ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS FARAON3 €003;ďű˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉ Przewiń Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕPű c€K” cß)c*' N/5' J€ "FARAON" TOM III BOLESŁAW PRUS ROZDZIAŁ PIERWSZY Czy prorocy podziemnej œwištyni Sfinksa widzieli nowego władcę Egiptu, jak obozował pod piramidami, czy dali o nim znać do królewskiego pałacu i -w jaki uczynili to sposób? - nie wiadomo. Doœć, że gdy Ramzes zbliżał się do przewozu, najdostojniejszy arcykapłan Herhor kazał obudzić służbę pałacowš, a gdy pan przepływał Nil, wszyscy kapłani, jenerałowie i dostojnicy cywilni już zgromadzili się w wielkiej sali. Równo ze wschodem słońca Ramzes XIII na czele drobnego orszaku wjechał w pałacowy dziedziniec, gdzie służba upadła przed nim na twarz, a gwardia sprezentowała broń przy odgłosie tršb i bębnów. Powitawszy wojsko jego œwištobliwoœć udałsię do łazienki i wzišł kšpiel przesyconš wonnoœciami. Następnie pozwolił uporzšdkować boskie włosy; lecz gdy fryzjer najpokorniej zapytał go: czy każe ogolić głowę i zarost? -pan odrzekł: -Nie potrzeba. Nie jestem kapłanem, tylko żołnierzem. Słowa te w chwilę póŸniej przeszły do sali audiencjonalnej, w godzinę obiegły pałac, około południa rozniosły się po mieœcie Memfis, a nad wieczorem znane były we wszystkich œwištyniach państwa, od Tami-n-hor i Sabne-Chetam na północy do Suunu i Pilak na południu. Na tę wieœć nomarchowie, szlachta, wojsko, lud i cudzoziemcy szaleli z radoœci,ale œwięty stan kapłański tym gorliwiej obchodził żałobę po zmarłym faraonie. Wyszedłszy z kšpieli jego œwištobliwoœć przywdział krótkš koszulę żołnierskš w czarne i żółte pasy, na niš złoty napierœnik, na nogi sandały przywišzane rzemieniami, a na głowę płytki hełm z kolcem. Potem przypasał stalowy miecz asyryjski, który mu towarzyszył w bitwie przy Sodowych Jeziorach, i -otoczony wielkš œwitš jenerałów, z chrzęstem i brzękiem wszedł na salę audiencjonalnš. Tam zastšpił mu drogę arcykapłan Herhor majšc przy sobie œwiętych arcykapłanów: Sema, Mefresa i innych, a za sobš: wielkichsędziów z Memfisu i Teb, kilkunastu najbliższych nomarchów, wielkiego podskarbiego tudzież naczelników: domu zbóż, domu bydła, domu szat, domu niewolników, domu srebra i złota, i mnóstwo innych dygnitarzy. Herhor skłonił się przed Ramzesem i rzekłwzruszony: -Panie! Wiecznie żyjšcemu ojcu waszemu podobało się odejœć do bogów, gdzie kosztuje wiekuistego szczęœcia. Na ciebie zaœ spada obowišzek troszczyć się losem osieroconego państwa. BšdŸ więc pozdrowiony, panie i władco œwiata, i -niech żyje wiecznie jego œwištobliwoœć faraon Cham-sam-merer-amen-Ramesses-neter-ho- g-an! ... Obecni z zapałem powtórzyli ten okrzyk. Spodziewano się, że nowy władca okaże jakieœ wzruszenie lub zakłopotanie. Na podziw jednak wszystkich pan tylko zmarszczył brwi i odparł: -Zgodnie z wolš œwištobliwego ojca i prawami Egiptu obejmuję rzšdy i spełniać je będę na chwałę państwa i szczęœcie ludu... Nagle pan zwrócił się do Herhora i bystro patrzšc mu w oczy zapytał: -Na infule waszej dostojnoœci widzę złotego węża. Dlaczego przywdziałeœ symbol władzy królewskiej? Œmiertelna cisza zaległa zgromadzenie. Najzuchwalszy człowiek w Egipcie nigdy bynie przypuœcił, że młody pan rozpocznie rzšdy swoje od podobnego pytania do osobynajpotężniejszej w państwie. Bodaj że potężniejszej aniżeli zmarły faraon. Ale za młodym panem stało kilkunastu jenerałów, w dziedzińcu błyszczały œpiżowe pułki gwardii, a przez Nil już przeprawiała się armia znad Sodowych Jezior, upojona triumfem, zakochana w swym wodzu. Potężny Herhor zbladł jak wosk i z zaciœniętej krtani nie mógł wydobyć głosu. -Pytam się waszej dostojnoœci -spokojnie powtórzył faraon -jakim prawem na twojejinfule znajduje się wšż królewski? -To jest infuła dziada waszego œwiętego Amenhotepa -cicho odparł Herhor. -Najwyższa rada nakazała mi przywdziewać jš w ważnych okolicznoœciach. -Œwięty dziad mój -mówił faraon -był ojcem królowej i w drodze łaski otrzymał prawo ozdabiania swej infuły ureuszem. Lecz o ile mi wiadomo, jego uroczysty strójznajduje się między relikwiami œwištyni Amona. Herhor już ochłonšł. -Racz pamiętać, wasza œwištobliwoœć -objaœnił -że przez całš dobę Egipt był pozbawiony prawego władcy. Tymczasem musiał ktoœ budzić i układać do snu boga Ozirisa, udzielać błogosławieństwa ludowi iskładać hołdy przodkom królewskim. Na tak ciężki czas najwyższa rada kazała mi odziać się w œwiętš relikwię, aby rzšd państwa i służba bogom nie ulegały opóŸnieniu. Z chwilš jednak gdy mamy prawego i potężnego władcę, składam cudownš relikwię... To powiedziawszy Herhor zdjšł z głowy infułę ozdobionš ureuszem i podał jš arcykapłanowi Mefresowi. GroŸna twarz faraona wypogodziła się i pan -skierował kroki swoje do tronu. Nagle zastšpił mu drogę œwięty Mefres i schyliwszy się do ziemi rzekł: -Racz, œwištobliwy panie, wysłuchać najpokorniejszej proœby... Ale ani w głosie, ani w oczach jego nie było pokory, kiedy wyprostowawszy się mówił dalej: -Te sš słowa najwyższej rady wszystkich arcykapłanów... -Powiedz -odparł faraon. -Wiadomo waszej œwištobliwoœci -cišgnšł Mefres -że faraon, który nie otrzyma arcykapłańskich œwięceń, nie może spełniać najwyższych ofiar tudzież ubieraćani rozbierać cudownego Ozirisa. -Rozumiem -przerwał pan. -Ja jestem faraonem, który nie posiada arcykapłańskiego dostojeństwa. -Z tej przyczyny -mówił dalej Mefres -najwyższa rada pokornie błaga waszš œwištobliwoœć o wyznaczenie arcykapłana, który mógłby was zastępować w pełnieniu religijnych obrzšdków. Słuchajšc tej mowy stanowczej, arcykapłani i dostojnicy drżeli i kręcili się jak na rozpalonych kamieniach, a jenerałowie niby niechcšcy poprawiali miecze. Ale œwięty Mefres z nie ukrywanš pogardš spojrzał na nich i -znowu utopił zimny wzrok w obliczu faraona. Lecz pan œwiata i tym razem nie okazał zakłopotania. -Dobrze -odparł -żeœ mi, wasza dostojnoœć,przypomniał o tym ważnym obowišzku. Wojenne rzemiosło i sprawy państwa nie pozwolš mi zajmować się obrzędami naszej œwiętej religii, więc muszę wyznaczyć do nich zastępcę... To mówišc pan poczšł rozglšdać się międzyzebranymi. Z lewej strony Herhora stał œwięty Sem. Faraon wpatrzył się w jego twarz łagodnš i uczciwš i nagle spytał: -Kto i czym jesteœ, wasza dostojnoœć? -Nazywam się Sem, a jestem arcykapłanemœwištyni Ptah w Pi-Bastis. -Ty będziesz moim zastępcš w religijnych obrzšdkach -rzekł pan wskazujšc na niego palcem. Między zebranymi przeleciał szmer podziwu. Trudno było po najdłuższych rozmyœlaniach i naradach wybrać na tak wysoki urzšd godniejszego kapłana. Ale Herhor pobladł jeszcze bardziej, a Mefres zacisnšł sine usta i przysłonił powiekami oczy. W chwilę póŸniej nowy faraon zasiadł na tronie, który zamiast nóg miał rzeŸbione postacie ksišżšt i królów dziewięciu narodów. Niebawem Herhor na złotej tacy podał panu białš i czerwonš koronę otoczonš złotym wężem. Władca milczšc włożył je na głowę, a obecni upadli na ziemię. Nie była to jeszcze uroczysta koronacja, tylko objęcie władzy. Gdy kapłani okadzili faraona i odœpiewali hymn do Ozirisa, aby zlał na niego wszelkiebłogosławieństwa, cywilni i wojskowi dygnitarze zostali dopuszczeni do ucałowania najniższego stopnia tronu. Potem pan wzišł złotš łyżkę i powtarzajšcmodlitwy, które głoœno odmawiał œwięty Sem, ofiarował kadzidła posšgom bogów uszykowanym po obu stronach jego królewskiej stolicy. -Co teraz mam robić? -zapytał władca. -Ukazać się ludowi -odparł Herhor. Przez złocone, szeroko otwarte drzwi po marmurowych schodach jego œwištobliwoœć wszedł na taras i podniósłszy ręce zwrócił się kolejno ku czterem okolicom œwiata. Odezwały się głosy tršb i ze szczytu pylonów wywieszono choršgwie. Ktobył w polu, na dziedzińcu czy na ulicy -padał na twarz; kij podniesiony nad grzbietem bydlęcia czy niewolnika opuszczał się bez szkody, a wszyscy przestępcy państwowi, jakich skazano tegodnia, otrzymali ułaskawienie. Schodzšc z tarasu władca zapytał: -Czy mam jeszcze co do spełnienia? -Oczekuje na waszš œwištobliwoœć posiłek isprawy państwa -odezwał się Herhor. -Więc mogę odpoczšć -rzekł faraon. -Gdzie sš zwłoki mego œwištobliwego ojca? -Oddane balsamistom... -szepnšł Herhor. Faraonowi oczy wezbrały łzami i drgnęły usta. Ale pohamował się i milczšc patrzył w ziemię. Było rzeczš nieprzystojnš, ażebysłudzy widzieli wzruszenie tak potężnego władcy. Chcšc zwrócić uwagę pana na inny przedmiot Herhor wtršcił: -Czy wasza œwištobliwoœć raczy przyjšć należny hołd od królowej matki? -Ja? ... ja mam przyjmować hołdy od mojejmatki? ... -rzekł zdławionym głosem faraon. A chcšc koniecznie uspokoić się, dodał z przymuszonym uœmiechem: -Wasza dostojnoœć zapomniałeœ, co mówi mędrzec Eney? ... Może œwięty Sem powtórzy nam te piękne słowa o matce... -„Pamiętaj -cytował Sem -że urodziła cię i na wszystkie sposoby karmiła. ” -Mów dalej... mów! ... -nalegał pan wcišż usiłujšc zapanować nad sobš. „Gdybyœ o tym zapomniał, ona podniesie ręce swoje do boga, a on skargę jej usłyszy. Długo nosiła cię pod sercem, jak wielki ciężar, i porodziła po upłynięciu twoich miesięcy. Nosiła cię potem na plecach i przez trzy lata pierœ swš wkładała w twoje usta. Tak cię wychowałanie brzydzšc się twego niechlujstwa. A gdy poszedłeœ do szkół i w pismach byłeœ ćwiczony, przed twoim przełożonym stawała co dzień z chlebem i piwem domu swego. ”* Faraon głęboko odetchnšł i rzekł spokojniej: -Widzicie więc, że nie godzi się, aby mnie witała matka moja. Ja to raczej pójdę do niej... I poszedł przez szereg sal wykładanych marmurem, alabastrem i drzwem, malowanych jaskrawymi farbami, rzeŸbionych i złoconych, a za nim -jego ogromna œwita. Lecz zbliżywszy się do przedpokoju matki, dał znak, aby go zostawiono samego. Minšł przedpokój, chwilę zatrzymał się pode drzwiami, potem zapukał i wszedł cicho. W izbie o nagich œcianach, w której zamiastsprzętów był niski tapczan i nadtłuczony dzban z wodš, wszystko na znak żałoby, siedziała na kamieniu matka faraona, królowa Nikotris. Była w grubej koszuli, boso; miała czoło umazane błotem z Nilu i popiół w poplštanych włosach. Zobaczywszy Ramzesa czcigodna pani schyliła się, aby mu upaœć do nóg. Ale syn pochwycił jš w objęcia i rzekł z płaczem: -Jeżeli ty, matko, zniżysz się przede mnš do ziemi, ja przed tobš będę musiał zejœć chyba pod ziemię... Królowa przytuliła jego głowę do piersi, otarła mu łzy rękawem swojej grubej koszuli, a potem wzniósłszy ręce szepnęła:-Niechaj wszyscy bogowie, niechaj duch ojca i dziada twego otoczš cię opiekš i błogosławieństwem... O Izydo, nigdy nie skšpiłam ci ofiar, ale dziœ robię największš... Oddaję ci mego miłego syna... Niech ten mój syn królewski stanie się niepodzielnie twoim synem, a jego słowa i potęga niech pomnożš twoje boskie dziedzictwo... Pan wiele razy uœciskał i ucałował królowę, wreszcie usadowił jš na tapczanie, a sam usiadł na kamieniu. -Czy zostawił mi ojciec jakie rozkazy? -zapytał. -Prosił cię tylko o pamięć, a do najwyższejrady powiedział te słowa: „Zostawiam wamnastępcę, który jest lwem i orłem w jednejosobie; słuchajcie go, a podŸwignie Egipt doniebywałej potęgi. ” -Myœlisz, że kapłani będš mi posłuszni? -Pamiętaj -rzekła matka -że godłem faraona jest wšż. A wšż t o roztropnoœć, która milczy i nie wiadomo kiedy kšsa œmiertelnie... Jeżeli czas weŸmiesz za sprzymierzeńca, pokonasz wszystko. -Herhor jest strasznie zuchwały... Dziœ oœmielił się włożyć infułę œwiętego Amenhotepa... Rozumie się, kazałem mu jš zdjšć i usunę go od rzšdu... Jego i kilku członków najwyższej rady... Królowa potrzšsnęła głowš. -Egipt jest twój -mówiła -a bogowie obdarzyli cię wielkš mšdroœciš. Gdyby nie to, strasznie lękałabym się zatargu z Herhorem... -Nie spieram się z nim. Ja go wypędzam. -Egipt jest twój -powtórzyła matka -ale boję się walki z kapłanami. Prawda, że nad miarę łagodny ojciec uzuchwalił tych ludzi,lecz nie można doprowadzić ich do rozpaczysrogoœciš. Zresztš -pomyœl: kto ci zastšpi ich radę? ... Oni znajš wszystko, co było, jest i będzie na ziemi i w niebie; oni widzš najskrytsze myœli ludzkie i kierujš sercami jak wiatr liœćmi. Bez nich nie tylko nie będziesz wiedział, co się dzieje w Tyrze i Niniwie, ale nawet w Memfisie i Tebach. -Nie odpycham mšdroœci, ale chcę służby -odparł faraon. -Wiem, że ich rozum jest wielki, ale musi być kontrolowany, aby nie oszukiwał, i kierowany, ażeby nie rujnowałpaństwa... Sama powiedz, matko, co oni w cišgu trzydziestu lat zrobili z Egiptem? ... Lud cierpi nędzę albo buntuje się, wojska mało, skarb pusty, a tymczasem o parę miesięcy od nas jak ciasto na drożdżach roœnie Asyria i już dziœ -narzuca nam traktaty! ... -Czyń, jak chcesz. Ale pamiętaj, że symbolem faraona jest wšż, a wšż -to milczenie i roztropnoœć. -Prawdę mówisz, matko, ale wierzaj mi, żew pewnych razach wyższš jest odwaga. Jużdziœ wiem, że kapłani wojnę libijskš rozkładali na całe lata, jam jš skończył wcišgu kilkunastu dni i tylko dlatego, że co dzień popełniałem jakiœ krok szalony, ale stanowczy. Gdybym nie wybiegł naprzeciw nim w pustynię, co przecież było wielkš nieroztropnoœciš, dziœ mielibyœmy Libijczyków pod Memfisem... -Wiem, goniłeœ Tehennę i zaskoczył was Tyfon -rzekła królowa. -O nierozważne dziecko... nie pomyœlałeœ o mnie! ... Pan uœmiechnšł się. -BšdŸ spokojnego serca -odparł. -Kiedy faraon walczy, po lewej i po prawej jego ręce staje Amon. A któż mu dorówna? ... Jeszcze raz uœciskał królowę i wyszedł. ------- *Autentyczne ROZDZIAŁ DRUGI Ogromna œwita jego œwištobliwoœci wcišż stała w sali poczekalnej, ale jakby rozłupana na dwie częœci. Z jednej strony Herhor, Mefres i kilku arcykapłanów starszych wiekiem, z drugiej -wszyscy jenerałowie, wszyscy urzędnicy cywilni i przeważna iloœć młodszych kapłanów. Orli wzrok faraona w jednej chwili dostrzegł ten rozdział dostojników i w sercu młodego władcy zapaliła się radosnaduma. „I otóż nie dobywajšc miecza odniosłem zwycięstwo! ... ” -pomyœlał. A cywilni i wojskowi dostojnicy coraz dalej i wyraŸniej odsuwali się od Herhora i Mefresa. Nikt bowiem nie wštpił, że obaj arcykapłani, dotychczas najpotężniejsi w państwie, nie posiadajš łaski nowego faraona. Teraz pan przeszedł do sali jadalnej, gdzie przede wszystkim zastanowiła go liczba usługujšcych kapłanów i -półmisków. -Ja mam to wszystko zjeœć? -zapytał nie ukrywajšc zdziwienia. Wówczas kapłan czuwajšcy nad kuchniš objaœnił faraona, że potrawy, których nie zużytkuje jego œwištobliwoœć, idš na ofiarędla dynastii. I to mówišc wskazał na szereg posšgów ustawionych wzdłuż sali. Pan spojrzał na posšgi, które wyglšdały, jakby im nic nie dawano potem na kapłanów, których cera była œwieża, jakbyoni wszystko zjadali, i -zażšdał piwa tudzież żołnierskiego chleba z czosnkiem. Starszy kapłan osłupiał, ale powtórzył rozkaz młodszemu. Młodszy zawahał się, ale powtórzył zlecenie chłopcom i dziewczętom. Chłopcy w pierwszej chwili, zdawało się, że nie wierzš własnym uszom; wnet jednak rozbiegli się po całym pałacu. Zaœ w kwadrans póŸniej wrócili wystraszeni, szepczšc kapłanom, że nigdzie nie ma żołnierskiego chleba i czosnku... Faraon uœmiechnšł się i zapowiedział, ażeby od tej pory nie brakło w jego kuchniach prostych potraw. Potem zjadł gołšbka, kawałek ryby, pszennš bułkę i popił to winem. Przyznał w duchu, że jedzenie było zrobione dobrze, a wino cudowne. Nie mógłjednak opędzić się myœli, że kuchnia dworska musi pochłaniać nadzwyczajne sumy. Spaliwszy kadzidła na czeœć przodków władca udał się do królewskiego gabinetu celem wysłuchania raportów. Pierwszym był Herhor. Skłonił się przed panem daleko niżej, aniżeli zrobił to witajšc go, i z wielkim wzruszeniem powinszował zwycięstwa nad Libijczykami. -Rzuciłeœ się -mówił -wasza œwištobliwoœć,na Libijczyków jak Tyfon na nędzne namiotybłškajšcych się po pustyni. Wygrałeœ wielkš bitwę z bardzo małymi stratami i jednym zamachem boskiego miecza zakończyłeœ wojnę, której końca my, ludzie zwyczajni, nie umieliœmy dopatrzeć. Faraon czuł, że jego niechęć do Herhora zaczyna słabnšć. gbbook20\farao¸žˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°ˆiC ř }x}`X¸ŠjPCc“0cĂĆ c ‰*<  Ĺ.c€ Ě<Ľ-Dlatego -cišgnšł arcykapłan -najwyższa rada błaga waszš œwištobliwoœć, abyœ dla walecznych pułków przeznaczył dziesięć talentów nagrody... Ty zaœ sam, naczelny wodzu, pozwól, ażeby obok imienia twego kładziono napis: „Zwycięski ” ! ... Liczšc na młodoœć faraona Herhor przesadził w pochlebstwie. Pan ochłonšł z upojenia i nagle odparł: -Jakiż przydomek dalibyœcie mi, gdybym zniósł armię asyryjskš i zapełnił œwištyniebogactwami Niniwy i Babilonu? ... „Więc on wcišż myœli o tym? ... ” --rzekł wsobie arcykapłan. Faraon zaœ, jakby na potwierdzenie jego obaw, zmienił przedmiot rozmowy i zapytał: -Ile też mamy wojska? ... -Tu, pod Memfisem? ... -Nie, w całym Egipcie. -Wasza œwištobliwoœć miał dziesięć pułków... -mówił arcykapłan. -Dostojny Nitager na granicy wschodniej ma piętnaœcie... Dziesięć jest na południu, gdyż zaczyna niepokoić się Nubia... Zaœ pięć stojšgarnizonami po całym kraju. -Razem czterdzieœci -rzekł po namyœle faraon. -Ileż to będzie żołnierzy? -Około szeœćdziesięciu tysięcy... Pan zerwał się z fotelu. -Szeœćdziesišt zamiast stu dwudziestu? ... -krzyknšł. -Co to znaczy? ... Co wy zrobiliœcie z mojš armiš? ... -Nie ma œrodków na utrzymanie większej liczby... -O bogowie! ... -mówił faraon chwytajšc sięza głowę. -Ależ nas za miesišc napadnš Asyryjczycy! ... Przecież my jesteœmy rozbrojeni... -Z Asyriš mamy wstępny traktat -wtršcił Herhor. -Kobieta mogłaby tak odpowiedzieć, ale nie minister wojny -uniósł się pan. -Co znaczy traktat, za którym nie stoi armia? ... Przecież dziœ zgniotłaby nas połowa wojsk,jakimi rozporzšdza król Assar. -Racz uspokoić się, œwištobliwy panie. Na pierwszš wieœć o zdradzie Asyryjczyków mielibyœmy pół miliona wojowników. Faraon rozeœmiał mu się w twarz. -Co? ... Skšd? ... Ty oszalałeœ, kapłanie! ... Grzebiesz się w papyrusach, aleja siedm latsłużę w wojsku i prawie nie ma dnia, ażebym nie odbywał musztry czy manewrów... Jakim sposobem w cišgu paru miesięcy będziesz miał półmilionowš armię?... -Cała szlachta wystšpi... -Co mi po twojej szlachcie! ... Szlachta to nie żołnierze. Dla półmilionowej armii trzeba co najmniej stu pięćdziesięciu pułków, a my, jak sam mówisz, mamy ich czterdzieœci... Gdzież więc ci ludzie, którzy dziœ pasš bydło, orzš ziemię, lepiš garnki albo pijš i próżnujš w swoich dobrach, gdzie nauczš się wojskowego rzemiosła? ...Egipcjanie sš lichym materiałem na żołnierzy, wiem o tym, bo przecież widuję ich co dzień... Libijczyk, Grek, Cheta już dzieckiem będšc strzela z łuku i procy i doskonale włada maczugš; zaœ po upływie roku uczy się porzšdnie maszerować. Ale Egipcjanin dopiero po czterech latach pracymaszeruje jako tako. Prawda, że z mieczemi włóczniš oswaja się we dwa lata, ale na trafne rzucanie pocisków i czterech mu za mało... Więc po upływie kilku miesięcy moglibyœcie wystawić nie armię, lecz półmilionowš bandę, którš w okamgnieniu rozwaliłaby druga banda, asyryjska. Bo choć pułki asyryjskie sš liche i Ÿle wymusztrowane, lecz żołnierz asyryjski umie miotać kamienie i strzały, ršbać i kłuć, a nade wszystko posiada impet dzikiego zwierzęcia, czego łagodnemu Egipcjaninowi całkiem brakuje. My rozbijamy nieprzyjaciół tym, że nasze karne i wyćwiczone pułki sš jak tarany: trzeba wybić połowę żołnierzy, nim zepsuje się kolumna. Lecz gdy nie ma kolumny, nie ma egipskiej armii. -Mšdrš prawdę mówi wasza œwištobliwoœć -rzekł Herhor do zadyszanego faraona. -Tylko bogowie posiadajš takš znajomoœć rzeczy... Ja także wiem, że siły Egiptu sš słabe, że dla stworzenia ich trzeba wielu lat pracy... Z tego właœnie powodu chcę zawrzeć traktat z Asyriš. -Przecie już zawarliœcie... -Tymczasowy. Sargon bowiem widzšc chorobę waszego ojca, a lękajšc się waszejœwištobliwoœci, odłożył zawarcie właœciwego traktatu do waszego wstšpieniana tron. Faraon znowu wpadł w gniew. -Co? ... -zawołał. -Więc oni naprawdę myœlšo zagarnięciu Fenicji? ... I sšdzš, że ja podpiszę hańbę mojego panowania? ... Złe duchy opętały was wszystkich! ... Audiencja była skończona. Herhor tym razem upadł na twarz, a wracajšc od panarozważał w sercu swoim: „Jego œwištobliwoœć wysłuchał raportu, więc nie odrzuca moich usług... Powiedziałem mu, że musi podpisać traktat z Asyriš, więc najcięższa sprawa skończona... Namyœli się, zanim Sargon znowu do nas przyjedzie... Ależ to lew, a nawet nie lew, ale słoń rozhukany, ten młodzieniec... A przecież dlatego tylko został faraonem, że jest wnukiem arcykapłana! ... Jeszcze nie zrozumiał, że te same ręce, które go wzniosły tak wysoko... ” W przedsionku dostojny Herhor zatrzymał się, dumał nad czymœ, w końcu, zamiast dosiebie, poszedł do królowej Nikotris. W ogrodzie nie było kobiet ani dzieci, tylko z rozrzuconych pałacyków dochodziły jęki. To kobiety należšce do domu zmarłego faraona opłakiwały tego, który odszedł naZachód. Żal ich, zdaje się, był szczery. Tymczasem do gabinetu nowego władcy przyszedł najwyższy sędzia. -Co mi powiesz, wasza dostojnoœć? -zapytał pan. -Kilka dni temu zdarzył się niezwykły wypadek pod Tebami -odparł sędzia. -Jakiœ chłop zamordował żonę i troje dzieci i samutopił się w poœwięconej sadzawce. -Oszalał? -Zdaje się, że zrobił to z głodu. Faraon się zamyœlił. -Dziwny wypadek -rzekł -ale ja chciałbym usłyszeć co innego. Jakie występki zdarzajš się najpospoliciej w tych czasach?Najwyższy sędzia wahał się. -Mów œmiało -rzekł pan, już zniecierpliwiony -i niczego nie ukrywaj przede mnš. Wiem, że Egipt zapadł w bagnisko, chcę go wydobyć, a więc muszę znać wszystko złe... -Najczęstszymi... najzwyklejszymi występkami sš bunty... Ale tylko pospólstwo buntuje się... -poœpieszył dodać sędzia. -Słucham -wtršcił pan. -W Kosen -mówił sędzia -zbuntował się pułk mularzy i kamieniarzy, którym na czasnie dano rzeczy potrzebnych. W Sochem chłopstwo zabiło pisarza zbierajšcego podatki... W Melcatis i Pi-Hebit także chłopi zburzyli domy fenickich dzierżawców... Pod Kasa nie chcieli poprawiać kanału twierdzšc, że za tš robotę należy im się płaca od skarbu... Wreszcie w kopalniach porfiru skazańcy pobili dozorców i chcieli gromadš uciekać w stronę morza... -Wcale nie zaskoczyły mnie wiadomoœci odparł faraon. -Ale co ty myœlisz o nich? -Przede wszystkim trzeba ukarać winnych...-A ja myœlę, że przede wszystkim trzeba dawać pracujšcym to, co im się należy -rzekł pan. -Głodny wół kładzie się na ziemi, głodny koń chwieje się na swych nogach i wzdycha... Możnaż więc żšdać, abygłodny człowiek pracował i nie objawiał, że mu jest Ÿle? ... Zatem wasza œwištobliwoœć... Pentuer utworzy radę do zbadania tych rzeczy -przerwał faraon. -Tymczasem nie chcę, aby karano... -Ależ w takim razie wybuchnie bunt ogólny! ... -zawołał przerażony sędzia. Faraon oparł brodę na rękach i rozważał. -Ha! -rzekł po chwili -niechże więc sšdy robiš swoje, tylko... jak najłagodniej. A Pentuer niech jeszcze dziœ zbierze radę... Zaiste! -dodał po chwili -łatwiej decydowaćsię w bitwie aniżeli w tym nieporzšdku, jakiopanował Egipt... Po wyjœciu najwyższego sędziego faraon wezwał Tutmozisa. Kazał mu w swym imieniu powitać wojsko wracajšce znad Sodowych Jezior i rozdzielić dwadzieœcia talentów między oficerów i żołnierzy. Następnie pan rozkazał przyjœć Pentuerowi, a tymczasem przyjšł wielkiegoskarbnika. -Chcę wiedzieć -rzekł -jaki jest stan skarbu. -Mamy -odparł dostojnik -w tej chwili za dwadzieœcia tysięcy talentów wartoœci w œpichrzach, oborach, składach i skrzyniach.Ale podatki co dzień wpływajš... -I bunty robiš się co dzień -dodał faraon. -A jakież sš nasze ogólne dochody i wydatki? -Na wojsko wydajemy rocznie dwadzieœcia tysięcy talentów... Na œwištobliwy dwór dwa do trzech tysięcy talentów miesięcznie... -No? ... Cóż dalej? ... A roboty publiczne? ... -W tej chwili wykonywajš się darmo -rzekł wielki skarbnik spuszczajšc głowę. -A dochody? ... -Ile wydajemy, tyle mamy... -szepnšł urzędnik. -Więc mamy czterdzieœci lub pięćdziesišt tysięcy talentów rocznie -odparł faraon. -Agdzie reszta? ... -W zastawie u Fenicjan, u niektórych bankierów i kupców, wreszcie u œwiętych kapłanów... -Dobrze -odparł pan. -Ale jest przecie nienaruszalny skarb faraonów w złocie, platynie, srebrze i klejnotach. Ile to wynosi? -To już od dziesięciu lat naruszone i wydane... -Na co? ... komu? -Na potrzeby dworu -odpowiedział skarbnik-na podarunki dla nomarchów i œwištyń... -Dwór miał dochody z płynšcych podatków,a czyliż podarunki mogły wyczerpać skarbiec mojego ojca? ... -Oziris-Ramzes, ojciec waszej œwištobliwoœci, był hojny pan i składał wielkie ofiary... -Niby... jak wielkie? ... Chcę o tym raz dowiedzieć się... -mówił niecierpliwie faraon. -Dokładne rachunki sš w archiwach, ja pamiętam tylko liczby ogólne... -Mów! ... -Na przykład œwištyniom -odparł wahajšc się skarbnik -dał Oziris-Ramzes w cišgu szczęœliwego panowania około stu miast, zesto dwadzieœcia okrętów, dwa miliony sztukbydła, dwa miliony worów zboża, sto dwadzieœcia tysięcy koni, oœmdziesišt tysięcy niewolników, piwa i wina ze dwieœcie tysięcy beczek, ze trzy miliony sztuk chlebów, ze trzydzieœci tysięcy szat, ze trzysta tysięcy kruż miodu, oliwy i kadzideł... A prócz tego tysišc talentów złota, trzy tysišce srebra, dziesięć tysięcylanego bršzu, pięćset talentów ciemnego bršzu, szeœć milionów kwiecistych wieńców, tysišc dwieœcie posšgów boskich ize trzysta tysięcy sztuk drogich kamieni... *Innych liczb na razie nie pamiętam, ale wszystko to jest zapisane... Faraon ze œmiechem podniósł ręce do góry,a po chwili wpadł w gniew i uderzajšc pięœciš w stół zawołał: -Niesłychana rzecz, ażeby garstka kapłanów zużyła tyle piwa, chleba, wieńców i szat majšc własne dochody! ... Ogromne dochody, które kilkaset razy przewyższajš potrzeby tych œwiętych... -Wasza œwištobliwoœć raczył zapomnieć, żekapłani wspierajš dziesištki tysięcy ubogich, leczš tyluż chorych i utrzymujš kilkanaœcie pułków na koszt œwištyń. -Na co im pułki? ... Przecież faraonowie korzystajš z nich tylko w czasie wojny. Co się tyczy chorych, prawie każdy płaci za siebie albo odrabia, co winien œwištyni za kuracjš. A ubodzy? ... Wszakże oni pracujš na œwištynie; noszš bogom wodę, przyjmujšudział w uroczystoœciach, a przede wszystkim -należš do robienia cudów. Oni topod bramami œwištyń odzyskujš rozum, wzrok i słuch, im leczš się rany, ich nogi i ręce odzyskujš władzę, a lud patrzšc na podobne dziwowiska tym żarliwiej modli się i hojniejsze składa ofiary bogom... Ubodzy sš jakby wołami i owcami œwištyń; przynoszš im czysty zysk... -Toteż -oœmielił się wtršcić skarbnik -kapłani nie wydajš wszystkich ofiar, ale je zgromadzajš i powiększajš fundusz... -Na co? -Na jakšœ nagłš potrzebę państwa... -Któż widział ten fundusz? -Ja sam -rzekł dostojnik. -Skarby złożone w Labiryncie nie ubywajš, ale mnożš się z pokolenia na pokolenie, ażeby w razie... -Ażeby -przerwał faraon -Asyryjczycy mielico brać, gdy zdobędš Egipt tak pięknie rzšdzony przez kapłanów! ... Dziękuję ci, wielki skarbniku -dodał. -Wiedziałem, że majštkowy stan Egiptu jestzły. Ale nie przypuszczałem, że państwo jest zrujnowane... W kraju bunty, wojska nie ma, faraon w biedzie... Lecz skarbiec wLabiryncie powiększa się z pokolenia na pokolenie! ... Gdyby tylko każda dynastia, tylko dynastia, składała tyle podarunków œwištyniom, ile dał mój ojciec, już Labirynt posiadałby dziewiętnaœcie tysięcy talentów złota, około szeœćdziesięciu tysięcy talentów srebra, a ileż zbóż, bydła, ziemi, niewolników i miast, ile szat i drogich kamieni, tego nie zliczy najlepszy rachmistrz! ... Wielki skarbnik pożegnał władcę zgnębiony.Lecz i faraon nie był kontent: po chwilowym bowiem namyœle zdawało mu się, że zbyt otwarcie rozmawiał ze swymi dostojnikami. ------- *Dary Ramzesa III dla œwištyń były nierównie większe. ROZDZIAŁ TRZECI Straż czuwajšca w przedpokoju zameldowała Pentuera. Kapłan upadł na twarz przed faraonem i zapytał o rozkazy.-Nie rozkazywać, ale prosić cię chcę -rzekł pan. -Wiesz, w Egipcie bunty! ... Bunty chłopów, rzemieœlników, nawet więŸniów... Bunty od morza do kopalń! ... Brakuje tylko, aby zbuntowali się moi żołnierze i ogłosili faraonem... na przykładHerhora! ... -Żyj wiecznie, wasza œwištobliwoœć -odparłkapłan. -Nie ma w Egipcie człowieka, którynie poœwięciłby się za ciebie i nie błogosławił twego imienia. -Ach, gdyby wiedzieli -mówił z gniewem władca -jak faraon jest bezsilny i ubogi, każdy nomarcha zechciałby być panem swego nomesu! ... Myœlałem, że odziedziczywszy podwójnš koronę będę coœ znaczył... Lecz już w pierwszym dniu przekonywam się, że jestem tylko cieniem dawnych władców Egiptu! Bo i czym może być faraon bez majštku, bez wojska, a nade wszystko bez wiernych sług... Jestem jak posšgi bogów, którym kadzš i składajš ofiary... Ale posšgi sš bezsilne, a ofiarami tuczš się kapłani... Ale prawda, ty trzymaszz nimi! ... -Boleœnie mi -odrzekł Pentuer że wasza œwištobliwoœć mówi tak w pierwszym dniu swego panowania. Gdyby wieœć o tym rozeszła się po Egipcie... -Komuż powiem, co mi dolega? ... -przerwałpan. -Jesteœ moim doradcš i ocaliłeœ mi, a przynajmniej chciałeœ ocalić życie, chyba nie po to, ażeby rozgłaszać: co się dzieje w królewskim sercu, które przed tobš otwieram... -Ale masz słusznoœć. Pan przeszedł się po komnacie i po chwili rzekł znacznie spokojniejszym tonem: -Mianowałem cię naczelnikiem rady, która ma wyœledzić przyczyny nieustannych buntów w moim państwie. Chcę, ażeby karano tylko winnych, a czyniono sprawiedliwoœć nieszczęœliwym... -Niech Bóg wspiera cię łaskš swojš! . . -szepnšł kapłan. -Zrobię panie, co każesz. Ale powody buntów znam i bez œledztwa... -Powiedz. -Nieraz o tym mówiłem waszej œwištobliwoœci: lud pracujšcy jest głodny, ma Za dużo roboty i płaci za wielkie podatki. Kto dawniej robił od wschodu do zachodu słońca, dziœ musi zaczynać na godzinę przed wschodem, a kończyć godzinę po zachodzie. Nie tak dawno co dziesišty dzień prosty człowiek mógł odwiedzać groby matki i ojca, rozmawiać z ich cieniami i składać ofiary. Ale dziœ nikt tam nie chodzi, bo nie ma czasu. Dawniej chłop zjadał w cišgu dnia trzy placki pszenne, dziœ nie stać go na jęczmienny. Dawniej roboty przy kanałach, groblach i goœcińcach liczyły się między podatkami; dziœ podatki płacić trzeba swojšdrogš, a roboty publiczne wykonywać darmo. Oto przyczyny buntów. -Jestem najbiedniejszy szlachcic w państwie! -zawołał faraon targajšc sobie włosy. -Lada właœciciel folwarku daje swoim bydlętom przystojne jadło i odpoczynek; ale mój inwentarz jest wiecznie głodny i znużony! ... Więc co mam robić, powiedz, ty, który prosiłeœ mnie, abym poprawił los chłopów?... -Rozkazujesz panie, abym powiedział? ... -Proszę... każę... jak wreszcie chcesz... Tylko mów mšdrze. -Błogosławione niech będš twoje rzšdy, prawdziwy synu Ozirisa! -odparł kapłan. -A oto, co czynić należy... Przede wszystkim rozkaż, panie, aby płacono za roboty publiczne, jak było dawniej... -Rozumie się. -Dalej -zapowiedz, ażeby praca rolna trwała tylko od wschodu do zachodu słońca... Potem spraw, jak było za dynastiiboskich, ażeby lud wypoczywał co siódmy dzień; nie co dziesišty, ale co siódmy. Potem nakaż, aby panowie nie mieli prawa zastawiać chłopów, a pisarze bić i dręczyćich według swego upodobania. A nareszcie daj -dziesištš lub choćby dwudziestš częœć ziemi chłopom na własnoœć, aby nikt jej odebrać ani zastawiać nie mógł. Niechaj rodzina chłopama choćby tyle ziemi, co podłoga tej komnaty, a już nie będzie głodna. Daj, panie, chłopom pustynne piaski na własnoœć, a w kilka lat wyrosnš tam ogrody... -Pięknie mówisz -wtršcił faraon -ale mówisz to, co widzisz w swym sercu, nie na œwiecie. Ludzkie pomysły, choćby najlepsze, nie zawsze zgadzajš się z naturalnym biegiem rzeczy... -Wasza œwištobliwoœć, ja już widywałem podobne zmiany i ich skutki -odrzekł Pentuer. Przy niektórych œwištyniach dokonywajš sięróżne próby: nad leczeniem chorych, uczeniem dzieci, hodowlš bydła i roœlin, wreszcie nad poprawš ludzi. A oto, co się žˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż P c ]?cœÔ cp*Ž _ţ7r5€zdarzało: Gdy chłopu leniwemu i chudemu dawano dobre jadło i odpoczynek co siódmy dzień, człowiek ten robił się tłustym, chętnym dopracy i więcej skopywał pola niż dawniej. Robotnik płatny jest weselszy i więcej wykonywa roboty aniżeli niewolnik, choćby go bić żelaznymi prętami. Ludziom sytym rodzi się więcej dzieci niż głodnym i spracowanym; potomstwo ludzi wolnych jest zdrowe i silne, a niewolników -wštłe, ponure i skłonne do kradzieży i kłamstwa. Przekonano się wreszcie, że ziemia, którš uprawia jej właœciciel, daje półtora raza więcej ziarn i jarzyn niż ziemia obsługiwana przez niewolników. Ciekawszš rzecz powiem waszej œwištobliwoœci: gdy oraczom przygrywa muzyka, ludzie i woły robiš lepiej, prędzej i mniej męczš się aniżeli bez muzyki. Wszystko to sprawdzono w naszych œwištyniach. Faraon uœmiechał się. -Muszę ja na moich folwarkach i w kopalniach zaprowadzić muzykę -rzekł. -Jeżeli jednak kapłani przekonali się o takich dziwach, jakie mi opowiadasz, to dlaczego w swoich majštkach nie postępujš w ten sposób z chłopstwem? ... Pentuer opuœcił głowę. -Bo -odparł wzdychajšc -nie wszyscy kapłani sš mędrcami i majš serca szlachetne... -Otóż to! ... -zawołał pan. A teraz powiedz mi, ty, który jesteœ synemchłopów i wiesz, że między kapłanami znajdujš się hultaje i głupcy, powiedz: dlaczego nie chcesz mi służyć w walce przeciw nim? ... Bo przecie rozumiesz, że ja nie poprawię losu chłopskiego, jeżeli pierwej nie nauczę kapłanów posłuszeństwa dla mojej woli... Pentuer załamał ręce. -Panie -odparł -bezbożna to i niebezpieczna sprawa walka z kapłaństwem! ... Niejeden faraon rozpoczynał jš i... nie mógł dokończyć... -Bo go nie popierali tacy, jak ty, mędrcy! ...-wybuchnšł pan. -I zaprawdę, nigdy nie zrozumiem: dlaczego mšdrzy i zacni kapłaniwišżš się z bandš łotrów, jakimi jest większoœć tej klasy? ... Pentuer trzšsł głowš i zaczšł mówić powoli: -Od trzydziestu tysięcy lat œwięty stan kapłański pielęgnuje Egipt i on zrobił kraj tym, czym jest dziœ: dziwem dla całego œwiata. A dlaczego kapłanom, pomimo ich wad, udało się tak zrobić? ... Gdyż oni sš kagańcem, w którym płonie œwiatło mšdroœci. Kaganiec może być brudny, nawet œmierdzšcy, niemniej jednak przechowuje boski ogień, bez którego między ludŸmi panowałaby ciemnoœć i dzikoœć. Mówisz, panie, o walce z kapłaństwem -cišgnšł Pentuer. -Co może z niej wyniknšć dla mnie? ... Jeżeli ty przegrasz, będę nieszczęœliwy, bo nie poprawisz losu chłopom. A gdybyœ wygrał! ... O, bodajbym nie doczekał tego dnia! ... bo gdybyœ rozbił kaganiec, kto wie, czy nie zgasiłbyœ tego ognia mšdroœci, który od tysięcy lat płonie nad Egiptem i œwiatem... Oto, panie mój, powody, dla których nie chcę mięszać się do twej walki ze œwiętym stanem kapłańskim... Czuję, że ona się zbliża, i cierpię, że taki robak, jakim jestem, nie mogę jej zapobiec. Ale wdawać się w niš nie będę, bo musiałbym zdradzić albo ciebie, albo Boga, który jest twórcš mšdroœci... Słuchajšc tego faraon chodził po komnacie zamyœlony. -Ha -rzekł bez gniewu -czyń, jak chcesz. Nie jesteœ żołnierzem, więc nie mogę wyrzucać ci braku odwagi... Nie możesz byćjednak moim doradcš... Choć proszę cię, abyœ utworzył sšd do rozpatrzenia chłopskich buntów i gdy cię wezwę, mówił,co nakazuje mšdroœć. Pentuer uklškł żegnajšc pana. -W każdym razie -dodał faraon -wiedz o tym, że ja nie chcę gasić boskiego œwiatła... Niech kapłani pielęgnujš mšdroœć w swoichœwištyniach, ale -niech mi nie marnujš wojska, nie zawierajš haniebnych traktatówi... niech nie okradajš -mówił już z uniesieniem -królewskich skarbców... Czy może myœlš, że ja jak żebrak będę wystawał pod ich bramami, aby raczyli mi dostarczyć funduszów do podŸwignięcia państwa zrujnowanego przez ich głupie i nikczemne rzšdy? ... Cha! ... cha! ... Pentuerze... ja bym bogów nie prosił o to, co stanowi mojš moc i prawo. Możesz odejœć. Kapłan cofajšc się tyłem wyszedł wœród ukłonów i jeszcze we drzwiach upadł twarzš na ziemię. Pan został sam. „Ludzie œmiertelni -myœlał -sš jak dzieci. Herhor jest przecie mšdry, wie, że Egipt nawypadek wojny potrzebuje pół miliona żołnierzy, wie, że te wojska trzeba ćwiczyć, a mimo to - zmniejszył liczbę i komplet pułków... Wielki skarbnik jest także mšdry, lecz wydaje mu się rzeczš całkiem naturalnš, że wszystkie skarby faraonów przeszły doLabiryntu! ... Wreszcie Pentuer... Co to za dziwny człowiek! ... Chce obdarowywać chłopów jadłem, ziemiš i nieustajšcymi œwiętami... Dobrze, ależ to wszystko zmniejszy moje dochody, które i tak już sš za małe. Lecz gdybym mu powiedział: pomóż mi odebrać kapłanom królewskie skarby, nazwałby to bezbożnoœciš i gaszeniem œwiatła w Egipcie!... Osobliwy człowiek... Rad by całe państwo przewrócić do góry nogami, o ile chodzi o dobro chłopów, a nie œmiałby wzišć za kark arcykapłana i odprowadzić go do więzienia. Z największym spokojem każe mi wyrzec się może połowy dochodów, ale jestem pewny, że nie odważyłby się wynieœć miedzianego utena z Labiryntu... ” Faraon uœmiechał się i znowu medytował: „Każdy pragnie być szczęœliwym; ale gdy zechcesz zrobić, ażeby wszyscy byli szczęœliwi, każdy będzie cię chwytał za ręce, jak człowiek, któremu chory zšb wyjmujš... I dlatego władca musi być stanowczym... I dlatego boski mój ojciec niedobrze czynił zaniedbujšc chłopstwo, a bez granic ufajšckapłanom... Ciężkie zostawił mi dziedzictwo, ale... dam sobie radę... U Sodowych Jezior także była trudna sprawa... Trudniejsza niż tu... Tutaj sš tylkogadacze i strachopłochy, tam byli ludzie zbrojni i zdecydowani na œmierć... Jedna bitwa szerzej otwiera nam oczy aniżeli dziesištki lat spokojnych rzšdów... Kto sobie powie: złamię przeszkodę! złamiejš. Ale kto się zawaha, musi ustšpić... ” Mrok zapadł. W pałacu zmieniono warty i wdalszych salach zapalano pochodnie. Tylko do pokoju faraona nikt nie œmiał wejœć bezrozkazu. Pan, zmęczony bezsennoœciš, wczorajszš podróżš i dzisiejszymi zajęciami, upadł na fotel. Zdawało mu się, że już setki lat jest faraonem, i nie mógł uwierzyć, że od tej godziny, kiedy był pod piramidami, nie upłynęła jeszcze doba. „Doba? ... Niepodobna! ... „ Potem przyszło mu na myœl, że może być, iż w sercu następcy osiedlajš się dusze poprzednich faraonów. Chyba tak jest, bo inaczej -skšdże by wzięło się w nim jakieœ uczucie staroœci czy dawnoœci? ... I dlaczego rzšdzenie państwem dziœ wydaje mu się rzeczš prostš, choć jeszcze parę miesięcy temu truchlał myœlšc, że nie potrafi rzšdzić. „Jeden dzień? ... -powtarzał w duchu. -Ależja tysišc lat jestem w tym miejscu! ... ” Nagle usłyszał przytłumiony głos: -Synu mój! ... synu... Faraon zerwał się z fotelu. -Kto tu jest? ... -zawołał. -Ja jestem, ja... Czyliżbyœ już o mnie zapomniał? ... Władca nie mógł zorientować się: skšd głos pochodzi? Z góry, z dołu czy może z dużego posšgu Ozirisa, który stał w kšcie. -Synu mój mówił znowu głos szanuj wolę bogów, jeżeli chcesz otrzymać ich błogosławionš pomoc... O, szanuj bogów, gdyż bez ich pomocy największa potęga ziemska jest jako proch i cień... O, szanuj bogów, jeżeli chcesz, ażeby gorycz twoich błędów nie zatruła mi pobytu w szczęœliwej krainie Zachodu... Głos umilkł, pan kazał przynieœć œwiatło. Jedne drzwi komnaty były zamknięte, przy drugich stała warta. Nikt obcy nie mógł tu wejœć. Gniew i niepokój szarpały serce faraona. Co to było? ... Czy naprawdę przemawiał doniego cień ojca, czy też ów głos był tylko nowym oszustwem kapłanów? Lecz jeżeli kapłani mogš przemawiać do niego z odległoœci bez względu na grube mury, w takim razie mogš i podsłuchiwać. A wówczas on, pan œwiata, jest jak dzikie zwierzę obsaczony ze wszystkich stron. Prawda, w pałacu królewskim podsłuchiwanie było rzeczš zwyczajnš. Faraon jednak sšdził, że przynajmniej ten gabinet jest wolny i że zuchwalstwo kapłanów zatrzymuje się u progu najwyższego władcy. A jeżeli to był duch? ... Pan nie chciał jeœć kolacji, lecz udał się naspoczynek. Zdawało mu się, że nie zaœnie; lecz zmęczenie wzięło górę nad rozdrażnieniem. W kilka godzin obudziły go dzwonki i œwiatło. Była już północ i kapłan-astrolog przyszedł złożyć panu raport o stanowiskuciał niebieskich. Faraon wysłuchał sprawozdania, a w końcu rzekł: -Czy nie mógłbyœ, czcigodny proroku, od tej pory składać swoich raportów dostojnemu Semowi? ... On jest przecie moim zastępcš w rzeczach dotyczšcych religii... Kapłan-astrolog bardzo zdziwił się obojętnoœci pana dla rzeczy niebieskich. -Wasza œwištobliwoœć -spytał -raczy zrzekać się wskazówek, jakie władcom dajš gwiazdy? ... Dajš? -powtórzył faraon. -Zatem powiedz, jakie sš ich obietnice dla mnie? Astrolog widocznie spodziewał się tej kwestii, odparł bowiem bez namysłu: -Horyzont chwilowo jest zaćmiony... Pan œwiata nie trafił jeszcze na drogę prawdy,która prowadzi do poznania woli bogów. Ale prędzej czy póŸniej znajdzie jš, a na niej długie życie i szczęœliwe, pełne chwały panowanie... -Aha! ... Dziękuję ci, mężu œwięty. Skoro jużwiem: czego powinienem szukać, zastosuję się do wskazówek, a ciebie znowu proszę, abyœ odtšd komunikował się z dostojnym Semem. On jest moim zastępcš i jeżeli coœ ciekawego wyczytasz kiedy w gwiazdach, opowie mi o tym z rana. Kapłan opuœcił sypialniš potrzšsajšc głowš.-Wybili mnie ze snu! ... -rzekł pan z wyrazem niezadowolenia. -Najczcigodniejsza królowa Nikotris -odezwał się nagle adiutant -godzinę temu rozkazała mi prosić waszš œwištobliwoœć oposłuchanie... -Teraz? ... O północy? -spytał pan. -Właœnie mówiła, że o północy wasza œwištobliwoœć obudzi się. Faraon pomyœlał i odpowiedział adiutantowi, że będzie czekał na królowę wsali złotej. Sšdził, że tam nikt nie podsłucha ich rozmowy. Pan narzucił na siebie płaszcz, włożył niewišzane sandały i rozkazał dobrze oœwietlić złotš salę. Potem wyszedł zalecajšc służbie, aby mu nie towarzyszyła. Matkę już zastał w sali, w szatach z grubego płótna na znak żałoby. Zobaczywszy faraona czcigodna pani chciała znowu upaœć na kolana, ale syn podniósł jš i uœciskał. -Czy zdarzyło się coœ ważnego, matko, że trudzisz się o tej godzinie? -spytał. -Nie spałam... modliłam się... -odparła. -O synu mój, mšdrze odgadłeœ, że sprawa jest ważnš! ... Słyszałam boski głos twego ojca... -Doprawdy? -rzekł faraon czujšc, że gniewgo napełnia. -Nieœmiertelny twój ojciec -cišgnęła królowa -mówił mi pełen smutku, że wchodzisz na błędnš drogę... Wyrzekasz sięz pogardš arcykapłańskich œwięceń i Ÿle traktujesz sługi boże. „Któż zostanie przy Ramzesie -mówił twój boski ojciec -jeżeli zniechęci bogów i opuœcigo stan kapłański? ... Powiedz mu... powiedzmu powtarzał czcigodny cień -że tym sposobem zgubi Egipt, siebie i dynastiš... ” -Oho! -zawołał faraon -więc już tak mi grożš, zaraz w pierwszym dniu panowania?... Moja matko, pies najgłoœniej szczeka, kiedy się boi, więc i pogróżki sš złš wróżbš, ale tylko dla kapłanów! -Ależ to twój ojciec mówił... -powtórzyła stroskana pani. -Nieœmiertelny ojciec mój -odparł faraon -iœwięty dziad Amenhotep, jako czyste duchy,znajš moje serce i widzš opłakany stan Egiptu. A ponieważ serce moje chce podŸwignšć państwo przez ukrócenie nadużyć, oni więc nie mogliby przeszkadzaćmi do spełnienia zamiarów... -Więc ty nie wierzysz, że duch ojca daje ci rady? -spytała coraz bardziej przerażona. -Nie wiem. Ale mam prawo przypuszczać, że te głosy duchów, rozlegajšce się w różnych kštach naszego pałacu, sš jakimœ figlem kapłańskim. Tylko kapłani mogš lękać się mnie, nigdy bogowie i duchy... Więcnie duchy straszš nas, matko... Królowa zadumała się i było widać, że słowa syna robiš na niej wrażenie. Widziała ona wiele cudów w swym życiu i niektóre jej samej wydawały się podejrzanymi. -W takim razie -rzekła z westchnieniem -nie jesteœ ostrożny, mój synu! ... Po południu był u mnie Herhor, bardzo niezadowolony z posłuchania u ciebie... Mówił, że chcesz usunšć kapłanów z dworu... -A oni mi na co? ... Czy ażeby moja kuchnia ipiwnica miały duże rozchody? ... Czy może na to, ażeby słuchali, co mówię, i patrzyli, co robię? ... -Cały kraj wzburzy się, gdy kapłani ogłoszš, że jesteœ bezbożnikiem... -wtršciła pani. -Kraj już się burzy, ale z winy kapłanów -odparł faraon. -A i o pobożnoœci egipskiegoludu zaczynam mieć inne wyobrażenie... Gdybyœ, matko, wiedziała, ile w Dolnym Egipcie jest procesów o znieważanie bogów,a w Górnym -o okradanie zmarłych, przekonałabyœ się, że dla naszego ludu sprawy kapłańskie już przestały być œwiętymi. -To wpływ cudzoziemców, którzy zalewajš Egipt -zawołała pani. -Zwłaszcza Fenicjanie... -Wszystko jedno, czyj wpływ; doœć, że Egipt już nie uważa ani posšgów, ani kapłanów za istoty nadludzkie... A gdybyœ jeszcze, matko, posłuchała szlachty, oficerów, żołnierzy, zrozumiałabyœ, że nadszedł czas postawienia władzy królewskiej na miejscu kapłańskiej, jeżeli wszelka władza nie ma upaœć w tym kraju. -Egipt jest twój -westchnęła królowa. -Mšdroœć twoja jest nadzwyczajna, więc czyń, jak chcesz... Ale postępuj ostrożnie... O, ostrożnie... Skorpion, nawet zabity, jeszcze może ranić nieostrożnego zwycięzcę... Uœciskali się i pan wrócił do swej sypialni. Ale tym razem naprawdę nie mógł zasnšć. Już jasno widział, że między nim i kapłanami rozpoczęła się walka, a raczej coœ wstrętnego, co nawet nie zasługiwało na nazwę walki i z czym on, wódz, w pierwszej chwili nie umiał sobie poradzić. Bo gdzie tu jest nieprzyjaciel? ... Przeciw komu ma wystšpić jego wierne wojsko? ... Czy przeciw kapłanom, którzy upadajš przed nim na ziemię? Czy przeciw gwiazdom, które mówiš, że faraon nie wszedł jeszcze na drogę prawdy? Co i kogotu zwalczać? ... Może owe głosy duchów rozlegajšce się wœród pomroki? Czy własnš matkę, która, przerażona, błaga go, ażeby nie rozpędzał kapłanów? ... Faraon wił się na swym łożu w poczuciu bezsilnoœci. Nagle przyszła mu myœl: „Co mnie obchodzi nieprzyjaciel, który rozłazi się jak błoto w garœci? ... Niech sobie gadajš w pustych salach, niech gniewajš sięna mojš bezbożnoœć... Ja będę wydawał rozkazy, a kto oœmieli sięnie spełnić ich, ten jest moim wrogiem i przeciw temu zwrócę policjš, sšd i wojsko... ” ROZDZIAŁ CZWARTY Tak tedy w miesišcu Hator, po trzydziestu czterech latach panowania, umarł faraon Meramen-Ramzes XII, władca dwu œwiatów, pan wiecznoœci, rozdawca życia i wszelakiej uciechy. Umarł, ponieważ czuł, że ciało jego staje się mdłe i nieużyteczne. Umarł, ponieważ tęsknił do wiekuistej ojczyzny, a rzšdy ziemskiego państwa pragnšł powierzyć młodszym rękom. Umarł wreszcie, bo tak chciał, bo takš była jego wola. Boski duch odleciał niby jastrzšb, który długo kršżšc nad ziemiš w końcu rozpływa się w błękitnych przestworach. Jak jego życie było pobytem nieœmiertelnej istoty w krainie znikomoœci tak i œmierć była tylko jednym z momentów nadludzkiegoistnienia. Pan zbudził się o wschodzie słońca i wsparty na dwu prorokach, otoczony chórem kapłanów, udał się do kaplicy Ozirisa. Tam jak zwykle wskrzesił bóstwo, umył je i ubrał, złożył ofiarę i podniósł ręce do modlitwy. Przez ten czas kapłani œpiewali: Chór I . „Czeœć tobie, który wznosisz się na horyzoncie i przebiegasz niebo... Chór II . Goœcincem twej œwiętoœci jest pomyœlnoœć tych, na których oblicza padajš twe promienie... Chór I . Mógłżebym iœć, jako ty idziesz, bez zatrzymywania się, o słońce! Chór II . Wielki wędrowcze przestrzeni, który nie masz pana i dla którego setki milionów lat sš tylko oka mgnieniem... Chór I . Ty zachodzisz, ale trwasz. Mnożysz godziny, dnie i noce i trwasz sam,według praw twoich własnych... Chór II . Oœwietlasz ziemię ofiarowujšc własnymi rękoma samego siebie, kiedy pod postaciš Ra wschodzisz na widnokręgu. Chór I . O gwiazdo, wynurzajšca się, wielkaprzez swojš œwiatłoœć, ty sama kształtujesz swoje członki... Chór II . I nie urodzony przez nikogo rodzisz sam siebie na horyzoncie. ” A w tym miejscu odezwał się faraon: -„O promieniejšcy na niebie! Pozwól, ażebymwstšpił do wiecznoœci, połšczył się z czcigodnymi i doskonałymi cieniami wyższejžˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPGc—!c¸%cÝ*ƒc`9+krainy. Niechaj wraz z nimi oglšdam twoje blaski z rana i wieczorem, kiedy łšczysz się z twojš matkš Nut. A gdy zwrócisz ku zachodowi twe oblicze, niech moje ręce składajš się do modlitwy na czeœć usypiajšcego za górami życia. ”* Tak z podniesionymi rękoma mówił pan otoczony chmurš kadzideł. Nagle umilkł i rzucił się w tył, w ramiona asystujšcych kapłanów. Już nie żył. Wieœć o œmierci faraona jak błyskawica obiegła pałac. Słudzy opuœcili swoje zajęcia, dozorcy przestali czuwać nad niewolnikami, zaalarmowano gwardię i obsadzono wszystkie wejœcia. Na głównym dziedzińcu poczšł zbierać się tłum: kucharzy, piwnicznych, masztalerzy, kobiet jego œwištobliwoœci i ich dzieci. Jednizapytywali: czy to prawda? Inni dziwili się, że jeszcze słońce œwieci na niebie, a wszyscy razem krzyczeli w niebogłosy: -„O panie! ... o nasz ojcze! ... o ukochany! ... Czy to może być, ażebyœ już odchodził od nas? ... O tak, już idzie do Abydos! ... Na Zachód, na Zachód, do ziemi sprawiedliwych! ... Miejsce, które ukochałeœ, jęczy i płacze po tobie! ... ”** Straszny wrzask rozlegał się po wszystkich dziedzińcach, po całym parku. Odbijał się od gór wschodnich, na skrzydłach wiatru przeleciał Nil i zatrwożył miasto Memfis. Tymczasem kapłani, wœród modłów, usadowili ciało zmarłego w bogatej, zamkniętej lektyce. Oœmiu stanęło przy dršgach, czterej wzięli do ršk wachlarze ze strusich piór, inni kadzidła i gotowali siędo wyjœcia. Na tę chwilę przybiegła królowa Nikotris, a zobaczywszy zwłoki już w lektyce, rzuciła się do nóg zmarłego. -„O mężu mój! o bracie mój! o ukochany mój! -wołała zanoszšc się od płaczu. -O ukochany, zostań z nami, zostań w twoim domu, nie oddalaj się od tego miejsca na ziemi, w którym przebywasz... ” -„W pokoju, w pokoju, na Zachód -œpiewali kapłani -o wielki władco, idŸ w pokoju na Zachód... ” -„Niestety! -mówiła królowa -œpieszysz do przewozu, aby przeprawić się na drugi brzeg! O kapłani, o prorocy nie œpieszcie się, zostawcie go; bo przecież wy wrócicie do domów, ale on pójdzie do kraju wiecznoœci... ” -„W pokoju, w pokoju, na Zachód! . . -œpiewał chór kapłański. -Jeżeli podoba sięBogu, kiedy dzień wiecznoœci nadejdzie, ujrzymy cię znowu, o władco, bo oto idziesz do kraju, który łšczy między sobš wszystkich ludzi. ”*** Na znak dany przez dostojnego Herhora służebnice oderwały paniš od nóg faraona igwałtem odprowadziły do jej komnat. Lektyka niesiona przez kapłanów ruszyła, a w niej władca ubrany i otoczony jak za życia. Na prawo i na lewo, przed nim i za nim szli: jenerałowie, skarbnicy, sędziowie, wielcy pisarze, nosiciel topora i łuku, a nade wszystko -tłum kapłanów różnego stopnia. Na podwórzu służba upadła na twarz jęczšc i płaczšc, ale wojsko sprezentowało broń i odezwały się tršby, jakby na powitanie żyjšcego króla. I istotnie, pan jak żywy, niesiony był do przewozu. A gdy dosięgnięto Nilu, kapłani ustawili lektykę na złocistym statku, pod purpurowym baldachimem, jak za życia. Tu lektykę zasypano kwiatami, naprzeciw niej ustawiono posšg Anubisa i -statek królewski ruszył ku drugiemu brzegowi Nilu, żegnany płaczem służby i dworskich kobiet. O dwie godziny od pałacu, za Nilem, za kanałem, za urodzajnymi polami i gajami palm między Memfisem a „PłaskowzgórzemMumii ” leżała oryginalna dzielnica. Wszystkie jej budowle były poœwięcone zmarłym, a zamieszkane tylko przez kolchitów i paraszytów, którzy balsamowalizwłoki. Dzielnica ta była niby przedsionkiem właœciwego cmentarza, mostem, który łšczył żyjšce społeczeństwo z miejscem wiecznego spoczynku. Tu przywożono nieboszczyków i robiono z nich mumie; tu rodziny układały się z kapłanami o cenę pogrzebu. Tu przygotowywano œwięte księgiiopaski, trumny, sprzęty, naczynia i posšgi dla zmarłych. Dzielnicę tš, oddalonš od Memfisu na parę tysięcy kroków, otaczał długi mur, tu i owdzie opatrzony bramami. Orszak niosšcy zwłoki faraona zatrzymał się przed bramšnajwspanialszš, a jeden z kapłanów zapukał. -Kto tam? -spytano ze œrodka. -Oziris-Mer-amen-Ramzes, pan dwu œwiatów, przychodzi do was i żšda, abyœcieprzygotowali go do wiekuistej podróży -odparł kapłan. -Czy podobna, ażeby zgasło słońce Egiptu? ... -ażeby umarł ten, który sam był oddechem i życiem? ... -Takš była jego wola -odpowiedział kapłan.-Przyjmijcież tedy pana z należytš czciš i wszystkie usługi oddajcie mu, jak się godzi, ażeby nie spotkały was kary w doczesnym i przyszłym życiu. -Uczynimy, jak mówicie -rzekł głos ze œrodka. Teraz kapłani zostawili lektykę pod bramš iœpiesznie odeszli, ażeby nie padło na nich nieczyste tchnienie zwłok nagromadzonych w tym miejscu. Zostali tylko urzędnicy cywilni pod przewodnictwem najwyższego sędziego i skarbnika. Po niemałej chwili czekania brama otworzyła się i wyszło z niej kilkunastu ludzi. Mieli kapłańskie szaty i zasłonięte oblicza. Na ich widok sędzia odezwał się: -Oddajemy wam ciało pana naszego i waszego. Czyńcie z nim to, co nakazujš przepisy religijne, i niczego nie zaniedbajcie, ażeby ten wielki zmarły nie doznał z winy waszej niepokoju na tamtym œwiecie. Skarbnik zaœ dodał: -Użyjcie złota, srebra, malachitu, jaspisu, szmaragdów, turkusów i najosobliwszych wonnoœci dla tego oto pana, aby mu nic nie brakło i aby wszystko miał w jak najlepszym gatunku. To mówię wam ja skarbnik. A gdyby znalazł się niegodziwiec, który zamiast szlachetnych metalów chciałby podstawić nędzne falsyfikaty, a zamiast drogich kamieni -szkło fenickie, niech pamięta, że będzie miał odršbane ręce i wyjęte oczy. -Stanie się, jak żšdacie -odpowiedział jedenz zasłoniętych kapłanów. Po czym inni podnieœli lektykę i weszli z niš w głšb dzielnicy zmarłych œpiewajšc: -„Idziesz w pokoju do Abydos! ... Obyœ doszedł w pokoju do Zachodu tebańskiego! ... Na Zachód, na Zachód, do ziemi sprawiedliwych! ... ” Brama zamknęła się, a najwyższy sędzia, skarbnik i towarzyszšcy im urzędnicy zawrócili się do przewozu i pałacu. Przez ten czas zakapturzeni kapłani odnieœli lektykę do ogromnego budynku, gdzie balsamowano tylko królewskie zwłoki oraz tych najwyższych dostojników, którzy pozyskali wyjštkowš łaskę faraona. Zatrzymali się w przysionku, gdzie stała złota łódŸ na kółkach, i zaczęli wydobywaćnieboszczyka z lektyki. -Patrzcie! ... zawołał jeden z zukapturzonych -nie sšż to złodzieje? ... Faraon przecie umarł pod kaplicš Ozirisa, więc musiał być w paradnym stroju... A tu -o! ... Zamiast złotych bransolet -mosiężne, łańcuch także mosiężny, a w pierœcieniach fałszywe klejnoty... -Prawda -odparł inny. -Ciekawym, kto go tak oporzšdził: kapłani czy pisarze? -Z pewnoœciš kapłani... O, bodaj wam poschły ręce, gałgany! ... I taki łotr jeden z drugim œmie nas upominać, ażebyœmy dawali nieboszczykowi wszystko w najlepszym gatunku... -To nie oni żšdali, tylko skarbnik... -Wszyscy sš złodzieje... Tak rozmawiajšc balsamiœci zdjęli z nieboszczyka odzież królewskš, włożyli na niego tkany złotem szlafrok i przenieœli zwłoki do łodzi. -Bogom niech będš dzięki -mówił któryœ z zasłoniętych -że już mamy nowego pana. Ten z kapłaństwem zrobi porzšdek... Co wzięli rękoma, zwrócš gębš... -Uuu! ... mówiš, że to będzie ostry władca -wtršcił inny. -PrzyjaŸni się z Fenicjanami, chętnie przestaje z Pentuerem, który przecie nie jest rodowity kapłan, tylko z takich biedaków jak my... A wojsko, powiadajš, że dałoby się spalić i wytopić zanowego faraona... -I jeszcze w tych dniach sławnie pobił Libijczyków... -Gdzież on jest, ten nowy faraon? ... -odezwał się inny. -W pustyni! ... Otóż lękamsię, ażeby, zanim wróci do Memfis, nie spotkało go nieszczęœcie... -Co mu kto zrobi, kiedy ma wojsko za sobš!Niech nie doczekam uczciwego pogrzebu, jeżeli młody pan nie zrobi z kapłaństwem tak jak bawół z pszenicš... -Oj ty głupi! -wtršcił milczšcy dotychczas balsamista. -Faraon podoła kapłanom! ... -Czemuż by nie? ... -A czy widziałeœ kiedy, ażeby lew poszarpał piramidę? -Także gadanie! ... -Albo bawół roztršcił jš? -Rozumie się, że nie roztršci. -A wicher obali piramidę? -Co on dzisiaj wzišł na wypytywanie? ... -No, więc ja ci mówię, że prędzej lew, bawół czy wicher przewróci piramidę, aniżeli faraon pokona stan kapłański... Choćby ten faraon był lwem, bawołem i wichrem w jednej osobie... -Hej tam, wy! -zawołano z góry. -Gotów nieboszczyk? ... -Już... już... tylko mu szczęka opada-odpowiedziano z przysionka. -Wszystko jedno... Dawać go tu prędzej, bo Izyda za godzinę musi iœć do miasta... Po chwili złota łódŸ wraz z nieboszczykiemza pomocš sznurów została podniesiona w górę, na balkon wewnętrzny. Z przysionka wchodziło się do wielkiej sali pomalowanej na kolor niebieski i ozdobionej żółtymi gwiazdami. Przez całš długoœć salido jednej ze œcian był przyczepiony niby ganek w formie łuku, którego końce wznosiły się na piętro, œrodek na półtora piętra wysoko. Sala wyobrażała sklepienie niebieskie, ganek drogę słońca na ni ebie, zmarły zaœ faraon miał być Ozirisem, czyli słońcem, które posuwa się od wschodu ku zachodowi.Na dole sali stał tłum kapłanów i kapłanek, którzy oczekujšc na uroczystoœćrozmawiali o rzeczach obojętnych. -Gotowe! ... -zawołano z balkonu. Rozmowy umilkły. W górze rozległ się trzykrotny dŸwięk œpiżowej blachy i -na balkonie ukazała się złocista łódŸ słońca, w której jechał nieboszczyk. Na dole zabrzmiał hymn na czeœć słońca: „Oto ukazuje się w obłoku, aby oddzielić niebo od ziemi, a póŸniej je połšczyć... Nieustannie ukryty w każdej rzeczy, on jeden żyjšcy, w którym wiekuiœcie istniejš wszystkie rzeczy... ” ŁódŸ stopniowo posuwała się w górę łuku, wreszcie stanęła na najwyższym szczycie. Wówczas na dolnym krańcu łuku ukazała się kapłanka przebrana za boginię Izydę, z synem Horusem, i również wolno zaczęła wchodzić pod górę. Był to obraz księżyca, który posuwa się za słońcem. Teraz łódŸ ze szczytu łuku zaczęła opuszczać się ku zachodowi, a na dole znowu odezwał się chór: „Bóg wcielony we wszystkie rzeczy, duch Szu we wszystkich bogach. On jest ciałem żyjšcego człowieka, twórcš drzewa, które nosi owoce, on jest sprawcš użyŸniajšcych wylewów. Bez niego nic nie żyje w ziemskimkręgu. ”**** ŁódŸ znikła na zachodnim końcu balkonu, Izyda z Horusem stanęli na szczycie łuku. Wówczas do łodzi przybiegła gromada kapłanów, wydobyli zwłoki faraona i położyli je na marmurowym stole, niby Ozirisa na spoczynek po dziennym trudzie. Teraz do nieboszczyka zbliżył się paraszytaprzebrany za bożka Tyfona. Na głowie miałokropnš maskę, rudš kudłatš perukę, na plecach skórę dzika, a w ręku -kamienny nóż etiopski. Nożem tym zaczšł prędko odrzynać podeszwy nieboszczykowi. -Co robisz œpišcemu, bracie Tyfonie? -zapytała go z balkonu Izyda. -Oskrobuję nogi memu bratu Ozirisowi, aby ziemskim pyłem nie zanieczyœcił nieba -odpowiedział paraszyta przebrany za Tyfona. Oderznšwszy podeszwy paraszyta porwał zgięty drut, zanurzył go w nosie zmarłego i zaczšł wydobywać mózg. Następnie rozcišł mu brzuch i tym otworem szybko wycišgnšł wnętrznoœci, serce i płuca. Przez ten czas pomocnicy Tyfona przynieœlicztery wielkie urny ozdobione głowami bogów: Hape, Emset, Duamutf i Quebhsneuf,iw każdy z tych dzbanów złożyli jakiœ wewnętrzny organ zmarłego. -A co tam robisz, bracie Tyfonie? -zapytałapo raz drugi Izyda. -Oczyszczam brata mego Ozirisa, z rzeczy ziemskich, ażeby stał się piękniejszym -odpowiedział paraszyta. Obok marmurowego stołu znajdowała się sadzawka wody nasyconej sodš. Paraszyci oczyœciwszy zwłoki rzucili je następnie w sadzawkę, gdzie miały moknšć przez siedemdziesišt dni. Tymczasem Izyda przeszedłszy cały balkonzbliżyła się do komnaty, w której paraszyta otworzył i oczyœcił królewskie zwłoki. Spojrzała na marmurowy stół, a widzšc że był pusty, zapytała przestraszona: -Gdzie mój brat? ... gdzie mój boski małżonek? ... Wtem ryknšł grzmot, odezwały się tršby i œpiżowe blachy, a paraszyta przebrany za Tyfona wybuchnšł œmiechem i zawołał: -Piękna Izydo, która pospołu z gwiazdami rozweselasz noce, nie ma już twego małżonka! ... Już nigdy promieniejšcy Ozirisnie usišdzie na złocistej łodzi, już nigdy słońce nie ukaże się na firmamencie... Ja to uczyniłem, ja, Set, i ukryłem go tak głęboko, że go żaden z bogów ani wszyscy razem nie odnajdš! ... Na te słowa bogini rozdarła szaty, zaczęła jęczyć i rwać sobie włosy. Znowu odezwały się tršby, grzmoty i dzwony, wœród kapłanów i kapłanek wszczšł się szmer, potem krzyk, klštwy i -nagle wszyscy rzucili się na Tyfona wołajšc: -Przeklęty duchu ciemnoœci! ... Który podniecasz wichry pustynne, burzysz morze, zaćmiewasz œwiatło dzienne! ... Obyœ zapadł w otchłań, z której sam ojciec bogów nie potrafiłby cię uwolnić... Przeklęty! ... przeklęty Set! ... Niech imię twoje będzie postrachem i obrzydliwoœciš! ... Tak przeklinajšc wszyscy rzucili się na Tyfona z pięœciami i kijami, a rudowłosy bożek poczšł uciekać i w końcu wybiegł z sali. Trzy nowe dŸwięki œpiżowej blachy i -uroczystoœć skończyła się. -No dosyć! -zawołał najstarszy kapłan do gromady, która już naprawdę zaczęła bić się między sobš. -Ty, Izydo, możesz iœć do miasta, a reszta do innych nieboszczyków, którzy czekajš na nas... Nie zaniedbujcie zwyczajnych zmarłych, bo nie wiadomo, jak nam za tego zapłacš... -Z pewnoœciš niewiele! -wtršcił balsamista. -Mówiš, że w skarbie nie ma nic, a Fenicjanie grożš, że przestanš pożyczać, jeżeli nie otrzymajš nowych praw. -Bodaj œmierć wytępiła tych waszych Fenicjan! ... Niedługo człowiek będzie musiał żebrać u nich o placek jęczmienny, tak już wszystko zagarnęli... -Ale jeżeli oni nie dadzš faraonowi pieniędzy, za pogrzeb nic nie dostaniemy... Stopniowo rozmowy ucichły i obecni opuœciliniebieskš salę. Tylko przy jeziorku, gdzie mokły zwłoki faraona, została warta. Cała ta uroczystoœć odtwarzajšca legendę o zabiciu Ozirisa (słońce)przez Tyfona (bożek nocy i występku)służyła do tego, ażeby rozcišć i oczyœcić zwłoki faraona, i tym sposobem przygotować je do właœciwego balsamowania. Przez siedmdziesišt dni leżał nieboszczyk wwodzie nasyconej sodš, zdaje się, na pamištkę, że zły Tyfon utopił ciało brata w Sodowych Jeziorach. Przez wszystkie te dni, rano i wieczór, kapłanka przebrana zaIzydę przychodziła do niebieskiej sali. Tam jęczšc i rwšc sobie włosy wypytywała obecnych: czy kto nie widział boskiego jej małżonka i brata? Po upływie tego czasu żałoby zjawił się w sali Horus, syn i następca Ozirisa, ze swojšœwitš i -oni dopiero spostrzegli wannę z wodš. -Może by tu poszukać zwłok mego ojca i brata? -spytał Horus. Jakoż poszukali, znaleŸli i wœród ogromnej radoœci kapłanów, przy dŸwiękach muzyki wydobyli ciało faraona z umacniajšcej kšpieli. Ciało to włożono do kamiennej rury, przez którš kilka dni przepływało goršce powietrze, i po wysuszeniu oddano balsamistom. Teraz zaczęły się ceremonie najważniejsze, które nad nieboszczykiem dokonywali najwyżsi kapłani dzielnicy zmarłych. Ciało nieboszczyka zwrócone głowš do południa obmywano poœwięconš wodš, a jego wnętrze winem palmowym. Na posadzce osypanej popiołem zasiadały płaczki i szarpišc sobie włosy, drapišc twarze opłakiwały zmarłego. Dokoła œmiertelnego łoża zgromadzili się kapłani przebrani za bożków. Więc naga Izis w koronie faraonów, młodzieńczy Horus, Anubis z głowš szakala, Tot z głowš ptasiša tabliczkami w rękach i wielu innych. Pod dozorem tego czcigodnego grona specjaliœci zaczęli napełniać wnętrze zmarłego silnie pachnšcymi ziołami, trocinami i nawet wlewać tam wonne żywice, wszystko wœród modłów. Potem, zamiast jego własnych, włożyli mu oczy szklanne, oprawione w bršz. Następnie całe ciało obsypano proszkiem sody. Teraz przystšpił inny kapłan i wyłożył obecnym, że ciało zmarłego jest ciałem Ozirisa i jego własnoœci sš własnoœciami Ozirisa. „Czarodziejskie własnoœci jego lewej skroni sš własnoœciami skroni boga Tumu, a jego prawe oko jest okiem boga Tumu, którego promienie przebijajš ciemnoœć. Jego lewe oko jest okiem Horusa które tępi wszystkie stworzenia żyjšce, warga górna to Izis a dolna -Nefthys. ami wyższejžˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPţ cNŒ TÚ c€ĺ'šcž6Ç:Szyja zmarłego jest boginiš, ręce sš boskimi duszami, palce niebieskimi wężami, synami bogini Selkit. Boki jego to dwa pióra Amona, grzbiet jest koœciš pacierzowš Sibu,zaœ brzuch jest bogiem Nue. ”***** Inny kapłan mówił: -„Dano mi usta do mówienia, nogi do chodzenia ręce, abym obalał nieprzyjaciół moich. Zmartwychwstaję, istnieję, otwieram niebo; robię to, co mi nakazano wMemfis. ”****** A tymczasem na szyi zmarłego wieszajš wizerunek chrzšszcza skarabeusza zrobiony z drogiego kamienia, na którym jest napis: -„O serce moje, serce, którem otrzymał odmatki, które miałem, kiedym był na ziemi, o serce, nie powstań przeciw mnie i nie dajzłego œwiadectwa w dzień sšdu. ”******* Teraz każdš rękę i nogę, każdy palec zmarłego owijajš kapłani taœmami, na których wypisane sš modlitwy i zaklęcia. Taœmy te podkleja się gumš i balsamami. Napiersiach zaœ i na szyi kładš się całe rękopisy Księgi Zmarłych z następnymi medytacjami, które nad nieboszczykiem głoœno odmawiajš kapłani: -„Jestem ten, któremu żaden bóg nie stawiaprzeszkód. Kto to jest? ... On jest Tum na swej tarczy, on jest Ra na swej tarczy, która wznosi się na wschodzienieba. Jestem Wczoraj i znam Jutro. Kto to jest? Wczoraj -jest to Oziris, Jutro -jest to Ra, w tym dniu, kiedy zniweczy nieprzyjaciół Pana który jest nad wszystkim i kiedy poœwięci syna swego Horusa. Innymi słowy:w dniu, kiedy trumnę Ozirisa spotka jego ojciec Ra. On zwalczy bogów na rozkaz Ozirisa, pana góry Amenti. -Co to jest? Amenti jest to tworzenie dusz bogów na rozkaz Ozirisa, pana góry Amenti. Innymi słowy: Amenti jest to podniecenie wzbudzone przezRa; każdy bóg, który tam przebywa, staczawalkę. Znam wielkiego boga, który tam mieszka. Ja jestem z mego kraju, przychodzę z mojego miasta, niszczę złe, usuwam niedobre, oddalam brud od siebie. Dostaję się do kraju mieszkańców na niebie, wstępuję przez potężnš bramę. O wy, towarzysze, podajcie mi rękę, gdyż będę jednym z Was. ”******** Gdy każdy członek zmarłego został już owinięty modlitewnymi taœmami i zaopatrzony w amulety, gdy posiada już dostateczny zasób medytacji, które pozwolšmu orientować się w krainie bogów, należy pomyœleć o dokumencie, który by otworzył wrota do owej krainy. Albowiem między mogiłš i niebem czeka na zmarłego czterdziestu dwu straszliwych sędziów, którzy, pod prezydencjš Ozirisa, badajš jego ziemskie życie. Dopiero gdy serce nieboszczyka, zważone na wadze sprawiedliwoœci, okaże się równym bogini prawdy, gdy bóg Dutes zapisujšcy na tabliczkach czyny zmarłego uważa je za dobre, dopiero wtedy Horus bierze duszę zarękę i prowadzi jš przed tron Ozirisa. Otóż ażeby zmarły mógł usprawiedliwić sięprzed sšdem, należy jego mumię owinšć w papirus, na którym jest wypisana -spowiedŸpowszechna. Podczas spowijania w ten dokument kapłani mówiš dobitnie i wyraŸnie, aby zmarły niczego nie zapomniał: -„Władcy prawdy, przynoszę wam samš prawdę. Nie zrobiłem złego w sposób zdradziecki żadnemu człowiekowi. -Nie uczyniłem nieszczęœliwym nikogo z moich bliŸnich. -Niedopuœciłem się sproœnoœci ani żelżywego słowa w domu prawdy. -Nie miałem zażyłoœci ze złem. -Nie czyniłem złego. -Jako zwierzchnik, nie nakazywałem moim podwładnym pracować ponad siły. -Nikt z mojej winy nie stał się lękliwym, ubogim, cierpišcym ani nieszczęœliwym. -Nie czyniłem nic takiego, czym by pogardzali bogowie. -Nie dręczyłem niewolnika. -Nie morzyłem go głodem. -Nie wyciskałem mu łez. -Nie zabiłem. -Nie kazałem zabijać zdradziecko. -Nie kłamałem. -Nie rabowałem majštku œwištyń. -Nie zmniejszałem dochodów poœwięconych bogom. -Nie zabierałem chleba ani opasek mumiom. -Nie popełniłem grzechu z kapłanem mego okręgu. -Nie zabierałem muani zmniejszałem majętnoœci. -Nie używałem fałszywej wagi. -Nie oderwałemniemowlęcia od piersi jego karmicielki. -Nie dopuszczałem się bestialstwa. -Nie chwytałem w sieci ptaków poœwięconych bogom. -Nie szkodziłem przyborowi wody. -Nie odwracałem biegu kanałów. -Nie gasiłem ognia w porze niewłaœciwej. -Nie okradałem bogów z ofiar, które wybrali. -Jestem czysty... Jestem czysty... Jestem czysty. ” ********* Gdy nieboszczyk już umiał, dzięki Księdze Zmarłych, radzić sobie w krainie wiekuistej, a przede wszystkim -gdy wiedział, jak usprawiedliwić się przed sšdem czterdziestu dwu bogów, wówczas kapłani zaopatrywali go jeszcze w przedmowę do tej księgi i -ustnie tłomaczyli mu jej niezmiernš doniosłoœć. W tym celu balsamiœci otaczajšcy œwieżš mumię faraona odsuwali się, a przychodził arcykapłan tej dzielnicy i szeptał zmarłemu do ucha: -„Wiedz o tym, że posiadajšc tę księgę będziesz należał do żyjšcych i pozyskasz wielkie znaczenie między bogami. Wiedz o tym, że dzięki jej nikt nie oœmieli się sprzeciwiać tobie. Sami bogowie zbliżš się do ciebie i uœciskajšcię, albowiem -będziesz należał do ich grona. Wiedz o tym, że ta księga da ci poznać: co było na poczštku. Żaden człowiek jej nie głosił, żadne oko nie widziało, żadne ucho nie słyszało jej. Księga ta jest samš prawdš, ale nikt nigdy jej nie znał. Niechżeona będzie widzianš tylko przez ciebie i tego, który cię w niš zaopatrzył. Nie rób do niej komentarzy, jakie mogłaby ci nasunšć twoja pamięć albo wyobraŸnia. Pisze się ona całkowicie w sali, gdzie balsamujš zmarłych. Jest to wielka tajemnica, której nie zna żaden pospolity człowiek, żaden w œwiecie. Ksišżka ta będzie twym pokarmem w niższej krainie duchów, dostarczy twej duszy œrodków pobytu na ziemi, da jej życie wieczne i sprawi, że nikt nie będzie miał władzy nad tobš.” ********** Zwłoki królewskie ubrano w kosztowne szaty, w złotš maskę na twarz, w pierœcienie i bransolety na rękach, które złożono na krzyż. Pod głowę dano mu z koœci słoniowej podpórkę, na jakiej zwykli byli sypiać Egipcjanie. Wreszcie zamknięto ciało w trzech trumnach: papierowej, okrytej napisami, cedrowej złoconej i -marmurowej. Kształt dwu pierwszych odpowiadał dokładnie formie ciała zmarłego; nawet rzeŸbiona twarz była podobna, tylko uœmiechnięta. Po trzech miesišcach pobytu w dzielnicy zmarłych mumia faraona była gotowa do uroczystego pogrzebu. Więc -odniesiono jš na powrót do królewskiego pałacu. ------- *Hymn autentyczny. **Autentyczne. ***Autentyczne. ****Hymn autentyczny. *****Maspero. ******Autentyczne. *******Autentyczne. ********Księga Zmarłych. *********Rozdział 75 Księgi Zmarłych. Jestto jeden z najwznioœlejszych dokumentów, jakie zostawiła starożytnoœć. **********Księga Zmarłych. Rozdz. 148. ROZDZIAŁ PIĽTY Przez siedmdziesišt dni w cišgu których czcigodne zwłoki mokły w wodzie nasyconej sodš, Egipt obchodził żałobę. Œwištynie były zamknięte, nie odprawiano procesji. Wszelka muzyka umilkła, nie urzšdzano uczt, tancerki zamieniły się na płaczki i zamiast tańcować rwały sobie włosy, co również przynosiło im dochód. Nie pijano wina, nie jadano mięsa. Najwięksi dostojnicy chodzili w grubych szatach, boso. Nikt nie golił się (z wyjštkiem kapłanów), najgorliwsi zaœ nawet nie myli się, lecz namazywali błotem twarze, a włosy obsypywali popiołem. Od Morza Œródziemnego do pierwszej katarakty na Nilu, od Libijskiej Pustyni do półwyspu Synai, panowała cisza i smutek. Zgasło słońce Egiptu, odszedł na Zachód i opuœcił sługi swoje pan, który dawał radoœć i życie. W wyższych towarzystwach najmodniejszymi były rozmowy o powszechnym żalu, który udzielał się nawetnaturze. -Czy nie zauważyłeœ -mówił dostojnik do dostojnika -że dni sš krótsze i ciemniejsze?-Nie œmiałem zwierzyć się z tego przed tobš -odparł drugi -ale tak jest w rzeczy samej. Spostrzegłem nawet, że mniej gwiazd œwieci podczas nocy i że pełnia trwała krócej, a nów dłużej niż zwykle. -Pasterze mówiš, że bydło na pastwisku niechce jeœć, tylko ryczy... -A ja słyszałem od myœliwych, że zapłakane lwy nie rzucajš się już na sarny,bo nie jedzš mięsa. -Okropny czas! ... PrzyjdŸ do mnie dziœ wieczorem, a wypijemy po szklance żałobnego płynu, który wymyœlił mój piwniczy. -Wiem, pewnie masz czarne piwo sydońskie? ... -Niech bogowie broniš, ażebyœmy w tym czasie używali trunków rozweselajšcych! Płyn, który wynalazł mój piwniczy, nie jestpiwem... Porównałbym go raczej do wina nasyconego piżmem i wonnymi ziołami. -Bardzo stosowny napój, gdy pan nasz przebywa w dzielnicy zmarłych, nad którš cišgle unosi się woń piżma i ziół balsamicznych. Tak przez siedmdziesišt dni martwili się dygnitarze. Pierwsze drgnienie radoœci przebiegło Egiptwówczas, gdy z dzielnicy zmarłych dano znać, że ciało władcy wydobyto z kšpieli sodowej i że balsamiœci i kapłani już spełniajš nad nim obrzšdki. W tym dniu po raz pierwszy ostrzyżono włosy, usunięto błoto z twarzy, a kto miałochotę, umył się. I w rzeczy samej, już nie było powodu do martwienia się: Horus bowiem znalazł zwłoki Ozirisa, władca Egiptu dzięki sztuce balsamistów odzyskiwał życie, a dzięki modłom kapłanów i Księdze Zmarłych stawał się równy bogom. Od tej chwili nieboszczyk faraon Mer-amen-Ramzes urzędownie nazywał się Ozirisem; nieurzędownie bowiem nazywano go tak natychmiast po œmierci. Wrodzona wesołoœć ludu egipskiego zaczęłabrać górę nad żałobš, szczególniej wœród wojska, rzemieœlników i chłopów. Radoœć taprzybierała niekiedy nieprzystojne formy pomiędzy ludem prostym. Nie wiadomo bowiem, skšd zaczęły kršżyć pogłoski, że nowy faraon, którego cały ludjuż kochał instynktownie, że młody pan chce zajšć się poprawieniem doli chłopów, robotników, a nawet niewolników. Z tego powodu zdarzało się (rzecz niesłychana! ), że mularze, stolarze i garncarze, zamiast pić spokojnie i rozmawiać o swoim fachu lub interesach rodzinnych, oœmielali się w szynkowniach nie tylko narzekać na podatki, ale nawet sarkać na władzę kapłanów. Chłopi zaœ, zamiast czas wolny od roboty poœwięcać modlitwom i pamięci przodków, mówili między sobš: jakby to było dobrze, gdyby każdy z nich posiadał kilka zagonów gruntu na własnoœć i mógł odpoczywać co siódmy dzień! O wojsku, a szczególniej o cudzoziemskich pułkach, nie ma co wspominać. Ludzie ci wyobrażali sobie, że sš najznakomitszš klasš w Egipcie, a jeżeli nie sš, to wnet będš, po jakiejœ tam szczęœliwej wojnie, która ma wybuchnšć. Za to nomarchowie, szlachta siedzšca w wiejskich majštkach, a nade wszystko arcykapłani różnych œwištyń, uroczyœcie obchodzili żałobę po zmarłym panu, bez względu, że można było już cieszyć się, gdy faraon został Ozirisem. Œciœle rzeczy bioršc, nowy władca dotychczas nikomu nie zrobił krzywdy, więc przyczynš smutku dostojników były tylko pogłoski, te same, które radowały lud prosty. Nomarchowie i szlachta cierpli na myœl, że ich chłop może próżnować przez pięćdziesišt dni w roku, a co gorsza -posiadać na własnoœć ziemię, choćby tylkow rozmiarach wystarczajšcych na zbudowanie grobu. Kapłani bledli i zaciskali zęby patrzšc na gospodarstwo Ramzesa XIII i sposób, w jaki ich traktował. Rzeczywiœcie w pałacu królewskim zaszły ogromne zmiany. Faraon mieszkanie swoje przeniósł do jednego z gmachów skrzydłowych, w którym prawie wszystkie pokoje zajęli jenerałowie. W suterynach pomieœcił żołnierzy greckich, na piętrze gwardiš, w pokojach znajdujšcych się wzdłuż muru -Etiopów. Wartę dokoła pałacyku trzymali Azjaci, a przy komnatach jego œwištobliwoœci kwaterował ten szwadron, którego żołnierze towarzyszyli panu w czasie poœcigu za Tehennš przez pustynię. Co gorsze -jego œwištobliwoœć, pomimo tak niedawnego buntu Libijczyków, przywrócił im swojš łaskę, żadnego nie skazał na karę, owszem -obdarzał ich zaufaniem. Prawda, że korpus kapłański, który był w głównym pałacu, został w nim i odprawiałobrzšdki religijne pod przewodnictwem dostojnego Sema. Ale ponieważ kapłani nie towarzyszyli faraonowi przy œniadaniu, obiedzie i kolacji, więc ich żywnoœć stała się bardzo niewykwintnš. Na próżno œwięci mężowie przypominali, żemuszš karmić przedstawicieli dziewiętnastudynastii i mnóstwo bogów. Skarbnik zmiarkowawszy intencje faraona odpowiadał kapłanom, że dla bogów i przodków wystarczš kwiaty i wonnoœci, a że sami prorocy, jak nakazuje moralnoœć, powinni jadać jęczmienne placki i popijać wodš lub piwem. Dla poparcia swoich grubiańskich teorii skarbnik powoływał sięna przykład arcykapłana Sema, który żył jak pokutnik, a co gorsze, mówił im, że jego œwištobliwoœć wraz z jenerałami prowadzi żołnierskš kuchnię. Wobec tego kapłani pałacowi w milczeniu poczęli zastanawiać się: czy nie lepiej zrobiš, gdy opuszczš skšpy dom królewski, a przeniosš się do własnych schronień obok œwištyń, gdzie będš mieli lżejsze obowišzki i głód nie będzie im skręcał wnętrznoœci? I może uczyniliby tak natychmiast, gdyby najdostojniejsi Herhor i Mefres nie rozkazali im wytrwać na miejscu. Ale i położenie Herhora przy nowym panu nie mogło nazywać się pomyœlnym. Do niedawna wszechwładny minister, który prawie nie opuszczał pokojów królewskich,siedział dziœ samotny w swoim pałacyku i nieraz nie widywał nowego faraona przez całe dekady. Był on jeszcze ministrem wojny, ale już prawie nie wydawał rozkazów. Wszystkie bowiem interesa wojskowe faraon załatwiał sam. Sam czytał raporty jenerałów, sam rozstrzygał wštpliwe kwestie, a jego adiutanci brali z ministerium wojny potrzebne dokumenta. Jego dostojnoœć Herhor, jeżeli kiedy był wezwany przez władcę, to chyba po to, ażeby usłyszeć wymówkę. Niemniej wszyscy dostojnicy przyznawali, że nowy faraon bardzo pracuje. Ramzes XIII wstawał przed wschodem słońca, kšpał się i spalał kadzidło przed posšgiem Ozirisa. Natychmiast potem słuchał raportów: najwyższego sędziego, najwyższego pisarza stodół i obór w całymkraju, najwyższego skarbnika, wreszcie -naczelnika swoich pałaców. Ten ostatni cierpiał najwięcej: nie było bowiem dnia, ażeby pan nie mówił mu, że utrzymanie dworu za dużo kosztuje i że jest w nim za wiele osób. Istotnie, mieszkało w pałacu królewskim kilkaset kobiet zmarłego faraona z odpowiedniš iloœciš dzieci i służby. Cišgle upominany naczelnik dworu z dnia na dzień wypędzał po kilkanaœcie osób, a innym ograniczał wydatki. Skutkiem czego po upływie miesišca wszystkie damy dworu z krzykiem i płaczem pobiegły do mieszkania królowej Nikotris błagajšc o ratunek. Jakoż czcigodna pani natychmiast udała się do władcy i upadłszy na twarz prosiła go, aby ulitował się nad kobietami swego ojca inie pozwolił im umierać z niedostatku. Faraon wysłuchał jej ze zmarszczonym czołem i rozkazał naczelnikowi dworu już nie posuwać dalej oszczędnoœci. Zarazem jednak powiedział najczcigodniejszej pani, że po pogrzebie ojca kobiety będš usunięte z pałacu i rozesłane po folwarkach. -Nasz dwór -mówił -kosztuje około trzydziestu tysięcy talentów rocznie, czyli o połowę więcej aniżeli całe wojsko. Takiejsumy nie mogę wydawać bez zrujnowania siebie i państwa. -Czyń, jak chcesz -odparła królowa. -Egipt jest twój. Lękam się jednak, że rozpędzeni ludzie dworscy stanš się twymi wrogami. Na to pan milczšc wzišł matkę za rękę, poprowadził jš do okna i wskazał las włóczni musztrujšcej się na dziedzińcu piechoty. Ten czyn faraona wywołał nieoczekiwany skutek. Oczy królowej, przed chwilš zalane łzami, błysnęły dumš. Nagle pochyliła się ipocałowała syna w rękę mówišc wzruszonym głosem: -Zaprawdę, jesteœ synem Izydy i Ozirisa i dobrze uczyniłam odstępujšc cię bogini... Nareszcie Egipt ma władcę! ... Od tej pory czcigodna pani nigdy i w żadnej sprawie nie wstawiała się do syna. A gdy jšproszono o protekcję, odpowiadała: -Jestem sługš jego œwištobliwoœci i radzę wam spełniać rozkazy pana bez oporu. Wszystko bowiem, co on robi, pochodzi z natchnienia bogów; a któż oprze się bogom?... Po œniadaniu faraon zajmował się sprawamiministerium wojny i skarbowoœciš, a około trzeciej po południu, otoczony wielkš œwitš, wyjeżdżał do wojsk obozujšcych podMemfisem i przypatrywał się musztrze. Rzeczywiœcie największe zmiany zaszły w sprawach wojskowych państwa. W cišgu niespełna dwu miesięcy jego œwištobliwoœć uformował pięć nowych pułków, a raczej -wskrzesił te, które zwinięto za poprzedniego panowania. Usunšłmi wyższejžˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPcP F`Ú c€:&pcŞ4Ă Ioficerów oddajšcych się pijaństwu i kosterstwu tudzież takich, którzy udręczaliżołnierzy. Do biur ministerium wojny, gdzie pracowali sami kapłani, wprowadził swoich najzdolniejszych adiutantów, którzy bardzo prędko opanowali ważne dokumenta dotyczšce armii. Kazał zrobić spis wszystkich mężczyzn w państwie, którzy należeli do stanu wojskowego, lecz od kilkunastu lat nie spełniali żadnych obowišzków, tylko gospodarowali. Otworzyłdwie nowe szkoły oficerskie dla dzieci od dwunastu lat i odnowił już zaniedbany zwyczaj, by młodzież wojskowa dopiero poodbyciu trzygodzinnego marszu w liniach i kolumnach otrzymywała œniadanie. Wreszcie żadnemu oddziałowi wojska nie wolno było mieszkać po wsiach, ale w koszarach lub obozie. Każdy pułk miał wyznaczony plac na ćwiczenia, na którym po całych dniach rzucano kamienie z procy lub strzelano z łuku do tarcz, odległych o sto do dwustu kroków. Wyszło też polecenie do rodzin stanu wojskowego, aby mężczyŸni ich wprawiali się w rzucanie pocisków, pod kierunkiem oficerów i dziesiętników armii regularnej. Rozkaz wykonano natychmiast, skutkiem czego Egipt, już we dwa miesišce po œmierci Ramzesa XII, wyglšdał jak obóz. Albowiem nawet wiejskie i miejskie dzieci, które dotychczas bawiły się w pisarzy i kapłanów, teraz, naœladujšc starszych, zaczęły bawić się w wojsko. Więc na każdym placu i w każdym ogrodzie od rana do wieczora œwistały kamienie i pociski z łuków, a sšdy zawalone były skargami o uszkodzenia cielesne. I stało się, że Egipt był jakby odmieniony iże, pomimo żałoby, panował w nim wielki ruch, a wszystko za sprawš nowego władcy. Sam zaœ faraon rósł w dumę widzšc, jak całe państwo stosuje się do jego królewskiej woli. Przyszła jednak chwila, że i on się zasępił.W tym samym dniu, kiedy balsamiœci wydobyli ciało Ramzesa XII z sodowej kšpieli, wielki skarbnik składajšc zwykły raport rzekł do faraona: -Nie wiem, co poczšć... Mamy bowiem w skarbie dwa tysišce talentów, a na pogrzebzmarłego pana trzeba co najmniej tysišc... -Jak to dwa tysišce? ... -zdziwił się władca. -Kiedym obejmował rzšdy, mówiłeœ, że mamy dwadzieœcia tysięcy... -Wydaliœmy oœmnaœcie... -We dwa miesišce? ... -Mieliœmy ogromne rozchody... -Prawda -odparł faraon -ależ co dzień wpływajš podatki... -Podatki -rzekł skarbnik -nie wiem dlaczego, znowu zmniejszyły się i nie napływajš w takiej iloœci, jak rachowałem.Ale i one rozeszły się... Racz, wasza œwištobliwoœć, pamiętać, że mamy pięć nowych pułków. Więc około oœmiu tysięcy ludzi porzuciło swoje zajęcia i żyjš na koszt państwa... Faraon zamyœlił się. -Musimy -odpowiedział -zacišgnšć nowš pożyczkę. Porozumiej się z Herhorem i Mefresem, aby nam dały œwištynie. -Mówiłem o tym... Œwištynie nic nam nie dadzš. -Obrazili się prorocy! ... -uœmiechnšł się faraon. -W takim razie musimy wezwać pogan... Przyszlij do mnie Dagona. Nad wieczorem przyszedł bankier fenicki. Upadł na ziemię przed panem i ofiarował mu złoty puchar wysadzany klejnotami. -Teraz już mogę umrzeć! ... -zawołał Dagon-kiedy mój najłaskawszy władca zasiadł natronie... -Zanim jednak umrzesz -rzekł do klęczšcego faraon -wystaraj mi się o kilka tysięcy talentów. Fenicjanin struchlał czy może tylko udawałwielkie zakłopotanie. -Niech wasza œwištobliwoœć każe mi lepiej szukać pereł w Nilu -odparł -gdyż zginę odrazu i pan mój nie posšdzi mnie o złe chęci... Ale takš sumę znaleŸć dzisiaj! ... Ramzes XIII zdziwił się. -Jak to? ... -spytał -więc Fenicjanie nie majš dla mnie pieniędzy? ... -Krew i życie nasze i dzieci naszych oddamywaszej œwištobliwoœci -rzekł Dagon. -Ale pieniędzy... Skšd my weŸmiemy pieniędzy? ...Dawniej œwištynie udzielały nam pożyczek na piętnaœcie lub dwadzieœcia procentów rocznie. Lecz od czasu gdy wasza œwištobliwoœć, jeszcze jako następca tronu, był w œwištyni Hator, tam, pod Pi-Bast, kapłani zupełnie odmówili nam kredytu... Oni, gdyby mogli, dziœ wygnaliby nas z Egiptu, a jeszcze chętniej wytępiliby... Ach, co my cierpimy z ich łaski! ... Chłopi robiš, jak chcš i kiedy chcš... Na podatek oddajš, co im z nosa spadnie... Gdy którego uderzyć, buntujš się, a gdy nieszczęœliwy Fenicjanin pójdzie o pomoc do sšdu, albo przegrywa sprawę, albo musi się strasznie opłacać... Godziny nasze na tej ziemi sš policzone! ... -mówił z płaczem Dagon. Faraon sposępniał. -Zajmę ja się tymi sprawami -odparł -i sšdy będš wymierzały wam sprawiedliwoœć.Tymczasem jednak potrzebuję około pięciu tysięcy talentów... -Skšd weŸmiemy, panie? ... -jęczał Dagon. -Wskaż nam, wasza œwištobliwoœć, kupców,a sprzedamy im wszystkie nasze ruchomoœci i nieruchomoœci, byle spełnić twoje rozkazy... Lecz gdzie sš ci kupcy? ... Chyba kapłani, którzy otaksujš nasze majštki za bezcen i -jeszcze nie zapłacš gotowiznš. -Poszlijcie do Tyru, Sydonu... -wtršcił pan. -Przecież każde z tych miast mogłoby pożyczyć nie pięć, ale sto tysięcy talentów... -Tyr i Sydon! ... -powtórzył Dagon. -Dziœ cała Fenicja gromadzi złoto i klejnoty, ażeby opłacić się Asyryjczykom... Kręcš sięjuż po naszym kraju wysłańcy króla Assara i mówiš, że byleœmy składali co roku hojny okup, to król i satrapowie nie tylko nie będš nas ciemiężyli, ale jeszcze nastręczš nam większe zarobki niż te, jakiemamy dziœ z łaski waszej œwištobliwoœci i Egiptu... Władca pobladł i zacisnšł zęby. Fenicjanin spostrzegł się i dodał prędko: -Wreszcie, co ja mam zabierać waszej œwištobliwoœci czas moim głupim gadaniem?... Jest tu, w Memfisie, ksišżę Hiram... On może lepiej objaœni wszystko memu panu, bo to mędrzec i członek najwyższej rady naszych miast... Ramzes ożywił się. -A dawajże mi tu prędzej Hirama -odparł. -Bo ty, Dagonie, rozmawiasz ze mnš nie jakbankier, ale jak pogrzebowa płaczka. Fenicjanin jeszcze raz uderzył czołem w posadzkę i spytał: -Czy dostojny Hiram nie mógłby zaraz tu przyjœć? ... Prawda, że już póŸno... Ale on tak boi się kapłanów, że wolałby o nocnej porze złożyć hołd waszej œwištobliwoœci... Faraon przygryzł usta, ale zgodził się na ten projekt. Wysłał nawet z bankierem Tutmozisa, aby ten przyprowadził Hirama do pałacu tajemnymi wejœciami. ROZDZIAŁ SZÓSTY Około dziesištej wieczór stanšł przed panem Hiram odziany w ciemnš szatę memfijskiego przekupnia. -Czegóż się tak skradasz wasza dostojnoœć? ... -zapytał go niemile dotkniętyfaraon. -Czyliż mój pałac jest więzieniem albo domem trędowatych? -Ach, władco nasz! -westchnšł stary Fenicjanin. -Od chwili gdy zostałeœ panem Egiptu, zbrodniarzami sš ci, którzy oœmielajš się widywać ciebie i nie zdawać sprawy z tego, o czym raczysz mówić... -Przed kimże to musicie powtarzać moje słowa? ... -spytał pan. Hiram podniósł oczy i ręce do góry. -Wasza œwištobliwoœć znasz swoich wrogów! ... -odparł. -Mniejsza o nich -rzekł faraon. -Wasza dostojnoœć wiesz, po co cię wezwałem? Chcę pożyczyć kilka tysięcy talentów... Hiram syknšł i tak zachwiał się na nogach, że pan pozwolił mu usišœć w swojej obecnoœci, co było najwyższym zaszczytem. Rozsiadłszy się wygodnie i odpoczšwszy Hiram rzekł: -Po co wasza œwištobliwoœć ma pożyczać, kiedy może mieć duże skarby... -Wiem, gdy zdobędę Niniwę -przerwał faraon. -To dalekie czasy, a pienišdze potrzebne mi sš dziœ... -Ja nie mówię o wojnie -odparł Hiram. -Ja mówię o takiej sprawie, która natychmiast przyniesie skarbowi duże sumy i -stały roczny dochód... -Jakim sposobem? -Niech wasza œwištobliwoœć pozwoli nam i pomoże wykopać kanał, który by połšczył Morze Œródziemne z Morzem Czerwonym... Faraon zerwał się z fotelu. -Żartujesz, stary człowieku? ... -zawołał. -Któż takš pracę wykona i kto chciałby narazić Egipt? ... Przecie morze zalałoby nas... -Jakie morze? ... Bo chyba ani Czerwone, ani Œródziemne -spokojnie odparł Hiram. -Jawiem, że egipscy kapłani-inżynierowie badali ten interes i wyrachowali, że to jest bardzo dobry interes, najlepszy w œwiecie...Tylko oni sami wolš go zrobić, a raczej nie chcš, ażeby zrobił to faraon. -Gdzie masz dowody? -spytał Ramzes. -Ja nie mam dowodów, ale ja przyszlę waszej œwištobliwoœci takiego kapłana, który całš sprawę objaœni planami i rachunkiem... -Kto jest ten kapłan? ... Hiram zamyœlił się i rzekł po chwili: -Czy mam obietnicę waszej œwištobliwoœci, że o nim nikt nie będzie wiedział oprócz nas? ... On wam, panie mój, większe odda usługi aniżeli ja sam... On zna dużo tajemnici... dużo niegodziwoœci kapłańskich... -Przyrzekam -odparł faraon. -Ten kapłan to jest Samentu... On służy w œwištyni Seta pod Memfisem... On jest wielkim mędrcem, tylko potrzebuje pieniędzy i jest bardzo ambitny. A ponieważ arcykapłani poniżajš go, więc on mi powiedział, że gdy wasza œwištobliwoœć zechce, to on... to on obali stan kapłański...Bo on wie dużo sekretów... O dużo! . . Ramzes głęboko zamyœlił się. Zrozumiał, żeten kapłan jest wielkim zdrajcš, ale i oceniał, jak ważne może mu oddać usługi. -Owszem -rzekł faraon -pomyœlę o tym Samentu. A teraz na chwilę przypuœćmy, że można zbudować taki kanał: cóż ja będę miał z niego? Hiram podniósł lewš rękę i na jej palcach zaczšł rachować: -Przede wszystkim -mówił -Fenicja odda waszej œwištobliwoœci pięć tysięcy talentówzaległych danin... Po drugie -Fenicja zapłaci waszej œwištobliwoœci pięć tysięcy talentów za prawo wykonywania robót... Po trzecie -gdy zacznš się roboty, będziemypłacili tysišc tal entów rocznego podatku i jeszcze tyle talentów, ile Egipt dostarczy nam dziesištek robotników. Po czwarte -za każdego inżyniera egipskiego damy waszej œwištobliwoœci talent na rok. Po pište -gdy skończš się roboty, wasza œwištobliwoœć odda nam kanał w dzierżawę na sto lat, a my będziemy płacili za to po tysišc talentów rocznie. Czy to sš małe zyski? ... -spytał Hiram. -A teraz, a dziœ -rzekł faraon -dalibyœcie mi owe pięć tysięcy haraczu? ... -Jeżeli dziœ będzie zawarta umowa, damy dziesięć tysięcy, i jeszcze dołożymy ze trzy tysišce jako podatek za trzy lata z góry... Ramzes XIII zamyœlił się. Nieraz już Fenicjanie proponowali władcom Egiptu budowę tego kanału, lecz zawsze trafiali na nieugięty opór kapłanów. Egipscy mędrcytłomaczyli faraonom, że kanał ten narazi państwo na zalew wód od strony Morza Œródziemnego i Czerwonego. Ale znowu Hiram twierdził, że wypadek podobny nie nastšpi, o czym wiedzš kapłani!... -Obiecujecie -odezwał się faraon po długiejchwili -obiecujecie płacić po tysišc talentówrocznie przez sto lat. Mówicie, że ów kanał, wygrzebany w piaskach, jest najlepszym w œwiecie interesem. Ja tego nie rozumiem i przyznam się, Hiramie, podejrzewam... Fenicjaninowi zapłonęły oczy. -Panie -odparł -powiem ci wszystko, ale zaklinam cię na twojš koronę... na cień twego ojca... ażebyœ przed nikim nie odsłonił tej tajemnicy.... Jest to największatajemnica kapłanów chaldejskich i egipskich, a nawet Fenicji... Od niej zależy przyszłoœć œwiata! ... -No, no... Hiramie! ... -odparł faraon z uœmiechem. -Tobie, królu -cišgnšł Fenicjanin -dali bogowie mšdroœć, energiš i szlachetnoœć, więc tyœ nasz... Ty jeden z władców ziemskich możesz być wtajemniczony, bo tyjeden potrafisz wykonywać wielkie rzeczy...Toteż zdobędziesz takš potęgę, jakiej jeszcze nie dosięgnšł żaden człowiek... Faraon odczuł w sercu słodycz dumy, ale opanował się. -Ty mnie nie chwal -rzekł -za to, czego jeszcze nie zrobiłem, ale mi powiedz: jakie korzyœci spłynš na Fenicję i na moje państwo z wykopania kanału? Hiram poprawił się na fotelu i zaczšł mówić zniżonym głosem: -Wiedz o tym, panie nasz, że na wschód, południe i północ od Asyrii i Babilonu nie maani pustyni, ani bagien zamieszkałych przezdziwne potwory, ale sš olbrzymie... olbrzymie kraje i państwa... kraje to tak wielkie, że piechota waszej œwištobliwoœci, słynna z marszów, musiałaby prawie dwa lata iœć wcišż ku wschodowi, zanim dosięgłaby ich granic... Ramzes podniósł brwi w górę jak człowiek,który pozwala komuœ kłamać, ale wie o kłamstwie. Hiram lekko wzruszył ramionami i prawił: -Na wschód i na południe od Babilonu, nad wielkim morzem, mieszka ze sto milionów ludzi, którzy majš potężnych królów, kapłanów mędrszych niż egipscy, stare księgi, biegłych rzemieœlników... Ludy te umiejš wyrabiać nie tylko tkaniny, sprzęty inaczynia, równie piękne jak Egipcjanie, ale od niepamiętnych czasów majš podziemne i nadziemne œwištynie -większe, wspanialsze i bogatsze aniżeli Egipt... -Mów dalej... mów! ... -wtršcił pan. Ale z twarzy jego nie można było poznać: czy jest zaciekawiony opisem, czy oburzony kłamstwem. -W krajach tych sš perły, drogie kamienie, złoto, miedŸ... Sš najosobliwsze zboża, kwiaty i owoce... Sš wreszcie lasy, po których całe miesišce można błšdzić między drzewami grubszymi od waszych kolumn w œwištyniach, wyższymi od palm... Ludnoœć zaœ tych okolic jest prosta i łagodna... I gdybyœ, wasza œwištobliwoœć, posłał tam na okrętach dwa swoje pułki, mógłbyœ zdobyć obszar ziemi większy od całego Egiptu, bogatszy niż skarbiec w Labiryncie... Jutro, jeżeli wasza œwištobliwoœć pozwoli, przyszlę wam próbki tamtejszych tkanin, drzewa i bršzów... Przyszlę też dwa ziarnka tamtejszych cudownych balsamów, które gdy połknie człowiek, otwierajš się przed nim bramy wiecznoœci i może doznać szczęœcia, które jest udziałem samych tylko bogów... -Bardzo proszę o próbki tkanin i wyrobów -wtršcił faraon. -Co zaœ do balsamów... mniejsza o mnie! ... Dosyć nacieszymy się wiecznoœciš i bogami po œmierci... -Zaœ daleko, bardzo daleko, na wschód od Asyrii -mówił Hiram -leżš jeszcze większe kraje, majšce ze dwieœcie milionów ludnoœci... -Jak wam łatwo o miliony! ... -uœmiechnšł się pan. Hiram położył rękę na sercu. -Przysięgam -rzekł -na duchy przodków moich i na mojš czeœć, że mówię prawdę! ...Faraon poruszył się: zastanowiła go tak wielka przysięga. -Mów... mów dalej... -rzekł. Otóż kraje te -cišgnšł Fenicjanin -sš bardzodziwne. Zamieszkujš je ludy o skoœnych oczach i żółtej cerze. Ludy te majš pana, który nazywa się Synem Nieba i rzšdzi nimiza poœrednictwem mędrców, którzy jednak nie sš kapłanami i nie majš takiej władzy jak w Egipcie... A przy tym ludy te sš podobne do Egipcjan...Czczš zmarłych przodków i bardzo dbajš o ich zwłoki. Używajš pisma, które przypomina wasze, kapłańskie... Lecz -noszš długie szaty z tkanin wcale u was nie znanych, majš sandały podobne do małych ławeczek, a głowy zakrywajš szpiczastymi pudełkami... Także dachy ich domów sš szpiczaste i zadarte na brzegach... Te nadzwyczajne ludy majš zboże plenniejsze niż egipska pszenica i robiš z niego napitek mocniejszy niż wino. Majš też roœlinę, której liœcie dajš tęgoœć członkom, wesołoœć umysłowi, a nawet pozwalajš obchodzić się bez snu. Majš papier, który umiejš ozdabiać różnokolorowymi obrazami, i majš glinę, która po wypaleniu przeœwieca jak szkło, adŸwięczy jak metal... Jutro, gdy wasza œwištobliwoœć pozwoli, przyszlę próbki wyrobów tego ludu... -Dziwy opowiadasz, Hiramie... -rzekł faraon. -Nie widzę jednak zwišzku między tymi osobliwoœciami a kanałem, który chcecie kopać... -Odpowiem krótko -odparł Fenicjanin. -Gdy będzie kanał, cała fenicka i egipska flota przepłynie na Morze Czerwone, z niego dalej i -w cišgu paru miesięcy dosięgnie tych bogatych krajów, do których lšdem prawie niepodobna się dostać. A czy wasza œwištobliwoœć -mówił z błyszczšcymi oczyma -nie widzi skarbów, jakie tam znajdziemy? ... Złota, kamieni, zbóż, drzewa? ... Przysięgam ci, panie -cišgnšł z uniesieniem - że wówczas o złoto będzie ci łatwiej aniżeli dzisiaj o miedŸ, drzewo będzie tańsze od słomy, a niewolnik od krowy... Pozwól tylko, panie, wykopać kanał i wynajmij nam z pięćdziesišt tysięcy twoich żołnierzy... Ramzes także się zapalił. -Pięćdziesišt tysięcy żołnierzy -powtórzył. -A ileż dacie mi za to? ... -Mówiłem już waszej œwištobliwoœci... Tysišc talentów rocznie za prawo robót i pięć tysięcy za robotników, których sami będziemy karmili i wynagradzali... -I zamęczycie mi ich robotš ? ... -Niech bogowie broniš! ... -zawołał Hiram. -To przecie żaden interes, gdy ginš robotnicy... Żołnierze waszej œwištobliwoœciejžˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż Pvc!Ć c"ć˛ c#˜*Ö c$n8ö0nie będš więcej pracować przy kanale aniżeli dziœ przy fortyfikacjach albo goœcińcach... A jaka sława dla was, panie! ... jakie dochody dla skarbu! ... jaki pożytek dla Egiptu! ... Najuboższy chłop może mieć drewnianš chałupę, kilkoro bydła, sprzęty ibodaj że niewolnika... Żaden faraon nie podniósł państwa tak wysoko i nie dokonał tak niezmiernego dzieła... Bo czymże martwe i nieużyteczne piramidy będš wobec kanału, który ułatwi przewóz skarbów całego œwiata? ... -No -dodał faraon -i pięćdziesišt tysięcy wojska na wschodniej granicy... -Naturalnie! ... -zawołał Hiram. -Wobec tej siły, której utrzymanie nie będzie nic kosztowało waszš œwištobliwoœć, Asyria nie oœmieli się wycišgać ręki ku Fenicji... Plan był tak olœniewajšcy i tyle obiecywał zysków, że Ramzes XIII uczuł się odurzonym. Lecz panował nad sobš. -Hiramie -rzekł -piękne robisz obietnice... Tak piękne, że lękam się, czy za nimi nie ukrywasz jakichœ mniej pomyœlnych następstw. Dlatego muszę i sam głęboko zastanowić się, i -naradzić z kapłanami. -Oni nigdy dobrowolnie nie zgodzš się! ... -zawołał Fenicjanin. -Choć... (niech bogowiewybaczš mi bluŸnierstwo)jestem pewny, że gdyby dziœ najwyższa władza w państwie przeszła w ręce kapłanów, za parę miesięcy oni wezwaliby nas do tej budowy...Ramzes spojrzał na niego z chłodnš pogardš. -Starcze -rzekł -mnie zostaw troskę o posłuszeństwo kapłanów, a sam złóż dowody, że to, co mówiłeœ, jest prawdš. Byłbym bardzo lichym królem, gdybym nie potrafił usunšć przeszkód wyrastajšcych pomiędzy mojš wolš a interesami państwa. -Zaprawdę, jesteœ wielkim władcš, panie nasz -szepnšł Hiram schylajšc się do ziemi.Było już póŸno w nocy. Fenicjanin pożegnałfaraona i wraz z Tutmozisem opuœcił pałac. Na drugi zaœ dzień przysłał przez Dagona skrzynkę z próbkami bogactw nieznanych krajów. Pan znalazł w niej posšżki bogów, tkaniny ipierœcienie indyjskie, małe kawałki opium, a w drugiej przegrodzie -garstkę ryżu, listki herbaty, parę porcelanowych czarek ozdobionych malowidłami i -kilkanaœcie rysunków wykonanych farbami i tuszem na papierze. Obejrzał to z największš uwagš i przyznał,że podobne okazy były mu nie znane. Ani ryż, ani papier, ani wizerunki ludzi, którzy mieli szpiczaste kapelusze i skoœne oczy. Już nie wštpił o istnieniu jakiegoœ nowego kraju, w którym wszystko było inne niż w Egipcie: góry, drzewa, domy, mosty, okręty... „I taki kraj istnieje zapewne od wieków -myœlał -nasi kapłani wiedzš o nim, znajš jego bogactwa, lecz nic nie wspominajš o nich... Oczywiœcie, sš to zdrajcy, którzy chcš ograniczyć władzę i zubożyć faraonów, aby następnie zepchnšć ich z wysokoœci tronu... Ale... o! przodkowie i następcy moi -mówił w duchu -was wzywam na œwiadectwo, że tym nikczemnoœciom kres położę. PodŸwignę mšdroœć, ale wytępię obłudę i dam Egiptowi czasy wytchnienia... ” Myœlšc tak pan podniósł oczy i spostrzegł Dagona oczekujšcego na rozkazy. -Skrzynia twoja jest bardzo ciekawa -rzekłdo bankiera -ale... Ja nie tego chciałem od was. Fenicjanin zbliżył się na palcach i uklęknšwszy przed faraonem szepnšł: Gdy wasza œwištobliwoœć raczy podpisać umowę z dostojnym Hiramem, Tyr i Sydon ustóp waszych złożš wszystkie swoje skarby... Ramzes zmarszczył brwi. Nie podobało mu się zuchwalstwo Fenicjan, którzy oœmielali się stawiać mu warunki. Odparł więc chłodno: -Zastanowię się i dam Hiramowi odpowiedŸ. Możesz odejœć, Dagonie. Po wyjœciu Fenicjanina Ramzes znowu zamyœlił się. W jego duszy zaczęła budzić się reakcja. „Ci handlarze -mówił w sercu -uważajš mnie za jednego ze swoich... ba! ... œmiš ukazywać mi z daleka wór złota, ażeby wymusić traktat! ... Nie wiem, czy który z faraonów dopuœcił ich kiedy do podobnej poufałoœci? ... Muszę to zmienić. Ludzie, którzy upadajš natwarze przed wysłannikami Assara, nie mogš mówić do mnie: podpisz, a dostaniesz... Głupie szczury fenickie, które zakradłszy się do królewskiego pałacu uważajš go za swój chlewik! ... ” Im dłużej myœlał, im dokładniej przypominał sobie zachowanie Hirama i Dagona, tym silniejszy gniew go ogarniał. „Jak oni œmiš... Jak oni œmiš stawiać mi warunki? ... ” -Hej! ... Tutmozis... -zawołał. Wnet stanšł przed nim ulubieniec. -Co rozkażesz, panie mój? -Poszlij którego z młodszych oficerów do Dagona, ażeby zawiadomił go, że przestaje być moim bankierem. Za głupi on jest na tak wysokie stanowisko. -A komu wasza œwištobliwoœć przeznaczyszten zaszczyt? -W tej chwili nie wiem... Trzeba będzie znaleŸć kogo między egipskimi albo greckimikupcami. W ostatecznoœci -odwołamy się dokapłanów. Wiadomoœć ta obiegła wszystkie pałace królewskie i przed upływem godziny doleciała do Memfisu. Po całym mieœcie opowiadano, że Fenicjanie wpadli w niełaskę u faraona, a ku wieczorowi lud już zaczšł rozbijać sklepy znienawidzonym cudzoziemcom. Kapłani odetchnęli. Herhor złożył nawet wizytę œwiętemu Mefresowi i rzekł mu: -Serce moje czuło, że pan nasz odwróci sięod tych pogan pijšcych krew ludu. Myœlę, żenależy okazać mu wdzięcznoœć z naszej strony... -I może otworzyć drzwi do naszych skarbców? ... -spytał szorstko œwięty Mefres. -Nie œpiesz się, wasza dostojnoœć... Odgadłem już tego młodzika i -biada nam -jeżeli raz pozwolimy mu wzišć górę nad sobš... -A gdyby zerwał z Fenicjanami? ... -To sam na tym zyska, bo im nie spłaci długów -rzekł Mefres. -Moim zdaniem -odezwał się po namyœle Herhor -jest to chwila, w której możemy odzyskać łaskę młodego faraona. W gniewie zapalczywy, umie on jednak być wdzięcznym... Doœwiadczyłem tego... -Co wyraz, to błšd! ... -przerwał zacięty Mefres. -Bo naprzód ksišżę ten nie jest jeszcze faraonem, gdyż nie koronował się w œwištyni... Po wtóre -nigdy nie będzie prawdziwym faraonem, gdyż pogardza arcykapłańskimi œwięceniami... A nareszcie -nie my potrzebujemy jego łaski, ale on łaski bogów, których na każdym kroku znieważa! ... Zadyszany z gniewu Mefres odpoczšł i mówił dalej: -Był miesišc w œwištyni Hator, słuchał najwyższej mšdroœci i wnet potem wdał sięz Fenicjanami. Ba! ... odwiedzał bożnicę Astarty i stamtšd wzišł kapłankę, co uchybia zasadom wszystkich religii... Potem drwił publicznie z mojej pobożnoœci...spiskował z takimi jak sam lekkoduchami i za pomocš Fenicjan wykradł państwowe tajemnice... A gdy wszedł na tron, Ÿle mówię: ledwo wszedł na pierwsze stopnie tronu, już zohydza kapłanów, wichrzy chłopstwo i żołdactwo i odnawia œluby ze swymi przyjaciółmi Fenicjanami... Czy, dostojny Herhorze, zapomniałbyœ o tym wszystkim? ... A jeżeli pamiętasz, czy nie rozumiesz niebezpieczeństw, jakie grożš nam od tego młokosa? ... Wszak on ma pod rękš wiosło nawy państwowej, która posuwa się między wirami i skałš. Kto mi zaręczy, że ten szaleniec, który wczoraj wezwał do siebie Fenicjan, a dziœ -pokłócił się z nimi, nie spełni jutro czegoœ, co narazi państwo na zgubę? ... -A więc co? ... -spytał Herhor, bystro patrzšc mu w oczy. -To, że nie mamy powodu okazywać mu wdzięcznoœci, a naprawdę -słaboœci. A ponieważ chce gwałtem pieniędzy, nie damypieniędzy! ... -A... a potem co? ... -pytał Herhor. -Potem będzie sobie rzšdził państwem i powiększał armiš bez pieniędzy -odparł rozdrażniony Mefres. -A... a jeżeli jego wygłodzona armia zechce zrabować œwištynie? ... -wcišż pytał Herhor. -Cha! ... cha! ... cha! ... -wybuchnšł œmiechem Mefres. Nagle spoważniał i kłaniajšc się rzekł ironicznym tonem: -To już należy do waszej dostojnoœci... człowiek, który przez tyle lat, jak wy, rzšdził państwem, winien był przygotowaćsię na podobne niebezpieczeństwo. -Przypuœćmy -mówił powoli Herhor -przypuœćmy, że ja znalazłbym œrodki przeciw niebezpieczeństwom, które by groziły państwu. Ale czy wasza dostojnoœć,który jesteœ najstarszym arcykapłanen, potrafiłbyœ zapobiec zniewadze stanu kapłańskiego i œwištyń? ... Przez chwilę obaj patrzyli sobie w oczy. -Pytasz: czybym potrafił? -rzekł Mefres. -Czy potrafię? ... Ja nawet nie będę trafiał.Bogowie złożyli w moich rękach piorun, który zniszczy każdego œwiętokradcę. -Psyt! ... -szepnšł Herhor. -Niechże się tak stanie... -Za zgodš czy bez zgody najwyższej rady kapłanów -dodał Mefres. -Kiedy czółno wywraca się, nie czas na rozprawianie z wioœlarzami. Rozeszli się obaj w posępnym nastroju. Zaœ tego samego dnia wieczorem wezwał ich faraon. Przyszli o naznaczonej porze, każdy oddzielnie. Złożyli głęboki ukłon panu i -każdy stanšł w innym kšcie, nie patrzšc na drugiego. „Czyby się poróżnili ze sobš? ... -pomyœlał Ramzes. -Nic to nie szkodzi... ” W chwilę póŸniej wszedł œwięty Sem i prorok Pentuer. Wtedy Ramzes usiadł na wzniesieniu, wskazał czterem kapłanom niskie taburety naprzeciw siebie i rzekł: -Œwięci ojcowie! Nie wzywałem was do tej pory na radę, ponieważ wszystkie moje rozkazy odnosiły się wyłšcznie do spraw wojskowych... -Miałeœ prawo, wasza œwištobliwoœć -wtršcił Herhor. -Zrobiłem też, com mógł, w czasie tak niedługim, ażeby wzmocnić obronne siły państwa. Utworzyłem dwie nowe szkoły oficerskie i wskrzesiłem pięć zwiniętych pułków... -Miałeœ prawo, panie -odezwał się Mefres.-O innych wojskowych ulepszeniach nie mówię, gdyż was, ludzi œwiętych, rzeczy tenie obchodzš... -Masz słusznoœć, panie -rzekli razem Mefres i Herhor. -Ale jest inna sprawa -mówił faraon, zadowolony potakiwaniem dwu dostojników, od których spodziewał się opozycji. -Zbliża się dzień pogrzebu boskiego ojca mego, lecz skarb nie posiada dostatecznych funduszów... Mefres podniósł się z taburetu. -Oziris-Mer-amen-Ramzes -rzekł -był sprawiedliwym panem, który ludowi swemu zapewnił wieloletni spokój, a bogom chwałę. Pozwól więc, wasza œwištobliwoœć,aby pogrzeb tego pobożnego faraona odbył się na koszt œwištyń. Ramzes XIII zdziwił się i wzruszył hołdemoddanym jego ojcu. Przez chwilę milczał, jakby nie mogšc znaleŸć odpowiedzi, wreszcie odparł: -Bardzo jestem wam wdzięczny za czeœć okazanš równemu bogom ojcu memu. Zezwalam na taki pogrzeb i jeszcze raz -bardzo wam dziękuję... Przerwał, wsparł głowę na ręku i rozmyœlał, jakby ze sobš samym staczajšc walkę. Nagle podniósł głowę: twarz jego była ożywiona, oczy błyszczały. -Jestem wzruszony -rzekł -dowodem waszej życzliwoœci, œwięci ojcowie. Jeżeli tak drogš jest wam pamięć mego ojca, więcchyba nie możecie być niechętni dla mnie... -Czy wasza œwištobliwoœć wštpi o tym? ... -wtršcił arcykapłan Sem. -Mówisz prawdę -cišgnšł faraon -niesłusznie was posšdzałem o uprzedzeniedo mnie... Ale chcę to naprawić, więc będę zwami szczerym... -Niech bogowie błogosławiš waszš œwištobliwoœć! ... -rzekł Herhor. -Będę szczerym. Boski ojciec mój, skutkiemwieku, choroby, a może i zajęć kapłańskich, nie mógł tyle sił i czasu poœwięcać sprawom państwa, ile ja mogę. Ja jestem młody, zdrów, wolny, więc chcę i będę rzšdził sam. Jak wódz musi prowadzić swojš armię na własnš odpowiedzialnoœć i według własnego planu, tak ja będę kierował państwem. Oto jest moja wyraŸna wola i od tego nie odstšpię. Ale rozumiem, że choćbym był najdoœwiadczeńszy, nie obejdę się bez wiernych sług i mšdrych doradców. I dlatego będę niekiedy zapytywał was o opinie w rozmaitych sprawach... -Po toż jesteœmy najwyższš radš przy tronie waszej œwištobliwoœci -wtršcił Herhor. -Owszem -mówił wcišż ożywiony faraon -będę korzystał z waszych usług, nawet odtej chwili, zaraz... -Rozkazuj, panie -rzekł Herhor. -Chcę poprawić byt ludu egipskiego. Ale ponieważ w podobnych sprawach zbyt szybkie działanie może tylko przynieœć szkody, więc na poczštek ofiaruję im rzeczdrobnš: po szeœciu dniach pracy -siódmy dzień odpoczynku... -Tak było przez cišg panowania oœmnastu dynastii... Prawo to jest stare jak sam Egipt- odezwał się Pentuer. -Odpoczynek co siódmy dzień da pięćdziesištdni rocznie na każdego robotnika, czyli jegopanu ujmie pięćdziesišt drachm. A na milionie robotników państwo straci z dziesięć tysięcy talentów rocznie... -rzekł Mefres. -Myœmy to już rachowali w œwištyniach! -dodał. -Tak jest -żywo odparł Pentuer -straty będš, ale tylko w pierwszym roku. Bo gdy lud wzmocni swoje siły wypoczynkami, w następnych latach odrobi wszystko z przewyżkš... -Prawdę mówisz -odpowiedział Mefres -w każdym jednak razie trzeba mieć dziesięć tysięcy talentów na ów pierwszy rok. Ja zaœ myœlę, że i dwadzieœcia tysięcy talentów nie zawadziłoby. -Masz słusznoœć, dostojny Mefresie -zabrał głos faraon. -Przy zmianach, jakie chcę zaprowadzić w moim państwie, dwadzieœcia, a nawet trzydzieœci tysięcy talentów nie będzie sumš zbyt wielkš. Dlatego -dodał szybko -od was, œwięci mężowie, będę potrzebował pomocy... -Każdy zamiar waszej œwištobliwoœci gotowijesteœmy popierać modłami i procesjami - rzekł Mefres. -Owszem, módlcie się i zachęcajcie do tego naród. Ale prócz tego dajcie państwu trzydzieœci tysięcy talentów -odpowiedział faraon. Arcykapłani milczeli. Pan chwilę czekał, w końcu zwrócił się do Herhora: -Milczysz, wasza dostojnoœć? -Sam powiedziałeœ, władco nasz, że skarb nie ma funduszu nawet na pogrzeb Ozirisa- Mer-amen-Ramzesa. Nie mogę więc nawet odgadnšć: skšd wzięlibyœmy trzydzieœci tysięcy talentów? ... -A skarbiec Labiryntu? ... -To sš skarby bogów, które można by naruszyć tylko w chwili największej potrzeby państwa -odparł Mefres. Ramzes XIII zakipiał gniewem. -Jeżeli nie chłopi -zawołał uderzajšc pięœciš w poręcz -więc ja potrzebuję tej sumy! ... -Wasza œwištobliwoœć -odparł Mefres -może w cišgu roku zyskać więcej niż trzydzieœci tysięcy talentów, a Egipt dwa razy tyle... -Jakim sposobem? ... -Bardzo prostym -mówił Mefres. -Każ, władco, wypędzić z państwa Fenicjan... Zdawało się, że pan rzuci się na zuchwałego arcykapłana: zbladł, drżały mu usta i oczy wyszły z orbit. Lecz w jednej chwili pohamował się i rzekł na podziw spokojnym tonem: No, dosyć... Jeżeli tylko takich rad potraficie mi udzielać, obejdę się bez nich...Przecież Fenicjanie majš nasze podpisy, że im wiernie spłacimy zacišgnięte długi! ... Czy nie przyszło ci to na myœl, Mefresie? ... -Daruj, wasza œwištobliwoœć, ale w tej chwili zajmowały mnie inne myœli. Twoi przodkowie, panie, nie na papirusach, ale na bršzie i kamieniach rzeŸbili, że dary, złożone przez nich bogom i œwištyniom, należš i wiecznie będš należały do bogów i do œwištyń. -I do was -rzekł szyderczo faraon. -O tyle do nas -odparł zuchwały arcykapłan -o ile państwo należy do ciebie,władco. Pilnujemy tych skarbów i pomnażamy je, ale trwonić ich -nie mamy prawa... Dyszšcy gniewem pan opuœcił zebranie i poszedł do swego gabinetu. Jego położenie przedstawiło mu się okrutnie jasno. O nienawiœci kapłanów do siebie już nie wštpił. To byli ci sami oszołomieni pychš dostojnicy, którzy w roku zeszłym nie dali mu korpusu Menfi i dopiero zrobili go namiestnikiem, gdy zdawało im się, że spełnił akt pokory usuwajšc się z pałacu. Ci sami, którzy kontrolowali każdy jego ruch, składali o nim raporty, ale jemu, następcy tronu, nie powiedzieli nawet o traktacie z Asyriš. Ci sami, co oszukiwali gow œwištyni Hator, a nad Sodowymi Jeziorami wymordowali jeńców, którym on przyobiecał łaskę. Faraon przypomniał sobie ukłony Herhora, spojrzenia Mefresa i ton głosu obydwu. Spod pozorów uprzejmoœci co chwilę wynurzała się ich duma i lekceważenie jego. On potrzebuje pieniędzy, a oni obiecujš mu modlitwy, ba! ... oœmielajš się mówić, że nie jest wyłšcznym władcš Egiptu. Młody pan mimo woli uœmiechnšł się; przyszły mu bowiem na myœl wynajęte pastuchy, którzy właœcicielowi trzody mówiš, że on nie ma prawa robić z niš tego, co chce! ... Lecz obok strony œmiesznej była tu strona groŸna. W skarbie znajdowało się może tysišc talentów, które według dotychczasowej normy wydatków mogły starczyć na siedm do dziesięciu dni. A co potem? ... Jak zachowajš się urzędnicy, służba, a przede wszystkim -wojsko nie tylko nie pobierajšce żołdu, ale wprost głodne? ... Arcykapłani znali to położenie faraona, a jeżeli nie œpieszš mu z pomocš, więc chcš go zgubić... I to zgubić w cišgu kilku dni, nawet przed pogrzebem ojca. Ramzes przypomniał sobie pewien wypadek bliwoœciejžˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż%Pé c&9ď c'(y c(Ą)N c)ď6ˇ8*Ś>Ę€z dzieciństwa. Był w szkole kapłańskiej, kiedy na œwięto bogini Mut, między innymi zabawami, sprowadzono najsławniejszego w Egipcie błazna. Artysta ten udawał nieszczęœliwego bohatera. Gdy rozkazywał -nie słuchano go,na jego gniewy odpowiadano œmiechem; a gdy dla ukarania szyderców schwycił za topór, topór złamał mu się w rękach. W końcu wypuszczono na niego lwa, a gdy bezbronny bohater zaczšł uciekać, okazałosię, że nie goni go lew, ale œwinia w lwiej skórze. Uczniowie i nauczyciele œmieli się do łez z tych przygód; ale mały ksišżę siedział posępny: jemu żal było człowieka, który rwał się do rzeczy wielkich, lecz padał okryty szyderstwem. Scena ta i uczucia, jakich doznał podówczas, dziœ odżyły w pamięci faraona.„Takim chcš mnie zrobić! ... ” --rzekł do siebie. Ogarnęła go rozpacz, bo uczuł, że jednoczeœnie z wydaniem ostatniego talentu skończy się jego władza, a razem z niš i życie. Tu jednak nastšpił nagły zwrot. Pan stanšłna œrodku komnaty i rozmyœlał. „Co mnie może spotkać? ... Tylko œmierć... Odejdę do moich sławnych przodków, do Ramzesa Wielkiego... A im przecież nie mogępowiedzieć, żem zginšł nie bronišc się... Po nieszczęœciach życia ziemskiego spotkałabymnie hańba wiekuista... ” Jak to, on, zwycięzca znad Sodowych Jezior, miałby ustšpić przed garœciš obłudników, z którymi jeden azjatycki pułknie miałby wielkiego zajęcia? ... Więc dlatego, że Mefres i Herhor chcš rzšdzić Egiptem i faraonem, jego wojska majš cierpieć głód, a milion chłopów nie otrzymać łaski odpoczynku? ... Alboż nie jego przodkowie powznosili te œwištynie? ... Alboż nie oni wypełnili je łupami? ... A kto wygrywał bitwy: kapłani czy żołnierze? ... Więc kto ma prawo do skarbów: kapłani czy faraon i jego armia? Młody pan wzruszył ramionami i wezwał do siebie Tutmozisa. Mimo póŸnej nocy królewski ulubieniec zjawił się natychmiast.-Czy wiesz? -rzekł faraon -kapłani odmówili mi pożyczki, pomimo że skarb jestpusty. Tutmozis wyprostował się. -Każesz, wasza œwištobliwoœć, zaprowadzićich do więzienia? ... -odparł. -Zrobiłbyœ to? ... -Nie ma w Egipcie oficera, który zawahałby się spełnić rozkaz naszego panai wodza. -W takim razie... -mówił powoli faraon -w takim razie... nie trzeba więzić nikogo. Za wiele mam potęgi dla siebie, a pogardy dla nich. Padliny, którš człowiek spotkał na goœcińcu, nie zamyka w okutej skrzyni, tylko jš obchodzi. -Ale hienę sadza się do klatki -szepnšł Tutmozis. -Jeszcze za wczeœnie -odparł Ramzes. -Muszę być łaskawym dla tych ludzi przynajmniej do pogrzebu ojca mego. Gdyż inaczej gotowi jego czcigodnej mumii zrobićjakie łotrostwo i zakłócić spokój duszy... Ateraz -pójdŸ jutro do Hirama i powiedz, ażeby przysłał mi tego kapłana, o którym mówiliœmy. -Tak się stanie. Muszę jednak wspomnieć waszej œwištobliwoœci, że dzisiaj lud napadał domy memfijskich Fenicjan... -Oho? ... To było niepotrzebne. -Zdaje mi się też -cišgnšł Tutmozis -że od czasu kiedy wasza œwištobliwoœć kazałeœ Pentuerowi zbadać położenie chłopów i robotników, kapłani podburzajš nomarchówiszlachtę... Mówiš, panie, że chcesz zrujnować szlachtę dla chłopów... -I szlachta wierzy temu? ... -Sš tacy, którzy wierzš. Ale sš i tacy, którzy wręcz odpowiadajš, że to jest intryga kapłańska przeciw waszej œwištobliwoœci. -A gdybym naprawdę chciał poprawić dolę chłopów? ... -spytał faraon. -Uczynisz, panie, to, co ci się podoba -odparł Tutmozis. -O, takš odpowiedŸ rozumiem! -zawołał wesoło Ramzes XIII. -BšdŸ spokojny i powiedz szlachcie, że nie tylko nic nie stracš spełniajšc moje rozkazy, ale jeszcze byt ich i znaczenie poprawi się. Bogactwa Egiptu muszš nareszcie być wydarte z ršk niegodnych, a oddane wiernym sługom. Faraon pożegnał ulubieńca i zadowolony udał się na spoczynek. Jego chwilowa desperacja wydawała mu się teraz rzeczš godnš œmiechu. Nazajutrz, około południa, zameldowano jego œwištobliwoœci, że przyszła deputacja fenickich kupców. -Czy może chcš skarżyć się za napad na ichdomy? ... -spytał faraon. -Nie -odparł adiutant -chcš złożyć hołd. Istotnie kilkunastu Fenicjan, pod przewodnictwem Rabsuna, przyszli z darami. Gdy pan ukazał im się, upadli na ziemię, po czym Rabsun oœwiadczył, że starym obyczajem oœmielajš się złożyć nikczemnš ofiarę u stóp władcy, który im daje życia, a ich majštkom bezpieczeństwo.Po czym składali na stołach złote misy, łańcuchy i puchary napełnione klejnotami. Zaœ Rabsun położył na stopniach tronu tacęz papirusem, gdzie Fenicjanie zobowišzali się dać dla wojska wszelkich rzeczy potrzebnych za dwa tysišce talentów. Był to dar zacny: wszystko bowiem, co ofiarowali Fenicjanie, przedstawiało sumę trzech tysięcy talentów. Pan odpowiedział wiernym kupcom bardzo łaskawie, obiecujšc im swojš opiekę. Pożegnali go uszczęœliwieni. Ramzes XIII odetchnšł: bankructwo skarbu, a więc i koniecznoœć użycia gwałtownych œrodków przeciw kapłanom odsunęła się na dalsze dziesięć dni. Wieczorem, znowu pod opiekš Tutmozisa, stanšł w gabinecie jego œwištobliwoœci dostojny Hiram. Tym razem nie skarżył się na zmęczenie, ale upadł na twarz i jękliwym głosem przeklinał głupiego Dagona. -Dowiedziałem się -mówił -że ten parch œmiał przypominać waszej œwištobliwoœci naszš umowę o kanał do Morza Czerwonego... Niech on zmarnieje! ... niech jego tršd stoczy! ... niech jego dzieci zostanš œwinopasami, a wnuki Żydami... Ty zaœ, władco, tylko rozkazuj, a ile ma bogactw Fenicja, wszystkie złoży u stóp twoich bez żadnego kwitu i traktatu... Czy to my Asyryjczycy albo... kapłani -dodał szeptem -ażeby nie wystarczało nam jedno słowo tak potężnego mocarza? ... -A gdybym ja, Hiramie, naprawdę zażšdał wielkiej sumy? -spytał faraon. -Jakiej? ... -Na przykład... Trzydziestu tysięcy talentów... -Czy natychmiast? -Nie, w cišgu roku. -Będzie jš miał wasza œwištobliwoœć -odpowiedział bez namysłu Hiram. Pan zdumiał się tej hojnoœci. -No, ale muszę wam dać zastaw... -To tylko dla formy -odparł Fenicjanin -da nam wasza œwištobliwoœć na zastaw kopalnie, ażeby nie obudzić podejrzeń kapłanów... Gdyby nie to, Fenicja cała odda się wam bez zastawów i kwitów... -A kanał? ... Czy mam zaraz traktat podpisać? -spytał faraon. -Wcale nie. Wasza œwištobliwoœć zawrze z nami traktat, kiedy sam zechce... Ramzesowi zdawało się, że jest podniesionyw górę. W tej chwili dopiero poznał słodycz królewskiej władzy, i to -dzięki Fenicjanom! -Hiramie! -rzekł, już nie panujšc nad sobš. -Dziœ daję wam, Fenicjanom, pozwolenie na budowę kanału, który połšczy Morze Œródziemne z Czerwonym... Starzec upadł do nóg faraona. -Jesteœ największym królem, jakiego widziano na ziemi! -zawołał. -Do czasu nie wolno ci mówić o tym nikomu,bo wrogowie mojej sławy czuwajš. Abyœ jednak miał pewnoœć, daję ci ten oto mój pierœcień królewski... Zdjšł z palca pierœcień ozdobiony czarodziejskim kamieniem, na którym było wyryte imię Horusa, i włożył go na palec Fenicjaninowi. -Majštek całej Fenicji jest na twoje rozkazy! -powtarzał głęboko wzruszony Hiram. -Dokonasz, panie, dzieła, które będzie ogłaszało imię twoje, dopóki nie zagaœnie słońce... Faraon uœcisnšł jego siwš głowę i kazał mu usišœć. -A więc jesteœmy sprzymierzeńcami -rzekł po chwili pan -i mam nadzieję, że wyniknie stšd pomyœlnoœć dla Egiptu i dla Fenicji... -Dla całego œwiata! -wtršcił Hiram. -Powiedz mi jednak, ksišżę, skšd masz takšufnoœć we mnie? ... -Znam szlachetny charakter waszej œwištobliwoœci. Gdybyœ, władco, nie był faraonem, po kilku latach zostałbyœ najznakomitszym kupcem fenickim i naczelnikiem naszej rady... -Przypuœćmy -odparł Ramzes. -Ależ ja, aby dotrzymać wam obietnic, muszę pierwej zgnieœć kapłanów. Jest to walka, a skutek walki niepewny... Hiram uœmiechnšł się. -Panie -rzekł -gdybyœmy byli tak nikczemni,żebyœmy cię opuœcili dzisiaj, kiedy twój skarb jest pusty, a nieprzyjaciele hardzi, przegrałbyœ walkę. Bo człowiek pozbawionyœrod- ków łatwo traci odwagę, a od ubogiego króla odwraca się jego armia i poddani, i dygnitarze... Ale jeżeli ty, panie, masz nasze złoto i naszych agentów, a swoje wojsko i jenerałów, to z kapłanami tyle będziesz miał kłopotu, ile słoń ze skorpionem. Ledwie postawisz nogę na nich, i już będš rozmiażdżeni... Wreszcie to nie moja rzecz. W ogrodzie czeka arcykapłan Samentu, któremu wasza œwištobliwoœć kazałeœ przyjœć. Ja się usuwam; teraz jego pora... Ale od dostarczenia pieniędzy to ja się nie usuwam i do wysokoœci trzydziestu tysięcy talentów niech wasza œwištobliwoœć rozkazuje... Hiram znowu upadł na twarz i wyszedł obiecujšc, że natychmiast przyszle Samentu. W pół godziny zjawił się arcykapłan. Nie golił on rudej brody i kudłatych włosów, jak przystało na czciciela Seta; twarz miałsurowš, ale oczy pełne mšdroœci. Ukłonił się bez zbytniej pokory i spokojnie wytrzymał sięgajšce do głębi duszy spojrzenie faraona. -SišdŸ -rzekł pan. Arcykapłan usiadł na posadzce. -Podobasz mi się -mówił Ramzes. -Masz postawę i fizjognomię Hyksosa, a oni sš najwaleczniejszymi żołnierzami mojej armii. Potem nagle zapytał: -Ty powiedziałeœ Hiramowi o traktacie naszych kapłanów z Asyryjczykami? ... -Ja -odparł Samentu nie spuszczajšc oka. -Byłeœ uczestnikiem tej niegodziwoœci? -Nie. Podsłuchałem tš umowę... W œwištyniach, jak w pałacach waszej œwištobliwoœci, mury sš podziurawione kanałami, za poœrednictwem których nawetze szczytu pylonów można słyszeć: co mówi się w podziemiach... -A z podziemiów można przemawiać do osóbmieszkajšcych w górnych komnatach? ... - wtršcił faraon. -I udawać rady bogów -dodał poważnie kapłan. Faraon uœmiechnšł się. Więc przypuszczenie, że to nie duch ojca przemawiał do niego i do matki, tylko kapłani -było prawdziwe! -Dlaczego powierzyłeœ Fenicjanom wielkš tajemnicę państwa? -zapytał Ramzes. -Bo chciałem zapobiec haniebnemu traktatowi, który szkodzi zarówno nam, jaki Fenicji. -Mogłeœ ostrzec kogo z dostojnych Egipcjan... -Kogo? -zapytał kapłan. -Czy takich, którzywobec Herhora byli bezsilni, czy takich, którzy by mnie oskarżyli przed nim i narazili na œmierć w męczarniach? ... Powiedziałem Hiramowi, bo on stykał się z naszymi dostojnikami, których ja nie widujęnigdy. -A dlaczego Herhor i Mefres zawarli podobnš umowę? -badał faraon. -Sš to, moim zdaniem, ludzie słabej głowy,których nastraszył Beroes, wielki kapłan chaldejski. Powiedział im, że nad Egiptem przez dziesięć lat będš srożyły się złe losyi że gdybyœmy w cišgu tego czasu rozpoczęli wojnę z Asyriš, zostalibyœmy pobici. -I oni uwierzyli temu? -Podobno Beroes pokazywał im cuda... Nawet wzniósł się nad ziemię... Niewštpliwie jest to rzecz dziwna; ale ja nigdy nie zrozumiem: dlaczego mielibyœmy za to stracić Fenicję, że Beroes umie latać nad ziemiš? -Więc i ty nie wierzysz w cuda? ... -Jak w jakie -odparł Samentu. -Zdaje się, że Beroes naprawdę wykonywa rzeczy niezwykłe, ale -nasi kapłani tylko oszukujš,zarówno lud, jak i władców. -Nienawidzisz kapłańskiego stanu? Samentu rozłożył ręce. -Oni mnie także nie cierpiš, a co gorsze, poniewierajš mnš niby z tej racji, że służęSetowi. Tymczasem co mi to za bogowie, którym za pomocš sznurków trzeba poruszać głowę i ręce? ... Albo co mi to za kapłani, którzy udajšc pobożnych i powœcišgliwych majš po dziesięć kobiet, wydatkujš po kilkanaœcie talentów rocznie, kradnš ofiary składane na ołtarzach i sš mało co mędrsi od uczniów wyższej szkoły? -Ale ty bierzesz datki od Fenicjan? -Od kogóż mam brać? Jedni Fenicjanie naprawdę czczš Seta i bojš się, aby nie zatapiał im okrętów. U nas zaœ szanujš go tylko biedacy. Gdybym poprzestawał na ich ofiarach, umarłbym z głodu -ja i moje dzieci. Faraon pomyœlał, że jednak ten kapłan nie jest złym człowiekiem, choć zdradza tajemnice œwištyń. A przy tym wydaje się być mšdry i mówi prawdę. -Słyszałeœ co -spytał znowu pan -o kanale,który ma połšczyć Morze Œródziemne z Czerwonym? -Znam tš sprawę. Już od kilkuset lat nasi inżynierowie obrobili ten projekt. -A dlaczego nie wykonano go dotychczas? -Gdyż kapłani bojš się, aby nie napłynęły do Egiptu ludy obce, które mogłyby podkopać naszš religię, a wraz z niš ich dochody. -A czy prawda jest, co mówił Hiram o ludach mieszkajšcych na dalekim wschodzie? -Najzupełniejsza. Od dawna wiemy o nich i nie ma dziesištka lat, ażebyœmy z tamtych krajów nie otrzymali jakiegoœ klejnotu, rysunku czy wyrobu. Faraon znowu zamyœlił się i nagle spytał: -Będziesz mi wiernie służył, gdy zrobię cięmoim doradcš? ... -Służyć będę waszej œwištobliwoœci na życie i œmierć. Ale... gdybym został doradcštronu, oburzyliby się kapłani, którzy mnie nienawidzš. -Nie sšdzisz, że można ich obalić? ... -I bardzo łatwo! -odparł Samentu. -Jakiż byłby twój plan, gdybym musiał pozbyć się ich? -Należałoby opanować skarbiec Labiryntu -wykładał kapłan. -Trafiłbyœ do niego? -Mam już wiele wskazówek, resztę -znajdę,bo wiem, gdzie szukać. -Cóż dalej? -pytał faraon. -Należałoby wytoczyć Herhorowi i Mefresowi proces o zdradę państwa za tajemne stosunki z Asyriš... -A dowody? ... -Znajdziemy je przy pomocy Fenicjan -odparł kapłan. -Czy nie wynikłyby stšd jakie niebezpieczeństwa dla Egiptu? -Żadnych. Czterysta lat temu faraon Amenhotep IV obalił władzę kapłanów ustanowiwszy wiarę w jednego tylko bożka Re Harmachis. Rozumie się, że przy tej sposobnoœci zabrał skarby ze œwištyń innych bogów... Otóż wówczas ani lud, ani wojsko, ani szlachta nie ujęli się za kapłanami... Cóż dopiero dziœ, gdy dawna wiara bardzo osłabła! ... -Kto to pomagał Amenhotepowi? -zapytał faraon. -Prosty kapłan Ey. -Ale który po œmierci Amenhotepa IV zostałdziedzicem jego tronu -rzekł Ramzes, bystro patrzšc w oczy kapłanowi. Lecz Samentu odpowiedział spokojnie: -Wypadek ten dowodzi, że Amenhotep był niedołężnym władcš, który więcej dbał o czeœć Re aniżeli o państwo. -Zaprawdę, jesteœ prawdziwym mędrcem! ...-rzekł Ramzes. -Do usług waszej œwištobliwoœci. -Mianuję cię moim doradcš -mówił faraon. -No, ale w takim razie nie możesz odwiedzać mnie po kryjomu, tylko zamieszkasz u mnie... -Wybacz, panie, ale dopóki członkowie najwyższej rady nie osišdš w więzieniu za umawianie się z nieprzyjaciółmi państwa, moja obecnoœć w pałacu przyniesie więcej szkody aniżeli dobrego... Będę więc służył i radził waszej œwištobliwoœci, ale -potajemnie... -I znajdziesz drogę do skarbca w Labiryncie? -Mam nadzieję, że nim wrócisz, panie, z Tebów, uda mi się ta sprawa. A gdy przeniesiemy skarb do waszego pałacu, gdy sšd potępi Herhora i Mefresa, których wasza œwištobliwoœć może potem ułaskawić, wówczas za waszym pozwoleniem wystšpię jawnie... I przestanę być kapłanem Seta który tylko ludzi odstrasza ode mnie... -I myœlisz, że wszystko dobrze pójdzie? ... -Życie stawiam! ... -zawołał kapłan. -Lud kocha waszš œwištobliwoœć, więc łatwo go podburzyć przeciw zdradzieckim dostojnikom... Wojsko jest wam posłuszne jak żadnemu z faraonów od czasu Ramzesa Wielkiego... Więc któż się oprze? ... A w dodatku wasza œwištobliwoœć ma za sobš Fenicjan i pienišdze, największš siłę na œwiecie! ... Gdy Samentu żegnał faraona, pan zezwolił mu ucałować swoje nogi i darował ciężki złoty łańcuch tudzież bransoletę ozdobionšszafirami. Nie każdy dostojnik zdobywał podobne łaski w cišgu całych lat służby. Odwiedziny i obietnice Samentu nowš otuchšnapełniły serce faraona. Gdybyż udało się pozyskać skarb Labiryntu!... Za drobnš jego częœć można by uwolnić szlachtę od fenickich długów, poprawić dolę chłopów i wykupić zastawione majštki dworskie. A jakimi budowlami wzbogaciłoby się państwo... Tak, fundusze Labiryntu mogły usunšć wszystkie kłopoty faraona. Bo i cóż z tego,że Fenicjanie ofiarowujš mu wielkš pożyczkę? Pożyczkę trzeba kiedyœ spłacić wraz z procentami i prędzej czy póŸniej oddać w zastaw resztę królewskich majštków. Było to więc tylko odsunięciem ruiny, ale nie zapobieżeniem jej. ROZDZIAŁ SIÓDMY W połowie miesišca Famenut (styczeń)zaczęła się wiosna. Cały Egipt zielenił się wschodzšcš pszenicš, na czarnych zaœ płatach ziemi snuły się gromady chłopów siejšcych łubin, bób, žˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż+PÍ c,–c-łŚc.Y+oc/Č9Ľ(fasolę i jęczmień. W powietrzu unosił się zapach pomarańczowego kwiatu. Woda bardzo opadła i co dzień odsłaniała nowe kawałki gruntów. Przygotowania do pogrzebu Oziris-Mer-amen-Ramzesa były ukończone. Czcigodna mumia króla była już zamknięta w białym pudle, którego górna częœć doskonale odtwarzała rysy nieboszczyka. Faraon zdawał się patrzeć emaliowymi oczyma, a boska twarz wyrażała smutek łagodny, nie za œwiatem, który opuœcił, lecz nad ludŸmi jeszcze skazanymi na utrapienia doczesnego żywota. Na głowie wizerunek faraona miał czepiec egipski w białe i szafirowe pasy, na szyi sznury klejnotów, na piersiach obraz człowieka klęczšcego z rozkrzyżowanymi rękoma, na nogach wizerunki bożków, œwiętych ptaków i oczu nie osadzonych w żadnej twarzy, lecz jakby wyglšdajšcych z przestrzeni. Tak opakowane zwłoki króla spoczywały nakosztownym łożu, w małej cedrowej kaplicy, której œciany były pokryte napisami opiewajšcymi żywot i czyny zmarłego. Nad zwłokami unosił się cudowny jastrzšb z ludzkš głowš, a przy łożu, dniem i nocš, czuwał kapłan przebrany za Anubisa, bożka pogrzebu, z głowš szakala. Prócz tego przygotowano ciężki, bazaltowy sarkofag, który stanowił zewnętrznš trumnę mumii. Sarkofag miał także formy irysy zmarłego faraona, był pokryty napisami i wizerunkami modlšcych się ludzi,œwiętych ptaków tudzież skarabeuszów. Siedmnastego Famenut mumię wraz z jej kaplicš i sarkofagiem przeniesiono z dzielnicy zmarłych do królewskiego pałacu i ustawiono w największej sali. Salę tš wnet zapełnili kapłani œpiewajšcy hymny żałobne, dworzanie i słudzy zmarłego króla, a nade wszystko jego kobiety, które jęczały tak głoœno, że ich krzyki słychać było aż na drugiej stronie Nilu. -O panie! ... o panie nasz! ... -wołały -dlaczego nas opuszczasz? ... Ty taki piękny, taki dobry? ... Który tak chętnie rozmawiałeœ z nami, teraz milczysz, i dlaczego? ... Przecie lubiłeœ nasze towarzystwo, a dziœ tak daleko jesteœ od nas? ... A przez ten czas kapłani œpiewali: Chór I . „Ja jestem Tum, który jedynym jest... Chór II . Jestem Re w pierwszym jego blasku... Chór I . Jestem bogiem, który sam siebie stwarza... Chór II . Który sam sobie daje imię, a nikt go nie wstrzyma między bogami... Chór I . Znam imię wielkiego boga, który tam jest... Chór II . Gdyż ja jestem wielki ptak Benu który próbuje to, co jest. ”* Po dwu dniach jęków i nabożeństw zajechałprzed pałac wielki wóz w formie łodzi. Jejkońce były ozdobione baranimi głowami i wachlarzami z piór strusich, a nad kosztownym baldachimem unosił się orzeł iwšż ureus, symbol władzy faraona. Na ten wóz włożono œwištobliwš mumię pomimo gwałtownego oporu kobiet dworskich. Jedne z nich czepiały się trumny, inne zaklinały kapłanów, ażeby nie zabierali im dobrego pana, inne drapały sobie oblicza i targały włosy, a nawet biły ludzi niosšcych zwłoki. Krzyk był straszliwy. Nareszcie wóz przyjšwszy boskie ciało ruszył wœród mnóstwa ludu, który zaległ ogromnš przestrzeń od pałacu do Nilu. I tubyli ludzie pomazani błotem, podrapani, okryci żałobnymi płachtami, którzy zawodzili wniebogłosy. A obok nich, zgodniez rytuałem żałobnym, na całej drodze były rozrzucone chóry. Chór I . „Na Zachód, do mieszkania Ozirisa,na Zachód idziesz ty, który byłeœ najlepszym z ludzi, który nienawidziłeœ fałszu. Chór II . Na Zachód! nie zakwitnie już człowiek, który tak kochał prawdę i miał w obrzydzeniu kłamstwo. Chór woŸniców . Na Zachód, woły, które cišgniecie wóz żałobny, na Zachód! ... Pan wasz idzie za wami. Chór III . Na Zachód, na Zachód, do ziemi sprawiedliwych. Miejsce, które ukochałeœ, jęczy i płacze po tobie. Tłum ludu . IdŸ w pokoju do Abydos! ... IdŸ w pokoju do Abydos! ... Obyœ doszedł w pokoju do Zachodu tebańskiego! ... Chór płaczek . O panie nasz, o panie nasz, kiedy ty odchodzisz na Zachód, sami bogowie płaczš. Chór kapłanów . On jest szczęœliwy, najszanowniejszy między ludŸmi, ponieważ los pozwala mu odpoczšć w grobie, który sam przygotował... Chór woŸniców . Na Zachód, woły, który cišgniecie wóz żałobny, na Zachód! ... Pan wasz idzie za wami... Tłum ludu . IdŸ w pokoju do Abydos... IdŸ wpokoju do Abydos, ku Morzu Zachodniemu! ...”** Co paręset kroków stał oddział wojska witajšcy pana głuchym łoskotem bębnów i żegnajšcy go przeraŸliwym odgłosem tršb. Nie był to pogrzeb, ale marsz triumfalny do kraju bogów. W pewnej odległoœci za wozem szedł Ramzes XIII otoczony wielkš œwitš jenerałów, a za nim królowa Nikotris oparta na dwu damach dworskich. Ani syn, ani matka nie płakali, ponieważ im było wiadomo (o czym nie wiedział lud prosty), że zmarły pan już znajduje się obok Ozirisai z pobytu w ojczyŸnie szczęœliwoœci jest tak zadowolony, że nie chciałby wrócić na ziemię. Po parugodzinnym pochodzie, któremu towarzyszył nieustannie krzyk, zwłoki zatrzymały się nad brzegiem Nilu. Tu zdjęto je z wozu w formie łodzi i przeniesiono na prawdziwy statek złocony, rzeŸbiony, pokryty malowidłami, zaopatrzony w białe i purpurowe żagle. Dworskie kobiety jeszcze raz probowały odebrać mumię kapłanom; jeszcze raz odezwały się wszystkie chóry i wszystkie muzyki wojskowe. Potem na statek wiozšcy mumię królewskš weszła pani Nikotris i kilkunastu kapłanów, lud poczšł rzucać bukiety i wieńce i -zaszumiały wiosła... Ramzes XII po raz ostatni opuœcił swój pałac dšżšc Nilem do grobu w Tebach. Po drodze zaœ, jako troskliwy władca, miał wstępować do wszystkich słynnych miejscowoœci, aby pożegnać się z nimi. Podróż cišgnęła się bardzo długo. Do Tebówbyło ze sto mil, płynęło się w górę rzeki, wzdłuż której mumia musiała odwiedzić kilkanaœcie œwištyń i przyjmować udział w uroczystych nabożeństwach. W kilka dni po wyjeŸdzie Ramzesa XII na wiekuisty spoczynek wyruszył za nim Ramzes XIII, aby widokiem swoim wskrzesić martwe z żalu serca poddanych, przyjšć ich hołdy i złożyć ofiary bogom. Za zmarłym panem odjechali, każdy na własnym statku, wszyscy arcykapłani, wielu starszych kapłanów, najbogatsi właœciciele ziemscy i większa częœć nomarchów. Toteż nowy faraon myœlał nie bez goryczy, że jego orszak będzie bardzo nieliczny. Stało się jednak inaczej. Przy boku Ramzesa XIII znaleŸli się wszyscy jenerałowie, bardzo wielu urzędników, mnóstwo drobnej szlachty i -całe niższe duchowieństwo, co bardziej nawet zdziwiło, aniżeli ucieszyło faraona. Był to dopiero poczštek. Gdy bowiem statekmłodego pana wypłynšł na Nil, wyjechała naprzeciw niego taka masa większych i mniejszych, ubogich i bogatych czółen, że prawie zasłoniły wodę. Siedziały w nich nagie rodziny chłopów i rzemieœlników, strojni kupcy, jaskrawi Fenicjanie, zwinni żeglarze greccy, a nawet Asyryjczycy i Chetowie. Tłum ten już nie krzyczał, ale wył; nie cieszył się, ale szalał. Co chwilę na statek królewski wdzierała się jakaœ deputacja, aby ucałować pokład, którego dotykały nogi pańskie, i złożyć dary: garstkę zboża,kawałek tkaniny, prosty gliniany dzbanek, parę ptaszków, a nade wszystko wišzankę kwiatów. Toteż zanim faraon ominšł Memfis, jego statek trzeba było kilka razy opróżnić z podarunków, ażeby nie zatonšł. Młodsi kapłani mówili między sobš, że oprócz Ramzesa Wielkiego żaden faraon nie był witany z tak olbrzymim zapałem. W podobny sposób odbyła się cała podróż od Memfisu do Tebów, a szał ludu, zamiastsłabnšć, potęgował się. Chłopi rzucali swoje pola, a rzemieœlnicy warsztaty, aby nacieszyć się widokiem nowego władcy, o którego zamiarach już utworzyły się legendy. Spodziewano się ogromnych zmian, choć nikt nie wiedział jakich. To tylko było pewne, że surowoœć urzędników złagodniała, że Fenicjanie w mniej bezwzględny sposób wybierali podatki i że pokorny zazwyczaj lud egipski zaczšł podnosić głowę wobec kapłanów. -Niech tylko faraon pozwoli -mówiono w szynkowniach, na polach i na rynkach -a zaraz ład zrobimy ze œwiętymi mężami... Oni to sš winni, że płacimy wielkie podatki, że rany nigdy nie gojš się na naszych plecach! ... O siedm mil na południe od Memfisu leżał między rozgałęzieniami gór libijskich kraj Piom albo Fayum, dziwny tym, że stworzyłygo ludzkie ręce. Kiedyœ w tym miejscu była pustynia zaklęœnięta i otoczona amfiteatrem gór nagich. Dopiero faraon Amenhemat na 3500 lat przed Chrystusem powzišł zuchwały projekt zamienienia jej na żyznš okolicę. W tym celu oddzielił od reszty wschodniš częœć zaklęœnięcia i otoczył ten kawałek potężnš groblš. Miała ona wysokoœć piętrowego domu, gruboœci w podstawie około stu kroków i przeszło czterdzieœci kilometrów długoœci. Tym sposobem utworzono zbiornik mogšcy pomieœcić ze trzy miliardy metrów kubicznych, trzy kilometry szeœcienne wody, której powierzchnia zajmowała około trzystu kilometrów kwadratowych. Rezerwoar ten służył do nawadniania czterechset tysięcy morgów gruntu, a prócz tego, w czasach przyboru rzeki, wchłaniał w siebie nadmiar wody i znacznšczęœć Egiptu zabezpieczał od nagłego zalewu. To olbrzymie nagromadzenie wód nazywano jeziorem Moeris i zaliczano je do cudów œwiata. Dzięki jemu pustynna dolina zamieniła się na żyzny kraj Piom, gdzie żyło w dobrobycie około dwustu tysięcy mieszkańców. W prowincji tej, obok palm i pszenicy, hodowano najpiękniejsze róże, z których olejek rozchodził się po całym Egipcie i za jego granicami. Istnienie jeziora Moeris było zwišzane z innym cudem pracy egipskich inżynierów, z kanałem Józefa. Kanał ten, szeroki na dwieœcie kroków, cišgnšł się przez kilkadziesišt mil na zachodniej stronie Nilu. Odległy od rzeki o dwie mile, służył do nawadniania gruntów sšsiadujšcych z górami libijskimi i -prowadził wodę do jeziora Moeris. Dokoła kraju Piom wznosiło się kilka starych piramid i mnóstwo mniejszych grobów. Zaœ na jego wschodniej granicy, w pobliżu Nilu, stał słynny Labirynt (Lope-ro-hunt). Był on również zbudowany przez Amenhemata, a miał formę olbrzymiej podkowy, która zajmowała kawał gruntu na tysišc kroków długi i szeœćset szeroki. Gmach ten był największš skarbnicš Egiptu.W nim spoczywały mumie wielu sławnych faraonów, znakomitych kapłanów, wodzów i budowniczych. Tu również leżały zwłoki czczonych zwierzšt, a przede wszystkim krokodylów. Tu nareszcie chronił się nagromadzony w cišgu wieków majštek państwa egipskiego, o którym trudno mieć dziœ pojęcie. Labirynt nie był ani niedostępny z zewnštrz, ani zbyt pilnowany. Strzegł go mały oddział wojsk kapłańskich i kilku kapłanów wypróbowanej uczciwoœci. Bezpieczeństwo skarbca polegało właœciwie na tym, że z wyjštkiem owych kilku osób nikt nie wiedział, gdzie go szukać wœród Labiryntu, który dzielił się na dwa piętra: nadziemne i podziemne, i -w każdym z nich -liczył po tysišc pięćset komnat... Każdy faraon, każdy arcykapłan, nareszciekażdy wielki skarbnik i najwyższy sędzia miał obowišzek natychmiast po objęciu urzędu własnymi oczyma obejrzeć majštek państwa. Lecz mimo to żaden z dostojnikównie tylko nie trafiłby tam, ale nawet nie mógł zmiarkować: gdzie leży skarbiec? W korpusie głównym czy w którym ze skrzydeł, nad ziemiš czy pod ziemiš. Byli tacy, którym zdawało się, że skarbiec naprawdę mieœci się pod ziemiš, daleko za obrębem właœciwego Labiryntu. Nie brakło zaœ i takich, którzy sšdzili, że skarbiec leży pod dnem jeziora, aby w razie potrzeby można go wodš zalać. Wreszcie żaden dostojnik państwa nie lubił zajmowaćsię tš kwestiš wiedzšc, że pokuszenie na majštek bogów pocišga za sobš zgubę œwiętokradcy. Może zresztš niewtajemniczeni potrafiliby odkryć tam drogę, gdyby myœli ich nie paraliżowała obawa. Œmierć doczesna i wieczna groziła człowiekowi i jego rodzinie, który oœmieliłby się bezbożnym umysłem odsłaniać podobne tajniki. Przybywszy w te strony Ramzes XIII zwiedził przede wszystkim prowincję Fayum. Wyglšdała ona jak wnętrze głębokiej misy, której dnem było jezioro, abrzegami wzgórza. Gdzie zwrócił oczy, wszędzie spotykał soczystš zielonoœć traw upstrzonych kwiatami, kępy palm, gaje fig itamaryndusów, wœród których od wschodu do zachodu słońca rozlegał się œpiew ptaków i wesołe głosy ludzkie. Był to bodaj że najszczęœliwszy kšt Egiptu. Lud przyjšł faraona z ogromnym zapałem. Jego i œwitę zasypywano kwiatami, ofiarowano mu kilka dzbanków najkosztowniejszych perfum i za dziesięć talentów złota i drogich kamieni. Dwa dni zabawił pan w rozkosznej okolicy, gdzie radoœć zdawała się wykwitać z drzew, pływać w powietrzu, przeglšdać w wodzie jeziora. Lecz przypomniano mu, że musi zwiedzić Labirynt. Opuœcił Piom z westchnieniem i jadšc oglšdał się z drogi. Wnet jednak uwagę jegopochłonšł olbrzymi gmach szarej barwy, majestatycznie rozsiadajšcy się na wzgórzu. Przy bramie wiekopomnego Lope-ro-hunt powitała go gromadka kapłanów o ascetycznej powierzchownoœci tudzież małyoddziałek wojska, w którym każdy żołnierzbył zupełnie ogolony. -Ci ludzie wyglšdajš jak kapłani! ... -zawołał Ramzes. -Bo też każdy z nich odebrał niższe œwięcenia, a setnicy wyższe -odpowiedział arcykapłan gmachu. Przypatrzywszy się uważniej fizjognomiom tych dziwnych żołnierzy, którzy nie jadali mięsa i żyli w celibacie faraon dojrzał w nich bystroœć i spokojnš energię. Poznał też, że jego œwięta osoba żadnego wrażenianie wywołuje w tym miejscu. „Bardzom ciekawy, w jaki sposób trafi tutaj Samentu? ... ” --rzekł do siebie pan. Zrozumiał, że tych ludzi nie można ani nastraszyć, ani przekupić. Taka biła od nichpewnoœć siebie, jakby każdy miał do swegorozporzšdzenia niezwalczone pułki duchów. „Zobaczymy -pomyœlał -czy ulęknš się tych bogobojnych mężów moi Grecy i Azjaci? ... Na szczęœcie sš oni tak dzicy, że nawet niepoznajš się na uroczystych minach... ” Na proœbę kapłanów œwita Ramzesa XIII została przed bramš, jakby pod dozorem żołnierzy z ogolonymi głowami. -Czy i miecz mam tu zostawić? -zapytał faraon. -Nic on nam nie zaszkodzi -odparł najwyższy dozorca. Młody pan miał ochotę przynajmniej wypłazować pobożnego męża za takš odpowiedŸ. Ale pohamował się. Przez ogromny dziedziniec, między dwoma szeregami sfinksów, faraon i kapłani weszli do głównego korpusu. Tu, w sieni bardzo obszernej, lecz nieco przyćmionej, było oœmioro drzwi, a dozorca zapytał: -Którymi drzwiami wasza œwištobliwoœć chce dostać się do skarbca? -Tymi, które doprowadzš nas najprędzej. Każdy z pięciu kapłanów wzišł po dwa pęki pochodni, ale zapalił œwiatło tylko jeden. Obok niego stanšł najwyższy dozorca trzymajšc w rękach duży sznur paciorków,na których wypisane były jakieœ znaki. Za nimi zaœ szedł Ramzes otoczony przez trzech pozostałych kapłanów. Arcykapłan z paciorkami zwrócił się na prawo i wszedł do wielkiej sali, której œciany i kolumny były pokryte napisami i figurami. Stamtšd dostali się do ciasnego korytarza, który prowadził pod górę, i znaleŸli się w innej sali odznaczajšcej się wielkš iloœciš drzwi. Tu usunęła się przed nimi tafla w podłodze odsłaniajšc otwór, przez który zeszli na dół, i -znowu przez ciasny korytarz podšżyli do komnaty, która nie miała żadnych drzwi. Ale przewodnik dotknšł jednego hieroglifu i -usunęła się przed nim œciana. Ramzes chciał zdać sobie sprawę z kierunku, w jakim idš; lecz wnet splštała mu się uwaga. Widział tylko, że œpiesznie przechodzš duże sale, małe komnaty, ciasne korytarze, że wdrapujš się pod góręlub zbiegajš na dół, że niektóre sale majš mnóstwo drzwi, a inne wcale ich nie posiadajš. Zarazem spostrzegł, że przewodnik przy każdym nowym wejœciu przesuwa jedno ziarnko swego długiego różańca, a niekiedy przy blasku pochodni porównywa znaki na paciorkach ze znakami na œcianach. -Gdzie teraz jesteœmy -nagle zapytał faraon -w podziemiu czy na górze? ... -Jesteœmy w mocy bogów -odparł jego sšsiad. Po kilku zakrętach i przejœciach faraon znowu odezwał się: -Ależ myœmy tu już byli, bodaj że ze dwa razy! ... Kapłani milczeli, tylko niosšcy pochodniš oœwietlił kolejno œciany, a Ramzes przypatrzywszy się wyznał w duchu, że chyba tu jeszcze nie byli. W małej komnacie bez drzwi zniżono pochodnię i faraon spostrzegł na ziemi wyschłe, czarne zwłoki, owinięte zbutwiałš szatš. -To -rzekł dozorca gmachu -jest trup , žˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż0PŤc1űc2ű.3ý"ic€4f1 _pewnego Fenicjanina, który za szesnastej dynastii probował wedrzeć się do Labiryntui doszedł aż tutaj. -Zabito go? -spytał faraon. -Umarł z głodu. Szli już z pół godziny, gdy kapłan niosšcy pochodniš oœwietlił framugę korytarza, gdzie równie leżały wysuszone zwłoki. -To -mówił dozorca -jest trup kapłana nubijskiego, który za czasów dziada waszejœwištobliwoœci probował tu wejœć... Faraon nie pytał, co się z nim stało. Miał wrażenie, że znajduje się w jakiejœ głębi i że gmach przygniata go swym ciężarem. O zorientowaniu się wœród setek korytarzy, sal i komnat już nie myœlał. A nawet nie pragnšł wyjaœnić sobie: jakim cudem rozstępujš się przed nimi kamienne œciany lub zapadajš posadzki. „Samentu nic nie zrobi! ... -mówił w duchu. -Albo zginie jak ci dwaj, o których muszę mu nawet powiedzieć. ” Takiego zgnębienia, takiego uczucia niemocyinicoœci nigdy jeszcze nie doznał. Chwilami zdawało mu się, że kapłani zostawiš go w jednej z ciasnych komnat pozbawionych drzwi. Wówczas ogarniała go rozpacz: sięgał do miecza i gotów był ich poršbać. Ale wnet przypomniał sobie, że bez ich pomocy nie wyjdzie stšd, i -spuszczał głowę. O, gdyby choć na chwilę zobaczyć œwiatło dzienne! ... Jakże strasznš musi być œmierć między trzema tysišcami tych komnat wypełnionych mrokiem lub ciemnoœciš! ... Dusze bohaterskie miewajš chwile głębokiego znękania, jakich nawet nie domyœla się człowiek zwykły. Pochód trwał blisko godzinę, gdy nareszcie weszli do niskiej sali wspartej na oœmiokštnych słupach. Trzej kapłani otaczajšcy faraona rozpierzchli się, przy czym Ramzes spostrzegł, że jeden z nich przytulił się do kolumny i -jakby znikł w jej wnętrzu. Po chwili w jednej ze œcian odsłonił się wšski otwór, kapłani wrócili na swoje miejsca, a ich przewodnik kazał zapalić cztery pochodnie. Po czym wszyscy skierowali się do owego otworu i ostrożnie przecisnęli się przezeń. -Oto sš komory... -rzekł dozorca gmachu. Kapłani szybko zapalili pochodnie przytwierdzone do kolumn i œcian i Ramzes zobaczył szereg ogromnych izb przepełnionych najrozmaitszymi wyrobami bezcennej wartoœci. W zbiorze tym każda dynastia, jeżeli nie każdy faraon składał, co miał najosobliwszego i najdroższego. Więc były wozy, czółna, łóżka, stoły, skrzynie i trony złote lub złotš blachš obite tudzież inkrustowane: koœciš słoniowš, perłowš masš i kolorowym drzewem, tak ozdobnie, że drobiazgi te artyœci-rzemieœlnicy wyrabiali przez dziesištki lat. Były zbroje, hełmy, tarcze i kołczany lœnišce od drogich kamieni. Były szczerozłote dzbany, misy i łyżki, kosztowne szaty i baldachimy. Wszystko to, dzięki suchoœci i czystoœci powietrza, od wieków przechowywało się bez zmiany. Między osobliwoœciami faraon zauważył srebrny model asyryjskiego pałacu, ofiarowany Ramzesowi XII przez Sargona. Arcykapłan objaœniajšc faraonowi, który dar od kogo pochodzi, pilnie przypatrywał się jego fizjognomii. Ale zamiast podziwu dla skarbów dostrzegł niezadowolenie. -Powiedz mi, wasza dostojnoœć -zapytał faraon nagle -jaka jest korzyœć z tych skarbów zamkniętych w ciemnicy? ... -Jest w nich wielka siła na wypadek, gdybyEgipt znalazł się w niebezpieczeństwie -odparł arcykapłan. -Za kilka tych hełmów,wozów, mieczów możemy kupić sobie życzliwoœć wszystkich asyryjskich satrapów. A może nie oparłby się i król Assar, gdybyœmy mu dostarczyli sprzętów do sali tronowej lub zbrojowni. -Myœlę, że oni woleliby zabrać wszystko mieczem od nas aniżeli trochę -życzliwoœcišdla nas -wtršcił pan. -Niech sprobujš! ... -rzekł kapłan. -Rozumiem... Macie widać sposoby zniszczenia skarbów. Ale w takim razie już nikt z nich nie skorzysta. -Nie mój w tym rozum -odparł najwyższy dozorca. -Pilnujemy, co nam oddano, i czynimy, jak kazano. -Czy nie lepiej byłoby użyć czšstki tych skarbów na zasilenie kasy państwa i podŸwignięcie Egiptu z niedoli, w jakiej jestdziœ pogršżony? -spytał faraon. -To nie zależy od nas. Faraon zmarszczył brwi. Jakiœ czas oglšdał przedmioty bez wielkiego zresztš zapału, wreszcie znowu zapytał: -Dobrze. Te kunsztowne wyroby przydać sięmogš na zjednanie życzliwoœci asyryjskich dostojników. Ale gdyby wybuchła wojna z Asyriš, czym wydobylibyœmy: zboże, ludzi i broń, od narodów, które nie znajš się na osobliwoœciach? -Otworzyć skarbiec -rzekł arcykapłan. I tym razem kapłani rozbiegli się: dwaj znikli jakby we wnętrzu kolumn, a jeden po drabince wszedł na œcianę i coœ robił około rzeŸbionej figurki. Znowu usunęły się ukryte drzwi i Ramzes wszedł do właœciwego skarbca. I to była rozległa komnata przepełniona bezcennymi materiałami. Stały w niej gliniane beczki pełne złotego piasku, bryły złota ułożone jak cegły i złote sztaby w wišzkach. Srebrne bryły ustawione pod jednš œcianš tworzyły niby mur szeroki na parę łokci, wysoki do sufitu. We framugach i na kamiennych stołach leżały drogie kamienie wszystkich barw: rubiny, topazy, szmaragdy, szafiry, diamenty, wreszcie perły wielkoœci orzechów, a nawet ptasich jaj. Za niejeden z tych klejnotów można było kupić miasto. -Oto jest nasz majštek na wypadek nieszczęœcia -rzekł kapłan-dozorca. -Na jakie wy nieszczęœcia czekacie? -zapytał faraon. -Lud biedny, szlachta i dwór zadłużeni, armia do połowy zmniejszona, faraon nie ma pieniędzy... Czy kiedykolwiek Egipt znajdował się w gorszym położeniu? ... -Był w gorszym, kiedy go podbili Hyksosi. -Za kilkanaœcie lat -odparł Ramzes -podbijš nas nawet Izraelici, jeżeli nie uprzedzš ich Libijczycy i Etiopowie. A wówczas te piękne kamienie, rozbite na okruchy, pójdš na przyozdobienie żydowskich i murzyńskich sandałów... -BšdŸ spokojnym, wasza œwištobliwoœć. W razie potrzeby nie tyl ko skarbiec, ale nawet Labirynt zniknie bez œladu, razem ze swymi dozorcami. Ramzes ostatecznie zrozumiał, że ma przedsobš fanatyków, którzy myœlš tylko o jednym: ażeby nikogo nie dopuœcić do owładnięcia skarbem. Faraon usiadł na stosie złotych cegieł i rzekł: -Więc majštek ten zachowujecie na złe czasy Egiptu? -Prawdę mówisz, œwištobliwy panie. -Dobrze. A kto was, dozorców, przekona, że takie czasy nadeszły, gdyby nadeszły? -Do tego musi być zwołane nadzwyczajne zgromadzenie rodowitych Egipcjan, w którym zasišdzie: faraon, trzynastu kapłanów wyższego stopnia, trzynastu nomarchów, trzynastu szlachty, trzynastu oficerów i po trzynastu kupców, rzemieœlników i chłopów. -Więc takiemu zgromadzeniu oddalibyœcie skarby? -spytał faraon. -Dalibyœmy sumę potrzebnš, gdyby całe zgromadzenie jak jeden mšż uchwaliło, że -Egipt jest w niebezpieczeństwie i... -I co? ... -I gdyby posšg Amona w Tebach potwierdziłtę uchwałę. Ramzes spuœcił głowę, ażeby ukryć wyraz wielkiego zadowolenia. Już miał plan. „Zgromadzenie takie potrafię zebrać i skłonić go do jednomyœlnoœci... -mówił w sobie. - Również zdaje mi się, że boski posšg Amona potwierdzi uchwałę, gdy jego kapłanów otoczę moimi Azjatami... ” -Dziękuję wam, pobożni mężowie -rzekł głoœno -za pokazanie cennych rzeczy, których jednak wielka wartoœć nie przeszkadza mi być najuboższym z królów œwiata. A teraz proszę, ażebyœcie mnie wyprowadzili stšd krótszš i wygodniejszš drogš. -Życzymy waszej œwištobliwoœci -odparł dozorca -abyœ drugie tyle bogactw dołożył Labiryntowi... Co się zaœ tyczy drogi do wyjœcia stšd, jest tylko jedna i tš samš musimy wracać. Jeden z kapłanów podał Ramzesowi trochę daktyli, drugi flaszę wina zaprawionego wzmacniajšcš substancjš. Po czym faraon odzyskał siły i szedł wesoło. -Dużo bym dał -mówił œmiejšc się -ażeby zrozumieć wszystkie zakręty tej dziwacznej drogi! ... Kapłan przewodniczšcy zatrzymał się. -Zapewniam waszš œwištobliwoœć -rzekł -żemy sami nie rozumiemy ani pamiętamy tej drogi, choć każdy z nas odbywał jš po kilkanaœcie razy... -Więc jakim sposobem trafiacie tu? -Korzystamy z pewnych wskazówek. Lecz gdyby nam bodaj w tej chwili zginęła która,pomarlibyœmy tu z głodu... Nareszcie wyszli do przysionka, a z niego na dziedziniec. Faraon zaczšł oglšdać się dokoła i kilka razy odetchnšł. -Za wszystkie skarby Labiryntu nie chciałbym ich pilnować! -zawołał. -Strach pada mi na piersi, gdy pomyœlę, że można umrzeć w tych kamiennych ciemnicach... -Ale można się i przywišzać do nich -odparłz uœmiechem arcykapłan. Faraon podziękował każdemu ze swych przewodników i zakończył: -Rad bym udzielić wam jakiejœ łaski, żšdajcie więc... Ale kapłani słuchali obojętnie, a ich naczelnik rzekł: -Wybacz mi, panie, zuchwalstwo, ale... czegóż moglibyœmy pragnšć? ... Nasze figi idaktyle sš tak słodkie jak z twego ogrodu; woda tak dobra jak z twojej studni. Gdyby zaœ cišgnęły nas bogactwa, czyliż nie mamyich więcej aniżeli wszyscy królowie? ... „Tych niczym nie przejednam -pomyœlał faraon -ale... dam im uchwałę zgromadzeniai wyrok Amona. ” ------ *Księga Zmarłych. **Autentyczne wyrażenia. ROZDZIAŁ ÓSMY Opuœciwszy Piom faraon i jego orszak kilkanaœcie dni posuwali się na południe, w górę Nilu, otoczeni chmurš łódek, pozdrawiani okrzykami, zasypywani kwiatami. Po obu brzegach rzeki, na tle zielonych pól,cišgnęły się nieprzerwanym szeregiem gliniane chłopskie chaty, figowe gaje, bukiety palm. Co godzinę ukazywała się grupa białych domów jakiegoœ miasteczka albo większe miasto z kolorowymi budowlami, z ogromnymi pylonami œwištyń. Od zachodu œciana gór libijskich rysowała się niezbyt wyraŸnie; za to od wschodu pasmo arabskie coraz bardziej zbliżało się do rzeki. I można było widzieć strome, poszarpane skały barwy ciemnej, żółtej lub różowej przypominajšce kształtami zwaliska fortec czy œwištyń zbudowanych przez olbrzymów. Na œrodku Nilu spotykano wysepki, które jakby wczoraj wynurzyły się spod wody, a już dziœ zostały pokryte bujnš roœlinnoœciš i zamieszkałe przez niezliczone stada ptaków. Kiedy nadpływał burzliwy orszak faraona, wystraszone ptaki zrywały się i kršżšc nad statkami łšczyły swoje krzyki z potężnym głosem ludu. Nad tym wszystkim unosiło się przeczyste niebo i œwiatło tak pełne życia, że w jego powodziczarna ziemia nabierała blasku, a kamienie barw tęczowych. Schodził więc faraonowi czas wesoło. Z poczštku trochę drażniły go nieustanne krzyki, lecz póŸniej tak przywykł do nich, że już nie zwracał uwagi. Mógł odczytywaćdokumenta, naradzać się, nawet spać. O trzydzieœci do czterdziestu mil od Piom, na lewym brzegu Nilu leżało duże miasto Siut, w którym Ramzes XIII parę dni odpoczšł. Wypadało nawet zatrzymać się, gdyż mumia zmarłego króla jeszcze przebywała w Abydos, gdzie przy grobie Ozirisa odprawiano uroczyste modły. Siut było jednym z bogatszych miast Górnego Egiptu. Tu wyrabiano słynne naczynia z białej i czarnej gliny i tkano płótna; tu było główne targowisko, na które przywożono towary z oaz rozrzuconych w pustyni. Tu wreszcie była sławna œwištynia Anubisa, bożka z wilczš głowš. Drugiego dnia pobytu w tym miejscu zgłosiłsię do jego œwištobliwoœci kapłan Pentuer, naczelnik komisji badajšcej położenie ludu. -Masz jakie nowiny? -zapytał pan. -Mam te, że cały Egipt błogosławi waszš œwištobliwoœć. Wszyscy, z kimkolwiek rozmawiałem, sš pełni otuchy i mówiš, że wasze panowanie odrodzi państwo... -Chcę -odparł faraon -ażeby moi poddani byli szczęœliwi, a lud odetchnšł. Chcę, ażeby Egipt miał, jak niegdyœ, oœm milionówludnoœci i odzyskał grunta, które wydarła mu pustynia. Chcę, ażeby człowiek pracowity odpoczywał co siódmy dzień i ażeby każdy rolnik posiadał kawałek ziemi na własnoœć... -Pentuer upadł na twarz przed dobrotliwympanem. -Podnieœ się -mówił Ramzes. -Powiem ci jednak, że miałem godziny ciężkiego smutku. Widzę bowiem niedolę mego ludu, pragnę go podŸwignšć, a jednoczeœnie donoszš mi, że skarb jest pusty. Sam zaœ wiesz najlepiej, że nie posiadajšc kilkudziesięciu tysięcy talentów gotowiznš, nie mógłbym ważyć się na podobne ulepszenia. Ale dziœ jestem spokojny: mam œrodek na wydobycie potrzebnych funduszów z Labiryntu... Pentuer spojrzał na władcę zdziwiony. -Dozorca skarbu objaœnił mnie: co mam robić -cišgnšł faraon. -Muszę zwołać zgromadzenie wszystkich stanów, po trzynastu ludzi z każdego stanu. A gdy oni oœwiadczš, że Egipt jest w potrzebie, Labirynt dostarczy mi skarbów... Bogowie! -dodał -za parę... za jeden z tych klejnotów, jakie tam leżš, można dać ludowipięćdziesišt odpoczynków na rok... Nigdy chyba nie zostanš one lepiej użytymi... Pentuer potrzšsnšł głowš. -Panie -rzekł -szeœć milionów Egipcjan, a jai moi przyjaciele przed innymi zgodzimy się,ażebyœ czerpał z tamtego skarbca... Ale... nie łudŸ się, wasza œwištobliwoœć! ... Bo stunajwyższych dostojników państwa oprš się temu, a wówczas Labirynt nic nie wyda... -Więc oni chcš, ażebym chyba został żebrakiem przy której ze œwištyń? ... -wybuchnšł faraon. -Nie -odparł kapłan. -Oni lękać się będš, ażeby nie opróżnił się skarbiec raz napoczęty. Oni będš posšdzali najwierniejsze sługi waszej œwištobliwoœci o udział w zyskach płynšcych z tego Ÿródła... A wówczas zazdroœć podszepnie im : dlaczego i wy nie mielibyœcie coœ zyskać? ... Nie niechęć do ciebie, panie, ale wzajemna nieufnoœć, ale chciwoœć popchnš ich do oporu... Pan wysłuchawszy tego uspokoił się, a nawet uœmiechnšł. -Jeżeli tak jest, kochany Pentuerze, jak mówisz, więc bšdŸ spokojny -rzekł. -W tej chwili dokładnie zrozumiałem: w jakim celuAmon ustanowił władzę faraona i dał mu nadludzkš potęgę... Dlatego, widzisz, ażeby stu choćby najdostojniejszych łotrów nie mogli zgubić państwa. Ramzes podniósł się z krzesła i dodał: -Powiedz memu ludowi, niech pracuje i będzie cierpliwy... Powiedz wiernym i kapłanom, ażeby służyli bogom i uprawiali mšdroœć, która jest słońcem œwiata. A owych opornych i podejrzliwych dostojników mnie zostaw... Biada im, jeżeli rozgniewajš moje serce. -Panie -rzekł kapłan -jestem twoim wiernym sługš... Ale gdy pożegnawszy się wychodził, na jegoobliczu widać było troskę. O piętnaœcie mil od Siutu, w górę rzeki, dzikie skały arabskie prawie dotykajš Nilu;natomiast góry libijskie odsunęły się od niego tak daleko, że tamtejsza dolina jest bodaj najszerszš w Egipcie. W tym właœnie miejscu, tuż obok siebie, stały dwa czcigodne miasta: Tinis i Abydos. Tam urodził się Menes, pierwszy faraon Egiptu; tam przed stoma tysišcami lat złożono do grobu œwięte zwłoki bożka Ozirisa, którego w zdradziecki sposób zamordował brat Tyfon. Tam wreszcie na pamištkę owych wielkich wydarzeń wiekopomny faraon Seti wybudował œwištynię, do której zbiegali siępielgrzymi z całego Egiptu. Każdy prawowierny musiał choć raz w życiu dotknšć czołem tej błogosławionej ziemi. Prawdziwie zaœ szczęœliwym był ten, czyjamumia mogła odbyć podróż do Abydos i choć z daleka zatrzymać się pod murami œwištyni. Mumia Ramzesa XII przemieszkała tam parę dni; był to bowiem władca odznaczajšcy się pobożnoœciš. Nic też dziwnego, że i Ramzes XIII rozpoczynał rzšdy od złożenia hołdu grobowi Ozirisa. Œwištynia Setiego nie należała do najstarszych ani najwspanialszych w Egipcie, lecz odznaczała się czystoœciš egipskiego stylu. Jego œwištobliwoœć RamzesXIII zwiedzał jš i złożył w niej ofiary w towarzystwie arcykapłana Sema. Grunta należšce do œwištyni zajmowały przestrzeń stu pięćdziesięciu morgów, na których były rybne sadzawki, ogrody kwiatowe, owocowe i warzywne, wreszcie domy, a raczej pałacyki kapłanów. Wszędzie rosły: palmy, figi, pomarańcze, topole, akacje, które tworzyły albo aleje idšce w kierunku głównych okolic œwiata, albo łany drzew sadzonych regularnie i majšcych prawie jednakowš wysokoœć. Nawet œwiat roœlinny, pod bacznym okiem kapłanów, nie rozwijał się według własnego popędu tworzšc nieprawidłowe, ale malownicze skupienia; nawet on szykował się według linii prostych, linii równoległych albo skupiał się w geometryczne figury. Palmy, tamaryndusy, cyprysy i mirty byli tożołnierze uszykowani szeregami lub kolumnami. Trawa był to dywan strzyżony iozdobiony malowidłami z kwiatów, nie byle jakiej barwy, ale tej, która była potrzebna.Lud z góry przypatrujšc się gazonom œwištyń widział na nich kwitnšce obrazy bogów lub œwiętych zwierzšt; mędrzec žˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż5Pmc6˝qc7.Ę c8ř*Dc9<9*-znajdował aforyzmy wypisane hieroglifami.Œrodkowš częœć ogrodów zajmował prostokšt na dziewięćset kroków długi, a trzysta szeroki. Prostokšt ten był zamknięty niezbyt wysokim murem, który posiadał jednš bramę widocznš i kilkanaœcieukrytych furtek. Przez tę bramę lud pobożny wchodził na dziedziniec otaczajšcyprzybytek Ozirisa. Dopiero na œrodku dziedzińca, który był wyłożony kamiennš posadzkš, stała œwištynia: gmach prostokštny o czterystu pięćdziesięciu krokach długoœci i stu pięćdziesięciu szerokoœci. Od bramy ludowej do œwištyni prowadziła aleja sfinksów ze lwimi ciałami i ludzkimi głowami. Stały one w dwu szeregach, po dziesięciu w każdym, i patrzyły sobie w oczy. Między nimi przechodzić mogli tylko najwyżsi dostojnicy. W końcu alei sfinksów, cišgle naprzeciw bramy ludowej, wznosiły się dwa obeliski, czyli cienkie a wysokie kolumny czworoboczne z granitu, na których wypisano historiš faraona Seti. Dopiero za obeliskami wznosiła się potężna brama œwištyni majšca z obu boków olbrzymie gmachy w kształcie piramid œciętych, zwanych pylonami . Były to jakby dwie wieże barczyste, na których œcianach znajdowały się malowidła przedstawiajšce zwycięstwa Setiego albo ofiary, jakie składał bogom. Tej bramy już nie wolno było przekraczać chłopom, tylko bogatemu mieszczaństwu i klasom uprzywilejowanym. Przez niš wchodziło się do perystylu , czyli dziedzińca otoczonego korytarzem wspartym na mnóstwie kolumn. Perystyl mógł pomieœcić z dziesięć tysięcy pobożnych. Z dziedzińca osoby stanu szlacheckiego mogły jeszcze wchodzić do pierwszej sali, hipostylu ; miała ona sufit oparty na dwu szeregach wysokich kolumn i mogła pomieœcić ze dwa tysišce uczestników nabożeństwa. Sala ta była ostatnim kresemdla ludzi œwieckich. Najwięksi dostojnicy, lecz którzy nie otrzymali œwięceń, mieli prawo modlić się tylko tutaj i z tego miejsca patrzeć na zasłonięty posšg boga, który wznosił się w sali „boskiego objawienia ”. Za salš „objawienia ”leżała komnata „stołów ofiarnych ”, gdzie kapłani składali bogom dary przyniesione przez wiernych. Następnš była komnata „odpoczynku ”, gdzie wypoczywał bożek wracajšcy lub idšcy na procesjš, ostatniš -kaplica, czyli sanktuarium, gdzie bożek mieszkał. Kaplica była zwykle bardzo małš i ciemnš, niekiedy wyciosanš z jednej sztuki kamienia.Ze wszystkich stron otaczały jš kapliczki równie małe, zapełnione szatami, sprzętami, naczyniami i klejnotami bożka, który w swym niedostępnym ukryciu spał, kšpał się, namaszczał perfumami, jadał i pijał, a zdaje się, że nawet przyjmował odwiedziny młodych i ładnych kobiet. Do sanktuarium wchodził tylko arcykapłan ipanujšcy faraon, o ile otrzymał œwięcenia. Zwykły œmiertelnik dostawszy się tam mógłstracić życie. Œciany i kolumny każdej sali były pokryte napisami i malowidłami objaœniajšcymi. W korytarzu otaczajšcym dziedziniec (perystyl)były nazwiska i portrety wszystkich faraonów od Menesa, pierwszego władcy Egiptu, do Ramzesa XII.W hipostyfu, czyli sali szlacheckiej, przedstawiono w sposób poglšdowy jeografię i statystykę Egiptu tudzież podbitych ludów. W sali „objawienia ”znajdował się kalendarz i rezultaty obserwacji astronomicznych; w komnacie „stołów ofiarnych ”i „odpoczynku ”figurowały obrazy dotyczšce religijnych obrzšdków, a w sanktuarium -przepisy wywoływania istot zaziemskich i opanowania zjawisk natury. Ten ostatni rodzaj wiedzy nadludzkiej zawierał się w tak powikłanych zdaniach, że nawet kapłani z czasów Ramzesa XII nierozumieli ich. Dopiero Chaldejczyk Beroes miał wskrzesić obumierajšcš mšdroœć. Odpoczšwszy dwa dni w rzšdowym pałacu w Abydos Ramzes XIII wybrał się do œwištyni. Miał na sobie białš koszulę, złoty pancerz,fartuszek w pomarańczowe i niebieskie pasy, stalowy miecz przy boku i złoty hełmna głowie. Wsiadł na wóz, którego konie, przybrane w pióra strusie, prowadzili nomarchowie, i z wolna pojechał do domu Ozirisa otoczony œwitš. Gdziekolwiek spojrzał: na pola, na rzekę, na dachy domów, nawet na konary fig i tamaryndusów, wszędzie tłoczyła się ciżbaludu i rozlegał się nie milknšcy okrzyk podobny do ryku burzy. Dojechawszy do œwištyni faraon zatrzymał konie i wysiadł przed bramš ludowš, co bardzo podobało się pospólstwu, a ucieszyło kapłanów. Piechotš przeszedł aleje sfinksów i powitany przez œwiętych mężów spalił kadzidło przed posšgami Seti siedzšcymi z obu stron bramy wielkiej. W perystylu arcykapłan zwrócił uwagę jego œwištobliwoœci na misterne portrety faraonów i wskazał miejsce przeznaczone na jego wizerunek. W hipostylu objaœnił mu znaczenie map jeograficznych i statystycznych tablic. W komnacie „boskiegoobjawienia ”Ramzes ofiarował kadzidło olbrzymiemu posšgowi Ozirisa, a arcykapłan wskazał mu słupy poœwięcone oddzielnym planetom: Merkuremu, Wenerze,Księżycowi, Marsowi, Jowiszowi i Saturnowi. Stały one dokoła posšgu słonecznego bóstwa w liczbie siedmiu. -Mówisz mi -spytał Ramzes -że jest szeœć planet, a tymczasem widzę siedm słupów... -Ten siódmy przedstawia Ziemię, która także jest planetš -szepnšł arcykapłan. dziwiony faraon zażšdał objaœnień; ale mędrzec milczał wskazujšc na migi, że dla dalszych objaœnień ma zapieczętowane usta.W komnacie „stołów ofiarnych ” odezwałasię cicha, lecz piękna muzyka, podczas której chór kapłanek wykonał uroczysty taniec. Faraon zdjšł swój złoty hełm i pancerz wielkiej wartoœci i oboje oddał Ozirisowi żšdajšc, aby dary te zostały w boskim skarbcu i nie były odnoszone do Labiryntu. W zamian za hojnoœć arcykapłan ofiarowałwładcy najpiękniejszš piętnastoletniš tancerkę, która wydawała się bardzo zadowolonš ze swego losu. Gdy faraon znalazł się w sali „odpoczynku ”, usiadł na tronie, a jego zastępca religijny, Sem, przy dŸwiękach muzyki i wœród dymu kadzideł wszedł do sanktuarium, ażeby wynieœć stamtšd bożka.W pół godziny, przy ogłuszajšcym dŸwięku dzwonków, ukazała się w mroku komnaty złota łódŸ, okryta zasłonami, które niekiedy poruszały się, jakby za nimi siedziała żywa istota. Kapłani upadli na twarz, a Ramzes pilniej wpatrzył się w przezroczyste zasłony. Jedna uchyliła się i faraon ujrzał nadzwyczajnej pięknoœci dziecko, które spojrzało na niego tak mšdrymi oczyma, żewładca Egiptu uczuł nieomal trwogę. -Oto jest Horus -szeptali kapłani -Horus, wschodzšce słońce... Jest on synem i ojcem Ozirisa, i mężem swej matki, która jest jego siostrš. Rozpoczęła się procesja, ale tylko po wewnętrznej œwištyni. Naprzód szli harfiarze i tancerki, potem biały wół ze złotš tarczš między rogami. Dalej dwa chóry kapłanów i arcykapłani niosšcy bożka, potem znowu chóry i nareszcie faraon w lektyce dŸwiganej przez oœmiu kapłanów. Gdy procesja obeszła wszystkie sale i korytarze œwištyni, bożek i Ramzes obaj wrócili do komnaty „odpoczynku ”. Wówczas zasłony okrywajšce łódŸ œwiętš odchyliły się po raz drugi i piękne dziecko -uœmiechnęło się do faraona. Po czym łódŸ i bożka Sem odniósł do kaplicy. „Może by zostać arcykapłanem? ” -pomyœlał władca, któremu dziecko tak się podobało, że rad był widywać je jak najczęœciej. Lecz gdy wyszedł ze œwištyni, zobaczył słońce i niezmierny tłum radujšcego się ludu, przyznał w duchu, że -nic nie rozumie. Ani skšd się wzięło owe dziecko niepodobne do żadnego z egipskich? ani skšdta nadludzka mšdroœć w jego oczach? ani -co to wszystko oznacza? ... Nagle przyszedł mu na myœl jego zamordowany synek, który mógł być równie pięknym, i władca Egiptu wobec stu tysięcy poddanych -rozpłakał się. -Nawrócony! ... nawrócony faraon! ... -mówili kapłani. -Ledwie wstšpił do przybytku Ozirisa, i oto poruszyło się jego serce! ... Tego samego dnia jeden œlepy i dwóch paralityków modlšcych się za murem œwištyni odzyskało zdrowie. Więc rada kapłańska uchwaliła, ażeby dzień ten zaliczyć do rzędu cudownych i na zewnętrznej œcianie gmachu wymalować obraz przedstawiajšcy zapłakanego faraona i uzdrowionych kaleków. Dobrze po południu Ramzes wrócił do swego pałacu, aby wysłuchać raportów. Gdy zaœ wszyscy dostojnicy opuœcili gabinetpana, przyszedł Tutmozis mówišc: -Kapłan Samentu pragnie złożyć hołd waszej œwištobliwoœci. -Dobrze, wprowadŸ go. -On błaga cię, panie, ażebyœ przyjšł go w namiocie wœród wojskowego obozu, i twierdzi, że mury pałaców lubiš podsłuchiwać... -Ciekawym, czego chce? ... -rzekł faraon i zapowiedział dworzanom, że noc przepędzi w obozie. Przed zachodem słońca pan odjechał z Tutmozisem do swoich wiernych wojsk i znalazł tam królewski namiot, przy którym z polecenia Tutmozisa wartę trzymali Azjaci. Wieczorem przyszedł Samentu odziany w płaszcz pielgrzyma i ze czciš powitawszy jego œwištobliwoœć szepnšł: -Zdaje mi się, że przez całš drogę szedł za mnš jakiœ człowiek, który zatrzymał sięnie opodal boskiego namiotu. Może to wysłannik arcykapłanów? ... Na rozkaz faraona wybiegł Tutmozis i rzeczywiœcie znalazł obcego oficera. -Kto jesteœ? -zapytał. -Jestem Eunana, setnik pułku Izydy... Nieszczęœliwy Eunana, wasza dostojnoœć nie pamięta mnie? ... Więcej niż rok temu namanewrach pod Pi-Bailos odkryłem œwięte skarabeusze... -Ach, to ty! ... -przerwał Tutmozis. -Twój pułk przecież nie stoi w Abydos? -Woda prawdy płynie z ust waszych. Stoimyw nędznej okolicy pod Mena, gdzie kapłani rozkazali nam poprawiać kanał, jak chłopom albo Żydom... -Skšdżeœ się tu wzišł? -Ubłagałem starszych o kilkudniowy odpoczynek -odparł Eunana -i jak spragniony jeleń do Ÿródła przybiegłem tutaj dzięki chyżoœci moich nóg. -Więc czego chcesz? -Chcę żebrać miłosierdzia u jego œwištobliwoœci przeciw ogolonym łbom, którzy nie dajš mi awansu dlatego, że jestem tkliwy na cierpienia żołnierzy. Tutmozis markotny wrócił do namiotu i powtórzył faraonowi rozmowę z Eunanš. -Eunana? ... -powtórzył pan. -Prawda, pamiętam go... Narobił nam kłopotu skarabeuszami, ale też i dostał pięćdziesištkijów z łaski Herhora. I mówisz, że skarżysię na kapłanów? ... Daj go tu ! ... Faraon kazał odejœć Samentowi do drugiegoprzedziału w namiocie, a swego ulubieńca wysłał po Eunanę. Niebawem ukazał się nieszczęœliwy oficer. Upadł twarzš na ziemię, a potem klęczšc i wzdychajšc mówił: -„Co dzień modlę się do Re Harmachis przy jego wschodzie i zachodzie i do Amona, i Re, i Ptaha, i do innych bogów i bogiń: Obyœ ty zdrów był, władco Egiptu! Obyœ został przy życiu! Oby ci się dobrze wiodło, a ja ażebym mógł choć blaski twoich pięt oglšdać... ”* -Czego on chce? -spytał faraon Tutmozisa, pierwszy raz przestrzegajšc etykiety. -Jego œwištobliwoœć raczy zapytywać: czego chcesz? -powtórzył Tutmozis. Obłudny Eunana wcišż klęczšc zwrócił się do ulubieńca i prawił: -Jesteœ, wasza dostojnoœć, uchem i okiem pana, który daje nam radoœć i życie, a więcodpowiem ci jak na sšdzie Ozirisa: Służę w kapłańskim pułku boskiej Izydy dziesięć lat, walczyłem szeœć lat na wschodnich kresach. Rówieœnicy moi zostali już pułkownikami, ale ja wcišż jestem tylkosetnikiem i wcišż biorę kije z polecenia bogobojnych kapłanów. I za co dzieje mi się taka krzywda? „W dzień obracam serce moje do ksišżek, aw nocy czytam; bo głupiec, który opuszczaksišżki tak prędko jak uciekajšca gazela, jest podłego umysłu, równy osłowi, który bierze cięgi, równy głuchemu, który nie słyszy i do którego trzeba mówić rękš. Mimo tę mojš chęć do nauk, nie jestem zarozumiały z własnej wiedzy, lecz radzę się wszystkich, bo od każdego coœ nauczyć się można, a czcigodnych mędrców otaczamszacunkiem... ” Faraon poruszył się niecierpliwie, lecz słuchał dalej wiedzšc, że prawy Egipcjaninuważa gadulstwo za swój obowišzek i najwyższš czeœć dla przełożonych. -Oto jaki jestem -prawił Eunana. -„W obcymdomu nie oglšdam się za kobietami, czeladzijeœć daję, co należy, ale gdy o mnie chodzi,nie sprzeczam się przy podziale. Mam zawsze zadowolonš twarz, a wobec zwierzchników zachowuję się z szacunkiem i nie sišdę, gdy starszy człowiek stoi. Nie jestem natrętnym, a nie proszony, nie wchodzę do obcych domów. Co moje oko ujrzy, o tym milczę, bo wiem, że głuchymi jesteœmy dla tych, którzy wielu słów używajš. Mšdroœć uczy, że ciało człowieka podobne jest do œpichrza, pełne rozmaitych odpowiedzi. Dlatego zawsze wybieram dobrš i mówię dobrš, a złš chowam zamkniętš w ciele moim. Cudzych też oszczerstw nie powtarzam, a już co się tyczy poselstwa, zawsze spełniam je jak najlepiej... ”** I co mam za to? ... -kończył Eunana podniesionym głosem. -Cierpię głód, chodzęw łachmanach, a na grzbiecie leżyć nie mogę, tak jak zbity. Czytam w księgach, że stan kapłański wynagradzał męstwo i roztropnoœć. Zaprawdę! musiało tak być kiedyœ i już bardzo dawno. Bo dzisiejsi kapłani tyłem odwracajš się od roztropnych, a męstwo i siłę wypędzajš z oficerskich koœci... -Ja zasnę przy tym człowieku! -rzekł faraon. -Eunano -dodał Tutmozis -przekonałeœ jego œwištobliwoœć, że jesteœ biegły w księgach,a teraz -powiedz jak najkrócej: czego pragniesz? -Strzała tak prędko nie dobiega celu, jak moja proœba doleci do boskich pięt jego œwištobliwoœci -odparł Eunana. -Tak obmierzła mi służba u ogolonych łbów, takš goryczš kapłani napełnili moje serce, że -jeżeli nie będę przeniesiony do wojsk faraona, przebiję się własnym mieczem, przed którym nie raz i nie sto razy drżeli wrogowie Egiptu. Wolę być dziesiętnikiem, wolę być prostym żołnierzem jego œwištobliwoœci aniżeli setnikiem w kapłańskich pułkach. Œwinia albo pies może im służyć, nie prawowierny Egipcjanin! ... Ostatnie frazesy Eunana wypowiedział z takim wœciekłym gniewem, że faraon rzekłpo grecku do Tutmozisa: -WeŸ go do gwardii. Oficer, który nie lubi kapłanów, może nam się przydać. -Jego œwištobliwoœć, pan obu œwiatów, kazał przyjšć cię do swej gwardii -powtórzył Tutmozis. -Zdrowie i życie moje należy do pana naszego Ramzesa... Oby żył wiecznie! -zawołał Eunana i ucałował dywan leżšcy pod królewskimi stopami. Gdy uszczęœliwiony Eunana cofał się tyłem z namiotu, co parę kroków padajšc na twarz i błogosławišc władcę, faraon rzekł: -W gardle łaskotało mnie jego gadulstwo... Muszę ja nauczyć żołnierzy i oficerów egipskich, aby wyrażali się krótko, nie zaœ jak uczeni pisarze. -Bodajby on miał tylko tę jednš wadę! ... -szepnšł Tutmozis, na którym Eunana niemiłe zrobił wrażenie. Pan wezwał do siebie Samentu. -BšdŸ spokojny -powiedział do kapłana. -Ten oficer, który szedł za tobš, nie œledził cię. Jest on za głupi do spełniania tego rodzaju zleceń... Ale może mieć ciężkš rękę na wypadek potrzeby! ... No -dodał faraon -a teraz powiedz: co cię skłania do podobnej ostrożnoœci? -Prawie już znam drogę do skarbca w Labiryncie -odparł Samentu. Pan potrzšsnšł głowš. -Ciężka to rzecz -szepnšł. -Godzinę biegałem po rozmaitych korytarzach i salach, jak mysz, którš kot goni. I przyznam ci się, że nie tylko nie rozumiem tej drogi, ale nawet nie wybrałbym się na niš sam. Œmierć na słońcu może być wesołš; ale œmierć w tych norach, gdzie kret zabłškałby się... brr! ... -A jednak musimy znaleŸć i opanować tę drogę -rzekł Samentu. -A jeżeli dozorcy sami oddadzš nam potrzebnš częœć skarbów? ... -spytał faraon. -Nie zrobiš tego, dopóki żyje Mefres, Herhor i ich poplecznicy. Wierzaj mi, panie, że tym dostojnikom chodzi o to, ażeby owinęli cię w powijaki jak niemowlę... Faraon pobladł z gniewu. -Obym ja nie zawinšł ich w łańcuchy! ... Jakim sposobem chcesz odkryć drogę? -Tu, w Abydos, w grobie Ozirisa znalazłem cały plan drogi do skarbca -rzekł kapłan. -A skšd wiedziałeœ, że on tu jest? -Objaœniły mnie o tym napisy w mojej œwištyni Seta. -Kiedy żeœ znalazł plan? -Gdy mumia wiecznie żyjšcego ojca waszej œwištobliwoœci była w œwištyni Ozirisa -odparł Samentu. -Towarzyszyłem czcigodnym zwłokom i będšc na nocnej służbie w sali „odpoczynku ” wszedłem dosanktuarium. . -Tobie być jenerałem, nie arcykapłanem! . .-zawołał œmiejšc się Ramzes. -I już rozumiesz drogę Labiryntu? ... -Rozumiałem jš od dawna, a teraz zebrałem wskazówki do kierowania się. -Czy możesz mi to objaœnić? -Owszem, nawet przy okazji pokażę waszejœwištobliwoœci plan. Droga ta -cišgnšł Samentu -przechodzi w mędrzec žˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż:Pc;cqc<ÔĂc=—+˜>/.™ c €?Č;Š zygzak cztery razy przez cały Labirynt; zaczyna się na najwyższym piętrze, kończyw najniższym podziemiu i posiada jeszcze mnóstwo zakrętów. Dlatego jest tak długa. -A jakże trafisz z jednej sali do drugiej, gdzie jest mnóstwo drzwi? ... -Na każdych drzwiach prowadzšcych do celu znajduje się czšstka zdania: „Biada zdrajcy, który usiłuje przeniknšć najwyższš tajemnicę państwa i wycišgnšć œwiętokradzkš rękę na majštek bogów. Zwłoki jego będš jak padlina, a duch nie zazna spokoju, lecz będzie się tułał po miejscach ciemnych, szarpany przez własne grzechy... ” -I ciebie nie odstrasza ten napis? -A waszš œwištobliwoœć odstrasza widok libijskiej włóczni? ... GroŸby dobre sš dla pospólstwa, nie dla mnie, który sam potrafiłbym napisać jeszcze groŸniejsze przekleństwa... Faraon zamyœlił się. -Masz słusznoœć -rzekł. -Włócznia nie zaszkodzi temu, kto potrafi jš odbić, a mylna droga nie obłška mędrca, który zna słowo prawdy... Jakże jednak sprawisz, ażeby ustępowały przed tobš kamienie w œcianach i ażeby kolumny zamieniały się na drzwi wchodowe? ... Samentu pogardliwie wzruszył ramionami. -W mojej œwištyni -odparł -sš także niedostrzegalne wejœcia, nawet trudniej otwierajšce się aniżeli w Labiryncie. Kto zna słowo tajemnicy, wszędzie trafi, jak słusznie powiedziałeœ, wasza œwištobliwoœć. Faraon oparł głowę na ręku i wcišż dumał.-Żal by mi cię było -rzekł -gdybyœ na tej drodze spotkał nieszczęœcie... -W najgorszym wypadku spotkam œmierć, a czyliż ona nie grozi nawet faraonom? ... Czywreszcie wasza œwištobliwoœć nie szedłeœ œmiało nad Jeziora Sodowe, choć nie byłeœ pewny, że stamtšd powrócisz? ... Nie myœl też, panie -cišgnšł kapłan -że ja będę musiał przejœć całš drogę, po której chodzš zwiedzajšcy Labirynt. Znajdę bliższepunkta i w cišgu jednej modlitwy do Ozirisa dostanę się tam, gdzie ty idšc mogłeœ odmówić ze trzydzieœci modlitw... -Alboż tam sš inne wejœcia? -Niezawodnie sš, a ja muszę je znaleŸć -odparł Samentu. -Nie wejdę przecież, jak wasza œwištobliwoœć, w dzień ani głównš bramš... -Więc jak? ... -Sš w murze zewnętrznym niewidoczne furtki, które znam, a których mšdrzy dozorcy Labiryntu nigdy nie pilnujš... Na dziedzińcu warty w nocy sš nieliczne i tak ufajš opiece bogów czy trwodze pospólstważe najczęœciej œpiš... Prócz tego trzy razy między zachodem i wschodem słońca kapłani idš na modlitwę do œwištyni, a ich żołnierze odbywajš praktyki nabożne pod niebem... Zanim skończš jedno nabożeństwo, ja będę w gmachu... -A jeżeli zabłšdzisz? ... -Mam plan. -A jeżeli plan jest fałszywy? -mówił faraon nie mogšc ukryć troski. -A jeżeli wasza œwištobliwoœć nie pozyska skarbów Labiryntu? ... Jeżeli Fenicjanie rozmyœliwszy się nie dadzš przyobiecanej pożyczki? ... Jeżeli wojsko będzie głodne, anadzieje pospólstwa zostanš zawiedzione? ... Racz mi wierzyć, panie mój -cišgnšł kapłan-że ja wœród korytarzy Labiryntu będę bezpieczniejszy aniżeli ty w twoim państwie... -Ale ciemnoœć... ciemnoœć! ... I mury, których nie można przebić, i głębia, i te setki dróg, gdzie człowiek musi się zabłškać... Wierz mi, Samentu, że walka z ludŸmi to zabawka; ale szamotanie się z cieniem i nieœwiadomoœciš to straszna rzecz! ... Samentu uœmiechnšł się. -Wasza œwištobliwoœć -odparł -nie zna mego życia... Kiedym miał lat dwadzieœcia pięć, byłem kapłanem Ozirisa... -Ty? -zdziwił się Ramzes. -Ja, i zaraz powiem, dlaczego przeszedłemdo służby Seta. Wyprawiono mnie na półwysep Synai, aby tam wybudować małš kaplicę dla górników. Budowa cišgnęła się szeœć lat, ja zaœ majšc dużo wolnego czasuwłóczyłem się między górami i zwiedzałemtamtejsze pieczary. Czego ja tam nie widziałem... Korytarze długie na kilka godzin; ciasne wejœcia, przez które trzeba było pełzać na brzuchu; izby tak ogromne, że w każdej zmieœciłaby się œwištynia. Oglšdałem podziemne rzeki i jeziora, gmachy z kryształów, jaskinie zupełnie ciemne, w których nie było widać własnej ręki, albo znowu tak widne, jakby w nich œwieciło drugie słońce... Ile razy zbłškałem się w niezliczonych przejœciach, ile razy zgasła mi pochodnia, ile razy stoczyłem się w niewidzialnš przepaœć! ... Bywało, żem po kilka dni spędzał w podziemiach karmišc się prażonym jęczmieniem, liżšc wilgoć z mokrych skał, niepewny, czy wrócę na œwiat. Za to nabrałem doœwiadczenia, wzrok zaostrzył mi się i nawet polubiłem te piekielne krainy. A dziœ, gdy pomyœlę o dziecinnych skrytkach Labiryntu, œmiać mi się chce... Gmachy ludzkie sš kretowiskami wobec niezmiernych budowli wzniesionych przez ciche i niewidzialne duchy ziemi. Raz jednak spotkałem rzecz strasznš, która wpłynęła na zmianę mego stanowiska. Na zachód od kopalni Synai leży węzeł wšwozów i gór, wœród których często odzywajš się podziemne grzmoty, ziemia drży, a niekiedy widać płomienie. Zaciekawiony wybrałem się tam na czas dłuższy, szukałem i dzięki niepozornej szczelinie odkryłem cały łańcuch olbrzymich pieczar, pod których sklepieniami mogłaby pomieœcić się największa piramida. Kiedy się tam błškałem, doleciał mnie bardzo silny zapach zgnilizny, tak przykry, że chciałem uciec. Przemógłszy się jednak wszedłem do pieczary, skšd pochodził, i zobaczyłem... Racz wyobrazić sobie, panie, człowieka, który ma nogi i ręce o połowę krótsze niż my, ale grube, niezgrabne i zakończone pazurami. Dodaj temu kształtowi szeroki, zboków spłaszczony ogon, na wierzchu powycinany jak grzebień koguci; dodaj bardzo długš szyję, a na niej -psiš głowę. Nareszcie ubierz tego potwora w zbroję pokrytš na grzbiecie zagiętymi kolcami... Teraz pomyœl, że figura ta stoi na nogach, rękoma i piersiami oparta o skałę... -Coœ bardzo brzydkiego -wtršcił faraon. -Zaraz bym to zabił... -To nie było brzydkie -mówił kapłan wstrzšsajšc się. -Bo pomyœl, panie, że ten potwór był wysoki jak obelisk... Ramzes XIII zrobił gest niezadowolenia. -Samentu -rzekł -zdaje mi się, żeœ twoje pieczary zwiedzał we œnie... -Przysięgam ci, panie, na życie moich dzieci-zawołał kapłan -że mówię prawdę! Tak jest, ten potwór w skórze gada, okryty kolczastš zbrojš, gdyby leżał na ziemi, miałby wraz z ogonem z pięćdziesišt kroków długoœci... Pomimo trwogi i odrazy, kilkakrotnie wracałem do jego jaskini i obejrzałem go jak najuważniej... -Więc on żył? -Nie. To już był trup, bardzo dawny, ale tak zachowany jak nasze mumie. Utrzymałago wielka suchoœć powietrza, a może nie znane mi sole ziemi. Było to moje ostatnie odkrycie -cišgnšł Samentu. -Nie wchodziłem już do jaskiń, alem dużo rozmyœlał. Oziris -mówiłem, tworzy wielkie istoty: lwy, słonie, konie... zaœ Set rodzi węża, nietoperza, krokodyla...Potwór, którego spotkałem, jest na pewno tworem Seta, a ponieważ przerasta wszystko, co znamy pod słońcem, więc Setjest mocniejszym bogiem aniżeli Oziris. Wówczas nawróciłem się do Seta, a przyjechawszy do Egiptu osiadłem w jego œwištyni. Gdym zaœ opowiedział kapłanom o moim odkryciu, objaœnili mnie, że znajš nierówniewięcej takich potworów. Samentu odpoczšł i mówił dalej: -Jeżeli kiedy wasza œwištobliwoœć zechce odwiedzić naszš œwištynię, pokażę wam w grobach dziwne i straszne istoty: gęsi z jaszczurczymi głowami a skrzydłami nietoperza, jaszczurki podobne do łabędzi, lecz większe od strusiów, krokodyla trzy razy dłuższego aniżeli te, które mieszkajš w Nilu, żabę wielkoœci psa... Sš to albo mumie, albo szkielety znalezione w jaskiniach i przechowujšce się w naszychgrobach. Lud myœli, że my im czeœć składamy, a tymczasem my tylko badamy ich budowę i chronimy od zepsucia. -Uwierzę ci, gdy sam zobaczę -odparł faraon. -Ale powiedz mi, skšd mogłyby się wzišć podobne istoty w jaskiniach? ... -Panie mój -mówił kapłan -œwiat, na którym żyjemy, ulega wielkim zmianom. Jużw samym Egipcie znajdujemy gruzy miast i œwištyń głęboko ukryte w ziemi. Był czas, że miejsce Dolnego Egiptu zajmowała odnoga morska, a Nil płynšł całš szerokoœciš naszej doliny. Jeszcze dawniej tu, gdzie jest nasze państwo, było morze...Nasi zaœ przodkowie zamieszkiwali krainę, którš dziœ zajęła pustynia zachodnia... Jeszcze dawniej, przed dziesištkami tysięcylat, nie było ludzi takich jak my, ale stworzenia podobne do małp, które jednak umiały budować szałasy, podtrzymywać ogień, walczyć maczugami i kamieniami. Wówczas nie było koni ani wołów; ale słonie, nosorożce i lwy - trzy lub cztery razy przechodziły wzrostem dzisiejsze zwierzęta majšce tę samš postać. Lecz i olbrzymie słonie nie sš najstarszymipotworami. Dawniej bowiem od nich żyły niezmierne gady: latajšce, pływajšce i chodzšce. Przed gadami na tym œwiecie były tylko œlimaki i ryby, a przed nimi -same roœliny, ale takie, jakich dziœ już nie ma... -A jeszcze dawniej? ... -spytał Ramzes. -Jeszcze dawniej ziemia była pusta i próżna, a Duch Boży unosił się nad wodami.-Coœ słyszałem o tym -rzekł faraon -ale nie prędzej uwierzę, aż mi pokażesz mumiepotworów, jakie majš spoczywać w waszejœwištyni. -Za pozwoleniem waszej œwištobliwoœci, dokończę, com zaczšł -mówił Samentu. -Otóż kiedy w pieczarze Synai zobaczyłem owego ogromnego trupa, zdjšł mnie strach i przez parę lat nie byłbym poszedł do żadnej jaskini. Ale gdy kapłani Seta wytłomaczyli mi, skšd się wzięły tak dziwne istoty, trwoga moja znikła, a ciekawoœć wzmogła się. I dziœ nie ma dla mnie milszej zabawy jak błškać się po podziemiach i szukać dróg wœród ciemnoœci.Z tego powodu Labirynt nie sprawi mi więcej trudów jak przechadzka po królewskim ogrodzie. -Samentu -rzekł pan -bardzo cenię twojš nadludzkš odwagę i mšdroœć. Opowiedziałeœmi tyle ciekawych rzeczy, że zaprawdę samnabrałem ochoty do oglšdania jaskiń i kiedyœ może popłynę razem z tobš do Synai.Niemniej jednak obawiam się, czy poradziszsobie z Labiryntem, i na wszelki wypadek zwołam zgromadzenie Egipcjan, aby upoważniło mnie do korzystania ze skarbca.-To nigdy nie zawadzi -odparł kapłan. -Ale moja praca nie mniej będzie potrzebnš, bo Mefres i Herhor nie zgodzš się na wydanie skarbu. -I masz pewnoœć, że ci się uda? ... -uporczywie zapytywał faraon. -Jak Egipt Egiptem -przekonywał go Samentu -nie było człowieka, który by posiadał tyle œrodków, co ja, do zwyciężenia w tej walce, która dla mnie niejest nawet walkš, ale zabawš. Jednych straszy ciemnoœć, którš ja lubię, a nawet widzę wœród niej. Inni nie potrafiš kierować się pomiędzy licznymi komnatami ikurytarzami, ja robię to z łatwoœciš. Jeszcze inni nie znajš tajemnic otwierania drzwi utajonych, z czym ja jestem obeznany. Gdybym nic więcej nie posiadał nad to, co wyliczyłem, już w cišgu miesišca lub dwu odkryłbym drogi w Labiryncie. Ale ja mam jeszcze plan szczegółowy tych przejœć i znam wyrazy, które przeprowadzš mnie z sali do sali. Co mi więc może przeszkodzić? ... -A jednak na dnie serca twego leży wštpliwoœć: zlškłeœ się bowiem oficera, który zdawał się iœć za tobš... Kapłan wzruszył ramionami. -Ja niczego i nikogo nie lękam się -odparł spokojnie -tylko jestem ostrożny. Przewiduję wszystko i jestem nawet na to przygotowany, że mnie złapiš... -Straszne czekałyby cię męki! ... -szepnšł Ramzes. -Żadne. Prosto z podziemiów Labiryntu otworzę sobie drzwi do krainy, gdzie panuje wieczne œwiatło. -I nie będziesz miał do mnie żalu? ... -Za co? ... -spytał kapłan. -Dojdę do wielkiego celu: chcę w państwie zajšć miejsce Herhora... -Przysięgam, że je zajmiesz! ... -O ile nie zginę -odparł Samentu. -A że na szczyty gór wchodzi się nad przepaœciami, że w tej wędrówce może się poœlizgnšć noga i spadnę, cóż to znaczy? Ty, panie, zajmiesz się losem moich dzieci. -A więc idŸ -rzekł faraon. -Jesteœ godzien być najprzedniejszym moim pomocnikiem. ------- *Autentyczne. **Staroegipskie maksymy ROZDZIAŁ DZIEWIĽTY Opuœciwszy Abydos Ramzes XIII popłynšł, wcišż w górę rzeki, do miasta Tan-ta-ren (Dendera)i Kaneh, które leżały prawie naprzeciw siebie: jedno na wschodnim, drugie na zachodnim brzegu Nilu. W Tan-ta-ren były dwa miejsca znakomite: sadzawka, w której hodowano krokodyle, i œwištynia Hator posiadajšca wyższš szkołę.Tu uczono medycyny, pieœni pobożnych, sposobów odprawiania nabożeństw, wreszcie astronomii. Faraon był tu i tam. Zirytował się, gdy mu kazano palić kadzidła przed œwiętymi krokodylami, które uważał za gady œmierdzšce i głupie. A gdy jeden z nich w czasie ofiary, zanadto wysunšwszy się, chwycił pana zębami za szatę, Ramzes tak trzasnšł go w łeb bršzowš łyżkš, że gad na chwilę zamknšł oczy i rozstawił łapy; potem cofnšł się i wlazł w wodę jakby zrozumiawszy, że młody władca nawet ze strony bogów nie lubi poufałoœci. -A może popełniłem œwiętokradztwo? -zapytał arcykapłana. Dostojnik spojrzał spod oka, czy kto nie podsłuchuje, i odparł: -Gdybym wiedział, że wasza œwištobliwoœć takš zrobisz mu ofiarę, podałbym wam maczugę, a nie kadzielnicę. Ten krokodyl to najnieznoœniejsze bydlę w całej œwištyni... Raz porwał dziecko... -I zjadł? -Rodzice byli kontenci! ... -rzekł kapłan. -Powiedz mi -spytał po namyœle faraon -jakim sposobem wy, ludzie mšdrzy, możecie składać hołdy zwierzętom, które w dodatku, gdy nie ma widzów, okładacie kijami! ... Arcykapłan jeszcze raz obejrzał się, a widzšc, że w bliskoœci nie ma nikogo, odpowiedział: -Przecie chyba ty, władco, nie posšdzisz wyznawców Jedynego Boga o wiarę w œwiętoœć zwierzšt... To, co się robi, robi się dla motłochu... Byk Apis, którego niby czczš kapłani, jest najpiękniejszym bykiem w całym Egipcie i utrzymuje naszš rasę bydła. Ibisy i bociany oczyszczajš z padlinynasze pola; dzięki kotom -myszy nie niszczšnam zapasów zboża, a dzięki krokodylom mamy dobrš wodę w Nilu, którš bez ich pomocy trulibyœmy się... Tymczasem lekkomyœlne i ciemne pospólstwo nie rozumie pożytku z tych zwierzšt i wytępiłoby je w cišgu roku, gdybyœmy nie zabezpieczyli ich bytu ceremoniami religijnymi. Oto sekret naszych œwištyń przeznaczonychdla zwierzšt i naszego nabożeństwa do nich. Okadzamy to, co lud powinien szanować, bo ma z tego pożytek. W œwištyni Hator faraon prędko przebiegł dziedzińce szkoły medycznej i bez wielkiego zapału wysłuchał wróżb, jakie stawiali mu astrologowie. Gdy zaœ arcykapłan-astronom pokazał mu złotš tablicę, na której była wyrytowana mapa nieba, pan zapytał: -Jak też często sprawdzajš się wasze przepowiednie, które odczytujecie w gwiazdach? -Czasem sprawdzajš się. -A gdybyœcie wróżyli ludziom z drzew, kamieni albo biegu wody, to także sprawdzałoby się? Arcykapłan zakłopotał się. -Wasza œwištobliwoœć nie chciej uważać nasza oszustów. Przepowiadamy ludziom przyszłoœć, bo ona ich obchodzi i, co prawda, tyle rozumiejš z astronomii. -A co wy rozumiecie? -Znamy -mówił kapłan -budowę sklepienia niebieskiego i ruchy gwiazd. -Cóż z tego przyjdzie komu? ... -Niemałe usługi oddaliœmy Egiptowi. My wskazujemy główne kierunki, według których wznoszš się budowle i kopiš kanały. Bez pomocy naszej nauki okręty pływajšce po morzu nie mogłyby oddalać się od brzegów. My wreszcie układamy kalendarz i obrachowujemy przyszłe zjawiska na niebie. Ot, i teraz niedługo będziemy mieli zaćmienie... Ale Ramzes już go nie słuchał; odwrócił się i wyszedł. „Jak można -myœlał faraon -budować œwištynie dla tak dziecinnej zabawki i jeszcze rezultaty jej ryć na złotych tablicach? ... Œwięci mężowie już nie wiedzš, czego się chwytać z próżniactwa! ... „ Krótko zabawiwszy w Tan-ta-ren władca przeprawił się na drugš stronę Nilu, do miasta Kaneh. Tam nie było sławnych œwištyń, okadzanych krokodylów i złotych tablic z gwiazdami. Natomiast kwitnęło garncarstwo i handel. Stamtšd szły dwa trakty do portów Morza Czerwonego: Koseir i Berenice, tudzież goœciniec do gór porfirowych, skšd przywożono posšgi i wielkie bryły budulca. Kaneh roiło się też Fenicjanami, którzy z ogromnym zapałem przyjęli władcę i ofiarowali mu rozmaitych kosztownoœci za dziesięć talentów. Mimo to faraon ledwie jeden dzień zabawił w Kaneh; dano mu bowiem z Tebów znać, żeczcigodna mumia Ramzesa XII już znajduje się w pałacu Luksor i czeka na pogrzeb. W owej epoce Teby były miastem ogromnymi zajmowały około dwunastu kilometrów žˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż@PŔc A(c B8pc C¨+Ćc Dn:ń! kwadratowych powierzchni. Posiadały one największš w Egipcie œwištynię Amona tudzież mnóstwo gmachów publicznych i prywatnych. Główne ulice były szerokie, proste i wyłożone kamiennymi płytami, brzegi Nilu obulwarowane, domy cztero-i pięciopiętrowe. Ponieważ każda œwištynia i pałac miała ogromnš bramę z pylojami, nazywano więc Teby miastem „stubramowym ”. Właœciwie były one miastem -z jednej strony bardzo przemysłowym i handlowym, z drugiej -jakby progiem do wiecznoœci. Albowiem na zachodnim brzegu Nilu, w górach i między górami, znajdowała się niezliczona iloœć grobów kapłańskich, magnackich i królewskich. Wspaniałoœć swojš Teby zawdzięczały dwom faraonom: Amenofisowi III, czyli Memnonowi, który zastał „miasto gliniane, a zostawił kamienne ”, i Ramzesowi II, który wykończył i uzupełnił gmachy rozpoczęte przez Amenofisa. Na wschodnim brzegu Nilu, w stronie południowej miasta, była cała dzielnica ogromnych budowli królewskich: pałaców, willi, œwištyń, na których gruzach dziœ wznosi się miasteczko Luksor. W tej dzielnicy zwłoki faraona oczekiwały na ostateczne ceremonie. Gdy przyjechał Ramzes XIII, całe Teby wyległy na powitanie go; w domach zostali tylko starcy i kalecy, a w zaułkach złodzieje... Tu, po raz pierwszy lud wyprzęgł konie z królewskiego wozu i sam go cišgnšł. Tu również po raz pierwszy faraon usłyszał krzyki i złorzeczenia przeciw kapłanom, co go ucieszyło, tudzieżwołania, aby każdy siódmy dzień był œwiętem, co zastanowiło władcę. Pragnšł on dać taki podarunek pracujšcemu Egiptowi, ale nie myœlał, że jego zamiary stały się już głoœnymi i naród oczekuje ichspełnienia. Milowa podróż cišgnęła się parę godzin wœród zbitych tłumów. Wóz królewski bardzo często zatrzymywał się między ciżbš i nie prędzej ruszał, aż gwardii jego œwištobliwoœci udało się podnieœć tych, którzy leżeli plackiem na ziemi. Dobiwszy się wreszcie do pałacowych ogrodów, gdzie zajšł jednš z mniejszych willi, faraon był tak zmęczony, że tego dnia nie zajmował się interesami państwa. Zaœ na drugi dzień spalił kadzidła przed mumiš ojca, która stała w królewskim gmachu głównym, i powiedział Herhorowi, że można zwłoki przeprowadzić do grobów.Nie odbyło się to jednak natychmiast. Z pałacu przewieziono zmarłego do œwištyni Ramzesa, gdzie dobę odpoczywał. Następnie z ogromnym przepychem wyprowadzono mumię do œwištyni Amona-Ra.Szczegóły obrzędu pogrzebowego były takie same jak w Memfis, choć w nierówniewiększych proporcjach. Pałace królewskie, które na prawym brzegu Nilu leżały w stronie południowej miasta, ze œwištyniš Amona-Ra, która znajdowała się w północnej jego częœci, łšczyła jedyna w swoim rodzaju droga. Była to aleja długa na dwa kilometry, bardzo szeroka, wysadzona nie tylko ogromnymi drzewami, ale jeszcze podwójnym rzędem sfinksów. Jedne z nich miały przy lwich ciałach głowy ludzkie, inne -głowy baranie. Posšgów tych wzdłuż drogi stało kilkaset. Po obu stronach alei cisnęły się nieprzebrane tłumy ludu z Teb i okolic; œrodkiem zaœ goœcińca posuwał się orszak pogrzebowy. Więc szły muzyki rozmaitych pułków, oddziały płaczek, chóry œpiewaków, wszystkie cechy rzemieœlnicze ikupieckie, deputacje kilkudziesięciu nomesów ze swoimi bogami i choršgwiami, deputacje kilkunastu narodów utrzymujšcych stosunki z Egiptem... I znowu muzyka, płaczki i chóry kapłańskie. I tym razem mumia królewska jechała w złotej łodzi, ale nierównie kosztowniejszejniż w Memfisie. Wóz, który jš dŸwigał, zaprzężony w oœm par białych wołów, miał ze dwa piętra wysokoœci i prawie znikał pod stosami wieńców, bukietów, strusich piór i drogocennych tkanin. Otaczały go gęste kłęby dymu z kadzideł, co robiło wrażenie, iż Ramzes XII ukazuje się swojemu narodowi już jako bóg w obłokach. Z pylonów wszystkich œwištyń tebańskich odzywały się odgłosy podobne do grzmotu tudzież potężne a rzewne dŸwięki blach spiżowych. Pomimo że aleja sfinksów była wolna i szeroka, mimo że pochód odbywał się pod kierunkiem egipskich jenerałów, a więc w największym porzšdku, niemniej na przejœcie owych dwu kilometrów oddzielajšcych pałace od gmachów Amona orszak zużył trzy godziny. Dopiero gdy mumię Ramzesa XII wniesiono do œwištyni, z pałacu, na złotym wozie cišgnionym przez parę dzielnych koni, wyjechał Ramzes XIII. Lud stojšcy wzdłużalei, który w czasie procesji zachowywał się spokojnie, na widok ukochanego władcy wybuchnšł tak ogromnym okrzykiem, że w nim rozpłynęły się grzmoty i dŸwięki ze szczytu œwištyń. Była chwila, że uniesione zapałem pospólstwo chciało wybiec na œrodek alei i otoczyć pana. Ale Ramzes jednym znakiem ręki powstrzymał żyjšcš powódŸ i zapobiegł œwiętokradztwu. W cišgu kilkunastu minut faraon przejechałgoœciniec i stanšł przed olbrzymimi pylonami najwspanialszej œwištyni w Egipcie. Jak Luksor był całš dzielnicš pałaców królewskich w południowej, tak Karnak byłdzielnicš bogów w północnej stronie miasta.Głównym zaœ ogniskiem Karnaku była œwištynia Amona-Ra. Sam ten gmach zajmował cztery morgi powierzchni, a otaczajšce go ogrody i stawy około czterdziestu morgów. Przed œwištyniš stały dwa pylony, wysokie na dziesięć piętr. Podwórze, otoczone wspartym na kolumnach kurytarzem, zajmowało blisko dwie morgi, zaœ sala kolumnowa, w której gromadziły się stany uprzywilejowane, miała morgę rozległoœci. Nie był to już gmach, ale okolica. Owa sala, czyli hipostyl, miała przeszło stopięćdziesišt kroków długoœci i siedmdziesištpięć szerokoœci, jej zaœ sufit opierał się na stu trzydziestu czterech kolumnach. Spomiędzy nich dwanaœcie œrodkowych słupów miało po piętnaœcie kroków obwoduipięć do szeœciu piętr wysokoœci! ... Posšgi rozmieszczone w œwištyni, obok pylonów i nad œwiętym stawem, miały odpowiednie proporcje. W olbrzymiej bramie czekał na faraona dostojny Herhor, arcykapłan tej œwištyni. Otoczony całym sztabem kapłanów, Herhor powitał władcę prawie dumnie, a palšc przed nim kadzidło, nie patrzył na niego. Potem przez dziedziniec zaprowadził faraona do hipostylu i wydał rozkaz wpuszczenia deputacji w obręb œwištyniowego muru. Na œrodku hipostylu stała łódŸ z mumiš zmarłego władcy, a po obu jej stronach, naprzeciw siebie -dwa jednakowo wysokie trony. Na jednym zasiadł Ramzes XIII otoczony przez jenerałów i nomarchów, nadrugim -Herhor otoczony przez kapłanów. Po czym arcykapłan Mefres podał Herhorowi infułę Amenhotepa, a młody faraon po raz drugi na głowie Herhora zobaczył złotego węża, symbol władzy królewskiej. Ramzes pobladł z gniewu i pomyœlał: „Obym nie potrzebował zdjšć ci ureusza razem z twojš głowš! ... ” Ale milczał wiedzšc, że w tej największej œwištyni egipskiej Herhor jest panem równym bogom i mocarzem bodaj czy nie wyższym od samego faraona. Przez ten czas, gdy lud napełniał dziedziniec, a za purpurowš zasłonš oddzielajšcš od œmiertelnych resztę œwištyni odezwały się arfy i ciche œpiewy, Ramzes przypatrywał się sali. Cały las potężnych kolumn, od góry do dołuokrytych malowidłami, tajemnicze oœwietlenie, sufit zawieszony gdzieœ pod niebem, przytłaczajšce wywarło na nim wrażenie. „Co to znaczy -myœlał -wygrać bitwę nad Sodowymi Jeziorami? ... Zbudować taki gmach to jest dzieło! ... A przecież oni go wznieœli... ” W tej chwili odczuł potęgę kapłańskiego stanu. Czyliż on, jego wojsko, a nawet całylud potrafiłby obalić tę œwištynię? ... A jeżeli trudno poradzić sobie z gmachem, czy będzie łatwiej uporać się z jego budowniczymi? ... Z przykrych medytacji wyrwał go głos arcykapłana Mefresa: -Wasza œwištobliwoœć -mówił starzec -ty, najdostojniejszy powierniku bogów (tu ukłonił się Herhorowi), wy nomarchowie, pisarze, rycerze i ludu pospolity! Najdostojniejszy arcykapłan tej œwištyni, Herhor, wezwał nas, abyœmy starym obyczajem osšdzili ziemskie postępki zmarłego faraona i odmówili mu lub przyznali -prawo pogrzebu... Gniew uderzył do głowy faraonowi. Nie doœć, że jego lekceważš w tym miejscu, alejeszcze œmiš rozprawiać o czynach ojca, decydować o pogrzebie! ... Ale uspokoił się. Była to tylko formalnoœć, tak wreszcie stara jak egipskie dynastie. Nie chodziło w niej naprawdę o sšd, ale o pochwałę dla zmarłego. Na znak dany przez Herhora arcykapłani zasiedli na taboretach. Ale nomarchowie ani jenerałowie otaczajšcy tron Ramzesa nie usiedli: dla nich bowiem nie było krzeseł. Faraon zapamiętał i tę zniewagę; ale już tak panował nad sobš, że nie można było poznać, czy dostrzegł lekceważenie swoichbliskich. Tymczasem œwięty Mefres zastanawiał się nad życiem zmarłego pana. -Ramzes XII -mówił -nie popełnił żadnego z czterdziestu dwóch grzechów, więc sšd bogów wyda dla niego wyrok łaskawy. A że nadto mumia królewska, dzięki wyjštkowej troskliwoœci kapłanów, jest zaopatrzona we wszystkie amulety, modlitwy, przepisy izaklęcia, zatem nie ulega kwestii, że zmarły faraon jest już w mieszkaniu bogów, zasiada obok Ozirisa i jest sam Ozirisem. Boska natura Ramzesa XII objawiała się już w ziemskim życiu. Panował przeszło trzydzieœci lat, dał narodowi głęboki spokój i wybudował lub dokończył wielu œwištyń. Prócz tego sam był arcykapłaneminajpobożniejszych kapłanów przeœcigał pobożnoœciš. W jego panowaniu pierwsze miejsce zajmowała czeœć bogów i podŸwignięcie œwiętego stanu kapłańskiego.Za co też kochały go moce niebieskie, a jeden z tebańskich bożków, Chonsu, na proœbę faraona raczył udać się do kraju Buchten i tam wypędził złego ducha z córkikrólewskiej. Mefres odpoczšł i znowu mówił dalej: -Gdy dowiodłem wam, dostojnicy, że Ramzes XII był bogiem, zapytacie, w jakimcelu ta wyższa istota zstšpiła na ziemię egipskš i kilkadziesišt lat spędziła na niej? Oto w tym celu, ażeby poprawić œwiat, który jest bardzo zepsuty skutkiem upadku wiary. Kto bowiem dziœ zajmuje się pobożnoœciš, kto myœli o spełnianiu woli bogów? Na dalekiej północy widzimy duży naród asyryjski, który wierzy tylko w siłę miecza, a zamiast mšdroœciš i nabożeństwem zajmuje się podbijaniem ludów. Bliżej nas siedzš Fenicjanie, dla których bogiem jest złoto, a nabożeństwemoszukiwanie i lichwa. Inne wreszcie ludy, jak Chetowie na wschodzie, Libijczycy na zachodzie, Etiopowie na południu i Grecy naMorzu Œródziemnym, sš to barbarzyńcy i rabusie. Zamiast pracować kradnš, a zamiast ćwiczyć się w mšdroœci pijš, grajšw koœci albo wysypiajš się jak strudzone bydlęta. Na œwiecie jest jeden tylko naród prawdziwie pobożny i mšdry -egipski; lecz zobaczcie, co się i tutaj dzieje? Skutkiem napływu cudzoziemców, pozbawionych wiary, religia u nas upadła. Szlachta i dostojnicy przy kubkach wina drwiš z bogów i wiecznego życia, a lud obrzuca błotem œwięte posšgi i nie składa ofiar œwištyniom. Miejsce pobożnoœci zajšł zbytek, mšdroœci -rozpusta. Każdy chce nosić ogromne peruki, namaszczać się osobliwymi woniami,posiadać tkane złotem koszul e i fartuszki,stroić się w łańcuchy i bransolety wysadzane drogimi kamieniami. Placek pszenny już mu nie wystarcza: on chce ciastka z mlekiem i miodem; piwem myje nogi, zaœ pragnienie gasi zagranicznymi winami. Skutkiem tego cała szlachta jest zadłużona, lud bity i przecišżony pracš, tu i owdzie wybuchajš bunty. Co mówię: tu i owdzie? ... Od pewnego czasu, jak długi i szeroki Egipt, dzięki tajemniczym burzycielom, słyszymy okrzyk. „Dajcie namco szeœć dni odpoczynek... Nie bijcie nas bez sšdu! ... Darujcie nam po zagonie ziemi na własnoœć! ... „ Jest to zapowiedŸ ruiny naszego państwa, przeciw której trzeba znaleŸć ratunek. Ratunek zaœ jest tylko w religii, która uczy nas, że lud powinien pracować, mężowie œwięci, jako znajšcy wolę bogów, powinni mu wskazywać pracę, a faraon i jego dostojnicy winni czuwać, ażeby praca była rzetelnie spełniana. Tego nas uczy religia: według tych zasad rzšdził państwem równy bogom Oziris-Ramzes XII. My zaœ, arcykapłani, uznajšc jego pobożnoœć, ten napis wyryjemy mu na grobie i w œwištyniach: „Horus wół, Apis silny, który połšczył korony królestwa, krogulec złoty rzšdzšcy szablš, zwycięzca dziewięciu narodów, królWyższego i Niższego Egiptu, władca dwu œwiatów, syn słońca Amen-mer-Ramessu, ukochany przez Amon-Ra, pan i władca Tebaidy, syn Amon-Ra, przybrany za syna przez Horusa, a spłodzony przez Hormacha, król Egiptu, władca Fenicji, panujšcy nad dziewięcioma narodami. ”* Gdy wniosek ten zebrani zatwierdzili okrzykiem, wybiegły spoza zasłony tancerki i wykonały przed sarkofagiem œwięty taniec, a kapłani zapalili kadzidła. Po czym zdjęto mumię z łodzi i wniesiono do sanktuarium Amona, dokšd Ramzes XIII już nie miał prawa wchodzić. Niebawem nabożeństwo skończyło się i zebrani opuœcili œwištynię. Wracajšc do pałacu Luksor, młody faraon był tak pogršżony w myœlach, że prawie nie dostrzegał niezmiernego tłumu i nie słyszał jego okrzyków. „Nie mogę oszukiwać własnego serca -mówił do siebie Ramzes. -Arcykapłani lekceważš mnie, co nie spotkało dotychczasżadnego faraona; ba! nawet wskazujš mi, wjaki sposób mogę odzyskać ich łaskę. Oni chcš rzšdzić państwem, a ja mam pilnować, ażeby wykonywano ich rozkazy... Otóż będzie inaczej: ja rozkazuję, a wy musicie spełniać... I albo zginę, albo na waszych karkach oprę mojš królewskš nogę... „ Przez dwa dni czcigodna mumia Ramzesa XII przebywała w œwištyni Amona-Ra, w miejscu tak boskim, że z wyjštkiem Herhora i Mefresa, nawet arcykapłani wchodzić tam nie mogli. Przed zmarłym œwieciła się jedna tylko lampa, której płomień podniecany cudownym sposobem nigdy nie gasnšł. Nad zmarłym unosił się symbol duszy, krogulec z ludzkš głowš. Czy to była machina, czy naprawdę żywa istota, nikt nie wiedział. To pewne, że kapłani, którzy mieli odwagę spojrzeć ukradkiem na zasłonę, widzieli, że istota owa wisiała w powietrzu bez podparcia, poruszajšc przy tym ustami i oczyma. Nastšpił dalszy cišg pogrzebu i łódŸ złota powiozła zmarłego już na drugš stronę Nilu. Pierwej jednak, otoczona ogromnym orszakiem: kapłanów, płaczek, wojska i ludu, wœród kadzideł, muzyki, płaczu i œpiewu przejechała głównš ulicš Tebów. Była to chyba najpiękniejsza ulica w egipskim państwie: szeroka, gładka, wysadzona drzewami. Cztero-, a nawet pięciopiętrowe domy jej od góry do dołu były wyłożone mozaikš lub pokryte kolorowymi płaskorzeŸbami. Co wyglšdało tak, jakby na owych budowlach zawieszono olbrzymie, barwne dywany lub zasłonięto jekolosalnymi obrazami, które przedstawiały pracę kupców, rzemieœlników, żeglarzy tudzież dalekie kraje i ludy. Słowem, była to nie ulica, a raczej niezmierna galeria obrazów, barbarzyńskich pod względem rysunku, jaskrawych pod względem kolorów. Orszak pogrzebowy posuwał się około dwu kilometrów z północy na południe. Mniej więcej we œrodku miasta zatrzymał się, a potem skręcił na zachód ku Nilowi. W tym miejscu wœród rzeki znajdowała się duża wyspa, do której prowadził most zbudowany na czółnach. Ażeby uniknšć wypadku, jenerałowie komenderujšcy procesjš jeszcze raz uszykowali orszak, ustawili po czterech ludzi w szeregu i nakazali im posuwać się bardzo wolno, unikajšc rytmicznych stšpań. W tym celu muzyki idšce na czele gromady intonowały pieœni, każdš w innym takcie. Po paru godzinach procesja przeszła pierwszy most, potem wyspę, potem drugi most i - znalazła się na lewym, zachodnim brzegu Nilu. Jeżeli wschodniš połowę Tebów można nazwać miastem bogów i królów, to zachodnia była dzielnicš pamištkowych œwištyń i grobów. Orszak posuwał się od Nilu w stronę gór, drogš œrodkowš. Na południe od tej drogi stała na wzgórzu œwištynia upamiętniajšca zwycięstwo Ramzesa III, której œciany były pokryte wizerunkami ludów podbitych: Chetów, Amorejczyków, Filistynów, Etiopów, Arabów, Libijczyków. Trochę poniżej wznosiły się dwa kolosalne posšgi Amenhotepa II, których wysokoœć, mimo siedzšcej postawy, odpowiada pięciu piętrom. Jedna z tych statui odznaczała sięcudownš własnoœciš: gdy padły promienie wschodzšcego słońca, posšg wydawał dŸwięki niby arfa, której struny zrywajš. Jeszcze bliżej drogi, wcišż na lewo od niej,stało Ramesemu, niezbyt wielka, ale piękna œwištynia Ramzesa II. Jej przysionku nastu kilometrów žˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żEPÓc F#Tc GwšB H&é c €Iú3z O pilnowały cztery posšgi stojšce z królewskimi insygniami w rękach. Na dziedzińcu zaœ wznosił się również posšg Ramzesa II, wysoki na cztery piętra. Droga szła wcišż łagodnie pod górę i corazwyraŸniej widać było bardzo spadziste wzgórza podziurawione jak gšbka: były to groby egipskich dostojników. Przy wejœciu do nich, między stromymi skałami, leżała bardzo oryginalna œwištynia królowej Hatasu. Budynek ten miał czterysta pięćdziesišt kroków długoœci. Z dziedzińca otoczonego murem wchodziło się po schodach na dziedziniec otoczony kolumnami, pod którym była œwištynia podziemna. Z dziedzińca zaœ kolumnowego wchodziło się znowu po schodach do œwištyni już wykutej w skale, pod którš były znowu podziemia. Tym sposobem œwištynia miała dwie kondygnacje: niższš i wyższš, z których jeszcze każda dzieliła się na górnš i dolnš. Schody były ogromne, opatrzone zamiast poręczy dwoma rzędami sfinksów; wejœcia na każde schody pilnowały po dwa siedzšceposšgi. Od œwištyni Hatasu zaczynał się ponury wšwóz, który od grobów dygnitarzy prowadził do grobów królewskich. Zaœ między dwoma tymi dzielnicami znajdował się wykuty w skale grób arcykapłana Retemenofa: komnaty i korytarze tworzšce go zajmowały około dwu morgów podziemnej powierzchni. Droga w wšwozie staje się tak stromš, że wołom cišgnšcym muszš pomagać ludzie i popychać łódŸ żałobnš. Orszak posuwa się jakby po gzymsie wykutym z boku skały, wreszcie zatrzymuje się na obszernym placu o kilkanaœcie piętr nad dnem wšwozu. Tu znajdujš się drzwi prowadzšce do podziemnego grobu, który budował sobie faraon przez trzydzieœci lat panowania. Grób ten to cały pałac z komnatami dla pana, rodziny i służby, z jadalniš, sypialnišiłazienkš, z kaplicami poœwięconymi różnym bogom, a nareszcie -ze studniš, na dnie której znajduje się mały pokoik, gdzie na wieki spocznie mumia faraona. Przy blasku jaskrawych pochodni widać œciany wszystkich komnat pokryte modlitwami i obrazami, które odtwarzajš wszystkie zajęcia i rozrywki zmarłego: polowania, budowę œwištyń i kanałów, triumfalne przejazdy, uroczystoœci odprawiane na czeœć bogów, walki wojsk z nieprzyjaciółmi, pracę ludu. Nie doœć na tym: pokoje bowiem nie tylko sš zastawione sprzętami, naczyniami, wozami i broniš, kwiatami, mięsem, ciastemi winem, ale jeszcze znajduje się w nich mnóstwo posšgów. Sš to liczne wizerunki Ramzesa XII, jego kapłanów, ministrów, kobiet, żołnierzy i niewolników. Pan bowiemna tamtym œwiecie nie może obejœć się bez kosztownych sprzętów, wykwintnego jadła i wiernej służby. Gdy wóz żałobny zatrzymał się u wejœcia do grobu, kapłani wyjęli mumię królewskš zsarkofagu i postawili jš na ziemi opartš plecami o skałę. Wówczas Ramzes XIII spalił przed zwłokami ojca kadzidło, a królowa Nikotris objšwszy mumię za szyję poczęła mówić z płaczem: -„Jam jest siostra twoja, żona twoja Nikotris, nie opuszczaj mnie, o wielki! Czy istotnie pragniesz, mój dobry ojcze, abym się oddaliła? A jeżeli ja odejdę, zostaniesz sam, i czy ktokolwiek będzie z tobš? ... ”**W tej chwili arcykapłan Herhor spalił kadzidło przed mumiš, a Mefres rozlał wino i rzekł: -„Twemu sobowtórowi ofiarujemy to, Ozirisie-Mer-amen-Ramzesie, władco Górnego i Dolnego Egiptu, którego głos jest sprawiedliwy przed wielkim bogiem... ” Po czym odezwały się płaczki i chóry kapłanów: Chór I . „Skarżcie się, skarżcie, płaczcie, płaczcie bez ustanku, płaczcie tak głoœno, jak tylko możecie. Płaczki . O dostojny podróżniku, któryý kierujesz swe kroki do ziemi wiecznoœci, jakże prędko wydzierajš nam ciebie! ... Chór II . Jakże pięknym jest, co mu się dzieje! Ponieważ on bardzo kochał Chonsu zTeb, więc bóg pozwolił mu osišgnšć Zachód,w œwiecie pokoleń sług jego. Płaczki . O ty, którego otaczało tylu sług, będziesz teraz w ziemi, która nakazuje samotnoœć... Ty, który miałeœ cienkie szaty i lubiłeœ czystš bieliznę, leżysz teraz we wczorajszej odzieży! ... Chór I . W pokoju, w pokoju na Zachód, o panie nasz, idŸ w pokoju... Ujrzymy cię znowu, gdy dzień wiecznoœci nadejdzie, albowiem idziesz do kraju, który łšczy z sobš wszystkich ludzi. ”*** Zaczęły się ostateczne ceremonie. Przyprowadzono wołu i antylopę, które powinien był zabić Ramzes XIII, ale zabił jego zastępca wobec bogów, arcykapłan Sem. Niżsi kapłani szybko oprawili zwierzęta, po czym Herhor i Mefres, wzišwszy udŸce ich, kolejno przykładali je do ust mumii. Ale mumia jeœć nie chciała, była bowiem jeszcze nie ożywiona, a usta jej zamknięte. Aby usunšć tę przeszkodę, Mefres obmył jš œwiętš wodš i okadził wonnoœciami i ałunem mówišc: -„Oto stoi mój ojciec, oto stoi Oziris-Mer-amen-Ramzes. Ja jestem twoim synem, jestem Horusem, przychodzę do ciebie, aby cię oczyœcić i zrobić żywym... Składam na powrót twoje koœci, spajam, cobyło przecięte, gdyż jestem Horus, mœcicielojca mojego... Zasiadasz na tronie Re i dajesz rozkazy bogom. Gdyż ty jesteœ Re, który z Nut pochodzi, które rodzi Re każdego poranku, który rodzi Mer-amen-Ramzesa codziennie tak jak Re. ”**** Mówišc tak arcykapłan dotykał amuletami ust, piersi, ršk i nóg mumii. Teraz znowu odezwały się chóry. Chór I . „Oziris-Mer-amen-Ramzes będzie odtšd jadał i pijał wszystko, co jedzš i pijš bogowie. Zasiada na ich miejscu, jest zdrów i silny jak oni... Chór II . Ma władzę we wszystkich członkach swoich; nienawistnym mu jest, gdy będšc głodnym, jeœć nie może, i gdy jest spragnionym, a pić nie może. Chór I . O bogowie, użyczcie Ozirisowi-Mer-amen-Ramzesowi tysišce tysięcy kruż wina, tysišce szat, chlebów i wołów... Chór II . O wy, żyjšcy na ziemi, którzy tędy przechodzić będziecie, jeżeli wam życie miłe, a œmierć obrzydła, jeżeli pragniecie, ażeby dostojeństwa wasze przeszły na wasze potomstwo, odmawiajcietę modlitwę, za pochowanym tu nieboszczykiem... Mefres . O wy wielcy, wy prorocy, wy ksišżęta, pisarze i faraonowie, wy inni ludzie, którzy za milion lat po mnie przyjdziecie, gdyby kto z was na miejscu mego nazwiska położył swoje, Bóg go skarze zniszczeniem jego osoby na tej ziemi... ”***** Po tym zaklęciu kapłani zapalili pochodnie, wzięli mumię królewskš i znowu włożyli jš do skrzyni, a ze skrzyniš do kamiennego sarkofagu, który w ogólnych zarysach miałludzkš formę. Następnie pomimo krzyku, rozpaczy i oporu płaczek zanieœli ogromny ten ciężar do grobu. Minšwszy przy œwietle pochodni kilka korytarzy i komnat zatrzymali się w jednej,gdzie była studnia. W otwór ten spuœcili sarkofag i sami weszli za nim do podziemiów dolnych. Tam ustawili sarkofag w ciasnym pokoiku i szybko zamurowali otwór tak, że najwprawniejsze oko nie odkryłoby wejœciado grobu. Następnie wrócili na górę i z równš starannoœciš zamurowali wejœcie do studni. Wszystko to wykonali sami kapłani, bez œwiadków, a wykonali tak dokładnie, że mumia Ramzesa XII po dziœ dzień spoczywaw swym tajemniczym mieszkaniu, zarówno bezpieczna od złodziejów, jak i od nowożytnej ciekawoœci. W cišgu dwudziestu dziewięciu wieków wiele mogił królewskich zgwałcono, a ta została nie tkniętš. Przez ten czas, gdy jedna grupa kapłanów ukrywała zwłoki pobożnego faraona, inna grupa oœwietliwszy podziemne komnaty zaprosiła żyjšcych na ucztę. Weszli do sali jadalnej: Ramzes XIII, królowa Nikotris, arcykapłani Herhor, Mefres i Sem tudzież kilkunastu cywilnych iwojskowych dostojników. Na œrodku komnaty stały stoły zapełnione potrawami,winem i kwiatami, pod œcianš siedział wykuty z porfiru posšg zmarłego pana. Zdawał się on patrzeć na obecnych i z melancholijnym uœmiechem zapraszać ich, aby jedli. Uczta zaczęła się œwiętym tańcem, któremu towarzyszył œpiew jednej z najwyższych kapłanek: -„Używajcie dni szczęœcia, bo życie trwa tylko jednš chwilę... Używajcie szczęœcia, bo gdy wejdziecie do grobu, spoczniecie tam na wieki, na całš długoœć każdego dnia! ... „ ****** Po kapłance wystšpił prorok i przy akompaniamencie arf mówił œpiewajšcym głosem: -„Œwiat jest cišgłš zmianš i cišgłym odnawianiem. Mšdry to układ losu, godne podziwu postanowienie Ozirisa, że w miarę jak ciało z ubiegłych czasów ulega zniszczeniu i ginie, zostajš po nim inne ciała... Faraonowie, ci bogowie, którzy byli przed nami, spoczywajš w swych piramidach; mumie i sobowtóry ich zostały. Choć pałace, które zbudowali, nie znajdujš się już na dawnych miejscach, nie ma ich wcale... Nie rozpaczaj więc, ale oddaj się swoim żšdzom i szczęœciu, i nie zużywaj twego serca, aż przyjdzie dla ciebie dzień, kiedy błagać będziesz, a Oziris, bóg, którego serce już nie bije, nie zechce wysłuchać próœb i błagań... Żale całego œwiata nie wrócš szczęœcia człowiekowi, który leży w mogile; używaj więc dni szczęœcia i nie bšdŸ leniwym w radoœci. Zaprawdę, nie ma człowieka, któryby mógł zabrać z sobš dobro swoje na tamten œwiat -zaprawdę, nie ma człowieka,który by tam poszedł i wrócił! ... ”*******Uczta skończyła się i dostojne zebranie, jeszcze raz okadziwszy posšg zmarłego, zabrało się z powrotem do Tebów. W œwištyni grobowej zostali tylko kapłani, abyregularnie składać panu ofiary, tudzież straż pilnujšca grobu przeciw œwiętokradzkim pokuszeniom złodziejów. Odtšd Ramzes XII został sam w swej tajemnej komnacie. Przez małe a ukryte w skale okienko ledwie wdzierał się mrok. Zamiast piór strusich nad panem szeleœciły skrzydła ogromnych nietoperzy; zamiast muzyki rozlegały się w nocnej porze jękliwe wycia hien i kiedy niekiedy potężny głos lwa, który ze swej pustyni pozdrawiałfaraona w grobie. -------- *Nagrobek autentyczny. **Autentyczne. ***Autentyczne. ****Autentyczne. *****Autentyczne. ******Autentyczne. *******Autentyczne. ROZDZIAŁ DZIESIĽTY Po pogrzebie faraona Egipt wrócił do zwykłego trybu życia, a Ramzes XIII do spraw państwowych. Nowy władca w miesišcu Epifi (kwiecień-maj)zwiedził miasta położone za Tebami wzdłuż Nilu. Był więc w Sni, mieœcie bardzo przemysłowym i handlowym, gdzie znajdowała się œwištynia Knepha, czyli „duszy œwiata ”. Zwiedził Edfu, którego œwištynia, o dziesięciopiętrowych pylonach, posiadała ogromnš bibliotekę papyrusów, a na œcianach miała wypisanš i wymalowanš jakby encyklopedię ówczesnej jeografii, astronomii i teologii. Wstšpił do łomów kamienia w Chennu; w Nubii, czyli Kom Ombo, złożył ofiary Horusowi, bogu œwiatła, i Sebekowi, który jest duchem ciemnoœci. Był na wyspie Ab, która między czarnymi skałami wyglšdała jak szmaragd,rodziła najlepsze daktyle i nazywała się stolicš słoniów; tam bowiem koncentrował się handel koœciš słoniowš. Wstšpił wreszcie do miasta Sunnu, położonego przypierwszej katarakcie Nilowej, i zwiedził olbrzymie kopalnie granitu tudzież sjenitu, w których łupano skały za pomocš klinów napojonych wodš i wyciosywano obeliski na dziewięć piętr wysokie. Gdziekolwiek ukazał się nowy pan Egiptu, poddani witali go z szalonym zapałem. Nawet pracujšcy w kopalniach przestępcy, których ciało było pokryte nie zagojonymi ranami, nawet ci zaznali szczęœcia: faraon bowiem na trzy dni kazał uwolnić ich od roboty. Ramzes XIII mógł być zadowolony i dumny:żaden bowiem faraon nawet w czasie triumfalnego wjazdu nie był przyjmowany tak jak on w swojej pokojowej przejażdżce. Toteż nomarchowie, pisarze i arcykapłani widzšc bezgraniczne przywišzanie ludu do nowego faraona ugięli się przed jego władzš i między sobš szeptali: -Pospólstwo jest jak stado byków, a my jakroztropne i gospodarne mrówki. Czcijmy więc nowego pana, abyœmy cieszyli się zdrowiem i ochronili nasze domy od zniszczenia. Tym sposobem opozycja dostojników, jeszcze przed kilkoma miesišcami bardzo silna, dziœ umilkła i ustšpiła miejsca nieograniczonej pokorze. Cała arystokracja, całe kapłaństwo upadło na twarz przed Ramzesem XIII; tylko Mefres i Herhor pozostali nieugięci. Toteż kiedy faraon wrócił z Sunnu do Tebów, zaraz pierwszego dnia wielki skarbnik przyniósł mu dwie niepomyœlne wiadomoœci. -Wszystkie œwištynie -rzekł -odmówiły skarbowi kredytu i najpokorniej błagajš waszš œwištobliwoœć, aby w cišgu dwu lat rozkazał wypłacić pożyczone od nich sumy... -Rozumiem -odparł władca -to robota œwiętego Mefresa! ... Ileż jesteœmy im winni? -Z pięćdziesišt tysięcy talentów. -Pięćdziesišt tysięcy talentów mamy spłacićw cišgu dwu lat! ... -powtórzył faraon. -No,a co jeszcze? -Podatki wpływajš bardzo opieszale -mówiłskarbnik. -Od trzech miesięcy dostajemy zaledwie czwartš częœć tego, co nam się należy... -Cóż się to stało? ... Skarbnik był zakłopotany. -Słyszałem -rzekł -iż jacyœ ludzie tłomaczš chłopom, że za panowania waszejœwištobliwoœci mogš nie płacić podatków... -Oho! ho... -zawołał œmiejšc się Ramzes -owi jacyœ ludzie wydajš mi się bardzo podobnymi do dostojnego Herhora... Cóż to, chce on mnie zamorzyć głodem? ... Czymże pokrywacie wydatki bieżšce? -spytał. -Z rozkazu Hirama pożyczajš nam Fenicjanie-odpowiedział skarbnik. -Wzięliœmy już oœm tysięcy talentów... -A kwity dajecie im? -I kwity, i zastawy... -westchnšł skarbnik. -Oni mówiš, że to prosta formalnoœć; niemniej osiedlajš się na folwarkach waszejœwištobliwoœci i zabierajš chłopom, co się da... Upojony przyjęciem ze strony ludu i pokorš magnatów, faraon już nawet nie gniewał się na Herhora i Mefresa. Czas gniewów minšł, nadeszła chwila działania, i Ramzes tego samego dnia ułożył plan. Nazajutrz wezwał ludzi najbardziej zaufanych: arcykapłana Sema, proroka Pentuera, ulubieńca Tutmozisa i Fenicjanina Hirama. A gdy zebrali się, rzekł: -Zapewne wiecie, że œwištynie zażšdały, abym zwrócił im fundusze, które pożyczył od nich mój wiecznie żyjšcy ojciec. Każdy dług jest œwiętym, ten zaœ, który należy się bogom, rad bym spłacić najpierwej. Ale skarb mój jest pusty, bo nawet podatki nieregularnie wpływajš... Z tego powodu uważam, że państwo jest w niebezpieczeństwie, i -jestem zmuszony zwrócić się po fundusze do skarbów przechowywanych w Labiryncie. Dwaj kapłani niespokojnie poruszyli się. -Wiem -cišgnšł faraon -że według naszych œwiętych praw, mój dekret nie wystarczy do otworzenia nam piwnic Labiryntu. Lecz kapłani tamtejsi objaœnili mnie: co powinienem zrobić? Oto -muszę zwołać przedstawicieli wszystkich stanów Egiptu, po trzynastu ludzi z każdego stanu, i uzyskać od nich potwierdzenie mojej woli... Faraon w tym miejscu uœmiechnšł się i zakończył: -Dziœ wezwałem was, abyœcie mi pomogli zwołać to zgromadzenie stanów, i oto, co wam rozkazuję: Ty, dostojny Semie, wybierzesz mi trzynastu kapłanów i trzynastu nomarchów... Ty, pobożny Pentuerze, sprowadzisz z różnych nomesów trzynastu rolników i trzynastu rzemieœlników... Tutmozis dostarczy trzynastu oficerów i trzynastu szlachty, a ksišżę Hiram zajmie się tym, ażebym miał trzynastu kupców. Życzę sobie, ażeby zgromadzenie to jak najprędzej zebrało się w moim pałacu w Memfis i nie tracšc czasu na próżnym gadaniu uznało, że Labirynt powinien dostarczyć funduszów memu skarbowi... -Oœmielę się przypomnieć waszej œwištobliwoœci -wtršcił arcykapłan Sem -żena tym zgromadzeniu muszš być: dostojny Herhor i dostojny Mefres, i że służy im prawo, a nawet majš obowišzek sprzeciwiać się naruszeniu skarbca w Labiryncie. -Owszem, zgadzam się na to najzupełniej! -żywo odparł faraon. -Oni powiedzš swoje powody, ja moje. Zaœ zgromadzenie osšdzi: czy może istnieć państwo bez pieniędzy i czy jest rozsšdnie dusić skarby w piwnicach, podczas gdy rzšdowi grozi bankructwo? -Kilkoma szafirami z tych, jakie leżš w Labiryncie, można by spłacić wszystkie długi fenickie! ... -rzekł Hiram. -Ja zaraz idę między kupców i wnet dostarczę nie trzynastu, ale trzynaœcie tysięcy takich, którzy będš głosowali na rozkazy waszej œwištobliwoœci... To powiedziawszy Fenicjanin upadł na ziemię i pożegnał władcę. Gdy Hiram wyszedł, arcykapłan Sem odezwał się: -Nie wiem, czy dobrze stało się, że na tej naradzie był cudzoziemiec? -Musiał być! ... -zawołał faraon. -Bo on nietylko ma wielki wpływ na naszych kupców, ale, co ważniejsza, on dziœ dostarcza nam pieniędzy... Chciałem go przekonać, że myœlę o jego należnoœciach i mam œrodki dopokrycia ich... Nastało milczenie, z którego skorzystał ˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żJPç c K7c LN} MË Ő c €N .Äc Od=  Pentuer mówišc: -Jeżeli wasza œwištobliwoœć pozwoli, ja zaraz wyjadę, ażeby zajšć się zgromadzeniem rolników i rzemieœlników. Wszyscy oni będš głosowali za naszym panem, ale spoœród mnóstwa trzeba wybraćnajmędrszych. Pożegnał faraona i wyszedł. -A ty, Tutmozisie? ... -spytał Ramzes. -Panie mój -rzekł ulubieniec -jestem tak pewny twojej szlachty i wojska, że zamiastmówić o nich oœmielę się zanieœć do ciebie mojš własnš proœbę... -Chcesz pieniędzy? -Wcale nie. Chcę żenić się... -Ty? ... -zawołał faraon. -Któraż kobieta zasłużyła u bogów na podobne szczęœcie? -Jest to piękna Hebron, córka najdostojniejszego nomarchy tebańskiego -Antefa... -odparł œmiejšc się Tutmozis. -Jeżeli wasza œwištobliwoœć raczysz oœwiadczyć mnie tej czcigodnej rodzinie... Chciałem powiedzieć, że moja miłoœć dla was zwiększy się... ale dam spokój, bo skłamałbym... Faraon poklepał go po ramieniu. -No... no! ... tylko mnie nie zapewniaj o tym,czego jestem pewny -rzekł. -Pojadę jutro do Antefa i, przez bogi, zdaje mi się, że w cišgu kilku dni urzšdzę ci wesele. A teraz możesz iœć do swojej Hebron... Zostawszy z jednym tylko Semem, jego œwištobliwoœć zapytał: -Oblicze twoje jest ponure... Czy wštpisz, aby znalazło się trzynastu kapłanów gotowych spełnić moje rozkazy? ... -Jestem pewny -odpowiedział Sem -że prawie wszyscy kapłani i nomarchowie zrobiš to, co będzie potrzebne do szczęœciaEgiptu i zadowolenia waszej œwištobliwoœci... Racz jednak nie zapominać,panie, że gdy chodzi o skarbiec Labiryntu, ostatecznš decyzję wyda Amon... -Posšg Amona w Tebach? ... -Tak. Faraon pogardliwie machnšł rękš. -Amon -rzekł -to Herhor i Mefres... że oni nie zgodzš się, o tym wiem; ale też nie myœlę dla uporu dwu ludzi poœwięcać państwa. -Myli się wasza œwištobliwoœć -odparł z powagš Sem. -Prawda, że bardzo często posšgi bogów robiš to, czego chcš ich arcykapłani, ale... nie zawsze! ... W naszychœwištyniach, panie, dziejš się niekiedy rzeczy nadzwyczajne i tajemnicze... Posšgi bogów niekiedy same robiš i mówiš, co chcš... -W takim razie jestem spokojny -przerwał mu faraon. -Bogowie znajš stan państwa i czytajš w moim sercu... Chcę, ażeby Egipt był szczęœliwym, a ponieważ tylko do tego celu dšżę, więc żaden mšdry i dobry bóg nie może mi przeszkadzać. -Oby sprawdziły się słowa waszej œwištobliwoœci! -szepnšł arcykapłan. -Ty jeszcze chcesz mi coœ powiedzieć -rzekł Ramzes widzšc, że jego religijny zastępca ocišga się z pożegnaniem. -Tak jest, panie. Mam obowišzek przypomnieć ci, że każdy faraon, zaraz po objęciu władzy i pogrzebaniu swego poprzednika, musi pomyœleć o wzniesieniu dwu budowli: grobu dla siebie i œwištyni dla bogów. -Otóż właœnie! -zawołał pan. -Nieraz już myœlałem o tym, ale nie majšc pieniędzy nieœpieszę się z wydawaniem rozkazów. Bo rozumiesz -dodał z ożywi eniem -że jeżeli zbuduję coœ, to coœ wielkiego, coœ co by kazało Egiptowi nieprędko zapomnieć o mnie... -Chcesz mieć wasza œwištobliwoœć piramidę? ... -Nie. Nie zbuduję przecie większej piramidyniż Cheopsa ani większej œwištyni aniżeli Amona w Tebach. Moje państwo jest za słabe do wykonywania dzieł ogromnych... Muszę więc zrobić coœ zupełnie nowego, gdyż powiem ci, że nasze budowle już mnie nudzš. Wszystkie sš podobne jak ludzie między sobš, a różniš się jedna od drugiej chyba tylko wymiarami, jak człowiek dorosły i dziecko. -Więc? ... -zapytał Ÿdziwiony arcykapłan. -Mówiłem z Grekiem Dionem, który jest u nas najznakomitszym architektem, i on pochwalił mój plan -cišgnšł faraon. -Otóż na grób dla siebie chcę zbudować wieżę okršgłš, ze schodami zewnętrznymi, takš, jak była w Babelu... Wzniosę też œwištyniš nie dla Ozirisa lub Izydy, ale dla Jedynego Boga, w którego wierzš wszyscy: Egipcjanie, Chaldejczycy, Fenicjanie i Żydzi... Chcę zaœ, aby œwištynia ta była podobnš do pałacu króla Assara, którego model Sargon przywiózł mojemu ojcu... Arcykapłan potrzšsnšł głowš. -Wielkie to sš zamiary, panie mój -odparł -ale wykonać ich nie można... Wieże babilońskie, z powodu swojej formy, sš nietrwałe i łatwo przewracajš się; tymczasem nasze gmachy muszš przetrwaćwieki... Œwištyni Jedynemu Bogu stawiać nie można, gdyż On nie potrzebuje ani odzieży, ani jadła, ani napoju, a cały œwiat jest Jego mieszkaniem. Gdzież więc œwištynia, która by Go pomieœciła, gdzie kapłan, któryoœmieliłby się składać Mu ofiary? ... -Ha, więc zbudujemy przybytek dla Amona-Ra -wtršcił faraon. -Owszem, byle nie taki jak pałac króla Assara. Gdyż jest to gmach asyryjski, a nam, Egipcjanom, nie przystoi naœladować barbarzyńców... -Nie rozumiem cię... -przerwał nieco rozdrażniony władca. -Wysłuchaj mnie, panie nasz -mówił Sem. -Przypatrz się œlimakom, z których każdy ma innš skorupę: jeden zwiniętš, ale płaskš, drugi zwiniętš a podłużnš, jeszcze inny -podobnš do pudełka... Tak samo każdy naród buduje inne gmachy, zgodne z jego krwiš i usposobieniem. Racz także pamiętać,że gmachy egipskie sš tak różne od asyryjskich jak Egipcjanie od Asyryjczyków.U nas zasadniczym kształtem każdego gmachu jest piramida œcięta, najtrwalsza ze wszystkich form, jak Egipt jest najtrwalszym ze wszystkich państw. Zaœ u Asyryjczyków zasadniczš formš jest szeœcian, który łatwo psuje się i ulega zniszczeniu. Pyszny i lekkomyœlny Asyryjczyk stawia swoje szeœciany jeden na drugim i buduje gmach wielopiętrowy, pod którego ciężaremusuwa się ziemia. Pokorny zaœ i roztropny Egipcjanin ustawia swoje œcięte piramidy jedna za drugš. Tym sposobem u nas nic niewisi w powietrzu, ale każda częœć gmachu opiera się na ziemi. Stšd wynika, że nasze budowle sš długie i wiecznotrwałe, asyryj skie -wysokie i kruche jak ich państwo, które dziœ szybko wznosi się, a za parę wieków zostanš po nim tylko gruzy. Asyryjczyk jest wrzaskliwym samochwalcš, więc w swoich budowlach wszystko wystawia na zewnštrz:kolumny, obrazy i rzeŸby. Skromny zaœ Egipcjanin najpiękniejsze rzeŸby i kolumny kryje wewnštrz œwištyń, jak mędrzec, który wzniosłe myœli, uczucia i pragnienia chowa w głębi serca, lecz nie ozdabia nimi swoich piersi i pleców. U nas wszystko, co piękne, jest ukryte, u nich wszystko robi się na pokaz. Asyryjczyk, gdyby mógł, rozcišłby sobie żołšdek, ażeby pokazać œwiatu, jakie osobliwe jada potrawy... -Mów... mów dalej! ... -wtršcił Ramzes. -Niewiele zostaje mi do powiedzenia -cišgnšł Sem. -Chcę tylko jeszcze zwrócić, panie, twojš uwagę na ogólnš formę naszych i asyryjskich gmachów. Kiedy, będšc przed laty w Niniwie, przyglšdałem się hardo wyskakujšcym nad ziemię asyryjskim wieżom, zdawało mi się,że to rozhukane konie, które zerwawszy wędzidła stajš dęba, ale -wnet upadnš, jeżeli jeszcze nóg sobie nie połamiš. Tymczasem spróbuj, wasza œwištobliwoœć, spojrzeć z takiego wzniesionego punktu na egipskš œwištynię. Co ona przypomina? ... Oto człowieka, który modli się leżšc na ziemi. Dwa pylony to dwie dłonie wzniesioneku niebu. Dwa mury opasujšce dziedziniec -to ramiona. Sala „kolumn, czyli niebiańska ” --to głowa; komnaty: „boskiego objawienia ” i „stołów ofiarnych ” -to piersi, a tajemny przybytek boga -to serce pobożnego Egipcjanina. Nasza œwištynia uczy nas, jakimi być powinniœmy. „Miej dłonie potężne jak pylony -mówi do nas -a ramiona silne jak mury. Miej w głowie rozum tak obszerny i bogaty jak przysionek œwištyni, duszę czystš jak komnaty <>i <>, a w sercu miej boga -o Egipcjaninie! ... ” Zaœ asyryjskie gmachy przemawiajš do swego ludu: „Wspinaj się nad ludzi, Asyryjczyku, zadzieraj głowę wyżej niż inni! ... Nie zdziałasz nic wielkiego na œwiecie, ale przynajmniej zostawisz wiele gruzów... ” Miałżebyœ, panie, odwagę -zakończył arcykapłan -wznosić u nas budowle asyryjskie, naœladować naród, którym Egiptbrzydzi się i pogardza? ... Ramzes zamyœlił się. Pomimo wykładu Semai teraz sšdził, że jednak pałace asyryjskiesš piękniejsze od egipskich. Ale tak nienawidził Asyryjczyków, że jego serce poczęło się chwiać. -W takim razie -odparł -zaczekam z budowšœwištyni i mego grobu. Wy zaœ mędrcy, którzy jesteœcie mi życzliwi, obmyœlcie plany takich gmachów, które by imię moje przekazały najdalszym pokoleniom. „Nieludzka duma wypełnia duszę tego młodzieńca! ... ”-rzekł do siebie arcykapłan i smutny pożegnał faraona. ROZDZIAŁ JEDENASTY Tymczasem Pentuer wybierał się z powrotem do Dolnego Egiptu, aby z jednej strony znaleŸć po trzynastu delegatów stanu rolniczego i rzemieœlniczego dla faraona, z drugiej zaœ -aby zachęcić ludnoœć pracujšcš do upominania się o ulgi, jakie przyobiecał nowy władca. W jego bowiem przekonaniu największš sprawš dla Egiptu było: usunšć krzywdy, jakich doznawały, i nadużycia, jakim ulegały klasypracujšce. Niemniej Pentuer był kapłanem i nie tylko nie pragnšł upadku swego stanu, ale nawet nie chciał zrywać węzłów, jakie go z nim łšczyły. Toteż aby zaznaczyć swojš wiernoœć, Pentuer poszedł z pożegnaniem do Herhora.Potężny niegdyœ dostojnik przyjšł go z uœmiechem. -Rzadki goœć... rzadki goœć! ... -zawołał Herhor. -Od czasu jak mogłeœ zostać doradcš jego œwištobliwoœci, nie pokazujeszmi się... Co prawda, nie ty jeden! ... Ale cokolwiek nastšpi, nie zapomnę twoich usług, choćbyœ mnie jeszcze bardziej unikał. -Ani jestem doradcš pana naszego, ani unikam waszej dostojnoœci, którego łasce zawdzięczam to, czym dziœ jestem... -odparł Pentuer. -Wiem, wiem! -przerwał Herhor. -Nie przyjšłeœ wysokiego dostojeństwa, aby niepracować na zgubę œwištyń. Wiem, wiem! ...choć może i szkoda, że nie zostałeœ doradcš rozbrykanego młokosa, który niby to nami rzšdzi... Z pewnoœciš nie pozwoliłbyœ mu otaczać się zdrajcami, którzy go zgubiš... Pentuer nie chcšc rozmawiać o tak drażliwych kwestiach opowiedział Herhorowi, po co jedzie do Dolnego Egiptu. -Owszem -odparł Herhor -niechaj Ramzes XIII zwołuje zebranie wszystkich stanów...Ma do tego prawo. Ale -dodał nagle -szkoda mi, że ty się w to mięszasz... Duże zmiany zaszły w tobie! ... Pamiętasz, co mówiłeœ w czasie owych manewrów pod Pi-Bailos do mego adiutanta?... Przypomnę ci: mówiłeœ, że potrzeba ograniczyć nadużycia i rozpustę faraonów. A dziœ... sam popierasz dziecinne pretensje największego rozpustnika, jakiego miał kiedy Egipt. -Ramzes XIII -przerwał mu Pentuer -chce poprawić dolę ludu. Byłbym więc głupim i nikczemnym, gdybym ja, syn chłopów, nie służył mu w tej sprawie. -Nie pytasz jednak, czy to nie zaszkodzi nam, kapłaństwu? ... Pentuer zdziwił się. -Wszakże sami dajecie wielkie ulgi chłopom należšcym do œwištyń! -zawołał. -Mam zresztš wasze pozwolenie... -Co? ... jakie? ... -spytał Herhor. -Przypomnij sobie, wasza dostojnoœć, tę noc, podczas której, w œwištyni Seta, witaliœmy najœwištobliwszego Beroesa. Mefres mówił wtedy, że Egipt upadł skutkiem poniżenia się stanu kapłańskiego, a ja twierdziłem, że nędza ludu jest przyczynš niedoli państwa. Na co ty, o ile pamiętam, odpowiedziałeœ: „Niech Mefres zajmuje się podŸwignięciem kapłanów, a Pentuer poprawš losu chłopstwa... Ja zaœ będę zapobiegał zgubnej wojnie między Egiptem i Asyriš... ” -A widzisz -przerwał arcykapłan -więc masz obowišzek działać z nami, nie z Ramzesem. -Alboż on chce wojny z Asyriš? ... -odparł energicznie Pentuer. -Czy może przeszkadzakapłanom w nabywaniu mšdroœci? ... Chce dać ludowi siódmy dzień na odpoczynek, a póŸniej obdarzyć każdš rodzinę chłopskš małym kawałkiem gruntu... I nie mów mi, wasza dostojnoœć, że faraon chce złego: bo przecie na folwarkach œwištyń sprawdzono, że chłop wolny i majšcy swój zagon bez porównania lepiej pracuje aniżeli niewolnik. -Ależ ja nic nie mam przeciw ulgom dla pospólstwa! -zawołał Herhor. -Tylko jestemprzekonany, że Ramzes nie zrobi nic dla ludu. -Z pewnoœciš -nie, jeżeli odmówicie mu pieniędzy... -Choćbyœmy mu dali piramidę złota i srebra, a drugš klejnotów, nic nie zrobi, boto rozhukany dzieciak, którego asyryjski poseł Sargon nigdy nie nazywał inaczej, tylko -chłystkiem... -Faraon ma wielkie zdolnoœci... -Ale nic nie wie, niczego nie umie! -mówił Herhor. -Ledwie t rochę zawadził o wyższšszkołę, z której czym prędzej uciekł. Toteż dziœ w sprawach rzšdu jest jak œlepy, jest jak dziecko, które œmiało przestawia warcaby, ale nie ma pojęcia o grze w warcaby. -Jednak rzšdzi... -Co to za rzšdy, Pentuerze! -odparł z uœmiechem arcykapłan. -Pootwierał nowe szkoły wojskowe, pomnożył liczbę pułków,zbroi cały naród, obiecuje œwięta pospólstwu... Ale jak on to wykona? ... Trzymasz się z daleka od niego, więc nic nie wiesz; lecz ja zapewniam cię, że on wydajšc rozkazy wcale nie zastanawia się: kto to zrobi? czy sš œrodki? jakie będš następstwa? . . Tobie się zdaje, że on rzšdzi. To ja rzšdzę,ja cišgle rzšdzę, ja, którego on wypędził od siebie... Ja robię to, że dziœ mniej wpływa podatków do skarbu, ale ja też zapobiegam buntowi chłopstwa, który już by wybuchnšł; ja sprawiam, że nie porzucono robót przy kanałach, groblach i goœcińcach. Ja w końcu już dwa razy powstrzymywałem Asyriš od wypowiedzenianam wojny, którš ten szaleniec wywołuje wojskowymi rozporzšdzeniami... Ramzes rzšdzi! ... On tylko robi zamęt. Miałeœ próbę jego gospodarki w Dolnym Egipcie: pił, hulał, sprowadzał coraz nowe dziewczęta i -niby to zajmował się administracjš nomesów, ale nic, zupełnie nic nie rozumiał. Co zaœ najgorsze: wdał się z Fenicjanami, ze zbankrutowanš szlachtš i rozmaitego gatunku zdrajcami, którzy pchajš go do zguby. -A zwycięstwo nad Sodowymi Jeziorami? ... -spytał Pentuer. -Przyznaję mu energię i znajomoœć sztuki wojskowej -odparł Herhor. -To jedno on umie. Lecz powiedz sam, czy wygrałby bitwę nad Sodowymi Jeziorami, gdyby nie pomoc twoja i innych kapłanów? ... Przecieżwiem, że zawiadamialiœcie go o każdym ruchu libijskiej bandy... A teraz pomyœl, czyRamzes, nawet z waszš pomocš, mógłby wygrać bitwę, na przykład -przeciw Nitagerowi? ... Nitager to mistrz; Ramzes to dopiero czeladnik. -Więc czym skończy się wasza nienawiœć? -zapytał Pentuer. -Nienawiœć! ... -powtórzył arcykapłan. -Alboż ja mogę nienawidzieć chłystka, któryw dodatku jest tak obsaczony jak jeleń w wšwozach przez myœliwców. Muszę jednak przyznać, iż jego rzšdy sš tak szkodliwe dla Egiptu, że gdyby Ramzes miał brata albogdyby Nitager był młodszy, już usunęlibyœmy dzisiejszego faraona... -A wasza dostojnoœć zostałbyœ jego następcš! ... -wybuchnšł Pentuer. Herhor wcale nie obraził się. -Dziwnie zgłupiałeœ, Pentuerze -odparł wzruszajšc ramionami -od czasu gdy robiszpolitykę na własny rachunek. Rozumie się, że gdyby zabrakło faraona, ja miałbym obowišzek zostać nim, jako arcykapłan Amona tebańskiego i naczelnik najwyższej rady kapłańskiej. Ale na co mi to? Czyliż odkilkunastu lat nie mam większej władzy aniżeli faraonowie? ... Albo czy dziœ ja, wypędzony minister wojny, nie robię w państwie tego, co uważam za potrzebne? ...Ci sami arcykapłani, skarbnicy, sędziowie, nomarchowie, a nawet jenerałowie, którzy mnie teraz unikajš, muszš przecie spełniaćkażdy tajemny rozkaz najwyższej rady, opatrzony mojš pieczęciš. Czy jest w Egipcie człowiek, który by takich zleceń niespełnił? ... Czy ty sam oœmieliłbyœ się im opierać? ... Pentuer zwiesił głowę. Jeżeli pomimo œmierci Ramzesa XII utrzymała się najwyższa, tajna rada kapłańska, to Ramzes XIII albo musi jej ulec, albo stoczyć z niš walkę na życie i œmierć. Faraon miał za sobš cały naród, całe wojsko, wielu kapłanów i większoœć cywilnych dostojników. Rada mogła rachować ledwo na parę tysięcy stronników, na swoje skarby i niesłychaniemšdrš organizacjš. Siły najzupełniej nierówne, ale wynik walki -bardzo wštpliwy.-Więc wy postanowiliœcie zgubić faraona! -szepnšł Pentuer. -Wcale nie. Chcemy tylko uratować państwo.-W takim razie: cóż powinien robić Ramzes XIII... -Co on zrobi? ... nie wiem -odparł Herhor. -Ale wiem, co robił jego ojciec. Ramzes XII również zaczšł rzšdy od nieuctwa i samowoli; lecz gdy zabrakło mu pieniędzy, a najgorliwsi stronnicy poczęli golekceważyć, zwrócił się do bogów. Otoczył się kapłanami, uczył się od nich, ba! nawetożenił się z córkš arcykapłana stał ˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPPc QŃŃ c R˘ŕ c S‚*fc Tč8 U=X €Amenhotepa... I po kilkunastu latach doszedłdo tego, że sam został arcykapłanem nie tylko pobożnym, ale nawet bardzo uczonym.-A jeżeli faraon nie usłucha tej rady? -spytał Pentuer. -To obejdziemy się bez niego -rzekł Herhor.Po chwili zaœ cišgnšł dalej: -Posłuchaj mnie, Pentuerze. Ja wiem nie tylko, co robi, ale nawet: o czym myœli ten twój faraon, który zresztš nie odbył jeszcze uroczystej koronacji, więc dla nas jest niczym. Ja wiem, że on chce zrobić kapłanów swoimi sługami, a siebie -jedynym panem Egiptu. Ale taki zamiar jest głupstwem, a nawet zdradš. Nie faraonowie -o czym dobrze wiesz - stworzyli Egipt, lecz bogowie i kapłani. Nie faraonowie oznaczajš przybór Nilu i regulujš jego wylewy; nie faraonowienauczyli lud siać, zbierać płody, hodować bydło. Nie faraonowie leczš choroby mieszkańców i czuwajš nad bezpieczeństwem państwa od zewnętrznychwrogów... Cóż by zatem było, sam powiedz, gdyby nasz stan wydał Egipt na łaskę faraonów? Najmędrszy z nich ma za sobš doœwiadczenie z lat kilkudziesięciu; ale stankapłański badał i uczył się przez dziesištkitysięcy lat... Najpotężniejszy władca ma jednš parę oczu i ršk -przy sobie; podczas gdy my posiadamy tysišce oczu i ršk we wszystkich nomesach i nawet w obcych państwach... Czy więc działalnoœć faraona może porównywać się z naszš i -w razie różnicy zdań -kto powinien ustšpić: my czy on? ... -A cóż ja teraz mam robić? -wtršcił Pentuer. -Rób, co ci każe ten młodzik, byleœ nie zdradził œwiętych tajemnic. A resztę... zostaw czasowi... Szczerze pragnę, ażeby młodzieniec, nazywany Ramzesem XIII, upamiętał się, i przypuszczam, że zrobiłbyto, gdyby... Gdyby nie zwišzał się z obmierzłymi zdrajcami, nad którymi już zawisła ręka bogów. Pentuer pożegnał arcykapłana, pełen smutnych przeczuć. Nie upadł jednak na duchu wiedzšc, że cokolwiek dziœ zdobędziedla poprawienia bytu ludowi, to już zostanie, choćby faraon ugišł się przed potęgš kapłanów. „W najgorszym położeniu -myœlał -trzeba robić, co możemy i co do nas należy. Kiedyœpoprawiš się stosunki, a teraŸniejszy zasiew wyda owoce. ” Niemjiej jednak postanowił wyrzec się agitacji między ludem. Owszem, gotów był uspakajać niecierpliwych, aby nie powiększali kłopotów faraonowi. W parę tygodni póŸniej Pentuer wjeżdżał wgranice Dolnego Egiptu upatrujšc po drodze najrozsšdniejszych chłopów i rzemieœlników, spomiędzy których można bywybrać delegatów do zgromadzenia, które zwoływał faraon. Wszędzie na drodze spotykał oznaki najwyższego wzburzenia: zarówno chłopi, jak i rzemieœlnicy domagali się, aby im danosiódmy dzień wypoczynku i płacono za wszelkie publiczne roboty, jak było dawniej. A tylko upomnieniom kapłanów różnych œwištyń należało zawdzięczać, że nie wybuchnšł bunt ogólny, a przynajmniej,że robót nie przerywano. Zarazem uderzyło go kilka nowych zjawisk,których miesišc temu nie dostrzegał. Przede wszystkim lud podzielił się na dwie partie. Jedni byli stronnikami faraona i wrogami kapłanów, drudzy -burzyli się przeciw Fenicjanom. Jedni dowodzili, że kapłani powinni wydać faraonowi skarby Labiryntu, drudzy szeptali, że -faraon zanadto proteguje cudzoziemców. Najdziwniejszš jednak była pogłoska, nie wiadomo skšd powstała, że Ramzes XIII -zdradza objawy obłškania jak jego brat przyrodni i starszy, który właœnie dlatego został usunięty od tronu. O wieœci tej mówili kapłani, pisarze, nawet chłopi. -Kto wam opowiada takie kłamstwa? ... -zapytał Pentuer jednego ze znajomych inżynierów. -To nie kłamstwo -odparł inżynier -ale smutna prawda. W pałacach tebańskich widziano faraona, jak biegał nagi po ogrodach... A pewnego wieczora jego œwištobliwoœć w nocy, pod oknami królowejNikotris, wlazł na drzewo i rozmawiał z niš samš. Pentuer zapewnił go, że nie dawniej jak przed pół miesišcem widział faraona, który cieszy się najlepszym zdrowiem. Wnetjednak poznał, że inżynier nie ufa mu. „To już sprawa Herhora! ... -pomyœlał. -Zresztš tylko kapłani mogliby mieć tak szybkie wiadomoœci z Tebów... ” Na chwilę stracił chęć do zajmowania się wyborem delegatów, lecz znowu odzyskał energię, wcišż powtarzajšc sobie, że -co lud dziœ pozyska, tego nie straci jutro... Chyba gdyby zaszły jakieœ nadzwyczajne wypadki! Za Memfisem, na północ od piramid i Sfinksa, wznosiła się już na granicy piasków niewielka œwištynia bogini Nut. Mieszkał tam stary kapłan Menes, największy w Egipcie znawca gwiazd, zarazem inżynier. Gdy trafiła się w państwie budowa dużego gmachu albo nowego kanału, Menes schodził na grunt i wytykał kierunek. Poza obrębem tego żył ubogi i samotny w swej œwištyni, nocami badajšc gwiazdy, w dzień pracujšc nad osobliwymi przyrzšdami. Od kilku lat Pentuer nie był w tym miejscu, toteż uderzyło go opuszczenie i ubóstwo. Ceglany mur walił się, w ogrodzie poschły drzewa, na dziedzińcu wałęsała się chuda koza i parę kur. Przy œwištyni nie było nikogo. Dopiero gdy Pentuer zaczšł wołać, z pylonu wyszedł stary człowiek. Miał bose nogi, na głowie brudny czepiec, jak chłopi, dokoła bioder łachman opaski, a na plecach panterczš skórę, z której szerœć wypełzła. Mimo to jego postawa była pełna godnoœci, a oblicze rozumu. Bystro przypatrzył się goœciowi i rzekł: -Albo mi się zdaje, albo jesteœ Pentuerem? ... -Jestem nim -odrzekł przybysz i serdecznieuœciskał starca. -Ho! ... ho! ... -zawołał Menes, on to był bowiem -widzę, że zmieniłeœ się na dostojnych posadzkach. Masz gładkš skórę,bielsze ręce i złoty łańcuch na szyi. Na takš ozdobę długo musi czekać bogini oceanu niebieskiego matka Nut! ... Pentuer chciał zdjšć łańcuch, ale Menes powstrzymał go z uœmiechem. -Daj pokój! -rzekł. -Gdybyœ wiedział, jakie klejnoty mamy na niebie, nie kwapiłbyœ się z ofiarowaniem złota... Cóż, przychodzisz do nas osiedlić się? ... Pentuer potrzšsnšł głowš. -Nie -odparł. -Przyszedłem tylko pokłonić się tobie, boski nauczycielu. -A potem znowu do dworu? -œmiał się starzec. -Oj wy, wy, wy! ... gdybyœcie wiedzieli, co tracicie porzucajšc mšdroœć dla pałaców, bylibyœcie najsmutniejszymi ludŸmi. -Sam jesteœ, nauczycielu? -Jak palma w pustyni, szczególniej dziœ, kiedy mój głuchoniemy poszedł z koszem do Memfisu, użebrać co dla matki Re i jej kapłana. -I nie przykro ci? ... -Mnie? ... -zawołał Menes. -Przez czas, kiedyœmy się nie widzieli, wydarłem bogom kilka tajemnic, których nie odstšpiłbym za obie korony Egiptu! ... -Czy to sekret? ... -zapytał Pentuer. -Co za sekret? ... Przed rokiem dokończyłem pomiarów i rachunków odnoszšcych się do wielkoœci ziemi... -Co to znaczy? Menes obejrzał się i zniżył głos. -Przecież wiadomo ci -mówił -że ziemia nie jest płaskš, jak stół, ale -jest olbrzymiš kulš, na powierzchni której znajdujš się morza, kraje i miasta... -To wiadomo -rzekł Pentuer. -Nie wszystkim -odparł Menes. -A już wcale nie było wiadomo: jak wielkš może być ta kula... -A ty wiesz? -zapytał prawie wylękniony Pentuer. -Wiem. Nasza piechota maszeruje na dzień około trzynastu mil egipskich *. Otóż kula ziemska jest tak ogromna, że nasze wojskaobeszłyby jš dokoła w cišgu pięciu lat... -Bogowie! ... -rzekł Pentuer. -Czy nie lękaszsię, ojcze, myœleć o podobnych rzeczach? ... Menes wzruszył ramionami. -Mierzyć wielkoœć, cóż w tym strasznego? -odparł. -Mierzyć wielkoœć piramidy czy ziemi, wszystko jedno. Robiłem trudniejsze rzeczy, bo wymierzyłem odległoœć naszej œwištyni od pałacu faraona, nie przechodzšc przez Nil... -Strach! ... -szepnšł Pentuer. -Co za strach? ... Odkryłem ja rzecz, której naprawdę będziecie się lękać... Ale o tym nie mów nikomu. Wiesz, w miesišcu Paofi (lipiec-sierpień)będziemy mieli zaćmienie słońca... w dzień zrobi się noc... I niech umrę œmierciš głodowš, jeżeli chybiłem w rachunku bodaj o dwudziestš częœć godziny... Pentuer dotknšł amuletu, który miał na piersiach, i odmówił modlitwę. Potem rzekł:-Czytałem w œwiętych księgach, że już nieraz, ku utrapieniu ludzi, robiła się noc wpołudnie. Ale co to jest? nie rozumiem. -Widzisz piramidy? -spytał nagle Menes wskazujšc ku pustyni. -Widzę. -A teraz postaw rękę przed oczyma... Widzisz piramidy? ... Nie widzisz. Otóż zaćmienie słońca jest tym samym: między słońcem a nami staje księżyc, zasłania ojca œwiatła i robi noc... -I to stanie się u nas? -spytał Pentuer. -W miesišcu Paofi. Pisałem o tym do faraona myœlšc, że w zamian złoży jakš ofiarę dla naszej zaniedbanej œwištyni. Ale on odczytawszy list wyœmiał mnie i kazał memu posłańcowi zanieœć tę nowinę do Herhora... -A Herhor? -Dał nam trzydzieœci miar jęczmienia. Ten jeden człowiek w Egipcie szanuje mšdroœć;ale młody faraon jest lekkomyœlny. -Nie bšdŸ surowym dla niego, ojcze -wtršcił Pentuer. -Ramzes XIII chce poprawić dolę chłopów i rzemieœlników: da im co siódmy dzień odpoczynek, zabroni bićich bez sšdu, a może obdaruje ziemiš... -A ja ci mówię, że on jest lekkoduch -odparł rozdrażniony Menes. -Dwa miesišcetemu posłałem mu wielki plan ulżenia pracychłopom i... także wyœmiał mnie! ... To nieuki pyszałek. -Uprzedzasz się, ojcze... Ale powiedz mi twój plan, a może pomogę wykonać go. -Plan! ... -powtórzył starzec. -To już nie plan, ale rzecz... Powstał z ławy i obaj z Pentuerem poszli do sadzawki w ogrodzie, nad którš stała altana doskonale zasłonięta pnšcymi się roœlinami. W tym budynku znajdowało się wielkie kołoosadzone na poziomej osi, z mnóstwem wiaderek na obwodzie. Menes wszedł wewnštrz koła i zaczšł poruszać nogami. Koło obracało się, a wiaderka czerpały wodę z sadzawki i wlewały jš w koryto stojšce wyżej. -Ciekawy przyrzšd! -rzekł Pentuer. -Ale czy zgadniesz: co on może zrobić dla ludu egipskiego? -Nie... -Więc pomyœl, że to koło jest pięć albo i dziesięć razy większe i że w jego wnętrzu,zamiast człowieka, chodzi kilka par wołów... -Coœ... coœ wydaje mi się -wtršcił Pentuer -ale jeszcze niedobrze rozumiem. -A to takie proste! -odparł Menes. -Za pomocš tego koła woły lub konie mogłyby czerpać wodę z Nilu i wlewać jš do coraz wyżej leżšcych kanałów... W takim zaœ wypadku pół miliona ludzi, którzy dziœ pracujš przy wiadrach, mogliby odpoczywać... Teraz widzisz, że mšdroœć więcej robi dla ludzkiego szczęœcia aniżeli faraonowie. Pentuer potrzšsnšł głowš. -Ileż by na to potrzeba drzewa -rzekł -ile wołów, ile paszy! ... Zdaje mi się, ojcze, żetwoje koło nie zastšpi siódmego dnia odpoczynku. -Widzę -odpowiedział Menes wzruszajšc ramionami -że nie wyszły ci na pożytek dostojeństwa. Ale choć straciłeœ bystroœć, którš w tobie podziwiałem, pokażę ci jeszcze coœ... Może kiedy znowu nawrócisz się do mšdroœci i gdy ja umrę, zechcesz pracować nad ulepszeniem i upowszechnieniem moich wynalazków. Wrócili do pylonu, a Menes podłożył nieco paliwa pod miedziany kociołek. Rozdmuchał płomień i wkrótce woda zaczęła się gotować. Z kociołka wychodziła pionowa rura zakryta ciężkim kamieniem. Gdy w kotle zasyczało, Menes rzekł: -Stań w tej framudze i patrz... Poruszył korbę przytwierdzonš do rury i -w jednej chwili ciężki kamień wyleciał w powietrze, a komnata napełniła się kłębamipary. -Dziwo! ... -krzyknšł Pentuer. Lecz wnet uspokoiwszy się zapytał: -No, a ten kamieńw czym poprawi byt ludu? -Kamień w niczym -odpowiedział już zniecierpliwiony mędrzec. -Ale zaprawdę, powiadam ci, i o tym pamiętaj: przyjdzie czas, że koń i wół zastšpiš pracę ludzkš, azaœ gotujšca się woda zastšpi konia i wołu.-Ale co chłopom z tego przyjdzie? -nalegał Pentuer. -Biada mi! -zawołał Menes chwytajšc się zagłowę. -Nie wiem, zestarzałeœ się czy zgłupiałeœ, ale już chłopi zasłonili przed tobš cały œwiat, zaćmili ci umysł. Tymczasem gdyby mędrcy mieli tylko chłopów na względzie, powinni by rzucić księgi i rachunki i zostać pastuchami! ... -Każda rzecz musi przynosić pożytek -wtršcił onieœmielony Pentuer. -Wy, ludzie dworscy -rzekł z goryczš Menes -często posługujecie się dwoma miarami! Kiedy Fenicjanin przyniesie wam rubin lub szafir, nie pytacie, jaki z tego pożytek, lecz kupujecie klejnot i zamykacie go w skrzyni. Ale gdy mędrzec przyjdzie do was z wynalazkiem, który mógłby zmienić postać œwiata, zaraz pytacie: jaki z tego pożytek? ... Widać strach was ogarnia, ażeby badacz nie zażšdał garœci jęczmieniaza przedmiot, którego nie pojmuje wasz umysł. -Gniewasz się, ojcze? ... Czyliż chciałem zrobić tobie przykroœć? ... -Nie gniewam się, lecz ubolewam. Jeszcze przed dwudziestoma laty było nas w tej œwištyni pięciu pracujšcych nad odkryciem nowych tajemnic. Dziœ zostałem ja sam i przez bogi! nie mogę znaleŸć nie tylko następcy, ale nawet człowieka, który by mnie rozumiał. -Z pewnoœciš, ojcze, zostałbym tu do œmierci, aby poznać boskie twoje pomysły -rzekł Pentuer. -Powiedz jednak, czy mogę zamykać się dziœ w œwištyni , gdy ważš sięlosy państwa, szczęœcie ludu prostego -i gdy mój udział... -Wpłynie na losy państwa i kilku milionów ludu? ... -przerwał szyderczo Menes. -O wy, dorosłe dzieci w infułach i łańcuchachdostojników! ... Dlatego że wolno wam zaczerpnšć wody z Nilu, zaraz wam się zdaje, że możecie powstrzymać przybór albo odpływ rzeki. Zaprawdę, inaczej nie myœli owca, która idšc za stadem wyobrażasobie, że ona je popędza! -Ależ pomyœl tylko, nauczycielu. Młody faraon ma serce pełne szlachetnoœci, chce dać ludowi siódmy dzień wypoczynku, sprawiedliwy sšd, a nawet ziemię... Menes potrzšsnšł głowš. -Wszystko to -mówił -sš rzeczy znikome. Młodzi faraonowie starzejš się, a lud... Ludmiał już nieraz siódmy dzień odpoczynku i ziemię, a potem je tracił... Ach, gdybyż tylko to zmieniło się! ... Ileż od trzech tysięcy lat przesunęło się nad Egiptem dynastii i kapłanów, ile miast i œwištyń upadło w gruzy, ba! nawet narosły nowe warstwy ziemi... Wszystko zmieniło się z wyjštkiem tego, żedwa i dwa jest cztery, że trójkšt jest połowš prostokšta, że księżyc może zakryćsłońce, a gotujšca się woda wyrzuca kamień w powietrze... W znikomym œwiecie trwa i zostaje sama tylko mšdroœć. ł biada temu, kto dla rzeczymijajšcych jak obłoki opuszcza wiekuiste! Jego serce nigdy nie zazna spokoju, a umysł będzie kołysał się jak czółno podczas wichru. -Bogowie mówiš przez twoje usta, nauczycielu -odparł po namyœle Pentuer -alezaledwo jeden człowiek na miliony może stać się ich naczyniem... I dobrze tak jest. Bo co by było, gdyby chłopi całe noce patrzyli w gwiazdy, żołnierze robili rachunki, a dostojnicy i faraon, zamiast rzšdzić, wyrzucali kamienie za pomocš gotujšcej się wody? Zanim księżyc raz obszedłby ziemię, wszyscy musieliby pomrzeć z głodu... Żadne też koło ani kociołek nie obroniłby kraju przed napadembarbarzyńców ani wymierzyłby sprawiedliwoœci pokrzywdzonym. Więc -zakończył Pentuer -chociaż mšdroœć jest jak słońce, krew i oddech, nie możemy jednak wszyscy być mędrcami. Na te słowa Menes już nic nie odpowiedział. Kilka dni przepędził Pentuer w œwištyni boskiej Nut, lubujšc się już to widokiem piaszczystego morza, już to żyznej doliny Nilu. Razem z Menesem przypatrywał się gwiazdom, oglšdał koło do czerpania wody,czasami chodził w stronę piramid. Podziwiał ubóstwo i geniusz swego nauczyciela, lecz w duchu mówił: „Menes jest niezawodnie bogiem wcielonym w człowieczš postać i dlatego nie dba o życie ziemskie. Jego zaœ koło do czerpania wody nie przyjmie się w Egipcie, bo naprzód brak nam drzewa, a po wtóre do poruszania takich kół trzeba by mieć ze stotysięcy wołów. A gdzie dla nich pasza, choćby w Górnym Egipcie? ... ” ------ *Trzy mile geograficzne. ROZDZIAŁ DWUNASTY Przez ten czas, kiedy Pentuer objeżdżał państwo wybierajšc delegatów, Ramzes XIII mieszkał w Tebach i żenił swego ulubieńca Tutmozisa. Przede wszystkim władca dwu œwiatów, otoczony wspaniałym orszakiem, pojechał na złocistym wozie do pałacu najdostojniejszego Antefa, nomarchy Teb. Magnat wybiegł naprzeciw pana aż przed bramę i, zdjšwszy z nóg kosztowne sandały, na klęczkach pomógł Ramzesowi wysišœć. W zamian za ten hołd faraon podał mu do ucałowania rękę i oœwiadczył, że od tej pory Antef staje się jego przyjacielem i maprawo wchodzić w obuwiu nawet do sali córkš arcykapłana stał ˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żVPic Wšc XV‰c Yß+Ř c Zˇ9ś' tronowej. Gdy zaœ znaleŸli się w ogromnej komnacie pałacu Antefa, pan wobec całego orszaku odezwał się: -Wiem, dostojny Antefie, że jak czcigodni przodkowie twoi mieszkajš w najpiękniejszych grobach, tak ty, potomek ich, jesteœ najprzedniejszym między nomarchami Egiptu. Tobie zaœ zapewne wiadomo, że na moim dworze i w wojsku, jak również w moim królewskim sercu, pierwsze miejsce zajmuje ulubieniec mój i dowódca gwardii -Tutmozis. Według zdania mędrców: Ÿle czyni bogacz, który najdroższego klejnotu nie osadza w najpiękniejszy pierœcień. A że twój ród, Antefie, jest mi najdroższy, a Tutmozis najmilszy, więc umyœliłem -połšczyć was ze sobš. Co łatwo może się stać, jeżeli córka twoja, piękna i mšdra Hebron, przyjmie za małżonka Tutmozisa. Na co dostojny Antef odparł: -Wasza œwištobliwoœć, władco żywego i zachodniego œwiata! Jak cały Egipt i wszystko, co w nim jest, należy do ciebie, tak ten dom i wszyscy jego mieszkańcy sš twojš własnoœciš. Skoro zaœ pragniesz w swym sercu, aby moja córka, Hebron, została żonš ulubieńca twego, Tutmozisa, więc niech tak będzie... Teraz faraon opowiedział Antefowi, że Tutmozis ma dwadzieœcia talentów rocznej płacy ze skarbu i znaczne dobra własne w różnych nomesach. Zaœ dostojny Antef oœwiadczył, że jego jedyna córka Hebron będzie miała pięćdziesišt talentów rocznie tudzież prawo korzystania z dóbr ojca w tych nomesach, w których na dłuższy czas zatrzyma się dwór królewski. A ponieważ Antef nie miał syna, więc cały jego ogromny i nie zadłużony majštek musiał kiedyœ przejœć na Tutmozisa wraz zurzędem nomarchy Teb, o ile zgadzałoby się to z wolš jego œwištobliwoœci. Po ukończeniu układów wszedł z dziedzińca Tutmozis i podziękował Antefowinaprzód za to, że takiemu jak on nędzarzowi oddaje swojš córkę, a po wtóre-że jš tak pięknie wychował. Zarazem umówiono się, że ceremonia zaœlubin odbędzie się w cišgu kilku dni. Tutmozis bowiem, jako dowódca gwardii, nie ma czasu na zbyt długie uroczystoœci wstępne.-Życzę ci szczęœcia, mój synu -zakończył zuœmiechem Antef -tudzież wielkiej cierpliwoœci. Albowiem ukochana córka moja, Hebron, ma już dwadzieœcia lat, jest pierwszš elegantkš w Tebach i przywykła posiadać swojš wolę... Na bogi! ... mówię ci, że moja władza nad Tebami zawsze kończyła się przy furcie ogrodów mojej córki. I lękam się, że twojejeneralstwo nie większe zrobi na niej wrażenie. Z kolei szlachetny Antef zaprosił swoich goœci na wspaniałš ucztę, w czasie której ukazała się piękna Hebron z wielkim orszakiem towarzyszek. W sali jadalnej stało mnóstwo stolików na dwie i cztery osoby tudzież jeden większy stół na wzniesieniu dla faraona. Aby uczcić Antefa i swego ulubieńca, jego œwištobliwoœć zbliżył się do Hebron i zaprosił jš do swego stołu. Panna Hebron była rzeczywiœcie piękna, a robiła wrażenie osoby doœwiadczonej, co wEgipcie nie stanowiło osobliwoœci. Ramzes prędko spostrzegł, że narzeczona wcale nie zwraca uwagi na przyszłego małżonka,ale za to posyła wymowne spojrzenia w stronę jego, faraona. I to także nie było dziwem w Egipcie. Gdy goœcie zasiedli przy stolikach, gdy odezwała się muzyka, a tancerki zaczęły roznosić między biesiadnikami wino i kwiaty, Ramzes odezwał się: -Im dłużej patrzę na ciebie, Hebron, tym więcej zdumiewam się. Gdyby tu wszedł ktoobcy, uważałby cię za boginię albo arcykapłankę, ale nigdy za szczęœliwš narzeczonš. -Mylisz się, panie -odparła. -W tej chwili jestem szczęœliwš, ale nie z mego narzeczeństwa... -Jak to może być? ... -przerwał faraon. -Małżeństwo nie nęci mnie i z pewnoœciš wolałabym zostać arcykapłankš Izydy aniżeli żonš... -Więc dlaczego wychodzisz za mšż? -Robię to dla ojca, który koniecznie chce mieć spadkobiercę swej sławy... Głównie zaœ dlatego, że ty tak chcesz, panie... -Mógłżeby ci się nie podobać Tutmozis? -Tego nie mówię. Tutmozis jest piękny, jest pierwszym elegantem w Egipcie, ładnie œpiewa i bierze nagrody na igrzyskach. Jegozaœ stanowisko dowódcy gwardii waszej œwištobliwoœci należy do najpierwszych w kraju. Mimo to, gdyby nie proœby ojca i twój rozkaz, panie, nie zostałabym jego żonš... Choć i tak nie będę niš! ... Tutmozisowi wystarczy mój majštek i tytuły po moim ojcu, a resztę znajdzie u tancerek. -I on wie o swoim nieszczęœciu? Hebron uœmiechnęła się. -On od dawna wie, że choćbym nie była córkš Antefa, ale ostatniego paraszyty, jeszcze nie oddałabym się człowiekowi, którego nie kocham. A pokochać mogłabym tylko wyższego od siebie. -Mówisz to naprawdę? -dziwił się Ramzes. -Mam przecież dwadzieœcia lat, więc już odszeœciu lat otaczajš mnie wielbiciele. Prędkojednak poznałam ich wartoœć... A dziœ wolę słuchać rozmowy uczonych kapłanów aniżeli œpiewów i oœwiadczyn eleganckiej młodzieży. -W takim razie nie powinienem siedzieć przytobie, Hebron, bo nawet nie jestem elegantem, a już wcale nie posiadam mšdroœci kapłańskiej... -O, ty, panie, jesteœ czymœ większym... -odparła mocno rumienišc się. -Ty jesteœ wódz, który odniósł zwycięstwo... Ty jesteœporywczy jak lew, bystry jak sęp... Przed tobš miliony upadajš na twarz, a państwa drżš... Alboż nie wiemy, jakš trwogę budzi w Tyrze i Niniwie twoje imię? Bogowie mogliby zazdroœcić twojej potęgi... Ramzes zmięszał się. -O Hebron, Hebron... Gdybyœ wiedziała, jaki niepokój zasiewasz w moim sercu! ... -Dlatego -mówiła -godzę się na małżeństwoz Tutmozisem... Będę bliższš waszej œwištobliwoœci i choć co kilka dni będę widywała ciebie, panie... To powiedziawszy -wstała od stolika i odeszła. Postępek jej spostrzegł Antef i wylękniony przybiegł do Ramzesa. -O panie! -zawołał -czy moja córka nie powiedziała czego niestosownego? ... To niepohamowana lwica... -Uspokój się -odparł faraon. -Twoja córka jest pełna mšdroœci i powagi. Wyszła zaœ, bo spostrzegła, że wino waszej dostojnoœcizbyt silnie rozwesela biesiadników. Rzeczywiœcie w sali jadalnej panował wielkihałas, tym bardziej że Tutmozis porzuciwszy rolę wicegospodarza zrobił sięnajbardziej ożywionym biesiadnikiem. -Poufnie rzeknę waszej œwištobliwoœci -szepnšł Antef -że biedny Tutmozis bardzo będzie musiał pilnować się wobec Hebron... Ta pierwsza uczta przecišgnęła się do rana. Wprawdzie faraon zaraz wyjechał, lecz inni zostali -z poczštku na krzesłach, póŸniej na posadzkach... Aż wreszcie musiałAntef wozami rozesłać ich do domów, niby rzeczy martwe. W kilka dni odbyła się uroczystoœć zaœlubin.Do pałacu Antefa zeszli się arcykapłani Herhor i Mefres, nomarchowie sšsiednich nomesów i najwyżsi dostojnicy miasta Tebów. PóŸniej przyjechał na dwukolnym wozie Tutmozis otoczony oficerami gwardii,a na końcu -jego œwištobliwoœć Ramzes XIII. Towarzyszyli panu: wielki pisarz, naczelnik łuczników, naczelnik konnicy, wielki sędzia,wielki skarbnik, arcykapłan Sem i generałowie-adiutanci. Gdy wspaniałe to zgromadzenie znalazło sięw sali przodków najdostojniejszego Antefa,ukazała się Hebron w białych szatach, z licznym orszakiem przyj aciółek i służebnic. Wówczas ojciec jej, spaliwszy kadziło przed Amonem, posšgiem swego ojca i -siedzšcym na wzniesieniu Ramzesem XIII, oœwiadczył, że córkę swojš Hebron uwalnia spod opieki i ofiaruje jej posag. Przy czym podał jej w złotej puszce odnoœny akt spisany na papirusie wobec sšdu. Po krótkiej przekšsce panna młoda wsiadłado kosztownej lektyki niesionej przez oœmiuurzędników nomesu. Przed niš szła muzyka i œpiewacy, dokoła lektyki dostojnicy, a za nimi wielki tłum ludu. Cały ten orszak posuwał się ku œwištyni Amona, przez najpiękniejsze ulice Tebów, wœród tłumu tak licznego jak na pogrzebie faraona. W œwištyni lud został za murem, a państwomłodzi, faraon i dygnitarze weszli do sali kolumnowej. Tu Herhor spalił kadzidła przed zasłoniętym posšgiem Amona, kapłanki wykonały œwięty taniec, a Tutmozis przeczytał z papirusa akt następujšcy: -„Ja, Tutmozis, dowódca gwardii jego œwištobliwoœci Ramzesa XIII, biorę ciebie, Hebron, córkę nomarchy tebańskiego, Antefa, za żonę. Daję ci zaraz sumę dziesięciu talentów za to, żeœ żonš mojš być zechciała. Na ubranie twoje przeznaczam ci trzy talenty rocznie, a na wydatki domowe po talencie co miesišc. Z dzieci, które mieć będziemy, syn najstarszybędzie spadkobiercš majštku, jaki dziœ posiadam i w przyszłoœci nabyć mogę. Jeżelibym nie żył z tobš, rozwiódł się i innš pojšł żonę, będę obowišzanym do wypłacenia ci czterdziestu talentów, jakowš sumę opieram na majštku moim. Synnasz, gdy obejmie majštek, będzie obowišzany płacić ci piętnaœcie talentów rocznie. Dzieci zaœ spłodzone z innš żonš nie będš miały prawa do majštku pierworodnego syna naszego. ”* Teraz wystšpił wielki sędzia i w imieniu Hebron przeczytał akt, w którym młoda pani obiecuje: dobrze karmić i odziewać małżonka swego, dbać o jego dom, rodzinę,służbę, inwentarz i niewolników, i powierzatemuż małżonkowi zarzšd majštkiem, jaki otrzymała i otrzyma od ojca. Po odczytaniu aktów Herhor podał Tutmozisowi puchar wina. Pan młody wypił połowę, panna Hebron umoczyła usta, po czym oboje spalili kadzidła przed purpurowš zasłonš. Opuœciwszy œwištynię Amona tebańskiego państwo młodzi i ich wspaniały orszak udali się przez aleję sfinksowš do królewskiego pałacu. Gromady ludu i żołnierzy witały ich okrzykami rzucajšc nadrogę kwiaty. Tutmozis dotychczas mieszkał w komnatachfaraona. Lecz w dniu wesela pan darował mu piękny pałacyk, w głębi ogrodów, otoczony lasem fig, mirtów i baobabów, gdzie młodzi małżonkowie mogli przepędzaćdni szczęœcia, ukryci przed ludzkim okiem, jakby odcięci od œwiata. W spokojnym tym zakštku tak rzadko pokazywali się ludzie, że nawet ptaki nie uciekały przed nimi. Gdy nowożeńcy i goœcie znaleŸli się w nowym mieszkaniu, nastšpiła ceremonia œlubu ostateczna. Tutmozis ujšł za rękę Hebron i podprowadził jš do ognia płonšcego przed posšgiem Izydy. Wtedy Mefres wylał na głowę panny łyżkę œwiętej wody, Hebron dotknęła rękš ognia, a Tutmozis podzielił się z niš kawałkiem chleba i na palec włożył jej swój pierœcieńna znak, że od tej pory zostaje paniš majštku, sług, trzód i niewolników pana młodego. Przez ten czas kapłani œpiewali hymny weselne i obnieœli posšg boskiej Izydy po całym domu. Kapłanki zaœ wykonały œwiętetańce. Dzień ten zakończył się widowiskami i wielkš ucztš, podczas której wszyscy spostrzegli, że Hebron cišgle towarzyszyła faraonowi, a Tutmozis trzymał się od niej z daleka i tylko częstował goœci. Gdy zeszły gwiazdy, œwięty Herhor opuœcił ucztę, a wkrótce po nim wymknęło się kilkunajwyższych dostojników. Zaœ około północy w podziemiach œwištyni Amona zebrały się następujšce czcigodne osoby: arcykapłani Herhor, Mefres i Mentezufis, najwyższy sędzia Tebów tudzież naczelnicy nomesów Abs, Horti i Emsuch. Mentezufis obejrzał grube kolumny, zamknšł drzwi, pogasił œwiatła, i została w niskiej komnacie tylko jedna lampa płonšca przed posšżkiem Horusa. Dostojnicyzasiedli na trzech kamiennych ławach, a nomarcha Absu rzekł: -Gdyby mi kazano okreœlić charakter jego œwištobliwoœci Ramzesa XIII, zaiste! nie potrafiłbym tego uczynić... -Wariat! -wtršcił Mefres. -Czy wariat, nie wiem -odparł Herhor. -W każdym razie człowiek bardzo niebezpieczny. Asyria już dwa razy przypominała nam o ostatecznym traktacie,a dziœ, jak słyszę, zaczyna niepokoić się zbrojeniem Egiptu... -O to mniejsza -rzekł Mefres. -Gorsze bowiem jest, że ten bezbożnik naprawdę myœli naruszyć skarby Labiryntu... -A ja bym sšdził -odezwał się nomarcha Emsuchu -że gorsze sš obietnice porobione chłopom. Dochody państwa i nasze stanowczo zachwiejš się, jeżeli pospólstwo zacznie œwiętować co siódmy dzień... A gdyby jeszcze faraon nadał im grunta. -On gotów to zrobić -szepnšł najwyższy sędzia. -Czy aby gotów? ... -spytał nomarcha Horti. -Mnie się zdaje, że on tylko chce pieniędzy. Gdyby mu więc ustšpić coœ ze skarbów Labiryntu... -Nie można -przerwał Herhor. -Państwu niegrozi żadne niebezpieczeństwo, tylko faraonowi, a to -nie wszystko jedno. Po wtóre -jak grobla póty jest mocna, dopóki nie przeniknie jej choćby strumyk wody, tak Labirynt dopóty jest pełen, dopóki nie ruszymy z niego pierwszej sztaby złota. Poniej wszystko pójdzie... Wreszcie -kogóż zasilimy skarbami bogów i państwa? ... Oto młodzieńca, który pogardza wiarš, upokarza kapłanów i buntuje lud. Nie jestże on gorszym od Assara? ... Bo ten jest wprawdzie barbarzyńcš, ale szkody nam nie robi. -Nieprzystojnš jest rzeczš, aby faraon takjawnie zalecał się do żony swego ulubieńcajuż w dniu œlubu... -odezwał się zamyœlony sędzia. -Hebron sama go cišgnie! -rzekł nomarcha Horti. -Każda kobieta wabi wszystkich mężczyzn -odpowiedział nomarcha Emsuchu. -Lecz na to dany jest rozum człowiekowi, aby nie popełniał grzechu... -Alboż faraon nie jest mężem wszystkich kobiet w Egipcie? -szepnšł nomarcha Abs. - Grzechy wreszcie należš do sšdu bogów, a nas obchodzi tylko państwo... -Niebezpieczny! ... niebezpieczny! ... -mówił nomarcha Emsuchu, trzęsšc rękoma i głowš. -Nie ma żadnej wštpliwoœci, że pospólstwo jest już rozzuchwalone i lada chwilę podniesie bunt. A wówczas żaden arcykapłan ani nomarcha nie będzie pewny nie tylko władzy i majštku, ale nawet życia... -Na bunt mam sposób -wtršcił Herhor. -Jaki? -Przede wszystkim -odezwał się Mefres -buntowi można zapobiec, jeżeli mędrszych spomiędzy pospólstwa oœwiecimy, że ten, który obiecuje im wielkie ulgi, jest wariatem. -Najzdrowszy człowiek pod słońcem! -szepnšł nomarcha Horti. -Trzeba tylko wyrozumieć: o co mu chodzi? -Wariat! wariat... -powtarzał Mefres. -Jegoprzyrodni brat starszy już udaje małpę i pije z paraszytami, a on zacznie to robić lada dzień. -Jest to zły i niedorzeczny sposób ogłaszać za wariata człowieka przytomnego -zabrał głos nomarcha Horti. -Bo gdy lud zmiarkuje kłamstwo, przestanienam wierzyć we wszystkim, a wówczas nicnie powstrzyma buntu. -Jeżeli ja mówię, że Ramzes jest wariatem,muszę mieć na to dowody rzekł Mefres. -A teraz posłuchajcie. Dostojnicy poruszyli się na ławach. -Powiedzcie mi -cišgnšł Mefres -czy człowiek zdrowego rozumu oœmieli się będšc następcš tronu walczyć publicznie z bykiem wobec kilku tysięcy Azjatów? Czy rozsšdny ksišżę, Egipcjanin, będzie po nocywłóczył się do œwištyni fenickiej? ... Czy bez powodu zepchnie do rzędu niewolnic pierwszš swojš kobietę, co nawet było przyczynš œmierci jej i dziecka? ... Obecni zaszemrali ze zgrozy. -Wszystko to -mówił arcykapłan -widzieliœmy w Pi-Bast, jak również ja i Mentezufis byliœmy œwiadkami pijackich uczt, na których już półobłškany następca bluŸnił bogom i znieważał kapłanów... -Tak było -wtršcił Mentezufis. -A jak mniemacie -prawił zapalajšc się Mefres -czy człowiek zdrowy na umyœle będšc naczelnym wodzem opuœci armię, ażeby uganiać się po pustyni za kilkoma libijskimi bandytami? Pomijam mnóstwo rzeczy drobniejszych, choćby pomysł nadania chłopom œwišt i ziemi, lecz pytam was: czy mogę nazywać przytomnym człowieka, który popełnił tylewystępnych niedorzecznoœci, bez powodu, oto tak sobie! ... Obecni milczeli, nomarcha Horti był zafrasowany. -Nad tym trzeba zastanowić się -wtršcił najwyższy sędzia -ażeby nie stała się krzywda człowiekowi... Tu odezwał się Herhor: -Œwięty Mefres wyrzšdza mu łaskę -rzekł stanowczym tonem -poczytujšc go za wariata. W przeciwnym bowiem razie musielibyœmy uważać Ramzesa za zdrajcę... Obecni poruszyli się z niepokojem. -Tak, człowiek nazywany Ramzesem XIII jest zdrajcš, bo nie tylko wybiera sobie szpiegów i złodziei, ażeby odkryli drogę do skarbów Labiryntu, nie tylko odmawia traktatu z Asyriš, którego Egipt koniecznie potrzebuje... -Ciężkie oskarżenia! -rzekł sędzia. -Ale jeszcze, słuchajcie mnie, układa się z podłymi Fenicjanami o przekopanie kanału między Morzem Czerwonym i Œródziemnym. Otóż kanał ten jest największš groŸbš dla Egiptu, albowiem kraj nasz w jednej chwili może być zalany przez wodę! ... Tu już nie chodzi o skarby Labiryntu, ale o nasze œwištynie, domy, pola, o szeœć milionów, wprawdzie głupich, ale niewinnych ludzi, a w końcu o życie nasze i naszych dzieci... stał ˆŠj ľA¨48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż[Pjc \şc ]źÎ c ^Š*ć c _p8ä0 `T?+ -Jeżeli tak jest... -westchnšł nomarcha Horti. -Ja i dostojny Mefres zaręczamy, że tak jest i że ten jeden człowiek takie w swych rękach nagromadził niebezpieczeństwa, jakie jeszcze nigdy nie groziły Egiptowi... Dlatego zebraliœmy was, czcigodni mężowie,ażeby obmyœleć œrodki ratunku... Ale musimydziałać œpiesznie, bo zamiary tego człowieka pędzš naprzód jak wicher pustyni i -bodajby nie zasypały nas! ... Na chwilę w mrocznej komnacie zaległa cisza. -Cóż tu radzić? -odezwał się nomarcha Emsuch. -My siedzimy w nomesach, daleko od dworu, i wreszcie nie tylko nie znamy zamiarów tego szaleńca, ale nawet nie domyœlaliœmy się ich, prawie nie wierzymy...Dlatego sšdzę, że najlepiej pozostawić tę sprawę tobie, dostojny Herhorze, i Mefresowi. Odkryliœcie chorobę, obmyœlcie teraz lekarstwo i zastosujcie... A jeżeli niepokoi was ogrom odpowiedzialnoœci, dobierzcie sobie do pomocy najwyższego sędziego... -Tak! tak! ... prawdę mówi! ... -potwierdzili wzburzeni dostojnicy. Mentezufis zapalił pochodniš i położył na stole przed posšgiem boga papirus, na którym spisano akt tej treœci, że: wobec niebezpieczeństw grożšcych państwu władza rady tajnej przechodzi w ręce Herhora, któremu do pomocy dodani sš: Mefres i najwyższy sędzia. Akt ten, stwierdzony podpisami obecnych dostojników, zamknięto w puszkę i schowano w skrytce pod ołtarzem... Nadto -każdy z siedmiu uczestników zobowišzał się pod przysięgš spełniać wszystkie rozkazy Herhora i wcišgnšć do spisku po dziesięciu dygnitarzy. Herhor zaœ obiecał im złożyć dowody, że Asyria nalegao traktat, że faraon nie chce go podpisać, że układa się z Fenicjanami o budowę kanału i że w zdradziecki sposób chce dostać się do Labiryntu. -Życie moje i czeœć jest w waszych rękach -zakończył Herhor. -Jeżeli to, co powiedziałem, jest nieprawdš, skażecie mnie na œmierć, a ciało moje na spalenie. Teraz już nikt nie wštpił, że arcykapłan mówi szczerš prawdę. Żaden bowiem Egipcjanin nie naraziłby ciała swego na spalenie, czyli -duszy na zgubę. Kilka dni po weselu Tutmozis przepędził w towarzystwie Hebron w pałacyku darowanym mu przez jego œwištobliwoœć. Ale każdego wieczora przychodził do koszar gwardii, gdzie w towarzystwie oficerów i tancerek bardzo wesoło przepędzał noce. Z tego zachowania koledzy domyœlili się, że Tutmozis poœlubił Hebron tylko dla posagu, co wreszcie nikogo nie dziwiło. Po pięciu dniach Tutmozis przyszedł do faraona i oœwiadczył, że może na powrót objšć służbę. Skutkiem czego odwiedzał swojš małżonkę tylko przy œwietle słonecznym, a w nocy czuwał przy komnacie pana. Jednego wieczora rzekł mu faraon: -Pałac ten ma tyle kštów do podglšdania i podsłuchiwania, że każda moja czynnoœć jest œledzona. Nawet do czcigodnej matki mojej znowu odzywajš się tajemnicze głosy, które już umilkły były w Memfis, gdym rozpędził kapłanów... Tym sposobem -cišgnšł pan -nie mogę nikogo przyjmować u siebie, ale muszę opuszczać pałac i w miejscu bezpiecznym naradzać się ze sługami moimi... -Mam iœć za waszš œwištobliwoœciš? -spytał Tutmozis widzšc, że faraon oglšda się zapłaszczem. -Nie. Musisz zostać tutaj i pilnować, aby nikt nie wchodził do mojej komnaty. Nikogoteż nie wpuszczaj, choćby to była matka moja, a nawet cień wiecznie żyjšcego ojca... Powiesz, że œpię i że nie chcę widzieć się z nikim. -Stanie się, jak rzekłeœ -odparł Tutmozis wkładajšc na pana płaszcz z kapturem. Potem zgasił œwiatło w sypialni, a faraon wyszedł bocznymi korytarzami. Znalazłszy się w ogrodzie Ramzes przystanšł i z uwagš rozejrzał się w okolicy. Następnie widać zorientowawszy się, poczšł szybko iœć w stronę pałacyku ofiarowanego Tutmozisowi. Po kilku minutach drogi w cienistej alei ktoœprzed nim stanšł i zapytał: -Kto idzie? ... -Nubia -odpowiedział faraon. -Libia -rzekł pytajšcy i nagle cofnšł się, jakby przestraszony. Był to oficer gwardii. Władca przypatrzył mu się i zawołał: -Ach, to Eunana! ... Co tu robisz? -Obchodzę ogrody. Robię to każdej nocy po parę razy, gdyż zakradajš się niekiedy złodzieje. Faraon pomyœlał i rzekł: -Roztropnie czynisz. Lecz zapamiętaj sobie, że pierwszym obowišzkiem gwardzisty jest milczeć... Złodzieja wypędŸ, ale gdybyœ spotkał jakš dostojnš osobę, nie zaczepiaj jej i milcz, zawsze milcz: Choćby to... był sam arcykapłan Herhor... -O panie! -zawołał Eunana -tylko nie rozkazuj mi składać w nocy hołdu Herhorowi albo Mefresowi... Nie wiem, czy na ich widok miecz sam nie wydarłby mi sięz pochwy... Ramzes uœmiechnšł się. -Twój miecz jest moim -odparł -i tylko wtedy może wyjœć z pochwy, kiedy ja rozkażę... Skinšł głowš Eunanie i poszedł dalej. Po kwadransie błšdzenia mylnymi œcieżkamifaraon znalazł się w pobliżu altany ukrytej w gšszczach. Zdawało mu się, że usłyszał szelest, i cicho zapytał: -Hebron? ... Naprzeciw niemu wybiegła figura odziana również w ciemny płaszcz. Przypadł a do Ramzesa i zawisła mu na szyi szepczšc: -To ty, panie? ... to ty? ... Jakże długo czekałam... Faraon poczuł, że wysuwa mu się z objęć; wzišł jš na ręce i zaniósł do altany. W tej chwili spadł z niego płaszcz. Ramzes przezchwilę cišgnšł go, lecz w końcu zostawił. Na drugi dzień czcigodna pani Nikotris wezwała do siebie Tutmozisa. Ulubieniec faraona aż zlškł się spojrzawszy na niš. Królowa była strasznie blada; oczy miała zapadnięte, prawie błędne. -SišdŸ -rzekła wskazujšc mu stołeczek obok swego fotelu. Tutmozis zawahał się. -SišdŸ... i... -przysięgnij, że nikomu nie powtórzysz tego, co ci powiem... -Na cienie mego ojca... -rzekł. -Słuchaj -mówiła królowa cicho -byłam dla ciebie prawie matkš... Gdybyœ więc zdradziłtajemnicę, bogowie skaraliby... Nie... Oni tylko zwaliliby na twojš głowę częœć tych klęsk, jakie wiszš nad moim rodem... Tutmozis słuchał zdumiony. „Obłškana?” -pomyœlał z trwogš. -Spojrzyj na to okno -cišgnęła -na to drzewo... Czy wiesz, kogo dziœ w nocy widziałam na tym drzewie, za oknem? -Miałżeby przyjechać do Tebów przyrodni brat jego œwištobliwoœci? ... -To nie był tamten -szeptała łkajšc. -To był on sam.... mój syn... mój Ramzes! ... -Na drzewie? ... dziœ w nocy? ... -Tak! ... œwiatło pochodni doskonale padało na jego twarz i postać... Miał kaftan w białe i niebieskie pasy... obłškane spojrzenie... œmiał się dziko jak t amten nieszczęsny jego brat i mówił: „Patrz, matko, ja już umiem latać, czego nie potrafił ani Seti, ani Ramzes Wielki, ani Cheops... Patrz, jakie wyrastajš mi skrzydła! ... ” Wycišgnšł do mnie rękę, i ja, nieprzytomnaz żalu, dotykałam przez okno jego ršk, jego twarzy oblanej zimnym potem... Wreszcie zsunšł się z drzewa i uciekł. Tutmozis słuchał przerażony. Nagle uderzył się w czoło. -To nie był Ramzes! -odparł stanowczo. -Tobył człowiek bardzo podobny do niego, podły Grek, Lykon, który zabił mu syna, a dziœ znajduje się w mocy arcykapłanów... To nie Ramzes! ... To występek tych nikczemników, Herhora i Mefresa... Na twarzy królowej błysnęła nadzieja, lecz tylko na chwilę. -Czyliżbym nie poznała mego syna? ... -Lykon ma być nadzwyczajnie podobny -rzekł Tutmozis. -To sprawa kapłanów... Nikczemni! ... Œmierci za mało dla nich... -Więc faraon spał dzisiejszš noc w domu? -nagle zapytała pani. Tutmozis zmięszał się i spuœcił oczy. -Więc nie spał? ... -Spał... -orzekł niepewnym głosem ulubieniec. -Kłamiesz! ... Ale powiedz mi przynajmniej, czy nie miał kaftana w białe i niebieskie pasy? ... -Nie pamiętam... -szepnšł Tutmozis. -Znowu kłamiesz... A ten płaszcz... powiedz,że to nie jest płaszcz mego syna... Mój niewolnik znalazł go na tym samym drzewie... Pani zerwała się i wydobyła ze skrzyni brunatny płaszcz z kapturem. JednoczeœnieTutmozis przypomniał sobie, że faraon wrócił po północy bez płaszcza, a nawet tłomaczył się przed nim, że płaszcz zginšłmu gdzieœ w ogrodzie... Wahał się, myœlał, w końcu odparł stanowczo: -Nie, królowo. To nie był faraon... To był Lykon i zbrodnia kapłanów, o której natychmiast trzeba powiedzieć jego œwištobliwoœci... -A jeżeli to Ramzes? ... -znowu spytała pani, choć w jej oczach już było widać iskrę nadziei. Tutmozis stropił się. Domysł jego co do Lykona był mšdry i mógł być słuszny; lecznie brakło poszlak, że królowa widziała Ramzesa. Wszak wrócił do swego mieszkania po północy, miał kaftan w białei niebieskie pasy, zgubił płaszcz... Wszakżejego brat już był obłškany, a wreszcie -czy w tym wypadku mogłoby omylić się serce matki? I oto naraz w duszy Tutmozisa zbudziły sięwštpliwoœci skłębione i zmotane jak gniazdojadowitych wężów. Szczęœciem, w miarę jak on wahał się, w serce królowej wstępowała otucha. -Dobrze, że przypomniałeœ mi tego Lykona...Pamiętam! ... Przez niego Mefres posšdził Ramzesa o dzieciobójstwo, a dziœ -może posługuje się nędznikiem do zniesławienia pana... W każdym razie ani słowa nikomu o tym, coci powierzyłam... Gdyby Ramzes... gdyby naprawdę uległ takiemu nieszczęœciu, możeto być chwilowe... Niepodobna upakarzać gorozgłaszaniem podobnych wieœci, a nawet niepodobna zawiadamiać go o tym! ... Jeżeli zaœ jest to zbrodnia kapłanów, musimy byćrównież ostrożni. Chociaż ludzie, którzy uciekajš się do takich oszustw, nie mogš być silni. -Wyœledzę ja to -przerwał Tutmozis -ale gdy się przekonam... -Tylko nie mów Ramzesowi, zaklinam cię na cienie ojców! ... -zawołała pani składajšc ręce. -Faraon nie przebaczyłby im, oddałbyich pod sšd, a wówczas musiałoby nastšpićjedno z dwu nieszczęœć. Albo skazano by naœmierć najwyższych kapłanów państwa, albo sšd uwolniłby ich... A co potem? ... Natomiast Lykona œcigaj i zabij bez miłosierdzia jak drapieżne zwierzę... jak żmiję... Tutmozis pożegnał królowę znacznie uspokojonš, choć jego obawy wzrosły. „Jeżeli ten podły Grek Lykon żyje pomimo kapłańskiego więzienia -myœlał -to przede wszystkim, zamiast łazić po drzewach i pokazywać się królowej -wolałby uciec... Jasam ułatwiłbym mu ucieczkę i obsypałbym bogactwami, gdyby wyznał mi prawdę i szukał opieki przeciw tym łotrom... Ale skšd kaftan, płaszcz? ... Dlaczego myliłaby się matka?„ Od tej pory Tutmozis unikał faraona i nie œmiał patrzeć mu w oczy. A że i Ramzes był jakiœ nieswój, więc zdawało się na pozór, że serdeczne ich stosunki ochłodły. Lecz pewnego wieczora pan znowu wezwał ulubieńca. -Muszę -rzekł -pogadać z Hiramem o ważnych sprawach, więc wychodzę. Czuwajtu, przy mojej sypialni, a gdyby kto chciał mnie widzieć, nie dopuœć... Gdy Ramzes zniknšł w tajemnych korytarzach pałacu, Tutmozisa ogarnšł niepokój. „Może -myœlał -kapłani otruli go jakim szalejem, a on czujšc, że zbliża się wybuchchoroby, ucieka ze swego domu? ... Ha, zobaczymy. ” Jakoż zobaczył. Faraon wrócił dobrze po północy do swych komnat i wprawdzie miałna sobie płaszcz, ale... nie swój, tylko żołnierski. Tutmozis zatrwożył się i nie spał do rana oczekujšc, rychło znowu wezwie go królowa. Królowa jednak nie wezwała go. Natomiast,w czasie rannego przeglšdu gwardii, oficerEunana poprosił swego naczelnika o chwilę rozmowy... Gdy znaleŸli się we dwu w osobnej komnacie, Eunana upadł Tutmozisowi do nógbłagajšc, aby nikomu nie powtórzył tego, co on mu powie. -Cóż się stało? ... -zapytał Tutmozis czujšcchłód w sercu. -Wodzu -mówił Eunana -wczoraj, około północy, dwaj moi żołnierze schwycili w ogrodzie człowieka, który biegał nagi i krzyczał nieludzkim głosem. Przyprowadzili go do mnie i wodzu... zabij mnie! ... Eunana upadł znowu do nóg Tutmozisowi. -... Ten człowiek nagi... ten... Nie mogę powiedzieć... -Kto był? ... -zapytał przerażony Tutmozis. -Już nic nie powiem... -jęknšł Eunana. -Zdjšłem mój płaszcz i okryłem œwiętš nagoœć. Chciałem odprowadzić do pałacu, ale... ale pan kazał mi zostać i milczeć... milczeć... -I gdzie poszedł? ... -Nie wiem... nie patrzyłem i nie pozwoliłempatrzeć żołnierzom... Zniknšł gdzieœ w gšszczach ogrodu... Zapowiedziałem moim ludziom, że... nic nie widzieli... nic nie słyszeli... A gdyby który widział lub słyszał cokolwiek, będzie natychmiast uduszony. Tutmozis tymczasem zdołał zapanować nadsobš. -Nie wiem -rzekł chłodno -nie wiem i nie rozumiem nic z tego, coœ mi opowiedział. Ale pamiętaj o jednym, że -ja sam biegałemnagi, gdym raz wypił za dużo wina, i... hojnie nagrodziłem tych, którzy mnie nie spostrzegli. Chłopi, Eunano, chłopi i robotnicy zawsze chodzš nago. Wielcy zaœ tylko wówczas, gdyim się tak podoba. I gdyby mnie czy któremu z dostojników przyszła ochota stanšć na głowie, mšdry i pobożny oficer nie powinien się temu dziwić. -Rozumiem -odparł Eunana bystro patrzšc w oczy wodzowi. -I nie tylko powtórzę to moim żołnierzom, ale nawet zaraz dzisiejszej nocy będę chodził nago po ogrodach, aby wiedzieli, że starsi majš prawo robić to, co chcš... Bez względu jednak na małš liczbę osób, które widziały faraona czy jego sobowtóraw stanie obłędu, wieœć o tych dziwnych wypadkach rozeszła się bardzo prędko. W kilka dni wszyscy mieszkańcy Teb, od paraszytów i nosiwodów do kupców i pisarzy, szeptali, że Ramzes XIII dotkniętyjest nieszczęœciem, które jego starszych braci usunęło od tronu. Obawa i czeœć dla faraona były tak wielkie,że lękano się mówić głoœno, osobliwie między ludŸmi obcymi. Niemniej jednak wszyscy o tym wiedzieli -z wyjštkiem samego Ramzesa. Najszczególniejsze jednak było to, że pogłoska bardzo prędko obiegła całe państwo, co było dowodem, że rozchodziłasię za poœrednictwem œwištyń. Tylko bowiem kapłani posiadali tajemnicę porozumiewania się w cišgu kilkunastu godzin z jednego krańca Egiptu na drugi. Tutmozisowi nikt bezpoœrednio nie wspomniał o szkaradnych wieœciach. Lecz dowódca faraonowej gwardii na każdym kroku czuł ich istnienie. Z zachowania się ludzi, z którymi łšczyły go stosunki, odgadywał, że służba, niewolnicy, żołnierze, dostawcy dworu mówiš o szaleństwie pana, milknšc tylko na tę chwilę, kiedy mógłby usłyszeć ktoœ starszy. Nareszcie zniecierpliwiony i zatrwożony Tutmozis zdecydował się na rozmowę z nomarchš tebańskim. Przyszedłszy do jego pałacu, zastał Antefa leżšcego na kanapie w pokoju, którego połowa była jakby ogródkiem zapełnionym osobliwymi roœlinami. Na œrodku tryskała fontanna różanej wody; w kštach stały posšgi bogów, na œcianach była wymalowana historia czynów znakomitego nomarchy. Stojšcy w głowach czarny niewolnik chłodził pana wachlarzemze strusich piór; na posadzce siedział pisarz nomesu i czytał raport. Tutmozis miał minę tak zafrasowanš, że nomarcha natychmiast wyprawił pisarza i niewolnika, a podniósłszy się z kanapy przejrzał wszystkie kšty pokoju, aby sprawdzić, czy kto nie podsłuchuje. -Dostojny ojcze pani Hebron, mojej czcigodnej małżonki -odezwał się Tutmozis -z twego zachowania się widzę, że odgadujesz: o czym chcę mówić... -Nomarcha Teb zawsze musi być przezornym -odparł Antef. -Domyœlam się również, że naczelnik gwardii jego œwištobliwoœci nie mógł zaszczycić mnie odwiedzinami w błahym interesie. Przez chwilę obaj patrzyli sobie w oczy. Wreszcie Tutmozis usiadł obok swego teœcia i szepnšł: -Czy słyszałeœ nikczemne wieœci, które wrogowie państwa rozgłaszajš o naszym władcy? -Jeżeli chodzi o mojš córkę Hebron -œpiesznie odezwał się nomarcha -oœwiadczam ci, że dziœ ty jesteœ jej panemi nie możesz mieć do mnie żalu... Tutmozis niedbale machnšł rękš. -Jacyœ niegodni ludzie -mówił zięć -rozgłaszajš, że faraon jest obłškany... Słyszałeœ o tym, mój ojcze? Antef kiwał i kręcił głowš, co mogło równie dobrze oznaczać potwierdzenie, jak i zaprzeczenie. Wreszcie rzekł: -Głupstwo jest wielkie jak morze, wszystkow sobie pomieœci. -To nie głupstwo, ale występek kapłanów, którzy posiadajš człowieka podobnego do jego œwištobliwoœci i posługujš się nim do podłych czynów. I opowiedział nomarsze historię Greka Lykona tudzież jego zbrodnię w Pi-Bast. -O tym Lykonie, który zabił dziecko księcia następcy, słyszałem -odparł Antef. -Ale gdzie masz dowody, że Mefres uwięził Lykona w Pi-Bast, że przywiózł go do Teb i że wypuszcza go do ogrodów królewskich, aby tam udawał obłškanego faraona? ... -Właœnie dlatego pytam waszš dostojnoœć: co robić? ... Jestem przecie naczelnikiem 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żaPPc b Ň& crxc €dę!qc e[0c f`>ţ gwardii i muszę czuwać nad czciš i bezpieczeństwem naszego pana. -Co robić? ... co robić? -powtarzał Antef. -Ha! przede wszystkim pilnować, ażeby te wieœci bezbożne nie dosięgnęły uszu faraona... -Dlaczego? ... -Bo stanie się wielkie nieszczęœcie. Gdy naszpan usłyszy, że Lykon w jego imieniu udajewariata, wpadnie w gniew... straszny gniew!... Naturalnie zwróci się przeciw HerhorowiiMefresowi. Może ich tylko zelży, może uwięzi, może nawet zabije... Cokolwiek zaœ zrobi, zrobi bez żadnego dowodu, a wtedy co? ... Dzisiejszy Egipt już nie lubi składać ofiar bogom, ale jeszcze ujmie się za niewinnie pokrzywdzonymi kapłanami... A wtedy co? ... Bo ja myœlę - dodał zbliżywszy usta do ucha Tutmozisowi -bo jamyœlę, że byłby to koniec dynastii. -Więc cóż robić? ... -Cišgle jedno! -zawołał Antef. -ZnajdŸ owego Lykona, dowiedŸ, że Mefres i Herhorukrywali go i kazali mu udawać obłškanego faraona... To możesz zrobić, jeżeli chcesz utrzymać łaskę pana. Dowodów, jak najwięcej dowodów! ... U nas nie Asyria, arcykapłanów bez najwyższego sšdu krzywdzić nie można, a żaden sšd nie skażeich bez namacalnych dowodów... Gdzie masz zresztš pewnoœć, że faraonowi nie podsunięto jakiejœ odurzajšcej trucizny?... Przecie to byłoby prostsze aniżeli wysyłanie po nocy człowieka, który nie znaani haseł, ani pałacu, ani ogrodu... Mówię ci: O Lykonie słyszałem z pewnych ust, bo od Hirama. Ale nie rozumiem, w jaki sposób Lykon mógłby w Tebach wyprawiać takie dziwy. -Ale, ale! ... -przerwał Tutmozis. -A gdzie jest Hiram? -Zaraz po waszym weselu pojechał ku Memfisowi, a w tych dniach był już w Hiten. Tutmozis znowu zakłopotał się. „Tej nocy -myœlał -kiedy do Eunany przyprowadzono nagiego człowieka, faraonmówił, że idzie zobaczyć się z Hiramem. A ponieważ Hirama nie było w Tebach, więc co? ... Więc jego œwištobliwoœć już o tej godzinie sam nie wiedział, co mówi! ” Tutmozis wrócił do siebie oszołomiony. Jużnie tylko nie pojmował: co robić w tym niesłychanym położeniu, ale nawet -co o nim myœleć? O ile bowiem w rozmowie z królowš Nikotris był pewny, że w ogrodachukazywał się Lykon, wysłany przez arcykapłanów, o tyle dziœ jego wštpliwoœci rosły. A jeżeli tak było z Tutmozisem, ulubieńcem,który cišgle widywał Ramzesa, cóż musiałodziać się w sercach ludzi obcych? ... Najgorliwsi stronnicy faraona i jego zamiarów mogli zachwiać się słyszšc ze wszystkich stron, że władca jest obłškanym! Był to pierwszy cios zadany Ramzesowi XIII przez kapłanów. Drobny sam w sobie, pocišgał nieobrachowane skutki. Tutmozis nie tylko wahał się, ale i cierpiał.Pod lekkomyœlnymi pozorami miał on charakter szlachetny i energiczny. Więc dziœ, kiedy godzono na czeœć i władzę jego pana, Tutmozisa gryzła bezczynnoœć. Zdawało mu się, że jest komendantem twierdzy, którš podkopuje nieprzyjaciel, a on patrzy na to bezczynny! ... Myœl ta tak dręczyła Tutmozisa, że pod wpływem jej wpadł na œmiały pomysł. Mianowicie spotkawszy raz arcykapłana Sema rzekł mu: -Wasza dostojnoœć słyszałeœ pogłoski, jakie kršżš o naszym panu? -Faraon jest młody, więc mogš o nim kršżyć bardzo rozmaite plotki -odparł Sem,dziwnie patrzšc na Tutmozisa. -Ale sprawy takie nie do mnie należš, zastępuję jego œwištobliwoœć w służbie bogów, spełniam to, jak umiem najlepiej, o resztę nie dbam. -Wiem, że wasza dostojnoœć jesteœ wiernym sługš faraona -mówił Tutmozis -i nie mam zamiaru mięszać się do kapłańskich tajemnic. Muszę jednak zwrócić waszš uwagę na jeden drobiazg. Oto dowiedziałem się z pewnoœciš, że œwięty Mefres przechowuje niejakiego Lykona Greka, na którym cišżš dwa występki, jest on mordercš faraonowego syna i -jest zanadto podobny do jego œwištobliwoœci... Niech więc dostojny Mefres nie œcišga hańby na czcigodny stan kapłański i czym prędzej wyda mordercę sšdom. Jeżeli bowiem my znajdziemy Lykona, przysięgam,że Mefres utraci nie tylko swój urzšd, ale igłowę. W naszym państwie nie można bezkarnie opiekować się zbójami i ukrywać ludzi podobnych do najwyższego władcy! ... Sem, w którego obecnoœci Mefres odebrał policji Lykona, zmięszał się, może z obawy,aby go nie posšdzono o wspólnictwo. Niemniej jednak odparł: -Postaram się ostrzec œwiętego Mefresa o tych uwłaczajšcych mu podejrzeniach. Czy jednak wasza dostojnoœć wie: jak odpowiadajš ludzie oskarżajšcy kogoœ o zbrodnię? -Wiem i przyjmuję odpowiedzialnoœć. Tak przecie jestem pewny swego, że o następstwa moich podejrzeń wcale się nie troszczę. Niepokój zostawiam czcigodnemu Mefresowi i życzę mu, abym nie potrzebował od przestróg -przejœć do czynów. Rozmowa wywołała skutek: od tej pory ani razu nikt nie widział faraonowego sobowtóra. Ale pogłoski nie ucichły, a Ramzes XIII niewiedział o nich. Nawet bowiem Tutmozis lękajšc się ze strony pana gwałtownych wystšpień przeciw kapłanom nie zawiadomił go o niczym. ------- *Autentyczne. ROZDZIAŁ TRZYNASTY W poczštkach miesišca Paofi (lipiec-sierpień)jego œwištobliwoœć, królowaNikotris i dwór powrócili z Tebów do pałacu pod Memfisem. Przy końcu podróży, która i tym razem odbywała się Nilem, Ramzes XIII często wpadał w zamyœlenie, a raz rzekł do Tutmozisa: -Spostrzegam dziwny objaw... Lud gromadzi się na obu brzegach tak gęsto, a może nawet gęœciej niż wówczas, gdyœmy płynęliw tamtš stronę. Ale okrzyki sš znacznie słabsze, czółen jedzie za nami mniej i kwiatów rzucajš skšpo... -Boska prawda płynie z ust twoich, panie -odparł Tutmozis. -Istotnie lud wyglšda, jakby był zmęczony, co jednak pochodzi ze strasznych upałów... -Mšdrze powiedziałeœ! ... -pochwalił go faraon i rozjaœnił oblicze. Ale Tutmozis nie wierzył własnym słowom.On czuł, a co gorsze, czuł cały orszak królewski, że masy ludu nieco ochłodły w miłoœci swej do pana. Czy był to skutek wieœci o nieszczęsnej chorobie Ramzesa, czy jakich innych praktyk? Tutmozis nie wiedział. Był jednak pewny, że na to ochłodnięcie wpłynęli kapłani. „Oto głupi motłoch! -myœlał nie hamujšc w swym sercu pogardy. -Niedawno tonęli, byletylko ujrzeć oblicze jego œwištobliwoœci, a dziœ żałujš krzyku... Czyżby już zapomnieli io siódmym dniu odpoczynku, i o ziemi na własnoœć? ... „ Natychmiast po przyjeŸdzie do pałacu faraon wydał rozkaz gromadzenia delegatów, którzy mieli postanowić o naruszeniu skarbów Labiryntu. Jednoczeœniepolecił oddanym sobie urzędnikom i policji, aby rozpoczęto agitacjš przeciw kapłanom iza siódmym dniem odpoczynku. Niebawem znowu zaczęło w Dolnym Egipcie wrzeć jak w ulu. Chłopi upominali się nie tylko o œwięta, ale i o płacenie im gotówkš za roboty publiczne. Rzemieœlnicy w szynkach i na ulicach złorzeczyli kapłanom,którzy chcš ograniczyć œwiętš władzę faraona. Liczba przestępstw wzrosła, ale przestępcy nie chcieli odpowiadać przed sšdem. Pisarze spokornieli i żaden nie œmiałuderzyć człowieka prostego wiedzšc, że spotka się z odwetem. Do œwištyń rzadziej składano ofiary, bogi pilnujšce granic nomesów coraz częœciej były obrzucane kamieniami i błotem, a nawet obalane. Strach padł na kapłanów, nomarchów i ich popleczników. Na próżno sędziowie ogłaszali na rynkach i goœcińcach, że według starych praw rolnik i rzemieœlnik, anawet kupiec, nie powinien zajmować się plotkami, które odcišgajš go od pracy chlebodajnej; pospólstwo bowiem wœród œmiechu i krzyku obrzucało woŸnych zgniłymi jarzynami i pestkami daktylów. Wówczas arystokracja zaczęła gromadzić się w pałacu i leżšc u nóg faraona błagać go o ratunek. -Jesteœmy -wołali -jakby ziemia rozpadała się pod naszymi stopami... jakby œwiat kończył się! ... Żywioły sš zmięszane, umysły w rozterce i jeżeli nie uratujesz nas ty, panie, godziny życia naszego sš policzone! ... -Mój skarb jest pusty, armia nieliczna, policja od dawna nie widzi żołdu -odparł faraon. - Jeżeli więc chcecie mieć trwały spokój i bezpieczeństwo, musicie dostarczyć mi funduszów. Ponieważ jednak moje królewskie serce trapi wasz niepokój,więc zrobię, co będę mógł, i mam nadzieję,że uda mi się przywrócić porzšdek. Jakoż jego œwištobliwoœć nakazał œcišgnšć wojska i ustawić je w najważniejszych punktach kraju. Jednoczeœnie posłał rozkazdo Nitagera, aby ten zostawił granicę wschodniš swemu pomocnikowi, a sam z pięcioma najlepszymi pułkami maszerował do Memfisu. Tak czynił pan, nie tyle dla osłonienia arystokracji przed pospólstwem, ile dlategoażeby mieć pod rękš duże siły na wypadek,gdyby arcykapłani podburzyli Górny Egipt i pułki należšce do œwištyń. Dziesištego Paofi w zamku królewskim i jego okolicach zapanował wielki ruch. Zebrali się delegaci majšcy przyznać faraonowi prawo czerpania ze skarbu w Labiryncie tudzież - mnóstwo ludzi, którzy chcieli przynajmniej patrzeć na miejsce, gdzie odbywała się niezwykła w Egipcie uroczystoœć. Procesja delegatów zaczęła się z rana. Przodem szli nadzy chłopi w białych czepcach i opaskach; każdy miał w ręku grubš płachtę dla okrycia grzbietu w obecnoœci faraona. Za nimi posuwali się rzemieœlnicy, ubrani jak chłopi, od których różnili się nieco cieńszymi płachtami i wšziutkimi fartuszkami pokrytymi różnobarwnym haftem. Następowali kupcy, niektórzy w perukach, wszyscy w długich koszulach i pelerynach. Tu już można było widzieć na rękach i nogach bogate bransolety, a na palcach pierœcienie. Potem szli oficerowie w czepcach i kaftanach w pasy: czarne i żółte, niebieskie i białe, niebieskie i czerwone. Dwaj, zamiast kaftanów, mieli napiersiach mosiężne półpancerze. Po dłuższej przerwie ukazało się trzynastuszlachty w wielkich perukach i białych szatach do ziemi. Za nimi sunęli nomarchowie w szatach oblamowanych purpurowš taœmš i w koronach na głowie. Pochód zamykali kapłani z ogolonymi głowami i twarzami, w panterczych skórach przez plecy. Delegaci weszli do wielkiej sali pałacu faraonów, gdzie stało siedm ław jedna za drugš: najniższa dla chłopów, najwyższa dla stanu kapłańskiego. Niebawem ukazał się, niesiony w lektyce, jego œwištobliwoœć Ramzes XIII, wobec którego delegaci upadli na ziemię. Gdy pan obu œwiatów zasiadł na wysokim tronie, pozwolił wstać i zajšć miejsce na ławach swoim wiernym poddanym. Po czym weszli isiedli na niższych tronach arcykapłani Herhor, Mefres i -dozorca Labiryntu ze szkatułkš w rękach. Œwietny orszak jenerałów otoczył faraona, poza którym dwaj wyżsi urzędnicy stanęli z wachlarzamiz piór pawich. -Prawowierni Egipcjanie! -odezwał się władca obu œwiatów. -Wiadomo wam, że mój dwór, moje wojsko i moi urzędnicy znajdujš się w potrzebie, której zubożały skarb wydołać nie może. O wydatkach na mojš œwiętš osobę nie mówię, gdyż jadam i ubieram się jak żołnierz, a każdy jenerał lub wielki pisarz ma więcej służby i kobiet aniżeli ja. Między zebranymi odezwał się szmer potakujšcy. -Dotychczas było we zwyczaju -cišgnšł Ramzes -że gdy skarb potrzebował funduszów, nakładało się większe podatki na pracujšce pospólstwo. Ja jednak, który znam mój lud i jego nędzę, nie tylko nie chciałbym go na nowo obcišżać, ale jeszczerad bym udzielić mu pewnych ulg... -Żyj wiecznie, panie nasz! -zawołano z kilkuniższych ławek. -Na szczęœcie dla Egiptu -mówił faraon -państwo nasze ma skarby, za pomocš których można podŸwignšć armiš, wynagrodzić urzędników, obdarzyć lud, a nawet spłacić wszystkie długi, jakie winniœmy bšdŸ œwištyniom, bšdŸ Fenicjanom. Skarb ten, zebrany przez pełnych chwały przodków moich, leży w piwnicy Labiryntu. Lecz może być naruszonytylko wówczas, jeżeli wy wszyscy, prawowierni, jak jeden mšż, uznacie, że Egipt jest w potrzebie, a ja, pan, mam prawo rozporzšdzać skarbami moich poprzedników... -Uznajemy! ... Błagamy, ażebyœ wzišł, panie, ile potrzeba! ... -wołano ze wszystkich ław. -Dostojny Herhorze -zwrócił się do niego władca -czy œwięty stan kapłański ma coœ do powiedzenia w tej sprawie? ... -Bardzo niewiele -odparł arcykapłan powstajšc. -Według odwiecznych praw skarb Labiryntu może być tylko wówczas naruszony, gdyby państwo nie posiadało żadnych innych œrodków... Ale dziœ tak nie jest. Gdyby bowiem rzšd zmazał wierzytelnoœci fenickie powstałe z niegodziwej lichwy, nie tylko napełniłby sięskarb waszej œwištobliwoœci, ale i pospólstwo, dziœ pracujšce dla Fenicjan, odetchnęłoby w swym ciężkim trudzie... Na ławach delegatów znowu odezwał się szmer przychylny. -Pełna mšdroœci jest rada twoja, œwięty mężu -rzekł spokojnie faraon -ale niebezpieczna. Gdyby mój skarbnik, dostojninomarchowie i szlachta raz nauczyli się przekreœlać cudze należnoœci, dziœ nie zapłaciliby długów Fenicjanom, a jutro mogliby zapomnieć o długach należnych faraonowi i œwištyniom. Kto mi zaœ powie, czy i pospólstwo, zachęcone przykładem wielkich, nie pomyœli, że i ono ma prawo zapomnieć o swoich obowišzkach względem nas? ... Cios był tak silny, że najdostojniejszy Herhor aż pochylił się na swoim krzeœle i -umilkł. -A ty, najwyższy dozorco Labiryntu, chceszco nadmienić? -spytał faraon. -Mam tu szkatułkę -odparł -z białymi i czarnymi kamykami. Każdy delegat otrzyma obie gałki i jednš z nich rzuci do dzbana. Kto chce, abyœ wasza œwištobliwoœć naruszył skarbiec Labiryntu, włoży czarnykamyk; kto woli, ażeby nie tykano własnoœci bogów, położy biały. -Nie zgadzaj się, panie, na to -szepnšł skarbnik do władcy. -Niech raczej każdy delegat jasno powie: co ma w swej duszy? ... -Uszanujmy dawne zwyczaje -wtršcił Mefres. -Owszem, niech rzucajš kamyki do dzbana -rozstrzygnšł pan. -Serce moje jest czyste, a zamiary niezłomne. Œwięci Mefres i Herhor zamienili spojrzenia.Nadzorca Labiryntu, w asystencji dwu jenerałów, zaczšł obchodzić ławy i wręczać delegatom po dwa kamyki: czarny ibiały. Biedacy z pospólstwa byli bardzo zmięszani widzšc przed sobš tak wielkich dostojników. Niektórzy chłopi upadali na ziemię, nie œmieli brać gałek i z wielkš trudnoœciš pojmowali, że mogš rzucić do dzbana tylko jeden kamyk: czarny lub biały.-Ja przecie chciałbym dogodzić i bogom, i jego œwištobliwoœci... -szeptał stary pastuch. W końcu udało się dostojnikom wytłomaczyć, a chłopom zrozumieć: czego od nich żšdano. I zaczęło się oddawanie głosów. Każdy delegat przychodził do dzbana i wpuszczał swój kamyk w taki sposób, że inni nie widzieli, jakiej barwy gałkę rzuca. Przez ten czas wielki skarbnik klęczšc za tronem szeptał do władcy: -Wszystko zgubione! ... Gdyby głosowali jawnie, mielibyœmy jednomyœlnoœć, ale teraz, bodaj mi ręka uschła, jeżeli w dzbanie nie znajdzie się ze dwadzieœcia białych kamyków! -Uspokój się, wierny sługo -z uœmiechem odparł Ramzes. -Mam pod rękš więcej pułków, aniżeli będzie głosów przeciw nam.-Ale po co to? ... po co? ... -wzdychał skarbnik. -Przecież bez jednomyœlnoœci nie otworzš nam Labiryntu. Ramzes wcišż uœmiechał się. Skończyła się procesja delegatów. Nadzorca Labiryntu podniósł dzban i jego zawartoœć wysypał na złotš tacę. Na dziewięćdziesięciu jeden głosujšcych było oœmdziesišt trzy kamyków czarnych, atylko oœm białych. Jenerałowie i urzędnicy struchleli, arcykapłani patrzyli na zgromadzenie z triumfem, ale wnet ogarnšł ich niepokój; Ramzes bowiem miał wesołš fizjognomię. Nikt nie œmiał oznajmić głoœno, że projekt jego œwištobliwoœci upadł. Lecz faraon odezwał się z całš swobodš: -Prawowierni Egipcjanie, dobrzy słudzy moi! Spełniliœcie mój rozkaz i łaska moja jest z wami. Przez dwa dni będziecie goœćmi mojego domu. Gdy zaœ otrzymacie podarunki, wrócicie do swoich rodzin i zajęć. Pokój z wami i błogosławieństwo. To powiedziawszy pan opuœcił salę wraz zeœwitš, zaœ arcykapłani Herhor i Mefres z trwogš spojrzeli po sobie. -On wcale nie zmartwił się -szepnšł Herhor. -A mówiłem, że jest to wœciekłe zwierzę! ... -odparł Mefres. -On nie cofnie się przed gwałtem i jeżeli go nie uprzedzimy... -Bogowie obroniš nas i swoje przybytki. Wieczorem w komnacie Ramzesa XIII zgromadzili się najwierniejsi jego słudzy: wielki skarbnik, wielki pisarz, Tutmozis i Kalipos, naczelny wódz Greków. -O panie -jęknšł skarbnik -dlaczego nie uczyniłeœ jak twoi wiecznie żyjšcy przodkowie? ... Gdyby delegaci głosowali jawnie, już mielibyœmy prawo do skarbu w Labiryncie! ... ... Jestem przecie naczelnikiem 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żgPtc hÄŔ c i„‚ _ j*Í c€kÓ76-Prawdę mówi jego dostojnoœć -wtršcił wielki pisarz. Faraon potrzšsnšł głowš. -Mylicie się. Choćby cały Egipt krzyknšł: oddajcie skarbowi fundusze Labiryntu! Arcykapłani nie oddadzš... -Więc po co zaniepokoiliœmy ich zwołaniem delegatów? ... Ten królewski czyn bardzo wzburzył i rozzuchwalił pospólstwo, które jest dzisiaj jak wzbierajšca woda... -Nie lękam się przyboru -rzekł pan. -Moje pułki będš dla niego groblami... Mam zaœ oczywistš korzyœć z delegacji, które mi pokazały niemoc przeciwników: oœmdziesišttrzy kamyki za nami, oœm za nimi! ... Znaczyto, że gdy oni mogš liczyć na jeden korpus,ja na dziesięć... Nie oddawajcie się złudzeniom -cišgnšł faraon. -Między mnš i arcykapłanami już zaczęła się wojna. Oni sš fortecš, którš wezwaliœmy do poddania się. Odmówili, więcmusimy przypuœcić szturm. -Żyj wiecznie! ... -zawołali Tutmozis i Kalipos. -Rozkazuj, panie -rzekł wielki pisarz. -A oto moja wola -mówił Ramzes. Ty, skarbniku, rozdasz sto talentów międzypolicję, oficerów robotniczych i sołtysów w nomesach: Seft, Neha-chent, Neha-pechu, Sebt-Het, Aa, Ament, Ka... W tych samych miejscach wydasz szynkarzomioberżystom jęczmień, pszenicę i wino, jakie jest pod rękš, aby pospólstwo miało darmo żywnoœć i jadło. Uczynisz to natychmiast, aby do dwudziestego Paofi zapasy były, gdzie trzeba. Skarbnik schylił się do ziemi. -Ty, pisarzu, napisz i każ jutro ogłosić na ulicach stolic nomesów, że barbarzyńcy z pustyni zachodniej wielkimi siłami chcš napaœć boskš prowincję Fayum... Ty, Kaliposie, wyœlesz cztery greckie pułki na południe. Dwa stanš pod Labiryntem, dwa posunš się aż do Hanes. Gdyby milicja kapłańska szła od Tebów, odepchniecie jš inie dopuœcicie do Fayumu. A gdy lud, oburzony na kapłanów, zagrozi Labiryntowi, Twoi Grecy niech go zajmš... -A gdyby dozorcy zamku oparli się? -wtršcił Kalipos. -Byłby to bunt -odrzekł faraon i mówił dalej : -A ty, Tutmozisie, wyœlesz trzy pułkido Memfisu i ustawisz je w pobliżu œwištyń: Ptah, Izydy i Horusa. Gdy wzburzony lud zechce je szturmować, pułkownicy otworzš sobie bramy, nie dopuszczš pospólstwa do miejsc œwiętych i zabezpieczš osoby arcykapłanów od zniewagi. I w Labiryncie, i w memfijskich œwištyniach znajdš się kapłani, którzy wyjdš naprzeciw wojska z zielonymi gałšzkami. Pułkownicy zapytajš mężów tych o hasło i będš radzić się ich... -A jeżeli kto oœmieli się stawić opór? -spytał Tutmozis. -Tylko buntownicy nie spełniš rozkazów faraona -odparł Ramzes. -Swištynie i Labirynt muszš być zajęte przez wojska dwudziestego trzeciego Paofi -cišgnšł faraon zwracajšc się do wielkiego pisarza. -Lud zatem zarówno w Memfis, jaki w Fayum może zbierać się już oœmnastego, z poczštku małymi garœciami, potem coraz liczniej. Gdyby więc około dwudziestego zaczęły się drobne rozruchy,już nie należy im przeszkadzać. Szturmować jednak do œwištyń mogš dopiero w dniach dwudziestym drugim i dwudziestym trzecim. A gdy wojsko zajmie te punkta, wszystko musi uspokoić się. -Czy nie lepiej byłoby natychmiast uwięzić Herhora i Mefresa? -zapytał Tutmozis. -Po co? ... Mnie nie chodzi o nich, tylko o œwištynie i Labirynt, do zajęcia których wojsko nie jest jeszcze gotowe. Zresztš Hiram, który przejšł listy Herhora do Asyryjczyków, wróci dopiero około dwudziestego... Więc dopiero w dniu dwudziestym pierwszym Paofi będziemy mieli w rękach dowody, że arcykapłani sš zdrajcami, i ogłosimy to ludowi. -Zatem mam jechać do Fayum? ... -spytał Kalipos. -O nie. Ty i Tutmozis zostaniecie przy mnie z wyborowymi pułkami... Trzeba mieć przecie rezerwy na wypadek, gdyby arcykapłani odcišgnęli od nas częœć ludu. -Nie lękasz się, panie, zdrady? -spytał Tutmozis. Faraon niedbale machnšł rękš. -Zdrada cišgle sšczy się jak woda z pękniętej beczki. Jużci arcykapłani trochę odgadujš moje zamiary, a i ja znam ich chęci... Ponieważ jednak uprzedziłem ich w gromadzeniu sił, więc już będš słabsi. W cišgu kilkunastu dni nie formuje się pułków... -A czary? ... -spytał Tutmozis. -Nie ma czarów, których by nie rozproszyłtopór! ... -zawołał œmiejšc się Ramzes. Tutmozis chciał w tej chwili opowiedzieć faraonowi o praktykach arcykapłanów z Lykonem. Ale i tym razem powstrzymała gouwaga, że gdy pan bardzo rozgniewa się, utraci spokój, który dziœ robi go potężnym. Wódz przed bitwš nie może myœleć o niczym, tylko o bitwie. A na sprawę Lykona będzie czas, gdy kapłani znajdš się w więzieniu. Na znak jego œwištobliwoœci Tutmozis został w komnacie, trzej zaœ inni dygnitarze złożywszy panu niskie ukłony wyszli. -Nareszcie -westchnšł wielki pisarz, gdy ze skarbnikiem znaleŸli się w przedsionku -nareszcie skończy się władza ogolonych łbów... -Zaprawdę jest czas -dodał skarbnik. -Przez dziesięć lat ostatnich lada prorok więcej znaczył aniżeli nomarcha Tebów alboMemfisu. -Ja myœlę, że Herhor po cichu gotuje sobie czółenko, ażeby uciec przed dwudziestym trzecim Paofi -wtršcił Kalipos. -Co mu będzie! -rzekł pisarz. -Jego œwištobliwoœć, dziœ groŸny, przebaczy im, gdy się upokorzš... -A nawet za wstawieniem się królowej Nikotris zostawi im majštki -dopełnił skarbnik. - W każdym razie nastanie w państwie jakiœ ład, którego już zaczynało braknšć. -Zdaje mi się tylko, że jego œwištobliwoœć zbyt wielkie robi przygotowania -mówił pisarz. -Ja bym wszystko zakończył greckimi pułkami, nie tykajšc pospólstwa... -Młody... lubi ruch, hałas... -dorzucił skarbnik. -Jak to widać, że nie jesteœcie żołnierzami!-odezwał się Kalipos. -Kiedy chodzi o walkę,trzeba zgromadzić wszystkie siły, bo zawsze znajdš się niespodzianki. -Zapewne, gdybyœmy nie mieli za sobš pospólstwa -odparł pisarz. -A tak, co może zdarzyć się nieoczekiwanego? ... Bogowie nie zejdš bronić Labiryntu. -Tak mówisz, wasza dostojnoœć, bo jesteœ spokojny -rzekł Kalipos -bo wiesz, że naczelny wódz czuwa i wszystko stara się przewidzieć. Inaczej może cierpłaby ci skóra. -Nie widzę niespodzianek -upierał się pisarz. -Chyba arcykapłani znowu rozpuszczš wieœć, że faraon oszalał. -Będš oni próbowali różnych sztuk -wtršcił ziewajšc wielki skarbnik -ale zaprawdę sił im nie starczy... W każdym razie dziękuję bogom, że postawili mnie w królewskim obozie... No, idŸmy spać... Po wyjœciu dostojników z komnaty faraona Tutmozis w jednej ze œcian otworzył drzwiukryte i wprowadził Samentu. Pan przyjšł Setowego arcykapłana z wielkš radoœciš, podał do ucałowania rękę i uœcisnšł mu głowę. -Pokój tobie, dobry sługo -rzekł władca. -Co przynosisz? ... -Byłem dwa razy w Labiryncie -odparł kapłan. -I już znasz drogę? -Znałem jš dawniej, ale teraz odkryłem jednš rzecz. Skarbiec może się zapaœć, pozabijać ludzi i zniszczyć klejnoty, które sš największym bogactwem... Faraon zmarszczył brwi. -Dlatego -cišgnšł Samentu -wasza œwištobliwoœć raczy przygotować kilkunastuludzi pewnych. Z nimi wejdę do Labiryntu w nocy poprzedzajšcej szturm i obsadzę komnaty, które sšsiadujš ze skarbcem... Osobliwie górnš... -Wprowadzisz ich? ... -Tak. Chociaż pójdę do Labiryntu jeszcze raz sam i ostatecznie sprawdzę: czy nie uda mi się zapobiec ruinie bez cudzej pomocy? Ludzie, choćby najwierniejsi, sš niepewni, a wprowadzanie ich może zwrócićuwagę tych psów dozorujšcych. -Jeżeli cię już nie œledzš... -wtršcił faraon.-Wierz mi, panie -odparł kapłan kładšc rękę na piersiach -że aby mnie wyœledzić, trzeba by cudu. Ich zaœlepienie jest prawie dziecinne. Czujš już bowiem, że ktoœ chce wedrzeć się do Labiryntu, lecz głupcy podwajajš straże przy widocznych furtkach. Tymczasem ja sam w cišgu miesišca poznałem trzy wejœcia ukryte, o których oni zapomnieli czy może zgoła nie wiedzš. Chyba jaki duch mógłby ich ostrzec, że chodzę po Labiryncie, albo wskazać komnatę, w której będę. Między trzema tysišcami komnat i korytarzy jest to niemożliwe. -Mówi prawdę dostojny Samentu -odezwał się Tutmozis. -I bodaj że już za daleko posuwamy przezornoœć wobec arcykapłańskich gadzin. -Tego nie mów, wodzu -rzekł kapłan. -Siły ich przy jego œwištobliwoœci sš garœciš piasku wobec pustyni, ale Herhor i Mefres sš bardzo mšdrzy! ... I bodaj że użyjš przeciw nam takich orężów i obrotów, wobec których oniemiejemy ze zdziwienia... Nasze œwištynie sš pełne tajemnic, które zastanawiajš nawet mędrców, a œcierajš naproch duszę pospólstwa. -Powiedzże nam co o tym? -zapytał faraon.-Z góry mówię, że żołnierze waszej œwištobliwoœci spotkajš dziwy w œwištyniach. To pogasnš im œwiatła, to znowu otoczš ich płomienie i szkaradne poczwary... Tu mur zastšpi im drogę albo pod nogami otworzy się przepaœć. W niektórych korytarzach zaleje ich woda, w innych niewidzialne ręce będš rzucały kamieniami... A jakie grzmoty, jakie głosy rozlegać się będš dokoła nich! ... -W każdej œwištyni mam życzliwych mi kapłanów młodszych, a w Labiryncie ty będziesz -rzekł Faraon. -I nasze topory -wtršcił Tutmozis. -Lichy to żołnierz, który cofa się przed płomieniami czy straszydłami albo marnujeczas na przysłuchiwanie się tajemniczym głosom. -Dobrze mówisz, wodzu! -zawołał Samentu.-Gdy tylko będziecie szli dzielnie naprzód, strachy pierzchnš, głosy umilknš, a płomienie przestanš parzyć. Teraz ostatnie słowo, panie nasz -zwrócił się kapłan do Ramzesa. -Gdybym zginšł... -Nie mów tak! ... -żywo przerwał mu faraon. -Gdybym zginšł -mówił ze smutnym uœmiechem Samentu -przyjdzie do waszej œwištobliwoœci młody kapłan Seta z moim pierœcieniem. Niech więc wojsko zajmie Labirynt i wypędzi dozorców i niech już nie opuszcza gmachu, bo ów młodzieniec, możew cišgu miesišca, a może i wczeœniej, znajdzie drogę do skarbów, przy wskazówkach, jakie mu zostawię... Ale, panie -mówił klękajšc -błagam cię o jedno: gdy zwyciężysz, pomœcij mnie, a nade wszystko nie przebaczaj Herhorowi i Mefresowi. Ty nie wiesz: jacy to sš nieprzyjaciele! ... Gdyby oni wzięli górę, zginiesz nie tylko ty sam, ale i twoja dynastia... -Alboż zwycięzcy nie godzi się być wspaniałomyœlnym? ... -spytał pochmurnie władca. -Żadnej wspaniałomyœlnoœci ! ... żadnej łaski! ... -wołał Samentu. -Dopóki oni będš żyli, tobie i mnie, panie, grozi œmierć, hańba, nawet zniewaga naszych trupów. Można ugłaskać lwa, kupić Fenicjanina, przywišzać Libijczyka i Etiopa, można ubłagać chaldejskiego kapłana, bo on jak orzeł unosi się na wysokoœciach i bezpieczny jest od pocisków... Ale egipskiego proroka, który zakosztował zbytku i władzy, nie zjednasz niczym. I tylko œmierć ich albo twoja może zakończyćwalkę. -Prawdę mówisz, Samentu -odpowiedział Tutmozis. -Na szczęœcie, nie jego œwištobliwoœć, ale -my, żołnierze, będziemy rozstrzygali odwieczny spór między kapłanami i faraonem. ROZDZIAŁ CZTERNASTY Dwunastego Paofi z różnych œwištyn egipskich rozeszły się niepokojšce wieœci. W cišgu paru dni ostatnich w œwištyni Horusa wywrócił się ołtarz, w œwištyni Izydy posšg bóstwa płakał. Zaœ u Amona tebańskiego i u grobu Ozirisa w Denderach wypadły bardzo złe wróżby. Z nieomylnych oznak wywnioskowali kapłani, że Egiptowi grozi jakieœ wielkie nieszczęœcie jeszcze przed upływem miesišca. Skutkiem tego arcykapłani Herhor i Mefres nakazali procesje dokoła œwištyń i składanie ofiar w domach. Zaraz nazajutrz, trzynastego Paofi, odbyłasię w Memfis wielka procesja: bóg Ptah wyszedł ze swojej œwištyni, a bogini Izydaze swojej. Oba bóstwa podšżały ku œrodkowi miasta, w bardzo nielicznym gronie wiernych, przeważnie kobiet. Musiały jednak cofnšć się: mieszczanie bowiem egipscy drwili z nich, a innowiercy posunęli się do rzucania kamieni na œwięte łodzie bogów. Policja wobec tych nadużyć zachowała się obojętnie, a nawet niektórzy jej członkowieprzyjęli udział w nieprzystojnych żartach. Od południa zaœ jacyœ nieznani ludzie zaczęli opowiadać tłumom, że stan kapłański nie pozwala na żadne ulgi dla pracujšcych i chce podnieœć bunt przeciw faraonowi. Ku wieczorowi pod œwištyniami zbierały sięgromadki robotników z gwizdaniem i złorzeczeniami na kapłanów. Jednoczeœnie ciskano kamienie do bram, a jakiœ zbrodniarz publicznie odbił nos Horusowi pilnujšcemu swojej œwištyni. W parę godzin po zachodzie słońca zebrali się arcykapłani i ich najwierniejsi stronnicyw œwištyni Ptah. Był dostojny Herhor, Mefres, Mentezufis, trzech nomarchów i najwyższy sędzia z Tebów. -Straszne czasy! -odezwał się sędzia. -Wiem z pewnoœciš, że faraon chce podburzyć motłoch do napadu na œwištynie... -Słyszałem -odezwał się nomarcha Sebes -że wysłano rozkaz do Nitagera, ażeby przybiegł czym prędzej z nowymi wojskami, jakby już i tych nie było dosyć! ... -Komunikacja między Dolnym i Górnym Egiptem przecięta od wczoraj -dodał nomarcha Aa. -Na goœcińcach stoi wojsko, a galery jego œwištobliwoœci rewidujš każdystatek płynšcy Nilem... -Ramzes XIII nie jest „œwištobliwoœciš ” -wtršcił oschle Mefres -gdyż nie otrzymał koron z ršk bogów. -Wszystko to byłyby drobiazgi -odezwał sięnajwyższy sędzia. -Gorszš jest zdrada... Mam poszlaki, że wielu młodszych kapłanów sprzyja faraonowi i o wszystkim donosi mu... -Sš nawet tacy, którzy podjęli się ułatwić wojsku zajęcie œwištyń -dodał Herhor. -Wojsko ma wejœć do œwištyń? ! ... -zawołał nomarcha Sebes. -Taki ma przynajmniej rozkaz na dwudziestego trzeciego -odparł Herhor. -I wasza dostojnoœć mówisz o tym spokojnie? ... -zapytał nomarcha Ament. Herhor wzruszył ramionami, a nomarchowie zaczęli spoglšdać po sobie. -Tego już nie rozumiem! -odezwał się prawie z gniewem nomarcha Aa. -Œwištynie majš zaledwie kilkuset żołnierzy, kapłani zdradzajš, faraon odcina nas od Tebów i podburza lud, a dostojny Herhor mówi o tym, jakby nas zapraszał na ucztę... Albo brońmy się, jeżeli jeszcze można, albo... -Poddajmy się jego œwištobliwoœci? ... -spytał ironicznie Mefres. -Na to zawsze będziecie mieli czas! ... -Ale my chcielibyœmy dowiedzieć się czegoœ o œrodkach obrony... -rzekł nomarcha Sebes. -Bogowie ocalš swoich wiernych -odpowiedział Herhor. Nomarcha Aa załamał ręce. -Jeżeli mam otworzyć moje serce, to i mniedziwi wasza obojętnoœć -odezwał się najwyższy sędzia. -Prawie całe pospólstwo jest przeciw nam... -Pospólstwo, jak jęczmień na polu, idzie za wiatrem -rzekł Herhor. -A wojsko? ... -Któreż wojsko nie upadnie przed Ozirisem?-Wiem -przerwał niecierpliwie nomarcha Aa-ale nie widzę ani Ozirisa, ani tego wiatru, który do nas zwróci pospólstwo... Tymczasem faraon już dziœ przywišzał ich do siebie obietnicami, a jutro wystšpi z darowiznš... -Od obietnic i podarunków mocniejszš jest trwoga -odparł Herhor. -Czego oni majš się bać? ... Tych trzystu żołnierzy, jakich mamy? -Ulęknš się Ozirisa. -Ale gdzież on jest? ... -pytał wzburzony nomarcha Aa. -Zobaczycie go wszyscy. A szczęœliwy byłbyten, kto by na ów dzień oœlepnšł. Słowa te wypowiedział Herhor z takim niezachwianym spokojem, że w zgromadzeniu zaległa cisza. -Ostatecznie cóż jednak robimy? ... -zapytałpo chwili najwyższy sędzia. -Faraon -mówił Herhor -chce, ażeby lud napadł na œwištynie dwudziestego trzeciego. My zaœ musimy sprawić, aby napadnięto nas dwudziestego Paofi. -Wiecznie żywi bogowie! -znowu zawołał nomarcha Aa wznoszšc ręce. -A my po co mamy œcišgać nieszczęœcie na nasze głowy,w dodatku o dwa dni wczeœniej? ... -Słuchajcie Herhora -odezwał się stanowczym głosem Mefres -i na wszelki sposób starajcie się, ażeby napad miał miejsce dwudziestego Paofi od rana. -A jak nas naprawdę rozbijš? ... -spytał zmięszany sędzia. -Jeżeli nie poskutkujš zaklęcia Herhora, wówczas ja wezwę bogów na pomoc -odparł Mefres, a w oczach błysnšł mu złowrogi ogień. -Ha! wy arcykapłani macie swoje tajemnice,których nam odsłaniać nie wolno -rzekł wielki sędzia. -Zrobimy więc, co każecie, wywołamy napad dwudziestego... Ale pamiętajcie, że nasza i dzieci naszych krewspadnie na wasze głowy... -Niech spadnie! ... -Niech się tak stanie! ... -zawołali jednoczeœnie obaj arcykapłani. Po czym dodał Herhor: -Od dziesięciu lat rzšdzimy państwem i przez ten czas nikomu z was nie stała się krzywda, a każdej obietnicy dotrzymaliœmy.BšdŸcież więc cierpliwi i wierni jeszcze przez kilka dni, aby zobaczyć moc bogów i Jestem przecie naczelnikiem 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żlPW cm§ ç cnŽ<coĘ)”cp^80otrzymać nagrodę. Niebawem nomarchowie pożegnali arcykapłanów, nie usiłujšc nawet ukrywać smutku i niepokoju. Zostali tylko Herhor i Mefres. Po dłuższym milczeniu Herhor odezwał się: -Tak, ten Lykon był dobry, dopóki udawał szalonego. Ale ażeby można go podstawić zamiast Ramzesa? ... -Jeżeli matka nie poznała się na nim -odparł Mefres -więc już musi być bardzo podobny... A siedzieć na tronie, przemówić parę słów do otoczenia to chyba potrafi. Zresztš my będziemy przy nim... -Strasznie głupi komediant! ... -westchnšł Herhor tršc czoło. -Mędrszy on od milionów innych ludzi, gdyż ma podwójny wzrok i wielkie może oddać usługi państwu... -Cišgle wasza dostojnoœć mówisz mi o tym podwójnym wzroku -odparł Herhor. -Nareszcie niechże ja sam przekonam się otym... -Chcesz? ... -spytał Mefres. -Więc idŸmy... Ale, na bogi, Herhorze, o tym, co zobaczysz, nie wspominaj nawet przed własnym sercem... Zeszli do podziemiów œwištyni Ptah i znaleŸlisię w obszernej piwnicy oœwietlonej kagańcem. Przy słabym blasku Herhor dojrzał człowieka, który siedzšc za stołem jadł. Człowiek miał na sobie kaftangwardii faraona. -Lykonie -rzekł Mefres -najwyższy dostojnik państwa chce przekonać się o zdolnoœciach, jakimi obdarzyli cię bogowie...Grek odepchnšł misę z jedzeniem i poczšł mruczeć: -Przeklęty dzień, w którym moje podeszwy dotknęły waszej ziemi! ... Wolałbym pracować w kopalniach i być bity kijami... -Na to zawsze będzie czas -wtršcił surowoHerhor. Grek umilkł i nagle zaczšł drżeć zobaczywszy w ręce Mefresa kulkę z ciemnego kryształu. Pobladł, spojrzenie zmętniało mu, na twarzwystšpił pot kroplisty. Jego oczy były utkwione w jeden punkt, jakby przykute do kryształowej kuli. -Już œpi -rzekł Mefres. -Nie dziwneż to? -Jeżeli nie udaje. -Uszczypnij go... ukłuj... nawet sparz... -mówił Mefres. Herhor wydobył spod białej szaty sztylet i zamierzył się, jakby chcšc uderzyć Lykona między oczy. Ale Grek nie poruszył się, nawet nie drgnęły mu powieki. -Spojrzyj tu -mówił Mefres zbliżajšc do Lykona kryształ. -Czy widzisz tego, który porwał Kamę? ... Grek zerwał się z krzesła, z zaciœniętymi pięœciami i œlinš na ustach. -Puœćcie mnie! ... -wołał chrapliwym głosem. -Puœćcie mnie, abym napił się jego krwi... -Gdzież on jest teraz! -pytał Mefres. -W pałacyku, w stronie ogrodu najbliższej rzeki... Jest z nim piękna kobieta... -szeptałLykon. -Nazywa się Hebron i jest żonš Tutmozisa -podpowiedział Herhor. -Przyznaj, Mefresie- dodał -że ażeby o tym wiedzieć, nie trzeba podwójnego wzroku... Mefres zacišł wšskie usta. -Jeżeli to nie przekonywa waszej dostojnoœci, pokażę coœ lepszego -odparł. -Lykonie, znajdŸ teraz zdrajcę, który szukadrogi do skarbca Labiryntu... Œpišcy Grek usilniej wpatrzył się w kryształ i po chwili odpowiedział: -Widzę go... Jest odziany w płachtę żebraka... -Gdzie on jest? ... -Leży na dziedzińcu oberży, ostatniej przedLabiryntem... Z rana będzie tam... -Jak on wyglšda? ... -Ma rudš brodę i włosy... -odpowiedział Lykon. -A co? ... -spytał Mefres Herhora. -Wasza dostojnoœć masz dobrš policję -rzekł Herhor. -Ale za to dozorcy Labiryntu Ÿle go pilnujš! -mówił gniewnie Mefres. -Jeszcze dziœ w nocy pojadę tam z Lykonem, aby ostrzec miejscowych kapłanów... Lecz gdy uda mi się ocalić skarb bogów, wasza dostojnoœć pozwolisz, że ja zostanę jego dozorcš... -Jak wasza dostojnoœć chcesz -odparł Herhor obojętnie. A w sercu swym dodał: „Nareszcie pobożny Mefres zaczyna pokazywać zęby i pazury... Sam pragnie zostać -tylko -dozorcš Labiryntu, a swego wychowańca Lykona zrobić -tylko -faraonem! ... Zaprawdę, że dla nasycenia chciwoœci moichpomocników bogowie musieliby stworzyć dziesięć Egiptów... ” Gdy obaj dostojnicy opuœcili podziemia, Herhor, wœród nocy, piechotš wrócił do œwištyni Izydy, gdzie miał mieszkanie, a Mefres kazał przygotować parę konnych lektyk. Do jednej młodzi kapłani włożyli œpišcego Lykona w worku na głowie, do drugiej arcykapłan wsiadł sam i, otoczony garstkš jeŸdŸców, tęgim kłusem pojechał do Fayum. W nocy z czternastego na piętnasty Paofi arcykapłan Samentu, stosownie do obietnicydanej faraonowi, wszedł, sobie tylko znanym korytarzem, do Labiryntu. Miał w rękach pęk pochodni, z których jedna paliłasię, a na plecach niewielki koszyk z przyborami. Samentu bardzo łatwo przechodził z sali dosali, z korytarza na korytarz, jednym dotknięciem usuwajšc kamienne tafle w kolumnach i œcianach, gdzie były drzwi ukryte. Niekiedy wahał się, lecz wówczas odczytywał tajemnicze znaki na œcianach i porównywał je ze znakami na paciorkach, które miał na szyi. Po półgodzinnej podróży znalazł się w skarbcu, skšd usunšwszy tafle w podłodze dostał się do sali leżšcej pod spodem. Sala była niska, lecz obszerna, a jej sufit opierał się na mnóstwie przysadkowatych kolumn. Samentu położył koszyk i zapaliwszy dwie pochodnie przy ich œwietle zaczšł odczytywać napisy œcienne. „Mimo podłej postaci -mówił jeden napis -jestem prawdziwy syn bogów, gdyż gniew mój jest straszny. Na dworze zamieniam się w słup ognia i czynię błyskawicę. Zamknięty, jestem grzmotem i zniszczeniem, i nie ma budowli, która oparłaby się mojej potędze. Ułagodzić mnie może tylko œwięta woda, która odbiera mi moc. Al e gniew mój tak dobrze rodzi się z płomienia, jak i z najmniejszej iskry. Wobec mnie wszystko skręca się i upada. Jestem jak Tyfon, który obala najwyższe drzewo i podnosi kamienie. ” „Słowem, każda œwištynia ma swojš tajemnicę, której inne nie znajš! ... ”-rzekłdo siebie Samentu. Otworzył jednš kolumnę i wydobył z niej duży garnczek. Garnczek miał pokrywę przylepionš woskiem tudzież otwór, przez który przechodził długi i cienki sznurek, nie wiadomo gdzie kończšcy się wewnštrz kolumny. Samentu odcišł kawałek sznurka, przytknšł go do pochodni i spostrzegł, że sznur spala się bardzo prędko, wydajšc syczenie. Teraz ostrożnie zdjšł nożem pokrywę i zobaczył wewnštrz garnka niby piasek i kamyki popielatej barwy. Wydobył parę kamyków i odszedłszy na bok przytknšł pochodnię. W jednej chwili buchnšł duży płomień i kamyki znikły zostawiajšc po sobie gęsty dym i przykry zapach. Samentu wyjšł znowu trochę popielatego piasku, wysypał na posadzkę, umieœcił wœród niego kawałek sznura który znalazł przy garnku, i -wszystko to nakrył ciężkimkamieniem. Potem zbliżył pochodnię, sznur zatlił się i po chwili -kamień wœród płomieni podskoczył do góry. -Mam już tego syna bogów! ... -rzekł z uœmiechem Samentu. -Skarbiec nie zapadnie się... Zaczšł chodzić od kolumny do kolumny, otwierać tafle i z wnętrza wydobywać ukryte garnki. Przy każdym był sznur, który Samentu przecinał, a garnki odstawiał na bok... -No -mówił kapłan -jego œwištobliwoœć mógłby darować mi połowę tych skarbów, a przynajmniej... syna mego zrobić nomarchš! ... I z pewnoœciš zrobi, gdyż jestto wspaniałomyœlny władca... Mnie zaœ należy się co najmniej œwištynia Amona w Tebach... Zabezpieczywszy w ten sposób salę dolnš, Samentu wrócił do skarbca, a stamtšd wszedł do sali górnej. Tam również były napisy na œcianach, liczne kolumny, a w nich garnki zaopatrzone w sznury i napełnione kamykami, które przy zetknięciusię z ogniem wybuchały. Samentu poprzecinał sznury, powydobywał garnki z wnętrza kolumn i -szczyptę popielatego piasku zawišzał w gałganek. Potem zmęczony usiadł. Wypaliło mu się szeœć pochodni; noc musiała się już zbliżaćku końcowi. „Nigdy bym nie przypuszczał -mówił do siebie -że tutejsi kapłani majš tak dziwny materiał? ... Przecie można by rozwalać nim asyryjskie fortece! ... No, my także niewszystko ogłaszamy naszym uczniom... ” Strudzony poczšł marzyć. Teraz był pewny, że zajmie najwyższe stanowisko w państwie, potężniejsze od tego, jakie zajmował Herhor. Co wtedy zrobi? ... Bardzo wiele. Zabezpieczy mšdroœć i majštek swoim potomkom. Postara się o wydobycie tajemnic ze wszystkich œwištyń, co w nieograniczony sposób umocni jego władzę,a Egiptowi zapewni przewagę nad Asyriš. Młody faraon drwi z bogów, to ułatwi mu ustanowienie czci dla jednego boga, na przykład Ozirisa, i połšczenie Fenicjan, Żydów, Greków i Libijczyków w jedno państwo -z Egiptem. Współczeœnie przystšpi do robót nad kanałem, który ma połšczyć Morze Czerwone ze Œródziemnym.Gdy wzdłuż kanału pobuduje się fortece i nagromadzi dużo wojska, cały handel z nieznanymi ludami Wschodu i Zachodu wpadnie w ręce Egipcjan. Trzeba też posiadać własnš flotę i majtkówegipskich. A nade wszystko trzeba zgnieœć Asyriš, która z każdym rokiem staje się niebezpieczniejsza... Trzeba ukrócić zbytki ichciwoœć kapłanów... Niechaj będš mędrcami, niech majš dostatek, ale niech służš państwu zamiast, jak dziœ, wyzyskiwać je na swojš korzyœć... „Już w miesišcu Hator -mówił w sobie -będę władcš! ... Młody pan zanadto lubi kobiety i wojsko, aby mógł zajmować się rzšdami... A jeżeli nie będzie mi ał synów, wówczas mój syn, mój syn... ” Ocknšł się. Jeszcze jedna pochodnia spłonęła i był wielki czas do opuszczenia podziemiów. Podniósł się, zabrał swój koszyk i opuœcił salę nad skarbcem. „Nie potrzebuję pomocników... -myœlał uœmiechajšc się. -Sam wszystko zabezpieczyłem... ja sam... pogardzany kapłan Seta! ... „ Minšł już kilkanaœcie komnat i korytarzy, gdy nagle stanšł... Zdawało się, że na posadzce sali, do której wszedł, widać cienkš smugę œwiatła... W jednej chwili ogarnęła go tak straszna trwoga, że zgasił pochodnię. Lecz i smuga na posadzce znikła. Samentu wytężył słuch, ale słyszał tylko bicie tętna we własnej głowie. -Przywidziało mi się! ... -rzekł. Drżšcymi rękoma wydobył z kosza małe naczynie, gdzie powoli tliła się hubka, i znowu zapalił pochodniš. „Jestem bardzo senny! .... ”-pomyœlał. Rozejrzał się po sali i poszedł do œciany, wktórej były ukryte drzwi. Nacisnšł gwóŸdŸ, drzwi nie uchyliły się. Drugi... trzeci nacisk -nic... „Co to znaczy? ” --rzekł do siebie zdumiony. Już zapomniał o œwietlnej smudze. Zdawałomu się, że spotkał go nowy, niesłychany wypadek. Tyle setek drzwi ukrytych otwierał w swym życiu, tyle ich otworzył w Labiryncie, że wprost nie mógł pojšć obecnego oporu. Wtem znowu ogarnšł go strach. Zaczšł biegać od œciany do œciany i wszędzie probować ukrytych drzwi. Wreszcie jedne ustšpiły. Samentu głęboko odetchnšł i znalazł się w ogromnej sali, jak zwykle przepełnionej kolumnami. Jego pochodnia rozœwietlała zaledwie częœć przestrzeni, której ogromna reszta ginęła w gęstym mroku. Ciemnoœć, las kolumn, a nade wszystko nieznajomoœć sali -dodała kapłanowi otuchy. Na dnie jego trwogi zbudziła się iskra naiwnej nadziei: zdawało mu się, że ponieważ on nie zna tego miejsca, więc i nikt go nie zna, nikt tu nie trafi. Uspokoił się nieco i uczuł, że nogi gnš się pod nim. Więc usiadł. Lecz znowu zerwał się i poczšł oglšdać się dokoła, jak gdyby chcšc sprawdzić: czy istotnie grozi mu niebezpieczeństwo i -skšd? ... Z którego z tych ciemnych kštów wyjdzie ono, aby rzucić się na niego? Samentu, jak nikt w Egipcie, był oswojony z podziemiami, ciemnoœciš, zbłškaniem... Przechodził też różne niepokoje w życiu. Ale to, czego doznawał obecnie, było czymœ zupełnie nowym i tak strasznym, że kapłan bał się nadać temu właœciwego nazwiska. W końcu z wielkim wysiłkiem zebrał myœli irzekł: -Gdybym naprawdę widział œwiatło... gdyby naprawdę ktoœ pozamykał drzwi, byłbym zdradzony... A w takim razie co? ... „Œmierć! ... ” -szepnšł mu głos ukryty gdzieœ na dnie duszy. Œmierć? ! ... Pot wystšpił mu na twarz; zatamował mu się oddech. I nagle opanowało go szaleństwo strachu. Zaczšł biegać po sali i uderzać pięœciš w mury szukajšc wyjœcia. Już zapomniał, gdzie jest i jak się tu dostał; stracił kierunek, a nawet możnoœć orientowania się za pomocš paciorków. Zarazem poczuł, że jest w nim jakby dwu ludzi: jeden prawie obłškany, drugi spokojny i mšdry. Ten mšdry tłomaczył sobie, że wszystko może być przywidzeniem, że nikt go nie odkrył, nikt go nie szuka i że wyjdzie stšd, byle nieco ochłonšł. Ale ten pierwszy, obłškany, nie słuchał głosu rozsšdku, owszem, z każdš chwilš brał górę nad swoim antagonistš wewnętrznym. O, gdyby można było ukryć się w której kolumnie! ... Niechby wówczas szukali... Choć zapewne nikt by go nie szukał i nie znalazł, a on przespawszy się odzyskałby panowanie nad sobš. -Cóż mnie tu może spotkać? -mówił wzruszajšc ramionami. -Bylem uspokoił się,mogš mnie gonić po całym Labiryncie... Wszak do przecięcia mi wszystkich dróg trzeba by kilku tysięcy ludzi, a do wskazania: w której sali jestem -chyba cudu! ... No, ale przypuœćmy, że łapiš mnie... Więc i cóż! ... Biorę ten oto flakonik, przykładam do ust i w jednej chwili uciekam tak, że mnie już nikt nie złapie... Nawet bogowie... Lecz pomimo rozumowań znowu schwyciła go tak straszna trwoga, że po raz drugi zgasił pochodniš i drżšc, szczękajšc zębami wcisnšł się pod jednš z kolumn. „Jak można... jak można było wchodzić tutaj! ... -mówił do siebie. -Alboż nie miałemczego jeœć... na czym wesprzeć głowy? ... Prosta rzecz, że jestem odkryty... PrzecieżLabirynt posiada mnóstwo czujnych jak psy dozorców, i tylko dziecko albo głupiec mógłby myœleć o oszukaniu ich... Majštek... władza! ... Gdzież jest taki skarb,za który warto by oddać jeden dzień życia?... I oto ja, człowiek w sile wieku, naraziłem moje... „ Zdawało mu się, że usłyszał ciężkie stuknięcie. Zerwał się i w głębi sali -zobaczył blask. Tak jest: blask rzeczywisty, nie złudzenie...W odległej œcianie, gdzieœ na końcu, stały otwarte drzwi, przez które w tej chwili ostrożnie wchodziło kilku zbrojnych ludzi z pochodniami. Na ten widok kapłan uczuł zimno -w nogach, w sercu, w głowie... Już nie wštpił, że nie tylko został odkryty, ale że jest œcigany i otoczony. Kto mógł go zdradzić? ... Rozumie się, że tylko jeden człowiek: młody kapłan Seta, którego wtajemniczył doœć szczegółowo w swoje plany. Zdrajca sam z miesišc musiałby szukać drogi w Labiryncie; ale gdyby porozumiał się z dozorcami, mogli Samentu wytropić w jeden dzień... W tej chwili arcykapłan doznał wrażeń znanych tylko ludziom, którzy stojš w obliczu œmierci. Przestał się bać, gdyż jegourojone trwogi pierzchły wobec rzeczywistych pochodni... I nie tylko odzyskał panowanie nad sobš, ale nawet poczuł się nieskończenie wyższym od wszystkiego, co żyje... Za chwilę już nie będzie mu groziło żadne... żadne niebezpieczeństwo! ... Myœli przebiegały mu przez głowę z szybkoœciš i jasnoœciš błyskawic. Ogarnšł całe swoje istnienie: prace, niebezpieczeństwa, nadzieje i ambicje, i -wszystko to wydawało mu się drobiazgiem.Bo i co by mu przyszło, gdyby w tej chwili był nawet faraonem albo posiadał klejnoty wszystkich skarbców królewskich? ... Wszystko to marnoœć, pył, a nawet gorzej,bo złudzenie. Jedna tylko rzecz jest wielka i prawdziwa -œmierć... Tymczasem ludzie z pochodniami pilnie oglšdajšc kolumny i zakštki doszli już do połowy ogromnej sali. Kapłan widział połyskujšce ostrza ich włóczni i poznał, że wahajš się, że posuwajš się naprzód ze strachem i niechęciš. O kilka kroków za nimiszła inna grupa osób oœwietlona jednš pochodniš. Samentu nawet nie czuł do nich niechęci, tylko ciekawoœć: kto mógł go zdradzić? Ale i ta kwestia nie bardzo go obchodziła; wydawało mu się bowiem nierównie ważniejszym pytanie: dlaczego człowiek musi umierać i -po co rodzi się? ... Gdyż, wobec faktu œmierci, całe życie skraca sięw jednš chwilkę, bolesnš, choćby było najdłuższym i najbogatszym w doœwiadczenia. -Po co to? ... Na co to? ... OtrzeŸwił go głos jednego ze zbrojnych. -Tu nikogo nie ma i być nie może! ... Zbrojni stanęli. Samentu poczuł, że kocha tych ludzi, którzy nie chcš iœć dalej, i -serce w nim uderzyło. Powoli nadcišgnęła druga grupa osób, w której spierano się. -Jak nawet wasza dostojnoœć może przypuszczać, że tu ktoœ wszedł? ... -mówił głos drgajšcy gniewem. -Przecież wszystkie wejœcia sš pilnowane, osobliwie teraz. A gdyby nawet kto zakradł się, to chyba po to, ażeby umrzeć z głodu... -A jednak patrz, wasza dostojnoœć, na zachowanie się Lykona -odparł drugi głos. czelnikiem 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żqP crŃ ĄsrEc€tˇBcuů-cv†<×-Œpišcy wcišż wyglšda tak, jakby nieprzyjaciela czuł blisko... „Lykon? ... -myœlał Samentu. -Ach, to ten Grek podobny do faraona... Co widzę? ... Mefres go tu przyprowadził! ... ” W tej chwili œpišcy Grek rzucił się naprzód i stanšł przed kolumnš, za którš ukrywał się Samentu. Zbrojni pobiegli za nim, a blaskich pochodni oœwietlił ciemnš figurę kapłana. -Kto tu? ... -krzyknšł chrapliwym głosem dowódca. Samentu wysunšł się. Jego widok zrobił taksilne wrażenie, że ludzie z pochodniami cofnęli się. Mógł był przejœć między przerażonymi i nikt by go nie zatrzymał; ale kapłan już nie myœlał o ucieczce. -A co, czy mylił się mój jasnowidzšcy? ... -zawołał Mefres wycišgajšc rękę. -Oto zdrajca! ... Samentu zbliżył się do niego z uœmiechem i rzekł: -Poznałem cię po tym okrzyku, Mefresie. Gdy nie możesz być oszustem, jesteœ tylko głupcem... Obecni osłupieli; Samentu mówił ze spokojnš ironiš: -Choć prawda, że w tej chwili jesteœ i oszustem, i głupcem. Oszustem, bo wmawiasz w dozorców Labiryntu, że ten łotr ma dar podwójnego widzenia; a głupcem, bo myœlisz, że ci uwierzš. Lepiej od razu powiedz, że w œwištyni Ptah znajdujš się dokładne plany Labiryntu... -To fałsz! ... -zawołał Mefres. -Zapytaj tych ludzi, komu wierzš: tobie czy mnie? Ja jestem tutaj, gdyż znalazłem plany w œwištyni Seta; ty przyszedłeœ z łaski nieœmiertelnego Ptah... -zakończył Samentu œmiejšc się. -Zwišżcie tego zdrajcę i kłamcę! ... -krzyknšł Mefres. Samentu cofnšł się parę kroków. Szybko wydobył spod odzieży flakonik i podnoszšc go do ust rzekł: -Mefresie, ty do œmierci będziesz głupi... Spryt masz tylko wówczas, gdy chodzi o pienišdze... Przytknšł do ust flakonik i upadł na posadzkę. Zbrojni rzucili się na niego, podnieœli, ale już leciał im przez ręce. -Niechże tu zostanie jak inni... -rzekł dozorca Labiryntu. Cały orszak opuœcił salę i starannie zamknšł ukryte drzwi. Niebawem wyszli z podziemiów Labiryntu. Gdy dostojny Mefres znalazł się na dziedzińcu, kazał swoim kapłanom przygotować konne lektyki i natychmiast razem ze œpišcym Lykonem odjechał do Memfisu. Dozorcy Labiryntu, oszołomieni niezwykłymi wypadkami, spoglšdali to na siebie, to na eskortę Mefresa, która już znikała w żółtym tumanie pyłu. -Nie mogę uwierzyć -rzekł arcykapłan-dozorca -że był za naszych dni człowiek, który wdarł się do podziemiów... -Wasza dostojnoœć zapomina, że dzisiaj było trzech takich -wtršcił jeden z młodszych kapłanów obrzucajšc go ukoœnym spojrzeniem. -A... a... prawda! ... -odparł arcykapłan. -Czyliż bogowie pomięszali mi rozsšdek? ... -dodał tršc czoło i œciskajšc zawieszony na piersiach amulet. -I dwaj uciekli -podpowiedział młodszy kapłan -komediant Lykon i œwištobliwy Mefres. -Dlaczegoż nie zwróciłeœ mi uwagi tam... w podziemiu! ... -wybuchnšł zwierzchnik. -Nie wiedziałem, że się tak stanie... -Biada mojej głowie! ... -wołał arcykapłan. -Nie naczelnikiem, ale odŸwiernym tego gmachu powinienem być... Ostrzegano nas, że ktoœ zakrada się do Labiryntu, i nie zapobiegłem temu... A teraz znowu wypuœciłem dwu najniebezpieczniejszych, którzy sprowadzš tu, kogo im się podoba... O biada! ... -Nie potrzebuje wasza dostojnoœć rozpaczać -odezwał się inny kapłan. -Prawo nasze jest wyraŸne... Niech więc wasza dostojnoœć wyœle do Memfisu czterech albo szeœciu naszych ludzi i zaopatrzy ich w wyroki. Reszta należyć będzie do nich... -Ależ ja straciłem rozum! -narzekał arcykapłan. -Co się stało, to się stało -przerwał nie bez ironii młodszy kapłan. -Jedno jest pewne, że: ludzie, którzy nie tylko nie trafili do podziemiów, ale nawet chodzili po nich jak po własnym domu, że ludzie ci żyćnie mogš... -Więc wyznaczcie szeœciu z naszej milicji... -Rozumie się! ... Trzeba z tym skończyć... -potwierdzili kapłani-dozorcy. -Kto wie, czy Mefres nie działał w porozumieniu z najdostojniejszym Herhorem? -szepnšł ktoœ. -Dosyć! -zawołał arcykapłan. -Gdy Herhora znajdziemy w Labiryncie, postšpimy wedługprawa. Ale domyœlać się ani posšdzać kogokolwiek -nie wolno... Niech pisarze przygotujš wyroki dla Mefresa i Lykona, wybrani niech najœpieszniej jadš za nimi, a milicja niech pomnoży warty. Trzeba także zbadać wnętrze gmachu i odkryć, którędy wszedł Samentu... Choć jestem pewny, że nieprędko znajdzie naœladowców... W parę godzin póŸniej szeœciu ludzi wyjechało do Memfisu. ROZDZIAŁ PIĘTNASTY Już dnia oœmnastego Paofi w Egipcie zapanował chaos. Komunikacja między dolnym i górnym państwem została przerwana, handel ustał, po Nilu kršżyły tylko statki strażnicze, drogi lšdowe były zajęte przez wojska, które dšżyły ku miastom posiadajšcym sławniejsze œwištynie. Na polach pracowali tylko kapłańscy chłopi. Zaœ w majštkach szlachty, nomarchów, a osobliwie faraona, len nie był wyrwany, koniczyna nie tknięta, winogron nie miał kto zrywać. Chłopi nie robili nic, tylko włóczšc się bandami œpiewali, jedli, pili i odgrażali się bšdŸ kapłanom, bšdŸ Fenicjanom. W miastach sklepy były pozamykane, a pozbawieni zajęcia rzemieœlnicy po całych dniach radzili nad przeobrażeniem państwa.Gorszšce to zjawisko już nie było nowym dla Egiptu, ale wystšpiło w tak groŸnych rozmiarach, że poborcy, a nawet sędziowiezaczęli się kryć; tym bardziej iż policja bardzo łagodnie traktowała nadużycia prostego ludu. Jedna jeszcze rzecz zasługiwała na uwagę, oto -obfitoœć pokarmów i wina. W szynkowniach i garkuchniach, szczególnie fenickich, zarówno w Memfis, jak na prowincji, mógł jeœć i pić, kto chciał i ile chciał, za bardzo niskš opłatš lub bez opłaty. Mówiono, że jego œwištobliwoœć wyprawia swemu ludowi ucztę, która cišgnšć się ma przez cały miesišc. Z powodu utrudnionych, a nawet poprzerywanych komunikacji, miasta niedobrze wiedziały, co się dzieje u ich sšsiadów. I tylko faraon, a jeszcze lepiej kapłani zdawali sobie sprawę z ogólnego położenia kraju. Położenie to cechował przede wszystkim rozłam między Górnym, czyli Tebańskim, i Dolnym, czyli Memfijskim Egiptem. W Tebachmiało przewagę stronnictwo kapłanów, w Memfis -faraonowe. W Tebach mówiono, że Ramzes XI Ił oszalał i chce sprzedać EgiptFenicjanom; w Memfisie dowodzono, że kapłani chcš otruć faraona i naprowadzić do kraju Asyryjczyków. Lud prosty, zarówno na północy, jak i na południu, czuł instynktowny pocišg do Ramzesa. Ale lud była to siła bierna i chwiejna. Gdy przemawiał agitator rzšdowy, chłopi gotowi byli uderzyć na œwištynie i bić kapłanów; lecz gdy wystšpiła procesja, padali na twarze i truchleli słuchajšc zapowiedzi jakichœ klęsk, które już w tym miesišcu groziły Egiptowi. Przerażona szlachta i nomarchowie prawie wszyscy zjechali do Memfisu błagać faraona o ratunek przeciw buntujšcym się chłopom. Lecz ponieważ Ramzes XIII zalecał im cierpliwoœć i nie gromił pospólstwa, więc magnaci zaczęli naradzać się ze stronnictwem kapłańskim. Prawda, że Herhor milczał albo także zalecał cierpliwoœć, ale inni arcykapłani dowodzili panom, że Ramzes jest szalony, i napomykali o potrzebie usunięcia go od władzy. W samym Memfisie kršżyły obok siebie dwie partie. Bezbożnicy, którzy pili, hałasowali i obrzucali błotem mury œwištyń, a nawet posšgi -i -pobożni, przeważnie starcy i kobiety, którzy modlili się na ulicach, głoœno zapowiadajšc nieszczęœcia i błagajšc bogów o ratunek. Bezbożnicy co dzień popełniali jakieœ nadużycie; między pobożnymi co dzień jakiœchory lub kaleka odzyskiwał zdrowie. Lecz dziwna rzecz: obie partie, pomimo rozkołysanych namiętnoœci, nie robiły sobiekrzywdy, a tym mniej -nie porywały się do czynów gwałtownych. Co pochodziło stšd, że każda z nich robiła zamięszanie pod kierunkiem i według planu obmyœlanego w wyższych sferach. Faraon, nie zgromadziwszy jeszcze wszystkich wojsk i dowodów przeciw kapłanom, nie dawał hasła do stanowczegonapadu na œwištynie; kapłani zdawali się czekać na coœ. Było jednak widoczne, że już dziœ nie czujš się oni tak słabymi jak wpierwszych dniach po głosowaniu delegatów. A i sam Ramzes XIII zamyœlał się, gdy mu ze wszystkich stron donoszono,że chłopi kapłańscy prawie wcale nie mięszajš się do zaburzeń, lecz pracujš. „Co to znaczy? -sam siebie zapytywał faraon. -Czy gołe łby sšdzš, że nie oœmielęsię zaczepiać œwištyń, czyli też majš jakieœnie znane mi œrodki obrony? ” Dziewiętnastego Paofi policja zawiadomiła władcę, że upłynionej nocy lud zaczšł psućmury otaczajšce œwištyniš Horusa. -Kazaliœcie im to robić? ... -spytał faraon naczelnika. -Nie. Rzucili się z własnego popędu. -Powstrzymujcie ich łagodnie... powstrzymujcie... -rzekł pan. -Za kilka dni będš mogli robić, co im się podoba. Ale teraz jeszcze niech nie występujš zbyt gwałtownie... Ramzes XIII, jako wódz i zwycięzca znad Sodowych Jezior, wiedział, że gdy raz tłumy wyruszš do ataku, już nic ich nie powstrzyma: muszš rozbić albo zostać rozbite. Gdyby œwištynie nie broniły się; pospólstwo da im radę, ale -jeżeli zechcš bronić się? ... W takim wypadku lud ucieknie i trzeba na jego miejsce posłać wojska, których było wprawdzie dużo, lecz nie tyle, ile potrzeba według rachunków faraona. Nadto -Hiram jeszcze nie wrócił z Pi-Bast zlistami dowodzšcymi zdrady Herhora i Mefresa. A co ważniejsze -przychylni faraonowi kapłani mieli dać pomoc wojsku dopiero dwudziestego trzeciego Paofi. Jakimże więc sposobem uprzedzić ich w tylu œwištyniach odległych jedna od drugiej? I czy sama ostrożnoœć nie nakazywała unikać z nimi stosunków, któremogły ich zdradzić? Z tych powodów Ramzes XIII nie życzył sobie wczeœniejszego napadania œwištyń przez lud. Tymczasem wbrew woli faraona wzburzenierosło. Około œwištyni Izydy zabito kilku pobożnych, którzy zapowiadali nieszczęœcia dla Egiptu lub cudownym sposobem odzyskalizdrowie. Około œwištyni Ptah pospólstwo rzuciło się na procesję, zbiło kapłanów i potłukło œwięte czółno, w którym podróżował posšg boga. Prawie współczeœnie nadleciały sztafety z miast Sochem i Anu, że lud wdzierał się do œwištyń, a w Cherau nawet wdarł się i znieważył miejsce najœwiętsze. Nad wieczorem przyszła prawie ukradkiemdo pałacu jego œwištobliwoœci deputacja kapłanów. Czcigodni prorocy z płaczem upadli panu do nóg wołajšc, aby zasłonił bogów i œwištynie. Ten wcale nieoczekiwany wypadek napełnił serce Ramzesa wielkš radoœciš, a jeszcze większš dumš. Kazał powstać delegatom i łaskawie odpowiedział, że jego pułki zawsze gotowe sš bronić œwištyń, byle -zostały tam wprowadzone. -Nie wštpię -mówił -że sami burzyciele cofnš się zobaczywszy przybytki bogów zajęte przez wojsko. Delegaci wahali się. -Waszej œwištobliwoœci wiadomo -odparł najstarszy z nich -że wojsko nie może wchodzić nawet za mur œwištyni... Musimy więc zapytać o zdanie arcykapłanów... -Owszem, naradŸcie się -rzekł pan. -Nie umiem robić cudów i z odległoœci mego pałacu nie obronię œwištyń. Delegaci zasmuceni opuœcili faraona, który po ich wyjœciu zwołał radę poufnš. Był przekonany, że kapłani poddadzš się jego woli, i ani mu przez myœl nie przeszło, że delegacja jest sztukš urzšdzonš przez Herhora, aby go w błšd wprowadzić. Gdy w komnacie królewskiej zebrali się cywilni i wojskowi dostojnicy, Ramzes pełen dumy zabrał głos: -Chciałem -rzekł -dopiero dwudziestego trzeciego Paofi zajšć memfijskie œwištynie... Uważam jednak, że lepiej będziezrobić to jutro... -Nasze wojska jeszcze nie zebrały się... -wtršcił Tutmozis. -I nie mamy listów Herhora do Asyrii -dodałwielki pisarz. -Mniejsza o to! -odparł faraon. -Niech lud jutro dowie się, że Herhor i Mefres sš zdrajcami, a nomarchom i kapłanom okażemy dowody za parę dni, gdy wróci Hiram z Pi-Bast. -Nowy rozkaz waszej œwištobliwoœci bardzo zmienia plan pierwotny -rzekł Tutmozis. - Jutro nie zajmiemy Labiryntu... A gdyby i w Memfis œwištynie oœmieliły się stawić opór, nie mamy nawet taranów do wybicia bram... -Tutmozisie -odpowiedział pan -mógłbym nietłomaczyć się z moich rozkazów... Ale chcę przekonać was, że serce moje głębiej ocenia bieg wypadków... Jeżeli lud -cišgnšł -już dziœ napada œwištynie, to jutro zechce wedrzeć się do nich. Jeżeli go nie poprzemy, zostanie odparty, a w każdym razie za trzy dni zniechęci się do œmiałych czynów. A jeżeli kapłani już dziœ wysyłajš delegacjš, muszš być słabi. Tymczasem za kilka dni może powiększyć się liczba ich stronników między ludem... Zapał i strach jest jak wino w dzbanku: o ile wylewa się, o tyle go ubywa, i ten tylko może się napić, kto w porę podsunie swój kubek. Gdy więc lud dziœ jest przygotowany do napadu, a nieprzyjaciele wystraszeni, zużytkujmy to, gdyż, jak powiadam, szczęœcie za kilka dni może opuœcić nas, jeżeli nie zwrócić się przeciw nam... -I żywnoœć kończy się -wtršcił skarbnik. -Za trzy dni pospólstwo musi wracać do roboty, bo nie będziemy mieli czym karmić ich darmo... -O, widzisz! ... -mówił faraon do Tutmozisa.-Ja sam rozkazałem naczelnikowi policji, ażeby hamował pospólstwo. Lecz gdy powœcišgnšć go nie można, trzeba skorzystać z ruchu. Doœwiadczony żeglarz nie walczy z pršdem ani z wiatrem, ale pozwala im unosić się w obranym przez siebie kierunku... W tej chwili wszedł kurier z doniesieniem, że lud rzucił się na cudzoziemców. Napadli Greków, Syryjczyków, nade wszystko Fenicjan... Wiele sklepów zrabowano i kilku ludzi zabito. -Oto dowód -zawołał oburzony władca -że tłumów nie należy sprowadzać z drogi raz wytkniętej! ... Jutro niech wojska będš w pobliżu œwištyń... I niech natychmiast wkraczajš do nich, jeżeli lud zacznie wdzierać się tam albo... Albo gdyby zaczšł cofać się pod naciskiem... Prawda, że winogrona powinny być zrywane w miesišcuPaofi. Lecz czyliż jest ogrodnik, który, gdyby owoce dojrzały o miesišc wczeœniej,zostawiłby je na łozach? ... Powtarzam: chciałem opóŸnić ruch pospólstwa aż do ukończenia naszych przygotowań. Ale gdy odkładać tych rzeczy nie można, więc korzystajmy z gotowego wiatru i -rozepnijmy żagle. Jutro Herhor i Mefres powinni być uwięzieni i przyprowadzeni do pałacu. A z Labiryntem skończymy za kilka dni. Członkowie rady uznali, że postanowienie faraona jest dobre, i rozeszli się podziwiajšc jego stanowczoœć i mšdroœć. Nawet jenerałowie oœwiadczyli, że lepiej korzystać z gotowej okazji aniżeli gromadzić siły na ten czas, kiedy okazja minie. Była już noc. Nadbiegł drugi kurier od Memfisu z doniesieniem, że udało się policjiochronić cudzoziemców. Ale lud jest rozjuszony i nie wiadomo, do czego posuniesię jutro. Od tej chwili kurier przychodził za kurierem. Jedni przynosili wiadomoœci, że wielkie masy chłopstwa uzbrojonego w topory i pałki ze wszystkich stron podšżajšdo Memfisu. Skšdinšd donoszono, że lud w okolicach Peme, Sochem i On ucieka w pole krzyczšc, że jutro będzie koniec œwiata. Inny kurier przywiózł list od Hirama, że wnet przybywa. Inny zawiadamiał o przekradaniu się pułków œwištyniowych do Memfisu i, co ważniejsza, że z Górnego Egiptu, posuwajš się mocne oddziały ludu i wojska, wrogo usposobione dla Fenicjan, a nawet dla jego œwištobliwoœci. „Nim tamci nadejdš -myœlał faraon -ja już będę miał w rękach arcykapłanów i nawet pułki Nitagera... SpóŸnili się o kilka dni! ... ” Donoszono wreszcie, że tu i owdzie na goœcińcach wojsko schwytało przebranych kapłanów, którzy usiłowali dostać się do pałacu jego œwištobliwoœci, zapewne z niedobrymi zamiarami. -Niech ich przyprowadzš do mnie -odparł ze œmiechem faraon. -Chcę widzieć tych, którzy oœmielili się mieć względem mnie złezamiary! ... Około północy czcigodna królowa Nikotris zażšdała posłuchania u jego œwištobliwoœci.Dostojna pani była blada i drżšca. Kazała wyjœć oficerom z królewskiej komnaty, a zostawszy sam na sam z faraonem rzekła płaczšc: -Synu mój, przynoszę ci bardzo złe wróżby... -Wolałbym, królowo, usłyszeć dokładne wiadomoœci o sile i zamiarach moich nieprzyjaciół... -Dziœ wieczorem posšg boskiej Izydy w mojej modlitewni odwrócił się twarzš do œciany, a woda w œwiętej cysternie poczerwieniała jak krew... -To dowodzi -odparł faraon -że wewnštrz pałacu mamy zdrajców. Nie sš oni jednak zbyt niebezpieczni, jeżeli umiejš tylko -odparł drugi głos. czelnikiem 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żwP\cxŹy­Ęc€zwë c{b+hc|Ę9§'brudzić wodę i odwracać posšgi. -Cała nasza służba -cišgnęła pani -cały ludjest przekonany, że gdy wojska twoje wkroczš do œwištyń, na Egipt spadnie wielkie nieszczęœcie... -Większym nieszczęœciem -rzekł pan -jest zuchwalstwo kapłanów. Wpuszczeni przez mego wiecznie żyjšcego ojca do pałacu, myœlš dziœ, że zostali jego właœcicielami... Ależ, na bogi, czymże ja w końcu zostanę wobec ich wszechmocy! ... I czy nie wolno mi upomnieć się o moje królewskie prawa? ... -Przynajmniej... przynajmniej -odezwała siępani po namyœle -bšdŸ miłosierny... Tak, prawa musisz odzyskać, ale nie pozwalaj twoim żołnierzom, aby gwałcili œwięte przybytki lub krzywdzili kapłanów... Pamiętaj, że łaskawi bogowie zsyłajš radoœć na Egipt, a kapłani mimo swych błędów (któż ich nie ma! )niezrównane usługi oddajš temu krajowi... Pomyœl tylko, że gdybyœ ich zubożył i rozpędził, zniszczyłbyœ mšdroœć, która nad inne ludy wywyższyła nasze państwo... Faraon wzišł matkę za obie ręce, ucałowałjš i œmiejšc się odparł: -Kobiety zawsze muszš przesadzać! ... Ty, matko, przemawiasz do mnie, jak gdybym był wodzem dzikich Hyksosów, a nie faraonem. Czyliż ja chcę krzywdy kapłanów? ... Czy nienawidzę ich mšdroœci, choćby nawet tak jałowej jak œledzenie obrotu gwiazd, które i bez nas chodzš po niebie nie zbogacajšc nas o jednego utena? Nie drażni mnie ich rozum ani pobożnoœć, ale nędza Egiptu, który wewnštrz chudnie zgłodu, a na zewnštrz boi się lada asyryjskich pogróżek. Tymczasem kapłani, pomimo swojš mšdroœć, nie tylko nie chcš mi pomagać w moich królewskich zamiarach, ale w najbezczelniejszy sposób stawiajš opór. Pozwól więc, matko, abym przekonał ich, że nie oni, lecz ja jestem panem mego dziedzictwa. Nie umiałbym mœcić się nad pokornymi, ale -podepczę karki zuchwalców.Oni wiedzš o tym, ale jeszcze nie dowierzajš i -w braku sił rzeczywistych -chcš zastraszyć mnie zapowiedziš jakowychœ klęsk. Jest to ich ostatnia broń iucieczka... Gdy więc zrozumiejš, że nie lękam się strachów, upokorzš się, a w takim razie nie upadnie ani jeden kamień z ich œwištyń, nie ubędzie ani jeden pierœcieńz ich skarbców. Znam ja ich! ... Dziœ robiš wielkie miny, bo jestem od nich daleko. Lecz gdy wycišgnę œpiżowš rękę, padnš na twarz i -cały ten zamęt skończy się spokojem i ogólnš pomyœlnoœciš. Królowa objęła nogi władcy i wyszła ukojona zaklšwszy jednak Ramzesa, aby szanował bogów i miał miłosierdzie nad ichsługami. Po odejœciu matki faraon wezwał Tutmozisa. -Jutro tedy -rzekł pan -wojska moje zajmšœwištynie. Zapowiedz jednak pułkownikom, niech wiedzš, że wolš mojš jest, aby œwięte przybytki były nie tknięte i aby nikt nie podnosił ręki na kapłanów... -Nawet na Mefresa i Herhora? ... -spytał Tutmozis. -Nawet na nich -odparł faraon. -Doœć będš mieli kary, gdy usunięci z dzisiejszych stanowisk osišdš przy uczonych œwištyniach, ażeby modlić się tam i badać mšdroœć bez przeszkód... -Stanie się, jak rozkazuje wasza œwištobliwoœć... Chociaż... Ramzes podniósł w górę palec na znak, że nie chce słuchać żadnych przedstawień. A następnie, aby zmienić temat rozmowy, rzekł z uœmiechem: -Pamiętasz, Tutmozisie, manewry pod Pi-Bailos? ... Już minęło dwa lata! ... Kiedy wówczas gniewałem się na zuchwalstwo i chciwoœć kapłanów, czy mogłeœ pomyœleć, że tak prędko zrobię z nimi rachunek? ... A biedna Sara... A mały synek mój... Jaki on był piękny... Dwie łzy stoczyły się po twarzy faraona. -Zaprawdę -mówił -gdybym nie był synem bogów, którzy sš litoœciwi i wspaniałomyœlni, wrogowie moi przeżyliby jutro ciężkie godziny... Ile oni zadali mi upokorzeń... Ile razy płacz zaćmiewał mi oczy z ich winy! ... ROZDZIAŁ SZESNASTY Dnia dwudziestego Paofi -Memfis wyglšdałojakby podczas uroczystego œwięta. Ustały wszelkie zajęcia, nawet tragarze nie nosili ciężarów. Cały lud wysypał się na place i ulice albo skupiał się dokoła œwištyń. Głównie około bożnicy Ptah, która była najwarowniejszš i gdzie zebrali się dostojnicy duchowni tudzież œwieccy, pod przewództwem Herhora i Mefresa. W pobliżu œwištyń stały wojska w luŸnym szyku, aby żołnierze mogli porozumieć się z ludem. Między pospólstwem i między wojskiem kršżyli mnodzy przekupnie z koszami chleba, z dzbanami i skórzanymi workami, w których było wino. Częstowali oni lud darmo. Gdy zaœ spytał ich kto, dlaczego niebiorš zapłaty? jedni odpowiadali, że -to jego œwištobliwoœć częstuje swoich poddanych, a drudzy mówili: -Jedzcie i pijcie, prawowierni Egipcjanie, gdyż nie wiadomo, czy doczekamy jutra! ... Byli to przekupnie kapłańscy. Agentów kręciło się mnóstwo. Jedni głoœno dowodzili słuchaczom, że kapłani buntujš się przeciw panu, a nawet chcš go otruć zato, że obiecał ludowi siódmy dzień odpoczynku. Inni szeptali, że faraon oszalał i sprzysišgł się z cudzoziemcami nazgubę œwištyń i Egiptu. Tamci zachęcali lud,ażeby napadł na œwištynie, gdzie kapłani z nomarchami radzš nad uciemiężeniem rzemieœlników i chłopów. Ci wyrażali obawę, że gdyby œwištynie napadnięto, mogłoby zdarzyć się wielkie nieszczęœcie... Mimo to, nie wiadomo skšd, pod murem œwištyni Ptah znalazło się kilka potężnych belek i stosy kamieni. Poważni kupcy memfijscy przechadzajšcy się między tłumami nie mieli żadnej wštpliwoœci, że ludowy zamęt był wywołany sztucznie. Drobni pisarze, policjanci, oficerowie robotników i przebrani dziesiętnicy wojskowi już nawet nie kryli się ani ze swoimi urzędowymi stanowiskami, ani z tym, że chcš popchnšć lud do zdobycia œwištyń. Z drugiej strony: paraszytowie, żebracy, słudzy œwištyń i niżsi kapłani, choć pragnęli, ukryć się nie mogli, a każdy obdarzony zmysłami widział, że i oni zachęcajš pospólstwo do gwałtu! ... Toteż rozsšdni mieszczanie memfijscy byli zdumieni takim postępowaniem kapłańskiegostronnictwa, a lud -poczynał ostygać z wczorajszego zapału. Rodowici Egipcjanie nie mogli zrozumieć: o co tu chodzi i kto naprawdę wywołuje zaburzenia? Chaos powiększał się dzięki półobłškanym bigotom, którzy nago przebiegajšc ulice ranili sobie ciało do krwi i wołali: -Biada Egiptowi! ... Bezbożnoœć przebrała miarę i zbliża się godzina sšdu! ... Bogowie okażš swojš moc nad zuchwalstwem nieprawoœci! ... Wojsko zachowywało się spokojnie, czekajšc, aż lud zacznie wdzierać się do œwištyń. Z jednej bowiem strony taki rozkaz wyszedł z królewskiego pałacu; z drugiej zaœ -oficerowie przewidywali zasadzki w œwištyniach i woleli, ażeby ginęło pospólstwo aniżeli żołnierze. Żołnierze i tak będš mieli dosyć zajęcia. Ale tłum, pomimo krzyku agitatorów i wina rozdawanego darmo, wahał się. Chłopi oglšdali się na rzemieœlników, rzemieœlnicy na chłopów, a wszyscy oczekiwali czegoœ. Nagle, około pierwszej w południe, z bocznych ulic wylała się ku œwištyni Ptah pijana banda, zbrojna w topory i dršgi. Byli to rybacy, greccy majtkowie, pastusi, libijskie włóczęgi, nawet więŸniowie z kopalni w Turra. Na czele bandy szedł robotnik olbrzymiego wzrostu, z pochodniš. Stanšł on przed bramš œwištyni i ogromnymgłosem poczšł wołać do ludu: -A wiecież wy, prawowierni, nad czym tu radzš arcykapłani i nomarchowie? ... Oto chcš zmusić jego œwištobliwoœć Ramzesa, ażeby robotnikom odjšł po placku jęczmiennym na dzień, a chłopów obłożył nowym podatkiem, po drachmie od każdej głowy... Dlatego mówię wam, że popełniacie głupstwo i nikczemnoœć stojšc tu z założonymi rękoma! ... Trzeba nareszcie wyłapać œwištyniowych szczurów i oddać ich w ręce faraonowi, panu naszemu, na którego krzywdę zmawiajš się bezbożnicy! ... Bo gdyby władca nasz musiał ulec radziekapłańskiej, któż wtedy ujmie się za uczciwym ludem? ... -Prawdę mówi! ... -odezwano się w tłumie. -Pan kazał dać nam siódmy dzień wypoczynku... -I obdarzy nas ziemiš... -Zawsze miał litoœciwe serce dla prostaków! ... Pamiętacie, jak dwa lata temuuwolnił chłopów oddanych pod sšd za napaœć na folwark Żydówki? ... -Ja sam widziałem, jak przed dwoma laty zbił pisarza, który œcišgał z chłopów niesprawiedliwy podatek... -Niech żyje wiecznie pan nasz, Ramzes XIII, opiekun uciœnionych! ... -Patrzajcie ino -odezwał się głos z daleka -samo bydło wraca z pastwisk, jakby zbliżał się wieczór... -Co tam bydło ! ... Dalejże na kapłanów! ... -Hej, wy! -krzyczał olbrzym pod bramš œwištyni. -Otwórzcie nam dobrowolnie, ażebyœmy przekonali się: nad czym radzš arcykapłani z nomarchami? ... -Otwórzcie! ... bo wywalimy bramę! ... -Dziwna rzecz -mówiono z daleka -ptaki kładš się spać... A przecież to dopiero południe... -Dzieje się coœ niedobrego w powietrzu! ... -Bogowie! już noc nadchodzi, a ja jeszcze nie narwałam sałaty na obiad... -dziwiła sięjakaœ dziewczyna. Lecz uwagi te zagłuszył wrzask pijanej bandy i łoskot belek uderzajšcych w miedzianš bramę œwištyni. Gdyby tłum mniej był zajęty gwałtami napastników, już spostrzegłby, że w naturze zachodzi jakieœ niezwykłe zjawisko. Słońce œwieciło, na niebie nie było ani jednej chmurki, a mimo to jasnoœćdzienna poczęła się zmniejszać i powiał chłód. -Dajcie tu jeszcze jednš belkę! ... -wołali napastnicy na œwištyniš. -Brama ustępuje! ...-Mocno! ... Jeszcze raz! ... Przyglšdajšcy się tłum huczał jak burza. Tu i owdzie poczęły odrywać się od niego małe grupy i łšczyć z napastnikami. Wreszcie cała masa ludu z wolna podsunęłasię ku murom œwištyni. Na dworze, mimo południa, wzrastał mrok; w ogrodach œwištyni Ptah zaczęły piać koguty. Ale wœciekłoœć tłumu była już tak wielka, że mało kto dostrzegał te zmiany. -Patrzcie! -wołał jakiœ żebrak -oto zbliża się dzień sšdu... Bogowie... Chciał mówić dalej, lecz uderzony kijem w głowę padł na miejscu. Na mury œwištyni poczęły wdzierać się nagie, lecz uzbrojone postacie. Oficerowie wezwali żołnierzy pod broń, pewni, że niebawem trzeba będzie wesprzeć atak pospólstwa. -Co to znaczy? ... -szeptali żołnierze przypatrujšc się niebu. -Nie ma chmur, a jednakże œwiat wyglšda jak podczas burzy. -Bij! ... łam! ... -krzyczano pod œwištyniš. Łoskot belek odzywał się coraz częœciej. W tej chwili na tarasie stojšcym nad bramšukazał się Herhor, otoczony orszakiem kapłanów i dygnitarzy œwieckich. Najdostojniejszy arcykapłan miał na sobie złoty ornat i czapkę Amenhotepa otoczonš królewskim wężem. Herhor spojrzał po ogromnych masach ludu, który otaczał œwištynię, i schyliwszy się do szturmujšcej bandy rzekł: -Kimkolwiek jesteœcie, prawowiernymi czy poganami, w imię bogów wzywam was, żebyœcie œwištynię zostawili w spokoju... Gwar ludu nagle ucichnšł i tylko słychać było tłuczenie belek o miedzianš bramę. Lecz wnet i belki ustały. -Otwórzcie bramę! -zawołał z dołu olbrzym. -Chcemy przekonać się, czy nie knujecie zdrady przeciw naszemu panu... -Synu mój -odparł Herhor -upadnij na twarzi błagaj bogów, aby przebaczyli ci œwiętokradztwo... -To ty proœ bogów, ażeby cię zasłonili! ... -krzyknšł dowódca bandy i wzišwszy kamień rzucił go w górę, ku arcykapłanowi. Jednoczeœnie z okna pylonu wyleciał cieniutki strumyk, niby wody, na twarz olbrzyma. Bandyta zachwiał się, zatrzepotał rękoma iupadł. Jego najbliżsi wydali okrzyk trwogi, na co dalsze szeregi, nie wiedzšc, co się stało, odpowiedziały œmiechem i przekleństwami. -Wyłamujcież bramę! ... -wołano od końca igrad kamieni posypał się w stronę Herhora i orszaku. Herhor wzniósł do góry obie ręce. A gdy tłum znowu ucichnšł, arcykapłan zawołał silnym głosem: -Bogowie! pod waszš opiekę oddaję œwięte przybytki, przeciw którym występujš zdrajcy i bluŸniercy... A w chwilę póŸniej, gdzieœ nad œwištyniš, rozległ się nadludzki głos: -Odwracam oblicze moje od przeklętego ludui niech na ziemię spadnie ciemnoœć... I stała się rzecz okropna: w miarę jak głos mówił, słońce traci ło blask. A wraz z ostatnim słowem zrobiło się ciemno jak w nocy. Na niebie zaiskrzyły się gwiazdy, azamiast słońca stał czarny kršg otoczony obršczkš płomieni. Niezmierny krzyk wydarł się ze stu tysięcypiersi. Szturmujšcy do bramy rzucili belki, chłopi upadli na ziemię... -Oto nadszedł dzień sšdu i œmierci! ... -zawołał jękliwy głos w końcu ulicy. -Bogowie! ... litoœci ! ... œwięty mężu, odwróć klęskę! ... -zawołał tłum. -Biada wojskom, które spełniajš rozkazy bezbożnych naczelników! ... -zawołał wielki głos ze œwištyni. W odpowiedzi -już cały lud upadł na twarz,a w dwu pułkach stojšcych przed œwištynišpowstało zamieszanie. Szeregi połamały się, żołnierze poczęli rzucać broń i bez pamięci uciekać w stronę rzeki. Jedni pędzšc jak œlepi wœród ciemnoœci rozbijali się o œciany domów; inni padali na bruk deptani na œmierć przez swoich towarzyszów. W cišgu paru minut, zamiast zwartych kolumn wojsk, leżały na placu porozrzucane włócznie i topory, a przy wejœciu do ulic -piętrzyły się stosy rannychi trupów. Żadna przegrana bitwa nie skończyła się podobnš klęskš. -Bogowie! ... bogowie! ... -jęczał i płakał lud-zmiłujcie się nad niewinnymi... -Ozirisie! ... -zawołał z tarasu Herhor -ulituj się i okaż oblicze swoje nieszczęœliwemu ludowi... -Po raz ostatni wysłucham modlitwy moich kapłanów, bom jest miłosierny... -odpowiedział nadludzki głos ze œwištyni. I w tejże samej chwili ciemnoœć pierzchnęła, a słońce odzyskało swój blask. Nowy krzyk, nowy płacz, nowe modlitwy rozległy się między tłumem. Pijani radoœcišludzie witali zmartwychwstajšce słońce. Nieznajomi padali sobie w objęcia, kilka osób zmarło, a wszyscy na klęczkach pełzali do œwištyni, aby całować jej błogosławione mury. Na szczycie bramy stał najdostojniejszy Herhor, zapatrzony w niebo, a dwaj kapłanipodtrzymywali jego œwięte ręce, którymi rozpędził ciemnoœć i uratował lud swój od zagłady. Takie same sceny, z pewnymi odmianami, miały miejsce w całym Dolnym Egipcie. W każdym mieœcie, dwudziestego Paofi, lud odrana zbierał się pod œwištyniami i w każdym mieœcie około południa jakaœ bandaszturmowała do bramy œwiętej. Wszędzie nad bramš, około pierwszej, ukazywał się arcykapłan œwištyni z orszakiem, przeklinał bezbożników i robił ciemnoœć. A gdy tłum uciekał w popłochu albo padał naziemię, arcykapłani modlili się do Ozirisa, aby ukazał swoje oblicze, i -dzienna œwiatłoœć znowu powracała na ziemię. Tym sposobem, dzięki zaćmieniu słońca, pełne mšdroœci stronnictwo kapłańskie jużiw Dolnym Egipcie zachwiało powagę Ramzesa XIII. W cišgu kilku minut rzšd faraona stanšł, nawet nie wiedzšc o tym, nad brzegiem przepaœci. Ocalić go mógł tylko wielki rozum i dokładna znajomoœć sytuacji. Tego jednak zabrakło w królewskim pałacu, gdzie właœnie w ciężkiej chwili zaczęło się wszechmocne panowanie przypadku. Dwudziestego Paofi jego œwištobliwoœć wstał równo ze wschodem słońca i ażeby być bliżej teatru działań, przeniósł się z głównego gmachu do willi, która zaledwie ogodzinę drogi pieszej leżała od Memfisu. Willa ta miała z jednej strony koszary wojsk azjatyckich, z drugiej -pałacyk Tutmozisa i jego małżonki, pięknej Hebron. Wraz z panem przyszli tutaj wierni Ramzesowi dygnitarze i -pierwszy pułk gwardii, w którym faraon pokładał nieograniczone zaufanie. Ramzes XIII był w doskonałym humorze. Wykšpał się, zjadł z apetytem œniadanie i -zaczšł przesłuchiwać gońców, którzy co kwadrans nadlatywali z Memfisu. Raporta ich były jednostajne aż do znudzenia. Arcykapłani i kilku nomarchów, pod przywództwem Herhora i Mefresa, zamknęli się w œwištyni Ptah. Wojsko jest pełne otuchy, a lud wzburzony. Wszyscy błogosławiš faraona i czekajš na rozkaz do ataku. Kiedy o godzinie dziewištej czwarty kurier powtórzył te same słowa, faraon zmarszczył brwi. -Na co oni czekajš? ... -zapytał pan. -Niechatakujš natychmiast. Goniec odpowiedział, że jeszcze nie zebrała się główna banda, która ma napaœćœwištynię i wyłamać miedzianš bramę. Objaœnienie to nie podobało się panu. Potrzšsnšł głowš i wysłał do Memfisu oficera, ażeby przyœpieszyć atak. -Co znaczy ta zwłoka? ... -mówił. -Myœlałem, że moje wojsko obudzi mnie wiadomoœciš o zdobyciu œwištyni... W podobnych wypadkach szybkoœć działań jest warunkiem powodzenia. Oficer odjechał, ale pod œwištyniš Ptah nie zmieniło się nic. Lud czekał na coœ, a głównej bandy nie było jeszcze na placu. czelnikiem 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż}PŐ c~%Ě cńŁ c€”) c7Î6Można było sšdzić, że jakaœ inna wola opóŸnia wykonywanie rozkazów. O dziewištej rano do willi zajmowanej przezfaraona przybyła lektyka królowej Nikotris. Czcigodna pani prawie gwałtem wdarła się do synowskiej komnaty i z płaczem upadła do nóg panu. -Czego żšdasz, matko? -rzekł Ramzes, z trudem ukrywajšc niecierpliwoœć. -Czy zapomniałaœ, że dla kobiet nie ma miejsca w obozie? ... -Dzisiaj nie ruszę się stšd, nie opuszczę cięani na chwilę! ... -zawołała. -Prawda, że jesteœ synem Izydy i ona otacza cię swojš opiekš... Ale mimo to umarłabym z niepokoju. -Cóż mi grozi? -spytał faraon wzruszajšc ramionami. Kapłan, który œledzi gwiazdy -mówiła z płaczem królowa -odezwał się do jednej zesłużebnic, że jeżeli dzisiaj... jeżeli dzisiejszy dzień upłynie ci szczęœliwie, będziesz żył i panował sto lat... -Aha! ... Gdzież jest ten znawca moich losów? -Uciekł do Memfisu... -odparła pani. Faraon zamyœlił się, potem rzekł œmiejšc się: -Jak Libijczycy nad Sodowymi Jeziorami wyrzucali na nas pociski, tak dziœ kapłaństwo miota na nas groŸby... BšdŸ spokojna, matko! Gadulstwo, nawet kapłanów, jest mniej niebezpieczne aniżeli strzały i kamienie. Od Memfisu nadleciał nowy kurier z doniesieniem, że wszystko jest dobrze, lecz-główna banda jeszcze nie gotowa. Na pięknej twarzy faraona ukazały się znaki gniewu. Pragnšc uspokoić władcę, odezwał się Tutmozis. -Pospólstwo nie jest wojskiem. Nie umie zebrać się na oznaczonš godzinę; idšc cišgnie się jak błoto i -nie słucha komendy.Gdyby pułkom powierzono zajęcie œwištyń, już by tam były... -Ależ co mówisz, Tutmozisie? ... -zawołała królowa. -Gdzie kto słyszał, ażeby wojsko egipskie...-Zapomniałeœ -wtršcił Ramzes -że, według moich rozkazów, wojsko nie miało napadać,ale bronić œwištyń przed napaœciš pospólstwa... -Przez to też opóŸniajš się działania -odparł niecierpliwie Tutmozis. -Oto sš królewscy doradcy! ... -wybuchnęła królowa. -Pan robi mšdrze, występujšc jako obrońcabogów, a wy, zamiast łagodzić, zachęcacie go do gwałtu. Tutmozisowi krew uderzyła do głowy. Na szczęœcie wywołał go z komnaty adiutant donoszšc, że w bramie zatrzymano staregoczłowieka, który chce mówić z jego œwištobliwoœciš. -U nas dzisiaj -mruczał adiutant -każdy dobija się tylko do pana; jakby faraon był właœcicielem karczmy... Tutmozis pomyœlał, że jednak za Ramzesa XII nikt nie oœmieliłby się w ten sposób wyrażać o władcy... Ale udał, że nie uważa.Starym człowiekiem, którego zatrzymała warta, był fenicki ksišżę Hiram. Miał na sobie okryty kurzem płaszcz żołnierski, a sam był zmęczony i zirytowany. Tutmozis kazał przepuœcić tyryjczyka, a gdy obaj znaleŸli się w ogrodzie, rzekł mu: -Sšdzę, że wasza dostojnoœć wykšpiesz się i przebierzesz, zanim wyjednam ci posłuchanie u jego œwištobliwoœci? Hiramowi najeżyły się siwe brwi i jeszcze mocniej krwiš nabiegły oczy. -Po tym, co widziałem -odparł twardo -mogę nawet nie żšdać posłuchania... -Masz przecie listy arcykapłanów do Asyrii... -Na co wam te listy, skoro pogodziliœcie sięz kapłanami? ... -Co wasza dostojnoœć wygadujesz? -rzucił się Tutmozis. -Ja wiem, co mówię! ... -rzekł Hiram. -Dziesištki tysięcy talentów wydobyliœcie od Fenicjan, niby na uwolnienie Egiptu z mocy kapłańskiej, a dziœ za t o rabujecie nas i mordujecie... Zobacz, co się dzieje od morza do pierwszej katarakty: wszędzie wasze pospólstwo œciga Fenicjan jak psów, bo taki jest rozkaz kapłanów... -Oszalałeœ, tyryjczyku! ... W tej chwili naszlud zdobywa œwištynię Ptah w Memfis... Hiram machnšł rękš. -Nie zdobędzie jej! -odparł. -Oszukujecie nas albo sami jesteœcie oszukani... Mieliœcie przede wszystkim zdobyć Labirynt i jego skarbiec, i to dopiero w dniu dwudziestym trzecim Paofi... Tymczasem dziœ marnujeciesiły pod bożnicš Ptah, a Labirynt przepadł... Co się to dzieje? ... Gdzież tu rozum? ... -cišgnšł wzburzony Fenicjanin. -Na co te szturmy do pustych gmachów? ... Napadacie je chyba w tym celu, ażeby wzmocniono dozór nad Labiryntem. -I Labirynt weŸmiemy -przerwał Tutmozis. -Nic nie weŸmiecie, nic! ... Labirynt mógł wzišć tylko jeden człowiek, któremu przeszkodzš dzisiejsze awantury w Memfisie... Tutmozis stanšł na drodze. -O co tobie chodzi? ... -krótko spytał Hirama. -O nieład, jaki panuje u was... O to, że już nie jesteœcie rzšdem, ale kupš oficerów i dostojników, którš kapłani pędzš, gdzie chcš i kiedy chcš... Od trzech dni w całym Dolnym Egipcie panuje tak straszny zamęt, że pospólstwo rozbija nas, Fenicjan, waszych jedynych przyjaciół... A dlaczego tak jest? ... Bo rzšdy wymknęły się z waszych ršk i już pochwycili je kapłani... -Mówisz tak, bo nie znasz położenia -odparł Tutmozis. -Prawda, że kapłani brużdżš nam i urzšdzajš napaœci na Fenicjan, ale władza jest w ręku faraona ogólny bieg wypadków idzie według jego rozkazów... -I dzisiejszy napad na œwištynię Ptah? -spytał Hiram. -Tak. Sam byłem na poufnej radzie, podczas której faraon rozkazał, opanować œwištynie dzisiaj, zamiast dwudziestego trzeciego. -No -przerwał Hiram -więc oœwiadczam ci, naczelniku gwardii, że jesteœcie zgubieni... Bo ja z pewnoœciš wiem, że dzisiejszy napad został uchwalony na posiedzeniu arcykapłanów i nomarchów, które odbyło się w œwištyni Ptah trzynastego Paofi. -Po cóż by oni uchwalali napad na samych siebie? -spytał drwišcym tonem Tutmozis. -Muszš mieć w tym jakiœ interes. A że oni lepiej prowadzš swoje interesa aniżeli wy, o tym już przekonałem się. Dalszš rozmowę przerwał adiutant wzywajšcy Tutmozisa do jego œwištobliwoœci. -Ale! ... ale! ... -dodał Hiram. -Wasi żołnierzezatrzymali na drodze kapłana Pentuera, który ma coœ ważnego powiedzieć faraonowi... Tutmozis schwycił się za głowę i natychmiast posłał oficerów, ażeby znaleŸli Pentuera. Następnie pobiegł do faraona, a po chwili wrócił i kazał Fenicjaninowi iœć za sobš. Kiedy Hiram wszedł do królewskiej komnaty, zastał w niej: królowę Nikotris, wielkiego skarbnika, wielkiego pisarza i kilku jenerałów. Ramzes XIII, zirytowany, szybko chodził po sali. -Oto jest nieszczęœcie faraona i Egiptu! -zawołała królowa wskazujšc na Fenicjanina. -Czcigodna pani -odparł nie zmięszany tyryjczyk kłaniajšc się -czas pokaże, kto był wiernym, a kto złym sługš jego œwištobliwoœci. Ramzes XIII nagle stanšł przed Hiramem. -Masz listy Herhora do Asyrii? ... -zapytał. Fenicjanin wydobył spod odzienia paczkę i milczšc oddał jš faraonowi. -Tego było mi potrzeba! -zawołał z triumfem władca. -Trzeba natychmiast ogłosić ludowi, że arcykapłani zdradzili państwo... -Synu mój -wtršciła błagalnym głosem królowa -na cień ojca... na nasze bogi zaklinam cię, wstrzymaj się parę dni z tym ogłoszeniem... Z darami Fenicjan trzeba byćbardzo ostrożnym... -Wasza œwištobliwoœć -wtršcił Hiram -możenawet spalić te listy. Mnie nic na nich nie zależy. Faraon pomyœlał i schował paczkę za kaftan. -Cóż słyszałeœ w Dolnym Egipcie? -zapytał pan. -Wszędzie bijš Fenicjan -odparł Hiram. -Domy nasze sš burzone, sprzęty rozkradane i już kilkudziesięciu ludzi zabito.-Słyszałem! ... To robota kapłanów -rzekł pan. -Lepiej powiedz, mój synu, że sš to skutki bezbożnoœci i zdzierstwa Fenicjan -wtršciłakrólowa. Hiram odwrócił się do pani bokiem i mówił: -Od trzech dni siedzi w Memfisie naczelnik policji z Pi-Bast z dwoma pomocnikami i - już sš na tropie mordercy i oszusta Lykona... -Który wychowywał się w fenickich œwištyniach! -zawołała królowa Nikotris. -... Lykona -cišgnšł Hiram -którego arcykapłan Mefres wykradł policji i sšdom... Lykona, który w Tebach, udajšc waszš œwištobliwoœć, biegał nago po ogrodzie jako wariat... -Co mówisz? -krzyknšł faraon. -Niech wasza œwištobliwoœć zapyta się najczcigodniejszej królowej, gdyż ona go widziała... -odparł Hiram. Ramzes zmięszany spojrzał na matkę. -Tak -rzekła królowa -widziałam tego nędznika, lecz nie wspominałam nic, ażeby oszczędzić ci boleœci... Muszę jednak objaœnić, że nikt nie ma dowodu na to, ażeby Lykon był nasadzony przez arcykapłanów, gdyż równie dobrze mogli tozrobić Fenicjanie... Hiram uœmiechnšł się szyderczo. -Matko! ... matko! ... -odezwał się z żalem Ramzes -czyliż w twoim sercu kapłani nawet ode mnie sš lepsi? ... -Ty jesteœ mój syn i pan najdroższy -mówiła z uniesieniem królowa -ale nie mogę œcierpieć, ażeby człowiek obcy... poganin... miotał oszczerstwa na œwięty stan kapłański, z którego oboje pochodzimy... O Ramzesie! ... -zawołała padajšc na kolana-wypędŸ złych doradców, którzy cię popychajš do znieważania œwištyń, do podnoszenia ręki na następcę dziada twego Amenhotepa! ... Jeszcze czas... jeszcze czas do zgody... do ocalenia Egiptu... Nagle wszedł do komnaty Pentuer w poszarpanej odzieży. -No, a ty co powiesz? -zapytał z dziwnym spokojem faraon. -Dziœ, może zaraz -odparł wzruszony kapłan -będzie zaćmienie słońca... Faraon aż cofnšł się ze zdziwienia. -Cóż mnie obchodzi zaćmienie słońca, jeszcze w tej chwili? ... -Panie -mówił Pentuer -ja tak samo myœlałem, dopókim nie przeczytał w dawnych kronikach opisów zaćmień... Jest to tak przerażajšce zjawisko, że należałoby o nim ostrzec cały naród... -Otóż jest! ... -wtršcił Hiram. -Dlaczegożeœ wczeœniej nie dał znać? ... -zapytał kapłana Tutmozis. -Dwa dni więzili mnie żołnierze... Narodu już nie ostrzeżemy, lecz zawiadomcie przynajmniej wojska przy pałacu, ażeby choć one nie uległy popłochowi. Faraon klasnšł w ręce. -Ach, Ÿle się stało! ... -szepnšł i dodał głoœno: -Cóż to ma być i kiedy? -W dzień zrobi się noc... -mówił kapłan. -Ma trwać podobno tyle czasu, ile potrzeba na przejœcie pięciuset kroków... A zacznie się w południe... Tak mi mówił Menes... -Menes? -powtórzył faraon. -Znam to nazwisko, ale... -On pisał list o tym do waszej œwištobliwoœci... Ależ dajcie znać wojsku... Wnet odezwały się tršbki. Gwardia i Azjaci stanęli pod broniš i faraon otoczony sztabem zawiadomił wojsko o zaćmieniu dodajšc, aby się nie lękali, gdyż ciemnoœć zaraz przejdzie, a on sam będzie przy nich.-Żyj wiecznie! -odpowiedziały zbrojne szeregi. Jednoczeœnie wysłano kilku najroztropniejszych jeŸdŸców do Memfisu. Jenerałowie stanęli na czele kolumn, faraon przechadzał się po dziedzińcu zamyœlony, cywilni dostojnicy po cichu szeptali z Hiramem, a królowa Nikotris zostawszy sama, w komnacie upadła na twarz przed posšgiem Ozirisa. Było już po pierwszej i istotnie słoneczne œwiatło poczęło zmniejszać się. -Naprawdę będzie noc? -spytał faraon Pentuera. -Będzie, lecz bardzo krótko... -Gdzież podzieje się słońce? -Ukryje się za księżyc... -Muszę przywrócić do łaski mędrców, którzy badajš gwiazdy... -wtršcił do siebie pan. Mrok szybko powiększał się. Konie Azjatów zaczęły się niepokoić, roje ptastwa spadły na ogród i z głoœnym œwiergotem obsiadły wszystkie drzewa. -Odezwijcież się! ... -zawołał Kalipos do Greków. Zadudniły bębny, zagwizdały flety i przy tym akompaniamencie pułk grecki zaœpiewał skocznš piosenkę o córce kapłana, która tak bała się strachów, że mogła sypiać tylko w koszarach. Wtem na żółte wzgórza libijskie padł złowrogi cień i z błyskawicznš szybkoœciš zakrył Memfis, Nil i pałacowe ogrody. Nocogarnęła ziemię, a na niebie ukazała się czarna jak węgiel kula, otoczona wieńcem płomieni. Niezmierny wrzask zagłuszył pieœń greckiego pułku. To Azjaci wydali okrzyk wojenny wypuszczajšc ku niebu chmurę strzał dla odstraszenia złego ducha, który chciał pożreć słońce. -Mówisz, że ten czarny kršg to księżyc? -pytał faraon Pentuera. -Tak utrzymuje Menes... -Wielki to mędrzec! ... -I ciemnoœć zaraz sięskończy? -Z pewnoœciš... -A gdyby ten księżyc oderwał się od nieba ispadł na ziemię? ... -To być nie może... Otóż i słońce! ... -zawołał z radoœciš Pentuer. Wszystkie zgromadzone pułki wydały okrzyk na czeœć Ramzesa XIII. Faraon uœcisnšł Pentuera. -Zaprawdę -rzekł pan -widzieliœmy dziwne zdarzenie... Ale nie chciałbym widzieć go poraz drugi... Czuję, że gdybym nie był żołnierzem, trwoga opanowałaby moje serce. Hiram zbliżył się do Tutmozisa i szepnšł: -Wyœlijże, wasza dostojnoœć, natychmiast gońców do Memfisu, gdyż obawiam się, że arcykapłani zrobili wam coœ niedobrego... -Myœlisz? ... Hiram pokiwał głowš. -Nie rzšdziliby tak długo państwem -rzekł -nie pogrzebaliby dziewiętnastu waszych dynastii, gdyby nie umieli korzystać z podobnych dzisiejszemu wypadków... Podziękowawszy wojskom za dobrš postawęwobec niezwykłego zjawiska faraon wróciłdo willi. Był wcišż zamyœlony, przemawiał spokojnie, nawet łagodnie, ale na pięknej twarzy jego malowała się niepewnoœć. Istotnie w duszy Ramzesa toczyła się ciężka walka. Zaczynał rozumieć, że kapłani majš w rękach siły, których on nietylko nie brał w rachubę, ale nawet nie zastanawiał się nad nimi, nie chciał o nich słuchać. Kapłani œledzšcy ruchy gwiazd w cišgu kilkuminut niezmiernie uroœli w jego oczach. I faraon mówił w sobie, że jednak należy poznać tę dziwnš mšdroœć, która w tak straszny sposób mięsza ludzkie zamiary. Goniec za gońcem wylatywał z pałacu do Memfisu, aby dowiedzieć się: co tam zaszłopodczas zaćmienia? Ale gońcy nie wracali i nad królewskim orszakiem niepewnoœć roztoczyła czarne skrzydła. Że pod œwištyniš Ptah zdarzyło się coœ złego, o tym nie tylko nikt nie wštpił, ale nawet nie œmiał snuć własnych domysłów. Zdawało się, że i faraon, i jego zaufani radzi sš z każdej minuty, jaka upłynęła im bez wiadomoœci stamtšd. Tymczasem królowa Nikotris usiadłszy obok pana szeptała mu: -Pozwól mi działać, Ramzesie... Kobiety naszemu państwu niejednš oddały usługę... Tylko przypomnij sobie królowę Nikotris za szóstej dynastii albo Makarę, która stworzyła flotę na Morzu Czerwonym! ... Naszej płci nie brak ani rozumu, ani energii, więc pozwól mi działać... Jeżeli œwištynia Ptah nie została zdobyta, a kapłani skrzywdzeni, pogodzę cię z Herhorem. Pojmiesz za żonę jego córkę i panowanie twoje będzie pełne chwały... Pamiętaj, że twój dziad, œwięty Amenhotep,był również arcykapłanem i namiestnikiem faraona i że ty sam, kto wie, czy panowałbyœ dzisiaj, gdyby œwięty stan kapłański nie pragnšł mieć własnej krwi na tronie... Także wywdzięczasz się im za władzę? ... Faraon słuchał jej, ale wcišż myœlał, że jednak mšdroœć kapłanów jest ogromnš siłš, a walka z nimi trudna! ... Dopiero o trzeciej zjawił się pierwszy goniec z Memfisu, adiutant pułku, który stał pod œwištyniš. Powiedział on faraonowi, że œwištyni nie zdobyto z powodu gniewu bogów; że lud uciekł, kapłani triumfujš, a nawet w wojsku powstał nieporzšdek podczas tej strasznej,choć krótkiej nocy. Potem zaœ wzišwszy na bok Tutmozisa adiutant oœwiadczył mu bez ogródki, że wojsko jest zdemoralizowane i że skutkiem ucieczki w popłochu ma tylu rannych i zabitych jak po bitwie. -Cóż się teraz dzieje z wojskiem? ... -zapytał struchlały Tutmozis. -Naturalnie -odparł adiutant -że udało się nam zgromadzić i uszykować żołnierzy. Ale o użyciu ich przeciw œwištyniom nawet mowy być nie może... Szczególniej teraz, gdy kapłani zajęli się opatrywaniem rannych. Teraz żołnierz na widok ogolonegołba i panterczej skóry gotów padać na ziemię i dużo czasu upłynie, zanim który odważyłby się przekroczyć œwiętš bramę... -A cóż kapłani? ... -Błogosławiš żołnierzy, karmiš ich, pojš i udajš, że wojsko nie winno napadowi na œwištynię, że to była robota Fenicjan... -I wy pozwalacie na to demoralizowanie pułków? ... -zawołał Tutmozis. -Przecież jego œwištobliwoœć rozkazał nam bronić kapłanów przeciw pospólstwu... -odparł adiutant. -Gdyby nam pozwolono zajšć œwištynie, bylibyœmy w nich od dziesištej z rana, a arcykapłani siedzieliby w piwnicach. W tej chwili oficer dyżurny zawiadomił Tutmozisa, że znowu jakiœ kapłan przybyłyod Memfisu chce mówić z jego œwištobliwoœciš. Tutmozis obejrzał goœcia. Był to człowiek jeszcze doœć młody z twarzš jakby wyrzeŸbionš w drzewie. Powiedział, że przychodzi do faraona od Samentu. Ramzes natychmiast przyjšł kapłana, któryupadłszy na ziemię podał władcy pierœcień, na widok którego faraon pobladł.-Co to znaczy? ... -zapytał pan. -Samentu nie żyje... -odpowiedział acu. czelnikiem 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż‚Pů cƒIž O„çm c€…T&í c†A4- Sposłannik. Ramzes przez chwilę nie mógł wydobyć głosu. Wreszcie rzekł: -Jak się to stało? ... -Zdaje się -mówił kapłan -że Samentu został odkryty w jednej z sal Labiryntu i sam się otruł, aby uniknšć mšk... I zdaje się, że odkrył go Mefres, przy pomocy jakiegoœ Greka, który ma być bardzo podobny do waszej œwištobliwoœci... -Znowu Mefres i Lykon! ... -zawołał z gniewem Tutmozis. -Panie -zwrócił się do faraona -czyliż nigdy nie uwolnisz się od tych zdrajców? Jego œwištobliwoœć znowu zwołał poufnš radę do swej komnaty. Wezwał na niš Hirama tudzież kapłana, który przyszedł z pierœcieniem Samentu. Pentuer nie chciał w naradzie przyjmować udziału, a czcigodna królowa Nikotris sama na niš przyszła. -Widzę -szepnšł Hiram do Tutmozisa -że po wypędzeniu kapłanów baby zacznš rzšdzić Egiptem... Gdy zebrali się dostojnicy, faraon dał głos posłannikowi Samentu. Młody kapłan nie chciał nic mówić o Labiryncie. Natomiast szeroko rozwodził się nad tym, że œwištynia Ptah wcale nie jest bronionš i że doœć byłoby kilkudziesięciu żołnierzy, aby zabrać wszystkich, którzy w niej się ukrywajš. -Ten człowiek jest zdrajcš! ... -krzyknęła królowa. -Sam kapłan namawia was do gwałtu nad kapłanami... Ale w twarzy posłannika nie drgnšł żaden muskuł. -Czcigodna pani -odparł -jeżeli Mefres zgubił mego opiekuna i mistrza Samentu, byłbym psem, gdybym nie szukał zemsty. Œmierć za œmierć... -Podoba mi się ten młody! -szepnšł Hiram. Rzeczywiœcie w zebraniu powiało jakby œwieższe powietrze. Jenerałowie wyprostowali się, cywilni dostojnicy patrzyli na kapłana z ciekawoœciš, nawet twarz faraona ożywiła się. -Nie słuchaj go, synu mój! ... -błagała królowa. -Jak myœlisz -odezwał się nagle faraon do młodego kapłana -co uczyniłby teraz œwięty Samentu, gdyby żył? ... -Jestem pewny -odparł energicznie kapłan -że Samentu wszedłby do œwištyni Ptah, bogom spaliłby kadzidło, ale ukarałby zdrajców i morderców... -A ja powtarzam, że ty jesteœ najgorszy zdrajca! ... -zawołała królowa. -Spełniam tylko mój obowišzek -odparł niewzruszony kapłan. -Zaprawdę, ten człowiek jest uczniem Samentu! ... -wtršcił Hiram. -On jeden jasnowidzi, co nam pozostaje do zrobienia... Wojskowi i cywilni dostojnicy przyznali Hiramowi słusznoœć, a wielki pisarz dodał: -Skoro zaczęliœmy walkę z kapłanami, należy jej dokończyć, tym bardziej dziœ, gdy mamy listy dowodzšce, że Herhor układa się z Asyryjczykami, co jest wielkš zdradš państwa... -On prowadzi politykę Ramzesa XII -wtršciła królowa. -Ależ ja jestem Ramzes XIII! ... -już niecierpliwie odpowiedział faraon. Tutmozis podniósł się z krzesła. -Panie mój -rzekł -pozwól mi działać. Jest rzeczš bardzo niebezpiecznš przecišgać tenstan niepewnoœci, jaki panuje w rzšdzie, a byłoby zbrodniš i głupotš nie skorzystać z okazji. Skoro mówi ten kapłan, że œwištynianie jest broniona, pozwól mi, abym poszedłdo niej z garstkš ludzi, których sam wybiorę... -Ja z tobš -wtršcił Kalipos. -Według mego doœwiadczenia nieprzyjaciel triumfujšcy jest najsłabszy. Jeżeli więc zaraz wpadniemy do œwištyni Ptah... -Nie potrzebujecie wpadać, ale wejœć tam jako wykonawcy rozkazów faraona, który poleca wam uwięzić zdrajców -odezwał się wielki pisarz. -Na to nie potrzeba nawet siły... Ileż to razy jeden policjant rzuca sięna gromadę złodziejów i chwyta, ilu chce... -Syn mój -odezwała się królowa -ustępuje pod naciskiem waszych rad... Ale on nie chce gwałtu, zabrania wam... -Ha, jeżeli tak -odezwał się młody kapłan Seta -więc powiem jego œwištobliwoœci jeszcze jednš rzecz... Parę razy odetchnšł głęboko, lecz mimo to dokończył stłumionym głosem: -Na ulicach Memfisu stronnictwo kapłańskie ogłasza, że... -Że co? ... mów œmiało -wtršcił faraon. -Że wasza œwištobliwoœć jesteœ obłškany, że nie masz œwięceń arcykapłańskich ani nawet królewskich i że... można złożyć wasz tronu... -Tego właœnie obawiam się -szepnęła królowa. Faraon zerwał się z fotelu. -Tutmozisie! -zawołał głosem, w którym było czuć odzyskanš energię. -Bierz wojska, ile chcesz, idŸ do œwištyni Ptah i -przyprowadŸ mi Herhora i Mefresa oskarżonych o wielkie zdrady. Jeżeli usprawiedliwiš się, powrócę im mojš łaskę;w razie przeciwnym... -Czy zastanowiłeœ się? ... -przerwała królowa. Tym razem oburzony faraon nie odpowiedział jej, a dostojnicy poczęli wołać: -Œmierć zdrajcom! ... Od kiedyż to w Egipciefaraon ma poœwięcać wierne sługi dla wyżebrania sobie łaski nikczemników! ... Ramzes XIII wręczył Tutmozisowi paczkę listów Herhora do Asyrii i rzekł uroczystymgłosem: -Aż do uœmierzenia buntu kapłanów przelewam mojš władzę na osobę naczelnika gwardii, Tutmozisa. Teraz jego słuchajcie, a ty, czcigodna matko, do niegozwracaj się ze swymi uwagami. -Mšdrze i sprawiedliwie czyni pan! ... -zawołał wielki pisarz. -Faraonowi nie wypada borykać się z buntem a brak energicznej władzy może nas zgubić... Wszyscy dostojnicy schylili się przed Tutmozisem. Królowa Nikotris z jękiem upadła synowi donóg. Tutmozis w towarzystwie jenerałów wyszedł na dziedziniec. Kazał uformować się pierwszemu pułkowi gwardii i rzekł: -Potrzebuję kilkudziesięciu ludzi, którzy gotowi sš zginšć za sławę pana naszego... Wysunęło się więcej, niż trzeba, żołnierzy i oficerów, a na ich czele Eunana. -Czy jesteœcie przygotowani na œmierć -spytał Tutmozis. -Umrzemy, panie, z tobš dla jego œwištobliwoœci! ... -zawołał Eunana. -Nie umrzecie, ale zwyciężycie podłych zbrodniarzy -odparł Tutmozis. -Żołnierze należšcy do tej wyprawy zostanš oficerami, a oficerowie awansujš o dwa stopnie wyżej. Tak mówię wam ja, Tutmozis, z woli faraona wódz naczelny. -Żyj wiecznie! ... Tutmozis kazał zaprzšc dwadzieœcia pięć dwukolnych wozów ciężkiej kawalerii i wsadzić na nie ochotników. Sam w towarzystwie Kaliposa wsiedli na konie i niebawem -cały orszak skierowany ku Memfisowi zniknšł w kurzawie. Widzšc to z okna królewskiej willi, Hiram schylił się przed faraonem i szepnšł: -Teraz dopiero wierzę, iż wasza œwištobliwoœć nie byłeœ w spisku z arcykapłanami... -Oszalałeœ? ... -wybuchnšł pan. -Wybacz, władco, ale dzisiejszy napad na œwištynię był ułożony przez kapłanów. Jakim zaœ sposobem wcišgnęli do niego waszš œwištobliwoœć? nie rozumiem. Była już godzina pišta po południu. ROZDZIAŁ SIEDEMNASTY W tym samym czasie, co do minuty, kapłan czuwajšcy na pylonie œwištyni Ptah w Memfisie zawiadomił obradujšcych w sali arcykapłanów i nomarchów, że -pałac faraona daje jakieœ znaki. Zdaje się, że jego œwištobliwoœć będzie nasprosił o zgodę -rzekł œmiejšc się jeden z nomarchów. -Wštpię! ... -odparł Mefres. Herhor wyszedł na pylon: do niego bowiem sygnalizowano z pałacu. Wkrótce wrócił i rzekł do zebranych: -Nasz młody kapłan sprawił się bardzo dobrze... W tej chwili jedzie Tutmozis z kilkudziesięcioma ochotnikami, ażeby nas uwięzić albo zabić. -I ty jeszcze będziesz œmiał bronić Ramzesa? ... -krzyknšł Mefres. -Bronić go muszę i będę, gdyż uroczyœcie zaprzysięgłem to królowej... Gdyby zaœ nie czcigodna córka œwiętego Amenhotepa, nasze położenie nie byłoby takim, jak jest. -No, ale ja nie przysięgałem! ... -odparł Mefres i opuœcił salę zebrań. -Co on chce zrobić? -spytał jeden z nomarchów. -Zdziecinniały starzec! ... -odparł Herhor wzruszajšc ramionami. Przed szóstš wieczorem oddział gwardii niezatrzymywany przez nikogo zbliżył się do œwištyni Ptah, a dowódca zapukał w bramę,którš natychmiast otworzono. Był to Tutmozis ze swoimi ochotnikami. Kiedy naczelny wódz wszedł na dziedziniec œwištyni, zdziwił się widzšc, że naprzeciw niego wystšpił Herhor w infule Amenhotepa,otoczony tylko kapłanami. -Czego żšdasz, synu mój? -zapytał arcykapłan wodza, nieco zmięszanego tym wypadkiem. Ale Tutmozis prędko zapanował nad sobš i rzekł: -Herhorze, arcykapłanie Amona tebańskiego! Na mocy listów, które pisałeœdo Sargona, satrapy asyryjskiego, a które to listy mam przy sobie, jesteœ oskarżony ozdradę państwa i musisz usprawiedliwić sięprzed faraonem... -Jeżeli młody pan -spokojnie odparł Herhor-chce dowiedzieć się o celach polityki wiecznie żyjšcego Ramzesa XII, niech zgłosi się do naszej najwyższej rady, a otrzyma objaœnienia. -Wzywam cię, ażebyœ natychmiast szedł za mnš, jeżeli nie chcesz, abym cię zmusił -zawołał Tutmozis. -Synu mój, błagam bogów, aby ochronili cięod gwałtu i kary, na jakš zasługujesz... -Idziesz? -spytał Tutmozis. -Czekam tu na Ramzesa -odparł Herhor. -A więc zostań, tu, oszuœcie! ... -krzyknšł Tutmozis. Wydobył miecz i rzucił się na Herhora. W tej chwili stojšcy za wodzem Eunana podniósł topór i z całej siły uderzył Tutmozisa między szyję i prawy obojczyk, aż krew trysnęła na wszystkie strony. Ulubieniec faraona padł na ziemię, prawie na pół rozcięty. Kilku żołnierzy z pochylonymi włóczniami podskoczyli do Eunany, lecz po krótkiej walce z towarzyszami polegli. Spomiędzy ochotników trzy czwarte było na żołdzie kapłańskim. -Niech żyje œwištobliwy Herhor, pan nasz! -zawołał Eunana wywijajšc zakrwawionym toporem. -Niech żyje wiecznie! -powtórzyli żołnierzeikapłani i -wszyscy padli twarzš na ziemię. Najdostojniejszy Herhor wzniósł ręce i błogosławił ich. Opuœciwszy dziedziniec œwištyni Mefres zstšpił do podziemiów, gdzie zamieszkiwał Lykon. Arcykapłan zaraz na progu wydobył z zanadrza kryształowš kulę, na widok której Grek wpadł w gniew. -Bodaj was ziemia pochłonęła! ... Bodaj trupy wasze nie zaznały spokoju! ... -złorzeczył Lykon coraz cichszym głosem. W końcu umilkł i zasnšł. -WeŸ ten sztylet -mówił Mefres podajšc Grekowi wšziutkš stal. -WeŸ ten sztylet i idŸ do pałacowego ogrodu... Tam stań w figowym klombie i czekaj na tego, który zabrał ci i uwiódł Kamę... Lykon poczšł zgrzytać zębami w bezsilnej złoœci. -A gdy go ujrzysz, obudŸ się... -zakończył Mefres. Potem narzucił na Greka oficerski płaszcz z kapturem, do ucha szepnšł mu hasło i z podziemiów, przez ukrytš furtkę œwištyni, wyprowadził go na pustš ulicę Memfisu. Następnie Mefres z żywoœciš młodzieńca pobiegł na szczyt pylonu i wzišwszy do rškkilka różnobarwnych choršgiewek poczšł dawać znaki w kierunku pałacu faraona. Dostrzeżono go widać i zrozumiano, gdyż napergaminowej twarzy arcykapłana błysnšł przykry uœmiech. Mefres złożył choršgiewki, opuœcił taras pylonu i z wolna poczšł schodzić na dół. Wtem, gdy już był na pierwszym piętrze, otoczyło go kilku ludzi w brunatnych opończach, którymi zasłaniali kaftany w czarne i białe pasy. -Oto jest najdostojniejszy Mefres -rzekł jeden z nich. I wszyscy trzej uklękli przed arcykapłanem, który machinalnie podniósł rękę jakby do błogosławieństwa. Lecz nagle opuœcił jš pytajšc: -Kto wy jesteœcie? ... -Dozorcy Labiryntu. -Czegóż zastšpiliœcie mi drogę? -rzekł, a jednoczeœnie zaczęły mu drżeć ręce i wšskie usta. -Nie potrzebujemy ci przypominać, œwięty mężu -mówił jeden z dozorców wcišż klęczšc -że kilka dni temu byłeœ w Labiryncie, do którego wiesz drogę tak dobrze jak my, choć nie jesteœ wtajemniczonym... Jesteœ zaœ zbyt wielkim mędrcem, ażebyœ nie miałznać i naszych praw w podobnych wypadkach... -Co to znaczy? ... -zawołał podniesionym głosem Mefres. -Jesteœcie zabójcy, nasłaniprzez Her... Nie dokończył. Jeden z napastników schwytał go za ręce, drugi zarzucił mu chustkę na głowę, a trzeci skropił mu twarz przezroczystym płynem. Mefres rzucił się kilka razy i upadł. Jeszcze raz pokropiono go, a gdy skonał, dozorcy położyli go we framudze, w martwš rękę wsunęli jakiœ papirus i -znikli w korytarzach pylonu. Trzej tak samo ubrani ludzie uganiali się za Lykonem prawie od chwili, gdy, wypuszczony ze œwištyni przez Mefresa, znalazł się na pustej ulicy. Ludzie ci kryli się niedaleko furtki, przez którš przeszedł Grek, i z poczštku przepuœcili go wolno. Lecz wnet jeden z nich dostrzegł w jego ruchach coœ podejrzanego, więc wszyscy poczęli iœć za nim. Dziwna rzecz! uœpiony Lykon, jakby przeczuwajšc gonitwę, nagle skręcił w ulicę ruchliwš, potem na plac, gdzie kršżyło mnóstwo ludzi, a potem ulicš Rybackš pobiegł do Nilu. Tu, w jakimœ zaułku, znalazł małe czółenko, skoczył w nie i z niesłychanš szybkoœciš zaczšł przeprawiać się na drugš stronę rzeki. Był już o paręset kroków oddalony od brzegu, gdy wysunęła się za nim łódŸ z jednym przewoŸnikiem i trzema podróżnymi.Ledwie zaœ ci odbili, ukazała się druga łódŸ, majšca dwu przewoŸników i znowu trzech podróżnych. Obie łodzie zawzięcie œcigały Lykona. W tej, która miała tylko jednego wioœlarza siedzieli dozorcy Labiryntu i pilnie przypatrywali się swoim współzawodnikom,o ile pozwalał na to zmierzch prędko zapadajšcy po zachodzie słońca. -Co to za jedni tamci trzej? ... -szeptali między sobš dozorcy z Labiryntu. -Od onegdaj kršżyli dokoła œwištyni, a dziœ goniš za nim... Czyby go chcieli zasłonić przed nami? Drobna łódka Lykona przybiła do drugiego brzegu. Uœpiony Grek wyskoczył z niej i szybkim krokiem poczšł iœć ku pałacowym ogrodom. Niekiedy zataczał się, stawał i chwytał się za głowę; lecz po chwili znowuszedł jakby cišgniony przez niepojętš siłę. Dozorcy Labiryntu również wylšdowali na drugim brzegu, ale już zostali uprzedzeni przez swoich współzawodników. I zaczšł się jedyny w swoim rodzaju wyœcig. Lykon pędził ku pałacowi królewskiemu jak szybkobiegacz, za nim trzej ludzie nieznani, a na końcu trzej dozorcy Labiryntu. O kilkaset kroków od ogrodu obie gonišce grupy zetknęły się ze sobš. Była już noc, ale jasna. -Kto wy jesteœcie, ludzie? -zapytał nieznajomych dozorca Labiryntu. -Jestem naczelnikiem policji Pi-Bast i z dwoma moimi setnikami œcigam wielkiego zbrodniarza... -A my jesteœmy dozorcy Labiryntu i równieżœcigamy tego człowieka... Obie grupy przypatrywały się sobie z rękoma na mieczach lub nożach. -Co chcecie z nim zrobić? -spytał wreszcie naczelnik policji. -Mamy przeciw niemu wyrok... -A trupa zostawicie? -Ze wszystkim, co ma na sobie -odparł starszy dozorca. Policjanci szeptali między sobš. -Jeżeli mówicie prawdę -rzekł wreszcie naczelnik policji -nie będziemy wam przeszkadzali. Owszem, pożyczymy go wam na chwilę, gdy wpadnie w nasze ręce... -Przysięgacie? -Przysięgamy... -No to możemy iœć razem... Połšczyli się, ale Grek zniknšł im z oczu. -Przekleństwo! ... -zawołał naczelnik policji. -Znowu umknšł... -Znajdzie się -odparł dozorca z Labiryntu -a może nawet tędy będzie wracał. -Po cóż by szedł do królewskiego ogrodu? -spytał naczelnik. -Arcykapłani używajš go do jakichœ swoich interesów, ale on wróci do œwištyni, wróci!... -mówił dozorca. Postanowili tedy czekać i działać wspólnie. -Trzeciš noc marnujemy! -rzekł jeden z policjantów ziewajšc. Owinęli się w burnusy i legli na trawie. Natychmiast po wyjeŸdzie Tutmozisa czcigodna pani Nikotris milczšc, z zaciœniętymi z gniewu ustami, opuœciła komnaty syna. A gdy Ramzes chciał jš uspokoić, ostro przerwała mu: -Żegnam faraona i proszę bogów, ażeby pozwoliły mi jutro powitać cię jeszcze jakofaraona... -Wštpisz o tym, matko? -O wszystkim można zwštpić wobec człowieka, który słucha rad szaleńców i zdrajców! Rozeszli się oboje zagniewani. Wkrótce jego œwištobliwoœć odzyskał dobryhumor i wesoło rozmawiał z dostojnikami. Ale już o szóstej poczšł go trapić niepokój.-Tutmozis powinien by przysłać do nas gońca... -mówił pan. -Bo jestem pewny, że sprawa, tak czy owak, już się rozstrzygnęła... -Tego nie wiem -odparł wielki skarbnik. -Mogli nie znaleŸć statków u przewozu... Mogš w œwištyni stawiać opór... -A gdzie jest ten młody kapłan? ... -spytał nagle Hiram. -Kapłan? ... wysłannik zmarłego Samentu? ... -powtarzali zmięszani dostojnicy. -To prawda, gdzie on być może? ... Rozesłano żołnierzy, aby przeszukali ogród. Żołnierze obiegli wszystkie œcieżki, ale kapłana nie było. Wypadek ten Ÿle usposobił dostojników. Każdy siedział milczšc, pogršżony w niespokojnych myœlach. O zachodzie słońca wszedł do komnaty pokojowiec faraona i szepnšł, że pani Hebron ciężko zachorowała i błaga, ażeby jego œwištobliwoœć raczył jš odwiedzić. Dostojnicy znajšc stosunek, jaki łšczył pana z pięknš Hebron, spojrzeli po sobie. . czelnikiem 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż‡P9cˆ‰/‰c€Šˇ" c‹y0Î c€ŒG>Ale gdy faraon oœwiadczy zamiar wyjœcia na ogród, nie protestowali. Ogród, dzięki gęstym strażom, był równie bezpieczny jakpałac. Nikt też nie uważał za stosowne choćby z daleka czuwać nad faraonem wiedzšc, że Ramzes nie lubi, ażeby zajmowano się nim w pewnych chwilach. Gdy pan zniknšł w korytarzu, wielki pisarz rzekł do skarbnika: -Czas wlecze się jak wozy w pustyni. Może Hebron ma wiadomoœć od Tutmozisa? ... -W tej chwili -odparł skarbnik -jego wyprawa w kilkudziesięciu ludzi na œwištynię Ptah wydaje mi się niepojętym szaleństwem... -A czy rozsšdniej zrobił faraon nad Sodowymi Jeziorami, kiedy całš noc uganiałsię za Tehennš? ... -wtršcił Hiram. -Odwaga więcej znaczy aniżeli liczba. -A ten młody kapłan? ... -zapytał skarbnik. -Przyszedł bez naszej wiedzy i odszedł niepytajšc -rzekł Hiram. -Każdy z nas postępuje jak spiskowiec. Skarbnik pokręcił głowš. Ramzes szybko przebiegł odległoœć dzielšcšjego willę od pałacyku Tutmozisa. Gdy wszedł do pokoju, Hebron z płaczem rzuciła mu się na szyję. -Umieram z trwogi! ... -zawołała. -Lękasz się o Tutmozisa? -A cóż on mnie obchodzi? -odparła Hebron robišc pogardliwy grymas ustami. -Ty jedenobchodzisz mnie... o tobie jednym myœlę... o ciebie się lękam... -Błogosławionš niech będzie twoja trwoga, która choć na chwilę uwolniła mnie od nudów... -rzekł œmiejšc się faraon. -Bogowie! jakiż to ciężki dzień... Gdybyœ słyszała nasze narady, gdybyœ widziała miny moich doradców! ... I jeszcze, na domiar wszystkiego, podobało się czcigodnej królowej uczcić nasze zebranie swojš obecnoœciš... Nigdy nie przypuszczałem, że dostojeństwo faraona może mi tak dokuczyć... -Nie wymawiaj tego zbyt głoœno -ostrzegłaHebron. -Co poczniesz, jeżeli Tutmozisowi nie uda się opanować œwištyni? -Odbiorę mu naczelne dowództwo i schowamdo skrzyni mojš koronę, a włożę hełm oficerski -odpowiedział Ramzes. -Jestem pewny, że gdy sam wystšpię na czele wojska, bunt upadnie... -Który? ... -spytała Hebron. -Ach, prawda, że mamy aż dwa bunty! -zaœmiał się Ramzes. -Pospólstwo przeciw kapłanom, kapłani przeciw mnie... Pochwycił Hebron w objęcia i zaprowadził na kanapę szepczšc: -Jakaœ ty dziœ piękna! ... Ile razy widzę cię,zawsze wydajesz mi się zupełnie innš i coraz piękniejszš... -Puœć mnie! ... -szepnęła Hebron. -Czasami lękam się, ażebyœ mnie nie ugryzł... -UgryŸć... nie... ale mógłbym cię zacałować na œmierć... Ty nawet nie wiesz, jaka jesteœpiękna... -Po ministrach i jenerałach... No, puœć... -Chciałbym przy tobie zamienić się w krzakgranatu... Chciałbym mieć tyle ramion, ile drzewo ma konarów, ażeby cię œciskać... Tyle dłoni, ile jest liœci, i tyle ust, ile kwiatów, ażebym w jednej chwili mógł całować twoje oczy, usta, piersi... -Jak na władcę, którego tron jest zagrożony, masz myœli dziwnie swobodne... -Na łożu nie dbam o tron -przerwał. -Dopóki mam miecz, będę miał władzę. -Wojsko twoje jest rozbite -mówiła bronišcsię Hebron. -Jutro przybędš œwieże pułki, a pojutrze zgromadzę rozbitych... Powtarzam ci, nie zaprzštaj się marnoœciami... Chwila pieszczot więcej warta niż rok władzy. W godzinę po zachodzie słońca faraon opuœcił mieszkanie Hebron i powoli wracał do swego pałacyku. Był rozmarzony, sennyimyœlał, że arcykapłani sš wielkimi głupcami stawiajšc mu opór. Jak Egipt Egiptem, nie byłoby lepszego pana niż on. Nagle spomiędzy kępy figowej wysunšł się człowiek w ciemnym płaszczu i zastšpił drogę faraonowi. Pan, aby mu się lepiej przypatrzyć, zbliżył twarz do jego twarzy i nagle zawołał: -Ach, to ty, nędzniku? ... ChodŸże na odwach... Był to Lykon. Ramzes schwycił go za kark; Grek syknšł i uklškł na ziemi. Jednoczeœniefaraon uczuł piekšcy ból z lewej strony brzucha. -Jeszcze kšsasz? -zawołał Ramzes. Oburšcz potężnie œcisnšł za szyję Greka, a gdy usłyszał chrobot łamanych kręgów, odrzucił go ze wstrętem. Lykon upadł miotajšc się w przedœmiertnych konwulsjach. Faraon odszedł parę kroków. Dotknšł się i namacał ršczkę sztyletu. -Ranił mnie? ... Wycišgnšł ze swego boku wšziutkš stal i przycisnšł ranę. „Ciekawym -myœlał -czy który z moich doradców ma plaster?„ Uczuł mdłoœci i przyœpieszył kroku. Tuż pod pałacykiem zabiegł mu drogę jedenz oficerów wołajšc: -Tutmozis nie żyje... Zabił go zdrajca Eunana! ... -Eunana? -powtórzył faraon. A cóż inni? ... -Prawie wszyscy ochotnicy, którzy pojechali z Tutmozisem, byli zaprzedani kapłanom. -No, muszę już z tym skończyć! -rzekł pan. -Zatršbcie na azjatyckie pułki... Odezwała się tršbka i Azjaci zaczęli wysypywać się z koszar, cišgnšc za sobš konie. -Podajcie i mnie konia -rzekł faraon. Ale uczuł silny zawrót głowy i dodał: -Nie -podajcie mi lektykę... Nie chcę się męczyć... -Nagle zatoczył się na ręce oficerów. -O mało nie zapomniałem... -mówił gasnšcym głosem... -Przynieœcie hełm i miecz... Ten stalowy miecz... znad Jezior... Idziemy do Memfisu... Z pałacyku wybiegli dostojnicy i służba z pochodniami. Faraon, podtrzymywany przez oficerów, miał szarš twarz i oczy zachodziły mu mgłš. Wycišgnšł rękę jakby szukajšc broni, poruszył ustami i wœród ogólnej ciszy przestał oddychać, on, pan dwu œwiatów: doczesnego i zachodniego. ROZDZIAŁ OSIEMNASTY Od œmierci Ramzesa XIII aż do dnia jego pogrzebu rzšdził państwem, jako arcykapłan Amona tebańskiego, a namiestnik zgasłego króla -najdostojniejszySan-amen-Herhor. Kilkumiesięczna władza namiestnika była wielce pomyœlnš dla Egi ptu. Herhor uspokoił bunty pospólstwa i, jak było dawnymi czasy, pozwolił co siódmy dzień wypoczywać ludziom pracujšcym. Zaprowadził surowš karnoœć między kapłanami, otoczył opiekš cudzoziemców, aszczególniej Fenicjan, i zawarł traktat z Asyriš nie odstępujšc jednak Fenicji, która pozostała hołdowniczkš Egiptu. W cišgu tych krótkich rzšdów sprawiedliwoœć wypełniała się szybko, ale bez okrucieństwa, i lada kto nie œmiał bić egipskiego chłopa, który mógł odwołać się do sšdu, jeżeli miał dosyć czasu i œwiadków. Herhor zajšł się też spłatš długów obcišżajšcych majštki faraona i państwa. Wtym celu skłonił Fenicjan do zrzeczenia siępewnej częœci sum należšcych im od skarbu, a na pokrycie reszty podniósł z Labiryntu ogromnš kwotę trzydziestu tysięcy talentów. Dzięki tym œrodkom w cišgu trzech miesięcynastał w państwie spokój i dobrobyt, a ludzie mówili: -Błogosławione niech będš rzšdy namiestnika San-amen-Herhora! Zaprawdę, bogowie przeznaczyli go na władcę, aby uwolnił Egipt od klęsk zadanych mu przez Ramzesa XIII, lekkoducha i łowcy kobiet... Kilkadziesišt dni wystarczyło, aby naród zapomniał, że wszystkie dzieła Herhora były tylko spełnieniem zamiarów młodego iszlachetnego faraona. W miesišcu Tobi (paŸdziernik-listopad), gdy mumię Ramzesa XIII już złożono w królewskich pieczarach, do œwištyni Amana tebańskiego zeszło się wielkie zgromadzenie najdostojniejszych osób. Byli tam prawie wszyscy arcykapłani, nomarchowie i jenerałowie wojsk, a w ich liczbie okryty chwałš sędziwy wódz armii wschodniej -Nitager. W tej samej olbrzymiej sali kolumnowej, gdzie przed pół rokiem kapłani sšdzili Ramzesa XII i okazywali niechęć RamzesowiXIII, w tym samym miejscu dziœ zgromadzili się dostojnicy, aby pod przewodnictwem Herhora rozstrzygnšć najważniejszš sprawę państwowš. Jakoż dnia dwudziestego pištego Tobi, w samo południe, Herhor w infule Amenhotepa zasiadł na tronie, inni na krzesłach, i odbyła się narada. Trwała dziwnie krótko, jakby rezultat jej zgóry był przygotowany. -Arcykapłani, nomarchowie i wodzowie! -zaczšł Herhor. -Zebraliœmy się tu w sprawie smutnej i ważnej. Wraz ze œmierciš wiecznie żyjšcego Ramzesa XIII, którego krótkie i burzliwe panowanie skończyło się w tak nieszczęœliwy sposób...Tu Herhor westchnšł. -... Wraz ze œmierciš Ramzesa XIII nie tylko zgasł faraon, ale i pełna sławy dynastia dwudziesta... Między zebranymi przeleciał szmer. -Dynastia nie skończyła się -wtršcił prawieszorstko potężny nomarcha memfijski. -Żyje przecie czcigodna królowa Nikotris, więc tron należy do niej... Po chwili milczenia odpowiedział Herhor: -Najdostojniejsza małżonka moja, królowa Nikotris... Teraz w zebraniu rozległ się nie szmer, alekrzyk i trwał kilka minut. Gdy ucichło, Herhor spokojnie i dobitnie mówił dalej: -Moja najdostojniejsza małżonka, królowa Nikotris, nieutulona w żalu po œmierci syna,zrzekła się tronu... -Pozwólcie! ... -zawołał nomarcha memfijski. -Najdostojniejszy namiestnik mianuje królowę swojš małżonkš... Jest to wiadomoœć zupełnie nowa, którš przede wszystkim należy sprawdzić... Na znak Herhora najwyższy sędzia tebańskiwydobył ze złotej puszki i głoœno odczytałakt œlubu zawartego przed dwoma dniami między najdostojniejszym arcykapłanem Amona Sanamen-Herhorem i królowš Nikotris, wdowš po Ramzesie XII, matkš Ramzesa XIII. Po tym wyjaœnieniu nastała grobowa cisza. Herhor zaœ mówił: -Ponieważ małżonka moja i jedyna dziedziczka tronu zrzekła się swoich praw,ponieważ tym sposobem skończyło się panowanie dwudziestej dynastii, musimy więc wybrać nowego władcę... Władcš tym -cišgnšł Herhor -powinien być człowiek dojrzały, energiczny i biegły w sprawowaniu rzšdów. Z tego powodu radzę wam, dostojnicy, ażebyœmy na najwyższe stanowisko wybrali... -Herhora! ... -krzyknšł ktoœ. -... Ażebyœmy wybrali najsławniejszego Nitagera, wodza armii wschodniej -dokończył Herhor. Nitager długš chwilę siedział z przymkniętymi oczyma, uœmiechajšc się. Wreszcie powstał i rzekł: -Nigdy chyba nie zabraknie ludzi chętnych do tytułu faraona. Może nawet mielibyœmy ich nad potrzebę. Szczęœciem, sami bogowieusuwajšc niebezpiecznych współzawodników ukazali nam człowieka najgodniejszego władzy. I zdaje mi się, że uczynię roztropnie, gdy zamiast przyjmować łaskawie ofiarowanš mi koronę, odpowiem: Niech żyje wiecznie jego œwištobliwoœć San-amen-Herhor, pierwszy faraon nowej dynastii! ... Obecni, z małymi wyjštkami, powtórzyli okrzyk, a jednoczeœnie najwyższy sędzia przyniósł na złotej tacy dwie czapki: białš -Górnego i czerwonš -Dolnego Egiptu. Jednš z nich wzišł arcykapłan Ozirisa, drugš arcykapłan Horusa i doręczyli je Herhorowi, który ucałowawszy złotego węża włożył je sobie na głowę. Po czym rozpoczęła się ceremonia składania hołdu przez obecnych, która cišgnęła się parę godzin. Następnie spisanoodnoœny akt, uczestnicy wyboru przyłożyli na nim swoje pieczęcie i od tej chwili San-amen-Herhor został rzeczywistym faraonem, panem obu œwiatów tudzież życiai œmierci swoich poddanych. Nad wieczorem jego œwištobliwoœć wrócił zmęczony jeszcze do swych arcykapłańskich pokojów, gdzie zastał Pentuera. Kapłan zmizerniał, a na jego chudej twarzy malowało się znękanie i smutek. Kiedy Pentuer upadł na twarz, pan podniósłgo i rzekł z uœmiechem: -Nie podpisałeœ mego wyboru, nie złożyłeœmi hołdu, i lękam się, czy nie będę musiał oblegać cię kiedy w œwištyni Ptah... Cóż, nie namyœliłeœ się zostać przy mnie? Wolisz Menesa? ... -Wybacz, wasza œwištobliwoœć -odpowiedział kapłan -ale życie dworskie tak mnie znużyło, że jedynym dziœ moim pragnieniem jest -uczyć się mšdroœci. -Nie możesz zapomnieć Ramzesa? -spytał Herhor. -A jednak znałeœ go bardzo krótko,podczas gdy u mnie pracowałeœ kilka lat. -Nie potępiaj mnie, wasza œwištobliwoœć. Ale Ramzes XIII był pierwszym faraonem, który odczuł niedolę ludu egipskiego... Herhor uœmiechnšł się. -Oj, wy uczeni... -rzekł chwiejšc głowš. -Toprzecież ty, ty sam, zwróciłeœ uwagę Ramzesowi na położenie pospólstwa. A teraz nosisz po nim żałobę w sercu, chociaż on dla ludu nic nie zrobił... To ty zrobiłeœ, nie on... Zabawni z was ludzie mimo potężnego umysłu -cišgnšł Herhor -tak samo i Menes... Kapłan ten uważa się za najspokojniejszego człowieka w Egipcie, choć on to obalił dynastiš, a mnie utorowałdrogę do władzy... Gdyby nie jego list o zaćmieniu słońca w dniu dwudziestym Paofi, może obaj z nieboszczykiem Mefresem łamalibyœmy kamienie w kopalni... No, idŸ już, idŸ i pozdrów ode mnie Menesa. Pamiętaj też, że umiem być wdzięcznym, co stanowi wielkš tajemnicę władzy. Powiedz Menesowi, że spełnię każdš jego proœbę, byle mi na przykład nie kazał wyrzec się tronu... Sam też wróć do mnie, gdy wypoczniesz, a zachowam dla ciebie poważne stanowisko. I dotknšł rękš pokornie schylonej głowy kapłana. EPILOG W miesišcu Mechir (listopad-grudzień)Pentuer przybył do œwištyni za Memfisem, gdzie Menes prowadził wielkie prace nad niebiosami i ziemiš. Stary, w myœlach pogršżony mędrzec znowu nie poznał Pentuera. Opamiętawszy się jednak uœciskał go i zapytał: -Cóż, znowu idziesz niepokoić chłopów dla wzmocnienia władzy faraona? ... -Przyszedłem, by zostać z tobš i służyć ci -odpowiedział Pentuer. -Ho! ho! ... -zawołał Menes przypatrujšc musię z uwagš. -Ho! ho! ... czy naprawdę masz już dosyć dworskiego życia i dostojeństw? ... Błogosławiony to dzień! ... Kiedy z wierzchołka mego pylonu zaczniesz oglšdaćœwiat, przekonasz się, jakie to małe i brzydkie. Ponieważ Pentuer nic nie odpowiedział, więc Menes udał się do swych zajęć. Wróciwszy zaœ po kilku godzinach zastał ucznia siedzšcego na tym samym miejscu, zokiem utkwionym w punkt, gdzie w oddali majaczył pałac faraonów. Menes dał mu jęczmienny placek, garnuszek mleka i zostawił go w spokoju. Trwało tak kilka dni. Pentuer jadał niewiele, mówił jeszcze mniej, niekiedy zrywał się w nocy, a dni przepędzał bez ruchu, patrzšc nie wiadomo gdzie. Ten tryb życia nie podobał się Menesowi. Więc pewnego razu zajšwszy na kamieniu miejsce obok Pentuera rzekł: -Czyœ ty zupełnie oszalał, czy duchy ciemnoœci tylko chwilowo opanowały twoje serce? ... Pentuer zwrócił na niego zamglone oczy. -Spojrzyj no dokoła siebie -mówił starzec. -Wszakże to najmilsza pora roku. Noce długie i gwiaŸdziste, dni chłodne, ziemia okryta kwiatami i nowš trawš. Woda jest przezroczystsza od kryształu, pustynia leży cicha, ale za to powietrze jest przepełnione œpiewem, piskiem, brzęczeniem... Jeżeli wiosna takie cudy wywołuje na martwej ziemi, jakże skamieniałš musi być dusza twoja, która nie odczuwa podobnych dziwów? ... Mówię ci, ocknij się, bo wyglšdasz jak trup w poœrodku żywej natury. Pod tym słońcem jesteœ podobny dozeschłej kupy błota i prawie że cuchniesz między narcyzami i fiołkami. -Mam duszę chorš -odparł Pentuer. -Cóż ci jest? -Im dłużej rozmyœlam, tym większš czuję pewnoœć, że gdybym nie opuœcił Ramzesa XIII, gdybym mu oddal moje usługi, żyłby dotychczas ten najszlachetniejszy z faraonów. Otaczały go setki zdrajców; ale ani jeden dobry człowiek nie wskazał mu œrodków ocalenia! ... -I tobie naprawdę zdaje się, że mogłeœ go uratować? -zapytał Menes. -O pycho niedouczonego mędrca! ... Wszystkie rozumynie ocaliłyby sokoła zaplštanego między wrony, a ty, niby jaki bożek, chciałeœ odmienić los człowieka? ... -Alboż Ramzes musiał zginšć? ... -Z pewnoœciš, że tak. Przede wszystkim byłon faraonem wojennym, a dzisiejszy Egipt brzydzi się wojownikami. Woli złotš branzoletę aniżeli miecz, choćby stalowy; woli dobrego œpiewaka lub tanecznika aniżelinieustraszonego żołnierza; woli zysk i mšdroœć niż wojnę. Gdyby w miesišcu Mechir dojrzała oliwka albo fiołek zakwitnšł w miesišcu Tot, jednoi drugie musiałoby zginšć, jako płody spóŸnione lub przedwczesne. Ty zaœ chcesz,ażeby w epoce Amenhotepów i Herhorów utrzymał się faraon należšcy do epoki Hyksosów. Każda rzecz ma swój czas, w którym dojrzewa, i taki -w którym marnieje. Ramzes XIII zdarzył się w epoceniewłaœciwej, więc musiał ustšpić. -I myœlisz, że nic by go nie uratowało? -spytał Pentuer. -Nie widzę takiej potęgi. On nie tylko nie godził się ze swojš epokš i stanowiskiem, lecz jeszcze trafił na czas upadku państwai był jak młody liœć na próchniejšcym drzewie. -Tak spokojnie mówisz o upadku państwa? -zdziwił się Pentuer. -Widzę go od kilkudziesięciu lat, a już widzieli go i moi poprzednicy w tej œwištyni... Można się było przyzwyczaić! -Macie podwójny wzrok? ... -Wcale nie -mówił Menes -ale mamy miarę. Z ruchów choršgiewki poznasz: jaki wiatr wieje, studnia nilowa mówi: czy rzeka n, spojrzeli po sobie. . czelnikiem 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż@rcŽ˛°cb[ X˙˙wzbiera, czy opada... A nas od wieków o niemocy państwa uczy ten oto Sfinks... I wskazał rękš w kierunku piramid. -Nic nie wiem o tym... -szepnšł Pentuer. -Czytaj stare kroniki naszej œwištyni, a przekonasz się, że -ile razy Egipt kwitnšł, jego sfinks był cały i wysoko wznosił się nad pustynię. Lecz gdy państwo chyliło się do upadku, sfinks pękał, kruszył się, a piaski sięgały mu do nóg. I dziœ od paru wieków sfinks kruszy się. A im wyżej dokoła niego wznosi się piasek, im głębsze bruzdy ukazujš się na jego ciele, tym państwo pochyla się bardziej... -I zginie? ... -Bynajmniej -odparł Menes. -Jak po nocy następuje dzień, a po niskich wodach przybór Nilu, tak po okresach upadków przychodzš czasy rozkwitu życia. Odwieczna historia! ... Z niektórych drzew opadajš liœcie w miesišcu Mechir, lecz po totylko, aby na nowo wyrosnšć w miesišcu Pachono... I zaprawdę Egipt jest tysišcletnim drzewem, a dynastie gałęŸmi. W/naszych oczach wyrasta dwudziesta pierwsza gałšŸ, więc z czego się tu smucić? ... Z tego, że choć gałęzie upadajš, sama roœlinażyje? ... Pentuer zamyœlił się; ale jego oczy spoglšdały przytomniej. Jeszcze po paru dniach rzekł Menes do Pentuera: -Ubywa nam żywnoœci. Musimy pójœć w stronę Nilu i zaopatrzyć się na jakiœ czas. Wzięli obaj wielkie kosze na plecy i od wczesnego ranka zaczęli obchodzić wsie nadbrzeżne. Zwykle stawali pod chatami chłopów œpiewajšc nabożne pieœni, po czymMenes pukał do drzwi i mówił: -Litoœciwe dusze, prawowierni Egipcjanie, ofiarujcie jałmużnę sługom bogini Mšdroœci! ... Dawano im (najczęœciej baby)tu garstkę pszenicy, owdzie jęczmienia, tam placek albo suszonš rybkę. Niekiedy jednak wypadały na nich złe psy albo dzieci pogan obrzucały ich kamieniami i błotem. Szczególny był widok tych pokornych żebraków, z których jeden przez kilka lat wpływał na losy państwa, a drugi znajomoœciš najgłębszych tajemnic natury zmienił bieg historii. W bogatszych wsiach przyjmowano ich lepiej, a w pewnym domu, gdzie odbywało się wesele, dano im jeœć, napojono piwem i pozwolono przenocować między gospodarskimi budynkami. Ani ich ogolone twarze i głowy, ani wyleniała skóra pantercza nie imponowały mieszkańcom. Lud Dolnego Egiptu, pomieszany z różnowiercami, nie odznaczałsię nabożeństwem, a już zgolš lekceważył kapłanów bogini Mšdroœci, o których nie dbało państwo. Leżšc w szopie na pękach œwieżej trzciny Menes i Pentuer przysłuchiwali się weselnej muzyce, pijackim okrzykom, niekiedy kłótniom radujšcych się goœci. -Okropna rzecz -odezwał się Pentuer. -Zaledwie kilka miesięcy upłynęło od œmierci pana, który był dobroczyńcš chłopów, a ci już zapomnieli o nim... Zaprawdę, niedługo trwa ludzka wdzięcznoœć... -Cóżeœ chciał, ażeby ludzie do końca wieków obsypywali sobie głowy popiołem? -spytał Menes. -Gdy krokodyl schwyta kobietę lub dziecko, czy myœlisz, że zaraz przestajš płynšć wody Nilu? ... One toczš się bez względu na trupy, a nawet bez względu na spadek lub przybór rzeki. To samo z życiem ludu. Czy kończy się jedna dynastia, a zaczyna druga, czy państwem wstrzšsajš bunty i wojna albo czy kwitnie pomyœlnoœć, masy ludu muszš jeœć, pić, spać, żenić się i pracować, jak drzewo roœnie bez względu na deszcz i posuchę. Pozwól więc im skakać, jeżeli majš zdrowe nogi, albo płakać i œpiewać, gdy piersi ich przepełnia uczucie. -Przyznaj jednak, że ich radoœć dziwnie wyglšda obok tego, co sam mówiłeœ o upadku państwa -wtršcił Pentuer. -Wcale nie dziwnie, gdyż właœnie oni sš państwem, a ich życie życiem państwa. Ludzie zawsze smucš się lub cieszš i nie matakiej godziny, gdzie by ktoœ nie œmiał się lub nie wzdychał. Cały zaœ bieg historii polega na tym, że -gdy więcej jest radoœci między ludŸmi, mówimy: państwo kwitnie, agdy częœciej płynš łzy, nazywamy to upadkiem. Nie trzeba przywišzywać się do wyrazów, ale patrzeć na ludzi. W tej chacie jest radoœć; tutaj państwo kwitnie, zatem nie masz prawa wzdychać, że upada. Wolno ci tylko starać się, aby coraz więcej i więcej chat było zadowolonych. Gdy mędrcy powrócili z żebraniny do œwištyni, Menes wprowadził Pentuera na szczyt pylonu. Pokazał mu wielkš marmurowš kulę, na której za pomocš złotych punktów sam oznaczył położenie kilkuset gwiazd, i -kazał mu przez połowę nocy œledzić księżyc na niebie. Pentuer chętnie podjšł się pracy i dziœ, pierwszy raz w życiu, sprawdził na własne oczy, że w cišgu kilku godzin sklepienie niebieskie jakby obróciło się ku zachodowi, ale księżyc przesunšł się między gwiazdami ku wschodowi. Te tak proste zjawiska Pentuer doskonale znał, lecz tylko ze słyszenia. Więc gdy pierwszy raz własnymi oczyma zobaczył ruch nieba i cichš wędrówkę księżyca, doznał takiego wzruszenia, że upadł na twarz i zapłakał. Przed jego duszš odsłonił się nowy œwiat, którego pięknoœć tym dokładniej oceniał, że już był wielkim mędrcem. Znowu upłynęło kilka dni, gdy zgłosił się do nich bogaty dzierżawca proponujšc, aby jako mędrcy wyznaczyli mu na gruncie i wykopali kanał. W zamian ofiarowywał im żywnoœć na czas roboty tudzież kozę z koŸlštkiem jako zapłatę. Ponieważ mleka brakowało w œwištyni, Menes zgodził się i poszli obaj z Pentueremdo roboty. Zniwelowali grunt, wykreœlili kierunek i kopali. Przy ciężkim zajęciu Pentuer ożywił się, a nawet gdy był sam z Menesem, rozmawiał.Tylko przy zetknięciu z ludŸmi tracił humor; ich œmiechy i œpiewy zdawały się powiększać jego cierpienie. Menes nie chodził na noc do wsi, ale razemz Pentuerem sypiał w polu, skšd mogli widzieć kwitnšce łany i przysłuchiwać się echom ludzkiej radoœci, nie przyjmujšc w niej udziału. Pewnego wieczora polne roboty przerwano wczeœniej; do wsi bowiem przyszedł po proœbie ubogi kapłan z małym chłopcem. Chodzili od domu do domu błagajšc o jałmużnę. Chłopak wygrywał na flecie smutnš melodię, a w przerwach jej kapłan œpiewał silnym głosem pieœń na poły œwieckš, na poły pobożnš. Menes i Pentuer leżšc na pagórku przypatrywali się rozpłomienionemu niebu, na którego złotym tle mocno uwydatniały się czarne trójkšty piramid tudzież brunatne pnie i ciemnozielone bukiety drzewpalmowych. Tymczasem kapłan wlókł się odchaty do chaty i wyœpiewywał swojš pieœń odpoczywajšc dłuższy czas po każdej zwrotce: -„Jak spokojnym jest ów sprawiedliwy ksišżę! Piękne przeznaczenie spełniło się. Od czasów Re przemijajš stare ciała, a na ich miejsce przychodzš młode. Każdego ranka wschodzi słońce i co wieczór kryje się na zachodzie. MężczyŸni płodzš, kobietypoczynajš, każda pierœ oddycha œwieżym powiewem. Ale wszyscy, którzy urodzili się,wszyscy bez wyjštku, idš na miejsce, jakieczłowiekowi przeznaczono. ”* -I po co to? ... -nagle odezwał się Pentuer. -Gdyby choć było prawdš, że życie w tym celu stworzono, aby wzrastała czeœć bogów i cnota. Ale tak nie jest. Podstępny okrutnik, matka, która zostaje małżonkš mordercy swego syna, kochanka, która w chwili pieszczot myœli o zdradzie, ci rosnš w pomyœlnoœć i potęgę. A mšdrzy usychajš w bezczynnoœci, a dzielni i szlachetni ginš sami i pamięć ich. -„Spraw sobie wesoły dzień, o ksišżę -œpiewał kapłan -gdyż niewiele ci ich darowano! Postaw maœci i kadzideł dla nosa twego, a lotosowe wieńce dla członków, dla ciała siostry, która mieszkajšc w twym sercu siedzi przy tobie. Niech wam œpiewajš i grajš. Porzućcie troski i weselcie się, bo wnet zaœwita dzień, w którym jedzie się dokraju, kędy panuje milczenie. ” -Maœci dla nosa, wieńce lotosowe dla członków, a potem... milczenie! ... -wtršcił Pentuer. -Zaprawdę, błazen udajšcy rycerza ma więcej sensu aniżeli ten œwiat, w którym wszyscy coœ udajemy, bez żadnego pożytkudla siebie. I żeby choć ten ziemski sen był jednym cišgiem wesołoœci? ... Ale gdzie tam!... Komu głód nie skręca kiszek, tego serce zatruwa pożšdanie lub niepokój. A jeżeli kiedy trafi się chwila ciszy, wówczas z jej głębin wynurza się myœl o kraju wiekuistego milczenia i szarpie ludzkš duszę. -„Œwięć wesoły dzień, o Nefarhotep, mężuz czystymi rękoma! Ja wiem wszystko, co się stało przodkom twoim: ich mury rozpadły się, miast już nie ma, a oni sami sš, jakby ich nie było nigdy. Nikt nie przychodzi stamtšd, kto by nam powiedział,jak się miewajš, i serca nasze ucieszył. I tak będzie, dopóki sami nie zbliżycie się do miejsca, gdzie oni poszli. ” -Widziałeœ ty kiedy spokojne morze? ... -odezwał się Menes do Pentuera. -Prawda, jakie ono nudne, niby obraz snu, w którym się nic nie œni? Dopiero gdy wicher zaorze gładkš powierzchnię, gdy jedna fala spada w otchłań, a druga podnosi się, gdy na powierzchni zagrajš œwiatła, a z głębi odezwš się groŸne lub jękliwe głosy, wówczas morze robi się pięknym. Tak samo z rzekš. Dopóki płynie cišgle w jednym kierunku, wyglšda martwo; lecz gdyskręca się na lewo i na prawo -nabiera wdzięku. I tak samo z górami: jednostajna wyniosłoœć jest nudna, ale nierówne szczyty i głębokie wšwozy sš piękne... -„Połóż mirrę na głowę twojš, ustrój się w cienkie płótna i namaœć się boskimi darami -œpiewał kapłan. -Ubierz się pięknie,jak możesz i nie pozwalaj upadać sercu twemu. Żyj dla rozkoszy, dopóki jesteœ na ziemi, i nie zasmucaj serca, zanim przyjdzie dla ciebie dzień żalów. ” -Tak samo z życiem ludzkim -cišgnšł Menes.-Rozkosze sš niby fale i szczyty gór, cierpienia -niby głębie i wšwozy, i dopiero wszystkie one razem sprawiajš, że życie jest piękne, gdyż rzeŸbi się jak poszarpanyłańcuch gór wschodnich, na które patrzymy z podziwem. -„Ale ten, którego serce już nie bije -œpiewał kapłan -nie słyszy żalów i nie smuci się cudzš żałobš. Więc z rozjaœnionym obliczem œwięć dni wesołe i pomnażaj ich liczbę... ” -Słyszysz? -zapytał Pentuer wskazujšc w kierunku wsi. -Ten, którego serce już nie bije, nie tylko nie smuci się cudzš żałobš, ale nawet nie cieszy się własnym życiem, choćby było najpiękniej wy rzeŸbione... Na cóż więc te rzeŸbienia, za które płaci się bólem i krwawymi łzami? ... Noc zapadała. Menes owinšł się w opończęi odparł: -Ile razy zacznš cię napastować podobne myœli, idŸ do której z naszych œwištyń i przypatrz się jej œcianom zatłoczonym obraza-mi ludzi, zwierzšt, drzew, rzek, gwiazd -zupełnie jak ten œwiat, na którym żyjemy. Dla prostaka figury podobne nie majš żadnej wartoœci i może niejeden zapytywał:na co one? ... po co rzeŸbiš je z tak wielkimnakładem pracy? ... Ale mędrzec ze czciš zbliża się do tych figur i ogarnšwszy je spojrzeniem czyta w nich historie dawnych czasów albo tajemnice mšdroœci. KONIEC 2 V 1895, godz. 3 po południu ------ *Pieœń autentyczna -----Konwersja: rpg6@go2.pl zastał Pentuera. Kapłan zmizerniał, a na jego chudej twarzy malowało się znękanie i smutek. Kiedy Pentuer upadł na twarz, pan podniósłgo i rzekł z uœmiechem: -Nie podpisałeœ mego wyboru, nie złożyłeœmi hołdu, i lękam się, czy nie będę musiał oblegać cię kiedy w œwištyni Ptah... Cóż, nie namyœliłeœ się zostać przy mnie? Wolisz Menesa? ... -Wybacz, wasza œwištobliwoœć -odpowiedział kapłan -ale życie dworskie tak mnie znużyło, że jedynym dziœ moim pragnieniem jest -uczyć się mšdroœci. -Nie możesz zapomnieć Ramzesa? -spytał Herhor. -A jednak znałeœ go bardzo krótko,podczas gdy u mnie pracowałeœ kilka lat. -Nie potępiaj mnie, wasza œwištobliwoœć. Ale Ramzes XIII był pierwszym faraonem, który odczuł niedolę ludu egipskiego... Herhor uœmiechnšł się. -Oj, wy uczeni... -rzekł chwiejšc głowš. -Toprzecież ty, ty sam, zwróciłeœ uwagę Ramzesowi na położenie pospólstwa. A teraz nosisz po nim żałobę w sercu, chociaż on dla ludu nic nie zrobił... To ty zrobiłeœ, nie on... Zabawni z was ludzie mimo potężnego umysłu -cišgnšł Herhor -tak samo i Menes... Kapłan ten uważa się za najspokojniejszego człowieka w Egipcie, choć on to obalił dynastiš, a mnie utorowałdrogę do władzy... Gdyby nie jego list o zaćmieniu słońca w dniu dwudziestym Paofi, może obaj z nieboszczykiem Mefresem łamalibyœmy kamienie w kopalni... No, idŸ już, idŸ i pozdrów ode mnie Menesa. Pamiętaj też, że umiem być wdzięcznym, co stanowi wielkš tajemnicę władzy. Powiedz Menesowi, że spełnię każdš jego proœbę, byle mi na przykład nie kazał wyrzec się tronu... Sam też wróć do mnie, gdy wypoczniesz, a zachowam dla ciebie poważne stanowisko. I dotknšł rękš pokornie schylonej głowy kapłana. EPILOG W miesišcu Mechir (listopad-grudzień)Pentuer przybył do œwištyni za Memfisem, gdzie Menes prowadził wielkie prace nad niebiosami i ziemiš. Stary, w myœlach pogršżony mędrzec znowu nie poznał Pentuera. Opamiętawszy się jednak uœciskał go i zapytał: -Cóż, znowu idziesz niepokoić chłopów dla wzmocnienia władzy faraona? ... -Przyszedłem, by zostać z tobš i służyć ci -odpowiedział Pentuer. -Ho! ho! ... -zawołał Menes przypatrujšc musię z uwagš. -Ho! ho! ... czy naprawdę masz już dosyć dworskiego życia i dostojeństw? ... Błogosławiony to dzień! ... Kiedy z wierzchołka mego pylonu zaczniesz oglšdaćœwiat, przekonasz się, jakie to małe i brzydkie. Ponieważ Pentuer nic nie odpowiedział, więc Menes udał się do swych zajęć. Wróciwszy zaœ po kilku godzinach zastał ucznia siedzšcego na tym samym miejscu, zokiem utkwionym w punkt, gdzie w oddali majaczył pałac faraonów. Menes dał mu jęczmienny placek, garnuszek mleka i zostawił go w spokoju. Trwało tak kilka dni. Pentuer jadał niewiele, mówił jeszcze mniej, niekiedy zrywał się w nocy, a dni przepędzał bez ruchu, patrzšc nie wiadomo gdzie. Ten tryb życia nie podobał się Menesowi. Więc pewnego razu zajšwszy na kamieniu miejsce obok Pentuera rzekł: -Czyœ ty zupełnie oszalał, czy duchy ciemnoœci tylko chwilowo opanowały twoje serce? ... Pentuer zwrócił na niego zamglone oczy. -Spojrzyj no dokoła siebie -mówił starzec. -Wszakże to najmilsza pora roku. Noce długie i gwiaŸdziste, dni chłodne, ziemia okryta kwiatami i nowš trawš. Woda jest przezroczystsza od kryształu, pustynia leży cicha, ale za to powietrze jest przepełnione œpiewem, piskiem, brzęczeniem... Jeżeli wiosna takie cudy wywołuje na martwej ziemi, jakże skamieniałš musi być dusza twoja, która nie odczuwa podobnych dziwów? ... Mówię ci, ocknij się, bo wyglšdasz jak trup w poœrodku żywej natury. Pod tym słońcem jesteœ podobny dozeschłej kupy błota i prawie że cuchniesz między narcyzami i fiołkami. -Mam duszę chorš -odparł Pentuer. -Cóż ci jest? -Im dłużej rozmyœlam, tym większš czuję pewnoœć, że gdybym nie opuœcił Ramzesa XIII, gdybym mu oddal moje usługi, żyłby dotychczas ten najszlachetniejszy z faraonów. Otaczały go setki zdrajców; ale ani jeden dobry człowiek nie wskazał mu œrodków ocalenia! ... -I tobie naprawdę zdaje się, że mogłeœ go uratować? -zapytał Menes. -O pycho niedouczonego mędrca! ... Wszystkie rozumynie ocaliłyby sokoła zaplštanego między wrony, a ty, niby jaki bożek, chciałeœ odmienić los człowieka? ... -Alboż Ramzes musiał zginšć? ... -Z pewnoœciš, że tak. Przede wszystkim byłon faraonem wojennym, a dzisiejszy Egipt brzydzi się wojownikami. Woli złotš branzoletę aniżeli miecz, choćby stalowy; woli dobrego œpiewaka lub tanecznika aniżelinieustraszonego żołnierza; woli zysk i mšdroœć niż wojnę. Gdyby w miesišcu Mechir dojrzała oliwka albo fiołek zakwitnšł w miesišcu Tot, jednoi drugie musiałoby zginšć, jako płody spóŸnione lub przedwczesne. Ty zaœ chcesz,ażeby w epoce Amenhotepów i Herhorów utrzymał się faraon należšcy do epoki Hyksosów. Każda rzecz ma swój czas, w którym dojrzewa, i taki -w którym marnieje. Ramzes XIII zdarzył się w epoceniewłaœciwej, więc musiał ustšpić. -I myœlisz, że nic by go nie uratowało? -spytał Pentuer. -Nie widzę takiej potęgi. On nie tylko nie godził się ze swojš epokš i stanowiskiem, lecz jeszcze trafił na czas upadku państwai był jak młody liœć na próchniejšcym drzewie. -Tak spokojnie mówisz o upadku państwa? -zdziwił się Pentuer. -Widzę go od kilkudziesięciu lat, a już widzieli go i moi poprzednicy w tej œwištyni... Można się było przyzwyczaić! -Macie podwójny wzrok? ... -Wcale nie -mówił Menes -ale mamy miarę. Z ruchów choršgiewki poznasz: jaki wiatr wieje, studnia nilowa mówi: czy rzeka n, spojrzeli po sobie. . czelnikiem 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjŹ°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż”üżN¸÷ż@