ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS PRZEDWIOSN€003o-†˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉ Przewiń Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕPlc€źacDca-ĺcF<G<€ "PRZEDWIOŒNIE" STEFAN ŻEROMSKI RODOWÓD Panu Konradowi Czarnockiemu w przyjaznym upominku ofiaruje ten utwór autor Nie chodzi tutaj - u kaduka! - o herb ani o szeregi przodków podgolonych, z sarmackimi wšsami i przy karabelach - ani wydekoltowane prababki w fiokach. Ojciec i matka - otóż i cały rodowód, jak to jest u nas, w dziejach nowoczesnych ludzi bez wczoraj. Z koniecznoœci wzmianka o jednymdziadku, z musu notatka o jednym jedynym pradziadku. Chcemy uszanować nasyconš dopełna duchem i upodobaniem semickim awersję ludzi nowoczesnych do obcišżania sobie pamięci wiadomoœciami, w którym koœciele czy na jakim cmentarzu dany dziadek spoczywa. Otóż - ojciec nosił nazwisko Baryka, imię Seweryn, które na rozłogach rosyjskich zbytnio nie raziło. "Siewierian Grigoriewicz Baryka" - uchodziło wtedy, przeœlizgiwało się niepostrzeżenie. Matka była niewidoczna, samoswoja, najzwyczajniejszaJadwiga Dšbrowska, rodem z Siedlec. Całe prawie życie spędzajšc w Rosji, w najrozmaitszych jej guberniach i powiatach,nie nauczyła się dobrze mówić po rosyjsku,a duchem przemieszkiwała nie gdzieœ tam na Uralu czy w Baku , w Symbirsku czy zgoła w Tule, lecz wcišż w Siedlcach. Tylkow Siedlcach - choć to jedynie z listów i gazet wiedziała - działy się dla niej rzeczyważne, interesujšce, godne wzruszenia, pamięci i tęsknoty. Wszystko inne, poza mężem i synem, była to przygodna, doczesna, przelotna suma rzeczy i zdarzeń, wzbudzajšca coraz większš tęsknotę właœnie za Siedlcami. W najpiękniejszej miejscowoœci - oazie naftowej pustyni, Baku - kędyœ na tak zwanym Zychu, w zatoce Półwyspu Apszerońskiego, woniejšcej od kwiatów i roœlinnoœci Południa, gdzie przejrzyste morze szmerem napełniało cienie nadbrzeżnych gajów, pani Barykowa nie miała zawsze nic pilniejszego do nadmienienia jak stwierdzenie, że na Sekulebył "także" bardzo piękny staw, w Rakowcu były nadto łški - gdzie! piękniejsze niż jakiekolwiek na œwiecie a kiedy księżyc œwiecił nad Muchawkš i odbijał się w stawie około młyna... Następowało nieuniknione œlimaczenie się wpoœród długotrwałego wypominania pięknoœci jakichœ tam mokrych łšk pod Iganiami, lasku pod Stoczkiem, a nawet szosy ku Mordom, która - żal się Boże! - także była we wspomnieniach pełna nie tylko błota, kurzu i stałych wybojów, lecz i uroku. Już po raz pierwszy, wnet po œlubie, jadšc przez Moskwę pani Barykowa (Jadwiga z Dšbrowskich) wsławiła się była poœród polonii rosyjskiej rozmowš zjamszczykiem. Gdy bowiem powóz, w którym siedziała, trzšsł niemiłosiernie na wybojach mostowej, strofowała kuczera siedzšcego na koŸle, obrzędowo i poniekšd urzędowo wypchanego sowicie we wszystkich kierunkach: - "Co to tutaj u was takie płoche bruki!" Powtarzała tę wymówkę raz, drugi i trzeci, w miarę zniecierpliwienia, aż do chwili katastrofy. WoŸnica oglšdał się na niš kilkakroć, z oburzeniem, a gdy jeszcze raz powtórzyła okrzyk uskarżajšcy się na "płoche bruki", zatrzymał swego siwka i wrzasnšł: - "Da czto wy, barynia, w samom diele k moim briukam pristali! Płoehije briuki, da płochije briuki! Isz babu! Płochije briuki, tak płochije, a tiebie, baba, czto za dieło!"Kiedy indziej, już jako małżonka dobrze sytuowanego urzędnika, pragnšc przyczynićsię w miarę możnoœci do powodzenia i awansów męża, zaszkodziła mu znamiennie swš niedostatecznš znajomoœciš arkanów mowy rosyjskiej. Było to na balu publicznym w mieœcie gubernialnym pod Uralem. Bal ów zaszczycił swš obecnoœciš miejscowy gubernator oraz jego dorastajšca córka. Pani Barykowa po przetańczeniu walca miała szczęœcie znaleŸć przypadkiem miejsce obok córki gubernatora, zapragnęła zawišzać miłš rozmowę z dziedziczkš poduralskiej potęgi. Zapragnęła skorzystać z chwili i coœ zrobićdla męża przez pozyskanie przychylnoœci córki gubernatora. Nie wiedziała, od czego zaczšć rozmowę, wahała się i gubiła w niepokoju, co by tu powiedzieć... Wreszcie znalazła! Widzšc œlicznš różę przypiętš do stanika uroczej gubernatorówny, pani Barykowa z zachwytem, rozpływajšc się wuniesieniu, tonšc w uœmiechach uwielbienia, wyrzekła: - Ach, kakaja u was krasnaja roża! Jakież było jej zdumienie, ba! przerażenie, gdy dziewczę gubernatorskie omdlewajšco-bolesnym dyszkantem poczęło wołać w kierunku ojca: - Papieńka! Papieńka! Mienia zdieœ obiżajut! Skšdże pani Jadwiga (z Dšbrowskich) mogławiedzieć, że polska róża to nie roża, tak, zdawało się, z brzmienia podobna! Samo wyjœcie za mšż za Seweryna Barykę odbyło się w sposób niezwykły. Siedzšc już na dobrej posadzie, zdrowy, w sile wieku, przystojny "młody człowiek" postanowił ożenić się, oczywiœcie w kraju. Wzišł tedy urlop jednomiesięczny i w czasie, którym dowolnie rozporzšdzał, po odtršceniu okresu podróży, wszystko załatwił: wyszukał sobie dozgonnš towarzyszkę życia, wykonał prawidłowe "konkury", zjednał sobie przychylnoœć rodziców, "doznał wzajemnoœci" - (choć panna za czymœ tam, czy za kimœ srodze spazmowała) - wzišł œlub, odbył podróż powrotnš i nie spóŸnił się ani o godzinę na swe stanowisko, kędyœ u podnóża œrodkowego Uralu. Seweryn Baryka nie otrzymał w młodoœci specjalnego wykształcenia i nie miał okreœlonego zawodu. Gdy był czas po temu,nie bardzo mu się chciało zaprzštać sobie głowy naukš, a póŸniej okolicznoœci tak się ułożyły, że za póŸno już było przedsiębraćzdecydowane studia. Był tedy przez czas doœć długi pospolitym typem człowieka poszukujšcego jakiejkolwiek posady. Gdy zaœ znalazł niezbyt odpowiedniš, szukał cichaczem innej, zyskowniejszej, w jakiejkolwiek bšdŸ dziedzinie. Chodziło tylkoo wysokoœć pensji, mieszkanie, opał, œwiatło, tantiemy i tym podobne dodatki, a co się za te tantiemy wykonywuje, to było najzupełniej obojętne. Trzeba nadmienić, iż Seweryn Baryka był człowiekiem z gruntu ido dna uczciwym, toteż za najwyższš pensję i za najobszerniejsze mieszkanie nierobiłby nic podłego. W granicy jednak nakreœlonej przez mieszczański rzut oka pomiędzy dobro i złe tego œwiata gotów byłrobić wszystko, co każš "starsi". Rosja przedwojenna była wymarzonš arenšdorobku dla ludzi tego typu, zwłaszcza pochodzšcych z "Królestwa". Wiadomoœci zaczerpnięte w "klasach" gimnazjalnych, wrodzona inteligencja, która wraz ze zdrowiem towarzyszyła poszukiwaczowi posady i na zawołanie zjawiała się nie siana i nie pielęgnowana - wytrzymałoœć, odwaga, wesołoœć i pewna odrobina drwinyz "Moskala", u którego się służy, lecz nad którym jednak panuje się mimo wszystko - torowały drogę od niższej do wyższej pozycji. Trzeba przyznać, że nie ostatniš rolę grała w tej operze protekcja, cicha, pokorna, dobra wróżka, prowadzšca za rękę od niskiego do coraz wyższego rodaka, tu i tam zaczepionego nogš lub łokciem na tej rosyjskiej drabinie. Niewiele upłynęło czasu od chwili œlubu w Siedlcach, aliœci Seweryn Baryka był nie tylko ojcem urodziwego synka - któremu nadano imię Cezary Grzegorz - lecz i zasobnym w pewne oszczędnoœci arywistš. Sprawiedliwoœć nakazuje wyznać, że nie hulał, na byle co nie puszczał pieniędzy. Ciułał, jeżeli nie nagi i żywy grosz w złocie, to przedmioty: meble, dywany, biżuterię, nawet obrazy, nawet ksišżki - niekoniecznie dla œlęczenia nad nimi, lecz raczej jako drogocenne precjoza. Gdy jednak zaszła potrzeba zetknięcia się ze œwiatem ogładzonym i oczytanym, zjawiła się też nieunikniona koniecznoœć czytania owych polskich, drogocennych, bibliotecznych "białych kruków" w bogatychoprawach. Z tego zaœ częstotliwego czytania snuł się w życie duch pewien, jakoby zapach nikły, subtelny, niejasny. Wœród tomów pooprawianych bardzo wspaniale w skórę złoconš, wyciskanš i pokrytš tytułami, leżał pewien tomik niepokaŸny, specjalnie pielęgnowany niczym w skarbcu klejnot najdroższy. Był to pamiętniczek z wojny 1831 roku, napisany i wydany na emigracji przez autora bezimiennego o wyprawie generała Józefa Dwernickiego na Beresteczko i Radziwiłłów.Wœród mnóstwa perypetii, opisanych szczegółowo i w sposób wysoce zagmatwany, była tam na stronicy trzydziestej siódmej podana wiadomoœć, iż do liczby piętnastu obywateli na Rusi, którzy do powstania przystšpili i całym swym majštkiem je poparli, należał Kalikst Grzegorz Baryka, dziedzic Sołowijówki z przyległoœciami. Był to w prostej linii dziadSeweryna Baryki. Dziad Kalikst swym przystšpieniem do powstania wpadł, jak to mówiš, najfatalniej. Skoro bowiem generał Dwernicki po bitwie pod Boremlem nad Styrem, naciœnięty przez przeważajšce siłygenerała rosyjskiego Rüdigera, musiał pod Lulińcami przejœć suchš granicš do Galicji -rzšd rosyjski rzucił się z całš zaciekłoœciš na tych wszystkich, którzy ówruch poparli. Sołowijówka została skonfiskowana, dom rodzinny najprzód zrabowany doszczętnie, a póŸniej spalony, a ów dziad Kalikst na ostatnim koniu z przeobfitej niegdyœ stajni musiał ruszyć w œwiat, to znaczy w szarš i ciemnš głębinę popowstaniowej biedy - stał się z pana ubogim człowiekiem, trudem ršk na kawałek chleba zarabiajšcym w obczyŸnie. Tekst wiadomoœci o tym fakcie, podany sucho, bez tkliwoœci, lecz szczegółowo, był z obu stron kartki zakreœlony przez syna owego dziada Kaliksta a ojca Seweryna. Dwaj ostatni z powołanej wyżej Sołowijówki z przyległoœciami posiadali jużtylko wersję przytoczonš w broszurze orazustnie podawanš legendę. Sołowijówka stała się mitem rodzinnym, klechdš, podawanš w coraz to innej postaci, o czymœ dalekim, sławnym, dostojnym, przeogromnym. Sama ta legenda, jak to zwykle bywa z legendami, powiększyła dziadowskie bogactwa, rozszerzyła posiadłoœci, a samemu jego czynowi nadała piętno nadludzkiego niemal dzieła. Sucha notatka wrzadkiej broszurce bezimiennego autora stała się niejako wrzecionem, na które się nawijała pełna tajemnicy cienka i drogocenna nić wiary ubogich potomków. Wierzyli w jakšœ swš wyższoœć, która ich w dumę wzbijała. Ojciec Seweryna pod tytułem broszury wypisał wielkimi literami,nie wiadomo do kogo rozkaz stosujšc, do swego jedynaka czy do całego szeregu potomnych: "Pilnować jak oka w głowie"! W istocie, Seweryn Baryka pilnował owej ksišżeczki jak oka w głowie. Wędrowała z nim po szerokiej Rosji, leżšc cicho na dnie kuferka, między brudnymi kołnierzykami i znoszonš bieliznš, w sšsiedztwie niepowabnych skarpetek i brulionów podań o posady do rozmaitych dygnitarzy, gdy potomek lekkomyœlnego a wspaniałego dziada był ubogi jak mysz koœcielna. PóŸniejspoczywała w szufladzie stolika, między najważniejszymi papierami. Trafiła do teki wyższego aferzysty, do skrytki drogocennego biura dygnitarza, wreszcie doszafy oszklonej, nabijanej bršzami, pełnej cennych zabytków, rarytasów druku i oprawy. Nie można powiedzieć, żeby treœć historycznego raptularzyka miała jakiœ szczególnie głęboki zwišzek z życiem duchowym Seweryna Baryki. Była ona jednak w tym życiu czymœ dalekim, sennym,nęcšcym. Było w tej ksišżeczce zawarte jak gdyby coœ z religii, której się nawet niewyznaje i nie praktykuje, lecz którš się z uszanowaniem toleruje. Było w niej coœ z zapachu kwiatu na wiosnę, którego człowiek silny, praktyczny i zajęty interesami nie spostrzega, choćby nań patrzał, lecz który z niskiej ziemi i z cieniapatrzy nań wiernie mimo wszystko i mimo wszystko woń swš ku niemu wylewa. Nadtodo skromnego tomiku przyrosła pycha domowa i skryta ambicja: nie wypadło się -do diabła! - sroce spod ogona, jak pierwszylepszy z tych, których się na drodze kariery spotyka i którym w pas kłaniać się trzeba. Od niższej do wyższej idšc posady, rozmaite z kolei zamieszkujšc miasta, Seweryn Baryka znalazł się wreszcie w Baku, na tamecznych naftowych "przemysłach" ,już jako urzędnik wyższy, majšcy pod sobš całe biuro. Skromne dawniej mieszkanie zamieniło się na apartament, którego posadzki zalegały perskie dywany. Na dywanach stanęły meble, nie jakieœ tam artystyczne, lecz po prostu drogie, kryte bezcennymi kaukaskimiatłasami. Ciężkie serwety nakryły stoły, a na œcianach zawisły "ręcznie malowane" prawdziwie olejne obrazy mistrzów, równiewysoko w składach mebli cenionych, jak same meble. Wiele naczyń ze srebra i złotaprzechowywały dębowe i orzechowe szafy,masywne jak forteczne bastiony. Wcišż jednakowo umiarkowane prowadzšc życie Seweryn Baryka po latach miał w banku złożonych oszczędnoœci na czarnš godzinę kilkaset tysięcy rubli. Był wysoko cenionym osobnikiem, solidnš jednostkš, cieszšcš się powszechnym uszanowaniem wœwiecie, gdzie go los rzucił. Wyrastał na widocznš figurę w œwiatku polskim. Cicha żona, pochlipujšca stale i wiecznie a coraz natarczywiej za miastem rodzinnym, wywarła już na męża wpływ taki, że czasem... nieraz... pachniała mu myœl powrotu do kraju, przeniesienia nad Wisłę domowego ogniska, podjęcia jakiejœ tam szerszej pracy. Ale znakomita w Baku posada, grosz napływajšcy do kiesy istnš strugš - dobrobyt, spokój - wreszcie kraj ów, mlekiem i miodem płynšcy - powstrzymywały na miejscu. Zjawiło się nawet pewne przyzwyczajenie do tamecznego właœnie dobrobytu. Ciepły klimat, znakomite i nadzwyczajnie tanie południowe owoce, łatwoœć otrzymania za nijaki grosz przepysznych jedwabiów, tanioœć pracy ludzkiej, możnoœć spędzania pory upałów na Zychu, wygoda i dostatnioœć urzšdzenia domowego nie wypuszczały z tego kraju. Nieœwiadomie czy podœwiadomie trzymało jeszcze przywišzanie do całego układu stosunków, do przepotęgi carsko-rosyjskiej, na której siedziało się jak mucha na uprzęży œciskajšcej łeb i boki dzikiego, obcego rumaka. Tak to z roku na rok marzšc o powrocie dokraju, a jednoczeœnie porastajšc w złote i srebrne pióra Seweryn Baryka całš duszę wkładał w synka, w zdrowego i zażywnegoCzarusia. Chłopiec ten miał od najwczeœniejszych lat najdroższe nauczycielki francuskiego, angielskiego, niemieckiego i polskiego języka, najlepszychdrogo płatnych korepetytorów, gdy poszedłdo gimnazjum. Uczył się wcale nieŸle, a raczej uczyłby się znakomicie, gdyby rozkochani w nim rodzice nie przeszkadzali swymi trwogami i pieszczotami, czy aby sięnie przepracowuje i nie wysila zanadto. W zacisznym gabinecie, wysłanym puszystym dywanem, tak puszystym, że w nim stopa ginęła, ojciec i syn spędzali jak najczęœciejrozkoszne sam na sam. Chłopiec pierwszoklasista, leżšc na piersiach ojca, zgłowš przy jego głowie, i ojciec, kołyszšcy się na bujajšcym fotelu, wcałowywali sobie z ust w usta tabliczkę mnożenia, bajkę francuskš, którš srogi nauczyciel francuskiego zadał na jutro, albo powtarzali do upadłego jakiœ mały wierszyczek polski, żeby zaœ nie zapomniećdobrego wymawiania tej trudnej mowy. Szkoła robiła swoje. Czaruœ stokroć lepiej mówił po rosyjsku niż po polsku. Nie pomagało przestrzeganie w domu mowy polskiej ani to, że służšce były Polki. Pani domu, jak wiadomo, nie mogła wpłynšć na zruszczenie syna. Nie mógł również przyczynić się do zruszczenia Czarusia ojciec - doskonale zresztš rozumiejšcy koniecznoœć znajomoœci języka państwowego i kładšcy na tę koniecznoœć nacisk wielki - gdyż w tym okresie czasu już mu samemu pachniało to coœ delikatne, miękkie, pańskie, co z dalekiego kraju się niosło. Lecz życie samo, przepojone duchem rosyjskim, robiło swoje. Tak to dniCzarusia upływały w ramionach ojca i matki, na ich kolanach, pod ich rozkochanymi oczyma. CZĘŒĆ PIERWSZA: SZKLANE DOMY Czaruœ dostał był właœnie promocję z klasy czwartej do pištej i skończył czternasty rok życia, gdy Seweryna Barykęjako oficera zapasowego powołano do wojska. - Wojna wybuchła. Szybko, w cišguparu dni, idylla rodzinna została zdruzgotana. Cezary znalazł się sam z matkš w osierociałym mieszkaniu. Gdy odprowadzał ojca na statek wojenny odchodzšcy do Astrachania, nie czuł żadnego zgoła żalu. Nowoœć! Zajmowały gotysišce szczegółów, drobiazgów, dat, nazwisk, cyfr, zwišzanych z przebraniem się ojca w mundur oficerski. Pakował walizkę, œwietnš walizkę ojcowskš z grubej, żółtej skóry, z metalowym okuciem, z wyciœniętym inicjałem i mnóstwem wewnštrz tajemniczych przegródek. Nie podzielał i nie rozumiał zupełnie płaczu i spazmów matki, GBbook\gbbo!uˆŠj ľA48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ˜ˆiC ř }x}`X¸ŠjPůcIXc Ąc ..+c Y=ů  R?+desperujšcej od œwitu do nocy. Dopiero gdy ojciec w gronie innych oficerów został na pokładzie, a on sam z matkš na brzegu, i kładkę z hałasem odepchnięto, Cezarek doznał napadu przerażenia, jakiego jeszczenigdy w życiu nie doœwiadczył. Pod naciskiem tego uczucia wycišgnšł ręce i poczšł krzyczeć jak istny dzieciak. Lecz znaki uspokajajšce, które kreœliły w powietrzu białe ręce ojcowskie, uciszyły go tak nagle, jak nagle przyszła ta œlepa boleœć dziecięca. Przecie to na krótko! Istne manewry! Wojna nie będzie trwała długo. Jakieœ tam parę tygodni. Może miesišc. Najwyżej dwa. Wał rosyjski przesunie się po polach wrogów, zmiażdży przeszkody jak marchew czy kukurydzę i wszystko wróci do normy. Tak mówili wszyscy i takš też opinię w spadku po ojcu odjeżdżajšcym otrzymał Cezary. Gdy z portu wracał do domu z matkš, zaiste jak grób milczšcš, był już wesoły. Pocieszyło go to i owo, a nade wszystko perspektywa swobody. Ojciec, który go nigdy a nigdy nie karał, nigdy nawet nie łajał, a strofował półżartem, z lekkš drwinkš, dowcipkujšc, posiadał nad synem władzę żelaznš, niezłomnš. Wbrew łagodnemu uœmiechowi ojca, wbrew jego grzecznym zaleceniom i pokornym radom, dobrotliwym proœbom, rzuconym wœród umizgów i zabawy - nic nie można było poradzić. Były to kanony i paragrafy woli, narzucone z uœmiechem i w gronie pieszczotek. Był to rzšd samowładny i dyktatura tak niezłomna, iż nic, literalnie nic nie mogło jej przełamać. Teraz ta żelazna obręcz rozluŸniła się i samochcšc opadła. Przestrach paniczny w oczach matki: - "Co na to ojciec powie?" - znikł. Ojciec usunšł się z mieszkania i ze œwiata, a jego nieobecnoœć powiedziała: "Rób, co chcesz!" Swoboda uszczęœliwiła Cezarka. Przerażeniem napełniła jego matkę. - Co teraz będzie? - szeptała załamujšc ręce. Cezary nie zadawał sobie takich pytań. Przyrzekał matce, że będzie posłuszny, zupełnie tak samo, jak gdyby ojciec był obecny w gabinecie. Postanawiał być posłusznym i uspokajał matkę milionem najczulszych pieszczot. Lecz w gruncie rzeczy duszš i ciałem wyrywał, gdzie pieprz roœnie. Czego nie mógł u matki dopišć samowolnymi kaprysami, to wypraszał umizgami lub awanturš. On to teraz stawiał na swoim. Robił, co chciał. Nie dostrzegajšc granic tych obszarów, których mu dawniej nie wolno było przekraczać, rzucał się na prawo i na lewo, w tył i naprzód - żeby wszystko dawniej zakazane dokładniej obejrzeć. Całeteraz dnie spędzał poza domem na łobuzerii z kolegami, na grach, zabawach, eskapadach i wagusach. Gdy się skończyły wakacje, "uczęszczał" do gimnazjum i pobierał w domu jak dawniej lekcje francuskiego i niemieckiego, angielskiego i polskiego języka, ale był to już raczej szereg awantur, a nieraz i bójek. Z każdymteraz belfrem zadzierał, wszczynał kłótnie i toczył nieskończone procesy, doznawał bowiem stale "niesprawiedliwoœci" i "krzywd", za które znowu jako człowiek honoru musiał się mœcić w sposób właœciwy i za właœciwy uznany w sferach miarodajnych, wœród "starych" kolegów pištej klasy. Zabawy - zresztš niewinne - łazęgostwo i urwisostwo, pochłonęły go jak jakiœ żywioł. W gronie kilku starych kolegów drałował z lekcyj i bujał po okolicy, a nawet nocš ganiał po ulicach, po jamach i wertepach, po zwaliskach gwebryjskich œwištyń i ruinach starych meczetów. Wyrwawszy się z ojcowskiej uŸdzienicy nie mógł już znieœć żadnego arkanu. Nieszczęsna matka traciła głowę, rozpływała się we łzach i gasła z niepokoju. Na widok tych łez gorzkich i nudzšcych go aż do œmierci Cezary poprawiał się na dzień, z trudem - na dwa.Na trzeci już znowu gdzieœ coœ płatał. Wybijał szyby Tatarom, wdzierał się na płaskie dachy domów i niewidzialny, strzelał z procy do domowników. Tam wywiercił dziurę w œcianie domu, tyłem odwróconego do ulicy, ażeby przez otwór przypatrywać się "żonom" milionera muzułmanina, chodzšcym po bezdrzewnym ogródku bez czarczafów, czyli jedwabnych zasłon na twarzach - tu zorganizował nieznoœnemu belfrowi kociš muzykę. Nocš, bez celu i sensu wałęsał się po nieskończonym bulwarze nowego miasta albo po prostu jak bezpański pies ganiał pozaułkach, po wšskich i stromych uliczkach starego, uwijał się w porcie, w brudach i czadach "czarnego miasta" lub między wulkanami, których kratery wyrzucajš słone błoto. Ta koniecznoœć włóczenia się, bezcelowego cwałem wyrywania z miejsca na miejsce stała się nałogiem i pasjš. Nie mógł usiedzieć. Nadto - gry. Gry w piłkę, w pasek, w jakieœ kamyki, "kiczki" w wyœwiechtane gruzińskie kostki. Próżniacze dnie Cezarego napełnione były jednak nie byle jakimi pracami. Uczył się roli do teatru koleżeńskiego o treœci rozbójniczej, który miał być odegrany sekretnie w zburzyszczach starych bakińskich fortalicji. Budował wraz z innymi skrytki w skalnych pieczarach i w labiryncie starych murów, w celu przechowywania zakazanych ksišżek, nieprzyzwoitych wierszy Puszkina i innych pornografów. Tamże leżał w ukryciu pewien wiekowy rewolwer bez naboi i przechowywany był ozdobny gruziński kinżał, którego ciosy jeszcze "na razie" dla nikogo nie były przeznaczone. Zarówno rewolwer, jak kinżał owinięte w kolorowe bibułki i częstotliwie przewijane, czekały cierpliwie na swoje losy. Tymczasem urzšdzano napaœci na burżujów, zarówno tatarskiego, jak ormiańskiego gatunku, mniej militarnymi narzędziami. Wystarczałydo bicia szyb zwyczajne kamienie. Matka nie była w stanie utrzymać syna w domu, nakazać mu zmiany wyuzdanych obyczajów, dopilnować go i wyœledzić miejsca jego kryjówek. Bez przerwy niemalczekała na jego powrót. Gdy chwytał czapkę i pędem wylatywał z domu, coœ podsuwało się do jej gardzieli i zapierało oddech. Nie miała już siły prosić urwisa, żeby nie chodził. Z poczštku udawał posłuszeństwo: czaił się, przymilał, wypraszał pozwolenie na bomblerkę. PóŸniej nabrał zuchwałego rezonu. Z czasem stał się impertynencki, drwišcy, uszczypliwy, kłótliwy i napastliwy. A wreszcie nic sobie z matki nie robił. Zacisnęła zęby i milczała przeżywajšc nieskończone godziny trwogi o jedynaka. To obce miasto stało się dla niej jeszcze bardziej obce, cudze, niepojęte, groŸne, złowieszcze. Po wyjeŸdzie męża wszystkiego się tutaj bała. Dopóki mšż był w domu, on był osobš - ona cichym i pokornym cieniem osoby. Teraz ów cień musiał stać się figurš czynnš. Cień musiał nabrać woli, władzy, decyzji. Jakże ten mus był nieznoœny, jak ucišżliwy! Musiała wiedzieć o wszystkim, przewidywać, zapobiegać, rozkazywać. Gubiła się w plštaninie swych obowišzków. Nie wiedziała, od czego zaczšć, gdzie jest droga i jak niš iœć. Wstydziła się i trwożyła. Przeżywała jednš z najsroższych tortur, torturę czynu narzuconš niedołężnej biernoœci. Cierpiała nie mogšc dać sobie rady. Trwoga o syna, który się jak na złoœć zlisił, dobijała jš. Jedynš ulgę znajdywała w cišgu nocy, kiedychłopak twardo spał. Słyszała wtedy jego oddech, wiedziała, że jest obok niej i że mu nic nie zagraża. Ale sama wtedy nie spała. Popadła w bezsennoœć. Wolała jednak bezsennoœć białej nocy niż trwogę białego dnia. Och, jakże dobrze jej było przyczaić się na legowisku, zasunšć się w kšt i patrzeć na œlicznš głowę chłopca, owianš gęstwinš falistej czupryny i - patrzšc tak na niego - o nim marzyć!... Jakiż œliczny, jakiż ukochany ten łobuz, tenurwis, ten włóczykij i zawalidroga! Co mu się też œni - co tam przepływa pod czarujšcš płaszczyznš spadzistego czoła? Co też to widać w tych oczach głucho zamkniętych, pod cienistymi powiekami? Jakiœ namiętny krzyk dobywa się z pulsujšcego gardła! Jakieœ gwałtowne, dzikie, srogie widowisko jawi się przed nim, bo prosty nos nacišga się jak cięciwa łuku, nozdrza drgajš, a wargi niezrównanych ust odsłoniły grozę i groŸbęprzeœlicznych białych zębów! Jaki to wilk! Cóż za pasja niestrzymana w tym sennym dziecka uœmiechu! A patrzšc tak na główkę jedynaka, głęboko rozważała: "Któż to jest, na Boga! ten chłopiec? Oto tajemnica niezbadana poczęła go w niej. Oto był maleńki i niedołężny - kruszyna cielesna, byt zależny jedynie od niej - czšstka jej całoœci, jak gdyby nowy organ jej ciała, ręka lub noga... Wykarmiła go, wypielęgnowała, wyhodowała. Z roku na rok rósł w jej rękach, w jej oczach, w jejobjęciu. Każdy dzień jego zależał od niej, zniej się poczynał, na niej się kończył. Siły swe przelała, życie swe przesšczyła kropla po kropli w jego siły. Nastawiła i wyprostowała drogi jego krwi. Nadała mu głos, krzyk, œpiew. A oto teraz obcy się staje i złowieszczy. Obraca się przeciwko niej. Z niego płynie na niš jakieœ złe. Bezgraniczna miłoœć ku niemu przekształcasię i przeradza na krzywdę słabego jej ciała i ducha omdlałego. Gdyby go tak bezgranicznie nie kochała, cóż by jej było,choćby się psuł i, gdzie chce, hasał! Ale onbije w miłoœć, targa tš siłš, którš go obdarzył jej słaby ostatek mocy". Dniało nieraz, zanim znużona popadała w słaby półsen, w krótkie zapomnienie się, wpółczuwanie. Budził jš każdy ruch chłopca,jego chrapanie albo mowa przez sen. W tych stanach półœwiadomoœci zawsze uciekała z tych miejsc obcych "do domu", to znaczy do Siedlec. Słyszała w głębi swej głowy stuk kół pocišgu i widziała niezmierzone obszary pól, lasów, pustek i pastwisk tej ziemi przeogromnej - Rosji, która była jej więzieniem. Skryte, radosne,iœcie złodziejskie marzenie podpowiadało jej perypetie czynu: zabrać Czarusia, zawišzać w węzeł trochę rzeczy i czmychnšć. Uciec z tego wygnania! Zwiać! Wiedziała w każdym ocknieniu, że to jest niemożliwe, że tego być nie może, że Seweryn nigdy by na to nie przystał. Czyż nie miałby prawa powiedzieć, że uciekła dlatego, że w Siedlcach jest Szymon Gajowiec? To imię i to nazwisko miało moc czarodziejskš. Ono tu odsłaniało dawne, wiosenne poranki i letnie dni, których już nie ma na ziemi. Miała znowu siedemnaœcie lat i tę radoœć w sercu, której już nie ma na ziemi. Wiedzšc o tym doskonale, że to jest gruby i œmieszny nonsens, była znowu sobš, dawnš, młodš dziewczynš. Kochała znowu Szymona Gajowca, sekretnie, skrycie, na œmierć - jak wtedy. Była znowuna œmierć kochana przez tego wysmukłego,pięknego młodzieńca - jak wtedy. Przeżywała swój niemy romans. Czeka znowu na jego wyznanie -długo, tęsknie. Aleon nie powiedział jej nigdy ani słowa! Ani jednego westchnienia, ani jednego półsłóweczka! Tylko w tych ciemnych, głębokich oczach jego płonie miłoœć. Och, nie romans, nie miłostka, nie radosny flirt,lecz posępna miłoœć. Jakże mógł oœmielić się na wyznanie miłosne, jej, pannie z "domu" siedleckiego, on, biedny kancelista z"Pałaty", a nadto pochodzšcy z chłopów podlaskich czy tam z jakiejœ drobnej zagonowej szlachty. Toteż milczał, aż się domilczał! Przyjechał Seweryn i wydano jš bez gadania. Wspominała znowu odjazd swój z mężem do Rosji. Stoi oto w oknie wagonu, uœmiechnięta, szczęœliwa, młoda mężatka. Mnóstwo ludzi, wszyscy znajomi, całe miasto. Gwar, kwiaty, uœciski, pozdrowienia, życzenia. A w głębi peronu, zdala, sam jeden, oparty o framugę okna - tamten. Jęk przerzynał duszę na nowo. Widziała jego oczy i uœmiech pełen œmiertelnej boleœci. Wspominała dnie dawne, urocze chwile, kiedy przechadzali się nad wodš stawu w Sekule, nad wodš niezapomnianš, pokrytš wodnymi liliami. Pamiętała każde jego słowo owoczesne, cichš rozmowę o unii podlaskiej, o męczeństwie, katowaniach, przymusach. W duszy jego unia podlaska i cała owa kraina smutna a pełna tajemnicy miała jak gdyby kaplicę swojš. On to jeden wiedział o wszystkim, wszystko znał z aktów, z papierów urzędowych, z tajemnych raportów. On jeden stał nad drogami tego kraju jak samotny krzyż. Jej tylko jednej powierzał sekrety. I tak go oto zdradziła... Wspominała wycieczkę jednš do Drohiczyna, drabiniastymi wozami,w licznym towarzystwie młodzieży. Jakże było wesoło, jaka wiosna była w duszach! Po drodze zatrzymano się obok starej unickiej kapliczki, zabitej gwoŸdziami i skazanej na zagładę. Wspomniała sobie oczy Gajowca, oczy wzniesione na zeszłowieczny w głębi obraz. O Boże, tego człowieka odrzuciła, podeptała, zabiła na duszy!... Wspominała po raz tysięczny ów list jego okrutny, gdy się rozeszła wieœć, że wychodzi za Seweryna - list na szeœciu stronicach, błagalny, żebrzšcy, zamazany strugami łez, obłškany list Gajowca. Podarła go wówczas, lecz słowa tego pisma żyły w jej duszy. Czytała je w pamięci swej, jak wtedy na strychu, gdy targała włosy i omdlewała z rozpaczy. Na wspomnienie imienia tego człowieka, któremu nigdy nie uœcisnęła ręki, do którego nie wyrzekła jednego czulszego wyrazu, wiosna ojczysta pachniała w jej duszy. On to był jej nauczycielem, przewodnikiem, cichym mistrzem - ach, i wybranym ze wszystkich ludzi na ziemi! Wszystko przeszło, nastało straszne oddalenie w czasie, w przestrzeni - narodził się Czaruœ - a przecie tamten człowiek nie umarł w duszy. Gdyby nawet nie było go już na ziemi, błogosławiła jegopamięć... Od męża nadchodziły listy doœć często. Był na linii bojowej, gdzieœ w Prusach Wschodnich, ponad Mazurskimi Jeziorami. Listy jego były jednostajne, niemal urzędowe, suche i zawierajšce zawsze te same zwroty. Oczywiœcie nie skarżyła się mężowi na syna - przeciwnie, w sposób kłamliwy chwaliła go za cnoty, których ani cienia nie ujawniał. Ojciec dziękował w listach swych Cezaremu za tak chwalebne prowadzenie się i postępy w naukach. Matkaodczytywała te ustępy zatwardziałemu recydywiœcie i osišgała na chwilę coœ w rodzaju skruchy i żalu za grzechy. Ale niechże który z kolegów, jakiœ tam Misza czy Kola, gwiŸnie pod oknem, już było po skrusze i mocnym postanowieniu poprawy! Raz tylko przystšpiło coœ do Cezarka. Był zwyczaj, iż w miejscowej kaplicy katolickiej œpiewano w niedzielę na chórku. Cezary miał bardzo ładny głos i kilka już razy œpiewał solo przy akompaniamencie fisharmonii. Ksišdz, Gruzin, wychowany w głębi Rosji i nieprzychylnie usposobiony dla Polaków, niechętnie zgadzał się na te œpiewy, jednak tolerował je ze względu na licznš polskš kolonię. Pewnego jesiennego poranka Cezary œpiewał na chórku starš, pospolitš pieœń: O Panie, co losy ludzkoœci dzierżysz w dłoni Swej, Stojšcych na progu wiecznoœci do łona przytulić chciej... Gdy się zaniósł od samotnego œpiewu, chwyciło go coœ za serce. Niepojęta, głucha tęsknota za ojcem sięgnęła do ostatecznej głębi w jego duszy. Czuł, że lada chwila zaniesie się od płaczu. Œpiew jego stał się przejmujšcy i piękniejszy ponad wszelkš pochwałę. Stary, sterany, zapity urzędnik, który już słabo język polski pamiętał, ledwie mógł sobie dać radęz akompaniamentem - drżšcymi palcami chwytał współtony, ażeby nic nie uronić, ażeby - uchowaj Boże! - nic nie zepsuć w tej pieœni, co się stała wieszczeniem ponadludzkim, zaiste modlitwš przed Panem.Zdawało się słuchaczom, że to anioł niebiański zstšpił z koœcielnego obrazu, stanšł przy klawikordzie i zaœpiewał za grzesznych ludzi pieœń błagalnš. Ten koœcielny nastrój odszedł jednak równie szybko, jak przyszedł. Za murami kaplicy Czaruœ był sobš, a raczej był we władzy wspólnego szału, który go wraz z kolegami opętał. Uczucie tęsknoty za ojcem,nieodparte i głębokie, napotkało na swej drodze obawę wobec możliwoœci powrotu rodzica. Olbrzymia bania swobody stłukłabysię natychmiast. Trzeba by znowu przyczaićsię, udawać œwiętoszka, grzeczniusia, pracowniczka, który o niczym nie myœli, tylko o szkolnej i pozaszkolnej nauce. Ani mru-mru już wtedy o własnej woli, o bujaniu samopas, dokšd oczy poniosš, i o tym nienasyconym upajaniu się wolnym powietrzem, jakie daje młodociane rozpasanie. Częstokroć zresztš owo rozpasanie przybierało formy dziwnie pospolite. Koledzy schodzili się u jednego ze współpróżniaków i, niby to w wielkiej tajemnicy, œpiewali najbardziej znane i najbardziej oklepane pieœni rosyjskie. Po œpiewach następowały karty. Ten i ów kochał się. Cezary jeszcze się w nikim nie kochał, ale wiedział, że taka pozycja istnieje i jest w modzie. Seweryn Baryka nie pokonał Niemców nad Mazurskimi Jeziorami. Przeciwnie - wiał nawschód z resztš armii. Długo nie było od niego wieœci, a gdy wreszcie nadeszła, to 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ˜@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż P%cuocäTc8.Gc=ß już zupełnie skšdinšd. Był w Karpatach. Parł na Węgry. Przysyłał stamtšd wiadomoœci, tak samo suche i jednobrzmišce. Każdy list zaczynał się od pytań o Cezarego i kończył nieskończonymidla niego pozdrowieniami. Ani jednego słowa, ani wzmianki o powrocie! Bitwy, oblężenia, pochody, œniegi, doliny i góry, góry, których Cezary nadaremnie szukał namapie. Położenie żony i syna było zabezpieczone. Już sama pensja oficerska, wypłacana punktualnie, wystarczyłaby najzupełniej. Nadto Seweryn Baryka przed pójœciem na front wyjšł z safesu bankowego znacznš częœć swych oszczędnoœci, zamienił na złoto i "na wszelki wypadek" zakopał w piwnicy wraz z biżuteriš i co cenniejszymi przedmiotami ze srebra i złota. Samych pieniędzy było kilkaset tysięcy. Przy ceremonii zakopywania, dokonanej w nocy zcałš ostrożnoœciš i premedytacjš, była obecna pani Barykowa i Cezary. Częœć kapitału pozostawiona w banku, znowu "na wszelki wypadek", służyła do doraŸnego użytku i dowolnego rozporzšdzenia. Z tego matka i syn mogli czerpać, ile chcieli, na swe potrzeby, na opłatę lekcji języków, muzyki, œpiewu, tańca, konnej jazdy, łyżw,wrotek, motocyklu, roweru, łodzi motorowej, aeroplanu, samochodu oraz wszelkiej innej manii czy fanaberii jedynaka, o jakiej tylko dusza jego zamarzyć mogła. Cezarek dbał o to, żeby "rachunek bieżšcy"nie spleœniał w banku. Próbował wszystkiego, co mu strzeliło do głowy. Matka zgadzała się na wszystko, a raczej musiała na wszystko przystawać, co podyktował. JeŸdził tedy po lšdzie i po morzu, a nawet latał po powietrzu. Nie można powiedzieć, żeby się wcale nie uczyłalbo nawet Ÿle uczył. Lubił na przykład muzykę i grał dużo, w czasie lekcji i poza lekcjami. Czytał mnóstwo wszelakich ksišżek. Przechodził z klasy do klasy, tak i owak łatajšc braki systematycznych i porzšdnych studiów, jak to bywało za czasów ojcowskich, kiedy trzeba było przysiadywać fałdów dzień dnia i wszystkopilnie odrabiać do ostatniego udarienja. Po roku, dwu, trzech latach, o ojcu dalekim- w istocie -jak gdyby słuch zaginšł. Baryka był wcišż w armii. Czynił ofensywyidoznawał defensyw, lecz nie przyjeżdżał. Raz doniósł, że był ranny, że leżał w szpitalu, kędyœ daleko, na granicy rdzennej Polski. Długo potem nie pisał. Gdy potem listnadszedł, był to skrypt nieoficjalny, datowany z innego miejsca pobytu. W tym czasie Cezarek wyrastał na samodzielnego, a raczej samowładnego młokosa. O ojcu -jakoœ zapomniał. Myœl o ojcu - było to widmo przestarzałych zakazów, padół jakiœ ciemny, z którego zionęło uczucie dziwnie bolesne, œciskajšce, a nade wszystko smutne, tęskne, lecz zarazem w niepojęty sposób własne i rodzone. Cezary nie lubił myœleć oojcu. Czasami jednak chwytało go w pół drogi, ni to w objęcia, błędne widmo - zatrzymywały poœrodku zabawy niewidzialne ręce. Coœ go czasami cišgnęło w odmęt smutku i żalu, który się nagle pod nogami otwierał. Trzeba było potem zabijaćto uczucie, które nosiło wœród kolegów nazwę chandra, wysiłkami na łódce, na rowerze, na motocyklu albo na dzikim kozackim koniu. W cišgu tych długich wojennych lat matka stała się dla Cezaregoczymœ tak podatnym, powolnym, użytecznym, własnym, posłusznym względem każdego zachcenia i odruchu, że zaiste, był to już jego organ, jak ręka lub noga. Nie znaczy to wcale, żeby Cezarek był złym synem, a jego matka niedołężnš ciapš. Lecz tak dalece zrosły się te dwa organizmy, a jeden tak do drugiego należał,iż stanowiły jedno duchowe ciało. Z wolna ikonsekwentnie Cezarek zajmował miejsce Seweryna jako Ÿródło decyzji, rady, planu irzutu oka na metę dalekš oraz jako rozkazodawca. Nie zajmował się domem i jego sprawami, lecz od niego wszystko zależało. Wiedzieli wszyscy, iż pani Barykowa odbiera i wręcza pienišdze tudzież wykonywuje polecenia, ale rzšdzi piękny Cezarek. W dostatnio urzšdzonym mieszkaniu wszystko zostało na miejscu, jak było w chwili odjazdu Seweryna Baryki. Ani jeden ciężki mebel nie został inaczej przestawiony w salonie - ani jedna ksišżka inaczej położona na biurku w gabinecie pana domu. Tak samo wszystko tkwiło na miejscu, jak gdyby tegoż dnia rano wyszedłdo swego urzędu "na przemysłach". Oto gazeta, którš czytał w przeddzień wyjazdu- oto drogocenny nóż do rozcinania kartek, jeszcze, zda się, ciepły od ujęcia przez jego dłoń, tkwi w œrodku rozłożonego tomu. Mieszkanie to można by rzec, było obrazem potężnego państwa, w którego obrębie się przytuliło. Jak tam, tak i tu wszystko stało potężnymi pracami ustanowione i z dawna ujęte w kluby. Gospodarz nie wracał. W trzecim roku wojny nie było od niego żadnej wieœci tak długo, iż żona, a nawet lekkomyœlny syn popadli w rozpacz. Informacje w urzędach wojskowych były jakieœ mętne i niepewne. Raz powiedziano, że major "Siewierian Grigoriewicz Baryka" - zaginšł. Kiedy indziej wyjaœniono, że dostał się "prawdopodobnie" do niemieckiej czy austriackiej niewoli. Wreszcie odpalono natarczywe pytania zimnym ciosem, z pewnym ironicznym zmrużeniem urzędniczego oka, iż przepadł w otchłaniach wojny, wieœć o nim zaginęła tak dalece, iż o tym człowieku nic zgoła nie wiadomo. Rozpacz nieszczęsnej kobiety przechodziła wszelkie granice. Nie tu jednak były granice, a nawet nie tutaj jeszcze było państwo rozpaczy. Nasunęło się to państwo wielkie i dzikie, niewiarygodne i niepojęte jakoby zagon tabunów tatarskich, z przestworów Rosji i z czasu. Jednego dnia rozeszła się w mieœcie Baku lotem błyskawicy wieœć: rewolucja! Co znaczyło w praktyce owo słowo, nikt objaœnić nie umiał, a gdy było najmšdrzejszego poprosić o wyjaœnienie, napewno orzekł coœ innego niż poprzedni znawca i co innego niż jego następca. Jeżelikto wiedział cokolwiek realnego o istocie rewolucji, to chyba tylko sam Cezary Baryka, gdyż on to jš właœnie z miejsca wszczynał. Przede wszystkim, z dawna jużsłyszšc, że jest gdzieœ jakaœ rewolucja, przestał "uczęszczać" do swej ósmej klasy. Wraz z nim co gorliwsi wyznawcy jego sposobu myœlenia i postępowania. Nadto - przebrał się po cywilnemu. Niezupełnie zresztš: czapka uczniowska bez palmy, marynarka cywilna. Gdy zaœ dyrektor gimnazjum, spotkawszy go na mieœcie, w najniewinniejszej myœli zapytał,czemu to paraduje po cywilnemu, w czapce na bakier i ze szpicrutš - trostoczkoj - w ręku, Cezarek tšż szpicrutš - trostoczkoj -wymierzył dyrektorowi w sensie odpowiedzi dwa z dawna zbiorowo wyœnioneindywidualne ciosy: jeden w prawe ucho, a następnie drugi w lewe. Zbiegowisko ulicznenie stanęło po stronie pokrzywdzonego dyrektora, lecz właœnie po stronie napastnika Baryki. Cezary odszedł spokojniedo domu, otoczony aureolš, niosšc w ręku sławnš odtšd trostoczkę. Skoro zaœ dyrektor gimnazjum, zwoławszy radę pedagogicznš, wydalił Cezarego Barykę z tej szkoły, ze wszystkich innych gimnazjówbakińskich i ze wszystkich szkół w państwie, gdyż zalecił go do tak zwanego "wilczego biletu" - to był to akt najzupełniej nieszkodliwy, gdyż Cezary Baryka nie kwapił się już do żadnej szkoły w tym państwie. Inne mu już wiatry œwistały koło uszu. Ani podsšdny, ani członkowie karzšcego ciała niewiele przywišzywali wagi do wyroku. Obity zwierzchnik zaskarżył wychowańca do sšdu. Lecz nim nadszedł termin powołania napastnika przed kratki, jakieœ tajemnicze siły tłukły co noc szyby w mieszkaniu dyrektora gimnazjum nie pozostawiajšc ani jednej, mazały dziegciem i innymi Ÿle woniejšcymi merkaptanami drzwi, schody i œciany jego willi, wrzucały mu do gabinetu przez dziury w oknach zdechłe szczury, urzšdzały pode drzwiami kocie muzyki i wszelkie inne żakowskie psikusy. Policja? Policja stała się w tej dobie czynnikiem przedziwnie ospałym. Nie mogła żadnš miarš pochwycić i ukarać złoczyńców. Można by powiedzieć, iż sromotnie przed nimi tchórzyła, jak zresztš wszyscy w mieœcie. Któż mógł wiedzieć, czy to w ten sposób nie objawia swej potęgi rewolucja, tak groŸna i wszechwładna na północy państwa? Tej zaœ nowej sile naczelnej policja nie chciała się narażać. Przez czas doœć długi w mieœcie Baku było głucho, martwo i nudno. Wszystko jeszcze po dawnemu ruszało się i łaziło, ale niesłychanie ospale, niemrawo, z rezerwš, a nawet jawnš perfidiš. Nie mogło być inaczej, skoro z dnia na dzień wszystko sięodmieniało. Dwa żywioły miasta - Tatarzy i Ormianie - czatowali na się wzajemnie z wy- szczerzonymi zębami i wyostrzonym w zanadrzu kinżałem. Władze, regulujšce ten stary zatarg na rzecz panowania rosyjskiego, przywarowały, albowiem w samym Ÿródle ich potęgi coœ się urwało i wywróciło do góry nogami. Wreszcie wszystko pierzchło na wszystkie strony. Zjawił się komisarz rewolucyjny - o dziwo! - Polak z pochodzenia. Ten piorunem ustanowił nowš władzę i zaprowadził noweporzšdki. Tatarzy i Ormianie dali pokój walce, a jedni i drudzy na swój sposób wyzyskiwali sytuację. Przede wszystkim - znikły wszelkie towary. Pozamykano sklepy.Zabrakło żywnoœci. Banki nie wydawały złożonych kapitałów i nie wypłacały procentów. Nikt nie dostawał pensji. Rugowano z mieszkań. Zapanowała ulica, robotnicy naftowi i fabryczni, czeladŸ sklepowa i domowa, marynarze. Było tam jednak stosunkowo spokojnie. Miasto stało właœciwie brakiem rzšdu, a siłę swš czerpało z walki skłóconych plemion. Ludnoœć niezamożna upajała się mityngami, mowami i wywracaniem wszystkiego na nice. Cezary Baryka był oczywiœcie bywalcem zgromadzeń ludowych. Na jednym z takich zbiegowisk wieszano in effigie burżuazyjnych cesarzów, wielkorzšdców, prezydentów, generałów, wodzów - międzyinnymi lalkę ubranš za Józefa Piłsudskiego. Tłum klaskał radoœnie a Cezarek najgłoœniej, choć nic jeszcze, co prawda, oJózefie Piłsudskim nie wiedział. Wszystko, co wykrzykiwali mówcy wiecowi, trafiało mu do przekonania, było jakby wyjęte z jego wnętrza, wyrwane z jego głowy. To była właœnie esencja rzeczy. Gdy wracał do domu, powtarzał matce wszystko od a do z, wyjaœniał arkana co zawilsze. Mówił z radoœciš, z furiš odkrywcy, który nareszcie trafił na swojš drogę. Matka nie chodziła na mityngi. Patrzyła teraz ponuro w ziemię i nie odzywała się z niczym do nikogo. Gdy była z Cezarym sam na sam, próbowała oponować. Lecz wtedy popadał w gniew, gromił jš, iż niczego nie może zrozumieć z rzeczy tak jasnych, prostych i sprawiedliwych. Gadała zaœ niestworzone klituœ-bajtuœ. Twierdziła, że kto by chciał tworzyć ustrój komunistyczny, to powinien by podzielić na równe działy pustš ziemię, jakiœ step czy jakieœ góry, i tam wspólnymi siłami orać, siać, budować - żšć i zbierać. Zaczynać wszystko sprawiedliwie, z Boga i ze siebie. Cóż to za komunizm, gdy się wedrzeć do cudzych domów, pałaców, koœciołów, któredla innych celów zostały prze- znaczone i po równo podzielić się nie dadzš. Jest to - mówiła - pospolita grabież. Niewielka to sztuka z pałacu zrobić muzeum. Byłoby sztukš godnš nowych ludzi - wytworzyć samym przedmioty muzealne i umieœcić je wgmachu zbudowanym komunistycznymi siłami w muzealnym celu. Drażniła tak synaswymi banialukami, argumentami spod ciemnej gwiazdy, a raczej z najobskurniejszej "siedleckiej ulicy", aż tutaj na œwiatło rewolucji przytaszczonymi, iż œwierzbiła go ręka, żeby jš za takie antyrewolucyjne bzdury poprostu zdzielić potężnie i raz na zawsze oduczyć reakcji. Nie szczędził jej uwag w słowie i odpowiednich epitetów. Zniecierpliwienie ponosiło go nieraz tak daleko, iż póŸniej żałował pewnych dobitnych aforyzmów. Gdy się już bardzo gniewał, zacichała, a nawet robiła miny i grymasy przytakujšce albo wprost udawałarewolucyjny entuzjazm. Nie na samych wiecach i zebraniach bywał młody Baryka. W tłumie, w podnieconym, wzburzonym, rozjuszonym natłoku ludzi, pędził nieraz do więzień, gdy wywłóczono z lochów różnych białogwardzistów, reakcyjnych generałów, wsławionych okrucieństwami, i gdy ich mordowano. Patrzał, jak się w tej robocie odznaczali marynarze oraz rozmaite osoby urzędowe. Czekał nieraz długo na samowolne egzekucje i przypatrywał się nieopisanym szaleństwom ludzkim, gdy zabijano powolnie, wœród błagań skazańców o rychlejszš œmierć. Gdy wracał z tych widowisk i opowiadał matce szczegółowo, co tam było i jak się odbywało, gdy miał oczy rozszerzone, nozdrza rozedrgane, gdybył zziajany, wzruszony, uœmiechnięty diabelskim półuœmiechem, ona cofała się przed nim, wlepiała weń przerażone oczy imamrotała swe modlitwy. Pewnej nocy, gdy twardo spał, zeszła do piwnicy ze œlepš latarkš i wykopała znacznš częœć skarbu złożonego przez męża. Tę większš i cenniejszš częœć wyniosła za miasto i ukryła w murach starych zwalisk, w pewnej wnęce, którš najprzód z premedytacjš zbadała. Ta jej przezornoœć - wynikajšc z głuchego rozumienia prostackiego, z instynktu, jakimsię w wojnach i rewolucjach rzšdzš i kierujš ludzie przyziemni, tak zwani ciemni,chłopi, kupczyki, mali przemysłowcy, podmiejscy rzemieœlnicy i drobni zarobnicy - wnet wzięła swój skutek. Wydany został dekret komisarski, ażeby każdy, ktokolwiekma skarb zakopany w ziemi, wskazał go władzy pod karš głównš. Cezary przyszedłdo domu z wiadomoœciš o dekrecie i oœwiadczeniem, iż on niezwłocznie wskaże miejsce skarbu rodzinnego w piwnicy. Nie ztchórzostwa, lecz dla idei! Doœć tego życia na koszt ludu! Nie chce mieć krwi na swychrękach! Pali go złoto ojcowskie! Matka kiwała głowš. Zgadzała się, skoro tak chce on, głowa domu. Nie było już mowy ani wzmianki o ojcu. Cezarek wykonał swe postanowienie. Przyszli wnet ludzie œwiadomi, majsterki w przeszukiwaniu piwnic, cwaniaki w tej materii, którzy by i bez jego "idei" znaleŸli skarb ojcowski, zwšchali i spenetrowali złotko, choćby było na sto łokci w ziemię czy w mur wpuszczone. Cezary patrzał z dumš, gdy wynoszono oszczędnoœci Seweryna Baryki. Gdy jednak zjawił się na obiad zhasany i zgłodniały, żšdał jedzenia igniewał się, gdy było mało. A było coraz mniej i coraz jednostajniejsze: co dzień - ryby i kawior. Ani już œladu chleba, mięsa, jarzyn, owoców! Dowóz ustał i sklepy były na głucho zamknięte. Cezary nie pytał, skšd matka bierze pienišdze na ryby i kawior. Tęsknił za chlebem i owocami, ale pocieszał się pewnikiem, iż rewolucja przeżywa te braki chwilowo. Tymczasem ryby i kawior, powtarzajšce się trzy razy dziennie i bez odmiany, poczęły szkodzić nazdrowiu wszystkim. Cóż dopiero mówić o matce Baryki! Nie jadła, chudła z dnia na dzień, a nie sypiaławcale. Gdy młody adept rewolucji cały teraz dzień spędzał poza domem na obserwowaniu zjawisk społecznego przewrotu, a właœciwie na gromadzeniu facecji, zabawnych nieskończenie, skoro jedni szli z salonów do piwnic, a inni z piwnic do salonów - matka gromadziła zapasy. Wymykała się z miasta na dalekš prowincję. Czyniła wyprawy w step urodzajny, biegnšcy ku wybrzeżom rzeki Kury, do zagród tatarskich i gruzińskich albo do folwarczków niemieckich. Zrazu jechała kolejš, a póŸniej z jakiejœ podrzędnej stacyjki puszczała się piechotš.Niosła ze sobš złote i srebrne przedmioty,złote imperiały i srebrne ruble, a w zamian za nie wypraszała jakieœ parę garncy ziarna pszenicy, żyta, wreszcie jęczmienia, a nawet prosa. Kilkakroć udało jej się wydębić, po prostu wyżebrać, za olbrzymiš cenę nieco mški. Niosła jš z powrotem, upadajšc pod ciężarem, wiorstami do stacji kolejowej, a w samym pocišgu przemycała, krótko mówišc, pod spódnicš. Chodziły bowiem wzdłuż wagonówpatrole i konfiskowały tego rodzaju indywidualistycznš i burżuazyjnš kontrabandę. Przytaszczywszy ziarno do miasta, Barykowa niosła je po nocy do Tatarów, z którymi miała zadawnione konszachty. Mełła ziarno, znowu za bajecznš opłatš w złocie i srebrze. Po nocy również piekła chleby i podpłomyki, najczęœciej niewyroœnięte placki z jęczmienia, ażeby jej jedynak mógł zakosztować œwiętego, mšcznego chleba. Cezary mało co wiedział o tych matczynychwycieczkach. Nie informowała go przecie, skšd i jakim sposobem posiada cenne rzeczy na wymianę za zboże i mškę. Wiedziała, że w œwiętej głupocie swojej wydałby w te pędy i tamten skarb z groty. Prawiła mu tedy, iż ten Tatar albo tamten Ormiaszka daje jej po starej znajomoœci , a gdy wreszcie nadeszła, to 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ˜@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żPcgOcśKc.űcüăc=!c>)-~c?§<Âsobš - o to, jak też zachowywać się będš po wkroczeniu do Warszawy owi nie znani tu jeszcze bolszewicy. Jedni z tych panów przewidywali, iż wszystko będzie dobrze, ułoży się, da się zrobić. Nie takie rzeczy dawały się zrobić, da się zrobić i ta afera.Dlaczego nie ma się dać zrobić? Przypominali owš doskonałš formułę jakiegoœ spryciarza, iż osioł obładowany złotem wejdzie do najbardziej niedostępnejfortecy. Inni wyrażali obawę, iż mogš być nieprzyjemnoœci, grube kawały. - To sš barbarzyńcy! - ciskał się pewien pan, grubas w drogich kortach, bawišcy siębrelokami swej dewizki, leżšcymi na jego brzuchu. - To sš łobuzy! - dodawał rozglšdajšc się dookoła nie bez pragnienia, ażeby Sarmaci rdzenni, lecz robaczywi i ułomni, tu i tam tulšcy się pod cieniem Suchotniczych kasztanów, widzieli, jak on się w takiej chwili, w takiej chwili! ciska. Antagonista oponował. Łagodnie, z flegmš. Nazywał swego interlokutora "po prostu sceptykiem". Twierdził, że to sš przesady, plotki, a nawet kalumnie. Spór, teoretyczny w swej istocie, zaostrzał się. Panowie dysputowali głoœno, jak u siebie w domu. Zdawało się nawet, że sobie nawymyœlajš albo się nawet pobijš. Tymczasem wszystkosię pogodnie Skończyło. Zgodzili się na jedno: - Zobaczymy... - Zobaczymy! Dziœ, jutro zobaczymy. Nie życzę panu, żebyœ pan na własnej skórze doœwiadczył, jacy to dobrodzieje. - Dziękuję za życzenie. Spełni się na pewno.Wszystko będzie dobrze. - Jesteœ pan niepoprawnym optymistš! - Jestem człowiekiem, który patrzy i rozumie, co się dookoła niego dzieje. - Żebyœ pan sobie tylko nie potrzebował zakrywać oczu! - Powiedzieliœmy przecie obadwaj: - zobaczymy... - Dobrze: zobaczymy! Cezary nie dopił swojej szklanki. Wojna między Polskš i Rosjš sowieckš, zmierzajšcdo pomniejszenia tych obszarów, na których istniała już władza chłopów i robotników, nie była dla niego upragniona. Miał przecie działać w tym kierunku, żeby zmniejszyć, a nawet zniweczyć już uzyskane zwycięstwo robotników. Wahał sięw sobie, iż zdradza sprawę robotniczš. Lecz to, co słyszał w kawiarni, targnęło nim jak żywa zniewaga. Nie chciał być widzem podobnym do tych panów. W chwili tej właœnie powiedział sobie, iż nie będzie oczekiwał na wypadki. Nie! Nie dopuœci, żeby ci dwaj "zobaczyli", iż wszystko pójdzie po ich myœli! Drugim motorem, który go popchnšł, był powszechny entuzjazm. Szli wszyscy, wszyscy, wszyscy. Jak na bal, jak na zamiejskš wycieczkę. Jeszcze nie widział wswym życiu takiego zjawiska jak ten entuzjazm Polaków. Pewnego dnia słyszał na zburzonym moœcieżelaznym nad Wisłš mowy robotników i przywódców robotniczych wzywajšce do walki na œmierć i życie - nie z burżuazjš, jak zawsze w mowach robotniczych - lecz ztym najeŸdŸcš, który kraj nadchodzi, łupi izamienia w ruinę, niosšc czerwone sztandary. Patrzał, jak chłopcy niedoroœli wylatywali spod ręki matek, i czytał w dziennikach opisy, jak po bohatersku ginęli. Chciał zobaczyć własnymi oczyma tę sprawę, za którš szli w pole nadstawiać piersi mężczyŸni i wszystka młodzież - szlispokojnie, wesoło, przy huku bębna. Chciałdowiedzieć się, co naprawdę kryje się w samym rdzeniu tego ich entuzjazmu, jaka idea zasadnicza, jaka siła, jaka wewnštrz skręcona sprężyna rozpręża się i popycha ich do dzieła. No, i co ta siła jest warta. Gdy pierwszy raz po przeszkoleniu na placumusztry, które trwało dosyć długo, wyruszył wreszcie, przebył most na Wiœle,minšł Pragę i znalazł się ze swš kompaniš na końcu przedmieœcia, oficer prowadzšcy ten oddziałek - młody marsowy satrapa, jakby połknšł stu generałów - kazał stanšć. Na szosie radzymińskiej, która już wybiegała w szczere pole, kłębił się olbrzymi tuman kurzu, żółta zawierucha sięgajšca wysoko pod niebo. Nie wiadomo było, co to się tam kryje w œrodku tej niezmiernej kurzawy. Młodzi żołnierze stali z broniš u nogi. Za nimi grupa jakichœ połamanych cywilów, ciężarowe automobile, chłopskie wozy - wszystko wstrzymane w swym ruchu i biegu, zbite w jednš masę. Nareszcie dostrzeżono, że w wielkim pyle jest jakiœ oœrodek, ciemny rdzeń. Niewiele minęło czasu, aliœci ukazał się ów rdzeń tajemniczy. Była to olbrzymia, wprost niezmierna bolszewicka kolumna - lecz już jeńców. W długich do samej ziemi szynelach, ciężkich i grubych, w papachach na spoconych głowach, boso przeważnie lubw buciorach najrozmaitszego pochodzenia brnęli ci młodzi zdobywcy œwiata pod strażš małych i niedorosłych żołnierzy polskich, którzy tu i tam idšc z karabinami na ramieniu srogo pokrzykiwali na tę nieskończonš watahę, szóstkami idšcš w jarzmo po radzymińskiej szosie. Zdumienie było tak wielkie i powszechne, iż wszyscy widzowie zamilkli i długo wpatrywali się w ten obraz niesłychany. Szli i szli zdrożeni jeńcy mijajšc mały oddziałek, w którym się mieœcił Cezary Baryka. Aliœci z ostatniego przydrożnego domku, z niskiej przedmiejskiej sadyby, wœciekle odmalowanej na kolor niebieski, gdzie mieœcił się szynczek, ostatni pocieszyciel dla opuszczajšcych miasto i pierwszy wielkiej stolicy na tej szosie zwiastun - wytoczyła się jejmoœć niska a pękata, gruba jak komoda. Długo przypatrywała sięmijajšcym szóstkom bolszewickich żołnierzy. Aż nie mogła wytrzymać: podparła się w boczki, wyskoczyła przed front jeńców i jęła wygrażać im pięœciami.Jak opętana od diabła, miotajšc się tu i tam, krzyczała: - Przyszedłeœ Warszawę zdobywać, œmierdziuchu moskiewski, jeden z drugim?...Dawno cię tu nie widzieli, mordo sobacza? Jużeœ naszych zwyciężył?... Idziesz zasiadać w kucki na złotej sali w królewskim zamku?... Jeńcy spoglšdali na tę przykrótkš wiedŸmę z powagš, a nie bez obawy w oczach. Nie wiedzieli przecie, do czego taka poczwara może zachęcać żołnierzy z karabinami u nogi. A nuż do rzezi? Babsko miotało się przed szeregiem, coraz głoœniej wywrzaskujšc. - Co to za mordy astrachańskie, moje państwo kochane! Jakie to majš cylinderki morowe, ciepłe na tę porę! E - franty! A dopiero buty na nich - klasa! Jakimi to œlepkami na nas kłapiš! A buzie jakie to poczciwe! Każdy jakby z dzbanuszka wylizał. A wszystko, moje państwo kochane- z głodu. Przedefilowała przed kolumnš jak generał idšc w stronę Radzymina - zlustrowała szeregi i znowu zawrzeszczała: - Żarłbyœ jeden z drugim własne guziki od portek, żebyœ je tak miał, jak nie masz, kałmuku z krzywymi œlepiami! Boœ nawet jeszcze do noszenia portek nie doszedł. Kiszki ci się skręcajš, boœ cztery dni w gębie nic nie miał. Dobrze ci tak, œwinio nieoskrobana! Nie chodŸ w cudzy groch, bo to nie twój, œwiński ryju, tylko cudzy. Rozumiesz mię, jeden z drugim? Ostatnie zapytanie wykrzyknęła najgłoœniej, jakby w oczekiwaniu odpowiedzi. Gdy zaœ nikt nie odpowiedział, aszeregi szły dalej za szeregami, wyjaœniłatajemnicę groŸnego pytania: - Żebym tak miała z parę koszyków ziemniaków, jak nie mam, tobym nagotowała w łupinach i dała wam w korycie żreć, œwinie wygłodniałe!... Nie mogę, moje państwo kochane, patrzeć na te głodne ryje. No, nie mogę! W istocie jejmoœć przedpraska cofnęła się nieco w tył, bo też i kurzawa bijšca spod nóg jeńców zawaliła wszystko. Czoło kolumny było już pewnie na moœcie wiœlanym, a koniec jej jeszcze nie wkroczył na przedmieœcie praskie. Nareszcie się przewalili. Pył opadł. Oddziałek, w którym tkwił Cezary Baryka, wyruszył w drogę. Miało się pod wieczór. Ciemna i chmurna noc schodziła na szosę, gdy wymijano ostatnie umocnienia z drutu i szeregi rowów na pobrzeżu lasów. Szerokiebłotne rozlewiska cišgnęły się tutaj po obydwu stronach szosy, zagradzajšc nieprzyjacielowi drogę do stolicy. Lecz nigdzie tu już nieprzyjaciela nie było. Tylko po obydwu stronach bitej drogi widniały ciemne doły, każdy z osłonš skierowanš w stronę Warszawy. Były to najdalej ku niej wysunięte forpoczty Moskwy, równolegle i symetrycznie wybrane w mazowieckiej ziemi. Oddziałek maszerujšcy wymijał raz w raz konnicę i piechotę, ciężkie automobile ze sprzętem wojennym, nieskończone wozy trenu i fury powracajšce do miasta z rannymi. Noc już była, gdy oddziałek dosięgnšł Radzymina, małego miasta ze zgliszczami, które się jeszcze żarzyły i dymiły, z domami poprzewiercanymi na wylot od pocisków. Pustka i milczenie leżałynad zaułkami i uliczkami jakby skreœlonymi do znaku. Zatrzymano tutaj oddział na chwilę przed pewnym ocalałym piętrowym budynkiem. Cezary rozejrzał się po tym miejscu wojennym. Nuda zniszczenia wiała tu wœród dymu i iskier. Noc posępna roztoczyła się nad tym obmierzłym zjawiskiem. Z bramy domu piętrowego wyszedł oficer francuski, człowiek starszy, z siwiejšcš koziš bródkš i obwisłymi wšsami. Twarz jego była surowa, zmartwiona i wyrażajšca nieopisane zmęczenie. Oficer ten wgramolił się do kosza motocyklu na dwie osoby i władczym gestem dał znak żołnierzowi polskiemu, który spełniał w tym wehikule obowišzki szofera. Motocykl poczšł wydawać ze siebie wrzaskliwe strzały, zakręcił się na miejscu i pomknšł w drogę na północ, ku Wyszkowu. - Patrzcie no, koledzy! - mruknšł ktoœ z oddziału - ten chorowity Francuzina sam tak oto ze swym szoferem rznie na całš bolszewickš armię. - Wie on dobrze, że już ich nie dopędzi. Takiego dajš dęba! - Milczeć tam w szeregu! - straszliwym basem zagrzmiał komendant oddziału, dwudziestodwuletni podporucznik. Za chwilę mała kolumienka ruszyła wielkim krokiem poœród zupełnej ciemnoœci, słabo rozwidnionej przez zarzewie Radzymina. Szła pod nieprzyjaciela, o którym nie było jeszcze wiadomo, czy w istocie będzie już dawał dęba, czy powtórnie na Warszawę uderzy. Cezary Baryka niemało się nachodził w tej narodowej wojnie. Wykonywał wraz z kolegami z oddziału wœciekłe marsze i wypady, obroty i zasadzki, to znowu wiał przed siłš przemożnš. Zdarzało mu się iœć w sam œrodek nieprzyjaciół, uczestniczyć w brawurowym przedsięwzięciu generała Sikorskiego, jak pchnięcie bagnetu rozpruwajšcym front bolszewicki. Zdarzałomu się maszerować dniami i nocami, naprzód, wcišż na wschód za wrogiem uciekajšcym. Przesunęły mu się przed oczyma niezliczone wsie i miasteczka, lasy ipola. Przebrnšł rozlewne rzeki wœród łęgów. Ojcowskich szklanych domów nigdziea nigdzie nie było. Z wolna przestał o nich myœleć. Nie myœlał także o ideologii najeŸdŸców ze wschodu. Nie widać jej byłow ruinie, w zniszczeniu, tratowaniu, w œladach rabunków, rzezi i gwałtów. Wróg œmiertelny ludzi ubogich szedł przed nim wszystkimi drogami na wschód - niszczyciel i rabuœ. Gdzie były żelazne mosty, wisiały poprzetršcane ich gnaty - gdzie były mosty drewniane, sterczały osmalone pale. Gdzie były wsie, stały porozwalane pustki. Gdzie cokolwiek pięknego, wzniosłego przeszłoœć zostawiłapotomnym na tej ziemi ubogiej, widniała kupa gruzów. Jakże tu było doczytać się w tym piœmie najeŸdŸców ze wschodu idei głoszonych przez mówców wiecowych? Nadto sama wojna, jako przedsięwzięcie gromadne, jako dzieło kunsztowne a nowe inieznane, zajęła go, a raczej przytłoczyła.Baryka nie myœlał teraz, o co walczy i z kim, gdzie jest i dokšd dšży. Maszerował według rozkazu, nocował, jadł, spał, zrywał się na nogi, stał na warcie albo chytrze podkradał się pod placówki. Dobrze się na ogół spisywał dawny sportsmen bakiński. Przełożeni oddawali mupochwały, a towarzysze broni przywykli liczyć na Barykę, jak ongi liczono na Zawiszę. Cezary nie miał do kogo wracać ani do kogo napisać listu. Kilkakroć posłał kartki pod adresem pana Gajowca. Odebrał od niego serdeczne odpowiedzi - otóż i œwiat cały. Ale w tych marszach, leganiach po rowach i ziemiankach były obok niego ludzkie dusze - koledzy. Okazało się nawet, że te "Polaki" to sš nawet dusze bratnie. Każdy z nich miał gdzieœ jakšœ "mamę" albojakiegoœ "tatę". Byli tacy, co mieli nawet babcie, a prawie każdy na postoju, w chwili, kiedy sšdził, że go nikt nie widzi, oœliniał sekretnie jakšœ fotografię - ach! - jej, Kazi albo Zosi. Cezary nie miał ani jednej Zosi, toteż uprawiał wyniosły cynizm przedrwiwań nie tylko z samych imion i spieszczeń, ale nadto z całoœci sentymentów. On to właœnie był żołnierzemw każdym calu. Nie było nic poza nim. Naprzód! - i kwita. W kompanii zaprzyjaŸniłsię specjalnie z pewnym młodzieńcem, również studentem Warszawskiego Uniwersytetu a obecnie tęgim żołnierzem, imieniem Hipolit, nazwiskiem Wielosławski. W pewnej przygodzie w okolicach Łysowa pod Łosicami Cezary wyratował tego Wielosławskiego z opresji. W potyczce Wielosławski wpadł między bolszewików, został pożgany bagnetami, potłuczony kolbami i porzucony w lesie zwanym Rogacz.Cezary nie znalazłszy go w kompanii wróciłsię co tchu do lasu, wyszukał kolegę, wzišłgo na ramię i odniósł między swoich. Wielosławski wnet się wylizał, a nie zapomniał usługi. Nigdy on nie mówił o swym rodzie, rodzinie i sentymentach. Był "Hipolit" w szeregu i tyle. Na boku tylko szeptano, że to gruby pan z panów, srogi magnat, a kuzyn jakichœ tam jeszcze bardziej pierońskich Wielosławskich. Hipolitbył żołnierzem jak się patrzy i co się zowie. Darł buty w poœcigu za czerwonymi drapichrustami, żarł razowiec i cišgnšł z flachy, spał na ziemi i pocił się w obrotach, jakby wcale nie miał w żyłach nic błękitnego. A siły miał iœcie końskie, mógł o głodzie wytrzymać pełny pochód, kiedy już wiara nosem się podpierała. Nieraz z Cezarym spali pod jednš derš i dzielili się po bratersku chlebem, solš, słoninš i pluskwami. Toteż zawarli przyjaŸńod serca, sztamę de grubis. Miało się ku jesieni, gdy w szeregach rozeszła się radosna wieœć, iż wróg z kraju ustšpił i że bliski jest rozejm. Oddział, w którym służyli dwaj przyjaciele,Baryka i Wielosławski, z Białorusi cofnięty został na Mazowsze i znalazł się w małymmiasteczku Żerominie. Obadwaj wojacy wdali się tutaj w wielkie spanie, którego wystarczyłoby na dziesięciu przeciętnych neurasteników. Jeœć jednak było w tym mieœcie skšpawo, toteż zmęczonym rycerzom nudziło się w tym miejscu potężnie. Studentów uniwersytetu zwolniono chętniej niż innych, toteż Baryka i Wielosławski zwolnili się z szeregów, skoro w nich nie było już obronnej roboty. Wielosławski zaproponował Baryce, żeby ten pojechał doniego na wypoczynek, do jakowejœ Nawłociw okolicach Częstochowy. Baryka przystał. Przebrawszy się w Warszawie w ubranie cywilne, do czego pomógł pan Gajowiec udzieleniem zaliczki na przyszłe prace biurowe - Cezary wyruszył do Nawłoci. Po przyjeŸdzie na podrzędnš stacyjkę drogiżelaznej dwaj przyjaciele zastali oczekujšcš na nich czwórkę koni zaprzężonš do małego a wysokiego pojazduna dwie osoby, z siedzeniem z tyłu dla woŸnicy. WoŸnica ów, młody dryblas w liberii, z wylaniem witał się z paniczem, szczęœliwie z wojny wracajšcym. Tenże Jędrek powrócił również szczęœliwie z wojska, gdzie jednak pełnił bardziej pokojowš, a raczej przedpokojowš misję ordynansa pewnego dygnitarza, wysoko postawionego czasu tych zamieszek. Na dłuższe jednak wylewy opowiadań o przedpokojowych i polnych przewagach militarnych nie było czasu, gdyż właœnie noc zapadała. Hipolit Wielosławski wskoczył na przednie siedzenie, umieœcił goœcia Barykę obok siebie, Jędrkowi kazał zasišœć w górnym miejscu na tyle, wzišł wprawnymi rękoma czterokonne lejce i z widocznš rozkoszš wywinšł długim batem. Konie wysunęły się ze stacyjnego dziedzińca jak jeden i pomknęły miękkim goœcińcem. Cezary nie jeŸdził nigdy takim zaprzęgiem. Przyznawał w duchu, a głoœnowyjawiał Hipolitowi, iż w historii jego sportów była to przyjemnoœć - prima! Gdy się kasztany wzięły w siebie, a uzgodniły krok w miarowym skorochodzie, kolaska prawdziwie płynęła w polach. Było po deszczu, droga œliska i pełna wybojów, w których jeszcze stały żółte wody, lecz koła lekkiego pojazdu ledwie muskały owe kałuże - porywane dalej a dalej. W pewnymmiejscu "jaœnie pan" rzucił poza siebie lakoniczne pytanie: - Goœcińcem czy na Leniec? - Przyjechać przejedzie bez Leniec, ale faktycznie miętko. Hipolit zawrócił z goœcińca w boczne opłotki, w wšskš drożynę między chłopskimi działkami, gdzie dwie koleje, rozdzielone wysokim pasem przez koła w cišgu wielu lat wyoranej skiby, jowiec... a, to 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ˜@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż@P;cA‹ŕcBktcCß,ęcDÉ;Škędzierzawym po wierzchu od gęstej murawy, biegły w przestrzeń, równoległe jak dwie szyny. Zmurszałe płoty z sękatych żerdzi sięgały aż do wysokoœci siedzeń jaœniepańskich. Droga ta była jakbyutworzona dlatego, żeby po niej mogła w swš dal pomykać czwórka kasztanów i lekkipański wolancik. Glina wymieciona spod kopyt i kół w postaci okršgłych pacyn i strzelistych bryzgów leciała w tył za pojazd. Jesienny wiatr œwistał koło uszu. Rozkosz żywota, poczucie zdrowia i niespożytych siłorganizmu, szczęœcie zażywania ruchu i pędu, a nade wszystko ciekawoœć młodoœci,ciekawoœć tak zjadliwa, iż wysuwała się naczoło wszystkiego - co też to tam jest na końcu tej dróżki uroczej, co będzie za tamtš oto polnš gruszš - zdawała się ponosić z końmi pospołu. Ale za gruszš samotnš na polu nie było nic szczególnego. Płoty się raptem skończyły i inna wšska droga, w ukos do poprzedniej nastawiona, przerywała pola. Hipolit strzelił z bata siarczyœcie. Raptownie lejcowš parę wzišł k'sobie. Skręciły, idšc wcišż w skok, i pocišgnęły za sobš dyszlowš parę. Stało się to za raptownie. Kolaska, pędzšc po mokrej glinie, szarpnięta z nagła w półokršg, zatoczyła się jak po lodzie. Trafiwszy bokiem, literkš wasšga w ostatnikołek płotu, nie mogła już wykonać swego szybkiego biegu, straciła równowagę i runęła. Koła jej kręciły się spazmatycznie,podczas gdy podróżni wytršceni zostali ze swych miejsc jak z procy. Hipolit, mocno trzymajšcy swe lejce, legł w najbliższej mokrej bruŸdzie. Cezary, nie majšcy żadnego oparcia, wypadł daleko, zorał głowš ze trzy lepkie i sowicie umierzwione zagony i dopiero w czwartym jego modny kapelusz spotkał nieprzebytš zaporę. NadtowoŸnica Jędruœ w locie ze swego wysokiegomiejsca na niskš ziemię huknšł go zębami wtylnš częœć czaszki. Na szczęœcie konie stanęły i bestialsko obojętne na los swych owsodawców, poczęły szczypać poprzez wędzidła smaczne przydrożne szczawie. Baryka wygramoliwszy się z zagonów, których symetrię i użyŸnienie zrujnował, z rozpaczš oglšdał swój kapelusz i pracowałskołatanš podwójnie czaszkš, jak tu w takiej ruinie odbywać dalszš podróż i jak się obcym ludziom przedstawić. - Ho - ho - ho! - ryczał Hipolit patrzšc na współtowarzysza, który raz w raz chwytał się za tył głowy, bolesny od ciosuzębami ordynansa. Jakoœ jednak przy pomocy tegoż winowajcy oczyœcili się i wyprostowali gnaty, które na szczęœcie były całe. Podnieœli wspólnymi siłami wehikuł, wsiedli i pomknęli dwakroć szybciej. Hipolit, jak mówił mocnozęby Jędruœ, doœwiarczał koni. Doœwiarczał ich dokumentnie, aż ponosiły wózek, niczym cztery diabły, po wertepach i łšczkach zakisłych, po jakichœ rowach czy łożyskach rzeczułek, które jednak, jak sięokazało, były normalnymi drogami. Zmrok już zapadał, gdy mijano jakiœ ładny pałacyk. - Leniec... - rzekł lakonicznie Hipolit wskazujšc pałacyk biczyskiem. Niewiele to słowo powiedziało goœciowi. Goœć bardziej się ucieszył spostrzegajšc, iż z tych leńcowatych wertepów wolantka wybiegła na piaszczysty goœciniec i w alejędrzew starych. Była już noc ciemna. U końca alei połyskiwały œwiatła. - Widzisz, Czaruœ, te œwiatła? - Widzę. - No, bracie, ciesz się! Niech cię wszyscy diabli! Ciesz się, mówię! To Nawłoć! Cezary doœwiadczył właœnie pewnego niepokoju. Czegoœ się wstydził i niezgodnie ze swš naturš, czegoœ trwożył i lękał. Konie wbiegły na szeroki dziedziniec i stanęły przed gankiem. Na tym ganku, rzęsiœcie oœwietlonym, słychać było zmięszany gwar licznych głosów męskich i kobiecych, które wywoływały imię. - Hipolit! Hipek! Hipcio! Hipeczek! Hip! Wielosławski œcišgnięty został ze swego siedzenia przez liczne ręce i znalazł się w ich objęciach. Cezary, pozostawiony samemu sobie, złaził z wolna z siedzenia. Ale o nim nie zapomniano. Wnet wstępował po szerokich i wspaniałych, aczkolwiek dziwnie ruchomych stopniach schodów na obszerny ganek, winem dzikim obroœnięty. W œwietle lamp i œwiec migały mu przed oczyma rozmaite postacie: dama starsza wysoka, o ruchach zamaszystych i pełnych władczego majestatu; panna blondynka ze œlicznymi niebieskimi oczami; młody ksišdz;stary pan z czarnymi, obwisłymi wšsami... Hipolit przedstawił Barykę zebranym na ganku. Ten kłaniał się wielekroć, całował rękę damy starszej, jak się okazało, matkiHipolita, podawał rękę do uœcisku młodemu księdzu, jak się okazało, przyrodniemu bratu Hipolita, młodej pannie, Karolinie Szarłatowiczównie, jego siostrze ciotecznej, oraz starszemu panu, wujowi Skalnickiemu. Wszyscy bardzo przychylnie witali "tego" Barykę, przypatrywali mu się z ciekawoœciš, jak na "wyższe" towarzystwo doœć prowincjonalnš, a nawet zaœciankowš. Cezary robił swobodnego i œwiatowca, choć wspomnienie o powalanychineksprymablach i zrujnowanym kapeluszu stawało mu na przeszkodzie w zadawaniu szyku. Rozmowa była tak chaotyczna, że nic nie można było zrozumieć. Ten sobie mówił i tamten sobie mówił, pełno było radoœci i krzyku. Wszyscy naraz zadawali pytania i nie czekajšc na odpowiedŸ zadawali nowe. Nic dziwnego: podpora rodu,syn najstarszy wracał z wojny cały i zdrowy, tęgi i opalony, jakby jeŸdził na polowanie w sšsiedztwo. Panna Szarłatowiczówna, która najwymowniej, najczęœciej i trzeba wyznać, najkrzykliwiejgłos zabierała, patrzšc na Hipolita, lecz majšc na oku i "tego drugiego", wypaliła: - Nie widzę, Hipie, żebyœ zbyt znowu wyraŸnie przypominał steranego inwalidę! Raczej wypasłeœ się jeszcze bardziej. Czyżmnie wzrok nie myli? Ależ tak - utyłeœ! Tylko patrzeć, jak sobie zapuœcisz drugi podbródek. A może to jaka specjalna choroba wojenna, obrzęk, puchlina? - Patrz no, Cezary, majš nas tutaj za frantów, którzy siedzieli w sanatorium, a teraz przebrali się za bohaterskie figury. - Trzeba cierpieć, wcišż cierpieć, mój bohaterze, nie tylko od zawziętego wroga, lecz i od panien... - œmiał się Baryka. - Nie przypominam sobie, żeby tutaj kto mówił o "frantach" - zaperzyła się panna Karolina - tylko wszyscy wracajš w tak korpulentnych postaciach, że ta wojna wyglšda mi na jakšœ odżywczš kurację. - Któż to "wszyscy"? Karolino - kto "wszyscy"? - No, na przykład - Jędrek. - Słyszane rzeczy! To dziewczę, które prochu nie wšchało, oœmiela się twierdzić, że my na wojnie czyœciliœmy buty w przedpokojach, jak pan Jędrek. - Ależ nie! Wiem, że œcigałeœ nieprzyjaciół jak Czarniecki. - O nieprzyjaciołach, o bolszewikach ostrożnie! Obecny tutaj mój przyjaciel Baryka jest -jak by to powiedzieć? - prawiebolszewikiem. - Tak? Pan? - zdziwiła się owa panna Karolina mierzšc goœcia ostrym od stóp do głów spojrzeniem. - Żarty! - mruknšł Baryka. - Jeszczem też normalnego bolszewika na oczy nie widziała... - A coœ ty widziała "na oczy", Karolino, dziewczę z pałacu białego na Ukrainie? - Jeszczem widziała oborę od strony twojego pałacu i pałac od strony twojej obory. - Muszę ci wytłumaczyć, Cezary, że panna Szarłatowiczówna, tu obecna Karolina - takie imię chrzestne - ano, trudno! - defekt- utraciła dobra swe ziemskie na Ukrainie, skoro tylko bolszewicy się narodzili. Była bowiem na pensji w Warszawie, uczyła się geografii, algebry - tak! - i stylistyki, kiedyjej dobra zabierano. Teraz zarabia na kawałek chleba. Karolina Szarłatowiczównakury maca w Nawłoci. - Twoje kury, wielki magnacie! - Jest to przenoœnia, właœnie stylistyczna -wmieszał się do rozmowy młody księżulo - jest to pars pro toto. Karolcia zajmuje się nie tylko kurami... - Ale i gęsiami... - dorzucił Hipolit. - O, zaraz gęsiami, gęsiami!... - gorszył się młody księżyk. - A czyż się nie zajmuje gęsiami, krowami, cielętami, Ÿrebiętami?... Stęskniłem się za niš, mój drogi pomidorze. Nieraz - Cezary œwiadkiem! - leżšc w rowie zaczynam marzyć i wyrażam słownie marzenie wewnętrzne: - Napiszę list do Karoliny Szarłatowiczówny, herbu Rogala. Zapytam jej, czy kury dobrze się niosš? - A szczęœcie, żeœ tego listu nie wysłał, bobyłabym ci odpisała! No! - No! Z takimi błędami ortograficznymi, że pała! Pała z minusem! Zresztš na Ukrainie to nie raziło. Któż by tam o polskš ortografię... Boże drogi! Tam przecie wsio po russki... - Widzę ze smutkiem, że braciszek nie daje pani przyjœć do słowa... - rzekł Cezary. - Poczciwe to z koœciami, dobre jak kotlet zmarchewkš, ale musiał pan przecie, leżšc znim po rowach, zauważyć... Biedny, biedny chłopczyna... - Karolino, nie daj się! - podszczuwał ksišdz Anastazy. - Broń się, dziewczę z buziš jak malina! Jeżeli go teraz nie oszołomisz, znowu zapanuje nad tobš. - Przebaczam mu z góry wszystko. Biedny bohater, inwalida, zmizerowany w bojach obrońca swych trzód, stadnin, obór, powozów i batów... - Kolacja! Otóż i kolacja! - z zapałem głosiłksišdz Nastek. - Primum edere, deinde philosophari. Nieprawdaż, panie poruczniku?- zwrócił się do Baryki. - Niestety, nawet nie: sierżancie... - Jakšżeœcie tam ponad inne przekładali? - spytał ksišdz chwytajšc wprawnš dłoniš gšsiorek ze starkš. - Siwuchę przekładaliœmy stale i niezmiennie, ale teraz przepij no, Nastek, do tego Czarusia... - A, Czaruœ mu na imię? Właœnie chciałem zapytać, bo to bez tego nieporęcznie. - No, to panie Czaruœ - nasze! Ładne imię, prawda Karusia? Podoba ci się? - Doœć ładne imię... - uœmiechnęła się pannaKarolina. - Takie imię dobrze się mówi... - wsunšł uwagę wujcio Michaœ. - Czaruœ - i kwita! - zdecydował ksišdz połykajšc od jednego zamachu zacny kieliszek przezacnej "staruszki". Był to œredniego wzrostu, krępy i zażywny księżulo. Włosy miał przystrzyżone "na jeża", twarz pucołowatš, okršgłš, po bokach, pod nosem i na brodzie sinš od golenia. Zdrowie i wesele tryskały z jego oczu, twarzy i pysznej figurki. Wcišż się klepał po kolanach i udach czekajšc tylko na lada sposobnoœć, żeby z jakiejkolwiek racji parsknšć œmiechem. Zanim przeszła kolejka starki, pomidorek uderzył Barykę po kolanie i wykrzyknšł: - Aleœcie też spuœcili lanie tym Żydom! - Cha-cha-cha! Cóż za lanie! Takie lanie nad laniami, że to z okularami na nosie po historiach szukać! Tu ten Piłsudski - szach-mach! Rozpruł jak nożem! Tu nasz bogobojny Haller goni a bije! Tu Sikorski łomoce jak w cymbał. Zdarzenie boże... Wnet się sekretnie przeżegnał, przez chwilę trzymał złożone pulchne ršczki i coœ tam mruczał pod nosem po łacinie dobry momencik czasu. - Lanie było w dobrym gatunku, ale też wymagało chodzenia, chodzenia... - westchnšł Hipolit Wielosławski. - E, odjesz się! I to zaraz, dzisiaj. Dawajcież tę zupę! Dawajcie tę cielęcš... A na rożnie też aby? Mój Boże kochany... Karusia - na rożnie aby?... Panna Karolina uroczyœcie przysięgła podnoszšc dwa palce. - Ale tę sałatkę - to sama przyrzšdŸ... - Już o sałatkę bšdŸ spokojny... - Mówisz? - troskał się ojciec duchowny. W czasie tego całego galimatiasu matka Hipolita, siedzšc w dużym fotelu, nie wydawała głosu. Wodziła oczyma za synemi łzy szczęœliwe, sekretne, niepowstrzymane, bez przerwy lały się z jej oczu. - Mamusia sobie tam cicho-sza popłakuje - rzekł tkliwie Hipolit. - "Wy sobie tam gadajcie głoœno, co chcecie, a ja sobie za wszystkie czasy popłaczę". No nie? Każdy ma swój sposób na radoœć. A oto Czaruœ Baryka, mój rodzony przyjaciel, nie ma ojca ani matki. Ojciec to mu nawet teraz niedawno umarł. I w jakich warunkach! A Czaruœ żyje. I bił się, że aż trzeszczało. Ichodzi. I œmieje się. I teraz sobie znowu starki kropnie! - O, widzisz! Toœ powiedział, Hip, słowo - cymes! Pijemy za zdrowie życia! I to w ręce mamusi! - wołał ksišdz Nastek. - Ja nie mogę pić, mój prałacie miły. Wiesz. Serce. I tak jestem mocno pijana, gdy patrzę na tego piechura... - rzekła paniWielosławska roztapiajšc się w uœmiechu szczęœcia i nie spuszczajšc z Hipolita oczu rozradowanych. - Et, Hipowi teraz będzie dobrze w Nawłoci! - westchnšł księżulo. - Tak mi sięcoœ wydaje. A wujciowi się nie wydaje? - spytał pana Skalnickiego. - I mnie się to samo tak wydaje... - westchnšł wujcio. - Szanować go! - zdecydowała głoœno starsza pani. - Na wojnę chodził, ziemi bronił, bił się mężnie, cały kraj przemierzył własnymi krokami! - Troszkę i na furmance... - dorzucił z cicha Hipolit. - Ale niedużo. Jak mię poturbowały te czapy, a Baryka obronił. W każdym razie: bacznoœć! - A pańska matka gdzie skończyła życie? - grzecznie i dobrotliwie spytała Cezarego pani Wielosławska. - W Baku, proszę pani. - Aż w Baku!... To i pan stamtšd, z Baku? - Troszeczkę to dalej, niż ty, mężny piechurze... - syknęła panna Karolina w stronę Hipolita. - Karusia! Niech no Maciejunio postawi tu ten większy kieliszek... Po jakiemu to jest!...- martwił się dobrotliwie księżulo. Gdy zajęto miejsca przy stole, a przybył jeszcze rzšdca, pan Turzycki, oraz dwie ciocie podstarzałe, jedna wdowa - Aniela, adruga stara panna - Wiktoria - gwar się stał nie byle jaki. Stary służšcy Maciejunioledwie mógł nadšżyć z odkorkowywaniem. Nawet mu Ÿle szło z tymi korkami. Musiał mu sam panicz, "Jaœnie-Hipcio", pomagać, co doprowadziło za dużš szafš kredensowšdo tajemniczego zrujnowania hierarchii - poprostu do uœcisków serdecznych Jaœnie-Hipcia z prastarym Maciejuniem. Cezary pił, co mu nalewano, i jadł, co nakładano na talerz. Wszyscy na niego patrzyli z radoœciš, niemal z miłoœciš. Tu stary Maciejunio - tak gruby i napęczniały w swym fraczku obcisłym, że robił wrażenie beznadziejnie chorego na wodnš puchlinę, gdyby nie doskonała cera czerstwego oblicza - nachylał się z takim uœmiechem, jakby i tego obcego "jaœnie panicza" chciał ucałować jak swego - mrugał oczami i robił miny, żeby wybrać tę starš, omszałš flachę, oplecionš w tatarak, którš trzymał w swej prawej ręce. Tam dwie ciocie, Aniela i Wiktoria, jedna przez drugš, nachylały się ku niemu ikazały opowiadać sobie o matce - "wszystko-wszystko!" - a gdy się na dobre rozgadał i mówił wszystko, to jednej, to drugiej łzy najszczersze z oczu kap-kap-kap! Pan Gajowiec - dobrze! Ale skšdże - u licha? - te dwie damule? A przecież były to łzy prawdziwe, jakby krewnych, jakby sióstr dalekich a nieznanych, które się nad dolš jego drogiej matki użalały. Tam wujcio Michaœ coœ mu chce powiedzieć, coœ sekretnego, nowego, a ważniejszego ponad wszystko. Zaczyna i nie może skończyć, bo mu wszyscy przeszkadzajš. Spiknęli się, żeby przeszkadzać. Więc się irytuje, targa wšsy i przewraca dziko oczyma. Na dobitkę jeszcze Wojciunio! Już od dziesięciu minut lokaj Maciejunio z cicha prosi paniš dziedziczkę, no i jaœnie panicza,że oto Wojciunio nie może wytrzymać i strasznie błaga, żeby mógł spojrzeć na panicza. No, więc wołać go w drodze łaski!Drzwi się uchylajš i staje w nich Wojciunio,kucharz równie stary, jak lokaj Maciejunio.Kucharz jest jškałš, znanym na cały powiat. Nic nie może powiedzieć, tylko zdejmuje swš białš czapkę i œmieje się starym, radosnym œmiechem, przypominajšcym końskie rżenie. Macha do paniczka Hipcia białymi rękami, coœ mu pokazuje na migi. Hipolit mu na migi odpowiada i oba chichocš ze szczęœcia. Kucharz zamyka drzwi z należnym uszanowaniem, dziękujšc za łaskę. Ale i zzadrzwi słychać jeszcze jego œmiech i bełkotradosny. Jeszcze obiad do swej połowy nie dobiegł, a już Cezary - "Czaruœ" pił bruderszaft naœmierć i życie z księdzem Nastkiem, z wujciem Michasiem, a nawet tršcał się kieliszkiem z obydwiema podstarzałymi ciotkami i młodocianš pannš Karusiš. Gorszyło to cokolwiek starszš paniš, matkęrodu, ale tego wieczora wszelki porzšdek zzawias się wyrwał i wszelka dystynkcja została zniweczona Za czarnymi oknami rozległy się jakby strzały. To starzy parobcy witali młodego pana, co z wojska wrócił, strzelajšc mu dawnym obyczajem zbatów na wiwat. Jaœnie-Hipcio niezbyt pewnymi rękoma uzgarniał w dolnych pieczarach kredensu naręcze butelek, tak bez wyboru i tak szczodrze, aż mu niektórezgorszony Maciejunio musiał delikatnie wydzierać - bo jakże! - sam szczerozłoty tokaj jeszcze nieboszczyka jaœnie pana - fornalom! Hipolit wytrzšsnšł z pugilaresu wszystkie walory, jakie tam miał, i sapišc obładowany wyszedł na ganek. Noc była jesienna, ciemna. Ponieważ za Hipolitem wybiegli inni, wyszedł i Cezary. Patrzał w a, to 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ˜@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żEPŐcF%4cGYç cH@*cIN9 (tę ciemnš noc i w postaci słabo bielejšce. Słyszał słowa powitania. - E, Szymon, jak się masz! Tyœ to, Zerwa? Pawełek, chudzino, ta noga boli cię jeszcze? Józiu! Franek! Walek! Bywaj, chłopcy, tu do mnie! Cezary przysiadł na poręczy ganku. Był odurzony. Był pijany, ale nie winem. Pierwszy to pewnie raz od œmierci rodziców miał w sercu radoœć, rozkosz bytu, szczęœcie. Było mu dobrze z tymi obcymi ludŸmi, jakby ich znał i kochał od niepamiętnych lat. Wszystko w tym domu było dobre dla uczuć, przychylne i przytulne jak niegdyœ objęcia rodziców. Wszystko tu było na swoim miejscu, dobrzepostawione i rozumnie strzeżone, wszystkopocišgało i wabiło, niczym rozgrzany piec w zimie, a cień wielkiego i rozłożystego drzewa w skwar letni. Żadne tu myœli przeciwne, nieprzyjazne przeciwko temu dworowi nie powinny by się były rodzić. A jednak, gdy powrócił do pokoju stołowego,żal mu œcisnšł serce. Œwieże powietrze odurzyło go, a nowe kielichy starego wina uderzyły do głowy. Zapłakał, gorzko zapłakał. Chwycił po pijanemu Hipolita za szyję i namiętnie szeptał mu do ucha: - Strzeż się, bracie! Pilnuj się! Za tę jednš srebrnš papieroœnicę, za posiadanie kilku srebrnych łyżek, ci sami, wierz mi, ci sami, Maciejunio i Wojciunio, Szymek i Walek, a nawet ten Józio - Józio! - wywlekšcię do ogrodu i głowę ci rozwalš siekierš. Wierz mi! Ja wiem! Grube i dzikie sołdaty ustawiš cię pod murem... Nie drgnie im ręka, gdy cię wezmš na cel! Za jednš tę otosrebrnš cukiernicę! Wierz mi, Hipolit! Błagam cię... - Co on chce? - pytał ksišdz Anastazy. - Srebrnej cukiernicy chce? Bierz, bracie, Czaruœ - bierz jš! Chowaj do kieszeni! Oby ci tylko wlazła! Koło stołu już było luŸniej. Pani Wielosławska pocišgnęła syna Hipolita do swego pokoju. Dwie ciotki widzšc, że humory sš już niezwykłe, wysunęły się z jadalni. Został na placu wujcio Michał, który teraz dopiero dorwał się do opowieœci o swym potwornym krachu, o łatwowiernie i lekkomyœlnie zawartej spółce węglowej z dwoma Żydami, braćmi Kminkami... Cezary słuchał, wzruszał się perypetiami procesu, potakiwał, przerażał się, nawet groził Żydom Kminkom. KsiężunioAnastazy pocišgał ze swego kieliszka - a był to jeden z tych większych - otwierał i składał pulchne dłonie i nadrabiał minš, żesię historiš wujcia Michasia przejmuje. Po prawdzie rad by był parsknšć żywym œmiechem i uderzyć wujcia po kolanie albo ipo palcach - a tu, jak na złoœć, sens opowieœci był tragiczny - nawet traiczny, jak mówił wujcio Michaœ. Pomidorek czekałtedy cierpliwie końca, jak na sługę bożego i człowieka dobrego wychowania przystało,choć wiedział, że ta termedia nie ma wcalekońca. Skończy się wzdychaniem, chlipaniem i ucieraniem wezbranego nosa. Cóż by dał za to, żeby ktokolwiek przerwałalbo cokolwiek przerwało banialukę familijnš o tych Kminkach z piekła rodem, którš słyszał już kilkaset razy! Karusia przyszła z odsieczš. - Ależ to pan musi być zmęczony - zmęczony! - zapiała po kresowemu. - Panowie jechali aż z samej Warszawy? - Z samej Warszawy jechaliœmy... - Czy nie sšdzisz czasem, Karusiu, że czas by już był na pana porucznika odpoczšć przez chwileczkę do jutra rana? - pytał wikary Nastuœ. - Ja tak sšdzę. - A gdzież nasz pan Czaruœ będzie spał? Wedworze czy w "Ariance"? - Wiadomo - w "Ariance". - Biorę pana pod swojš opiekę - zdecydowałksišdz. - Razem będziemy chrapali. E, to sobie zachrapiemy! - Maciejunio poszedł z Hipolitem rzeczy rozpakowywać. Pietrek na folwarku... - martwiła się panna Karolina. - Poradzę sobie, proszę pani! - Nie tak to łatwo. Nie jestem pewna, czy tam posłane. - Tego już nie wiem, dziecko. Nie wiem. Bij mię, katuj - na poœcielach się nie rozumiem mruczał ksišdz pocišgajšc nowe hausty. - Nie ma co! Ja sama panów odprowadzę. Zobaczę. - Złote słowa powiedziałaœ. Ten goœć musi się wyspać. Musimy dziœ chrapać! To darmo.ChodŸmy, poruczniku! Cezary, który zgodził się nawet na to, że będzie w tym domu porucznikiem, znalazł swój zdezelowany kapelusz i wyszedł za przewodem księdza i panny Szarłatowiczówny. Zeszli po schodach ganku i skręcili w ogród ciemny, zaroœnięty, szumišcy w mroku ogromem jesiennych gałęzi. Posuwali się naprzód wšskimi uliczkami, które raz w raz w półokršg się zataczały. Wkrótce jednak te półkoliste œcieżki zginęły w jednolitej murawie. Ksišdz sapał i wzdychał, a wreszcie ustał w drodze. Na niespokojne pytania panny Karoliny dawał odpowiedzi dziwnie niechętne i opryskliwe, a wreszcie nie dawał żadnych. Słychać było tylko jegosapanie coraz głoœniejsze i złowrogie szamotanie się w mroku. Panna Szarłatowiczówna rzuciła się kapłanowi naratunek i rzeczywiœcie wybawiła go z opresji. Podchmielony ksišdz Anastazy wlazłw ciemnoœci na młodego œwierka, który musię cały wpakował pod sutannę i między nogi, a w sposób tak wyjštkowo uporczywy, iż żadnš miarš nie można było ani przeskoczyć, ani ominšć, ani w ogóle przerwać tego dosiadania œwierka z jego bujnymi i sprężystymi gałęŸmi. - Diabli z tymi œwierkami! - irytował się kapłan. - Co to za pomysł, żeby zostawiać na drodze takie małe koczkodany. - Bo kto widział, żeby nosić tak długie sutanny! - mówiła kuzynka wydobywajšc księdza na wolnoœć. - Księża za granicš nie chodzš już w takich spódnicach. Nawet my,kobiety, nosimy przecie krótkie suknie, nie takie do samej ziemi. - Cicho! Co się wtršcasz do kapłańskich sukienek... - Muszę się wtršcać, bobyœ był nie wyszedł z tego œwierka, żeby nie ja. - I to prawda. Ten nikczemnik nie chciał wyleŸć spode mnie. Ale suknie kapłańskie tonie twoja rzecz! Nic ci do tego! Swoich pilnuj! Po chwili księżyk Anastazy zaczšł œpiewać na cały ogród: Caroline, Caroline, Prends ton chapeau fleuri, Ta robe blanche De dimanche Et tes petits souliers vernis... - Nastuœ! Co ty po nocy wyœpiewujesz? - zaœmiała się panna Karolina. - Jestem na urlopie, jestem na wakacjach, w domu rodzinnym, Caroline... - Ciocia usłyszy... - O, zaraz usłyszy! Akurat! Usłyszy albo i nie usłyszy. Noc jest tak ciemna, że gdzie by tam kto co słyszał. Ksišdz - to musi byćeo ipso - mizantrop. Jakem był w Paryżu... - Dobrze, dobrze, opowiesz, co tam było wParyżu... Ale musimy iœć prędzej. Deszcz pokrapuje. Spieszmy się! Szli prędzej zaułkami ogrodu, w ciemnoœci choć oko wykol. Ksišdz coraz bardziej postękiwał i uskarżał się na przeszkody, aCezary w tym miejscu zupełnie obcym musiał uczepić się ręki panny Szarłatowiczówny, żeby zaœ nie ulec losowiplebana. Ręka tej wiejskiej panny, choć maleńka, była mocna i muskularna. Uczepiwszy się raz - wojak nie popuszczał jej ze swej dłoni aż do chwili, gdy cała trójka stanęła przed jakimœ białym murem.Tutaj panna trafiła do drzwi, niewidocznych dla Baryki, i otworzyła je. Weszli do sieni wyłożonej ciosowym kamieniem, na którym krok dŸwięczał donoœnie. Ksišdz Anastazy docišgnšł swe ciężkie stopy do drzwi prowadzšcych z tej sieni na prawo i otworzył je z hałasem znacznie większym ponad potrzebę. Cezary chciał iœć za nim, ale panna Karolina go zatrzymała, tłumaczšc, że jego pokój jest dalej. Kapłan z głębi ciemnego pokoju zawołał: - Ja już sam trafię do łóżka, a ty pokaż drogę porucznikowi. - Ładnie mię wykierowałeœ, opiekunie szepnęła panienka ze œmiechem. - A czy abynaprawdę trafisz do łóżka? - Kpisz czy o drogę pytasz? Do łóżka bym znowu nie trafił! Dobre sobie! Już je widzę,o, już je mam. Łóżeczko kochane... Caroline, Caroline, Prends ton chapeau fleuri.... - Dobranoc, kanoniku! - zawołał Cezary. - Dobranoc, brygadierze! - jęknšł kapłan zapadajšc gdzieœ głęboko. Panna Karolina i Cezary zostali sami w pustej i ciemnej sieni. Przez chwilę młoda gospodyni tych miejsc szukała z poœpiechem œwiecy po kštach, z dala się trzymajšc od goœcia. Wreszcie z radoœciš wgłosie oœwiadczyła, iż znalazła już œwiecę.Zaczem potarła zapałkę i roznieciła œwiatło. - Ten dom - mówiła - jest to jakoby dawny zbór ariański, przerabiany wielokrotnie. Teraz tu jest mieszkanie rzšdcy, kancelariai pokoje goœcinne. Otworzyła drzwi na prawo i wskazała Cezaremu pokój, wysoko podnoszšc œwiecę.- Zdaje się, że pan ma tutaj wszystko, co potrzeba. Widzę poœciel. Zresztš przyœlę chłopca. - Po co tam chłopca przysyłać! Dam sobie radę. Na wojnie nauczony jestem obchodzićsię po spartańsku. Nie mam żadnych wymagań. Ale jakże pani powróci do tamtego domu? - Jakoœ powrócę. - O, tak nie można! Ja paniš odprowadzę. - Tak! Pan mnie, bo się boję, a potem ja pana, bo pan nie trafi. - Już trafię, skoro mi pani wskazała drogę.- No więc dobrze. Troszkę mię pan odprowadzi, bo po prawdzie, to samej w parku nie jest miło. - Właœnie, właœnie... Cezary otworzył drzwi wejœciowe. Deszcz już nie pokrapywał, lecz siał gęsty, ostry inatarczywy. - Widzi pani, deszcz pada. - A pada. - Co tu poczšć? - Przejdę prędko. - Ba, prędko po tym ciemnym ogrodzie, pełnym małych œwierków. - Nie ma co martwić się. Tu przecie zostać nie mogę, a u rzšdcostwa już œpiš wszyscyna górze. ChodŸmy! Ruszyli naprzód w ciemny park. Po kilku chwilach Baryka rzekł: - Niech się pani okryje moim płaszczem. Mam płaszcz na ramionach. - Nie. Dziękuję. - Proszę się okryć. - Dziękuję panu! - Może to nie wypada, żeby pani okrywała się moim płaszczem? - Bo i pewnie. Pierwszy raz pana widzę w życiu i już mam chodzić w pańskim płaszczu. Zresztš to nie po chrzeœcijańsku:pan by zmókł. - A więc postšpmy po chrzeœcijańsku, z zachowaniem najdoskonalszych przepisów towarzyskich. - No? - Okryjmy się nim obydwoje. - Z pana, widzę, zanadto dobry chrzeœcijanin, znawca przepisów towarzyskich i nieco za œmiały wojownik. - Wojownik musi być œmiały. Oto widzi pani,jaki jestem œmiały. Mówišc te słowa Cezary zarzucił prawe ramię płaszcza na ramię panny Karoliny, a lewym okrył swe ramię. Ażeby zaœ jak najbardziej jš okryć, przycišgnšł jš mocnodo siebie. Panna Szarłatowiczówna odsunęła się od niego, ale niezupełnie, niezdecydowanie. Obejmujšc jš delikatnie i otyle tylko, żeby nie mokła na deszczu, czuł, jak drżała na całym ciele. Głos jej drżał również, gdy mówiła: - Nie zawsze, proszę pana, œmiałoœć popłaca. Ja przynajmniej nie nadaję się do żołnierskich œmiałostek. - Do tego stopnia i ja się nie oœmielam, żebym miał pani sprawić jakš przykroœć. Jeżeli zrobiłem, to bezwiednie i za to przepraszam. - Żadnej przykroœci mi pan nie zrobił. Ale otóż i dwór! Dobranoc panu! A czy też pan naprawdę traf? - Jak w dym! - Życzę dobrego snu w ariańskim zborze... Cezary skłonił się przed jakšœ obwisłš gruszš czy jabłoniš, która go w zamian oblała kroplistym otrzęsem - bo panna Karolina znikła już w mroku. Nazajutrz, wyspawszy się znakomicie, Cezary obudził się bardzo wczeœnie. Deszczpodzwaniał w szyby okna i wiatr zimny przenikał do pokoju. Słychać było w sšsiednich izbach bohaterskie chrapanie księdza (nieznane) i Hipolita (znajome doskonale). Pokój Cezarego był niezmiernie wysoki, o œcianach bielonych wapnem i drewnianej powale. Okna i drzwi były wpuszczone w grube mury, co przypominało w rzeczywistoœci starš "ariańskš" rozmównicę, salę zrzeszeń czy modłów. Młodzieniec w doskonałym usposobieniu wstał szybko, wymył się i wyczesał wzorowo, ubrał i wychylił za drzwi swego pokoju. Sień z kamiennš posadzkš była jeszcze wyższa niż pokój. Schody z niej prowadziły na piętro, gdziejuż chodzono w ciężkim obuwiu i rozmawiano. Otwarłszy drzwi do ogrodu Baryka zobaczył park, wczoraj w ciemnoœci postrzeżony. Park był bardzo rozległy, schodził ze wzgórka, na którym stała "Arianka", w dół,. do dworu otoczone o sadzawkami i basenami wodnymi. Dwór był drewniany, lecz na kamiennych podmurowaniach, które musiały dawniej podpierać innš jakšœ bardziej wyniosłš budowlę. W parku były długie aleje grabowe, wynoszšce się w polai dalekie zaroœla. W jednej takiej alei stały wokół zmurszałe, drewniane ławki, zasypane zwiędłymi liœćmi i zalane wodš deszczowš. Wszystkie aleje i uliczki były zawleczone wilgotnš mgłš, która dla Cezarego miała jakowyœ szczególny urok. Zrozkoszš wałęsał się w długich, grabowych nawach, nie spotykajšc żywego ducha. Zawijał się w swój płaszcz przewiewny i doœwiadczajšc ciepła w listopadowym powietrzu, cieszył się, upajał, nasycał swym zdrowiem fizycznymiduchowym błogostanem. Œpiewał półgłosemsamemu sobie radosnš piosenkę, skandalicznie głupiš co do treœci i niewybrednš co do formy. Jedna z ulic wielkodrzewnych wyprowadziłago z parku na folwark, między stodoły, sterty zboża, obory, stajnie, kupy nawozu ifioletowe gnojówki. Tam od dawna kręcili się ludzie, z których każdy osobnik witał spacerujšcego "pana" ukłonem. Te to ukłony zepsuły poranek ideowemu komuniœcie, wpędziły go w pewien rodzaj popłochu. Toteż co prędzej odszedł z tamtych zaludnionych okolic. Trafił do ogrodu warzywnego, a póŸniej do ptasiego ogrojca. W drucianym odosobnieniu przechadzały się tam skromne kury i poważnie defilowały koguty, raz po raz ogłaszajšc absolutnš niepogodę wrzaskliwym komunikatem, biadajšc pokrakiwały indyczki i rozpuszczały tęgie pióra z dzikim bełkotem indory, na pół obłškane z manii wielkoœci. Wspaniały paw siedział na płocie nieruchomy, jakby wyrzeŸbiony z bršzu wielobarwnego, pewien uroku swych piór i kolorów swej szyi. Wrzaskliwe perliczki niestrudzenie i kłótliwie wykrzykiwały jakieœ, doprawdy, nieprzyzwoite przezwisko. Nieporzšdne kaczki chłeptały strawę, nurzajšc dzioby, nogi i brzuchy w korytku - gęsi wydawały co pewien czas iœcie dulskie i klępie głosy podziwu nad wszystkim i niezrozumienia nica nic na tym œwiecie. W tym społeczeństwie było tyle ciekawego życia, że Baryka formalnie zagapił się na ten sowiet ptasi. Popsuła mu kontemplację scena najzabawniejsza pod słońcem. Oto zjawiła się w pobliżu chlewików i kurników panna-podlotek, jakaœ wysmukła i wiotka gidia pensjonarska. Wyszła z domu, w którym Baryka noc przepędził. Była to najoczywiœciej przyjezdna - z miasta czy z daleka - krewna któregoœ z oficjalistów, gdyż w sposób wielkomiejski wszystkiemu się dziwiła i co krok trafiała kulš w płot, pytajšc o wszystko przechodzšcych na bosaka i w wysokim podkasaniu "dwórek" folwarcznych. Tak to obserwujšc wszystko,panna zabrnęła między perliczki, których całe stado wykrzykiwało popod krzakami porzeczek. Czym tym Afrykankom zawiniła,Cezary nie spostrzegł. Nagle stała się rzecz nieoczekiwana i fenomenalna: jeden zosobników starych, ze zgiętš szyjš i nieproporcjonalnie małš głowš niebieskš, awięc samiec tego hałaœliwego rodu, rzucił się ku rozlazłej pannie z pazurami i groŸnierozwartym dziobem. Skakał wprost z ziemi aż do brzucha oniemiałej dzieweczki. Ogon, zawsze zgięty ku dołowi, teraz stał się jakby nowym szponem tego potwora, niebieski na głowie rożek, w tył zakrzywiony - nowym pazurem. PrzeraŸliwykrzyk perlicy, najwyraŸniej po polsku przeklinajšcy - "psiakrew! psiakrew! psiakrew!' - i atak tego szarego jajka z mnóstwem pazurów, dziobów, haków tak przeraził dziewoję, iż z wrzaskiem przewyższajšcym okrzyki perlicy rzuciła się do ucieczki. Nogi, ręce, sznurowadła, paski od swetra, wstšżki, warkocze, falbanki majtek wiewały w powietrzu, a bek rozpaczliwy rozdzierał jesienne sielskie powietrze. Perlica nie dała za wygranę, nie dała się ugłaskać tak wyraŸnymi objawami kapitulacji, lecz rzuciła się w pogoń za pierzchajšcym dziewczęciem z krzykiem swoim, nabierajšcym coraz groŸniejszych akcentówbojowych. Przerażona panna wyrywała do "ariańskiej" oficyny, coraz szybciej bioršcza pas nogi. Wreszcie wpadła do wielkiej sieni od strony dziedzińca. Tam napełniła spazmatycznymi jękami i wołaniem na pomoc jakiejœ cioci wysokie przejœcia i schody, aż zatrzasnšwszy za sobš drzwi nagórze przycichła wreszcie w warowni piętra. Perliczka jednak i tam nie ustała. Goniła mężnie swš ofiarę do sieni z kamiennš posadzkš, wpadła do wnętrza i dopodnóża schodów i, stojšc w groŸnej postawie na wprost klatki schodowej, gdziejej sprzed oczu znikła mieszczanka, długo jeszcze ogłaszała œwiatu zwycięstwo, wywrzaskujšc swoje "psiakrew! psiakrew! psiakrew!" Parobcy, baby z czworaków, zedł i Cezary. Patrzał w a, to 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ˜@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żJPCcK“ cLŸcM ,jcN ;hdziewczyny folwarczne dawno nie miały takefektownej rozrywki. Niektórzy z chłopów pokładali się na ziemi ze œmiechu, patrzšc na tę scenę. Nawet kiedy już kusa perliczka, syta sławy i tryumfu, wracała spod "Arianki" do swojej gminy, jeszcze wielkomiejska panna nie œmiała z domu nosa wyœciubić. Zimno jesienne przejęło jednak obserwatora. Postanowił pójœć do dworu, obejrzeć go po dniu i - last not least - coœ ciepłego wypić czy też przekšsić. Miał zresztš szczery zamiar podzielić się porannymi wrażeniami z pannš Karolinš, a nade wszystko dowiedzieć się od niej, kogo to tak zawzięcie zwalczała i ostatecznie pokonała Afrykanka na folwarku. Nosił się nawet z myœlš, aby specjalnie zapoznać się z owš pokonanš "stronš" i pogawędzić z nišw ogóle o perliczkach. Po cichu obszedł dwór nie napotykajšc żywej duszy. Wszystkie okiennice były jeszcze pozamykane i cisza wewnštrz panowała. Dwór był ogromny, z dachem łamanym. Ponad tym dachem rozpoœcierały się konarywielkodrzewów. Odnalazłszy wczoraj poznane schody główne Cezary Baryka wszedł do głównej sieni. Z tej sieni były otwarte drzwi do pokoju stołowego, gdzie poprzedniego wieczora ucztowano. Pusto tutaj było, lecz już sprzštnięto do cna wczorajsze nakrycia. Ogień palił się na wielkim kominie z zielonych kafli. Widok i trzask tego ognia podczas przejmujšcego poranka sprawiał istnš rozkosz. Wielkie płonšce polana sosnowe czy jodłowe napełniały obszernš idoœć surowš salę jak gdyby œmiechem i gwarem licznych biesiadników. Baryka ogrzał ręce przed ogniem, ale w pobliżu ogniska było za ciepło. Toteż spostrzegłszy dużš, starš sofę w rogu sali, rzucił się ku niej, zasiadł w najdalszym jej kšcie i zapatrzywszy się w daleki blask ognia na kominku, poczšł "myœleć sobie". Kontemplacja ognia, a przy jego blasku wspominanie i marzenie, œnienie, drzemanie duchowe, myœlenie obrazami o wszystkim przeżytym i mętne powzięcie o niedożytym, o widzianym i przeœnionym - stanowiło istne nurzanie się w swym jestestwie, oglšdanie swej jaŸni. Lecz te chwile zostały zakłócone. Cezary Baryka doznał przerwy w swych myœlach, niczym Tadeusz Soplica po przyjeŸdzie na wieœ. Trochę się to tylko odbyło inaczej. Oto gdzieœ daleko, w sieniach i czeluœciach domu dało się słyszeć nucenie wczorajszejpiosenki księdza Anastazego - "Caroline, Caroline... " Drzwi się otwarły i weszła do sali jadalnejpanna Karusia we własnej osobie - ale w jakimże dezabilu! Oto - po prostu w koszuli. Gdzieœ tu, widać, w sšsiedztwie jadalni sypiała, toteż wprost z łóżka przyszła do ognia ogrzać się troszeczkę. Miała na nogach bez pończoch wsunięte miękkie i mocno przydeptane pantofle, włosy rozpuszczone i - powiedzmy całš prawdę! -rozkudłane, które właœnie rozczesywała, a na sobie jedynie krótkš koszulę, mocno powystrzyganš i koronkowo- przejrzystš u góry. Stanšwszy przed wielkim ogniem kominka, panna Karusia poczęła wyczyniać rozmaite piruety i krygi - przechylać się i wyginać. Zapewne w celu zagrzania tu i tampodczas tak chłodnego poranka, zadzierałaitak już krótkš koszulinę - albo znowu zasłaniała się niš bezskutecznie, gdy zanadto w jakim miejscu parzyło. Podœpiewujšc i balansujšc czesała swe długie, pozłociste włosy. Wykonywała już to prawš, już lewš nogš lekkie pas w stronę ognia, jakby sama była na scenie, a tańczyła bachiczny tan ku uciesze widzów siedzšcych nisko na parterze, w głębi gorejšcego pieca. Cezary był zachwycony tym widokiem, choć nie siedział w parterze, lecz w dalekiej loży. Nigdy nie miał przed oczyma kształtów kobiecych takharmonijnie pięknych i młodzieńczo jędrnych. Każdy ruch i przegub ciała panny Karusi był pełen niezwalczonego powabu. Lecz przecie brutalstwem było zbyt długie napawanie się widokiem rozmamłania młodej pięknoœci. Toteż Baryka, po doœć długim zresztš namyœle, chrzšknšł i rzekł wesoło: - Obawiam się, że włosy pani mogš się zapalić od ognia i wtedy... Nie miał czasu na dokończenie zdania zawierajšcego obawy tak słuszne, przewidujšce, niemal ojcowskie - gdyż panna Szarłatowiczówna wydała nagły okrzyk - niczym tamta dziewoja uciekajšca przed perliczkš - i runęła we drzwi z takimimpetem, że o mały włos nie wyrwała ich z zawias. Odkšd te drzwi były drzwiami, klamka klamkš, a zawiasy zawiasami, nigdy jeszcze nikt nie potraktował ich w sposób tak wybuchowy. Stare, spaczone drzwi długo jeszcze chwiały się na przerażonychhakach i szczękały wystraszonš klamkš. Ogień na kominie zdawał się strzelać i trzaskać, buzować i huczeć ze œmiechu z podwójnš i potrójnš swš mocš, jakby tam w głębi rzeczywiœcie tłum rozbawiony oklaskiwał przygodę panny Karusi. Cezary nie wiedział, czy ma siedzieć na swym miejscu, czy głęboko zawstydziwszy się, wstać i wyjœć. Został. Po pewnym czasie nadcišgnšł Maciejunio w rannej kurtce, a nawet w małej czapeczce, którš musiał widywać na łysinach mâitre d'hôtel'ów w czasie podróży po Europie z nieboszczykiem jaœnie panem - "Panie, œwieć nad jego duszš"... Maciejunio, dostrzegłszy rannego goœcia nasofie, zafrasował się, zmartwił, o mało nie płakał. Jakże to! Jeszcze œniadania nie ma na stole, a goœć, taki goœć, paniczów4 największy przyjaciel, czeka! Zakrzštnšł się, zabiegał jak fryga, aż podskakiwał w poœpiechu. Wnet napędził do tej sali bosych pokojówek, jakichœ małych "podręcznych" Piotrków i Florków. Nakryto stół i piorunem wniesiono koszyki z chlebem żytnim, z bułkami własnego wypieku, z suchymi ciasteczkami i rogalikami. Maciejunio własnoręcznie naznosił słoikówz miodem, konfiturami, konserwami, sokami. Tu podstawił "masełko", tam rogaliki. Pod siwym przystrzyżonym wšsem uœmiechał się spoglšdajšc na pewien słoik, który nieznacznie wskazywał, i coœ "oœmielał się" szeptać z cicha na jego wielkš, bardzo wielkš pochwałę. Cezary przysišgł mu oczyma, iż odwišże opakowanie słoika i skosztuje, a nawet sięgnie dokumentnie do wnętrza. Od wczorajszych doœwiadczeń polegał na zdaniu Maciejunia. Wniesiono uroczyœcie tacę z kamiennymi imbrykami. W jednym była kawa, kawa jednym słowem - nie jakiœ sobaczy ersatz niemiecki - "kawusia",rozlewajšca aromat swój na dom cały. W kamiennych także garnuszkach podsuwano porcję œmietanki. Z kożuszkami zagorzałymiod ognia uœmiechały się do goœcia te kamienne garnuszki, przypiekane przez ogień zewnętrzny. Cezary, nie czekajšc na domowników, zabrał się do "kawusi", kożuszków, "œmietaneczki", chleba, który płatał po żołniersku, do rogalików, które chrustał od jednego zamachu - do ciastek, miodu, konfitur. Maciejunio przewijał się kiedy niekiedy obok stołu i pochwalał oczyma, uœmiechem albo ruchem niepostrzeżonym zabiegi i czynnoœci goœcia. Na pytanie, czy nikt z domowników jeszcze nie wstał, stary sługa dał odpowiedŸ, iż œpiš jeszcze wszyscy. Panna Szarłatowiczówna wstała już wprawdzie, ale teraz powróciła znowu do łóżka, a do stołu dziœ w ogóle nie zasišdzie, gdyż jest niezdrowa. - Doprawdy? Zasłabła? - troskał się młodyBaryka. - Jakoœ... Ból głowy. Febra. Bo to teraz te cišgłe zmiany pogody. To pogoda, to masz! znowu niepogoda. Nigdy tego dawniej nie mieliœmy w naszych tutaj stronach. Była pogoda, no to pogoda. A teraz... Widać panienka z tej cišgłej niepogody wpadła w zapalšczkę. Niektórzy mówiš, że to wojna wpływa tak na tę niepogodę. Cišgłe strzałyz armat.. Ale my tutejsi nie możemy tego wiedzieć. - Może być, że to i wojna... - westchnšł Cezary zmiatajšc najprzedniejszš marmoladę z brzoskwini. Nie wszyscy jednak byli we œnie pogršżeni,bo oto dało się słyszeć wesołe podœpiewywanie i w lwich podskokach HipolitWielosławski wbiegł na ganek. Za chwilę był w jadalni. Maciejunio i jego podwładni zawirowali w sieniach i niewidzialnym kuchennym oœrodku. Wjechały zaraz nowe tace, nowe bochenki na miejsce nadwyrężonych przez Barykę, nowe koszykiz rogalikami, nowe maselniczki i słoiki pełne konfitur. Hipolit jadł co się zowie. Do smakołyków podanych żšdał dodatków w postaci "serwelatek" ', szyneczek, serków takich i owakich. Nasycił się wreszcie, rzucił serwetkę i wstał od stołu. - A gdzież to panna Karolina? Jeszcze œpi? -pytał Maciejunia. - Właœnie... jaœnie panienka jakoœ nam dzisiaj niezdrowa. - Leży? - Uchowaj Boże! Nie obłożnie, ale nam jakoœ niezdrowa. - Rozumiem. A niechże wam będzie niezdrowa! No, Cezary - do koni! Idziesz zemnš? - Jeszcze by też! Wyszli hucznie, buńczucznie. Dziedziniec byłbrukowany, niczym plac miejski. Stajnie mieœciły się na drugim jego końcu. Drzwi tam były otwarte i na progu stajni czekał wyprostowany i wypucowany Jędrek w spodniach w czarno-białe kratki i czerwonym lejbiku. Hipolit wpadł skokiem do stajni i witał się z końmi. Wielkim głosem wołał po imieniu na wierzchowce, których miał osiem, witał się z cugowymi i"brakami". Chodził od gródzy do gródzy to pokrzykujšc, to pieszczšc się z końmi, jakby z najlepszymi przyjaciółmi. Miał łzy w oczach i uœmiech szczęœcia na twarzy. Krok w krok chodził za nim Jędrek, stajenny. W każdym ruchu, w tonie głosu, uœmiechu i zasmuceniu naœladował swego pana - nie mówišc już ani słowa o poglšdach, mniemaniach i zasadach zarównostajennych, jak ogólnoœwiatowych. Cezary wywnioskował z obserwacji, że ów Jędrek mieœci się bez reszty w Hipolicie Wielosławskim. Jest w nim i kršży całš swš istotš wewnštrz tamtego niczym jakowaœ planeta ciemna dokoła œwietlistegosłońca. Na wyprawie wojennej, w obcowaniu z osobami wysoko postawionymi Jędrek nauczył się używania wyrazów ozdobnych, paradnych, niejako krasomówczych i wysoko stylowych. Mówił,wcišż wtykajšc tu i tam, a nie zawsze we właœciwe miejsce - "ewentualnie", "naturalnie", "faktycznie", "względnie" - a zwłaszcza "absolutnie". Tego "absolutnie" wprost nadużywał. Nadużywał również przysłówka "jednakowoż", który zjawiał się w jego ustach ni w pięć ni w dziewięć wzwykłych zdaniach oznajmiajšcych. Jędrek mówił na przykład: - Muszę to pokazać: Kasztan przychudł, a jednakowoż "Angielka" także przychudła. - Sam to doskonale widzę, ale coœ ty - przepraszam - robił od rana? - Wyrzucałem spod cugowych nawóz, ewentualnie gnój. - Dlaczego Kasztan przychudł? Koń tyje od zgrzebła. Wiesz ty o tym czy nie? - Absolutnie! - Ale kto temu winien, że Kasztan przychudł? Gadaj! - Œcierwo Namulak jeŸdził na Kasztanie po pocztę. - Na moim koniu po pocztę! Po pocztę! Na Kasztanie! Pasy będę darł! - To samo powiedziałem panu rzšdcemu. Nanaszym koniu, na Kasztanie, po pocztę! Pasydrzeć! Namulakowi za ruszanie naszych koni zaraz dałem w kufę, względnie w mordę, raz i drugi. - Właœnie, właœnie, fllozofie! - Właœnie! Mówię: dryniu, naszych koni łapšswojš czarnš - ni-ni! Wara od naszych koni!Absolutnie! Ten właœnie wyraz w postaci już to zupełnej, już nie wykończonej, wcišż syczał wjego wargach. Przechodzšc od konia do konia, przyjaciele obserwowali tu suchoœć głowy i odnóża, twardoœć kopyt w kształcie kubka, o rogu niezłomnym i lœnišcym - tam delikatnoœć skóry, jedwabistoœć sierœci gładkiej i połyskliwej.Na widok przychodniów konie zwracały ku nim głowy o wielkich, rozdymajšcych się nozdrzach, o oczach przedziwnie żywych, nakrytych z lekka cienkš powiekš. Żyły ich,oczywiste pod krótkim uwłosieniem, wzdymały się i widać było, jak krew w nich płynie, zaiste, grajšc przecudnš pieœńżycia. Przestępowały z nogi na nogę, a ruchliwe uszy zdawały się pilnie nadsłuchiwać, co ci przychodnie do siebie mówiš. Hipolit klepał swych ulubieńców i ulubienice po wystajšcych kłębach, po krzyżach równych i szerokich, po pochyłych łopatkach i cienkich, długich, wygiętych szyjach. Tu i tam wymawiał imię pieszczotliwe i przytulał twarz do wystajšcych koœci wielkich policzków. Cezary zaglšdał w te oczy nieznane, pełne rozumu, ognia i tajnych marzeń, których nigdy nie obejmie i nie zgruntuje marzenie człowieka. Słuchał krótkich, niejasnych westchnień, które raz w raz z potężnych, głębokich piersi wznosiły się, mówišc o tęsknocie za jadłem i napojem, wiekuistym Ÿródle rzezi i mordu wœród podłego białychdwunogów rodu - czy o tęsknocie za czymœ innym, zupełnie dla dwunogów niewiadomym, dalekim, sennie upragnionym. Wœród tego radosnego z końmi obcowania, gdy miłe, podniecajšce było tu wszystko, nawet zapach amoniakowy i odór potu zwierzęcego - przeszyło Cezarego uczucie obcoœci i samotnoœci. Jakoby przekazani głębiom jego duszy przez oczy końskie z otchłani ich egzystencji, załkał w nim ojciec i załkała matka. Myœl gorzka i cierpka, owoc wszystkiego, co w swym życiu widział, nasunęła wewnętrzne, zjadliwe pytanie: "Kiedyż nadejdzie podły dzień, iż tenże Jędrek posišdzie odwagę i zdobędzie się na siłę, żeby jaœnie pana chwycić za gardło i bić w kufę, względnie w mordę? Czy też Maciejunio da radę, czy potrafi wypchnšć jaœnie dziedziczkę za drzwi główne, właœnie w pazury motłochu? Czy potrafi wpuœcić biedę okolicznych wsi, ażeby nareszcie zobaczyła, co to tam jest, co sięmieœci w salonie, w œrodku tego starego dworu, bardziej niedostępnym i bardziej tajemniczym dla tłumu niż œwięty koœciół wNawłoci?" Cezary odepchnšł od siebie tę myœl wstrętnš i nachalnš, która go już od wczorajszego wieczoru napastowała. Właœnie Hipolit Wielosławski wydawał rozkazy: - Linijkę! Czy linijka oczyszczona, nasmarowana, gotowa? - Absss.... - Kasztan do linijki! Zwracajšc się do Cezarego spytał: - Czaruœ, jedziesz ze mnš? - Jadę. - Jeszczeœ tak, braciszku, nie jeŸdził na tym padole. Zobaczysz! Kasztan do linijki! Piorunowymi skokami i nagłymi ruchy Jędrek wytoczył z sšsiedniej wozowni linijkę, wózek na wysokich kołach, z wšskim siedzeniem podłużnym, który przypominał swym kształtem chudego pajška. Wnet lœnišca uprzšż narzucona została na Kasztana i sam ten wspaniały koń znalazł się między dwoma dršżkami zaprzęgu. Koœcisty i muskularny czteroletni biegun wzdrygał się pod uprzężš i bił kopytem w kamienie podwórca. Hipolit chwycił lejce z ršk Jędrka i zaprosił Cezarego, żeby usiadł tyłem do niego, w postawie "dartego orła"'. Obadwaj mocno oparli nogi na żelaznych prętach wewnętrznych, okalajšcych osie, Hipolit ujšł bat w rękę i cmoknšł na Kasztana. Końposzedł z miejsca ostrym kłusem. Z poczštku Hipolit Wielosławski jechał szerokim goœcińcem, pełnym wybojów i wšdołów, i na tej drodze nie mógł wypuœcić Kasztana w bieg pełny. Cezary siedzšc tyłem do konia, pierwszy raz oglšdał krajobraz wybiegajšcy niespodziewanie. Widoki pól wypadały przedjego oczy z dwu stron jako częœci nie łšczšce się ze sobš. Było to dziwne wrażenie podwójnej nowoœci i obcoœci, a jednak pełne powabu. Dzień był mglisty, zimny i senny. Pola już zupełnie puste. Tylko tam i sam, daleko widnieli jeszcze ludzie, którzy nad czymœ pracowali. Plamy ich ruchome i ciemne przesuwały się po żółtych i szarych polach, po powierzchniach jakby odartych ze skóry, dookoła samotnych wozów. Kędyœ daleko płonęło niewidzialne ognisko i siwy dym długš smugš we mgły przepływał. - Dobijamy do szosy - rzekł Hipolit. - Teraz ruszymy. Czuj duch! - Rozkaz! Hipolit ujšł Cezarego obiedwiema rękami pod łokcie w ten sposób, że się spletli nierozerwalnie. Linijka z nagła zaturkotała wbiegłszy na szosę kamienistš, kostropatš od œpiczastych krzemyków i granitów. Hipolit zacišł Kasztana raz, drugi i trzeci. Koń rzucił się naprzód i poszedł w pełny galop. Linijka poczęła z warczšcym hałasem miotać się od rowu do rowu, od pryzmy tłuczonego kamienia do pryzmy. Ten bieg wcišż jeszcze wzmagał się od siarczystychrazów. Wreszcie przeszedł w skok szalony,co siły w biegunie. Cezary już nic nie widział. Cały jego wysiłek polegał na zachowaniu równowagi i utrzymaniu oparciao plecy Hipolita. Koła wózka zdawały się niedotykać ziemi, a zamiatały szosę w prawo iw lewo, coraz częstotliwiej furkoczšc. - Teraz uwaga! Pełny bieg! Full pace! - wrzasnšł Hipolit. W istocie, nastał bieg tak pełny, że Baryka przymknšł oczy. Czekał na katastrofę. Rad by był wydobyć ręce spod uœcisku łokci Hipolita i w pełnym bieguzeskoczyć, lecz Wielosławski nie popuszczał swego pasażera. Krzyk jego, popędzajšcy konia, stał się dziki i srogi. Bat jego œwistał. Ta wariacka jazda trwała a, to 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ˜@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żOP| cPĚ ŸcQkócR^+TcS˛9´%tak długo, że pasażer stracił wszelkš nadzieję, żeby się kiedykolwiek skończyć mogła. Czuł zawrót głowy i mdłoœci. Za żadnš jednak cenę nie byłby się przyznał do tego nierycerskiego stanu. Milczał mężnie i wytrwale czekał. Jak przez sen usłyszał w tym locie jakieœ nawoływanie. Zobaczył jakieœ z boku ruchome plamy, ale tak niejasno, w takich gzygzakach, że to nie dotarło do jego œwiadomoœci. Lecz oto Wielosławski poczšł zdzierać lejcami swego skakuna. Linijka pędziła jeszcze, lecz już bardziej œrodkiemszosy. Hipolit puœcił ręce Cezarego i z całej siły siepał w tył lejcami rozbieganego konia. Wreszcie przeforsowałgo, puœcił w kłus i stanšł na miejscu. - Patrz, jak mię ten wariat urzšdził! - zawołał Hipolit zeskakujšc z linijki na ziemię. - Który wariat? - Jeden z wariatów... Istotnie, cały Hipolit był zabryzgany błotem, lepki od stóp do głów. Twarz jego ledwie było widać pod bryzgami. - Zdaje mi się, że na nas ktoœ wołał - rzekł Cezary. - Skšd? Rozejrzał się po polach i rozeœmiał radoœnie: - A! Pani Laura... - Gdzie? Jaka znowu Laura? - Sšsiadka nasza, pani Laura Koœcieniecka, ze swym narzeczonym. Patrzże! Cezary obejrzał się dookoła i rzeczywiœciespostrzegł "sšsiadkę". Zbliżała się młoda dama sadzšc œlicznymi, wspaniałymi skokami na przepysznym szpaku. Obok niej kłusował jeŸdziec na gniadym wierzchowcu. Dama jechała po męsku, doskonale trzymajšc się na siodle i œwietniewładajšc koniem. Gdy z polnej drogi zbliżyła się do szosy i miejsca postoju bohaterów linijki, Cezary mógł oglšdać jej obcisły strój męski, lekkie buty, żółtawe ineksprymable, krótki spencerek i niski, okršgły kapelusz. Bujne blond włosy nad wyraz pięknego koloru, zwinięte w duży węzeł w tyle głowy, doskonale były ujęte przez owo niskie nakrycie głowy. Dama œmiała się do rozpuku, przypatrujšc się z uwagš Hipolitowi. - Pospieszamy panu na pomoc, miły sšsiedzie! Jechaliœmy właœnie z panem Władysławem moimi granicami - aż tu widzimy, że kogoœ natrakcie konik ponosi - ha-ha-ha!... - Myli się pani. Konik nas wcale nie ponosił... - oburzył się Hipolit. - Doprawdy? Nie? A to się cieszę. Bo już współczułam bliŸniemu. - Dziękuję w każdym razie za współczucie w swoim imieniu i w imieniu mego przyjaciela, Cezarego Baryki. - A! - skinęła głowš pani w stronę Baryki. -Zdaje mi się jednak, że moje współczucie raczej ubodło sšsiada... - cišgnęła złoœliwie, zwracajšc się znowu w stronę Hipolita. W ogóle "przyjaciela Baryki" zdawała się nie dostrzegać, jakby był czymœ daleko mniej interesujšcym w tym zaprzęgu niż koń Kasztan. - Ależ go pan zmydlił! - wtršcił mocnym, basowym głosem towarzysz pani Koœcienieckiej. - Cały koń w pianach. Myœlę,że go pan napalił. Ależ dycha! Kiedyż pan powrócił? - Wczoraj. - Tiens! - syknęła pani. - I już dziœ rano tak forsowna eskapada! - Na wojnie przyuczono nas rano wstawać. - A pan także z wojny? - zapytała młoda dama zwracajšc się do Cezarego. - Tak. Oczywiœcie. Tak jest, z wojny. - Pan pozwoli, że się przedstawię... - rzekł do Cezarego swym najniższym basem towarzysz pani Koœcienieckiej. - Jestem Barwicki. - Baryka. - Z uszanowaniem patrzę na prawdziwych żołnierzy... - mówił z oczyma przymrużonymi chytrawo. - Sam tutaj jedynie na miejscu działajšc w zakresie organizacji i œwiadczeń, prawdziwie czeœć mam dla żołnierzy. - Wiadomo przecie, że pan nie mógł iœć ze względu na swš astmę... - wtršciła pani Koœcieniecka. - Pan Władysław chory na astmę? Tak? Nicnie wiedziałem... - dziwił się Wielosławski. - To widocznie podczas wojny musiał się pan tej astmy nabawić... - Gdzież tam! Już dawniej pan Władysław miał ataki dusznoœci, a teraz się to uwidoczniło, gdy go lekarze podczas superrewizji zbadali. - Życzę panu z serca powrotu do normalnego zdrowia! - mówił Wielosławski z najszczerszymi drwinami do potężnego jeŸdŸca, który mógłby pospołu ze swš astmš mury forteczne łamać. - Dziękuję, dziękuję... - bełkotał tamten œciskajšc co prędzej wycišgniętš prawicę. - A czy panowie zdajš sobie z tego sprawę,że jesteœcie na moim polu? - rzekła nagle pani Koœcieniecka. - Zajechaliœcie moje dziedziny. "Gdy jeleń wszedł w mojš puszczę, jeleń mój". Proszę do mnie na œniadanie. - Pani Lauro! W takiej postaci? Proszę spojrzeć na mnie okiem uwagi i litoœci. Czy w takim stanie zabryzgania mogę jechać do Leńca? - Może pan jechać! Jeszcze się tam w Leńcu może znajdzie jaki kawałeczek mydła, to się pan cudnie odmyje, a chłopiec panu ubranie oczyœci. - Ależ my jesteœmy wprost ze stajni! - Powiedziałam, że proszę na œniadanie. - Pani! Piękna amazonka zawróciła swego szpaka na miejscu i zjechała z szosy na bocznš drogę, biegnšcš w poprzek niw zabronowanych i osnutych cienkš sieciš ozimin. Za niš ruszył jej narzeczony. Obadwaj wojskowi wsiedli znowu na linijkę i pojechali za tamtš parš. Cezary zwrócił sięteraz twarzš do konia i mógł widzieć amazonkę. Œwietnie, a nade wszystko zgrabnie siedziała na koniu. Była wysmukła, niezwykle kształtna, muskularna i widać mocna - ani zbyt chuda,ani zanadto tłusta. Oczy miała iœcie lazurowe. Nie było w niej ani cienia kokieterii, przesady, nieszczeroœci, snobizmu. Była naturalna i solidna w każdym ruchu, słowie, uœmiechu. Nawracała kilkakroć do linijki, żeby o coœ zapytać albo coœ wesołego powiedzieć. Wtedy jej koń wpadał na wywalcowanš rolę, którš jeszcze niedawno ostry, ranny deszcz uklepał - i kopyta jego po pęciny zaklękały się w œwieże ciasto uprawy. Wtedy uda, piersi, ramiona jeŸdŸczyni harmonijnie z ruchami konia unosiły się, opadały i cišgnęły na siodle. Lekko się przechylała albo wdzięcznie gięła do taktu ze skokami wierzchowca. Przeœliczna jej twarz wyrażała czerstwe zdrowie, a nadobna pierœ oddychała w spazmach ruchu, swobodnie wcišgajšc i wydajšc powietrze, które wcale jeszcze nie przeszło przez płuca niczyje. Była w tej pani jakaœ cecha otwartoœci, która nakłaniała do uczuć przyjaznych. Ale pięknoœć jej i oczywista na siodle niejako bryłowatoœć wdzięku œciskała widokiem swoim wnętrze patrzšcych młodzieńców. Oczy im się jarzyły. Gdy paranarzeczonych cokolwiek się oddalała, żeby wœród uœmiechów szeptać o swych sprawach, Hipolit z cicha uœwiadamiał Cezarego: - Wdowa. Laura. Pierwszy mšż Koœcieniecki.Jakiœ tam pisarz, literat, historyk. Umarł dwa lata temu. Majštek miał œliczny - o, ten, co go widać. - Leniec. Koœcieniecki był zawsze strupieszały, chory, mizantrop. Niemiał o czym gadać z nikim w sšsiedztwie. Przykry był człowiek. No, umarł. Teraz się ten Barwicki rozbija o jej rękę. Sš po słowie, nawet, widzę, baba podkochuje się w tym astmatyku. - No, od czegóż by była Laura? Romantyczne macie imiona w okolicy. - Et, to bogaty nuworysz. Ma ci œliczny majštek, Suchołustek, nadto para się przemysłem, handluje. Bogacz. Spryciarz pierwszej klasy. Nie mogš się tak zaraz pobrać, jakby on pragnšł, bo matka Koœcienieckiego mieszka w Leńcu. Interesa sš powikłane. Koœcieniecki z pierwszš swojš żonš miał dwoje dzieci. Te dzieci majš pretensje i prawo do częœci majštku. Ona sama nie może spłacić ani matki, ani tamtych dzieci. I tak dalej. A temu Barwickiemu pachnie także i Leniec, boby wszedł między solidne towarzystwo... Jak się to hycel do niej podsadza! Widzisz ty? - Ejże, Hipeczku, czy tylko żółta zazdroœć przez twe usteczka się nie sšczy! - Ja? Do tej Laury? Nie! Baba jak malowanie... To prawda. Ale mogę wytrzymać. - Szczerze mówisz? - Tobie bym, bracie, szczerze nie powiedział! Wiesz, jak to ten moskiewski ofik mawiał w takich razach... - Wiem, wiem!... Ach, jakże pięknš była dróżka, dwukolejka,którš jechali! Nic w niej, co prawda, nie było szczególnego. Tu i tam, zapomniane przez ludzi, nie nagabywane raku czasu - rosły na niej tarki i głogi najeżone srogimikolcami. Głogi miały teraz na sobie owoc swój różany, o kolorze piękniejszym niż najwdzięczniejsze usta kobiece. Rosły półkolem, zagajem, wœród kamieni, które zpola praszczury parobków te niwy orzšcychwyorały i w to miejsce sygnęły. Tak toto porosło i krzewiło się w polu. - A potem przestrzeń bezdrzewna w jasnej glebie. Kędyœ na horyzoncie aleje w Nawłoci - bliżej kępy drzew Leńca. Para narzeczonych puœciła się przodem, dajšc z oddali znaki wojownikom, żeby się pospieszyli. Sadzšc na œlicznych koniach w jasnych rolach, tamci dwoje stanowili œwietne stadło. Cezary mruknšł: - Dobre sobie! Zanim przyjedziemy, już będzie po wszystkim. - Akurat! Umie się ona cenić. Aby ona umie! Mšdre to jak sam diabeł. - Po cóż by tak wyrywali? - Żeby nas godnie przyjšć. Zobaczysz... Ale na wszelki wypadek jazda! Żeby temu grubasowi popsuć szyki! Powierzchnia zniżyła się w rozdół, na którego dnie wœród niezbyt rozległych łšk płynęła rzeczka w urwistych brzegach. Dalej, za chwiejnym mostkiem, było wzgórze, na którego szczycie wznosił się ów Leniec. Wnet linijka zaturkotała przed gankiem "pałacu". Była to raczej willa niż pałac albo dwór. - Piętrowa, z lustrzanymi szybami, z dachem niemal płaskim i szpikulcem na szczycie, mogła stać w byle letnisku i należeć do fabrykanta Niemca lubŻyda nowobogacza. Nawet amorków na górnym gzemsie tej willi, trzymajšcych wieńce grubo i szczodrze pomalowane na olejno, nie oszczędzono tej sarmacko-barbarzyńskiej okolicy. Dwaj panowie z Nawłoci, oddawszy konia oczekujšcemu "człowiekowi", weszli po betonowych (tu i tam srodze nadpękniętych)schodach do sieni, skšd wyfraczony lokaj poprowadził ich wprost do łazienki. Myli się tam, czesali, oczyszczali z błota i dziwnie nadobni zjawili się w salonie. Lecz minęli ten salon i przeszli do następnego pokoju, gdzie stała duża szafa z ksišżkami,bardzo pięknie pooprawianymi w skórę i safian. Tam siedział pan Barwicki z ksišżkšw ręku. Pani domu nie było. - Widzisz... - znaczšco mrugnšł na CezaregoHipolit. - Widzisz, jak tu pięknie... - Prawda... - uœmiechnšł się Cezary. - Miałeœ rację mówišc, że tu tak pięknie... Pani Koœcieniecka niepostrzeżenie zeszła zeschodów, które z holu wejœciowego prowadziły na piętro. Była ubrana w skromnš, modnš suknię. Jej uroda zajaœniała teraz inaczej. Było dziwnie, niemal zdumiewajšco patrzeć na niš tak odmienionš. Włosy pozbawione kapelusza zalœniły pozłocisto, ramiona w wyciętej sukni odsłoniły się w przepychu linii doskonałych i w niepospolitej ich krasie. Odziana w miękkie, niemal przejrzyste szaty, pani Laura była niepodobna do siebiesamej. Uderzajšco odmiennie przedstawiałasię jej stopa w lakierowanym pantofelku, tasama stopa, co z tak sprężystš, żelaznš mocš wpierała się w żelazo strzemienia. Łydki obcišgnięte szarym jedwabiem pończochy były teraz wysmukłe jak u podlotka. Oczy tylko zostały te same, szczere i prawdomówne. Natomiast usta były mniej istotne i szczere, gdyż z lekka pocišgnięte barwiczkš, przypominajšcš kolorem swym barwę owocu dzikiej róży. Cezary siedział obok szafy bibliotecznej i przypatrywał się oprawom ksišżek. Niektóre z tytułów, wyzłocone na grzbietach, obojętnie odcyfrowywał. Przypomniał sobie, przypomniał... Szafa ojcowska, ksišżki... Tak samo stały ksišżki i snuły się wstęgš złoconš tytuły. Przypomniał sobie rozkład i urzšdzenie swego rodzinnego domu. Westchnšł sam przed sobš nad swojš dolš. Obcy jest wszędzie, sam. Jakiœ cudzoziemiec między rodakami, jakiœ zbłškany pies bez domu, pana i podwórza. Patrzył na ksišżki, a myœlał o tym, że wszystko jest niepewne, dorywcze, przemijajšce, podległe bestialskiemu zniszczeniu. Gdzie sš ksišżki ojca, gdzie dom, gdzie ojciec, gdzie matka?Zabici sš jak psy, za jakšœ pierworodnš winę - rzuceni sš do rowów jak psy! Praca ich życia na nic się nie zdała. Nie wiedzieli, że zarabiajš na karzšcš œmierć. Życie ich całe było jakowšœ œmiesznš pomyłkš, krwawym nieporozumieniem. A ci tutaj wszyscy sš tak pewni swego. Do licha! Nic nie widzieli, co jest, co bywa na œwiecie, a tak sš pewni swego. Czemu oni sš tacy pewni, gdy pewnego na œwiecie nie ma nic. Tak strasznie nic. On jeden przecie, Cezary Baryka, własnymi oczyma zobaczył, jak pewnego nic nie ma...- Pan lubi ksišżki? - zapytała pani Koœcieniecka siadajšc naprzeciwko. - Ksišżki? Nie bardzo. Lubię piękne oprawy. - A samych œrodków, wnętrz między oprawami, już nie? - Nie bardzo. Zresztš - czyja wiem... Teraz nie było czasu czytać, a dawniej, gdy było można, nie było znowu chęci. - A pan jest z których stron? Przepraszam za babskš ciekawoœć... - On jest z Baku... - rzekł Hipolit. - Aż z Baku! - dziwiła się pani Laura szczerze i prawdziwie. - Ojciec mój tam mieszkał. Matka tam umarła. - Ale pan tutaj u nas zostanie? W naszej okolicy? - Jakiœ czas - Tutaj, w tej okolicy, w każdym razie zabawi pan dłużej. Prawda panie Hipolicie? Bo tu mamy plan. Mamy plan balu w Odolanach. A tancerzy ani na lekarstwo! Panprzecie tańczy? - Owszem tańczę. - W takim razie jest nowy tancerz! Doskonale! - Nie wiem, kiedy jest ten bal. Nie wiem, czy będę mógł być na nim. - Czaruœ! mój drogi, porzuć no ten temat. Nie ty w tych sprawach decydujesz, tylko ja. - O, to-to! - syczała piękna pani. - Nie puœcić! Nie puœcić! Lokaj wszedł i cichym głosem poprosił do stołu. Panna Wanda Okszyńska miała skończonychszesnaœcie lat, a jednak nie mogła przeleŸćz pištej do szóstej klasy szkoły państwowej w Częstochowie. Skończyło sięna tym, że jej poradzono, ażeby sobie poszła na grzyby, gdyż z jej nauki nic nie będzie. Starania ojca, urzędnika bankowego, nic niemogły wskórać, gdyż rzeczywiœcie Wandzianie nadawała się do szóstej klasy. Krótko mówišc, nie umiała "na wyrywki" tabliczki mnożenia, a wszelkie "słówka" stale wyfruwały z jej biednej głowy. Nieszczęsny ojciec rozgniewał się na dobrei nie chciał patrzeć na oblicze tej domowej "oœlicy". Matka - rodzona siostra żony rzšdcy majštku "hrabiów" Wielosławskich w Nawłoci, pana Turzyckiego - wyprawiła niepoprawnš "oœlicę" na wieœ do siostry, ażeby choć przez czas pewien zeszła z oczu ojcowskich i spod jego ciężkiej pięœci. Tę to pannę Wandę Okszyńskš widział Cezary Baryka, gdy się salwowała' ucieczkšœcigana przez mœciwš perliczkę. Owa panna Wanda jedno tylko miała na swe usprawiedliwienie: grała na fortepianie. Nicdo jej głowy nie przystępowało, tylko ta muzyka. Mogła grać przez cały dzień, nic nie jedzšc ani pijšc - mogła nie spać, a nawet nie wiedzieć, że żyje na œwiecie, byleby jej tylko pozwolono bębnić na fortepianie. Toteż i bębniła. Rodzice rujnowali się na wynajem pianina i na drogie honoraria dla metrów. Ci kręcili głowami i wszyscy, jak jeden, zapewniali: nadzwyczajna zdolnoœć, zadziwiajšce ucho, niesłychana pamięć, istotny talent! Panny Wandzi nie wbijało to w ambit. Ona grała dla samej muzyki. Upijała się tš swojš "wyższš" muzykš niczym pijak gorzałkš. PoprzyjeŸdzie do Nawłoci i do mieszkania wujostwa, gdzie fortepianu nie było, nieszczęsna "oœlica" chodziła jak błędna owca. Po pewnym czasie ciotka Turzycka zastawała Wandzię siedzšcš przy stole i zapamiętale przebierajšcš po nim palcami, nie bez zażywania fikcyjnego pedału. Łzy lały się z oczu wygnanki, gdy tak sobie wygrywała na kancelaryjnym stole, pod nieobecnoœć wujcia Turzyckiego. Panna Karolina Szarłatowiczówna, która bywała w mieszkaniu rzšdcostwa, przyniosła wiadomoœć o tęsknocie Wandzi Okszyńskiej za fortepianem, szeroko rozłożyła tę wiadomoœć przed zgromadzeniem w tak zwanym "pałacu" i odpowiednio jš oœwietliła. Ksišdz Anastazy, ciotki Aniela i Wiktoria i w ogóle wszyscy domownicy poczęli domagać się niezwłocznego dopuszczenia muzyczki do "pałacowego" fortepianu, który pod swym pokrowcem zapomniał już poniekšd, że jestjakimœ tam muzycznym instrumentem, i przyzwyczajał się z wolna do roli mebla cennego, lecz gruntownie nieużytecznego. Pani Wielosławska nie bez pewnej opozycji ustšpiła. I oto panna Wanda Okszyńska dorwała się do fortepianu. Wolno jej było odwalać swš sztukę pod następujšcymi kondycjami:1) przed obiadem; 2) gdy nie magoœci; 3) gdy nikt nie jest cierpišcy; 4) gdy nikt nie œpi; 5) gdy w ogóle nikt nie zaprotestuje. Hipolit i Cezary powróciwszy na swej linijceze œniadania u pani Laury Koœcienieckiej, azda trwała a, to 48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÔ˜@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żTP<cUŒncVúcW-ýcX