ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS ODYSEJA €003ľě˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉ Przewiń Wers Str. Roz. Wsz. Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot www.rg.w.pl ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕPş c€ ˝ cÇT c" c- c88=F "ODYSEJA" HOMER PIEŒŃ PIERWSZA Zgromadzenie bogów. Rady Ateny dla Telemacha Muzo [1]! Męża wyœpiewaj [2], co œwięty gród Troi ” Zburzywszy, długo błšdził i w tułaczce swojéj Siła różnych miast widział, poznał tylu ludów Zwyczaje, a co przygód doœwiadczył i trudów! A co strapień na morzach, gdy przyszło zasiebie Lub za swe towarzysze stawić się w potrzebie, By im powrót zapewnić! Nad siły on robił, Lecz druhów nie ocalił: każdy z nich się dobił Sam, głupstwem własnym. Czemuż poœwięcone stada Heliosowi [3] pojadła niesforna gromada? Za karę bóg też nie dał cieszyć się powrotem. Jak było? Powiedz, córo Diosa [4], coœ o tem! Wszyscy inni, uszedłszy srogiego pogromu,Krwawych burz i bitw morskich, wrócili do domu; Jego tylko, serdecznie do swoich, do żony Tęsknišcego, trzymała w skale wydršżonéj Nimfa Kalypso [5], z bogiń najcudniejsza kształtem, Pragnšca go małżonkiem przy sobie mieć gwałtem. A nawet kiedy nastał w czasów kołowrocieÓw rok, iż z woli bogów o prędkim powrocie Do Itaki [6] mógł myœleć, to jeszcze i wtedy Nie ujrzał swoich, końca nie widział swej biedy. Zgoła wszystkim niebianom żal było tułacza; Posejdon [7] sam mu tylko mœciwy nie przebacza I wcišż, póki nie wrócił do dom, œcigał w tropy. Szczęœciem bóg ten był odszedł aż na Etyjopy Zamieszkujšce ziemi rubieże ostatnie, A rozpadłe w dwóch ludów połowice bratnie: Z tych jedni wschód, a zachód drudzy zamieszkali; A gdy ci hekatombę [8] sutš wyprawiali Z byków i kóz, Posejdon godował wraz z nimi. Podonczas Zeus olimpski ze zgromadzonymi W pałacu swym [9] bogami zasiadł i w te słowa Mówił on, rodu bogów i ludzkiego głowa, Że myœl jego Ajgistem gładkim zaprzštniona, Którego zabił Orest, syn Agamemnona [10]. Więc o nim myœlšc, tak się ozwał w bogów radzie: ťŻe też to na karb niebian człowiek wszystko kładzie, Co dozna złego; chociaż sam swojš głupotš, Idšc wbrew Przeznaczeniu, ugrzęza w to błoto! Toż i ninie Ajgistos, w przekór wyrokowi, Czyż nie porwał małżonki Agamemnonowi I nie przywłaszczył sobie, a wracajšcego Męża czyliż nie zabił? Wszakżem go od tegoDługo naprzód hamował, grożšc srogš karšPrzez czujnego Hermesa [11], aby żadnš miarš Nie ważył się zabijać ani brać mu żony, Gdyż przez Oresta Atryd będzie odemszczony, Gdy ten w lata dojrzeje, zatęskni do swoich. Tak go przestraszył Hermes, lecz napomnień moich Nie słuchał twardy Ajgist; swoje zrobił gwałtem, Aż dziœ za wszystkie grzechy zapłacił ryczałtem Ť. Więc na to mu Atene [12] rzekła sowiooka: ťOjcze, o mój Kronidzie! Czeœć tobie wysoka, Że on zdrajca wzišł karę słusznš za swe zbytki: Oby tak każdy ginšł, jak on zbrodniarz brzydki! Za to serce się kraje, gdy na myœl mi przydzie Ów nasz dzielny Odysej, co tyle lat w biédzie, Siedzi tam udręczony, tęsknišcy za domem, Na ostrowiu lesistym, wkoło mórz ogromem Oblany, kędy nimfa mieszka tam urodna, Córa Atlasa [13], morze znajšcego do dna, Barkiem dŸwigajšcego wielkie słupy [14] one, Na których wisi z ziemiš niebo zawieszone. Ona to stęsknionego tułacza wcišż trzyma, Czaruje go pochlebstwem, pieszczotš, oczyma, By się wyrzekł Itaki. On się nie wyrzeka, I byle dym itacki ujrzeć choć z daleka, Już by umarł bez żalu! Ciebież to nie wzrusza, O mój Olimpski! Za nic masz Odyseusza Tyle ofiar nam danych pod Trojš, gdzie nawy Argejskie [15] stały? Zeusie! BšdŸże nań łaskawy! Ť Odpowiedział jej na to Kronid gromowładny:ťJakiż to z ust twych wyraz wymknšł się nieskładny? I jaż bym Odyseja w pamięci zagubił Najmędrszego, co tyle obiat [16] składać lubił Nam nieœmiertelnym, panom na niebie szerokiem? Li Posejdon go œciga zemstš krok za krokiem Nieubłaganš za to, że mu tam Kyklopa [17 Polyfema oœlepił, najdłuższego chłopa, Mocnego jak bóg, który w Kyklopów czeredzie; Więc, że Polyfem z nimfy Toosy ród wiedzie, Córki Forkisa, morskich strażnika pustkowi,Co w pieczarze poddała się Posejdonowi, Gdzie jš napadł -z tych przyczyn Posejdon wre złoœciš I nie zabić Odysa, ino przeciwnoœciš Chce go znękać, w powrocie do dom mu przeszkadzać. Na to sposób: na wiece bogów pozgromadzać I powrót mu zapewnić. Posejdon gniew złoży; Sam on nic nie podoła przeciw sile bożej, Gdy wszyscy nieœmiertelni na niego powstaniem Ť. Na to Atene z takim ozwała się zdaniem: ťOjcze Kronidzie! Władco władnšcych mocarzy! Jeœli na wiecu bogów ten wynik przeważy, Żeby Odys powrócił do ojczystych œmieci, To pchnijmy argobójcę Hermesa, niech leci Tam, na ostrów Ogygii, i niech nimfie onéj Pięknowłosej oznajmi wyrok niecofniony O powrocie Odysa do dom i bez zwłoki. Ja tymczasem obrócę na Itakę kroki, W synu ducha poostrzę, rozbudzę w nim żywy Ogień męstwa, by zaraz na koło Achiwy Bujnokędziorne zwołał, a tych zalotników Odprawił -czy już nie doœć baranów i byków Krętorogich mu zjedli? Potem pchnę mołojca Do Sparty [18] i na Pylos piaszczysty. Niechojca Tam szuka i pozbiera o nim różne wieœci, Przy tym wœród ludzi sławy nabędzie i czeœci Ť. To rzekłszy podwišzała złociste sandały Pod stopki sobie; nimi ponad morskie wały, Ponad bezbrzeżne stepy buja z wiatru wiewem. W dłoń pochwyciła oszczep z ciężkim długim drzewem O miednym grocie; tłumy mężów nim obala, Gdy jš, córę strasznego ojca, gniew zapala I tak zbiegła ze szczytów Olimpu, aż wreszcie Stanęła u bram zamku Odysa, tam w mieœcie Itace, w ręku oszczep dzierżšca spiżowy, Niby tafijskie ksišżę: Mentes, goœć domowy. Więc przed gankiem ujrzała dziarskich zalotników, Igrajšcych wesoło ciskaniem kamyków, I na skórach tych wołów, co sami pobili, Porozwalanych. W dworze rojem się kręcili Keryksi [19], czeladŸ: jedni mieszali na połyW kraterach wino z wodš; owi tarli stoły Smokliwymi gšbkami; ci nieœli zastawy I rozdzielali mięsne biesiadnym potrawy. Goœcia zoczył Telemach [20] podobien do bożka, Siedzšcy tam œród gachów; wżdy myœl jego gorzka, Bo cišgle obraz ojca stał mu przed oczami: Oby wrócił, ład zrobił raz z tymi gachami I wypędził ich z domu! To i czeœć odzyska, I jak pierwej -zawładnie u swego ogniska. O tym siedzšc œród gachów myœlał, aż Palladę Ujrzawszy, pobiegł do wrót szybko, choć nierade Serce w nim, że goœciowi tak długo kazano U wrót czekać. Więc œcisnšł przez goœcia podanš Prawicę, a odjšwszy mu z niej włóczń spiżowš, Przemówił doń i takie rzucił lotne słowo: ťRozgoœć się, cudzoziemcze; w domu moimwitaj! Zjedz co wprzódy, a potem, o co zechcesz pytaj Ť. To rzekłszy szedł -a Pallas za nim. Gdy takw dwoje Wstšpili na wysokie zamkowe pokoje, Wzięty oszczep w osobnym postawił skarbczyku, Opierajšc go o słup, gdzie innych bez liku Odysowych oszczepów stało w ładnym szyku. Zaœ samš w krzeœle sadził i roboty drogiej Kobierzec jej podesłał, nożnik dał pod nogi, Obok niej na chędogiej sam zasiadłszy ławie, Lecz daleko od gachów, by goœć przy tej wrzawie Niesfornej tłuszczy obiad mógł spokojnie spożyć, A też, by się z myœlami o ojcu otworzyć. Służebna wraz przyniosła w nalewce złocistéj Na srebrnej misie wodę i lała zdrój czystyJej na ręce. Stół gładki postawiła przed niš, A z spiżarni różnego jadła niepoœlednio Zniosła skrzętna szafarka, toż chlebne pieczywo; Potem krajczy podawał przeróżne mięsiwo W kopiastych misach, kubki postawił przed nimi, A keryks je dolewał: wcišż były pełnymi. Już rzesza butnych gachów weszła do œwietlice, Długim rzędem zasiadła stołki i ławice; Keryksi wodę do ršk nosili, a chlebne Kosze na stół stawiały dzieweczki służebne, Pachołcy w czasze wino leli zielonawe - I wszyscy się rzucili rękoma na strawę; A najadłszy, napiwszy do syta, marzyli Rozkosznicy o nowej dla się krotochwili. Do plšsów ich ochota i do piosnek brała, Bez czego by się żadna uczta nie udała. Więc keryks dał cytarę [21] Femiowi do ręki, Co umiał najsławniejsze wywodzić piosenki; A choć mu wobec gachów œpiewać się nie chciało, Brzšknšł w struny i dumę zanucił wspaniałš. Wtenczas Telemach, schylon ku Atenie głowš, Rzekł z cicha, by nie doszło do nich jedno słowo: ťMiły goœciu! Co-ć powiem, niech cię nie pogniéwa: Patrz, jak gawiedŸ przy œpiewkach i plšsach używa, Bezkarnie trawišc mienie po wielkim człowiecze, Którego białe koœci deszcz w polu gdzieœ siecze Lub nie grzebione ciało liżš morskie fale. O, gdyby niespodzianie stanšł tu w swej chwale, Każdy by z nich bez targu za dobrych nóg dwoje Zrzucił z siebie ten ciężar złota i te stroje. Lecz snadŸ rodzaj ten œmierci był mu przeznaczony, I nic go już nie wskrzesi! A choć i w te strony Czasem wieœć się zaplšcze o jego powrocie,Lecz któż by wierzył baœniom! -A teraz się do cię Zwracam, byœ ciekawoœci mojej też dogodził. Z jakiegoœ ludu, miasta? Mów mi, gdzieœ sięrodził? Jakeœ się dostał? Czyjże okręt do Itaki Przywiózł cię? Co za jedne te twoje flisaki? Bo przecież się tu dostać nie mogłeœ piechotš. Jedno by prawdę wiedzieć, zapytuję o to. Pierwszyœ to raz w Itace? Czy też ongi może Bywałeœ tu za ojca mojego w tym dworze, Kiedy się doń zjeżdżało siła zacnych osób, A on wszystkich w goœcinny podejmował sposób? Ť Na to mu sowiooka córa Diosowa Rzekła: ťWszystko, co-ć powiem, prawda aż do słowa. Mentes jestem, Anchiala mienię się być synem, A sam władam żeglownych Tafijotów gminem. Teraz tutaj przybyłem; mam licznš osadę I do obcojęzycznych ludów morzem jadę, By za towar żelazny kupić miedŸ w Temezie.Od miasta podal stoi okręt, co mię wiezie, W zatoce Rejtron, u stóp Nejonu leœnego. Chlubię się, żem był nieraz goœciem ojca twego. Możesz o to Laerta [22] spytać, twego dziadka; Staruch pono do miasta zaglšda dziœ z rzadka, Samotnie doganiajšc na wsi dni ostatka, Przy starce, co go karmi strawš i napitkiem, Gdy w wieczór wróci do dom zmordowany zbytkiem Łażenia, jak dzień długi, œród winnicznych wzgórzy. Otóż słyszšc, że ojciec twój wraca z podróży, Tu-m zaszedł. Że go nie ma? SnadŸ szkodzšmu bogi; Bo przecież umrzeć nie mógł Odysej nasz drogi. Pewnie na jakiej wyspie, wkoło oceanem Oblanej, gdzieœ tam kiœnie pod twardym tyranem Lub œród dziczy, co gwałtem trzyma go w niewoli. Otóż chciałbym o jego powróżyć ci doli Z tych przeczuć, jakie w duszę wlali mi niebianie: Być może, iż co powiem, nareszcie się stanie; Acz-em nie wieszcz i z lotu ptaszego nie wróżę, To wiem, że wnet się skończš te jego podróże: Wróci nasz tułacz, wróci w własny próg domowy; A choćby go trzymały żelazne okowy, Wyłamie się, ucieknie; wszak nie bity w ciemię! ... O jednej tylko prawdzie, proszę, oœwieć-że mię: Tyżeœ-to w tej osobie własny syn Odysów? Podobieństwa w nim wiele masz z oczu i rysów. Widywałem go nie raz, nie dwa, jeszcze wprzódy, Nim pod Troję popłynšł na boje i trudy Z herojami Achai, co tam popłynęli. Odtšdeœmy z Odysem już się nie widzieli Ť. Na to roztropnie odrzekł Telemach młodziutki: ťDowiedz się, goœciu, z ust mych prawdy bez ogródki: Że on jest ojcem moim, tak matka powiada. Ja nie wiem. Tej pewnoœci nikt z nas nie posiada. Wolałbym jednak synem być po szczęsnym człeku, Co by we własnym gnieŸdzie sędziwego wieku Dopędzał. Lecz tu u nas mówiš pospolicie, Że ten najnieszczęœliwszy z ludzi dał mi życie Ť. Na to mu sowiooka tak odpowiedziała: ťZ woli bogów niepróżna ród twój czeka chwała, Jeœli Penelopeja [23] takiego ma syna! Wprzód jednak rzeknij prawdę: jaka to przyczyna Tych godów i hałasów? Co to wszystko znaczy? Czy stypa, czy wesele? Bo przecież inaczéj Zwykła uczta wyglšda. Patrzšc na te gbury Szumišce, jakby dwór ten nogami do góry Przewrócić chcieli, każdy przy zdrowym rozumie Wszedłszy tu, zapomniałby języka w tym tłumie Ť. Więc roztropny Telemach jšł mu się spowiadać: ťCudzoziemcze! Jak widzę, pragniesz mnie wybadać. Słuchajże! Ongi dom ten cnotš, dostatkami Słynšł, póki on jeszcze przebywał tu z nami. Alić mšż wielki z bogów przekornych wyroku Znikł ze œwiata, w bezœlednym gdzieœ ukryłsię mroku. Ja sam może bym jego tak nie płakał zgonu, Gdyby był legł z drugimi na polach Ilionu Lub na ręku przyjaciół skończył już po wojnie. Wtenczas przynajmniej ludy achajskie przystojnie Pamięć by bohatera uczciły mogiłš - Moje imię z nim razem w prawnukach by żyło. Ale on srogim harpiom [24] dostał się w zdobyczy; Bez widu, słychu przepadł. A syn cóż dziedziczy? Łzy i ból. Nie doœć, że już płaczę nieboszczyka, Los mię jeszcze innymi kolcami dotyka: Ilu władyków bowiem panuje w tej stronie Na lesistym Zakincie, Samie, Dulichionie [25], I wszyscy, co na skalnej Itace rej wodzš, Zalecajš się matce mojej, dom nasz głodzš.Ona zaœ ni odmawia, ni spełnić się œpieszy Tych œlubów! A tymczasem od drapieżnej rzeszy Dobytek mój pożarty; wkrótce i mnie schłonš! Ť Na to, że była gniewem Atene wzburzonš, Rzekła: ťPrzebóg! O, jakże nam tu nie dostaje Twojego ojca! Zaraz starłby w proch tę zgraję, Niechby przybył i we drzwiach tej izby się zjawił W hełmie, ze szczytem, kopie dwie ku nim nastawił, Taki, jakim go pierwszy-m raz poznał przed laty W domu u nas, gdzie wesół hulał, chwat nad chwaty, Z Efyry gdy od Ila wracał Mermeryda, Dokšd jeŸdził okrętem myœlšc, że mu wyda Do zatrucia pierzastych strzał mordercze trutki; Wżdy Ilos dać mu nie chciał, z tej jedno pobudki, Że mu strach było œcišgnšć za to bogów karę; Więc dał mu je mój ojciec, lubišc go nad miarę. Otóż gdyby się Odys naraz zjawił taki, Gardła by, klnšc żeniaczkę, dały te junaki! Lecz w tajnych dotšd losach zapisane stoi, Czy on wróci, czy pomœci, czy nie, krzywdyswojéj W tym tu miejscu. Więc tobie najpierw przykazuję, Abyœ precz z domu wymiótł te rozpustne szuje. O mój chłopcze! Do słów mych przywišż udział żywy: Zaraz jutro na wiecę powołaj Achiwy, Przemów do nich, na œwiadki wezwij bogóww niebie; Gachom rozkaż, by każdy powracał do siebie, A matce -jeœli pragnie drugiego małżeństwa- Niech powraca do domu ojca, do rodzeństwa; Tam wesele jej sprawiš, dadzš sute wiano, Jak przystoi wyprawiać córę ukochanš. Tobie zaœ radzę, jeœli rada moja waży: Uzbrój łódŸ, weŸmij z sobš dwudziestu wioœlarzy I ruszaj, byœ o ojcu mógł dostać języka Tak z ludzkiego posłuchu, jak od poslannikaZeusowego, co każdš wieœć roznosi lotem. Wstšp do Pylos, wypytaj Nestora [26], a potem W Sparcie da ci Menelaj [27] nowin rozmaitych. Ostatni on z Achiwów wrócił miedziokrytych. Gdy się dowiesz, że ojciec zdrów wraca z podróży, To choćbyœ jak był smutny, wycierp rok, nie dłużéj, Tutaj w domu. Przeciwnie, jeżeli doprawdy Już on nieżyw -to wrócisz tu na wyspę zawdy I kurhan [28] mu usypiesz, stypę jak należySprawisz, i matce męża poszukasz w młodzieży. A gdy wszystko to spełnisz, jak na cię przystało, Wtedy obejrz się dobrze, myœlš zważ dojrzałš, Jak byœ mógł zalotniki wytracić w tym dworze BšdŸ fortelem, bšdŸ wstępnym bojem. O, niebożę! Trzeba ci już dziecięce porzucić zabawy. Czyœ nie słyszał, do jakiej Orest doszedł sławy Między ludŸmi, że zgładził Ajgista, mordercę, Który mu ojca zabił? I tyœ, moje serce, Wzrostem, kształtem wybujał: co umiesz, czas dowieœć, Aby póŸny potomek z dzieł twych uplótł powieœć. Lecz już mi trzeba wracać na okręt w zatoce; CzeladŸ się oddaleniem moim gdzieœ kłopoce. Pamiętaj, com ci mówił, chłopcze, myœl o sobie! Ť Młodziuchny mu Telemach odrzekł w tym sposobie: ťGoœciu mój! Mówisz do mnie iœcie tak serdecznie, Jakby ojciec do syna; zachowam to wiecznie. Przecież zaczekaj kęsek, choć w drogę ci pilno; Wykšp się wprzód, dla duszy weŸ strawę posilnš, Abyœ idšc na okręt powracał wesoły, Obdarzon upominkiem, jakim przyjacioły Wzajem się obdarzajš Ť. Atene mu na to: ťNie zatrzymuj mię; dłuższa zwłoka dla mnie stratš. Dar, który mi przeznaczasz, przyjmę za powrotem, Bym go zawiózł do domu i również klejnotem Cennym ciebie obdarzył Ť. I Zeusowa córka Rzekłszy to, sowiooka, w powietrze wprostfurka Niby ptaszę skrzydlate, do piersi chłopięcej Wlawszy siłę i męstwo, że odtšd goręcej Niż wpierw myœlał o ojcu. Uczuć miotan mnóstwem, Domyœliwał się w duchu, że rozmawiał z bóstwem... Teraz boskie pacholę do gachów wróciło, Šj ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°ˆiC ř }x}`X¸ŠjP cV K c ĄHc é#‰7 r+D c€ ś6žJGdzie œpiewał sławny gęœlarz. W izbie cichobyło, Słuchali -a on œpiewał powrót opłakany Spod Troi od Ateny na Greków zesłany. Kiedy w górne komnaty doszedł œpiew ponury Do uszu Penelopy, Ikariosa córy, Spiesznie zbiegła po schodach na dolne pokoje, Wżdy nie sama, przy sobie miała panien dwoje, I gachom się zjawiła postać cnej matrony Stojšca w progu izby wysokosklepionej, Na lica zapuœciła z głów namiotkę cienkš, Z lewej i prawej miała służebnš panienkę, I do boskiego piewcy rzekła, płaczšc rzewnie: ťFemiu! Ty innych pieœni więcej umiesz pewnie, Co ludzi, bogów sławiš, a u piewców słynš.Więc jednš z takich zabrzmij; a oni niech wino Pijš milczšc. Tej nie chcę tylko pieœni jednejTakš boleœciš serce przenika mnie biednej Już i tak udręczonej tym płaczem ustawnym Po małżonku, w Helladzie i na Argos sławnym Ť. Telemach odrzekł na to: ťMatko ukochana! Za cóż-eœ na miłego pieœniarza zdšsana? Czy że œpiewa, jak czuje? Nie on winien temu, Raczej Zeusa obwiniaj, że daje każdemu Mistrzowi takie tylko, jak sam chce, natchnienia. Nie wiń go, że nam œpiewa Greków utrapienia. Azaliż nie tej pieœni słuchamy najchętniej, Co czymsić nowym w sercu słuchacza odtętni? Raczej ty się do pieœni nastrój w duszy swojej. Przecież nie sam to Odys nie wrócił spod Troi -Tylu innych herojów przepadło bez wieœci. Lepiej wróć do się, pilnuj roboty niewieœciej, Wrzeciona i krosienek. Naganiaj, by żwawo Dziewczęta pracowały. Rozkaz mężów sprawš, A i mojš. Jam przecież pan tutaj we dworzeŤ. I cofnęła się matka w zdumionej pokorze Mšdrš synowskš mowę rozważajšc w sobie, A wszedłszy do swych komnat da folgę żałobie, Pamięć męża rzewnymi oblewajšc łzami, Póki Pallas jej powiek nie potrzęsła snami. W ciemnej izbie znów wrzawę wszczęli zalotnicy. Każdy z nich rad się dobrać do niej, do łożnicy. Lecz Telemach słowami powœcišgnšł zbytników: ťMatki mej zalotnicy, niechajcie tych krzyków! Nie lepiej-ż przy tych godach zażyć krotochwili, I takiego pieœniarza nie stokroć-że milej Słuchać, kiedy boskimi dŸwięki nas czaruje? Jutro w rynku na wiecę wszystkich powołuję, By obwieœcić mój rozkaz krótko, węzłowacie: Fora ze dwora! Innych schadzek czy nie macie, Gdzie byœcie swój lub cudzy zjadali dobytek? Lecz jeœli na tym rozkosz wasza i pożytek, Aby mi nie zostawić w domu kęsa chleba, To i mnie zjedzcie! Zaklnę nieœmiertelne nieba, A może Zeus te psoty równym spłaci płatem, I wszyscy gardło dacie na miejscu tu, na tem! Ť Tak mówił. Oni wargi przygryŸli. Skšd taka,Dziw im, wzięła się buta dziœ u Telemaka? Więc Antinoj, Eupejta syn, nabrał go z góry: ťPewnie cię, Telemachu, nauczył bóg któryTak hardo się odzywać tutaj w naszym gronie? Obyœ tylko w Itace nie dał mu, Kronionie [29], Panować, choć na niego władza spada z ojca! Ť Na to mu wręcz odcięła roztropnoœć mołojca: ťAntinoju! Czczej sprzeczki z tobš nie prowadzę, Lecz jeœli Zeus jš da mi, to wezmę tę władzę. Alboż to zostać królem masz za rzecz tak podłš? Zaprawdę nic w tym złego: otworzy się Ÿródło Dochodów, zbogaciejesz i sam wzroœniesz w czeœci. Przecież achajskich kniaziów niemało się mieœci Na tej wyspie, bšdŸ młodych, bšdŸ w starym już wieku, Aby to berło wzięli po wielkim człowieku. Dla mnie doœć, żebym dom mój utrzymał spokojnie I sługi, które Odys wzišł łupem na wojnie Ť. Eurymach, syn Polyba, na to się ozowie: ťO tym, mój Telemachu, rozstrzygnš bogowie, Kto na przyszłoœć itackim ma władać ostrowem. Ty dzierż swoje i panuj w ognisku domowym. A póki mężów stanie w tym naszym zakštku, Nikt by nie œmiał cię gwałtem ograbiać z majštku. Jednak chciałbym o goœcia tego spytać -powiedz, Co zacz? Z jakiej to ziemi wzišł się ten wędrowiec? Gdzie ród jego? Dziedziczne kędyż leżš włoœci? Czy o powrocie ojca przywiózł wiadomoœci?Czy też we własnej sprawie tu go co przygnało? Czemu naraz gdzieœ przepadł, a do nas nieœmiało Zbliżał się? Z twarzy przecież wyglšdał szlachetnie. Ť Na to roztropny młodzian Telemach odetnie:ťEurymachu! Już ja się ojca nie spodziewam! I przestałem już wierzyć wieœciom, choć je miewam. We wróżby też nie wierzę. Choć tam matka pyta Sprowadzanego często o przyszłoœć wróżbita. Ten zaœ goœć znał mojego rodzica za młodu, Zwie się Mentes, Anchiala syn, z bitnego rodu. Dziœ żeglownym Tafijcom włada berłem błogim Ť. Tak mówił przeczuwajšc, że ten goœć był bogiem. I gachy znów œpiewkami, wesołymi skoki Szaleli, aż wieczorne zbliżyły się mroki. A gdy już czarne mroki zapadły i chłody, Każdy poszedł się wyspać do swojej gospody. Telemach do sypialnych również szedł pokoi, W gmachu z pięknym widokiem; ten w podwórzu stoi. A szedł zakłopotany szukać snu, do łóżka; Przed nim z smolnym łuczywem szła dobrastaruszka Eurykleja, Opsowa córka. Opsa spłodził Pejsenor. Gdyż Laertes, kiedy w kupno wchodził Swych włoœci, razem o niš zawarł był ugodę I za dwadzieœcia wołów kupił dziewczę młode, Które to w domu chował w pańskiej uczciwoœci. Wżdy nigdy jej nie dotknšł, bojšc się zazdroœci Żony swej. Teraz ona œwieciła łuczywem Telemachowi; sercem kocha go pieœciwem, Gdy jeszcze od dziecięcych niańczyła go latek. On, skoro drzwi otworzył do swoich komnatek, Siadł na poœcieli, zrzucił z siebie chiton miękki I roztropnej staruszce oddał go do ręki; A ta, złożywszy gładko fałdzik przy fałdziku, Zawiesiła przy łóżku na œciennym gwoŸdziku, Po czym wyszła, drzwi srebrnym przycišgła pierœcieniem, Zasuwkę zasunęła szarpnšwszy rzemieniem. On noc całš w wełnianym puchu ócz nie mruży; Pallas radziła podróż: myœlał o podróży. -------- [1] Muzo -podobnie jak w Iliadzie, autor zwraca się do muzy z proœbš o pomoc i natchnienie; za muzę poezji epickiej w Grecji uznawano Kaliope czyli Pięknogłosš; [2] Męża wyœpiewaj -chodzi o Odysa, który brał udział w zburzeniu „œwiętego grodu Troi”; jego imię zostaje wymienione dopiero w póŸniejszych wierszach poematu,lecz z zapowiedzi wiemy, że będzie to opowieœć o jego przygodach; [3] Helios -tu: bóg słońce, pojawia się jeszcze póŸniej pod imieniem Hyperion czyli „Idšcy ponad ziemiš ”, „Idšcy górš ”; [4] Dios -Dzeus, Zeus, zrodzony z Kronosa iGai (stšd też pod imieniem: Kronida, Kronion), władca nieba i ziemi, ojciec bogów i ludzi, jego siedzibš był Olimp; córkiDiosa -muzy Pamięci; powszechnie uważane były za dzieci Zeusa i Mnemosyne (bogini pamięci); urodziły się w Pierii lub u stóp Olimpu; każda z nich była opiekunkš jakiegoœ rodzaju poezji, sztuki, czy nauki; [5] Kalypso -nimfa, mieszkanka wyspy Ogygia, Odys przebywał u niej siedem lat; nimfy były boginkami przyrody, opiekowałysię jaskiniami, lasami, Ÿródłami i łškami; [6] Itaka -jedna z wysp na Morzu Jońskim,naprzeciw Akermanii; nie jest do końca pewne, czy dzisiejsza Itaka jest owš ojczyznš Odyseusza, jest jednak tak samo górzysta jak wyspa opisywana przez Homera; [7] Posejdon -bóg mórz i oceanów; opiekun żeglarzy i rybaków; syn Kronosa i Rei, a zarazem brat Zeusa i Hadesa; wyobrażany był w rydwanie unoszšcym się na falach, swoim trójzębem burzył i uœmierzał fale; w mit. rzym.: Neptun; [8] hekatomba (gr.)-u starożytnych Greków ofiara ze stu wołów, póŸniej nawet większej liczby, składana i poœwięcona bogom; [9] w pałacu swym... Zeus -chodzi o Olimp, który był siedzibš bogów, greckie „niebo ”; Olimp to najwyższa góra w Grecji (2895m. n. p. m.), leżšca na pograniczu Macedonii i Tesalii; [10] Agamemnon -syn Atreusa i Aeropy; królMyken; dowódca Geków w wyprawie pod Troję; po powrocie z wojny został zamordowany przez żonę Klitajmestrę i jej kochanka Ajgistosa; ojca pomœcili syn Orestes i córka Elektra; [11] czujny Hermes -zwany Kylleńskim, od miejsca swego narodzenia (góry Kyllene w Arkadii); nieœmiertelny syn Zeusa i Mai, obdarzony sprytem i giętkim językiem, pełnił obowišzki poœrednika i posłańca bogów; w mit. rzym.: Merkury; [12] Atene... sowiooka -córka Zeusa, wedługmit. wyskoczyła z jego głowy w pełnym rynsztunku; była boginiš mšdroœci i wojny w słusznej sprawie; opiekowała się Odysem i jego rodzinš; miejscem kultu tej bogini były Ateny, jej drzewem -oliwka zaœ ptakiem -sowa, jej przydomki: Pallas, Pallada, Atene; w mit. rzym.: Minerwa; [13] córa Atlasa -nimfa Kalypso; Atlas -syn tytana Japeta i boginki morskiej Klimeny, brał udział w buncie tytanów przeciw Zeusowi i za karę musiał podtrzymywać sklepienie niebieskie; w końcu został zamieniony w górę -dziœ góry Atlas w Maroku, na Saharze; [14] Barkiem dŸwigajšcego... słupy -tzn. słupy Heraklesa, być może sš to Gibraltar iCeuta; [15] nawy Argejskie -greckie statki; Argiwi -mieszkańcy Argos, którym władał Agamemnon; u Homera jest to nazwa okreœlajšca ogólnie Greków; inne nazwy to Achiwi, Danajowie; [16] obiata (staropol.)-u dawnych Słowian ofiara kultowa, składana bogom z płodów rolnych i zwierzšt; [17] Kyklop -Cyklop; Cyklopi byli olbrzymami o jednym oku poœrodku czoła, synami Uranosa i Gai, pomocnikami Zeusa w walce ztytanami i współpracownikami Hefajstosa; mieszkali na dzisiejszej Sycylii; przypisywano im wzniesienie tzw. murów cyklopowych w Argos i Mykenach zbudowanych z wielkich głazów niczym nie połšczonych, które powstały w epoce mykeńskiej (ok.1000 lat p.n.e.); [18] Sparta -inaczej Lakedajmon, stolica Lakonii na Peloponezie, siedziba Menelaosa; póŸniej stolica potężnego państwa spartańskiego, rywalizujšcego z Atenami o hegemonię w Grecji; znana z surowych metod wychowania, dużej dyscypliny; Spartaninem był Spartakus, który został przywódcš powstania niewolników w czasach panowania Rzymian; miasto jest najbardziej znane dzięki legendarnej Helenie, żonie Menelaosa; [19] keryks (gr.)-herold, woŸny; [20] Telemach -syn Odysa i Penelopy; był małym dzieckiem, kiedy ojciec wyruszył pod Troję; [21] cytara (gr.)-kitara, starogrecki instrument strunowy szarpany, odmiana liry, najważniejszy wœród greckich instrumentów muzycznych; [22] Laert -Laertes, ojciec Odysa, dziad Telemacha, król Itaki; [23] Penelopeja -Penelopa, Penelope, żona Odysa, matka Telemacha, córka Ikariosa; uważana za wzór wiernoœci małżeńskiej; przez 20 lat oczekiwała powrotu męża; namawiana przez zalotników, odkładała wybór nowego małżonka do ukończenia całunu dla teœcia, a to co utkała w dzień, pruła nocš; [24] Harpie -drapieżne potwory wyobrażanew postaci uskrzydlonych kobiet lub ptaków o ludzkiej głowie; uosabiały gwałtowne wichry, były też uważane za demony porywajšce dusze; [25] na ... Zakincie, Samie, Dulichionie -chodzi o sšsiadujšce z Itakš wysepki na Morzu Jońskim; [26] Nestor -król Pylos, syn Neteusa i Chloris; był najstarszym z wodzów greckich walczšcych pod Trojš; [27] Menelaj, Menelaos -syn Arteusa, króla Myken, brat Agamemnona; żonš Menelaosa była Helena porwana przez Parysa; [28] kurhan (ukr.)-ziemny kopiec, mogiła z czasów przedchrzeœcijańskich, występuje często na Ukrainie i w południowej Rosji; taki kopiec sypano w ojczyŸnie na czeœć bohatera; [29] Kronion -por. przypis do przypisu [4]; PIEŒŃ DRUGA Zgromadzenie mieszkańców Itaki. Wyjazd Telemacha Gdy œwit różanopalcš urodził Jutrzenkę [30], Syn Odysa się z łoża porwał, wdział sukienkę Chędogš, a przez ramię zawiesił miecz srogi, Pięknymi postołami [31] białe opišł nogi I wyszedłszy z komnaty, jak niebianin œliczny, Wydał rozkaz keryksom, aby okoliczny Lud kędziornych Achiwów na wiece zwołali;Więc na głos ich Achaje zewszšd się œcišgali. A gdy już powołani gromadnie się znidš, Wstšpił poœród nich, w ręku ze spiżowš dzidš, Wżdy nie sam, lotnych chartów parę miał przy sobie. Pallas taki nadała blask jego osobie, Że lud wszystek się cieszył z młodzieńca widoku; Zasiadł prestoł [32] ojcowski; starce cofli kroku. Heroj Ajgyptios zaczšł rzecz przed zgromadzeniem. Był to zgarbiony starzec mšdry doœwiadczeniem, Którego syn Antifos z Odysem w wyprawie Na Ilion koniorodny pocišgnšł, i w nawie Jednej z nim pożeglował, kopijnik wyborny,Lecz go Polyfem w jamie rozdarł -na wieczorny Kšsek sobie ów złoœnik chłopaka zostawił. Krom niego, miał trzech innych: Eurynomos bawił Z zalotnikami; doma dwaj gospodarzyli - Przecież syna, co zginšł, płakał każdej chwili. Więc stary płaczšc tak się ozwał do słuchaczy: ťItakanie! Niech słucha, kto mię słuchać raczy. Nie było u nas sejmów ni żadnej narady, Odkšd cny Odys wywiódł pod Troję osady; Któż więc zwołał nas ninie? Kto miał powód jaki? Zrobiłaż to starszyzna, czy nasze junaki? Czyżby który wieœć dostał, że wracajš nasi? Niechaj mówi, co słyszał, ciekawoœć ugasi.A może jakš sprawę publicznš chce wnosić?Zawsze czyn to szlachetny, i niech mu Zeusdosyć Darów nasypie, ile serce jego żšda! Ť Telemach z słów tych wróżbę pomyœlnš przeglšda, A nie mogšc dosiedzieć, wpadł w poœrodek tłoku, Żšdny słowa. Wtem keryks Pejsenor, na oku Majšc go, zaraz berło podsunšł do ręki; On zwrócił się do starca i na znak podzięki Rzekł: ťCny starcze, ów sprawca wnet ci się przedstawi: Jam was zwołał w najcięższym smutku, comię dławi. Lecz o powrocie naszych nie wiem nic takiego, Co bym mógł wnieœć do ludu tu zgromadzonego, Tym mniej o pospolitej kraju radzić rzeczy;Ino powiem o sobie. Dom mój się niweczy Podwójnš klęskš. Naprzód stradałem rodzica: Pod berłem jego niegdyœ kwitła ta ziemica;A teraz znowu cierpię nad domem w upadku- Lada chwila, a koniec mienia i dostatku! Matkę mojš obsiadła rzesza zalotników; Wszystko to syny naszych przedniej szych władyków, A każdy od jej ojca Ikariosa stroni - Przecież, żeby prosili, dałby sute po niéj Wiano i rękę temu, kogo sam wybierze. Wtomiast woleli u nas obrać sobie leże, Rznšć z naszych obór woły, owce, kozy tłuste Na biesiady, ognistym winem swš rozpustę Skraplać i wszystko chłonšć -a nie ma nikogo, Kto by jak Odys plagę odwrócił tę srogš. Ja jej sam nie odwrócę; sił nie mam na tyle I nie wiem, czy odwagš podołam ich sile. Oj, dałbym sobie radę, gdyby sił po temu! Co się œwięci, znieœć trudno i najcierpliwszemu. Dom mój do szczętu złupion! Ujmijcież się przecie Krzywd mych, jeœli się wstydać sšsiadów nie chcecie Dokoła mieszkajšcych; wszak was bogi mœciwe Mogłyby skarać za ich gwałty niegodziwe. Za nie się Zeus olimpski, za nie Temis [33] nasza Pomœci, co ludzkie rady wspiera lub rozprasza! Pofolgujcie mi, błagam! Czyż mało wam na tem, Że własne utrapienie moje dla mnie katem? Miałżeby kiedy Odys, rodzic mój poczciwy, Umyœlnie was obrazić, pancerne Achiwy, Że na mnie wetujecie swe dawne obrazy I podszczuwacie gachy? Wolałbym sto razyWidzieć dom mój, dobytek, przez was pochłonięty: W tym nieszczęœciu ocalić można by choć szczęty; Bo dopóty bym chodził od chaty do chaty Krzyczšc: „Wróćcie, co moje! ”, ażbym odbił straty, Gdy ninie tylko zgryzot poicie mię jadem! Ť Rzekłszy to o ziem cisnšł berło; łzy mu gradem Z ócz się polały. Lud się łez jego litował: Wszyscy wkoło milczeli i nie występował Nikt z gromišcš pogróżkš przeciw jego mowie, Tylko syn Eupejtesa, Antinoj, tak powie: ťChłopcze ostrojęzyczny, wyrwałeœ się hardo Z potwarzš; chcesz nas okryć wstydem i pogardš. Cóż zalotnicy złego-ć zrobili? Gdzie wina? Raczej w twej matce, chytrej niewieœcie, przyczyna. Wszak trzy lata minęły, a na czwarty ma się, Jak zalotnych Achiwów czczš nadziejš pasie; Wszystkim coœ obiecuje; tym, owym majaczy Słodkimi konszachtami, lecz myœli inaczéj... A zatem ogłaszamy wręcz, wszyscy junacy, Dla twojej wiadomoœci i zgromadzonego Ludu: Wyœlij precz matkę! Niech sobie jakiego Męża wybierze sama lub ojciec wybierze. Bo jeœli ma nas długo trzymać w poniewierze I liczyć na swój dowcip, dany od Pallady, Tworzenia œlicznych tkanin, wybiegów i zdrady, O czym-to nie słyszano nigdy za lat dawnych, Acz w Achai bywało tyle niewiast sławnych:Taka Alkmen [34] i Tyro [35], więc Mykene [36] cudna - Wżdy żadna tak w swej sztuce nie była obłudna Jak Penelopa. Chytroœć nabawi jš szkody, Bo poty łupić będziem twe mienie i trzody, Dopóki nie przestanie trwać w swoim uporze, Jakim jš niebo natchło. Dla niej uróœć możeSława stšd -wżdy majštek przepadnie do skie pacholę do gachów wróciło, Šj ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż P^ cŽ … c3, c_" cj-] TÇ7ŞE€licha. A jeœli wœród Achiwów nie znajdzie żenicha [37], Żaden z nas nie ustšpi krokiem z tego domu, Ani do swoich, ani narzuci się komu! Ť Roztropny mu Telemach na to wręcz odpowie: ťMatkę wygnać to w mojej nie mieœci się głowie, Wygnać dawczynię życia, co mię wykarmiła- Czy tam ojciec mój żyje, czy go œmierć zabiła! Trudno mi także spłacić Ikariowi wiano, Gdybym tak samowolnie wygnał ukochanš. Oj, dałby mi on za to! A gorzej demony Pomœciłyby się, jeœli klštwa wypędzonéj Wezwie Erynie [38]; ludzie by mnš pogardzali! Nigdy syn z domu swego matki nie oddali. A jeœli wam ta mowa moja serca bodzie, To precz z dworu! Na innej osišœć wam gospodzie, Gdzie byœcie swój lub cudzy zjadali dobytek!Lecz jeœli na tym rozkosz wasza i pożytek, Żeby mi nie zostawić w domu kęsa chleba, To i mnie zjedzcie! Zaklnę nieœmiertelne nieba! A wtedy Zeus te psoty równym spłaci płatem, I wszyscy gardło dacie na miejscu, tu, na tem... Ť Tak rzekł. A Zeus, szerokogrzmišcy pan błękitu, Zesłał dwa orły k ’niemu lotem z góry szczytu. Zrazu oba bujały z wiatrami po niebie Rozpostartymi skrzydły, blisko obok siebie,Dopiero gdy zawisły nad zgiełkliwym rynkiem, Nuż trzepotać się w miejscu i kręcić się młynkiem, Topišc w te czaszki tłumu złowrogie oczyska. Biły się szponmi pierze dršc z karku i pyska - W końcu przez gmachy miejskie wionęły naprawo. Lud się dziwił patrzšcy na tę bójkę krwawš, I sam się w duchu pytał, co znaczš te dziwy, Gdy Haliterses zabrał głos, witeŸ sędziwy, I wobec sejmujšcych to otworzył zdanie: ťCo wam powiem, słuchajcie słów mych, Itakanie! Choć, co powiem, najwięcej w zalotniki mierzy. Im to grozi zagłada! Kto chce, niech mi wierzy. Odyseja co ino nie widać z powrotem; Już on gdzieœ niedaleko i rozmyœla o tem, Jak by gachom zgotował œmierci ukaranie. Przy nich się niejednemu po skórze dostanieZ okolicznych mieszkańców Itaki górzystéj;Więc trzeba ich hamować -wniosek oczywisty. Albo niech sami siebie wezmš w tęgie kluby,A to ich uratuje od niechybnej zguby... Ť Eurymach, syn Polyba, zgromił to gadanie, Mówišc: ťStarcze! IdŸ do dom! Ot, wróżyłbyœ lepiéj Synom swym, czej się jakie licho ich nie czepi... Ty zaœ, mój Telemachu, słuchaj dobrej chęci I rady: Matkę przymuœ, niech wraca do ojca! On jej sprawi wesele, wyda za mołojca I córze ukochanej da przystojne wiano. Inaczej Achajczyki nigdy nie przestanš Pożšdać Penelopy. Czyż boim się kogo? Telemach nam nie straszny, choć gada tak srogo. Nawet nas wróżby twoje, staruchu, nie straszš, Na wiatr rzucone. Wzgardęœ tylko zyskał naszš. Zatem do szumnych biesiad wracamy, i w domu Nigdy ładu nie dojdziesz, dopóki z nas komu Ręki matka nie odda. Owoż tak jak pierwéj Dobijać się o rękę jej będziem bez przerwyI nikt z nas w inne progi pewno nie zawita,Choćby była niejedna do wzięcia kobiéta Ť. Na to roztropny młodzian Telemach odpowie: ťSłuchaj mię, Eurymachu! Słuchajcie, gachowie! O nic was tu nie błagam, bo i słów nie staje, Gdy o tym wiedzš bogi i wszystkie Achaje. Statek mi tylko dajcie z dwudziestš osady, A puszczę się na morze szerokie na wzwiady: Będę w Sparcie, a pierwej w piaszczystym Pylosie, Aby się o rodzica coœ wywiedzieć losie; Może od kogo z ludzi lub od posłannika Zeusowego, dostanę o ojcu języka. Gdy się dowiem, że żyje i wraca z podróży,To jeszcze nań poczekam tęskny rok najdłużéj Tutaj w domu; przeciwnie, jeżeli doprawdy Już on nieżyw, powrócę na tę wyspę zawdy, I kurhan mu usypię, stypę jak należy Sprawię, i matce męża poszukam w młodzieży Ť. To rzekł i usiadł młodzian. Mentor powstałzatem. Cnego on Odyseja był druhem i bratem; Odys mu na odjezdnem dał pieczę majštku, Przykazał posłuszeństwo -a on strzegł porzšdku. Więc w dobrej wierze starzec takie otwarłzdanie: ťCo powiem, posłuchajcie słów mych, Itakanie! le to, kiedy pan, w ręku którego jest władza, Ma serca prawoœć, dobry, poddanym dogadza; Przeciwnie, złym być winien, okrutnym zbytnikiem, Kiedy pamięć boskiego Odysa już w nikiem Tu u ludu nie żyje, chociaż nam królował Łagodnym berłem i nas jak ojciec miłował.Mniej przeto za złe biorę zalotnej czeredzie, Że w chytrym zaœlepieniu pusty żywot wiedzie, Szarpišc mienie Odysa; za to kiedyœ szyje Dadzš, dziœ się łudzšcy, że Odys nie żyje. Atoli reszcie gminu za złe mam, że siedzi Niemy i nawet słowem nie karci gawiedzi; Liczniejszy, a tej garstki nie okiełzna drobnej Ť. Na to syn Euenora Lejokrit rzekł złobny [39]: ťMentorze! Podżegaczu! Głupstwa pleciesz w szale; Lud szczujesz na nas. To ci się nie uda wcale, Żebyœ liczbš miał wydrzeć nam zaszczyt biesiady! Sam Odysej podobno nie dałby nam rady, Gdyby tutaj się zjawił i naszych sokołów Brał się rugować z dworu od godowych stołów. Nie ucieszyłoby to nawet jego żony, Choć spragnionej do męża. Padłby porażonyCiosem wnet, zaczepiajšc silniejszych liczebnie. Widzisz więc, żeœ się z mowš wyrwał niepotrzebnie. Doœć tego, idŸcie do dom, każdy do swej pracy. Telemacha tam w drogę wyprawiš już tacy,Jak Mentor, Haliterses -oni, co od ojca Datujšcš się przyjaŸń majš dla mołojca. Lubo sšdzę, że z nami posiedzi on dłużej, Łowišc wieœci, i tej tam zaniecha podróży Ť. Tak rzekł -i dał odprawę wiecujšcej rzeszy. Rozprószyły się tłumy, każdy do się spieszy, Zalotni zaœ na dworzec Odysa wtargnęli. Telemach ma brzeg morski poszedł i w topieli Ciemnych wód umył ręce [40], Ateny wzywajšc: ťBóstwo, Ty, które wczoraj dom nasz nawiedzajšc Rozkazałaœ mi łodziš puœcić się na morze Za wieœciš o mym ojcu zgubionym, co może Wraca do nas: lecz zamiar psujš mi Achiwi, A najbardziej gachowie gwałtowni i chciwi Ť. Tak się modlił. Wtem Pallas stanęła na jawie, Mentorowi podobna w głosie i postawie, I do młodziana rzekła uskrzydlone słówko:ťNa przyszłoœć, Telemachu, nie trwóż, niedrwij główkš! Jeœliœ po ojcu dostał moc i serce dzielne, Którym słowa i czyny siał on nieœmiertelne, Tedy podróż ta dla cię nie będzie daremnš...I twój wyjazd nie trafi na przeszkodę żadnš; Ja bowiem, jako z ojcem miałem przyjaŸń dawnš, Jadę z tobš i łódŸ ci przysposobię spławnš.Tymczasem wracaj do dom, z gachami się zadaj, Podróżnš żywnoœć gromadŸ, w naczynia układaj, Wino w dzbany, a mškę, co chłopom moc daje, Pakuj w wory skórzane. Ja zaœ sobie zraję Tam i sam między ludem nieco ochotnika. A że w morskiej Itace wiele się spotyka Tak starych, jak i nowych na wybrzeżu łodzi, Więc wybiorę najlepszš; gdy się nałagodzi I opatrzy, wraz spuœcim łódŸ na pełnš wodę Ť. Tak rzekła Kronionowa córa. Chłopię młodeNa głos bogini rusza spiesznymi krokami Ku domowi, po drodze bijšc się z myœlami. W domu zastał tłum gachów, jak sobie w najlepsze W dziedzińcu kozy łupił, smalił tłuste wieprze. Aż oto i Antinoj ze œmiechem ku niemu Pomknšł, œcisnšł za rękę i rzekł po swojemu: ťTelemachu wymowny, zagorzała głowo! Nie gorsz się postępkami naszymi ni mowš. Jedz, pij razem tu z nami, tak samo jak wprzódy, A o podróż Achajom zostaw wszystkie trudy: ŁódŸ ci dadzš, wioœlarzy, byœ w boskim Pylosie Prędzej się mógł dowiedzieć coœ o ojca losie Ť. Roztropny mu Telemach na to odpowiedział: ťNigdy bym, Antinoju, przy godach nie siedział Z zuchwalcami, by z nimi zażyć krotochwile!Czyż wam mało, gachowie, żeœcie mi już tyle Przetrawili majštku, pókim był dziecięciem?Dziœ, gdym podrósł i własnym zrozumiał objęciem, Co œwiat gada -a piersi męskie duch rozpiera - Zobaczę, czy nie przyjdzie na was strasznaKera [41], BšdŸ do Pylos pojadę, bšdŸ zostanę z wami.Wżdy jadę! Ta się podróż, jak tuszę, uda mi, Choćby na cudzej łodzi, bo swego okrętu Ni flisów nie mam, przez was złupiony do szczętu Ť. To rzekł i rękę umknšł z jego dłoni zdradnej, A gachy, sposobišce w izbie stół biesiadny, Drwili zeń; ów i drugi językiem szermował,Aż jakiœ tam pyszałek z tym się wysforował: ťCoœ Telemach się bierze do nas nie na żarty! pewnie oprawców z Pylos albo też ze Sparty Zmówi na nasze gardła, goršco kšpany! Może też do Efyry, w ów kraj wychwalany,Kopnie się po mordercze, z ziół dobyte trutki, I do wina nam wmiesza? Oj, żywot nasz krótki! Ť Po nim znów inny œmiałek tak się naigrawa:ťKto wie, czy mu na dobre wyjdzie ta wyprawa, I czy go, jak Odysa, nie pochłonš wały? Uważcie, jaki kłopot byłby stšd niemały: Trzeba by się spuœciznš dzielić i dom ładzić, Żeby matkę z małżonkiem nowym w nim osadzić Ť. Tak mówili, gdy młodzian w wysokosklepienne Skarbce zaszedł ojcowskie, gdzie miedŸ, złoto cenne W kupach leżały; w skrzyniach suknie pochowane, W łagwiach [42] oliwa wonna; toż dzbany gliniane W rzšd, o œcianę oparte, stały z winem starem, Tym najsmaczniejszym, niemal że boskim nektarem Odysa, jeœli tenże trudy i przygody Złamie i kiedyœ wróci do własnej zagrody. Sklepy te drzwi warowne zamykały szczelnie Na dwie kłódki. Szafarka w nich krzšta siędzielnie Dzień i noc, pańskš własnoœć majšca w dozorze, Eurykleja Opsówna -Ops po Pejsenorze. Telemach jš do sklepu zwołał i rzekł: ťNuże, Matulu! Nalej winem gliniane mi kruże, Wystałym i najlepszym, jakie ma piwnica, Krom tego, co je chowasz dla mego rodzica, Gdyby kiedyœ powrócił do nas w zdrowia pełni. Nalej takich dwanaœcie i zatkaj najszczelniej; Toż w miechy gęstoszyte mški mi nabierzcie- Doœć będzie cienko mlonej nabrać miar dwadzieœcie; Wżdy o tym nic nie trzeba mówić do ostatka. Sami to wszystko zróbcie; a w wieczór, gdy matka Pójdzie sobie na górę i spać się układnie, Będę mógł te przybory powynosić snadnie, Gdyż wyjeżdżam do Sparty; lecz pierwej w Pylosie Chciałbym się o ojcowskim coœ dowiedzieć losie Ť. To rzekł, a Eurykleja łzami się zaléwa, Głoœno łkajšc, w te słowa k ’niemu się odzywa: ťSynku! Cóż znowu do cię przystšpiło? Za czem Miałbyœ gdzieœ w œwiat za oczy puszczać się tułaczem, Panicz, jedynak? Kiedy nie ma wštpliwoœci, Że Odysej daleko złożył swoje koœci! A oni, gdy odjedziesz, nastšpiš-ć na życie, I aby twój majštek posišœć, zgładzš skrycie. Ot! SiedŸ lepiej na swojem! Nikt cię stšd niegoni Szukać strachu i burzy na bezdennej toni Ť. Na to rzekł jej Telemach, roztropne pacholę: ťNie trap się, nianiu! Boskš spełniam tylkowolę. Wżdy przysišż, że mej matce nie powiesz, co robię, Aż w jedenastej albo aż w dwunastej dobie,Chyba gdyby kto doniósł lub mię zawołała; Nie chciałbym, by się łzami psuła jej płećbiała Ť. To rzekł. Ona na wielkie bogi mu przysięgła, A przysišgłszy, największym zaklęciem się sprzęgła. I wino jęła toczyć wraz w kruże gliniane, Mškę zsypywać w miechy gęsto zeszywane.On zaœ poszedł do izby, gdzie gachów biesiada... Znowu na inny fortel Pallada się wzięła: Œpiesznie w dworzec boskiego Odysa wionęła I tam gachom snem słodkim zaprószyła oczy, Że niejeden z pijšcych, gdy go sen zamroczy, Czaszę z ręki upuœcił. Więc się zataczajšc Na spoczynek do miasta poszli, nie mieszkajšc. Wtedy Zeusowa córa o oczach błękitnych Wywoła Telemacha z głębi komnat szczytnych, Mentorowi podobna i z głosu, i twarzy: ťTelemachu, tam garstka pancernych wioœlarzy Czeka już; brak im ciebie tylko, a odpłynš. Œpieszmy się, by z wyjazdem nie spóŸnić się jeno! Ť To wyrzekła Atene i œpiesznie szła przodem; On za boginiš równym też podšżał chodem. A gdy tak do korabiu doszli, co w przystani,Czekali kędzierzawi flisy tam zebrani. Do nich więc œwiętej mocy Telemach rzekł: ťAno! ChodŸcie, mili, po żywnoœć już przygotowanš U mnie w domu... Przed matkš cała rzecz ukryta; Krom starki jednej, żadna nic nie wie kobiéta Ť. Rzekł -i przodem podšżył; oni za nim w œlady Znieœli żywnoœć do łodzi burtownej na składy, Ustawiajšc w tym szyku, jak rozkaz im dany, Aż i sam wszedł na pomost, przez niš poprzedzany. Pallas siadła u steru, a tuż przy bogini Siadł Telemach. Więc linę odczepiwszy, inni Weszli także na statek i zasiedli ławy. Atene im wiatr zaraz zesłała łaskawy: Zefir [43] wiejšcy czuby fal czarniawych gładzi. Telemach wcišż do miłej przemawiał czeladzi, By œpiesznie ład czyniła; więc robiš, co każe: Sosnowy maszt wbijajš w dršżonym ligarze, Wyprostowujš, z dołu biorš w mocne sznury, I na rzemieniach żagle podcišgnš do góry. Jakoż płótna wiatr nadšł, i wełny z łoskotem Bijšc o boki nawy, gdy nurt pruła lotem, Coraz spieszniej jš gnały po wodnym odmęcie. A tak, gdy umocnili sprzęty na okręcie, Wnieœli po sam czub winem napełnione czary, Z nich bogom nieœmiertelnym zlali częœć ofiary; Najwięcej zaœ Atenie obiat się dostało. Bogini z nimi była do rana, noc całš. ------ [30] Jutrzenka -Eos, córka Hyperiona i Memnony; siostra Selene i Heliosa, matka wiatrów: Zefina, Boreasza i Eurosa oraz Gwiazd; bogini zorzy porannej, w mit. rzym.: Aurora; [31] postoły (tur.)-obuwie janczarów i służšcych; właœciwie łapcie z kory, łyka albo skóry; tu: zazwyczaj piękne sandały; [32] prestoł (ukr.)-siedzenie, może chodzić o tron po ojcu; miejsce honorowe; [33] Temis -Temida, tytanida, córka Uranosai Gai (wg Hezjoda -druga żona Zeusa, matkaHor i Mojr); jedna z najstarszych bogiń, strażniczka obyczaju i porzšdku, z polecenia Zeusa zwołujšca zgromadzenia bogów na ziemi; bogini prawa i praworzšdnoœci; [34] Alkmena -żona Amfitriona z Teb w Argolidzie, matka Heraklesa; została uwiedziona przez Zeusa, który przybrał postać jej męża; [35] Tyro -córka Salmoneusa króla Elidy, matka Neleusa, a babka Nestora; wyszła za swego stryja Kreteusa; [36] Mykene -córka boga rzeki Inachosa; odjej imienia nazwa miasta-państwa: Mykeny; [37] żenicha -narzeczonego; [38] Erynie -groŸne, karzšce boginie zemsty; za zbrodnię popełnionš w rodzinie œcigały przestępcę nawet po œmierci; dla przebłagania zwano je Eumenidami (łaskawymi); w mit. rzym.: Furie; [39] złobny (staropol.)-gniewny; [40] Telemach... umył ręce -chodzi o rytualne obmycie ršk, gdyż przed złożeniem ofiary wymagana była rytualna czystoœć (podobnie jak u Żydów); [41] Kery -personifikacje œmierci, zwłaszcza gwałtownej; Homer przedstawiaje jako demony kršżšce na polu walki i porywajšce rannych i zabitych; [42] łagwie -stšgwie, naczynia dzbany na oliwę, wino; [43] Zefir -wiatr zachodni, którego matkš była różanopalca Eos -Jutrzenka; PIEŒŃ TRZECIA Wydarzenia w Pylos Wybiegł Helios z jeziora promiennej poœcieliNa spiżowy strop nieba. I już dniem się bieli Dla bogów i dla ludzi ziemia karmicielka, Gdy do Pylos przybyli. Murów moc tam wielka W grodzie Neleja [44]! Właœnie lud dawał ofiarne, Zabijane na brzegu morskim, byki czarne Posejdonowi. Dziewięć ław było zajętych, Po pięćset w każdej; dziewięć byków też zarżniętych Przed każdš. Bogu na czeœć udŸce popalono I skosztowano trzewiów. Nawa w chwilę onš Przybijała do lšdu. Flisy żagiel stroczš, A statek przycumujš, i wszyscy wyskoczš Na brzeg wraz z Telemachem, którego prowadzi Bogini jasnooka i z cicha tak radzi: ťTeraz, chłopcze, już nie czas chować wstydne lica, Gdyœ się puœcił na morze odszukać rodzica,Czy go ziemia gdzie grzebie, czy co z nim się stało; Przeto do rycerskiego Nestora idŸ œmiało. Zobaczym, jakš radš on ciebie wspomoże, Pewna, że nie okłamie -on kłamać nie możeŤ. Na to znowu roztropny Telemach odpowié: ťJakże pójdę i jak się pokłonię królowi? Niewprawnym w gładkie słowa, a będšc młokosem Wstyd mi obcesem pytać starca z białym włosem Ť. Błękitnooka rzekła mu na to Pallada: ťNie trwóż się: trochę serce przez ciebie zagada, Trochę natchnie bóg który. Bo tak z różnychrzeczy Wnoszę, żeœ jest u bogów w osobliwej pieczy Ť. To powiedziawszy Pallas poœpieszyła przodem, A za niš wraz Telemach zdšżał raŸnym chodem. Do ław przyszli -starszyzna pylijska w nichsiedzi, Nestor z synami; pełno krzšta się gawiedzi: Ci piekli mięso, inni na rożny je kładli. Ujrzawszy goœci hurmem przeciw nim wypadli, Podali ręce, gwałtem cišgnęli przybyłych. Syn Nestora, Pejsistrat, pierwszy goœci miłych Witał: wzišwszy za ręce, do jadła prowadził I na piasku, na skórach miękkich ich posadził Przy swym ojcu i bracie swoim Trasymedzie. Przed każdym trzewiów nakładł, toż z czaszš wyjedzie Złotš, nalał w niš wina i takš przemowš Uczcił błękitnookš córkę Diosowš: o, Šj ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPÄ c _ csž c Ä cŐ*9 c6I KťMódl się, goœciu, do bóstwa nad słonymi wody! Jemu gwoli, jak widzisz, sprawiamy te gody; Gdy zaœ spełnisz libację, jak obyczaj każe, Towarzyszowi swemu ku takiej ofiarze Podaj czasz z winem słodkim. Wszak on bogów chwali: Bo jakżeby się ludzie bez bogów ostali? Lecz że młodszy od ciebie, a mój równolatek, Więc pierwej ciebiem poczcił, jego na ostatek Ť. To rzekłszy, w rękę dał jej czaszę pełnš wina. Ujęło to Atene, że od niej zaczyna: Widać młodzian roztropny i chowan w karnoœci - Zatem tak się modliła do mórz wszechmocnoœci: ťUsłysz mię, Lšdowstrzęsco! Usłysz, Posejdonie! Czej cię szczerš modlitwš do życzeń mych skłonię: Najpierw daj Nestorowi, synom jego sławę, Mężom pylijskim pokaż oblicze łaskawe Za pysznš hekatombę, danš-ć z takš czeœciš, A nam dwom daj powrócić do dom z dobrš wieœciš I cel osišgnšć naszej podróży w te kraje! Ť Po tej proœbie i drugš spełnia, bo oddaje Telemachowi czaszę podwójnš, złocistš. I syn Odysa zmówił modlitwę strzelistš. Gdy właœnie z rożnów zdjęto pieczone mięsiwa, Każdy kęs dostał; uczta była to prawdziwa:Kto spragniony się napił, kto głodny, nasycił. Gereński [45] witeŸ, sławny Nestor, rzeczpochwycił: ťTeraz wolno mi spytać przybyłych tu goœci, Kto sš -bo już podjedli sobie do sytoœci. Mówcie, co wy za jedni? Skšd morzem płyniecie? Czy dla handlu, czyli też błšdzicie po œwiecie, Ot tak sobie, łotrzyki, postrach tych wybrzeży, Narażajšcy głowy własne dla grabieży? Ť Wraz roztropny Telemach tak odparł bez mała, A odważnie, bo ducha Atene mu wlała, Żeby pytał o ojca, a czej na œlad wpadnie, I żeby się sam młodzian pokazał też ładnie: ťO Nestorze, Achiwom przodkujšcy w sławie! Pytasz nas, skšd jesteœmy? Zaraz ci objawię: Z Itaki podnejońskiej po mokrej wód fali W sprawie własnej, nie ludu, tuœmy się dostali, Szukać wieœci o ojcu mym, boskim Odysie, Lecz nie wiem, czyjš schwycić kiedy uda misię. Wszak on niegdyœ, zarówno jak ty i jak twoi, Bywał w jednej wyprawie i zburzył gród Troi. Wiadomo zaœ o innych, którzy się tam bili, Gdzie i jak głowy swoje w boju położyli; Alić Kronion œmierć jego skrył tak, że ochota Opuszcza poszukiwać, kędy zbył żywota: Czy na lšdzie od wrażych mężów on zabity, Czy utonšł w zhukanych falach Amfitryty [46]? Przeto błagam cię, kornie do kolan się kłonię, Powiedz, co wiesz! Czy byłeœ sam przy jego zgonie? Czy też słyszałeœ o tym od podróżnych ludzi? Tylko niech twoja litoœć próżno mię nie łudzi! Mów prawdę, bez ogródki, jak widziały oczy. Błagam cię! Jeœli niegdyœ do usług ochoczy Ojciec mój ci dopomógł czynem albo mowš Pod Trojš, gdzie i głodno było, i niezdrowo, W imię zasług zaklinam, mów prawdę prze bogi! Ť Na to mu bohaterski Nestor: ťO mój drogi! Kiedyœ mi już przypomniał te biedy i znoje, Które-œmy przebywali przyszedłszy pod Troję - BšdŸ w korabiach po ciemnej tłukšc się otchłani, Za łupem przez Achilla [47] wcišż gnani a gnani, BšdŸ gdyœmy dobywali ów gród Pryjamowy — Najmężniejsi z Achiwów dali tam swe głowy: Tam legł Ajas [48], ów witeŸ jak Ares waleczny; Tam Achilles, tam Patrokl [49], druh jego serdeczny, Boskiej rady młodzieniec; tam i syn mi zginšł, Antiloch, chłopiec dziarski, szlachetny -a słynšł Wœród Achiwów oszczepem i ršczoœciš biegu. Lecz to kęs tylko nieszczęœć długiego szeregu! Bo gdzież œmiertelnik, co by zrachował je kiedy! Choćbym pięć, szeœć lat duszkiem opowiadał biedy Wycierpiane pod Trojš, końca byœ nie czekał, Lecz zmęczony do domu czym prędzej uciekał. Przez lat dziewięć fortelów, zdrad używszysiła, Nic my im nie zrobili; moc boża ich zbiła. W wojsku naszym Odysej w podstępy obfityNie miał równego sobie, nie w ciemię on bity! Wszystko zwietrzył, wymyœlił, ten twój ojciec wielki - Jeœliœ tylko syn jego? Wżdy jak dwie kropelki Podobnyœ doń, i mowš. Dziw mi nie do wiary, Żeby młodzian tak dobrze mówić mógł jak stary. O, wtenczas my z Odysem trzymali się w zdaniu, Czy to na radzie wodzów, czy ludu zebraniu, Jedna myœl nas roztropna wiodła i ostrożna, Byle Grekom dać zysku najwięcej jak można. A gdy w końcu Pryjamów gród upadł na pował, Zeus tedy straszny powrót do domu zgotował Argejcom. Że nie każdy był cny i roztropny Między nimi, stšd wielu spotkał los okropnyPrzez zawziętoœć Zeusowej córy [50] jednookiéj, Co w dwóch synach Atreja [51] wznieciła szeroki Rozbrat. Obaj zwołujš walne zgromadzenie Wbrew zwyczaju, bo dzienne już gasły promienie; I gdy Grecy nietrzeŸwe łby z sobš przynieœli, Oni nuż im dowodzić, dlaczego się zeszli. Menelaos achajskim radził towarzyszom Przez morskie grzbiety wracać k ’ojczystym komyszom [52]; Agamemnon to ganił, radzšc rzesze zbrojneTrzymać w miejscu, a palić hekatomby hojne, Aby gniew obrażonej odwrócić bogini. Szaleniec! Wiedział przecież, że próżno to czyni, Bo gniew bogów nieprędko daje się przebłagać. Więc brew w brew, ostrym słowem zaczęlisię smagać, Co pancerni Grekowie słyszšc, skaczš z wrzawš Dzielšc się w dwa obozy: na lewo i prawo. Noc przespali, w zburzonych sercach złe zamiary Knujšc wzajem, gdy na nich Zeus gotował kary. Skoro œwit, pół nas sudna [53] zepchnęło na morze Znoszšc w nie sprzęt, kobiety, wszystko cokto może. Drugie pół się zostało Greków na wybrzeżuPrzy swym Agamemnonie, narodów pasterzu. My pod czas brzeg obiegłszy pełnymi żaglami (Któryœ z niebian wód przestwór wygładziłprzed nami), Płyniem tak do Tenedu. Tam obiatę bogi Wzięły sutš; lecz Zeus nam przecišł morskie drogi Posyłajšc na Greki drugš niezgód chmurę, Że zaraz się zwróciły wstecz sudna niektóre Pod wodzš Odyseja, tej przemyœlnej głowy,SnadŸ aby przyjœć do łaski Agamemnonowéj. Widzšc to, z mymi sudny pierzchłem niemieszkanie; Czułem, że tu coœ złego chcš spłatać niebianie, Pierzchnšł i syn Tydeja [54], pocišgnšwszy drugich; W końcu płowy Menelaj dognał nas, gdy w długich Naradach w Lesbie radzim, którędy nam płynšć Do dom? Czy skalny Chios powyżej ominšć W kierunku Psyrii -wtedy Chios mieć będziemy Z lewej -gdy zaœ od Chios niżej się weŸmiemy, Zawsze wichrów Mimasu zarwać nam potrzeba. Więc modlim się do boga, by znak nam dał znieba, Którędy? On nam kazał tam wprost na Eubeję Zmykać, w skok zamykać, nim się morze rozszaleje. Wnet też wiatr nadšł żagle; pędzimy co mocy Po rybim tym goœcińcu, aż o póŸnej nocy Do Gerajstu zawiniem. Wraz byczych poœladków Palimy dużo bogom, za tę bez przypadków Przebytš drogę. Właœnie dzień czwarty nie mijał, Jak Tydyd Diomedes do portu zawijał W Argos, razem ze swymi. Ja, do Pylos daléj Płynšc z wiatrem, który mi bogowie zesłali, Przybyłem, o mój synu, bez wieœci wszelakiej, Nie wiedzšc, kto z nich żyje, a kto umarł taki... Jednak tyle, co mogłem, w domu zakopany,Schwycić, opowiem wiernie bez żadnej odmiany. Najpierw więc Myrmidońcy [55] dostali się do dom Szczęœliwie -syn Achilla dowodził tym rodom. Również i Filoktetes, Pój asa syn sławny. Toż Idomeneus [56] przywiódł do Krety hufsprawny, Ocalon w bojach, żaden nie padł mu w podróży. Lecz pewnie o Atrydy powrocie coœ dłużej Słyszałeœ, w swoim kšcie siedzšcy za œwiatem: Jak Ajgist nieszczęsnego zgładził, był mu katem, Za co mœciwym odwetem odebrał karanie. Dobrze, gdy po zabitym ojcu syn zostanie Syn też jego na zbójcy krzywdę powetował, Zgniótł Ajgista, który mu ojca zamordował Ty zaœ, chłopcze, z postawy zuch i nie ułomek, Dzierż się ostro, a póŸny uczci cię potomekŤ. Na to mu wręcz roztropny odpowiedział młodzian: ťNestorze, blaskiem chwały w Achai przyodzian! Srogš zaprawdę zemstę wzišł on. Jego chwała Szeroko rozbrzmi, w pieœniach wnuków będzie brzmiała. O, czemuż i mnie bogi tych sił nie użyczš, Abym mógł zetrzeć gachów zuchwałoœć zbrodniczš, Co mię swymi psotami dzień w dzień gorzejpiekš. Ale cóż! Takie szczęœcie ode mnie daleko! Nie miał go ojciec, nie mam i ja, cierpmy dłużej Ť. Na to mu stary Nestor z Gereny odwtórzy: ťKochanku! Kiedyœ o tę rzecz potršcił w mowie, Słyszałem, że twš matkę obsiedli gachowieI w domu na złoœć tobie psoci lada chłystek. Powiedz, czy dobrowolnie to znosisz, czy wszystek Lud cię nie lubi, widzšc, żeœ karš dotknięty? Któż wie, czy on nie przyjdzie, nie zetrze natręty BšdŸ sam, bšdŸ pomoc dadzš przyjazne Achiwy? Żebyœ to ty u Zeusa modrookiej dziéwy Wpadł w łaskę, jak nasz Odys. O jakżeż ońdbała Tam pod Trojš, gdzie reszta Achiwów marniała. Wierz mi, nigdym nie widział, żeby bóstwo komu Tak jak jemu sprzyjało i tak po widomu. Niechby cię też Atena wzięła pod swe skrzydła, Niejednemu by z gachów żeniaczka obrzydła Ť. Więc Telemach mu na to: ťStarcze, zbyt to wiele, Coœ rzekł, bo się nie spełni nigdy -mówię œmiele. I dziw mi, że nadziejš łudzisz się tak błogš; Bogowie, choćby chcieli, nic tu nie pomogš Ť. Na to Atene, córa ozwie się Zeusowa: ťO chłopcze! Z ust twych jakież wymknęłysię słowa! Bóg i tym, co najdalej, kiedy chce, pomaga. Któż nie rad by z ojczyzny, gdzie go nędza smaga, Bodaj i najpóŸniejszym się powrotem cieszyć, Niż wróciwszy za wczeœnie œmierć sobie przyœpieszyć, Jak ów król, co gdy wrócił w miły próg domowy, Padł od zdrajcy Ajgista i swej białogłowy! Lecz œmierci przeznaczenia bogowie nie mogš Odwrócić od najdroższej głowy, od nikogo, Jeœli w sen wieczny czarna pogršży godzinaŤ. Na te słowa Telemach tak się wraz odcina: ťMentorze, już nie mówmy o tym, doœć mysmutni... On nigdy już nie wróci! Bogowie okrutni Od dawna wyrok œmierci wydali na niego! Wżdy Nestora zapytać mam o coœ innego. Wszak on i sprawiedliwoœć, i mšdroœć posiada, I, jak mówiš, trzy wieki ludzkie ludom włada. Przeto mam go za obraz bóstwa na tej ziemi. Nestorze Neleido! Prawdę powiedzże mi, Jak zginšł Agamemnon, król szerokowładny? Gdzie był wtedy Menelaj, przez jakiż szkaradny Podstęp Ajgist tęższego od siebie mógł zabić? Nie stałoż się to w Argos? Może dał się zwabić W obce miejsce i tam mu nastšpił na zdrowie? Ť Zagadnion tak rycerski Nestor mu odpowie: ťNajchętniej, o mój synu, powiem prawdę całš. Uważ, a łatwo pojmiesz, co by się to stało, Gdyby Atryd Menelaj wracajšc spod Troi, Żywym zastał Ajgista i w mocy miał swojej! Nikt by jego był trupa nie nakrył mogiłš, Psy by i dzikie ptactwo w sztuki roznosiło Leżšcego za miastem gdzieœ tam w polu gołym, Żadna Achajka jednej łzy by nad warchołem Nie zroniła. Bo gdyœmy na bój głowy naszeNieœli, on siedział w Argos, bujnym w końskš paszę, I Agamemnonowi bałamucił żonę. Zrazu mu Klytajmestra za umizgi one Okazała pogardy wiele i obrazy Jako pani roztropna i całkiem bez zmazy. Był tam pieœniarz, któremu mšż idšc w bój krwawy Kazał przy niej odbywać straż małżeńskiejsławy, Lecz, że bóg jej nie bronił od tych samołówek [57], Więc Ajgist piewcę wywiózł na pusty ostrówek I wydał go drapieżnym ptakom na pożarcie,Potem jš na swój dworzec wprowadził otwarcie, Gdzie obiatował bogom woły i barany, A złotem, pawołokš [58] zdobił œwištyń œciany, Przez wdzięcznoœć, że mu sztuczka udała się trudna. Wtenczas od brzegów Troi właœnie nasze sudna Niosły mię z Menelajem, przyjaciół do zgonu. Lecz gdy do attyckiego przylšdu, Sunionu, Dšżym na Menelaja okręcie, bez duszy Padł sternik -Feb go z swojej tak ustrzelił kuszy, W chwili, gdy w ręku trzymał rudel okrętowy. Sławny to sternik, Frontis, syn Onetorowy,Co okręt umiał z każdej wyprowadzić burzy. Więc Menelaj, choć spieszył, zabawił się dłużej, Aby sługę pochować, jak chce obrzęd œwięty. Wreszcie i on za nami ruszył swe okręty Przez ciemne wody, dotarł przylšdka Malei - Lecz tam piorunny Zeus go nawiedził z koleiSmutnš żeglugš, zesłał wichry, niepogody, Aż w góry niebotyczne spiętrzyły się wody.Słowem rozprószył nawy, częœć zagnał kuKrecie, Gdzie nad Jardanem siedzš Kydońcy, jak wiecie, Gdzie od granic Gortyny z wód czarnej przepaœci Strzela skała i piersiš odpiera napaœci Bałwanów, które Notos [59] wprost na Fajstos wzdyma - A głaz drobny potęgę wód tych w ryzie trzyma, Tam zagnał ich najwięcej, ludzie ocaleli, Sudna rozbite poszły na dno tej gardzieli. Lecz pięć naw z Menelajem o błękitnej prorze Do Egiptu aż zagnał pršd wichru i morze. A kiedy on po obcych ziemiach tak się włóczył, Złote skarby zgromadził, płodami objuczył, Wtenczas Ajgistos zabrnšł w zbrodnie niesłychane: Zabił Atrydę, jarzmem obcišżył poddane I przez lat siedm w Mykenie jak król rozkazywał. W ósmym dopiero Orest z Aten, gdzie przebywał, Wrócił na jego zgubę i w zbójcy Ajgiœcie Pomœcił œmierć swego ojca, potem uroczyœcie Wyprawił pogrzeb matce, szkaradnej kobiécie, I jej gachowi, żertwš [60] uczcił należycie.W tym dniu właœnie Menelaj wrócił wojowniczy W korabiach pełnych złota i innej zdobyczy.Toż i ty niezbyt długo baw w dalekich krajach, Kiedyœ swój tam majštek przy onych hultajach W domu liczył, bo oni rozdrapać go mogš W twej niebytnoœci. Podróż przypłaciłbyœ drogo! Z tym wszystkim do Meneli [61] radzę jechać tobie. On po długiej włóczędze powrócił na dobie Z stron zapadłych, skšd człowiek rzadko ma nadzieję Wrócić, gdy go zapędzš pršdy i zawieje, Hen! Za morza, skšd nawet potrzebujš ptakiPrzez rok lecieć. Taki to zapadły kraj, taki!Ty zaœ, jeœli chcesz płynšć, œpieszże się dołodzi; Chcesz lšdem? Każdy z synów moich ci wygodzi, Da wóz i konie, jeszcze zawieŸć cię gotowyAż do Lakedajmony tej Menelajowéj. Proœże go, proœ na wszystko, niechaj szczerze gada; Kłamać pewno nie skłamie, łepak to nie lada Ť. Tak błagał, a modlitwa doszła do Ateny, I sławny rycerz Nestor, staruszek z Gereny, Swoich synów i zięciów otoczony kołem, Szedł na zamek; a kiedy przybyli tam społem, Rzędem zajęli krzesła, wspaniałe siedzenia.Starzec znowu lał w krater dla ich pokrzepienia Wonne wino, staraniem szafarki chowane Lat jedenaœcie, pierwszy raz co odetkane. Ten napój starzec miesza i obiatę czyni Egidowładcy córze, Palladzie bogini. Gdy spełnił, a już każdy napił się do woli, Wszyscy się spać do gospod rozeszli powoliKrom Telemacha. Tego syna przyjaciela Nestor w zamku zatrzymał, łoże mu wydziela Pysznie rzeŸbione w jednym z przewiewnych przysionków. Tuż przy nim spał Pejsistrat; z rodziny tej członków On jeden w zamku mieszkał, jako nieżonaty.Sam zaœ Nestor wysokie zajmował komnatyWraz z królowš, zdobišcš małżeńskš łożnicę. Ledwo Jutrzenka krasne wychyliła lice Z mroku œwitu, już Nestor rzucił senne łoże; Wyszedł i siadł na białych kamieniach na dworze, Co stały przed pałacu wchodowymi drzwiami Lœnišce jakby oliwš. Dawnymi czasami Siadywał tam Neleus, człowiek bożej rady,Lecz zmarł: w podziemny hades przeniósł się cień blady. Teraz siadł Nestor. Posoch [62] trzymała prawica Pasterza mężów. Syny ujrzawszy rodzica: Echefron, Stratios, Persej, wybiegli co żywo, Toż Aretos, Trasymed zdšżał nieleniwo; Nareszcie i szóstego nie zabrakło brata, Bo oto i najmłodszy przybiegł, Pejsistrata. Ci zaraz Telemacha przy ojcu uprzejmie Posadzili, a Nestor takš rzecz podejmie: ť-Żwawo dzieci! Spełnijcie duszy mej pragnienie; Chciałbym się przypodobać bogini Atenie, Gdyż na tym tam prażniku na czeœć Posejdona Widocznie oczom moim zjawiła się ona. Niech, który w pole skoczy, wolarzowi każe Przywieœć tutaj jałówkę, którš dam w ofiarze. Drugi do Telemacha łodzi bież i sprowadŸ Wszystkš czeladŸ -dwóch zostaw, ci mogš pilnować. Do Laerka złotnika pobieży mi trzeci, By złotem róg jałówki okuł. Reszta dzieci Zostanie z nami, każdy będzie tu potrzebnym, Czy jadło przysposobić, czy kazać służebnym Znieœć tutaj stołki, drzewo, dzbany z œwieżš wodš Ť. Rzekł -wszystko się rozbiegło. Jałówkę jużwiodš Z pola, a z Telemacha przybyła już łodzi Jego drużyna. Również i złotnik nadchodzi, Niosšc ze sobš wszystkie narzędzia, mistrztęgi, Tak młotek, jak kowadło i krzywe obcęgi Do misternej roboty. Na ten obrzęd œwięty Zbiegła i Pallas. Nestor złotnikiem zajęty Dał mu złota, a sztukmistrz złotem okuł rogi Jałówce, więc boginię cieszy dar ten drogi.Echefron, Stratios dzierżš za róg jałowicę,Aretos z komnat wyniósł kwiecistš miednicęPełnš wody, a w lewej miał ziarna jęczmienne ękitnookš córkę Diosowš: o, Šj ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żP ck á9LU c€Ą6 c×*ş c‘6çLW króbce [63] . Już Trasymedes wzniósł ramię wojenne Zbrojne w topór nade łbem jałoszki ofiarnej. Perseusz w misę zbierać miał strumień krwi czarnej. Ojciec ręce umywszy miotał jęczmień œwięty, A na ogień skręt sierœci z łba krowie wycięty. A kiedy się pomodlił i nasiał jęczmienia, Wraz przystšpił Trasymed i siłš ramienia Palnšł -aż topór ugrzšzł w karku, przecišłżyły I powalił ofiarę. Z krzykiem się modliły Wszystkie córki, synowe, obok Eurydyki Żony Nestora, córy Klimena władyki. Syny, za łeb jałoszkę dŸwignšwszy, trzymali, Aż dorżnšł jš Pejsistrat. Czarna krew się wali I duch cielsko opuœcił. Ršbišc jš w kawały Wyjmujš polędwicę i dwakroć tłuszcz białyObwinšwszy, jak zwyczaj, nałożš wysoko Drobniejszymi gnatami, z kapišcš posokš. Starzec je tak na stosie spalił, winem polałCiemnym, a synów orszak ofiarę okolał Z pięciozębnymi widły. Spaliwszy te mięsa Trzewia do ostatniego aż spożywszy kęsa, Resztę w drobniejszych sztukach na rożny nawlekli I takowe przy ogniu obracajšc piekli. Tymczasem Telemacha, œlicznego młodziana, Kšpała Polykasta, panienka sudana [64], Najmłodsza z Nestorówien, a po wziętej wannie Namaœciwszy oliwš odziała starannie Pięknš szatkš i w chiton miękki otuliła... Gdy wszedł, jasnoœć od niego jak od bożka biła. Szedł więc i przy pasterzu mężów siadł Nestorze... Już z rożnów zdjęto mięso upieczone w porze, I rzucili się wszyscy na biesiadę onš; Lecz poważniejsze tylko krzštało się gronoOkoło wina, które z krateru czerpali I biesiadnikom w złotych czarach podawali,Aż zgaszono pragnienie, nasycono głody. Wtedy gereński starzec krzyknšł: ťKto tam młody, Niech skoczy, długogrzywe konie tu przywiedzie, Do kolasy założy, bo nasz goœć odjedzie! ŤTak rzekł. Synowie rozkaz spełniajš w tej chwili: Piorunem do kolasy konie założyli, A szafarka w niš chleba i wina nakładła, Toż wybornych łakoci królewskiego jadła. Wskoczył tedy Telemach na rydwan zaprzężny. Rzeszowódca Pejsistrat, Nestora syn mężny, Obok niego usiadłszy lejce schwycił w dłonie, Klasnšł z bicza, i lotem puœciły się konie Pólmi, od grodu Pylos coraz dalej mknšce, Dzień cały szarpišc jarzmo kark ugniatajšce. Nareszcie zaszło słońce, cień poczernił szlaki, Gdy do zamku Diokla, do Feraj junaki Wraz przybyli. Orsiloch, syn Alfejosowy Zrodził tego Diokla. Nocleg tam gotowy ZnaleŸli, i goœcinne przyjęcie im dano. Ze wschodzšcš nazajutrz Jutrzenkš rumianš Znów wyjechali obaj w zaprzężnej kolasie Przez bramę; aż w przedsionkach turkot rozlega się. Z klaskiem bicza koniki ruszyły z ochotš, Między pszeniczne łany mknš, aż oto U kresu drogi dzielne stanęły rumaki. Właœnie Helios się schował, cień poczernił szlaki. ------ [44] Neleja -Neleus, syn Posecjdona i Tyro,władca Pylos, ojciec Nestora; [45] Gereński -Nestor wychowywał się w messeńskiej Gerenii i tam się schronił, kiedy Herakles zniszczył Pylos; Nestor był jedynym synem Neleusa, który uszedł œmierci z ršk Heraklesa; [46] Amfitryta -władczyni mórz, której podlegały fale morskie i wszystkie stworzenia żyjšce w głębinach; była córkšNereusa i żonš Posejdona; [47] Achilla -Achilles, syn œmiertelnika Peleusa, władcy tesalskiej Ftyi i boginki morskiej Tetydy; najdzielniejszy z bohaterów greckich walczšcych pod Trojš; zginšł z ręki Parysa; [48] Ajas -syn Telamona, władca Salaminy, najdzielniejszy po Achillesie wojownik grecki pod Trojš; po œmierci Achillesa ubiegał się o jego zbroję, którš przyznano Odyseuszowi; opętany szałem wymordował trzody, myœlšc, że zabija Greków; powróciwszy do zmysłów, popełnił samobójstwo, nie mogšc znieœć hańby; [49] Patrokl, Patroklos -syn Menojtiosa z Opientu, najserdeczniejszy przyjaciel Achillesa; zginšł w pojedynku z Hektorem; Achilles pragnšc pomœcić œmierć przyjacielapodjšł na nowo walkę z Trojanami, przechylajšc ostatecznš szalę zwycięstwa na stronę Greków; [50] zawziętoœć Zeusowej córy -Ajas, syn Oileusa, króla Lakrów, bohater wojny trojańskiej œcišgnšł na siebie gniew Ateny, kiedy podczas zdobycia Troi, znieważył córkę króla Priama, Kassandrę, szukajšcš schronienia u stóp posšgu bogini; [51] dwóch synów Atreja -chodzi o Atrydów, czyli Agamenanona, naczelnego wodza wyprawy pod Troję i jego brata Menelaosa, którego krzywdę (porwanie żony Heleny przez Parysa, syna króla Troi -Priama) mœcili Grecy; [52] komyszom -siedzibom; [53] sudna (staropol.)-statki, okręty; [54] syn Tydeja -Diomedes, syn Tydeusa; król Teb, jeden z najsławniejszych bohaterów wojny trojańskiej, w wirze walki zranił Aresa i Afrodytę; [55] Myrmidońcy -Myrmidonowie, lud z tesalskiej Ftyi, wiódł ich pod Troję Achilles;starożytni utrzymywali, że były to mrówki zamienione w ludzi (gr. mrówka -myrmeks);[56] Idomeneus -syn Deukaliona, król Krety;jeden z wodzów wyprawy trojańskiej; [57] samołówek -zasadzek; [58] pawołokš -tkaninami; [59] Notos -personifikacja wiatru południowego; dla Greków było to bóstwo; [60] żertwš -ofiarš; [61] do Meneli -Menelaosa, skrócona forma imienia wodza spod Troi; [62] posoch (ros.)-berło; [63] w króbce -w koszyku; [64] sudana -smukła; PIEŒŃ CZWARTA Wydarzenia w Sparcie Wšwozami wjechawszy w gród Lakedajmony[65], Skręcili wprost na zamek, kędy mšż sławiony, Menelaj, huczne sprawiał wesele dla syna I dla córki. Tę oddał, choć jego jedyna, Synowi Achillesa [66], wojów gromiciela. Z nim jš bowiem zaręczył w Troi przed lat wiela, A niebianie złšczyli parę k ’sobie skłonnš. Właœnie jš dziœ odesłał koleœno i konno W sławny gród Myrmidonów. Dla syna zaœ swego Wzišł w Sparcie Alektora córę. Syna tego Megapentesem zowiš -chłop silnej prawicy - A miał go w starych latach z jednej niewolnicy, Gdyż Helenę bogowie zrobili bezpłodnš, Odkšd powiła córkę Hermionę, godnš Ze złotš Afrodytš równać się w pięknoœci. Tak więc Menelaj w gronie przyjaciół i goœci W komnatach swego zamku hucznie biesiadował. Był tam i cudny pieœniarz, co swojej wtórował Pieœni na gęœli, i dwaj skoczkowie tam byli, Co na miarę tej pieœni w œrodku się kręcili. Zaœ Telemach z Nestora synem przed wrotyma Pierwszymi, co do zamku wiodły, konie wstrzyma. Spostrzegł ich Eteonej, sługa przywišzany Do Atrydy, i poznał, że to ktoœ nieznany. Prędko więc na pokoje bieżał z wieœciš nowš, Przybliżył się do pana i rzekł lotne słowo: ťJacyœ tam obcy ludzie, o mój jasny panie!Jest ich dwóch; wyglšdajš iœcie jak niebianie! Rozkaż, czy wyprzšc konie mamy im, czy daléj Odprowadzić, by indziej goœciny szukali? Ť Menelaj tym oburzon rzekł: ťSynu Boety Eteoneju! Gadasz, jak gdyby to nie ty, Tylko dziecko, co głupie powtarza wyrazy! Czyż to my goœcinnoœci ludzkiej tyle razy Nie doznali obadwa przed naszym powrotem? Zeus mógłby znów nas karać, gdyby zabyć o tem. Œpiesz się więc wyprzšc konie i dać im wygody, A tych goœci zaprosić na weselne gody Ť. Tak rzekł, a ten z komnaty wybieżał i zwołał Innych sług, zabierajšc po drodze, co zdołał. Z nimi wyprzšgłszy konie, pomęczone oba, Wwiódł do stajen i mocno przywišzał u żłoba. Owsa im zmieszanego z jęczmieniem wsypano, Po czym wóz postawiono pod błyszczšcš œcianš, A goœci na królewskie wiedziono komnaty. Oni z podziwem patrzš na terem [67] bogaty; Bowiem jako blask słońca, księżyca miganie, Oczom się ich wydało Atrydy mieszkanie. A gdy widokiem oczy i serca napaœli, Do łazien myć się w wannach gładkich obajzaszli; Tam ich dziewki umyły, namaœciły ršczo, Oblókłszy w chitan z wełny, okrywszy opończš. To odbywszy, szli zasišœć przy Atrydzie krzesła. Zaraz jedna z służebnic złoty kubek wniesła, A w nim wodę; tę lejšc do miednicy srebrnéj Na ręce, przysunęła im stolik potrzebny. Poważna też szafarka z zapasy różnymi Przybywszy, te przysmaki stawiła przed nimi, A krajczy na kopiastych misach wniósł pieczyste I inne mięsa, czasze podał też złociste. Wtem Atryd płowowłosy obudwóch powitał:ťCni goœcie! Jedzcie smacznie; potem będę pytał, Gdy się już posilicie, coœcie to za jedni? Ród wasz, jak się domyœlam, wcale niepoœledni, Idzie od królów, co to z Zeusa się wywodzš, Z podłej bowiem krwi tacy, jak wy, się nie rodzš Ť. To rzekł i sam im podał tłusty comber wołu Pieczonego -a był to przysmak jego stołu -Więc do zastawionego dobrali się jadła. A najadłszy, napiwszy, gdy już chęć odpadła, Do swego towarzysza, nachylony głowš, Telemach mu na ucho mówił takie słowo: ťPatrzaj no, Nestorydo, patrzaj, serce moje, Jakim blaskiem spiżowym siejš te pokoje! Co tu złota, bursztynu, srebra, słoniej koœci! Nie wiem, czy jest œwietniejszy dwór Olimpskiej Moœci. Nieprzebrane bogactwa! Aż mi ćmiš się oczy Ť. SnadŸ domyœlił się Atryd, o czym rzecz się toczy Między nimi, bo na nich zawołał: ťHej, młodzi! Niech nikt œmiertelny z Zeusem w zapasy nie chodzi, Bowiem wieczne sš jego dostatki i dwory. Ze mnš rzecz inna; każdy, kto chce, mógłby zbiory Moje przesadzić lub nie; chociaż się niemało W oœmioletniej zamorskiej włóczędze zebrało, Kiedym Fenicję, Egipt, Cypr, a nawet stronyEtyjopskie zwędrował -Eremby, Sydony, Toż Libię, gdzie jagnięta z rożkami się rodzš, A owce w cišgu roku trzykroć z płodem chodzš. Majš tam gospodarze, majš i pasterze Mięsa doœć, brodzš niemal i w mleku, i w serze, Bo jak rok długi, cišgle dojš się maciorki. Otóż gdym się tam ganiał i ładował worki Złotem, tutaj tymczasem brata mi zabito Skrycie, podstępem, w zmowie z nikczemnškobiétš! Jakoż mi to dziedzictwo obmierzłe się stało. Wolałbym mieć z tych skarbów trzeciš czšstkę małš, Byle żyli ci męże, co na polach Troi Legli podal od Argos, przyjaciele moi. Jakkolwiek po nich tęsknię i myœlami wodzę,Przecież po żadnym serce nie płacze tak srodze Jak po jednym; odbiega sen i chęć do jadła,Gdy o nim myœlę. Komuż cięższa dola padła Niż Odysowi? Nadeń któż więcej biedował?Los go stworzył do cierpień samych; mnie zachował Do smutków po przepadłym, który gdzieœ się kryje, A nie wiemy, czy żyje jeszcze, lub nie żyje.Pewnie stary Laertes co dzień po nim płacze, Toż mšdra Penelopa, i to nieboraczę Syn Telemach, którego przy piersi zostawiłŤ. Mówišc to w takš rzewnoœć goœcia swego wprawił, Że łza w rzęsach zawisła z wspomnieniem rodzica: Jakoż w płaszcz purpurowy ukrył smętne lica, Z czego odgadł Menelaj zaraz, kto on taki, I w głębi duszy sposób układał dwojaki: BšdŸ dać mu się wypłakać za straconym ojcem, BšdŸ wprzódy o tej rzeczy pogadać z mołojcem. Owoż gdy to roztrzšsał w ducha tajemnicy,Weszła Helena [68] z wonnej wychodzšc œwietlicy, Jak Artemida zbrojna [69] w pęki strzał pierzaste. Zaraz z krzesłem misternym podbiegła Adraste; Alkippe jej kobierzec miękki podesłała, Filo koszyczek niosła -Helena go miała Od Alkandry, Połyba żony, co za dawnych Lat żył w Tebach egipskich, bogactwami sławnych; On to dwie srebrne wanny, trójnogów po parze, Talentów dziesięć złotem Meneli dał w darze. Helenie się od żony dostał dar bogaty: Złota kšdziel i koszyk ów podługowaty Z srebra plecion, a złotš obcišgnion obwódkš. Filo go postawiła przed niš tuż, bliziutko, A w tym koszyku motków przędzy było pełno, Na wierzchu była kšdziel z fijołkowš wełnš. Helena więc usiadłszy wsparła nogi obie Na podnóżku, pytajšc męża w tym sposobie:ťCzy wiemy, Menelaju, jaki ród tych goœci,Co przyszli w domu naszym szukać goœcinnoœci? Mylęż się lub nie mylę -lecz czuję to przecie, Że dwóch mężczyzn, dwóch kobiet nie spotkałam w œwiecie Tak podobnych do siebie -dziw to niesłychany! - Jak ten oto młodzieniec, u nas tu nie znany, Z Telemachem, Odysa synem, podobniutki. Pamiętam, on przy piersi był wtedy malutki, Kiedy z wami, Achiwy, w kraj daleki Troi Odys szedł krew przelewać gwoli hańby mojéj Ť. Na to płowokędziorny odrzekł jej Atryda: ťTo, co z domysłów mówisz, mnie prawdš się wyda: Takie ręce i nogi, tak oczy patrzšce Miał Odys, a i takie włosy się kręcšce. Toż gdym przed chwilš wspomniał tu Odyseusza I mówił, jakie trudy niezłomna ta dusza Zniosła dla mnie, aż oto łza mu z oka kanie[70], I w purpurowym płaszczu ukrył pomieszanie Ť Na to mu Nestoryda Pejsistrat powiedział: ťAtrydo Menelaju! Królu! Ot, byœ wiedział, Że to syn Odyseja, syn jego prawdziwy; Lecz boi się uchybić, przeto tak wstydliwy I nie chce, kiedy mówisz, przerwać obcesowo, Takš mu radoœć wlewa boskie twoje słowo.Mnie tutaj posłał Nestor, ten ojciec mój drogi, Abym mu towarzyszył w domu twego progi,Gdzie ojca przyszedł szukać tak w słowie, jak w czynie; Bo dziecko cierpi dużo, gdy ojciec mu zginie, A sierotę opuszczš przyjaciele domu, Jak Telemacha. Ojca nie ma on, nikomu Nie chce się ujšć za nim, by odwrócić ciosyŤ. Na to znów Menelaos odrzekł płowowłosy:ťPrze bogi! Toż mym goœciem syn wielkiegomęża, Co za mnie w tylu bitwach dobywał oręża! Jam go chciał za powrotem nad wszystkie Achiwy Osypać, gdyby morzem powrót nasz szczęœliwy Obudwom był zachował Zeus, bóg gromowładny. W Argos miałem mu miasto, dwór zbudowaćładny, A z Itaki dobytek i syna sprowadzić I ludnoœć stamtšd zabrać i w mieœcie osadzić, Wyprzštnšwszy najbliższe, co berłu mojemu Podlega. Jakżeby to sprzyjało częstemu Widywaniu się z sobš, by ten węzeł œwięty,Który nas łšczył, nigdy nie był już rozcięty, Chyba œmierciš, gdy obu wtršci w cień ponury. Lecz szczęœcia tego bóg mi pozazdroœcił który, Gdy jemu do powrotu pozamykał wrota Ť. To rzekł, i wszystkich rzewna objęła tęsknota; W płacz Helena Argejka, a córa Kroniona; W płacz Telemach; Meneli Ÿrenica zwilżona Także łzš; łza się kręci w oku Pejsistrata,Bo w duszy cień mu stanšł Antilocha, brata, Co go syn zamordował Eosy œwietlanej! ... Potem wszyscy obsiedli zastawnš biesiadę. Wtem Helena skoczywszy do głowy po radę Pijšcym przymieszała czar taki do wina, Że gniewów, smutków, zgryzot przeszłych zapomina, Kiedy kto pokosztuje z zaprawnego kruża. W dzień ten nigdy łza w oku nie stanie mu duża, Choćby drogiego ojca i matkę pochował; Nigdy, choćby kto miednym mieczem zamordował Brata mu albo syna, przed jego obliczem - Taki to czar był, napój niezrównany z niczem! Dostała go Helena od Tona małżonki, Polydamny, w Egipcie, gdzie ziemia korzonkiOsobliwe wydaje na leki lub trutki: Toż każdy tam znachorem nie z innej pobudki, Tylko że zna te leki -istny ród Pajona [71] . Jakoż czar przemieszawszy, rozkazała onaPodawać go i w słodkiej ozwała się mowie:ťAtrydo Menelaju! A i wy, synowie Mężnych ojców! Zeus zwykle rozdaje na przemian Raz złe, raz dobre, jako pan wszechwładny ziemian; Przeto majšc przed sobš tę oto wieczerzę, Jedzcie i gwarzcie, ja wam za to coœ powierzę. Nie myœlę wszystkich bojów z poczštku do końca Wyliczać, w których walczył Odys, nasz obrońca, Tam na ziemi trojańskiej, dla Greków tak wrażéj. Raz on sam się umyœlnie poranił po twarzy,A zarzuciwszy łachman jakiegoœ tam ciury,W sam rój swych nieprzyjaciół wkradł się w miasta mury I udawał żebraka. Któż by podejrzywał W nim hetmana, co z Greki na nawach przybywał? Tak więc wszedł między Trojan i był nie poznany - Jam go jedna poznała mimo tej odmiany; Cišgnę z niego -na próżno! Wykręty miał chytre. Lecz gdy w łaŸni go skšpię i oliwš wytrę, Szaty dam i przysięgnę na wszystkie œwiętoœci, Nie pierw rozgłosić w mieœcie o jego bytnoœci, Póki nie wróci do naw i namiotów greckich -Dopiero mi się zwierzył z zamiarów zdradzieckich. Potem łbów on trojańskich siła z karku zrzucił I dostawszy języka, cało do swych wrócił.W Ilijonie płacz niewiast rozległ się żałosny, Tylko jam się cieszyła -bo już mi nieznoœnyStał się pobyt wœród cudzych; płakałam jak dziécię Po domu; złorzeczyłam samej Afrodycie, Że mię od swoich w obcš zagnała tu stronę, Matkę córce, mężowi z łoża bioršc żonę; A mšż ten i rozumem, i kształtem wyborny!Ť Na to jej Menelaos rzekł płowokędziomy: ťZaprawdę, powieœć twoja, Heleno, jest szczera. Znało się niejednego w życiu bohatera Czyny i myœl -po œwiecie daleko bywałem - Lecz takiego, jak on był, nigdy nie spotkałem Męża, który by nosił serce tak niezłomne. Doœć, gdy niebezpieczeństwa i œmiałoœć przypomnę, Kiedyœmy wszyscy wodze w koniu wydršżonym Siedzieli, jak wiszšcy grom nad Ilijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żP€ c Đ Ľ c!uŘ c"M!c c#°+Ž c$^6÷OWtedy tyœ przyszła. Pewnie zły duch ci to szeptał, Co chciał, żeby Trojanin pobił nas i zdeptał. Przyszłaœ -Deifob [72] przyszedł, pomnę, ztobš społem: Trzykroć naszš kryjówkę obeszliœcie kołem; Macałaœ, wyzywałaœ różnymi imiony Wodzów greckich, udajšc głos każdego żony. W œrodku konia jam siedział, Tydyd [73], Odys trzeci; Wtem słyszymy, a z zewnštrz twój głos nas doleci. Obaœmy się zerwali, wyskoczyć gotowi Z tej kryjówki i boki rozsadzić koniowi Lub odezwać się na głos, lecz Odys nas wstrzymał; Pohamował i innych, choć ten, ów się zżymał... Antiklos tylko gwałtem chciał dać znak o sobie, Lecz Odys go pochwycił zaraz w bary obie,Gębę zatkał... Przytomnoœć ta nas ocaliła. Szczęœciem Atene z miejsc tych cię uprowadziła Ť Jemu na to Telemach z odpowiedziš œpieszy:ťAtrydo Menelaju, boski wodzu rzeszy! Tym przykrzej, że mšż taki, chociaż w piersi nosił Z spiżu serce, od œmierci on się nie wyprosił! Lecz czas nam do łożnicy, spoczynek już zda się: A pokrzepienie w samym znajdziemy wywczasie Ť. To rzekł. Helena zwoła swoje służebnice; Każe w przysionku wnosić wspaniałe łożnice, Purpurowe podœciółki, znów kobierce dziane, I do przykrycia płaszcze sposobić wełniane. One wyszły, trzymajšc płonšce pochodnie, I zwinęły się żwawo, œcielšc im wygodnie. Keryks zaœ Telamacha i syna Nestora Odprowadził, i spali tam w przysionku dwora. Zaœ Atryda spał wewnštrz zamkowych pokoi Przy najpiękniejszej z niewiast, przy Helenie swojéj. Gdy na niebie różane zbudziły się zorze, Grzmigłos Menelaj naraz porzucił swe łoże. Wdział szaty, a przez ramię zawiesił mieczsrogi, A i w kształtne postoły opišł jasne nogi; I wyszedłszy z swych komnat, piękny jak bóg który, Usiadł przy Telemachu i pytał go z góry: ťPo co, powiedz, przybyłeœ w te odległe strony Przez morskich wód obszary, do Lakedajmony? W sprawie ludu, czy swojej przybyłeœ? Mów szczerze Ť. Więc roztropny młodzieniec po nim głos zabierze: ťAtrydo Menelaju, władco ludów boski! Przyszedłem tu o ojcu pozbierać pogłoski. Dobytek mój zniszczony, spustoszone łany, Wrażych goœci dom pełen, bijš mi barany, Bijš kozy, rżnš stada ciężkonogich byków Te gachy mojej matki, hurma najezdników. Przeto błagam cię, nisko do kolan się kłonię: Powiedz mi, co o ojca mojego wiesz zgonie?Byłżeœ œwiadkiem? Czy jaki mówił ci wędrowiec? On się rodził, by cierpiał, wiem ja to -lecz powiedz Po prostu, bez ogródki, jak widziały oczy. Błagam cię! Jeœli kiedy do usług ochoczy Ojciec mój ci usłużył czynem albo mowš Pod Trojš, gdzie i głodno było, i niezdrowo, W imię zasług zaklinam, powiedz wszystko wiernie Ť. Na to rzekł Menelaos, wzruszon niepomiernie: ťO bogi! Czyżby w łoże bohatera tacy Wedrzeć się mieli tchórze podli i ladacy? ! Podobnie w lwiej komyszy, jeœli złoży łaniaParę młodych, co ledwo nawykły do ssania,A sama w góry pójdzie, na bujne pastwisko,Lew tymczasem wróciwszy w swoje legowisko Z obudwóch tych jelonków zrobi parę łyków- To samo od Odysa spotka tych nędzników! Czej mu kiedyœ Zeus-ojciec, Atene, Apollo, W tej postaci jak niegdyœ na Lesbie pozwolšStanšć, gdy szedł w zapaœny bój z Filomelidem I Achiwom dał triumf, jego zgniótł ze wstydem - Niechby się w tej postaci przed gachami zjawił. Odsadziłby od żony i wszystkich podławił. To zaœ, o co mię pytać przyszedłeœ na dobie, Bez ogródki, jak było, wręcz opowiem tobie, Wszystko, co boski staruch kiedyœ mi powiedział. Nic z tego nie zataję, wszystko będziesz wiedział. W Egipcie tam, acz bardzo do domu się rwałem, Bogi mię zahaczyły za to, że nie dałem Powinnych ofiar. le jest bogów ważyć lekko! Tam wœród morza ostrówek leży, niedaleko Od ujœcia rzeki, Faros ludzie go nazwali; Od rzeki leży na dzień żeglugi, nie daléj, Zwłaszcza gdy wiatr pomyœlny żegludze tejsprzyja. Jest tam przystań, i żaden okręt jej nie mija, By nabrać œwieżej wody i dalej pruć fale. W przystani tej dwadzieœcia stałem dni, gdyż wcale Wiatru dobrego-m nie miał, by puœcić okręty I przerzynać się nimi przez morskie odmęty. Wnet by nam było jadła i serca nie stało, Aż z bóstw jedno z tej cieœni nas wyratowało. Była to Ejdotea, córka Proteusza [74], Władcy mórz, którš widok nędzy mojej wzrusza. Ona, gdym się raz odbił od mego narodu, Co rozległ się po wyspie, trapiony od głodu, Szukać jadła lub ryby na wędę tam łowić - Ona zbliży się do mnie, by wdzięcznie pozdrowić, I rzekła. -Jestżeœ dziecko czy człek lekkomyœlny, Czy też leniuch już taki, aby na umyœlny Głód się skazać i nie móc rzucić wyspy nagiéj, Nim twoich ludzi reszta odbieży odwagi? - Na to jam odpowiedział w tych słowach bogini: -Jeœliœ bóstwem, niech twoja mšdroœć mię nie wini, Bo tu z chęci nie siedzę i pewnie bym œpieszył, Gdybym był względem bogów coœ tam nie nagrzeszył. Przeto mów -nieœmiertelnym tajnego nic niéma - Który bóg na tej wyspie w uwięzi mię trzyma, I w jaki sposób mógłbym odpłynšć do domu? - Tom rzekł; ona pochwyci prędko: -Jeœli komu, Li tobie, cudzoziemcze, prawdę całš powiem: Tu włada morski staruch nad onym ostrowiem, Proteusz, bóg egipski, co morskich wód łona Zna wszystkie, najwierniejszy sługa Posejdona. Choć mój ojciec, rzecz skrytš o nim ci udzielę: Dostań go w swoje ręce przez pewne fortele, A on ci wskaże drogę, da œrodki niechybne, Byœ mógł doma powrócić przez te szlaki rybne... Przy tym wielkie u Zeusa ma on zachowanie.Gdybyœ go chciał zapytać, wywróżyć ci w stanie, Co złego lub dobrego zaszło w twoim gnieŸdzie, Kiedyœ tu do nas w swojej zapędził się jeŸdzie Ť. To rzekłszy, odpowiedzi mojej pilnie słucha; Więc mówię: -Wskaż, jak złapać morskiego starucha, Aby się nie wyœliznšł widzšc mię z daleka. Niełatwo da się bożek pochwycić przez człeka. - Tak mówiłem; boginka zaœ odpowiedziała: Goœciu mój! Tobie prawda należy się cała; Więc gdy słońce w południe szczyt nieba dogoni, Niemylnie bożek morski wypływa z wód toni, Pod wiatru tchnieniem odzian w bałwan skędzierzony, I spać idzie w pieczarze w skale wydršżonéj; Plemię zaœ Halosydny [75], rój płetwiastychfoków, Z wód wyszedłszy zalega z obu jego bokówI morskimi wyziewy zasmradza powietrze. Ja cię tam zaprowadzę, skoro œwit się przetrze, I umieszczę wraz z nimi. Teraz rzeczš twojš Trzech z okrętów wzišć chłopów, co się nic nie bojš, Bo ten staruch fortele ma zadziwiajšce: Naprzód idzie rachować foki w rzšd leżšce, A gdy je tak obejrzał i zliczył pištkami, Sam kładzie się jak pastuch pomiędzy owcami. Jakoż gdy obaczycie, że usnšł na dobre, Powstać, w bary go schwycić żylaste i chrobre I dzierżeć! On się będzie wymykał na próżno - Bo czarownik, przywdzieje na się postać różnš: Co na ziemi, co w wodzie lub co w ogniu żyje - Œmiało tylko, a cisnšć, chociaż jak się wije!Lecz gdy do was zagada w postaci tej saméj Jak leżał snem zmorzony w głębi onej jamy, Wtedy puszczaj starucha, bo już się ukorzy, I pytaj: który z bogów na ciebie się sroży I jak przez rybne szlaki wrócisz w swoje strony? - To powiedziawszy, w bałwan wskoczyła spiętrzony, Ja zaœ na brzeg piaszczysty szedłem, gdziem miał łodzie, I tysišc dziwnych myœli duszę mi przebodzie. Gdym stanšł przy mych nawach, tam, u wód zwierciadła, Nastšpiła wieczerza; wonna noc zapadła I na szumišcym brzegu legliœmy pokotem. A gdy poranna Zorza zbudziła się potem, Chodziłem wzdłuż wybrzeża nad morskš roztoczš I modliłem się bogom. Z moich -trzech ochoczo Poszło za mnš, a każdy zuch wielki i cięty. Tymczasem Ejdotea pomšwszy odmęty Morskie wyniosła stamtšd cztery focze skóry Œwieżo zdjęte; zasadzkę obmyœliła z góry; I dla każdego dołek wygrzebawszy w piasku, Siadła nas oczekujšc. Zszedłem jš o brzasku. Ona w doły nas kładzie i skórš okrywa. Czatujemy -lecz męka była to straszliwa! Bo z fok tłustych okropnie dusił tran smrodliwy: W sšsiedztwie tych potworów nie dotrwa nikt żywy! Lecz boginka sposobik znalazła w potrzebie:Dała wšchać ambrozję [76] używanš w niebie; Jej wonie brzydki wyziew zupełnie rozwiały; I w cierpliwym czekaniu przeszedł ranek cały. Tymczasem stada foków wyłaziły z wody I rzędem na wybrzeżu kładły się jak kłody. W południe boski staruch z ciemnych wód łożyska Wyszedł, policzył foki, obejrzał je z bliska. Nas również za potwory liczył, a o zdradzie Nic się nie domyœlajšc, obok fok się kładzie. Naraz rwiemy się z wrzaskiem; opasujem œmiele Bożka ramiona. Lecz on ma swoje fortele: Najprzód lew się zeń zrobił grzywiasty, a z tego W rysia się zmienił, w dzika, w smoka skrzydlatego, Już drzewem w obłok strzelił, już jak woda płynšł. Dzierżym go, bo ramieniem każdy go owinšł, Aż i zdał się nareszcie, choć miał takie czary, I zapytał mię, głosem zwyczajnym, ten stary: -Który ci to poradził z niebian, mój Atrydzie, Żebyœ mię wzišł podstępem? Mów, o co ci idzie? - To rzekł staruch -jam na to jemu odpowiedział: -Kryjesz się niepotrzebnie, jak byœ sam nie wiedział, Że tak długo na wyspie siedzę tu bezludnej,Głowę tracšc, by z matni wydobyć się trudnej. Przeto mów, nieœmiertelnym każda rzecz wiadoma: Jak przez rybny goœciniec mógłbym wrócić doma? - Powiedziałem -i on też z odpowiedziš œpieszył: -Nie wiesz-li, żeœ Zeusowi i bogom nagrzeszył Skšpišc im hekatomby na samym odjeŸdzie, Byœ rychło i szczęœliwe stanšł w własnym gnieŸdzie? Póty bowiem nie ujrzysz -wyrok niecofniony- Ni rodziny, ni domu, ni kochanej żony, Póki w Egipt nie wrócisz i nad brzegiem rzeki Nie zjednasz hekatombš u bogów opieki, U bogów tych tam w niebie; błagaj je obiatš, Oni podróż pomyœlnš morzem dadzš-ć za to.- Staruch skończył, mnie serce aż krajał bólsrogi, Gdy mi kazał się wracać do Egiptu z drogi Tak daleko i morzem takim niebezpiecznym! Jednak w mej odpowiedzi nie byłem mu sprzecznym: -Dobrze, mój starcze, woli twojej się dogodzi, Tylko mów czystš prawdę, bo o niš mi chodzi: Mów, czy wszyscy Achiwi bez szwanku wrócili, Ci, których my z Nestorem w Troi zostawili, Czy też umarł z nich który czasu tej żeglugi, Czy wœród swoich, gdy wrócił z tej wojny tak długiéj? - To rzekłem, a w odpowiedŸ takiem słowa schwytał: -Czemu mię o to pytasz? Lepiej byœ nie pytał, Żebym, co wiem, wygadał; bo gdy ci odsłonię, I łzami się zalejesz, i załamiesz dłonie. Słuchaj! Wielu z nich żyje, wielu już ubyło: I tak, dwóch, co knemidnym Grekom hetmaniło, Œmierć znalazło w powrocie; ty staczałeœ bitwy. Jeden gdzieœ tam odprawia znów morskie gonitwy, Ajas z swymi okręty dno morskie zgruntował. Zrazu wprawdzie Posejdon rozbitka ratował Z toni morskich w pobliżu gyrejskiej opoki [77], I na wrogu Pallady może by wyroki Straszne się nie spełniły, gdyby w chełpie swojéj Nie był bogom nabluŸnił, że się ich nie boi. Lecz Posejdon usłyszał bluŸnierstwo pyszałka; W srogš pięœć schwycił trójzšb, i spadła ta pałka Na skałę Gyry, która pękła w dwa kawały:Pół zostało, pół drugie odszczypanej skałyRunęło wraz z Ajasem, który bluŸnił niebu;Wzburzony go ocean schłonšł bez pogrzebu. Tak skończył Ajas, wodš zalawszy się słonš. Twój brat przed tej bogini mstš nienasyconš Uszedł wprawdzie na sudnach, broniła go Hera, Lecz gdy już do przylšdka Malei dociera, Porwała go wichura i niosła z okręty Jęczšcego, daleko, w wielkich mórz odmęty, Ku wybrzeżom, gdzie Thyest żył czasy dawnymi, Potem Ajgist, syn jego -w ostatni krańc ziemi. Tu już myœlał, że jego nieszczęœcia się skończš, Gdyż bóstwa odwróciły wicher, a on ršczo Gnał do dom. Oj, radoœnież na ziemię ojczystš Wyskoczył, ucałował, skropił łzš rzęsistš, I poił się widokiem znanej okolicy. Aż wtem stróż go dopatrzył z wysokiej strażnicy, Gdzie go Ajgist osadził, dwa talenty w złocie Przyrzekł, gdy o Atrydy da mu znać powrocie, I rok cały wartował, by niespodziewanie Nie wpadł, bo byłby sprawił wielkie krwi rozlanie. Jakoż pobiegł na zamek, dał znać Ajgistowi; Ten fortelem Atrydę sprzštnšć postanowi; Dwudziestu chłopów dobrał, ukrył w głębi dworu, A gody kazał sprawić sute, dla pozoru; Sam zaœ Agamemnona i konno, i woŸno Jechał witać, zasadzkę uknuwszy nań groŸnš. Więc goœcia tak ufnego w dom zaprosił sobie I z nim godujšc, zarznšł jak wołu przy żłobie. Nikt z ludzi Atrydowych nie wyszedł tam cało, Nikt z Ajgistowych; wszystko się wymordowało. - Skończył, a we mnie serce pękało na ćwierci. Siadłem, głoœno szlochajšc i wzywajšc œmierci Jak zbawienia; Heliosa nie znosiłem blasku. A gdym się tak wypłakał, ból wytarzał w piasku, Znowu do mnie przemówił ów staruch wróżebny: -Pohamuj łzy, Atrydo; ten płacz niepotrzebny, Doli swej nie naprawisz łzami. Raczej siły Zbierz, byœ prędzej powrócił do ojczyzny miłéj. Może zbójcę zastaniesz, a może już katem Stał się dla niego Orest; pogrzebiesz go zatem. - Tak gdy mówił, męskiego w pierœ wpędził mi ducha. I w serce bolem strute wstšpiła otucha, Żem pytał, chcšc co więcej usłyszeć od niego: -Już wiem, co dwóch spotkało; jakiż los trzeciego? Czy go żywcem na morskim pustkowiu kto trzyma? Nie taj mi smutnej prawdy. Mów, czy go już nié ma? - To rzekłem, a z ust starca wyszła mowa taka: -Trzeci to syn Laerta, gniazdem mu Itaka. Widziałem go na jednej wyspie; płakał rzewnie Tam, u nimfy Kalypsy; nie puszcza go pewnie Ta pani, choć po domu w tęsknicy się skwarzy, Bo na pustce tej nie ma łodzi ni wioœlarzy, Żeby się przez fal grzbiety mógł dostać do siebie. Lecz, Menelaju, Zeusa kochanku, dla ciebie Œmierci wyroku nie ma w Argos koniorodnym. Bogowie cię siedliskiem kiedyœ uczczš godnym: Poœlš na kraniec ziemi, w Elizejskie Pola [78], Gdzie rudy Radamantys mieszka. Tam cię dola Czeka błoga: bo życie lekko tam upływa, Nigdy œniegu, zamieci, nawałnic nie bywa; Cišgle miły tam Zefir dmucha od zachodu, Ocean [79] go posyła; w skwar użycza chłodu. Tam pójdziesz, bo Helena jest małżonkš twojš; O ciebie, zięciu Zeusa, bogi bardzo stojš. - To rzekłszy wraz się rzucił w szumišce głębiny, A ja szedłem do łodzi z garstkš mej drużyny. Po drodze myœli grały w wzburzonej mi duszy, A gdym przyszedł, gdzie stała łódŸ moja na suszy, Zgotowano wieczerzę; noc zapadła potem, I spać my polegali na brzegu pokotem. Nazajutrz, gdy rumiane zbudziły się zorze,Jęli my się spychania naw na œwięte morze;Nuż maszty wbijać, żagle rozpinać na nawach - Sami wreszcie w nie wszedłszy, rzędami na ławach Usišdziem, w sine nurty bijemy wiosłami. Tak do rzeki Ajgyptos syconej deszczami Przypłynšwszy, złożyłem stuwolnš ofiarę I bogi-m zbłagał, co mię skazały na karę; Nareszcie pamięć brata uczciłem mogiłš. Tego więc dopełniwszy, miałem odtšd miłš Drogę do dom; bo wiatry pomyœlne mi wiałyI szybko do ojczyzny żagle nasze gnały. Ty zaœ na moim dworze baw jeszcze w goœcinie, Póki dni jedenaœcie, dwanaœcie nie minie; Wtedy sam cię odeœlę, uczczę podarunkiem,Dam toczony rydwanik, trzy konie z rynsztunkiem, Przy tym misternš czaszę, byœ z niej obiatował Bogom, a o mnie pamięć statecznš zachował Ť. Na to mu tak roztropny młodzian odpowiedział: ťNie nalegaj, Atrydo, bym dłużej tu siedział! Zaprawdę, i rok cały przesiedziałbym chętnie Bez tęsknoty do domu, tak mi tu ponętnie Słuchać twych pogawędek i różnych powieœci, Że radoœć stšd zaledwie w sercu się pomieœci. Lecz moi towarzysze, których-em zostawił W Pylos, stęskniliby się, gdybym dłużej bawił. Co zaœ do upominku, przyjmę jaki taki I schowam; jedno nie wiem, po co do Itaki Brałbym konie; twych stajen sš one okrasš, Tu w równiach potrzebniejsze i dobrze się pasš Na koniczu, ostryżu, orkiszu, pszenicy, Na wšsatych jęczmionach, gdy w mojej ziemicy Nie ma ni takich równin, ni pastewnych błoni; Itaka dla kóz tylko, nie dla chowu koni. Jednak jš lubię; zgoła na żadnym ostrowie Chów koni, dla łšk braku i dróg, nie odpowie; Z wszystkich najmniej skalista Itaka Ť. Gdyskończył, Grzmigłos Menelaj uœmiech do swych słów dołšczył I mówił gładzšc rękš młodzieńca po głowie: ťDobra krew w tobie, chłopcze; znać to wkażdym słowie. Podarunki ci zmienię chętnie; stać mię na to: W mym skarbcu jest wszystkiego suto i bogato... Ť Tak tam obaj gwarzyli z sobš. A tymczasem i, jak wiszšcy grom nad Ilijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż%P c&Ń A c'{C(] c€)ę)‡ c*q5č ZPrzed zamkiem Odysowym gachowie z hałasem Zabawiali się, kręgi ciskajšc i groty Na majdanie, gdzie często broili pustoty. Zaœ Antinoj, Eurymach, jak bożkowie jacy Siedzieli, wodze gachów, najtężsi junacy. Wtem Noemon, syn Fronia, przystšpił k ’siedzšcym, Zagabnšł Antinoja słowem pytajšcym: ťCzy wiesz co, Antinoju, lub nie wiesz nic o tem, Kiedy z Pylos Telemach będzie tu z powrotem? Wzišł mi łódŸ, a łódŸ teraz mnie samemu zda się, Bo mam jechać na łški w Elis, gdzie się pasie Moich dwanaœcie klaczy z mulnymi Ÿrebaki; Jednego z nich sprowadzić chciałem do Itaki Ť. Ci zdumieli się słyszšc, że w Pylos Nelejskie Odprawił się Telemach -pewni, że go wiejskie Zatrzymujš uciechy wœród trzód i pasterzy!Na to Antinoj, chociaż wieœci tej nie wierzy: ťMów prawdę: kiedy odbił? Skšd wzišł towarzyszy? Czy ochotników, dworskš czeladŸ, czy przybyszy Nabrał na tę wyprawę tak zręcznie ukrytš? Opowiedz z szczegółami, wiedzieć trzeba mi to. A czy bioršc od ciebie statek gwałtu użył? Czy dobrowolnie dałeœ, kiedy cię odurzył? Ť Na to Noemon tak mu całš rzecz tłumaczy:ťSam łódŸ dałem i nikt by nie zrobił inaczéj, Proszony, od człowieka będšcego w smutku; Trudno jest takš proœbę zostawić bez skutku. Poszli też z nim najtęższe zuchy naszej młodzi; Nad wszystkimi jest sternik Mentor -on dowodzi Okrętem lub bóg jaki, bo miał bożka postać.Lecz dziw mi, kędy mógł on nazad się tu dostać, Odpłynšwszy do Pylos? Jam go spotkał wczora Ť. To rzekł i w dom ojcowski powrócił. Jak zmora Gniew siadł na butnych duszach obu zalotników. Wraz kazali zaniechać igraszek i krzyków Gachom, których zwoławszy posadzili wkoło. Antinoj, syn Eupejta, rzekł im niewesoło: ťPrzebóg! Wielkiego dzieła dokonał zuchwale Telemach, bo odjechał. Nie marzyłem wcale, By ten zamiar się udał. Uszedł -zażartował! Dzieciuch ma okręt; młódŸ nam najtęższš zwerbował! Brońże nas, Zeusie! Wzmógł się i zacznie nas trapić; Ale nim nas podepce, daj mu pierwej skapiéć! Lecz łodzi mi potrzeba z dwudziestoma chwaty: Będzie wracał -ja sam się wyprawię na czaty, Stanę między Itakš a Samos, w przesmyku;Za to szukanie ojca zapłacisz, młodziku! Ť.Jego mowie przyklasło gachów zgromadzenie I rzuciło się tłumem w zamkowe podsienie... A gdy weszli do izby, wszczęli zgiełk okrutny, A któryœ z tej gawiedzi krzyknšł, młokos butny: ťSnadŸ się już do wesela sposobi królowa, A nie wie, że na gardło synaczka jej zmowa Ť. Tak gwarzyli nie wiedzšc, co tam bóg przeznaczy; Wtem Antinoj przemówił do rzeszy junaczéj: ťPowstrzymajcie języki wasze, o szaleni! Nie wiecież, że tu w domu możem być zdradzeni? Milczkiem stšd się wynosić i brać się do dzieła, Na które jednogłoœna zgoda już stanęła Ť.Rzekł -i dwudziestu chłopów najtęższych wybierze, Z nimi szedł do okrętu na morskie wybrzeże, A tam zepchnšwszy okręt, gdzie głębsze odmiały, Wbili maszt, pocišgnęli w górę żagiel biały; W pochwy skórzane wioseł nawlekli rzšd długi; Różnych oręży zwinne naniosły im sługi. A gdy okręt już gotów, Antinoj z drużynš Wsiadł nań; zjedli wieczerzę, a w nocy odpłynš... Penelopa w komnatach górnych jak tam padła W rozżaleniu, tak nie chce napitku ni jadła,Tylko wcišż o niewinnym przemyœliwa synie:Czy ujdzie œmierci? Czy też od gachów on zginie? Jak lew w tłum ludzi wpadłszy rzuca się z rozpaczš Tam i sam, a tu łowce zewszšd go osaczš...Tak jej myœl się rzucała, póki w snu ramiona Nie padła, od wewnętrznych trwóg wyswobodzona. Teraz się Atenaja wzięła myœli nowej. Stwarza widmo podobne córce Ikariowej Iftimie, i tej samej, co ona, pięknoœci, Której mšż Eumelos miał swe posiadłoœci Blisko Feraj. Bogini postać tę udanš Œle na Penelopeję spłakanš, znękanš, Aby łzy jej otarła, zdjęła ból kamienny. Widmo wemkło się szparkš zasuwki rzemiennéj, Stanęło u głów œpišcej i tak szepce z bliska: ťTy œpisz, Penelopejo, a serce ból œciska; Wierz mi -nie chcš w rozkoszach żyjšcy niebianie Twoich łez i żałoby. Syn twój wkrótce stanie Tu w domu. Wszak on bogom nie zawinił niczym Ť. Penelopeja marom wyrwana zwodniczym, Co jš snem kołysały, rzekła jak na jawie: ťSiostro, skšd tu się wzięłaœ? Nie pamiętam prawie, Kiedy byłaœ w mym domu. Mieszkam tak daleko! A teraz mi powstrzymać każesz łzy, co ciekš, Jęk stłumić, chociaż boleœć duszę mi rozdziera. I to mnie, co straciłam męża, bohatera, Lwie serce, górujšce cnotš ponad Greki. Mnie, kiedy mój jedynak, dziecko bez opieki, Dom opuszcza i leci w œwiat nie znany sobie! W cięższej niż po Odysie widzisz mnie żałobie Po tym chłopcu, tak strach mi, aby tam co złego Wœród obcych lub na morzu nie spadło na niego, Bo Ÿli ludzie czyhajš i zabić gotowi Na drodze, kiedy wracać będzie ku domowi Ť. Na to odpowiedziało blade widmo siostry: ťUkój się, ja ci wyrwę z serca kolec ostry. Twój syn ma towarzyszkę, a takiej, jak ona, Zazdroœciłby niejeden, bo niezwyciężona. Jest niš Pallas, twych cierpień ona się lituje, Posłała mię do ciebie i to ci zwiastuje Ť. Na to jej Penelopa tę odpowiedŸ dała: ťJeœliœ bóstwem, z boginiš jeœliœ rozmawiała, To mów mi co o losie biednego małżonka! Czy żyje? Czy oglšda jeszcze promień słonka? Lub nieboszczyk już poszedł do cieniów siedliska? Ť. Blade zaœ widmo siostry te słowa jej ciska:ťTego mówić nie mogę, czy po œwiecie chodzi, Czy zmarł na dobre -próżna gadanina szkodzi Ť. Rzekło widmo i szparš zasuwki jak tchnienie Wymkło się i rozwiało... A wtem i zbudzeniePrzyszło na Penelopę. Zrywa się z poœcieli Z wielkš ulgš na sercu -bo już dzień się bieli - A sny o rannym doju zwykle sš prorocze. Gachy tymczasem krajš wód morskich roztocze Na Telemacha głowę niosšc cios morderczy. - Jest tam skała na morzu, co w przesmyku sterczy, Dzielšcym od itackiej wyspy Samos skalnš; Zwie się Asteris. Przystań z obu stron ma walnš, Gdzie żeglarze się chronić lubiš skołatani. Owoż łódŸ gachów w tej tam skryła się przystani. ------- [65] gród Lakedajmony -Sparta; por. przypis [18]; [66] synowi Achillesa -Neoptolemos, syn Achillesa i Deidamei, córki króla Dolopów, wychowywał się u dziadka; po œmierci Achillesa Odys przywiózł go pod Troję, gdyżistniała przepowiednia, że bez niego miastonie zostanie zdobyte; [67] terem -budynek, pałac; [68] Helena -słynna z pięknoœci córka Zeusai Ledy, żona Menelaosa, została uwiedzionaiporwana przez królewicza trojańskiego Parysa; kiedy Trojanie odmówili wydania Heleny, Agamemnon bronišc honoru brata zorganizował wyprawę pod Troję; [69] jak Artemida zbrojna -Artemida, córka Zeusa i Latony, siostra Apollina; była boginiš lasów i zwierzyny, zawsze wyobrażana z łukiem i strzałami; w mit. rzym.: Diana; [70] kanie (staropol.)-kapnie; [71] ród Pajona -Pajon, słynny lekarz, póŸniej bóg sztuki lekarskiej; [72] Deifob -syn Priama i Hekabe, ukochany brat Parysa; [73] Tydyd -Diomedes, syn Tydeusza, jeden z najmężniejszych wodzów greckich; [74] Proteusz -bożek morski, który miał dar przepowiadania przyszłoœci, aby otrzymać wróżbę, trzeba było go schwytać, mimo iż przemieniał się w różnepostacie; [75] Halosydna -przydomek Amfitryty, „córki morza ”, por. przypis [46]; [76] ambrozja -pokarm nieœmiertelnych bogów, ale u Homera także maœć o cudownych własnoœciach; [77] gyrejskie opoki -grupa skał na południu Eubei, na Morzu Egejskim, groŸnych dla starożytnych żeglarzy; [78] Elizejskie Pola -równina na krańcach ziemi, miejsce pobytu dusz błogosławionych; nazywane też „Wyspami Szczęœliwymi", w antyku umiejscawiano je na Wyspach Kanaryjskich; [79] Ocean -Okeanos, uosobienie potężnej rzeki opływajšcej kršg ziemski, z której codziennie wynurzajš się Helios i Jutrzenka;za kręgiem Okeanosa miały się znajdować Pola Elizejskie; PIEŒŃ PIĽTA Tratwa Odyseusza Eos z łoża œlicznego Tytona [80] gdy wstała, Na bogów i na ludzi zdrój œwiatła wylała, A na wiecu zasiedli niebianie zebrani, Œród nich Zeus, pan wszystkiego, wszyscy mu poddani. Atenie na myœl przyszły Odysa cierpienia, Ninie jeńca Kalypsy, i do zgromadzenia Rzekła: ťOjcze Kronidzie, wy bogowie inni! Odtšd króle na tronach już by nie powinni Być łagodni, łaskawi, dobrzy, sprawiedliwi,Lecz wœciekli zapaleńcy, okrutni i mœciwi, Kiedy już zapomniały o Odysie boskim Ludy, choć nimi rzšdził berłem tak ojcowskim. On na wyspie u nimfy Kalypsy tam siedzi, Jeńcem trzyman, i smutnš dolš swš się biedzi; Do domu utęskniony, o powrocie marzy, A tam ani okrętów nie ma, ni wioœlarzy, Co by go chcieli przewieŸć przez morskich fal grzbiety. Teraz mu jedynaka zabić chcš, niestety, W drodze do domu; właœnie o ojcowskim losie JeŸdził się dowiadywać w Sparcie i Pylosie Ť. Odpowiedział jej na to Kronid chmurowładny: ťJakiż to z ust twych wyraz wymknšł się nieskładny? Wszak sama uradziłaœ, że gdy Odys wróci, Krwawym odwetem gachów zuchwalstwo ukróci. Raczej nad Telemachem czuwać ci należy, By bez szwanku dopłynšł do swojej macierzy, A gachy z tej zasadzki wrócili jak zmyci Ť.Potem się do Hermesa zwrócił i pochwyci: ťHermeju! O mój synu! Gończe doœwiadczony! Nieœ nimfie pięknowłosej wyrok niecofniony, Że Odys wrócić musi, mšż wielki cierpieniem, Wrócić, nie wsparty boskim ni ludzkim ramieniem... Ujrzy swe przyjacioły, zamek swój wysoki,Swoje pola ojczyste -bo tak chcš wyroki Ť.Rzekł -a zwinny Hermejas [81] wnet się puœcił w czwały: Już sobie stopy opišł w niebiańskie sandałyZłotolœnišce; on nimi ponad wód rozlewem, Ponad lšdów ogromem buja z wiatru wiewem. Wzišł i posoch [82]; posochem tym œmiertelnych oczy, Czyje chce, ze snu budzi albo też snem mroczy. Dzierżšc go, Argobójca szparkim sunšł lotem, Na Pierii [83] stanšł -k ’morzu spuszczajšcsię potem, Szybował nad powierzchniš, podobien rybitwie, Co nad odmętem zatok, w ustawnej gonitwieZa rybkami, we fali nieraz skrzydło zmoczy: Tak i Hermejas bujał po walnej roztoczy. Do wyspy [84] się zbliżajšc leżšcej daleko, Z wód wychynšł i lšdem posuwał się lekko Aż do wielkiej pieczary, boginki siedliska, Kalypsy długowłosej, którš u ogniska Samš siedzšcš zastał. Z dala już powiewek Niósł po wyspie zapachy od płonšcych drewek Żywicznych cedru. Głos jej wdzięcznš brzmiał piosenkš, Gdy chodzšc wkoło krosien suwała czółenko. Tę pieczarę maiły różnych drzew gaiki, To wonišce cyprysy, topole, osiki; W ich liœciach długoskrzydiny ptak nocš się skrywa: Sowa, krogulec, morska wrona też krzykliwa, Co tak rada się pluskać u przybrzeżnej wody. Wino rozkosznolistne pięło się na wschody Głazów sklepiennych, gronne zwieszajšc jagody. Z czterech krynic srebrzyste biegły tam poniki, To razem, to rozpierzchłe tam i sam w wężyki. Miękkie łški się słały, przetykane kwiatemFijołków i opichu. Na miejscu tu, na tem, Bóg nawet by się cieszył i stanšł jak wryty. Toż i gończy Hermejas, widokiem podbity, Stanšł i w one wszystkie wpatrywał się czary, A potem wszedł do pięknej sklepionej pieczary. Poznała go bogini Kalypso od razu: Bóstwo nie zapomina twarzy i wyrazu Innego boga, choćby mieszkał gdzie najdaléj. Lecz Odysa nie zastał. Odys tam się żali Siedzšc nad brzegiem morza, gdzie zwykle siadywał; Darł serce westchnieniami, łzami się zaléwał, Wzrok topišc cišgle w morze pustynne przed sobš. Kalypso wraz się goœcia zajęła osobš, W promienne krzesło sadzi i tak się odzywa: ťHermes, z złotym posochem bożek, tu przybywa! Goœć taki! Po raz pierwszy zajrzał w me siedlisko! Mów, czego żšdasz? Na twe usługi tu wszystko, Co tylko w mocy mojej lub co jest możliwe;Zbliż się tylko, przyjęcie znajdziesz tu życzliwe Ť. Tak mówiła trzymajšc przed bożkiem puchary Z ambrozjš, do niej miesza różowe nektary.A on jadł i popijał, Zeusowy ten goniec. Gdy już głód swój nasycił, skrzepiony, na koniec Mówił do niej te słowa: ťPo co tu przychodzę, Bogini, pytasz boga? Woli twej dogodzę: ... Zeus mi rzekł, że u siebie masz najbiedniejszego Z tych herojów, co dziesięć lat burzyli Troję, A w dziesištym, gdy z łupem wracali już w swoje Siedziby, tak zgniewali Atene, że wœciekła Wcišż ich w podróży wichrem i burzami siekła. Owóż gdy utonęło wszystko, co z nim było,On ocalał, a morze tu go wyrzuciło. Przeto rozkaz przynoszę: wypuœć go bez zwłoki! On daleko od swoich nie umrze. Wyroki Przeznaczyły mu druhów powitać i œciany Zamku swego oglšdać i ojczyste łany Ť. Tak mówił, a boginię strach ogarnšł na te Wyrazy, więc mu słowa rzuciła skrzydlate:-ťBogowie! Okrutniejsi od ludzi jesteœcie, Za złe majšc nam, każdej bogini niewieœcie,Jeœli sobie za męża znajdzie œmiertelnika... I tak: różana Eos z Orionem [85] gdy zmyka, Póty bogami zemsta miota nieustanna, Aż w Ortygii Artemis, złototronna panna, Chyłkiem podszedłszy, cichš zabiła go strzałš. Znowu kiedy z Jasjonem [86] Demetrze się chciało Użyć pieszczot na skibie trzykrotnie zoranej - Sprawka ta doszła Zeusa -a on rozgniewanyRozmachniętym piorunem Jasjona ustrzelił. Teraz w oczy was kole, że łoże tu dzielił Ze mnš człowiek, któregom wydarła z ršk œmierci, Gdy łódŸ jego bóg gromem roztrzaskał na ćwierci W œrodku mórz, a on sam się z falami borykał, Dzierżšc belkę, bo druhów już mu popołykał Morski gardziel. Rozbitek dšżył więc do lšdu, I tu był wyrzucony od burzy i pršdu. Przyjęłam go, okryłam opiekš serdecznš, Przyrzekłam nieœmiertelnoœć i młodoœć daćwiecznš; Darmo! Kiedy Kroniona woli tej wszechwładnéj Oprzeć się nie potrafi nawet z bogów żadny. Zeus każe mu stšd jechać -to niech sobie płynie Mokrym pustkowiem; lecz ja tego nie uczynię, Bym go wysłała flisów nie majšc, ni łodzi,Co by go przewieŸć mogły przez morskie powodzi. Chyba radš go wesprę: tego nie utaję, Niech bezpiecznie w ojczyste powraca się kraje Ť. Na to jej argobójczy odpowiedział goniec: ťWyprawże go natychmiast, pomnšc, jaki koniec Spotkałby cię od gniewu Kronida żałoœny Ť.To powiedziawszy odszedł Hermes wieœcionoœny. Nimfa słyszšc ten wyrok Kronionowej woli,Poszła szukać Odysa onej sprawie gwoli. On siedział tam na brzegu płaczšc; jego oczy Nie osychały od łez; a pobyt uroczy Truła cišgła tęsknica, bowiem do bogini Serce stracił, a chociaż nocš sypiał przy niéj, To gwałt był, lecz nie z niego, a tylko z jejstrony. Na urwisku więc siedział w dzień osamotniony Serce trapišc westchnieńmi, lamenty, żałobš, Wzrok topišc cišgle w morze pustynne przed sobš. Teraz rzekła bogini, zbliżywszy się k ’niemu: ťBiedny mój! Wnet się skończš te smutki, bo czemu Miałbyœ żywot swój skwasić? Wszak jestem gotowš Stšd cię puœcić. Więc tratwy zajmiesz się budowš: Ršb wielkie drzewa; miedziš gdy pospajasz tramy, Dasz pokład z desek; my zaœ chleba, wody damy I czerwonego wina, byœ nie umarł z głodu,Damy wiatr dobry, suknie chronišce od chłodu. Mocna tratwa wytrzyma bijšce bałwany, I ty bez szwanku wrócisz do ziemi kochanéj, Jeœli bogi pozwolš, co w niebie tam siedzš, A mocniejsi ode mnie, niż ja więcej wiedzš Ť. To rzekła, a Odysej stał wszystek zdrętwiały. Po chwili z ust mu takie słowa wyleciały: ťCoœ innego w zanadrzu swoim chowasz pono, Gdy chcesz, bym w tratwie przebył otchłań niezmierzonš Strasznych mórz, kędy nawet i wielkimi sudny I przy wietrze pomyœlnym przejazd bywa trudny; Na tratwę, wbrew twej woli, nie wstšpiłbym nogš, Chybabyœ mi przyrzekła pod przysięgš srogš, Że w tym nie ma podrywki na zgubę mš żadnéj Ť. Bogini œmiechem zbyła ten posšd szkaradnyI rękš pogładziwszy rzekła doń te słowa: ťSzpakamiœ ty karmiony, nie od kształtu głowa, Gdy w każdym słowie wietrzysz jakby cel ukryty. Lecz œwiadkiem bšdŸ mi, ziemio! Œwiadkiem nieb błękity, Stygu [87] wodo podziemna! -Straszna to przysięga, Przed niš nawet i bogów zgina się potęga - Więc przysięgam, że zgubić nie pragnę ja ciebie, Tylko myœlę i mówię, jak bym sama siebie Ratować chciała, będšc w takim położeniu: Twego chcę dobra, czystš czuję się w sumieniu I litoœci mam wiele w sercu niezależnym Ť.Rzekłszy to nimfa krokiem poœpieszyła bieżnym Przodek bioršc; a Odys szedł w tropy bogini, I nimfa wraz z kochankiem stanęła w jaskini. Każe sišœć Odysowi w tym samym prestole, Gdzie Hermes siedział; przed nim co żywo ak wiszšcy grom nad Ilijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż+P‘ c,á Ü c-˝ c.J"" c/l-F c0˛8¸0na stole Stawi jadło, napitek, zwykłš ludzkš strawę, A sama wprost Odysa zajęła też ławę; Więc służebne ambrozję i nektar podały I wzięli się palcami spożyć te kordiały; A gdy się już najedli, napili do syta, Boginka głos zabrała i tak go zapyta: ťZacny mój Laertydo, przemšdry Odysie, Zatem chcesz jak najprędzej z wyspy wymknšć mi się I wrócić do ojczyzny? Szczęœliwej ci drogi!Lecz żebyœ mógł przewidzieć, jakie los złowrogi Przeznacza ci opały, nim staniesz u celu, Zostałbyœ w tej pieczarze ze mnš, przyjacielu, I nieœmiertelnoœć przyjšł, jakkolwiek stęskniony I niecierpliwy pragniesz powrócić do żony, Od której poœledniejszš nie jestem ja przecie Ni wzrostem, ni urodš. Czyż marnej kobiecie Rzecz podobna mnie, bóstwu, chcieć urodš sprostać? ť Na to on nie chcšc dłużnym odpowiedzi zostać: ťUœmierz gniew -rzekł -o nimfo! Jaż bym to nie wiedział, Że między Penelopš a tobš jest przedział? Że się równać nie może z twym wzrostem, urodš? Prosta to œmiertelniczka, a tyœ wiecznie młodš! Mimo to tęsknię do niej; tęsknię coraz więcej, Aby się dnia powrotu doczekać najpręcej; Choćby mię bóg znów jaki pogršżył w bałwany, Zniosę mężnie, w cierpieniach jam wypróbowany. Tylem już przebył, takie przechodził katusze Na wojnie i na morzu, że i to znieœć muszę!ť Rzekł to -wtem zaszło słońce i nastał mrok szary... Oboje pod sklepienia weszli tej pieczary Rozkoszujšc miłoœciš spali obok siebie. A gdy różana Eos błysnęła na niebie, Odys w chlajnę [88] i chiton odział się, a ona Także wstała, w fałdzistš szatę obleczona Z lœnišcej tkanki; więc biodra ujšwszy w pas złoty, Pod namiotkš [89] ukryła włosów bujne sploty - I myœli, jak Odysa wyprawić na morze. Jakoż dała mu topór; ostrze w tym toporzePodwójne a spiżowe; mocna w nim osada, Gładkim trzonkiem oliwnym ręka dobrze włada; Dodała i siekierę; więc œpiesznymi kroki Wiodła go na kraj wyspy, kędy bór wysoki Sokorów, olch i jodeł z wyniosłymi szczytyDaje towar już wyschły, na łódŸ wyœmienity; A wskazawszy mu miejsce, kędy był las stary, Powróciła Kalypso do swojej pieczary. I Odys œcinał drzewa -praca szła mu sporo; Dwadzieœcia zwalił; topór gałęzie cišł z korš, A siekiera równała pod sznur one dyle. Aż Kalypso mu œwidry przyniosła za chwilę:Wiercił dziury, toż belki ze sobš szykował,I tak tratwę wzišł w kluby i gwoŸdŸmi jš skował. Jak wielki spód korabiu, co go cieœla biegłyW duży obwód założy, tak równie rozległy Był i statek Odysa przezeń budowany. Dał też pomost, o boczne oparłszy go œciany; Nakrył burtš, ochronš od fal dostatecznš, W œrodku wzniósł maszt i rejš opatrzył poprzecznš, A dla kierunku rudel [90] zrobił na ostatku. Wićmi zaœ z wikla [91] boki obwarował statku Od fal napaœci. Na dno narzucał do łodzi Różnych ciężarów. Już też boginka nadchodzi Niosšc płótna; z nich żagle uszył rękš zwinnš; Jednš linš maszt zwišzał, do żagla dał innš, I dršgami łódŸ zepchnšł w œwięte wody słone. Gdy w dniu czwartym te prace były pokończone, Więc go w pištym boginka wysyła już w drogę. Wykšpawszy go, w szatki odziewa chędogie,Łagiew wina ciemnego, drugš wody œwieżéj,Lecz większš, œle na statek; toż wór pełnyspyży Zapaœnej na tę podróż i inne przysmaki. W końcu zsyła mu wietrzyk powiewem jednaki. Rad z wiatru, heroj żagiel rozpišł, i był wzdęty. Siadł u steru i biegle przez ciemne odmęty ŁódŸ kierował. Nie przyszła nigdy nań drzemota; W Plejady [92], w nie œpišcego wcišż patrzał Boota, Toż w NiedŸwiadka zwanego Wozem; gwiazda ona Bowiem w miejscu się kręci, patrzšc wcišż w Oriona, A w morzu się, jak inne, nigdy nie zanurzy. Nimfa z nim się żegnajšc, tę gwiazdę w podróży Kazała mieć na oku wcišż po lewej stronie. I tak dni siedemnaœcie pruł bezbrzeżne tonie, W następnym ujrzał góry feackie [93] w oddali, Gdyż Feacy najbliżej tych tam stron mieszkali; I te góry on widział jak tarczę zamglonš. Właœnie od Etyjopów, gdzie go tak raczono,Wracajšcy Posejdon, ze Solimskiej Góry Ujrzał, jak Odys płynšł, i wnet gniewu chmury Wybiegły mu na czoło; wstrzšsł się i sierdziœcie: ťOho! -rzekł. -Coœ innego bogi oczywiœcie Myœlš zrobić z Odysem; znać, żem nie był znimi! Bo już się do Feaków zbliża, gdzie z długimiNędzami swych przeznaczeń kończšc, do Itaki Wróci; lecz czekaj! Jeszcze dam ci się we znaki! ť Rzekł i bałwany wzruszył; chmur zgromadził nawał, Trójzębem rozkaz wiatrom, jakie sš, wydawał, Aby dęły zaciekle; w tuman lšd i morze Gęsty obwinšł -że się stała noc na dworze.Zerwał się i dšł Euros, Not, toż Zefir wœciekły, Toż mrożšcy Boreasz, i przestwór wód siekły. A w Odysie zadrżało serce, drżš kolana; Westchnšwszy w sobie rzekła dusza nie złamana: ťBiada mi! Czegóż ja tu nie dożyję jeszcze!Nimfy słowa, jak widzę, sprawdzajš się wieszcze: Gdy przed powrotem do dom, mówiła, że wbiédzie Będę wielkiej na morzu. Ot, do tego idzie! Cóż tu chmur na niebieskie strony Zeus napędza! Jak morze wzdyma! A jak wichr każdy by jędza Szaleje! Teraz pewnie kres mój ostateczny! Trzy, czterykroć szczęœliwszy każdy Grek waleczny, Co legł pod Trojš, walczšc za swoje Atrydy! Czemużem nie legł z nimi? Czemu ostrzem dzidy Nie przepędził mię który, kiedym bronił trupa Pelida, a mnie grotmi parła Trojan kupa! Byłbym pogrzeb miał piękny, w Achai bym słynšł, Gdy teraz takš nędznš œmierciš będę ginšł! Ť Mówił to -wtem spiętrzony bałwan się nań rzucił Wœciekle, z góry w łódŸ lunšł, zakręcił, przewrócił, A i jego z pomostu zmiotło; ster mu z pięœci Wyrwało, a masztowe drzewo, na dwie częœci Zgruchotane, runęło wichrem, co szaleje I co jednym podmuchem zdarł żagiel i reje.Długo nurzał się w głębi Odys, choć co siły Chciał wzbić się ponad wały, które go topiły. Lecz darmo! Od Kalypsy suknie dane darem, Nasišknšwszy, cišgnęły na dno swym ciężarem. Przecież wybił się na wierzch: morskš wodę usty Wypluł -z czaszki się lała całymi upusty. Wżdy w tej trwodze o tratwie nie zapomniał wcale: Dopadł do niej, przez wzdęte przebiwszy się fale, I od œmierci niechybnej był uratowany. Tam i sam statkiem jego miotały bałwany; Jak Boreasz w jesieni suche osty miecie Polem, a te splštane trzymajš się przecie: Tak i tratwš wichura tu i owdzie miota; Boreasz jš na pastwę posyła do Nota, Eur cisnšł Zefirowi, by jš œcigał daléj. Widzšc to Leukotea [94] nad nim się użali; Jest niš Ino, Kadmosa [95] pięknostopna dziéwa; Wpierw ludzkš znała mowę, a teraz przebywa W morskich toniach, gdzie czeœć jš jak bóstwo otacza. Otóż się użaliwszy biednego tułacza W postaci wodnej kurki z topieli pomknęła, Siadła na tratwie, ludzkš mowš mówić jęła:ťBiedny! Pewnieœ obraził boga, Ziemiowstrzęscę Posejdona, że klęskę zsyła ci po klęsce; Jednak on cię nie zgubi, choć w zemœcie okropny. Rób tylko, co ci powiem, jeœliœ człek roztropny: Ciœń te suknie, a tratwę zdaj na wolę burzy; Potem skocz w wodę i płyń jak możesz najdłużéj Ku lšdowi Feaków; tam pomoc ci dadzš. Ot, przepaska [96]! Niš opasz piersi -pod jej władzš Œwiętš, możesz się nie bać œmierci, choć jak bliskiéj; A tak, kiedy rękoma namacasz brzeg niski, Odwišż jš i od brzegu podal rzuć tš szmatš W toń morskš, a twarz odwróć, byœ nie patrzał na to Ť. Rzekłszy, boginka dała mu przepaskę œwiętš. Sama zaœ odleciała znów na falę wzdętš Podobna kurce wodnej i znikła pod wodš. Więc boski tułacz Odys zdumiał się przygodš, A westchnšwszy pomyœlał sobie w duchu dzielnym: ťBiada mi! Jeœli sprawa z jakim nieœmiertelnym, Co mię znowu chce podejœć, bym rzucił tenstatek? Wżdy nie usłucham; bowiem, niech raz ziemi płatek Ujrzę w dali, to pewno znajdę tam zbawienie. Tak zrobię; to najlepsze i tego nie zmienię. Więc dopóki wišzanie mocno trzyma belki, Póty dotrwam i udar zniosę, choć tak wielki; Lecz jeœli łódŸ bałwany na czšstki roztłukš, Wpław pójdę i tš może ocalę się sztukš Ť. Gdy to umysłem w sercu ważył na dwie strony, Lšdowstrzęsca Posejdon słał nań wał spiętrzony; Ogrom jego rósł nad nim i lunšł nań z góry. A jako wicher plewy rozmiata i wióry Z kupy, i tu i owdzie po polu je pędzi, Tak rozmiótł jego tratwę. Odysej krawędzi Belki uczepion, siedział jak na koniu na niéj.Z darowanych przez nimfę wyzuł się ubrani, Pierœ obwišzał przepaskš danš z napomnieniem; Potem w nurt skoczył, fale rozcinał ramieniem I raŸnie płynšł. Widzi to morskich bóg toni, Chmurnie głowš potrzšsa i te słowa roni: ťPłyńże, płyń! Przez te wały przebijaj się w trudzie, Póki się nie dostaniesz między zbożne ludzie. Myœlę, że ci tš biedš dałem się we znaki! ťTo rzekłszy biczem zacišł grzywiaste rumaki I do Ajgaj wnet przybył, gdzie miał gmach wspaniały. Wtem Atenę już inne myœli podleciały: Nagle wiatry, co dęły, naraz w kluby bierze, Ucisza je i każe iœć na swoje leże. Li Boreasza pędzi, by wiał jego drogš I fale łamał przed nim, póki na lšd nogš Feacki on nie wstšpi, ocalon z rozbicia. Tak przez dwa dni, dwie straszne noce, bronišc życia Od fal napaœci, z morzem bił się bez ustanku. Aż gdy w dniu trzecim Zorza zeszła o poranku, Naraz wiatr ucichł; niebios pogodne błękityOdbijała wód szyba, a on, falš wzbity W górę, mógł już wyraŸnie brzeg lšdu rozpoznać. Radoœć to, jakiej dziatwa może tylko doznać, Gdy jej ojciec, goršczkš œmiertelnš trapiony, Już, już kona, okrutnie męczon przez demony, Naraz wraca do zdrowia; niebo gwoli dzieciUzdrawia go. Toż radoœć w oczach mu zaœwieci. Gdy ujrzał lšd i lasu ršbek. Więc dołoży Ršk i nóg, by do brzegu dobił się tam skorzéj. Lecz na odległoœć, w jakiej głos człowieczy sięga, Huk go doszedł; fal morskich tłukła tak potęga O skalisty brzeg mocš bijšc niesłychanš, Aż kipiało, lšd białš obryzgujšc pianš. Nie ma tam ni przystani, ni lichej zatoki, Jedno brzeg straszny, rafy, wiszšce opoki.W Odysie aż się serce wstrzęsło, nogi drżały; Więc westchnšwszy, tak myœlał w głębi duszy œmiałéj: ťBiada mi! Zeus zaledwie we mnie wlał otuchę Lšd wskazujšc, gdym morskš przebrnšł zawieruchę, Aż tu wybrnšć z tej toni już nie wiem którędy: Zębate skały sterczš, wre i kipi wszędy Wœciekły żywioł -przede mnš brzegu gładka œciana, A głębia wcišż niezmierna i nie zgruntowana Nogami, aby dobrnšć i łapać się brzegu. Jeœli wprost pójdę, bałwan pochwyci mię wbiegu I o skalistš œcianę rozbije na trzaski. A nużbym jš wyminšł i szukał, gdzie płaskiBrzeg się œciele, albo też jaka przystań głucha? Aż drżę! Może mnie znowu porwać zawierucha I odrzucić daleko na rybne przestwory, Lub czart jaki napędzi na mnie te potwory, Żywione tam w otchłaniach œwiętej Amfitryty. Wiem-cija, że Posejdon to mój wróg zabity! ť Gdy tak rozważa w sercu i na rozum bierze, Wał potężny nim rzucił o skalne wybrzeże;Koœci by mu zgruchotał i skórę zdarł z ciała, Gdyby Atene myœli mu tej nie poddała, Że się obojgiem ramion o skałę owinšł I uwisł, póki bałwan z rykiem go nie minšł, Czym na razie się zbawił, lecz bałwan z powrotem Oderwał go, na pełne morze rzucił potem. A jak polip, wyrwany z miejsc, gdzie był wroœnięty, Ma żwirem i głazami oblepione pręty: Tak do skały przylepła z dwóch ršk uczepionych Zdarta skóra, i Odys wœród tych fal spiętrzonych Byłby pewnie utonšł w przekór przeznaczeniu, Lecz Pallas myœl ratunku dała w okamgnieniu. Jakoż wychynšł na wierzch wełn, co o brzeg biły, I wzdłuż płynšc, spoglšdał, czy gdzie lšd pochyły Nie pokaże się albo jaki port zaciszny. I tak dotarł do ujœcia jakiejœ rzeki pysznéj. Więc w tym miejscu mógł ławo przybić jużdo lšdu, Bo i skał tu nie było, ni wiatru, ni pršdu. Otóż ujrzawszy rzekę, tak się modlił w duszy: ťKtokolwiek jesteœ, panie, błagam, niech cię wzruszy Dola moja! Posejdon topi mię zawzięty! Przecież i wobec bogów człek taki jest œwięty, Co błaga o ratunek w ostatniej potrzebie - Ja się do rzeki twojej tulę i do ciebie. Zlituj się, władco, pieczy twej polecam siebie! ť To rzekł -i bóg zhukane fale pohamował, Wodę przed nim wygładził, a jego ratował Wcišgajšc na brzeg. Fale ze sił go wyssały, Bo mu ręce opadły, nogi pod nim drżały; W każdym członku obrzmiałoœć; z ust mu woda słona I z nosa wybuchała; pierœ tchu pozbawiona.Omdlał więc; od zmęczenia upadł jak skostniały - Lecz gdy westchnšł i siły znowu mu wracały, Odwinšł z piersi onš przepaskę zbawiennš I cisnšł poza siebie w tę słonoœć bezdennš.Pršd jš porwał i uniósł; przepaskę tę chwyta Już czekajšca Ino. Więc z rzeki koryta Wyszedł Odys, w sitowie padł, i macierz ziemię Całujšc westchnšł, jakby z duszy zrzucał brzemię: ťBiada mi! -rzekł. -Co cierpię! Co jeszcze mię czeka, Jeżeli mię nad rzekš noc już niedaleka Zaskoczy! Ten szron mroŸny, wilgne rosy nocne Do szczętu zjedzš ciało, i tak już niemocne, Gdyż od rzeki wiatr zimny dšć będzie o œwicie. Lecz gdybym tam, na wzgórka zarosłego szczycie, Układł się w gęstwi, mrozu bezpieczen rannego I zwštlenia, a zażyć mógł tam snu smacznego, To znów strach, by drapieżne zwierze mnienie zjadły Ť. Te myœli mu do smaku snadŸ lepiej przypadły, Bo wszedł w las, co obrastał wzgórek, położony Tuż nad wodš. Tam znalazł kierz gęsto-zielony Z płonki i owocnego splecion oliwnika. Nigdy przezeń wilgotny wiatr się nie przemyka, Nigdy pod nim słoneczny upał nie dokuczy; Sklepień tych nie przebije deszcz ulewnej tuczy, Taki gšszcz tam. Odysej wpełznšł zgięty nisko I rękami jšł moœcić z liœci legowisko Szerokie, bo tam liœcia leżało tak dużo, Że dwóch, trzech ludzi skryć się mogłoby przed burzš Lub œnieżycš, chociażby szalała najsrożéj. Patrzšc na swoje łoże, rad był tułacz boży; Legł więc w œrodku i liœcia nagarnšł na siebie. Jak ten, co pod popiołem szarym żar zagrzebie W pustym polu, gdzie blisko nie mieszka niktz ludzi, Ma zarzewie i już się po ogień nie trudzi: Tak i Odys się w liœciach zagrzebał po uszy.Atena mu słodkim snem oczy zaprószy, By po srogim zmęczeniu wstał rzeœki i lekki: Sen nasławszy, znużone zwarła mu powieki. ------- [80] Tyton -Titonos, Tithonos, syn króla trojańskiego Laomedonta, młodzieniec niezwykłej urody, którego Jutrzenka uprowadziła i uczyniła swoim mężem; prosiła by Zeus obdarzył go nieœmiertelnoœciš, ale zapomniała poprosić o dar wiecznej młodoœci; gdy Tyton się zestarzał układała go do kołyski; wg innejwersji Zeus zamienił go na proœbę Jutrzenki w œwierszcza; [81] Hermejas -Hermes; [82] posoch -tu: różdżka czarodzieja; por. przypis [62]; [83] na Pierii -Pieria, kraj na północ od Olimpu, siedziba Muz; [84] wyspa -chodzi o Ogygię, wyspę nimfy Kalypso (Kalipso), na której Odyseusz spędził siedem lat; [85] z Orionem -Orion, piękny myœliwy, spodobał się Eos, która go porwała; jego ojcem był Posejdon, albo w innej wersji Hyrieus z Beocji; dziœ: wspaniały gwiazdozbiór w konstelacji ze Skorpionem; [86] Jasjon -Jazjon, pierwotnie bóstwo opiekuńcze ziemi, stšd jego zwišzek miłosny z Demeter, boginiš płodów i urodzaju; był synem Zeusa i Elektry; wraz z Demeter byli rodzicami Plutosa boga bogactwa; [87] Stygu wodo -Styksu; Styks -jedna z rzek przepływajšcych, bšdŸ opływajšcych państwo zmarłych -Hades; jej woda była tak groŸna, że mogła zabijać ludzi i zwierzęta; [88] chlajna (gr.)-u starożytnych Greków rodzaj ciepłego, wełnianego okrycia, wykonany z prostokšta wełnianej tkaniny, spinany na piersiach lub prawym ramieniu; opończa, ubiór w rodzaju męskiego ciepłego płaszcza; [89] namiotka -rodzaj welonu opuszczanego przez kobiety na twarz, aby mogły zasłonić się przed męskimi spojrzeniami -namiotki używa Penelopa, kiedy pojawia sięwœród zalotników; [90] rudel (niem.)-stara forma, oznacza ster, przyrzšd służšcy do kierowania łodziš; [91] wikla -wikliny; [92] Plejady -córki Atlasa i Plejony, przeœladowane przez Oriona, zostały z nim razem przeniesione na niebo, gdzie tworzš gwiazdozbiór swego imienia; -Wielka NiedŸwiedzica (Wielki Wóz)i Mała NiedŸwiedzica (Mały Wóz)-gwiazdozbiory nieba północnego; według nich starożytni orientowali się dokšd płynš i jakš muszš wybrać drogę; trasa Odysa wiodła z zachodu ku południowemu wschodowi, wyspa nimfy znajdowała się na południowym krańcu Sycylii -do Itaki Odys płynie więc na południowy wschód, a ad Ilijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż1`Ö26v c€3Źé c4•\ c5ń%Ę c6ť1$ c7ß<˜gwiazdę Oriona ma po lewej stronie; [93] Feakowie -baœniowy lud żeglarzy, mieszkajšcy w bogatej, wspaniałej i idyllicznej krainie Scherii (niektórzy badacze uważajš, że wyspš tš było dzisiejsze Korfu); Feakowie słynęli z żeglarstwa i umiejętnoœci budowania statków „szybkich jak myœl"i osišgajšcych cel podróży bez sternika; [94] Leukotea -Ino, córka Kadmosa, druga żona Atamasa, króla Beocji; gdy oszalały Atamas zamordował jednego z ich synów Learchosa, Ino rzuciła się wraz z drugim synem Melikertesem do morza, tam pozostała jako boginka Leutotea, jej syn zaœ jako bożek Palajmon; była boginiš, przynoszšcš po burzy pięknš, słonecznš pogodę; jest patronkš żeglarzy œciganych nawałnicš; [95] Kadmos -bohater beocki. pochodził z Fenicji, ożenił się z Harmoniš, córkš Aresa i Afrodyty, był założycielem Teb beockich iojcem Ino (Leukotei); [96] przepaska -przejrzysty szal, welon, który Ino pożyczyła Odysowi, aby ułatwić mu dopłynięcie do wyspy Feaków; PIEŒŃ SZÓSTA Przybycie Odyseusza do Feaków Usypiał boski tułacz Odys; sen już spada Twardy na złamanego trudem. Wraz PalladaIdzie w grodziec Feaków, leżšcy precz daléj. Przedtem oni w szerokiej Hyperii mieszkali,Gdzie wojenne Kyklopy majšc za sšsiady, Wcišż nękanych od pewnej tratujšc zagłady, Wywiódł ich Nausitoos [97], on, bogom podobny, I osadził na Scherii [98, kędy kraj zasobny, A od ludzi daleki; miasto zamknšł w tyny, Zbudował domy, chramy, grunt rozdał na gminy - Lecz kerš zwalon [99], zstšpił w Hadesu podziemie. Dziœ mšdry król Alkinoj wzišł w rzšdy to plemię. Zatem Pallas Atene w jego dworzec dšży, A powrót Odyseja na myœli jej cišży. Szła prosto; do panieńskich komnat się przemyka, Gdzie córka Alkinoja œpi, piękna Nausyka [100], Boginiom równa wzrostem i wdzięczna jak one. Niepoœledniej urody dwie dziewy uœpione Leżały tam przy odrzwiach błyszczšcych podwoi. Pallas jak lekki powiew do łóżka dziewoi Przemknie się, do głów schyli, coœ do niej przygwarza, Wzišwszy na się kształt córki Dymasa żeglarza, Druhny jej najmilejszej i jej równolatki - I mówiła bogini odziana w kształt gładki: ťOj, Nausyko! Toż z ciebie leniuszek nie lada! Drogie szatki, bielizna precz brudem przypada, A wesele za pasem! Miejże co pięknego Dla drużbów, co-ć powiodš do pana młodego, A i dla się -bo zwykle strój czysty u ludzi Zyszcze imię, w rodzicach ucieszenie budzi.Dalej zatem do prania! WyprzedŸ ranne zorze! By raŸniej poszła praca, każda ci pomoże, Ja pierwsza. Raj panieński się kończy; wszak swaty O ciebie już zachodzš od młodzi bagatéj I przedniejszej, bo przecież ród twój niepoœledni! Nuże! Poproœ rodzica pierw, nim się rozedni, Aby ci kazał muły zaprzšc w wóz drabiaty;Nałożysz nań sukienki, przepaski, makaty. Jechać będzie wygodniej: pieszo zbolš nogi; Przecież pralnie od miasta taki kawał drogiŤ. To powiedziawszy Pallas sowiooka wraca Znowu na szczyt Olimpu, do bogów pałaca, Gdzie nigdy burza nie grzmi, deszcz œcian nie obija, Œnieżna zamieć nie prószy -tylko się przewija Nieustanna pogoda, ni to namiot lity: Tam bogom raj wesela płynie niepożyty; Tam wróciła Atene napomniawszy œpišcš. Wstała Jutrznia, poœwiatš swš złotem kapišcš Budzšc Nausykę. Panna swoim snom się dziwi, Prędko z komnat do komnat bieży, by co żywiéj Rodzicom opowiedzieć. Zastała rodzice: Matka przy ogniu siedzi, wkoło służebnice,I lekuchnym wrzecionem krasnš wełnę skręca; Z ojcem zbiegła się w progu; właœnie go ksišżęca Walna rada wzywała, i szedł zasišœć w radzie; Zabiegła mu i w uszy takš proœbę kładzie: ťDobry tato, każ dla mnie zaprzšc wóz, a długi, Z wartkimi koły; pilno mi jechać do strugi Prać bieliznę; bo tyle już jej się zebrało! Wszak i tobie przystoi bieliznę mieć białš, Gdy siadasz w zgromadzeniu dostojnych Feaków. Wszak i doma jest pięciu dorodnych junaków, Dwóch żonatych, trzech jeszcze chłopišt już niemałych, Twych synów; ci chcš zawsze chodzić w szatach białych Na plšsy, a wszystkiemu radŸ tu, moja główko! Ť Tak mówiła, a wtršcić wstydno jej by słówko O weselu. Lecz ojciec domyœlił się tego I rzekł: ťNie bronię-ć, córko, ni mułów, ni czego; Natychmiast niech parobcy wóz zaprzęgnš mułmi, Wysoki, wyplatany i z wartkimi kółmi Ť. To rzekłszy krzyknšł; czeladŸ przyskoczyła żwawo: Wóz koleœny [101] wytoczon stoi przed wystawš; Wiodš muły; zaprzężna idzie w dyszel para.Nausykaa z komory znosi co niemiara Cienkich szat i bielizny, wóz naładowywa; Matka zaœ pełny koszyk smacznego pieczywa I jarzynek tka w rękę; była i łagiewka Skórzana z winem w drogę (na wóz siadła dziewka); O dzbanuszku z oliwš matka też pamięta, By wyszedłszy z kšpieli ona i dziewczęta Miały czym się namaœcić. Ot! już wzięła wodze, Biczem klasła w powietrzu. Z turkotem po drodze Pokłusowały muły, cišgnšc ciężar z paniš, Wżdy nie samš: i dziewki siedziały tuż za niš. Owoż gdy przyjechały nad brzeg œlicznej rzéki, Gdzie w cembrzyny kamienne sšczš się poniki Wód nieprzebranych, miejsca dla praczek wygodne, Prędko muły wyprzęgš i puszczš swobodne Na paszę w słodkš trawę, co z takš rozkoszš Wyœciela brzegi rzeki. Potem z woza znoszšBieliznę i po sztuce w ocembrzone wody Kładš, depcšc nogami [102], piorš na wyprzody. Wypłukawszy do plamki wszystko jak należy, Rozpoœcierajš rzędem wzdłuż ciepłych wybrzeży Nad morzem, kędy fale gładki żwirek œcielš. Skończywszy, wraz się chłodzš zdroistš kšpielš, Oliwš maszczš członki, potem na trawniku Sišdš do smacznej strawy, a szatki w wietrzyku Niech schnš tymczasem. Gdy tak spożyły łakotki, Stanš do piłki, z głowy odrzucš namiotki. Pustujšcym piosenkę zaœpiewa królewna, Rzekłbyœ, że z Artemidš-łowczyniš pokrewna, Co przez bór Erymantu lub Tajget ugania Rada, gdy z ršk jej padnie odyniec lub łania; A nimfy, pól mieszkanki, pod pani swej bokiem Pustujš wkoło; Leto [103] cieszy się widokiem, Że nad wszystkie celuje wzrostem i obliczém, I snadno poznać, czym jest w orszaku dziewiczym: Owo tak rej wœród swoich królewna prowadzi. Lecz kiedy o powrocie do dom już coœ radzi, Zaprzęga muły, suche już składa odzieże, Wtedy Pallas-Atene ma sposób się bierze, By Odysej się zbudził, zobaczył dziewicę I przez niš był wprowadzon w Feaków stolicę. Więc ku dziewkom rzucona piłka z ršk Nausyki Leci, cel swój omija i pada w głšb rzéki, A one w œmiech i wrzaski. Odys ze snu rwiesię, Usiadł -strwożone serce te myœli mu niesie:ťBiada mi! Do jakichże dostałem się krajów? Między dzicz nieochajnš i kupę hultajów, Czy też między goœcinny lud do cnót nałożon? A toż co za niewieœci wrzask? Niby dziwożon, Co rade zamieszkujš skał wierzchy wyniosłe I Ÿródła rzek, i łęgi trawami zarosłe. Blisko gdzieœ tu żyć muszš mówišce istoty: Dalej! Zobaczmyż tedy, skšd one chichoty? Ť To powiedziawszy Odys wypełznšł na raku Z gęstwi, silnš prawicš z najgrubszego krzaku Liœciastš gałšŸ udarł, by niš okryć ciało. I tak sunšł jak górski lew, kiedy zuchwałoKroczy w deszcz, zawieruchę; we łbie goršœlepie, Aż przydybie gdzieœ bydło, trzodę owiec w stepie Albo w boru jelenia, a gdy głód doskwiera, Dusić drobnš chudobę do obór się wdziera: Otóż tak szedł Odysej ku pannom -nie żeby Nie zważał na swš nagoœć, ale szedł z potrzeby. Straszny im zdał się morskim owalany błotem! Widzšc go, wszystkie w nogi i na wzgórek potem; Jedna Nausyka stoi. Atene jej tchnęła Męskš odwagę w duszę, członkom strach odjęła. Nie rusza się i czeka. Odysej sam nie wie, Czy ma paœć do nóg wdzięcznie patrzšcej nań dziewie, Czyli, jak stał, z daleka wznieœć proœbę pochlebnš O pokazanie drogi i odzież potrzebnš. Ta myœl w ciężkim kłopocie przyszła mu wybornie; Więc jako był, z daleka, pochlebnie, pokornie Błagał o przebaczenie, aż do nóg jej padnieI zaczšł rzecz swš prawić mšdrze i układnie: ťBłagam cię, czyœ jest bóstwem [104], czypannš œmiertelnš! Jeœliœ jednš z tych bogiń w niebiesiech udzielnš, Tedy zdasz mi się córš wielkiego Kroniona, Z Artemidy kibiciš i wzrostem jak ona; A jeœliœ jest œmiertelnš mieszkankš padołu,Błogosławiony ojciec z twš matkš pospołu,Błogosławieni bracia! Jakże im gdzieœ roœnie Serce przy tobie! Jak się rozpływa radoœnie, Gdy w skocznym korowodzie ujrzš twojš postać! Lecz szczęœciu oblubieńca cóż mogłoby sprostać, Jeœli za hojne wiano zawiezie cię do dom? Różnym ja się, przeróżnym napatrzył narodom, A równej nie znam tobie. Czeœć i podziw razem! Niegdyœ widziałem w Delos [105], przed żertwiennym głazem Feba, latoroœl palmy: jak ty w górę strzela - Bom się i tam zapędził także z ludu wiela W tej tułaczce, gdzie zbieram same łzy i znoje - I stałem w podziwieniu przed niš, jak tu stoję: Ziemia nigdzie też palmy nie wydała takiéj! Owoż równe zdumienie i podziw jednaki Ima mię, gdy ci objšć ze czciš chcę kolana:Tak wielka moja nędza, iœcie niesłychana. Wczoraj po dniach dwudziestu jam z morzem się rozstał; Dni bowiem tyle rwał mię pršd, a wicher chłostał Wcišż od wyspy Ogygii, aż z demoniej psotyWyrzuconym jest tutaj na nowe kłopoty. Dużo jeszcze mam cierpieć, dużo z bogów woli! A choć ty się ulituj! Po długiej niedoli Ciebie pierwszš spotykam; wszak i duszy żywéj Nie znam, zamieszkujšcej ten gród i te niwy. Wskaż mi drogę do miasta; okryj nagie ciało, Choćby płachtš z bielizny! -i to by się zdało- A bogi cię najmilszš opatrzš nagrodš: Dadzš-ć męża i domek, przenajœwiętszš zgodš Pobłogosławiš! Skarb to najcenniejszy w œwiecie, Gdy małżonka z małżonkš zgodna miłoœć splecie, Duch jeden włada domem; wróg na to się krzywi, Cieszš druhy! A oni nad wszystkich szczęœliwi! Ť. Białoramienna panna w te ozwie się słowa: ťWidno, żeœ człek niepodły ani miałka głowa. Darmo! Woli Zeusowej nikt się nie wybiega, I czy pan, czy chudzina losowi podlega; Od niego padł i tobie; znoœ z pokorš brzemię! A teraz, kiedyœ nogš wstšpił w nasze ziemie, Okryjem cię, niczego-ć nie będzie brakować, Co tylko obcy tułacz może potrzebować, Do miasta wskażę drogę, dam ludu nazwisko: My, Feaki, tę ziemię zamieszkujem wszystkš, Jam córka Alkinoja, wyższego tu nié ma: On władzy i potęgi w ręku berło trzyma! ťTo rzekła i na dziewki zawoła z daleka: ťStójcie już, stójcie! Za cóż uciekać od człeka? Czy myœlicie, że do nas jako wróg przychodzi? Zaprawdę, nie urodził się ani urodzi Taki, co by nieprzyjaŸń wniósł do naszych progów I spokój zmieszał. Wszak my, kochani od bogów, Siedzimy na odludziu, w kršg morzem oblani, Prawie na krańcu œwiata, nikomu nie znani. Ugoœcić raczej trzeba przybysza, gdy biédaAż tu go zapędziła. Wszak dziećmi Kronida Sš tułacze. Dar mały często uszczęœliwi: Sam tu, dzieweczki! Goœć nasz niechaj się pożywi; I wykšpać go trzeba w rzece, gdzie zaciszna Ť. Na jej głos dziewki wrócš, i idš z niepyszna Prowadzić Odyseja w cienisty brzeg rzéki, Posłuszne rozkazaniu swej pani, Nausyki. Więc chiton przygotujš i inne sukienki; W złotej bańce oliwy podadzš też miękkiéj I każš do kšpieli iœć mu kryształowéj. Na to rzecze Odysej: ťMiłe białogłowy! Ustšpcie kęs na stronę: sam sobie poradzę, Z barków sól spłuczę, ciało oliwš wygładzę; O, bo też dawno takiej wygódki pragnšłem! Lecz się kapać nie mogę przy was żadnym czołem, Moja nagoœć mię wstydzi przed płciš pięknowłosš Ť. To rzekł -one ustšpiš i pani doniosš. Boski tułacz obmywa sól morskš w strumieniu, Na grzbiecie, na oboim przyschłš mu ramieniu; Ze skroni gęsty namuł zgarnia do ostatka; A gdy po łaŸni przyszła oliwa nań gładka, Wdział szatki w podarunku od panny mu dane, I wraz Pallas-Atene -cudo niesłychane! - Wzrost mu daje i młodoœć; bujny kędzior z głowy Rozsypie mu na barki, by kwiat hiacyntowy. A jako cienkim złotem srebro się obléka W ręku ucznia Hefajsta, umnego złotnika, Co z kruszcu tworzy dziwy -w takie same czary Obleka go bogini; i piękny bez miary Poszedł na brzeg nadmorski i siadł w swojej krasie. Ujrzawszy go, królewna wielce zdziwiła się; Więc po cichutku prawi do drużyny swojéj: ťSłuchajcie no, dziewczęta! Tak mi się coœroi, Że nie wszystkich on bogów gniewem obarczony, Kiedy w błogosławione nasze zabiegł strony. Z poczštku zdawał mi się człowiek doœć codzienny, A teraz jak bóg który, niebianin promienny. O, gdyby mi się trafił mšż, co by mu sprostał, Z młodzi naszej! ... Lub gdyby on sam moim został! Ależ jadło, napitek co tchu mu zanieœcie! Ť.Na rozkaz pani żwawo kopnš się niewieœcie:Niosš jadło i napój zastawiajš przed nim; A Odysej zajadał i pił z niepoœlednim Łakomstwem, bo nic w ustach nie miał już od dawna. Teraz Nausyka innš robotš zabawna Włożyła na wóz szatki poskładane zręcznie, Ochocze muły w dyszel zaprzęgła i wdzięcznie Zachęca Odyseja, i z wozu tak prawi: ťCudzoziemcze, ku miastu zbieraj się, a żwawiéj! Zawiodę cię do dworu, gdzie ojciec mój stary; Tam poznasz i przedniejsze feackie bojary. Acz sam zdasz się roztropny, przyjm rady ostrożne: Póki szlak idzie polem między łany zbożne, Póty razem z dziewkami poœpiesznym pochodem Będziecie szli za wozem; ja pojadę przodem. Lecz kiedy wjedziem w gród nasz tynem ogrodzony, Znajdziesz przystań wybornš z obojej tam strony Wšskiej grobli; koraby na warsztatach swoich Leżšc tam, zawalajš drogę z stron oboich. Jest też przy Posejdona chramie plac szeroki, Wymoszczony płytami ciosanej opoki, Gdzie się przysposabiajš we wszystko okręty, W płótno żaglowe, w liny, wiosła, inne sprzęty. U Feaków łuk, kołczan nie na wiele służy; Za to maszty i wiosła, korab do podróży - W to im graj! To ich duma mknšć po modrejfali! Lecz przy tym sš złoœliwi, pewnie by wyœmiali Gdzie nas z boku; u gminu nietrudno o baœnie, I widzšc nas, zły język mógłby mówić właœnie: -Jakiż obok Nausyki przybylec się kręci? Skšd go wzięła? Oj, z tego coœ się nam wyœwięci! Czy nie okręt zaniesion do brzegu tu jaki Nam go przyniósł? Wszak goœcie u nas rzadkie ptaki! Pewniej to bożek, który zeszedł na wezwanie Modłów jej aż tam z nieba, i przy niej zostanie. Najpewniej, że gdzieœ sama jeŸdziła dalekoI znalazła małżonka; boć wiemy, jak lekko Waży sobie zaloty feackich paništek! - Tak by ludzie gadali; pozór daje wštek Do obmów, i ja sama zganiłabym w innej, Gdyby się z uległoœci rodzicom powinnej Wyłamawszy, przed œlubem z mężczyznš zadała. Lecz słuchaj mojej rady, chcesz, by się udała I ojciec mój w ojczyste odprawił cię progi:Gdy więc gaj topolowy ujrzysz podle drogi, Poœwięcony Atenie -w gaju strumyk dzwoni,Niżej futor i sady ojcowskie wœród błoni, A stamtšd już do miasta nie dalej nad staje - Tam więc usišdŸ, gdzie miły chłodek roniš gaje, I czekaj, póki w mieœcie i domu nie staniem. Lecz skoro drogę naszš wymierzysz czekaniem, Poœpieszaj w gród Feaków i pytaj -rzecz twoja - O mieszkanie mojego ojca, Alkinoja. A nietrudno ci będzie; lada żak najmniejszy Wskaże ci, bo z feackich dworów najpyszniejszy Dwór mego ojca, nawet różni się w strukturze. A gdy się tam dostaniesz i wnijdziesz w podwórze, Przebiegniesz wielkš izbę -dalej masz na stronie Komnatę mojej matki; przed niš ogień płonie: Ona kręcšc wrzeciono z purpurowš wełnš Siedzi o słup oparta; przy niej kobiet pełno. Tam również i mój ojciec przed ciepłym kominem Siedzi jak bóg na tronie i krzepi się winem. Tego pomiń, wprost tylko matce do nóg padnij, Jeœli chcesz dnia powrotu doczekać się snadniéj, Choćbyœ na końcu œwiata gdzie mieszkał najdalej. Bo skoro ona nędzy twojej się użali, BšdŸ pewny z przyjacioły mieć prędkš uciechę, Witać pola rodzinne i ojczystš strzechę Ť. Tak mówiła królewna i nagli do biegu Muły błyszczšcym biczem. Więc od rzeki brzegu Kopnęły zrazu kłusem, potem mniej się œpieszš; By zaœ Odys z dziewkami mógł nadšżyć pieszo, Toczy się wóz ni prędko, ni nadto powoli. Słońce już gasło, kiedy do gaju topoli Przybyli -więc Odysej usiadł w œwiętym gaju; Nuż modlić się Atenie, jak to miał w zwyczaju: ťChoć raz usłysz mię, córo Diosa wszechwładna! Nie wysłuchana jeszcze z goršcych próœb żadna, Odkšd na lšd mię cisnšł groŸny Burzywoda [106] . Spraw, spraw, niechaj feacki lud rękę mi poda! ... Ť. Tak się modlił. Atene słyszy skargi rzewne,a ad Ilijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż8`(9y* c€:ŁZ c;ýw c<t'A c=ľ2^ c>=lLecz się mu nie objawia; boi się zapewne Brata swojego ojca. Gniewu on nie złoży, Aż póki w dom nie wróci Odysej nasz boży. ------ [97] Nausitoos -syn boga Posejdona i Peritoi, matki Alkinoosa, króla Feaków; [98] na Scherii -por. przypis [93]; [99] kerš zwalon -por. przypis [41]; [100] Nausyka -Nausikaa, Nauzykaa, królewna Feaków, za jej poœrednictwem Atena wprowadziła Odysa do pałacu króla Alkinoosa; [101] wóz koleœny -wóz na kołach; [102] depcšc nogami -sposób prania, prymitywniejszy od uderzania kijankš; [103] Leto -Latona, dawna towarzyszka Zeusa, matka Apollina i Artemidy, czczona razem ze swymi dziećmi; [104] Błagam cię czyœ jest bóstwem... -zwrot Odysa do Nauzykai, który póŸniej spopularyzował Mickiewicz w Panu Tadeuszu (ks. III, w. 113), gdy Hrabia zwraca się do Zosi: „O ty! rzekł, jakimkolwiek uczczę cię imieniem, bóstwem jesteœ czy nimfš, duchem czy widzeniem... ”podobnie słowa Odysa wykorzystał Sienkiewicz w Quo Vadis: Petroniusz ujrzawszy pięknš Ligię powitał jš słowami Odysa, zaœ Ligia odpowiedziała mu słowamiNauzykai; [105] Delos -najmniejsza z wysp archipelaguCyklad na Morzu Egejskim; czczona jako miejsce urodzenia Apollina i Artemidy; [106] Burzywoda -jeden z przydomków Posejdona; inne to Grzmigłos, Ziemiowstrzšsca, Lšdowstrzšs; PIEŒŃ SIÓDMA Odyseusz przychodzi do Alkinoosa Tak się tam modlił Odys losem bity srodze, Gdy pannę ršcze muły uniosły po drodze W miasto wiodšcej. Jakoż przed dwór okazały Ojcowski gdy zajedzie, muły się wstrzymały U pierwszej bramy. Bracia, piękni jak niebianie, Wybiegli wszyscy razem na jej powitanie I muły wyprzęgali, i wyprane szaty Z wozu znosili. Panna do swojej komnaty Szła wprost, gdzie ogień stara nieciła już niańka, Eurymedusa, ongi apejrejska branka. Z Apejry w łódŸ feackš przed laty porwanaI przywieziona tutaj na dar godny pana, Dostała się królowi, co Feakom włada, Za którym jak za bogiem lud wszystek przepada; Wyniańczyła mu córkę białš jak lilija - Teraz warzšc wieczerzę, przy ogniu się zwija. Więc Odys się do miasta zbierał, gdy bogini Atene czuwajšca nad nim mgłę uczyni I schowa go, by z dumnych Feaków tam który, Spotkawszy go, nie złajał lub nie spytał z góry: Co zacz? A więc gdy w miejskie wchodził już ulice, Zabiegła mu Atene sowiooka, lice Wzišwszy na się dzieweczki młodej, z dzbankiem w dłoni; A gdy stanęła przed nim, on ozwał się do niéj: ťDzieweczko, wskaż mi, proszę, w tym mieœcie nieznanem, Gdzie tu dwór Alkinoja, co tutaj jest panem? Jam człek cudzy i nędzarz srodze nieszczęœliwy, Z dalekich krain idę, więc i duszy żywéj Nie znam pomiędzy ludŸmi tu mieszkajšcymiŤ. Na to rzekła Atene z oczami lœnišcymi: ťChcesz, dziadku, to ci wskażę, kędy idzie œcieżka Do dworu; tam w bliskoœci i ojciec mój mieszka. IdŸ za mnš, wżdy ostrożnie, ja cię poprowadzę; W nikogo nie patrz, z nikim nie gadaj, tak radzę. Na przybysze tutejszy mieszkaniec zawzięty: Obcy nigdy tu nie był goœcinnie przyjęty. Lud ten puszy mnogoœciš żeglujšcych łodzi,Po morzu wcišż upędza i daleko chodzi; Bo lšdotrzęs Posejdon dał im dar już taki, Że ich nawy jak myœli lotne lub jak ptaki Ť.Powiedziawszy to Pallas szła przed nim co żywo, A Odysej jej œladem zdšżał nieleniwo. Więc żeglownych Feaków uszedł jakoœ wzroku, Gdy samym œrodkiem miasta przerznšł się w ich tłoku, Straszna bowiem i pięknie trefiona bogini Ćmi ich oczy i wkoło niego mgłę uczyni. A Odysej się dziwił korablom [107] w przystani: Moc ich taka! Toż placom, gdzie męże zebrani, I długim murom miejskim w ostrokół warownym, I wszystkiemu się dziwił dziwem niewymownym. A tak gdy przed królewski szczytny dworzec przyszli, Atene jasnooka ozwie się w tej myœli: ťOto, dziadku wędrowny, dwór, o który pytasz, Masz przed sobš; tu w kole biesiadnym powitasz Władyki tego kraju -wszystko ród Zeusowy.IdŸ prosto, nie trwóż sobš i nie trać nic głowy. Œmiały idzie przebojem i przeto wygrywa, Mniejsza, czy cudzoziemcem do obcych przybywa. Wszedłszy tam, naprzód paniš pozdrowić się godzi; Zwie się Arete; z jednych rodziców pochodzi, Co mšż jej... Żadna w œwiecie bardziej nie uczczona Trzymajšca rzšd domu mężowskiego żona - A tę czeœć tak serdecznš odbiera bez zmiany Od samego Alkina, od dziatwy kochanéj, Od ludu, co bożyszczem nazywa jš swojem,Że gdy w mieœcie jš ujrzy, pcha się do niej rojem. Bo to i rozum piękny, i dowcip tej pani: Umie radzić, przejednać tych, co pogniewani. Jeœli na ciebie okiem popatrzy łaskawem, Toœ wygrał i przyjaciół obaczysz niebawem, I wrócisz w progi własne do rodzinnej ziemi Ť. Rzekłszy to córa Zeusa z oczyma sowiemi Rzuciła smugi Scherii rozkosznej i lotem Minšwszy mórz pustkowia i Maraton [108] potem, Przebiegajšc w Atenach ulice i place, Weszła w Erechteusza zamczyste pałace. Odys w królewskie gmachy podšżył w tej dobie I długo stał przed nimi i rozważał sobie, Czy ma nogš przestšpić pański próg spiżowy, Gdzie jak promień słoneczny lub blask księżycowy Wnętrze komnat pałało. Œciany, wyłożone Miedziš, biegły to w jednš, to w drugš znów stronę, Od progu w głšb i głębiej; wkoło gzyms niebieski; Wewnštrz w każdej œwietlicy drzwi ze złotej deski; Próg miedny odrzwia srebrne dŸwigał, a sklepienie Ze srebrnej belki. U drzwi też złote pierœcienie. Psy złote i psy srebrne z obu stron podwoi, Co je Hefajstos ukuł, ten mistrz w sztuce swojéj, Leżały -rzkomo stróże domu swego pana; Ani œmierć, ani staroœć stróżom tym nie znana. Od progu w głšb i głębiej, w rzšd poustawiane Pod œcianami szły stołki; na stołkach zaœ dziane Kobierce, rękš niewiast misternie wyszyte. Tam siadajš feackie pany znamienite Jedzšc, pijšc; nie zbywa nigdy im na niczem. Na podstawach dokoła z młodzieńczym obliczem Stały złote posšgi trzymajšc kagańce Goœciom przyœwiecajšce przy nocnej hulance. Pięćdziesišt tam niewolnic krzštało się w dworze. Te obracały żarna mielšc płowe zboże, Inne przy krosnach, kšdziel znowu przędłyinne, Jak liœcie na topoli, wcišż w ruchu, wcišż czynne, Zbijały pasma tkanin mocno, aż z warsztatów Tkackich tłustoœć œciekała. Bo jak tęższychchwatów Nad Feaki do morskich wypraw nie ma w œwiecie, Tak dowcipem nie sprosta feackiej kobiecie Żadna inna w tkaninach misternej roboty: Atene im wyłšcznie dała te przymioty. Za dziedzińcem sad duży cišgnšł się od brony, Czteromorgowy, wkoło płotem ogrodzony, Kędy drzewa wysokie i kwieciem okryte Rodzš granaty [109], gruszki, jabłka smakowite, Słodkie figi. Toż drzewa oliwne tam były, Przez rok cały tak zimš, jak latem rodziły,Bo w ciepławym zefirze, co tam wcišż powiewa, Jeden owoc się kłuje, drugi już dojrzewa, Jabłko idzie po jabłku, gruszkę gruszka spycha, Figa figę, i owoc zawsze się uœmiécha. Widać tam i winnicę, bujnš w winogrona, Częœć jej duża na upał słońca wystawiona,Ażeby schły jagody; więc jedne w kosz biorš, Drugie tłoczš. Wioœnianki dochodzš niesporo. Tu kwiat ledwie, tam już się rumieniš jagody. Za sadami warzywne leżały ogrody, Grzędy ziół wonnych, kwiatów pstrokatych bez liku. Sš dwie krynice. Jedna wije się w poniku Przez sady, druga pańskie podwórze obmywa -Z niej wody na potrzebę lud miejski używa.Taka to nad królewskim domem łaska bogów! Długo Odys tułaczy stał zdumion u progów.A gdy wszystkiemu w duszy doœć się nadziwował, Próg przekroczył i w wnętrze komnat tych wstępował. Tam feackich bojarów zastał godujšcych I ostatniš z czasz winnych obiatę lejšcych Na czeœć Argosobójcy. Zwykle biesiadnicy Robiš to, aby smaczny sen znaleŸć w łożnicy. Boski Odysej izbę prędkim mierzył krokiem,Od Ateny odziany leciuchnym obłokiem, Aż dopadł Alkinoja -siedział przy Arecie, I gdy Odysej dłońmi kolana jej splecie, Naraz zeń œwięty obłok zsunšł się ze wszystkiem I w izbie zamilkli goœcie -zdumieni zjawiskiem, Patrzali na przybysza. On wniósł proœbę, którš Miał w tych słowach: ťAreto, Reksenora córo! Błagam twego małżonka, ciebie i tych goœci, Ja tułacz -niechaj bogi dadzš wam w pełnoœci Zdrowia, szczęœcia, by jeszcze i na wasze dziatki Godnoœć od ludu dana spadła i dostatki - Przez litoœć wrócić do dom pomóżcie mi prędzej! Długo, długo się tułam w sieroctwie i nędzy Ť. To rzekł i na ognisku wraz usiadł w popielePrzy ogniu. Goœcie zmilkli, chociaż ich tam wiele. Aż wreszcie przerwał ciszę mšż najstarszy laty, Siwy Echenej, w słowa wymowne bogaty. Dawnych wieków pamiętny, znał obyczaj stary, Więc się zaraz odezwał mšdrze i do miary: ťEj! Nie godzi się, królu, bo to nie w zwyczaju, By w popiele siadywał goœć z cudzego kraju. Czekajšc na twój rozkaz, chowamy milczenie; A zatem podnieœ goœcia, na srebrne siedzenie PosadŸ tu obok z nami. Keryksom każ w kruże Wino lać, czeœć oddamy bogu, co grzmi w górze: Wszak pod jego opiekš stojš nieszczęœliwi; A klucznica z spiżami goœcia niech pożywi Ť. Wzruszyła się tš mowš Alkinoja dusza. Powstał i niezłomnego dłoń Odyseusza Wzišwszy, podniósł z popiołu, posadził przy sobie Na miejscu Laodama, co goœcia osobie Musiał ustšpić, chociaż ojca ukochanek. Służebna na srebrzystej misie złoty dzbanek Pełny wody przyniosła i ręce niš zmyła Goœciowi, po czym gładki stół mu przystawiła. Potem skrzętna klucznica przyniosła mu chleba, I rozmaitych potraw z spiżami, co trzeba, A boski tułacz Odys jadł i spijał głodny. Do keryksa tak mówił Alkinoj, pan godny: ťPontonoju, lej wino goœciom, rozdaj kruże, Aby obiatę bogu złożyć, co grzmi w górze I wszystkich nieszczęœliwych pod skrzydła swe bierze Ť. Rzekł, i Pontonoj wino po pełnym kraterze Znowu goœciom podawał. A tak gdy ofiary Każdy częœć wylał i sam napił się do miary, Przemówił znów Alkinoj do wszystkich, co byli: ťPosłuchajcie, kniaziowie i władycy mili! Mówię do was, co serce podaje do głowy: Podjadłszy idŸcie do dom na sen wywczasowy. Jutro więcej starszyzny zwołamy na koło, Aby obcego goœcia uraczyć wesoło, A przy tym obiatami zjednać sobie bogi I obmyœlić, jak wróci ten człek w swoje progi, Aby wolen tułaczych niewygód i trosek Z pomocš naszych ludzi do rodzinnych wiosek Dostał się. A już mniejsza, czy drogi stšd kawał, Byle w cišgu podróży strapień nie doznawał, Aż gdy stanie na miejscu -niech się tam rozlicza Z wyrokami przeznaczeń, jakie tajemnicza Nić [110] mu snuje przez twarde przšdki uprzędziona, Kiedy na œwiat dziecięciem wyszedł z matkiłona. Lecz jeœli to zbieg z nieba który nieœmiertelny, To znak, że bogi majš jakiœ cel oddzielny. Zwykle bowiem w widomej postaci się jawiš, Zasiadajš wraz z nami, jedzš, pijš, bawiš, Zwłaszcza jeœli ich sutym uczcimy prażnikiem, Lub też zszedłszy się w drodze z samotnym pštnikiem, Biorš kształt ludzki, chętnie kumajš się z nami, Toż z grubymi Kyklopy albo z Gigantami [111] Ť. Na to mšdry Odysej odpowiedział skromnie:ťO Alkinoju! Nie myœl, proszę cię, tak o mnie: Przecieżem do żadnego niepodobien boga, Ani wzrostem, ni kształtem, chudzina uboga. Lecz jeœli kogo znacie z chodzšcych po œwiecie Najnieszczęœliwszym, to mnie równać z nimmożecie. A i więcej bym cierpień naliczył i biczy, Którymi wyrok bogów ćwiczył mię i ćwiczy.Wżdy pozwólcie, niech zjem co, choć w oczach łza stoi, Nic głodnego żołšdka pono nie ukoi. -Głód największym tyranem, cišgle się napiera Nie dbajšc, czy ból jaki duszę ci rozdziera.Że mi się serce kraje, nic to mu nie szkodzi: ťJeœć! Pić! Ť co chwila woła żołšdek, ten złodziej! I wszystko, com wycierpiał na staroœć i z młodu, Zapominam, dopóki nie napasę głodu... Więc błagam was, władycy, gdy ranek zaœwita, Wyprawcie mię do domu biednego rozbita [112]! Zniósłszy tyle już życia nie żal by mi było, Gdybym ujrzał włoœć mojš, dworzec, czeladŸ miłš! Ť. To rzekł i jego mowie przytuszš [113] ksišżęta -Odesłać go do domu rzecz słuszna i œwięta. Więc wylawszy obiatę, gdyż sami doœć pili, Na smaczny wypoczynek do dom podšżyli. Boski Odysej w izbie pozostał godowej, Obok króla posadzon i obok królowej, Gdy służebne ze stołów sprzštały naczynia. Więc rzekła doń Arete, ta biała kniahinia [114], Poznawszy na nim chiton i piękny odziewek,Który sama utkała z pomocš swych dziewek- Zagabnęła go lotnym słowem w tym sposobie: ťGoœciu! Pozwól, żeć jedno zapytanie zrobię: Coœ zacz? Skšd się tu wzišłeœ? Czemu w tym ubiorze? Mówiłeœ wżdy, że-ć na lšd wyrzuciło morze? Ť. Na to jej mšdry Odys dał takš odpowiedŸ: ťTrudno mi od poczštku robić całš spowiedŸ Tych bied, jakimi bogi œcigajš mię srodze, Jednak twej ciekawoœci, królowo, dogodzę. Stšd daleko na morzach, jest ostrów niewielki, Zwan Ogygiš, siedziba srogiej zwodzicielki, Kalypso pięknowłosej, a córki Atlasa. Każdy bóg jej unika, człek tam nie popasa; Mnie tylko nieboraka demon zagnał do niéj, Kiedy piorun Zeusowy na pełnych mórz toni Roztrzaskał mi łódŸ mojš. W dom mię swójprzyjęła, Goœcinnie nakarmiła, potem wmawiać jęła, Że mi da nieœmiertelnoœć a z niš młodoœć wiecznš — Lecz się broniłem od niej odmowš statecznš. Siedem lat mię trzymała -i nieraz łza padłaNa ambrozyjne [115] szatki, które na mnie kładła. A gdy ósme już lato nadeszło w lat toku, Sama nagli na odjazd. Nie wiem, czy z wyroku Zeusa, czy że jej serce doznało odmiany, Doœć, że na wštłej tratwie, wierni powišzanéj, Wysłała mnie, żywnoœciš, winem i odziewkiem Niebiańskim opatrzywszy; i ciepłym powiewkiem, Dmšcym na jej rozkazy, gnała mię przez wody. Całe dni siedemnaœcie płynšłem bez szkody, W osiemnastym ujrzałem zarosłych gór czuby Tej tu ziemi -i widok weseli mię luby! Biedny! Nie przeczuwałem, jak srogie opały Zgotował mi Posejda gniew zapamiętały. Jakoż wnet rwšcym wichrem pomieszał mi szlaki: Wzdšł wielkie morze, bałwan cisnšł na mnie taki, Żem na tratwie od strachu wzdychał i dygotał, Aż wichr wpadajšc na niš do szczętu zgruchotał. Wpław poszedłem i ramion użyłem za wiosła, W końcu mię wieja [116] z falš na wasz brzeg doniosła. Alić tam, gdym wychynšł, bałwanem porwany, Byłbym się w proch roztrzaskał o brzeżnych skał œciany; Tyle, żem się wczas cofnšł i przylšdek z dala Opłynšwszy, na rzekę trafiłem; jej fala Cichszš, brzeg płaski, bez skał, do wyjœciadogodny. Wyszedłszy, bez tchu padłem. Gdy nastał mrok chłodny, Zaraz brzegi strumienia opuœciwszy, w głuche Krze zalazłem, zgarniajšc na się liœcie suche, A ległszy, sen mi długi zesłał bóg w tej dobie. Zmordowany, pod kołdrš liœcia spałem sobie Przez noc całš, poranek przeszedł i południe, I dopierom się ocknšł, kiedy słońce cudnieZaczynało zapadać. Spojrzę k ’brzegom morza: Tam igrały dziewczęta -między nimi hoża Córa twa, istne bóstwo, dzieliła zabawę. Jš więc błagam, i serce znalazłem łaskawe. Przyjęła mię, nad podziw, nad wiek swój sędziwa, Choć wiek młody zazwyczaj nieroztropny bywa. Ona i jeœć mi dała, i wino ogniste, I obmyła w strumieniu, i w te szatki czyste Oblokła. Ot i szczerš zrobiłem ci spowiedŸ Ť. Na to mu Alkinoos takš dał odpowiedŸ: ťGoœciu! Wżdy córka moja za to sprawę zda mi, Że-ć nie odprowadziła tu z swymi dziewkami: Przecieżeœ się o pomoc naprzód uciekł do niéj? Ť. Na to odrzekł Odysej: ťO, niechże bóg broni, Królu, żebyœ naganiać miał to dziecko złote. Właœnie że mię ze sobš wzišć miała ochotę, Jednom się temu oparł z wstydu i bojaŸni, Czy mój widok twojego gniewu nie podrażni:Obcy człowiek tak ławo w podejrzenie wpada! Ť. Alkinoos mu na to tak wręcz odpowiada: ťPrzecież, goœciu, krwiš serce nie kipi taku mnie, By o nic wrzało: gniew mój hamuję rozumnie. Obyż za sprawš Zeusa, Ateny i Feba Mšż jak ty, i jakiego właœnie mi potrzeba, Trafił się dla mej dziewki, i dla mnie za zięcia! Zostałby zawsze z nami. Ręka jej do wzięcia, Wiano sute, dom, włoœci -wszystko wzišłbyœ po niéj. Lecz gwałcić cię ja nie chcę. O, niech nas bóg broni Od takiego postępku! Wiedz, że na jutrzejszy Dzień twój odjazd naznaczam, nie żaden póŸniejszy. A teraz spać się połóż, niech cię sny kołyszš! One przez ciche morze ci potowarzyszš. Popłyniesz w kraj swój do dom, i gdzie chęć powieje, Choćby nawet i dalej gdzie poza Eubeję, Co ma leżeć najdalej, jak mówiš ci, którzy Z Radamantysem [117] w tej tam bywali ijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż?Pú Z@J Ą c€AëĘ cBľ!É cC~, cDž7ĚEpodróży, Wożšc go do Tityosa [118] z Gai zrodzonego- Na tę drogę im dosyć było dnia jednego: Bez trudu i na powrót do dom go odwieŸli. Sam zobaczysz i przyznasz, że wcale sš nieŸli I tęgo wyćwiczeni ci moi żeglarze, Sudnami bujajšcy po wodnym obszarze Ť. Słowa te Odys przyjšł jak wieszczbę radosnš I tę modlitwę usty jšł odmawiać głoœno: ťOjcze Zeusie! Spraw, żeby Alkinoj mógł ino Spełnić to, co obiecał. A iœcie nie zginš Jego czyny i sława pójdzie po rozłogach, A ja przecie w ojczystych raz ujrzę się progach! Ť Gdy takš między sobš rozmowę tam toczš, Białoramienna pani dziewkom swym ochoczoSłać kazała dla goœcia pod wystawš łóżko,Wymoœcić je przeœlicznš z czerwieni poduszkš; Na to kobierce, płaszcze znów na to wełniane Dać do przykrycia. Dziewki z tym powyprawiane Wybiegły z izby, sobie pochodniami œwiécš; A gdy się uporały dla goœcia z łożnicš, Wróciły zapraszajšc Odysa w te słowa: ťGoœciu! IdŸ spać: łożnica czeka cię gotowa Ť. Słyszšc to rad był Odys, że sobie wypocznie, I na miłe wywczasy udał się niezwłocznie.Tak złożył boski tułacz głowę do snu skłonnš Na łożu, pod wystawš szczytnš, echem dzwonnš. Zaœ Alkinoj spał wewnštrz zamkowych pokoi przy zdobišcej małżeńskie łoże żonie swojéj. ------ [107] korablom (rus.)-korabiom, okrętom; [108] Maraton -miejscowoœć na wsch. wybrzeżu Attyki, w północnej częœci cišgnšcej się tam równiny; w 490 r. p.n.e. Grecy, pod wodzš Militiadesa zwyciężyli tamPersów; goniec z tš wieœciš przebiegłszy 42km (stšd bieg maratoński)dzielšce Maraton od Aten zmarł z wyczerpania; [109] granaty -owoce granatowca; w starożytnoœci były symbolem miłoœci, płodnoœci i władzy; w judaizmie natomiast granat miał znaczenie obrzędowe, używanybył w uroczystoœciach religijnych; [110] tajemnicza nić -nić życia, którš przędły Parki, boginie losu, zwane też Mojrami; było ich trzy: Kloto, Lachesis i Atropos; Kloto przędła nić, Lachesis czuwała nad jej długoœciš, a Atropos czyli Nieodwracalna, przecinała nić, kiedy przyszła pora; [111] Giganci -zuchwały ród olbrzymów, mieszkajšcy w pobliżu Hyperii, dawnej ojczyzny Feaków; póŸniejsza tradycja widziała w nich dzieci Gai (Ziemi); przegraliwalkę o rzšdy nad œwiatem z Zeusem i bogami olimpijskimi (gigantomachia); Gigantów pokonał Herakles, stršcajšc ich do Tartaru; [112] rozbita -rozbitka; [113] przytuszš -przytaknš; [114] kniahinia -tu: królowa; [115] ambrozyjne -boskie; [116] wieja -wichura; [117] z Radamantysem -Radamantys, syn Zeusa i Europy, król Krety, był za życia jednym z najwspanialszych ludzi; po œmiercibogowie uczynili go sędziš dusz w podziemiu; [118] do Tityosa -Tityos, olbrzym, syn Gai (Ziemi), znieważył Latonę i zginšł z ršk jejdzieci -Apolla i Artemidy; jego męki w Hadesie Homer opisuje w pieœni XI Odysei; PIEŒŃ ÓSMA Pobyt Odyseusza u Feaków Ledwo rumianopalca rankiem błysła Zorza, Œwięta moc Alkinoja porwała się z łoża. Wstał i Odysej, grodów burzyciel on gracki,I obaj z Alkinojem szli na plac feacki W niewielkiej od okrętów leżšcy oddali; Tam na gładkich kamieniach obaj posiadali...A gdy już plac okryło ludu wielkie mrowie, Zagaił je Alkinoj następnymi słowy: ťWładycy, kniaziowie, ludu feackiego głowy! Mówię do was, co serce szepcze mi w skrytoœci: Człek zachoży [119] mnie nie znan, w domumoim goœci; Nie wiem -z zapadnej [120] przyszedł, czy od wschodniej strony? Doœć, że prosi, by do dom mógł być odprawiony. Wyprawmyż go, jak zwyczaj, w tę podróż niezwłocznie, Bo nikt obcy, co pod mym dachem tylko spocznie, Nie trapi się czekaniem, by mógł jechać daléj. Ot byœmy ciemny okręt z najnowszych wybrali I spuœcili na morze; dobrać młodych flisów, Pięćdziesięciu dwóch, znanych z dawniejszych popisów, A gdy do ławic wiosła raz przymocujecie, Wrócicie na lšd, w moim teremie podjecie Sobie na drogę. Wszystko znajdzie się na razie. Rozkaz ten dla mołojców -zaœ berłowi kniazie, Jacy sš, pójdš ze mnš i w zamkowej sali Goœcia naszego będziem wraz podejmowali. Niech się nikt nie wymawia. Przyzwać mi pieœniarza Demodoka [121]; pieœń jego cudnie się wydarza I weseli. On serce z boga ma natchnione Ť.Rzekł -i sunšł samopierw; za nim uberlone Kniazie szli. Keryks pobiegł dać znać pieœniarzowi. Flisów pięćdziesišt i dwóch, wszyscy doborowi, Jak król kazał, ruszyło na brzeg wód pustynnych, Gdzie na wybrzeżu okręt leżšcy wœród innych Zepchnęli spiesznie w morza co głębsze odmiały, Maszt wbili, zawiesili nad nim żagiel biały, Toż wiosła powprawiali w tulejki skórzane,Żagi rozwinš -i wszystko sprawnie wykonane. Więc zacišgnšwszy okręt na głębię w przystani, Poszli, do Alkinoja teremu zwołani. Już w dziedzińcach, przysionkach, izbach się roiło Od goœci; dużo starych i młodych tam było.Król dał skopów dwanaœcie na godowe stoły, Osiem œwiń białokływych i dwa ciężkie woły. Te łupiš i już warzš biesiadne potrawy. Wszedł i keryks, z nim pieœniarz wesołej zabawy, Muzy kochanek, dobrem i złem obdarzony: Bo mu wzrok wzišwszy, dała dar œpiewu pieszczony. Więc Pontonoj w srebrzystym sadził go krzesełku, Pod filarem, poœrodku ucztujšcych zgiełku;DŸwięcznš formingę [122] upišł na kołku, powyżéj Głów Demodoka; wzišł go za rękę i zbliży, By jš zmacał -a przed nim na stoliku kosze I czasz wina postawił, aby pił po trosze. Biesiadnicy wraz stoły godowe zasiedli, A gdy się już do syta napili, najedli, Muza piewcę natchnęła sławić cnych heroi.Więc z pieœni rozsławionej aż do nieb podwoi Wybrał spór Odyseja z Achillem Pelidš, Ongi, gdy na bankiecie bogów z sobš idš W zapasy na języki, ku uciesze żywéj Agamemnona, że się skłóciły Achiwy. Bowiem ten znak Apollon wskazał mu wyrokiem, Gdy kamienny próg Pyto [123] przestšpił był krokiem, Aby pytać wyroczni. Jakoż od tej pory Greków z Trojany straszne powaœniły spory W moc wyroków Zeusowych. Gdy tę pieœń zaœpiéwał Demodok, w tejże chwili Odysej się zrywał,Rękš by chwycić za płaszcz fałdny, purpurowy, I twarz sobie nim zakryć, œcišgnšwszy od głowy, Bo nie chciał łez Feakom pokazać, jak ronił. A gdy pieœniarz pieœń swojš do końca wydzwonił, Prędko łzę starł i zsunšł płaszcz z głowyitwarzy, Wzišł czasz, podwójnš bogów obiatš obdarzy; A gdy pieœniarz znów zaczšł, pobudzon przez goœci, Uradowany œpiewem przecudnej pięknoœci Odysej znowu głowę w płaszcz skrył, by nikomu Nie dać poznać, że łzami płakał po kryjomu. Alkinoj tylko odgadł jego pomieszanie Siedzšc obok i słyszšc głębokie wzdychanie. Więc się król do swych goœci tak ozwał na razie: ťDoœć my się, doœć, feackie władyki i kniazie, Przy tej wspólnej biesiadzie już naweselili DŸwiękiem gęœli, wtórzšcej godom tym najmiléj; Teraz pójdziem szermierek popróbować różnych, By goœć nasz miał co dodać do przygód podróżnych I opowiadać doma, jak słynš Feaki Z gonitw, skoków, zapasów i walk na kułakiŤ. Rzekł i wyszedł, a za nim wyszła goœci rzesza. Keryks dŸwięcznš formingę na kołku zawiesza, A pieœniarza za rękę wyprowadza z sali, Wiedzie drogš, po której kniaziowie zdšżali,Idšcy na szermierskie patrzeć się igrzyska.I szli tak wœród wielkiego gminu zbiegowiska Aż na plac. Tam w zapasy z sobš wystšpili Co najprzedniejsi z paništ, zaraz się schwycili... Próbujš, kto do mety dobiegnie też wprzódy: Od miejsca aż do kresu wytknięto im gony. Kopnš się, i biegł z nimi polem kurz wzniecony. Alić wszystkich Klytonej pozostawił w tyle: Jak dwa muły sprzęg wołów przeœcignš, o tyle On swych braci przegonił i przypadł do celu. W twardych zapasach siłę sterało tam wielu! Zaœ Euryjał szermierzy co najlepszych pobił; Amfijał najbujniejszy skok ze wszystkich zrobił: W miotaniu kręgiem jeden Elatreus miał szczęœcie; Laodamas najkrzepszy z wszystkich był na pięœcie. Gdy widok tych tam igrzysk serca już nasycił, Syn Alkina Laodam te słowa pochwycił: ťSam tu, moi! Spytajcie ot goœcia, czy zna się Na szermierce? Czy szermierz? Kształtem zacny, zda się, Bo te lędŸwie, te łydy, te żylaste bary, Kark gruby, pierœ wypukła mówiš, że chłopjary I ognisty -lecz widać, że zjadła go nędza; Woda morska to ponoć najzjadliwsza jędza I najtęższego chłopa naraz z nóg obala Ť. Na to wyszła odpowiedŸ ta z ust Euryjala: ťTrafnieœ rzekł, Laodamie: jeœliœ tak ochoczy, IdŸ sam do niego, powtórz mu to samo w oczy Ť. Więc gdy syn Alkinoja usłyszał zachętę, Przedarł się do Odysa przez tłumy œciœnięte: ťGoœciu! PójdŸ z nami, w szrankach spróbuj się! -powiada Jeœli umiesz; lecz pewnie tyœ szermierz nielada. Jakaż piękniejsza sława człeka wyżej wzbije, Niż gdy ršk i nóg siłš przeciwnika zbije? Więc spróbuj, i te myœli chmurne strzšœnij z duszy. Odeœlem cię niebawem -okręt twój wyruszy Przygotowan w przystani, czeladŸ też gotowa Ť. Na to przebiegły Odys odparł mu w te słowa: ťCzemu mnie wyzywacie? Czy z uršgowiska? Moje troski mi bliżej niŸli te igrzyska, Bom się dużo nacierpiał, i tak się wcišż biedzę, Że jeœli w zgromadzeniu waszym tutaj siedzę, To wcišż rwę się do domu i błagam w tęsknocie Króla i lud: niech radzš o moim powrocie Ť.Na to Euryjał tak mu z przekšsem odrzecze: ťZaprawdę, tobie z oczu nie patrzy, człowiecze, Byœ się znał na szermierskich, szlachetnych zabawach Z tych-eœ raczej, co żywot swój trawiš na nawach: Możeœ patron okrętu, włóczęga kupczšcy, Stróż ładugi [124], towary sam dozorujšcy Łapigrosz! Wcale miny nie masz na szermierza Ť. Odysej na to wzokiem ukoœnie go zmierza: ťNie znam cię, lecz Ÿle mówisz, jak młokos zuchwały! Wiedz, że bogi nie wszystko na raz wszystkim dały, Tak urodę, jak rozum, jak wymowę œwietnš, Toż niejeden, co postać wzišł lichš i szpetnš, Otrzymał z łaski bogów taki dar mówienia, Że gmin się nim zachwyca, gdy bez zajšknienia Tnie wdzięcznie i po prostu -podziwia go mnóstwo, Idšcego przez miasto tłum wita jak bóstwo! Inny znów, chociaż kształtom niebianom podobny, Nie potrafi się w sposób wysławić nadobny. Toż i ty, taki œliczny, że nawet bogowie Piękniejszego nie stworzš, a pustki masz wgłowie: Głupim słowem aż do dna rozdarłeœ mi serce, Choć mogę ci zaręczyć, żem nie fryc w szermierce, Jakeœ twierdził. Jam niegdyœ z pierwszymi się mierzył, Pókim młodoœci mojej i ramionom wierzył. Dzisiaj troski przysiadły; cierpiałem zbyt wiele W bitwach z ludŸmi, toż morskie zjadły miętopiele. Lecz i dziœ niezłomnego znajdziesz zapaœnika We mnie: tak mię twa mowa boli i dotyka Ť.Rzekł to -i jak był w chlajnie, wstał i wzišł do ręki Kršg ciężki i nabity, i nie tak maleńki Jak te, które Feakom służš do zabawy. Zamłyńcował nim, cisnšł szparko z ręki prawéj, Aż warknšł -i aż głowy pochylš Feaki Do ziem, te zawołane na morzach flisaki - Tak głaz huczał, i dalej poza metę padnie, Puszczon z ręki. Atene, gdzie upadł, znak kładnie I -przemieniona w człeka ku niemu się zwraca: ťCudzoziemcze! I œlepy, co rękami maca, Znalazłby głaz twój: z wszystkich najdalej on leży, Nie zmieszany z innymi. O, niech się nie mierzy Nikt tu z tobš! Zwycięstwo zawsze jest przy tobie! Ť. Tak rzekła, a Odysej cieszył się sam w sobie, Że tu, wœród obcych, znalazł kogoœ tak chętnego; Weselszy też do tłumu rzekł zgromadzonego: ťDalejże! Kto dorzuci, gdzie ja? Wnet kršg drugi Puszczę, może przeleci przestwór równie długi. Do każdej walki, kto ma serce i ochotę, Służę. Wystšpcie! Zmazać trzeba mi sromotę. Czy na pięœci, na siłę, wyœcigi -przyjmuję. Krom Laodama, z każdym sił mych popróbuję; On mój opiekun, z takim nikt się nie boryka.Zaiste, ja takiego miałbym za nędznika, Który by dobrodzieja, co go przyhołubił Na czużynie [125], w bój wyzwał -sam on by się zgubił. Zresztš każdemu stanę, nie pogardzę nikim I na siłę się zmierzę z każdym przeciwnikiem. Nie myœlcie, że szermierka obca dla mnie sztuka; Umiem przecież cięciwę napinać u łuka. Już ja mojego człeka najpierwszy ustrzelę W kupie wrogów, chociażby towarzyszów wiele Stało przy mnie i groty na wroga miotało. Li Filoktet nade mnš miał wyższoœć niemałš, Gdy pod Trojš w rzucaniu strzał my się ćwiczyli, Lecz kto inny mnie sprostać niech się i nie sili. Słowem -każdy, kto żyje i chleb je na œwiecie Z herojami przeszłoœci nie równam się przecie -Jam nie Herakles ani Eurytos z Ojchali - Bo ci łucznicy niemal bogom wyrównali. Toteż Eurytos nagle zmarł, nim w jego progi Staroœć weszła -Apollon zastrzelił go srogiZa wyzwanie, by z sobš o lepsze strzelali Niż inny strzały, oszczep umiem posłać daléj; Tylko w pieszych gonitwach może Feakowie Pobiliby mię wreszcie, bom ja sterał zdrowie W burzach morskich, łódŸ moja zbyt skšpo żywnoœci Miała z sobš; dlatego zwštlały mi koœci Ť. Rzekł -oniemieli wszyscy i nastała głusza, Gdy Alkinoj tak mówił do Odyseusza: ťMile nam jest, mój goœciu, słuchać twej spowiedzi. Znać to, że dzielnoœć męska w piersi twojejsiedzi, Boœ się wzburzył, gdy mšż ten ubódł cię wtym kole. Nikt już twojej szermierskiej sławy nie ukole, Kto ma trochę oleju i gada też k ’rzeczy. Zatem słuchaj, co-ć powiem, i miej to na pieczy, Byœ powtórzył przed mężmi, gdy zasiędziesz kiedy W zamku swym poœród żony, dzieci, sług czeredy. A wspomnisz nasze cnoty, wiekopomne dzieła, Które nam łaska bogów z naddziadów natchnęła: Że w zapasach na pięœcie nie szukamy sławy, Li w gonitwach, w żegludze słyniem z wielkiej wprawy; Kochamy się w biesiadach, plšsach, gęœli graniu, W zmianie stroju, toż w łaŸniach i odpoczywaniu. Dalejże! Popiszcie się, feaccy skoczkowie! Goœć nasz swojej drużynie kiedyœ to opowieZa powrotem do domu, jacy to my, jacy Żeglarze, skorochody [126], skoczki i œpiewacy! Niech poskoczy tam który, formingę przyniesie Dla Demodoka; u mnie gdzieœ tam znajduje się. Ť Tak mówił Alkinoos; keryks pobiegł spieszno Do zamku po formingę dŸwięcznš a uciesznš. Teraz dziewięciu stróżów powstało z swej ławy: Lud ich wybrał, im oddał porzšdek zabawy;Ci do plšsów szeroki plac przysposobili. Keryks z dŸwięcznš formingš wrócił się pochwili; Demodok wszedł do œrodka, a tam stały grona Dziarskiej młodzi, co w plšsach œlicznie wyćwiczona Puszczała się w tan boski. Odys patrzał z boku, Dziwišc się nóg miganiu w leciuchnym poskoku. Gęœlarz w struny uderzył. Pieœniš znamienitš Œpiewał on Aresowš miłoœć z Afrodytš: -Jak się raz z sobš zeszli w Hefajsta komorze; Co Ares jej nadawał, nim mu splamił łoże. Jak do Hefajsta Helios przybiegł i obwieœcił, Że widział, jak małżonkę jego Ares pieœcił.Hefajstos, gdy wieœć przykra doszła jego ucha, Wszedł do kuŸni, a ziejšc zemstš z głębi ducha Na pień wstawił kowadło, jšł kuć takie pęto, Co by go nie zerwano i nigdy nie zdjęto. A skuwszy na Aresa te zgubne okowy, Wszedł do sypialni swojej i swej białogłowy I łowczš sieć rozwiesił wkoło popod œcianę. Inne znowu z pułapu szły ponapinane, Cieniutkie, jak pajęcze, nikt ich nie dostrzeże, Nawet bóg sam, tak sztuczne były te więcieże [127] . W takš więc samołówkę osnuwszy łożnicę Udał, że idzie Lemnu nawiedzić stolicę, Którš z wszystkich swych grodów najwięcej miłował. Niepróżno złotolejcy Ares [128] nań czatował, Bo gdy spostrzegł, że Hefajst oddalił się z domu, On do mieszkania mistrza wpełznšł po kryjomu Palon żšdzš ku pięknej Kyterze [129] . Zaœ ona Tylko co powróciwszy od ojca Kroniona Siedziała w swej sypialni. Ares wpadł tam do niéj I rzekł rękę bogini œciskajšc w swej dłoni:ťPójdż, o luba, do łoża w uœciski rozkoszy! Hefajsta nie ma, on nas pewnie tu nie spłoszy, Bo u dzikich Sintijów bawi się na Lemnie Ť. Tak mówił -a jš łoże cišgnęło przyjemnie. Więc poszli i zasnęli. Aż wtem na nich zleci Cała matnia misternych Hefajstowych sieci,Że się ruszyć ni dŸwignšć nie mogło z nich żadne. Więc poniewczasie pęta zobaczyli zdradne. Wkrótce przybył i bożyc ów chromy na nogi, Co nie doszedłszy Lemnu zawrócił się z drogi. Helios ich wyszpiegował [130] i pobiegł dońz wieœciš. On też wrócił, a serca targany boleœciš I gniewem rozjuszony, stanšwszy u progówKrzyczał wzywajšc pomoc wszystkich z nieba bogów: ťOjcze Zeusie, bogowie szczęœliwi i wieczni! PójdŸcie tu się przypatrzyć, co płodzš wszeteczni, Jak mię chromego człeka Zeusowa Kipryda ali ijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żE`€ cFŕ o cGO€ cHĎ" cIŢ-ß cJ˝:!KŢ:–+ €[131 Oszukuje, z tym łotrem pieœci się... ohyda! Czemu? Bo prostonogi i przystojnych liców, A ja krzywy [132] . Nie moja wina, lecz rodziców... O bodajby mię nigdy byli nie spłodzili! Patrzcie-no, jak się w moim łożu rozgoœciliI rozkoszujš. Serce aż pęka mi z żalu! Ostatni to raz ona przy swoim chabalu [133]. A choć się tak zwišzali, chętka ich porzuci Do schadzek, niechże leżš we dwójkę okuci,Aż jej ojciec mi odda, com zapłacił za niš, Gdym narzeczony słębił [134] tę bezwstydnš paniš. Œlicznać ona, ni słowa, lecz gamratka szczera! Ť Tak rzekł -a bogów orszak w dom jego się zbiera: Wszedł Posejdon lšdotrzęs, Hermes wieœci zwiastun, Toż Apollon, dalekonoœnej kuszy piastun. Z bogiń żadna nie przyszła -wstyd im tej swawoli... A więc stanęli we drzwiach bogi, dawce doli- I œmiech ogromny napadł niebian tam zebranych, Gdy ich sztukš Hefajsta widzš powišzanych.I gwarzył jeden z drugim -tak gwarzyli oni:ťZłe nie płuży [135], powolny ršczego dogoni, Kiedy Hefajst Aresa, co jest znany przecie Za najchyższego z bogów tam, w olimpskim œwiecie, Złapał sztukš, choć chromy. Masz, cudzołożniku! Ť Takie były rozmowy na bogów sejmiku. Wtem Apollon pytanie do Hermesa wniesie: ťA tyż, gończe i synu Diosa, Hermesie! Chciałżebyœ w takie twarde dostać się powicie, By pieszczotek przy złotej zażyć Afrodycie? Ť Na to Hermes odpowiedŸ już miał na języku: ťBodajby tak się stało, mój celny łuczniku!Niechby trzykroć mię gęstsze pęta omotały, Niechby bogów i bogiń zbiegł się Olimp całyNa ten widok, to jeszcze spałbym przy tej złotej! Ť To rzekł, a w gronie bogów wszczęły się chychoty. Li Posejdon się nie œmiał, on proœbš szturmował Hefajsta, by z tych więzów Aresa rozkował, Mówišc do niego, słowa posyłał skrzydlate: ťUwolń go, ręczę za nim. Na bogi się, na te Powołuję. On do ci, jakš chcesz zapłatę Ť.Na to mu bożek ognia na dwie nóg kulawy: ťDaj pokój, Posejdonie, nie właŸ do tej sprawy! Nędzna poręka, która ręczy za nędznikiem. Cóż bym robił z olimpskim, jak ty, poręcznikiem, Jeœli Ares od długu i oków ucieknie? Ť Ziemiowstrzęsca Posejdon na to mu odrzeknie: ť-Hefajœcie! Gdyby Ares raz zwolnion z okowy Uciekł ci, dług za niego jam spłacić gotowyŤ. Na to znów chromy bożek: ťA, to inna sprawa. Nie ufać słowu nie mam ni czoła, ni prawaŤ. Rzekłszy to Hefajst pęta zdjšł z nich ršk swych siłš. A oni zmiarkowawszy, że pęto zwolniło, Wyskoczyli wraz z łoża. Ares w trackie kraje [136] Pognał, ona do Cypru, tam, w pafijskie gaje [137], Gdzie ma wonny żertwiennik [138], leci uœmiechnięta. Tam jš kšpiš Charyty [139], tam jš maœci œwięta Oliwa, jakš bogi maszczš się wieczyste. I w szatki jš oblokš cudowne i czyste. - Tak œpiewał boski piewca. Odys duszš całš Radował się tej pieœni, z nim się radowało Serce feackie, dzielni cieszš się żeglarze. A wtem król Haliosowi z Laodamem w parzeKazał plšsać: nikt w tańcu im by dwom nie sprostał. Owoż jeden i drugi piłkę w ręce dostał Ukraszonš, misternej Połyba roboty. Pierwszy, wznak się wygišwszy, popod chmur namioty Cisł jš w górę; zaœ drugi w poskoku się rzucił, W lot jš schwytał wprzód jeszcze, nim na ziemię wrócił. Pokazawszy na piłce te sztuki tak wielkie, Zaczęli plšsem deptać ziemię karmicielkę I przeginać się różnie. MłódŸ sypła oklaskiW kršg stojšca, i pochwał podniosły się wrzaski. Więc do Alkina boski Odysej tak powié: ťSława ci, Alkinoju! Czeœć tobie, królowi! Mówiłeœ, że œwiat nie ma równych twym tancerzy. Zdumion przyznaję: sława tobie się należy Ť. Œwiętš moc Alkinoja gładka mowa cieszy, Toż zawrócił się tym słowem do feackiej rzeszy: ťSłuchajcie mię, feackie władyki, kniaziowie! Jak widzę, goœć ten siła rozumu ma w głowie. Piękny mu upominek jakiœ dać wypada. Gdy więc dwunastu kniaziów co przedniejszych włada W państwie mym, ja trzynasty jeszcze się przyłożę; Niech każdy z nas na suknię i chiton się zmoże I na złota talencik dla goœcia w ofierze. Znieœcieże to na kupę -on z sobš zabierze I z sercem ucieszonym pójdzie na biesiadę. Euryjał też od siebie mógłby go za zwadę Nieprzystojnš tak słowem, jak datkiem przeprosić Ť. Rzekł i wszystkim ten pomysł podobał się dosyć, Bo wnet każdy keryksa po dary wyprawił, A Euryjal królowi tak swš rzecz przedstawił: ťSzerokowładny królu, mocarzu Alkinie! Chętnie ja się dla goœcia, jak każesz, przyczynię. Miecz mu dam w upominku: srebrne on ma jelce [140], A pochw z koœci słoniowej, błyszczšcš się wielce Œwieżš rzeŸbš, a sšdzę, że dar znamienity Ť. I miecz srebrnymi gwoŸdŸmi dokoła nabity Dał Odysowi, mówišc te słowa skrzydlate: ťCzeœć ci, Ojcze wędrowny! Jeœli mi rogateSłówko się wymkło, niechże na wiatry poleci, A tobie bóg pozwoli dom, żonę i dzieci Ujrzeć znowu, po biedzie w tułaczce przebytéj! Ť Więc Odysej mu na to: ťSzczęœliwym bšdŸ ity, Druhu mój! Błogosławieństw spodziewaj sięz nieba, I oby za tym mieczem tęsknić ci nie trzeba,Któryœ mi w upominku z dobrym słowem wmiesił [141] Ť. I miecz srebrnogwoŸdzisty przez ramię przewiesił. Słońce zaszło, przybywa darów coraz więcej; Keryksi je na zamek odnoszš ksišżęcy, Gdzie syny Alkinoja, przyjmujšcy datki W ręce swe, składali je u stóp zacnej matki. Zaœ Alkinoj wiódł z sobš resztę zgromadzenia Na dwór swój, gdzie zasiadło wspaniałe siedzenia. I œwiętej mocy Alkin tak rzekł do Arety: ťKochanko! Najœliczniejsze znieœ mi tu sepety [142] I włóż w nie płaszcz i chiton czyœciutko uprany; Postaw na ogniu z wodš kociołek miedziany,Aby goœć, się skšpawszy, obejrzeć mógł one Upominki, przez zacne Feaki zniesione, I weselszy wieczerzał przy formingi dŸwięku. Jeszcze mu ten pucharek złoty, co ma w ręku, Daruję; każdym razem o mnie niech wspomina, Ilekroć na czeœć bogów strzšœnie czšstkę wina Ť. Król to rzekł -zaœ Arete służebnicom każe Prędko trójnożny kocieł postawić na żarze.I one wraz kšpielne wstawiły naczynie, Wlały wodę, podłożš drewek -i obwinie Płomień boki: wnet syczy kociołek rozgrzany. Już królowa goœciowi sepet darowany Wyniosła z swej komory i kładła do skrzynki Złoto, szaty feackie, piękne upominki; Zaœ od siebie płaszcz z pysznym włożyła chitonem, I mówiła do niego słowem uskrzydlonem: ťObejrzyj dobrze wieko; węzeł zawišż mocny, By kto w drodze nie ukradł, gdy zaœniesz wczas nocny Słodkim snem, na twym ciemnym okręcie płynšcy Ť. Gdy to usłyszał Odys, tułacz biedujšcy, Wraz wieko przywarł, węzeł zadzierzgnšł misterny; Od Kirki miał ten węzeł sztuczny, nieotwierny. Weszła klucznica, sprasza goœcia do kšpieliCiepłej w wannie. Ten widok serce mu weseli; Dawno on już kšpieli nie miał tak wybornej,Odkšd rzucił pieczarę Kalypsy kędziomej, Bo tam nań jak na bożka chuchano ustawnie. Więc go dziewki wymyły, namaœciły sprawnie, W piękne szatki oblokły, dały płaszcz z chitonem. Wyszedł z łaŸni z pijšcych połšczyć się gronem. Nausykaa w sklepionej izbie u podwoi Stała tam, siejšc boski blask pięknoœci swojej, I w Odysowš postać wpatrujšc się z dziwem, Zaczepiła go, słowem przemówiła żywem: ťBywaj zdrów, cudzoziemcze! Do dom gdy wrócicie, Wspomnijcie czasem o mnie: winniœcie mi życie Ť. Na to mšdry Odysej do niej się odzywa: ťO Nausiko! Królewska córo urodziwa! Niech mi Zeus, gromowładny mšż Hery, dozwoli Do dom wrócić, raz skończyć pasmo mych niedoli, A będę cię tam wielbił modłš nieustannš Jak bóstwo: tyœ mi życie ocaliła, panno! Ť To rzekł -i obok króla usiadł on Alkina. Właœnie mięso krajano i mieszano wina, Gdy wszedł keryks, prowadzšc przy sobie pieœniarza Demodoka, którego lud wielce poważa, I posadził go w œrodku o filar wspartego. Odys rzekł do keryksa -gdy sztuk wieprzowego Tylko co urznšł grzbietu, sobie wzišł niemało, A kawałek, słoninkš co obrosły białš, Podał: ťTen kšsek zanieœ tam Demodokowi;Powiedz mu, że goœć smutny sam go wnet pozdrowi. Wszak, gdzie tylko na ziemi ludzie zamieszkujš, Pieœniarzy czeœć otacza, wszyscy ich miłujš; Bo to Muzy uczniowie i jej ulubieńce Ť. To rzekł, i keryks mięso w Demodoka ręce Włożył, a ten przysmakiem tym się uradował. Tymczasem tłum biesiadny hucznie biesiadował; A gdy się najedzono, napito do syta, Zaraz do Demodoka Odys się przypyta: ťDemodoku! Ja-ć wyżej nad œmiertelnych cenię; Czy Muza, czy Apollon dał ci to natchnienie,Żeœ tak dokładnie nasze Achiwy wyliczył, Gdzie byli, co robili, i jak los ich ćwiczył. Nuże dalej, zaœpiewaj o koniu drewnianym, Przez Epeja z Atenš [143] wspólnie zbudowanym, Jak do Troi wprowadził Odys zdradnie dzieło Pełne zbrojnych, od których to miasto runęło. Jeœli i to porzšdkiem opowiesz mi jeszcze, Tedy wszystkim ja ludziom, jacy sš, obwieszczę, Że to bóg, bóg cię natchnšł nieœmiertelnym pieniem! Ť To rzekł; a gęœlarz boskim nuż œpiewać natchnieniem: Jak jedni, na burtowne wsiadłszy już okręty Odbijali, gdy obóz trawił pożar wszczęty; Jak inni razem z sławnym Odysem Achaje W koniu siedzš, przez Trojan oblężeni zgraje, Bo wróg sam tego konia wcišgnšł był do grodu: A tak, gdy wkoło mnóstwo radziło narodu Nad tym koniem, trojakie dajšc o nim zdanie: Raz, aby gmach wydršżny dać na poršbanie;Znów, by z murów zamkowych stršcić go na skały Lub dla bogów zachować pomnik okazały - Co się też wkrótce spełnić miało w rzeczy saméj, Bo Troi przeznaczeniem runšć, jeœli w bramy Swe puœci konia, w którym tylu tam heroi Greckich siedziało, skrytych na zagładę Troi. Dalej œpiewał, jak Grecy po mieœcie hulali, Gdy się z brzucha zdradnego konia wysypali, Jak na mury zamkowe leŸli ci i owi, Jak Odys w Deifoba dworzec, Aresowi Podobien, wpadł z Atrydš Menelem we dwójkę, Jak twardš mu tam przyszło z wrogiem stoczyć bójkę, Jak go zmógł, bo Atene wsparła go ramieniem. Tak œpiewał boski piewca. Odys z rozrzewnieniem Słuchał go; łzy mu z powiek lunęły nawałem. Jak zawodzi niewiasta nad mężowskim ciałem, Zabitym pod murami, co je piersiš bronił, By dzień hańby od dzieci i miasta odgonił; Ona widzšc, jak z œmierciš męczy się, jak kona, Obejmuje go, wyje -a tu rozjuszona Kupa wrogów włóczniami plecy jej okłada I wlecze w jasyr, gdzie jš trud czeka i biada, Gdzie ból rozpaczy krasę z lic kwitnšcych wyssie: Taki ból łzy wyciskał i tobie, Odysie! Aleœ się przed drugimi z tymi łzami chował, I tylko Alkinoos jeden coœ miarkował Obok siedzšc, gdy łkanie doszło uszu jego; Zatem tak się do grona ozwał biesiadnego: ťPosłuchajcie, co powiem, władycy i kniazie! Demodokos niech œpiewać przestanie na razie; Jego pieœni nie wszystkim przypadły do smaku, Bo odkšd wieczerzamy przy boskim œpiewaku, Odtšd nasz goœć ustawnie i wzdycha, i jęczy; Domyœlam się, że w duszy jakiœ go ból dręczy. Więc nie œpiewaj! Tu wszyscy, goœć i gospodarze, Wesołymi być winni, tak obyczaj każe. Wszak dla zacnego goœcia jest i ta biesiada,Te dary, okręt -zgoła, co dusza dać rada. Bo każdy brata widzi w tułaczu znękanym, Kto nie jest całkiem z uczuć litoœci obranym. Więc też wykrętnym słowem nie wywodŸ mię w pole I mów mi czystš prawdę, tę najlepiej wolę.Mów, jakim cię nazwiskiem zwie ojciec i matka, Mieszkaniec okoliczny i twoja czeladka? Przecież nikt bez nazwiska po œwiecie nie chodzi: Czy to pan, czy chudzina, ma je, gdy się rodzi, Każdy, co go powiła macierz, ma nazwisko,Jakże zwiesz naród, jak kraj, jak własne siedlisko, Jeœli chcesz w zgadujšcej myœl odpłynšć nawie? Feakom bo sterników nie potrzeba prawie Ni steru, co gdzie indziej jest w każdym okręcie: Nasze same zgadujš myœl pana i chęcie, Trafiš w najdalsze kraje, znajdš wszystkiegrody Wœród mgieł i nocy czarnych, a lecš przez wody Morskie najchyżej. Również nie mamy obawy, By burza potopiła i potłukła nawy... A więc proszę, mów prawdę gołš jak należy: Gdzieœ bywał i do jakich dotarłeœ rubieży? Nazwij ludy i miasta, które zwędrowałeœ, Gdzie łotrów, a gdzie gburów, a gdzie dziczspotkałeœ? Gdzie znowu lud goœcinny, bogów miłujšcy? Mów, czemu płaczesz? Czemuœ zawsze wzdychajšcy, Gdy usłyszysz o Grekach lub Ilionu losach? Nie poradzisz -zginęli! Wyrok ten w niebiosach Padł na nich, aby w pieœniach pokoleń ożyli.Czy i tobie tam kogo z twych bliższych zabili Pod Trojš? Teœć twój może lub zięć dali głowy, Ludzie zacni, a z takich, co po krwi rodowéj Najdrożsi nam bywajš? A możeœ też straciłPrzyjaciela, co-ć szczerš wzajemnoœciš płacił? O! taki druh szlachetny, z dawna doœwiadczony, Nie mniejszej bywa ceny, co i brat rodzonyŤ. --------- [119] człek zachoży (rus.)-przybysz; [120] z zapadnej (ukr.)-z zachodniej; [121] Demodok -pieœniarz, który ubarwiał swoimi recytacjami uczty i biesiady; jest niewidomy, ale niezwykle utalentowany; byćmoże właœnie Homer był takim œpiewakiem,a pod postaciš Demodoka przedstawił samego siebie; [122] forminga -por. przypis [21]; [123] Pyto -Pytia; kapłanka Apollina w Delfach przepowiadajšca przyszłoœć; w czasie wieszczenia Pytia zasiadała na trójnogu, nad szczelinš, z której wydobywały się wyziewy ziemi, pod ich wpływem wpadała w ekstazę i wypowiadała luŸne słowa, z których kapłani układali przepowiednię; [124] ładugi -ładunku; [125] na czużynie (ukr.)-na obczyŸnie; [126] skorochody (rus.)-szybkobiegacze, biegacze; [127] więcież -sieć; [128] zlotolejcy Ares -bóg wojny, syn Zeusai Hery; Homer nie darzy go sympatiš, przedstawiajšc jako boga lubišcego wojnę dla samego szczęku oręża; z bogów tylko Afrodyta traktuje go życzliwie; w mit. rzym.: Mars; [129] ku pięknej Kyterze -epitet i przydomek Afrodyty od sławnego miejsca jej kultu Kythery w Zatoce Lakońskiej; [130] Helios ich wyszpiegował -ponieważ bóg Słońce widzi wszystko co dzieje się naziemi, zobaczył też Afrodytę w objęciach Aresa i doniósł Hefajstosowi; [131] Kipryda -Kypris imię i epitet Afrodyty czczonej na Cyprze (Kypros), gdzie wyłoniła się z piany morskiej; [132] krzywy -okaleczony, kulejšcy; Hefajstos został kalekš, kiedy Zeus zrzuciłgo z Olimpu; [133] chabalu -kochanku; [134] słębił -starał się o niš; [135] nie płuży -nie przynosi korzyœci; [136] w trackie kraje -Tracja, górzysta kraina na wschód od Macedonii, nad brzegami Morza Czarnego i Egejskiego; jestojczyznš boga -wojownika, Aresa; [137] pafijskie gaje -Pafos, miasto na Cyprze ze sławnš œwištyniš Afrodyty, byłooœrodkiem jej kultu; (por. przypis [131]; [138] żertwiennik -ołtarz; żertwa -ofiara; [139] Charyty -trzy boginki wdzięków; towarzyszki Afrodyty, boginki piękna i urody; opiekunki uczt, tańców, zabaw; Aglaje -bogini pięknoœci, Eufrozyna -wesołoœci, Thalie -bogini radoœci życia; w mit. rzym.: Gracje; [140] jelce (staropol.)-rękojeœć; [141] wmiesił -wcisnšł; tu: dał; [142] sepety -skrzynie; [143] Przez Epeja z Atenš -Epejas, syn Panopeusa, jeden z bohaterów greckich podTrojš, dzielny pięœciarz i budowniczy drewnianego konia, w którym Grecy dostali się do Troi; z Atenš -bogini Atena pomagała przy budowie konia i była patronkš wielkichprzedsięwzięć; ponadto opiekowała się Grekami, a szczególnie Odysem; PIEŒŃ DZIEWIĽTA Opowiadania u Alkinoosa. Przygoda z Kyklopem Na to przemšdry Odys rzekł mu: ťO Alkinie! Potężny, najsławniejszy królu w tej krainie! Zaprawdę pieœń ta serce do głębi przeszywa, I ten pieœniarz cudownie, ni bóg jaki, œpiéwa. Do wielkich też rozkoszy życia ja to liczę, Gdy u ludu tchnie szczęœciem wesołe oblicze, Gdy w zamku godowników [144] zasiada rzšd długi I słucha dŸwięku gęœli, a kręcš się sługi Z mięsiwami i chlebem, a lejš czeœniki Z krużów wino, roznoszšc między biesiadniki. Ma to dla mnie, jak rzekłem, powab niezrównany. Ależ ty chciałeœ poznać los mój opłakany. Czy na to, bym znów płakał nad sobš, tułaczem? Od czegoż by tu zaczšć, a skończyć ci na czem, Kiedy tyle bied spadło na mnie w tym ucisku? Więc ci powiem, boœ pytał, o moim nazwisku, By kiedyœ, jeœli ujdę dnia zguby ostatniéj, Łšczył nas w oddaleniu nawet węzeł bratni:Jam jest Odys Laertyd [145], z fortelów mych znany, U ludzi pod niebiosa prawie wysławiany. Mieszkam zaœ na Itace jasnej -nad niš czołem Sterczy leœny Neriton [146]; liczne wyspy kołem Obsiadły jš i leżš jedna blisko drugiéj, Jak: Same, leœny Zakynt, Dulichionu smugi. ryda ali ijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷żLPœ c Mě ˙ c Nëú c Oĺ!‘ c Pv,ˆ c Qţ6UH Itaka ku północy czub swój stromo jéży, Inne k ’jutrzni i słońcu w morzu legły wyżéj. Skała to, lecz młodzieży dostarcza ognistéj. Nie znam też nic milszego nad ten kšt ojczysty... Mogła długo mię trzymać Kalypso, bogini, W grocie swej, chcšc, bym brał jš, mężemzostał przy niej. Mogła ajajska Kirka [147] przez chytroœć i czary Pod małżeńskie w swym zamku cišgnšć miękotary. Lecz gra się nie udała, byłem nieugięty... Ojczyzna, ojciec, matka -skarb wielki i œwięty Takim nawet, co majš włoœci i dostatki W obcej ziemi, daleko od ojca i matki. A więc słuchaj: opowiem powrót nieszczęœliwy Spod Troi, jak mię trapił Zeus swoimi gniéwy. Z Ilionu ku Kikonom zagnan wiejš wœciekłš,Zburzyłem Ismar [148], gród ich; mężów się wysiekło, A łup wzięty w dobytku i brankach kazałemMiędzy nas wszystkich równym rozrzucić podziałem, Po czym mówię do naszych: -Umykać co duchu! - Lecz głupcy radom moim nie dali posłuchu, I nuż wino lać w siebie i rznšć u wybrzeży Kozy, owce i woły zajęte w grabieży. Tymczasem niedobitki pomoc u sšsiednich Wzišwszy sobie Kikonów, chłopów na schwał przednich I bitnych, a ćwiczonych w rzemioœle dwojakiem, Bo każdy bić się umiał konno i pieszakiem, Ci zatem, w takiej liczbie jak na wiosnę liœcie, Wpadli na nas o brzasku. Tu już oczywiœcie Ociężała nad nami gniewem ręka boża. Bój się wszczšł przy okrętach, tuż u brzegu morza, I miednymi oszczepy kłuto się nawzajem. Póki słońce na niebie, póty się nie dajem, Bo choć oni liczniejsi, siły równe obie; Lecz gdy słońce zniżone stanęło na dobie Wyprzęży wołów, wtenczas wróg nas parł nawałš. Achiwi się cofnęli, naszych napadało Doœć. Z każdej nawy szeœciu zabito pancernych - My reszta uszli cało tych ršk ludożemych. Z ciężkim na duszy smutkiem płynęliœmy daléj: Bo choć trwoga minęła, żal tych, co zostali.Odbijajšc od lšdu o tym pamiętano, By każdego imiennie trzykroć wywołano, Który, zabit od wroga, na polu się wala; Gdy wtem na nasze nawy przyszła sroga fala: Pędził jš Borej, wolš wzburzon chmurowładnš. I mgły gęste wraz na lšd i na morze padnš, Z nieba noc się stoczyła, a nasze okręty, Aż maszty się pokładły, tak mknš przez odmęty. Wichr w żagle wpadłszy rwał je na troje, na czworo; Lecz z obawy wywrotu zwijamy je skoro I wiosłujšc z mozołem, dopychamy łodzie Do brzegu, gdzie dwie doby na tej niepogodzie Staliœmy, cišgłš pracš i smutkiem już zbici.W dniu trzecim, gdy rumiana Eos nam zaœwiéci, DŸwignšwszy maszty, żagiel zawiesiwszy biały Siedzimy w nawach, które wiatr i sternik gnały, A jam w powrót szczęœliwy nie tracił nadziei. Lecz pršd morski płynšcych około Malei, Toż Borej -jak nas schwycš, tak w przeciwnš stronę Od Kyterów odrzucš [149]. Więc przez wodysłone Dni dziewięć wcišż pędzony wichry zajadłemi, Aż w dziesištym nareszcie dobiłem do ziemiLotofagów, co lotos jedzš [150]. Na wybrzeże Wysiadłszy, zapas wody każdy z nas nabierze, Po czym-eœmy przy statkach do obiadu siedli; A gdy się towarzysze napili, najedli, Wyprawiłem ich na lšd, by dokładnie wiedzieć, Jaki lud chlebojedny mógł w tej ziemi siedzieć. Dwóch ludzi, keryks trzeci, razem trzech wysłańców Poszło i wnet spotkało gromadę mieszkańców. One zaœ Lotofagi jakby z przyjaciółmi Obeszli się z naszymi -częstujš ich ziółmi Lotosu, tak iż który skosztował tej strawy, Wracać nie chciał, o celu zapomniał wyprawy, Tylko by w Lotofagów rad zostać ziemicy, Jeœć lotos i rodzinnej wyzbyć się tęsknicy. Kazałem więc przemocš zbiegów ujšć w pęta; I choć rzewnie płakali, przywlec na okręta, Gdzie do ław ich przykuto. Innych zaœ z drużyny Zapędziłem na pokład, dla prostej przyczyny, By który się lotosu nie dorwał i potem Wyrzekał się powrotu. Jakoż wszyscy lotem Do wioseł się rzucili i zajšwszy ławy, Toń rybnš bili wiosłem -i pomknęły nawy. Stamtšd-eœmy płynęli, płynęli wcišż smutni,Aż do ziemi Kyklopów [151] . Łotrzy to okrutni, Gdyż całkiem się spuœciwszy na opatrznoœćbożš, Nie pracujš nic w roli, ni siejš, ni orzš. Nie orany, nie siany grunt tam nader płodny, Daje jęczmień, pszenicę, winograd dorodny,Gdyż deszczyk Diosowy często tam przepada. Zresztš wieców nie znajš, prawo tam nie włada. Kyklop zwykle w jaskiniach, na gór samym szczycie Mieszka, i rozkazuje jak pan swej kobiécie I dzieciom, zaœ o drugich nie ma troski żadnéj. Wprost przystani ostrówek cišgnie się tam ładny. Od gniazd kyklopskich ani blisko, ni daleko, Zarosły, a pod chaszczów buja tam opiekš Mnóstwo kóz dzikich, stopš ludzkš nie płoszonych; Bo łowiec, co zwykł w kniejach brodzić niezmierzonych Lub drapać się po skałach, omija ostrówek,Toż i rolnik, a pasterz nie wpędza swych krówek. Nikt też pustkš stojšcej wyspy nie posiada:Ludzi nie ma, kóz tylko chodzš po niej stada. Łodzi czerwonodzióbych Kyklopy nie znajš Ani też zręcznych cieœlów u siebie chowajš Do budowania statków żeglownych, któremi JeŸdziliby przez morze do różnych miast ziemi, Jak bywa między ludŸmi, że jedni po drugich Jeżdżš, ważšc się morskich podróży, tak długich: Tacy by tę wysepkę, gdzie rodzi się wszystko, Przemienili cudownie w wygodne siedlisko. Wszak tam łšk wzdłuż wybrzeży cišgnie się niemało Miękuchnych, tam by wino jak raz się udało; Orka łatwa, i pewno niejednym zachodem Żniwa by się odbyły, bo grunt tłusty spodem. Przystań dobra, bez liny żeglarz się obchodzi, Kotwicy nie zarzuca, nie cumuje łodzi, Bo ta stoi bezpiecznie, aż póki żeglarzy Potrzeba nie przynagli lub wiatr, co się darzy. Wyż przystani jest Ÿródło bijšce z kamienia; Przejrzyste jego wody gaj topól ocienia. Tam lšdujem. Bóg któryœ powiódł nas tš drogš W ćmę nocnš, gdy najlepsze oczy nic nie mogš, Bowiem mgła na okręty spadła -nawet z góry Księżyc nam nie przyœwiecał, schowany za chmury. Nikt więc tego ostrowu nie widział na oczy, Jak nie widzi tej wełny, co k ’lšdu się toczy, Dopiero kiedy o brzeg wytnie nawy bokiem. Przybiwszy, zwiniem żagle, potem jednym skokiem Jesteœmy już na ziemi, gdzie przy huku faliSnem-eœmy aż do boskiej Jutrzenki przespali. Nazajutrz, gdy œwit zrodził Jutrzenkę różanš, Przebiegamy wzdłuż, w poprzek, wyspę nam nie znanš. I wnet nimfy, Zeusowe córy, kozie stada Nagnały nam: dla głodnych posiłek nie lada.Więc skoczym na okręty po łuki, po strzały, Toż oszczepy, i na trzy dzielim się oddziały. Strzelamy. -Bóg szczęœliwe zdarzył polowanie: Jak dwanaœcie naw miałem, tak się im dostanie Po sztuk dziewięć na każdš; dla mnie zaœ samego Wybrano sztuk dziesištek. Więc nic już dnia tego Nie robim, tylko głód nasz sycim tš zwierzynš; Od rana do wieczora w czaszach kršży wino. A mieliœmy na statkach przechowane duże Zapasy czerwonego napoju, bo w kruże Każdy go nabrał sobie, gdyœmy rabowali Gród Kikonów. Tak pijšc, w niewielkiej oddali Widzim skały kyklopskie: wychodzš z nich dymy, Głosy ludzkie i owiec beczenie słyszymy. A gdy słońce zapadło i noc przyszła potem, Na brzegu, falš bitym, legliœmy pokotem Do snu, aż zaœwitała Jutrzenka różowa. Zbudziłem towarzyszy i rzekłem te słowa: -Zostańcie, towarzysze wy drudzy, ja płynę Na mej łodzi i mojš zabieram drużynę, Aby dotrzeć do skał tych i zbadać, kto taki Siedzi w nich: czy dzicz jaka, jakie hajdamaki [152] Drapieżne, z praw œwiętoœciš w wiecznej nieprzyjażni, Czy lud goœcinny, w bożej żyjšcy bojaŸni - Tak rzekłem i na pokład wsiadam, zaœ czeladzi Każę linę odwišzać; statek się obsadzi; A oni, posiadawszy na ławach rzędami, Słonš toń morza bijš raz po raz wiosłami. Gdyœmy się już z kyklopskim zrównali wybrzeżem, Na samym końcu lšdu pieczarę spostrzeżem, Co obrosła chaszczami lauru, gdzie kóz trzoda I owiec nocleg miewa; jest tam i zagroda, Zrobiona z brył ogromnych, ze skał w ziemię wbitych, Także i z gonnych sosen [153], z dębów niepożytych. Tam to mieszkał wielkolud, który swoje stada Sam pasie, nie widuje żadnego sšsiada I znać nie chce, więc żyje tylko sam ze sobš. Karmišc własne swe serce chytroœciš i złobš [154] . Potwór to był szkaradny; równego pachołka Nie znaleŸć między ludŸmi: do góry wierzchołka, Obrosłego borami, porównać go raczéj, Co nad garby wystrzelon, z dala już majaczy. Dałem rozkaz czeladzi tej, co zostać miałaNa pokładzie, by statku czujnie pilnowała; A sam chwatów dwunastu dobrawszy wychodzę. Wzišłem też z sobš bukłak z winem mocnym srodze, Które Maron Ewantycz [155] był mi podarował, Kapłan Feba (Ismarem Feb się opiekował), Boœmy mu w tym rabunku ni dziatek, ni żony Nie wycięli; chronił go bugaj poœwięcony Febowi, w którym mieszkał. Za to dał mi darem Siedem talentów złota, obdarzył pucharem Ze srebra najczystszego. Jakby nie doœć natych Darach -dał wina krużów dwanaœcie uchatych: Boski kordiał, o którym nie wiedział nikt wdomu Z służebnych ludzi, tak go trzymał po kryjomu, Li on wiedział i żona, i jedna z szafarek; Toż gdy się nim chciał raczyć, napełniał pucharek I takowy wlewajšc w stšgiew wody czystéj, Jeszcze miał napój myszkš tracšcy, ognisty, Co, byle cię zaleciał, łechtał podniebienie. Tegom wina wzišł w bukłak, przy tym pożywienie W biesagi [156], na przypadek, gdyż mi coœ mówiło W duchu, że przyjdzie spotkać człeka z strasznš siłš I gbura, który żadnych praw nad sobš nié ma. Weszliœmy więc w pieczarę, ale w niej olbrzyma Już nie było: snadŸ trzody pognał na pastwisko. My tymczasem w tym gnieŸdzie przetrzšœliœmy wszystko. Jakie tam serów kosze! Co jagništ, koŸlštekPo chlewach! Każde miały osobny swój kštek: Tu starki, tu jagnięta, a tam œredniolatki, Odgrodzone osobno; wszędzie gwałt serwatki Po saganach i skopkach, w które podój zbierał. Widzšc to, każdy z druhów srodze się napierał, Bym dał im nabrać serów i drapnšć. Znów drudzy Chcš na okręt gnać z obór ten dobytek cudzy, Potem rozwinšć żagle i umykać cwałem. Puszczam to mimo uszu -czemuż nie słuchałem! Chciało mi się go poznać, być jak goœć podjętym - Lepiej było się nigdy nie spotkać z przeklętym! Rozpaliliœmy ogień, obiatę składamy. Gomółek coœ podjadłszy czekamy, czekamy- Aż oto wrócił z trzodš, dŸwigajšc straszliwš Wišzań drzew wysuszonych, na kuchnię paliwo, I cisnšł pod pieczarš z łoskotem. My w strachu Pokryli się po kštach podziemnego gmachu. On tymczasem w głšb jamy zapędzał maciory Przeznaczone do doju, a zaœ do obory, Będšcej tam w podwórku na zewnštrz pieczary, Zamknšł kozły i tryki; potem, wzišwszy w bary Głaz ogromny, zawalił nim do jamy wniœcie.I dwadzieœcia dwa wozy, mocne oczywiœcie, Czterokoleœne, tego nie dŸwigłyby głazu, Którym on otwór jamy zawalił od razu! Siadłszy potem, jšł owce i kozy beczšce Doić lub pod nie sadzać jagnięta, ssać chcšce. Co gdy sprawił, połowę nabiału przeznaczaNa twaróg, który w gęstych koszach sam wytłacza; Resztę trzyma w saganach, aby napój chłodny Mógł mieć na podoręczu, gdy spragnion lub głodny. A gdy tak z swš robotš uporał się pięknie, Rozniecił ogień, a nas spostrzegłszy, tak rzeknie: -Co za jedni? I skšd tu morzem przybywacie? Czy za kupiš [157]? Czy szczęœcia na morzuszukacie Niby morskie łotrzyki, co to słonš wodę Prujš sobie na zgubę, a drugim na szkodę? - Tak rzekł olbrzym, a serce tłukło się nam z trwogi Na ryk mowy i widok postaci tej srogiéj. Przecieżem się na słowo zdobył: -My Achiwi Spod Troi wracajšcy -rzekłem -nieszczęœliwi! Siłaœmy burz na wodzie doznali w przeprawie, Zbici z drogi, nie możem do dom trafić prawie. Cóż robić? Z woli Zeusa ten los nam przypada! My spod Agamemnona króla, on nam włada,Pan wielkiej sławy; równej nie ma nikt na œwiecie, Gdyż zdobył gród potężny, wycišł na pomiecie, Ludów tyle. My wszakże do stóp ci się kłonim Błagajšc, byœ nas przyjšł (bo kędyż się schronim? ) I opatrzył twych goœci, jak obyczaj każe. Bój się bogów! Nie odmów, gdy proszš nędzarze! Zeus mœci się krzywdy goœcia, skargę jego słyszy, On podróżnemu w drodze zawsze towarzyszy! - Tak rzekłem. Jędzon [158] na to tę odpowiedŸ da mi: -Głupiœ, alboœ z daleka przyszedł, że bogami Chcesz mię straszyć i radzić, bym im czeœćoddawał: Kyklop nigdy na niebie pana nie uznawał, Nigdy żadnych bóstw œwiętych. My lepsi niżoni. Strach przed Zeusem twej głowy pewnie nie obroni Ani twych towarzyszy; o gniew ten nie stoję; Jeœli mi chętka przyjdzie zjeœć was, zrobięswoje. A tymczasem mów, kędyœ zostawił swš nawę? Czy blisko, czy daleko? zdaj mi wiernš sprawę! - Chytrze mówił. Jam przecież zrozumiał podrywkę [159] I naprędce podobnšż ułożyłem œpiéwkę: -Lšdowstrzšsacz Posejdon, on to mi na skały Tych brzegów okręt rzucił i strzaskał w kawały, Bo od morza wichr straszny cišgle na nas pędził. Mnie tylko i mych druhów od œmierci oszczędził. - Tom rzekł, a jędzon milczšc jšł oczyma strzelać I ręce wycišgnšwszy tam, gdzie stała czeladŸ, Dwóch pochwytał i o ziem cisnšł jak szczenięty, Aż z czaszek mózg na ziemię bryznšł rozpryœnięty; On zaœ, w sztuki podarłszy ciała, na wieczerzę Pożarł je jak lew górski, a nawet się bierze Do trzewiów, szpik wysysa i ogryza koœci. Na ten widok, do Zeusa tam na wysokoœci Wznosim ręce i stoim jak spiorunowani. Lecz olbrzym, gdy w kałduna utopił otchłani Ludzkie mięso i mleko, którym je zaléwał, Jak długi między trzodš legł i odpoczywał. Wtedy w sierdziste serce myœl wpada mi taka: Nuż podejdę, a z pochew dobywszy tasaka W pierœ go pchnę, gdzie osierdzie leży przywštrobie? Lecz niechałem, o innym myœlšc już sposobie, Gdyż wszyscy byœmy œmierci stali się ofiarš, Niezdolni tego głazu ruszyć żadnš miarš, Którym on był zawalił otwór do swej jamy.Więc wzdychajšc porannej Zorzy wyglšdamy. Kyklop, gdy zórz porannych zabłysła pochodnia, Rozniecił ogień, doił, jak zwyczaj miał co dnia, Owce i kozy, matkom podsadzał jagnięta; Zgoła gdy już robota była uprzštnięta, Dwóch ludzi znów mi porwał, sprawił do œniadania, A zżarłszy ich, swš trzodę z jaskini wygania. Jak nic głaz ów odsunšł i znowu zastawił: Rzekłbyœ, że się z pokrywkš u kołczana bawił. I wielkolud gwizdajšc poszedł z trzodš swojš W góry. A mnie tysišczne zamiary się rojš Do zemsty; byle pomoc dała mi Pallada! Z wszystkich jednak najlepszš ta zdała się rada: Pod obórkš znalazłem drzewo jakieœ duże, Z oliwnika ucięte; snadŸ, nim zeń wystruże Maczugę, chciał wysuszyć i rzucił ten kawał, Który nam się na oko tak spory wydawał, Jak na brzuchatej, gnanej dwudziestoma wiosły Łodzi z ciężkš ładugš bywa maszt wyniosły. Dršg ten, długoœci masztu, gruboœci masztowéj, Ucišłem był na sšżeń -zachęcajšc słowy Mych ludzi, aby kół ten do gładka siekierš Ociosali; do czego ršczo się zabierš. Jam zaœ koniec zaciosał i w ognistym żarze, Ażeby hartu nabrał, osmalić go każę. Po czym ożóg ten w mierzwę przed wzrokiem Kyklopa Skryłem, albowiem mierzwy pełna była szopa. Schowawszy, wzywam czeladŸ, by losem cišgnęła, Którym z nich padnie ze mnš zabrać się do dzieła I ożóg wbić mu w œlepie, zawiercić co siły,Gdy spać będzie. I losy na czterech trafiły,Których sobie życzyłem -ja sam byłem pišty. O mroku wrócił Kyklop w domowe zakšty, Kozy swoje i owce wygnał w głšb jaskini, Matki razem z trykami, co zwykle nie czyni, I w wewnęrznej zagrodzie nic nie pozostawił: Coœ wietrzył lub bóg który na to go naprawił. Głaz uchylon, gdy z paszy wracały bydlęta,Teraz spuœcił, i brama szczelnie już zamknięta. Zasiadł więc i jšł kozy i owce beczšce Doić lub pod nie sadzać jagnięta ssać chcšce. Z pracš gdy się uporał prędko, znowu bierze Dwu naszych i sporzšdza sobie z nich wieczerzę. Widzšc to, jam się zbliżył doń o kroków parę I rzekłem, niosšc w ręku wina pełnš czarę: -Pij, Kyklopie! Po mięsie ludzkim wino służy!Pij duszkiem! -Tego wina miałem zapas dużyNa statku, lecz w rozbiciu dla ciebiem ocalił Ten bukłak, abyœ mojej biedy się użalił I odesłał do domu. Lecz cóż! Tobš miota Gniew taki, że nikomu nie przyjdzie ochota Z œmiertelnych próg twej jamy przestšpić bezpiecznie. Oj, Kyklopie! Tyœ ze mnš obszedł się niegrzecznie! - Tak rzekłem; on wzišł czaszę, wychylił dospodu, I smakujšc, o drugš prosił tego miodu: -Nalej jeszcze i gadaj, jak cię zowiš, lichionu smugi. ryda ali ijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żR`" c S‚  c Tˆ\ c Uä!Ö c Vş-Ž Wh0î c €XV;(# brachu, Abym wet za wet mógł cię ugoœcić w mym gmachu. Wiedz jednak, że i nasza ziemia także rodziWinogrady, a boży deszczyk tu przechodzi Doœć często, więc jeœć mamy, ile sobie życzym: Lecz ambrozja i nektar przy twym winie niczym! - To mówił, a jam pełnš podał mu ochotnie, I tak trzykroć nalanš pił głupiec trzykrotnie. Lecz gdy mocniej ów napój jšł mu łeb zawracać, Zaczšłem pochlebnymi słowy z lekka macać: -Chcesz wiedzieć? Więc ci powiem, jakie miano noszę; Toż wzajem o goœciniec obiecany proszę. N i k t [160] -to moje nazwisko; Niktem woła matka, Woła rodzony ojciec i woła czeladka. - Rzekłem -a na to jędzon odrzekł: -Słuchaj,bratku! N i k t zjedzon będzie; jednak zjem go na ostatku, A tych tam pierwej pożrę -ot, masz podarunek! - Ledwo rzekł, runšł na wznak: powalił go trunek. Grzbietem tarzał się w kurzu; sen ciężki kamieniem Przygniótł go, z paszczy wino lało się strumieniem, Mięs kęsy wycharkiwał gardłem pijaczysko. Wraz też kół wydobywszy, wsadziłem w ognisko Ostrzem, a serca druhów krzepiłem, by który W samej chwili działania nie wlazł gdzie dodziury. Już też i kół oliwny, acz mokry, w tym żarze Rozgrzał się, i na ostrzu płomień się pokaże. Więc wycišgam go szybko; przy mnie moje zuchy Stali tuż, i bóg jakiœ dodał im otuchy, Bo razem pochwyciwszy, Kyklopowi w oko Wbili go. Jam na ożóg wdarapał się wysko I kręcił -tak, jak œwider okrętowš belkę, Gdy jeden nim kieruje, a drudzy za szelkę Z dołu cišgnš -on leci pędem wirujšcym: Tak i my tym ożogiem jak żar pałajšcym Wiercim w œlepiu, aż ostrze krwiš się zakurzyło; Rzęsy, brew szczotkowatš zarzewie spaliło, Wszystkie włókna trzeszczały, skwarzšc się w Ÿrenicy. Jako kowal siekierę okutš w kuŸnicy Kładzie w wodę do hartu, straszny syk powstaje, Przez co mistrz swej robocie trwałš dzielnoœć daje: Tak syczało kyklopskie oko pod ożogiem. Srodze zawył, aż wyciem odtętniła srogiemPieczara. My ze strachu wleŸli w kšt głęboko. Kyklop z oka kół wyrwał zbryzgany posokšI od siebie precz cisnšł w zajadłej wœciekłoœci, I jšł na gwałt Kyklopy wołać, co w bliskoœci Mieszkali po pieczarach skał wietrznych. Ci, owi Usłyszawszy krzyk wielki, w pomoc Kyklopowi Przybiegli, i jaskinię obiegłszy dokoła, Pytali, co się stało i po co ich woła: -Polyfemie! Co tobie, że w tej nocy ciemnéj Tak wyjesz i nam spędzasz z powiek sen przyjemny? Czy ci jaki œmiertelnik skoty twoje kradnie?Czy samego morduje gwałtem albo zdradnie? — Polyfem na to z jamy tak im odpowiada: -Nikt mię zdradš morduje! To nie gwałt, lecz zdrada! - Oni na to: -Jeżeli ciebie tu w jaskini Nikt zdradš nie morduje, ni gwałtu nie czyni, Toœ chory z Zeusa woli [161], nic ci nie pomożem. Módl się do ojca twego [162], który włada morzem. Tak mówili i poszli. Serdecznie się œmiałem,Że zmyœlonym nazwiskiem tak ich oszukałem. Tymczasem jęczšc z bólu, stękajšc bez przerwy, Kyklop wrota namacał, i lekko jak pierwéj Podniósł głaz, usiadł w bramie i szukał rękami, By się który nie wymknšł z naszych wraz zowcami. Miał on mnie za wielkiego głupca oczywiœcie. Nuż ja łeb sobie łamać, jak tu znaleŸć wyjœcie, By mych druhów i siebie wydobyć z tej toni,A jedna myœl za drugš jak goni, tak goni: Gra o życie. Jakiegoż zażyć [163] tu fortelu? Znalazłem go, i lepszym zdał mi się od wielu. W jamie były tam tryki wełniste, kudłate, Wypasione a rosłe i kasztanowate; Te powišzałem wiklš wyjętš z barłogu, Na którym sypiał Kyklop, wróg ludziom i bogu. Po trzy zwišzałem z sobš: człeka niósł œrodkowy, Dwa boczne miały bronić ukrytej tam głowy; Trzy zatem niosły druha jednego pod sobš. Jam zaœ sobie upatrzył capa, co ozdobš Był trzody; temu na grzbiet zarzuciwszy ręce, Tułowiem się pod jego wełnisty brzuch skręcę, A dłoń w kudły-m omotał. Radzi z wynalazku, Z biciem serca czekamy zórz porannych brzasku. Gdy już dzień zwiastowały blaski różowawe, Ruszyły naprzód samce, by lecieć na trawę, Jarki [164] zaœ po obórkach dawały znać bekiem, Że ich wymiona przez noc powzbierały mlekiem. Wtedy okrutny jędzon, choć z bólu się wœciéka, Siadł w progu; macał pilnie grzbiet każdegotryka, Lecz ani się domyœlał, żem ja popod brzuchy Wełnistych tryków moje popodsadzał druhy! Za trzodš szedł cap z wolna na samym ostatku, Krom kudłów mnie, człowieka, dŸwigał on w dodatku. Jędzon go, jak poprzednio macajšc po grzbiecie, Rzekł doń: -O mój koziołku, nie choryœ ty przecie? Dziœ wybiegasz ostatni, a zawsze, bywało, Tyœ pierwszy na pastwisko gnał przed trzodš całš, Za trawkš, kwiatkiem, zawszeœ pierwszy szedł do wody; Przed innymiœ się œpieszył w wieczór do zagrody, A teraz ty ostatni! Jakże cię obchodzi To moje oko, które wydarł mi ten złodziéj,Co mię winem upoił, ten Nikt z swš hołotš!Nie ujdzie mi, te pięœci łotra jeszcze zgniotš! Żebyœ ty mówić umiał jak ja, capku miły, Powiedziałbyœ, gdzie one zbóje się pokryły.O, czemuż go nie trzymam! Jakżebym go cisnšł O ziem, aż po tych œcianach mózg by się rozprysnšł! I kalectwo to, które ten Nikt, ten morderca Zadał mi, stokroć lżejsze byłoby dla serca!Tak rzekł Kyklop i capa wraz puœcił na paszę. Gdy uszedł dobry kawał, zaraz się odpaszęOd mego capa; również robię i z drugimi. Więc gdyœmy się ujrzeli naraz bezpiecznymi, Zajmujemy te spasłe i udziaste tryki I pędzim je na okręt krętymi przesmyki. Widzšc nas wracajšcych, z radoœci aż skaczš Nasi w nawie, zgubionych za to rzewnie płaczš; Alem ich wnet uciszył, dajšc znać na migi, Że to nie czas, i każę w okręt na wyœcigi Ładować naszš zdobycz wełnistš i daléj Odbijać precz od lšdu. Co gdy wykonali, Zasiedli długie ławy a robišc wcišż wiosły Rozbijali te ciemne fale, co nas niosły. Więc w odstępie, że jeszcze głos mógł dolatywać, Zaczšłem z nawy mojej Kyklopa wyzywać: -Ej, Kyklopie! Nie tchórz to, jak widzisz, niebożę, Ten, któremuœ ty druhów pożarł w ciemnejnorze! Przecież raz na cię przeszło, zbrodniarzu bez sromu, Coœ œmiał podróżnych goœci zjadać w własnym domu! Za to Zeus cię ukarał, karzš inne bogi. - Na to rozżarł się jeszcze srożej Kyklop srogi: Sam czub wyniosłej góry urwał; cisnšł skałš, Lecz dalej poza okręt padła -szło o mało, A byłby koniec rudla strzaskał nam -aż morze, Które ciœnięta skała do gruntu rozporze, Buchło w górę bałwanem; a ten nas do lšduParł gwałtem, okręt nie mógł przemóc tego pršdu. Alić ja, w garœć żerdzisko chwyciwszy ogromne, Odsadzę się od brzegu, drużynę upomnę, By się miała do wioseł, bo tu œmierć nas czeka. Ledwiem znak dał, wiosłujš potężnie człekw człeka. Gdyœmy się dwakroć dalej na pełne wybili, Chcę znów łajać Kyklopa, lecz mię obskoczyli I za ręce trzymajš, i proszš druhowie: -Szaleńcze! Ty chcesz jštrzyć gbura? Co ci w głowie? Dopiero pocisk jego nawę naszš pędził Ku brzegom, gdzie œmierć pewna! Ot-byœ nas oszczędził, Bo gdy jędzon słóweczko choć jedno usłyszy, Strzaska belki, łby strzaska twoich towarzyszy Tš skałš, gdyż w rzucaniu mistrz to doskonały! - Te mowy mego ducha przecież nie złamały,Gdyż, zwrócon do Kyklopa, tak mu słowy grożę: -Kyklopie! Jeœli kiedy człowiek (co być może) Spyta cię, kto ci oko wybił, kto tak sprawny, Powiedz mu: Odyseusz, grodoburca [165] sławny, Co mieszka na Itace, oka mię pozbawił! - Tak krzyczałem. On wyjšc ze skał do mnie prawił: -Biada mi! Stara wróżba spełnia się nade mnš! Przed czasy wieszcz tu mieszkał, który przyszłoœć ciemnš Zgadywał, syn Euryma, Telem jego miano, A był rosły i piękny; więc się udawano Do niego, by odkrywał tajniki przyszłoœci: Tak wróżbił on Kyklopom do póŸnej staroœci. On i mnie, co się ziszcza, wywróżył dokładnie, Że jakiœ tam Odysej oœlepi mnie zdradnie. Czekałem więc na męża groŸnego wejrzenia, Dużego wzrostu, siły potężnej ramienia - Aż tu karzeł, nikczemny człeczyna się zjawił, I ten, winem spoiwszy, oka mię pozbawił. Zbliż się tu, Odyseju! Goœciniec dam tobie, U Posejdona powrót bezpieczny wyrobię! Posejdon ojcem moim, on z tego się chlubi, On jeden wzrok mi zwrócić mógłby, gdyż mię lubi, On tylko, a nie żaden bóg lub dusza żywa. - Skończył -jam odparł na to: -O, czemuż mi zbywa Na tej mocy, bym z ciebie wywlec mógł nikczemny Duch i żywot i w Hades zapędził podziemny?Mówię ci szczerš prawdę, jak prawdš jest i to, Że Posejdon nie wprawi oka, co-ć wybito! - Jam rzekł, a on wycišgnšł do gwiazd obie dłonie I tak się do mórz władcy modlił: -Posejdonie! Usłysz mię, Ziemiotrzęsco [166], usłysz, czamogrzywy! Jeœlim syn twój, a tyœ jest rodzic mój prawdziwy, Œcigaj tego Odysa, zakaż nieœć go wodom Do Itaki, i nigdy niech nie wróci do dom! A choćby przeznaczenie oglšdać mu dało Ziemię ojców, dom własny i w nim pozostałš Rodzinę, to najpóŸniej, po tułaczce długiéj,Jak nędzarz, bez nikogo z drużyny, bez sługi, Na niewłasnym okręcie niech wróci do domu I zastanie we własnym gnieŸdzie pełno sromu! - Modlił się, i Posejdon dał ucho tym modłomKyklop [167] zaœ podniósł większy niż wprzód skały odłom, Cisnšł nim zamaszyœcie co sił, wżdy przesadził: Pocisk padł za okrętem; omal nie zawadził O rudel, byłby strzaskał sam koniec; wtemmorze, Które ciœnięta skała aż do dna rozporze, Bałwanem nas na pełne gnało, a tak gnani,Zabiegliœmy nareszcie do dobrej przystani. Zawinšwszy więc znowu na ostrów, gdzie łodzi Naszych reszta została, gdzie czas tęskno schodzi Mym druhom czekajšcym powrotu z wyprawy, Stanęliœmy przy wyspie u piaszczystej ławy, A wysiadłszy ze statku na pobrzeże kręte, Wysadzamy tam skoty Kyklopowi wzięte I dzielim, by wzišł każdy równš częœć zdobyczy. Lecz ogół towarzyszy z góry sobie życzy, Abym onego capa dla siebie zachował: Przetom go na wybrzeżu zaraz obiatował Wszechwładnemu Zeusowi, panu tego œwiata, I spaliłem mu lędŸwie. Lecz moja obiata Wzgardzona! Zeus zamierzył pogršżyć w odmęty I wiernš mi drużynę, i lotne okręty! Na wybrzeżu dzień cały siedzimy do mroku, To przy mięsnej biesiadzie, to przy winnym soku; Lecz gdy słońce zapadło, a noc przyszła potem, Do snu na brzegu morza legliœmy pokotem. Nazajutrz, wraz z Jutrzenkš zbudzony różowš, Idę na okręt, wzywam czeladŸ okrętowš, By co prędzej od lšdu odczepiała liny. I już nie brak nikogo z mej wiernej drużyny, Już i ławy zasiadła długimi rzędami, I rozbijała ciemnš toń morza wiosłami. Stamtšd dalej, wcišż dalej płyniem, nieszczęœliwi; Trapi nas strata druhów, cieszy, żeœmy żywi Ť. ------- [144] godowników -biesiadników; [145] Jam jest Odys Laertyd -podobnie rozpoczyna swojš spowiedŸ Jacek Soplica -Pan Tadeusz, ks. X, w. 460; [146] Neriton -łańcuch wysokich gór na Itace; w częœci północnej wyspy; [147] ajajska Kirka -z wyspy Ajaja, baœniowej krainy leżšcej w Kolchidzie nad Morzem Czarnym; [148] zburzyłem Ismar -Ismaros, miasto wkrainie trackich Kikonów, sprzymierzeńcówTrojan; [149] Od Kyterów odrzucš -por. przypis [129]; [150] Lotofagów, co lotos jedzš -Lotofagowie, to lud historyczny, zamieszkujšcy Libię (Afryka Północna)nawybrzeżach Morza Œródziemnego; owoce lotosu sš podobne do jagód mirtu, majš smak figi; [151] Aż do ziemi Kyklopów -wg starożytnych do Sycylii, w pobliże Etny, ale były też inne krainy mitycznychKyklopów; [152] hajdamaki (ukr.)-hultaje, rabusie; [153] z gonnych sosen -z wysokich sosen; [154] złobš -gniewem; [155] Maron Ewantycz -wnuk boga Dionizosa; Dionizos -bóg wina i winnej latoroœli, dajšcy ludziom radoœć izapomnienie smutków; u Homera postać Dionizosa ma więcej rysów ludzkich niż boskich; w mit. rzym.: Bachus; [156] w biesagi -w worek ze skóry; [157] za kupiš -po towar; [158] jędzon -potwór; [159] podrywkę -podstęp; [160] Nikt -imię, które wymyœlił Odys, aby wywieœć w pole Kyklopa Polyfema, jest to motyw znany z wielu baœnii opowieœci ludowych; [161] chory z Zeusa woli -tu: chory na umyœle; [162] do ojca -ojcem Kyklopa (Cyklopa)Polyfema był bóg mórz Posejdon; [163] zażyć -użyć; [164] jarki -owce; [165] grodoburca -przydomek Odysa, od burzenia grodu Troi; [166] Ziemiotrzšsca, czarnogrzywy -przydomki Posejdona, którego wzywa na pomoc Polyfem oœlepiony przezOdysa; czamogrzywy od grzywiastych fal wzburzonego morza; [167] Kyklop -por. przypis [17]; jest również bohaterem dramatu satyrowego Cyklpo, który napisał znakomitytragik grecki – Eurypides; PIEŒŃ DZIESIĽTA Przygody u Ajola, Lajstrygonów, Kirki ťPrzybywamy do wyspy Ajolii [168], zagnani Wiatrem. Syn Hippodata, Ajol [169] mieszkałna niéj. Był to przyjaciel bogów i od nich kochany. Pływajšcš tę wyspę strzegš w okręż [170] œciany Spiżowych wałów, nie mniej i pobrzeżne skały. Dzieci miał on dwanaœcie, które się chowały: Szeœć œlicznych cór i synów też szeœciu. Z synami Pożenił swoje córy, braci ze siostrami. Więc przy ojcu i matce siedziały te stadła W wonnych gmachach, gdzie stoły gięły sięod jadła I napitku, a fletni odgłos brzmiał w przysionkach. Tak we dnie; a zaœ w nocy męże przy małżonkach Œpiš w łożach, zaœcielonych pięknymi makaty. Wszedłem wtedy w to miasto, potem w ich komnaty, Gdzie przez miesišc goœciłem. Ajol rozpytywał O Ilion, nasze nawy, czym przygody miéwałW podróży; jam wyprawy opowiadał dzieje;Wszystkie na lšdzie, morzu przebyte koleje.Wreszcie, gdym o odprawę prosił do podróży, Nie odmówił i zapas dał na drogę duży, Toż z dziewięcioletniego byka miech skórzany, W którym pršd wœciekłych wiatrów leżał jak spętany, Zeus bowiem wszystkie wiatry dał pod jegostrażę, Że gdy chce, je ucisza albo dšć im każe. Miech ten on sam zawišzał taœmš srebrnolitš, By wiatr nie mógł się wymknšć szczelinkš ukrytš. Mnie zaœ w drogę wiać kazał tylko Zefirowi, Nieœć nawy i podróżnych prosto ku domowi.Lecz inaczej się stało, gdyż niebezpieczeństwo Œcišgnęliœmy na siebie przez własne szaleństwo. Dziewięć dni, dziewięć nocy gdy tak fale prujem, W dziesištym już i ziemię ojców odgadujem.Już i ogień strażniczy widać, miga w dali. Gdy wtem mnie znużonego mocny sen powali: Sam bowiem ster trzymałem, nie dajšc nikomu Wyręczyć się, by pewniej zapłynšć do domu. Aż tu między drużynš ten, ów podejrzywa, Że w tym miechu skarb jakiœ wielki się ukrywa, Dany mi od Ajola, że w dom wiozę zbiory. I takie między nimi były rozhowory [171]: -Dziwna rzecz, jak on lubion, jak uczczony wszędzie W każdym kraju i miejscu, gdziekolwiek przybędzie! Już z Ilionu on wywiózł wielkie kosztownoœci, A my, cierpišc z nim równe trudy i przykroœci, Wracamy do dom z niczym: taka nasza dola!Teraz znów upominek dostał od Ajola, Dar przyjaŸni. Więc pokšd trwa jego drzemota [172], Zobaczym, ile w miechu ma srebra i złota. - Tak prawili, i zgubna zwyciężyła rada: Skoro miech rozwišzali, srogi wichr wypada, Rwie okręty, zapędza precz na pełne morze, Daleko od ojczyzny. Wtem oczy otworzę, Cucę się i niezłomny sercem myœlę sobie, Czy mam skoczyć z okrętu, zginšć w mokrym grobie, Czy cios ten znieœć spokojnie i żyć? Więc zważywszy, Zniosłem go -i na pokład padłem twarz zakrywszy, A tak orkanem gnane wróciły okręta Znów do Ajolii. Nuż w płacz moje niebożęta!Wysiedliœmy na brzegi i wody nabrano, Potem tuż przy okrętach obiad zgotowano, A gdy strawš, napitkiem duch się w nas rozbudzi, Wzišwszy z sobš keryksa i jednego z ludzi, Ruszyłem wprost do zamku. Tam widzę Ajola, Jak siedzi przy biesiadzie i jak go okola Grono dzieci i żona. Więc w zamkowe progi Sunę i w progu siadam. Oni pełni trwogi Pytajš: -Co tu robisz? Jakież cię demony Trapiš? Wszak przez nas hojnie byłeœ opatrzony Na podróż, byœ do swojej mógł wrócić rodziny! — Tak prawiš, a ja na to: -Nie z mojej to winy, Lecz z druhów, jam był usnšł, oni mię zgubili! W was nadzieja -ratujcie, przyjaciele mili! -Myœlałem, że ich ujmę przez pochlebne słowo, Lecz milczeli; li Ajol zgromił mię surowo: -Precz stšd, precz mi z tej wyspy, poczwaro obrzydła! Nie godzi się ugaszczać ni brać pod me skrzydła Takiego, co œcigany zemstš wielkich bogów! Tyœ ich gniewem obcišżon: wynoœ się z mych progów! - Rzekł i wzdychajšcego precz wypędził z domu. Co zrobić? Płyniem dalej, smętni, pełni sromu. Wioœlarzom dłoń opada, serce im omdlewa,Widzš błšd swój, pomocy nikt się nie ijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷żYP c Zh ú c [bB c \¤!ď c ]“,@ c ^Ó7‰C spodziewa. Szeœć dni i tyleż nocy tłuczem się po wodzie, W siódmym przy lajstrygońskim [173] stanęliœmy grodzie Lamos, gdzie krzykiem pastuch pastucha ostrzega, Że wraca lub że z trzodš na paszę wybiega.Tutaj, kto by spać nie mógł, brałby dwie nagrody, Raz jako pastuch bydła, znów jak pastuch trzody; Bowiem dzienne i nocne blisko leżš pasze. Znalazły tam wybornš przystań nawy nasze: Skał niebotycznych œciana przystań tę zamyka I tylko wšskim wnijœciem okręt się przemyka, Gdzie dwie skały ogromne z dwóch stron wmorze wbiegły. Tam zawinęły nawy i przystań zaległy, Jedna tuż obok drugiej linami do lšdu Przywišzane: gdyż nigdy nie bywa tam pršdu Wełn [174] wielkich albo małych, wody gładko stojš. Jam tylko do przystani nie wszedł z nawš mojš I zewnštrz jš upišłem cumš do opoki. Potem wdarłem się na wierzch skały, skšdszeroki Widok był -lecz pustynia przede mnš tak dzika, Że nie ma ani œladu bydła lub rolnika; Widać tylko, jak z ziemi dym słupem się wije. Więc wysłałem na zwiady spytać, kto tam żyje? Jacy ludzie, jedzšcy chleb z ziarna bożego?Dwóch wybrałem, keryksa dodałem trzeciego. Ci poszli i trafili na drogę, po której Wozy z drzewem spuszczano w miasto z wielkiej góry. Pod miastem dziewczę oni napotkali młode, Córę lajstrygońskiego Antifa, jak wodę Schodziła brać w Artakii szemrzšcej krynicy; Bowiem stšd biorš wodę mieszkańcy stolicy.Zbliżywszy się więc do niej, witali pytaniem:Kto tu król i pod czyim ten lud panowaniem?Ona im dwór ojcowski wskazała w oddali. Tam wszedłszy, w onym domu kobietę zastali Ogromnš jak grzbiet góry -strach padł na nich blady. Ta, gdy małżonka swego wywołała z rady,Przyszedł Antif; ci wietrzš, jaki los ich czeka, Gdyż porwał i od razu zjadł jednego człeka, Dwaj zaœ drudzy uciekli co żywo na nawy. Antif w mieœcie narobił zaraz strasznej wrzawy; Na ten ryk Lajstrygony kupami wielkimi Wypadli; to nie ludzie, lecz prawie olbrzymi.Ci lecš z brzegu staczać skał srogie kawały Na dół, kędy okręty nasze w porcie stały; I straszny na okrętach zrobił się tam zamęt, Naw gruchotanie, mężów konajšcych lament. Wróg ich ciała ponizał jak ryby na tyki, By pożreć. -A jam podczas tej zabijatyki Skoczył i miecz od boku wyrwawszy szeroki, Odcišłem linę, którš okręt do opoki Był przywišzan: na czeladŸ naglę, aby żwawo Wiosłowała, bo wszyscy przypłacim to krwawo. I okręt ršczo pomknšł -tak œmierci się bojš. Spod wiszarów wywiodłem przecież nawę mojš Na pełne, kędy wróg nas nie oskoczy snadno; Za to inne okręty wszystkie poszły na dno! Żeglujemy więc dalej smutni, nieszczęœliwi — Trapi nas strata druhów, cieszy, żeœmy żywi. Więc u wyspy Ajai stajem. Mieszka na niéj K-irka, pięknokędziorna, gadajšca pani, Złowrogiego Ajeta [175] rodzona siostrzyca. Obojgu ojcem Słońce, co ziemi przyœwiéca,Matkš jej Persa, którš Okeanos rodzi. Tam cichutko pod brzegi okręt nasz podchodzi I zawija: bóg któryœ użyczył pomocy. Na brzegu wypoczniemy przez dwa dni, dwie nocy, Boœmy pracš zmęczeni, a niedolš zbici. Lecz w trzecim, gdy różana Jutrzenka zaœwiéci, Biorę oszczep, a mieczem przepasan do boku Wyszedłem na szczyt skały i patrzę, czy oku Nie zjawi się człek jaki lub głos jego schwycę. I kiedym tak z wiszaru patrzał w okolicę, Ujrzałem, jak słup dymu z ziemi się podnosił Poza lasem: tam Kirka mieszka, z tegom wnosił. I zaraz rozważałem w głębi mego ducha, Czy mam dotrzeć do miejsca, gdzie ten dymwybucha. Więc gdy się z niepewnymi myœlami szamocę, Stanęło, że wprzód zajrzę do nawy w zatoce, By drużynę nakarmić i w kraj wysłać szpiegów. Z tš myœlš gdym do morskich przybliżał siębrzegów, Jakiœ bóg się zlitował mego utrapienia I zesłał mi z ogromnym porożem jelenia, Co przybiegł, wyskoczywszy z leœnego czaharu, By w strudze z słonecznego ochłodzić się skwaru. W lot go też ugodziłem przez sam œrodek krzyży: Grot miedziany przepędzon brzuchem wyszedł niżéj; Ryczšc wił się, dopóki nie skonał, zabity. Oparłszy się oń nogš, grot, którym przeszyty, Wywlokłem i rzuciłem tuż obok zwierzyny, Sam zaœ nad strugš gibkiej nacišwszy wikliny, Ukręciłem powróseł sšżnistych kilkoro, I wišżę srogiej bestii do kupy nóg czworo; A zarzuciwszy na się, dŸwigałem na grzbiecie, Wspierajšc krok oszczepem, gdyż ciężar toprzecie Nie lada, aby jeden człowiek mu podołał. Więc doniósłszy do nawy, towarzyszy-m zwołał I tak do nich mówiłem: -Druhowie kochani! Choć niedola nas głobi, to nikt do otchłani Hadesa pójœć nie pójdzie wpierw, nim go dosięże Dzień przeznaczeń. Więc ducha nie tracić nam, męże! I póki na tym statku co pić i jeœć mamy, Uważajmy, a głodnej œmierci się nie damy. - Rzekłem, a oni mojej usłuchali mowy. Na brzegu morskim wszystkie odkryły się głowy, Podziwiajš jelenia tuszę, wzrost wysoki, A kiedy go na wszystkie oglšdnęli boki, Ręce sobie umyli i strawę biesiadnš Sporzšdzali. Tak przez dzień, aż gdy mroki padnš, Używamy na mięsie i na słodkim winie. A kiedy słońce zaszło, ziemię noc obwinie, Spać się kładziem na brzegu, bitym morskšfalš. Nazajutrz, skoro krasne zorze się rozpalš,Zwołuję ich na radę i tak się ozowię: -Słuchajcie, nieszczęœć moich wspólnicy, druhowie Nikt z nas nie wie, gdzie wieczór, gdzie poranne zorze: Nikt nie wie, kędy Helios chowa się pod morze I gdzie wschodzi. Dlatego myœlmy o sposobie, Co poczšć? Choć sposobu nie widzę na dobie. Właœnie z szczytu wiszarów widziałem na oczy, Że to wyspa, w niezmiernej wód morskich roztoczy Pływajšca, nizina równa, poœród któréj Widziałem, jak za borem dym wił się do góry. - Gdym to rzekł, wszyscy smutni i jakby z nóg œcięci, Gdyż Antif lajstrygoński stanšł im w pamięci, Nie mniej Kyklop łakomy na mięso człowiecze. Nuże w płacz, łza rzęsista po twarzach imciecze; Lecz te łzy woli mojej złamać nie zdołały.Wraz pancernš drużynę dzielę w dwa oddziały I dowódców wyznaczam. Nad jednym oddziałem Sam byłem, zaœ nad drugim Eurylocha [176]dałem. I losujemy z sobš, wstrzšsajšc spiżowy Szyszak, z którego wypadł los Eurylochowy. Ten dwudziestu dwóch wzišwszy, ruszył w drogę daléj, Płaczšc po nas, bo żal im nas, coœmy zostali. Zamek Kirki znaleŸli w dolinie przeœlicznéj, Cały z ciosu, wyniesion nad kraj okoliczny; Lecz wilków, lwów spotkali ćmę pod zamku bokiem: Kirka je tak przyswoić umiała ziół sokiem. Toteż one potwory na drużynę naszš Nie rzuciły się, owszem, kornie się im łaszš, Jako psy, gdy gospodarz kęski im rozdaje Po skończonej biesiadzie. Takież obyczaje Majš tu lwy i wilki, chociaż ich paszczęka Zawsze straszna, i każdy potwora się lęka. Wszedłszy zatem w dziedziniec pani pięknowłoséj, Doleciały ich z komnat jakieœ dŸwięczne głosy: To œpiew Kirki; œpiewajšc na krosnach wyszywa Dzieło cudne: cudownš praca bogiń bywa. Wtem Polites do swoich tak rzekł (chłop todzielny, Przed innymi miał u mnie szacunek rzetelny): -Bracia! Tutaj ktoœ żyje i przy krosnach œpiewa Œliczne pieœni, aż echo po zamku odbrzmiewa. Bogini czy niewiasta -wołajmy, niech gada! - Tak rzekł, i wołać na niš poczęła gromada.Jakoż się promieniste otwarły podwoje, Ona wyszła, w komnaty zaprosiła swoje. I, głupcy, w próg jej weszli wszyscy, krom jednego Eurylocha; ten został zwietrzywszy coœ złego. Ona goœci swych sadza w krzesła, stół zastawia Serami, a miód złoty z mškš im przyprawia, Toż i wino pramnejskie; lecz durzšce zioła Miesza w nie, by o domu zapomnieli zgoła. Więc gdy zjedli, wypili, Kirka ich dotyka Różdżkš -i do œwińskiego zapędza karmnika.Bowiem łby ich, szczecina, kwiczenie, kształt cały Były œwińskie; li człecze mózgi im zostały.Smutnie w chlewach leżšcym rzuciła bogini ŻołšdŸ, bukiew, derenie, zwykły karm dla œwini. Euryloch przypadł zdyszan do czarnego statku, O tym, jaki ich spotkał, donoszšc przypadku; Lecz i słowa wybełtać [177] nie mógł, mimo chęci, Taki ból gardło œcisnšł: łza się tylko kręci W oczach mu, co œwiadczyło o mocy cierpienia. Długo go wypytujem, wreszcie z osłupieniaWyszedł i wypowiedział, co ich tam spotkało: -Cny Odysie! Twej woli zadosyć się stało. Bór przeszedłszy, w dolinie znaleŸliœmy œliczny Dworzec z ciosu, z widokiem na kraj okoliczny. Ktoœ w nim mieszkał, bo œpiewy przy krosnach słyszano: Bogini czy niewiasta? Więc na niš wołano. Wyszła, we drzwiach stanšwszy do komnatzaprasza, I próg jej przekroczyła głupia gawiedŸ nasza. Jam został, gdyż mi w niesmak szły te zaproœmy; A tak naraz straciłem wszystkich z mej drużyny: Próżnom czekał i czekał, żaden nie powrócił! - Skończył, a jam co żywo na siebie zarzuciłMiedny miecz, srebrnokuty, łuk ze strzał sajdakiem. I każę się tym samym poprowadzić szlakiem. Ale on się oburšcz u kolan mych wiesza I te lotne wyrazy ronišc z łkaniem miesza: -O! nie wleczże mię z sobš, ty boski Odysie! Czuję, że sam nie wrócisz, że nie uda ci sięI tamtych wyprowadzić. UchodŸmy bez zwłoki! UchodŸmy, nim nas straszne dosięgnš wyroki! - Tak błagał, a ja tymi słowy go odprawię: -Chcesz zostać, Eurylochu, to cię i zostawię, Jedz i pij tu przy nawie na lšdu krawędzi; Ja sam idę, koniecznoœć jakaœ mię tam pędzi. - Rzekłem, i precz odszedłem od brzegu i łodzi. Tak idšc, sama droga w dolinę przywodzi, Gdzie był dwór czarownicy Kirki. Już podchodzę Pod zamek, kiedy Hermes zjawił się na drodze Z złotš laskš i w kształty młodzieńcze przyodzian; Wyglšdał jak w rozkwicie pierwszym pięknymłodzian. Więc rękę mi podawszy, tymi zagadł słowy:-Dokšd to, nieszczęœliwcze, dšżysz przez parowy Po nieznanym goœcińcu? U Kirki tam siedzš Ludzie twoi zamknięci w chlewach, z œwińmi jedzš. Czy może chcesz ich odbić? Ej! prędzej być może, Że nie wskórasz, i z nimi zamknš cię, niebożę. Lecz nic to! Ja z tej biedy wybawię-ć koniecznie, Dam ci czar, z którym możesz iœć do niej bezpiecznie, Gdyż moc jego od ciebie oddali cios wszelki.Jednak wyucz się pierwej zdrad tej zwodzicielki: Choć w jadło wmiesza trutkę, choć wino zaprawi Przemienić cię nie zdoła, to ziółko cię zbawi Od zdradzieckich jej czarów. WeŸ przestrogę drugš: Gdyby cię Kirka chciała dotknšć różdżkš długš, Dobšdż wraz wiszšcego u boku bułata [178], Rzuć się na niš i pogróŸ, że jš miecz rozpłata. Zlęknie się i nuż wabić zacznie do łożnicy - Ty się nie droż i kładŸ się w łóżko czarownicy, Byœ i druhów wybawił, i sam był podjęty. Lecz niechaj wprzódy bogom wykona œlub œwięty, Że już ci czarodziejskich sideł nie chce stawić, Aby rozbrojonego męskiej siły zbawić. - Tak rzekł Hermes i ziółka pokazał mi one Z ziemi wyrwane, dawnš mocš obdarzone: Korzonki miało czarne, kwiat białoœci mleka, Moly zwie się u bogów. Dotšd nie ma człeka, Który by je wykopał. Wszystko w mocy bożéj! Po czym Hermes do górnych olimpskich przestworzy Pognał przez leœny ostrów; jam w zamek się kwapił I w drodze się myœlami sprzecznymi wcišż trapił. Wreszciem stanšł pod bramš wiodšcš w mieszkanie I wołam; snadŸ jš moje dobiegło wołanie, Gdyż wyszła i drzwi jasne otwarła przede mnš. Zaprosiła -więc wszedłem, lecz z trwogš tajemnš. Posadziła mię w krzeœle z srebrnymi gwoŸdziami, Postawiła podnóżek zaraz pod nogami, W złotej czaszy wyniosła wino zielonkawe. Już soków czarodziejskich wlała w nie przyprawę, Częstowała; jam wypił -lecz nie czułem zmiany - Po czym różdżkš mię dotknie: -Precz, zaczarowany! - Rzekła -ruszaj do chlewa leżeć na barłogu Wraz z tamtymi! -Jam na to polecił się bogu, Miecza-m dobył i obces rzuciłem się do niéj, Grożšc, że jš zabiję. Ona się nie broni, Tylko z krzykiem przestrachu i zgięta we dwoje Błagała, dłońmi stopy obejmujšc moje: -Ktoœ jest? Z jakiego ludu? Który kraj cię rodzi? Dziwno mi, że mych czarów moc tobie nie szkodzi, Gdyż nikogo z œmiertelnych ten napój nie szczędził, Ktokolwiek aby kroplę przez zęby przepędził. O, zaprawdę, ty w piersi masz serce ze spiży! Czyœ ty nie Odys? Pomnę, co mi on bóg chyży Z złotš laskš powiadał, że i tu zawinie Lotny okręt, że na nim Odysej przypłynie Wracajšcy spod Troi. Jeœli tak, to schować Tobie miecz -lepiej w łożu obojgu kosztować Słodyczy i miłoœciš łšczyć się wzajemnie, Bym ufnoœć miała dla cię, a tyœ ufał we mnie. - Tak mówiła -jam na to twardo: -Rzecz nielekka Żšdać, Kirko, miłoœci ode mnie, od człeka, Któremuœ przemieniła druhów w nierogate, A teraz mnie samego wabisz w tę komnatę Do łożnicy, ażebym bezbronny, w pieszczotach Zbył dzielnoœci, zapomniał o rycerskich cnotach. Do łożnicy mnie żadnš nie wcišgniesz potęgš; Nie dam ci się, bogini! Póki pod przysięgš Nie zaręczysz, że nic mię złego tu nie czeka. Rzekłem, a ona przysišg żšdanych nie zwleka... I kiedy uroczyste œluby bogom czyni, Wtedy wszedłem w wspaniałš łożnicę bogini. Na dworze czarodziejki cztery œliczne panny Kręcš się przy bogini w służbie nieustannej.Ród ich boski, córami sš Ÿródeł i gajów I œwiętych wpadajšcych do morza ruczajów. Jedna z nich krzesła moœci, z wierzchu œcielšc cenne Purpurowe kobierce, a na spód płócienne. Druga do pysznych siedzeń przysuwa stolikiSzczerosrebrne, ustawia złociste koszyki -W krużu srebrnym znów wino miesza trzecia dziewa I napój weselšcy po czarkach rozlewa. Czwarta wodę przyniosła i ogień rozżarzy Pod trójnogiem, gdzie woda na kšpiel się warzy, A gdy się ta w miedniku [179] dobrze już zagrzeje, Nimfa w wannę mię sadza, strumień wody leje, Łagodnie mi obmywszy głowę i ramiona, Aż członkom powróciła krzepkoœć ich wrodzona. Po tej łaŸni znów miękkš oliwš wyciera, Chlajnę na mnie zarzuci, w chiton mię ubiera I prowadzi w komnatę do srebrnego krzesła Z podnóżkiem i w nie sadza. Teraz znowu wniesła Służebna na miednicy nalewkš złocistš, Z której lała na ręce moje wodę czystš. Gdym się umył, stoliczek gładki mi przystawi, A za niš i klucznica z chlebami się zjawi, Stawia misy przekšsek, jakie ma spiżarnia I jeœć każe. Lecz wstręt mię do jadła ogarnia, I w głębokiej zadumie siedzę tak bezwładny. Kirka zaraz spostrzegła, żem potrawy żadnéj Rękami ani ruszył, tylko w myœlach tonę. Więc zbliża się i słowa mówi uskrzydlone: -Czemuœ to jak mruk siedział u stołu, Odysie? Tu masz wino, przysmaków pełno w każdejmisie, A tyœ nie tknšł, i czemu? Porzuć próżnš trwogę, Przysięgłam ci na bogi, więc zdradzić nie mogę. - Tak mówiła. Jam na to: -Niech cię to nie dziwi, Kirko, że człek, co w sercu sprawiedliwoœćżywi, Za nic strawy nie dotknie i ust nie napoi, Póki wolnymi braci nie obaczy swojéj. Chcesz-li przeto, bym jadła skosztował i wina, Wypuœć ich, niech tu stanie przede mnš drużyna. - Rzekłem; a ona z różdżkš czarodziejskš w dłoni Wyszła, pootwierała chlewy i wygoni Dziewięcioletnie wieprze z każdego karmniku, Druhy moje; ci Kirkę oblegli wœród kwiku, Ona zaœ do każdego, tak jak stali kołem, Poszła i czarodziejskim wraz dotknęła ziołem. Zaraz szkaradnej szczeci zbyły się ich ciała, Skutku onych uroków, jakie im zadała. Znów ludŸmi sš jak pierwej, tylko odmłodnieli, Uroœli, i na twarzach dziwnie wypięknieli. Od razu mię poznali, œciskali za ręce, I nuż w płacz, lecz z radoœci po tak ciężkiej męce. Płacz w zamku się rozlega -Kirka płacze z nimi, Potem do mnie się zbliża, słowy mówišc tymi: -O przemšdry Odysie, słuchaj rady mojéj! IdŸ nad morze, gdzie okręt twój w zatoce stoi, Niech go zaraz na suche wcišgnš wysypisko, Potem w dołach zakopiš sprzęt, ładugę wszystkš, W końcu ty z pozostałš czeladziš wróć razem. - Tak rzekła; jam posłuszny poszedł za rozkazem Œpiesznie do naszej nawy, co stała w przystani, I zastałem tam druhów, co stali zebrani W kupę, i narzekali, że im życie zbrzydło. Tak w zagrodzie cielęta -kiedy z paszy bydło Powraca do obory na noc -rwš się z klatek,Pędzš i przypadajš z bekiem do swych matek: Podobnie moje druhy, skoro mię obaczš, Przypadajš i do mnie tulšc się w głos płaczš. Wżdy nie smutku, radoœci były to oznaki; Iœcie, jakby przeniosło ich co do Itaki, W kraj rodzinny, gdzie każdy rodził się i chował. Chórem krzyczš, jam ledwo ich słowa zmiarkował: -O nasz boski! Twój powrót tyle nas weseli,Jakbyœmy już na naszej Itace stanęli. Lecz mów! Jaki los spotkał naszych ocy nikt się nie ijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż_`Ü c `< ¨ c aä c b"Ü cÜ"đ c €dĚ-ĺ c eą8˛> towarzyszy? - Tak wołali; jam odparł, gdy się zgiełk uciszy: -Wpierw łódŸ naszš wycišgnšć na to wysypisko, Potem w doły pochować, co w łodzi jest, wszystko. A kiedy się to zrobi, zbierać się bez zwłoki, Iœć za mnš, gdyż pójdziemy na dworzec wysoki Bogini; towarzyszy waszych tam ujrzycie Jedzšcych i pijšcych: wesołe im życie. - Rzekłem -i na mój rozkaz każdy iœć gotowy, Li Euryloch takimi odwodził ich słowy: -Gdzie to iœć mamy? Jakaż pokusa was pędzi W zamek Kirki na zgubę? Ona nie oszczędzi Żadnego; wszystko zmieni w lwy, wilki i wieprze, Przemienionych wraz zmusi służyć jej w najlepsze, Obchodzić wkoło zamek, wartować pod bramš. A czyż tam u Kyklopa w jamie nie to samo Spotkało tych, co oœlep z Odysem tam leŸli?Przez niego to szaleństwo biedni œmierć znaleŸli! - Skończył, a jam się w duchu łamał z przedsięwzięciem: Mam-li z pochew obnażyć miecz ostry i cięciem Łeb mu stršcić z tułowia -o, niechajże spadnie, Choć to bliska krew moja! Lecz tu mię opadnie Drużyna; dłoń wstrzymuje i błaga słowami: -Witeziu [180]! Rozkaż tylko, on nie pójdzie z nami, Zostawim go przy łodzi na piasek wcišgniętéj, A ty prowadŸ nas, wodzu, w Kirki zamek œwięty! - Tak mówili i ze mnš ruszyli szeregiem. Euryloch, nierad zostać sam jeden nad brzegiem, Poszedł także; snadŸ zlškł się gniewów moich gromu. Tymczasem pozostałych druhów w swoim domu Ugaszczała boginka; do łaŸni ich wzięto, Namaszczono oliwš, pięknie ogarnięto W chlajny, w chitony. A tak zeszliœmy ich wchwili, Gdy w biesiadnej komnacie jedli, wino pili. Po wzajemnych uœciskach, gdy każdy przygody Opowiedział już swoje, nuż płakać w zawody, Aż zamek się rozlegał wzdychaniem i płaczem. Wtem bogini się do mnie zbliżyła cichaczem I rzekła: -Cny Odysie, przebiegły i sławny!Przestańcież już raz jęczeć, rzućcie płaczustawny [181]; Wiem ile bied znieœliœcie, prujšc słone wody, I wiem, jakie na ziemi wróg wam zadał szkody; A że u mnie nie zbywa na mięsie i winie, Krzepcie się, a duch dzielny do piersi wam wpłynie. Taki sam, jak był ongi, gdy ojczyste skały Żegnaliœcie. Dziœ każdy mdły i osowiały, Tylko burz, nędz minionych karmi się widziadły, A wesołoœci nie zna -cierpienia was zjadły.- Tak rzekła i skłoniła wszystkich nas ku sobie. Więc rok cały, jak doba idzie tuż po dobie, Przy winie, smacznej strawie siedzim tam goœcinš. Lecz gdy Hory [182] obiegnš kršg roku i minš, Wiele przeszło księżyców, dni minęło wiele, Wyzwali mię na tajne słówko przyjaciele: -Niebaczny! Mógłżeœ zabyć o ojczyŸnie drogiéj, Jeœli los ci przeznaczył żywym wrócić w progi Twego zamku i smugi rodzinne powitać? - Tš mowš męskie serce umieli tak schwytać,Że gdy z słońca zachodem cień okrył nas szary, Jam z Kirkš wszedł pod pyszne łożnicy kotary I błagałem pokornie, œciskajšc kolano: -Bogini! Spełń raz œwiętš przysięgę mi danš, Że do dom nas odprawisz: tęskni mi drużyna; Dzień w dzień łzami, żalami powrót przypomina, Ilekroć twarz odwrócisz lub nie jesteœ z nami. - Tak rzekłem, a bogini tę odpowiedŸ da mi: -Bystrogłowy Odysie! Nie chcę ja was dłużéj Zatrzymywać u siebie, lecz wprzód do podróży Innej się przygotujcie: trzeba wam z kolei Zwiedzić gmachy Hadesa, kraj Persefonei [183], Gdzie z duszš tebańskiego pogadasz wróżbity, Œlepego Tejresjasza [184] -duch to znamienity! Persefona mu z życiem nie wzięła rozumu, I on jeden jest mšdrym wœród mar czczegotłumu. - Po tej mowie na serce padł mi smutek wielki; Siadłem, płaczšc, na łóżku, i jak zbawicielki Wzywam œmierci, niech zaraz wtršci mię wnoc wiecznš! A gdym łzami ukoił tę boleœć serdecznš, Dopiero się na takš odpowiedŸ odważę: -O Kirko! K-tóż mi drogę przez morze pokaże? Któż żywy do Hadesu mógł dopłynšć w nawie? - Takem rzekł, ona na to odparła łaskawie: -O mój mšdry Odysie! Niech cię nie obchodzi, Kto ma być w tej żegludze przewodnikiem łodzi! Maszt tylko zatknij, podnieœ z żaglem białym reje I czekaj aż z północy dobry wiatr powieje,Z nim płynšć! Gdy ocean przemkniesz niezbrodzony, Natrafisz na brzeg płaski, gdzie gaj Persefony Pełen olsz, topól gonnych a i wierzb jałowych. Tam z okrętem na głębiach stań oceanowych, A sam idŸ w gmach Hadesa. Podwójnym korytem, W nurt Acheronu, Pyrifiegeton z Kokytem [185], Co z Stygu [186] wody bierze, wpadajš u skały, Gdzie z ogromnym łoskotem łšczš się ich wały. Cny Odysie! W pobliżu onej tam opoki Dół wykopiesz na łokieć długi i szeroki. Nad dołem czyń obiatę zmarłym: niech weń œcieka Jedna tam zlewka miodu przaœnego i mleka,Druga wina, a trzecia wody, mški białéj, Potem œlubuj, by cienie zmarłych cię słyszały: Że gdy wrócisz, w Itace dasz na stos żertwienny Jałowicę bez skazy i inny dar cenny; A na czeœć Tejresjasza -że pod nóż ofiarnyPójdzie najlepszy z trzody baran, całkiem czarny. A gdy dostojne mary przegłaszczesz zaklęciem, Zarżniesz im czarnš owcę wraz z czarnym koŸlęciem [187], Łbami ku Erebowi, oblicze zaœ swoje Odwrócisz w górę rzeki; i niebawem roje Duszyczek nieboszczyków zacznš się tam znęcać. Ty zaœ swojš czeladkę masz słowy zachęcać, Niech w lot obie owieczki miednym nożem œcięte Obłupi, na stos rzuci i potęgi œwięte Hadesa, Persefony wezwie, bijšc czołem. Ty zaœ miecza dobywaj i groŸ ostrzem gołem Marom zmarłych, by do krwi nie lazły rozlanéj Wpierw, nim przyjdzie Tejresjasz przez cięwywołany. Wnet też stanie przed tobš, o pasterzu ludów! Ów prorok, i wywróŸy, ile jeszcze trudów Czeka cię, wskaże drogę, usunie przeszkody, Byœ mógł wrócić do domu przez te słone wody. - Skończyła, a gdy z brzaskiem Zorzy Noc uciekła, Zaraz mię w miękkš chlajnę i chiton oblekła, Siebie zaœ srebrnolitš przyodziawszy szatkš, Powłóczystš i cienkš, spięła kibić gładkš Złotym pasem misternej złotniczej roboty, I pod zasłonš skryła bujnych włosów sploty. A jam z izby do izby biegł przez gmach zamkowy, Œpišcš jeszcze drużynę tymi budzšc słowy: -Wstawajcie wy, słodkimi snami kołysani! Zbierać się! Taki rozkaz naszej boskiej pani.- Tak rzekłem, do posłuchu kłonišc moje chwaty, Lecz i tu się bez smutnej nie obyło straty...Więc gdy całš drużynę przy sobie już miałem, Wyruszam i tak mówię idšc: -Przyjaciele! Nie myœlcie, że nam droga do domu się œciele, Do ziemi ojców. Kirka każe w inne strony Płynšć nam, w kraj Hadesa, srogiej Persefony, By tam z duszš pogadać wieszcza Tejresjasza. - Słyszšc to, lamentować pocznie wiara nasza I nuż tarzać się w kurzu, nuż z głowy rwać włosy. Ale mnie nie złamały ich płaczliwe głosy. Więc od nawy stojšcej u morskiej przystaniIdziemy wszyscy smutni, ponurzy, spłakani. Szła i Kirka z koziołkiem i barankiem czarnym, A wišżšc je u łodzi -sama cieniem marnym Gdzieœ wionęła. Nie dojrzy oko œmiertelnikaBóstwa, gdy niewidome robi się i znika Ť. --------- [168] Ajolia -wyspa, kraina baœniowa; być może jedna z Wysp Liparyjskich (Eolskich)na północ od Sycylii, prawdopodobnie wyspa Stromboli; [169] Ajolos (Eol)-władca wiatrów, mieszkajšcy na wyspie Ajolii, syn Hippotadesa; [170] w okręż -wkoło; [171] rozhowory (ukr.)-rozmowy; [172] drzemota (ukr.)-sen; [173] lajstrygońskim... grodzie Lamos -Lajstrygoni, bajkowy lud ludożerców; miejsce ich zamieszkania nie jest jasne (być może była to Sycylia, Krym lub Maroko); [174] wełn (rus.)-fala; [175] Ajetes -syn Heliosa, król Ai (Kolchidy),ojciec Medei; brat czarodziejki Kirke; [176] Euryloch, Eurylochos -mšż siostry Odysa, Ktimeny; [177] wybełtać -wybełkotać; [178] bułata -miecza; [179] w miedniku -w trójnogu; [180] witeziu -rycerzu, bohaterze; [181] ustawny -cišgły, ustawiczny; [182] Hory -strażniczki ładu we wszechœwiecie, boginie pór roku i pogody, astšd też bliskie służki Zeusa, majšce pod swojš opiekš bramy niebios; [183] kraj Persefonei -Persefona, córka Zeusa i Demeter, piękna i młoda żona Hadesa; władczyni podziemnego państwa; wmit. rzym.: Prozerpina; [184] œlepego Tejresjasza -Tejresjasz, Tejrezjasz; legendarny wieszczek tebański;wg mitologii zobaczył kšpišcš się Atenę, za co bogini ukarała go œlepotš, lecz jako rekompensatę obdarzyła go darem przepowiadania; inna wersja mówi, że oœlepiła go Hera, a dar wieszczenia otrzymał od Zeusa; [185] Acheron (Acheront)-rzeka przez któršdusza przeprawiała się w podziemiu, jej nazwa oznacza „płynšca cierpieniem ”, w rzeczywistoœci jest to rzeka w Epirze, płynšca częœciowo pod ziemiš i uchodzšca do Morza Jońskiego; Pyriflegeton -„płynšcaogniem ”; Kokytos -„strumień łez”, nad jej brzegami błšdziły duszezmarłych, którzy nie doczekali pogrzebu; w rzeczywistoœci dopływ Acherontu w Tesprocji; [186] Stygu (Styksu)-zwanego „strasznym ”, była to główna rzeka Hadesu; [187] czarnš owcę wraz z czarnym koŸlęciem -bóstwom Erebu (œwiata zmarłych), składa się w ofierze czarnesztuki bydła lub trzody; PIEŒŃ JEDENASTA U zmarłych (Nékyja) ťPrzybywszy nad brzeg morza łódŸ tam zostawionš Spychamy najpierw z brzegu w boskš otchłań słonš. Maszt dŸwignion już białymi odšł się żaglami, Więc owce na łódŸ bierzem, a nareszcie sami Wsiadamy; zasmuceni lejem łzy żałoby. Wtem od lšdu na okręt nasz błękitnodzioby Kirka wiatr nam nasłała; żagle już nadyma Ten przewodnik żeglugi, jak lepszego nié ma. Ršczo też sprzęt zniesiony w nawie porzšdkujem I zdani na wiatr dobry i ster, morze prujem Pełnym żaglem; przez cały dzień szparko się płynie Do zachodu, gdy szlaki wodne noc obwinie. Tak dotarłszy do samych oceanu krańcy, Widzim kraj. Kimmeryjscy siedzš w nim mieszkańcy [188], Którzy w mgle i ciemnicy brodzš ustawicznéj: Nigdy bowiem nie spojrzy na nich Helios œliczny, Ani kiedy na niebo ugwieŸdzone wkracza, Ani kiedy ku ziemi ze szczytów się stacza; Zawsze też lud ten nędzny w grubej nocy brodzi. Więc wywlókłszy łódŸ na brzeg, wybieramyz łodzi Obie owce, i ruszym brzegiem oceana W tę stronę, co od Kirki była nam wskazana. Tam Euryloch, Perimed dzierżš owce obie Ofiarne, a jam miecza dobył i nim robię Dół w ziemi, jeden łokieć szeroki i długi; Dokoła libacyjne zmarłym leję strugi: Najpierw sam miód i mleko, potem słodkie wino, W końcu wodę zmieszanš z mški odrobinš. I œlubowałem marom zmarłych, że gdy stanę W Itace, wraz jałówkę dam im nieskalanę Na żertwę i na stosie spalę coœ cennego; Tejresjaszowi nadto zabiję czarnego Barana, co rej wodzi w całej mej oborze. A gdym tak cienie zmarłych przebłagał w pokorze, Onym owcom pokornym podcišłem gardziele, I krew w ten dół œciekała. Wnet duszyczekwiele Tam się złazić poczęło z Erebu otchłani. Młode pary, toż starce latami złamani, Panieneczki miłoœciš młodocianš strute, Widma dzielnych witeziów oszczepami skłute, Pozabijane w boju, w pokrwawionej zbroi. Cały ten tłum do dołu ciœnie się i roi Wrzeszczšc tak, że aż przestrach blady mię owionie. Więc czym prędzej drużynę do pracy nagonię I każę obie owce, co leżš zarżnięte, Obłupić, dać na ogień, potem strasznie œwięte Moce takoż Hadesa, jak i Persefony Błagać. Sam zaœ, dobywszy miecz mój wyostrzony, Wysunšłem się, bronišc marom nieboszczyków Krwi tej lizać, nim brzmienie wyrocznych tajników Tejrejsjasz mi objawi, gdy nań przyjdzie pora. Lecz pierwsza przyszła do mnie dusza Elpenora. On bowiem nie pogrzebion w ziemi do tej chwili. W domu Kirki my zwłoki jego zostawili, Nie opłakane, ani nawet pogrzebione - Inne sprawy myœl naszš rwały w innš stronę. Widzšc go, jam zapłakał, litoœciš się kruszę, I zagabałem [189] tymi słowy biednš duszę: -Mówże, jakeœ się dostał w te ciemne przestwory? Nogi-ż niosły cię prędzej niż mię okręt skory? - Takem pytał; on na to mówił płaczšc rzewnie: -O przemšdry Odysie! Jakiœ demon pewnie Zdradził mię, a zgubiło wina nadużycie, Żem zapomniał, zaspany na zamkowym szczycie, ZnaleŸć wschody, zejœć po nich bez żadnej mitręgi, I prosto-m z dachu skoczył, łamišc kark i kręgi, Aż dusza ze mnie poszła w ten mrok hadesowy. Błagam cię, klnę na wszystkie najdroższe ci głowy, Na małżonkę, na ojca, co-ć chował i bawił, Na syna Telemacha, coœ w domu zostawił, Że gdy, jak wiem, opuœcisz kraj PersefoneiI powrócisz na nawie do wyspy Eei, Więc sobie zaraz wspomnij, że tam moje ciało Nie pogrzebione w zamku Kirki się zostało. Nie dajże mu się walać, nim odjedziesz w drogę, Gdyż gniew bogów na głowę twojš œcišgnšćmogę. Przeto spal mnię w tej zbroi, którš się nosiło, Złóż popioły nad morzem i nakryj mogiłš. Niech o mnie nieszczęœliwym wieki wspomnš sobie! Zrób to wszystko i zatknij wiosło na mym grobie, Którem z towarzyszami dzierżył, gdym byłżywy. Tak mówił, a jam na to: -O mój nieszczęœliwy! Wszystko, co tylko żšdasz, wypełnię najchętniéj. - W ten sposób rozmawiajšc, obaj stoim smętni: Ja po jednej, miecz trzymam i przystępu bronię Do krwi tej, a duch smutny po drugiej był stronie. Niebawem cień mej matki ku mnie się pomyka, Dusza to Antiklei [190], córy Autolyka. Żyła ona, gdym z domu szedł pod Ilion œwięty. Jej widok łzy wycisnšł, tak byłem przejęty, A jednak jš odpędzam mieczem od rozlanéj Krwi, choć z żalem, nim przyjdzie wieszczek wywołany. I oto już się dusza Tej resjasza jawi Z posochem złotym w ręku. Poznał mię i prawi: -O synu Laertesa, Odysie, i czemu Œwiat rzuciłeœ i słońcu uciekłeœ jasnemu, Aby widzieć umarłych i grozy siedlisko? ZejdŸ na bok albo miecz swój nastawion spuœć nisko, Niech się krwi tej napiję i przyszłoœć wygadam. - Tak rzekł, jam się usunšł i do pochew wkładam Mój miecz srebrnogwoŸdzisty. Wieszcz czarnej posoki Napił się i jšł przyszłe obwieszczać wyroki: -Cny Odysie! Ty wrócić chciałbyœ na okręcieDo domu -lecz bóg jeden stoi ci na wstręcie; Od gniewu Ziemioburcy nikt się nie wymiga: Tyœ mu syna oœlepił -więc zemstš cię œciga.A jednak wrócisz kiedyœ w domowe pielesze; Hamuj tylko sam siebie i druhów twych rzeszę, Bo gdy przez rozhukane burzš morskie szlaki Przybijesz łodziš swojš do wyspy Trinakii [191], Ujrzysz tam jałowice tuczne na rozłogu, Pasšce się na chwałę słonecznemu bogu. Jeœlibyœ je oszczędził, pomny mej przestrogi, Może byœ wrócił kiedy z trudem w ojców progi. Lecz jeœli nie oszczędzisz, zginš twoi męże,Zginie okręt, acz ciebie zguba nie dosięże. Przecież póŸno, jak nędzarz wrócisz, bez drużyny, Cudzym statkiem, a w domu zastaniesz ruiny, Zuchwalców, co twe mienie i dostatek trwoniš, Co za twojš małżonkš podarkami goniš. Lecz ty przyjdziesz, ukrócisz harde zalotniki: Naprzód chytrym fortelem pomieszasz im szyki, Potem miecz twój w krwi gachów po jelce się zbroczy. Co gdy spełnisz, weŸ wiosło, idŸ z nim w œwiat za oczy Szukać ludzi, którzy nic o morzu nie wiedzš, Którzy nieosolonš strawę zwykle jedzš, Długowioœlanych łodzi też nie znajš wcale Ni wioseł, istnych skrzydeł muskajšcych fale. Lecz abyœ się nie zmylił, okreœlę dokładnie:Jeœli ktoœ w obcej ziemi, widzšc cię, zagadnie, Że na barkach łopatę dŸwigasz, złóż to brzemię I wygładzone wiosło natychmiast wbij w ziemię, A sam do Posejdona módl się; mórz władyka Niech ma obiatę z kozła, toż z wieprza i byka. Po czym wrócisz i bogom dasz hojne ofiary, Zamieszkujšcym niebios niezmierne obszary, A wszystkim po kolei. Na koniec przez morze Przyjdzie œmierć [192], aby lekko, gdy staroœć cię zmoże, Zabrać z sobš, z poœrodka narodu i drużby Przez cię uszczęœliwionej. Niemylne to wróżby! - Skończył wieszcz, a jam na to odrzekł: -Starcze miły, Taki los już mi pewnie bogi naznaczyły; Lecz powiedz, szczerej prawdy dowiedzieć się muszę: Tam oto mej nieboszczki matki widzę duszę,Siedzšcš nad krwi strugš: milczy, i synowi Ani w oczy popatrzy, oni słowa powié. Cóż robić, o mój królu, żebym był poznany?- Powiedziałem, a na to rzekł wieszcz wywołany: -Jak zrobić? -Rzecz to łatwa; zaraz dam cisposób: Pozwól tylko tym marom nie żyjšcych osób Krwi tej liznšć, a każda powie, co ma na dnie; Lecz gdy wzbronisz, zamilknie i w głębiach przepadnie. - Tak mówił duch Tejresja i gdy mi nawróżył, Znowu się w ciemne gmachy Hadesu zanurzył. Jam został sam nad dołem; minšł czas niedługi, Aż przyszła matka moja pić z tej krwawej strugi, Poznała mię i smutnš powitała mowš: naszych ocy nikt się nie ijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷żfP@ c g l c hüż c iť"3 c jî-J c k898 -Synu! Jakżeœ się dostał w tę noc hadesowš, Kiedyœ żyw? Wam żyjšcym strach patrzeć na one Srogie rzeki wałami wzdętymi pędzone! Najbardziej na Okean, którego nie zbrodzi Nikt a nikt pieszo, chyba w wydršżonej łodzi. Czyœ ty się tu zabłškał, wracajšc ze swymi Na okręcie spod Troi drogami błędnymi? Czy dotšd nie widziałeœ ni domu, ni żony? - Tak pytała; jam na to, do głębi wzruszony:-O matko! Jam z potrzeby wszedł w te kraje blade, By ducha Tejresjasza zapytać a radę. Jeszczem ani w Achai [193] nie był, ni w Itace, A tylko na włóczędze cišgłej żywot tracę, Odkšd z Agamemnonem pod tabunnš Troję [194] Wyszedłem staczać krwawe z Trojanami boje. Lecz mów mi szczerš prawdę, o matko kochana! W jakiż sposób napadła cię œmierć nieprzespana? Zjadła-ż ciebie choroba? Czy łucznica ona, Artemis, lekkš strzałę wbiła ci do łona [195]? Mów o ojcu, o synu moim, co zostali: Czy godnoœć mojš dzierżš, czyli też jš zdaliKomu z mężów, zwštpiwszy, czy żyję na œwiecie? Powiedz, co tam małżonka moja myœli przecie? Siedzi-ż jeszcze przy synu i z nim gospodarzy? Czy poszła za którego z achajskich mocarzy? - Tak pytałem, a matka rzekła w odpowiedzi:-Ona zawsze stateczna sercem, dotšd siedziW zamku twym, gdzie dni wszystkie wœród tęsknej żałoby Płynš jej, a na płaczach schodzš nocne doby. Godnoœci twej nikt nie wzišł, a królewskie włoœci Telemach zawsze trzyma, uprawia w cichoœci; Czasem na ucztę sprasza, jak czynić należyTemu, który najwyższš władzę w kraju dzierży, A sam bywa zapraszan. Rodzic twój na łanie Osiadł sobie i w mieœcie nigdy nie postanie. Łoże jego nie œwieci makatš tam żadnš Ni chlajnami; na zimę ma izbę czeladnš, W której sypia; zazwyczaj na ziemi w popiele Kładnie się przy ognisku i łachman podœciele; W łagodniejsze zaœ lato i jesień owocnš Rad chodzi po winnicach sypiać porš nocnš, K-ędy sobie ze suchych liœci łoże moœci. A nim zaœnie, wcišż duma o losów srogoœci Sprzysiężonych na ciebie, i w serce się wpija Nowy ból, a lat ciężar do reszty zabija. Tak i mnie schnšcš z żalu œmierć w końcu zabrała. Synu! Mnie nie zabiła Artemidy strzała, Co tak niespodziewanie i lekko przeszywa; Mnie nie zjadła choroba, co duszę wyrywa Z ciała bólem żartego, tylko, drogie dziécię, Cišgła tęsknoœć po tobie wyssała mi życie. - Tak rzekła. We mnie drżała chęć niepowœcišgniona Marę matki nieboszczki pochwycić w ramiona: Trzykroć chciałem jš objšć myœlšc, że przygarnę, Trzykroć umkła [196] mi z ręku i znikła jak marne Senne widmo, a serce i rwie się, i goni Tym gwałtowniej. Więc rzekłem tymi słowydo niéj: -O matko! Nie broń-że mi rozkoszy uœcisku!Czemuż się nie uœciskać w tym cieniów siedlisku! Niechby serca strapione w łzach zmieszanych razem Ulgę sobie znalazły. A może obrazem Złudnym tak Persefona przede mnš majaczy, Bym poznał całš bezdeń mej nędzy tułaczéj? - Rzekłem, a matka słowy zakwili tkliwemi: -Synu! Najnieszczęœliwszy z ludzi na tej ziemi! Nie zwiodła cię tym widmem groŸna Persefona, Lecz takim jest człek każdy, gdy życia dokona, Kiedy ciała i koœci z sobš nic nie sprzęga; Wszystko strawi płomieni niszczšca potęga,Odkšd z białymi koœćmi życie się rozbrata, A dusza, jak sen lekka, w otchłanie ulata. Teraz na œwiat powracaj i w pamięci żywéjChowaj to! Kiedyœ żonie opowiesz te dziwy. - Gdyœmy tak rozmawiali, przyszły z różnej strony Dusze niewiast, wypełzłe z krain Persefony, Wszystko żony i córy mężów wielkiej sławy. Cienie te obstšpiły dokoła dół krwawy. Widzšc to przemyœliwam, jak pytać po jednéj, I na trudnoœć ten sposób zdał się odpowiedny, Żem wydobył miecz długi, wiszšcy u boku, I wzbroniłem duszyczkom pić we krwi potoku. Więc po jednej puszczałem, o miano rodowe Pytajšc. Takem poznał te mary grobowe. Pierwsza pomknęła na mnie Tyro urodziwa [197], Zacnego Salmoneja córš się nazywa, A Kreteja małżonkš. Ta czasy dawnymi Kochała się w Enipie, z wszystkich rzek na ziemi Najpiękniejszej, i często biegła na wybrzeże Enipu. Więc Posejdon na się postać bierze Tego bożka i w rzeki wirowym zakręcie Napadł jš -ona w boskie gdy wpadła objęcie, Z obu stron buchta w górę fala purpurowa I wzdšwszy się sklepieniem przed ludŸmi ich schowa. Z miłosnego uœcisku gdy panna się cuci, Dłoń jej œciska i takie słowa bożek rzuci: -Chwała ci za ten uœcisk rozkoszy jedyny. Rok nie przejdzie, a dzielne urodzisz mi syny. Z niebiany dzielić łoże jest błogosławieństwem. Opiekuj się jak matka tych chłopišt maleństwem, A teraz idŸ do domu, nie mów nic przed nikim, Żeœ była z Posejdonem, wielkim mórz władnikiem [198]! - Rzekł i wskoczył, a fala nakryła go wzdęta. Tyro zaszedłszy w cišżę powiła bliŸnięta: Peliasa i Neleja. Tak jeden jak drugi Wyszli z czasem na dzielne Kronionowe sługi. Pelias siedział na Jolku, sławnym z owiec chowu, A Nelej na Pylosie. Innych synów znowu Powiła Kretejowi ta królewska żona, Jak Ajsona z Feresem, toż Amytaona. Po niej jam Antiopę [199] ujrzał krasawicę,Chełpišcš się, że z Zeusem dzieliła łożnicę,Że dała mu Amfiona i Zeta, co z czasem Siedmiobramny gród Tebów wznieœli, murówpasem Obwiedli; gdyby bowiem murów tych nie było, Nie mogliby obronić Tebów własnš siłš. Po niej przyszła Alkmena [200], żona Amfitriona, Którš Zeus pochwyciwszy w miłosne ramiona, Spłodził z niš Heraklesa, męża serca lwiego. Jawi się i Megara [201], córka zuchwałego Krejona, za mšż dana Amfitryjonidzie, Co słynšł niezłomnoœciš. Wraz i matka idzie Edypa, Epikasta [202], sławna strasznym czynem, Gdyż w obłędzie dzieliła łoże z własnym synem, Co ojca swego zabił. Bóstwa im na psotę Przed ludŸmi kazirodnš wykryły sromotę. Choć Edyp w pięknych Tebach Kadmejami rzšdził Wyrok bogów na pasmo zgryzot go osšdził. Ona zaœ w Hades poszła, gdy z rozpaczy wielkiej Uwisła w zadzierzgniętym powrozie u belki,A tak na syna głowę zwaliła te nędze, Jakich skrzywdzonej matce dostarczyły jędze. Po niej żona Tyndara Leda [203] się zjawiła. Ta mężowi dwóch dziarskich chłopaków powiła: Kastora, co najdziksze ujeżdżał rumaki, Polydeuka, co bił się Sławnie na kułaki. Obadwaj dotšd żyjš w karmišcej nas ziemi, Gdyż pod ziemiš uzacnił ich Zeus przed innymi. Dzień przeżywszy mrš w drugim, i tak wcišż kolejš Mršc i żyjšc, jak bogi w chwale swej jaœniejš. Po niej nadeszła Fedra, 204] Prokris i Ariadna [205], Ta zgubnego Minosa córa dziwnie ładna, Którš ongi Tezeusz, gdy z Krety ostrowu Chciał do Aten uwozić, zbył swego połowu,Gdyż na wysepce Dii Artemis jš grotem Swym ubiła, jak œwiadczył Dyjonizos o tem.Więc Majra [206] i Klymene, toż pełna sromoty Przyszła i Erifyle [207], co za stroik złotySprzedała swego męża. Już mi niepodobna Wszystkie zwać po imieniu, opisać z osobnaTe sławnych bohaterów i dziewki, i żony, Bo i nocy by brakło, zwłaszcza że spóŸniony Czas nagli do spoczynku; a czy się położę Tam w łodzi, z towarzyszami, czy gdzie tu,w komorze, Łasce waszej i bożej podróż mš oddałem Ť. Skończył, a w zgromadzeniu naraz oniemiałem. Nastała uroczysta cisza w izbie ciemnej. Wtem ozwał się Arety głos białoramiennej:ťJakże wam się wydaje mšż ten, o Feaki? Przy tym wzroœcie i kształcie ciała rozum taki! On goœć mój -ależ wolno uczcić go każdemu.Po cóż naglić z odprawš? Lepiej potrzebnemu Tułaczowi nie skšpić, kiedy z łaski nieba Każdy z was chowa skarby większe, niż potrzeba Ť. Na to do zgromadzonych starzec siwogłowy Echeneos się zwrócił i rzekł tymi słowy: ťMężowie! Do serc waszych mowa ta przypada; Mšdrze radzi królowa, słuchać jš wypada, Lecz prawo do rozkazu służy li królowi Ť. Na to mu Alkinoos tym słowem odpowie: ťCom przyrzekł, to i spełnię, pókim żyw i czuję, I póki tym żeglownym Feakom panuję. Lecz goœć nasz, choć mu do dom tak œpieszno, niech z nami Choć do jutra zabawi; ja się z podarkami Tymczasem dlań uwinę. Na jego odprawie Nam tu wszystkim zależy, najwięcej mej sławie, Jako temu co włada i stoi na czele Ť. Na to odparł mu Odys obfity w fortele: ťO potężny Alkinie, królu pełny chwały! Choćbyœcie mnie zmusili siedzieć tu rok cały, Bylem powrót miał pewny, sute opatrzenie,Przystałbym. To by nawet podniosło znaczenie Wracajšcego do dom, a z mieszkiem niepróżnym. Nie umiano by sobie rady dać z podróżnym W Itace: z takš czeœciš byłbym tam witany Ť. Na to Alkin: ťOdysie! Choć jak goœć nieznany Wszedłeœ tu, jednak sšdzšc z postaci i twarzy, Nie patrzysz na oszusta z rzędu tych nędzarzy, Jakich po chleborodnej ziemi moc się kręci,I trzeba czy nie trzeba, kłamiš bez pamięci. Lecz ty i słowem wdzięczny, duszš nieobłudny, Wieszcza krojem w powieœci opowiadasz cudnéj Wojsk argejskich niedolę i twš osobistš. Otóż wyznaj mi szczerze, niech wiem prawdę czystš: Czy ci się oni boscy męże pokazali, Coœ z nimi szedł pod Ilion, co tam głowy dali? Teraz noc długa, bardzo długa -a do spaniaJeszcze nie czas, więc cišgnij swe opowiadania I do boskiej Jutrzenki; mnie to nie unuży, Choćbyœ przygód swych powieœć przewlókł jak najdłużej Ť. Na to odrzekł mu Odys: ťO królu Alkinie! Bohaterze, którego sława wszędy słynie! Jest czas i na gawędy, jest czas i na spanie; Lecz gdy chcesz, abym dalej mówił, niech się stanie Tobie gwoli: opowiem owš dolę smutnš Mych przyjaciół, co œmierciš zginęli okrutnš, Bo choć uszli pod Trojš krwawego pogromu,Œmierć znaleŸli z ršk niewiast z powrotem do domu. Owoż, gdy na skinienie groŸnej Persefony On tłum cieniów niewieœcich zniknšł rozpierzchniony, Widziałem, jak Atrydy duch przyszedł posępny, A z nim pomknšł i orszak duchów nieodstępny Tych wszystkich, co w Ajgista zamku dali głowy, Ledwo krwi się tej napił cień Agamemnowy,Wraz mię poznał, w głos łzami zaszlochał rzewnymi, Ręce ku mnie wycišgnšł, chcšc przygarnšć nimi; Lecz darmo! Już z nich siła życia uleciała, Dajšca niegdyœ gibkoœć członkom jego ciała! Na ten widok serdeczne łzy mi się polały I usta moje tymi słowy go witały: -Sławny synu Atreja, o Agamemnonie! Któż cię wtršcił w te œmierci nieprzespane tonie? - Czy Posejdon cię zabił wœród morskiej przeprawy, Nasyłajšc orkany i wichry na nawy? Czyliœ na lšdzie zabit od wrażych warchołów, Gdyœ im zajmował stada baranów i wołów?Czy gdy w żon swych i grodu stawali obronie? - Takem mówił. On na to odpowiedział: -O nie!Nie, Laertio Odysie, w fortele obfity, Jam z ręki Posejdona nie zginšł zabity, On nie nasłał orkanów ni wiatrów, gdym płynšł, Anim od wrażych ludzi na lšdzie nie zginšł: Jeno Ajgist, ten wspólnik mej występnej żony, Œmierć mi zadał. W goœcinę przezeń zaproszony, Byłem zabit na godach jako wół u żłobu. Moich zaœ towarzyszów, również bez sposobu Obrony, zarzynano jakby wieprzów trzody, Które w goœcinnym domu zwykle rznš na gody Czy weselne, czy inne, czy na wielkie œwięto. Musiałeœ nieraz widzieć, jak to ludzi rznięto W pojedynkach lub w bitew zaciętych natłoku, Ale wszystko to niczym przy onym widoku, Kiedy to wkoło stołów zastawnych i kruży Wiliœmy się po ziemi w krwi czarnej kałuży.Wtenczas srodze mię przeszył jęk córki Pryjama, Kasandry [208]: Klytajmestra dławiła jš sama Przy mnie, już konajšcym. Jam wzniósł ręce obie I za miecz schwycił; ona wydarła, i sobie Precz poszła. Nawet powiek moich nie przywarła, Gdym skonał, ani szczęk mych, otwartych do garła! Nie wiem, czy obrzydliwsze na œwiecie jestzwierzę Nad kobietę, gdy w takš zbrodnię się ubierze, Jak w onš, na małżonku własnym dokonanš. Jam marzył, że gdy wrócę, radoœć niespodzianš Sprawię dzieciom, czeladce, wszystko mnie powita. Alić ta przeniewiercza zbrodniarka kobiéta Nie tylko sama siebie, lecz rodzaj niewieœciZbezczeœciła, te nawet, co warte sš czeœci! - Skończył, a jam mu na to: -Och! Sroży się, sroży Od dawna nad plemieniem Atreja gniew boży!Zeus za narzędzie zguby niewiastę obiera - Wszak przez onš Helenę tylu już umiera, A przez tę Klytajmestrę i tyœ żywot stradał! - Tak rzekłem. On mi na to znowu odpowiadał: -O nigdy nie poddawaj się pod rzšd kobiécy! Z czułoœci jej nie zwierzaj żadnej tajemnicy! Udziel coœ, a rzecz ważnš w sobie zamknij szczelnie. Lecz ciebie twa małżonka nie zdradzi bezczelnie, Bo szlachetnoœć i zacne mieszkajš pochopy W sercu Ikariosowej córy, Penelopy. Kiedyœmy szli na wojnę, tyœ jš kobiecinš Młodš w domu zostawił, u piersi z chłopczynš, Który dziœ już w poważnych mężów wstšpiłgrona. Ojciec go wracajšcy przyciœnie do łona I syn szczęœliwy ojcu rzuci się w objęcia! Mnie nawet żona moja widokiem dziecięcia Oczu napaœć nie dała, zgładziła mię wprzódy! Ale powiedz mi szczerze, szczerze, bez obłudy! Czyœ co o mego syna nie zasłyszał losie, BšdŸ w Orchomenie, bšdŸ też w piaszczystym Pylosie, BšdŸ w Sparcie na Atrydy Menelaja dworze?Gdyż mój Orest na ziemi żyw jeszcze w tej porze. - Tak pytał; jam mu na to: -Atrydo! Daremnie Chcesz mię zbadać, gdyż nic się nie dowieszode mnie: Bo nie wiem, a na próżno gadać nie przystało. - Gdy nas dwóch tak na przemian z sobš rozmawiało, Mieszkajšc w nasze smutki łzę rzewnš co chwila, Pomknęła ku nam dusza Pelida Achilla [209],Za niš dusza Patrokla [210] z Antilocha [211] duszš, Wreszcie Ajas [212], co kształtem i olbrzymiš tuszš Wszystkie gasił Danaje -Achilla nie liczę. Owóż duch Ajakidy [213] od razu oblicze Poznał moje i takš powitał mię mowš: -Laertiado Odysie! O zuchwała głowo! Na jakiż czyn się zrywasz, większy niŸli wszystko, Coœ zrobił! Po co wszedłeœ w to zmarłych siedlisko, Gdzie z ludzi tylko cienie mdławe i bezwiedne? Tak mówił, jam mu słowo posłał odpowiedne: -O Achillu! Ty chwało i ozdobo nasza! Przyszedłem tutaj gwoli wieszcza Tejresjasza, By wróżył, czy rodzinnš Itakę zobaczę! Dotšd bowiem wcišż życie pędziłem tułacze, I nogš nie postawszy w Achai ni w domu. Lecz z twym szczęœciem, Achillu, czy można się komu Równać z nas? Jak bóg czczony byłeœ ty naziemi, A dziœ, będšc w Hadesie, trzęsiesz umarłemi; Przeto nie masz ty czego na swój zgon narzekać. - Rzekłem; on z odpowiedziš nie dał na się czekać: -Odysie! Ty chcesz w œmierci znaleŸć mi pociechę? Walałbym do dzierżawcy iœć pod biednš strzechę Na parobka, i w roli grzebać z ciężkim znojem, Niż tu panować nad tym cieniów marnych rojem! Lecz mów mi, co słyszałeœ o grackim mymsynie: W domu-ż siedzi, czy w boje chodzi, męstwem słynie? Toż mów, jakie o wielkim Peleju masz wieœci? Czy Myrmidony zawsze chowajš go w czeœci? Czy Hellada i Ftyja czci mu swej uwleka, Że stary, a na ręce i nogi kaleka? O, czemuż ja nie taki, jak niegdyœ bywało, Gdym żył i na trojańskim polu błyszczał chwałš, I w obronie Achiwów wycinał narody! Obym na jednš chwilę znów silny i młody Stał się i naraz w domu zjawił się rodzica!Starłaby tych zuchwalców synowska prawica, Którzy œmieli królewskiej uwłaczać mu czeœci! - Tak Achilles. Jam na to: -Żadnej, żadnej wieœci Nie miałem o Peleju; ale słuchajże mię, Opowiem ci o synu twym Neoptolemie [214] Wiele rzeczy ciekawych, których byłem œwiadkiem, Gdyż ja sam go przywiozłem własnym moim statkiem Ze Skyros do pancernych Achiwów pod Troję. Tam on w radach wojennych zwykle słowo swoje Rzucał pierwszy; przemawiał i mšdrze, i zdrowo; Li Nestor go pobijał lub ja sam wymowš. A gdy przyszło na miecze rozprawiać się krwawo, Nigdy nie został w tyle pomiędzy czerniawš, Ino szedł naprzód, męstwem nad innych górował; Siła też wrogów w boju obalił na pował. Wszystkich tych nie policzę, z nazwisk nie wymienię, Których, bronišc Danajów, posłał między cienie. Li wspomnę Eurypyla, co go miednym grotem Przebódł wskróœ, bohatera, z nim dużo pokotem Ktejców o ziem powalił, sprawka to kobiéca; Nigdym nie widział człeka wabniejszego lica Niż Eurypyl; li Memnon piękniejszy od niego.Potem kiedyœmy w konia wleŸli drewnianego[215], Co go Epej wyciosał, a mnie dozór dano, Kiedy ma być zamkniętš, kiedy otwieranš Ta kryjówka, mieszczšca ksišżęta i wodze, Niejeden tam z Achiwów na los płakał srodze I dygotał ze strachu, lecz u twego syna Nie widziałem łzy jednej; nic go nie ugina, Bo ni razu z bojaŸni nie zbladł mu rumieniec. Przeciwnie, nieraz prosił mię ten zapaleniec, ych ocy nikt się nie ijonem. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żl` c mß ˘ c nÖ c oW$O pŚ'I c €qď2€ c ro> Bym go puœcił z kryjówki; za oszczep miedziany, Za miecz chwytał i rwał się wysiekać Trojany. W końcu, gdyœmy Pryjamów wzięli gród wysoki, On łupów i podarków nawišzawszy w troki,Oddalił się na okręt, i żadnš już strzałš Ani mieczem draœnięty, z walk tych wyszedł cało, Co dziw! Bo Ares w bitwie œlepe sypie cięcia! - Rzekłem, a duch Achilla, ajackiego księcia, Na asfodelu mrocznš łškę [216] się oddalił, Uradowan, żem syna męstwo tak wychwalił.Inne zaœ, co tam były, nieboszczyków cienie Stały smutne, na swoje płaczšc przeznaczenie; A tylko cień Ajasa, syna Telamona, Stał podal. Jego postać srodze zachmurzona Przez to, żem go w zapasach przemógł [217] i nagrodš Wzišł zbroję Achillesa, którš głosów zgodšW dank dali mi Trojańce i Pallas-Atene, A Tetys przeznaczyła za zwycięstwa cenę. Było lepiej mi nigdy zwycięzcš nie zostać, Niżby miała pod ziemię pójœć ta wielka postać Ajasa, co nad Greków wzrósł takimi czyny,Że tylko go Achilles przeœcigał jedyny. Więc zagabłem Ajasa, witajšc serdecznie: -O synu Telamona! A czybyœ miał wiecznie Gniewać się i po œmierci o zbroję, coœ stracił, Którš tylu klęskami Grek potem opłacił? Bo z tobš, kiedyœ runšł, ty baszto warowna! Jak po œmierci Achilla, żałoœć niewymowna Ogarnęła Achiwów: wcišż płaczš za tobš! Wszystkiego Zeus nawarzył; on to swojš złobš Trapił wojska danajskie i ciebie tu wpędził.Lecz zbliż się do mnie, królu! Rad bym pogawędził, Zbliż się, już byœ to z serca stary gniew wyrzucił! - Rzekłem; on milczał. Po czym k ’Erebu się zwrócił I odszedł, ginšc w tłumie martwych nieboszczyków. Może byłbym od niego dobył co z tajników Lub wzajem on ode mnie, lecz właœnie pragnšłem Poznać dusze, co przyszły i stały nad dołem. Syn Zeusa, boski Minos [218], wpadł w oko najpierwej. Siedzšcy z złotym berłem sšdził on bez przerwy Dusze zmarłych. Te stojšc, siedzšc z obu boków W bramie gmachu Aisa, słuchały wyroków. Po nim znów olbrzymiego Oriona [219] ujrzałem. Na łšce asfodelu pędził on nawałem Zwierzynę wszystkš, jakš w kniejach pozabijał, Gdy żył i w ręku pałkš spiżowš wywijał. Widziałem i Tityosa [220], syna Gai œwiętej - Zalegał dziewięć stajań leżšc rozcišgnięty. Dwa sępy, jeden z prawej strony, drugi z lewéj, Choć ich spędzał, spod skóry darły z niegotrzewy. Kara za Leto, Zeusa boskš nałożnicę, Którš on był znieważył, gdy ta okolicę Panopej przechodziła, do Pyto w podróży. Widziałem i Tantala [221] . Staw widziałem duży, Kędy stał zanurzony aż po samš brodę. Choć pić chciał, nie mógł ust swych zanurzyć w tę wodę, Bo ilekroć się schylił, by jej nabrać w usty, Tylekroć uciekała, ino się grunt pusty Został pod nim, wysuszon przez duchy złowrogie. Nad nim i drzew gałęzie wisiały rozłogie, Pełne jabłek rumianych, słodkich fig i gruszek, Toż granatów, oliwek, lecz byle staruszek Wspišł się, aby rękami uszczknšć owoc który, Wichr się zrywał, gałęzie podbijał do góry... Syzyfa [222] takżem widział, i to w strasznych mękach; Ogromnš bryłę skały dŸwigał on na rękachI wtaczał jš na górę z mordęgš niemałš, Podsadzajšc się pod niš, a gdy się zdawało,Że jš wtoczył już na szczyt, skręcała się skała I z łoskotem piorunu znów na dół spadała,A on znów jš pod górę wtaczał. Krwawym potem Członki jego okryte, twarz kurzem i błotem. Po czym Heraklesowe widmo tuż przy dole Stanęło, on sam bowiem siedział w bogów kole Na niebiańskiej biesiadzie z Hebš [223] na pieszczocie. Wkoło widma, mar roje, ni to ptaków krocie Spłoszonych, wcišż szeleszczš... On jak nocponury Stał z łukiem i napinał bełt nastrzępion pióry, GroŸnie patrzšc i gotów grot miotać za grotem, Przez pierœ jego pas wisiał rzemienny, a złotem Rżniętym w cudne figury zdobny i łyszczšcy: Był tam niedŸwiedŸ, odyniec, lew groŸnie patrzšcy, Toż szermierki i bitwy, rzezie krwi niesyte,Doœć, że kto dzieło takie stworzył znamienite, Niech się już o piękniejsze nie kusi daremnie! Herakles wraz mię poznał, gdy się wpatrzył we mnie, I tak do mnie przemówił jego cień markotny: -O synu Laertesa, Odysie obrotny! Czy i ciebie tak samo okrutny los gniecie, Jak mię nękał, gdym jeszcze na jasnym żyłœwiecie? Syn ja Zeusa, a nędze były mym udziałem, Wysługiwać się chłopu podłemu [224] musiałem, Który mię robotami obarczał twardymi: Kazał mi po psa chodzić aż tutaj w głšb ziemi, Myœlšc, że w drodze zginę od samego strachu. Jam przecież wyprowadził psa z Aisa gmachu, Bo Hermes i Pallada szli tam razem ze mnš... - Rzekłszy to zaraz odszedł w Hadesu głšb ciemnš. Jam został oczekujšc, czy się nie pokaże Kto z dawnych bohaterów lub też inne twarze, Z którymi by się rada spotkać dusza moja; Pragnšłem Tezeusza [225], a z nim Pejritoja. Lecz się zaczęły œcišgać takie mar gromady, A i z takim łoskotem, że mię lęk zdjšł blady; Bałem się Persefony, czy ta z swej czeluœci Potwornego łba Gorgi [226] na mnie nie wypuœci. Więc-em pobiegł na okręt, napędził drużynę, By wsiadała, cumowš odczepiła linę. Ta, rozkazom posłuszna, rzuciła się w pędy I przy wiosłach ław długich wnet zasiadłarzędy; A okręt zrazu pršdem mknšł po oceanie, Potem z wioseł pomocš -w końcu wiatr powstanie Ť. ----------- [188] Kimmeryjscy... mieszkańcy -mityczny lud tracko -irański mieszkajšcy na północ od Morza Czarnego; tunoszš cechy bajkowego ludu z krańca œwiata, żyjšcego w wiecznej ciemnoœci u granic Tartaru (czyli Hadesu); [189] zagabnšłem -zagadnšłem; [190] Dusza... Antiklei, córy Autolyka -Antikleja była matkš Odysa, która wg tradycji zmarła z tęsknoty za synem; [191] Trinakia -wyspa, którš mogła być Sycylia, pasły się na niej trzody boga słońca, Heliosa; [192] przez morze przyjdzie œmierć -wróżba dotyczšca przyszłej œmierci Odysa; miał go zabić Telegonos (syn Odysa iKirke), który przypłynšł do Itaki w poszukiwaniu ojca i nie rozpoznawszy go, zranił œmiertelnie w przypadkowej bójce; [193] w Achai -kraina na Peloponezie nad Zatokš Korynckš, ze stolicš w Mykenach, gdzie władali Atrydzi; [194] tabunna Troja -bogata w konie; [195] łucznica Artemis... strzałę wbiła ci do łona -lekkš œmierć przypisywano Artemidzie; [196] umkła -umknęła; [197] Tyro urodziwa -była to córka Salmoneusa, matka Neleusa, a babka Nestora; [198] władnikiem -władcš; [199] Antiopę -Antiope uwiedziona, która przez Zeusa urodziła Amfiona oraz Dzetosa(braci bliŸniaków), którzy byli budowniczymibeockich Teb; Amfion był tak znakomitym muzykiem, że kamienie tebańskiego muru same układały się na dŸwięk jego kitary; [200] Alkmena -por. przypis [34]; [201] Megara -córka króla tebańskiego Kreona, żona Heraklesa; wg popularnej wersji zamordowana wraz z dziećmi przez oszalałego męża; [202] Epikasta -zwana też Jokastš; matka Edypa; bohaterka cyklu mitów tebańskich, na kanwie których osnute sš dramaty Sofoklesa: Antygona, Król Edyp i Edyp w Kolonie; [203] Leda -żona Tyndareosa, króla Sparty, uwiedziona przez Zeusa ukrywajšcego się pod postaciš łabędzia, matka Dioskurów, tj.Kastora i Polluksa oraz Heleny i Klitajmestry; [204] Fedra -córka Minosa druga żona Tezeusza, siostra Ariadny, zakochana bez wzajemnoœci w swym pasierbie Hipolicie, oskarżyła go fałszywie przed mężem i spowodowała jego œmierć; (na losach Fedryosnute sš dramaty Eurypidesa i Jeana Racine ’a); [205] Ariadna -siostra Fedry, córka władcyKnossos, Minosa, oraz jego żony Pazyfae; pomogła Tezeuszowi wydostać się z labiryntu, dajšc mu kłębek nici, którym znaczył drogę; [206] Majra -towarzyszka Artemidy, jej przyjaciółka i powiernica; [207] Erifyle -córka władcy Argos Talaosa, żona wieszcza i wodza Amfiaraosa; [208] Kasandra -Kassandra, córka króla Troi Priama i Hekabe, po upadku Troi przypadła Agamemnonowi i razem z nim zginęła z ršk Klitajmestry, jego żony; [209] Pelida Achilla -Achilles; por. przypis [47]; [210] Patrokl -por. przypis [49]; [211] Antilochos -syn Nestora, również poległ pod Trojš; młody, waleczny bohater;[212] Ajas -syn Telamona, por. przypis [48];[213] Ajakida -potomek Ajakosa, chodzi o Achillesa; [214] o synu twym Neoptolemie -Achilles pyta Odysa o swojego syna; por. przypis [66]; [215] konia drewnianego -por. przypis [143]; [216] asfodelu mroczna łška -asfodel, złotogłów; w starożytnoœci byt kwiatem żałoby; łški asfodelu znajdowały się w Hadesie; [217] żem go w zapasach przemógł -chodzi o zbroję Achillesa pięknie wykutš w kuŸni Hefajstosa, która po œmierci Achillesa miała przypaœć w udziale najdzielniejszemuz Greków Ajasowi; otrzymał jš jednak Odys; Ajas jest zagniewany nawet w Hadesie i nie chce rozmawiać z Odysem; [218] boski Minos -władca Krety, syn Zeusai Europy, brat Radamantysa, bohater wielu podań i legend; po œmierci obaj bracia sšdzili umarłych; [219] Orion -por. przypis [85]; [220] Tityos -por, przypis [118]; [221] Tantal -syn lub ulubieniec Zeusa, bogaty król Frygii, który uniesiony pychš obraził bogów (niektóre wersje podajš, że ujawnił ich tajemnice, inne, że częstował ambrozjš zwykłych œmiertelników); jego męki w Hadesie polegały na cierpieniu wiecznego pragnienia; [222] Syzyf -król Efiry (Koryntu), skazany na wiecznš karę w Hadesie -bezskutecznie wtaczał ogromny głaz na górę, który na samym szczycie odwracał się i staczał w dół; stšd „syzyfowa praca", czyli praca bez efektów; [223] Heba -córka Zeusa i Hery, piękna bogini młodoœci, nalewała bogom nektar; powyniesieniu Heraklesa na Olimp została jegożonš; [224] chłopu podłemu -Herakles skarży się Odysowi, że owym podłym człowiekiem byłEurysteusz, dla którego Herakles musiał wykonać dwanaœcie ciężkich prac (m. in. wykraœć z Tartaru strażnika podziemi -psa Cerbera); [225] Tezeusz -syn króla Aten, Ajgeusa; wielki heros ateński, wyprawił się na Kretę, gdzie z pomocš córki Minosa Ariadnyzabił potwora Minotaura; [226] potwornego łba Gorgi -Gorgona to potwór, Meduza o zabójczym spojrzeniu; Gorgony miały wielkie skrzydła, szpony, węże zamiast włosów, a ich spojrzenie zamieniało w kamień; Meduzę zabił Perseusz, a jej głowę umieœciła na tarczy Atena; PIEŒŃ DWUNASTA Syreny, Skylla i Charybda, bydło Heliosa ťSkoro okręt nasz pršdy oceanu minšł I na bezkresny przestwór wód morskich wypłynšł, Pędzim ku wyspie Ajai, gdzie Eos się rodzi, Gdzie mieszka z swym orszakiem i gdzie Helios wschodzi; A stanšwszy u brzegu przy piaszczystej ławie, Wysiadamy z okrętu, znużeni w przeprawie,Spać się kładziem i œpimy do jutrzenki œwitu. Rankiem, gdy zrumieniła Eos strop błękitu, Pchnšłem do zamku Kirki częœć druhów, by zwłoki Elpenora przynieœli tu nad brzeg zatoki. Potem drzew naœcinawszy na wzgórku nad morzem Ze łzami i żalami na stosie go złożem. A gdy trupa i oręż ogień strawił razem, Sypiem nad nim mogiłę, nakrywamy głazem, A na wierzchu mogiły zatykamy wiosło. Wszystko, coœmy zrobili, prędko się doniosło Do Kirki. O powrocie już uwiadomiona, Sama wnet przyszła strojna; za niš panien grona Niosły czerwone wino, kołacze, mięsiwa. Bogini przystšpiwszy, do nas się odzywa: -Wy żywi, a w umarłych chodziliœcie kraje! Œmierć dwukrotna! Na jednej inny poprzestaje. Oj, wy œmiałki! A nuże, syćcie wasze głody, Godujcie; za to jutro, gdy wstanie dzień młody, Dalej w drogę! Ja sama powiem, jak i kędy,Byœcie znów przez szaleństwo nie popadli wbłędy Ani w niebezpieczeństwo na wodzie lub ziemi - Rzekła i nam dodała serca słowy temi. Jakoż przez ten dzień wszystek, nim słońce zapadło, Wyprawiliœmy stypę: piło się i jadło. Lecz kiedy już wieczorna nadeszła godzina,A spać legła przy cumach korabnych drużyna, Wtenczas z sobš mię na bok odwiodła bogini, Usiadła na trawniku, jam też siadłszy przyniéj, Opowiadał jej całš podróż szczegółowie. Na co mi boska Kirka w tych słowach odpowie: -Kiedyœ tak wszystko sprawił; posłuchać cizda się, Co powiem i co bóg sam przypomni ci w czasie. Ty w kraj Syren [227] zajedziesz, czarownic, co zdradzš Tych wszystkich, jacy tylko o nie tam zawadzš. Szaleniec, kto się zbliży i Syren tych œpiewyUsłyszy! On nie ujrzy nigdy, póki żywy, Ni małżonki, ni dziatek, ni ziemi rodzinnéj: Tak go sczaruje œpiew tych Syren słodkopłynny, Które siedzš na łšce, a wkoło nich gnaty Ludzkie leżš stosami i ciał wyschłych szmaty. Ty je mijaj, i zalep uszy towarzyszy Woskiem miodnego plastru! Niech żaden nie słyszy Głosu ich; lecz jeżeli sam byłbyœ ciekawy Posłuchać, to powrozem każ do masztu nawy Przywišzać się a mocno, za nogi i ręce, A wtedy się przysłuchaj dwóch Syren piosence. Lecz gdybyœ się wyrywał, wołał, by zdjšć pety, To masz być jeszcze mocniej powrozem œciœnięty. Gdy tak szczęœliwie miniesz Syrenie pobrzeże, Nie wytykam ci drogi. Czy okręt obierze Drogę w prawo lub w lewo, sam rozważyszsobie, Która lepsza. Ja tylko opiszę ci obie: Na jednej z wód wyłażš skał stromych urwiska, Wzdęty wał Amfitryty o nie się rozpryska. Skały te zowiš bogi w swej mowie: błędnymi... Żaden ptak ni gołšbka nie przemknie nad nimi Z ambrozjš, którš niesie dla ojca Kroniona, Żeby od gładkiej skały nie była schwycona,Lubo Zeus, gwoli liczby, zawsze nowš stwarza. Tutaj niechybna zguba czeka na żeglarza: Ciała ludzkie i belek okrętowych szczęty Schłonš albo płomienie, albo mórz odmęty. Jeden li tylko okręt Argo [228], sławion wszędy, Gdy wracał od Ajeta, mógł się przemknšć tędy - Lecz te rafy i Argo by nie oszczędziły, Gdyby nie pomoc Hery -Jazon był jej miły. Dalej sš dwie opoki: jednej szczyt się jeży Aż w niebiosa, a na nim gruby obłok leży, Co nie znika ni latem, ni czasu jesieni; I ten szczyt się nie złoci od słońca promieni. Nań się wdrapać lub zejœć zeń -nie w ludzkiej to sile, Choćby kto ršk dwadzieœcia a i nóg miał tyle; Głaz bowiem jak ociosan, gładki z każdej strony. We œrodku ma jaskinię; otwór jej zwróconyKu ciemnoœciom Erebu. Więc onš jaskinię Okręt twój, Odyseju, niechaj tak ominie, By z pomostu w ten otwór żadna nie doniosła Strzała, ciœniona rękš łucznika z rzemiosła. W tej jamie Skylla [229] siedzi, słychać jš z daleka; Skomli jakby miot szczeništ i jak one szczeka. Okropna to poczwara, i nikt jej widoku Nie zniesie; sam bóg nawet nie dotrzyma kroku. Łap dwanaœcie szkaradnych jest u tej bestyi, I szeœć szyj wycišgniętych, a na każdej szyi Łeb sproœny, w paszczy zębów trzy rzędy, a przy tym Gęstych, a chropoczšcych przeraŸliwym zgrzytem. Zwykle na dnie pieczary leży tułów spory, A łby tylko wystawia z głębi onej nory, I łapczywie czatujšc w paszcze swoje chwyta Delfina, psa i wszystko, co ma Amfitryta W swoim państwie podwodnym, wszystko, co się zdarzy, Nie pochlubił się dotšd nikt z tylu żeglarzy,By nie miał od niej szkody; każda jej paszczeka Zwykle z łodzi unosi jednego człowieka. Blisko od niej zobaczysz drugš takš skałę, Lecz niższš, bo przerzucisz przez niš każdš strzałę. Jest tam figowe drzewo ze skały zwieszone, Pod nim groŸna Charybda łyka morze słone; Trzykroć w dzień je wyrzuca, trzykroć wcišga w siebie. A gdy wcišga, o! niechże nie będzie tam ciebie! Już by i sam Posejdon nie mógł cię ratować. Pamiętaj, Odyseju, łódŸ swojš sterować Najbliżej popod Skyllę, gdyż większym jest zyskiem Szeœciu ludzi utracić niż zginšć ze wszystkiem. - Skończyła, a jam na to tak jej odpowiedział: -Boginio! Chciej odsłonić prawdę! Niechbym wiedział, Czy uchodzšc Charybdy łakomego garła, Mógłbym Skyllę ukarać, że moich pożarła? - Tom mówił, a bogini rzekła tymi słowy: -Ty byœ i Skyllę wyzwać na rękę gotowy; Ty byœ się porwał, œmiałku, i na same bogi.Bo przecież nieœmiertelnym jest ten potwórsrogi: Nie da on ci się zabić, i nic go nie złamie. Jeden œrodek: uciekać -na nic silne ramię... Jeœli staniesz pod skałš, by wydać bój Skylli, Ona szeœć łbów powtórnie z czeluœci wychyli I drugich szeœciu porwie. Spiesznie więc przepływaj Koło niej, a boginkę Kratais [230] przyzywaj, Matkę Skylli, co życie dała tej szkaradzie. Ta jš wstrzyma, i odtšd nie będzie na zdradzie. Dalej ostrów Trinakii trafisz: tam na łšce Do boga słonecznego stada należšce Pasš się; jest stad siedem owczych, siedm wołowych, A w każdym po pięćdziesišt; nigdy liczba owych Nie zwiększa się, nie zmniejsza. Dwie nimfym. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷żs`M c t­ q c ub c v€"Ś c w&.P c xv9Ŕ7 y6?: €je pasš: Lampetia z Faetusš [231], obie cudne krasš.Helios je miał z Neajrš. O swe córki dbała Matka, gdy już podrosły, daleko wysłała Aż na ostrów Trinakii, by trzody ojcowskie I woły ciężkorogie pasły dziewy boskie. Jeœli, na powrót pomny, oszczędzisz te trzody, To wrócisz, chociaż nędzarz, do swojej zagrody. Lecz jeœli je naruszysz, twój okręt z drużynš Zginšć musi -ty ujdziesz, ale cię nie minš Nieszczęœcia, i choć wrócisz do dom i rodziny, To póŸno, biedny bardzo, sam jeden, jedyny. - Tak mówiła. Wtem jutrznia zabłysła na niebie Kirka mię pożegnawszy odeszła do siebie; Ja na okręt zwołałem czeladŸ rozpierzchnionš, Kazałem, by od brzegu liny odczepiono. A gdy wszyscy zasiedli rzędem długie ławy, Wiosłami pruć zaczęli morski nurt słonawy.Wtem od ziemi na okręt nasz modrawodziobny Wiatr pocišgnšł, nasłany od Kirki nadobnéj,Pięknowłosej bogini, przewodnik żeglugi. Ład zrobiwszy na nawie, płyniemy czas długi Milczšcy, nieruchomi, na wiatr i ster zdani.W końcu tak się ozwałem: -Druhowie kochani! Nie jednemu ni kilku zwierzam się wybranym Z przeznaczeniem, od Kirki mnie przepowiedzianym, Lecz wszystkim chcę obwieœcić, jakš przyszłoœć wróży; Czy zginiem, czy szczęœliwie powrócim z podróży? Najpierw, radzi bogini, na œpiewy zwodzšceGłuchym być owych Syren, co siedzš na łšce. Mnie jednemu li wolno słuch mieć dla ich œpiewu, Lecz trzeba mię przywišzać k ’masztowemudrzewu I spętać powrozami za nogi i ręce, Bym nie drgnšł; lecz jeżeli owe więzy skręcę Lub zawołam: Puszczajcie! -odmówcie posłuchu I mocniejszymi pęty skrępujcie co duchu. - Tak więc częœć przepowiedni zwierzyłem drużynie. Okręt nasz, gnany wiatrem, pod ostrów podpłynie Dwóch Syren, a wtem naraz wiatr ucichł i wodne Fale się wygładziły jak niebo pogodne: Któryœ bóg je uciszył. Poskoczyli nagle Towarzysze na nogi, aby zwinšć żagle I na dnie łodzi złożyć; po czym rozbijano Nurt wiosłami, aż morze pokryło się pianš.Jam wtedy miednym nożem kršg wosku na częœci Krajał drobno i gniótł z nich gałki w silnej pięœci; Wosk prędko stał się miękki, już samym gnieceniem, Już rozgrzany goršcym Heliosa promieniem;Co zrobiwszy, każdemu zalepiłem słuchy [232] . Potem do mnie się wzięto; zwišzali mię druhy Do masztu powrozami za nogi i barki I wzišwszy się do wioseł, gnali okręt szparki. A gdyœmy się zbliżyli do wyspy tej brzegu, Syreny, widzšc nawę gnanš w pełnym biegu, Pieszczonymi głosami œpiew zawiodły taki: -Zbliż się, chlubo Achiwów, Odysie z Itaki! Zbliż do lšdu! Posłuchaj, jak œpiewamy cudnie! Nikt tu jeszcze na czarnym nie przemknšł się sudnie, Żeby się nie zatrzymał na dŸwięk naszych pieni; Owszem, wszyscy œpiewaniem tym rozweseleni, Oœwieceni mšdroœciš płynš sobie daléj. Wiemy, co niegdyœ Grecy, Trojanie doznali Nieszczęœć, z bogów naprawy, na Ilionu polach, Wiemy o wszystkich ziemskich dolach i niedolach. - Tak œpiewały, a we mnie już żšdza się budzi Słuchać jeszcze tych œpiewów; więc mrugam na ludzi, By przyszli mię rozpętać. -Okręt pędzi chyżo. Wtem Euryloch, Perimed do mnie się przybliżš I przywišżš do masztu silniej powrozami. Tymczasem wyspa Syren została za nami, Już ich głosu i œpiewu prawie nikt nie słyszy. Więc wosk z uszu odlepiał każdy z towarzyszy, A i mnie z onych pętów też oswobodzili. Minšwszy zatem wyspę, ujrzałem w tej chwili Jakby dym i wełn wielki łamišcy się z grzmotem, Aż z ršk wiosła wypadły ze strachu i potem Same biły się z falš; a nawa jak wryta Wraz stanęła, bo nikt się do wioseł nie chwyta. Widzšc to, cały pomost przebiegłem i mowš Takš cuciłem martwš czeladŸ okrętowš: -Bracia! Tyle już nieszczęœć przeszliœmy i znamy! Nic tu nie ma gorszego niż wtenczas wœródjamy Kyklopskiej, kiedy kamień zawalił nam wniœcie. Jednak stamtšd -pamięta każdy oczywiœcie -Jakem wywiódł was głowš chytrš a przezornš. Nuże, chłopcy! Co każę, wykonać mi sforno[233]! Wszyscy niech chwycš wiosła, rzędem zajmš ławy I wiosłujš co siły. Może Zeus łaskawy Sprawi, że nas ucieczka od œmierci uchroni.Ty zaœ, sterniku, który ster nawy masz w dłoni, Omijaj -a przestrogę wyryj sobie w głębi - Owe dymy i wiry, gdzie morze się kłębi, A bierz się popod skałę, bo gdybyœ przypadkiem Skręcił tam, koniec z nami byłby i ze statkiem. - Skończyłem. Oni rozkaz natychmiast spełnili; Lecz o nieuniknionej nie rzekłem nic Skylli, Aby drużyna moja, gdyby œmierć spostrzegła, Zbiwszy się w trwożnš kupę, wioseł nie odbiegła. Już też i ja, niepomny na rozkaz surowy Dany od Kirki, chciałem na bój być gotowy. Jakoż zbroję-m wdział na się, dwa oszczepy w obie Ręce-m wzišł, i stanšłem na okrętu dziobie, Pewien, że potwór, z skalnej wypadłszy komyszy [234], Stšd zacznie mi porywać moich towarzyszy.Lecz nigdziem go nie zoczył, choć w szczelinach skały Aż do znużenia oczy go moje szukały. Pod strachem wpłynęliœmy w przesmyk, gdzie szła droga: Tu nam groziła Skylla, tam Charybda sroga,Co bezdennš paszczękš słonš wodę żłopie, A kiedy jš wyrzuca, jak w kotła ukropie Kipiała ona kołbań [235] i białymi piany Po szczyt obryzgiwała obu skał tych œciany; A znów gdy słonš topiel wcišgała do garła,Skały się trzęsły, kołbań do dna się rozwarła, Aż widać było mułu czarnego pokłady. Struchleli na ten widok; przestrach zdjšł ich blady, Bo już œmierć nieochybna przed oczami stała. Wtenczas Skylla wypadłszy szeœciu nam porwała Z nawy, a wszystko chłopcy i silne, i żwawe. Owoż gdym się obejrzał na druhów i nawę, Ujrzałem ręce, nogi w powietrzu drgajšce Nad sobš, i ich głowy na mnie wołajšce: -Odysie! -raz ostatni wyjękli biedacy. Na brzegu z długš żerdkš siedzšcy rybacy Rybom zdradliwš pastwę rzucajš do toni, Wbitš na róg wołowy; rybki idš do niéj I trzepocšce na brzeg porwane sš wędkš: Z takim oni trzepotem œmigli w otwór prędko, Gdzie ten smok żreć ich poczšł, a w najsroższej męce Krzyczšc, do mnie błagalnie wycišgali ręce.Nigdym okropniejszego nie spotkał widoku W burzach morskich i w przygód przeróżnych natłoku. Wymknšwszy się z Charybdy i Skylli przesmyku, Przybyliœmy do wyspy bożej, gdzie bez liku Heliosowego bydła na łškach się pasa; Moc owiec i jałowic rogatych tam hasa, Że kiedym był ma morzu podal, już się dałoSłyszeć, jak tam w zagrodach to bydło ryczało. Zaraz na pamięć przyszły i te słowa wieszcze Wróżbity Tejresjasza, nie mniej inna jeszcze, Od ajajskiej bogini dana mi przestroga, Abym unikał wyspy słonecznego boga. Więc ze œciœnionym sercem rzekłem: -Przyjaciele! Uważajcie, co powiem, wróżby wam udzielę, Którš duch Tejresjasza dał mi, i na onych Rad dobrych, od ajajskiej Kirki udzielonych,Żeby z dala omijać dla nas niebezpieczny Ostrów, gdzie stada swoje trzyma bóg słoneczny: Jakieœ bowiem nieszczęœcie wielkie nas tamczeka. Więc, chłopcy, opłyniemy ten ostrów z daleka. - Tak rzekłem; oni smutnie pozwieszali głowy; Lecz Euryloch gniewnymi napadł na mnie słowy: -Okrutny! Puszysz siłš: ciebie z nóg nie zwali Trud żaden, członki twoje ukute ze stali. Przeto drużynie, zbitej pracš i niewczasem,Nie dasz wysišœć, pokrzepić się snem i popasem Tam, na ziemi oblanej wodš, i w uporze Każesz ominšć wyspę, aby w nocnej porze Tłuc się po mglistym morzu, nie wiedzieć gdzie, po co? Przecież najsroższe wichry najzwyklej dmšnocš, Gdzież się skryjem? Jak pewnej możemy ujœć œmierci, Jeżeli burza przyjdzie, a nawš zawierci BšdŸ Not wœciekły, bšdŸ Zefir? W takiej zawierusze Wbrew bogów woli ginš okręty i dusze. Poddajmy się więc nocy, nie będzie na zdradzie; Wieczerzę przyrzšdzimy tutaj na pokładzie,A rano znowu wsiędziem pruć bezbrzeżne wody. - Rzekł Euryloch i drudzy przyklaœli do zgody.Lecz jam zwietrzył od razu, że bies sprawę gmatwa; Więc rzekłem: -Eurylochu! Zaprawdę, rzeczłatwa Przemóc mię, kiedy wszyscy idš na przekorę. Dobrze, lecz wprzód przysięgę od was tu odbiorę, Że jeœli na tej wyspie na stada traficie Jałowic albo owiec, ni jawnie, ni skrycie Nikt się na nie nie targnie. Głód tu nas nie zmorzy: Kirka nas opatrzyła w żywnoœć z łaski bożéj. - Rzekłem, oni przysięgę œwiętš wykonali, Że bydła nie tknš. Zatem nie płynšc już daléj, Zawinęliœmy w przystań wydršżonš nawš Nie opodal wód słodkich, i drużyna żwawo Wyskoczyła, wieczerzę na brzegu przyrzšdza. A gdy się już nasyci zgłodniała ich żšdza, Nuż opłakiwać pamięć drogich towarzyszy,Których Skylla wcišgnęła do swoich komyszy; Aż nareszcie, spłakani, krzepišcym snem zasnš. Trzy częœci nocy przemkło i gwiazdy już gasnš, Gdy oto chmurowładny Zeus wzbudził wichurę, Pędzšcš zewszšd chmury, że aż w jednš chmurę Lšd zawinšł i morze, i spadła ciemnica. O œwicie, gdy Jutrzenka wstała krasnolica, Wcišgnęliœmy łódŸ naszš w wydršżenie skały, Gdzie nimfy swoje plšsy i zebrania miały, Po czym zwoławszy swoich, rzekłem do gromadki: -Doœć żywnoœci i wina jest tu, moje dziatki.Przeto wara od bydła! Nuż licho się czepi! Tych jałowic i owiec nie tykać najlepiéj, Bo to własnoœć Heliosa te stada na łšce; GroŸny pan, słuch ma dobry, oczy wszechwidzšce. - Rzekłem; oni uznali moc mego zakazu. Odtšd Not cały miesišc dšł nam, i ni razu Inny wiatr okrom Eura i Nota nie wiéwał. Więc dopóki zapasy każdy rad spożywał, To i bydła nie tykał, bo i nie czuł głodu; Lecz gdy żywnoœć w okręcie wybrano do spodu, Rozbiegły się po wyspie zgłodniałe biedaki Łowić, co do ršk wpadło, czy ryby, czy ptaki. Jam rad samosam [236] chadzał, modły goršcemi Prosić bogów o powrót rychły do mej ziemi. A gdym raz się od moich odbił i w ustronie Zaszedł ciche, umyłem, jak się godzi, dłonie, I do bogów olimpskich pobożniem się korzył, A te mi sen zesłały, i sen mię był zmorzył. Wtenczas właœnie Euryloch nawišzał sieć zdrady: -Towarzysze niedoli! -rzekł. -Słuchać mej rady! Zaprawdę, œmierć dla człeka każda niedogodna, Lecz żadna tak okropna nie jest, jak œmierćgłodna. Dalej więc! Co najlepsze byki z paszy spędŸmy I bogom nieœmiertelnym obiatę poœwięćmy. A kiedyœ, do Itaki gdy wrócim ojczystéj, Czeœć powinnš odbierze ten bóg promienisty, Chram mu wzniesiem, ozdoby sprawim złotolite. Lecz jeœli się pogniewa o bydło pobite I nasz okręt wraz z nami na zgubę przeznaczy, A bogi mu pomogš, to wolałbym raczéj Od razu morskš wodš zalać sobie duszę, Niż w tej pustce na długie skazać się katusze. - Skończył; oni zgodnymi wtórzšc mu okrzykiNuż spędzać Heliosowe na obiatę byki, Które w pobliżu nawy chodziły po trawie, Szerokołebne, z wszystkich najpiękniejsze prawie. Spędzone otoczyli, bóstw potęgi œwięte Wezwali, mietli listki na dębie uszczknięte, Gdyż jęczmienia nie mieli. Owoż gdy skończono Modły, bydła nabito, ze skór obłupiono; Wycięte udŸce, tłuszczem dwukrotnie spowite, Nieociekłymi ze krwi mięsami nakryte, Wraz z trzewiami w ofiarnym skwarzyli płomieniu, Lecz że wina zabrakło, wody k ’pokropienuUżyto. Więc na stosie gdy udŸce zgorzały, Resztę mięsiw na mniejsze krajano kawały I wkładano na rożny. Wtem z drzemoty mojéj Zbudziwszy się, poszedłem ku morskiej ostoi, A zbliżajšc się k ’nawie dwakroć owłosionej, Zalatywał mię dymek ofiary spalonej. Struchlałem i tę skargę zaniosłem do nieba:-Ojcze Zeusie! Wy, bogi! Zguby mej wam trzeba, Że mnie snem zmorzyliœcie, aby ci niegodni,Nie widzšc mię, bezecnej dokonali zbrodni. - Wtem Lampetia [237] w powiewnym wionęłarańtuchu [238], Do Heliosa wiadomoœć zanoszšc co duchu O bykach porzezanych. Wstrzšsł się Promienisty I wołał wrzšc od gniewu: -Zeusie wiekuisty! I wy wszyscy bogowie! Mœcijcie się okrutnie Na drużynie Odysa! Zuchwałe te trutnie Wycięli moje stada, na które patrzałem Z luboœciš, gdy na gwiezdne błękity wjeżdżałem Lub gdym z niebios się staczał ku ziemskiejkrawędzi. Jeœli kara za rozbój łotrów tych oszczędzi,Zejdę w mroki Hadesu œwiecić nieboszczykom - Na to Zeus, chmur i wiatrów przewodzšcy szykom: -Heliosie! Œwieć jak zawsze bogom tu na niebie, I ziemi, która ludzi wykarmia przez ciebie, Wnet ja na ten ich okręt piorun cisnę z góry W mórz œrodkowiu i okręt strzaskam w drobne wióry! - Rzecz tę wiem od Kalypsy, onej krasawicy, A jej z tym się Hermejas zmierzył w tajemnicy. Przyszedłszy więc do nawy i morskiego brzegu, Jšłem ostro strofować wszystkich po szeregu. Lecz cóż poczšć? Porznięte leżały bydlaki! Niebawem i złowróżbne zjawiły się znaki: Skóry same pełzajš, na rożnach mięsiwa Ryczš, a i surowe rykiem się odzywa. Szeœć dni tak używali na mięsie zbytniki, Heliosowi najlepsze pozjadawszy byki. Lecz Zeus Kronion gdy zesłał siódmy dzień z kolei, Nagle wiatr ustał, srogiej nie było już wiei. Wsiadamy więc, sterujem na morze otwarte, Maszt już dŸwignion i jasne żagle rozpostarte. Gdy za nimi Trinakii został smug zielony, Nie widzim nic krom nieba i wód z żadnej strony. Wtedy Zeus ciemnomodrym nad nimi obłokiem Zwiesił się, i noc była na morzu głębokiem.Okręt ledwo się ruszał. Zachodni wiatr zadšł Wœciekłym gwizdem i zmšcił do dna wody padół; On to liny masztowe zdarł jednym napadem,I maszt się zwalił; w œrodek posypał się gradem Wszystek sprzęt; maszt o tyły okrętu zawadził, Łeb strzaskał sternikowi, z pomostu go zsadził, Że jak nurek w głšb runšł, a zgniecione ciało Duch opuœcił. -Wtem nagle nad nami zagrzmiało! Piorunem Zeus padł w okręt z łoskotem; wstrzšœnięcie Od góry aż do spodu czuć było w okręcie, Toż siarki zapach. Wszystka z pomostu drużyna Zmieciona, wpadła w morze; szamocšc się wspina, I znowu się zanurza, niby morskie wrony. Bóg im nie dał powrócić, żywot ich skończony! Jam biegał po okręcie, póki bałwan wielki Nie odarł żebr do spodniej przyprawionychbelki, Która sama bujała, aż drzewo masztowe Spadło na niš. Przy maszcie linę surowcowęPostrzegłszy, maszt ten z wręgš do kupy zwišzałem, Wsiadłem okrak, i wzdętym falom się oddałem. Wkrótce już wiatr zachodni stracił pęd gwałtowny, Lecz wtomiast Not się zerwał; mnie strachniewymowny Ogarnšł, bym w Charybdy nie wpadł w wir bezdenny. Tak płynšłem noc całš, aż póki brzask dzienny Nie odkrył tu Charybdy, a owdzie skał Skylli. Charybda słone morze łykała w tej chwili, Co widzšc, figowego jšłem się konaru. Uczepion jak nietoperz, nie mogłem z wiszaru Nóg oprzeć ani ciału ulżyć oczywiœcie, Bo korzenie daleko, a gałęzi kiœcie Szły w górę -całš kołbań ocieniała figa. Więc wisiałem czekajšc, pokšd nie wyrzygaWir napowrót tej wręgi, a czekałem właœnie Niecierpliwie i długo, jak ten, który waœnieSšdził między młodzieżš zebranš w agorze I głodny œpieszył do dom o wieczornej porze: Tyle zeszło, nim wręgę kołbań wyrzuciła. Zebrawszy się więc w kupę, skoczyłem co siła I padłem tuż przy drewnach, które woda niosła; A dosiadłszy ich, ršk mych użyłem za wiosła. Lecz Skyllim już nie spotkał -o dzięki wam, bogi! Inaczej nigdy œmierci nie uszedłbym srogiej. Tak dni dziewięć się tłukłem, aż dziesištej nocy Przybiłem do Ogygii [239] przy boskiej pomocy, Gdzie mieszka pięknowłosa Kalypso, bogini. Goœcinnie tam przyjęty, długom bawił przy niéj. Lecz po co opowiadać przygody wam znane,Wczoraj w tej tu œwietlicy już opowiadane Tobie i twojej małżonce? Mam nieco odrazy, By jednš rzecz, już znanš, powtarzać dwa razy Ť. ---------- [227] kraj Syren -kraj umiejscowiony w okolicy Capri na Sycylii oraz Sorrento; Syreny to demony morza, pół kobiety pół ptaki, œpiewem wabiły żeglarzy i uœmiercały; [228] Argo -statek Argonautów; Argonauci byli to bohaterowie greckiej wyprawy po złote runo do Kolchidy kraju króla Ajetesa; wyruszyli na statku Argo pod dowództwem Jazona; [229] Skylla i Charybda -dwa potwory zamieszkujšce Cieœninę Messyńskš i połykajšce żeglarzy; [230] Kratais -boginka morska, matka Skylli,jej ojcem był bożek morski Forkys (Forkis); [231] Lampetia z Faetusš -nimfy, dzieci Słońca; ich imiona oznaczajš Jasnoœć i Blask; [232] słuchy -uszy; [233] sforno -posłusznie; [234] komyszy -kryjówki; [235] kołbań (ukr.)-topiel, otchłań wodna; [236] samosam -w pojedynkę; [237] Lampetia -por. przypis [231]; [238] rańtuch -chusta; [239] Ogygia -wyspa Kalypso; por. przypis [84]; PIEŒŃ TRZYNASTA Odyseusz odpływa od Feaków i przybywa doniejsza. Dwie nimfym. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷żzPI c {™ Ť c |Dö c }:"! c ~[-ˇ c 8L> Itaki Tak opowiadał Odys. Słodkie zachwycenie Oniemiło siedzšce w izbie zgromadzenie; Li Alkinoj głos zabrał i rzekł tymi słowy: ťJeœliœ raz nogš wstšpił w zamek mój spiżowy, Tuszę, że już nieszczęœcie nie dojmie ci chłostš, Bez burz groŸnych i przygód do dom wrócisz prosto. Wy zaœ, sšsiedzi moi, co o każdej porze Przywykliœcie na moim gromadzić się dworze, By słuchać piewców pieœni, pić wino czerwone, Posłuchajcie, co powiem: w skrzyni tej złożone Mieszczš się dla naszego goœcia piękne szaty; Misterne złote sprzęty i inny bogaty Dar, zniesiony przez różne feackie panięta. Lecz nie doœć -niech on szczodroœć naszš popamięta: Każdy da mu kociołek i trójnóg w dodatku, Zresztš lud nam powróci koszt tego wydatku, Gdyż na jednego ciężar byłby to niemały Ť.Te słowa Alkinoj a w myœl wszystkim trafiały. Więc każdy na spoczynek poœpieszał do siebie, Lecz gdy Eos różana zabłysła na niebie, Każdy œpieszył na okręt i niósł miedne sprzęty, Które sam Alkinoos w mocy swojej œwiętéj Przyjmował i pod ławš ustawiał w rzšd długi, By zawadš nie były flisom do żeglugi. Potem poszli na zamek godować u stołu; Alkinoj kazał zarznšć na ofiarę wołu, Aby dla goœcia zjednać chmurnego Kroniona Spaliwszy lędŸwie, stypa suto obchodzona Wesoło się odbyła, gdyż z ust Demodoka Pieœń zabrzmiała, natchnieniem i myœlš wysoka. Lecz Odys często okiem na słonko spoglšdał, Czy nie zaszło, gdyż bardzo domu już pożšdał. Jak oracz, który chodzšc za pługiem dzień cały, Popędza czarne ciołki, a patrzy zgłodniały W słońce i rad, gdy zniknie za krańcem zachodnim, Poœpiesza na wieczerzę, aż nogi drżš pod nim: Tak i Odys rad wielce był z słońca zachoduI wraz do zebranego zwrócił się narodu, A właœciwie do króla mówił słowy temi: ťSławny królu Alkinie! Okraso tej ziemi! Libację [240] odprawiwszy, puœćcie mnie już w drogę I żegnajcie! Mam wszystko, czego pragnšć mogę: Pewny odwóz, cennego mnóstwo podarunku,SnadŸ niebo błogosławi, bym już bez frasunku Wiernš żonę obaczył i przyjaciół drogich, A wy, których zostawiam, doznajcie chwil błogich Przy małżonkach i dziatwie! Wszystko niechwam płuży: Pomyœlnoœci tej wyspy niech nic nie zachmurzy! Ť Tak rzekł witeŸ. Tę mowę wszyscy mu chwalili, Mówišc, że go odprawić wypada tej chwili. Więc keryksa wezwała œwięta moc Alkina: ťPontonoju! W te kruże namieszasz nam wina I podasz je każdemu. My Zeusa na niebie Wezwiem, goœcia wyprawim, niech wraca do siebie! Ť Tak kazał, a Pontonoj w krużach pomieszane Wino czerpał, roznosił, a kniazie zebrane Nie ruszajšc się z miejsc swych, bóstwom,co mieszkajš Na niebie, czšstkę wina z pucharów strzšsajš. Po czym wstał boski Odys z pucharem bliŸniakiem I kładšc go Arecie do ršk, słowem takiem Do królowej przemówił: ťKrólowo! Żyj w zdrowiu, Póki œmierć przeznaczona ludzkiemu pogłowiu Na staroœć cię nie zmoże. Żegnaj mi, królowo! Opływaj zawsze w szczęœcie i słodycz domowš Razem z dziećmi, z twym ludem, małżonkiem królewskim! Ť Rzekł witeŸ i za progi odszedł krokiem rzeœkim. Alkinoj pchnšł keryksa w trop za odchodzšcym, By nie błšdził za statkiem u brzegu stojšcym. Areta zaœ wysłała trzy służebne dziewki: Jedna niosła wyprany chiton i odziewki, Druga niosła zamkniętš z podarkami skrzynię, Trzecia nie zapomniała o jadle i winie. A gdy przyszli do statku u morskich wybrzeży, PrzewoŸnicy te dary mieszczš jak należy W wnętrzu statku: toż napój i żywnoœć zniesiono; Posłanie dla Odysa także wymoszczono Z wojłoków [241], przeœcieradeł, na pokładzie statku, Przy rudlu, by spokojnie mógł spać. Na ostatku On wszedł i na posłaniu milczšc się położył. Każdy flis zajšł ławę, wiosło do ršk włożył, Przewleczonš przez kamień już odjęto linę,I wiosła wraz zaczęły pruć morskš głębinę. Odysowi sen słodki wnet spadł na powieki, Sen, jak œmierć nieprzespany [242], lecz przyjemnie lekki. A jako na równinie czwórka dziarskich koni Sadzi w górę kopytem, gdy jš bicz pogoni, I w okamgnieniu znika w szerokim przestworze - Tak ich okręt się wspinał, dziobem poršc morze Kipišce spiętrzonymi bałwanami wokół, I pędził takim lotem, że nawet i sokół Nie byłby go dogonił, choć najchyższy z ptaków. Niósł tego po mórz toni ów okręt Feaków Męża mšdroœci bożej do ojczyzny drogiéj, Którego uporczywie nękał los złowrogi W tylu bojach i w długiej tułaczce po wodach. Spał teraz i zapomniał o swoich przygodach. Z zejœciem gwiazdy [243], œwiecšcej najjaœniej w błękicie, Co zwykle rannej Eos zwiastuje przybycie, Dobijali do wyspy nad samym œwitaniem. Pod Forkysa [244], morskiego starucha, wezwaniem Jest tam przystań w Itace: dwie groŸne opoki Sterczš u wnijœcia, niby wrota tej zatoki, Odpierajšce fale, które burza pędzi W przystań; więc tuż u cichej wybrzeża krawędzi Nie cumowanych łodzi stoi rzšd spokojny. Wyżej, gdzie brzeg, tam roœnie oliwnik w liœć strojny; Jest i ciemna pieczara oliwnika blisko: Boginek Najadami [245] zwanych w niej siedlisko. Wewnštrz dzbany i garnki dwuuszne tam stojš, Pszczoły w nich robiš miody, jak w ulach się rojš. Sš i narzędzia tkackie, kamienne warsztaty:Boginki purpurowe na nich dziejš szaty; Œrodkiem bije zdrój żywy; po bokach dwa wchody: Jeden, północny, ludziom służy do wygody;Od południa -ten œwięty; stopa œmiertelnika Przestšpić go nie może, bogom się odmyka. W tę przystań, przewoŸnikom znanš, łódŸ gdy wpadła Rozpędzona, połowš tułowiu aż siadła Na brzegu, tak jš parła wioœlarzów tych siła. Teraz, gdy z ław drużyna na brzeg wyskoczyła, Nuże Odysa dŸwigać z nawy, na poœcieli Purpurowych kobierców, przeœcieradeł bieli; I złożywszy na piasku w œnie pogršżonego,Znosiła potem dary, zebrane dla niego Przez feackie panięta z natchnienia Ateny: Więc pod pniem oliwnika sprzęt niemałej ceny Złożono podal drogi, by kto przechodzšcy Nie wzišł czego, nim Odys przebudzi się œpišcy, Po czym nazad odbili. Lecz u Posejdona Dawny gniew na Odysa zawrzał w głębi łona, Więc rzekł, wolę Zeusowš badajšc w tym względzie: ťCzyż ja, Ojcze Kronidzie, tutaj w bogów rzędzie Mogę czeœć mieć, jeżeli człek o mnie nie stoi, Jak te Feaki [246] ? Ród to przecie ze krwi mojej. Jam tuszył, że ten Odys nacierpi się dużo, Nim wróci do ojczyzny, a byłbym go burzš Niejednš bił w przeprawie do domu z powrotem. Wszakżeœ sam na to przystał i sam radził o tem! A oni go przewieŸli œpišcego okrętem Bezpiecznie do Itaki, opatrzyli sprzętem I złotym, i spiżowym i cienkimi szatki! Większe ma, niżby z Troi wywiózł był dostatki, Gdyby z łupem tam wziętym powrócił bez szkody Ť. Na to odrzekł mu władca chmur i niepogody: ťO mój ty ziemioburco! Mówisz nie do rzeczy. Nikt tu z niebian powinnej czci tobie nie przeczy. Bo któż by œmiał ujmować czci najstarszej głowie? Lecz jeœli z sił swych butni jacyœ tam ludkowie Robiš-ć ujmę -do zemsty masz otwarte pole:Jak czujesz i jak sam chcesz, ukarz ich swawolę Ť. Na to znowu Posejdon: ťO mój chmurowładny! Co mówisz, ja bym zrobił bez odwłoki żadnej. Wżdy nie chciałbym zasłużyć na gniew twój, bo groŸny. Więc tylko wracajšcy ten okręt przewoŸny Feacki na otwartym morzu tak uderzę, Że to im chęć przewózki na zawsze odbierze. W końcu miasto ich zamknę w kršg wielkimigóry Ť. Odparł mu na to Kronion gromadzšcy chmury: ť Kochanku! Myœl ta dobra zda się mnie samemu. Z miasta patrzeć tam będš ku wracajšcemuZ Itaki okrętowi... Ty go zamień w skałę, Kształtu nawy, czym sprawisz zdziwienie niemałe, A w końcu gród im opasz stromych gór łańcuchem Ť. Na te słowa Posejdon ziemioburca duchem Biegł do Scherii feackiej i tam zaczajony Czekał, aż ku brzegowi wiosłami pędzony Okręt się zbliżył -wtedy Posejdon wyskoczył, Palnšł weń pięœciš z góry, na dno morskie wtłoczył - Już w skałę obrócony... a sam pognał daléj... Na brzegu między sobš wtenczas rozprawiali Feakowie. Z nich każdy wiosłem sławnie włada. Więc ten i ów tak mówił do swego sšsiada: ťBiada nam! Ktoœ nasz okręt wstrzymał w pełnym biegu, Jak wracał, w żywe oczy widzieliœmy z brzegu! Ť Tak pytali nie wiedzšc, z jakiego powodu, Aż król do zebranego przemówił narodu: ťBiada mi! Dziœ się spełnia los przepowiedziany Wiem od ojca, że Posejd na nas rozgniewany Za przewożenie ludzi bezpiecznymi nawy, Ma kiedyœ wracajšcy z podobnej wyprawy Okręt nasz na błękitnociemnej wód roztoczy Zatopić, a to miasto górami otoczy. Tak przepowiedział rodzic -więc wszystko się stanie! A zatem radzie mojej dajcie posłuchanie: Nie przewoŸmy nikogo, choćby w nasze bramy Jaki tułacz zawitał. Na ofiary damy Posejdonowi byków dwanaœcie bez skazy. Może się ulituje, zapomni urazy I miasta nam grzbietami gór nie pozamyka Ť. Tak rzekł, i każdy w strachu na ofiarę byka Przysłał i wszyscy stojšc dokoła ołtarza Błagali Posejdona, wielkich mórz mocarza, Za ludu feackiego władcš i ksišżęciem. Właœnie Odysej ze snu zerwał się ocknięciem Na rodzinnej swej ziemi, lecz jej nie poznawał, Bo odkšd jš opuœcił, ubiegł czasu kawał. Przy tym mgłš był opasan, którš nań nasłała Atena, Zeusa córa -ta bowiem go chciała Zmienić do niepoznania, podmówić, by ani Żona go nie poznała, ni właœni poddani, Pókiby nie ukarał gachów za ich gwałty. Więc w oczach jego wszystko brało inne kształty, Tak wijšce się œcieżki, jak szklšce zatoki, Tak drzewa gęstolistne, jak strome opoki. On zerwawszy się patrzeć w swe ojczyste smugi, Wzdychał ciężko, po bokach dłoniš raz i drugi Macnšł się, i tak mówił słowy żałosnemi: ťBiada mi! Gdzie, do jakiej dostałem się ziemi? Czy tu mieszka dzicz sama, żyjšca z grabieży? Czy też naród goœcinny, który w boga wierzy? Gdzie podziać moje skarby? Gdzie i mnie samemu Schronić się w tej nieznanej krainie? O, czemu Od Feaków odszedłem! Tam inny król może Byłby mi dał przytułek goœcinny w swym dworze I odesłał do domu. Gdzież ten skarb podzieję? Tu przecież nie zostawię, skradliby złodzieje... Ty ich ukarz, o Zeusie! Obrońco jedyny, Co patrzysz w ludzkie sprawy, a karzesz ich winy! Lecz trzeba się obliczyć, czy nie zachwyciliCo z mych skarbów, gdyż z łodziš tak prędko odbili Ť. Tak mówił i rachował złoto i nalewki, I trójnogi, i cienko tkane przyodziewki: Nic nie brakło. Więc smutny i jak błędny chodził Ponad morzem, wcišż wzdychał i płaczem zawodził Po ojczyŸnie. Wtem drogę zaszła mu Pallada: Miała postać mołojca, pastuszka od stada, Wštława, niby rodu królewskiego dziécię; Dwakroć jš owijało na barkach okrycie, W ręku oszczep, na nogach zaœ miała postoły. Odys do niej się zbliżył, spotkaniem wesoły, I młodzieńca lotnymi słowy zagabywa: ťWitam cię, o mój miły! Pierwsza duszo żywa, Którš tutaj spotykam. Nie bšdŸże mi wrogiem: Broń mnie i mego mienia! Tyœ mi niemal bogiem; Tak cię błagam, kolana œciskam twe w pokorze! Chciej powiedzieć otwarcie, jeœli to być może: Jaki lud tutaj siedzi? Jak się ten kraj zowie? Czy na jakim górzystym jestem tu ostrowie? Czy na lšdzie, co w morze językiem się wrzyna? Ť Na to mu odpowiedział on piękny chłopczyna: ťLub niemšdryœ, lub bardzo przychodzisz zdaleka, Że się o kraj ten pytasz. Przecież nie ma człeka, Co by o nim nie wiedział. Kraj to wcale znany, I tym, którzy mieszkajš tam, od wschodniej œciany, I tym, co od zachodu, gdzie słońce zagasa.Kraj to skalny, rumakiem nikt tu nie pohasa.A choć równin tu nie ma, urodzajna gleba Daje wyborne wino i dostatek chleba, Bo rosy sš obfite, ziemię deszczyk zrasza, A dla bydła i kózek wyborna tu pasza; W lasach drzewo wszelakie, zawsze szumišzdroje. Sława tej tu Itaki dobiega pod Troję, A mówiš, że ta Troja bardzo stšd daleko! ŤGdy skończył, wraz na sercu zrobiło się lekko Odysowi, że stanšł na ziemi ojczystéj, O czym miał z ust Ateny dowód oczywisty; A więc lotnymi słowy tak ozwał się potem, Lecz prawdy nie powiedział, gdyż chytrym obrotem Chciał jej oczy zaprószyć, wykrętnik przebiegły: ťDaleko stšd, za morzem, na Krecie rozległéj Słyszałem o Itace. Teraz tu przybyłem Z skarbami, drugie tyle dzieciom zostawiłem, Zmuszon uchodzić, bowiem przeze mnie zabity Był syn Idomeneja, biegun znamienity, Orsiloch, który sławnych szybkobiegów Krety Zwyciężał nóg chyżoœciš w wyœcigach do mety. Chciał mię on z moich łupów wziętych w Troi grodzie Obedrzeć -jam ich gwoli na ziemi i wodzie Przecież tyle napaœci, tyle burz wytrzymał!Mœcił się, żem z jego ojcem pod Trojš nie trzymał Jak sługa i że na bój sam z drużynš chodzę. Otóż z drugim, gdy z pola powracał, przy drodze Zasiadłem, i w pierœ wbiłem miedny grot oszczepu. Nikt nas żywy nie widział, bo już z niebios sklepu Noc się czarna spuœciła; zabiłem go skrycie. A kiedym mu tak grotem miednym wywlókł życie, Wprost na okręt Feników [247] poszedłem, co stali W porcie, i ubłagałem, że mię obiecali Za dobry okup przywieŸć bšdŸ na brzeg pyloski, BšdŸ pod Epejów [248] rzšdy do Elidy boskiéj. Alić na ich zmartwienie, burzš napadnięci, Szlak zgubili, lecz zdradzić nie mięli mię chęci. Więc zbłškani, przybyli z trudem w porze nocnéj W tę przystań, a choć wszystkim dokuczał głód mocny, Nikt wieczerzy nie warzył, bo skoro wybiegli Na lšd wszyscy z okrętu, zaraz do snu legli; Jam zmęczon usnšł także, snem przyjemnym zdjęty. Oni tymczasem z nawy wynieœli mi sprzęty I na piasku, gdzie spałem, złożyli, a potemOkrętem do Sydonu [249] odbili z powrotem.Sam zostałem i żałoœć zdjęła mię głęboka Ť. Uœmiechnęła się Pallas sowiooka: ťEj! byłby to nie lada gracz, skryty a szczwany, Kto by cię wywiódł w pole! Sam bóg od wygranéj Odstšpiłby zapewne. Porzuć te wybiegi! Nie kryj się, kiedyœ wrócił na ojczyste brzegi, I nie kłam! Tyœ to lubił od małego chłopca.Lecz dajmy temu spokój; sztuka to nie obcaNam dwojgu. Ty dowcipem i wymowš płynnš Najpierwszyœ między ludŸmi; jam u bogów słynnš Z przebiegłoœci; a jednak córy Kronionowéj, Ateny, tyœ nie poznał, choć nieraz twej głowy W niejednej niebezpiecznej broniła przygodzie: Przez niš miłoœć zyskałeœ w feackim narodzie. I dziœ przyszłam, już aby pomówić, co z tymi Skarby zrobić, od paništ feackich danymi Tobie na drogę do dom, z mojego natchnienia, A oznajmić ci przy tym, jak wiele zmartwienia Czeka cię w zamku twoim. Przecierp te boleœcie I nie zwierz się nikomu z mężów lub niewieœcie, Żeœ z tułaczki powrócił. Znoœ, choćby najciężéj Znieœć ci przyszło, obelgę każdš od tych męży Ť. Na to przebiegły Odys: ťŻaden człowiek żywy Nie poznałby cię, bóstwo, choć tak przenikliwy! Bowiem często odmiennš postać bierzesz nasię. Wiem jednak, że łaskawš byłaœ mi w tym czasie, Gdym z Argiwami mury Ilionu szturmował; Lecz gdyœmy gród Pryjamów zburzyli na pował, A z powrotem bóg nasze porozpraszał łodzie, Nigdym cię już nie widział i w żadnej przygodzie Nie przyszłaœ na mój okręt pomóc mi lub bronić... Więc mi przyszło z rozpaczš w sercu œwiatem gonić, Póki bóstwa się doli mojej nie użalš! Raz tylko u Feaków, gdziem był rzucon falš, Słowyœ mię pokrzepiła i do ich stolicy Prowadziłaœ mię sama... Na imię rodzicy Twojego cię zaklinam! Powiedz, bo nie wierzę, Żem już w skałach Itaki! Pewnie to wybrzeże Jakie inne, ty sobie żarty stroisz ze mnie, Puszczasz tuman [250] i chcesz, bym uwierzył daremnie. Mów, mów! czy już na ziemi stanšłem rodzinnéj? Na to Atene: ťZawszeć ten sam a nie inny: Niezmienny i stateczny; dlatego przy tobie Jestem w każdym nieszczęœciu i o każdej dobie, Boœ mężny i ostrożny, a rozum masz duży...PójdŸ! Pokażę-ć Itakę, aby nabrał ducha: Tu zatoka Forkysa, morskiego starucha, Na jej krańcu oliwnik rozłożysty, stary. Stamtšd blisko jest wejœcie do miłej pieczary Poœwięconej boginkom zwanym Najadami. W tej pieczarze ty ongiœ czciłeœ obiatami Hojnymi te boginki... A tam patrz, wysoki Neriton, co obrosłe lasem dŸwiga boki Ť. Rzekła i mgły rozwiała: œwiat widny był wkoło. Boski tułacz na kraj swój poglšdał wesoło,Całował żywicielkę ziemię, i do góry, Wzniósłszy ręce, modlił się: ťO Zeusowe córy! Boginki tego Ÿródła! Już wierzyć przestałem, Że was kiedy obaczę! A więc sercem całem Witajcie! Wnet ja dary złożę wam ofiarne, Jeœli zwycięska Pallas odwróci dni czarne, oniejsza. Dwie nimfym. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż€Pl c ź y O ‚5’ c€ƒÇz c„A+V c…—6ÓNŻyć pozwoli i syna widzieć mi pozwoli! Ť Na to rzekła Atene: ťNiech cię już nie boliGłowa o to! Troskami nie obcišżaj duszy! Wżdy prędko skarby twoje, gdzie ich nikt nie ruszy, W cieniu œwiętej jaskini ukryć nam wypada,A co dalej masz poczšć, wynajdzie się radaŤ. Tak rzekła Atena i pod sklepy ciemne Weszła, by zbadać wewnštrz przechody tajemne. Więc Odysej przenosił tam feackie dary: Szaty cienkie, spiż trwały, toż złote puchary Na schowek; po czym córa egidnego boga [251 Odłamem skały wnijœcie zamknęła od proga. A tak siadłszy oboje w oliwnika cieniu, Radzili o zupełnym gachów wytępieniu. Pierwsza Atene wszczęła takie rozhowory: ťBoski synu Laerta! Myœlże od tej pory, Jak masz położyć rękę na wszetecznych gachach, Co lat trzy gospodarzš jak chcš w twoich gmachach, A żonę twš œlubnymi podarkami kuszš. Ona zaœ, lubo w tobie żyje całš duszš, Wszystkim robi nadzieję, każdemu swš rękęObiecuje, lecz w sercu innš ma piosenkę Ť.Na to Odys rzekł do niej: ťO, biada mi! biada! We własnym moim domu czyha na mnie zdrada! Jak Atryd Agamemnon padłbym tam zabity! Dzięki tobie wiem wszystko, i zamach odkryty. Teraz radŸ: jakš gachom mam wymierzyć karę? Stój przy mnie, krzep mi ducha i obudzaj wiarę, Jak ongi, gdyœmy Ilion burzyli. O, gdyby Takeœ mi pomagała, mógłbym bez pochyby Na trzystu nawet wrogów rzucić się bezpiecznie! Z twš pomocš, o œwięta, wygram ostatecznie Ť. Na to rzekła Atene o błyszczšcym oku: ťPomoc dam, zawsze znajdziesz mię przy swoim boku, Gdy się weŸmiesz do sprawy. Już dziœ widzieć mogę, Jak niejeden krwiš zbryzga i mózgiem podłogę Z tej zgrai, co twe mienie i dobytek trwoni,Lecz wprzód zmienię twš postać, aby nikt, ni oni Nie poznali, kto jesteœ: skurczę piękne członki, Z głów postršcam ci jasnych kędziorów pierœcionki, Na grzbiet łachman narzucę, byœ pozór miał wstrętny, Ten wzrok, taki iskrzšcy, zmienię w mdły ismętny. I staniesz przemieniony przed tš gachów zgrajš, Ni cię żona, ni syn twój, ktoœ jest nie poznajš. Naprzód jednak Eumaja masz widzieć, pastucha; On trzody œwiń twych pasie, człek dobregoducha, Przywišzany, o tobie zawsze rad wspomina,Kocha Penelopeję i twojego syna. Znajdziesz go, jak tam pasie trzodę œwiń niemałš U Ÿródła Aretusy, pod Koraksu skałš [252],Gdzie to pożywna żołšdŸ i czarne sš wody, Od których porastajš w słoninkę te trzody. Wkręć się tam [253], zaprzyjaŸnij i pytaj o wszystko. Ja do Sparty, gdzie dziewczšt uroczych siedlisko, Poœpieszam; twego syna stamtšd tu nagonię:U Menelaja bawi on w Lakedajmonie, Myœlšc, że się o tobie coœ pewnego dowie Ť. Na to przebiegły Odys bogini odpowie: ťCzemuœ mu nie odkryła, coœ widziała przecie? Czy żeby na nieszczęœcia narazić mi dziecięI włóczęgę, gdy w domu zgraja go objada?Ť Na to błyszczšcooka odparła Pallada: ťNie trujże sobie serca turbacjš [254] daremnš; On tę podróż w kraj cudzy odbywał wraz ze mnš. Chciałam, by sławy nabył. Nic mu nie zagraża, Siedzi w zamku Atrydy, swego gospodarza, I w rozkoszach opływa. Jest wprawdzie zasadzka: W ciemnej łodzi na niego czyha młódŸ junacka I w powrocie do domu ma go zamordować, Ale nic z tego; pierwej przyjdzie nam pochować Pod ziemię niejednego z tych gachów zbytnika Ť. Rzekło bóstwo, i z lekka różdżkš go dotyka:W mig się członki skurczyły, postać w dwoje zgięta, Płowy włos spadł ze skroni, skóra obwiœnięta Na wychudłych piszczelach, jak u starców bywa, A iskrzšce się piękne oko we mgle pływa. Miasto szat chiton został z siermięgš [255]na grzbiecie, Brudne, dziurawe, w dymie wędzone rupiecie [256] . Ogromnš także skórę jeleniš, bezwłosnš, Zarzuciła bogini na tę postać sprosnš; Dała kostur, biesagi z plecionym rzemieniem Do noszenia, lecz zdarte już długim noszeniem. Po tej zmowie oboje poszli w swoje strony:Pallas po Telemacha do Lakedajmony. ---------- [240] libacja -strzšœnięcie kropli wina na ofiarę; tu: biesiada; [241] wojłoków -koców; [242] sen... nieprzespany -sen podobny do œmierci (motyw ten wykorzystuje J. Kochanowski w Trenach); [243] z zejœciem gwiazdy -chodzi o Wenus, która jest gwiazdš najjaœniejsza; [244] Forkys -Forkis, starzec morski, syn Morza i Ziemi (Gai), ojciec nimfy Toosy, brat boginki Kleo; [245] Najadami -Najady, nimfy wodne mieszkajšce w strumieniach, Ÿródłach i jeziorach; [246] Feaki -Feakowie; por. przypis [93]; [247] Feników -Fenicjan; był to starożytny naród żeglarzy i kupców; przypisywano im wynalezienie purpury, stopu metali i szkła; pierwsi doszli do pisma literowego i stosowali alfabet; ich najbardziej znanš koloniš była Kartagina; [248] pod Epejów... do Elidy -Epejowie to mieszkańcy Elidy na płn. -zach. Peloponezie;[249] do Sydonu -Sydon miasto w Fenicji; dziœ: Saida; [250] puszczasz tuman -zwodzisz, oszukujesz; [251] egidnego boga -egida była to tarcza Zeusa wykonana przez Hefajstosa, pokryta skórš kozy Amaltei; na œrodku tarczy Atenaumieœciła głowę Meduzy; egidy używali Zeus, Atena i Apollo; [252] u Ÿródła Aretusy pod Koraksu skałš -Ÿródło na Itace, którego dokładna lokalizacja nie jest pewna; Arteusa - nimfa,której imię nosiło wiele Ÿródeł w Grecji; [253] wkręć się tam -tu: zostań; [254] wkręć się tam -tu: zostań; [255] z siermięgš -chodzi o chiton i łachmany; [256] rupiecie -bezużyteczne przedmioty, stare rzeczy; tu: szmaty; PIEŒŃ CZTERNASTA Odyseusz u Eumajosa Odysej od przystani pišł się œcieżkš w góręPrzez wyżyny lesiste, aż do miejsca, które Wskazała mu Atena, gdzie ów pastuch siedzi, Dbalszy o pańskie dobro niż reszta gawiedzi. Zastał go, jak na progu siedział wœród zagrody, Która tu zbudowana dla trzodnej wygody Na wyżynie, skšd patrzy naokół widziana; Wybudował jš pastuch pod niebytnoœć pana,Bez wiedzy Laertesa, bez pani rozkazu. Wzniósł mury, ogrom głazu stosujšc do głazu, Otamił, a wańczosy [257] wkoło dębowemi Obwiódł, jeden przy drugim wbijajšc do ziemi. W œrodku obejœcia chlewów dwanaœcie zbudował Obok siebie, w nich na noc trzodę pilnie chował. Pięćdziesišt ryjów w każdej zamykał oborze, Zwykle same maciory; wieprze œpiš na dworze, Lecz ich szczupłe, gdyż liczbę zmniejszały codziennie Szumne gachów biesiady, na które niezmiennie Musiał dostarczać wieprzów z najgrubszš słoninš — Więc sztuk trzysta szeœedziesišt w zapasie miał ino; Przy nich zaœ na podwórzu odprawiały wartę Rękš jego karmione cztery psy zażarte. Właœnie krajał on sobie z byczej tęgiej skóry Chodaki [258], a pastuchów tu i owdzie w góry Powyprawiał: trzech poszło paœć nierogaciznę, Czwarty pognał do miasta jakby za pańszczyznę Wypasionego wieprza dla zamkowej rzeszy;Przysmak ten serca gachów nie lada ucieszy. Wnet Odyseja czujne sobaki [259] spostrzegły I szczekajšc opadły; lecz on człek przebiegły: Od razu siadł na ziemi, kij na bok odłożył. Jeszczeż by tej obelgi na œmieciach swych dożył! Kiedy widział to pastuch, poskoczył za wrota Tak żywo, że mu z ręku wypadła robota, I nuż krzyczeć, kamieńmi odpędzać, sobaki.I odpędził, a goœcia przyjšł w sposób taki:ťCo tylko cię nie zjadły te psiska, mój dziadku! Oj! Byłożby zmartwienie, a i wstyd w dodatku, Jakbym nie doœć goryczy miał w sercu znękanem! Małoż człek się napłacze za zginionym panem? A tu co dzień najtłustsze posyłaj im œwinieNa stoły, kiedy tamten gdzieœ tam z głodu ginie I tuła się w obczyŸnie między ludem dzikim, Jeœli żyw i słonecznym cieszy się promykiem. PójdŸ więc za mnš, mój dziadku, do chaty was proszę, Abyœ chlebem i winem skrzepił się po trosze, A powiedz mi, skšd jesteœ, jakieœ przeżył straty? Ť Rzekłszy to, boski pastuch powiódł go do chaty, Posadził, z chrustu wišzki zrobiwszy podnóże, Na rozcišgniętej koziej od sypiana skórze, Szerokiej i kosmatej. Odys się ucieszył Z goœcinnego przyjęcia i ze słowem œpieszył: ťPrzyjacielu! Zeus da ci, da każdy bóg innyWszystko, czego sam pragniesz, żeœ taki goœcinny! Ť Na to tyœ mu, Eumaju, odparł słowem takim: ťGrzech byłby i biedniejszym niŸli ty żebrakiem Gardzić i w próg nie puszczać. Tułacz czy ubogi, Jest pod Zeusa opiekš. Datek, choć niedrogi,Lecz szczery, nam przystoi, otrokom służebnym, Drżšcym cišgle, a zwłaszcza pod jarzmem haniebnym Tych młokosów. Tamtemu nie dali niebianie Wrócić do dom. U niego miałem zachowanie;On byłby mię osadził na chlebie łaskawym, Jaki dobrzy panowie dajš sługom prawym -Chatę, kawałek ziemi i żonę serdecznš Za ich pracę; a pracę bóg wspiera statecznš, Jak i mnie powierzonš zawsze błogosławił.Pan mój pewnie nie z próżnym byłby mię zostawił - Lecz zginšł! Niechby raczej przepadł ten ród wraży Heleny! Przezeń tylu padło już mocarzy! Bo i on poszedł krzywdy Atrydowej mœcić się Pod Ilion koniorodny, z Trojanami bić się Ť.Rzekłszy to objšł chiton kawałkiem rzemyka, I tak do prosięcego poskoczył chlewika, Wybrał parę i zarżnšł, jak trzeba przyładził, Osmalił i pokrajał, i na rożny wsadził. A upiekłszy nad ogniem, gdy mięso skwierczało, Podał. Odysej mškš posypał je białš, On zaœ w kubek drewniany nalawszy mu wina, Siadł naprzeciw i goœcia jeœć proszšc, rzecz wszczyna: ťJedz, mój goœciu, prosištko -nie stać nas na lepsze. Na dwór pański dla gachów idš karmne wieprze. Te gachy zatwardziałe boga się nie bojš, Uwzięli się bezprawnie broić i wcišż brojš. Czyż niebo może patrzeć na takich zbytników? Wszak i napadajšcych na brzegi łotrzyków,Chociaż Zeus na ich sprawki poglšda przez szpary, Gdy do dom zrabowane uwożš towary - Nieraz myœl o odwecie naprawdę zatrwoży.Ale ci, choć ich przestrzegł zapewne głos boży O karze, jaka spadnie na te dziewosłęby, Najechawszy dom cudzy, łakomymi gęby Chłonš wszystkie zasoby, dobytek domowy;I dzień, noc, które z łaski miewamy Zeusowej, Nie jednš, nie dwie obiat sprawia ta drużyna; Na te hulanki nie wiem skšd już starczy wina. On przecież na dziedzictwie siedział tu niemałym, Możniejszym był od władców, co na lšdzie stałym I na Itace siedzš. Na jego majštek Takich panów by trzeba w kupę zbić dziesištek. Zaraz ci to wyliczę: w stepach się wypasa Aż dwanaœcie stad wołów, tyleż kóz tam hasa, Œwiń tyle, owiec tyle, pod okiem najętych Lub poddańczych skotarzy. Tu zaœ razem wziętych Mamy trzód jedenaœcie kozich na ostrowie. Pasš je z poczciwoœci znani pastuchowie; Lecz z nich każdy codziennie daje na ich gody Najlepszš, najtłuœciejszš sztukę z całej trzody. Ja zaœ tu œwinie chowam, nie lenišc dozoru,I co najtłustsze wieprze odstawiam do dworu Ť. Tak rzekł -a on łakomie mięsiwa zajadał, Pił wino, milczał; gachom œmierć już zapowiadał. Lecz gdy się już nasycił, winem skrzepił ducha, Kubek, co sam zeń pijał, nalał mu pastuchaI podał napełniony, a Odys takowy Wdzięcznie przyjšł i tymi przemówił doń słowy: ťKtóż to był, co cię kupił? Powiedz, przyjacielu! Kto ten pan tak potężny, bogatszy od wielu,Co za czeœć Atrydowš zginšł, jak słyszałem Z ust twych? Bardzo być może, że takiego znałem. Nazwij go: bóstwa w niebie wiedzieć muszšprzecie, Czym go spotkał! Jam dużo włóczył się po œwiecie Ť. Na to mu odpowiedział pastuch, wódz pasterzy: ťNie myœl, starcze, że żona albo syn uwierzy W to, co o nim donoszš przybłędy podróżne; Tacy bowiem za kłamstwa i pochlebstwa próżne Chcš goœcinne przyjęcie wyłudzić w swej biédzie. Toż gdy który włóczęga do Itaki przyjdzie,Prosto sunie do pani i bajki jej gada; Ona go podejmuje, o szczegóły bada, Wzdycha za każdym słowem, łzy jej strugšciekš, Jak zwyczaj u żon, którym mšż zginšł daleko. I ty mógłbyœ jej bajkę zanieœć tak uwitš, Za co by cię chitonem i chlajnš okryto. Ależ on, jej małżonek, dawno już umarły, A psy i ptaki ciało z koœci mu obżarły Lub zjadły ryby morskie, a kilka piszczeli, Na brzeg rzuconych, gdzieœ tam na piasku się bieli. Nie ma go! Swych przyjaciół zostawił w żałobie, Mnie w największej! Bo gdzież bym znalazł pana sobie Tak dobrego? Chociażbym szukał w okolicach, Choćbym i do dom wrócił, osiadł przy rodzicach, Gdziem się rodził, gdziem pod ich okiem sięwychował! Toć nie żal mi ich tyle, aczbym się radowałWitać ich i rodzinnš obaczyć krainę; Lecz tylko po Odysie [260] z tęsknoty aż ginę. Nawet lękam się jego wymawiać nazwisko, Tak zawsze dla mnie dobre było to panisko;Tylko zwę go mym drogim, choć nie jest tu z nami Ť. Na to tułaczy Odys odparł mu słowami: ťPrzyjacielu! Trwasz, widzę w zwštpiałymuporze, I nawet nie przeczuwasz, że on wrócić może. Lecz jam gotów przysięgš za prawdę zaręczyć: Odys wróci! Wiadomoœć masz mi tę odwdzięczyć, Skoro tylko on w domu własnym stanie nogš: Odziejesz mię chitonem i chlajnš chędogš. Lecz wzišć bym nie wzišł naprzód, acz jestem człek biédny, Albowiem w oczach moich frymark [261] to ohydny Tych oszustów, co z biedy kłamiš jak najęte! Œwiadkiem Zeus i bogi, ten stół i to œwięte Ognisko Odysowe, przy którym się chronię, Że wszystko się to spełni, co ci tu odsłonię: W tym roku niezawodny powrót Odysowy! Ledwie miesišc ten przejdzie, a nastanie nowy, Wróci do dom, ukarze szajkę rozwydrzonš,Co się znęca nad synem jego i nad żonš Ť. Tyœ, pastuchu Eumaju, tak mu odrzekł na to: ťNie ucieszysz się, starcze, za tę wieœć zapłatš, Bo Odys już nie wróci! Winem się pokrzepiaj, A mówmy o czym innym -i już nie zaczepiaj O niego, gdyż mi serce od żalu się œciska, Jeœli kto mego pana wspomni choć z nazwiska. Dajmy pokój przysięgom! Czyż nie życzę sobie, By on wrócił? Toż życzy i żona w żałobie, Życzy stary Laertes, życzy syn sierota. Oj! Ten œliczny Telemach to moja zgryzota! Bogi mu jakby drzewku w górę poróœć dały; Jam marzył, że ojcowskie dopędzi on chwały, Że wzrostem i powagš zrówna mu oblicza. Lecz czy kto z ludzi, czy też jakaœ tajemnicza Władza miesza mu rozum: wyrwało się chłopię Szukać ojca w Pylosie, kiedy tu na tropie Stojš gachy czatujšc, gdy powróci z drogi, By boski szczep Arkejsja [262] wycišć co do nogi. Lecz doœć tego -a chłopię czy głowš nałoży, Czy też ujdzie, od woli zawisło to bożéj. Mów mi raczej, mój dziadku, coœ o twojej nędzy, A szczerze opowiadaj, bym wiedział co prędzéj: Ktoœ jest? Z jakiego kraju? Skšd twój ród pochodzi? Z kimeœ tu do Itaki przybył? W jakiej łodzi? I z jakiego narodu byli te flisaki? Bo przecież przyjœć nie mogłeœ pieszo do Itaki! Ť Na to rzekł mu Odysej, do wybiegów wprawny: ťWszystko to ci opowiem szczerze, w prawdzie jawnéj. Lecz choćby zapas jadła mieć tu na czas długi, Huk wina, a robotę dziennš zdać na sługi, A tu siedzieć przy stole w tym cichym szałasie: Przeminšłby rok cały, i jeszcze w tym czasie Nie skończyłbym powieœci o nędzach tej doli, Pod jakš dusza moja jęczy z bogów woli. Z rozległej jestem Krety. Rodzic mój imiona[263] Znaczne miał; wielu synów powiła mu żona,I po pańsku się chował szczep ten pracowity W domu jego. A jam zaœ rodził się z kobiétyKupnej, lecz Hylakowy Kastor [264], co mię spłodził, Równie z prawymi syny ze mnš się obchodził. Lud wielbił go jak boga, kochał bez wyjštku Gwoli władzy i synów dziarskich, i majštku.Ale prędko go zmiotła w Hadesu krainy Œmierć okrutna. Więc butne zaraz potem syny Los rzucili o podział puœcizny ojcowskiéj. Mnie się mało dostało: dom z kawałkiem wioski. Mimo to wzišłem żonę z bogatego rodu, Podbitš cnotš mojš, bom karny był z młoduI do boju zuch wielki. Lecz przeszło to wszystko! Dziœ jestem, jakbyœ patrzał na gołe œciernisko. Tak nędza mię zgnębiła i dziœ jeszcze gnębi.Wprawdzie Ares z Atenš męstwo w ducha głębi I moc dzielnš mi dali. Nieraz, gdym dobranyHuf zasadził, by napad zrobić niespodziany,To nigdy nie postała w duszy myœl o œmierci, Ino pierwszy-m wypadał i ršbał na ćwierciKażdego, kto przede mnš uciec był niezdolnym! Bitwy-m lubił, lecz za to gospodarstwem rolnym I domem się brzydziłem i dzieci wychowem, A tylko na pokładzie żyłem okrętowym, W bitw zgiełku, œwistu grotów i kopij [265]warczšcych I innych okropnoœci zgrozš przejmujšcych. Lecz darmo! Tom ukochał, co bóg wlał do duszy - Ten to lubi, a inny czym innym się puszy. Dobrze wprzód, nim Achiwy wycišgli pod Troję, Dziewięć razy wodziłem zbrojne nawy mojeNa ludy oddalone, i z łupem wracałem, wie nimfym. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż†PÓ c‡# M cˆpÝ c‰M!? cŠŒ,\ c‹č7~>Bioršc zeń co najdroższe, i potem znów brałem, Co losem przysšdzono. A tak rosłem w mienie, Żem u wszystkich na Krecie był we czci i cenie. Lecz gdy Zeus nas do onej pobudził wyprawy, W której to tylu mężów znalazło zgon krwawy, Mnie kazano pod Ilion prowadzić okręty Z królem Idomenejem [266]; chciałem przez wykręty Wyprosić się, lecz ludu zlškłem się wyroków. My Achiwi tam dziewięć biliœmy się roków; W dziesištym, Pryjamowe rozwaliwszy grody, Gdyœmy do dom wracali, uniosły nas wody I w tę, i owš stronę z bożego zrzšdzenia. Mnie zaœ Zeus na najsroższe zachował strapienia. Bom ledwo miesišc w domu przy dzieciach, małżonce I mych skarbach zabawił, jak przygód łaknšce Serce mię do Egiptu rwało. W ziemie one Chciał wpaœć wzišwszy druhów i łodzie wioœlone. Więc zbroję dziewięć statków, lud się do mnie garnie. Szeœć dni tym ochotnikom otwarłem spiżarnię, Częstowałem ich hojnie, a porznięte woły Szły bogom na ofiarę i dla nich na stoły. W siódmym, od brzegów Krety gdy odbiły łodzie, Z dobrym wiatrem północnym suniem się powodzie Lekko, jak gdyby z pršdem, że się w żadnym sudnie Nic nie psuło, a zdrowie ożywiało cudnie Gnanych wiatrem pomyœlnym i rękš sternika. Po dniach pięciu egipska witała nas rzéka. W niš wpłynšwszy jam kazał zastanowić nawy, A dziarskim towarzyszom tej naszej wyprawy Kazałem naw pilnować i trzymać się brzegów, Na wzgórza zaœ pobliskie wysłałem był szpiegów. Ale ci nieposłuszni w œlepej zuchwałoœci Napadli na egipkich kilka pięknych włoœci, Żony w jeństwo [267] pobrali z dziatwš niedorosłš, A mężów w pień wysiekli! Gdy się to doniosło Do miasta, rankiem tłumy i konno, i pieszo Migocšc miednš zbrojš na ratunek spieszš I okrywajš pola... Kronion gromowładny Zesłał na mš drużynę popłoch bezprzykładny, Żaden bowiem wrogowi już nie stawił czoła. Więc włóczniami wykłuto œciœniętych dokoła, Innych żywcem pojmanych w jarzmo powleczono, Mnie zaœ Zeus takš myœlš zapalił szalonš - (O losie! Niechbym raczej głowę był położył Tam w Egipcie, a nieszczęœć póŸniejszych nie dożył!), Że zaraz pięknie kuty szlem [268] mój z głowy zdjšłem, A cisnšwszy z bark tarczę o ziem z włóczniš społem, Szedłem wprost do rydwanu króla i kolana Objšwszy całowałem. Serce tego pana Wzruszyło się, przebaczył, wzišł do wozu swego I od wrogów zasłaniał mię szlochajšcego, Gdyż każdy we mnie mierzył grotem nastawionym, Chcšc zabić -taka wœciekłoœć była w tłumie onym. On mię bronił, bo wiedział, że Zeus nie przebacza Żadnej krzywdzie spełnionej na głowie tułacza. Siedm lat tam przesiedziałem. Hojne zewszšd datki Tak płynęły, że prędko urosłem w dostatki. Lecz gdy się na rok ósmy z kolei zabrało, Przyszedł do mnie Fenijczyk [269], szalbierz jakich mało, Który już niejednego obdarł aż do nici, I namówił na podróż z sobš do Fenicji, Gdzie ów oszust miał własny dom i posiadłoœci. Jakoż rok korzystałem z jego goœcinnoœci, Lecz gdy się wypełniły dni, miesišce roku, A rok drugi się zaczšł w Hor kršżšcym toku, Do Libii [270] mię pocišgnšł ze sobš na nawie, Chytrze zwšc pomocnikiem w towarów dostawie, A właœciwie chciał za mnie wzišć tam okupsuty. Wsiadłem z nim mimo woli podejrzeniem truty. Szedł nasz okręt północnym wiatrem wartko gnany Ponad Kretš. Lecz zdrajca wnet będzie skarany, Gdyż ledwie z oczu zginšł wyspy smug zielony, Nic nie widzim krom nieba i wód z żadnej strony. Wtedy Zeus ciemnomodrym nad nami obłokiem Zwiesił się i noc była na morzu szerokim, A wtem piorun Zeusowy padł w nawę, wstrzšœnięcie Od góry aż do spodu czuć było w okręcie, I woń siarki -aż wszystka z pomostu drużyna Zmieciona wpadła w morze, szamoczšc się wspina I znowu się zanurza niby morskie wrony - Bóg im nie dał powrotu -żywot ich skończony. Wtenczas Kronion, gdym obiegał wystraszon i zbladły, Dał mi maszt zdruzgotanej nawy, w morze spadły, Pochwycić, bym od pewnej ratował się zguby. Wsiadłem nań, i tak prułem wzdętych fal przeguby Przez dni dziewięć; dziesištej nocy wyrzucony Byłem na brzeg tesprocki [271] przez bałwan spiętrzony. Gdzie Fejdon, król Tesprotów, miał o mnie staranie Za darmo. Syn to jego znalazł mię był w stanie Omdlałym i skostniałym; zajšł się rozbitkiem, W dom ojca zaprowadził, i goœcinnym zbytkiem Podjšwszy, obdarował szatkami pięknemi, Też chitonem i chlajnš. Otóż w tej tam ziemiSłyszałem o Odysie. Fejdon utrzymywał, Że go wracajšcego do dom podejmował. On mi nawet pokazał jego skarb niezmierny, Złoty, miedny, żelazny, roboty misternéj, Dany mu do schowania: a tyle tam było, Że i dziesięć pokoleń z tych bogactw by żyło. Sam zaœ Odys, jak twierdził, odszedł do Dodony [272], Ażeby się dowiedzieć, co dšb poœwięcony Kronionowi o losach jego mu nagada: W jaki sposób w Itace stanšć mu wypada? Czy ukradkiem, w przebraniu? Czy w własnej postaci? Otóż raz mi się Fejdon zaklšł przy libacji, Że okręt gotów stoi, gotowe flisaki, Co Odysa przywiozš prosto do Itaki. Lecz jam wprzódy wyjechał. Właœnie w te tu strony Na pszeniczny Dulichion [273] statek wyprawiony Miał mię odwieŸć do króla Akasta; wyraŸnieTak nakazał flisakom, lecz ci nieprzyjaŸnie Naprzeciw mnie stanęli, chcšc zniszczyć zeszczętem: Bo gdy się oddalili od brzegów okrętem, Nuż grozić mi niewolš! Był to bunt otwarty;Wnet też byłem z chitonu i chlajny obdarty.Ten łachman i opończę na grzbiet mi rzucono, Jak widzisz, połatanš i podziurawionš. Pod wieczór do itackich przybywszy wybrzeży, Byłem zwišzan w okręcie przez onych szalbierzy Powrozami, zaœ oni na brzegi wysiedli I wieczerzę naprędce uwarzonš jedli. Lecz bóg dał mi rozwišzać z łatwoœciš te pęty. Przytwierdziwszy do głowy ten łachman zwinięty, Zsunšłem się po gładkim rudlu w samo morze I zaraz się piersiami na wodzie położę, I wiosłujšc ršk dwojgiem; gdym upłynšł kawał, I okręt już daleko za mnš pozostawał, Rzuciłem się do lšdu zarosłego lasem I przycupłem; a oni biegali tymczasem Szukać mię, zadyszani, lecz się wnet spostrzegli, Że nadaremno, bo nazad do nawy pobiegli, Aby odbić. Bogowie czuwali nade mnš: Skryli mię i w tę ustroń zawiedli przyjemnš, Gdzie mšdry człowiek mieszka w wieœniaczym szałasie Widzę z tego, że życie moje na coœ zda się Ť. Na to mu pastuch Eumaj: ťGoœciu nieszczęœliwy! Powieœć twoja w mym sercu wzbudziła ból żywy! Ileż cierpień w tułactwie swoim doœwiadczyłeœ! Przecież w jedno nie wierzę, i w tym się zmyliłeœ, Coœ mówił o Odysie. Starcze! Co-ć się roi, Że kłamiesz tak bezwstydnie? Wiem ja, jak rzecz stoi Z powrotem mego króla: œciga go gniew bogów. Dlatego i pod Trojš nie padł z ręki wrogów,Ani na ręku krewnych w powrocie z wyprawy, Gdyżby mu Achiwowie wznieœli pomnik sławy, A na syna by takie zaszczyty stšd spadły... Lecz on zniknšł bez sławy, Harpie [274] goukradły! Ja tu siedzę z mš trzodš, w mieœcie goœciem rzadkim Bywam, cna Penelopa chyba mnie przypadkiem Każe wołać do siebie, zwłaszcza gdy się zdarzy Poseł z wieœciš; takiego i młodzi, i starzy,Obsiadajš dokoła, pytajš o wszystko: Tak ci, którym na sercu stracone panisko, Jak owi, którzy radzi mienie jego trwonić. Lecz mi zbrzydło już dłużej za wieœciami gonić, Odkšd jeden Etolczyk zwiódł mię tak niegodnie: Włóczęga ten, gdzieœ krwawš popełniwszy zbrodnię, Zabiegł do mej zagrody. Przyjšłem uczciwie, A on mi rozpowiadał, że Odysej żywie. Że na Krecie go widział u Idomeneja, Jak łódŸ naprawiał, którš strzaskała mu wieja, Że zapewne tu stanie na jesień lub lato Nawš pełnš drużyny i w skarby bogatš. Przeto, starcze, jeżeli bóg cię tu sprowadził, Niechbyœ pochlebnym kłamstwem uszu mi nie gładził. Nie za to też zyskałeœ czeœć i miłoœć moję, Lecz żeœ biedny, że Zeusa rozgniewać się boję Ť. Na to te słowa wyszły z ust Odyseusza: ťZaprawdę, w tobie siedzi podejrzliwa dusza. Jeœli u ciebie niczym przysięga i słowo, Więc takš między sobš zwišżem się umowš A na œwiadków przyzywam tu olimpskie bogi: Że jeœli twój król wróci i wstšpi w te progi, Ty mię w chiton i chlajnę przyodziejesz pięknš I wyœlesz na Dulichion, dokšd mi tak tęskno; Przeciwnie, jeœli król twój nie ma już powrócić, Każesz mię swym pastuchom z szczytu skały zrzucić Na postrach dla włóczęgów za język ich lżywy Ť. Na to odrzekł Eumajos, œwiniopas poczciwy: ťGoœciu mój! Tożbym sobie na imię zarobił I na czeœć między ludŸmi! Tożbym sam się dobił, Gdybym cię w dom przyjšwszy serdecznie, goœcinnie, Potem dał zabić, życia zbawił cię niewinnie!Mógłżebym czystš myœlš modlić się Kronidzie? Lecz oto czas wieczerzać -wnet czeladŸ sięznidzie I razem w tym szałasie zasišdziem do stołu Ť. Takie z sobš rozmowy toczyli pospołu. Pastuchy z chlewnš trzodš nadeszli po chwili I zaraz jš do chlewów na noc zapędzili: I po obórkach pełno rechtania i kwików. Po czym Eumajos do swych tak rzekł pomocników: ťCo najspaœniejszš œwinkę wybierzcie mi, chłopcy! Użyjem i my sami, użyje goœć obcy. Czy mało namartwiły nas te kływe [275] wieprze, Gdy pracę naszš tamci zjadali w najlepsze! Ť Rzekł, i srogš siekierš jšł ršbać polana. Pięćroczna karmna locha do izby przygnana Stanęła przy ognisku. Pastuch o ofierze Nie zapomniał dla niebian: pobożnym był szczerze. Jakoż z łba œwini wyrwał szczeć i w ogieńrzucił Dla bogów, i z modlitwš do nich się obrócił Proszšc, by Odys z długiej powrócił podróży. Po czym wzišł odszczypany dębu kawał duży, Palnšł w łeb i powalił, zaraz jš dorznięto, Rozpłatano, a pastuch w skórę obroœniętš Tłuszczem kładł pierwociny mięsiw z różnych częœci, Zawinšł, i jęczmiennš mškę sypišc z pięœci,Dał resztę wzišć na rożny i upiec na żarze.Gdy pieczeń na stolnicy złożyli kucharze, Przystšpił cny œwiniopas sam krajać mięsiwa, Bo chce być sprawiedliwym i zawsze nim bywa: Więc w siedm częœci pokrajał; modlitwy odprawił I dla Nimf i Hermesa częœć jednš odstawił,Resztę dla biesiadników, zaœ w jednym kawale Grzbiet wieprzowy goœciowi wydzielił wspaniale I uradował pana swego tym przysmakiem. Więc zwrócił się doń Odys i rzekł słowem lakiem: ťOby Zeus cię ukochał jak ja, dobry człecze, Że mnš biednym nie gardzisz! Ť Na to mu odrzecze Boski pastuch Eumajos: ťO goœciu mój biedny, Pożywaj, na co stać nas; to nasz chleb powszedny. Bóg daje i bóg bierze podług woli swojéj; Na jego wszechmocnoœci przecież ten œwiatstoi Ť. Rzekł i mięs pierwociny spalił; winem zlanem Bogi uczcił i wino postawił ze dzbanem Przed grodoburcš, który swej misy pilnował. Chleby krajał Mesaulios. Eumajos go chował Kupionego za własne, w króla niebytnoœci Bez wiedzy Laertesa i samej jejmoœci, A kupił go od Tafiów za częœć swego mienia. Teraz do gotowego zasiedli jedzenia. A gdy jadłem, napitkiem się już nasycono, Mesaulios sprzštnšł chleby, a biesiadne grono Syte mięsem i chlebem do snu się zabrało. Noc była bezksiężycna, czarna, z góry lałoDżdżem ulewnym, wilgotne œwistały zefiry. Odys chcšc wypróbować, czy pastuch dlań szczéry, Czy własnš da mu chlajnę, lub też każe komu, By mu swojej odstšpił, jak grzeczny pan domu, Rzekł: ťSłuchaj, Eumajosie, i wy kłońcie uszy! Coœ o sobie opowiem. Gdy kto łeb zaprószy,Choć rozumny, to gotów głoœno wyœpiewywać I œmiać się do rozpuku, skakać, wygadywać, Aż z ust wymknie się wróbel, a powróci wołem [276]. Lecz mnie skończyć wypada, kiedy raz zaczšłem. Oj, czemuż ja nie młody i nie zuch ten samy, Jak wtenczas, gdym się skradał pod Ilionu bramy! Hufce Odys prowadził z Menelajem razem, I ja trzeci, co za ich stało się rozkazem. Podkradłszy się pod miejskie warownie wyniosłe, Obsaczamy je wkoło, a w bagna zarosłe Trzcinš układł się każdy, w pancerz swój zakuty. Nadeszła noc burzliwa, Boreasz dšł luty I mroził aż do koœci; œnieg płatami padał I na pawężach [277] naszych biały szron osiadał. Inni, oprócz chitonów chlajnami okryci Pod pawężmi na grzbietach, spali jak zabici.Jam zaœ chlajnę, niebaczny, zostawił w obozie Towarzyszom, nie myœlšc o tym nocnym mrozie, I wyszedłem z pawężš, jasnym pasem spięty. Lecz już o trzeciej straży tak byłem zziębnięty, Żem tršcił Odyseja, œpišcego koło mnie, Łokciem, a on, obudzon, słuchał mię przytomnie. -Boski Odysie! -rzekłem -Ÿle się ze mnš dzieje, Przyjdzie życiem nałożyć, od zimna drętwieję. Nie mam chlajny, bies jakiœ skusił mię zapewne, Żem wybrał się tak lekko, więc i duszę ziewnę [278]. - Rzekłem, a on wnet skoczył po rozum do głowy, Jako zawsze do rady i boju gotowy; Więc nachylon, te słowa szepnšł mi do ucha: -Nie gadaj! Nuż cię który z Achiwów podsłucha! - I na ręku się wsparłszy: -Towarzysze mili! Wołał głoœno -proroczy sen miałem w tej chwili: Od okrętów my naszych poszli za daleko. Niechże który ochotnik kopnie się, a lekko, Spytać Agamemnona, narodów pasterza, Czyby nie mógł nam więcej przysłać tu żołnierza? - Na to podniósł się Toas, syn Andrajmonowy[279], I na ziemię zrzucajšc swój płaszcz purpurowy Poskoczył do okrętów. Jam porwał płaszczjego, Okrył się nim, i spałem aż do dnia białego. - Gdybym tak jak i ongi młody był i żwawy, Pewnie by ma mnie pastuch więcej był łaskawy I dał chlajnę przez pamięć i czeœć bohatera. A żem nędzarz, więc każdy mnš dziœ poniewiera Ť Na to pastuch Eumajos odparł: ťW tej powieœci, Mój staruszku, niemało dobrego się mieœci:W niczem-eœ nie przesadził, a dopišłeœ celu. Więc okrycie tu u nas znajdziesz, przyjacielu, I resztę, co-ć potrzebnym w twoim biednym stanie Na tę noc; ale jutro chodŸ sobie w łachmanie, Bo chlajnów i chitonów zapas tu nieduży, Zbytnich nie ma: każdemu jeden tylko służy Lecz jeœli syn Odysów wróci tu dostojny, O chlajnę i o chiton możesz być spokojny, On cię nawet odeœle, gdzie zechcesz, nieboże Ť. Rzekłszy to wstał i zaczšł słać dla niego łoże Przy ognisku, rozpostarł kozie i baranie Skóry, a gdy Odysej legł na to posłanie, On mu dał do nakrycia swš chlajnę kudłatš I zawiesistš, która służyła mu na to, Że się niš przyodziewał zawsze w zmiennejporze, Gdy słota albo zimny wicher dšł na dworze.Spoczšł tedy Odysej. Przy nim tuż na ziemi Pokładli się parobcy, ale pasterz z niemi Spać nie myœlał: o trzodę swojš on troskliwy, Wybierał się do obór. Odys był szczęœliwy Z tego sługi, co chociaż w domu pana nié ma, Dba o jego dobytek i taki ład trzyma. Więc się zbierał, miecz ostry przewiesił z ramienia, Wdział chlajnę, która chroni go od przeziębienia, Na tę jeszcze zarzucił skórę z dużej kozy,W dłoń wzišł oszczep i ludziom, i psom do pogrozy, I wyszedł spoczšć bliżej białokływej trzody, Pod wiszarem ustronnym, czasu niepogody. --------- [257] wańczosy -grube pnie, belki; [258] chodaki -liche trzewiki wykonane z drewna, łyka, skóry lub innego materiału; tu: sandały; [259] sobaki -psy; [260] po Odysie -w tym miejscu pasterz Eumajos wymienia po raz pierwszy imię swego pana; [261] frymark -oszustwo, szachrajstwo; [262] boski szczep Arkejsja -Arkejsjos był dziadkiem Odysa i jednoczeœnie synem Zeusa; [263] z rozległej... Krety -w zmyœlonej opowieœci Odys udaje, że pochodzi z Krety; imiona w znaczeniu posiadłoœci; [264] Hylakowy Kastor -Kastor oznacza „błyszczšcy ”; [265] kopij -chodzi o włócznię; [266] z król em Idomenejem -Idomeneus, Kreteńczyk, syn Deukaliona, prawnuk Zeusa; jeden ze starszych wiekiem wodzówgreckich pod Trojš; [267] w jeństwo -w niewolę; [268] szlem -hełm; [269] Fenijczyk -Fenicjanin; [270] do Libii -Libiš nazywali Grecy płn. Afrykę; [271] Tesproci -lud w południowym Epirze (Grecja Północna); Epir -kraina historycznaw zach. Grecji, nad Morzem Jońskim; dziœ graniczy z Albaniš; [272] do Dodony -Dodona, miasto w Epirze, słynšce z najstarszej wyroczni greckiej; kapłani tej wyroczni - Sellowie wróżyli z szumu liœci dębu; obyczaj zabraniał im mycia nóg i nakazywał spanie na gołej ziemi; [273] Dulichion -wyspa w pobliżu Itaki; por. przypis [25]; [274] Harpie -por. przypis [24]; [275] kływe -majšce kły; [276] wróbel ... powróci wołem -może wymknšć się niepotrzebne słowo; [277] na pawężach (staropol.)-na tarczach; [278] duszę ziewnę -wyzionę ducha, umrę; [279] Toas, syn Andrajmonowy -król i dzielny wódz Etolczyków pod Trojš; m, wie nimfym. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żŒ`c" c€Ž… Ú c_B cĄ! c‘Ľ, c’˝7Ż@PIEŒŃ PIĘTNASTA Telemach przybywa do Eumajosa Poszła Pallas-Atene w gród Lakedajmony, Kędy syn Odyseja siedział zabawiony, Naglić go, bo mu do dom wracać wielka pora. Zastała Telemacha, jak z synem Nestora Spali obaj w przysionkach Menela teremu. Li Pejsistrat wczasowi poddał się sennemu,Bo Telemach już nie spał. On przez całe noce Nie sypia, tak się myœlš o ojcu kłopoce. Więc Atene doń rzekła, stajšc u wezgłowi: ťNie siedŸ tu, Telemachu, i œpiesz ku domowi! Odbiegłeœ od majštku, w zamku twoim siedzš Wyuzdane zuchwalce, a nuż wszystko zjedzš I mieniem się podzielš? Wrócisz poniewczasie! Więc Menelę grzmigłosa błagaj, niech nie pasie Dłużej cię, a odsyła, byœ mógł zastać doma Matkę cnš, gdyż jej własny ojciec [280] sięnie sroma, Toć i bracia, nastawać na niš, by wybrała Na męża Eurymacha, któremu stšd chwała,Że hojny i od innych bogatsze wniósł wiano.Nie dajże, by ci z domu jaki skarb zabrano;Wiesz przecie, co niewiasta w sercu swoimchowa: Z kim pójdzie, temu wszystko oddać już gotowa, A o dziatwę swš pierwszš i o nieboszczyka,Miłego niegdyœ, nie dba, serce im zamyka. Przeto wracaj ład zrobić, zdać rzšdy domowe Na wiernej i roztropnej służebnicy głowę, Nim z ręku bożych weŸmiesz zacnš połowicę. Lecz jeszcze mam ci zwierzyć jednš tajemnicę: Zasiedli na cię z gachów najtęższe junaki, W cieœninie, która dzieli Samos od Itaki, I chcš cię w drodze zabić, nim do dom powrócisz. Lecz ty podal od wysep łódŸ swojš odrzucisz, A nocš płynšć będziesz. Bóg, który cię broni I strzeże, dobrym wiatrem żagiel twój pogoni. Wszakże dotarłszy brzegów itackich już blisko, Odeœlij łódŸ do miasta i drużynę wszystkš, A sam do Eumajosa udaj się, pastucha, Co trzodę twojš pasie, człek dobrego ducha. Tam noc spędzisz, a jego wyprawisz w te tropy Z wiadomoœciš od ciebie do cnej Penelopy, Żeœ już wrócił z Pylosu i cało, i zdrowo Ť.Tak rzekła i na górę poszła Olimpowš. Wtem Telemach obudził uœpionego błogo Pejsistrata, i mówił tršcajšc go nogš: ťZbieraj się, Nestorydo, i œpiesz do kolasyZaprzšc konie! Przed nami droga, nie wywczasy Ť. Na to mu odpowiedział Nestoryd: ťCo? Tobie Chce się jechać? Lecz zjazdy ponoœ nic na dobie; Któż wyjeżdża w noc ciemnš? Czekaj blaskuzorzy, Niech pierwej podarunki w rydwanik nam włoży Menelaj, syn Atreja -z męstwa œwiat go sławi - Niech nas grzecznymi słowy pożegna, odprawi; Przybysz bowiem rad chowa pamięć gospodarza, Co go przyjmie goœcinnie i hojnie obdarza Ť. Rzekł, i rychło Jutrzenka w złotym błyskastroju. Nadszedł też Menelaos, on grzmišcy głos w boju, Co z łoża od kędziornej [281] Heleny wstał boku. Gdy go zoczył Telemach, jšł w jednym poskoku Nadziewać na się chiton œwietny, a ramionaOkryła mu szeroka szata narzucona. Potem wyszedł mołojec na jego spotkanie, I syn Odysa mówił, gdy przy nim już stanie: ťAtrydo Menelaju! Boski władco rzeszy! Odeœlij mię do ziemi ojców! Mnie się œpieszy: Pragnšłbym dzisiaj jeszcze puœcić się w tę drogę Ť. Na to odparł Menelaj: ťZaprawdę nie mogęZatrzymywać cię dłużej, Telemachu, u mnie, Gdy tak tęsknisz do domu. Wiem, jak nierozumnie Robiš ci gospodarze, co męczš swych goœci Zbytkiem przynuk [282] lub zbytkiem jawnejoziębłoœci. Œrodek dzierżę, gdyż jedno i drugie niemiłe:Czy kto goœcia wypędza, czy trzyma na siłę. Chce goœć jechać -odsyłam, chce zostać -więc goszczę. Czekajże, niech ci wprzódy kolasę wymoszczę Pięknymi podarkami, abyœ patrzał na nie, A niewiastom rozkażę przyrzšdzić œniadanie. Sute, z wszystkich zapasów, w jakie dom obfity. Cel podwójny osišgnę, bo uczczę zaszczyty,A i ciało nakarmię. Potem już możecie Jechać sobie i brodzić po bezbrzeżnym œwiecie Ť. Na to takš odpowiedŸ dał mołojec hoży: ťAtrydo Menelaju, wychowanku boży! Œpieszy mi się do domu, bo gdy odjeżdżałem, Nikt nie był, aby oko miał nad mieniem całem. A nuż syn szukajšcy ojca sam przepadnie? Lub w zamku kto tymczasem skarb mi jaki skradnie? Ť Na te słowa Menelaj, głosem w boju grzmišcy, Kazał żonie i dziewek czeredzie służšcéj Œpiesznie stoły zastawić domowym zapasem. I Boetycz Etonej zjawił się tymczasem, Tylko co z łóżka wstawszy; mieszkał on tuż blisko. Jemu kazał Menelaj rozpalić ognisko I piec mięso; ten rozkaz prędko był spełniony. Po czym zeszedł do skarbca, który był sklepiony; Lecz nie sam, bo z Helenš szedł i Megapentem [283] . Gdy w sklep weszli, kosztownym zapełnionysprzętem, Atryd wybrał podwójny puchar z tych, co stały, A Megapencie kazał krater srebrny cały Nieœć w ręku, zaœ Helena szła skrzynie otwierać, I w szatach przez się dzianych jęła tam przebierać. Z tych jednš wydobyła: szata to fałdzista, Połyskujšca ni to gwiazda promienista; Leżała też na spodzie. Po czym wszyscy troje Do Telemacha poszli przez œwietlic podwoje,A stanšwszy już przed nim rzekł płowy Menela: ťNiechaj ci, Telemachu, w powrocie udziela Swej opieki Zeus Kronid, piorunny mšż Hery!Tymczasem z mego skarbca ten podarek szczery Racz wzišć, co najpiękniejszy i najdroższy miałem. Także kruż cudnie rzeŸbion dla ciebie wybrałem Srebrny z złotym okrajkiem, Hefajst go wykował, A Fajdim [284], król Sydońców, niegdyœ mi darował, Gdym z powrotem doń wstšpił. Więc niechże ci służy! Ť Po tych słowach Atryda dał mu puchar duży, Podwójny, a Megapent wniósł on srebmolityKruż, i przed nim postawił. Helena płaszcz szyty Rękš swš wniosła także, krasš niezrównana, I -ťPrzyjm dar ten ode mnie -rzekła do młodziana - Tę szatę z ršk Heleny [285]; chowaj jš starannie Do wesela, gdy staniesz przy wybranej pannie. Tymczasem daj jš matce, ona ci przechowa.A teraz zdrów mi bywaj! Droga twoja głowa Szczęœliwie niech powraca w ojców twoich progi! Ť Rzekła -a on z radoœciš przyjšł ten dar drogi. Wnet Pejsistrat, podarki pozbierawszy liczne, W kolasie je ustawił, dziwišc się, jak œliczne. Zaœ płowy Menelaos do gotowej sali Wszystkich z sobš zaprosił. Gdy pozasiadaliZastawione tam rzędem ławice i krzesła, Zaraz jedna z służebnic złoty dzbanek wniesła Z wodš do ršk; tę lała im do misy srebrnéj; Przed każdym postawiła stoliczek potrzebny. Poważna też szafarka z zapasy różnymi Przyszła, i te przysmaki stawiła przed nimi. Syn Boetów pokrajał i rozdał pieczyste, Megapent zaœ lał wino w puchary złociste. Więc do mis się rzucono po niedługiej chwili; A gdy głód nasycili, pragnienie zgasili, Jšł Telemach z Nestora synem jarzmo wkładać Na rumaki i w krasnš kolasę już wsiadać, A wsiadłszy, ruszył w bramne sklepienie dudnišce. Atryd sam odprowadzał te odjeżdżajšce Goœcie z kielichem w ręku po brzegi nalanym, By odjezdnš libację spełnić roztruchanem [286]. Więc zachodzšc im drogę, rzekł: ťBywajciezdrowi, Mołojcy! A pokłońcie się tam Nestorowi Ode mnie: on był dla mnie jak ojcem rodzonym, Gdyœmy się tam, Achiwi, bili pod Ilionem Ť. Na to odparł Telemach: ťO ty mężu boży! Co każesz, to się wszystko dokładnie przedłoży, Skoro na miejscu staniem. Obym tak z powrotem Mógł ojca zastać w domu i mówić mu o tem, Jak mię tu ugoœciło przyjęcie łaskawe, Jak sute upominki dano na odprawę! Ť Gdy to mówił, wtem orzeł mignšł z prawejstrony; Dużš, białš gęœ pochwycił on w szpony I z niš leciał, a za nim z wrzaskiem tuż, tuż goni Zgraja chłopów i kobiet. Orzeł blisko koni Skręcił w prawo i wionšł. Widok niespodziany Ucieszył i otuchš napełnił młodziany, Aż Menelę Pejsistrat zagabnšł słowami: ťPomyœl-no, władco ludów, czy znak ten za nami, Czy za tobš, i komu wróżbę niebo zsyła? ŤA właœnie go ta wróżba już zastanowiła, Bo myœlał, co by wnosić miał z tej tajemnicy, Gdy go ubiegł w tym dowcip pięknej połowicy: ťWieszczę wam! Posłuchajcie, co mi wlali w duszę Bogowie, a co wkrótce spełni się, jak tuszę: Orzeł po łup przyleciał i gęœ uniósł białš W te skały, gdzie i gniazdo ma, i dziatwę małš; Tak Odysej po długiej tułaczce i biedzie Kiedyœ w próg swego zamku jako mœciciel przyjdzie, Lub już przyszedł i gachom œmierć już zapowiada Ť. Więc Telemach jej na to: ťOby ten, co włada Niebem, Hery małżonek piorunny, to sprawił! Niech się ziœci, a będę cię jak bóstwo sławił! Ť Rzekł i zacišł rumaki; lotnymi kopyty Wpadły w miasto, po równi cwałujš odkrytéj Przez dzień cały; gdy ciemny mrok poczernił szlaki, Do zamku Dioklesa przybyli junaki. Ojcem jego Orchiloch, syn Alfeuszowy. U Diokla tam w Ferach i nocleg gotowy ZnaleŸli, i goœcinne przyjęcie im dano. Ze wschodzšcš nazajutrz Jutrzenkš różanš,Zaprzšgłszy, jadš dalej w przekrasnej kolasie Przez bramę, aż w przysionkach turkot rozlega się. Tak pędzšc, wóz ich prędko tę drogę przemierzył Do Pylos. Wtem Telemach druhowi się zwierzył: ťNestorydzie [287]! Mam proœbę, lecz chcęwiedzieć, czy mi Jej nie odmówisz? Wszak my z dawna pobratymi Przez ojców naszych przyjaŸń; równe nasze lata, A ta podróż tym œciœlej jeszcze nas pobrata. Otóż wstrzymaj wóz, proszę, gdzie okręt mój czeka; Tam wysišdę. Twój stary -sprawa z nim nielekka - Gotów by mnie nie puœcić, goœcić bez ustanku, Kiedy mnie tak się œpieszy; zrób to, mój kochanku! Ť Rzekł, a Nestoryd w duchu już wszystko obliczył, Aby spełnić najlepiej, co sobie druh życzył.I ta rada najlepszš zdała się w tej mierze,Że skręcił zaraz końmi nad morskie wybrzeże I na pokład okrętu jšł wynosić dary; Dane od Menelaja, te złote puchary I te szaty, a naglšc rzekł skrzydlate słowo: ťŒpiesz na okręt i zbieraj czeladŸ okrętowš; Zwiń się nim w zamku stanę i ojcu zdam sprawę. Już czuję, jakš przyjdzie odbyć z nim przeprawę: Starzec to popędliwy; sam on tutaj wpadnie, Naciœnięty przez niego nie wymkniesz się snadnie. Już go widzę, jak przyjdzie i zmiesza ci szyki Ť. Powiedziawszy to, zacišł grzywiaste koniki,Przez gród Pylu przejechał, stanšł przed mieszkaniem. Telemach zaœ na swoich wołał z naleganiem: ťŁadzić nawę, a żywo, towarzysze mili! Wsiadać i dalej w drogę, nie traćmy ni chwili! Ť Posłuszni, rozkaz jego wykonali pędem, Do wioseł się rzucili i zasiedli rzędem. Gdy był gotów, na tylnym okrętu pokładzie Jšł odprawiać ofiarę Atenie Palladzie. Wtem stanšł przed nim jakiœ przechodzień z daleka, Z Argos, skšd aż tu uciekł, zabiwszy tam człeka. Wieszczkiem był i potomkiem po Melampie [288] owym, Co ongi mieszkał w Pylu, słynnym owiec chowem... Gdy Telemach u burty lał z wina obiatę, Zagabł go ów i słowa posłał mu skrzydlate: ťMój druhu! Ty, jak widzę, ofiarš zajęty; Więc zaklinam cię na niš i na cel jej œwięty,Na twojš głowę własnš i czeladzi twojéj, Że mi odpowiesz prawdę szczerš, jak przystoi: Ktoœ jest? Z jakiego kraju? Rodzina twa jaka? Ť Więc otrzymał odpowiedŸ wraz od Telemaka: ťCudzoziemcze! Usłyszysz mowę niekłamanš: Itaka mš ojczyznš, Odys -ojca miano. Oby żył! Lecz on dawno smutnš œmierciš zginšł! Przetom go na okręcie tym szukać popłynšł, By się zwiedzieć o losie drogiego rodzica Ť.Na to mu Teoklymen rzekł pięknego lica: ťI jam tułacz bez ziemi, bom w rodzinnej stronie Zabił kogoœ, co w Argos hodujšcym konie Miał krewnych i przyjaciół, używał czci wielkiéj; Więc uchodzšc odwetu ich ręki mœcicielki, Tu zabiegłem, na żywot już skazan tułaczy.Błagam cię, weŸ mię z sobš, a błagam w rozpaczy: Zabijš mię -co tylko nie widać pogoni Ť. Na to roztropny młodzian: ťO, niechże bógbroni, Abym cię z łodzi wypchnšł! Gdy chcesz z nami płynšć, Wsiadaj! Dzielšc się z tobš, nie damy ci zginšć Ť. Tak witajšc przybysza, wzišł mu z ršk spiżowy, Oszczep, i ten na pomost złożył okrętowy; Sam potem wszedł do œrodka nawy owioœlonéj, Siadł u burty, a przy nim usiadł zaproszony Teoklymen. Już jedni łódŸ odcumowali, Drudzy ład robišc wewnštrz nawy się krzštali; Telemach ich naganiał, więc robiš, co każe.Sosnowy maszt zatknšwszy w dršżonym ligarze, Wyprostowali, w mocne ujęli go sznury, I na rzemieniach żagle podcišgli do góry. Zaraz im wiatr pomyœlny zesłała Pallada: Z szumem lecšc z obłoków, wiatr na okręt wpada, Po słonej go powierzchni pędzi jak w zawody, Że wnet Kruny ominš i Chalkisu wody [289] .Słońce zgasło, dokoła szlaki poczerniały -Telemacha do Fejów [290] wiatry już zagnały. Stamtšd mijajšc Elis, gdzie władnš Epeje, Mknšł ku kolczastym wyspom [291], a w duchu truchleje, Myœlšc, czy œmierci ujdzie, czy głowš nałoży. Podczas siedział Odysej, a z nim pastuch boży, W zagrodzie; wœród czeladzi wieczerzš się krzepił. Gdy zjedzono, wypito, witeŸ znów zaczepił Słówkiem, by Eumajosa doœwiadczyć w potrzebie, Azali go jak goœca dłużej tu u siebie Zatrzyma, czy do miasta odprawi dla zbytu.ťCzy wiesz co, Eumajosie? -rzekł. -Jutro do œwitu Zbieram się iœć do miasta po żebranym chlebie; Nie chcę dłużej ciężarem być dla was i ciebie. Tylko radš mię opatrz i daj mi na drogę Przewodnika, gdyż w mieœcie sam sobie pomogę. Łażšc tędy owędy po proœbie, obaczę, Czy w zysku da kęs chleba rzemiosło żebracze. Nawet w zamek Odysa chciałbym się odważyć, Z Penelopš o różnych wieœciach coœ pogwarzyć, Zetknšć się też i z pysznš rzeszš zalotniczš: Z mnóstwa potraw na stole może coœ użyczš. Jeœli służby mej zechcš, najzręczniej się sprawię. Ależ słuchaj! I dobrze rozum, co-ć wyjawię: Oto z łaski Hermesa, co wdziękiem pięknotyI pomyœlnoœciš ludzkie zwykł wieńczyć roboty, Nie sprosta mi nikt w służbie pilnej -to rzecz pewna: Umiem ogień rozpalić, suche łupać drewna,Lać wino, mięso krajać i obracać rożny - Zgoła wszystko, co od sług wymaga pan możny Ť. Zmartwion tym, wraz mu odrzekł boski nasz pastucha [292]: ťGoœciu mój! Jakaż znowu ugryzła cię mucha [293], Że się chcesz na niechybne nieszczęœcie narazić? Po cóż ci między gachy wyuzdane włazić, Których gwałty już bijš w nieb żelazne stropy! Oj! Nie takie im służš przecie, jak ty, chłopy, Jedno w chlajny, chitony przystojne ubrane, Młodziki gładkolice, wonne, uczesane: Tacy służš do stołów toczonych, chędogichGnšcych się od win, mięsiw i od chlebów mnogich. Zostań z nami, twa bytnoœć nikomu nie wadzi, Ani mnie, ni żadnemu z naszej tu czeladzi: Niech tylko syn Odysa jedyny powróci, Chlajnami, chitonami całego zarzuci, I odeœle, gdzie sercem pragniesz być i głowš Ť. Na to cierpiciel Odys odrzekł takš mowš: ťObyœ ty, Eumajosie, był tak miły bogu, Jak mnie jesteœ, za litoœć nad nędzš w barłogu I przytułek mi dany! Los różnie uciska, Lecz najsrożej, gdy człeku nie do przytuliska, A wzgardę, poniewierkę co dzień musi przeżyć, By tylko krzyk głodnego żołšdka uœmierzyć!Lecz gdy chcesz, bym na jego poczekał przybycie, To mi też coœ o ojcu i matce powiécie Odyseja; on ponoć, wychodzšc na boje, Już dobrze podstarzałych zostawił oboje, Żyjš-ż oni? Słoneczne œwiecš-ż im promienie? Czy zmarli, hadesowe zamieszkujš cienie? Ť Wódz pasterzy, Eumajos, tak mu odpowiedział: ťZ ust mych prawdę usłyszysz, wszystko będziesz wiedział. Laertes dotšd żyje, choć boga wcišż prosi, By œmierć zesłał na niego; życia już nie znosi, Odkšd utrata syna serce mu rozdarła I odkšd mu małżonka, cna pani [294], umarła. Z płaczu przyszła nań staroœć wczesna i przygniata; Ona także z tęsknoty po synie ze œwiata Zeszła œmierciš okropnš. O! Niech tak nie kończy Nikt dobry, kto mię kocha, z kim przyjaŸń mię łšczy! Dopóki ona żyła, choć smutkiem przybita, Dopóty wszystkim dla mnie była ta kobiéta. Szukałem jej, rozmawiał -bom chował się przecie Z długoszatnš Ktimenš [295] jak własne jejdziecię, Z tš ostatniš jej córkš, pannš urodziwš; I była ona matkš dla mnie nie mniej tkliwš. Ktimena gdy dorosła, jam chłopak był jary- Wydano jš do Same, a bogate dary Wzięto za niš. Wraz matka chiton mi chędogiA chlajnę sprawiwszy, toż sandał na nogi, Wysłała na wieœ, coraz kochała mię czuléj.Dziœ już nie mam nikogo, nikt mię nie przytuli! Za to pracy mej jakoœ błogosławiš nieba: Mam co jeœć i pić, goœcia przyjmę jak potrzeba, Lecz od mojej dziedziczki nic mi już nie spadnie, Ani datek, ni słowo, odkšd domem władnie Ta zgraja najezdników. A sługom tak miło Mówić z paniš czasami, jak to dawniej było, Przetršcić coœ z jej łaski, zapasik wzišć wpole, Bo to zniewala sługi i słodzi ich dolę... Ť. Na to przemyœlny Odys rzekł mu: ťCzy byćd Trojš; m, wie nimfym. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż“` c”x + c•Łü c–Ÿ"B1—á(g c€˜H4Ü c™$?=może! ? Toœ ty dzieckiem był wtenczas, kiedy tu niebożę Odbił się od rodziców, od rodzinnej ziemi? Ależ jak się to stało? Proszę, powiedz-że mi! Czy miasto, gdzie rodziców miałeœ i rodzinę, Wrogowie najechawszy zburzyli w perzynę?Czy cię od krów i owiec rabusie porwali I zawlókłszy na okręt aż tutaj sprzedali Komuœ, który za ciebie zapłacił sowicie? ŤNa to pastuch Eumajos: ťKiedy tak prosicie, Goœciu mój, to odpowiem na pytanie wasze. SiedŸcie sobie, a pełnš wychylajcie czaszę. Noc długa i wywczasu może kto chce zażyć- A kto nie chce, przyjemnie może noc przegwarzyć. Nikt cię tu nie przymusi do spania -sen długi Wadzi zdrowiu. A jeœli tam jeden lub drugi Kwapi się już do łóżka, to niech się położy.Za to jutro o rannej zbudziwszy się zorzy, Po œniadaniu, wraz trzodę na paszę wywiedzie. My zaœ sobie tu w dwójkę zasiadłszy, sšsiedzie, Jeœć będziem i popijać, i szukać osłody W zwierzeniach się z niejednej minionej przygody. Bo taki, co się tułał i nędz zaznał wiele, Lubi czasami grzebać w tych cierpień popiele. A więc ci to opowiem, o coœ pytał, druhu. Jest wyspa Syria [296], może wiesz o niej z posłuchu, Leży w górze Ortygii, na słońca zwrotniku,Niewielka, ale żyzna. Owiec tam bez liku I bydełka, i winnic, i zboża się chowa, Głód nie znany i nigdy zaraza morowa Biedne ludzie nie trapi, lecz gdy wiek zgrzybiały Przejdzie na nich, Artemis ze swoimi strzały, Toż Apollon ów łucznik pojawia się boży, Strzelajš i strzał cichy nieznacznie umorzy.Na wyspie dwa sš miasta, kraj ma dwie połowy, Nad obiema był królem syn Ormenidowy Ktesios, mój ojciec, bogom z wejrzenia podobny. Raz więc okręt Feników, a lud to sposobny Do żeglugi, lecz chytry, przywiózł był towary Œwiecideł rozmaitych. W domu zaœ mój stary Miał Fenijkę wysmukłš i ładnš kobiétę, Ręcznych robót œwiadomš. Feniki te skryte I chytre -jš uwiodły. Jeden z nich, gdy prała, Przyczepił się tam do niej. Miłoœć się wplštała. Bo na miłoœć niewiasta najłatwiej się łowi,Choćby która i wstrętnš była niewstydowi. Więc jš pytał: -Skšd rodem? Z jakiej okolicy? - Ona mu opisała dom swego rodzicy: -Miejscem moim rodzinnym Sydon œpiżolœnišce, Arybas ojcem, skarbów liczy na tysišce. Lecz mię Tafije skradli, gdym biegła przez pole, Łotrzyki, tu przywieŸli, sprzedali w niewolęDo domu mego pana; za pienišdz gotowy. - Na to rzekł ów, co skryte miewał z niš rozmowy: -Może byœ chciała z nami wrócić, panno miła, Byœ rodziców i gniazdo własne obaczyła? Bo rodzice twe żyjš i w dobrym sš stanie. -Niewiasta tę odpowiedŸ dała na pytanie: -Zgoda, byle mi twoi poprzysięgli œwięcie, Że mię do dom odstawiš całš na okręcie. - Rzekła, oni przysięgli, że jš tam odwiozš, Wszyscy najœwiętszych œlubów zwišzali się grozš, A ona znów zwišzała ich takimi słowy: -Milczeć! Niech nikt z załogi nie œmie okrętowej, Choć słówkiem mnie zaczepić, czyli mię tamw mieœcie, Czy przy krynicy spotka, czy gdzie bšdŸ nareszcie, Bo mógłby kto podpatrzeć i donieœć do dworu, A starzec podejrzliwy chwyci się pozoru, Uwięzi mnie, wam zada co najsroższe kary,Sza! zatem, a tymczasem skupujcie towary,A okręt masz ładugę swojš już dostanie, Niech który tę wiadomoœć da mi niemieszkanie, Ja zaœ schwycę co tylko znajdzie się pod rękš, Za przewóz wam zapłacę lepiej niż podziękš, Bo przy mnie syn się chowa mojego tam pana, Wcale bystra chłopczyna, do mnie przywišzana, Pójdzie ze mnš na okręt -możecie zań duży Okup dostać, gdziekolwiek trafi się w podróży. - Tak rzekła i do dworu odeszła z powrotemFenicjanie rok jeszcze siedzieli tam potem, Skupujšc do okrętu zewszšd towar mnogi. A gdy statek ładowny gotów był do drogi, Zaraz jeden z nich przyszedł do onej kobiéty Na dwór mojego ojca, człek w ciemię nie bity. Bo naszyjnik wzišł z sobš złoty, bursztynowy. Zbiegły się wraz z mš matkš, wszystkie białogłowy Oglšdać, obmacywać misterne noszenie, A nareszcie targować. Wtem on dał skinienie Umówione i odszedł wprost do nawy swojej, Ona zaraz mię wzięła, wywiodła z pokoi, Lecz w przysionku spostrzegłszy złote roztruchany, Gdyż był tam do biesiady stół przygotowany Dla goœci, co z mym ojcem poszli na agorę -Więc w zanadrze schowała trzy puchary spore I wyszła, a ja za niš biegłem niemyœlšcy. Helios zgasł, szlaki sczernił mrok już padajšcy, Gdyœmy się do nadmorskiej przystani dostali, Gdzie Feniki z ładownym okrętem czekali Gotowi do wyjazdu na mokre przestworze. Nas zabrawszy wiatr dobry wyniósł ich na morze Zesłany od Kroniona. Tak szeœć dni i nocy Płyniem, lecz gdy dzień siódmy nastał z bożej mocy, Artemis białogłowę onš strzałš zdradnš Przeszyła, aż z łoskotem padła w okręt nadno Jak rybitwa. Z pomostu zrzucono jej ciało, Żer rybom i morsukom [297], mnie nic nie zostało Krom smutku, a tymczasem nie wstrzymanyw biegu, Gnan wiatrem okręt dobił itackiego brzegu, Gdzie mię Laertes kupił z własnej swej skarbony. W taki sposób ujrzałem pierwszy raz te strony Ť. Na to wyszła odpowiedŸ z ust Odyseusza: ťJakże mię, Eumajosie, do żywego wzrusza Powieœć twoja! Tyœ w życiu nacierpiał się tyle! Przecież Zeus obok przykrych dał ci dobre chwile, Jeœliœ po tych przygodach znalazł przytulisko W domu zacnego człeka, który dał ci wszystko, Który ci hojnie strawę i napitek dawał, Że mogłeœ żyć wygodnie. A ja, œwiata kawał Obleciawszy, ot nędzarz, staję tu przed tobš Ť. Podobne rozhowory wiedli jeszcze z sobš, A potem się przespali krótko, bo różowa Jutrzenka wnet zabłysła. Zaœ Telemachowa CzeladŸ, żagle zwinšwszy na owym noclegu,Maszt spuœciwszy wiosłami dopchała do brzegu Statek. Kotwicę rzuci, linami przytroczy, I na brzeg falš bity ochoczo wyskoczy, Aby strawę uwarzyć, pić ogniste wino. Kiedy się tak z obiadem i napitkiem zwinš, Wraz roztropny Telemach rzekł do swej czeladzi: ťWy odpłyńcie, do miasta łódŸ się odprowadzi, Ja zaœ skoczę tu na wieœ do moich pasterzy, A gdy wszystko obejrzę, wrócę o wieczerzy, I nazajutrz, za wierne usługi w tej drodze, Sutš mięsnš i winnš ucztš was nagrodzę Ť.Na to rzekł Teoklymen, mšż z boskim wejrzeniem: ťGdzież pójdę? Czyja strzecha będzie mi schronieniem? Czy mnie przyjmie kniaŸ który na skalnej Itace, Czy mam iœć wprost na twoje lub matki pałace? Ť Roztropny mu Telemach odrzekł: ťW każdym innym Przypadku dom nasz byłby dla ciebie goœcinnym I miałbyœ tam wygodę, lecz dziœ o przyjęciu Nie myœleć; mnie tam nie ma, a matka w zamknięciu Cišgle siedzi, a w izbie gaszej [298] też nie bywa, Tylko w górnych komnatach na krosnach wyszywa. Wskażę ci więc, do kogo możesz iœć bezpiecznie: Do Eurymacha pójdziesz, ten przyjmie cię grzecznie. On teraz na Itace ma miru najwięcej, Mšż dzielny, on o matkę mojš najgoręcej Się dobija, po berło Odysowe sięga. Nie wiem, jak go osšdzi olimpska potęga, I czy nań przed weselem nie padnie cios krwawy! Ť Gdy to rzekł, jastrzšb wionšł mu od ręki prawéj; W szponach darł on gołębia, ten Feba ptak [299] chyży, Z góry się posypała siła piór i pierzy Pomiędzy Telemachem a łodziš padajšc. Widział to Teoklymen, i odprowadzajšc Na stronę Telemacha, by nie był słyszany, Za dłoń go œcisnšł, i rzekł: ťOd boga zesłany Ten jastrzšb przelatywał po twojej prawicy: Był to ptak przeznaczenia, pełny tajemnicyWieszczy on, że w Itace nigdy nie postanie Inny ród, li przy twoim będzie panowanie Ť. Na to roztropny młodzian: ťO goœciu mój miły! Oby się słowa twoje w przyszłoœci ziœciły!Ja bym cię podarkami obsypał, ugoœcił, Iżby twojego szczęœcia każdy ci zazdroœcił! Ť Rzekł i przyzwał Pejraja [300]; z wszystkiej on drużyny Odznaczał się wiernoœciš, towarzysz jedyny: ťKlytia synu, Pejraju! Ty w drodze do Pylu Zawszeœ spełniał mój rozkaz, lepszyœ był od tylu, Więc zabierz z sobš do dom obcego tu człeka, Ugoœć go, poczcij grzecznie, i niech na mnieczeka Ť. Na to odrzekł mu Pejraj, sławny kopii miotem: ťChoćbyœ się, Telemachu, opóŸnił z powrotem, To go przyjmę, i wdzięczen będzie za przyjęcie Ť. Rzekłszy, skoczył na okręt i kazał w okręcie Brać się wioseł, cumownš odwišzywać linę,Aż gotowš do jazdy zgromadził drużynę. Telemach zaœ, postoły zawdziawszy na nogi, Leżšcy na pomoœcie wzišł w garœć oszczepsrogi Z miednym grotem. Flisacy linę odwišzali, Statek odbił, ku miastu popłynęli dalej, Jak im kazał Telemach, Odysa syn młody, Którego niosły nogi do onej zagrody, Gdzie mnogoœć trzód się chowa, które pastuch strzeże, Mšż zacny, panom służy i wiernie, i szczerze. --------- [281] kędziornej -pięknowłosej; [282] przynuk (rus.)-zachęta, namowa; [283] Megapent -nieprawy syn Menelaosa; [284] Fajdim -władca Sydonu; [285] przyjmij... tę szatę -Helena daje Telemachowi szatę z przeznaczeniem dla jego przyszłej żony; wg legendy miała niš być piękna Nauzykaa córka króla Feaków, która uratowała Odysa; [286] roztruchan (staropol. , poch. z tar.)-ozdobny wielki puchar biesiadny, dzbanna wino i miód; [287] Nestoryd -Nestorides, syn Nestora; [288] Melampus -syn Amythaona, brat Biasa;jeden z pierwszych wieszczków greckich; znał sztukę leczenia, rozumiał mowę zwierzšt; dopomógł Biasowi zdobyć rękę królewny Pero, córki Neleusa, w zamian zabyki Ifiklesa, których zażšdał Neleus; [289] Kruny... i Chalkisu wody -Kruny (nazwaoznacza „Ÿródło ”)to miasto w Elidzie, zaœChalkis -rzeka w południowej częœci tej krainy; [290] do Fejów -Feja była nadmorskim miastem w Elidzie; [291] ku kolczastym wyspom -chodzi o Echinady zwane Wyspami Jeżowymi, na Morzu Jońskim; [292] boski pastuch -w ten sposób okreœlony został Eumajos; [293] jakaż... mucha -tu w znaczeniu: Jakaż myœl; [294] małżonka, cna pani -matka Odysa, Antikleja, która zmarła z tęsknoty za utraconym synem; jej ducha spotyka Odys w Hadesie (pieœń XI); [295] Ktimene -siostra Odysa, żona Eurylocha, który zginšł wraz z innymi towarzyszami Odysa podczas burzy u wyspyFeaków; [296] Syria -tu: bajkowa wyspa daleko na zach.; dzisiejsza Syria za czasów Homera była częœciš Mitanni, następnie została podbita przez Hetytów, Egipt, Asyrię, Babilonię i Persję; [297] morsukom -fokom; [298] w izbie gaszej -w izbie męskiej, w której przesiadywali zalotnicy; [299] Feba ptak -jastrzšb lub sokół, gdyż ptaki te z racji swej szybkoœci byty poœwięcone Febowi, czyli Apollinowi, bogu słońca, muzyki, tańca i wróżb; [300] Pejraja -Pejrajos, syn Klytosa; PIEŒŃ SZESNASTA Telemach rozpoznaje Odyseusza Odys wstał z Eumajosem o porannej chwili,Przy ogniu roznieconym strawę przyrzšdziliI pasterzy wysłali z trzódmi na pastwiska;A wtem nadszedł Telemach. Zawsze czujne psiska Łaszš się, nie szczekajšc. Nie uszło to wzroku Odysa; słyszał także chód męskiego kroku. Więc się lotnymi słowy ozwał do pastérza: ťKtoœ tu idzie; zapewne jakiœ druh się zbliża Lub znajomy; pies żaden na niego nie szczeka, Lecz się łasi; stšpanie słyszałem z daleka Ť. Ledwo skończył, a we drzwiach syn jego kochany Zjawił się. Skoczył k ’niemu pastuch, tak zmieszany, Że mu dzban, w którym wino miał pomieszać z wodš, Z ręki wypadł, gdy podbiegł witać postać młodš Swego pana. Całował głowę mu i oczy, I ręce, aż po licu starca łza się toczy. Iœcie tak ojciec syna tuli w swym objęciu, Gdy z obczyzny mu wraca po latach dziesięciu Jedynaczek, co tyle trosek go kosztował. Tak samo Telemacha œciskał i całował Wiemy pastuch, jak gdyby nieboszczyka witał, I łkajšc, tymi słowy lotnymi go pytał: ŤTyżeœ to, œwiatło moje, Telemachu miły?!Gdyœ odjeżdżał do Pylos, oczy me zwštpiły,Czy cię kiedy już ujrzš. PójdŸże tu, kochanku, Przyjrzę ci się, nacieszę, patrzšc bez ustanku W ciebie, wracajšcego z dalekiej żeglugi. Tyœ tak rzadko nawiedzał twe trzody i sługi, Siedzšc w mieœcie! Zapewne siedziałeœ tam gwoli Onych gachów zbytników, œwiadek ich swawoli? Ť Na to roztropny młodzian odrzekł: ŤDobrytatku, Ot mię masz, gdy umyœlnie, a nie zaœ z przypadku Przyszedłem cię odwiedzić i spytać, co robiMatka moja: czy w domu jeszcze? Czy już zdobi Łoże innego męża Odyseja żona? A łożnica po ojcu mym osierocona Pustkš-ż stoi pajęczyn li nakryta siatkš? Ť Wódz pasterzy Eumajos na to: ŤZ twojš matkš Zawsze jedno: niezłomna na zamku swym siedzi Odpierajšc napaœci; dzień i noc się biedzi I usycha w tęsknicach, łzami wcišż zalana Ť. Rzekłszy to, włóczń spiżowš odjšł z ršk młodziana, A ten, gdy próg kamienny do izby przestšpił, Zaraz ojciec Odysej z miejsca się ustšpił, Lecz go Telemach wstrzymał: ŤGoœciu! SiedŸ, gdzieœ siedział! Jest tu miejsce i dla mnie. Ten człek będziewiedział, Kędy mię w swej zagrodzie najlepiej posadzić! Ť I Odys usiadł znowu -a pastuch jšł ładzić Siedzenie z miękkich liœci, kożuchem nakryte, Na którym to paništko siadło znamienite. Eumajos wraz im przyniósł mięsa misę całš Pieczonego, co wczoraj z wieczerzy zostało. Zwinnie kosz pełny chlebów postawił wœródstołu, W kruż bluszczowy lał wino i wodę pospołuI naprzeciw Odysa sam już zasiadł ławę. Jakoż jęli spożywać zastawionš strawę, A gdy jadła, napitku mieli już do syta, Tymi słowy Telemach pastucha zapyta: ťPowiedz, tatku, skšd goœć ten u ciebie sięzjawił? Jaki okręt do naszej wyspy go dostawił I z jakiego to kraju sš jego flisaki? Bo przecież przyjœć piechotš nie mógł do Itaki Ť. Na to boski Eumajos: ťChcesz wiedzieć, mój synku, Więc ci opowiem, prawdę czystš, bez przyczynku. On powiada, że z Krety pochodzi rozległéj, Że nogi jego siła grodów już obiegły, Gdyż na żywot tułaczy niebo go skazało. Teraz mu się z tesprockiej nawy ujœć udałoTu, do mojej zagrody. Opiece go twojéj Oddaję; od tej chwili pod skrzydłem twym stoi Ť. Roztropny mu Telemach na to odpowiada: ťWbiłeœ mi, Eumajosie, w serce sęk nie lada! Jakże tego przychodnia w domu mym umieszczę, Sam młody i ramieniem nie doœć silny jeszcze, By się komu obronić, kto by mię znieważył?Co zaœ matki się tyczy, tom już zauważył, Że jej serce się waha, dzieli się na dwoje: Nie wie, czy ma prowadzić gospodarstwo moje, Szanować pierwsze łoże, u ludu być czczonš [301], Czy pierwszego z Achiwów onych zostać żonš, Co goszczš w naszym zamku, a który się stara O jej rękę i darów składa co niemiara? Ale tego przychodnia, że jest goœciem twoim, Pięknš chlajnš, chitonem uczciwie przystroim, Damy mu i postoły, i miecz obosieczny, I gdzie go serce cišgnie, odjedzie bezpieczny. Chcesz-li go zaœ u siebie zatrzymać na dłużéj, To przyœlę mu odziewek, przyœlę zapas duży Żywnoœci, by nie ciężył tobie ni czeladzi. Lecz włazić między gachy, tego mu nie radzi Zdrowy rozum: bo nużby zuchwałe te trutnie Pohańbili mi człeka? Zgryzłbym się okrutnie; Jeden przeciw gromadzie takiej nic nie wskóra, Choćby największy siłacz -przy niej zawszegóra Ť. Ozwał się na to Odys, cierpiennik niezłomny: ťPozwól i mnie dorzucić jeden wyraz skromny. Jakże mi serce rwie się, gdy wszystko to słyszę, Co mówicie o gachów zuchwalstwie i pysze Tam na zamku, na przekór tobie, cny młodzianie! Powiedz, czyœ im sam uległ, czy też Itakanie Uwzięli się na ciebie, podszczuci przez bogów? A możeœ w braciach swoich znalazł teraz wrogów? W braciach, na których człowiek spuszcza się najwięcej W bitwie, a zwłaszcza, kiedy w boju najgoręcej. O! gdybym tak był młodym, jak mam w piersi ducha, Lub gdybym był Odysa synem, tego zucha, Lub nim samym (o, niechby z włóczęgi po œwiecie Wrócił już! a że wróci, mam nadzieję przecie), To choćby łeb mi z karku miał stršcić z nich który, Obces w Odysowego zamku wpadłbym mury I zuchwałej tej tłuszczy dałbym się we znaki! Niechby silniejsi liczbš zmogły mię junaki, To na własnych mych œmieciach wolałbym dać gardło, Niż patrzeć, jak hultajstwo to się rozpostarło, Jak przechodniem pomiata, a dziewki służebne Wlecze w pańskie komnaty na te gry haniebne, Wino toczy, zapasy domu marnotrawi, Hulankš, pijatykš bawi się a bawi Ť. Roztropny mu Telemach na to odpowiedział: ťWszystko to ci opowiem, przychodniu, byœwiedział. Ani mi lud itacki nienawiœciš płaci, Ani w tym razie wina pochodzi od braci, Którym człek podczas bitwy zwykł ufać najwięcéj, Tylko że z woli Zeusa ten nasz szczep ksišżęcy : ťCzy byćd Trojš; m, wie nimfym. ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷żšPh c›¸ J cœ cŸ! cžł,U cŸ8oCStoi jednym potomkiem: Arkejsjos miał synaJedynaka, Laerta; ten, dziœ starowina, Miał jednego Odysa; a Odys mnie spłodził Jednego -i odjechał, ledwom się urodził. Słodkich pieszczot ojcowskich zaznałem ja mało! Stšd dom jego aż tylu wrogów najechało: Bo ilu tu władyków siedzi w naszej stronie,Czy na leœnym Zakincie, Samie, Dulichionie, Czy na skalnej Itace włada i rej wodzi, Każdy, chcšc œlubić matkę mojš, dom mój głodzi. Ona zaœ ni odmawia, ni spełnić się œpieszy Tych œlubów, a tymczasem od drapieżnej rzeszy Dobytek mój marnieje; wkrótce i mnie zjedzš. Lecz jak się to tam skończy, bogi tylko wiedzš! Œpiesz więc, tatku, i donieœ matce Penelopie, Że z Pylos w dobrym zdrowiu wróciło jej chłopię. Ja tymczasem zaczekam, aż będziesz z powrotem; Krom niej, nikomu z onych Achiwów nic o tem Nie mów; wielu z nich bowiem skrycie na mnie godzi... Ť. Rzekł i naglił, a pastuch postoły nakłada I poœpiesza do miasta. Widziała Pallada, Jak Eumajos wychodził z wrót onej zagrody; Więc zbiegła, kształt przybrawszy przecudnej urody Smukłej dziewki, w misternych ćwiczonej robotach, I stanęła, że widzieć mógł jš tam we wrotach Sam Odysej. Telemach nie widział bogini: Bóstwo komu chce zwykle widzialnym się czyni. Otóż krom Odyseja i psy jš spostrzegły: Skomlšc, lecz nie szczekajšc, po kštach przyległy. Wtem ona nań mrugnęła -on spostrzegł mruganie. I przeszedłszy dziedziniec stanšł przy parkanie, A gdy od niej był blisko, Atena mu powié: ťLaertiado Odysie! Możesz już synowi Odkryć się, a i wspólnš odbyć z nim naradę,Aby stanšwszy w mieœcie, zgotować zagładę Krwawš tym zalotnikom. Teraz się oddalę, Lecz przyjdę wam pomagać: do bitwy się palę! Ť Rzekłszy to, wraz dotknęła go laskš złocistš, I już w mig przyobleczon w chiton, chlajnę czystš Stał Odys; wrócił dawny jego wzrost wspaniały, Œlady bladej staroœci naraz poczerniały... Spełniwszy to, odeszła. Odys przemieniony Gdy wrócił do szałasu, ujrzał go zdumionySyn i wzrok spuœcił myœlšc, że na boga patrzy, I tak się doń odezwał: ŤTeraz ty inaczéj Wyglšdasz, mój przychodniu, niż wpierw cięwidziałem: Inne suknie, i zmiana jakaœ w tobie całym. Zaprawdę, tyœ jest bogiem, mieszkasz w górnym niebie! Zmiłuj się! Wnet obiatš hojnš uczczę ciebie,Dam ci złotš ofiarkę. Zmiłuj się nad nami! Ť Boski Odys takimi odparł mu słowami: ťJam nie bóg, i nie mogę równać się z niebiany. Jam twój ojciec, twoimi łzami opłakany, Dla któregoœ wycierpiał tyle, duchem mężnym Opierajšc się łotrom na nasz dom sprzysiężnym Ť. Rzekłszy to, pocałował syna; łza po licachMu pobiegła, choć długo więził jš w Ÿrenicach. Ale syn, choć go widział, uwierzyć nie zdołał, Że to ojciec, i trwożny do niego zawołał: ťTyœ nie ojciec mój, Odys! To zły duch zapewne Zwodzi mię, bym się martwił, łzy wylewał rzewne. Gdy człek nigdy rozumem dokazać nie możeTego cudu, widocznie jest w tym ramię boże, Żeby w mgnieniu przemieniać starce na młodziany. Przed chwilš był dziad z ciebie, okryty w łachmany, Teraz bożek, mieszkaniec niebieskiego gmachu Ť. Odys mu odpowiedział: ťO mój Telemachu! Przerażać się i dziwić tobie czyż przystoi, Kiedy własny twój ojciec przed tobš tu stoi? Innego się Odysa nie spodziewaj widziéć: Jam jest ten, co się długo miał błškać i biédzić, By po latach dwudziestu wrócił w kraj ojczysty. Sprawa to Atenei, mojej oczywistéj Opiekunki, gdyż ona jak chce mię przemienia. Tylko co byłem żebrak odarty z odzienia, Teraz masz mię mołojcem, w stroju œlicznie lœnišcym. Łatwo bóstwom, w szerokim niebie mieszkajšcym, BšdŸ w proch zetrzeć człowieka, bšdŸ stawić na szczycie! Ť Powiedziawszy to, usiadł. Młodzianek w zachwycie Do serca cisnšł ojca, łez wylewał strugi Rozbolał się, rozrzewnił, tak jeden, jak drugi. Obaj głoœno szlochali, kwilšc jakby ptaki, Jastrzębie albo sępy, kiedy im chłopaki Z gniazd wydrš nieudolne do lotu pisklęta: Tak kwiliły, zawodzšc, oba niebożęta, Że i słońce by zaszło, oni nie przestali, Gdyby syn się zapytał: ťWyœcie się dostali Na jakim tu okręcie? I jakie flisaki PrzywieŸli cię, mój Ojcze, do naszej Itaki? Przecież to niepodobna, byœ przyszedł piechotš! Ť Więc mu odrzekł Odysej: ťGdy mię pytasz o to, Bez ogródki najczystszš prawdę ci wyjawię:Feaki mię na swojej odwieŸli tu nawie. Zwykle, kto ich się prosi, odwożš każdego, Więc i mnie tak odwieŸli przez morze, œpišcego, Aż na brzegi itackie; podarek bogaty W miedzi, w złocie mi dali i przeœliczne szaty. Wszystkom z rozkazu bogów przechował wjaskini, Tu zaœ jestem na rozkaz Ateny bogini, By się z tobš naradzić, jak by znieœć te wrogi. Powiedz mi, ilu ich tam? Czy poczet ich mnogi? Chcę wiedzieć, co za jedni i skšd te zuchwalce? Muszę się wprzód namyœlić dobrze o tej walce, Czy sami, bez pomocy przyjaciół uderzem, Czyli też nam wypadnie zwišzać się przymierzem? Ť Więc roztropny Telemach rzekł doń tymi słowy: ťOjcze! Wcišż o twej sławie słyszałem bojowéj, O ramieniu do kopii, o głowie do rady - Lecz czyœ nie rzekł za wiele i nie bez przesady, Aby we dwóch się porwać na ten tłum siłaczy? Gdyby ich tam dziesištek, dwa nawet -cóż znaczy! Ale bo to gromada! Policz sam ich siły, Jakie z sšsiednich wysep na dom się zwaliły: Z Dulichionu pięćdziesišt [302] i dwóch dziarskiej młodzi, I szeœciu pacholików, co koło nich chodzi; Z Same dwudziestu czterech; z Zakintu leœnego Dwudziestu masz Achajów; dodajmy do tegoDwunastu Itakanów, wszystko kwiat młodzieży; Medon keryks i pieœniarz do nich też należy; Okrom nich dwaj krajczowie służš im przy stole. Gdybyœmy takiej kupie w zamku dali pole, Kto wie, czy miasto zemsty klęska nas nie czeka! Radziłbym przeto w pomoc przybrać więcejczłeka; Pomyœl raczej, kto mógłby poprzeć nas ramieniem? Ť Odparł mu na to Odys, niezłomny cierpieniem: ťZważ na każde me słowo, niech darmo nie pada! Czyż mało, gdy nas wesprš Kronion i Pallada? Czy chcesz może lepszego szukać sprzymierzeńca? Ť Na to wyszła odpowiedŸ taka z ust młodzieńca: ťWielkie masz pomocniki, Ojcze mój, nie przeczę, Siedzšce tam w obłokach, bo losy człowiecze I bożyszcz [303] spoczywajš w ich wszechmocnej dłoni! Ť Odysej znów mu na to: ťBšdŸ pewien, że oni Nie zostawiš nas samych w tej potrzebie krwawej, Kiedy na zamku naszym przyjdzie do rozprawy I bój będzie rozstrzygał między mnš a nimi. Ty zaœ pójdziesz z jutrzenki brzaskami pierwszymi Do miasta i zabawisz gachy pogawędkš; Ja z pastuchem po tobie nadejdę tam prędko W postaci znędzniałego żebraka i dziada. A jeœli mię lżyć pocznie w zamku ta gromada, To znoœ obrazę mojš, choćby ci zuchwali Za nogi mię z własnego domu wywlekali Lub ciskali czym na mnie; znoœże to statecznie. Jednak wprzód możesz słówkiem napomniećich grzecznie, Aby się hamowali; lecz wzgardzš przestrogš, Wiem o tym -bo dnia œmierci swojej ujœć nie mogš. Jeszcze jedno: a niech to zostanie przy tobie. Gdy rajczyni [304] Atene podda mi na dobie Myœl swš tajnš, natychmiast skinę głowš na cię... Co widzšc, wraz oręże, jakie w izbie macie, Powynosisz i zamkniesz tam w górnym skarbczyku. Gachy, gdy się spostrzegš, wraz narobiš krzyku. Ty im mów, żeœ te bronie na miejsce osobne Z dymu wyniósł, bo już się stały niepodobne Do tych, co po odjeŸdzie Odysa zostały, Od kopcia ogniowego tak bardzo sczerniały.Mów, co większa, że Kronid szepnšł ci do duszy, Że o zwadę nietrudno, gdy się łeb zaprószy, A do zwady dojœć może i do krwi przelania. To by gody zepsuło, nie mniej jak starania O rękę Penelopy -wszak pocišg do męży Ma żelazo... Lecz dla nas zostaw z tych oręży Dwa miecze, dwa oszczepy, dwie tarcz z byczej skóry, By je chwycić, gdy przyjdzie napaœć na nichz góry. Pewnie ich Zeus z Atenš oœlepiš na razie. Lecz ty jeszcze o jednym pamiętaj zakazie. Jeœliœ syn mój, szlachetne masz w sercu zarzewie, To, że Odys powrócił, niech żywy nikt nie wie, Nawet Laertes, nawet zacny nasz pastucha; Niech to nie dojdzie nawet Penelopy ucha... Ť Na takich rozhoworach dzień dla nich ubiegał. Tymczasem do itackiej przystani zawinšł Okręt, którym Telemach z Pylosu przypłynšł. Druhowie, gdy w głębokiej przystani stanęli, Zaraz wycišgać nawę na suchy brzeg jęli. Służba wnet wypełniła, czym okręt ładowny. Do Klytia upominek zniesiono kosztowny. Już i keryks na zamek Odysów wysłany Z wieœciš do Penelopy, o syna stroskanéj, Że już wrócił, lecz na wsi został, tylko łodzi Kazał płynšć do miasta. Wiadomoœć złagodzi Smutek jej i łzy otrze stęsknionej niebodze.Jego pastuch Eumajos spotkał był po drodze, I obydwaj wiadomoœć jednš jej przynieœli. A tak, kiedy w królewski zamek obaj weszli, Keryks wobec zebranych białogłów tak prawił: ťKrólowo! Twój syn wrócił, na wyspie się zjawił! Ť Po nim pastuch przystšpił i mówił z królowš: Wszystko, co mu syn zlecił, oddał słowo wsłowo, A gdy się ze wszystkiego, co przyniósł, pozwierzał, Wracajšc do trzód swoich, z wrót zamku wybieżał. Przeraziło to gachy; trwogi cień ponury Padł na nich -przed zamkowe zaraz wyszli mury, Posiadali i radzić zaczęli u bramy. Eurymach, syn Polyba, rzekł im: ťOtóż mamy! Telemach odbył podróż, dokonał rzecz œmiałš; Nie sšdziliœmy nigdy, by mu się udało. Dalej więc! ŁódŸ najchyższš wyprawić na morze Z tęgimi wioœlarzami! Niech pędzi, co może,I tamtych uwiadomi [305], by wracali do dom Ť. Tak rzekł; wtem Amfinomos [306] twarz zwrócił ku wodom Tam w zatoce, i nawę ujrzał w pełnym biegu, Z żaglem zwisłym, wiosłami pędzonš do brzegu. Œmiechem parsknšł, i mówił do drużyny swojéj: ťNie trzeba już posyłać; okręt w porcie stoi. Bóg ich natchnšł widocznie lub też sami oni Widzšc żagiel nie mogli dopaœć go w pogoni Ť. Zerwali się gachowie i poszli gromadnie Na brzeg, gdzie łódŸ na suszę [307] wycišgnšwszy snadnie, Dali sługom wypróżnić ładowne jej boki. Stamtšd potem na rynek skierowali kroki I zrobiwszy tam koło, innych nie wpuœcili Ani starych, ni młodych, by z nimi radzili. Antinoj, syn Eupejta, tak rzekł zgromadzonym: ťDziw mi, jak on się wymknšł sidłom zastawionym? SnadŸ bóstwa go ostrzegły; przecież z szczytu wzgórzy, We dnie go œledził poczet czuwajšcych stróży, A w noc lotny nasz okręt wcišż po morzu kršżył Do rana, by Telemach uciec nam nie zdšżył I œmierć poniósł. Lecz widać, że bóstwa gostrzegš, Kiedy do dom powrócił. Co bšdŸ, tu œmierć jego Musimy przygotować -już się nie wyœliŸnie! Bo dopóki on żyje, nikt z nas ani liŸnie Tego, czego tak pragniem. Dzieciak to układny I zna się na chytroœciach; a jaki poradny! Zresztš i lud nie całkiem sprzyja nam jak wprzódy. Zabić go, nim achajskie na wiec zwoła ludy:Ręczę, że niezadługo chwila ta nastšpi. Wtenczas gniewem wybuchnie, przeciw namwystšpi, Winišc o skrytobójstwa zamach, choć chybiony; Gwałt ten przez wszystkich zgoła bywa potępiony. To złe na nas się skrupi: z ojczyzny wypędzš I każš na obczyŸnie łamać się nam z nędzš.A więc pierwej go zgładŸmy, gdzie bšdŸ w ręce wpadnie, Czy na wsi, czy tu w mieœcie, a potem przykładnie Podzielim się majštkiem. Matce się przeznaczy Zamek oraz mężowi, którego wzišć raczy. Jeœli wam rada moja nie w smak, przyjaciele, A chcecie, by Telemach żył na swym udzieleDziedzicznym, po-ojcowskim -to nie wiem, dlaczego Siedzimy tu taborem chłonšc mienie jego? Czyż nie słuszniej, by każdy wprost ze swego domu Podarki jej posyłał? Ona musi komu Dać pierwszeństwo i pojšć, kogo bóg wybierze! Ť Tak mówił, lecz nikt głosu nie zabrał w tejmierze, Li Amfinom krótkimi odezwał się słowy, Syn Nisosa, potomek ze krwi Aretowéj, Który tu z pszenicznego przybył Dulichiona,Czoło gachów. Mowami jego zachwycona Nawet i Penelopa -mšż niepospolity! Wstał on i tak przemówił: ťPotępiam ten skryty Zamach na Telemacha, towarzysze moi! Kto zgładza szczep królewski, boga się nie boi. Raczej nam wolę bogów wpierw poznać wypada; Jeœli na to zezwoli nieœmiertelna rada, Wtedy sam go zabiję, każdy zabić może; Lecz nie wolno uprzedzać nam wyroki boże Ť. Zgromadzeni te słowa przyjęli ze smakiem I w zamek Odyseja ruszyli orszakiem, A przyszedłszy, rzšd krzeseł zajęli junaki.Wtem w głowie Penelopy powstał zamiar taki, Żeby samej wystšpić przed zuchwałych gachów; Doniósł bowiem jej Medon, œwiadomy zamachów, Jakie niebezpieczeństwo grozi głowie syna.Zeszła do nich, a za niš panienek drużyna. Gdy stanęła przed nimi postać jej wspaniała, W progu szczytnie sklepionej izby się wstrzymała I na lice namiotkę zapuœciwszy z głowy, Łajała Antinoja donoœnymi słowy: ťTy szalbierzu, warchole! Choć wszyscy cię ceniš I co najlepszym w rzędzie rówienników mieniš Tak rozumem, jak mowš -lecz bajka to taka! Mów! Dlaczego chcesz œmierciš zgładzić Telemaka I pomiatasz nieszczęœciem, które bóg ma wpieczy? Grzeszy, kto jest przyczynš niedoli człowieczej! Czyœ zapomniał, jak ojciec twój, przez lud œcigany, Skrył się u nas? Bo srodze był lud rozgniewany Za to, że z tafijskimi zwišzał się łotrzyki I Tesproty rabował, nasze sojuszniki. O, tak! Chcieli go zabić, wypruć mu wnętrznoœci, Mienie zniszczyć, zagrabić wielkie posiadłoœci! Lecz Odys pohamował tłumy rozjuszone. Ty w odwet chcesz mu zniszczyć mienie, porwać żonę, Syna mu zamordować, mnie na œmierć zasmucić! Przestań, przebóg! I drugich staraj się odwrócić Ť. Syn Polyba, Eurymach, odparł jej w te słowa: ťO mšdra Penelopo, córo Ikariowa! Pociesz się, twoja żałoœć niech się ułagodzi: Taki się nie urodził ani nie urodzi, Co by œmiał Telemacha pozbawić żywota; Pókim żyw, póki dzienna œwieci mi jasnota, Ręczę ci, że wykonam pogróżkę niemarnš: Z takiego bym wytoczył oszczepem krew czarnš. Czczę ja pamięć Odysa: on to mię, bywało, Sadzał na swych kolanach, i dziecinę małš Karmił mięsem, i wino podawał mi w czaszy. Przeto twojego syna z wszystkiej młodzi naszéj Najbardziej kocham. Niechże œmierci się nie lęka Od nas, gachów -chyba go dotknie boża rękaŤ. Tak jš cieszył, a w duchu stał mu już na zdradzie. Ona odeszła do swych pokojów na gadzie [308] Opłakiwać małżonka -i długo płakała, Aż Atene jš słodkim snem ukołysała. Wieczorem do Odysa i do jego syna Wrócił pastuch. W szałasie była krzštaninaPrzy obiacie ze œwieżo zarzniętym prosięciem, Gdy przed chwilš Atene weszła i dotknięciem Różdżki znów Odyseja w staroœć i łachmanyPrzyoblekła, ażeby nie był on poznany Od pastucha, który by natychmiast biegł w tropy Donieœć o tym, co widział, wprost do Penelopy, I wydał tajemnicę. Więc syn Odysowy, Ujrzawszy Eumajosa, powitał go słowy: ťWracasz, mój ty poczciwcze! Co tam słychać w mieœcie? Czy już gachy z zasadzki powrócili wreszcie? Czy jeszcze na mój przejazd czatujš w przesmykach? Ť Na to odrzekł mu pastuch: ťNic o tych zbytnikach Nie wiem; a gdym przechodził miasto, nie pytałem Nikogo, tylko pilnie na zamek pognałem, By paniš uwiadomić i wrócić tu wczeœnie. Idšc, keryksa-m spotkał, jak również niósłspiesznie Wiadomoœć od twych druhów posłanš do matki. Oprócz tego, a oczy własne mam za œwiadki, Kiedym wzgórek Hermesa [309] tuż pod miastem mijał, Ujrzałem lotny okręt, jak w przystań zawijał, A na pokładzie stali wszystko tędzy chłopi,I było tarcz tam dużo i dwoistych kopij: Zdaje się, że to oni; choć może w tym nié ma Nic pewnego Ť. Gdy skończył, Telemach oczyma Zerknšł na swego ojca nieznacznie, z uœmiechem, By nie spostrzegł Eumajos. I zaraz z poœpiechem Jęli znowu przy ogniu przyrzšdzać jedzenie.Wnet ochocze do stołu siadło zgromadzenie, A jadłem i napitkiem pokrzepiwszy siły, Szli spoczšć, i każdego przytulił sen miły. -------- [301] u ludu być czczonš -wdowy, które niewychodziły powtórnie za mšż cieszyły się wielkim poważaniem; [302] z Dulichionu pięćdziesišt -wszystkich zalotników było 108 i 10 osób służby; tylu przeciwników musieli pokonać Odys z Telemachem; [303] bożyszcz -bogów; [304] rajczyni -doradczyni; [305] tamtych uwiadomi -zalotników, którzyzastawili pułapkę na Telemacha; [306] Amfinomos -syn Nisosa z Dulichanu, sšsiedniej wyspy; [307] na suszę -na brzeg; [308] na gadzie -na piętrze; [309] wzgórek Hermesa -wzgórze Chordakiana Itace, skšd widać zatokę i pobliskie ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż ` ĄkX c€˘Ă w cŁ:S c¤"^ cĽë,Ü cŚÇ7­Gmorze; PIEŒŃ SIEDEMNASTA Telemach wraca do miasta Itaki Ledwo z mroków różana Jutrzenka wystrzeli, Telemach, syn Odysów, zerwał się z poœcieli; Białe stopy w postoły ozuł i wnet potem Kopię w dłoń przystajšcš wzišł z dwusiecznym grotem, I pastuchowi myœl swš odchodzšc tłumaczył: ťTatku! Idę do miasta, bym matkę obaczył,Bo ona -o, wiem ja to! -trapi się i wzdycha;U niej z ustawnych płaczów oko nie osycha,Póki mię nie obaczy. Ty zaœ za rozkazem Moim pójdziesz do miasta z tym biedakiem razem, Żeby sobie tam żebrał; ten i ów mu przecieDa kęs chleba, łyk wina. Mnie bieda zbyt gniecie, Żebym brał sobie na kark każdego biedaka; Lecz jeżeli pogniewa kogo mowa taka, Tym-ci gorzej dla niego; ja prawdy się trzymam Ť. Na to odrzekł Odysej: ťJa też chęci nié mam, Drogi mój, tutaj siedzieć dłużej między wami. Łatwiej w mieœcie niż na wsi; niejeden coœ da mi I z łaski nie odmówi żebrakowi strawy. Za stary ja już na wieœ i do pracy krwawéj, Bym robił, co się panu mojemu podoba; Ty idŸ, a my z pastuchem wnet ruszymy oba. Lecz wprzód chciałbym się ogrzać; cieplej też na dworze Zrobi się, bo ten łachman ogrzać mnie nie może; Chłód zdrowiu wadzi, a stšd do miasta daleko Ť. Tak mówił, a Telemach i szybko, i lekko Z zagrody wybiegł, myœlšc o zagładzie gachów. Niebawem, gdy już stanšł u wspaniałych gmachów, Drzewce oparł o słupek i wraz próg kamienny Przekroczywszy, był w izbie wysokosklepiennej. Eurykleja piastunka najpierw go zoczyła, Gdy ozdobne siedzenia skórami moœciła, Więc z płaczem k ’niemu biegła; inne służebnice Rzuciły się też za niš całować mu lice I ręce, i panicza witać po kolei. Wtem z komnat wyszła postać cnej Penelopei Podobna Artemidzie, złotej Afrodycie. Ta objšwszy w ramiona syna łzš obficie Zrosiła, w oba oczy, lice całowała I głoœno łkajšc tymi słowy go witała: ťWracasz mi, Telemachu, wracasz, mój jedyny! Zwštpiłam, czy cię ujrzę -wszak z twojej to winy, Żeœ wbrew woli matczynej popłynšł do PyluDla odszukania ojca tam, po latach tylu. Opowiedz, coœ w tej drodze widział? Jakie wieœci? Ť Na to rzekł jej Telemach: ťNie budŸ mych boleœci, Matko moja! Żal próżny serce by mi skrwawił! Po cóż! Kiedym od pewnej œmierci się wybawił. Raczej wykšp się, schludne przyodziej sukienki, A zebrawszy w komnatę górnš twe panienkiŒlubuj dać wszystkim bogom sowitš ofiarę, A może Zeus na gachy zeœle słusznš karę. Ja sam idę na rynek za owym przybyszem, Który w tej tam podróży był mym towarzyszem; Lecz go naprzód wysłałem na łodzi z drużynš, Zleciwszy Pejrajowi, by go wzišł goœcinš W dom swój, z czciš podejmował, aż wrócę do miasta Ť. Tak rzekł -a woli syna powolna niewiasta Poszła wzišć kšpiel, w szatki przyoblec sięczyste, Œlubować hekatomby bogom uroczyste, Jeœli Zeus da jej odwet za gwałt wycierpiany. I Telemach zamkowe opuszczał już œciany Z kopiš w dłoni; tuż za nim biegły lotne pieski. Atenea nań urok rozlała niebieski, Że gdy szedł, gmin się dziwił postaci uroczéj. Wnet też butny tłum gachów do niego się tłoczy, Grzecznie wita, lecz w sercu knuje same zdrady. Telemach przeszedł mimo tej gaszej gromady I kędy Haliterses, Antif, Mentor stary, Od ojca przyjaciele, a z nim dobrej wiary, Siedzieli, tam się zwrócił, siadł przy nich na ławie. Ci go wypytywali o wszystko ciekawie. Nadszedł wreszcie i Pejraj, kopijnik jak mało, Prowadzšc z sobš goœcia. Tego wypadało Powitać, i Telemach biegł już ku goœciowi, Gdy Pejraj w drogę wchodzšc rzekł Telemachowi: ťPrzyœlijże dziewki dworskie do mojej tamchaty, Niech zabiorš złożony u mnie sprzęt bogaty, Dar Meneli Ť. Telemach na to mu odrzuci: ťPrzyjacielu! Sam nie wiem, jak się to obróci. A nużby mię w mym domu zuchwalce napadliI zabiwszy, majštek między siebie skradli? Wolę, byœ ty go użył, niżeli z nich który. Lecz jeœli na mnie padnie łupić ich ze skóry, To odnieœ, bym wesoły więcej się ucieszył Ť. Rzekł i zabrawszy goœcia w zamek wraz poœpieszył. A kiedy już do komnat mieszkalnych wstšpili, Obaj z siebie chitony na krzesła rzucili; Zaraz weszli do łaŸni, w wygładzone wanny, Gdzie oliwš wytarłszy ich służebne panny Przyoblekły w chitony i chlajny wełniane. Po czym szli zajšć miejsca im przygotowane. Wnet też jedna z dzieweczek wniosła w złotym dzbanie Wodę do ršk umycia i lała jš na nie W podstawionš miednicę, stoliczek przed nimi Przysunšwszy. Klucznica przyszła z przeróżnymi Przysmaki, swoich goœci hojnie częstujšca. A Penelopa, we drzwiach œwietlicy siedzšca,Pochylona na krzeœle przędła cienkie nici. Tymczasem smacznym jadłem każdy rad sięsyci, A gdy się już najedli, napili do syta, Tak mšdra Penelopa ozwie się i spyta: ťSynu! Mamże do siebie na górę tam wrócić I znowu się na łoże łzami zlane rzucić, Które wylewam, odkšd wraz z Atreja syny Mšż mój poszedł na Ilion? Czemuż, mój jedyny, Nie chcesz, nim się tu zejdš ci zuchwali gburzy, Opowiedzieć o ojcu, coœ słyszał w podróży? ť Na to odparł Telemach mówišc tymi słowy:ťOpowiedzieć ci wszystkš prawdę jam gotowy: Najpierw my do Nestora, ten rzeszom przywodzi, Do Pylosu zabiegli. Przyjšł mię najsłodziéj Starzec na swoim dworze; był dziwnej czułoœci, Jakby ojciec dla syna, co po niebytnoœci Długiej do dom powraca: tak dla mnie był dobrym Wraz z dzielnymi synami. A jednak o chrobrym Odysie nic nie słyszał od ludzi w tym czasie, Czy żyje, czy nie żyje. Więc w pięknej kolasie Rumakami zaprzężnej słał mię do Atrydy Menelaja, sławnego w boju rzutem dzidy. Poznałem tam Helenę, przez którš Trojanie I Argowie wycierpieć mieli niesłychanie. Menelaj grzmigłos pytał mię zaciekawiony, Co mogło mię przypędzić do Lakedajmony Opowiedziałem prawdę całš najdokładniej A on na to zawołał: -Bogowie wszechwładni! Tożby w łoże człowieka tak mężnego sercaMiałby wnęcić [310] się podły i tchórzliwy wdzierca [311]! Tak samo miot swój drobny łania się odważa Złożyć gdzie w legowisku lwa, pustyń mocarza, I odbieżawszy małe, szuka sobie trawy Po górach i dolinach -a wtem lew z wyprawy Wraca i ssšcy pomiot podusi szkaradnie: Tak samo i Odysej kiedyœ na nich spadnie... Ojcze Zeusie! Ateno! Febie-Apollinie! Sprawcie, jak ongi w Lesbu bogatej krainie,Kiedy on się w zapasy wzišł z Filomelidem I o ziem przeciwnika zwalił z jego wstydem, A uciechš Achiwów -niechby w tej postawie Zalotnicy ujrzeli Odysa na jawie! ... Krótki byłby ich żywot -swaty w gardle koœciš - Lecz na to, o coœ pytał z takš ciekawoœciš,Dam nielżywš [312] odpowiedŸ i w szczeroœci ducha Powtórzę, com z ust słyszał morskiego starucha, I z jego przepowiedni dam słowo po słowie: Jak smutnego witezia widział na ostrowie U Kałypsy, bogini -jak gwałtem go trzyma, A on rwie się do domu; lecz próżno się zżyma, Bo tam nie ma ni człeka zdolnego do wiosła, Ni łodzi, by po grzbiecie morskim go przeniosła. - Tak mi mówił Menelaj on oszczepomiotny. Sprawiwszy to, wracałem; bogowie mi lotny Wiatr na okręt zesłali, podróż się udała... Ť W ten sposób tam o różnych rzeczach rozmawiano. Gachy zaœ, zgromadzone w podwórzu zamczyska, Bawili się ciskaniem oszczepu i dyska Na miejscu zwykłych igrzysk pięknie brukowanym. Lecz kiedy na południu z bydłem pospędzanym Z łšk wracali skotarze, wiodšc je za sobš, Rzekł do nich keryks Medon, który swš osobš Miał mir u zalotników i z nimi godował: ťPanowie, niechby każdy tym grom już folgował I do izby powracał obiad przygotować, Bo ten w porze właœciwej lepiej zwykł smakować! Ť Na te słowa gachowie z swych miejsc się schwycili. A gdy obszernš izbę sobš napełnili, Porzucawszy chitony na krzesła i stołki Nuże rzezać barany i tuczne koziołki, Także i karmne wieprze, toż ze stada wołuDla siebie na biesiadę. Odysej pospołu Z Eumajosem do miasta byli na wychodzie, Gdy do niego rzekł pastuch, gospodarz w zagrodzie: ťPrzychodniu! Ty do miasta masz iœć niemieszkanie [313], Bo tak pan mój rozkazał, a więc się tak stanie. Wszakże ja bym cię wolał stróżem mieć w oborze, Jedno pana się boję, złajałby mię może; Rzecz przykra połajanie pańskie cišgle znosić. A więc w drogę! Już nawet dnia ubiegło dosyć, Nierad bym cię narazić na chłodek wieczomy Ť. Na to mu odpowiedział Odysej przezorny: ťPojmuję i rozumiem, jako za rozkazem Aż do samego miasta masz ze mnš iœć razem. Więc chodŸmy, tylko w rękę daj jakie kijisko, Do podparcia, bo pewnie na œcieżkach tam œlisko! Ť Rzekł i na grzbiet zarzucił łatami œwiecšceBiesagi, co wisiały na lichej plecionce, A Eumajos mu w rękę włożył kostur spory;I tak wyszli obydwaj, a na straż obory Zostały psy i czeladŸ. Prowadził więc króla, A ten, jak dziad żebrzšcy, we dwoje się skula, I wlecze się o kiju, okryty w łachmany. Owoż kroczšc po œcieżce kamieńmi zasianej, Weszli w miasto; stanęli u cembrzyn krynicy Misternych, gdzie brał wodę mieszkaniec stolicy. Itak, Nerit, Polyktor [314] wznieœli owš studnię, Którš wilgoć lubišce topole przecudnie Ocieniały dokoła, a chłodny ze skały Zdrój tryskał. Nieco wyżej ołtarzyk był mały, Poœwięcony boginkom [315]; przechodzień tam stawał I czeœć obiatowaniem boginkom oddawał. Syn Doliosa Melantios właœnie szedł do wody, Pędzšc z dwoma pastuchy samo czoło trzody, Najpiękniejsze koziołki, dla gachów na kuchnię. Ten ledwo ich obaczył, grubiaństwem wybuchnie Obelżywym, aż serce zawrzało w Odysie: ťNicpoń wiedzie nicponia! To podoba mi się!Zawsze znajdzie swój swego i z nim się pobrata! Gdzież to z tym pasibrzuchem wleczesz się u kata, Z tym dziadygš, co godom wesołoœć odbiera, We drzwiach staje i odrzwia plecyma wyciera Na okruchy łakomy, a wstręt ma do mieczy? Daj mi go! Straż nad stajniš oddam jego pieczy, Będzie mi jš zamiatał, kozom nosił trawę, Na serwatce utuczy cielsko chuderlawe. Ale że to pędziwiatr, więc nie wiem, czy zechce Ršk do pracy przyłożyć -takim się nic nie chce, Jedno łazić z wsi do wsi po chlebie żebraczym. Więc się stanie, co powiem -sami to zobaczym... Ze jeœli on tam wlezie w progi Odysowe, Mołojcy grad podnóżków sypnš mu na głowę, A niejeden zawadzi o żebro włóczęgi Ť. Tak mówił i mijajšc zadał mu raz tęgi, Nogš w biodro kopnšwszy. Odys stał jak wryty I z œcieżki nie ustšpił. Tylko w głębi skrytyZamiar ważył: czy ma wzišć zuchwalca na kije, Czy podniósłszy go w górę, łeb o ziem rozbije? Lecz się przemógł i zniósł to. Pastuch zaœ nakiwał Zuchwalcowi i wzniósłszy dłonie, bogów wzywał: ťO boginki Ÿródlane, o córy Zeusowe! Jeżeli dawniej Odys lędŸwie niejałowe Z kóz i jagništ najlepszych żertwował wamzawsze, To spełńcie mojš proœbę, bšdŸcie mi łaskawsze: Niechby witeŸ nasz wrócił, a bóg mu pomagał! On by za to pyszalstwo dobrze cię wysmagał; Nie dworowałbyœ więcej, ty miejski włóczęgo, A strzegł trzody, ginšcej pastuchów mitręgš Ť. Na to koziarz Melantios dał odpowiedŸ takš: ťI ty œmiesz odszczekiwać mnie, chytra sobako? Jeszcze ja cię z Itaki na wioœlanej łodzi Wywiozę, sprzedam komu; zysk mi to nagrodzi. Oby Apollon z łuku tak na pewno mierzył Lub Telemach, na zamku uœmiercon, dziœ nieżył, Jak to pewna, że Odys dawno leży w ziemi Ť. Rzekł i odszedł; ci za nim szli kroki wolnemi. On zaœ œpieszył na zamek w królewskie pokoje, Gdzie wszedł i w gronie gachów zajšł miejsce swoje Naprzeciw Eurymacha, z którym rad przestawał. Wraz służba przed nim mięsa postawiła kawał, Chleb klucznica. Zajadał. A właœnie w tej chwili Boski pastuch z Odysem na zamek wchodzili.DŸwięk dršżonej formingi rozlegał się w ciszy; Stanęli: pieœń Femiosa gędŸbie towarzyszy. Wtem rzekł Odys, pastucha chwytajšc za ramię: ťTo pewnie dwór Odysa; sam widok nie kłamie. Łatwo poznać z wszystkiego, co uderza oko: Gmach tutaj ponad gmachem piętrzy się wysoko, Szczytny mur blankowany obiega dokoła Otaczajšc dziedziniec, a brama od czoła, O podwójnych wrzecišdzach, mocno go zamyka. Dwór to najdumniejszego godny œmiertelnika. Co większa, gody widzę i liczne zebranie Mężów; woń zalatuje, i formingi granie Słyszę -obejœć się bez niej mogłażby biesiada? Ť Na to pastuch Eumajos te słowa powiada: ťZgadłeœ; widać, że rozum masz w każdym przypadku. Lecz pomyœl, co nam poczšć wypadnie, mój dziadku: Czy ty wnijdziesz tam pierwszy w progi ci nie znane, Prosto pomiędzy gachy, a ja tu zostanę - Czy też tutaj poczekasz, a ja pierwej wnidę. Wżdy niedługo, bo nużby wpadłbyœ w jakš biédę, Zobaczyłby cię który i cisnšł kamieniem? Radzę więc ten przypadek brać z zastanowieniem Ť. Na to odrzekł Odysej, cierpiciel niezłomny:ťMiarkuję i rozumiem, co chcesz, rad twych pomny. IdŸ więc pierwszy: ja tutaj zostanę na dworze; Do bicia i pocisków już ja nawykł może. Umiem cierpieć, bo wielem wycierpiał na wojnie I na morzu: więc zniosę i ten cios spokojnie. Głód najtrudniej jest znosić, gdy żołšdek krzyczy; On nas tyle nabawia cierpień i goryczy, Przezeń na mórz pustkowie uzbrojone nawyWyprawiajš, by zbierać na wrogach łup krwawy! Ť Kiedy taki rozhowor wiódł Odys z pastuchem, Pies leżšcy tam blisko łeb podniósł, strzygł uchem. Był to Argos [316], którego sam Odys wychował, Lecz nie użył, gdyż wczeœniej on był pożeglował Pod Troję. Potem chłopcy go na polowanie Brali w góry na kozy, zajšce i łanie. Teraz leży wzgardzony, gdyż nie stało pana, Na kupie, co spod mułów i krów wyrzucanaZalega koło bramy; gnojem tym nawożš Parobcy pola pańskie i pożytek mnożš. Na nim to leżał Argos, jedzon przez robactwo. Lecz skoro bliskoœć pana zwietrzyło biedactwo, Pokiwało ogonem tulšc uszy obie, Chciałoby się doczołgać, sił nie miało w sobie. Uważał to Odysej i łzę uczuł w oku; Otarł jš, by nie widział pastuch, co stał z boku. ťDziwna rzecz, Eumajosie -Odys mu powiada - Jak ten pies na barłogu pięknym jest nie lada! Z tym kształtem czy i ršczoœć łšczył? Szedł na łowy? Czy też to ot zwyczajny sobie pies stołowy, Jakich dużo na dworcach trzymajš panowie? Ť Na to pastuch Eumajos te słowa odpowie: ťTen pies to własnoœć męża dawno już zgasłego. Trzeba ci było widzieć kształt i ršczoœć jego Wtenczas, kiedy na Ilion Odys szedł z wyprawš! Zdziwiłbyœ się psa tego siłš i postawš. Przed nim nie mógł zwierz żaden umknšć, tak był ršczy: Wpadłszy na trop, wcišż trzymał, niezrównany gończy. Teraz zbiedniał: pan jego przepadł gdzieœ daleko, Więc mu Ÿle pod niedbałych służebnic opiekš. Bo to tak z tš czeladziš -niech pan nie napędza, Zaniedba obowišzku, ršk sobie oszczędza. Zeus wszechmocny odziera człowieka z połowy Cnej poczciwoœci, odkšd ten bierze okowy Ť. To powiedziawszy, odszedł w głšb pysznych podwoi, Do izby, kędy œwietny tłum gachów się roi; Tymczasem Argos w œmierci pogršżył się mroku, Gdy ujrzał swego pana po dwudziestym roku. Postrzegł boski Telemach wpierw niŸli kto drugi, Jak pastuch wszedł do izby, i zaraz na mrugi Przywołał go do siebie. Ten powiódł oczyma, A widzšc próżny stołek, dla siebie zatrzyma. Był to stołek, na którym krajczy zwykle siadał, Kiedy pieczeń rozbierał i goœciom nakładał.Do stołu Telemacha szybko go przystawił I siadł naprzeciw pana. Wnet keryks się zjawił, Nałożył mu mięsiwa, chleb podał z koszyka. Wkrótce się i Odysej do izby przemyka: Istny dziadek żebrzšcy, obcišżony laty, Pełzł o kiju, okryty w łachmany i łaty, I siadł na jaworowym progu, oparł głowę O misternie rzeŸbione odrzwia cyprysowe, Które cieœla przyciosał do miary jak trzeba. Zaœ Telemach z pięknego kosza bułkę chlebaWyjšł i mięs nabrawszy, co garœć objšć może, Przywołał Eumajosa i rzekł mu: ťNiebożę,WeŸ to, zanieœ dziadkowi, i poradŸ, niech wkoło Obejdzie gachów. Żebrak powinien mieć czoło Prosić o miłosierdzie: wstydem nic nie zyska! Ť Wysłuchawszy to pastuch, przez tłum się przeciska Do progu, gdzie był Odys, i rzeki doń: ťMój dziadku, Telemach ci to przysłał z tš radš w dodatku, Byœ poszedł między gachy i każdego prosił:Nie wypada, by żebrak wstydem się unosił Ť. Na to wołał Odysej: ťWszechwładny Kronidze! Błogosław Telemacha! Niech wszystko mu idzie K ’woli życzeń, a z ludzi będzie najszczęœliwszy! Ť Tak rzekł, datek w garœć przyjšł, potem go złożywszy U nóg swoich na torbie starej połatanej, atokę i pobliskie ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż§`ů c¨Y Ś cŠ˙w cŞv!Ń cŤG,FŹ,ľ c€­B7 EPożywał, a pieœniami brzmiały zamku œciany. Lecz gdy skończył, a boski pieœniarz przerwał œpiéwy, A w izbie podniósł wrzawę tłum gachów zgiełkliwy, Wtedy Odysej ujrzał przed sobš Palladę, Ta go skłoniła obejœć biesiadnš gromadę I pozbierać od gachów stołu odrobiny, Gdyż po tym pozna winnych i tych, co bez winy - Co jednak nie przeszkadza, że głowy ich padnš, Szedł więc w kolej i proœbš błagał ich układnš I rękę tak wycišgał jak zwykle żebraki. Każdy dał coœ z litoœci, lecz taki owaki Nuż się dziwić i pytać: skšd on, jak się zowie? Na to koziarz Melantios mówił w tej osnowie: ťSłuchajcie, dziewosłęby [317] o rękę królowéj! Widok tego przybysza dla mnie nie jest nowy; Widziałem, jak go œwiniarz prowadził przez drogę, Lecz co zacz i skšd rodem, powiedzieć nie mogę Ť. Wtem Antinoj łajaniem napadł na pastucha: ťMów, hultaju, po co nam tego pasibrzuchaSprowadziłeœ? Czy nie doœć mamy tu tych mętów, Takich biesiadopłochów [318], żebrzšcych natrętów? Czy-ć jeszcze nas tu mało, aby twego panaMajštek zjeœć z kretesem, żeœ tego gałgana Przyprowadził tu z sobš? Ť Na to pastuch: ťSzpetny Język twój, Antinoju, chociaż ród tak œwietny. Któż by obcych przybyszów sprowadzał do siebie? A jeœli ich sprowadza, to w ważnej potrzebie Lub dla dobra ogółu: na przykład lekarza, Cieœlę, wróżbitę albo boskiego pieœniarza, Który pieœniš nam serca krzepi i weseli. Takich tylko się bierze, gdzie bšdŸ by się wzięli, Lecz dziadków nikt umyœlnie nie cišgnie w swe progi. Wszakżeœ ty na Odysa sługi nader srogi, Od innych sroższy; dla mnie tyœ najsroższy może. Jednak mało dbam o to, dopóki w tym dworze Penelopa i syn jej œliczny władnš nami Ť. Roztropny mu Telemach rzekł na to słowami: ťPrzestań już tę szermierkę prowadzić daremnie, Antinoj, wiesz, jak umie docišć nieprzyjemnie Językiem i jak tamtym głowy poprzewracał‹‹ Rzekł i do Antinoja mowę swš obracał: ťPięknie dbasz o mnie, pięknie, jakby ojciec wtóry, Jeœli tego przechodnia za zamkowe mury Chcesz grubiaństwem wypłoszyć. O, niechże bóg broni! Raczej opatrz go, hojnej nie pożałuj dłoni. Ni ja, ni matka moja, ni kto bšdŸ z czeladziZa złe-ć tego nie weŸmie: owszem, będš radzi. Lecz darmo! To uczucie obce sercu twemu; Wolisz sam zjeœć niż kęsek ustšpić drugiemu Ť. Ofuknšł go Antinoj, tš mowš dotknięty: ťCo tam gadasz, młokosie butny i nadęty! Gdyby on tyle kęsów nazbierał w tym tłoku, Tobyœ my się zwolnili odeń na ćwierć roku Ť. To rzekłszy spopod stołu wycišgnšł podnóżek, Na którym nogi wspierał; trzšsł nim wœród pogróżek. Lecz inni za to hojnie tkali w wór dziadowski To mięsiwa, to chleby, i już Odys boski Chciał wrócić i na progu zasišœć zjadłem swojem, Gdy się ozwał stanšwszy tuż przed Antinojem: ťDaruj mi co, mój miły! Sšdzšc cię z postawy, Tyœ nie prostak: wyglšdasz mi jak ksišżę prawy. Toż się pokaż szczodrzejszym dla mnie niż ci drudzy, A ja pójdę cię sławić wszędy, gdzie lud cudzy. Ongi i jam był szczęœliw: miałem dom i grzędę, I dostatki -i nieraz takiego przybłędę Opatrzyłem, bšdŸ głodny był lub bez okrycia. Rój sług w domu i wszystko, co szczęœciemjest życia, Miałem -a sławę bogactw kwitła moja dola.Lecz Zeus Kronion mię zniszczył; dziej się jego wola! ... Ť Antinoos mu na to głosem rzekł donoœnym: ťA czy nas bies opętał tym dziadem nieznoœnym? ... Precz od stołu! Tam możesz na œrodku staćsobie! Ruszaj! Bo Cypr i Egipt gorzkim ja ci zrobię.A jaki dziad natrętny! Wszystkim lezie w oczy; Każdy mu nieoględnie, co ma, w torbę tłoczy. Nie w miejscu taka szczodroœć i politowanie; Gdy się cudze rozdaje, z kupy co zostanie? Ť Cofajšc się Odysej rzekł mu: ťO bogowie! Z tš szlachetnš postaciš nieszlachetnyœ w mowie! SnadŸ ze swego i szczypty soli byœ żałował, Kiedyœ przy cudzym stole siedzšc nie darował Biednemu ani kęska, choć stosy przed tobš Ť. Na to Antinoj większš rozpalił się złobš; Ponuro nań spojrzawszy rzekł słowa skrzydlate: ťO! co teraz, nie ujdziesz cały z izby, za te Zuchwalstwa obraŸliwe, włóczęgo plugawy! Ť I cisnšwszy podnóżkiem, trafił go w bark prawy Blisko karku; lecz Odys stał wryty jak skała: Gwałtowna moc pocisku nic go nie zachwiała. Li głowš kiwał myœlšc, jak wrogów tych zmiecie. Wrócił na próg i usiadł, a z torbš rupiecie Rzucił przed się, i tymi do gachów rzekł słowy: ťSłuchajcie, dziewosłęby do ręki królowéj, A powiem wam, co serce w usta mi nasuwa:Nie zasmuca to bardzo ni duszy zatruwa, Jeżeli kto w obronie mienia i zagrody Krew przelał za swe bydło albo owce trzody; Lecz Antinoj mię pobił za ten brzuch zgłodniały, O który tak się trapi ludzki ród nasz cały. Lecz jeœli dla skrzywdzonych jest bóg, sš Erynny - Strzały œmierci przed żeństwem ubić cię powinny! Ť Na to rzucił Antinoj odpowiedŸ zelżywš: ťJedz i siedŸ tam lub z dworu wynoœ się co żywo, Nim mołojce wywlokš-ć za ręce i nogi, I zdarłszy z ciebie skórę, wyrzucš za progi! Ť Tak mówił, a ta mowa wszystkich innych gniéwa; Wreszcie któryœ z tej gaszej rzeszy się odzywa: ťleœ zrobił, Antinoju, ciskajšc w nędzarza. Nużby to był niebianin, jak nieraz się zdarza, Że bóg przybrawszy postać wędrownego dziada Grody, włoœci przebiega i naocznie bada Zbrodnie ludzkie i cnoty bogobojnej duszy? Ť Tak mówili, lecz on to puœcił mimo uszy. Choć wzburzył Telemacha serce czyn szkaradny, Potrzšsał tylko głowš milczšc, a łzy żadnéj Nie uronił, lecz myœlał o gachów zatracie. Dowiedziała się o tym w swej górnej komnacie Penelopa -i rzekła do białogłów grona: ťObyż weń tak ugodził pocisk Apollona! Ť Klucznica Eurynome rzekła zaœ do pani: ťO! jeœli modły nasze spełniš się, to ani Jeden z nich nie doczeka brzasku jutrzni złotéj! Ť Penelopa jej na to: ťMatko, te niecnoty Wstrętne sš sercu memu; każdy z nich złe płodzi, Lecz Antinoj od wszystkich gorszy, jak œmierć chodzi. Tam w izbie właœnie żebrak przybyły z daleka Szedł po proœbie do wszystkich, bo mu głód dopieka - I każdy dał coœ w torbę, gdy w kolej obchodził, A zły Antinoj w ramię stołkiem go ugodził Ť. Tak mówiła królowa, w panien licznym kole Siedzšca w swej komnacie. Tymczasem na dole Odysej się pożywiał. Onę zaœ chęć zdjęła Przywołać Eumajosa, i tak doń zaczęła: ťŒpiesz co żywo, niech do mnie przyjdzie ten podróżny: Chcę z nim mówić, o szczegół wypytać go różny; Może on co o chrobrym zasłyszał Odysie Lub go spotkał: bywalcem w œwiecie wydał mi się Ť. Na to odrzekł Eumajos, œwiniopas poczciwy: ťNiechby dali mu pokój te Achiwy, Zdziwiłby cię: tak prawi pięknie i rozumnie Już on trzy dni, trzy noce przedtem siedział u mnie, Dokšd przybył, uciekłszy z okrętu obcego, A jeszcze opowiedzieć nie mógł mi wszystkiego. A jak patrzym w pieœniarza, kiedy pieœń swš œpiewa Od bogów mu natchnionš, że pierœ ci rozgrzewa, I jak ty byœ rad słuchać wcišż i w każdym czasie: Tak ten przybysz powieœciš bawił mię w szałasie. Z Odysem, jak mi mówił, miał stosunek dawny Po ojcu; a na Krecie mieszkał, kędy sławnyRód Minosa. Więc stamtšd œcigan bez wytchnienia, Dobił się do nas, straszne przeszedłszy zmartwienia. O Odysie też słyszał, a między innemi, Że stšd blisko na bujnej, na tesprockiej ziemi Żyje, i skarby wiezie, bogaty ogromnie Ť. Na to mu Penelopa rzekła: ťIdŸ, i do mnie PrzyprowadŸ go na górę: niech sam opowiada! A niech w dziedzińcu gachów pustuje [319] gromada, Czy tu w izbie; to nie dziw, że tacy weseli...Oby wrócił Odyseus, ukazał się w domu: Wraz z synem spadłby na nich podobien do gromu! Ť Gdy to mówi, Telemach naraz głoœno kicha, Aż się w izbach rozległo; ona się uœmiécha I pastuchowi słowa posyła skrzydlate: ťIdŸ i sprowadŸ przychodnia tu w mojš komnatę. Czyœ baczył, jak on kichnšł, kiedym to wyrzekła? Znak jawny, że swym cieniem œmierć gachyoblekła! Padnš wszyscy, przeznaczeń spełniš się wyroki! Jeszcze jedno -lecz w piersi ukryj to głębokiéj: Jeœli poznam, że człek ten mię nie oszukuje, Chitonem go i pięknš chlajnš obdaruję Ť. Eumajos wysłuchawszy mówišcš królowę Poszedł i do Odysa zwrócił lotnš mowę: ťPenelopa cię wzywa, Ojcze mój podróżny! Z serca pragnie, nie gwoli ciekawoœci próżnéj, Pytać się o małżonka, po którym w żałobie.A gdy pozna, żeœ ufnoœć wzbudził jej ku sobie, Da ci chlajnę i chiton; a właœnie-ć potrzebaPrzyodziewku, gdyż łatwiej u ludzi kęs chleba Wyżebrać i nakarmić żołšdek zgłodniałym Odpowiedział mu Odys, w nieszczęœciu wytrwały: ťChętnie wszystko opowiem i prawdę wynurzę Rozumnej Penelopie, Ikariowej córze, Bom go znał, bo z nim równa przypadła mi dola. Jednak straszy mię więcej tych gachów swawola I zuchwałoœć, w żelazny strop nieba bijšca. Ot, teraz, za cóż tamten tak mię w bark potršca, Przechodzšcego izbę bez żadnej złej myœli?A Telemach lub drudzy czy mi w pomoc przyszli? Powiedz więc Penelopie: choć słyszeć mię pragnie, Niech cierpliwie poczeka, aż słońce się nagnie Do zachodu; o mężu wtenczas jej opowiem, Usiadłszy przy ognisku. Lichš odzież bowiem Mam na sobie -wszak o tym najlepiej wiesz pono. Ť Skończył, a pastuch odniósł wszystko, co mówiono. Penelopa go widzšc, jak wchodził w jej progi, Rzekła: ťCzemuż sam wracasz, gdzie jest ten ubogi? Czy się lęka zuchwalców lub czegoœ się boi?Może wstyd mu? Żebrakom wstyd ten nie przystoi Ť. Na to odrzekł Eumajos, przywódca pasterzy: ťMyœl co chcesz, lecz ten człowiek mówi jak należy, Że butnym gwałtownikom nierad włazić w oczy. Czekaj więc, aż się Helios do morza zatoczy. Dla cię samej, o pani, lepiej to wypadnie: Sam na sam z nim pomówisz i wybadasz snadnie Ť. Na to mu Penelopa: ťSnadŸ u tego człeka, Kto bšdŸ on, rozum dobry i głowa nielekka;Bo też nigdzie na ziemi, gdzie ludzie mieszkajš, Nie spotkać się z zuchwalszš i złoœliwszš zgrajš Ť. Boski pastuch szedł prosto po rozmowie onéj Między gachów, gdzie tłum ich siedział zgromadzony, I rzekł do Telemacha po cichu, do ucha, Z obawy, że go który z tych gachów podsłucha: ťJuż odchodzę, mój drogi, do trzód, do zagrody, By w twym i mym dobytku nie było tam szkody; Ty zaœ tutaj we dworze na wszystko uważaj, A najlepiej na siebie: nic się nie narażaj, Gdyż Achiwi na jakiœ zamach się sposobiš. Oby Zeus ich wygubił, nim złego coœ zrobiš!Ť Rzekł mu na to Telemach, młodzieniec przezorny: ťDobrze, tatku, lecz na mrok poczekaj wieczorny, A jutro nam tu hojne dostawisz obiaty; Ja zaœ z bożš pomocš wyjdę tu bez straty Ť. To powiedział, a pastuch znów siadł w krzeœle swojem. A gdy się już uraczył jadłem i napojem, Poszedł do swej zagrody i trzódek z powrotem. Œwietlice i przysionki wcišż brzmiały łoskotem Œpiewów i plšsów goœci bawišcych się w dworze, Bo wieczór już się zbliżał, gasły dzienne zorze. --------- [310] wnęcić się -wkraœć się; [311] wdzierca -tchórz; [312] nielżywš -niekłamanš; [313] niemieszkanie -szybko, bez zwłoki; [314] Itak, Nerit, Polyktor -trzej herosi z Itaki, którzy przybyli na wyspę z Kefalenii;od Itakosa wzięła nazwę cała wyspa; od Neritosa -góra Neriton; od Polyktora -miejscowoœć Polyktorion; [315] boginkom -tu raczej: nimfom Ÿródła; [316] Argos -imię oznaczajšce szybki lub gończy; [317] dziewosłęby -zalotnicy, lub swaci (w tradycji staropol.); [318] biesiadopłochów (neologizm) - psujšcych nastrój biesiady; [319] pustuje -dokazuje, zabawia się; PIEŒŃ OSIEMNASTA Walka na pięœci Odyseusza z Irosem Wtem nadszedł zwykły żebrak, w mieœcie dobrze znany, Gdyż żebrał tam od dawna, żarłok zawołany, Wiecznie głodny i opój, przy tym niedołężny, Wštłej siły -na oko chłop rosły i mężny. Nazywał się Amajos; tak zwała go matka, Irosem zaœ przezwała uliczna czeladka, Gdyż często do posyłek dawał się on użyć. On to wszedł i Odysa chcšc z domu wykurzyć, Poczšł go lżyć słowami, grubiaństw mu nieszczędził: ťPrecz mi stšd, jeœli nie chcesz, abym cię przepędził! Patrzaj, jak każdy z goœci na mrugi mi każe[320] Wywlec cię, a ja przecież na to się nie ważę; Precz zatem, albo zmusisz dołożyć kułaka! Ť Odys zaœ rzekł, ukosem zmierzywszy żebraka: ťNigdym cię nie obraził uczynkiem ni słowem; Nie zajrzę, choć z najsutszym odejdziesz obłowem: Ten próg obu nas zmieœci. Tobie nie przystoiZazdroœcić cudzych datków! Znać to z miny twojéj, Żeœ dziad, jako ja, taki. A komu bóg szczęœci, Ten bogaty; więc po cóż wyzywasz na pięœci? Choć ja stary, lecz gniewu nie umiem hamować: Mógłbym pierœ ci lub gębę juchš zafarbować I nazajutrz przyszedłbym siedzieć tu w spokoju; Ty zaœ już byœ nie wrócił pewno po tym boju Siadywać popod drzwiami dworu Laertiada! Ť Na to mu z wœciekłš złoœciš Iros odpowiada: ťCo ten żebrak językiem i kłapie, i kłapie Jak baba przy kominie! Oj że, jak cię złapię, Kułakami obłożę, aż wyskoczš usty Wszystkie zęby z paszczęki, ty kabanie [321] tłusty! Opasz się [322] -przy tych œwiadkach wychodŸ na kułaki! Zobaczym, czy młodemu oprze się dziad taki! Ť Tak kłócili się z sobš w drzwiach, na progulœnišcym Dziady, mierzšc się wzajem wzrokiem pałajšcym. Œwiętej mocy Antinoj usłyszał ich kłótnię I rzekł do towarzyszy, œmiejšc się okrutnie: ťNigdyœmy jeszcze takiej nie mieli zabawy,Zsyła nam jš widocznie jakiœ bóg łaskawy, Uwierzycie-ż, że Iros z tym drugim przybłędš Wyzwali się na pięœci i wnet się bić będš? ChodŸmy szczuć ich nawzajem Ť. Gachy parskli œmiechem I zerwawszy się z krzeseł, skoczyli z poœpiechem, Aby kołem otoczyć te obdarte dziady; I Antinoj tak mówił do gachów gromady: ťSłuchajcie mię, druhowie! Widzicie tam ano Koziš kiszkę [323], krwiš zsiadłš i tłuszczem nadzianš, Jak się smaży na węglach dla nas do wieczerzy? Owoż wygrywajšcy jeden z tych szermierzyMoże przyjœć, wybrać kiszkę podług woli swojej I zawsze jadać z nami. Lecz już nie postoi W tych progach odtšd inny z natrętnych żebraków! Ť Te słowa Antinoja ujęły junaków. Chytrze im na to Odys rzekł: ťO przyjaciele! Jam już stary, jam w życiu bied doznał takwiele! Mogę-ż z młodszym się mierzyć? Cóż robić,gdy trzeba? Głodny zniesie i kije dla kawałka chleba. Więc zgoda! Wprzódy jednak każdy z was przysięgnie, Że mnie zdradliwš pięœciš wœród walki nie sięgnie, Ażeby Irosowi dopomóc w wygranej Ť. Rzekł, i wszyscy przysięgli, a gdy wymaganej Uroczystej już zadoœć stało się przysiędze,Telemach poœród rzeszy rzekł w œwiętej potędze: ťPrzychodniu! Jeœli sił ci starczy i odwagi,Wyrzuć go, od Achiwów nie bój się zniewagi. Kto by cię wycišł, miałby z nami do czynienia; A jak mniemam, jednego sposobu myœlenia Wraz ze mnš, gospodarzem, sš rozumne głowy Antinoj i Eurymach Ť. Do tej jego mowy Przychylili się wszyscy. Odysej tymczasem W pół się opišł z łachmanów ukręconych pasem, Odsłaniajšc potężnie uda, bark szeroki, Pierœ, ramiona żylaste -gdy lekkimi kroki Zbiegła k ’niemu Atene i postać mu całš Zolbrzymiła. W podziwie wszystko nań patrzało, Aż niejeden się zwrócił mówišc do sšsiada: ťIros licha napytał! Oj, będzież mu biada! Patrz -staruch jakie uda odsłonił potężne! Ť Irosowi zaœ serce tłukło się niemężne, Lecz mu pachołcy gwałtem, choć jak się szamotał, Pas włożyli. Na całym ciele on dygotał. Więc Antinoj go łajał słowami bez braku: ťPo coœ ty się urodził, chełpliwy junaku, Kiedy trzęsiesz się wszystek przed staruchem onym, Bezsilnym, cierpieniami żywota zjedzonym? Zapowiadam ci tedy, i to cię nie minie, Że jeœli on silniejszy, pokona cię ninie, Wsadzę cię na łódŸ czarnš wyœlę na lšd stały Do Echeta [324] -a złoœnik to zapamiętały, Ma zwyczaj, kogo złapie, kaleczyć okrutnie; Więc niechybnie i tobie nos i uszy utnie, A wyrwany człon męski psom da, aby zjadły. Ť Rzekł, a wszystkimi członki drżał Iros wybladły, Wleczon w szranki. Więc obaj wznieœli już ramiona, Lecz Odysowi myœl ta przyszła rozdwojona:Czy ma go palnšć z góry, ducha zeń wypędzić, Czy na ziemię zwaliwszy, życie mu oszczędzić? To ostatnie za lepsze w tym razie uznaje; Inaczej podejrzewać mogliby Achaje. Więc obaj wpadli na się. Iros w prawe ramię Uderzył Odyseja, a ten mu koœć łamie, Palnšwszy w kark pod uchem, aż krew buchła z gęby. Z krzykiem runšł na piasek, dzwoniły mu zęby, Nogi ziemię kopały. Gachowie weseli tarej połatanej, atokę i pobliskie ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷żŽ` cŻt c c°× cąX"ő c˛M- cłQ8´o9ý4€Wznieœli ręce i wraz się do rozpuku œmieli. Zaœ Odys go za nogę przez całe podwórze Przewlókłszy aż do bramy, posadził przy murze, Opierajšc plecyma, w garœć mu kostur włożył, Mówił doń, i lotnymi słowami dołożył: ťSiedŸże tu, abyœ œwinie i psy stšd odganiał, A biednym, gdy tu przyjdš, wstępu nie zabraniał; Inaczej, co gorszego spotka cię, nędzniku! Ť Powiedziawszy to, torbę z łatami bez liku Znów wdział na grzbiet, a torba na sznurkuwisiała, I tak wrócił na próg swój. Aż tu zgraja cała Gachów, œmiejšc się wdzięcznie, szła doń zpowitaniem: ťOby Zeus i bogowie hojnym zmiłowaniem Dali-ć wszystko, co pragniesz. Zeus pewnie wysłucha Za to, żeœ nas od tego zbawił pasibrzucha, Którego do Echeta wnet wyszlem na łodzi - Król ten ludziom okrutny i jemu dogodzi! Ť Tak życzyli. Odysej wielce się radował Z tych życzeń, zaœ Antinoj już mu przygotował Sporš kiszkę: krwiš była i tłuszczem nadziana. Amfinom dał dwa chleby, po czym z roztruchana Złotego przepijajšc, te słowa doń rzecze: ťPozdrowienie ci, stary, nieznany człowiecze! Obyœ lepszš miał dolę choć na przyszłe lata: Brzemię wielkiej niedoli teraz cię przygniataŤ. Odrzekł mu na to Odys, mšż w fortele płodny: ťAmfinomie! Tyœ ojca swojego syn godny, Bo masz rozum, a sława dobiegła aż do mnie, Że Nisos Dulicheński bogaty ogromnie I poważan u swoich -takiego rodzica Będšc synem i ciebie uprzejmoœć zaléca. Więc słuchaj, a co powiem, niech pamięć zatrzyma: Nic słabszego od człeka na ziemi tej nié ma; Słabszy od wszystkich istot, co po œwiecie chodzš, Nie myœli, że weń kiedyœ nieszczęœcia ugodzš, Póki bóg daje dzielnoœć i dobrych nóg parę. Lecz gdy bóstwa nań spuszczš cierpienia zakarę, To choć z opornym wstrętem, znosi je, jak umie; Taka bowiem jest zmiennoœć w tym ludzkim rozumie... Ť Wtem Atene, bogini, wzbudziła natchnienie W sercu Penelopei, Ikariosa córy, Że gachom się ukaże, znijdzie do nich z góry, By serca gachów żšdzš na nowo rozpalić, A w małżonku i synie dla się czeœć ustalić Większš jeszcze, niż miała. Z uœmiechem udanym Rzekła więc swym niewiastom, wkoło niej zebranym: ťEurynomo! Jam nigdy nie pragnęła bardziéj, Niż teraz, iœć tam do nich, choć nimi się gardzi: Gdyż synowi mam szepnšć coœ, co go ocali, Aby się od tych gachów trzymał jak najdalej, Bo choć w ustach tych słodycz, w sercach siedzi zdrada! Ť Eurynome klucznica na to odpowiada: ťRoztropne twoje słowo! Mówisz wyœmienicie! IdŸ więc i powtórz mu to wszystko, moje dziecię! Lecz wprzód opłucz się, namaœć maœciami wonnymi: Nie Iza z twarzš spłakanš stawać tam przed nimi. Łzami popsułaœ sobie kwitnšce jagody - A przecież syn twój wyrósł, doczekał się brody: Takim jest, jak u bogów sobieœ wymodliła! Ť Penelopa jej na to: ťEurynomo miła! Nie troskaj się ty o mnie i nie radŸ z przyjaŸni, Abym ciało maœciła i poszła do łaŸni. Wszak bogi mię olimpscy dawno oduczyli Dbać o płci mej ozdoby, jak raz od tej chwili, Kiedy mšż mój odpłynšł. Owszem, Hippodamię I Autonoe [325] przyzwij, niech mi dadzš ramię, Gdy tam pójdę, bo wstydem spłonęłabym cała, Gdybym się sama jedna gachom ukazała Ť. Na ten rozkaz z komnaty wybiega klucznicaWołać panny i poœpiech każdej z nich zaléca. Lecz bogini Atene myœl powzięła innš: Penelopie zesłała drzemkę dobroczynnš; Sen jš zamroczył i padła już ubezwładniona W krzesło, i już bogini tchnęła jej do łona Boski czar, aby wzbudzić w Achiwach zdumienie. Jej lice w ambrozyjne ubrała promienie - Kytera z takich wdzięków wieniec ma uwity,Kiedy w plšsy się puszcza ze swymi Charyty. Przy tym wzrost jej i postać dała okazałš,W bielsze niż koœć słoniowa oblokła jš ciało. Co sprawiwszy, bogini znikła. A tymczasem Pięknoramiennych panien dwie wpadło z hałasem Do œwietlicy. Z snów słodkich ocknięta królowa, Przetarłszy dłońmi oczy, wyrzekła te słowa: ťMnie smutnš ukołysał sen słodki tak błogo! Oby Artemis œmierciš tak samo niesrogš Zabiła mię tu zaraz, bym w żalu ustawnym Nie mamiła żywota po mężu mym sławnym,Który cnót blaskiem gasił achajskich herojów Ť. Powiedziawszy to, zeszła z swych górnych pokojów; Nie sama: dwie panienki tuż przy sobie miała. Więc gdy się zgromadzonym gachom ukazała, Wstrzyma się w œwietnym progu œwietlicy sklepionéj, Na twarz od głowy spuszcza srebrzyste zasłony, A dwie panny stanęły po każdym jej boku. Gachom nogi zadrżały, tyle w niej uroku, I każdy chciałby łoże podzielać królowéj. A wtem ona do syna rzekła tymi słowy: ťSynu, mój! Coœ twój umysł i wola się chwieje! Małym będšc, robiłeœ większe mi nadzieje,A teraz, kiedyœ podrósł, wyszedł na młodziana, I każdy w tobie widzi całš gębš pana, Nawet obcy się dziwiš twej dziarskiej postaci - Czemuż zdrowy rozsšdek u ciebie nie płaci?Jakšż zgrozę spełniono tu w twej obecnoœci? Tyżeœ dał sponiewierać jednego z twych goœci? Jak to? Goœć, który w domu naszym się znachodzi, Obelgi miałby doznać? O! to nie uchodzi! Na ciebie hańba spadnie, ludzie tobš wzgardzš! Ť Na to roztropny młodzian: ťMatko! o, i bardzo Twoje to oburzenie czuję i rozumiem, A chociaż od dobrego złe odróżnić umiem, Mogę-ż w każdym zdarzeniu iœć drogš rozsšdku, Gdy mię tak oszołomił wróg pełen zawzištku, Owe gachy spiknięte, a mnie nikt nie broni? ... Ť O tym z sobš mówili -i po tej rozmowie Tak się do Penelopy Eurymach ozowie: ťO mšdra Penelopo! Gdyby cię widziano, To wszyscy z jazyjskiego Argos [326] jutrorano Zbiegliby się achajscy tutaj zalotnicy Na gody: bo gdzie równej tobie krasawicy Co by ci kształtem, wzrostem, rozumem sprostała? Ť Mšdra mu Penelopa tak odpowiedziała: ťEurymachu! Mnie bóstwa wdzięków mych ikrasy Pozbawiły od dawna; jeszcze w owe czasy,Gdy z Argami małżonek mój poszedł pod Troję; Niechby wrócił, mnie nędznš wzišł pod skrzydła swoje, Dopieroż bym jaœniała sławš mej pięknoœci!Teraz jęczę, na cišgłe wydana przykroœci, Odkšd on mię na brzegu przed samym rozstaniem Wzišł za rękę i słowa te rzekł z pożegnaniem: -Nie wszyscy ci pancerni męże, droga żono, Którzy idš na Ilion, powrócš tu pono. Bo i Trojańcy w boju dzielnie, jak słyszałem, Robiš kopiš, miotajš z łuków celnym strzałem, Toż lotnym toczš koniem, a dziarskie to zwiérzę Zwykło dawać zwycięstwo w chwiejnym bitwy wirze. Przeto nie wiem, czy bóg mię stamtšd przyprowadzi, Czy tam liszy [327] ? Więc głowa twoja niech tu radzi: W domu miejże o ojcu, o matce staranie Jak dotšd, a tym więcej, jeœli mnie nie stanie. Gdy zaœ syn nasz dojrzeje, wyjdzie na człowieka, IdŸ za mšż -twoja nad nim skończy się opieka. - Tak mówił, i już teraz spełni się to wszystko: Idzie noc, w której wstrętne dla mnie weselisko Czeka mię z woli Zeusa ciężko nawiedzonš. A jednak gorszym bólem przeszywa mi łonoTen zwyczaj niebywały między zalotniki, Dawniej, kto się dobijał uczciwej podwiki [328], Córy ojca zamożnego, wysadzał się na to, By dom zasilać wołmi, trzodš nierogatš, A narzeczonej hojne upominki składać; Nie œmiał cudzego mienia marnować i zjadać Ť. Tak rzekła, a w Odysie cieszyła się dusza, Że im dary wyłudza i oczy zaprósza Słodkš mowš, choć w sercu myœlała inaczéj. Antinoj, syn Epeja, tak jej to tłumaczy: ťO córo Ikariosa, cna Penelopejo! Przyjm tylko te podarki, które wraz poœpiejš Znieœć Achiwy; odmówić nie mogłabyœ przecie, My zaœ nie ustšpimy z miejsc tych za nic wœwiecie, Póki mężem twym który Achiw nie zostanie Ť. Mowa ta w zgromadzeniu znalazła uznanie. W skok też keryksów do dom po podarki słano: Od Antinoj a szatę cudnie wyszywanš Przyniesiono, dwanaœcie w niej złotych pętliczek; Od Eurymacha przyszedł piękny naszyjniczek Szczerozłoty, z bursztynem, co jak słońcelœnišcy; Od Eurydama parę kolców wniósł służšcy: Misternej to roboty, trójgwiezdne wisiory; Zaœ od Pejsandra, syna króla Połyktory, Łańcuch jej przyniesiono na szyję ozdobny. Zgoła każdy z nich złożył podarek osobny. Znów wróciła do górnych komnat boska pani, A panny upominki niosły dane dla niéj. Gachy zaœ do swych plšsów i œpiewek wrócili, Aż i wieczór ich zastał na tej krotochwili. A gdy wesołych nocne ogarnęły cienie, W izbie wnet w trzech kagańcach wzniecili płomienie Œwiecšce im dokoła, w które pęk smolakówI drzazg, miedziš naciętych z wysuszonych pniaków, Narzucali na ogień. Służebne zaœ panny, Gdy gasnšł, rozniecały ogień nieustanny. Do nich to boski Odys zwrócił swojš mowę: ťNieobecnego pana dziewki Odysowe! IdŸcie stšd, przy królowej siedzieć wam w komnacie. Tam wasze miejsce; paniš rozweselać macie Albo kręcić wrzeciono, lub też czesać wełnę. Ja zaœ o tych kagańcach staranie zupełne Chcę tu mieć, choć do rannej zostaliby zorzy. Do trudów jam nawykły, mnie to nie umorzy Ť. Dziewki w œmiech i po sobie zerknęły z ukosa, Aż Melanto, rumiana córeczka Doliosa, Pod okiem Penelopy od dziecięcych latek Wyrósłszy, jak jej własny pieszczony gagatek (A jednak obojętna na płacz opiekunki, Tajemne z Eurymachem miewała stosunki), Ona więc na Odysa napadła i łaje: ťPrzybłędo! Tobie we łbie klepki nie dostaje, Że na noc do gospody albo ciepłej kuŸni Nie idziesz, a tu wlazłeœ, gdzie panowie różni A dostojni się bawiš, a tak hardo przy tym Gadasz tu! Znać po tobie, że musisz być spitym Lub frant jesteœ. Widocznie przez ciebie coœ gada: Czy pycha z pokonania Ira, tego dziada? Waruj się, by ktoœ tęższy mię wyzwał na rękę! Nuż trafisz na pięœć twardš: zgruchocze ciszczękę I za progi wyrzuci, oblanego juchš! Ť Gniewnie spojrzał Odysej i wraz odparł sucho: ťEj, nie bresz [329]! Bo Telemach, niech powiem mu słówko - Patrz, tam stoi -a w puch cię zršbie, pokojówko! Ť To rzekł i tak przestraszył białogłowy one, Że z izby precz uciekły jakby oparzone, W przekonaniu, że Odys nie żartował z nimi. On zaœ przed kagańcami stał zapalonymi I ogień utrzymywał; lecz inne w nim wrzały Myœli, które niebawem czynem stać się miały. Atene, znów folgujšc gachom, choć zbyt hardzi, Podszczuła ich do szyderstw, ażeby tym bardziéj Rozjštrzyć na nich duszę Odysa, już wœciekłš. Jakoż mu Eurymacha słowo doœć dopiekło, Które rzekł, aż parsknęła œmiechem ich gromada: ťSłuchajcie, dziewosłęby królowej (powiada), A ogłoszę, co z głębi do ust mi się ciœnie: Jakiœ bóg tego człeka przysłał tu umyœlnie; Bo ta jasnoœć w tej izbie, jeœli wzrok nie zwodzi, Nie od ognia, od jego łysiny pochodzi Ť. Po czym się do Odysa zwracajšc: ťA nużby Wzišć ciebie za parobka? Czy zdasz się do służby Gdzie tam na wsi? A dobrym mytem bym nagrodził: Sadziłbyœ cień dajšce drzewa, płoty grodził, Strawę, wino dostaniesz, co dzień będzieszsyty, Przyzwoicie obuty i dobrze okryty. Aleœ ty do niczego! Bški tylko zbijać! Leniuch! Po okolicy wolisz się uwijać I pakować w żarłoczny kałdun chleb dziadowski! Ť Na to mu odpowiedział Odysej, mšż boski: ťTrzeba nam, Eurymachu, pójœć o zakład zsobš! Kiedy dzień bywa długi, tak wiosennš dobš,I na łšce z kosami obydwaj stanšwszy, Spróbować się na koœbę, nic w usta nie wzišwszy, Od œwitu aż do nocy, cišgle w pracy krwawej, Póki by sianożęci starczyło i trawy. Albo niechbym miał w pługu tęgich wołów parę, Zażywnych, mocnych, równš trzymajšcych miarę, Jednolatek, do orki co się już wprawiły, Łan przy tym, gdzie by lemiesz snadno krajał bryły: Zobaczyłbyœ, czy umiem orać proste skiby! Lub żeby bóg dał wojnę, poszedłbym bez chyby [330], Zbrojny tarczš i dwoma oszczepami w dłoni, I hełmem pięknie kutym ze spiżu na skroni - A widzšc mię na harcu i zawsze na przedzie, Nie uršgałbyœ memu brzuchowi i biedzie. Ale pychš nadęty, z sercem nieużytem, Mniemasz się być potęgi i dzielnoœci szczytem, Że siedzisz wœród tej zgrai odwagi wštpliwéj. O! gdyby na swš ziemię wrócił Odys żywy, Wnet te drzwi, choć szerokie i stojš otworem, Zmykajšcemu ciasnym byłyby wštorem [331]! Ť Na te słowa zawrzało serce w Eurymaku, Gniewnie pojrzał i rzekł doń: ťDam ja ci, żebraku! Zaraz weŸmiesz zapłatę za harde gadanie I za mężów dostojnych nieuszanowanie. Czyżeœ wińskiem się upił, czy tak ze zwyczaju, Co œlina ci przyniesie, bajesz, hardy baju? Czy ci łeb się zawrócił, żeœ zbił Ira, dziada? Ť Rzekłszy, chwycił za stołek -wżdy Odys przypada Do kolan Amfinoma, chronišc się pocisku Eurymacha; zaœ stołek, lecšc, trafił w œcisku Czeœnika w prawš rękę, aż mu dzban z łoskotem Wypadł, a on sam na wznak przewrócił siępotem. Gachowie na to wszczęli tumult w izbie całej, I mówili -ich słowa wkoło obiegały: ťO! bodaj ten włóczęga pierwej kark był skręcił, Nim przyszedł do Itaki i do nas się wnęcił,By wzniecić taki rozruch! My się tu kłócimyO dziada! Czy już nigdy spokojnie nie zjemy?SnadŸ górę u nas wzięła niezgoda przeklęta! Ť Wtem Telemach głos zabrał i rzekła moc œwięta: ťSzalejecie, to nie dziw: sytych i opiłych Jakiœ demon podszczuwa do kłótni niemiłych; Więc po tłustej wieczerzy iœć wam spać dodomu, Kto ma chęć, gdyż nie bronię siedzieć tu nikomu Ť. To rzekł, a oni wargi przygryŸli w podziwie, Że tak mówił stanowczo i tak natarczywie -Gdy Amfmom do tłumu rzekł zgromadzonego, Nisa syn, z Aretiadów [332] rodu królewskiego: ťO druhowie! Telemach sprawiedliwie gada! Niech się nikt nie obraża ani z nim ujada! ...Ani też napastuje tego wędrownika, Ni bšdŸ kogo tu w domu Odysa władnika! A teraz lejcie wino ofiarne w te czasze: Bogom strzšœniem i pójdziem spać na leże nasze. Ten zaœ człowiek zachoży niechaj tu zostanie; Telemach o swym goœciu będzie miał staranie Ť. Skończył, a mowie jego przyklasnęła rzesza. Tymczasem Mulios wodę z winem w krater miesza; On, wiernek [333] Amfinoma i keryks z Dulichu, Wszystkim wino podawał po pełnym kielichu. Strzšsnšwszy kilka kropel w czeœć bogom, gachowie Pili wino, dajšce wesołoœć i zdrowie. Więc obiata spełniona, pragnienie zgaszone I poszli na spoczynek, każdy w swojš stronę. --------- [320] na mrugi mi każe -nakazuje mrugnięciem; [321] kaban (ukr.)-wieprz; [322] opasz się -zawodnicy przed walkš przywdziewajš pasy; [323] kozia kiszka -nagroda dla zwycięzcy w zapasach; [324] do Echeta -Echetos, okrutny król Epiru, który okaleczał swych goœci; postaciš Echetosa straszono dzieci; [325] Hippodamia i Autonoa -dwie ulubione, najwierniejsze służebne Penelopy; [326] z jazyjskiego Argos -z Peloponezu; [327] liszy -zgubi; [328] podwiki -kobiety; [329] nic bresz -nie kłam; [330] bez chyby -szybko, niechybnie, na pewno; [331] wštorem -wšskim przesmykiem, przejœciem; [332] z Aretiadów rodu... -syn Nisosa, władcy z potomstwa Aretesa; [333] wiernek -wierny, zaufany (wyraz utworzony na wzór słowa: giermek, neologizm); PIEŒŃ DZIEWIĘTNASTA Odyseusz rozmawia z Penelopš. Rozpoznanie przez Eurykleję Został się boski Odys z Atenš w œwietlicy, Ważšc, jakš by œmierciš padli zalotnicy... Penelopeja z górnych schodziła już progów,Podobna z Afrodytš złotš, ubóstwionš, Przy ogniu krzesło dla niej własne postawiono, Srebrem, koœciš słoniowš misternie obite Rękš cieœli Ikmalia [334], a skórš nakryte, Z podnóżkiem przytwierdzonym, aby oprzećstopę; Owoż w wspaniałym krzeœle siadła Penelope. Wnet i białoramienne zbiegły się tam dziewki Sprzštać stoły i chleby, puchary, nalewki Rozrzucone po izbie, resztki gaszej stypy. Z kagańców żar wytrzęsły na ziem, œwieżeszczypy W nie wetknęły, by ciepło było tam i jasno.Wtem znów mowš napadła Odysa napastnš Melanto: ťCóż, przybłędo? Nocy nam spokojnéj Nie dasz i wcišż się kręcisz; jakbyœ nieprzystojny Zamiar miał -fora z dwora! Wszakże po wieczerzy? Wynoœ się, bo ta głownia plecy twoje zmierzy Ť. Mšdry Odys w niš wlepił spojrzenie ponure:ťZa co mi znów, niecnoto, załazisz za skórę? Czy za to, żem niemłody? Czy żem tak obdarty? Czy że mnie do żebraczki zmusza los uparty? Przecież to przeznaczenie biednych i tułaczy! Niegdyœ i jam był szczęœliw, i żyłem inaczej W moim zamku, i często przechodniów wspierałem: Co za jedni i skšd sš, nigdy nie pytałem. Było u mnie sług wiele, były mnogie włoœciI co do zbytku służy i okazałoœci. Ale wszystko mi odjšł bóg w swej woli œwiętéj! Pamiętaj i ty, dziewko, że twoje ponęty, Którymi tak się chełpisz, mogš spełznšć tanej, atokę i pobliskie ľAl48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷żľP[ cśŤ l cˇ$ c¸;"V cš‘-Ú cşk8<snadnie. A nuż gniew twej królowej kiedy na cię spadnie Albo Odysej wróci? Wszystko stać się może.Jeœli zginšł i w tym tu nie zjawi się dworze, Za to syn jego żyje i Feb go zaszczyca Łaskš swš! On wie przecież, co tutaj kobiéca Rozpusta dokazuje, majaczšc zdradziecko. Telemach w domu swoim to pan, nie zaœ dziecko Ť. Penelopa słuchała, gdy mówił, aż wreszcieGniewem wybuchła przeciw zuchwałej niewieœcie: ťO bezwstydna ty suko! Sprawki mi twe znane, Wkótce one twš głowš będš ukarane. Wiedziałaœ, boœ co tylko słyszała ode mnie, Że się mam z tym podróżnym widzieć potajemnie I pytać o małżonka opłakiwanego Ť. Potem zaœ do klucznicy rzekła: ťWnieœć dlaniego, Eurynomo, krzesełko zasłane baraniem Runem, aby w nie siadłszy, swym opowiadaniem Odpowiadał na różne pytania zadane Ť. Rzekła, i wraz klucznica przyniosła rzezane Piękne krzesło, nakryte kożuchem baranim.Boski cierpicie! Odys zaraz usiadł na niém, Zaœ królowa podjęła rozhoworu wštek: ťObcy człeku! Przed wszystkim spytam na poczštek: Coœ zacz? I w jakiej ziemi twe gniazdo ojczyste? Ť Na to odrzekł Odysej: ť Królowo! Zaiste Nie wiem, czy kto jest taki na ziemskim przestworze, Kto by-ć ganił! Twej sławie nic sprostać nie może, Jak sławie tego króla, co czeœć bogom składa, Co rozlicznym narodem dzielnych mężów włada I sprawiedliwoœć pełni. Jemu ziemia czarnaRodzi owoc, pszeniczne i jęczmienne ziarna,Mnoży trzody, a morze ryb daje do syta; Pod mšdrym panem ludu pomyœlnoœć zakwita. Lecz w tym domu o rzeczy rozpytuj mię inne, A nie o ród mój ani o miejsce rodzinne, Jeœli nie chcesz boleœciš serca mi zakrwawiać, Gdybym miał obraz nieszczęœć już przebytych wznawiać. W cudzym domu te skargi zresztš, te łzy rzewne Nie przystojš, i w gorsze popadłbym zapewne, Bo ty sama lub twoje rzekłyby kobiéty: -Nie darmo ten człek płacze; on musi być spity Ť. Roztropna Penelopa odrzekła mu na to: ťPowiem ci, że woń cnoty, urodę bogatš Wydarli mi niebianie odtšd, gdy na Troję Szli Argeje, a z nimi Odys, szczęœcie moje. Niechby on był powrócił i żył razem ze mnš, Sławš bym zajaœniała nie takš nikczemnš! Dziœ z tęsknoty usycham, a różnych klęsk mnóstwo Wcišż zsyła na mnie jakieœ nieprzyjazne bóstwo. Ilu bowiem władyków mieszka w tej tu stronie Na lesistym Zakyncie, Samie, Dulichionie I tych, którzy w słonecznej Itace rej wodzš - Wszyscy drš się do ręki mojej i dom głodzš, Przeto mało się troskam o biednych żebrzšcych Lub cudzych, lub keryksów ludowi służšcych; Jedno pamięci męża łzy moje poœwięcam I cišgle się natrętnym zalotom wykręcam. Aż niebo mię natchnęło myœlš wybiegliwš, Żem na krosnach w mej izbie cieniutkie przędziwo Nałożyła, by utkać ogromnš oponę [335], I tak rzekłam do gachów: -Chcecie mieć za żonę Mnie, wdowę po Odysie, młodzi oblubieńcy! To czekajcie ze œlubem ni dłużej, ni więcéj,Aż się zwinę z zaczętš ma krosnach robotš!Przędza wniwecz by poszła -a mnie idzie o to Aby miał piękny całun Laertes mój stary, Gdy go w czarnej godzinie œmierć weŸmie na mary. Toż szydziłyby ze mnie achajskie kobiety, Gdyby pan taki wielki leżał nie okryty. - Tak rzekłam wybiegliwie, i zmiękły ich serca. Odtšd dniem pracowałam około kobierca, Poršc [336] nocš przy żagwiach, com we dnie utkała; Takem ich przez trzy roki wcišż oszukiwała. Lecz gdy czwarty przyniosły pór odmienne lica, Wyszła przez suki-dziewki na wierzch tajemnica. Wpadli gachy, groŸnymi jęli lżyć mię słowy,I zmusili dokończyć. Całun był gotowy! Dłużej mi niepodobna wesela odkładać - Cóż poczšć? Już rodzice zaczęli napadać Na mnie, abym szła za mšż, i syn mój się krzywi Widzšc, jak go tu niszczš. Lecz to mnie nie dziwi: Zmężniał i sam dziedzicznym mieniem władać może, Byleœ ty go łaskš wspierał, Zeusie, boże! Lecz powiedz mi, kto jesteœ? Skšd ród twójpochodzi? Przecież nie dšb bajeczny, nie kamień cię rodzi? Ť Bystroumny [337] Odysej odrzekł jej to słowo: ťLaertiady Odysa zacna białogłowo! Toż koniecznie chcesz o mym rodzie się dowiedzieć? Słuchaj więc, lubo z góry muszę cię uprzedzić, Że to boli, rozjštrza serca przeszłe blizny Każdemu, co lat wiele nie widział ojczyzny,Co, jak ja, przewędrował ziem i grodów tyle! Lecz gdy pytasz, do twoich życzeń się przychylę. Kreta, wyspa œród morskiej rzucona otchłani, Żyzna, pełna uroków -a siedzš tam na niéj Roje luda, a liczy dziewięćdziesišt grodów. Moc tam różnego szczepu i mowy narodów. Sš Achaje [338], Kydony [339], Dory [340] bujnogrzywe, Pelazgi [341], toż Kreteńcy, tubylcy właœciwe. Na wyspie jest gród Knosos [342], wielki i stołeczny, Gdzie lat dziewištek władał Minos, druh serdeczny Zeusowy, rodziciel ojca mego, którym Był Deukalion; ja byłem jego synem wtórym, Pierwszym zaœ Idomenej [343] . Ten z Atreja syny Poszedł gród Ilionu rozwalać w perzyny. Ja zaœ, młodszy, Ajtona nosiłem nazwisko. Tam poznałem Odysa, i w przyjaŸń z nim bliskš Zaszedłem, bo na brzegi Krety wicher srogiSudna jego był rzucił, zbite z swojej drogiOd przylšdku Malei... Zatem na kotwicy U Amnisy on stanšł, kędy w okolicy Pieczara Ejlejtyi -schroniony przed burzš W tej niedobrej przystani cierpiał jeszcze dużo. Ledwo przybył, natychmiast do miasta poœpieszył, Aby z Idomenejem, druhem swym, się cieszył. Lecz już dziesišty czy też jedenasty dzień minšł, Jak Idomenej w sudnach pod Troję odpłynšł. Jam więc goœcia zaprosił w dom mój, jak przystoi, I hojniem udarował ze spiżami mojéj. Krom tego towarzysze na nawach będšce Lud opatrzył dostawš tak w winie, jak w mšce, Jak w wołach, aby w drodze nie zaznali głodu. Dni dwanaœcie mieliœmy tego tam narodu; Bowiem Borej, wiatrobóg [344], cišgle morze wzdymał, I wiał, że człek na nogach ledwo się utrzymał. W trzynastym, gdy wiać przestał, odbili Achaje Ť. Takie prawdopodobne gadał on jej baje, Lecz słuchajšca żona w łzach topniała wszystka. Jak na górach Zefirem zwiane zasypiska Œniegu zwykle roztapia rankiem Eur ciepławy: Tak roztapiał jej œliczne lica potok łzawy, Co płynšł po małżonku [345], tuż przy niejsiedzšcym. Dla Odysa płacz żony był rozdzierajšcym; Oczy jego, jak z rogu lub żelaza ryte, Nieruchome, chowały w sobie łzy ukryte. Więc gdy ona ten potok żalów swych wylała, Wszczęła znowu rozmowę i powiedziała: ťGoœciu mój! Chcę cię spytać o szczegóły różne: Czyœ naprawdę ugaszczał te druhy podróżne Wraz z mym mężem u siebie, jak to z ust twych słyszę? Mówże, jak on wyglšdał, i jak towarzysze?I jakie mšż mój suknie wtedy miał na sobie? Ť Odparł wtedy Odysej: ťCiężko mi na dobie Przypomnieć, jak wyglšdał i jakie miał szaty, Gdyż się to działo niemal przed dwudziestu laty, Kiedy płynšc pod Ilion był w naszym ostrowie. Jednak wszystko opowiem, com zatrzymał w głowie: Boski Odys miał chlajnę czerwiennš, wełnianš, Podbitš, a na złotš pšgwicę [346] spinanš Dwupętlicznš. Misterna rzeŸba była na niéj:Pies w przednich łapach trzymał jelonka odłani, Który drgał w tym uœcisku. Cudownej robocie Dziwowali się wszyscy, że tak wyszła w złocie; Zwłaszcza psu, jak się w zwierzę dławionewpatrywał, I jelonkowi, jak się z jego łap wyrywał. Widziałem też i chiton na nim: ta sukienka, Jak łuska na cebuli suchej była cienka, A miękka, a białoœci jako słońce ćmišcéj. Wtedy on w oczach niewiast był zachwycajšcy. Dodam jeszcze, a słowa rozważ sobie moje, Że nie wiem, czy Odysej z domu wzišł te stroje, Czy też jaki przyjaciel dał mu na okręcie, Czy kto obcy, chcšc goœcia uczcić na przyjęcie, Bo dużo miał życzliwych ten mšż niezrównany! Jam mu także darował piękny miecz miedziany, Płaszcz [347] podwójny z czerwieni, toż chiton mu dałem. Ze czciš odprowadziwszy do naw, pożegnałem. Był jeszcze przy nim keryks podeszłego wieku. I o tym co opowiem także coœ człowieku: Garbaty, smagłej cery, włos miał kędzierzawy, Zwał się Eurybat [348]; Odys go z druhów wyprawy Najwięcej cenił, że był podobien mu duchem Ť. Skończył. Ona spłynęła nowym łez wybuchem, Słyszšc, jak każdy wiernie był odmalowany. Wszczęła znowu rozmowę zadajšc pytanie: A gdy ból jej się ulżył, łzami wykšpany, ťGoœciu! Choć miałam dla cię pierw politowanie, To odtšd tutaj miłoœć czeka cię i chwała. Szaty, któreœ opisał, jam sama mu dała, Poskładane w mym schowku, i złotš zaponš[349] Ozdobiłam. Lecz nigdy nie ujrzę go pono. Jak nie ujrzš powrotu pana ot te progi! W złej godzinie odpłynšł Odysej mój drogi Pod Troję tę przeklętš i znienawidzonš! Ť Na to odrzekł jej Odys: ťCzcigodna matrono Laertiady Odysa! Ależ zdrowie szanuj, Nie psuj pięknej urody, nad smutkiem zapanuj I nie płacz tak ustawnie! Łez twych ja nie ganię: Każda małżonka płacze, gdy męża nie stanie, Towarzysza młodoœci, z którym miała dziatki. A choć Odys jak bożek był œliczny i gładki, To się ukój i słuchaj mojej opowieœci. A sš to najprawdziwsze, jakiem zebrał, wieœci O powrocie twojego męża, który ninie Blisko stšd siedzi w żyznej Tesprotów krainie I wiezie do ojczyzny bogactwa niezmierne...Oto jest, co mi gadał Fejdon, król Tesprotów, Przysięgajšc przy czaszy obiatnej najwięciéj, Że łódŸ czeka, flisacy czekajš najęci, Co go majš odwozić do rodzinnej ziemi. Mnie zaœ wprzódy wyprawił z nawy tesprockiemi, Które właœnie wysyła na Dulichion pszenny.Pokazał mi też Fejdon Odysa skarb cenny, Złożny w domu króla; tych bogactw tam było Tyle, żeby i dziesięć pokoleń z nich żyło. Sam zaœ Odys, jak mówił, miał się do Dodony Odprawić, by usłyszał, co dšb poœwięcony Kronionowi o losach jego mu nagada, W jaki sposób w Itace stanšć mu wypada: Czy jawnie w swej postaci? Czy w przebraniu, skrycie? Więc żyje w dobrym zdrowiu, i wnet go ujrzycie Tutaj; a on rad skończy te długie podróże I wœród swoich zostanie. Będzie tak, jak wróżę! Œwiadkiem bóg mi najwyższy, œwiadkiem to ognisko Odysowe, przy którym mam dziœ przytulisko, Że się rzeczy tak spełniš, jak tobie je wieszczę! Odys wróci, a wróci w cišgu roku jeszcze, Gdy ten miesišc się skończy, a zaœwieci nowy! Ť Roztropna Penelopa odrzekła mu słowy: ťOby się twe spełniły, goœciu, obietnice! A tak cię udaruję, przyjaŸniš zaszczycę, Że każdy, kto cię napotka, zazdroœciš zapała. Lecz już wiem, co się stanie -jak bym przeczuwała: Ani Odys nie wróci, ni ciebie w te strony Odeœlš, bo ten dom nasz już osierocony: Nie ma w nim Odyseja! Gdy ten gospodarzył, I goœcia przyjšć umiał, i hojnie obdarzył. Wy zaœ, dziewki! Słać łoże, myć goœciowi nogi! Piękne wnieœć tu poduszki, kołdry! Niech sen błogi Aż do porannej zorzy trzyma go w poœcieli! A jutro dać mu kšpiel, wymaœcić w kšpieli, By odœwieżon mógł razem z Telemachem œniadać W tej tu izbie! Lecz wara na niego napadać! Kto by œmiał go znieważyć, ciężko pożałuje, I niech mi się na oczy już nie pokazuje! A ty goœciu, pomyœleć mógłbyœ, że rozumem I sercem nie góruję ponad niewiast tłumem, Gdybym cię nie mytego i w lichej odzieży Częstowała. Nasz żywot krótkš metę mierzy, A kto serce ma twarde i w czynach okrutny, Takiemu życzš wszyscy, by żywot miał smutny, A jeszcze i po œmierci przekleństwo go œciga. Lecz kto myœli poczciwie i przed złem się wzdryga, Tego sławę po œwiecie roznoszš przechodnie, Krocie ust powtarzajš, że umiał żyć godnieŤ. Na to jej bystrogłowy Odys odpowiada: ťWierzaj mi, o czcigodna żono Laertiada, Żem już odwyki od kołder i miękkiej poœcieli, Odkšd z œnieżnych gór Krety na morskiej topieli Przyszło mi w długodziobnym okręcie się wędzić, Pozwól więc, jak mam zwyczaj, i tę noc przepędzić; A spędziłem ich wiele na nędznej poœciółce,Tęsknišcy ku Jutrzence, złotej przyjaciółce! Mycie nóg, które każesz -także niepotrzebne, Nie zniósłbym, aby panny myły mię służebne! Za nic nóg mych dotykać żadnej nie pozwolę. Jeœli masz jakš starkę [350] statecznš, to wolę, Co by tak nieszczęœliwš w życiu jak ja była- Tej bym nie bronił, niechby nogi mi umyła Ť. Na to mu Penelopa: ťO goœciu mój drogi! Żaden z tylu podróżnych, wchodzšcych w teprogi, Rozumem ci nie sprostał: wszystko w tobie wyższe I wszystko takie mšdre, co z twoich ust słyszę. Mam ja tu jednš starkę, przywołam staruchy - Niańczyła mego męża, niemowlę w pieluchyOwinęła, jak tylko matka je powiła. Wštła jest, lecz twe stopy jeszcze by umyła Przybliż się Euryklejo i usłuż starcowi! On w latach twego pana. Mój Odys -któż to wié? - Może tak samo sterał jak ty ręce, nogi? ... Nic bardziej nie starzeje ludzi niż los srogi!Ť Rzekła, a cna staruszka, twarz ukrywszy w dłoni, Ozwie się żałoœliwym głosem i łzy roni: ťOj! Nieszczęsneż to dziecko! Bóg się tak rozsrożył Przeciw niemu, choć sercem on bogom się korzył. Nikt z ludzi pobożnoœciš nie wyrównał jemu: Nikt więcej lędŸw nie spalił bogu piorunnemu W nadziei, że się błogiej staroœci doczeka, A i własnego syna wychowa na człeka! A teraz dnia powrotu zaprzeczył mu zgoła!Może mu tam w obczyŸnie kobiety bez czoła Uršgały, gdy chodził po żebraczym chlebie,Jak te suki, co goœciu uršgały z ciebie, Że już -bojšc się szyderstw -nie chcesz, byci stopy Którakolwiek z nich myła. Ja zaœ Penelopy, Pani mej, rozkaz spełnię, służyć ci gotowaNajczęœciej, choćby pani nie rzekła ni słowa: Takš litoœciš serce ku tobie wezbrało. Lecz wprzódy chcę się spytać: Przez nasz dom niemało Przesunęło się biednych, przecież twarzy rysem Ni głosem nie był żaden, tak jak ty, z Odysem Podobniutki! Ť Jej na to rzekł Odysej: ťMatko! Od tych, którzy nas znali, słyszałem nierzadko, Że wielkie podobieństwo jest pomiędzy nami, Więc to prawda, i wzrok twój wcale cię niemami Ť. Tak rzekł, a starka miednik [351] wraz przyniosła œliczny Do nóg mycia, i wlała w niego zdrój kryniczny, Przymieszawszy coœ wrzštku. Odys przy ognisku Usiadł, lecz się odwrócił w ciemnoœć od połysku, Bowiem pomyœlał sobie, że przy tym nóg myciu Blizna, jakš ma, łatwo podpadnie odkryciu. Starka zaœ, przystšpiwszy, zaczęła myć pana, I zaraz jš poznała. Blizna była zadana Niegdyœ białym kłem dzika, jeszcze w owym czasie, Gdy bywał w odwiedzinach na górskim Parnasie [352] U Autolyka [353], ojca matki swej rodzonej.Ten ze zręcznych kradzieży wielce był wsławiony; A tej sztuki sam Hermes za to go wyuczył, Że go dymkiem koŸlštek i jagništ wcišż tuczył Żertwujšc mu ich lędŸwie. Hermes tym ujęty Osłaniał te szalbierstwa i jego wykręty. Właœnie się ów Autolyk w Itace znachodził,Kiedy mu córka zległa i wnuk się narodził. Eurykleja złożyła na kolanach dziada Dziecię pod koniec uczty i tak doń powiada: ťAutolyku, ot wnuk twój -daj mu jakie imię.Wnukaœ pragnšł, od ciebie niech więc mianoprzyjmie Ť. I Autołyk tak mówił do córy i zięcia: ťDrodzy moi, wynajdę imię dla dziecięcia; A ponieważ z niewiasty i mężmi skłócony Sierdzšc się na ród ludzki w waszem przybył strony - Więc zwijmy go Odysem [354]: sierdzistym zwę wnuka. A kiedyœ, gdy wyroœnie, niechże mię poszuka W parnaskich górach, w mojej ojczystej siedzibie, A ja mu w upominkach hojnych nie uchybię Ť. Więc póŸniej, gdy się wybrał po te upominki, Autolyk goœcia witał, Autolyka synki Dłoń mu bratniš podali, przyjęli uprzejmie; Niemniej i Amfitea [355] z czułoœciš obejmie Swego wnuka, całujšc w oczy, w oba lica. Autołyk dziarskim synom krzštać się zalécaI sposobić biesiadę. Ci rozkaz spełniajš, Cišgnš pięcioletniego ciołka, zarzynajš, Drš ze skóry, na ćwierci ršbiš, te znów siekš Na drobniejsze kawały, na rożnach je piekš Ponad żarem i goœciom rozdajš pieczenie. Tak dzień cały, aż słońca zagasły promienie, Cieszyli się u wspólnej rodzinnej biesiady. Lecz po słońcu, gdy ziemię owinšł mrok blady, Spać poszli i snów słodkich krzepili się darem. O jutrzence, gdy błysła już na niebie szarym, Autolyka synowie zebrawszy psów złaje [356 Na łów cišgnš. I Odys do wyprawy staje. Pnš się w góry Parnasu skróœ leœnych zaroœli - A gdy do smaganego wiatrem szczytu doszli, Wyszedł Helios z Okeanowej toni sennej, I ziemia zajaœniała w owej szacie promiennej. Wtenczas łowcy w głęboki spuœcili się parów, Psy puszczono do kniei; za tropem ogarów Autolyka synowie jednš ławš idš, Lecz Odys ich poprzedzał, długš wstrzšsałdzidš Jakoż srogi odyniec miał tam swojš knieję Al48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żť`A cźĄ ] c˝ţ! cž"Éżč#V c€Ŕ>.Ć cÁ9]=- Gšszcz taka, że jš wiater nigdy nie przewieje, Ani słońce przewierci, ni przemoczš słoty,Tak gałęzie gęstymi zwišzały się sploty Ponad suchymi liœćmi tego legowiska. SnadŸ chód mężów, psów hałas zwierz posłyszał z bliska, Bo z gęstych chaszczów naraz porwał się, wyskoczył, Szczeć najeżył, œlepiami iskrzšcymi toczył I tak wyszedł na łowców. Odys był na przodzie, Więc pewny, że oszczepem wskróœ dzika przebodzie, Posunšł się na niego. Dzik zwinniej się sprawił I goleń zwyż kolana srodze mu rozkrwawiłKrzywym kłem, który mięsa wydarł z niej kawałek, Lecz koœci nie naruszył; alić Odys œmiałek Tak odyńca w łopatkę prawš pchnšł dzirytem, Że grot przeszedł na wylot -dzik runšł ze zgrzytem O ziem i dech wyzionšł. Syny Autolyka Obstšpili dokoła rannego od dzika, Obwišzujšc mu ranę, a krew, co tryskała, Zamówiono. Więc do dom czym prędzej wracała Ta wyprawa łowiecka, gdzie Autolyk stary Z synami miał oń pieczę i hojnymi dary Opatrzywszy, odesłał zdrowego młodziana Do kochanej Itaki. Tam uradowana Matka i ojciec syna drogiego powrotem Nuż pytać go o wszystko, by mówił im o tem, Jak otrzymał tę bliznę. On im opowiadał, Że mu w kniei odyniec białym kłem jš zadał, Gdy polował w Parnasie z synmi Autolyka. Właœnie starka tę bliznę pod dłoniš spotyka, A poznawszy, jak miała nogę jego w ręku, Tak puœciła -ta w miednik upadła i brzęku Narobiwszy, naczynie z wodš przechybnęła. Ona trwogš zadrżała, radoœciš spłonęła, Głos jej zastygł, a łzy się cisnš; lecz wzruszenie Przeszło -i już podbródek głaszczšc mu pieszczenie, Rzekła ťSynu! Tyœ Odys! ... Jam ciebie, mójpanie, Nie mogła pierwej poznać, aż ot, po tej ranie Ť. I w stronę Penelopy wzrok jej promienišcy Znać dawał, że to mšż jej, Odys wracajšcy, Lecz królowa na migi te nie uważała, Gdyż Atene gdzie indziej myœl jej skierowała. Wtem Odys starkę chwycił za gardło, i k ’sobie Przycišgajšc, rzekł do niej: ťEj, matko, cotobie? Chcesz mię zagubić? A przecież tyœ mię własnym mlekiem Wykarmiła -i kiedy po œwiecie dalekim Nabiedowawszy, wracam do ojczystej ziemi, Dwudziestoletni tułacz pomiędzy obcemi! Więc jeœli-ć pozwolili poznać mię bogowie, To milcz! I niech się o mnie nikt w zamku nie dowie! Bo inaczej -a groŸby dotrzymam ja œwięcie,Gdy z łaskš bożš gachów nastšpi wyrżnięcie, Wezmę się do występnych dziewek, łby im skręcę, I tobie nie daruję, i ciebie poœwięcę Ť. Na to mu Eurykleja, zacna białogłowa: ťO, jakież to, mój synu, z ust twych wyszły słowa? Wiesz przecie, jakem silna, niezłomna w sumieniu! Tajemnicę tę zamknę w sobie jak w kamieniu. Li dodam, a to, proszę, schowaj w głębi duszy: Kiedy boska moc twoja gachów tych pokruszy, Wydam ci, byœ ukarał, te wszystkie służebne, Co dom ten zbezczeœciły przez sprawki haniebne Ť. Na to odrzekł jej Odys, on w ciemię nie bity: ťPo co masz mi wydawać, matko, te kobiéty? Ja każdš sam podpatrzę i, co warta, zważę; Tylko sza! A ufajmy, że bóg złe ukarze. Ť Rzekł witeŸ, a staruszka z izby się wymykaPo wodę, gdyż się dawna wylała z miednika.A gdy pan był umyty, namaszczon oliwš, Poszedł sišœć, gdzie płomieniem buchało łuczywo, By się ogrzać, a bliznę ukryć pod łachmany.I Odys od królowej był znów zagabany: ťGoœciu mój! Chcę się spytać jeszcze o rzecz drobnš, Bo się już na spoczynek udamy podobno, Lubo tym, którzy cierpiš, sen powiek nie skléja. Mnie z bożego dopustu cierpienie zabija; W dzień mam niby rozrywkę i utulam płacze, Gdy mej własnej roboty i sług moich patrzę; Lecz w nocy, gdy spać pójdš moi domownicy, Leżę w łóżku, w bezsennej wiję się tęsknicy, A boleœć mi wyciska z serca jęk żałosny. Podobnie kwilić zwykła na poczštku wiosny Zielonawa Aedon, córa Pandarewa, Ukryta w gęstych splotach liœciastego drzewa, Opłakujšca pieœniš na różne odmiany Ityla -a ten Ityl to syn jej kochany, I syn króla Zetosa. Matka w zaœlepieniu Zabiła go swš rękš. -W takim rozdwojeniu I jam jest, i już nie wiem, jak sobie poradzić: Czy mam zostać przy synu, majštek gramadzić, Sługi moje i œwietnoœć zachować w tym dworze, Dbać o sławę, małżeńskie czciš otaczać łoże? Czy z goszczšcych tu w zamku mam sobie młodzieńca, Co hojne dary złożył, wzišć za oblubieńca?Póki syn mój był dzieckiem, w głowie miał zielono, Z miłoœci dlań nie chciałam drugiego być żonš I opuœcić to gniazdo; lecz dziœ, kiedy wiekiem Dojrzał i już zupełnym zrobił się człowiekiem, Sam pragnie, bym się z tego wyniosła mieszkania, Gdzie gach dobytek jego i mienie roztrwania. Lecz powiedz mi, co znaczy ten sen, który miałam: Dwadzieœcioro ja gęsi w podwórzu chowałam, Jadły one pszenicę, wodę piły w stoku; Widok tych gęsi miłym był mojemu oku. Wtem z gór orzeł nadleciał, miał dziób, szpony krzywe, Gęsiom szyje poskręcał -i padły nieżywe, Pozabijane. Orzeł wionšł znów w błękity, A jam przez sen płakała, zbiegły się kobiéty Pięknowłose, tam, z miasta, cieszyć rozszlochanš Po mych gęsiach. Wtem orła z powrotem ujrzano, Jak się spuœcił i usiadł na belce u strzechy, I głosem ludzkim rzekł mi te słowa pociechy: -O córo Ikariosa, próżne twe zmartwienie! To nie sen, to prawdziwe z nieba objawienie: Tymi gęœmi sš gachy, tym orłem ja byłem, A twym małżonkiem jestem; to ja powróciłem, Aby wszystkie te gachy wycišć co do nogi! Mówił orzeł; mnie zaraz opuœcił sen błogi;Wyjrzę na dwór: sš gęsi, żadna nie zabita; Dziobały swym zwyczajem pszenicę z koryta Ť. Na to rzekł jej Odys: ťPewnie nikt inaczéj Tego ci snu, królowo, już nie wytłumaczy, Niż sam Odysej, kiedy zapowiedział słowy,Że wszystkich zalotników w zamku padnš głowy Ť. Penelopa mu na to rzekła: „Goœciu miły! I sen bywa niekiedy ciemny i zawiły, I nie zawsze się prawdzš naszych snów majaki; Bo, jak mówiš, do krain sennych wchód dwojaki: Bramš z koœci słoniowej i bramš rogowš. Więc sny z pierwszej idšce plotš to i owo, A ich wróżby kłamliwe zawsze nas zawodzš; Za to sny, co przez bramę rogowš przechodzš, Iszczš się i nie mylš ludzi, co œniš nimi. Lecz mój sen nic wspólnego nie ma z ostatnimi, Acz bardzo bym pragnęła tych tam wróżb ziszczenia! Jeszcze jednš rzecz ważnš mam ci do zwierzenia. Jutro straszny dzień dla mnie: przyjdzie dom Odysów Rzucić, gdyż jutro daję pole do popisów. Przez dwanaœcie toporów, rzędem w ziemięwbitych, Odys niegdyœ bełt [357] puszczał, i było przeszytych Uch dwanaœcie, a strzelał na odstęp daleki. Owoż mym dziewosłębom zadam trud nielekki: Ten, który łuk potrafił napišć dłoniš silnš I przez topory strzałę przepędzić niemylnš, Otrzyma rękę mojš, a ja to siedlisko, Gdzie mi pierwszego męża przypomina wszystko, Opuszczę -lecz tęsknišca sercem, nawet weœnie! Ť Na to Odys rzekł do niej: ťRozkaz wydaj wczeœnie, Laertiady Odysa najzacniejsza żono, By się do tych zapasów w zamku sposobiono. Bo Odys pierwej wróci, jeżeli już wraca, Nim ów łuk, chociaż każdy z gachów go obmaca, Jeden napnie i strzałš przeszyje topory Ť.Penelopa mu na to: ťGoœciu! Jeœliœ skory Siedzieć tu ze mnš w izbie, to siedŸ sobie dłużej, I rozmawiaj: bezsennoœć wcale mię nie nuży. Lecz człeku sen potrzebny, kiedy mu jest dany, Każda rzecz ma swš porę i swoje odmiany: Na tej ziemi bogowie tak postanowili. Ja zatem do mych komnat odchodzę w tej chwili, Aby spoczšć na łożu, wcišż łzami wilżonem, Odkšd Odys mój poszedł walczyć pod Ilionem Obrzydłym, co wspomnieniem samym rani srodze. Idę więc na spoczynek, ty zaœ na podłodze Œciel tu sobie, lub łóżko wniosš ci gotowe Ť. Rzekła odchodzšc w górne komnaty zamkowe, Nie sama, lecz swych panien gronem otoczona. A gdy się tam ujrzała poœród niewiast grona, Znowu w płacz po Odysie, i tak wcišż płakała, Aż Atena jš słodkim snem ukołysała. -------- [334] Ikmalios -imię cieœli utworzone od nazwy drewna używanego do robót stolarskich; [335] oponę -opończę; tkaninę, którš tkała Penelopa dla swego teœcia, był to całun pogrzebowy; [336] poršc -prujšc; [337] bystroumny -epitet okreœlajšcy Odysa,bystry, przemyœlny, mšdry; [338] Achaje -Grecy; [339] Kydony -Kydończycy, przedgrecka ludnoœć Krety; [340] Dory -Dorowie, najliczniejszy szczep na Krecie; [341] Pelazgi -Pelazgowie z wysp greckich na Morzu Egejskim; [342] Knosos -Knossos, wspaniałe miasto naKrecie, z pięknym pałacem zbudowanym przez Dedala dla Minotaura; władcš Knossos i Krety był król Minos; [343] Idomenej -por. przypis [266]; [344] wiatrobóg -bóg wiatru; [345] po małżonku -z powodu męża; [346] pšgwica -agrafa; [347] płaszcz -tu; chlajna pod niš chiton; [348] Eurybat -herold z Itaki, brał udział w wojnie trojańskiej; [349] zapona -szpilka, zapinka, agrafka; [350] starkš -staruszkš (dziœ: regionalizm -znaczy tyle co „babcia"); [351] miednik -miednica; [352] Parnas -wysokie góry w Fokidzie (pow. 2500 m n. p. m.); [353] Autolyk -dziadek Odysa; [354] Odysem -etymologia imienia: zagniewany, nadasany; [355] Amfitea -babka Odysa, żona Autolyka; [356] psów złaje -sfora psów gończych; [357] bełt -nasada strzały, w której tkwiš trzy odpowiednio wykrojone pióra; strzała,pocisk do dużych łuków i kusz; PIEŒŃ DWUDZIESTA Wypadki przed rzeziš zalotników Odys w podsienu do snu słał sobie posłanie: Na spód skóry wołowe, a na wierzch baranie Z tych skopów, które gachy pojadły łakome; Chlajnę mu do przykrycia dała Eurynome. I legł witeŸ, lecz nie spał, zamyœlony o tym, Jak by gachy wygubił. Wtem z pustym chichotem Z komór wybiegły dziewki, takie, co zwyczajne Zadawać się z gachami, miewać schadzki tajne. Słyszšc Odys ich œmiechy ważył w głębi duszy, Czy się zerwie i wszystkie do jednej pokruszy, Czy im jeszcze dozwoli na bezwstyd zbrodniczy Raz ostatni? I serce w piersiach mu skowyczy Jak u suki, co szczeništ pilnujšc swych szczeka, I zaczepia każdego przechodniego człeka. Tak w nim wrzało i byłby na nie wraz uderzył, Ale bijšc się w piersi poryw ten uœmierzył: ťCierp, serce, przecię nieraz gorszeœ przecierpiało, Jak z Kyklopem, gdy szarpał żywcem druhów ciało! A jednak to się zniosło -wyszedłem z tej matni, Pewien, że przyszedł na mnie w życiu dzień ostatni Ť. Tak mówił i ukajał [358] w głębi burze duszne, Serce się ukoiło rozkazom posłuszne. On tylko wił się cišgle w bezsennym ucisku,Jak ten, co postawiwszy kiszkę na ognisku,Nadzianš krwiš i tłuszczem, przewraca co chwila, Bo prędzej usmażona prędzej go posila: Tak i on z boku na bok cišgle się przewracał, Myœlšc, jak by te gachy naraz powytracał. Lecz ich tylu, on jeden! ... Wtem z nieba Pallada Zbiegła doń, kształt przybrawszy panny, i powiada Stanšwszy u głów jego (tak mówiło dziéwczę): ťCzemu czuwasz, a nie œpisz, ty mój nieszczęœliwcze? Przecież jesteœ w swym zamku, z żonš podtym dachem I z najlepszym, jaki jest, synem Telemachem! Ť Na to jej odpowiedział Odys, mšdra głowa:ťBogini! To, co mówisz, prawda, ani słowa!Lecz ja z myœlami mymi mam niemałš mękę, Jak się wzišć do tych gachów, jak wyzwać na rękę Sam jeden, a ich taka schodzi się gromada?... Lecz większy jeszcze grozi kłopot mi i biada, Że gdy z bożš pomocš gachy w pień wysiekę, Rozważ: gdzie mam się podziać, gdzie znaleŸć opiekę? Ť Na to mu sowiooka Atene odpowie: ťDziwnyœ! Wszak druhom zwykle ufajš druhowie, Choć œmiertelni i pomóc niezdolni w potrzebie. Jam przecież nieœmiertelna, jam broniła ciebie W każdej przygodzie. Uważ mowy mojej wštek: Choćby różnojęzycznych hufców pięćdziesištek Obskoczył mnie i ciebie, chcšc zabić oboje, To w końcu ty ich trzody pognałbyœ jak swoje. Uœnij więc: ta bezsennoœć wyniszcza ci siły, Uœnij! Twoje cierpienia niemal się skończyłyŤ. To powiedziawszy, snem mu potrzęsła powieki; I wnet boginię w Olimp unosił pęd lekki. Skoro sen go utulił, rozwišzał mu członki I troski spędził. Za to ócz jego małżonki Sen nie skleił. Siedzšca na łożu, w łzach cała, Gdy już wszystkie boleœci serca wypłakała,Takš modlitwš błaga Artemis boginię: ťCóro Zeusa, Artemis! O, ugódŸ mię ninie Strzałš twš! Smutny żywot wydrzyj z megołona, Lub zeœlij na mnie wicher, którym uniesionaW tumany mgieł zawalnych padnę gdzie na brzegu Okeanu, co ziemię okršża w swym biegu! ... Ť Tak mówiła. Wtem promień błysł złotej Jutrzenki, I doszły usz Odysa te płacze i jęki; Zamyœlił się, bo cišgle snuły się widziadła,Że ona przy nim stoi i, kto jest, odgadła Jakoż chiton i skóry służšce za łoże Zwinšł wraz i na stołku położył w komorze, A na podwórze wyniósł li skórę wołowš I wzniósłszy w górę ręce, błagał moc Zeusowš: ťOjcze Zeusie! Tyœ skazał mię na trud i nędzę, A dziœ rodzinie wracasz po długiej włóczędze; Spraw, niech słowem wróżebnym ozwš się te œciany, A z nieba znak widomy niech będzie mi dany!Ť Tak błagał witeŸ. Zeus go wysłuchał istotnie: Z œwietlanego Olimpu piorun naraz grzmotnie Wypuszczony z obłoku. Odys rad był wielceZ tego znaku, gdy z miejsca, gdzie królewskie mielce [359 Stały blisko, mielcarka przesłała mu wróżbę. Przy żarnach bab dwanaœcie pełniło tam służbę Mielšc jęczmień, pszenicę dla męży na strawę, Lecz wszystkie spać już poszły w pracy więcej żwawe Krom jednej, co, najsłabsza, mškę mełła jeszcze; Ta zatrzymawszy żarna rzekła słowo wieszcze: „Ojcze Zeusie, władnšcy ludŸmi i bogami! Tęgo zagrzmiałeœ z nieba, choć nigdzie nad nami Nie ma chmury [360]; zapewne znak dajeszdla kogo. Wysłuchajże mej proœby i pociesz niebogš! Oby nigdy już więcej ten gaszy tłum nie siadł Tu, w zamku Odysowym, do rozpustnych biesiad, Na które mleć im mškę muszę, mdła kobiéta! Niechby się raz ostatni najedli do syta! ť Usłyszawszy Odysej tę wieszczbę mielcarkiI ten grzmot, już był pewny, że skręci im karki. Tymczasem inne dworskie służebne się zbiegły I stos drew na ognisku płomieniem zażegły. Toż i boski Telemach ze snu się ocucił, Przywdział szaty, przez ramię œwietny miecz zarzucił, Pięknymi postołami białe opišł nogi, Do ręki wzišł z miedzianym grotem oszczepsrogi I rzekł do Euryklei, w progu stojšc: ťNianiu, Myœlałaœ też ojadle, o miękkim posłaniu Dla tego tam przychodnia? Czyœ też nie myœlała? Albowiem matka moja, choć taka wspaniała,Często się zapomina i lada hultaje Przyjmuje, a uczciwym przystępu nie daje Ť. Na to mu Eurykleja wymówkę uczyni: ťNiewinnej matki swojej niechże syn nie wini! Bo ów goœć siedział w izbie i wytrzšsał dzbany, A jeœć nie chciał, choć o to przez niš był pytany. Aż gdy sen jšł go morzyć o spóŸnionej porze, Kazała dlań służebnym w izbie moœcić łoże. Lecz nieszczęsny, od wygód odwykły staruszek Nie chciał na łożu miękkich spoczywać poduszek, Ino skóry baranie słał sobie pokotem W przysionku, a my chlajnš nakryły go potem Ť. To rzekła a młodzieniec dzierżšc w dłoni kopię Wyszedł z zamku, a za nim psy biegły po tropie; I na wiecę szedł między pancerne Achiwy. Tymczasem Eurykleja zwoływała dziéwy Służebne, najzacniejsza z niewiast tego dwora, Opsa córa (a Ops był synem Pejsenora): ťNuże, dziewki, do mioteł! Z izby wymieœćœmiecie, Lecz wprzód skropić; a potem krzesła zaœcielecie Krasnymi kobiercami! Wy zaœ drugie, dziewki, Myjcie stoły gšbkami, wypłuczcie nalewki I dwuuszne puchary; inne niechaj skoczš Po wodę do krynicy, a raŸno! ochoczo! Bo gachy zejœć się majš wczeœniej: uprzštniętš Niechże izbę zastanš. Dziœ dla wszystkich œwięto [361]! Ť Rozkazom jej posłuszna czeladka niewieœcia: Przynieœć wodę z krynicy pobiegło dwadzieœcia, Reszta piękny porzšdek w izbie już kończyła. Wtem czeladŸ panów gachów na zamek przybyła I wzięła się drwa ršbać, a dziewki od wody Też wróciły. Zjawił się także pastuch trzody, Który trzy wykarmione, a z trzody najlepsze Przygnał i na dziedziniec wolno puœcił wieprze, A sam Odysa zagabł słowem uprzejmoœci: ťGoœciu! Czyœ ty z Achiwy w lepszej zażyłoœci, Czy jak wpierw obelgami trapiš cię we dworze? Ť Na to mšdry mu Odys odrzekł: ťKiedyœ może, Eumajosie, bogowie spuszczš srogie kary Na one rozpustniki bez czci i bez wiary, Co się rozwielmożywszy tutaj, w cudzym domu, Płodzš bezwstyd, ustšpić nie myœlšc nikomuŤ. Takie tam rozhowory jeden z drugim toczył, Kiedy koziarz Melantios prosto ku nim kroczył, koż srogi odyniec miał tam swojš knieję Al48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷żÂPz cĂĘ ! cÄë cĹ"Í ZĆŃ+Ĺ c€Ç–6ÉNGdyż co tylko najlepsze z obory koziołki Przygnał gachom na gody; dwa jego pachołki Zaraz je uwišzali pod wystawš brzmišcš; Melant zaœ na Odysa wpadł mowš łajšcš: ťPrzybłędo! Więc wcišż będziesz męże napastował, Twojš tu żebraninš? Ot, byœ już się schował, Bo, jak widzę, inaczej ciebie nie pozbędę Niż tš pięœciš; i po co cierpieć tu przybłędę, Darmojada? IdŸ sobie żebrać w inne domy! Ť Tak mówił, a Odysej w milczeniu zniósł gromy, Li trzšsł głowš i myœlał, jak mu ten łeb zleci, Gdy wtem znowu Filojtios nadszedł, pastuchtrzeci, Który z tucznš jałówkš przygnał stadko kozie. Te się z lšdu dostały morzem, na przewozie Przewożšcym każdego wprost na drugš stronę, I pod brzmišcš wystawš [362] były umieszczone. A gdy je tam uwišzał mocno, jak należy, Zagabnšł Eumajosa, starostę pasterzy: ťPowiedz mi, kto jest, jeœli zapytać się godzi, Ów goœć nowy? Z jakiego kraju on pochodzi? Jakie rodu nazwisko i dziedzicznych włoœci? Nędzarz! A postać jego pełna królewskoœci.SnadŸ bogi na ród ludzki srodze sš zawzięte, Kiedy nędzš i króle bywajš dotknięte Ť. Rzekłszy to, prawš rękę Odysowi podał Pozdrawiajšc i takie lotne słowa dodał: ťWitam cię, Ojcze goœciu! Da bóg, lepszej doli Doczekacie! Dziœ nędza trapi was i boli. O Zeusie, okrutniejszy niż inni niebianie! Ludzi-œ spłodził, a jesteœ tak zawzięty na nie, Że nędza i cierpienie bywa ich udziałem. Toż zimny pot mię oblał, kiedy cię ujrzałem, I łza spadła -bo Odys stanšł mi w pamięci.Jak ty, i on tam może wœród obcych się kręci, Łachmanami okryty, jeœli jeszcze żywy W słońce patrzy; lecz jeœli zmarł ten nieszczęœliwy I jest w Hadesie, żal mi, żal po panu takim!Ongi stado on bydła, kiedym był chłopakiem, Na smugach kefalońskich [363] powierzył mej straży; A jam je tak rozmnożył, że się już nie zdarzy Nikomu piękniejszego wyhodować bydła. Ale mi ta hodowla nareszcie obrzydła, Gdym zmuszon tuczyć mięsem żarłoczny brzuch gaszy, Co nie dba o pańskiego syna ni się straszy Zemsty bogów; bo gachy i na to już krojš, By się włoœciš królewskš podzielić jak swojš. O! nieraz ja z myœlami biłem się i biję, Co poczšć? Bo czyż mogłem, dopóki syn żyje, Zabrać stado i uciec na ziemie sšsiada, Aby błagać pomocy? Zostać -gorsza biada, Gdy bydło dawać muszę dziœ na stoły wraże! Dawno byłbym się przeniósł pod inne mocarze Z tej tu ziemi, gdzie dłużej wytrzymać nie mogę! Alem zawsze nadzieję w sercu żywił błogę,Że mój król nieszczęœliwy po latach powróciI z zamku zalotniki napastne wyrzuci! Ť Na to mu odrzekł Odys: ťO mój skotopasie [364]! Twoja mowa niegłupia i niepodła zda się. Widzę, żeœ człek rozumny i dobrych przymiotów; Więc słuchaj, a co powiem, jam zaprzysišcgotów: Zeusa biorę na œwiadka, ten stół, to ognisko Boskiego Odyseja, gdzie mam przytulisko, Że powrót twego pana ciebie tu zastanie I własnymi oczyma ujrzysz, co się stanie, Gdy się on tu zabierze do gaszej gawiedzi! Ť Na to skotarz te słowa dał mu w odpowiedzi: ťO, niechże Kronion ziœci twoje obietnice! Zobaczysz, żem doœć krzepki, twardš mam prawicę Ť. A Eumajos się modlił nieœmiertelnym bogom,By Odysa ojczystym wrócili już progom. Takš to między sobš wiedli tam rozmowę. Telemach pod miecz gachów miał już oddać głowę, Lecz ptak złowróżbny z strony przeleciał im lewéj: Orzeł z drżšcej gołšbki darł szponami trzewy. Ujrzawszy go, Amfinom rzekł do zgromadzenia: ťPrzyjaciele! Z naszego nic postanowienia: Telemacha nie zgładzim. Siadać do biesiady! Ť Zgromadzeni uznali trafnoœć dobrej rady I hurmem weszli w wnętrze gmachów Odysowych, Chlajny zdjęte na krzesłach kładšc purpurowych, Oblatujšc barany i tuczne koziołki, Wieprze karmne i ze stad najpiękniejsze ciołki, Skwarzšc trzewia i nimi raczšc się nawzajem. Wino w dzbanach mieszano zwykłym obyczajem; Œwiniopas czasze wkładał w ręce godowników, Skotarz Filojtios chleby wyjmował z koszyków I rozdawał, Melantios znów dolewał wina. Więc do gotowej uczty zasiadła drużyna. SnadŸ Telemach coœ chytrze w głowie swejuradził Bo Odysa przy progu kamiennym posadził U małego stolika, na krzesełku lichem; Kšsek trzewiów mu podał, toż wino z kielichem Szczerozłotym i mówił do króla w ten sposób: ťPij tu sobie spokojnie w gronie tych tam osób, A od gwałtu, uršgań, będę ci obronš Przeciw całej gromadzie; tu nie karczma pono, Lecz zamek Odyseja -ja po nim dziedziczę, Przeto od gwałtów, obelg powstrzymać się życzę, Aby stšd nie wypadły kłótnie i zatargi Ť. Tak powiedział, i każdy przygryzł sobie wargi Podziwiajšc tę ciętš wymowę młokosa, Aż w tłumie dał się słyszeć głos Antinoosa: ťSłyszeliœcie, Achiwi, jak nas wzišł na słowa, Jak groził! Co kto dostał, niechże sobie schowa! Cóż robić! Zeus nie zwolił. -Bez tej tam przeszkody Zapewne by na wieki zamilkł mówca młody.Ť Telemach na tę mowę nie zważał tam wiele,A tymczasem przez miasto, z keryksy na czele, Cišgnęła hekatomba, a kudłata rzesza Achiwów w gaj Apolla Łucznika poœpiesza. Zaœ gachy pokrajawszy pieczone mięsiwa Rozdali między goœci; każdy je spożywa. Dla Odysa przyniesili pachołcy służbowi Tyle mięsa, co dali każdemu goœciowi, Bo tak im syn Odysów wyraŸnie zalecał. W gachach przecież jad złoœci coraz się rozniecał, Bo tak chciała Atene, by ich szyderstw jadyCoraz bardziej jštrzyły serce Laertiady. Był tam pomiędzy nimi gbur nieokrzesany, Rodem z ostrowu Same, Ktesippem nazwany; Pyszałek, dšł w bogactwa, więc mu się zachciało Wzišć sobie po Odysie żonę pozostałš. On głos zabrał i mówił do gachów gromady: ťPosłuchajcie, co powiem, wspólnicy biesiady! Ten przybysz swojš czšstkę dostał, jak z nas każdy; Wszak ujšć coœ goœciowi rzecz naganna zawżdy I niesłuszna, gdyż w domu goœcie równi sobie. Ja mu przecież od siebie podarunek zrobię, Niech nim dziewkę łaziebnš lub kogo obdarzy Z sług, będšcych tu w domu naszych gospodarzy Ť. Rzekł i z kosza wyjšwszy gnat racicy krowiéj Z zamachem cisnšł prosto na łeb Odysowi. Król uniknšł pocisku lekko głowy zwrotem I rozœmiał się wzgardliwie; gnat wycišł z łoskotem O œcianę. Więc Telemach gniewny œcisnšł pięœcie I tak groził: ťKtesippie! Wielkie dla cię szczęœcie, Żeœ mi goœcia nie trafił, gdyż umknšć poœpieszył; Inaczej byłbym ciebie na wskroœ dzidš przeszył, I ojciec by ci sprawił pogrzeb, nie wesele! Radzę wam nie pozwalać sobie tu za wiele. Nabyłem doœwiadczenia i własnym pojęciem Poznam, co złe, co dobre: nie jestem dziecięciem. Nawet umiem cierpliwie znieœć, co widzš oczy, Jak rzniecie bydło moje, jak wino się toczyI wypróżnia spiżarnia. Opór byłby próżny Jednemu przeciw tylu; lecz każdy mi dłużnyZachować się przystojnie, kto goœci w tym domu. Wam chce się mnie żywota zbawić po kryjomu: Zabijcie! Œmierć znoœniejsza niŸli takie życie, NiŸli widok tych gwałtów, jakie tu robicie Lżšc wędrowce ubogie lub włóczšc w œwietlice Na bezwstydne uciechy dziewki służebnice! Ť Skończył. Każdy oniemiał i milczšcy siedział, Aż w końcu Agelaos [365] tak mu odpowiedział: ťPrzyjaciele! On mówił po sprawiedliwoœci;Niech się nikt z nim nie spiera ani nań nie złoœci, Ani lży tego dziada, ni dokucza komu Z czeladzi należšcej do Odysa domu. Wszakże jemu i matce potrzebnš jest rada,Którš mogliby przyjšć, jeœli się im nada: Pókiœcie tęsknym sercem wierzyli oboje, Że Odysej powrócić mógłby w progi swoje, Póty wolno wam było na powrót ten czekaćI gachów natarczywoœć z dnia na dzień odwlekać (Chociaż, mówišc po prawdzie, gdyby Odys żywy Z woli bogów powrócił, byłby traf szczęœliwy). Lecz dziœ, gdy znikła wiara w powrót twego ojca, Namów matkę, niech sobie wybiera mołojcaNajtęższego, co dary najhojniejsze składał, I poœlubi. Ty będziesz odtšd mieniem władał Ojcowskim, bez podziału, jadł i pił swobodnie; Matka z domu ustšpi Ť. Na to odparł godnie Roztropny młodzian: ťNigdy! Bogami się œwiadczę I cierpieniami ojca, który bšdŸ tułacze Dni tam pędzi, bšdŸ znalazł œmierć w nieznanej stronie, Że matce nie przeszkodzę, owszem -jš nakłonię. Niechaj sama na męża kogo chce wybierze;I kto jej najhojniejsze dary niósł w ofierze; Wżdy sam nigdy nie œmiałbym odezwać się do niéj, By z domu ustšpiła. O, niech mię bóg broni! Ť Rzekł, i naraz coœ gachom zrobiła Pallada, Że wszystkich nieskończony, dziki œmiech napada. Oszaleli! Œmiech parskał z ich szczęk wykrzywionych, Połykali kawały mięsiw krwiš czerwonych, Łzy im ciekły, a serca owładnęły strachy...Wtem boski Teoklymen rzekł wskazujšc gachy: ťO wy biedni nieszczęœcia zewszšd na was godzš. W ćmie nocy głowy, twarze, stopy wasze broczš... Słychać głosy jęczšce, z ócz płynš łez strugi... Krwiš ciepłš pobroczone œciany i framugi... A co mar pcha się do drzwi, co ich tam w podziemiu! A wszystkie w Ereb lecš... a na nieb sklepieniu Helios gaœnie i straszne ogarniajš mroki! Ť Wieszczek rzekł, oni z œmiechu rwali się zaboki, Aż Eurymach się ozwał do gachów i prawił:ťSnadż oszalał ten przybysz, co się œwieżo zjawił. Hej, mołojcy, za próg z nim, wywiedŸcie napole! Jemu to wszystko ciemno, noc go w oczy kole Ť. Boski mu Teoklymen rzekł po raz ostatni: ťNa nic mi przewodnicy twoi nieprzydatni. Mam, jak widzisz, wzrok, uszy, a i nogi zdrowe, A szałem obłšknia nie zmšconš głowę. Więc wyjdę z ich pomocš, bo i tak już wietrzę Zbliżajšcš się biedę, która w proch was zetrze Wszystkich co do jednego w Odysowym dworze, Za uršgania biednym, sproœne cudzołoże! ŤRzekłszy to wraz opuœcił pyszne zamku œciany, Wracajšc w dom Pejraja [366], gdzie był pożšdany. Gachowie ze zdziwieniem po sobie spojrzeli I drwili z Telemacha, a z goœci się œmieli - Aż jeden butny młokos odezwał się w tłumie: ťNikt pono gorszych drabów w dom puszczać nie umie Niż Telemach. Wszak wpuœcił nam głodnegodziada, Co wino tęgo łyka i dobrze zajada; Lecz to szczery niezdara, na pracę się wzdryga. Ciężar to niepotrzebny ziemi, co go dŸwiga. Toż i drugi, co wieszcza udajšc chciał wróżyć. Słuchaj mię, mojej rady mógłbyœ dobrze użyć, Gdybyœ obu przybyszów wsadził w łódŸ wioœlonš I posłał do Sikelów [367], tam by ich kupiono Ť. Te ich gwary Telemach puszczał mimo uszyJedno w Odysa patrzšc, czekał, czy się ruszy I podniesie prawicę na występne głowy. Tam zaœ, w ozdobnym krzeœle, wprost izby godowej Siedziała Penelopa i nasłuchiwała Tych rozmów, jakie wiodła w izbie młódŸ zuchwała, Która wœród pustych œmiechów, hucznej wesołoœci, Zażywała przysmaków różnych do sytoœci, Gdyż na obiad niemało sztuk zarznięto bydła. Za to żadna wieczerza tak im nie obrzydła Jak owa, którš Odys z pomocš Pallady Miał im sprawić, wetujšc ich gwałty i zdrady. -------- [358] ukajał -uspokajał; [359] królewskie mielce -tu: żarna; [360] nie ma chmury -piorun pojawił się na pogodnym niebie -był to znak od Zeusa; [361] œwięto -œwięto nowiu, poœwięcone Apollinowi, poczštek miesišca; [362] pod... wystawš -pod œcianš; [363] kefalońskich -z Kefallenii, krainy którš władał Odyseusz; [364] skotopas -wolarz, pasterz bydła (skot); [365] Agelaos -jeden z zalotników; [366] Pejraja -syn Klytosa; por. przypis [300]; [367] do Sikelów -Sycylijczyków; PIEŒŃ DWUDZIESTA PIERWSZA Próba łuku Sowiooka bogini tchnęła w pierœ królowej, Rozumnej Penelopy, pomysł tej osnowy: Żeby gładkie żelaza, kołczan, łuk Odysów Poznosić w wielkš izbę, gachom do popisów - I do rzezi, co zaraz potem się rozpocznie. Więc na wschody, ku szczytom zamku szła niezwłocznie, Gdzie klucz miedny z słoniowš ršczkš wzišwszy w dłonie, Do najdalszej komory w swych służebnic gronie Zeszła, kędy pokłady królewskie schowane:Złoto, spiż i żelazo misternie kowane. Tam leżał i Odysów łuk pomiędzy nimi, I kołczan, nabit strzałmi jęk roznoszšcymi. Za bytnoœci swej w Sparcie darem on go dostał Od Ifita [368], jen bogom nieœmiertelnym sprostał, A był Euryta synem. Oba bohatery Zawarli między sobš sojusz drużby szczerej W Messenie [369], gdzie Orsiloch podejmował goœci. Właœnie Odys tam przybył œcišgać należnoœci, Upoważnion od ludu, a powód był taki, Że Messeńcy na łodziach wpadłszy do ItakiTrzysta owiec z pastuchy zabrali w grabieży. Więc Odysa w tej sprawie, acz młodzik i œwieży, Wyprawił tam Laertes za starszyzny zgodš, Ifitos tam za swojš również nadbiegł szkodš, Gdyż mu dwanaœcie mułów i klaczy skradziono, Lubo przez nie œmierć znalazł sobie przeznaczonš, Bo gdy w dom Heraklesa, pierwszego z siłaczy, Męża dzieł wielkich, przyszedł szukać swoich klaczy, Ten zbrodniarz w domu własnym œmierć goœciowi zadał, Choć przy goœcinnym stole razem z nim zasiadał. Zabił go, na gniew bogów mszczšcych się nieczuły, Sobie zaœ jego klacze przywłaszczył i muły. Tych on szukajšc właœnie zeszedł się przypadkiem Z Odysejem i cennym obdarzył go datkiem: Był nim łuk. WiteŸ Euryt niegdyœ z niego strzelał, Lecz przy œmierci na syna własnoœć łuku przelał. Wzajem Odys go mieczem i kopiš obdarzył Na zadatek przyjaŸni. Los przecież nie zdarzył Spotkać się im przy jednym stole -syn Euryty, Ifit, przez Heraklesa, wkrótce był zabity. Szlachetny więc Odysej wcale nie używał Broni tej, gdyż pod Ilion w okrętach odpływał, Ino w domu pamištkę po druhu zostawił; Póki w Itace mieszkał tym łukiem się bawił. Więc królowa, stanšwszy pod drzwiami skarbczyka, Weszła na próg dębowy, rękš rzemieœlnika Ciosan gładko, od progu w górę odrzwia biegły, W nich wprawione wierzeje mocne skarbówstrzegły. Ona rzemień zadzierzgnion szarpła dłoniš zręcznš, Potem kluczem zaworę odsunęła wnętrznš, A pchnšwszy je, zaskrzypły wierzejów dwie poły Takim skrzypem, jak ryczš na pastwisku woły, I naraz się otwarły pod klucza obrotem. Wszedłszy tam, na police [370] wspinała się potem, Gdzie stały skrzynie, pełne odzieży wonišcéj. Stamtšd sięgnęła po łuk, na kołku wiszšcy W pięknych łubach [371], a zdjšwszy takowy ze œciany, Siadła, cisnšc do serca łuk ten ukochany Mężowski, teraz przez niš z łubów wydobyty, I zaczęła w głos szlochać; a gdy zdrój obfity Łez rzewnych ulgę przyniósł sercu zbolałemu, Wprost poszła tam, do gachów zuchwałychteremu, Trzymajšc zakrzywiony łuk Odysów w rękuI kołczan, a w nim lotne strzały, sprawce jęku. Za niš niosły służebne sepecik zamknięty Z żelazem i miednymi orężmi i sprzęty. A gdy przyszła cna pani przed tłum zgromadzony, Stanęła w progu izby wysoko sklepionéj. Cienkš z głowy namiotkę spuœciła na lice, A majšc z obu boków służebne dziewice, W te słowa do zebranej ozwała się rzeszy:ťSłuchajcie, dziewosłęby! SnadŸ bardzo was cieszy Zbierać się w tym tu zamku codziennie na gody, Odkšd mšż mój odjechał. Jakież sš powody,Że zajazdem i dom nasz, i mienie niszczycie? Jeżeli to z miłoœci do mnie, jak mówicie, Więc dobrze! Zatem pora stanšć do popisów:Przyniosłam wam ów sławny, wielki łuk Odysów, Który z was ot, ten kabłšk napnie dłoniš silnš I uch dwanaœcie strzałš przeszyje niemylnš, Tego żonš zostanę, mężowskie siedlisko, Zamek ten ukochany, opuszczę -z nim wszystko! Ale tęsknota moja nigdy nie przeminie! Ť To rzekłszy na pastucha Eumajosa skinie, By topory i łuk te przed nimi postawił. Płaczšc wzišł je Eumajos i rozkaz jej sprawił. Łuk ten widzšc Filojtios rozpłakał się rzewnie, Co spostrzegłszy Antinoj strofował ich gniewnie: ťO, wy głupcy! Dzień biały, a wam sny sięrojš Zaprzestać mi tych szlochań, które niepokojš. I jštrzš serce pani, i tak już strapionéj, Odkšd mšż jej odjechał, na zawsze stracony. Doœć tych łez, kto chce siedzieć z nami tu przy stole! A jeœli chcecie szlochać, to za drzwi! Preczw pole! Łuk zostawcie! O lepsze wnet do walki staniem. Li jednš mam obawę z łuku napinaniem: Nużby się pokazało, że w tym gronie całem Nie ma człeka jak Odys. Niegdyœ go widziałem, I pamiętam, choć byłem dzieckiem w onej dobie Ť. Tak mówił, a w umyœle układał już sobie, Że łuk napnie i strzałš topory przeszyje. Nie przeczuł, że strzał pierwszy łuku go zabije, Z ršk Odysa, bo on go pierwszy w oczy żywe Zelżył i szczuł na niego gachy uršgliwe. Œwiętej mocy Telemach głos zabrał wœród tłumu: ťPrze bogi! Toż mię Kronion pozbawił rozumu! Matka moja oœwiadcza, mšdra białogłowa, iec miał tam swojš knieję Al48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żČP7 cɇ z cĘ% cË&"‚ c̨-ń c͙8Ă=Że z drugim mężem dom ten opuœcić gotowa, A ja się œmieję wesół, ot sobie trzpiot młody! Kiedy tak -hej mołojcy! Stawać wam w zawody I dobijać się o tę niewiastę bez ceny, Jak równej nie ma Argos, Achaja, Mykeny. Bo jak w œwiętym Pylosie, tak tu, w naszej stronie, Któraż by wyrównała dostojnej matronie? Lecz co mi chwalić matkę! Wy przecież jš znacie! Dalej więc! Niepotrzebnie tak się ocišgacie Z tym strzelaniem -łuk czeka, ujrzym, kto zwycięży. I ja bym też spróbował, czy ten łuk napręży Ręka moja i strzałš topory przestrzeli? Wtedy nic mię z kochanš matkš nie rozdzieli! Nie poszłaby już za mšż, mnie nie sierociła! Pragnę walczyć jak ojciec: w tych ręku jestsiła! Ť Tak mówił i skoczywszy z krzesła, płaszcz czerwienny Z barków rzucił, odpasał swój miecz naramienny; Po czym zrobiwszy bruzdę, topór przy toporze Wsadził w ziemię rzędem długim, równo jak być może, I obdeptał dokoła, co wszystkich zdziwiło,Że choć nie znał roboty, a zrobił aż miło. Więc na próg wstšpił, trzymajšc łuk krzywy, Po trzykroć się przysadził do wartkiej cięciwy I trzykroć sił mu brakło; lecz nie tracił ducha, Że łuk napnie i pocisk przepędzi przez ucha. I już brał się napinać, silniejszy tym razem, Lecz Odys mrugnšł -niemym wstrzymał go rozkazem, I Telemach się ozwał znowu w tłumie gwarnym: ťPrze bóg! Mamże bezsilnym zostać i niezdarnym? Czy zbyt młody, na pięœci nie puszczać się twarde I nie odbić, gdy w twarz mi rzuci kto pogardę? Dalej zatem! Silniejsi niż ja niech tu stanš, Łuk napnš i tę walkę zakończš wygranš! Ť To powiedziawszy kabłšk odstawił na stronę, Oparłszy o podwoje pięknie wygładzone, A lotnš strzałę oparł na lœnišcym pierœcieniu. Co sprawiwszy, wraz odszedł usišœć w swym siedzeniu. Wtem oto syn Eupeja tak się tam ozowie, Antinoj: ťPo porzšdku chodŸcie tu, druhowie, Od lewej ku prawicy: tš samš kolejš, Jakš czeœnicy wino w puchary mam lejš Ť. Słowa te Antinoj a przypadły do smaku. Syn Ojnopa, Lejodes pierwszy stał w orszaku; Był to wróżbit i zwykle ostatni przy dzbanie Siadywał, mierzšc sobie złe ich zachowanie. Li on jeden, potępiał te gachy zuchwałe. Więc się zbliżył i podjšł łuk, nałożył strzałę, A stanšwszy na progu, cięciwę w kabłęku Napišć chciał, lecz sił nie miał w nieudolnych ręku. Zatem do zgromadzonej tak mówił drużyny:ťNie dam rady, niech łuk ten napina kto inny! A i najtężsi męże przy tym łuku pono Nie tylko serce stracš, lecz ducha wyzionš.Lepiej umrzeć, niż żyjšc nie osišgnšć celu, Który nas tu sprowadza dzień w dzień od lat wielu! A choć z nas tu niejeden poi się nadziejš Do małżeńskiej łożnicy wnijœć z Penelopejš, To gdy łuk ten pomaca, nic mu nie zostanie,Tylko k ’innej Achajce obrócić staranie, I słać jej upominki, bo jej przeznaczono Dajšcego najwięcej mołojca być żonš Ť. Rzekłszy, Lejodes kabłšk odstawił na stronę, Oparłszy o podwoje pięknie wygładzone, A lotnš strzałę oparł na œwietnym pierœcieniu. Co sprawiwszy, wraz odszedł sišœć w swoim siedzeniu. Wtem Antinoj głos zabrał i tak go strofował: ťTożeœ się z pięknš mowš do nas wysforował! Same groŸby i strachy! Ta mowa mnie gniewa; Więc, jak mówisz, młódŸ nasza ducha powyziewa Przy tym łuku, którego twoja dłoń nie zmoże? SnadŸ matka cię nie na to chowała, niebożę, Abyœ sławy się dobił strzałami i kuszš! Sš tu inni mołojce, którzy łuk ten ruszš Ť.Rzekł i przyzwał Melanta, przywódcę koziarzy: ťZakręć się koło ognia, niech się wnet rozżarzy; Stolik mi tam postawisz nakryty baranem, Ze spiżami przyniesiesz łój całym sałhanem [372] Tłustoœciš tš łuk natrzem, rozgrzan przy ognisku, A próba nam pokaże, kto co weŸmie w zysku Ť. Melant ogień rozniecił, płomień buchł do góry; Stołek przyniósł, zasłany baranimi skóry, A duży sałhan łoju przyniósł ze spiżarnie, A oni róg rozgrzawszy gięli go -lecz mamie!Szwankujšcym na sile nie dopisał sposób Nacišgnięcia cięciwy. Więc ze wszystkich osób Li Antinoj, Eurymach, dwaj mężowie przedniNie chcieli się do próby mieszać sami jedni.Więc i słudzy Odysa, wolarz z œwiniopasem,Obydwa się wynieœli z œwietlicy tymczasem,A za nimi sam Odys podšżył bez zwłoki. Gdy minęli podwoje, przysionek wysoki I wyszli na podwórze, idšcy za nimi Odys tak ich zagabał słowy przyjaznymi: ťMógłbym wam coœ powiedzieć, kochani skotarze, Lub zamilczeć -lecz serce gwałtem mówić każe: Przy kim byœcie stanęli, gdyby niespodzianieOdysa wam z tułaczki wrócili niebianie? Przy kim? Czy przy Odysie, czy przy zalotnikach? Powiedzcie, co tam w serca chowacie tajnikach Ť. Na to mu odpowiedział od wołów pastucha:ťO! jeœli Zeus modlitwy mojej raz wysłucha I powróci nam pana w te progi domowe, Zobaczysz, że mam siłę i ręce mam zdroweŤ. I Eumajos do bogów również wznosił modły, By Odysa do ziemi rodzinnej przywiodły. A gdy się o wiernoœci obu sług przeœwiadczył, Otwarcie z nimi mówił i już nie majaczył: ťMacie mię -otóż jestem! Jak raz w lat dwadzieœcia, Dobiłem się do ziemi rodzinnej nareszcie. Widzę, żeœcie tęsknili za moim powrotem, Wy jedni ze sług tylu! Inni nigdy o tem Nie myœleli i o to nie prosili bogów. Więc zwierzę wam zamiary moje względem wrogów: Jeżeli gachów zetrę przy pomocy nieba, Każdemu z was dam żonę i dobry szmat chleba, Toż chatę gdzie pod bokiem, byœcie każdej chwili Z mym synem jako bracia i druhowie żyli. Nie doœć to: lepszy dowód pokaże wam przecie, Po którym mnie poznawszy, wierzyć już będziecie: Oto blizna -przed laty zadana kłem dzika, Gdym w Parnasie polował z synami AutolykaŤ. Tak mówił i tę bliznę odkrył spod łachmana; A gdy była odkryta i przez nich poznana, Z płaczem go w swe ramiona obydwaj porwali, Witali, a po rękach i w twarz całowali - I Odys ich nawzajem w twarz, w ręce całował. I prędzej by się Helios popod ziemię schował, Niżby płakać przestali; lecz Odys ich z góry Nabrał: ťDosyć tych kwileń, nuż tam z dworskich który Nas podpatrzy i gachom, co widział, wygada! Po jednemu nam przeto wracać się wypada.Ja pierwszy -a wy po mnie. Uważać, co daléj: Nigdy by zalotnicy na to nie przystali, By się łuk ten z kołczanem dostał w ręce moje; Więc Eumajos niech œmiało przekroczy pokoje Z owym łukiem i odda mnie do ršk takowy. Również trzeba nakazać, aby białogłowy Mocno te drzwi zaparły, co idš na tyły, A gdyby z wielkiej izby jakie dochodziły Do nich jęki i łomot, to nic im do tego! Siedzieć im przy robocie i pilnować swego! Filojtiowi oddaję główne pod straż wrota: Zawory niech zasunie, rzemieńmi omota Ť. Powiedziawszy to, wkroczył w zamkowe pokoje, Gdzie pierwej zajmowane zajšł krzesło swoje, A za nim po jednemu pastuchy wrócili. Eurymach w ręku kabłšk [373] obracał w tej chwili Tak i owak przy ogniu; lecz łuk, choć rozgrzany, Nie dał się wcale napišć, czym on rozgniewany, Ciężko westchnšwszy, wołał: ťO, wy bogi w niebie! Patrzcie na me cierpienia za drugich i siebie! Nie przeto, że na niczym spełzło to wesele, Przecież dziewic achajskich znajdzie się tu wiele W Itace i po miastach! Choć to przykre niemniéj - Lecz że obok Odysa my tacy nikczemni, Łuku jego nacišgnšć żaden nie ma siły! Doœć, by o nas z pogardš prawnuki mówiły!Ť Syn Eupejta Antinoj na to odpowiedział: ťEurymachu, Ÿle mówisz, jak gdybyœ nie wiedział, Że boga Apollona lud dziœ œwięci œwięto: W taki dzień nie lza kuszę napinać przeklętš. Na bok z niš! Lecz topory w miejscu niech zostanš! Nie ma przecie obawy, by je stšd zabrano; Na zamku Odyseja bezpiecznie dostojš. Hej, wina! Wy, czeœnicy, pełńcie służbę swojš! Bogów czcić nam obiata, a niechać strzelania! Za to nam koŸlarz Melant jutro do œwitania Dostawi co najlepszych kóz z całego stada,Więc na czeœć Apollona obiatę nie lada Wyprawim. Łuk zapewne łatwo napišć da się, A tak walkę o zakład skończym w krótkim czasie Ť. Tę mowę Antinoja wszyscy podzielali. Wjęc keryksi na ręce zdrój wody im lali, A służebni kielichy po brzegi nalejš I od prawej każdemu obnoszš kolejš, Po czym częœć zlawszy bogom, spełnili gachowie, Gdy wtem przebiegły Odys chytrze się ozowie: ťWy, dostojnej królowej dziewosłęby młodzi, Słuchajcie! To, co powiem, z serca mi wychodzi. Zaklinam Eurymacha razem z Antinojem, Który rzeczy wyœwięcił trafnym zdaniem swojem, Żeby łuku nie tykać, a z bogiem mieć sprawę. A jutro bóg da siłę i z wygranej sławę. Tymczasem mnie pozwólcie spróbować kabłęku! Chcę przed wami pokazać, czy siłę mam w ręku Tę samš, co przed laty członki mymi władła, Czy też bieda z włóczęgš do szczętu jš zjadła? Ť Na tę proœbę gachowie wpadli w straszne gniéwy Z obawy, by przypadkiem nie napišł cięciwy. Antinoj wstał nań gromko i te słowa rzucił: ťO, włóczęgo! Toż we łbie mózg ci się przewrócił! Małoż ci z nami w gronie cnych mężów zasiadać, Kšski od nas tu wszystkich wyłudzać i zjadać, Nasłuchiwać mów naszych, poufnej gawędy, Tu, gdzie wstępu nie majš dziady i przybłędy? Spiłeœ się słodkim winem, powiadam ci szczerze, Wino zbłaŸni każdego, kto miarę przebierze. Winem spity Eurytion, Kentaur [374] w œwiecie głoœny, W domu u Pejritoja szał go uniósł sproœny;Przybył tam do Lapitów i winem się zalał. Zaraz też w Pejritoja domu się rozszalał, Co widzšc bohatery skoczyli jak wœciekli I wywlekłszy pijaka mieczem mu odsiekli Nos i uszy. On do dom powlókł się pijany, Nie wiedzšc, jak okrutnie za to był skarany. Z tego wojna się wszczęła Kentaurów z Lapity - Najgorzej na niej wyszedł Kentaur, co był spity. Toż i ciebie to czeka, gdybyœ łuk ten gładkiNapišł, wnet ci upadnš miłosierne datki, Wnet do króla Echeta wyœlem cię w okręcie.Wiesz, jak ludzi kaleczy i dręczy zacięcie! Nie ujdziesz ty mu żywcem -a chcesz wyjœć bez szkody, Jedz, pij, lecz się nie puszczaj z młodszymi w zawody. Słyszy to Penelopa i tak się odzywa: ťAntinoju! Rzecz zdrożna, nawet niegodziwa, Lżyć goœcia, przyjętego w domu Telemacha!Ciebież to nadzwyczajna siła jego stracha, Że gdy łuk Odysowy napnie i wystrzeli, Już mię weŸmie za żonę i łoże podzieli? Ani jemu te myœli po głowie nie kršżš, Ani wam podejrzenia takie niech nie cišżš. Pożywajcie spokojnie: kłopot wasz daremnyŤ. Na to odrzekł Eurymach tłumišc gniew tajemny: ťO córo Ikariosa, Penelopo zacna! Żeby on cię miał dostać, rzecz wcale niełacna, O to się nie kłopoczem. Lecz to jedno trwoży, By o nas nie gadali ludzie jak najgorzéj. Mógłby rzec jaki Achiw, podły niedołęga, Że z nas żaden wielkiego męża nie dosięga, Jeœli łuku Odysa nacišgnšć nie zdoła, Aż bóg nadniósł jakiegoœ błędnego warchoła, Który jak nic łuk napišł i topory przeszył. Œwiat by nas takš mowš na wieki oœmieszyłŤ. Penelopa już miała odpowiedŸ w odwodzie, Wiec rzekła: ťEurymachu! Trudno, by w narodzie Dobrze o tych mówiono, co ten dom posiedli, Rozpustš zbezczeœcili, a dobytek zjedli. Lecz tego wam nie wstydno. Ten zaœ człek przychodni Tęgi wzrostem i kształtem, bo rodzice godni, Z rodu wielcy, jak mówi, na œwiat go spłodzili - Cóż złego, byœcie w ręce ten łuk mu zwierzyli? Uroczyœcie przyrzekam, i to się dokona: Że byle on łuk napišł z łaski Apollona, W piękny chiton i chlajnę chędogo przystroję, Na postrach psom i ludziom w oszczep go uzbroję; Miecz mu dam obosieczny, sandały na nogi I odeœlę, gdzie pragnie, choć w najdalsze drogi Ť. Wtem nagle jej Telemach przerwał niecierpliwy: ťMatko! Nic tu do łuku nie majš Achiwy. Ja jeden, komu zechcę, dać go lub wzišć każę, Zresztš nikt, choć ich tylu na naszym obszarze W Itace i Elidzie [375] mieszka koniorodnej!Niech zatem nikt nie gwałci mej woli swobodnej, Choćbym tego przychodnia łukiem chciał obdarzyć! Lecz idŸ, matko, w komnatach swoich gospodarzyć, Do wrzecion i krosienek napędzać służšce, Bo łuk, strzały -to rzeczy mężów obchodzšce, Mnie głównie. Chcę być w domu panem mojej woli Ť. Matka do górnych komnat odeszła powoli; Mšdre słowa synowskie utkwiły jej w łonie. A gdy tam już stanęła w panienek swych gronie, Znowu w płacz po Odysie i wcišż go płakała, Póki Atene powiek snem nie posypała. Właœnie zacny œwiniopas do ršk brał łuk krzywy, Gdy wszystkie jednogłoœnie wrzały nań Achiwy. Ten i ów z gaszej zgrai dawał mu po uchu: ťA nie rusz tego łuku! Porzuć to, pastuchu!Niegodziwy szaleńcze! Bodaj, psie paszczęki Rozniosły cię na zębach, choć jadły z twej ręki! Oby bogi to dały, Apollon to sprawił! Ť Wrzeszczeli. Już by pastuch w miejscu łuk zostawił, Tak groŸby i te krzyki zmieszały biedaka, Lecz naraz zagrzmiał nad nim rozkaz Telemaka: ťOdnieœ łuk! Rób, co każę! Nie słuchaj ich krzyków! Bo, choć młodszy, przepłoszę tak gradem kamyków, Że uciekniesz za miedzę! Jam od ciebie lepszy! Czemuż to ja o tyle w ramionach nie krzepszy Od tej gachów czeredy, co nas tu obsiadła! Zaraz by ich połowa za ten próg wypadła Na połamanie karków! Oj, będzie im biada! Ť Rzekł, a œmiechem parsknęła rozpustna gromada, Œmiejšc się z Telemacha, lecz gniew się złagodził Przeciw niemu. Zaœ pastuch łuk wzišwszy przechodził Wzdłuż przez izbę, by oddać do ršk Odysowi. I zaraz do piastunki podszedł i tak powié: ťTelemach mi rozkazał wezwać Eurykleję, Abyœ w tym gmachu tylne zawarła wierzeje. Gdyby zaœ z tej izby łoskot albo jęki Słychać było, nie puszczać ci żadnej panienki: Każda przy swej robocie niech spokojnie siedzi Ť. Rzekł Eumajos, lecz nie miał żadnej odpowiedzi, Gdyż poszła drzwi od tyłu zatrzasnšć bez zwłoki. I Filojtios cichymi już wymknšł się kroki, Aby w bramie dziedzińca zasunšć zawory. Znalazł tam okrętowej liny kawał spory, Niš skrępował wierzeje, do izby powrócił I w krzesło opuszczone na powrót się rzucił Wzrok wlepiajšc w Odysa, który łuk miał wpięœci, Wywijał nim, wyginał, opatrywał częœci, Czy rogu czerw nie stoczył pod niebytnoœć pana, Czym wielce rzesza gachów była zdziwowana, Bo mówiono: ťSnadŸ z niego znawca jest nie lada! Niechybnie łuk podobny w domu swym posiada Lub może chciałby sobie zrobić drugi taki? Jak go maca! Frant, widać, jak wszystkie żebraki! Ť A znów życzył mu inny z tej zuchwałej młodzi: ťNiech mu się w każdej rzeczy najlepiej powodzi, Jak z tym łukiem, którego nawišzać nie zdoła Ť. Tak gadano, lecz Odys nie mówił nic zgoła, Ino kabłšk gišł w ręku, oglšdał dokładnie. Jak ten, co na formindze umiejšc grać ładnie, Łacno brzęczšcš strunę na gędziebnym drzewie Napnie i w obu końcach wzmocni owcze trzewie: Tak samo i on napišł wielki łuk bez męki; Nacišgniętš cięciwę musnšł palcem ręki, Aż odbrzękła jaskółczym rozgłoœnym œwiegotem; Gachy strachem pobledli, oblali się potem. Wtem zagrzmiało: Zeus z nieba znak nieomylny dawał. Cud ten serce Odysa radoœciš napawał, Niezgłębionego Zeusa zwiastujšc mu wolę. Więc wzišł pierzastš strzałę, leżšcš na stole, Kiedy inne w zawartym leżały kołczanie, Przeznaczone Achiwom wnet na skosztowanie. Tę wzišwszy, karbem przytknšł do cięciwy szczelnie, I jak siedział na stołku, wymierzył łuk celnie, Grot puœcił: ten topory wszystkie trafił rzędem, Przeszywszy pierwsze ucho, wyleciał tym pędem Przez ostatnie. Więc mówił: ťA cóż, Telemachu, Czy twój goœć wstyd ci zrobił w tym królewskim gmachu? W cel trafiłem; z napięciem cięciwy też mało Miałem trudu, snadŸ dużo sił mi pozostało,Chociaż mię tu gaszkowie mieli w poniewierze [376] . Lecz czas, by tym Achiwom wyprawić wieczerzę Za dnia, a potem innej zażyć krotochwili: Przy gędŸbie i przy œpiewie godować najmiléj Ť. To rzekłszy, mrugnšł skrycie -i syn Odysowy Telemach miecz przez ramię przewiesił spiżowy, Oszczepem dłoń uzbroił, ku ojcu krok chyży Zrobił i przy nim obok stanšł, wszystek w spiży. ---------- [368] od Ifita -wnuka Menelaosa, który byłznakomitym łucznikiem; [369] w Messenie -Messenii, była to żyzna kraina na Peloponezie; [370] police -półki, ławy; [371] w pięknych łubach -w futerale; [372] sałhan (ukr.)-naczynie na sadło; [373] kabłšk -tu: łuk; [374] Kentaur -Centaur; centaurowie byli to dzicy, pokryci włosem mieszkańcy lesistych gór Pelionu w Tesalii, półzwierzęta; zaproszeni na wesele króla Lapitów Pejritoosa i Hippodamii wszczęli zwadę; do walki z nimi stanęli m. in. Herakles, Nestor i Tezeusz; , iec miał tam swojš knieję Al48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żÎPĎ cĎ d cЃT cŃ×U cŇ,+ź cÓč6ŒL[375] w Itace i Elidzie... koniorodnej -Itaka:wyspa bogata i obfitujšca w konie; Elida: por. przypis [248]; [376] mieli w poniewierze -poniewierali; PIEŒŃ DWUDZIESTA DRUGA RzeŸ zalotników Odys rozstał się w mgnieniu z żebraczym łachmanem. Wskoczył na próg wysoki z łukiem i kołczanem, W którym wiele strzał było, nastrzępionych pióry; Wysypawszy je u nóg, zagabł gachów z góry: ťA więc się już rozstrzygnie, mamy bój stanowczy! Teraz cel mam, jakiego nie miał żaden łowczy! Zobaczę, czy weń trafię, Febowi na chwałęŤ. Rzekł -i w Antinoosa puœcił gorzkš strzałę,Właœnie gdy ten po czaszę złocistš, dwuusznš Sięgał, i już jš rękš chwyciwszy posłusznš, Chciał do ust podnieœć; umrzeć ani mu się œniło! Któż by myœlał przy godach, gdzie ich tylu było, By się tam ktoœ odważył, choćby jak waleczny, Zgotować mu los czarny i wtršcić w cień wieczny? Lecz Odys, weń zmierzywszy, trafił w samo gardło, Że aż przez kark żeleŸce na wskroœ się przedarło; Czasza z ršk się wyœlizła, gdy padał ukosem; I zaraz promień czarnej krwi buchnšł mu nosem, Precz od siebie kopnęły stół drgajšce nogi,Że się wywrócił: misy zasłały podłogi, Chleb i mięsiwo w kurzu brudnym się zwalało. Widzšc gachy, jak padał, krzykiem izbę całš Napełnili, ze swoich zerwali się stołków, I przebiegajšc izbę, od kołka do kołków Szukali po wszech œcianach w zajadłym ukropie - Lecz ani jednej tarczy nie było ni kopie. Więc, grożšc, Odyseja karali słowami: ťNa złe-ć wyjdzie, włóczęgo, żeœ œmiał zadrzeć z nami! Ale sztuka od razu! Pójdziesz wnet do ojców Za zabójstwo pierwszego z itackich mołojców! Żywot twój policzony, sępy cię tu zjedzš Ť.Tak mu grozili w szale, bo iœcie nie wiedzš,Czy zabił go umyœlnie. -Głupcy! Ani marzš, Że skrzydła bliskiej œmierci nad nimi się ważš! Na to Odys, przebiwszy Ÿrenicš [377] ich swojš: ťPsy jakieœ! Myœlicie, żem poległ pod Trojš? Że nie wrócę? Więc dalej rej wodzić po domu! Z dworskimi dziewki płodzić rozpustę bez sromu, I, chociem żyw, małżonkę mojš bałamucić!Jakby bogi nie mogły tych szaleństw ukrócić. Jakby wam język ludzki mógł przepuœcić płazem! Lecz dosyć! Wyrok œmierci padł na wszystkich razem Ť. To rzekł, a blady przestrach ogarnšł zbytniki. Ten i ów rad by umknšć z tej zabijatyki. Sam tylko Eurymachos zdobył się na słowo:ťJeœliœ itacki Odys, wracajšcy zdrowo, Słusznie karcisz za gwałty te nasze Achiwy, Za te w zamku i włoœciach wyprawiane dziwy. Lecz sprawca tych bezeceństw przed tobš tu leży, Antinoj -on nas cišgle kusił do grabieży. Nie tyle o żeniaczkę widać mu chodziło, Jak o większe, co z wolš Kroniona nie było:Oto chciał on sam królem zostać nad Itakš,A syna twego sprzštnšć œmierciš lada jakš. Ma już, na co zarobił! A więc zlitujże się Nad nami! Każdy chętnie, co porwał, odniesie: Za to, coœmy najedli, napili z twych stołów,Każdy ci przyprowadzi po dwadzieœcia wołów, A dla zgody dołożym, co chcesz: miedzi, złota, Póki cię nie zjednamy; gniew twój nie dziwota! Ť Dziko spojrzawszy, mšdry Odysej mu na to:ťNie, Eurymachu! Nawet puœciznę bogatš Po ojcach mi tu znieœcie, i więcej w dodatku, To i tak dłoń nie spocznie, póki do ostatku O każdš zbrodnię z każdym nie sprawię się gachem. Teraz macie wóz, przewóz: bój na œmierć lub z strachem Ucieczka; a czy œmierci który się wychwyci? Lecz żaden, myœlę, wszyscy będziecie zabici! Ť Tak mówił, a po ciele przeszło ich aż mrowie. Wtem jeszcze raz Eurymach do swych się ozowie: ťBracia! U tego człeka nie zmacha się ręka! Póki paniš kołczana i gładkiego łęka, Póty słać będzie strzały ze lœnišcego proga, Aż wszystkich wytnie. Nuże! WeŸmy się do wroga! Dobyć mieczy! Stołami pozastawiać piersi Od strzału jego -i hurmem wypadniem najpierwsi. Gdy go z progu i ze drzwi wypłoszyć się uda, Wpadniem wtedy do miasta, skrzykniem dużo luda, On tymczasem za nami poœle strzał poœledny Ť. Tak rzekł -i zaraz dobył obosieczny, miedny Koncerz [378] i z podniesionym na Odysa bieżał, Z srogim krzykiem; a Odys właœnie co wymierzał Łuk swój, i w same piersi celował pociskiem, Że aż w głębi wštroby uwišzł mu ze wszystkiem. Ręka miecz wypuœciła, on sam runšł krwawy Przez stół i na podłogę pozrzucał potrawyZ dwuusznš czaszš. Wił się, czołem tłukł po ziemi. W bólach konania kopišc nogami obiemi, Zwalił stołek, i oczy nocš się powlekły. Wnet też i Amfinomos wyskoczył jak wœciekły Przeciwko Odysowi z wzniesionym brzeszczotem, By go z drzwi wyparować; lecz Telemach lotem Zabiegł mu: w same plecy, pomiędzy ramiona, Wraził kopię, aż na wskroœ pierœ przedziurawiona. Padł jak długi, o ziemię uderzył czerepem,A Telemach, uchodzšc, rozstał się z oszczepem, Zostawionym w kadłubie; szło mu, aby który Achiw, kiedy swój oszczep wydobywał, z góry Nie płatnšł go albo też nie przeszył w natłoku. K ’temu jednym podskokiem był przy ojca boku I uskrzydlone słowa posłało mu chłopię: ťOjcze! Wnet ci dostawię pawęż i dwie kopie; Toż szlem, co by do czoła szczelnie ci przystawał; Siebie całkiem uzbroję, a i zbroi kawał Zniosę dla Eumajosa i dla Filojtiosa. Daleko lepiej bić się, kiedy pierœ nie bosa Ť. Na to mu rzecze Odys, ćwik [379] szczwany jak mało: ťBież i przynoœ, dopóki strzał jeszcze zostało, Aby mię nie wyparła z progów ta gromada Ť. Jakoż Telemachowi przypadła ta rada, Bo pobiegł do skarbczyka, gdzie stały oręże, Tam wybrał osiem kopij i cztery pawęże, Toż szlemów miednych cztery, zdobnych w końskie kity, I zniósł prędko do ojca młodzian wyœmienity. Po czym w zbroję miedzianš sam oblekł sięduchem, A za jego przykładem i wolarz z pastuchemW pełnej zbroi dokoła Odysa stanęli. Bohater zaœ, dopóki strzał starczy, co strzeli, To powali jednego, tak że w całym gmachu,Gdzie spojrzałeœ, to leżš kupš gach na gachu. Lecz gdy gniewnemu panu strzał brakło w kołczanie, Odstawił łuk i oparł go u drzwi, przy œcianie, Sam zaœ nadział, pawężę poczwórnš [380] na siebie I szlem włożył na głowę, doœwiadczon w potrzebie, Co groŸnie ogonami powiewał końskimi, Ręce uzbroił dwiema dzidy dwusiecznymi. Były tam w œcianie z boku jakieœ drzwi wychodne, Od których, jak to mieszkania wygodne, Szedł korytarz z zapartym wyjœciem na podwórze. Tam więc Odys wyprawił co rychlej na stróże Pastucha, by nikt nie mógł tamtędy wyjœć zdomu. Wtenczas to Agelaos do swoich rzekł: ťKomu Z was ku tym drzwiczkom jeno przecisnšć się uda, Niech pobieży do miasta, skrzyknie dużo luda; Już on ostatniš strzałę wystrzeli tymczasem Ť. Na to koziarz Melantios bšknšł mu nawiasem: ťO boski Agelaju, na nic ta robota! Wychodzšce na podwórz zbyt blisko sš wrota, A i przejœcie do sieni œcieœnia się w czeluœci: Silny chłop niech tam stanie, nikogo nie puœci. Lepiej pono, gdy zniosę oręże i zbroje Z górnego skarbca. Nigdzie -takie zdanie moje - Tylko tam je przechował Odys z Telemachem Ť. Tak rzekł koziarz Melantios i ruszył z zamachem Do górnych izb królewskich, bocznymi wschodami [381], Gdzie wzišł tarczy dwanaœcie z tyluż oszczepami, Więc i szlemów dwanaœcie, zdobnych końskš grzywš, Zniósł i pomiędzy gachy rozdzielił co żywo.Lecz Odysowi serce zadrgało i łyty [382], Widzšc, jak z gachów każdy stał zbrojš okryty, A kopiš wstrzšsał. Ciężka zda mu się robota! Jakoż do syna szepnšł: ťNajpewniej niecnota Któraœ to z dziewek dworskich, czy fortel koziarza Tak im pomógł, że bitwa sroga nam zagraża! Ť Na to mu Telemachos, młodzieniec roztropny: ťOjcze mój! Jam popełnił ten to błšd okropny; Nie winujże nikogo! Jam drzwi od skarbczyka Nie zawarł, co snadŸ tknęło jakiegoœ psotnika. Więc, Eumajosie, œpiesz się, zatrzaœnij na rygle, I uważ, czy nie która z dziewek płata figleLub koziarz, bo do niego ta sprawka podobna. Ť Kiedy tak między sobš gwarzyli z osobna, Właœnie koziarz Melantios drugim już nawrotem Szedł po broń do komory. Eumajos wnet o tem, Wytropiwszy go, przybiegł do pana z nowinš: ťCny Laertiado! Mšdry Odysie! Patrz ino: Ten łotr, co posšdzamy wszyscy go o zdradę, Znowu idzie do skarbca! Panie, dajże radę! Mam-li go, jeœli złapię, na miejscu tam sprawić, Czy też po wymiar kary do ciebie dostawić,Aby za swe łotrostwa nałożył tu głowę? Ť Na to mšdry Odysej takie rzucił słowo: ťJuż to ja z Telemachem te gachów czeredy, Choćby na nas jak biły, wstrzymamy od biedy. Wy zaœ dwaj ręce do nóg zwišżcie mu na grzbiecie, A wtršciwszy do skarbca, drzwi za się zamkniecie; Dopiero zadzierżgnšwszy o te pęta sznury, Cišgcie łotra po słupie na belkę do góry, Aby żył jeszcze długo, męczył się najsrożej Ť. Rzekł im, a obaj słudzy, rozkaz pełnić skorzy, Poszli na górę; już on w skarbcu był przednimi I w kšcie grzebał między rynsztunki starymi. Oni zaœ, za odŸwierki [383] obaj przyczajeni, Czatowali nań. Gdy więc koziarz wszedł do sieni, W jednej ręce szlem pyszny trzymał, a tarcz w drugiéj - Która, choć jš Laertes jeszcze do posługi Za lat młodych zażywał, dziœ z gratami leży, Rdza jš zjada, a rzemień szwem sprutym się jeży — Więc nań obaj skoczyli, porwali za włosy Wlokšc po ziemi, chociaż krzyczał wniebogłosy; A zawlókłszy, na ręce, nogi kładli pęty, W tył je łamišc, bo rozkaz Odysa im œwięty. Robiš, co im przykazał; silny powróz potemUczepili do pętów i na słupie lotem Wycišgnęli koziarza pod belkę, co w szczycie. Eumajos wiszšcemu uršgał sowicie: ťPrzeœpijże całš nockę tu sobie, mój zuchu! Zasłużyłeœ na takim wycišgnšć się puchu. Pewnie złotopromiennej Eos nie zobaczysz, Kiedy z morza wypłynie -i gachów uraczyszJakš kózkš na obiad -o, to ich posili! Ť I tak go wiszšcego w mękach zostawili. Sami się uzbroiwszy, drzwi zawarłszy za się, Wrócili do mšdrego Odysa na czasie. Bojem dyszšcych w progu czterech ich tam stało, Gdy w izbie zbrojnych chłopów wiło się niemało. Aż wtem się ukazała Pallada na jawie: Wykapany to Mentor w głosie i postawie. Odys poznał boginię i rad mówił do niéj: ťMentorze, ulubieńca ratuj-że w złej toni,Co równolatek z tobš, a zawsze przychylny Ť. Że to była Atene, szeptał głos niemylny. Lecz w izbie strasznš wrzawš zaszumieli gachy, Agelaos największe miotał na niš strachy: ťMentorze, nie daj się zwieœć Odysa mowami, Abyœ w jego obronie miał toczyć bój z nami. Klniemy się, a przysiędze, jak tuszę, dostoim, Ojca z synem zabiwszy, to samo na twoim Dokonamy kadłubie! Zacz się mieszasz butnie W rzecz nie swojš? Za karę głowę ci się utnie. A tak mieczem wywlókłszy duszę z twego ciała, Własnoœć twš, jaka w domu lub gdzie tam została, Rozdzielim między siebie z Odysa spuœciznš. Ni twe syny, ni córki nam się nie wyœliznš, Ni się twoja małżonka w Itace osiedzi! Ť Skończył. Palladę gniewa mowa tej gawiedzi, Więc strofujšc Odysa ostrym słowem rzekła: ťOdysie, siła-ż z męstwem od ciebie uciekła? Ty, coœ gwoli Heleny z liliowym ramieniem Lat dziewištek się porał Troi oblężeniem, Coœ mężów pobił tylu, coœ swymi namowy Obalił ów baszciasty grodziec [384] Pryjamowy - Teraz, wróciwszy do dom i dziedzicznej włoœci, Miałżebyœ nie odeprzeć tej gaszej napaœci?Zbliż-no się, przyjacielu, stań tu, patrz, cozrobię: Czy Mentor, syn Alkima, nieprzychylny tobie? Czy przestanie cię wspierać w walce z twymi wrogi? Ť Rzekła -lecz mu nie zdjęła z serca całej trwogi O wštpliwy los bitwy. Zbadać chce bogini, Czy Odys i syn jego mężnie w boju czyni. Jakoż znikła im z oczu, a kształtem jaskółka, Furkła i nad kominem siadła u przyczółka. Wtem Agelaj szczuł gachów znów do ršbaniny. Z nim Eurynom, Amfimed, toż inni z drużyny, Jak Pejsandr, Demoptolem, Polybos, gracz wielki - Każdy z nich, strach -jak mężny! Gotów do kropelki Krew wylać, a o żywot bić się do upadła, Bo innych gęsta strzała na ziem już pokładła. Do nich więc Agelaos mówił, by słyszeli: ťDrużbo! Ten człek ostatniš strzałę wnet wystrzeli. Mentor, ów czczy chełpliwiec, odbieżał go iœcie. I on z swymi sam tylko główne trzyma wniœcie. Przeto nie wszyscy razem rzucajmy kopije!Bacznoœć! Wprzód szeœciu rzuca! Czy który ubije Odysa i przy łasce Zeusowej dank zyszcze. Reszta nic, byle w niego utopić ratyszcze [385]! Ť Tak rzekł i -naprzód owi, co wskazał, rzucili, Lecz Pallas cel ich grotów po drodze omyli. Jakoż jeden przewiercił wskroœ odrzwia œwietlicy, Inny drzwi przebódł z dobrze spojonej tarcicy, Owemu w œcianie uwišzł jesion ostro skuty,A tak kopiami gachów żaden z nich nie skuty. Zatem Odys do swoich rzekł, niezłomny niczem: ťTeraz, dzieci, z kolei my na bój zakrzyczem! Ciskać oszczepy gachów! SnadŸ im dawnych zbrodni Jeszcze mało, gdy na nasz żywot tacy głodni Ť. Rzekł -i razem oszczepy wypuœcili celnie. Odys Demoptolema ugodził œmiertelnie; Telemach Euryada, Eumajos Elata Zwalił kopiš, a wolarz Pejsandra rozpłata -I wszyscy ziemię gryŸli na szerokim toku [386] . Na to gachy w kšt izby uciekli w natłoku, A ci przypadłszy, groty z trupów wycišgali.Gachowie znów cisnęli kopiami zuchwaléj, Ale Pallas Atene zmyliła niektóre: I tak jeden w œwietlicy odrzwiach zrobił dziurę, Drugi przewiercił mocno spojone podwoje, Inny w œcianie uwięził kutš włócznię swoję. Tylko Amfimed zmacał Telemacha w ramię; Ostrze ledwo na skórze zostawiło znamię. Toż Ktesippos w bark drasnšł nad tarcz wystajšcy Pastucha, i grot dalej poleciał warczšcy. Lecz drużyna, co twardo przy Odysie stała,Znowu celne oszczepy na gachów posłała. Waligroda [387] Odysej zabił Eurydama, Telemach Amfimeda. Kolej taka sama Spotkała Połybosa, co legł z ršk pastucha,A wolarz Ktesippowi wywlókł z piersi duchaI tak mu uršgajšc, zawołał radosny: ťSynu Połytersesa, o junaku sprosny! Nie będziesz więcej chełpiš bawił się w głupocie! Bogom zostaw ten język, wżdy silniejsi od cię. Masz wet za wet! Pamiętasz? Za podły gnatkrowi, Coœ go to żebrzšcemu cisnšł Odysowi Ť. Gdy tak przemawiał pastuch krętorogich wołów, Odys do Agelaja przyskoczył, i w tułów Wraził mu długi oszczep; więc w Euenoryda Telemach rzucał dzidę -i wpruła się dzida W sam brzuch, że aż na wylot ostrze przeleciało; Padł przodem, i o ziemię tłukł się twarzš całš. Tymczasem Atenea wionęła pod stropem Egidš ludobójczš i jakby ukropem Zwarzyła serca gachów. Popłoch na nich pada, Uciekajš po izbie rzkomo wołów stada, Kiedy na nich rój bšków sišdzie nielitosny, I tnie żšdłem, co bywa w dniach przydłuższych wiosny Ci zaœ, jak krzywodziobe, szponiaste sokoły, Gdy z gór lecš na ptactwo polować w padoły, Ptaszęta spod obłoków przypadły do ziemi,Od tej łowczej pogoni sš zabijanymi, Trudna słabym ucieczka, trudny opór znowu, A człowiek się raduje z takiego połowu - Tak i oni, te gachy gonišc w całej izbie, Zabijali każdego. Czasem tylko w ciżbie Jęk był głuchy, gdy czaszka zgrzytnęła zršbana, A podłoga dymiła krwi strugš zalana. Wtem Lejodes do kolan Odysa się schylił, Objšł je i o litoœć żałoœnie doń kwilił: ťNa klęczkach cię, Odysie, błagam! Przebaczże, mi! Przecież nigdy tu w zamku słowy bezwstydnymi Ni sprosnym czynem dziewki nie zhańbiłemżadnej; Owszem, w innych ganiłem ten narów szkaradny, Gdy takowy płodzili. W nic poszły przestrogi! Słusznie teraz za zbrodnie skarał ich los srogi! Ale gdybym ja, wróżbit, com niekrzyw niczemu, Miał paœć, to już nagrody nie ma poczciwemu! Ť Na to mu mšdry Odys rzekł z iskrzšcym wzrokiem: ťJeœliœ tu między nimi był jakimœ prorokiem, To często się zapewne modliłeœ do bogów, Bym nigdy do ojczystych nie mógł wrócić progów, Abyœ uwiódł mi żonę i płodził z niš dzieci. Przeto niech i na ciebie okrutna œmierć zleci Ť. Rzekł i żylastš rękš na ziemi leżšcy Podniósł miecz, co wypuœcił był umierajšcy Agelaj, i po karku cišł go cięciem dużem, Aż łeb spadł, potoczył się i pomieszał z kurzem. Lecz Femios, syn Terpisa, uszedł czarnej doli, Co gachom przyœpiewywał zwykle po niewoli. Stał on, w ręku trzymajšc swš formingę dŸwięcznš, Tuż u drzwi tylnych, walkš miotany wewnętrznš: Czy ma wymknšć się chyłkiem i usišœć w pokorze Pod ołtarzem Zeusowym stojšcym na dworze, Gdzie ongi Odys tyle żertwił wolich ćwierci,Czy też u nóg Odysa prosić się od œmierci? Wštpišcemu ta rada mšdrzejszš się wyda, Żeby po prostu upaœć do nóg Laertyda. ieję Al48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żÔP# cŐs t cÖç¨ ^׏!ľ c€ŘD, cŮH7+IWięc farmingę dłubanš postawił na ziemi Między krużem a krzesłem z gwoŸdziami srebrzystemi, Po czym sam się rzucajšc do nóg gospodyna, Przepraszał, przysięgajšc, że nie jego wina. ťNa klęczkach -rzekł -Odysie, proszę cię za sobš; Nie zabijaj mnie! Sam byœ okrył się żałobš,Gdybyœ zabił pieœniarza, co ludzi i bogi Opiewał. Jam samouk. Bóg wszczepił dar drogi W mojš duszę, więc będę i dla cię miał pieœnie Jak dla boga, a ino nie gub mię tak wczeœnie! Zapewne już Telemach, twój syn, ci to mówił, Żem tu nie wszedł do zamku, abym się obłowił, Anim też z własnej chęci œpiewał do biesiady; Możniejsi przymusili, i nie było rady! Ť Słyszšc to Telemachos, œwiętš natchnion mocš, Wobec groŸnego ojca przybiegł mu z pomocš: ťStój -rzecze -on nie winien, nie podnoœ nań miecza! I Medona keryksa ochroń! Jego piecza Czuwała tu nade mnš od latek dziecinnych. Chybaby biedak zginšł przypadkiem z ršk innych, Może z ršk Filojtiosa poległ lub pastucha, Lub twoich, gdyœ tu w izbie wrzał jak zawierucha Ť. Usłyszał jego mowę Medon, co ukryty Pod stołkiem wraz z innymi nie został zabity. Odziany w skórę wołu zarzniętego œwiéżo, Wylazł, i to pokrycie zrzucił z siebie chyżo, Po czym do Telemacha przyskoczył, za nogiObjšł go, i o litoœć zaklina na bogi: ťOtóż jestem, proœ za mnš, tyœ dobra dziecina! Niech mię gniewny twój rodzic mieczem niezarzyna! Wiem ja, że się na gachy burzy jego serce,Bo go zdarli, a ciebie mieli w poniewierce Ť. Na to mšdry Odysej uœmiechnšł się z lekka:ťNie troszcz się, on twój zbawca i twoja opieka; Wiedzże o tym i ludziom opowiadaj innym, Że złym być mniej pociechy niŸli dobroczynnym. A teraz idŸcie sobie, ty z gęœlarzem, oba W przysionek, na dziedziniec, gdzie się wampodoba, Póki po tej tu rzezi porzšdku nie zrobię Ť. Skończył, a ci dwaj z izby zaraz poszli sobie I usiadłszy w dziedzińcu u stopni ołtarza, Oglšdali się trwożnie, czy im œmierć zagraża. Odys tymczasem pilnie zamek przepatrował, Czy się gdzie jaki żywy przed œmierciš nie schował! Lecz wszystkich znalazł krwawym owalanych błotem, Leżšcych na podłodze jak ryby pokotem, Kiedy to z morskich toni na strome wybrzeże Rybacy wielookie wycišgnš więcierze; Porzucone na piasku ryby w morze rwš się,A ty je swym promieniem zabijasz, Heliosie.Podobnie też i w izbie trup przy trupie leżał, Gdy Odys taki rozkaz synowi powierzał: ťPiastunkę Eurykleję co prędzej mi przyœlij, Abym jej to powiedział, co cięży na myœli Ť. Pełnišc ojcowski rozkaz, biegł Telemach skory Do Euryklei, skrobišc we drzwi jej komory: ťWstawaj, dobra babuniu! Jako ochmistrzyni, Co nad dworskimi dziewki ład trzyma i czyni, Potrzebna jesteœ ojcu; œpieszże się, starucho! Ť Nie była na głos jego Eurykleja głuchš, Bo zaraz się otwarły drzwi schludnej izdebki, I wyszła, za mołojcem zbierajšc krok krzepki. Odysej, kiedy przyszli, kurzem i posokš Okryty stał wœród trupów -istny lew na oko, Kiedy to dumnie kroczy, zjadłszy w polu byka, Z kudłów piersi, z warg obu czarna krew mu œciéka A œlepia ogniem gorš: takim był w tej dobie Odys majšc zbroczone ręce, nogi obie. Mamka, ujrzawszy trupy i tę powódŸ krwawš, Chciała krzyknšć, zdziwiona tš nadludzkš sprawš, Lecz Odys jš powstrzymał w niewczesnej radoœci I staruszce te słowa powiedział w krótkoœci: ťCiesz się w sercu, kobieto, lecz waruj siękrzyków! To grzech cieszyć się głoœno z biednych nieboszczyków. Sšd bogów już ich pobił, własne struły zbrodnie, Bo po każdym człowieku deptali niegodnie, Czy dobry, czy ladaco, bez żadnej różnicy; Przeto sš ukarani ciężko swawolnicy. A teraz licz mi dziewki wszystkie, co we dworze, Ile skrewiło [388], ile uczciwych być może Ť. Na to mu Eurykleja: ťKażesz, miły synku, Więc opowiem ci prawdę czystš bez przyczynku: We dworze do pięédziesišt wszystkich niewiast liczš, Które się w różnych pracach białogłowskich ćwiczš, Jak służbę robić doma i jak czesać wełnę. Dwanaœcie z nich popadło w bezwstydy zupełne I nie doœć, że mnie, starej, posłusznymi nie sš, Ale nieraz na samš paniš się podniesš. Wprawdzie syn twój już wyszedł z małego chłopięcia, Wżdy matka nie pozwala takiego zajęcia, By rzšdził niewiastami. Lecz pozwól mi, panie, Skoczę na górę przerwać małżonce twej spanie, Które widno bóg jakiœ na oczy jej zsyła Ť. Odysej jš powstrzymał: ťOt byœ nie budziła! Czekaj jeszcze, i przyœlij wprzód te dziewki do mnie, Co dom mój zbezczeœciły, żyjšc tak ułomnie Ť. To jej rzekł, a piastunka wybiegła z œwietlice, Zganiać na pański rozkaz one służebnice. On zaœ syna i obu pastuchów ku sobie Przywołał, i zagadał do nich w tym sposobie: ťTeraz trupy wynosić kobiety pomogš, A potem pomyć stoły i stołki chędogo Mokrš gšbkš, by ze krwi nie zostało œladu. A kiedy wszystko w izbach powróci do ładu, Wyprowadzić mi z domu owe białogłowy I tam, gdzie szopa stoi a okap zamkowy, Pobić mieczem do nogi, wywlec duszę z ciała; By im wiecznie z pamięci rozkosz wywietrzała Pokštnie wyprawiana z tymi rozpustniki Ť. Skończył; wtem całš hurmš wszeteczne podwiki Weszły. W głos wyjšc, we łzach pływajšc obfitych, Zaczęły z izby gachów wynosić zabitych I składać ich w przysionku warownego dworca Kupš jeden na drugim. Odys, by dozorca, Stał nad nimi, do pracy naganiał niemiłej. Potem dziurkowatymi gšbkami krew zmyły Ze stołów i ze stołków. Podłogę komnaty Trzeba było też czyœcić, więc się do łopatyWzišł Telemach z pastuchy: w trzech żwawsza robota. A dziewki wszystkie œmieci wyniosły za wrota. Owoż gdy krwi wylanej nie było ni œladu; A cały dworzec pański powrócił do ładu, Wyprowadzili z izby one białogłowy I tam, gdzie szopa stoi a okap zamkowy, Zapędzili w kšt ciasny, że nie ma sposobu Wyjœcia stamtšd. Telemach wtenczas rzekł do obu Pastuchów: ťO, zaprawdę, miecza ani ruszę! Zbyt on czysty na brudne tych wszetecznic dusze, Co mnie i matce mojej umknęły doœć sławy, A z gachami trzymały sojusz tak nieprawy! Ť Rzekł -i linę z okrętu, co miał dziób modrawy, Jednym końcem przywišzał do słupa wystawy, A drugim do komina, wysoko, by one Ziemi dostać nie mogły, będšc powieszone. A jak stado gołębi lub drozdów popadnie W sidełka, w gšszczy chaszczów zastawione zdradnie, Gdzie na noc dšżšc, smutne znajdujš łożysko: Takie i z onych niewiast było widowisko, Kiedy jedna przy drugiej i głowa przy głowie Wisiały tam na linie jak owi ptaszkowie, Każda z sznurkiem na szyi, zduszona cichutko, Coœ nogami zadrgawszy w powietrzu, lecz krótko. Potem i Melantiosa koziarza przywlekli. Ostrš miedziš usz dwoje i nos mu odsiekli, Toż wyrwawszy częœć wstydnš psom cisnęliw gardła, W końcu na rękach, nogach złoœć się ich wywarła. Omywszy sobie ręce i nogi zjuszone [389], Szli na dworzec Odysów, bo dzieło skończone. Właœnie Odysej mówił Euryklei starej: ťPrzynieœ siarki; co klštwę odczynia i czary, Toż ognia, bym wykadził komnaty; a razem Powiedz Penelopei, za moim rozkazem By się spieszyła tutaj z pannami dworskimi,A i drugie niewiasty niech stawiš się z nimi Ť. Na to mu Eurykleja, piastunka sędziwa: ťDobrze, mój synu! Mšdroœć, przez cię sięodzywa. Lecz wprzód trzeba by chlajnę i płaszcz przynieœć dla cię, Byœ się dłużej nie œwiecił w tym podartym gracie, Jeszcze tu na komnatach: zgorszenie nie lada! Ť Na to jej Odyseusz mšdry: ťSłuszna rada; Lecz wprzódy niech mi ogień rozpalš tu duży Ť. Rozkazał. Eurykleja pilnie panu służy: Przyniosła ognia, siarki, i Odys dokoła Kadził w izbie, w przysionku, w całym dworze zgoła. Staruszka pamiętajšc rozkaz Odysowy Szła na górę zwoływać wierne białogłowy,Które się wysypały z pochodniami w ręku, Obstępujšc Odysa wœród szlochu i jęku Powitań, dłoń œciskajšc, a po głowie, twarzy, Każda go serdecznymi całunkami darzy, Że aż mu z rozrzewnienia na płacz się zebrało. Serce Odyseusza każdš z nich poznało. --------- [377] przebiwszy Ÿrenicš -spojrzawszy na nich ostro, złowrogo; [378] miedny koncerz -miecz z bršzu; [379] ćwik (staropol.)-przebiegły spryciarz;[380] pawęże poczwórnš -zbroję z czterechwarstw; por. przypis [277; [381] wschody -schody; [382] łyty -łydki; [383] za odŸwierki -za odrzwia, drzwi; [384] baszciasty grodziec -gród, miasto pełne wież; [385] ratyszcze -włócznia; [386] na... toku -na posadzce; [387] Waligroda -niszczyciel miast, grodoburca (epitet Odysa); [388] ile skrewiło -które nie dochowały wiernoœci Penelopie i Odysowi, przechodzšc na stronę zalotników; [389] zjuszone -ochlapane juchš (krwiš); PIEŒŃ DWUDZIESTA TRZECIA Penelopa rozpoznaje Odyseusza Uradowanš starkę szybko nogi niosły Na górę, gdyż do pani co tchu biegła w posły Z wiadomoœciš o mężu, że jest między nimi;I u głów jej stanšwszy, rzekła słowy tymi: ťZbieraj się, córko moja, a ujrzysz przed sobš Tego, coœ oblewała łzami każdš dobš. Twój małżonek już wrócił! Tu, w zamku przebywa: Wszystkich gachów zabiła ręka jego mœciwa Za najazd domu, gwałty, zmarnowane mienie, Za syna poniewierkę i upokorzenie Ť. Roztropna Penelopa odrzekła jej na to: ťBogi cię nawiedziły snadŸ rozumu stratš! Wszak im łatwo rozumnych szalonymi robić, A szaleńców mšdroœci promieniem ozdobić! Rozum twój się pomieszał, zawsze tak dorzeczny, Że przynosisz mi drwiny na mój ból serdeczny I pustš gadaninš przerywasz sen lekki, Który łagodnym cieniem nakrył mi powieki. Odkšd mego małżonka przy mnie tu nie stało, Pierwszy raz tak mi dobrze, tak smacznie się spało. OdejdŸ więc, i do dolnych powracaj pokoi. O, gdyby którakolwiek z kobiet w służbie mojej Œmiała przyjœć z takš bredniš i sen przerwać błogi, Zaraz bym jš przegnała za mych komnat progi. Wierzaj mi, li na ten raz staroœć twš szanuję Ť. Eurykleja jej na to: ťLecz ja nie żartuję, Córko moja najmilsza! Zawierz memu słowu! Odysej już powrócił, poœród nas jest znowu! Ów goœć, ten pogardzony dziad, co w izbie siedział, To był on, a Telemach wpierw już o tym wiedział, Lecz ojca tajemnicy potšd nie wyjawił, Póki ten butnych mężów nie starł i nie zdławił Ť. Słyszšc to, wyskoczyła z poœcieli królowa,Z radoœci starkę œciska, płacz przerywa słowa, Ale się przezwycięża i tak mówi do niéj: ťMów, matko, lecz nie zmyœlaj! O, niech cię bóg broni! Jeżeli, jak powiadasz, on tu jest, już wrócił, Czyżby na tłum zuchwalców sam jeden się rzucił? Sam jeden, a ich taka zgraja się zebrała! Ť Na to jej Eurykleja tak odpowiedziała: ťNic nie wiem, jak to było: li przez grube mury Dolatywał do komnat naszych jęk ponury, Gdy ich w izbie mordował; a my, drżšce z trwogi, Siedziałyœmy zamknięte, póki syn twój drogi Mnie stamtšd nie wywołał. Wchodzę z nim do izby I widzę tam Odysa: w œrodku stał, wœród ciżby Samych trupów, leżšcych na kamiennym toku. Byłabyœ się cieszyła z strasznego widoku: Jak ten lew stał w poœrodku, wszystek w krwi i kurzu! Teraz ich ciała leżš pod bramš w podwórzu, On zaœ siarczanym ogniem wzišł się w izbach kadzić, A mnie posłał, by ciebie czym prędzej sprowadzić. IdŸ więc ze mnš! Dwa serca znajdš się przy sobie, Rozpłynš się z radoœci po długiej żałobie, Bo najdroższe życzenia od razu spełnione: On wraca do ojczyzny i zastaje żonę I syna w zamku swoim, a gachy zbrodniarze I sługi przeniewiercze mœciwš rękš karze! Ť Penelopa jej na to odrzekła roztropna: ťDo przedwczesnej radoœci jesteœ zbyt pochopna! Wiesz, że na jego powrót z utęsknieniem takiem Czekano; ja najbardziej z synem jedynakiem; Lecz co mówisz, to pewnie stało się inaczej; Nie on to butne gachy uœmiercił; bóg raczej, Zbrodniami ich oburzon, pobrał im żywoty, Za pogardę zarówno dla złych, jak dla cnoty, Bo każdym pomiatali, kto do nich kołatał. Więc bóg głowy występne z karku im pozmiatał, A nie Odys; mój Odys gdzieœ w stronie dalekiej Stracił drogę powrotu i zgasł już na wieki!Ť Euryklejajej na to: ťZaniechaj tych mrzonek, Córko, i tak nie gadaj! Jakżeby małżonek, Który tam w dolnej izbie, przy ognisku siedzi, Nie miał wrócić? Niedobrze, gdy się kto uprzedzi. Cóż powiesz na tę bliznę -znak to niekłamliwy - Którš mu dzik na łowach zadał białokływy? Myjšc go, jam poznała znak ten na goleniu I chciałam ci powiedzieć, ale w okamgnieniu Za gardło mię pochwycił: tak bał się odkrycia. ChodŸmyż więc, w zastaw dam ci krew mojego życia! Zabij mię, jeœli kłamię choćby w jednym słowie Ť. Na to jej Penelopa roztropna odpowie: ťMatko! Wyroki boże sš tak niezbadane! Znasz ich wiele, a jednak nie wszystkie ci znane. Więc zejdę ja do syna oglšdać te zwłoki Gachów i poznać tego co spełnił wyroki! Ť Rzekła i schodzšc, w myœli zaczęła układać, Jak męża przyjšć: czy go z daleka wybadać, Czy się rzucić na szyję, ucałować lice? Więc gdy przez próg komnaty wstšpiła w œwietlicę Siadła podal pod œcianš, od ognia olœnionš, Naprzeciw Odyseja. On z głowš zwieszonš Siedział popod filarem, ciekawy w tej mierze, Co mu powie małżonka, kiedy go spostrzeże. Ona długo milczała, w walce sama z sobš: Mšż-li to? Tak podobny twarzš i osobš - To go znów ubiór lichy robi niepodobnym. Aż Telemach się ozwał do niej głosem złobnym: ťMatko! Niedobra matko! Serce twoje z głazu. Czemuż do mego ojca nie poszłaœ od razu, Lecz się boczysz i o nic nie pytasz go, matko? Drugiej takiej małżonki w œwiecie znaleŸć rzadko, Co by tak uporczywie stroniła od męża, Choć ten bied tyle przebył, trudów przezwycięża I po latach dwudziestu do domu powraca! Nikt się u ciebie, matko, serca nie domaca! Ť Penelopa mu na to: ťO, synu mój miły! Jestem cała w zdumieniu, myœli się zmšciły; Ani ust ja otworzyć mogę, ni go pytać, Ni popatrzeć mu œmiało w oczy, by w nich czytać. Lecz jeœli to Odysej, on, a nie kto drugi, To wystarczy słów kilka rozmowy niedługiéj, Abyœmy się zbliżyli. Wszak oboje mamy Pewne znaki, po których zaraz się poznamyŤ. Uœmiechnšł się Odysej boski na to słowo I rzekł do Telemacha, zwracajšc się głowš: ťSynu! Daj pokój matce, póki chęć jš zjimaWybadać mię, kto jestem; długo nie wytrzyma. Szpetnoœć to moja sprawia i te, ot, łachmany, Że mnš gardzi i myœli, żem jej mšż udany. Lecz pono coœ gorszego teraz nam zagraża,Bo chociaż kto zabije człeka, co się zdarza, Jakiego tam chudzinę, bez możnych mœcicieli - To ucieka, kraj rzuca, krewnych, przyjacieli. A my kraju podpory, kwiat itackiej młodzi W pień wyrznęli -rzecz taka płazem nie uchodzi! Ť Więc na to mu Telemach rzekł, roztropny młodzian: Ojcze, ty sam zaradzisz, boœ mšdroœciš odzian Większš niż inni ludzie, sławę masz z rozumu, Jakš ci nikt nie sprosta z œmiertelników tłumu, Wszyscy pójdziem za tobš, tuszę nie na próżno, Że znajdziesz w nas odwagę, gotowoœć usłużnš Ť. Jemu na to przebiegły Odysej odeprze: ťPowiem wam, co w tym razie sšdzę za najlepsze: Iœć do łaŸni, chitony przyodziać œwišteczne, Niewiasty niech też stroje przyoblekš k ’rzeczne [390]! Boski pieœniarz z formingš niechaj idzie przodem I gra; a wy wesołym plšszcie korowodem, By sšsiad lub przechodzień idšc mimo bramy Myœlał, że tu wesele w zamku odprawiamy!A tak o rzezi gachów nikt wpierw nie usłyszy Tam w mieœcie; aż się schronim do wielkiej zaciszy, Gdzie w drzew cieniu, co poczšć, swobodnieułożym, W niepewnoœci natchnieniem kierujšc się bożym Ť. Tak mówił i ten rozkaz prędko był spełniony. Do łaŸni się udano, przywdziano chitony, Dziewki strojnie przybyły, pieœniarz wzišł do ręki Gęœl dršżonš, pobudził uroczymi dŸwięki Do pieœni i do plšsów im towarzyszšcych, Aż zamek się rozlegał tętentem skaczšcychDziarskich chłopców i dziewek spiętych w piękne pasy. Toż niejeden przechodzień słyszšc te hałasy Rzekł do siebie: -Zapewne wesele królowej Z którym kniaziem! Niestałeż to te białogłowy! Pilno jej dom porzucić, bo nawet nie czeka,Nim ten pierwszy małżonek powróci z daleka. - Tak gwarzyli przechodnie, prawdy nieœwiadome. A tymczasem we dworze wierna Eurynome Kšpała Odyseja, oliwš wyciera, W piękny chiton i faros przepyszny ubiera. Zaœ Atena urokiem oblicze mu wieńczy, Daje wzrost członkom, krzepkoœć oraz czar młodzieńczy; Ze skroni bujnych włosów kędzior mu rozwinie Podobny do hiacyntów. A jako naczynie Srebrne złotem obleka złotnik biegły w ieję Al48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żÚ`á cŰA t cÜľ›$ÝP c€ŢP%Á cß1– cŕ§;Ţ$sztuce, Bo mistrzował mu Hefajst z Atenš w nauce,Więc też cudne wychodzš dzieła z mistrza ręki - Tak samo i bogini w uroki i wdzięki Przyoblekła Odysa, że gdy wyszedł z łaŸni,Postaciš przypominał niebian najwyraŸniej. Wyszedł i zasiadł w krzeœle, gdzie i pierwej siedział Naprzeciw cnej małżonki, i to jej powiedział: ťDziwna z ciebie niewiasta! Bóstwa tobie dały Odmienne niż u płci twej serce, bo ze skały. Któraż by mogła stronić od własnego męża, Gdy ten losów zawziętoœć w końcu przezwycięża I po latach dwudziestu jawi się swym dworze? Piastunko! Œciel mi łóżko; sam się w nie położę, Sam jeden, gdyż kamienne serce w tej kobiecie! Na to mu Penelopa rzekła: ťle mówicie! Ni mię pycha, ni wzgarda trzyma w oddaleniu - Postać męża wyryta mocno w mym wspomnieniu, Wiem przecież, jak wyglšdał, i widzę go prawie Stšd odpływajšcego na wioœlanej nawie. Dobrze więc, Euryklejo! Œciel dla niego łożeNie w tej, którš budował, sypialnej komorze, Ino wynieœ je stamtšd, naœciel skór baranich, Do przykrycia wojłoków, chlajnów nakładŸ na nich Ť. Chcšc męża z mańki zażyć [391], tak mówiła pani. Lecz Odys przerwał gniewny: ťO, jakże mię rani, Kobieto, twoja mowa! I któż to przestawił Moje łóżko? Kto ruszył? Tego by nie sprawił I najœwiadomszy rzeczy; chyba moce boże Mogłyby cudem ruszyć z miejsca moje łoże, Ale nikt żywy, nawet z siłš nadzwyczajnš, Gdyż jednš w nim przeszkodę zamknšłem był tajnš, Kiedym sam wyciosywał to łoże przedziwne. W dziedzińcu stało wielkie tam drzewo oliwne, Grube jak filar jaki, rozłogie i ciemne; Jam wkoło oliwnika wzniósł œciany kamienne, Dach zasklepił, drzwi wprawił z silnych tramów zbite I na naszš sypialnię przeznaczył tę klitę. Potem œcišwszy koronę drzewa gęstolistš, Sam pień aż do korzenia ociosałem czysto, Zrównałem ostrzem miednym gładko i pionowo, A więc noga do łoża była już gotowš; W której œwidrem ma wylot wywierciwszy dziury, Wyładziłem łożnicę wspaniałej struktury, Zdobišc jš w koœć słoniowš, toż srebrem i złotem, Wreszcie kraœnych rzemieni obcišgajšc splotem. Oto masz znak dokładny, lecz nie wiem doprawdy, Czy moje łoże stoi tam, gdzie stało zawdy,Czy też je kto poruszył, gwoli przeniesieniaOdršbał pniak oliwny spodem, od korzenia? Ť Tak rzekł. W niej serce drżało, zadrżały kolana, Gdy wyszła tajemnica jemu i jej znana. Ze łzami się w małżeńskie objęcia rzuciła Garnšc k ’sobie, a twarz mu całujšc mówiła: ťNie miej mi tego za złe! Tyœ przecież, mój drogi, Zawsze słynšł mšdroœciš. Bogów wyrok srogi Padł na nas i rozdzielił: dni młodych wesele Nie przecišgło się w staroœć dla nas w tymrozdziele! Niechże cię gniew nie zżyma ani rozżalenie!Żem cię nie powitała na pierwsze wejrzenie, Bo nie mogłam obawy wybić sobie z głowy,Że może przyjœć ktokolwiek i chytrymi słowy Zwieœć mię. Tyle oszustów włóczy się po œwiecie! ... A teraz gdyœ dokładnie znaki opowiedział Łożnicy naszej -o czym nikt z ludzi nie wiedział Krom nas dwojga i jednej służebnej jedynej, Aktoris [392], mej wyprawnej, danej od rodziny, Która zawsze sypialnej komory drzwi strzegła - Nie wierzšc ci z poczštku, teraz-em uległaŤ. To rzekła jemu w sercu zebrawszy tęsknice. Płaczšc w objęciach trzymał drogš połowicę. A jak żeglarze ziemi cieszš się widokiem, Których nawę Posejdon na morzu szerokiemBurzš i bałwanami roztrzaskał na szczęty - Więc owi, co przez wzdęte przedrš się odmęty, Ku lšdowi, słonawym obwalani błotem, Jakże radoœnie na brzeg wyskakujš potem -Z takš radoœciš męża powitała żona, Dwojgiem œnieżystych ramion garnšc go do łona. I byliby kwilili do Jutrzenki złotéj, Lecz Pallas przedłużyła dla nich te pieszczoty, Bo kres nocy przecišgła, i rydwan Eosy Z Lampem i Faetonem [393] nie wbiegł na niebiosy Od brzegu oceanu: ona go wstrzymała; I Eos blaski swoje nieprędko rozsiała... Tymczasem Eurykleja z klucznicš co żywo Œcielš łoże; do słania œwieci im łuczywo. A gdy z miękkich kobierców usłały już łoże, Starka odeszła na noc spać w swojej komorze, Eurynoma zaœ, jako straż sypialni miała, Szła naprzód i pochodniš państwu przyœwiecała. Zawiódłszy ich, odeszła. A tak stadło one Znalazło się w swym dawnym łożu połšczone... Telemach spał po plšsach; wolarz z œwiniopasem Poszli spać i kobiety miłym się wywczasem Pokrzepiały. Co żyło usnęło w zamczysku. Li ich dwoje po słodkim miłoœci uœcisku Długo jeszcze czuwało. Ona swoje biedy Rozpowiadała jemu: co cierpiała wtedy, Gdy musiała na gachów patrzyć się rozpustę, Jak się o niš starajšc bili woły tłuste I barany, a wina co poszło na stoły! On zaœ jej rozpowiadał swe nędze, mozoły,Jak go los przeœladował, jak się z nim borykał, Co sam ludzi uœmiercił, co im nadopiekał! Słuchała go z rozkoszš i od sennych mrzonek Broniła się, aż skończył powieœć swš małżonek... Wtem myœl inna zajęła Pallas sowiookš. Bo skoro przewidziała, że Odys głęboko Usnšł i przy małżonce wywczasu używa, Zaraz znad oceanu Eosę przyzywa, Aby złotego œwiatła rozlewała strugi. Odys z miękkiego łoża porwał się jak długi, I rzekł do swej małżonki: ťŻono, do tej chwili Oboje my goryczy czarę wychylili; Tyœ tu mnie wyglšdała we łzach i tęsknocie, Lecz mnie, jakkolwiek sercem wcišż rwałem się do cię, Zeus nie puszczał, a bogi dręczyli bez miary. Teraz, gdy nas złšczyły małżeńskie kotary[394], O tym, co mi zostało z mienia, miej starunek! O bydło i o trzodę mniejszy mam frasunek,Bo co zjedli gachowie, wrócš mi, po częœci Achiwi -resztę złupię, jeœli się poszczęœci, U obcych, a tak znowu napełnię koszary [395] Ja sam wnet œpieszę na wieœ do ojca; mój stary Laertes z utęsknieniem czeka na mnie, syna. Ty zaœ masz, choć przemšdra z ciebie kobiecina, Zaraz -bo pewnie ze dniem wieœć w miasto dobieŸy, Że tu pomordowanych gachów tyle leży - Iœć na górne komnaty z swymi białogłowy,Siedzieć cicho, z obcymi unikać rozmowy Ť.Rzekłszy to, wdział na barki przybory pancerne, Obudził Telemacha i sługi swe wierne, I kazał im co żywo stroić się w oręże; Posłuszni -wnet stanęli w spiży oba męże. Po czym otwarłszy bramę wyszli, prowadzeni Przez Odysa. Już niebo siało doœć promieni. Lecz ich Pallas Atene skryła w mgły obłoku: Więc miastem się przemknęli, niewidzialni oku. --------- [390] k'rzeczne -grzeczne, przystojne, odpowiednie; [391] z mańki zażyć -wystawić na próbę; [392] Aktoris - córka Aktora, Eurynome; nazwana imieniem ojca (podobnie jak synowie byli nazywani od imienia ojca: Laertes -Laertiada; Nestor -Nestoryda); [393] z Lampem i Faetonem -konie Jutrzenki; [394] kotary -tu: łoże; [395] koszary -zagroda dla trzody; PIEŒŃ DWUDZIESTA CZWARTA Pojednanie Hermejas, bóg Kylleny [396], przypadł ršczym lotem Zwoływać duchy gachów. Miał on lœnišcš złotem W ręku laskę; niech dotknie niš œmiertelnych ludzi, Kogo chce snem morzy albo ze snu zbudzi. Tš laskš spędził dusze, z szmerem się porwały; Podobnie nietoperze w norach œwiętej skały, Byle jeden z nich odpadł od długiego splotu,Z piskiem się porywajš wszystkie wraz do lotu: Z takim piskiem te dusze pomknęły tuż w œlady Za wybawczym Hermesem w podziemne posady, Mknšc mimo Okeanu, Leukady skał stromych [397], Bram słonecznych i mimo siedzib snów znikomych, Aż się na asfodelu dostały lewadę [398], Gdzie mary nieboszczyków zamieszkujš blade. Tam na łšce się zeszły z Achillowym duchem, Z Patrokla, Amfilocha i tym sławnym zuchem Ajasem, który wzrostem, postawš rej wodzi Poœród nich, li Achilla tylko nie dochodzi, Którego otaczały zawsze tych dusz grona. Właœnie zbliżył się do nich cień Agamemnona - Smutny był, koło niego kręciły się cienie Tych, co w domu Ajgista œmierci przeznaczenie Zmiotło i razem z królem dali swoje głowy.Do nadchodzšcych duch się ozwał Achillowy:ťAtrydo, jam był pewien, że Zeus, władcagromu Ze wszystkich mężów tobie więcej niżli komu Sprzyjać winien, narodów rozlicznych hetmanie, Tam pod Trojš, gdzie Achiw cierpiał niesłychanie. Więc i w ciebie nareszcie zgubny los ugodził, Któremu ujœć nie uszedł nikt, kto się urodził? Czemuż cię w pełni chwały, na potęgi szczycie Tam na polu trojańskim nie odbiegło życie? Mogiłę by nad tobš usuli [399] Achiwy I syn twój sławš ojca œwietniałby szczęœliwy, Gdy dziœ œmierć niepoczesna [400] aż tu cięzawlekła Ť. Na to Agamemnona dusza mu odrzekła: ťSzczęsny synu Peleja, o boski Achillu! Choć ległeœ pod Ilionem, a z tobš aż tylu Cnych Achajów i Trojan głowy swoje dało, Walczšc przy twoim ciele, które tam leżałoWielkie w kurzu, już głuche na konne gonitwy, Bój przy nim wrzał dzień cały, nigdy końca bitwy Tej by nie było, gdyby nie deszczu potoki. Więc z pola na okręty nieœliœmy twe zwłoki,Złożywszy je na łożu obmyli na czyste Letniš wodš, oliwš, z oczu łzy rzęsiste Ciekły nam, a my włosy z głowy sobie rwali. Wtem na wieœć tę twa matka [401] wyszła z morskiej fali Z nimfami, i rozległ się jęk żałoœliwy Po wodach, aż ze strachu struchleli Achiwy,Gotowi na te jęki schować się w okręty, Gdyby był ich nie wstrzymał mšż mšdroœciš œwięty, Nestor, z dawna już słynny radš, doœwiadczeniem. Owoż tak jšł przed trwożnym mówić zgromadzeniem: ťStójcie, Argeje [402]! Czemu pierzchacie, Achaje? To matka, patrzcie, z morskich odmętów powstaje I w nimf gronie do syna zabitego spieszy Ť. Rzekł i zatrzymał popłoch pierzchajšcej rzeszy. Córy srebrnowłosego Nereja te zwłoki Obiegły, owinęły zaraz w płaszcz szeroki, A muz dziewięć słodkimi głosy na przemiany Zawodziło, i każdy Achiw był spłakany, Tak do głębi się wzruszył tym żałosnym pieniem. Dni, nocy siedemnaœcie nad twym przeznaczeniem Płakali tak bogowie, jak my, ludzie proœci; A potem złożonemu na stosie w mnogoœci Rznięto tłuste barany i byki rogate; Trup twój płonšł owinion w ambrozyjnš szatę, Wonnym miodem, oliwš płomień był sycony,Huf witeziów otaczał ów stos zapalony, Jedni pieszo, a drudzy w rydwanach zaprzężnych. Walczyli i grzmiał łoskot od ciosów orężnych. Toż gdy płomień Hefajsta strawił twoje szczęty, Wczeœnie twych białych koœci popiół był zgarnięty I winem skropion. Wtenczas mać twa, Achillesie, Złoty dwuuszny dzbanek pomiędzy nas wniesie - Dał go jej Dyjonizos [403], jak utrzymywała - A dłoń mistrza Hefajsta dzban ten wykowała. W nim twoje, bohaterze, złożono popioły Z popiołami Patrokla zmieszane pospoły; Antilocha zaœ szczštki schowano osobno. Po Patroklu najwięcejœ kochał go podobno? Więceœmy te popioły nakryli mogiłš [404], Wojsko argejskie ziemię na niš nanosiło Na sam brzeg, co w Hellespont [405] sterczy wysunięty, By z dala jš widziały mknšce tam okręty I żeglarze dzisiejszych, jak i przyszłych czasów. Matka zaœ poznosiła na pole zapasów Dla Achiwów, co męstwa złożyli dowody, Od boga wyproszone przecudne nagrody. Kto widywał, jak wodza lub króla chowano,Gdy mołojce na jego mogile tam stanš W zbrojach, gotowi bić się o nagrodę złotš,Zdumiałby się ujrzawszy, z jakš to szczodrotš Na czeœć twojš Tetyda zniosła z nieba dary! Bo też ciebie bogowie kochali bez miary! Imię twoje po œmierci żyje, twoja chwała, Achillesie, od ludu do ludu rozbrzmiała. Mój los gorszy, choć końca tej wojny jam dożył, Cóż gdy wracajšcego do domu Zeus zmorzył: Ajgist mię zamordował, żona mię zabiła! ŤTaka się między nimi rozmowa toczyła. Tamci, wyszedłszy z miasta, mieli drogę krótkš Do zagrody Laerta. Ustroń tę milutkš Ongi nabył on dla się, sprawiał z potem czoła. W œrodku dziedzińca dwór stał; budynki dokoła Gospodarskie mieszczšce czeladkę roboczš,Gdzie jadła i sypiała, pracujšc ochoczo. Była tam i Sikelka [406], stara gospodyni, Pielęgnujšca pana swego w tej pustyni. Wtem Odys rzekł do syna i pastuchów trzody: ťWejdŸcie do wrót tej pięknej przed nami zagrody I sprawcie najtłustszego wieprzka na biesiadę! Ja tymczasem do ojca poskoczę na zwiadę, Czy mię pozna, gdy stanę przed jego oczyma, Czy -długo mnie nie widzšc -w pamięci już nié ma? Ť To rzekłszy, swej czeladzi oddał broń i zbroję. A ci weszli za wrota; on zaœ kroki swoje Skierował wprost do sadu, by znaleŸć tam ojca, Lecz nigdzie wœród długiego nie spotkał ogrojca Ni Doliosa [407], ni synów, ni sług Doliosowych, Gdyż w pole poszli chrustów na płoty tarniowych Nacišć, a stary Dolios sam im towarzyszy. Więc li samego ojca znalazł w sadów ciszy,Jak drzewko okopywał. Kubrak [408] on na sobie Miał brudny, połatany; skórš nogi obie Obwinięte: od kolców i cierni obrona; Na rękach rękawice, głowa otulona W kaptur kozi; tak starzec w żałobie swej chadzał. Widzšc tedy Odysej -a wzrok go nie zdradzał Że ojciec wiekiem złaman, zjedzon bólem duszy, Rozpłakał się, stanšwszy za pniem wielkiejgruszy, I rozmyœlał, co dalej ma poczšć, niepewny,Czy się rzucić w objęcia, złożyć uœcisk rzewny I wyznać, że już wrócił w progi ojców lube, Czyli też wpierw wybadać i wzišć go na próbę? Ostatnie wštpišcemu najlepsze się zdało, By przymówkš wybadać tę duszę zbolałš. I tak zrobił, i zaraz wprost do ojca kroczył, Który, zgięty, dokoła szczepu ziemię tłoczył. Więc podszedłszy ku ojcu rzekł syn znamienity: ťStarcze! Z ciebie ogrodnik, widzę, wyœmienity, Wszędzie znać pilnš rękę w uprawie tych sadów, Tak koło fig, oliwek, grusz, jak winogradów. Każdy szczep, każda grzšdka uprawna jak rzadko, Jedno tylko zarzucę -przebaczy mi tatko! - Że sam nie dbasz o siebie. Starzec, wiekiemzgięty, Chodzi taki obdarty i nieogarnięty! Pewnie nie za lenistwo pan o cię nie stoi - Nie widać niewolnika przecież z twarzy twojej, Owszem, coœ królewskiego masz w całej postawie, Ni to pan co po łaŸni i wytwornej strawie Zażywa lekkiej drzemki, jak u starych zwyczaj. Przeto mów mi, kto jesteœ, z prawdš się nie sprzéczaj. Kto cię trzyma parobkiem do pracy w ogrodzie? Opowiedz to dokładnie, niech wiem w mej przygodzie, Czy na wyspie Itace naprawdę stanšłem, Jak przed chwilš z ust człeka jakiegoœ powzišłem, Który zresztš nie bardzo chętnie odpowiadał, Chociem zagabł go grzecznie i dosyć nabadał. O mego tutaj druha, czy żyje, czy zdrowy, Czy go skrył już na zawsze pomrok hadesowy? Więc ci powiem, wyrazy moje zważaj ninie: Miałem raz podróżnego u siebie w goœcinie,A nigdy przyjemniejszy goœć z dalekiej strony, NiŸli on, w domu moim nie bywał goszczony. Chełpił się, że w itackim ostrowie się rodził, Że od syna Arkejsja, Laerta, pochodził. Jam go w dom mój wprowadził, nie szczędził niczego W przyjęciu dostatkami domu bogatego. Na odjezdnem jam równš okazał szczodrotę: Dałem mu siedm talentów warte sztuki złote, Toż szczerozłoty krater kwiatami wzorzony, Chlajnów dwanaœcie, przy tym kobierce, chitony W takiej liczbie, więc płaszczów dwanaœcieprzecudnych; Cztery zaœ białogłowy, biegłe w pracach trudnych A urodne, sam wybrał, o com go też prosił. Ť Na to rzekł ojciec, który z płaczu się zanosił: ťPrzychodniu! Na Itace jesteœ w rzeczy samej, Gdzie pod władzš zuchwałych mężów tu stękamy. Na próżno go szczodrymi dary obsypałeœ; O, czemuż go w Itace żywym nie zastałeœ! Byłby cię obdarował, podjšł z goœcinnoœciš, Odesłał -słusznoœć każe płacić wzajemnoœciš. Wszakże powiedz mi prawdę, po cóż byœ ukrywał? Dawnoż temu, jak goœć ten w domu twym przebywał, Ten mój nieszczęœliwy? Czemuż go nie stało! Pewnie podal [409] od ziemi ojców jego ciało W morzu ryby już zjadły lub w polu zwierzsrogi, Albo ptactwo pożarło. Ciebie, synu drogi, Rodzice ni pochować mogli, ni łzš zrosić, Ani cna Penelopa żalów swoich głosić Nad mężem konajšcym, ni zawrzeć mu powiek, Jak każe œwięty zwyczaj, gdy umiera człowiek! Teraz racz mi powiedzieć, niech się w tym oœwiécę: Skšdeœ jest i gdzie twoi mieszkajš rodzice?Gdzie twój okręt, na którym tyœ do nas zawinšł? Gdzie wioœlarze? Na cudzym statku możeœ płynšł, Że cię tu wysadziwszy, pognał w dalszš drogę? Ť Odysej odrzekł na to: ťJeœli chcesz, więc mogę O wszystkim zdać ci sprawę dokładnie i jasno. Z Ałybantu [410] ja rodem; mam dom, ziemię własnš. Ojcem moim Afejdas, syn Połypemona; Eperitem mię zowiš. Wręcz przeciwna strona Była celem mej drogi, lecz demon mi szlaki Zmieszał, i od Sikanii [411] zagnał do Itaki.eję Al48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷żáP câo  că  cä"Ú cĺě,`/ćL2& ]€ŁódŸ zaœ moja od miasta podal, w polu stoi.Odys, pomnę, z ojczyzny oddalił się mojéj Lat pięć temu; z Alybu odpłynšł stolicy. Biedak! Choć na odjezdnym po jego prawicy Przelatywały ptaki z pomyœlnš dlań wróżbš.Jam też z sercem wesołym żegnał się z swym drużbš. On również wesół: obaj z najlepszš otuchš,Że nieraz się spotkamy z sobš nie na sucho [412]! Ť Rzekł, a starca owionšł smutku dym zgryŸliwy. Wzišł z ziemi garœć brudnego pyłu i włos siwy Posypał nim, i łzami zalał się rzewnymi. Odys wstrzšsł się, nozdrzami parskał rozdętymi Wyrzucajšc ból z serca na widok rodzica. Skoczył doń, wzišł w ramiona i całował lica: ťOjcze! Jam to jest syn twój -mówił -syn zgubiony, Który wraca po latach dwudziestu w te strony! A więc łzom tym pofolguj [413], nie wzdychaj już więcej! Krótko powiem, gdyż działać trzeba nam coprędzej, Żem wszystkie zalotniki w pień wycišł w mym domu: Nie uszli ci zuchwalce mœciwego pogromu! Ť Odpowiedział mu na to ojciec, Laert stary: ť Żeby mój Odys wrócił, rzecz trudna do wiary; Pokaż znamię, a wtedy zaufam twej mowie Ť. Na to mu bystromyœlny Odysej odpowie: ťOjcze mój! Na tę bliznę nasamprzód zwróć oko, Którš odyniec kłami rozorał głęboko Tam w Parnasie, gdym z woli twojej i mej matki Do Autolyka jeŸdził odebrać te datki, Które mi był obiecał na me urodziny. Teraz wskażę ci wszystkie drzewa i krzewiny, Darowane mi niegdyœ, gdym jeszcze dziecięciem Za tobš wbiegł w te sady i słuchał z zajęciem, Jak każde drzewo mianem nazywałeœ innym; Naparłem się był o nie z uporem dziecinnym, A tyœ mi grusz trzynaœcie, jabłoni dziesištek, Fig czterdzieœci darował -tyle na poczštek;Nadto pięćdziesišt rzędów wina dostać miałem, Rozpiętego na tykach pod słońca upałem, Które się gronmi jagód okrywa w swej porze Gdy Zeus błogosławieństwo zeœle z nieba boże Ť. Starcowi biło serce, nogi pod nim drżały, Skoro powzišł z ust syna ten znak doskonały. Rzucił mu się w objęcia i upadł w zemdleniu Na pierœ syna, i w jego zawisnšł ramieniu. A po chwili, gdy w niego duch wszedł i ocucił, W uniesieniu radoœci takie słowo rzucił: ťO Zeusie! SnadŸ bogowie w niebie jeszcze władnš, Jeœli starli rozpustę gachów bezprzykładnš.Li o to strach mię bierze, aby Itakanie Hurmem nas nie napadli, nuż na ich wezwanie Z miast kefaleńskich liczne nadcišgnš tu rzesze! Ť Przemšdry mu Odysej odrzekł ku pociesze: ťNie trwóż się, niech się dusza twoja uspokoi: Raczej wejdŸmy do dworu, do siedziby twojéj, Gdzie Telemach, Eumajos z Filojtiem pastuchem Już tam sš i œniadanie przyrzšdzajš duchemŤ. Gdy to rzekł, ku domowi kroki swe zawrócił I wnet pięknej komnaty progi przestšpili, Gdzie Telemach z pomocš pastuchów co żywo Krzštał się, wino mieszał i krajał mięsiwo.Zaœ Laert wszedł do łaŸni, i tam bohatera Wierna Sikelka myje, maœciami naciera I w czyste stroi szaty; a boska Pallada Zbiegłszy doń, wraz królowi wspaniały wzrost nada, Że się wydał barczystym i tęższym niż wprzódy. Wyszedł z łaŸni, a Odys myœlał, że to cudyI że jeden z olimpskich bogów się objawił; Więc zwrócił się do ojca i te słowa prawił:ťOjcze! Iœcie w tym bogów nieœmiertelnychsprawa: Ten twój wzrost, to wejrzenie, ta dziarskapostawa! Ť Na to mšdry Laertes synowi odpowie: ťCzemuż, Kronionie, Febie, Ateno, bogowie!Taki, jaki-m Neriku [414] wyłamywał bramy, Wiodšc huf Kefaleńców -czemuż taki samy Nie znalazłem się w zamku tam, wczorajszej nocy, Pancerny, mordujšcy gachów z całej mocy,Z wami razem? A byłbym napłatał niemało Gaszych łbów, ażby serce w tobie się rozœmiało! Ť Takie się między nimi toczyły rozmowy - Lecz już przygotowany czekał stół godowy.Więc na krzesłach i stołkach u stołu zasiedli, Zabrali się dojadła i œniadanie jedli. Wtem wszedł Dolios staruszek, a z nim jego syny, Zmęczone pracš w polu, skšd matka rodziny, Ona stara Sikelka, wraz ich przywołała, Co syny swe karmiła, a o starca dbała. Ci ujrzawszy Odysa, sercem go poznali I z podziwienia w izbie jakby wryci stali. Ale Odys im posłał przyjazne wyrazy: ťSiadaj, starcze! W zdumieniu stoicie jak głazy? Długo na was czekamy spragnieni i głodni, Aby z wami biesiadę spożyć, ludzie godni Ť.Na to Dolios wzniósł k ’niemu ręce wycišgnięte, Dłonie króla całował wyż kostki ujęte I takie doń obrócił słowa uskrzydlone: ťO, drogi! Więc wróciłeœ? Wraca, co stracone! Nikt cię się nie spodziewał; niebo nam cię zsyła! Witaj nam! Oby łaska bogów ci œwieciła! Lecz powiedz, niech wiem wszystko: azali twa żona, Roztropna Penelopa, już uwiadomiona, Żeœ wrócił? Jeœli nie wie, wyœlę gońca lotem Ť. Bystry Odys mu na to: ťOna już wie o tem, Więc się nie troszcz i zasišdŸ tu z nami pospołu! Ť Rzekł, a staruszek usiadł w swym krzeœle do stołu. Syny jego podobnież Odysa witali; Przystšpiwszy, serdecznie w rękę całowali, I zasiedli tuż obok swojego rodzicy. Kiedy się tak krzepiono w biesiadnej œwietlicy, Przelatywała miasto Ossa [415] wieœcionoœna Głoszšc, że wszystkich gachów spotkała œmierć sproœna. Co posłyszawszy, rzesze ze wszech stron się zbiegły I z krzykiem, płaczem, zamek Odysa obiegły, Wynoszšc z niego trupy i grzebišc je w ziemi; Ciała zaœ z dalszych grodów, łodziami szparkiemi Przewiezione, do swoich siedzib się dostały. Na agorę poœpieszył potem ten tłum cały, A doń się przyłšczyło luda jeszcze więcéj. Wstał Eupejt i przemowę miał do tych tysięcy - Bo œmierć syna boleœnie starzec uczuł w duszy, Antinoja, którego Odys zabił z kuszy Najpierwszego. -Więc starzec tak mówił zełzami: ťBracia! Srodze się człek ten obszedł z Achiwami! Ongi młódŸ nam najlepszš œcišgnšł na swe statki I te setki potopił, zgubił nasze dziatki; Teraz cnych Kefaleńców w pień wycišł aż tylu! Trzeba więc, nim morderca umknie stšd do Pyłu Lub do boskiej Elidy, gdzie Epeje władnš, Pomœcić się, bo się hańbš zmażem bezprzykładnš, O której by ze zgrozš potomni mówili, Gdyby tym, co nam synów i braci zabili, Płazem uszło; ja sam bym życie zmierził sobie Nie znajdujšc spoczynku, chyba w jednym grobie. Mœcijmy się, nim zabójcy ucieknš za morze!Ť Tak rzekł starzec, i wzruszył słuchaczów w agorze. Wtem nadszedł pieœniarz z zamku z keryksem Medonem, Gdzie obaj noc przespali; teraz w zgromadzonem Ukazali się kole Achiwów zdumionych I mšdry keryks Medon rzekł do zgromadzonych: ťSłuchajcie Itakanie. W robocie tej całéj Odysowi widocznie bóstwa pomagały. Ja sam widziałem boga, jak w bitwy natłoku, Wzišwszy postać Mentora był u jego boku. Ten niebianin już ducha w Odyseju krzepił, Idšc przed nim, już strachem zalotników œlepił, Że zmieszani trupami podłogę zasłali Ť. Rzekł -w bladym osłupieniu wszyscy go słuchali; Aż wreszcie Haliterses [416] przemówił sędziwy, Co zna przyszłoœć, na przyszłoœć ma wzrok przenikliwy. On głos zabrał i mšdrze mówił w sposób taki: ťPosłuchajcie, co powiem, mężowie Itaki! Wszystkiemu, co się stało, nasza gnuœnoœć winna. Bo moja i Mentora, a i każda inna Przestroga -groch o œcianę! Wszak napominałem, Żeby synów powœcišgać w ich życiu zuchwałem, Wydanych na rozpustę i szkaradne zbrodnie, Marnujšcych nie swoje mienie, i niegodnie Bezczeszczšcych małżonkę dzielnego człowieka Myœlšc, że już nie wróci, gdy powrót swój zwleka. Przeto niechajcie zemsty -taka moja rada! Kto zaczepi Odysa, temu œmierć i biada! Ť Tak rzekł. Wtem z wielkim krzykiem więcejniż połowa Tłumu z miejsc się porwała; reszta, których słowa Halitersa wstrzymały, nie szła za pierwszymi, Przemowš Eupejtesa oszołomionymi, Bo ci zaraz do zbroic spiżowych pobiegli I przywdziawszy takowe, na pole wylegli Za miastem, a sam Eupejt stanšł na ich czele. Szalony! Chcšc œmierć syna pomœcić, wiódł mœciciele, Lecz nie miał już powrócić, padła nań œmierć blada. Podczas tego do Zeusa mówiła Pallada: ťO mój Ojcze olimpski, wszechwładny Kronionie! Powiedz, jakie ukrywasz myœli w boskim łonie? Czy chcesz lud ten wojennš rozpalić pożogš, Czy serca powaœnione natchnšć zgodš błogš? Ť Na to rzekł Zeus wszechwładca, gromadzšcy chmury: ťSkšdże takie pytanie wyszło z ust mej córy? Czy nie twoja to sprawa, nie twój wymysł nawet, By Odys wrócił, wrogom odpłacił wet za wet? Rób jak chcesz, lecz ci powiem, co robić przystało, Gdy Odys zalotników starł szajkę zuchwałš.Zróbmy sojusz: on królem będzie na Itace, A ja pamięć o synach zabitych zatracę W sercu narodu; miłoœć zwišże te ogniwa, I -jak przedtem -Itaka zakwitnie szczęœliwa! Ť Ledwie skończył, bogini niecierpliwie rwie się, Lotjš ršczy z Olimpu szczytów na dół zniesie. Zaœ w ogrodzie Laerta pod koniec biesiady Rzekł do swoich Odysej: ťNiechże kto na zwiady Pójdzie i wyjrzy na dwór, czy nie widać wroga Ť. Jeden z synów Doliosa wyszedł, pojrzał z proga Przed domem i zobaczył, jak wróg cišgnšł ławš. Więc woła do Odysa: ťZbrójmy się, a żwawo! Do broni! Wróg już blisko. Do broni! Ť Tak wołał, I każdy się uzbrajał naprędce, jak zdołał. Z Odysem było czterech, przy tym Doliosowych Szeœciu synów, do walki wystšpić gotowych; Toż Laertes i Dolios, choć starce zgrzybiali,Przecież oba z potrzeby do boju stawali. Więc gdy ciała okryli zbrojmi miedzianymi, Bramę im otworzono, Odys szedł przed nimi. Wtem Pallas się zjawiła, Zeusowa dziewica,Mentorowi podobna z głosu, wzrostu, lica. Uradował się Odys ujrzawszy boginię I rzekł do swego syna: ťTelemachu! Ninie Masz pole się pokazać, czyœ dorósł na męża. Pamiętaj! W bitwy wirze odwaga zwycięża: Nie zhańbże swego rodu, który od lat dawnych Wydał męstwem i siłš mężów na œwiat sławnych Ť. Na to roztropny młodzian tak mu odpowiedział: ťOjcze! Wnet ci pokażę, abyœ się dowiedział, Czy ogień, jakim gorę; przodków mych zniesławi Ť. Słyszšc to, stary Laert bogom błogosławi: ťBogowie! Dzień dzisiejszy dni moich ozdobš: Syn z wnukiem o czeœć przodków w zawód idš z sobš! Ť Wtem rzekła doń Zeusowa córa z okiem sowiem: ťArkejsjado! Nad wszystkich milszyœ mi, to-ć powiem, Pomódl się do Ateny, œlubem błagaj boga I oszczep długocienny ciœń szparko we wroga! Ť Rzekłszy, pierœ jego męstwem zagrzała dobitwy, A Laertes, do bogów posławszy modlitwy, Wstrzšsł oszczep, i wyrzucił przed siebie oszczepem. Grot się spotkał z przyłbicy spiżowym czerepem Na skroni Eupejtesa, na wskroœ jš przewiercił, I wódz padł z chrzęstem zbroi: Laert go uœmiercił. Więc Odys z synem wpadli w nieprzyjaciół roty, Siekli mieczem i bodli dwusiecznymi groty, I jak raz by wycięli wszystkich co do nogi, Gdyby nagle nie zagrzmiał nad nimi głos srogi I nie powstrzymał strony. Był to głos Pallady, Córy Egidodzierżcy: ťDosyć już tej zwady! Przestańcie, Itakanie, we krwi własnej brodzić! Rozchodzić się do domu! Natychmiast rozchodzić! Ť Na ten głos potruchleli wszyscy zbrojni męże, Osłupiałym wypadły z garœci ich oręże, Wytršcane na ziemię głosu tego siłš. Ku miastom tłum się rzucił, pierzchało co żyło; A Odys strasznym rykiem na tłum uchodzšcy Nacierał, ni to orzeł w chmurach szybujšcy. Wtem ze szczytu Olimpu, z Kroniona prawicy Padł piorun przed stopami Ateny Dziewicy, A ona wnet Odysa wsparła dobrš radš: ťBystroumny Odysie, zacny Laertiado! Wstrzymaj się i zaniechaj bratobójczej wojny! Mógłbyœ Zeusa obrazić: on w pioruny zbrojny! Ť Rzekła, a Odys woli poddał się swej pani. Sojusz stanšł: król z ludem byli pojednani Za sprawš Atenei, córy Kronionowéj, Podobnej do Mentora z wzrostu, kształtu, mowy. ---------- [396] Kylleny -Kyllene, szczyt górski w Arkadii, tu w grocie miał się urodzić Hermes, stšd często nazywany Kylleńskim; [397] Leukady skał stromych -Leukada, dziœLefkos jedna z wysp Jońskich; [398] lewada -łška asfodelu w Hadesie; [399] usuli -usypali; [400] niepoczesna -przedwczesna; [401] twa matka... z nimfami -Tetyda (boginimorska)i jej 49 sióstr, córek Starca Morskiego Nereusa, a więc Nereid; [402] Argeje -Argiwi; por. przypis [15]; [403] Dyjonizos -Dionizos; por. przypis [155]; [404] mogiły Patrokla, Achillesa i Protesilaosa do dziœ sš pokazywane turystom na przylšdku Troady Sigejon (dziœ Jeniszekir); [405] Hellespont -starożytna nazwa cieœninyDardanele, utworzona od imienia mitycznej Helle, która w niej utonęła; [406] Sikelka -Sycylijka; [407] Dolios -służšcy Laertesa, ojca Odyseusza; [408] kubrak -tu: chiton; [409] podal -z dala; [410] z Alybantu -chodzi o Metapont umiejscawiany w Italii, w Tracji, w Azji Mniejszej (Alybe)lub w Troadzie; krainę baœniowš; [411] od Sikanii -od Sycylii; [412] nie na sucho -tu w znaczeniu: damy sobie upominki; [413] pofolguj -daj upust żalowi; [414] Nerikos (Neritos)-zamek, który ojciec Odysa Laertes zdobywał będšc młodym; [415] Ossa -boginka wieœci, w mit. rzym.: Fama; [416] Haliterses -syn Mastora, wieszcz z Itaki; przestrzega przed walkš i zachęca do zgody; Posłowie "Œwiat Homera jest właœciwie œwiatem Agamemnona i Odyseusza, œwiatem achajskich bohaterówzajętych rzemiosłem wojennym i wędrówkami." J. V. Luce Odyseja Homera l. Homer Iliada i Odyseja zostały stworzone przez poetę zwanego Homeros, który był pieœniarzem- recytatorem legend (aoidos, czyli bard). Homer przejšł dziedzictwo bogatej tradycji poezji heroicznej, tworzšcswoje poematy według udoskonalonych wzorców obecnych w epice antycznej. Oba poematy przetrwały do naszych czasów w głównym zarysie w takiej formie, w jakiej powstały. Tekst przeszedł jednakże pewne modyfikacje poczynione przez recytatorów,kopistów i wydawców œwiata antycznego. Homer stworzył swoje dzieła bez zapisywania, a recytujšc je osišgnšł wielkšsławę. Być może chcšc im zapewnić przetrwanie spisał je sam, bšdŸ komuœ podyktował. Działalnoœć Homera przypada na drugš połowę wieku VIII p. n. e. Poeta na pewno pochodził z Jonii. Spoœród miejsc gdzie mógł się urodzić najbardziej prawdopodobne sš Chios i Smyrna. Poeta z pewnoœciš przewędrował całš Egeęi być może odwiedził Troadę i Itakę - znajomoœć geografii tej wyspy jest tak doskonała, że autor Odysei musiał jš znać z osobistego doœwiadczenia. Brytyjskie wykopaliska na Itace dowiodły, że w epocebršzu istniała tu kultura mykeńska. Osadnictwo ogniskowało się w północnej częœci wyspy koło Stawros i w rejonie zatoki Polis -według tekstu Odysei , tam właœnie znajdował się pałac Odyseusza. Prócz tego na podstawie treœci możemy odtworzyć bardzo dokładnie całš topografię wyspy z charakterystycznš góršNeriton, zatokš Deksia i grotš Marmarospilia, w której Odys, za radš Ateny ukrył przywiezione z Scherii skarby. Badacze zatem sš zgodni, że Homer był na Itace, i że wiernie oddał koloryt i warunki naturalne wyspy. Podczas wykopalisk brytyjskich na Itace w latach 1930-32 odkryto w grocie u brzegu zatoki Polis fragment terakotowej maski z napisem Modlitwa do Odyseusza datowanš na II lub I wiek p. n. e. , co dowiodło, że w tym okresie z grotš zwišzany był kult tego herosa. Odkrycie to wsparło hipotezę, iż Homer odwiedził Itakę, wędrujšc œladami opisywanego przez siebie bohatera. 2. Epos Epos jest najwczeœniejszym gatunkiem literackim, jaki pojawił się w Grecji. Eposy takie jak Iliada i Odyseja sš ukoronowaniemwielowiekowej tradycji pieœni ludowej. Twórcami takich pieœni byli œpiewacy zwani aojdami, którzy przy dŸwiękach formingi (strunowego instrumentu podobnego do cytry)wykonywali układane przez siebie opowieœci o życiu i czynach sławnych bohaterów mitologicznych. Aojdowie byli najczęœciej samoukami, improwizowali lub przetwarzali znane tematy, wędrujšc z miejsca na miejsce (być może jednym z aojdów był sam Homer). W Odysei Homer przedstawil postaci dwóch aojdów: Demodokosa na dworze władcy Feaków Alkinoosa i Femiosa na dworze w Itace. Epos opowiada zazwyczaj o heroicznej przeszłoœci, bohaterskich czynach lub działalnoœci bogów. Œwiat przedstawiony jest z pewnego dystansu czasowego. Sfery bogów i ludzi wišżš się ze sobš: bogowie posiadajš cechy œmiertelników, bohaterowieczęsto obdarzeni sš przymiotami bogów (np.Achilles, którego nie można było œmiertelnieugodzić w żadne miejsce na ciele poza piętš). Niektórzy bohaterowie znajdujš się pod szczególnš opiekš jednego z bogów, ratujšcego przed niebezpieczeństwami i i.eję Al48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żç@`cč  céŹCcęď*˙ X˙˙pomagajšcego w boju. Styl narracji eposu jest wysoki, podniosły, występuje wiele powtórzeń, wyolbrzymień (hiperboli), epitetów stałych (gromowładnyZeus, przemyœlny Odys, sowiooka Atena )oraz rozbudowanych porównań -tzw. porównań homeryckich. Częstym zabiegiem wprowadzanym przez Homera w obu poematach jest stosowanie retardacji czyli opowiadań wprowadzonych do tekstu w celu opóŸnienia akcji i zbudowania napięcia. Typowym przykładem retardacji jest historia blizny Odyseusza opowiadana przez starš nianię Eurykleję w pieœni XIX. Scena mycia nóg i rozpoznania bohatera po bliŸnie została doskonale zinterpretowana, jako przykład homeryckiego realizmu, w znakomitej ksišżce Ericha Auerbacha Mimesis (rozdziałI -Blizna Odyseusza ). Arystoteles w Poetyce przedstawił swoja wizję epopei: Jest ona albo prosta albo zawikłana, etyczna bšdŸ patetyczna. Składa się też z tych samych częœci co tragedia z wyjštkiemœpiewu i widowiska. Wymaga ona również perypetii, rozpoznań i cierpień. Także jej język i sposób myœlenia muszš być piękne. 3. Odyseja ---- kompozycja epopei i treœć Kompozycja Odysei jest znacznie kunsztowniejsza niż Iliady. Podzielona jest na 24 pieœni i zawiera 12 160 wersów. Akcjš obejmuje 40 dni i możnajš podzielić na 6 częœci ze względu na powišzania treœciowe: I-IV pieœni to Telemachia , czyli opowieœć o wyprawie Telemacha, który chciał zasięgnšć wiadomoœci o losach ojca; V-VIII to pobyt Odyseusza u Feaków, zaœ IX-XII opowieœci o przygodach przedstawione na dworze feackiego władcy Alkinoosa; pieœni XIII-XVIprzestawiajš pobyt Odyseusza na Itace, XVII-XX Odys nie poznany we własnym domu, zaœ XXI-XXIV to rzeŸ zalotników i zakończenie. W treœci Odysei mamy do czynienia po raz pierwszy z kompozycjš ramowš, czyli sytuacjš gdy częœć akcji zostaje zreferowana przez bohatera, a nie przez autora i opowiedziana w pierwszej osobie. Opowiadanie Odyseusza umieszczone jest w trzeciej częœci utworu (pieœni XIII-XVI)i tym samym przerywa cišgłoœć narracji odautorskiej. Badacze Odysei uznajš za najsłabszš pierwszš częœć utworu, a więc Telemachię -syn Odyseusza podczas swej wyprawy nie dowiaduje się niczego istotnego na temat ojca, zdobywa tylko enigmatyczne wiadomoœci i całoœć tej podróży nie jest zbyt ważna dla przebiegu akcji. Badacze przypuszczajš więc, że Telemachia mogła być osobnym utworem dodanym przez Homera do Odysei . Kwestionowana jest także autentycznoœć zakończenia poematu, jako niepotrzebnego dla akcji i osłabiajšcego wrażenie punktu kulminacyjnego, czyli momentu rozpoznania się małżonków. 4. Wędrówka Odyseusza Odyseusz zwany też Ulissesem był jednym zgreckich bohaterów walczšcych pod Trojš. Szczególnš opiekš otaczała go bogini Atena,wielokrotnie ratujšc podczas bitwy. Odyseusz słynšł jako dzielny rycerz, błyskotliwy mówca oraz niezwykle przebiegły człowiek -to on był autorem podstępu z drewnianym koniem, dzięki któremu greccy wojownicy dostali się do Troi i doprowadzili do zdobycia miasta. Powrót Odysa do rodzinnej Itaki (skalista wysepka na Morzu Jońskim)opisuje drugi z wielkich eposów Homera -Odyseja . Dzieło to, przedstawiajšce dwudziestoletniš tułaczkę opowiada niezwykłe historie o nimfach, morskich potworach, dalekich lšdach i morzach, przez które wędrował Ulisses. W czasach nowożytnych wielokrotnie próbowano odtworzyć trasę wędrówki Odyseusza. Udało się ustalić położenie bardzo wielu miejsc, jednakże inne pozostajš cišgle w œwiecie bajkowym, fantastycznym. Wkrótce po wyruszeniu spod Troi burza rozdzieliła floty Agamemnona i Odyseusza, którego okręty wiatr zagnał aż do Tracji. Tam jego żołnierze złupili miasto Ismaros iwymordowali jego mieszkańców z wyjštkiem jednego kapłana -Marona, który wykupił się winem (napojem tym póŸniej Odys uœpił Polyfema). Okręty popłynęły dalej na południe i dotarły do kraju zjadaczy lotosu (Lotofagów), położonego najprawdopodobniej na wybrzeżach Cyrenajki (Libia). Lotofagowie podali przybyszom swoje zwykle pożywienie, czyli owoce lotosu. Ten zdradliwy pokarm sprawiał, że każdy kto go spożył zapominał skšd pochodzi i chciałzostać w kraju Lotofagów. Odyseusz odmówił poczęstunku i z największym trudem zmusił swoich towarzyszy do powrotu na okręty. Kolejny etap podróży to wyspa cyklopa Polyfema (prawdopodobnie była to Sycylia). Polyfem był pasterzem kóz, dzikim ludożercš o jednym oku osadzonym nad czołem. Odyseusz przedstawił mu się jako Nikt. Polyfem postanowił zjadać po kolei marynarzy Odysa, których uwięził w grocie. Odyseusz tracšc towarzyszy spróbował się ratować -upił cyklopa winemod kapłana Marona, a potem oœlepił go przy pomocy rozżarzonego kołka. Rano Polyfem odwalił kamień zasłaniajšcy wejœcie do groty i zaczšł wypuszczać kozy, obmacujšc przy tym starannie grzbiety zwierzšt żeby uniemożliwić ucieczkę ludziom. Odyseusz i jego towarzysze opuœcili jednak grotę -przywišzani pod brzuchami kóz. Następnie flota Odyseusza zawitała na wyspę boga wiatrów Eola. Bóg podarował Odysowi worek zawierajšcy wszystkie wiatry, zabraniajšc mu go otwierać. Kiedy Odyseusz zasnšł, żeglarze rozwišzali worek, myœlšc, że znajdujš się tam wielkie skarby. Wypuœcili w ten sposób wiatry, które zapędziły okręty z powrotem do wyspy Eola. Bóg wiatrów, ogromnie rozgniewany, odmówił pomocy. Pobyt w kraju Lajstrygonów, ludożerców mieszkajšcych na Sycylii lub w Italii w pobliżu miasta Formiae miał dużo gorsze skutki: w bitwie z tym ludem Odys stracił większoœć towarzyszy i wszystkie statki z wyjštkiem jednego, na którym z trudem udało mu się uratować. Kolejne przygody czekały Odyseusza na wyspie Ajaja (prawdopodobnie jest to półwysep leżšcy w Italii na południe od Lacjum), gdzie mieszkała czarodziejka Kirke. Czarodziejka zamieniła wszystkich marynarzy w wieprze i dopiero Odyseusz zmusił jš do cofnięcia czaru. Bohater korzystał z goœcinnoœci Kirke przez rok, a ze zwišzku tego przyszedł na œwiat syn. Kirke doradziła też Odysowi, żeby udał się do Hadesu i spotkał z duchem tebańskiego wieszczka Tejrezjasza, który wskaże mu drogę do domu. W Hadesie Odys spotkał wielu towarzyszy spod Troi, w tym Ajasa, który był cišgle naniego obrażony za spór o zbroje Achillesa. Od wieszczka dowiedział się, że wróci do domu samotnie, na obcym statku i poznał okolicznoœci swojej przyszłej œmierci. Dalsza droga wiodła koło wyspy syren, położonej w okolicach Zatoki Neapolitańskiej. Syreny -pół kobiety i pół ptaki wabiły żeglarzy przepięknym œpiewem. Każdy kto ulegał czarowi ich głosu rzucał się do morza i ginšł. Odyseusz nakazał swoim marynarzom zatkać uszy, a sam przywišzany do masztu wysłuchał œpiewu syren. Kolejnš przeszkodš w podróży była cieœnina(najprawdopodobniej chodziło o Cieœninę Messyńskš pomiędzy Itališ i Sycyliš)gdzie czaiły się dwa potwory Skylla i Charybda. Charybda połykała statki w całoœci, zaœ Skylla zadowalała się szeœcioma osobami z załogi. Odyseusz zdecydował się płynšć koło Skyllii za cenę życia szeœciu towarzyszy uratował statek. Na brzegach Sycylii, do której dopłynęli pasły się białe byki należšce do boga słońca Heliosa. Towarzysze Odysa zabili i zjedli kilka zwierzšt, a rozgniewany bóg błyskawicš zatopił okręt. Tylko Odyseuszowi udało się uratować i dotrzeć na wyspę Ogygia (najprawdopodobniej Ceuta, na wybrzeżu afrykańskim, po drugiej stronie Cieœniny Gibraltarskiej)do siedziby nimfy Kalypso. Nimfa zatrzymywała Odysa przez siedem lat i dopiero interwencja Zeusa, który wysłał do niej Hermesa spowodowała, że uwolniła swego goœcia. Odyseusza przeœladował jednak cišgle gniew Posejdona, który spowodował kolejnš katastrofę statku. Morze wyrzuciło Odysa na brzeg wyspy Scheria (prawdopodobnie Korfu) zamieszkiwanej przez żeglarski lud Feaków. Odysa odnalazła piękna królewna Nauzykaa, która zaprowadziła bohatera do domu swego ojca Alkinoosa. Podczas wspaniałej uczty Odys opowiedział swoje przygody, a potem został wyprawiony do domu. Żeglarze feaccy przenieœli go œpišcego z okrętu na brzeg ojczystej wyspy, po czym odpłynęli. Atena sprawiła, że Odyseusz zmienił się w żebraka i nierozpoznany wszedł do własnego domu by zemœcić się na zalotnikach. Poznał go tylko pasterz œwiń Eumajos i stara piastunka. Szybko przekonał do siebie Telemacha, który pomógł mu zabić zalotników. W ten sposób Odyseusz po dwudziestu latach tułaczki odzyskał swój dom i rodzinę. Według póŸniejszych od Odysei wersji mitycznych, na Itace wylšdował Telegonos,syn Odyseusza i Kirke, który wyruszył w œwiat poszukujšc ojca. Odys i jego syn nie rozpoznali się, doszło do walki, w której Odyseusz odniósł œmiertelnš ranę. 5. Iliada a Odyseja Iliada i Odyseja były już w czasach starożytnych uważane za dzieło jednego poety - Homera, choć niektórzy filologowie antyczni (między innymi Ksenon i Hellanikos)przypisywali Homerowi autorstwo jedynie Iliady . Tradycyjnie też uznawano Odyseję za póŸniejszš od Iliady . Oba utwory osnute sšwokół opowieœci o wojnie trojańskiej. Iliada zawiera krótki wycinek, zaledwie 40 dni ostatniego roku walki pod Trojš. Odyseja, dzieło znacznie barwniejsze i bardziej skomplikowane w warstwie fabularnej opowiada o dwudziestoletniej tułaczce Odyseusza, próbujšcego powrócić do rodzinnej Itaki. Ton Iliady jest patetyczny i podniosły, eposprzedstawia dzieje bogów i bohaterów walczšcych wspólnie pod Trojš -nie ma tu wyraŸnego rozgraniczenia pomiędzy œwiatem ziemskim, a boskim. Bogowie wielokrotnie decydujš o losach ludzi i majš bezpoœredni wpływ na ich poczynania. Inaczej jest w Odysei . Poza Atenš, która podobnie jak w Iliadzie opiekuje się Odyseuszem, bioršc czynny udział w akcji, inni bogowie pełniš role jedynie stróżów moralnoœci. W obydwu eposach odnajdujemy znajomych bohaterów: Odysa, Agamemnona, Menelaosa,Helenę. Homer jednak unika powtarzania swoich opowieœci -Iliada nie zawiera epizodu z koniem trojańskim, podstępnie wprowadzonym do Troi, obecnym z kolei w Odysei. Według Poetyki Arystotelesa Iliada ma charakter tragiczny, którego pozbawiona jest Odyseja -wiemy od razu, że bohater wróci do Itaki i jego tułaczka zakończy sięszczęœliwie. W Odysei widać także w jakim kierunku ewoluował styl homerycki -mniej tu rozbudowanych porównań, a więcej wypowiedzi sentencjonalnych. Po raz pierwszy też pojawia się kompozycja ramowa. XX-wieczni badacze podkreœlajš, że analiza obu eposów dowodzi, iż więcej je łšczy niżdzieli. Tym samym potwierdzajš autorstwo Homera, datujšc Odyseję w przybliżeniu na wiek VIII p.n.e. Bliższe doprecyzowanie daty powstania jest bardzo trudne. Można z pewnoœciš stwierdzić, że Odyseja jest o kilka dziesištków lat młodsza od Iliady , o czym œwiadczy między innymi przemiana wierzeń religijnych (zwłaszcza zwišzanych ze œmierciš i życiem pozagrobowym)oraz zmiana œwiatopoglšdu. Odyseja musi być jednakże starsza od dziełHezjoda (tworzył w połowie VIII w. p.n.e.), który naœladuje jš w wielu miejscach. Według tych wyliczeń moment powstania utworu pokrywał aby się z datš okreœlonš przez Herodota. Jest więc całkowicie możliwe, że Homer napisał Iliadę w młodym wieku, a Odyseję jako człowiek starszy. 6. Nawišzania do Odysei w literaturze póŸniejszej Najwczeœniejsze nawišzania do Odysei pojawiły się już w czasach starożytnych. Był to między innymi dramat satyrowy Plutarcha Cyklop i Argonautyki Apolloniosa z Rodos. W œredniowieczu postać Odyseusza pojawia się u Dantego w Boskiej Komedii - legendarny bohater spod Troi cierpi w ósmym kręgu -piekle fałszywych doradców:„Ulisses tutaj gore -rzekł -od losu Skazan z Diomedem na wspólne cierpienie, Jak był wspólnikiem do zdrady i ciosu. ” (Boska Komedia, Piekło pieœń XXV, w. 55) W renesansie po przygody Odyseusza sięgaliCalderon (w komedii Przemożny czar, Miloœć)oraz Szekspir (Troilus i Kressyda). Wepokach póŸniejszych, zwłaszcza romantyzm wdzięcznie przyswajał sobie postać tego bohatera -wiersz Tennysona Ulysses , czy Pochwala życia d ’Annunzio. Najsłynniejszym jednak nawišzaniem do eposu Homera jest Ulisses Jamesa Joyce ’a napisany w latach 1914-21. Ulisses , powieœć będšca właœciwie wielkim monologiem wewnętrznym, nie tylko swym tytułem nawišzuje do homeryckiej epopei. Jest ona nowoczesnš wersjš Odysei , zaadaptowanš do dublińskiej rzeczywistoœcipoczštku naszego wieku (akcja obejmuje jeden dzień 16 czerwca 1904 -od wielu lat dzień ten jest obchodzony jako œwięto Joyce ’a tzw. Bloomsday). W osiemnastu rozdziałach, które poczštkowo pisarz opatrzył tytułami pieœni Odysei Homera, przedstawiona jest mityczna wędrówka Leopolda Blooma (Odysa)ulicami Dublina. Podczas tej tułaczki czekajš na niego rozmaite pokusy i przygody. Punktem kulminacyjnym powieœci jest spotkanie Blooma z Stefanem Dedalusem - powieœciowym Telemachem (uznawanym przez badaczy za porte-parole autora). Stosunek syna do ojca jest tu czysto symboliczny, gdyż ci dwaj bohaterowie nie sš ze sobš spokrewnieni. Inne postaci homeryckiego dzieła majš również swoje odpowiedniki w tekœcie Joyce ’a -Nauzykaa to młoda dziewczyna spotkana przez Blooma na plaży, Kirke to właœcicielka domupublicznego, zaœ wyspa wiatrów Eola, to redakcja dublińskiego dziennika. Ta niesamowita powieœć-nie-powieœć będšcaparabolš życia ludzkiego została okrzyknięta skandalem literackim, powieœcišpornograficznš i przez wiele lat znajdowała się na indeksie. Nasze czasy oddały jednak sprawiedliwoœć temu wybitnemu dziełu. Z radoœciš można obserwować prawdziwy renesans Joyce ’a,który ma miejsce w ostatnich latach. Polskiego tłumaczenia tego niezwykle trudnego tak w warstwie fabularnej, jak i językowej utworu, dokonał Maciej Słomczyński w 1969 r. 7. Warto przeczytać; -Auerbach Mimesis (rozdział pt. Blizna Odyseusza ), Warszawa 1964 -Bratford E. Wędrówki z Homerem , Warszawa 1967 -Joyce J. Ulisses (tłum. M. Słomczyński), Zielona Sowa Kraków 1997 -Luce J. V Homer i epoka heroiczna . Warszawa 1987 ------Konwersja: rpg6@go2.pl œwiadczenia. Brytyjskie wykopaliska na Itace dowiodły, że w epocebršzu istniała tu kultura mykeńska. Osadnictwo ogniskowało się w północnej częœci wyspy koło Stawros i w rejonie zatoki Polis -według tekstu Odysei , tam właœnie znajdował się pałac Odyseusza. Prócz tego na podstawie treœci możemy odtworzyć bardzo dokładnie całš topografię wyspy z charakterystycznš góršNeriton, zatokš Deksia i grotš Marmarospilia, w której Odys, za radš Ateny ukrył przywiezione z Scherii skarby. Badacze zatem sš zgodni, że Homer był na Itace, i że wiernie oddał koloryt i warunki naturalne wyspy. Podczas wykopalisk brytyjskich na Itace w latach 1930-32 odkryto w grocie u brzegu zatoki Polis fragment terakotowej maski z napisem Modlitwa do Odyseusza datowanš na II lub I wiek p. n. e. , co dowiodło, że w tym okresie z grotš zwišzany był kult tego herosa. Odkrycie to wsparło hipotezę, iż Homer odwiedził Itakę, wędrujšc œladami opisywanego przez siebie bohatera. 2. Epos Epos jest najwczeœniejszym gatunkiem literackim, jaki pojawił się w Grecji. Eposy takie jak Iliada i Odyseja sš ukoronowaniemwielowiekowej tradycji pieœni ludowej. Twórcami takich pieœni byli œpiewacy zwani aojdami, którzy przy dŸwiękach formingi (strunowego instrumentu podobnego do cytry)wykonywali układane przez siebie opowieœci o życiu i czynach sławnych bohaterów mitologicznych. Aojdowie byli najczęœciej samoukami, improwizowali lub przetwarzali znane tematy, wędrujšc z miejsca na miejsce (być może jednym z aojdów był sam Homer). W Odysei Homer przedstawil postaci dwóch aojdów: Demodokosa na dworze władcy Feaków Alkinoosa i Femiosa na dworze w Itace. Epos opowiada zazwyczaj o heroicznej przeszłoœci, bohaterskich czynach lub działalnoœci bogów. Œwiat przedstawiony jest z pewnego dystansu czasowego. Sfery bogów i ludzi wišżš się ze sobš: bogowie posiadajš cechy œmiertelników, bohaterowieczęsto obdarzeni sš przymiotami bogów (np.Achilles, którego nie można było œmiertelnieugodzić w żadne miejsce na ciele poza piętš). Niektórzy bohaterowie znajdujš się pod szczególnš opiekš jednego z bogów, ratujšcego przed niebezpieczeństwami i i.eję Al48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj¤°@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż”üżN¸÷ż@