ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS KONST €003XP˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉ Przewiń Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕpSĂ˝D€€a c€á• cvŒ1#ˇ c€š-Ŕ cy91 KONSTYTUCJA RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ SEJM III RP Preambuła Dz.U.97.78.483 KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z dnia 16 lipca 1997r.) W trosce o byt i przyszłoœć naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku możliwoœć suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie, my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzšcy w Bogabędšcego Ÿródłem prawdy, sprawiedliwoœci, dobra i piękna, jak i nie podzielajšcy tej wiary, a te uniwersalne wartoœci wywodzšcy z innych Ÿródeł, równi w prawach i w powinnoœciach wobec dobra wspólnego - Polski, wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o niepodległoœć okupionš ogromnymi ofiarami, za kulturę zakorzenionš w chrzeœcijańskim dziedzictwie Narodu i ogólnoludzkich wartoœciach, nawišzujšc do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, zobowišzani, by przekazać przyszłym pokoleniom wszystko co cenne z ponad tysišcletniego dorobku, złšczeni więzami wspólnoty z naszymi rodakami rozsianymi po œwiecie, œwiadomi potrzeby współpracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej, pomni gorzkich doœwiadczeń z czasów, gdy podstawowe wolnoœci i prawa człowieka były w naszej OjczyŸnie łamane, pragnšc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelnoœć i sprawnoœć, w poczuciu odpowiedzialnoœci przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolnoœci i sprawiedliwoœci, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczoœci umacniajšcej uprawnienia obywateli i ich wspólnot. Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będš stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbajšc o zachowanie przyrodzonej godnoœci człowieka, jego prawa do wolnoœci i obowišzku solidarnoœci z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszonš podstawę Rzeczypospolitej Polskiej. Rozdział I - RZECZPOSPOLITA RZECZPOSPOLITA Art. 1. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniajšcym zasady sprawiedliwoœci społecznej. Art. 3. Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym. Art. 4. 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpoœrednio. Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległoœci i nienaruszalnoœci swojego terytorium, zapewnia wolnoœci i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwoobywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę œrodowiska, kierujšc się zasadš zrównoważonego rozwoju. Art. 6. 1. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbrkultury, będšcej Ÿródłem tożsamoœci narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. 2. Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicš w zachowaniu ich zwišzków z narodowym dziedzictwem kulturalnym. Art. 7. Organy władzy publicznej działajš na podstawie i w granicach prawa. Art. 8. 1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Przepisy Konstytucji stosuje się bezpoœrednio, chyba że Konstytucja stanowiinaczej. Art. 9. Rzeczpospolita Polska przestrzega wišżšcego jš prawa międzynarodowego. Art. 10. 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sšdowniczej. 2. Władzę ustawodawczš sprawujš Sejm i Senat, władzę wykonawczš Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sšdowniczš sšdy i trybunały. Art. 11. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolnoœć tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszajš na zasadach dobrowolnoœci i równoœci obywateli polskichw celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. 2. Finansowanie partii politycznych jest jawne. Art. 12. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolnoœć tworzenia i działania zwišzków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji. Art. 13. Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujšcych się w swoich programach do totalitarnych metod ipraktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalnoœć zakłada lub dopuszcza nienawiœć rasowš i narodowoœciowš, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. Art. 14. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolnoœć prasy i innych œrodków społecznego przekazu. Art. 15. 1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. 2. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniajšcy więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniajšcy jednostkom terytorialnym zdolnoœć wykonywania zadań publicznych okreœla ustawa. Art. 16. 1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorzšdowš. 2. Samorzšd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługujšcš mu w ramach ustaw istotnš częœć zadań publicznych samorzšd wykonuje w imieniu własnym i na własnš odpowiedzialnoœć. Art. 17. 1. W drodze ustawy można tworzyć samorzšdy zawodowe, reprezentujšce osoby wykonujšce zawody zaufania publicznego i sprawujšce pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. 2. W drodze ustawy można tworzyć równieżinne rodzaje samorzšdu. Samorzšdy te nie mogš naruszać wolnoœci wykonywania zawodu ani ograniczać wolnoœci podejmowania działalnoœci gospodarczej. Art. 18. Małżeństwo jako zwišzek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdujš się pod ochronš i opiekš Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 19. Rzeczpospolita Polska specjalnš opiekš otacza weteranów walk o niepodległoœć, zwłaszcza inwalidów wojennych. Art. 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolnoœci działalnoœci gospodarczej, własnoœci prywatnej oraz solidarnoœci, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 21. 1. Rzeczpospolita Polska chroni własnoœć i prawo dziedziczenia. 2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedyniewówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Art. 22. Ograniczenie wolnoœci działalnoœci gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Art. 23. Podstawš ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne. Zasada ta nie narusza postanowień art. 21 i art. 22. Art. 24. Praca znajduje się pod ochronš Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy. Art. 25. 1. Koœcioły i inne zwišzki wyznaniowe sš równouprawnione. 2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowujš bezstronnoœć w sprawach przekonań religijnych, œwiatopoglšdowych i filozoficznych, zapewniajšc swobodę ich wyrażania w życiupublicznym. 3. Stosunki między państwem a koœciołami iinnymi zwišzkami wyznaniowymi sš kształtowane na zasadach poszanowania ichautonomii oraz wzajemnej niezależnoœci każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobrawspólnego. 4. Stosunki między Rzeczšpospolitš Polskš a Koœciołem Katolickim okreœlajš umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicš Apostolskš i ustawy. 5. Stosunki między Rzeczšpospolitš Polskš a innymi Koœciołami oraz zwišzkami wyznaniowymi okreœlajš ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właœciwymi przedstawicielami. Art. 26. 1. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służš ochronie niepodległoœci państwa i niepodzielnoœci jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalnoœci jego granic. 2. Siły Zbrojne zachowujš neutralnoœć w sprawach politycznych oraz podlegajš cywilnej i demokratycznej kontroli. Art. 27. W Rzeczypospolitej Polskiej językiem urzędowym jest język polski. Przepis ten nie narusza praw mniejszoœci narodowych wynikajšcych z ratyfikowanych umów międzynarodowych. Art. 28. 1. Godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu. 2. Barwami Rzeczypospolitej Polskiej sš kolory biały i czerwony. 3. Hymnem Rzeczypospolitej Polskiej jest Mazurek Dšbrowskiego. 4. Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej podlegajš ochronie prawnej. 5. Szczegóły dotyczšce godła, barw i hymnu okreœla ustawa. Art. 29. Stolicš Rzeczypospolitej Polskiej jest Warszawa. Rozdział II - WOLNOŒCI, PRAWA I OBOWIĽZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA WOLNOŒCI, PRAWA I OBOWIĽZKI CZŁOWIEKA I OBYWATELA Zasady ogólne Art. 30. Przyrodzona i niezbywalna godnoœć człowieka stanowi Ÿródło wolnoœci i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochronajest obowišzkiem władz publicznych. Art. 31. 1. Wolnoœć człowieka podlega ochronie prawnej. 2. Każdy jest obowišzany szanować wolnoœci i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo munie nakazuje. 3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolnoœci i praw mogš być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy sš konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porzšdku publicznego, bšdŸ dla ochrony œrodowiska, zdrowia i moralnoœci publicznej, albo wolnoœci i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogš naruszać istoty wolnoœci i praw. Art. 32. 1. Wszyscy sš wobec prawa równi. Wszyscymajš prawo do równego traktowania przez władze publiczne. 2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 33. 1. Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej majš równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. 2. Kobieta i mężczyzna majš w szczególnoœci równe prawo do kształcenia,zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartoœci, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godnoœci publicznych i odznaczeń. Art. 34. 1. Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będšcych obywatelamipolskimi. Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego okreœla ustawa. 2. Obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie. Art. 35. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia obywatelom polskim należšcym do mniejszoœci narodowych i etnicznych wolnoœć zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. 2. Mniejszoœci narodowe i etniczne majš prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służšcych ochronie tożsamoœci religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczšcych ich tożsamoœci kulturowej. Art. 36. Podczas pobytu za granicš obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 37. 1. Kto znajduje się pod władzš Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolnoœci i praw zapewnionych w Konstytucji. 2. Wyjštki od tej zasady, odnoszšce się do cudzoziemców, okreœla ustawa. Wolnoœci i prawa osobiste Art. 38. Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawnš ochronę życia. Art. 39. Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody. Art. 40. Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżajšcemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych. Art. 41. 1. Każdemu zapewnia się nietykalnoœć osobistš i wolnoœć osobistš. Pozbawienie lubograniczenie wolnoœci może nastšpić tylko na zasadach i w trybie okreœlonym w ustawie. 2. Każdy pozbawiony wolnoœci nie na podstawie wyroku sšdowego ma prawo odwołania się do sšdu w celu niezwłocznego ustalenia legalnoœci tego pozbawienia. O pozbawieniu wolnoœci powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazanš przez pozbawionego wolnoœci. 3. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w cišgu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany dodyspozycji sšdu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w cišgu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sšdu nie zostaniemu doręczone postanowienie sšdu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami. 4. Każdy pozbawiony wolnoœci powinien być traktowany w sposób humanitarny. 5. Każdy bezprawnie pozbawiony wolnoœci ma prawo do odszkodowania. Art. 42. 1. Odpowiedzialnoœci karnej podlega ten tylko, kto dopuœcił się czynu zabronionego pod groŸbš kary przez ustawę obowišzujšcš w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniuza czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myœl prawa międzynarodowego. 2. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Możeon w szczególnoœci wybrać obrońcę lub na zasadach okreœlonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu. 3. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sšdu. Art. 43. Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkoœci nie podlegajš przedawnieniu. Art. 44. Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw, nie œciganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn. Art. 45. 1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właœciwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sšd. 2. Wyłšczenie jawnoœci rozprawy może nastšpić ze względu na moralnoœć, bezpieczeństwo państwa i porzšdek publiczny oraz ze względu na ochronę życiaprywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie. Art. 46. Przepadek rzeczy może nastšpić tylko w przypadkach okreœlonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sšdu. Art. 47. Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Art. 48. 1. Rodzice majš prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopieńdojrzałoœci dziecka, a także wolnoœć jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. 2. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastšpić tylko w przypadkach okreœlonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sšdu. Art. 49. Zapewnia się wolnoœć i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ograniczenie może nastšpić jedynie w przypadkach okreœlonychw ustawie i w sposób w niej okreœlony. Art. 50. Zapewnia się nienaruszalnoœć mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lubpojazdu może nastšpić jedynie w przypadkach okreœlonych w ustawie i w sposób w niej okreœlony. Art. 51. 1. Nikt nie może być obowišzany inaczej niżna podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczšcych jego osoby. 2. Władze publiczne nie mogš pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji oobywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. 3. Każdy ma prawo dostępu do dotyczšcych go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może okreœlić ustawa. 4. Każdy ma prawo do żšdania sprostowaniaoraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawš. 5. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji okreœla ustawa. Art. 52. 1. Każdemu zapewnia się wolnoœć poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. 2. Każdy może swobodnie opuœcić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Wolnoœci, o których mowa w ust. 1 i 2, B¤ˆŠj ľAĚ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj  Př c H š c < c =%Ü c 14'66 L€mogš podlegać ograniczeniom okreœlonym wustawie. 4. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju. 5. Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawš, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe. Art. 53. 1. Każdemu zapewnia się wolnoœć sumienia ireligii. 2. Wolnoœć religii obejmuje wolnoœć wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanieinauczanie. Wolnoœć religii obejmuje także posiadanie œwištyń i innych miejsc kultu w zależnoœci od potrzeb ludzi wierzšcych orazprawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdujš. 3. Rodzice majš prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnegoireligijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio. 4. Religia koœcioła lub innego zwišzku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolnoœć sumienia i religii innych osób. 5. Wolnoœć uzewnętrzniania religii może byćograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porzšdkupublicznego, zdrowia, moralnoœci lub wolnoœci i praw innych osób. 6. Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych. 7. Nikt nie może być obowišzany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego œwiatopoglšdu, przekonań religijnych lub wyznania. Art. 54. 1. Każdemu zapewnia się wolnoœć wyrażaniaswoich poglšdów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. 2. Cenzura prewencyjna œrodków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy sš zakazane. Ustawamoże wprowadzić obowišzek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej. Art. 55. 1. Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana. 2. Zakazana jest ekstradycja osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych. 3. W sprawie dopuszczalnoœci ekstradycji orzeka sšd. Art. 56. 1. Cudzoziemcy mogš korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach okreœlonych w ustawie. 2. Cudzoziemcowi, który w RzeczypospolitejPolskiej poszukuje ochrony przed przeœladowaniem, może być przyznany status uchodŸcy zgodnie z wišżšcymi Rzeczpospolitš Polskš umowami międzynarodowymi. Wolnoœci i prawa polityczne Art. 57. Każdemu zapewnia się wolnoœć organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolnoœci może okreœlać ustawa. Art. 58. 1. Każdemu zapewnia się wolnoœć zrzeszania się. 2. Zakazane sš zrzeszenia, których cel lub działalnoœć sš sprzeczne z Konstytucjš lub ustawš. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sšd. 3. Ustawa okreœla rodzaje zrzeszeń podlegajšcych sšdowej rejestracji, tryb tejrejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami. Art. 59. 1. Zapewnia się wolnoœć zrzeszania się w zwišzkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz organizacjach pracodawców. 2. Zwišzki zawodowe oraz pracodawcy i ichorganizacje majš prawo do rokowań, w szczególnoœci w celu rozwišzywania sporówzbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień. 3. Zwišzkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach okreœlonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazaćgo w odniesieniu do okreœlonych kategorii pracowników lub w okreœlonych dziedzinach.4. Zakres wolnoœci zrzeszania się w zwišzkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolnoœci zwišzkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie sš dopuszczalne przez wišżšce Rzeczpospolitš Polskš umowy międzynarodowe. Art. 60. Obywatele polscy korzystajšcy z pełni prawpublicznych majš prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. Art. 61. 1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalnoœci organów władzy publicznej oraz osób pełnišcych funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalnoœci organów samorzšdu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonujš one zadania władzy publicznej i gospodarujš mieniem komunalnym lub majštkiem Skarbu Państwa.2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstępna posiedzenia kolegialnych organów władzypublicznej pochodzšcych z powszechnych wyborów, z możliwoœciš rejestracji dŸwięku lub obrazu. 3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastšpić wyłšcznie ze względu na okreœlone w ustawach ochronę wolnoœci i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porzšdku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. 4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, okreœlajš ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy. Art. 62. 1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorzšdu terytorialnego, jeżeli najpóŸniej w dniu głosowania kończy 18 lat. 2. Prawo udziału w referendum oraz prawowybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sšdowym sš ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych. Art. 63. Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lubinnej osoby za jej zgodš do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w zwišzku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg okreœla ustawa. Wolnoœci i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne Art. 64. 1. Każdy ma prawo do własnoœci, innych praw majštkowych oraz prawo dziedziczenia. 2. Własnoœć, inne prawa majštkowe oraz prawo dziedziczenia podlegajš równej dla wszystkich ochronie prawnej. 3. Własnoœć może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własnoœci. Art. 65. 1. Każdemu zapewnia się wolnoœć wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjštki okreœla ustawa. 2. Obowišzek pracy może być nałożony tylko przez ustawę. 3. Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania okreœla ustawa. 4. Minimalnš wysokoœć wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokoœci okreœla ustawa. 5. Władze publiczne prowadzš politykę zmierzajšcš do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych. Art. 66. 1. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowišzki pracodawcy okreœla ustawa. 2. Pracownik ma prawo do okreœlonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasupracy okreœla ustawa. Art. 67. 1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolnoœci do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo orazpo osišgnięciu wieku emerytalnego. Zakres iformy zabezpieczenia społecznego okreœla ustawa. 2. Obywatel pozostajšcy bez pracy nie z własnej woli i nie majšcy innych œrodków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy okreœla ustawa. Art. 68. 1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. 2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniajš równy dostęp do œwiadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze œrodków publicznych. Warunki i zakres udzielania œwiadczeń okreœla ustawa. 3. Władze publiczne sš obowišzane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. 4. Władze publiczne sš obowišzane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji œrodowiska. 5. Władze publiczne popierajš rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wœród dzieci imłodzieży. Art. 69. Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielajš, zgodnie z ustawš, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. Art. 70. 1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowišzkowa. Sposób wykonywania obowišzku szkolnego okreœla ustawa. 2. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuœcić œwiadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnoœciš. 3. Rodzice majš wolnoœć wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywateleiinstytucje majš prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalnoœci szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, okreœla ustawa. 4. Władze publiczne zapewniajš obywatelompowszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzš i wspierajš systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy okreœla ustawa. 5. Zapewnia się autonomię szkół wyższych na zasadach okreœlonych w ustawie. Art. 71. 1. Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujšce się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, majš prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych. 2. Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres okreœla ustawa. Art. 72. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żšdać od organów władzy publicznej ochrony dzieckaprzed przemocš, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacjš. 2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych. 3. W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko sš obowišzane dowysłuchania i w miarę możliwoœci uwzględnienia zdania dziecka. 4. Ustawa okreœla kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka. Art. 73. Każdemu zapewnia się wolnoœć twórczoœci artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolnoœć nauczania,a także wolnoœć korzystania z dóbr kultury.Art. 74. 1. Władze publiczne prowadzš politykę zapewniajšcš bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. 2. Ochrona œrodowiska jest obowišzkiem władz publicznych. 3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie œrodowiska. 4. Władze publiczne wspierajš działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanuœrodowiska. Art. 75. 1. Władze publiczne prowadzš politykę sprzyjajšcš zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególnoœci przeciwdziałajš bezdomnoœci, wspierajš rozwój budownictwa socjalnego oraz popierajš działania obywateli zmierzajšce do uzyskania własnego mieszkania. 2. Ochronę praw lokatorów okreœla ustawa. Art. 76. Władze publiczne chroniš konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniamizagrażajšcymi ich zdrowiu, prywatnoœci i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony okreœla ustawa. Œrodki ochrony wolnoœci i praw Art. 77. 1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrzšdzona przezniezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. 2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sšdowej dochodzenia naruszonych wolnoœci lub praw. Art. 78. Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjštki od tej zasady oraz tryb zaskarżania okreœla ustawa. Art. 79. 1. Każdy, czyje konstytucyjne wolnoœci lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach okreœlonych w ustawie, wnieœć skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodnoœci z Konstytucjš ustawy lubinnego aktu normatywnego, na podstawie którego sšd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnoœciach lub prawach albo o jego obowišzkach okreœlonych w Konstytucji. 2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw okreœlonych w art. 56. Art. 80. Każdy ma prawo wystšpienia, na zasadach okreœlonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolnoœci lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej. Art. 81. Praw okreœlonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i art. 74-76 można dochodzić w granicach okreœlonych w ustawie. Obowišzki Art. 82. Obowišzkiem obywatela polskiego jest wiernoœć Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne. Art. 83. Każdy ma obowišzek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 84. Każdy jest obowišzany do ponoszenia ciężarów i œwiadczeń publicznych, w tym podatków, okreœlonych w ustawie. Art. 85. 1. Obowišzkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny. 2. Zakres obowišzku służby wojskowej okreœla ustawa. 3. Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalajš na odbywanie służby wojskowej,może być obowišzany do służby zastępczej na zasadach okreœlonych w ustawie. Art. 86. Każdy jest obowišzany do dbałoœci o stan œrodowiska i ponosi odpowiedzialnoœć za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialnoœci okreœla ustawa. Rozdział III - RÓDŁA PRAWA RÓDŁA PRAWA Art. 87. 1. ródłami powszechnie obowišzujšcego prawa Rzeczypospolitej Polskiej sš: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporzšdzenia. 2. ródłami powszechnie obowišzujšcego prawa Rzeczypospolitej Polskiej sš na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego. Art. 88. 1. Warunkiem wejœcia w życie ustaw, rozporzšdzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. 2. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych okreœla ustawa. 3. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzedniš zgodš wyrażonš w ustawie sš ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych okreœla ustawa. Art. 89. 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitš Polskš umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: 1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych, 2) wolnoœci, praw lub obowišzków obywatelskich okreœlonych w Konstytucji, 3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej, 4) znacznego obcišżenia państwa pod względem finansowym, 5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy. 2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm. 3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych okreœla ustawa. Art. 90. 1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. 2. Ustawa, wyrażajšca zgodę na ratyfikacjęumowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większoœciš 2/3 głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większoœciš 2/3 głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowejliczby senatorów. 3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125. 4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględnš większoœciš głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. st. 1 i 2, B¤ˆŠj ľAĚ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj @”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż`6;–/ c€Ĺ( cíD c1+ c68Ĺ/ű=q€Art. 91. 1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, pojej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi częœć krajowego porzšdku prawnego i jest bezpoœrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzedniš zgodš wyrażonš w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawš, jeżeli ustawytej nie da się pogodzić z umowš. 3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitš Polskš umowy konstytuujšcejorganizację międzynarodowš, prawo przez niš stanowione jest stosowane bezpoœrednio, majšc pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami. Art. 92. 1. Rozporzšdzenia sš wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno okreœlać organ właœciwy do wydania rozporzšdzeniaizakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczšce treœci aktu. 2. Organ upoważniony do wydania rozporzšdzenia nie może przekazać swoich kompetencji, o których mowa w ust. 1, innemu organowi. Art. 93. 1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarzšdzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów majš charakter wewnętrzny i obowišzujš tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydajšcemu te akty. 2. Zarzšdzenia sš wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogš one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. 3. Uchwały i zarzšdzenia podlegajš kontroli co do ich zgodnoœci z powszechnie obowišzujšcym prawem. Art. 94. Organy samorzšdu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rzšdowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiajš akty prawa miejscowego obowišzujšce na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego okreœla ustawa. Rozdział IV - SEJM I SENAT SEJM I SENAT Art. 95. 1. Władzę ustawodawczš w Rzeczypospolitej Polskiej sprawujš Sejm i Senat. 2. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnoœcišRady Ministrów w zakresie okreœlonym przepisami Konstytucji i ustaw. Wybory i kadencja Art. 96. 1. Sejm składa się z 460 posłów. 2. Wybory do Sejmu sš powszechne, równe,bezpoœrednie i proporcjonalne oraz odbywajš się w głosowaniu tajnym. Art. 97. 1. Senat składa się ze 100 senatorów. 2. Wybory do Senatu sš powszechne, bezpoœrednie i odbywajš się w głosowaniu tajnym. Art. 98. 1. Sejm i Senat sš wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynajš się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwajš do dnia poprzedzajšcego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. 2. Wybory do Sejmu i Senatu zarzšdza Prezydent Rzeczypospolitej nie póŸniej niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczajšc wybory na dzień wolny od pracy, przypadajšcy w cišgu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu. 3. Sejm może skrócić swojš kadencję uchwałš podjętš większoœciš co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje się odpowiednio. 4. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach okreœlonych w Konstytucji zarzšdzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje również kadencja Senatu. 5. Prezydent Rzeczypospolitej, zarzšdzajšc skrócenie kadencji Sejmu, zarzšdza jednoczeœnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadajšcy nie póŸniej niż w cišgu 45 dni od dnia zarzšdzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie póŸniej niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów. 6. W razie skrócenia kadencji Sejmu stosujesię odpowiednio przepis ust. 1. Art. 99. 1. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski majšcy prawo wybierania, który najpóŸniej w dniu wyborów kończy 21 lat. 2. Wybrany do Senatu może być obywatel polski majšcy prawo wybierania, który najpóŸniej w dniu wyborów kończy 30 lat. Art. 100. 1. Kandydatów na posłów i senatorów mogšzgłaszać partie polityczne oraz wyborcy. 2. Nie można kandydować równoczeœnie do Sejmu i Senatu. 3. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważnoœci wyborów okreœla ustawa. Art. 101. 1. Ważnoœć wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sšd Najwyższy. 2. Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sšdu Najwyższego protestu przeciwko ważnoœci wyborów na zasadach okreœlonychw ustawie. Posłowie i Senatorowie Art. 102. Nie można być równoczeœnie posłem i senatorem. Art. 103. 1. Mandatu posła nie można łšczyć z funkcjš Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub zzatrudnieniem w administracji rzšdowej. Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rzšdowej. 2. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostajšcy w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogš sprawować mandatu poselskiego. 3. Inne przypadki zakazu łšczenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego sprawowania może okreœlić ustawa. Art. 104. 1. Posłowie sš przedstawicielami Narodu. Nie wišżš ich instrukcje wyborców. 2. Przed rozpoczęciem sprawowania mandatu posłowie składajš przed Sejmem następujšce œlubowanie: "Uroczyœcie œlubuję rzetelnie i sumiennie wykonywać obowišzki wobec Narodu, strzec suwerennoœci i interesów Państwa, czynić wszystko dla pomyœlnoœci Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzegać Konstytucji iinnych praw Rzeczypospolitej Polskiej." Œlubowanie może być złożone z dodaniem zdania "Tak mi dopomóż Bóg". 3. Odmowa złożenia œlubowania oznacza zrzeczenie się mandatu. Art. 105. 1. Poseł nie może być pocišgnięty do odpowiedzialnoœci za swojš działalnoœć wchodzšcš w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaœnięciu. Za takš działalnoœć poseł odpowiada wyłšcznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pocišgnięty do odpowiedzialnoœci sšdowej tylko za zgodš Sejmu. 2. Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaœnięcia mandatu poseł nie może być pocišgnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialnoœci karnej. 3. Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żšdanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaœnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu na tenczas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym. 4. Poseł może wyrazić zgodę na pocišgnięcie go do odpowiedzialnoœci karnej.W takim przypadku nie stosuje się przepisów ust. 2 i 3. 5. Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjštkiemujęcia go na goršcym uczynku przestępstwai jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. 6. Szczegółowe zasady pocišgania posłów do odpowiedzialnoœci karnej oraz tryb postępowania okreœla ustawa. Art. 106. Warunki niezbędne do skutecznego wypełniania obowišzków poselskich oraz ochronę praw wynikajšcych ze sprawowania mandatu okreœla ustawa. Art. 107. 1. W zakresie okreœlonym ustawš poseł nie może prowadzić działalnoœci gospodarczej z osišganiem korzyœci z majštku Skarbu Państwa lub samorzšdu terytorialnego ani nabywać tego majštku. 2. Za naruszenie zakazów, o których mowa w ust. 1, poseł, uchwałš Sejmu podjętš na wniosek Marszałka Sejmu, może być pocišgnięty do odpowiedzialnoœci przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu. Art. 108. Do senatorów stosuje się odpowiednio przepisy art. 103-107. Organizacja i działanie Art. 109. 1. Sejm i Senat obradujš na posiedzeniach. 2. Pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje na dzień przypadajšcy w cišgu 30 dni od dnia wyborów, z wyjštkiem przypadków okreœlonych w art. 98 ust. 3 i 5. Art. 110. 1. Sejm wybiera ze swojego grona Marszałka Sejmu i wicemarszałków. 2. Marszałek Sejmu przewodniczy obradom Sejmu, strzeże praw Sejmu oraz reprezentuje Sejm na zewnštrz. 3. Sejm powołuje komisje stałe oraz może powoływać komisje nadzwyczajne. Art. 111. 1. Sejm może powołać komisję œledczš do zbadania okreœlonej sprawy. 2. Tryb działania komisji œledczej okreœla ustawa. Art. 112. Organizację wewnętrznš i porzšdek prac Sejmu oraz tryb powoływania i działalnoœcijego organów, jak też sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowišzków organów państwowych wobec Sejmu okreœla regulamin Sejmu uchwalony przez Sejm. Art. 113. Posiedzenia Sejmu sš jawne. Jeżeli wymaga tego dobro państwa, Sejm może bezwzględnš większoœciš głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, uchwalić tajnoœć obrad. Art. 114. 1. W przypadkach okreœlonych w KonstytucjiSejm i Senat, obradujšc wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działajš jako Zgromadzenie Narodowe. 2. Zgromadzenie Narodowe uchwala swój regulamin. Art. 115. 1. Prezes Rady Ministrów i pozostali członkowie Rady Ministrów majš obowišzekudzielenia odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie w cišgu 21 dni. 2. Prezes Rady Ministrów i pozostali członkowie Rady Ministrów majš obowišzekudzielenia odpowiedzi w sprawach bieżšcychna każdym posiedzeniu Sejmu. Art. 116. 1. Sejm decyduje w imieniu RzeczypospolitejPolskiej o stanie wojny i o zawarciu pokoju.2. Sejm może podjšć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie zbrojnej napaœci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdyz umów międzynarodowych wynika zobowišzanie do wspólnej obrony przeciwkoagresji. Jeżeli Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, o stanie wojny postanawia Prezydent Rzeczypospolitej. Art. 117. Zasady użycia Sił Zbrojnych poza granicamiRzeczypospolitej Polskiej okreœla ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa. Zasady pobytu obcych wojsk na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i zasady przemieszczania się ich przez to terytorium okreœlajš ratyfikowane umowy międzynarodowe lub ustawy. Art. 118. 1. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i Radzie Ministrów. 2. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli majšcych prawo wybierania do Sejmu. Tryb postępowania w tej sprawie okreœla ustawa. 3. Wnioskodawcy przedkładajšc Sejmowi projekt ustawy, przedstawiajš skutki finansowe jej wykonania. Art. 119. 1. Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. 2. Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm przysługuje wnioskodawcy projektu, posłom i Radzie Ministrów. 3. Marszałek Sejmu może odmówić poddaniapod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była przedłożona komisji. 4. Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie do czasu zakończenia drugiego czytania projektu. Art. 120. Sejm uchwala ustawy zwykłš większoœciš głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba że Konstytucja przewiduje innš większoœć. W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwały, jeżeli ustawa lub uchwała Sejmu nie stanowi inaczej. Art. 121. 1. Ustawę uchwalonš przez Sejm MarszałekSejmu przekazuje Senatowi. 2. Senat w cišgu 30 dni od dnia przekazania ustawy może jš przyjšć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzuceniejej w całoœci. Jeżeli Senat w cišgu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwalonš w brzmieniu przyjętym przez Sejm. 3. Uchwałę Senatu odrzucajšcš ustawę albopoprawkę zaproponowanš w uchwale Senatu, uważa się za przyjętš, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględnš większoœciš głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Art. 122. 1. Po zakończeniu postępowania okreœlonegow art. 121 Marszałek Sejmu przedstawia uchwalonš ustawę do podpisu Prezydentowi Rzeczypospolitej. 2. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w cišgu 21 dni od dnia przedstawienia i zarzšdza jej ogłoszenie wDzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Przed podpisaniem ustawy Prezydent Rzeczypospolitej może wystšpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodnoœci ustawy z Konstytucjš. Prezydent Rzeczypospolitej nie może odmówić podpisania ustawy, którš TrybunałKonstytucyjny uznał za zgodnš z Konstytucjš. 4. Prezydent Rzeczypospolitej odmawia podpisania ustawy, którš Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodnš z Konstytucjš. Jeżeli jednak niezgodnoœć z Konstytucjš dotyczy poszczególnych przepisów ustawy, a Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie, że sš one nierozerwalnie zwišzane z całš ustawš, Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę zpominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucjš albo zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia niezgodnoœci. 5. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie wystšpił z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w trybie ust. 3, może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większoœciš 3/5 głosóww obecnoœci co najmniej połowy ustawowejliczby posłów Prezydent Rzeczypospolitej wcišgu 7 dni podpisuje ustawę i zarzšdza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W razie ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi Rzeczypospolitej nie przysługuje prawo wystšpienia do Trybunału Konstytucyjnego w trybie ust. 3. 6. Wystšpienie Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodnoœci ustawy z Konstytucjš lub z wnioskiem do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy wstrzymuje bieg, okreœlonego w ust. 2, terminu do podpisaniaustawy. Art. 123. 1. Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt ustawy za pilny, z wyjštkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczšcych wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejmu, Senatu oraz organów samorzšdu terytorialnego, ustaw regulujšcych ustrój i właœciwoœć władz publicznych, a także kodeksów. 2. Regulamin Sejmu oraz regulamin Senatu okreœlajš odrębnoœci w postępowaniu ustawodawczym w sprawie projektu pilnego. 3. W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni. Art. 124. Do Senatu stosuje się odpowiednio przepisy art. 110, art. 112, art. 113 i art. 120. Referendum Art. 125. 1. W sprawach o szczególnym znaczeniu dlapaństwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe. 2. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarzšdzić Sejm bezwzględnš większoœciš głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodš Senatu wyrażonš bezwzględnš większoœciš głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 3. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wišżšcy. 4. Ważnoœć referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza Sšd Najwyższy. 5. Zasady i tryb przeprowadzania referendum okreœla ustawa. Rozdział V - PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ PREZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Art. 126. 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem cišgłoœci władzy państwowej. 2. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na strażysuwerennoœci i bezpieczeństwa państwa st. 1 i 2, B¤ˆŠj ľAĚ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj @”ŞjüŠj{ˇ÷żPÓ c#  c1T c…%V9Ű,€ c€[8ý6oraz nienaruszalnoœci i niepodzielnoœci jego terytorium. 3. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach okreœlonych w Konstytucji i ustawach. Art. 127. 1. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpoœrednich i wgłosowaniu tajnym. 2. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletniš kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. 3. Na Prezydenta Rzeczypospolitej może byćwybrany obywatel polski, który najpóŸniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli majšcych prawo wybierania do Sejmu. 4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większoœci, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. 5. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spoœród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największš liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejscedo wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największš liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni. 6. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów. 7. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważnoœci wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej okreœla ustawa. Art. 128. 1. Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu. 2. Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej zarzšdza Marszałek Sejmu na dzień przypadajšcy nie wczeœniej niż na 100 dni i nie póŸniej niż na 75 przed upływem kadencji urzędujšcego Prezydenta Rzeczypospolitej, a w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej - nie póŸniej niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczajšc datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadajšcy w cišgu 60 dni od dnia zarzšdzenia wyborów. Art. 129. 1. Ważnoœć wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza Sšd Najwyższy. 2. Wyborcy przysługuje prawo zgłoszenia do Sšdu Najwyższego protestu przeciwko ważnoœci wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej na zasadach okreœlonych wustawie. 3. W razie stwierdzenia nieważnoœci wyboruPrezydenta Rzeczypospolitej przeprowadza się nowe wybory, na zasadach przewidzianych w art. 128 ust. 2 dla przypadku opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej. Art. 130. Prezydent Rzeczypospolitej obejmuje urzšd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego następujšcej przysięgi: "Obejmujšc z woli Narodu urzšd PrezydentaRzeczypospolitej Polskiej, uroczyœcie przysięgam, że dochowam wiernoœci postanowieniom Konstytucji, będę strzegł niezłomnie godnoœci Narodu, niepodległoœciibezpieczeństwa Państwa, a dobro Ojczyznyoraz pomyœlnoœć obywateli będš dla mnie zawsze najwyższym nakazem". Przysięga może być złożona z dodaniem zdania "Tak mi dopomóż Bóg". Art. 131. 1. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejœciowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowišzki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożnoœcisprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejœciowej niemożnoœci sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowišzków Prezydenta Rzeczypospolitej. 2. Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowišzki Prezydenta Rzeczypospolitej w razie: 1) œmierci Prezydenta Rzeczypospolitej, 2) zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, 3) stwierdzenia nieważnoœci wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze, 4) uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolnoœci Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu, ze względu na stan zdrowia, uchwałš podjętš większoœciš co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego, 5) złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu. 3. Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowišzków Prezydenta Rzeczypospolitej, obowišzki te przejmuje Marszałek Senatu. 4. Osoba wykonujšca obowišzki Prezydenta Rzeczypospolitej nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu. Art. 132. Prezydent Rzeczypospolitej nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnićżadnej funkcji publicznej, z wyjštkiem tych, które sš zwišzane ze sprawowanym urzędem. Art. 133. 1. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych: 1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm iSenat, 2) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, 3) przyjmuje listy uwierzytelniajšce i odwołujšce akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. 2. Prezydent Rzeczypospolitej przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jejzgodnoœci z Konstytucjš. 3. Prezydent Rzeczypospolitej w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właœciwym ministrem. Art. 134. 1. Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 2. W czasie pokoju Prezydent Rzeczypospolitej sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za poœrednictwem Ministra Obrony Narodowej. 3. Prezydent Rzeczypospolitej mianuje SzefaSztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas okreœlony. Czas trwania kadencji, tryb i warunki odwołania przed jej upływem okreœla ustawa. 4. Na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę SiłZbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych odwołać. Kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległoœci konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej okreœla ustawa. 5. Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, nadaje okreœlone w ustawach stopnie wojskowe. 6. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej, zwišzane ze zwierzchnictwem nad Siłami Zbrojnymi, szczegółowo okreœla ustawa. Art. 135. Organem doradczym Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. Art. 136. W razie bezpoœredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, zarzšdza powszechnš lub częœciowš mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 137. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego. Art. 138. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje ordery i odznaczenia. Art. 139. Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski. Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu. Art. 140. Prezydent Rzeczypospolitej może zwracać się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego. Orędzia nie czyni się przedmiotem debaty. Art. 141. 1. W sprawach szczególnej wagi Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Radę Gabinetowš. Radę Gabinetowš tworzy Rada Ministrów obradujšca pod przewodnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej. 2. Radzie Gabinetowej nie przysługujš kompetencje Rady Ministrów. Art. 142. 1. Prezydent Rzeczypospolitej wydaje rozporzšdzenia i zarzšdzenia na zasadach okreœlonych w art. 92 i art. 93. 2. Prezydent Rzeczypospolitej wydaje postanowienia w zakresie realizacji pozostałych swoich kompetencji. Art. 143. Organem pomocniczym Prezydenta Rzeczypospolitej jest Kancelaria PrezydentaRzeczypospolitej. Prezydent Rzeczypospolitej nadaje statut Kancelarii oraz powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej. Art. 144. 1. Prezydent Rzeczypospolitej, korzystajšc ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe. 2. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagajš dla swojej ważnoœci podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialnoœć przed Sejmem. 3. Przepis ust. 2 nie dotyczy: 1) zarzšdzania wyborów do Sejmu i Senatu,2) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu, 3) skracania kadencji Sejmu w przypadkachokreœlonych w Konstytucji, 4) inicjatywy ustawodawczej, 5) zarzšdzania referendum ogólnokrajowego, 6) podpisywania albo odmowy podpisania ustawy, 7) zarzšdzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku UstawRzeczypospolitej Polskiej, 8) zwracania się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub Zgromadzenia Narodowego, 9) wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, 10) wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższš Izbę Kontroli, 11) desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów, 12) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowišzków, 13) wniosku do Sejmu o pocišgnięcie do odpowiedzialnoœci przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów, 14) odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufnoœci, 15) zwoływania Rady Gabinetowej, 16) nadawania orderów i odznaczeń, 17) powoływania sędziów, 18) stosowania prawa łaski, 19) nadawania obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, 20) powoływania Pierwszego Prezesa Sšdu Najwyższego, 21) powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, 22) powoływania Prezesa Naczelnego Sšdu Administracyjnego, 23) powoływania prezesów Sšdu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sšdu Administracyjnego, 24) wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, 25) powoływania członków Rady Polityki Pieniężnej, 26) powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego, 27) powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 28) nadawania Statutu Kancelarii PrezydentaRzeczypospolitej oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej, 29) wydawania zarzšdzeń na zasadach okreœlonych w art. 93, 30) zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej. Art. 145. 1. Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenieKonstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pocišgnięty do odpowiedzialnoœci przed Trybunałem Stanu. 2. Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastšpić uchwałš Zgromadzenia Narodowego podjętš większoœciš co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego. 3. Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej ulega zawieszeniu. Przepis art. 131 stosuje się odpowiednio. Rozdział VI - RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĽDOWA RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĽDOWA Art. 146. 1. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrznš i zagranicznš Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Do Rady Ministrów należš sprawy politykipaństwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorzšdu terytorialnego. 3. Rada Ministrów kieruje administracjš rzšdowš. 4. W zakresie i na zasadach okreœlonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególnoœci: 1) zapewnia wykonanie ustaw, 2) wydaje rozporzšdzenia, 3) koordynuje i kontroluje prace organów administracji rzšdowej, 4) chroni interesy Skarbu Państwa, 5) uchwala projekt budżetu państwa, 6) kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, 7) zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porzšdek publiczny, 8) zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, 9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, 10) zawiera umowy międzynarodowe wymagajšce ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, 11) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronnoœci kraju oraz okreœla corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej, 12) okreœla organizację i tryb swojej pracy. Art. 147. 1. Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów. 2. W skład Rady Ministrów mogš być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów. 3. Prezes i wiceprezes Rady Ministrów mogš pełnić także funkcje ministra. 4. W skład Rady Ministrów mogš być ponadto powoływani przewodniczšcy okreœlonych w ustawach komitetów. Art. 148. Prezes Rady Ministrów: 1) reprezentuje Radę Ministrów, 2) kieruje pracami Rady Ministrów, 3) wydaje rozporzšdzenia, 4) zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i okreœla sposoby jej wykonywania, 5) koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów, 6) sprawuje nadzór nad samorzšdem terytorialnym w granicach i formach okreœlonych w Konstytucji i ustawach, 7) jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rzšdowej. Art. 149. 1. Ministrowie kierujš okreœlonymi działamiadministracji rzšdowej lub wypełniajš zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów. Zakres działania ministra kierujšcego działem administracji rzšdowejokreœlajš ustawy. 2. Minister kierujšcy działem administracji rzšdowej wydaje rozporzšdzenia. Rada Ministrów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może uchylić rozporzšdzenie lubzarzšdzenie ministra. 3. Do przewodniczšcego komitetu, o którym mowa w art. 147 ust. 4, stosuje się odpowiednio przepisy odnoszšce się do ministra kierujšcego działem administracji rzšdowej. Art. 150. Członek Rady Ministrów nie może prowadzićdziałalnoœci sprzecznej z jego obowišzkamipublicznymi. Art. 151. Prezes Rady Ministrów, wiceprezesi Rady Ministrów i ministrowie składajš wobec Prezydenta Rzeczypospolitej następujšcš przysięgę: "Obejmujšc urzšd Prezesa Rady Ministrów (wiceprezesa Rady Ministrów, ministra), uroczyœcie przysięgam, że dochowam wiernoœci postanowieniom Konstytucji i innym prawom Rzeczypospolitej Polskiej, a dobro Ojczyzny oraz pomyœlnoœć obywateli będš dla mnie zawsze najwyższym nakazem." Przysięga może być złożona z dodaniem zdania "Tak mi dopomóż Bóg". Art. 152. 1. Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda. 2. Tryb powoływania i odwoływania oraz zakres działania wojewodów okreœla ustawa. Art. 153. 1. W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa, w urzędach administracji rzšdowej działa korpus służby cywilnej. 2. Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej. Art. 154. 1. Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w cišgu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęciadymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów. 2. Prezes Rady Ministrów, w cišgu 14 dni oddnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględnš większoœciš głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 3. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ust. 1 lub nieudzielenia jej wotum zaufania w trybie ust. 2 Sejm w cišgu 14 dni od upływu terminów okreœlonych w ust.1 lub ust. 2 wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego wa st. 1 i 2, B¤ˆŠj ľAĚ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj @”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż`x cŘ ÷Ďa c€0¤ ÔŢ c €!˛'‰ c ";36 ^ członków Rady Ministrów bezwzględnš większoœciš głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybranš Radę Ministrów i odbiera przysięgęod jej członków. Art. 155. 1. W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Prezydent Rzeczypospolitej w cišgu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów orazodbiera od nich przysięgę. Sejm w cišgu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przezPrezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum zaufania większoœciš głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 2. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie okreœlonym w ust.1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarzšdza wybory. Art. 156. 1. Członkowie Rady Ministrów ponoszš odpowiedzialnoœć przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w zwišzku z zajmowanym stanowiskiem. 2. Uchwałę o pocišgnięciu członka Rady Ministrów do odpowiedzialnoœci przed Trybunałem Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej lub co najmniej 115 posłów większoœciš 3/5 ustawowej liczby posłów. Art. 157. 1. Członkowie Rady Ministrów ponoszš przed Sejmem solidarnš odpowiedzialnoœć za działalnoœć Rady Ministrów. 2. Członkowie Rady Ministrów ponoszš przed Sejmem również odpowiedzialnoœć indywidualnš za sprawy należšce do ich kompetencji lub powierzone im przez Prezesa Rady Ministrów. Art. 158. 1. Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufnoœci większoœciš ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujšcy imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent Rzeczypospolitej przyjmujedymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów orazodbiera od nich przysięgę. 2. Wniosek o podjęcie uchwały, o której mowa w ust. 1, może być poddany pod głosowanie nie wczeœniej niż po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia. Powtórny wniosek może być zgłoszony nie wczeœniej niż po upływie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia poprzedniego wniosku. Powtórnywniosek może być zgłoszony przed upływem 3 miesięcy, jeżeli wystšpi z nim co najmniej 115 posłów. Art. 159. 1. Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufnoœci. Wniosek o wyrażenie wotum nieufnoœci może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Przepis art. 158 ust. 2 stosuje się odpowiednio. 2. Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufnoœci większoœciš głosów ustawowej liczby posłów. Art. 160. Prezes Rady Ministrów może zwrócić się doSejmu o wyrażenie Radzie Ministrów wotumzaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów następuje większoœciš głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Art. 161. Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów. Art. 162. 1. Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. 2. Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów również w razie: 1) nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów, 2) wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufnoœci, 3) rezygnacji Prezesa Rady Ministrów. 3. Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmujšc dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze sprawowanie obowišzków do czasu powołania nowej Rady Ministrów. 4. Prezydent Rzeczypospolitej, w przypadkuokreœlonym w ust. 2 pkt 3, może odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów. Rozdział VII - SAMORZĽD TERYTORIALNY SAMORZĽD TERYTORIALNY Art. 163. Samorzšd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucjęlub ustawy dla organów innych władz publicznych. Art. 164. 1. Podstawowš jednostkš samorzšdu terytorialnego jest gmina. 2. Inne jednostki samorzšdu regionalnego albo lokalnego i regionalnego okreœla ustawa. 3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorzšdu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorzšdu terytorialnego. Art. 165. 1. Jednostki samorzšdu terytorialnego majšosobowoœć prawnš. Przysługujš im prawo własnoœci i inne prawa majštkowe. 2. Samodzielnoœć jednostek samorzšdu terytorialnego podlega ochronie sšdowej. Art. 166. 1. Zadania publiczne służšce zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorzšdowej sš wykonywane przez jednostkę samorzšdu terytorialnego jako zadania własne. 2. Jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzebpaństwa, ustawa może zlecić jednostkom samorzšdu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych. Ustawa okreœla tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych. 3. Spory kompetencyjne między organami samorzšdu terytorialnego i administracji rzšdowej rozstrzygajš sšdy administracyjne. Art. 167. 1. Jednostkom samorzšdu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadajšcych im zadań. 2. Dochodami jednostek samorzšdu terytorialnego sš ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. 3. ródła dochodów jednostek samorzšdu terytorialnego sš okreœlone w ustawie. 4. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorzšdu terytorialnego następujš wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych. Art. 168. Jednostki samorzšdu terytorialnego majš prawo ustalania wysokoœci podatków i opłatlokalnych w zakresie okreœlonym w ustawie.Art. 169. 1. Jednostki samorzšdu terytorialnego wykonujš swoje zadania za poœrednictwem organów stanowišcych i wykonawczych. 2. Wybory do organów stanowišcych sš powszechne, równe, bezpoœrednie i odbywajš się w głosowaniu tajnym. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważnoœci wyborów okreœla ustawa. 3. Zasady i tryb wyborów oraz odwoływania organów wykonawczych jednostek samorzšdu terytorialnego okreœlaustawa. 4. Ustrój wewnętrzny jednostek samorzšdu terytorialnego okreœlajš, w granicach ustaw, ich organy stanowišce. Art. 170. Członkowie wspólnoty samorzšdowej mogš decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczšcych tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzšcego z wyborów bezpoœrednich organu samorzšdu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego okreœla ustawa. Art. 171. 1. Działalnoœć samorzšdu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalnoœci. 2. Organami nadzoru nad działalnoœciš jednostek samorzšdu terytorialnego sš Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izbyobrachunkowe. 3. Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwišzać organ stanowišcy samorzšdu terytorialnego, jeżeliorgan ten rażšco narusza Konstytucję lub ustawy. Art. 172. 1. Jednostki samorzšdu terytorialnego majšprawo zrzeszania się. 2. Jednostka samorzšdu terytorialnego ma prawo przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społecznoœci lokalnych i regionalnych oraz współpracy ze społecznoœciami lokalnymi i regionalnymiinnych państw. 3. Zasady, na jakich jednostki samorzšdu terytorialnego mogš korzystać z praw, o których mowa w ust. 1 i 2, okreœla ustawa.Rozdział VIII - SĽDY I TRYBUNAŁY SĽDY I TRYBUNAŁY Art. 173. Sšdy i Trybunały sš władzš odrębnš i niezależnš od innych władz. Art. 174. Sšdy i Trybunały wydajš wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Sšdy Art. 175. 1. Wymiar sprawiedliwoœci w Rzeczypospolitej Polskiej sprawujš Sšd Najwyższy, sšdy powszechne, sšdy administracyjne oraz sšdy wojskowe. 2. Sšd wyjštkowy lub tryb doraŸny może być ustanowiony tylko na czas wojny. Art. 176. 1. Postępowanie sšdowe jest co najmniej dwuinstancyjne. 2. Ustrój i właœciwoœć sšdów oraz postępowanie przed sšdami okreœlajš ustawy. Art. 177. Sšdy powszechne sprawujš wymiar sprawiedliwoœci we wszystkich sprawach z wyjštkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właœciwoœci innych sšdów. Art. 178. 1. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu sš niezawiœli i podlegajš tylko Konstytucji oraz ustawom. 2. Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadajšce godnoœci urzędu oraz zakresowi ich obowišzków. 3. Sędzia nie może należeć do partii politycznej, zwišzku zawodowego ani prowadzić działalnoœci publicznej nie dajšcej się pogodzić z zasadami niezależnoœci sšdów i niezawisłoœci sędziów. Art. 179. Sędziowie sš powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej RadySšdownictwa, na czas nieoznaczony. Art. 180. 1. Sędziowie sš nieusuwalni. 2. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jegowoli może nastšpić jedynie na mocy orzeczenia sšdu i tylko w przypadkach okreœlonych w ustawie. 3. Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiajšcych musprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił. Tryb postępowania oraz sposób odwołania się do sšdu okreœla ustawa. 4. Ustawa okreœla granicę wieku, po osišgnięciu której sędziowie przechodzš w stan spoczynku. 5. W razie zmiany ustroju sšdów lub zmianygranic okręgów sšdowych wolno sędziego przenosić do innego sšdu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia. Art. 181. Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sšdu okreœlonego w ustawie, pocišgnięty doodpowiedzialnoœci karnej ani pozbawiony wolnoœci. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjštkiem ujęcia go na goršcym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właœciwego miejscowo sšdu, którymoże nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Art. 182. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwoœci okreœla ustawa. Art. 183. 1. Sšd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnoœciš sšdów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. 2. Sšd Najwyższy wykonuje także inne czynnoœci okreœlone w Konstytucji i ustawach. 3. Pierwszego Prezesa Sšdu Najwyższego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na szeœcioletniš kadencję spoœród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie OgólneSędziów Sšdu Najwyższego. Art. 184. Naczelny Sšd Administracyjny oraz inne sšdy administracyjne sprawujš, w zakresieokreœlonym w ustawie, kontrolę działalnoœci administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodnoœci z ustawami uchwał organów samorzšdu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rzšdowej. Art. 185. Prezesa Naczelnego Sšdu Administracyjnegopowołuje Prezydent Rzeczypospolitej na szeœcioletniš kadencję spoœród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie OgólneSędziów Naczelnego Sšdu Administracyjnego. Art. 186. 1. Krajowa Rada Sšdownictwa stoi na strażyniezależnoœci sšdów i niezawisłoœci sędziów. 2. Krajowa Rada Sšdownictwa może wystšpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodnoœci z Konstytucjš aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczš one niezależnoœcisšdów i niezawisłoœci sędziów. Art. 187. 1. Krajowa Rada Sšdownictwa składa się z: 1) Pierwszego Prezesa Sšdu Najwyższego, Ministra Sprawiedliwoœci, Prezesa Naczelnego Sšdu Administracyjnego i osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej, 2) piętnastu członków wybranych spoœród sędziów Sšdu Najwyższego, sšdów powszechnych, sšdów administracyjnych i sšdów wojskowych, 3) czterech członków wybranych przez Sejm spoœród posłów oraz dwóch członkówwybranych przez Senat spoœród senatorów.2. Krajowa Rada Sšdownictwa wybiera spoœród swoich członków przewodniczšcego i dwóch wiceprzewodniczšcych. 3. Kadencja wybranych członków Krajowej Rady Sšdownictwa trwa cztery lata. 4. Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady Sšdownictwa oraz sposób wyboru jej członków okreœla ustawa. Trybunał Konstytucyjny Art. 188. Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach: 1) zgodnoœci ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucjš, 2) zgodnoœci ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, 3) zgodnoœci przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucjš, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, 4) zgodnoœci z Konstytucjš celów lub działalnoœci partii politycznych, 5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1. Art. 189. Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Art. 190. 1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego majš moc powszechnie obowišzujšcš i sš ostateczne. 2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegajš niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". 3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednakTrybunał Konstytucyjny może okreœlić inny termin utraty mocy obowišzujšcej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wišżš się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny okreœla termin utraty mocy obowišzujšcej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opiniš Rady Ministrów. 4. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodnoœci z Konstytucjš, umowš międzynarodowš lub z ustawš aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sšdowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzjilub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie okreœlonych w przepisach właœciwych dla danego postępowania. 5. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadajš większoœciš głosów. Art. 191. 1. Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188, do Trybunału Konstytucyjnego wystšpić mogš: 1) Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sšdu Najwyższego, PrezesNaczelnego Sšdu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich,2) Krajowa Rada Sšdownictwa w zakresie, októrym mowa w art. 186 ust. 2, 3) organy stanowišce jednostek samorzšdu terytorialnego, 4) ogólnokrajowe organy zwišzków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, 5) koœcioły i inne zwišzki wyznaniowe, 6) podmioty okreœlone w art. 79 w zakresiew nim wskazanym. 2. Podmioty, o których mowa w ust. 1 pkt 3-5, mogš wystšpić z takim wnioskiem, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania. Art. 192. Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 189, do Trybunału Konstytucyjnego wystšpić mogš: Prezydent Rzeczypospolitej,Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sšdu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sšdu Administracyjnego i Prezes Najwyższej Izby Kontroli. Art. 193. Każdy sšd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodnoœci aktu normatywnego z Konstytucjš, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawš, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczšcej się przed sšdem. Art. 194. 1. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spoœród osób wyróżniajšcych się wiedzš prawniczš. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny. 2. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spoœród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie OgólneSędziów Trybunału Konstytucyjnego. Art. 195. 1. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu sš niezawiœli ipodlegajš tylko Konstytucji. 1 i 2, B¤ˆŠj ľAĚ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj @”ŞjüŠj{ˇ÷ż#PT \ $¤ O c €%óřC &ë c €'x*˝ Q (55& P €2. Sędziom Trybunału Konstytucyjnego zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadajšce godnoœci urzędu oraz zakresowi ich obowišzków. 3. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w okresie zajmowania stanowiska nie mogš należeć do partii politycznej, zwišzku zawodowego ani prowadzić działalnoœci publicznej nie dajšcej się pogodzić z zasadami niezależnoœci sšdów i niezawisłoœci sędziów. Art. 196. Sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może być, bez uprzedniej zgody Trybunału Konstytucyjnego, pocišgnięty do odpowiedzialnoœci karnej ani pozbawiony wolnoœci. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjštkiem ujęcia go na goršcym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Art. 197. Organizację Trybunału Konstytucyjnego oraz tryb postępowania przed Trybunałem okreœla ustawa. Trybunał Stanu Art. 198. 1. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w zwišzku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialnoœć konstytucyjnš przed Trybunałem Stanu ponoszš: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby,którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. 2. Odpowiedzialnoœć konstytucyjnš przed Trybunałem Stanu ponoszš również posłowie i senatorowie w zakresie okreœlonym w art. 107. 3. Rodzaje kar orzekanych przez Trybunał Stanu okreœla ustawa. Art. 199. 1. Trybunał Stanu składa się z przewodniczšcego, 2 zastępców przewodniczšcego i 16 wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczšcego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanupowinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. 2. Przewodniczšcym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sšdu Najwyższego. 3. Członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu sš niezawiœli i podlegajš tylko Konstytucji oraz ustawom. Art. 200. Członek Trybunału Stanu nie może być bez uprzedniej zgody Trybunału Stanu, pocišgnięty do odpowiedzialnoœci karnej ani pozbawiony wolnoœci. Członek Trybunału Stanu nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjštkiem ujęcia go na goršcym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się przewodniczšcego Trybunału Stanu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Art. 201. Organizację Trybunału Stanu oraz tryb postępowania przed Trybunałem okreœla ustawa. Rozdział IX - ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA Najwyższa Izba Kontroli Art. 202. 1. Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej. 2. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi. 3. Najwyższa Izba kontroli działa na zasadach kolegialnoœci. Art. 203. 1. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalnoœć organów administracji rzšdowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalnoœci, gospodarnoœci, celowoœci i rzetelnoœci. 2. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalnoœć organów samorzšdu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalnoœci, gospodarnoœci i rzetelnoœci. 3. Najwyższa Izba Kontroli może również kontrolować z punktu widzenia legalnoœci i gospodarnoœci działalnoœć innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczychw zakresie, w jakim wykorzystujš one majštek lub œrodki państwowe lub komunalne oraz wywišzujš się z zobowišzań finansowych na rzecz państwa.Art. 204. 1. Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi: 1) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, 2) opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, 3) informacje o wynikach kontroli, wnioski iwystšpienia, okreœlone w ustawie. 2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej działalnoœci. Art. 205. 1. Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za zgodš Senatu, na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz. 2. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może zajmować innego stanowiska, z wyjštkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych. 3. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej, zwišzku zawodowego ani prowadzić działalnoœci publicznej nie dajšcej się pogodzić z godnoœciš jego urzędu. Art. 206. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pocišgniętydo odpowiedzialnoœci karnej ani pozbawiony wolnoœci. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjštkiem ujęcia go na goršcym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jestniezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowezwolnienie zatrzymanego. Art. 207. Organizację oraz tryb działania NajwyższejIzby Kontroli okreœla ustawa. Rzecznik Praw Obywatelskich Art. 208. 1. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolnoœci i praw człowieka i obywatela okreœlonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. 2. Zakres i sposób działania Rzecznika PrawObywatelskich okreœla ustawa. Art. 209. 1. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodš Senatu, na 5 lat. 2. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może zajmować innego stanowiska, z wyjštkiem stanowiska profesora szkoły wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych. 3. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może należeć do partii politycznej, zwišzku zawodowego ani prowadzić działalnoœci publicznej nie dajšcej się pogodzić z godnoœciš jego urzędu. Art. 210. Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojejdziałalnoœci niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach okreœlonych w ustawie. Art. 211. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pocišgnięty do odpowiedzialnoœci karnej ani pozbawiony wolnoœci. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjštkiem ujęcia go na goršcym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jestniezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowezwolnienie zatrzymanego. Art. 212. Rzecznik Praw Obywatelskich corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalnoœci oraz o stanie przestrzegania wolnoœci i praw człowieka i obywatela. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Art. 213. 1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stoi na straży wolnoœci słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. 2. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji wydaje rozporzšdzenia, a w sprawach indywidualnych podejmuje uchwały. Art. 214. 1. Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji sš powoływani przez Sejm, Senat i Prezydenta Rzeczypospolitej. 2. Członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nie może należeć do partii politycznej, zwišzku zawodowego ani prowadzić działalnoœci publicznej nie dajšcej się pogodzić z godnoœciš pełnionej funkcji. Art. 215. Zasady i tryb działania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, jej organizację oraz szczegółowe zasady powoływania jej członków okreœla ustawa. Rozdział X - FINANSE PUBLICZNE FINANSE PUBLICZNE Art. 216. 1. Œrodki finansowe na cele publiczne sš gromadzone i wydatkowane w sposób okreœlony w ustawie. 2. Nabywanie, zbywanie i obcišżanie nieruchomoœci, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartoœciowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje nazasadach i w trybie okreœlonych w ustawie.3. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy. 4. Zacišganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo następuje na zasadach i w trybie okreœlonych w ustawie. 5. Nie wolno zacišgać pożyczek lub udzielaćgwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartoœci rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartoœci rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego okreœla ustawa. Art. 217. Nakładanie podatków, innych danin publicznych, okreœlanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Art. 218. Organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarzšdzania majštkiem Skarbu Państwa okreœla ustawa. Art. 219. 1. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. 2. Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowoœci oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej okreœla ustawa. 3. W wyjštkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może okreœlać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczšce projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym. 4. Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansowš na podstawie przedłożonego projektu ustawy. Art. 220. 1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywaćpokrywania deficytu budżetowego przez zacišganie zobowišzania w centralnym banku państwa. Art. 221. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zacišganiu długu publicznego orazustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłšcznie Radzie Ministrów. Art. 222. Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóŸniej na 3 miesišce przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjštkowych przypadkach możliwe jest póŸniejsze przedłożenie projektu. Art. 223. Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w cišgu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi. Art. 224. 1. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w cišgu 7 dni ustawę budżetowš albo ustawę oprowizorium budżetowym przedstawionš przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje się przepisu art. 122 ust. 5. 2. W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodnoœci z Konstytucjš ustawy budżetowej albo ustawyo prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie póŸniej niż w cišgu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale. Art. 225. Jeżeli w cišgu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w cišgu 14dni zarzšdzić skrócenie kadencji Sejmu. Art. 226. 1. Rada Ministrów w cišgu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacjš o stanie zadłużenia państwa. 2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opiniš Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w cišgu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium. Art. 227. 1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłšczne prawo emisji pienišdza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartoœć polskiego pienišdza. 2. Organami Narodowego Banku Polskiego sš: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarzšd Narodowego Banku Polskiego. 3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej, na 6 lat. 4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej, zwišzku zawodowego ani prowadzić działalnoœci publicznej nie dajšcej się pogodzić z godnoœciš jego urzędu. 5. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzšPrezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczšcy oraz osoby wyróżniajšce się wiedzš z zakresu finansów powoływanena 6 lat, w równej liczbie przez PrezydentaRzeczypospolitej, Sejm i Senat. 6. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada jedo wiadomoœci Sejmowi równoczeœnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w cišgu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeńpolityki pieniężnej. 7. Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów okreœla ustawa.Rozdział XI - STANY NADZWYCZAJNE STANY NADZWYCZAJNE Art. 228. 1. W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe œrodki konstytucyjne sš niewystarczajšce, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjštkowy lub stan klęski żywiołowej. 2. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, wdrodze rozporzšdzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomoœci. 3. Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogš zostać ograniczone wolnoœci i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, okreœla ustawa. 4. Ustawa może okreœlić podstawy, zakres itryb wyrównywania strat majštkowych wynikajšcych z ograniczenia w czasie stanunadzwyczajnego wolnoœci i praw człowieka i obywatela. 5. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszšodpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenianormalnego funkcjonowania państwa. 6. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogšbyć zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorzšdu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. 7. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w cišgu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogš być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorzšdu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegajš odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorzšdu terytorialnego sš możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny. Art. 229. W razie zewnętrznego zagrożenia państwa,zbrojnej napaœci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowišzanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek RadyMinistrów może wprowadzić stan wojenny na częœci albo na całym terytorium państwa. Art. 230. 1. W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywatelilub porzšdku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrówmoże wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyjštkowy na częœci albo na całym terytorium państwa. 2. Przedłużenie stanu wyjštkowego może nastšpić tylko raz, za zgodš Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni. Art. 231. Rozporzšdzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjštkowego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w cišgu 48 godzin od podpisania cji. 1 i 2, B¤ˆŠj ľAĚ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj @”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż)@đB *0 Ţ4 €+Ś c€,´Ů U˙˙rozporzšdzenia. Sejm niezwłocznie rozpatruje rozporzšdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. Sejm może je uchylić bezwzględnš większoœciš głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Art. 232. W celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszšcych znamiona klęski żywiołowej orazw celu ich usunięcia Rada Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższyniż 30 dni, stan klęski żywiołowej na częœcialbo na całym terytorium państwa. Przedłużenie tego stanu może nastšpić za zgodš Sejmu. Art. 233. 1. Ustawa okreœlajšca zakres ograniczeń wolnoœci i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego i wyjštkowego nie może ograniczać wolnoœci i praw okreœlonych w art. 30 (godnoœć człowieka),art. 34 i art. 36 (obywatelstwo), art. 38 (ochrona życia), art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie), art. 42 (ponoszenie odpowiedzialnoœci karnej), art. 45 (dostęp do sšdu), art. 47 (dobra osobiste), art. 53 (sumienie i religia), art. 63 (petycje) oraz art. 48 i art. 72 (rodzina idziecko). 2. Niedopuszczalne jest ograniczenie wolnoœci i praw człowieka i obywatela wyłšcznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majštku. 3. Ustawa okreœlajšca zakres ograniczeń wolnoœci i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolnoœci i prawa okreœlone w art. 22 (wolnoœć działalnoœci gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolnoœć osobista), art. 50 (nienaruszalnoœć mieszkania), art. 52 ust. 1(wolnoœć poruszania się i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo własnoœci), art. 65 ust. 1 (wolnoœć pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) oraz art. 66 ust. 2 (prawo do wypoczynku). Art. 234. 1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm niemoże zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrówwydaje rozporzšdzenia z mocš ustawy w zakresie i w granicach okreœlonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporzšdzenia te podlegajš zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. 2. Rozporzšdzenia, o których mowa w ust. 1, majš charakter Ÿródeł powszechnie obowišzujšcego prawa. Rozdział XII - ZMIANA KONSTYTUCJI ZMIANA KONSTYTUCJI Art. 235. 1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej. 2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat. 3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wczeœniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy. 4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większoœciš co najmniej 2/3 głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowejliczby posłów oraz Senat bezwzględnš większoœciš głosów w obecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniajšcej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wczeœniej niż szeœćdziesištego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy. 6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy rozdziałów I, II lub XII, podmiotyokreœlone w ust. 1 mogš zażšdać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzajšcego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracajš się do Marszałka Sejmu, który zarzšdza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w cišgu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tš zmianš opowiedziała się większoœć głosujšcych. 7. Po zakończeniu postępowania okreœlonegow ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwalonš ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w cišgu 21 dni od dnia przedstawienia i zarzšdza jejogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Rozdział XIII - PRZEPISY PRZEJŒCIOWE I KOŃCOWE PRZEPISY PRZEJŒCIOWE I KOŃCOWE Art. 236. 1. W okresie 2 lat od dnia wejœcia w życie Konstytucji Rada Ministrów przedstawi Sejmowi projekty ustaw niezbędnych do stosowania Konstytucji. 2. Ustawy wprowadzajšce w życie art. 176 ust. 1 w zakresie dotyczšcym postępowaniaprzed sšdami administracyjnymi zostanš uchwalone przed upływem 5 lat od dnia wejœcia w życie Konstytucji. Do czasu wejœcia w życie tych ustaw obowišzujš przepisy dotyczšce rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń Naczelnego Sšdu Administracyjnego. Art. 237. 1. W okresie 4 lat od dnia wejœcia w życie Konstytucji w sprawach o wykroczenia orzekajš kolegia do spraw wykroczeń przy sšdach rejonowych, przy czym o karze aresztu orzeka sšd. 2. Odwołanie od orzeczenia kolegium rozpoznaje sšd. Art. 238. 1. Kadencja konstytucyjnych organów władzy publicznej i osób wchodzšcych w skład wybranych lub powołanych przed wejœciem w życie Konstytucji kończy się z upływem okresu ustalonego w przepisach obowišzujšcych przed dniem wejœcia w życie Konstytucji. 2. W przypadku, gdy przepisy obowišzujšce przed dniem wejœcia w życie Konstytucji nieustalały tej kadencji, a od dnia wyboru lub powołania upłynšł okres dłuższy niż ustalony przez Konstytucję, kadencja konstytucyjna organów władzy publicznej lub osób wchodzšcych w ich skład upływa po roku od dnia wejœcia w życie Konstytucji. 3. W przypadku, gdy przepisy obowišzujšce przed dniem wejœcia w życie Konstytucji nieustalały tej kadencji, a od dnia wyboru lub powołania upłynšł okres krótszy niż ustalony przez Konstytucję dla konstytucyjnych organów władzy publicznejlub osób wchodzšcych w ich skład, czas w którym organy te lub osoby pełniły funkcjewedług przepisów dotychczasowych, wliczasię do kadencji ustalonej w Konstytucji. Art. 239. 1. W okresie 2 lat od dnia wejœcia w życie Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodnoœci z Konstytucjš ustaw uchwalonych przed dniemjej wejœcia w życie nie sš ostateczne i podlegajš rozpatrzeniu przez Sejm, który może odrzucić orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego większoœciš 2/3 głosów, wobecnoœci co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Nie dotyczy to orzeczeń wydanych w następstwie pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego. 2. Postępowanie w sprawach o ustalenie przez Trybunał Konstytucyjny powszechnie obowišzujšcej wykładni ustaw wszczęte przed wejœciem w życie Konstytucji podlegaumorzeniu. 3. Z dniem wejœcia w życie Konstytucji uchwały Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustalenia wykładni ustaw tracš moc powszechnie obowišzujšcš. W mocy pozostajš prawomocne wyroki sšdu oraz inne prawomocne decyzje organów władzy publicznej podjęte z uwzględnieniem znaczenia przepisów ustalonego przez Trybunał Konstytucyjny w drodze powszechnie obowišzujšcej wykładni ustaw.Art. 240. W okresie roku od dnia wejœcia w życie Konstytucji ustawa budżetowa może przewidywać pokrywanie deficytu budżetowego przez zacišganie zobowišzań w centralnym banku państwa. Art. 241. 1. Umowy międzynarodowe ratyfikowane dotychczas przez Rzeczpospolitš Polskš na podstawie obowišzujšcych w czasie ich ratyfikacji przepisów konstytucyjnych i ogłoszone w Dzienniku Ustaw, uznaje się zaumowy ratyfikowane za uprzedniš zgodš wyrażonš w ustawie i stosuje się do nich przepisy art. 91 Konstytucji, jeżeli z treœci umowy międzynarodowej wynika, że dotyczš one kategorii spraw wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji. 2. Rada Ministrów w cišgu 2 lat od wejœcia w życie Konstytucji przedstawi Sejmowi wykaz umów międzynarodowych zawierajšcych postanowienia niezgodne z Konstytucjš. 3. Senatorowie wybrani przed dniem wejœcia w życie Konstytucji, którzy nie ukończyli 30 lat zachowujš swoje mandaty do końca kadencji na którš zostali wybrani.4. Połšczenie mandatu posła lub senatora zfunkcjš lub zatrudnieniem, których dotyczy zakaz okreœlony w art. 103, powoduje wygaœnięcie mandatu po upływie miesišca od dnia wejœcia w życie Konstytucji, chyba że poseł albo senator wczeœniej zrzeknie się funkcji albo ustanie zatrudnienie. 5. Sprawy będšce przedmiotem postępowania ustawodawczego albo przed Trybunałem Konstytucyjnym bšdŸ Trybunałem Stanu, a rozpoczęte przed wejœciem w życie Konstytucji, sš prowadzone zgodnie z przepisami konstytucyjnymi obowišzujšcymi w dniu rozpoczęcia sprawy. 6. W okresie 2 lat od dnia wejœcia w życie Konstytucji Rada Ministrów ustali, które z uchwał Rady Ministrów oraz zarzšdzeń ministrów lub innych organów administracji rzšdowej podjęte lub wydane przed dniem wejœcia w życie Konstytucji wymagajš - stosownie do warunków okreœlonych w art. 87 ust. 1 i art. 92 Konstytucji - zastšpienia ich przez rozporzšdzenia wydane na podstawie upoważnienia ustawy, której projekt w odpowiednim czasie Rada Ministrów przedstawi Sejmowi. W tym samym okresie Rada Ministrów przedstawi Sejmowi projekt ustawy okreœlajšcej, któreakty normatywne organów administracji rzšdowej wydane przed dniem wejœcia w życie Konstytucji stajš się uchwałami albo zarzšdzeniami w rozumieniu art. 93 Konstytucji. 7. Obowišzujšce w dniu wejœcia w życie Konstytucji akty prawa miejscowego oraz przepisy gminne stajš się aktami prawa miejscowego w rozumieniu art. 87 ust. 2 Konstytucji. Art. 242. Tracš moc: 1) ustawa konstytucyjna z dnia 17 paŸdziernika 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzš ustawodawczš i wykonawczš Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorzšdzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426, z 1995 r. Nr 38, poz. 184, Nr 150, poz. 729 oraz z 1996 r. Nr 106, poz. 488), 2) ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwaleniaKonstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 67, poz. 336 oraz z 1994 r. Nr 61, poz. 251). Art. 243. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia. PRZEWODNICZĽCY ZGROMADZENIA NARODOWEGO -------------Konwersja: RPG przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywaćpokrywania deficytu budżetowego przez zacišganie zobowišzania w centralnym banku państwa. Art. 221. Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zacišganiu długu publicznego orazustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłšcznie Radzie Ministrów. Art. 222. Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóŸniej na 3 miesišce przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjštkowych przypadkach możliwe jest póŸniejsze przedłożenie projektu. Art. 223. Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w cišgu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi. Art. 224. 1. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w cišgu 7 dni ustawę budżetowš albo ustawę oprowizorium budżetowym przedstawionš przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje się przepisu art. 122 ust. 5. 2. W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodnoœci z Konstytucjš ustawy budżetowej albo ustawyo prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie póŸniej niż w cišgu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale. Art. 225. Jeżeli w cišgu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w cišgu 14dni zarzšdzić skrócenie kadencji Sejmu. Art. 226. 1. Rada Ministrów w cišgu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacjš o stanie zadłużenia państwa. 2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opiniš Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w cišgu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium. Art. 227. 1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłšczne prawo emisji pienišdza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartoœć polskiego pienišdza. 2. Organami Narodowego Banku Polskiego sš: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarzšd Narodowego Banku Polskiego. 3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej, na 6 lat. 4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej, zwišzku zawodowego ani prowadzić działalnoœci publicznej nie dajšcej się pogodzić z godnoœciš jego urzędu. 5. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzšPrezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczšcy oraz osoby wyróżniajšce się wiedzš z zakresu finansów powoływanena 6 lat, w równej liczbie przez PrezydentaRzeczypospolitej, Sejm i Senat. 6. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada jedo wiadomoœci Sejmowi równoczeœnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w cišgu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeńpolityki pieniężnej. 7. Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów okreœla ustawa.Rozdział XI - STANY NADZWYCZAJNE STANY NADZWYCZAJNE Art. 228. 1. W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe œrodki konstytucyjne sš niewystarczajšce, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjštkowy lub stan klęski żywiołowej. 2. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, wdrodze rozporzšdzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomoœci. 3. Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogš zostać ograniczone wolnoœci i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, okreœla ustawa. 4. Ustawa może okreœlić podstawy, zakres itryb wyrównywania strat majštkowych wynikajšcych z ograniczenia w czasie stanunadzwyczajnego wolnoœci i praw człowieka i obywatela. 5. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszšodpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenianormalnego funkcjonowania państwa. 6. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogšbyć zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorzšdu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. 7. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w cišgu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogš być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorzšdu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegajš odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorzšdu terytorialnego sš możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny. Art. 229. W razie zewnętrznego zagrożenia państwa,zbrojnej napaœci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowišzanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek RadyMinistrów może wprowadzić stan wojenny na częœci albo na całym terytorium państwa. Art. 230. 1. W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywatelilub porzšdku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrówmoże wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni, stan wyjštkowy na częœci albo na całym terytorium państwa. 2. Przedłużenie stanu wyjštkowego może nastšpić tylko raz, za zgodš Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni. Art. 231. Rozporzšdzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjštkowego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w cišgu 48 godzin od podpisania cji. 1 i 2, B¤ˆŠj ľAĚ48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đj @”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż”üżN¸÷ż@