ĺbkŃÉ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙őđGî’ŕGđ@îŕ@>ŕBđEîoŕEńŮő>ŕB>RŕG>˙ęÁńŮ˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙ĂUÎíffĚ sƒ ˆ‰ÜĚnćÝÝٙťťgcněĚÝܙŸťš3>CLAS ROBINSON €003Ű×S˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙Copyright (C)2000-2001 Pat Crowe. This Book Reader was distributed solely for the reading of classic books which are out of copyright. Program extends to address 3fffh. No responsibilty can be accepted for any breach of copyright nor for any other matter involved with material above this address. This material will have been added by a user of this program and not the author of this program. Please address any enquiries concerning breach of copyright or any other concerns, to that third party. óÍĆ>˙ęŔúPę ŔúQęŔ1ţ˙Íb͛ >ęa>ŕ&>ę Ŕ>˙ę ŔÍđ͜Í:Í\ÍćÍóÍ ÍBÍS ú‚˙§(Ţú ŔOÍŕ>ęŔͧ ÍÓ ÍŽ Íż ÍÓ ÍŽ ÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔÍ|ÍĹÍr>ęÁ>xŕE>@ŕAŻŕ>ŕ˙>Óŕ@űÍ ÍvúÁˇ(ńŻęÁ́Ë VËw cËoÂÄËgÂŐË_ 9ËW -ËO ËG Ăú Ŕ<ţ >OÍŕĂú Ŕ<ţ >OÍłĂÍ ĂÍS ĚĹĂú Ŕţ(ţ(ţ(#ú Ŕţ("ţ(*ţ( *Í/ĂÍĹĂÍËĂ͘ĂÍ^ĂÍ÷ĂÍĂÍ#Ăú Ŕ=ţ˙ >OÍ|Ăú Ŕ<ţ >OÍ|Ă!>w# űÉ!6# ú6˙#6# öÉ! 6˙#6# ö6# úÉÍB͜ÍĹÉú ŔţČÍw Í ÍÓ úÁO> ‘O͜úÁOÍŽ úÁ<ţ 8>ęÁÉú Ŕţ ú ŔGÍ3 8 ř Í3 8 řÍ#@Íw  Í  úÍÓ úÁţ(=> ęÁúÁO> ‘ţ >O͜úÁOÍŽ ú Ŕţ 0<ę ŔÉú ŔţČŐĹúÁO ú Ŕţ ͟ Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  Ü{ę ŔÁŃÉĹú Ŕţ ú ŔĆ GÍ3  úÍ3  úúÁO Íw Í ÍÓ ÍŽ yţ  é> ę ŔÁÉ>ę Ŕ>ęÁ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍŃ!ĐŔ*§ úaŔ*§ úúŔOúŔG>š >¸ >>ęŔÉ>ęŔę!>ęA!@}ęŔ|ęŔÍ- űÍŃúŔ=ęŔ Í3  úÍĹÉÍ-(ÍŃ>ęŔúŔć€(ěÍĹÉÍŃ>ęŔúŔć€Ę˜ÍĹÉ Í3  úÍuĘ,ÍŃúŔţÂúŔţĘ#>ę Ŕ>ęŔúŔć€(ÖÍĹÉĺŐĹúŔoúŔg #F+NxĄ<(,xą úŔęŔ͡ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔ$úŔţ(>ęŔÍŻ ÍÓ ÍŽ úQęŔ>ęŔÁŃáÉĺŐĹú Ŕţ˙(!В@§(=ůÍ3 yę Ŕ!В@y§( řÍ3 ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕ>ęŔÍG ÍÓ ÍŽ úQęŔú ŔO>˙ę ŔÍ|ÁŃáÉĺŐĹyę Ŕţ(ţ(ţ(ţ( ţ($ţ((!pÍ(!€Í !Í! Í!°Í!ŔÍÁŃáÉÍćĺĹ~î˙" ů ôÁáÉĺŐĹú Ŕ!ů ţ(q! ţ(j!H ţ(c!p ţ(\!˜ ţ(U!Á ţ(N!Ň ţ(G!ę ţ(@! ţ (9!: ţ (2!b ţ (+!Ň &ĺŐĹ!ˆ ĺŐĹ!ŔĺŐĹ!Ú ĺŐĹ!ą ĺŐĹ!aŔ˛Ŕ*§ úÁŃáÉ Przewiń Wers Str. Roz. Wsz Liiku: Rivi Sivu Kapp LopBlättern: Zeil Seit Kapt AlleDéfiler: Ligne Page Chap ToutScrolla: Rad Sida Kap Hela Lista: Linea Pagina Cap. Tutto Blader: Lijn Blad Hfdst Alles Bla: Linje Side Kap Alle Despl.: Línea Página Cap. Todo Mudar: Linha Pagina Cap. Tudo Despl.: Línia Plana Cap. Tot ĺŐĹúŔGúŔ<¸8Í-(ÍŃ>>ę Ŕ7 ęŔ>ę Ŕ§ÁŃá§ÉĺŐĹúŔţÂO úŔţÂO úŔţ(úŔţ ÍuÍŃúŔ>ę Ŕ7 =ęŔ>ę Ŕ§ÁŃáÉĺŐĹúŔG!Đx§(~#§ ÷ô˛Ŕ*§ úÁŃá§ÉĺĹ!€6# xą řÁáÉĺŐĹy!ţ(#!@‘ţ(!€’ţ(!Ŕ“ţ(!€@y§(=ů]T! ÁÍćP* úÍćP* úÍćP* úÍćP* úÁŃáÉ> ę>ęA!  y§( ĺ>""Ŕ " úáúN"úO">ęúŔćęAÉ> ę>ęA!  y§( *GúN¸ 6*GúO¸ .Ŕ * ú>ęúŔę!úŔćęAÍŃ Í3  úÉ> ę>ęA!    ž # ÷őúŔćęAńÉĺŐĹ! Á@6# xą ř!˛Ŕ~#§(Í÷ öÁŃáÉĺĹÖ o&MD)))  0úŔţ( 8 V#F#Í' yţ őzƒ_ÁáÉĺŐĹk&)}ćđo Á ÁĹË!Ë ÁĹ{ć§(Ë8Ë=öxśw#wyśw#wÁŃáÉđ˙ˇŕ˙Íćđ@ćŕ@É>‘ŕ@É>äŕGŕHŕIÉĺŐÍć!`˜Ŕ>đ" üÍćŔ" üŃáÉĺŐ!`˜ y§(=ů> ‘W>ÍćÍ'(Í'(Í'(éőy§ ńń!`˜QÍćÍ'(Í'(Í'(éŃáÉĺĹú‚˙§(,>˙ŕO!˜`>" xą ř€>" xą ř`>" xą ř>ţŕOÁáÉĹw#< ú 6# úÁÉ!˜>"< ű! ˜"< ű!@˜6ń# úÉ!ŕ™ 6ň# ú!š>("< ű! š "< űÉ́Ĺ> ŕđđđđ/ćË7G>ŕđđđđđđđđđđ/ć°Gú€˙¨ ę˙xę€˙>0ŕú˙ÁÉţ(Ż>˙ę‚˙ÉĹ>˙ŕ$ˆ xą ű>ŕ$ÁÉőđ@ć€(đDţ‘ ôńɇ‡‡Ć€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙ióúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęh˙@ióúA˙ć ů*âű ňɇ‡‡Ć€ęj˙kóúA˙ć ů*âű ňÉ>€ęj˙k@óúA˙ć ů*âű ňÉ˙ď=ď=|˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=˙ď=˙˙ď=ď=ŕ˙ď=˙ď=ď=˙ď=ď=ď=ď=<ď=ď˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙˙MBFONTMonospaced @@@@@@   ŕ ŕ @ŔŔŕ``@€ @€ @ @@  `@@ @@@@@ @ @@ŕ@ @ŕ@ @`@ @@@€€ŕ     ŕ@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ@@ @ @€@ ŕŕ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕ ŕ     ŕ      @     @ŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ     @@     ŕ    @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕ`@@@@@`€€@@@ ` `@ ŕ@ ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    @@@@@@ @€€  Ŕ  @@@@@@  ŕ   Ŕ    ŕ   ŕŕ  ŕ€€ŕ  ŕ Ŕ €€€ŕ€ŕ ŕ@`@@@     ŕ    @   ŕ   @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ @@@@@@@€@@ @@€`€ŕŕŕŕŕŕŕ@ €`€ @ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ   @ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€  @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ @€@    ŔŔŕŕ`@ŕ@@ @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ@@@@@@@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕ @ ŕ  ŕ   0@@@@@@ŕ€ŕ ŕ ŕ ŕ€ŕŕ ŕ ŕ @€@ ŕ Ŕŕ€€@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`@Ŕ@@@€ŔŔŔŕ€€       @€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕ€@ @€@@@€ ŕ @@@ŕ @ŕŕ`ŕ€ ŕ @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ  @ŕ ŕ @ ŕ ŕ `€ŕ ŕ  ŕ ŕ @ŕ ŕ @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕ @ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@ŕŔ  ŕ  Ŕ @ ŕŕ  €@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ  ŕ @ ŕ  ŕ  ŕ€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€ŔŔ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€@@@@@ €€€€ @@@@@ @  ŕ ŕ @ŕ   €@ŕ ŕ @ŕ  ŕ@ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ŕ ŕ ŕ€@  ŕ @  ŕ@   ŕ   ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ ŕ€€   ŕ ŕMBFONTVariable pitch €€€€€€  PPřPřPP x ř(đ ŔČ @˜ŕ  @° Đ€€@€€€€€@€@@@@@€@ŕ@ @ŕ@@€Ŕ€ @@@€€@     @@Ŕ@@@@ŕŕ  @€€ŕŕ  `  ŕ€€  ŕ ŕ€€ŕ Ŕŕ€€ŕ  ŕŕ @@€€ŕ  ŕ  ŕŕ  ŕ ŕ€€@@€ @€@ ŔŔ€@ @€ŕ  @@@ŕ ŕŕŕ€ŕŕ  ŕ   Ŕ  Ŕ  Ŕŕ€€€€€ŕŔ     Ŕŕ€€ŕ€€ŕŕ€€ŕ€€€ŕ€€€  ŕ   ŕ   ŕ@@@@@ŕ  ŕ   Ŕ   €€€€€€ŕˆŘ¨ˆˆˆˆˆˆČ¨˜ˆˆŕ     ŕŕ  ŕ€€€ŕ    Ŕ ŕ  ŕŔ  ŕ€€ŕ ŕŕ@@@@@@      ŕ      @ˆˆˆ¨¨¨P   @      ŕ@@@ŕ @@@€ŕŔ€€€€€Ŕ€€@@@ Ŕ@@@@@Ŕ@ ŕ€@ŕ ŕ ŕ€€ŕ   ŕŕ€€€ŕ ŕ   ŕŕ ŕ€ŕ`@ŕ@@@@ŕ  ŕ ŕ€€Ŕ    €€€€€€@@@@@@€€€  Ŕ  €€€€€€€ř¨¨¨¨ŕ    @   @ŕ   Ŕ€ŕ   ` ࠀ€€ŕ€ŕ ŕ€Ŕ€€€Ŕ    ŕ    @ˆ¨¨¨P  @     ŕ ŕŕ @€ŕ @@€@@ €€€€€€€€@@ @@€P ŕŕŕŕŕŕŕ`€€`€€`ŕ     ŕ@€`@ŕ@@@@Ŕ  ¨@ŕ@@@@@@ŕ@@@ŕ@@ € @€P @ŕ€ŕ ŕ @€@ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕŕ     ŕ@€€@HHŔŔđřP ü\T @ŕ€ŕ ŕ€@ @€ @ŕ€ŕ ŕŕ     ŕ @ŕ @€ŕ @ŕ @€ŕ€€€€€€@ŕ€€ŕ@€€€ Ŕ€ŕˆpPpˆŕ  ŕ  °€€€€€€ŕ€ŕ ŕ ŕ x„´¤´„xŕ ŕ ŕ$HH$ŕ Ŕx„´¤„x@ŕ @@€ŕŕ ŕ@ŕ@ŕŔ @€ŕ@@`Ŕ@@@@€   ŕ€€ĐĐPPPPP€€Ŕ@Ŕŕ ŕ ŕ ŕ ŕH$H€€€  (8€€€°ˆ 8ŕ ŕ(č @ŕ @€ŕ€@ŕ ŕ   @ŕ ŕ  @ ŕ ŕ P ŕ ŕ  ŕ ŕ  @ŕ ŕ  @ŕ€€€€ŕŕ€€€€ŕ@ €@ŕ€ŕ€ŕŕ€€ŕ€€ŕ ŕ€€ŕ€€ŕ  ŕ€ŕ€ŕ€@ŕ@@ŕ @ŕ@@ŕ@ ŕ@@ŕ ŕ@@@ŕpHHčHHp¨ˆČ¨˜ˆ€@ŕ  ŕ@ŕ    ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕPpˆˆˆp @ řˆ˜¨Čˆř€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  @@Ŕ€ŕ ŕ€Ŕ@ Ŕ  Ŕ€€@ŕ ŕ ŕ @ŕ ŕ ŕ@ ŕ ŕ ŕP ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ ŕ@ŕ ŕ ŕ @ŕ€€€ŕŕ€€ŕ@ €@ŕ ŕ€ŕ @ŕ ŕ€ŕŕ ŕ€ŕ  ŕ ŕ€ŕ€@@@@@@€€€€€@ @@@@ @@@@@ @ p` @ŕ    €@ŕ  ŕ @ŕ   ŕ@ ŕ  ŕP ŕ  ŕ ŕ   ŕ@ŕ@ř¨¨ř@€@   ŕ @   ŕ@    ŕ    ŕ @  ŕ ŕ€€ŕ  ŕ€€   ŕ ŕPyc€ÉĹcŽTcâ+ő×,­c€„;ě "PRZYPADKI ROBINSONA KRUZOE" DANIEL DEFOE I Urodzenie moje. Chęć żeglugi. Rodzice sprzeciwiajš się temu. W roku 1654 ojciec mój był kupcem w Hull, mieœcie portowym we wschodniej Anglii. Miał się wcale nieŸle, bo prowadził znaczny handel towarami zamorskimi, ale nie był szczęœliwy. Z trzech synów ja tylkozostałem w domu: najstarszy brat zacišgnšł się do marynarki królewskiej i zginšł w bitwie z Hiszpanami; œredni, puœciwszy się przed dziesięciu laty na morze, przepadł, jak kamień w wodzie, a ize mnie rodzice nie mogli się wielkiej spodziewać pociechy, gdyż przyznam się, że byłem próżniakiem i unikałem pracy, jakzaraŸliwej choroby. Ojciec, pragnšc, abym wyszedł na porzšdnego człowieka, starał się dać mi jak najlepsze wychowanie. Trzymał nauczyciela, potem do szkół posyłał; ale nieszczęœciem przed kilku laty został porażony i nie mógł opuszczać swego pokoju przyległego do sklepu; matka musiała zajmować się handlem i gospodarstwem. Sam sobie zostawiony, wymykałem się spod oka ojca, a z matkš robiłem, co mi się podobało, bo jak tylko zaczęła czynić mi najmniejsze uwagi, zarazudawałem chorego, a biedna kobieta, drżšco życie jedynego syna, pozwalała na wszystkie moje wybryki. Więc też zamiast iœć do szkoły, albo siedzieć nad ksišżkš, wymykałem się z domu i biegałem do portu, gdzie mi się nadzwyczajnie podobało. Bo też w porcie było co widzieć: różne okręty, jedno-dwu-i trzymasztowe, ogromne statki kupieckie rozmaitych narodów i zgrabne łodzie nadbrzeżnych rybaków, różnokolorowe bandery, rozmaite ubiory majtków, wszystko to bardzo ładne i zajmujšce. Kiedy zaœ przypadkiem okręt liniowy albo fregata wojenna zawitały do portu, to już dla mnie była prawdziwa uroczystoœć. Wdajże się przy tym w pogadankę z majtkiem, co to wrócił gdzieœ z Indii albo Ameryki, który się napatrzył czarnym jak kruk Murzynom, żółtym Chińczykom, albo czerwonym Amerykanom, co to jak zacznie rozpowiadać o lasach brazylijskich, nieprzebytych, zarosły olbrzymimi drzewami, o różnobarwnych papugach, złotopiórych kolibrach, gromadach swawolnych małpek, na których widok trzeba się brać za boki od œmiechu, to aż serce wydziera się w tamte strony! Cóż dopiero, jeżeli stary sternik pocznie opisywać, jakie to swobodne i wesołe życieprowadzi się na okręcie, jakie to wspaniałemiasta na Wschodzie, jaka żyznoœć i bogactwo krain podzwrotnikowych, gdzie doœć się schylić, ażeby zbierać złoto, perły, rubiny i diamenty... Kiedym się nasłuchał tych opowieœci, to sobie miejsca znaleŸć nie mogłem. Dom wydawał mi się taki nudny, sklep tak obrzydliwy, a szkoła tak szkaradna, że nieraz płakałem po kštach, desperujšc, że tutaj siedzieć muszę, zamiast bujać na przeœlicznym okręcie po niezmierzonym oceanie. Nieraz, gdy ojciec był w dobrym humorze, zaczynałem rozmowę o żeglarstwie, unosiłem się nad pięknoœciš krajów zamorskich, ale starzec rozdrażniony stratš mego œredniego brata, jednym słowem usta mi zamykał. –Milcz, mówił, nie waż się przy mnie morza wspominać, nienawidzę tego zdradzieckiego żywiołu. Gdyby biedny Tom pozostał w domu, byłoby nam daleko lepiej,miałbym w handlu wyręczyciela, a to przeklęte morze wydarło mi podporę mojejstaroœci. Miałem już blisko lat osiemnaœcie, a jeszcze nie wiedziałem, czym będę. Ojciec chciał mnie wykierować na kupca; matka wolałaby, żebym został duchownym; mnie zaœ marynarka zawróciła głowę. Próżniactwo moje nieraz œcišgało na mnie surowe napominanie ojca, matka parę razy płakała, usiłujšc obudzić we mnie chęć do pracy. Kiedy mówili, słuchałem ze skruchš,płakałem, także nieraz i ze szczerego serca przyrzekałem poprawę, ale te pięknezamiary bardzo prędko wietrzały z mej głowy, i w parę dni potem broiłem po dawnemu. Jednego razu powróciłem z portu nadzwyczaj rozdrażniony. Stary Smith, kapitan okrętu kupieckiego, odbywszy œwieżo podróż do Indii Wschodnich, więcej jak dwie godziny rozpowiadał o łowieniu pereł przy wyspie Cejlon, polowaniach na słonie, o bogactwach i goœcinnoœci tamtejszych osadników. Nasłuchawszy się jego opowiadań, postanowiłem bez dłuższego odwlekania zostać marynarzem i po powrocie oœwiadczyłem to stanowczo mojej matce. Biedna kobieta struchlała na te słowa. –Moje dziecko, zawołała ze łzami, czyż nie wiesz, że obaj twoi bracia na morzu zginęli, że tylko ty nam pozostałeœ? Czy masz zamiar wpędzić nas do grobu, opuszczajšc biedne sieroty? Porzuć tę myœlszalonš, jeżeli nie chcesz, żebym umarła. –Ha, jeœli matka będzie się sprzeciwiała mojemu zamiarowi i nie wyjedna pozwoleniaod ojca, to ja się utopię i kwita, zawołałem ze złoœciš. Ja nie chcę siedziećw tym nudnym domu, wolę umrzeć, aniżeli tutaj się mordować: raz niech się to skończy! Kochana matka, zastraszona tš pogróżkš, poczęła mię œciskać, całować i zaklinać na wszystko, żebym się opamiętał. Czułem, jak jej goršce łzy spadały mi po twarzy, ale ja niegodziwy nie wzruszyłem się tym wcale. Cierpienie drogiej matki wcale mię nie obchodziło, upierałem się przy swoim. O jakże mię ciężko Bóg za to póŸniej ukarał! Upór mój skłonił nieszczęœliwš kobietę, iż narażajšc się ojcu, poszła prosić go za mnš. Starzec, usłyszawszy to, wpadł w gniew niepohamowany i kazał mnie natychmiast zawołać. Z bijšcym sercem wszedłem do pokoju, a ojciec, ujrzawszy mnie, gwałtownie krzyknšł: –Cóż to za głupstwa chodzš ci po głowie? Zachciało ci się żeglować, zostać marynarzem? Czy myœlisz, że cię od razu admirałem zrobiš? Chcšc być marynarzem, trzeba znać matematykę, astronomię i inne umiejętnoœci; trzeba służyć długie lata na morzu, aby po tysięcznych niebezpieczeństwach i trudach wyjœć na kapitana okrętu. Chcšc być majstrem okrętowym trzeba znać kowalstwo, ciesiołkę, mechanikę; a ty co umiesz? Bški zbijać i gawronić się na okręty; na przyszłego kapitana to trochę za mało. Beznauki i pracy człowiek jest zerem i do niczego nie dojdzie. Choćbym nawet i dogodził twoim zachciankom, powiedz mi, co będziesz robił na okręcie? Możesz zostać ledwie majtkiem, skazanym na wspinanie się po masztach i rejach przez całe życie, na nieustanne plagi i poniewierkę! Na to znowu ja nie przystanę. Wybij sobie raz z głowy te wszystkie urojenia, bo nigdy, rozumiesz, nigdy nie pozwolę ci nogš wstšpić na okręt. A ponieważ nie chcesz się uczyć, więc od jutra przestaniesz chodzić do szkoły i wstšpisz do handlu. Pracuj, albo wynoœ się z mojego domu, gdyż nie myœlę dłużej żywić próżniaka. A teraz precz! Ostra przemowa ojca przeraziła mnie nadzwyczajnie; jak żyję, ni e widziałem go w takim uniesieniu. Wszystkie moje œwietne projekty żeglowania na wyspę Cejlon rozpierzchły się, jak mgła poranna; wiedziałem dobrze, że z ojcem żartów nie ma, więc nie mówišc ani słówka matce położyłem się spać, a nazajutrz rano stałem już za kasš w naszym sklepie. Nowoœć zatrudnienia i praca zajęły mię zrazu bardzo. Przez kilka tygodni sprawowałem się jak najlepiej; matka rosła z radoœci, a ojciec podczas obiadu łagodniej na mnie spoglšdał. O żegludze, przynajmniej w tym czasie, nie myœlałem prawie. Prawda, że nieraz, ważšc kawę, imbir lub goŸdziki, przypominałem sobie te przeœliczne kraje, gdzie te towary rosnš, i nieraz westchnšłem ciężko z tęsknoty za nimi, ale się też na westchnieniach kończyło. I kto wie, czy nie wyszedłbym na kupca i obywatela miasta Hull, szanowanego przez całe miasto, gdyby wypadek nie rozbudził na nowo chętki do żeglowania i nie nastręczył mi sposobnoœci do uczynienia zadoœć pragnieniom. Jednego dnia ojciec przy œniadaniu rzekł domnie: –Dostaliœmy œwieży transport towarów. Mathews nie ma czasu, więc ty pójdziesz jeodebrać. Tylko pamiętaj poœpieszyć się i niegawronić się w porcie! Ucieszyłem się bardzo z tego polecenia; od dwóch miesięcy oprócz koœcioła nie wychodziłem nigdzie, więc też poleciałem jak strzała do portu, podskakujšc z radoœci przez drogę. Ale humor ten wesoły zniknšł w chwili, gdyzobaczyłem przystań. Kilkanaœcie rozmaitych okrętów stało w porcie; morze lekko zmarszczone unosiło inne, posuwajšce się wspaniale, jak łabędzie, po wód zwierciadle; jeden właœnie opuszczał przystań przy wesołych okrzykach majtków i wystrzałach działowych. Serce zabiło mi gwałtownie, łzy zakręciły się w oczach i załamawszy ręce, mimowolnie w głos zawołałem: – O mój Boże, mój Boże! Dlaczegóż jestem tak nieszczęœliwy! –A ty, krecie ziemny, czego tak lamentujesz, zawołał ktoœ, uderzajšc mniez lekka po ramieniu. Odwróciłem się i ujrzałem Wiliama, kolegę szkolnego, miłego i wesołego chłopca, który od czterech lat służył na statku własnego ojca. – To ty, Wiliamie, zawołałem z radoœciš, nie widzieliœmy się tak dawno! –Ba, nic dziwnego, toż przeszło dwa lata kršżyliœmy z ojcem po morzach indyjskich: byłem w Goa, Kalkucie, Batawii, Manili, a nawet w Macao, podczas kiedy ty, œlimaku, pełzałeœ po kamienistym bruku twego rodzinnego miasteczka. –Ach, jakżeœ ty szczęœliwy, mówiłem ze smutkiem. Cóż bym dał za to, gdybym był na twoim miejscu. –A któż tobie broni spróbować lubej włóczęgi? Morze dla każdego otwarte, a naokrętach miejsca nie braknie. – Mnie nawet mówić o tym nie wolno, odrzekłem z niechęciš. – Jak to, zapytał zadziwiony. Opowiedziałem mu więc całe moje położenie, wyspowiadałem się ze wszystkich zmartwień, utyskujšc, że mi rodzice zagradzajš drogę do szczęœcia. Wiliam, wysłuchawszy mnie, wzruszył ramionami i rzekł: –I któż ci winien, że sobie radzić nie umiesz? Ja, na twoim miejscu, nic nikomu nie mówišc, porzuciłbym od dawna starych i zacišgnšł się na pierwszy lepszy okręt. Takiego porzšdnego chłopca każdy kapitan zotwartymi rękoma przyjmie, a że nic nie umiesz, jak powiada twój ojciec, to nic nie znaczy. Nie œwięci garnki lepiš. I ja, wchodzšc na okręt, o niczym nie miałem wyobrażenia, a teraz proszę patrzeć, jaki ze mnie wyborny marynarz. –Przyznam ci się, odpowiedziałem, że dawno bym to zrobił, ale jestem trochę zabobonny. Ojciec powtarza mi cišgle, że kto rodziców nie słucha, marnie zginie i Bóg mu nigdy błogosławić nie będzie. Otóż dwóch moich starszych braci wbrew woli ojca porzuciło dom, puœcili się na morze i obaj w młodym poginęli wieku. To mię tak przeraża, iż nie mogę się odważyć. –Niedołęga jesteœ, kochaneczku, i kwita, zawołał z pogardš Wiliam. Miliony ludzi puszcza się na morze i wracajš szczęœliwie. Każdy stary lubi gderać, to jużtaka ich natura. Teraz gniewa się i zabraniaci spróbować szczęœcia, ale jak powrócisz iprzywieziesz huk pieniędzy, przyjmie cię z otwartymi rękami. Raz trzeba być mężczyznš! Ot, wiesz co, jutro płyniemy doLondynu, jeżeli masz ochotę, wsiadaj z nami. Zobaczysz wielkie miasto, zakosztujesz marynarskiego życia, a jak ci się nie spodoba, to za parę tygodni wróciszdo domu i będziesz sobie znowu ważył miłypieprz i kochane goŸdziki. – Popłynšłbym z całej duszy, rzekłem wzdychajšc, ale cóż... kiedy... kiedy... – Co takiego?? Mów do kroćset masztów! – Oto nie mam pieniędzy... i... – Głupstwo, zawołał Wiliam, biorę cię na mój koszt tam i na powrót! Czy zgoda? – Zgoda, zgoda, zawołałem, rzucajšc mu się naszyję. – A więc ruszaj i przygotuj się. A pamiętaj,żebyœ się nie spóŸnił, bo jak przed œwitem nie będziesz w porcie, to popłyniemy bez ciebie. –Niech cię o to głowa nie boli, mówiłem odchodzšc. Umiem ja wstawać bardzo rano,kiedy tego potrzeba. II Pierwsza wycieczka na morze i co mnie w niej spotkało. Rozszedłszy się z Wiliamem, pobiegłem co tchu po towary i zwiozłem je jak najprędzej, aby nie obudzić podejrzeń ojca.Biedny staruszek pochwalił mnie, mówišc, iż z radoœciš przekonuje się, że mi dawne głupstwa wywietrzały z głowy. Mówił to w chwili, kiedy najczarniejszš gotowałem mu niewdzięcznoœć. Przez cały dzień byłemroztargniony, w nocy spać nie mogłem, bojšc się chybić na naznaczony termin. Ciemno jeszcze było, gdy porwałem się na nogi, ubierajšc œpiesznie. W całym domu cichuteńko, jak makiem zasiał. Rodzice i domownicy spali. Lękajšc się obudzić stróża, nie przez bramę, ale przez parkan wydostałem się na ulicę. Serce mi biło z bojaŸni, to żeby ojciec się nie obudził, to żebym kogo znajomego nie spotkał, albo wreszcie nie spóŸnił się do portu. A chociaż wyrzuty sumienia dręczyłymię bardzo i rodzice stali cišgle na oczach, nie zważałem na to i biegłem tym prędzej, aby raz dostawszy się na okręt, przecišć sobie drogę do powrotu. Wiliam niecierpliwieprzechadzał się po brzegu i poznawszy mnie z daleka, krzyknšł: –Ha, idziesz przecie. Myœlałem, że się rozżalisz, rozbeczysz i zostaniesz przy matusi. No, siadaj prędzej, bo tam ojciec musi niecierpliwić się i klšć szkaradnie, że nas dotšd nie ma. Wskoczyłem do łodzi. Silnym pchnięciem wioseł majtkowie odbili od brzegu, a ranny odpływ morza ułatwiałnam przeprawę. ŁódŸ podskakiwała, plšsała po falach, przechylajšc się często, a ja, pierwszy raz w życiu płynšc, zbladłem ze strachu, gdyż mi się zdawało, że lada chwila czółno wywróci kozła. Lecz nie œmiałem słówka przemówić. Po przybyciu do okrętu nowy przestrach. Wiliam kazał mi wstępować w górę po jakichœ schodkach czy drabince, zawieszonej nad wodš. Nie wypadało okazywać bojaŸni. Krew uderzyła mi do głowy, ale przecież jakoœ wdrapałem się na pokład. Kapitan zburczał nas, żeœmy się nie poœpieszyli, i natychmiast gwizdnšł silnie, co było znakiem do podniesienia kotwicy. Zawarczał kołowrót i z jego pomocš wycišgnięto ciężkš kotwicę. Majtkowie wdarli się na reje, rozwišzali żagle, które natychmiast wiatr powabnie wydšł, jakby skrzydła jakiego ogromnego ptaka. Zagrzmiały działa, a okręt, pochyliwszy sięnieco, w lekkich plšsach z wdziękiem wybiegł na pełne morze. Był to piękny trójmasztowiec kupiecki, majšcy z obu stron po szeœć dział i szeœćdziesišt ludzi obsady, zbudowany silniei zgrabnie do odległych podróży. Z wysokichmasztów zbiegało ku bokom mnóstwo lin, toprzytrzymujšcych maszty, to tworzšcych drabinki sznurowe, a z tyłu wiatr rozdymał wspaniale dumnš flagę angielskš. Na szczycie masztów długie szkarłatne choršgiewki wesoło igrały, odbijajšc się odciemnego błękitu niebios. Nie umiem opisać uczuć, jakie mnš miotały.Raz przecież dogodzi łem najgorętszej chęci żeglowania, byłem nareszcie na pokładzie okrętu. Wszystko dla mnie było nowoœciš, każda rzecz zajmowała mię niezmiernie. Dumny moim szczęœciem, z pogardš spoglšdałem na niknšce wieże rodzinnego miasta. Płynęliœmy nader szybko. Wkrótce już tylko brzegi Anglii, nibysinawa chmurka, rysowały się w oddaleniu;ale wkrótce i te znikły, a zostały tylko nieprzejrzane przestwory wód pode mnš i niebo nad głowš. Ale zachwycenie moje trwało niedługo. Około jedenastej przed południem zerwał się silny wiatr zachodni i poczšł statkiem gwałtownie kołysać. Raptem dostałem nudnoœci, bólu głowy i mocnych wymiotów. Była to choroba morska, której każdy, pierwszy raz płynšcy po morzu, ulec musi. Zaczęło mi się kręcić w głowie, myœlałem,że lada chwila okręt wywróci się i zatonie. Natychmiast przypomnieli mi się biedni, zmartwieni moim nieposłuszeństwem, rodzice. Ciężki żal mię ogarnšł i poczšłem gorzko płakać. Tymczasem wicher srożył się coraz bardziej, morze wzdymało się gwałtownie,bałwany piętrzyły się, rosły, a mnie się zdawało, iż lada chwila nas pochłonš. Opanowała mnie œmiertelna trwoga, poczšłem się modlić i œlubować Panu Bogu, że jeżeli mi tylko pozwoli dostać się na lšd,nigdy domu rodzicielskiego nie opuszczę i wsklepie jak najusilniej pracować będę. O, jakże mój ojciec słusznie robił, gdy mi zabraniał puszczać się na morze, powtarzałem w duchu. Jakšż miał rację, gdy mi zachwalał ciche i spokojne życie handlowe, a ja, wariat, nie słuchałem go i samochcšc wpadłem w nieszczęœcie, z którego już się pewnie nie wyratuję. I znowu na myœl o œmierci zalałem się łzami.–A ty czego się mazgaisz, babo jakaœ –krzyknšł nadbiegajšcy Wiliam. Œlicznie wyglšdasz z tym bekiem i morskš chorobš. Ruszaj do kajuty i połóż się na łóżko, a nierób mi wstydu przed całš obsadš. Na czworakach, z wielkim trudem, to popychany przez przebiegajšcych majtków, to podrzucany chyleniem się statku, }ÁˆŠj ľA$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČˆiC ř }x}`X¸ŠjPŕc0Äc ô˜c Œ,V  â-rc€ T<zaledwie zdołałem dopełznšć do mego posłania w kajucie kapitana, gdzie mnie, jako zaproszonego goœcia, umieszczono. Ległem na łóżku, ale długi czas usnšć nie mogłem. Okręt raz wybiegał na szczyt bałwanów, to znów pogršżał się w przepaœci. Maszty i całe belkowanie przeraŸliwie trzeszczały, podrzucane beczki i paki podskakiwały, robišc szalony hałas, a cała ta muzyka przerażała mię w najwyższym stopniu. Na koniec zmordowany chorobš, znękany przestrachem i zmartwieniem, usnšłem. Na drugi dzień obudziłem się póŸno. Słońcewesoło zaglšdało przez okienko kajuty. Okręt leciuchno się kołysał. –A więc burza szczęœliwie minęła, zawołałem zrywajšc się z łóżka, a że wczoraj nie rozbierałem się wcale, więc pobiegłem na pokład. Pierwszš osobš napotkanš tam był Wiliam. –No, i cóż ty, szczurze ziemny, zawołał wesoło, żyjesz przecie! Myœlałem, żeœ już umarł ze strachu. Było się czego trwożyć. –Pewnie, że było, odpowiedziałem, zniecierpliwiony trochę jego żarcikami. Jak żyję, nie widziałem podobnej burzy. –Burzy! Co, burzy? zawołał Wiliam, zanoszšc się od œmiechu. Cha! cha! cha! on silny wiatr burzš nazywa. Ciekawy jestem, co byœ powiedział, gdyby prawdziwa burza zaryczała. Ale bšdŸ spokojny, tchórzu, okręt nasz, silnie zbudowany i kierowany umiejętnie, nie zlęknie się najgwałtowniejszego huraganu. A teraz pójdŸ, dam ci lekarstwo, które cię w mgnieniu oka z morskiej choroby uleczy. To rzekłszy, zaprowadził mnie do ojcowskiej kajuty i podał potężnš szklanicęgoršcego grogu, którego majtek przyniósł całš wazę z kuchni. – Wypij to, ale do dna – mówił, pijšc sam – to ci dobrze zrobi i przywróci odwagę. Jak żyję, nie piłem grogu. Rodzice moi nie używali mocnych napojów i oprócz lekkiego piwa nie znałem nawet smaku innych trunków. Gdybym œmiał, byłbym odmówił Wiliamowi, ale on nazwałby mnie znów babšlub niedołęgš, a ja chciałem uchodzić za mężczyznę. Krztuszšc się, wypiłem wszystko, lecz czułem od razu, że mi się głowa potężnie zawraca. Zaledwie też wyszedłem z kajuty, nogi zaczęły mi się plštać, majtkowie, ujrzawszy to, poczęli się œmiać i szydzić ze mnie. Zawstydzony, zrejterowałem do łóżka, trzymajšc się œcian. Tak to pierwszy raz tylko wyłamawszy się spod czujnego oka rodziców, już się upiłem i zostałem poœmiewiskiem prostaków. Przez parę dni następnych okręt z powodu przeciwnych wiatrów posuwał się bardzo powoli. Kapitan majšc interes w Yarmouth skierował ku brzegom. Zaledwie upłynęliœmy parę mil morskich, gdy w oddaleniu na horyzoncie ukazała się czarna linia chmur. Wiatr wilgotny zaczšł podmuchiwać i marszczyć powierzchnię morza, pokrywajšcš się tu i ówdzie białawš pianš. – le, będzie burza i to porzšdna, zawołał kapitan. Zwinšć wielki żagiel! Kieruj ku lšdowi! Dreszcz przebiegł mnie od stóp do głowy na te słowa. Burza i jeszcze kapitan mówi, że porzšdna! Ach nieszczęœliwy, teraz już niezawodnie nie wyjdziesz cało, zginiesz w tak młodym wieku, nie dotkniesz nogš ziemii nie zobaczysz swoich! Te i podobne myœli trapiły mię srodze. Tymczasem okręt płynšł szybko ku brzegom Anglii i niedługo ujrzeliœmy port wYarmouth. Kapitan nie kazał jednak wpływać do portu, ale zarzucić kotwicę w przystani zasłoniętej wzgórzem, gdzie zdawało mu się, iż okręt, nie będšc tyle narażony na wœciekłoœć wiatru, szczęœliwieprzeczeka nawałnicę. Zaledwie kotwica dosięgła dna, kiedy nagle zawył wicher tak gwałtowny, iż o mało niezerwał nam wszystkich rei i nie zgruchotałmasztów. Kapitan kazał natychmiast zwinšćżagle co do jednego i zarzucić drugš kotwicę, bojšc się, aby lina pierwszej nie pękła, a wicher nie roztršcił nas o skalistewybrzeże. Szalony huragan, dmšc z przerażajšcš siłš, zginał potężne maszty, które jak giętkie trzciny dotykały prawie szczytami powierzchni wody. Czarna opona chmur zajęła całe niebo, sprawiajšc niemalnocne ciemnoœci. Co chwila ogniste węże piorunowe rozdzierały obłoki, jaskrawym biało-fioletowym œwiatłem oblewajšc cały widnokršg, po czym znów robiło się ciemno. Olbrzymie bałwany, niby góry wodne, pędzšc ku lšdowi, z takš wœciekłoœciš raz po raz uderzały w okręt,że wszystko trzęsło się, trzeszczało. Statek, to w tę, to w owš stronę miotany, szarpał się jak brytan na łańcuchu i zdawało się, że lada chwila potarga grube kotwiczne liny i popędzi ku brzegom. Żagle, reje poszarpane, potrzaskane w kawały odrywały się od masztów; nareszcie przedni, zgruchotany huraganem, padł, pokrywajšc sieciš lin cały przód okrętu. Kapitan rozkazał zršbać wszystko i wrzucić w morze. Lecz przez upadek tamtego, maszt œrodkowy, straciwszy punkt oparcia, zaczšł się chwiać gwałtownie, zagrażajšc przewróceniem okrętu. Trzeba było i ten, jak pierwszy, zwalić. Niezmordowany kapitan nie szczędził wszystkich usiłowań, aby okręt ocalić, lecz na wybladłej jego twarzy wyraŸnie czytać można było, iż niewiele pozostaje nadziei. Podówczas siedziałem skurczony przy drzwiach pokładu, trzymajšc się z całej siły żelaznego łóżka, za które obie założyłem ręce. Przerażony w najwyższymstopniu, drżałem jak liœć, nie wiedzšc, gdzie się schronić, co z sobš poczšć. Wszystkie słowa ojca, wszystkie jego przestrogi stały mi wcišż na myœli. Chorobamorska, jeszcze silniejsza jak przed pięciu dniami, dokuczała mi srodze, a wyrzuty sumienia nieznoœnie trapiły. –Ach, Boże! mój Boże! –szeptałem, odchodzšc od zmysłów, ja to wszystkiemu jestem winien. Przez moje nieposłuszeństwo œcišgnšłem gniew Twój na tych niewinnych ludzi. Przeze mnie wszyscy poginš! Ach, ratuj mię, miłoœciwy Boże! Zlituj się nade mnš! Nigdy już, dopóki życia, nie zrobię nic bez wiedzy i woli moich kochanych rodziców. Będę im posłuszny we wszystkim. Ach, Panie! Panie! Zmiłuj się! Zmiłuj! Ale burza wrzała straszliwie, huk piorunówi œwist wiatru nie ustawał na chwilę. Dwa statki kupieckie, zerwane z kotwic, przeleciały jak błyskawica koło naszego okrętu i roztrzaskały się o nadbrzeżne skały. Inny okręt, o kilkaset sšżni od nas odległy, z całym ładunkiem i wszystkimi ludŸmi poszedł na dno. Widziałem starych majtków, doœwiadczonych marynarzy modlšcych się na klęczkach i gotujšcych sięna œmierć. Wtem we drzwiach, przy których siedziałem, ukazał się wybladły utykacz szpar i zawołał przerażajšcym głosem: – Otwór w okręcie!! Cztery stopy wody w kadłubie! – Do pomp!! Cała obsada do pomp, krzyknšłkapitan, zwołujšc wszystkich na pomost. –Wstawaj, próżniaku, zawołał utykacz, potršcajšc mnie silnie, czy nie słyszysz, cosię dzieje? Ruszaj do pompy, bo cię wrzucęw morze, niedołęgo! Zerwałem się na nogi i pobiegłem pracowaćz innymi, ale mimo wysilenia, robota nie na wiele się zdała. Po całogodzinnym pompowaniu zawołano z wnętrza: pięć stóp wody! Naówczas kapitan, zagrożony zatonięciem okrętu, rozkazał dać ognia z dział na trwogę. Nie obeznany ze zwyczajami marynarskimi, usłyszawszy ten huk, myœlałem, że okręt pękł na połowę i zemdlałem ze strachu. Porwano mnie i odrzucono na bok, sšdzšc, że umarłem. Każdy tylko sobš zajęty, nie troszczył się wcale o drugich. Już się œciemniało, kiedy odzyskałem zmysły. Na okręcie panowało zupełne zamieszanie. Pomimo cišgle dawanych wystrzałów, ani od brzegu, ani od innych statków stojšcych na kotwicach, żadna łódŸ nie przypływała nam na pomoc, a okręt coraz więcej nabierał wody. Wszelka nadzieja ratunku znikła. Na koniec bryg wojenny, wzruszonynaszym losem, poœwięcił swš szalupę, wysyłajšc jš ku nam. Długi czas walczyli dzielni majtkowie z rozhukanym morzem, zanim zdołali przybliżyć się. Na koniec uchwycili rzuconš linę i przybili do naszego statku. Popłoch i zamieszanie mogłyby nas zgubić, gdyby nie energia kapitana, który powstrzymawszy cisnšcych się tłumem, nietylko wszystkich szczęœliwie do szalupy przesadził, ale nadto swojš gotówkę, papiery i kosztownoœci ocalił. Z poczštku chcieliœmy się dostać na pokład brygu, leczo tym ani można było marzyć. Kapitan więc nakłonił sternika szalupy, ażeby skierowałjš ku lšdowi, bioršc na siebie odpowiedzialnoœć, w razie gdyby zatonęła. Z pomocš wioseł i wiatru szybko przebywaliœmy przestrzeń przedzielajšcš nas od brzegu. Zaledwie odpłynęliœmy o paręset sšżni od opuszczonego statku, kiedy ten pogršżył się w przepaœciach morskich. Po nadludzkich wysileniach, zmordowani, przemokli i drżšcy, dostaliœmy się na koniecdo brzegu w pobliżu latarni Winterton. Mieszkańcy miasta Yarmouth, zgromadzeni w niezmiernej liczbie na brzegu, przyjęli nas z największš goœcinnoœciš, zabrali do domów i pokrzepili rozgrzewajšcš strawš i ciepłym posłaniem. Właœciciele ocalonych okrętów zrobili natychmiast składkę i doręczyli kapitanowi, proszšc, ażeby rozdał jš między potrzebujšcych. Z pomocštego wsparcia każdy z nas mógł dostać się do Londynu albo do domu wrócić. Za wstawieniem się Wiliama dostałem trzy gwinee. Było to aż nadto na drogę do Hull, gdzie, jak każdy z czytelników zapewne mniema, zaraz się udałem dla pocieszenia i przebłagania strapionych rodziców. Gdybym miał iskierkę rozumu, gdybym miałpoczciwe serce, byłbym to niezawodnie uczynił. Posiadajšc jednak tak znacznš kwotę, nie mogłem się oprzeć chęci zobaczenia Londynu. Razem z niebezpieczeństwem i strachem przeminęłydobre zamiary. Zresztš, wracać do domu potak niefortunnej próbie, narazić się na gniew ojca i poœmiewisko wszystkich znajomych – nie, na to nie mogłem się odważyć. Zamiast więc myœleć o powrocie, zaczšłem błškać się po mieœcie, szukajšc sposobnoœci udania się do Londynu. Na drugi dzień napotkałem naszego kapitana, idšcego z Wiliamem. Kolega mój miał wcale niewesołš minę i z westchnieniem podajšc mi rękę, rzekł: –I cóż, biedny Robinsonie, spotkał cię strach niemały, a wszystko z mojej przyczyny. – Jak to z twojej przyczyny, zapytał kapitan. –Tak, ojcze, bo to ja go namówiłem, aby z nami popłynšł, a tymczasem, zamiast spodziewanej przyjemnoœci, o mało tej wycieczki nie przypłacił życiem. –Słuchaj, chłopcze – rzekł poważnie kapitan –ostrzegam cię po przyjacielsku, ażebyœ więcej nie próbował żeglugi. Wypadek, jakiego doznałeœ, powinien cię przekonać, że nie jesteœ stworzony na marynarza. – A pan, czy także już nigdy w życiu nie wsišdzie na okręt, zagadnšłem go. –Ja, to całkiem co innego, odrzekł kapitan.Żeglarstwo jest moim zatrudnieniem i utrzymaniem. Ale ty wcale się tym nie trudnisz i zapewne tylko nierozsšdna namowa mojego syna nakłoniła cię do spróbowania tego niebezpiecznego żywiołu. –O, nie, panie, odpowiedziałem z zapałem. Żegluga od lat dziecinnych zajmuje mnie i pocišga niezmiernie, tak, iż przeciw woli ojca, wbrew jego najsurowszym zakazom, puœciłem się potajemnie na morze, bez którego żyć nie mogę. –Jak to, zawołał z niezmiernym oburzeniem kapitan, ty dzieciuchu odważyłeœ się wbrew rozkazom ojca postšpić? I czymże ja sobie na to zasłużyłem, żeby taki urwis œmiał wstšpićnogš na mój statek! A czy ty wiesz, niepoczciwy synu, że nieposłuszeństwo dla rodziców pocišga za sobš karę Bożš i kto wie, czy nie przez ciebie straciłem okręt? Precz mi z oczu, niecnoto i nie waż pokazywać mi się więcej, ani wdawać z Wiliamem, bo mnie popamiętasz! Widzšc, że spłonšłem ze wstydu i oczy mi łzami zaszły, poczciwy kapitan wzruszył się i rzekł łagodniej: –No, nie martw się i nie przybieraj sobie do głowy. Jeszcze możesz być porzšdnym człowiekiem, staraj się więc jak najprędzej naprawić zło, któreœ uczynił i wracaj natychmiast do domu. I uœcisnšwszy mnie za rękę, wsunšł w niš dwie gwinee. Wiliam pożegnał mnie także i ucałował serdecznie. Na drugi dzień rano, ugodziwszy za parę szylingów furmana wracajšcego do domu, wsiadłem na wóz i pojechałem... do Londynu. III Dostaję się do Londynu. Poznanie się moje zkapitanem innego okrętu i co z tego wynikło. Stolica Anglii wydała mi się ogromnym miastem, zwłaszcza, że oprócz Hull i Yarmouth, nie widziałem innych miast w życiu. Olœniony wspaniałoœciš pałaców, długoœciš ulic, wielkoœciš koœciołów, błškałem się przez pierwsze dwa dni, przypatrujšc się wszystkiemu z niezmiernym zadziwieniem. Lecz pobyt tam drogo kosztuje i po tygodniu, wydawszy dwie z pięciu gwinei, przeraziłem się bardzo, co dalej będzie. W tak krytycznym położeniu obudziły się zwykłe wyrzuty sumienia i teraz stanowczo postanowiłem wrócić do domu. Miałem wuja, proboszcza w Hull, człowieka dobrego i lubišcego mnie bardzo. Umyœliłem użyć jego poœrednictwa, a że ojciec poważał go wielce, byłem więc pewny, że mi przebaczenie u rodziców wyjedna. Zresztš, odbyłem już podróż do Londynu, mogłem się więc tym pochwalić przed znajomymi, tajšc niebezpieczeństwa,jakich w mojej wycieczce doznałem. Ponieważ na podróż pieszš, a tym bardziej na wozie, nie wystarczyłoby mi pieniędzy, umyœliłem więc na Tamizie poszukać takiegostatku, ażeby się zabrać do domu. Przybywszy na brzeg rzeki, ujrzałem mnóstwo ludzi zajętych ładowaniem i wyprzštaniem okrętów. Kogo się tu spytać o odpływajšcy statek, myœlałem sobie. A nuż trafię na jakiego łotra, który mię okradnie i na koszu osadzi, trzeba być ostrożnym. I poczšłem pilnie przypatrywać się flisom i marynarzom, aż nareszcie wpadł mi w oko mężczyzna pięćdziesięcioletni, bardzo łagodnych i miłych rysów twarzy. Stał on oparty o dom celnej komory i uważałem, iżmi się od kilku chwil przypatrywał z zajęciem. Zbliżyłem się tedy ku niemu i pozdrowiłem go grzecznie kapeluszem. –Czyœ kogo zgubił, mój chłopcze, zagadnšłnieznajomy, odpowiadajšc na mój ukłon. Uważam, że błšdzisz z miejsca na miejsce,jak gdybyœ kogo szukał. –Panie, odpowiedziałem z ukłonem, raczciemi powiedzieć, czy nie wiecie o jakim statku, który by do Hull odpływał? –Do Hull? Hm, to będzie trudno. Dziœ ani jeden w tamtš stronę nie płynie i zdaje mi się, że dopiero za kilka dni stary Dick puœcisię tam z ładunkiem towarów. Zaczekaj więc do soboty i przyjdŸ tutaj, a ja cię zarekomenduję. –O, łaskawy panie, odrzekłem nieœmiało, ja tak długo czekać nie mogę, gdyż wydałbym wszystkie pienišdze i brakłoby mi na zapłacenie przewozu. –A cóż cię tak gwałtownie do Hull pocišga? Myœlę, że taki młody chłopak i tutaj znalazłby utrzymanie. Cóż tam będziesz robił, nieboraku? Zachęcony przyjaznym tonem i współczuciem, z jakim do mnie nieznajomy przemawiał, opowiedziałem mu otwarcie moje przygody. Marynarz wysłuchał mnie uważnie, a potem rzekł: –Hm! hm! A więc wyrwałeœ się, sowizdrzale, z domu bez pozwolenia rodziców, to wcale niedobrze; ba, ale cię trochę tłumaczy w moim przekonaniu ta twoja chętka do żeglowania. Każdy młody ma swoje szaleństwa. Ja ci znowu tego takbardzo za złe nie mam, bo widzę, że mógłby być z ciebie tęgi marynarz. Gdy powrócisz teraz do domu, ojciec cię pewnieporzšdnie zburczy. Ja na jego miejscu wyłatałbym ci skórę. Do kroćset masztów, to by ci wcale nie zaszkodziło. Ale żart na stronę, tak wracać nie możesz, wszyscy bycię wyœmiali i bardzo słusznie. – Cóż więc mam zrobić, wyjškałem, czerwienišc się jak wiœnia. –Wiesz co, kochaneczku, spodobałeœ mi sięod razu. Jesteœ miłym chłopcem i mogš z ciebie być ludzie. Ja byłem takim samym urwisem, a przecież wyszedłem na porzšdnego człowieka. Nie odradzam ja ci wcale, żebyœ do ojca wracał, ale być tylko w Londynie i powrócić z niczym, to jakoœ będzie bardzo licho wyglšdało. Jeżeliœ zaczšł się awanturować, to już z próżnymirękami wracać nie wypada. Słuchaj mnie więc: za trzy dni odpływam do Afryki ku wybrzeżom Gwinei, gdzie dużo gwinei zarobić można. Jeżeli chcesz, wezmę cię z sobš. Mam dzięki Bogu znaczny majštek, dobrš żonę, ale ani jednego dziecięcia. Otóż na tę podróż przybiorę cię za syna i na twój rachunek zaryzykuję czterdzieœci funtów szterlingów. Zakupię za nie rozmaitych towarów stalowych, bawełnianych i szklanych. Jeżeli handel pójdzie dobrze, czego się niezawodnie spodziewam, zarobisz ładny pienišdz. Naówczas oddasz mi wyłożonš sumę, a powróciwszy z zyskiem do rodziców, dowiedziesz im, żeœ przez te parę miesięcydarmo chleba nie jadł. Podróż nie będzie cięnic kosztowała, gdyż przewiozę cię tam i na powrót za darmo. Przez drogę obznajomię cię trochę z żeglarstwem, a ręczę ci, że ojciec nie tylko da się statku, }ÁˆŠj ľA$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż `čHĽc€íż3Ź‰c€5'V >‹0Jc€Ő>Łprzebłagać, ale widzšc, żeœ skorzystał i pieniężnie i naukowo, może nawet i pozwoli ci poœwięcić się marynarce. Usłyszawszy te słowa, zgodne z najgorętszymi życzeniami moimi, o mało nierzuciłem się do nóg kapitanowi. Projekt jego trafił mi zupełnie do przekonania, albowiem miałem teraz czym usprawiedliwić moje nieposłuszeństwo i dogodzić chęci podróżowania. Z ochotš więcprzystałem na wszystko i w trzy dni potem, korzystajšc z pomyœlnego wiatru, opuœciłem ujœcie Tamizy. IV Podróż do Gwinei. Ryby latajšce. Pożar morza. Korzystny handel i powrót do Anglii. Z wyjštkiem gęstej mgły, która nas zaskoczyła w kanale La Manche i o mało nie była przyczynš spotkania się z innym okrętem, zakrytym w tumanie, żegluga odbywała się bardzo pomyœlnie. Zaledwie wypłynęliœmy na Ocean Atlantycki, natychmiast mgły ustšpiły. Najpiękniejsza pogoda zajaœniała na niebie. Łagodny wietrzyk wzdymał żagle, igrajšc z banderš.Wody oceanu przeœlicznym błękitem zachwycały oko, różnišc się od brudnych i mętnych fal Morza Północnego. W przezroczystym ich zwierciadle widziałem mnóstwo ryb rozmaitej wielkoœci i barwy. Niekiedy przemykała się gromada dużych delfinów igrajšcych wesoło koło okrętu. Raz nawet sternik, przywoławszy mnie na tył statku, pokazał ogromnego haja czyli ludojada. Majtkowie mieli wielkš ochotę go złowić, ale kapitan, nie chcšc tracić próżnodrogiego czasu, nie pozwolił na to. Przebywszy zwrotnik i zbliżajšc się ku wyspom Zielonego Przylšdka, zauważyłem, że niebo przybierało coraz ciemniejszš barwę, a powietrze, mimo upałów, cudnš tchnęło œwieżoœciš. Choroby morskiej nie doœwiadczałem wcale, rozkosz nieznana ogarnęła całš mojš istotę, radoœć ujrzeniacudownych krain nie dawała mi zasnšć. Żal,chęć przebłagania rodziców i poprawy, całkiem mi wywietrzały z głowy. Jednego dnia przed południem nagłe gromada ryb podniosła się z morza. Z poczštku wzišłem je za stado ptaków, lecz kiedy przelatujšc nad okrętem, kilka spadłona pokład, przekonałem się, że to ryby latajšce. Były one długie na pół łokcia, grzbiet ich błękitny, podbrzusza szarawosrebrne. Płetwy długie i szerokie zastępowały skrzydła i dopóki nie obeschły, mogły się na nich latajšce rybki unosić. Przypatrywałem się im z zajęciem, ale chciwi tego przysmaku majtkowie w lot je pozbierali i zanieœli kucharzowi, który zaraz owe rybki usmażył. W parę dni potem, póŸno wieczorem, kiedy już ułożyłem się na spoczynek, kapitan wpadł do kajuty i zawołał z udanš trwogš:–PójdŸ, pójdŸ co żywo, admirale, straszne nieszczęœcie, pożar ogarnšł morze! Bałwany się palš! Serce zabiło mi gwałtownie. Zrażony doznanymi wypadkami w pierwszej podróży,wpadłem w przestrach bardzo łatwo. Zerwałem się z łóżka i pobiegłem z kapitanem na pokład. Okropny widok przedstawił się mym oczom.Całe morze jaœniało dziwnym œwiatłem. Za każdym poruszeniem fali wytryskiwały smugi ognia, jakby błyskawice wydobywałysię z łona wód morskich, albo cała powierzchnia milionami iskier jaœniała. Snopy œwiateł to błękitnawych, to różowych ukazywały się na przemian, a za okrętem widno było szerokš smugš œwietlnš, oznaczajšcš drogę, którš przebył. – Co to ma znaczyć, zapytałem kapitana z przerażeniem. –Co to ma znaczyć? Alboż ja wiem, rzekł poczciwiec, wzruszajšc ramionami. W cieplejszych strefach kuli ziemskiej często widywałem to zjawisko, ale żebyœ mi nawetœmierciš zagroził, to ci tego wytłumaczyć nie potrafię. Tyle tylko wiem, że œwiatło tonie tylko nie pali, ale nawet nie grzeje. Długo przypatrywaliœmy się temu wspaniałemu zjawisku, a ile razy ryba plusnęła na powierzchni morza, mieliœmy najwspanialszy fajerwerk. Na koniec kapitan zapędził mnie do łóżka. Podczas żeglugi kapitan nie dał mi próżnować. To mnie oprowadzał po wszystkich kštach okrętu, uczšc nazwisk i przeznaczenia każdej liny, każdego narzędzia; to znowu kazał mierzyć wysokoœć nieba, obliczać szerokoœć i długoœć geograficznš, to utrzymywać dziennik okrętowy, zapisywać spostrzeżeniapogody i ruchy igły magnetycznej. Słowem,udzielał wszystkich wiadomoœci marynarzowi potrzebnych. Nieraz musiałemstraż nocnš odbywać, albo stać po kilka godzin przy sterze i uczyć się kierowania okrętem. Parę razy musiałem razem z majtkami drapać się po sznurowych drabinach na reje, œcišgać lub rozpuszczać żagle albo nawet wartować w bocianim gnieŸdzie. I przyznać trzeba, że w cišgu tej siedmiotygodniowej żeglugi ku brzegom afrykańskim obznajomiłem się z najważniejszymi zasadami sztuki żeglarskiej. Praca ta przykrzyła mi się z poczštku, lecz widzšc, że kapitan, mimo wrodzonej łagodnoœci, ostro karał nieposłusznych i opieszałych, nie œmiałem mu się narazić i pilnie wykonywałem, co mipolecił. A trzeba było dobrze uważać, bo nieraz badał mnie œciœle, a na każde pytanie musiałem porzšdnie odpowiadać. Wkrótce przekonałem się, że życie marynarskie nie było tak swobodne, jak mi to nieraz opowiadali majtkowie. Na morzu nie tylko darmo chleba jeœć nie można, ale trzeba się tęgo napracować. Nareszcie ujrzeliœmy upragnione brzegi Afryki. Mówię upragnione, bo nie wiem, jak komu, ale mnie się już porzšdnie przykrzyćzaczęło. Przez siedem tygodni nic nie widzieć, tylko wodę i niebo, a przy tym jeœć suchary, solone mięso i pić wodę ciepłš i niekoniecznie œwieżš, to wcale nie zachwyca. Toteż dostawszy się na lšd, o mało nie ucałowałem ziemi z radoœci. Zarzuciliœmy kotwicę w pobliżu Sierra Leonei zaczęliœmy prowadzić korzystny handel z Murzynami. Czarni znosili nam piasek złoty, koœć słoniowš, gumę arabskš i mnóstwo innych płodów, które ich ziemia wydaje, w zamianza siekiery, piły, noże, zwierciadełka, paciorki i bawełniane tkaniny. Kapitan nasz zrobił œwietny interes, a ja tak wyszedłemna moim handlu, że nie tylko dobroczyńcy mojemu zwróciłem wyłożone pienišdze, nietylko wyprawiłem majtkom œniadanie, ale jeszcze do Londynu przywiozłem pięć funtów czystego złota w proszku, za którymi zapłacono w mennicy rzšdowej 500 funtów szterlingów nowiuteńkimi gwineami. Cała ta podróż poszła więc nadzwyczaj pomyœlnie. Wprawdzie nie przyzwyczajony do klimatu afrykańskiego, dostałem w Sierra Leone silnej zimnicy, ale ta za powrotem do Anglii wkrótce ustała. V Œmierć kapitana okrętu. Jego wdowa wysyła nowš wyprawę do Gwinei. Przyłšczam się do niej. Rozbójnik morski. Bitwa. Powróciwszy do Anglii i odebrawszy pienišdze z kasy za złoty piasek, zamyœlałem natychmiast do Hull pojechać. Od znajomego londyńskiego kupca, którego spotkałem w stolicy, dowiedziałem się, że moi rodzice żyjš, ale martwiš się niezmiernie, nie wiedzšc, co się ze mnš stało, tym więcej, że im doniesiono, iż okręt, na którym odpłynšłem, zatonšł pod miastem Yarmouth. Natychmiast więc poszedłem do portu i dałem zadatek sternikowi, odpływajšcemu do Edynburga, który mnie obiecał w Hull wysadzić. Wypadało tylko pożegnać dobregokapitana i podziękować mu za wszystkie dobrodziejstwa. Ale któż opisze moje zmartwienie, kiedy przybywszy do jego mieszkania, zastałem biedaka w okropnej goršczce, prawišcego od rzeczy, a żonę w największej rozpaczy. Na drugi dzień po powrocie zachorował takniebezpiecznie, iż doktorzy żadnej nie robilinadziei. Nie mogłem nieszczęœliwej kobiety i mego zacnego opiekuna tak pozostawić. Zamiast wsišœć na okręt, przeniosłem się do nich i dzień i noc pielęgnowałem chorego. W tym stanie przebył dni pięć, a w nocy szóstego dnia, nie odzyskawszy ani na chwilę przytomnoœci, skonał na moich rękach. Trzeba się było zajšć pogrzebem, bo rozpaczajšca żona nie miała sił o tym pomyœleć. Pochowaliœmy nieboszczyka z wielkim smutkiem. Umierajšc prawie nagle, zostawił interesy swoje w wielkim nieładzie. Wdowa strapiona nie mogła się nimi zajšć. Przebyłem więc jeszcze parę tygodni, pomagajšc w tej sprawie bratu zmarłego. Człowiek ten bardzo mnie polubił i kiedy kupiwszy okręt po bracie, zamierzał znów płynšć do Gwinei, poczšł mię bardzo usilnienamawiać, abym mu towarzyszył. Nie trzeba mi tego było dwa razy mówić. Pomyœlnoœć i przyjemnoœć żeglugi oraz korzyœć wielka odniesiona w pierwszej podróży, skusiły mnie do spróbowania jeszcze raz szczęœcia. Postanowiłem nie wracać do domu, aż po przybyciu z Gwinei, aby z większym kapitałem przedstawić się rodzicom. Za połowę sumy posiadanej nakupowałem różnych towarów, najstosowniejszych do handlu z Murzynami. Resztę zostawiłem u wdowy po kapitanie, aby na wypadek jakiego nieszczęœcia nie stracić od razu wszystkiego. Dnia 1 wrzeœnia 1659 roku wyszliœmy pod żagle. Żegluga szła pomyœlnie. Wprawdzie nic nie znaczšca burza spotkała nas na odnodze Biskajskiej, ale wyszliœmy z niej bez szkody. Już brzegi Europy znikły nam zoczu i wszystko zdawało się zapowiadać szczęœliwe przybycie do celu podróży, gdy wtem na wysokoœci Lanceroty, jednej z Wysp Kanaryjskich, majtek, będšcy na straży w bocianim gnieŸdzie, dał znać kapitanowi, iż jakiœ wielki okręt ukazał się na wschodzie i ku nam wprost płynie. Kapitan wdarł się na maszt i przekonał się,że to statek berberyjski, œcigajšcy nas podpełnymi żaglami. Zamiast skierować się ku Lancerocie i w tamtejszym porcie szukać ocalenia, jak to roztropnoœć nakazywała, kapitan, ufajšc szybkoœci okrętu, kazał rozpuœcić wszystkie żagle i płynšć na południe. Mniemaliœmy tym sposobem ujœć przed rozbójnikiem. Wkrótce jednak pokazało się, że korsarz prędzej od nas płynie i za kilka godzin niezawodnie nas dopędzi. Natychmiast więc przygotowano się do obrony. Dziesięć armatokrętowych nabito po częœci kulami, w częœci zaœ siekańcami. Naokoło wielkiego masztu ułożono stos pik, toporów, szabli i kordelasów oraz kilkanaœcie nabitych muszkietów. Było nas dwudziestu oœmiu; napokładzie statku korsarskiego przeszło siedem razy tyle, a osiemnaœcie armat wychylało swe paszcze z boków. Około południa rozbójnik zbliżył się na odległoœć strzału działowego, wywiesił czarnš flagę i dał ognia œlepym nabojem, wzywajšc do poddania. Kapitan kazał zwinšć częœć żagli i zatrzymał się nieco, a gdy rozbójnik tym uspokojony zbliżył się kunam, powitaliœmy go nagle wystrzałem ze wszystkich dział. Kule dobrze wymierzone strzaskały mu tylny maszt, a siekańce zawaliły pokład rannymi i trupami. Pozdrowiony tak niespodzianie, poczšł œpiesznie uchodzić. Byliœmy pewni, że zrażony dzielnym przyjęciem, nie odważy się ponowić napadu, ale rozjuszony korsarznie popuœcił tak łatwo zdobyczy. Około trzeciej po południu dopędził nas na nowo itym razem, trzymajšc się w odległoœci, w jakiej go nasze kule dosięgnšć nie mogły, poczšł z działa wielkiego kalibru raz po raz dawać ognia. Kilkanaœcie celnych strzałów obezwładniło nasz okręt, a wtedy z wielkš szybkoœciš przypadł i mimo ognia z dział, zahaczył nasz okręt. Szeœćdziesięciu Maurów z gwałtownoœciš burzy wpadło na pokład. Daliœmy do nich ognia z muszkietów, a na zmieszanych tš salwš wpadliœmy z rozpaczš i wyrzucili z pokładu. Lecz rozbójnicy z podwójnš siłš uderzyli powtórnie. Po krótkiej, zaciętej walce, pomimo wysileń męstwa, zostaliœmy pobici. Kapitan, sternik i oœmiu z obsady padło trupem, reszta otrzymała rany i musiała się poddać. Maurowie w obu spotkaniach przeszło trzy razy tyle ludzi stracili. Korsarz, złupiwszy okręt, podpaliłgo, a nas zaprowadził do Sale, miasta portowego na zachodnim wybrzeżu marokańskim. Wyszedłem z tej bitwy bez szkody, pomimo, że walczyłem równo z drugimi. Towarzyszy moich powieziono w głšb kraju i tam zaprzedano w niewolę. Mnie upodobał sobie właœciciel rozbójniczego okrętu i jako niewolnika zatrzymał. Utrata wolnoœci, przejœcie nagłe z kupca naniewolnika, zgnębił o mnie niezmiernie. W czasie obu podróży i pobytu w Londynie, niepomyœlałem wcale o przebłaganiu rodziców.Teraz na nowo zabrzmiały mi w uszach pamiętne słowa ojca: kto nie słucha rodziców, temu nigdy Bóg błogosławić nie będzie i marnie zginie. Przepowiednia ta ziœciła się zupełnie. Chwila kary nadeszła. Byłem najnieszczęœliwszym z ludzi. Oddalony o kilkaset mil od ojczystej ziemi, niewolnik nawpół dzikich mahometanów, bez pociechy i wszelkiej pozbawiony nadziei, oddawałem się strasznej rozpaczy. A jednak był to dopiero poczštek moich cierpień. Inne, dolegliwsze nierównie cierpienia czekały mnie w przyszłoœci, jak się o tym, miły czytelniku, w dalszym opowiadaniu przekonasz. VI Niewola mauretańska. Mój pan robi mnie ogrodniczkiem. Uczę się pracować. Pomieszkanie i pożywienie. Rybołówstwo. Ksury i Mulej. Nowy mój pan nie był wcale rozbójnikiem zprofesji, ale bogatym magnatem mauretańskim. Wysyłał on okręty na zdobycz, bo mu to korzyœć przynosiło, a korsarstwo u Maurów nie było wcale rzeczš hańbišcš, ale czynem bohaterskim, rycerskim. Więc sami nawet członkowie rodziny sułtańskiej wysyłali statki na chwytanie i łupienie giaurów (psów chrzeœcijańskich), a pan mój zrobił wielkš fortunę na tych wyprawach. Za przybyciem do Sale, dozorca niewolników, Akib, obejrzał mnie i przeznaczył na ogrodniczka. Nie mogę narzekać, żeby mnie bito lub dręczono, ale jako chrzeœcijanin, byłem w pogardzie u Maurów i traktowany na równi z Murzynami, z którymi mieszkać i jeœć musiałem. Mieszkaliœmy w ciasnej, podziemnej prawie izbie, zanieczyszczonej brudem i mnóstwem obrzydłego robactwa. Placek z prosa, kawał jęczmiennego grubego chleba i nieco gotowanego ryżu stanowiło nasze pożywienie. Noc była dla mnie najokropniejsza. Leżšc poœród kilkunastu Murzynów, których ciała nieznoœny zaduch wydajš, dręczony przez owady, nieraz na garœci zgniłej słomy, rzewnymi zalewałem się łzami. Wówczas stawały mi w najżywszych barwach w pamięci szczęœliwe chwile przepędzone w domu rodziców. Jakże mi tam dobrze było w schludnym pokoiku, na czyœciutkim posłaniu, otoczonemu troskliwoœciš ukochanej matki! A dziœ! Jakiżlos mój okropny! I wzburzony tymi myœlami, zrywałem się z posłania głoœne wydajšc jęki, a Murzyni, zbudzeni mym narzekaniem, złorzeczyli mi, grożšc biciem, jeœli im będę przerywał spoczynek. A jednak mimo tak strasznego położenia, myœl o Bogu nie powstała w mej duszy. Złorzeczyłem tylko albo rozpaczałem, lecznie szukałem pociechy w modlitwie, a kiedywzruszenie moje uspokoiło się nieco, naówczas rozmyœlałem o sposobie ucieczki z niewoli. Kopišc lub plewišc po całych dniach w ogrodzie, miałem dosyć czasu do rozmyœlania. Z poczštku pocieszała mię nadzieja, że pan mój, wyprawiajšc się na morze, weŸmie mię z sobš; że przyjdzie szczęœliwa chwila, iż dogoni nas wojenny okręt chrzeœcijański i pokonawszy korsarzy, wyrwie mię z niewoli. Lecz wkrótce przekonałem się o zwodniczoœci tych marzeń. Ile razy Maur przedsiębrał wyprawę, zawsze zostawiał mię w domu, pod nadzorem Akiba. Tak zeszły dwa ciężkie lata w niewoli. Pomimo trudów wyrosłem i zmężniałem. Położenie moje było wcišż przykre, lecz zyskałem bardzo wiele pod innym względem. Dostawszy się do niewoli, byłem wierutnym próżniakiem, ale bojaŸń plag zmuszała mnie do roboty. Widziałem nieraz, jak bat dozorcy krwawe znaczył bruzdy na plecach leniwego Murzyna i wcalenie miałem ochoty spróbować, jak to smakuje. Tak więc ze strachu nauczyłem się pracować. Robota nie tylko nie sprawiała miprzykroœci, lecz przeciwnie. W każdy pištek, będšcy u muzułmanów naszš niedzielš, gdy uwalniano nas od pracy, nudziłem się niezmiernie. I tak, sam nie wiem kiedy, stałem się wytrwałym i roboczym, co mi się w póŸniejszym życiu bardzo przydało. Pracowitoœć moja i uległoœć nie uszły oku Akiba i doniósł o tym panu. Właœnie wówczas okręt nasz po krwawej bitwie został przez Holenderów zniszczony. Pan mój więc porzucił korsarstwo, ale nawykłydo morza, nie chciał się z nim rozstawać. Zrozkazu jego zbudowano ładnš szalupę, w której częstej używał przejażdżki, wypływajšc na połów ryb. Wskutek pochwał Akiba obrócił mnie do służby na tym statku, co było wielkš dla mnie ulgš. Ja i Ksury, czternastoletni Maur,chłopiec cichy i dobry, stanowiliœmy obsadęszalupy, a że byłem zręczny i szczęœliwy włowieniu ryb, więc czasami wysyłał mnie zKsurym pod nadzorem dozorcy domu, Muleja. Jednego dnia, podczas pięknej pogody, wypłynęliœmy bardzo rano z Mulejem i tatku, }ÁˆŠj ľA$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷żPpcŔM Šc€—\có-˘ K•8ß/€Ksurym na ryby. Nagle zawiał zimny wiatr z północy i w mgnieniu oka powietrze, przesišknięte parš, zamieniło się w gęstš, nieprzejrzanš mgłę. O kilka kroków nic widać nie było. Nie majšc kompasu, ani żadnego narzędzia żeglarskiego, musieliœmypłynšć na œlepy traf. Przez cały dzień i następnš noc błškaliœmy się poœród mglistych tumanów w największym niepokoju. Na koniec, drugiego dnia około dziewištej rano, kiedy słońce rozpędziło mgłę, znaleŸliœmy się oddaleni o siedem mil morskich od Sale. Zgłodniali i utrudzeni, wieczorem dopiero powróciliœmy do domu. Pan nasz, lękajšc się, aby jego coœ podobnego nie spotkało, kazał zbudować w szalupie kajutę i dorobić pokład. Kajutę zaopatrzono w kompas i dodano skrzynkę z napojami i żywnoœciš tak, aby na kilka dni starczyło. Jednego dnia pan mnie kazał przywołać do siebie. –Słuchaj, rzekł do mnie. Jutro z Maroka przyjeżdżajš moi krewni. Chcę ich zabawić rybołówstwem. Przygotuj więc statek i zaopatrz go w œwieże owoce. Niechaj Mulejzaniesie do kajuty cztery muszkiety i dostatecznš iloœć prochu i ołowiu, bo może zapolujemy na ptaki morskie. Pamiętaj, żebywszystko było w porzšdku i równo ze dniem gotowe do rozwinięcia żagla. Nie zapomnij o napojach i o wodzie, a teraz precz! Wypełniłem starannie polecenie pana i o brzasku czekałem na jego przybycie. Tymczasem zamiast niego przyszedł Mulej ioœwiadczył mi, że goœcie dopiero po południu przybędš, a pan rozkazał nam trzem popłynšć na ryby, ażeby ich na wieczerzę dostarczyć. W tej chwili błysnęła mi w duszy myœl upragnionej ucieczki. Pan, zajęty krewnymi,łatwo mógł o nas zapomnieć. Szalupa zaopatrzona była w żywnoœć na kilka dni, należało tylko powiększyć jej zapasy, bronizaœ i amunicji było dosyć. Rzekłem więc doMuleja: – Mamy płynšć na ryby, ale nie wiem, jak to będzie z żywnoœciš? – Alboż jej nie ma w kajucie pod dostatkiem, zapytał Mulej zdziwiony. –Jak to, ty œmiałbyœ dotknšć chleba naszego pana? Ja za nic bym tego nie uczynił, bo by mi nie przeszedł przez gardło i Ksury niezawodnie myœli tak samo. – Tak, tak, przyœwiadczył mi chłopiec. – Masz słusznoœć, zawołał przekonany Mulej. Idę więc po chleb dla nas. –A weŸ go sporo, rzekłem, bo wszyscy trzej mamy niezgorszy apetyt i nie zapomnij o wodzie. Nużby nas wiatr przeciwny zaskoczył, to byœmy poumierali z pragnienia. Mulej odwrócił się i poszedł ku domowi. –Ale, ale, zawołałem za nim, a przynieœ notrochę prochu, bo może co przy tej sposobnoœci upolujemy. – Dobrze, odrzekł Maur i poszedł. Wysłałem Ksurego do domu, aby narwał w ogrodzie nieco owoców, a sam, korzystajšcz nieobecnoœci obydwóch, podskoczyłem bocznš œcieżkš i zabrawszy z budy ogrodniczej dwie siekiery, młot, piłę, œwider i worek kaszy, przeznaczonej dla Murzynów, zniosłem to do łodzi i ukryłem w kajucie pod łóżkiem. Wkrótce nadbiegł Ksury, niosšc kilkanaœcie pomarańcz i dwa kawony, a za nim niedługo przywlókł się Mulej, dŸwigajšc kosz sucharów, worek prochu i œrutu. Nadto dwaj Negrzy przynieœli po ogromnymdzbanie wody. Podnieœliœmy kotwicę i wypłynęli na pełne morze. Straż zamkowa, znajšc łódŸ mego pana, bez trudnoœci jš przepuœciła. Kilkakrotnie Mulej radził zatrzymać szalupęi zarzucić sieci, ale ja zawsze sprzeciwiałem się, twierdzšc, iż tu ryb niema. Na koniec, kiedyœmy już byli przeszło o milę morskš od brzegu, kazałem Mulejowizwinšć żagiel i zaczšłem połów; lecz, chociaż czułem rybę w sieci, opuszczałem jš niżej, pozwalajšc ujœć zdobyczy. Tak zeszło koło godziny czasu. – No, i cóż, zagadnšł Mulej, czy nic dotšd nie złowiłeœ? –Nie wiem, co to jest, odpowiedziałem, czy czary, czy urok jaki. Męczę się nadaremnie i nic schwytać nie mogę. –Cóż więc zrobimy, zagadnšł Maur niespokojnie. Bez ryb wracać niepodobna. Sidi Mustafa gniewałby się okropnie. –Znam ja jedno miejsce bardzo w ryby obfite, ale o milę na południe. Tam niechybnie można by mieć piękny połów. –A więc płyńmy, rzekł Mulej, rozwijajšc żagiel. Skierowaliœmy się ku południowi. Wiatr wiał w tamtš stronę, co się sprzeciwiało moim zamysłom, gdyż do ucieczki ku brzegom europejskim należało mieć wiatr ku północy, lecz mimo to nie zrzekłem się mego planu, postanowiwszy zmykać w jakim bšdŸ kierunku, byle tylko raz wydobyć się z przeklętej niewoli. VII Ucieczka z Sale. Przysięga Ksurego. Spotkanie z lwem. Murzyni. Lampart. Słońce już chyliło się ku zachodowi, a jeszcze ani jednej rybki nie było w skrzynce. Mulej, nie przeczuwajšc zdrady, nie zważał na to, że płynęliœmy nierówno dalej niż zwykle. Miasto Sale, chociaż położone na górze, zniknęło już całkiem z oczu, widać tylko było o milę morskš pustybrzeg. Naówczas zawołałem na Maura, ażeby żagiel œcišgnšł i właœnie gdy to uczynił i sznur wišzał do boku szalupy, pochwyciłem pochylonego i wrzuciłem w morze. Mulej zanurzył się zupełnie, ale wnet wypłynšł na wierzch, zmierzajšc do łodzi i zaklinajšc mnie, abym mu życia nie odbierał. Natychmiast pochwyciwszy muszkiet, wymierzyłem do niego, wołajšc: –Precz, nie zbliżaj się, bo ci kulš łeb roztrzaskam. Nie myœlę ci nic złego uczynić i nic ci nie zrobię, tylko opuœć mniedobrowolnie. Wiem, że pływasz jak ryba, a więc dostaniesz się łatwo do lšdu. Ja postanowiłem uciekać i chociażbym cię miałzabić, nie zrzeknę się tego zamiaru. Usłyszawszy to, Maur odwórcił się ku lšdowi, a ponieważ był wybornym pływakiem, pewny jestem, że się tam dostał szczęœliwie. Ksury, zbladły i przerażony, przypatrywał się w osłupieniu tej scenie. Kiedy Mulej byłjuż daleko, odwróciłem się do chłopca i rzekłem mu: –Ksury, mógłbym cię także wrzucić do morza i bšdŸ pewny, że to zrobię, jeœli mi nie przysięgniesz wiernoœci. Przestraszony chłopak upadł na twarz i wyjškał żšdanš przysięgę, zaklinajšc się, że nigdy mnie nie zdradzi. Natychmiast rozwinšłem żagiel i zwróciłemszalupę ku północy, ażeby płynšcy Mulej sšdził, iż zmierzamy ku Cieœninie Gibraltarskiej i tym sposobem zmylił pogoń wysłanš za nami. Lecz gdy noc zapadła, zmieniliœmy natychmiast kierunek, płynšc ku południowi. Nikt by nie przypuœcił, abymsię odważył uciekać w tę stronę, gdzie nasmogła spotkać œmierć niezawodna, jeżeli nie z ršk Murzynów, to od pazurów dzikich zwierzšt. Pomyœlny wiatr i morze spokojne pozwoliły nam szybko żeglować. Toteż na drugi dzień po południu nie tylko wyminęliœmy wybrzeżemarokańskie, ale nawet ujœcie rzeki Draa, uchodzšcej do morza na wprost Lanceroty. Było to wiele, ale należało płynšć bez wytchnienia, chcšc się zabezpieczyć od pogoni. Dlatego też przez trzy dni i trzy noce nie zatrzymaliœmy się ani na chwilę. Czwartego dopiero dnia, ku wieczorowi, widzšc, że się kończš zapasy wody, skierowałem się ku ujœciu niewielkiej rzeczki, zamierzajšc poszukać Ÿródła. Ale zanim wpłynęliœmy na niš, już słońce zaszło, i grube zapadły ciemnoœci. Natychmiast przeraŸliwe ryki dzikich zwierzšt rozległy się dokoła. – Panie, zawołał Ksury, drżšc od strachu, zaklinam cię na imię Proroka, nie wysiadajmy na lšd, dopóki słońce nie wzejdzie. –Dobrze, mój chłopcze, odpowiedziałem, ale lękam się, ażeby za dnia, gorsi od drapieżnych zwierzšt, nie napadli na nas dzicy Murzyni. –Wszak mamy strzelby, zawołał Ksury. Nawidok ich czarni pouciekajš, a tymczasem lampart, albo lew nie zna się na kulach, a ma wœciekłš odwagę. Przyznałem słusznoœć Ksuremu i zapuœciwszy kotwicę, postanowiłem dnia oczekiwać. Noc zeszła dosyć spokojnie, chociaż częstoryk dzikich zwierzšt sen nam przerywał. Dopiero około trzeciej po północy, jakieœ ogromne zwierzę, zaryczawszy tuż nad brzegiem, nabawiło nas trwogi. Pochwyciliœmy strzelby, a wtem potwór ów,rzuciwszy się w wodę, poczšł prosto ku nam płynšć. Z sapania potężnego poznać można było, że jest silny i straszny. Ksury nalegał po cichu, żeby podnieœć kotwicę i uchodzić na pełne morze. Skinšłem, ażeby się zachował spokojnie i w tej prawie chwili spostrzegłem zwierzę zaledwie na odległoœć wiosła od statku. Nie czekajšc dłużej, wypaliłem do niego. Potwór z rykiem zwrócił się ku lšdowi i zniknšł w ciemnoœciach. Niepodobna opisać wrzawy, jaka nastšpiła po wystrzale. Najrozmaitsze ryki i wrzaskinapełniły powietrze, ale z wolna wszystko ucichło i do rana nic już nie zakłóciło naszego spoczynku. Na koniec słońce wzeszło. Po obydwóch stronach rzeczki rozcišgały się wzgórki krzewami okryte, dalej zaœ nieco czerniałyogromne bory. Cisza zupełna panowała w okolicy, jednak nie odważyliœmy się wysišœć, aż gdy dzień całkiem zajaœniał. – Ja pójdę po wodę, rzekł Ksury, a wy pozostańcie w łodzi. – Dlaczego nie chcesz, żebym szedł z tobš,zapytałem Maura. –Panie, zawołał poczciwy chłopiec, w tychkrzakach może kryjš się jakie drapieżne zwierzęta, albo Murzyni. Jeżeli mnie napadnš, przynajmniej sam zginę, a ty będziesz mógł ratować się ucieczkš. –A więc pójdziemy obaj, a napastników położymy trupem, rzekłem, chwytajšc strzelbę i podajšc drugš Ksuremu. Po czym skierowałem szalupę ku brzegowi ipierwszy wyskoczyłem na ziemię. Ksury zaraz spostrzegł potoczek, płynšcy dolinš. Pobiegł więc ku niemu, ażeby napełnić dzbany, ale w mgnieniu oka powrócił zbladły od strachu. – Dlaczego tak drżysz, zapytałem z niepokojem. – Tam... tam... bełkotał z cicha, na dole ogromny zwierz. Pan z dużš głowš 1). Odcišgnšwszy kurek i kazawszy iœć za sobšKsuremu, poczšłem ostrożnie skradać się ku krzewinie, wskazanej przez chłopca. Podchodzimy tuż pod niš, Ksury wskazuje mi na migi, żebym zwrócił się na prawo. Była tam skała stroma, na cztery sšżnie wysoka i całkiem odosobniona. Wdzieramy się na niš, przechylam się przez krawędŸ i spostrzegam ogromnego lwa, leżšcego w gšszczu tuż pod skalistš œcianš. Daję znak Ksuremu, mierzymy obydwaj w głowę i wypalamy równoczeœnie. Lew ani drgnšł. – Co to ma znaczyć, odezwał się Ksury z największym zdziwieniem. – A cóż, odrzekłem, zapewne ugodziliœmy go doskonale i zdechł od razu. –O nie, mówił chłopiec, przypatrujšc się pilnie straszliwemu zwierzęciu. Lew nigdy od razu nie ginie, to twardy zwierz. To mówišc, zbiegł ze skały. Skoczyłem za nim. Zbliżywszy się do lwa, spostrzegamy ogromnš kałużę krwi i szerokš ranę pod lewš łopatkš, z której sšczyło się jeszcze nieco czarnej posoki. –Widocznie zginšł od kuli i to nie od naszych strzałów. Lecz kto go mógł ubić? Czyżby Maurowie? –Wiem już, zawołał Ksury wesoło. To ten sam lew, co nas w nocy nastraszył, a ta kula z waszego muszkietu. Raniony œmiertelnie, dowlókł się tutaj i skonał. Trafne to spostrzeżenie uspokoiło mię zupełnie. Chciałem zaraz wrócić do łodzi, ale Ksury namówił mnie, aby œcišgnšć skórę z lwa, a otrzymawszy pozwolenie, wzišł się do tegoz nieporównanš zręcznoœciš. Potem wycišł kawał mięsa z grzbietu, rozpalił ogień i upiekł go. Nie majšc od kilku dni nic gotowanego w ustach, zjedliœmy z wielkim apetytem lwiš pieczeń, chociaż była piekielnie twarda i łykowata. Po skończonej uczcie i napełnieniu dzbanówwodš, podnieœliœmy kotwicę i wypłynęli na morze. Ksury rozpostarł zdobytš skórę na daszku kajuty, aby wyschła. Wprawdzie żegluga szła wcišż pomyœlnie, ale już szósty dzień upływał od naszej ucieczki, a dotšd nie spostrzegliœmy ani jednego okrętu. Miałżebym wyzwolić się z niewoli na to, ażeby zginšć w falach oceanu, albo stać sięłupem dzikiego zwierza? Przyszło mi jednak na myœl, że okręty europejskie zwykły trzymać się na pełnym morzu, z dala od wybrzeży, ażeby uniknšć napaœci mauretańskich korsarzy. Nie mogšc puszczać się na ocean dla wštłoœci mojego statku i braku zapasów, postanowiłem żeglować dalej jeszcze na południe, aby dosięgnšć osad europejskich na brzegach Senegambii. Czwartego dnia po opuszczeniu brzegów, naktórych zabiłem lwa, a dziewištego po ucieczce z Sale zapasy żywnoœci były na schyłku, pożeglowałem więc ku brzegom. Kraj tu zmienił się nie do poznania. Zamiastskalistych i jałowych wybrzeży, ujrzeliœmyprzestrzeń, zarosłš kępami palm. –To daktyle, mówił Ksury. Przybijmy do lšdu, a wedrę się na drzewo i nazrywam tych smacznych owoców. Ale nie tylko daktyle znajdowały się na wybrzeżu. Zbliżywszy się ku niemu, ujrzeliœmy licznš gromadę Murzynów. Wszyscy byli bezbronni. Jeden tylko, stojšcy na przodzie, długi kij trzymał w ręku. – Nie przybijaj do lšdu!! Odpłyń natychmiast, wołał Ksury. – Dlaczego??! –Ten Murzyn, co stoi na przodzie, trzyma w ręku dziryt. Umiejš oni rzucać nim bardzo zręcznie na szeœćdziesišt kroków. Może nas zranić. –Cóż więc uczynimy? Wiesz, że nam żywnoœci całkiem zabrakło i trzeba jš koniecznie dostać. WeŸ strzelbę, Ksury i miej go na celu – ja wysišdę. Gdyby chciał rzucić dzirytem, połóż go trupem. Wysiadłem z łodzi, trzymajšc także strzelbę gotowš do wystrzału. Ale zaledwiedotknšłem nogš ziemi, gdy nagle między Murzynami powstał popłoch niezmierny. Tylko człowiek uzbrojony w dziryt nie ruszył się z miejsca, reszta pierzchła w nieładzie. Mniemałem, że to moja osoba napędziła im takiego respektu, lecz wtem wybiegł ogromny lampart spoza bliskich krzaków ku Murzynom. W mgnieniu oka wzišłem go na cel i wypaliłem. Lampart podskoczył, zawył przeraŸliwie i rozcišgnšł się, jak długi. Dzicy przerazili się hukiem wystrzału i niepojętš dla nich œmierciš lamparta. Murzyn, trzymajšcy dziryt, rzucił go daleko od siebie i padł na twarz. Inni uczynili to samo i cała gromada zaczęła pełzać ku mnie na czworakach z największym uszanowaniem, co mnie do œmiechu pobudziło. Znać wzięli mnie za boga, miotajšcego piorunami. Postanowiłem z tego skorzystać i zaczšłem pokazywać nausta, ruszajšc szczękami. Czarni zrozumielimnie doskonale. Kilku podniosło się z ziemi ipopędziło co sił ku wiosce, na odległym wzgórzu zbudowanej, podczas gdy inni nieporuszeni leżeli na ziemi. Wkrótce wysłańcy powrócili, niosšc dwa kawały suszonego mięsa, zapasy daktyli i prosa. Złożywszy to na brzegu, popadali na ziemięityłem pełzajšc, złšczyli się z całš gromadš. Tymczasem Ksury obcišgnšł skóręz lamparta. Znieœliœmy żywnoœć do łodzi, odbili od brzegu, a ja na pożegnanie dałem ognia w powietrze, co jeszcze bardziej przeraziło Murzynów. I odpłynęliœmy już daleko od brzegu, a oni jeszcze nie œmieli powstać. Nareszcie popodnosili głowy, a widzšc, że straszny władca piorunów już jest o kilkaset sšżni, pobiegli na brzeg i rzucili się na mięso ubitego lamparta. Wkrótce zniknęli nam z oczu zupełnie. -------- 1)Tak Maurowie nazywajš lwa. VIII Ksury spostrzega okręt. Kto na nim był. Żegluga ku wybrzeżom Brazylii. Rozstanie się z Ksurym. Przybycie do San Salvador. Dwie doby płynęliœmy jeszcze ku południowi, zmieniajšc się podczas nocy w kierowaniu statkiem. Właœnie nad ranem trzeciego dnia, Ksury, sterujšc z kolei, obudził mnie z wielkim strachem i nic nie mówišc, wskazał ku północy. – Co to takiego, zapytałem, czego chcesz? –Tam, patrzcie... okręt z Sale! Goniš nas. Nasz pan, Akib, Mulej i wszyscy. Ach, zginęliœmy bez ratunku. Zerwałem się na nogi, wytężyłem wzrok i w istocie w odległoœci mili ujrzałem okręt trójmasztowy. Lubo flagi rozpoznać nie było można, poznałem jednak z budowy, żeto statek portugalski. Zmierzał on z północy ku zachodowi. Skierowałem szalupętak, aby mu przecišć drogę. Po trzech kwadransach zmniejszyła się znacznie odległoœć pomiędzy nami. Będšc przekonany, że nas usłyszy, nabiłem wszystkie muszkiety i naraz z Ksurym daliœmy cztery wystrzały. To poskutkowało. Na okręcie poczęto zwijać żagle, bieg jego znacznie zwolniał, a po chwili czółno obsadzone kilku majtkami odbiło od trójmasztowca i z szybkoœciš poczęło przerzynać fale. Dla zmniejszenia im trudu, podwoiliœmy nasze siły, robišc wiosłami. Wkrótce spotkały się obydwie łodzie. Młody człowiek, dowodzšcy czółnem, zaczšł nam zadawać pytania w języku portugalskim i hiszpańskim. Dałem mu do poznania, że go nie rozumiem. Złożyłem tylko ręce, jak do modlitwy, wskazujšc na okręt. Pojšł mš proœbę. Dwóch majtków przesiadło się na szalupę i pomogło nam płynšć ku okrętowi. Przyjęli nas na pokład,a że kapitan także nie umiał po angielsku, nie mogliœmy się porozumieć. Zaczšł do mnie przemawiać po francusku, po włosku,na koniec po łacinie, lecz i tych języków ˆŠj ľA$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żP a\ľc €c , Q .8(2 €nie posiadałem. Naówczas dopiero gorzko mi się dało uczuć moje lenistwo. Nieraz ojciec zachęcał mnie do uczenia się obcych języków, ale będšc wierutnym leniuchem i próżniakiem, nie brałem się do nauki. Właœnie rozmyœlałem nad tym, jak by kapitanowi chociaż na migi dać poznać mojeprzygody, gdy wtem przyprowadzono majtka Anglika, umiejšcego po portugalsku. Ten wybawił mnie z kłopotu, służšc za tłumacza. Za jego poœrednictwem opowiedziałem wszystko co mnie od opuszczenia Anglii spotkało. Kapitan, wysłuchawszy tłumacza, kazał mipowiedzieć, iż płynie do Brazylii i z chęciš nas z sobš zabierze. W zbytku radoœci ucałowałem mu ręce, proszšc, by wzišł wszystko, co posiadam, w zamian za udzielony ratunek. –Młody człowieku, odrzekł zacny marynarz, i cóż byœ poczšł, gdybym twej nierozsšdnej proœbie zadoœć uczynił. Ogołocony ze wszystkiego, bez grosza, bezprzyjaciół, przybywszy do Brazylii, musiałbyœ się zaprzedać osadnikom w niewolę, cięższš może od mauretańskiej. Niech mię Bóg uchowa, abym korzystajšc z twego położenia, miał cię obedrzeć. O, nie,mój panie Angliku, to co czynię, czynię z miłoœci Jezusa Chrystusa, a jeżeli czynię dobrze, Bóg mi to na sšdzie ostatecznym policzy. Natychmiast kazał sporzšdzić dokładny spis moich rzeczy, nie zapominajšc nawet odzbanach do wody. Potem zapytał mnie, czybym nie sprzedał mu szalupy i ile za niš żšdam. Statek to pięknie i dobrze zbudowany, dodał, i może mi być bardzo przydatny. A kiedy wahałem się ustanowić cenę, szlachetny Portugalczyk rzekł: –Gdybym kazał umyœlnie budować szalupę, musiałbym dać za niš przynajmniej dwieœcie dukatów. Bardzo będę kontent, jeżeli mi jš odstšpisz za połowę tej kwoty. Za muszkiety, kompas i resztę sprzętów ofiaruję ci dwadzieœcia dukatów. Mów, czy przystajesz? Z wdzięcznoœciš przyjšłem tę korzystnš propozycję. –Cóż zamyœlasz z tym młodym Maurem uczynić? Jest on twojš własnoœciš, ale pożytku nie przyniesie ci wcale, a wyżywienie dużo kosztować będzie. Wiesz co, sprzedaj mi go, dam ci za niego pięćdziesišt dukatów, czy zgoda? Wzdrygnšłem się na tę myœl, ażebym bliŸniego, a jeszcze towarzysza niedoli, miał jak bezrozumne bydlę sprzedawać. Oœwiadczyłem to kapitanowi, który uznawszy zacnoœć powodów moich, podał mi rękę i rzekł: –A więc zapytaj go, czy by nie chciał wstšpić w mš służbę. Ofiaruję mu zapłatę,jako wolnemu człowiekowi, pod warunkiem jednakże, że zostanie katolikiem. Powiedziałem Ksuremu po arabsku to samo,co mi tłumacz mówił po angielsku, ale rozpłakał się na myœl rozstania ze mnš. Uznał jednakże, że inaczej być nie może i oœwiadczył, że przyjmie wyznanie chrzeœcijańskie. Żal mi go było szczerze, bo pokochałem Ksurego jak brata i rozstanie nasze było nadzwyczaj bolesne. W cztery tygodnie po spotkaniu się z Portugalczykiem, przy bardzo pomyœlnym wietrze, dostaliœmy się do wybrzeża Brazylii. Kapitan zawinšł do przystani San Salvador, miasta znacznego i handlowego. Tu wysadził mnie na lšd, wypłaciwszy rzetelnie ofiarowanš sumę. Natychmiast zapoznał mnie z bogatym osadnikiem, który nabył ode mnie skóry obudrapieżnych zwierzšt za czterdzieœci dukatów i obiecał swojš protekcję. Tak ładunek łodzi mej przyniósł mi sto szeœćdziesišt dukatów, co na owe czasy było bardzo znacznš sumš i z czym przecież mogłem, powróciwszy do Anglii, coœ rozpoczšć, zwłaszcza, że i tam miałem pienišdze u wdowy złożone. Ponieważ kapitan portugalski, po zostawieniu częœci ładunku, płynšł do IndiiWschodnich, a żaden okręt w tej chwili nie odpływał do Europy, musiałem więc czas jakiœ pozostać w Brazylii. IX Dostaję się do osadnika. Zakupuję grunt i zakładam plantację. Handel murzynami. Nowa podróż. Burza. Rozbicie. Osadnik, z którym zapoznał mnie kapitan, miał w bliskoœci San Salvador pięknš plantację trzciny cukrowej, a oprócz tego warzelnię cukru. Pojechałem z nim do fabryki i bawišc tam przez kilka dni, miałem sposobnoœć przekonania się, jak ogromne zyski cišgnš plantatatorzy i warzelnicy. Przyzwyczajonemu do pracy zaczšł dokuczać brak zatrudnienia, ofiarowałem się więc osadnikowi doglšdać jego zakładów. Przyjšł to bardzo mile, a po paru miesišcach pobytu zaczšł mnie namawiać, abym na swojš rękę założył plantację. Grunt można było nabyć za bezcen i robotnik zbyt wiele nie kosztował. Dałem się namówić. Osadnik wyrobił mi pozwolenie pozostania w tym kraju i dopomógł zaręczeniem do rozpoczęcia zawodu plantatorskiego. Ciężki to był kawałek chleba. Nie posiadajšc niewolników, musiałem sam pracować z najemnikami. Częœć pól zasadziłem trzcinš, drugš zaœ tytoniem. Były wprawdzie zyski, ale nie tak œwietne, o jakich marzyłem. Brakowało mi pieniędzy.Wprawdzie przez kapitana portugalskiego, który mnie wyratował, napisałem list do wdowy, ażeby odesłała mi mój kapitalik, ale drugi rok już upływał, a nie miałem wcale o nim wiadomoœci. Zaczęło mi się w tej ciężkiej pracy przykrzyć niezmiernie. Wszystko, co zarabiałem, musiałem oddawać wierzycielowi, który mi sprzedał plantację. Przy tym zawsze coœ pocišgało mnie do żeglugi i z zazdroœciš patrzyłem nakażdego odpływajšcego na morze. Jednego dnia z rana, właœnie gdy z dwoma najemnikami zajęty byłem pakowaniem tytoniu w wory, niespodziewanie wszedł mój przyjaciel, kapitan portugalski. –No, jak się miewasz, kochany Robinsonie –zawołał, rzucajšc się w moje objęcia. Przywożę ci resztki twojego majštku z Londynu. Zacna wdowa, u której miałeœ pienišdze, pozdrawia cię serdecznie. Nie uwierzysz, jak się ucieszyła, dowiedziawszy się, żeœ ocalał, a ile napłakała, słuchajšc opowiadania twych przygód! Może się będziesz gniewał, ale zamiast gotówki przywożę ci rozmaite towary angielskie, któreœmy wspólnie zakupili, chcšc, abyœ swój kapitalik powiększył. Podziękowałem szczerze kapitanowi za rozporzšdzenie mymi funduszami. Udaliœmy się do portu, gdzie na moje towary zaraz kupców znalazłem. Sprzedałem je tak dobrze, że zamiast stu pięćdziesięciu, czterysta funtów wzišłem. To polepszyło niezmiernie mój stan, zwłaszcza, że tytoń sprzedałem, za który mi także paręset dukatów zapłacono. Tak więc zamożnoœć moja wzrosła, nie byłem już nic winien, a posiadałem kapitalik i plantację własnš. I gdybym teraz wzišł się całš duszš do mego zawodu, mógłbym w cišgu kilku lat przyjœć do znacznych bogactw. Umiałem jużdobrze po portugalsku, rzetelnoœć moja była znana wszystkim, sšsiedzi mnie poważali, zbiory trzciny i tytoniu wypadały jak najpomyœlniej. Należało tylko pracowaćszczerze, a uspokoiwszy rodziców doniesieniem o moim teraŸniejszym położeniu, prosić ich o błogosławieństwo, a z resztš zdać się na Boga. Ale żšdza włóczenia się po œwiecie wcišż mi nie dawała spokoju. Najmilszym przedmiotem moich rozmów z sšsiednimi plantatorami były wypadki, których doœwiadczyłem. Nieraz opowiadałem im o zyskownym handlu na wybrzeżach Gwinei, ołatwoœci, z jakš za korale, szklane paciorki, zwierciadełka, noże i siekiery można nabywać piasek złoty, koœć słoniowš, a nawet niewolników, których brak niezmiernie nam się odczuć dawał. Opowiadania te zajmowały ich bardzo. Handel niewolnikami nie był jeszcze wówczas rozpowszechniony. Trudnišcy się nim zdzierali bez litoœci osadników, każšc sobie dwadzieœcia, a nawet trzydzieœci razytyle płacić za Murzyna, ile kosztował na miejscu. Jednego dnia odwiedziło mnie trzech zamożnych osadników. Po ich minach poznałem, że przyszli z jakimœ ważnym interesem. Prosiłem, aby usiedli. Jeden z nich zabrał głos w imieniu towarzyszy w te słowa: –Panie Robinsonie, wiesz dobrze, że z przyczyny braku niewolników nie możemy rozszerzyć naszych plantacji i cišgnšć z nich większej korzyœci. Trzeba temu koniecznie zaradzić. Od półtrzecia roku jak mieszkasz poœród nas, poznaliœmy w tobie rzetelnego i zacnego człowieka. Otóż, postanowiliœmy wysłać okręt po Murzynów do Gwinei, a ponieważ znasz tamte strony dobrze, prosimy cię, abyœ się zajšł sprowadzeniem niewolników. Damy ci potrzebne fundusze, a kapitan wszystkie twe polecenia wypełniać i od ciebie zupełnie zależeć będzie. W czasie twej nieobecnoœci ofiarujemy się naszym kosztem uprawiać twojš plantację, a w nagrodę za trudy, każdy dziesišty Murzyn będzie dla ciebie. Tak nic nie ryzykujšc, możesz przyjœć do niewolników, a przy ich pracy, w kilku latach stać się panem krociowym. Projekt ten spodobał mi się niezmiernie. Nie namyœlajšc się wcale, przyjšłem go od razu, tym chętniej, iż dogadzał mej chęci podróżowania. Nie mogłem usiedzieć na miejscu i jakieœ złe przeznaczenie pchało mię w przepaœć zguby. Inny na moim miejscu, majšc plantację, wartš już parę tysięcy funtów, byłby siedział i dorabiał się grosza, ale mój charakter niestały i niespokojny pędził mię do nowych przygód. Spisaliœmy akt urzędowy, mocš którego na przypadek œmierci polecałem kapitanowi portugalskiemu, aby plantację sprzedał, połowę sumy za niš wziętej wręczył moim rodzicom, czwartš częœć oddał wdowie po kapitanie angielskim, resztę zaœ dla siebie zatrzymał. Jednym słowem zabezpieczyłemzupełnie mojš własnoœć i gdybym tylko połowę tego rozsšdku poœwięcił rozważeniu mego szalonego zamiaru, nie byłbym się puœcił na nowe awantury. Gwałtowna żšdza podróżowania zagłuszałajednak zupełnie głos rozsšdku. Przed kilku laty nie słuchałem przestróg rodzicielskich, a dzisiaj zatykałem uszy na przestrogi rozumu. Wyekwipowanie okrętu poszło bardzo prędko. W dniu 1 wrzeœnia 1664 roku rozwinęliœmy żagle. Okolicznoœć ta zasępiła nieco moje szczęœcie. Smutne jakieœ przeczucia ogarnęły mię, gdyż w tym samym dniu i miesišcu przed pięciu laty opuœciłem brzegi mojej ojczyzny. Okręt nasz był o dwóch masztach, miał na pokładzie szeœć dział i dwudziestu trzech ludzi. Ładunek, składajšcy się z drobnostek, przeznaczonych do handlu z czarnymi, nie cišżył wiele, mogliœmy więc szybko żeglować. Chcšc dostać się na linię wiatrów, stale ku brzegom Afryki wiejšcych, należało dosięgnšć dwunastego stopnia szerokoœci północnej, to jest powyżej wyspy Trinidad,należšcej do Małych Antylów i stamtšd dopiero skierować ku Gwinei. Puœciliœmy się więc wzdłuż brzegów Ameryki Południowej.Oprócz silnych upałów, żegluga szła bardzopomyœlnie, lecz minšwszy Przylšdek Œwiętego Rocha, zostaliœmy niespodzianie zaskoczeni przez gwałtowny huragan wirujšcy, zwany przez tutejszych marynarzy tornado. Wicher ten, kręcšc statkiem, jak orzechowš łupinš, porwał gow stronę północno-wschodniš. Wszelkie usiłowania marynarzy, aby się utrzymać w oznaczonym kierunku, na nic się nie przydały. Musieliœmy się zdać na wolę Opatrznoœci. Wiatr co chwila się zmieniał: raz wył z północy, to znów z zachodu, to z południowego wschodu. Statek jak fryga latał w najrozmaitszych kierunkach. Dwunastego dnia dopiero nieco się uciszyło.Kapitan, dokonawszy stosownych obserwacji, przekonał się, że statek znajduje się na Morzu Karaibskim, poza Małymi Antylami. Co najprzykrzejsze, że straciliœmy dwóch ludzi bałwanami z pokładu zmiecionych i okręt skołatany w wielu miejscach przepuszczał wodę. Po krótkiej naradzie z kapitanem, postanowiliœmy żeglować do Wyspy Œw. Łucji, w porcie tej wyspy naprawić statek iprzyjšć innych majtków w miejsce straconych. Ale zaraz na drugi dzień żeglugi zerwała się burza powtórnie, pędzšc nas z szalonš gwałtownoœciš ku południowi. Wicher zdruzgotał nam reje, poszarpał w szmaty wszystkie żagle, a na koniec strzaskał maszt przedni. Pół dnia i noc cała przeszływ najstraszliwszym oczekiwaniu rozbicia się lub zatonięcia. Gdyby nawet powiodło siędostać na jakikolwiek bšdŸ lšd w tych stronach, niezawodnie zamordowaliby nas i pożarli dzicy Karaibowie. Zguba więc była nieuchronna. Wœród tak strasznego niebezpieczeństwa nie miałem czasu do rozmyœlania nad moim położeniem. O œwicie majtek, będšcy na straży, zawołał: ziemia! Zaledwie wybiegliœmy z kajuty, ażeby się jej przypatrzyć, gdy nagle okręt z takš gwałtownoœciš rzucony został na ławicę piaskowš, iż wszyscy padli na pokład. W tejże chwili bałwany z niepojętš wœciekłoœciš rzuciły się na nieruchomy okręt, bijšc weń gwałtownie i zmiatajšc wszystko, co się na pokładzie znajdowało. Przerażeni marynarze schronili się pod pomost, lecz i tu nie było bezpieczeństwa, gdyż woda przez liczne szczeliny wdzierałasię do wnętrza okrętu, grożšc zalaniem nieszczęœliwej obsadzie. Wicher dšł tak potężnie, że już sama jego siła wystarczała do zgruchotania statku. O spuszczeniu szalupy przy takim wzburzeniu morza pomyœleć nie było można, czółno zaœ zerwał huragan i Bóg wie gdzie poniósł. Na chwilę, jak gdyby przez czary jakie, wszystko ucichło. Kapitan, korzystajšc z tego, kazał spuœcić szalupę, wszyscy dostaliœmy się do niej szczęœliwie. Odbito odstatku i zaczęto usilnie robić wiosłami, ażeby jak najprędzej dosięgnšć lšdu, ale nagle zrobiła się ciemnoœć jak w nocy. Huragan zawył z nowš wœciekłoœciš, zakręcił statkiem, a olbrzymia góra wodna przykryła nas wspólnym grobowcem. Co się dalej stało, nic nie wiem. Pogršżony w odmętach, straciłem zupełnie przytomnoœć. Woda dech mi zapierała, dopiero silne i bolesne uderzenie przywróciło mi zmysły. Ujrzałem się bliskobrzegu w miejscu, gdzie woda ledwie sięgała do kolan, ale potężny bałwan pędziłod morza i mógł mnie znowu porwać na głębię. Mimo bólu zerwałem się, biegnšc cosił ku lšdowi, lecz morze ryczšce i rozżarte doœcignęło mnie wkrótce i znowu na trzydzieœci stóp najmniej ogromnš przykryło falš. Szczęœciem przed zanurzeniem uchwyciłem się jakiejœ sterczšcej skały. Jak tylko bałwan ustšpił,poczšłem pędzić co tchu naprzód i dostawszy się na bliski wzgórek, kędy już nie sięgał zalew, padłem jak martwy. Długo leżałem, oddychajšc po strasznej walce z okropnym żywiołem. Bezsilny, nie czujšcy władzy w skostniałych członkach, nie mogłem ruszyć się z miejsca. Tymczasem burza coraz bardziej wolniała, znać ostatnie jej wysiłki roztrzaskały szalupę. Niebo wypogadzać się zaczęło. Zachodzšce słońce krwawym blaskiem oœwieciło spienione fale. Na próżno starałem się dojrzeć coœkolwiek, chociażbynajmniejszy szczštek okrętu, choćby jednego towarzysza niedoli. Pusto, jak w krainie œmierci. Sam tylko. Sam jeden na nieznanym wybrzeżu. Opuszczony przez wszystkich. Przede mnš rozhukanych wód przestwory. Nade mnš... Bóg! X Nieznana ziemia. Pierwszy nocleg. Głód i pragnienie. Pierwszy posiłek. Przypadkowe odkrycie. Smutek i niewypowiedziana tęsknota ogarnęły całš mojš istotę. Z poczštku ucieszyłem się niezmiernie ocaleniem, ale gdym się ujrzał sam w nieznanej okolicy œwiata, wpadłem w dzikš rozpacz. Rzuciłem się na ziemię i jak szaleniec wyrywałem włosy garœciami. Gdybym wtedy posiadał trochę uczucia religijnego, byłbym niezawodnie znalazł pociechę w modlitwie. Ale od pięciu lat, żyjšc to międzyMurzynami, obojętnymi dla religii, to poœródMaurów, a nareszcie wœród osadników, zajętych tylko robieniem pieniędzy, zapomniałem prawie o Bogu, a imienia Jego wzywałem tylko w ostatecznym strachu lubnarzekaniach, więcej z przyzwyczajenia, niż z pobożnoœci. Ochłonšwszy z pierwszego żalu, pomyœlałem o moich biednych towarzyszach. A może który z nich został ocalony, podobnie jak ja, może nawet i kilku... Zbiegłem więc z pagórka i szedłem wzdłuż wybrzeża, wypatrujšc nieszczęœliwych rozbitków. Poczšłem wołaći krzyczeć na nich po imieniu, ale głos mój powtarzało tylko echo lasów. Nagle zamilkłem. Przyszło mi na myœl, że zamiasttowarzyszy, mogę przywabić drapieżne zwierzęta, albo ludożerców Karaibów. Krewœcięła się w mych żyłach. Stanšłem jak wryty, oglšdajšc się wokoło. Cisza zupełnauspokoiła mię nieco. Zaczšłem się przyglšdać z uwagš okolicy. Miejsce, na które morze mnie wyrzuciło, stanowiło rozległš łškę, bujnš trawš zarosłš. Dookoła niej w półokršg rozcišgałsię las z ogromnych drzew złożony. Tysišceroœlin pnšcych, zwieszonych z gałęzi, poplštanych, poprzerzucanych z drzewa na drzewo, stanowiły nieprzebytš zaporę, zagradzajšc jak gdyby żywym płotem wstęp do lasu. Oprócz tego niezliczone kaktusy kolczastymi liœćmi utrudniały przejœcie na każdym kroku. Chciałem zapuœcić się w las, dla łacinie, lecz i tych języków ˆŠj ľA$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żP•c ĺ!c !x "~c €# -T9 $a5ó D €wyszukania którego z uratowanych, ale ani myœleć o przedarciu się w głšb jego. Widzšc niebezpieczeństwo wyjœcia, odłożyłem to do jutra, a tymczasem zaczšłem myœleć o sobie. Położenie moje było w istocie okropne. Przemokły do nitki, drżałem od zimna, a nie miałem się gdzie osuszyć. Cała garderoba składała się z drelichowego kaftana, koszuli, spodni, wełnianego pasa i pary pończoch. Kapelusz zdarły mi fale, trzewiki nawet straciłem w walce z rozhukanymi bałwanami. Usiadłszy pod drzewem, zaczšłem rewidować kieszenie, czy choć kawałka chleba nie znajdę, bo mi głód srodze dokuczać zaczšł. W jednej kieszeni znalazłem mały woreczek z jęczmieniem, którego używałem na okręcie do żywienia ulubionych gołębi. W roztargnieniu rzuciłem workiem i rozsypałem ziarno, jako na nic nie przydatne, lecz w tej chwili gorzko pożałowałem nieuwagi. Wszakże jęczmień ten mógł mnie posilić. Schyliłem się, szukajšc ziarn. Ba, ani jednego nie znalazłem, przepadły w trawie. Sięgnšłem powtórnie do kieszeni i wycišgnšłem inny woreczek, napełniony złotem. Widok tego metalu wywołał gorzki uœmiech na moich ustach. I cóż mi po tobie,zawołałem z gniewem, przez zbyteczne zamiłowanie do ciebie, nędzne złoto, jestem dziœ nieszczęœliwy. I już miałem je rzucić od siebie, lecz postšpienie nieoględneze zbożem przyszło mi na myœl. Ha, któż wie, może przecie na tej wyspie nie umrę, a to złoto pogardzone na coœ się przyda – ischowałem je na powrót. Lecz w tejże prawie chwili doznałem niewypowiedzianej radoœci. Znalazłem w kieszeni duży nóż składany. Nie mógł on mizastšpić broni, ale w mym położeniu był nieoceniony. Och, czemuż nie posiadam strzelby, albo przynajmniej pałasza! Gdybym miał jakškolwiek broń, mógłbym bez obawy zapuœcić się w las i wyszukać moich kolegów. Tymczasem tarcza słoneczna zapadła w morze, należało sobie wyszukać jaki nocleg, nim się zupełnie œciemni. Olbrzymie rozłożyste drzewo rosło o kilkadziesišt kroków. Postanowiłem na nim noc przepędzić. Za pomocš wystajšcych sęków izwieszonych lian wdrapałem się na wysokoœć kilku sšżni, a usiadłszy między dwoma dużymi gałęziami, przywišzałem siędo nich moim wełnianym pasem i wkrótce zasnšłem. Niewygodny to był nocleg. Twarde gałęzie ugniatały mnie tak nielitoœciwie, że co chwila musiałem się poprawiać. Nadto najmniejszy szmer budził mnie i przejmował drżeniem. Mimo niezmiernego zmęczenia spałem bardzo czujnie i niespokojnie, a gdy słońce wzeszło, zerwałem się nadzwyczaj uradowany, że się przecie noc nieznoœna skończyła. Liczne ptaszęta wesołym œpiewem powitałyrodzšcy się dzionek, gwar nie do opisania cały las napełnił, ale to wszystko nie zrobiło na mnie wrażenia. Cóż mi przyjdzie z pogody i œpiewu ptaszšt, kiedy głód piekielny dokucza. Wolałbym kawał chleba, aniżeli œpiew wszystkich słowików całego œwiata. –I cóż mi po tym, że się drzecie jak opętane, obrzydłe ptaki! Wam dobrze, boœcie się najadły do syta, wołałem z gniewem, a ja głodny i nieszczęœliwy, znieœć waszego wrzasku nie mogę! O Boże, cóżem Ci zrobił, że mnie tak okropnie karzesz. Czyż jestem złodziejem, podpalaczem, zbójcš, że znoszę takie męki,że mnie przeœladujesz bez litoœci. Stokroć lepiej, żebym był od razu zginšł w bałwanach morskich. Za cóż męczysz biednego robaka i depczesz go w nieszczęœciu? Nieraz póŸniej żałowałem tych słów bluŸnierczych, wyrzeczonych w rozpaczy, lecz w tej chwili, nie pamiętajšc o moich błędach, zapomniawszy, iż z własnej winy znajduję się w złym położeniu, wszystkie nieszczęœcia zwalałem na dobrotliwego Stwórcę. Ale głód nie dał mi długo wyrzekać. Trzebabyło coœ zaradzić. Na łšce nic nie znalazłem zdatnego na pokarm, a więc odważyłem się poszukać w lesie. Może też tam znajdę orzechy, jagody, głóg, a choćbyi żołędzie lub wreszcie posilne korzonki. Cokolwiek, byle tylko zaspokoić żołšdek. I zaczšłem przedzierać się przez gšszcz, torujšc sobie drogę najczęœciej nożem, przeskakujšc cierniste krzewy. Ale uszedłem już paręset kroków, a nic się nieznalazło. Kory i liœci z drzew jeœć niepodobna, a tym bardziej przepysznych kwiatów, których sam widok, ma się rozumieć przy pełnym żołšdku, mógł najobojętniejszš duszę wprawić w zachwycenie. Tysišce papug, to żółto z niebieskim, to czerwono z szafirem, to biało upierzonych, wydrzeŸniało się z mojej biedy. Ciskałem w nie kamieniami, aleniewprawna ręka chybiała celu. O, z jakšż rozkoszš pożerałbym mięso surowe i wysysał krew tych nieznoœnych krzykaczy. –Otóż masz owe przeœliczne lasy podzwrotnikowe, dla widzenia których porzuciłeœ szczęœliwe życie w rodzicielskimdomu! Patrz, jakie piękne, różnobarwne papugi, złotopióre kolibry, przecudowne kwiaty i wspaniała roœlinnoœć. Nasyćże nimipusty żołšdek, niedowarzony głupcze! Właœnie kończyłem tę gorzkš przemowę dopana Robinsona, gdy nagle w przejœciu przez leœnš łšczkę, zawadziwszy o grubš łodygę, upadłem jak długi. Rozjštrzony głodem i upadkiem, porwałem roœlinę, chcšc na niej złoœć wywrzeć, poszarpać jšw kawałki za to, że oœmiela się rosnšć na mej drodze; lecz podnoszšc jš, uczułem znaczny ciężar. Jakieœ duże, spowite szerokim liœciem kłosy rosły na niej. Rozwijam liœć i znajduję kolbę, pokrytš ziarnami białożółtawymi wielkoœci grochu. Zapach doœć przyjemny, kosztuję, smak przepyszny, słodkawo-mšczysty. Była to, jak się dowiedziałem póŸniej, kukurydza. W mgnieniu oka ogryzłem kilka kolb, prawienie żujšc, tak mi się jeœć chciało. Posiliwszy się, spoglšdam z trwogš, czy przypadkiem nie jedyna to w całym lesie roœlina. Dzięki Bogu, roœnie ich mnóstwo, a więc nie umrę z głodu. Ruszyłem naprzód w stokroć lepszym humorze, a gdy jeszcze z pobliskiego Ÿródełka zaspokoiłem pragnienie, znikła uraza do papug. W istociebyły to œliczne i bardzo zabawne ptaszęta. Poza łšczkš widać było wysokš górę. Trzeba się na niš wdrapać. Któż wie, czy nie ujrzę jakiego okrętu, a może i osady europejskiej? Tegoż mi tylko brakowało! I szedłem bez wytchnienia, drapišc się po stromym zboczu, ażeby jak najprędzej dostać się na wierzchołek. Dosięgam go nareszcie i doznaję nowego zawodu. Góra, na której się znajdowałem, była najwyższš na całej wyspie, gdyż niestety była to wyspa, na którš mię wyrzuciło morze. Rozcišgała się ona na kilka mil geograficznych w obwodzie. Kilka zatok wrzynało się w głšb lšdu, a cały œrodek górzysty pokrywały ciemne bory. W oddaleniu dziesięciu mil morskich widać było jakiœ lšd, lecz nie mogłem rozpoznać, czy to ziemia stała. Na całej wód przestrzeni nie ukazywał się najmniejszy szczštek naszego okrętu. Zapewne pochłonšł go ocean. – Jestem więc na wyspie sam jeden!! Bez mieszkania! Bez pożywienia! Bez broni! Z daleka od ludzi, skazany na œmierć, albo może nędzniejsze od œmierci życie! Wymówiwszy te słowa, gnany rozpaczš zaczšłem szybko schodzić z góry. Biegłem prosto przed siebie, nie baczšc, gdzie idę, nie uważajšc na otaczajšce przedmioty. Znowu ogarnęła mię gorzka boleœć i wszelka zniknęła nadzieja. Naraz silny cień zwrócił mojš uwagę. Podnoszę oczy i spostrzegam wysokš na kilkanaœcie łokci skalistš œcianę, jakby prostopadle z ziemi wyrosłš. Zamykała onajakby murem częœć ładnej doliny; po prawej stronie był las, z którego przed chwilš wyszedłem, w lewo zaœ otwarty widok na morze. Strudzony chciałem się położyć w cieniu skały, lecz jej osobliwy kształt zwrócił mojš uwagę. Jedna częœć wystawała, tworzšc rodzaj muru. Obszedłem go dookoła i znalazłem zagłębienie, niby grotęgłębokš na pięć metrów, nieco zaœ szerszšiwyższš. Słowem, był to rodzaj pokoju kamiennego, wzniesionego o ćwierć łokcia nad ziemiš. Wystajšca częœć skały u góry wybornie mogła zabezpieczyć od deszczu. Miałem więc doskonałe schronienie. XI Obranie siedziby w grocie. Zabezpieczenie jej od napadu nieproszonych goœci. Terminuję na murarza. Urzšdzenie zamku. Rozpatrzywszy się w okolicy, uznałem, że nie można znaleŸć dogodniejszego mieszkania. Dolina, pięknš trawš zarosła, wcale nie była bagnista. O kilkadziesišt kroków z podnóża skały biło czyste jak kryształ Ÿródło. Tuż obok w lesie rosła obficie kukurydza. Najdalej zaœ o ćwierć mili od groty przelewało się morze. Widok na nie był pyszny. Najmniejszy statek nie mógł ujœć mego wzroku. Nie potrzebowałem nawet wspinać się na skałędla œledzenia przepływajšcych okrętów. Nade wszystko zaœ jaskinia podobała mi siębardzo. A zatem postanowiłem sobie tu obrać siedzibę, dopóki jakie szczęœliwe zdarzenie nie wyswobodzi mnie z więzienia. Odkrycie groty tak mnie ucieszyło, iż zapomniałem na chwilę o wszystkich kłopotach. Mam przecież jakie takie mieszkanie, pożywienie i napój. Obawa tylkodrapieżnych zwierzšt niepokoiła mnie mocno. Jaskinię z prawej strony zasłaniaławprawdzie wystajšca skała, ale przód i lewa strona żadnej nie miały ochrony i dostępne były dla nieproszonych goœci. Zastanowiłem się jednak, iż gdziekolwiek się obrócę, wszędzie mi grozi jednakowe niebezpieczeństwo. Po cóż więc szukać innego schronienia, trzeba raczej korzystaćz tego, jakie jest, a lepiej przecie zamieszkać w grocie i położyć się wygodnie, aniżel i jak kot drapać się po drzewach i wœród gałęzi szukać sobie noclegu. Od czegóż wreszcie rozum? Zamiast trapić się obawš niebezpieczeństwa, lepiej obmyœleć coœ, co by złemu zaradzić mogło. –A więc zostaję tu, zawołałem w głos, trzeba się zaraz przeprowadzić do nowego mieszkania. Dla człowieka, nie posiadajšcego nic, przeprowadzka nie była trudna. Nie potrzebowałem ani tragarzy, ani wozów, ani koni, majšc wszystko na sobie. Zajšłemwięc natychmiast apartament, nie troszczšcsię wcale o zapłatę komornego. Przyjrzałem się uważnie nowej rezydencji. Gdyby mi się powiodło od załomku œciany przeprowadzić mur do przeciwnego krańca jaskini, miałbym rodzaj twierdzy, tak przeciwko napadowi wrogów, jako też od wichrów zabezpieczonej. Ale jak się tu braćdo budowania muru bez cegieł, wapna, kielni i innych potrzebnych przyrzšdów. Piasku nad morzem było do zbytku, ale przysłowie uczy, że z piasku bicza nie ukręci. –Murarze to magnaci, wygodnisie, mruczałem nieukontentowany, bez narzędzinic zrobić nie potrafiš i każš sobie jeszcze za to dobrze płacić. Bodaj to być murarzem! A ja nieborak nie mam odrobiny wapna, a i tak murować trzeba. Jak sobie tu radzić? Wprawdzie wszystkiego brakuje,ale przynajmniej czasu do namysłu jest dosyć. A nim myœl szczęœliwa zaœwieci, trzeba naprzód przygotować materiał. Przy wschodniej œcianie skały znajdowało się mnóstwo większych i mniejszych kamieni. Znać kiedyœ musiał się zwalić wierzchołek irozstrzaskać w kawały. Zaczšłem wybierać płaskie głazy, jako do układania muru najprzydatniejsze. Praca ta zajęła miczas do samego wieczora, a gdym się przypatrzył poznoszonym kamieniom, przekonałem się, iż najmniej tydzień czasuupłynie, zanim dostatecznš iloœć zgromadzę. Noc przepędzać trzeba było jeszcze na drzewie, aż do ukończenia budowy. Na drugi dzień wzišłem się znowu do znoszenia głazów. Układałem je na kupkacho dwa metry jedna od drugiej, abym w czasie budowy nie potrzebował daleko po kamienie odchodzić. Niektóre z nich były tak wielkie, iż za pomocš uciętego dršga podważałem je i przetaczałem z wielkim wysileniem. Pracowałem bez wytchnienia, wyjšwszy południe, w czasie którego odpoczywajšc, zajadałem kukurydzę. Największa spiekota słoneczna trwała blisko trzy godziny i właœnie też czas ten przeznaczałem na skonsumowanie obiadu i wypoczynek. Tak przeszło kilka dni na przysposobieniu materiału. Podczas znoszenia głazów, uważałem, że niektóre z nich były obrosłemchem i przy jego pomocy trzymały się silnie skały. Umyœliłem więc mchu nazbierać i na nim, pomieszanym z ziemiš, osadzić kamienie. Przez następne dni zbierałem mech, a oprócz tego wycinałem nożem darnie: było to moje wapno. Ukończywszy te roboty przygotowawcze, zabrałem się do murowania. Pierwszy metr bieżšcy muru kosztował mnie nadzwyczaj wiele trudu, drugi już poszedł łatwiej. Z każdym dniem wprawiałem się w robocie bardziej, ale dopiero ósmego dnia nad wieczorem mur został ukończony. Trzymetrowa wysokoœć zdawała mi się dostateczna. Nadto sam szczyt uwieńczyłem ostrymi i spiczastymi głazami, co go robiło nieprzebytym. W jednym końcu tej œciany zostawiłem na samym spodzie ogromny głaz płaski. Pod tym głazem był w murze wšski otwór, przez który mogłem wychodzić i wchodzić do mej jaskini. Wewnštrz zaœ ogrodzenia zostawiłem drugi duży kamień, dla zamykania na noc bram mego pałacu. Samo przytoczenie pierwszego głazu z odległoœci10 kroków kosztowało mnie pół dnia pracy,proszę więc wystawić sobie, jak był ciężki.Ukończywszy fabrykę, usiadłem naprzeciw wystawionego muru, przypatrujšc się z dumš i radoœciš mojemu dziełu. Szesnaœcie dni zeszło mi nad tš pracš, a nieraz tak mitrudnoœci dawały się we znaki, iż niewiele brakowało, bym nie odrzekł się wszystkiego. Ale odpoczynek mój był krótki.Przypominałem sobie, iż jeszcze przed zachodem słońca trzeba było urzšdzić sypialnię. Dużo mchu pozostało mi od budowania. Z niego więc usłałem sobie w kšcie groty wygodne posłanie, mech bowiem był nadzwyczaj miękki i sprężysty. Przed udaniem się na spoczynek orzeŸwiłem się kšpielš w morzu, a wróciwszy do domu i ułożywszy się, zawołałem: –Otóż mam pałac królewski i cesarskie posłanie. Prawda, że za to kostium dziadowski, a żywnoœć więcej aniżeli skromnš, ale cóż robić. Z czasem i to się może poprawi. Dobranoc ci, mój wspaniały zamku. Daj Boże, żebym nie potrzebował długo ci się naprzykrzać. Wkrótce sen skleił strudzone me powieki. XII Usiłowanie rozniecenia ognia. Deszcz i mimowolna kšpiel. Banany. Próbuję ciesiołki.Kalendarz. Kompas. Słońce wzbiło się już wysoko, kiedy otworzyłem oczy. Nic dziwnego, po takiej pracy i na wygodnym łożu œpi się wybornie,a zresztš nie miałem nic pilnego do roboty,nikt mnie do niej nie budził. Pierwszy ten spokojny nocleg skrzepił mnie przecudownie, uczułem się jakby odrodzonym i poszedłem zażyć przechadzki.Wiedziony tęsknotš, udałem się na skałę, wznoszšcš się ponad moim mieszkaniem, ażeby œledzić statki na morzu. Na próżno wytężałem wzrok na wszystkie strony, wszędzie pusto i głucho. Wtem przyszło mina myœl, jakim sposobem, gdybym spostrzegł okręt, dałbym znać o sobie jegoobsadzie. Uderzony tš myœlš, zaczšłem znosić suche gałęzie, obdzierać korę z drzew i z tego materiału układać stos na skale, ażeby w razie ujrzenia okrętu ogniem i dymem zawiadomić ludzi na nim będšcych o moim na wyspie pobycie. Już naznosiłem dużo drzewa, gdy uderzył mniemój nierozsšdek. –Mój Robinsonku, jakież z ciebie cielę, pomyœlałem sobie. Ułożyłeœ stos, to bardzopięknie, ale czymże go podpalisz, gdzie krzemień, krzesiwo i hubka? Trzeba nie mieć odrobiny oleju w głowie, żeby się tak spisać. Powróciłem więc z gniewem do domu i zaczšłem rozmyœlać, jakim by sposobem można ogień rozniecić. Byłaby to dla mnie ogromna korzyœć. Naprzód chciałem spróbować, czy by mi się nie udało skrzesać go tylcem mojego noża, ale wszystkie kamienie były za miękkie do wydobycia iskry, a krzemienia nigdzie znaleŸć nie mogłem. Porzuciłem więc ten zamiar, a wiedzšc, iż Murzyni rozniecajš ogień, tršc dwa kawałki drzewao siebie, ucišłem stosowne kawałki drzewai tarłem je bez przestanku przeszło godzinę. Drzewo rozgrzewało się wprawdzie, lecz właœnie wtenczas zaczynało mi sił brakować, a nim je odzyskałem, to wszystko ostygło, i trzeba było na nowo rozpoczynać. Po kilku daremnych próbach, namęczywszy się porzšdnie i widzšc, że nic nie dokażę, rzuciłem je z gniewem daleko od siebie, jakby to z ich winy pochodziło i poszedłem do lasu, ażeby nazbierać większy zapas kukurydzy, gdyż zanosiło się na deszcz, a nie życzyłem sobie wcale chodzić podczas słoty do lasu. W nocy obudził mnie jakiœ szelest. Wprawdzie od czterech blisko tygodni, jak przybyłem na wyspę, nie pokazywało się żadne zwierzę, pomimo to dreszcz przeszedł mnie od stóp do głów. Słyszałem wyraŸny i nieustanny szelest, który ani zbliżał się, ani oddalał. Wybiegłem ku otworowi jaskini, a gęste krople deszczu objaœniły mię, skšd ów łacinie, lecz i tych języków ˆŠj ľA$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż%P(c &xA8 'š˜c €(Q& K )R1_€szmer pochodzi. Powróciłem na posłanie i uspokojony usnšłem. Lecz wkrótce inna okolicznoœć, daleko nieprzyjemniejsza, sen mój przerwała. Skutkiem parogodzinnej ulewy woda nagromadziła się w jaskini i podeszła pod posłanie. Zbudzony niemiłym chłodem, porwałem się na nogi, szukajšc po omacku suchszego miejsca, lecz dno jaskini było równe prawie i dlatego wszędzie jednakowa wilgoć. Szczęœciem trafiłem na kawałek wystajšcej œciany, tu więc umieœciwszy swš godnoœć w najniewygodniejszym położeniu, siedzšc skulony, czekałem z niecierpliwoœciš rana. Zaledwie się rozwidniło i deszcz ustał nieco, zaczšłem szukać przyczyny nocnej kšpieli. Sšdziłem bowiem, że skaliste sklepienie nie powinno deszczówki przepuœcić, a niepodobna, aby z zewnštrz zalatywała ulewa. Tymczasem z wielkim zmartwieniem ujrzałem w powale groty szerokš szczelinę, którš woda arcywygodnie dostawała się do wielkiej salimojego zamku. Trzeba było temu zaradzić, ale jak? Naprzód, przy pomocy miotły, zrobionej z gałšzek drzewnych, usunšłem wodę z mieszkania. Potem wyszedłem na wierzch skały, ażeby otwór bliżej zbadać. Wzdłuż opoki biegła rysa szeroka na ćwierć łokcia, a na parę metrów długa; tędy to woda przesiškała do œrodka, należało jš więc zaprawić, a raczej zaopatrzyć daszkiem. –Mój Robinsonku, rzekłem do siebie, zdawałeœ w przeszłym tygodniu egzamin namajstra murarskiego, spróbuj no teraz ciesiołki. Muszę cię pochwalić, żeœ bez młotka i kielni nieŸle się spisał. Zobaczymy,czy też bez siekiery i piły dasz sobie radę?Naprzód trzeba było postarać się o rodzaj gontów albo dachówek. Widziałem ja w lesieroœlinę na pięć metrów wysokš, z szerokimiliœćmi. Umyœliłem użyć ich do zrobienia dachu. Skoro więc deszcz ustał zupełnie puœciłem się do boru. Jakoż wkrótce znalazła się owa roœlina. Miała łodygę grubš, wysokš na siedem do oœmiu metrów,a od opadniętych liœci jakby sęczkami od dołu pokrytš. Za ich pomocš wspišłem się aż do korony liœciastej, rozchodzšcej się nawszystkie strony w kształcie palmowego wachlarza. Chcšc nacišć liœci, objšłem nogami łodygę, a rękš poczšłem je naginać, lecz odchyliwszy liœcie, z podziwem ujrzałem żółtawe owoce, długie na 50 centymetrów, kształtem do ogórków podobne. Œcinajšc liœcie, nie zapomniałem i o nich, i kilka na ziemię zrzuciłem. Zszedłszy na dół, spróbowałem owoców i któż mojš radoœć opisze, gdym poczuł w ustach smak słodkawy, przyjemny, orzeŸwiajšcy. Ucieszyłem się tym więcej, bo mi się już kukurydza zupełnie przejadła.Owoc ten, jak się póŸniej dowiedziałem, nazywa się pizang. Znajdował on się obficiena licznych drzewach i mogłem go do zbytku używać. Posiliwszy się, natychmiast rozpoczšłem zaprawę szczeliny w sklepieniu groty. Nie szło mi jednak tak łatwo, jak z poczštku mniemałem. Szpara była u góry dosyć szeroka i nie dała się samymi liœćmi przykryć. Należało koniecznie wprzódy ułożyć jakieœ podpórki, ażeby się na nich mogły oprzeć. Narobiłem z gałšzek drzewnych kilkadziesišt podpórek, ale nie majšc gwoŸdzi, nie mogłem ich umocować w szczelinie. Wtem przyszły mi na myœl liany, znajdujšcesię obficie w lesie. Nacišłem ich sporo. Następnie, urżnšwszy dwie długie, proste gałęzie, poprzywišzywałem do nich lianami owe drobne podpórki tak, iż się z tego utworzyła drabina dosyć długa i mocna. Drabinkę tę położyłem wzdłuż na szczelinie, a na tym rusztowaniu umieœciwszy kilka warstw liœci pizangowych, poprzykrywałem kamieniami, ażeby mi wiatr zbyt lekkiego dachu nie porwał, boki zaœ drabiny przytwierdziłem do ziemi kulkami z gałęzi. Robota ta, tak lekka na pozór, zajęła mi cały dzień i zmęczyła porzšdnie, tak iż ukończywszy jš póŸno wieczorem, jak nieżywy ległem na posłaniu. Nazajutrz pierwsza moja myœl była o pizangach. Pobiegłem po nie i sprawiłem sobie pyszne œniadanie. Wczoraj jadłem je z pewnš bojaŸniš, lękajšc się, czy nie majšwłasnoœci trujšcych, ale noc ubiegła bez złych skutków, więc mogłem bezpiecznie jespożywać. Odkrycie to naprowadziło mnie na zamiar zwiedzenia całej wyspy. Któż wie, ile jeszcze pożytecznych przedmiotów znaleŸć się mogło. Wszak tak dawno już na niej jestem, a dotšd zasklepiony w ciasnej dolinie, żyję jaki œlimak w skorupie. Postanowiłem więc zabrać się do wycieczkipo wyspie, lecz przede wszystkim należało pomyœleć o zapisaniu czasu mego pobytu, gdyż dnie zaczęły mi się w pamięci plštać i dziœ na przykład zaledwie przypomniałem sobie, że była sobota. Znalazłem wreszcie sposób zrobienia kalendarza. Wybrałem na ten cel dwa drzewa z gładkš korš i na jednym wycišłem nożem datę rozbicia: wtorek, dnia 23 wrzeœnia 1664 roku. Pod tym napisem wycinałem kreski, znaczšce dnie, niedziele oznaczałem dłuższymi. Dziœ była sobota 18 paŸdziernika. Był to dwudziesty szósty dzień pobytu mego na wyspie. Miałem zatem kalendarz i nie obawiałem się na przyszłoœć stracenia rachuby czasu. W parę dni potem na odłamie skały, tuż obok groty, ujrzałem duży kamień płaski, z otworem w samym œrodku. To mi nasunęło myœl zrobienia kompasu. Wiedziałem o tym dobrze, iż w południe cień, padajšcy od przedmiotów oœwietlonych słońcem, bywa najkrótszy. Wystrugawszy kawałek drzewa płaski na kształt deseczki, œcišłem go klinowato. Utkwiłem szerszy koniec w otworze kamienia, cieńszy zaœ skierowałem w górę.Potem zasiadłem nad kamieniem, pilnie obserwujšc. Gdy się słońce wzbiło najwyżej, a cień był najkrótszy, oznaczyłem to miejsce kreskš wzdłuż cienia poprowadzonš. Przed zachodem słońca wbiegłem znowu na skałę i zrobiłem znak w punkcie, na który ostatniepromienie słońca rzucały cień. Na drugi dzień zaznaczyłem miejsce wschodu słońca, a ponieważ w okolicach bliskich równika długoœć dnia i nocy nie ulega wielkiej zmianie, podzieliłem miejsce między wschodem i południem, jako też między południem i zachodem na szeœć równych częœci i wyrobiwszy nożem kreski,pooznaczałem je liczbami godzin. Tak zrobiłem sobie zegar, może niezbyt dokładny, zawsze jednak lepszy od żadnego. XIII Przygotowania do podróży po wyspie. Sporzšdzenie przedmiotów do niej potrzebnych. PowroŸnictwo i szewstwo. Kapelusz i dzida. Życie, chociaż samotne, nie wydawało mi się tak nudne, jak z poczštku. Powoli zaczšłem się przyzwyczajać do mego położenia, a przy tym pocieszała mnie nadzieja, że lada dzień pojawi się jakiœ okręt, który mnie wyswobodzi z więzienia. Jedna tylko rzecz była mi bardzo przykra, to jest jednostajnoœć pokarmu. Kukurydza była niezła i posilna, to prawda, pizangi czyli banany przewyborne, ale i najlepszy przysmak uprzykrzy się, gdy się go cišgle zajada. Wspomnienie chleba lub mięsa takš mi przykroœć robiło, że na myœl o nich w nieznoœny humor wpadałem. –Cóż, paniczu, mówiłem nieraz do siebie, zjadłbyœ tak na przykład kawał polędwicy smacznie upieczonej albo rostbefu i do tegokromkę chleba białego, pszenicznego ze œwieżuchnym masłem, co? A nie było ci to słuchać ojca i siedzieć w domu, opływałbyœ we wszystko, jak pšczek w maœle. Ach, pšczki! Jakaż to rzecz przewyborna, a jeszcze prosto z pieca, goršce, z cukrem i konfiturami, jakie zwykle matka na zapusty smażyła. Biedna matka, biedny stary ojciec. Tyle im zmartwienia zrobiłeœ, niegodziwcze! Jakże œmiesz teraz narzekać na swe położenie. Dobrze ci tak, bardzo dobrze, niewart jesteœ nawet tej kukurydzy i pizangów, na które wyrzekasz. Kiedy ci się zachciało włóczyć po œwiecie, nie narzekaj na to i używaj kochaneczku na mdłych ziarenkach kukurydzianych. Kiedy sobie wycišłem takš perorę, było mi lżej na sercu i godziłem się z mojš żywnoœciš. Ale w parę dni potem znowu budziła się tęsknota za lepszym pożywieniem, a więc postanowiłem nieodwołalnie puœcić się na wędrówkę, bo lasy przyległe memu zamkowi nie wydawały żadnych innych pożywnych płodów. Ale do podróży brakowało mi mnóstwo rzeczy potrzebnych: powozu, koni, stangreta, lokaja, kufrów, bez których żaden porzšdny, a bogaty człowiek nie wybiera się w drogę. Nie byłem ja znowu tak wymagajšcy, żebym koniecznie chciał to wszystko posiadać, lecz z drugiej stronyw cholewach od pończoch niepodobna przedzierać się przez lasy, a z gołš głowšpuszczać się na wędrówkę pod tak palšcym słońcem, byłoby prawdziwš niedorzecznoœciš. Nadto, nie wiedziałem, czy znajdę w drodze gdzie pożywienie. Trzeba więc było nabrać bananów i kukurydzy, ale do tego potrzebna była torba, a tej nie miałem. Nakoniec, gdyby też tak jaki jegomoœć zębaty i pazurzasty, na przykład jaguar albo pantera, zastšpił mi drogę, czymże bym siębronił? To dało mi dużo do myœlenia i już omało nie porzuciłem zamiaru podróży, leczzastanowiwszy się dobrze, rzekłem sobie: –Robinsonku, nie bšdŸ-no leniuchem. Pieczone gołšbki nie przyj dš same do gšbki. Kto nie ryzykuje, nic nie ma. Jeżeli cipotrzeba kapelusza, obuwia, torby i broni, to je zrób. Wszak pierwotni ludzie bez wszelkiej pomocy różne wynalazki musieli robić, a ty przecie przypatrywałeœ się wszelkim rzemiosłom i prędzej sobie poradzić potrafisz. Dalej do roboty, nie trać czasu na próżno! I zaczšłem rozważać. Na zrobienie torby trzeba było płótna, ale widywałem ja w Anglii torby rybackie, bardzo misternie ze szpagatu plecione. Płótna nie było, ale sznurki może by się i dały zrobić. Przypomniałem sobie, iż zaprawiajšc szczelinę nad grotš, niemało użyłem trudów z przełamywaniem liœci bananowych. Miały one w œrodku nadzwyczaj mocny nerw, tak że chcšc go przerwać, pokaleczyłem sobie palce i dopiero dokazałem tego nożem. Uzbierałem więc znaczny zapas liœci, poobcinałem blaszki, a nerwy układałem nakupę. Lecz gdy przyszło kręcić z nich sznurki, pokazało się, że były za sztywne iza grube. Wówczas przypomniałem sobie, że włoœcianki w okolicach Hull moczš łodygikonopne w wodzie dla zmiękczenia, a następnie międlš je i czeszš. Zamoczyłem więc cały pęk nerwów bananowych w strumyku, poprzyciskawszy je kamieniami, a tymczasem wzišłem się do robienia kapelusza. Jeżeli nerwy pizangowych liœci były za twarde na sznurki, to za to dały się dalekolepiej splštać, aniżeli gałšzki wierzbowe. Trwalsze od słomy, delikatniejsze od wikliny, pozwalały się wybornie użyć do koszykarskiej roboty. Postanowiłem upleœć z nich kapelusz i byłem pewny, że mi to pójdzie jak z płatka, nieraz bowiem przypatrywałem się pracy koszykarza, który obok nas mieszkał. Ale męczyłem się i pociłem, odrzucajšc i bioršc znowu robotę. Nie umiałem zaczšć, psułem wszystko i któż uwierzy, że dopiero po trzech dniach zrobiłem coœ przedrzeŸniajšcego kapelusz. Nie był foremny, ani bardzo wygodny, lecz mimo tocieszyłem się bardzo z tego wyrobu i nie sprzedałbym go ani za dziesięć gwinei, ma się rozumieć na wyspie. Ukończywszy jako tako termin kapeluszniczy, należało wzišć się do szewstwa. I tu napotkałem niesłychane trudnoœci. Napsułem mnóstwo kory, chcšc sporzšdzić sobie sandały, ale kora łupała się wzdłuż albo odpryskiwała z brzegów. Dwadzieœcia podeszew wykroiłem, a wszystkie się potrzaskały. Zaniechałem robienia dziur w korze i poprzywišzywałempodeszwy do nóg lianami, ale w pół godzinyliany popękały, kora się porozłaziła i znowu paradowałem boso. Nareszcie przypomniałem sobie opowiadanie kapitana szwedzkiego w Londynie, że włoœcianie z okolic Rygi plotš sobie łapcie z łyka lipowego. Nazbi erałemwięc łyka z jakiegoœ nieznanego mi drzewa,uplotłem z niego czworoboczne płaty i namoczyłem je na dobę w wodzie, ażeby zmiękły i łatwiej dały się koło nogi obwinšć. –Jest kapelusz, sš buty, zawołałem z radoœciš, teraz trzeba pomyœleć o broni. Podczas mojej ciesielskiej pracy zauważyłem drzewo jedno nadzwyczajnie twarde. Wybrałem więc gałšŸ prostš, długš przeszło na cztery łokcie i ucišwszyjš z niezmiernym mozołem, zastrugałem spiczasto koniec. Miałem więc dzidę tak twardš, że uderzajšc ostrzem w pnie drzew, robiłem w nich dosyć głębokie dziury, nie uszkodziwszy końca. Była to broń nieszczególna wprawdzie, ale w brakulepszej i ta mnie bardzo cieszyła. Na tych robotach zszedł mi blisko tydzień. Ukończywszy je, wydobyłem włókna pizangowe, a widzšc, że się dobrze wymacerowały i zmiękły, wysuszyłem na słońcu. Gdy wyschły, zbijałem je na kamieniu grubš gałęziš, aż paŸdzierze pooblatywały i samo pozostało włókno. Teraz dały się wybornie kręcić. Narobiwszy znaczny zapas sznurów, poczšłem z nich wišzać siatkowš torbę. Szło to dosyć mozolnie, a przecież się udało. Dorobiłem do niej szelki dla przewieszenia przez plecy, a tak było w cozabrać na parę dni żywnoœci. Teraz nic mi już nie przeszkadzało puœcić się w drogę. XIV Pierwsza wędrówka po wyspie. Bataty. Palmy kokosowe. Ból głowy. Kšpiel morska. Parasol. Ostrygi. Ananas. Żółwie jaja. Aguti. Powrót do zamku. Następnego dnia o œwicie, ubrany w kapelusz i łapcie, z torbš na plecach naładowanš kukurydzš i pizangami i z dzidšw ręku, puœciłem się na odkrycia po wyspie. Obrałem kierunek na wschód, trzymajšc siębrzegów morskich, tak dla uniknięcia zbłškania, jak też, aby mieć wcišż morze na oczach i œledzić okręty. Z poczštku droga szła bardzo ciężko, miejscami las był nadzwyczajnie gęsty, a liany i inne powojowate roœliny tak drogę tamowały, że trzeba było je nożem przecinać. Lecz z wolna las poczšł się przerzedzać i wydobyłem się na równinę obszernš, pokrytš trawš i gęstymi krzewami, w kępach rosnšcymi. Jakieœ osobliwe ziele zaœcielało prawie całš dolinę. Łodygi pełzajšce, węzłowate, splštane, rozpoœcierajšc się, tamowały przej œcie tak, iż kilka razy zawadziwszy, o mało nie upadłem. Mnóstwo kwiatów szkarłatnych pokrywało łodygę. Chcšc się jej lepiej przypatrzeć, szarpnšłem w górę i wyrwałem razem z niš kilka wielkich bulw, wielkoœci głowy dziecięcia. Na co by się one przydać mogły, czy by przypadkiemjeœć ich nie można, myœlałem sobie? Skosztowałem. Br, smak słodkawo-nudny, odrażajšcy, zapewne trucizna. Byłbym się zaraz uczęstował i na samym wstępie podróży osiadł na piasku. Dobrze przynajmniej, że smak odrażajšcy ostrzegło ich szkodliwoœci. A jednak, jak się przekonałem póŸniej, byłem bardzo nędznym naturalistš, gdyż bulwy owe były to bataty, których wprawdzie surowych jeœć nie można, ale zato pieczone lub gotowane majš smak bardzopodobny do pieczonych kasztanów. Rzuciwszy bulwy, powędrowałem dalej. Na końcu doliny spostrzegłem kilka pięknych palm. Serce zabiło mi gwałtownie, gdyż to były kokosy, których od czasu niewoli mauretańskiej nie widziałem wcale. Wprawdzie rosły wysoko, ale dla nawykłego do wspinania się na maszty okrętowe nie było to nieprzełamanš zaporš. Wdarłem się na palmę i zrzuciłem kilkanaœcie pięknych orzechów. Zdobycz nieoceniona, ale jak się dostać do jšdra, do mleka w twardej zamkniętego skorupie? W Sale otwierałem je siekierš, lecz tu na próżno łamałem sobie głowę nadrozłupaniem łupiny. Noża nie œmiałem użyćdo tego, bo się łatwo mógł złamać. Nareszcie umieœciwszy kokos na kamieniu, uderzyłem weń drugim głazem ciężkim. Skorupa pękła, ale maleńkie jšdro zgruchotało się od uderzenia, a cały płyn wypłynšł na ziemię. Spożyłem jšderko, ale nie mogłem odżałować rozlanego soku. Chcšc sobie to wynagrodzić, wzišłem się natychmiast do otworzenia drugiego. Powłokę zewnętrznš zielonš zdjšć było łatwo, lecz gdy przyszło do otwarcia łupiny, zaczšłem obracać orzech na wszystkie strony, czy nie znajdę gdzie sposobniejszego miejsca. Jakoż u góry zauważyłem, że zieleń niezupełnie odeszła.Odskrobałem jš nożem i zaczšłem wiercić. W samej rzeczy w tym miejscu skorupa była miększa. Zrobiłem otwór i uraczyłem się przewybornym napojem. Samo już odkrycie kokosu wynagradzało mipodjętš podróż. Palm rosło kilkadziesišt w tym miejscu, niezbyt odległym od mego zamku. Wystarczało mi zatem kokosów na cały rok, ale i ten przysmak smutne obudzał myœli. Byłby on przewyborny po smacznym obiedzie, złożonym z mięsa. Ach,gdyby raz chociaż kawałeczek go dostać! Oglšdałem się, czy nie zobaczę gdzie jelenialub sarny, ale nadaremnie. Na gałęziach widzi ałem wprawdzie papugi i inne ptaki, rzucałem w nie kamieniami, ale i dziœ żadnego trafić nie mogłem, a zresztš, cóż mi było po mięsie bez ognia. Szedłem wcišż dalej pomimo nieznoœnego ych języków ˆŠj ľA$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż*Pýc+MĚ D,Źc€-Ĺ'Ćc.‹6#/ž;Ę€upału. Promienie słońca tak mi ciemię przepaliły, że dostałem silnego bólu głowy.Skierowałem więc kroki ku brzegowi morskiemu, ażeby się kšpielš orzeŸwić i nieco w cieniu krzaków wypoczšć. Zabierajšc się do kšpieli, widziałem mnóstwo ryb. Można je było łowić, ale czym? Za powrotem postanowiłem zrobić sieć z włókien pizanga i pocieszyła mnie tamyœl, że może chociaż rybiego pokosztuję mięsa, wysuszywszy je na wzór Murzynów w skwarze słonecznym. Kšpiel, a nawet kilkakrotne zanurzenie się zgłowš w wodzie, wcale mi ulgi nie przyniosły. Ułożywszy się w cieniu krzaków, cierpiałem bardzo mocno i zaledwie byłem w stanie od czasu do czasupopełznšć na brzeg morski dla zamoczenia rozpalonej głowy. Na koniec sen mnie zmorzył tak silnie, że nie obudziłem się aż na drugi dzień rano, zdrów zupełnie. Nikt nie uwierzy, jakie dziwne uczucie mnieogarnęło, gdy za przebudzeniem się ujrzałem wschodzšce słońce. Nie mogłem przypuœcić, żebym pół dnia i całš noc przespał bez przerwy. Przeraziła mnie myœl, iż zasnšwszy nieoględnie wœród krzaków, mogłem się stać łupem dzikich zwierzšt. Jednak wkrótce ustšpiła trwoga. Zwierzšt drapieżnych widocznie na wyspie nie było, gdyż od miesišca, jak jš zamieszkiwałem, ani razu nie doszedł mychuszu ich ryk lub wycie. Zresztš, do tego czasu niezawodnie byłyby mnie wytropiły. Nauczony wczorajszym cierpieniem, nie miałem wcale chęci i dziœ narażać się na tosamo. Trzeba było sobie sporzšdzić coœ na kształt parasola. W tej chwili wdarłem się na palmę kokosowš i nazrywałem dostatecznš iloœć liœci lœnišcych i twardych.Potem ucišłem kij, przywišzałem do jego końca cztery długie gałšzki, w œrodku na krzyż przewišzane, połšczyłem końce sznurkiem i tak miałem rusztowanie o oœmiu prętach, na którym liœcie kokosowe zastšpiły tkaninę jedwabnš, używanš do parasoli. Z przyczyny tej roboty podróż opóŸniła się nieco, ale zaraz na wstępie doœwiadczyłem,jak wybornym nabytkiem był mój parasol. Słońce teraz wcale mi nie dokuczało, a wietrzyk mile chłodził. Cóż za różnica od dnia wczorajszego! Okolice przedstawiały najrozmaitsze zmiany. Raz nieprzebyte lasy, to znowu rozległe równiny i łški, kwiatami okryte, to strome masy występujšcych skał, to pagórki okršgławe, w niektórych miejscachz szeœciokštnych, bardzo regularnych słupów złożone. Gdzieniegdzie płynęły potoki, czasem tak głębokie, że trzeba było po pas brodzić. Wnętrze zaœ wyspy składało się z wyżyny, pokrytej lasem, ponad który kilka wystrzelało szczytów. Z każdego wzgórza z tęsknotš patrzyłem ku morzu, czy nie ujrzę zbawczego żagla, ale na próżno. Morze puste, jak spojrzeć okiem, rozcišgało się w nieprzejrzanej przestrzeni. Około południa postanowiłem znów się wykšpać. Zbliżywszy się ku brzegowi morskiemu, z radoœciš ujrzałem mnóstwo ostryg, przyczepionych do skał. Natychmiast rzuciłem się na nie i połykałem je tak prędko, jak tylko można było otwierać nożem. Bankiet ten skrzepił mnie niezmiernie, bo zjadłem coœ podobnego do mięsa. Nazbierawszy do torby zapas tych posilnych małżów, użyłem kšpieli, a wypoczšwszy, puœciłem się w dalszš drogę.Wszedłszy w las, miałem z parasolem wiele biedy, gdyż co chwila zawadzał o drzewa. Nagle nadzwyczaj przyjemna woń napełniła powietrze. Niby jabłka, niby gruszki, niby truskawki. Oglšdam się wokoło, nic nie widać. Wprawdzie wszędziemnóstwo kwiatów wyrasta, lecz na próżno przykładam nos: żaden nie wydaje tego rozkosznego zapachu. Naraz spomiędzy liœcimiga mi jakiœ złotawy przedmiot. Przedzieram się przez krzaki i spostrzegamroœlinę kolczastš, niby kaktus, a na niej wielki, złotożółty owoc, jakby z czworokštnych sęczków złożony. Od niego to bije ta woń przecudna. Zbliżam się, zrzynam, kosztuję... Ach, cóż za smak przepyszny, jak żyję, nie jadłem nic tak dobrego. Był to, jak się dowiedziałem póŸniej, ananas. Zjadłszy jeden, zerwałem jeszcze kilka, a choć mi ciężko było dŸwigać, zabrałem je z sobš. Nadchodzšcy wieczór skłonił mnie do szukania noclegu. Wybrałem sobie na dzisiejszy spoczynek duże drzewo nad morzem, bo tu było bezpieczniej jak w lesie. Niedaleko od tego drzewa, na piaszczystymwybrzeżu, widać było niewielki kopczyk bardzo regularnie, jak gdyby rękš ludzkš usypany. Ciekawy będšc dowiedzieć się, co w nim jest, wbiłem dzidę w œrodek, a wydobywszy, dostrzegłem na jej ostrzu żółtš ciecz, pomieszanš z piaskiem. Rozgrzebałem kopiec i znalazłem w nim ze trzydzieœci jaj dużych. Zamiast skorupy miały one jakby pergaminowš skórkę. Były to jaja szyldkretów, czyli żółwi morskich, o czym jednak teraz nie wiedziałem. Chociaż głód mi nie dokuczał, widok nowego przysmaku obudził apetyt i wypiłem jaj parę. Trzeciego dnia wędrówki nie wiodło mi się tak, jak w dwóch pierwszych. Naprzód nic nie odkryłem nowego, po wtóre przyszedłem na brzeg głębokiej zatoki morskiej zachodzšcej daleko w lšd, w tym miejscu bardzo skalisty i trudny do przebycia. Chcšc dostać się na drugš stronę, trzeba było albo przepłynšć wpławzatokę, albo zapuœcić się w głšb lasu i pišćpo skałach. Zmęczony dwudniowš wędrówkš, zrzekłem się tego zamiaru i postanowiłem wrócić do domu. Zamiast iœć brzegiem morza jak dotšd, obrałem drogę wprost przez las ku mej jaskini. Wierzchołek owej Wysokiej góry służył mi za drogowskaz. Szedłem raz górzystym wšwozem, œrodkiem którego płynšł strumień, to gęstym lasem, to znowu zielonymi dolinkami. Moja wyspa była przeœliczna, brakowało jej tylko miast, wiosek i mieszkańców. Około południa ujrzałem przebiegajšce zwierzę, z wyjštkiem uszu i najeżonej sierœci na grzbiecie, do zajšca podobne. Rzuciłem za nim dzirytem, lecz chybiłem i zajšc zniknšł wœród krzaków, ku wielkiemumojemu zmartwieniu. –Trzeba koniecznie zrobić łuk i strzały, zawołałem w głos. I nie było to rzeczš tak trudnš. Widziałem w Sale dużo łuków murzyńskich nader nędznej roboty, a przecież doskonałych w użyciu. Obiad popsuł mi jeszcze bardziej humor. Wszystkie ostrygi potęchły zupełnie, kukurydza zeschła także, a pizangi zwiędły. Szczęœciem, że przynajmniej żółwie jaja przechowały się wybornie. Dobrze już z południa wkroczyłem w las gęsty i uszedłem przeszło milę, zanim dostałem się na drugš stronę. Widać stšd było wierzchołek przewodniej góry. Po dwugodzinnym pochodzie i przedzieraniu sięprzez krzaki, ujrzałem nareszcie mój zamek. XV Sporzšdzenie łuku i strzał oraz sieci na ryby. Pierwsze polowanie. Pieczeń. Piwnica. W wycieczce, z której wróciłem, udało mi się poznać wschodniš częœć wyspy, ale zachód i południe całkiem mi były obce. Zamierzyłem jednak, wypoczšwszy, puœcić się w tamte strony, aby całe państwo zbadać dokładnie. Pierwszš pracš, do której wzišłem się po powrocie, było sporzšdzenie łuku i strzał. Dla przysposobienia sznurków zamoczyłem znacznš iloœć włókien pizangowych, a następnie upatrywałem stosownego drzewana łuk. Natrafiwszy wreszcie na gałšŸ mocnš i sprężystš, na cztery stopy długš, nagišłem jš nieco i na obydwóch końcach zarżnšwszy rowki, przymocowałem cięciwęzrobionš z sznurków konopnych, służšcych mi dotšd za podwišzki, pończochy zaœ przymocowałem łykiem. Następnie nacišłem mnóstwo trzcin nad strumieniem rosnšcych, dorobiwszy do nich strzały z drzewa żelaznego. Na tej robocie nóż stępił mi się zupełnie, ale za to groty strzał moich były wyborne. Przymocowałem je do trzcin łykiem, piór tylko brakowało. Przechodzšc wczoraj z rana brzegiem morskim, widziałem w bliskoœci wody mnóstwo piór, pogubionych przez mewy i inne wodne ptaki, ale nie pozbierałem ich wcale. Jakżem tego żałował! –Wędruj że teraz znowu o dwie mile dla kilku piórek, panie Robinsonie, a na drugi raz wbij to sobie dobrze w głowę, że najmniejsza bagatelka dużo kłopotu kosztuje, a więc wszystko, co zobaczysz, zbieraj skrzętnie, bo nie wiesz, na co ci sięprzydać może. PóŸno wieczorem wróciłem do domu z zapasem piór, a że zaraz zrobiło się ciemno, nie mogłem dokończyć roboty strzał, co mnie wielce gniewało. Na drugi dzień rano, skończywszy pracę, wzišłem się do prób. Pierwsza strzała, wypuszczona w górę, poszła nadspodziewanie wysoko, a spadajšc, wbiłasię w ziemię. Wycelowałem do drzewa odległego na trzydzieœci kroków, ale strzała przeszyła krzak o dwa metry obokstojšcy. Druga poszła także nie lepiej. –Jak to, a więc to nie tak łatwo strzelać złuku, zawołałem zdziwiony, któż by się spodziewał, że i tego uczyć się trzeba! Ha, trudno, musiałem się wzišć do nauki. Odtšd po całych dniach odbywało się strzelanie. Zapaliłem się niezmiernie i strzelałem bez wytchnienia, chcšc pokonać mojš niezręcznoœć. Po trzech dniach już mi się udawało trafiać w pnie drzew, a po paru tygodniach takiej nabrałem wprawy, że o pięćdziesišt kroków trafiałem w cel nie większy od dłoni. Pierwszš ofiarš mej zręcznoœci była papuga, której przestrzeliłem skrzydło. Żyła jeszcze, kiedym jš podniósł. Chciałemjš dobić, ale wyjšwszy strzałę z rany ujrzałem, że ma tylko skrzydło strzaskane. Przy tym tak żałoœnie na mnie spoglšdała, że nie mogłem się odważyć na odebranie jej życia. Zwišzałem zranione skrzydełko, obłożyłem je mchem zwilżonym w wodzie, a biedna ptaszyna po kilku dniach przyszła zupełnie do siebie. Przez czas choroby oswoiła się zupełnie i nie opuszczała jaskini. Przyjemnie mi było mieć chociaż takiego towarzysza samotnoœci. Zrobienie sieci poszło nierównie trudniej. Nie miałem wyobrażenia, jak jš zaczšć, niewidziałem nigdy, jak to robiš rybacy. Nareszcie wpadłem na pomysł, ażeby do dwóch długich i prostych gałęzi przywišzywać końce sznurków, drugie zostawiajšc wolne, a potem wišzać je między sobš. Chcšc jednak to zrobić, trzebabyło naprzód przygotować sznurki. Zabrałem się do tej czynnoœci, lecz jeżeli kilka dni strawiłem na ukręcenie sznurków do zrobienia torby, to tu trzeba było najmniej miesišc poœwięcić, a na to nie było czasu. –Jak to, nie było czasu, pomyœlisz sobie czytelniku. A cóż lepszego miałeœ do roboty, panie Robinsonie? Oto zima nadchodziła i trzeba było sobie nagotować zapasów, bo jak zacznš lać deszcze po całych dniach, to skšd wzišć żywnoœci. Umyœliłem więc odłożyć zrobienie sieci do wiosny, a tymczasem, korzystajšc z pogody, wybrałem się na polowanie. Uzbrojony w łuk i strzały, z parasolem, dzidš i torbš, napełnionš pizangami, poszedłem w górzysty las, spodziewajšc się ubić zajšca, ha, a może i sarnę, jeżeli tylko te stworzenia znajdujš się na wyspie. Zaledwie uszedłem paręset kroków, gdy zza krzaków wysuwa się ptak jakiœ wielkoœci indora. Z szybkoœciš błyskawicy, odrzuciwszy parasol, wypuszczam strzałę,lecz zamiast ptaka, ugodziłem pień drzewa,za którym zniknšł. Zniecierpliwiony tym zawodem, zostawiłem w krzakach parasol, a trzymajšc napięty łuk, posuwałem się z wolna i cicho od drzewa do drzewa, w nadziei podejœcia uszłej zdobyczy. Wtem w odległoœci kilkudziesięciu kroków spostrzegam poruszajšce się liœcie. Sprawcš tego był zajšczek, siedzšcy na tylnych łapkach i objadajšcy najspokojniej listki jakiejœ roœliny. Z bijšcym sercem wypuszczam strzałę, pocisk wypada, a zajšc rozcišga się jak długi. Nie jestem w stanie opisać mojej radoœci na widok ubitej zwierzyny. Podniósłszy jš, zawracam ku grocie i zrywam po drodze parę ananasów. Przybywszy do domu, wzišłem się do obcišgnięcia skóry z zajšczka. Miał on niejakie podobieństwo do œwinki morskiej, nie wštpiłem jednak, że mięso przyda się na pokarm. Zajšc obcišgnięty i oprawiony leżał przede mnš, brakowało tylko rożna i ognia, ażeby sporzšdzić pieczeń. Zachęcony widokiem mięsa, którego tak dawno nie miałem w ustach, umyœliłem razjeszcze próbować rozniecenia ognia tršc drzewo, ale tym razem, podobnie jak pierwszym, nie powiodło mi się tego dokazać. Widziałem jak Murzyn, towarzysz mojej niedoli, zabiwszy raz psa, a nie mogšc go ugotować w kuchni, użył osobliwszego œrodka przyprawy. Postanowiłem go naœladować. Położywszy zajšca na płaskim kamieniu, biłem go twardym kołkiem dobrš godzinę, tak, iż nie tylko skruszał zupełnie, ale zmienił się w rodzaj masy krwistej. Rozcišgnšłem jš na głazie rozpalonym od słońca i trzymałem z półtorej godziny na upale. Nie wiem czy to łaknienie mięsa, czyzmordowanie przyprawiło tę osobliwszš pieczeń, doœć na tym, że mi smakowała wybornie. Gdybyż jeszcze mieć do tego trochę chleba i soli! Tymczasem deszcze coraz częœciej padały. Niekiedy przez parę dni lało jak z cebra, tak że nie mogłem wychylić się po żywnoœć.Na przemian znowu upał wycieńczał moje siły, a powietrze, przesycone parš, niemal dusiło. Skutkiem ulewy wzbierały okoliczne strumienie i zagradzały drogi tak dalece, że nie mogšc ich przebyć, musiałem zrzec się polowania. Żyć pizangami i kukurydzš wcale nie miałem ochoty, a mięso i ostrygi psuły mi się tak szybko, że na drugi dzień jeœć ich nie było można. Wypadało koniecznie obmyœleć jakieœ chłodniejsze schowanie. W jednym kšcie mej groty zauważyłem pod wystajšcym głazem ziemię miękkš. Wbiłem w niš dzidę i przekonałem się, że da się kopać, ale czym? Naraz przypomniałem sobie, że na brzegu morskim znajduje się mnóstwo muszli dużych i twardych. Pobiegłem po nie i wróciłem ze sporym zapasem. W jednej płaskiej powiodło mi się wywiercić okršgłyotwór. Wprawiłem w niego kij i tym sposobem miałem rodzaj motyki. Inne muszle miały służyć do wygrzebywania poruszonej ziemi. Zabrałem się natychmiast do pracy. Wbijajšc dzidę w ziemię, podważałem bryły, które rozkruszywszy motykš, wybierałem muszlami i wynosiłem na dwór.Robota ta ciężka i mozolna zabrała mi dużo czasu, ale w końcu miałem piwnicę na półtora metra głębokš, a majšcš przeszło pół metra œrednicy. Ażeby utrudnić przystęp ogrzanemu powietrzu, przykrywałem jš rusztowaniem z gałęzi, na których znowu gruba na pół metra warstwa mchu zatykała jš doskonale. Odtšdmięso mogłem przez dwa dni bez psucia zachować. Pizangi i ananasy także utrzymywały się œwieżo, równie jak i żółwie jaja, ale z ostrygami nie mogłem trafić do końca. Na drugi dzień bowiem już nie były przydatne do jedzenia. Nadeszła wreszcie zima, to jest słoty nieprzerwane, połšczone raz z wilgotnym chłodem, to znów, gdy słońce zaœwieciło, z dokuczajšcym skwarem. Trudno wypowiedzieć, ile wycierpiałem w tym czasie. Nieraz głód trapił mię bez litoœci, bo ciężko było upatrzeć chwilki pogodnej dla postarania się o żywnoœć. Teraz brakło mi już cierpliwoœci, zima dokuczyła mi już do żywego, bo chociaż mrozów nie było, ale przejęty wilgociš, szczękałem zębami jak w febrze, drżšc od nieprzyjemnego chłodu. Zły humor, tęsknota i dawna rozpacz zaczęły mię na dobre ogarniać. –Ach, jakiż z ciebie niedołęga, panie Kruzoe, zawołałem raz, spojrzawszy na kilkanaœcie skórek zajęczych, leżšcych w kšcie jaskini. Majšc taki zapas skór, żeby też nie pomyœleć o sporzšdzeniu sobie ubrania. Zamiast dšsać się i wyrzekać na los, weŸ no się lepiej do krawiectwa. Zaiste wielki był czas zajšć się odzieżš. Kaftan drelichowy, chociaż porzšdnie zasmolony, trzymał się jeszcze cało. Ale koszula, skutkiem długiego noszenia, pomimo nader ostrożnego prania, wyglšdałajak rzeszoto. Reszta ubrania nie była lepsza, a z pończoch ledwie pozostały cholewki. XVI Moskity. Krawiectwo i garbarstwo. Igły samorodne. Zwštpienie. Rozmyœlanie nad smutnym położeniem. Grenlandzkie nici. Zwalczona trudnoœć. Nowy kostium. Do sporzšdzenia jak najprędszego nowych sukien przynaglała mnie jeszcze inna okolicznoœć. Zaraz z poczštkiem pory deszczowej pojawiły się roje moskitów. Pierwej wcale ich nie widziałem, wyjšwszyraz w lesie, gdy mnie w okolicy bagnistej opadły i mocno pocięły. Ale teraz snadŸ z tego powodu, że łšczka przyległa do mojego mieszkania zamieniła się w błocisko, nieznoœne owady zakwaterowały się tu na dobre, obierajšc sobie za najlepszy przysmaczek biedne moje ciało. W dzień jak w dzień, oganiałem się skutecznie, lecz gdy nadszedł wieczór, ani sobie dać rady. Kłuły mnie okropnie po całym ciele, do ust nawet wlatywały, i nieraz musiałem się okładać œwieżš ziemiš,aby choć trochę ulgi doznać w palšcym bólu.Gdyby przynajmniej można ogień rozniecić idymem odpędzić te krwiożercze stworzenia!ch języków ˆŠj ľA$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż0Pc1R  c2ň‹3} c€4™.¨c5A=.Kładšc się spać, właziłem pod warstwy liœcia kokosowego, ale umiały one i przez to pokrycie dostać się do mej skóry. Nie ma rady, bierzmy się do krawiectwa. Nieraz w domu, rozdarłszy suknie, sporzšdzałem je po kryjomu, żeby matka nie zobaczyła szkody. Może też potrafię i nowe uszyć. Nie była to jednak łatwa robota. Naprzód skórki były nadzwyczaj twarde. Zabiwszy zajšca i obcišgnšwszy go ze skóry, zwykle rzucałem jš na bok, nie myœlšc, aby mi się na co przydała. Zsychały się więc na słońcu jak koœci, a gdy wzišłem się do rozprostowania, pękały. Należało je zmiękczyć. Wiedziałem, że garbarze moczš skóry w korze dębowej, ale dębów na mojej wyspie wcale nie było. A gdyby zmoczyć w wodzie morskiej? Myœl niezła, lecz mógłby się włos uszkodzić. Korzystajšc z dzisiejszej pogody, pobiegłem na wybrzeże, porozkładałem skórki włosem do ziemi i z kolei polewałem wodš. Jak tylko skóra odmiękła, tarłem jš w rękach jak praczka chusty. Po kilkugodzinnej pracy udało mi siętym sposobem wyprawić je jako tako. Z każdej za pomocš noża oskrobywałem szczštki żyłek i mięsa; potem, nasypawszy piasku i tršc, nadawałem im pewna miękkoœć. Nad wieczorem było czternaœcie skórek gotowych do użycia, bo też tyle ich tylko posiadałem. Majšc materiał, należało go przykroić. Dawna odzież posłużyła za formę, ale mój biedny nóż przez dwumiesięczne użycie, a zwłaszcza od drzewa żelaznego, stępiał zupełnie. Wynalazłem kamyk, poczšłem pocišgać ostrożnie, aby ostrza nie popsuć, a gdym je poprawił, zabrałem się do przykrawania. Kto by mnie widział, ilem sięprzy tej pracy napocił, użaliłby się nade mnš. Gdybyż cišć z jednej sztuki materii, toco innego, ale tu trzeba z kilku skórek przykładać, przymierzać, stosować. To mi niezmiernie bałamuciło w głowie, wszystkie kawałki się mieszały. Na koniec tym sposobem trafiłem do ładu, że stan, rękawy i nogawice porozkładałem osobno i każda częœć odzieży na innym leżała miejscu. Na nieszczęœcie skórek było za mało, ledwie na krótkš koszulę, a raczej kaftan i spodnie, kolan sięgajšce, starczyło. O kamaszkach ani myœleć. Już więc wszystko przyrzšdzone, tylko siadać i szyć. Ba, gdzież igły i nici? Włókien bananowych wcale do tego nie można było użyć, bo grube i nie bardzo podatne. Na całej wyspie ani len, ani konopie nie rosły, a igła? Przedsięwzišłem jš poczštkowo zrobić z przetyczki do fajki, znajdujšcej się przy scyzoryku. Była to rzecz wyborna, ale jak uszko zrobić, nie majšc ognia ani kolca stalowego do przebicia dziurki. Porzuciłem ten pomysł, postanowiwszy zamiast igły użyć kolców kaktusowych, silnych i twardych, a przy tym bardzo ostrych, o czym moje biedne, przez nie podarte suknie, mogły dać doskonałe œwiadectwo. Pobiegłem natychmiast w zaroœla, huk tutajbył igieł, tylko brać. Narwałem ich kilkadziesišt. Teraz szło o nici. Zdało mi sięnajpraktyczniejszym popruć pończochę i nienamyœlajšc się długo, sprułem całš cholewkę, nawijajšc nici na kamyk. Żaden król pewnie nie pysznił się tak, patrzšc na najkosztowniejszy diament swego skarbca, jak ja, przyglšdajšc się kłębowi nici. Uwielbiałem mój pomysł, nie przewidujšc, jak się grubo na nim zawiodę. Zaostrzywszy przetyczkę na gładziku, użyłem jej zamiast szydła do przebijania dziurek w skórze. Następnie uwišzawszy nitkę do grubszego końca kaktusowej igły, przewlekałem jš przez dziurki. Ale za trzecim œciegiem, gdym chciał przycišgnšć,nitka pękła. Zawišzałem jš, ale po kilku œciegach znowu pękła. SnadŸ pończocha przez długie noszenie zetlała i nici zesłabły. Jakże żal mi było bezużytecznie poprutej cholewki. Cała robota na nic, bez nici szyć niepodobna. Zasmucony rzucam wszystko nabok i siadam, medytujšc nad moim opłakanym położeniem. Ileż zawodów doznałem już na tej niegodziwej wyspie. Codzień jakieœ zmartwienie, a żadnej pociechyani nadziei, żeby się to kiedyœ skończyło. SnadŸ okręty europejskie nie majš się po cozapuszczać w te niegoœcinne strony i chybatylko zagnane burzš dostajš się w okolice mej wyspy, ażeby rozbić się o jej brzegi. Jestem bardzo, bardzo nieszczęœliwy, nie ma nieszczęœliwszego na całej kuli ziemskiej. Czy nie ma? Ha, może i jest. Rozważmyż, co mnie tu złego i dobrego spotkało. Złe: Znajduję się na wyspie bezludnej i nie mam nadziei wybawienia. Jestem odłšczony od ludzi, samotny i wygnany, dręczony tęsknotš, a o najmniejszš bagatelę starać się muszę z niezmiernym trudem. Pozbawiony jestem wygód, nie mam się czym okryć, nie mogę rozpalić ognia, bez którego tak trudno obejœć się człowiekowi. Napracuję się niezmiernie dla opędzenia nędznych potrzeb, gdy tymczasem w Europie miałbym wszystkiego do sytoœci i używałbym wszelkich wygód. Nie mam broni do odparcia napadu dzikich ludzi i drapieżnych zwierzšt i lada chwila mogę zginšć marnie. Od trzech blisko miesięcy ani jednego statkunie widziałem, więc nie zobaczę mojej ojczyzny i tu umrę na wygnaniu. Dobre: Ale przecież nie utonšłem jak drudzy i mogę się doczekać lepszych czasów. Tak, ale nie umieram z głodu, mam jakie takie mieszkanie, a wyspa moja obfituje w różne rodzaje żywnoœci i przepyszne owoce. Ale żyję w krainie goršcej, gdzie ludzie obchodzš się bez odzieży. A gdy by mnie takzaskoczyło rozbicie gdzie w zimnej północy? Lecz pracujesz dla siebie. Przypomnij tylko niewolę mauretańskš, tam cię batem do roboty pędzili i licho karmili, a tu jesteœ wolny i swobodny. Powiedzże mi, czyœ widział na wyspie drapieżne zwierzęta lub Karaibów? Strach bez przyczyny. Od pięciu lat rodzice ciebie nie widzieli, trzymiesišce wygnania to mała kara, a zresztš czekaj, do końca życia jeszcze daleko. Porównania te pocieszyły mnie nieco i dodały ducha. Jestem nieszczęœliwy, to prawda, ale mogłem być daleko nieszczęœliwszym. Nie porzucaj nadziei, alestaraj się tymczasem uprzyjemnić swój pobyt na wygnaniu. Co do nici, wszak nierazwiększe daleko pokonywało się trudnoœci, może i tę pokonać potrafisz. Jakoż przypomniałem sobie, że podczas pierwszej mojej podróży do Gwinei, wœród obsady znajdował się majtek, służšcy niegdyœ na statku używanym do połowu wielorybów przy brzegach Grenlandii. Opowiadał między innymi, że mieszkańcy tamtejsi używajš do szycia, zamiast nici, strun skręconych z kiszek psa morskiego. Umyœliłem ich naœladować i wyprawiłem sięz łukiem i strzałami do lasu dla upolowaniaparu zajęcy. Zajšce jak na złoœć gdzieœ się pokryły, trzeba było poprzestać na papugach; żal mibyło tych wesołych pajaców leœnych, ale pierwsza miłoœć dla siebie: ubiłem kilka. Popowrocie do domu, zachowawszy piękne piórka, wypatroszyłem ptaki. Rozprute, zamoczone i wymyte kilkakrotnie kiszki dały się dobrze skręcać. Na drugi dzień leżał przede mnš spory pęczek strun cienkich. Dla nadania im giętkoœci, wysmarowałem je tłuszczem zajęczym. Teraz rozpoczęło się krawiectwo na dobre.Po pięciu dniach kostium był gotowy. Natychmiast ustroiłem się w nowš garderobę. Wykšpany i wyelegantowany, miałem podobieństwo do kominiarczyka londyńskiego, gdy się w niedzielę do koœcioła wystroi. Podskoczyłem do strumyka ażeby się przejrzeć w tym naturalnym zwierciadle. Ubiór mój nie pozostawił nic do życzenia, oprócz kamaszy. Kaftan ze skórek zajęczych, obróconych włosem na zewnštrz, pysznie się prezentował, majtki mogłyby zawstydzić murzyńskiego modnisia, na głowie kapelusz z pręcików bananowych wyglšdał jak straszydło na wróble. Jedna noga w cholewce podartej, druga owinięta płótnem, utarganym z podartej koszuli. Twarz zarosła, włosy rozczochrane, bo nie było ich czym, opróczpalców, uczesać. Dodajmy do tego łuk i strzały przy boku, torbę przez plecy, w jednej ręce dzidę, w drugiej parasol, a będziemy mieli wyobrażenie potężnego władcy bezludnej wyspy. Gdybym się tak pokazał na ulicach Londynu,niezawodnie tłumy uliczników biegałyby za mnš, jak za rarogiem. Niejeden zaœ spekulant niemiecki mógłby œwietny zrobić interes, obwożšc mnie po miasteczkach i jarmarkach, jako dzikiego człowieka z nieznanej częœci œwiata, jakiego Azteka, żywišcego się surowymi rybami i mięsem ludzkim. Jednakże ja byłem bardzo zadowolony z mojego ubioru i długo przyglšdałem się w przezroczystych wodach strumienia mojej pociesznej figurze. XVII Boże Narodzenie. Wspomnienie rodzicielskiego domu. Nowy Rok. Cud. Trzęsienie ziemi. Huragan i ulewa. Nazajutrz po ukończeniu sukien, policzywszy dni na moim kalendarzu, zasmuciłem się bardzo. Dzień dzisiejszy był dniem wigilii Bożego Narodzenia. Obraz domu rodzicielskiego stanšł mi żywo przed oczami. W dniu tym zwykle od południa sklep się zamykało. Ojciec powracał, a póŸniej kazał się przenosić dojadalnego pokoju. Tymczasem matka krzštała się około ogromnego plumpudingu 2) i nadziewała własnoręcznie indyka. Bez tych dwóch potraw nie obeszło się nigdy. Zwyczaj to był dawny, sięgajšcy niepamiętnych czasów. Nasz domek obchodził go uroczyœcie. Wieczorem zasiadaliœmy do wspólnego stołu, wraz z domownikami i służšcymi, a po wieczerzy ojciec, wzišwszy Pismo Œwięte, czytał z Ewangelii œw. Łukasza rozdział o Narodzeniu Pańskim, zaczynajšcy się od słów: I stało się w dni owe, że wyszedł dekret od cesarza Augusta, aby popisano wszystek œwiat. Wysłuchawszy pobożnie i w milczeniu słów œwiętych, œpiewaliœmy pieœni pobożne, potem zaœ rodzice prowadzili nas do osobnego pokoju, gdzie stał wielki stół, białym zasłany obrusem, a na nim leżały rozmaite podarki dla dzieci, domowników i służšcych, przykryte pięknš serwetš. Po czym ojciec, zdjšwszy jš, z kolei wszystkim podarunki rozdawał. Ileż to było radoœci, oglšdania i uciechy. Pamiętam dobrze te czasy, kiedy jeszcze wszyscy trzej byliœmy w domu. Starsi bracia odbierali w podarunku różne częœci ubrania, ja zaœ, najmłodszy, zapas rozmaitych zabawek, majšcych mi wystarczyć do dnia urodzin. Rozkosz to była niewypowiedziana, dlatego też zwykle nie mogliœmy się doczekać uroczystoœci wigilii Bożego Narodzenia i zawsze na parę tygodni wprzód rachowaliœmy, wiele jeszcze dni do niej mamy. Kiedy mi się to wszystko przypomniało tak żywo, serce œcisnęło się gwałtownie i głoœnym wybuchnšłem płaczem. Długo tak,bardzo długo płakałem, nie mogšc się uspokoić. Nareszcie łzy ukoiły tęsknotę, ale do żadnej pracy nie byłem zdolny. Przezcały dzień siedziałem na wzgórku przyległym do mojej jaskini, patrzšc w stronę, gdzie podług mego przypuszczenia Anglia znajdować się powinna. Piękna krainapodzwrotnikowa, do której tak tęskniłem wdomu, zdawała mi się obrzydłš ze swš zieleniš w dniu wigilii. Z jakšż radoœciš powitałbym biały całun ojczystego œniegu, rozkoszował się mrozem i skrzepłymi lodem rzekami. Boże Narodzenie jeszcze smutniej mi przeszło. Deszcz lał jak z cebra, skazany więc byłem na siedzenie w jaskini. Dręczony tęsknotš, drugiego dopiero dnia nad wieczorem wyszedłem z domu, gdy się nieco wypogodziło. Nowy rok 1665 nadszedł za dni kilka. Powinszowałem sam sobie jak najprędszegowyswobodzenia z bezludnej wyspy, bo mi nie miał kto winszować. Po południu poszedłem na polowanie. Upał nieznoœny zmusił mnie do wytchnienia w cieniu drzew.Gdy słońce już mniej dopiekało, przebiegłem kilka ładnych dolin w głębi wyspy, nieznanych mi dotšd. Nagle, wyszedłszy z lasu, spostrzegłem stadko kóz. Zadziwiła mnie nadzwyczajnie obecnoœć tych zwierzšt. Dotšd nigdy ich nie widziałem. Serce zabiło mi gwałtownie. Któż wie, może w głębi wyspy znajduje się jaka osada Europejczyków, hodujšcych kozy. Natychmiast pobiegłem ku zwierzętom, wabišc je bekiem, jak to u nas w zwyczaju,ale kozy w mgnieniu oka pierzchły w zaroœla. Puœciłem się za nimi w nadziei, że mnie doprowadzš do ludzkiej zagrody, lecz nachodziwszy się niemało, zabłškałem się wreszcie, co nie tylko zmusiło mnie noc przepędzić w lesie, lecz dopiero drugiego dnia nad wieczorem, po długim kršżeniu znalazłem swój zamek. W miesišc po tej wycieczce, przechadzajšc się w pobliżu miejsca, gdzie mnie morze wyrzuciło, z największym zadziwieniem spostrzegłem zielone kłosy, zupełnie podobne do jęczmienia. Im lepiej się przyglšdałem, tym bardziej byłem przekonany, że mnie wzrok nie myli. Trudno wypowiedzieć pomieszanie, jakie mnie na ten widok ogarnęło. Zboże europejskie tu? W tym miejscu? Co to możebyć! Skšd się wzięło? Jeżeliœ pilnie zważał, czytelniku, to zapewne nie uszło twej uwagi, że aż dotšd zupełnie zapomniałem o Bogu. Na widok kłosów, nie wiadomo jak wyrosłych, uczułem niepojętš radoœć i w pierwszej chwili byłem pewny, że Bóg mi okazuje szczodrobliwe dowody swej Opatrznoœci. Myœl ta wzruszyła mnie niezmiernie. I czymże ja, nędzny grzesznik, zasłużyłem sobie, aby Bóg cuda dla mnie czynił? I już padłem na kolana podziękować za tę łaskę Wszechmocnemu, kiedy nagle spostrzegłem pod drzewem mały woreczek od zboża, rzucony w dniu przybycia mego na wyspę. Zrywam się z kolan, zawstydzony mojš łatwowiernoœciš, jak gdybym nie doœwiadczył tylu łask i nie miał za co innego Bogu dziękować. Tak to wiecznie płochoœć i lekkomyœlnoœć kierowały moimi postępkami. Miałem zasady religijne wpojone przez matkę, ale puœciwszy się na burzliwe żeglarskie życie,zapomniałem o wszystkim. Kiedy mi się dobrze wiodło, nie myœlałem o Bogu, a gdy bieda dokuczała, zamiast modłów, skargi i złorzeczenia z ust wylatywały. Nie pomyœlałem nawet o tym, że zrzšdzeniem Bożym te kilkadziesišt ziarn upadło właœniew miejscu, zasłoniętym od skwaru słonecznego na ziemię bujnš, a nie na twardš opokę i wzrosły tutaj jedynie dla mojego pożytku. Gdyby padły w przeciwnš stronę na piasek, mógłżebym z nich korzystać? Co się stało z tymi ziarnami, opowiem póŸniej. W połowie miesišca maja o mało cały zamek mój nie runšł, a ja sam nie straciłem życia. Siedziałem właœnie przy wyjœciu w murze, strugajšc nożem widelec z drzewa, kiedy nagle jakiœ dziwny, jakby podziemny grzmot, daje się słyszeć. Zrywam się przerażony, podnoszšc wzrok w górę, aby zobaczyć, skšd nawałnica nadcišga. Wtem z przerażeniem widzę, jak cały szczyt skały panujšcej nad grotš drży, wstrzšsa się gwałtownie. Na koniec ze straszliwym hukiem zwala się w dolinę, zasypujšc gruzami strumień. W największejtrwodze przesadzam mur i uciekam ku brzegowi morskiemu, ażeby mnie gruzy nie przywaliły. –To trzęsienie ziemi, zawołałem, szczękajšc zębami ze strachu. I obejrzałem się błędnym okiem wokoło, oczekujšc, rychło mnie ziemia pochłonie. Za chwilę powtórzyło się wstrzšœnienie, słabsze wprawdzie od pierwszego, ale słyszałem huk jakiœ wewnštrz mej jaskini,a z odległoœci wyraŸnie można było widzieć, jak zachwiały się szczyty wzgórz,a jeden nad morzem z łoskotem piorunu wpadł w fale oceanu i wyrzucił na trzydzieœci metrów wysoki słup wody. Jak żyję, nie doœwiadczyłem jeszcze trzęsienia ziemi. Przy pierwszym uderzeniu zaczęło mi się mieszać w głowie. Za drugim padłem u stóp ogromnego drzewa, wołajšc bezmyœlnie w najokropniejszym strachu: Boże mój! Boże, zmiłuj się nade mnš! Na chwilę się uciszyło, nabrałem więc nieco ducha, ale nie œmiałem do mieszkania powrócić. Siedzšc pod drzewem, załamywałem ręce z rozpaczy. Tymczasempowietrze stawało się coraz cięższe. Całe niebo czarne zacišgnęły chmury. Zerwał się wicher, który w pół godziny póŸniej przeszedł w najgwałtowniejszy huragan. Morze wrzało jak ukrop, a jego powierzchnia, zbielona pianš, tworzyła coraz ogromniejsze bałwany. Fale rzuciły się wœciekle na brzegi, wyrywajšc drzewa z korzeniami. Po trzech godzinach szalonegowichru rozwarły się niebieskie upusty. Nie był to deszcz, ale potoki wody z chmur, leciały jednš nieprzerwanš nawałnicš. Zlany, przemokły do ciała, siedziałem na błotnistej ziemi. Wstrzšœnienia nie powtarzały się więcej, a więc postanowiłem wrócić do groty, bo na takiejulewie niepodobna było wysiedzieć. Brnšc wwodzie blisko po pas, przeszedłem łšczkę zalanš wodš. Strumień, zawalony skałami, nie mogšc wolno odpływać, był tej powodziprzyczynš. Na koniec z niezmiernš trudnoœciš po ciemku dostałem się do wnętrza jaskini, drżšc z bojaŸni, aby nie ponowiło się trzęsienie i nie pogrzebało mię pod gruzami, ale z drugiej strony niepodobieństwem było zostawać dłużej ków ˆŠj ľA$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż6P ,7pšc€8 §c9ą#g :%“c€;Ť3¸ Npod gołym niebem. Wyszukawszy suche miejsce w grocie, usiadłem i całš noc przepędziłem, drzemišc. Deszcz lał do rana. Kiedy nareszcie rozjaœniło się na polu, rzuciłem okiem dookoła. Któż opisze mój przestrach, gdy ujrzałem większš częœć jaskini zasypanš ziemiš i odłamkami skał. Gdyby trzęsienie nastšpiło w nocy, już bym nie żył. Cud mię jedynie ocalił, gdyż miejsce, gdzie spałem,oraz piwnica, były zupełnie przywalone. Około południa rozjaœniło się na koniec. Wody ustšpiły i spłynęły ku morzu. Trzeba się było zabrać do wyprzštnięcia groty. Przeraziła mnie ta robota. Nie było ani taczek, ani wózka do wywożenia kamieni i ziemi. Jedynym mym narzędziem była licha motyka z muszli. Jednakże nie dałem się odstraszyć, pracowałem ciężko przez całydzień do wieczora i nareszcie, uprzštnšwszy ziemię sponad piwniczki, mogłem dostać się do mych zapasów. Pomimo usilnej pracy przez cały dzień nic nie jadłem. Zatrudniony robotš, nie pomyœlałem nawet o posiłku. Dopiero odgrzebawszy piwnicę, zabrałem się do jedzenia. Ale nic mi nie smakowało. Piłem przez cały dzień, a cišgle miałem pragnienie. Kilkakrotnie przebiegł mnie dreszcz, czasami znów krew uderzała do głowy. Czujšc się słabym, położyłem się jeszcze za dnia na posłaniu suchego mchu, przykrywajšc się kołdrš z zajęczych skórek, którš właœnie skończyłem przed kilku dniami. Przy posłaniu przygotowałem dwie duże muszle, napełnione wodš, nie chciałem bowiem narażać się w nocy na wychodzenie do Ÿródła. ------------ 2) Rodzaj słodkiego budyniu z rodzynkami i migdałami. XVIII Choroba. Cierpienia. Brak pomocy. Rozpacz. Goršczka. Marzenia straszliwe. Dwa dziwne sny. Zaledwie sen skleił moje powieki, kiedy nagle przebudziło mnie nadzwyczajne zimno. Sšdziłem, że znów woda podpłynęłapod moje posłanie, lecz niebo wypogodzone,pięknie i jasno œwiecšcy księżyc przekonałymnie o mylnoœci tego mniemania. Czułem w całym ciele tak silne dreszcze, iż zęby szczękały od nich i drżałem, jakby wœród najtęższego mrozu. Nadaremnie otulałem się kołdrš, nic to nie pomagało, zdawało mi się, że zmarznę. Tak męczyłem się blisko do rana. Wówczas zimno zaczęło mnie opuszczać, a w miejscejego powstała tak silna goršczka, że pozrzucawszy z siebie kołdrę i odzież, jeszcze nie mogłem wytrzymać. Czułem wewnštrz palšcy ogień, pragnienia nie mogłem ugasić, a głowa mało nie pękła z bólu. Na koniec zmęczony cierpieniem, mocno usnšłem. Kiedym się przebudził, słońce zbliżało się już ku południowi. Zimno, goršco i ból głowy opuœciły mnie zupełnie, lecz czułemsię tak bardzo osłabiony, że niepodobna wstać było. Wytężywszy siły, zwlokłem sięnareszcie z posłania, ale nogi drżały pode mnš i nie mogłem kroku postšpić. O wyprzštaniu dalszym ziemi z jaskini ani myœleć. Niezawodnie przenoszenie się podczas burzy mi zaszkodziło. Myœl o chorobie dręczyła mię straszliwie. Jeżeli nie ustšpi, któż mię będzie pielęgnował, ktomi poda wody, kto jaki pokarm przyrzšdzi! Ku wieczorowi było mi nieco lepiej, a nawetuczułem chęć do jedzenia. – A więc to tylkosłaboœć przemijajšca, chwała Bogu, zawołałem z radoœciš, wszystko skończyło się na strachu. Radoœć ta jednakniedługo trwała. Wprawdzie na drugi dzień miałem się jeszcze lepiej i nawet mogłem cokolwiek pracować, ale w nocy powtórzyły się wszystkie poprzednie objawy choroby. Powtórnie wstrzšsnęło mnš zimno i znowu po nim nastšpiła goršczka. Tym razem było daleko gorzej, nie przysposobiłem wody, a zdawało się, że mię spali pragnienie. Próbowałem wstać i dopełznšć do zdroju. Sił mi brakło. Rozpacz mię ogarnęła, a okropny ból głowymieszał mi zmysły. W tym niewymownym cierpieniu znów mi stanšł w oczach obraz rodzicielskiego domu. Przypomniałem sobie, jak troskliwie kochana matka pielęgnowała mię w najlżejszej słaboœci, z jakš trwogš nad moim łożem czuwała i najdrobniejsze życzenia wypełniała z poœpiechem. Jak ojciec, zwykle surowy, okazywał się podczas mojej choroby pełnym troskliwoœci, a gdym wyrzekł, że mi lepiej,radoœć rozjaœniała jego twarz szanownš. Ateraz nie ma przy mnie nikogo, któż wie, czy to nie koniec mojego życia. Może nigdy,nigdy ich nie zobaczę! Starałem się wszelkimi siłami odepchnšć myœl o œmierci, lecz ci snęła się jeszcze tym natrętniej. Stan mój był okropny. Krew wrzała w żyłach, a oddech stawał się coraz szybszyikrótszy. W tym niebezpiecznym położeniu pierwszy raz szczerze pomyœlałem o Bogu. Zaczšłem przypominać sobie słowa pacierza, którego od pięciu lat nie mówiłemwcale, lecz rozpacz nie dawała mi się modlić. Strach œmierci tak mię opanował, że sobie rady dać nie mogłem, a trwoga ta o wiele jeszcze zwiększyła moje cierpienia.Zdaje mi się, że umarłbym już z samej bojaŸni, gdyby ciało, zmęczone tak długim wysileniem, nie uległ o potędze snu. Nazajutrz znowu mi było lepiej, ale czułemwiększe jeszcze osłabienie jak przedwczoraj. Od trzech dni nic prawie nie jadłem. Gdyby skšd dostać można talerz rosołu, choćby kleiku! Jak przykre jest położenie biednego wygnańca, zmuszonego żyć surowiznami, nie majšcego czym pokrzepić zwštlonych sił. Żułem owoce bananowe, wysysajšc sok tylko, a odrzucajšc miazgę. Przeœwiadczenie, że dostałem febry, dopełniło kresu mego zmartwienia. Wiedziałem, że ta choroba zabija Europejczyków na wybrzeżach Gwinei. Rzadko który unika œmierci, a ja, jeżeli nie umarłem podczas pierwszej podróży, winienem to tylko kapitanowi, który mnie przewiózł do Anglii. Jedynie zmiana klimatu mnie uleczyła. Gdzież teraz ucieknę przed zabójczš chorobš, pozbawiony wszelkiej pomocy lekarskiej. Niezawodnie skończę życie w najokropniejszych cierpieniach, a nikt nie będzie wiedział, co się ze mnš stało. W nocy dostałem znowu zwykłego napadu febry. Pragnienie jeszcze silniej mnie dręczyło niż podczas poprzednich paroksyzmów. Do tego przyłšczył się silny ból w lewym boku, myœlałem, że skończę życie tej nocy. Na szczęœcie przygotowałem sobie znaczny zapas wody itylko to przynosiło mi słabš ulgę. Nad ranem goršczka znacznie się zwiększyła, okropne marzenia przerywały sen co chwila. Raz zdawało mi się, że walczę z rozhukanym morzem. Krzyczałem z przestrachu i zrywałem się jak szalony. Za chwilę znów widziałem mnóstwo potworów: lwów, tygrysów, lampartów rzucajšcych się na mnie z rykiem. I uciekałem przed nimi, a nogi plštały się pode mnš. Potykałem się co chwila, upadałem, a zgłodniała czereda rozjuszonych bestii już, już dosięgała mnieswymi kłami. To znów wrzawa i wystrzały bitwy napełniały powietrze. Korsarze mauretańscy wywijali nade mnš szablami, jakiœ olbrzymi Murzyn pochwycił mnie w objęcia i dusił, dusił tak silnie, że już tchuw piersiach zabrakło. Zmęczony, spocony, zziajany obudziłem się na chwilę, nie wiedzšc, czy to były okropne marzenia, czy straszna rzeczywistoœć. Po chwili zapadłem znowu w sen głęboki. Zdawało mi się, że siedzę pod tym samym drzewem, gdzie podczas trzęsienia ziemi szukałem schronienia. Gęste kłęby chmur poczęły opuszczać się z nieba i zakryły przed moim okiem całš wyspę. Nic nie widziałem, tylko czarne, nieprzejrzane tumany. Nagle straszna błyskawica rozdarła chmury, z wnętrza ich wystšpił olbrzym, niewypowiedzianš jasnoœciš okryty. Gdy wyszedł z łona szkarłatnyh obłoków i nogš dotknšł ziemi, wstrzšsnęłasię cała wyspa, a gromy zahuczały tak gwałtownie, jak gdyby œwiat miał runšć. Zbliżywszy się do mnie, wzniósł w górę oszczep i zawołał głosem, na który krew œcięła się w mych żyłach: Nędzny! Tyle dobrodziejstw doznanych od Opatrznoœci nie wzruszyło twego zakamieniałego serca! Trwasz w twych złoœciach, a więc giń, jak żyłeœ, marnie! I wzniósł oszczep, aby mię przebić. Co się dalej stało, nic nie wiem. Kiedy mi się zdawało, żem przyszedł do przytomnoœci, wszystko zniknęło. Znajdowałem się niby na jakiejœ nieprzejrzanej równinie tak pięknej zielonoœci, jakiej nie oglšdałem w życiu. Błękit nieba roztaczał nade mnš swój przecudny namiot. Nie było tam ani słońca,ani księżyca, ani gwiazd, tylko jakaœ dziwnie miła jasnoœć, a powietrze tchnęło niby woniš, czy œwieżoœciš, czego opisać nie umiem. Jasnoœć ta rozlewała się ze sklepień niebieskich, rosła, potężniała tak, iż oczy spuœcić musiałem, a gdy je znowu wzniosłem na chwilę w górę, ujrzałem krzyż promienisty. Padłem na twarz, nie œmiejšc prawie oddychać, gdy wtem głos słodszy, aniżeli wszystkie ziemskie melodie, zabrzmiał z góry: Wzywaj mię w dzień utrapienia, a wyrwę cię, i czcić mię będziesz. Obudziłem się, wszystko zniknęło. Nie wiem, nie umiem powiedzieć, co się działo w mej duszy. Radoœć, nadzieja, żal, skrucha, bojaŸń, ufnoœć w Bogu, wszystko to razem przeniknęło mojš istotę. –O, Boże! Mój Boże! Mój Boże, zawołałem, dŸwigajšc się na kolana. –O, Ojcze mój, jakże Ty dobry jesteœ! Tyle lat zapomniałemo Tobie, Stwórco mój najlepszy, nie dziękowałem za Twe dobrodziejstwa, a Ty jeszcze mi pozwalasz poznać moje winy i żałować za nie! O, Panie mój! Jeżeli to jest ostatnia chorobamoja, jeżeli mam umrzeć, pozwólże mi choćtak długo żyć, abym mógł szczerze żałować za grzechy moje i Twój przebłagać majestat. O, Boże, wzywam Cię w dniu utrapienia mojego, wyrwij mię... Nie mogłem dokończyć modlitwy, potok łezzalał wyrazy, wzniosłem ręce ku niebu i płakałem jak dziecko, zanoszšc się i łkajšc. Modlitwa wyczerpała resztę sił moich. Czarne płatki wzrok mi zaćmiły, zaszumiało w uszach, padłem jak nieżywy. XIX Podwójne przebudzenie się. Niespodziewani goœcie. Skutek snów. Rozważanie dotychczasowego życia. Żal i poprawa. Przybytek Pański. Kiedy odzyskałem zmysły, a raczej przebudziłem się z głębokiego snu, sam niewiem. Czy spałem noc, czy więcej, nie mogłem zgadnšć. Zdaje mi się że musiałem bardzo długo być pogršżony w letargu czy œnie, bo sił mi tyle przybyło, że łatwo podniosłem się z posłania. Za długoœciš snuprzemawiało wycieńczenie i wychudzenie członków i całego ciała. Co mnie najbardziej zadziwiło, to obecnoœć trzech kóz w mojej zagrodzie. Skšd one się tu wzięły? Biedne stworzenia wcale się nie lękały. Jedna nawet przybli żyła się ku mnie, przypatrujšc się ciekawie. PóŸniej dopiero rozwišzałem tę zagadkę. Kozy snadŸ wdarły się na skałę ponad jaskinię, zeszły na mur, a skoczywszy z niego do œrodka zagrody, nie mogły znaleŸćwyjœcia. Mur był zupełnie pionowy, a zatem wdrapać się nań nie mogły. Głód z braku paszy tak je osłabił, że straciły wrodzonš dzikoœć. W tej chwili jednak co innego mnie zajmowało. Głód potężnie dokuczał. Wyczołgałem się zjaskini i założywszy z wielkim wysiłkiem wejœcie kamieniami, ażeby kozy nie uciekły,poszedłem bardzo wolnym krokiem ku zaroœlom. Pizangi tam się znajdowały, ale nie miałem siły wdrapać się po nie. Porzuciłem ten zamiar i powlokłem się nad brzeg morski dla poszukania ostryg. Na szczęœcie doœć daleko jeszcze od morza natrafiłem na gniazdo szyldkretów, a parę jaj pokrzepiło mnie bardzo. Posiliwszy się, usiadłem na wzgórku i poczšłem rozważać wszystko, co mnie od poczštku choroby spotkało. Wiedziałem, że podwójne moje widzenie było tylko marzeniem, ale jakże cudownym marzeniem.WyraŸnie rozpoznać można w nim było łaskę Stwórcy, pocišgajšcego mnie ku sobie. Jakież to było moje dotychczasowe życie? Kiedym po raz pierwszy objawił ojcu chęć puszczenia się na morze, powiedział mi owe pamiętne słowa: kto nie słucha rodziców, temu nigdy Bóg błogosławienie będzie, ten marnie zginie. Czyż te œwięte wyrazy jego nie spełniły sięprawie zupełnie? Wzgardziłem twš przestrogš, drogi mój ojcze, zawołałem zełzami, sprawiedliwoœć Boża dosięgnęła mię.Mogłem przy was, najmilsi rodzice, być takszczęœliwym i spokojnym, być wam pomocš i opiekš w podeszłym wieku, a zamiast tegowtršciłem was w przepaœć smutku i zatrułem ostatki dni waszych. O, jeszcze Bóg dobry obszedł się ze mnš zanadto łaskawie. Na stokroć większe zasłużyłem kary. –Czyż chociaż raz wzniosłem myœli moje doCiebie, Stwórco mój, mówiłem w głos ze łzami. Czyż podziękowałem Ci chociaż za jedno dobrodziejstwo? A przecież Ty stworzyłeœ ten cały œwiat i utrzymujesz wtakim porzšdku. Tyœ stworzył tę ziemię, naktórej znalazłem ocalenie, Ÿródła, które mnie napoiły, owoce, które mnie ocaliły od œmierci z głodu. Twoim dziwnym zrzšdzeniem wpadły do mojej zagrody kozy, mogšce mi tyle przynieœć pożytku. Tyœ mnie ocalił z rozbitego okrętu w Yarmouth, wstrzymał miecze korsarzy nad mojš głowš, wybawił z niewoli mauretańskiej i na drogę mš sprowadził okręt, który mnie z Ksurym wybawił z oceanowych przepaœci. Tyœ mnie ochronił spoœród dwudziestu dwóch mych towarzyszy i samemu tylko życie zachować dozwolił. A ja, œlepy, tego wszystkiego nie widziałem i nieraz, zamiast dziękować, bluŸniłem Ci, Panie mój, słowami rozpaczy!O, Panie mój, nędzny jestem człowiek i nic Ci dać nie mogę, bo wszystko, co posiadam,jest Twš własnoœciš, ale racz przyjšć ode mnie skruszone serce, przejęte miłoœciš dla Ciebie, szczery żal i chęć poprawy, którš racz swojš łaskš wesprzeć. Pokrzepiony tš modlitwš i postanowieniem, zwróciłem się ku domowi. Przyszedłszy pod zagrodę, usłyszałem beczenie kóz, snadŸ bardzo zgłodniałych. Na ile mi sił starczyło, naœcinałem trawy i zaniosłem biednym stworzeniom. Brały jš z ršk moichijadły z niezmiernym apetytem, a gdym odszedł, szły za mnš, beczšc żałoœnie, jakgdyby dopominały się strawy. Napoiłem je z muszli, a robota ta tak mi wyczerpała siły, że ległem jak nieżywy na posłaniu. Przespawszy parę godzin, doznałem uczucia głodu. –Mój Boże, zawołałem głoœno, czymże się nędzny posilę? Ani kukurydzy, ani pizangów jeœć nie mogę. Mięsa nie mam, a choćbym je nawet miał, nie wiem, czy by mi przeszło przez gardło. Wtem przypadkiem rzuciłem wzrok na kozy, których wydęte wymiona œwiadczyły,że mleko w nich być musi. Mleko? Ach, sama myœl dostania go napełniła mię niewypowiedzianš radoœciš. Udałem się znowu za ogrodzenie i nazbierałem trawy. Wróciwszy, ułożyłem pęk na kamieniu na łokieć wysokim, a gdy koza zaczęła w najlepsze jeœć trawę, wzišłem się do dojenia. Poczciwe stworzenie nie broniło się wcale. Otrzymałem z półtorej kwaterki mleka do podstawionej muszli. Nikt nie jest w stanie wypowiedzieć mojej rozkoszy, kiedym się letnim posilił mlekiem.Od szeœciu miesięcy nie miałem go w ustach, nie kosztowałem żadnego innego napoju, oprócz zimnej wody i kokosowego mleka, nie mogšcego przecież iœć w porównanie z kozim. Wypiwszy je, padłem na kolana i pierwszy raz dziękowałem Stwórcy za Jego dary. Mleko wydojone z drugiej kozy zostawiłem na noc. PóŸno już było, gdym się udawał na spoczynek i znowu od przybycia na wyspę pierwszy raz zakończyłem dzień modlitwš. Z rana wstajšc, czułem się daleko lepiej, aco najważniejsze, że chociaż w tym dniu według mojej rachuby, przypadała febra, wcale jej, prócz nic nie znaczšcych dreszczy, nie miałem. Osłabienie nie pozwoliło mi się wzišć do pracy. Nazbierałem tylko trawy dla kóz i wydoiłem obydwie. Młody koziołek, ich towarzysz, posilony paszš, nabrał dobrego humoru i ubawił mnie wesołymi skokami. Po œniadaniu, składajšcym się z koziego mleka, poszedłem zajrzeć do kalendarza i powyrzynać kreski, co w czasie choroby zaniedbałem. Słaboœć napadła mnie 9 kwietnia, we wtorek. Według mojego wyrachowania był dzisiaj poniedziałek, 15 kwietnia, chorowałem tedy blisko tydzień. Od czasu mego ozdrowienia, wstajšc i kładšc się spać, modliłem się na kolanach ipostanowiłem uroczyœcie obchodzić niedzielę, nie przedsiębioršc żadnej roboty,oprócz dojenia kóz, co koniecznie nawet dlazdrowia moich karmicielek uczynić należało.Wieczorem zwykle rozważałem, czym nie zawinił co przed Panem. Postępowanie to napełniło duszę mojš nieznanš dotšd błogoœciš. Dawna tęsknota ustšpiła zupełnej ufnoœci w miłosierdzie Boże. Postanowiłem zupełnie i we wszystkim zdać się na Jego wolę, pomyœlnoœć i zawody pobożnym sercem i z poddaniem się przyjmować i nigdy nie szemrać przeciwko wyrokom Opatrznoœci. Odtšd życie moje zupełnie się zmieniło, a pobyt na wyspie jeżeli nie przyjemnym, to przynajmniej stał się znoœnym. –Masz mieszkanie i jakie takie wygody, zawołałem raz do siebie, a dla twego wać dłużej ków ˆŠj ľA$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż<P˛'=wc€>yÓc?L#đ F@<-Dc€A€;Ödobroczyńcy dotšd nie wybrałeœ przybytku,gdzie byœ mógł Mu w dnie œwięte i uroczyste składać dziękczynienia. Bóg wprawdzie nie potrzebuje œwištyni, bo całyœwiat jest Jego koœciołem. Czymże jednak stworzenie okaże wdzięcznoœć swojš Stwórcy? Wybierz my jakieœ miejsce i nadajmy mu nazwę koœcioła. Niechaj i na tej bezludnej wyspie wzniesie się przybytekBoży. Łatwiej to jednak było wypowiedzieć, jak wykonać. O zbudowaniu œwištyni myœleć nie mogłem. Lecz za to w miejscu, gdzie szukałem schronienia podczas trzęsienia ziemi, w tym samym miejscu, gdzie w marzeniach moich goršczkowych widziałem ducha mœciciela, postanowiłem pomiędzy dwiema palmami postawić krzyż i u stóp jego co œwięto składać modlitwy. Z dwóch gładkich gałęzi, œciętych z wielkimmozołem, po dwóch tygodniach pracy wyrobiłem godło zbawienia. Krzyż ten wkopałem na pagórku pomiędzy palmami. Na przeciwległym wzgórzu umieœciłem ławeczkę kamiennš, abym mógł swobodnie w dzień œwišteczny po południu przesiadywać i rozmyœlać w ciszy, naprzeciwko krzyża. Miejsce to, wyniesionenad morze, przeœlicznie położone, było bardzo urocze. Odtšd, ile razy mnie tęsknota napadła albo smutek opanował duszę, przychodziłem do tego ustronia i nigdy nie opuœciłem go bez pociechy. Na pamištkę zaœ cudownego snu, który takšprzemianę w sercu mym sprawił, wycišłemna pniu drzewa, w bliskoœci krzyża, napis: „Wzywaj mię w dzień utrapienia, a wyrwę cię i czcić mię będziesz ”. XX Zagroda dla kóz. Bambus. Przypadek na polowaniu. Nowy parasol. Ogień. Pieczeń. Dwa głosy. Bardzo powoli powracały mi siły, tak iż dopiero po dwóch tygodniach mogłem się wzišć do dalszego wyprzštania groty, a że to była robota męczšca, więc tylko po godzinie rano i wieczorem pracowałem. Skutkiem wstrzšœnienia oderwała się częœćsklepienia i bocznej œciany. Jaskinia zyskałana obszernoœci, a co większa, owa szczelina, przez którš woda dostawała się do œrodka, całkiem zniknęła. Dach nawet sporzšdzony przeze mnie pochłonęła ziemiatak, iż œladu z niego nie pozostało. Z tym wszystkim mieszkanie w jaskini zdało mi się bardzo niebezpieczne. Gdybym się był w nim znajdował podczas trzęsieniaziemi, byłbym niezawodnie zginšł. Postanowiłem więc zbudować szałas, potrzeba było tylko się namyœlić, gdzie sobie obrać nowš siedzibę. Lecz, gdy rozważyłem dobrze, że moje dotychczasowe mieszkanie jest nadzwyczaj dogodne, chroni mnie doskonale od deszczu,gdym pomyœlał, ile mnie trudów będzie kosztowało zbudowanie nowego domu, do czego nie posiadałem żadnych narzędzi, skłoniłem się do pozostania w grocie. Zresztš, gdyby mi projekt ten przyszedł przed dziwnym snem i cudownym nawróceniem moim, byłbym się wzišł do jego wykonania, ale teraz miałem ufnoœć wBogu, a wiedzšc, że bez Jego wiedzy i woli nikomu włos z głowy nie spadnie, pozostałem w mojej grocie, nie doznajšc najmniejszej bojaŸni. Natomiast nie posiadajšc się z radoœci przyswojenia kóz, umyœli łem dla nich zbudować stajenkę, gdyż razem ze mnš w jaskini przebywać nie mogły. W tym celu udawszy się o œwicie do lasu, szukałem dogodnych gałęzi do wystawienia stajni, której plan w głowie mej był gotowy. Majšc z sobš jak zawsze łuk i strzały, zapuœciłem się za jakimœ ptakiem leœnym w nieznanš mi dolinę. Na œrodku rosły wysokie na kilka sšżni drzewka, równe i proste, a gdym się zbliżył, aby je obejrzeć z bliska, przekonałem się, że to trzcina bambusowa. Odkrycie to ucieszyło mnie bardzo. Zyskałem materiał lekki, do budowy nadzwyczaj zdatny, a nietrudny do œcięcia. Porzuciłem więc myœl polowania, a wzišłemsię do œcinania bambusów, wybierajšc drzewka centymetr, a najwyżej półtora centymetra œrednicy majšce. Cały dzień zabrała mi ta praca, a jednak nie szło to tak bardzo łatwo, gdyż wieczorem zaledwiebyło ich trzydzieœci. Niepodobna było wszystkie zabrać naraz. Potrójnš więc odbyłem wędrówkę do groty,przeszło pół mili odległej i dopiero trzeciego dnia przystšpiłem do budowania. Niedaleko od mej groty rosły dwie palmy, w odległoœci pięciu metrów jedna od drugiej. Do nich w wysokoœci dwóch i pół metra nad ziemiš przywišzałem żerdŸ bambusowš. O tę żerdŸ opierałem pochyło żerdki bambusowe z obu stron, tak że przez to powstała chatka w kształcie dachu, opartego o ziemię. Pokryłem jš z wierzchu podwójnym pokładem liœci kokosowych, u góry bambusy przytwierdziłem pizangowymi włóknami. Chata ta była z dwóch stron otwarta. Zagrodziłem jš œciankami, wtykajšc w ziemię odpowiedniej długoœci żerdki bambusowe i przeplatajšc je dla mocy gałšzkami chrustu, podobnie jak u nas robiš płoty. Z jednej strony zrobiłem drzwiczki do wpuszczania i wypuszczania kóz. Tak więc towarzyszki mego wygnania miały bardzo wygodne mieszkanie, chronišce je zarówno od upału, jak i od deszczu. Wkrótce przyzwyczaiły się do swej stajenki i przed wieczorem same podchodziły do drzwiczek, naprzykrzajšc się bekiem, aby je wpuœcić do œrodka. W dzień jednak miałem z nimi dużo kłopotu. Puszczać wolno na paszę było nieroztropne, bo mogły uciec do lasu i więcej nie wrócić, a gdy wyszedłszy na polowanie uwišzałem je do drzewa, to znowu biedne zwierzęta nie mogły się najeœć do woli i udój był bardzo skšpy. Jednego dnia, wracajšc z polowania, obcišżony ubitym zajšcem, stšpiłem na coœ ostrego i przebiłem sobie nogę. Krew lała się ciurkiem i zaledwie zdołałem jš zatamować. Cierń kaktusowy nie mógł przebić tak głęboko nogi. Zaczšłem więc szukać sprawcy mej rany i znalazłem ostry krzemień. Jeżeli ból dokuczył mi bardzo, tochętnie jeszcze raz dałbym się skaleczyć za tak kosztowny nabytek. W pierwszej chwili zapomniałem o bólu, a dobywszy nieodstępnego noża, poczšłem krzesać ogień. Widok diamentów nie zachwyciłby mnie tak, jak te przeœliczne, od tylu miesięcy nie widziane iskry. Œpieszyłem do domu, jak mogłem, pomimo dokuczajšcego cierpienia, lecz dopiero wieczorem ukazała się luba zagroda. Mimo najgorętszego pragnienia nie można było myœleć o roznieceniu ognia, bo do tego potrzeba próchna lub hubki, suchych liœci i gałšzek, a tego wszystkiego nie było. Szukać po nocy niepodobna, tym bardziej zezranionš nogš. Trzeba wszystko odłożyć dojutra. Któż nie domyœli się, że na drugi dzień ranopierwszš mojš myœlš było rozniecenie ognia. Co chwila budziłem się w nocy, bo miszczęœcie spać nie dawało, a gdym zasnšł,wcišż mi się œniło, że siedzę przed wielkimpłomieniem. Od czasu zamieszkania na wyspie nie doœwiadczyłem takiej radoœci. Ale znać podobało się Panu Bogu wystawić mię na ciężkš próbę. Już w nocy uczułem mocny ból w nodze, a kiedy jš z rana obejrzałem, cała podeszwa była spuchnięta. Pomimo moczenia w wodzie, przez cztery dni stšpać nie mogłem. Gdyby nie zapas żywnoœci, głód byłby mi się dał dobrze we znaki. Przez ten czas zatrudniałem się sporzšdzaniem nowego parasola. Stary, zrobiony z kokosowych liœci, wcale był dobrš ochronš od promieni słonecznych, lecz podczas deszczu na nic się nie zdał. Doœwiadczyłem tego w czasie pory zimoweji dawno już trzeba było coœ innego wymyœlić, lecz dzień za dniem schodził na innych robotach, póŸniej zaœ trzęsienie ziemi, wyprzštanie jaskini, choroba, w tym mi przeszkodziły. Nareszcie brak skórek, zktórych miał być nowy parasol zrobiony, stał na zawadzie. Sporzšdziłem go z cienkich gałšzek bambusowych. Zajęcze skórki dostarczyły pokrycia. Lecz największš trudnoœć stanowiło otwieranie i zamykanie. Udało mi się jš pokonać, ale z jakimże mozołem. Ani sprężyn, ani drutów, ani zgoła najmniejszego nie posiadajšc narzędzia, wymyœliłem przecież rodzaj baldachimu, niewyglšdajšcego paradnie i psujšcego się często, ale i z tego byłem bardzo zadowolony. Po zabliŸnieniu się rany poszedłem do lasu, aby poszukać hubki. Zamiast niej znalazłem pień wypróchniały. Zebrawszy czyr, wysuszyłem go na słońcu. Porywam stal i krzemień, krzeszę ogień, padajš iskry, jedna chwyta się czyru. Dmucham, serce bije mi gwałtownie, płomienia wzniecić nie mogę. O Boże mój! Boże, miałoż by wszystko spełznšć na niczym. Na koniec wybucha płomień, zapalajš się suche listki, gałšzki. Na ten widok jakieœ dziwne osłabienie owładnęło mnš. Zdawało się, że zemdleję. Ten ogień wydawał mi się czymœ tak kosztownym, że nie zdołam tego wypowiedzieć. Biegałem ja szalony, znoszšcgałšzki, drzewo, krzewy. Zdaje mi się, że spaliłbym las cały. Olbrzymi płomień bije na pięć metrów w górę. Dym wznosi się ponad szczyty skały. Tańczę, biegam, skaczę z radoœci około ognia, nareszcie łzami zalany padam na kolana, dziękujšc Stwórcy za to dobrodziejstwo. Wy, lube dziatki, używajšc wszelkich wygódw domu rodzicielskim, nie zdołacie pojšć szczęœcia biednego wygnańca, który po oœmiu miesišcach życia, pełnego niewygód, ujrzał na koniec płonšcy ogień i cieszył się, że wreszcie ciepłš strawš będzie mógłskrzepić znużone ciało. Chciałem napić się goršcego mleka. Wydoiłem więc kozę i przystawiłem je w muszli do ognia. Po chwili muszla pękła z trzaskiem, a popiół uraczył się moim przysmakiem. To mnie bardzo zasmuciło, lecz nie tracšc czasu, porywam kawał drzewa, zaostrzam go, pakuję wczoraj zabitego zajšczka i piekę. Przyjemna woń pieczonego mięsa napełniła powietrze, zaledwie miałem cierpliwoœć doczekać się, aż będzie gotowe. Zajadajšc zajšczka, wystawiłem sobie, że jestem na uczcie królewskiej. Cóż to za smak wyborny! Teraz nie zdołam wyobrazićsobie, jak mogłem jeœć surowe mięso jak wilk jaki? Ach, czyż może być większe dobrodziejstwo od ognia! Wyznam ze wstydem, że rozłakomiony smakiem mięsa, już zamyœlałem poœwięcić mego koziołka na pieczeń. Lecz oburzyła mnie ta niewdzięcznoœć. Jak to, biedne stworzenie przyszło szukać u ciebie schronienia, a ty w dowód prawdziwej goœcinnoœci chcesz je wsadzić na rożen? Tobardzo brzydko, panie Robinsonie. Ot, nie leń się, weŸ łuk i strzały i idŸ na polowanie. Sš kozy w lesie, będziesz miał pieczeń, a nie okażesz się okrutnikiem. – Tak, ale mi tymczasem ogień wygaœnie. –Naznoœ więc grubszych gałęzi, ostatni huragan niemało ich natrzaskał. A zresztš choćby ogień wygasł, masz krzesiwo i krzemień, to znowu rozniecisz. – A jak się nie uda?? –Udało się raz, to uda się i drugi. To sš tylko wymówki i nic więcej. Marsz do lasu, będziesz miał koziš pieczeń, a może i rosół. – Ciekawy jestem, w czym go ugotuję? –Widziałem ja pod skałš glinę, z gliny garnki robiš garncarze, masz teraz i ogień,możesz wypalić. Próbowałeœ murarki, ciesiołki, szewstwa, krawiectwa, byłeœ doœć zręcznym parasolnikiem, może też i garncarstwu podołasz. – Nie tak łatwo, a gdzież kółko garncarskie? –Nie wymawiaj się, kochaneczku, nie œwięci garnki lepiš, a bez pracy nie będzie kołaczy, ani też pieczone gołšbki nie przyjdš same do gšbki. Trzeba troszkę czoła zapocić. W ten sposób prowadziłem sam z sobš dyskurs. Kto by słuchał z boku, mógłby sięnaœmiać potężnie. Często w mej duszy odzywały się dwa różne głosy. Jeden, przedstawiajšcy moje lenistwo, wštpienie i wszystkie złe nałogi. Drugi surowy, karcšcy każdš złš myœl, nie przepuszczajšcy najmniejszego przewinienia. Ile razy zachodziła między nimi sprzeczka, ten drugi miał zupełnš słusznoœć i z łatwoœciš obalał wszystkie wymówki lenistwa. Poznałem, że był to głos sumienia, głos prawdy i zawsze w końcu szedłem za jego radš. I teraz, zabrawszy łuk i strzały, nie ocišgajšc się dłużej, poszedłem do lasu z głowš nabitš garncarstwem. Ma się rozumieć, że przed odejœciem naznosiłem na ogień dużo drzewa, a kozy zamknšłem w stajence. XXI Zastrzelenie kozy. Sól. Pieczeń. Próby garncarstwa. Różne trudnoœci. Piec garncarski. Nieudana robota. Odkrycie polewy. Rosół. Chcšc zastrzelić kozę, należało zapuœcić się w stronę, gdziem je pierwszy raz widział. Przebiegłszy częœć lasu, wydostałem się na równinę, poza którš cišgnęły się skaliste wzgórza. Tam skierowałem moje kroki, ale parę godzin przeszło na błškaniu się między urwiskami,a nie pokazała się ani jedna koza. Gdybym miał psa, wszystko poszłoby pomyœlniej, ale tak, samemu trzeba było być gończym. Znużony próżnym szukaniem i zmęczony chodzeniem, usiadłem w cieniu skały wypoczšć. Po niejakiej chwilce spostrzegam parę kóz na szczycie przeciwległego urwiska. Nie œmiejšc wyjœć z mojej kryjówki, aby mnie nie dojrzały, zaczšłem wabić je ku sobie bekiem. Wkrótce kozy posłyszały ten głos zdradziecki, zaczęły wokoło się oglšdać, nareszcie zbiegły ze skały. Ukryty wœród krzaków, czekałem, aż przyjdš bliżej, od czasu do czasu beczšc. Jakoż nie zawiodła mnie nadzieja. Kozy, odpowiadajšc mi, biegły ku miejscu, gdzie stałem, a gdy się jedna zbliżyła na trzydzieœci kroków, przeszyłem jš strzałš. Dwie inne, nie wiedzšc, co się z ich towarzyszkš stało, obwšchiwały jš przez chwilę, a potem oddaliły się, beczšc. Zabrawszy zdobycz, ruszyłem ku domowi. Po drodze skierowałem się ku brzegowi morskiemu, aby z tuzin ostryg uzbierać. Kiedym, złożywszy kozę, zbiegł w parów, prowadzšcy ku wodzie, naraz ujrzałem u brzegu coœ błyszczšcego. Nachylam się, odrywam lœnišcy kamień i poznaję sól. Zdaje mi się, że znalezienie najbogatszej kopalni złota nie sprawiłoby mi takiej radoœci, jak ta wyborna przyprawa, bez której tyle miesięcy musiałem się obchodzić. SnadŸ z morskiej wody osadziła się sól w parowie. Zabrawszy kawał soli i zapamiętawszy dobrze miejsce, gdzie się znajdowała, zawróciłem do domu, obcišżony podwójnymłupem. I znowu w duszy uczułem głębokš wdzięcznoœć ku łaskawemu Stwórcy, który mi nowe dobrodziejstwo wyœwiadczył. Za powrotem do domu pobiegłem zaraz ku ognisku. Płomienie wprawdzie już zgasły, ale za to zarzewia było niemało, z któregonatychmiast rozdmuchałem ogień. Na wieczerzę upiekłem kawał koziny. Przyprawiona solš, smakowała mi wybornie. Majšc teraz mięso i sól, mogłem sobie ugotować rosołu, brakowało do tego małejtylko rzeczy, to jest garnka. Raz tylko w życiu byłem u garncarza. Widziałem, jak kładł glinę na jakimœ kółku,które obracało się poziomo na stoliku, ruszał po tym nogš, a pod palcami formowały mu się garnki i miski. To jednak nie mogło mnie wiele nauczyć. Jednš tylko rzeczš, z jakiej skorzystałem podczas mej bytnoœci, była wiadomoœć, że im lepiej ugniecie się glinę, tym łatwiej formować z niej naczynia. Na drugi więc dzień nakopałem sporo gliny,a umieœciwszy jš w wielkiej żółwiej skorupie i nalawszy wody, zaczšłem deptać. Po paru godzinach zdawało mi się, że już jest doskonale wyrobiona i postanowiłem wzišć się do formowania garnków. Murarstwo, ciesiołka, krawiectwo i wszystkie rzemiosła, których dotšd próbowałem, były igraszkš, zabawkš dziecinnš w porównaniu do garncarstwa. Gdyby kto z boku przypatrywał się wszystkim niezgrabnym karykaturom garnków, naœmiałby się ze mnie, a może i pożałował. Ułożywszy na kamieniu dno garnka z gliny, potem dookoła lepiłem œciany. Nie udawałomi się zupełnie. Jakieœ koœlawe szkaradzieństwa wychodziły z ršk moich. Nieraz ciężar gliny psuł gotowe już naczynie, czasami ucho nazbyt ciężkie wyrywało bok cały – nie mogłem sobie w żaden sposób poradzić. Nareszcie ulepiłem coœ, majšcego podobieństwo do garnków. Wiadomo mi było, że garncarze roboty swenaprzód suszš na słońcu. Otóż przenoszšc owe naczynia na miejsce, gdzie schnšć miały, potłukłem je na drobne kawałki i trzeba było wszystko od poczštku zaczynać. Innym razem znowu popękały od nagłej spiekoty słonecznej, trzeba więc było suszyć je wprzód w cieniu. W kilka dni po tych pierwszych nieudolnych próbach, znalazłem o pół mili od mojego mieszkania gatunek glinki białej, daleko łatwiej ugnieœć się i wyrobić dajšcej. Z tej,po dobrym wyrobieniu, udało mi się ukształtować dwa naczynia, którym nie umiem dać nazwy. Nie były to bowiem ani garnki, ani rynki, przerażały swš niezgrabnoœciš, ale przecież mogły się na coœ przydać. Kiedy je słońce dobrze wysuszyło, wstawiłem je w ogień, a obłożywszy dookoła, paliłem w nim przez parę godzin. Gdy zdawało mi się, że już majš dosyć, wyjšłem z żaru i chcšc spróbować, czy nieprzeciekajš, nalałem wody. Wtem obydwa naraz pękły i tak przepadł owoc kilkudniowej pracy. Zmartwiło mnie to niezmiernie, ale nie a dla twego wać dłużej ków ˆŠj ľA$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żBPcCPź'D ƒc€E#ŸcF.2$ VGR?*odstręczało bynajmniej od dalszych prób. Doœwiadczenie nauczyło mnie dwóch rzeczy.Naprzód, żeby nie robić zbyt wielkich naczyń, bo te daleko łatwiej się psujš. Po wtóre, aby wysuszywszy pierwej na wietrze, wystawić następnie na słońce, a potem wypalać wprzódy wolnym, potem coraz mocniejszym ogniem, w końcu zaœ znowu żar zmniejszyć i zostawić aż do zupełnego wygaœnięcia w ognisku. Nadto uważałem, że naczynia wypalajš się bardzo Ÿle, jeżeli wiatr miota ogniem. Z zebranych zatem kamieni ułożyłem pod skałš coœ na kształt pieca. Kamienie ustawione w półokršg, przypierajšcy do skalistej œciany jednš stronš, miały z boku mały otwór u dołu, dla lepszego cišgu powietrza. W tym tedy piecu zamierzałem odbywać dalsze próby garncarstwa. Wyrobiwszy kilkanaœcie większych i mniejszych garnuszków, wstawiłem je w piec, obłożyłem dookoła gałšzkami i podpaliłem je, dokładajšc potem drzewa coraz więcej. Na koniec, gdy garnki rozpaliły się do czerwonoœci, zostawiłem je w tym stanie przez parę godzin. Po wyjęciu i ostudzeniu okazały się wcale dobrymi. Wprawdzie nie miały pięknej formy, ale do użytku nadawały się doskonale i zaraz też sobie ugotowałem w jednym koziego mleka. Przepyszny był to przysmaczek i od tego czasu codziennie już miewałem goršce œniadanie. Dopišwszy tak szczęœliwie celu długich zachodów, zabrałem się do robieniawiększych garnków. Tamte bowiem nie miały większej objętoœci nad kwaterkę. Jużteraz robota szła mi daleko łatwiej, bo nabyłem wprawy, ale zawsze jeszcze garnki nie odznaczały się regularnoœciš œcian. Mniejsza o to, byle tylko służyły do użytku. Wyrobiwszy z wielkš trudnoœciš dwa duże koœlawce, podobne do wiaderek, wypaliłem je należycie, a majšc wczoraj zabite koŸlštko, postanowiłem ugotować rosołu. Nalałem więc wody, osoliłem dobrze i przystawiłem do ognia. Ale ku wielkiemu mojemu smutkowi glina przepuszczała wodę, tak że cała robota na nic się nie zdała. Przyczynš tego zapewne było złe wypalenie. Wstawiłem je więc na powrót w żar, trzymajšc w nim przez parę godzin. Po wyjęciu, gdym je poczšł oglšdać, spostrzegłem z podziwem, że garnek w którym była woda, nabrał wewnštrz szkliwa, czyli polewy, drugi zaœ wcale nie. Co mogło być tego powodem? Rozważajšc długo, przyszedłem wreszcie do wniosku, że zapewne sól to sprawiła. Rozpuœciwszy więc garœć soli w troszce wody, polałem tym rozczynem wewnštrz i zewnštrz garnek nie polewany i powtórnie włożyłem w ogień. Wynik przeszedł moje oczekiwania. Garnek nabrał pięknego szkliwa i przystawiony z wodš do ognia, nieprzepuszczał jej wcale. Tak więc zdałem egzamin na majstra garncarskiego. Już było póŸno na gotowanie obiadu, więc dopiero nazajutrz zajšłem się kuchniš. Do wrzšcej i osolonej wody włożyłem mięso. Nie było wprawdzie ani włoszczyzny, ani żadnych innych korzeni do przyprawy, ale kto by tam dbał o takie bagatele. Za to w miejsce kaszy lub ryżu, nasypałem wyłuszczonych ziaren kukurydzy. Chcšc zaprosić się na obiad wytworny i uczcić należycie dzień skosztowania rosołu, nakryłem kamień liœciem kokosowym, postawiłem na nim coœ podobnego do miseczki, którš przedwczorajzrobiłem, położyłem obok tego widelec, wystrugany z drzewa, mój nóż i łyżkę, zrobionš z muszli na patyczku osadzonej. Z jednej strony otwarty kokos, z drugiej ananas, miały reprezentować wety. Tak przygotowawszy wszystko, zasiadłem do stołu i odmówiwszy modlitwę, wzišłem się do jedzenia. Ale rosół mój wcale nie odpowiadał wyobrażeniu, jakie sobie o nim robiłem. Miał smak wodnisty i był bardzo cienki. Ziarnka kukurydzy odznaczały się za to daleko przyjemniejszym smakiem, aniżeli surowe, a mięso było przewyborne. PóŸniejsze doœwiadczenie nauczyło mnie, żechcšc mieć dobry rosół, trzeba mięso nastawić w zimnej wodzie, o czym wie dobrze każda kucharka, a czego niestety nie wiedziałem i co dopiero w parę miesięcy póŸniej przypadkowo odkryłem. Nieraz przypadek naprowadził mnie na jakiœ nowy wynalazek. I tak razu jednego zbierajšc w lesie chrust na ogień, zabrałem gałšŸ z patatami sšdzšc, że korzenie grube i bulwiaste będš się paliły wybornie. Po wygaœnięciu ogniska ujrzałem je nie spalone, ale tylko zwęglone z wierzchu. Obdarłszy skórkę, znalazłem wewnštrz miazgę żółtš, mšczystš, wydajšcš przyjemny zapach. Kosztuję, smak bardzo miły, podobny do ziemniaków, których jeszcze wówczas nie znałem, bo dopiero podczas mego wygnania zaczęły rozpowszechniać się w Anglii. Od czasu rozniecenia ognia i zrobienia garnków życie moje wielkiej uległo zmianie.Nie żywiłem się teraz, jak dziki człowiek, surowiznami, lecz co dzień na œniadanie miałem garnczek grzanego mleka, a do tegozamiast bułki, ziarnka gotowanej kukurydzy. Na obiad rosół, albo dla odmiany kawał pieczeni to koziej, to zajęczej, niekiedy znowu pieczyste z papugilub innego jakiego ptaka. Deser stanowiły kokosy, ananasy lub banany. Wieczerzę miewałem z mięsnych resztek obiadu, z dodaniem dwóch lub trzech patatów, upieczonych w popiele. Przystawkami do tych dań bywały ostrygi, żółwie lub ptasie jaja na twardo albo na miękko ugotowane oraz morskie raki, którenieraz po odpływie morza chwytałem. Jadło to pożywne, bardzo zbawiennie wpływało na moje zdrowie, wycieńczone przebytš chorobš. Wyglšdałem czerstwo i odzyskałem dawne siły. XXII Zbiór i siew. Nieudane żniwo. Kosz i buty. Wycieczka w głšb wyspy. Czarowna dolina. Pałac letni. Melony. Zabłškanie się. Bawełna. Niespodziewany przyrost inwentarza. Podczas tych zatrudnień zaglšdałem do kłosów jęczmienia, wzrastajšcego na brzegu morskim, nie mogšc doczekać się ich dojrzenia. Zapewne sšdzisz, czytelniku, że miałem ochotę zrobić z ziarna jakš potrawę? Bynajmniej. Chodziło mi o rozmnożenie tego użytecznego zboża na mojej wyspie. I dlatego też, gdy dojrzały, œcišłem je nożem i zaniosłem do domu. Po wykruszeniu było przeszło półtorej kwarty jęczmienia. Majšc od dawna obrane miejsce w pobliżu jaskini, skopałem je mojš motyczkš i zasiałem połowę zboża, zachowujšc drugš na przypadek nieurodzaju. Przezornoœć ta wyszła mi na dobre, gdyż jako niedoœwiadczony rolnik nie wiedziałem,że siew należy przedsiębrać po przeminięciu pory deszczowej, a to już większa połowa lata upłynęła. Zasiany jęczmień wypaliło słońce, a choćby był wzrósł jak należy, kłosy nie miałyby czasudojrzeć. Tym sposobem cały zbiór przepadł. Wtedy dopiero przypomniałem sobie, że w Brazylii ani tytoniu nie siejš, ani nie sadzš trzciny cukrowej w lecie. Nauczka ta posłużyła mi na przyszłoœć, czekałem więc z resztš zasiewu do przeminięcia porydeszczowej, majšcej już wkrótce nastšpić. Parę odkryć w ostatnich czasach dokonanych, mianowicie też soli i patatów, nakłoniło mnie do przedsięwzięcia podróży na większš skalę, w celu dokładnego poznania całej wyspy. Postanowiłem więc skorzystać ze schyłku lata i zapuœcić się jak będzie można najdalej. Przed rozpoczęciem podróży użyłem kilku dni na uplecenie kosza, majšcego mi służyć zamiast tłumoczka do zbierania różnych znajdowanych przedmiotów. Robota ta nadspodziewanie poszła szybko i udatnie, tak iż miałem spory kosz na plecy, do którego przyprawiłem szerokie pasy z włókien bananowych. Następnie zajšłem się obuwiem. Moje łapcie łykowe dawno się już podarły i znosiłem ze dwie pary innych. Trzeba było użyć trwalszego materiału. Skóry kozie, jako tako wyprawione, posłużyły mi na tencel wybornie. Wykroiłem z nich wierzchy z wysokimi cholewami, a podeszwę dałem z grzbietu podwójnie złożonego. Pomiędzy te dwie skóry włożyłem podeszwę z grubego łyka, ażeby kamienie i ciernie nóg mi nie kaleczyły. Zamiast zaœ dratwy, posłużyły struny z kiszek zwierzęcych ukręcone. W ten sposób udało mi się sporzšdzić buty nadzwyczaj niezgrabne, ale cieszyłem się nimi jak mały chłopiec, gdy go rodzice pierwszymi butami obdarzš. Wyekwipowany i uzbrojony już zabierałem się do wyjœcia, gdy wtem przyszło mi na myœl, że przez czas mojej nieobecnoœci kozy zamknięte pozdychajš z gł odu, albo też pouciekajš do lasu, jeżeli je na wolnoœcizostawię. Nowy kłopot i zwłoka w wycieczce. Przez dwa tygodnie blisko zbierałem po całych dniach siano i suszyłem dla moich żywicielek. Nareszcie zgromadziłem dwa duże stogi wewnštrz zagrody kamiennej i tam też z wielkim trudem umieœciwszy kozy, mogłem puœcić się w drogę. Napoju miały pod dostatkiem w pobliskim Ÿródełku.Podróż rozpoczšłem, idšc w górę strumienia przerzynajšcego mojš dolinę. Cišgnšł on się dosyć daleko w głšb wyspy, przechodzšc to przez lasy, to znowu przez ładne łški i równiny. W niektórych miejscach pędził z szumem, w innych płynšł bardzo wolno i rozlewał się w różnej wielkoœci jeziorka. Obydwa brzegi okrywała bujna roœlinnoœć. Napotkałem dziki tytoń, ale krzew ten na nic mi się przydać nie mógł. Znużony drogš, uszedłszy przeszło dwie mile, przenocowałem na drzewie. Na drugi dzień wszedłem w obszerne lasy,których olbrzymie drzewa zasłaniały mi niebo. Cisza tu panowała niezmierna. Zdawało się, że wszystkie zwierzęta pierzchły z tej posępnej i głuchej puszczy.Lękałem się napotkać jadowite węże, zwykle w takich miejscach przebywajšce, na szczęœcie jednak nie widziałem ich wcale. Spiesznie, o ile można, przebywałem las, ażeby jak najprędzej wydostać się na pole. Poza lasem cišgnęła się piękna dolina, z północy dotykajšca boru. Od wschodu i zachodu otaczały jš wzgórza skaliste, od południa zasłaniały znacznej wysokoœci góry. Długoœć jej mogła wynosić milę, szerokoœć nieco więcej niż pół mili angielskiej. Pyszna zielonoœć trawy, zaœcielajšcej dolinęnadobnym kobiercem, nadzwyczajnie mię zachwyciła. Tu i ówdzie rosły gaiki palm kokosowych, urozmaicajšc okolicę, z boku zaœ błękitna wstęga czystej jak kryształ rzeczki dopełniała pięknoœci tego miłego ustronia. Dodajmy do tego, że góry, zasłaniajšce je od południa, łagodziły skwar klimatu, nie dopuszczajšc goršcego wiatru. Pół dnia przepędziłem w tym miejscu, zwiedzajšc we wszystkich kierunkach rozkosznš dolinę. Zdawało mi się, że jestem w jakimœ przepysznym ogrodzie. Dlaczegóż nie znalazłem jej zaraz po moim przybyciu na wyspę i nie obrałem tutaj mieszkania! Zachwycenie moje jeszcze się powiększyło,gdy w jednym miejscu znalazłem dużo dzikich melonów. Były one wprawdzie kwaskowate, ale przez przesadzanie i pielęgnowanie mogły nabrać właœciwego i przyjemnego smaku. Urwałem parę i wrzuciłem do kosza. Noc przepędziłem na stromej skale, zabezpieczajšcej mnie od napadu drapieżnych zwierzšt. Lecz powiedziawszy prawdę, nie bałem się ich zupełnie, bo nie widziałem dotšd ani jednego. Nazajutrz zamiast iœć dalej, zaczšłem się namyœlać, czy by nie lepiej było przenieœć się tutaj ze wszystkimi bogactwami. Ale zastanowienie, iż stšd morza wcale nie widać, nakłoniło mnie do pozostania przy moim warownym zamku. Tutaj bowiem, mieszkajšc lat kilkanaœcie, nie ujrzałbym pewnie okrętu, mogšcego wybawić mnie z wyspy. Jednakże po długiej rozwadze przyszło mi na myœl zrobić tutaj letnie mieszkanie i czasami, dla urozmaicenia, bawić czas niejaki. Majš królowie letnie rezydencje, magnaci wille, dlaczegóż byœ ty, panie Robinsonie, jedyny władco tej pięknej wyspy nie miał sobie założyć letniego pałacu? Nie zwłóczšc długo, wzišłem się do œcinania bambusów, a nagromadziwszy potrzebnš iloœć materiału, zbudowałem chatkę podobnš nieco do zagrody, dla kóz zrobionej. Żerdki bambusowe wkopywałem w ziemię, o trzy centymetry jedna od drugiej w czworobok. Œciany przeplatałem chrustem, a dach pokryłem liœciem kokosowym. Ażeby zaœ kozy albo inne zwierzęta nie dostały się do mej chaty, ogrodziłem jš parkanem z żerdek. Robota ta zabrała mi blisko dwa tygodnie. Wielki był czas do powrotu. Co też tam biedne moje kozy porabiajš. Może im siana nie starczyło i pozdychały z głodu. Myœl tadreszczem mię przeniknęła. Porzuciłem więc czarownš dolinę i puœciłem się ku domowi. Przed odejœciem jednak, na wzgórzu, z którego było widać morze, ułożyłem stos kamieni jako znak dokšd na wycieczce zaszedłem, ażebym póŸniej mógłrozpoznać to miejsce, jeżeli z innej strony zapuszczę się na wędrówkę po wyspie. Zaledwie wszedłem do lasu, gdy niebo zachmurzyło się i deszcz zaczšł padać. Przez trzy godziny przeszło siedziałem wewnętrzu wypróchniałego drzewa, chronišc się przed burzš. Ale i przez ten czas nie próżnowałem, zbierajšc próchno drzewa, obficie tu się znajdujšce, a mogšce mi posłużyć do rozniecenia ognia. Po ustaniu deszczu, opuœciwszy mš kryjówkę, znalazłem się w bardzo przykrym położeniu. Słońce ukryło się za chmurami, a ja zupełnie zapomniałem, w którš stronę iœć należy, ani rozpoznać nie mogłem, skšd przyszedłem. Trzeba było puœcić się na los szczęœcia. Kilka godzin przeszło na daremnym błškaniu się po lesie. Nareszcie się œciemniło, i musiałem znowu na drzewie szukać noclegu. To mię zaniepokoiło niezmiernie. W takiej gęstwinie można i tydzień błšdzić, a tymczasem w domu wszystko marnieje. Na koniec przypomniałem sobie, iż ktoœ opowiadał mi przed laty, że drzewa w lasach zwykle z północnej strony porastajšmchem. Zaczšłem pilnie przypatrywać się pniom i w istocie po jednej stronie obfitowały w porosty, a ponieważ zamek mój leżał na południu, należało więc iœć w przeciwnym kierunku, co też uczyniłem. Po całodziennej prawie wędrówce rozpoczętej na drugi dzień, wyszedłem na koniec z lasu. Niechaj się nikt nie dziwi, że pochód mój trwał tak długo, albo nie myœli,że bór było bardzo obszerny. Przeciwnie, długoœć odbytej drogi nie wynosiła więcej jak pięć mil, ale kto nie przebywał lasów podzwrotnikowych, ten nie ma wyobrażenia,jak mozolnym jest pochód w tych nieprzebytych zaroœlach. Dlatego też szedłem bardzo powoli, z mozołem torujšcsobie drogę nożem wœród liœci lian i innych powojowatych roœlin, zarastajšcych na każdym kroku przejœcie. Miejsce, na które wydostałem się z lasu, było wybrzeżem morskim, wcale mi nieznanym. I to znowu zaskoczyła mnie nieœwiadomoœć, w którš stronę obrócić kroki wypada, ażeby dostać się do domu. Zdawało mi się, że trzeba puœcić się ku zachodowi, lecz ponieważ w czasie dawniejszej wycieczki zwiedziłem stronę wschodniš, a do tego miejsca nie doszedłem, więc rzecz oczywista, że mieszkanie moje leżało na wschodzie. Idšc w tym kierunku, napotkałem w jednymmiejscu szeroko rozœcielone krzaki, jak gdyby pierzem porosłe. Zbliżywszy się ku nim, ujrzałem kolczaste, zielone, popękane owoce, z których wydobywał się jakiœ mech biały. Natychmiast przyszła mi na myœl bawełna, której wprawdzie rosnšcej nigdy nie widziałem, ale opowiadano mi, jakwyglšda krzew jš wydajšcy. Wydobyte zaœ kłaczki były nadzwyczaj podobne do waty, tylko mnóstwem ziarenek zanieczyszczone. Nazbierałem ich sporo i zabrałem ze sobš.Raz jeszcze przenocowawszy na drzewie, po kilkugodzinnym pochodzie dostałem się przecież do domu. Zrzuciwszy kosz z melonami i bawełnš, przeskoczyłem co żywo mur zagrody, ażeby zobaczyć, co się dzieje z kozami. Biedne stworzenia na mój widok zaczęły żałoœnie beczeć, jakby skarżšc się, że o nich zapomniałem. Ze stogu siana prawie nic już nie pozostało. Gdybym jeszcze parę dni zabawił, pozdychałyby z głodu. Ale zdziwienie moje było ogromne, gdy zamiast trzech kóz, zastałem pięć. Podczasmej wędrówki urodziło się dwoje koŸlšt, a ujrzawszy mnie, zaczęły pocieszne wyprawiać skoki. Zwiększona trzódka wymagała pieczy. Przyniosłem œwieżej trawy, stare kozy rzuciły się na niš chciwie, a kozioł na podziękowanie palnšł mnie porzšdnie rogami. Takie zuchwalstwo poddanego nie mogło ujœć bezkarnie. Wykropiłem też prętem koziołeczka, a lekarstwo to tak posłużyło,że od tego czasu był dla mnie z największym respektem. Ponieważ dla kóz nie mogłem zaniedbywać wycieczek, należało więc dla nich zrobić zagrodę, w której mogłyby się paœć bez możliwoœci ucieczki do lasu. Ogrodzenie to powinno było obejmować kawał łški, zarosłej trawš i krzewami. O łškę nietrudno, ale z czego zrobić ogrodzenie? Zostawmy to do jutra, a tymczasem, nakarmiwszy kozy, trzeba pomyœleć o posileniu siebie. Wzišłem się zatem do rozniecenia ognia i po półgodzinnym usiłowaniu buchał wesoło jasny płomień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żHPßI/¨c€J×> ZK’c€L§+­cMT:!przy nim obracał się na drewnianym rożniezajšczek, którego zastrzeliłem po drodze. Pieczeń smakowała mi znakomicie, bo też od osiemnastu dni nic ciepłego nie jadłem, żywišc się podczas wycieczki kukurydzš i owocami. XXIII Ogrodzenie dla kóz. Opuncje. Rocznica przybycia na wyspę. Jak ten dzień przepędziłem. Rozmyœlania nad upłynionym rokiem. Modlitwa. Nazajutrz rano siedziałem parę godzin pogršżony w myœlach, z czego zrobić dla mych kóz ogrodzenie. Najlepszy byłby bambus, lecz naprzód rósł bardzo daleko, apo wtóre nóż mój stępiał bardzo, a nie chciałem go zbyt często ostrzyć, aby się za prędko nie zużył. Wreszcie œcinanie bambusów było rzeczš mozolnš. Podczas budowania letniego mieszkania poodgniatałem sobie skórę na dłoni i przez parę dni cierpiałem z tego powodu. Przeleciało mi przez głowę, ażeby zrobić ogrodzenie z kamienia, ale myœl ta była takniedorzeczna, że jš natychmiast porzuciłem. Ogrodzenie powinno było obejmować przestrzeń przynajmniej parę morgów zajmujšcš. Trzeba więc było ułożyć parkan z kamieni, przynajmniej 60 metrów długi, a znoszenie i układanie wymagało najmniej dwóch lat pracy. Nareszcie wpadłem na pomysł, oszczędzajšcy mi czasu i pracy. W pobliżu mego mieszkania rosło mnóstwo opuncji, kolczastych roœlin, dochodzšcych nieraz do oœmiu stóp wysokoœci. Roœlina ta, podobna do kaktusa, mnożyła się i rosła prędko. Silne kolce nie pozwoliłyby umknšć kozom przez taki żywopłot. Zamiast jednak zakładać ogrodzenie na otwartym polu, postanowiłem przeprowadzić je koło skalistej œciany półokręgiem tak, żeby dwoma końcami dotykało skał. Natychmiast zaznaczyłem kamykami okršg iwzišłem się do poruszania ziemi. Grunt był w tym miejscu pulchny, robota więc szła łatwo. Po skopaniu kawałka, zasadzałem go zaraz opuncjami. Tylko znoszenie tych kolczastych roœlin kosztowało mnie nie tylezachodu, ile zadraœnień, bo ostre ciernie kłuły mi ręce i plecy. Aby tego uniknšć, zrobiłem rodzaj sanek z gałęzi, nakładałem na nie wykopane roœliny i przywłóczyłem do miejsca przeznaczenia. Tym sposobem co dzień 10 do 12 metrów bieżšcych zasadzało się żywopłotem, a ponieważ on trzystu pięćdziesięciu metrów długoœci nie przechodził, więc w przecišgumiesišca skończyłem zagrodę. Mimo to kozy trzymałem wcišż zamknięte w oborze, znoszšc im trawę. Przykrzyło się biednym zwierzętom, lecz nie mogłem ich dotšd wypuszczać, dopóki się nie przyjęły roœliny. Ma się rozumieć, że stajenka znajdowała się wewnštrz ogrodzenia. Podczas roboty upały były tak wielkie, iż musiałem zdjšć zajęcze ubranie, a przywdziać dawne. Ale i to nowe tak się podarło, że trzeba było pomyœleć o innym. Razu jednego, liczšc kreski na moim kalendarzu, narachowałem ich 365, a ponieważ rok był przestępny, zawierajšcy 366 dni, zatem nazajutrz wypadała rocznica przybycia mego na wyspę, czyli dzień: 23 wrzeœnia 1664 roku. Postanowiłem go uroczyœcie obchodzić, a porzuciwszy wszelkie zatrudnienia, poœwięcić go rozmyœlaniu. Przysposobiłem trawy dla kóz, aby jutro i tym sobie nie rozpraszać uwagi. W jakim uczuciu obudziłem się drugiego dnia ten tylko pojmie, co oddalony od rodzinnej ziemi, od ukochanych rodziców i krewnych, w smutkui samotnoœci dni przepędza. Od ranka nie wzišłem wcale w usta pokarmu, postanowiwszy poœcić dzień cały na pamištkę okropnych chwil rozbicia, na podziękowanie Stwórcy za cudowny ratunek.Potem udałem się do mej œwištyni i tam u stóp krzyża długo, długo modliłem się ze łzami. Następnie usiadłszy na ławce kamiennej, poczšłem wspominać wszystko, co mnie spotkało od opuszczenia domu rodzicielskiego. Dostałem się do niewoli w Sale 25 wrzeœniaimorze wyrzuciło mnie na wyspę w tymże samym dniu. Był to więc dzień jakiœ fatalny, czyli jak starzy ludzie nazywajš, feralny dla mnie. Zdawało się, że przez dopuszczenie nieszczęœć na mnie w dniu potajemnej ucieczki z domu kochanych rodziców, Bóg chciał wyraŸnie mi okazać, iż karze mnie za nieposłuszeństwo. W pierwszych miesišcach mego wygnania, nieraz z niecierpliwoœci i tęsknoty bluŸniłem Stwórcy, ale jeżeli mnie jakie pomyœlne spotkało zdarzenie, nie pomyœlałem wcale, aby podziękować Opatrznoœci za nie. Tymczasem przyciœniętemu ciężkš niemocš zesłał najmiłosierniejszy Ojciec, cudowny,że tak powiem, sen, który mnie nawrócił i w innego przemienił człowieka. Dzisiaj spokojnie spoglšdam w przeszłoœć, teraŸniejszoœć i przyszłoœć. Dziœ w każdymwypadku szukam dobrej strony i wszystko przyjmuję w pokorze, co Bóg na mnie zeœle.Nie narzekam na brak rozmaitych rzeczy, do uprzyjemnienia życia niezbędnych, ale dziękuję za to, co mi Opatrznoœć mieć dozwoliła. Co dzień wstajšc i kładšc się spać, dziękuję Panu memu za moje położenie, za wytrwałoœć w znoszeniu niewygód i natchnienie do pokonywania rozmaitych trudnoœci i nieraz myœlę o tym, że jest bardzo wielu ludzi, którzy doœwiadczywszy jakiejœ przeciwnoœci, wyrzekajš z płaczem:o Boże, czyż może być kto nieszczęœliwszy ode mnie! A jednakże, gdyby porównali los swój z nieszczęœciami i przeciwnoœciami tysišca bliŸnich swoich, gdyby rozważyli, coby się działo z nimi, jeżeliby podobało się Opatrznoœci wtršcać ich w takie położenie, zaręczam, że przestaliby narzekać na swš niedolę, z bojaŸni, aby Bóg w gorszš ich niewtršcił. Życie moje, kiedym się dobrze nad nim zastanowił, nie było tak opłakane, jakby się to niejednemu czytelnikowi wydawać mogło. Czy nie zasłużyłem na daleko gorsze położenie? Wychowany w domu rodzicielskim w zasadach religii i moralnoœci, uczony bojaŸni Bożej i wypełniania obowišzków względem bliŸnich,jakież prowadziłem życie, wyszedłszy w œwiat? Czyż żyjšc pomiędzy marynarzami, choć raz zwróciłem myœl ku Bogu? Czyż trudnišc się plantatorstwem, dziękowałem Stwórcy za urodzaje lub o błogosławieństwo prosiłem? Czyż choć razukorzyłem się przed Sędziš sprawiedliwym,proszšc o przebaczenie popełnionych błędów? Łaski doznane od Boga, niemal cudowne, jakna przykład ucieczka z mauretańskiej niewoli, przyjęcie przez kapitana portugalskiego, ocalenie życia, wtenczas kiedy wszyscy moi towarzysze zginęli, œwietne powodzenie w pierwszej podróży do Gwinei i podobnież w Brazylii, czyż, powtarzam, te łaski wywołały z ust moichchoćby te stów parę: dzięki Ci, Boże!? Wspominałem wprawdzie Twe œwięte Imię, ale tylko w strachu, gdy zagrożony utratš życia, wołałem: o mój Boże, ratuj mię! Lecz gdy niebezpieczeństwo przeminęło, ani pomyœlałem, że mię Bóg ocalił. Od czasu mego snu i nawrócenia się, wspomnienie dawnego życia cišżyło mi okropnie i nieraz drżałem na myœl, że Bóg jeszcze bardziej ukarać mnie może. Ale gdyrozważyłem, jak Stwórca, z nieograniczonšdobrociš, na którš nie zasłużyłem wcale, wspierał mnie na każdym kroku i zamiast ukarania, wcišż nowymi obdarzał łaskami, naówczas nabierałem otuchy i nadziei, że może zdołam przebłagać sprawiedliwoœć Sędziego, że może raczy przebaczyć skruszonemu sercu i serdecznemu żalowi i nie odmówi swego miłosierdzia. Wieczorem, odchodzšc od krzyża ustrojonego w najpiękniejsze kwieciste wieńce, czułem w sercu tęsknotę, jak gdybym się z objęć rodzicielskich wydzierał. Zawróciłem raz jeszcze i uklęknšwszy, modliłem się długo nie za siebie, ale proszšc Boga o zdrowie, długie życie i pocieszenie moich osieroconych rodziców. Tak zakończył się dzień pierwszej rocznicymego wygnania. XXIV Zima. Uporzšdkowanie mieszkania. Dwa kostiumy. Rozprzestrzenienie jaskini. Lampa.Wata. Olej z orzechów kokosowych. Stół i krzesła. W połowie paŸdziernika rozpoczęła się na dobre pora dżdżysta, a z niš bardzo przykre chwile, bo nieraz po całych dniach musiałem siedzieć w domu. Przy tym znowujak w zeszłym roku pojawiły się chmary moskitów. Przez niejaki czas nie mogłem sobie z nimi dać rady, lecz raz, gotujšc obiad spostrzegłem, że uciekajš od dymu. Ucieszony tym odkryciem, przeniosłem kuchnię do wnętrza jaskini, czego nawet wymagała potrzeba, gdyż chociaż daw- na znajdowała się pod wystajšcš skałš, ale i tak często jš deszcz zalewał. –Poczekajcie, nieproszeni goœcie, zawołałem rozpalajšc ogień, ja was tu zaraz nauczę, co to jest cisnšć się tam, gdzie kogo nie lubiš. Wnet dym napełnił wnętrze groty, a szanowne zgromadzenie wyniosło się z poœpiechem. Odtšd po całychdniach tlił się ogień, a chociaż dym nieraz porzšdnie gryzł mnie w oczy, wolałem znosić tę niedogodnoœć, aniżeli narażać się na ostre ukłucia skrzydlatych pijawek. Pomimo przymusowego siedzenia w domu nie brakowało mi wcale roboty i nie doœwiadczałem nudów. Czasami, gdy deszczprzestał padać, wybiegałem zastrzelić zajšca lub ptaka, bo o kozach, przebywajšcych daleko od mieszkania, nie można było myœleć. Zbierałem też pataty i kukurydzę, a w jednej z takich wycieczek odkryłem nowš pożytecznš roœlinę, to jest ignamy, które i smakowały mi bardzo, i urozmaicały zastawę stołu. Jedna tylko rzecz wielce mi dokuczała, a mianowicie brak suchego drzewa. Nie zaopatrzyłem się w nie podczas lata, a teraz ani o tym myœleć nie było można, bo chociaż czasem dzień lub dwa słońce œwieciło, to wszystko w lesie było tak przejęte wilgociš, iż w przypadku zagaœnięcia ognia nie byłbym go w stanie rozniecić. Pilnie więc utrzymywałem ognisko, do- kładajšc na noc gałęzi, a z rana rozdmuchujšc troskliwie tlejšce węgle.Korzystajšc z pory zimowej, umyœliłem załatwić się z kilku ważnymi robotami, ażeby, gdy nadejdzie lato, mieć więcej czasu do wycieczek i polowania. Robotami tymi było przysposobienie sukien, uporzšdkowanie mieszkania i zrobienie sieci.Miałem kilka skór kozich i kilkanaœcie zajęczych, było więc dosyć na dwa garnitury. Dwóch też koniecznie potrzebowałem. Jednego lżejszego na lato, drugiego zaœ dogodnego na porę deszczowš.–Jaki z ciebie elegant, panie Kruzoe, mówiłem, uœmiechajšc się. Przed pół rokiem chodziłeœ obtargany jak dziad, teraz już ci się zachciewa dwóch garniturów. Niedługo może będziesz potrzebował karety i cugowych koni. Możesz sobie jednak pozwolić na zbytkowneubranie, boœ na nie zapracował. Pokrajałem suknie na wzór dawniejszych, anaprzód z odpadków pozostałych zrobiłem wysokš spiczastš czapkę, włosem na wierzch obróconš, ażeby osłaniała mnie oddeszczu. Potem uszyłem kaftan krótki, spodnie do kolan i kamasze. Wszystko to było krajane obszernie, aby nie przylegało do ciała. Po ukończeniu pierwszego garnituru, zrobiłem drugi lżejszy, także obrócony włosem do góry, a uszyty z samych zajęczych skórek. Obydwa wyglšdały arcykomicznie, ale z tym wszystkim były bardzo dogodne, bo gdym pierwszy raz ubrał się w kostium kozi i wybiegł na deszcz, ani kropelka wody nie dostała się do skóry. Następnie zabrałem się do rozprzestrzenienia jaskini. Dzida i motyka były jedynymi narzędziami, jakie do tej pracy posiadałem. Wkrótce pomnożyło je trzecie. Znalazłszy nad morzem dużš muszlę, szerokš i doœć płaskš, sporzšdziłem z niej rodzaj jakiej takiej łopaty, służšcej do nakładania ziemi. Wynosiłem jš w koszu na plecy, wysypujšc wzdłuż muru od œrodka. Praca ta jednak była bardzo męczšca i dlatego tylko z rana, majšc œwieże po wyspaniu się siły, zajmowałem się kopaniem, całe zaœ popołudnie obracałem na robienie sieci. Włókna leżały jeszcze przysposobione od wiosny, ale robota szła nadzwyczaj trudno. Wišzanie było bardzo mozolne, a co chwila włókna plštały się, comnie tak niecierpliwiło, że nieraz chciałem się wyrzec posiadania sieci. –Zrażasz się takš drobnostkš, mówił mi głos wewnętrzny, a gdzież wytrwałoœć i cierpliwoœć? – Ależ bo to robota nieznoœna, odpowiadałem sam sobie. – A rybki czy smaczne?? – Bez wštpienia, lecz można się bez nich obejœć. –To prawda, ale bardzo niepięknie zaczynaćjakš robotę, a nie dokończyć z powodu lenistwa. – Nie wiem, czy to można nazwać lenistwem, jeżeli się komu nie darzy. –Nie znam innego wyrazu na oznaczenie tejmniemanej niezdarnoœci. Wszak wiele różnych trudnych dokonałeœ rzeczy. Dołóż tylko pilnoœci, a zobaczysz, że się siatka uda. Przekonawszy tak sam siebie, brałem się na nowo do pracy, lecz wieczór wczeœnie zapadajšcy nie dozwalał mi długo pracować, a robota szła wolno. Przy blaskuogniska robić nie mogłem, bo płomień był ciemny i migotliwy. –Aj, aj, Robinsonku, zawołałem raz, uderzajšc się w czoło. Jakiż z wasindzieja mazgaj. Masz glinę, ogień i tłuszcz kozi i nie pomyœlałeœ dotšd o lampie. Widocznie się starzejesz i zaczyna ci konceptu brakować. Dalej więc po glinę i nuż jš ugniatać, a potem formować lampkę. Hm, jaki jej tu kształt nadać, jak i gdzie knot umieœcić, żeby się dobrze palił? Nareszcie zrobiłem miseczkę objętoœci kwaterki, majšcš z jednej strony dzióbek do umieszczenia knota, z drugiej uszko. Wypaliłem jš dobrze, a potem pomazałem gęstym rozczynem soli kuchennej i znowu w ogień. Polewa udała się przepysznie, a lampka była doœć zgrabna. Teraz szło o knot. Chciałem go zrobić z rękawa starej koszuli, lecz płótno nie dałosię dobrze skręcić, a mogło przydać się naco innego. Chodziłem po jaskini, szukajšc czegoœ na knot stosowniejszego. Wtem ujrzałem mech bawełniany, przyniesiony z ostatniej wycieczki. Przewyborna rzecz, trzeba tylko wprzód oczyœcić bawełnę z ziarenek, których miała mnóstwo. Położyłem jš na kamieniu płaskim, a potembijšc kijem, oddzieliłem ziarna od puchu. Mimo to nie dała się skręcić. Ha, trzeba jš zgręplowć, pomyœlałem i natychmiast wzišłem się do wykonania tego zamiaru. Ciekaw jesteœ zapewne, młody czytelniku, gdzie się nauczyłem gręplowania waty. Otóżpowiem ci pod sekretem, że kiedy byłem w twoim wieku, to jest miałem około dziesięciu lat, w podworcu naszego domu mieszkała stara Alicja, waciarka. Jak tylko upatrzyłem chwilę wolnego czasu, biegłem natychmiast do staruszki i nieraz tak się zagapiłem, patrzšc na jej robotę, że mię ojciec za uszko wycišgał, pędzšc do nauki. Alicja miała sprzęt podobny do harfy, tylkodaleko węższy i o jednej grubej, kiszkowatej strunie. Umieœciwszy go na stole, nakładała surowej bawełny i brzdškała palcem po strunie, która jš wybornie roztrzepywała. Z niej póŸniej układała arkusze, smarowała po obydwóchstronach białkiem od jaja, z czego powstawała wata. Ani myœlałem wówczas, że przypatrywanie się tej robocie kiedyœ mi się przyda. Nie miałem wprawdzie harfy, ale były gałęzie i struny, a z tego można było gręplarkę sporzšdzić. W pół godziny była gotowa. Zamiast na stole, rozłożyłem bawełnę na dużej płycie i zaczšłem tršcać w strunę. Zaledwie jednak tršciłem kilka razy, kiedy ten szelest znany żywo mi przypomniał szczęœliwe chwile dzieciństwa. I ja, mężczyzna dwudziestoszeœcioletni, rozpłakałem się jak dziecko. Długo, długo nie mogłem się utulić. Dom rodzicielski stanšł mi w oczach. O, Boże, mój Boże, jakże te szczęœliwe dni prędko minęły. O, mój młody przyjacielu, gdy czytasz te wyrazy, jesteœ jeszcze szczęœliwy, jak ja niegdyœ byłem. Używasz na łonie drogich rodziców błogich chwil spokoju, jakiego w póŸniejszym czasie nigdy nie zaznasz. Szanujże je, ciesz się każdš godzinš i zachowaj w serduszku. A gdy przyjdziesz do lat moich, wspomniawszy o nich, zawołasz mimo woli: œwiętš prawdę mówił Robinson, jakże prędko minęły te dni szczęœliwe. Ale wróćmy do lampy. Z ugręplowanej waty ukręciłem knot. Pozostało jeszcze tylko postarać się o tłuszcz. Nie myœlšc, że go kiedyœ będę potrzebował, rzucałem na bok kawałki koziego łoju, jako bardzo nieprzyjemnego w jedzeniu. Jakże mi go teraz żal było. Wynalazłem wprawdzie w pobliżu dawnej kuchni nieco odpadków, ale były nieœwieże, trzeba je było przetopić. I oto nowa robota! Musiałem zrobić płaskšrynkę do wytapiania łoju, opatrzyć polewš,a potem dopiero zajšć się tłuszczem. Całego dnia wymagało wypalenie. Dwie rynki pękły, aż trzecia dosyć mi się udała. Trzeba było widzieć, z jakim zadowoleniem zasiadałem wieczorem przy mojej lampce, wišżšc do póŸna sieć. Ale radoœć niedługo trwała, bo po czterech dniach skończył sięzapas tłuszczu. A więc cztery dni tylko miałem œwiatło. Trudno, trzeba się tym cieszyć, co jest, aleza to jeżeli. Boże broń, zostanę na drugš zimę na wyspie, to niezawodnie przysposobię zapas drzewa i tłuszczu, ł wesoło jasny płomień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żNP` AO° ’c€PBÎcQ'â ^Rň4| H€ażebym nie potrzebował tak jak w tym roku biedować. Po niejakim czasie umyœliłem wybrać się naumyœlnie przy pierwszym lepszym pogodnym dniu na orzechy kokosowe, dla spróbowania, czy mi się nie uda z nich wycisnšć oleju. Jako też w tydzień potem, wzišwszy kosz, poszedłem do miejsca, gdzie rosły obficie. Aby jednak skorup darmo nie dŸwigać, rozbijałem je na miejscu, przy czym opiłem się dużo mleka. Za powrotem do domu dostałem dreszczy i bólu głowy. Przeraziło mnie to bardzo. Myœlałem, że febra wraca znowu. Rozpaliłem ogień i ugotowałem rosołu, a wypiwszy goršcy, okryłem się dobrze i spociłem. Szczęœciem skończyło się na strachu. Widać, że zbytnie użycie mleka kokosowego, a może też wilgoć w lesie, przyprawiły mnie o tę słaboœć. Postanowiłem unikać jej jak ognia. Drugiego dnia rano zabrałem się do fabrykowania oleju. Na gładkim kamieniu tłukłem naprzód ziarna kokosowe na miazgę, ogrzewałem potem w rynce przy ogniu, mieszajšc, aby się nie przypaliły. Nareszcie, umieœciwszy w woreczku od zboża i zawišzawszy go sznurkiem, wygniatałem pomiędzy dwoma rozgrzanymi kamieniami. Tym sposobem otrzymałem przeszło pół kwarty tłuszczu. Nieco wsiškło w worek, a trochę się rozlało. Takznowu mogłem przez cztery dni cieszyć sięœwiatłem mojej lampy. Z tym wszystkim siedzenie na ziemi było minieznoœne, brak stołu i krzesła wcišż odczuć się dawał, a nie wiedziałem, jak muzaradzić. O nogi mniejsza, te można było zrobić z gałęzi, ale skšd wzišć deski, wszakże jej nożem nie wystrugam. A gdybyœ uplótł sobie płyty na stół i krzesło z prętów, koszykarskš robotš? Pomysł wcale niezły, trzeba go tylko wykonać. Natychmiast nacišłem gałšzek z drzewa nieco do wierzby podobnego, zaczšłem pleœć, a po kilku próbach udało się sklecić upragnionš płytę. Wkopawszy cztery gałęzie równej wysokoœci w ziemię,umieœciłem na nich płytę i przymocowałemjš spodem włóknem pizangowym. Teraz należało zrobić stołek przenoœny. Namęczyłem się nad nim krwawo, nie umiejšc sobie poradzić. Nareszcie wybrawszy cztery równe paliki, powišzał em je poprzeczkami u góry i dołu. Tak powstało rusztowanie, na którym położyłem płytę. Majšc stół i krzesło, mogłem zasišœć sobie po europejsku przy lampie do wieczerzy i w istocie niepodobna wypowiedzieć, z jakim ukontentowaniem to robiłem. Ręczę, że Aleksander Wielki nie z większš uciechš siadał na Dariuszowym tronie. XXV Wiosna. Wycieczka do letniego mieszkania. Uprawa roli. Pułapka na kozy. Przestrach. Ucieczka. Nocleg na drzewie. Powrót do domu. Zaledwie słoty minęły, a już wyspa przybrała się w szatę przeœlicznej zielonoœci, lasy okryły się œwieżym liœciem,łški œwieżymi trawami, powietrze nabrało balsamicznego zapachu, wezbrane strumienie powróciły do swych łożysk, a roje ptactwa znowu napełniły bór wesołymgwarem. I mnie też tęsknota opuœciła, a nawidok odradzajšcej się wiosny i dusza odżyła, i nadzieja wstšpiła w serce. Gospodarz, rolnik, posiadacz tak znakomitych obszarów ziemi, nie mógł gnuœnieć w bezczynnoœci. Trzeba było pomyœleć o wysianiu trzech kwaterek jęczmienia. To nie żarty grunt pod niego uprawić? Zabrawszy więc motykę, łopatę, łuk i strzały, wpakowawszy kosz na plecy, osłonięty parasolem, wyelegantowany w letni kostium, puœciłem się w drogę do owej pięknej doliny, przed zimš odkrytej. Rozważywszy dobrze jej położenie, udałemsię drogš daleko bliższš, wprost przez las. Zapomniałem powiedzieć, że w cišgu zimy, a osobliwie też przy jej schyłku, zupełnie mięsa mi brakowało. Zajšce gdzieœ się pokryły, o kozach ani słychu, ptaki wyniosły się w inne strony, jednym słowem odbyłem post bardzo œcisły i wyglšdałem jak niedŸwiedŸ na wiosnę. W końcu żyłem tylko gotowanš kukurydzš, której miałem zapas i mlekiem. Kozy mało go dawały nie majšc paszy dostatecznej, a i tš trochę musiałem dzielić się z koŸlętami.Otóż na drugš zimę postanowiłem przygotować zapas solonego mięsa, powiększyć mojš trzódkę, aby czasem z niej można wybrać na rzeŸ koŸlštko, a nareszcie postarać się o zapas tłuszczu. Potrzygodzinnej wędrówce przybyłem do miejsca przeznaczonego. Nic się nie zmieniło od czasu ostatniego mego tutaj pobytu. Na dachu chatki tylko liœcie pogniły,ale zaraz zastšpiłem je œwieżymi i miałem przewyborne letnie mieszkanie. Całe popołudnie poœwięciłem próżniactwu. Jutro, myœlałem sobie, wezmę się do pracy, a dziœ trzeba użyć wiosny. I, jak chłopiec piętnastoletni, uganiałem się za motylami, zrywałem kwiaty, plotłem wieńce i nareszcie użyłem w czystej jak kryształ rzece kšpieli, która mi posłużyła doskonale. Oczyszczona z zimowych wyziewów skóra stała się elastycznš, a członki dziwnej nabrały giętkoœci. Przepędziwszy przyjemnie noc w moim pałacyku, wzišłem się na drugi dzień do uprawy roli. Zdawało się, że to będzie łatwa robota, a tymczasem trzeba było nad niš dobrze się napocić. Naprzód należało œcišć trawę, korzenie jej powydobywać, ażeby chwast zasiewu nie głuszył, a dopiero potem ryć ziemię. W tensposób pracujšc, w dwa dni oczyœciłem kilkadziesišt metrów przepysznego czarnego gruntu, zasiałem, a raczej zasadziłem w nim jęczmień, robišc co osiem centymetrów dołek i kładšc weń ziarnka, po czym wyrównywałem wszystko, przydeptujšc z lekka. Że jeszcze spory kawałek ziemi wolnej pozostał, zasadziłem na niej kilkanaœcie sadzonek melona w dołkach, umyœlnie niecogłębiej dla utrzymania wilgoci i ochrony od wiatru. Ukończywszy te roboty, ogrodziłempólko płotkiem z żerdek bambusowych, powtykanych na krzyż w ziemię, ażeby zajšce antylskie albo kozy zasiewu nie zniszczyły. Nad wieczorem poszedłem ku bliskim skalistym wzgórzom, chcšc obejrzeć znak przed zimš zrobiony ale całkiem inna okolicznoœć zajęła mš uwagę. Pomiędzy skałami a wšwozem wiła się drożyna, jakby wydeptana. Przyglšdajšc się uważnie tej œcieżce, dostrzegłem liczne œlady kóz. Widać więc, że tędy przechodziły na sšsiedniš dolinę. Widok tych tropów naprowadził mnie na myœl urzšdzenia pułapki. Miałem wprawdzie w domu cztery kozy i kozła, ale w czasie zimowym brak mięsa dotkliwie uczuwać się dawał. Zwierzęta te pierzchliwe, były bardzo trudne do podejœcia. Nieraz chcšc je zastrzelić, musiałem pełznšć ku nim na brzuchu, kryjšc się za krzakami i to pod wiatr, bo poczuwszy mnie węchem z daleka, natychmiast uciekały. O schwytaniu zaœ żywcem niepodobna było marzyć. Raz tylko puœciłem się za jednš, lecz mimo wysilenia, nie mogłem jej doœcignšć. Dawnojuż więc rozmyœlałem nad urzšdzeniem pułapki, ale brakowało mi konceptu. Dzisiaj, spostrzegłszy wšskš œcieżkę między skalistymi œcianami, znalazłem bardzo dogodne na ten cel miejsce. Trzeba było tylko doœć głęboki dół wykopać, przykryć go gałęziami dla niepoznaki i tym sposobem kozy chwytać. Ile namęczyłem się, aby tego dokonać, nikt nie uwierzy. Grunt tu był twardy i kamienisty, a ja żadnych do kopania nie posiadałem narzędzi, ale praca i wytrwałoœć zwalczy największe przeszkody. Kilkakrotnie rozpoczynałem i porzucałem znowu kopanie. Nareszcie po pięciu dniach niewypowiedzianych trudów zrobiłem dół, prawie na dwa metry głęboki, a przeszło metr œrednicy majšcy. Zagłębieniu temu dałem szerokoœć większš od dołu jak od góry, ażeby kozy wyskakiwać z niego nie mogły. Na wierzchu ułożyłem cieniutkie pręciki bambusowe na krzyż, tak aby tylko znieœć mogły ciężar trawy, pokrywajšcej te gałšzki. Cztery dni przeszły w daremnym oczekiwaniu, nareszcie pištej nocy znalazłem młodš kózkę w dole. Spuœciłem się na dno i powišzawszy jej nogi, z trudnoœciš wywindowałem na wierzch mojšzdobycz. Koza była nadzwyczaj trwożliwa. Drżała mi w ręku. Zaniosłem jš do chatki i za ogrodzenie wpuœciłem. Przez dwa dni niedostała nic jeœć, trzeciego złagodniała wskutek postu i jadła z ochotš trawę podanš jej rękš. W ten sposób w cišgu tygodnia złapałem jeszcze dwie kozy i koŸlštko, w parę dni zaœ potem wpadł duży i stary kozioł do pułapki. Obawiałem się zleŸć do niego do dołu, bo rył ziemię racicami i groŸnie łbemwstrzšsał, spoglšdajšc na mnie. Z chęciš wyrzekłbym się tej zdobyczy, lecz jak jš wypuœcić z więzienia? Wreszcie spuœciłem nogi, chcšc zleŸć, ale kozioł skoczył ku mnie z nastawionymi rogami, tak iż tylko przez prędkie cofnięcie się uniknšłem uderzenia. Wtem przyszło mi do głowy, ażeby go głodem ukorzyć. Przez trzy dni zostawiłemmego panicza w dole, czwartego z rana leżał osowiały na ziemi, porzuciwszy nieprzyjacielskie zamysły. Dał się zwišzać,nie stawiajšc najmniejszego oporu, ale był tak ciężki, że go zaledwie do zagrody zawlokłem i przywišzałem przy innych kozach. Miałem więc teraz trzódkę, liczšc pozostałe w domu, z dziesięciu kóz złożonš, należało jš tylko przetranspostować do zamku, dokšd nazajutrz umyœliłem wrócić. Powišzałem kozy za rogi i trzymajšc w ręku sznur, poganiałem prętem mš trzódkę, która szła dosyć powolnie. Przebywszy dolinę, na krańcu lasu rozłożyłem się na południowy wypoczynek,lecz pędzenie i naganianie kóz tak mnie zmęczyło, że nie majšc zresztš potrzeby tak bardzo œpieszyć się do domu, postanowiłem tu noc przepędzić. Przywišzałem więc kozy do drzew, a sam zajšłem się szukaniem żywnoœci. Były wprawdzie roœliny bananowe w pobliżu, lecz chciałem uraczyć się kawałkiem mięsa i ostrygami, dlatego puœciłem się przez bliskie pagórki nad brzeg morza. Dostawszy się na szczyt, ujrzałem go wprawdzie, lecz w odległoœci trzech ćwierci mili. Mimo nużšcego upału odważyłem się na odbycie tej drogi, tym bardziej, że nęciła mnie dawno nie używanakšpiel morska. Jakoż przyszedłszy na brzeg, znalazłem doœć ostryg i orzeŸwiłemsię nimi, ale przez całš drogę ani zajšca, ani ptaków nie spostrzegłem. Po kšpieli i odpoczynku należało wrócić do kóz, lecz chęć dostania mięsa kusiła mnie, aby tu zabawić do wieczora i doczekać się nocnych wycieczek szyldkretów na lšd. Wszak kozy majš doœć trawy i wodę tuż przy sobie, zwierzšt drapieżnych na wyspienie ma, a więc im się nic złego stać nie może, choćby im tutaj przyszło przenocować. Wieczór był przeœliczny, zaraz po zachodzie zajaœniały miliony gwiazd na niebie. Kto nie był w krajach podzwrotnikowych, wyobrażenia mieć nie może o œwietnoœci tamtejszego nieba. Zdajesię, że iskrzšce diamenty pokrywajš przecudny szafir, a gwiazd nierównie więcej w tym przejrzystym powietrzu dostrzec można, aniżeli na naszym smutnymi bladym widnokręgu. Leżšc na wznak i wpatrujšc się w niebo, czekałem, rychło żółwie zacznš z morza wyłazić dla obejrzenia gniazd swoich, lecz nagle jakiœ czerwony blask okrył zachodnišczęœć nieba. Zerwałem się przestraszony. Byłżeby to blask księżyca? Nie, to wyraŸnie łuna. Czy jaki palšcy się okręt zagnały wiatry na zachodni brzeg wyspy? Ito nie, bo łuna była zanadto wielka, aby jš mógł wydać palšcy się statek. Przestrach ogarnšł mię niezmierny, miałżeby się las zapalić na wyspie, lecz z czego? Wszak burzy nie było wcale, tylko piorun mógł rozniecić pożar. Byliżby to ludzie? Tysišce myœli przeciwnych i krzyżujšcych się z sobš przejęło mię niewypowiedzianš trwogš. Z szybkoœciš wiatru puœciłem się ku miejscu, gdzie zostawiłem kozy, lecz potem strach wybił mi nawet z myœli trzódkę. Co mi po wszystkim, szeptałem drżšcymi ustami, jeżeli jaki nieprzyjaciel najechał wyspę i podpalił lasy? Trzeba co żywo umykać do domu. I biegłem wcišż, dopóki zmęczenie zupełniemi sił nie odjęło. Padłem znużony na ziemię, serce biło mi gwałtownie, a szybki oddech, zdawało się, że mi pierœ rozsadzi. Złapałem też parę guzów na czole, rozbijajšc się w ciemnoœci o drzewa, a razwpadłem po pas w wodę, natrafiwszy niespodzianie na głęboki potok. Po chwili przyszedłem nieco do siebie. Łuny zakrytej lasem nie było widać. Zaczšłem nieco zimniej rozważać moje położenie. –Głupcze, zawołałem wreszcie sam do siebie, i czegóż uciekasz? Czy cię kto goni? Czyœ widział nieprzyjaciela? Czy zresztš nie pamiętasz, że Opatrznoœć czuwa nad tobš, a bez Jej woli włos z głowy ci nie spadnie? Dlaczegóż nie polecisz się opiece Boskiej i nie wracasz spokojnie do domu? Strach, to najgorszy doradca, zamšcony nim umysł nie zdoła przedsięwzišć odpowiednich œrodków ostrożnoœci, tylko pędzi na œlepo na manowce, nie wiedzšc sam, co robi. Rozważ wszystko dobrze. Wszak ogień mógł powstać w trawach skutkiem cišgłych upałów, gdzie lada iskra może wzniecić pożar. – To prawda, odpowiedziałem, ale skšdże się ta iskra wzięła? Ale porzuciwszy na chwilę trapišce myœli, uklškłem i zaczšłem się modlić. To mnie pokrzepiło i wlało męstwo w serce. Uspokojony, wdrapałem się na drzewo i przepędziłem na nim tę noc okropnš. Na drugi dzień obudziwszy się, spostrzegłem, że jestem w nieznanej okolicy lasu. Na próżno usiłowałem sobie przypomnieć jakie drzewo znajome. Pamiętałem tylko, że wczoraj biegłem ku wschodowi, chcšc więc dostać się na powrót w miejsce znajome, trzeba było kierować się na zachód. Mimo spiesznego pochodu, dopiero w trzy godziny ujrzałem wzgórza wczoraj opuszczone. Przestrzeń tę w nocy przebyłem w godzinie, bo też strach dodawał mi skrzydeł. Na próżno z najwyższego pagórka upatrywałem œladów pożaru, nic nie było widać, zapuszczać się zaœ bliżej dla wyœledzenia przyczyny nie miałem odwagi. Trzeba było do kóz powrócić. Znalazłem je na wczorajszym stanowisku, ale kozioł zerwał się i uciekł, snadŸ go pożar wystraszył, jak mnie. Zabrawszy pozostałš trzódkę, ruszyłem przez las ku mojemu zamkowi, gdzie też szczęœliwie przed zapadnięciem nocy przybyłem. XXVI Przygotowania na zimę. Rozmaite zapasy. Masło i sery. Druga rocznica. Pory roku na wyspie. Uwagi. Po szesnastodniowej nieobecnoœci zastałemw domu wszystko w należytym porzšdku. KoŸlęta podrosły, a kozy sporo dawały mleka. Wnet poznały się i zaprzyjaŸniły z nowymi swymi towarzyszkami, a nikt nie uwierzy, z jakš przyjemnoœciš przypatrywałem się mojej licznej trzodzie. Najpierwszš pracš po powrocie było rozprzestrzenienie i wyprzštnięcie do reszty jaskini, trzęsieniem ziemi zawalonej.Kopišc w jednym miejscu, gdzie zamiast litej opoki był grunt ziemisty, odrywałem złatwoœciš spore bryły i zapuszczałem się coraz dalej, dršżšc jakby rodzaj podziemnego korytarza. Mógł on być mi bardzo pożyteczny na skład różnych narzędzi, dlatego nie ustawałem w pracy, wybierajšc ziemię aż do czystego kamienia. Na koniec raz za silniejszym uderzeniem dzidy posypała się ziemia, błysnęło œwiatło i ujrzałem, żem przekopał grotę na wylot. –To wcale niemšdrze. Robinsonie, rzekłem z nieukontentowaniem, miałeœ grotę bezpiecznš, teraz, bez najmniejszej potrzeby zrobiłeœ drugie wyjœcie, ułatwiajšc przystęp nieprzyjacielowi. – Ba, to rzecz najmniejsza, wszak nieprzyjaciół na wyspie nie ma. Ach, ta łuna sypiać mi nie dawała. Aż dotšdbyłem tak spokojny, tak szczęœliwy, a teraz za najmniejszym szelestem zrywałemsię przestraszony. Żyć w cišgłej trwodze, to rzecz bardzo nieprzyjemna. Wprawdzie miałem ufnoœć w opiece Boskiej, ale jak to mówiš, strzeżonego Pan Bóg strzeże, więc też otwór, jak mogłem założyłem na powrót kamieniami. Ponieważ opuncje nie mogły rozrosnšć się tak prędko, a przywišzane do drzew kozy jakoœ mi smutniały, utraciwszy nagle wolnoœć, zamierzałem więc zrobić dla nich ogrodzenie tymczasowe z bambusowych tyczek. Nowa wycieczka po nie do letniego mieszkania pocieszyła moje serce, gdyż jęczmień zazielenił się ładnie, a melony przyjęły. Z powrotem nazbierałem do kosza dużo kukurydzy, zamierzajšc często chodzić po niš, aby dostateczny zapas uzbierać na zimę. Szło o to tylko, w czym jš przechować w czasie pory deszczowej. W jaskini było doœć wilgotno i ziarno mogło ulec zepsuciu. Wyrobiłem więc kilka wielkich naczyń glinianych w kształcie wiader, wysuszyłemje na słońcu. Po wypaleniu okazało się, że lubo sš niezgrabne, ale mocne. Dorobiłem do nich pokrywy. Zbieranš kukurydzę, wykruszonš z kolb, a wysuszonš dobrze na słońcu, zachowywałem w naczyniach w korytarzu groty. Podczas tych zatrudnień wychodziłem często na polowanie, tak dla żywnoœci, jako też dla przysposobienia na zimę zapasu mięsa, skór i tłuszczu. Łowy nie bywały osobliwe, najczęœciej strzelałem ptaki, mniej zajęcy, a najmniej ny płomień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żSPđcT@ˇ TU÷ľc€VŹ*˙cWŤ9V X>` €kóz, bo chcšc na nie polować, trzeba było zawsze cały dzień poœwięcić, a mimo to nieraz wracało się z próżnymi rękami. Zabiwszy kozę, oddzielałem najtroskliwiej najmniejszy kawałek łoju, a wytopiwszy go, zlewałem do naczynia glinianego. Z zajęcy daleko mniej bywało. Ani jednego, ani drugiego tłuszczu nie mogłem używać na okrasę, bo miały woń nieprzyjemnš, a nawet odrażajšcš. Jednego dnia przyszło mi na myœl spróbować, czy nie potrafię zrobić masła. Kozy dawały tak dużo mleka, że nieraz się psuło. O maœlnicy z drzewa marzyć nie można było, ale za to zrobiłem jš z gliny. Bijak należało z drzewa wycišć, lecz nie miałem na to deseczki. Wyrobiłem jš z kory twardego drzewa, powycinawszy nożem otwory i umocowawszy w œrodku kijek bambusowy. Następnie przez parę dni zbierałem œmietankę, a gdy jej miałem sporo, przystšpiłem do roboty, która nadspodziewanie się udała. Otrzymałem doœć dużš bryłkę masła. Smak miało nieprzyjemny, zalatujšcy woniš koziš, ale po przetopieniu znacznie się polepszyło, nieróżnišc wiele od krowiego. Od tego czasu często robiłem masło, płuczšc je starannie i solšc, a potem przetapiajšc do kuchennego użytku. Z pozostałego mleka kwaœnego po zagotowaniu tworzył się twaróg. Nie było go w czym wycisnšć na ser i marnował sięw częœci. Trzeba mi było koniecznie płótna, ale skšd je wzišć? Na koniec zrobiłem rodzaj tkaniny z włókien pizangu. Niewielki ten płat kosztował mnie kilka dni mozolnej pracy, bo nie majšc wyobrażenia o warsztacie tkackim, przekładałem pojedyncze sznurki osnowy poprzecznym szpagatem. Plštało się to często, ale przecież w końcu był worek jaki taki do wyciskania sera. Od czasu do czasu zebrawszy trochę mleka, robiłem ser, ale mimo wielkiej chęci, spróbowałem tylko razmały kawałek, a resztę suszyłem i chowałem na zapas zimowy. Oprócz tego niemało czasu zajmowało mi przygotowanie drzewa opałowego, którego brak w zeszłym roku tak mi dotkliwie odczuć się dawał. Huragany jesienne nałamały w lesie mnóstwo drzew. Gdybym miał siekierkę, zbiór byłby łatwy, ale w braku wszelkich narzędzi musiałem je wyłamywać, dopomagajšc sobie w tej pracy biednym, wysłużonym nożem. Uzbierało się jednak sporo suszu. Znosiłemgo w powrozie na plecach i układałem pod sklepieniem jaskini jakby œciankę, mogocš mnie zasłaniać od wiatru. Zbyteczne znów kozie mięso soliłem w wielkich garnkach, trzymajšc w piwnicy. Lecz i tę musiałem jeszcze o parę łokci pogłębić, bo goršco, mimo przykrycia starannego wielkš kupš gałęzi, przeciskałosię, i raz kilkadziesišt funtów nadpsutego mięsa wyrzucić musiałem. Na tych robotach zeszło lato. Czas było pomyœleć ożniwie. Wybrałem się na folwark, tak bowiem nazywałem moje letnie mieszkanie. Zboże dostało już zupełnie. Zebrałem pięć sporych snopów jęczmienia. Melonów było przeszło sto, mogłem się nimi raczyć do woli, ale wnet pokazała się niepraktycznoœćuprawiania ich w tym miejscu. Nie mogłem zabrać więcej na raz do kosza jak pięć, a zatem na samo przenoszenie potrzeba było dwadzieœcia dni czasu, liczšc dwa na każde przejœcie tam i na powrót. Na przyszły rok, da Bóg doczekać, urzšdzęsobie ogródek przy jaskini, a tymczasem trzeba się bez nich obejœć. Że też to dawniej tego nie przewidziałem. I zostały na pastwę ptakom, bo zabrałem ich tylko dziesięć w czasie przenoszenia zboża z folwarku do zamku, w dwóch wycieczkach w tym celu zrobionych. Zwišzawszy dwa kije w kształcie cepów, zaczšłem młócić zboże, ale pozostawało go jeszcze dosyć w kłosach. Ponieważ zbiór nie był tak wielki, można więc było wykruszyć kłosy w ręku, co też i zrobiłem. Według przypuszczeń moich mogło być ziarna przeszło dziesięć kwart. Zachowałem je troskliwie do przyszłorocznego zasiewu. Nareszcie widzšc, że lada dzień nadejdzie pora deszczów, gdyż już kiedy niekiedy przechodziły, zabrałem się do zaopatrzeniamieszkania. Częœć jaskini zagrodziłem od pola tyczkami bambusowymi, pozawieszawszy na nich liœcie kokosowe jakfiranki. Następnie zrobiłem rusztowanie z powišzanych lasek bambusowych, podobne do tego, jak przy stołku. Dodałem kilkanaœcie poprzeczek, a na nie nasłałem słomy, na wierzch zaœ delikatnego mchu. Wszystko to przykryłem pozszywanymi skórami zajęcy. Z kozich skór zrobiło się kołdrę i poduszkę mchem wypchanš, i tak miałem królewskie posłanie i pierwszy raz od przybycia na wyspę, łóżko. Nadeszła też i druga rocznica przybycia mego na wyspę. Spędziłem jš na poœcie, rozpamiętywaniu i modlitwach. Smutny to bywał dzień dla mnie. Przez cały rok zatrudniony robotš, przelotnie tylko czasami myœlałem o moim położeniu. Ale w ten dzień, poœwięcony Bogu i wspomnieniom, całe me położenie i przeszłoœć w żywych obrazach malowały się w mej wyobraŸni. O mój Boże, już od dwóch lat nie słyszałem ludzkiej mowy, od siedmiu nie widziałem drogich rodziców. Czy też jeszcze żyjš? Wnet zawyły wœciekłe huragany. Ta pora roku była dla mnie najnieznoœniejsza. Deszcze lały jak z kadzi, nieraz po całych dniach. Pioruny biły tak gęsto i silnie, że burze europejskie można uważać za dziecinnš igraszkę w porównaniu do nawałnic antylskich. Za lada wstrzšœnieniem wiatru przychodziło mi na pamięć trzęsienie ziemi i nieraz w nocy uciekałem do stajenki, lękajšc się zburzenia jaskini. Gwałtownoœci wichru niepodobna opisać, doœć powiedzieć, że niekiedy wyrywał drzewa z korzeniami, a raz zerwał dach z mej stajenki. Z wielkš trudnoœciš zdołałem jš naprawić. PaŸdziernik i listopad były naburzliwszymi miesišcami z całego roku. W połowie grudnia zaczynało się wypogadzać, a okołonowego roku ustał się czas piękny. W pierwszym tylko roku mego pobytu słota przecišgnęła się do połowy stycznia. W maju zwykle przez parę tygodni przechodziły rzęsiste deszcze, a potem przez cały rok ani chmurki na niebie. Przez zimę trudniłem się wyplataniem koszy, przysposobiwszy sobie dosyć prętóww jesieni. Potrzebne mi one były do przechowywania przyszłych zbiorów zboża.Nadto pracowałem nad naczyniami glinianymi, w czym nabyłem niemałej wprawy i wyroby moje miały już daleko zgrabniejszš formę niż pierwsze. Naczynia te miały służyć także na przechowywanie spiżarnianych zapasów. Mój Boże, kiedy nieraz zastanowiłem się nad mojš pracš, przychodziło mi na myœl, jakim jest dobrodziejstwem społeczeństwoludzkie i podział pracy. W krajach ucywilizowanych wszyscy razem pracujš dla siebie. Gospodarze wiejscy trudniš się dostarczaniem żywnoœci, rzemieœlnicy sporzšdzajš odzież, sprzęty i narzędzia potrzebne do rozmaitych rękodzieł. Inni stawiajš domy, budujš mosty, bijš drogi. Tymczasem ja wszystko sam sobie musiałem robić, tracšc na to tyle czasu, żecałoroczna praca ledwie wystarczała na utrzymanie życia. Cały przeszły rok na czymże mi zeszedł? Oto na obmyœlaniu œrodków ubrania się i życia, a przecież nie mogę sobie czynić wyrzutów, żebym był leniwy i czas tracił daremnie. W samotnoœcidopiero i w ciężkim znoju przyszły mi te uwagi do głowy. Dawniej nigdy o tym nie pomyœlałem i nie umiałem cenić pożytków, osišganych przez ludzi ze wspólnego życia. XXVII Zasiewy. Urzšdzenie wędzarni. Polni złodzieje. Skuteczna egzekucja. Niepomyœlny zbiór. Przechowanie zboża. Trzecia rocznica. Zima. Zaraz na poczštku wiosny wzišłem się do przygotowania ziemi pod zasiew. W zeszłymroku było to łatwe, bo szło o niewielki kawałek ziemi, ale w tym trzeba było szeœć razy tyle gruntu oczyœcić i skopać. Rolę uprawiłem zeszłorocznym sposobem, lecz odstępowała mnie odwaga na myœl, że na przyszły rok nierównie większa oczekiwała mnie praca. Dwa tygodnie zeszło na tej robocie. Przy pomocy łopaty byłbym jš za cztery dni skończył. Z zasiewem potrzeba było wstrzymać się czas niejaki, bo dopiero w połowie maja padały deszcze. Gdybym miał wczeœniej przygotowany grunt pod uprawę, mógłbym zasiewać dwa razy, raz w końcu grudnia, zbierajšc w drugiej połowie kwietnia, drugiraz, siejšc na poczštku maja, a kończšc żniwa we wrzeœniu. Tym razem, spóŸniwszysię z uprawš roli, musiałem przestać na jednym zbiorze, lecz i ten mi aż nadto wystarczył. Pole przygotowane pod zasiew ogrodziłem dookoła płotkiem bambusowym i to mi parętygodni zajęło. Mniejsza o pracę i czas, żeby tylko zabezpieczyć zbiór od kóz i zajęcy. Na koniec, kiedy nadeszła stosownachwila, zasiałem jęczmień, a majowe deszcze tak dzielny skutek wywarły, że w parę tygodni potem rola pokryła się przeœlicznš zielonoœciš. Oprócz tego obok jaskini zasiałem spory kawałek pola kukurydzš, żeby po niš do lasu nie chodzić. –Mój panie gospodarzu, rzekłem do siebie, ukończywszy roboty w polu, trzeba teraz wzišć się do młyna. Wszakże jęczmienia gryŸć nie będziesz, cóż ci po nim, jeżeli mški zrobić nie potrafisz? Nie przyjdzie to tak łatwo, ale każdy poczštek jest trudny. Przy pomocy Boskiej jakoœ to pójdzie. O żarnach, a tym bardziej o młynku ani marzyć, bo czymże je zrobię. Trzeba więc poprzestać na stępach, jakich Murzyni używajš do obtłukiwania jagieł. W wycieczkach moich od dawna zauważyłem pień grubego drzewa, złamanego przeszłorocznym wichrem. Z niego przy pomocy siekiery mogła być doskonała stępa, lecz w braku tego narzędzia czymże jš zrobić? Czym obcišć grube korzenie, przytrzymujšce go w ziemi? Czymże wreszcie wydršżyć zagłębienie? Nareszcie przyszło mi do głowy wytlić œrodek ogniem. Wzišłem się natychmiast do pracy. Najprzód poprzepalałem korzenie, następnie z wielkim wysiłkiem przytoczyłem pień do mego mieszkania, a nareszcie z mniejszym mozołem udało mi się go wypalić. Wydršżenie miało dostatecznš głębokoœć, ale było nierówne itak zaczernione, iż straciłem nadzieję, ażebym kiedy mógł otrzymać mškę białš. Z tłuczkiem poszło łatwiej. Na dnie strumienia znalazł się kamień podłużny, zaokršglony przez długie działanie fali. Wprawiwszy go w rozszczepionš gałšŸ, skrępowałem silnie łykiem. Teraz już tylko pozostawało spróbować, czy się zboże tłucbędzie. Wrzuciwszy dobrze wysuszonš kukurydzę do wydršżonego pnia, poczšłem tłuc z całej siły, lecz ziarna twarde i okršgłe wyskakiwały za każdym uderzeniem. Aby temu zaradzić, ucišłem liœć bananowy, a przebiwszy w samym œrodku otwór, przesadziłem przez niego tłuczek. Teraz ziarna nie mogły się rozpryskiwać, a gdy po godzinie nieprzerwanej pracy wybrałem mškę kukurydzianš, rozeœmiałem się serdecznie, gdyż była czarna, jak sadze. Trzeba było na to coœ poradzić. Wprawdzie węgiel drzewny nie jest truciznš, ale nie bardzo przyjemnie jeœć kaszę albo chleb z tš czarnš przyprawš. Zabrałem się zatem do wyskrobywania nożem zwęglonych œcian stępy i po trzech dniach oczyœciłem je nieŸle. Tym razem kukurydza wydała kaszę doœć czystš, pomieszanš z mškš i otrębami.Natychmiast wstawiłem jš w garnek, ugotowałem, a okrasiwszy przetopionym kozim masłem, z wielkim apetytem i zadowoleniem spożyłem. Zapewne żaden wytworniœ angielski nie byłby jej wzišł w usta, ale mnie smakowała przewybornie. Do żniw miałem jeszcze parę miesięcy. Trzeba było z tego korzystać i zajšć się polowaniem, ażeby nie narazić się, jak w zeszłym roku, na brak mięsa. Z tym wszystkim i polowanie nie przyda się na nic, jeżeli nie wymyœlę jakiegoœ lepszego sposobu przechowywania mięsa, gdyż solenie samo nie zabezpiecza go dostatecznie od zepsucia. Najpraktyczniej było osuszyć je na słońcu, podobnie jak robiš Murzyni, ale nieznałem dobrze tego sposobu. Wędzenie znów było mi doskonale znajome, ale nie było komina. Upatrujšc miejsca stosownegona jego zbudowanie, znalazłem doœć głębokš, a prawie prostopadłš szparę w skale sterczšcej nad grotš. Trzeba było tylko z boku zaprawić otwór, ażeby się dymnie rozpraszał. Jakoż i to powiodło mi się wcale nieŸle. Z drabinki, powišzanej z gałęzi, zrobiłem rodzaj rusztowania, potem pozaprawiałem poprzeczkami drewnianymi szczelinę, a następnie zagrodziłem chrustem na kształt płotu. Nareszcie wdrapawszy się jak kominiarz doœrodka, zarzuciłem chruœcianš œciankę glinš, ażeby jš zabezpieczyć od ognia. Ubite kozy, obdarte ze skóry, krajałem w cienkie pasy. Grubsze częœci macerowały się w soli, cieńsze zaœ płaty szły od razu do komina, jak tylko nieco na słońcu obeschły. Mięso w ten sposób przyrzšdzonemiało smak podobny do œwieżego, a daleko lepszy, aniżeli solone. Przed gotowaniem zwykle moczyłem je w wodzie, przez co nabierało soczystoœci. Już też i czas żniwa był niedaleki. Jednego ranka wybrałem się na folwark zobaczyć, czy prędko będzie je można rozpoczšć. Bezpieczny o kozy i zajšce, szedłem przypatrzeć się moim skarbom, ale któż opisze moje przerażenie, kiedy za zbliżeniem się ujrzałem chmarę ptactwa, wylatujšcš z pola jęczmieniem zasianego. –A, niegodziwe żarłoki, zawołałem z gniewem, czy to ja dla was sieję! Bardzo dużo mam zboża, żebyœcie mi go jeszcze wyjadały, nicponie! Ptaki odleciały, ale niedaleko posiadały na bliskich drzewach, jakby oczekujšc, kiedy będę łaskaw się wynieœć, ażeby mogły wrócić. Na nieszczęœcie nie mogłem wyœwiadczyć im tej grzecznoœci. Przeciwnie, wymierzywszy z łuku, najbliższego niszczyciela cudzego dobra położyłem trupem. To jednak nie zrobiło nareszcie najmniejszego wrażenia, gdyż natychmiast, jak tylko oddaliłem się na próbę o kilkadziesišt kroków, cała banda spadła na pole. Ubiłem jeszcze kilku tych rabusiów, a zrzekajšc się z nich pieczeni, porozwieszałem złoczyńców na wysokich tykach dookoła pola dla odstraszenia innych. Jakoż powiodło mi się doskonale, gdyż ani jeden nie poważył się najeżdżać pól moich, a nawet zupełnie tę częœć wyspyopuœciły. Kłosy już prawie podojrzewały, za tydzień można było wzišć się do żniwa. Powróciłem do domu, ażeby wprzódy skończyć z kukurydzš, która także już doszła. Zbierać jš było mi bardzo łatwo, gdyż kolby dały się bez trudu obłamywać. Łodygi dochodziły do pięciu łokci wysokoœci, a każda dŸwigała po kilka kolb, w jednej zaœ mogło być najmniej dwieœcie ziaren. Zebrałem jš szczęœliwie, a nie majšc czasu obrywać, zostawiłem to na póŸniej, œpieszšc się do jęczmienia. Oj, napracowałem się też nad żniwem, prawdziwie w pocie czoła. Niczym trudy żniwiarzy angielskich, na które zawsze tak wyrzekali. Każdy z nich był magnatem w porównaniu ze mnš, nieborakiem. Oni mieli sierpy, a ja musiałem nożem cały zbiór sprzštać, nie bioršc na raz więcej jak kilkanaœcie Ÿdziebeł. Koniec końców, zebranie czterdziestu snopów, mimo niezmiernej pilnoœci w robocie, kosztowało mnie przeszło tydzień czasu. Po sprowadzeniu zboża do domu i wymłóceniu nie zebrałem więcej, jak dobrykorzec. Zbiór byłby niezawodnie daleko lepszy, gdyby nie te obrzydłe ptaki, które zjadły mi połowę zboża. Umyœliłem na przyszły rok powetować tę klęskę, wysiewajšc trzy czwarte całego zbioru, a w tym roku obejœć się bez chleba, poprzestajšc na kukurydzy. Tej miałem pod dostatkiem. Po wyłuszczeniu kolb, napełniłem ziarnem pięć wielkich koszy i jeszcze nieco pozostało na natychmiastowy użytek. Liœcieiłodygi kukurydziane oraz słoma jęczmiennaprzydały mi się bardzo na pożywienie zimowe dla kóz. Zanim deszcze jesienne nadeszły, skopałempole po kukurydzy, ażeby na nim w końcu grudnia zasiać jęczmień, gdyż pragnšc prędzej skosztować chleba, miałem zamiar w przyszłym roku dwa razy zbierać. Pora deszczów zbliżała się szybkim krokiem. Ukończywszy zbiory, skorzystałem z kilkunastu dni pięknych dla przysposobienia zapasów drzewa na opał i zdołałem to przed nadejœciem zimy uskutecznić. Czas upływał mi nadzwyczaj szybko. A nim się spostrzegł, kiedy nadeszła trzecia rocznica rozbicia się naszego statku. Obchodziłem jš postem i rozmyœlaniem, jak poprzednie, a w parę dni potem gwałtowny huragan, wyjšcy przez kilkanaœcie godzin bez przerwy, oznajmił rozpoczęcie oœmio-lub dziesięciotygodniowych nudów, najakie w czasie zimowej pory byłem skazany. XXVIII Wycieczka na zachodniš częœć wyspy. Okolica nieznana. Niezmierny przestrach. Ucieczka. Rozmaite przypuszczenia. Zaniedbanie gospodarstwa. Zwštpienie. Po uskutecznieniu zasiewów grudniowych, umyœliłem wybrać się na dłuższš wędrówkę po wyspie. Od owej nocy gdy łuna, pochodzšca z nieznanej przyczyny, nabawiła mnie trwogi, upłynęło już a najmniej ny płomień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żYPcZTćc[:Îc\-y]-c€^c€g6žchô,ćciÚ;Šmiały pochłonšć bałwany morskie. A więc do dzieła, nie traćmy czasu, bo któżwie, jak długo potrwa pogoda. Trzeba z niej korzystać. Poszedłem naprzód do kajuty kapitana i zaledwie dotknšłem klamki, kiedy nagle szczekanie i skomlenie psa dało się słyszeć. Ach, wierzcie mi, kochani czytelnicy, że najpiękniejsza muzyka w œwiecie nie sprawiłaby mi takiej przyjemnoœci, jak głos tego poczciwego i wiernego zwierzęcia. Otworzyłem drzwi, a wnet czarny duży pies poskoczył ku mnie radoœnie i kręcšc ogonem, łasić się poczšł.Pogłaskałem go i rzuciłem mu kawałek pozostałego suchara, który z wielkim apetytem pochłonšł. Na próżno szukałem papierów i dziennika okrętowego, nic nie znalazłem. Zapewne uchodzšcy zabrali je z sobš. W kajucie kapitana wisiała przeœliczna broń, dwie strzelby, para pistoletów, kordelas, róg z prochem, worek z kulami. Widok ten zachwycił mnie. Od siedmiu lat obchodziłemsię nędznym łukiem. Pochwyciwszy pistolety, otworzyłem okienko i wypaliłem, aby przypomnieć sobie huk i użycie broni. –Ho, ho, panowie ludożercy, teraz was się nie lękam już wcale. Proszę mnie unikać, bożartować nie myœlę i za pierwszš sposobnoœciš nauczę was gwizdać po koœciele! Stšd pobiegłem do zakštka, gdzie cieœla okrętowy zwykł chować swe narzędzia. O, Boże! siekiery, piły, młoty, gwoŸdzie, dłuto, obcęgi – cóż to za skarby, co za skarby nieocenione! –Ależ mój kochaneczku, zawołałem, zastanów się nieco. Jak zaczniesz wszystkooglšdać, to cię tu i noc zaskoczy, burza sięzerwie i jak skšpiec ze skarbami pójdziesz na pokarm rekinom. Dalej do pracy, zimna krew przede wszystkim. Rzeczy użytecznych jest mnóstwo, lecz ich pod pachę nie zabierzesz i nie popłyniesz wpław z takim ciężarem. Namyœl się więc, jak to wszystko przetransportować na wyspę. Kto by z boku na mnie patrzył, niechybnie wzišłby mnie za wariata, gdyż cišgle sam ze sobš na głos rozmawiałem, bo też radoœć tak przepełniła mojš duszę, żem się musiał wygadać i chociaż tym sposobemulżyć niejako wezbranym uczuciom. – Czółna, szalupy, ani bata nie ma, jakże więc sobie bez nich poradzę? – Zbuduj tratwę, a obejdziesz się bez łodzi, – Pragnšłbym to zrobić, tylko że nie ma potrzebnego materiału na podorędziu. –Sš drzwi, ławy, stoły i mnóstwo innych drewnianych sprzętów, czegóż się więc namyœlasz? Natychmiast zabrałem się do roboty. Zbiłem dwie długie ławy poprzecznš łatš, potem dołożyłem parę rei, leżšcych w składzie, przyczepiłem do tego kilka innychdesek, lecz wkrótce poznałem całš niestosownoœć tej roboty. Tratwa była gotowa, ale nie tylko nie mogłem jej spuœcić na morze, ale nawet z miejsca poruszyć. –Oj, ty cielęca głowo, straciłeœ nadaremnie całš godzinę czasu, rozbierzże to na powrót, wszak widzisz, że trzeba zbijać tratwę na morzu. Szczęœciem morze było spokojne. Stršciłemwięc najprzód dwie belki, zwišzane poprzecznymi łatami, a potem inne kawałkidrzewa. Spuœciwszy je po drabinie sznurowej, poprzybijałem wielkimi gwoŸdziami żerdzie, poukładałem na nich deski i po dwóch godzinach pracy zrobiłem nareszcie dosyć mocnš tratwę, którš przywišzałem do szczštku steru, aby mi jej woda nie zabrała. Tratwa mogła unieœć mnie i kilka cetnarów ciężaru, trzeba tylko było wybrać najpożyteczniejsze rzeczy. Zabrałem więc naprzód topór, dwie siekiery, duży nóż, młot, piłę, skrzynkę gwoŸdzi i œwider. Następnie dwie strzelby z kajuty kapitana, kordelas, dwa pałasze, pistolety, baryłkę prochu, mogšcš zawierać około pięćdziesięciu funtów, worek kuł, trzy sery holenderskie, worek sucharów, kawałwędzonki, słoninę, nieco ryżu, kociołek i dwa rondelki. Więcej brać nie można, boby tratwa nie zdołała unieœć ciężaru. Pies, zaszczekawszy radoœnie, wskoczył zamnš na płytę. Poleciwszy się Bogu, odbiłem od okrętu, wiosłujšc długš żerdziš, a ponieważ właœnie przypływ morski pędził fale ku brzegowi, w krótkim czasie dostałem się do lšdu. Wprawdzie było jeszcze do zachodu słońca parę godzin, lecz nie odważyłem się płynšć drugi raz. XXXI Mój dwór. Nowa wycieczka. Bielizna. Rozmaite narzędzia. Namiot. Złoto i srebro bez wartoœci. Pismo œwięte. Błoga przepowiednia. Działo i kule. Co się ze mnš działo po powrocie, tego opisać nie umiem. Z bijšcym sercem przypatrywałem się zdobytym skarbom. Brałem jedno po drugim do ręki, nie mogšc nacieszyć się, nie mogšc uwierzyć, że do mnie należy. Poprzenosiwszy wszystko tego samego dniajeszcze do jaskini, nowego doznałem kłopotu. Gdzie to umieœcić, gdzie pochować,czy nie lepiej byłoby zanieœć rzeczy do koŸlej jaskini, dla zabezpieczenia przed Karaibami? Ale na co? Czyż nie mam straszliwej broni na ich odparcie? Wieczerza odbyła się z wielkš uroczystoœciš. Zasiadłem na krzeœle, jak monarcha, licznym otoczony dworem. Grochówka, ugotowana na wędzonce, kurzyła się na stole, wydajšc aromatyczny zapach. Na ramieniu usiadła papuga, zajadajšc kawałki cukru, które jej podawałem. Z jednej strony służył Amigo,3) tak bowiemnazwałem pudla, z drugiej ulubiona koza szarpała mnie pyszczkiem za rękaw, domagajšc się swego działu. Tysišce miałem rozrywek z mymi dworzanami. Pies z poczštku stoczył bójkę z kozš, lecz niezadowolony z jej wyniku, uznał za stosowniejsze zawrzeć pokój. Papuga wrzeszczała przeraŸliwie za każdym kšskiem, który psu dawałem, zazdroszczšc mu moich względów. W parę dni potem nastał pokój zupełny, a gdyby ktoœ z boku przypatrywał się biednemu pustelnikowi, dzielšcemu ze swymi zwierzętami posiłek, pewnie nie zdołałby się wstrzymać od œmiechu. Uniesiony radoœciš œciskałem i całowałem na przemian to pudla, to kozę. Jak to biedneserce ludzkie potrzebuje jakiegoœ przywišzania i obejœć się bez niego nie może. Wprzódy mało na to zważałem, lecz dziœ, w chwili pierwszej pociechy, po tylu latach, dusza moja pod wrażeniami radoœci topniała, łzy dobywały się z oczu i czułempotrzebę wywnętrzenia się i okazania mych uczuć. Przed udaniem się bardzo póŸno na spoczynek, upadłem na kolana i goršco podziękowałem Bogu za wszystko, co dziœ otrzymałem. Noc przepędziłem bardzo niespokojnie, budzšc się co chwila i nie mogšc doczekać poranka. Nareszcie wzeszło wspaniałe, upragnione słońce, zapowiadajšc najpiękniejszš pogodę. Ucieszyło mię to niezmiernie, gdyż mogłem bezpiecznie przedsięwzišć nowš wycieczkę na okręt. Przybywszy nad brzeg morski, zastałem tratwę przywišzanš do drzewa. Natychmiast, korzystajšc z odpływu morza, odbiłem od brzegu i dostałem się szczęœliwie na okręt. Tym razem wzišłem ze skrzyni paczkę haków i gwoŸdzi, tuzin siekier, dwie kielnie, wielki œwider, trzy topory, kilka hebli i duży brus z piaskowca do ostrzenia narzędzi. Potem, przeszukawszy zbrojownię, wydobyłem dziesięć muszkietów, tuzin pałaszy i pik, dwie baryłki, napełnione kulami muszkietowymi, baryłkę z prochem i kilka metrów lontu, to jest powroza wygotowanego w roztworze saletry, a służšcego do zapalania armat. Mógł on mi się przydać bardzo zamiast hubki przy krzesaniu ognia. Następnie udałem się do kajuty kapitana. Tam w skrzyniach i kufrach znalazłem rzecz nieocenionej wartoœci – bieliznę. Zapominajšc o wszystkim, rozebrałem się inatychmiast wskoczyłem w morze, a wykšpawszy się, włożyłem œwieżš bieliznę.Kto jej nie nosił przez siedem lat blisko, ten tylko potrafi ocenić przyjemnoœć, jakiejdoznałem, uczuwszy jš na ciele. Zaraz potem wybrałem kilka skrzyń, parę tuzinów koszul i innego ubrania, przeœcieradła, hamak, poduszkę, siennik, kołdry i zrobiwszy ze wszystkiego tłumok,spuœciłem na tratwę. Kilka pęków sznurów icetnar mydła dopełniły ładunku, z którym szczęœliwie wylšdowałem. Chcšc jeszcze drugš wycieczkę dzisiaj zrobić, nie znosiłem rzeczy do domu, lecz zostawiłem je na brzegu, dużym żaglem przykrywszy. Na obiad zjadłem suchar z kawałkiem wędliny, a nie wypoczywajšc wcale, znowu pożeglowałem ku okrętowi. Czas był dla mnie bardzo kosztowny, gdyż lada wicher mógł statek zatopić. Po południu przybywszy na pokład, zabrałem suknie, należšce do rozmaitych osób, nie przebierałem w nich wcale, lecz co się znalazło pod rękš, spuszczałem na tratwę. W składzie okrętowym znalazłem duży kršg wosku i beczułkę oleju. – No, teraz już mi nie zabraknie œwiatła, zawołałem z radoœciš. Wzišłem także kilka próżnych beczek i pak,bo i te miały wartoœć dla mnie, zastępujšc kosze, używane dotšd do przechowywania żywnoœci i innych rzeczy. Wylšdowawszy, rozbiłem przy pomocy żagla, sznurów i kołków ponad mymi rzeczami namiot i postanowiłem przepędzićnoc na brzegu, aby jutro oszczędzić sobie drogi od jaskini nad morze. Noc była przeœliczna, gwiazdy jaskrawo œwieciły, a ja pod namiotem rozcišgnšłem się wygodnie na materacu. Majšc pod głowšpoduszkę, a przykryty kołdrš, używałem, jak jaki moarcha wschodni. Przebudziwszy się przed wschodem słońca,postanowiłem wpław popłynšć do okrętu, ato dlatego, aby zbudować nowš tratwę i tym sposobem mieć więcej drzewa. Przy zbijaniu pierwszej nabrałem wprawy, a morze zupełnie spokojne nie przeszkadzałomi wcale. Pierwszym więc zatrudnieniem za przybyciem na pokład było wyrzucenie dwóch dużych belek na wodę, ma się rozumieć przywišzanych sznurami, aby ich fale nie uniosły. Pomiędzy nie narzucałem łat i desek, i wkrótce tratwa była gotowa. Przebrałem się zaraz w suknie europejskie, gdyż w moich szatach dawnychbyło mi za goršco przy tej ciężkiej pracy. Kiedym się przejrzał w lustrze, dziwnego doznałem wrażenia. Wprawdzie już nieraz przeglšdałem się w strumieniu, ale przypadkiem raczej aniżeli zumysłu. O, jakżem się przez te siedem lat odmienił. Cera niegdyœ delikatna, młodzieńcza – zgrubiała, opalona skóra była podobna do indiańskiej, broda i wšsy okryły twarz, a długie włosy spadały w nieładzie. –O, mój Robinsonku, jakże się, nieboraku, zestarzałeœ, rodzice nie poznaliby cię wcale. Z młodego chłopca zostałeœ dojrzałym mężczyznš, a kłopoty, troski, zmartwienia i niewygody niemało się do tego przyczyniły. Wyżaliwszy się tak przez chwilę, powróciłem do pracy, bo już czas przypływu nadchodził i trzeba było z niegokorzystać. Wyładowana tratwa zanurzała się doœć głęboko, gdyż kilka kręgów ołowiu, które wraz z maszynkš do lania kulzabrałem, przyczyniły niemało ciężaru. Płynšc ku brzegowi, rozœmiałem się mimowolnie, patrzšc na zapasy broni i amunicji, których najwięcej zabrałem. Przestrach był tego powodem. Zdawałoby się, że chcę prowadzić wojnę z całš ludnoœciš karaibskš. Po południu odbyłem nowš podróż. Okręt przez burzę znacznie widać ucierpiał, gdyżdużo towarów było zepsutych. W składzie na dole było kilka dużych beczek z winem, lecz tak ciężkich, że ich nie mogłem z miejsca poruszyć. Zresztš, nie uganiałem się wcale za goršcymi napojami i wzišłem tylko jednš baryłkę wina, ażeby w razie choroby mieć jakiœ ratunek. Pomiędzy mnóstwem rzeczy zabrałem łopatkę do węgli, szczypce, pogrzebacz, parę dršgów żelaznych. Lecz co mię najbardziej zachwyciło, to kilkanaœcie łopat, żelazem okutych, które mi do uprawy roli bardzo się przydać mogły orazkilkanaœcie niewielkich radełek, snadŸ przeznaczonych do oborywania trzciny cukrowej. Zabrałem także duży miedziany kocioł, maszynkę do czekolady i żarna nowiuteńkie, dosyć duże, na koniec ruszt wielki i znaczny zapas wędek rozmaitego gatunku. Już miałem odpływać, kiedy żałosne miauczenie dało się słyszeć spod pokładu. Zbiegłem na dół po schodach i znalazłem dwa koty wygłodniałe i chude. Rzuciłem im kawał słoniny, którš chciwie pożarły. Wprawdzie zwierzęta te nie były mi na nic pożyteczne, lecz litoœć przemogłai zabrałem je na tratwę, czego potem bardzo żałowałem, bo rozmnożywszy się, robiły mi różne psoty tak, że je musiałem wystrzelać. Noc przepędziłem znów pod namiotem, uzbrojony pistoletami i strzelbš. Pies leżał przy moich nogach, nie było więc obawy, aby mię wróg jaki zaszedł niespodziewanie.Następnego poranka, dopłynšwszy wpław do okrętu, zbudowałem trzeciš tratwę. Oprócz innych użytecznych rzeczy, zabrałem kilka garnków z konfiturami, kilkanaœcie chustek do nosa, chustki na szyję, na koniec duży zegar okrętowy. Rewidujšc wszystko dokładnie, napotkałem pod łóżkiem kapitana tajnš kryjówkę, w której była znaczna suma pieniędzy. –Cóż mi po was, zawołałem z niechęciš, wszak od siedmiu lat posiadam garœć złota,a dotšd najmniejszego zeń użytku nie miałem. I w samej rzeczy już chciałem pozostawić skarb nietknięty, ale myœl, że może kiedyœ znajdzie się jego właœciciel, nakłoniła mnie do zabrania go. Policzyłem pienišdze: było 1934 poczwórnych portugalów złotych, 730 gwinei i 4360 plastrów srebrnych hiszpańskich. W ogóle cała suma wynosiła przeszło półszósta tysišca funtów szterlingów i ważyła przeszło cetnar. Z trudnoœciš wywindowałem szkatułę spod łóżka, ale pienišdze musiałem rozdzielić, bojšc się na raz spuszczać je na tratwę. Jednej tylko rzeczy nie dostawało, to jest obuwia. Zaledwie po starannym szukaniu udało mi się zgromadzić kilka par trzewików, pozostałych po majtkach, i w nie najlepszym będšcych stanie. Pończoch za to znalazłem znaczny zapas i parę dobrych perspektyw. Otworzywszy szafkę kapitana, znalazłem kilkaset arkuszy papieru, pióra i atrament. Tak mnie to ucieszyło, że natychmiast pochwyciłem za pióro, próbujšc, czy też nie zapomniałem pisać, ale łzy, spadajšce na papier, zalały pierwsze litery. I znowu upadłem na kolana, dziękujšc Bogu za to odkrycie. Przeglšdajšc dalej, napotkałem kilka ksišżek w pergaminowej oprawie. Jedna z nich, grubsza, zwróciła mojš uwagę. Otwieram i nie wierzę mym oczom. O, Boże! Wszak to biblia. Pismo Œwięte, za którym od dawna tak wzdycham, zdrój pociechy i Ÿródło ulgi dla biednego, opuszczonego samotnika. Otworzyłem jš, a pierwsze wyrazy, na które padły me oczy, brzmiały: „Tedy wywiedzie cię Pan Bóg twój z więzienia twego i zmiłuje się nad tobš ”. Głoœny płacz ze łkaniem przerwał czytaniedalsze. Przez kilka minut przyjœć do siebie nie mogłem, bo też pierwszy wiersz księgi œwiętej zwiastował mi pociechę niewymownš i przypadł zupełnie do położenia mojego. Ochłonšwszy z tego wrażenia, zabrałem biblię, jako skarb największy i umieœciłem na samym œrodku tratwy, bojšc się, aby przypadkiem Œwięte Pismo nie przepadło. Toż samo uczyniłem z papierem i atramentem. Oprócz tego znalazłem kilka paczek piór dobrych, trzy scyzoryki, korkocišg, wielki nóż hiszpański, zwany machete, który służy zarówno na polowaniu, jak i w przebywaniu lasów gęstych, do wycinania przejœć, dwie piłki ręczne ogrodnicze, nóż zakrzywiony do obcinania wilków, oraz nożyce na kiju przymocowane do obcinania owoców na drzewach, młynek i piecyk do kawy, denarek pod kocioł, wielkš żelaznš łyżkę do lania kul, kilka sit rozmaitej gruboœci, kowadło, kilka młotów, cęgi, miech i pilnikiz okrętowej kuŸni. Wyrwałem także drzwiczki z kuchni i pozdejmowałem blachy, zamyœlajšc wystawić piec do gotowania. Nareszcie zabrałem zapas noży, widelców imis, bo chociaż miałem te ostatnie ale zgrabny wyrób europejski miał daleko więcej dla mnie powabu, aniżeli moje liche kleconki. W kufrze kapitańskim znalazłem kilka funtów œrutu różnego kalibru i blaszankę zawierajšcš parę kwart przepysznego prochu, z czego wniosłem, że musiał być amatorem polowania. W następnych wycieczkach przewiozłem jeszcze dwie skrzynie pięknego cukru, paręworów kawy, dwa pudełka rodzynków, beczkę przedniej mški, drugš ryżu, wreszcie wszystkie suchary i wędliny zapasowe, żagle, sznury i liny, niewielkš kotwicę od szalupy, szczotki, sztaby żelaza, moŸdzierz, kilkanaœcie arkuszy blachy. Powyjmowałem okna z kajuty, wzišłem łańcuch, kompas mały, lusterko, nożyczki i igły, oraz całe płótno, jakie gdziekolwiek dało się wynaleŸć. Powydobywałem ze œcian gwoŸdzie i haki, zabrałem wszystek ołów i proch, nie pogardzajšc nawet baryłkš zamoczonego. Na koniec paręset flaszek próżnych, nie wiedzšc nawet, na co by mi się przydać mogły. Zdawało mi się, że już wszystko pozabierałem, cokolwiek mogło mieć jakškolwiek wartoœć, a przeglšdajšc raz jeszcze skrzynie i skrzynki podróżnych i obsady, znalazłem nieco bielizny i zbiór różnych monet, wartoœci razem przeszło ych. ej ny płomień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żjPŠkůÄc €l˝ľc mr Öc nH/ôc o<> sto funtów szterlingów. Na koniec, patrzšcna działa okrętowe, umyœliłem zabrać chociażby jedno, dla dawania sygnałów w przypadku, gdyby mi się udało ujrzeć jakikolwiek okręt. Bardzo wiele trudów kosztowało mnie spuszczenie działa na tratwę, umyœlnie z grubych powišzanš belek. Na szczęœcie winda do wcišgania towarów dała się do tego użyć. Nierównie łatwiej poszło z trzema małymi falkonetami 4) , które miały jednofuntowy kaliber. Wzišłem także lawety do wszystkich czterech sztuk, a nadto kilkadziesišt kul szeœciofuntowych i paręset kulek falkonetowych. --------- 3) Po hiszpańsku przyjaciel. 4) Falkonetem nazywano rodzaj małego działka dawniej używanego. XXXII Zabezpieczenie zdobyczy. Palisady. Kuchnia ikuŸnia. Rocznica uroczystoœci domowej. Budowanie czółna. Opuszczam wyspę. Pršd morski. Niebezpieczeństwa. Głos ludzki budzi mnie z uœpienia. Wylšdowawszy szczęœliwie, postanowiłem nie wracać już na okręt, chyba po przeniesieniu wszystkiego w bezpieczne miejsca. Przychodziło mi bowiem na myœl, że jeżeli dzicy z sšsiedniego lšdu w istocie przybijajš niekiedy do mojej wyspy, to obecnie, znęceni widokiem okrętu, mogliby się skierować w tę stronę, a zobaczywszy na brzegu takie mnóstwo pak, napadliby mnie i zrabowali. Po wtóre, na okręcie nic już nie było godnego zabrania, a wreszcie lada burza mogła zniszczyć zupełnie owocemojej pracy, zamoczywszy proch, cukier, mškę i suchary. Przypuszczenie to przejęło mnie dreszczem. Natychmiast zaczšłem przenosić rzeczy do jaskini, ale niektóre były tak ciężkie, że podŸwignšć ich nie mogłem. Z okrętu spuszczałem je na tratwę za pomocš windy. Przyszło mi na myœl urzšdzić wózek, co poszło bardzo łatwo. Użyłem do tego lawet od falkonetówiw cišgu oœmiu dni poprzewoziłem wszystkopod okopy mego zamku. Ażeby zaœ niespodzianie nie zaskoczyła mnie ulewa, rozpišłem ogromny namiot z wielkiego żaglazapasowego. Ostrożnoœć ta na złe mi nie wyszła, albowiem dziewištej nocy powstałaznowu burza z deszczem i piorunami. Nie lękałem się o przedmioty ulegajšce zepsuciu od wody, gdyż wszystkie znajdowały się w jaskini, ale kiedy piorun zgruchotał niezbyt odległe drzewo, straszliwa ogarnęła mnie trwoga. Przypomniałem sobie, że tuż obok mnie znajduje się do czterechset funtów prochu.Gdyby piorun weń uderzył, wyleciałbym w powietrze z całš jaskiniš. Klęczšc i modlšc się, przepędziłem resztę nocy na kolanach,drżšc za każdš błyskawicš i polecajšc się Bogu. Na koniec nad ranem burza uspokoiłasię i piękna zajaœniała pogoda, ale mimo to,przez długi czas nie mogłem przyjœć do siebie z przerażenia. Po œniadaniu umyœliłem przenieœć proch do koŸlej jaskini. Ażeby nie zamókł, pakowałem go w próżne flaszki, przywiezione z okrętu, a potem bioršc po kilkanaœcie do kosza, nosiłem do mojego skalistego magazynu, umieszczajšc je w brylantowej grocie, to jest w drugiej jaskini. Zostawiłem sobie tylko do użycia z dziesięć funtów prochu, zakopanego w ziemi w butelkach. Do jaskini zaniosłem też znacznš częœć innych zapasów i narzędzi, aby w razie napadu dzikich i niepomyœlnego obrotu walki mieć pewnoœć, że nie utracę mych skarbów, chociażbym był zmuszony uciekać. Duże działo wywindowałem, przy pomocy kółek odjętych od falkonetów i lin, na strażnicę, tam je przymocowałem na lawetach częœciami poprzenoszonych, a wreszcie przykryłem budkš z desek, aby jezabezpieczyć od deszczy. Skierowałem wylot ku morzu, aby gdy nadejdzie potrzebadawania sygnałów okrętom, odgłos szedł w tamtš stronę. Majšc teraz znaczny zapas broni i amunicji,jak również narzędzi ciesielskich, umyœliłem obwieœć mój zamek palisadš. Zaopatrzony w siekierę i piłę, w towarzystwie psa wyszedłem do lasu na œcinanie drzew. Wybierałem na ostrokół drzewa œrednicy 5 do 20 centymetrów, a nadcišwszy pień z boku, piłowałem do reszty. Potem po obydwóch końcach zaostrzałem toporem. Pale te były długie na pięć i pół metra. Ładowałem je po kilka na wózek i transportowałem do siebie. Pomimo usilnej pracy z wyjštkiem œwišt, zaledwie w szeœć tygodni przysposobiłem około dwustu sztuk i teraz mogłem przystšpić do palisadowania. Wykopawszy rów w odległoœci trzech metrów dookoła muru, ustawiłem pale jeden przy drugim, a potem, obrzuciwszy je kamieniami, przysypywałem ziemiš. Tym sposobem utworzył się gęsty ostrokół, wysoki na trzy metry. Zostawiłem w nim cokilka metrów otwór czyli strzelnicę do ręcznej broni, falkonety zaœ umieœciłem natrzech wystajšcych rogach, obwód bowiem miał kształt pięciokšta z szerokš podstawš, którš formowała jaskinia. Po ukończeniu tej pracy, byłem zupełnie zabezpieczony od nieprzyjaciela, chociażby nawet w bardzo wielkiej liczbie podstšpił pod zamek. Ponieważ pora deszczowa wkrótce miała się rozpoczšć, a ja wcišż zajęty to sprowadzaniem rzeczy z okrętu, to zwożeniem ich, to wreszcie palisadowaniemzamku, nie mogłem wcale myœleć o uprawieroli i zasiewach, postanowiłem ustawić sobie kuchnię i kuŸnię. Na cegłę trzeba było kopać glinę. Jakże mi to teraz poszło łatwo przy pomocy doskonałych łopat, kiedy dawniej pociłem się, grzebišc dzidš i motykš. Nakopawszy znaczny zapas, wyrabiałem cegłę w formie, zrobionej z desek. Miałem ich doœć, pozbierawszy różne przegrody okrętowe i zabrawszy niemało pak różnej wielkoœci. Majšc spory zapas wypalonej cegły, wzišłem się do roboty. W kilka dni stanęła kuchnia w miejscu, gdzie niegdyœ był komindo wędzenia mięsa. Zaopatrzyłem jš drzwiczkami i blachš, a obok tego wymurowałem ognisko na kuŸnię, przyprawiwszy miech z boku. Obie znajdowały się pod dachem z desek. Trzebaż było widzieć pana Robinsona, jak przepasany fartuchem z żaglowego płótna, przyrzšdzał obiad. Na blasze stał garnek, w którym gotował się rosół z koziny, zasypany kluseczkami z białej jak œnieg mški, zagniecionej papuzimi jajami. Obok w rondlu kłębił się plumpuding z ryżu z rodzynkami, w serwecie zawišzany. Na patelni smażyła się młoda papuga, a na brytfannie piekł się zajšczek, naszpikowany słoninš. Niezawodnie ciekawym jesteœ, czytelniku, gdzie się naliczyłem gotować. Trzeba ci wiedzieć, że w młodoœci byłem wielkim ciekawcem, wœcibskim. Lubiłem przesiadywać w kuchni i patrzeć, jak gotuje kucharka. Otóż w tej akademii ukończyłem wydział kucharski, a potrzeba i doœwiadczenie wypromowały mnie na doktora tej sztuki. Czy też przypadkiem nie marszczysz brwi zgniewu, że dorwawszy się europejskich przysmaków zbytkuję, zapominajšc o jutrze? Zaraz ci się wytłumaczę, dlaczego dzisiaj wyprawiam taki bankiet. Jest to dzień 16 wrzeœnia, rocznica urodzini imienin mojej ukochanej matki. Pamiętam, jak ten dzień w domu obchodziliœmy uroczyœcie za dni szczęœliwych dziecinnej swobody. W dniu tym, wszyscy trzej ubraniw najpiękniejsze sukienki, z bukietami jesiennych kwiatów w ręku, prowadzeni przez ojca, spieszyliœmy winszować matce. Potem modliliœmy się goršco w koœciele za jej zdrowie. Po obiedzie, zwykle wykwintnym, jeżeli pogoda pozwalała wybieraliœmy się na jakš wycieczkę za miasto. O, jakże szczęœliwe były to czasy! A dziœ... Postanowiłem więc dzień ten przepędzić uroczyœcie. Rano, nie mogšc winszować matce, pobiegłem do mego koœcioła, a ustroiwszy krzyż w kwiaty, długo modliłemsię za matkę ze łzami, nie wiedzšc, czy jeszcze żyje. A teraz gotowałem zbytkownyobiad i najlepszym winem miałem spełnić jej zdrowie. Cały mój dwór, zaproszony dostołu, dzielił ucztę, używajšc wszystkich potraw na równi z panem. Ponieważ dawniejsze zagrodzenie bambusowe nie zasłaniało mnie dobrze od słot jesiennych, sporzšdziłem więc szczelnš œcianę z desek, w której znajdowały się dwa okienka, wyjęte z kajutokrętowych i drzwi z zamkiem z kajuty kapitana. Mogłem się teraz zamykać na noc, nie obawiajšc się niespodziewanego napadu. Wnętrze jaskini było wybornie zaopatrzone,na klocach leżały deski, na nich stało łóżko z poœcielš, obok stół, œwieżo zrobiony z desek, na nim œwieca woskowa, koło stołu krzesło, nad łóżkiem namiot z żaglowego płótna, a kiedy na kominku buchnšł ogień, a drzwi i okna zasłoniłem firankš, można się było rozkoszować i drwić z burzy, ryczšcej na dworze. Przejœcie, wiodšce przez korytarz, zagrodziłem także œcianš, aby uchronić się od wyziewów spiżarnianych. Drugie zaœ wyjœcie zatarasowałem tak dobrze, że nikttamtędy nie mógłby się dostać do jaskini. Czasami tylko wspomnienie o trzęsieniu ziemi mnie przerażało, ale wspomniawszy na Opatrznoœć, powierzałem się Jej z ufnoœciš i odzyskiwałem spokój. W zimie dni powszednie schodziły mi na pracy, wieczory i œwięta na czytaniu biblii. Ach, ta nieoceniona księga była mi najlepszym towarzyszem i przyjacielem w samotnoœci. Z niej czerpałem zdrój pociechw moim osamotnieniu. Skoro tylko zabłysły pierwsze promienie wiosennego słońca, wzišłem się do uprawyroli. Do radełek, zaopatrzonych w jarzma, pozaprzęgałem kozy. Z poczštku nie chciałycišgnšć, lecz pręt był wybornym profesorem i nauczył je posłuszeństwa. Zapomocš tego zaprzęgu zorałem tak wielki kawał pola w tygodniu, że łopatš nie dokazałbym tego w dwóch miesišcach. Podzieliwszy je na częœci, pozasiewałem pszenicš, grochem, żytem, jęczmieniem, a wreszcie owsem, przeznaczajšc go dla kóz.Zasiew zawlokłem bronš, zrobionš ze szpernali, na okręcie znalezionych. Na koniec zasadziłem kilka garœci rodzynków, próbujšc, czy mi się nie uda wyhodować winoroœli. Po ukończeniu tych robót, zostało mi parę miesięcy czasu na inne zatrudnienia. Czymże się teraz zajšłem? Jak sšdzisz, kochany czytelniku? Oto budowš łodzi. – Czyż ci tak Ÿle na wyspie – zawołasz, wzruszajšc ramionami. – Wszak masz wszystkiego dosyć: pyszne mieszkanie; pełnš spiżarnię, broni i amunicji pod dostatkiem. Ileż razy doœwiadczyłeœ niestałoœci morza! Czyż znowu, podobnie jak niegdyœ w Brazylii, chcesz popełnić szaleństwo? Nie lepiej zaczekać, aż ci Bóg zeœle okręt na ratunek? Wszystko to prawda, lecz mnie zdawało sięinaczej. Sšdziłem, że Opatrznoœć właœnie dlatego zaopatrzyła mnie w różne przyrzšdy do zbudowania łodzi, ażebym sięmógł wyratować z mego położenia. Wybrawszy drzewo, rosnšce o kilka krokówod głębokiego strumienia, œcišłem je siekierš, a obrobiwszy zewnštrz toporem, zaczšłem wypalać œrodek rozżarzonymi węglami. Kiedy już zagłębienie zdawało mi się dostateczne, poczšłem je wyrównywać dłutem i siekierš, po czym zaczšłem kopaćrów, głęboki na półtora metra, a na dwa metry szeroki. Ale wtem zaskoczyły mnie żniwa. Zbiór w tym roku wypadł bardzo pomyœlnie, zebrałem kilkanaœcie kóp zboża różnego, posługujšc się zamiast sierpa lub kosy, szablš. Pałasz krzywy, muzułmański, wyostrzyłem z przeciwnej strony na brusku, a przyczepiwszy do kija, używałemjak kosy. O ileż łatwiej mi było œcinać nim zboże, aniżeli wprzódy nożem. Zboże zwiozłem na lawetach od falkonetów i ułożywszy we dwa wielkie brogi, nakryłemstrzechš. Całš zimę tegorocznš pracowałem nad wyrobieniem steru, wioseł i innych sprzętów do wyekwipowania czółna potrzebnych. Czytanie biblii urozmaicało mi tę smutnš porę roku, a zawsze wynaleŸć umiałem teksty, umacniajšce mnie w mym przedsięwzięciu. Na poczštku wiosny, dokończywszy kopaniakanału, z wielkim trudem spuœciłem statek na wodę. Nie jestem w stanie opisać radoœci, doznanej na widok czółna, lekko kołyszšcego się na wodzie. Zamierzyłem spróbować żeglugi do lšdu stałego, gdzie niezawodnie uda mi się napotkać okręty europejskie, a gdyby się to nie powiodło, przynajmniej wyspę dookoła opłynšć. W poœrodku łodzi umocowałem maszt niewielki i uczepiłem na nim spory żagiel, nabiałem żywnoœci, wina, naczynia z wodš,cztery muszkiety i jeden falkonet, aby na przypadek spotkania dzikich mieć się czym bronić. Przykryłem częœć łodzi płótnem, chronišc zapasy od deszczu. Na koniec, umieœciwszy w tyle jej parasol, wypłynšłem na morze dnia 14 stycznia 1671 roku, zapominajšc w poœpiechu zupełnie o pienišdzach. Przed samym odjazdem pomodliłem się goršco pod krzyżem, albowiem mogłem już wcale nie powrócić na wyspę. Na tę myœl łzy zakręciły mi się w oczach, i znowu padłem na kolana, dziękujšc Wszechmocnemu Stwórcy za dziewięcioletni przytułek i tyle różnych dobrodziejstw, jakie z Jego łaski otrzymałem. Wiatr, wydawszy lekko żagiel, z łatwoœciš zaczšł popędzać statek. Wybrzeże, od którego odbiłem, usiane było mnóstwem skał podwodnych, wypadało więc żeglować ostrożnie, ażeby na poczštku zaraz nie ulecrozbiciu. Musiałem znacznie nałożyć drogi, ażeby się wydobyć spoœród tych raf i haków. Poza pasmem skał widać było na morzu silny pršd, co mię wcale nie cieszyło, gdyż porwany nim, mogłem zboczyć z obranego kierunku i dostać się na otwarte morze, gdzie mnie czekała oczywista zguba w wštłym i licho zaopatrzonym statku. Cokolwiek bliżej lšdu znajdowała się wielka ławica piasku, postanowiłem zatem płynšć szerokim kanałem, oddzielajšcym jš od wyspy. Morze, wyjšwszy pršdu, było dosyćciche, lubo mnie niepokoił wietrzyk, w kierunku pršdu wiejšcy. Pomimo to zaufany w mych wiadomoœciach żeglarskich, rozwinšłem żagiel i polecajšc się Bogu, wyruszyłem na morze. Zaledwie jednak czółno dosięgło wschodniego krańcaławicy, kiedy pršd porwał je z takš gwałtownoœciš, ze mimo wszelkich wysileń nie zdołałem więcej nic zrobić, jak tylko utrzymywać się na brzegu pršdu i tym sposobem zmniejszyć szybkoœć pływu. Na próżno zarzucałem kotwicę, nie dosięgła dna. Nadaremnie starałem się lawirować, siła pršdu przewyższała moc wiatru, a robienie z całej siły wiosłem było tylko dziecinnš igraszkš. Chociażby nawet morze nie zatopiło czółna,to żywnoœci nie wyst arczy na długo, a któż wie, dokšd będę zmuszony tułać się naprzestworzu morskim. W niezmiernej trwodze i żalu zwróciłem oczy ku mojej ukochanej wyspie. – O, ty droga pustynio, zawołałem w rozpaczy, czyż już cię nigdy nie zobaczę! O,jeżeli mi Bóg pozwoli dostać się na twe lubewybrzeża, nigdy, nigdy cię więcej nie opuszczę! Z niezmiernym wysileniem robiłem wiosłami w kierunku ławicy, ale byłem już przeszło pięć mil morskich od lšdu i wyspa coraz bardziej minęła mi z oczu. Gdyby nagle niebo się zachmurzyło, niezawodnie zgubiłbym do niej drogę. Pogoda wprawdzie była piękna, ale wzgórzawyspy, niby czarny obłoczek, rysowały sięjuż tylko z dala na widnokręgu. Wtem spostrzegłem, że pršd zaczšł nieco wolniej płynšć, a nareszcie, natrafiwszy na gromadę skał w niewielkiej odległoœci na północy leżšcych, rozłamywał się na nich i jedna częœć pędziła dalej w tym samym kierunku, podczas gdy druga zawracała na południe, właœnie ku wyspie.Ten rozdział pršdu mnie uratował. Korzystajšc ze zwolnienia szybkoœci, wsparty powiewem wiatru, zdołałem wpłynšć na to drugie ramię. Żeglujšc z największš ostrożnoœciš, lubo daleko wolniej jak wprzódy, około pištej godziny po południu wylšdowałem szczęœliwie na mojej wyspie. Poczuwszy ziemię pod nogami, zadrżałem zradoœci. Z sercem przepełnionym wdzięcznoœciš œlubowałem uroczyœcie zrzec się nadal podobnych prób żeglowania po otwartym morzu. Wiatr zapędził mnie napółnocnš, całkiem nieznanš stronę wyspy. Trzeba było tu przenocować. Na drugi dzień, trzymajšc się brzegów, popłynšłem ku zachodowi. Zrobiwszy trzy lub cztery mile morskie, przy pomyœlnym wietrze dostałem się do zatoki, wrzynajšcej się w lšd głęboko, a utworzonej przez rzekę, wpadajšcš tutaj do morza. Niepodobna byłoznaleŸć dogodniejszego portu dla mojego czółna. Zostawiłem je tutaj ukryte w gęstych nadbrzeżnych zaroœlach, a sam, zabrawszy tylko broń i parasol, ruszyłem ku domowi piechotš. W domu zastałem wszystko nietknięte. Przebywszy zagrodzenie, rzuciłem się jak martwy na łóżko i zasnšłem. Lecz któż opisze moje przerażenie, gdy mię nagle przebudził jakiœ głos wołajšcy: Robinsonie!Robinsonie Kruzoe! Jakżeœ ty biedny! Nie wytrzeŸwiony całkiem ze snu, usiadłem na posłaniu, oglšdajšc się z trwogš, kto na mnie woła. Z poczštku myœlałem, że mi się to we œnie przywidziało, lecz wnet powtórnie usłyszałem wołanie. Obracam szybko głowę i widzę siedzšcš na zagrodzeniu papugę, która drze się przeraŸliwie, powtarzajšc wcišż te same słowa. Nieraz w strapieniu wymawiałem jeprzeszło ych. ej ny płomień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żp`O qŻgc!€r×c!síÄc!tą,P!u-jc"€vk;÷"w głos, a pojętny ptak nauczył się ich i teraz takiego mi strachu napędził. XXXIII Przechadzka po wyspie. Okropny widok. Zamiary zemsty. Zasadzka. Próżne oczekiwania. Zmiana zamysłów. Sen proroczy. Doznane niebezpieczeństwo na długo pozbawiło mnie chętki do żeglowania. Niepokoiłem się bardzo, że łódŸ wraz z zapasami zostaje na drugim końcu wyspy, ale jakim sposobem sprowadzić jš stamtšd?Sama myœl o tym już mnie dreszczem przejmowała. Chcšc jš bowiem przecišgnšćpod zamek, trzeba było koniecznie przedrzeć się przez pršd, który mnie tak daleko zaniósł na morze. Byłbym szalony, gdybym się miał znowu na niebezpieczeństwo narażać, a tak łódŸ, kosztujšca mnie czternaœcie miesięcy pracy, była teraz zupełnie nieużyteczna. Po dłuższym zastanowieniu, zrzekłem się myœli porzucenia wyspy. Nieudana żegluga i przestrach, jakiegom doznał, podniosły w mych oczach niezmiernie jej wartoœć. Wprawdzie przykrzyło mi się bez towarzystwa ludzkiego, ale kiedym rozważył, ile to cierpień i zmartwień wyrzšdzajš sobie ludzie nawzajem, tęsknota ta zmniejszyła się znacznie. Na mej wyspie byłem nieograniczonym panem, miałem wszystkiego pod dostatkiem. Bóg darzył mnie zdrowiem, mogłem żyć zatem szczęœliwie i spokojnie. W miesišc po owej żegludze, uzbrojony strzelbš, wyszedłem po południu w zamiarze zobaczenia, co się dzieje z mojš łódkš, ale zamiast iœć wschodniš, puœciłemsię zachodniš stronš wyspy, chcšc raz przecie zwiedzić jš całkowicie. Zaledwie doszedłem na wierzch wzgórza, położonego nad ujœciem rzeki, gdy nagle, rzuciwszy okiem na morze, ujrzałem w oddaleniu jakiœ punkt czarny. Wielka odległoœć nie pozwoliła mi rozpoznać, czy to łódŸ, czy jaka wielka ryba. Na nieszczęœcie nie miałem z sobš perspektywy. Ponieważ przedmiot ów wkrótce zniknšł mi z oczu, puœciłem się w dalszš podróż. Lecz któż opisze moje przerażenie, gdy w miejscu, na którym przed czterema laty była wyciœnięta stopa ludzka, ujrzałem mnóstwo porozrzucanych piszczeli, parę czaszek ludzkich i niepodogryzanych ršk z okrwawionymi palcami. Wszystko to leżało w dużym, okršgłym zagłębieniu, w œrodku którego były œlady œwieżo wypalonego ogniska. Oburzenie, przestrach, zgroza, obrzydliwoœć, gniew, przykuły mię do ziemi. Stałem jak głaz, nie mogšc poruszyćsię z miejsca, krew œcięła się w żyłach nawidok piekielnej zwierzęcoœci ludożerców. Na koniec przemógłszy odrętwienie, zaczšłem biec na powrót ku mojemu mieszkaniu, nie tyle miotany trwogš, co wœciekłoœciš. Przypadłszy do domu, zaczšłem rozważać całš przygodę. A więc obrzydli Karaibowie nie przypływali do wyspy dla zbierania jej płodów, lecz dla wyprawiania swych uczt obmierzłych. Więc po dziewięciu latach zostawania w samotnoœci, pierwsze zetknięcie z rodem ludzkim, zamiast pociechy i radoœci, przyniosło mi tak okropne wrażenie. O, jakże Bóg łaskaw, że mię im na pastwę nie wydał. Gdybym o paręgodzin wczeœniej opuœcił mieszkanie, niezawodnie wpadłbym w ich ręce i wtedy, zamordowawszy mię okrutnie, byliby wyprawili sobie bankiet z mego mięsa. Wypadek ten napełnił mię znowu bojaŸniš. Jak złoczyńca wymykałem się z mieszkania, nie myœlšc o odwiedzeniu czółna, a to z obawy, ażebym nie spotkał się z ludożercami. Sprzęt zboża, zwózkę oraz wszystkie czynnoœci odbywałem ukradkiem, zawsze od stóp do głów uzbrojony. Nawet nie odważyłem się polować broniš ognistš, albowiem dzicy, usłyszawszy wystrzał, mogli pójœć za jegokierunkiem, wyœledzić mnie i zamordować. Wkrótce nadeszła zima. W tym czasie byłem wolny od odwiedzin ludożerców, gdyżmorze wcišż wzburzone nie dozwoliło ich wštłym statkom przebywać przestrzeni, rozdzielajšcych oba lšdy. Mimo to miałem zawsze pod rękš kilka nabitych muszkietów,a oba falkonety, naładowane drobnymi kulami, oczekiwały napastników. Widok szczštków ludożerczej biesiady nadałdziwny zwrot moim myœlom. Przez całš zimę o niczym innym nie marzyłem, jak tylko o zemœcie nad dzikimi. Wyszukiwałem sposoby ukarania obrzydłych biesiadników, pragnšłem serdecznie zajœć ich podczas szkaradnej uczty, srogim odwetem pomœcićkrew przelanš i na zawsze odebrać im chętkę odwiedzania mej wyspy i wyprawiania na niej swych obmierzłych obchodów. Ale jakże tego dokonać? Czyż mogę sam jeden napaœć na dwudziestu lub trzydziestu Karaibów, uzbrojonych w strzały i dziryty. Wszak tak samo można lec od tej broni, jakod kuli lub szabli. A gdybyœ też podminował miejsce, na którym palš ogień i piekš ciała ludzkie i gdyżar dosięgnie prochu, wysadził w powietrze z tuzin tych łotrów? Lecz pomysł ten nie był dobry. Naprzód, że nie mogłem przewidzieć, gdzie ogień rozpalš za drugim razem, powtóre proch mógłby się za wczeœnie albo za póŸno zapalić, a w takim razie zepsułbym na próżno kilkadziesišt funtów mego nieocenionego materiału. PóŸniej przychodziło mi na myœl, żeby zaczaić się w bezpiecznym, a nie bardzo odległym miejscu z kilkoma muszkietami dobrze nabitymi, wypalić ze wszystkich, a na resztę, przerażonš niespodziewanš klęskš, wpaœć z szablš i pobić do szczętu. Przez parę tygodni rozważałem ten pomysł, tak iż kilka razy œniło mi się, jakobym z dzikimi staczał walkę, a gdy znów wiosna powróciła, kilka razy wychodziłem dla upatrzenia stosownego miejsca na zasadzkę. Umysł, zajęty wcišż obrazami rzezi, przedstawiał mi mnóstwo ludożerców, padajšcych od strzałów. Nareszcie wynalazłem doskonałš kryjówkę. Był to wšwóz, biegnšcy od strażnicy aż ku wybrzeżu, na którym odbywały się uczty dzikich. Gęsta krzewina zakrywała wybornie wchód do wšwozu. Ze strażnicy mogłem doskonale wyœledzić przybycie łodzi i mieć dosyć czasu, aby przed wylšdowaniem Karaibów na wyspę dopaœć kryjówki. Ukryty w wielkim, wypróchniałymdrzewie, nie widziany przez dzikich, położyłbym z łatwoœciš trupem kilkunastu,zanim by ochłonęli z pierwszego przestrachu. Przygotowawszy więc cztery muszkiety, umieœciłem je na zewnštrz pnia wypróchniałego, a co rano z dwoma pistoletami i szablš wychodziłem na zwiady ku wybrzeżom. Lecz parę tygodni upłynęło,a dzicy nie pokazywali się wcale. To ostudziło nieco mój zapał, a myœli zaczęły powoli brać inny kierunek. –Chcesz karać ludożerców, mówiłem sam do siebie, a rozważ, czy masz do tego prawo? Cóż oni winni, że pogršżeni w ciemnocie, hołdujšc starym zwyczajom, a może przepisom religijnym, robiš tylko to samo, co robili ich ojcowie i czego się od nich nauczyli. Rozważ no, jak postępujš twoi bracia, Europejczycy, niby to oœwieceni i wykształceni. Ile oni w niepotrzebnych i niesprawiedliwych wojnachludzkiej krwi przelewajš, niszczš miasta i pustoszš krainy całe. Przypomnij sobie, z jakš odrazš każdy uczciwy człowiek wspomina nazwiska Korteza, Pizarra, Almagra i innych rabusiów hiszpańskich, którzy tysišcami mordowali Indian, nie uważajšc nawet tych biedaków za ludzi. Powiedzże mi teraz, kto cię zrobił sędziš i katem Karaibów, nie wiedzšcych nawet, że Ÿle robiš? Zastanów się dobrze nad tym, cozamyœlasz uczynić, gdyż może czyn twój będzie tak obmierzły Bogu, jak tobie ludożerstwo dzikich. Uwagi te silnie na mnie wpłynęły. Zrzekłemsię zamiaru napadania na Karaibów, uznajšcniesprawiedliwoœć karania ludzi, którzy mi nic złego nie uczynili. Postanowiłem tylko bronić się w razie napadu, albo też walczyćwtenczas, jeżeliby szło o ocalenie życia człowiekowi przeznaczonemu na pożarcie. Do tego postanowienia przyczyniła się takżemyœl, że w razie rozpoczęcia walki mogłembyć zwyciężony. Gdyby bowiem chociaż jednemu powiodło się uciec, mógłby przez zemstę naprowadzić na mnie tysišc swych współrodaków, a w ten czas i strzelby nic by nie pomogły. Wyrzekłszy się zamiaru wojowania z dzikimi, wybrałem się na nowš wycieczkę, dla zajęcia się sprowadzeniem mego czółnaz odległej zatoki, gdzie blisko trzy miesišcezostawało. Zamiast narażać się na pršd, objechałem północno-zachodniš stronę wyspy i zawinšłem w przystani leœnej od zamku o tysišc kroków odległej, na wschodniej stronie jego położonej, gdzie łódŸ była w nadbrzeżnych zaroœlach doskonale ukryta przed Karaibami. Zresztš, byłem zupełnie spokojny, przekonawszy się, że dzicy lšdujš na wyspie jedynie dla pożarcia ciał ludzkich i nie oddalajš się z wybrzeża. Zatem mogłembezpiecznie mieszkać w zamku i oddawać się zwykłym zatrudnieniom. Co było mi tylko bardzo niedogodne, to potrzeba ukrywania mej obecnoœci na wyspie, powstrzymywanie się od polowania i rozniecania ognia poza obrębem mieszkania, z obawy, ażeby Karaibowie nie dostrzegli, że tu ktoœ przebywa. Wróciłem więc do polowania na zajšce z łukiem. Kóz nie potrzebowałem strzelać, bo moja trzoda powiększyła się do czterdziestu kilku sztuk i co rok œmiało można było zabić ich dziesięć na pokarm. Muszę też nadmienić, że poczciwy Amigo tak się wprawił do chwytania zajšczków, że nierazprzynosił mi z lasu żywcem owoc swego polowania. Dziesišta rocznica wylšdowania mego na wyspę przeszła jak zwykl e na poœcie i modlitwie. Gdym się obejrzał wstecz na upłynionych lat dziesięć, gdym pomyœlał, żejuż mam lat 33 skończonych, ciężko mi się zrobiło na sercu. –Mój Boże, zawołałem, oto najpiękniejsze me lata zbiegły samotnie! Towarzysze moi otoczeni rodzinš, dziatkami, wiodš przyjemne życie w lubej ojczyŸnie, gdy tymczasem ja nieszczęœliwy żyję tutaj sam jeden i może nie ujrzę więcej rodzinnej ziemi. Ale nie szemrzę bynajmniej na mój los, a jeżeli Ci się, Panie, podoba, abym tu dni moje zakończył, z poddaniem i pokorš przyjmę Twój wyrok i chwalić będę Imię Twoje. Czas deszczów przeszedł spokojnie. Nie opisuję tu ani zasiewów, ani żniw, albowiemnieraz już o tym gawędziłem szeroko, wspomnę tylko, że zboża miałem pod dostatkiem i na niczym mi nie zbywało. Jednej nocy, a było to, jak mój kalendarz wskazywał, 24 marca 1674 roku, nie mogłem wcale zasnšć, różne myœli przychodziły mi do głowy, a ludożercy niemały udział w nich mieli. Zmęczony bezsennoœciš i myœlami, dopiero nad ranem wpadłem w sen głęboki. Dziwne marzenie zapełniło ten chwilowy spoczynek. Œniło mi się, że wyszedłem na przechadzkę w stronę, gdzie lšdowali dzicy.Wtem dwa czółna przybiły do brzegu i z nich wysiadło kilkunastu Karaibów, wiodšc kilku nieszczęsnych na pożarcie. Nagle jeden z nich wyskoczył z gromady i zaczšłuciekać ku krzakom, za którymi stałem. Wybiegłszy naprzeciw niemu, zaprowadziłem biedaka do zamku. Naówczas padł na kolana, błagajšc o pomoc przeciwko przeœladowcom. Kazałem mu przebyć wał po drabinie, co też wykonał. Od owej chwili miałem towarzysza niedoli i spodziewałem się przyjego pomocy, w mym wštłym czółnie wydostać się z wyspy. W tej chwili się przebudziłem i czym prędzej obejrzałem wokoło, aby się przekonać, czy to był sen,czy jawa. Na nieszczęœcie było to tylko marzenie. Sen ten jednakże nowe nastręczał mi plany.A gdyby też się urzeczywistnił. Czy było niepodobieństwem uwolnić jeńca na rzeŸ przeznaczonego? A więc do dzieła, trzeba tylko pilnie uważać, kiedy dzicy znów wylšdujš na wyspie, a przygotowawszy broń, z resztš zdać się na wolę Opatrznoœci. Od tego dnia co rano wybiegałem na strażnicę, œledzšc przez perspektywę karaibskie łodzie. Zamiary nowe rozbudziły całš mojš zaciętoœć. Miałbym teraz już sprawiedliwy powód do rozpoczęcia kroków nieprzyjacielskich. Chęćspróbowania się z dzikimi nie dawała mi spokoju. Nie lękałem się walczyć, chociażby w wielkiej liczbie przybyli, bo niezawodnie odniósłbym zwycięstwo. XXXIV Wylšdowanie Karaibów. Uczta ludożerców. Odważny jeniec. Potyczka z dzikimi. Nowy towarzysz. Indianin w europejskim stroju. Strzelba bożyszczem. Pojęcie Piętaszka o smaku. Upłynęło od tego czasu około dwóch miesięcy, gdy o œwicie 15 maja ujrzałem zestrażnicy pięć łodzi napełnionych dzikimi, które przybiły do brzegu w miejscu zwykłego lšdowania. Liczba tak wielka przeraziła mnie. Wiedziałem, że na jednej łodzi bywa szeœciu do oœmiu dzikich, zdawało mi się więc zuchwalstwem napadać na tak wielkš gromadę. Zamiast zatem uderzyć na nich, schroniłem się do zamku, a nabiwszy strzelby i falkonety œwieżym podsypawszy prochem, gotowałem się do obrony. Godzina jednak nadaremnego oczekiwania ubiegła, a nawet szmer najmniejszy nie dolatywał mych uszu. Tego było mi za długo. Koniecznie chciałem wiedzieć, co siędzieje w mym państwie. Wzišwszy więc strzelbę, wyruszyłem ostrożnie ku pagórkowi, leżšcemu na krańcu lasu przytykajšcego do wybrzeża, na którym znajdowali się dzicy. Przybywszy na miejsce, ukryty za drzewem, zaczšłem przez perspektywę przypatrywać się Karaibom. Blisko trzydziestu, trzymajšc się za ręce, tańczyło około ogniska, wykonujšc szczególniejsze miny i gesty. Wtem kilku innych wyprowadziło dwóch jeńców z czółna, cišgnšc ich ku gromadzie w zamiarze zamordowania. Ale kiedy jeden padł pod ciosem kamiennej siekiery, drugi zerwawszy więzy, zaczšł uciekać z niezmiernš szybkoœciš, właœnie w kierunku wzgórza, na którym stałem. Przelškłem siębardzo, gdyż cała gromada dzikich mogła się za nim puœcić w pogoń, lecz na szczęœcie trzech tylko zaczęło œcigać jeńca, który przez ten czas, nim się gonić namyœlili, ubieg. ej już potężny kawał. Pomiędzy wzgórzem, na którym stałem, a dzikimi, znajdowała się odnoga morska na kilkanaœcie sšżni szeroka. Jeżeli jeniec chciał ujœć œcigajšcym, musiał jš koniecznie przepłynšć. Tak się też stało. Przybywszy nad brzeg, wskoczył w morze.Po kilku œmiałych rzutach był już na drugiej stronie i zaczšł okršżać pagórek. Ztrzech œcigajšcych, jeden, zapewne nie bardzo wprawny w pływaniu, namyœlił się iwrócił. Dwóch innych przepłynęło zatokę. Widocznie sen mój się spełnił. Opatrznoœć powoływała mnie, ażebym wyratował nieszczęœliwego. Zbiegłem szybko z pagórkai stanšwszy pomiędzy uciekajšcym a gonišcymi, zawołałem na niego, aby się zatrzymał, lecz biedak przelškł się mnie podobnie jak swych nieprzyjaciół. Dajšc muznak, żeby się nie bał i przyszedł do mnie,zwróciłem się naprzeciw œcigajšcych, a gdy jeden z nich około mnie przebiegał, zgruchotałem mu czaszkę kolbš, lękałem się bowiem strzelić, ażeby hukiem nie zwabić całej gromady. Towarzysz zamordowanego na ten widok stanšł jak wryty, lecz ujrzawszy mnie wychodzšcego zza drzewa, wymierzył z łuku. Uprzedzajšc strzał, wypaliłem ze strzelby,kładšc go na miejscu trupem. Wystrzał, ogień i dym niezmiernie przeraziły œciganego. Stanšł, lecz poznałem po nim, że miał chętkę uciekać. Powtórzyłem przyzywajšcy znak, postšpił więc parę kroków naprzód i znów się zatrzymał, drżšc jak listek, że go chcę schwytać i pożreć. Urwawszy zielonš gałšzkę, poczšłem przyjaŸnie na niego kiwać. To go oœmieliło więcej. Szedł ku mnie, przyklękajšc co parę kroków. Nareszcie, zbliżywszy się zupełnie, padł na twarz, pochwycił mnie za nogę i postawiwszy jš sobie na głowie, bełkotał słowa, których nie mogłem zrozumieć. Podniosłem go, przycisnšłem dopiersi i zrobiłem, co tylko można, ażeby mudodać odwagi. Tymczasem podniósł się dziki, powalony uderzeniem kolby. Pokazałem to uratowanemu. Na ten widok wpadł w niezmierne wzruszenie i składał ręce, wskazujšc na szablę, przy moim boku zawieszonš. Dałem mu broń żšdanš, z którš w mgnieniu oka przebył przestrzeń, dzielšcš go od wroga ijednym cięciem zniósł mu łeb z karku tak zręcznie, że ciosu tego nie powstydziłby się najlepszy kat europejski. Po czym natychmiast wrócił, składajšc głowę nieprzyjaciela u stóp moich. Widziałem z jego poruszeń, że nie mógł wyjœć z podziwienia, iż z takiej odległoœci zabiłem drugiego Karaiba. Prosił mnie na migi, żebym mu pozwolił iœć go obejrzeć, na co łatwo przystałem. Przybliżywszy się do trupa, poczšł mu się przyglšdać i przewracać go na wszystkie strony. Następnie przypatrywał się ranie zadanej w piersi, z której niewiele krwi płynęło, gdyż wylała się wewnštrz klatki piersiowej.Na koniec, zabrawszy łuk i strzały zabitego, powrócił do mnie. Dałem mu znak, żeby się udał ze mnš ku jaskini, lecz ten syn pustyni daleko był przezorniejszy niż ja, gdyż wskazawszy na trupy, dał mi do zrozumienia, że trzeba je wprzódy pochować, aby towarzysze, natrafiwszy naciała, nie poszli nas œcigać. Przywišzawszyałem jeprzeszło ych. ej ny płomień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷żwPŹc"xüz K"yvŸ c#€z(ac#{v6íC#do ciał pasami od sajdaków kamienie, obydwóch wrzucił w głębię zatoki. Nie namyœliłem się jeszcze dotšd, dokšd mojego dzikiego zaprowadzę. Stosownie do wieszczego snu należało dać mu kwaterę wzamku, lecz ostrożnoœć radziła, aby go tymczasem w koŸlej jaskini pomieœcić. Wprawdzie były tam wszystkie kosztowniejsze zapasy i amunicja, lecz te znajdowały się w drugiej częœci za długim korytarzem, zagrodzonym głazami, więc ich, zwłaszcza w ciemnoœciach, znaleŸć niemógł. Przyprowadziwszy jeńca do jaskini, dałem mu kawał placka jęczmi ennego, parę bananów i garnczek wody, po czym zostawiwszy mu posłanie i kołdrę, poszedłem do zamku. Wypadek ten nadzwyczajne wywarł na mniewrażenie, lecz czasu do rozmyœlań nie było. Wybiegłem na strażnicę, zobaczyć, co dzicyrobiš. Jedni siedzieli jeszcze koło ognia, kończšc obrzydliwš ucztę, tymczasem drudzy chodzili ponad zatokš niespokojnie, szukajšc zapewne swych towarzyszy. Kiedyjednak zaczšł się odpływ morza, wszyscy siedli do czółen i odpłynęli. Uspokojony tym, poszedłem zobaczyć, co robi mój wyzwoleniec. Napotkałem go siedzšcego przed jaskiniš na trawie, a gdy mnie ujrzał, znowu upadł na twarz i czołgajšc, zbliżył się ku mnie. PodŸwignšwszy go, dałem do zrozumienia, że nie chcę takiej uniżonoœci. Był to ładnie zbudowany, wysmukły chłopiec, mogšcy mieć 20 lub 21 lat, cery miedzianej, orlego nosa. Rysy jego, przyjemne, nie miały w sobie nic dzikiego. Długi włos czarny spływał mu na ramiona,oko wyraziste, duże i czarne, tchnęło łagodnoœciš, a dwa rzędy zębów, białych jak koœć słoniowa, błyszczały, kiedy œmiejšc się, otwierał ładnie uformowane usta. Rozmawialiœmy znakami, które doskonale pojmował. Czasami wymawiał jakieœ słowa, a dŸwięk mowy ludzkiej, od dziesięciu lat nie słyszanej, zachwycał mnie, chociaż jej nie rozumiałem. Przedsięwzišłem wyuczyć go no angielsku, a pokazujšc na siebie, wymawiałem Robinson, dajšc znak, żeby powtórzył, co mu się też nieŸle powiodło. Następnie znowu, wskazujšc na niego, mówiłem Piętaszek, albowiem dzień dzisiejszy był pištek i dlatego nadałem mu to imię. Nareszcie nauczyłem go wymawiać tak i nie i na tym skończyła się pierwsza lekcja.Przez noc zostawiłem Piętaszka w grocie, na drugi dzień rano wzišłem go do zamku, ażeby się ubrał, gdyż chodził zupełnie nago. Kiedyœmy przechodzili koło miejsca, skšd widać było scenę biesiady wczorajszej, pokazywał mi na migi, że radby zobaczyć, czy nie zostało co z resztek, okazujšc wielki apetyt na ludzkie mięso. Wtedy wyraziłem mu moje obrzydzenie, dajšc uczuć, że to jest szkaradnš rzeczš jeœć ludzi. Po czym widzšc, że dzicy zniknęli bez œladu, zapragnšłem obejrzeć miejsce wczorajszejbiesiady. Bojšc się jednak, czy gdzie jeszcze w ukryciu nie pozostali, uzbroiłem Piętaszka w łuk i siekierę, a sam, wzišwszy szablę, pistolety i strzelbę, ruszyłem naprzód. Wkrótce przybyliœmy na miejsce. Cóż za okropny widok! Dookoła mnóstwo szczštkówciał ludzkich: pięć ršk, trzy czaszki i kilka piszczeli, palce pokrwawione, wpół ogryzione kawały opalonego mięsa. Takie mnie porwało obrzydzenie, że doznałem bardzo nieprzyjemnej słaboœci, która mi ulżyła. Przeciwnie, Indianin spoglšdał z niezmiernym apetytem i gdyby nie groŸne moje spojrzenie, byłby niezawodnie ogryzł kostkę którego przyjaciela. Widzšc mnie stojšcego z załamanymi rękoma, usiłował gestami dać do zrozumienia, że wraz z trzema towarzyszami w bitwie stoczonej na wyspie, ku południowi położonej, dostał się do niewoli, że to sš właœnie głowy jegowspółrodaków, których pożarł nieprzyjaciel. Wykopawszy dół, pogrzebaliœmy resztki nieszczęœliwych ofiar, po czym ruszyłem ku zamkowi, gdzieprzybywszy, wyjšłem z garderoby zabranej z okrętu koszulę, majtki, kaftan i czapkę i ustroiłem w nie Piętaszka. Widzšc się przebranym tak jak i ja, Indianin nie posiadał się z radoœci. Skakał jak dziecko i klaskał w ręce. Lecz wkrótce ubiór zaczšł mu dokuczać, bo chodzšc przez całe życie nago, nie mógł znieœć nic na sobie. Chciał zrzucić suknie, ale na to nie pozwoliłem. Po kilku dniach przyzwyczaił się do noszenia ubioru. Teraz szło o pomieszczenie nowego goœcia. Nie chciałem go przypuœcić do wspólnego mieszkania, raz dlatego, żem mu nie bardzoufał, a po wtóre, że to ograniczałoby mojšswobodę. Wystawiłem mu więc małš komórkę z desek, tuż przy mieszkaniu. Piętaszek był bardzo kontent ze swego domku, obawiał się tylko psa, ale wkrótce, poznawszy łagodnoœć tego zwierzęcia, polubił je bardzo. Obawy moje i niedowierzanie niezadługo całkiem ustały. Bóg umieœcił w tym kolorowym ciele najzacniejszš duszę. Nigdynajmniejszy opór lub niezadowolenie nie okazało się na twarzy poczciwego Piętaszka. Przywišzał się do mnie, jak do ojca i wszelkimi sposobami starał się okazywać wdzięcznoœć za ocalenie życia. Wesoły, żywy, niezmordowany w pracy, rozpędzał jak mógł mojš tęsknotę. Przykromi było tylko, że się z nim rozmówić nie mogłem. Natychmiast też wzišłem się do uczenia go po angielsku. Pojętnoœć miał wielkš i z każdym dniem robił postępy. Chcšc oduczyć Piętaszka ludożerstwa, dałem mu skosztować koziego mięsa. Aby go dostać, a przy tej sposobnoœci pokazać, jak się poluje, wzišłem go ze sobš do lasu. Wkrótce na szczycie skał ujrzałem koŸlštko, a dawszy znak Piętaszkowi, aby się spokojnie zachował, wypaliłem. Trafione zwierzę spadło na dół, ale i mój towarzysz także leżał na ziemi, szczękajšcze strachu zębami. Po chwili podniósł się ostrożnie, oglšdajšc swe ciało, a gdy na nim rany nie znalazł, popełznšł do nóg moich, bełkoczšc coœ ze łzami. Podniosłemgo i uœmiechnšłem się przyjaŸnie, wskazujšc na koŸlštko, aby je przyniósł. Uczyniwszy to, odskoczył w tył, patrzšc z dziwnš bojaŸniš i uszanowaniem na strzelbę. Nabiłem jš powtórnie, chcšc nieboraka oœmielić i oswoić ze strzelaniem, a zarazem wytłumaczyć użycie broni. Poszliœmy dalej. Wkrótce na drzewie zawrzeszczała papuga. Pokazałem jš palcem Piętaszkowi, a potem wymierzywszybroń, zwróciłem go twarzš ku ptakowi. Wystrzał padł i papuga zleciała, ale mimo tych objaœnień, Piętaszek znów przewrócił się na trawę. Kiedy ochłonšł z przestrachu, kazałem mu przynieœć papugę i z tš podwójnš zdobyczš pomaszerowaliœmy do domu. Natychmiast obcišgnšłem, wypatroszyłem i pokrajałem na sztuki koŸlę. Pieczeń smakowała memu goœciowi niezmiernie, patrzył tylko zdziwiony na mnie, posypujšcego mięso solš. Podałem mu posolony kawałek. Wzišł do ust, ale wypluł czym prędzej. Wtedy wzišłem nie posolony kawałek i postšpiłemz nim, jak on z tamtym, okazujšc podobne obrzydzenie, lecz to go wcale nie przekonało, aby sól miała być przysmakiemi nigdy się nie dał nakłonić do jej użycia. XXXV Piętaszek uczy się po angielsku. Rozmowa z nim. Benamuki. Szalbierstwa kapłanów karaibskich. Wiadomoœci o Europejczykach. Przywišzanie Indianina. Zamiar podróży do jego ojczyzny. Budowa wielkiego czółna. Odtšd rozpoczęła się nowa era w moim życiu. Bóg ulitował się nareszcie nad biednym samotnikiem i zesłał mu towarzysza po dziesięcioletniej pokucie. Niemogšc innym sposobem okazać mej wdzięcznoœci miłosiernemu Stwórcy, postanowiłem przynajmniej wypłacić się zato nieocenione dobrodziejstwo wyuczeniem Piętaszka prawd œwiętej religii chrzeœcijańskiej, a prócz tego wykształcićgo jak można i starać się, aby na zawsze zachował poczciwoœć i nieskazitelnoœć duszy. W krótkim czasie uczeń mój zrobił takie postępy w mowie, że o najpotrzebniejszychrzeczach mogliœmy się rozmówić. W rok zaœszczebiotał wcale nieŸle. Przez ten czas nauczyłem go opatrywania kóz, prac koło roli, siana i żęcia. Oprócz tego garncarstwa, piekarstwa, krawiectwa, ciesiołki i wszystkiego, co sam umiałem. We wszystkim okazywał wiele pojętnoœci, ajeszcze więcej dobrej chęci. Wkrótce mogłem się nim wyręczyć. Pracowaliœmy wspólnie i nigdy nie dałem mu uczuć, że go uważam za służšcego, gdyż w samej rzeczy był moim przyjacielem. Rok ten upłynšł nam bardzo prędko i przyjemnie. Kiedy już mógł odpowiadać na moje pytania, prowadziliœmy zajmujšce gawędki. Jednego dnia zaczšłem go wypytywać o kraj rodzinny. –To tam... tam... daleko Piętaszka wyspa, odrzekł, wskazujšc na południe, a tam dalej druga, gdzie mieszkajš jego nieprzyjaciele. – Czy pokolenie, do którego należysz, zwyciężyło kiedy wrogów? – O, tak, my bijemy bardzo dużo nieprzyjaciela, a on ucieka. – Jeżeli się tak dobrze bijecie, dlaczegóż dałeœ się złapać? –Piętaszek i trzech zjedzonych byli daleko. Nieprzyjaciół wielka moc obskoczyła nas, tak dużo nie można bić i już wszyscy leżš w łodzi powišzani. – A czemuż wasi wojownicy nie przyszli wam na pomoc?? – Bo nas zaraz wsadzili do łodzi i tamtych zabili, a Piętaszek uciekł. – Czy wy także zabijacie i pożeracie niewolników?? – Tak, bracia Piętaszka jedzš, wszystkich jedzš, tu na tej wyspie, bo w domu nie wolno. – A ty, czy byłeœ kiedy tutaj z nimi? – Piętaszek był tam daleko, rzekł, wskazujšc na zachód. – Czy łodzie wasze rozbijajš się kiedy?? –Nie, ale trzeba jechać ostrożnie, bo jak morska rzeka porwie, to już czółno do domu nie powróci. Widać więc, że znali ów gwałtowny pršd, który mnie o mało nie porwał na przestwory oceanu. Piętaszek zawsze mówił o sobie w osobie trzeciej, podobnie jak to mówiš dzieci. Naród swój nazywał ťKarib Ť, podobnie jak i innych wyspiarzy, z tš tylko różnicš, że gdy mówił o swoich, nazywał ich ťMocny Karib Ť. Opowiadał mi także, że na południu, w dużej ziemi, biali ludzie wymordowali całe narody Indian. Widocznie odnosiło się to do Hiszpanów, których okrucieństwa były tak straszne, że wieœć o nich doszła nawet do uszu Karaibów. Zaprowadziłem go raz do mego czółna, a wskazujšc je, spytałem: – Czy można na takim dostać się do ziemi, gdzie biali ludzie mieszkajš? – O, nie, nie, trzeba dwa czółna takie jak Robinsona, bo jedno morze przewróci. Nie mogłem zrozumieć z poczštku, dlaczego jedno czółno może woda zatopić, a dwóch nie. PóŸniej dopiero pomiarkowałem, że nie umiejšc powiedzieć dwa razy większe, mówił dwa czółna. W półtora roku po swym przybyciu na wyspę, Piętaszek tyle się nauczył po angielsku, że mogłem już zaczšć z nim naukę religii. Jednego razu usiedliœmy w niedzielę pod drzewem, a ja go zapytałem: – Czy wiesz, kto stworzył to wszystko, cowidzisz wokoło? –Wiem. Wszystko to zrobił stary, bardzo stary Benamuki. On mieszka na bardzo wysokich górach i jest starszy niż ziemia i morze. – Czy modlisz się do niego?? –Nie, Piętaszkowi nie wolno, ani żadnemu Karaibowi, tylko Uwukakis starzy chodzš doniego na górę i mówiš to, o co ich Karaibowie prosili. Jakby kto inny poszedł, to go Benamuki zabije i pożre, bo jest zły, bardzo zły. Trzeba mu dać dużo ryb i patatów, żeby piorunami nie zabił Karaibówichat ich nie spalił. – A jak z was który umrze, co się z nim dzieje? –Idzie do Benamuki, ale tylko życie, a ciałopalš, albo jedzš. Z tej rozmowy poznałem, że kapłani Karaibów zwani Uwukakis, obrawszy się poœrednikami między ludem a bożkiem Benamuki, utrzymujš dzikich w ciemnocie i zabobonie i wycišgajš z nich ofiary, którymi się bogacš. Zaczšłem to objaœniać Piętaszkowi. Słuchałmnie ze zdziwieniem i oburzeniem. Potem dałem mu poznać Boga chrzeœcijan. Boga dobroci i miłoœci. Stworzyciela i Ojca najmiłosierniejszego. Mówiłem mu długo o niebie, o życiu wiecznym, o nagrodzie dla poczciwych, o karze dla występnych, o miłoœci ku Bogu i bliŸniemu i czci, z jakš wielbić powinniœmy naszego dobrotliwego Pana. Indianin słuchał mnie z największš uwagš, kiwajšc głowš i wznoszšc piękne oczy ku niebu. Widziałem, że najbardziej podobało mu się życie naszego Zbawiciela, jako też modły wprost do Stwórcy zanoszone. Zachwycał go opis mšdroœci i potęgi Bożej, a uderzała wszechstronnoœć Stwórcy. –Bóg twój, Robinsonie, zawołał, musi być daleko potężniejszy, bo jest wszędzie, słyszy wszystko i wszystko może. Tymczasem Benamuki stary siedzi na górze,zamiast królować nad słońcem i nad gwiazdami i o niczym nie wie, tylko o tym, co mu Uwukakis powiedzš. –Masz słusznoœć Piętaszku, odpowiedziałem mu, potężniejszy jest od wszelkich istot, bo je sam stworzył. W ten sposób szła dalej nauka religii. Chodziliœmy razem do mej œwištyni na wzgórzu i modlili się wspólnie, a z czasem Piętaszek stał się wzorem chrzeœcijanina. Dziękowałem Bogu, że mi zesłał takiego towarzysza, a tęsknota od czasu przybycia chłopca prawie zupełnie ustała. Podczas trzechletniego pożycia nie mieliœmy najmniejszego nieporozumienia. W œwięta czytywałem Piętaszkowi Pismo Œwięte i starałem się wytłumaczyć jego znaczenie, o ile moje wiadomoœci na to pozwalały. Częstokroć zadawał mi rozmaite pytania, na które dobrze chcšc odpowiedzieć, musiałem sam rozmyœlać, skutkiem czego zgłębiałem słowo Boże i bardzo wielu ustępów nauczyłem się na pamięć. Oprócz tego opowiadałem Piętaszkowi moje przygody, nie ukrywajšc błędów i wad, które mnie w stan opuszczenia wtršciły. Dalej mówiłem mu o rozmaitych państwach europejskich, o wielkich miastach i ich przemyœle, o naszej potężnej flocie, tłumaczyłem siłę i użytek prochu – wszystkiego słuchał z wielkš uwagš i podziwieniem. W pół roku po naszym poznaniu podarowałem Piętaszkowi nóż składany, kordelas i siekierę. Dary te niezmiernie go ucieszyły i tak je szanował, że w półtrzecia roku mało co znać było, że ich często używa. Jednego dnia, gdym mu narysował piórem szalupę, zapytujšc, czy by wspólnie ze mnšpodobnej nie potrafił zrobić, zawołał żywo: – Wiem, wiem, widziałem takš samš! – Gdzie widziałeœ, zagadnšłem skwapliwie. –W domu na naszej wyspie. Raz dwa dni była wielka burza, pioruny, błyskawice. Trzeciego dnia rano, bardzo rano, morze wyrzuciło na brzeg duże czółno z białymi ludŸmi. Mieli brody i wšsy i trochę broni, ale nie z piorunami, tylko same pałasze. – Wielu znajdowało się na statku, zapytałem. Piętaszek myœlał długo, jakby sobie przypominał, potem zawołał: – Siedemnaœcie, tak, siedemnaœcie białych brodatych ludzi. – Cóż się z nimi dzieje, zapytałem. – Żyjš tam, gdzie dom Piętaszka, na południu. – Czy dawno?? – Już od tego czasu pięć razy były wielkie deszcze. –Właœnie pięć lat upłynęło od rozbicia się okrętu przy moich wybrzeżach. Zapewne obsada jego wœród nocy, zmyliwszy kierunek, wylšdowała na wyspie Piętaszka. – Czyż podobna, zawołałem zdziwiony, żeby twoi rodacy nie pożarli białych? –Nie, nie, oni tylko jedzš nieprzyjaciół, jeżeli ich zabiorš na wojnie do niewoli, a biali pomagajš im bić wrogów. Opowiadanie to zrobiło na mnie silne wrażenie, pragnšłem dostać się do wyspy izobaczyć rozbitków. – Czy nie pamiętasz choć jednego wyrazu jakiegokolwiek z ich mowy. – O, tak, pamiętam, mówiš często Dios 5). – Więc to Hiszpanie, zawołałem, o, czemużnie Anglicy. W jakiœ czas potem poszliœmy w południowšstronę wyspy, a stanšwszy na wysokiej górze, ujrzeliœmy w oddaleniu na morzu ziemię. –Patrz, patrz. Robinson! Tam mój dom! Tam mój dom, zawołał Piętaszek i zaczšł mocno płakać. Wrażenie Piętaszka odbiło się na mnie, leczcałkiem przeciwnie. Przelškłem się, aby widok ojczyzny nie obudził w nim chęci do ucieczki, aby mnie nie opuœcił. Postanowiłem go wybadać. – Wszak byłbyœ bardzo szczęœliwy, gdybymci pozwolił wrócić do twej wyspy. – Tak, Robinsonie, chciałbym zobaczyć mego ojca. – Więc wracaj, a będziesz znowu walczył ipożerał schwytanych niewolników. –Nie, Piętaszek nie będzie nigdy jadł ludzi, chce tylko zobaczyć ojca, ale potem wróci, bo on bardzo kocha Robinsona. – Czy nie moglibyœmy razem popłynšć?? –Och, dobrze, dobrze, ale potem dodał zasmucony: nie można. Robinsona czółno małe, morze przewróci. – Płyń sam, bo twoi towarzysze mnie by zamordowali i pożarli. – Nie, oni Robinsona będš kochali, bo obronił Piętaszka, a on sam nie popłynie. – Czemu byœ nie miał sam popłynšć?? – Robinson bardzo zły na Piętaszka, bo go chce od siebie wypędzić. –O, nie, mój przyjacielu, ale chciałbym ci sprawić radoœć. Cóż byœ robił, wróciwszy do swoich? – Powiedziałbym im, że Benamuki jest bardzo słaby Bóg, a Uwukakis oszusty. – To by cię zabili. –Nauczyłbym ich o Bogu chrzeœcijańskim, ych. ej ny płomień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż|P).#}yvc$€~ď4c$##Ěc$€ď1Ž'$7Ě5%€o niebie, o Zbawicielu, to by sami porzucili starego bożka. –JedŸ, jedŸ, kochany bracie, zawołałem, zostań między twymi, a ja tu znowu sam żyć będę. Indianin pobiegł do miejsca, gdzie rzeczy leżały, przyniósł siekierę i klęknšwszy podał mi jš. – Cóż to ma znaczyć, zapytałem zdziwiony.– Niech Robinson zabije Piętaszka, a nie mówi tak więcej. Uœcisnšłem poczciwego chłopca, rozrzewnił mnie ten dowód przywišzania. Postanowiłem razem z nim popłynšć w odwiedziny do jego rodaków. Wkrótce też potem wzięliœmy się do budowyczółna. Piętaszek wybrał potężne drzewo, œcišł je wraz ze mnš i z największš zręcznoœciš przy mojej pomocy wyrobił z niego w dwóch miesišcach obszerne czółno,mogšce oœmiu ludzi pomieœcić. Używaliœmy do tej roboty na przemian siekiery i ognia. O ileż Piętaszek był zgrabniejszy i bieglejszy ode mnie. Aby je spuœcić na morze, potrzebowaliœmy aż czternastu dni. Dodałem do czółna maszt, żagle i ster, a Indianin nie mógł wyjœć z podziwienia, widzšc, jak z ich pomocš statek szybko i w obranym płynie kierunku. Karaibowie bowiem podówczas używali tylko wioseł. Od tego dnia, co niedziela wypływaliœmy na morze, chciałem bowiem obeznać Piętaszkaz europejskim żeglowaniem. Nauka w las nie poszła. Po kilkunastu wycieczkach chłopak wyszedł na wybornego majtka. Umyœliliœmy zaraz po żniwach puœcić się na morze i zabawić z parę tygodni w ojczyŸniePiętaszka. Radoœć jego była niepohamowanaijuż wszystko było gotowe do żeglugi, kiedynowy wypadek zmusił nas do odroczenia planu wycieczki. ---------- 5) Po hiszpańsku Bóg. XXXVI Nowy najazd dzikich. Pochód na wojnę. Jeniec biały. Bitwa. Amigo bohaterem. Kogo Piętaszek znalazł w łodzi. Nowi goœcie. Różne narodowoœci i wyznania mojego państwa. W piękny dzień wiosenny, przygotowawszy wszystko do podróży, już mieliœmy wyruszyć, kiedy przyszło mi na myœl, że przydałyby się nam żółwie jaja na drogę. Wysłałem więc Piętaszka, żeby ich nazbierał. Chłopiec, wzišwszy psa, pobiegłszybko w las, poza którym było miejsce obfitujšce w żółwie gniazda. W kwadrans potem usłyszałem przeraŸliwe wycie psa. Obejrzawszy się w tę stronę, skšd głos dochodził, ujrzałem biegnšcego Piętaszka, który przypadłszy z największš trwogš, zawołał: – Ach, Robinsonie! Biada! Biada! – Co się stało?? Na Boga, mów prędzej. –Tam, tam, na dole, zawołał, drżšc ze strachu. Jeden, dwa, trzy czółna, sami nieprzyjaciele Piętaszka. Przypłynęli złapaćgo i zjeœć. Starałem się wszelkimi sposobami uœmierzyć jego przestrach, gdy zaœ przyszedł nieco do siebie, rzekłem: – Piętaszku, musimy z nimi walczyć. Czy masz odwagę? – Och, tak! Chcę bić, ale ich dużo, bardzo dużo. –I cóż to znaczy, wszak umiesz już dobrzestrzelać, nasze kule częœć położš trupem, inni przestraszeni œmierciš swych towarzyszy i hukiem strzelb, pierzchnš. Wtedy ich pokonamy do reszty. Pamiętaj, żem ci życie ocalił, a więc walcz mężnie i rób to wszystko, co ci każę. – Piętaszek umrze za ciebie, jeżeli każesz. Udaliœmy się do jaskini. Dałem Indianinowi porzšdny łyk rumu, którego jeszcze nigdy nie pił, dla nadania mu œmiałoœci, po czym nabiwszy cztery pistolety i szeœć muszkietów kulami i lotkami, wybiegłem na strażnicę zobaczyć, co się dzieje na wybrzeżu. Przez perspektywę z łatwoœciš policzyłem dzikich. Było ich dwudziestu jeden. Wylšdowali wbrew swemu zwyczajowi na wschodnio-południowym wybrzeżu, tam właœnie, gdzie najczęœciej łowiłem żółwie.Zdziwiło mnie to bardzo, bo nigdy w tej stronie nie bywali. Miejsce to było płaszczyznš gęsto zarosłš, o osiemdziesištkroków od brzegu morskiego odległš. Zdawało mi się, że przywieŸli trzech jeńców i po nic innego na wyspę nie przybyli, jak tylko dla odprawienia swej obrzydłej uczty zwycięskiej. Zbiegłem na dół i wzišwszy na przypadek bochen chlebaiflaszeczkę z rumem, dałem znak mojemu wojsku do pochodu. Prawe skrzydło stanowił Piętaszek, lewe Amigo, ja zaœ œrodek i rezerwę. Nakazałem Indianinowi, aby się jak najciszej zachował. Pies, dobrze wytresowany, szedł także, stłumiwszy wycie, najeżona jego sierœć i spuszczony ogon wyraŸnie pokazywały jegonieprzyjazne usposobienie. Przez drogę przyszły mi na myœl dawne skrupuły. Czy mam prawo uderzać na dzikich, którzy mi nic złego nie uczynili. Nie obawiałem się ich wcale, ufajšc w wyższoœć ognistej broni, lecz zapytywałemsiebie, czy godzi się ludzkš krew przelewać. Piętaszek nie dzielił mego filantropijnego zapatrywania, dziki ogień tryskał z jego oczu, pragnšł się pomœcić na zawziętych nieprzyjaciołach swego pokolenia. W końcu postanowiłem poprzestać na przypatrywaniu się ludożerczej uczcie, a resztę zostawić przypadkowi. Zachować się spokojnie, jeżelinie będzie powodu zaczepiać Karaibów albo też walczyć z nimi, gdy zajdzie potrzeba. Z największš przezornoœciš przedarliœmy się w milczeniu na kraniec zaroœli, przedzieleni od dzikich grupš drzew. Z odległoœci kilkudziesięciu kroków mogliœmy się doskonale przypatrzeć gromadzie ludożerców. Kilkunastu siedziało w kucki około wielkiego ogniska i pożerało mięso jednego z nieszczęœliwych jeńców. Drugi zezwišzanymi rękoma i nogami leżał tuż obok,oczekujšc, aż na niego straszna przyjdzie kolej. Wtem Piętaszek, który wdarł się na drzewo, aby się lepiej Karaibom przyjrzeć, zsunšwszy się z niego, szepnšł mi do ucha:–Robinsonie, tam leży jeniec z bladš twarzši dużš brodš, to jeden z tych siedemnastu, co pomiędzy moimi osiedli. Natychmiast wdarłem się na drzewo i z przerażeniem przekonałem się, że Piętaszek prawdę mówił. Jeniec zwišzany był Europejczykiem. Widok ten rozbudził we mnie gniew niepohamowany. Dałem znak Piętaszkowi i pochwyciwszy muszkiety, podpełznęliœmy ku pagórkowi, o kilka kroków wysuniętemu naprzód, tak że zaledwie szeœćdziesišt kroków oddzielało nas od Karaibów. Naraz dwóch ludożerców poczęło rozwišzywać więzy nieszczęœliwego, nie było czasu do stracenia. Wymierzyliœmy obaj strzelby na dzikich. – Czyœ gotów?? – Tak!! – Bacznoœć!! Raz! Dwa! Pal! Dwa potężne wystrzały huknęły naraz. Skoro dym opadł, spojrzałem... Mój strzał jednego powalił trupem, drugiego ranił. Piętaszek dwóch zabił i jednemu ciężkš zadał ranę. Lecz niepodobna opisać zamieszania dzikich na odgłos grzmotu strzelb, na widok ran, zadanych niewidzialnš rękš. Ranni przewracali się po ziemi, wijšc się z boleœci. Zdrowi biegali jakszaleni, szukajšc kryjówki. W strachu i nieładzie snadŸ zapomnieli o łodziach i poczęli na wszystkie strony umykać, nie wiedzšc, skšd im zagraża niebezpieczeństwo. Piętaszek spojrzał na mnie, jakby zapytujšc, co czynić dalej. Skinšłem. Odrzucamy wystrzelone muszkiety i chwytamy za strzelby. – Bacznoœć, zawołałem, wymierzajšc. Cel! Pal! Tym razem jeden tylko legł bez życia i jeden ciężko ranny powalił się na ziemię, lecz kilku innych krwiš oblanych wyło z boleœci. Wkrótce trzech padło z osłabienia obok swych towarzyszy. Pozostali, straciwszy całkiem przytomnoœć, biegali tuiówdzie, przeraŸliwie krzyczšc. – Za mnš, zawołałem. Z szablš na temblaku i odwiedzionymi pistoletami wybiegłem zza wzgórza. Piętaszek nie daje się wyprzedzić. Na ten widok czterech dzikich wskakuje do łodzi i odbija od brzegu. Piętaszek puszcza się za nimi, wpadłszy poza kolana w wodę i pali do nich z obu pistoletów. Dwóch wpada w morze, ale pozostali robiš ze wszystkich sił wiosłami. Pędzę naprzód do Europejczyka, rzucam musiekierę i pistolet i podaję łyk rumu. Już tylko nogi miał zwišzane. Szablš przecinam łyko krępujšce go, a on w tejże chwili wystrzałem powala dzikiego, który już maczugš miał mi zgruchotać głowę. Karaibowie bowiem, widzšc, że majš z ludŸmi do czynienia, opamiętali się z pierwszego przestrachu i pochwycili za broń. Odpłacajšc się za uratowanie życia, płatam na dwoje szablš łeb dzikiego, któryjeńcowi chciał dzidš zadać cios œmiertelny.Lecz pięciu dzikich wpada na nas z wœciekłoœciš. Jeniec odpiera z trudem straszne cięcia, jakie mu zadaje olbrzymi Karaib, uzbrojony ciężkš drewnianš szablš. Pozostali czterej, ufajšc sile swego towarzysza, pozostawiajš mu Europejczyka, a sami rzucajš się na mnie. Ciężko byłbym przypłacił mš nierozwagę wza wczesnym natarciu. Ubiłem wprawdzie jednego wystrzałem z pistoletu, lecz to nieodstrasza trzech przeciwników, nacierajšcych na mnie z okropnym wrzaskiem. Już myœlałem, że zginę, gdy nagle Amigo rzuca się na najbliższego ludożercę, chwyta za gardziel i dusi. Wtem Piętaszek, ujrzawszy, w jakim jestem niebezpieczeństwie, porywa łuk zostawionyna brzegu i œciele trupem drugiego przeciwnika. Ostatniemu przeszywam pierœ szablš. Tymczasem dziki, powaliwszy europejskiegojeńca na ziemię, już mu miał odcišć głowę,kiedy ja, uwolniony od wrogów, nadbiegłemirozpłatałem łeb Karaibowi. Walka skończona. Piętaszek z siekierš w ręku uwija się między leżšcymi, dobijajšc rannych. Zawołałem na niego: –Piętaszku, daj im spokój, a sišdŸ raczej znabitš strzelbš do łodzi i œcigaj uciekajšcych, bo nam tu setki swych braci naprowadzš. Indianin nie dal sobie tego dwarazy mówić. Lotem wskoczył w jednš łódŸ,lecz nagle zatrzymał się, wołajšc: – Robinsonie, tu jeszcze jeden brat mój do zjedzenia. Pobiegłem ku niemu i spostrzegłem leżšcego w łodzi Karaiba, ze skrępowanymirękami i nogami, twarzš ku ziemi. Piętaszekprzecišł więzy i podŸwignšł wpół omdlałego jeńca, ale ten mówić nie mógł, tylko jęk wydobywał się z jego piersi. Zapewne mu się zdawało, że go który z ludożerców cišgnie na œmierć. Podałem Piętaszkowi flaszkę z rumem, ażeby nim biedaka pokrzepił i powiedział, co się stałoz jego nieprzyjaciółmi. Zaledwie Piętaszek podŸwignšł jeńca i spojrzał mu w twarz, gdy nagle wydał krzyk przeraŸliwy. Pochwycił starca w objęcia, zaczšł go œciskać i całować gwałtownie, przy czym œmiał się, skakał, tańczył, machał rękami jak wariat, nareszcie płakał i załamywał ręce. Na próżno wstrzšsałem go, zadawałem pytania. Długi czas nie mógł przyjœć do siebie, na koniec wyjškał: – Robinsonie, to ojciec Piętaszka! Niepodobna opowiedzieć zachwycenia poczciwego syna. Dwadzieœcia razy opuszczał czółno i wskakiwał do niego. Roztworzył suknię i do nagiej piersi tulił głowę ojca, to znów nacierał rękami, wodš, rumem ręce i nogi starego, zbolałe od twardego łyka, którym był skrępowany.Nareszcie usłyszawszy moje wołanie, przybiegł zapytujšc, czego żšdam. – Czy też dałeœ ojcu choć kawałek chleba, zapytałem, zapewne musi być głodny. – Och, nie, nie! Piętaszek żarłok, łakomy, zły, wszystko zjadł, a dla ojca nie ma nic,nic. – Uspokój się, oto masz chleb, daj mu także jeszcze cokolwiek rumu. Piętaszek podziękował mi tkliwym spojrzeniem, oddał pożywienie ojcu, a potem puœcił się jak strzała ku zamkowi. Na próżno wołałem za nim. W kwadrans powrócił, niosšc bochenek chleba i kawał koziej pieczeni. Posililiœmy się wszyscy, a potem zapytałem po angielsku Europejczyka, skšd pochodzi. Nie posiadajšc tego języka, odrzekł mi po łacinie: Christianus Hispanus sum 6). Wymawiajšc te słowa i patrzšc na mnie wzrokiem pełnym wdzięcznoœci, mówił coœ,lecz go nie zrozumiałem. Wtem przyszło mina myœl użyć mowy portugalskiej, której się nauczyłem w Brazylii. Odpowiedział mi natychmiast w tym samym języku, bo go dobrze posiadał. Należało wracać do domu,tym bardziej, że zaczynało się chmurzyć na zachodzie, lecz jakim sposobem przetransportować chorych, nie mogšcych postępować o własnej mocy? Piętaszek zaradził temu, wskazujšc na łodzie dzikich.Do zamku morzem nie było dalej jak pół mili, wsadziliœmy więc Hiszpana do czółna, w którym już był ojciec Piętaszka i w pół godziny wpłynęliœmy do zatoki. Młody mój towarzysz powrócił na plac bitwy i przywiózł na drugiej łodzi broń naszš i trofea dzikim zabrane. Zrobiliœmy nosze z gałęzi i przenieœli na nich ocalonych jeńców. Ponieważ zaœ niepodobna było przebyć z nimi wysokiego muru i ostrokołu, po krótkiej naradzie rozbiliœmy namiot obok budki Piętaszka. Stół, dwa stołki i dwa tapczany z desek, na pakach ułożone, które wysłaliœmy słomš, a przykryli żaglami, stanowiły sprzęty nowego pałacu. Ułożywszy na nich chorych, pootulaliœmy ich wełnianymi kołdrami. Jakaż to była przyjemnoœć dla biedaków, majšcych umrzeć przed paru godzinami. Jedna tylko okolicznoœć trwożyła mnie, to jest obawa, aby dwaj dzicy, którym powiodło się ujœć na jednej łodzi, nie powrócili w towarzystwie kilkuset swoich rodaków. Poleciłem Piętaszkowi zapytać sięojca, co by o tym sšdził. Zdaniem jego, niepodobna, aby ludożercy dostali się na swojš wyspę, gdyż burza, właœnie w tej chwili huczšca, niezawodnie zatopi ich czółno albo też zapędzi do wyspy ku wschodowi leżšcej i tam, przez nieprzyjaznych sobie krajowców zostanš schwytani i pożarci. Jeżeli zaœ cudem jakimuda im się przedrzeć do domu, to nie tylko nie zachęcš swych współziomków, ale raczej odstraszš od odwiedzania naszej wyspy. Kiedy bowiem leżał zwišzany, słyszał jak uciekajšcy, drżšc ze strachu, nazywali nas złymi bogami, którzy na swe zawołanie majš błyskawice i pioruny. Piętaszek na mój rozkaz zabił młode koŸlę,którego przodek ugotowaliœmy na zupę z dodatkiem ryżu i korzeni, tylne ćwiartki piekły się na rożnie, a miły ich zapach łechtał przyjemnie podniebienie. Posiliwszy i ułożywszy naszych goœci, poleciłem Piętaszkowi czuwać nad nimi, sam zaœ udałem się na spoczynek. Ale długo usnšć nie mogłem, gdyż stanęły mi w oczach wypadki całego dnia i stoczona walka ze wszystkimi szczegółami. Od trzynastu lat, jak zamieszkałem wyspę, liczba ludnoœci pomnożyła się w czwórnasób. Nie była wielka, lecz rozmaitoœć narodowoœci i wyznań nadawałamojemu państwu wybitnš cechę. I tak: ja byłem katolikiem wyznania episkopalnego, zaprowadzonego w naszym kraju przez Henryka VIII. Piętaszek wyznawał tęż samš religię, lecz był Karaibem. Ojciec jegobył także Karaibem, ale przy tym poganinem i ludożercš. Na koniec Europejczyk –Hiszpanem i katolikiem. Jednak ta rozmaitoœć narodowoœci i wyznańnie przeszkadzała wcale najlepszym stosunkom pomiędzy mieszkańcami i nie obawiałem się wcale wybuchnięcia wojen narodowych lub religijnych. ----------- 6) Jestem chrzeœcijanin, Hiszpan. XXXVII Historia Hiszpana. Plan mój sprowadzenia jego towarzyszy z sšsiedniej wyspy. Odroczenie go. Wspólna praca. Żniwa. Układ.Wyprawa. Na drugi dzień rano, wzišwszy łopaty, udaliœmy się z Piętaszkiem na pobojowisko dla pochowania poległych Karaibów. Po powrocie zastaliœmy naszych goœci przechadzajšcych się wewnštrz zagrody z opuncji, która przez jedenaœcie lat wyrosławysoko, stanowišc nieprzebytš œcianę. Z Hiszpanem rozmawiałem po portugalsku. Piętaszek zaœ służył za tłumacza pomiędzymnš i ojcem swoim. Obeszliœmy gospodarstwo. Stary Karaib zachwycony byłmnóstwem narzędzi i sprzętów mu nieznanych i co chwila zapytywał syna o użytek tego lub owego. Hiszpan nie mniej dziwił się urzšdzeniu całego zamku i z niezmiernš ciekawoœciš wysłuchał opowiadania mojej historii. Na koniec opowiedział mi swoje przygody w następujšcych wyrazach: –Nazywam się Don Juan Castillos, jestem szlachcicem, rodem z Valladolid w Hiszpanii.Płynšc od ujœcia Rio de la Plata do Hawany, zostaliœmy zaskoczeni przez strasznš burzę, która nas w te strony zapędziła. Wœród nocy, przy jednej z wysp tutejszychusłyszeliœmy wystrzały z dział, wzywajšce ratunku. Pomimo wszelkich usiłowań, nie mogliœmy się dostać do zagrożonego okrętu. W odległoœci na lšdzie gorzał wprawdzie ogień, ale dla mnóstwa podwodnych skał niepodobna było puszczaćsię ku brzegom. Wtem ujrzeliœmy szalupę, w której znajdował się sternik i czterech majtków. Przyjęliœmy ich na pokład. Pochodzili zapewne ze statku, o rozbiciu którego opowiadałeœ mi przed chwilš, ale i nam nie poszło lepiej. Miotani wiatrem, rozbiliœmy się na brzegach wyspy, skšd pochodzi ten dziki. Szesnastu Hiszpanów i dwóch Portugalczyków zdołało wraz ze mnš w szalupie dostać się do brzegu, lecz reszta załogi utonęła. Lękaliœmy się dzikich, bo choć zaopatrzeni w szable i strzelby, nie mieliœmy prochu. Ale Karaibowie przyjęli nas goœcinnie i pomieœcili w swej wiosce. Wkrótce jeden z Portugalczyków umarł, nie mogšc się ej ny płomień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż‚P~c%ƒÎ K%„ě¤c&€…(­c&†=78&przyzwyczaić do nędznej strawy dzikich. Chcieliœmy się dostać do naszych osad, lecznie majšc narzędzi, niepodobna zbudować statku, a w łodziach Karaibów byłoby szaleństwem powierzać się oceanowi. Przed kilku dniami najechali nas sšsiedzi wyspiarze. Wszystko, co żyło, pochwyciło za broń. Musieliœmy walczyć w obronie naszej i naszych gospodarzy. W bitwie stoczonej zwyciężyliœmy wprawdzie nieprzyjaciela, ale ostatni Portugalczyk poległ, ja zaœ dostałem się do niewoli. Przywieziono nas tu na wyspę i już mieliœmy być pożarci, kiedy twoja szlachetna pomoc ocaliła nas od okrutnej œmierci. Oto moja historia. Robinsonie. – Wiesz co, bracie, zawołałem, mam myœl ocalenia twoich współziomków. –O, byłbyœ naszym aniołem opiekuńczym, awdzięcznoœć dla ciebie nie miałaby granic, odpowiedział Don Juan. Słuchaj więc: trzeba tu sprowadzić wszystkich twych współziomków, a wtedy, majšc pod dostatkiem narzędzi, zbudujemy obszerny statek, zaopatrzymy go w żywnoœć, broń, działa i podczas stałych pogód, panujšcych tu przez znacznš częœć roku, puœcimy się na morze dla wyszukania osad hiszpańskich lub angielskich. – Przecudny plan, o jakżeœ dobry, Robinsonie. – Jedna mnie tylko okolicznoœć od jego wykonania wstrzymuje. – Cóż takiego, zapytał niespokojnie Hiszpan.– Oto bojaŸń, abym Ÿle nie wyszedł na mojej dobroci. – Jak to, zagadnšł zdziwiony. –Wiesz, jaka nieprzyjaŸń dzieli nasze narody, lękam się więc, abyœcie, za przybyciem do osad hiszpańskich, nie oddalimnie jako Anglika w ręce wielkorzšdcy lub jako heretyka, Œwiętej Inkwizycji, która bymnie niezawodnie spaliła. Wyrazy te zasmuciły bardzo Hiszpana. –Wielki Boże, zawołał, czyż możesz nas mieć za takie potwory? Tylu doznaliœmy nieszczęœć i przeciwnoœci, jak możesz sšdzić, byœmy zbawcy naszemu tak czarnš odpłacali niewdzięcznoœciš? –Właœnie, rzekłem, najczęœciej ludzie złem za dobre odpłacajš, a wdzięcznoœć coraz bardziej wychodzi z mody. Wreszcie tobie wierzę, ale któż mi zaręczy za twych współziomków? –W takim razie pozwól, abym ze starym Karaibem odpłynšł do wyspy, gdzie dotšd mieszkaliœmy. Zabiorę z sobš papier i wszystko, co do pisania potrzebne. Spiszemy kontrakt, że uznajemy we wszystkim twš władzę i złożymy ci przysięgę na wiernoœć. Ja wykonam jš także jeszcze przed odjazdem, a gdyby się znalazł złoczyńca, który by tego układu nie dotrzymał, ukarzemy go œmierciš. W twarzy Hiszpana, kiedy wymawiał te wyrazy, takš było widać szczeroœć, żem mu zupełnie zaufał i przystałem na umówiony układ. Już wszystko było ułożone co do dnia i godziny wyprawy, kiedy on sam zwrócił uwagę, że trzeba się jeszcze wstrzymać pół roku, albowiem zapasy żywnoœci, a głównie zboża, dostateczne dla mnie i Piętaszka, a nawet dla nas wszystkich, nie wystarczyłyby długo na wyżywienie dwudziestu ludzi. Postanowiliœmy zatem uprawić i obsiać dużykawał ziemi, a dopiero po ukończeniu żniw przedsięwzišć zamierzonš wyprawę. Ponieważ było nas dosyć i mieliœmy dostateczny zapas broni i amunicji dla oparcia się najazdowi dzikich, zatem uprawa i zasiewy odbyły się bez najmniejszej obawy. Nie chcšc zaœ wytępić bez potrzeby kóz oswojonych, polowaliœmy na dzikie, co nam odpowiedniš iloœć mięsa dostarczało. Co zaœ zostawało nad potrzebę, soliliœmy i wędzili, aby dla przyszłych mieszkańców przygotować zapasy żywnoœci. Wœród tego czasu wycechowałem kilkanaœcie drzew, do budowy przyszłego statku przydatnych. Piętaszek, jego ojciec iHiszpan œcinali je i obrabiali, a ponieważ było parę pił dużych, wystawiliœmy rusztowanie, jakiego używajš tracze i porznęliœmy najdłuższe pnie na deski, poukładawszy je w cieniu, aby dobrze wyschły. Nadeszły żniwa, a zbiór wypadł tak pomyœlnie, że otrzymaliœmy 70 korcy jęczmienia, 46 ryżu, 14 żyta i 8 pszenicy. Te dwa ostatnie gatunki zboża, z przyczynygoršcego klimatu, nie chciały dobrze rodzić, dlatego też, gdybym miał dłużej zostać na wyspie, z pewnoœciš zaprzestałbym ich uprawy. Obrobiliœmy jeszcze raz pola, ażeby na wypadek przedłużenia pobytu, można było przedsięwzišć zasiewy zaraz na wiosnę. Po ukończeniu tych robót, nic nie przeszkadzało już do zajęcia się wyprawš. Don Juan i ojciec Piętaszka przy pierwszympomyœlnym wietrze mieli odpłynšć dla zawarcia ugody z Hiszpanami. Aby mnie na każdy wypadek zabezpieczyć, Hiszpan na dzień przed odjazdem spisał rozkaz w następujšcych słowach: ťKtokolwiek chce przybyć na wyspę, znajdujšcš się pod władzš Robinsona Kruzoe, winien wykonać uroczystš przysięgę, iż we wszystkim poddawszy się jego zwierzchnictwu, będzie wykonywał każdy jego rozkaz bez najmniejszego oporu.Nigdy nie zrobi nic na jego szkodę, a gdziekolwiek Robinsonowi spodoba się skierować statek, uda się tam, bronišc właœciciela i jego majštku do ostatniej kropli krwi. Akt niniejszy każdy dobrowolniezaprzysięgnie na ewangelię œwiętš i honor hiszpańskiego narodu. Kto by zaœ nie chciałtego wykonać, ten nie zostanie przyjęty na wyspę Robinsona Ť. Podpisaliœmy z Don Juanem ten akt, a on natychmiast złożył mi przysięgę na wiernoœć, przyobiecujšc, że współziomkowie jego bez najmniejszego wahania toż samo uczyniš. Czółno karaibskie zaopatrzyliœmy w żywnoœć i wodę na osiem dni, bo chociaż pogoda była piękna, a żegluga dłużej trwaćnad szeœć godzin nie mogła, jednak lękaliœmy się, aby burza nie napadła naszych żeglarzy. Dałem im dwie strzelby i po dziesięć naboi, i nakazałem, żeby wystrzałów nie marnowali na próżno, lecz zachowali je na wypadek napotkania nieprzyjaznych Karaibów. Nadto wzięli ze sobš dwie siekiery, œwider i topór oraz paczkę gwoŸdzi, dla naprawy szalupy starejlub wybudowania wielkiej łodzi, potrzebnej do przewiezienia tak znacznej liczby osób. Na koniec wręczyłem Don Juanowi pióro i flaszeczkę atramentu, aby mieli czym podpisać umowę. Nastšpiła chwila odjazdu. Piętaszek rzucił się na szyję ojcu, okrywał go pocałunkami i pieszczotami. Œciskał starego i płakał takrzewnie, że mnie samemu cisnęły się łzy do oczu. Ja i Don Juan, podawszy sobie dłonie, uœcisnęliœmy się serdecznie, życzšcrychłego widzenia się. Po czym wsiedli do czółna zaopatrzonego masztem i żaglem, a wiatr pomyœlny zaczšł je pędzić w pożšdanym kierunku. Długo, długo patrzyliœmy za nimi, dopóki tylko jeszcze czarny punkt rozróżnić można było na morzu, a Piętaszek zalewał się rzewnymi łzami, jak gdyby nigdy już ojca nie spodziewał się zobaczyć. Kiedy łódŸ nam z oczu zniknęła, udaliœmy się do œwištyni, proszšc u stóp krzyża o pomyœlnš żeglugę i powrót szczęœliwy naszych towarzyszy. XXXVIII Piętaszek spostrzega szalupę. Obawa napadu. Przygotowanie do obrony. Wichrzyciele i więŸniowie. Narada. Potyczkaz rokoszanami. Zdobycie szalupy. Konwój więŸniów. Don Juan i ojciec Piętaszka odpłynęli z wyspy w dniu 11 sierpnia 1677, to jest czternastego roku mego na niej pobytu. Wyprawa ich była pierwszym pewnym krokiem po tak długim przecišgu lat, przedsięwziętym dla wyzwolenia się z wygnania. Pierwszy raz miałem nadzieję, że nareszcie dostanę się do ojczyzny. Wszystkie wolne me chwile zaprzštała myœl, jak by ten zamiar przywieœć do skutku. Nadzieja i obawa opanowywały duszę na przemian. Raz cieszyłem się jak dziecko bliskim spełnieniem zamysłów, to znów drżałem ze strachu, aby burza nie zatopiła Hiszpana i Karaiba, aby pozostali przyjęli układ lub nareszcie, by w powrocienie zaskoczył ich huragan. Podług umowy mieli dopiero przybyć na wiosnę, lecz któż mógł ręczyć, czy zniecierpliwieni długim pobytem między Karaibami, nie zechcš skorzystać z resztek pogodnej pory i nie puszczš się natychmiast z powrotem? Czasami znowu dręczyła mnie myœl inna. Czy też za moim powrotem do Anglii, zastanę przy życiu rodziców? Czy nie byłoby lepiej zakończyć tu życie na wyspie bezludnej, aniżeli œmierć ich opłakiwać? W takim nieznoœnym stanie duszy przebyłem parę tygodni, gdy w dniu 28 sierpnia o œwicie zbudził mnie Piętaszek wołajšc: – Panie Robinsonie, wstawaj, wstawaj, już sš! Zerwałem się z łóżka, wcišgnšłem szybko suknie i nie myœlšc o niebezpieczeństwie, nie wzišwszy nawet broni, pobiegłem ku wybrzeżom. Lecz jakież było moje przerażenie, gdy wybiegłszy z lasku otaczajšcego zamek, ujrzałem na morzu dużš szalupę, pędzonš wiatrem ku brzegom.–To nie nasz statek, krzyknšłem z trwogš,płynš od zachodu, a nasi przybyć mieli z południa. Ukryjmy się, ukryjmy co żywo, boktóż wie, czy to przyjaciel, czy wróg? Natychmiast poœpieszyliœmy ku zamkowi. Postawiłem Piętaszka przy nabitym kilkunastu kulami falkonecie z lontem w ręku, rozkazujšc, aby natychmiast dał ognia, skoro zakomenderuję, sam zaœ wybiegłem na strażnicę, uzbrojony strzelbši perspektywš. Zaledwie wdarłszy się na skałę, zwróciłemoczy na morze, gdy w odległoœci dwóch milmorskich spostrzegłem okręt stojšcy na kotwicy. Ze struktury można było od razu poznać, że jest pochodzenia angielskiego, podobnież jak szalupa, zbliżajšca się coraz bardziej ku brzegom. Na ten widok serce zabiło mi gwałtownie. Niewypowiedzianš radoœć zobaczenia się nakoniec z Anglikami, rodakami, braćmi, wkrótce zatruło powštpiewanie i trwoga. Skšd w tym odludnym zakšcie mórz mógł się znaleŸć okręt angielski? Wszakże marynarze i kupcy nasi nigdy nie zapuszczajš się w te strony. Żaden okręt europejski nie zawija do tych niegoœcinnychbrzegów, gdzie nie ma ani osad, ani przystani handlowych. Burza ich tutaj nie zapędziła, bo od trzech miesięcy najmniejsza chmurka nie zasępiła widnokręgu. Należało być ostrożnym i ukrywać się, bo po takich zakštkach włóczš się tylko rozbójnicy. Długo jeszcze leżałem za odłamkiem skałyz wymierzonš perspektywš, zanim szalupa przybiła do lšdu. Szczęœciem nie dostrzegli zatoki, w której łódka moja była ukryta, gdyż byliby mnie odkryli niezawodnie. Załoga składała się z jedenastu ludzi, z których oœmiu miało szable, trzech zaœ stało w œrodku ze zwišzanymi w tył rękoma. Z ubioru przekonałem się, iż sš w istocie Anglikami. Położenie jeńców musiało być nie najprzyjemniejsze, gdyż wznosili głowy ku niebu, wstrzšsajšc zwišzanymi rękami. Twarze ich były wybladłe, a krok niepewny. Zbrojni wyprowadzili ich na brzeg. Jeden dobywszy szabli, zaczšł wywijać niš nad głowami nieszczęœliwych jeńców, po czym posadzono ich pod drzewem, a cała gromada zbrojnych udała się ku lasowi, gdzieœmy przed paru miesišcami stoczyli bitwę z dzikimi. Dwóch pozostałych w szalupie obwinęło się w płaszcze i poukładało, jakby do spoczynku.Zbiegłem z góry. Zajmowała mnie myœl oswobodzenia trzech zwišzanych, lecz nie wiedziałem, jak tego dokonać. O, gdyby Hiszpan i ojciec Piętaszka byli ze mnš, bez wahania uderzyłbym na ich przeœladowców,tym bardziej, że oprócz pałaszy nie mieli innej broni. Położenie biedaków przypominało mi moje, kiedy wyrzucony przez fale, doznałem pomocy Bożej. Teraz z kolei należało spłacić chociaż w częœci dług zacišgnięty i ratować nieszczęsnych więŸniów od opuszczenia, a może i œmierci. Gdy szalupa przybiła do brzegu, przypływ morza dochodził do najwyższego stanu. Mniemałem więc, nie bez słusznoœci, że przed odpływem nie powrócš do okrętu. Miałem zatem przeszło dziesięć godzin czasu do przedsięwzięcia skutecznych kroków. Nieprzyjaciel był daleko groŸniejszy od Indian, z którymi stoczyłemwalkę zwycięskš. Należało postępować ostrożnie. Nabiłem naprzód duże działo kulš, wycelowawszy je prosto w szalupę, potem długi falkonet siekańcami z różnych kawałków żelaza, pozostałe zaœ dwie strzelby, siedem muszkietów i cztery pistolety kulami. Około południa, gdy upał zaczšł mi mocno dokuczać, dostrzegłem z mej strażnicy, żeszeœciu awanturników pokładło się spać w lesie o dwie mile angielskie od zamku odległym, dwaj pozostali w szalupie także spali, a trzej zwišzani siedzieli pod drzewem, tuż przy lasku, otaczajšcym mojš twierdzę. Chwila ta zdawała mi się najodpowiedniejszš do uwolnienia jeńców. Wzišłem strzelbę, dwa pistolety i pałasz. Piętaszek, podobnie uzbrojony, niósł jeszcze trzy muszkiety i trzy szable. Wyglšdałem straszliwie. Ubiór z kozich skórnadawał mej postaci jakšœ dzikoœć, ogromne wšsy i broda oraz włos długi, spadajšcy na ramiona, przy ogorzałej od słońca twarzy, nie mniejszej dodawały grozy. Zbliżywszy się nie postrzeżony ku siedzšcym jeńcom, zapytałem po angielsku:– Kto panowie jesteœcie?? Zrazu przerazili się bardzo. Zerwawszy się z miejsca, zaczęli uchodzić i tylko więzy przeszkadzały im uciec. Widzšc to, rzekłem: – Nie lękajcie się wcale, przybywam wam na pomoc. Słowa te wywołały czarodziejski wpływ na jeńców, tym bardziej, gdy porozcinałemim więzy. Jeden z nich, wyprostowawszy zbolałe ręce, zdjšł kapelusz i rzekł: – O, panie, bšdŸ zbawcš i opiekunem nieszczęœliwych, a Bóg ci wynagrodzi. –Uspokójcie się. Jestem Anglikiem tak jak wy i pragnę was wyzwolić. Jest nas tu, jakwidzicie, dwóch tylko, lecz mamy pod dostatkiem broni i amunicji. Powiedzcież więc bez ogródek, co wam się przytrafiło, w czym możemy być wam użyteczni? –Długa to historia, odrzekł najstarszy i niewiem, czy starczy czasu na jej opowiadanie, bo lada chwila mogš wrócić nasi wrogowie, lecz powiem ci krótko. Jestem kapitanem okrętu, stojšcego na kotwicy opodal wyspy. Ludzie moi zbuntowali się, zamierzajšc z poczštku mnie zabić. Lecz ponieważ niektórzy prosili za mnš, przeto postanowiono wysadzić nas na tę wyspę wraz z porucznikiem i tym podróżnym, który się opierał ich zamiarom.– PójdŸcież za mnš, rzekłem, cofajšc się w głšb lasku. Gdyœmy stanęli w gęstwinie, przemówiłem do uwolnionych w następujšce słowa: –Panowie! Gotów jestem dopomóc wam do pokonania buntowników, pod dwoma jednak warunkami. – Przystajemy na nie z góry, zawołał kapitan. –Wysłuchajcie ich wprzódy. Po pierwsze: żšdam, abyœcie, dopóki zostajecie na wyspie, byli mi we wszystkim posłuszni, broń, którš wam powierzam, zwrócili na każde me żšdanie i nie starali się nam szkodzić pod żšdnym względem. Po wtóre : jeżeli przy mej pomocy odzyskacie wasz okręt, abyœcie nas obu z ruchomoœciami przewieŸli bezpłatnie do Europy. – Dodaj jeszcze trzeci, zawołał z zapałemkapitan, że się zobowišzujemy walczyć za ciebie do ostatniej kropli krwi i ofiarować ci 2000 funtów szterlingów za twš uczynnoœć. –Obronę przyjmuję, lecz nie chcę żadnego wynagrodzenia. Raz, że jestem bogaty, a powtóre, że uczynku chrzeœcijańskiego nie robię za pienišdze. – Przebacz, jeżeli obraziliœmy twš delikatnoœć, rzekł kapitan, œciskajšc mojš rękę. –A więc do dzieła, zawołałem. Oto macie trzy muszkiety i amunicję oraz trzy szable.Mniemam, że najlepiej palnšć do œpišcych, ajeżeli reszta się obudzi i będzie prosiła o łaskę, możemy im darować. –Nie, nie, odrzekł kapitan. Wprawdzie ci łotrzy ciężko zawinili, lecz nie wszyscy sš zarówno Ÿli. Dwóch z nich tylko zasługuje na œmierć bez litoœci, lecz inni dadzš się nadobrš drogę naprowadzić. – Czyń, jak ci się podoba, rzekłem, podajšc im broń. W kwadrans póŸniej byliœmy już o kilkadziesišt kroków od œpišcych, zakryci krzewinš. Wtem z krzaków wyszło dwóch majtków. – Czy to sš naczelnicy buntu, zagadnšłem. – Nie. –Pozwólmy im więc odejœć spokojnie, gdyż snadŸ Opatrznoœć nie chce ich œmierci, skoro się na czas przebudzili. Kapitan z dwoma towarzyszami poskoczył naprzód. Szelest kroków i szczęk broni zbudził œpišcych wichrzycieli. Zerwali się z przestrachem, lecz w tej chwili kapitan i porucznik dali ognia. Kula ugodziła jednego z hersztów w samo serce, drugi powalił się z przestrzelonš piersiš obok niego. Wtem i podróżny dał ognia, zadrasnšwszy w bok jednego z pozostałych dwóch. Ciężkoranny podŸwignšł się na kolana, lecz kolba kapitana zgruchotała mu czaszkę. Na odgłos strzałów powrócili i tamci, którzy przed chwilš weszli w gęstwinę, ale widzšc mnie i Piętaszka, wychodzšcych z lasu, zamiast uderzyć na kapitana, wszyscyczterej rzucili się na kolana i błagali o łaskę. Tak odnieœliœmy zupełne zwycięstwo.Kapitan, obróciwszy się do klęczšcych, zawołał: –Wszyscy bez wyjštku zasłużyliœcie na œmierć, jednak mogę wam przebaczyć pod warunkiem, że żałujšc za popełnionš zbrodnię, przysięgniecie mi dopomóc do ł, nie mogšc się ej ny płomień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż‡Płc&ˆ&‰‘c'€ŠŁjc'‹ ,‰c'Œ–:˝ 'zdobycia okrętu. Zwyciężeni przysięgli na wszystko, że będš posłuszni i wierni. Kapitan chciał ich natychmiast uwolnić, lecz ja, uznajšc to za niedorzecznoœć, wszedłem pomiędzy obie strony i rzekłem: –Za pozwoleniem kapitanie, nie masz prawarozporzšdzania losem tych ludzi, gdyż znajdujesz się na wyspie, winieneœ posłuszeństwo jej gubernatorowi. Wiesz, pod jakimi warunkami obiecał ci udzielić pomocy, a zatem w imieniu gubernatora polecam ci zwišzać tych ludzi i oddać pod straż mojš. Uważałem, że słowa te niezmiernie przestraszyły pojmanych. Powaga, z jakš je wymówiłem i posłuszeństwo kapitana niezawodnie dały im wysokie wyobrażenie opotędze mniemanego gubernatora. Bez oporutedy dali się zwišzać. Rozkazałem Piętaszkowi, aby przy pomocy porucznika zaprowadził ich i zamknšł w jaskini. Broń zabranš ukryto w bezpiecznym miejscu. Po odejœciu ich naradzaliœmy się z kapitanem, co dalej czynić wypada. W szalupie było jeszcze dwóch, którzy z przyczyny odległoœci strzałów nie słyszeli.Spodziewaliœmy się podejœć ich szczęœliwie,lecz na okręcie znajdowało się 26 ludzi, opatrzonych w broń i gotowych walczyć do upadłego, ponieważ znali surowoœć prawa, orzekajšcego karę œmierci na wichrzycieli. Trzeba więc było jakiœ podstęp wymyœlić, ażeby opanować statek. –Sšdzę, rzekłem, iż pozostali na okręcie, nie mogšc się doczekać powrotu towarzyszy, wyœlš czółno. Przede wszystkim trzeba więc opanować szalupę, aby jej uprowadzić nie mogli. Wyruszyliœmy zatem zaroœlami ku przystani.Jeden z majtków, na straży zostawionych, zapuœcił się w krzaki i właœnie zajmował się rwaniem bananów, kiedyœmy go znienacka podeszli. Widzšc wymierzone strzelby, poddał się bez oporu. Przywišzałem go do drzewa, zakneblowawszy mu usta, po czym œmiało poszliœmy ku szalupie. Trzeba było widzieć przestrach drugiego majtka, gdy nas ujrzałwychodzšcych z zaroœli z broniš, a mianowicie, gdy poznał kapitana. Nie myœlšc o obronie, rzucił się na twarz, błagajšc litoœci. Zabrawszy obu przestępców, zaprowadziłem ich do chatki Piętaszka i tam mocno przywišzałem do słupów, po czym wróciłem na wybrzeże. Tymczasem kapitan z podróżnym oderwali parę desek z dna szalupy. Wycišgnęliœmy jš z trudem na brzeg, do czego dopomógł nam Piętaszek z porucznikiem, w tej chwili przybywajšcy. Po dokonaniu tej ciężkiej pracy, zabrałem moich goœci do zamku, gdzie wypoczęli i posilili się, ale jeszczeœmy nie skończyli obiadu, kiedy wystrzał działowy dał się słyszeć z okrętu, widocznie dla przywołania szalupy. Po kwadransie zahuczał drugi, następnie trzeci i czwarty,lecz rzecz prosta, wezwania tego nasi więŸniowie nie mogli usłuchać. Natychmiast udaliœmy się na strażnicę z perspektywami dla zobaczenia, co się dziejena okręcie. Załoga, nie mogšc się doczekać powrotu szalupy, wywiesiła flagę różnobarwnš, jako sygnał ostateczny, wzywajšcy do powrotu. Lecz gdy i to nie skutkowało, spuszczono czółno na wodę. Wkrótce zbliżył się nowy statek tak, iż mogliœmy rozpoznać nawet twarze ludzi, nanim będšcych. Wszyscy mieli broń palnš. –Na nieszczęœcie, zawołał kapitan, pomiędzy ludŸmi w czółnie tylko czterech jest takich, których pogróżkami do buntu wcišgnięto. Reszta zaœ i sternik, sš to prawie główni wichrzyciele i w razie spotkania nie możemy się spodziewać, ażeby nam poszło tak łatwo, jak pierwszym razem. –Wierz mi, kapitanie, rzekłem na to, że za przybyciem tu znajdowałem się w gorszym położeniu od ciebie, a jednak mnie Bóg z niego wydŸwignšł, miej zatem nadzieję, że i ciebie nie opuœci. –Dziękuję ci za dodawanie mi odwagi. Jednakże, jeżeli mam szczerze powiedzieć, nie spodziewam się, abyœmy z tej sprawy wyszli cało. – Wkrótce się przekonasz, odrzekłem, że miałem słusznoœć, ufajšc w opiekę Opatrznoœci. XXXIX Druga łódŸ. Œmierć głównych buntowników. Wymowa Robertsona. Gubernator. Wypadki na okręcie. Wyrok na winnych. Przygotowania do opuszczenia wyspy. Tymczasem szalupa zbliżyła się do lšdu. Siedmiu ludzi wyskoczyło, trzech zaœ pozostało na straży. Z gęstwiny lasku otaczajšcego zamek, mogliœmy się doskonale przypatrywać, sami nie będšc widziani. Najpierwej pobiegli do pierwszej szalupy, l ecz wpadli w niezmierne przerażenie, ujrzawszy jš przedziurawionšna wylot i ogołoconš z masztu, żagli i wioseł. Przez chwilę stali, jakby wroœnięci w ziemię, nareszcie wydali głoœny okrzyk, a gdy został bez odpowiedzi, wystrzelili naraz. Lecz i tym razem głucha cisza zapanowała dookoła, echo tylko przecišgłym grzmotem powtórzyło donoœnyhuk ręcznej broni. Widać, że grobowe milczenie nie bardzo im było przyjemne, albowiem po krótkiej naradzie wsiedli na łódŸ i odbili od brzegu. To wcale nie było mi na rękę. Odwróciłem się więc żywo w przeciwnš stronę i wydałem przytłumiony okrzyk, tak ażeby go usłyszeli, a nie poznali, skšd pochodzi. Natychmiast szalupa skierowała się ku lšdowi. Widzšc to, szepnšłem Piętaszkowi, aby z podróżnym udali się w wšwóz gęsto zarosły, a odszedłszy o kilkaset kroków, wydawali okrzyki dla zwabienia obsady czółna, kiedy zaœ odprowadzš jš daleko, byznanymi manowcami do nas wracali. Podstęp ten przewybornie się udał. Zaledwie majtkowie zbuntowani usłyszeli okrzyk w lesie, natychmiast, odpowiedziawszy nań, poœpieszyli w gęstwinę. Tego nam też było potrzeba. Kiedyœmy pomiarkowali z głosu, że już sš doœć daleko, postanowiliœmy napaœć pozostałych na straży. Wysłańcy nasi przewybornie się sprawiali. Wydobywszy się z wšwozu i wcišż idšc lasem, wiedli ich z pagórka na pagórek, coraz dalej i dalej, aż głosy naszych obu towarzyszy i wichrzycieli znikły w oddaleniu. Wówczas poœpieszyliœmy ku brzegowi. W szalupie był tylko jeden majtek, drugi kšpał się w morzu, trzeci zaœ usnšł w krzakach. Kapitan, poznawszy w œpišcym jednego z dowódców wichrzycieli, kolbš mu głowę roztrzaskał. Dwaj drudzy poddali sięzaraz, tym bardziej, że ich uwiedziono i jużpoprzednio żałowali przyłšczenia się do buntu. Obydwaj przyrzekli kapitanowi pomagać ze wszystkich sił, z żalem wyznajšc swš winę. –Gdybyœmy się, rzekł jeden, odważyli im sprzeciwiać, byliby nas zamordowali. Życie poœwięcimy za pana, jeżeli tylko zechcesz przebaczyć nam łaskawie. Kapitan prosił, abym uzbroił obydwóch, zaręczajšc za ich wiernoœć. Uczyniłem to, a tak siły nasze się zwiększyły. Pomiędzy szeœciu jeńcami, znajdujšcymi sięw jaskini, czterech było takich, którym kapitan i porucznik ufali, że zaœ i dwaj majtkowie potwierdzili to zdanie, zatem kazałem ich przyprowadzić i uzbroiłem także. Wojsko więc nasze wynosiło dziewięciu ludzi, nie liczšc Piętaszka. Noc już zapadła, kiedy obaj towarzysze przybyli ze swej wycieczki. Wspólnymi siłami wycišgnęliœmy czółno i przedziurawili, jak szalupę. Po czym posiliwszy się i wypoczšwszy, oczekiwaliœmy na przybycie zbłškanych. W godzinę może potem nadcišgnšł nieprzyjaciel. Cała gromada klęła w szkaradny sposób. Jeden narzekał na głód,drugi na pragnienie, a wszyscy w ogóle użalali się na próżnš włóczęgę, która ich nadzwyczajnie zmęczyła. Utykajšc co krok w ciemnoœciach, zbliżyli się wreszcie do szalupy. Nikt sobie wystawić nie zdoła ich pomieszania i przestrachu, gdy jš zastali wpodobnym stanie, jak pierwszš. Z zajęciem słuchałem ich niedorzecznych uwag. Jednym zdawało się, że to uczynili dzicy, inni twierdzili, iż to sprawka złych duchów,zamieszkujšcych tę zaczarowanš wyspę. –Wszak wam już w lesie mówiłem, dowodził sternik, że nas zły duch wodzi potych przeklętych bezdrożach, gdzie sobie nogi porozbijałem. Toż głos ich zupełnie odmienny od ludzkiego, a wy, głupcy, utrzymywaliœcie wcišż, że to wołanie naszych towarzyszy. Łaziliœmy jak niedołęgipo lesie, a tymczasem szatan popsuł nam czółno i jeszcze pozostawionym łby poukręcał. I cóż teraz poczniemy? Wrzšcy zapalczywoœciš kapitan chciał natychmiast uderzyć na wichrzycieli, ale gopowstrzymywałem, tłumaczšc, że wœród ciemnoœci walka mogłaby wzišć zły obrót i łatwo który z naszych mógłby lec od wystrzałów. Podczas tej cichej rozmowy sternik, główny podżegacz buntu, wpadł w największš trwogę. Wołał kilkakrotnie zaginionych towarzyszy, a gdy mu żaden nieodpowiadał, zaczšł sobie z rozpaczy wyrywać włosy, płakać i załamywać ręce.Widzšc, że już dłużej nie zdołam powstrzymać kapitana, poleciłem mu, aby w towarzystwie podróżnego podpełznšł ku sternikowi i z nim naprzód skończył. Wkrótce znajdowali się obaj zaledwie o trzydzieœci kroków od niego. Wœród ciszy nocnej, przerywanej tylko wyrzekaniami majtków, rozległy się dwa silne strzały. Odpierwszego legł sternik, podróżny zranił drugiego z naczelników tak ciężko, że w godzinę póŸniej ducha wyzionšł. Huk strzałów i jęk padajšcych był hasłem ogólnego ataku. Wypadliœmy na przerażonš hałastrę. Wœród ciemnoœci przeciwnicy nie mogli rozpoznać naszej liczby, a echo, powiększajšc siłę wrzasku wydanego przeznas, przeraziło ich zupełnie. Korzystajšc zprzestrachu wichrzycieli, nakazałem majtkowi, imieniem Robertson, aby zawezwał ich do poddania się na łaskę i niełaskę. –Tom Smith, krzyknšł Robertson, poddaj się natychmiast i zawezwij drugich, aby to uczynili, bo w tej chwili grad kul was zasypie, nieszczęœliwi. – Czy to ty, Robertsonie, zapytał Smith z trwogš. –Ja, stary łotrze, twój kolega z duszš i ciałem, skrępowany, jak kołowrót kotwiczny. Ci zacni panowie, bodaj im szatan łby poukręcał, trzymajš mnie jak wkleszczach. Zaklinam was, zbrodniarze, rzucajcie broń, bo za chwilę i tak jš będziecie musieli puœcić, jak wam kule pogruchotajš czaszki! Poklepałem po ramieniu Robertsona za tę dzielnš przemowę i podałem mu flaszkę z rumem, której wcale nie odepchnšł. – Komuż mamy się poddać, zapytał drżšcym głosem Smith. –Komu? I ten się pyta jeszcze, komu? Wytrzeszczże lepiej oczy, nietoperzu. Czyż nie widzisz pięćdziesięciu muszkieterów, których gubernator oddal pod dowództwo kapitana? Dalej plackiem na ziemię! Sternik już poszedł do swego kmotra, lucyfera, Will Fry oddaje bluŸnierczš duszę w jego szpony, czy chcecie, żeby i wasze powędrowały do piekła, niegodziwcy? – A czy nam darujš życie, zagadnšł inny. –Cicho, na Boga, Atkinsie, zawrzeszczał Robertson. Nie odzywaj się ty przynajmniej, sprawco wszystkiego złego. Jeżeliœ przyczynił się do uwiedzenia tych biednych ludzi swym bezbożnym językiem, to nie pozbawiajże ich życia przez dłuższe ocišganie. – Wszyscy otrzymacie przebaczenie, zawołał kapitan, wszak znacie mój głos. – To głos kapitana, zawołał Smith. – A zatem wszystkim obiecuję łaskę, powtórzył, wyjšwszy Willa Atkinsa. –Na miłoœć Boskš, przebacz mi kapitanie, zawołał Atkins. Alboż już jestem tak bardzo zły, żebym się nie mógł poprawić? –Tyœ pierwszy rzucił się na mnie i skrępował, odrzekł kapitan, dla ciebie nie ma przebaczenia! – Łaski, łaski, kapitanie, zawołali drudzy. –Złóżcie wprzódy broń, buntownicy, zagrzmiał głos kapitana, potem będziemy mówili o łasce. Natychmiast wichrzyciele broń złożyli, a kiedyœmy ich zwišzali i zaprowadzili do lasku, kapitan przemówił surowo, przedstawiajšc całš obrzydliwoœć i niegodziwoœć występku, jakiego się dopuœcili oraz smutne następstwa popełnionej zbrodni. –Chcieliœcie mnie zostawić na wyspie bezludnej, dodał, kończšc przemowę, ale Bóg inaczej rozrzšdził. Wyspę tę ma pod swš władzš gubernator angielski, jego więcbłagajcie o przebaczenie, gdyż ja tu nie mam władzy rozkazywania. Przechodzicie teraz pod sšd jego. WięŸniowie najpokorniejszymi słowami obiecywali poprawę i prosili kapitana, ażebysię raczył wstawić za nimi do gubernatora.Ma się rozumieć, że tym gubernatorem byłem ja, lecz stałem z daleka, nie mieszajšc się wcale do tej rozprawy. Wysłuchawszy wszystkiego, wysłałem porucznika, który, zbliżywszy się do kapitana, rzekł: – Panie, jego ekscelencja gubernator życzysobie z nim mówić. – Powiedz pan jego ekscelencji, że jestem na jego rozkazy, odrzekł kapitan. –WięŸniowie, słyszšc te słowa, uwierzyli, że w istocie gubernator z oddziałem wojska znajduje się w pobliżu, a widzšc odchodzšcego kapitana, raz jeszcze błagali go, żeby się za nimi wstawił. Naradziliœmy się po cichu. Wypadło z tego, aby Atkinsa i dwóch najzuchwalszych odprowadzić do jaskini, do reszty zaœ przemówić, dać im zupełne przebaczenie, pod warunkiem, aby dopomogli do odzyskania okrętu. Podczas gdy Piętaszek z podróżnym i jednym z najzaufańszych majtków konwojowali więŸniów, niosšc z sobš żywnoœć dla nich i schwytanych poprzednio,odbyliœmy naradę względem zdobycia na powrót statku. Przede wszystkim należało zbadać usposobienie majtków, obdarzonych przebaczeniem, o ile majš chęć wspierać nasz zamiar. Kazałem ich przywołać do siebie. Ciemnoœć taka panowała wokoło, że nie mogli widzieć, jak wielka była liczba wojska pod moimi rozkazami. –Słuchajcie i zważcie pilnie, co wam powiem. Mógłbym was wszystkich kazać natychmiast rozstrzelać, a moim ludziom kazać zdobyć statek i wywieszać całš obsadę, ale kapitan wasz, być może za goršco, wstawia się za wami. Jeden tylko jest sposób zasłużenia sobie na łaskę. Jeœlio własnych siłach odzyskacie okręt, natenczas wam przebaczę, jeżeli nie, rozkażę mym bateriom rozpoczšć ogień przeciwko statkowi, wyœlę łodzie na jego zdobycie, a wówczas wszyscy będziecie wisieć na rejach. –Ekscelencjo, zawołał Smith, przysięgamy wam na wszystko, że będziemy walczyć do ostatniej kropli krwi, walczyć jak szatani, aby odzyskać czeœć i dobre imię, a dać dowód kapitanowi, że nas tylko uwiedziono. Siły, którymi mogliœmy uderzyć na okręt, stojšcy na kotwicy, składały się z czterech jeńców, wziętych w lesie podczasbitwy, że jednak jeden był ranny w bok, zatem na trzech tylko można było liczyć, następnie dwóch wziętych ze straży czółna, pięciu, którzy w tej chwili zaprzysięgli wiernoœć, na koniec kapitana, porucznika i podróżnego; razem trzynastu. Ja z Piętaszkiem nie należeliœmy do wyprawy, gdyż należało strzec zamku i szeœciu uwięzionych w jaskini. Natychmiast wzięto się do naprawy przedziurawionych statków, co poszło bardzo prędko. Założyliœmy na powrót maszty, stery i żagle. W szalupę wsiadł kapitan, podróżny i pięciu majtków, na drugim czółnie płynšć miał porucznik i pięciu innych majtków. Zanim odbito od brzegu, przemówiłem raz jeszcze do obsady: –Płyńcie z Bogiem i sprawcie się dobrze, azaręczam wam słowem gubernatorskim, żewszystko pójdzie w niepamięć. Lecz jeżeli za godzinę nie usłyszę umówionego z kapitanem sygnału na znak odzyskania okrętu, natychmiast zasypię was kulami z moich baterii. – Po czym, odwróciwszy się do Piętaszka, rzekłem rozkazujšco: –Niechaj porucznik Dickby i kadet Maxwell wsišdš natychmiast w kanonierki i przetnš okrętowi drogę do ucieczki. Po dwudziestu ludzi na każdym statku będzie dosyć. Płynšćstronš przeciwnš, a w razie przedłużenia się buntu, żadnemu nie dawać pardonu. – Yes, mylord, odrzekł Piętaszek, odchodzšc niby dla spełnienia moich rozkazów. Nareszcie wyprawa odpłynęła. Ostatnie słowa moje musiały nawróconym majtkom napędzić strachu i zachęcić ich do użycia wszelkich sił do odzyskania okrętu, gdyż wrazie niepowodzenia, groziła im œmierć od mniemanych baterii i szalup kanonierskich. W trzy kwadranse póŸniej, około samej północy, trzy wystrzały działowe z okrętudały mi znać, że się wszystko powiodło szczęœliwie. Aby załogę utrzymać w mniemaniu, że baterie w istocie znajdujš się na wyspie, wypaliłem po trzykroć z mejszeœciofuntówki, znajdujšcej się na strażnicy. To, jak mi póŸniej opowiadał kapitan, wywarło bardzo zbawienny wpływizjednało mi nie tylko œlepe posłuszeństwo,lecz nawet poœwięcenie, gdyż okazałem się wspaniałomyœlnym, mogšc, a nie karzšc œmierciš wichrzycieli. Ucieszony powodzeniem, czujšc się nadzwyczaj zmęczony, poszedłem z Piętaszkiem do zamku, a po chwili obaj spaliœmy jak zabici. Nad ranem zbudził nas bardzo bliski wystrzał działowy. Wybiegłem na strażnicę i ujrzałem kapitana, płynšcego ku brzegowi w szalupie. Okręt zaœ stal na kotwicy o paręset sšżni od wyspy. Włożywszy paradny mundur, znaleziony na portugalskim okręcie, kapelusz i szpadę, wybiegłem naprzeciw kapitana, który do ł, nie mogšc się ej ny płomień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷żP­c'ŽýÔ/'ŃÂc(€“$4c(‘Ç2Ź R(właœnie wylšdował. Ujrzawszy mnie, rzuciłmi się na szyję i zaczšł œciskać, mówišc: – Zbawco mój, przyjacielu! Oto twój okręt ze wszystkim, co się na nim znajduje. –A więc przecież po czternastu latach wygnania ujrzę mojš ojczyznę! Bóg zlitowałsię nade mnš i położył koniec długiej pokucie. Myœl ta wycisnęła łzy z moich oczu. Mimo usilnego powstrzymywania się, wybuchnšłem głoœnym płaczem. Gdym przyszedł do siebie, kapitan opowiedział mi szczegóły odzyskania okrętu. –Przybliżywszy się do niego, rozkazałem Smithowi, aby oznajmił straży, iż odszukawszy towarzyszy, przywozi ich z sobš. Ciemnoœć nocy nie dozwoliła rozpoznać straży ilu i jakich ludzi przybywa. Spuszczono drabinę, po której wdarliœmy się na pokład. W mgnieniu oka straż porwano i zwišzano tak szybko, że żołnierz nie był w stanie wydać okrzyku. Na pokładzie ujrzałem cieœlę okrętowego, najzagorzalszego z wichrzycieli. Aby nie robić hałasu, zamiast strzelić, przeszyłemmu pierœ szpadš. Porucznik z czterema ludŸmi zbiegł do kuchni, aby pochwycić kucharza, podżegacza tej sprawy, ja z podróżnym i szeœciu majtkami poskoczyłemdo kajuty kapitana, obranego przez buntowników. Drzwi były z wewnštrz zaparte. Wysadziliœmy je. Na ten łoskot nędznik zerwał się z łóżka, lecz nim miał czas sięgnšć po broń, roztrzaskałem mu kulš czaszkę. Wystrzał zwabił resztę obsady w liczbie dwunastu. Ujrzawszy zabitego kapitana buntowniczego i poznawszy mnie, jedni rzucili broń, zdajšc się na łaskę, paru zaœ chciało uciekać, ale nadchodzšcy porucznik ze swym oddziałem schwycił ich i skrępował. Naówczas rozkazałem poddajšcym się wykonać przysięgę wiernoœci, co też chętnie uczynili, zwłaszcza, że Robertson swojš wymowš napędził im wielkiego strachu, opowiadajšc o gubernatorze i wysłanych statkach dla przecięcia ucieczki. Wystrzały twoje potwierdziły prawdę słów jego i tak odzyskałem statek. Zwłoki dowódcy wichrzycieli kazałem powiesić na rei głównego masztu. Skończywszy opowiadanie, kapitan prosił mnie, abym się udał na okręt w charakterze oficera upełnomocnionego przez gubernatora do osšdzenia winnych i odprowadzenia okrętu do Anglii. –Aby utrzymać w błędzie obsadę dodał, powiedziałem, że gubernator rozkazał mi skierować okręt ku przeciwnemu brzegowi wyspy, gdyż nie chce patrzeć na wichrzycieli, ani ich sam sšdzić, ponieważ lęka się, aby go nie uniosła surowoœć. Poleciwszy Piętaszkowi, jakie ma odłożyć rzeczy dla zabrania do Europy, sam naradziłem się z kapitanem, jak postšpić z jeńcami, będšcymi w jaskini. Atkins i dwóchinnych byli to łotrzy niepoprawni. Zabrawszy ich ze sobš, musielibyœmy trzymać wszystkich trzech w więzach i w najbliższej osadzie angielskiej wydać w ręce sprawiedliwoœci. Kapitan, ukarawszy już kilku buntowników œmierciš, nie chciał powiększać rozlewu krwi. Na mój rozkaz przyprowadzono szeœciu skrępowanych wichrzycieli. Naówczas rzekłem: – Jego ekscelencja gubernator wysłał mnie, abym was osšdził. – Łaski, łaski, zawołali chórem. –Łaski, odpowiedziałem z pogardš, teraz jej żebrać umiecie, a nie wahaliœcie się podnieœć rękę na kapitana i zabrać okręt, aby się puœcić na rozbój morski. Jego ekscelencja, zwróciwszy statek właœcicielowi, udzielił żałujšcym przebaczenia przez wzglšd, że dopomogli sami do jego odzyskania. Jednakże wina nie mogła ujœć bezkarnie. Oto kapitan buntowniczy wisi na rei, mówiłem dalej, wskazujšc na okręt, sternik, cieœla. Will Fry i trzech innych już nie żyjš. Teraz kolejna Atkinsa, kucharza i Harrego. Z rozkazu gubernatora jesteœcie skazani na œmierć, a kara dla przykładu całej obsady zostanie wykonana na okręcie. Trzej obwinieni zaczęli gorzko płakać. Wówczas kapitan i porucznik zaczęli mnie błagać, ażebym winnym przebaczył, do czego przyczyniły się także proœby innych majtków. Długi czas opierałem się pozornie proœbom,na koniec rzekłem: –Dobrze więc, ponieważ tak bardzo za wami prosi wasz kapitan, zostaniecie przy życiu, lecz będziecie skazani na wygnanie wjednej z pustych okolic tej wyspy, pod warunkiem nie przekraczania granic wam naznaczonych. W przeciwnym bowiem razie zostaniecie przez żołnierzy naszych schwytani i bez miłosierdzia na miejscu rozstrzelani. Winowajcy padli mi do nóg z radoœci, dziękujšc za darowanie życia. Postanowiłemdać im mieszkanie na folwarku. Dlatego zaœ zabroniłem opuszczać wyznaczonego miejsca, aby nie złupili broni i sprzętów przeznaczonych dla Hiszpanów i nie dowiedzieli się, że oprócz ich trzech nikogowięcej na wyspie nie ma. Spodziewałem się, że nastraszeni potęgš mniemanego gubernatora, nie oœmielš się wyjœć z kryjówek, dopóki tamci nie przypłynš. Tymczasem zaœ pozostawiłem im kilka korcy zboża, siekierę, nóż, nieco gwoŸdzi, oraz łuki i strzały, wybrane z broni zdobytej na ludożercach, nie chcšc dawać strzelb w ręce takich ludzi. We dwa dni potem, zabrawszy wszystkie rzeczy wyrobione przeze mnie, jako to: ubrania i poœciel z koziej skóry, nieco garnków, lampę, stół, krzesełka, parasol, oraz pienišdze zachowane w jaskini, których nieznany właœciciel utonšł podczasrozbicia się okrętu portugalskiego (żaden z jego towarzyszy już nie żył), zamierzyliœmy podnieœć kotwicę. Przy wejœciu do zamku zostawiłem list do Hiszpana po portugalsku napisany, aby Atkins, jeżeli go znajdzie, nie zrozumiał. W liœcie tym doniosłem mu o zamurowanym składzie amunicji w jaskini, jako też poleciłem, aby zawsze miał na bacznoœci zostawionych Anglików i uważał ich za podległych swej władzy. XL Pożegnanie wyspy. Żegluga do Anglii. Londyn.Wdowa po kapitanie. Powrót do Hull. Co tam zastałem. Odrętwienie i życie odludne. Odwiedziny plantatora. Dobre wiadomoœci. Podróż do Brazylii. Zakup różnych rzeczy. Niespodziewany majštek. Odpłynięcie z Bahii. Dnia 31 sierpnia 1677 roku, w lat 13, miesięcy11 i dni 7 po moim przybyciu na wyspę, miałem jš na koniec opuœcić i wrócić pomiędzy swoich, do lubej ojczyzny,której od dziewiętnastu lat nie widziałem. Radoœć moja była trudna do opisania, lecz gdy nadszedł dzień stanowczy, kiedy ujrzałem wschód słońca, majšcego ostatniraz oœwiecić mš wyspę, serce mi się œcisnęło i łzy napełniły oczy. Tu przeżyłem lat tyle. Tu Opatrznoœć przez swe mšdre zrzšdzenia dozwoliła, żem się stał z próżniaka i włóczęgi człowiekiem pracowitym. Tu wreszcie przybyłem dwudziestotrzyletnim młodzieńcem, a dziœ, po spędzeniu na pustyni uroczych dni młodoœci, powracam trzydziestosiedmioletnim mężczyznš. Raz jeszcze obiegłem najpamiętniejsze dla mniemiejsca, pożegnałem zamek, uœciskałem kozy, wreszcie poszliœmy obydwaj z Piętaszkiem do naszej œwištyni na górze i tam spędziłem dwie godziny na modlitwie goršcej i serdecznej, dziękujšc Bogu za wszystkie łaski i dobrodziejstwa. Na koniec wszedłem do łodzi w towarzystwie Piętaszka, który nie dał się nakłonić do pozostania na wyspie. Papugę, Amiga i dwie najulubieńsze kozy zabraliœmy z sobš. Długo stałem z Piętaszkiem na pokładzie, wpatrujšc się w niknšce góry ukochanej wyspy, on także miał oczy łzš zaszłe, gdyż rozstawał się, kto wie na jakdługo, z ojcem. Miałem zamiar tu kiedyœ powrócić, choćby dla odwiezienia Piętaszka i zobaczenia, co się dzieje z moim królestwem. Podróż naszaodbyła się pomyœlnie, tak iż 25 listopada tegoż roku zawinęliœmy do brzegów Anglii. Skšdże wezmę słowa do wyrażenia mych uczuć na widok ukochanej ojczyzny, od lat tylu nie widzianej. W żadnej podobno mowie ludzkiej takich nie znajdzie. Bóg tylko jeden widział stan mojej duszy. On słyszał bicie serca, czuł łzy goršce, spływajšce po twarzy! O, ta niezapomniana chwila była mi sowitš nagrodš za wszystkie trudy i cierpienia. Bez zatrzymania podšżyliœmy do Londynu. Dnia 4 grudnia zarzuciliœmy kotwicę przy wybrzeżach przedmieœcia Southwark. Najpierw wywiedziałem się o mieszkaniu wdowy po przyjacielu mym, kapitanie portugalskim, z którym przed osiemnastu laty odbyłem pierwszš podróż do Gwinei. Żyła jeszcze, majšc niewielki sklepik na Flinchlane Przebyła wiele nieszczęœć i dziœ zostawała prawie w niedostatku. Wsparłemjš podarunkiem stu funtów szterlingów, za co błogosławiła mnie, jak matka. Dołšczywszy do znalezionego na okręcie skarbu moje dawne pienišdze, prócz udzielonej wdowie sumy, miałem jeszcze 6500 funtów, co stanowiło znaczny majštek. Pragnšłem nim osłodzić podeszłe lata rodziców i œpieszyłem do Hull, aby im upaœć do nóg. O, Boże, jakaż mnie ciężka dotknęła żałoba.Oboje już nie żyli. Ojciec przed jedenastu laty zstšpił do grobu, a matka zgasła przed półtora rokiem w dniu fatalnym dla mnie, 31 lipca 1676 roku. Straciłem wszystko co najdroższego miałem na ziemi,straciłem bezpowrotnie! Dziœ biedny sierota, opuszczony, samotny, nie mam gdzie przytulić głowy, a nawet sam Bóg, moja jedyna ucieczka, już mi tej straty nie wróci. Poszedłem na cmentarz, gdzie spoczywały œwięte prochy rodziców i tam zdawało mi się, że serce pęknie, że zmysły stracę. Omdlałego zaniesiono mnie do domu. Przez kilka tygodni walczyłem ze œmierciš, powalony strasznš goršczkš. Poœród niej o niczym nie mówiłem, jak tylko o rodzicach,którzy pomarli, nie udzieliwszy mi przebaczenia i błogosławieństwa. Wierny Piętaszek czuwał nadmnš. I czy uwierzycie, czytelnicy, że wstawszy z choroby, uczułem się o dwadzieœcia lat starszy. Włosy mi posiwiały, straciłem dawnš energię i już nic mnie nie cieszyło na œwiecie. W takim stanie przeżyłem lat trzy, nie myœlšc wcale o odwiedzeniu mej wyspy, gdyjednego dnia Piętaszek dał mi znać, że jakiœ obcy żšda widzenia się ze mnš. Lubo miałem wstręt do ludzi, jednakże kazałem go wpuœcić. Był to pan portugalski, mogšcy mieć przeszło lat czterdzieœci, bogato ubrany. – Senior, przebacz, rzekł do mnie. Wszak nazywacie się Robinson Kruzoe? – Nie inaczej, odpowiedziałem, proszšc aby usiadł. – Ten sam, który niegdyœ mieszkał w Brazylii? – Tak jest, ale w czym mogę być panu użyteczny? –Daruj mš ciekawoœć, panie, lecz chciałbym się dowiedzieć o szczegółach waszego pobytu w Brazylii. Czy nie zechcielibyœcie mi ich opowiedzieć. Uczyniłem zadoœć życzeniu obcego, a gdy skończyłem moje opowiadanie, powstał, pochwycił mnie za rękę i zapytał: –Czy nie poznajesz mnie panie Kruzoe? Wpatrywałem się długo w jego twarz. Rysynie były mi obce, lecz nazwiska przypomnieć sobie nie mogłem. – Czy nie pamiętasz nazwisk twoich wspólników w zamierzonym handlu Murzynami?? –Don Jose de Aranha, zawołałem, wycišgajšc do niego ręce, mój sšsiad i przyjaciel z San Salvador. –Tak, mój przyjacielu. Przed trzema laty przybyłem do Londynu, wówczas właœnie, kiedy cała stolica brzmiała echem twoich przygód. Rozgłosił je kapitan, któremu ocaliłeœ życie i okręt, nie chcšc za to przyjšć nagrody. Nazwisko twoje dobrze pamiętałem, szlachetny postępek dał mi poznać, że to ty sam jesteœ, zacny mój przyjacielu. Lecz musiałem wracać do Brazylii, a tam wskutek zamieszek dostałem się do więzienia. Odzyskawszy wolnoœć, miałem za najœwiętszy obowišzek odwiedzić cię i odnowić dawnš przyjaŸń, zawartš jeszcze w Brazylii. –Miałem tam niegdyœ niezłš plantację, leczzapewne dawno jš zabrano na skarb. Zresztš, utraciwszy rodziców, nie dbam o nic na œwiecie. Posiadam majštek taki, że mi na utrzymanie do œmierci wystarczy i proszę tylko Boga, żeby jak najprędzej nadeszła. –Taka mowa nie jest wcale zgodna z twym sposobem myœlenia. Żyjšc w samotnoœci i oddajšc się bez pomiarkowania żalowi, okazujesz się samolubem. Ni e, Robinsonie, tak ci żyć nie wolno. Masz względem bliŸnich obowišzki, ich powinieneœ uważać za rodzinę. Błogosławieństwo pocieszonychprzez ciebie zastšpi ci przebaczenie rodziców, którego nie otrzymałeœ. Powtarzam raz jeszcze: tak, jak teraz, żyćci nie wolno. Słowa Brazylijczyka dziwne na mnie zrobiływrażenie. Zdawało mi się, że słyszę głos ojca, przemawiajšcego z grobu i wskazujšcego mi, co mam czynić. Myœl osadnika trafiła zupełnie do mojego przekonania. Podałem mu więc rękę, na znak przyjęcia jego rady. –Trzeba ci wiedzieć, rzekł mi osadnik, że przez trzy lata po zaginieniu okrętu, prowadziliœmy plantację wraz z kapitanem portugalskim na twój rachunek, przypuszczajšc cię zarazem do udziału w zyskach, jakie nam przyniósł handel niewolnikami. Kiedy jednak nie było o tobie wcale wieœci, prokurator królewski objšł plantację na skarb. Dochody jej dzielš w tensposób, że jedna pišta idzie do skarbu królewskiego, jako wynagrodzenie za zarzšd. Jednš pištš wypłacajš klasztorowi œwiętego Augustyna na wsparcie biednych i nawracanie Indian. Trzy pište składa się w skarbie na twój dochód. Gdybyœ po dwudziestu pięciu latach nie wrócił, naówczas plantacja przechodzi na klasztor,pienišdze zaœ depozytowe stajš się własnoœciš państwa. Ale ponieważ termin ten jeszcze nie upłynšł, zatem powrócisz do ich posiadania. Trzeba tylko jechać do Brazylii i udowodnić, że jesteœ Robinson Kruzoe. –Zgoda, zacny mój przyjacielu, pójdę za twojš radš. Po czym, przywoławszy Piętaszka, zapytałem go: – Kochany mój Pištku, powiedz mi, czy nie tęsknisz za twojš rodzinš i starym ojcem? Zapytanie to zadziwiło niezmiernie Indianina, spojrzał na mnie wielkimi oczyma, w których zabłysły dwie duże łzyistoczyły się wolno po bršzowej twarzy. –I cóż tak na mnie patrzysz, rzekłem z uœmiechem. Zdaje ci się niepodobnym, abyœmy się kiedy ruszyli z tego odludnego zakštka? Otóż dowiedz się, że za kilka dni wyjedziemy do Londynu, a jeżeli Bóg poszczęœci naszej żegludze, za kilka miesięcy ujrzysz twojš ojczystš wyspę. Piętaszek zrazu nie chciał uwierzyć swemuszczęœciu, lecz gdy się przekonał, że nie żartuję, zaczšł skakać, tańczyć, œmiać się, płakać i tysišcznymi sposobami okazywać swojš radoœć. W przecišgu kilku dni uporzšdkowałem mojeinteresy, złożyłem testament w ratuszu miejskim, rozporzšdzajšc pieniędzmi na korzyœć ubogich w Hull, jeżelibym nie powrócił. Wzišłem także œwiadectwa, że jestem w istocie Robinsonem Kruzoe. Po czym wyruszyliœmy do Londynu dla wyszukania odpowiedniego statku. Osadnik brazylijski miał zabrać ze sobš kilku ludzi oraz rozmaite narzędzia, a że i ja zamierzałem zrobić różne sprawunki dla moich wyspiarzy, postanowiliœmy więc najšć na wspólny koszt statek, ażeby od nikogo nie zależeć. Jakoż wkrótce wynaleŸliœmy ładny bryg kupiecki, o dwóch masztach i oœmiu działach nazwany Sbark, za sumę stosunkowo niezbyt wysokš. Natychmiast zajšłem się porobieniem różnych zakupów. I tak: naprzód nabyłem jednš szalupę, mogšcš pomieœcić 14 do 16 ludzi i jedno działko, przeznaczajšc jš jakostatek strażniczy do zabezpieczenia wyspy od morskich napadów karaibskich. Dalej niewielki arsenał, złożony z osiemdziesięciu strzelb, czterdziestu berdyszów tyluż pałaszy i par pistoletów. Nadto dwa polowe, czterofuntowe działa, zpotrzebnym zapasem amunicji dla wojska, aœrutu dla myœliwych. Tym sposobem postawiłem osadę w możnoœci zmierzenia się z parotysięcznym wojskiem dzikich. Po czym zakupiłem 16 postawów sukna, 40 sztuk płótna rozmaitej gruboœci, 40 sztuk drelichu, częœciš na poœciel, w częœci na odzież, sto kapeluszy, sto par obuwia różnej miary, zapas pończoch, igieł, nici, tasiemek, nożyczek, gwoŸdzi, młotków, szydeł i różnych narzędzi ciesielskich, kilkanaœcie kociołków, wiele różnych sprzętów kuchennych, kilka pługów, bron i innych narzędzi rolniczych. Zresztš, wyliczanie wszystkiego szczegółowo zajęłoby zbyt wiele miejsca. Ponieważ w Anglii znajduje się zawsze dosyć osób, szukajšcych polepszenia losu, skoro więc tylko rozgłosić kazałem, że przyjmę ochotników, chcšcych osiedlić się na mej wyspie, natychmiast zgłosiło się ichtakie mnóstwo, że trzeba było tylko wybierać co lepszych i porzšdniejszych. Zabrałem więc czterech kmieci z żonami –małżeństwa te miały siedem córek i trzech dorastajšcych synów – dalej dwóch cieœli żonatych z trojgiem dzieci, bednarza z żonš szwaczkš, krawca z czeladnikiem, kowala z żonš i dwiema dorosłymi córkami,szewca, ogrodnika, tokarza, wszystkich żonatych i dzielnych, gdyż rodzinom dawałem pierwszeństwo, aby o ile możnoœci stworzyć osadę. W ogóle 19 mężczyzn i 25 kobiet. Na koniec zakupiłem cztery krowy z cielętami, dwie maciorki i omień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż’Pw `(“Ç çc)€”Žďc)•+Ş4)–G3* S*€kilka owiec. Brazylijczyk aż się przelškł, widzšc takie mnóstwo osób i rzeczy, lecz statek obszerny pomieœcił wszystko. Wydałem przeszło 1500 funtów, ale uważałem sumę tę jako zwrot częœci majštku, zebranego nawyspie. W dniu 15 stycznia 1680 roku, rozwinšwszyżagle, opuœciliœmy Londyn. Przykro mi się zrobiło, gdy brzegi Anglii zniknęły mi z oczu. Zrażony tylu doznanymi przygodami, nie spodziewałem się oglšdać więcej mojej ojczyzny. Piętaszek wcale w innym był usposobieniu. Cieszył się jak dziecko i cišgle tańczył po pokładzie, rozpowiadajšccuda nowym osadnikom o pięknoœci i żyznoœci naszej wyspy. Dla jego wesołoœci wszyscy go polubili i podróż schodziła nam bardzo przyjemnie. W dniu 27 marca zarzuciliœmy kotwicę w porcie: Bahia, czyli San Salvador w Brazylii. Wkrótce dowiedziano się o moim przybyciu. Stanšłem w mieszkaniu plantatora, gdzie odbierałem cišgłe wizyty od obywateli miejskich i osadników. Każdy rad był się dowiedzieć moich przygód i tak często musiałem je opowiadać, iż mi się to bardzouprzykrzyło. Po kilkudniowym wypoczynku udałem się z mym przyjacielem do prokuratora królewskiego i do przeora klasztoru œwiętego Augustyna. Gubernator portugalski uznał tożsamoœć mojej osoby, poœwiadczonš przez kilku dawnych moich znajomych. Wszyscy, wzruszeni mojš kilkunastoletniš niedolš, nie tylko nie robili żadnych trudnoœci, ale owszem, ułatwili mi we wszystkim obrachunki i odbiór pieniędzy. Plantacja przez ten czas znacznie się powiększyła i wartoœć jej wzrosła. Z przedstawionych papierów okazało się, że: Przez trzy lata zarzšdzania plantacjš przezmych przyjaciół plantatorów, po odtršceniu800 moidorów 8 na zakup gruntu i zarzšd, pozostało czystego zysku ...... 2460 moidorów Trzy pište dochodu z plantacji przez lat piętnaœcie składane w depozycie wynosiło...... 20420 moidorów Przeor klasztoru œw. Augustyna zwrócił mi nie wydanych...... 1870 moidorów Zysk ze sprzedanych niewolników, na mš osobę przypadajšcy, wynosił...... 4950 moidorów Razem 29700 moidorów Namawiano mnie przy tym, ażebym sprzedał plantację, na którš trafiał się korzystny kupiec. Myœlšc jedynie o mojej wyspie, z chęciš na to przystałem. Natychmiast wyliczono mi za niš 10500 moidorów. Prócz tego za sprzedane 140 pakcukru, 60 pak kawy i 100 zwojów tytoniu, wzišłem 4000 moidorów, tak że cała suma na monetę angielskš wynosiła, po odtršceniu kosztów na podarunki dla gubernatora, prokuratora i klasztoru, około 58000 funtów szterlingów, a dodawszy to, co posiadałem w Anglii, miałem przeszło 65000 funtów majštku. Zabawiwszy do połowy czerwca w San Salvador, pożegnałem mego przyjaciela, obiecujšc przepędzić z nim zimę. Okręt Shark przeszedł obecnie pod mój zarzšd. Do dawnego ładunku przydałem 10 pak cukru i pięć worków kawy dla moich wyspiarzy. Kilku robotników obeznanych z uprawš kawy i trzciny cukrowej zabrałem ze sobš. Wzišłem także trzech obeznanych z warzelniš cukru, kilka kobiet i dzieci, tak iż liczba osadników nowych pomnożyła się 8Moidor, złota ówczesna moneta portugalska, wynosiła funt szterling i szeœć szylingów do 24 mężczyzn i 32 kobiet, a wielu ochotnikom musiałem odmówić, obiecujšc kiedykolwiek póŸniej ichwysłać. Korzystajšc z pięknej pory, udałem się w łodzi na pokład mego statku i natychmiast podnieœliœmy kotwicę. Wiatr szybko pędził nasz statek. Dnia 27 czerwca ujrzałem z dala góry mej wyspy, rysujšce się na widnokręgu. XLI Przybycie na wyspę. Radoœć Hiszpanów. Przywitanie Piętaszka z ojcem. Co zaszło podczas mojej nieobecnoœci. Przygoda osadników. Zuchwałoœć Atkinsa. Anglicy opuszczajš wyspę. Powrót ich w towarzystwie dzikich i kara zbrodniarza. Pomimo dokładnych obserwacji zrobionych przez kapitana angielskiego okrętu w czasienaszego odjazdu z wyspy, wskazujšcych, że znajdowała się pod 50 stopniem długoœcizachodniej, a 14 szerokoœci północnej, nie byłem pewny, czy jš mam przed oczyma. Ale serce Piętaszka i jego wzrok bystry wnet rozstrzygnęły wštpliwoœci. –Patrz, patrz. Robinsonie, wołał poczciwy chłopak, tam nasza wyspa, tam ojciec Piętaszka. Stary, kochany ojciec, on bardzopłacze za Piętaszkiem i myœli, że już jego syn nie żyje. O, tam, tam na prawo strażnica. Ja jš widzę dobrze, bardzo dobrze. I zaczšł się rzucać i skakać jak szalony, klaszczšc w ręce. Zaledwie go wstrzymałem, że nie wskoczył w morze, ażeby wpław do brzegu płynšć. Z bijšcym sercem wsiadłszy do łodzi, popłynšłem z Piętaszkiem i szeœciu ludŸmi uzbrojonymi do brzegu. Sšdziłem bowiem, że może zamiast osadników znajdę dzikich Karaibów na wyspie. Jakaż była moja radoœć, kiedy naprzód spotkałem Hiszpana, wyratowanego przeze mnie. Trudno opisać, z jakim wzruszeniem witał mnie ten zacny człowiek. Przez długi czas œciskaliœmy się ze łzami, nie mogšc przemówić słowa. Gdy inni dowiedzieli się omoim przybyciu, natychmiast powitali mnie ogniem całej artylerii, na co okręt i szalupa odpowiedziały. Na głos wystrzałów nadbiegł ojciec Piętaszka. Powitanie ich było rozrzewniajšce. Posadziwszy ojca na wzgórku, syn wpatrywał się w niego jak w obraz, a co chwila odbiegał po jakiœ przysmaczek do szalupy i wracał znów okrywać pieszczotami starca. Przy tym wcišż mówiłpo karaibsku, a usta nie zamknęły mu się na chwilę. Nadbiegli Hiszpanie w liczbie szesnastu, poprowadzili nas w triumfie do zamku. Na szczycie strażnicy zatknięto sztandar z moim nazwiskiem. Nie mogłem poznać fortyfikacji, bo je znacznie podniesiono, tak że wał dochodził do siedmiu metrów wysokoœci, a rów dookoła, szeroki na pięć metrów, napełniała woda strumienia. W trzech narożnikach pięciokšta stały nabite falkonety, tuż zaœ przy drzwiach groty znajdowało się dziesięć muszkietów i dwie strzelby. PóŸniej dopiero dowiedziałem się o przyczynach tych ostrożnoœci. Nastšpiły wzajemne opowiadania. Hiszpanie nie spodziewali się więcej mnie oglšdać, sšdzšc, że okręt na którym odpłynšłem zatonšł, albo też, że przybywszy do Anglii, wkrótce zakończyłem życie. Poczciwi ludzienie przypuszczali, ażebym mógł o nich zapomnieć. Prosiłem Hiszpanów, ażeby mi opowiedzieli wszystkie wypadki, zaszłe na wyspie od czasu mego odjazdu. Powtarzam je w krótkoœci. Wszyscy siedemnastu, zaprzysišgłszy przysłanš przeze mnie umowę, postanowili od razu puœcić się na wyspę. Ojciec Piętaszka zgodził się im towarzyszyć. Dzicywcale o odjeŸdzie nie wiedzieli, gdyż uciekajšcy opuœcili ich siedziby pod pozoremrybołówstwa parodniowego. Za przybyciem na wyspę zasmucili się niezmiernie, nie zastawszy mnie. Z listu dowiedzieli się, co zaszło. Zarazem zawiadomiłem ich o trzechAnglikach pozostawionych i o sposobie, w jaki z nimi postępować majš. W tydzień dopiero trzech Hiszpanów uzbrojonych udało się na folwark, gdzie tamci przebywali, nie œmiejšc się wychylić z doliny, stosownie do moich rozkazów. Dobrzy Hiszpanie, majšc ich za porzšdnych ludzi, już w parę tygodni potem zwolnili rygor, pozwalajšc im po całej przechadzaćsię wyspie. Nadana swoboda, zamiast ujšć trzech łotrów, posłużyła im tylko do popełnienia nowych niegodziwoœci. Przybrawszy postawy pokorne, potrafili tak sobie zjednać Hiszpanów, że ci, wbrew moim poleceniom, powierzyli Anglikom broń palnš.Odtšd Atkins i jego towarzysze, zuchwali posiadaniem broni, przekonawszy się, że historia o gubernatorze była zmyœleniem, nie tylko wymówili Hiszpanom posłuszeństwo, lecz rozpoczęli z nimi kłótnie, domagajšc się żywnoœci i udziału we wszystkich zapasach przeze mnie pozostawionych. Kiedy zaœ Hiszpanie żšdań tych zaspokoić nie chcieli, Anglicy zagrozili,że ich wymordujš. Skutkiem tych pogróżek trzeba było po całych nocach utrzymywać czaty, aby łotrzy niespodzianie œpišcych nie napadli i nie wypełnili swej obietnicy. Trzej wygnańcy, nie mogšc podejœć cichaczem Hiszpanów, dopuszczali się wszelkiego rodzaju psot. Zniszczyli zasiewy na folwarku, poburzyli budynki i kilkadziesišt palm kokosowych wycięli. Na koniec Atkins, zaczaiwszy się w lesie, postrzelił przechodzšcego Hiszpana. Pochwycili go i skrępowali drudzy, po czym udali się na schwytanie pozostałych Anglików, co powiodło się szczęœliwie. Natychmiast złożono sšd pod przewodnictwem Don Juana. Atkins tak zuchwale odzywał się przed sšdem i powtarzał pogróżki, że skazano go na karęœmierci przez powieszenie, dwóch zaœ drugich na wygnanie do jednej z wysp na południu leżšcych. Szlachetny Don Juan nie chciał tego wyroku potwierdzić przez pamięć na to, że Anglicy byli mymi rodakami, owszem prosił, ażeby ich zupełnie uwolniono. Sędziowie po długim oporze przystali wreszcie pod warunkiem, ażeby Atkins pozostał przez parę miesięcy w więzieniu, dopóki stanowczej nie przyrzecze poprawy. Poodbierano im broń palnš, a nawet siekiery, a dopóki Atkins siedział w więzieniu, wszystko szło jako tako. Lecz złoczyńca, sprzykrzywszy sobie pobyt w zamknięciu, zdołał się wyswobodzić, a połšczywszy się ze swymi koleżkami, na nowo zaczšł dokuczać Hiszpanom. Tego już było zanadto. Mieszkańcy zamku, chociaż szlachetni i łagodni, nie mogli dłużej wytrzymać i żyć cišgle pod groŸbš stracenia wszystkiego, co posiadali. Raz należało pozbyć się niegodziwych sšsiadów.Anglicy, widzšc, że tym razem nie ujdzie imna sucho, udali się w pokorę, proszšc Hiszpanów o pozwolenie opuszczenia wyspy na karaibskiej łodzi i uzyskali je. Don Juan zaopatrzył łódŸ we wszystkie potrzeby, a nawet udzielił im dwie strzelby i kilkadziesišt ładunków. Do łodzi dorobiono maszt i żagiel. Tak zaopatrzeni, puœcili się na morze. Hiszpanie odprowadzili ich do brzegu, życzšc pomyœlnej podróży i cieszšc się, że już raz pozbyli się wichrzyci eli, zatruwajšcych im życie. We dwa tygodnie potem Hiszpan, pracujšcy w polu, spostrzegł łódŸ płynšcš ku brzegowi, na której znajdowało się oœmiu ludzi. Przestraszony tym pobiegł do zamku,donoszšc o niebezpieczeństwie. Hiszpanie pochwyciwszy strzelby, wyszli na spotkaniemniemanych nieprzyjaciół i z wielkim zdziwieniem i smutkiem poznali, że to powracajš Anglicy w towarzystwie pięciu Karaibów. Oto, co ich spotkało: Po dwóch dniach żeglugi wylšdowali na wyspie leżšcej na zachodzie. Mieszkańcy zbiegli się natychmiast z broniš, dla przeszkodzenia wylšdowaniu przybyszów. Zaniechawszy więc swego zamiaru, popłynęli ku południowi i wysiedli na niewielkiej wysepce, zamieszkanej przez kilkudziesięciu dzikich. Karaibowie przyjęli ich bardzo dobrze, dostarczajšc żywnoœci, złożonej z patatów i ryb suszonych. Mieli oni u siebie pięciu niewolników schwytanychw ostatniej potyczce i za parę fraszek europejskich odstšpili ich Anglikom. Między jeńcami znajdowało się dwóch mężczyzn i trzy kobiety. Po czterech dniach Atkins z towarzyszami i niewolnikami wypłynšł na morze w zamiarze osiedlenia się na jakiej pustej wysepce, lecz gdy nie mogli takiej znaleŸć, jakiej chcieli, postanowili powrócić na mojšwyspę. Majšc teraz niewolników, nie potrzebowali pracować około roli i mogli prowadzić wygodne życie. Wylšdowali więc, proszšc Hiszpanów, aby im pozwolili osišœć na zachodnim krańcu wyspy, gdzie mieli zamiar pobudować chaty i zajšć się uprawšroli. Pomimo doznanych nieprzyjemnoœci, dobrzy mieszkańcy zamku przystali na żšdanie Anglików, zagroziwszy im jednak, że w razie ponowienia zaczepek, natychmiast wszystkich trzech rozstrzelajš. Ponieważ pogróżka ta wyszła z ust Don Juana, do tego czasu bardzo pobłażliwego, poznali Anglicy że żartów nie ma, i przez długi czas zachowywali się spokojnie. Burzliwy jednak charakter Atkinsa nie dozwolił mu wytrwać w dobrych zamiarach. Rozgniewany na jednego Indianina, uderzył go tak silnie siekierš w głowę, iż ten na miejscu padł trupem. Towarzysz tamtego, mszczšc się za krzywdy rodaka, rzucił się na Atkinsa i pochwyciwszy wpół, powalił naziemię i poczšł dusić. Na szczęœcie dwaj drudzy Anglicy, przybywszy w porę, ocalili życie Atkinsowi, zabijajšc Karaiba. Ale pomimo to zuchwały majtek przez kilka miesięcy ciężko chorował, majšc mocno pogniecionš klatkę piersiowš i kilka żeber złamanych. Wylizał się z niebezpieczeństwa, ale przyjœć do dawnegozdrowia nie mógł i wpadł w suchoty. Kiedy go ujrzałem, przestraszyłem się, że tak Ÿle wyglšdał. Z barczystego i silnego majtka cień zaledwie pozostał, zaledwie powłóczył za sobš nogi i zdawało się, że niedługo pożyje. Krwawy ten wypadek zasmucił osadników, lecz poniekšd był pomyœlny, gdyż dwaj drudzy Anglicy, podburzani poprzednio przez Atkinsa, zachowywali się teraz spokojnie, a herszt, przyciœnięty niemocš, nie miał chęci zakłócać spokoju osady. Z przywiezionych Karaibek jednš Hiszpan, a dwie inne Anglicy pojęli za żony. Ochrzczonoje tymczasowo w nieobecnoœci kapłana i nauczono pierwszych zasad religii chrzeœcijańskiej. Były to kobiety pracowite, prędko nauczyły się gotować, prać i szyć odzież z koziej skóry, a osadnicy mieli z nich wielkš pomoc. Tak upłynęły pierwsze dwa lata pobytu na wyspie. Gdyby nie tęsknota za ziemiš rodzinnš i nie niegodziwoœć Atkinsa, wyspiarze byliby zadowoleni ze swojego losu. XLII Najazd Karaibów na wyspę. Dwie flotylle. Przygotowania do walki. Potyczka i odparciedzikich. Spalenie czółen. Powtórny napad. Wódz indyjski. Mężna Karaibka. Klęska. Zakończenie wojny. Przez cały ten czas dostrzegano wprawdzie odwiedziny Karaibów, lecz piekielne ich uczty nie zakłócały w niczym życia osady. Jednego atoli poranku dwaj Anglicy przybiegli przerażeni, donoszšc, że flotylla, złożona z oœmiu łodzi napełnionych dzikimi, przybiła do wyspy niedaleko od ich mieszkań. Na szczęœcie dostrzegli jš doœć daleko na morzu, mogli więc ujœć bezpiecznie, zabrawszy żony i sprzęty. Natomiast Don Juan, zastępujšcy miejsce gubernatora, wysłał trzech Hiszpanów i jednego Anglika na zwiady. Kozy zapędzono do gaju, otaczajšcego zamek, ponabijano działa i strzelby, z niecierpliwoœciš oczekujšc powrotu oddziału. Wkrótce powrócili wysłańcy nadzwyczaj zasmuceni, donoszšc, że dzicy odkryli chatyAnglików i obrócili je w perzynę, po czym rozproszyli się w rozmaitych kierunkach snadŸ dla wyszukania mieszkańców osady. Jakkolwiek liczba Karaibów do piędziesięciu wynosiła, Europejczycy nie obawiali się ich,majšc dostateczny zapas broni i amunicji. Przez całš noc częœć osadników ubranych iuzbrojonych spoczywała, podczas gdy druga odbywała straż. Don Juan spał na skale, od czasu do czasu wstajšc i spoglšdajšc w stronę, gdzie dzicy obozowali. Las nie dozwalał ich widzieć, lecz jasna łuna œwiadczyła, że palili ogniska. Postępowania tego nie mogli sobie osadnicy wytłumaczyć. O wschodzie słońca wódz hiszpański wyszedł sam na zwiady w towarzystwie jednego z Anglików. Dotarłszy do końca lasu, ujrzeli obóz dzikich, którzy ani myœleliodpływać, ale byli zajęci pieczeniem patatów. Nie widać było pomiędzy nimi jeńców, przeznaczonych na pożarcie, co niemało zadziwiło Don Juana. Przez cały dzień osadnicy mieli się na ostrożnoœci, a gdy noc zapadła, wysłali ojca Piętaszka z poleceniem, aby wkradłszy się do obozu dzikich, mógł ich zamiary wybadać. Powrócił on nad ranem, dokonawszy pomyœlnie swego posłannictwa. Dzicy przybyli na wyspę w celu wynalezienia jej mieszkańców, zabrania ich i pożarcia. Kiedybowiem ostatni raz wyprawiali tu swojš wojennš ucztę, jeden z nich dostrzegł chaty angielskie, lecz dopiero na morzu powiedział o tym innym. Wiadomoœć ta rozeszła się w całym pokoleniu, które postanowiło zrobić wyprawę. Dlatego zaœ jeszcze nie rozpoczynali kroków wojennych, że miały im lada chwila liczniejsze nadcišgnšć posiłki. Jakoż na drugi dzień rano dostrzeżono ze strażnicy dwadzieœcia jeden czółen, na których znajdować się mogło około stu pięćdziesięciu Karaibów, tak iż cała potęga przenosiła dwieœcie głów. Wypadek ten niemało zmieszał osadników, gdyż niełatwobyło pokonać tak przeważnego nieprzyjaciela, pomimo że był licho uzbrojony. Mieli oni łuki i strzały, dziryty i szerokie miecze z żelaznego drzewa. Siła osadników,dziesięć razy szczuplejsza, składała się z siedemnastu Hiszpanów, trzech Anglików, ojca Piętaszka i trzech kobiet, które postanowiły walczyć obok mężów. W arsenale było 12 muszkietów, 5 strzelb, omień, a$48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż—Pc*˜_Ëc*™*– V*šŔ*Ł c+€›c8ń.+œT?,+trzy sztućce odebrane Anglikom, 5 par pistoletów, 2 halabardy, 3 szpady i 7 pałaszy. Prócz tego osadzono cztery toporyna długich drzewcach i rozdzielono siekierypomiędzy tych, którzy szabel nie mieli. Działo wielkie i trzy falkonety nabito kulamikarabinowymi. Zastęp europejski uszykował się na końcu lasku, otaczajšcego zamek. Na wzgórzu, gęstym krzewem porosłym, ustawiono dwa falkonety jako artylerię, pod osłonš Atkinsa, ojca Piętaszka i czterech Hiszpanów. Dwunastu pozostałych i dwóch Anglików pod dowództwem Don Juana ukryłosię poza urwiskami skał, w zaroœlach u stóp wzgórza położonych. Na koniec kobiety wdarły się na niedostępnš opokę, uzbrojone w łuki i strzały, z którymi umiały się obchodzić. W ostatecznym razie postanowiono cofnšć się do zamku. Dzicy podzielili się na trzy oddziały: pierwszy, złożony z szeœciu ludzi, szedł naprzód, jakby na zwiady. Za tymi o sto kroków postępowało czterdziestu uzbrojonych w miecze i łuki, na koniec reszta, około 160 wynoszšca, zamykała pochód półksiężycowym szeregiem. Wszyscy z wolna posuwali się ku lasowi, snadŸ wyœledzili że poza nim ukrywali się mieszkańcy wyspy. Europejczycy przepuœcili straż przedniš, nie zaczepiajšc jej wcale, lecz kiedy zastępœrodkowy zbliżył się na pół strzału karabinowego, zagrzmiała potężna salwa spoza skał, a kilkunastu dzikich powaliło się na ziemię. Przestrach nie do opisania ogarnšł Karaibów. W mgnieniu oka rozpierzchli się i znikli w gęstwinie leœnej. Osadnicy chcieli ich œcigać, lecz Don Juan nato nie pozwolił, lękajšc się, aby dzicy, ochłonšwszy z przestrachu, nie otoczyli ichw czystym polu, gdyż w takim razie musieliby ulec przeważajšcej sile Indian. Jakoż postępek ten był bardzo rozsšdny, gdyż wkrótce dzicy wypadli z lasu, wydajšcokropne ryki. Na czele biegł Karaib olbrzymiego wzrostu, odznaczajšcy się pękiem piór czerwonych, zatkniętych w wysoko zwišzanej czuprynie. Na lewej ręcemiał wielkš tarczę z żółwiej skorupy, w prawej zaœ ogromny i ciężki miecz drewniany, z obu stron nasadzony ostrymi krzemieniami. Hiszpanie, przypuœciwszy ich blisko, przywitali celnymi strzałami, lecz pomimo upadku kilkunastu Karaibów, reszta biegła naprzód odważnie, wyrzucajšc mnóstwo strzał, z których dwie raniły Hiszpanów. Już ledwie czterdzieœci kroków dzieliło walczšcych –za chwilę dopadnš kryjówek osadników, a w takim razie nic ich ocalić nie zdoła –kiedy nagle Atkins z Hiszpanem dajš ognia z falkonetów, a pozostali wtórujš im wystrzałami z muszkietów. Straszny huk, zwiększony echem skał, powstrzymuje atak dzikich. Pierzchajš w nieładzie na wszystkie strony. Na próżno wódz z czerwonym piórem usiłuje ich zatrzymać. Przejęci zabobonnš trwogš, mniemajšc, że majš przed sobš duchy władajšce piorunami, umknęli z placu boju. Porażka dzikich nastšpiła około południa. Wpół godziny po ich zniknięciu Don Juan wyszedł, aby dać pomoc rannym. Siedemnastu dzikich mniej lub więcej ciężkorannych zniesiono do szopy, przeznaczonej na skład siana i opatrzono ich rany. Lżej ranni uszli ze swymi towarzyszami, trzydziestu jeden zabitych pokrywało pole bitwy. Pozostało przecież stu pięćdziesięciuKaraibów do zwalczenia. Po krótkiej naradzie Hiszpanie umyœlili cofnšć się do zamku, gdyż niepodobieństwem było bronić się na dawnym stanowisku, zwłaszcza, że już dwóch odniosło rany, chociaż lekkie. Należało się obawiać, że przy ponowieniu ataku, dzicy, oswojeni już nieco z działaniem broni ognistej, będš nacierali œmielej, a chociażby ich połowa od wystrzałów poległa, to reszta będzie aż nadto dostateczna do wymordowania osadników. Don Juan lękał się nadto, aby dzicy nie wsiedli na łodzie i nie odpłynęli, w zamiarze powrócenia w nierównie większej liczbie. Atkins, lubo cierpišcy na ciele mocno, nie stracił przecież ducha. Usłyszawszy utykania Don Juana, odcišgnšłna bok ojca Piętaszka i długo z nim rozmawiał. Przed zachodem słońca starzecznikł niepostrzeżenie. Reszta dnia przeszła spokojnie. Dzicy poniósłszy ciężkš klęskę, nie œmieli ponowićataku. Europejczycy schronili się za wały zamku, z którego strzelnic wyglšdały paszcze trzech falkonetów i kilkunastu strzelb. Co dwie godziny przez całš noc zmieniały się straże. Kolejno czterech czuwało nad bezpieczeństwem zamku, gdy inni wypoczywali po całodziennych trudach. Około północy jaskrawa łuna zaczerwieniła sklepienie niebios. Don Juan wybiegł na strażnicę i z podziwieniem ujrzał czółna dzikich w płomieniach. Cała załoga przypatrywała się pożarowi, odbijajšcemu się w przezroczu oceanu, a z dala słychać było wycia dzikich, rozpaczajšcych nad utratš swych łodzi. W godzinę póŸniej przybył ojciec Piętaszka,któremu powiodło się spalić flotyllę nieprzyjacielskš. Już teraz nie mogli powrócić do swej ojczyzny. Wprawdzie tymsposobem Atkins zapobiegł najœciu liczniejszych zastępów dzikich, lecz pozostali na wyspie, wpadłszy w rozpacz, mogli stać się groŸnymi dla osady. Myœl ta trapiła niezmiernie Don Juana. Karaibowie, będšc uwięzieni na wyspie, zamiast szturmować zamek mogli się rozproszyć po okolicy, pustoszyć zasiewy, wybić kozy, a wreszcie czatujšc poza krzakami, nie dać się wychylić nikomu z zamku. Po spożyciu zapasów nie pozostałoby Hiszpanom nic, jak tylko zginšćz głodu, albo też, uderzywszy z rozpaczš na Karaibów, polec od ich broni. Na szczęœcie dzicy nie mieli tyle przebiegłoœci. Wrzšca krew ni e dozwoliła im czekać cierpliwie pewnego upadku nieprzyjaciół. Na drugi dzień zaraz po wschodzie słońca wyruszyli z lasu dla powtórzenia ataku. Za przybyciem na pole bitwy oglšdali się dookoła, na próżno œledzšc nieprzyjaciela. Radosne wycia oznajmiły Hiszpanom, iż Karaibowie sšdzili, że osadnicy nie odważš się próbować dalszej walki. Wódz z czerwonym piórem długo do nich przemawiał, snadŸ zagrzewajšc do wytrwałoœci, po czym łańcuchem, jakby obława myœliwych, ruszyli w zaroœla. Las jednak był tak gęsty, że dobra godzina upłynęła, zanim pierwsi wojownicy indiańscy wynurzyli się z zaroœli. Załoga wstrzymała się ze strzelaniem, ażeby wtenczas dopiero dać ognia, kiedy nieprzyjaciel nie będzie zasłonięty krzewinš. Ale Karaibowie, wyrzuciwszy mnóstwo strzał, z niesłychanš szybkoœciš przebiegliprzestrzeń stu kroków, przedzielajšcš lasek od zamku. Zagrzmiały strzały Europejczyków, lecz ponieważ dzicy pędzili w rozsypce, zaledwie kilku obaliły, reszta poczęła się wdzierać na mur i palisadę. Wprawdzie kule pistoletowe, halabardy i topory zwaliły najzuchwalszych napastników, lecz inni nie dali się tym odstraszyć i darli się œmiało naprzód. Zguba Europejczyków zdawała się być nieuchronna. Postanowili przynajmniej drogosprzedać życie. Wtem jedna z Karaibek, snadŸ dobrze œwiadoma obyczajów swojego plemienia, wymierzyła z łuku do wodza z czerwonym piórem, który stojšc na szczycie ostrokołu, ogromnym mieczem zgruchotał drzewce halabardy Don Juana i gotował się powtórnym ciosem strzaskać mu czaszkę. Œwisnšł grot i przeszył na wylot pierœ mężnego Indianina. Zachwiał się i runšł jakdšb, podcięty toporem leœnika. Na widok podajšcego wodza, Karaibowie zawyli z rozpaczy i zaniechawszy ataku, zbiegli się dookoła niego, spodziewajšc się,że cios nie był œmiertelny. Korzystajšc z zamieszania, załoga rozpoczęła gęstym ogniem razić nieprzyjaciół, którzy nie zważajšc na rany i œmierć, starali się drogie ciało unieœć w bezpieczne miejsce. Biali, wypadłszy zza swych szańców, uderzyli gwałtownie na uchodzšcych, lecz ci, przejęci trwogš, nie próbowali nawet oporu. Dopiero na skraju lasu udało się Don Juanowi powstrzymać zapał swoich, wycinajšcych bez litoœci pierzchajšcych Karaibów. Pięćdziesięciu trzech zabitych i około czterdziestu rannych zaległo pole bitwy. Zaciekli Hiszpanie dobijali umierajšcych tak,iż ledwie dwudziestu dziewięciu zdołano ocalić. Ze strony białych ranny był ciężko Hiszpan Gonzales, lżejsze rany odniosło czterech Hiszpanów i jeden Anglik. Przez trzy dni po tej bitwie nie słychać było nic o Indianach. W tym czasie z dwudziestu dziewięciu rannych Karaibów czternastu umarło, a reszta miała się lepiej. O ćwierć mili od zamku osadnicy wykopali wielki dół i pochowali w nim ciała dzikich. Czwartego dnia z rana Don Juan, zostawiwszy Atkinsa i pięciu Hiszpanów oraz rannego Gonzalesa w zamku, wyruszyłna czele dziesięciu swych rodaków i dwóch Anglików z ojcem Piętaszka, dla dowiedzeniasię, co porabiajš Karaibowie. Krwawe œlady i trupy, leżšce po drodze, wskazywały drogę dzikich. W lasku znaleziono pięć ciał, w wielkim lesie jedenaœcie, na brzegu morskim cztery. Gdy oddział dostał się na kraniec lasu dotykajšcego równiny, na której był obóz Karaibów, przykry widok ukazał się oczom.Ciała jedenastu dzikich leżały rozcišgnięte bez żyda, czterdziestu pięciu żyjšcych siedziało w kršg ze zwieszonymi głowami wokoło wodza, leżšcego poœrodku. Nieszczęœliwi od kilku dni snadŸ nie jedli i oddawali się rozpaczy po stracie wodza. Don Juan ulitował się nad nimi. Ustawiwszy swych ludzi w pogotowiu na przypadek zaczepki, dał ognia z pistoletu w powietrze.Dzicy zadrżeli na odgłos wystrzału, lecz żaden nie pochwycił broni, owszem odrzucili jš daleko od siebie na znak, że walczyć nie myœlš. Hiszpanie zbliżyli się ku nim, co widzšc Karaibowie popadali na twarz. Naówczas Don Juan rozkazał zapytać ich, co dalej zamyœlajš robić. –Potężne duchy, władajšce piorunami, wydartymi Bogowi Benamuki! Zabiliœcie wodza, który więcej nieprzyjaciół pożarł, niż nas tu przybyło na tę strasznš wyspę. Zabijcie nas i zjedzcie, bo się bronić nie będziemy, a darujcie przynajmniej życie naszym żonom i dzieciom, pozostałym w domu. Jeœli taka wasza wola, gotowi jesteœmy sami siebie pozabijać. Wtedy wódz Hiszpanów kazał ojcu Piętaszkapowiedzieć, że daruje im życie, a nawet pozwoli zabrać rannych, jeżeli przysięgnš, że nigdy nie powrócš na tę wyspę. –Gdybyœcie poważyli się raz jeszcze tu wylšdować, natenczas nie tylko wszystkich zniszczymy piorunami, ale wyspę waszš pogršżymy w przepaœciach morskich, - zakończył tłumacz. – Jakże wrócimy do siebie, rzekł jeden z Karaibów, kiedy zniszczyłeœ nasze łodzie? – Pozwolę wam zbudować inne, oto siekiery. Dzicy z radoœciš przyjęli ten projekt i natychmiast wzięli się do œcinania drzew. Hiszpanie powrócili do zamku. W tydzień potem szeœć czółen było gotowych. Karaibowie upiekli i pożarli dało wodza z czerwonym piórem, albowiem mniemali, że nabiorš takiego męstwa, jakie on posiadał. Don Juan zaopatrzył ich w żywnoœć na drogę i zwrócił im jedenastu rannych, którzy mogli odpłynšć, a pozostałych czterech pozostało na wyspie,służšc Hiszpanom. Pięćdziesięciu szeœciu Karaibów, z dwustu przybyłych, powróciło do swej ojczyzny. Już przeszło rok od tego czasu, a ani jedno czółno karaibskie nie zbliżyło się do wyspy, na której tak straszliwš ponieœli klęskę. XLIII Stan wyspy. Liczba i narodowoœć jej mieszkańców. Założenie miasta. Pożegnanie.Cisza na morzu. Niezliczona flota. Straszny wypadek. Pogrzeb sprawiedliwego. Nieukojona boleœć. Powrót do Anglii. Podróże na Wschód. Dalsze losy osady. Zakończenie. Wysłuchawszy opowiadania Hiszpanów, zawiadomiłem ich, że przywożę znaczny zasiłek w ludziach i rozmaitych zasobach, mianowicie odzieży, broni i amunicji. Ucieszyło to ich niezmiernie i dziękowali serdecznie za pamięć o wyspie. Wkrótce przybyli trzej Anglicy. Atkins, pomimo złego postępowania z poczštku, poprawił się zupełnie i w wojnie z dzikimi dał dowody nadzwyczajnej odwagi, lecz wyglšdał jak cień i widać było, że wkrótceskończy. Oœwiadczyłem mu, że go chętnie zabiorę ze sobš do Anglii, lecz odrzekł mi na to: –Panie gubernatorze, niech wam Bóg wynagrodzi wasze łaskawe obejœcie się z łotrem, który sto razy zasłużył na szubienicę, ale do ojczyzny nie chcę wracać. Nabroiłem dużo, niechaj więc umieram tu, gdzie mi Bóg dozwolił opamiętać się w moich postępkach i wyjœć na porzšdnego człowieka. Może koledzy moizechcš wracać, ja tu pozostanę. –Cóż byœmy robili w Anglii, odrzekł jeden zmajtków. Tu mamy wszystkiego pod dostatkiem, gdy tam trzeba by ciężko pracować i do œmierci włóczyć się po morzu. Jeżeli pan gubernator pozwoli, z chęciš pozostaniemy. Trzech tylko Hiszpanów prosiło, abym ich zabrał ze sobš do Europy. Mieli zamiar powrócić tu z rodzinami, znajdujšcymi się w Hiszpanii. Obiecałem im opłacić koszta podróży. Następnie sprowadziłem nowych osadników z okrętu. Nie mogli się napatrzyći nachwalić pięknoœci wyspy i z chęciš na niej osiedli. Obecnie więc ludnoœć wyspy dawna i nowa wynosiła: Anglików 22 Brazylijczyków 5 Hiszpanów 17 Karaibów 4 Angielek 25 Brazylijek 7 – Karaibek 3 Razem mężczyzn 48 kobiet 35 oprócz mnie, Piętaszka i jego ojca. Liczba ta przy broni i amunicji mogła się oprzeć kilkuset ludziom, gdyby odważyli się ponowić kroki nieprzyjacielskie. Postanowiłem zabawić tu przez całš zimę, poleciwszy tymczasem kapitanowi okrętu, aby popłynšł do Hiszpanii dla przywiezienia rodzin rozbitków. Dałem mu zarazem pełnomocnictwo do werbowania ochotników,którzy by chcieli osiedlić się na wyspie. Zaraz po odpłynięciu statku cieœle, przy pomocy osadników, zajęli się œcinaniem drzewa na wystawienie miasteczka. Obraliœmy na ten cel wzgórze nad zatokš morskš, stanowišcš wyborny port. Naprzódpostanowiliœmy wybudować dwie kaplice. Jednš dla katolików, to jest Hiszpanów i Brazylijczyków, drugš dla Anglików, obliczywszy, że dla pomieszczenia wszystkich rodzin potrzeba będzie 28 domów, gdyż zaprojektowano skojarzyć kilka małżeństw. Don Juan i Gonzales nie chcieli zamku opuszczać, im więc powierzono straż twierdzy i arsenału. Brazylijczycy wzięli się do założenia plantacji, kmiecie angielscy poobierali sobie pola, cieœle pracowali nad obrabianiem drzewa, krawcy przy pomocy kobiet szyli suknie i bieliznę. Jednym słowem ruch niezwykły ożywił wyspę, przed dwudziestulaty bezludnš. Na poczštku maja przybył szczęœliwie okręt, przywożšc pastora anglikańskiego z żonš i córkš oraz sędziwego księdza katolickiego. Z Hiszpanami przybyło trzynaœcie osób, a między tymi pięciu mężczyzn, do ich rodzin należšcych. Na koniec z Anglii przybyło trzech kmieci żonatych z dziećmi, czterech parobków, stelmach, stolarz, dwóch tkaczy, piwowar, rymarz, chirurg, kotlarz, garncarz i kilku innych rzemieœlników lub kolonistów z rodzinami, tak że ludnoœć cała wynosiła: Anglików obojga płci 110, Hiszpanów 31, Brazylijczyków 12 i Karaibów 8; czyli razemosób 161, z których pięć zostało w zamku, a reszta mieœciła się w 49 domach miasta, nazwanego przez wyspiarzy dla uczczenia mej pamięci Robinsontown (miasto Robinsona). Pomimo zamiaru opuszczenia wyspy na wiosnę, zabawiłem jeszcze cały rok, pragnšc porozdzielać grunty i doprowadzić do porzšdku osadę i dopiero 26 czerwca 1681 roku odpłynšłem stamtšd, żegnany łzami wdzięcznoœci osadników i rzęsistymi wystrzałami artylerii zamkowej. Jedno przykre zdarzenie zasępiło mój odjazd, a tym była œmierć ojca Piętaszka, który na dwa tygodnie przedtem życie zakończył. Biedny chłopiec, przejęty niewymownym żalem, nie chciał pozostać na wyspie, lecz prosił, abym go ze sobš zabrał do Anglii. Zostawiłem mojš wyspę pod zwierzchnictwem Don Juana w stanie kwitnšcym, zaopatrzonš we wszystko, co do jej rozwoju było potrzebne. Bydło rogate, trzoda chlewna oraz owce przywiezione przeze mnie już się poczęły rozmnażać. Budowa miasteczka postępowała szybko, jednym słowem miałem nadzieję, że z upływem lat będzie to piękna kolonia. Tego dnia po odpłynięciu zaskoczyła nas cisza morska. Przez kilka godzin okręt posuwał się zaledwie o paręset sšżni, lecz nagle wpadł na pršd morski, który go zaczšł pędzić ku wschodowi. Dwa razy majtek, siedzšcy w koszu bocianiego gniazda, ostrzegał, że widzi lšd w kierunkuwschodnim, lecz znaczna odległoœć nie pozwoliła dostrzec z pokładu czy to była wyspa, czy lšd stały. Około południa, gdy morze wygładziło się jak zwierciadło, ujrzeliœmy o milę na wschód ziemię. Pomiędzy niš a naszym statkiem morze był o usiane mnóstwem punktów czarnych, poruszajšcych się żywo w tę i owš stronę. Sternik rozpoznał w nich łodzie karaibskie,48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż@†c+žĆOc+ŸĚ+˙˙których mogło być przeszło sto pięćdziesišt. Zapewne dzicy, spostrzegłszy okręt zatrzymany ciszš, wsiedli na łodzie, aby mu się z bliska przypatrzeć. Nie cieszyło mnie to wcale, gdyż łatwo mogło przyjœć do starcia, czego sobie wcale nie życzyłem.Obsada okrętowa, nasłuchawszy się podczas pobytu na wyspie różnych historii oodwadze i ludożerstwie Karaibów, zatrwożyła się nieco, tym więcej, że nie można było uniknšć spotkania, gdyż najmniejszy wietrzyk nie poruszał żagli, a pršd morski, chociaż z wolna, przecież wcišż posuwał statek ku lšdowi. Przemówiłem do obsady, obudzajšc w niej męstwo i rozkazałem nabić działa i broń ręcznš oraz przygotować naczynia z wodš na wypadek, gdyby dzicy chcieli okręt podpalić. Było nas dwudziestu siedmiu, a dzikich znajdować się mogło na flotylli przeszło tysišc. W pół godziny póŸniej otoczyło nas mnóstwo czółen. Karaibowie, jak się zdaje,mieli zamiar ze wszystkich stron na nas uderzyć. Wstrzšsajšc dzirytami i napinajšc łuki, zaczęli straszne wydawać okrzyki. Zaczęliœmy dawać im znaki, ażeby się oddalili. Zrozumieli to dobrze, ale zamiast usłuchania nas, wyrzucili mnóstwo strzał, z których jedna zraniła majtka. Obsada domagała się, aby natychmiast rozpoczšć ogień, lecz na nieszczęœcie nie posłuchałem tej zbawiennej rady. Żal mi było tych ciemnych ludzi, nie wiedzšcych, na jak nierównš narażajš się walkę. Postanowiłem użyć jeszcze ostatniego sposobu. –Piętaszku, rzekłem, idŸ na tył okrętu i przemów do nich. Powiedz im, że na okręciesš duchy, władajšce piorunami, że jeżeli zaraz nie odpłynš, zniszczymy całš ich flotę i wytępimy wszystkich bez miłosierdzia. Indianin, wzišwszy w rękę zielonš gałšzkę,pobiegł na tył statku, a stanšwszy na dachu kajuty, zaczšł robić przyjazne gęsta, przywołujšc dzikich. Po chwili jedna z największych łodzi, na której znajdowałosię dwunastu wojowników, podpłynęła pod okręt. Zaledwie Piętaszek skończył swojš przemowę, kiedy dzicy zamiast odpowiedzi wyrzucili nań grad strzał, z których dwie przeszyły mu piersi. Z jękiem padł nieszczęœliwy na ziemię. Podskoczyłem ku wiernemu przyjacielowi. Ze smętnym uœmiechem spojrzał mi w oczy, pochwycił za rękę, przycisnšł do ust, a potem, westchnšwszy, skonał. –Ognia, ognia, do tych poczwar, krzyknšłem z wœciekłoœciš, mierzyć dobrze i bić bez miłosierdzia! Ach, łotry, zbrodniarze! I porwawszy lont z ręki kanoniera, wymierzyłem na łódŸ zdradzieckš. Huknšł grom, a czółno zniknęło bez œladu z powierzchni wód. Wnet nastšpiły liczne salwy, majtkowie bez wytchnienia nabijali działa i sypali zabójczymi pociskami, mierzšc do dalszych łodzi, aby tym sposobem zapobiec ucieczce bliższych. Przez trzy kwadranse trwała kanonada straszliwa. Trzy częœci floty nieprzyjacielskiej zniszczono, zaledwie trzydzieœci lub czterdzieœci czółen uszło zagłady, a morze okryło się szczštkami łodzi i mnóstwem ciał poległych. Widok ten mnie przeraził, kazałem zaprzestać ognia. I cóż mi ze œmierci tylu nieszczęœliwych, wszak oni byli w swoim kraju i mieli prawo odpędzać Europejczyków, którzy w Ameryce tylu dopuœcili się okrucieństw i dziewięć dziesištych ludnoœci wytępili. Ach, z chęciš darowałbym im życie, oddał całe moje mienie, za życie kochanego Piętaszka! Uœmiechu, z którym konał, œmierć nie zdołała spędzić z tej lubej twarzy. Pochylony nad ciałem mojego przyjaciela, siedziałem z załamanymi rękoma, a goršcełzy spadały na drogie, martwe oblicze. Od chwili, kiedym się dowiedział o stracie rodziców, nie doznałem większe, boleœci. Nie miałem siły powstrzymać żalu, tylko od czasu do czasu wyrywały się z ust moich słowa: – Piętaszku, o, mój drogi Piętaszku! Słońce już chyliło się ku zachodowi, a ja wcišż oddawałem się rozpaczy. Towarzyszenie mieli odwagi mi przerwać. Na koniec kapitan przybliżył się do mnie, a wstrzšsnšwszy lekko za ramię, prosił, ażebym zaprzestał daremnych narzekań i opamiętał się. Jak ze snu zbudzony, powstałem, dajšc znak, aby uczyniono przygotowania do pogrzebu. Obszyto ciało Piętaszka w nowe płótno żaglowe, przymocowano u stóp dwiekule działowe i złożono je na desce poœrodku pokładu. W braku kapelana, kapitan odczytał w głos błogosławieństwo poœmiertne, wzywajšc obecnych, aby się pomodlili za duszę poległego. Cała osada, zgromadzona na pokładzie, a kochajšca biednego Karaiba, upadła na kolana i zaczęła się modlić. Łzy rozrzewnienia spływały po tych ogorzałych, nieprzystępnych żalowi twarzach. Na ten widok taka mię boleœć ogarnęła, iż nie będšc panem siebie, rzuciłem się na zwłoki przyjaciela z głoœnym płaczem. Zaledwie zdołano mnie oderwać. Majtkowie podnieœli deskę i umieœcili jš na brzegu statku, tak że dolna połowa ciała wystawała poza burtę. Kapitan odczytał ostatnie błogosławieństwo. –BšdŸ zdrów, drogi mój bracie, towarzyszumojego wygnania, serdeczny przyjacielu, bšdŸ zdrów na wieki! Deska się przechyliła, a ciało lekko zsunęło się w morze, które na zawsze, na wieki zawarło nad nim kryształowe swoje sklepienie. I już nie było Piętaszka! Wypadek ten zmienił zupełnie plany mej podróży. Zamiast do Brazylii, jako to uczynić zamierzałem, popłynšłem wprost do Anglii, gdzie przybyliœmy bez żadnej przygody w końcu wrzeœnia. Majštek mój, wynoszšcy przeszło 65000 funtów szterlingów, pozwalał mi żyć wygodnie, lecz brak rodziny, œmierć Piętaszka, a nadto zamieszki w Anglii i rozruchy w pobliskiej Szkocji, skłoniły mnie do nowej podróży, którš tym razem odbyłem na Wschód, do Indii, wysp Sundajskich, Chin i Syberii. Opisawać jej nie będę, gdyż nie ma żadnegozwišzku z mojš wyspš. Doœć powiedzieć, żena handlu angielskimi towarami w Indiach i Chinach i znacznym transporcie futer podwoiłem prawie mój majštek. Handlem tym zajmowałem się przez lat jedenaœcie. Kiedy nareszcie w kwietniu 1692roku wróciłem na stałe, już Stuartowie niepanowali, a na tronie zasiadł Wilhelm Orański, poprzednio panujšcy w Holandii i wkraju zapanował spokój. Okręt, przybyły z Antyli, przywiózł mi bardzo smutne wiadomoœci o stanie mej osady. Do roku 1675, to jest dopóki żył Don Juan de Castillos, wszystko szło pomyœlnie, a ludnoœć powiększyła się do czterystu osób,lecz po œmierci jego Anglicy, przeważajšcy szeœć razy liczbš mieszkańców pochodzeniaromańskiego, poczęli uciskać Hiszpanów i Brazylijczyków tak, że w końcu przyszło do otwartego starcia, skutkiem którego wypędzono ostatnich z wyspy. W parę lat póŸniej, kiedy Ludwik XIV, król francuski, popierajšc stršconego z tronu Jakuba II Stuarta, zostawał w sporze z Wilhelmem Orańskim, okręt wojenny francuski, podpłynšwszy przypadkiem ku mojej wyspie, a ujrzawszy powiewajšcy nazamku sztandar angielski, zniszczył miasto,a mieszkańców jego uprowadził w niewolę,albo rozproszył zupełnie. Tak osada, dla wzniesienia której tyle poniosłem trudów i wydatków, upadła jeszcze za mego życia. Byłem temu po częœci sam winien, należało bowiem poddaćjš władzy korony angielskiej, która niezawodnie potrafiłaby jš zabezpieczyć odnapadu nieprzyjaciela i jak inne kolonie, osłonić swš potężnš opiekš. Zasmucony tym, porzuciłem handel i pędzę życie w moim zameczku, położonym w pobliżu rodzinnego miasta. Najmilszym moimzajęciem jest wyszukiwanie młodych ludzi, pragnšcych poœwięcić się marynarce i dopomaganie im do wykształcenia się w tymzawodzie. Oprócz tego chętnie niosę pomoc młodzieży,uczęszczajšcej do szkół i uniwersytetów, pomny na to, ile doznałem w mym życiu przykroœci przez brak gruntownego wykształcenia. Gdy kiedyœ spodoba się Bogu powołać mnie do siebie, przekażę cały majštek na kształcenie dobrych rękodzielników i rolników oraz na szerzenie pomiędzy nimi oœwiaty będšcej najgłoœniejszym Ÿródłem potęgi każdego kraju. Tymczasem gotuję siędo ostatniej podróży, której celem jest Wiecznoœć. -----Konwersja: rpg6@go2.pl iałych ranny był ciężko Hiszpan Gonzales, lżejsze rany odniosło czterech Hiszpanów i jeden Anglik. Przez trzy dni po tej bitwie nie słychać było nic o Indianach. W tym czasie z dwudziestu dziewięciu rannych Karaibów czternastu umarło, a reszta miała się lepiej. O ćwierć mili od zamku osadnicy wykopali wielki dół i pochowali w nim ciała dzikich. Czwartego dnia z rana Don Juan, zostawiwszy Atkinsa i pięciu Hiszpanów oraz rannego Gonzalesa w zamku, wyruszyłna czele dziesięciu swych rodaków i dwóch Anglików z ojcem Piętaszka, dla dowiedzeniasię, co porabiajš Karaibowie. Krwawe œlady i trupy, leżšce po drodze, wskazywały drogę dzikich. W lasku znaleziono pięć ciał, w wielkim lesie jedenaœcie, na brzegu morskim cztery. Gdy oddział dostał się na kraniec lasu dotykajšcego równiny, na której był obóz Karaibów, przykry widok ukazał się oczom.Ciała jedenastu dzikich leżały rozcišgnięte bez żyda, czterdziestu pięciu żyjšcych siedziało w kršg ze zwieszonymi głowami wokoło wodza, leżšcego poœrodku. Nieszczęœliwi od kilku dni snadŸ nie jedli i oddawali się rozpaczy po stracie wodza. Don Juan ulitował się nad nimi. Ustawiwszy swych ludzi w pogotowiu na przypadek zaczepki, dał ognia z pistoletu w powietrze.Dzicy zadrżeli na odgłos wystrzału, lecz żaden nie pochwycił broni, owszem odrzucili jš daleko od siebie na znak, że walczyć nie myœlš. Hiszpanie zbliżyli się ku nim, co widzšc Karaibowie popadali na twarz. Naówczas Don Juan rozkazał zapytać ich, co dalej zamyœlajš robić. –Potężne duchy, władajšce piorunami, wydartymi Bogowi Benamuki! Zabiliœcie wodza, który więcej nieprzyjaciół pożarł, niż nas tu przybyło na tę strasznš wyspę. Zabijcie nas i zjedzcie, bo się bronić nie będziemy, a darujcie przynajmniej życie naszym żonom i dzieciom, pozostałym w domu. Jeœli taka wasza wola, gotowi jesteœmy sami siebie pozabijać. Wtedy wódz Hiszpanów kazał ojcu Piętaszkapowiedzieć, że daruje im życie, a nawet pozwoli zabrać rannych, jeżeli przysięgnš, że nigdy nie powrócš na tę wyspę. –Gdybyœcie poważyli się raz jeszcze tu wylšdować, natenczas nie tylko wszystkich zniszczymy piorunami, ale wyspę waszš pogršżymy w przepaœciach morskich, - zakończył tłumacz. – Jakże wrócimy do siebie, rzekł jeden z Karaibów, kiedy zniszczyłeœ nasze łodzie? – Pozwolę wam zbudować inne, oto siekiery. Dzicy z radoœciš przyjęli ten projekt i natychmiast wzięli się do œcinania drzew. Hiszpanie powrócili do zamku. W tydzień potem szeœć czółen było gotowych. Karaibowie upiekli i pożarli dało wodza z czerwonym piórem, albowiem mniemali, że nabiorš takiego męstwa, jakie on posiadał. Don Juan zaopatrzył ich w żywnoœć na drogę i zwrócił im jedenastu rannych, którzy mogli odpłynšć, a pozostałych czterech pozostało na wyspie,służšc Hiszpanom. Pięćdziesięciu szeœciu Karaibów, z dwustu przybyłych, powróciło do swej ojczyzny. Już przeszło rok od tego czasu, a ani jedno czółno karaibskie nie zbliżyło się do wyspy, na której tak straszliwš ponieœli klęskę. XLIII Stan wyspy. Liczba i narodowoœć jej mieszkańców. Założenie miasta. Pożegnanie.Cisza na morzu. Niezliczona flota. Straszny wypadek. Pogrzeb sprawiedliwego. Nieukojona boleœć. Powrót do Anglii. Podróże na Wschód. Dalsze losy osady. Zakończenie. Wysłuchawszy opowiadania Hiszpanów, zawiadomiłem ich, że przywożę znaczny zasiłek w ludziach i rozmaitych zasobach, mianowicie odzieży, broni i amunicji. Ucieszyło to ich niezmiernie i dziękowali serdecznie za pamięć o wyspie. Wkrótce przybyli trzej Anglicy. Atkins, pomimo złego postępowania z poczštku, poprawił się zupełnie i w wojnie z dzikimi dał dowody nadzwyczajnej odwagi, lecz wyglšdał jak cień i widać było, że wkrótceskończy. Oœwiadczyłem mu, że go chętnie zabiorę ze sobš do Anglii, lecz odrzekł mi na to: –Panie gubernatorze, niech wam Bóg wynagrodzi wasze łaskawe obejœcie się z łotrem, który sto razy zasłużył na szubienicę, ale do ojczyzny nie chcę wracać. Nabroiłem dużo, niechaj więc umieram tu, gdzie mi Bóg dozwolił opamiętać się w moich postępkach i wyjœć na porzšdnego człowieka. Może koledzy moizechcš wracać, ja tu pozostanę. –Cóż byœmy robili w Anglii, odrzekł jeden zmajtków. Tu mamy wszystkiego pod dostatkiem, gdy tam trzeba by ciężko pracować i do œmierci włóczyć się po morzu. Jeżeli pan gubernator pozwoli, z chęciš pozostaniemy. Trzech tylko Hiszpanów prosiło, abym ich zabrał ze sobš do Europy. Mieli zamiar powrócić tu z rodzinami, znajdujšcymi się w Hiszpanii. Obiecałem im opłacić koszta podróży. Następnie sprowadziłem nowych osadników z okrętu. Nie mogli się napatrzyći nachwalić pięknoœci wyspy i z chęciš na niej osiedli. Obecnie więc ludnoœć wyspy dawna i nowa wynosiła: Anglików 22 Brazylijczyków 5 Hiszpanów 17 Karaibów 4 Angielek 25 Brazylijek 7 – Karaibek 3 Razem mężczyzn 48 kobiet 35 oprócz mnie, Piętaszka i jego ojca. Liczba ta przy broni i amunicji mogła się oprzeć kilkuset ludziom, gdyby odważyli się ponowić kroki nieprzyjacielskie. Postanowiłem zabawić tu przez całš zimę, poleciwszy tymczasem kapitanowi okrętu, aby popłynšł do Hiszpanii dla przywiezienia rodzin rozbitków. Dałem mu zarazem pełnomocnictwo do werbowania ochotników,którzy by chcieli osiedlić się na wyspie. Zaraz po odpłynięciu statku cieœle, przy pomocy osadników, zajęli się œcinaniem drzewa na wystawienie miasteczka. Obraliœmy na ten cel wzgórze nad zatokš morskš, stanowišcš wyborny port. Naprzódpostanowiliœmy wybudować dwie kaplice. Jednš dla katolików, to jest Hiszpanów i Brazylijczyków, drugš dla Anglików, obliczywszy, że dla pomieszczenia wszystkich rodzin potrzeba będzie 28 domów, gdyż zaprojektowano skojarzyć kilka małżeństw. Don Juan i Gonzales nie chcieli zamku opuszczać, im więc powierzono straż twierdzy i arsenału. Brazylijczycy wzięli się do założenia plantacji, kmiecie angielscy poobierali sobie pola, cieœle pracowali nad obrabianiem drzewa, krawcy przy pomocy kobiet szyli suknie i bieliznę. Jednym słowem ruch niezwykły ożywił wyspę, przed dwudziestulaty bezludnš. Na poczštku maja przybył szczęœliwie okręt, przywożšc pastora anglikańskiego z żonš i córkš oraz sędziwego księdza katolickiego. Z Hiszpanami przybyło trzynaœcie osób, a między tymi pięciu mężczyzn, do ich rodzin należšcych. Na koniec z Anglii przybyło trzech kmieci żonatych z dziećmi, czterech parobków, stelmach, stolarz, dwóch tkaczy, piwowar, rymarz, chirurg, kotlarz, garncarz i kilku innych rzemieœlników lub kolonistów z rodzinami, tak że ludnoœć cała wynosiła: Anglików obojga płci 110, Hiszpanów 31, Brazylijczyków 12 i Karaibów 8; czyli razemosób 161, z których pięć zostało w zamku, a reszta mieœciła się w 49 domach miasta, nazwanego przez wyspiarzy dla uczczenia mej pamięci Robinsontown (miasto Robinsona). Pomimo zamiaru opuszczenia wyspy na wiosnę, zabawiłem jeszcze cały rok, pragnšc porozdzielać grunty i doprowadzić do porzšdku osadę i dopiero 26 czerwca 1681 roku odpłynšłem stamtšd, żegnany łzami wdzięcznoœci osadników i rzęsistymi wystrzałami artylerii zamkowej. Jedno przykre zdarzenie zasępiło mój odjazd, a tym była œmierć ojca Piętaszka, który na dwa tygodnie przedtem życie zakończył. Biedny chłopiec, przejęty niewymownym żalem, nie chciał pozostać na wyspie, lecz prosił, abym go ze sobš zabrał do Anglii. Zostawiłem mojš wyspę pod zwierzchnictwem Don Juana w stanie kwitnšcym, zaopatrzonš we wszystko, co do jej rozwoju było potrzebne. Bydło rogate, trzoda chlewna oraz owce przywiezione przeze mnie już się poczęły rozmnażać. Budowa miasteczka postępowała szybko, jednym słowem miałem nadzieję, że z upływem lat będzie to piękna kolonia. Tego dnia po odpłynięciu zaskoczyła nas cisza morska. Przez kilka godzin okręt posuwał się zaledwie o paręset sšżni, lecz nagle wpadł na pršd morski, który go zaczšł pędzić ku wschodowi. Dwa razy majtek, siedzšcy w koszu bocianiego gniazda, ostrzegał, że widzi lšd w kierunkuwschodnim, lecz znaczna odległoœć nie pozwoliła dostrzec z pokładu czy to była wyspa, czy lšd stały. Około południa, gdy morze wygładziło się jak zwierciadło, ujrzeliœmy o milę na wschód ziemię. Pomiędzy niš a naszym statkiem morze był o usiane mnóstwem punktów czarnych, poruszajšcych się żywo w tę i owš stronę. Sternik rozpoznał w nich łodzie karaibskie,48Şjx}¤ŠjÓşA48Şj4ŞjŚŠA4ř }x} đjÄČ@”ŞjüŠj{ˇ÷ż÷A÷ż”üż–ˇ÷ż÷A÷ż”üżN¸÷ż@