ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS JOWIAL €003@\O˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉ Przewiń: Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕp€ý c€ HcPĚcâcţ˛c°(Ü cŒ2íc y9> " PAN JOWIALSKI " ALEKSANDER FREDRO OSOBY PAN JOWIALSKI PANI JOWIALSKA, JEGO ŻONA SZAMBELAN JOWIALSKI, ICH SYN SZAMBELANOWA, JEGO ŻONA HELENA, CÓRKA SZAMBELANA Z PIERWSZEGO MAŁŻEŃSTWA JANUSZ LUDMIR WIKTOR LOKAJ RZECZ DZIEJE SIĘ NA WSI, W DOMU P. JOWIALSKIEGO Głodnego żołšdka bajkš nie zabawić, racjš nie odbyć. And. Maks. Fredro AKT PIERWSZY Ogród. SCENA PIERWSZA Ludmir, Wiktor. Obadwa w dreliszkowych szpencerach, słomianych kapeluszach, tłumaczki na plecach. - Ludmir wchodzi na scenę, oglšdajšc się na wszystkie strony. WIKTOR za scenš Dokšd! dokšd! - Ja dalej nie idę. LUDMIR Jeszcze tylko kilka kroków, panie kolego; dwadzieœcia, nie więcej; tu, pod to drzewo.- Patrz, co za boskie miesce do spoczynku: chłód, trawnik, strumyk szemrzšcy... WIKTOR wchodzi kulejšc, z tłumoczkiem w ręku Chmury! Góry! Księżyc! Gwiazdy! - wszystko razem w twojej głowie, (rzucajšc tłumoczek i kapelusz pod drzewo) Dobrze mi tak! Bardzo, bardzo dobrze! - Po kiego diabła mnie było wdawać się z poetš! Z tymszalonym człowiekiem! (kładzie się na ziemikoło tłumoczka, Ludmir chodzi nucšc) Kto dobrze wiersze pisze, myœlałem, że i dobrze w głowie mieć musi - ale gdzie tam!Co inszego papier, co inszego œwiat, (po krótkim milczeniu) Œpiewaj sobie, œpiewaj! LUDMIR Cóż mam robić? WIKTOR Nie słyszałeœ, com mówił? LUDMIR Słyszałem. WIKTOR Ja to do ciebie mówiłem. LUDMIR Wiem. WIKTOR Przeklęta flegma! LUDMIR Nie flegma, ale cierpliwoœć. - Spocony, napiłeœ się nieostrożnie zimnej wody i paraliż tknšł twój rozum, ale ja zaczekam - mam nadzieję, że wróci do zdrowia. WIKTOR zrywajšc się siada Ja rozum straciłem? ja? - A to mi się podoba! LUDMIR Chwała Bogu, że ci się coœ przecie podoba. WIKTOR Ale pewnie nie to, że, ubrany jak na redutę,włóczę się od wsi do wsi. Ale na rozum nigdy za póŸno, rób więc sobie, co chcesz, a ja wiem, co zrobię. LUDMIR Na przykład? WIKTOR Pójdę, najmę wózek... LUDMIR Z końmi czy bez koni? WIKTOR Z końmi czy osłami - najmę do pierwszej poczty, a stamtšd pocztš wracam do domu. LUDMIR A potem? WIKTOR coraz niecierpliwiej A potem wielkimi literami napiszę... LUDMIR Wyrysuj lepiej, bo piszesz nietęgo, a rysujesz ładnie. WIKTOR Więc wyrysuję, wyrysuję łokciowymi literami... LUDMIR Gotyckimi zapewne, z różnymi... WIKTOR Jakimi bšdŸ, nieznoœny i przeklęty poeto - ale jak najwyraŸniejszymi: że szalony, szalony i jeszcze raz szalony, kto się wdaje ze stworzeniami nazwanymi poety. LUDMIR A ten łokciowy - wszak łokciowy? WIKTOR Sšżniowy. LUDMIR Sšżniowy, wyrysowany napis? WIKTOR Zostawię dla dzieci, wnuków, prawnuków. LUDMIR Więc chcesz się żenić? WIKTOR Być może. LUDMIR Bo przecie nie zechcesz mieć wnuków, prawnuków... WIKTOR Koniec końców, wracam do mojego cichego pokoiku, do moich obrazów, do moich ołówków. LUDMIR œpiewa Niemšdry, kto œród drogi Z przestrachu traci męstwo... WIKTOR Powiedz mi, po co ja się włóczę za tobš? LUDMIR Twoja teka, napełniona rysunkami, za mnie odpowie. WIKTOR z przesadš "ChodŸ ze mnš, Wiktorze! Udamy się w odłogiem leżšcš krainę, tam pierwotnš naturę œledzić będziemy. - Zamki na œnieżnych szczytach Karpatów, nieme œwiadki przeszłoœci - skały zwieszone, co chwila od wieków grożšce upadkiem - potokirwišce czarne œwierki i kwieciste róże razem - do nowych dzieł natchnš nas obu. Tam, dalecy œwiata..." Ale gdzie ja mogę sobie przypomnieć te wszystkie słowa, którymi dnie całe jak syrena... LUDMIR Tylko nie - "z Dniestru", bardzo proszę, WIKTOR Jak syrena więc z Pełtewy, nęciłeœ mnie do tej nieszczęsnej podróży. - I zamiast zamków, skał, potoków, jakiejœ dzikiej, okropnej i zachwycajšcej razem natury, której nawet wyobrażenia mieć nie mogłem- włóczymy się od karczmy do karczmy. Tam, podparty na ręku, słuchasz godzinamicałymi rozmowy chłopów, Żydów, furmanów i każesz mi rysować jakiegoœ pijanego mularza, rachujšcego Żyda, rozprawiajšcego organistę. LUDMIR Ach, organista, organista! ten wart milijona, ten cię unieœmiertelni - udał ci siędoskonale! Tylko trzeba, abyœ go trochę poprawił - podbródek za duży. Wyborny, wyborny organista! pokaż no go. WIKTOR Daj mi œwięty pokój! Wolisz ty pokazać salceson i wino. LUDMIR Aha! otóż i słowo zagadki - pan głodny, panzłego humoru. Zaraz panu służyć będę. (dostajšc) Ale to jednak zakała dla sztuk pięknych, że wy, pęzlikowi i ołówkowi panowie, tak jesteœcie chciwi tego materyjalnego pokarmu. WIKTOR A wy, kałamarzowi i piórowi, tylko powietrzem żyjecie! tylko natchnieniem muzy! Uderz więc w złoty bardon, wnieœ pieœni wieszcze - niech kamyki tańcujš, drzewa płaczš, a ja tymczasem jeœć będę. Czas jakiœ milczenie. Powiedz mi, mój kochany Ludmirze... LUDMIR Oho! "kochany Ludmirze". - Salceson skutkował. WIKTOR Żart na stronę - powiedz mi, czego ty się dobrego spodziewasz w twoich brudnych karczmach? Czego ty szukasz między prostym ludem? LUDMIR Prostego rozumu. WIKTOR Piękny rozum! Pijš i po pijanemu bajš. LUDMIR Jedz jeszcze, jedz, kochany Wiktorze, bo ztwojej uwagi miarkuję, żeœ jeszcze diable głodny. - Każdy nasz spoczynek, każdy nocleg w karczmie, nie byłże godnym opisania? WIKTOR Szkoda pióra! LUDMIR Ach, kiedy też już zejdziemy z tych woskowanych posadzek, na których cišgle kręcimy się i kręcimy aż do nudzšcego zawrotu głowy. - Znajdziesz, bšdŸ pewny, między prostym ludem: rozsšdek, dowcip, przenikliwoœć, przebiegłoœć, lecz inaczej wyrażone; może za ostro, ale za to i lepiej.Tam wszystko właœciwe nosi nazwisko: kmotr zowie się kmotrem, a łotr łotrem; tam w każdym wyrazie jest myœl, dobra czy zła, ale jest. Nie tak jak w naszych salonach - kwiaty na kwiaty sypiš, a dmuchniej, nie ma nic, zupełnie nic. Dlategoteż i my autorowie wolemy trzymać się kwiecistych nicoœci - łatwiej stroić niż tworzyć. - Ty wina pić nie będziesz? WIKTOR Dlaczego nie będę pić? LUDMIR wypiwszy Myœlałem, że nie będziesz - dla złego humoru; nic tak nie szkodzi jak wino na żółć wzburzonš. WIKTOR Dolejże! LUDMIR Jak te Van-Dyki pijš! - Oddajże mi szklaneczkę. WIKTOR Dopieroœ wypił, LUDMIR Otóż... coœ miałem mówić... (pije) Razem wydamy opis naszej podróży; do każdego rozdziału ty dołšczysz rycinę. WIKTOR Otóż to! to rzecz cała. - Chciał rycin do swoich baœni i pokazał mi gruszki na wierzbie. A ja, ja głupi, dałem się uwieœć jakimiœ zamkami. LUDMIR Po częœci prawda... ale i w Karpatach będziemy. WIKTOR Jakbym tam już był, LUDMIR Może uda nam się spotkać z Szandorem. WIKTOR Z co za Szandorem? LUDMIR No, z Szandorem, romantycznym hersztem rozbójników, o którym rozpowiadajš cuda złego i dobrego razem. WIKTOR Nie ciekawym poznać pana Szandora. LUDMIR Przekonasz się, że jest mnóstwo najpiękniejszych widoków, godnych twojegopęzla. WIKTOR I mnie było być tak œlepym! Mnie było jemuwierzyć! Mnie o głodzie i chłodzie włóczyćsię dla jego rycin! LUDMIR z udanym zachwyceniem Patrz, i tu - nie boskiże to widok? Ten dom w kwiatach - ta rzeka - drzewa - dalej wioska - w głębi sine Karpaty... WIKTOR W samej rzeczy - piękny widok; i œwiatło - jak ładnie pada na te œwierki... LUDMIR klękajšc Mam ci służyć za stolik? Połóż tekę na mojej głowie. WIKTOR chwyta tłumoczek, potem rzuca Nie, nie, znowu mnie chcesz zbałamucić. LUDMIR z udanym zachwyceniem To œwiatło! to œwiatło! A ten cień! Ach, jestem w zachwyceniu! WIKTOR A ja nie. - I rób, co chcesz, ja wracam do domu. LUDMIR proszšc Wiktorze, zostań. WIKTOR Nie mogę. LUDMIR Wiktorku. WIKTOR Ledwie postšpić zdołam. LUDMIR Wiktoreczku! Van-Dyku! Rubensie! WIKTOR Daremne gadanie. LUDMIR wstajšc Niechże cię kaci porwš, przeklęty bazgraczu! Ale przynajmniej przyrzekasz, że zastanę rysunki wykończone? WIKTOR Ja bazgracz? LUDMIR Nie, nie. - Ty wiesz, że jesteœ mój Van-Dyk,Salvator Rosa. WIKTOR Van-Dyk i Salvator Rosa - co ten plecie! LUDMIR Będš rysunki? WIKTOR Będš, będš. Adieu! LUDMIR Bywajże zdrów, najupartszy człowieku, jakiego kiedy bogowie na ten padół płaczu w nieprzebłaganym gniewie wyrzuciły. WIKTOR odchodzšc Dobrze, dobrze. LUDMIR wołajšc za nim A organiœcie popraw podbródek. Pamiętaj. WIKTOR za scenš Pamiętam, pamiętam, SCENA DRUGA LUDMIR sam Poszedł - szkoda! Za ostro z miesca go zażyłem; wielka dla mnie strata, (siadajšc)Tak, od dziœ dnia porzucam złocone komnaty, przenoszę się pod skromne strzechy; tam jeszcze człowiek jest przejrzystym. Ukształcenie za gęstym już werniksem przecišgnęło wyższe towarzystwa. Wszystkie charaktery jednę powierzchownoœć wzięły; nie ma wydatnychzarysów. Co œwiat powie, to jest teraz duszš powszechnš. Skšpiec dawniej w przenicowanej chodził sukni, trzymał ręce w kieszeni. Teraz sknera sknerš tylko w kšcie; troskliwoœć o mniemanie przemogła miłoœć złota, i ubogiego hojnie obdarzy, byle œwiat o tym wiedział. - Zazdrosny gryzie wargi i milczy, tchórz mundur przywdziewa, tyran się pieœci - słowem, wszystko zlewa się w kształty przyzwoitoœci. W każdym człowieku dwie osoby; sceny musiałyby być zawsze podwójne, jak medale mieć dwie strony. - Komedyja Moliera koniec wzięła. - Ale jakaœpara tu się zbliża... Wybaczcie, podsłuchywać muszę; jeszcze mi kilka rozdziałów trzeba. - Udam œpišcego. SCENA TRZECIA Szambelanowa, Janusz, Ludmir. JANUSZ Helena kocha mnie, me ma wštpienia. I dlaczegóżby nie miała kochać? - Jestem dobrze urodzony, jestem młody, przystojny, rozumny i mam wieœ, jakiej daleko poszukać. LUDMIR na stronie Ten, widzę, chce zbijać moje rozumowanie. JANUSZ Nie rozumiem zatem tej zwłoki, której żšda, i to już po raz trzeci. SZAMBELANOWA mówi powoli, ale decydujšco zawsze Ja bardzo dobrze rozumiem; ale te wszystkie wykręty na nic się nie przydadzš.Pójdzie za waćpana, ja za to ręczę. - I już dawno byłaby pani Januszowš, gdyby nie przeciwnoœci, które ja tylko jedna zwalczyćjestem zdolnš i które zwalczę. Zażywa tabaczkę czasami. JANUSZ W ręku pani szambelanowej szczęœcie moje.SZAMBELANOWA W całej rodzinie Jowialskich za grosz rozsšdku, to jest rzeczš dowiedzionš. I lubo mi nie chcš wierzyć, ja im zawsze powtarzam; bo ja każdemu prawdę lubię powiedzieć, powoli, grzecznie i wyraŸnie. - Stary Jowialski nie pyta się, co się dzieje, jak się dzieje w domu, byle tylko miał kogo, co by słuchał jego przysłowiów, bajek i dykteryjek. W jego ręku jednak majštek. C`est la chose. JANUSZ Bardzo mnie lubi. SZAMBELANOWA Co on lubi! Jesteœ wesoły, siadaj; jesteœ smutny, idŸ za drzwi. - Stara zaœ Jowialskajest to tylko cień swojego najukochańszegomałżonka; na nic nie ma już czucia i myœli, tylko na dowcipne słowa swojego bożyszcza, z których œmieje się od lat piędziesięciu po dziesięć godzin na dzień. C`est une misere! LUDMIR na stronie Ho, ho! tu sš charaktery. SZAMBELANOWA Mój mšż - dobre stworzenie: cielę, głupkowaty, bez żadnego zdania, i dlatego poszłam za niego po nieszczęœliwym przypadku mojego pierwszego męża, œp. jenerał-majora Tuza. Nie wiem, czy słyszałeœ o przypadku, jakim utonšł? Voussavez? JANUSZ Słyszałem, słyszałem, moœcia dobrodziejko. SZAMBELANOWA Mój mšż więc teraŸniejszy, którego paniczem w domu zowiš, lubo ma lat piedziesišt, nie ma żadnego zdania. U niego wszystko: dobrze, bardzo dobrze - byle nie trudnił się niczym, jak tylko swoimi ptaszkami, byle jadł dobrze, spał jeszcze lepiej. To jest człowiek nie do obudzenia, jak worek grysu. Hélas! JANUSZ Powiedział mi wczoraj, że bardzo będzie szczęœliwy mieć za zięcia tak rozumnego człowieka. SZAMBELANOWA Trzy razy w godzinie powie czarno, biało i znowu czarno, a nawet nie wie, że zmienił zdanie. Mon Dieu! JANUSZ Zatem robi, co waćpani dobrodziejka rozkaże. SZAMBELANOWA Robi, co każę, nie ma wštpienia, bo robić musi: ale za chwilę zrobi także, co mu jego strzelec każe. Szczerze waćpanu powiadam,że na wotywę dam, jak się raz z tego domuwydobędę. Co jednak prędzej nastšpić nie może, aż Helena za mšż pójdzie; gdyż staryJowialski, który bez licznego towarzystwa obejœć się nie może, przy naszym œlubie, wieœ nam wypuszczajšc, położył warunek, iż póty przy nim mieszkać będziemy, póki Helena za mšż nie pójdzie. Vous figurez-vous? JANUSZ A natenczas?... SZAMBELANOWA Ona z mężem tu bawić będzie. Ale trzeba powiedzieć, ni do dziada, ni do ojca podobna. Dobre dziecko moja pasierbica, lecz ma swoję wolš i uporek, a ja tego nie lubię. Przy tym główka trochę romansami i poezyjami zawrócona. I do tego, panie Januszu, należałoby się trochę stosować. Je vous prie. JANUSZ Majšc dobrš wieœ, mam być romansowym? SZAMBELANOWA Zdałoby się, LUDMIR na stronie Romansowa! Co za pole! SZAMBELANOWA Helena chciałaby jakiegoœ smętnego wielbiciela, trawišcego nocy œród grobowców. La! JANUSZ Na to się nie piszę. SZAMBELANOWA Jakaœ tajemna tęsknota, skargi na niesprawiedliwoœć ludzi, a nawet może i lekka zgryzota sumienia, jak to się dowiedziałam przypadkiem z jej dziennika, nie zaszkodziłyby wcale. LUDMIR na stronie Jaromir, Alp, Lara - rozumiem. JANUSZ To być nie może! Ja jestem uczciwym dziedzicem i honorowym deputatem. - Ale zdaje mi się, że już czas będzie na œniadanie. SZAMBELANOWA W samej rzeczy, chodŸmy. JANUSZ Służę pani. (postrzegajšc Ludmira) A!... SZAMBELANOWA przestraszona A! - Co? Żaba? JANUSZ Nie; jakiœ pan Sans-façons spi sobie pod drzewem. SZAMBELANOWA Komuż ma spać, jeżeli nie sobie? Voyons! JANUSZ Ale tu, w ogrodzie? SZAMBELANOWA Jakiœ wędrownik. JANUSZ I butelka próżna w krzaku - spił się więc obywatel. SZAMBELANOWA Niechże się wyœpi. JANUSZ Trzeba by mu jakš sztuczkę spłatać. SZAMBELANOWA Ach, znowu! Allons! Janusz Trzeba się bawić - pan Jowialski cieszyć się będzie. SZAMBELANOWA Tym się Helenie nie podobasz. JANUSZ Dlaczego, dlaczego? Byle co rozumnego; zaraz... co mu tu zrobić?... Żebym miał kłaki i papier... Albo... wodš go obleje SZAMBELANOWA Na to nie pozwolę. C`est malhonnete. JANUSZ Albo... hm, hm... już wiem - każę go przenieœć do pałacu SZAMBELANOWA A to po co? JANUSZ Widziałem podobnš komedyjš... Wybornie!... œmiać się będziemy dzień cały. SZAMBELANOWA Mnie się to nie podoba. C`est ordinaire. JANUSZ BšdŸ pani dobrodziejka łaskawa nie wzbraniać niewinnej zabawy; wszakże samamówiłaœ, że muszę starać się o łaskę panaJowialskiego? SZAMBELANOWA Nareszcie - rób co chcesz. Ale c`est né rien`! JANUSZ Wszystko dobrze będzie, ja ręczę. Każę go przenieœć, przebrać w nasze teatralne suknie, wmówimy w niego, że jest... że jest... No, o tym naradzimy się wszyscy, tylko najpierw przenieœć go trzeba. Zaraz zludŸmi wrócę po niego - służę pani. Wyborna myœl! I Helenę to zabawi, (odchodzšc) Rozumny człowiek z wszystkiego korzystać umie. SCENA CZWARTA Ludmir sam O, Boże! czymże zasłużyłem na dobrodziejstw tyle! Między jakichże ludzi wiedziesz mnie łaskawie! Jakiœ pan Jowialski - co to za nieoszacowana figura być musi, i jego żona także dobra, i jego syn, i ten pan Janusz, co ma rozum i wieœ, także niezły... Macocha jenerałowa i pasierbica romansowa. - Skarby! Ach, skarby! I ja? ja mam zostać celem ich zabawy? Ach, dobrze, dobrze, będę, z duszy serca. I pod stół wlezę, jeżeli każecie, bylem z wami dzień jeden przepędził. Niech mnie niosš, niech przebiorš - spać będę jak zabity. Kładzie się pod drzewem. ODMIANA SCENY Pokój z dwojgiem drzwi w głębi; jedne do pokoju Pana Jowialskiego, drugie od wchodu; dwoje drzwi bocznych. Okno po lewej stronie od aktorów. SCENA PIĽTA Helena sama Trzy dni do namyœlenia - trzy dni do namyœlenia! Biada, biada tej, co tego czasu potrzebuje, której serce nie uderza radoœnie do chwili, gdzie będzie mogło powiedzieć duszš ukochanemu: jestem twojš, twojš na zawsze! - Janusza mam zostać żonš, on moim mężem, on połowš duszy mojej! On, on, którego umysł nigdy się nad poziom wznieœć nie zdoła! któremu zamknięty œwiat ideałów! który znieważa FˆŠj ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjp d p­c  ;c Xc YCcœÜcx$‹c-˜c›4Űcv=ü$czystš miłoœć, œcišgajšc jš ze stref górnych w zmysłowoœci objęcie! - Ach, Heleno! takież to przeznaczenie twoje? Nie znajdšż twe uczucia oddŸwięku nigdzie? Wszędzieże zimny tylko rozsšdek odwzajemniać będzie goršce uœciski wyobraŸni twojej? po krótkim milczeniu Nie, nie œwietnego nadobnoœciš kształtu, nie œwietnego urodzeniem i majštkiem, nie -nie takiego pragnę. Duszy dusza moja szuka.Im bardziej œwiat go odtršci, tym porywczej wycišgnę ku niemu zbawiennš rękę, tym czulej do serca przycisnę. Ach, œwiatem natenczas, całym œwiatem ja mu się stanę! po krótkim milczeniu Ale wszystko to marzenie, zimni ludzie szaleństwem je zowiš. We wszystkim szala rozsšdnej rozwagi być musi. Wszędzie wytarte koleje; tymi postępuj niewolniczo albo samš zostaniesz, samš na ogromnej œwiata przestrzeni! SCENA SZÓSTA Helena, Szambelan. SZAMBELAN wychodzi, nucšc i podskakujšc; samotrzaskw ręku Patrz, Helusiu! to mi samotrzask - po dwa ptaszki na raz łapać będzie. HELENA całujšc go w rękę Kochany ojcze, chciałabym z tobš pomówić,zacišgnšć twojej rady względem pana Janusza. SZAMBELAN Dobrze, moje dziecię, bardzo dobrze. HELENA Sama nie wiem, co mam robić. Chciałabym stosować się ile możnoœci do œwiata, w którym żyjemy, a z drugiej strony tam gdzie idzie o szczęœcie lub nieszczęœcie całego mojego życia... SZAMBELAN spuszczajšc samotrzask; na hałas wzdrygnęła się Helena Trzask! - już w klatce; jak iskra! HELENA Słuchaj mnie, ojcze; ja nie mogę, jak tylko... SZAMBELAN Zaraz, zaraz, tylko samotrzask zastawię; zaraz wrócę, na jednej nodze - interesa przed wszystkim. Wybiega, nucšc. HELENA sama O, nieba! jakże jestem sama! Jednak z nim tylko jednym mogę mówić - przynajmniej czasem mnie słucha i pojmuje; przyznaje, że słuszne moje żšdania. - Macocha od niejakiegoœ czasu prawdziwš stała się macochš - bylem się jej tylko z domu umknęła! Ach, biedna Heleno! SZAMBELAN [wchodzšc,] do Heleny Jestem, słucham, (do siebie, nawiasem) Pełno szczygłów i dzwoniec się odzywał, (do Heleny) Ale cóż to znaczy, że jesteœ sama? Gdzież niewolnik twoich wdzięków? HELENA Ach, niewolnik moich wdzięków! SZAMBELAN Jakieœ bardzo kwaœne "ach". HELENA Nienajsłodsze, kochany ojcze. SZAMBELAN Nie kochasz go, to nie idŸ za niego, i kwita.Ja, ojciec, ja ci to powiadam; rób, co chcesz. HELENA Wszakże wczoraj inaczej mówiłeœ. SZAMBELAN Inaczej? HELENA Kiedy matka wzbraniała i tych trzech dni mizernych zwłoki, o które błagałam. SZAMBELAN Prawda. Moja żona życzy sobie, abyœ poszła za Janusza. HELENA A więc?... SZAMBELAN A więc?... HELENA Cóż będzie? SZAMBELAN Czegóż ty chcesz? HELENA Rady, rady, kochany ojcze! SZAMBELAN Mojej rady? Dobrze, bardzo dobrze; niechże pierwej słyszę, co ty myœlisz. HELENA Ja myœlę, że mam lat dwadzieœcia. SZAMBELAN Za to ręczyć mogę. HELENA Że stosujšc się do poziomych ustaw społeczeństwa, czas iœć za mšż. SZAMBELAN Zgadzam się z tobš zupełnie w tej mierze. HELENA Im starszš będę, tym mniej będę miała w czym wybierać. Tak gruby, ciężki rozsšdek do mnie przemawia. SZAMBELAN Więc rada moja - idŸ za Janusza. HELENA Ale z drugiej strony, iœć za mšż nie kochajšc - rzecz okropna. SZAMBELAN Zapewne; dobra uwaga. HELENA Janusza kochać nie mogę. SZAMBELAN Ani trochę? HELENA Ani trochę. SZAMBELAN Cóż masz przeciw niemu? HELENA Nic za nim. SZAMBELAN Przecie? HELENA Nie kocham go, więcej nic. SZAMBELAN Człowiek wesoły. HELENA Aż nadto. SZAMBELAN Nadto? HELENA Przynajmniej jego wesołoœć jest tak pozioma, tak plastyczna, że nie może wlać w duszę zdroju cichego zadowolnienia. SZAMBELAN Tego niekoniecznie rozumiem. HELENA Jest często płaskim trefnisiem. SZAMBELAN Płaskim? No, ale przez to może być dobrym mężem. HELENA Jak dla której. SZAMBELAN Ma piękny majštek. HELENA Tyle też wszystkiego. SZAMBELAN Rozum. HELENA Żadnego. SZAMBELAN On sam powiada. HELENA Żadnego - za to ręczę. SZAMBELAN Jednak zawsze uœmiejemy się do rozpuku. Ale jak tylko ci się nie podoba, nie idŸ za niego! Nie ma co gadać; odpraw go, ja ci radzę. HELENA Ach, więc piekło domowe cišgle trwać będzie, bo matka nie tak łatwo odstšpi swojego zamiaru. Dziadunia, ciebie i mnie nieustannie dręczyć będzie. SZAMBELAN Wiesz co, Helusiu, idŸ za Janusza - taka moja rada! HELENA Mnie się zdaje, że najlepiej będzie zwlekać,ile możnoœci. - Nie uczynię mu żadnej nadziei, ale też i wzbraniać jej nie myœlę. Atymczasem, kto wie - może nastšpi jaka zbawienna odmiana. SZAMBELAN Otóż tak będzie najlepiej. Będziemy zwlekać,a potem zobaczymy; taka moja rada! SCENA SIÓDMA Pan Jowialski, Pani Jowialska, Helena, Szambelan. Pan Jowialski, siwy staruszek, ale rumiany i żwawy, równie jak i Pani Jowialska, którabardzo wyprostowana drepci chodzšc. Obojeze staroœwiecka trochę ubrani, zwłaszcza Pani Jowialska. PAN JOWIALSKI w drzwiach, do żony Co się odwlecze, to nie uciecze. PANI JOWIALSKA U jegomoœci zawsze jeszcze figle w głowie.P. JOWIALSKI O, nie uciecze, ręczę jejmoœci. I stary odmłodnieje, jak sobie podleje. P. JOWIALSKA Co też to jegomoœć wygaduje! Mój miły Boże, gdzie też to myœleć o tym. P. JOWIALSKI W starym piecu diabeł pali, jak mówi przysłowie... P. JOWIALSKA siadajšc Oj, figle, figle! Dobywa z torbeczki pończoszkę, wkłada okulary i zaczyna robotę. Zawsze bardzo wyprostowana. P. JOWIALSKI Szambelan i Helena całujš w ręce Jowialskich. Dzień dobry, panie Janie; jak się masz, Helusiu. Cóż tam słychać? HELENA Nic, kochany dziaduniu. P. JOWIALSKI Nic - to zbytku nie ma. SZAMBELAN Radziliœmy trochę. P. JOWIALSKI Gdy szukasz rady, strzeż się zdrady. HELENA Między mnš a ojcem tego lękać się nie można. P. JOWIALSKI Zapewne, zapewne, ale przez to przysłowiedobre. I o czymże była rada? SZAMBELAN O tym, czy ma iœć za Janusza, czy nie iœć. P. JOWIALSKI Na czymże stanęło? Bo - koniec dzieło chwali. SZAMBELAN Jeszcze na niczym - podobno, wszak prawda? HELENA Na niczym. SZAMBELAN Nie doœć jeszcze zna, jak powiada, swojego czciciela. P. JOWIALSKI Zjesz beczkę soli, nim poznasz do woli. HELENA Właœnie dlatego waham się jeszcze i prosiłam o trzy dni do, namyœlenia się; a jeżeli dziadunio dobrodziej będzie łaskaw, to mi jeszcze na tydzień zezwoli. P. JOWIALSKI Ja nie mam nic przeciwko temu, ale nadto długo nie przewlekaj, moja panno, bo to - czas płaci, czas traci. HELENA Wiem ja to dobrze. P. JOWIALSKI A Jeżeli się oglšdasz na to, że jaki może lepszy trafi się zalotnik - rzecz niepewna. Lepszy wróbel w garœci niż kanarek na powietrzu. HELENA Ja też zupełnie pana Janusza nie odprawiam, o zwłokę tylko proszę. P. JOWIALSKI Jak czasem przebieranie na złe wychodzi, nauczy mała bajeczka o osiołku - znacie jš? WSZYSCY Znamy. P. JOWIALSKI 'Wiec słuchajcie: Osiołkowi w żłoby dano, W jeden owies, w drugi siano. Uchem strzyże, głowš kręci, I to pachnie, i to nęci. Od któregoż teraz zacznie, Aby sobie podjeœć smacznie? Trudny wybór, trudna zgoda - Chwyci siano, owsa szkoda, Chwyci owies, żal mu siana. I tak stoi aż do rana, A od rana do wieczora; Aż nareszcie przyszła pora, Że oœlina poœród jadła - Z głodu padła. P. Jowialska, zdjšwszy okulary, słuchała zwielkš uwagš, jak to za każdš bajkš - i œmieje się zawsze mocno, ale cicho. P. JOWIALSKA Bodaj jegomoœci! Co też to zawsze uœmiać się trzeba! O, dlaboga! (kładšc okulary) Figle! figle! Pani Jowialskiej wykrzykniki i pochwały nicnie przerywajš, albo bardzo mało, toczšcš się rozmowę. HELENA Jednak, kochany dziaduniu dobrodzieju, lepiej nie mieć męża, jak mieć niedobrego. P. JOWIALSKI To nie dowiedzione. - Lepszy rydz niż nic. HELENA Nie chciałabym matki obrażać, a i o moję spokojnoœć, o moje szczęœcie idzie mi takżeniemało. P. JOWIALSKI Między młotem a kowadłem. HELENA Może też i matka... P. JOWIALSKI sens kończšc Nie będzie tak uparta. O, tak! - Im kot starszy, tym ogon twardszy. HELENA całujšc w rękę Mogę zatem mieć nadzieję, że dziadunio dobrodziej będziesz mnie bronił przeciw niecierpliwej natarczywoœci pana Janusza. SCENA ÓSMA Pan Jowialski, Pani Jowialska, Szambelan, Helena, Szambelanowa. SZAMBELANOWA zastanowiwszy się w drzwiach O, tak! najlepiej. Słuchaj tylko jegomoœć panny Heleny, a dobrze wyjdziemy. - Rozsšdne szczęœcie w domowym zaciszu, przy œlachetnym, gospodarnym mężu, za mało dla jejmoœć panny, która pod nieba lata, kiedy po ziemi chodzić trzeba. - Bronićprzeciw panu Januszowi! Vous figurez-yous? - Dziękować, dziękować Bogu powinnaœ, że on chce ciebie zaœlubić! Bo cóżmu zarzucić? Młody, przystojny, ma wieœ otrzech folwarkach... P. JOWIALSKI który kilka razy starał się przyjœć do słowa Ależ, pani synowo, tylko słuchaj: Mšdrej głowie doœć na słowie... SZAMBELANOWA do męża I ty, ty zamiast córce prawdę powiedzieć, zamiast rzecz wystawić, jak jest w istocie,potakujesz tylko wszystkiemu. C`est mal! SZAMBELAN Moja Basiu, wszak jegomoœć był œwiadkiem... SZAMBELANOWA O, ja wiem, co się œwięci, wiem bardzo dobrze... P. JOWIALSKI Czy nie mogę... SZAMBELANOWA Bylem powiedziała; biało, cały dom krzyczy jak wrony: (udajšc) czarno! czarno! P. JOWIALSKA bioršc za rękę syna i synowš Za pozwoleniem - jedno słówko, parę wierszyków: Kłódkę mšż żonie przywiózł na wišzanie. - Kłódka? Co za myœl! na cóż to, kochanie? - Użyj jej, jak chcesz, w jakim bšdŸ sposobie, Byleœ użyła, ja zawsze zarobię. P. JOWIALSKI Dla Boga najsłodszego! co też ten jegomoœćnie wygaduje! SZAMBELANOWA Dobrze, pięknie! Rozumiem - kłódkę dla mnie. C`est bien. (do męża) I ty cierpisz, aby mnie znieważano do tego stopnia! - Ale daremna praca, ust mi nie zamkniecie i na dziesięć kłódek. (do męża) Waćpan jesteœ pantofel, (do Jowialskiego) A jegomoœci o nic w œwiecie nie idzie, tylko o sposobnoœć umieszczenia swoich przysłowiów, które mijuż kołkiem w gardle... P. JOWIALSKI Koœciš w gardle - mówi Knapijusz, nie kołkiem. HELENA Ja tylko proszę matki, aby tak lekce nie ważyła szczęœcia mojego. Pan Janusz młody - prawda; ależ młodoœć nie jest rękojmiš szczęœcia dla żony. P. JOWIALSKI Stary, ale jary - lepszy czasem od młokosa. HELENA Przystojny? - to do gustu. P. JOWIALSKI De gustibus non disputandum. HELENA Ma majštek - nie przeczę. Ale ja nie dbam ozłoto; czystš tylko miłoœć, niezawisłš od podłej rachuby, szacować mogę. P. JOWIALSKI Miłoœć bez pieniędzy, wrota do nędzy. SZAMBELANOWA Otóż to jegomoœć dobrze powiedział! Tres bien! P. JOWIALSKI Jeœli moje zdanie, dobrze mówisz, Janie. HELENA Nareszcie, ja się nie sprzeciwiam - ale dlaczego tak spieszyć? P. JOWIALSKI Co nagle, to po diable. SZAMBELANOWA Nagle, moja panno? Wieleż jeszcze miesięcy, wiele lat jeszcze wzdychać ma u nóg srogiej wiejskiej Dulcynei człowiek rozumny, który bywał w œwiecie... P. JOWIALSKI Bywał Janek u dworu, wie, jak w piecu palš. HELENA Ależ, kochana matko, to jest krok stanowczy; łatwo słowo wymówić, ale co potem? P. JOWIALSKI Dobrze mówisz, Helusiu. Słówko wyleci wróblem, a wróci się wołem - jak uczy przysłowie. SZAMBELANOWA Przy największej cierpliwoœci trudno wytrzymać i na szaleństwie trzeba będzie skończyć, (do męża) Odezwiejże się waćpanprzecie - czego stoisz? P. JOWIALSKI Jak na niemieckim kazaniu, jak mówi... SZAMBELANOWA A dajże też mi jegomoœć œwięty pokój z tymi przysłowiami bez końca. P. JOWIALSKI uradowany Prawda, że ich umiem bez końca? SZAMBELANOWA Prawdziwie, trzeba wierzyć, że Pan Bóg spuœcił jakiœ szał na całš familijš Jowialskich. P. JOWIALSKA Oho! Pani synowo. SZAMBELANOWA I ojciec, i matka, i syn, i wnuczka - za grosz rozsšdku! Bo lubię prawdę powiedzieć, powoli, grzecznie i wyraŸnie: za grosz, za grosz - rozsšdku. P. JOWIALSKI Powiem ci bajeczkę... SZAMBELANOWA odsuwajšc rękę A ja powiem przysłowie: Nie siej... wiecie co? - sami schodzš! Odchodzi. SCENA DZIEWIĽTA Pan Jowialski, Pani Jowialska, Helena, Szambelan. P. JOWIALSKI wołajšc za Szambelanowš Pewnie, że wiem, adagium Knapijusza; Nie siej głupich, sami schodzš. P. JOWIALSKA zdejmujšc okulary O, o! co też to gada! Wszyscyœmy niby głupi, proszę jegomoœci! Co to za niedobra niewiasta! Wszyscy!... Hm!... Ja, jak ja; naszpan syn - no, nie ma co mówić, ale Helusia ijegomoœć! I jegomoœć!... Co to za niewstrzemięŸliwy język! P. JOWIALSKI A zawsze - powoli, a do woli. Zupełnie takiego miałem szłapaka - często brał na kieł i jeŸdŸca unosił, ale zawsze stępiš, zawsze stępiš, noga za nogš. SZAMBELAN Basia jest niegrzeczna. P. JOWIALSKI Gniewa się baba na targ, a targ o tym nie wie. SZAMBELAN Ja wiem trochę. P. JOWIALSKI Dzięcioł w drzewo kuje, a nos sobie psuje. SZAMBELAN z westchnieniem Kuje! kuje! P. JOWIALSKI Wszystkie rozumy pojadła! Głupi ten, kto nie tak rzeczy widzi jak ona. - Szkoda, że nie będzie słyszała bajeczki o sowie, któršwam powiem; ale ja jej dziœ jeszcze powtórzę. Pewnie nie znacie tej bajeczki? HELENA I SZAMBELAN Znamy. P. JOWIALSKI Słuchajcie więc: - Głupie wszystkie ptaki! - Rzekła sowa. Na te słowa Jaki taki Dalej w krzaki; Miłoœć własnš ma i ptak. Ale œmielszy stary szpak Gwiznie, skoczy Jej przed oczy I zapyta jejmoœć pani, Z jakich przyczyn wszystkich gani. - Boœcie œlepi. - Boœmy œlepi? A któż widzi lepiéj? - Ja, bo bez słońca pomocy Widzę w nocy. - Na to odrzekł stary szpak: - Widzieć zawsze wszystkim wspak, To nie chluba, Sowo luba. Możeœ mšdra - niech tak będzie, Lecz twš mšdroœć kryje cień, A tymczasem słychać wszędzie: Każda sowa głupia w dzień! P. JOWIALSKA O, dlaboga! Co też jegomoœć dalej nie wymyœli, (kładšc okulary) Figle! figle! SZAMBELAN Ja nic u niej nie znaczę - wszystkim rzšdzi.P. JOWIALSKI Gdzie ogon rzšdzi, tam głowa błšdzi. SZAMBELAN Powiada, że ja i miotła - obojeœmy sprzęty domowe. P. JOWIALSKI Biada temu domowi, gdzie krowa dobodzie wołowi - dawne uczy przysłowie. HELENA Zatem, kochany dziaduniu, mam twoję obietnicę, że mnie naglić nie będš? P. JOWIALSKI Krótko a węzłowato - nie chcesz Janusza? HELENA Tego nie wyrzekłam. P. JOWIALSKI Ale, moja Helusiu, przysłowie mówi: Prędkaodmowa - datku połowa. SZAMBELAN Prawda, i ja tak mówię. HELENA Jestże to w mojej mocy? Zawisłamże tylko od siebie? SZAMBELAN Dobrze mówisz, Helusiu. Od ciebie, nie od siebie - jak mówi przysłowie. P. JOWIALSKI Jakie przysłowie? gdzieœ je czytał? SZAMBELAN Tak jakoœ od œliny. P. JOWIALSKI Co waćpan bałamucisz! Mówi się - plecie, co mu œlina na język przyniesie, ale nie: jakoœ od œliny. I co waćpanu myœleć o przysłowiach! Ho, ho! Także - kuchta do patyny! (do Heleny) A ty ani tak, ani siak. Oj, dziewczęta, dziewczęta, wszystkieœcie szpakami karmione. "Chcę, nie chcę - a ty, kochanku, stój na smyczy!" Trafi się jaki smuklejszy modniœ, z loczkiem na czole, z zakręconym wšsikiem, z szlufowanym pazurkiem - "a do budy, ty ze smyczy!" Ale jak się nic lepszego nie nadarzy - "chodŸ i waszeć do ołtarza!" Dobry chleb, kiedy nie ma kołacza. P. JOWIALSKA Figle! figle! P. JOWIALSKI Róbcie sobie nareszcie, jak chcecie! Jak sobie poœcielisz, tak się wyœpisz. Ale Januszwesoły, ja lubię Janusza; z nim bawię się i œmieję, a œmiać się bardzo zdrowo. Jednak nie ma co mówić, każdy ma swoje wady, przymioty, widzimisię, słowem - każdy dudek ma swój czubek. SCENA DZIESIĽTA Pan Jowialski, Pani Jowialska, Helena, Szambelan, Janusz, za nim Lokaj. WSZYSCY do wchodzšcego Janusza w kaftanie tureckim A to co? JANUSZ Czy pani Szambelanowa nic nie mówiła? SZAMBELAN Aj, gdzież tam nie mówiła! P. JOWIALSKI Ona i przez sen gada. SZAMBELAN œmiejšc się Już widzę, że z czegoœ œmiać się trzeba. P. JOWIALSKI Cóż znaczy to przebranie? Nasze stroje teatralne - czy grać będziecie dziœ komedyjš? Beze mnie? JANUSZ I owszem, wszyscy razem grać będziemy i œmiać się do upadłego. SZAMBELAN œmiejšc się głoœno Wszakże mówiłem! JANUSZ deałów! który znieważa FˆŠj ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjp d űc‹Ńc\ u ˙c€tˇc+'cR"mcż( c_/Äc#6űc<“<Sporzšdziłem naprędce arcyuciesznš komedyjkę. SZAMBELAN Mówże, jestem niecierpliwy! P. JOWIALSKI Ile kto ma cierpliwoœci, tyle ma mšdroœci - mówi przysłowie. JANUSZ Wracałem z przechadzki przez ogród z paniš Szambelanowš, wtem patrzę, pod drzewem œpi jakiœ chłopek czy wędrownik; zaraz mi na myœl przyszło sztuczkę mu jakš wypłatać. HELENA Najlepsza byłaby, moim zdaniem, obudzić i dać wsparcie; może głodny, spragniony, weœnie nieborak szukał wypocznienia na dalsze trudy. JANUSZ Wcale nie spragniony, bo opodal w krzaku próżna leżała butelka. P. JOWIALSKI Corpus delicti. SZAMBELAN Hic, haec, hoc. P. JOWIALSKI A to co? SZAMBELAN Po łacinie. Jowialski wzrusza ramionami. JANUSZ I właœnie ta butelka naprowadziła mnie na myœl arcyszczęœliwš - kazać go tu przenieœć i przebrać po turecku, co się najlepiej udało - œpi jak zabity. SZAMBELAN Wybornie! Cóż dalej? JANUSZ Przebierzemy się także wszyscy i wmówimyw niego, że jest sułtanem albo baszš w jakim nieznanym kraju. - Teraz proszę sobie wystawić jego zadziwienie przy obudzeniu! P. JOWIALSKI Dobry żart tymfa wart. SZAMBELAN Czymże ja będę? JANUSZ Przebierzmy się pierwej, potem urzęda porozdajemy. I damy zechcš przychylić się do tej arcydowcipnej zabawy. P. JOWIALSKI A, nie ma gadania - wszystkie! (do Lokaja) Dajże kaftan! Ubiera się. P. JOWIALSKA Co też jegomoœć nie wyrabia! Boże mój najsłodszy! P. JOWIALSKI No, pani Jowialska, dalej w szarawary. P. JOWIALSKA Fe, fe, panie Jowialski! Zaczynasz trzpiotować, nieprzystojnoœci wspominasz, P. JOWIALSKI Ale jejmoœć musisz być Turczynkš. P. JOWIALSKA żegnajšc się O, dlaboga! P. JOWIALSKI Musisz się zbisurmanić, nic nie pomoże. P. JOWIALSKA Panie Jowialski, zaniechajże te psoty. P. JOWIALSKI proszšc Moja Małgosiu! P. JOWIALSKA Mój Józieczku, nie nacieraj! P. JOWIALSKI Żwawo do niéj, choć się broni! Jejmoœć zapomniała moje przysłowie. P. JOWIALSKA Oj, figlarzu, figlarzu! P. JOWIALSKI Będziesz sułtankš? P. JOWIALSKA Broń Boże! P. JOWIALSKI Tylko na dzisiaj. P JOWIALSKA Ani na godzinę. P. JOWIALSKI całujšc jš Małgosiu, jak mnie kochasz... P. JOWIALSKA Józieczku, Józieczku, nadużywasz mojego afektu. ChodŸ, Helusiu, przebierzemy się. JANUSZ do Heleny I pani raczysz... HELENA Widzę, widzę, że muszę. SZAMBELAN Dobrze, bardzo dobrze, Helusiu, trzeba zawsze tak jak wszyscy. P. JOWIALSKI Wleziesz między wrony, krakaj jak i ony; ale pani Janowa? JANUSZ Przyrzekła dzielić naszš zabawę. P. JOWIALSKI Pani Jowialska, pani Janowa i Helusia - wszystkie wdzięczyć się będš do niego. P. JOWIALSKA Co też jegomoœć dalej nie wymyœli - ja stara! P. JOWIALSKI O, Turek na to nie pyta! HELENA Nie wiedzieć, co to za człowiek. JANUSZ Wszyscy przecie razem będziemy. P. JOWIALSKI Kiedy pan Janusz sam chce i prosi... JANUSZ Sam chcę i proszę, bo to powiększy œmiesznoœć mojego wynalazku. P. JOWIALSKI Nie masz się co namyœlać, rób, jak twój wielbiciel żšda. SZAMBELAN ChodŸmy go obudzić. JANUSZ Hola! Niech panie przebierš się pierwej, a potem tu go przeniosš i tu w milczeniu wszyscy czekać będziemy, aż się sam obudzi. SZAMBELAN Aż się sułtanem obudzi. JANUSZ ChodŸmy, chodŸmy. HELENA Ach, chodŸmy! AKT DRUGI SCENA PIERWSZA Pan Jowialski, Janusz, Szambelan po prawejstronie, w rzędzie. Pani Jowialska, Szambelanowa po lewej siedzš. Helena za nimi przy stoliku, z ksišżkš w ręku, Ludmirw œrodku w głebi œpi, na znak leżšc na kanapie. Wszyscy w kaftanach tureckich. Czas jakiœ milczenie - na migi rozmawiajš i poprawiajšswoje ubiory. LUDMIR ziewa głoœno i przecišgajšc się Tom się wyspał, jaż mi w nosie wierci - oczów otworzyć nie mogie - musi już być het z południa, (ziewa) Austeryja jak się patrzy, me ma co mówić, dobrze-em sy dzień przepędziuł. Wypiułem coœ grubo; ba,nie bardzo; na trzech: dwie kwarty wódki, (zadziwienie wszystkich wzrastajšce) garniec miodu, dwa garce piewa i więcej nic... Ba, prawda: kwartę krupniczku. Ziewa. P. JOWIALSKI na stronie Niechże go Bóg ma w swojej opiece! LUDMIR Grzeœku! Jaœku! a co? Wy spicie jeszcze, basałyki! Tu spoglšda na bok, a postrzegłszy siedzšcych, siada. Wszyscy wstajš i kłaniajš się nisko. Ludmir przeciera oczy, wstajšc i patrzšc wkoło i na siebie: Ja bo taki nie œpię, patrzam się oczami, (zdejmujšc turban) Moi państwo wielmożni... Czy ja... czy wy państwo?... Bo... niech mnie siarczyste pioruny... ja bo nic nie wiem, co to jest... Œmiech cišgły, ale tajony mężczyzn, czasem i kobiet, w cišgu sceny. MĘŻCZYNI kłaniajšc się Najjaœniejszy panie! LUDMIR A państwo sy drwicie ze mnie! JANUSZ Jesteœmy twoi najuniżeńsi słudzy i podnóżki. SZAMBELAN Najniższe podnóżki, dobrze mówi pan... P. JOWIALSKI Pst!... Cóż raczysz rozkazać, najjaœniejszy panie? LUDMIR Ta bójcie się Boga, ja nie pan! JANUSZ Zapewne sen jakiœ trapišcy odurzył waszš sułtańskš moœć. LUDMIR Przepraszam pana, ja nie miałem żadnego trapišcego snu, mnie się œniło tylko, z respektem mówišc, dużo osłów, całe stado- a jeden z figlów na mnie wyskoczył, a ja go kijem sparzyłem - a więcej nic. Helena œmieje się, P. JOWIALSKI Sen mara, Bóg wiara - najjaœniejszy panie. LUDMIR Ale bo nie jestem żadny pan, proszę, ta suplikuję jegomoœciów i jejmoœcianek. A ja jestem lgnac Kurek, szwiec. A byłem sy weLwowie w terminie, u majstra... ba, nie u majstra, bo pomarł, tylko taki terminowałem u majstrowy na Horoszczyznie. pod numerem sto jeden i trzy, kole szynku pana Mikołaja. (do starejJowialski) Jejmoscunia znajš? P. JOWIALSKA przestraszona Co? co? (przechodzšc do męża) Panie Jowialski... P. JOWIALSKI Cichoże! JANUSZ Wszystko to sen, najjaœniejszy panie. LUDMIR A teraz szedłem na wędrówkę, w dalekie drogie, na Węgry. A mój pas w tłumoczek-em sy schował, jak się patrzy -ijak sy teraz przypominam, byłem gdzieœ, hej w ogrodzie, w gienstwinie położyłem mój tłumoczek. (do Szambelanowej) Jejmoscunia nie widzieli? SZAMBELANOWA Nie widziałam. Rien` du tout. P. JOWIALSKI Najjaœniejszy panie, pozwól, abym powiedział bajkę. LUDMIR Powiedzcie mi lepiej prawdę jak bajkę, mój stary jegomoœciuniu, bo ja nie wiem, co sięze mnš dzieje. - A mnie się wszycko widzi, że ja zwaryjował i że (oglšdajšc się) jestem u Pijarów, na górze, w szpitalu waryjatów. SZAMBELAN Tam do kata! JANUSZ Jesteœ, panie, między swymi. LUDMIR A to ja waryjat? P. JOWIALSKI na stronie NiedŸwiedŸ acz głaœnie, to w krzyżach trzaœnie. LUDMIR A, moi państwo, powiedzcieże mi, gdzie jestem. JANUSZ Kiedy taka wola najjaœniejszego sułtana żarty sobie stroić z wiernych swoich sług ipoddanych i pytać się o to, co mu aż nadto dobrze jest wiadomo, wiec odpowiadać musze. Jesteœ, panie, w swoim królestwie. LUDMIR W moim? A sš w nim ludzie? SZAMBELAN urażony Jegomoœć i ja - przecie nie jakowe zwierzęta... P. JOWIALSKI Ciszej, ciszej. LUDMIR A jak się zowie to królestwo? JANUSZ Tambambuktuhan. LUDMIR Tambamban... to żaden uczciwy człowiek tego nie wymówi. - A mnie się widzi, że wy,państwo, drwicie sy ze mnie nieboraka. HELENA na stronie Biedny. LUDMIR A ja panom nie zawadził w drodze. JANUSZ Któż by się na to odważył - drwić! SZAMBELAN Z takiego człowieka! P. JOWIALSKI Nie pchaj rzeki, sama płynie - jak mówi przysłowie, HELENA do Szambelanowy Dopókiż tego będzie? SZAMBELANOWA Dopóki się starszym podoba. Vous comprenez? LUDMIR A więc nie jestem lgnac Kurek? JANUSZ Jesteœ mirza Ali Mustafa. LUDMIR Mustafa, i pan? MĘŻCZYNI kłaniajšc się Pan, pan najjaœniejszy, największy sułtan. LUDMIR I mogie rozkazywać? JANUSZ Możesz, mirzo Ali Mustafo. LUDMIR I wszyćko, co chcę? JANUSZ Wszystko. SZAMBELAN Wszystko, wszystko. P. JOWIALSKI Ale kto Ÿle rozkazuje, niedługo panuje - uczy przysłowie. LUDMIR A wy słuchać będziecie? JANUSZ Jako najniżsi słudzy i podnóżki. LUDMIR kładšc turban Ha, niechże i tak będzie. JANUSZ do Szambelana Dopiero będzie zabawa. SZAMBELAN I tak ledwo żyję z radoœci. LUDMIR stawia krzesło na œrodku i siadajšc Jestem pan, sułtan, słuchajcie, co każę - jeœć, pić i pieniędzy! P. JOWIALSKI na stronie Jakby się panem urodził. JANUSZ Jeszcze nie czas obiadu, najjaœniejszy panie. LUDMIR Co to "nie czas"? Ja, pan, mówię, że czas! Któż z poddanych powie: nie? JANUSZ Zastanów się... LUDMIR Ani słowa, bo oberwiesz! Jeœć prędko i wina kwartę na ryńskiego - kiedym pan, tom pan. P. JOWIALSKI kontent Wypełnij rozkazy najjaœniejszego pana. Janusz wychodzi. LUDMIR Stolik tu, przede mnie! No! nie słyszycie? Ty (do Szambelana) w peruce, z czerwonymbaranim nosem, stolik tu postawić. SZAMBELAN do Jowialskiego A to... P. JOWIALSKI Kiedyœ grzyb, leŸ w kosz - służ panu. LUDMIR Prędzej! Szambelan stawia stolik. W samej rzeczy, mnie się œnić musiało, że byłem szewczykiem... że byłem ubogi. Chcę o tym zapomnieć. Słyszycie? Chcę zapomnieć! A kto kiedykolwiek mi przypomni, każę mu łeb ucišć. Rozumiesz jeden z drugim? Co było, nie jest, nie pisaćw regiest! P. JOWIALSKI na stronie, jakby się obudził Co, co! przysłowie? - Czy diabeł przemówiłprzez niego? Wnoszš œniadanie; Janusz wraca. P. JOWIALSKA na stronie, do męża Niechże się jegomoœć nie bardzo przysuwa,bo to jakiœ zawadyja. P. JOWIALSKI Tym większa zabawa. SZAMBELANOWA Nie wiem, czy te żarty na dobrym się skończš. JANUSZ Ja za to ręczę. Jest trochę zuchwały, ale tym œmieszniejszy. SZAMBELANOWA Jak to wino wypije... JANUSZ Kazałem dać z wodš. LUDMIR skosztowawszy Co to za wino? słyszycie! Słyszysz, ty stary Chińczyku! P. JOWIALSKI do P. Jowialskiej, serio Chińczyku! P. JOWIALSKA Widzisz, jegomoœć, że to burda. P. JOWIALSKI To jest wino krajowe. LUDMIR DajcieŸe niekrajowego! (do Szambelanowej) Słyszysz, klucznico, weŸ to wino, a przynieœ innego! SZAMBELANOWA C`est impertinence! P. JOWIALSKI WeŸ, weŸ! SZAMBELANOWA Na takie żarty dłużej wystawiać się nie myœlę. LUDMIR A to co? Czy i tu kobiety majš swoje widzimisię? Szambelanowa odbiera butelka i wkrótce innš przynosi. P. JOWIALSKI Muchy w nosie - jak mówi przysłowie - majš, majš, najjaœniejszy panie. LUDMIR Zaraz temu poradzę. SZAMBELANOWA Cóż poradzisz, szalony chłopcze? Usuwam się od prostackiej zabawy, wylęgłej w głowie godnego aspiranta na członka familji Jowialskich. - Żałuję tylko, że tego od razu nie uczyniłam! Tres humble servante! P. JOWIALSKI Lepiej póŸno niż nigdy! SZAMBELANOWA ze drzwi Dla jegomoœci już zawsze za póŸno! Odchodzi. SCENA DRUGA Ciż sami bez Szambelanowej. LUDMIR Cóż to wszystko znaczy? - Ale szynki więcej! Szturkajš się łokciami, nareszcie Szambelan idzie i przynosi. P. JOWIALSKI Pozwolisz sobie, najjaœniejszy panie, zrobićuwagę, czyli raczej powtórzyć przysłowie: Kto doje, dopije, ten w rozum nie tyje. LUDMIR Bajka! Kto pije, długo żyje. Ale przybliż no się, staruszku! P. JOWIALSKA Ostrożnie, panie Jowialski. P. JOWIALSKI Nie psujcieże nam zabawy, kobiety. LUDMIR Cóż wy wszyscy jesteœcie? P. JOWIALSKI Twój dwór. LUDMIR Któż ty jesteœ? P. JOWIALSKI Wielki kanclerz koronny. LUDMIR Kanclerz? Cóż to jest? P. JOWIALSKI Jest to effendi od pieczęci i stróż praw krajowych. LUDMIR Czy prawami w piecu palisz, że się stróżemzowiesz? P. JOWIALSKI Nie u nas to, najjaœniejszy panie... (na stronie) Wyborny szewczyk! LUDMIR A pieczęciš co pieczętujesz? P. JOWIALSKI Rozkazy twoje. LUDMIR Chcę, abyœ wszystkim głowy popieczętował. P. JOWIALSKI A to na co? LUDMIR Aby wszystkie głowy były pod jednš cechš:mojš własnš, bez cechy pańskiej œcinać siębędš. (do Janusza) A ty, co małpę udajesz, jakš raz widziałem w budzie na Krakowskiem?... JANUSZ Grzecznoœć jest tu prawem. LUDMIR Dla ciebie, sługo, nie dla mnie, pana! Czym ty jesteœ? JANUSZ do Jowialskiego To jest bardzo niegrzecznie! P. JOWIALSKI Trzeba trochę znosić dla ogólnej zabawy. Kto chce wygrać gšsiora, trzeba ważyć kaczora. Zresztš pamiętaj, że to szewczyk Kurek! JANUSZ Jestem wielki ochmistrz. LUDMIR Co to Och i Mistrz? - Dlaczego Och, czy dlatego, że ty Mistrzem? P. JOWIALSKI Jest to urzšd, najjaœniejszy panie. LUDMIR Cóż on robi? P. JOWIALSKI Strzeże, aby wszystko u dworu działo się przyzwoicie. LUDMIR I ty to potrafisz? JANUSZ Tak jest. LUDMIR To jesteœ wielki człowiek! Cóż jeszcze robisz? JANUSZ Przedstawiam, wszystkich, którzy chcš byću dworu. LUDMIR Jak to - przedstawiasz? JANUSZ Powiadam ci, najjaœniejszy panie, kto jest ten lub ów i jak się zowie. LUDMIR I powiadasz: - dobry czy zły, mšdry czy głupi, łotr czy poczciwy? JANUSZ Nie, tego nie powiadam. LUDMIR To jesteœ bardzo mały człowiek. - Czymże jeszcze jesteœ? JANUSZ Jeszcze? (po krótkim milczeniu) Jestem effendi finansów. LUDMIR Finansów? - Ha! to ty oderżnšłeœ mój tłumoczek. Z daleka ode mnie, bo jeszcze mam parę srebrników w kieszeni. Ale prawda, on się teraz ze mnš dzielić będzie,(do Szambelana) A ty, co się œmiejesz, a nicnie gadasz, masz także dwa rzemiosła? SZAMBELAN Jestem wielki kuchmistrz koronny i effendi wojny. LUDMIR A! do kuchni i do wojny! - Do siekaninki więc, do siekaninki. Wojny nie chcę. P. JOWIALSKI Bardzo pięknie, najjaœniejszy panie, bo przysłowie mówi: Gdy panowie za łby chodzš, poddanemu włosy trzeszczš. LUDMIR Doprawdy? P. JOWIALSKI Czego panowie nawarzš, tym się poddani poparzš. LUDMIR Ale kuchniš lubię, siadaj, kucharzu. A dobrze ty gotujesz? SZAMBELAN Ja nie gotuję, to jest tylko tytuł. LUDMIR Musisz gotować! - Ale słuchajcie, gdzież jest rozumnik koronny? P. JOWIALSKI Tego urzędu nie ma. LUDMIR Któż za was rozum mieć będzie? P. JOWIALSKI Ten, komu ty każesz. LUDMIR Lubię być chwalonym, jest więc chwalca koronny? P. JOWIALSKI Ten urzšd jest, samo przez się, przy każdym innym... LUDMIR Któż sš te panie? I tamta, co się znarowiła? P. JOWIALSKI Sułtanki. P. JOWIALSKA Przecie jegomoœć nie zechcesz... LUDMIR Moje żony? P. JOWIALSKI Tak jest. LUDMIR Jaż trzy! JANUSZ Trzy - zawsze nierozłšczone. LUDMIR Chcę tylko jednę. JANUSZ To być nie może, takie prawo. P. JOWIALSKI Co kraj, to obyczaj. LUDMIR Trzy! bagatela! Mój majster miał jednę, a Boże zmiłuj się... (surowo, wstajšc) Kto wspomniał o majstrze? P. JOWIALSKI Żaden dworak tego nie uczyni. LUDMIR siadajšc znowu Nalejże wina! (wypiwszy) A teraz idŸcie sy het - zostanę z żonš, (wskazuje na Helenę) z tš. JANUSZ do Jowialskiego Na to pozwalać nie można! P. JOWIALSKI Ale dlaczego, dlaczego? Rozmawiajš przy stronie, Jowialski zdaje się być przeciwnego zdania, kiedy Ludmir przy drugiej stronie mówi z Helenš. LUDMIR na stronie do Heleny Chciej pani zostać, nie lękaj się, znam granicę żartu i winne uszanowanie. Słowa nie mówiliœmy z sobš, a dusze nasze już sięrozumiejš. HELENA Cóż to jest? Co za mowa? LUDMIR O chwilę rozmowy œmiem błagać. Niech błogosławię nieba za sposobnoœć poznania pięknej Heleny. HELENA Tak jestem zdziwiona, że słów brakuje... LUDMIR Słowo - dŸwięk próżny; tajniejszy język dusza posiada i tym z tobš, pani, dawno jużmówiłem. HELENA Czego pan żšdasz? LUDMIR Nie trwóż się mojš przybranš rolš i zostań. - (głoœno) No! Jeszcze tu? Rozskakujš się. JANUSZ Odejœć nie możemy. P. JOWIALSKI Ale chodŸcie! SZAMBELAN Zostaniemy, podobno... Ludmir A, do sto piorunów! Precz! precz! mówię. P. JOWIALSKA Panie Jowialski! Panie Jowialski, strzeż się jegomoœć! P. JOWIALSKI ku swoim drzwiom Coœ brzękła kosa, pewnie kamień. Panie ochmistrzu! JANUSZ Pozwól waćpan dobrodziej... P. JOWIALSKI Powiedziałem, że nie. LUDMIR Precz, bo basy! Chwyta za krzesło. P. JOWIALSKI przy swoich drzwiach Kto nie ma zbroje, mijaj boje. JANUSZ cofajšc się To szaleństwo! to nadto! to strach! LUDMIR z krzesłem w ręku postępuje. Janusz cofa się za Szambelana, a Szambelan za Janusza i tak aż za drzwi. Szambelan w cofaniu FˆŠj ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4pŐ cE c JÍc!¸c"ĎĹc#”&^c$ň,šc%Œ4jc&ö<‚!powtarza każde słowo Janusza - Jowialski œmieje się. P. JOWIALSKI ChodŸmy i my teraz, a miejmy oko przy szparze. - Dawnom się tak nie œmiał. Odchodzi. SCENA TRZECIA Ludmir, Helena. LUDMIR Pojmuję bardzo zadziwienie pani, ale łatwo koniec mu położę, gdy powiem, że udawałem tylko œpišcego w ogrodzie, kiedy pan Janusz wpadł na myœl arcyszczęœliwš, biednego wędrownika uczynić celem igraszkii szyderstwa. HELENA Takie to sš zawsze prawie jego pomysły, taka wesołoœć zawsze; zawsze jš ktoœ opłacić musi. Nieszczęœciem, dziadunio, abymiał tylko rozrywkę, nie bardzo jest przebierajšcy w sposobach do tejże. LUDMIR Pani zapewne będziesz mojego zdania, iż w oczach duszy, szukajšcej upragnionej estetycznej pięknoœci, każde uderzenie w ogniwo, łšczšce ekscentrycznego uczucia zarzewie z kołem toczšcym się zmysłowo w obrębie materyjalizmu, wyrywa nas z mgły lubej tęsknoty, owej jutrzenki boskoœci. HELENA W samej rzeczy. - I ileż to razy chroniłam się, uciekałam sama ze siebie przed zimnymi zarysami marmurowych kolei, w których mnie towarzyskoœć ołowianym więziła łańcuchem. LUDMIR Zdaje się, iż to: jest, które działa w materyjalnej bryle pana Janusza, pokryte zostało w pierwotnym wyrobieniu pojętliwoœci jakoby niejakim pełkiem poziomych oddŸwięków dotkliwego œwiata. HELENA Jest tylko tlejšcym kagańca zarzewiem, nieoczyszczonym promieniem ognia, Ÿródła niezgłębionej wiecznoœci. Zdaje się, iż jedynie dla plastyki został postawiony rękš Natury w pršdzie czasu. LUDMIR Na mnie teraz kolej nurzać się w mętnym morzu podziwienia. HELENA Jakichże przyczyn kołowrót mógł wyrzucićkostkę takiego skutku? LUDMIR To odlanie cieniów duszy w giętkie brzmienie mowy, którym raczysz pieœcić ucho moje, odkrywa mi, pani, w tobie istotęwyższych pojęć skarbem udarowanš. - Jakże się dzieje, że pan Janusz, którego otrętwiałoœć umysłowa młyńskim kamieniem do ziemi przyciska, mógł wnieœćoko żšdania ku twojej wysokoœci? A jeszczewięcej, jak mógł otrzymać z ust twoich różany promyk nadziei? HELENA Nie z moich ust, niestety! Mam macochę - więcej mówić nie potrzebuję; jestem sama;od kolebki bez matki, idę w œwiat bez œwiatła i rady. Pierwszy zaœ rzut oka przekonał pana zapewne, jak zresztš jestem otoczona dobrymi ludŸmi, ale tylko dobrymi, dobrymi i dla złych. LUDMIR z prawdziwš czułoœciš Bez troskliwych nauk matki zaczęłaœ drogę życia, biedna Heleno! Któż ci za złe mieć może mylne wyobrażenie rzeczy... HELENA W czymże mylne? LUDMIR Gdyby mylne były... Sierota więc - między krewnymi, a całkiem obcymi?... HELENA Niestety! LUDMIR I moje usta nigdy nie wyrzekły "ojcze!" ani"matko!" Także sierota, od niemowlęcia samw życie postępuję. Heleno! wybacz tę poufałoœć, ale szczerze teraz, szczerze serce moje przemawia za tobš. Heleno, przyjmiej mnie za brata - rady moje zdać się mogš; więcej œwiata widziałem, więcej go doznałem. HELENA Któż jesteœ, dziwny człowieku? Z jakiejże ciemnej nocy przemawia do mnie głos, nie znany, tylko przeczuciem? LUDMIR na stronie Żal mi jej; widać, że matkę za wczeœnie straciła. O, panny, panny, wolicie nie czytać, niż złe czytać. HELENA na stronie Tajemnica jakaœ cięży mu na sercu, usta głazem przyciska. LUDMIR Kto jestem, pytasz się pani. Ach, gdybym tosam mógł wiedzieć! HELENA Słowa kształtem proste - splštanš stajš się zagadkš. LUDMIR Cóż nie jest zagadkš na tym œwiecie? HELENA Jednak pan nie w swoim właœciwym stroju podróżowałeœ? LUDMIR Nie w zwyczajnym, ale może w najwłaœciwszym, bo to był ubiór biednego. HELENA I jestżeœ nim? LUDMIR Nie, Ÿle się wyraziłem; biednym nie jestem, tylko ubogim. HELENA Może potrzebny wsparcia? (porywczo, ku stołowi) Nie œmiem... niewiele... ale chciej!...Daje mu pienišdze. LUDMIR Dobrš więc jesteœ, Heleno. Jakżeœ piękna teraz! Ale pieniędzy nie potrzebuję - dziękuję ci, stokroć dziękuję! HELENA proszšc Sierota - sierocie... LUDMIR Nie, nie; ale ta czynnoœć twoja w mojej pamięci nigdy nie zgaœnie - nigdy! Całuje jš w rękę. SCENA CZWARTA Helena, Ludmir, Janusz. JANUSZ Panno Heleno, co to znaczy? LUDMIR Ja się pytam, co to znaczy panu Sułtanowi przerywać rozmowę z paniš Sułtanowš. HELENA Wielki ochmistrzu, znasz wolš moich rodziców. JANUSZ Czy tak bardzo się podobało? HELENA Proszę pamiętać, że wszystko czynię na rozkaz dziadunia, a na proœbę pana Janusza. JANUSZ przymuszajšc się Jestem ochmistrzem; do mnie należy przestrzegać wszelkich uchybień przeciw przyzwoitoœci. LUDMIR Ja ci radzę, nakryj głowę i idŸ za drzwi. JANUSZ Ja - za drzwi? LUDMIR I okno otwarte. JANUSZ hamujšc złoœć Racz, najjaœniejszy panie, pozwolić jedno słowo do tej pani. LUDMIR Mów - a prędko! Odchodzi w głšb sceny. JANUSZ Panno Heleno, co pani robisz? Czemu stšd nie odejdziesz? HELENA Nie chce mnie puœcić. JANUSZ Ależ to nieprzyzwoicie! HELENA Sam pan tego żšdałeœ. JANUSZ Ale teraz już nie żšdam i dawno już byłbymskończył ten żart, za daleko posunięty, gdyby nie pan Jowialski, którego mój kłopotjeszcze więcej bawi niż ten z głupia frant. HELENA I który bardzo by Ÿle przyjšł zerwanie tej niewinnej zabawy bez jego wyraŸnego rozkazu. JANUSZ Niewinnej! Ależ ona staje się wcale winna! HELENA Ja tego nie widzę. JANUSZ Tym gorzej dla waćpanny! HELENA Raczej dla waćpana. LUDMIR Prędko koniec będzie? JANUSZ Panno Heleno, ja od siebie odchodzę - ja sięstałem celem poœmiewiska. HELENA Cóż ja mogę poradzić? JANUSZ Nie pozwalać tyle poufałoœci temu prostakowi. HELENA Wcale nie prostak. JANUSZ Coraz lepiej; i ja jeszcze grać muszę komedyjš! HELENA Jeżeli cenisz przyjaŸń dziadunia... JANUSZ Podoba się więc szewczyk Kurek? HELENA Panie Janusz! JANUSZ Podoba się? HELENA I jakim prawem to pytanie? JANUSZ Prawem, prawem, że waćpannę kocham, żechcę żenić się z niš, że z kimkolwiek tak długie rozmowy sam na sam żadnym sposobem podobać mi się nie mogš! HELENA Wszak sam pan chciałeœ. JANUSZ Chciałem, chciałem... Bodajbym był nigdy nie chciał! LUDMIR Wynoœ się, Och i Mistrzu! JANUSZ Zaraz, zaraz. LUDMIR A, do stu piorunów siarczystych! Dobywa pałasza. JANUSZ cofajšc się szybko Poczekaj, hultaju! LUDMIR Precz! JANUSZ wracajšc zza drzwi Panno Heleno! LUDMIR Jeszcze!... Janusz wychodzi. SCENA PIĽTA Helena, Ludmir. HELENA Nie mogę prawdziwie utrzymać się teraz odœmiechu. - Sam zaplštał się w swoje sidła; niech w nich siedzi! Przynajmniej tym zemszczę się za tysišczne nieprzyjemnoœci doznane z jego powodu, a które gorzko zatruwajš jasne dnie wiosny mojego życia. LUDMIR I ja bardzo bym żałował, gdyby pan Jowialski już położył koniec temu żartowi. HELENA O! tš trwogš serca kołatać nie można. Dziadunio nie tak łatwo zmienia przedmioty swoich zabaw. Nie raz to już pierwszy, że ledwie nie na klęczkach wszyscy błagać musiemy, aby jaki bšdŸ żart zaprzestał. LUDMIR Mogę więc wpuœcić do duszy nadzieję, iż jeszcze dzień cały ze mnš bawić się będš? HELENA Wychodzi to z wszelkiego obrębu niepewnoœci. LUDMIR Nie widzę zatem potrzeby odkrycia, iż nie jestem szewczykiem, co by popsuło zabawędziadunia dobrodzieja. HELENA I mnie się zdaje, że nie ma potrzeby. Przy tym i my, odwetem wzbudziwszy wesołoœć,jej rosš odœwieżymy duszy spiekotę. - Ale mogęż spytać o nazwisko? LUDMIR Ludmir. HELENA na stronie Wdzięczne imię! LUDMIR Co się tyczę - skšd jestem, kto jestem, długiego potrzebowałbym czasu na opowiedzenie dla mnie tylko ważnych zdarzeń. A wkrótce nadejdzie Janusz, którego brać na męki zazdroœć zaczyna. HELENA Zazdroœć? Być może - tym lepiej. LUDMIR Nie moglibyœmy wejœć do ogrodu, odpoczšć trochę? HELENA DIaczegóż nie, ogród przed oknyma - tymi drzwiami. LUDMIR podajšc rękę Służę pani! HELENA Zazdroœć! .. Mnie to bawi. Odchodzš w drzwi lewe od aktorów. SCENA SZÓSTA JANUSZ sam; zaglšda, potem wchodzi. Nie ma!... Gdzież się podzieli? - Rzecz dziwna!... (otwiera drzwi prawe) Nie ma... (patrzy przez okno) A, otóż sš w ogrodzie! Rękę jej podaje... brat za brat... nie trzeba tu oszaleć? (chodzi) Panna Helena niech mi wybaczy, ale kaducznie nieostrożna... za daleko posuwa chęć zabaw, jeżeli tylko - zabaw! (przy oknie) I chodzš sobie, chodzš - a ja głupi tu stoję! Głupi mimo mego rozumu! (chodzi) Wszakże "sam pan chciałeœ" - prawda, że chciałem, ale... (przy oknie) O, o!... Nachylajš się ku sobie...œmiejš się! (chodzi coraz prędzej) Œmiejš się!... Jak Boga kocham, œmiejš się!... I wszyscy spokojni... i wszyscy... SCENA SIÓDMA Janusz, Szambelanowa. JANUSZ Ach, pani, pani dobrodziejko łaskawa, zmiłuj się, radŸ, ratuj! Co się tu dzieje, to nie do wytrzymania! SZAMBELANOWA Sam pan tego chciałeœ. JANUSZ Wszyscy dali sobie słowo - jedno mi powtarzać. SZAMBELANOWA Mój pierwszy mšż, œp. jenerał-major Tuz, był to człowiek charakteru... JANUSZ Cóż byłby zrobił - co, moœcia dobrodziejko,w takim przypadku? SZAMBELANOWA Nie byłby nic zrobił, bo będšc charakteru przezornego, dziesięć razy się cofnšł, nim raz naprzód ruszył. Nie byłby rozpoczynał. C`est cela. JANUSZ Moœcia dobrodziejko, łaskawa moœcia dobrodziejko, ja Ÿle zrobiłem, bardzo Ÿle, ja głupi jestem - dam na piœmie; ale już sięstało i o to idzie, jak przerwać ten kłopot.- Oto patrz, pani - panna Helena, panna Helena, którš kocham, przechadza się po ogrodzie sam na sam z tym hultajem, jak gdyby nic... jak gdyby nic! SZAMBELANOWA Proszę, proszę! Romansowa panna Helena, której wszystko było za poziome, znajduje przyjemnoœć w rozmowie z tym nieokrzesanym parobkiem. C`est extraordinaire! JANUSZ Wzišł paniš szambelanowę za klucznicę. SZAMBELANOWA IdŸ waćpan i zawołaj tu Helenę! Nous verrons! JANUSZ tak - "zawołaj", kiedy ma pałasz i już raz dobył go na mnie; ledwie że uciekłem - powoli. SZAMBELANOWA Mój pierwszy mšż, œp. jenerał-major Tuz, byłby powiedział: ne fait rien`. JANUSZ przy oknie O, o! Patrz, patrz, pani - w rękę pocałował! SZAMBELANOWA Nic nie znaczy, może jš o co prosi. JANUSZ Diabła tam prosi! Dziękuje, dziękuje, moœciadobrodziejko, ja stšd widzę. SZAMBELANOWA Jednak Helena będzie żonš waćpana, wczeœniej, póŸniej trochę... JANUSZ Jak to póŸniej? Tego sobie nie życzę! SCENA ÓSMA Szambelanowa, Janusz, Szambelan SZAMBELAN nucšc, podskakuje jak zawsze Cóż, wielki ochmistrzu, gdzie jest nasz sułtan? SZAMBELANOWA Powiedz, czego się œmiejesz? SZAMBELAN O! przepraszam. Nie postrzegłem cię, Basiu. SZAMBELANOWA Nie wiesz, prawda? SZAMBELAN Tak dalece... SZAMBELANOWA Œmiechu tu nie ma, wkradł się w dom jakiœ człowiek... SZAMBELAN Wkradł? - Pan Janusz kazał go przynieœć; to ty nie wiesz, ze to on sprawił nam... SZAMBELANOWA Słuchać proszę! Człowiek ten, prostak w najwyższym stopniu, znalazł jednak sposób, nie mówię: podobania się, ale zajęcia Heleny. SZAMBELAN Ale wszakże ona pełni tylko wolš Janusza JANUSZ Jest! znowu, moje wolš pełni! SZAMBELAN Wszakże sam chciałeœ! JANUSZ Chciałem, chciałem, do stu czartów! Chciałem, i głupio chciałem, ale teraz nie chcę. SZAMBELAN A więc dobrze, jak się podoba. Chce odejœć. JANUSZ Przez Boga żywego, panie szambelanie, jesteœ przecie ojcem. SZAMBELAN Wszyscy tak mówiš. JANUSZ Użyjże swojej powagi. SZAMBELAN Dobrze, bardzo dobrze. JANUSZ Zakaż córce, by sam na sam z tym człowiekiem nie rozmawiała. SZAMBELAN Oho! Sam na sam?... JANUSZ prowadzšc do okna Przypatrz się - przypatrz! SZAMBELAN Ha!... JANUSZ Prawda? SZAMBELAN Dwa szczygły w samotrzasku! Wybiega. SCENA DZIEWIĽTA Janusz, Szambelanowa. JANUSZ Szczygły! Oszaleję, oszaleję! Szczygły!... Żebym przynajmniej nie był mu pałasza przypasać kazał!... Szczygły! - Pani dobrodziejko, pani łaskawa, zmiłuj się nade mnš, radŸ! SZAMBELANOWA Mój pierwszy mšż, œp. jenerał-major Tuz, nauczył mnie postępować zawsze roztropnie i gdyby nie był, niestety, za wczeœnie utonšł... Słyszałeœ waćpan kiedy o tym okropnym przypadku? JANUSZ patrzšc w okno Słyszałem, słyszałem już dwa razy, trzy razy słyszałem!... SZAMBELANOWA Ale pewnie nie z wszystkimi szczegółami. - Roku 1807 nocowaliœmy w karczmie nad samym brzegiem Wisły, gdyż kry idšce przewozu na żaden sposób nie dozwalały. Wtem koło północy - hałas - łoskot, szum nadzwyczajny budzi nas i trwoży. - "Woda! Woda!" - krzyczš... Zrywamy się - woda jużw sieni - noc najciemniejsza! Służšca porywa kołyskę z naszym synkiem. Wybiega- krzyczy... Pierwszy mój mšż, œp. jenerał-major Tuz, który komenderował francuskš brygadš, złożonš du douxieme etquinzieme de chasseurs cheval, biegnie, morbleu, skšd krzyk. Ja mdleję! - Przyszłam do siebie na bliskim wzgórzu. Dzień już był - karczmy ani znaku - zaparte kry... JANUSZ Weszli do altany! SCENA DZIESIĽTA Ciż, Pan Jowialski, Pani Jowialska. JANUSZ do Jowialskiego Weszli do altany, moœci dobrodzieju! Zmiłuj się, pozwól, niech się to wszystko już skończy; dłużej wytrzymać nie mogę! P. JOWIALSKI Złapał Kozak Tatarzyna, a Tatarzyn za łeb trzyma. JANUSZ proszšc Panie dobrodzieju! (do Pani Jowialskiej) Panidobrodziejko! (do Szambelanowej) Pani szambelanowo! P. JOWIALSKI Ale wszakże sam chciałeœ! JANUSZ A! już zginę, umrę, skonam, z tym wiecznym "sam chciałeœ"! P. JOWIALSKI œmiejšc się Jakiegoœ piewka nawarzył, takie wypij. - I to wszystko, nie stosujšc jednak do osób, przywodzi mi stosownš jednę bajeczkę na pamięć. JANUSZ Jeżeli mnie jutro nie pochowajš, wiecznie żyć będę. P. JOWIALSKI Słuchaj że, panie Janusz. JANUSZ Słucham, słucham, (na stronie) Ach, żeby kto do mnie w ten moment z armaty wypalił, w rękę bym go pocałował. P. JOWIALSKI Powtarzam jeszcze, że nie stosuję do osób;zaczynam: Rada małpa, że się œmieli, Kiedy mogła udać człeka, Widzšc paniš raz w kšpieli, Wlazła pod stół - cicho czeka. Pani wyszła, drzwi zamknęła; Małpa figlarz - nuż do dzieła! Wzišwszy pański czypek ranny, Przeœcieradło I zwierciadło - Szust! do wanny. Dalej kurki kręcić żwawo! W lewo, w prawo, Z dołu, z góry, Aż się ukrop puœcił z rury. Ciepło - miło - niebo - raj! Małpa myœli: "W to mi graj!" Hajże! - kozły, nurki, zwroty, Figle, psoty, Aż się wody pod niš mšcš! Ale ciepła coœ za wiele... Trochę nadto... Ba, goršco!... Fraszka! - Małpa nie cielę, Sobie poradzi: Skšd ukrop ciecze, Tam palec wsadzi. "Aj, gwałtu! Piecze!" Nie ma co czekać, Trzeba uciekać! Małpa w nogi, Ukrop za niš - tuż, tuż w tropy, Aż pod progi. Tu nie żarty - parzy stopy... Dalej w okno... Brzęk! - Uciekła! że tylko palce popiekła, Nader szczęœliwa. - Tak to zwykle małpom bywa. P. JOWIALSKA O, dlaboga! Co też to w głowie! JANUSZ Do kogóż to ma być zastosowane? P. JOWIALSKI Uderz w stół, nożyce się odezwš. JANUSZ Widzę, że do mnie zmierza. P. JOWIALSKI Na złodzieju czapka gore. JANUSZ Takaż to wdzięcznoœć za moje usiłowania, aby zabawić waćpana dobrodzieja? P. JOWIALSKI Nie gniewaj się, nie gniewaj. Wiesz, że lubię pożartować - a potem: Co bardziej dokuczy, to rychlej nauczy. SZAMBELANOWA Aż nadto lubisz jegomoœć żartować - powiem szczerze, bo lubię prawdę powiedzieć, powoli, grzecznie i wyraŸnie, fartowi poœwięcasz przyzwoitoœć, a może ico więcej, cierpišc, aby Helena w takim znajdowała się towarzystwie. C`est mal. P. JOWIALSKI na stronie Woda jest, będziemy pytlować. JANUSZ To jest prostak bez najmniejszej grzecznoœci. P. JOWIALSKI Skšdże chcecie, aby jš miał? To tylko u Francuzów trafiajš się przykłady nadzwyczajnej grzecznoœci, jak to nas uwiadamia następujšca dykteryjka. JANUSZ Ach! P. JOWIALSKI - Przebacz waćpan niezgrabnoœć! - mówił kat łotrowi - Pierwszy raz dzisiaj wieszam, jestem nowym katem. - Proszę się nie żenować - łotr grzecznie odpowié - Pierwszy raz mnie wieszajš, nie poznam sięna tem! P. JOWIALSKA Bodajże jegomoœci! Figle, figle! JANUSZ Waćpan dobrodziej może nie wiesz, że już od godziny ów pan Kurek z pannš Helenš sam na sam rozmawia. P. JOWIALSKI wi. Szambelan w cofaniu FˆŠj ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjp d '€řc(xŇc)JUc*Ÿpc+,c,;"G`-‚)ăc€.e0›c/6”c0”<ú)Pewnie jš to bawi, albo raczej stosuje się do twojego żšdania. Wszakże sam chciałeœ. JANUSZ Znowu! Panie Jowialski! Łaskawy panie! Królu! Nie powtarzaj tych słów "sam chciałeœ", bo zmysły utracę! P. JOWIALSKI Zatem będę mówił: sam nie chciałeœ, aby Helusia odsunęła się od tego żartu. Tak, dobrze? JANUSZ Nie ma ratunku, muszę cierpieć. Ale proszęsię zastanowić, że tu coraz gorzej... P. JOWIALSKI Im dalej w las, tym więcej drew. JANUSZ Porwał się na mnie do pałasza! P. JOWIALSKI Doprawdy? P. JOWIALSKA Nie chodŸże tam, panie Jowialski! P. JOWIALSKI Któż dał pałasz? JANUSZ Ja kazałem. P. JOWIALSKI A więc sam chcia... nie, nie, sam nie chciałeœ, aby nie miał pałasza. Ale co to zadziecinna trwoga! Co w moim domu, œród tylu ludzi może zrobić biedny szewczyk? Rozumie on dobrze teraz, co się z nim dzieje, ale zawsze mnie bawi. (na stronie) Awięcej Janusz, (głoœno) Helusia zaœ nie dziecko, wie, co robi. SZAMBELANOWA Mój pierwszy mšż, œp. jenerał-major Tuz, zwykł był mawiać: dowód dobrego wychowania - umiarkowanie w żartach. Vous comprenez? P. JOWIALSKI Z żartem - jak ze solš, nie przesadŸ, bo bolš. Zatem obiecuję wam, że tylko do obiadu trwać będzie. Ale za to wy przyrzekniejcie, zwłaszcza Janusz, że swój plan własny... JANUSZ Ach, mój!... P. JOWIALSKI Troskliwie utrzymywać będzie. Przyrzekasz? - Inaczej aż do jutra!... JANUSZ patrzšc na zegarek Pół do pierwszej - godzina jeszcze - niech itak będzie! (na stronie) Ale potem każę przecišgnšć hultaja za jego niewidzianš bezczelnoœć! P. JOWIALSKI No, wypogódŸ czoło i pomagaj do zabawy, bo ja bawić się lubię. Każde zaœ uchybienie z twojej strony pocišgnie za sobš jednę godzinę przydłużenia tej komedyji. SCENA JEDENASTA P. Jowialski, P. Jowialska, Szambelanowa, Janusz, Szambelan. JANUSZ Gdzież sš? SZAMBELAN Zamknšłem w moim pokoju. JANUSZ Razem? razem? SZAMBELAN Razem. JANUSZ Razem - panie szambelanie! Panie Jowialski, pani szambelanowo, pani Jowialska - razem ich zamknšł! P. JOWIALSKI To zanadto, panie Janie! Zbytek kazi pożytek, jak mówi przysłowie. P. JOWIALSKA Panie Janie! Panie Janie! SZAMBELAN Cóż złego, mamuniu? SZAMBELANOWA Mój pierwszy mšż, œp. jenerał-major Tuz, roku 1807... JANUSZ Może i tego chciałem, proszę państwa, proszę najpokorniej? - Czy i tego chciałem?Biegnę... SZAMBELAN Hola! Po co? JANUSZ Otworzyć. SZAMBELAN Może wypuœcić? JANUSZ Puœć mnie pan! SZAMBELAN Co panu do moich szczygłów? JANUSZ Tu nie o szczygłach mowa. SZAMBELAN O czymże? P. JOWIALSKI Jeden sa, sa! drugi do lasa. Hola, stójcie! Wielki kuchmistrz koronny mówi o ptaszkach, które pewnie złowił, a wielki ochmistrz pyta się o swojego pana, sułtanamirzę... SCENA DWUNASTA Pan Jowialski, Pani Jowialska, Janusz, Szambelan, Ludmir. Helena i Szambelanowa, po kilku słowach w głębi, wychodzš razem. LUDMIR Bardzom kontentny, że tu wszyccy jesteœcie. - Kucharzu wielki, pan jeœć chce - obiad gotów? SZAMBELAN Jeszcze nie, najjaœniejszy panie. LUDMIR Cóżeœ robiuł dotychczas? Każę cię połaskotać rzemieniem, (do Jowialskiego) Stróżu pieczętarzu, ckni mi się. P. JOWIALSKI Cóż rozkażesz? LUDMIR Baw mnie! (wycišga się na dwóch krzesłach) Och i Mistrzu, fajki! SZAMBELAN Najjaœniejszy pan woła. LUDMIR do Janusza Zapominasz się w usłudze, każę cię w œniegach zakopać! - Fajki przynieœ! JANUSZ Przeklęty... P. JOWIALSKI grożšc Godzina! JANUSZ Zaraz przyniosę... (na stronie) hultaj! LUDMIR A zatem, pieczętarzu! gadaj mi co uciesznego, ja sy będę drzymał. P. JOWIALSKI Dobrze, najjaœniejszy panie! (na stronie) Ucieszne stworzenie! (do syna) Panie Janie, słuchaj! Najczęœciej sprzeczka z niczego się wznieci, Jak to między małżeństwem raz poszło o dzieci. Mšż utrzymywał, że lubo nadobne, Jednak do niego całkiem niepodobne. Żona zaœ powtarzała: "Podobne z urody Do swego ojca jak dwie krople wody." O cóż im chodzi? Wszystkich sprzeczkš zadziwili Bo żona prawdę mówi, a mšż się nie myli. P. JOWIALSKA O, mój Boże! Co też ten jegomoœć nie wygaduje! Figle! figle! LUDMIR do podajšcego fajkę Janusza z odwróconš twarzš Hubka jest? JANUSZ przez zęby Jest. LUDMIR Podmuchaj! JANUSZ na stronie Ach, dmuchnšłżebym cię, dmuchnšł! LUDMIR No, staruszku! więcej! Ładnie gadasz - gadaj dalej. P. JOWIALSKI do Janusza i Szambelana Uważacie, jakie wrażenie robi dowcipne słowo. Natura każe i prostakowi znajdywaćupodobanie w moim sposobie mówienia. SZAMBELAN Zamieniał stryjek za siekirkę kijek. P. JOWIALSKI Co to? SZAMBELAN Przysłowie. P. JOWIALSKI Ale do czego stosujesz? SZAMBELAN Do niczego. Pan Jowialski wzrusza ramionami. LUDMIR Co wesołego, staruszku. P. JOWIALSKI po krótkim milczeniu Ażeby dostać kawałek kiełbasy, Zgodnym sposobem wzišł chłopiec trzy basy. Ledwie się strzepnšł i skarbem nabytym Łzy ocierajšc, powšchał go przy tym, Biegnie ze szkoły wygłodniały żaczek: - Stój! - krzyczy - nie jedz, odkupię przysmaczek. - Mšdryœ! - odpowie właœciciel kiełbasy - Dopiero za niš dostałem trzy basy. - Dajże mi pięć, a daj jš zjeœć! - Targ w targ - wyrzepił mu szeœć I dał, Co miał. Grosz na groszu - lichwa czysta, Jednak kapitalista, Rozważywszy sobie, Coœ się w głowę skrobie. - Nie tylko to szkolne żaki Biorš z handlów skutek taki; Często Gęsto, Los szalony Gdy z rachubš pójdzie w tuzy, Stratš - plony; Zyskiem - guzy. P. JOWIALSKA O, dlaboga! guzy! Co też ten pan Jowialski dalej nie wymyœli. LUDMIR No, teraz kolej na ciebie, Och i Mistrzu! Co umiesz? Tańczyć - œpiewać? co? - Pan zakazuje w swoim państwie smutku; kto dobrowolnie nie zechce być wesołym, będzie do tego przymuszony. JANUSZ Ja nic nie umiem. LUDMIR Jesteœ hebes? Co? (wstajšc) Dosyć więc tego! innym tonem Usiłowania wasze, panowie Moi, miłymi sš sercu Naszemu ojcowskiemu. Staraliœcie sięzabawić Mnie wszelkimi sposobami i trzymajšc się rzetelnej œrednicy, zaspokoiliœcie zupełnie Moje obawy, wynikajšce z położenia rzeczy. Przyjmijcie,panowie Moi, stokrotne podziękowanie i bšdŸcie przekonani o Naszej niezmiennej kuwam łasce i życzliwoœci. Zadziwienie powszechne. Dziwicie się, iż innym językiem przemawiamniż dotšd? - Dotknięcie tronu zmienia człowieka; czym byłem, nie jestem. Bo, szanowny kanclerzu, zapewne jest ci znaneprzysłowie: PrzybšdŸ szczęœcie, rozum będzie! Pan Jowialski zadziwiony, nie mogšc słowa wymówić, cofa się krok, Ludmir za nim; zakażdym przysłowiem toż samo. Jak szczęœcie dogrzeje, i kapłon zapieje! Ale też i przeciwnie, mój kanclerzu: I mšdry głupi, gdy go nędza z łupi - bo: Lepszy funt szczęœcia niż cetnar rozumu. P. JOWIALSKI odurzony kłania się, serio Najjaœniejszy panie! (do żony) Małgosiu, tojakiœ wielki człowiek! SZAMBELAN na stronie Panie Janusz, co to znaczy? JANUSZ na stronie do Szambelana le znaczy, coraz gorzej! - Teraz rozumiemHelenę. SCENA TRZYNASTA Ciż sami. Lokaj. LOKAJ Wójt przyprowadził jakiegoœ wędrownika. P. JOWIALSKI Po co? na co? LOKAJ Chciał we wsi konie najmować. LUDMIR na stronie Co słyszę! Wiktor! LOKAJ Nie majšc drobnych pieniędzy, chciał zmienić dukata. LUDMIR na stronie Wybornie! LOKAJ Wójta to uderzyło w oczy, spytał się o paszport - paszportu nie było. LUDMIR na stronie Wierzę, bo jest u mnie. LOKAJ Dlatego wójt pyta się, co pan każe z nim zrobić. LUDMIR Niech tu przyjdzie. LOKAJ Pan każe? LUDMIR Ja każę. SZAMBELAN do Janusza Może każesz go przebrać? JANUSZ Dajże mi pan pokój! SCENA CZTERNASTA Ciż sami, Wiktor. WIKTOR cofa się z zadziwienia, potem po wszystkich spoglšda. - Chwila milczenia. LUDMIR Bliżej! WIKTOR I ty tu! Ale cóż to jest? LUDMIR Tambambuktuhan. WIKTOR Właœnie mnie żarty w głowie! - Kto jest gospodarzem? LUDMIR Mirza Ali Mustafa. WIKTOR do drugich Proszę panów... LUDMIR Kto jesteœ? WIKTOR Szalony! LUDMIR Gdzie jest mój kasjer? Niech wyliczy temu młodzikowi dwieœcie bizunów w pięty. WIKTOR Oddaj mi mój paszport, potem szalej sobie do woli. P. JOWIALSKI Któż jesteœ, przyjacielu? WIKTOR Jestem niczym. Ale zowie się Wiktor. Podróżowałem, diabli wiedzš po co, z łaskitego szaleńca, który spokojnie gra komedyjš, kiedy mnie jak łotra ze wsi przyprowadzono. - Za pozwoleniem, siędę, bo ledwie stoję. SZAMBELAN do Janusza Brawo! drugi taki sam. JANUSZ do Szambelana Niedobrze, niedobrze. LUDMIR Doœć tych żartów. - Tak jest, panowie, to jest mój przyjaciel i towarzysz. P. JOWIALSKI Ale kto waćpan jesteœ? Bo, nie urażajšc, przysłowie mówi: Cygan œwiadczy się swoimi dziećmi. LUDMIR Ja jestem amator poezyji, on - malarstwa; ja zowie się Ludmir, on - Wiktor; resztę, jeżeli potrzeba, wyjaœniš nasze papiery. P. JOWIALSKI Żaden Polak w swoim domu o paszport nie pyta. LUDMIR Teraz wypada mi przeprosić wszystkich panów po kolei, iż pozwoliłem sobie użyć prawa odwetu. P JOWIALSKI Wet za wet, darmo nic - byka za jędyka. LUDMIR Nie spałem w ogrodzie, ale dałem się przenieœć, aby nie psuć zabawy. P. JOWIALSKI Widzisz, Januszu: Nie każdy kšsa, co wšsem potrzšsa. SZAMBELAN Ja się cieszę. P. JOWIALSKI Nie taki diabeł czarny, jak go malujš. JANUSZ Oj, czarny, czarny, moœci dobrodzieju! P. JOWIALSKI Nadto dobrze bawiliœmy się, nie znajšc się,abym, poznawszy, zezwolił na prędkie rozstanie. Dzisiaj nie puszczę. JANUSZ na stronie Otóż macie! P. JOWIALSKI Koła każę pozdejmować. LUDMIR To za trudno, bo pieszo podróżujemy; ale musu nie potrzeba - chętnie w tak miłym towarzystwie parę dni zabawimy. JANUSZ na stronie Parę dni! Drugi powie - tydzień. WIKTOR Nic jeszcze nie rozumiem, ale bylem dalej nie szedł, wszystko dobrze. P. JOWIALSKI Cóż, Januszu? jeszczeœ ponury, (do drugich) Ma na sercu, że mu się nie powiodło. A mnie się zdaje, że się bardzo powiodło. - Nareszcie, mój kochany, najczęœciej plany ludzi, jak i twój, na œnie zbudowane. Człowiek strzela, Pan Bóg kule nosi. JANUSZ Nim ta myœl przyszła, wolałbym, żeby pioruny... P. JOWIALSKI Hola, hola! - byœ tak nie skończył jak ów kłamca... Słuchajcie: - Jeżeli kłamię, niech mnie piorun trzaœnie! - Tak zaczšł kłamca. Wtem zagrzmiało właœnie, A on, czym prędzej dokończajšc mowy: - Żem zawsze kłamał i kłamać gotowy. P. JOWIALSKA Figle! figle! P. JOWIALSKI ChodŸmy rozbisurmanić się teraz. - Panie Janie, pokaż panom goœcinne pokoje AKT TRZECI SCENA PIERWSZA SZAMBELAN sam Szambelan siedzi przy stoliku, na którym leży kilka patyków, i nucšc, jeden struże, potem przymierza do już ustruganego. Jeszcze trzeba strugać, (nuci i struże; po krótkim milczeniu) Gruby można zestrugać, ale cienki, zje kaduka, kto grubszym zrobi! (po krótkim milczeniu, rozœmiawszy się) Pewnie, że nikt nie potrafi. (po krótkim milczeniu) Z tego by nawet można przysłowie wymyœleć, na przykład: Łatwo grubemu kijkowi... Nie! - Łatwiej cienki... Ÿle! - Gruby cienkiego kijka... Nie, nie! - Łatwo kijek grubowego... Bodaj cię! Z grubego na gruby... czy kaduk nadal, (œmieje się) ani rusz! (przymierza patyki) Tymczasem doœć będzie. SCENA DRUGA Szambelan, Helena. Helena wchodzi zamyœlona i rzuca okiem, jakby kogo szukała, potem, oparłszy się naporęczy krzesła, patrzy na robotę ojca. HELENA po krótkim milczeniu Co to będzie, mój ojcze? SZAMBELAN Klatka, moja córko. HELENA Byłabym nie zgadła. SZAMBELAN Tak będzie cztery kijki jak słupki - rozumiesz? A tu dwa - rozumiesz? A tu pręciki - rozumiesz? HELENA Teraz rozumiem. SZAMBELAN To dla tych kanarków, co to jeden z czubkiem, drugi z ciemnš łatkš. Wiesz? HELENA Wiem. SZAMBELAN Co teraz wiszš nad moim łóżkiem. HELENA To będzie bardzo ładne. SZAMBELAN zawsze strużšc i przymierzajšc Zobaczysz, jak skończę. HELENA po krótkim milczeniu Pan Janusz nie potrafiłby tego. SZAMBELAN Wierzę. HELENA Nie cierpi ptaszków. SZAMBELAN Gbur. HELENA On nawet nie rozpozna gila od szczygła. SZAMBELAN Cymbał. HELENA Prawda, kochany ojcze, że ja nie pójdę za niego? SZAMBELAN Nie pójdziesz, nie pójdziesz, jak tylko nie zechcesz, już ci raz powiedziałem - a co powiem, tom powiedział. Helena chce go w rękę pocałować. Czekaj no! bo sobie popsuję. HELENA po krótkim milczeniu Czy długo tu zabawi pan Ludmir? SZAMBELAN Zapewne parę dni albo parę tygodni. HELENA Parę tygodni. SZAMBELAN Cieszy cię to? HELENA przynajmniej nie smuci. SZAMBELAN przypatrujšc się swojemu kijkowi Jeszcze nie oskrobany. HELENA "Nie oskrobany"! Nieokrzesany, chcesz mówić, to jest - zanurzony jeszcze w nocy nieukształcenia? Ach, nie, drogi ojcze! Jegouczucia już przechodzš w idealizm, dŸwięki jego duszy sš tak czyste, tak lube, iż mimowolnie słuch zachwycony pocišgajš za sobš. SZAMBELAN Ty mówisz o Ludmirze? HELENA Tak jest. SZAMBELAN Bo ja mówiłem o kijku, (po krótkim milczeniu) Podoba ci się więc? HELENA Kijek? SZAMBELAN Ludmir. HELENA Komuż, posiadajšcemu wyższe pojęcie dobrego, nie podobałby się taki człowiek? SZAMBELAN To idŸ za niego. HELENA Żartujesz, kochany ojcze. SZAMBELAN Dlaczego żartuję? HELENA Nie wiemy, kto on jest. SZAMBELAN Prawda, nie wiemy. HELENA Ale możemy się dowiedzieć. SZAMBELAN Nic łatwiejszego. HELENA Starać się będę poznać go dokładnie. SZAMBELAN Staraj się, moja córko, dokładnie. HELENA Powierzchownoœć ma ujmujšcš. SZAMBELAN W samej rzeczy, ma powierzchownoœć. HELENA Gdyby chciał odjeżdżać, nie pozwolisz na to; prawda, ojcze? SZAMBELAN Nie pozwolę! na żaden sposób. HELENA Będzie uciechš całego domu. SZAMBELAN Nic z niego nie będzie - hm, hm!... HELENA A to dlaczego? SZAMBELAN W jednym końcu nadpsuty - patrz! Pokazuje strugany kijek. HELENA Łatwo o inny. SZAMBELAN Łatwiej grubego kijka, który... tak, łatwiej gruby... Gdzież idziesz? HELENA Przejdę się po ogrodzie. SZAMBELAN IdŸ, moja Helusiu, przyœlę ci Ludmira, jak go zobaczę. Helena odchodzi w lewe drzwi. SZAMBELAN sam Oho, ho!... Inaczej tu trzeba wzišœć się do interesu. Już dłużej wytrzymać nie mogę. Myœlisz, że ze mnš można robić, co się podoba? - Nic z tego! Pójdziesz mi, panie gilu, do osobnej klatki! Zięba zostanie z dzwońcem, czyżyk przejdzie do czeczotki -kosa dam na pieczyste. SCENA TRZECIA Szambelan, Janusz. JANUSZ Dobrze, że pana samego zastaję, właœnie chciałem z nim pomówić. SZAMBELAN Dobrze, bardzo dobrze, siadajże. JANUSZ Nie może być dla mnie rzeczš przyjemnš widzieć tę, którš za żonę sobie wybrałem, w towarzystwie ludzi z drogi zebranych. SZAMBELAN Bardzo dobrze mówisz. JANUSZ Zwłaszcza gdy jeden z nich oœmiela się mnie, mnie pod nosem, zalecać się do osoby, którš od dawna za narzeczonš uważałem. SZAMBELAN Zaleca się! Pod nosem! Proszę! JANUSZ A co gorzej, że panna Helena uwłacza swojej godnoœci, pozwalajšc na ogniste wejrzenia i rozmowy sam na sam. SZAMBELAN Doprawdy? JANUSZ Wszak sam pan widziałeœ. SZAMBELAN Prawda, widziałeœ. JANUSZ Chciej zatem pan przełożyć córce... SZAMBELAN Bardzo dobrze, wszystko jej przełożę. JANUSZ Mogę więc spuœcić się na jego obietnicę? SZAMBELAN Z wszelkš pewnoœciš. JANUSZ zatrzymujšc go Jeszcze jedno słowo. SZAMBELAN Nie mam czasu; muszę... muszę pójœć po pręciki do ogrodu. JANUSZ Po pręciki! Ależ tu o córkę idzie. SZAMBELAN Klatka córce nie przeszkadza. JANUSZ Jedno tylko słowo. SZAMBELAN Chcesz, chodŸ ze mnš! Ja czasu tracić nie lubię - masz nóż przy sobie? JANUSZ Idę więc, idę. (na stronie) Dobrze mówiła Szambelanowa! Odchodzš w lewe drzwi. SCENA CZWARTA Ludmir z œrodkowych, Wiktor z lewych drzwi, póŸniej trochę. LUDMIR A to co? Włóczę się od kšta do kšta - nikogo spotkać nie mogę. Cóż oni myœlš, że ja tu rok bawić będę dla ich opisania? (do Wiktora) Nie widziałeœ jakiej gałšzki ze szczepu Jowialskich? WIKTOR złego humoru Spotkałem Szambelana i Janusza, poszli do ogrodu. LUDMIR Każda chwila, spędzona bez kogokolwiek z tego domu, jest stratš dla mojego dzieła. ambelan w cofaniu FˆŠj ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjp 1p“c2. c31ic4š¤c5> Íc6 '*c75-c8<3÷c93fc?úc@{$ A…%éc€Bn,cCo1 cD€;-6czeladzi. LUDMIR Ach, oby dobrze o mnie poradził! P. JOWIALSKI Jest czego westchnšć, i szczerze, bo to w małżeństwie - jednemu gody, drugiemu głody. LUDMIR Zapewne, zapewne. P. JOWIALSKI Przysłowie mówi: Dobra żona, męża korona, ale zła - krzyż to wielki, mój panie. Zła żona, zły sšsiad, diabeł trzeci - jednej matki dzieci. LUDMIR Piękna familija! P. JOWIALSKI W tym to sensie następujšce cztery wierszyki: - Miły deszczyk - rzekł rolnik - życie niesie wszędzie, Wszystko nam z ziemi dobędzie. - Boże uchowaj! - krzyknšł sšsiad przestraszony - Ja tam mam trzy żony. P. JOWIALSKA Bodaj też jegomoœci! O, dlaboga! - "przestraszony"! Figle! figle! P. JOWIALSKI Służę panu do ogrodu. SCENA DZIEWIĽTA HELENA sama Cicho, serce, cicho, bijesz za gwałtownie! Zamkniejcie się, oczy; nie poglšdajcie w nowy œwiat, jeszcze dla was blask za ostry! Ludmirze! głos twój - głosem anioła.Echo jego w mojej duszy wiecznie żyć będzie. Jakaż cię to dręczy tęsknota? jaki smutek objšł twoje młode życie? Czemuż mi ich nie zwierzysz? Ja ciebie zrozumiem. Ja wezmę chętnie połowę, większš połowę twoich trosek, byłeœ mi wdzięcznym nagrodził uœmiechem. - Ach, Janusz! przykre obudzenie. SCENA DZIESIĽTA Helena, Janusz. JANUSZ Panno Heleno! HELENA Panie Janusz! JANUSZ Nie wiem, od czego zaczšć. HELENA Najlepiej nie zaczynać. JANUSZ Ten ton nic mi dobrego nie wróży. HELENA Nie zwodzi. JANUSZ Inaczej wczoraj było. HELENA Dzień różnicy. JANUSZ Taż nagroda mojej miłoœci? HELENA Miłoœci!... JANUSZ Czy wštpisz? HELENA Wštpię. JANUSZ Jednak liczne dowody... HELENA O które nigdy nie prosiłam. JANUSZ Wola rodziców. HELENA Macochy. JANUSZ I ojca. HELENA Wcale nie. JANUSZ Dopiero co z nim mówiłem. HELENA Widziałam. JANUSZ Przyrzekł mi twojš rękę. HELENA Przyrzekł? JANUSZ Solennie. HELENA A ja - solennie odmawiam. JANUSZ Zastanów się pani, że pani Szambelanowa... HELENA Wieczny postrach, któregoœ waćpan bardzo nieœlachetnie używał. JANUSZ Jak to - nieœlachetnie? HELENA Œlachetniej byłoby pierwej starać się o moję niż o jej przychylnoœć i nie straszyć dom cały upartš macochš. JANUSZ Zdawało mi się, że godnie miesce matki zastępowała. HELENA Prawda, aż do tego czasu. JANUSZ Nie starałżem się podobać wszelkimi sposobami? HELENA Nienajlepszymi. JANUSZ Kto inny znajdzie lepsze. HELENA Być może. JANUSZ Ja wszystko widzę. HELENA Nie wštpię. JANUSZ Mam przecie rozum... HELENA I wieœ. JANUSZ Rozumiem, co się dzieje. HELENA Cóż się dzieje? JANUSZ Ale, panno Heleno, ja kocham! HELENA Dziękuję. JANUSZ Ja bardzo kocham! HELENA Jestem wdzięczna. JANUSZ Niewdzięczna, powiedz! HELENA Skończmy tę rozmowę. JANUSZ Zastanów się, że ten awanturnik... HELENA Kto? JANUSZ Ten Ludmir. HELENA Cóż ten Ludmir? JANUSZ Nie wiedzieć skšd jest, kto jest. HELENA Cóż mnie to obchodzi? JANUSZ Ach, bardzo obchodzi, na nieszczęœcie nas obojga. HELENA Panie Janusz! JANUSZ Jest jakiœ hultaj! HELENA Goœć w domu moich rodziców więcej względów wymaga. JANUSZ Taki goœć wymaga karku skręcenie! I ty, ty, Heleno, dajesz mu się bałamucić. HELENA Bałamucić? Zmierzywszy go oczyma, odchodzi. SCENA JEDENASTA JANUSZ sam Nie ma wštpienia, ten przeklęty Ludmir zajechał jej w głowę. - Otóż to panny w tych czasach! Przyjedzie w zaloty jaki uczciwy obywatel: cztery konie z kozła, kocz wiedeński, kozak z tyłu, ekstrakt tabularny czysty - krzywiš się, przeglšdajš, przenicujš. Ale strać zdrowie w rozpuœcie, a majštek w karty, staniesz się ofiarš przeœladujšcego losu i łatwo się podobasz. Ja mam rozum i wieœ - ona nie pyta, bo mam rumieniec, jem dobrze i œpię wyœmienicie. Wczoraj miałem wszelkš nadzieję - dziœ żadnej. Ale Szambelanowa przyrzekła - gdybym nie był... Przeklęcie! szczypałbym się, gryzłbym sobie palce ze złoœci... żeby nie tak bolało! SCENA DWUNASTA Janusz, Wiktor. WIKTOR z kilkš klatkami A, już dłużej i anioł nie wytrzyma! (rzuca klatki o ziemię w głšb sceny) Panie, jak sięzowiesz, można tu koni dostać do najęcia? Janusz, spojrzawszy, dalej chodzi. - Wiktorgłoœniej: Czy tu dostanie koni do najęcia? Janusz milczy. - Wiktor w złoœci: Panie, ja grzecznie pytam się po raz trzeci... JANUSZ Pytaj się waćpan furmana o konie, nie mnie.WIKTOR Można grzeczniej odpowiadać. JANUSZ Jak mi się podobać będzie. WIKTOR O, niekoniecznie! JANUSZ Doprawdy? WIKTOR Niegrzecznych do grzecznoœci przymuszajš.JANUSZ IdŸże sobie, (porywczo) proszę grzecznie. WIKTOR Pójdę, jak mi się podoba. JANUSZ Czego waćpan chcesz ode mnie? WIKTOR Żebyœ waćpan był grzeczny. JANUSZ ironicznie W samej rzeczy! mam być z kim. WIKTOR Z kim? z kim? Co to z kim? Co waćpan rozumiesz przez to: "z kim"? JANUSZ Oso! daj mi pokój. WIKTOR Ja się pytam, co znaczy to: "z kim"? JANUSZ To znaczy, że nie potrzebuję być grzecznym z jakimiœ awanturnikami, którzymšcš pokój uczciwego domu. WIKTOR wstrzymujšc pasje Awanturnikami! awanturnikami! powiadasz. JANUSZ Najmniej. WIKTOR Najmniej, najmniej, powiadasz? JANUSZ Powiadam. WIKTOR Ale waćpan sam chciałeœ... JANUSZ wybuchajšc złoœciš - kłótnia coraz głoœniejsza Co! I ty, ty mi będziesz dokuczał tym: "samchciałeœ"? Chciałem, do stu piorunów, z drugiego takiego jak ty zrobić igraszkę! WIKTOR krzyczšc Nie tak głoœno, ty moœpanie! JANUSZ krzyczšc Bo z takich zawsze żartowałem i żartować będę - ale nie wiedziałem, że wilka puszczam do owczarni. SCENA TRZYNASTA Janusz, Wiktor, Szambelan, za nim Szambelanowa. SZAMBELAN wbiegajšc Co się tu dzieje? SZAMBELANOWA C`est vacarme! WIKTOR do Janusza Wilk kšsa, pamiętaj! SZAMBELANOWA O co idzie? Powoli, grzecznie... JANUSZ do Wiktora Precz stšd! precz! SZAMBELAN przez okno Jegomoœć! Tatuniu! Jegomoœć! WIKTOR wstrzymujšc się Gdybym nie uważał na przytomnoœć tej damy... JANUSZ To co?... to co? SZAMBELAN przez okno Kłócš się! Chcš się bić! - WIKTOR Nie, do tego stopnia nie zapomnę się nigdy. Racz pani przebaczyć, uniosłem się w jej przytomnoœci; wyznaję moję winę! (do Janusza) Zobaczymy się! JANUSZ Zobaczysz się, zobaczysz, wiem z kim. SZAMBELANOWA Januszu! ani słowa! Ja chcę, ja każę! - cóż to za karczemne obyczaje? WstydŸ się waćpan! Ten pan pierwszy uznał swój błšd i przeprosił za uchybienie należytego uszanowania damie. Taisez-vous! SCENA CZTERNASTA Ciż sami. Pan Jowialski, Pani Jowialska, Ludmir. Pan Jowialski z żonš w œrodku, po lewej Wiktor i Ludmir, po prawej Janusz i Szambelanowa. W głębi Szambelan zbiera i oglšda klatki. P. JOWIALSKI Któż się kłóci? Od fuków przyszło do puków. Co? kto z kim? SZAMBELANOWA Pan Janusz, taki grzeczny - z tym panem! - Fi! C`est misere. P. JOWIALSKI Od słowa do słowa, aż boli głowa. WIKTOR Uniosłem się zanadto, to prawda. P. JOWIALSKI Zaraz wam powiem bajeczkę. Słuchajcie: Na dziedzińcu przy kurniku Krzyknšł kogut - kukuryku! Kukuryku! - krzyknšł drugi, I dalej w czuby! Bijš skrzydła jak kańczugi, Dzióbiš dzioby, Drš pazury Aż do skóry. Już krew kapie, pierze leci - Z kwoczkš uszedł rywal trzeci. A wtem indor dmuchnšł: - Hola! - Stała się jego wola. - O co idzie, o co chodzi? Indor was pogodzi. - Na to oba, każdy sobie: - PrzedrzeŸniał się mej osobie. - Moi panowie - Indor powie - Niepotrzebnie się czubiło, PrzedrzeŸniania tu nie było; Obadwa z jednej zapialiœcie nuty, Boœcie obadwa koguty. - Kiedy głupstwo jeden powie, Głupstwo drugi mu odpowie; Potem płacš życiem, zdrowiem. Co rzec na to? Wiem - nie powiem. P. JOWIALSKA O, mój Boże! Koguty! Figle! figle! LUDMIR do Wiktora Cóż się stało? SZAMBELANOWA do Janusza O co poszło? WIKTOR do Ludmira Wszystko to z twojej łaski. JANUSZ do Szambelanowej Powiedział: "sam chciałeœ". LUDMIR do Wiktora Ale jakiżeœ goršczka! WIKTOR do Ludmira Ty mnie lodem dziœ nie okładasz. SZAMBELANOWA do Janusza Trzeba mieć przecie uwagę na jakowšœ konweniencyjš. Mon Dieu! P. JOWIALSKI cicho do Ludmira Coœ twój przyjaciel diable prędki. LUDMIR podobnie To tak na upał. P. JOWIALSKA Hę? P. JOWIALSKI To tak na upał. P. JOWIALSKA Proszę! proszę! P. JOWIALSKI Dawne przysłowie mówi: Majšc goœcia w domu, nie czyńmy gomonu. Nie pytajšc się, o co poszło - zgoda, panowie! JANUSZ Ja tylko prawdę powiedziałem. WIKTOR do Ludmira Słyszysz? P. JOWIALSKI O, mój panie, nie zawsze prawda - co się prawdziwym wydaje. A choćby też i tak było - kto o prawdzie j dzwoni, ten na guzagoni. - Ale inaczej trzeba tę rzecz skończyć- po staroœwiecku. Panie Janie, każ waćpan przynieœć butelkę wina, z drugiej piwnicy - kasztelańskiego - wiesz? SZAMBELAN Wiem. P. JOWIALSKI Do mojego pokoju! - Pójdzie myszka między koty. Kieliszek wadzi, kieliszek radzi. - Znacie tę piosneczkę? Jak mnie kochasz, dolej szczerze, Bo cię kuflem w łeb uderzę!... Wypijemy sobie po kieliszku i zgoda! Rybom woda, ludziom zgoda, bez niej nic. Proszę do mnie, proszę. SZAMBELANOWA Bez kłótni, bardzo proszę, bo kwita z przyjaŸni! Vous comprenez? P. JOWIALSKI Pokażę drogę. Odchodzšc. LUDMIR chce zatrzymać Wiktora, który mu się wyrywa. - Zostajšc ostatni: Ja wzbudzam zazdroœć, a ten mało guza nie dostał. Cóż ja winien? Dzień feralny dlaniego. - Rozdział oœmnasty... AKT CZWARTY SCENA PIERWSZA Ludmir, Wiktor. Wiktor rysuje, Ludmir chodzi zamyœlony wzdłuż sceny. WIKTOR Przyznajże, eks-sułtanie, a rzeczywisty tajny radzco szaleństwa, iż jestem jeden znajpoczciwszych, z najłagodniejszych ludzi.Zasłużyłeœ na mój gniew, ogromnie zasłużyłeœ, a ja dla ciebie pracuję. - (na stronic) Ale ci odpłacę, (po krótkim milczeniu, oglšdajšc się) Cóż tak rozmyœlasz? LUDMIR patrzšc na rysunek Wiktora Nie; Jowialski nie udał ci się zupełnie - niema tego uœmiechu rozlanego po całej twarzy - każdy zmarszczek u niego powiada, że ze œmiechu powstał. WIKTOR zawsze rysujšc Ale pozwólże, mój kochany - pierwej przecie trzeba głowę zrobić, a potem włosy; pierwej nos, a potem krostę na nosie, jeżeli notabene krosta jest sine qua non. LUDMIR I pani Jowialska nie doœć wyprostowana. WIKTOR Jeszcze włos, a w tył się wywróci. LUDMIR Zróbże jej okulary. WIKTOR IdŸże do kaduka! proszę cię! Ludmir znowu chodzi. Od czasu swojego panowania nabrał jakiegoœ tonu rozstrzygajšcego. - Ale dlaczegóż ty nie piszesz? Masz czas - bibuły tu dostaniesz. LUDMIR stajšc przed Wiktorem, po krótkim milczeniu Wiesz co, Wiktorze? WIKTOR I niejedno. LUDMIR Helena podoba mi się. WIKTOR A mnie nie. LUDMIR Ja bym się z niš ożenił. Wiktor kładzie ołówek, obraca się i patrzy mu w oczy. Ludmir wykrzywiajšc się A!! (chodzi znowu) Nie cierpię, kiedy kto na mnie oczy wytrzyszczy! Wiktor œmieje się coraz mocniej za każdym słowem Ludmira. O, œmiej się, œmiej - jeszcze lepiej! O, tak -do rozpuku - ha, ha, ha! WIKTOR Jakże? chciałbyœ się ożenić? Tak - ex abrupto, może dla zakończenia godnego dziea? LUDMIR Powiedzże mi, dlaczego nie miałbym się ożenić? WIKTOR Czy ty żartujesz? LUDMIR Na honor, nie! WIKTOR Daj tu rękę. LUDMIR Cóż to będzie? WIKTOR Puls wolny - goršczki nie ma. LUDMIR wyrywajšc rękę Rysuj! Chodzi znowu. WIKTOR Nie dziwiłbym się, gdybym mógł przypuœcićpodobieństwo, że ci się podobała. LUDMIR Dlaczegóż nie, moœci Van-Dyku? WIKTOR Kto? Ta górnolotnym stylem proszšca naweto œklankę wody, ta miałaby ci się podobać? LUDMIR Œmiesznym sposobem wyraża często dobre myœli, ale to wszystko łatwo zmienić. WIKTOR Jakież wielkie przymioty odkryłeœ w niej wtak krótkim czasie? LUDMIR Piękna. WIKTOR To do gustu. LUDMIR Dobra. WIKTOR Jak wiesz? LUDMIR Wiem - jestem pewny. Ma przy tym wiele pojęcia i nieuparta; a gdzie jest pojęcie, a uporu nie ma, wszystko da się zrobić. WIKTOR Ale choćby była aniołem dobroci i pięknoœci, choćby najrozsšdniejszy pragnšłjš na żonę, jeszcze przez to twojš nie będzie. LUDMIR Jeżeli się podobam... WIKTOR Ma rodziców. LUDMIR Starego łatwo zawojować: parę bajek - i mój! WIKTOR Ojciec... LUDMIR Mniej niż nic. WIKTOR Macocha... LUDMIR To jeden orzech do zgryzienia. WIKTOR Trzeba by tęgich zębów. LUDMIR Ale trafiajš się jednak przypadki. WIKTOR W romansach. LUDMIR Najgorzej... WIKTOR po krótkim milczeniu Najgorzej? LUDMIR Że nie wiem, kto i skšd jestem. WIKTOR I to nie fraszka u takich ludzi; a potem - majštek! LUDMIR chodzšc Żebym miał tylko imię i majštek! WIKTOR Tak! żeby tylko... "żeby" - małe słówko. LUDMIR Próbować jednak będę. - Bardzo by mi to było na rękę. Pewny, że jedynie miłoœci winien jestem jej rękę, żyję najszczęœliwiej. - W tych pokojach mieszkamy, tam, gdzie teraz stojemy, mojakancelaryja - dalej nasze dzieci. Ona trudni się gospodarstwem - ja piszę. Ty z nami bawisz czas jakiœ - jak mnie kochasz, zabawisz; no, przyrzeknij - parę miesięcy -słowo? WIKTOR Za kogóż twoję córkę wydajesz? z kim się twój syn żeni? - Bodaj to być poetš! Kocha się, żeni, obejmuje rzšdy domu, ma dzieci, zaprasza przyjaciół - wszystko jednym tchem. LUDMIR Jak tylko nie ma œwiatła i cieniu, kresek tuiowdzie, to wszystko szaleństwo - prawda? WIKTOR Być może - i nigdy więcej, jak w tej chwili,nie chciałem, aby œwiatło padało na ciebie,w cieniu został Janusz z macochš, a po wszystkich stosunkowych przyzwoitoœciach towarzystwa kreski tu i owdzie pocišgnięte były. LUDMIR Chciałbyœ szczerze, aby mi się udało? WIKTOR Dlaczegóżbym miał nie chcieć? LUDMIR Poczciwy Wiktorze! Moje dzieła podadzš cięnieœmiertelnoœci. WIKTOR Jeżeli tylko ręce doœć długie mieć będš. LUDMIR Nie ma jak z malarzami mieć do czynienia; to sš rodzeni bracia poetów. - Wiktorku! wyrysujesz mi portret Heleny? WIKTOR Wiesz, że portretów nie umiem robić, chybaw karykaturze. LUDMIR Co za myœl! WIKTOR Mogę jš umieœcić w alegorycznym obrazie, wystawiajšcym na przykład - przyjęcie ciebie na członka familiji Jowialskich. W œrodku Jowialski uwieńczony unosić się będzie na lekkiej chmurze; z jednej strony przy nim JENIJUSZ, młodzieniec ze skrzydłami, płomieniem na głowie, u nóg księgi i orzeł. Z drugiej strony HILARITAS jednš rękš potrzšsa róg obfitoœci, drugš cišgnie za sobš, z pomocš œlepego HYMENA,starš Jowialskš. Dwoje dzieci uzupełni œrodek: jedno z nich trzymać będzie różdżkę palmowš, po którš ty, klęczšc, w kaftanie tureckim, w udzwonkowanej czapce, pokornie sięgasz. Na przedzie obrazu Helena w postaci IMAINACYJI: oczy w niebo zwrócone, ręce w krzyż złożone, włosy w nieładzie na barki spuszczone, korona na głowie z małych figurek, wychodzšcych z jej mózgu, złożona. Którym figurkom, notabene, będzie można dać twoję twarz, jeżeli zechcesz. - U nóg Heleny MELANCHOLIJA - siedzi zamyœlona nad trupiš czaszkš, wróbel na głowie. - W głębi Janusz jako ZAWIŒĆ, w sukni nasadzonej oczami i uszami, w ręku pęk cierni, na ramieniu kogut zdjęty złoœciš. - Przy Januszu Szambelanowa z przepiórkš, Szambelan z księżycem w ręku - pierwsza ZŁOŒLIWOŒCI, drugi GŁUPSTWA oznaka. LUDMIR A w kšcie SZYDERSTWO rysuje... Ale ty, co tak biegły jesteœ w alegorycznych obrazach, nie wiem, czy wiesz, jak SZYDERSTWO wystawiono? - WIKTOR Wiem, wiem. LUDMIR Jako osła z wyszczerzonymi zębami, jeœli się nie mylę. WIKTOR Podobno, że tak. Œmiejš się obadwa. LUDMIR Jowialscy nadchodzš; cofniej się wgłšbsz, popraw niektóre rysy! Wiktor prędko zbiera rysunki, cofa się wgłšbsz sceny, przypatruje się i klęczšcy przy krzeœle rysuje, potem siada. SCENA DRUGA Pan Jowialski, Pani Jowialska, Ludmir, Wiktor. P. JOWIALSKI Szukam cię, mój panie, jak swój swego. - Musisz mi przecie przeczytać co z dzieł swoich. Ja się znam trochę. LUDMIR Przeczytać nie mogę, bo nic nie mam tu ze sobš. Ale pierwsze dzieło, które wydam i które już jest bliskie końca, przypiszę waćpanu dobrodziejowi. P. JOWIALSKI Mnie? LUDMIR Jeżeli waćpan dobrodziej raczysz pozwolić,iu FˆŠj ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4EpacFщcGZ$ cH~XcIÖcJ×%cKě,çcLÓ3ácM´<Řaby imię jego zaszczyciło pracę moję. P. JOWIALSKI Mnie? mnie? chcesz całe dzieło przypisać? LUDMIR Jeżeli pozwolisz. P. JOWIALSKI Jeżeli pozwolę?... O, człowieku, człowieku! czymże zasłużyłem na taki honor! Ale prawda, nie zasłużony, ale szczęœliwy bierze. - I wydrukujesz to dzieło? LUDMIR To się rozumie. P. JOWIALSKI œciskajšc go Żšdaj ode mnie, czego chcesz! Słyszysz, pani Jowialska - będę wydrukowany! P. JOWIALSKA zdejmujšc okulary Wydrukowany? proszę! LUDMIR Żšdać tylko będę, abyœ pozwolił spisać wszystkie przysłowia i wierszyki, których tyle umiesz i tak ładnie deklamujesz. P. JOWIALSKI Bierz pióro, pisz. Powiem ci zaraz jednę bajkę. LUDMIR Bardzo proszę. P. JOWIALSKI Dwie... LUDMIR Co za szczęœcie! P. JOWIALSKI Trzy... LUDMIR Zginę z radoœci. P. JOWIALSKI odprowadzajšc na stronę i pokazujšc żonę Za jednę będzie się trochę gniewać. LUDMIR Oho! P. JOWIALSKI Ale to półżartem. - Nie uwierzysz, co to zanieoszacowana białogłowa! Co to za dowcip!LUDMIR Sam to uważałem. P. JOWIALSKI Poznać pana po cholewach - tak i rozumnego. LUDMIR W samej rzeczy. P. JOWIALSKI Jak tak długo z niš będziesz jak ja, to jeszcze lepiej jš poznasz. LUDMIR Jakże to długo? P. JOWIALSKI Piędziesišt jeden lat. LUDMIR Tylko! P. JOWIALSKI Ale wracajšc do bajki - słuchajcie: Z pięknej róży motyl płowy, Wychyliwszy trochę głowy, Zwołał braci rój niestały. Nuż prawić morały, Stałoœć wychwalać, Do cnoty zapalać, I we wszystkim, co rozprawiał, Siebie za przykład wystawiał; Słowem - nagadał i nałajał tyle, Że o poprawie myœleć zaczęły motyle. Wtem jakiœ młodzik na fijałku siada I tak powiada: - Nie wierzajcie, co on prawi; Ja powiem, czemu latać go nie bawi: Oto przed kilkš chwilami, Gdy aż do znoju swawolił z kwiatkami, Nadszedł starzec, co kosš wszystko w swojej drodze Wycina i niszczy srodze, Co cišgle idzie, nigdy nie odpocznie w trudzie, Ten to sam, co go Czasem nazywajš ludzie. Nadszedł, a wkoło ostrym tnšc żelazem, Podcišł i braciszkowi skrzydełka zarazem; Dlatego stałoœć chwali, jednę lubi różę, Bo sam już latać nie może. - kłaniajšc się z pierwszym następujšcym wierszem żonie Nie jest tu mojš myœlš, młode, piękne panie, Często zbyt płoche pochwalać latanie, Ale słuchajšc niejednej matrony, Trzeba wyznać z drugiej strony, Że i to motyl... ciszej do Ludmira ale motyl obarczony. LUDMIR Doprawdy? P. JOWIALSKI Asekuruje reputacyjš. P. JOWIALSKA Boże, zmiłuj się! co też jegomoœć dalej na nas nie wymyœli. P. JOWIALSKI głaszczšc pod brodę No, no, nie gniewaj się, Małgosiu - ty jesteœ motylkiem, ale moim motylkiem, mojšprzepióreczkš. Całuje jš w czoło. P. JOWIALSKA Oj, psotnisiu! psotnisiu! (grożšc okularami) tobie jeszcze w głowie chychotki, łaskotki.P. JOWIALSKI Ja na to jak na lato - prawda, pani Jowialska? P. JOWIALSKA wkłada okulary Dajże pokój, Józieczku, przy tym kawalerze! P. JOWIALSKI O, o, raczka spiekła - pokaż oczęta. P. JOWIALSKA zdejmujšc okulary Cóż będzie? P. JOWIALSKI O! jakie figlarne! Oj, ty... ty... ty... (szczypišc policzki) Zjadłbym Cię. P. JOWIALSKA Józieczku, miejże przecie kontenans. LUDMIR Ja odejdę, jeżeli przypadkiem... P. JOWIALSKI Nie, nie; pójdziemy razem do mojego pokoju, bo ja w moim krzeœle najlepiej deklamuję. A tobie miło co powiedzieć, ty słuchasz nie tak jak drudzy: Mnie z ust, a jemu mimo uszy - szust! LUDMIR I o czym innym myœli. P. JOWIALSKI Ja mu gadam o słońcu, a on myœli o słoniu;ja swoje, on swoje. Mów wilku pacierz, a on woli koziš macierz. Ale chodŸmy. Ułożymy sobie cały plan dokładnie, będziemy wspierać się wzajemnie, my autorowie. Bo to widzisz, kochanku, na tym œwiecie człowiek człowieka potrzebuje. Ręka rękę myje. Jak ty czynisz, tak dla dębie czynić będš. LUDMIR Jakš miarkš mierzysz, takšć odmierzš. P. JOWIALSKI Jak ty komu, tak on tobie. - A propos tego przysłowia, znasz powiastkę o Gawle i Pawle? LUDMIR Znam. P. JOWIALSKI Słuchaj więc: Paweł i Gaweł w jednym stali domu, Paweł na górze, a Gaweł na dole; Paweł, spokojny, nie wadził nikomu, Gaweł najdziksze wymyœlał swawole. Cišgle polował po swoim pokoju: To pies, to zajšc - między stoły, stołki Gonił, uciekał, wywracał koziołki, Strzelał i tršbił, i krzyczał do znoju. Znosił to Paweł, nareszcie nie może; Schodzi do Gawła i prosi w pokorze: - Zmiłuj się waćpan, poluj ciszej nieco, Bo mi na górze szyby z okien lecš. - A na to Gaweł: - Wolnoć, Tomku, W swoim domku. - Cóż było mówić? Paweł ani pisnšł, Wrócił do siebie i czapkęnacisnšł. Nazajutrz Gaweł jeszcze smacznie chrapie,A tu z powały coœ mu na nos kapie. Zerwał się z łóżka i pędzi na górę. Sztuk! puk! - Zamknięto. Spoglšda przez dziurę I widzi... Cóż tam? cały pokój w wodzie, A Paweł z wędkš siedzi na komodzie. - Co waćpan robisz? - Ryby sobie łowię. - Ależ, moœpanie, mnie kapie po głowie! A Paweł na to: - WoInoć, Tomku, W swoim domku. - Z tej to powiastki morał w tym sposobie: Jak ty komu, tak on tobie. P. JOWIALSKA O, dlaboga! Co też on ma tego w głowie! Figle! figle! P. JOWIALSKI No, chodŸ, jejmoœć. P. JOWIALSKA chowajšc robotę Zaraz, serdeńko. P. JOWIALSKI Służę ci, mój panie! (odchodzšc) I za parę miesięcy nie spiszesz wszystkiego; zimowaćtu będziesz, ja ci przepowiadam! SCENA TRZECIA WIKTOR sam; jakby mówił do Jowialskiego Myœlisz, że nie będzie zimował? Będzie, będzie, tylko go poproœ! Ale jeżeli myœlisz, że cię do komedyji nie wsadzi z twojš Małgosiš razem, to się bardzo mylisz, (po krótkim milczeniu) Szalona głowa! Ale ja ci mego nie daruję - zemœcić się muszę. Siedziałem ja w kozie, będziesz i ty siedział. Dla mnie jeden rozdział, dla ciebiedrugi... Papiery u mnie. - Dobrze; pokażę, żei ja umiem zawišzać i rozplštać intryżkę. Szkoda tylko, że œwiadkiem mego dzieła byćnie mogę. - Schowam się w ogrodzie i tam, choćbym miał trzy godzin siedzieć w gęstwinie, będę siedział i cierpliwie czekał.SCENA CZWARTA Wiktor, Szambelan. SZAMBELAN Powiedzże mi, panie Wiktorze, jakim sposobem te klatki zostały uszkodzone? WIKTOR Bo upadły. SZAMBELAN Aha, upadły! A długo tu zostaniecie? WIKTOR Wštpię. SZAMBELAN Jakież upodobanie mieć możecie w tak dziwnym sposobie podróżowania? WIKTOR Upodobanie? SZAMBELAN Ludmir powiadał, że to jedynie z upodobania. WIKTOR Ludmir?... Zapewne tak mówić wypada. SZAMBELAN Czy tak nie jest? WIKTOR Inaczej majš się rzeczy. SZAMBELAN Proszę pana - inaczej? WIKTOR Wiele zagadek na tym œwiecie. SZAMBELAN Ja żadnej nigdy zgadnšć nie mogę. WIKTOR Czasem los zgadnšć przymusi. SZAMBELAN Przymusi? WIKTOR I krwawo, okropnie. SZAMBELAN Tylko proszę krwi nie wspominać, bo zaraz mi się słabo robi! WIKTOR I ja jestem zagadkš. Igrzyskiem losu i nieszczęœcia. SZAMBELAN na stronie Coœ do pieniędzy zmierza... (głoœno) Oj, czasy, czasy teraz ciężkie. Pszenica po niczemu, o wódkę nikt się nie spyta - nikt nie chce kupić. WIKTOR Ale wydrzeć, wydrze. SZAMBELAN cofajšc się Oho, ho! WIKTOR Panie szambelanie! Dłużej milczeć sumienie mi nie każe. Zwierzę ci strasznš tajemnicę! SZAMBELAN Może... lepiej mojej żonie? WIKTOR Mnie wszystko jedno - dla mnie los nie zmieni się przez to - zemsta mnie czeka, ale mówić będę. SZAMBELAN cofajšc się Pan się zapalasz. WIKTOR porywajšc go za rękę Ludmir - Ludmir - wiesz, kto jest? SZAMBELAN Jest podobno... pan Lu... Ludmir. WIKTOR oglšdajšc się Jest - (wstrzšsajšc mocno rękš.) człowiek niebezpieczny! - Strzeżcie się! - Bo biada wam, biada! Karpaty blisko - biada! SCENA PIĽTA SZAMBELAN sam; po długim milczeniu, przyszedłszy do mowy Masz teraz! "Biada!" - Ale jak, co? - jakże mi łydki latajš! - I on sam nie bardzo bezpieczny, w oczach ma coœ barbarzyńskiego. - Jakże mi się nogi trzęsš! (siada) "Tajemnica" - rzekł, ale ja tej tajemnicy zachować nie mogę. Ja dawnomówiłem, mówiłem wyraŸnie... to jest, nie mówiłem, ale myœlałem, myœlałem... No, prawda - nic nie myœlałem, ale to jest jednak zdarzenie nie bardzo wesołe. - I co wiem pewnie, to - że się boję potężnie. SCENA SZÓSTA Szambelan, Janusz, Szambelanowa. JANUSZ Racz tylko waćpani dobrodziejka wysłuchaćmnie cierpliwie! Wierzę, iż jej sposób postępowania najlepszy... ale... SZAMBELAN Słuchajcie... Za każdš razš przebiega od Janusza do Szambelanowej. JANUSZ Ale panna Helena dzisiaj wyraŸnie mi rękę odmówiła i nie mogę wštpić, że ten Ludmir... SZAMBELAN Za pozwoleniem... JANUSZ Głowę jej zawrócił i że ja z całš cierpliwoœciš na lodzie osiędę. SZAMBELAN Rzecz arcyważna!... JANUSZ Ludmir nie kryje się z tym, że mu się Helena podobała. Panna Helena wcale go nie unika - i koniec końców, jeżeli Ludmir ma wieœ, ja mam rywala niebezpiecznego. SZAMBELAN Niebezpiecznego, właœnie... SZAMBELANOWA Nie widzę nic w tym dziwnego, że młody człowiek stara się podobać młodej pannie -masz rywala i cóż stšd? Rien` du tout. SZAMBELAN Bójcie się Boga!... SZAMBELANOWA Mój pierwszy mšż, œp. jeneral-major Tuz, czy myœlisz, że tyle tylko miał przeciwnoœci, nim mnie zaœlubił? Comment?SZAMBELAN Rzecz okropna!... SZAMBELANOWA wskazujšc głowš Za niego zaœ żem poszła, to mnie moi bracia namówili. - Bodaj im Pan Bóg tego niepamiętał! SZAMBELAN Dziękuję ci, moja Basiu, ale słuchaj... JANUSZ Ludmir wkręca się zręcznie w łaskę pana Jowialskiego. SZAMBELAN Daremnie proszę, za nic mnie nie majš. SZAMBELANOWA Dwie drogi masz waćpan przed sobš: albo nakłonić starę Bajkę w postaci pana Jowialskiego, aby oddaliła z domu ulubionych goœci, albo użyć ogólnego lekarstwa, jak mawiał pierwszy mój mšż, œwiętej... JANUSZ porywczo kończšc Pamięci jenerał-major Tuz. SZAMBELANOWA Tak jest. - A tym ogólnym lekarstwem jest: cierpliwoœć. JANUSZ No, jeżeli ja nie jestem cierpliwy, to i te mury sš niecierpliwe. Szambelan, nie mogšc przerwać rozmowę, uderza kijem w stół. SZAMBELANOWA Ach! SZAMBELAN Inaczej nie można było przerwać waszego zacietrzewienia - Słuchajcie mnie, dlaboga! bo to nie sš żarty- tu idzie o nas wszystkich. Staje między nich - patrzy w prawo i lewo imilczy. SZAMBELANOWA Cóż więc? JANUSZ Słuchamy. SZAMBELAN Cóżem to miał mówić?... Na poczciwoœć, zapomniałem. SZAMBELANOWA ironicznie Miły chłopiec. SZAMBELAN A, otóż wiem. - Wiecie, kto jest Ludmir? SZAMBELANOWA Wiemy tyle, co i ty. SZAMBELAN Przepraszam cię, Basiu, tš razš wiem więcej. JANUSZ Proszę więc mówić - może mnie co pomoże.SZAMBELAN Diabła pomoże! (oglšdajšc się) Ludmir jest człowiek niebezpieczny. - Biada! SZAMBELANOWA Jak to - niebezpieczny? SZAMBELAN Jego przyjaciel Wiktor dopiero stšd odszedł- przestraszył mnie, że aż usišœć musiałem i dotychczas jeszcze niepewnie stoję na nogach. JANUSZ Cóż mówił? Ludmir ma wieœ? SZAMBELAN Mówił: "Przestrzegam was - strzeżcie się -Ludmir człowiek niebezpieczny - lękam się zemsty. - Biada wam!" - i wiele innych rzeczy, których nie pamiętam, bo byłem, jak powiadam, arcymocno pomieszany. SZAMBELANOWA Wiktor to mówił? JANUSZ Przecie coœ więcej musiał jeszcze powiedzieć. SZAMBELAN Nic ważnego - ile mi się zdaje, bo także niebył spokojny... Aha! Jeszcze mówił, że kto nie da pieniędzy, temu wydrš. SZAMBELANOWA To jasno! C`est compréhensible. JANUSZ Z jakiegoż powodu to mówił? SZAMBELAN Czyliż ja mogę powód zgadnšć? - Ale wspomniał coœ o sumieniu. SZAMBELANOWA Gdzież jest? SZAMBELAN Czyliż ja mogę zgadnšć, gdzie jest? - Wstrzšsł mi rękę, aż w stawach trzasło, izniknšł. SZAMBELANOWA Nie trzebaże tu prawdziwego nieszczęœcia, aby koniecznie adai się ze swoim odkryciemdo tego zera. C`est malheur! SZAMBELAN RadŸcie teraz. Do was radzić i zaradzić należy; ja idę przestrzec Helusię, że Ludmirczłowiek niebezpieczny; sam zaœ uzbroję się dla osobistego bezpieczeństwa. SCENA SIÓDMA Janusz, Szambelanowa. JANUSZ Pani dobrodziejko! to nie sš żarty. SZAMBELANOWA Zapewne, że nie żarty. JANUSZ Cóż poczšć? SZAMBELANOWA Siadaj waćpan na konia, we wsi stojš dragony; jeżeli ich jest dziesięciu, musi byćkapral (ja to wiem doskonale od mojego pierwszego męża, œp. jenerała-majora Tuza). Powtórz wyznanie jego własnego towarzysza; nareszcie - rób, jak chcesz, byleœ tu sprowadził zbrojnš siłę. C`est ça. JANUSZ wracajšc Jeżeli to żart Wiktora? SZAMBELANOWA Je ne plaisante jamais - mawiał pierwszy... JANUSZ prędko kończšc Mój mšż, jenerał-major Tuz. Ale jeżeli żart? dajmy na to. SZAMBELANOWA Żart, nie żart - będš musieli złożyć papiery. Dowiemy się przynajmniej, co to sšza ludzie. JANUSZ Ale co powie pan Jowialski? SZAMBELANOWA Idę go o wszystkim uwiadomić. JANUSZ O, Heleno! Odchodzi. SZAMBELANOWA Co z tego będzie - sama nie wiem; ale odetchnę, jak mundur przy sobie zobaczę. -Co to za różnica jenerał-major, a ten szambelan!... We wszystkim, we wszystkim wielka różnica. Sans comparaison! Odchodzi do pokoju Pana Jowialskiego. SCENA ÓSMA LUDMIR sam; który spotkawszy w drzwiach Szambelanowš, nisko się ukłonił. Kaducznie z góry na mnie spoglšda pani Szambelanowa dobrodziejka. I to jest podobno skała, o którš moje łódkę roztrzaskam. (po krótkim milczeniu) Jak do niej przystšpić? Co lubi? Czym ujšć? (woła w lewe drzwi) Wiktorze! Wiktorze!... Gdzież się podział? - Z Jowialskim interesa idš jaknajlepiej, szalenie we mnie zakochany. - Historyjš mego życia opowiedziałem mu dokładnie, słuchał z rozczuleniem i nad spodziewanie nie znalazłem w nim uprzedzeń, tyczšcych się majštku i urodzenia. Kilka dni jeszcze, a œmiało o rękę Heleny będę mógł prosić. - Helena zaœ,albo ja Ÿle widzę, Ÿle czuję, Ÿle pojmuję, albo nie będzie od tego. Otóż i ona! SCENA DZIEWIĽTA Ludmir, Helena. HELENA na stronie Otóż jest! Igraszka losu! Ojciec mój swoim odkryciem okropnie uderzył w serce, ukołysane najsłodszš nadziejš. Straszne przeczucia porywajš mnie w nieprzejrzany zamęt! LUDMIR na stronie Nie widzi mnie - w idealnym przestworzu kršży jej dusza. HELENA na stronie Jeżeli tak jest - ratować go muszę; podam rękę nieszczęsnemu, którego kochać nie wolno, a wiecznie kochać będę. LUDMIR na stronie Jeszcze muszę być smętnoromansowym - nie pomoże! Teraz ujšć jš trzeba, a po œlubie poprawa, (do Heleny, która wzdrygnęła się na jego głos) Pięknie dla mnie dzisiaj jutrzenka zajaœniała - łagodnywietrzyk szczęœcia pieszczotliwie mnie owionšł, kiedym wstępował w te progi. Jakróżdżkš czarnoksięskš tknięty, innym się stałem, jak byłem dotšd. HELENA oczy ku niebu wznoszšc Jak był dotšd! LUDMIR Pozwól, piękna Heleno, niech w mglistym życiu gwiazda nadziei dla mnie zaœwieci. HELENA Ni pogodna jutrzenka pogodnego wieczora, ni spokojnie błyszczšca gwiazda pogodnego ranka rękojmiš być może. Chmury, niosšce burze, zawsze sš w odwodzie, zawsze nas trwożyć powinny. LUDMIR Ach, nie trwożyć; bo jeżeli pogoda, równie iburza nie jest trwałš. HELENA Ale burza często niszczy. LUDMIR Zniszczenie i œród pogody uderzyć może - na to każdy człowiek przygotowany być powinien. - Nikomu może tyle, ile mnie, los cierni nie narzucał na drogę życia, jednak postępuję œmiało. HELENA Czy tylko nie zbyt œmiało? LUDMIR To wkrótce okazać się musi. HELENA z trwogš Wkrótce? wkrótce? Jestże jakie przedsięwzięcie? LUDMIR Wielkie przedsięwzięcie, którego skutek stanowić będzie całš moję przyszłoœć, który nagrodzi zdroje goryczy pojšcej mniedotychczas, (z przesadš) Albo wtršci w czarnš otchłań dzikiej rozpaczy, (na stronie) O, tak! HELENA niespokojnie Tak-że wielkich doznawałeœ pan nieszczęœć? LUDMIR Ja? czy wielkich nieszczęœć doznawałem? (na stronie) BšdŸmy więc bohaterem nadzwyczajnych nieszczęœć i zgryzot! (do Heleny) Na cóż okropny obraz stawiać przed oczy, które nie znajš, jak lube farbywiosennej tęczy, jak w harmonijš siane kolory kwiatów, co na dziewiczej piersi radosne serca liczš uderzenia. HELENA Okropny obraz! LUDMIR Tak jest, okropny. Igrzyskiem szalonego losu wyrzucony z kolebki w odmęt œwiata, iu FˆŠj ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjp d NpçcOWGcPž cQşĐcRŠcSŇcTě%OcU;-t˙˙między milijonami ludzi szukałem człowieka- daremnie!... Błagałem o serce, o jedno litosne uderzenie serca. - Wszędzie głucho,wszędzie ciemno! Odepchnięty, wzgardzony,napojony truciznš, rzuciłem się... rzuciłem... HELENA Gdzie? przebóg! LUDMIR Rzuciłem się na bryczkę i kazałem jechać, gdzie konie pobiegnš. (na stronie) Potknšłem się podobno. HELENA I dokšd? dokšd? LUDMIR Udałem się w najniedostępniejsze góry. HELENA W Karpaty? LUDMIR W Karpaty. HELENA Nieba! LUDMIR Tam - ni snu, ni spoczynku!... Błškałem się po urwiskach; nieraz jak widmo stawałem się w nocy przestrachem spokojnych mieszkańców... HELENA Ha! Szandor! LUDMIR Co? HELENA Zbójco! LUDMIR Ja? HELENA Ty! Ludmir parscha œmiechem. Nieszczęsny! nie pokrywaj œmiechem!... Wyjawiłeœ - com, niestety, przeczuła! Niedaremnie wczoraj moja prababka spadłaz kołka! UchodŸ, uchodŸ, nieszczęsny - za pół godziny już póŸno będzie. LUDMIR na stronie Tego honoru nie spodziewałem się wcale. HELENA Za kwadrans może już Helena nic, całkiem nic dla ciebie uczynić nie potrafi. LUDMIR Dlaczegóż za kwadrans? HELENA Twój towarzysz cię zdradził. LUDMIR Jaki towarzysz? HELENA Wiktor. LUDMIR Wiktor? zdradził? HELENA Zdradził cię - wyznał tyle, ile potrzeba było, aby przedsięwzięto œrodki grożšce twojej wolnoœci. LUDMIR Cóż Wiktor powiedział? HELENA Że Ludmir "człowiek niebezpieczny - strzeżcie się - gdyż biada wam, biada!" LUDMIR O, Van-Dyku przeklęty! HELENA Vandyk się więc zowie? LUDMIR I gdzież jest? HELENA Zniknšł. LUDMIR Zemœcił się. HELENA Właœnie, wspominał o zemœcie. - UchodŸ, uchodŸ, nieszczęœliwy, ofiaro czarnych losów! Lecz w chwili wiecznego rozstania nie waham się wyznać, iż nie sam jeden ulegasz pod krwawym ciosem. - Serce Heleny towarzyszyć ci będzie. Jej modły ulatywać będš nad twojš drogš głowš. - Oby się stać mogły niezłomnš tarczš! Oby mogły wyjednać dla ciebie przebaczenie i spokojne nadal życie! LUDMIR Heleno! serce więc twoje odpowiada mojemu. Nie zwiodły mnie wejrzenia twoje.- Ach, powtórz, powtórz, że kochasz, że wierzysz, iż jesteœ kochanš - pozwól mieć nadzieję... HELENA Żadnej, żadnej; uchodŸ, nie trać czasu! LUDMIR Jedno tylko słowo - kochasz mnie? HELENA Niestety! LUDMIR Gdyby rodzice zezwolili... HELENA Ach, na cóż wznawiać krótkie ułudzenie duszy! Żegnam cię, żegnam, ty, którego nazwać nie œmiem! LUDMIR Słuchaj mnie więc! HELENA Nie - każda chwila dla ciebie droga! LUDMIR Ależ pozwól... HELENA UchodŸ - las w bliskoœci - przez ogród!... LUDMIR Miejmy nadzieję! HELENA wskakujšc na niebo Tam! Odchodzi. SCENA DZIESIĽTA LUDMIR sam O, bazgraczu! poczekaj! Chciałeœ mnie kłopotem nabawić, ale ci się nie udało; więcej zyskałem, niż straciłem. Wiem teraz, że mnie Helena kocha. - Czegóż mam się lękać? Każš stawić mi się przed władzšmiescowš - mam papiery jasno œwiadczšce... (szukajšc) Gdzież... cóż to?... Jeżeli... to znowu żart za gruby! Łba mi nie utnš, ale zawsze niemiło i parę godzin być Ÿle uważanym. Może odjechał? - Nie, to by zanadto było... Ale kto wie... Janusz mœcić się będzie... ma za co... W samej rzeczy, żart trochę za gruby. SCENA JEDENASTA Ludmir, Szambelanowa. Szambelanowa, wybiegłszy z pokoju Pana Jowialskiego, jak w obłškaniu chwyta Ludmira za piersi. SZAMBELANOWA Masz myszkę na łopatce? masz myszkę na łopatce? LUDMIR cofajšc się Za pozwoleniem... SZAMBELANOWA Człowieku, odpowiadaj - masz myszkę na łopatce? LUDMIR Ależ, moœcia dobrodziejko! za pozwoleniem -mój surdut - ja nie rozumiem... SZAMBELANOWA Czy masz na prawej łopatce znak myszy, pytam cię się wyraŸnie raz jeszcze. LUDMIR Rzecz dziwna! SZAMBELANOWA Odpowiadaj, na Boga jedynego, odpowiadaj! LUDMIR Jeżeli o to idzie koniecznie - mam. SZAMBELANOWA I wszystko prawda, coœ Jowialskiemu powiadał? LUDMIR Co do słowa. SZAMBELANOWA Przysięgniesz? LUDMIR Ależ, za pozwoleniem... SZAMBELANOWA Mów, bo oszaleję! LUDMIR Przysięgnę, jak tego trzeba będzie, (na stronie) Co to jest! SZAMBELANOWA Płynšcego w kolebce Cygani złapali? LUDMIR Tak jest. SZAMBELANOWA Potem zostawili chorego?... LUDMIR U pana Żaby w Litwie. SZAMBELANOWA I ten póŸniej okupił u nich wiadomoœć, skšdcię wzięli? LUDMIR Tak jest. SZAMBELANOWA Że z Wisły? LUDMIR Tak jest. SZAMBELANOWA I razem przedali krzyżyk, który miałeœ byłna szyi? LUDMIR Krzyżyk? SZAMBELANOWA Srebrny? LUDMIR Tak jest. SZAMBELANOWA Z literami B. B.? LUDMIR Rzecz dziwna! tak jest w istocie. SZAMBELANOWA Pokaż, pokaż prędko, prędko. - B. B. - Barbara Bobkówna. LUDMIR Miałażby jakš wiadomoœć o moich rodzicach?... (dajšc krzyżyk) Oto jest. SZAMBELANOWA rzucajšc się na szyję Syn! syn mój! LUDMIR Ja jestem?... SZAMBELANOWA Młody Tuz, syn jenerała-majora Tuza. O, Charles, Charles! Ja od siebie odchodzę, ty stoisz jak martwy. Mon fils! LUDMIR Zadziwienie - w tym domu może żart?... SZAMBELANOWA œciskajšc Ach, żartem serce tak nie bije - to serce matki! LUDMIR Matko! (klękajšc) pobłogosław syna. SZAMBELANOWA œciskajšc go Gdzież miałam oczy? Wszakże to żywy portret mojego pierwszego męża, œp. jenerała-majora Tuza! Mon Charles, ożenię cię z Helenš. LUDMIR Nie dziwuj się, matko, że skšpo wyrażam uczucia moje - nadto, nadto ich wiele na raz! SZAMBELANOWA Wszak Helena ci się podobała? LUDMIR Kocham jš. SZAMBELANOWA Ona nie będzie przeciwnš? LUDMIR Spodziewam się. SZAMBELANOWA Niechże cię jeszcze uœciskam, żywy obrazie biednego jenerał-majora nieboszczyka. Œciska go. SCENA DWUNASTA Szambelanowa, Ludmir, Szambelan. Szambelan, przy szpadzie, cofa się kilka kroków, zobaczywszy uœciœnienie żony. SZAMBELAN na stronie A to co? SZAMBELANOWA Kochany Karolu! SZAMBELAN na stronie Pójdę poskarżyć się jegomoœci. SZAMBELANOWA Powiedzże mi, powtarzaj każdy szczegół twojego życia. - Ach, ileż to ja szczęœcia straciłam! SCENA TRZYNASTA Ciż sami. Pan Jowialski, Pani Jowialska. P. JOWIALSKI Nieœmiało wychodzę, bo nie wiem, czy się smucš, czy się weselš. SZAMBELAN Smucš się. SZAMBELANOWA Weselš się! Oto jest Charles, mój syn, syn jeneral-majora... SZAMBELAN Co słyszę! P. JOWIALSKI Bogu dzięki! P. JOWIALSKA Cuda, cuda! P. JOWIALSKI Przecie waćpani teraz rozœmiejesz się czasem i drugim za złe wesołoœci brać nie będziesz. SZAMBELANOWA Wszystko teraz ze mnš zrobicie. SZAMBELAN Wszystko? - Kochany synek! I ja się cieszę,że się znalazł. P. JOWIALSKI Bardzo się cieszę, że z nami zostaniesz. SZAMBELAN Łatwiej kijek gruby... Łatwiej grubemu... Łatwiej kijek... SCENA CZTERNASTA Ciż sami i Helena. HELENA Nieba! czy go biorš? SZAMBELANOWA Nie, nie! On ciebie weŸmie, jeżeli dziadunio pozwoli. HELENA Pan... jakże mam nazwać? LUDMIR œmiejšc się Nie Szandor - żarty to były Wiktora. Znalazłem, droga Heleno, matkę, a jeżeli pan Jowialski zezwoli, znajdę ojca i żonę. P. JOWIALSKI Od dawna zostawiłem Helusi zupełnš wolš w wyborze męża. SZAMBELANOWA Od ciebie więc, Heleno, zależy. P. JOWIALSKI Nie naglijcieże na niš. - Wiecie, jak się od tego wyprasza. Dajcież jej przynajmniej parę miesięcy do namyœlenia. HELENA Jeżeli dziadunio każe - to ja już zwłoki nie będę prosiła. P. JOWIALSKI Aha! Wyszło szydło z worka - ze smyczy kochanek do budy. Lepszy gil niż motyl - prawda? SCENA PIĘTNASTA Ciż sami, Janusz, Wiktor, dwóch żołnierzy. WIKTOR papiery w ręku, kulejšc Jakiż obmierzły, przeklęty dzień dzisiejszy!Już drugi raz jak włóczęga jestem prowadzony. Pokazuję papiery - nie; chodŸ! - Czy wszyscy dziœ zdrowe zmysły utracili?Siada; żołnierze na znak Jowialskiego odchodzš. JANUSZ do Szambelanowej Wypełniłem rozkazy - teraz działać na paniš. LUDMIR do Wiktora Cóż się z tobš działo? WIKTOR Zabrałem twoje papiery, przestraszyłem Szambelana i schowałem się w ogrodzie, ale przez ciekawoœć nie mogłem na miescu usiedzieć. Wyglšdałem z gęstwiny co moment, tak mnie też ujrzał kapral. P. JOWIALSKI Zdybał jak czajkę na gnieŸdzie. WIKTOR Osšdził za postępowanie nader podejrzane ikazał iœć z sobš. P. JOWIALSKI Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada. WIKTOR I proszę się, przekładam rzecz całš - nie! Od furtki ogrodowej - przez całš ulicę - przez cały dziedziniec prowadzš mnie między końmi jak ostatniego urwisza. LUDMIR Ale żebyœ wiedział, jak mnie dokuczyłeœ! WIKTOR Niech się przynajmniej tym pocieszę. LUDMIR Znalazłem matkę. SZAMBELANOWA A ja syna. JANUSZ Tam do kata! SZAMBELAN I będzie można z niš robić, co chcieć. WIKTOR Ten człowiek w czypku się urodził - a mnie... P. JOWIALSKI Tak to zawsze. Jednemu szydła golš, drugiemu i brzytwy nie chcš. LUDMIR I Helena będzie mojš. JANUSZ O, za pozwoleniem!... HELENA Tak jest, dusze nasze zrozumiały się od pierwszego dotknięcia. Rodzice zezwalajš nauzupełnienie naszego œwiatowego szczęœcia.JANUSZ do Szambelanowej Moœcia dobrodziejko, to może jakie oszukaństwo? P. JOWIALSKI na stronie O, długo pokuka, kto babę oszuka. SZAMBELANOWA Ach, serce moje mnie nie zwodzi i podobieństwo jego do pierwszego mojego męża, œp. jenerała... JANUSZ Ale obietnica, moœcia dobrodziejko. P. JOWIALSKI na stronie Obiecanka cacanka, a głupiemu radoœć. SZAMBELANOWA dawnym sposobem mówienia Dziwi mnie, że waćpan oœmielasz się żšdać,abym z krzywdš własnego syna i wbrew jego dobru dotrzymywała w innych stosunkach uczynionej obietnicy. C`est drôle! SZAMBELAN na stronie Oj, coœ znowu po dawnemu. P. JOWIALSKI Bliższa koszula niż suknia ciała, mówi przysłowie. LUDMIR Pierwej sobie, potem tobie. P. JOWIALSKI Pierwej Sobkowi, a potem Dobkowi. JANUSZ Widzę, że wszyscy bawili się i bawiš dotšd moim kosztem. P. JOWIALSKI Wszyscy tańcowali, a tyœ skrzypka zapłacił. WIKTOR O, i mój grosz wpadł do skrzypców. P. JOWIALSKI Ale to oddane rzeczy, mój panie. Nie turbujsię, i ty znajdziesz żonę, bo przysłowie mówi: Każda Marta znajdzie Gotarta. JANUSZ Mam wieœ dobrš. P. JOWIALSKI I abym cię pocieszył, powiem ci bajeczkę. -Znacie o czyżyku i ziębie? WSZYSCY Znamy. P. JOWIALSKI Słuchajcie więc. JANUSZ Wiem, wiem. P. JOWIALSKI przytrzymujšc go za rękę Słuchaj: Na ciemnym jarzębie Młody czyżyk siadł przy ziębie; A że zawsze myœl w nim płocha, Ledwie zoczył, już ci kocha. Lecz uważa prócz urody - W tym już baczny, lubo młody - Że ptaszyna ma w udzielę W swym mieszkaniu ziarna wiele. Tym mieszkaniem domek mały, Drobne kratki go składały, I szczeblikiem drzwi podparte Stały otwarte. SZAMBELAN okazawszy, iż zrozumiał Samotrzask! P. JOWIALSKI Uważał czyżyk doœć długo, a potem, Lekkim zbliżywszy się lotem, Nuci, œpiewa, bawi, O miłoœci prawi, Wzajemnoœci żšda, A na proso wcišż poglšda; Zięba zaœ swoim zwyczajem Wdzięczy się nawzajem. Zięba nadobnej była urody, A czyżyk młody. Pokarm był piękny, liczny, dorodny, A czyżyk głodny. Nie myœlšc więc wiele Posunšł się œmiele; Lecz ledwie przy kratce... Trzask! - czyżyk w klatce. Zrazu pieszczoty zięby, jej głos miły Myœli niewoli z główki oddaliły; Lecz niedługa Ta usługa: Jakby nie ta co z poczštku, Dumała gdzieœ w swoim kštku, A gdy czyżyk grzecznie, ładnie O œpiewanie jš zagadnie, Huknie, Puknie: - Ja póty wabię, pókim sama w domu, Póki mi trzeba podobać się komu. - Choć westchnšł czyżyk nad dzielnoœciš mowy, Nie stracił głowy. Wspomniał o prosie; Wzišł się do niego. Lecz - o, smutny losie! O, nadziejo marna! Dużo tam łupek, a niewiele ziarna. Westchnšł jeszcze i wzdychał, ale nic nie zmienił. - Niejeden jest czyżykiem, co się dziœ ożenił.P. JOWIALSKA Figle! figle! Janusz odchodzi. --------Konwersja: rpg6@go2.pl trzec Helusię, że Ludmirczłowiek niebezpieczny; sam zaœ uzbroję się dla osobistego bezpieczeństwa. SCENA SIÓDMA Janusz, Szambelanowa. JANUSZ Pani dobrodziejko! to nie sš żarty. SZAMBELANOWA Zapewne, że nie żarty. JANUSZ Cóż poczšć? SZAMBELANOWA Siadaj waćpan na konia, we wsi stojš dragony; jeżeli ich jest dziesięciu, musi byćkapral (ja to wiem doskonale od mojego pierwszego męża, œp. jenerała-majora Tuza). Powtórz wyznanie jego własnego towarzysza; nareszcie - rób, jak chcesz, byleœ tu sprowadził zbrojnš siłę. C`est ça. JANUSZ wracajšc Jeżeli to żart Wiktora? SZAMBELANOWA Je ne plaisante jamais - mawiał pierwszy... JANUSZ prędko kończšc Mój mšż, jenerał-major Tuz. Ale jeżeli żart? dajmy na to. SZAMBELANOWA Żart, nie żart - będš musieli złożyć papiery. Dowiemy się przynajmniej, co to sšza ludzie. JANUSZ Ale co powie pan Jowialski? SZAMBELANOWA Idę go o wszystkim uwiadomić. JANUSZ O, Heleno! Odchodzi. SZAMBELANOWA Co z tego będzie - sama nie wiem; ale odetchnę, jak mundur przy sobie zobaczę. -Co to za różnica jenerał-major, a ten szambelan!... We wszystkim, we wszystkim wielka różnica. Sans comparaison! Odchodzi do pokoju Pana Jowialskiego. SCENA ÓSMA LUDMIR sam; który spotkawszy w drzwiach Szambelanowš, nisko się ukłonił. Kaducznie z góry na mnie spoglšda pani Szambelanowa dobrodziejka. I to jest podobno skała, o którš moje łódkę roztrzaskam. (po krótkim milczeniu) Jak do niej przystšpić? Co lubi? Czym ujšć? (woła w lewe drzwi) Wiktorze! Wiktorze!... Gdzież się podział? - Z Jowialskim interesa idš jaknajlepiej, szalenie we mnie zakochany. - Historyjš mego życia opowiedziałem mu dokładnie, słuchał z rozczuleniem i nad spodziewanie nie znalazłem w nim uprzedzeń, tyczšcych się majštku i urodzenia. Kilka dni jeszcze, a œmiało o rękę Heleny będę mógł prosić. - Helena zaœ,albo ja Ÿle widzę, Ÿle czuję, Ÿle pojmuję, albo nie będzie od tego. Otóż i ona! SCENA DZIEWIĽTA Ludmir, Helena. HELENA na stronie Otóż jest! Igraszka losu! Ojciec mój swoim odkryciem okropnie uderzył w serce, ukołysane najsłodszš nadziejš. Straszne przeczucia porywajš mnie w nieprzejrzany zamęt! LUDMIR na stronie Nie widzi mnie - w idealnym przestworzu kršży jej dusza. HELENA na stronie Jeżeli tak jest - ratować go muszę; podam rękę nieszczęsnemu, którego kochać nie wolno, a wiecznie kochać będę. LUDMIR na stronie Jeszcze muszę być smętnoromansowym - nie pomoże! Teraz ujšć jš trzeba, a po œlubie poprawa, (do Heleny, która wzdrygnęła się na jego głos) Pięknie dla mnie dzisiaj jutrzenka zajaœniała - łagodnywietrzyk szczęœcia pieszczotliwie mnie owionšł, kiedym wstępował w te progi. Jakróżdżkš czarnoksięskš tknięty, innym się stałem, jak byłem dotšd. HELENA oczy ku niebu wznoszšc Jak był dotšd! LUDMIR Pozwól, piękna Heleno, niech w mglistym życiu gwiazda nadziei dla mnie zaœwieci. HELENA Ni pogodna jutrzenka pogodnego wieczora, ni spokojnie błyszczšca gwiazda pogodnego ranka rękojmiš być może. Chmury, niosšce burze, zawsze sš w odwodzie, zawsze nas trwożyć powinny. LUDMIR Ach, nie trwożyć; bo jeżeli pogoda, równie iburza nie jest trwałš. HELENA Ale burza często niszczy. LUDMIR Zniszczenie i œród pogody uderzyć może - na to każdy człowiek przygotowany być powinien. - Nikomu może tyle, ile mnie, los cierni nie narzucał na drogę życia, jednak postępuję œmiało. HELENA Czy tylko nie zbyt œmiało? LUDMIR To wkrótce okazać się musi. HELENA z trwogš Wkrótce? wkrótce? Jestże jakie przedsięwzięcie? LUDMIR Wielkie przedsięwzięcie, którego skutek stanowić będzie całš moję przyszłoœć, który nagrodzi zdroje goryczy pojšcej mniedotychczas, (z przesadš) Albo wtršci w czarnš otchłań dzikiej rozpaczy, (na stronie) O, tak! HELENA niespokojnie Tak-że wielkich doznawałeœ pan nieszczęœć? LUDMIR Ja? czy wielkich nieszczęœć doznawałem? (na stronie) BšdŸmy więc bohaterem nadzwyczajnych nieszczęœć i zgryzot! (do Heleny) Na cóż okropny obraz stawiać przed oczy, które nie znajš, jak lube farbywiosennej tęczy, jak w harmonijš siane kolory kwiatów, co na dziewiczej piersi radosne serca liczš uderzenia. HELENA Okropny obraz! LUDMIR Tak jest, okropny. Igrzyskiem szalonego losu wyrzucony z kolebki w odmęt œwiata, iu FˆŠj ľA€ 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjp d