółów, o jakich mówiłem, bardzo łatwo się myli. A co gorsza: duchy zawistne, geniusze innych œwištyń, zazdrosne o swojš sławę, niejednokrotnie przeszkadzajš lekarzowi i psujš skutek lekarstw. Ostateczny więc wypadek może być rozmaitym: jeden chory całkiem przychodzi do zdrowia, inny tylko poprawia się, a trzeci pozostaje bez zmiany. Choć zdarzajš się i tacy, którzy rozchorujš się jeszcze gorzej albo nawet umierajš... Wola bogów!... Ksišżę słuchał z uwagš, w duchu jednak przyznał, że niewiele rozumie. Zarazem przypomniał sobie cel swojego przybycia doœwištyni i nagle zapytał wielkiego lekarza: -Mieliœcie, œwięci ojcowie, pokazać mi tajemnicę skarbu faraona. Czy majš być nište rzeczy, które widziałem? -Bynajmniej -odpowiedział lekarz. -Ale my nie znamy się na rzeczach państwowych. Dopiero ma tu zjechać œwięty kapłan Pentuer, wielki mędrzec, i on zdejmie z oczu twoich zasłonę. Ramzes pożegnał lekarza jeszcze więcej zaciekawiony tym, co miano mu pokazać. --------- *Autentyczne ook20\faraośˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°ˆiC ř }x}`X¸ŠjP^Ž c€ˇ-c äKc /+c A9***Autentyczne ***Autentyczne ****Autentyczne *****Planeta Wenus. ******Planeta Merkury. ROZDZIAŁ DRUGI Œwištynia Hator z wielkš czciš przyjęła Pentuera, a niżsi jej kapłani wyszli na pół godziny drogi, aby powitać znakomitego goœcia. Zjechało się wielu proroków, ojcówœwiętych i synów bożych, ze wszystkich cudownych miejsc Dolnego Egiptu, w celu usłyszenia słów mšdroœci. W parę dni po nich przybyli: arcykapłan Mefres i prorok Mentezufis. Składano Pentuerowi hołdy, nie tylko że był doradcš ministra wojny i, bez względu na młody wiek, członkiem najwyższego kolegium, ale że kapłan ten miał sławę w całym Egipcie. Bogowie dali mu nadludzkš pamięć, wymowę i nade wszystko cudny darjasnowidzenia. W każdej bowiem rzeczy i sprawie dostrzegał strony przed innymi ludŸmi ukryte i umiał przedstawić je w sposób zrozumiały dla wszystkich. Niejeden nomarcha lub wysoki urzędnik faraona dowiedziawszy się, że Pentuer ma celebrować uroczystoœć religijnš w œwištyni Hator, zazdroœcił najskromniejszemu kapłanowi, że usłyszy natchnionego przez bogów człowieka. Duchowni, którzy na goœciniec wyszli witać Pentuera, byli pewni, że dostojnik ten ukażeim się na wozie dworskim albo w lektyce niesionej przez oœmiu niewolników. Jakież było ich zdziwienie, gdy ujrzeli chudego ascetę, z obnażonš głowš, który odziawszysię w grubš płachtę sam jeden podróżowałna oœlicy i przywitał ich z wielkš pokorš. Gdy go wprowadzono do œwištyni, złożył ofiarę bóstwu i natychmiast udał się na obejrzenie placu, gdzie miała odbyć się uroczystoœć. Od tej pory nie widziano go. Ale w œwištyni iprzyległych jej podwórzach zapanował ruch niezwykły. Zwożono rozmaite sprzęty kosztowne, ziarna, ubiory, spędzono kilkuset chłopów i robotników, z którymi Pentuer zamknšł się na przeznaczonym mu dziedzińcu i robił przygotowania. Po oœmiu dniach pracy zawiadomił arcykapłana Hatory, że wszystko jest gotowe. Przez cały ten czas ksišżę Ramzes, ukryty w swojej celi, oddawał się modlitwom i postom. Nareszcie pewnego dnia, o trzeciej po południu, przyszło po niego kilkunastu kapłanów uszykowanych we dwa szeregi i wezwali go na uroczystoœć. W przysionku œwištyni powitali księcia arcykapłani i wraz z nim spalili kadzidła przed olbrzymim posšgiem Hatory. Potem skręcili w boczny korytarz, ciasny i niski, na końcu którego płonšł ogień. Powietrze korytarza było przesycone woniš smoły gotujšcej się w kotle. W sšsiedztwie kotła, przez otwór w posadzce wydobywał się okropny jęk ludzkiiprzekleństwa. -Co to znaczy?... -spytał Ramzes jednego z idšcych przy nim kapłanów. Zapytany nic nie odpowiedział; na twarzachwszystkich obecnych, o ile je można było dojrzeć, malowało się wzruszenie i przestrach. W tej chwili arcykapłan Mefres wzišł do ręki wielkš łyżkę i zaczerpnšwszy z kotła goršcej smoły rzekł podniesionym głosem: -Tak niech ginie każdy zdrajca œwiętych tajemnic! To powiedziawszy wlał smołę w otwór posadzki, a z podziemiów odezwał się ryk...-Zabijcie mnie... jeżeli w sercach macie choć odrobinę miłosierdzia!... -jęczał głos. -Niech ciało twe stoczš robaki!... -rzekł Mentezufis wlewajšc roztopionš smołę w otwór. -Psy!... szakale! -jęczał głos. -Niech serce twoje będzie spalone, a prochwyrzucš na pustyniš... -mówił następny kapłan powtarzajšc ceremoniš. -O bogowie!... czyliż można tyle cierpieć -odpowiedziano z podziemi. -Niech dusza twoja, z wizerunkiem swej hańby i występku, błška się po miejscach, gdzie żyjš ludzie szczęœliwi!... -rzekł inny kapłan i znowu wlał łyżkę smoły. -Oby was ziemia pożarła... Miłosierdzia!... dajcie mi odetchnšć... Nim przyszła kolej na Ramzesa, głos w podziemiu już umilkł. -Tak bogowie karzš zdrajców!... -rzekł do księcia arcykapłan œwištyni. Ramzes zatrzymał się i wpił w niego pełnegniewu spojrzenie. Zdawało się, że wybuchnie i porzuci tę gromadę katów, ale uczuł strach boży i w milczeniu poszedł zainnymi. Teraz dumny następca zrozumiał, że jest władza, przed którš uginajš się faraonowie. Ogarnęła go prawie rozpacz, chciał uciec stšd, wyrzec się tronu... Ale milczał i szedłdalej, otoczony kapłanami œpiewajšcymi modlitwy. „Oto już wiem -myœlał -gdzie podziewajš się ludzie niemili sługom bożym!... ” Refleksja ta nie zmniejszyła jego zgrozy. Opuœciwszy wšski korytarz, pełen dymu, procesja znowu znalazła się pod otwartym niebem, na wzniesieniu. Poniżej leżał ogromny dziedziniec, z trzech stron zamiast muru otoczony parterowym budynkiem. Od tego miejsca, gdzie stali kapłani, spuszczał się rodzaj amfiteatru o pięciu szerokich kondygnacjach, po których można było przechadzać się wzdłuż dziedzińca lub zejœć na dół. Na placu nie było nikogo, ale z budynków wyglšdali jacyœ ludzie. Arcykapłan Mefres, jako najdostojniejszy w tym gronie, przedstawił księciu Pentuera. Łagodna twarz ascety tak nie godziła się z okropnoœciami, jakie miały miejsce w korytarzu, że ksišżę zdziwił się.Ażeby coœkolwiek powiedzieć, rzekł do Pentuera: -Wydaje mi się, że już kiedyœ spotkałem was, pobożny ojcze? -W roku zeszłym na manewrach pod Pi-Bailos. Byłem tam przy jego dostojnoœci Herhorze -odparł kapłan. DŸwięczny i spokojny głos Pentuera zastanowił księcia. On już gdzieœ słyszał i ten głos, w jakichœ niezwykłych warunkach. Ale kiedy i gdzie?... W każdym razie kapłan zrobił na nim przyjemne wrażenie. Gdybyż mógł zapomnieć krzyków człowieka, którego oblewano wrzšcš smołš!... -Możemy zaczynać -odezwał się arcykapłanMefres. Pentuer wysunšł się na przód amfiteatru i klasnšł w ręce. Z parterowych budynków wybiegła gromada tancerek i wyszli kapłaniz muzykš tudzież niewielkim posšgiem boginiHator. Muzyka szła naprzód, za niš tancerki wykonujšce œwięty taniec, wreszcie posšg otoczony dymem kadzideł. W ten sposób obeszli dokoła dziedziniec i zatrzymujšc sięco kilka kroków prosili bóstwa o błogosławieństwo, a złych duchów o opuszczenie miejsca, gdzie ma odbyć się pełna tajemnic uroczystoœć religijna. Gdy procesja wróciła do budynków, wystšpił Pentuer. Obecni dostojnicy w liczbie dwudziestu lub trzydziestu osób, skupili się dokoła niego. -Z woli jego œwištobliwoœci faraona -zaczšłPentuer -i za zgodš najwyższych władz kapłańskich mamy wtajemniczyć następcę tronu, Ramzesa, w niektóre szczegóły życia państwa egipskiego, znane tylko bóstwom, rzšdcom kraju i œwištyniom. Wiem, dostojni ojcowie, że każdy z was lepiej objaœniłby młodego księcia o tych rzeczach, albowiem napełnia was mšdroœć,a bogini Mut przemawia przez wasze usta. Że jednak na mnie, który wobec was jestemtylko uczniem i prochem, spadł ten obowišzek, pozwólcie, abym go spełnił pod waszym czcigodnym kierunkiem i dozorem. Szmer zadowolenia rozległ się między uczczonymi w taki sposób kapłanami. Pentuer zwrócił się do księcia: -Od kilku miesięcy, sługo boży, Ramzesie, jak zbłškany podróżny szuka drogi na pustyni, tak ty szukasz odpowiedzi na pytanie: dlaczego zmniejszyły się i zmniejszajš dochody œwištobliwego faraona? Zapytywałeœ nomarchów, a choć objaœnili cię wedle swojej możnoœci, nie zadowoliłeœ się, pomimo że najwyższa mšdroœć ludzka jest udziałem tych dostojników. Zwracałeœ się do wielkich pisarzy, lecz pomimo usiłowań, ludzie ci, jak ptaki z sieci, sami nie mogli wyplštać się z trudnoœci, gdyż rozum człowieka, nawet ukształconego w szkole pisarzy, ogromu tych rzeczy ogarnšć nie jest w stanie. W końcu, zmęczony jałowymi objaœnieniami zaczšłeœ przyglšdać się gruntom nomesów,ich ludziom i dziełom ich ršk, ale nic nie dojrzałeœ. Sš bowiem rzeczy, o których ludzie milczš jak kamienie, ale o których opowie ci nawet kamień, jeżeli padnie na niego œwiatło bogów. Gdy tym sposobem zawiodły cię wszystkie ziemskie rozumy i potęgi, zwróciłeœ się do bogów. Boso, z głowš posypanš popiołem, przyszedłeœ jako pokutnik do tej wielkiej œwištyni, gdzie za pomocš modlitw i umartwień oczyœciłeœ ciało swoje, a wzmocniłeœ ducha. Bogowie, a w szczególnoœci potężna Hator wysłuchała twych próœb i przez niegodne moje usta da ci odpowiedŸ, którš obyœ głęboko zapisał wsercu!... „Skšd on wie -myœlał tymczasem ksišżę -żeja wypytywałem pisarzy i nomarchów?... Aha, powiedział mu o tym Mefres i Mentezufis... Zresztš oni wszystko wiedzš!... ” -Posłuchaj -mówił Pentuer -a odsłonię ci, za pozwoleniem obecnych tu dostojników, czym był Egipt czterysta lat temu, za panowania najsławniejszej i najpobożniejszej dynastii dziewiętnastej, tebeńskiej, a czym jest dziœ... Kiedy pierwszy faraon tamtej dynastii, Ramen-pehuti-Ramessu, objšł władzę nad krajem, dochody skarbu państwa w zbożu, bydle, piwie, skórach, kruszcach i rozmaitych wyrobach wynosiły sto trzydzieœci tysięcy talentów. Gdyby istniał naród, który wszystkie te towary mógłby nam wymienić na złoto, faraon miałby rocznie sto trzydzieœci trzy tysišce min złota *. A że jeden żołnierz może dŸwigać na plecach dwadzieœcia szeœć min ciężaru, więc dla przeniesienia tego złota trzeba by użyć około pięciu tysięcy żołnierzy. Kapłani zaczęli szeptać między sobš nie ukrywajšc zdziwienia. Nawet ksišżę zapomniał o człowieku zamęczonym w podziemiach. -Dziœ -mówił Pentuer -roczny dochód jego œwištobliwoœci, we wszystkich produktach tej ziemi, wart jest tylko dziewięćdziesišt oœm tysięcy talentów. Za co można by dostać tyle złota, że do przeniesienia go potrzeba by tylko czterech tysięcy żołnierzy. -O tym, że dochody państwa bardzo zmniejszyły się, wiem -wtršcił Ramzes -aledlaczego? -BšdŸ cierpliwym, sługo boży -odparł Pentuer. -Nie tylko dochód jego œwištobliwoœci uległ zmniejszeniu... Za dziewiętnastej dynastii Egipt miał pod broniš sto oœmdziesišt tysięcy ludzi. Gdyby za sprawš bogów każdy ówczesny żołnierz zamienił się w kamyk wielkoœci winnego grona... -To być nie może -szepnšł Ramzes. -Bogowie wszystko mogš -surowo rzekł arcykapłan Mefres. -Albo lepiej -mówił Pentuer -gdyby każdy żołnierz położył na ziemi jeden kamyk, byłoby sto oœmdziesišt tysięcy kamyków i spojrzyjcie, dostojni ojcowie, kamyki te zajęłyby tyle miejsca... Wskazał rękš czerwonawej barwy prostokšt, który leżał na dziedzińcu. -W tej figurze mieœciłyby się kamyki rzucone przez każdego żołnierza z czasów Ramzesa I. Figura ta ma dziewięć kroków długoœci i około pięciu szerokoœci. Figura ta jest czerwona, ma barwę ciała Egipcjan,gdyż w owych czasach wszyscy nasi żołnierze składali się tylko z Egipcjan... Kapłani znowu zaczęli szeptać. Ksišżę sposępniał, zdawało mu się bowiem, że jest to przymówka do niego, który lubił cudzoziemskich żołnierzy. -Dziœ -cišgnšł Pentuer -z wielkim trudem zebrałoby się sto dwadzieœcia tysięcy wojowników. Gdyby zaœ każdy z nich rzucił na ziemię swój kamyk, można by utworzyć takš oto figurę... Patrzcie, dostojni... Obok pierwszego leżał drugi prostokšt, majšcy tę samš wysokoœć, ale znacznie krótszš podstawę. Nie miał też barwy jednolitej, lecz składał się z kilku pasów różnego koloru. -Ta figura ma około pięciu kroków szerokoœci, lecz długa jest tylko na szeœć kroków. Ubyła więc państwu ogromna iloœć żołnierzy, trzecia częœć tej, jakš posiadaliœmy. -Państwu więcej przyda się mšdroœć takichjak ty, proroku, aniżeli wojsko -wtršcił arcykapłan Mefres. Pentuer skłonił się przed nim i mówił dalej: -W tej nowej figurze, przedstawiajšcej dzisiejszš armię faraonów, widzicie, dostojni, obok barwy czerwonej, która oznacza rodowitych Egipcjan, jeszcze trzy inne pasy: czarny, żółty i biały. Przedstawiajš one wojska najemnicze: Etiopów, Azjatów i Libijczyków tudzież Greków. Jest ich razem ze trzydzieœci tysięcy, ale kosztujš tyle, co pięćdziesišt tysięcy Egipcjan... -Należy czym prędzej znieœć obce pułki!... -rzekł Mefres. -Drogie sš, nieprzydatne, a uczš nasz lud bezbożnoœci i zuchwalstwa. Dziœ już wielu Egipcjan nie pada na twarz przed kapłanami, ba! niejeden posunšł się do kradzieży w œwištyniach i grobach... -Zatem precz z najemnikami... -mówił zapalczywie Mefres. -Kraj ma z nich same szkody, a sšsiedzi podejrzewajš nas o nieprzyjacielskie zamysły... -Precz z najemnikami!... Rozpędzić buntowniczych pogan!... -odezwali się kapłani. -Gdy po latach, Ramzesie, wstšpisz na tron -mówił Mefres -spełnisz ten œwięty obowišzek względem państwa i bogów... -Tak, spełnij!... Uwolnij twój lud od niewiernych!... -wołali kapłani. Ramzes pochylił głowę i milczał. Krew uciekła mu do serca, czuł, że ziemia chwieje mu się pod nogami. On ma rozpędzić najlepszš częœć wojska!... On, który chciałby mieć dwa razy większš armię i ze cztery razy tyle walecznych pułków najemnych!... „Bez miłosierdzia sš nade mnš!... ” -pomyœlał. -Mów, z nieba zesłany Pentuerze -odezwał się Mefres. -Tak więc, œwięci mężowie -cišgnšł Pentuer-poznaliœmy dwa nieszczęœcia Egiptu, zmniejszyły się dochody faraona i jego armia... -Co tam armia!... -mruknšł arcykapłan, pogardliwie wstrzšsajšc rękš. -A teraz, za łaskš bogów i waszym zezwoleniem, okażę wam: dlaczego tak się stało i z jakich powodów skarb i wojska będš zmniejszały się w przyszłoœci: Ksišżę podniósł głowę i patrzył na mówišcego. Już nie myœlał o człowieku mordowanym w podziemiach. Pentuer przeszedł kilkanaœcie kroków wzdłuż amfiteatru, za nim dostojnicy. -Czy widzicie u stóp waszych ten długi a wšski pas zielonoœci, zakończony szerokim trójkštem? Po obu stronach pasa leżš wapienie, piaskowce i granity, a za nimi obszary piasku. Œrodkiem płynie struga, która w trójkšcie rozdziela się na kilka odnóg... -To Nil!... To Egipt! -wołali kapłani. -Uważajcie no -przerwał wzruszony Mefres. -Obnażam rękę... Czy widzicie te dwie niebieskie żyły, biegnšce od łokcia do pięœci?... Nie jestże to Nil i jego kanał, który poczyna się naprzeciw Gór Alabastrowych i płynie aż do Fayum?... A spojrzyjcie na wierzch mojej pięœci: jest tutyle żył, na ile odnóg dzieli się œwięta rzeka za Memfisem. A moje palce czyliż nieprzypominajš liczby odnóg, którymi Nil wlewa się do morza?... -Wielka prawda!... -wołali kapłani oglšdajšc swoje ręce. -Otóż mówię wam -cišgnšł rozgoršczkowany arcykapłan -że Egipt jest... œladem ręki Ozirisa... Tu na tej ziemi wielki bóg oparł rękę: w Tebach leżał jego boski łokieć, morza dosięgnęły palce, a Niljest jego żyłami... I dziwić się, że ten krajnazywamy błogosławionym! -Oczywiœcie -mówili kapłani -Egipt jest wyraŸnym odciskiem ręki Ozirisa... -Czyliż -wtršcił ksišżę -Oziris ma siedm palców u ręki? Bo przecie Nil siedmiu odnogami wpada do morza. Nastało głuche milczenie. -Młodzieńcze -odparł Mefres z dobrotliwš ironiš -czy sšdzisz, że Oziris nie mógłby mieć siedmiu palców, gdyby mu się tak podobało?... -Naturalnie!... -potakiwali kapłani. -Mów dalej, znakomity Pentuerze -wtršcił Mentezufis. -Macie słusznoœć, dostojnicy -zaczšł znowu Pentuer. -Ta struga, ze swymi rozgałęzieniami, jest obrazem Nilu; wšski pasek murawy, obsaczony kamieniami i piaskiem, to Egipt Górny, a ten trójkšt, poprzecinany żyłkami wody, to wizerunek Egiptu Dolnego, najobszerniejszej i najbogatszej częœci państwa. Otóż w poczštkach dziewiętnastej dynastii cały Egipt, od katarakt Nilowych do morza,obejmował pięćset tysięcy miar ziemi. Zaœ na każdej miarze ziemi żyło szesnastu ludzi: mężczyzn, kobiet i dzieci. Lecz przez czterysta lat następnych prawie z każdym pokoleniem ubywało Egiptowi po kawałku ziemi żyznej... Mówca dał znak. Kilkunastu młodych kapłanów wybiegło z budynku i poczęli sypać piasek na rozmaite punkta murawy. -Za każdym pokoleniem -cišgnšł kapłan -ubywało ziemi żyznej, a wšski jej pasek zwężał się coraz bardziej. -Dziœ -tu podniósł głos -ojczyzna nasza zamiast pięciuset tysięcy miar, posiada tylko czterysta tysięcy miar... Czyli że przez cišg panowania dwu dynastii Egipt stracił ziemię, która wykarmiała blisko dwa miliony ludzi!... W zgromadzeniu znowu podniósł się szmer zgrozy. -A wiesz, sługo boży, Ramzesie, gdzie podziały się te pola, na których niegdyœ rosła pszenica i jęczmień albo pasły się stada bydła?... O tym wiesz, że -zasypał jepiasek pustyni. Ale czy mówiono ci: dlaczegotak się stało?... Bo -zabrakło chłopów, którzy za pomocš wiadra i pługa od œwitu 0\faraośˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż Pfc śœRé c€;Íc-Żcˇ;Żdo nocy walczyli z pustyniš. Nareszcie, czywiesz, dlaczego zabrakło tych robotników bożych?... Gdzie oni się podzieli? Co ich wymiotło z kraju?... Oto -wojny zagraniczne. Nasi rycerze zwyciężali nieprzyjaciół, nasi faraonowie uwieczniali swoje czcigodne nazwiska aż nad brzegami Eufratu, a nasi chłopi, jak pocišgowe bydło, nosili za nimi żywnoœć, wodę i inne ciężary i po drodze marli tysišcami. Toteż za te koœci, rozrzucone po pustyniachwschodnich, piaski zachodnie pożarły naszegrunta, i dziœ trzeba niezmiernej pracy i wielu pokoleń, ażeby powtórnie wydobyć czarnš ziemię egipskš spod mogiły piasków... -Słuchajcie!... słuchajcie!... -wołał Mefres -jakiœ bóg mówi przez usta tego człowieka.Tak, nasze triumfalne wojny były grobem Egiptu... Ramzes nie mógł zebrać myœli. Zdawało musię, że te góry piasku sypiš się dziœ na jegogłowę. -Powiedziałem -mówił Pentuer -że potrzebawielkiej pracy, ażeby odkopać Egipt i wrócić mu dawne bogactwa, które pożarła wojna. Ale czy my posiadamy siły do wykonania tego zamiaru?... Znowu posunšł się kilkanaœcie kroków wzdłuż amfiteatru, a za nim wzruszeni słuchacze. Jak Egipt Egiptem, jeszcze nikt tak dosadnienie odmalował klęsk kraju, choć wszyscy wiedzieli o nich. -Za czasów dziewiętnastej dynastii Egipt posiadał oœm milionów ludnoœci. Gdyby każdy ówczesny człowiek, kobieta, starzecidziecko rzucili na ten oto plac po ziarnie fasoli, ziarna utworzyłyby takš figurę... Wskazał rękš na dziedziniec, gdzie w dwu rzędach, jeden przy drugim, leżało oœm wielkich kwadratów ułożonych z czerwonejfasoli. -Figura ta ma szeœćdziesišt kroków długoœci, trzydzieœci szerokoœci i jak widzicie, pobożni ojcowie, składa się z jednakowych ziarn; niby ówczesna ludnoœć, kiedy wszyscy byli z dziada-pradziada Egipcjanami. A dziœ spojrzyjcie!... Poszedł dalej i wskazał na innš grupę kwadratów rozmaitej barwy. -Widzicie figurę, która ma także trzydzieœcikroków szerokoœci, ale tylko czterdzieœci pięć długoœci. Dlaczego? Bo jest w niej tylko szeœć kwadratów, bo dzisiejszy Egipt nie ma już oœmiu, lecz tylko szeœć milionówmieszkańców... Zważcie przy tym, że gdy poprzednia figura składała się wyłšcznie zczerwonej fasoli egipskiej, w tej obecnej sš ogromne pasy z ziarn czarnych, żółtychibiałych. Bo jak w armii naszej, tak i w narodzie znajduje się dziœ bardzo wielu cudzoziemców: czarni Etiopowie, żółci Syryjczycy i Fenicjanie, biali Grecy i Libijczycy... Przerwano mu. Kapłani słuchajšcy zaczęli go œciskać. Mefres płakał. -Nie było jeszcze podobnego proroka!... -wołano. -W głowie nie mieœci się, kiedy on mógł porobić takie rachunki!... -mówił najlepszy matematyk œwištyni Hator. -Ojcowie! -rzekł Pentuer -nie przeceniajcie moich zasług. W naszych œwištyniach dawnymi laty zawsze w ten sposób przedstawiano gospodarkę państwowš... Ja tylko odgrzebałem to, o czym trochę zapomniały następne pokolenia.... -Ale rachunki?... -spytał matematyk. -Rachunki nieustannie prowadzš się we wszystkich nomesach i œwištyniach -odparł Pentuer. -Ogólne sumy znajdujš się w pałacu jego œwištobliwoœci... -A figury?... figury!... -wołał matematyk. -Przecież na takie figury dzielš się nasze pola, a jeometrowie państwowi uczš się o nich w szkołach. -Nie wiadomo, co więcej podziwiać w tym człowieku: jego mšdroœć czy pokorę... -rzekł Mefres. -O, nie zapomnieli o nas bogowie, jeżeli mamy takiego... W tej chwili strażnik czuwajšcy na wieży œwištyni wezwał obecnych na modlitwę. -Wieczorem dokończę objaœnień -mówił Pentuer -teraz powiem jeszcze niedużo słów. Spytacie, czcigodni, dlaczego do tych obrazów użyłem ziarn? Bo jak ziarno rzucone w ziemię co roku przynosi plon swemu gospodarzowi, tak człowiek składa co roku podatki skarbowi. Gdyby w którym nomesie zasiano o dwa miliony mniej ziarn fasoli niż w latach dawnych, następny jej zbiór byłby znakomicie mniejszy i gospodarze mieliby złe dochody. Podobnież w państwie: gdy ubędš dwa miliony ludnoœci, musi zmniejszyć się wpływ podatków. Ramzes słuchał z uwagš i odszedł milczšcy. --------- *Mina -1 1/2 kilograma ROZDZIAŁ TRZECI Kiedy wieczorem kapłani i następca wrócili na dziedziniec, zapalono kilkaset pochodni tak jasnych, że było widno jak w dzień. Na znak Mefresa znowu wystšpiła procesja muzykantów, tancerek i młodszych kapłanów z posšgiem bogini Hator z krowiš głowš. A gdy odpędzono złeduchy, Pentuer znowu zaczšł kazanie. -Widzieliœcie, dostojnicy, że od czasów dziewiętnastej dynastii ubyło nam sto tysięcy miar ziemi i dwa miliony ludnoœci. Towyjaœnia, dlaczego dochód państwa zmniejszył się o trzydzieœci dwa tysišce talentów, i o tym wiemy wszyscy. Jest to przecie dopiero poczštek klęsk Egiptu i skarbu. Na pozór bowiem zostało jego œwištobliwoœci jeszcze dziewięćdziesišt oœmtysięcy talentów dochodu. Czy jednak sšdzicie, że faraon otrzymuje cały ten dochód ?... Za przykład opowiem wam, co jego dostojnoœć Herhor odkrył w powiecie Zajęczym. Za dziewiętnastej dynastii mieszkało tam dwadzieœcia tysięcy ludzi, którzy płacili podatku trzysta pięćdziesišt talentów rocznie. Dziœ mieszka zaledwie piętnaœcie tysięcy, i ci naturalnie, płacš na rzecz skarbu tylko dwieœcie siedmdziesišt talentów. Tymczasem faraon, zamiast dwu-stu siedmdziesięciu, otrzymuje sto siedmdziesišt talentów!... „Dlaczego?” -spytał dostojny Herhor -a oto, co pokazało œledztwo. Za dziewiętnastej dynastii było w powiecie około stu urzędników i ci brali po tysišc drachm rocznej pensji. Dziœ na tym samym terytorium, pomimo ubytku ludnoœci, znajduje się przeszło dwustu urzędników, którzy biorš po dwa tysišce pięćset drachmna rok. Jego dostojnoœci Herhorowi nie wiadomo, czy tak jest w każdym powiecie. To przeciepewne, że skarb faraona, zamiast dziewięćdziesięciu oœmiu ma tylko siedmdziesišt cztery tysišce talentów rocznie... -Powiedz, ojcze œwięty: pięćdziesišt tysięcy... -wtršcił Ramzes. -I to objaœnię -odparł kapłan. -W każdym razie zapamiętaj, ksišżę, iż skarb faraona oddaje dziœ dwadzieœcia cztery tysišce talentów urzędnikom, gdy za dynastii dziewiętnastej wydawał tylko dziesięć tysięcy. Wielkie milczenie panowało wœród dostojników: niejeden bowiem miał krewnego na urzędzie, w dodatku dobrze płatnym. Ale Pentuer był nieustraszony. -Teraz -mówił -pokażę ci, następco, byt urzędników i dolę ludu za dawnych lat i dzisiaj. -Czy nie szkoda czasu?... To przecie każdy sam może zobaczyć... -zaszemrali kapłani. -Ja chcę to wiedzieć -rzekł stanowczo następca. Szmer ucichł. Pentuer po stopniach amfiteatru zeszedł na dziedziniec, a za nimksišżę, arcykapłan Mefres i reszta kapłanów. Zatrzymali się przed długš zasłonš z mat, która tworzyła jakby parkan. Na znak Pentuera przybiegło kilkunastu młodych kapłanów z jarzšcymi pochodniami. Drugi znak -i częœć zasłony spadła. Z ust obecnych wyrwał się okrzyk zdziwienia. Mieli przed sobš jasno oœwietlony żywy obraz, do którego wchodziło około stu figurantów. Obraz dzielił się na trzy kondygnacje: dolnš, gdzie stali rolnicy, wyższš -urzędnicy i najwyższš, gdzie znajdował się złoty tron faraona oparty na dwu lwach, których głowy były poręczami. -Tak było -mówił Pentuer -za dynastii dziewiętnastej. Spojrzyjcie na rolników. Przy ich pługach widzicie woły lub osły, ich motyki i łopaty sš bršzowe, a więc mocne. Patrzcie, jacy to tędzy ludzie! Dziœ podobnych można spotkać tylko w gwardii jego œwištobliwoœci. Potężne ręce i nogi, piersi wypukłe, twarze uœmiechnięte. Wszyscy sš namaszczeni oliwš, wykšpani. Ich żony zajmujš się przygotowywaniem pokarmu i odzieży lub myciem sprzętów dla rodziny; dzieci -bawiš się lub chodzš do szkoły. Ówczesny chłop, jak widzicie, jadał chleb pszenny, bób, mięso, ryby i owoce, a pijał piwo i wino. Spojrzyjcie, jak piękne były dzbany i misy. Przypatrzcie się czepkom, fartuszkom i pelerynom mężczyzn: wszystko ozdobione różnokolorowym haftem. Jeszcze piękniej haftowano koszulekobiet... A czy uważacie, jak one starannie czesały się, jakie nosiły szpilki, zausznice,pierœcienie i bransolety? Ozdoby te sš robione z bršzu i kolorowej emalii; trafia się jednak między nimi i złoto, choćby w postaci drucika. Podnieœcie teraz oczy wyżej, na urzędników. Chodzš oni w pelerynach, ale każdy chłop w dniu œwištecznym przywdziewał takš samš. Żywiš się zupełnie tak samo jak chłopi, to jest dostatnio, ale skromnie. Sprzęty majš trochę ozdobniejsze od chłopskich i częœciej trafiajš się w ich skrzyniach złotepierœcienie. Podróże odbywajš na osłach lubwozach cišgnionych przez woły. Pentuer klasnšł i w żywym obrazie zapanował ruch. Chłopi zaczęli podawać urzędnikom kosze winogron, wory jęczmienia, grochu i pszenicy, dzbany wina,piwa, mleka i miodu, mnóstwo zwierzyny i liczne sztuki białych lub kolorowych tkanin. Urzędnicy odebrali te produkta, częœć ich zostawiali sobie, ale przedmioty najpiękniejsze i najkosztowniejsze odsunęli wyżej, dla tronu. Platforma, gdzie znajdował się symbol władzy faraona, była zasypana produktami tworzšcymi jakby pagórek. -Widzicie, dostojni -rzekł Pentuer -że w owych czasach, kiedy chłopi byli syci i zamożni, skarb jego œwištobliwoœci ledwo mógł pomieœcić dary poddanych. A teraz zobaczcie: co jest dzisiaj... Nowe hasło, spadła druga częœć zasłony i ukazał się drugi obraz, w ogólnych zarysach podobny do poprzedniego. -Oto sš teraŸniejsi chłopi -mówił Pentuer, a w głosie jego czuć było wzburzenie. -Ciało ich składa się ze skóry i koœci, wyglšdajš jak chorzy, sš brudni i już zapomnieli namaszczać się oliwš. Za to grzbiety ich sš poranione kijami. Nie widać przy nich wołów ani osłów, bo i na co, jeżeli pług ich cišgnie żona i dzieci?... Ich motyki i łopaty sš drewniane, co łatwopsuje się i powiększa pracę. Odzieży nie majš żadnej, tylko kobiety chodzš w grubych koszulach i nawet we œnie nie widujš tych haftów, jakimi stroili się ich dziadowie i babki. Spojrzyjcie, co jada chłop? Czasem jęczmień i suszone ryby, zawsze ziarna lotosu, rzadko pszenny placek, nigdy mięsa,piwa lub wina. Spytacie: gdzie podziały się jego naczynia i sprzęty? Nie ma żadnych, prócz dzbanka na wodę, bo też i nic więcej nie zmieœciłoby się w norze, którš zamieszkuje... Przebaczcie mi to, na co teraz zwrócę waszš uwagę. Tam kilkoro dzieci leżš na ziemi: oznacza to, że pomarły... Dziwna rzecz, jak często teraz umierajš chłopskiedzieci -z głodu i pracy! I te sš jeszcze najszczęœliwsze: inne bowiem, które zostały przy życiu, idš pod kij dozorcy albosprzedajš się Fenicjanom niby jagnięta... Wzruszenie zatamowało mu głos. Lecz chwilę odpoczšł i cišgnšł dalej, wœród gniewnego milczenia kapłanów. -A teraz spojrzyjcie na urzędników: jacy oni czerstwi, uróżowani, jak pięknie ubrani!... Żony ich noszš złote bransolety i zausznice, i tak cienkie szaty, że ksišżęta mogliby im pozazdroœcić. Wœród chłopów nie widać wołu ani osła; za to urzędnicy podróżujš na koniach albo w lektykach... Pijš zaœ tylko wino, i to -dobre wino!... Klasnšł w ręce i znowu zrobił się ruch. Chłopi zaczęli podawać urzędnikom: wory zboża, kosze owoców, wino, zwierzęta... Przedmioty te urzędnicy, jak pierwej, ustawiali obok tronu, ale -w iloœci znacznie mniejszej. Na kondygnacji królewskiej już nie było pagórka produktów. Za to kondygnacja urzędników była zasypana. -Oto jest Egipt dzisiejszy -mówił Pentuer. -Nędzni chłopi, bogaci pisarze, skarb nie tak pełny jak dawniej. A teraz... Dał znak i stała się rzecz nieoczekiwana. Jakieœ ręce poczęły zabierać: zboże, owoce, tkaniny z platformy faraona i urzędników. A gdy iloœć towarów bardzo zmniejszyła się, te same ręce zaczęły chwytać i uprowadzać chłopów, ich żony i dzieci... Widzowie ze zdumieniem patrzyli na szczególne zabiegi tajemniczych osób. Naglektoœ zawołał: -To Fenicjanie!... Oni nas tak obdzierajš!... -Tak jest, œwięci ojcowie -rzekł Pentuer. -To sš ręce ukrytych między nami Fenicjan. Obdzierajš oni króla i pisarzy, a chłopów zabierajš w niewolę, gdyż im już nic wydrzeć nie można... -Tak!... To szakale!... Przekleństwo im!... Wygnać nędzników!... -wołali kapłani. -Oni tonajwięcej szkód wyrzšdzajš państwu... Nie wszyscy jednak wołali w ten sposób. Gdy ucichło, Pentuer kazał zanieœć pochodnie w innš stronę dziedzińca i tam zaprowadził swoich słuchaczy. Nie było tużywych obrazów, ale jakby wystawa przemysłowa. -Raczcie spojrzeć, dostojni -mówił. -Za dziewiętnastej dynastii te rzeczy przysyłalinam cudzoziemcy: z kraju Punt mieliœmy wonnoœci, z Syrii złoto. żelaznš broń i wozy wojenne. Oto wszystko. Lecz wówczas Egipt wyrabiał... Spojrzyjcie na te olbrzymie dzbany: ile tu kształtów, a jakie rozmaite kolory!... Albo sprzęty: to krzesełko wyłożone jest dziesięcioma tysišcami kawałków złota, perłowej masy i kolorowych drzew... Zobaczcie ówczesne szaty: jaki haft, jaka delikatnoœć tkanin, ile kolorów... A miecze bršzowe, a szpilki, bransolety, zausznice, anarzędzia rolnicze i rzemieœlnicze... Wszystko to robione u nas, za dziewiętnastej dynastii. Przeszedł do następnej grupy przedmiotów.-A dziœ -patrzcie. Dzbany sš małe i prawie bez ozdób, sprzęty proste, tkaniny grube i jednostajne. Ani jeden z tegoczesnych wyrobów nie może równać się pod względem rozmiarów, trwałoœci czy pięknoœci z dawnymi. Dlaczego? Posunšł się znowu kilka kroków i otoczony pochodniami mówił: -Oto jest wielka liczba towarów, które nam przywożš Fenicjanie z rozmaitych okolic œwiata. Kilkadziesišt pachnideł, kolorowe szkła, sprzęty, naczynia, tkaniny, wozy, ozdoby, wszystko to przychodzi do nas z Azji i jest przez nas kupowane. -Czy rozumiecie teraz, dostojnicy: za co Fenicjanie wydzierali zboże, owoce i bydło pisarzom i faraonowi?... Za te właœnie obcewyroby, które zniszczyły naszych rzemieœlników jak szarańcza trawę. Kapłan odpoczšł i cišgnšł dalej: -Pomiędzy towarami dostarczanymi przez Fenicjan jego œwištobliwoœci, nomarchom i pisarzom pierwsze miejsce zajmuje złoto. Ten rodzaj handlu jest najdokładniejszym obrazem klęsk, jakie ci Azjaci wyrzšdzajš Egiptowi. Gdy kto bierze od nich złota za talent, obowišzany jest po trzech latach zwrócić dwa talenty. Najczęœciej jednak Fenicjanie, pod pozorem umniejszenia kłopotów dłużnikowi, sami wyręczajš go w wypłacie w ten sposób, że dłużnik za każdy talent pożyczony oddaje im w dzierżawę, na trzy lata, trzydziestu dwu ludzi i dwie miary ziemi... Spojrzyjcie tam, dostojni -mówił wskazujšcna lepiej oœwietlonš częœć dziedzińca. -Ten kwadrat ziemi, majšcy sto oœmdziesišt kroków długoœci i tyleż szerokoœci, znaczy dwie miary; ta zaœ gromada mężczyzn, kobiet i dzieci tworzy oœm rodzin. Wszystkoto zaœ razem: ludzie i grunt, idš na trzy lata w okropnš niewolę. Przez ten czas ich właœciciel -faraon czy nomarcha, nie ma z nich żadnego pożytku; po upływie zaœ terminu odbiera ziemię wyjałowionš, a ludzi... najwyżej dwudziestu... Reszta bowiem zmarła w męczarniach!... Obecni szemrali ze zgrozy. -Powiedziałem, że dwie miary gruntu i trzydziestu dwu ludzi bierze Fenicjanin na trzy lata dzierżawy za pożyczenie jednego talentu złotem. Przypatrzcie się, jaki to kawał ziemi i jaka gromada ludzi, a teraz -spojrzyjcie na mojš rękę... Ten kawałek złota, który trzymam, to bryłka mniejsza od kurzego jaja, to talent!... Czy wy oceniacie, dostojni, całš nikczemnoœć Fenicjan w podobnym handlu? Ten mały kawałek złota naprawdę nie posiada żadnych cennych zalet: jest żółty, ciężki, nie œniedzieje i -na tym koniec. Ale człowiek nie odzieje się złotem i nie zaspokoi nim głodu ani pragnienia... Gdybym posiadał bryłę złota wielkoœci piramidy, będę obok niej takim nędzarzem jak Libijczyk błškajšcy się po zachodniej pustyni, gdzie nie ma daktyla ani wody. I patrzcie, za bryłkę tego jałowego materiału Fenicjanin bierze kawał ziemi, który może wykarmić i odziać trzydziestu dwu ludzi, a nadto -bierze i tych ludzi!... Przez lat trzy uzyskuje władzę nad istotami, które umiejš uprawiać i obsiewać grunta, zbierać ziarno, robić mškę i piwo, tkać odzież, budować domy i sprzęty... Jednoczeœnie faraon czy nomarcha jest pozbawiony na trzy lata usług tych ludzi. śˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPYcŠcˇ˛ci+4-1ż ]€Nie płacš mu oni podatku, nie noszš ciężarów za wojskiem, lecz pracujš na dochody łakomego Fenicjanina. Wiecie, dostojnicy, że obecnie nie ma roku, ażeby w tym czy owym nomesie nie wybuchnšł bunt chłopów, wyniszczonych głodem, przecišżonych pracš, bitych kijami.I otóż częœć tych ludzi ginie, inni dostajš się do kopalń, a kraj wyludnia się coraz bardziej, dlatego tylko że Fenicjanin dał komuœ bryłkę złota!... Czy można wyobrazićsobie większe nieszczęœcie?... I czy w podobnych warunkach Egipt nie będzie co roku tracił ziemi i ludzi? Szczęœliwe wojny podkopały nasz kraj, ale dobija go fenicki handel złotem. Na twarzach kapłanów malowało się zadowolenie: chętniej słuchali o przewrotnoœci Fenicjan aniżeli o zbytkach pisarzy. Pentuer chwilę odpoczšł, potem zwrócił siędo księcia. -Od kilku miesięcy -mówił -z niepokojem zapytujesz, sługo boży, Ramzesie: dlaczegozmniejszyły się dochody jego œwištobliwoœci? Mšdroœć bogów pokazała ci, że zmniejszył się nie tylko skarb, ale i wojsko, i że oba te Ÿródła królewskiej potęgi zmniejszać się będš cišgle. I albo skończy się to na zupełnej ruinie państwa, albo -niebiosa zeszlš Egiptowi władcę, który zatrzyma powódŸ klęsk od kilkuset lat zalewajšcych ojczyznę. Skarb faraonów był wówczas pełny, gdy mieliœmy dużo ziemi i ludnoœci. Trzeba zatem wydrzeć pustyni te grunta urodzajne, jakie nam pożarła, a z ludu zdjšć te ciężary, które go osłabiajš i zmniejszajš liczbę mieszkańców. Kapłani znowu zaczęli się niepokoić z obawy, aby Pentuer po raz drugi nie wspomniał o klasie pisarzy. -Widziałeœ, ksišżę, na własne oczy i przy œwiadkach, że w tej epoce, gdy lud był syty, dorodny i zadowolony, skarb królewski był pełen. Gdy zaœ lud zaczšł wyglšdać nędznie, gdy jego żony i dzieci musiały zaprzęgnšć się do pługa, gdy ziarna lotosu zastšpiły pszenicę i mięso, skarb -zubożał. Jeżeli więc chcesz doprowadzić państwo do tej potęgi, jakš posiadało przed wojnami dziewiętnastej dynastii, jeżeli pragniesz, aby faraon, jego pisarze i wojsko opływali w dostatki, zapewnij krajowi długoletniš spokojnoœć, a ludowi dobrobyt. Niech znowu doroœli jedzš mięso i ubierajš się w haftowane szaty, i niech dzieci, zamiast jęczyć pod plagami i umierać z pracy, bawiš się lub chodzš do szkoły. Pamiętaj wreszcie, że Egipt na piersiach swoich nosi jadowitego węża... Obecni słuchali z ciekawoœciš i obawš. -Tym wężem, który wysysa krew ludu, majštki nomarchów, potęgę faraona, sš Fenicjanie!... -Precz z nimi!... -zawołali obecni. -Przekreœlić wszystkie długi... Nie dopuszczać ich kupców i okrętów... Uciszył ich arcykapłan Mefres, który ze łzami w oczach zwrócił się do Pentuera: -Nie mam wštpliwoœci -mówił -że przez usta twoje odzywała się do nas œwięta Hator. Nie tylko dlatego, że człowiek nie potrafiłby być tak mšdrym i wszystkowiedzšcym jak ty, ale jeszcze, że spostrzegłem nad głowš twojš płomyki w formie rogów. Dziękuję ci za wielkie słowa, którymi rozproszyłeœ naszš niewiadomoœć... Błogosławię cię i proszę bogów, aby gdy mnie powołajš na swój sšd, ciebie mianowali moim następcš... Przecišgły okrzyk reszty słuchaczów poparł błogosławieństwo najwyższego dostojnika. Kapłani tym więcej byli zadowoleni, że nieustannie wisiała nad nimi trwoga, aby Pentuer po raz drugi nie zaczepił o kwestiępisarzy. Ale mędrzec umiał być powœcišgliwym: wskazał wewnętrznš ranę państwa, lecz nie zaognił jej i dlatego odniósł zupełny triumf. Ksišżę Ramzes nie dziękował Pentuerowi, tylko przytulił jego głowę do swej piersi. Nikt jednak nie wštpił, że kazanie wielkiegoproroka wstrzšsnęło duszš następcy i jest ziarnem, z którego może wyrosnšć chwała i pomyœlnoœć Egiptu. Nazajutrz Pentuer, nie żegnajšc się, o wschodzie słońca opuœcił œwištynię i odjechał do Memfs. Ramzes przez kilka dni z nikim nie rozmawiał: siedział w celi albo przechadzał się po cienistych korytarzach irozmyœlał. W jego duszy odbywała się praca. W gruncie rzeczy Pentuer nie powiedział nic nowego: wszyscy narzekali na ubytek ziemi i ludnoœci w Egipcie, na nędzę chłopów, nadużycia pisarzów i wyzysk Fenicjan. Ale kazanie proroka uporzšdkowało w nim dotychczasowe bezładne wiadomoœci, nadało dotykalne formy i lepiej oœwietliło pewne fakta. Fenicjanie przerazili go: ksišżę nie oceniał dotychczas ogromu nieszczęœć wyrzšdzonych przez ten naród jego państwu. Zgroza była tym silniejszš, że przecie on sam własnych poddanych wypuœcił w dzierżawę Dagonowi i -był œwiadkiem, w jaki sposób bankier wybierał od nich należnoœci!... Lecz to splštanie księcia z wyzyskiem Fenicjan wywołało dziwny skutek: Ramzes -nie chciał myœleć o Fenicjanach, a ile razyzapalił się w nim gniew na tych ludzi, tyle razy gasiło go uczucie wstydu. W pewnej częœci był on ich wspólnikiem. Natomiast ksišżę doskonale zrozumiał ważnoœć ubytku ziemi i ludnoœci i na te punkta położył główny nacisk w swych samotnych medytacjach. „Gdybyœmy posiadali -mówił w sobie -te dwa miliony ludzi, których Egipt utracił, można by za ich pomocš odzyskać od pustyni urodzajne grunta, nawet powiększyć obszary... A wówczas, pomimo Fenicjan, nasi chłopi mieliby się lepiej, a dochody państwa wzrosłyby... ” Ale skšd wzišć ludzi? Wypadek nasunšł mu odpowiedŸ. Pewnego wieczora ksišżę przechadzajšc się po ogrodach œwištyni spotkał gromadę niewolników, których jenerał Nitager pochwycił na granicy wschodniej i przysłał bogini Hator. Ludzie ci byli doskonale zbudowani, pracowali więcej niż Egipcjanie, a ponieważ ich karmiono dobrze, więc byli nawet zadowoleni ze swego losu. Na ich widok błyskawica oœwieciła umysł następcy: prawie utracił przytomnoœć ze wzruszenia. Egipt potrzebuje ludzi, dużo ludzi, setki tysięcy, a nawet milion i dwa miliony ludzi... I otóż ludzie sš!... Trzeba tylko wkroczyć do Azji, zabierać wszystko, co się spotka na drodze, i -odsyłać do Egiptu... Dopóty zaœ nie kończyć wojny, dopóki nie zbierze się tylu, ażeby każdy chłop egipski miał swego niewolnika... Tak urodził się plan prosty i kolosalny, dzięki któremu państwo miało pozyskać ludnoœć, chłopi pomocników w pracy, a skarb faraona niewyczerpane Ÿródło dochodu. Ksišżę był zachwycony, choć następnego dnia zbudziła się w nim nowa wštpliwoœć. Pentuer z wielkim naciskiem głosił, a jeszcze dawniej Herhor twierdził to samo, że Ÿródłem nieszczęœć Egiptu były -zwycięskie wojny. Z czego wypadłoby, że za pomocš nowej wojny nie można podŸwignšć Egiptu. „Pentuer jest wielki mędrzec i Herhor wielki mędrzec -myœlał ksišżę. -Jeżeli oni uważajš wojnę za szkodliwš, jeżeli tak samo sšdzi arcykapłan Mefres i inni kapłani, to może naprawdę wojna jest rzeczš niebezpiecznš?... I musi niš być, skoro tak utrzymuje tylu ludzi mšdrych i œwiętych. ” Ksišżę był głęboko strapiony. Wymyœlił prosty sposób podŸwignięcia Egiptu, a tymczasem kapłani utrzymywali, że właœnie to mogłoby do reszty zrujnować Egipt. Kapłani, ludzie najmędrsi i najœwiętsi! Lecz trafił się wypadek, który nieco ochłodził wiarę księcia w prawdomównoœć kapłanów, a raczej -rozbudził w nim dawniejszš do nich nieufnoœć. Raz szedł z jednym lekarzem do biblioteki. Droga wypadała przez ciasny i ciemny korytarz, z którego następca cofnšł się zewstrętem. -Nie pójdę tędy!... -rzekł. -Dlaczego?... -spytał Ÿdziwiony lekarz. -Czyliż nie pamiętacie, ojcze œwięty, że na końcu tego korytarza jest loch, w którym okrutnie zamęczyliœcie jakiegoœ zdrajcę? -Aha!... -odparł lekarz. -Jest tu loch, do którego przed kazaniem Pentuera wlewaliœmy roztopionš smołę... -I zabiliœcie człowieka... Lekarz uœmiechnšł się. Był to człowiek dobry i wesoły. Toteż widzšc oburzenie księcia, rzekł po pewnym namyœle: -Tak, nie wolno nikomu zdradzać œwiętych tajemnic... Rozumie się... Przed każdš większš uroczystoœciš przypominamy to młodym kandydatom na kapłanów... Ton jego był tak szczególny, że Ramzes zażšdał objaœnień. -Nie mogę zdradzać tajemnic -odparł lekarz -ale... Ale jeżel i wasza dostojnoœć przyrzekniesz zachować to przy sobie, opowiem ci historię... Ramzes przyrzekł, lekarz opowiedział: -Pewien kapłan egipski, zwiedzajšc œwištynie pogańskiego kraju Aram, przy jednej z nich spotkał człowieka, który wydał mu się bardzo tłustym i zadowolonym, choć nosił nędzne szaty. „Wytłomacz mi -spytał kapłan wesołego biedaka -czym to się dzieje, że choć jesteœ ubogi, jednak ciało twoje wyglšda, jakbyœ był przełożonym œwištyni? ” Zaœ ów człowiek obejrzawszy się, czy go kto nie podsłuchuje, odparł: „Bo ja mam wielce żałosny głos, więc jestem przy tej œwištyni męczennikiem. Gdylud zejdzie się na nabożeństwo, ja włażę do lochu i jęczę, o ile mi sił starczy; za to dajš mi wcale obfite jedzenie przez cały rok, a dzban piwa za każdy dzień męczeństwa. ” Tak bywa w pogańskim kraju Aram -zakończył lekarz kładšc palec na usta. -Pamiętaj, ksišżę, coœ mi obiecał, i myœl o naszej smole roztopionej, co ci się podoba...Opowiadanie to znowu poruszyło księcia. Czuł pewnš ulgę, że w œwištyni nie zamordowano człowieka, lecz i ocknęły sięw nim wszystkie dawne podejrzenia do kapłanów. Że oni łudzš prostaków, o tym wiedział. Pamiętał przecie, będšc w kapłańskiej szkole, procesjš œwiętego wołu Apisa. Lud był pewny, że Apis prowadzi kapłanów; tymczasem każdy uczeń wiedział, że boskiezwierzę idzie tam, gdzie chcš kapłani. Któż wie zatem, czy kazanie Pentuera nie było owš procesjš Apisa, przeznaczonš dla niego? Tak przecie łatwo nasypać na ziemięfasoli czerwonej i różnokolorowej i również nietrudno ustawić żywe obrazy. O ileż wspanialsze widywał on przedstawienia, choćby walkę Seta z Ozirisem, do której wchodziło kilkaset osób... A czyliż i w tym wypadku nie oszukiwali kapłani? Miała to być walka bogów, tymczasem prowadzili jš poprzebierani ludzie. Ginšł w niej Oziris, a tymczasem kapłan udajšcy Ozirisa był zdrów jak nosorożec. Jakich tam nie pokazywano cudów!... Woda wznosiła się, biły pioruny, ziemia drżała i wyrzucała ogień. I to wszystko było oszukaństwem. Dlaczegoż by więc przedstawienie Pentuera miało być prawdš? Zresztš ksišżę miał silne poszlaki, że chciano go oszukać. Już był oszustwem człowiek jęczšcy w podziemiach, niby to oblewany smołš przez kapłanów. Ale mniejsza o niego. Ważnym było to, o czym ksišżę przekonał się niejednokrotnie, że Herhor nie chciał wojny. Mefres także nie chciał wojny, a Pentuer był jednego pomocnikiem, drugiego ulubieńcem. Taka walka toczyła się w księciu: to zdawało mu się, że wszystko rozumie, to znowu ogarniała go ciemnoœć; raz był pełen nadziei, drugi raz wštpił o wszystkim. Z godziny na godzinę, z dnia na dzień dusza jego przybierała i opadała jak wody Nilu przez cišg całego roku. Powoli jednak Ramzes odzyskał równowagę,a gdy nadszedł czas opuszczenia œwištyni, miał już sformułowane pewne poglšdy. Przede wszystkim jasno pojmował, czego potrzeba Egiptowi: więcej gruntów i więcej ludzi. Po wtóre wierzył, że najprostszym sposobem zdobycia ludzi jest -wojna z Azjš.Pentuer jednak dowodził mu, że wojna może tylko powiększyć klęski państwa. Rodzi się tedy nowa kwestia, czy Pentuer mówił prawdę, czy kłamał? Jeżeli mówił prawdę, pogršżał księcia w rozpaczy. Ramzes bowiem nie widział innego sposobu podŸwignięcia państwa, tylko wojnę. Bez wojny Egipt z roku na rok będzie tracił ludnoœć, a skarb faraona będzie powiększał swoje długi. Aż cały tenproces skończy się jakšœ okropnš katastrofš, może nawet za przyszłego panowania. A jeżeli Pentuer kłamał? Dlaczego by to robił? Oczywiœcie namówiony przez Herhora, Mefresa i całe ciało kapłańskie. Z jakiej jednak racji kapłani nie chcieli wojny, co mieli w tym za interes? Przecie każda wojna im i faraonowi największe przynosiła zyski. Czy zresztš kapłani mogli go oszukiwać w sprawie tyle doniosłej? Prawda, że robili tak bardzo często, lecz w wypadkach drobnych, nie zaœ kiedy chodziło o przyszłoœć i byt państwa. Nie można też twierdzić, że oszukiwali zawsze. Sš oni przecie sługami bogów i stróżami wielkich tajemnic. W ich œwištyniach mieszkajš duchy, o czym Ramzes sam się przekonał pierwszej nocy po osiedleniu się w tym miejscu. A jeżeli bóstwa nie pozwalajš profanom zbliżać się do swoich oł tarzy, jeżeli tak pilnie czuwajš nad œwištyniami, dlaczego niemieliby czuwać nad Egiptem, który jest największš ich œwištyniš? Gdy w kilka dni póŸniej Ramzes po uroczystym nabożeństwie, wœród błogosławieństwa kapłanów, opuszczał œwištynię Hator, nurtowały w nim dwa pytania: Czy wojna z Azjš naprawdę mogłaby zaszkodzić Egiptowi? Czy kapłani w tej sprawie mogliby oszukiwać jego, następcę faraona? ROZDZIAŁ CZWARTY Konno, w towarzystwie paru oficerów, jechał ksišżę do Pi-Bast, sławnej stolicy nomesu Habu. Minšł miesišc Paoni, zaczynał się Epifi (kwiecień -maj). Słońce stało wysoko zapowiadajšc najgorszš dla Egiptu porę upałów. Już w tym czasie kilka razy zrywał się straszny wiatr pustyni; ludzie i zwierzęta padali z goršca, a na polach i drzewach zaczšł osiadać szary pył, pod którym umierajš roœliny. Zebrano róże i przerabiano je na olejek; sprzštnięto zboża i drugi ukos koniczyny. Żurawie z kubłami pracowały ze zdwojonš gorliwoœciš, rozlewajšc brudnš wodę po ziemi, aby jš przygotować do nowego siewu. Zaczynano też zrywać figi i winogrona. Woda Nilu opadła, kanały były płytkie i cuchnšce. Nad całym krajem unosił się delikatny pył wœród potoków palšcego słońca. Mimo to ksišżę jechał zadowolony. Znudziłogo pokutnicze życie w œwištyni; zatęsknił do uczt, kobiet i zgiełku. Przy tym okolica, choć płaska i jednostajnie poprzerzynana sieciš kanałów była interesujšca. W nomesie Habu mieszkała inna ludnoœć: nie rodowici Egipcjanie, ale potomkowie walecznych Hyksosów, którzy ongi zdobyli Egipt i rzšdzili nim przez kilka wieków. Prawowici Egipcjanie gardzili tš resztkš wypędzonych zdobywców, ale Ramzes patrzył na nich z przyjemnoœciš. Byli to ludzie roœli, silni, z dumnš postawš i męskšenergiš w fizjognomii. Wobec księcia i oficerów nie padali na twarz jak Egipcjanie;przypatrywali się dostojnikom bez niechęci,ale i bez trwogi. Nie mieli także pleców okrytych bliznami po kijach; pisarze bowiemszanowali ich wiedzšc, że bity Hyksos oddaje plagi, a niekiedy morduje swego ciemięzcę. Wreszcie posiadali Hyksosowie łaskę faraona, ich bowiem ludnoœć dostarczała najlepszych żołnierzy. Im bardziej orszak następcy zbliżał się do Pi-Bast, którego œwištynie i pałace jak przez muœlin widać było przez mgłę pyłu, tym okolica stawała się ruchliwszš. Szerokim goœcińcem i pobliskimi kanałami transportowano: bydło, pszenicę, owoce, wino, kwiaty, chleby i mnóstwo innych przedmiotów codziennego użytku. Potok ludzi i towarów dšżšcych w stronę miasta, hałaœliwy i gęsty jak pod Memfisem w dni œwišteczne, w tym miejscu był zjawiskiem zwykłym. Dokoła Pi-Bastu przez cały rok panował zgiełk jarmarczny, który uspokajał się tylko w nocy. Przyczyna tego była prosta: miasto cieszyło się posiadaniem starej i sławnej œwištyni Astarty, czczonej przez całš Azję Zachodniš i œcišgajšcej tłumy pielgrzymów. Bez przesady można powiedzieć, że pod Pi-Bast codziennie obozowało ze trzydzieœcitysięcy cudzoziemców: Saschu, czyli Arabów, Fenicjan, Żydów, Filistynów, Chetów, Asyryjczyków i innych. Rzšd egipski życzliwie zachowywał się wobec pielgrzymów, którzy przynosili mu znaczne dochody; kapłani tolerowali ich, a ludnoœć kilku sšsiednich nomesów prowadziła z nimi żwawy handel. Już na godzinę drogi przed miastem widać było lepianki i namioty przybyszów rozbite na nagiej ziemi. W miarę zbliżania się do Pi-Bast liczba ich wzrastała i coraz gęœciejroili się ich czasowi mieszkańcy. Jedni pod otwartym niebem przygotowywali pokarm, inni kupowali wcišż napływajšce towary, inni szli procesjš do œwištyni. Tu i owdzie skupiały się wielkie gromady przed miejscami zabaw, gdzie popisywali się pogromcy zwierzšt, zaklinacze wężów, atleci, tancerki i kuglarze. Ponad tym zgromadzeniem ludzi unosił się upał i wrzawa. Przy miejskiej bramie powitali Ramzesa jego dworzanie tudzież nomarcha Habu z urzędnikami. Powitanie jednak było, mimo h ludzi. śˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPĆ c c D.%Sc€3ć Wżyczliwoœci, tak chłodne, że Ÿdziwiony namiestnik szepnšł do Tutmozisa: -Cóż to znaczy, że patrzycie na mnie, jakbym przyjechał kary wymierzać? -Bo wasza dostojnoœć -odparł faworyt -masz oblicze człowieka, który przestawałz bogami. Mówił prawdę. Czy to skutkiem ascetycznego życia, czy towarzystwa uczonych kapłanów, czy może długich rozmyœlań, ksišżę zmienił się. Wychudł, cera mu pociemniała, a z postawy i fizjognomii biła wielka powaga. W cišgu kilku tygodni postarzał się o kilka lat. Na jednej z głównych ulic miasta tłoczyła się tak gęsta ciżba ludu, że policjanci musieli utorować drogę następcy i jego œwicie. Ale ten lud nie witał księcia, tylko skupiał się dokoła niewielkiego pałacyku jakby oczekujšc na kogoœ. -Co to jest? -spytał Ramzes nomarchy. Niemile bowiem dotknęła go obojętnoœć tłumu. -Tu mieszka Hiram -odparł nomarcha -ksišżę tyryjski, człek wielkiego miłosierdzia. Co dzień rozdaje hojnš jałmużnę, więc zbiega się ubóstwo. Ksišżę odwrócił się na koniu, popatrzył i rzekł: -Widzę tu robotników królewskich. Więc i oni przychodzš po jałmużnę do fenickiego bogacza? Nomarcha milczał. Na szczęœcie zbliżali siędo pałacu rzšdowego i Ramzes zapomniał oHiramie. Przez kilka dni cišgnęły się uczty na czeœć namiestnika, ale ksišżę nie był nimi zachwycony. Brakło na nich wesołoœci i zdarzały się nieprzyjemne zajœcia. Raz jedna z ksišżęcych kochanek tańczšc przed nim rozpłakała się. Ramzes pochwycił jš w objęcia i zapytał: co jej jest? Z poczštku wzdragała się z odpowiedziš, lecz oœmielona łaskawoœciš pana odparła zalewajšc się jeszcze obficiej łzami: -Jesteœmy, władco, twoje kobiety, pochodzimy z wielkich rodów i należy nam się uszanowanie... -Prawdę mówisz -wtršcił ksišżę. -Ale tymczasem twój skarbnik ogranicza nasze wydatki. Owszem, chciałby nawet pozbawić nas dziewczšt służebnych, bez których przecie nie możemy umyć się ani uczesać. Ramzes wezwał skarbnika i surowo zapowiedział mu, ażeby jego kobiety miały wszystko, co należy się ich urodzeniu i wielkim stanowiskom. Skarbnik upadł na twarz przed księciem i obiecał spełniać rozkazy kobiet. Zaœ w parę dni póŸniej wybuchnšł bunt między dworskimi niewolnikami, którzy skarżyli się, że ich pozbawiajš wina. Następca kazał im wydawać wino. Lecz nazajutrz, w czasie przeglšdu wojsk, przyszły do niego deputacje pułków z najpokorniejszš skargš, że zmniejszono im porcje mięsa i chleba. Ksišżę i tym razem polecił spełnić żšdania proszšcych. W parę dni póŸniej obudził go z rana wielki hałas pod pałacem. Ramzes spytał o przyczynę, a oficer dyżurny objaœnił, że zebrali się robotnicy królewscy i wołajš o zaległy żołd. Wezwano skarbnika, na którego ksišżę wpadł z wielkim gniewem. -Co się tu dzieje?... -wołał. -Od chwili megoprzyjazdu nie ma dnia, aby nie skarżono sięna krzywdy. Jeżeli jeszcze raz powtórzy się coœ podobnego, ustanowię œledztwo i położę kres waszym złodziejstwom!... Drżšcy skarbnik znowu upadł na twarz i jęknšł: -Zabij mnie, panie! Ale cóż poradzę, gdy twój skarbiec, stodoły i œpiżarnie sš puste... Pomimo gniewu ksišżę zmiarkował, że skarbnik może być niewinnym. Kazał mu więc odejœć, a wezwał Tutmozisa. -Słuchaj no -rzekł Ramzes do ulubieńca -dziejš się tu rzeczy których nie rozumiem i do których nie przywykłem. Moje kobiety,niewolnicy, wojsko i robotnicy królewscy nie otrzymujš należnoœci lub sš ograniczani w wydatkach. Gdym zaœ spytał skarbnika: co to znaczy? - odpowiedział, że nic już niemamy w skarbcu ani stodołach. -Powiedział prawdę. -Jak to?... -wybuchnšł ksišżę. -Na mojš podróż jego œwištobliwoœć przeznaczył dwieœcie talentów w towarach i złocie. Miałożby to być zmarnowane? -Tak jest -odparł Tutmozis. -Jakim sposobem?... na co?... -wołał namiestnik. -Przecież na całej drodze podejmowali nas nomarchowie?... -Ale myœmy im za to płacili. -Więc to sš filuci i złodzieje, jeżeli niby przyjmujš nas jak goœci, a potem obdzierajš!... -Nie gniewaj się -rzekł Tutmozis -a wszystko ci wytłumaczę. -Siadaj. Tutmozis usiadł i mówił: -Czy wiesz, że od miesišca jadam z twej kuchni, pijam wino z twoich dzbanów i ubieram się z twojej szatni... -Masz prawo czynić tak. -Alem nigdy tego nie robił: żyłem, ubierałem się i bawiłem na własny koszt, aby nie obcišżać twego skarbu. Prawda, że nieraz płaciłeœ moje długi. Był a to jednaktyko częœć moich wydatków. -Mniejsza o długi. -W podobnym położeniu -cišgnšł Tutmozis -znajduje się kilkunastu szlachetnej młodzieży twego dworu. Utrzymywali się sami, aby podtrzymać blask władcy; lecz dziœ, podobnie jak ja, żyjš na twój koszt, bo już nie majš czego wydawać. -Kiedyœ wynagrodzę ich. -Otóż -mówił Tutmozis -bierzemy z twego skarbu, bo nas gniecie niedostatek, i -to samo robiš nomarchowie. Gdyby mieli, wyprawialiby dla ciebie uczty i przyjęcia naswój koszt; ale że nie majš, więc przyjmujš wynagrodzenie. Czy i teraz nazwiesz ich filutami?... Ksišżę chodził zamyœlony. -Za prędko potępiłem ich -odparł. -Gniew jak dym zasłonił mi oczy. Wstydzę się tego, com powiedział, niemniej jednak chcę, ażeby ani ludzie dworscy, ani żołnierze i robotnicy nie doznawali krzywdy... A ponieważ moje zasoby sš wyczerpane, trzeba więc pożyczyć... Chyba sto talentów wystarczy, jak myœlisz? -Ja myœlę, że nam nikt nie pożyczy stu talentów -szepnšł Tutmozis. Namiestnik wynioœle spojrzał na niego. -Także się to odpowiada synowi faraona? -spytał. -WypędŸ mnie od siebie -rzekł smutnym głosem Tutmozis -ale mówiłem prawdę. Dziœ nikt nam nie pożyczy, bo i już nie ma kto... -Od czegóż jest Dagon?... -zdziwił się ksišżę. -Nie ma go przy moim dworze czy umarł? -Dagon mieszka w Pi-Bast, ale całe dnie wraz z innymi kupcami fenickimi przepędza w œwištyni Astarty na pokucie i modłach... -Skšdże taka pobożnoœć? Czy dlatego, że ja byłem w œwištyni, to i mój bankier uważa za potrzebne naradzać się z bogami? Tutmozis kręcił się na taburecie. -Fenicjanie -rzekł -sš zatrwożeni, nawet zgnębieni wieœciami... -O czym? -Ktoœ rozpuœcił plotkę, że gdy wasza dostojnoœć wstšpisz na tron, Fenicjanie zostanš wygnani, a ich majštki zabrane na rzecz skarbu... -No, to majš jeszcze dosyć czasu -uœmiechnšł się ksišżę. Tutmozis wcišż wahał się. -Słychać -mówił zniżonym głosem -że zdrowie jego œwištobliwoœci (oby żył wiecznie!...) mocno zachwiało się w tych czasach... -To fałsz! -przerwał zaniepokojony ksišżę. -Przecież wiedziałbym o tym... -A jednak kapłani odprawiajš w tajemnicy nabożeństwa za powrócenie zdrowia faraonowi -szeptał Tutmozis. -Wiem o tym z pewnoœciš... Ksišżę stanšł zdumiony. -Jak to -rzekł -więc ojciec mój jest ciężko chory, kapłani modlš się za niego, a mnie nic o tym nie mówiš?... -Słychać, że choroba jego œwištobliwoœci może przecišgnšć się z rok. Ramzes machnšł rękš. -Ech!... słuchasz bajek i mnie niepokoisz. Powiedz mi lepiej o Fenicjanach, bo to ciekawsze. -Słyszałem -cišgnšł Tutmozis -tylko to, co i wszyscy, że wasza dostojnoœć, przekonawszy się w œwištyni o szkodliwoœciFenicjan, zobowišzałeœ się wypędzić ich. -W œwištyni?... -powtórzył następca. -A któżmoże wiedzieć, o czym ja przekonałem się i co postanowiłem w œwištyni?... Tutmozis wzruszył ramionami i milczał. -Czyliżby zdrada i tam?... -szepnšł ksišżę. -W każdym razie zawołasz do mnie Dagona - rzekł głoœno. Muszę poznać Ÿródło tych kłamstw i, przez bogi, położyć im koniec!...-Dobrze uczynisz, panie -odparł Tutmozis -gdyż cały Egipt jest zaniepokojony. Już dziœ nie ma u kogo pożyczać pieniędzy, a gdyby te pogłoski trwały dłużej, ustałby handel. Dziœ już nasza arystokracja wpadław biedę, z której nie widać wyjœcia, a i twój dwór, panie, odczuwa niedostatek. Za miesišc może to samo zdarzyć się w pałacujego œwištobliwoœci... -Milcz -przerwał ksišżę -i natychmiast zawołaj mi Dagona. Tutmozis wybiegł, ale bankier zjawił się u namiestnika dopiero wieczorem. Miał na sobie białš płachtę w czarne pasy. -Poszaleliœcie?... -zawołał następca na ten widok. -Zaraz ja cię tu rozchmurzę... Potrzebuję natychmiast stu talentów. IdŸ i nie pokazuj mi się, dopóki tego nie załatwisz. Ale bankier zasłonił swoje oblicze i zapłakał. -Co to znaczy? -spytał niecierpliwie ksišżę. -Panie -odparł Dagon klękajšc -weŸ mój majštek, sprzedaj mnie i mojš rodzinę... Wszystko weŸ, nawet życie nasze. Ale sto talentów... skšd bym ja dostał dziœ taki majštek?... Już ani z Egiptu, ani z Fenicji... -mówił wœród łkań. -Set opętał cię, Dagonie! -rozeœmiał się następca. -Czyliż i ty uwierzyłbyœ, że ja myœlę o wygnaniu was?... Bankier po raz drugi upadł mu do nóg. -Ja nic nie wiem... ja jestem zwyczajny kupiec i twój niewolnik... Tyle dni, ile jest między nowiem i pełniš, wystarczyło, ażeby zrobić ze mnie proch i z mego majštku œlinę... -Ależ wytłomacz mi, co to znaczy? -pytał niecierpliwie następca. -Ja nie potrafię nic powiedzieć, a choćbym nawet umiał, mam wielkš pieczęć na ustach... Dziœ modlę się tylko i płaczę... „Czy i Fenicjanie modlš się? ” -pomyœlał ksišżę. -Nie mogšc oddać ci żadnej usługi, panie mój -cišgnšł Dagon -dam ci przynajmniej dobrš radę... Jest tu w Pi-Bast sławny ksišżę tyryjski, Hiram. Człowiek stary, mšdry i strasznie bogaty... Wezwij go, erpatre, i zażšdaj sto talentów, a może on potrafi dogodzić waszej dostojnoœci... Ponieważ Ramzes żadnych objaœnień nie mógł wydobyć z bankiera, uwolnił go więc iobiecał, że wyszle poselstwo do Hirama. ROZDZIAŁ PIĽTY Na drugi dzień rano Tutmozis z wielkš œwitš oficerów i dworzan złożył wizytę tyryjskiemu księciu i zaprosił go do namiestnika. W południe przed pałacem zjawił się Hiramw prostej lektyce niesionej przez óœmiu ubogich Egipcjan, którym udzielał jałmużny.Otaczali go znakomitsi kupcy feniccy i ten sam tłum ludu, który co dzień wystawał przed jego domem. Ramzes z niejakim zdziwieniem przywitał starca, któremu z oczu patrzyła mšdroœć, a z całej postaci powaga. Hiram miał na sobie biały płaszcz, na głowie złotš obršczkę. Ukłonił się namiestnikowi z godnoœciš i wzniósłszy ręce nad jego głowš odmówił krótkie błogosławieństwo. Obecni byli głęboko wzruszeni. Gdy namiestnik wskazał mu fotel i kazał odejœć dworzanom, Hiram odezwał się: -Wczoraj sługa waszej dostojnoœci, Dagon, powiedział mi, że ksišżę potrzebujesz stu talentów. Zaraz wysłałem moich kurierów do Sabne-Chetam, Sethroe, Pi-Uto i innych miast, gdzie stojš fenickie okręty, ażeby wyładowały wszystek towar. I myœlę, że za parę dni wasza dostojnoœć otrzyma tę drobnš sumkę. -Drobna! -przerwał ksišżę ze œmiechem. -Szczęœliwy jesteœ, wasza dostojnoœć, jeżeli sto talentów nazywasz drobnš sumkš.Hiram pokiwał głowš. -Dziad waszej dostojnoœci -rzekł po namyœle -wiecznie żyjšcy Ramesses-sa-Ptahzaszczycał mnie swojš przyjaŸniš; znam też jego œwištobliwoœć waszego ojca (oby żył wiecznie! )i nawet sprobuję złożyć mu hołd, jeżeli będę dopuszczony... -Skšdże ta wštpliwoœć?... -przerwał ksišżę.-Sš tacy -odparł goœć -którzy jednych dopuszczajš, innych nie dopuszczajš do oblicza faraonowego, ale mniejsza o nich... Wasza dostojnoœć nie jesteœ t emu winien, więc oœmielę się zadać wam jedno pytanie...Jak stary przyjaciel waszego dziada i ojca. -Słucham. -Co to znaczy -mówił powoli Hiram -co to znaczy, że następca i namiestnik faraona musi pożyczać sto talentów, gdy jego państwu należy się przeszło sto tysięcy talentów?... -Skšd?... -zawołał Ramzes. -Jak to skšd?... Z danin od ludów azjatyckich... Fenicja winna wam pięć tysięcy, no i ja ręczę, że odda, jeżeli nie trafiš się jakieœ wypadki... Ale oprócz niej Izrael winien trzytysišce, Filistyni i Moabici po dwa tysišce, Chetowie trzydzieœci tysięcy... Wreszcie nie pamiętam pozycji szczegółowych ale wiem, że ogół wynosi sto trzy czy sto pięć tysięcy talentów Ramzes gryzł wargi; na jego ruchliwej twarzy widać było bezsilny gniew. Spuœcił oczy i milczał. -Więc to prawda... -nagłe westchnšł Hiram wpatrujšc się w namiestnika. -Więc to prawda?... Biedna Fenicja, ale i Egipt... -Co mówisz, wasza dostojnoœć? -zapytał ksišżę marszczšc brwi. -Nie rozumiem twoich biadań... -Ksišżę wiesz, o czym mówię, skoro nie odpowiadasz na moje pytanie -odparł Hiramipowstał, jakby z zamiarem odejœcia. -Mimoto... nie cofnę obietnicy... Będziesz, ksišżę, miał sto talentów. Nisko ukłonił się, lecz namiestnik zmusił go do zajęcia miejsca. -Wasza dostojnoœć ukrywasz coœ przede mnš -rzekł głosem, w którym czuć było obrazę. - Chcę, ażebyœ mi wytłomaczył: jaka to bieda grozi Fenicji czy Egiptowi... -Nie wiedziałżebyœ o tym, wasza dostojnoœć? -pytał Hiram z wahaniem. -Nic nie wiem. Spędziłem przeszło miesišc w œwištyni. -Właœnie tam można było dowiedzieć się o wszystkim... -Wasza dostojnoœć mi powiesz! -zawołał namiestnik uderzajšc pięœciš w stół. -Nie lubię, ażeby bawiono się moim kosztem... -Powiem, jeżeli wasza dostojnoœć dasz mi wielkie przyrzeczenie, że nie zdradzisz się przed nikim. Chociaż... nie mogę uwierzyć, aby księcia, następcy, nie zawiadomiono o tym!... -Nie ufasz mi? -zapytał zdumiony ksišżę. -W tej sprawie żšdałbym przyrzeczenia od samego faraona -odparł Hiram stanowczo. -A więc... przysięgam na mój miecz i sztandary naszych wojsk, że nikomu nie powiem o tym, co mi wasza dostojnoœć odkryjesz. -Dosyć -rzekł Hiram. -Słucham. -Ksišżę wie, co w tej chwili dzieje się w Fenicji? -Nawet i o tym nie wiem! -przerwał zirytowany namiestnik. -Nasze okręty -szepnšł Hiram -ze wszystkich krańców œwiata œcišgajš do ojczyzny, ażeby na pierwsze hasło przewieŸć ludnoœć i skarby gdzieœ... za morze... na zachód... -Dlaczego? -zdziwił się namiestnik. -Bo Asyria ma nas wzišć pod swoje panowanie. Ksišżę wybuchnšł œmiechem. -Oszalałeœ, czcigodny mężu!... -zawołał. -Asyria ma zabrać Fenicjš!... A cóż my na to, my Egipt? -Egipt już się zgodził. Namiestnikowi krew uderzyła do głowy. -Upał plšcze ci myœli, stary człowieku -rzekł do Hirama spokojnym głosem. -Zapominasz nawet, że podobna sprawa nie mogłaby mieć miejsca bez pozwolenia faraona i... mego! -I to nastšpi. Tymczasem zawarli układ kapłani. -Z kim?... Jacy kapłani? -Z arcykapłanem chaldejskim, Beroesem, umocowanym przez króla Assara -odparł Hiram. -A kto z waszej strony?... Nie twierdzę na pewno, ale zdaje się, że jego dostojnoœć Herhor, jego dostojnoœć Mefresiœwięty prorok Pentuer. Ksišżę zbladł. -Uważaj, tyryjczyku -rzekł -że oskarżasz ozdradę najwyższych dostojników państwa. -Mylisz się, ksišżę, to wcale nie jest zdrada : najstarszy arcykapłan Egiptu i minister jego œwištobliwoœci majš prawo prowadzić układy z sšsiednimi mocarzami. Wreszcie, skšd wie wasza dostojnoœć, że wszystko to nie dzieje się z woli faraona? Ramzes musiał przyznać w duszy, że układpodobny nie byłby zdradš państwa, tylko -lekceważeniem jego, następcy tronu. Więc to w taki sposób traktujš go kapłani, jego, który za rok może być faraonem?... Więc dlatego Pentuer ganił wojny, a Mefrespopierał go! -Kiedyż to się miało stać, gdzie?... -spytał ksišżę. -Podobno zawarli układ w nocy, w œwištyni Seta za Memfisem -odpowiedział Hiram. -A kiedy?... Dobrze nie wiem, lecz zdaje się, żetego dnia, kiedy wasza dostojnoœć wyjeżdżałeœ z Memfisu. „A nędznicy!... -myœlał namiestnik. -To oni tak szanujš moje stanowisko... Więc oni mnie oszukiwali i opisem stanu państwa?... Jakiœ dobry bóg budził moje wštpliwoœci w œwištyni Hator... ” Po chwili wewnętrznej walki rzekł głoœno: -Niepodobna!... I dopóty nie uwierzę temu, co mówisz, wasza dostojnoœć, dopóki nie dasz mi dowodu. -Dowód będzie -odparł Hiram. -Lada dzień przyjeżdża do Pi-Bast wielki pan asyryjski, Sargon, przyjaciel króla Assara. Przyjeżdżatu pod pozorem pielgrzymki do œwištyni Astoreth, złoży dary wam, ksišżę, i jego œwištobliwoœci, potem -zawrzecie układ... Naprawdę zaœ przypieczętujecie to, co postanowili kapłani na zgubę Fenicjan, a może i własne nieszczęœcie. -Nigdy! -rzekł ksišżę. -Jakież to wynagrodzenie musiałaby Asyria dać Egiptowi... -Oto jest mowa godna króla: jakie wynagrodzenie dostałby Egipt? Bo dla państwa każdy układ jest dobry, byle coœ na nim zyskało... I to właœnie dziwi mnie śˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPGc—Ď cfz<ŕ$˘c€ ‚3× Q-cišgnšł Hiram -że Egipt zrobi zły interes: Asyria bowiem zagarnia, oprócz Fenicji, prawie całš Azję, a wam jakby z łaski zostawiš: Izraelitów, Filistynów i półwysepSynaj... Rozumie się, że w takim razie przepadnš należne Egiptowi daniny i faraon nigdy nie odbierze tych stu pięciu tysięcy talentów. Namiestnik potrzšsnšł głowš. -Nie znasz -odparł -wasza dostojnoœć, kapłanów egipskich: żaden z nich nie przyjšłby takiego układu. -Dlaczego? Fenickie przysłowie mówi: lepszy jęczmień w stodole niż złoto w pustyni. Mogłoby się więc zdarzyć, że Egipt, gdyby czuł się bardzo słabym, wolałby darmo Synaj i Palestynę aniżeli wojnę z Asyriš. Ale otóż to mnie zastanawia... Bo nie Egipt, lecz Asyria dziœ jest łatwa do pokonania: ma zatarg na północnym wschodzie, posiada mało wojsk,a i te sš liche. Gdyby napadł jš Egipt, zniszczyłby państwo, zabrałby niezmierne skarby z Niniwy i Babelu i raz na zawsze utrwaliłby swojš władzę w Azji. -Więc widzisz, że taki układ nie może istnieć -wtršcił Ramzes. -W jednym tylko wypadku rozumiałbym podobne umowy, gdyby kapłani chcieli znieœć władzę królewskš w Egipcie... Do czego wreszcie dšżš od czasów waszego dziada, ksišżę... -Znowu mówisz od rzeczy -wtršcił namiestnik. Ale w sercu uczuł niepokój. -Może mylę się -odparł Hiram, bystro patrzšc mu w oczy. -Ale posłuchaj, wasza dostojnoœć... Przysunšł swój fotel do księcia i mówił zniżonym głosem : -Gdyby faraon wydał wojnę Asyrii i wygrałjš, miałby wielkš armię przywišzanš do jego osoby. Sto tysięcy talentów zaległych danin. Ze dwieœcie tysięcy talentów z Niniwy i Babelu. Nareszcie -ze sto tysięcy talentów rocznie z krajów zdobytych. Tak ogromny majštek pozwoliłby mu wykupić dobra zastawione u kapłanów i raz na zawsze położyć koniec ich mięszaniu się dowładzy. Ramzesowi błyszczały oczy. Hiram mówił dalej: -Dzisiaj zaœ armia zależy od Herhora, a więc od kapłanów, i z wyjštkiem pułków cudzoziemskich faraon, w razie walki, liczyć na niš nie może. Nadto zaœ skarb faraona jest pusty, a większa częœć jego dóbr należy do œwištyń.Król choćby na utrzymanie dworu musi co roku zacišgać nowe długi, a że Fenicjan jużu was nie będzie, więc musicie brać od kapłanów... Tym sposobem za dziesięć lat jego œwištobliwoœć (oby żył wiecznie!... )straci resztę swoich dóbr, a co póŸniej?... Na czoło Ramzesa wystšpił pot kroplisty. -Widzisz więc, dostojny panie -mówił Hiram-że w jednym wypadku kapłani mogliby, a nawet musieliby przyjšć najsromotniejszy układ z Asyriš: jeżeli chodziłoby im o poniżenie i zniesienie władzy faraona... No -może istnieć i drugi wypadek: gdyby Egipt był tak słaby, że za wszelkš cenę potrzebowałby spokoju... Ksišżę zerwał się. -Milcz! -zawołał. -Wolałbym zdradę najwierniejszych sług aniżeli podobnš niemoc kraju!... Egipt musiałby Asyrii oddać Azję... Ależ w rok póŸniej sam wpadłby pod jej jarzmo, bo podpisujšc hańbę przyznałby się do bezsilnoœci... Chodził wzburzony, a Hiram patrzył na niego z litoœciš czy współczuciem. Nagle Ramzes zatrzymał się przed Fenicjaninem i rzekł: -To fałsz!... Jakiœ zręczny hultaj oszukał cię, Hiramie, pozorami prawdy i ty mu uwierzyłeœ. Gdyby istniał taki traktat, układano by go w największej tajemnicy. A w takim razie jeden z czterech kapłanów, których wymieniłeœ, byłby zdrajcš nie tylko króla, lecz nawet swoich współspiskowców... -Mógł przecie być ktoœ pišty, który ich podsłuchiwał -wtršcił Hiram. -I tobie sprzedał tajemnicę?... Hiram uœmiechnšł się. -Dziwno mi -rzekł -że ksišżę jeszcze nie poznałeœ potęgi złota. -Ależ zastanów się, wasza dostojnoœć, że nasi kapłani majš więcej złota aniżeli ty, choć jesteœ bogacz nad bogacze!... -Ja jednak nie gniewam się, gdy mi przybędzie choćby drachma. Dlaczego inni mieliby odrzucać talenty?... -Bo oni sš sługami bogów -mówił rozgoršczkowany ksišżę -bo oni lękaliby sięich kary... Fenicjanin uœmiechnšł się. -Widziałem -odparł -wiele œwištyń różnych narodów, a w œwištyniach duże i małe posšgi: drewniane, kamienne, nawet złote. Ale bogów nie spotykałem nigdy... -BluŸnierco!... -zawołał Ramzes. -Jam widział bóstwo, czułem na sobie jego rękę i słyszałem głos... -Gdzie to było? -W œwištyni Hator: w jej przysionku i w mojej celi. -W dzień?... -pytał Hiram. -W nocy... -odparł ksišżę i zastanowił się. -W nocy -ksišżę słyszał mowę bogów i -czuł -ich rękę -powtarzał Fenicjanin wybijajšc pojedyncze wyrazy. -W nocy wiele rzeczy można widzieć. Jak to było?... -Byłem chwytany za głowę, ramiona i nogi,a przysięgam... -Psyt! -przerwał Hiram z uœmiechem. -Nie należy przysięgać nadaremnie. Uporczywie wpatrywał się w Ramzesa swymi bystrymi i mšdrymi oczyma, a widzšc, że w młodzieńcu budzš się wštpliwoœci, rzekł: -Ja ci coœ powiem, panie. Jesteœ niedoœwiadczony, otoczony sieciš intryg, ja zaœ byłem przyjacielem twego dziada i ojca. Otóż oddam ci jednš usługę. PrzyjdŸ kiedy w nocy do œwištyni Astoreth, ale... zobowišzawszy się do zachowania tajemnicy... PrzyjdŸ sam, a przekonasz się,jacy to bogowie odzywajš się i dotykajš nasw œwištyniach. -Przyjdę -rzekł Ramzes po namyœle. -UprzedŸ mnie, ksišżę, którego dnia z rana,a ja powiem ci hasło wieczorne œwištyni i będziesz tam dopuszczony. Tylko nie zdradŸmnie ani siebie -mówił z dobrodusznym uœmiechem Fenicjanin. -Bogowie niekiedy przebaczajš zdradę swoich tajemnic, ludzienigdy... Ukłonił się, a potem wzniósłszy oczy i ręce do góry zaczšł szeptać błogosławieństwo. -Obłudniku!... -zawołał ksišżę. -Modlisz się do bogów, w których nie wierzysz?... Hiram dokończył błogosławieństwa i rzekł: -Tak jest: nie wierzę w bogów egipskich, asyryjskich, nawet fenickich, lecz wierzę w Jedynego, który nie mieszka w œwištyniach i nie jest znane jego imię. -Nasi kapłani wierzš także w Jedynego -wtršcił Ramzes. -I chaldejscy także, a jednak i ci, i tamci sprzysięgli się przeciw nam... Nie ma prawdy na œwiecie, mój ksišżę!... Po odejœciu Hirama ksišżę zamknšł się w najodleglejszym pokoju, pod pozorem odczytywania œwiętych papyrusów. Prawie w okamgnieniu w jego ognistej wyobraŸni uporzšdkowały się nowo otrzymane wiadomoœci i utworzył się plan. Przede wszystkim zrozumiał, że między Fenicjanami i kapłanami toczy się cicha walka na życie i œmierć. O co?... Naturalnie o wpływy i skarby. Prawdę rzekł Hiram, żegdyby Fenicjan zabrakło w Egipcie, wszystkie majštki faraona, nawet nomarchów i całej arystokracji, przeszłyby pod panowanie œwištyń. Ramzes nigdy nie lubił kapłanów i od dawnawiedział i widział, że większa częœć Egiptujuż należy do kapłanów, że ich miasta sš najbogatsze, pola najlepiej uprawiane, ludnoœć zadowolona. Rozumiał należšca do œwištyń wydobyłaby faraona z nieustannych kłopotów i podŸwignęłaby jego władzę. Ksišżę wiedział o tym i niejednokrotnie wypowiadał to z goryczš. Lecz gdy za sprawš Herhora został namiestnikiem i otrzymał dowództwo korpusu Menf, pogodził się z kapłanami i we własnym sercu tłumił stare niechęci do nich. Dziœ wszystko to odżyło. Więc kapłani nie tylko nie powiedzieli mu o swoich układach z Asyriš, ale nawet nie uprzedzili go o poselstwie jakiegoœ Sargona? Może wreszcie być, że kwestia stanowiła największš tajemnicę œwištyń i państwa. Lecz dlaczego ukrywali przed nim cyfrę danin zalegajšcych u rozmaitych azjatyckichnarodów?... Sto tysięcy talentów, ależ to suma, która mogła od razu poprawić majštkowy stan faraona... Dlaczegoż oni to ukrywali, o czym nawet wiedział tyryjski ksišżę, jeden z członków rady tego miasta?... Co za wstyd dla niego, następcy tronu i namiestnika, że dopiero obcy ludzie otwierajš mu oczy! Lecz była rzecz jeszcze gorsza: Pentuer i Mefres na wszelki sposób dowodzili mu, że Egipt musi unikać wojny. Już w œwištyni Hator nacisk ten wydawał mu się podejrzanym: wojna bowiem mogła dostarczyć państwu krocie tysięcy niewolników i podŸwignšć ogólny dobrobyt kraju. Dzisiaj zaœ wydaje się tym konieczniejszš, że przecież Egipt ma do odebrania sumy zaległe i do zdobycia nowe.Ksišżę podparł się rękoma na stole i rachował: „Mamy -myœlał -do odebrania sto tysięcy talentów danin... Hiram liczy, że złupienie Babilonu i Niniwy przyniosłoby ze dwieœcie tysięcy -razem trzysta tysięcy jednorazowo... Takš sumš można pokryć koszta największej wojny, a zostanie jako zysk -kilkakroć sto tysięcy niewolników i sto tysięcy rocznej daniny z krajów na nowo podbitych. Potem zaœ - dokończył ksišżę -obrachowalibyœmy się z kapłanami... ”Ramzes był rozgoršczkowany. Mimo to przyszła mu refleksja: „A gdyby Egipt nie mógł przeprowadzić zwycięskiej wojny z Asyriš?... ” Lecz przy tym pytaniu zagotowała się w nim krew. Jak to Egipt, jak Egipt może nie zdeptać Asyrii, gdy na czele wojsk stanie on, Ramzes, on, potomek Ramzesa Wielkiego, który sam jeden rzucił się na chetyckie wozy wojenne i rozbił je!... Ksišżę wszystko mógł pojšć, wyjšwszy tego, ażeby on mógł być pokonanym, mógł nie wydrzeć zwycięstwa największym mocarzom. Czuł w sobie bezmiar odwagi i zdziwiłby się, gdyby jakikolwiek nieprzyjaciel nie uciekł na widok jego rozpuszczonych koni. Przecież na wojennymwozie faraona stajš sami bogowie, ażeby go zasłaniać tarczš, a nieprzyjaciół razić niebieskimi pociskami. „Tylko... co ten Hiram mówił mi o bogach?...-pomyœlał ksišżę. -I co on ma mi pokazać wœwištyni Astoreth?... Zobaczymy. ” ROZDZIAŁ SZÓSTY Hiram dotrzymał obietnicy. Co dzień do ksišżęcego pałacu w Pi-Bast przychodziły tłumy niewolników i długie szeregi osłów dŸwigajšcych: pszenicę, jęczmień, suszone mięso, tkaniny i wino. Złoto zaœ i drogie kamienie przynosili kupcy feniccy pod dozorem urzędników domu Hirama. Tym sposobem namiestnik w cišgu pięciu dniotrzymał przyrzeczone mu sto talentów. Hiram policzył sobie niewielki procent: jeden talent od czterech na rok, i nie żšdałzastawu, lecz poprzestał na kwicie księcia poœwiadczonym przez sšd Potrzeby dworu były hojnie zaopatrzone. Trzy kochanki namiestnika otrzymały nowe szaty, mnóstwo osobliwych pachnideł i po kilka niewolnic rozmaitej barwy. Służba miała obfitoœć jedzenia i wina, robotnicy królewscy odebrali zaległy żołd, wojsku wydawano nadzwyczajne porcje. Dwór był zachwycony tym więcej, że Tutmozis i inni szlachetni młodzieńcy, na rozkaz Hirama, otrzymali od Fenicjan doœć wysokie pożyczki, a nomarcha prowincji Habu i jego wyżsi urzędnicy dostali kosztowne prezenta. Toteż uczta następowała po uczcie, zabawapo zabawie, mimo cišgle wzrastajšcego upału. Namiestnik widzšc powszechnš radoœć sam był zadowolony. Trapiła go tylko jedna rzecz: zachowanie się Mefresa i innych kapłanów. Ksišżę myœlał, iż dostojnicy ci będš mu robili wymówki za to, że zacišgnšłtak wielki dług u Hirama, wbrew naukom, jakie odebrał w œwištyni. Tymczasem œwięci ojcowie milczeli i nawet nie pokazywali się u dworu. -Co to znaczy -rzekł pewnego dnia Ramzes do Tutmozisa -że kapłani nie udzielajš nam upomnień?... Przecież takich zbytków jak obecnie nie dopuszczaliœmy się nigdy. Muzyka gra od rana do nocy, a my pijemy od wschodu słońca i zasypiamy z kobietamiw objęciach albo ze dzbanami pod głowš. -Za co mieliby nas upominać? -odparł oburzony Tutmozis. -Czyliż nie przebywamy w mieœcie Astarty, dla której najmilszym nabożeństwem jest zabawa, a najpożšdańszš ofiarš miłoœć? Zresztš kapłani rozumiejš, że po tak długich umartwieniach i postach należy ci się odpoczynek. -Mówili ci to? -spytał z niepokojem ksišżę. -I nieraz. Wczoraj, nie dawniej, œwięty Mefres rzekł do mnie œmiejšc się, że tak młodego człowieka, jak ty, więcej pocišga zabawa aniżeli nabożeństwo albo kłopoty rzšdzenia państwem. Ramzes zamyœlił się. Więc kapłani uważajš go za lekkomyœlnego młodzieniaszka, pomimo że on, dzięki Sarze, dziœ -jutro zostanie ojcem?... Ale tym lepiej: będš mieli niespodziankę, gdy przemówi do nich swoimwłasnym językiem... Co prawda ksišżę samemu sobie robił lekkiewyrzuty: od chwili gdy opuœcił œwištynię Hatory, ani przez jeden dzień nie zajmowałsię sprawami nomensu Habu. Kapłani mogš przypuszczać, że albo jest zupełnie zadowolony objaœnieniami Pentuera, albo że -znudził się mięszaniem do rzšdów. -Tym lepiej... -szeptał. -Tym lepiej... W jego młodej duszy, pod wpływem cišgłych intryg otoczenia albo podejrzeń o intrygi, zaczynał budzić się instynkt obłudy. Ramzes czuł, że kapłani nie domyœlajš się, o czym on rozmawiał z Hiramem i jakie plany rozsnuwał w swej głowie. Tym zaœlepionym wystarczało, że on bawi się, z czego wnosili, że rzšdy państwem pozostanš w ich rękach. „Bogowie tak zamšcili ich rozum -mówił do siebie Ramzes -że nawet nie pytajš się : dlaczego Hiram udzielił mi tak wielkiej pożyczki?... A może ten chytry tyryjczyk potrafił uœpić ich podejrzliwe serca!... Tym lepiej !... tym lepiej!... ” Robiło mu to dziwnš przyjemnoœć, gdy myœlał, że kapłani oszukali się na jego rachunek. Postanowił i nadal utrzymywać ich w błędzie, więc bawił się jak szalony. Istotnie kapłani, a przede wszystkim Mefres i Mentezufis, oszukali się i na Ramzesie, i na Hiramie. Przebiegły tyryjczyk udawał wobec nich człowieka bardzo dumnego ze swoich stosunków z następcš tronu, a ksišżę z nie mniejszym powodzeniem grał rolę rozhulanego młodzika. Mefres był nawet pewny, że ksišżę poważnie myœli o wypędzeniu Fenicjan z Egiptu, a tymczasem i on sam, i jego dworzanie zacišgajš długi, aby ich nigdy niespłacić. Przez ten czas œwištynia Astarty, jej liczne ogrody i dziedzińce roiły się od tłumu pobożnych. Co dzień, jeżeli nie co godzina, z głębi Azji, mimo strasznego upału, nadcišgała do wielkiej bogini jakaœ kompania pielgrzymów. Dziwni to byli pielgrzymowie. Zmęczeni, zlani potem, okryci kurzem szli z muzykš tańczšc i œpiewajšc niekiedy bardzo wszeteczne piosenki. Dzień upływał im na pijatyce, noc na wyuzdanej rozpuœcie ku czci bogini Astoreth. Każdš takš kompanię można było nie tylko poznać, ale wyczuć z daleka: nieœli bowiem ogromne bukiety cišgleœwieżych kwiatów w rękach, a -zdechłe w cišgu roku koty w węzełkach. Koty te oddawali pobożni do balsamowania lub wypychania paraszytom mieszkajšcym pod Pi-Bast, a następnie odnosili je z powrotem do domów, jako szanowne relikwie. W poczštkach miesišca Misori (maj-czerwiec)ksišżę Hiram zawiadomił Ramzesa, że tego dnia wieczorem może przyjœć do fenickiej œwištyni Astoreth. Gdy po zachodzie słońca œciemniło się na ulicach, namiestnik przypišwszy krótki miecz do boku włożył płaszcz z kapturem inie dostrzeżony przez nikogo ze służby wymknšł się do domu Hirama. Stary magnat czekał na niego. -Cóż -rzekł z uœmiechem -nie boisz się, wasza dostojnoœć, wchodzić do fenickiej œwištyni, gdzie na ołtarzu zasiada okrucieństwo, a służy mu przewrotnoœć? -Bać się?... -spytał Ramzes patrzšc na niegoprawie z pogardš. -Astoreth nie jest Baalemani ja dzieckiem, które można wrzucić w rozpalony brzuch waszego boga. -I ksišżę wierzysz temu? Ramzes wruszył ramionami. -Naoczny i wiarogodny œwiadek -odparł -opowiadał mi o waszych ofiarach z dzieci. Pewnego czasu burza rozbiła wam kilkanaœcie statków. Natychmiast kapłani tyryjscy ogłosili nabożeństwo, na które zebrał się tłum ludu... Ksišżę mówił z widocznym wzburzeniem. -Przed œwištyniš Baala, na wzniesieniu, siedział ogromny œpiżowy posšg z głowš wołu. Jego brzuch był rozpalony do czerwonoœci. Wtedy, na rozkaz waszych kapłanów, głupie matki fenickie zaczęły składać najpiękniejsze dzieci u stóp okrutnego boga... -Samych chłopców -wtršcił Hiram. -Tak, samych chłopców -powtórzył ksišżę. -Kapłani skrapiali każde dziecko wonnoœciami, ubierali w kwiaty, a wówczasposšg chwytał je œpiżowymi rękoma, otwierał paszczę i pożerał krzyczšcego wniebogłosy... Za każdym razem z ust boga wybuchały płomienie. Hiram œmiał się cicho. -I wasza dostojnoœć wierzysz temu? -Opowiadał mi to, powtarzam, człowiek, który nigdy nie kłamie. -Mówił to, co istotnie widział -odparł Hiram. -Czy jednak nie zastanowiło go, że żadna z matek, którym palono dzieci, nie płakała? -Istotnie zadziwiła go ta obojętnoœć kobiet,zawsze gotowych do wylewania łez, nawet nad zdechłš kurš. Dowodzi to jednak e dziwi mnie śˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż!Pc"VÝ c#3Gc$z*Ĺ c%?833wielkiego okrucieństwa w waszym narodzie.Stary Fenicjanin kiwał głowš. -Dawnoż to było? -spytał. -Przed kilkoma laty. -No -powoli mówił Hiram -jeżeli wasza dostojnoœć zechcesz kiedy odwiedzić Tyr, będę miał zaszczyt pokazać wam takš uroczystoœć... -Nie chcę jej widzieć!... -Następnie zaœ pójdziemy na inne podwórzeœwištyni, gdzie ksišżę zobaczy bardzo pięknš szkołę, a w niej -zdrowych i wesołych tych samych chłopców, których przed kilkoma laty spalono... -Jak to?... -zawołał Ramzes -więc oni nie zginęli?... -Żyjš i rosnš na tęgich marynarzy. Gdy wasza dostojnoœć zostaniesz œwištobliwoœciš - obyœ żył wiecznie! -może niejeden z nich będzie prowadził twoje okręty. -Więc oszukujecie wasz lud?... -rozeœmiał się ksišżę. -My nikogo nie oszukujemy -odparł z powagš tyryjczyk. -Oszukuje każdy sam siebie, gdy nie pyta o objaœnienie uroczystoœci której nie rozumie. -Ciekawym... -rzekł Ramzes. -Istotnie -mówił Hiram -jest u nas zwyczaj, że ubogie matki, chcšce zapewnić dobry los swoim synom, ofiarowujš je na usługi państwu. Rzeczywiœcie dzieci te sš porywane przez posšg Baala, w którym mieœci się piec rozpalony. Obrzšdek ten nie znaczy, że dzieci sš naprawdę palone, lecz -że stały się własnoœciš œwištyni i tak zginęły dla swoich matek, jak gdyby wpadły w ogień. Naprawdę jednak nie idš one do pieca, ale do mamek i nianiek, które je przez kilka latwychowujš. Gdy zaœ podrosnš, zabiera je szkoła kapłanów Baala i kształci. Najzdolniejsi z tych wychowańców zostajš kapłanami lub urzędnikami, mniej obdarzeniidš do marynarki i nieraz zdobywajš wielkiebogactwa. Teraz chyba, ksišżę, nie będziesz dziwił się, że matki tyryjskie nie opłakujš swoich dzieci. Więcej powiem: teraz, panie, zrozumiesz, dlaczego w naszych prawach nie ma kar na rodziców zabijajšcych swoje potomstwo, jak się to zdarza w Egipcie... -Nikczemnicy znajdujš się wszędzie -wtršcił namiestnik. -Ale u nas nie ma dzieciobójców -mówił dalej Hiram -bo u nas dziećmi, których nie mogš wykarmić ich matki, zajmuje się państwo i œwištynia. Ksišżę zamyœlił się. Nagle uœcisnšł Hirama izawołał wzruszony: -Jesteœcie o wiele lepsi aniżeli ci, którzy opowiadajš o was t ak straszne historie... Bardzo cieszę się z tego... -I w nas jest niemało złego -odparł Hiram -ale wszyscy będziemy wiernymi sługami twoimi, panie, gdy nas zawołasz... -Czy tak?... -spytał ksišżę, bystro patrzšc mu w oczy. Starzec położył rękę na sercu. -Przysięgam ci, następco egipskiego tronu i przyszły faraonie, że kiedykolwiek rozpoczniesz walkę z naszymi wspólnymi nieprzyjaciółmi, cała Fenicja, jak jeden mšż, poœpieszy ci z pomocš... A to -weŸ na pamištkę naszej dzisiejszej rozmowy. Wyjšł spod szat złoty medal pokryty tajemnymi znakami i szepcšc modlitwy zawiesił go na szyi Ramzesa. -Z tym amuletem -mówił Hiram -możesz objechać cały œwiat... A gdziekolwiek spotkasz Fenicjanina, będzie ci służył radš, złotem, nawet mieczem... A teraz idŸmy. Upłynęło już kilka godzin po zachodzie słońca, ale noc była widna, gdyż wszedł księżyc. Straszliwy upał dzienny ustšpił miejsca chłodowi; w czystym powietrzu niebyło szarego pyłu, który zatruwał oddech i gryzł w oczy. Na błękitnym niebie tu i owdzie œwieciły gwiazdy rozpływajšce się w powodzi księżycowych blasków. Na ulicach ustał ruch, ale dachy wszystkich domów były napełnione bawišcymi się ludŸmi. Zdawało się, że Pi-Bast jest jednš salš od brzegu do brzeguwypełnionš muzykš, œpiewem, œmiechem i dŸwiękami pucharów. Ksišżę i Fenicjanin szli prędko za miasto wybierajšc mniej oœwietlone strony ulic. Mimo to ludzie ucztujšcy na tarasach niekiedy spostrzegali ich, a spostrzegłszy zapraszali do siebie lub sypali im kwiaty na głowy. -Hej, wy tam, nocne włóczęgi! -wołano z dachów. -Jeżeli nie jesteœcie złodziejami, których noc wywabiła na zarobek, przyjdŸcie tu do nas... Mamy dobre wino i wesołe kobiety... Dwaj wędrowcy nie odpowiadali na te uprzejme wezwania œpieszšc swojš drogš. Nareszcie wyszli w stronę miasta gdzie było mniej domów, a więcej ogrodów, których drzewa, dzięki wilgotnym podmuchom morskim, rozrastały się wyżej i bujniej aniżeli w południowych prowincjach Egiptu. -Już niedaleko -rzekł Hiram. Ksišżę podniósł oczy i ponad zbitš zielonoœciš drzew zobaczył kwadratowš wieżę barwy niebieskawej, na niej -szczuplejszš, białš. Była to œwištynia Astoreth. Niebawem weszli w głšb ogrodu, skšd można było ogarnšć wzrokiem całš budowlę. Składała się ona z kilku kondygnacji. Pierwszš -tworzył taras kwadratowy o bokach majšcych po czterysta kroków długoœci; spoczywał on na murze wysokoœci kilku metrów, pomalowanym na czarno. Przy boku wschodnim znajdował sięwystęp, na który z dwu stron prowadziły szerokie schody. Wzdłuż innych boków stały wieżyczki, po dziesięć przy każdym; między każdš parš wieżyczek znajdowało się po pięć okien. Mniej więcej na œrodku tarasu wznosił się również kwadratowy budynek z bokami po dwieœcie kroków. Ten miał pojedyncze schody, wieże na rogach i był barwy purpurowej. Na płaskim dachu tej budowli stał znowu kwadratowy taras, wysoki na parę metrów, barwy złotej, a na nim jednana drugiej dwie wieże: niebieska i biała. Całoœć wyglšdała tak, jakby na ziemi postawił kto ogromnš kostkę czarnš, na niej mniejszš purpurowš, na niej złotš, wyżej niebieskš, a najwyżej srebrnš. Na każde zaœ z tych wzniesień prowadziły schody albo podwójne boczne, albo pojedyncze frontowe, zawsze od strony wschodniej. Przy schodach i przy drzwiach stały na przemian wielkie sfinksy egipskie albo skrzydlate asyryjskie byki z ludzkimi głowami. Namiestnik z przyjemnoœciš patrzył na ten gmach, który przy blasku księżyca, na tle bujnej roœlinnoœci wyglšdał przeœlicznie. Był on wzniesiony w stylu chaldejskim i stanowczo różnił się od œwištyń egipskich, naprzód -systemem kondygnacji, po wtóre -pionowymi œcianami. U Egipcjan każda poważna budowla miała œciany pochyłe, jakby zbiegajšce się ku górze. Ogród nie był pusty. W różnych punktach widać było domki i pałacyki, płonęły œwiatła, rozlegał się œpiew i muzyka. Między drzewami od czasu do czasu mignšłcień zakochanej pary. Nagle zbliżył się do nich stary kapłan; zamienił kilka słów z Hiramem i złożywszyniski ukłon księciu rzekł: -Racz, panie, udać się ze mnš. -I niech bogowie czuwajš nad waszš dostojnoœciš -dorzucił Hiram zostawiajšc ich. Ramzes poszedł za kapłanem. Nieco z bokuœwištyni, między największym gšszczem, stała kamienna ławka, a może o sto kroków od niej niewielki pałacyk, pod którym rozlegały się œpiewy. -Tam modlš się? -zapytał ksišżę. -Nie!... -odparł kapłan nie ukrywajšc niechęci. -To zbierajš się wielbiciele Kamy, naszej kapłanki, pilnujšcej ognia przed ołtarzem Astoreth. -Któregoż ona dziœ przyjmie? -Żadnego, nigdy!... -odparł zgorszony przewodnik. -Gdyby kapłanka od ognia nie dotrzymała œlubu czystoœci, musiałaby umrzeć. -Okrutne prawo! -rzekł ksišżę. -Racz, panie, zaczekać na tej ławce -odezwał się zimno kapłan fenicki. -A gdy usłyszysz trzy uderzenia w œpiżowe blachy, idŸ do œwištyni, wejdŸ na taras, a stamtšd do purpurowego gmachu. -Sam?... -Tak. Ksišżę usiadł na ławce, w cieniu oliwki, i słuchał œmiechów kobiecych rozlegajšcych się w pałacyku. „Kama? -myœlał. -Ładne imię!... Musi być młoda, a może jest piękna, a ci głupi Fenicjanie grożš jej œmierciš, gdyby... Czy w ten sposób pragnš zapewnić sobie posiadanie choćby kilkunastu dziewic na cały kraj?... ” Œmiał się, ale było mu smutno. Nie wiadomo dlaczego, żałował tej nieznanej kobiety, dla której miłoœć była wejœciem do grobu. „Wyobrażam sobie Tutmozisa, gdyby go mianowano kapłankš Astoreth!... Musiałby biedak umrzeć, zanim przed boginiš wypaliłaby się jedna lampa... ” W tej chwili pod pałacykiem rozległ się dŸwięk fletu i odegrał jakšœ tęsknš melodię, której towarzyszyły głosy kobiet œpiewajšcych: -Aha-a!... aha-a! -jakby przy kołysaniu dzieci. Ucichł flet, umilkły kobiety, a odezwał się piękny głos męski greckim językiem: -Kiedy na ganku błyœnie twoja szata, blednšgwiazdy i milknš słowiki, a w moim sercu budzi się taka cisza jak na ziemi, gdy jš powita biały œwit... -Aha-a!... aha-a!... aha-a!... -nuciły kobiety i flet znowu odegrał zwrotkę. -A gdy rozmodlona udajesz się do œwištyni, fiołki otaczajš cię wonnym obłokiem, motyle kršżš około twoich ust, palmy przedtwojš pięknoœciš schylajš gBowy... -Aha-a!... aha-a!... aha-a! -Gdy cię nie widzę, patrzę na niebo, ażeby przypomnieć sobie słodki spokój twojego oblicza. Daremna praca! Niebo nie posiada twojej pogody, a jego żar jest zimnem wobec płomieni, które spopieliły moje serce. -Aha-a!... aha-a!... -Jednego dnia stanšłem między różami, które blask twoich spojrzeń obleka w białoœć, szkarłaty i złoto. Każdy ich listek przypomniał mi jednš godzinę, każdy kwiat -jeden miesišc przepędzony u twoich stóp. Akrople rosy to moje łzy, którymi poi się okrutny wiatr pustyni. Daj znak, a porwę cię i uniosę do mojej miłej ojczyzny. Morzeoddzieli nas od przeœladowców, mirtowe gaje ukryjš nasze pieszczoty i czuwać będšnad naszym szczęœciem litoœciwsi dla zakochanych bogowie. -Aha-a!... aha-a!... Ramzes przymknšł oczy i marzył. Przez zapuszczone rzęsy już nie widział ogrodu, tylko powódŸ księżycowego œwiatła, wœród której rozpływały się czarne cienie i œpiewnieznanego człowieka do nieznanej kobiety. Chwilami ten œpiew tak go ogarniał, tak głęboko wdzierał mu się w duszę, że Ramzes miał chęć zapytać się: czy to nie onœpiewa, a nawet czy -on sam nie jest tš pieœniš miłosnš?... W tym momencie jego tytuł, władza i ciężkie zagadnienia państwowe, wszystko wydawało mu się nędznym drobiazgiem wobec tej nocy księżycowej i tych okrzyków zakochanego serca. Gdyby mu dano do wyboru: całš potęgę faraona czy ten duchowy nastrój, w jakim znajdował się obecnie, wolałby swoje rozmarzenie, wktórym zniknšł cały œwiat, on sam, nawet czas, a została tęsknota lecšca w wiecznoœć na skrzydłach pieœni. Wtem ksišżę ocknšł się, œpiew umilkł, w pałacyku pogasły œwiatła, a na tle jego białych œcian ostro odbijały czarne, puste okna. Można było myœleć, że tu nikt nigdy nie mieszkał. Nawet ogród opustoszał i ucichł, nawet lekki wiatr przestał poruszać listkami. Raz!... dwa!... trzy!... Ze œwištyni odezwały się trzy potężne odgłosy œpiżu. „Aha! muszę tam iœć... ” -pomyœlał ksišżę, dobrze nie wiedzšc, gdzie ma iœć i po co. Skierował się jednak w stronę œwištyni, której srebrzysta wieża górowała nad drzewami jakby wzywajšc go do siebie. Szedł odurzony, pełen dziwacznych zachceń. Między drzewami było mu ciasno: pragnšł wejœć na szczyt tej wieży i odetchnšć, ogarnšć wzrokiem jakiœ szerszyhoryzont. To znowu przypomniawszy sobie, że jest miesišc Misori, że już rok upłynšł od manewrów w pustyni, uczuł tęsknotę zapustyniš. Jakżeby chętnie siadł na swój lekki wóz zaprzęgnięty w parę koni i leciał gdzieœ naprzód, gdzie nie byłoby tak duszno, a drzewa nie zasłaniały widnokręgu. Był już u stóp œwištyni, więc wszedł na taras. Cicho i pusto, jakby wszyscy wymarli; tylko z daleka szemrała woda fontanny. Na drugich schodach rzuciłswój burnus i miecz, jeszcze raz spojrzał na ogród, jakby mu żal było księżyca, i wszedł do œwištyni. Ponad nim wznosiły sięjeszcze trzy kondygnacje. Œpiżowe drzwi były otwarte, z obu stron wejœcia stały skrzydlate figury byków z ludzkimi głowami, na których twarzach panował dumny spokój. „To królowie asyryjscy ”-pomyœlał ksišżę przypatrujšc się ich brodom, splecionym w drobne warkoczyki. Wnętrze œwištyni było czarne jak najczarniejsza noc; ciemnoœć tę potęgowały jeszcze białe smugi księżycowego œwiatła wpadajšce przez wšskie a wysokie okna. W głębi paliły się dwie lampy przed posšgiem bogini Astoreth. Jakieœ dziwne oœwietlenie z góry sprawiało, że posšg byłdoskonale widzialny. Ramzes patrzył. Była to olbrzymia kobieta ze strusimi skrzydłami. Miała na sobie długš, fałdzistš szatę, na głowie œpiczastš czapkę, w prawej ręce parę gołębi. Jej piękna twarz i spuszczone oczy miały wyraz takiej słodyczy, takiej niewinnoœci, że księcia ogarnęło zdumienie: była to bowiempatronka zemsty i najbardziej wyuzdanej rozpusty. Fenicja ukazała mu jeszcze jednš ze swychtajemnic. „Osobliwy naród! -pomyœlał. -Ich ludożerczybogowie nie zjadajš, a ich wszeteczeństwem opiekujš się dziewicze kapłanki i bogini z dziecięcš twarzš... ” Wtem uczuł, że po nogach prędko przesunęło mu się coœ jakby wielki wšż. Ramzes cofnšł się i stanšł w smudze księżycowego œwiatła. „Przywidzenie... ” -rzekł do siebie. Prawie w tej chwili usłyszał szept: -Ramzesie!... Ramzesie!... Niepodobna było poznać, czyj to głos -męski czy kobiecy, i skšd pochodzi. -Ramzesie!... Ramzesie!... -rozległ się szept jakby od podłogi. Ksišżę wszedł w miejsce nieoœwietlone i nasłuchujšc pochylił się. Nagle poczuł na swej głowie dwie delikatne ręce. Zerwał się, aby je złapać, ale schwycił tylko powietrze. -Ramzesie!... -szepnięto z góry. Podniósł głowę i uczuł na ustach kwiat lotosu, a gdy wycišgnšł ku niemu ręce, ktoœ lekko oparł się na jego ramionach. -Ramzesie!... -zawołano od ołtarza. Ksišżę odwrócił się i osłupiał. W smudze œwiatła, o parę kroków stał przeœliczny człowiek, zupełnie podobny do niego. Ta sama twarz, oczy, młodzieńczy zarost, ta sama postawa, ruchy i odzienie. Ksišżę przez chwilę myœlał, że stoi przed wielkim lustrem, jakiego nawet faraon nie posiadał. Wnet jednak przekonał się, że jego sobowtór nie jest wizerunkiem, ale żywym człowiekiem. W tej chwili uczuł pocałunek na szyi. Znowu odwrócił się, lecz nie było nikogo, atymczasem i jego sobowtór zniknšł. -Kto tu jest?... Chcę wiedzieć! -zawołał rozgniewany ksišżę. -To ja... Kama... -odpowiedział słodki głos. I w œwietlnej smudze ukazała się przeœliczna kobieta naga, w zł otej przepasce około bioder. Ramzes pobiegł i schwycił jš za rękę. Nie uciekła. -Ty jesteœ Kama?... Nie, ty jesteœ... Tak, ciebie kiedyœ przysłał do mnie Dagon, ale wówczas nazywałaœ się Pieszczotš... -Bo ja jestem i Pieszczota -odpowiedziała naiwnie. -Ty mnie dotykałaœ rękoma?... -Ja. -Jakim sposobem?... -A o, takim... -odpowiedziała zarzucajšc muręce na szyję i całujšc go. Ramzes pochwycił jš w objęcia, ale wydarła mu się z siłš, której nie można było podejrzewać w tak drobnej postaci. -Więc to ty jesteœ kapłanka Kama? Więc to do ciebie œpiewał dzisiaj ten Grek mówił ksišżę namiętnie œciskajšc jej ręce. -Co za jeden ten œpiewak?... Kama pogardliwie wzruszyła ramionami. -On jest przy naszej œwištyni -rzekła. Ramzesowi płonęły oczy, rozszerzały się nozdrza, szumiało mu w głowie. Ta sama kobieta przed kilkoma miesišcami zrobiła nanim małe wrażenie, ale dziœ gotów był dla niej popełnić szaleństwo. Zazdroœcił Grekowi, a jednoczeœnie czuł nieopisany żalna myœl, że gdyby ona została jego kochankš, musiałaby umrzeć. -Jakaœ ty piękna -mówił. -Gdzie mieszkasz?... Ach wiem, w tamtym pałacyku... Czy można cię odwiedzić?... Naturalnie, jeżeli przyjmujesz wizyty œpiewaków, musisz i mnie przyjšć... Czy naprawdę jesteœ kapłankš pilnujšcš ognia?... -Tak. -I wasze prawa sš tak okrutne, że nie pozwalajš ci kochać?... Ech, to sš pogróżki!... Dla mnie zrobisz wyjštek... -Przeklęłaby mnie cała Fenicja, zemœciliby się bogowie... -odparła ze œmiechem. Ramzes znowu przycišgnšł jš do siebie, onaznowu wydarła się. -Strzeż się, ksišżę -mówiła z wyzywajšcymspojrzeniem. -Fenicja jest potężna, a jej bogowie... -Co mnie obchodzš twoi bogowie albo Fenicja... Gdyby ci włos spadł, zdeptałbym Fenicję jak złš gadzinę... -Kama!... Kama!... -odezwał się od posšgu głos. Przeraziła się. -O, widzisz, wołajš mnie... Może nawet słyszeli twoje bluŸnierstwa... -Bodajby nie usłyszeli mego gniewu!... -wybuchnšł ksišżę. -Gniew bogów jest straszniejszy... Szarpnęła się i znikła w cieniach œwištyni. Ramzes rzucił się za niš, lecz nagle cofnšłsię; całš œwištynię, między ołtarzem i nim,zalał ogromny krwawy płomień, wœród którego zaczęły ukazywać się potworne figury: wielkie nietoperze, gady z ludzkimi twarzami, cienie... Płomień szedł prosto na niego całš ˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż&Pť)' ů c€(‚c)†"Âc*H1`szerokoœciš gmachu, a oszołomiony nie znanym sobie widokiem, ksišżę cofał się wstecz. Nagle owionęło go œwieże powietrze. Odwrócił głowę - był już na zewnštrz œwištyni, a jednoczeœnie œpiżowe drzwi z łoskotem zatrzasnęły się przed nim. Przetarł oczy, rozejrzał się. Księżyc z najwyższego punktu na niebie zniżał się jużku zachodowi. Obok kolumny Ramzes znalazłswój miecz i burnus. Podniósł je i zeszedł ze schodów jak pijany. Kiedy póŸno wrócił do pałacu, Tutmozis widzšc jego pobladłš twarz i mętne spojrzenie zawołał z trwogš: -Przez bogi! gdzieżeœ to był, erpatre?... -Cały twój dwór nie œpi, zaniepokojony... -Oglšdałem miasto. Ładna noc... -Wiesz -dodał œpiesznie Tutmozis jakby lękajšc się, aby go kto inny nie uprzedził. -Wiesz, Sara powiła ci syna... -Doprawdy?... Chcę, ażeby nikt z orszaku nie niepokoił się o mnie, ile razy wyjdę na przechadzkę. -Sam?... -Gdybym nie mógł wychodzić sam, gdzie mi się podoba, byłbym najnieszczęœliwszym niewolnikiem w tym państwie -odparł cierpko namiestnik Oddał miecz i burnus Tutmozisowi i poszedł do swojej sypialni nie wzywajšc nikogo. Jeszcze wczoraj wiadomoœć o urodzeniu się syna napełniłaby go radoœciš. Lecz w tej chwili przyjšł jš obojętnie. Całš duszę wypełniły mu wspomnienia dzisiejszego wieczoru, najdziwniejszego, jaki dotychczas poznał wżyciu. Jeszcze widział œwiatło księżyca, w uszach rozlegała się pieœń Greka. A ta œwištynia Astarty!... Nie mógł zasnšć do rana. ROZDZIAŁ SIÓDMY Na drugi dzień ksišżę wstał póŸno, sam wykšpał się i ubrał, i kazał przyjœć do siebie Tutmozisowi. Wystrojony, namaszczony wonnoœciami elegant ukazał się natychmiast, pilnie przypatrujšc się księciu, aby poznać, w jakim jest humorze, i odpowiednio do tego ułożyć swojš fizjognomię. Ale na twarzy Ramzesa malowało się tylko znużenie. -Cóż -spytał Tutmozisa ziewajšc -czy jesteœ pewny, że urodził mi się syn? -Mam tę wiadomoœć od œwiętego Mefresa. -Oho!... Od jakże to dawna prorocy zajmujš się moim domem? -Od czasu kiedy wasza dostojnoœć okazujesz im swojš łaskę. -Tak?... -spytał ksišżę i zamyœlił się. Przypomniał sobie wczorajszš scenę w œwištyni Astoreth i porównywał jš z podobnymi zjawiskami w œwištyni Hator. „Wołano na mnie - mówił do siebie -i tu, i tam. Ale tam moja cela była bardzo ciasna igrube mury, tu zaœ wołajšcy, a właœciwie Kama mogła schować się za kolumnę i szeptać... Wreszcie tu było strasznie ciemno, a w mojej celi widno... ” Nagle rzekł do Tutmozisa: -Kiedyż się to stało? -Kiedy urodził się dostojny syn twój?... Podobno już z dziesięć dni temu... Matka i dziecko zdrowe, doskonale wyglšdajš... Przyurodzeniu był sam Menes, lekarz twojej czcigodnej matki i dostojnego Herhora... -No, no... -odparł ksišżę i znowu myœlał: „Dotykano mnie tu i tam jednakowo zręcznie... Czy była jaka różnica?... Zdaje się, że była, może dlatego, że tu byłem, a tam nie byłem przygotowany na zobaczenie cudu... Ale tu pokazano mi drugiego mnie, czego tam nie potrafili zrobić... Bardzo mšdrzy sš kapłani!... Ciekawym, kto mnie tak dobrze udawał, bożek czy człowiek?... O, bardzo mšdrzy sš kapłani i nawet nie wiem, którym z nich lepiej wierzyć: naszymczy fenickim?... ” -Słuchaj, Tutmozis -rzekł głoœno -słuchaj,Tutmozis... Trzeba, ażeby tu przyjechali... Muszę przecie zobaczyć mego syna... Nareszcie już nikt nie będzie miał prawa uważać się za lepszego ode mnie... -Czy zaraz majš przyjechać dostojna Sara z synem?... -A niech przyjadš jak najprędzej, jeżeli tylko zdrowie im pozwoli. W granicach pałacu jest dużo wygodnych budowli. Trzeba wybrać miejsce wœród drzew, zaciszne i chłodne, gdyż nadchodzi czas upałów... Niechże i ja pokażę œwiatu mego syna!... I znowu wpadł w zadumę, która nawet zaczęła niepokoić Tutmozisa. „Tak, mšdrzy sš! -myœlał Ramzes. -Że lud oszukujš, nawet grubymi sposobami, o tym wiedziałem. Biedny œwięty Apis! Ile on ukłuć dostaje w czasie procesji, kiedy chłopi leżš przed nim na brzuchach... Ale ażeby oszukiwali mnie, temu bym nie uwierzył... Głosy bogów, niewidzialne ręce,człowiek oblewany smołš to były przegrywki!... Po czym nastšpiła pieœń Pentuera: o ubytku ziemi i ludnoœci, o urzędnikach, Fenicjanach, a wszystko -ażeby obmierzić mi wojnę. ” -Tutmozisie -rzekł nagle. -Padam przed tobš na twarz... -Trzeba powoli œcišgnšć pułki z nadmorskich miast -tutaj... Chcę zrobić przeglšd i wynagrodzić ich wiernoœć. -A my, szlachta, nie jesteœmy ci wierni? -spytał zmięszany Tutmozis. -Szlachta i wojsko to jedno. -A nomarchowie, urzędnicy?... -Wiesz, Tutmozis, że nawet i urzędnicy sš wierni -mówił ksišżę. -Co mówię, nawet Fenicjanie!... Chociaż na wielu innych stanowiskach sš zdrajcy... -Przez bogi, ciszej!... -szepnšł Tutmozis i lękliwie wyjrzał do drugiej komnaty. -Oho!... -œmiał się ksišżę -skšdże ta trwoga? Więc i dla ciebie nie jest tajemnicš, że mamy zdrajców... -Wiem, o kim wasza dostojnoœć mówisz -odparł Tutmozis -bo zawsze byłeœ Ÿle uprzedzony... -Do kogo?... -Do kogo!... Domyœlam się. Ale sšdziłem, że po ugodzie z Herhorem, po długim pobycie w œwištyni... -Cóż œwištynia?... I tam, i w całym zresztškraju przekonywałem się zawsze o jednym,że najlepsze ziemie, najdzielniejsza ludnoœćiniezmierne bogactwa nie sš własnoœciš faraona... -Ciszej !... ciszej !... -szeptał Tutmozis. -Ależ cišgle milczę, cišgle mam twarz pogodnš, więc pozwól mi się wygadać choć ty... Zresztš nawet w najwyższej radzie miałbym prawo powiedzieć, że w tym Egipcie, który niepodzielnie należy do mego ojca ja jego następca i namiestnik, musiałem pożyczyć sto talentów od jakiegoœ tyryjskiego ksišżštka... Nie jestże to hańba!... -Ale skšdże ci to dziœ przyszło?... -szeptał Tutmozis, pragnšc jak najrychlej zakończyćniebezpiecznš rozmowę. -Skšd?... -powtórzył ksišżę i umilkł, aby znowu pogršżyć się w zadumie. „Niewiele jeszcze znaczyłoby -myœlał -gdyby tylko mnie oszukiwali: jestem dopiero następcš faraona i nie do wszystkich tajemnic mogę być dopuszczany.Ale kto mi powie, że oni w taki sam sposób nie postępowali z moim czcigodnym ojcem?... Trzydzieœci kilka lat ufał im nieograniczenie, korzył się przed cudami, składał hojne ofiary bogom, po to... ażeby jego majštek i władza przeszła w ręce ambitnych filutów... I nikt mu oczu nie otworzył... Boć faraon nie może, jak ja, wchodzić w nocy do œwištyń fenickich, bo w końcu do jego œwištobliwoœci nikt nie ma przystępu... A kto mnie dziœ zapewni, że kapłaństwo niedšży do obalenia tronu, jak to powiedział Hiram?... Wszakże ojciec ostrzegł mnie, że Fenicjanie sš najprawdomówniejsi, gdy majš w tym interes. I z pewnoœciš, że majš interes, ażeby nie być wypędzonymi z Egiptu i nie dostać się pod władzę Asyrii... Asyria, stado wœciekłych lwów!... Kędy oni przejdš, nic nie zostanie oprócz zwalisk i trupów, jak po pożarze!... Nagle Ramzes podniósł głowę: z daleka doleciał go odgłos fletów i rogów. -Co to znaczy? -zapytał Tutmozisa. -Wielka nowina!... -odparł dworak z uœmiechem. -Azjaci witajš znakomitego pielgrzyma, aż z Babilonu... -Z Babilonu?... Kto on?... -Nazywa się Sargon... -Sargon?... -przerwał ksišżę. -Sargon!... aha! cha!... -zaczšł się œmiać. -Czymże on jest?... -Ma być wielkim dostojnikiem na dworze króla Assara. Prowadzi ze sobš dziesięć słoni, stada najpiękniejszych rumaków pustynnych, tłumy niewolników i sług. -A po co on tu przyjeżdża? -Pokłonić się cudownej bogini Astoreth, którš czci cała Azja -odparł Tutmozis. -Cha!... cha!... cha!... -œmiał się ksišżę przypomniawszy sobie zapowiedŸ Hirama o przyjeŸdzie asyryjskiego posła. -Sargon... cha!... cha!... Sargon, powinowaty króla Assara, zrobił się nagle tak pobożnym, że na całe miesišce puszcza się w niewygodnšpodróż, byle uczcić boginiš Astoreth w Pi-Bast... Ależ w Niniwie znalazłby większych bogów i uczeńszych kapłanów... Cha!... cha! cha! Tutmozis ze zdumieniem patrzył na księcia. -Co tobie, Ramzesie?... -Oto cud! -mówił ksišżę -jakiego chyba nie zapisały kronikí żadnej œwištyni... Tylko pomyœl, Tutmozisie... W chwili gdy najbardziej zastanawiasz się nad pytaniem: w jaki sposób złapać złodzieja, który cię wcišż okrada? -w takiej chwili -ów złodziejznowu pakuje ręce do twojej skrzyni, w twoich oczach, przy tysišcu œwiadków... Cha! cha! cha!... Sargon -pobożny pielgrzym!... -Nic nie rozumiem... -szeptał zakłopotany Tutmozis. -I nie potrzebujesz rozumieć -odparł namiestnik. -Zapamiętaj tylko, że Sargon przyjechał tu na pobożne praktyki do œwiętej Astoreth... -Zdaje mi się, że wszystko, o czym mówisz-rzekł zniżajšc głos Tutmozis -że wszystkoto sš rzeczy bardzo niebezpieczne... -Toteż nie wspominaj o nich nikomu. -Że ja nie wspomnę, tego chyba jesteœ pewny, ale czy ty, ksišżę, sam się nie zdradzisz... Jesteœ prędki jak błyskawica....Następca położył mu rękę na ramieniu. -BšdŸ spokojny -rzekł patrzšc mu w oczy. -Obyœcie mi tylko dochowali wiernoœci, wy, szlachta i wojsko, a zobaczycie dziwne wypadki i... skończš się dla was ciężkie czasy!... -Wiesz, że zginiemy na twój rozkaz -odparłTutmozis kładšc rękę na piersiach. Na jegoobliczu była tak niezwykła powaga, iż ksišżę zrozumiał, wreszci e nie po raz pierwszy, że w tym rozhukanym elegancie kryje się dzielny mšż, na którego mieczu i rozumie można polegać. Od tej pory ksišżę nigdy już nie prowadził z Tutmozisem tak dziwnej rozmowy. Ale wierny przyjaciel i sługa odgadł, że poza przyjazdem Sargona kryjš się jakieœ wielkieinteresa państwowe, samowolnie rozstrzygane przez kapłanów. Zresztš od pewnego czasu cała egipska arystokracja, nomarchowie, wyżsi urzędnicy i dowódcy, bardzo cicho, ale to bardzo cicho, szeptali między sobš, że nadchodzš ważne wypadki. Fenicjanie bowiem pod przysięgš dochowania tajemnicyopowiadali im o jakowychœ traktatach z Asyriš, przy których Fenicja zginie, a Egipt okryje się hańbš i bodaj że kiedyœ stanie się lennikiem Asyrii. Wzburzenie między arystokracjš było ogromne, lecz nikt się nie zdradził. Owszem, zarówno na dworze następcy, jak i u nomarchów Dolnego Egiptu, bawiono się doskonale. Można było sšdzić, że wraz z goršcem spadło na nich szaleństwo nie tylko zabaw, ale rozpusty. Nie było dnia bez igrzysk, uczt i triumfalnych pochodów, nie było nocy bez iluminacji i wrzasków. Nie tylko w Pi-Bast, ale w każdym mieœcie wytworzyła się modaprzebiegania ulic z pochodniami, muzykš, a nade wszystko z pełnymi dzbanami. Wpadano do domów i wycišgano œpišcych mieszkańców na pijatykę, a że Egipcjanie mieli duży pocišg do hulanek, więc bawił się, kto żył. Przez czas pobytu Ramzesa w œwištyni Hator Fenicjanie zdjęci jakimœ panicznym strachem spędzali dnie na modlitwach i wszystkim odmawiali kredytu. Lecz po rozmowie Hirama z namiestnikiem pobożnoœć i ostrożnoœć nagle opuœciła Fenicjan i zaczęli panom egipskim hojniej udzielać pożyczek aniżeli kiedykolwiek. Takiej obfitoœci złota i towarów, jaka zapanowała w Dolnym Egipcie, a nade wszystko tak małych procentów, nie pamiętali najstarsi ludzie. Surowy i mšdry stan kapłański zwrócił uwagę na szaleństwa najwyższych klas społecznych. Lecz omylili się w ocenianiu jego Ÿródeł, a œwięty Mentezufis, który cokilka dni wysyłał raport do Herhora, wcišżdonosił mu, że następca, znudzony praktykami religijnymi w œwištyni Hator, bawi się teraz bez pamięci, a wraz z nim cała arystokracja. Dostojny minister nawet nie odpowiadał na te wzmianki, co dowodziło, że hulatykę księcia uważa za rzecz naturalnš, a może nawet pożytecznš. Przy takim nastroju najbliższego otoczenia Ramzes zyskał dużo swobody. Prawie każdego wieczora, gdy przepici winem dworzanie zaczynali tracić œwiadomoœć, ksišżę -wymykał się z pałacu. Okryty ciemnym burnusem oficera, przebiegał puste ulice i wydostawał się za miasto, do ogrodów œwištyni Astoreth. Tam odnajdywał swojš ławkę naprzeciw pałacyku Kamy i ukryty między drzewami patrzył na płonšce pochodnie, słuchał œpiewu wielbicieli kapłanki i -marzył o niej.Księżyc wschodził coraz póŸniej, zbliżajšc się do nowiu, noce były szare, efekta œwietlne przepadły, ale Ramzes mimo to wcišż widział jasnoœć owej pierwszej nocyisłyszał namiętne strofy Greka. Nieraz powstawał z ławki, ażeby wprost pójœć do mieszkania Kamy, ale ogarniał go wstyd. Czuł on, że nie wypada następcy tronu ukazywać się w domu kapłanki, którš odwiedzał każdy pielgrzym, byle złożył hojniejszš dla œwištyni ofiarę. Co dziwniejsza -bał się, ażeby widok Kamy, otoczonej dzbanami i nieszczęœliwymi wielbicielami, nie zatarł mu cudownego obrazu księżycowej nocy. Wówczas gdy jš przysłał Dagon, ażeby odwrócić gniew księcia, Kama wydała się Ramzesowi młodšdziewczynš, dosyć powabnš, dla której jednak można nie stracić głowy. Lecz gdy pierwszy raz w życiu on, wódz i namiestnik, musiał siedzieć pod domem kobiety, gdy go rozmarzyła noc, gdy usłyszał goršce oœwiadczyny innego mężczyzny, wtedy, także pierwszy raz w życiu, zrodziło się w nim szczególne uczucie: mięszanina pożšdania, tęsknoty i zazdroœci. Gdyby mógł mieć Kamę na każde zawołanie,sprzykrzyłaby się mu bardzo prędko, a może nawet nie ubiegałby się za niš. Ale œmierć stojšca na progu jej sypialni, zakochany œpiewak, a nareszcie to upokarzajšce stanowisko najwyższego dostojnika wobec kapłanki, wszystko to wytwarzało sytuację Ramzesowi dotychczas nie znanš, a więc ponętnš. I oto dlaczego, prawie co wieczór, od dziesięciu dni przychodził do ogrodów bogini Astoreth zasłaniajšc twarz wobec przechodniów. Pewnego wieczoru, kiedy na uczcie w swoim pałacu wypił dużo wina, Ramzes wymknšł się ze stanowczym zamiarem. Powiedział sobie, że dzisiaj wejdzie do mieszkania Kamy, a jej wielbiciele -niech sobie œpiewajš pod oknami. Szedł prędko przez miasto, lecz w ogrodach należšcych do œwištyni zwolnił kroku: znowu bowiem uczuł wstyd. „Czy słyszano kiedykolwiek -myœlał -ażeby następca faraona biegał za kobietami jak biedny pisarz, który znikšd nie może pożyczyć dziesięciu drachm? Wszystkie przychodziły do mnie, więc i ta powinna przyjœć... ” I już chciał wrócić. „A jednak ta nie może przyjœć -mówił w duchu -gdyż zabiliby jš... ” Stanšł i wahał się. „Kto by jš zabił?... Hiram, który w nic nie wierzy, czy Dagon, który już sam nie wie, czym jest?... Tak, ale jest tu mnóstwo innych Fenicjan i przewijajš się setki tysięcy pielgrzymów fanatycznych i dzikich.W oczach tych głupców Kama odwiedzajšc mnie popełniłaby œwiętokradztwo. Więc znowu poszedł w stronę pałacyku kapłanki. Ani pomyœlał, że jemu grozić tu może niebezpieczeństwo. Jemu, który nie wydobywajšc miecza, samym spojrzeniem cały œwiat może powalić do swych stóp. On,Ramzes, i niebezpieczeństwo!... Gdy ksišżę wyszedł spoœród drzew, spostrzegł, że dom kapłanki jest bardziej oœwietlony i hałaœliwszy niż zwykle. Istotnie w pokojach i na tarasach było pełno goœci, a i dokoła pałacyku kręcił siętłum. „Co to za banda? ” -pomyœlał ksišżę. Zebranie było niecodzienne. Niedaleko stał ogromny słoń dŸwigajšcy na grzbiecie złoconš lektykę z purpurowymi frankami. Obok słonia rżało, kwiczało i w ogóle niecierpliwiło się kilkanaœcie koni o grubychszyjach i nogach, z przewišzanymi u dołu ogonami, z metalowymi niby-hełmami na głowach. Między niespokojnymi, prawie dzikimi zwierzętami kręciło się kilkudziesięciu ludzi, jakich Ramzes jeszcze nie widział. Mieli oni kudłate włosy, wielkie brody, œpiczaste czapki z klapami na uszach. Jedni byli odziani w długie szaty z grubego sukna, spadajšce do kostek, inni w krótkie surduty i spodnie, a niektórzy -w buty z cholewami. Wszystko to było uzbrojone w miecze, łuki i włócznie. Na widok tych cudzoziemców, silnych, niezgrabnych, œmiejšcych się ordynaryjnie, cuchnšcych łojem i gadajšcych nieznanym atwardym językiem, w księciu zagotowało się. Jak lew, kiedy zobaczy obce zwierzę, choć niegłodny, zabiera się jednak do skoku, tak Ramzes, chociaż ludzie ci nic munie zawinili, uczuł do nich strasznš nienawiœć. Drażnił go ich język, ich ubiory, ich zapach, nawet ich konie. Krew uderzyłamu do głowy i sięgnšł po miecz, aby wpaœćna tych ludzi i wymordować ich i ich zwierzęta. Ale ocknšł się. a niego całš ˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż+P~ ^,Î b c€-0×c.*Đc/×8’,„Set rzucił na mnie urok?... ” -pomyœlał. W tej chwili przeszedł koło niego nagi Egipcjanin w czepcu na głowie i opasce dokoła bioder. Ksišżę czuł, że ten człowiekjest mu miły, nawet drogi w tej chwili, bo to Egipcjanin. Wydobył z worka złoty pierœcionek wartoœci kilkunastu drachm i dał go niewolnikowi. -Słuchaj -spytał -co to za ludzie? -Asyryjczycy -szepnšł Egipcjanin i nienawiœć błysnęła mu w oczach. -Asyryjczycy!... -powtórzył ksišżę. -Więc tosš Asyryjczycy?... A co oni tu robiš?... -Ich pan, Sargon, zaleca się do kapłanki, do œwiętej Kamy, a oni go pilnujš... Oby ich tršd stoczył, œwińskich synów... -Możesz odejœć. Nagi człowiek nisko ukłonił się Ramzesowi i pobiegł zapewne do kuchni. „Więc to sš Asyryjczycy?... -myœlał ksišżę przypatrujšc się dziwacznym postaciom i wsłuchujšc w nienawistny, choć niezrozumiały język. -Więc Asyryjczycy jużsš nad Nilem, ażeby zbratać się z nami czyoszukać nas, a ich dostojnik Sargon zaleca się do Kamy?... ” Zawrócił do domu. Jego rozmarzenie zgasło przy blasku nowej, choć dopiero budzšcej się namiętnoœci. On, człowiek szlachetny i łagodny, poczuł œmiertelnš nienawiœć do odwiecznych wrogów Egiptu, zktórymi zetknšł się po raz pierwszy. Kiedy po opuszczeniu œwištyni Hator i rozmowie z Hiramem poczšł rozmyœlać o rozpoczęciu wojny z Azjš, to były tylko rozmyœlania. Egipt potrzebował ludzi, a faraon skarbów, a że wojna była najłatwiejszym sposobem zdobycia ich, że wreszcie dogadzała jego potrzebie sławy, więc projektował sobie wojnę. Ale w tej chwili nie obchodziły go skarby, niewolnicy ani sława, bo odezwał się w nimpotężniejszy nad wszystko głos nienawiœci. Faraonowie tak długo walczyli z Asyryjczykami, obie strony tyle przelały krwi, walka tak głębokie zapuœciła korzenie w serca, że ksišżę na sam widok żołnierzy asyryjskich chwytał za miecz. Zdawało się, że wszystkie duchy poległych wojowników, wszystkie ich trudy i cierpienia zmartwychwstały w duszy królewskiego dziecięcia i wołały o zemstę. Gdy ksišżę wrócił do pałacu, wezwał Tutmozisa. Jeden z nich był przepity, drugi wœciekły. -Czy wiesz, com teraz widział? -rzekł ksišżę do ulubieńca. -Może który z kapłanów... -szepnšł Tutmozis. -Widziałem Asyryjczyków... O bogowie!... Com ja uczuł... Cóż to za podły lud... Ciała ich, od stóp do głów okręcone wełnš jak dzikich zwierzšt, œmierdzš starym łojem, aco to za mowa, jakie brody, włosy!... Szybko chodził po komnacie, zadyszany, rozgoršczkowany. -Myœlałem -mówił Ramzes -że pogardzam złodziejstwami pisarzy, obłudš nomarchów, że nienawidzę chytrych i ambitnych kapłanów... Miałem wstręt do Żydów i lękałem się Fenicjan... Ale dziœ przekonywam się, że tamto były zabawki. Teraz dopiero wiem, co to jest nienawiœć, kiedym zobaczył i usłyszał Asyryjczyków, teraz rozumiem, dlaczego pies rozdziera kota, który mu przeszedł drogę... -Do Żydów i Fenicjan przywykłeœ, wasza dostojnoœć, Asyryjczyków spotkałeœ po razpierwszy -wtršcił Tutmozis. -Głupstwo Fenicjanie!... -cišgnšł jakby do siebie ksišżę. -Fenicjanin, Filistyn, Saszu, Libijczyk, nawet Etiopa, to jakby członkowie naszej rodziny. Kiedy nie płacš danin, gniewamy się na nich, gdy zapłacš, zapominamy... Ale Asyryjczyk jest to coœ tak obcego, tak wrogiego, że... Nie będę szczęœliwym, dopóki nie ujrzę pola zasłanego ich trupami, dopóki nie naliczę ze sto tysięcy odciętych ršk... Tutmozis nigdy nie widział Ramzesa w podobnym nastroju. ROZDZIAŁ ÓSMY W parę dni ksišżę wysłał swojego ulubieńca z wezwaniem do Kamy. Przybyła natychmiast w szczelnie zasłoniętej lektyce. Ramzes przyjšł jš w osobnym pokoju. -Byłem -rzekł -jednego wieczora pod twoimdomem. -O Astoreth!... -zawołała kapłanka. -Czemużzawdzięczam najwyższš łaskę?... I co przeszkodziło ci, dostojny panie, że nie raczyłeœ zawołać twojej niewolnicy?... -Stały tam jakieœ bydlęta. Podobno Asyryjczykowie. Więc wasza dostojnoœć trudziłeœ się wieczorem?... Nigdy nie œmiałabym przypuœcić, że nasz władca znajduje się o kilka kroków ode mnie pod gołym niebem. Ksišżę zarumienił się. Jakżeby była zdziwiona dowiedziawszy się, że ksišżę z dziesięć wieczorów przepędził pod jej oknami! A może ona i wiedziała o tym, gdyby sšdzić z jej półuœmiechniętych ust i obłudnie spuszczonych oczu. -Więc teraz, Kamo -mówił ksišżę -przyjmujesz u siebie Asyryj czyków? -To wielki magnat!... -zawołała Kama. -To powinowaty króla, Sargon, który pięć talentów ofiarował naszej bogini... -A ty mu wywzajemnisz się, Kamo -szydził następca. -I ponieważ jest tak hojnym magnatem, bogowie feniccy nie ukarzš cię œmierciš... -Co mówisz, panie?... -odparła składajšc ręce. -Czyli nie wiesz, że Azjata; choćby mnie znalazł w pustyni, nie podniesie na mnie ręki, gdybym nawet oddała mu się sama. Oni lękajš się bogów... -Po cóż więc przychodzi do ciebie ten œmierdzšcy... nie -ten pobożny Azjata? -Chce mnie namówić, ażebym wyjechała do œwištyni Astoreth babilońskiej. -I pojedziesz?... -Pojadę... jeżeli ty, panie, każesz... -odpowiedziała Kama zasłaniajšc twarz welonem. Ksišżę milczšc ujšł jš za rękę. Usta mu drżały. -Nie dotykaj mnie, panie -szeptała wzruszona. -Jesteœ władcš i oporš mojš i wszystkich Fenicjan w tym kraju, ale... bšdŸ miłosierny... Namiestnik puœcił jš i zaczšł chodzić po pokoju. -Goršcy dzień, prawda? -rzekł. -Podobno sškraje, gdzie w miesišcu Mechir spada z nieba na ziemię biały puch, który na ogniu zmienia się w wodę i robi zimno. O Kamo, poproœ twoich bogów, ażeby zesłali mi trochę tego pierza!... Choć, co ja mówię?... Gdyby pokryli nim cały Egipt, wszystek ten puch zamieniłby się na wodę, ale nie ostudziłby mego serca. -Bo jesteœ jak boski Amon, jesteœ słońce ukryte w ludzkiej postaci -odparła Kama. - Ciemnoœć pierzcha stamtšd, gdzie zwrócisz twoje oblicze, a pod blaskiem twoich spojrzeń rosnš kwiaty... Ksišżę znowu zbliżył się do niej. -Ale bšdŸ miłosierny -szepnęła. -Przecież ty dobry bóg, więc nie możesz zrobić krzywdy twojej kapłance... Ksišżę znowu odsunšł się i otrzšsnšł, jakby pragnšc zrzucić z siebie ciężar. Kamapatrzyła na niego spod opuszczonej powiekii uœmiechnęła się nieznacznie. Gdy milczenie trwało zbyt długo, spytała: -Kazałeœ mnie wezwać, władco. Oto jestemiczekam, abyœ mi objawił wolę twojš. -Aha!... -ocknšł się ksišżę. -Powiedz no mi, kapłanko... Aha!... Kto to był ten, tak podobny do mnie, którego widziałem w waszej œwištyni wówczas?... Kama położyła palec na ustach. -Œwięta tajemnica... -szepnęła. -Jedno jest tajemnicš, drugiego nie wolno -odparł Ramzes. Niechże przynajmniej dowiem się, kto on taki: człowiek czy duch?... -Duch. -A jednak ten duch wyœpiewywał pod twoimioknami?... Kama uœmiechnęła się. -Nie chcę gwałcić tajemnic waszej œwištyni... -cišgnšł ksišżę. -Przyrzekłeœ to, panie, Hiramowi -wtršciłakapłanka. -Dobrze... dobrze!... -przerwał rozdrażnionynamiestnik. -Dlatego ani z Hiramem, ani z kim innym nie będę rozmawiał o tym cudzie, tylko z tobš... Otóż, Kamo, powiedz duchowi czy człowiekowi, który jest tak domnie podobny, ażeby jak najprędzej wyjeżdżał z Egiptu i nikomu nie pokazywał się. Bo widzisz... W żadnym państwie nie może być dwu następców tronu. Nagle uderzył się w czoło. Dotychczas mówił tak, ażeby zakłopotać Kamę, lecz teraz przyszła mu myœl całkiem poważna: -Ciekawym -rzekł, ostro patrzšc na Kamę -dlaczego twoi rodacy pokazali mi mój żywywizerunek?... Czy chcš ostrzec, że majš dlamnie zastępcę?... Istotnie, zadziwia mnie ich czyn. Kama upadła mu do nóg. -O panie! -szepnęła. -Ty, który nosisz na piersiach nasz najwyższy talizman, czy możesz przypuœcić, ażeby Fenicjanie robili co na twojš szkodę?... Ale pomyœl tylko... W wypadku, gdyby groziło ci niebezpieczeństwo albo gdybyœ chciał omylić swoich nieprzyjaciół, czy taki człowiek nie przyda się?... Fenicjanie to tylko chcieli pokazać ci w œwištyni... Ksišżę pomyœlał i wzruszył ramionami... „Tak -rzekł do siebie. -Gdybym potrzebowałczyjejkolwiek opieki!... Ale czy Fenicjanie sšdzš, że ja sam nie dam sobie rady?... W takim razie złego wybrali protektora dla siebie. ” -Panie -szepnęła Kama -alboż nie jest ci wiadome, że Ramzes Wielki miał oprócz swojej postaci dwie inne dla wrogów?... I tamte dwa cienie królewskie zginęły, a on żył... -No, dosyć... -przerwał ksišżę. -Aby zaœ ludy Azji wiedziały, że jestem łaskawy, przeznaczam, Kamo, pięć talentów na igrzyska na czeœć Astoreth, a kosztowny puchar do jej œwištyni. Dziœ jeszcze odbierzesz to. Skinieniem głowy pożegnał kapłankę. Po jej wyjœciu opanowała go nowa fala myœli: „Zaprawdę, przebiegli sš Fenicjanie. Jeżeli ten mój żyjšcy wizerunek jest człowiekiem, mogš mi zrobić z nie-go wielkipodarunek, a ja czyniłbym kiedyœ cuda, o jakich bodajże nie słyszano w Egipcie. Faraon mieszka w Memfis, a jednoczeœnie ukazuje się w Tebach albo w Tanis!... Faraonposuwa się z armiš na Babilon, Asyryjczycytam gromadzš główne siły, a jednoczeœnie -faraon z innš armiš zdobywa Niniwę... Sšdzę, że Asyryjczycy byliby bardzo zdumieni takim wypadkiem. ” I znowu obudziła się w nim głucha nienawiœć do potężnych Azjatów, i znowu widział swój triumfalny wóz, przejeżdżajšcy pobojowisko pełne asyryjskich trupów i całe kosze odciętych ršk. Teraz wojna stała się dla jego duszy takš koniecznoœciš jak chleb dla ciała. Bo nie tylko mógł przez niš zbogacić Egipt, napełnić skarb i zdobyć wiecznotrwałš sławę, ale jeszcze - mógł zaspokoić, dotychczas nieœwiadomy, dziœ potężnie rozbudzony instynkt zniszczenia Asyrii. Dopóki nie zobaczył tych wojowników z kudłatymi brodami, nie myœlał o nich. Ale dziœ zawadzali mu. Było mu tak ciasno z nimi na œwiecie, że ktoœ musiał ustšpić: onialbo on. Jakš rolę w obecnym jego nastrojuodegrał Hiram i Kama? -z tego nie zdawał sobie sprawy. Czuł tylko, że musi mieć wojnę z Asyriš, jak ptak przelotny czuje, że w miesišcu Pachono musi odejœć na północ. Namiętnoœć wojny szybko ogarniała księcia.Mniej mówił, rzadziej uœmiechał się, przy ucztach siedział zamyœlony, a zarazem coraz częœciej przestawał z wojskiem i arystokracjš. Widzšc łaski, jakie namiestnik zlewał na tych, którzy noszš broń, szlachecka młodzież, a nawet ludzie starsi poczęli zacišgać się do pułków. Zwróciło to uwagę œwiętego Mentezufisa, który wysłał do Herhora list tej treœci: „Od przybycia Asyryjczyków do Pi-Bast następca tronu jest rozgoršczkowany, a jego dwór usposobiony bardzo wojowniczo. Pijš i grajš w koœci jak poprzednio, ale wszyscy odrzucili cienkie szaty i peruki i bez względu na straszny upał chodzš w żołnierskich czepcach i kaftanach. Obawiam się, ażeby ta zbrojna gotowoœć nieobraziła dostojnego Sargona. ” Na co Herhor natychmiast odpowiedział: „Nic nie szkodzi, że nasza zniewieœciała szlachta polubiła wojskowoœć na czas przyjazdu Asyryjczyków, gdyż ci będš mielio nas lepsze wyobrażenie. Najdostojniejszynamiestnik, widać oœwiecony przez bogów, odgadł, że właœnie teraz trzeba dzwonić mieczami, kiedy mamy u siebie posłów tak wojennego narodu. Jestem pewny, że to dzielne usposobienie naszej młodzieży da Sargonowi do myœleniaizrobi go miększym w układach. ” Pierwszy raz, jak Egipt Egiptem, zdarzyło się, że młody ksišżę oszukał czujnoœć kapłanów. Co prawda stali za nim Fenicjaniei -wykradziona przez nich tajemnica traktatu z Asyriš, czego kapłani nawet nie podejrzewali. Najlepszš wreszcie maskš następcy wobec kapłańskich dostojników była ruchliwoœć jego charakteru. Wszyscy pamiętali, jak łatwo w roku zeszłym przerzucił się od manewrów pod Pi-Bailos do cichego folwarku Sary i jak w ostatnich czasach kolejno zapalał się do uczt, zajęć administracyjnych, pobożnoœci, aby znowu powrócić do uczt. Toteż, z wyjštkiem Tutmozisa, nikt by nie uwierzył, że ten zmienny młodzieniec posiada jakiœ plan, jakieœ hasło, do którego będzie dšżył z niepokonanym uporem. Tym razem nawet nie trzeba było długo czekać na nowy dowód zmiennoœci upodobańRamzesa. Do Pi-Bast, pomimo upału, przyjechała Saraz całym dworem i synem. Była trochę mizerna, dziecko trochę niezdrowe czy zmęczone, ale oboje wyglšdali bardzo ładnie. Ksišżę był zachwycony. W najpiękniejszej częœci pałacowego ogrodu wyznaczył Sarze dom i prawie całe dni przesiadywał przy kolebce swego syna. Poszły w kšt uczty, manewry i posępne zamyœlenia Ramzesa. Panowie z jego œwity musieli pić i bawić się sami, bardzo prędko odpasali miecze i przebrali się w najwykwintniejsze szaty. Zmiana kostiumu była dla nich tym niezbędniejszš, że ksišżę po kilku z nich prowadził do mieszkania Sary, aby pokazać im syna, swego syna. -Patrz, Tutmozisie -mówił raz do ulubieńca -jakie to piękne dziecko: istny płatek róży. No i z tego ma kiedyœ wyrosnšć człowiek, z tego drobiazgu! I to różowe pisklę będzie kiedyœ chodziło, rozmawiało, nawet uczyłosię mšdroœci w kapłańskich szkołach... Czyty widzisz jego ręczyny, Tutmozisie?... -wołał zachwycony Ramzes. -Zapamiętaj sobie te drobne ręce, ażebyœ opowiedział onich kiedyœ, gdy mu daruję pułk i każę nosić za sobš mój topór... I to jest mój syn, mój syn, rodzony!... Nic dziwnego, że gdy tak mówił pan, jego dworzanie martwili się, że nie mogš zostać niańkami, a nawet mamkami dziecka, które lubo nie miało żadnych praw dynastycznych, było jednak pierwszym synem przyszłego faraona. Lecz ta sielanka skończyła się bardzo prędko, gdyż -nie dogadzała interesom Fenicjan. Pewnego dnia dostojny Hiram przybył do pałacu z wielkš œwitš kupców, niewolników tudzież ubogich Egipcjan, którym dawał jałmużnę, i stanšwszy przed następcš rzekł: -Miłoœciwy panie nasz! Ażeby dać dowód, żeserce twoje i dla nas Azjatów jest pełne łaski, darowałeœ nam pięć talentów celem urzšdzenia igrzysk na czeœć boskiej Astoreth. Wola twoja jest spełniona, igrzyska przygotowaliœmy, a teraz przychodzimy błagać cię, ażebyœ raczył zaszczycić je swojš obecnoœciš. To mówišc siwowłosy ksišżę tyryjski uklęknšł przed Ramzesem i na złotej tacy podał mu złoty klucz do loży cyrku. Ramzes chętnie zgodził się na zaprosiny, a œwięci kapłani Mefres i Mentezufis nic nie mieli przeciw temu, aby ksišżę przyjšł udział w uroczystoœci na czeœć bogini Astoreth. -Przede wszystkim Astoreth -mówił dostojny Mefres do Mentezufisa -jest tym samym, co nasza Izyda tudzież Istar Chaldejska. Po wtóre, jeżeli pozwoliliœmy Azjatom wybudować œwištynię na naszej ziemi, wypada od czasu do czasu być uprzejmymi dla ich bogów. -Mamy nawet obowišzek zrobić małš grzecznoœć Fenicjanom po zawarciu takiegotraktatu z Asyriš! -wtršcił œmiejšc się dostojny Mentezufis. Cyrk, do którego namiestnik wraz z nomarchš i najprzedniejszymi oficerami udał się o godzinie czwartej po południu, był zbudowany w ogrodzie œwištyni Astoreth. Składał się on z okršgłego placu,który otaczał parkan wysoki na dwu ludzi, zaœ dokoła parkanu było mnóstwo lóż i ławek wznoszšcych się amfiteatralnie. Dachu budynek nie posiadał, natomiast nad. lożami rozcišgały się różnokolorowe płachty w formie motylich skrzydeł, które skrapiano pachnšcš wodš i poruszano dla chłodzenia powietrza. Gdy namiestnik ukazał się w swej loży, zgromadzeni w cyrku Azjaci i Egipcjanie wydali wielki krzyk. Po czym zaczęło się przedstawienie procesjš muzyków, œpiewaków i tancerek. Ksišżę rozejrzał się. Miał po prawej ręce lożę Hirama i najznakomitszych Fenicjan, nalewo lożę fenickich kapłanów i kapłanek, między którymi Kama, zajmujšca jedno z pierwszych miejsc, zwracała na siebie uwagę bogatym strojem i pięknoœciš. Miała przezroczystš szatę ozdobionš różnokolorowymi haftami, złote bransolety na rękach i nogach, a na głowie przepaskę z kwiatem lotosu wyrobionym bardzo kunsztownie z drogich kamieni. Kama, oddawszy wraz z kolegami swymi głęboki ukłon księciu, zwróciła się do loży na lewo i zaczęła ożywionš rozmowę z cudzoziemcem o wspaniałej postawie i nieco szpakowatych włosach. Człowiek ten i jego towarzysze mieli brody i włosy zaplecione w mnóstwo warkoczyków. Ramzes, który przyszedł do cyrku prawie wprost z pokoju swego syna, był w wesołym usposobieniu. Lecz gdy zobaczył, że Kama rozmawia z jakimœ obcym człowiekiem, spochmurniał. go całš ˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż0Pc1`U Y2ľ c €3Ŕ)c 4Ç7‰6 5P?+ -Czy nie wiesz -zapytał Tutmozisa -co to zadrab, do którego wdzięczy się kapłanka?... -To jest właœnie ów znakomity pielgrzym babiloński, dostojny Sargon. -Ależ to stary dziad! -rzekł ksišżę. -Jest zapewne starszy od nas obu, ale to piękny człowiek. -Czyliż taki barbarzyńca może być pięknym!... -oburzył się namiestnik. -Jestempewny, że œmierdzi łojem... Obaj umilkli: ksišżę z gniewu, Tutmozis ze strachu, że oœmielił się pochwalić człowieka, który nie podoba się jego panu. Tymczasem na arenie widowisko szło za widowiskiem. Kolejno występowali gimnastycy, poskramiacze wężów, tancerze, kuglarze i błazny wywołujšc okrzyki widzów. Ale namiestnik był chmurny. W jego duszy odżyły chwilowo uœpione namiętnoœci: nienawiœć do Asyryjczyków i zazdroœć o Kamę. „Jak może -myœlał -ta kobieta mizdrzyć siędo człowieka stare go, który w dodatku matwarz koloru wyprawnej skóry, niespokojneczarne oczy i brodę capa... ” Raz tylko ksišżę zwrócił pilniejszš uwagę na arenę. Weszło kilku nagich Chaldejczyków. Najstarszy osadził w ziemi trzy krótkie włócznie ostrzami do góry i za pomocš ruchów ršk uœpił najmłodszego. Po czym inni wzięli go na ręce i położyli na włóczniach w ten sposób, że jedna podpierała mu głowę, druga krzyż, trzecianogi. Œpišcy był sztywny jak drewno. Wówczas starzec zrobił nad nim jeszcze kilka ruchów rękoma i -wysunšł włócznię podpierajšcš nogi. Po chwili wyjšł włócznię, na której leżały plecy, a nareszcie odtršcił tę, na której spoczywała głowa. I stało się, w jasny dzień, przy kilku tysišcach œwiadków, że œpišcy Chaldejczyk unosił się poziomo w powietrzu, bez żadnejpodpory, o parę łokci nad ziemię. Wreszcie starzec popchnšł go ku ziemi i rozbudził. W cyrku panowało zdumienie; nikt nie œmiałkrzyknšć ani klasnšć. Tylko z paru lóż rzucono kwiaty. Ramzes był także zdziwiony. Pochylił się doloży Hirama i szepnšł staremu księciu: -A ten cud potrafilibyœcie zrobić w œwištyniAstoreth? -Nie znam wszystkich tajemnic naszych kapłanów -odparł zmięszany -ale wiem, że Chaldejczycy sš bardzo przebiegli... -Jednak wszyscy widzieliœmy, że ten młodzian wisiał w powietrzu. -Jeżeli nie rzucono na nas uroku -rzekł niechętnie Hiram i -stracił humor. Po krótkiej przerwie, w czasie której po lożach dostojników roznoszono œwieże kwiaty, zimne wino i ciastka, rozpoczęła się najważniejsza częœć widowiska -walka byków. Przy odgłosie tršb, bębnów i fletów wprowadzono na arenę tęgiego byka z płachtš na głowie, ażeby nic nie widział. Po czym wbiegło kilku nagich, zbrojnych wewłócznie, i jeden z krótkim mieczem. Na znak dany przez księcia uciekli przewodnicy, a jeden ze zbrojnych zdarł bykowi płachtę. Zwierzę przez kilka chwil stało oszołomione, następnie poczęło uganiać się za włóczniarzami, którzy drażnili je kłuciem. Ta walka jałowa cišgnęła się kilkanaœcie minut. Ludzie dręczyli byka, a on zapieniony, oblany krwiš stawał dęba i gonił po całej arenie swoich nieprzyjaciół nie mogšc żadnego dosięgnšć. Wreszcie padł wœród œmiechu publicznoœci. Znudzony ksišżę, zamiast na arenę, patrzyłna lożę kapłanów fenickich. I widział, że Kama przesiadłszy się bliżej Sargona prowadziła z nim żywš rozmowę. Asyryjczyk pożerał jš wzrokiem, a ona uœmiechnięta i zawstydzona niekiedy szeptała z nim pochylajšc się tak, że jej włosy mięszały się z kudłami barbarzyńcy, niekiedy odwracała się od niego z udanym gniewem. Ramzes uczuł ból w sercu. Pierwszy raz zdarzyło mu się, że jakaœ kobieta innemu mężczyŸnie przed nim dawała pierwszeństwo. W dodatku człowiekowi prawie staremu, Asyryjczykowi!... Tymczasem między publicznoœciš rozległ sięszmer. Na arenie człowiek uzbrojony mieczem kazał sobie przywišzać do piersi lewš rękę, inni obejrzeli swoje włócznie i -wprowadzono drugiego byka. Kiedy jeden zbrojny zerwał mu płachtę z oczu, byk obrócił się i obejrzał wkoło, jakby chcšc porachować przeciwników. A gdy zaczęli go kłuć, cofnšł się pod parkan dla zabezpieczenia sobie tyłu. Potem zniżył głowę i spod oka œledził ruchy napastujšcych go ludzi. Poczštkowo zbrojni ostrożnie skradali się z boków, ażeby go ukłuć. Lecz gdy zwierzę wcišż stało nieporuszone, oœmielili się i zaczęli przebiegać mu przed oczyma coraz bliżej. Byk jeszcze bardziej pochylił głowę, lecz stał jak wkopany w ziemię. Publicznoœć zaczęła się œmiać, lecz nagle wesołoœć jej zamieniła się w okrzyk trwogi. Byk wypatrzył chwilę, ciężko podskoczył naprzód, trafił we włóczniarza i jednym uderzeniem rogów wyrzucił go do góry. Człowiek spadł na ziemię z pogruchotanymikoœćmi, a byk pocwałował na drugš stronęareny i znowu stanšł w pozycji obronnej. Włóczniarze znowu go otoczyli i zaczęli drażnić, a przez ten czas wbiegli na arenę słudzy cyrkowi, aby podnieœć rannego, który jęczał. Byk, pomimo zdwojonych pchnięć włóczniami, stał bez ruchu; lecz gdy trzej słudzy wzięli na ramiona omdlałego bojownika, z szybkoœciš wichru rzucił się na tę grupę, poprzewracał ich i zaczšł straszliwie kopać nogami. Między publicznoœciš powstał zamęt: kobiety płakały, mężczyŸni klęli i rzucali nabyka, czym kto miał pod rękš. Na arenę zaczęły padać kije, noże, nawet deski z ław. Wówczas przybiegł do rozjuszonego zwierzęcia człowiek z mieczem. Ale włóczniarze potracili głowy i nie wspierali go należycie, więc byk powalił go i zaczšł œcigać innych. Stała się rzecz niesłychana dotychczas w cyrkach: na arenie leżało pięciu ludzi, inni Ÿle bronišc się uciekali przed zwierzęciem, a publicznoœć ryczała z gniewu lub ze strachu. Wtem wszystko ucichło, widzowie powstali i wychylili się ze swych miejsc, przerażonyHiram zbladł i rozkrzyżował ręce... Na arenę, z lóż dostojników, wyskoczyli dwaj: ksišżę Ramzes z dobytym mieczem i Sargon z krótkš siekierkš. Byk ze spuszczonym łbem i zadartym ogonem biegł wkoło arenywzniecajšc tuman kurzu. Pędził prosto na księcia, lecz jakby odepchnięty przez majestat królewskiego dziecięcia, wyminšł Ramzesa, rzucił się na Sargona i -padł na miejscu. Zręczny a olbrzymio silny Asyryjczyk powalił go jednym uderzeniem toporka między oczy. Publicznoœć zawyła z radoœci i poczęła sypać kwiaty na Sargona i jego ofiarę. Ramzes tymczasem stał z wydobytym mieczem Ÿdziwiony i rozgniewany, patrzšc, jak Kama wydzierała swoim sšsiadom kwiaty i rzucała je na Asyryjczyka. Sargon obojętnie przyjmował objawy publicznego zachwytu. Tršcił nogš byka, aby przekonać się, czy jeszcze żyje, a potem zbliżył się na parę kroków do księciai coœ przemówiwszy w swoim języku ukłonił się z godnoœciš wielkiego pana. Ramzesowi przed oczyma przesunęła się krwawa mgła: chętnie wbiłby miecz w piersi temu zwycięzcy. Ale opanował się, chwilę pomyœlał i zdjšwszy ze swej szyi złoty łańcuch podał go Sargonowi. Asyryjczyk znowu skłonił się, pocałował łańcuch i włożył go sobie na szyję. A ksišżę, z sinawymi rumieńcami na policzkach, skierował się do furtki, którš wchodzili na arenę aktorowie, i wœród okrzyków publicznoœci, głęboko upokorzony, opuœcił cyrk. ROZDZIAŁ DZIEWIĽTY Był już miesišca Tot (koniec czerwca, poczštek lipca). W mieœcie Pi-Bast i jego okolicach zaczšł zmniejszać się napływ ludnoœci z powodu goršca. Ale na dworze Ramzesa wcišż jeszcze bawiono się i rozpowiadano o wypadkach w cyrku Dworzanie wychwalali odwagę księcia, niezręczni podziwiali siłę Sargona, kapłani z poważnymi minami szeptali, że jednak następca tronu nie powinien był mięszać siędo walki z bykami. Od tego bowiem sš inni ludzie, płatni i bynajmniej nie cieszšcy się publicznym szacunkiem. Ramzes albo nie słyszał tych rozmaitych zdań, albo nie zwracał na nie uwagi. W jego pamięci z widowiska utrwaliły się dwaepizody: Asyryjczyk wydarł mu zwycięstwonad bykiem i -umizgał się do Kamy, która bardzo życzliwie przyjmowała jego. zaloty! Ponieważ nie wypadało mu sprowadzać do siebie fenickiej kapłanki, więc pewnego dnia wysłał do niej list, w którym donosił,że chce jš zobaczyć, i pytał: kiedy go przyjmie? Przez tego samego posłańca Kama odpowiedziała, że będzie czekać na niego dziœ wieczorem. Ledwie ukazały się gwiazdy, ksišżę w największej tajemnicy, według swego przekonania, wysunšł się z pałacu i poszedł. Ogród œwištyni Astoreth był prawie pusty, szczególniej w okolicach otaczajšcych dom kapłanki. Dom był cichy i paliło się w nim zaledwie parę œwiatełek. Kiedy ksišżę nieœmiało zapukał, kapłanka otworzyła mu sama. W ciemnym przysionkuucałowała mu ręce szepczšc, że umarłaby, gdyby wtedy, w cyrku, rozjuszone zwierzę zrobiło mu jakš krzywdę. -Ale teraz musisz być spokojna -odparł z gniewem następca -skoro ocalił mnie twój kochanek... Kiedy weszli do komnaty oœwietlonej, ksišżęspostrzegł, że Kama płacze. -Cóż to znaczy? -zapytał. -Odwróciło się ode mnie serce pana mego -rzekła. -A może i słusznie... Następca gorzko rozeœmiał się. -Więc już jesteœ jego kochankš czy dopiero masz niš zostać ty, œwięta dziewico?... -Kochankš?... nigdy!... Ale mogę zostać żonš tego strasznego człowieka. Ramzes zerwał się z siedzenia. -Œpię?... -zawołał -czy Set rzucił na mnie przekleństwo?... Ty, kapłanka, która pilnujesz ognia przy ołtarzu Astoreth i pod grozš œmierci musisz być dziewicš, ty wychodzisz za mšż?... Zaprawdę, fenickie kłamstwo gorsze jest, aniżeli opowiadajš onim ludzie!... -Posłuchaj mnie, panie -rzekła ocierajšc łzy -i potęp, jeżeli zasłużyłam. Sargon chce mnie pojšć za żonę, za swojš pierwszš żonę. Według naszych ustaw, kapłanka w bardzo wyjštkowych wypadkachmoże zostać żonš, ale tylko mężczyzny pochodzšcego ze krwi królewskiej. Sargon zaœ jest powinowatym króla Assara... -I ty wyjdziesz za niego? -Jeżeli najwyższa rada kapłanów tyryjskichrozkaże mi, co pocznę?... -odparła, znowu zalewajšc się łzami. -A cóż tš radę może obchodzić Sargon? -spytał ksišżę. -Podobno obchodzi jš bardzo wiele -mówiła z westchnieniem. -Fenicję majš podobno zabrać Asyryjczycy, a Sargon ma zostać jej satrapš... -Tyœ oszalała!... -zawołał ksišżę. -Mówię, co wiem. Już w naszej œwištyni po raz drugi zaczynajš się modły o odwrócenie nieszczęœcia od Fenicji... Pierwszy raz odprawiliœmy je, nimeœ ty przyjechał do nas, panie... -Dlaczego znowu teraz?... -Bo podobno w tych dniach przybył do Egiptu chaldejski kapłan Istubar z listami, w których król Assar mianuje Sargona swoim posłem i pełnomocnikiem do zawarcia traktatu z wami o zabór Fenicji. -Ależ ja... -przerwał ksišżę. Chciał powiedzieć: „nic nie wiem ”, lecz wstrzymał się. Zaczšł się œmiać i odparł: -Kamo, przysięgam ci na czeœć mego ojca, że dopóki ja żyję, Asyria nie zabierze Fenicji. Czy to doœć? -O panie!... panie!... -zawołała, upadajšc mu do nóg. -Więc chyba teraz nie zostaniesz żonš tego gbura? -Och! -otrzšsnęła się. -Czy możesz o to pytać? -I będziesz mojš... -szepnšł ksišżę. -Zatem chcesz mojej œmierci?... -odparła przerażona. -Ha! jeżeli tego chcesz, jestem gotowa. -Chcę, ażebyœ żyła... -szeptał roznamiętniony. -Żyła należšc do mnie... -To być nie może... -A najwyższa rada kapłanów tyryjskich?... -Może mnie tylko wydać za mšż... -Wszak wejdziesz do mego domu... -Gdybym weszła tam nie jako żona twoja -umrę... Ale jestem gotowa... nawet na to, aby nie ujrzeć jutrzejszego słońca... -BšdŸ spokojna -odpowiedział z powagš ksišżę. -Kto posiadł mojš łaskę, nie dozna krzywdy. Kama znowu uklękła przed nim. -Jak się to może stać? -spytała składajšc ręce. Ramzes był tak podniecony, tak już zapomniał o swoim stanowisku i obowišzkach, iż gotów był przyrzec kapłance małżeństwo. Powstrzymał go od tego kroku nie rozsšdek, ale jakiœ głuchy instynkt. -Jak to może być?... Jak to może być?... -szeptała Kama pożerajšc go wzrokiem i całujšc jego nogi. Ksišżę podniósł jš, posadził z daleka od siebie i odparł z uœmiechem: -Pytasz, jak to być może?... Zaraz cię objaœnię. Ostatnim moim nauczycielem, zanim doszedłem do pełnoletnoœci, był pewien stary kapłan, który umiał na pamięć mnóstwo dziwnych historii z życia bogów, królów, kapłanów, nawet niskich urzędników i chłopów. Starzec ten, słynny z pobożnoœci i cudów, nie wiem dlaczego, nie lubił kobiet, nawet obawiał się ich. Toteż najczęœciej opisywałprzewrotnoœć kobiecš, a raz, aby dowieœć mi, jak potężnš macie władzę nad męskim rodzajem, opowiedział takš historię: Młody i ubogi pisarz, nie majšcy w torbie miedzianego utena, tylko jęczmienny placek,wędrował z Tebów do Dolnego Egiptu szukać zarobku. Mówiono mu, że w tej częœci państwa mieszkajš najbogatsi panowie i kupcy i byle dobrze trafił, może znaleŸć posadę, na której zrobi duży majštek. Szedł tedy brzegiem Nilu (za miejsce na statku nie miałby czym zapłacić)i myœlał: „Jakże nieopatrznymi sš ludzie, którzy odziedziczywszy po ojcach talent, dwa talenty, nawet dziesięć, zamiast rozmnożyćskarb, bšdŸ za pomocš handlu towarami, bšdŸ wypożyczania na wysokie procenta, marnujš, nie wiadomo na co, swój majštek!Ja, gdybym miał drachmę... No, drachma zamało... Ale gdybym miał talent albo lepiej kilka zagonów ziemi, zwiększałbym to z roku na rok, a pod koniec życia byłbym takbogaty jak najbogatszy nomarcha. Lecz co poczšć!... -mówił z westchnieniem. -Bogowie snadŸ opiekujš się tylko głupimi; mnie zaœ napełnia mšdroœć od peruki do bosych pięt. A jeżeli i w moim sercu kryje się jakie ziarno głupstwa, to chyba pod tymjednym względem, że zaprawdę! nie umiałbym strwonić fortuny, a nawet nie wiedziałbym: jak zabrać się do spełnienia podobnie bezbożnego czynu? ” Tak medytujšc ubogi pisarz mijał lepiankę, przed którš siedział jakiœ człowiek niemłody i niestary z bardzo bystrym spojrzeniem, które sięgało aż do głębi serca. Pisarz, mšdry jak bo- cian, zaraz zmiarkował, że to musi być któryœ z bogów, i skłoniwszy się rzekł: -Pozdrawiam cię, czcigodny właœcicielu tego pięknego domu, i martwię się, że nie posiadam wina ani mięsa, aby podzielić je z tobš na znak, że cię szanuję i że wszystko,co mam, należy do ciebie. Amonowi (on to był w ludzkiej postaci)podobała się uprzejmoœć młodego pisarza. Popatrzył więc na niego i spytał: -O czym myœlałeœ idšc tutaj? Widzę bowiemmšdroœć na twoim czole, a należę do tych, którzy, jak kuropatwa pszenicę, zbierajš słowa prawdy. Pisarz westchnšł. -Myœlałem -mówił -o mojej nędzy i o tych lekkomyœlnych bogaczach, którzy nie wiadomo na co i jakim sposobem trwoniš majštki. -A ty byœ nie strwonił? -zapytał bóg, wcišżmajšcy na sobie ludzkš figurę. -Spojrzyj na mnie, panie -rzekł pisarz. -Mam dziurawš płachtę i zgubiłem w drodze sandały, ale papirus i kałamarz cišgle noszę ze sobš jak własne serce. Albowiem wstajšc i kładšc się spać powtarzam, że lepszš jest uboga mšdroœć niż głupie bogactwo. Jeżeli więc jestem taki, jeżeli umiem wysłowić się dwoma pismami i wykonać najzawilszy rachunek, jeżeli znam wszystkie roœliny i wszystkie zwierzęta, jakie tylko sš pod niebem, to - czy możesz sšdzić, abym ja, który posiadam takš mšdroœć, był zdolny do zmarnowania majštku? Bożek zamyœlił się i rzekł: -Wymowa twoja płynie wartko jak Nil pod Memfisem, lecz jeżeli naprawdę jesteœ takimšdry, to napisz mi dwoma sposobami: Amon. Pisarz wydobył kałamarz, pędzel i w niedługim czasie na drzwiach lepianki napisał dwoma sposobami: Amon, tak wyraŸnie, że nawet nieme stworzenia zatrzymywały się, aby złożyć hołd Panu. Bożek był kontent i dodał: -Jeżeli jesteœ równie biegły w rachunkach jak w piœmiennictwie, to wyrachuj mi następujšcš sprawę handlowš. Gdy za jednškuropatwę dajš mi cztery kurze jaja, to zasiedm kuropatw ile powinni dać kurzych jaj? Pisarz zebrał kamyki, układał je w rozmaite szeregi i nim słońce zaszło, odpowiedział, że za siedm kuropatw należy się -dwadzieœcia oœm jaj kurzych. Wszechmocny Amon aż uœmiechnšł się, że widzi przed sobš mędrca tak niepospolitej miary, więc rzekł: -Poznaję, żeœ mówił prawdę o swojej mšdroœci. Jeżeli zaœ okażesz się równie wytrwałym w cnocie, uczynię tak, że będziesz do końca życia szczęœliwym, a po œmierci synowie twoi umieszczš twój cień w pięknym grobowcu. A teraz powiedz: jakiego chcesz bogactwa, którego byœ nie tylko nie strwonił, ale jeszcze pomnożył? Pisarz upadł do nóg miłosiernemu bóstwu i ¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż6P÷ c 7GĹc 8 ˝ c 9É*q= ::3 V €;U?* odparł: -Gdybym choć posiadał tę lepiankę i ze cztery miary gruntu, byłbym bogaty. -Dobrze -mówi bóg -ale pierwej rozejrzyj się, czy ci to wystarczy. Zaprowadził go do chaty i prawił: -Masz tu cztery czepce i fartuszki, dwie płachty na niepogodę i dwie pary sandałów.Tu masz ognisko, tu ławę, na której możnasypiać, stępę do tłuczenia pszenicy i dzieżedo ciasta... -A to co jest? -zapytał pisarz wskazujšc najakšœ figurę okrytš płótnem. -Otóż to jedno jest -odparł bóg, czego nie powinieneœ dotykać, bo stracisz cały majštek. -Aj!... -krzyknšł pisarz. -Może to sobie staćprzez tysišc lat i nie zaczepię go... Za pozwoleniem waszej czci : co to za folwarkwidać tam?... I wychylił się przez okno lepianki. -Mšdrze powiedziałeœ -rzekł Amon. -Jest tobowiem folwark, i nawet piękny. Ma obszerny dom, pięćdziesišt miar gruntu, kilkanaœcie sztuk bydła i dziesięciu niewolników. Gdybyœ wolał posiadać tamten folwark... Pisarz upadł do nóg bogu. -Jestże -spytał -jaki człowiek pod słońcem, który zamiast jęczmiennego placka nie wolałby bułki pszennej? Usłyszawszy to Amon wymówił zaklęcie i wtejże chwili obaj znaleŸli się w okazałym domu folwarcznym. -Masz tu -mówił bóg -rzeŸbione łoże, pięć stolików i dziesięć krzeseł. Masz tu haftowane szaty, stšgwie i szklanki na wino, masz tu oliwnš lampę i lektykę... -A to co jest? -zapytał pisarz wskazujšc nafigurę, która stała w kšcie okryta muœlinem. -Tego jednego -odparł bóg -nie zaczepiaj, bo stracisz cały majštek. -Choćbym dziesięć tysięcy lat żył -zawołał pisarz -nie tknę tej rzeczy!... Uważam bowiem, że po mšdroœci najlepszym jest bogactwo. -Ale co to tam widać? -spytał po chwili wskazujšc na ogromny pałac w ogrodzie. -To sš dobra ksišżęce -odparł bóg. -Jest pałac, pięćset miar ziemi, stu niewolników iparęset sztuk bydła. Wielki to majštek, leczjeżeli sšdzisz, że podoła mu twoja mšdroœć... Pisarz znowu upadł do nóg Amonowi zalewajšc się łzami radoœci. -O panie!... -wołał. -A gdzie jest taki szaleniec, który zamiast kubka piwa nie wolałby kadzi wina? -Słowa twoje godne sš mędrca, który rozwišzuje najtrudniejsze rachunki -rzekł Amon. Wymówił wielkie słowa zaklęcia i obaj z pisarzem znaleŸli się w pałacu. -Masz tu -mówił dobry bóg -salę jadalnš, wniej złocone kanapy i krzesła tudzież stoliki wykładane różnokolorowym drzewem. Pod spodem jest kuchnia dla pięciu kucharzy, œpiżarnia, gdzie znajdzieszwszelkie mięsiwo, ryby i ciasta, wreszcie piwnica z najdoskonalszym winem. Masz tu sypialnię z ruchomym dachem, którym twoi niewolnicy będš chłodzili cię podczas snu. Zwracam twojš uwagę na łoże, które jest z cedrowego drzewa i opiera się na czterech lwich łapach, kunsztownie odlanych z bršzu. Masz tu szatnię pełnš lnianych i wełnianych szat; zaœ w skrzyniach znajdziesz pierœcienie, łańcuchyi bransolety... -A to co jest?... -zapytał nagle pisarz wskazujšc na figurę okrytš welonem haftowanym złotymi i purpurowymi nićmi. -Toć jest właœnie, czego najbardziej strzecsię powinieneœ -odparł bóg. -Jeżeli tego dotkniesz, twój ogromny majštek przepadnie. A zaprawdę mówię ci, że niewiele jest podobnych dóbr w Egipcie. Muszę ci bowiem dodać, że w skarbcu leży dziesięć talentów złotem i drogimi kamieniami. -Władco mój!... -krzyknšł pisarz. -Pozwól, ażeby w tym pałacu na pierwszym miejscu stanšł twój œwięty posšg, przed którym trzy razy dziennie paliłbym wonnoœci... -Ale tamtego unikaj -odparł Amon wskazujšc na figurę okrytš welonem. -Chyba straciłbym rozum i byłbym gorszy od dzikiej œwini, dla której wino znaczy tyleco pomyje -rzekł pisarz. -Niech ta figura w welonie pokutuje tu sto tysięcy lat, a nie dotknę jej, jeżeli taka twoja wola... -Pamiętaj, że straciłbyœ wszystko! -zawołał bóg i zniknšł. Uszczęœliwiony pisarz zaczšł chodzić po swoim pałacu i wyglšdać oknami. Obejrzał skarbiec i zważył w rękach złoto: było ciężkie; przypatrzył się drogim kamieniom -były prawdziwe. Kazał sobie podać jedzenie: natychmiast wbiegli niewolnicy, wykšpali go, ogolili i ubrali w cienkie szaty. Najadł się i napił jak nigdy: jego głód bowiem łšczył się z doskonałoœciš potraw w jeden smak przedziwny. Zapalił wonnoœciprzed posšgiem Amona i ubrał go w œwieże kwiaty. PóŸniej siadł w oknie. Na dziedzińcu rżało parę koni zaprzęgniętych do rzeŸbionego wozu. W innym miejscu gromada ludzi z włóczniami isieciami uspokajała niesforne psy myœliwskie rwšce się do polowania. Przed œpichrzem jeden pisarz odbierał ziarno od rolników, przed oborš drugi pisarz przyjmował rachunek od dozorcy pastuchów. W dali widać było gaj oliwny, wysokie wzgórze zaroœnięte winogradem, łany pszenicy, a po wszystkich polach gęsto rozsadzone palmy daktylonoœne. „Zaiste! -rzekł do siebie -jestem dziœ bogaty, tak właœnie, jak mi się należało. I jedno dziwi mnie, że tyle lat mogłem wytrzymać w upodleniu i nędzy. Muszę też wyznać -cišgnšł w duchu -że nie wiem, czypotrafię zwiększyć ten ogromny majštek, bo i nie potrzebuję więcej, i nie będę miał czasu uganiać się za spekulacjami. ” Zaczęło mu jednak nudzić się w pokojach, więc obejrzał ogród, objechał pola, porozmawiał ze sługami, którzy padali przed nim na brzuchy, choć byli tak ubrani,że on wczoraj jeszcze uważałby sobie za zaszczyt całować ich ręce. Lecz że i tam było mu nudno, więc wrócił do pałacu i przypatrywał się zapasom swojej œpiżarni ipiwnicy tudzież sprzętom w komnatach. „Ładne to -mówił do siebie -ale piękniejsze byłyby sprzęty z samego złota, a dzbany zdrogich kamieni. ” Oczy jego machinalnie zwróciły się w ten kšt, gdzie stała figura okryta haftowanym welonem i -wzdychała. „Wzdychaj sobie, wzdychaj! ”-myœlał bioršc kadzielnicę, aby spalić wonnoœci przed posšgiem Amona. „Dobry to bóg -myœlał -który ocenia przymioty mędrców, nawet bosych, i wymierza im sprawiedliwoœć. Jaki on mi dałpiękny majštek!... No, prawda, że i ja go uczciłem, wypisujšc podwójnym pismem imię Amon -na drzwiach tej chałupy. Albo jak ja mu to pięknie wyrachowałem: ile dostanie kurzych jaj za siedm kuropatw? Mieli słusznoœć moi mistrze twierdzšc, że mšdroœć nawet bogom otwiera usta. ” Spojrzał znowu w kšt. Postać okryta welonem znowu westchnęła. „Ciekawy jestem -mówił do siebie pisarz -dlaczego mój przyjaciel Amon zabronił mi dotykać tej oto sztuczki, co tam stoi w kšcie? No, za taki majštek miał prawo nakładać mi warunki, chociaż ja nic podobnego nie zrobiłbym mu. Bo jeżeli cały ten pałac jest mojš własnoœciš, jeżeli wszystkiego, co tu jest, mogę używać, dlaczego tamtej rzeczy nie miałbym nawet dotknšć?... Tak się mówi: nie wolno dotykać! Wolno wreszcie zobaczyć... ” Zbliżył się do figury, zdjšł ostrożnie welon, patrzy... jest coœ bardzo ładnego. Niby piękny młody chłopiec, ale nie chłopiec... Ma włosy długie do kolan, drobne rysy i pełne słodyczy spojrzenie. Co ty jesteœ? -mówi do figury. -Ja jestem kobieta -odpowiada mu postać głosem tak cienkim, że wniknšł mu w serce jak sztylet fenicki. „Kobieta?... -myœli pisarz. -Tego mnie nie uczono w kapłańskiej szkole. ”-Kobieta?... -powtórzył. -A co to masz o tutaj?... -To moje oczy. -Oczy?... Cóż ty zobaczysz takimi oczami, które od lada œwiatła mogš się rozpłynšć. -Bo moje oczy nie sš do tego, żebym ja nimipatrzyła, tylko żebyœ ty w nie patrzył! -odpowiedziała figura. „Dziwne oczy! ” -rzekł do siebie pisarz chodzšc po pokoju. Znowu przystanšł przed postaciš i zapytał:-A to co masz? -To moje usta. -Przez bogi! umrzesz z głodu -zawołał -bo tak małymi ustami najeœć się nie można... -One też nie sš do jedzenia -odparła figura -tylko żebyœ ty je całował. -Całował? -powtórzył pisarz. -I tego nie uczono mnie w kapłańskiej szkole... A to o...co to masz? -To moje ršczki. -Ršczki?... Dobrze, żeœ nie powiedziała, że to ręce, bo takim rękoma nic byœ zrobić niepotrafiła, nawet udoić owcy. -Moje ršczki nie sš do roboty. -Tylko do czego? -zdziwił się pisarz rozstawiajšc jej palce... (Jak ja twoje, Kamo -rzekł następca pieszczšc drobnš ršczkę kapłanki. ) -Tylko do czego sš takie ręce? -pytał pisarz figury. -Ażebym nimi ciebie obejmowała za szyję. -Chcesz mówić: za kark?... -wrzasnšł przerażony pisarz, którego kapłani zawszechwytali za kark, gdy miał otrzymać plagi. -Nie za kark -rzekła postać -tylko o tak... I objęła go -cišgnšł ksišżę -rękoma za szyję, o tak... (Tu otoczył się rękoma kapłanki... )i przytuliła go do swej piersi o tak, o... (Tu przytulił się do Kamy... ) -Panie, co robisz?... -szepnęła Kama. -Wszakże to œmierć moja... -BšdŸ spokojna -odparł ksišżę -ja ci tylko pokazuję, co tamta postać robiła z pisarzem... ... Wtem zadrżała ziemia, pałac zniknšł, znikły psy, konie i niewolnicy. Wzgórze pokryte winogradem zmieniło się w opokę, drzewa oliwne w cierń, a pszenica w piasek... Pisarz, gdy ocknšł się w objęciach kochanki, zrozumiał, że jest takim nędzarzem, jakim był wczoraj na goœcińcu. Ale nie żałował swoich bogactw, ponieważ miał kobietę, która kochała go i pieœciła. -Więc wszystko znikło, a ona nie znikła!... -zawołała naiwnie Kama. -Litoœciwy Amon zostawił mu jš na pociechę-rzekł ksišżę. -O, to Amon był tylko dla pisarza litoœciwym-odparła Kama. -Ale co ma znaczyć ta historia? -Zgadnij. Wreszcie słyszałaœ, czego biedny pisarz wyrzekł się za pocałunek kobiety... -Ale tronu nie wyrzekłby się! -przerwała kapłanka. -Kto wie?... gdyby go bardzo o to poproszono -szeptał namiętnie Ramzes. -O nie!... -zawołała Kama wydzierajšc mu się z objęć. -Tronu niech się nie wyrzeka, bo w takim razie cóż by zostało z jego obietnic dla Fenicji... Oboje spojrzeli sobie w oczy długo... długo... W tej chwili ksišżę uczuł niby ranę w sercu i niby że z tej rany uciekło mu jakieœ uczucie. Nie namiętnoœć, bo namiętnoœć została, ale - szacunek i wiara w Kamę. „Dziwne te Fenicjanki -pomyœlał następca -można za nimi szaleć, lecz niepodobna im ufać... ” Uczuł się znużonym i pożegnał Kamę. Spojrzał po komnacie, jakby trudno mu było rozstać się z niš, i odchodzšc rzekł do siebie: „A jednak ty zostaniesz mojš i bogowie feniccy nie zabijš cię, jeżeli dbajš o swoje œwištynie i kapłanów. ” Ledwie Ramzes opuœcił willę Kamy, do pokoju kapłanki wpadł młody Grek, uderzajšco piękny i uderzajšco podobny do egipskiego księcia. Na jego twarzy malowała się wœciekłoœć. -Lykon!... -zawołała przerażona Kama. -Co tu robisz?... -Podła gadzino!... -odparł Grek dŸwięcznym głosem. -Jeszcze miesišc nie upłynšł od wieczora, kiedy przysięgłaœ, że mnie kochasz, że uciekniesz ze mnš do Grecji, a już drugiemu kochankowi rzucasz się na szyję... Czy pomarli bogowie, czy uciekła odnich sprawiedliwoœć?... -Szalony zazdroœniku -przerwała kapłanka -ty mnie zabijesz... -Z pewnoœciš, że ja cię zabiję, nie twoja skamieniała bogini... Tymi rękoma -wołał wycišgajšc ręce jak szpony -uduszę cię, gdybyœ została kochankš... -Czyjš?... -Alboż ja wiem!... Zapewne obu: tego staregoAsyryjczyka i tego ksišżštka, któremu kamieniem łeb rozwalę, jeżeli będzie się tu włóczył... Ksišżę!... ma wszystkie niewiastyz całego Egiptu i... jeszcze mu się zachciewa cudzych kapłanek... Kapłanki sš dla kapłanów, nie dla obcych... Kama odzyskała już zimnš krew. -A ty nie jesteœ dla nas obcy? -rzekła wynioœle. -Żmijo!... -wybuchnšł Grek powtórnie. -Ja nie mogę być obcym dla was, gdy dar mego głosu, którym ozdobili mnie bogowie, obracam na służbę waszym bogom... A ileż to razy za pomocš mej postaci oszukiwaliœcie głupich Azjatów, że następcaegipskiego tronu potajemnie wyznaje waszšwiarę?... -Cicho!... cicho!... -zasyczała kapłanka zamykajšc mu rękš usta. Coœ w jej dotknięciu musiało być czarujšcego, gdyż Grek uspokoił się i poczšł mówić ciszej: -Słuchaj, Kama. W tych czasach przypłynie do Zatoki Sebenickiej grecki statek prowadzony przez mego brata. Postarajże się, aby cię arcykapłan wysłał do Pi-Uto, skšd uciekniemy nareszcie do północnej Grecji, w takie miejsce, które jeszcze nie widziało Fenicjan... -Zobaczy ich, jeœli ja się tam skryję -przerwała kapłanka. -Gdyby tobie włos spadł -szeptał rozwœcieczony Grek -przysięgam, że Dagon... że wszyscy tutejsi Fenicjanie oddadzš głowy lub zdechnš w kopalniach! Poznajš oni, co może Grek... -A ja ci mówię -odparła tym samym głosemkapłanka -że dopóki nie zbiorę dwudziestu talentów, nie ruszę się stšd... A mam dopiero oœm... -Skšdże weŸmiesz resztę? -Dadzš mi Sargon i namiestnik. -Na Sargona zgoda, ale księcia nie chcę!... -Głupi Lykonie, czyli nie widzisz, dlaczego trochę podoba mi się ten młodzik?... Ciebie przypomina!... Grek zupełnie uspokoił się. -No, no!... -mruczał. -Rozumiem, że gdy kobieta ma do wyboru między następcš tronu i takim jak ja œpiewakiem, nie mam potrzeby lękać się... Ale jest em zazdrosny igwałtowny, więc proszę cię, ażebyœ go jaknajmniej spoufalała do siebie. Ucałował jš, wymknšł się z willi i zniknšł w ciemnym ogrodzie. Kama wycišgnęła za nim zaciœniętš pięœć. -Nikczemny pajacu!... -szepnęła -który zaledwie mógłbyœ być u mnie œpiewajšcym niewolnikiem... ROZDZIAŁ DZIESIĽTY Kiedy Ramzes przyszedł nazajutrz odwiedzić swego syna, znalazł Sarę rozpływajšcš się we łzach. Zapytał o powód. Z poczštku odpowiedziała, że nic jejnie jest, potem, że jej smutno, wreszcie -upadła do nóg Ramzesowi z wielkim płaczem. -Panie... panie mój!... szeptała. -Wiem, że mnie już nie kochasz, ale przynajmniej siebie nie narażaj... -Kto powiedział, że cię już nie kocham? -spytał Ÿdziwiony ksišżę. -Masz przecie trzy nowe kobiety w swym domu... -panny wielkich rodów... -A więc o to chodzi... -I jeszcze narażasz się dla czwartej... dla przewrotnej Fenicjanki... Ksišżę zmięszał się. Skšd Sara mogła dowiedzieć się o Kamie i odgadnšć, że jest przewrotna?... -Jak pył wciska się do skrzyni, tak niegodziwe wieœci wpadajš do najspokojniejszych domów -rzekł Ramzes. -Któż ci mówił o Fenicjance? -Czy ja wiem kto? Zła wróżba i serce moje.-Więc sš nawet i wróżby?... -Straszne! Jedna stara kapłanka dowiedziała się podobno z kryształowej kuli, że wszyscy zginiemy przez Fenicjan, aprzynajmniej ja i... mój syn!... -wybuchnęła Sara. -I ty, która wierzysz w Jedynego, w Jehowę, ty lękasz się bajań jakiejœ głupiej staruchy, a może intrygantki?... Gdzież twójwielki Bóg?... -Mój Bóg jest tylko moim, a tamci -twoimi, więc muszę ich szanować. -Zatem ta stara mówiła ci o Fenicjanach? -pytał Ramzes. -Ona wróżyła mi dawniej, jeszcze pod Memfisem, że powinnam wystrzegać się Fenicjanki -odparła Sara. -Ale dopiero tu wszyscy mówiš o jakiejœ kapłance fenickiej. Czy ja wiem, może tylko coœ majaczy mi się w stroskanej głowie. Powiadali nawet, że gdyby nie jej uroki, nieskoczyłbyœ panie, wtedy do areny... Ach, gdyby cię byk zabił!... Jeszcze i teraz, kiedy myœlę o nieszczęœciu, jakie cię mogłospotkać, serce we mnie zastyga... -Œmiej się z tego, Saro -przerwał wesoło ksišżę. -Kogo ja przygarnę do siebie, stoi tak wysoko, że go żaden strach nie powinien dosięgać... Tym mniej głupie wieœci. -A nieszczęœcie? Czyliż jest doœć wysoka góra, na którš nie doleciałby jego pocisk?...-Macierzyństwo zmęczyło cię, Saro -rzekł ksišżę -a goršco rozstraja twoje myœli, i dlatego frasujesz się bez powodu. BšdŸ spokojna i czuwaj nad moim synem. Człowiek -mówił w zamyœleniu -kimkolwiek on jest: Fenicjaninem czy Grekiem, może szkodzić tylko podobnym sobie istotom, ale nie nam, którzy jesteœmy bogami tego œwiata. -Co powiedziałeœ o Greku?... Jaki Grek?... -spytała niespokojnie Sara. -Ja powiedziałem: Grek?... Nic o ty nie wiem. Może wymknšł mi się podobny wyraz, a może ty przesłyszałaœ się. Ucałował Sarę i swego syna i pożegnał ich.Ale nie odpędził niepokoju. „Raz trzeba sobie powiedzieć -myœlał -że wEgipcie nie ukryje się żadna tajemnica. Mnieœledzš kapłani i moi dworzanie nawet wówczas, gdy sš czy tylko udajš pijanych, a nad Kamš czuwajš wężowe Ÿrenice Fenicjan. Jeżeli dotychczas nie ukryli jej przede mnš, niewiele muszš dbać o jej cnotę. Zresztš wobec kogo?... Wobec mnie, któremu sami odsłonili oszustwa swojej œwištyni!... Kama będzie należała do mnie... Zbyt wiele majš w tym interesu, ażeby chcieli œcišgać mój gniew na siebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż<Pĺ c =5Ć c >űŮc ?Ô*pc @D9, W parę dni przyszedł do księcia œwięty kapłan Mentezufis, pomocnik dostojnego Herhora w ministerium wojny. Ramzes patrzšc na bladš twarz i spuszczone oczy proroka odgadł, że i ten już wie o Fenicjance, a może nawet, z kapłańskiego stanowiska, zechce mu robić wymówki. Ale Mentezufis tym razem nie dotknšł sercowych spraw następcy. Przywitawszy księcia z urzędowš minš prorok usiadł na wskazanym miejscu i zaczšł: -Z memfijskiego pałacu pana wiecznoœci zawiadomiono mnie, że w tych czasach przyjechał do Pi-Bast wielki kapłan chaldejski Istubar, nadworny astrolog i doradca jego miłoœci króla Assara... Ksišżę chciał podpowiedzieć Mentezufisowi cel przybycia Istubara, ale przygryzł wargi i zmilczał. -Zaœ znakomity Istubar -cišgnšł kapłan -przywiózł ze sobš dokumenta, na mocy których dostojny Sargon, powinowaty i satrapa jego miłoœci króla Assara, zostaje u nas posłem i pełnomocnikiem tegoż potężnego króla... Ramzes o mało nie wybuchnšł œmiechem. Powaga, z jakš Mentezufis raczył odsłonićczšstkę tajemnic od dawna znanych księciu,napełniła go wesołoœciš i -pogardš. „Więc ten kuglarz -myœlał następca -nawet nie przeczuwa w sercu swoim, że ja znam wszystkie ich szalbierstwa?... ” -Dostojny Sargon i czcigodny Istubar -mówił Mentezufis -udadzš się do Memfis ucałować nogi jego œwištobliwoœci. Pierwej jednak wasza dostojnoœć, jako namiestnik, raczysz przyjšć łaskawie obu tych dygnitarzy tudzież ich œwitę. -Bardzo chętnie -odparł ksišżę -a przy sposobnoœci spytam ich: kiedy Asyria zapłaci nam zaległe daniny? -Wasza dostojnoœć zrobiłbyœ to? -rzekł kapłan patrzšc mu w oczy. -Przede wszystkim to!... Nasz skarb potrzebuje danin... Mentezufis nagle powstał z siedzenia i uroczystym, choć zniżonym głosem rzekł: -Namiestniku pana naszego i rozdawcy życia: w imieniu jego œwištobliwoœci zabraniam ci mówić z kimkolwiek o daninach, a nade wszystko z Sargonem, Istubarem i kimkolwiek z ich œwity. Ksišżę pobladł. -Kapłanie -rzekł, również powstajšc -na jakiej zasadzie przemawiasz do mnie tonemzwierzchnika?... Mentezufis odchylił szatę i zdjšł ze szyi łańcuszek, na którym był jeden z pierœcieni faraona. Namiestnik obejrzał go, pobożnie ucałowałi zwróciwszy kapłanowi odparł: -Spełnię rozkazy jego œwištobliwoœci, megopana i ojca. Znowu obaj usiedli i ksišżę zapytał kapłana:-Czy wasza dostojnoœć nie mógłbyœ mnie objaœnić: dlaczego Asyria nie ma nam płacićdanin, które od razu wydobyłyby skarb państwa z kłopotów? -Bo my nie mamy sił zmusić Asyrii do płacenia nam danin -odparł zimno Mentezufis. - Mamy sto dwadzieœcia tysięcywojska, Asyria zaœ około trzystu tysięcy. Mówię to waszej dostojnoœci całkiem poufnie, jako wysokiemu urzędnikowi państwa. -Rozumiem. Ale dlaczego ministerium wojny,w którym służysz, zmniejszyło naszš walecznš armię o szeœćdziesišt tysięcy ludzi? -Ażeby dochody na dwór jego œwištobliwoœcipowiększyć o dwanaœcie tysięcy talentów - rzekł kapłan. -Aha!... Powiedzże mi, wasza dostojnoœć -cišgnšł ksišżę -w jakim tedy celu jedzie Sargon do stóp faraona? -Nie wiem. -Aha! Ale dlaczego ja nie mam wiedzieć, ja, następca tronu?... -Bo sš tajemnice państwa, które zna zaledwie kilku dostojników... -I których mógłby nawet nie znać mój najczcigodniejszy ojciec?... -Z pewnoœciš -odparł Mentezufis -że sš rzeczy, o których mógłby nie wiedzieć nawet jego œwištobliwoœć, gdyby nie posiadał najwyższych œwięceń kapłańskich.-Dziwna rzecz! -mówił ksišżę po namyœle -Egipt jest własnoœciš faraona i mimo to mogš dziać się w państwie sprawy nie znane faraonowi?... Wytłomacz mi to, wasza dostojnoœć. -Egipt jest przede wszystkim, a nawet jedynie i wyłšcznie własnoœciš Amona -rzekł kapłan. -Jest zatem konieczne, aby ci tylko znali najwyższe tajemnice, którym Amon objawia swojš wolę i plany. Ksišżę słuchajšc doznawał takich uczuć, jakby go przewracano na łożu wybitym sztyletami i jeszcze -podkładano ogień. Mentezufis chciał podnieœć się, namiestnik zatrzymał go. -Jeszcze słowo -mówił łagodnie. -Jeżeli Egipt jest tak słabym, że nie wolno nawet wspomnieć o asyryjskich daninach... Zadyszał się. -Jeżeli jest tak nędznym -cišgnšł -to jakaż pewnoœć, że nas nie napadnš Asyryjczycy? -Od tego można zabezpieczyć się traktatami-odparł kapłan. Następca machnšł rękš. -Nie ma traktatów dla słabych! -rzekł -nie zasłoniš granic srebrne tablice zapisane ugodami, jeżeli za nimi nie stanš włócznie imiecze. -A któż waszej dostojnoœci powiedział, że unas nie stanš? -Ty sam. Sto dwadzieœcia tysięcy ludzi muszš ustšpić przed trzystoma tysišcami. No, a gdyby Asyryjczycy raz do nas weszli,z Egiptu zostałaby pustynia... Mentezufisowi zapłonęły oczy. -Gdyby weszli do nas -zawołał -koœci ich nigdy nie zobaczyłyby swej ziemi!... Uzbroilibyœmy całš szlachtę, pułki robotnicze, nawet przestępców z kopalń... Wydobylibyœmy skarby ze wszystkich œwištyń... I spotkałaby się Asyria z pięciomaset tysišcami egipskich wojowników... Ramzes był zachwycony tym wybuchem patriotyzmu kapłana. Schwycił go za rękę irzekł: -Więc jeżeli możemy mieć takš armię, dlaczego nie napadamy na Babilon?... Czyliż wielki wojownik Nitager nie błaga nas o to od kilku lat?... Czyliż jego œwištobliwoœć nie niepokoi się wrzeniem Asyrii?... Gdy im pozwolimy zebrać siły, walka będzie trudniejsza, ale gdy rozpoczniemy sami... Kapłan przerwał mu. -Czy ty wiesz, ksišżę -mówił -co to jest wojna, i to jeszcze taka wojna, do której trzeba iœć przez pustyniš? Kto zaręczy, że nim dotarlibyœmy do Eufratu, połowa naszej armii tragarzy nie wyginęłaby z trudów? -Wyrównalibyœmy to jednš bitwš -wtršcił Ramzes. -Bitwa!... -powtórzył kapłan. -A czy wiesz, ksišżę, co to jest bitwa?... -Spodziewam się! -odparł dumnie następca uderzajšc w miecz. Mentezufs wzruszył ramionami. -A ja mówię ci, panie, że ty nie wiesz, co to jest bitwa. Owszem, masz nawet o niej całkiem fałszywe pojęcie z manewrów, na których zawsze bywałeœ zwycięzcš, choć nieraz powinieneœ być zwyciężonym... Ksišżę spochmurniał. Kapłan wsunšł rękę za swojš szatę i nagle spytał: -Zgadnij, wasza dostojnoœć, co trzymam? -Co?... -powtórzył Ÿdziwiony ksišżę. -Zgadnij prędko i dobrze -nalegał kapłan -bo jeżeli omylisz się, zginš dwa twoje pułki... -Trzymasz pierœcień -odparł rozweselony następca. Mentezufis otworzył rękę: był w niej kawałek papirusa. -A teraz co mam?... -spytał znowu kapłan. -Pierœcień. -Otóż nie pierœcień, tylko amulet boskiej Hator -rzekł kapłan. -Widzisz, panie -mówiłdalej -to jest bitwa. W czasie bitwy los co chwila wycišga do nas rękę i każe jak najœpieszniej odgadywać zamknięte w niej niespodzianki. Mylimy się lub zgadujemy, alebiada temu, kto częœciej omylił się, aniżeli odgadł... A stokroć biada tym, przeciw komu los odwraca się i zmusza do omyłek !... -A jednak ja wierzę, ja czuję tu... -zawołałnastępca bijšc się w piersi -że Asyria musi być zdeptana! -Oby przez usta twoje przemawiał bóg Amon -rzekł kapłan. -I tak jest -dodał -Asyria będzie poniżona, może nawet twoimirękoma, panie, ale nie zaraz... nie zaraz!... Mentezufis pożegnał go, ksišżę został sam.W jego sercu i głowie huczało. „A więc miał słusznoœć Hiram, że oni nas oszukujš -myœlał Ramzes. -Teraz i ja już jestem pewny, że nasi kapłani zawarli z chaldejskimi jakšœ umowę, którš jego œwištobliwoœć będzie musiał zatwierdzić. Będzie musiał!... czy słyszano o podobnej potwornoœci?... On, pan żyjšcego i zachodniego œwiata, on musi podpisywać umowy wymyœlone przez intrygantów!„ Tchu mu brakło. „Swojš drogš œwięty Mentezufis zdradził się. Więc to tak jest, że w razie potrzeby Egipt może wystawić półmilionowš armię?...Nawet nie marzyłem o podobnej sile!... I oni myœlš, że ja będę lękał się ich bajek o losie, który nam każe rozwišzywać zagadki.Niechbym miał tylko dwieœcie tysięcy wojska wymusztrowanego jak nasze greckie i libijskie pułki, a podejmę się rozwišzać wszystkie zagadki na ziemi i niebie. ” Zaœ czcigodny prorok Mentezufis wracajšc do swej celi mówił w sobie: „Zapalona to głowa, kobieciarz, awanturnik, ale potężny charakter. Po słabym dzisiejszym faraonie bodajże ten przypomni nam czasy Ramzesa Wielkiego. Zadziesięć lat złe gwiazdy odmieniš się, on dojrzeje i skruszy Asyriš. Z Niniwy zostanšgruzy, œwięty Babilon odzyska należne dostojeństwo a jeden najwyższy Bóg, Bóg egipskich i chaldejskich proroków, zapanujeod Pustyni Libijskiej aż het do najœwiętszej rzeki Gangesu... Byle tylko nasz młodzik nie oœmieszył się nocnymi wędrówkami do kapłanki fenickiej!... Gdyby go zobaczono w ogrodzie Astoreth, lud mógłby myœleć, że następca tronu nakłania uszu do fenickiej wiary... A Dolnemu Egiptowi już niewiele potrzeba, abywyprzeć się starych bogów... Cóż to za mięszanina narodów!„ W kiłka dni póŸniej dostojny Sargon urzędownie zawiadomił księcia o swej roli asyryjskiego posła, oœwiadczył chęć powitania następcy tronu i prosił o orszak egipski, który by go odprowadził ze wszelkim bezpieczeństwem i honorami do stóp jego œwištobliwoœci faraona. Ksišżę zatrzymał się z odpowiedziš dwa dnii wyznaczył Sargonowi posłuchanie znowu po upływie dwu dni. Asyryjczyk, przywykłydo wschodniej powolnoœci w podróżach i interesach, wcale się tym nie martwił i nie marnował czasu. Pił od rana do wiećzora, grał w koœci z Hiramem i innymi azjatyckimi bogaczami, a w chwilach wolnych, podobnie jak Ramzes, wymykał siędo Kamy. Tam, jako człowiek starszy i praktyczny, za każdš wizytš ofiarowywał kapłance bogate podarunki. Swoje zaœ uczucia dla niej wyrażał w ten sposób: -Co ty, Kama, siedzisz w Pi-Bast i chudniesz? Dopókiœ młoda, bawi cię służba przy ołtarzach bogini Astoreth; ale gdy się zestarzejesz, nędzna czeka cię dola. Obedršz ciebie kosztowne szaty, na twoje miejsceprzyjmš młodszš, a ty musisz zarabiać na garstkę prażonego jęczmienia wróżbami lubdozorowaniem położnic. -Ja -cišgnšł Sargon -gdyby bogowie za karęstworzyli mnie kobietš, wolałbym sam być położnicš aniżeli pielęgnować takowe. -Dlatego mówię ci, jak człowiek mšdry, rzuć œwištynię i przystań do mego haremu. Dam za ciebie dziesięć talentów złotem, czterdzieœci krów i sto mierzyc pszenicy. Kapłani z poczštku będš obawiali się kary bogów, ażeby więcej wyłudzić ode mnie. Ależe ja nie postšpię już ani drachmy, co najwyżej dorzucę kilka owieczek, więc odprawiš uroczyste nabożeństwo i zaraz objawi się im niebieska Astoreth, która zwolni cię od œlubów, bylem jeszcze dorzucił złoty łańcuch albo puchar. Kama słuchajšc tych poglšdów gryzła wargi ze œmiechu, a on cišgnšł: -Gdy zaœ pojedziesz ze mnš do Niniwy, zostaniesz wielkš paniš. Dam ci pałac, konie, lektykę, służebne i niewolników. Przez jeden miesišc więcej wyl ejesz na siebie wonnoœci, aniżeli tu przez cały rok ofiarujecie ich bogini. A kto wie -kończył -może spodobasz się królowi Assarowi i on zechce cię wzišć do haremu? W takim razie i ty byłabyœ szczęœliwsza, i ja odzyskałbym to, co wydam na ciebie. W dniu wyznaczonym na posłuchanie dla Sargona pod pałacem następcy tronu stanęły wojska egipskie i tłum ludu chciwego widowisk. Około południa, w czasie największego skwaru, ukazał się orszak asyryjski. Przodem szli uzbrojeni w miecze i kije policjanci, za nimi kilku nagich szybkobiegaczy i trzej konni. Byli to -trębacze i woŸny. Na rogu każdej ulicy trębacze wygrywali sygnał, a po nich odzywał się wielkim głosem woŸny: -Oto zbliża się poseł i pełnomocnik potężnego króla Assara, Sargon, powinowaty królewski, pan wielkich włoœci,zwycięzca w bitwach, rzšdca prowincji. Ludu, oddaj mu hołd należny, jako przyjacielowi jego œwištobliwoœci władcy Egiptu! Za trębaczami jechało kilkunastu kawalerzystów asyryjskich w œpiczastych czapkach, w kurtkach i obcisłych spodniach. Ich kudłate a wytrwałe konie nałbach i piersiach miały mosiężne zbroje w rybiš łuskę. PóŸniej szła piechota w kaskach i długich płaszczach do ziemi. Jeden oddziałek zbrojny był w ciężkie maczugi, następny w łuki, trzeci we włócznie i tarcze. Prócz tego każdy miał miecz i zbroję. Za żołnierstwem szły konie, wozy i lektyki Sargona otoczone służbš w szatach białych, czerwonych, zielonych... Potem ukazało się pięć słoni z lektykami na grzbietach: na jednym jechał Sargon, na drugim chaldejski kapłan Istubar. Pochód zamykali znowu piesi i konni żołnierze i przeraŸliwa muzyka asyryjska, złożona z tršb, bębnów, blach i piskliwych fletów. Ksišżę Ramzes w otoczeniu kapłanów, oficerów i szlachty, odzianej barwnie i bogato, czekał na posła w wielkiej sali audiencjonalnej, która była ze wszystkich stron otwarta. Następca był wesół wiedzšc, że Asyryjczycy niosš z sobš podarunki, które w oczach egipskiego ludu mogš uchodzić za wypłatę daniny. Ale gdy na dziedzińcu usłyszał ogromny głos woŸnego wychwalajšcy potęgę Sargona, ksišżę spochmurniał. Gdy zaœ doleciało go zdanie, że król Assar jest przyjacielem faraona, rozgniewał się. Nozdrza rozszerzyły mu się jak rozdrażnionemu bykowi, a w oczach zapłonęły iskry. Widzšc to oficerowie i szlachta zaczęli robić groŸne miny i poprawiać miecze. Œwięty Mentezufis spostrzegł ich nieukontentowanie i zawołał: -W imieniu jego œwištobliwoœci rozkazuję szlachcie i oficerom, aby dostojnego Sargona przyjęli z szacunkiem, jaki należy się posłowi wielkiego króla!... Następca tronu zmarszczył brwi i poczšł niecierpliwie chodzić po estradzie, na której stał jego namiestnikowski fotel. Ale karni oficerowie i szlachta uciszyli się wiedzšc, że z Mentezufisem, pomocnikiem ministra wojny, nie ma żartów. Tymczasem na dziedzińcu ogromni, ciężko odziani żołnierze asyryjscy stanęli trzema szeregami naprzeciw półnagich i zwinnych żołnierzy egipskich. Obie strony patrzyły na siebie jak stado tygrysów na stado nosorożców. W sercu tych i tamtych tliła się starodawna nienawiœć. Ale nad nienawiœciš górowała komenda. W tej chwiliwtoczyły się słonie, wrzasnęły tršby egipskie i asyryjskie, oba wojska w górę podniosły broń, lud upadł na twarz, a dygnitarze asyryjscy, Sargon i Istubar, zstšpili z lektyk na ziemię. W sali ksišżę Ramzes zasiadł na wzniesionym fotelu pod baldachimem, a u wejœcia ukazał się woŸny. -Najdostojniejszy panie! -zwrócił się do następcy. -Poseł i pełnomocnik wielkiego króla Assara, znakomity Sargon i jego towarzysz, pobożny prorok Istubar, pragnšpowitać ciebie i złożyć czeœć tobie, namiestnikowi i następcy faraona, który oby żył wiecznie!... -Poproœ tych dostojników, ażeby weszli i ucieszyli serce moje swym widokiem -odparł ksišżę. Ze szczękiem i brzękiem wszedł do sali Sargon, w długiej zielonej szacie, gęsto wyszytej złotem. Obok, w płaszczu œnieżnej białoœci, kroczył pobożny Istubar,a za nimi strojni panowie asyryjscy nieœli dary dla księcia. Sargon zbliżył się do podwyższenia i rzekł w języku asyryjskim, co natychmiast tłomacz powtórzył w egipskim: -Ja, Sargon, wódz, satrapa i powinowaty najpotężniejszego króla Assara, przychodzępozdrowić cię, namiestniku najpotężniejszego faraona, i na znak wiecznej przyjaŸni ofiarować ci dary... Następca oparł dłonie na kolanach i siedział nieporuszony jak posšgi jego królewskich przodków. -Tłomaczu -rzekł Sargon -czy Ÿle powtórzyłeœ księciu moje uprzejme powitanie? Mentezufs stojšcy obok wzniesienia pochylił się ku Ramzesowi. -Panie -szepnšł -dostojny Sargon czeka na łaskawš odpowiedŸ... -Więc mu odpowiedz -wybuchnšł ksišżę -iż nie rozumiem, na mocy jakiego prawa przemawia do mnie niby równy mi dostojeństwem?... Mentezufis zmięszał się, co jeszcze więcejrozgniewało księcia, któremu wargi zaczęły drżeć i znowu zapłonęły oczy. Ale Chaldejczyk Istubar, rozumiejšc po egipsku, rzekł prędko do Sargona: -Upadnijmy na twarze!.... -Dlaczego ja mam padać na twarz? -spytał oburzony Sargon. -Upadnij, jeżeli nie chcesz stracić łaski naszego króla, a może i głowy... To powiedziawszy Istubar legł na posadzcejak długi, a obok niego Sargon. -Dlaczego ja mam leżeć na moim brzuchu przed tym chłystkiem? -mruczał oburzony. -Bo to namiestnik -odparł Istubar. -A ja nie byłem namiestnikiem pana mego?...-Ale on będzie królem, a ty nim nie li œcišgać mój gniew na siebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żAPPc B ° CPŃ c €D!]c E~-<c Fş;Ś będziesz. -O co spierajš się posłowie najpotężniejszego króla Assara? -zapytał już udobruchany ksišżę tłomacza. -O to, czy majš waszej dostojnoœci pokazaćdary przeznaczone dla faraona, czy tylko oddać przesłane dla was -odparł zręczny tłomacz. -Owszem, chcę widzieć dary dla mego œwištobliwego ojca -rzekł ksišżę -i pozwalam posłom wstać. Sargon podniósł się, czerwony z gniewu czy zmęczenia, i usiadł podwinšwszy pod siebie nogi, na podłodze. -Nie wiedziałem -zawołał -że ja, krewny i pełnomocnik wielkiego Assara, będę musiał szatami moimi wycierać pył z posadzki egipskiego namiestnika!... Mentezufis, który umiał po asyryjsku, nie pytajšc Ramzesa, kazał natychmiast przynieœć dwie ławki pokryte dywanami, na których wnet zasiedli: zadyszany Sargon i spokojny Istubar. Wysapawszy się Sargon kazał podać wielki szklany puchar, stalowy miecz i przyprowadzić przed ganek dwa konie okryte złocistymi rzędami. A gdy spełniono jego rozkazy, podniósł się i z ukłonem rzekł do Ramzesa: -Pan mój, król Assar, przysyła ci, ksišżę, parę cudnych koni, które oby nosiły cię tylko do zwycięstw. Przysyła kielich, z którego niech zawsze radoœć spływa ci do serca, i -miecz, jakiego nie znajdziesz pozazbrojowniš najpotężniejszego władcy. Wydobył z pochwy doœć długi miecz błyszczšcy niby srebro i poczšł zginać go w ręku. Miecz wygišł się jak łuk, a potem nagle wyprostował się. -Zaiste! cudna to broń... -rzekł Ramzes. -Jeżeli pozwolisz, namiestniku, okażę ci jeszcze innš jej zaletę -mówił Sargon, który, mogšc pochwalić się wybornš na oweczasy broniš asyryjskš, zapomniał o gniewie. Na jego żšdanie jeden z egipskich oficerówwydobył swój miecz œpiżowy i trzymał go jak do ataku. Wtedy Sargon podniósł miecz stalowy, uderzył i odcišł kawałek broni przeciwnika. W sali rozległ się szmer zdziwienia, a na twarz Ramzesa wystšpiły silne rumieńce. „Ten cudzoziemiec -myœlał ksišżę -odebrał mi byka w cyrku, chce ożenić się z Kamš i pokazuje mi broń, która kraje nasze miecze jak wióry!... ” I jeszcze gorszš poczuł nienawiœć do królaAssara, do wszystkich Asyryjczyków w ogóle, a do Sargona w szczególnoœci. Mimo to usiłował panować nad sobš i z całš uprzejmoœciš poprosił posła o pokazanie mu darów dla faraona. Wnet przyniesiono ogromne paki z wonnego drzewa, z których wyżsi urzędnicy asyryjscy wydobywali sztuki wzorzystych materii, puchary, dzbany, stalowš broń, łuki z rogów koziorożca, złociste zbroje i puklerze wysadzane drogimi kamieniami. Najwspanialszym jednak darem był model pałacu króla Assara, wyrobiony ze srebra izłota. Wyglšdał on jak cztery gmachy, coraz mniejsze, postawione jeden na drugim, z których każdy był otoczony gęstokolumnami, a zamiast dachu posiadał taras.Każdego wejœcia pilnowały lwy albo skrzydlate byki z ludzkimi głowami. Po obu stronach schodów stały posšgi lenników króla niosšcych dary, po obu stronach mostu były rzeŸbione konie w najrozmaitszych postawach. Sargon odsunšłjednš œcianę modelu i ukazały się bogate pokoje zapełnione bezcennymi sprzętami. Szczególny zaœ podziw obudziła sala audiencjonalna, gdzie znajdowały się figurki przedstawiajšce króla na wysokim tronie tudzież jego dworzan, żołnierzy i lenników składajšcych hołdy. Cały model miał długoœć dwu ludzi, a wysokoœć prawie wzrostu człowieka. Egipcjanie szeptali, że ten jeden dar króla Assara wart był ze sto pięćdziesišt talentów. Kiedy wyniesiono paki, namiestnik zaprosił obu posłów i ich orszak na ucztę, podczas której goœcie byli sowicie obdarowani. Ramzes tak daleko posunšł swojš uprzejmoœć, że gdy Sargonowi podobała sięjedna z kobiet następcy, ksišżę darował jš posłowi, rozumie się, za jej zgodš i przyzwoleniem jej matki. Był więc grzeczny i hojny, ale czoła swegonie rozchmurzył. A gdy Tutmozis zapytał go: czy nie piękny pałac ma król Assar? -ksišżę odpowiedział: -Piękniejszymi wydałyby mi się jego gruzy na zgliszczach Niniwy.... Asyryjczycy przy uczcie byli bardzo powœcišgliwi. Mimo obfitoœci wina pili mało i nie więcej wydawali okrzyków. Sargon ani razu nie wybuchnšł hucznym œmiechem, jakto było w jego zwyczaju; przysłonił powiekami oczy, a w swym sercu głęboko rozmyœlał. Tylko dwaj kapłani, Chaldejczyk Istubar i Egipcjanin Mentezufis, byli spokojni jak ludzie, którym dana jest wiedza przyszłoœci i władza nad niš. ROZDZIAŁ JEDENASTY Po przyjęciu u namiestnika Sargon zatrzymał się jeszcze w Pi-Bast czekajšc na listy faraona z Memfisu, a jednoczeœnie między oficerami i szlachtš zaczęły na nowo kršżyć dziwaczne pogłoski. Fenicjanie opowiadali, pod największym, rozumie się, sekretem, że kapłani, nie wiadomo z jakiego powodu, nie tylko darowali Asyrii zaległe daniny, nie tylko uwolnili jš raz na zawsze od ich płacenia, ale nadto, ażeby ułatwić Asyryjczykom jakšœ wojnę północnš, zawarli z nimi traktat pokojowy na długie lata. -Faraon -mówili Fenicjanie -aż mocniej zachorował dowiedziawszy się o ustępstwach robionych barbarzyńcom. Ksišżę Ramzes martwi się i chodzi smutny, lecz obaj muszš ulegać kapłanom, nie będšcpewni uczuć szlachty i wojska. To najwięcej oburzało egipskš arystokrację. -Jak to -szeptali między sobš zadłużeni magnaci -więc dynastia już nam nie ufa?... Więc kapłani uwzięli się, ażeby zhańbić i zrujnować Egipt?... Bo przecie jasne jest, że jeżeli Asyria ma wojnę gdzieœ na dalekiejpółnocy, to właœnie teraz trzeba jš napaœći zdobytymi łupami podŸwignšć zubożały skarb królewski i arystokrację... Ten i ów z młodych panów oœmielał się zapytywać następcy: co myœli o asyryjskichbarbarzyńcach? Ksišżę milczał, ale błysk jego oczu i zacięte usta dostatecznie wyrażały uczucia. -Oczywiœcie -szeptali panowie w dalszym cišgu -że dynastia jest opętana przez kapłanów, nie ufa szlachcie, Egiptowi zaœ grożš wielkie nieszczęœcia... Ciche gniewy prędko zamieniły się w ciche narady majšce nawet pozór spisku. Ale choć bardzowiele osób brało w tym udział, pewny siebie czy zaœlepiony stan kapłański nic o nich nie wiedział, a Sargon, choć przeczuwał nienawiœć, nie przywišzywał do niej wagi. Poznał on, że ksišżę Ramzes jest mu niechętny, ale przypisywał to wypadkowi wcyrku, a więcej -zazdroœci o Kamę. Ufny jednak w swojš poselskš nietykalnoœć, pił, ucztował i prawie co wieczór wymykał się do fenickiej kapłanki, która coraz łaskawiej przyjmowała jego zaloty i dary. Taki był nastrój kół najwyższych, gdy pewnej nocy wpadł do mieszkania Ramzesa œwięty Mentezufs i oœwiadczył, że natychmiast musi zobaczyć się z księciem. Dworzanie odpowiedzieli, że u księcia znajduje się jedna z jego kobiet, że więc nie œmiš niepokoić swego pana. Lecz gdy Mentezufis coraz natarczywiej nalegał, wywołali następcę. Ksišżę po chwili ukazał się, nawet nierozgniewany. -Cóż to -zapytał kapłana -czy mamy wojnę,że wasza czeœć trudzisz się do mnie o tak póŸnej porze? Mentezufs pilnie przypatrzył się Ramzesowii głęboko odetchnšł. -Ksišżę nie wychodziłeœ cały wieczór? -zapytał. -Ani na krok. -Więc mogę dać na to kapłańskie przyrzeczenie? Następca zdziwił się. -Zdaje mi się -odparł dumnie -że twoje słowo już nie jest potrzebne, gdy ja dałemmoje. Cóż to znaczy?... Wyszli do osobnego pokoju. -Czy wiesz, panie -mówił wzburzony kapłan-co zdarzyło się może przed godzinš? Jego dostojnoœć Sargona jacyœ młodzieńcy napadli i obili kijami... -Jacy?... gdzie?... -Pod willš fenickiej kapłanki, nazwiskiem Kamy -cišgnšł Mentezufis pilnie œledzšc fizjognomię następcy. -Odważne chłopaki! -odparł ksišżę wzruszajšc ramionami. Napadać takiego siłacza!... Przypuszczam, że musiała tam pęknšć niejedna koœć. -Ale napadać posła... Uważ, dostojny panie, posła, którego osłania majestat Asyrii i Egiptu... -mówił kapłan. -Ho! ho!... rozeœmiał się ksišżę. -Więc król Assar wysyła swoich posłów nawet do fenickich tancerek?... Mentezufis stropił się. Nagle uderzył się wczoło i zawołał również ze œmiechem: -Patrz, ksišżę, jaki ze mnie prostak, nieoswojony z politycznymi ceremoniami. Wszakże ja zapomniałem, że Sargon włóczšcy się po nocach około domu podejrzanej kobiety nie jest posłem, ale zwyczajnym człowiekiem! Lecz po chwili dodał: -W każdym razie niedobrze się stało... Sargon może nabrać do nas niechęci... -Kapłanie!... Kapłanie!... -zawołał ksišżę kiwajšc głowš. -Ty zapominasz daleko ważniejszej rzeczy, iż Egipt nie potrzebuje ani lękać się; ani nawet dbać o dobre lub złe usposobienie dla niego nie tylko Sargona, ale nawet króla Assara... Mentezufis był tak zmięszany trafnoœciš uwag królewskiego młodzieńca, że zamiast odpowiedzieć kłaniał się mruczšc: -Bogowie obdarzyli cię, ksišżę, mšdroœciš arcykapłanów... niechaj imię ich będzie błogosławione!... Już chciałem wydać rozkazy, aby poszukano i osšdzono tych młodych awanturników, lecz teraz wolę zasięgnšć twojej rady, bo jesteœ mędrcem nad mędrce. Powiedz zatem, panie, co mamy poczšć z Sargonem i tymi zuchwalcami?... -Przede wszystkim zaczekać do jutra -odparł następca. -Jako kapłan, wiesz najlepiej, że boski sen często przynosi dobre rady. -A jeżeli i do jutra nic nie obmyœlę? -pytał Mentezufis. -W każdym razie ja odwiedzę Sargona i postaram się zatrzeć w jego pamięci ten drobny wypadek. Kapłan pożegnał Ramzesa z oznakami czci. Zaœ wracajšc do siebie myœlał: „Serce dam sobie wydrzeć z piersi, że do tego nie należał ksišżę: ani sam bił, ani namawiał, a nawet nie wiedział o wypadku.Kto tak chłodno i trafnie sšdzi sprawę, nie może być współwinnym. A w takim razie mogę zaczšć œledztwo i jeżeli nie ułagodzimy kudłatego barbarzyńcy, oddam zawadiaków pod sšd. Piękny traktat przyjaŸni między dwoma państwami, który zaczyna się sponiewieraniem posła!... ” Nazajutrz wspaniały Sargon do południa leżał na wojłokowym posłaniu, co wreszcie zdarzało mu się dosyć często, bopo każdej pijatyce. Obok niego, na niskiej sofie, siedział pobożny Istubar, z oczyma utkwionymi w sufit, szepczšc modlitwy. -Istubarze -westchnšł dostojnik -czy jesteœ pewny, że nikt z naszego dworu nie wie o moim nieszczęœciu? -Któż może wiedzieć, jeżeli cię nikt nie widział? -Ale Egipcjanie!... -jęknšł Sargon. -Z Egipcjan wie o tym Mentezufs i ksišżę, no i ci szaleńcy, którzy zapewne długo będš pamiętali twoje pięœci. -Może trochę, może!... Ale zdaje mi się, że był między nimi następca i ma nos rozbity, jeżeli nie złamany... -Następca ma cały nos i on tam nie był, zapewniam cię. -W takim razie -wzdychał Sargon -powinien ksišżę kilku z nich wbić na pal. Przecieżem ja poseł!... ciało moje jest œwięte. -A ja mówię ci -radził Istubar -wyrzuć złoœć z serca twego i nawet nie skarż się. Bo gdy hultaje pójdš pod sšd, cały œwiat dowie się, że poseł najdostojniejszego króla Assara wdaje się z Fenicjanami, a co gorsza, odwiedza ich samotny wœród nocy. Co zaœ odpowiesz, gdy twój œmiertelny wróg, kanclerz Lik-Bagus, zapyta cię: „Sargonie, z jakimiż to widywałeœ się Fenicjanami i o czym mówiłeœ z nimi pod ich œwištyniš wœród nocy?... ” Sargon wzdychał, jeżeli można wzdychaniem nazwać odgłosy podobne do mruczenia lwa. Wtem wpadł jeden z oficerów asyryjskich. Uklęknšł, uderzył czołem o podłogę i rzekł do Sargona: -Œwiatło Ÿrenic pana naszego!... Przed gankiem pełno magnatów i dostojników egipskich, a na ich czele sam następca tronu... Chce tu wejœć, widocznie z zamiarem złożenia ci hołdu... Lecz nim Sargon zdšżył wydać polecenie, we drzwiach komnaty ukazał się ksišżę. Odepchnšł olbrzymiego Asyryjczyka, który trzymał wartę, i szybko zbliżył się do wojłoków, kędy zmięszany poseł, szeroko otworzywszy oczy, nie wiedział, co robić ze sobš: uciec nago do innej izby czy schować się pod poœciel? Na progu stało kilku oficerów asyryjskich zdumionych wtargnięciem następcy wbrew wszelkiej etykiecie. Ale Istubar dał im znak i znikli zakotarš. Ksišżę był sam; zostawił œwitę na dziedzińcu. -BšdŸ pozdrowiony -rzekł -poœle wielkiego króla i goœciu faraona. Przyszedłem odwiedzić cię i spytać: czy nie masz jakich potrzeb? Jeżeli zaœ pozwoli ci czas i ochota, chcę, ażebyœ w moim towarzystwie, na koniu ze stajni mego ojca, przejechał się po mieœcie, otoczony naszš œwitš. Jak przystało na posła potężnego Assara, który oby żył wiecznie! Sargon słuchał leżšc i nie rozumiejšc ani słowa. Gdy zaœ Istubar przetłomaczył mu mowę księcia, poseł wpadł w taki zachwyt,że zaczšł bić głowš o wojł oki powtarzajšc wyrazy: „Assar i Ramzes ”. Kiedy uspokoił się i przeprosił księcia za nędzny stan, w jakim go znalazł goœć tak znakomity i dostojny, dodał: -Nie miej za złe, o panie, że ziemny robak i podnóżek tronu, jakim ja jestem, w tak niezwykły sposób okazuje radoœć z twego przybycia. Ale ucieszyłem się podwójnie. Raz, że spadł na mnie nadziemski zaszczyt,po wtóre -żem myœlał w moim głupim i nikczemnym sercu, iż to ty, panie, byłeœ sprawcš mojej wczorajszej niedoli. Zdawało mi się, że między kijami, które spadły na moje plecy, czuję twój kij, zaprawdę tęgo bijšcy!... Spokojny Istubar, wyraz po wyrazie, przetłomaczył to księciu. Na co następca ziœcie królewskš godnoœciš odparł: -Omyliłeœ się Sargonie. Gdyby nie to, żeœ sam poznał swój błšd, kazałbym ci natychmiast wyliczyć pięćdziesišt kijów, ażebyœ zapamiętał że tacy jak ja nie napadajš jednego człowieka gromadš ani ponocy. Zanim œwiatły Istubar dokończył tłomaczenia tej odpowiedzi, już Sargon przypełznšł do księcia i objšł jego nogi wołajšc: -Wielki pan!... wielki król!... Chwała Egiptowi,że posiada takiego władcę. A na to znowu ksišżę: -Więcej powiem ci, Sargonie. Jeżeli zostałeœ napadnięty wczoraj, zapewniam cię, że nie uczynił tego żaden z moich dworzan. Sšdzę bowiem, że taki, jakim jesteœ, mocarz musiał niejednemu rozbić czaszkę. Zaœ moi bliscy sš zdrowi. -Prawdę rzekł i mšdrze powiedział! -szepnšł Sargon do Istubara. -Lecz jakkolwiek -cišgnšł ksišżę -szpetny czyn stał się nie z mojej i mego dworu winy, jednak czuję się w obowišzku osłabićtwój żal do miasta, w którym cię tak niegodnie przyjęto. Dlatego osobiœcie nawiedziłem twojš sypialnię, dlatego otwieram ci mój dom o każdej porze, ile razy zechcesz mnie odwiedzić. Dlatego... proszę cię, ażebyœ przyjšł ode mnie ten mały dar... To mówišc ksišżę sięgnšł za tunikę i wydobył łańcuch wysadzany rubinami i szafirami. Olbrzymi Sargon aż zapłakał, co wzruszyłoksięcia, lecz nie rozczuliło obojętnoœci Istubara. Kapłan wiedział, że Sargon ma łzy, radoœć i gniew na każde zawołanie, jako poseł mšdrego króla. Namiestnik posiedział jeszcze chwilę i pożegnał posła. Zaœ wychodzšc pomyœlał, że jednak Asyryjczycy, pomimo barbarzyństwa, nie sš złymi ludŸmi, skoro umiejš odczuć wspaniałomyœlnoœć. Sargon zaœ był tak podniecony, że kazał natychmiast przynieœć wina i pił, pił od południa aż do wieczora. Dobrze po zachodzie słońca kapłan Istubarwyszedł na chwilę z komnaty Sargona i -niebawem wrócił, ale ukrytymi drzwiami. Za nim ukazali się dwaj ludzie w ciemnych płaszczach. Gdy zaœ odsunęli z twarzy kaptury, Sargon poznał w jednym arcykapłana Mefresa, w drugim proroka Mentezufisa. -Przynosimy ci, dostojny pełnomocniku, dobrš nowinę -rzekł Mefres. -Obym mógł wam udzielić podobnej! -zawołał Sargon. -Siadajcie, œwięci i dostojni mężowie. A choć mam zaczerwienione oczy, mówcie do mnie, jak gdybym był zupełnie trzeŸwy... Bo ja i po pijanemu mam rozum, może nawet lepszy... Prawda, Istubarze?... -Mówcie -poparł go Chaldejczyk. -Dziœ -zabrał głos Mentezufis -otrzymałemlist od najdostojniejszego ministra Herhora.Pisze nam, że jego œwištobliwoœć faraon (oby żył wiecznie! )oczekuje na wasze poselstwo w swym cudownym pałacu pod Memfisem i że jego œwištobliwoœć (oby żył wiecznie! )jest dobrze usposobiony do zawarcia z wami traktatu. Sargon chwiał się na wojłokowych materacach, ale oczy miał prawie przytomne. -Pojadę -odparł -do jego œwištobliwoœci faraona (oby żył wiecznie! ), położę w imieniu pana mego pieczęć na traktacie, byle był spisany na cegłach, klinowym pismem... bo ja waszego nie rozumiem... Będę leżał choćby cały dzień na brzuchu przed jego œwištobliwoœciš (oby żył wiecznie! )i traktat podpiszę... Ale jak wy gošgać mój gniew na siebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żGPPc H × IwĘ c €JAÔc K,?c LT: # tam wykonacie... Cha!... cha!... cha!... tego już nie wiem... -zakończył grubym œmiechem. -Jak œmiesz, sługo wielkiego Assara, wštpić o dobrej woli i wierze naszego władcy?... - zawołał Mentezufs. Sargon nieco wytrzeŸwiał. -Ja nie mówię o jego œwištobliwoœci -odparł-ale o następcy tronu... -Jest to pełen mšdroœci młodzian, który bez wahania wykona wolę ojca i najwyższejrady kapłańskiej -rzekł Mefres. -Cha!... cha!... cha!... -zaœmiał się znowu pijany barbarzyńca. -Wasz ksišżę... o bogowie, powykręcajcie mi stawy członków, jeżeli mówię nieprawdę, że chciałbym, ażeby Asyria miała takiego następcę... Nasz asyryjski następca to mędrzec, to kapłan... On, zanim wybierze się na wojnę, zaglšda naprzód w gwiazdy na niebie, póŸniej kurom pod ogony... Zaœ wasz zobaczyłby: ile ma wojska? dowiedziałby się: gdzie obozuje nieprzyjaciel? i spadłby mu na kark jak orzeł na barana. Oto wódz!... oto król!... On nie z tych, którzy słuchajš rady kapłanów... On radzić się będzie własnego miecza, a wy musicie spełniać jego rozkazy... I dlatego, choć podpiszę z wami traktat, opowiem memu panu, że poza chorym królem i mšdrymi kapłanami kryje się tu młody następca tronu, lew i byk w jednej osobie... który ma miody w ustach, a pioruny w sercu... -I powiesz nieprawdę -wtršcił Mentezufs. -Bo nasz ksišżę, aczkolwiek popędliwy i trochę hulaka, jak zwyczajnie młody, umie jednak uszanować i radę mędrców, i najwyższe urzędy w kraju. Sargon pokiwał głowš. -Oj, wy mędrcy!... uczeni w piœmie!... znawcy gwiazdowych obrotów!... -mówił szydzšc. -Ja prostak, zwyczajny sobie jenerał, który bez pieczęci nie zawsze umiałbym wyżłobić moje nazwisko... Wy mędrcy, ja prostak, ale na brodę mego króla, nie zamieniłbym się na waszš mšdroœć... Bo wy jesteœcie ludŸmi, dla których otworzył się œwiat cegieł i papirusów, ale zamknšł się ten prawdziwy, na którym wszyscy żyjemy... Ja prostak! Ale ja mam psi węch. A jak pies z dala wyczuje niedŸwiedzia, tak ja moim zaczerwienionym nosem poznam bohatera. Wy będziecie radzić księciu!... Ależ on was już dzisiaj zaczarował jak wšż gołębie. Ja przynajmniej nie oszukuję samego siebie i, choć ksišżę jest dla mnie dobry jak ojciec rodzony, czuję przez skórę, że mnie i moich Asyryjczyków nienawidzi jak tygrys słonia... Cha!... cha!... Dajcie mu tylko armię,a za trzy miesišce stanie pod Niniwš, byle w drodze rodzili mu się żołnierze zamiast ginšć... -Choćbyœ mówił prawdę -przerwał Mentezufis -choćby ksišżę chciał iœć pod Niniwę, nie pójdzie. -A któż go powstrzyma, gdy zostanie faraonem? -My. -Wy?... wy!... Cha! cha! cha!... -œmiał się Sargon. -Wy wcišż myœlicie że ten młodzik nawet nie przeczuwa naszego traktatu... A ja... a ja... cha!... cha!... cha!... ja pozwolę się obedrzeć ze skóry i wbić na pal, że on już wszystko wie. Czyliż Fenicjanie byliby tak spokojni, gdyby nie mieli pewnoœci, że młody lew egipski zasłoni ich przed asyryjskim bykiem? Mentezufis i Mefres spojrzeli na siebie ukradkiem. Ich prawie przeraził geniusz barbarzyńcy, który œmiało wypowiadał to, czego oni wcali nie brali pod rachunek. I rzeczywiœcie: co by było, gdyby następcatronu odgadł ich zamiary, a nawet chciał je powikłać? Lecz z chwilowego kłopotu wybawił ich milczšcy dotychczas Istubar. -Sargonie -rzekł -mięszasz się w nie swojesprawy. Twoim obowišzkiem jest zawrzeć zEgiptem traktat, jakiego chce nasz pan. A co wie, czego nie wie, co zrobi, a czego niezrobi ich następca tronu, to już nie twoja sprawa. Skoro najwyższa, wiecznie żyjšca rada kapłanów zapewnia nas, traktat będzie wykonany. Jakim zaœ zrobi się to sposobem? Nie naszej głowy rzecz. Oschły ton, z jakim wypowiedział to Istubar, uspokoił rozhukanš wesołoœć asyryjskiego pełnomocnika. Sargon pokiwałgłowš i mruknšł: -W takim razie szkoda chłopca!... Wielki to wojownik, wspaniałomyœlny pan... ROZDZIAŁ DWUNASTY Po wizycie u Sargona dwaj œwięci mężowie,Mefres i Mentezufis, okrywszy się starannie burnusami wracali zamyœleni do domu. -Kto wie -rzekł Mentezufis -czy ten pijak Sargon nie ma słusznoœci co do naszego następcy? -W takim razie Istubar będzie miał lepszš słusznoœć -twardo odpowiedział Mefres. -Jednak nie uprzedzajmy się. Trzeba pierwej wybadać księcia -odparł Mentezufis. -Uczyń to, wasza czeœć. Istotnie, nazajutrz obaj kapłani, z bardzo poważnymi minami, przyszli do następcy proszšc go o poufnš rozmowę. -Cóż się stało? -zapytał ksišżę -czy znowu jego dostojnoœć Sargon odbył jakie nocne poselstwo? -Niestety, nie chodzi nam o Sargona -odparł arcykapłan. -Ale... między ludem kršżš pogłoski, że ty, najdostojniejszy panie, utrzymujesz œcisłe stosunki z niewiernymi Fenicjanami... Po tych słowach ksišżę zaczšł już domyœlać się celu wizyty proroków i krew w nim zakipiała. Lecz jednoczeœnie ocenił, że jest to poczštek gry między nim a stanem kapłańskim, i jak przystało na królewskiego syna, opanował się w jednej chwili. Jego twarz przybrała wyraz zaciekawionej naiwnoœci. -A Fenicjanie to niebezpieczni ludzie, urodzeni wrogowie państwa!... -dodał Mefres. Następca uœmiechnšł się. -Gdybyœcie wy, œwięci mężowie -odparł -pożyczali mi pieniędzy i mieli przy œwištyniach ładne dziewczęta, z wami musiałbym się widywać częœciej. A tak z biedy muszę przyjaŸnić się z Fenicjanami! -Mówiš, że wasza dostojnoœć odwiedzasz wnocy tę Fenicjankę... -I muszę tak robić, dopóki dziewczyna nabrawszy rozumu nie przeprowadzi się do mego domu. Ale nie bójcie się, chodzę z mieczem i gdyby mi kto zastšpił drogę... -Przez tę jednak Fenicjankę nabrałeœ, wasza dostojnoœć, wstrętu do pełnomocnika asyryjskiego króla. -Wcale nie przez niš, tylko że Sargon œmierdzi łojem... Wreszcie do czego to prowadzi?... Wy, œwięci ojcowie, nie jesteœcie dozorcami moich kobiet; sšdzę, żedostojny Sargon nie powierzył wam swoich,więc -czego chcecie?... Mefres tak zmięszał się, że aż na wygolonym czole zapłonšł mu rumieniec. -Rzekłeœ, wasza dostojnoœć, prawdę -odparł -że nie do nas należš wasze miłostki i sposoby, jakich do tego używacie.Ale... jest rzecz gorsza: lud dziwi się, że chytry Hiram tak łatwo pożyczył wam sto talentów, nawet bez zastawu... Księciu drgnęły usta, lecz znowu rzekł spokojnie: -Nie moja wina, że Hiram więcej ufa memu słowu aniżeli egipscy bogacze! On wie, że raczej wyrzekłbym się mojej zbroi po dziadzie, niż nie zapłacił mu tego, com winien. A zdaje się, że i o procent musi byćspokojny, gdyż wcale mi o nim nie wspominał. Nie myœlę taić przed wami, œwięci mężowie, że Fenicjanie majš więcej zręcznoœci od Egipcjan. Nasz bogacz, zanimby mi pożyczył sto talentów, robiłby surowe miny, nastękałby się, wytrzymał mnie z miesišc, a w końcu wzišłby ogromny zastaw i jeszcze większy procent.Zaœ Fenicjanie, którzy lepiej znajš serca ksišżšt, dajš nam pienišdze nawet bez sędziego i œwiadków. Arcykapłan był tak zirytowany spokojnym szyderstwem Ramzesa, że umilkł i zacišł usta. Wyręczył go Mentezufis zapytawszy nagle: -Co byœ, wasza dostojnoœć, rzekł, gdybyœmy zawarli z Asyriš traktat oddajšcyjej północnš Azję razem z Fenicjš?... Mówišc tak utkwił oczy w twarz następcy. Ale ksišżę odparł całkiem spokojnie: -Powiedziałbym, że tylko zdrajcy mogliby namówić faraona do podobnego traktatu. Obaj kapłani poruszyli się: Mefres podniósłręce do góry, Mentezufis zacisnšł pięœci. -A gdyby wymagało tego bezpieczeństwo państwa?... -nalegał Mentezufis. -Czego wy ode mnie chcecie?... -wybuchnšł ksišżę. -Wtršcacie się do moich długów i kobiet, otaczacie mnie szpiegami, oœmielaciesię robić mi wymówki, a teraz jeszcze zadajecie mi jakieœ podstępne pytanie. Otóż mówię wam: ja, choćbyœcie mnie mieli otruć, nie podpisałbym takiego traktatu... Na szczęœcie, nie zależy to ode mnie, tylko od jego œwištobliwoœci, którego wolę wszyscy musimy spełniać. -Więc cóż byœ zrobił, wasza dostojnoœć, będšc faraonem?... -To, czego wymagałaby czeœć i interes państwa. -O tym nie wštpię -rzekł Mentezufis. -Ale co wasza dostojnoœć uważasz za interes państwa?... Gdzie mamy szukać wskazówek?... -A od czegoż jest najwyższa rada?... -zawołał ksišżę, tym razem z udanym gniewem. - Powiadacie, że składa się z samych mędrców... Więc niechby oni wzięli na swojš odpowiedzialnoœć traktat, który jauważam za hańbę i zgubę Egiptu... -Skšdże wiesz, wasza dostojnoœć -odparł Mentezufis -że właœnie tak nie postšpił wasz boski rodzic?... -Więc po co wy mnie o to pytacie?... Co to za œledztwo?... Kto wam daje prawo zaglšdać w głšb mego serca... Ramzes udawał tak mocno oburzonego, że aż uspokoili się obaj kapłani. -Mówisz, ksišżę -odezwał się Mefres -jak przystało na dobrego Egipcjanina. Przecie i nas bolałby podobny traktat, ale bezpieczeństwo państwa niekiedy wymaga chwilowego poddania się okolicznoœciom... -Ale co was zmusza do tego?... -wołał ksišżę. -Czy przegraliœmy wielkš bitwę, czyjuż nie mamy wojsk?... -Wioœlarzami okrętu, na którym Egipt płynieprzez rzekę wiecznoœci, sš bogowie -odparł uroczystym tonem arcykapłan -a sternikiem Najwyższy Pan wszelkiego stworzenia. Nieraz zatrzymujš oni albo i skręcajš statek, ażeby ominšć niebezpieczne wiry, których my nawet nie dostrzegamy. W takich wypadkach z naszej strony potrzebnš jest tylko cierpliwoœć i posłuszeństwo, za które wczeœniej lub póŸniej spotyka nas hojna nagroda przewyższajšca wszystko, co może wymyœlić œmiertelny człowiek. Po tej uwadze kapłani pożegnali księcia, pełni otuchy, że choć gniewa się na traktat, lecz go nie złamie i zapewni Egiptowi czas potrzebnego mu spokoju. Po ich odejœciu Ramzes wezwał do siebie Tutmozisa. A gdy znalazł się sam na sam z ulubieńcem, długo hamowany gniew i żal wybuchnšł. Ksišżę rzucił się na kanapę, wił się jak wšż, uderzał pięœciami w głowę i płakał. Wylękniony Tutmozis czekał, aż księcia ominie atak wœciekłoœci. Następnie podał mu wody z winem, okadził go kojšcymi wonnoœciami, wreszcie usiadł przy nim i zapytał o przyczynę niemęskiej rozpaczy. -SišdŸ tu -rzekł następca nie podnoszšc się.-Czy wiesz, dzisiaj jestem już pewny tego, że nasi kapłani zawarli z Asyriš jakiœ haniebny traktat... Bez wojny, nawet bez żadnych żšdań z tamtej strony!... Czy domyœlasz się, ile tracimy?... -Mówił mi Dagon, że Asyria chce zagarnšć Fenicję. Lecz Fenicjanie już mniej sš zatrwożeni, gdyż król Assar ma wojnę na północno-wschodnich granicach. Siedzš tam ludy bardzo waleczne i mnogie, więc nie wiadomo, jak skończy się wyprawa. W każdym razie Fenicjanie będš mieli parę lat spokoju, co im wystarczy do przygotowaniaobrony i znalezienia sprzymierzeńców... Ksišżę niecierpliwie machnšł rękš. -Oto widzisz -przerwał Tutmozisowi -nawetFenicja uzbroi się, a może i wszystkich sšsiadów, którzy jš otaczajš. Na wszelki zaœ sposób my stracimy choćby tylko zaległe daniny z Azji, które wynoszš -czy słyszałeœ co podobnego?... -wynoszš przeszło sto tysięcy talentów!... Sto tysięcy talentów... -powtórzył ksišżę. -Obogowie! ależ taka suma od razu wypełniłaby skarb faraona... A gdybyœmy jeszcze napadli Asyriš w porze właœciwej, w samej Niniwie, w samym pałacu Assara, znaleŸlibyœmy niewyczerpane skarby... Pomyœl teraz: ilu moglibyœmy zabrać niewolników?... Pół miliona... milion ludzi olbrzymio silnych, a tak dzikich, że niewola w Egipcie, że najcięższa praca przy kanałach lub w kopalniach wydałaby się im zabawkš... Płodnoœć ziemi podniosłaby się w cišgu kilku lat, wynędzniały nasz lud odpoczšłby i zanim umarłby ostatni niewolnik, już państwo odzyskałoby dawnš potęgę i bogactwa... I to wszystko zniweczš kapłani za pomocš kilku zapisanych blach srebrnych i kilku cegieł pociętych znakami w formie strzał, których nikt z nas nie rozumie!... Wysłuchawszy żalów księcia, Tutmozis podniósł się z krzesła, z uwagš przejrzał sšsiednie komnaty, czy kto w nich nie podsłuchuje, potem znowu usiadł przy Ramzesie i zaczšł szeptać: -BšdŸ dobrej myœli, panie! O ile wiem, cała arystokracja, wszyscy nomarchowie, wszyscy wyżsi oficerowie słyszeli coœ o tym traktacie i sš oburzeni. Daj więc tylko znak, a rozbijemy traktatowe cegły na łbach Sargona, nawet Assara... -Ależ to byłby bunt przeciw jego œwištobliwoœci... -równie cicho odparł ksišżę. Tutmozis zrobił smutnš minę. -Nie chciałbym -rzekł -zakrwawiać ci serca, ale... twój, równy najwyższym bogom, ojciec jest ciężko chory. -To nieprawda!... -zerwał się ksišżę. -Prawda, tylko nie zdradŸ się, że wiesz o tym. Jego œwištobliwoœć jest bardzo zmęczony pobytem na tej ziemi i już pragnie odejœć. Lecz kapłani zatrzymujš go, a ciebie nie wzywajš do Memfisu, ażebybez przeszkód podpisać umowę z Asyriš... -Ależ to sš zdrajcy!... zdrajcy!... -szeptał rozwœcieczony ksišżę. -Dlatego nie będziesz miał trudnoœci z zerwaniem umowy, gdy obejmiesz władzę po ojcu (oby żył wiecznie! ). Ksišżę zadumał się. -Łatwiej podpisać traktat aniżeli go zerwać... -I zerwać łatwo! -uœmiechnšł się Tutmozis.-Czyliż w Azji nie ma plemion niesfornych, które wpadnš w nasze granice?... Czyliż boski Nitager nie czuwa ze swojš armiš, aby odparł ich i przeniósł wojnę do ich krajów?... A czy myœlisz, że Egipt nie znajdzie ludzi do oręża i skarbów na wojnę?... Pójdziemy wszyscy, bo każdy może coœ zyskać i jako tako ubezpieczyć sobie życie... Skarby zaœ leżš w œwištyniach... A w Labiryncie!... -Kto je wydobędzie stamtšd! -wtršcił z powštpiewaniem ksišżę. -Kto?... Każdy nomarcha, każdy oficer, każdy szlachcic zrobi to, byle miał rozkaz faraona, a... młodsi kapłani pokażš nam drogę do kryjówek... -Nie oœmielš się... Kara bogów... Tutmozis pogardliwie machnšł rękš. -Albożeœmy to chłopi czy pastuchy, ażeby lękać się bogów, z których drwiš Żydzi, Fenicjanie i Grecy, a lada najemny żołnierz znieważa ich bezkarnie. Kapłani to wymyœlili brednie o bogach, w których sami nie wierzš. Przecie wiesz, że w œwištyniach uznajš tylko Jedynego... Oni też robiš cuda, z których się œmiejš... Chłop po dawnemu bije czołem przed posšgami. Ale już robotnicy wštpiš o wszechmocnoœci Ozirisa, Horusa i Seta, pisarze oszukujš bogów w rachunkach, a kapłani posługujš się nimi jak łańcuchem i zamkiem do zabezpieczenia swoich skarbców. Oho! Minęły te czasy -cišgnšł Tutmozis -kiedy cały Egipt wierzył we wszystko, co mu donoszono ze œwištyń. Dziœ my obrażamy bogów fenickich, Fenicjanie naszych, i jakoœ na nikogo nie spadajš pioruny... Namiestnik uważnie przypatrywał się Tutmozisowi. -Skšd tobie takie myœli przychodzš do głowy? -spytał. -Wszakże nie tak dawno bladłeœ na wzmiankę o kapłanach... -Bo byłem jeden. Ale dziœ, gdym poznał, że cała szlachta ma te same rozumienie co ja,jest mi raŸniej... -A kto szlachcie i tobie mówił o traktatach z Asyriš? -Dagon i inni Fenicjanie -odparł Tutmozis. -Oni nawet ofiarowali się, gdy przyjdzie czas, podbuntować azjatyckie plemiona, abynasze wojska miały pozór do przekroczeniagranic. A gdy raz wyjdziemy na drogę do Niniwy, Fenicjanie i ich sprzymierzeńcy połšczš się z nami... I będziesz miał armię, jakiej nie posiadał Ramzes Wielki!... Księciu nie podobała się ta gorliwoœć Fenicjan; zamilczał jednak o niej. Natomiast spytał: -A co będzie, jeżeli kapłani dowiedzš się o waszych gadaninach?... Zaprawdę żaden z was nie uniknie œmierci! -O niczym nie dowiedzš się -wesoło odparł Tutmozis. -Zanadto ufajš swej potędze, Ÿle płacš szpiegom i zniechęcili cały Egipt swojš chciwoœciš i pychš. Toteż arystokracja, wojsko, pisarze, robotnicy, nawet niżsi kapłani tylko czekajš hasła, ażeby wpaœć do œwištyń, zabrać skarby i złożyć je u stóp tronu. Gdy im zaœ skarbówzabraknie, œwięci mężowie utracš wszelkš władzę. Nawet przestanš robić cuda, bo i do tego potrzebne sš złote pierœcienie... Ksišżę skierował rozmowę na inne przedmioty, wreszcie dał znak Tutmozisowi, że może odejœć. Gdy został sam, poczšł rozmyœlać. Byłby zachwycony wrogim usposobieniem szlachty do kapłanów i wojowniczymi instynktami najwyższych klas, gdyby zapał nie wybuchnšł tak nagle i gdyby poza nim nie ukrywali się Fenicjanie. To kazało następcy być ostrożnym; rozumiał bowiem, że w sprawach Egiptu lepiej ufać patriotyzmowi kapłanów aniżeli ebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żMPc NÝ˝ c Ošx7 P$ö c €Q2k Z przyjaŸni Fenicjan. Lecz przypomniał sobie słowa ojca, że Fenicjanie sš prawdomówni i wierni, gdy chodzi o ich interes. Otóż bez kwestii Fenicjanie mieli wielki interes w tym, ażebynie dostać się pod władzę Asyryjczyków. I można było polegać na nich jako na sprzymierzeńcach w razie wojny, gdyż przegrana Egipcjan odbiłaby się przede wszystkim na Fenicji. Z drugiej strony Ramzes nie przypuszczał, że kapłani, nawet zawierajšc tak szpetny traktat z Asyriš, dopuszczali się zdrady. Nie, to nie byli zdrajcy, ale -rozleniwieni dygnitarze. Dogadza im pokój, gdyż wœród spokoju mnożš swoje skarby i rozszerzajš władzę. Nie chcš wojny, gdyż wojna spotęgowałaby władzę faraona, a ich samych naraziłaby na ciężkie wydatki. I stało się, że młody ksišżę, pomimo brakudoœwiadczenia, rozumiał, że musi być ostrożnym, nie œpieszyć się, nikogo nie potępiać, ale też i nikomu nie ufać zbytecznie. On już postanowił wojnę z Asyriš, nie dlatego, że pragnęła jej szlachta i Fenicjanie, lecz że Egipt potrzebował skarbów i niewolników. Ale, postanowiwszy wojnę, chciał działać rozważnie. Chciał powoli przekonać do niej stan kapłański, a dopiero w razie oporu -zgnieœć go za pomocš wojska i szlachty. I właœnie wówczas gdy œwięty Mefres i Mentezufis żartowali z przepowiedni Sargona, że następca nie podda się kapłanom, ale ich zmusi do posłuszeństwa,już wówczas ksišżę miał gotowy plan ujarzmienia ich i widział jakie posiada do tego œrodki. Zaœ chwilę rozpoczęcia walki i sposób przeprowadzenia jej pozostawiał przyszłoœci. „Czas przynosi najlepsze rady! ” -rzekł dosiebie. Był spokojny i zadowolony jak człowiek, który po długim wahaniu wie, co ma robić, i posiada wiarę we własne siły. Toteż ażeby pozbyć się nawet œladów niedawnego wzburzenia, poszedł do Sary. Zabawa z synkiem zawsze koiła jego troskiipogodš napełniała mu serce. Minšł ogród, wszedł do willi swej pierwszej kochanki i zastał jš -znowu we łzach. -O, Saro! -zawołał -gdybyœ miała Nil w twojej piersi, potrafiłabyœ go wypłakać. -Już nie będę... -odparła, lecz jeszcze obfitszy strumień polał się z jej oczu. -Cóż to? -spytał ksišżę -czy znowu sprowadziłaœ sobie jakšœ wróżkę, która straszy cię Fenicjankami? -Nie Fenicjanek lękam się, ale Fenicji... -rzekła. -O, ty nie wiesz, panie, jacy to nikczemni ludzie... -Palš dzieci? -rozeœmiał się namiestnik. -Myœlisz, że nie?... -odpowiedziała patrzšc na niego wielkimi oczyma. -Bajki! Wiem przecie od księcia Hirama, że to bajki... -Hiram?... -krzyknęła Sara. -Hiram, ależ to największy zbrodniarz... Spytaj mego ojca, a on powie ci, panie, w jaki sposób Hiram zwabia na swoje statki młode dziewczęta dalekich krajów i -rozpišwszy żagle, uwozi,aby je sprzedać... Była przecież u nas jasnowłosa niewolnica, którš porwał Hiram. Szalała z tęsknoty za swym krajem,ale nie umiała powiedzieć nawet, gdzie leżyjej ojczyzna. I umarła!... Takim jest Hiram,takim nędzny Dagon i wszyscy ci nikczemnicy... -Może być, ale co nas to obchodzi? -spytał ksišżę. -Bardzo wiele -mówiła Sara. -Ty panie, słuchasz dzisiaj rad fenickich, a tymczasem nasi Żydzi wykryli, że Fenicja chce wywołać wojnę między Egiptem i Asyriš... Podobno nawet co najprzedniejsi kupcy i bankierzy feniccy zobowišzali się dotego strasznymi przysięgami... -Na cóż im wojna?... -wtršcił ksišżę z udanš obojętnoœciš. -Na co!... -zawołała Sara. -Będš wam i Asyryjczykom dostarczać broni, towarów i wiadomoœci, a za wszystko każš sobie dziesięć razy drożej płacić... Będš obdzierali poległych i ranionych obu stron...Będš od waszych i asyryjskich żołnierzy wykupywać zrabowane przedmioty i niewolników... Czyliż tego mało?... Egipt i Asyria zrujnujš się, ale Fenicja pobuduje nowe składy na bogactwa. -Ktoż ci wyłożył takš mšdroœć?... -uœmiechnšł się ksišżę. -Alboż nie słyszę, jak mój ojciec, nasi krewni i znajomi szepcš o tym, trwożnie oglšdajšc się, aby ich kto nie podsłuchał? Czyliż wreszcie ja nie znam Fenicjan? Przedtobš, panie, oni leżš na brzuchach i ty nie widzisz ich obłudnych spojrzeń, ale ja nieraz przypatrywałam się ich oczom, zielonym z chciwoœci albo żółtym z gniewu. O, strzeż się, panie, Fenicjan jak jadowitej żmii!... Ramzes patrzył na Sarę i mimo woli porównywał jej szczerš miłoœć -z wyrachowaniem Fenicjanki, jej tkliwe wybuchy -z podstępnym chłodem Kamy. „Zaprawdę! -myœlał. -Fenicjanie sš jadowitymi gadami. Ale jeżeli Ramzes Wielki posługiwał się na wojnie lwem, dlaczego japrzeciwko wrogom Egiptu nie miałbym użyćżmii? ” I im plastyczniej wyobrażał sobie przewrotnoœć Kamy, tym bardziej pożšdał jej. Dusze bohaterskie niekiedy szukajš niebezpieczeństw. Pożegnał Sarę i nagle, nie wiadomo skšd, przypomniał sobie, że Sargon jego podejrzewał o udział w napadzie. Ksišżę uderzył się w czoło. -Czyżby to ten mój sobowtór -rzekł -urzšdził bijatykę posłowi?... A w takim razie kto go namówił?... Chyba Fenicjanie?...A jeżeli oni chcieli do tak brudnej rzeczy wmięszać mojš osobę, więc słusznie mówi Sara, że to sš nikczemnicy, których powinienem się wystrzegać... Znowu odezwał się w nim gniew i ksišżę postanowił kwestię rozstrzygnšć natychmiast. A ponieważ właœnie zapadał wieczór, więc Ramzes nie wstępujšc do siebie poszedł do Kamy. Mało obchodziło go, że może być poznany; na wypadek zaœ niebezpieczeństwa miał przecie miecz... W pałacyku kapłanki œwieciło się, ale ze służby nikt nie kręcił się w przysionku. „Dotychczas -pomyœlał -Kama wyprawiała swojš służbę, kiedy ja miałem przyjœć do niej. Dziœ -czy przeczuwa mnie, czy może przyjmuje szczęœliwszego ode mnie kochanka?... „ Wszedł na piętro, stanšł przed komnatš Fenicjanki i nagle odsunšł kotarę. W pokoju była Kama i Hiram i o czymœ szeptali. -O!... w zły czas przychodzę... -rozeœmiał się następca. -Cóż to, i wy, ksišżę, zalecacie się do kobiety, której pod karš œmierci nie wolno być łaskawš dla mężczyzn? Hiram i kapłanka oboje zerwali się z taburetów. -Widocznie -rzekł Fenicjanin kłaniajšc się -jakiœ dobry duch ostrzegł cię, panie, że o tobie mówimy... -Przygotowujecie mi jakš niespodziankę? -spytał namiestnik. -Może!... Kto to wie?... -odparła Kama patrzšc na niego w sposób wyzywajšcy. Ale ksišżę odparł chłodno: -Oby ci, którzy zechcš nadal robić mi niespodzianki, nie zawadzili własnš szyjš o topór albo powróz... To by więcej ich zdziwiło aniżeli mnie ich postępki. Kamie uœmiech zastygł na półotwartych ustach; Hiram pobladł i pokornie odezwał się: -Czym zasłużyliœmy na gniew pana i opiekuna naszego? -Chcę wiedzieć prawdę -rzekł ksišżę siadajšc i groŸnie patrzšc na Hirama. -Chcę wiedzieć: kto urzšdził napad na asyryjskiego posła i wmięszał w tę nikczemnoœć człowieka tak podobnego do mnie, jak moja ręka prawa jest podobna dolewej. -Widzisz, Kamo -odezwał się struchlały Hiram -mówiłem, że poufałoœć tego łotra do ciebie może sprowadzić wielkie nieszczęœcie... A oto masz!... Nawet nie czekaliœmy długo. Fenicjanka rzuciła się do nóg księciu. -Wszystko powiem -zawołała jęczšc -tylko wyrzuć, panie, ze swego serca urazę do Fenicji... Mnie zabij, mnie uwięŸ, ale nie gniewaj się na nich. -Kto napadł Sargona? -Lykon, Grek, który œpiewa w naszej œwištyni -odparła wcišż klęczšc Fenicjanka.-Aha!... więc to on wtedy œpiewał pod twoimdomem i on jest tak podobny do mnie?... Hiram schylił głowę i położył rękę na sercu. -Hojnie płaciliœmy temu człowiekowi -rzekł-za to, że jest podobnym do ciebie, panie... Sšdziliœmy, że nędzna jego figura może przydać ci się na wypadek nieszczęœcia... -I przydał się!... -przerwał następca. -Gdzie on jest? Chcę widzieć tego doskonałego œpiewaka... ten mój żywy obraz... Hiram rozłożył ręce. -Uciekł łotr, ale my go znajdziemy -odparł.-Chyba, że zamieni się w muchę, albo glistę ziemnš... -A mnie przebaczysz, panie?... -szepnęła Fenicjanka opierajšc się na kolanach księcia. -Wiele przebacza się kobietom -rzekł następca. -I wy nie będziecie mœcili się na mnie?... -trwożnie zapytała Hirama. -Fenicja -odparł starzec powoli i dobitnie -największy występek zapomni temu, kto posišdzie łaskę pana naszego, Ramzesa -oby żył wiecznie!... Co się zaœ tyczy Lykona -dodał zwracajšc się do następcy -będziesz go miał, panie, żywym lub zmarłym... To powiedziawszy Hiram nisko ukłonił się i opuœcił pokój zostawiajšc kapłankę z księciem. Ramzesowi krew uderzyła do głowy. Objšł klęczšcš Kamę i szepnšł: -Słyszałaœ, co powiedział dostojny Hiram?... Fenicja zapomni ci największy występek!... Zaprawdę, ten człowiek jest miwierny... A jeżeli on tak powiedział, jakš znajdziesz wymówkę?... Kama całowała jego ręce szepczšc: -Zdobyłeœ mnie... jestem twojš niewolnicš... Ale dziœ zostaw mnie w spokoju... uszanuj dom, który należy do boskiej Astoreth. -Więc przeprowadzisz się do mego pałacu? -spytał ksišżę. -O bogowie, co wyrzekłeœ?... Od czasu jak słońce wschodzi i zachodzi, nie było jeszcze wypadku, ażeby kapłanka Astoreth... Ale trudno!... Fenicja, panie, dajeci taki dowód czci i przywišzania, jakiego nigdy nie otrzymał żaden z jej synów... -Więc... -przerwał ksišżę tulšc jš. -Tylko nie dziœ i nie tutaj... -błagała. ROZDZIAŁ TRZYNASTY Dowiedziawszy się od Hirama, ze Fenicjanie darowali mu kapłankę, następca jak najprędzej chciał jš mieć w swym domu niedlatego, ażeby bez niej nie mógł żyć, lecz że stanowiła dla niego nowoœć. Ale Kama ocišgała się z przybyciem błagajšc księcia, aby zostawił jš w spokoju, dopóki nie zmniejszy się napływ pielgrzymów, a nade wszystko dopóki z Pi-Bast nie wyjadš najznakomitsi. Gdyby bowiem za ich bytnoœci została kochankš księcia, mogły zmniejszyć się dochody œwištyni, a kapłance groziłoby niebezpieczeństwo. -Nasi mšdrzy i wielcy -mówiła Ramzesowi -przebaczš mi zdradę. Ale pospólstwo będzie wzywać pomsty bogów na mojš głowę, a ty, panie, wiesz, że bogowie majšdługie ręce... -Oby ich nie stracili, gdy wsunš je pod mój dach! -odparł ksišżę. Nie nalegał jednak, majšc w tym czasie uwagę bardzo zajętš. Posłowie asyryjscy: Sargon i Istubar, już wyjechali do Memfis dla podpisania traktatu. Jednoczeœnie faraon wezwał Ramzesa o złożenie mu raportu z podróży. Ksišżę kazał pisarzom dokładnie opisać wszystko, co zdarzyło się od chwili, gdy opuœcił Memfis, a więc: przeglšdy rzemieœlników, zwiedzanie fabryk i pól, rozmowy z nomarchami i urzędnikami. Do odwiezienia zaœ raportu przeznaczył Tutmozisa. -Przed obliczem faraona -rzekł do niego ksišżę -będziesz moim sercem i ustami. A oto co masz robić: Gdy najdostojniejszy Herhor zapyta: co myœlę o przyczynach nędzy Egiptu i skarbu?-odpowiedz ministrowi, ażeby zwrócił się do swego pomocnika Pentuera, a on objaœni moje poglšdy w ten sam sposób, jak to uczynił w œwištyni boskiej Hator. Gdy Herhor zechce wiedzieć: jakie jest mojezdanie o traktacie z Asyriš? -odpowiedz, żemoim obowišzkiem jest spełniać rozkazy naszego pana. Tutmozis kiwał głowš na znak, że rozumie.-Ale -cišgnšł namiestnik -gdy staniesz przedobliczem mego ojca (oby żył wiecznie! )i przekonasz się, że was nikt nie podsłuchuje, upadnij mu do nóg w mym imieniu i powiedz: Panie nasz, to mówi syn i sługa twój, nędzny Ramzes, któremu dałeœ życie i władzę. Przyczynš klęsk Egiptu jest ubytek ziemi urodzajnej, którš zagarnęła pustynia, i ubytek ludnoœci, która mrze z pracy i niedostatku. Ale wiedz, o panie nasz, że nie mniejszš szkodę jak mór i pustynia wyrzšdzajš skarbowi twemu kapłani. Gdyż nie tylko œwištynie ich sš wypełnione złotem i klejnotami, którymi można by wszystkie długi spłacić, ale jeszcze œwięci ojcowie i prorocy majš najlepsze folwarki, najdzielniejszych chłopów i robotników, a ziemi daleko więcej niż bóg-faraon. To ci mówi syn i sługa twój, Ramzes, któryprzez cały czas podróży miał oczy cišgle otwarte jak ryba i uszy nastawione jak u roztropnego osła. Ksišżę odpoczšł, Tutmozis powtarzał sobie w pamięci jego słowa. -Gdy zaœ -mówił dalej namiestnik -jego œwištobliwoœć spyta: jakie jest moje zdanie o Asyryjczykach? -padnij na twarz i odpowiedz: Sługa Ramzes, jeżeli pozwolisz, oœmiela sięmniemać, że Asyryjczycy sš to wielkie i silne chłopy i majš doskonałš broń; ale widać po nich, że sš Ÿle musztrowani. Za piętami Sargona chodzili przecie najlepsi wojownicy asyryjscy: łucznicy, topornicy, kopijnicy, a jednak nie było takich szeœciu, którzy potrafiliby maszerować zgodnie, w jednym szeregu. Przy tym włócznie noszš krzywo, miecze Ÿle przywišzane, topory trzymajš jak cieœle albo rzeŸnicy. Ich odzież jest ciężka, ich grube sandały odparzajš nogi, a ich tarcze, choć mocne, niewiele dadzš im pożytku, gdyż żołnierz jest niezgrabny. -Prawdę mówisz -wtršcił Tutmozis. To samo i ja spostrzegłem i to samo słyszę od naszych oficerów, którzy twierdzš, że takie wojsko asyryjskie, jakie tu widzieli słabszy stawi opór aniżeli hordy libijskie. -Powiedz też -cišgnšł Ramzes -panu naszemu, który nas obdarza życiem, iż cała szlachta i wojsko egipskie burzy się na samš wieœć, że Asyryjczycy mogliby zagarnšć Fenicję. Przecie Fenicja to port Egiptu, a Fenicjanie -najlepsi majtkowie naszej floty. Powiedz wreszcie, jakom słyszał od Fenicjan (o czym jego œwištobliwoœć lepiej musi wiedzieć), że Asyria jest dziœ słaba: ma bowiem wojnę na północy i wschodzie, a całš zachodniš Azję ma przeciw sobie. Gdybyœmy więc jš dziœ napadli, moglibyœmy zdobyć wielkie skarby i mnóstwo niewolników, którzy naszym chłopom pomagaliby w pracy. Zakończ jednak, że mšdroœć ojca mego jestwiększa aniżeli wszystkich ludzi i że zatem będę postępował tak, jak on mi rozkaże, byle nie oddał Fenicji w ręce Assara, bo inaczej zginiemy. Fenicja to drzwi spiżowe do naszego skarbca, a gdzież jest człowiek, który by złodziejowi oddawał swoje drzwi? Tutmozis odjechał do Memfisu w miesišcu Paofi (lipiec, sierpień). Nil zaczšł mocno przybierać, skutkiem czego zmniejszył się napływ azjatyckich pielgrzymów do œwištyni Astoreth. Ludnoœć też miejscowa wyległa na pola, aby czym prędzej uprzštnšć winogrona, len i pewien gatunek roœliny wydajšcej bawełnę. Słowem, okolica uspokoiła się, a ogrody otaczajšce œwištyniš Astoreth były prawie puste. W tej porze ksišżę Ramzes, wolny od zabawi obowišzków państwowych, zajšł się sprawš swej miłoœci do Kamy. Jednego dniaodbył tajemnš naradę z Hiramem, który z jego polecenia ofiarował œwištyni Astoreth dwanaœcie talentów w złocie, posšżek bogini cudnie wyrzeŸbiony z malachitu, pięćdziesišt krów i sto pięćdziesišt miar pszenicy. Był to dar tak hojny, że sam arcykapłan œwištyni przyszedł do namiestnika, ażeby upaœć przed nim na brzuch swój i podziękować za łaskę, o której, jak mówił, po wsze wieki nie zapomnš ludy kochajšce boginiš Astoreth. Załatwiwszy się ze œwištyniš, ksišżę wezwał do siebie naczelnika policji w Pi-Bast i przepędził z nim długš godzinę. Zaœ w kilka dni póŸniej całe miasto zatrzęsło się pod wpływem nadzwyczajnej nowiny. Kama, kapłanka Astoreth, została porwana,gdzieœ uprowadzona i -przepadła jak ziarnopiasku w pustyni!... Niesłychany ten wypadek zdarzył się w następnych warunkach. Arcykapłan œwištyni wysłał Kamę do miasta Sabne-Chetam nad jeziorem Menzaleh, z ofiarami dla tamtejszej kaplicyAstoreth. Kapłanka odbywała podróż czółnem w nocy, już to aby uniknšć letniego skwaru, już dla zabezpieczenia się przed ciekawoœciš i hołdami mieszkańców. Nad ranem, kiedy czterej wioœlarze zmęczeni zdrzemnęli się, spomiędzy zaroœli nadbrzeżnych wypłynęły nagle czółna prowadzone przez Greków i Chetów, otoczyły łódŸ wiozšcš kapłankę i porwały Kamę. Napad był tak szybki, że feniccy wioœlarze nie stawiali żadnego oporu; kapłance zaœ widocznie zatkano usta, nawet bowiem nie zdšżyła krzyknšć. Dokonawszy œwiętokradzkiego czynu Chetowie i Grecy zniknęli w zaroœlach, aby następnie wydobyć się na morze. Celem zaœ zabezpieczenia się od poœcigu wywrócili czółno należšce do œwištyni Astoreth. W Pi-Bast zawrzało jak w ulu: cała ludnoœćmówiła tylko o tym. Nawet domyœlano się sprawców zbrodni. Jedni posšdzali Asyryjczyka Sargona, który ofiarował Kamie tytuł małżonki, byle chciała opuœcić œwištynię i pojechać z nim do Niniwy. Inni ebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żRP(c SxDc TźQc U +u1 V‚1Œ c€W?Qzaœ podejrzewali Greka Lykona, który był œpiewakiem Astoreth i od dawna gorzał namiętnoœciš do Kamy. Był też o tyle bogatym, że mógł pozwolić sobie na wynajęcie greckich rabusiów a o tyle bezbożnym, że zapewne nie wahałby się porwać kapłanki. Rozumie się, że w œwištyni Astoreth natychmiast zwołano radę najbogatszych i najpobożniejszych wyznawców. Rada zaœ przede wszystkim uchwaliła, ażeby uwolnićKamę od kapłańskich obowišzków i zdjšć z niej klštwy grożšce dziewicom, które w służbie bogini utraciły niewinnoœć. Było to rozporzšdzenie œwištobliwe i mšdre: jeżeli bowiem ktoœ gwałtem porwałkapłankę i pozbawił œwięceń wbrew jej woli, to nie godziło się jej karać. W parę dni póŸniej, przy odgłosie rogów, ogłoszono wiernym w œwištyni Astoreth, żekapłanka Kama umarła i że gdyby kto spotkał kobietę podobnš do niej, nie ma prawa mœcić się, a nawet czynić jej wyrzutów. Nie ona bowiem, nie kapłanka, opuœciła boginię, ale porwały jš złe duchy,za co będš ukarane. Tego zaœ samego dnia dostojny Hiram był u księcia Ramzesa i ofiarował mu, w złotej puszce, pergamin opatrzony mnóstwem pieczęci kapłańskich i podpisami najznakomitszych Fenicjan. Był to wyrok duchownego sšdu Astoreth, który uwalniał Kamę od œlubów i zdejmowałz niej klštwę niebios, byle tylko wyrzekła się swego kapłańskiego imienia. Z tym dokumentem, gdy słońce zaszło, udał się ksišżę do pewnej samotnej willi w swoim ogrodzie. Otworzył drzwi nieznanym sposobem i wszedł na piętro do niewielkiego pokoju. Przy œwietle rzeŸbionego kagańca, w którym paliła się wonna oliwa, ksišżę zobaczył Kamę. -Nareszcie!... -zawołał oddajšc jej złotš puszkę. -Masz wszystko, czego chciałaœ! Fenicjanka była rozgoršczkowana; płonęły jej oczy. Porwała puszkę i obejrzawszy jš rzuciła na podłogę. -Myœlisz, że ona jest złota?... -rzekła. -Oddam mój naszyjnik, że ta puszka jest miedziana i tylko pokryta z dwu stron cienkimi blaszkami... -Także mnie witasz?... -spytał Ÿdziwiony ksišżę. -Bo znam moich braci -odparła. -Oni fałszujš nie tylko złoto, ale rubiny i szafiry... -Kobieto... -przerwał następca -ależ w tej puszce jest twoje bezpieczeństwo... -Co mi tam bezpieczeństwo!... -odparła. -Nudzę się i boję... Siedzę tu już cztery dni jak w więzieniu... -Brakuje ci czego?... -Brakuje mi œwiatła... oddechu... œmiechów, œpiewów, ludzi... O mœciwa bogini, jakże mnie ciężko karzesz!... Ksišżę słuchał zdumiony. We wœciekłej kobiecie nie mógł poznać tej Kamy, którš widział w œwištyni, tej kobiety, nad którš unosiła się namiętna pieœń Greka. -Jutro -rzekł ksišżę -będziesz mogła wyjœćdo ogrodu... A gdy pojedziemy do Memfis, do Tebów, będziesz bawiła się jak nigdy... Spojrzyj na mnie. Czyliż nie kocham cię i czyliż kobiecie nie wystarcza zaszczyt, że należy do mnie?... -Tak -odparła nadšsana -ale cztery miałeœ przede mnš. -Jeżeli ciebie kocham najlepiej... -Gdybyœ mnie kochał najlepiej, uczyniłbyœ mnie pierwszš, osadziłbyœ mnie w pałacu, który zajmuje ta... Żydówka Sara, i mnie dałbyœ wartę, nie jej... Tam przed posšgiemAstoreth byłam najpierwszš... Ci, którzy składali hołd bogini, klękajšc przed niš, patrzyli na mnie... A tu co?... -Wojsko bębni igra na fletach, urzędnicy składajš ręce na piersiach i schylajš głowy przez domem Żydówki... -Przed moim pierworodnym synem -przerwał zniecierpliwiony ksišżę -a on nie jest Żydem... -Jest Żydem!... -wrzasnęła Kama. Ramzes zerwał się. -Szalona jesteœ?... -rzekł, nagle uspokoiwszy się. -Czy nie wiesz, że mój synŻydem być nie może... -A ja ci mówię, że jest!... -krzyczała bijšc pięœciš w stolik. -Jest Żydem, jak jego dziad, jak jego wujowie, i nazywa się Izaak... -Coœ powiedziała, Fenicjanko?... Czy chcesz,ażebym cię wypędził?... -Dobrze, wypędŸ mnie, jeżeli kłamstwo wyszło z ust moich... Ale jeżeli rzekłam prawdę, wypędŸ tamtš... Żydówkę wraz z jej pomiotem i mnie oddaj pałac... Ja chcę, ja zasługuję na to, ażeby być pierwszš w twoim domu... Bo tamta oszukuje cię... drwi z ciebie... A ja dla ciebie wyparłam się mojej bogini... narażam się na jej zemstę... -Daj mi dowód, a pałac będzie twoim... Nie,to fałsz!... -mówił ksišżę. -Sara nie dopuœciłaby się takiej zbrodni... Mój pierworodny syn... -Izaak!... Izaak!... -krzyczała Kama. -IdŸ doniej i przekonaj się... Ramzes na pół nieprzytomny wybiegł od Kamy i skierował się do willi, gdzie mieszkała Sara. Pomimo gwiaŸdzistej nocy zbłšdził i przez pewien czas tułał się po ogrodzie. Lecz otrzeŸwiło go chłodne powietrze, odnalazł drogę i do domu Sary wszedł prawie spokojny. Mimo póŸnego wieczoru czuwano tam. Sara własnymi rękoma prała pieluszki syna, a jej służba skracała sobie czas jedzeniem, piciem i muzykš. Kiedy Ramzes blady ze wzruszenia stanšł na progu, Sara krzyknęła, lecz wnet uspokoiła się. -BšdŸ pozdrowiony, panie -rzekła ocierajšczmoczone ręce i chylšc mu się do nóg. -Saro, jak na imię twemu synowi?... -spytał.Przerażona schwyciła się za głowę. -Jak na imię twemu synowi?... -powtórzył. -Wszak wiesz, panie, że Seti... -odparła ledwie słyszalnym głosem. -Spojrzyj mi w oczy... -O Jehowo!... -szepnęła Sara. -Widzisz, że kłamiesz. A teraz ja ci powiem: mój syn, syn następcy egipskiego tronu, nazywa się Izaak... i jest Żydem... podłym Żydem... -Boże!... Boże!... miłosierdzia! -zawołała rzucajšc się do nóg księciu. Ramzes ani przez chwilę nie podniósł głosu, tylko twarz jego była szara. -Ostrzegano mnie -mówił -abym nie brał domego domu Żydówki... Moje wnętrznoœci skręcały się, kiedy widziałem folwark napełniony Żydami... Alem powœcišgnšł odrazę, bom tobie ufał. I ty, wraz z twymiŻydami, ukradłaœ mi syna, złodziejko dzieci... -Kapłani rozkazali, ażeby został Żydem... -szepnęła Sara szlochajšc u nóg księcia. -Kapłani?... Jacy?... -Najdostojniejszy Herhor... najdostojniejszyMefres... Mówili, że tak trzeba, bo twój syn musi zostać pierwszym królem żydowskim... -Kapłani?... Mefres?... -powtórzył ksišżę. -Królem żydowskim?... Ależ ja mówiłem ci, że twój syn może zostać dowódcš moich łuczników, moim pisarzem... Ja ci to mówiłem!... a ty, nędzna, myœlałaœ, że tytuł żydowskiego króla równa się dostojeństwu mego łucznika i pisarza?... Mefres... Herhor!... Niech będš dzięki bogom, że nareszcie zrozumiałem tych dostojników i wiem, jaki los przeznaczajš memu potomstwu... Przez chwilę rozmyœlał, gryzł wargi. Naglezawołał potężnym głosem: -Hej!... służba... żołnierze!... W oka mgnieniu komnata zaczęła napełniać się. Weszły płaczšc służebnice Sary, pisarz i rzšdca jej domu, potem niewolnicy,wreszcie kilku żołnierzy z oficerem. -Œmierć!... -krzyknęła Sara rozdzierajšcym głosem. Rzuciła się do kołyski, porwała syna i stanšwszy w kšcie komnaty zawołała: -Mnie zabijcie... ale jego nie dam!... Ramzes uœmiechnšł się. -Setniku -rzekł do oficera -weŸ tę kobietę z jej dzieckiem i zaprowadŸ do budynku, gdzie mieszczš się niewolnicy mego domu. Ta Żydówka już nie będzie paniš, ale sługš tej, która jš zastšpi. A ty, rzšdco -dodał zwracajšc się do urzędnika -pamiętaj, aby Żydówka nie zapomniała jutro z rana umyć nóg swej pani, która tu zaraz przyjdzie. Gdyby zaœ tasłużebnica okazała się krnšbrnš, na rozkazswej pani powinna otrzymać chłostę. Wyprowadzić tę kobietę do izby czeladniej!...Oficer i rzšdca zbliżyli się do Sary, lecz zatrzymali się nie œmiejšc jej dotknšć. Ale też i nie było potrzeby. Sara owinęła płachtš kwilšce dziecko i opuœciła komnatę szepcšc: -Boże Abrahama, Izaaka, Jakuba, zmiłuj sięnad nami... Nisko skłoniła się przed księciem, a z jej oczu płynęły ciche łzy. Jeszcze w sieniachsłyszał Ramzes jej słodki głos: -Boże Abrahama, Iza... Gdy wszystko uspokoiło się, namiestnik odezwał się do oficera i rzšdcy: -Pójdziecie z pochodniami do domu między figowe drzewa... -Rozumiem -odparł rzšdca. -I natychmiast przeprowadzicie tu kobietę, która tam mieszka... -Stanie się tak. -Ta kobieta będzie odtšd waszš paniš i panišSary Żydówki, która każdego poranku ma swojej pani myć nogi, oblewać jš wodš i trzymać przed niš zwierciadło. To jest moja wola i rozkaz. -Stanie się -odparł rzšdca. -I jutro z rana powiesz mi, czy nowa sługanie jest krnšbrnš... Wydawszy te polecenia namiestnik wrócił do siebie, ale całš noc nie spał. W jego głębokiej duszy rozpalał się pożar zemsty. Czuł, że nie odniósłszy ani na chwilę głosuzmiażdżył Sarę, nędznš Żydówkę, która oœmieliła się oszukać go. Ukarał jš jak król, który jednym drgnieniem powieki stršca ludzi ze szczytu -w otchłań służalstwa. Ale Sara była tylko narzędziem kapłanów, a następca miał za wiele poczucia sprawiedliwoœci, aby połamawszy narzędzie mógł przebaczyć właœciwym sprawcom. Jego wœciekłoœć potęgowała się tym bardziej że kapłani byli nietykalni. Ksišżę mógł Sarę z dzieckiem, wœród nocy -wypędzić do izby czeladniej, ale nie mógł pozbawić Herhora jego władzy ani Mefresaarcykapłaństwa. Sara padła u nóg jego jakzdeptany robak; ale Herhor i Mefres, którzy wydarli mu pierworodnego syna, wznosili się nad Egiptem i (o wstydzie! )nad nim samym, nad przyszłym faraonem, jak piramidy... I nie wiadomo, który już raz w tym roku przypominał sobie krzywdy, jakich doznał od kapłanów. W szkole bili go kijami, aż mugrzbiet pękał, albo morzyli głodem, aż brzuch przyrastał mu do krzyża. Na zeszłorocznych manewrach Herhor popsuł mu cały plan, a potem złożył winę na niegoi pozbawił dowództwa korpusu. Tenże Herhor przyprawił go o niełaskę jego œwištobliwoœci, za to, że wzišł do domu Sarę, i nie prędzej przywrócił go do zaszczytów, aż upokorzony ksišżę przepędził parę miesięcy na dobrowolnym wygnaniu. Zdawało się, że gdy zostanie wodzem korpusu i namiestnikiem, kapłani przestanš uciskać go swojš opiekš. Lecz właœnie teraz wystšpili z podwojonymi siłami. Zrobili go namiestnikiem, po co?... Aby usunšć go od faraona i zawrzeć haniebny traktat z Asyriš. Zmusili go, że po informacje o stanie państwa udał się jak pokutnik do œwištyni; tam oszukiwali go za pomocš cudów i postrachów i udzielili najzupełniej fałszywych objaœnień. Potem mięszali się do jego rozrywek, kochanek, stosunków z Fenicjanami, długów, a nareszcie, aby go upokorzyć i oœmieszyć w oczach Egiptu, zrobili mu pierworodnego syna Żydem!... Gdzie jest chłop, gdzie niewolnik, gdzie więzień z kopalń, Egipcjanin, który nie miałby prawa powiedzieć: -Jestem lepszy od ciebie, namiestniku, bo żaden mój syn nie był Żydem... Czujšc ciężar obelgi Ramzes jednoczeœnie pojmował, że nie może jej natychmiast pomœcić. Więc postanowił odsunšć sprawę do przyszłoœci. W szkole kapłańskiej nauczył się panować nad sobš, na dworze nauczył się cierpliwoœci i obłudy; te przymioty stanš się jego tarczš i zbrojš w walce z kapłaństwem... Do czasu będzie wprowadzał ich w błšd, a gdy przyjdzie odpowiednia chwila, uderzy tak, że już nie podniosš się więcej. Na dworze zaczęło œwitać. Następca twardo zasnšł, a gdy obudził się, pierwszšosobš, którš spostrzegł, był rzšdca pałacu Sary. -Cóż Żydówka? -zapytał ksišżę. -Stosownie do rozkazu waszej dostojnoœci umyła nogi swej nowej pani -odparł urzędnik. -Czy była krnšbrnš? -Była pełnš pokory, ale nie doœć zręcznš, więc rozgniewana pani uderzyła jš nogš między oczy... Ksišżę rzucił się. -I cóż na to Sara?... -zapytał prędko. -Upadła na ziemię. A gdy nowa pani kazała jej iœć precz, wyszła, cicho płaczšc... Ksišżę zaczšł chodzić po komnacie. -Jakże noc spędziła?... -Nowa pani?... -Nie! -przerwał następca. -Pytam o Sarę... -Stosownie do rozkazu Sara poszła z dzieckiem do izby czeladniej. Tam służebne,z litoœci, odstšpiły jej œwieżš matę, ale Sara nie położyła się spać, tylko przesiedziała całš noc z dzieckiem na kolanach. -A dziecko?... -spytał ksišżę. -Dziecko jest zdrowe. Dziœ z rana, kiedy Żydówka poszła na służbę do nowej pani, inne kobiety wykšpały maleństwo w ciepłejwodzie, a żona pastucha, która także ma niemowlę, dała mu ssać. Ksišżę stanšł przed rzšdcš. -le jest -rzekł -gdy krowa, zamiast karmić swoje cielštko, idzie do pługa i jestbita kijem. Więc choć ta Żydówka popełniła wielki występek, nie chcę, ażeby cierpiał jej niewinny pomiot... Dlatego Sara nie będzie już myła nóg nowej pani i nie będzieprzez niš kopana w oczy. W czeladnim domudasz jej osobnš izbę, parę sprzętów i pokarm, jaki należy się niedawnej położnicy. I niech w spokoju karmi swoje dziecko. -Obyœ żył wiecznie, władco nasz! -odparł rzšdca i szybko pobiegł spełnić rozkazy namiestnika. Cała bowiem służba lubiła Sarę, a w cišgu paru godzin miała sposobnoœć znienawidzić gniewnš i wrzaskliwš Kamę. ROZDZIAŁ CZTERNASTY Kapłanka fenicka niewiele szczęœcia przyniosła Ramzesowi. Gdy pierwszy raz przyszedł odwiedzić jš wpałacyku, dotychczas zajmowanym przez Sarę, myœlał, że będzie powitany z zachwytem i wdzięcznoœciš. Tymczasem Kama przyjęła go prawie z gniewem. -Cóż to? -zawołała -już po upływie pół dnia przywróciłeœ do łask nędznš Żydówkę? -Czyliż nie mieszka w izbie czeladniej? -odparł ksišżę. -Ale mój rzšdca powiedział, że już nie będzie mi nóg myła... Pan słuchajšc tego doznał uczucia niesmaku. -Nie jesteœ, widzę, zadowolona -rzekł. -I nie będę niš... -wybuchła -dopóki nie upokorzę tej Żydówki... Dopóki służšc mi i klęczšc u moich nóg nie zapomni, że kiedyœ była twojš pierwszš kobietš i paniš tego domu... Dopóki moja służba nie przestanie patrzeć na mnie ze strachem i nieufnoœciš, a na nišz litoœciš... Ramzesowi coraz mniej zaczęła podobać sięFenicjanka. -Kamo -rzekł -rozważ, co ci powiem. Gdybyw moim domu sługa kopnšł w zęby sukę, która karmi szczenięta, wygnałbym go... Tyzaœ uderzyłaœ nogš między oczy kobietę i matkę... A w Egipcie, Kamo, matka to wielkiesłowo, bo dobry Egipcjanin trzy rzeczy najbardziej szanuje na ziemi: bogów, faraona i matkę... -O biada mi!... -zawołała Kama rzucajšc się na łóżko. -Oto mam nagrodę, nędzna, żem zaparła się mojej bogini... Jeszcze tydzień temu składano mi kwiaty u nóg i okadzano wonnoœciami, a dziœ... Ksišżę cicho wysunšł się z komnaty i odwiedził Fenicjankę dopiero po kilku dniach. Lecz znowu zastał jš w złym humorze. -Błagam cię, panie -wykrzyknęła -dbaj o mnie trochę więcej!... Bo już i służba zaczyna mnie lekceważyć, żołnierze patrzšspode łba i lękam się, ażeby w kuchni nie zatruł mi kto potraw... -Byłem zajęty wojskiem -odparł ksišżę -więc nie mogłem odwiedzać cię... -To prawda!... -odparła gniewnie Kama. -Byłeœ wczoraj pod moim gankiem, a następnie poszedłeœ ku czeladniej izbie, gdzie mieszka ta Żydówka... Chciałeœ mi pokazać... -Doœć! -przerwał następca. -Nie byłem ani pod gankiem, ani pod izbš. Jeżeli więc zdawało ci się, iż widziałaœ mnie, to znaczy, że twój kochanek, ten nikczemny Grek, nie tylko nie opuœcił Egiptu, ale nawetœmie kršżyć po moim ogrodzie... Fenicjanka słuchała go przerażona. -O Astoreth!... -krzyknęła nagle -ratuj mnie... O ziemio, ukryj mnie!... Bo jeżeli nędzny Lykon powrócił, grozi mi wielkie nieszczęœcie... Ksišżę rozeœmiał się, ale już nie miał cierpliwoœci słuchać biadań eks-kapłanki. -Zostań w spokoju -rzekł wychodzšc -i nie zdziw się, jeżeli w tych dniach przyprowadzš ci twojego Lykona zwišzanego jak szakal. Zuchwalec ten już wyczerpał mojš cierpliwoœć. Wróciwszy do siebie, ksišżę wezwał natychmiast Hirama i naczelnika policji w Pi-Bast. Opowiedział im obydwom, że Lykon, Grek, ztwarzy podobny do niego, kręci się około pałaców, i rozkazał schwytać go. Hiram przysišgł, że gdy Fenicjanie połšczš się z policjš, Grek musi wpaœć w ich ręce. Ale naczelnik policji poczšł trzšœć głowš. -Wštpisz? -spytał go ksišżę. -Tak, panie. W Pi-Bast mieszka wielu bardzopobożnych Azjatów, według zdania których kapłanka rzucajšca ołtarz zasługuje na œmierć. Jeżeli więc ten Grek zobowišzał sięzabić Kamę, oni będš mu pomagali, ukryjš go i ułatwiš mu ucieczkę. -Cóż wy na to, ksišżę? -spytał następca Hirama. -Dostojny naczelnik policji mšdrze mówi -odparł starzec. -Wszakże uwolniliœcie Kamę od klštwy! -zawołał Ramzes. -Za Fenicjan -odparł Hiram -ręczę, że nie tknš Kamy i będš œcigali Greka. Ale co zrobić z innymi wyznawcami Astoreth?... im do Niniwy. Inni ebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żXP‡cY׎cZeŘ c[=+Cc\€9Ů'-Oœmielę się mniemać -rzekł naczelnik policji -że tymczasem kobiecie tej nic nie grozi. Gdyby zaœ była odważnš, moglibyœmy użyć jej do zwabienia Greka i złapania go tu, w pałacach waszej dostojnoœci. -IdŸże więc do niej -rzekł ksišżę -i przedstaw plan, jaki obmyœliłeœ. A jeżeli schwycisz łotra, dam ci dziesięć talentów...Gdy następca pożegnał ich, Hiram odezwał się do naczelnika: -Dostojniku, wiem, że znasz oba pisma i nieobcš ci jest kapłańska mšdroœć. Gdy chcesz słyszysz przez mury i widzisz w ciemnoœciach. Z tego powodu znasz myœli zarówno chłopa pracujšcego kubłem, rzemieœlnika, który na targ przynosi sandały, i wielkiego pana, który w otoczeniu swoich sług czuje się bezpiecznym jak dziecko w łonie matki... -Prawdę mówisz, wasza czeœć -odparł urzędnik -że bogowie udzielili mi cudnego daru jasnowidzenia. -Otóż to -cišgnšł Hiram -dzięki nadprzyrodzonym zaletom swoim odgadłeœ już zapewne, że œwištynia Astoreth wyznaczy ci dwadzieœcia talentów, jeżeli złapiesz tego nędznika, który oœmiela się przybierać postawę księcia, pana naszego. Nadto zaœ w każdym razie œwištynia ofiaruje ci dziesięć talentów, jeżeli wieœć opodobieństwie nędznego Lykona do następcynie rozgłosi się po Egipcie. Rzecz to bowiemgorszšca i nieprzystojna, ażeby zwykły œmiertelnik przypominał obliczem swoim osoby, które od bogów pochodzš. Niech więc to, co słyszysz o nędznym Lykonie, i cała nasza gonitwa za bezbożnikiem nie wyjdzie poza serca nasze.-Rozumiem -odparł urzędnik. -Może się bowiem trafić, że taki zbrodniarz straci życie, zanim oddamy go sšdowi... -Powiedziałeœ -rzekł Hiram œciskajšc go zarękę. Wszelka zaœ pomoc, jakiej zażšdasz od Fenicjan, będzie ci udzielona. Rozstali się jak dwaj przyjaciele polujšcy na grubego zwierza, którzy wiedzš, że nie o to chodzi: czyj oszczep trafi, lecz ażeby zdobycz była dobrze trafiona i nie wpadła w cudze ręce. Po kilku dniach Ramzes znowu odwiedził Kamę, lecz znalazł jš w stanie, który graniczył z obłędem. Kryła się w najciaœniejszej izbie swego pałacu, głodna,nie czesana, nawet nie myta, i wydawała najsprzeczniejsze rozkazy swojej służbie. Raz kazała się zgromadzać wszystkim, drugi raz wypędzała wszystkich od siebie. W nocy wołała do siebie wartę żołnierskš,a po chwili uciekła od żołnierzy na strych krzyczšc, że jš chcš zabić. Wobec takich postępków z duszy księcia zniknęła miłoœć, a zostało tylko uczucie wielkiego kłopotu. Schwycił się za głowę, gdy rzšdca pałacu i oficer opowiedzieli mu o tych dziwach, i szepnšł: -Zaprawdę, Ÿle uczyniłem odbierajšc tę kobietę jej bogini. Gdyż tylko bogini mogła cierpliwie znosić jej kaprysy!... Mimo to poszedł do Kamy i znalazł jš mizernš, potarganš i drżšcš. -Biada mi!... -zawołała. -Żyję między samymi wrogami. Moja szatna chce mnie otruć, a fryzjerka nabawić jakiej ciężkiej choroby... Żołnierze tylko czekajš okazji, ażeby w mej piersi utopić włócznie i miecze, a w kuchni, jestem pewna, że zamiast potraw, gotujš się czarodziejskie zioła... Wszyscy dybiš na moje życie... -Kamo... -przerwał ksišżę. -Nie nazywaj mnie tak!... -szepnęła przerażona -bo mi to nieszczęœcie przyniesie... -Ale skšd ci te myœli przychodzš do głowy?... -Skšd?... Czy sšdzisz, że w dzień nie widujęobcych ludzi, którzy ukazujš się pod pałacem i znikajš, nim zdołam zawołać na służbę?... A w nocy czy nie słyszę szeptówza œcianš?... -Zdaje ci się. -Przeklęci!... przeklęci!... -zawołała z płaczem. -Wszyscy mówicie, że mi się zdaje... A przecież onegdaj jakaœ zbrodniczaręka podrzuciła mi do sypialni welon, którynosiłam pół dnia, zanim poznałam, że to nie mój... żem nigdy nie miała takiego... -Gdzież ten welon? -spytał już zaniepokojony ksišżę. -Spaliłam go, alem go pierwej pokazała moim służebnicom. -Więc choćby był nie twój, cóż ci się stało? -Jeszcze nic. Ale gdybym tę szmatę przez parę dni potrzymała w domu, z pewnoœciš otrułabym się, albo zapadłabym w nieleczšcš się chorobę... Znam Azjatów i ichsposoby!... Znudzony i zirytowany ksišżę opuœcił jš czym prędzej, pomimo błagań, aby został. Gdy jednak spytał służbę o ów welon, szatna przyznała, że to nie był welon Kamy, ale został podrzucony przez kogoœ. Następca kazał podwoić warty w pałacu i dokoła pałacu i zdesperowany wracał do swego mieszkania. „Nigdy bym nie uwierzył -myœlał -że jedna słaba kobieta może narobić tyle zamętu!... Cztery œwieżo złapane hieny nie dorównajš w niespokojnoœci tej Fenicjance!... ” U siebie znalazł ksišżę Tutmozisa, który właœnie przyjechał z Memfis, ledwie miał czas wykšpać się i przebrać po podróży. -Co mi powiesz? -spytał ksišżę ulubieńca odgadujšc, że nie przywiózł dobrych nowin.- Widziałeœ jego œwištobliwoœć? -Widziałem słonecznego boga Egiptu -odparł Tutmozis -a oto, co mi rzekł... -Mów -wtršcił następca. -Tak mówił pan nasz -cišgnšł Tutmozis złożywszy ręce na piersiach i schyliwszy głowę. - Tak mówi pan. Przez trzydzieœci cztery lata prowadziłem ciężki wóz Egiptu itak jestem zmęczony, że już tęsknię do moich wielkich przodków, którzy zamieszkujš kraj zachodni. Niebawem opuszczę tę ziemię, a wówczas syn mój Ramzes zasišdzie na tronie i czynić będzie zpaństwem to, co mu podyktuje mšdroœć... -Tak powiedział mój œwištobliwy ojciec? -To sš jego słowa wiernie powtórzone -odparł Tutmozis. Po kilka razy wyraŸnie mówił mi pan, że nie zostawia ci żadnych rozkazów na przyszłoœć, abyœ mógł rzšdzić Egiptem, jak sam zechcesz... -O œwięty!... Czyliż jego niemoc jest naprawdę tak ciężkš?... Dlaczego nie pozwala mi przyjechać do siebie?... -pytał rozżalony ksišżę. -Musisz być tu, bo tu możesz się przydać. -A traktat z Asyriš?... -zapytał następca. -Jest zawarty w tym sensie, że Asyria może bez przeszkód z naszej strony prowadzić wojnę na wschodzie i północy. Ale sprawa Fenicji została w zawieszeniu, dopóki ty nie wstšpisz na tron... -O błogosławiony!... o œwięty władco!... -wołał ksišżę. -Od jak strasznej uchroniłeœmnie spuœcizny... -Fenicja więc zostaje w zawieszeniu -prawił Tutmozis. -Lecz obok tego stała sięniedobra rzecz, bo jego œwištobliwoœć, aby dać dowód Asyrii, że nie będzie jej przeszkadzać w wojnie z ludami północnymi, rozkazał zmniejszyć naszš armię o dwadzieœcia tysięcy wojsk najemnych... -Co powiedziałeœ?... -wykrzyknšł zdumiony następca. Tutmozis chwiał głowš na znak smutku. -Prawdę mówię -rzekł i już nawet rozpuszczono cztery libijskie pułki... -Ależ to szaleństwo!... -prawie zawył następca łamišc ręce. -Po co my się tak osłabiamy i gdzie pójdš ci ludzie?... -Otóż to, że już poszli na Pustynię Libijskš ialbo napadnš Libijczyków, co nam narobi kłopotów, albo połšczš się z nimi i razem uderzš na nasze zachodnie granice... -Nic o tym nie słyszałem!... Co oni porobili?... i kiedy to zrobili?... Żadna wieœć do nas nie doszła... -wołał ksišżę. -Bo rozpuszczeni najemnicy poszli pustyniš od Memfisu, a Herhor zabronił mówić o tym komukolwiek... -Więc nawet Mefres i Mentezufis nie wiedzš o tym?... -spytał namiestnik. -Oni wiedzš -odparł Tutmozis. -Oni wiedzš, a ja nic!... Ksišżę nagle uspokoił się, ale pobladł, a na jego młodymobliczu odmalowała się straszna nienawiœć. Schwycił za obie ręce swego powiernika i mocno œciskajšc je szeptał: -Słuchaj... Na œwięte głowy mego ojca i matki... na pamięć Ramzesa Wielkiego... na wszystkich bogów, jeżeli jacy sš, przysięgam, że gdy -za moich rzšdów -kapłani nie ugnš się przed mojš wolš, zgniotę ich... Tutmozis słuchał przerażony. -Ja albo oni!... -zakończył ksišżę. -Egipt nie może mieć dwu panów... -I zwykle miewał tylko jednego: faraona -wtršcił powiernik. -Zatem będziesz mi wierny?... -Ja, cała szlachta i wojsko, przysięgam ci!... -Dosyć -zakończył następca. -Niechże sobieteraz uwalniajš najemne pułki... niech podpisujš traktaty... niech kryjš się przede mnš jak nietoperze i niech oszukujš nas wszystkich. Ale przyjdzie czas... A teraz, Tutmozisie, odpocznij po podróży i bšdŸ u mnie na uczcie dziœ wieczór... Ci ludzie tak mnie spętali, że mogę tylko bawićsię... Więc będę się bawił... Ale kiedyœ pokażę im, kto jest władcš Egiptu: oni czy ja... Od tego dnia znowu zaczęły się uczty. Ksišżę jakby wstydzšc się wojska nie odbywał z nim ćwiczeń. Natomiast pałac jego roił się szlachtš, oficerami, sztukmistrzami i œpiewaczkami, a po nocachodbywały się wielkie orgie, wœród których dŸwięki arf mięszały się z wrzaskami pijanych biesiadników i spazmatycznym œmiechem kobiet. Na jednš z tych uczt Ramzes zaprosił Kamę, ale odmówiła. Ksišżę obraził się na niš, co spostrzegłszy Tutmozis rzekł: -Mówiono mi, panie, że Sara straciła twojełaski? -Nie wspominaj mi o tej Żydówce -odparł następca. -Wszak chyba wiesz, co zrobiła zmoim synem? -Wiem -mówił ulubieniec -ale zdaje mi się, że stało się to nie z jej winy. Słyszałem wMemfis, że czcigodna matka twoja, pani Nikotris, i dostojny minister Herhor uczynilisyna twego Żydem w tym celu, aby kiedyœ panował nad Izraelitami... -Ależ Izraelici nie majš króla tylko kapłanów i sędziów!... -przerwał ksišżę. -Nie majš, lecz chcš mieć. Im także obmierzły rzšdy kapłańskie. Następca pogardliwie machnšł rękš. -WoŸnica jego œwištobliwoœci -odparł -znaczy więcej niŸli wszyscy królowie, a tym bardziej jakiœ tam król izraelski, którego jeszcze nie ma... -W każdym razie wina Sary nie jest tak wielkš -wtršcił Tutmozis. -Toteż wiedz, że kiedyœ zapłacę i kapłanom. -W tym wypadku i oni nie sš zbyt winni. Na przykład dostojny Herhor uczynił tak pragnšc zwiększyć sławę i potęgę twojej dynastii. Zresztš działał z wiedzš pani Nikotris... -A Mefres po co mięsza się do moich spraw?... -spytał ksišżę. -Przecie on chyba powinien pilnować tylko œwištyni, a nie wpływać na losy faraonowego potomstwa...-Mefres jest starcem, który już zaczyna dziwaczeć. Cały dwór jego œwištobliwoœci drwi dziœ z Mefresa z powodu jego praktyk, o których ja sam nic nie wiedziałem, choć prawie co dzień widywałem i widuję œwiętego męża... -A to ciekawe... Cóż on robi?... -Po kilka razy na dobę -odparł Tutmozis -odprawia solenne nabożeństwa w najtajemniejszej częœci œwištyni i nakazuje swoim kapłanom, aby uważali: czy bogowie nie podnoszš go w powietrze podczas modlitwy?... -Cha!... cha!... cha!... -zaœmiał się następca. -I to wszystko dzieje się tu, w Pi-Bast, podnaszym okiem, a ja nic nie wiem... -Tajemnica kapłańska... -Tajemnica, o której mówiš wszyscy w Memfisie!... Cha... cha... cha!... W cyrku widziałem chaldejskiego kuglarza, który unosił się w powietrzu... -I ja widziałem -wtršcił Tutmozis -ale to była sztuka. Tymczasem Mefres chce naprawdę wznieœć się nad ziemię na skrzydłach swej pobożnoœci... -Niesłychane błazeństwo!... -mówił ksišżę. -Cóż na to inni kapłani? -Podobno w œwiętych papyrusach sš wzmianki, że dawnymi czasy bywali u nas prorocy posiadajšcy dar wznoszenia się w powietrze, więc kapłanów nie dziwiš chęci Mefresa. A że, jak ci wiadomo, u nas podwładni widzš to, co podoba się zwierzchnikom, więc niektórzy œwięci mężowie twierdzš, że Mefres naprawdę podnosi się w czasie modlitwy na gruboœć paru palców nad ziemię... -Cha!... cha!... cha!... I tš wielkš tajemnicš bawi się cały dwór, a my tu jak chłopi albokopacze nawet nie domyœlamy się cudów sprawianych pod naszym bokiem... Nędzna dola następcy egipskiego tronu!... -œmiał sięksišżę. Gdy się zaœ uspokoił, na powtórnš proœbę Tutmozisa rozkazał: przenieœć Sarę z dzieckiem z izby czeladniej do pałacyku, który w pierwszych dniach zajmowała Kama. Służba następcy była zachwycona tym rozporzšdzeniem pana, a wszystkie służebne, niewolnice i nawet pisarze odprowadzili Sarę do nowej siedziby z muzykš i okrzykami radoœci. Fenicjanka usłyszawszy hałas spytała o przyczynę. A gdy jej odpowiedziano, że Sara wróciła już do łask następcy i że z domu niewolnic znowu przeniosła się do pałacu, rozwœcieczona eks-kapłanka wezwała do siebie Ramzesa. Ksišżę przyszedł. -Więc tak poczynasz sobie ze mnš?... wrzasnęła nie panujšca nad sobš Kama. -Więc to tak?... Obiecałeœ mi, że będę pierwszš twojš kobietš, lecz zanim księżyc obiegł połowę nieba, złamałeœ przyrzeczenie?... Może myœlisz, że zemsta Astoreth pada tylko na kapłanki, a nie dosięga ksišżšt?... -Powiedz twojej Astoreth -odparł spokojnienastępca -aby nigdy nie groziła ksišżętom, bo i ona pójdzie do izby czeladniej. -Rozumiem -wołała Kama. -Ja pójdę do czeladzi, może nawet do więzienia, a ty przez ten czas będziesz spędzał noce u swojej Żydówki!... Za to, żem dla ciebie wyparła się bogów... œcišgnęła na mojš głowę przekleństwo... Za to, że nie mam godziny spokojnej, że zmarnowałam dla ciebie młodoœć, życie, nawet duszę, ty tak mi płacisz... Ksišżę przyznał w sercu, że istotnie Kama wiele poœwięciła dla niego; i uczuł skruchę.-Nie byłem i nie będę u Sary -odparł. -Ale co tobie szkodzi, że nieszczęœliwa kobieta odzyska wygody i będzie mogła wykarmić swoje dziecko? Fenicjanka zatrzęsła się. Podniosła w górę zaciœnięte pięœci, włosy jej najeżyły się, aw oczach zapłonšł brudny ogień nienawiœci.-Także mi odpowiadasz?... Żydówka jest nieszczęœliwš, boœ jš wygnał z pałacu, a ja muszę być zadowolona, chociaż bogowie wygnali mnie ze wszystkich swoich œwištyń... A dusza moja... dusza kapłanki tonšcej we łzach i obawie czyliż nie znaczywięcej u ciebie aniżeli ten żydowski pomiot,to dziecko, które... oby już nie żyło... oby go... -Milcz!... -krzyknšł ksišżę zamykajšc jej usta. Cofnęła się wylękniona. -Więc nie wolno nawet skarżyć się na mojš nędzę?... -spytała. -Lecz jeżeli aż tak dbaszo to dziecko, po cóż wykradłeœ mnie ze œwištyni, dlaczego obiecywałeœ, że będę u ciebie pierwszš kobietš?... Strzeż się -znowu podniosła głos -ażeby Egipt poznawszy mojš dolę nie nazwał cię wiarołomcš. Ksišżę kręcił głowš i uœmiechał się. Wreszcie usiadł i rzekł: -Zaiste mój nauczyciel miał słusznoœć ostrzegajšc mnie przed kobietami. Jesteœciejak dojrzała brzoskwinia w oczach człowieka, któremu język wysuszyło pragnienie... Lecz tylko na pozór... Bo biada głupcowi, który oœmieli się rozgryŸć ten piękny owoc: zamiast chłodzšcej słodyczy, znajdzie gniazdo os, które poraniš mu nie tylko wargi, ale i serce. -Już narzekasz?... Nawet tego nie oszczędzasz mi wstydu?... Za to, żem ci poœwięciła godnoœć kapłanki i cnotę!... Następca cišgle trzšsł głowš i uœmiechał się. -Nigdy bym nie myœlał -rzekł po chwili -ażeby sprawdziła się bajka opowiadana przez chłopów zabierajšcych się do snu. Ale dziœ widzę, że tak jest. Posłuchaj więc,Kamo, a może zastanowisz się i nie zmusiszmnie do cofnięcia życzliwoœci, jakš mam dlaciebie... -Jemu się chce teraz bajki opowiadać!... -odparła z goryczš kapłanka. -Jużeœ mi jednš mówił i dobrzem wyszła usłuchawszy jej... -Ta z pewnoœciš wyjdzie ci na pożytek, byleœ jš chciała zrozumieć. -Będzie w niej co o żydowskich bachorach?... -I o kapłankach, tylko uważnie posłuchaj: Działo się to już dawno, w tym samym mieœcie Pi-Bast. Pewnego dnia ksišżę Satni na placu przed œwištyniš Ptah zobaczył bardzo pięknš kobietę. Była ona piękniejszš od wszystkich, jakie dotychczas spotykał, a co więcej, miała na sobie dużo złota. Księciu ogromnie podobała się ta osoba. Dowiedział się, co ona za jedna, a gdy mu powiedziano, że jest to córka arcykapłana w Pi-Bast, posłał do niej swego koniuszegoz takš ofiarš: „Dam ci dziesięć złotych pierœcieni, jeżeli przepędzisz ze mnš godzinkę ”. Koniuszy poszedł do pięknej Tbubui i powtórzył jej słowa księcia Satni. Dama wysłuchawszy go życzliwie odpowiedziała, jak przystoi dobrze wychowanej panience: „Jestem córkš arcykapłana, jestem niewinna, a nie żadna podła dziewczyna. Jeżeli więc ksišżę chce mieć przyjemnoœć zapoznania się ze mnš, niech przyj dzie do mego domu, gdzie wszystko będzie przygotowane, i nasza znajomoœć nie narazimnie na plotki kumoszek z całej ulicy. ” Poszedł tedy ksišżę Satni za pannš Tbubui na górne piętro do jej pokojów, których œciany były wyłożone lapisem lazuli tudzieżbladozielonawš emališ. Było tam wiele łóżekpokrytych królewskim płótnem i niemało jednonożnych stolików zastawionych ?... im do Niniwy. Inni ebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż]Ps L^Ă Zc€_ß c`ü&ü cař4t Jzłotymi pucharami. Jeden z pucharów napełniono winem i podano go księciu, a Tbubui rzekła: „BšdŸ łaskaw, napij się ”. Na co ksišżę odparł: „Wiesz przecie, że nieprzyszedłem na wino. ”Niemniej jednak zasiedli do uczty, podczas której Tbubui miała na sobie długš, ni eprzezroczystš szatę, zapiętš pod szyję. Gdy zaœ odurzony ksišżę chciał jš pocałować, odsunęła go i odparła: „Dom ten będzie twoim domem. Pamiętaj jednak, że nie jestem ulicznicš, lecz kobietšniewinnš. Jeżeli więc chcesz, ażebym była ci posłusznš, zaprzysięgnij mi wiernoœć i zapisz twój majštek. ” „Więc niech przyjdzie tu pisarz ”-zawołał ksišżę. A gdy go przyprowadzono, Satni kazał spisać akt œlubny i tudzież akt darowizny, którym wszystkie swoje pienišdze, ruchomoœci i dobra ziemskie przepisał na imię Tbubui. W godzinę póŸniej służba zawiadomiła księcia, że na dole czekajš jego dzieci. Tbubui wówczas opuœciła go, lecz wnet wróciła ubrana w suknię z przezroczystej gazy. Satni znowu chciał jš uœciskać, ale odsunęła go mówišc: „Dom ten będzie twoim. Lecz ponieważ nie jestem ladacznicš, tyl ko dziewczynš niewinnš, jeżeli więc chcesz mnie posiadać,to niech twoje dzieci zrobiš akt zrzeczenia się majštku, aby póŸniej nie procesowały się z moimi dziećmi. ” Satni zawołał dzieci na górę i kazał im podpisać akt zrzeczenia się majštku, co uczyniły. Lecz gdy odurzony długim oporem chciał zbliżyć się do Tbubui, ta go znowu zatrzymała... „Dom ten będzie twoim -rzekła. -Ale ja nie jestem pierwszš lepszš; jestem czystš dziewicš. Jeżeli więc kochasz mnie, każ pozabijać twoje dzieci, ażeby kiedyœ nie wydarły majštku moim... ” -Jakaż to długa historia! -przerwała niecierpliwie Kama. -Zaraz się skończy -odparł następca. -I wiesz, Kamo, co odpowiedział Satni: „Jeżeli pragniesz tego, więc... niech się spełni zbrodnia!... ” Tbubui nie trzeba było dwa razy powtarzać.W oczach ojca kazała pomordować dzieci, aokrwawione ich członki wyrzuciła przez okno psom i kotom... No i dopiero wtedy Satni wszedł do jej pokoju i spoczšł na jejhebanowym łożu, wykładanym koœciš słoniowš... * -Tbubui dobrze robiła nie wierzšc zapewnieniom mężczyzn -rzekła zirytowanaFenicjanka. -Ale Satni -odparł następca -zrobił jeszcze lepiej: obudził się... gdyż jego straszna zbrodnia była tylko snem... I ty, Kamo, zapamiętaj sobie, że najpewniejszym sposobem obudzenia mężczyzny z miłosnych upojeń jest -miotaćklštwy na jego syna... -BšdŸ spokojny, panie, już nigdy nie wspomnę ani o mojej niedoli, ani o twoim synu -posępnie odpowiedziała Fenicjanka. -A ja nie cofnę ci moich łask i będziesz szczęœliwš -zakończył Ramzes. ------- *Historyjka autentyczna ROZDZIAŁ PIĘTNASTY Już i między ludem miasta Pi-Bast zaczęły rozchodzić się różne wieœci o Libijczykach. Opowiadano, że rozpuszczeni przez kapłanów żołnierze barbarzyńscy wracajšc do swej ojczyzny z poczštku żebrali, potem kradli, a w końcu zaczęli rabować i palić wsie egipskie mordujšc przy tym mieszkańców. W ten sposób w cišgu kilku dni zostały napadnięte i zniszczone miasta: Chinensu, Pimat i Kasa na południe od jeziora Moeris. W ten sposób zginęła karawana kupców i pielgrzymów egipskich wracajšcych z oazy Uit-Mehe. Cała zachodnia granica państwa była w niebezpieczeństwie, a nawet z Terenuthis zaczęli uciekać mieszkańcy. I w tamtej bowiem okolicy od strony morza ukazały się bandy libijskie, jakoby wysłaneprzez groŸnego wodza Musawasę, który podobno w całej pustyni miał ogłosić œwiętš wojnę przeciw Egiptowi. Toteż jeżeli któregoœ wieczoru zachodni pasnieba czerwienił się zbyt długo, na mieszkańców Pi-Bast padała trwoga. Ludziegromadzili się po ulicach, niektórzy wchodzili na płaskie dachy lub wdrapywali się na drzewa i stamtšd ogłaszali, że -widzš pożar w Menuf albo w Sechen. Byli nawet i tacy, którzy pomimo zmroku dostrzegali uciekajšcych mieszkańców albo libijskie bandy maszerujšce w kierunku Pi-Bast długimi, czarnymi szeregami. Pomimo wzburzenia ludnoœci rzšdcy nomesuzachowywali się obojętnie; władza bowiem centralna nie przysłała im żadnych rozkazów. Ksišżę Ramzes wiedział o niepokoju tłumówi widział obojętnoœć pi-basteńskich dygnitarzy. Wœciekły gniew ogarniał go, że nie otrzymuje żadnych poleceń z Memfisu i że ani Mefres ani Mentezufis nie rozmawiajš z nim o tych alarmach zagrażajšcych państwu. Lecz ponieważ obaj kapłani nie zgłaszali się do niego, nawet jakby unikali rozmowy znim, więc i namiestnik nie szukał ich ani robił żadnych przygotowań wojskowych. W końcu przestał odwiedzać stojšce pod Pi-Bast pułki, a natomiast zgromadziwszy do pałacu całš szlacheckš młodzież, bawiłsię i ucztował tłumišc w sercu oburzenie na kapłanów i obawę o losy państwa. -Zobaczysz!... -powiedział raz do Tutmozisa.-Œwięci prorocy wykierujš nas tak, że Musawasa zabierze Dolny Egipt, a my będziemy musieli uciekać do Tebów, jeżeli nie do Sunnu, o ile znowu stamtšd nie wypędzš nas Etiopowie... -Prawdę rzekłeœ -odparł Tutmozis -że nasi władcy poczynajš sobie, jakby byli zdrajcami. Pierwszego dnia miesišca Hator (sierpień -wrzesień)odbywała się w pałacu następcynajwiększa uczta. Zaczęto bawić się od drugiej po południu, a nim słońce zaszło, już wszyscy byli pijani. Doszło do tego, że mężczyŸni i kobiety tarzali się po podłodze zlanej winem, zasypanej kwiatami i skorupami potłuczonych dzbanów. Ksišżę był między nimi najprzytomniejszy. Jeszcze nie leżał, ale siedział na fotelu trzymajšc na kolanach dwie piękne tancerki, z których jedna poiła go winem, druga oblewała mu głowę silnymi wonnoœciami. W tej chwili wszedł na salę adiutant i przelazłszy przez kilku pijanych biesiadników zbliżył się do następcy. -Dostojny panie -szepnšł -œwięci Mefres i Mentezufis pragnš natychmiast rozmówić się z wami... Następca odepchnšł dziewczęta i zarumieniony, w poplamionym kaftanie, chwiejnym krokiem potoczył się do swego pokoju na górę. Na jego widok Mefres i Mentezufis spojrzeli po sobie. -Czego chcecie, dostojnicy? -spytał ksišżę upadajšc na krzesło. -Nie wiem, czy wasza dostojnoœć będziesz mógł wysłuchać nas... -odparł zakłopotanyMentezufis. -A!... myœlicie, żem się upił? -zawołał ksišżę. -Nie lękajcie się... Dziœ cały Egipt jest jak oszalały czy głupi, że jeszcze w pijakach najwięcej zostało rozsšdku... Kapłani zachmurzyli się, lecz Mentezufis zaczšł: -Wasza dostojnoœć wie, że pan nasz i najwyższa rada postanowili uwolnić dwadzieœcia tysięcy wojsk najemnych... -No, niby nie wiem przerwał następca. Nie raczyliœcie przecież nie tylko zasięgnšć mojej rady w kwestii tak mšdrego postanowienia, ale nawet nie raczyliœcie zawiadomić mnie, że już cztery pułki rozpędzono i że ludzie ci z głodu napadajš nasze miasta... -Zdaje mi się, że wasza dostojnoœć sšdzisz rozkazy jego œwištobliwoœci faraona... -wtršcił Mentezufis. -Nie jego œwištobliwoœci!... -zawołał ksišżętupišc nogš -al e tych zdrajców, którzy korzystajšc z choroby mego ojca i władcy chcš zaprzedać państwo Asyryjczykom i Libijczykom... Kapłani osłupieli. Podobnych wyrazów nie wypowiedział żaden jeszcze Egipcjanin. -Pozwól, ksišżę, ażebyœmy wrócili za parę godzin... gdy się uspokoisz... -rzekł Mefres.-Nie ma potrzeby. Wiem, co się dzieje na naszej zachodniej granicy... A raczej nie ja wiem, tylko moi kucharze, chłopcy stajenniipomywaczki. Może więc zechcecie teraz czcigodni ojcowie, i mnie wtajemniczyć w wasze plany?... Mentezufis przybrał obojętnš fizjognomię imówił: -Libijczycy zbuntowali się i zaczynajš zbierać bandy z zamiarem napadu na Egipt. -Rozumiem. -Z woli zatem jego œwištobliwoœci -cišgnšł Mentezufis -i najwyższej rady, masz, wasza dostojnoœć, zebrać wojska z DolnegoEgiptu i zniszczyć buntowników. -Gdzie rozkaz? Mentezufis wydobył z zanadrza pergamin opatrzony pieczęciami i wręczył go księciu.-Więc od tej chwili jestem naczelnym wodzem i najwyższš władzš w tej prowincji? - spytał następca. -Tak jest, jak rzekłeœ. -I mam prawo odbyć z wami naradę wojennš? -Koniecznie... -odparł Mefres. -Choć w tej chwili... -Siadajcie -przerwał ksišżę. Obaj kapłani spełnili rozkaz. -Pytam się was, bo to potrzebne jest do moich planów: dlaczego rozpuszczono libijskie pułki?... -I rozpuœci się inne -pochwycił Mentezufis.-Otóż rada najwyższa dlatego chce pozbyć się dwudziestu tysięcy najkosztowniejszychżołnierzy, aby skarbowi jego œwištobliwoœci dostarczyć rocznie czterechtysięcy talentów, bez czego dwór królewskimoże znaleŸć się w niedostatku... -Co jednak nie grozi najnędzniejszemu z egipskich kapłanów!... -wtršcił ksišżę. -Zapominasz, wasza dostojnoœć, że kapłananie godzi się nazywać „nędznym ”-odparł Mentezufis. -A że nie grozi żadnemu z nich niedostatek, to jest zasługš ich powœcišgliwego trybu życia. -W takim razie chyba posšgi wypijajš wino, co dzień odnoszone do œwištyń, i kamienni bogowie strojš swoje kobiety w złoto i drogie klejnoty -szydził ksišżę. -Ale mniejsza o waszš powœcišgliwoœć!... Rada kapłańska nie dlatego rozpędza dwadzieœciatysięcy wojska i otwiera bramy Egiptu bandytom, ażeby napełnić skarb faraona... -Tylko?... -Tylko dlatego, ażeby przypodobać się królowi Assarowi. A ponieważ jego œwištobliwoœć nie zgodził się na oddanie Asyryjczykom Fenicji, więc wy chceci e osłabić państwo w inny sposób: przez rozpuszczenie najemników i wywołanie wojny na naszej zachodniej granicy... -Biorę bogów na œwiadectwo, że zdumiewasz nas, wasza dostojnoœć!... -zawołał Mentezufis. -Cienie faraonów bardziej zdumiałyby się usłyszawszy, że w tym samym Egipcie, w którym spętano królewskš władzę, jakiœ chaldejski oszust wpływa na losy państwa... -Uszom nie wierzę!... -odparł Mentezufis. -Co wasza dostojnoœć mówisz o jakimœ Chaldejczyku?... Namiestnik zaœmiał się szyderczo. -Mówię o Beroesie... Jeżeli ty, œwięty mężu,nie słyszałeœ o nim, zapytaj czcigodnego Mefresa, a gdyby i on zapomniał, niech odwoła się do Herhora i Pentuera... Oto wielka tajemnica waszych œwištyń!... Obcy przybłęda, który jak złodziej dostał się do Egiptu, narzuca członkom najwyższej rady traktat tak haniebny, że moglibyœmy podpisać go dopiero po przegraniu bitew, po utracie wszystkich pułków i obu stolic. I pomyœleć, że zrobił to jeden człowiek, najpewniej szpieg króla Assara!... A nasi mędrcy tak dali się oczarować jego wymowie, że gdy faraon nie pozwolił im wyrzec się Fenicji, to oni przynajmniej rozpuszczajš pułki i wywołujš wojnę na granicy zachodniej... Słyszana rzecz?... -cišgnšł już nie panujšcynad sobš Ramzes. -Gdy jest najlepsza pora zwiększyć armię do trzystu tysięcy ludzi i popchnšć jš do Niniwy, ci pobożni szaleńcy rozpędzajš dwadzieœcia tysięcy wojsk i podpalajš własny dom... Mefres, sztywny i blady, słuchał tych okrutnych szyderstw. Wreszcie zabrał głos: -Nie wiem, dostojny panie, z jakiego Ÿródłaczerpałeœ swoje wiadomoœci... -Oby ono było równie czystym jak serca członków najwyższej rady! Przypuœćmy jednak, że masz słusznoœć i że jakiœ chaldejski kapłanpotrafił skłonić radę do podpisania ciężkiejumowy z Asyriš. Otóż gdyby tak się zdarzyło, to skšd wiesz, że ów kapłan nie był wysłannikiem bogów, którzy przez jegousta ostrzegli nas o wiszšcych nad Egiptem niebezpieczeństwach?... -Odkšdże to Chaldejczycy cieszš się takim zaufaniem u was? -zapytał ksišżę. -Kapłani chaldejscy sš starszymi braćmi egipskich -wtršcił Mentezufis. -To może i król asyryjski jest władcš faraona? -wtršcił ksišżę. -Nie bluŸnij, wasza dostojnoœć -surowo przerwał Mefres. -Lekkomyœlnie szperasz w najœwiętszych tajemnicach, a to bywało niebezpiecznym nawet dla większych od ciebie! -Dobrze, nie będę szperał! Po czym jednak można poznać, że jeden Chaldejczyk jest wysłannikiem bogów, a drugi szpiegiem króla Assara? -Po cudach -odparł Mefres. -Gdyby na twój rozkaz, ksišżę, ten pokój napełnił się duchami, gdyby niewidzialne moce uniosły cię w powietrze, powiedzielibyœmy, żeœ jestnarzędziem nieœmiertelnych, i słuchalibyœmy twej rady... Ramzes wzruszył ramionami. -I ja widziałem duchy: robiła je młoda dziewczyna... I ja widziałem w cyrku leżšcego w powietrzu kuglarza... -Tylkoœ nie dojrzał cienkich sznurków, które trzymali w zębach czterej jego pomocnicy... -wtršcił Mentezufis. Ksišżę znowu rozeœmiał się i przypomniawszy sobie, co mu Tutmozis opowiadał o nabożeństwach Mefresa, rzekł szyderczym tonem: -Za króla Cheopsa pewien arcykapłan chciałkoniecznie latać po powietrzu. W tym celu modlił się do bogów, a swoim podwładnym kazał uważać: czy go nie podnoszš niewidzialne siły?... I co powiecie, œwięci mężowie: od tej pory nie było dnia, ażeby prorocy nie zapewniali arcykapłana, że unosi się w powietrzu, wprawdzie niewysoko, bo tylko na palec od podłogi... Ale... co to waszej dostojnoœci? -spytał nagle Mefresa. Istotnie arcykapłan słuchajšc swojej własnej historii zachwiał się na krzeœle i byłby upadł, gdyby nie podtrzymał go Mentezufis. Ramzes zmięszał się. Podał starcowi wody do picia, natarł mu czoło i skronie octem, zaczšł go chłodzić wachlarzem... Wkrótce œwięty Mefres przyszedł do siebie. Powstał z krzesła i rzekł do Mentezufisa: -Już chyba możemy odejœć? -I ja tak myœlę. -A ja co mam robić? -spytał ksišżę czujšc, że stało się coœ złego. -Spełnić obowišzki naczelnego wodza -odparł zimno Mentezufis. Obaj kapłani ceremonialnie ukłonili się księciu i wyszli. Namiestnik był już całkiemtrzeŸwy, ale na serce spadł mu wielki ciężar. W tej chwili zrozumiał, że popełnił dwa ciężkie błędy: przyznał się kapłanom do tego, że zna ich wielkš tajemnicę, i -niemiłosiernie zadrwił z Mefresa. Oddałby rok życia, gdyby można zatrzeć w ich pamięci całš tę pijackš rozmowę. Ale już było za póŸno. „Nie ma co -myœlał -zdradziłem się i kupiłem sobie œmiertelnych wrogów. Ale trudno. Walka zaczyna się w chwili najniekorzystniejszej dla mnie... Lecz idŸmydalej. Niejeden przecie faraon walczył z kapłaństwem i zwyciężył je, nawet nie majšc zbyt silnych sprzymierzeńców. „ Tak jednak uczuł niebezpieczeństwo swego położenia, że w tej chwili przysišgł na œwiętš głowę ojca nigdy już nie pić większej iloœci wina. Kazał zawołać Tutmozisa. Powiernik zjawiłsię natychmiast, zupełnie trzeŸwy. -Mamy wojnę i jestem naczelnym wodzem -rzekł następca. Tutmozis ukłonił się do ziemi. -I nigdy już nie będę upijał się -dodał ksišżę. -A wiesz dlaczego? -Wódz powinien wystrzegać się wina i odurzajšcych woni -odparł Tutmozis. -Nie pamiętałem o tym i... wygadałem się przed kapłanami... -Z czym? -zawołał przestraszony Tutmozis.-Że ich nienawidzę i żartuję z ich cudów... -Nic nie szkodzi. Oni chyba nigdy nie rachujš na ludzkš miłoœć. -I że znam ich polityczne tajemnice -dodał ksišżę. -Aj... -syknšł Tutmozis. -To jedno było niepotrzebne... -Mniejsza o to -mówił Ramzes. -Wyœlij natychmiast szybkobiegaczy do pułków, ażeby jutro z rana dowódcy zjechali się na radę wojennš. Każ zapalić sygnały alarmowe, ażeby wszystkie wojska Dolnego Egiptu od jutra maszerowały ku zachodniej granicy. PójdŸ do nomarchy i zapowiedz mu,aby uwiadomił innych nomarchów o potrzebie gromadzenia żywnoœci, odzieży i broni. -Będziemy mieli kłopot z Nilem -wtršcił Tutmozis. -Toteż niech wszystkie czółna i statki zatrzymajš na odnogach Nilowych dla przewozu wojsk. Trzeba też wezwać nomarchów, ażeby zajęli się przygotowaniem pułków rezerwowych... Tymczasem Mefres i Mentezufis wracali doswych mieszkań przy œwištyni Ptah. Gdy znaleŸli się sami w celi, arcykapłan podniósł ręce do góry i zawołał: -Trójco nieœmiertelnych bogów: Ozirisie, Izydo i Horusie -ratujcie Egipt od zagłady!...Jak œwiat œwiatem, żaden faraon nie wypowiedział tylu bluŸnierstw, ile dziœ usłyszeliœmy od tego dzieciaka... Co mówię -faraon?... Żaden wróg Egiptu, żaden Cheta,Fenicjanin, Libijczyk nie oœmieliłby się tak znieważać kapłańskiej nietykalnoœci... -Wino robi człowieka przezroczystym -odparł Mentezufis. -Ależ w tym młodym sercu kłębi się gniazdo żmij... Poniewiera stan kapłański, szydzi z cudów, nie wierzy w bogów... -Najwięcej jednak zastanawia mnie to -rzekł zamyœlony Mentezufis... skšd on wie o waszych układach z Beroesem? Bo, że Inni ebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żbP¤ ccô Ľcd™ce­*¸fe+~c€gă9u'wie, na to przysięgnę. -Dokonano okropnej zdrady -odparł Mefres chwytajšc się za głowę. -Rzecz bardzo dziwna! Było was czterech... -Wcale nie czterech. Boć o Beroesie wiedziała starsza kapłanka Izydy, dwaj kapłani, którzy nam wskazali drogę do œwištyni Seta, i kapłan, który go przyjšł u wrót... Czekaj no!... - mówił Mefres. -Ten kapłan wcišż siedział w podziemiach... A jeżeli podsłuchiwał?... -W każdym razie nie sprzedał tajemnicy dzieciakowi, ale komuœ poważniejszemu. A to jest niebezpieczne!... Do celi zapukał arcykapłan œwištyni Ptah, œwięty Sem. -Pokój wam -rzekł wchodzšc. -Błogosławieństwo sercu twemu. -Przyszedłem, bo tak podnosicie głos, jakby stało się jakie nieszczęœcie. Chyba nie przeraża was wojna z nędznym Libijczykiem?... -mówił Sem. -Co byœ też myœlał, wasza czeœć, o księciu następcy tronu? -przerwał mu Mentezufis. -Ja myœlę -odparł Sem -że on musi być bardzo kontent z wojny i naczelnego dowództwa. Oto urodzony bohater! Gdy patrzę na niego, przychodzi mi na myœl lew Ramzesa... Ten chłopak gotów sam rzucić się na wszystkie bandy libijskie i zaprawdę -może je rozproszyć. -Ten chłopak -odezwał się Mefres -może wywrócić wszystkie nasze œwištynie i zmazać Egipt z oblicza ziemi. Œwięty Sem szybko wyjšł złoty amulet, który nosił na piersiach, i szepnšł: -Ucieknijcie, złe słowa na pustyniš... Oddalcie się i nie róbcie szkody sprawiedliwym!... Co też wygaduje wasza dostojnoœć!... -rzekł głoœniej, tonem wyrzutu. -Dostojny Mefres mówi prawdę -odezwał się Mentezufis. Głowa by cię zabolała i żołšdek, gdyby ludzkie wargi mogły powtórzyć bluŸnierstwa, jakie dziœ usłyszeliœmy od tego młodzieniaszka. -Nie żartuj, proroku -oburzył się arcykapłan Sem. -Prędzej uwierzyłbym, że woda płonie, a powietrze gasi, aniżeli w to,że Ramzes dopuszcza się bluŸnierstw... -Robił to niby po pijanemu -wtršcił złoœliwie Mefres. -Choćby nawet. Nie przeczę, że jest to ksišżę lekkomyœlny i hulaka, ale bluŸnierca!... -Tak i myœmy sšdzili -mówił Mentezufis. -A tak byliœmy pewni, że znamy jego charakter, iż gdy wrócił ze œwištyni Hator,przestaliœmy nawet rozcišgać nad nim kontroli... -Żal ci było złota na opłacanie dozorców -wtršcił Mefres. -Widzisz, jakie skutki pocišga na pozór drobne zaniedbanie!... -Ale cóż się stało? -pytał niecierpliwie Sem.-Krótko odpowiem: ksišżę następca drwi z bogów... -Och! Sšdzi rozkazy faraona... -Czy podobna?... -Najwyższš radę nazywa zdrajcami... -Ależ... -I od kogoœ dowiedział się o przybyciu Beroesa, a nawet o jego widzeniu się z Mefresem, Herhorem i Pentuerem w œwištyni Seta... Arcykapłan Sem porwał się oburšcz za głowę i poczšł biegać po celi. -Niepodobna... -mówił. -Niepodobna!... Chybarzucił kto urok na tego młodzieńca... Może owa kapłanka fenicka, którš wykradł ze œwištyni?... Mentezufisowi uwaga ta wydała się tak trafnš, że spojrzał na Mefresa. Ale rozdrażniony arcykapłan nie dał się zbić z tropu. -Zobaczymy -odparł. -Pierwej jednak trzebaprzeprowadzić œledztwo, ażebyœmy dzień po dniu wiedzieli: co robił ksišżę od powrotu ze œwištyni Hator? Za dużo miał swobody, za dużo stosunków z niewiernymi i nieprzyjaciółmi Egiptu. A ty, dostojny Semie, pomożesz nam... Skutkiem tej uchwały arcykapłan Sem zaraz nazajutrz kazał wzywać lud na uroczyste nabożeństwo do œwištyni Ptah. Stawali tedy na rogach ulic, na placach, nawet na polach heroldowie kapłańscy i zwoływali wszelki lud za pomocš tršb i fletów. A gdy zebrała się dostateczna liczba słuchaczy, donosili im, że w œwištyniPtah przez trzy dni odbywać się będš modły i procesje na intencję, aby dobry bóg błogosławił orężowi egipskiemu i pognębił Libijczyków. Zaœ na wodza ich, Musawasę, aby zesłał tršd, œlepotę i szaleństwo. Stało się, jak chcieli kapłani. Od rana do póŸnej nocy lud prosty wszelkiego zajęcia gromadził się dokoła murów œwištyni, arystokracja i bogaci mieszczanie zbierali się w przysionku zewnętrznym, a kapłani miejscowi i sšsiednich nomesów składali ofiary bogu Ptah i zanosili modły w kaplicy najœwiętszej. Trzy razy dziennie wychodziła uroczysta procesja, podczas której obnoszono w złotej łodzi zasłoniętej firankami czcigodny posšg bóstwa. Przy czym lud padał na twarz i głoœno wyznawali nieprawoœci swoje, a gęsto rozrzuceni w tłumie prorocy, za pomocš stosownych pytań, ułatwiali mu skruchę. Toż samo działo się w przysionku œwištyni. Ponieważ jednak ludzie dostojni i bogaci nie lubili oskarżać się głoœno, więc œwięci ojcowie brali żałujšcych na stronę i po cichu udzielali im rad i upomnień. W południe nabożeństwo było najuroczystsze. O tej bowiem godzinie przychodziły wojska maszerujšce na zachód, aby otrzymać błogosławieństwo arcykapłana i odœwieżyć potęgę swoich amuletów, majšcych własnoœć osłabiania nieprzyjacielskich ciosów. Niekiedy w œwištyni rozlegały się grzmoty,a w porze nocnej nad pylonami błyskało się. Był to znak, że bożek wysłuchał czyichœ modłów albo że rozmawiał z kapłanami. Kiedy po zakończeniu uroczystoœci trzej dostojnicy: Sem, Mefres i Mentezufis, zeszli się na poufnš naradę, sytuacja była już wyjaœniona. Nabożeństwo przyniosło œwištyni około czterdziertu talentów dochodu; lecz około szeœćdziesięciu talentów wydano na prezenta lub spłatę długów rozmaitych osób z arystokracji tudzież wyższych wojskowych. Wiadomoœci zaœ zebrano następujšce: Między wojskiem kršżyła pogłoska, że byleksišżę Ramzes wstšpił na tron, rozpocznie z Asyriš wojnę, która przyjmujšcym w niejudział zapewni wielkie zyski. Najniższy żołnierz, mówiono, nie wróci z tej wyprawy bez tysišca drachm, jeżeli nie lepiej. Między ludem szeptano, że gdy faraon po zwycięstwie wróci z Niniwy, wszystkich chłopów obdarzy niewolnikami i na pewnš liczbę lat daruje Egiptowi podatki.Arystokracja zaœ sšdziła, że nowy faraon przede wszystkim -odbierze kapłanom, a zwróci szlachcie wszystkie dobra, które stały się własnoœciš œwištyń, jako pokrycie zacišgniętych długów. Mówiono też, że przyszły faraon będzie rzšdził samowładnie, bez udziału najwyższej rady kapłańskiej. W końcu we wszystkich warstwach społecznych panowało przekonanie, że ksišżę Ramzes, aby zapewnić sobie pomoc Fenicjan, nawrócił się do bogini Istar i do niej szczególne okazywał nabożeństwo. W każdym razie było rzeczš pewnš, że następca odwiedzał raz œwištynię Istar w nocy i widział tam jakieœ cuda. Zresztš między bogatymi Azjatami kršżyły pogłoski,że Ramzes złożył œwištyni wielkie dary, a w zamian dostał stamtšd kapłankę, która miała go utwierdzać w wierze. Wszystkie te wiadomoœci zebrał najdostojniejszy Sem i jego kapłani. Zaœ ojcowie œwięci, Mefres i Mentezufis, zakomunikowali mu innš nowinę, która przyszła do nich z Memfisu. Oto -kapłana chaldejskiego i cudotwórcę Beroesa przyjmował w podziemiach œwištyni Seta kapłan Osochor, który we dwa miesišce póŸniej wydajšc za mšż swojš córkę obdarował jš bogatymi klejnotami i kupił nowożeńcom duży folwark. A ponieważ Osochor nie miał tak znacznych dochodów, rodziło się więc podejrzenie, że ów kapłan, podsłuchawszy rozmowę Beroesa zegipskimi dostojnikami, sprzedał następnie tajemnicę traktatu Fenicjanom i otrzymał od nich wielki majštek. Wysłuchawszy tego arcykapłan Sem rzekł: -Jeżeli œwięty Beroes jest naprawdę cudotwórcš, to przede wszystkim jego zapytajcie, czy Osochor zdradził tajemnicę?... -Pytano się o to cudownego Beroesa -odparłMefres -ale œwięty mšż powiedział, że w tej sprawie chce milczeć. Dodał też, że choćby nawet ktoœ podsłuchał ich układy i doniósł o tym Fenicjanom, Egipt ani Chaldeanie poniosš żadnej szkody. Gdyby więc znalazł się winowajca, należy okazać mu miłosierdzie. -Œwięty!... zaiste œwięty to mšż!... -szeptał Sem. -A co wasza dostojnoœć -rzekł Mefres do Sema -sšdzisz o księciu następcy i niepokojach, jakie wywołało jego postępowanie? -Powiem to samo co Beroes, następca nie zrobi szkody Egiptowi, więc trzeba mieć pobłażliwoœć... -Młodzik ten drwi z bogów i cudów, wchodzi do obcych œwištyń, buntuje lud... To nie sš małe rzeczy!... -mówił z goryczš Mefres, który nie mógł zapomnieć Ramzesowi, że w grubiański sposób zażartował z jego pobożnych praktyk. Arcykapłan Sem lubił Ramzesa, więc odparłz dobrotliwym uœmiechem: -Który chłop w Egipcie nierad by mieć niewolnika, ażeby wyrzec się swojej ciężkiej pracy dla słodkiego próżnowania? A czy jest na œwiecie człowiek, który by nie marzył o niepłaceniu podatków? Za to bowiem, co płaci skarbowi, jego żona, on sam i dzieci mogliby sprawić sobie ozdobnš odzież i użyć rozmaitych przyjemnoœci. -Próżniactwo i nadmierne wydatki psujš człowieka -odezwał się Mentezufis. -Który żołnierz -cišgnšł Sem -nie chciałby wojny i nie pożšdał tysišca drachm zysku, a nawet więcej? Dalej -pytam was, ojcowie, który faraon, który nomarcha, który szlachcic chętnie płaci zacišgnięte długi i nie spoglšda krzywym okiem na bogactwa œwištyń?... -Bezbożna to pożšdliwoœć! -szepnšł Mefres.-A nareszcie -mówił Sem -który następca tronu nie marzył o ograniczeniu powagi kapłanów, który faraon, w poczštkach panowania, nie chciał otrzšsnšć się spod wpływu najwyższej rady? -Słowa twoje sš pełne mšdroœci -rzekł Mefres -ale do czego one majš nas doprowadzić? -Do tego, abyœcie nie oskarżali następcy przed najwyższš radš. Bo przecie nie ma sšdu, który potępiłby księcia za to, że chłopi radzi by nie płacić podatków albo żeżołnierze chcš wojny. Owszem, was mogłaby spotkać wymówka. Bo gdybyœcie dzień po dniu œledzili księcia i hamowali jego drobne wybryki, nie byłoby dziœ piramidy oskarżeń, w dodatku -na niczym nie opartych. W podobnych sprawach nie to jest złem, żeludzie majš skłonnoœć do grzechu, bo oni mieli jš zawsze. Ale to jest niebezpieczne, że myœmy ich nie pilnowali. Nasza œwięta rzeka, matka Egiptu, bardzo prędko zamuliłaby kanały, gdyby inżynierowie zaprzestali czuwać nad niš. -A co powiesz, wasza dostojnoœć, o wymysłach, jakich ksišżę dopuœcił się w rozmowie z nami?... Czy przebaczysz ohydne drwiny z cudów?... -spytał Mefres. -Przecie ten młodzik ciężko znieważył mojšpobożnoœć... -Sam się obraża, kto rozmawia z pijakiem -odparł Sem. -Zresztš wasze dostojnoœci nie mieliœcie prawa rozmawiać o najważniejszych sprawach państwa z nietrzeŸwym księciem... A nawet popełniliœcie błšd mianujšc pijanego człowieka wodzem armii. Wódz bowiem musi być trzeŸwy. -Korzę się przed waszš mšdroœciš -rzekł Mefres-ale głosuję za podaniem skargi na następcę do rady najwyższej. -A ja głosuję przeciw skardze -odparł energicznie Sem. -Rada musi dowiedzieć się o wszystkich postępkach namiestnika, ale nie w formie skargi, tylko zwykłego raportu. -I ja jestem przeciw skardze -odezwał się Mentezufis. Arcykapłan Mefres widzšc, że ma przeciw sobie dwa głosy, ustšpił z żšdaniem skargina księcia. Ale wyrzšdzonš zniewagę zapamiętał i niechęć ukrył w sercu. Był to starzec mšdry i pobożny, lecz mœciwy. I chętniej przebaczyłby gdyby mu rękę ucięto, aniżeli gdy obrażono jego dostojeństwo kapłańskie. ROZDZIAŁ SZESNASTY Za radš astrologów główna kwatera miała wyruszyć z Pi-Bast w dniu siódmym Hator. Ten bowiem dzień był „dobry, dobry, dobry”. Bogowie w niebie, a ludzie na ziemi cieszyli się ze zwycięstwa Ra nad nieprzyjaciółmi; kto zaœ przyszedł na œwiat w tej dobie, miał umrzeć w póŸnej staroœci, otoczony szacunkiem. Był to również dzień pomyœlny dla brzemiennych kobiet i handlujšcych tkaninami, a zły dla żab i myszy. Od chwili mianowania go naczelnym wodzem Ramzes goršczkowo rzucił się do pracy. Sam przyjmował każdy nadcišgajšcy pułk, oglšdał jego broń, odzież i obozy. Sam witał rekrutów i zachęcał ich do pilnego uczenia się musztry na zgubę wrogów i chwałę faraona. Prezydował na każdej radzie wojennej, był obecnym przy badaniukażdego szpiega i w miarę nadchodzšcych wiadomoœci własnš rękš oznaczał na mapieruchy wojsk egipskich i stanowiska nieprzyjaciół. Przejeżdżał tak prędko z miejsca na miejsce, że wszędzie go oczekiwano, a mimo to spadał nagle jak jastrzšb. Z rana był na południe od Pi-Bast i zrewidował żywnoœć; w godzinę póŸniej ukazał się na północ od miasta i wykrył, że w pułku Jebbrakuje stu pięćdziesięciu ludzi. Nad wieczorem dogonił przednie straże, był przy przejœciu Nilowej odnogi i zrobił przeglšd dwustu wozów wojennych. Œwięty Mentezufis, który jako pełnomocnik Herhora dobrze znał się na sztuce wojennej, nie mógł wyjœć z podziwu. -Wiecie dostojnicy -rzekł do Sema i Mefresa -że nie lubię następcy od czasu, gdym odkrył jego złoœć i przewrotnoœć. Aleniech Oziris będzie mi œwiadkiem, że młodzian ten jest urodzonym wodzem. Powiem wam rzecz niesłychanš: my nad granicš o trzy lub cztery dni wczeœniej zgromadzimy siły, aniżeli można było przypuszczać. Libijczycy już przegrali wojnę, choć jeszcze nie słyszeli œwistu naszej strzały. -Tym niebezpieczniejszy dla nas taki faraon... -wtršcił Mefres z zaciętoœciš cechujšcš starców. Ku wieczorowi dnia szóstego Hator ksišżę Ramzes wykšpał się i oœwiadczył sztabowi,że jutro, na dwie godziny przed wschodem słońca, wyruszš. -A teraz chcę się wyspać -zakończył. Łatwiej jednak było chcieć aniżeli spać. W całym mieœcie roili się żołnierze, a przypałacu następcy obozował pułk, który jadł, pił i œpiewał ani myœlšc o odpoczynku. Ksišżę odszedł do najodleglejszego pokoju, lecz i tu nie pozwolono mu rozebrać się. Co kilka minut przylatywał jakiœ adiutant z nic nie znaczšcym raportem lub po rozkazy w sprawach, które mógł na miejscu rozstrzygnšć dowódca pułku. Przyprowadzano szpiegów, którzy nie przynosili żadnych nowych wiadomoœci; zgłaszali się wielcy panowie z małym pocztem ludzi, pragnšc księciu ofiarować usługi jako ochotnicy. Dobijali się kupcy feniccy, pragnšcy wzišć dostawy dla wojska, lub dostawcy, którzy skarżyli się na wymagania jenerałów. Nie brakło nawet wróżbitów i astrologów, którzy w ostatniej chwili przed wymarszemchcieli księciu stawiać horoskopy, tudzież czarnoksiężników, majšcych do sprzedania niezawodne amulety przeciw pociskom. Wszyscy ci ludzie po prostu wdzierali się dopokoju księcia; każdy z nich bowiem sšdził,że w jego rękach spoczywa los wojny i że w podobnych okolicznoœciach znika wszelka etykieta. Następca cierpliwie załatwiał interesantów. Ale gdy za astrologiem wsunęła się do pokoju jedna z ksišżęcych kobiet, z pretensjš, że Ramzes snadŸ jej nie kocha, gdyż się z niš nie pożegnał, i kiedy w kwadrans po tej za oknem rozległ się płacz innej kochanki, następca już nie mógł wytrzymać. Zawołał Tutmozisa i rzekł mu: -SiedŸ w tym pokoju i jeżeli masz ochotę, pocieszaj kobiety mego domu. Ja ukryję się gdzieœ w ogrodzie, bo inaczej nie zasnę i jutro będę wyglšdał jak kura wydobyta ze studni. -Gdzież mam cię szukać w razie potrzeby? -spytał Tutmozis. -Oho! ho!... -rozeœmiał się następca. -Nigdzie nie szukajcie. Sam się znajdę, gdy zatršbiš pobudkę. To powiedziawszy ksišżę narzucił na siebie długi płaszcz z kapturem i wymknšł się w ogród. Ale i po ogrodzie snuli się żołnierze, kuchciki i inna służba następcy: w całym bowiem obszarze pałacowym zniknšł porzšdek, jak zwykle przed wymarszem na wojnę. Spostrzegłszy to Ramzes skręcił w najgęstszš częœć parku, znalazł jakšœ altankę zaroœniętš winem i kontent rzucił się na ławę. -Tu już nie znajdš mnie -mruknšł -ani kapłani, ani baby... Wnet zasnšł jak kamień. Od kilku dni Fenicjanka Kama czuła się niezdrowš. Do rozdrażnienia przyłšczyły się jakieœ szczególne niedomaganie i bóle w stawach. Przy tym swędziła jš twarz, a szczególniej czoło nad brwiami. Drobne te przypadłoœci wydały jej się tak niepokojšcymi, że przestała obawiać się, żeby jej nie zabito, a natomiast cišgle siedziała przed lustrem zapowiedziawszy sługom, że mogš robić, co im się podoba, byle jš zostawili w spokoju. W tych czasachnie myœlała ani o Ramzesie, ani o nienawistnej Sarze; cała jej bowiem uwagabyła zajęta -plamami na czole, których nienawykłe oko nie mogłoby nawet dostrzec. „Plama... tak, sš plamy... -mówiła do siebie pełna bojaŸni. -Dwie... trzy... O Astoreth, przecie w taki sposób nie zechcesz ukarać z Beroesem? Bo, że Inni ebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żhPŰ ci+Ü cjł ckş(Ö cl6ß?swej kapłanki!... Lepsza œmierć... Ale co znowu za głupstwo... Gdy czoło pocieram palcami, plamy robiš się czerwieńsze... Widocznie coœ mnie pokšsało albo namaœciłam się nieczystš oliwš... Umyję się,a do jutra plamy zginš... ” Przyszło jutro, ale plamy nie zginęły. Zawołała służšcš. -Słuchaj -rzekła -spojrzyj na mnie... Lecz powiedziawszy to usiadła w mniej oœwietlonej częœci pokoju. -Słuchaj i patrz... -mówiła zduszonym głosem. -Czy... czy na mojej twarzy widziszjakie plamy?... Tylko... nie zbliżaj się!... -Nie widzę nic -odparła służšca. -Ani pod lewym okiem?... ani nad brwiami?... -pytała z wzrastajšcym rozdrażnieniem Fenicjanka. -Niech pani raczy łaskawie usišœć boskim obliczem do œwiatła -rzekła służšca. Naturalne to żšdanie do wœciekłoœci doprowadziło Kamę. -Precz, nędznico!... -zawołała -i nie pokazujmi się... A gdy służšca uciekła, jej pani rzuciła się goršczkowo do swej tualety i otworzywszy parę słoików za pomocš pędzelka umalowała sobie twarz na różowy kolor. Nad wieczorem, czujšc wcišż ból w stawach i gorszy od bólu niepokój, kazała wezwać do siebie lekarza. Gdy powiedziano jej, że przyszedł, spojrzała w lustro i -napadł jš nowy atak jakby szaleństwa. Rzuciła lustro na podłogę i zawołała z płaczem, że nie chce lekarza. W cišgu szóstego Hator cały dzień nie jadła i nie chciała się z nikim widzieć. Gdy po zachodzie słońca weszła niewolnicaze œwiatłem, Kama położyła się na łóżku owinšwszy głowę szalem. Kazała czym prędzej wynosić się niewolnicy, potem usiadła na fotelu z daleka od kagańca i przepędziła kilka godzin w półsennym odrętwieniu. „Nie ma żadnych plam -myœlała -a jeżeli sš, to przecież nie te... To nie tršd... ” -Bogowie!... -krzyknęła rzucajšc się na ziemię -nie może być, ażebym ja... Bogowie,ratujcie!... Wrócę do œwištyni... odpokutuję całym życiem... I znowu uspokoiła się, i znowu myœlała: „Nie ma żadnych plam... Od kilku dni trę sobie skórę, więc jest zaczerwieniona... Skšdżeby znowu?... Czy kto słyszał, ażeby kapłanka i kobieta następcy tronu mogła zachorować na tršd... O bogowie!... Tego nigdy nie było, jak œwiat œwiatem... Tylko rybacy, więŸniowie i nędzni Żydzi... O, ta podła Żydówka!... na niš spuœćcie tršd, moce niebieskie... ” W tej chwili w oknie, które było na pierwszym piętrze, mignšł jakiœ cień. Potem rozległ się szelest i ze dworu na œrodek pokoju skoczył ksišżę Ramzes. Kama osłupiała. Nagle schwyciła się za głowę, a w jej oczach odmalował się -strach bezgraniczny. -Lykon?... -szepnęła chwytajšc się za głowę. -Lykon, tyœ tu?... Zginiesz!... Œcigajš cię... -Wiem -odparł Grek œmiejšc się szyderczo. -Œcigajš mnie wszyscy Fenicjanie i cała policja jego œwištobliwoœci... Mimo to -dodał -jestem u ciebie i byłem u twego pana... -Byłeœ u księcia?... -Tak, w jego własnej komnacie... I zostawiłbym sztylet w piersi, gdyby złe duchy nie usunęły go... Widocznie twój kochanek poszedł do innej kobiety, nie do ciebie... -Czego tu chcesz?... Uciekaj!... -szeptała Kama. -Ale z tobš odparł. -Na ulicy czeka wóz, którym dojedziemy do Nilu, a tam moja barka... -Oszalałeœ!... Ależ miasto i drogi pełne wojska... -Właœnie dlatego mogłem wejœć do pałacu ioboje wymkniemy się najłatwiej -mówił Lykon. -Zbierz wszystkie kosztownoœci... Wnet wrócę i zabiorę cię... -Gdzie idziesz?... -Poszukam twego pana -odparł. -Nie odejdęprzecie bez zostawienia mu pamištki... -Tyœ szalony... -Milcz! -przerwał blady z gniewu. -Jeszcze go chcesz bronić?... Fenicjanka zadumała się, zacisnęła pięœci, a w jej oczach błysnęło złowrogie œwiatło. -A jeżeli nie znajdziesz go?... -spytała. -To zabiję paru œpišcych jego żołnierzy... podpalę pałac... -Zresztš -czy ja wiem, co zrobię?... Ale bez pamištki nie odejdę... Wielkie oczy Fenicjanki miały tak okropny wyraz, że Lykon zdziwił się. -Co tobie?... -spytał. -Nic. Słuchaj. Nigdy nie byłeœ tak podobny do księcia jak dziœ!... Jeżeli więc chcesz zrobić coœ dobrego... Zbliżyła twarz do jego ucha i zaczęła szeptać. Grek słuchał zdumiony. -Kobieto -rzekł -najgorsze duchy mówiš przez ciebie... Tak, na niego zwróci się podejrzenie... -To lepsze aniżeli sztylet -odparła ze œmiechem. -Co? -Nigdy nie wpadłbym na taki pomysł!... A może lepiej oboje?... -Nie!... Ona niech żyje... To będzie moja zemsta... -Cóż za przewrotna dusza!... -szepnšł Lykon. -Ale podobasz mi się... Po królewsku zapłacimy im... Cofnšł się do okna i zniknšł. Kama wychyliła się za nim i rozgoršczkowana, zapomniawszy o sobie, słuchała. Może w kwadrans po odejœciu Lykona w stronie gaju figowego rozległ się przeraŸliwy krzyk kobiecy. Powtórzył się parę razy i ucichł. Fenicjankę, zamiast spodziewanej radoœci, ogarnšł strach. Upadła na kolana i obłškanymi oczyma wpatrywała się w ciemny ogród. Na dole rozległ się cichy bieg, zatrzeszczał słup ganku i w oknie znowu ukazał się Lykon w ciemnym płaszczu. Gwałtownie dyszał i ręce mu drżały. -Gdzie klejnoty?... -szepnšł. -Daj mi spokój -odparła. Grek pochwycił jš za kark. -Nędznico!... -rzekł -czy nie rozumiesz, że nim słońce wejdzie, uwiężš cię i za parę dni uduszš?... -Jestem chora... -Gdzie klejnoty?... -Stojš pod łóżkiem. Lykon wszedł do komnaty, przy œwietle kaganka wydobył ciężkš skrzyneczkę, zarzucił na Kamę płaszcz i targnšł jš za ramię. -Zabieraj się. Gdzie sš drzwi, którymi wchodzi do ciebie ten... ten twój pan?... -Zostaw mnie... Grek pochylił się nad niš i szeptał: -Aha!... myœlisz, że cię tu zostawię?... Dziœ tyle dbam o ciebie, co o sukę, która węch straciła... Ale musisz iœć ze mnš... Niech dowie się twój pan, że jest ktoœ lepszy od niego. On wykradł kapłankę bogini, a ja zabieram kochankę jemu... -Mówię ci, że jestem chora... Grek wydobył cienki sztylet i oparł jej na karku. Zatrzęsła się i szepnęła: -Już idę... Przez ukryte drzwi wyszli do ogrodu. Od strony ksišżęcego pałacu dolatywał ich szmer żołnierzy, którzy palili ognie. Tu i owdzie, między drzewami, widać było œwiatła; od czasu do czasu minšł ich ktoœ ze służby następcy. W bramie zatrzymała ich warta: -Kto jesteœcie? -Teby -odparł Lykon. Bez przeszkody wyszli na ulicę i zniknęli w zaułkach cudzoziemskiego cyrkułu Pi-Bast. Na dwie godziny przed œwitem w mieœcie odezwały się tršby i bębny. Tutmozis jeszcze leżał, pogršżony w głębokim œnie kiedy ksišżę Ramzes œcišgnšł z niego płaszcz i zawołał z wesołym œmiechem: -Wstawaj, czujny wodzu!... Już pułki ruszyły. Tutmozis usiadł na łóżku i przetarł zaspane oczy. -Ach, to ty, panie? -spytał ziewajšc. -Cóż, wyspałeœ się? -Jak nigdy! -odparł ksišżę. -A ja bym jeszcze spał. Wykšpali się obaj, włożyli kaftany i półpancerze i dosiedli koni, które rwały sięz ršk masztalerzom. Wnet następca z małš œwitš opuœcił miastowyprzedzajšc po drodze leniwie maszerujšce kolumny wojsk. Nil bardzo rozlał, a ksišżę chciał być obecnym przy przechodzeniu kanałów i brodów. Gdy słońce weszło, ostatni wóz obozowy był już daleko za miastem, a dostojny nomarcha Pi-Bast mówił do swojej służby: -Teraz idę spać i biada temu, kto zbudzi mnie przed ucztš wieczornš! Nawet boskie słońce odpoczywa po każdym dniu, ja zaœ od pierwszego Hator nie kładłem się. Zanim dokończył pochwały swojej czujnoœci, wszedł oficer policyjny i poprosił go o osobne posłuchanie w bardzoważnej sprawie. -Bodaj was ziemia pochłonęła! -mruknšł dostojny pan. Niemniej kazał wezwać oficera i spytał go opryskliwie: -Nie można to zaczekać kilku godzin?... Przecie chyba Nil nie ucieka... -Stało się wielkie nieszczęœcie -odparł oficer. -Syn następcy tronu zabity... -Co?... jaki?... -krzyknšł nomarcha. -Syn Sary Żydówki. -Kto zabił?... kiedy... -Dziœ w nocy. -Ale kto to mógł zrobić?... Oficer schylił głowę i rozłożył ręce. -Pytam się, kto zabił?... -powtórzył dostojnik, więcej przerażony aniżeli rozgniewany. -Sam, panie, racz przeprowadzić œledztwo. Usta moje nie powtórzš tego, co słyszały uszy. Przerażenie nomarchy wzrosło. Kazał przyprowadzić służbę Sary, a jednoczeœnieposłał po arcykapłana Mefresa. Mentezufis bowiem, jako przedstawiciel ministra wojny, pojechał z księciem. Przyszedł Ÿdziwiony Mefres. Nomarcha powtórzył mu wiadomoœć o zabójstwie dziecka następcy i o tym, że oficer policyjny nie œmie dawać żadnych objaœnień.-A œwiadkowie sš? -spytał arcykapłan. -Czekajš na rozkazy waszej dostojnoœci, ojcze œwięty. Wprowadzono odŸwiernego Sary. -Słyszałeœ -zapytał go nomarcha -że dziecko twej pani zabite? Człowiek upadł na ziemię i odpowiedział: -Nawet widziałem dostojne zwłoki rozbite o œcianę i zatrzymałem naszš paniš, która krzyczšc wybiegła na ogród. -Kiedy to się stało? -Dziœ po północy. Zaraz po przyjœciu do naszej pani najdostojniejszego księcia następcy... -odparł stróż. -Jak to, więc ksišżę był w nocy u waszej pani? -spytał Mefres. -Rzekłeœ, wielki proroku. -To dziwne! -szepnšł Mefres do nomarchy. Drugim œwiadkiem była kucharka Sary, trzecim dziewczyna służebna. Obie twierdziły, że po północy ksišżę następca wszedł na piętro do pokoju Sary, bawił tam chwilę, potem prędko wybiegł do ogrodu, a wnet po nim ukazała się pani Sara strasznie krzyczšc. -Ależ ksišżę następca przez całš noc nie wychodził ze swej komnaty w pałacu... -rzekł nomarcha. Oficer policyjny pokręcił głowš i oœwiadczył, że czeka w przedpokoju kilku ludzi ze służ- by pałacowej. Wezwano ich, œwięty Mefres zadał im pytania i okazało się, że następca tronu -nie spał w pałacu. Opuœcił swš komnatę przed północš i wyszedł do ogrodu; wróciłzaœ, gdy odezwały się pierwsze tršbki grajšce pobudkę. Gdy wyprowadzono œwiadków, a dwaj dostojnicy zostali sami, nomarcha z jękiem rzucił się na podłogę i zapowiedział Mefresowi, że jest ciężko chory i że woli stracić życie aniżeli prowadzić œledztwo. Arcykapłan był bardzo blady i wzruszony, ale odparł, że sprawę zabójstwa trzeba wyœwietlić, i rozkazał nomarsze w imieniu faraona, ażeby poszedł z nim do mieszkania Sary. Do ogrodu następcy było niedaleko, i dwaj dostojnicy niebawem znaleŸli się na miejscuzbrodni. Wszedłszy do pokoju na piętrze zobaczyli Sarę klęczšcš przy kołysce w takiej postawie, jakby karmiła niemowlę. Na œcianie i na podłodze czerwieniły się krwawe plamy. Nomarcha osłabł tak, że musiał usišœć, ale Mefres był spokojny. Zbliżył się do Sary, dotknšł jej ramienia i rzekł: -Pani, przychodzimy tu w imieniu jego œwištobliwoœci. Sara nagle zerwała się na równe nogi, a zobaczywszy Mefresa zawołała strasznymgłosem: -Przekleństwo wam!... Chcieliœcie mieć żydowskiego króla, a oto król... O, czemużem, nieszczęsna, usłuchała waszych rad zdradzieckich... Zatoczyła się i znowu przypadła do kołyskijęczšc: -Mój synek... mój mały Seti!... Taki był piękny, taki mšdry... Dopiero co wycišgał domnie ršczki... Jehowo!... -krzyknęła -oddaj mi go, wszakże to w twojej mocy... Bogowieegipscy, Ozirisie... Horusie... Izydo... Izydo, przecie ty sama byłaœ matkš... Nie może być, ażeby w niebiosach nikt nie wysłuchałmojej proœby... Takie malutkie dziecko... hiena ulitowałaby się nad nim... Arcykapłan ujšł jš pod ramiona i postawił na nogach. Pokój zapełniła policja i służba.-Saro -rzekł arcykapłan -w imieniu jego œwištobliwoœci pana Egiptu wzywam cię i rozkazuję, ażebyœ odpowiedziała: kto zamordował twego syna? Patrzyła przed siebie jak obłškana i tarła czoło. Nomarcha podał jej wody z winem, a jedna z obecnych kobiet skropiła jš octem. -W imieniu jego œwištobliwoœci -powtórzył Mefres -rozkazuję ci, Saro, ażebyœ powiedziała nazwisko zabójcy. Obecni zaczęli się cofać ku drzwiom, nomarcha rozpaczliwym ruchem zasłonił sobie uszy. -Kto zabił?... -rzekła Sara zduszonym głosem, topišc wzrok w twarzy Mefresa. -Kto zabił, pytasz?... Znam ja was -kapłani!... Znam waszš sprawiedliwoœć... -Więc kto?... -nalegał Mefres. -Ja!... -krzyknęła nieludzkim głosem Sara. -Ja zabiłam moje dziecko za to, że zrobiliœcie je Żydem... -To fałsz! -syknšł arcykapłan. -Ja... ja!... -powtarzała Sara. -Hej, ludzie, którzy mnie widzicie i słyszycie -zwróciła się do œwiadków -wiedzcie o tym, że ja zabiłam... ja... ja... ja!... -krzyczała bijšc się w piersi. Na tak wyraŸne oskarżenie samej siebie nomarcha oprzytomniał i ze współczuciem patrzył na Sarę; kobiety szlochały, odŸwierny ocierał łzy. Tylko œwięty Mefreszaciskał sine usta. Wreszcie rzekł dobitnym głosem, patrzšc na urzędników policyjnych: -Słudzy jego œwištobliwoœci, oddaję wam tękobietę, którš macie odprowadzić do gmachu sšdowego... -Ale mój syn ze mnš!... -wtršciła Sara rzucajšc się do kołyski. -Z tobš... z tobš, biedna kobieto -rzekł nomarcha i zasłonił twarz. Dostojnicy wyszli z komnaty. Oficer policyjny kazał przynieœć lektykę, i z oznakami najwyższego szacunku sprowadziłna dół Sarę. Nieszczęœliwa wzięła z kołyski krwiš poplamione zawiništko i bez oporu siadła do lektyki. Cała służba poszła za niš do gmachu sšdowego. Gdy Mefres z nomarchš wracali do siebie przez ogród, naczelnik prowincji odezwał się wzruszony: -Żal mi tej kobiety!... -Słusznie będzie ukarana... za kłamstwo -odparł arcykapłan. -Wasza dostojnoœć myœlisz... -Jestem pewny, że bogowie znajdš i osšdzšprawdziwego mordercę... Przy furcie ogrodowej zabiegł im drogę rzšdca pałacu Kamy wołajšc: -Nie ma Fenicjanki!... Zniknęła tej nocy... -Nowe nieszczęœcie... -szepnšł nomarcha. -Nie lękaj się -rzekł Mefres -pojechała za księciem... Z tych odzywań się dostojny nomarcha poznał, że Mefres nienawidzi księcia, i -serce w nim zamarło. Jeżeli bowiem dowiodš Ramzesowi, że zabił własnego syna, następca nigdy nie wstšpi na tron ojcowski, a twarde jarzmo kapłańskie jeszcze mocniej zacięży nad Egiptem. Smutek dostojnika powiększył się, gdy mu powiedziano wieczorem, że dwaj lekarze zeœwištyni Hator obejrzawszy trup dziecięcia wyrazili przekonanie, iż zabójstwo mógł spełnić tylko mężczyzna. Ktoœ -mówili -schwycił prawš rękš za obie nóżki chłopczyka i rozbił mu głowę o œcianę. Ręka zaœ Sary nie mogła objšć obu nóżek, na których wreszcie znać było œlady dużych palców. Po tym objaœnieniu arcykapłan Mefres, w towarzystwie arcykapłana Sema, poszedł do więzienia do Sary i zaklinał jš na wszystkie bogi egipskie i cudzoziemskie, aby oœwiadczyła, że ona nie jest winnš œmierci dziecka, i ażeby opisała: jak wyglšdał sprawca zbrodni? -Zawierzymy słowom twoim -mówił Mefres-i zaraz będziesz wolnš. Ale Sara zamiast wzruszyć się tym dowodem życzliwoœci, wpadła w gniew. -Szakale -wołała -nie doœć wam dwu ofiar,że jeszcze pożšdacie nowych?... Ja to zrobiłam, nieszczęsna, ja... bo któż inny byłby tak nikczemnym, ażeby zabijać dziecko?... Małe dziecištko, które nikomu nie szkodziło... -A czy wiesz, uparta kobieto, co ci grozi? -zapytał œwięty Mefres. -Przez trzy dni będziesz na rękach trzymała zwłoki twego dziecka, a potem pójdziesz do więzienia na piętnaœcie lat. -Tylko trzy dni? -powtórzyła. -Ależ ja na wieki nie chcę się z nim rozłšczać, z moim małym Setim... I nie do więzienia, ale do grobu pójdę za nim, a pan mój razem każe nas pochować... Gdy arcykapłani opuœcili Sarę, odezwał się najpobożniejszy Sem: -Zdarzyło mi się widzieć matki dzieciobójczynie i sšdzić je; ale żadna nie była podobna do tej. -Bo też ona nie zabiła swego dziecka -odparł gniewnie Mefres. -Więc kto? -Ten, którego widziała służba kiedy wpadł do domu Sary i w chwilę póŸniej uciekł... Ten, który idšc na nieprzyjaciela zabrał ze sobš fenickš kapłankę Kamę, która splugawiła ołtarz... Ten wreszcie -dokończył z uniesieniem Mefres -który wygnał z domu Sarę i uczynił jš niewolnicš za to, że jej syn został Żydem... -Okropne sš twoje słowa! -odparł zatrwożony Sem. -Zbrodnia jest gorszš i pomimo uporu tej głupiej kobiety zostanie odkryta. Ani przypuszczał œwięty mšż, że bardzo prędko spełni się jego proroctwo. A stało się to następujšcym sposobem. Jeszcze ksišżę Ramzes wyruszajšc z wojskiem z Pi-Bast, nie zdšżył opuœcić pałacu, kiedy naczelnik policji już wiedział o zabiciu dziecka Sary, o ucieczce Kamy i o tym, że służba Sary widziała księcia wchodzšcego w nocy do jej domu. Naczelnikpolicji był człowiek bystry; domyœlił się, ni ebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żmPIcn™ę coƒÎ cpQ*‰ CqÚ3‡ O€kto mógł popełnić zbrodnię, i zamiast prowadzić na miejscu œledztwo, popędził zamiasto œcigać winnych uprzedziwszy o tym,co zaszło, Hirama. I otóż w tym czasie, gdy Mefres usiłował wydobyć zeznanie Sary, najdzielniejsi agenci pibasteńskiej policji tudzież wszyscyFenicjanie, pod przewództwem Hirama, już œcigali Greka Lykona i kapłankę Kamę. Jakoż trzeciej nocy po wymaszerowaniu księcia naczelnik policji wrócił do Pi-Bast prowadzšc ze sobš dużš, okrytš płótnem klatkę, w której jakaœ kobieta krzyczała wniebogłosy. Nie kładšc się spać naczelnik wezwał oficera, który prowadził œledztwo,i z uwagš wysłuchał jego raportu. O wschodzie słońca dwaj arcykapłani, SemiMefres, tudzież pi-basteński nomarcha otrzymali najpokorniejsze wezwanie, aby raczyli natychmiast, jeżeli taka będzie ich wola, przybyć do naczelnika policji. Jakoż wszyscy trzej zeszli się o tej samej godzinie; zaœ naczelnik policji nisko kłaniajšc się poczšł błagać ich, aby mu opowiedzieli wszystko, co wiedzš o zabójstwie dziecka następcy tronu. Nomarcha, choć wielki dostojnik, pobladł usłyszawszy to pokorne wezwanie i odpowiedział, że nic nie wie. Prawie to samo powtórzył arcykapłan Sem dodajšc od siebie uwagę, że Sara wydaje mu się niewinnš. Gdy zaœ przyszła kolej na œwiętego Mefresa, ten rzekł: -Nie wiem, czy wasza dostojnoœć słyszałeœ, że w nocy, kiedy spełniono zbrodnię, uciekła jedna z ksišżęcych kobietimieniem Kama? Naczelnik policji zdawał się być mocno zdziwionym. -Nie wiem również -cišgnšł Mefres -czy powiedziano waszej dostojnoœci, że następca tronu nie nocował w pałacu i że był w domu Sary. OdŸwierny i dwie służšcepoznały go, gdyż noc była doœć widna. Podziw naczelnika policji zdawał się dosięgać szczytu. -Wielka szkoda -zakończył arcykapłan -że waszej dostojnoœci nie było parę dni w PiBast... Naczelnik bardzo nisko ukłonił się Mefresowi i zwrócił się do nomarchy: -Czy wasza czeœć nie raczyłbyœ łaskawie powiedzieć mi: jak był ubrany ksišżę owegowieczora?... -Miał biały kaftan i purpurowy fartuszek obszyty złotymi frędzlami -odparł nomarcha. - Dobrze pamiętam, gdyż byłem jednym z ostatnich, którzy rozmawiali z księciem owego wieczora. Naczelnik policji klasnšł w ręce i do biura wszedł odŸwierny Sary. -Widziałeœ księcia -zapytał go -kiedy wchodził w nocy do domu twej pani? -Otwierałem furtkę jego dostojnoœci, oby żył wiecznie!... -A pamiętasz, jak był ubrany?... -Miał kaftan w pasy żółte i czarne, taki sam czepek i fartuszek niebieski z czerwonym - odpowiedział odŸwierny. Teraz obaj kapłani i nomarcha zaczęli się dziwić. Gdy zaœ wprowadzono po kolei obie sługi Sary, które dokładnie powtórzyły opis ubioru księcia, oczy nomarchy zapłonęły radoœciš, a na twarzy œwiętego Mefresa widać było zmięszanie. -Przysięgnę -wtršcił dostojny nomarcha -żeksišżę miał biały kaftan i purpurowy ze złotym fartuszek... -A teraz -odezwał się naczelnik policji -raczcie, najczcigodniejsi, udać się ze mnš do więzienia. Zobaczymy tam jeszcze jednego œwiadka... Zeszli na dół, do podziemnej sali, gdzie podoknem stała wielka klatka przykryta płótnem. Naczelnik policji odrzucił kijem płótno, a obecni zobaczyli w kšcie leżšcš kobietę. -Ależ to jest pani Kama!... -zawołał nomarcha. Była to istotnie Kama, chora i bardzo zmieniona. Gdy na widok dostojników podniosła się i stanęła w œwietle, obecni zobaczyli jej twarz pokrytš miedzianymi plamami. Oczy miała jak obłškane. -Kamo -rzekł naczelnik policji -bogini Astoreth dotknęła cię tršdem... -To nie bogini!... -odezwała się zmienionym głosem. -To nikczemni Azjaci podrzucili mi zatruty welon... O, ja nieszczęœliwa!... -Kamo -cišgnšł naczelnik policji -nad nędzš twojš ulitowali się najznakomitsi nasi arcykapłani, œwięci Sem i Mefres. Jeżeli odpowiesz prawdę, pomodlš się za ciebie i -może wszechmocny Oziris odwróci od ciebie klęskę. Jeszcze czas, choroba dopiero się zaczyna, a nasi bogowie dużo mogš... Chora kobieta upadła na kolana i przyciskajšc twarz do kraty mówiła złamanym głosem: -Ulitujcie się nade mnš... Wyrzekłam się bogów fenickich i służbę mojš do końca życia poœwięcę wielkim bogom Egiptu... Tylkooddalcie ode mnie... -Odpowiedz, ale prawdę -pytał naczelnik policji -a bogowie nie odmówiš ci swej łaski: kto zabił dziecko Żydówki Sary?... -Zdrajca Lykon, Grek... Był œpiewakiem przynaszej œwištyni i mówił, że mnie kocha... A teraz rzucił mnie, nikczemnik, zabrawszy moje klejnoty!... -Dlaczego Lykon zabił dziecko? -Chciał zabić księcia, lecz nie znalazłszy gow pałacu pobiegł do domu Sary i... -Jakim sposobem zbrodniarz dostał się do pilnowanego domu? -Albo to nie wiesz, panie, że Lykon jest podobny do księcia?... Podobni sš jak dwa liœcie jednej palmy... -Jak był ubrany Lykon tej nocy?... -pytał dalej naczelnik policji. -Miał... miał kaftan w żółte i czarne pasy...takiż czepek i fartuszek czerwony z niebieskim... Już nie męczcie mnie... wróćciemi zdrowie... Zlitujcie się... będę wierna waszym bogom... Czy już wychodzicie?... O, niemiłosierni !... -Biedna kobieto -odezwał się arcykapłan Sem -przyszlę ci tu potężnego cudotwórcę imoże... -O, niech was błogosławi Astoreth... Nie, niech was błogosławiš wasi bogowie wszechmocni i litoœciwi... -szeptała okrutnieznękana Fenicjanka. Dostojnicy wyszli z więzienia i wrócili do biura. Nomarcha, widzšc, że arcykapłan Mefres ma wcišż spuszczone oczy i zacięteusta, zapytał go: -Czy nie cieszysz się, mężu œwięty, z tych cudownych odkryć, jakie porobił nasz sławny naczelnik policji?... -Nie mam powodu do radoœci -odparł szorstko Mefres. -Sprawa, zamiast uproœcić, wikła się... Bo przecież Sara wcišż twierdzi, że ona zabiła dziecko, a zaœ Fenicjanka tak odpowiada, jakby jš wyuczono... -Nie wierzysz zatem, wasza dostojnoœć?... -wtršcił naczelnik policji. -Bo nigdy nie widziałem dwu ludzi tak podobnych do siebie, ażeby jeden mógł być wzięty za drugiego. Tym bardziej zaœ nie słyszałem, ażeby w Pi-Bast istniał człowiek mogšcy udawać naszego następcę tronu (oby żył wiecznie!...). -Człowiek ten -rzekł naczelnik policji -był w Pi-Bast przy œwištyni Astoreth. Znał go tyryjski ksišżę Hiram i na własne oczy widział go nasz namiestnik. Owszem, niezbyt dawno wydał mi rozkaz schwytania go i nawet obiecał wysokš nagrodę. -Ho!... ho! -zawołał Mefres. -Widzę, dostojny naczelniku policji, że około ciebie zaczynajš skupiać się najwyższe tajemnice państwa. Pozwól jednak, że dopóty nie uwierzę w owego Lykona, dopóki go sam niezobaczę... I rozgniewany opuœcił biuro, a za nim œwięty Sem wzruszajšc ramionami. Kiedy w kurytarzu ucichły ich kroki, nomarcha spojrzawszy bystro na naczelnikapolicji rzekł: -Co? -Zaprawdę -odparł naczelnik -œwięci prorocy zaczynajš się dziœ mięszać nawet do tych rzeczy, które nigdy nie podchodziłypod ich władzę... -I my to musimy cierpieć!... -szepnšł nomarcha. -Do czasu -westchnšł naczelnik policji. -Gdyż, o ile znam ludzkie serca, wszyscy wojskowi i urzędnicy jego œwištobliwoœci, cała wreszcie arystokracja oburza się samowolš kapłanów. Wszystko musi mieć kres... -Rzekłeœ wielkie słowa -odpowiedział nomarcha œciskajšc go za rękę -a jakiœ głos wewnętrzny mówi mi, że jeszcze ujrzę cię najwyższym naczelnikiem policji przy boku jego œwištobliwoœci. Znowu upłynęło parę dni. Przez ten czas paraszytowie ubezpieczyli od zepsucia zwłoki Ramzesowego synka, a Sara wcišż przebywała w więzieniu czekajšc na sšd, pewna, że jš potępiš. Kama również siedziała w więzieniu, w klatce; obawiano się jej bowiem jako dotkniętej tršdem. Wprawdzie odwiedził jš cudowny lekarz, odmówił przy niej modlitwy i dał jej do picia wszystkoleczšcšwodę. Mimo to Fenicjanki nie opuszczała goršczka, miedziane plamy nad brwiami i napoliczkach robiły się coraz wyraŸniejsze. Więc z biura nomarchy wyszedł rozkaz wywiezienia jej na pustynię wschodniš, gdzie, odsunięta od ludzi, istniała kolonia trędowatych. Pewnego wieczora do œwištyni Ptah przyszedł naczelnik policji mówišc, że chcerozmówić się z arcykapłanami. Naczelnik miał ze sobš dwu ajentów i człowieka od stóp do głów odzianego w wór. Po chwili odpowiedziano mu, że arcykapłanioczekujš go w izbie œwiętej, pod posšgiem bóstwa. Naczelnik zostawił ajentów przed bramš, wzišł za ramię człowieka odzianego w wóriprowadzony przez kapłana udał się do œwiętej izby. Gdy wszedł tam, zastał Mefresa i Sema ubranych w arcykapłańskieszaty, ze srebrnymi blachami na piersiach. Wówczas upadł przed nimi na ziemię i rzekł: -Stosownie do waszego rozkazu przyprowadzam wam, œwięci mężowie, zbrodniarza Lykona. Czy chcecie zobaczyć jego twarz? A gdy zgodzili się, naczelnik policji powstał i z towarzyszšcego mu człowieka zerwał wór. Obaj arcykapłani krzyknęli ze zdumienia. Grek rzeczywiœcie tak był podobny do następcy tronu, Ramzesa, że niebyło można oprzeć się złudzeniu. -Tyżeœ to jest Lykon, œpiewak pogańskiej œwištyni Astoreth?... -zapytał skrępowanegoGreka œwięty Sem. Lykon uœmiechnšł się pogardliwie. -I ty zamordowałeœ dziecko księcia?... -dodał Mefres. Grek posiniał z gniewu i usiłował zerwać pęta. -Tak! -zawołał -zabiłem szczenię, bom nie mógł znaleŸć jego ojca, wilka... Oby spalił go ogień niebieski!... -Co ci winien ksišżę, zbrodniarzu?... -spytałoburzony Sem. -Co winien!... Porwał mi Kamę i wtršcił jš w chorobę, z której nie ma wyjœcia... Byłem wolny, mogłem uciec z majštkiem i życiem, ale postanowiłem zemœcić się, i otomacie mnie... Jego szczęœcie, że wasi bogowie mocniejsi sš od mojej nienawiœci... Dziœ możecie mnie zabić... Im prędzej, tym lepiej. -Wielki to zbrodniarz -odezwał się arcykapłan Sem. Mefres milczał i wpatrywał się w pałajšcewœciekłoœciš oczy Greka. Podziwiał jego odwagę i rozmyœlał. Nagle rzekł do naczelnika policji: -Możesz, dostojny panie, odejœć; ten człowiek należy do nas. -Ten człowiek -odparł oburzony naczelnik -należy do mnie... Ja go schwytałem i ja otrzymam od księcia nagrodę. Mefres powstał i wydobył spod ornatu złoty medal. -W imieniu najwyższej rady, której jestem członkiem -mówił Mefres -rozkazuję ci oddać nam tego człowieka. Pamiętaj, że jego istnienie jest najwyższš tajemnicš państwowš, i zaprawdę, stokroć lepiej będzie dla ciebie, jeżeli całkiem zapomnisz,żeœ go tu zostawił... Naczelnik policji znowu upadł na ziemię i -wyszedł tłumišc gniew. „Zapłaci wam za to pan nasz, ksišżę następca, gdy zostanie faraonem!... -myœlał.-A że i ja oddam wam mojš czšstkę, zobaczycie... ” Agenci stojšcy przed bramš zapytali go: gdzie jest więzień?... -Na więŸniu -odparł -spoczęła ręka bogów.-A nasze wynagrodzenie?... -nieœmiało odezwał się starszy agent. -I na waszym wynagrodzeniu spoczęła rękabogów -rzekł naczelnik. -WyobraŸcie więc sobie, że wam œnił się ten więzień, a będziecie czuli się bezpi eczniejsi w waszejsłużbie i zdrowiu. Agenci milczšc spuœcili głowy. Ale w sercach zaprzysięgli zemstę kapłanom pozbawiajšcym ich tak pięknego zarobku. Po odejœciu naczelnika policji Mefres zawołał kilku kapłanów i najstarszemu szepnšł coœ do ucha. Kapłani otoczyli Grekai wyprowadzili go z izby œwiętej. Lykon nie opierał się. -Myœlę -rzekł Sem -że człowiek ten, jako zabójca, powinien być wydany sšdowi. -Nigdy! -odparł stanowczo Mefres. -Na człowieku tym cięży nierównie gorsza zbrodnia: jest podobny do następcy tronu... -I co z nim zrobisz, wasza dostojnoœć? -Zachowam go dla najwyższej rady -mówił Mefres. -Tam, gdzie następca tronu zwiedza pogańskie œwištynie wykrada z nich kobiety, gdzie kraj jest zagrożony niebezpiecznš wojnš, a władza kapłańska buntem, tam -Lykon może się przydać... Nazajutrz w południe arcykapłan Sem, nomarcha i naczelnik policji przyszli do więzienia Sary. Nieszczęœliwa nie jadła od kilku dni i była tak osłabiona, że nawet nie podniosła się z ławy na widok tylu dygnitarzy. -Saro -odezwał się nomarcha, którego znała dawniej -przynosimy ci dobrš nowinę.-Nowinę?... -powtórzyła apatycznym głosem. -Syn mój nie żyje, oto nowina!... Mam piersi przepełnione pokarmem, ale serce jest jeszcze pełniejsze smutku... -Saro -mówił nomarcha -jesteœ wolna... Niety zabiłaœ dziecię. Martwe jej rysy ożywiły się. Zerwała się zławy i krzyknęła: -Ja... ja zabiłam... tylko ja!... -Syna twego, uważaj Saro, zabił mężczyzna, Grek, nazwiskiem Lykon, kochanek Fenicjanki Kamy... -Co mówisz?... -wyszeptała chwytajšc go zaręce. -O, ta Fenicjanka!... Wiedziałam, że nas zgubi... Ale Grek?... Ja nie znam żadnegoGreka... Cóż wreszcie mógłby zawinić Grekom mój syn... -Nie wiem o tym -cišgnšł nomarcha. -Grek ten już nie żyje. Ale uważaj, Saro: ten człowiek był tak podobny do księcia Ramzesa, że gdy wszedł do twego pokoju, myœlałaœ, że to nasz pan... I wolałaœ oskarżyć samš siebie aniżeli swego i naszego pana. -Więc to nie był Ramzes?... -zawołała chwytajšc się za głowę. -I ja, nędzna, pozwoliłam, ażeby obcy człowiek wywlókł syna mego z kolebki... Cha!... cha!... cha!... Zaczęła się œmiać coraz ciszej. Nagle, jakby jej nogi podcięto, runęła na ziemię, rzuciła parę razy rękoma i w œmiechu skonała. Ale na twarzy jej pozostał wyraz niezgłębionego żalu, którego nawet œmierć nie mogła odegnać. ROZDZIAŁ SIEDEMNASTY Zachodniš granicę Egiptu na długoœci przeszło sto mil jeograficznych stanowi œciana pagórków wapiennych, nagich, poprzerywanych wšwozami, wysokich na paręset metrów. Biegnie ona wzdłuż Nilu, od którego oddala się na milę, niekiedy na kilometr. Gdyby kto wdrapał się na który z pagórkówi zwrócił twarz ku północy, zobaczyłby jedno z najosobliwszych widowisk. W dole, na prawo, miałby wšskš, ale zielonš łškę, przerżniętš Nilem; zaœ na lewo ujrzałby nieskończonš równinę barwy żółtej, urozmaiconš plamami białymi albo ceglastymi. Jednostajnoœć widoku, drażnišca żółtoœć piasku, upał, a nade wszystko bezmiar nieskończony, oto najogólniejsze cechy Pustyni Libijskiej rozcišgajšcej się na zachód od Egiptu. Przy bliższym jednak rozejrzeniu się pustynia wydałaby się mniej jednostajnš. Jej piasek nie układa się płasko, ale tworzy szereg zwałów przypominajšcych ogromne fale na wodzie. Jest to jakby rozkołysane morze, które zakrzepło. Kto by jednak miał odwagę iœć po tym morzu godzinę, dwie, niekiedy cały dzień, wcišż na zachód, zobaczyłby nowy widok. Na horyzoncie ukazujš się wzgórza, niekiedy skały i urwiska najdziwniejszych form. Pod nogami piasek staje się coraz płytszym i poczyna wynurzać się spod niego skała wapienna niby lšd. Istotnie jest to lšd, a nawet kraj wœród piaszczystego morza. Obok wapiennych pagórków widać doliny, na nich koryta rzekistrumieni, dalej równinę, a wœród niej jezioro z powyginanš liniš brzegów i dnem zaklęœniętym. Ale na tych równinach i wzgórzach nie roœnie ani ŸdŸbło trawy, w jeziorze nie makropli wody, korytem rzeki nie płynie nic. Jest to krajobraz nawet bardzo urozmaicony pod względem form ziemi, ale krajobraz, z którego wszystka woda uciekła, najmniejsza wilgoć wyschła, krajobraz martwy, gdzie nie tylko wyginęławszelka roœlinnoœć, ale nawet urodzajna warstwa gruntu roztarła się w pył lub wsišknęła w opokę. W tych miejscach trafił się wypadek najokropniejszy, o jakim można pomyœleć: natura skonała, został z niej tylko szkieletiprochy, które do reszty rozkłada upał i z miejsca na miejsce przerzuca wiatr goršcy.Za tym zmarłym, a nie pochowanym lšdem cišgnie się znowu morze piasku, na którym tu i ówdzie widać œpiczaste stożki, wznoszšce się niekiedy na piętro wysokoœci.Każdy szczyt takiego pagórka kończy się pęczkiem listków szarych, zapylonych, o których trudno powiedzieć, że żyjš; one tylko nie mogš zwiędnšć. Dziwaczny stożek oznacza, że w tym miejscu woda jeszcze nie wyschła, ale przed spiekotš skryła się pod ziemię i jako tako podtrzymuje wilgoć gruntu. Na to miejsce upadło nasienie tamaryndusu i z wielkim trudem poczęła wzrastać roœlina. Lecz władca pustyni, Tyfon, dostrzegł jš i z wolna poczšł zasypywać piaskiem. A im więcej roœlinka pnie się w górę, tym wyżej podnosi się stożek duszšcego jš piasku. Zabłškany w pustyni tamaryndus wyglšda jak topielec na próżno wycišgajšcy dłonie omyœlił się, ni ebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żrP›csëťctŚkcu,L v]-c€w|;Údo nieba. I znowu rozwala się nieskończone żółte morze, ze swymi falami piasku i nie mogšcymi skonać rozbitkami œwiata roœlinnego. Nagle ukazuje się skalista œciana w niej szczeliny niby bramy... Rzecz nie do uwierzenia! Poza jednš z tych bram widać rozległš dolinę barwy zielonej, mnóstwo palm, błękitne wody jeziora. Widać nawet pasšce się owce, bydło i konie, między nimi uwijajš się ludzie; z daleka na stokach skał piętrzy się całe miasteczko, a na szczytach bielejš mury œwištyń. Jest to oaza, niby wyspa wœród piaszczystego oceanu. Takich oaz za czasów faraonów było bardzo wiele, może kilkadziesišt. Tworzyły one łańcuch wysp pustynnych wzdłuż zachodniej granicy Egiptu. Leżały w odległoœci dziesięciu, piętnastu lub dwudziestu mil jeograficznych od Nilu, a obejmowały po kilkanaœcie i kilkadziesišt kilometrów kwadratowych powierzchni. Opiewane przez arabskich poetów oazy naprawdę nigdy nie były przedsionkami raju. Ich jeziora sš najczęœciej bagnami; z podziemnych Ÿródlisk wypływa woda ciepła, niekiedy cuchnšca i obrzydliwie słona; roœlinnoœć ani mogła porównywać się z egipskš. Niemniej ustronia te wydawały się cudem dla pustynnych wędrowców, którzy znajdowali w nich trochę zielonoœci dla oka tudzież odrobinę chłodu, wilgoci i daktylów. Ludnoœć tych wysp wœród piaszczystego oceanu była bardzo rozmaitš: od kilkuset osób do kilkunastu tysięcy, zależnie od przestrzeni. Byli to wszystko awanturnicy lub ich potomkowie egipscy, libijscy, etiopscy. W pustynię bowiem uciekali ludzie nie majšcy już nic do stracenia: więŸniowie z kopalń, przestępcy œcigani przez policję, chłopi przecišżeni pańszczyznš lub robotnicy, którzy woleli niebezpieczeństwo aniżeli pracę. Większa częœć tych zbiegów marnie ginęła w pustyni. Niektórym po nieopisanych męczarniach udawało się dotrzeć do oazy, gdzie pędzili żywot nędzny, lecz swobodny, i zawsze byli gotowi wpaœć do Egiptu na nieuczciwy zarobek. Między pustyniš i Morzem Œródziemnym cišgnšł się bardzo długi, choć niezbyt szeroki pas ziemi żyznej, zamieszkały przez rozmaite plemiona, które Egipcjanie nazywali Libijczykami. Jedne z tych plemion zajmowały się rolnictwem, inne rybactwemimorskš żeglugš; w każdym z nich jednak była gromada dzikusów, którzy woleli kradzież, wojnę i rozbój aniżeli systematycznš pracę. Bandycka ta ludnoœć nieustannie ginęła wœród nędzy albo wojennych przygód, lecz i cišgle powiększała się regularnym dopływem Szardana (Sardyńczyków)i Szakalusza (Sycylijczyków), którzy w owej epoce byli jeszcze większymi barbarzyńcami i zbójamianiżeli rodowici Libijczycy. Ponieważ Libia stykała się z zachodniš granicš Dolnego Egiptu, barbarzyńcy więc często grabili ziemię jego œwištobliwoœci i -bywali strasznie karceni. Przekonawszy sięjednak, że wojna z Libijczykami nie prowadzi do niczego, faraonowie, a raczej kapłani, chwycili się innej polityki. Prawowitym rodzinom libijskim pozwalali osiedlać się na nadmorskich bagnach Dolnego Egiptu, zaœ bandytów i awanturników werbowali do wojska i mieli znich wybornych żołnierzy. W ten sposób państwo zabezpieczyło sobie spokój na zachodniej granicy. Dla utrzymania zaœ w porzšdku pojedynczych rabusiów libijskich wystarczała policja, straż polowa i parę pułków regularnych ustawionych wzdłuż kanopijskiej odnogi Nilu. Taki stan rzeczy trwał blisko sto oœmdziesišt lat; ostatniš bowiem wojnę z Libijczykami prowadził jeszcze Ramzes III, który ucišł ogromne stosy ršk poległym nieprzyjaciołom i przywiódł do Egiptu trzynaœcie tysięcy niewolników. Od tej pory nikt nie lękał się napadu ze stronyLibii i dopiero przy schyłku panowania Ramzesa XII dziwna polityka kapłanów na nowo zapaliła w tamtych stronach pożar walki. Wybuchła zaœ ona z następujšcych powodów: Jego dostojnoœć Herhor, minister wojny i arcykapłan, skutkiem oporu jego œwištobliwoœci faraona nie mógł zawrzeć zAsyriš traktatu o podział Azji. Pragnšc jednak, stosownie do przestróg Beroesa, utrzymać z Asyryjczykami dłuższy spokój, Herhor zapewnił Sargona, że Egipt nie przeszkodzi im w prowadzeniu wojny z Azjatami wschodnimi i północnymi. A ponieważ pełnomocnik króla Assara zdawał się nie ufać przysięgom, więc Herhor postanowił złożyć mu materialny dowód życzliwoœci i w tym celu wydał rozkaz natychmiastowego uwolnienia dwudziestu tysięcy wojsk najemnych, przeważnie Libijczyków. Dla uwolnionych, a nic nie winnych i zawszewiernych żołnierzy postanowienie to było nieszczęœciem nieomal równajšcym się karze œmierci. Przed Egiptem otwierało się niebezpieczeństwo wojny z Libiš, która w żaden sposób nie mogła dać przytułku takiej masie ludzi, przywykłych tylko do musztry i wygód, nie zaœ do pracy i nędzy. Ale Herhor i kapłani nie krępowali się drobiazgami, gdy chodziło o wielkie interesa państwowe. Naprawdę bowiem wypędzenie najemników libijskich przynosiło duże korzyœci. Przede wszystkim Sargon i jego towarzyszepodpisali i zaprzysięgli tymczasowy traktat z Egiptem na lat dziesięć, przez który to czas, według proroctw chaldejskich kapłanów, miały cišżyć nad ziemiš œwiętš złe losy. Po wtóre -wypędzenie dwudziestu tysięcy ludzi z wojska przynosiło skarbowi królewskiemu cztery tysišce talentów oszczędnoœci, co było bardzo ważne. Po trzecie -wojna z Libiš na zachodniej granicy była upustem dla bohaterskich instynktów następcy tronu i na długi czas mogła odwrócić jego uwagę od spraw azjatyckich i od granicy wschodniej. Jego dostojnoœć Herhor i rada najwyższa bardzomšdrze przypuszczali, że upłynie kilka lat, zanim Libijczycy, zużywszy się w partyzanckich walkach, zechcš prosić o pokój. Plan był rozsšdny, lecz autorowie jego popełnili jeden błšd: nie przeczuli, że w księciu Ramzesie tkwi materiał na genialnego wojownika. Rozpuszczone pułki libijskie, rabujšc po drodze, bardzo prędko dotarły do swej ojczyzny; tym łatwiej że Herhor nie kazał stawiać im przeszkód. Najpierwsi zaœ spomiędzy wypędzonych stanšwszy na libijskiej ziemi niestworzone rzeczy opowiadali swoim rodakom. Według ich relacji, dyktowanych przez gniew i interes osobisty, Egipt był dziœ tak osłabiony jak w epoce najœcia Hyksosów, przed dziewięciuset laty. Skarb faraona byłtak pusty, że równy bogom władca musiał rozpuœcić ich, Libijczyków, którzy przecie stanowili najlepszš, jeżeli nie jedynš częœć armii. Armii zresztš prawie nie było, chybagarstka na wschodniej granicy, a i to lada jakich żołnierzy. Oprócz tego między jego œwištobliwoœciš i kapłanami panowała niezgoda; robotnikom nie wypłacano zasług, a chłopów wprost duszono podatkami; przez co masy ludu były gotowe do buntu, byle znalazła się pomoc. I jeszcze nie dosyć: albowiem nomarchowie, którzy kiedyœ byli niezależnymi władcami i od czasu do czasu przypominali sobie swoje prawa, dziœ widzšc słaboœć rzšdu przygotowujš się do obalenia i faraona, i najwyższej rady kapłańskiej. Wieœci te jak stado ptaków rozleciały się po libijskim wybrzeżu i -natychmiast znalazły wiarę. Bandyci i barbarzyńcy zawsze byli gotowi do napadu, a tym więcejdziœ, gdy eks-żołnierze i eks-oficerowie jego œwištobliwoœci zapewniali ich, że zrabowanie Egiptu jest rzeczš bardzo łatwš. Zamożni i rozsšdni Libijczycy również uwierzyli wypędzonym legionistom; od wielu już bowiem lat nie było dla nich tajemnicš, że szlachta egipska ubożeje, że faraon nie ma władzy, że chłopi i robotnicy dopuszczajš się z nędzy buntów. I otóż w całej Libii wybuchnšł zapał. Wypędzonych żołnierzy i oficerów witano jak głosicieli dobrej nowiny. A ponieważ kraj był ubogi i nie miał zapasów do podejmowania goœci, uchwalono więc natychmiast wojnę z Egiptem, ażeby jak najrychlej pozbyć się przybyszów. Nawet chytry i mšdry ksišżę libijski, Musawasa, dał się porwać ogólnemu pršdowi. Jego jednak nie przekonali imigranci, ale jacyœ ludzie poważni i dostojni, a według wszelkiego prawdopodobieństwa -agenci najwyższej rady egipskiej. Ci dygnitarze, niby to niezadowoleni ze stanu rzeczy w Egipcie, niby to obrażeni nafaraona i kapłanów, przyjechali do Libii od strony morza, kryli się przed gawiedziš, unikali stosunków z wypędzonymi żołnierzami, a Musawasie tłomaczyli pod największym sekretem i z dowodami w rękach, że -teraz właœnie powinien napaœć na Egipt. -Znajdziesz tam -mówili -bezdenny skarbiec i spiżarnię dla siebie, dla swoich ludzi i dla wnuków waszych wnuków. Musawasa -choć przebiegły wódz i dyplomata -dał się złapać. Jako człowiek energiczny, natychmiast ogłosił przeciw Egiptowi œwiętš wojnę i -majšc pod rękš tysišce dzielnych wojowników, pchnšł pierwszy korpus ku wschodowi, pod dowództwem swego syna, dwudziestoletniego Tehenny. Stary barbarzyniec znał wojnę i rozumiał, że kto chce zwyciężyć, musi działać szybko, zadawać pierwsze ciosy. Przygotowania libijskie trwały bardzo krótko. Eks-żołnierze jego œwištobliwoœci wprawdzie przyszli bez broni, lecz znali swoje rzemiosło, a w owych czasach o broń nie było trudno. Parę rzemyków czy parę kawałków sznurka na procę, włócznia albo zaostrzony kij, topór albo ciężka pałka, jedna torba kamyków, a druga -daktylów, oto wszystko. Oddał więc Musawasa dwa tysišce eks-żołnierzy i ze cztery tysišce libijskiej hołoty swemu synowi Tehennie, zalecajšc mu, ażeby czym prędzej wpadł do Egiptu, zrabował, co się da, i przygotował zapasy dla właœciwej armii. Sam zaœ gromadzšc poważniejsze siły rozesłał gońców po oazach i wzywał wszystkich, którzy nie majš nic do stracenia, pod swoje sztandary. Dawno w pustyni nie panował taki ruch jak dzisiaj. Z każdej oazy wychodziła gromada za gromadš tak strasznych proletariuszów,że choć już byli prawie nadzy, jeszcze zasługiwali na nazwę oberwańców. Opierajšc się na zdaniu swoich doradców, którzy jeszcze miesišc temu byli oficerami jego œwištobliwoœci, Musawasa całkiem rozsšdnie przypuszczał, że jego syn pierwej zrabuje kilkaset wsi i miasteczek od Terenuthis do Senti-Nofer, zanim spotkajakieœ poważniejsze siły egipskie. Wreszciedoniesiono mu, że na pierwszš wieœć o ruchu Libijczyków nie tylko ucieklií wszyscyrobotnicy z wielkiej huty szklannej, ale nawet, że cofnęło się wojsko zajmujšce forteczki w Sochet-Hemau, nad Jeziorami Sodowymi. Była to bardzo dobra wróżba dla barbarzyńców; huta bowiem szklanna stanowiła poważne Ÿródło dochodów dla faraonowego skarbca. Otóż Musawasa popełnił błšd taki sam jak najwyższa rada kapłańska: nie przeczuł wojennego geniuszu w Ramzesie. I stała sięrzecz nadzwyczajna: zanim pierwszy korpus libijski dotarł do okolicy Sodowych Jezior, już w tym miejscu znalazła się dwarazy liczniejsza armia następcy tronu. Nie można nawet zarzucać Libijczykom nieprzezornoœci. Tehenna i jego sztab utworzyli bardzo porzšdnš służbę wywiadowczš. Ich szpiegowie niejednokrotnie byli w Melcatis, Naucratis, Sai, Menuf, Terenuthis i przepływali kanopijskie i bolbityńskie ramiona Nilu. Nigdzie jednak nie spotkali wojsk, których ruchy musiał paraliżować wyl ew, a zaœ prawie wszędzie widzieli popłoch ludnoœci osiadłej, która po prostu uciekała ze wsi pogranicznych. Przynosili więc swemu dowódcy jak najlepsze wiadomoœci. A tymczasem armia księcia Ramzesa, pomimo wylewu, w oœm dni po uruchomieniu dotarła brzegu pustyni i zaopatrzona w wodę i żywnoœć przepadła między górami Sodowych Jezior. Gdyby Tehenna mógł jak orzeł wzbić się ponad stanowiska swojej bandy, struchlałby zobaczywszy, że we wszystkich wšwozach tej okolicy kryjš się egipskie pułki i -że lada chwilę korpus jego zostanie otoczony. ROZDZIAŁ OSIEMNASTY Od chwili kiedy wojska Dolnego Egiptu wyszły z Pi-Bast, towarzyszšcy księciu prorok Mentezufis odbierał i wysyłał po kilka depesz dziennie. Jednš korespondencję prowadził z ministrem Herhorem. Mentezufis posyłał raporta do Memfisu o posuwaniu się wojsk i o działalnoœci następcy, dla której nie ukrywał podziwu; zaœ dostojny Herhor robił uwagi w tym sensie, ażeby następcy tronu zostawiono wszelkš swobodę i -że gdyby Ramzes przegrał pierwszš potyczkę,rada najwyższa nie byłaby tym zmartwionš.„Niewielka przegrana -pisał Herhor -byłabynaukš ostrożnoœci i pokory dla księcia Ramzesa, który już dziœ, choć jeszcze nic nie zrobił, uważa się za równego najdoœwiadczeńszym wojownikom. ” Gdy zaœ Mentezufis odpowiedział, że trudnoprzypuœcić, aby następca doznał porażki, Herhor dał mu do zrozumienia, że w takim razie triumf nie powinien być zanadto wielki. „Państwo -mówił -nic na tym nie straci, jeżeli wojowniczy i popędliwy następca tronu będzie miał przez kilka lat zabawkę na zachodniej granicy. On sam nabierze biegłoœci w sztuce wojennej, a rozpróżniaczeni i zuchwali nasi żołnierze znajdš właœciwe dla siebie zajęcie ”. Drugš korespondencję prowadził Mentezufis ze œwiętym ojcem Mefresem, i ta wydawała mu się ważniejszš. Mefres, obrażony kiedyœ przez księcia, dziœ z okazjisprawy o zabicie dziecka Sary bez ogródek oskarżał następcę o dzieciobójstwo dokonane pod wpływem Kamy. A gdy w cišgu tygodnia wyszła na jaw niewinnoœć Ramzesa, arcykapłan, jeszcze bardziej rozdrażniony, nie przestawał twierdzić, że ksišżę jest zdolny do wszystkiego, jako nieprzyjaciel ojczystych bogów i sprzymierzeniec nędznych Fenicjan.Sprawa zabójstwa dziecka Sary tak podejrzanie wyglšdała w pierwszych dniach, że nawet rada najwyższa z Memfisu zapytała Mentezufisa: co o tym sšdzi? Mentezufis jednak odpowiedział, że całymi dniami przypatruje się księciu, lecz ani na chwilę nie przypuszcza, ażeby on byłmordercš. Takie to korespondencje, niby stado drapieżnych ptaków, kršżyły dokoła Ramzesa, podczas gdy on rozsyłał zwiady w kierunku nieprzyjaciela, naradzał się z wodzami lub zachęcał wojska do szybkiego pochodu. Dnia czternastego cała armia następcy tronu skoncentrowała się na południe od miasta Terenuthis. Ku wielkiej radoœci księcia przyszedł Patrokles z greckimi pułkami, a wraz z nim kapłan Pentuer, wysłany przez Herhora na drugiego dozorcę przy wodzu naczelnym. Obfitoœć kapłanów w obozie (byli bowiem jeszcze i inni)wcale nie zachwycała Ramzesa. Postanowił jednak nie zwracać na nich uwagi, a podczas narad wojennych wcale nie pytał ich o opiniš. I jakoœ ułagodziły się stosunki: Mentezufisbowiem, stosownie do rozkazu Herhora, nienarzucał się księciu. Pentuer zaœ zajšł się organizowaniem pomocy lekarskiej dla rannych. Gra wojenna zaczęła się. Przede wszystkim Ramzes, za poœrednictwem swoich agentów, w wielu wsiach pogranicznych rozpuœcił pogłoskę, że Libijczycy posuwajš się w ogromnych masach, że będš niszczyć i mordować. Skutkiem tego przestraszona ludnoœć zaczęła uciekać na wschód -i wpadła na egipskie pułki. Wówczas ksišżę zabrał mężczyzn do dŸwigania ciężarów za wojskiem, a kobiety i dzieci posłał w głšb kraju. Następnie naczelny wódz wyprawił szpiegów naprzeciw zbliżajšcym się Libijczykom, aby zbadać ich liczbę i porzšdek, szpiegowie niebawem wrócili przynoszšc dokładne wskazówki co do miejsca pobytu, a bardzo przesadzone co do liczby nieprzyjaciół. Mylnie też twierdzili, choć z wielkš pewnoœciš siebie, że na czele band libijskich idzie sam Musawasa w towarzystwie swego syna Tehenny. Ksišżę-wódz aż zarumienił się z radoœci na myœl, że w pierwszej wojnie będzie miał tak doœwiadczonego przeciwnika jak Musawasa. Przeceniał więc niebezpieczeństwo starcia i podwajał ostrożnoœć. Aby zaœ mieć wszelkie szanse za sobš, uciekł się jeszczedo podstępu. Posłał naprzeciw Libijczykom ludzi zaufanych, kazał im udawać zbiegów, wejœć do nieprzyjacielskiego obozu i -odcišgnšć od Musawasy jego największš siłę: wypędzonych żołnierzy libijskich. -Powiedzcie im -mówił Ramzes do swych agentów -powiedzcie im, że mam topory dlazuchwałych, a miłosierdzie dla pokornych. Jeżeli w nadchodzšcej bitwie rzucš broń i opuszczš Musawasę, przyjmę ich na powrótdo wojsk jego œwištobliwoœci i każę wypłacić żołd zaległy, jak gdyby nigdy nie wychodzili ze służby. Patrokles i inni jenerałowie uznali œrodek ten za bardzo roztropny; kapłani milczeli, aMentezufis wysłał depeszę do Herhora i w cišgu doby otrzymał odpowiedŸ. Okolica Sodowych Jezior była to dolina cy dłonie omyœlił się, ni ebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żxP{cyËczJnc{¸+¨c|`:ţ#majšca kilkadziesišt kilometrów długoœci, zamknięta między dwoma pasmami wzgórz biegnšcych od południowego wschodu ku północnemu zachodowi. Największa jej szerokoœć nie przechodziła dziesięciu kilometrów; były zaœ miejsca znakomicie węższe, prawie wšwozy. Na całej długoœci doliny cišgnęły się, jedno za drugim, z dziesięć jezior bagnistych napełnionych wodš gorzkosłonš.Rosły tu nędzne krzaki i zioła, cišgle zasypywane piaskiem, cišgle więdnšce, których żadne zwierzę nie chciało wzišć dopyska. Po obu stronach sterczały poszarpane wzgórza wapienne lub ogromne piaszczyste zaspy, w których można było utonšć. Cały krajobraz o barwach żółtych i białychmiał charakter strasznej martwoty, którš potęgowało goršco i cisza. Żaden ptak nie odzywał się tutaj, a jeżeli kiedy rozległ sięjaki szelest, to chyba staczajšcego się kamienia. Mniej więcej w połowie doliny wznosiły siędwie grupy budynków oddalonych od siebie na kilka kilometrów; były nimi -od wschodu forteczka, od zachodu huty szklanne, do których opału dostarczali handlarze libijscy. Obie te miejscowoœci skutkiem wojennych niepokojów zostały opuszczone. Korpus Tehenny miał obowišzek zajšć i osadzić oba te punkta, które armii Musawasy ubezpieczały drogę do Egiptu. Libijczycy z wolna posuwali się od miasta Glaukus ku południowi i wieczorem dnia czternastego Hator znaleŸli się u wejœcia dodoliny Sodowych Jezior, pewni, że przejdš jš dwoma marszami, bez przeszkód. Tegoż dnia, równo z zachodem słońca, armia egipska ruszyła ku pustyni i uszedłszy po piaskach przeszło czterdzieœci kilometrów w cišgu dwunastu godzin, następnego rankastanęła na wzgórzach między forteczkš a hutami i ukryła się w licznych wšwozach. Gdyby owej nocy powiedział kto Libijczykom, że w dolinie Sodowych Jezior wyrosły palmy i pszenica, mniej zdziwiliby się aniżeli temu, że armia egipska zastšpiłaim drogę. Po krótkim wypoczynku, w czasie którego kapłanom udało się odkryć i wykopać kilka studzienek dosyć znoœnej wody do picia, armia egipska poczęła zajmować północne wzgórki cišgnšce się wzdłuż doliny. Plan następcy tronu był prosty: chciał on odcišć Libijczyków od ich ojczyzny i zepchnšć ku południowi, w pustynię, gdzie goršco i głód wytępiłyby rozproszonych. W tym celu ustawił armię na północnej stronie doliny i podzielił wojska na trzy korpusy. Prawym skrzydłem, najbardziej posuniętym ku Libii, dowodził Patrokles i onmiał odcišć najezdnikom odwrót do ich miasta Glaukus. Lewym skrzydłem, najbardziej zbliżonym do Egiptu, komenderował Mentezufis, ażeby zagrodzićLibijczykom marsz naprzód. Wreszcie kierunek nad korpusem œrodkowym, około hut szklannych, objšł następca tronu majšcprzy sobie Pentuera. Dnia piętnastego Hator, około siódmej rano,kilkudziesięciu konnych Libijczyków ostrym kłusem przejechało dolinę. Chwilę odpoczęliokoło hut, rozejrzeli się, a nie spostrzegłszy nic podejrzanego zawrócili do swoich. O dziesištej przed południem wœród wielkiego skwaru, który zdawał się wypijaćpot i krew z ludzi, Pentuer rzekł do następcy: -Libu już weszli w dolinę i mijajš oddział Patroklesa. Za godzinę będš tutaj. -Skšd wiesz o tym? -spytał Ÿdziwiony ksišżę. -Kapłani wiedzš wszystko!... -odparł z uœmiechem Pentuer. Potem ostrożnie wszedł na jednš ze skał, wydobył z torby bardzo połyskujšcy przedmiot i zwróciwszy się w stronę oddziału œwiętego Mentezufisa poczšł dawać rękš jakieœ znaki. -Już i Mentezufis jest zawiadomiony -dodał.Ksišżę nie mógł wyjœć z podziwu i odezwałsię: -Mam oczy lepsze od twoich, a słuch chybanie gorszy, i pomimo to nic nie widzę ani słyszę. Jakim więc sposobem ty dostrzegasz nieprzyjaciół i porozumiewasz się z Mentezufisem? Pentuer kazał księciu spojrzeć na jedno odległe wzgórze, na szczycie którego majaczyły krzaki tarniny. Ramzes wpatrzyłsię w ten punkt i nagle zasłonił oczy: w krzakach bowiem coœ mocno błysnęło. -Cóż to za nieznoœny blask?... -wykrzyknšł. -Oœlepnšć można!... -To kapłan asystujšcy dostojnemu Patroklesowi daje nam znaki -odrzekł Pentuer. -Widzisz więc, dostojny panie, że imy możemy przydać się na wojnie... Umilkł, z głębi doliny przyleciał do nich szmer, z poczštku cichy, stopniowo coraz wyraŸniejszy. Na ten odgłos przytuleni do stoku pagórka żołnierze egipscy poczęli zrywać się, oglšdać broń, szeptać... Ale krótki rozkaz oficerów uspokoił ich i znowu nad północnymi skałami zapanowałamartwa cisza. Tymczasem szmer w głębi doliny potęgowałsię i przeszedł w zgiełk, wœród którego, na tle rozmów tysięcy ludzi, można było odróżnić œpiewy, głosy fletów, skrzyp wozów, rżenie koni i krzyki dowódców. Ramzesowi serce zaczęło bić gwałtownie; już nie mógł pohamować ciekawoœci i wdrapał się na skalisty cypel, skšd było widać znacznš częœć doliny. Otoczony kłębami żółtawego kurzu, z wolnaposuwał się libijski korpus niby kilkuwiorstowy wšż upstrzony niebieskimi, białymi i czerwonymi plamami. Na czele maszerowało kilkunastu jeŸdŸców, z których jeden odziany w białš płachtę siedział na koniu jak na ławie, zwiesiwszy obie nogi na lewš stronę. Za jeŸdŸcami szła gromada procarzy w szarych koszulach, potem jakiœ dostojnik wlektyce, nad którš niesiono duży parasol. Dalej oddział kopijników, w bluzach niebieskich i czerwonych, potem wielka banda ludzi prawie nagich, zbrojnych w maczugi, znowu procarze i kopijnicy, i znowu procarze, a za nimi czerwony oddział z kosami i toporami. Szli mniej więcej po czterech w szeregu; ale mimo krzyku oficerów porzšdek ten cišgle łamałsię i następujšce po sobie czwórki zbijały się w gromady. Œpiewajšc i rozmawiajšc hałaœliwie wšż libijski z wolna wypełznšł w najszerszš częœć doliny, naprzeciw hut i jezior. Tu porzšdek zwichrzył się jeszcze bardziej. Maszerujšcy naprzód stanęli; mówiono im bowiem, że w tym miejscu będzie wypoczynek; a tymczasem dalsze kolumny przyœpieszyły kroku, ażeby prędzej dojœć do celu i odpoczšć. Niektórzy wybiegali z szeregu i położywszy broń rzucali się w jezioro lub dłoniš czerpali jego cuchnšcš wodę; inni zasiadłszy na ziemi wydobywali z torby daktyle albo z glinianych butelek piliwodę z octem. Wysoko, nad obozem, kršżyło kilka sępów. Ramzesa na ten widok ogarnšł nieopisany żal i strach. Przed oczyma zaczęły mu latać muszki, stracił przytomnoœć i przez mgnienie oka zdawało mu się, że oddałby tron, byle nie znajdować się w tym miejscuinie widzieć tego, co nastšpi. Zsunšł się z cypla i obłškanymi oczyma patrzył przed siebie. Wtem zbliżył się do niego Pentuer i mocno targnšł go za ramię. -Ocknij się, wodzu -rzekł. -Patrokles czeka na rozkazy... -Patrokles?... -powtórzył ksišżę i obejrzał się. Przed nim stał Pentuer, blady, ale spokojny. O parę kroków dalej równie bladyTutmozis w drżšcych rękach trzymał oficerskš œwistawkę. Zza pagórka wychyl ali się żołnierze, na których twarzach widać było głębokie wzruszenie. -Ramzesie -powtórzył Pentuer -wojsko czeka... Ksišżę z rozpaczliwš determinacjš spojrzałna kapłana i zduszonym głosem szepnšł: -Zaczynać... Pentuer podniósł do góry swój błyszczšcy talizman i nakreœlił nim kilka znaków w powietrzu. Tutmozis cicho œwisnšł, œwist ten powtórzył się w dalszych wšwozach naprawo i na lewo i -na wzgórza poczęli wdrapywać się egipscy procarze. Było około dwunastej w południe. Ramzes powoli ochłonšł z pierwszych wrażeń i uważniej poczšł oglšdać się dokoła. Widział swój sztab, oddział kopijników i toporników pod dowództwem starych oficerów, wreszcie procarzy leniwie wchodzšcych na skałę... I był pewny, że ani jeden z tych ludzi nie tylko nie pragnie zginšć, ale nawet nie chciałby walczyć i ruszać się pod straszliwš spiekotš. Nagle ze szczytu któregoœ pagórka rozległ się ogromny głos, potężniejszy od lwiego ryku: -Żołnierze jego œwištobliwoœci faraona, rozbijcie tych psów libijskich!... Bogowie sš z wami!... Nadnaturalnemu głosowi odpowiedziały dwanie mniej potężne: przecišgły okrzyk egipskiej armii i niezmierny zgiełk Libijczyków... Ksišżę już nie potrzebujšc ukrywać się wszedł na pagórek, skšd dobrze było widać nieprzyjaciół. Przed nim cišgnšł się długi łańcuch procarzy egipskich jakby wyrosłych spod ziemi, a o paręset kroków rojšcy się wœród tumanów pyłu obóz libijski. Odezwały się tršbki, œwistawki i przekleństwa barbarzyńskich oficerów nawołujšcych do porzšdku. Ci, którzy siedzieli, zerwali się, którzy pili wodę, schwyciwszy broń biegli do swoich, chaotyczne tłumy poczęły rozwijać się w szeregi, a wszystko wœród wrzasków i tumultu. Tymczasem procarze egipscy wyrzucali po kilka pocisków na minutę, spokojnie, porzšdnie, jak na musztrze. Dziesiętnicy wskazywali swoim oddziałkom gromady nieprzyjacielskie, w które należało trafiać,a żołnierze w cišgu paru minut zasypywali je gradem ołowianych kul i kamieni. Ksišżę widział, że po każdej takiej salwie gromadka Libijczyków rozpraszała się, a bardzo często jeden zostawał na miejscu. Mimo to libijskie szeregi uformowały się i cofnęły za linię pocisków, wysunęli się zaœ naprzód ich procarze i z równš szybkoœciš i spokojem zaczęli odpowiadać Egipcjanom. Czasami wœród łańcucha ich wybuchały œmiechy i okrzyki radoœci, a wówczas padał jakiœ procarz egipski. Niebawem nad głowš księcia i jego orszakuzaczęły warczyć i œwistać kamienie. Jeden,zręczniej rzucony, uderzył w ramię adiutanta i złamał mu koœć, drugi stršcił hełm innemu adiutantowi, trzeci padł u nógksięcia, rozbił się o skały i twarz wodza zasypał okruchami goršcymi jak ukrop. Libijczycy głoœno œmieli się coœ wykrzykujšc; prawdopodobnie złorzeczyli wodzowi. Strach, a nade wszystko żal i litoœć, wszystko to w jednej chwili uciekło z duszy Ramzesa. Nie widział już przed sobš ludzi zagrożonych cierpieniem i œmierciš, ale szeregi dzikich zwierzšt, które trzeba wytępić lub obezwładnić. Machinalnie sięgnšł do miecza, aby poprowadzić czekajšcych na rozkaz kopijników, ale wstrzymała go pogarda. On miałby plamić się krwiš tej hołoty!... Od czegóż sš żołnierze? Tymczasem walka trwała dalej, a mężni procarze Libijscy wykrzykujšc, nawet œpiewajšc, zaczęli posuwać się naprzód. Z obu stron pociski burczały jak chrabšszcze, brzęczały jak rój pszczół, niekiedy uderzały się nawzajem w powietrzu z trzaskiem, a co parę minut, potej i po tamtej stronie, jakiœ wojownik cofał się na tyły jęczšc, albo martwy padał na miejscu. Innym jednak nie psuło to humoru: walczyli ze złoœliwš radoœciš, która stopniowo przeradzała się we wœciekły gniew i zapomnienie o sobie. Wtem z daleka, na prawym skrzydle, rozległy się głosy tršbek i wielokrotnie powtarzane okrzyki. To nieustraszony Patrokles, pijany już od œwitu, zaatakował tylnš straż nieprzyjacielskš. -Uderzyć!... -zwołał ksišżę. Natychmiast rozkaz ten powtórzyła tršbka jedna, druga... dziesišta, i po chwili ze wszystkich wšwozów poczęły wysuwać się egipskie setnie. Rozsypani na wzgórzach procarze zdwoili wysiłki, a tymczasem w dolinie, bez poœpiechu, ale i bez nieporzšdkuustawiały się naprzeciw Libijczykom czteroszeregowe kolumny kopijników i toporników egipskich z wolna posuwajšc sięnaprzód. -Wzmocnić œrodek -rzekł następca. Tršbka powtórzyła rozkaz. Za dwoma kolumnami pierwszej linii stanęły dwie nowe kolumny. Nim Egipcjanie ukończyli tenmanewr, wcišż pod gradem pocisków, już Libijczycy naœladujšc ich uszykowali się w oœm szeregów naprzeciw głównego korpusu. -Podsunšć rezerwy -rzekł ksišżę. -Spojrzyjno -zwrócił się do jednego z adiutantów - czy lewe skrzydło już gotowe. Adiutant, ażeby lepiej ogarnšć wzrokiem dolinę, pobiegł między procarzy i -nagle padł, ale dawał znaki rękš. W jego zastępstwie wysunšł się inny oficer i niebawem przybiegł oœwiadczajšc, że oba skrzydła ksišżęcego oddziału już stojš uszykowane. Od strony oddziału Patroklesa zgiełk wzmacniał się i naraz podniosły się nad wzgórza gęste, czarne kłęby dymu. Do księcia przybiegł oficer od Pentuera z doniesieniem, że greckie pułki zapaliły obózLibijczyków. -Rozbić œrodek -rzekł ksišżę. Kilkanaœcie tršbek, jedna po drugiej, zagrały hasło do ataku, a gdy umilkły, w œrodkowej kolumnie rozległa się komenda, rytmiczny łoskot bębnów i szmer nóg piechoty maszerujšcej z wolna, do taktu. -Raz... dwa!... raz... dwa!... raz... dwa!... Teraz komendę powtórzono na prawym i na lewym skrzydle; znowu zawarczały bębny iskrzydłowe kolumny ruszyły naprzód: raz...dwa!... raz... dwa!... Libijscy procarze zaczęli cofać się zasypujšc kamieniami maszerujšcych Egipcjan. Ale choć coraz upadał jakiœ żołnierz, kolumny szły, cišgle szły z wolna, porzšdnie: raz... dwa!... raz... dwa!... Żółte tumany, wcišż gęstniejšce, znaczyły pochód egipskich batalionów. Procarze nie mogli już miotać kamieni i nastała względnacisza, wœród której rozlegały się jęki i szlochania ranionych wojowników. -Rzadko kiedy tak dobrze maszerowali na musztrach! -zawołał ksišżę do sztabu. -Nie bojš się dziœ kija -mruknšł stary oficer. Odległoœć między obłokiem kurzu ze stronyEgipcjan a -Libijczykami zmniejszała się z każdš chwilš; lecz barbarzyńcy stali nieporuszeni, a poza ich liniš ukazał się tuman. Oczywiœcie jakaœ rezerwa wzmacniała kolumnę œrodkowš, której groził najmocniejszy atak. Następca zbiegł z pagórka i dosiadł konia; z wšwozu wylały się ostatnie rezerwy egipskie i uszykowawszy się czekały na rozkaz. Za piechotš wysunęło się kilkuset azjatyckich jeŸdŸców na koniach drobnych, ale wytrwałych. Ksišżę pogonił za maszerujšcymi do ataku io sto kroków dalej znalazł nowy pagórek, niewysoki, lecz pozwalajšcy ogarnšć całe pole bitwy. Orszak, azjatyccy kawalerzyœci i kolumna rezerwowa podšżyły za nim. Ksišżę niecierpliwie spojrzał ku lewemu skrzydłu, skšd miał przyjœć Mentezufis, lecz nie przychodził. Libijczycy stali nieporuszeni, sytuacja wyglšdała coraz poważniej. Korpus Ramzesa był najmocniejszy, ale też miał przeciw sobie prawie całš siłę libijskš. Iloœciowo obie strony równoważyły się, ksišżę nie wštpił o zwycięstwie, ale zaniepokoił się o ogrom strat wobec tak mężnego przeciwnika. Zresztš bitwa ma swoje kaprysy. Nad tymi,którzy już poszli do ataku, skończył się wpływ naczelnego wodza. On już nie ma ich; on ma tylko pułk rezerwowy i garstkę jeŸdŸców. Gdyby więc jedna z kolumn egipskich została rozbita albo gdyby nieprzyjacielowi przybyły znienacka nowe posiłki... Ksišżę potarł czoło: w tej chwili odczuł całš odpowiedzialnoœć naczelnego wodza. Był jak gracz, który wszystko postawiwszyrzucił już koœci i pyta: jak one się ułożš?...Egipcjanie byli o kilkadziesišt kroków od libijskich kolumn. Komenda... tršbki... bębny warknęły œpieszniej i wojska ruszyły biegiem: raz -dwa -trzy!... raz -dwa -trzy!...Ale i po stronie nieprzyjaciół odezwała się tršbka, zniżyły się dwa szeregi włóczni, uderzono w bębny... Biegiem!... Wzniosły się nowe kłęby pyłu, potem zlały się w jeden ogromny tuman... Ryk ludzkich głosów, trzask włóczni, szczękanie kos, niekiedy przeraŸliwy jęk, który wnet tonšł w ogólnej wrzawie... Na całej linii bojowej już nie było widać ludzi, ich broni, nawet kolumn, tylko żółty pył rozcišgajšcy się w formie olbrzymiego węża. Gęstszy tuman oznaczał miejsce, gdzie starły się kolumny, rzadszy -gdzie była przerwa. Po kilku minutach szatańskiej wrzawy następca spostrzegł, że kurzawa na lewymskrzydle bardzo powoli wygina się w tył. -Wzmocnić lewe skrzydło! -zawołał. Połowa rezerwy pobiegła we wskazanym kierunku i znikła w tumanach; lewe skrzydło wyprostowało się, podczas gdy prawe z wolna szło naprzód, a œrodek, najmocniejszy i najważniejszy, cišgle stał w miejscu. -Wzmocnić œrodek -rzekł ksišżę. Druga połowa rezerwy poszła naprzód i zniknęła w kurzawie. Krzyk na chwilę powiększył się, ale ruchu naprzód nie było widać. -Ogromnie bijš się ci nędznicy!... -odezwał się do następcy stary oficer z orszaku. -Wielki czas, ażeby przyszedł Mentezufis... Ksišżę wezwał dowódcę azjatyckiej kawalerii. -Spojrzyj no tu na prawo -rzekł -tam musi być luka. WjedŸ tam ostrożnie, ażebyœ nie podeptał naszych żołnierzy, i wpadnij z boku na œrodkowš kolumnę tych psów... -Muszš być na łańcuchu, bo coœ za długo e omyœlił się, ni ebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż}P.c~~c–$ €şFc€,ţ c‚ţ9k%stojš -odparł œmiejšc się Azjata. Zostawił przy księciu ze dwudziestu swoichkawalerzystów, a z resztš pojechał kłusem, wołajšc: -Żyj wiecznie, wodzu nasz!... Spiekota była nieopisana. Ksišżę wytężył wzrok i ucho starajšc się przeniknšć œcianępyłu. Czekał... czekał... Nagle wykrzyknšł z radoœci: œrodkowy tuman zachwiał się i posunšł trochę naprzód. Znowu stanšł, znowu posunšł się i zaczšł iœć powoli, bardzo powoli, ale naprzód... Wrzawa kotłowała się tak straszna, że niemożna było zorientować się, co oznacza: gniew, triumf czy klęskę. Wtem prawe skrzydło zaczęło w dziwacznysposób wyginać się i cofać. Poza nim ukazał się nowy tuman kurzu. Jednoczeœnienadbiegł konno Pentuer i zawołał: -Patrokles zajmuje tyły Libijczykom!... Zamęt na prawym skrzydle powiększał się izbliżał ku œrodkowi pola walki. Było widoczne, że Libijczycy zaczynajš się cofaći że popłoch ogarnia nawet głównš kolumnę. Cały sztab księcia, wzburzony, rozgoršczkowany, œledził ruchy żółtego pyłu. Po kilku minutach niepokój odbił się i na lewym skrzydle. Tam już Libijczycy zaczęli uciekać. -Niech nie zobaczę jutro słońca, jeżeli to nie jest zwycięstwo!... -zawołał stary oficer. Przyleciał goniec od kapłanów, którzy z najwyższego pagórka œledzili przebieg bitwy, i doniósł, że na lewym skrzydle widać szeregi Mentezufisa i że Li bijczycy sš z trzech stron otoczeni. -Uciekaliby już jak łanie -mówił zadyszany poseł -gdyby nie przeszkadzały im piaski. -Zwycięstwo!... Żyj wiecznie, wodzu!... -krzyknšł Pentuer. Było dopiero po drugiej. Azjatyccy jeŸdŸcy zaczęli wrzaskliwie œpiewać i puszczać w górę strzały na czeœć księcia. Sztabowi oficerowie zsiedli z koni, rzucili się do ršk i nóg następcy, wreszcie zdjęli go z siodła i podnieœli w górę wołajšc: -Oto wódz potężny!... Zdeptał nieprzyjaciół Egiptu!... Amon jest po jego prawej i po lewej ręce, więc któż mu się oprze?... Tymczasem Libijczycy wcišż cofajšc się weszli na południowe pagórki piaszczyste, a za nimi Egipcjanie. Teraz co chwilę wynurzali się z obłoków kurzu jezdni i przybiegali do Ramzesa. -Mentezufis zabrał im tyły!... -krzyczał jeden. -Dwie setki poddały się!... -wołał drugi. -Patrokles zajšł im tyły!... -Wzięto Libijczykom trzy sztandary: barana,lwa i krogulca... Koło sztabu robiło się coraz tłumniej: otaczali go ludzie pokrwawieni i obsypani pyłem. -Żyj wiecznie!... żyj wiecznie, wodzu!... Ksišżę był tak rozdrażniony, że na przemian œmiał się, płakał i mówił do swego orszaku: -Bogowie zlitowali się... Myœlałem, że już przegramy... Nędzny jest los wodza, który nie wydobywajšc miecza, a nawet nic nie widzšc musi odpowiadać za wszystko... -Żyj wiecznie, zwycięski wodzu!... -wołano. -Dobre mi zwycięstwo!... -zaœmiał się ksišżę. -Nawet nie wiem, w jaki sposób zostało odniesione... -Wygrywa bitwy, a potem dziwi się!... -krzyknšł ktoœ z orszaku. -Mówię, że nawet nie wiem, jak wyglšda bitwa... -tłomaczył się ksišżę. -Uspokój się, wodzu -odparł Pentuer. -Tak mšdrze rozstawiłeœ wojska, że nieprzyjaciele musieli być rozbici. A w jaki sposób?... to już nie należy do ciebie, tylko do twoich pułków. -Nawet miecza nie wydobyłem!... Jednego Libijczyka nie widziałem!... -biadał ksišżę. Na południowych wzgórzach jeszcze kłębiło się i wrzało, lecz w dolinie pył zaczšł opadać; tu i owdzie jak przez mgłę widać było gromadki żołnierzy egipskich z włóczniami już podniesionymi w górę. Następca zwrócił konia w tamtš stronę i wjechał na opuszczone pole bitwy, gdzie dopiero co stoczyła się walka œrodkowych kolumn. Był to plac szeroki na kilkaset kroków, skopany głębokimi jamami, zarzucony ciałami rannych i poległych. Od strony, z której zbliżał się ksišżę, leżeli wdługim szeregu, co kilka kroków, Egipcjanie, potem nieco gęœciej Libijczycy, dalej Egipcjanie i Libijczycy pomięszani ze sobš, a jeszcze dalej prawie sami Libijczycy. W niektórych miejscach zwłoki leżały przy zwłokach: niekiedy w jednym punkcie zgromadziło się trzy i cztery trupy. Piasek był popstrzony brunatnymi plamami krwi; rany były okropne: jeden wojownik miał odcięte obie ręce, drugi rozwalonš głowę do tułowia, z trzeciego wychodziły wnętrznoœci. Niektórzy wili się w konwulsjach, a z ich ust, pełnych piasku, wybiegały przekleństwa albo błagania, ażeby ich dobito. Następca szybko minšł ich nie oglšdajšc się, choć niektórzy ranni na jego czeœć wydawali słabe okrzyki. Niedaleko od tego miejsca spotkał pierwszšgromadę jeńców. Ludzie ci upadli przed nimna twarze błagajšc o litoœć. -Zapowiedzcie łaskę dla zwyciężonych i pokornych -rzekł ksišżę do swego orszaku.Kilku jeŸdŸców rozbiegło się w rozmaitych kierunkach. Niebawem odezwała się tršbka,a po niej donoœny głos: -Z rozkazu jego dostojnoœci księcia naczelnego wodza ranni i niewolnicy nie majš być zabijani!... W odpowiedzi na to odezwały się pomięszane krzyki, zapewne jeńców. -Z rozkazu naczelnego wodza -wołał œpiewajšcym tonem inny głos, w innej stronie -ranni i niewolnicy nie majš być zabijani!... A tymczasem na południowych wzgórzach walka ustała i dwie największe gromady Libijczyków złożyły broń przed greckimi pułkami. Mężny Patrokles, skutkiem goršca, jak sammówił, czy też rozpalajšcych trunków, jak mniemali inni, ledwie trzymał się na koniu. Przetarł załzawione oczy i zwrócił się do jeńców: -Psy parszywe! -zawołał -którzy podnieœliœcie grzeszne ręce na wojsko jego œwištobliwoœci (oby was robaki zjadły! ), wyginiecie jak wszy pod paznogciem pobożnego Egipcjanina, jeżeli natychmiast nie odpowiecie: gdzie podział się wasz dowódca, bodaj mu tršd stoczył nozdrza i wypił kaprawe oczy!... W tej chwili nadjechał następca. Jenerał powitał go z szacunkiem, ale nie przerywałœledztwa: -Pasy każę z was drzeć!... powbijam na pale, jeżeli natychmiast nie dowiem się, gdzie jest ta jadowita gadzina, ten pomiot dzikiej œwini rzucony w mierzwę... -A, o gdzie nasz wódz!... -zawołał jeden z Libijczyków wskazujšc na gromadkę konnych, którzy z wolna posuwali się w głšb pustyni. -Co to jest? -zapytał ksišżę. -Nędzny Musawasa ucieka!... -odparł Patrokles i o mało nie spadł na ziemię. Ramzesowi krew uderzyła do głowy. -Więc Musawasa jest tam i uciekł?... -Hej! kto ma lepsze konie, za mnš!... -No -rzekł œmiejšc się Patrokles -teraz sam beknie ten złodziej baranów!... Pentuer zastšpił drogę księciu. -Wasza dostojnoœć nie możesz œcigać zbiegów!... -Co?... -wykrzyknšł następca. -Przez całš bitwę nie podniosłem na nikogo ręki i jeszcze teraz mam wyrzec się wodza libijskiego?... Cóż by powiedzieli żołnierze, których wysyłałem pod włócznie i topory?... -Armia nie może zostać bez wodza... -A czyliż tu nie ma Patroklesa, Tutmozisa, wreszcie Mentezufisa? Od czegoż jestem wodzem, gdy mi nie wolno zapolować na nieprzyjaciela?... Sš od nas o kilkaset kroków i majš zmęczone konie. -Za godzinę wrócimy z nimi... Tylko rękę wycišgnšć... -szemrali jezdni Azjaci. -Patrokles... Tutmozis... zostawiam wam wojsko... -zawołał następca. -Odpocznijcie, a ja tu zaraz wrócę... Spišł konia i pojechał truchtem, grzęznšc w piasku, a za nim ze dwudziestu jezdnych i Pentuer. -Ty tu po co, proroku? -zapytał go ksišżę. -Przeœpij się lepiej... Oddałeœ nam dzisiaj ważne usługi... -Może jeszcze się przydam -odparł Pentuer. -Ale zostań... rozkazuję ci... -Najwyższa rada poleciła mi na krok nie odstępować waszej dostojnoœci. Następca gniewnie otrzšsnšł się. -A jeżeli wpadniemy w zasadzkę? -spytał. -I tam nie opuszczę cię, panie -rzekł kapłan. ROZDZIAŁ DZIEWIĘTNASTY W jego głosie było tyle życzliwoœci że Ÿdziwiony ksišżę zamilkł i pozwolił mu jechać. Byli w pustyni majšc o paręset kroków za sobš armię, o kilkaset kroków przez sobš uciekajšcych. Lecz pomimo bicia i zachęcania koni do biegu, zarówno ci, którzy uciekali, jak i ci, co ich gonili, posuwali się z wielkim trudem. Z góry zalewał ich straszliwy żar słoneczny, w usta, nos, a nade wszystko w oczy wciskałsię im drobniutki, lecz ostry pył, a pod nogami koni, na każdym kroku, zapadał się rozpalony piasek. W powietrzu panował zabijajšcy spokój. -Przecież cišgle tak nie będzie -rzekł następca. -Będzie coraz gorzej -powiedział Pentuer. -Widzisz, wasza dostojnoœć -wskazał na uciekajšcych -że tamte konie po kolana brnšw piasku... Ksišżę rozeœmiał się, w tej chwili bowiem wjechali na grunt nieco twardszy i ze sto kroków jechali kłusem. Wnet jednak zabiegło im drogę morze piaszczyste i znowu musieli posuwać się noga za nogš. Ludzie ociekali potem, na koniach zaczęła ukazywać się piana. -Goršco! -szepnšł następca. -Słuchaj, panie -odezwał się Pentuer. -Niedobry to dzień dla gonitw na pustyni. Dziœ od rana œwięte owady zdradzały wielkiniepokój, a następnie wpadły w letarg. Równie mój nożyk kapłański bardzo płytko zanurzył się w glinianej pochwie, co oznacza niezwykłe goršco. Oba zaœ te zjawiska: upał i letarg owadów, mogš zapowiadać burzę... Wróćmy więc, bo już nie tylko obóz straciliœmy z oczu, ale nawet nie dolatujš nas jego szmery. Ramzes spojrzał na kapłana prawie z pogardš. -I ty myœlisz, proroku -rzekł -że ja, raz zapowiedziawszy schwytanie Musawasy, mogę powrócić z niczym, ze strachu przed goršcem i burzš? Jechali wcišż. W jednym miejscu grunt znowu stwardniał, dzięki czemu zbliżyli się do uciekajšcych na rzut z procy. -Hej, wy tam!... -zawołał następca -poddajcie się... Libijczycy nawet nie spojrzeli za siebie, z wytężeniem brnšc po piasku. Przez chwilę można było sšdzić, że zostanš dosięgnięci. Wnet jednak oddział następcy znowu trafił na głęboki piasek, a tamci przyspieszyli kroku i znikli za wypukłoœciš gruntu. Azjaci klęli, ksišżę zacišł zęby. Nareszcie konie zaczęły coraz mocniej zapadać się i ustawać; jezdni więc musieli zsišœć i iœć piechotš. Nagle jeden z Azjatówzaczerwienił się i padł na piasku. Ksišżę kazał go okryć płachtš i rzekł: -Zabierzemy go z powrotem. Z wielkš pracš dosięgli wierzchołka piaszczystej wyniosłoœci i zobaczyli Libijczyków. Ale i dla nich droga była zabójczš, ustały bowiem dwa konie. Obóz wojsk egipskich stanowczo ukrył się za falami gruntu, i gdyby Pentuer i Azjaci nie umieli kierować się słońcem, już teraz nie trafiliby na miejsce. W orszaku księcia padł drugi jeŸdziec wyrzucajšc ustami krwawš pianę. Zostawiono i tego razem z koniem. Na domiar na tle piasków ukazała się grupa skał, wœród których zniknęli Libijczycy. -Panie -rzekł Pentuer -tam może być zasadzka... -Niech będzie œmierć i niech mnie zabierze! -odparł następca zmienionym głosem. Kapłan spojrzał na niego z podziwem: nie przypuszczał w nim podobnej zaciętoœci. Do skał nie było daleko, lecz droga nad wszelki opis ucišżliwa. Trzeba było nie tylko iœć samym, ale jeszcze wycišgać z piasku konie. Wszyscy brnęli, zanurzeni powyżej kostek; zdarzały się jednak miejsca, gdzie można było zapaœć się po kolana. A na niebie wcišż płonęło słońce, strasznesłońce pustyni, którego każdy promień nie tylko piekł i oœlepiał, ale jeszcze kłuł. Najwytrwalsi Azjaci upadali ze znużenia: jednemu spuchł język i wargi, drugi miał szum w głowie i czarne płatki w oczach, innego ogarniała sennoœć, wszyscy czuli bólw stawach i zatracili wrażenie upału. I gdyby zapytano którego: czy na dworze jestgoršco? -nie potrafiłby odpowiedzieć. Grunt znowu pod nogami stwardniał i orszak Ramzesa wszedł między skały. Ksišżę, najprzytomniejszy ze wszystkich, usłyszał chrapanie konia, skręcił na bok i w cieniu rzuconym przez pagórek zobaczył gromadę ludzi leżšcych, jak który padł. Bylito Libijczycy. Jeden z nich, człowiek młody, dwudziestoletni, miał na sobie purpurowš koszulkę haftowanš; złoty łańcuch na szyi i miecz bogato oprawny. Zdawał się leżeć bez czucia; miał oczy wywrócone białkami do góry i trochę piany w ustach. Ramzes poznał w nim dowódcę. Zbliżył się, zerwał mu łańcuch z szyi i odczepił miecz. Jakiœ stary Libijczyk, który zdawał się byćmniej zmęczonym od innych, widzšc to odezwał się: -Choć jesteœ zwycięzcš, Egipcjaninie, uszanuj ksišżęcego syna, który był wodzemnaczelnym. -To jest syn Musawasy? -spytał ksišżę. -Prawdę rzekłeœ -odparł Libijczyk -to jest Tehenna, syn Musawasy, nasz wódz, który godzien był zostać nawet egipskim księciem. -A gdzie Musawasa? -Musawasa jest w Glaukus i zbiera wielkš armię, która nas pomœci. Inni Libijczycy nie odzywali się; nawet nie raczyli spojrzeć na swoich zwycięzców. Narozkaz księcia Azjaci rozbroili ich bez trudnoœci i -sami usiedli w cieniu skały. W tej chwili nie było tu przyjaciół ani wrogów, lecz œmiertelnie znużeni ludzie. Œmierć czyhała na wszystkich, ale oni chcieli tylko odpoczšć. Pentuer widzšc, że Tehenna wcišż jest nieprzytomny, uklškł przy nim i pochylił musię nad głowš, tak, że nikt nie mógł dostrzec, co robi. Wnet jednak Tehenna zaczšł wzdychać, rzucać się i otworzył oczy; potem usiadł tršc czoło, jak przebudzony z twardego snu, który jeszczenie odszedł. -Tehenno, wodzu Libijczyków -rzekł Ramzes-ty i twoi ludzie jesteœcie jeńcami jego œwištobliwoœci faraona. -Lepiej zabij mnie od razu -mruknšł Tehenna -jeżeli mam utracić wolnoœć. -Gdy ojciec twój, Musawasa, upokorzy się izawrze pokój z Egiptem, jeszcze będziesz wolny i szczęœliwy... Libijczyk odwrócił głowę i położył się obojętny na wszystko. Ramzes usiadł przy nim i po chwili zapadł w jakiœ letarg; prawdopodobnie zasnšł. Ocknšł się po upływie kwadransa, nieco rzeŸwiejszy. Spojrzał na pustynię i krzyknšł z zachwytu: na horyzoncie widać było zielony kraj, wodę, gęste palmy, a nieco wyżej miasteczka i œwištynie... Dokoła niego wszyscy spali -Azjaci i Libijczycy. Tylko Pentuer stojšc na złamie skały przysłonił rękš oczy i gdzieœ patrzył. -Pentuerze!... Pentuerze!... -zawołał Ramzes. -Czy widzisz tę oazę?... Zerwał sięiprzybiegł do kapłana, który miał troskę natwarzy. -Widzisz oazę?... -To nie oaza -odparł Pentuer -to błškajšcy się w pustyni duch jakiegoœ kraju, którego już nie ma na œwiecie... Ale tamto -tam... -jest naprawdę!... -dodał wskazujšc rękš wstronę południa. -Góry?... -zapytał ksišżę. -Przypatrz się lepiej. Ksišżę wpatrywał się, nagle rzekł: -Zdaje mi się, że ta ciemna masa podnosi się... Muszę mieć zmęczony wzrok. -To jest Tyfon -szepnšł kapłan. -Tylko bogowie mogš nas uratować, jeżeli zechcš...Istotnie Ramzes uczuł na twarzy powiew, który nawet wœród pustynnego upału wydałmu się ciepły. Powiew ten, zrazu bardzo delikatny, wzmagał się, był coraz cieplejszy, a jednoczeœnie ciemna smuga podnosiła się na niebie z zadziwiajšcš szybkoœciš. -Cóż zrobimy? -spytał ksišżę. -Te skały -odparł kapłan zasłoniš nas przed zasypaniem, ale nie odpędzš ani kurzu, ani goršca, które wcišż roœnie. A zadzień lub dwa... -Więc Tyfon tak długo wieje? -Czasami trzy i cztery dni... Tylko niekiedy zrywa się na parę godzin i nagle pada jak sęp przeszyty strzałš. Ale trafia się to bardzo rzadko... Ksišżę sposępniał, choć nie stracił odwagi. Kapłan zaœ, wydobywszy spod szaty mały flakonik z zielonego szkła, mówił dalej : -Masz tu eliksir... Powinien wystarczyć ci na kilka dni... Ile razy uczujesz sennoœć albo strach, wypij kropelkę tego. Tym sposobem wzmocnisz się i przetrzymasz... -A ty?... a inni?... -Los mój jest w rękach Jedynego. Reszta zaœ ludzi... Oni nie sš następcami tronu! -Nie chcę tego płynu -rzekł ksišżę odsuwajšc fIakonik. -Musisz go wzišć!... -krzyknšł Pentuer. -Pamiętaj, że w tobie lud egipski złożył swoje nadzieje... Pamiętaj, że nad tobš czuwa jego błogosławieństwo... Czarna chmura podniosła się już do połowynieba, a goršcy wicher dšł tak gwałtownie,że ksišżę i kapłan musieli zejœć pod skałę. -Lud egipski?... błogosławieństwo?... -powtarzał Ramzes. Nagle zawołał: -To ty rok temu przemawiałeœ do mnie w nocy z ogrodu?... Było to zaraz po manewrach... -Tego dnia, kiedy litowałeœ się nad chłopem, który powiesił się z rozpaczy, żemu kanał zepsuto -odparł kapłan. -Ty uratowałeœ mój folwark i Żydówkę Sarę przed tłumem, który chciał jš ukamienować?... -Ja -rzekł Pentuer. -Ale ty wkrótce uwolniłeœ z więzienia niewinnych chłopów i nie pozwoliłeœ Dagonowi dręczyć ludu twegosię, ni ebie... ” 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żƒP1c„x c…ůc†*@c‡A82ˆT?*nowymi podatkami. Za ten lud -mówił kapłan -za miłosierdzie, jakie zawsze okazywałeœ mu, dziœ jeszcze błogosławię ciebie... Może tylko ty jeden ocalejesz tutaj, ale pomnij... pomnij, że ocala cię uciœnięty lud egipski, który od ciebie czeka zbawienia. Wtem pociemniało, od południa sypnšł deszcz goršcego piasku i zerwał się wichertak gwałtowny, że przewrócił konia stojšcego w nie osłoniętym miejscu. Azjaci i libijscy jeńcy wszyscy obudzili się; ale każdy tylko wcisnšł się lepiej pod skałę i milczał zdjęty trwogš. W naturze działo się coœ okropnego. Na ziemi zaległa noc, a na niebie w szalonym pędzie goniły się rude lub czarne obłoki piasku. Zdawało się, że piasek z całej pustyni ożył, zerwał się w górę i leciał gdzieœ z szybkoœciš kamieni rzucanych procš. Goršco było takie jak w łaŸni: na rękach i twarzy pękała skóra, język usychał, oddech sprawiał kłucie w piersiach. Drobneziarna piasku parzyły jak iskry. Pentuer gwałtem zbliżył flakonik do ust księcia. Ramzes wypił parę kropel i uczuł dziwnš zmianę: ból i goršco przestały go dręczyć, myœl odzyskała swobodę. -I to może cišgnšć się parę dni?... -Cztery -odparł kapłan. -A wy, mędrcy, powiernicy bogów, nie posiadacie sposobu uratowania ludzi z takiejburzy?... Pentuer zamyœlił się i rzekł: -Na œwiecie jest tylko jeden mędrzec, który mógłby walczyć ze złymi duchami... Ale jego tu nie ma!... Tyfon dšł już od pół godziny z niepojętš siłš. Zrobiła się prawie noc. Chwilami wiatrsłabnšł, czarne kłęby rozsuwały się i było widać na niebie krwawe słońce, a na ziemi złowrogie œwiatło rudej barwy. Lecz wnet potężniał wicher goršcy, duszny; kłęby kurzu gęstniały, trupie œwiatło gasło, a w powietrzu rozlegały sięniepokojšce szelesty i szmery, jakich nie nawykło chwytać ludzkie ucho. Niewiele już brakło do zachodu, a gwałtownoœć burzy i nieznoœny upał wcišż rosły. Od czasu do czasu nad horyzontem ukazywała się olbrzymia krwawa plama, jak gdyby zaczynał się pożar œwiata. Nagle ksišżę spostrzegł, że nie ma przy nim Pentuera. Wytężył ucho i usłyszał głoswołajšcy: -Beroes!... Beroes!... jeżeli nie ty, któż nam pomoże?... Beroes!... w imię Jedynego, Wszechmocnego, który nie ma poczštku ani końca, wzywam cię... W północnej stronie pustyni odezwał się grzmot. Ksišżę struchlał; dla Egipcjanina bowiem grzmoty były prawie tak rzadkim zjawiskiem jak ukazanie się komety. -Beroes!... Beroes!... -powtarzał wielkim głosem kapłan. Następca wytężył wzrok w tym kierunku i ujrzał -ciemnš figurę ludzkš z podniesionymi rękoma. Z głowy, palców, a nawet z odzienia tej figury co chwilę wyskakiwały jasnobłękitne iskry. -Beroes!... Beroes!... Przecišgły grzmot odezwał się bliżej, a wœród tumanów piasku mignęła błyskawica oblewajšc pustynię czerwonym œwiatłem. Nowy grzmot i nowa błyskawica. Ksišżę uczuł, że gwałtownoœć wichru słabnie i goršco zmniejsza się. Skłębiony wgórze piasek zaczšł spadać na ziemię, niebo zrobiło się popielate, potem rude, potem mlecznej barwy. Potem wszystko ucichło, a za chwilę znowu runšł grzmot i zawiał chłodny wiatr z północy. Znękani upałem Azjaci i Libijczykowie ocknęli się. -Wojownicy faraona -nagle odezwał się stary Libijczyk -a słyszycie wy ten szum wpustyni?... -Znowu burza? -Nie, to deszcz pada!... Istotnie z nieba upadło kilka chłodnych kropli, potem coraz więcej, aż w końcu zerwała się ulewa, której towarzyszyły pioruny. Między żołnierzami Ramzesa i ich jeńcami zapanowała szalona radoœć. Nie zważajšc na błyskawice i gromy, ludzie, przed chwilšspaleni żarem, spragnieni, biegali jak dziecipod strumieniami deszczu. Po ciemku myli siebie i konie, łapali wodę w czapki i skórzane wory, a nade wszystko -pili, pili!...-Nie jestże to cud?... -zawołał ksišżę Ramzes. -Gdyby nie deszcz błogosławiony, zginęlibyœmy w pustyni, w goršcych uœciskach Tyfona. -Zdarza się tak -odparł stary Libijczyk -że południowy wicher piaszczysty drażni wiatry przechadzajšce się nad morzem i sprowadza ulewę. Ramzesa niemile dotknęły te słowa; przypisywał bowiem nawałnicę modlitwom Pentuera. Zwróciwszy się więc do Libijczyka spytał: -A czy zdarza się i to, ażeby z ludzkiej postaci tryskały iskry? -Zawsze tak bywa, gdy wieje wiatr pustynny -rzekł Libijczyk. -Przecie i tym razem widzieliœmy iskry wyskakujšce nie tylko z ludzi, ale i z koni. W głosie jego brzmiała taka pewnoœć, że ksišżę zbliżywszy się do oficera swej jazdyszepnšł: -A zważajcie na Libijczyków... Ledwie to powiedział, coœ zakotłowało się wœród ciemnoœci, a po chwili rozległ się tętent. Gdy zaœ błyskawica rozœwietliła pustynię, zobaczono człowieka, który uciekał na koniu. -Wišzać tych nędzników! -krzyknšł ksišżę -izabić, jeżeli który będzie opierał się... Biada ci, Tehenno, gdyby ten łotr sprowadził na nas twoich braci!... Zginiesz w ciężkich męczarniach ty i twoi... Pomimo deszczu, piorunów i ciemnoœci żołnierze Ramzesa szybko powišzali Libijczyków nie stawiajšcych zresztš żadnego oporu. Może czekali na rozkaz Tehenny, ale ten był tak zgnębiony, że nie myœlał nawet o ucieczce. Powoli burza uspokajała się, a miejsce dziennego upału zajšł w pustyni chłód przejmujšcy. Ludzie i konie napili się do syta i worki napełnili wodš; daktylów i sucharów było dosyć, więc panowało dobre usposobienie. Grzmoty osłabły, ciche błyskawice zapalały się coraz rzadziej, na północnym niebie poczęły rozdzierać się obłoki, tu i owdzie zapłonęły gwiazdy. Pentuer zbliżył się do Ramzesa. -Wracajmy ku obozowi -rzekł. -Możemy tamdojœć za parę godzin, zanim ten, który uciekł, naprowadzi nam nieprzyjaciół. -Jakże trafimy wœród takiej ciemnoœci? -spytał ksišżę. -Czy macie pochodnie? -zwrócił się kapłan do Azjatów. Pochodnie, czyli długie sznury nasycone materiałami palnymi, były, ale nie było ognia. Drewniane bowiem krzesiwka służšce do zapalania przemokły. -Musimy czekać do rana -rzekł niecierpliwyksišżę. Pentuer nie odpowiedział. Wydobył ze swej torby małe naczynie, wzišł od żołnierza pochodnię i odszedł na bok. Po chwili rozległo się ciche syczenie i pochodnia zapaliła się. -Wielki jest czarnoksiężnik ten kapłan!... -mruknšł stary Libijczyk. -W oczach moich sprawiłeœ już drugi cud -rzekł ksišżę do Pentuera. -Czy możesz mi objaœnić, jak się to robi?... Kapłan potrzšsnšł głowš. -O wszystko pytaj mnie, panie -odparł -a odpowiem ci, na ile mi starczy mšdroœci. Tylko nigdy nie żšdaj, abym ci wyjaœniał tajemnice naszych œwištyń. -Nawet gdybym cię mianował moim doradcš? -Nawet i wówczas. Nigdy nie będę zdrajcš,a choćbym i œmiał nim zostać, odstraszyłyby mnie kary... -Kary?... -powtórzył ksišżę. -Aha!... Pamiętam w œwištyni Hator człowieka schowanego w podziemiu, na którego kapłani wylewali roztopionš smołę. Czyżby to robili naprawdę?... I ów człowieka naprawdę skonał w mękach?... Pentuer milczał, jakby nie słyszšc pytania,ipowoli wydobył ze swej cudownej torby mały posšżek bóstwa z rozkrzyżowanymi rękoma. Posšżek ten wisiał na sznurku; kapłan puœcił go wolno i szepcšc modlitwę uważał. Posšżek po pewnej liczbie wahań i kręceń się zawisnšł spokojnie. Ramzes przy œwietle pochodni ze zdziwieniem przypatrywał się tym praktykom. -Co to robisz? -spytał kapłana. -Tyle tylko mogę powiedzieć waszej dostojnoœci -rzekł Pentuer -że bóstwo jednš rękš wskazuje gwiazdę Eshmun *. Onato w czasie nocy prowadzi przez morza fenickie okręty. -Więc i Fenicjanie majš tego boga? -Nawet nie wiedzš o nim. Bóg, który zawsze zwraca jednš rękę do gwiazdy Eshmun, jest znany tylko nam i kapłanom chaldejskim. Przy jego zaœ pomocy każdy prorok, dniem i nocš, w pogodę i niepogodę,może odkryć swojš drogę na morzu czy w pustyni. Na rozkaz księcia, który z zapalonš pochodniš szedł obok Pentuera, orszak i jeńcy ruszyli za kapłanem w kierunku północno-wschodnim. Bożek zawieszony na sznurku chwiał się, lecz niemniej wycišgniętš rękš wskazywał, gdzie leży œwięta gwiazda, opiekunka zbłškanych podróżników. Szli pieszo, prowadzšc konie, dobrym krokiem. Zimno było tak ostre, że nawet Azjaci chuchali w ręce, a Libijczycy drżeli. Wtem coœ zaczęło chrupać i trzeszczeć podnogami. Pentuer przystanšł i schylił się. -W tym miejscu -rzekł -deszcz na opoce utworzył płytkš kałużę. A z wody, patrz, dostojny panie, co się zrobiło... Mówišc to podniósł i pokazał księciu jakby tafelkę szklanš, która topniała mu w rękach. -Gdy jest bardzo zimno -dodał -woda staje się przezroczystym kamieniem. Azjaci potwierdzili słowa kapłana dodajšc, że daleko na północy woda bardzo często zamienia się w kamień, a para w białš sól, która jednak nie ma żadnego smaku, tylko szczypie w palce i wywołuje ból w zębach. Ksišżę coraz bardziej podziwiał mšdroœć Pentuera. Tymczasem w północnej stronie niebo wyjaœniło się odsłaniajšc NiedŸwiedzicę, a w niej gwiazdę Eshmun. Kapłan znowu odmówiwszy modlitwę schował do torby przewodniczšcego bożka i kazał zgasić pochodnie, a zostawić tylko tlšcy się sznur,który utrzymywał ogień i stopniowym upalaniem się znaczył godziny. Ksišżę zalecił czujnoœć swemu oddziałowi iwzišwszy Pentuera wysunšł się o kilkadziesišt kroków naprzód. -Pentuerze -odezwał się -od tej chwili mianuję cię moim doradcš i na teraz, i wówczas, gdy podoba się bogom oddać mi koronę Górnego i Dolnego Egiptu... -Czymże zasłużyłem na takš łaskę? -W oczach moich spełniałeœ czyny, które œwiadczš o wielkiej twojej mšdroœci i potędze nad duchami. Nad to zaœ byłeœ gotów ocalić mi życie. Więc choć postanowiłeœ ukrywać wiele rzeczy przede mnš... -Wybacz, dostojny panie -przerwał kapłan. -Zdrajców, gdy będš ci potrzebni, znajdziesz za złoto i klejnoty nawet międzykapłanami. Ale ja nie chcę należyć do nich. Bo pomyœl: czy zdradzajšc bogów dawałbymci pewnoœć, że i z tobš tak nie postšpię? Ramzes zamyœlił się. Mšdrze powiedziałeœ -odparł. -Lecz dziwnomi, skšd ty, kapłan, masz dla mnie życzliwoœć w sercu? Rok temu -błogosławiłeœ mnie, a dziœ nie pozwoliłeœ samemu jechać w pustynię i oddajesz mi wielkie usługi. -Bo ostrzegli mnie bogowie, że ty, dostojny panie, gdy zechcesz, możesz wydobyć z nędzy i poniżenia nieszczęsny lud egipski. -Cóż lud ciebie obchodzi? -Spoœród niego wyszedłem... Mój ojciec i bracia po całych dniach czerpali wodę z Nilu i dostawali kije... -W czymże ja mogę pomóc ludowi? -spytał następca. Pentuer ożywił się. -Lud twój -mówił wzruszony -za wiele pracuje, za duże płaci podatki, cierpi nędzęi przeœladowania. Ciężkš jest dola chłopa!... „Robak pożarł połowę jego zbioru, nosorożec drugš; na polach mnóstwo myszy, spadła szarańcza, bydło wygniotło, ukradły wróble. Co jeszcze zostało na klepisku, temu złodzieje zrobili koniec. O nędzo rolnika! Teraz dopiero przybywa pisarz na brzeg i upomina się o zbiór, towarzysze jego przynieœli kije, a Murzyni palmowe rózgi. Mówiš: daj tu zboże! -Nie ma żadnego. -Bijš go wtenczas, rozcišgajš jak długi i wišżš, rzucajš do kanału, gdzie się topi, głowš na dół. Żonę jego wišżš przed nim i dzieci takoż. Sšsiedzi uciekajš ratujšc swoje zboże... ”** -Sam to widziałem -odparł zamyœlony ksišżę -i nawet odpędziłem jednego podobnego pisarza. Lecz czyliż mogę być wszędzie obecnym, ażeby zapobiegać niesprawiedliwoœci? -Możesz, panie, rozkazać, ażeby nie dręczono ludzi bez potrzeby. Możesz zniżyćpodatki, wyznaczyć chłopom dni wypoczynku. Możesz w końcu obdarować każdš rodzinę choćby zagonem ziemi, z której zbiór należałby tylko do nich i służył do ich wykarmienia. W razie przeciwnym będš i nadal karmili się: lotosem, papirusem i zdechłymi rybami, i wkońcu twój lud zmarnieje... Ale jeżeli ty okażesz mu swojš łaskę, podŸwignie się. I zaprawdę uczynię tak! -zawołał ksišżę -dobry gospodarz nie pozwala, ażeby jego inwentarz marł z głodu, pracował nad siłylub odbierał niesłuszne plagi... To musi się zmienić!... Pentuer zatrzymał się. -Przyrzekasz mi to, dostojny panie?... -Przysięgam! -odparł Ramzes. -A więc i ja ci przysięgam, że będziesz najsławniejszym faraonem, wobec którego zblednie Ramzes Wielki! -zawołał już nie panujšc nad sobš kapłan. Ksišżę zamyœlił się. -Co poczniemy we dwu przeciw kapłanom, którzy mnie nienawidzš?... -Oni bojš się ciebie, panie -odpowiedział Pentuer -Bojš się, ażebyœ zbyt wczeœnie niezaczšł wojny z Asyriš... -Cóż im zależy na tym, jeżeli wojna będzie wygrana? Kapłan schylił głowę i rozłożył ręce, lecz milczał. -Więc ja tobie powiem!... -krzyknšł rozdrażniony ksišżę. -Oni nie chcš wojny, gdyż lękajš się, ażebym nie wrócił z niej zwycięzcš, obładowany skarbami, pędzšc przed sobš niewolników... Oni tego bojš się, ponieważ chcš, ażeby każdy faraon był słabym narzędziem ich ręki, bezużytecznymsprzętem, który można odrzucić, kiedy im się podoba... Ale ze mnš tego nie będzie!... I albo zrobię to, co chcę, do czego mam prawo, jako syni spadkobierca bogów, albo... zginę... Pentuer cofnšł się i wyszeptał zaklęcie. -Nie mów tak, dostojny panie -rzekł zmięszany -aby złe duchy kršżšce nad pustyniš nie pochwyciły twoich słów... Słowo, zapamiętaj to, władco, jest jak kamień rzucony z procy; gdy trafi na œcianę, odbije się i zwróci przeciw tobie samemu... Ksišżę pogardliwie machnšł rękš. -Wszystko jedno -odparł. -Nie ma wartoœci takie życie, w którym każdy krępowałby mojš wolę... Jeżeli nie bogowie, to wichry pustynne; jeżeli nie złe duchy, to kapłani... I takaż ma być władza faraona?... Chcę robić to, co ja chcę, i zdawać sprawę tylkoprzed wiekuistymi przodkami, a nie przed lada ogolonym łbem, który niby tłumaczy zamiary bogów, a naprawdę zagarnia władzę i napełnia swoje skarbce moimi dostatkami!... Wtem o kilkadziesišt kroków od nich rozległsię dziwny krzyk, œrodkujšcy między rżeniem a beczeniem, i -przebiegł olbrzymi cień. Pędził jak strzała i, o ile można byłodojrzeć, miał długš szyję i tułów garbaty. Wœród ksišżęcego orszaku rozległ się szmer zgrozy To gryf!... WyraŸnie widziałem skrzydła!... mówili Azjaci. -Pustynia rui się potworami!... -dodał stary Libijczyk. Ramzes był stropiony; jemu także zdawało się, że przebiegajšcy cień miał głowę węża i coœ na kształt krótkich skrzydeł. -Czy w rzeczy samej -zapytał kapłana -w pustyni ukazujš się potwory? -Zapewne -rzekł Pentuer -że w miejscu takodludnym snujš się niedobre duchy w najosobliwszych postaciach. Zdaje mi się jednak, że to, co przeszło obok nas, jest raczej zwierzęciem. Podobne ono jest do osiodłanego konia, tylko większe i prędsze w biegu. Mówiš zaœ mieszkańcy oazów, że zwierzę to może wcale nie pić wody, a przynajmniej bardzo rzadko. Gdyby tak było, przyszłe pokolenia mogłyby używać do przebiegania pustyń tejdziwnej istoty, która dziœ tylko strach budzi. -Nie œmiałbym sišœć na grzbiecie takiej poczwary! -odparł ksišżę potrzšsajšc głowš. -Toż samo nasi przodkowie mówili o koniu, który Hyksosom pomógł zdobyć Egipt, a dziœ stał się niezbędnym dla naszej armii. Czas bardzo zmienia ludzkie sšdy!... -rzekł Pentuer Na niebie znikły ostatnie chmury i zaczęła się noc jasna. Pomimo braku księżyca było tak widno, że na tle białego piasku można było poznać ogólne zarysy przedmiotów, nawet drobnych czy bardzo odległych. Przejmujšcy chłód także zmniejszył się. Przez jakiœ czas orszak maszerował w milczeniu, po kostki grzęznšc w piasku. Nagle między Azjatami znowu wszczšł się tumult i rozległy się wołania: -Sfinks!... patrzcie, sfinks!... Już nie wyjdziemy żywi z pustyni, kiedy cišgle pokazujš się nam widziadła... Rzeczywiœcie na białym pagórku wapiennymbardzo wyraŸnie rysowała się sylwetka sfinksa. Lwie ciało, ogromna głowa w czepcu egipskim i jakby ludzki profil. -Uspokójcie się, barbarzyńcy -rzekł stary Libijczyk. -To przecie nie sfinks, tylko lew, i nic wam nie zrobi, gdyż zajęty jest jedzeniem. -Zaprawdę jest to lew! -potwierdził ksišżę zatrzymujšc się. -Ale jak on podobny do sfinksa... -On też jest ojcem naszych sfinksów -wtršcił półgłosem kapłan. -Jego twarz przypomina rysy człowiecze, a jego grzywa perukę... -Czy i nasz wielki sfinks, ten który pod piramidami?... -Na wiele wieków przed Menesem -mówił Pentuer -kiedy jeszcze nie było piramid, rosła w tym miejscu skała podobna do lwa 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż‰P OŠ^ c€‹~Ü cŒZ'Á c5H Jleżšcego, jakby bogowie tym sposobem chcieli oznaczyć: gdzie zaczyna się pustynia.Owczeœni œwięci kapłani kazali mistrzom dokładniej obrobić skałę i braki jej dopełnić za pomocš sztucznego muru. Mistrze zaœ, częœciej widujšc ludzi aniżeli lwy, wyrzeŸbili twarz ludzkš i tak urodził się pierwszy sfinks... -Któremu oddajemy czeœć boskš... -uœmiechnšł się ksišżę. -I słusznie -odparł kapłan. -Pierwsze bowiem zarysy tego dzieła zrobili bogowie, a ludzie wykończyli je także pod natchnieniem bogów. Nasz sfinks ogromem itajemniczoœciš przypomina pustynię, ma postać duchów błškajšcych się w pustyni i tak przeraża ludzi jak ona. Jest on zaprawdę synem bogów i ojcem trwogi. -A swojš drogš wszystko ma ziemski poczštek -odparł ksišżę. Nil nie wypływa znieba, ale z jakichœ gór leżšcych poza Etiopiš. Piramidy, o których mówił mi Herhor, że sš obrazem naszego państwa, sš budowane na wzór skalistych szczytów. A i nasze œwištynie z ich pylonami i obeliskami, z ich ciemnoœciš i chłodem, czyliż nie przypominajš pieczar i gór cišgnšcych się wzdłuż Nilu?... Ile razy na polowaniu zbłškałem się między wschodnimiskałami, zawszem trafiał na jakieœ osobliwe nagromadzenie kamieni, które przywodziło mi na myœl œwištynię. Nawet nieraz na ich chropowatych œcianach widziałem hieroglify pisane rękš wichrów i deszczu. -W tym, wasza dostojnoœć, masz dowód, żenasze œwištynie były wznoszone według planu, który nakreœlili sami bogowie -rzekł kapłan. -A jak drobna pestka rzucona w ziemię rodzi niebotyczne palmy, tak obraz skały, pieczary, lwa, nawet lotosu, zasianyw duszę pobożnego faraona, rodzi aleje sfinksów, œwištynie i ich potężne kolumny. Boskie to sš czyny, nie ludzkie, i szczęœliwyten władca, który patrzšc naokoło siebie potrafi w rzeczach ziemskich odkryć myœl bożš i w zrozumiały sposób przedstawić jšnastępnym pokoleniom. -Tylko władca taki musi mieć władzę i dużymajštek -wtršcił zgryŸliwie Ramzes -nie zaœ zależyć od kapłańskich przywidzeń... Przed nimi cišgnęło się długie wzgórze piaszczyste, na którym w tej chwili ukazało się paru jeŸdŸców. -Nasi czy Libijczycy?... -rzekł ksišżę. Ze wzgórza odezwał się głos rogu, na który odpowiedziano z orszaku księcia. Konni zjechali szybko, o ile na to pozwalał głęboki piasek. Zbliżywszy się jeden z nich zawołał: -Czy jest następca tronu?... -Jest, i zdrów -odpowiedział Ramzes. Zsiedli z koni i upadli na twarze. -O erpatre! -mówił dowódca przybyłych. -Wojsko twoje rozdziera szaty i prochem posypuje głowy myœlšc, żeœ zginšł... Cała kawaleria rozbiegła się po pustyni, ażeby znaleŸć twoje œlady, i dopiero nam, niegodnym, pozwolili bogowie, że witamy ciępierwsi... Ksišżę mianował go setnikiem i rozkazał, aby nazajutrz przedstawił do nagrody swoich podwładnych. --------- *Polarnš **Opis autentyczny ROZDZIAŁ DWUDZIESTY W pół godziny póŸniej ukazały się gęste ognie armii egipskiej, a niebawem orszak księcia znalazł się w obozie. Ze wszystkich stron odezwały się tršbki na alarm, żołnierze chwycili broń i krzyczšc stawali w szeregach. Oficerowie padali księciu do nóg i jak wczoraj po zwycięstwie, podniósłszy go na rękach, zaczęli obchodzićz nim oddziały. Œciany wšwozu drżały od okrzyków: „Żyj wiecznie, zwycięzco!... Bogowie opiekujš się tobš! ” Otoczony pochodniami zbliżył się œwięty Mentezufis. Następca zobaczywszy go wydarł się z ršk oficerów i pobiegł naprzeciw kapłana. -Wiesz, ojcze œwięty -zawołał Ramzes -schwytaliœmy libijskiego wodza Tehennę!... -Marna zdobycz -odparł surowo kapłan -dlaktórej naczelny wódz nie powinien był rzucać armii. Szczególniej wówczas, gdy lada chwilę nowy nieprzyjaciel może nadcišgnšć. Ksišżę odczuł całš sprawiedliwoœć zarzutu,lecz właœnie dlatego zerwał się w nim gniew. Zacisnšł pięœci, zabłyszczały mu oczy... -Na imię matki twej, milcz, panie! -szepnšł stojšcy za nim Pentuer Następcę tak zdziwiło nieoczekiwane odezwanie się jego doradcy, że w jednej chwili ochłonšł, a ochłonšwszy zrozumiał,że najwłaœciwiej będzie przyznać się do błędu. -Prawdę mówisz, wasza dostojnoœć -odparł. -Ani armia wodza, ani wódz armii nigdy nie powinien opuszczać. Sšdziłem jednak, że zastšpisz mnie ty, œwięty mężu, który tu jesteœ przedstawicielem ministra wojny... Spokojna odpowiedŸ ułagodziła Mentezufisa, więc kapłan już nie przypomniał księciu zeszłorocznych manewrów, na których namiestnik tak samoopuœcił wojska i -wpadł w niełaskę u faraona. Wtem z wielkim krzykiem zbliżył się do nichPatrokles. Grecki wódz znowu był pijany i zdaleka wołał do księcia: -Patrz, następco, co zrobił œwięty Mentezufis... Ty ogłosiłeœ przebaczenie dla wszystkich żołnierzy libijskich, którzy opuszczš najezdników i wrócš do armii jegoœwištobliwoœci... Do mnie ci ludzie zbiegli sięi ja dzięki temu rozbiłem lewe skrzydło nieprzyjacielskie... Tymczasem dostojny Mentezufis kazał wszystkich wymordować... Zginęło blisko tysišc jeńców, samych naszych eks-żołnierzy, którzy mieli otrzymać łaskę!... Księciu znowu krew uderzyła do głowy, alewcišż stojšcy za nim Pentuer szepnšł: -Milcz, przez bogi, milcz!... Lecz Patrokles nie miał doradcy, więc krzyczał dalej: -Od tej chwili raz na zawsze straciliœmy zaufanie u obcych, no -i u swoich... Bo w końcu i nasza armia musi rozprzęgnšć się, gdy pozna, że na jej czoło wdzierajš się zdrajcy... -Nędzny najmito -odparł zimno Mentezufis -także to œmiesz odzywać się o wojsku i zaufanych jego œwištobliwoœci?... Jak œwiat œwiatem, nie słyszano jeszcze podobnego bluŸnierstwa!... I lękam się, czy bogowie niepomszczš wyrzšdzonej sobie zniewagi... Patrokles grubo rozeœmiał się. -Dopóki œpię między Grekami, nie lękam się zemsty nocnych bogów... A gdy czuwam, nicmi nie zrobiš dzienni... -IdŸ spać, idŸ... między twoich Greków, pijanico -rzekł Mentezufis -aby z twej winyna nasze głowy grom nie spadł... -Na twój, dusigroszu, ogolony łeb nie spadnie, bo będzie myœlał, że to co innego!... -odparł nieprzytomny Grek. Lecz widzšc, że ksišżę nie daje mu poparcia, cofnšł się do swego obozu. -Czy naprawdę -spytał Ramzes kapłana -czy naprawdę kazałeœ, œwięty mężu, pobićjeńców wbrew mojej obietnicy, że otrzymajš łaskę?... -Wasza dostojnoœć nie byłeœ w obozie -odparł Mentezufis -więc na ciebie nie spada odpowiedzialnoœć za ten czyn. Ja zaœ pilnuję się naszych praw wojennych, które nakazujš tępić zdradzieckich żołnierzy. Żołnierze, którzy poprzednio służyli jego œwištobliwoœci, a następnie połšczyli się z nieprzyjaciółmi, majš być natychmiast zabijani -oto ustawa. -A gdybym ja był tutaj?... -Jako naczelny wódz i syn faraona, możeszzawieszać wykonywanie pewnych ustaw, których ja muszę słuchać -odparł Mentezufis. -Nie mógłżeœ więc zaczekać do mego powrotu? -Ustawa każe zabijać natychmiast, więc spełniłem jej wymagania. Ksišżę był tak oszołomiony, że przerwał dalszš rozmowę i udał się do swego namiotu. Tam dopiero upadłszy na fotel rzekł do Tutmozisa: -Ależ ja już dziœ jestem niewolnikiem kapłanów!... Oni mordujš jeńców, oni grożš moim oficerom, oni nawet nie szanujš moich zobowišzań... Nic żeœcie nie mówili Mentezufisowi, kiedy kazał zabijać tych nieszczęsnych?... -Zasłaniał się prawem wojennym i nowymi rozkazami Herhora... -Ależ właœciwie ja tu jestem wodzem, choćwyjechałem na pół dnia. -WyraŸnie zdałeœ dowództwo w ręce moje iPatroklesa -odparł Tutmozis. -Gdy zaœ nadjechał œwięty Mentezufis, musieliœmy mu ustšpić, gdyż jest wyższy od nas... Ksišżę pomyœlał, że jednak schwytanie Tehenny było okupione zbyt wielkimi nieszczęœciami. Jednoczeœnie z całš siłš odczuł doniosłoœć przepisu, który nie pozwala wodzowi opuszczać wojska. Musiałw sobie przyznać, że nie ma słusznoœci, ale to jeszcze bardziej drażniło jego dumę i napełniało nienawiœciš do kapłanów. „Otóż -mówił -jestem w niewoli pierwej nawet, nim zdšżyłem zostać faraonem (obymój œwištobliwy ojciec żył wiecznie! ). Więcjuż dzisiaj muszę zaczšć wydobywać się z niej, a przede wszystkim -milczeć... Pentuerma słusznoœć: milczeć, zawsze milczeć, a gniewy swoje jak drogocenne klejnoty składać w skarbcu pamięci. Dopiero, gdy zbierze się... O prorocy, wy mi wówczas zapłacicie! ” Nie pytasz, wasza dostojnoœć, o rezultat bitwy? -spytał Tutmozis. -Aha, właœnie... Cóż jest? -Przeszło dwa tysišce jeńców, więcej niż trzy tysišce zabitych, a ledwie kilkuset uciekło. -Jakaż więc była armia libijska? -rzekł Ÿdziwiony ksišżę. -Szeœć do siedmiu tysięcy ludzi. -To być nie może... Czy podobna, aby w takiej potyczce zginęło prawie całe wojsko?... -A przecież tak jest, to była straszna bitwa -odparł Tutmozis. -Otoczyłeœ ich ze wszech stron, resztę zrobili żołnierze, no... i dostojny Mentezufis... O takiej klęsce nieprzyjaciół Egiptu nie mówiš nagrobki najsławniejszych faraonów. -IdŸ już spać, Tutmozisie, jestem zmęczony-przerwał ksišżę czujšc, że pycha zaczynamu bić do głowy. „Więc to ja odniosłem takie zwycięstwo?... Niepodobna!... ” -pomyœlał. Rzucił się na skóry, ale pomimo œmiertelnego znużenia zasnšć nie mógł. Dopiero czternaœcie godzin upłynęło od chwili, gdy wydał hasło rozpoczęcia bitwy... Dopiero czternaœcie godzin?... Niepodobna!... On wygrał takš bitwę?... Ależ on nawet nie widział bitwy, tylko żółty, gęsty tuman, skšd potokami wylewały się nieludzkie wrzaski. Oto i teraz widzi ów tuman, słyszy wrzawę, czuje spiekotę, a przecie żadnej bitwy nie ma... Potem zobaczył niezmiernš pustynię, wœródktórej z bolesnym trudem posuwał się po piasku. On i jego ludzie mieli najlepsze koniez całej armii, a pomimo to pełzali jak żółwie... A co za spiekota!... Niepodobna, ażeby człowiek mógł wytrzymać taki żar... A oto zrywa się Tyfon, zasłania œwiat, pali,gryzie, dusi... Z figury Pentuera sypiš się blade iskry... Nad ich głowami rozlegajš sięgrzmoty, zjawisko, którego nie widział jeszcze nigdy... Potem cicha noc w pustyni... Pędzšcy gryf, ciemna sylwetka sfinksa na wapiennym wzgórzu... „Tylem widział, tylem przeżył -myœli Ramzes -byłem przy budowaniu naszych œwištyń, a nawet przy urodzinach wielkiegosfinksa, który już nie ma wieku, i... to wszystko miałoby zdarzyć się w cišgu czternastu godzin?... ” Jeszcze ostatnia myœl błysnęła księciu: „Człowiek, który tyle przeżył, nie może długo żyć... ” Przebiegło go zimno od stóp do głów i -zasnšł. Nazajutrz ocknšł się w parę godzin po wschodzie słońca. Kłuły go oczy, bolały wszystkie koœci, trochę kaszlał, ale umysł miał jasny i serce pełne odwagi. We drzwiach namiotu stanšł Tutmozis. -Cóż?... -spytał ksišżę. -Szpiegowie od granicy libijskiej przynoszš dziwne wieœci -odparł ulubieniec. -Ku naszemu wšwozowi zbliża się wielki tłum, ale to nie jest wojsko, lecz bezbronni, kobiety i dzieci, a na ich czele Musawasa i najprzedniejsi Libijczycy... -Cóż by to znaczyło? -Widać chcš prosić o pokój. -Po jednej bitwie?... -zdziwił się ksišżę. -Ale jakiej!... Przy tym strach mnoży w ich oczach nasze wojska... Czujš się słabymi i lękajš się najazdu i œmierci... Zobaczymy, czy to nie jest podstęp wojenny!... -odparł ksišżę po namyœle. A jakże nasi? -Zdrowi, syci, napojeni, wypoczęci i weseli.Tylko... -No? -Patrokles umarł w nocy -szepnšł Tutmozis. -Jakim sposobem?... -zawołał ksišżę zrywajšc się. -Jedni mówiš, że zapił się, drudzy... że to kara bogów... Twarz miał sinš, a usta pełne piany... -Jak tamten niewolnik w Atribis, pamiętasz go?... Nazywał się Bakura i wpadł do sali uczty ze skargami na nomarchę... Rozumie się, że tej samej nocy umarł z pijaństwa!...Co?... Tutmozis spuœcił głowę. -Musimy być bardzo ostrożni, panie mój... szepnšł. -Postaramy się -odparł ksišżę spokojnie. -Nie będę się nawet dziwił œmierci Patroklesa... Bo i co osobliwego może być wtym, że umarł jakiœ pijaczyna, który obrażał bogów, ba!... nawet kapłanów... Ale Tutmozis w tych drwišcych słowach odczuł groŸbę. Ksišżę bardzo kochał wiernego jak pies Patroklesa. Mógł zapomnieć wiele własnychkrzywd, ale jego œmierci nie przebaczy nigdy. Przed południem do ksišżęcego obozu nadcišgnšł z Egiptu œwieży pułk tebański, aoprócz tego parę tysięcy ludzi i kilkaset osłów przyniosły wielkie zapasy żywnoœci inamioty. Jednoczeœnie od strony Libii znowunadbiegli szpiegowie donoszšc, że banda ludzi bezbronnych, idšcych ku wšwozowi, wcišż powiększa się. Z rozkazu następcy gęste oddziałki jazdy we wszystkich kierunkach zbadały okolicę: czy nie ukrywa się gdzie nieprzyjacielska armia? Nawet kapłani wzišwszy ze sobš małš kapliczkę Amona weszli na szczyt najwyższego wzgórza i odprawili tam nabożeństwo. A wróciwszy do obozu zapewnili następcę, że wprawdzie nadcišga kilkutysięczny tłum bezbronnych Libijczyków, ale armii nie ma nigdzie co najmniej w trzymilowym promieniu. Ksišżę zaczšł się œmiać z raportu. -Mam dobre oko -rzekł -ale w takiej odległoœci nie dojrzałbym wojska. Kapłani naradziwszy się między sobš oœwiadczyli księciu, że jeżeli obowišże się nie rozmawiać z ludŸmi niewtajemniczonymio tym, co zobaczy, przekona się, że można widzieć bardzo daleko. Ramzes przysišgł. wówczas kapłani ustawili na jednym wzgórzu ołtarz Amona i rozpoczęli modlitwy. A gdy ksišżę umywszy się zdjšł sandały i ofiarował bogu złoty łańcuch i kadzidło, wprowadzili go do ciasnej skrzyni, zupełnie ciemnej, i kazali patrzeć na œcianę. Po chwili zaczęły się pobożne œpiewy, w czasie których ukazało się na wewnętrznejœcianie skrzyni jasne kółko. Wnet jasna barwa zmętniała; ksišżę zobaczył piaszczystš równinę, wœród niej skały, a przy nich azjatyckie placówki. Kapłani zaczęli œpiewać żywiej i obraz zmienił się. Było widać inny kawałek pustyni, a w niej tłum ludzi niewiększych od mrówek. Mimo to ruchy, ubiory, a nawettwarze osób były tak wyraŸne, że ksišżę mógł je opisać. Zdumienie następcy nie miało granic. Przecierał oczy, dotykał poruszajšcego sięwizerunku... Nagle odwrócił głowę, obraz zniknšł i została ciemnoœć. Kiedy wyszedł z kaplicy, zapytał go starszy kapłan: -Cóż, erpatre, wierzysz teraz w potęgę bogów egipskich? -Zaprawdę -odparł -jesteœcie tak wielkimi mędrcami, że cały œwiat powinien wam składać ofiary i hołdy. Jeżeli w równym stopniu potraficie widzieć przyszłoœć, nic wam się nie oprze. Na te słowa jeden z kapłanów wszedł do kaplicy, zaczšł się modlić i niebawem odezwał się stamtšd głos mówišcy: -Ramzesie!... zważone sš losy państwa, a zanim druga pełnia nadejdzie, zostaniesz jego władcš... -Bogowie!... -zawołał przerażony ksišżę -azaliż ojciec mój jest tak chory?... Upadł twarzš na piasek, a jeden z asystujšcych kapłanów spytał go: czy nie chce jeszcze czego dowiedzieć się. -Powiedz, ojcze Amonie -odparł -czy spełniš się moje zamiary? Po chwili rzekł głos z kaplicy: -Jeżeli nie rozpoczniesz wojny ze Wschodem, będziesz składał ofiary bogom iszanował ich sługi, czeka cię długi żywot ipełne sławy panowanie... Po tych cudach, które zdarzyły się w jasnydzień, na otwartym polu, ksišżę wzburzonywrócił do swego namiotu. „Nic nie oprze się kapłanom!... ”-myœlał z trwogš. W namiocie zastał Pentuera. -Powiedz mi, mój doradco -rzekł -czy wy, kapłani, możecie czytać w ludzkim sercu i odsłaniać jego tajemne zamiary? Pentuer potrzšsnšł głowš. -Prędzej -odparł -człowiek dojrzy, co mieœci się we wnętrzu skały, aniżeli zbada cudze serce. Ono nawet jest dla bogów zamknięte i dopiero œmierć odkrywa jego myœli. Ksišżę głęboko odetchnšł, ale nie mógł pozbyć się niepokoju. Gdy zaœ ku wieczorowi trzeba było zwołać radę wojennš, zaprosił na niš Mentezufisa i Pentuera. Nikt nie wspominał o nagle zmarłym Patroklesie; może dlatego, że były pilniejsze sprawy. Przyjechali bowiem libijscy posłowie błagajšc w imieniu Musawasy o litoœć nad jego synem Tehennš i ofiarujšc Egiptowi poddanie się i wieczny spokój. -li ludzie -mówił jeden z posłów -oszukali naród nasz mówišc, że Egipt jest słaby, a jego faraon cieniem władcy. Wczoraj jednak przekonaliœmy się, jak mocne jest wasze ramię, i poczytujemy za rzecz roztropniejszš poddać się wam i płacić daniny aniżeli narażać ludzi na pewnš œmierć, a nasze majštki na zniszczenie. Gdy rada wojenna wysłuchała tej mowy, jscu skała podobna do lwa 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŽPË T rc€Ýc‘j)ă c’M7)<kazano Libijczykom wyjœć z namiotu, a ksišżę Ramzes wprost zapytał o zdanie œwiętego Mentezufisa, co nawet zdziwiło jenerałów. -Jeszcze wczoraj -rzekł dostojny prorok -radziłbym odrzucić proœbę Musawasy, przenieœć wojnę do Libii i zniszczyć gniazdorozbójników. Dziœ jednak otrzymałem tak ważne wiadomoœci z Memfisu, że będę głosował za litoœciš dla pokonanych. -Czy mój œwištobliwy ojciec jest chory? -zapytał wzruszony ksišżę. -Jest chory. Lecz dopóki nie skończymy z Libijczykami, wasza dostojnoœć nie powinieneœ o tym myœleć... A gdy następca smutnie spuœcił głowę, Mentezufis dodał: -Muszę spełnić jeszcze jeden obowišzek... Wczoraj, dostojny ksišżę, oœmieliłem się zrobić ci uwagę, że dla tak marnej zdobyczy, jak Tehenna, wódz nie powinien był opuszczać armii. Dziœ widzę, że myliłem się: gdybyœ bowiem nie schwycił, panie, Tehenny, nie mielibyœmy tak prędko pokoju z Musawasš... Mšdroœć twoja, naczelny wodzu, okazała się wyższš nad wojskowe ustawy... Księcia zastanowiła skrucha Mentezufisa. „Dlaczego on tak mówi?... -pomyœlał. Widać nie tylko Amon wie, że mój œwištobliwy ojciec jest chory... ” I w duszy następcy znowu zbudziły się stare uczucia: pogarda dla kapłanów i -nieufnoœć do ich cudów. „Więc nie bogowie wróżyli mi, że rychło zostanę faraonem, ale przyszła wiadomoœćz Memfisu i kapłani oszukali mnie w kaplicy. A jeżeli kłamali w jednym, kto zaręczy, że i te widoki pustyni ukazywane na œcianie nie były także oszustwem?... ” Ponieważ ksišżę cišgle milczał, co przypisywano jego smutkowi z powodu choroby faraona, a jenerałowie także nie œmieli odzywać się po stanowczych słowachMentezufisa, więc radę wojennš ukończono.Zapadło jednomyœlne postanowienie, ażeby wzišć jak największš daninę z Libijczyków, posłać im egipskš załogę i -przerwać wojnę. Teraz już wszyscy spodziewali się, że faraon umrze. Egipt zaœ, aby sprawić władcy przystojny pogrzeb, potrzebował głębokiego spokoju. Opuœciwszy namiot rady wojennej ksišżę spytał Mentezufisa: -Dzielny Patrokles zgasł tej nocy: czy, œwięci mężowie, myœlicie uczcić jego zwłoki? -Był to barbarzyńca i wielki grzesznik -odparł kapłan. -Tak znakomite jednak oddał usługi Egiptowi, że należy zapewnić mu życie za grobem. Jeżeli więc pozwolisz, wasza dostojnoœć, dziœ jeszcze odeœlemy ciało tego męża do Memfisu, ażeby zrobić jego mumię i odwieŸć jš na wieczne mieszkanie do Tebów między królewskie przybytki. Ksišżę zgodził się z ochotš, ale podejrzeniajego wzrosły. „Wczoraj -myœlał Mentezufis gromił mnie jak leniwego ucznia, i jeszcze łaska bogów!że nie obił mi grzbietu kijem, a dziœ przemawia do mnie jak posłuszny syn do ojca i prawie pada na brzuch swój. Nie jestże to znakiem, że do namiotu mego zbliża się władza tudzież godzina rachunku?... ” Tak rozmyœlajšc ksišżę wzrastał w dumę, a serce jego wypełniał coraz silniejszy gniew przeciw kapłanom. Gniew tym gorszy, że cichy jak skorpion, który, ukrywszy się w piasku, jadowitym żšdłem kaleczy nieostrożnš nogę. ROZDZIAŁ DWUDZIESTY PIERWSZY W nocy warty dały znać, że tłum żebrzšcych o łaskę Libijczyków już wszedłdo wšwozu. Jakoż nad pustyniš widać było łunę ich ognisk. O wschodzie słońca odezwały się tršby i cała armia egipska stanęła pod broniš, w najszerszym miejscu doliny. Stosownie do rozkazu księcia, który chciał jeszcze bardziej nastraszyć Libijczyków, między szeregami wojska ustawiono spokojnych tragarzy, a wœród konnicy pomieszczono oœlarzy na osłach. I stało się w onym dniu,że Egipcjanie byli mnodzy jak piasek w pustyni, a Libijczycy trwożni, jak gołębie, nad którymi kršży jastrzšb. O dziewištej rano przed namiot księcia zajechał jego złocisty wóz wojenny. Konie ubrane w strusie pióra rwały się tak, że każdego z nich musiało pilnować dwu masztalerzy. Ramzes wyszedł z namiotu, siadł na wóz i sam ujšł cugle, a miejsce woŸnicy zajšł przy nim kapłan Pentuer, doradca. Jeden z jenerałów roztoczył nad księciem duży, zielony parasol, a z tyłu i po obu stronach wozu szli greccy oficerowie w pozłocistychzbrojach. W pewnej odległoœci za orszakiem księcia posuwał się mały oddział gwardii, a wœród niego Tehenna, syn libijskiego wodza Musawasy. O kilkaset kroków od Egipcjan, przy wyjœciuz glaukońskiego wšwozu, stała smutna gromada Libijczyków błagajšcych zwycięzcy o miłosierdzie. Kiedy Ramzes wjechał ze swojš œwitš na wzgórze, kędy miał przyj mować nieprzyjacielskie poselstwo, armia ku jego czci podniosła taki okrzyk, że chytry Musawasa zmartwił się jeszcze bardziej i szepnšł do bliskiej starszyzny: -Zaprawdę mówię wam, jest to krzyk wojska, które miłuje swego wodza!... Wówczas jeden z niespokojniejszych ksišżštlibijskich, wielki bandyta, rzekł do Musawasy: -Czy nie myœlisz, że w takiej chwili roztropniej uczynimy ufajšc chyżoœci naszych koni aniżeli łasce faraonowego syna?... Ma to być wœciekły lew, który nawet głaszczšc zdziera skórę; my zaœ jesteœmy jako jagnięta oderwane od cyckówswej matki. -Czyń, jak chcesz -odparł Musawasa -całš pustynię masz przed sobš. Ale mnie lud wysłał na odkupienie swoich grzechów, a nade wszystko mam syna Tehennę, nad którym ksišżę rozleje swój gniew, jeżeli nie potrafię go przebłagać. Do gromady Libijczyków przycwałowali dwaj jezdni Azjaci donoszšc, że pan czeka na ich pokorę. Musawasa gorzko westchnšł i poszedł ku pagórkowi, na którym stał zwycięzca. Nigdy jeszcze nie odbył on równie ciężkiej podróży!... Grube, pokutnicze płótno Ÿle okrywało jego grzbiet; nad głowš obsypanšpopiołem znęcał się żar słoneczny, bose nogi gryzł mu żwir. a serce gniótł smutek iwłasny, i zwyciężonego ludu. Przeszedł zaledwie kilkaset kroków, ale parę razy musiał zatrzymać się i odpoczšć.Często też oglšdał się za siebie, aby sprawdzić, czy nadzy niewolnicy, którzy nieœli dary dla księcia, nie kradnš złotych pierœcieni, a co gorsze -klejnotów. Musawasa bowiem, jako mšż doœwiadczony,wiedział, że ludzie najchętniej korzystajš zcudzego nieszczęœcia. „Dziękuję bogom -pocieszał się w swej nędzy chytry barbarzyńca -że na mnie padłlos upokorzenia się przed księciem, który lada dzień włoży faraonowskš czapkę. Władcy Egiptu sš wspaniałomyœlni, szczególniej w chwili zwycięstwa. Jeżeli więc potrafię wzruszyć pana mego, umocni on moje znaczenie w Libii i pozwoli mi pobierać duże podatki. Prawdziwy zaœ cud, że sam następca tronu złapał Tehennę; nie tylko bowiem nie uczyni mu krzywdy, ale jeszcze obsypie go dostojeństwami... ” Tak myœlał, a wcišż oglšdał się. Niewolnik bowiem, choć nagi, może ukradziony klejnotschować w usta, a nawet połknšć. Na trzydzieœci kroków przed wozem następcy tronu Musawasa i towarzyszšcy mu najprzedniejsi Libijczycy upadli na brzuchy swoje i leżeli w piasku, dopóki adiutant ksišżęcy nie kazał im wstać. Zbliżywszy się o kilka kroków znowu padli i uczynili tak trzy razy, a zawsze Ramzes musiał rozkazywać im, ażeby się podnieœli. Przez ten czas Pentuer stojšcy na ksišżęcym wozie szeptał swojemu panu: -Niech oblicze twoje nie pokaże im ani srogoœci, ani uciechy. Raczej bšdŸ spokojnyjak bóg Amon, który pogardza swymi wrogami i nie cieszy się z lada jakich triumfów... Nareszcie pokutujšcy Libijczycy stanęli przed obliczem księcia, który ze złocistegowozu patrzył na nich jak srogi hipopotam na kaczęta nie majšce gdzie ukryć się przed jego mocš. -Tyżeœ to -nagle odezwał się Ramzes? -Tyżeœ to jest Musawasa, mšdry wódz libijski? -Jam jest twój sługa -odparł zapytany i znowu rzucił się na ziemię. Gdy mu kazano wstać, ksišżę mówił: -Jak mogłeœ dopuœcić się tak ciężkiego grzechu i podnieœć rękę na ziemię bogów? Czyliż opuœciła cię dawna roztropnoœć? -Panie! -odparł chytry Libijczyk -żal pomięszał rozumy wygnanym żołnierzom jego œwištobliwoœci, więc biegli na własnš zgubę cišgnšc za sobš mnie i moich. I wiedzš bogowie, jak długo cišgnęłaby się ta brzydka wojna, gdyby na czele armii wiecznie żyjšcego faraona nie stanšł sam Amon w twojej postaci. Jak pustynny wicher spadłeœ, kiedy cię nie oczekiwano, tam gdzie cię nie oczekiwano, a jak byk łamie trzcinę, tak ty skruszyłeœ zaœlepionego nieprzyjaciela. Po czym wszystkie ludy nasze zrozumiały, że nawetstraszne pułki libijskie dopóty sš coœ warte, dopóki rzuca nimi twoja ręka. -Mšdrze mówisz, Musawaso -rzekł ksišżę -a jeszcze lepiej uczyniłeœ, żeœ wyszedł naprzeciw armii boskiego faraona nie czekajšc, aż ona przyjdzie do was. Radbym jednak dowiedzieć się: o ile prawdziwš jest wasza pokora? -„Rozjaœnij oblicze, wielki mocarzu egipski -odpowiedział na to Musawasa. -Przychodzimy do ciebie jako poddani, ażebyimię twoje było wielkim w Libii i ażebyœ byłnaszym słońcem, jak jesteœ słońcem dziewięciu ludów. Rozkaż tylko podwładnym twoim, aby byli sprawiedliwymi dla zawojowanego i do potęgi twej przyłšczonego ludu. Niech twoi naczelnicy rzšdzš nami sumiennie i sprawiedliwie, a nie według złych chęci swoich donoszšc o nas fałszywie i pobudzajšc niełaskę twojš przeciw nam i dzieciom naszym. Rozkaż im, namiestniku dobrotliwego faraona, aby rzšdzili nami według woli twojej oszczędzajšc swobodę, mienie, język i obyczaje ojców i przodków naszych. Niech prawa twoje będš dla wszystkich poddanych ci ludów równe, niech urzędnicy twoi nie pobłażajš jednym, a nie będš zbyt srogimi dla drugich. Niech wyroki ich będš dla wszystkich jednakie. Niech pobierajš opłatę przeznaczonš na twe potrzeby i twój użytek, lecz nie podnoszš od nas innejw tajemnicy przed tobš, takiej, która nie wejdzie do skarbca twego, lecz wzbogaci tylko sługi twoje i sługi sług twoich. Każ rzšdzić nami bez krzywdy dla nas i dla dzieci naszych, wszak jesteœ bogiem naszym i władcš na wieki. Naœladuj słońce, które dla wszystkich rozsiewa swój blask dajšcy siłę i życie. Błagamy cię o twe łaski, my, libijscy poddani, i padamy czołem przed tobš, następco wielkiego i potężnego faraona. ”* Tak mówił przebiegły ksišżę libijski Musawasa i skończywszy, znowu upadł brzuchem na ziemię. A następcy faraona, kiedy słuchał tych mšdrych słów, błyszczały oczy i rozszerzały się nozdrza jak młodemu ogierowi, który po sytnej paszy wybiega na łškę między klacze. -Powstań, Musawaso -odezwał się ksišżę -iposłuchaj, co ci odpowiem. Los twój i twoich narodów nie zależy ode mnie lecz odmiłoœciwego pana, który tak wznosi się ponad nami wszystkimi, jak niebo nad ziemiš. Radzę ci więc, ażebyœ ty i starszyzna libijska udali się stšd do Memfisu i tam, upadłszy na twarz przed władcš i bogiem tego œwiata, powtórzyli pokornš mowę, której tu wysłuchałem. Nie wiem, jaki będzie skutek waszych próœb; lecz ponieważ bogowie nigdy nie odwracajš się od skruszonych i błagajšcych, więc przeczuwam, że nie będziecie Ÿle przyjęci. A teraz pokażcie mi dary przeznaczone dla jego œwištobliwoœci, abym osšdził, czy poruszš serce wszechmocnego faraona. W tej chwili Mentezufis dał znak stojšcemuna wozie księcia Pentuerowi. A gdy ten zeszedł i zbliżył się ze czciš do œwiętego męża, Mentezufis szepnšł: -Boję się, ażeby młodemu panu naszemu triumf nie za mocno uderzył do głowy. Czynie sšdzisz, że byłoby roztropnym przerwać w jakiœ sposób uroczystoœć?... -Przeciwnie -odparł Pentuer -nie przerywajcie uroczystoœci, a ja wam ręczę, że podczas triumfu nie będzie miał wesołej twarzy. -Zrobisz cud? -Czyliżbym potrafił? Pokażę mu tylko, że natym œwiecie wielkiej radoœci towarzyszš wielkie strapienia. -Czyń, jak chcesz -rzekł Mentezufis -gdyż bogowie dali ci mšdroœć godnš członka najwyższej rady. Odezwały się tršby i bębny i rozpoczęto pochód triumfalny. Na czele szli nadzy niewolnicy z darami, pilnowani przez możnych Libijczyków. Więc niesiono złote i srebrne bogi, szkatułki napełnione wonnoœciami, emaliowane naczynia, tkaniny, sprzęty, wreszcie złote misy zasypane rubinami, szafirami i szmaragdami. Niewolnicy niosšcy je mieli ogolone głowy i opaski na ustach, ażeby który nie ukradł cennego klejnotu. Ksišżę Ramzes wsparł obie ręce o krawędŸwozu i z wysokoœci pagórka patrzył na Libijczyków i swoje wojsko jak żółtogłowyorzeł na pstre kuropatwy. Duma wypełniała go od stóp do głów i wszyscy czuli, że nie można być potężniejszym nad tego zwycięskiego wodza. W jednej chwili oczy księcia utraciły swój blask, a na twarzy odmalowało się przykrezdziwienie. To stojšcy za nim Pentuer szepnšł: -Nakłoń, panie, ucha twego... Od czasu kiedy opuœciłeœ miasto Pi-Bast, zaszły tam dziwne wydarzenia... Twoja kobieta, Kama Fenicjanka, uciekła z Grekiem Lykonem... -Z Lykonem?... -powtórzył ksišżę. -Nie poruszaj się, panie, i nie okazuj tysišcom twoich niewolników, że masz smutek w dniu triumfu... W tej chwili przechodził u stóp księcia bardzo długi sznur Libijczyków niosšcych wkoszach owoce i chleby, a w ogromnych dzbanach wino i oliwę dla wojska. Na ten widok wœród karnego żołnierstwa rozległ się szmer radoœci, ale Ramzes nie spostrzegł tego, zajęty opowiadaniem Pentuera. -Bogowie -szeptał prorok -ukarali zdradzieckš Fenicjankę... -Złapana?... -spytał ksišżę. -Złapana, ale musiano jš wysłać do wschodnich kolonii... Spadł bowiem na niš tršd... -O bogowie!... -szepnšł Ramzes. -Czy aby mnie on nie grozi?... -BšdŸ spokojny, panie: gdybyœ się zaraził, już byœ go miał... Ksišżę poczuł zimno we wszystkich członkach. Jakże łatwo bogom z najwyższych szczytów zepchnšć człowieka w przepaœć najgłębszej nędzy!... -A tenże nikczemny Lykon?... -Jest to wielki zbrodniarz -mówił Pentuer -zbrodniarz, jakich niewielu wydała ziemia... -Znam go. Jest podobny do mnie jak obraz odbity w lustrze... -odparł Ramzes. Teraz nadcišgnęła gromada Libijczyków prowadzšcych osobliwe zwierzęta. Na czeleszedł jednogarbny wielbłšd z białawym włosem, jeden z pierwszych, jakiego złapano w pustyni. Za nim dwa nosorożce, stado koni i oswojony lew w klatce. A dalej mnóstwo klatek z różnobarwnymi ptakami, małpkami i małymi pieskami, przeznaczonymi dla dam dworskich. W końcu pędzono wielkie stada wołów i baranów na mięso dla wojska. Ksišżę ledwie rzucił okiem na wędrujšcy zwierzyniec i pytał kapłana: -A Lykon schwytany?... -Teraz powiem ci najgorszš rzecz, nieszczęœliwy panie -szeptał Pentuer -Pamiętaj jednak, aby nieprzyjaciele Egiptu nie dostrzegli smutku w tobie... Następca poruszył się. -Twoja druga kobieta, Sara Żydówka... -Czy także uciekła? -Zmarła w więzieniu... -O bogowie!... Któż œmiał jš wtršcić?... -Sama oskarżyła się o zabójstwo syna twego... -Co?... Wielki krzyk rozległ się u stóp księcia: maszerowali jeńcy libijscy wzięci podczas bitwy, a na ich czele smutny Tehenna. Ramzes miał w tej chwili serce tak przepełnione bólem, że skinšł na Tehennę i rzekł: -Stań przy ojcu twoim Musawasie, ażeby widział i dotknšł cię, że żyjesz... Na te słowa wszyscy Libijczycy i całe wojsko wydało potężny okrzyk; ale ksišżę nie słuchał go. -Syn mój nie żyje?... -pytał kapłana. -Sara oskarżyła się o dzieciobójstwo?... Czy szaleństwo padło na jej duszę?... -Dziecko zabił nikczemny Lykon... -O bogowie, dajcie mi siły!... -jęknšł ksišżę.-Hamuj się, panie, jak przystało na zwycięskiego wodza... -Czyliż podobna zwyciężyć takš boleœć!... O niemiłosierni bogowie!... -Dziecko zabił Lykon, Sara zaœ oskarżyła się, ażeby ciebie ocalić... Widzšc bowiem mordercę w nocy, myœlała, że to ty sam byłeœ... -A ja jš wygnałem z mego domu!... A ja zrobiłem jš służebnicš Fenicjanki! -szeptałksišżę. Teraz ukazali się egipscy żołnierze, niosšcypełne kosze ršk uciętych poległym Libijczykom. Na ten widok ksišżę Ramzes zasłonił twarzswojš i gorzko zapłakał. Natychmiast jenerałowie otoczyli wóz pocieszajšc pana. Zaœ œwięty prorok Mentezufis podał wniosek, który przyjęto bez namysłu, ażeby od tej pory wojsko egipskie już nigdy nie ucinało ršk poległym w boju nieprzyjaciołom. Tym nieprzewidzianym wypadkiem zakończył się pierwszy triumf następcy egipskiego tronu. Ale łzy, jakie wylał nad uciętymi rękoma, mocniej aniżeli zwycięska bitwa przywišzały do niego Libijczyków. Nikt też nie dziwił się, że dokoła ognisk zasiedli w zgodzie żołnierze egipscy i Libijczycy, dzielšc się chlebem i pijšc wino z tych samych kubków. Miejsce wojny i do lwa 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż“PŘ<”(ĺ c€• c–%Öc—ä3Ž Mnienawiœci, które miały trwać całe lata, zajęło głębokie uczucie spokoju i zaufania. Ramzes polecił, ażeby Musawasa, Tehenna inajprzedniejsi Libijczycy natychmiast jechali z darami do Memfisu, i dał im eskortę, nie tyle do pilnowania ich, ile dla bezpieczeństwa ich osób i wiezionych skarbów. Sam zaœ ukrył się w namiocie i nie pokazał się przez kilka godzin. Nie przyjšł nawet Tutmozisa, jak człowiek, któremu boleœć starczy za najmilsze towarzystwo. Ku wieczorowi przyszła do księcia deputacja greckich oficerów pod dowództwem Kaliposa. Kiedy następca zapytał: czego chcš?... Kalipos odparł: -Przychodzimy błagać cię, panie, ażeby ciało naszego wodza, a twego sługi, Patroklesa, nie było wydane egipskim kapłanom, lecz spalone według greckiego obyczaju. Ksišżę zdziwił się. -Chyba wiadomo wam -rzekł -że ze zwłok Patroklesa kapłani chcš zrobić mumię pierwszej klasy i umieœcić jš przy grobach faraonów. Czy może większy zaszczyt spotkać człowieka na tym œwiecie?? Grecy wahali się, wreszcie Kalipos zebrawszy odwagę odpowiedział: -Panie nasz, pozwól otworzyć serce przed tobš. Dobrze wiemy, że zrobienie mumii jestdla człowieka korzystniejszym niż spalenie go. Gdy bowiem dusza spalonego natychmiast przenosi się do krajów wiekuistych, dusza zabalsamowanego może tysišce lat żyć na tej ziemi i cieszyć się jejpięknoœciš. Ale egipscy kapłani, wodzu (niech to nie obraża twoich uszu! ), nienawidzili Patroklesa. Któż więc nas zapewni, że kapłani, zrobiwszy jego mumię, nie w tym celu zatrzymujš duszę na ziemi, aby jš poddać udręczeniom?... I co my bylibyœmy warci, gdybyœmy podejrzewajšc zemstę nieuchronili od niej duszy naszego ziomka i dowódcy?... Zdziwienie Ramzesa jeszcze bardziej wzrosło. -Czyńcie -rzekł -jak uważacie za potrzebne. -A jeżeli nie wydadzš nam ciała?... -Tylko przygotujcie stos, a resztš sam się zajmę. Grecy wyszli, ksišżę posłał po Mentezufisa. -------- *Napis na nagrobku faraona Horem-hepa z roku 1470 przed Chrystusem. ROZDZIAŁ DWUDZIESTY DRUGI Kapłan spod oka przypatrzył się następcy iznalazł go bardzo zmienionym. Ramzes był blady, prawie schudł w kilka godzin, a jegooczy straciły blask i zapadły się pod czoło.Usłyszawszy, o co chodzi Grekom, Mentezufis ani chwili nie wahał się z wydaniem zwłok Patroklesa. -Grecy majš słusznoœć -rzekł œwięty mšż -że moglibyœmy udręczać po œmierci cień Patroklesa. Ale sš głupcami przypuszczajšc, że którykolwiek kapłan egipski czy chaldejski dopuœciłby się podobnej zbrodni. Niech zabiorš ciało swego ziomka, jeżeli sšdzš, że pod opiekš ich obyczajów będzie szczęœliwy po œmierci!... Ksišżę natychmiast wysłał oficera ze stosownym rozkazem, ale Mentezufisa zatrzymał. Widocznie chciał mu coœ powiedzieć, choć wahał się. Po dłuższym milczeniu Ramzes nagle zapytał: -Zapewne wiesz, œwięty proroku, że jedna z moich kobiet, Sara, umarła, a jej syn został zamordowany?... -Stało się to -odparł Mentezufis -tej samejnocy, kiedy opuœciliœmy Pi-Bast... Ksišżę zerwał się. -Przez wiekuistego Amona!... -krzyknšł. -Stało się tak dawno, a wy nic nie wspomnieliœcie mi?... Nawet o tym, że ja byłem posšdzony o zabicie mego dziecka?... -Panie -rzekł kapłan -naczelny wódz w przededniu bitwy nie ma ani ojca, ani dziecka, ani nikogo zgoła, tylko -swojš armię i nieprzyjaciół. Mogliżeœmy cię w tych ważnych czasach niepokoić podobnymi wiadomoœciami? -To prawda -odparł ksišżę po namyœle. -Gdyby nas dzisiaj zaskoczono, nie wiem, czy potrafiłbym dobrze pokierować wojskiem... I w ogóle nie wiem, czy już kiedykolwiek zdołam odzyskać spokój... Takie małe... takie piękne dziecko!... Albo i ta kobieta, która poœwięciła się za mnie, gdy ja ciężko jš skrzywdziłem. Nigdy nie myœlałem, że mogš zdarzać się podobne nieszczęœcia i że przenosi je ludzkie serce. -Czas wszystko leczy... Czas i modlitwa -szepnšł kapłan. Ksišżę pokiwał głowš i znowu w namiocie zaległa taka cisza, że słychać było piasek wysypujšcy się z klepsydry. Następca znowu ocknšł się. -Powiedz mi -rzekł -ojcze œwięty, jeżeli nienależy to do wielkich tajemnic, jaka jest naprawdę różnica między spaleniem zmarłego i zrobieniem z niego mumii? Bo chociaż słyszałem coœ w szkole, nie rozumiem jednak tej kwestii, do której Grecy tak wielkš przywišzujš wagę. -My przywišzujemy daleko większš, największš... -odparł kapłan. -Œwiadczš o tym nasze miasta zmarłych, które zajęły cały skraj pustyni zachodniej. Œwiadczš piramidy, które sš grobami faraonów starego państwa, i mnemonie, olbrzymie groby, kute w skałach, dla królów naszej epoki. Pogrzeb i grób to wielka sprawa, to największa sprawa ludzka. Bo gdy w formiecielesnej żyjemy pięćdziesišt albo sto lat, nasze cienie trwajš dziesištki tysięcy lat, aż do zupełnego oczyszczenia. Asyryjscy barbarzyńcy œmiejš się z nas, żewięcej poœwięcamy zmarłym niż żyjšcym; ale zapłakaliby nad swoim niedbalstwem o zmarłych, gdyby znana im była, jak nam, tajemnica œmierci i grobu... Ksišżę otrzšsnšł się. -Przestraszasz mnie -rzekł. -Czyliż zapomniałeœ, że między zmarłymi ja mam dwie miłe istoty, które nie sš pochowane według egipskiego rytuału? -Owszem. Teraz właœnie robiš ich mumie. A zarówno Sara, jak i twój syn będš mieli wszystko, cokolwiek przydać im się może wdługiej wędrówce. -Doprawdy?... -spytał jakby ucieszony Ramzes. -Zaręczam, że tak jest -odparł kapłan -i żezrobione będzie wszystko, co potrzeba, abyœ znalazł ich, panie, szczęœliwymi, gdy itobie kiedyœ uprzykrzy się ziemski żywot. Następca słuchajšc tego był bardzo wzruszony. -Więc myœlisz, œwięty mężu -spytał -że odnajdę kiedyœ mego syna i będę mógł powiedzieć tej kobiecie: Saro, ja wiem, że byłem dla ciebie zbyt surowy?... -Jestem tak pewny jak tego, że widzę cię, dostojny panie. -Mów... mów o tym!... -zawołał ksišżę. -Człowiek dopóty nie dba o groby, dopóki nie złoży w nich czšstki samego siebie... A mnie spotkała ta niedola, i właœnie wówczas, gdym myœlał, że z wyjštkiem faraona nie ma potężniejszego nade mnie! -Zapytywałeœ, panie -zaczšł Mentezufis -jaka jest różnica między spaleniem zmarłego i zrobieniem z niego mumii? Taka sama, jak między zniszczeniem szaty a schowaniem jej do komory. Gdy szata jest przechowana, może się niejednokrotnie przydać, a gdy masz tylko jednš, byłoby szaleństwem palić jš... -Tego nie rozumiem -wtršcił ksišżę. -Tego nie wykładacie nawet w wyższej szkole... -Ale możemy powiedzieć następcy faraona. Wasza dostojnoœć wiesz -cišgnšł kapłan -że ludzka istota składa się z trzech częœci: ciała, iskry bożej i cienia, czyli Ka, który łšczy ciało z iskrš bożš. Gdy człowiek umiera, jego cień tudzież iskra odłšczajš się od ciała. Gdyby człowiek żył bez grzechu, jego iskra boża wraz z cieniem natychmiast poszłaby między bogów, na wiekuiste życie. Ale każdyczłowiek grzeszy, plami się na tym œwiecie, skutkiem czego jego cień, Ka, musisię oczyszczać, niekiedy przez tysišce lat. Zaœ oczyszcza się w ten sposób, że niewidzialny błška się po naszej ziemi, pomiędzy ludŸmi, i spełnia dobre uczynki. Chociaż cienie zbrodniarzy nawet w zagrobowym życiu dopuszczajš się występków i ostatecznie gubiš i siebie, i zawartš w nich iskrę bożš. Otóż, co dla waszej dostojnoœci nie jest chyba tajemnicš, ów cień, Ka, jest zupełniepodobny do człowieka, tylko wyglšda, jakbybył utkany z bardzo delikatnej mgły. Cień ma głowę, ręce i tułów, może chodzić, mówić, rzucać lub podnosić przedmioty, ubiera się jak człowiek, a nawet, osobliwieprzez kilkaset pierwszych lat po œmierci, musi od czasu do czasu nieco posilać się. PóŸniej bowiem wystarczajš mu wizerunki pokarmów... Głównš jednak siłę swojš cień czerpie z ciała, które po nim zostaje na ziemi. Gdy więc ciało rzucimy do grobu, ono prędko psuje się i cień musi nasycać się prochem izgniliznš. Gdy ciało spalimy, cień ma tylko popioły dokrzepienia się. Ale gdy z ciała zrobimy mumię, czyli gdy ciało zabalsamujemy na tysišce lat, cień, Ka, zawsze jest zdrów i silny i epokę swego oczyszczenia przepędzaspokojnie, nawet przyjemnie. -Dziwne rzeczy!... -szepnšł następca. -O życiu zagrobowym kapłani, w cišgu tysišcletnich badań, dowiedzieli się bardzo ważnych szczegółów. Przekonano się, że gdy w ciele zmarłego zostajš wnętrznoœci, jego cień, Ka, ma ogromny apetyt, potrzebuje tyleż pokarmów co człowiek, a gdy pokarmu zabraknie, wówczas rzuca sięna żyjšcych i wysysa z nich krew. Lecz gdyusuwa się ze zwłok wnętrznoœci, jak my torobimy, wówczas cień prawie obywa się bez pokarmu: jego własne ciało, zbalsamowane i napełnione silnie pachnšcymi ziołami, wystarcza mu na miliony lat. Również sprawdzono, że gdy grób zmarłegojest pusty, cień tęskni za œwiatem i włóczysię po ziemi bez potrzeby. Lecz gdy w kaplicy poœmiertnej złożymy odzienie, sprzęty, broń, naczynia i narzędzia, które zmarły lubił, gdy œciany pokryjemy malowidłami przedstawiajšcymi: uczty, polowania, nabożeństwa, wojny i w ogóle wypadki, w których nieboszczyk przyjmował udział, gdy jeszcze dodamy muposšżki osób z jego rodziny, służby, koni, psów i bydła, wówczas cień nie wychodzi bez potrzeby na œwiat, gdyż znajduje go w swym domu zmarłych. Nareszcie przekonano się, że wiele cieniów, nawet po odbyciu pokuty, nie możewejœć do krainy wiecznego szczęœcia, ponieważ nie znajš stosownych modlitw, zaklęć i rozmów z bogami. Zapobiegamy temu owijajšc mumię w papirusy, na których sš wypisane sentencje, i - kładšc im do trumien Księgę Zmarłych. Jednym słowem nasz rytuał pogrzebowy zapewnia cieniowi siły, chroni go od niewygód i tęsknoty za ziemiš, ułatwia mu wejœcie między bogów i -zabezpiecza żywych ludzi od szkód, jakie mogłyby im wyrzšdzić cienie. Nasza wielka troskliwoœć o zmarłych to właœnie ma na celu; dlatego stawiamy im prawie pałace, a w nich -najozdobniejsze mieszkania. Ksišżę rozmyœlał, wreszcie rzekł: -Rozumiem, że wyœwiadczacie wielkš łaskę bezsilnym i bezbronnym cieniom zaopatrujšcich w ten sposób. Lecz... kto mi powie, że cienie istniejš... O tym że jest bezwodna pustynia -cišgnšł ksišżę -wiem, bo jš widzę, bom tonšł w jejpiaskach i doœwiadczyłem jej żarów. O tym,że sš krainy, w których woda kamienieje, apara zamienia się na białe puchy, także wiem, bo mówili wiarygodni œwiadkowie... Ale skšd wy wiecie o cieniach, których nikt nie widział, i o ich życiu poœmiertnym, skoro stamtšd nie wrócił żaden człowiek? -Mylisz się, wasza dostojnoœć -odparł kapłan. -Cienie ukazywały się ludziom nieraz, a nawet opowiadały im swoje tajemnice. Można mieszkać w Tebach dziesięć lat i nie widzieć deszczu, można żyć na ziemi sto lati nie spotkać cienia. Ale kto by mieszkał przez setki lat w Tebach albo żył tysišce lat na ziemi, zobaczyłby niejeden deszcz i niejednego cienia!... -A któż to żył tysišce lat?... -zapytał ksišżę. -Żył, żyje i żyć będzie œwięty stan kapłański -odpowiedział Mentezufis. -On to przed trzydziestoma tysišcami lat osiedlił się nad Nilem, on przez ten czas badał niebo i ziemię, on stworzył naszš mšdroœć i nakreœlił plany wszystkich pól, tam, kanałów, piramid i œwištyń... -To prawda -przerwał ksišżę. -Stan kapłański jest mšdry i potężny, ale -gdzie sš cienie?... Kto je widział i z nimi rozmawiał?... -Wiedz o tym, panie -prawił Mentezufis -żecień jest w każdym żyjšcym człowieku. A jak sš ludzie odznaczajšcy się ogromnš siłšlub arcybystrym wzrokiem, tak sš i ludzie, którzy posiadajš niezwykły dar, że -mogš za życia wydzielać swój własny cień... Nasze tajemne księgi pełne sš najwiarygodniejszych opowiadań w tej sprawie. Niejeden prorok umiał zapadać w sen podobny do œmierci. Wówczas jego cieńoddzieliwszy się od ciała w jednej chwili przenosił się do Tyru, Niniwy, Babilonu, oglšdał rzeczy potrzebne, przysłuchiwał się naradom obchodzšcym nas i -po przebudzeniu się proroka -zdawał jak najdokładniejsze sprawozdanie. Niejeden zły czarownik również zasnšwszy wysyłałswój cień do domu nienawidzonego człowieka, a tam wywracał lub niszczył sprzęty i straszył całš rodzinę. Zdarzało się, że człowiek napastowany przez cienia czarnoksiężnika uderzał go włóczniš lub mieczem. Wówczas w domu nawiedzanym ukazywały się krwawe œlady, a czarnoksiężnik miał na swym ciele tę właœnie ranę, którš zadano cieniowi. Niejednokrotnie też cień żyjšcego człowieka ukazywał się razem z nim, o kilka kroków od niego... -Znam ja takie cienie!... -szepnšł ironicznie ksišżę. -Muszę dodać -cišgnšł Mentezufis -że nie tylko ludzie, ale -zwierzęta, roœliny, kamienie, budowle i sprzęty majš takie same cienie. Tylko (dziwna rzecz! )cień przedmiotu martwego nie jest martwy, ale posiada życie: rusza się, przesuwa z miejsca na miejsce, nawet myœli i objawia to za pomocš rozmaitych znaków, najczęœciej -pukania. Gdy człowiek umrze, cień jego żyje i ukazuje się ludziom. W naszych księgach zapisano tysišce podobnych wypadków. Jedne cienie upominały się o jadło, inne chodziły po mieszkaniu, pracowały w ogrodzie albo polowały w górach z cieniamiswoich psów i kotów. Inne cienie straszyłyludzi, niszczyły ich majštek, wypijały ich krew, nawet pocišgały żyjšcych do rozpusty... Bywały jednak cienie dobre: matek opiekujšcych się dziećmi, poległych żołnierzy ostrzegajšcych o zasadzce nieprzyjacielskiej, kapłanów, którzy odkrywali nam ważne tajemnice. Jeszcze za oœmnastej dynastii cień faraonaCheopsa (który pokutuje za ucisk ludu przy wznoszeniu piramidy dla siebie)ukazywał się w nubijskich kopalniach złota i litujšc się nad cierpieniami pracujšcych więŸniów wskazał im nowe Ÿródło wody. -Opowiadasz ciekawe rzeczy, œwięty mężu -odparł Ramzes -pozwól więc, że i ja ci coœpowiem. Jednej nocy, w Pi-Bast, pokazano mi „mój cień ”... Był zupełnie podobny do mnie i nawet tak ubrany jak ja. Wnet jednakprzekonałem się, że to nie jest żaden cień,ale żywy człowiek, niejaki Lykon, nikczemny morderca mego syna... Występki swoje zaczšł od tego, że straszył Fenicjankę Kamę. Wyznaczyłem nagrodę za schwytanie go... Ale nasza policja nie tylko nie pojmała go, lecz nawetpozwoliła mu wykraœć tš samš Kamę i zabićniewinne dziecko. Dziœ słyszę, że schwytano Kamę; ale o tym nędzniku nic nie wiem. Zapewne żyje na swobodzie zdrów, wesoły i zasobny w skradzione skarby; może nawet sposobi się do nowej zbrodni!... -Zbyt wiele osób œciga tego nikczemnika, ażeby w końcu nie został pojmany -rzekł Mentezufis. -A gdy raz wpadnie w nasze ręce, Egipt zapłaci mu za zgryzoty, jakie uczynił jego następcy tronu. Wierzaj mi, panie, możesz mu z góry przebaczyć wszystkie występki, kara bowiem odpowie ich wielkoœci. -Wolałbym go sam mieć w rękach -odparł ksišżę. -Zawsze to niebezpieczna rzecz taki„cień ” za życia!! * Nie bardzo zbudowany podobnym zakończeniem swego wykładu, œwięty Mentezufis pożegnał księcia. Po nim wszedłdo namiotu Tutmozis zawiadamiajšc, że Grecy już układajš stos dla swojego wodzaiże kilkanaœcie libijskich kobiet zgodziło się płakać w czasie pogrzebowego obchodu -Będziemy przy tym -odparł następca. -Czy wiesz, że zabito mego syna?... Takie małe dziecko! Gdy nosiłem go, œmiał się i wycišgał do mnie ršczki!... Niepojęta rzecz,ile nikczemnoœci może pomieœcić ludzkie serce! Gdyby ten podły Lykon t argnšł się na moje życie, jeszcze rozumiałbym, nawetprzebaczył... Ale mordować dziecko... -A o poœwięceniu Sary mówiono ci, panie? -spytał Tutmozis. -Tak. Zdaje mi się, że była to najwierniejsza z moich kobiet i że niesłusznie postšpiłem z niš... Ale jak to może być? -zawołał ksišżę bijšc pięœciš w st ół -ażeby dotychczas nie schwytano nędznika Lykona?... Przysięgli mi na to Fenicjanie... obiecałem nagrodę naczelnikowipolicji... W tym musi coœ być!... Tutmozis zbliżył się do księcia i szepnšł: -Był u mnie posłaniec od Hirama, który obawiajšc się gniewu kapłanów kryje się, zanim opuœci Egipt... Otóż Hiram podobno dowiedział się od naczelnika policji w Pi-Bast, że Lykon został schwytany... Ale cicho!... -dodał wylękniony Tutmozis. Ksišżę na chwilę wpadł w gniew, lecz wnet się opanował. -Schwytany?... -powtórzył. -Dlaczegoż ta tajemnica?... -Bo naczelnik policji musiał oddać go œwiętemu Mefresowi na jego rozkaz w i do lwa 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż˜P43™„c€šˆ‹c›%‡cœš3Ö Rimieniu najwyższej rady... -Aha... aha!... -powtarzał następca. -Zatem czcigodnemu Mefresowi i najwyższej radziepotrzebny jest człowiek tak bardzo podobny do mnie?... Aha!... Memu dziecku i Sarze majš sprawić piękny pogrzeb... balsamujš ich zwłoki... Ale mordercę ukrywajš w bezpiecznym miejscu... Aha!... I œwięty Mentezufis jest wielkim mędrcem. Opowiedział mi dziœ wszystkie tajemnice zagrobowego życia, wytłumaczył mi cały pogrzebowy rytuał, jakbym ja sam był kapłanem co najmniej trzeciego stopnia... Ale o schwytaniu Lykona i o ukryciu tego zabójcy przez Mefresa ani wspomniał!... Widocznie œwięci ojcowie troskliwsi sš o drobne sekreta następcy tronu aniżeli o wielkie tajemnice przyszłego życia... Aha! -Zdaje się, panie, że dziwić cię to nie powinno -wtršcił Tutmozis. -Wiesz, że kapłani już podejrzewajš cię o niechęć i majš się na ostrożnoœci... Tym więcej... -Co tym więcej?... -Że jego œwištobliwoœć jest bardzo chory. Bardzo... -Aha!... ojciec mój chory, a ja tymczasem na czele wojska muszę pilnować pustyni, ażeby z niej piaski nie uciekły... Dobrze, żeœ mi to przypomniał!... Tak, jego œwištobliwoœć musi być ciężko chory, gdyż kapłani sš bardzo czuli dla mnie... Wszystkomi pokazujš i o wszystkim mówiš wyjšwszytego, że Mefres ukrył Lykona. -Tutmozis -rzekł nagle ksišżę -czy i dziœ sšdzisz, że mogę rachować na wojsko?... -Na œmierć pójdziemy, tylko rozkaż... -I za szlachtę ręczysz?... -Jak za wojsko. -Dobrze -odparł następca. -Możemy teraz oddać ostatniš usługę Patroklesowi. -------- *Rzecz szczególna, że teoria „cieniów ”, na której prawdopodobnie opierała się nadzwyczajna troskliwoœć Egiptu o zmarłych, że teoria ta odżyła w naszych czasach w Europie. Wykłada jš obszernie Adolf d'Assier w ksišżce Essai sur l'humanité posthume et le spiritisme, par unpositiviste . ROZDZIAŁ DWUDZIESTY TRZECI W cišgu kilku miesięcy podczas których ksišżę Ramzes pełnił obowišzki namiestnikaDolnego Egiptu, jego œwištobliwy ojciec coraz bardziej zapadał na zdrowiu. I zbliżała się chwila, w której pan wiecznoœci, budzšcy radoœć w sercach, władca Egiptu i wszystkich krajów; jakie tylko oœwietla słońce, miał zajšć miejsce obok czcigodnych poprzedników swoich, w tebańskich katakumbach, które leżš po drugiej stronie miasta Teb. Nie był jeszcze zbyt podeszły wiek równego bogom mocarza, który rozdawał życie poddanym i miał władzę zabierania mężom ich żon według pragnień serca swego. Ale trzydziestokilkuletnie rzšdy tak go zmęczyły, że już sam chciał wypoczšć, odnaleŸć młodoœć i pięknoœć swojš w zachodniej krainie, gdzie każdy faraon bez trosk panuje wiecznie nad ludami tak szczęœliwymi, że nikt i nigdy nie chciał stamtšd powracać. Jeszcze pół roku temu œwištobliwy pan spełniał wszystkie czynnoœci przywišzane do jego stanowiska, na którym opierało siębezpieczeństwo i pomyœlnoœć całego widzialnego œwiata. Rankiem, ledwo kur zapiał, kapłani budzili władcę hymnem na czeœć wschodzšcego słońca. Faraon podnosił się z łoża i w złocistej wannie brał kšpiel z wody różanej. Po czym boskie ciało jego było natarte bezcennymi wonnoœciami, wœród szmeru modłów majšcych własnoœć odpędzania złych duchów. Tak oczyszczony i okadzony przez proroków szedł pan do kapliczki. Odrywał glinianš pieczęć ode drzwi i wchodził sam jeden do sanktuarium, gdzie na łożu ze słoniowej koœci spoczywał cudowny posšg bożka Ozirisa. Bożek miał ten nadzwyczajnydar, że na każdš noc odpadały mu ręce, nogi i głowa odcięte niegdyœ przez złego boga Seta; lecz po modlitwie faraona wszystkie członki zrastały się na powrót, bez żadnej przyczyny. Gdy jego œwištobliwoœć przekonał się, że Oziris znowu jest cały, wydobywał posšg złoża, kšpał go, ubierał w drogocenne szaty i -posadziwszy na malachitowym tronie, okadzał go wonnoœciami. Ceremonia to nader ważna: gdyby bowiem którego poranku boskie członki Ozirisa nie zrosły się, byłby to znak, że Egiptowi, jeżeli nie całemu œwiatu, grozi wielkie nieszczęœcie. Po wskrzeszeniu i ubraniu bóstwa jego œwištobliwoœć zostawiał otwarte drzwi kaplicy, aby przez nie na kraj spływały błogosławieństwa. Zarazem wyznaczał kapłanów, którzy przez cały dzień mieli pilnować sanktuarium nie tyle przed złš wolš, ile przed lekkomyœlnoœciš ludzkš. Nieraz bowiem zdarzało się, że niebaczny œmiertelnik zbliżywszy się zanadto do najœwiętszego miejsca narażał się na niewidzialne uderzenie, które pozbawiało goprzytomnoœci, a nawet życia. Po odprawieniu nabożeństwa szedł pan, otoczony œpiewajšcymi kapłanami, do wielkiej sali jadalnej, gdzie stał fotel i stoliczek dla niego i dziewiętnaœcie innych stoliczków przed dziewiętnastu posšgami wyobrażajšcymi dziewiętnaœcie poprzednichdynastii. Gdy zaœ władca usiadł, wbiegały młode chłopcy i dziewczęta ze srebrnymi talerzami, na których było mięso i ciasta, tudzież z dzbanami wina. Kapłan dozorujšcypotraw kosztował z pierwszego talerza i pierwszego dzbanka, które następnie na klęczkach podawano faraonowi, a inne talerze i dzbany stawiano przed posšgami przodków. Gdy zaœ władca zaspokoiwszy głód opuœcił salę, potrawy przeznaczone dla przodków mieli prawo zjadać ksišżęta albo kapłani. Z jadalni udawał się pan do nie mniej wielkiej sali audiencjonalnej. Tu padali przed nim na twarz najbliżsi dostojnicy państwa i najbliższa rodzina, po czym minister Herhor, najwyższy skarbnik,najwyższy sędzia i najwyższy naczelnik policji składali mu raporty o sprawach państwa. Czytanie było przerywane religijnš muzykš i tańcem, w czasie wykonywania których tron zasypywano wieńcami i bukietami. Po audiencji jego œwištobliwoœć udawał się do obocznego gabinetu i położywszy się na kanapie chwilę drzemał. Następnie składał bogom ofiary z wina i kadzideł i opowiadał kapłanom swoje sny, wedle których mędrcyukładali najwyższe rozporzšdzenia w sprawach, które jego œwištobliwoœć miał rozstrzygać. Niekiedy jednak, gdy snów nie było albo gdy ich tłumaczenie wydało się faraonowi niewłaœciwym, jego œwištobliwoœć uœmiechał się dobrotliwie i -rozkazywał w danej sprawie postšpić tak a tak. Rozkaz ten był prawem, którego nikt nie mógł zmieniać, chyba tylko w wykonaniu szczegółów. W godzinach popołudniowych jego œwištobliwoœć niesiony w lektyce ukazywał się na dziedzińcu swojej wiernej gwardii, apotem wstępował na taras i spoglšdał ku czterem okolicom œwiata, aby udzielić im swego błogosławieństwa. Wówczas ze szczytu pylonów wywieszano choršgwie i odzywały się potężne głosy tršb. Ktokolwiek usłyszał je, w mieœcie czy w polu, Egipcjanin czy barbarzyńca, padał na twarz, ażeby i na jego głowę spłynęła czšstka łaski najwyższej. W takiej chwili nie było wolno uderzyć człowieka ani bydlęcia: kij podniesiony nad grzbietem sam opadał. Jeżeli zaœ przestępca skazany na œmierć dowiódł, że czytano mu wyrok w czasie ukazania się pana nieba i ziemi, zmniejszano mu karę. Albowiem przed faraonem chodzi moc, a za nim miłosierdzie. Uszczęœliwiwszy lud swój władca wszystkich rzeczy, jakie tylko sš pod słońcem, zstępował do swoich ogrodów, między palmy i sykomory, i tu siedział najdłużej odbierajšc hołdy od swych kobieti przypatrujšc się zabawom dzieci swojego domu. Gdy które z nich pięknoœciš czy zręcznoœciš zwróciło jego uwagę, przywoływał je do siebie i pytał: -Kto ty jesteœ, mój maleńki? -Jestem ksišżę Binotris, syn jego œwištobliwoœci -odpowiadał chłopczyk. -A jakże nazywa się twoja matka? -Moja matka jest pani Ameces, kobieta jegoœwištobliwoœci. -Cóż ty umiesz? -Umiem już liczyć do dziesięciu i napisać: „Niech żyje wiecznie ojciec i bóg nasz, œwištobliwy faraon Ramzes!... ” Pan wiecznoœci dobrotliwie uœmiechał się i swojš delikatnš, prawie przezroczystš rękšdotykał kędzierzawej głowy czupurnego chłopca. Wówczas dziecko naprawdę zostawało księciem, pomimo że jego œwištobliwoœć wcišż uœmiechał się w sposób zagadkowy. Ale kogo raz dotknęła boska ręka, ten nie mógł zaznać niedoli w życiu i musiał być wywyższonym nad innych. Na obiad szedł władca do drugiej sali jadalnej i dzielił się posiłkiem z bogami wszystkich nomesów Egiptu, których posšgistały wzdłuż œcian. Czego zaœ nie zjedli bogowie, to dostawało się kapłanom i najwyższym osobom dworu. Ku wieczorowi jego œwištobliwoœć przyjmował wizytę pani Nikotris, matki następcy tronu, patrzył na religijne tańce iprzysłuchiwał się koncertowi. Po czym udawał się znowu do kšpieli i, oczyszczony,wstępował do kaplicy Ozirisa, ażeby rozebrać i ułożyć do snu bóstwo cudowne. Dokonawszy tego, zamykał i pieczętował drzwi kaplicy i otoczony procesjš kapłanówszedł do sypialni. Kapłani do wschodu słońca w sšsiedniej izbie odprawiali ciche modły do duszy faraona, która podczas snu znajduje się między bogami. Wówczas przedstawiali jej proœby o pomyœlne załatwienie bieżšcych spraw państwa, o opiekę nad granicami Egiptu i nad grobami królów, ażeby żaden złodziej nie œmiał do nich wchodzić i naruszać wiekuistego spoczynku mocarzy pełnych chwały. Modły kapłańskie jednak, zapewne skutkiem nocnego zmęczenia, nie zawsze były skuteczne: kłopoty bowiem państwa rosły, a i groby œwięte okradano, nie tylko wynoszšc z nich rzeczy kosztowne, lecz nawet mumie faraonów. Był to skutek osiedlenia się w kraju różnych cudzoziemców i pogan; od których lud nauczył się lekceważenia egipskich bogów i miejsc najœwiętszych. Spoczynek pana nad pany przerywał się raz, o północy. W tej bowiem godzinie astrologowie budzili jego œwištobliwoœć i zawiadamiali go: w której kwadrze znajdujesię księżyc, które planety œwiecš nad horyzontem, jaka konstelacja przechodzi przez południk i czy w ogóle na niebie nie zdarzyło się nic szczególnego? Niekiedy bowiem ukazywały się chmury, spadały gwiazdy częœciej niż zwykle albo przelatywały nad ziemiš kule ogniste. Pan wysłuchał raportu astrologów, w raziejakiegoœ niezwykłego zjawiska uspokajał ich o bezpieczeństwo œwiata i -wszystkie spostrzeżenia kazał zapisać do odnoœnych tablic, które co miesišc odsyłano kapłanomœwištyni Sfinksa, największym mędrcom, jakich posiadał Egipt. Mężowie ci z powyższych tablic wyprowadzali wnioski, lecz najważniejszychnie objawiali nikomu, chyba kolegom swoim,chaldejskim kapłanom w Babilonie. Po północy jego œwištobliwoœć mógł już spać do zapiania rannych kogutów, jeżeli uważał za stosowne. Taki pobożny i pracowity żywot jeszcze półroku temu prowadził dobry bóg, rozdawca opieki, życia i zdrowia, dniem i nocš czuwajšc nad ziemiš i niebem, nad widzialnym i niewidzialnym œwiatem. Ale od pół roku wiecznie żyjšca dusza jego coraz częœciej zaczęła przykrzyć sobie ziemskie sprawy i cielesnš powłokę. Bywały dnie, żenic nie jadł, i noce, w czasie których wcalenie sypiał. Niekiedy podczas audiencji na łagodnym jego obliczu ukazywał się wyraz głębokiej boleœci, a bardzo często, coraz częœciej, zdarzało się, że wpadał w omdlenia. Przerażona królowa Nikotris, najdostojniejszy Herhor i kapłani niejednokrotnie zapytywali władcę: czy mu co nie dolega? Ale pan wzruszał ramionami i milczał, wcišż pełnišc swoje ucišżliwe obowišzki. Wówczas lekarze dworscy nieznacznie zaczęli podsuwać mu najmocniejsze œrodki dla przywrócenia sił. Mięszano mu w winie i potrawach naprzód popioły konia i byka, póŸniej - lwa, nosorożca i słonia, ale potężne leki zdawały się nie wywierać żadnego skutku. Jego œwištobliwoœć tak często omdlewał, że już zaprzestano odczytywać mu raportów. Jednego dnia dostojny Herhor wraz z królowš i kapłanami, padłszy na twarze, ubłagali pana, że pozwolił zbadać mędrcomswoje boskie ciało. Pan zgodził się, lekarzezbadali go i opukali, lecz oprócz wielkiego wychudnięcia nie znaleŸli żadnej groŸnej wskazówki. -Jakich uczuć doznaje wasza œwištobliwoœć? -zapytał w końcu najmędrszy lekarz. Faraon uœmiechnšł się. -Czuję -odparł -że pora mi wrócić do słonecznego ojca. -Tego wasza œwištobliwoœć zrobić nie może bez największej szkody dla swoich ludów - poœpiesznie wtršcił Herhor. -Zostawię wam syna, Ramzesa, który jest lwem i orłem w jednej osobie -rzekł pan. -I zaprawdę, jeżeli go słuchać będziecie, zgotuje on Egiptowi taki los, o jakim od poczštku œwiata nie słyszano. Œwiętego Herhora i innych kapłanów aż zimno przeszło od tej obietnicy. Oni wiedzieli, że następca tronu jest lwem i orłem w jednej osobie i że słuchać go muszš. Woleliby jednak jeszcze przez długie lata mieć tego oto łaskawego pana, którego serce pełne litoœci było jak wiatr północny przynoszšcy deszcz polom i ochłodę ludziom. Dlatego wszyscy, niby jeden mšż, padli na ziemię jęczšc i dopóty leżeli na brzuchach swoich, aż faraon zgodził się poddać kuracji. Wtedy lekarze na cały dzień wynieœli go do ogrodu między pachnšce drzewa iglaste, karmili go siekanym mięsem, poili mocnymi rosołami, mlekiem i starym winem. Dzielne te œrodki na jakiœ tydzień wzmocniły jego œwištobliwoœć; wnet jednak przyszło nowe osłabienie, dla zwalczania którego zmuszono pana, ażeby pił œwieżš krew cielšt pochodzšcych od Apisa. Lecz i krew nie na długo pomogła, i trzebabyło odwołać się do porady arcykapłana œwištyni -złego boga Seta. Wœród powszechnej trwogi ponury kapłan wszedł do sypialni jego œwištobliwoœci, spojrzał na chorego i zalecił straszne lekarstwo. -Trzeba -rzekł -dawać faraonowi do picia krew z niewinnych dzieci, co dzień po kubku... Kapłani i magnaci zapełniajšcy pokój oniemieli na takš radę. Potem zaczęli szeptać, że do tego celu najlepsze będš dzieci chłopskie; dzieci bowiem kapłańskie i wielkich panów już w niemowlęctwie tracšniewinnoœć. -Wszystko mi jedno, czyje to będš dzieci -odparł okrutny kapłan -byle jego œwištobliwoœć miał co dzień œwieżš krew. Pan, leżšc na łóżku z zamkniętymi oczyma, słuchał tej krwawej rady i lękliwych szeptów dworu. A gdy jeden z lekarzy nieœmiało spytał Herhora: czy można zajšć się wyszukaniem odpowiednich dzieci?... faraon ocknšł się. Wlepił mšdre oczy w obecnych i rzekł: -Krokodyl nie pożera swoich małych, szakali hiena oddaje życie za swe szczenięta, a jamiałbym pić krew egipskich dzieci, które sšmoimi dziećmi?... Zaprawdę, nigdy bym nie przypuszczał, że oœmieli mi się kto zalecić niegodne lekarstwo... Kapłan złego boga upadł na ziemię tłomaczšc się, że krwi dziecięcej nikt nigdynie pił w Egipcie, lecz że moce piekielne tym sposobem majš przywracać zdrowie. Taki przynajmniej œrodek używa się w Asyrii i Fenicji. -WstydŸ się -odparł faraon -w pałacu mocarzy egipskich wspominać tak obmierzłe rzeczy. Czy nie wiesz, że Fenicjanie i Asyryjczycy sš głupimi barbarzyńcami? Ale u nas najciemniejszy chłop nie uwierzy, aby krew niewinnie rozlana mogła komu wyjœć na pożytek... Tak mówił równy nieœmiertelnym. Dworacy zasłonili twarze pokalane wstydem, a arcykapłan Seta po cichu wyniósł się z komnaty. Wówczas Herhor, aby uratować gasnšce życie władcy, uciekł się do ostatecznego œrodka i powiedział faraonowi, że kryje sięw jednej z tebańskich œwištyń Chaldejczyk,Beroes, najmędrszy kapłan z Babilonu i niezrównany cudotwórca. -Dla waszej œwištobliwoœci -mówił Herhor -obcy to człowiek i nie ma prawa udzielać tak ważnych rad naszemu panu. Ale pozwól,królu, ażeby spojrzał na ciebie, bo jestem pewny, że znajdzie dla twej choroby lekarstwo, a w żadnym wypadku nie obrazi twojej œwiętoœci bezbożnymi słowami. Faraon i tym razem uległ namowom wiernego sługi. A we dwa dni Beroes, wezwany jakimœ tajemniczym sposobem, przypłynšł do Memfisu. Mšdry Chaldejczyk nawet nie oglšdajšc szczegółowo faraona takš dał radę: -Trzeba znaleŸć w Egipcie człowieka, którego modły dosięgajš tronu Najwyższego. A gdy on szczerze pomodli się na intencję faraona, władca odzyska zdrowie i będzie żył długie lata. Usłyszawszy te słowa, pan spojrzał na gromadę otaczajšcych go kapłanów i rzekł:-Widzę tu tylu mężów œwiętych, że gdy który zechce pomyœleć o mnie, będę zdrów... I uœmiechnšł się nieznacznie. -Wszyscy jesteœmy tylko ludŸmi -wtršcił cudotwórczy Beroes -więc dusze nasze nie zawsze mogš wznieœć się do podnóżka Przedwiecznego. Dam jednak waszej œwištobliwoœci nieomylny sposób odkrycia człowieka, który modli się najszczerzej i i do lwa 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPHcž˜fcŸţ–c ”+/ĄĂ.c€˘Ý